This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the Copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to Copyright or whose legal Copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that 's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken Steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the file s We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's System: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in Copyright varies from country to country, and we can't off er guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's Information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the füll text of this book on the web
at|http : //books . google . com/
UC NR^-P
i
0 ^ 501 500
'.1 *
'HpTO
THE LIBRARY
OF
THE UNIVERSITY
OF CALIFORNIA
IN MEMORY OF
PROFESSOR WILLIAM MERRILL
AND
MRS. IMOGENE MERRILL
IV.- • ■■■',>
t //v/
; A (•
*:•-.; X^
<--i»s«i'
'-.L .•■•>:
• >* .V
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
teilen bes romifdieit Hedjts
t)on
mtif. !lvpcllativn«gctiitt«ral^< in eifcna«.
@e4«tt »etiakette anl teriefferte «nfUge.
3etta
»erlog »on ®ufta» ^if^er.
1884.
Digitized by VjOOQIC
CAT M/^/^
gif;
Digitized by
Google
% 0 t It) 0 t i
SBcnn cS QuiJgcmad^t ift, ba§ baiJ ©tubtum bei römtfd^cn SRc^tö ouf
t>a^ ©tubium feiner DueQen gegrünbet ttjerben mu§, fo red^tfcrtigt fic^ öon
felbft ber Qtotd, ben td^ bei ber ^Bearbeitung biefeö Sefifon« junäd^ft im Äuge
t)attc: ben ©tubirenben ein ipiltfSmittet für baS Dueßenftubium barjuWeten.
3n ber ©c^mierigfeit beö SSerftänbniffe^ ber DueQen ffir benjenigen, ber mit
it)rer ©prad^e noc^ nic^t vertraut ift, liegt ttjol^t ber ipauptgrunb, ttje^l^atb ba8
Dueflenftubium öon ben ©tubirenben nid^t fetten öernac^täffigt wirb. (Sbcnbe^l^alb
fehlen cö mir ein bringenbeS Sebürfnife berfetben, ein ^ütf^mittel in ben ^änben
}u f)aUn, burd^ ml6)t^ fie in ben ©tanb gefegt werben, fic^ mit ber ©prad^e
ber Quellen vertraut ju mad^en, inöbefonbere bie ffir ba^ richtige S5erftänbni&
berfetben fo not^wenbige Äenntni^ ber öerfd^iebenen juriftifc^en Sebeutungen
ber SBorte fid^ anjueignen. 3)a« ©treben, biefe« Sebfirfnife ju befriebigen, ^at
mic^ bei ber Bearbeitung biefeS SBerle^ junäd^ft geleitet: ben Sernenben foll
c^ ein ^ütf^mittet fein für baS SSerftänbnife ber Dueßen; jugleid^ aber
toar iä) bemüht, baffetbe auc^ ffir bie ffie lehrten, Xfieoretiler fowol^t at«
^aftüer, braud^bar ju mad^en: il^nen foB e^ ein §fi(f ^mittet fein ffir bie
93cnu|ung ber Dueßen; in biefer 9flöcffid^t ^auptfäd^tic^ f)aU id) mx^ nid^t
auf eine blo&e Angabe ber Sebeutungen ber SBorte befd^ränft, fonbern i)abt
jugteic^ bie ^auptfteßen ffir bie öerfc^iebenen öebeutungen, fowie bie Seifpiele,
in ttjetd^en biefetben am fd^ärfften Iieröortreten, ^injugeffigt.
SCn ber erften Stuflage, wetd^e unter bem Xitet: „^anbtejifon jum Corpus
iuris civilis" erfd^ien, war baffetbe auf bie in Suftinian^ Slec^t^fammtung ent^
^ottenen ffiorte unb bie bort öorfommenben Sebeutungen berfetben befd^ränft;
in ber jweiten unb ber öortiegenben britten Äuftage umfaßt e^, wie fd^on ber
ueränberte Xitet an bie §anb giebt, aud^ bie nur in ben öorjuftinianifd^en
Slec^t^queBen öorfommenben SBorte unb bie bort ^eröortretenben rec^tögefd^id^t*
lid^en Sebeutungen ber juriftifd^en Äuöbrfidte, fo ba§ e^ nunmehr nid^t nur
für ba§ ©tubium beö gettenben römifd^en SRed^t^, fonbern aud^ ffir ba8 ©tubium
ber Sftec^tägefc^id^te aU §ötf^ntittet ju bienen geeignet ift.
Digitized byLjOOQlC
IV
Sn Scjug auf bic äußere Änorbnung ift ju bemcrfen, boß nic^t feiten,
ttjo e8 mir paffenb festen, unter einem SBorte mel^rere jufammengefagt pnb,
bag namentlich bie ^avcpU unb JBeittJörter ^äufig unter bie Qtxtmovttt geftettt
finb, öon toel^en fie abftammen.
©ifenac^, im SRoöember 1856.
Set Ißevfitffet.
»omort jttt feclftett Stttflage.
©eit bem Crfc^einen ber fünften Auflage l^at belanntKc^ bie §auirtmaffe
unferer SRed^töqueßen burc^ bie SWommfen^'Ärüger'fc^en Aufgaben be« corpus
iuris eine nid^t unerl^ebüd^ umgeftattenbe Bearbeitung erfal^ren. S)ie neue
3luftoge be« ßejilon^, metc^e fid^ im SSorjal^re afö 3lotI|njenbigfeit l^erauS^
ftellte, mußte ju biefem SBerfe ©teßung nel^men, unb bie unterjeid^nete SSer^
iaggbud^l^anbtung entfd^toß fid^ beS^atb, bei biefer SSeranlaffung ba§ Sejifon
nid^t nur einer fac^üd^en SReöifion unterwerfen, fonbern auc^ mit ber gebadeten
Ouettenau^gabe in ©nftang fe|en bejn). e« auf ®runb berfetben umformen
JU laffen.
3n erfterer JBejie^ung ift ^eröorjul^eben, baß eine größere Änjal^I öon
3lrti!eln — namentfid^ fotc^e fpecififc^ juriftifd^en Sul^att^ — jum X^eit
ergänjt ober öeränbert, jum Xl^eil aber gerabeju umgeftaftet »erben mußten,
um ben Slnf orber ungen ju genügen, njeld^e man nac^ bem je^igen ©tanbe
miffenfd^afttid^er g^tfc^ung auf ben betr. ©ebieten an ein JBud^ tt)ie baö oor*
tiegenbe ju ftetten bered^tigt ift.
S)ie Äenberungen formeßer Jlatur, metc^e burd^ ben fd^on angebeuteten
%nfd^tuß an äRommfen^^rüger bebingt mürben, unb meiere burd^ bie Bebeutung
unb bie immer rafc^er oor fic^ gc^enbe SSerbreitung be^ atö ®runblage ge*
nommenen SBerleS gerechtfertigt erfc^einen, finb wieberum jioeifac^er Art, inbem
fie einmal bie ©c^reibioeife jal^treid^er SBörter unb fobann bie SRumerirung
gett)iffer ®ruppen ber citirten ©efefee^ftetten betreffen. 3)ie öeränberte ©d^reib*
loeife bemirfte il^rerfeit^, baß ben betr. Ärtifel ein entfprec^enb anberer $ta|
gegeben werben mußte, einjelnen fogar unter anbem 85ud^ftaben. S)afür möge
aU Seifpiel bienen aero ft. hero, harena ft. arena, harundinetum ft. arundi-
netum, gremium ft. cremium. gemere Umfteßungen ergaben fic^ barau«,
baß eine Slnjal^t ber mit ^röpofitionen jufammengefe^ten SBörter bei SWommfen
burc^gängig ober boc^ ber ^auptfac^e nac^, fotoeit e« bie im Sejüon citirten
©tetten auöioiefen, ol^ne Äffimitation gefc^rieben finb, fo j. 83. adquirere, ad-
Digitized by
Google
prehendere, adtemptare, adseverare cet. adgnatus, adfiDis (üerfd^iebett), ba«
gegen allegare, allegatio. Sßo $(a|t)eräitberungett n5t^tg tDurben, ift überall
ju Ictd^terer Dricntirung eine SSeriüeifung auf bie neue ©tettung jurfid gelaffen
toorben, too ober balb bie frül^erc ©c^retbart, batb eine anbere bemerfbor war,
ift unter le^terer nur eine SSerweifung auf bie ^ergebrad^te gorm eingefc^aftet
»orben. ®aju öergtcid^e man bog SBort supellex bejto. suppellex in D. 33,10.
I)er jtoeite oben angebeutete Unterfc^ieb gegen bie früheren Auflagen
bebarf noc^ einer 83emerfung. ®ag 2Rommfen'f(^e corpus iuris f)at, luie befannt,
in ben ®igeften fotoo^t luie nod^ erl^eblid^ me^r im ©obej eine eigne 3lu*'
merirung t)on $aragra)^en, leges unb XiteCn. $iefe Hnorbnung, n^etc^e in
ben 2)igeften öomel^mKd^ bie litel 3, 5; 18, 6; 28, 5; 36, 1; 44,7; 47, 2:
48, 5, 13, 22; 50, 6, 7, 8, im ©obej aber jebe§ S5u(^ in mel^r ober weniger
einf^neibenber SBeife betrifft, ift für ba« ßepfon angenommen unb ftnb
^iernac^ bie ßitate abgeänbert morben.
SBenn auc^ biefe Slbweic^ungen fetbft bei JBenufeung öfterer Aufgaben
be§ corpus iuris faum loa^rgenommen unb nod^ toeniger ftövenb empfunben
werben, fo ift boc^, um allen Stnfprüd^en ju genügen, eine öergteid^enbe
Sabeöe ber JBejifferungen in ben Aufgaben öon Äriegel unb äRommfen
auf ©. vn— XI biefem SBerfe öorgebrucft.
®g ift JU l^offen, ba§ bie fad^tid^en SSerbefferungen unb bie genannten
formellen Steuerungen bie praftifd^e S3raud^barfeit beö SBcrfe§ noc^ erl^öl^en
unb baju beitragen werben, bem Sud^e nic^t nur feine biiS^rige Setiebtl^eit
ju erhalten, fonbem i^m nod^ eine fteti^ junel^menbe SSerbreitung ju fiebern.
3ena, ajiärj 1884..
Digitized by
Google
^ttUtnn^ ^tt (Zitate*
L = Insiitutiones lustiniam.
D. = Digesta s. Pandectae lustiniani.
C. = Codex lustiniani.
Nov. == Constitutiones Novellae lustiniani.
C. Th. = Codex Theodosianus.
Coli. = Collatio Legum Mosaicarum et Romanarum.
Vat. = Vaticana fragmenta.
Consult. = Consultatio veteris cuiusdam iurisconsulti.
Paul. = Julii Paulii receptae sententiae.
Gai. = Gaii Institutionum Commentarii IV.
Ulp. = Domitii Ulpiani fragmenta.
fr. de L F. = Fragmentum de Iure Fisd.
Digitized by
Google
DIGIISTEN.
Über
ni
xvm
xxvni
XXXVI
tit.
XXX vu
XXXXI
xxxxnn
XXXXVII 2
Mommsen. Kriegel.
lex
lex
5§2.
5§3.
6pr.
§1
5§14 6§12
6 7
48.
11.
12.
.49
.10§1
.11
19.
40.
41.
.18
.39 §1
.40
93 92
14 14 pr.
15§l-8 14§l-8
16 15
46.
.44
,81
10§1 10§1.2
4§25. ....... 4§26
4§28 4§29
58 ...59
59 58
53 52§30
Über
tit.
XXXXVII 2
2
XXXXVIIl 5
5
5
13
13
13
13
13
13
13
13
22
22
22
L 6
6
6
7
7
7
8
Mommsen. Kriegel.
lex lex
64 53
98 92
8 7§1
9 8
45 44
5pr 4§3
5§1 4§4
6 5
7 6pr.
8pr 6§1
8§1 6§2
9 7
Iß.K 14
17§1 18pr.
17§2 18§1
18 19
3 2§1
4 3
7 6
3 2§3
4 3
18 17
3pr. 2§11
Digitized by LjOOQIC
vrn
CODEX.
Mommsen. KriegeL
lex lex
3§1 2§12
3§2 2§13
4 3pr.
5pr. 3§1
5§1 3§2
6 4
Kommsen. BIriegeL
Über
Üt.
liber
tit.
lex
lax
11 pr 9pr.
12 pr 9 §8
12§1 9§4
18 9§10
CODEX.
liber
tit.
Mommsen. Kriegel.
lex lex
14pr.§1.2...14pr.
§8.4... §1
§5 §2
§8-10 §5
28pr.§l— 3..28pr.
§4 §1
§5 §2
24 §8— 16.... 25
25 pr 26 pr.
§1.2... §1
§8.4... §2
80 81
58 54
54 56
54pr.§l— 4..56pr.
§5.6... §1
§7 §2
§8-11. §8
55 67
26pr.§l— 8..26pr.
§4.5... §1
§6.7... §2
§8—10. §8-5
über
tit.
Mommsen. KriegeL
lex lex
§U-14 §6
§15.16. §7.8
29pr.§l— 5..29pr.
§6-8.. §1
§9-12. §2-5
88pr.§l. 2...38pr.
§8.4... §1
84§3— 5 34§3
§6-10. §4
§11—18 §5
§14-16 §6
§ 17. 18 § 7
8§8-5 8§3
§6.7... §4
§8-13. §5
19pr.§1.2...19pr.
' §8.4... §1
18 19
6§4— 8 6§4
§9 §5
§10.... §6
5 pr. § 1 5 pr.
§2 §1
12pr.§l 12 pr.
§2-5.. §1
5
5
5
5
5
9
12
12
12
14
14
14
14
Digitized by
Google
€ODEX.
IX
MomniBen. Kriegel.
Mommsen. Elriegel.
lex lex tit.
§lf-§2 §1
12pr.§l 12 pr.
§la.... §1
7pr.§1.2... 7pr.
§3 §1
8 9
9 8
2 3
3 2
11 12
12 11
2 1
5 4
2 1
20pr.§l— 7..20pr.
§8.9... §1
5 pr. § 1 — 5 . . 5 pr.
§6 §1
§7 §2
6pr.§l— 3.. 6pr.
§4-8.. §1
§9-11. §2
8§1 8§1.2
§2 §8
31pr.§1.2...Blpr.
§3.4... §1
§5-8.. §2
9pr.§1.2... 9pr.
§3-6.. §1
§6.7... §2
§8 §3
lpr.§1.2... Ipr.
§3 §1
13pr.§l 13 pr.
§2.3... §1
2 1
20pr.§1.2...20pr.
§3 §1
8pr.§l.la.. 8pr.
§lb.... §1
10pr.§l 10 pr.
über
I
tit.
lex
lex
tit.
über
tit.
II
lU
17
17
23
23
27
27
27
27
27
27
27
27
27
40
40
49
49
49
49
3
3
4
4
7
7
7
7
7
8
22
22
65
66
65
1
1
12
12
12
12
12
28
2§12 2§13
§13.... §14
7pr.§l 7pr.
§2 §1
Ipr. §1—9.. Ipr.
§10.11.
§12-14
§16.16.
§17...
§18-43
2 §19-^34...
§36....
§36....
14
16
Ipr. §1-3.
§4....
§6.6..
§7.8..
8
9
33
34
llpr.§1.2..
§3....
20
21
§1
§2-4
§5
§6
§7
2§19
§20
§21
13
14
Ipr.
§1
§2
§3.4
9
8
34
33
llpr.§l
§2
1
2
29.
9
1 2
2 1
6pr.§1.2... 6pr.
§3 §1
§4 §2
14pr.§l— 3..14pr.
§4.6... §1
2 3
7 8
8 10
9 11
37 pr.— §le..37pr.
23
23
66
66
66
m
IV
VI
28
1
1
26
26
26
26
27
27
32
32
33
33
33
69
3
3
9
9
9
9
9
9
9
9
9
12
12
12
27
27
27
27
33
33
33
61
61
61
20
20
22
22
22
Digitized by
Google
X
CODEX.
Mommsen. Kriegel.
Mommseiu KiiegeL
über
VI
tu.
lex
lex
tit
über
tit
lex
lex
itt.
VII
VIII
22
28
23
25
25
25
27
27
27
28
28
28
37
46
46
51
58
58
58
61
2
6
7
19
19
37
40
40
40
51
51
54
54
62
62
62
68
63
63
63
10
11
17
§2-6.. §1
28pr.§l— 5..28pr.
§6 §1
7 6
10...
1...
2...
5pr.
4pr.
23 pr.
6...
7...
Ipr
14 pr.
15 pr.
6pr.
15 pr.
Ipr.
Ipr.
7pr.
§1— Ic. 5pr.
§1-5.. 4pr.
§6.7... §1
§8 §2
§l-lc.28pr.
7
6
1-lb.. Ipr.
§1— 5..14pr.
§6-8.. §1
§l-la.l5pr.
§l-lb. 6pr.
§1— la.l5pr.
§l-lb. Ipr.
§l-la.
§1-3..
§4
§l~lb.
§l-lb.
8pr.!
Ipr.i
3pr.§1.2... 3pr.
1 pr.
7pr.
§1
3pr.
Ipr.
5pr.
3pr.
32 pr.
39 pr,
2pr.
5pr.
14...
§3....
§1.2...
§3.4...
§1-2..
§3
§1
§la....
§l.la.,
§ 1-3. ,
§4-6.
§7
§l-lb
§1
5 pr.
§1.2
3pr.
§1
32 pr.
§1
39 pr. § 1
2pr.
§1
§2
5pr.
1
vm
villi
X
11
.12
18
17
4 3
18
17
12pr.§l— 3..12pr.
18
17
§4-7.. §1
18
17
§8.9... §2.3
18
89
1 2
88
89
38
89
4 5
88
47
10pr.§l— Ic.lOpr.
48
50
20pr.§l— 8..20pr.
51
50
§45... §1
51
58
34pr.§l-lb.84pr.
54
4
lpr.§ 1—3.. Ipr.
4
§4.5... §1
9
24 25
9
9
35 86
12
8pr.§1.2... 8pr.
12
§3 §1
18
lpr.§l— Id. Ipr.
16
3 4
16
16
8 9
22
21pr.§l 21 pr.
22
§2 §1
29
2 3
29
3 4
36
2 1
47
26pr.§1.2...26pr.
47
§3.4... §1
47
§5.6... §2
47
§7 §3
47
§8.9... §4
1
7pr.§l 7pr.
1
§2 §1
22
5 4
28
3pr.§1.2... 3pr
23
§3.4... §1
27
2pr.§l-4.. 2pr.
27
§5-7.. §1
27
§8.9... §2
27
§10.11. §8
27
§12.... §4
27
30
4pr.§1.2... 4pr.
DigitizedbyVjOOQlC
CODEX.
XI
Mommsen. Kriege!.
Über
X
XI
tit.
lex
lex
tit.
30
4§8
t 4§1
80
30
S:6.7... §4
30
§8.9... §5
30
§10.... §6
30
§11-13 §7
30
§14-15 §8
30
§16.... §9
3?l
ai
32
66..
65
31
32
67§]
1-5 66§1
31
32
§6 §2
31
36
Ipr
.§1.2... Ipr.
35
36
§8.4... §1
35
86
§5.6... §2
35
57
1..
2
55
58
.nft
78
76
2
1..
3
1
2
2..
4
1
2
1
2
6..
8
1
19
Ipi
§1 Ipr.
18
19
§2-4.. §2
18
41
2..
3
40
41
3..
2
40
43
10 pi
.§l-3..10pr.
42
über
XI
n
XU
nt.
43
48
48
48
48
5
5
5
7
7
16
16
19
19
19
19
20
20
21
23
29
29
37
37
57
57
59
59
Mommseiu Kriegel.
lex
lex
§4-5.. §1
22pr.§1.2...22pr.
§3-5.. §1
23§1— 3 23§1
§4.5... §2
4pr.§l— 3.. 4pr.
§4.6... §1
§6 §2
2§2.3 2§2
§4.5... §3
5 pr. § 1 5 pr.
§2-4.. §1
7pr.§l 7pr.
§2-4.. §1
15pr.§l— 3..15pr.
§4.5... §1.2
5 1
6 2
tu.
42
47
47
47
21
21
.22
7§1-19 7§1 24
3pr.§l 3pr. 30
§la §1 30
16pr.§l— lb..l6pr. 38
§lc §1 58
7pr.§l 7pr. 58
§2 §1 58
10§1.2 10§1 60
§3—5... §2 60
Digitized by
Google
Digitized by
Google
A.
A9 ab» abs (praep.), 1) t)on, au^, ^ur
^fjdc^nung bed Drti^, t)on htm aud ettoaS
gefc^e^t, ». 59. a vinea, balneo, theatro in
ins vocan (1. 20 D. 2. 4); ober be« Ort«,
loo^er man gebürtig, ober too man mo^nl^aft
tft, §. S9. esse ab eodem municipio (1. 3 D.
26, 5). — 2) oon, burd^, jur feejeid^nung
ber $crfon, oon welcher etwa« borgenom*
men »irb, fo hai fic alg l^anbelnb erjc^eint,
g. 39. a/> hostibus capi (1. 4 D. 49, 15); adiri
ah argentariis (L 2 D. 1. 12); si intervenerit
ab adversario fraus (1. 7 § 1 D. 4, 1). —
3) toon, in ©ejug auf, jur ©ejetc^nung
ber ^erfon, in iBejtel^ung anf toelc^e etttjag
gejt^l^t^ fo baj fie al« leibenb erfd^eint,
namentlich 5ur ^e^eid^nung ber $erfon, bon
ber man etma« nimmt, empfängt, enttel^nt,
forbert u. f. »., bon welcher man etttja« bat,
geniest, j. ö. ab hosHlms capere (I. 5 § 1
D. 1, 5); recipere ab aliquo (I. 4 D. 49, 15);
transferri, transire ah aliquo (I. 5. 8 B. 34,
4) ; abire ab aJiqao (f. abire s. 4) ; exigere^
petere, repetere, rogare, stipulari ab aliquo
(1. 6 § 1 D. 43, 26. 1. 14. D. 45, 1); emere
a6 aliquc (1. 19 D. 18,4); liberos pi'ocreare
ab aliqua (L 23 § 8 C. 5, 4); adoptari df) ali-
quo, nid^ t)om Äboptirenben gefagt, fonbern
öom leiblichen Spater, beff cn Äinb aboptirt wirb
(1. 5 D. 1, 9); darCy legare, relinquere, fidei-
committfre, fideicommissum retinquei-e, per
fideicommissum dare ab aliquo, ^^ntanbem
bie !IMfhtng eine« ßcgat« ober gibeic. aufer*
legen (l. 52 § 1. 1. 53 pr. 1. 104 pr. D. 30.
L 81 D. 31 1. 6 § 1 D. 34, 4. I. 20. 25 § 1.
1. 29 D. 35, 2); abintestato heredem fieri etc.
(f. intestatus) ; adcrescere ab aliquo, in S9e^
aug auf ben gefagt, beff cn Slnt^eil einem iln*
bereu accreörirt (1. 3 § 2 D. 7, 2) ; possidcre
ab aliquo vi, dam, precario, oon bem gefagt,
ber Semanben au« bem ^eft^ berbrängt l^at
(1. 1.3 D.43, 17); aquam ducere, aqua, itinere,
actu, fönte uti ab aliquo, üon bem gefagt, ber bie
servitus itineris etc. gegen Qemauben ausübt
(1. 1 pr. 1. 3 pr. § 11 D. 43, 19. 1. 1 pr.
§ 29 D. 43, 20. I. 1 pr. D. 43, 20. I. 1 pr.
D. 43, 21. 1. 1 pr. D. 43, 22); super ficie frui
ab aliquo, dm 6u^)erf. bon (gegen) 3^1"^«*
btn im ©enug ^aben (l. 1 pr. D. 43, 18);
adpellare, provocare, prot'ocatio ab aiiquo
(magistratu), öon einer ©e^örbe, b. ^. gegen
i^ren 9(u«f|midb, appettiren (I. 2 § 16. 18 D.
1, 2. I. 1 pr. D. 49, 6); absolvi ab aiiquo
(5. 9. ab eo, cui damnum datum est), freii»
gefproc^en werben in ©ejug auf gemanben,
bon ber Ätage, bie g^w^^ii^ erhoben, entbunben
merben (1. 19 pr. D. 9, 4). — 4j öon, jur
t3e§eid^nung be« ®egenftanbe«, in ^ejug auf
toelcften ein 5Cu«fd|(u6, eine Entfernung
ftattfinbet, j. ©. exlwredari ab institutis
heredibus, a mbstitutis , enterbt Werben in
©ejug auf bie eingefejten Erben, ober in Be-
pg auf bie ©ubpStuten, b. ij. für ben gaff,
ba| bie eingefe^ten Erben bte Erbfd^aft on«
treten, ober für ben gaU, ha^ bie ©ubftituten
bie Erbfd^aft erl^alten (I. 19 pr. D. 28, 8);
in bemfelben ©inn l^eijte« auc^: exheredari,
submoveri, removeri aprimo, asecundo gra-
du, ab Omnibus gradibus ober ab utroque gra-
du; auc^ praeteriri ab herede, ober a gradu
(primo secundo), b.l^. bei ber Ernennung eine«
Erben, bei ^norbnung eine« ®rabe« übergangen
werben G- 3 § 6. 1. 8. 14 pr. D. 28, 2. 1. 76
D. 28, 5. I. 43 I 2 D. 28, 6); a liberis
nubere, tjon ben winbern wegl^etrat^en, b. 1^.
bie ^nber berlaffen unb beirat^en (1. 62 § 2
D. 35, 1) ; recedere, disceaere, abire, avocari
etc. ab aliqua re (f. biefe SB.) — 5) bon,
jur ©ejeic^nung ber Befreiung bon etwa«,
). %. excusari ab aliqua re, immunitcLS ab
aliqua re Q. 5 pr. § 1 D. 49, 18) ; a nexu
absolutio (1. 1 D. 46, 4). — 6) toor, jur
33eaeic^nung ber du eile, au« welcher etwa«
l^ergeleitet wirb, j. ©. (a) iure civüi intro-
ductum (1. 5 D. 1, 1); Stipendium a s*tpe
appdlatum (1. 27 § 1 D. 50, 16). — 7) Oon,
nad^, 5ur ve^eic^nung be« 9[nfang« bon
etwa«, ober be« S^itpunM ober Umftonb«,
oon bem au« etwa« batirt, ober nac^ weld^em
Digitized by
Google
Abactor — Abesse.
ettoad gcf(^ic^t, *. ^. a die criininis, a di-
vortio numeran (l. 12 § 4. 1. 31 § 1 D.
48, 5); ab iniiio, a prima aetate, a capite
(f. btcfc 9S.)/ ^ fi^orte tesUitori^y (a) Ugalis
solutisy no(^ ^[ugja^lung bet SJcmtäc^tniffe
(1. 76 § 9 D. 31); a ftententia, md) 2rflUwng
bcg Urt^eil« (1. 18 § 1 D. 48, 22); testamen-
tum a yradu (secuntlo) crordiuni capii
(!. 3 § 6 D. 28, 2). — 8) iia(^, jur «cjetd^=»
nunfl einer Sieil^enf olge, bet ^t\i ober bem
atonge no(^, = po8t s. 1. a. /3 (l. 2 § 15. 36.
D. 1, 2). — 9) bor, gegen, j. «. d«/en-
ÄMiw, fimntfMW ab iniuria (1. 8 pr. D. ] , 8).
— 10) a parte (f. pars). — 11) ab re, ber
(Baä^t nic^t angemejfen, unpaffenb (l.
14 D. 22, 3. 1. 87 § 1 D. 28, 5). ^ 12) in
©ejug ouf, äur ^ejeic^nung gewiffer amU
lieber gunctionen, j. ib. a secreiitt, Öe^eim^^
j(^reiber, ÖJe^etmfecretör (1. 5 § 4 C.
12. 33); sollidtudo ab actis, bie JJunction
ber «ctenfü^rung (1. 26 § 3 C. 2, 7), au*
3ur IBe^eic^nung ber einzelnen faiferlic^en ^r^
(^iöe ber feonjleien, ber scrinia, je nac^ ben
berfc^iebenen (ÄJegenftonben, bie borin oufbe*
toal^rt »erben, j.^. scrinium ab actis (l. 1 § 26
(J. 1, 27), a milinrenrnbus, ab ar genta etc.
(1. 7 § 12. 16 C. 12, 23).
Abactor f. ahiyere s. 2.
Abalienare, baS (^igent^um einer ©ac^e
bon fi^ auf einen Zubern übertragen,
beröuftern, 5. 33. i>raedt«i» abal. (1. 14 § 1
D. 10, 3); res ahaL ttonae fUl. emptori (l.
48 pr. D. 41, 1).
Abamita, ^rogurgrogtante, b. 1^.
<Bd^tot\in be^ abavus, onc^ aniita maxima
genannt (1. 3 pr. 1. 10 § 17 D. 38, 10).
Abavunculu8,@(rogurgrogo^eim,b.^.
trüber ber abavia, auc^ avunculus inaxiinui«
genannt (1. c) Paul. IV. 11 § 6.
Abavus, ^rogurgrogbater, b.^.^rog^
bater be^ avus nnb ber avia; abaria, (^xo^^
Urgroßmutter b. ^. öJrogmutter bed avus
ober ber avia (l. 1 g 6. 1. 10 § 15 D. 38, 10).
Abbas, ^bt (Julian, ep. nov. 115 § 480).
Abdicare, 1) (ae) aliqua re, \\<i) bon ettoo^
loi^fagen, etmad aufgeben, a-ib. statu suo
Ke abdicare, feinem (freien; Gtanbe entjagen
(I. 21 D. 1, 5); magistratu, impcrio se abd.,
ein "^mi nieberlegen (1. 2 § 24 D. 1, 2. 1.
20 D. 1, 18). 2) unterfagen, Nov. 65. Ab-
dicatio, 1) :^o£^fagung, Üntfagung, j- 9.
abdic. ab he%editate (1. 6 § 2 C. 6, 31).
2) bie nac^ griec^ifc^er 6itte borfommenbe
Entäußerung eined tinbed, asroxr^v^ig
(1. 6 C. 8, 46).
Abdicere, bur(^ ri(^terli(^e^ Urtl^eil ah^
f)> rechen, j. So. rindicias abd, ab aliquo,
bcn t)efit 3^manbem üh\pvt^tn, im (^egen»
fat bon dicere vindicias secundum aliquem
(1. 2 § 24 D. 1, 2).
Abditus, berborgen. berftedt, abge^
legen (I. 15 g 5 D. 43, 24).
Abducere, 1) toegleiten, ableiten,
entjiel^en, 5. ». aquam (1. 26 D. 39, 2).
— 2) »egfül^ren, fortführen, entführen,
j. ©. abd. furto vel plagio tnancipia (l. 10
C. 6, 2); dam abd. servum (l. 40 § 3 D.
41, 2), filiatn nw/itow (1. 1 g 5 D. 43. 30);
per i^m abd. pecus (l. 2 § 21 D. 47, 8),
eqtwft, böves etc. (1. 1 g 1. 2 D. 47, 14); co-
mitem viatronae (L 1 g 2 1. 15 g 17 D.47,
10); res abducta (1. 57 pr. g 1 D. 21, 2).
abductio SBegfü^rung (1. 1 Th. C. 11, 10).
— 3) wegnehmen, für fic^ in ?[nf^)rud^
nehmen, 5.9. ancillam abducere, abducendi
poteMm (1. 56 D. 18, 1. 1. 7 D. 40, 8. 1. 1
C. 4, 56) ; aedes pro pignore abd. (1. 23 D.
15, 1). — 4) abl^alten, ^inbern, a- *•
abd. a generandi facuUate (1. 9 pr. D. 28,
2). — 5) außer (Raffung bringen: terrore
af)ductas (1. 3 D. 4, 6).
Aberrare, \id) berirren, berlaufen
(1. 3 g 13 D. 41, 2).
Abesse, 1) bon ^er fönen gebraucht =
absetitem esse, abbiefenb, entfernt, nicftt
gegenwärtig fein, in^befonbere in ^ejug
auf ben Ort, too man belangt toirb, ober ben
Söo^nort (l. 199 D. 50, 16: „absente^n
ac'xjipere debemus euin, qui non est eo loci,
in quo loco petitur: non enim trans uiare
absentem desideramus : et si forte extra
continentia urbis sit, abent. c^terum unque
ad continentia non abesse videbitur, si non
latitet.**); neque ahsens neque dissentiens
adro^n potest (l. 24 D. 1, 7); qui pot^st
invitis alienare, multo uiagis et ignoran-
tibus et absentihus potest (1. 26 D. 50, 17);
publice utile est, absentes a quibuscumque
defendi (1.33 g 2 D. 3, 3); rei2)uld. causa
abesse (f. res s. 3); iusta ex causa abesse
(f. iustus 8ub a.); absentes au(f) bon ^er-
fönen gebraucht, bie nic^t bei etnanber finb,
fo baß fie nic^t münblic^ mit einanber ber«
ife^ren fönnen, 5. ©. inter absentes contrafti
(1. 1 g 2 D. 18, 1), in^bef. in «ejug ouf
bie (Singel^nng einer Stipulation (1. 1
pr. D. 45, 1); absentia, «bbjefen^eit, ent-
ferntfein bom SBo^nort (1. 140 D. 15,
17). 3« "w^m engeren ©inn bebeutet ab-
esse: nic^t on (Steric^t^ftelle gegenwärtig
fein (1. 4 g 5 D. 39, 2: „abesse videtur,
et qui in iure non est."^ 1. 51 g 5 D. 40, 5:
^abesse is intellegitur, qui a tribunali ab-
esf*); sententiam proferre ahsentibus Ulis
(1. 1 8 1 D. 2, 12). eine weitere ©eben-
tung f^t e^ in ©ejug auf bie longi tenqK
praescriptioy inbem ^ier bie^erfonen,ättnf(^en
welchen bie praescr. bor fi(^ gc^t, bann M
absentes gelten, Wenn fie nid^t in ber«
Digitized by
Google
Abhinc — Abire.
3
jelben ^roüinj ibren ^o^nort f^ahtn
(1. 12 § 3 C. 7, 33). — 2) öou ©ac^cn
ge6rou(^t: ab^anben gelommen, eitt^
sogen, bcrioren gegangen fein, fehlen:
abesse per aliquein, burc^ S^^w^owi^ctt ob*
^nben gefommen fein (1. 40 pr. D. 40, 7);
reff aUcui furio al>est, eine 8ac^c ift einem
burt^ 3)iebfta^I ob^anben gefommen (1. 14
pr. D. 50, 16); pecunia fideiussori abesse
intellegitur, bo«^ @JeIb Wirb aU bem Bürgen
entzogen, aU bon i^m hergegeben ongefe^en
(1. 26 § 2. 1. 47 pr. D. 17. 1); quod alicui
nitesty toog 3^tt<önbem on feinem SSermögen
abgebt toad er eingebüßt, Verloren, aufs
gcmenbet, Eingegeben ^ai, j. ^. si quid
mihi abesset ex negotio, quod i^f gesstsset,
toenn \df huxd) bie GJefc^ftftSfül^rung 3emanbe^
et^ben f^ahc (I. 31 § 1 D. 12, 1. l. 24 § 1
D. 19, 1); quoa ex duplae stipulatione abest,
nw« man in fjolge ber duplae stip. Derloren,
eingebüßt f^at (1.49 D. 10, 2); per sequi, si
quid ei atßerit, Dom ^ormunb gefagt, melc^er
ia^, \t)a^ er für ben 3Künbel aufgetoenbet
f^t, öon biefem eintlagen barf (I. 4 D. 27,
4); quotiens id, quod tibi debeam, ad te
ptirvenit, et tibi nihil ahsit, — competit
libei-atio (1. 61 D. 46, 3). — 3) bon 2:Eat*'
facEen ober (Sigenfc^aften gebrandet: nic^t
oorl^onben fein, obge^en, fehlen, j. Ä.
dolum maluni abesse (1. 38 § 13 1. 83 pr.
1. 121 pr. D. 45, 1); facinus abest (1. 20
D. 44, 7); tion muUtim abest, quin (1. 17
D. 40, 7); absit a saeculo nostro (1. 7 C.
1, 11); abest servo aliquid, ber ©claüe ^at
eine gemiffe (Stgenfc^aft nic^t (1. 17 § 20
D. 21, 1). — 4) bejei(Enet e^ bie ^wU
fernuitg, ben 3lbftQnb, ben Unterfc^ieb
oon titoa^, j. 53. »wm muUum aberat apuben
aeiate (l. 14 D. 29, 5); quae vis a maleficio
non abest (1. 20 D. 44, 7); non muUum
abest a rilico inaularius (1. 166 D. 50, 16).
Abhinc, 1) auf bie geit belogen: bon
jett an, rüdmört^ gerechnet, toor, j. iö.
abhinc C annis, öor l^unbert Sauren (1. 76
D. 5, 1). — 2) ouf (äJegenftänbe bejogen:
^ierüon.
Abhorrere, obtoeid^en, öcrfc^ieben
fein, nid^t übereinftimmen, toiber*
ftreiten, 5. 1Ö. hominis eins status a
pupilli condicione nfyn multum abhorret
(I. 7 § 11 D. 42, 4); ab aequitate naturali
abhorrens (1. 66 D. 50, 17); a quo non
abhorret, quod etc. (1. 6 § 3a D. 8, 4).
Abioere, 1) megmerfen, üon fic^ mer*
fen, j. ^. in mare, in profundum abi. 1.
14 § 2 D. 19, 5. 1. 27 pr. D. 28, 7); furtum
abi., ba6 eJefto^Iene öon fi^ merfen (l. 7 § 2
D.47, 2). — 2)meggeben, öerfc^leubern:
exiguo pretio rem abi. (\. 36 § 1 D. 17, Ij. —
3) entfernen, megfc^affen: partum &hi.
toirb in I. 4 D. 25, 3 öon publicis locis
exponere unterft^ieben , fo baß iene^ ba^
l^eimlid^e ^egfc^affen eined ^nbe^ an
einen oerftedtenDrtbejciAnet. — 4) ber*
werfen, au^fc^Iagcn, aufgeben, j. ©.
abi. oblatam meliorem condicionem (1. 9
D. 18, 2), Privilegium (l. 17 pr. D. 42, 5).
— 5) abiectus, öertoorfen, niebrig, öer*
äd^tiic^, 5. 16. vilis abiectaque persona
(1. 17 § 13 D. 47, 10); vilis et ahiectae
condicionis (1. 8 § 3 D. 1, 5); abiecta officia,
bad niebrige ©erid^ti^bienei^erfonal (1. 6 C.
12, 1). — 6) öermcifen, au^fc^Iießen,
ex urbe, a sacerdotio (l. 1 C. Th. 14, 9).
Abigeatus f. abigere s. 2.
Abigere, 1) forttreiben, fortjagen,
5. 93. alienum pecus ex agro suo (I. 39
§ 1 D. 9, 2). — 2) frembe«%icE in biebi*
fd^er ^bfic^t bon ber beerbe ^intoeg*
fül^ren, fei ei* üon ber SBeibe, ober au^
bem '^iaVit'^ ba^er abigeus s. abactor, totx
einen folc^en 2)iebftal^I begebt: unb
abigeatus, ba« SSegel^en biefe^ Äerbre*
^enS (tit. D. 47, 14. — „Aingei proprie
hi habentur, qni pecova ex pascuis vei ex
annentis subtrahunt et quodammodo de-
praedantur, et abigendi Studium quasi
artem exercent, equos de gregibus vel
boves de annentis abducentes** 1. 1 § 1
cit. 1. 16 § 7 D. 48, 19: „QuatUitas dis-
cernit furem ab abigeo: nam qui ununi
suem subripuerit, ut für coercebitur, qui
gregem, ut abigeus." 1. 5 § 2 D. 49, 16.
1. 8 § 2 C. 5, 17); abacti animalis accu-
satio (l. 1 C. 9, 37). — 3) partum abigere,
bie Äeibegfruc^t abtreiben (I. 4 D. 47, 11.
1. 8 D. 48, 8. 1. 39 D. 48, 19); abactus
venter, ein ßeib, bem bie gtuc^t abgetrieben
worben ift. (Paul IV, 9 g 6).
Abigeus f. abigere s. 2.
Abiieere f. abicere.
Abire, 1) weggel^en, fi(E toegbegeben,
fic^ entfernen, j. Ö. in exilium (1. 4 pr.
D. 2, 11); lange res abit, bie ©ac^e gejt 5U
meit (!. 15 § 7 D. 42, 1). — 2) toorüber^
ge^en, üerftreic^en: diem actionis abire
pati, bie lllagfrift oerftreic^en laffen 0. 1 § 7
D. 38, 5). — 3) abgelten, jurüatreten
oon einem ÖJefc^äft ober einem ^mt, j. ^.
magistratu (l. 32* D. 47, 10), honore (1. 1
C. 5, 7), a tutela vel cura (1. 3 § 18. I. 4
D. 26, 10), ober bon einem Stet^t^gef c^äft,
j. 93. abire (ab) emiHiotie (1. 7 § 6 D. 2,
14. 1. 6 § 2 D. 18, 1. 1. 44 § 2, 3. D.
18, 2). a venditione (l. 1 D. 18, 5), societate
(1. 14 pr. 1. 18 D. 17, 2). — 4) dominium
8. res abit (ab) aliquo, bad (Sigent^um an
einer Sac^c ge^t einem oerloren (I. 66
D. 6, 1. l. 1 D. 18, 2. 1. 205 D. 50, 17).
1*
Digitized by
Google
Abiudicare — Abscedere.
— 5) in creditum abire alicui, in ein
(Srebitgefc^ft, ein ^orle^n {tc^ üemanbetn
(1. 5 § 18 D 14, 4. 1. 3 § 3 D. 14, 6).
Abiudicare, huxd) rid|terHc^e« Urt^eil
abfprec^en: hereditcis abindicatur alicui
(1. 50 § 2 D. 30; onbete ßeSart: adiudicatur).
Abiurare, ah\ä)tobxen, ableugnen,
j. ©. de abiurato prefio conqueri (1. 4
C. 11, 9).
Ablegare, fortfc^iden: in exilium abl.
(1. 57 C. Th. 16, 5).
Abluere, abtoajc^cn, j. ©. equorum
ftudores abl. (1. 12 C. 12, 35); homines
semel ahlutos contagione profanae repe-
titionis inficere (1. 4 pr. C. Th. 16, 6).
Abmatertera, ^rogurgrogtante, b.
% ©c^tt>efter ber abavia, oud^ matertera
maanma genannt (1. 3 pr. 1. 10 § 17 D. 38,
10).
Abnegare, 1) ableugnen, 5. 9. idquod
quis acceptt (1. 11 D. 16, ;|), depositam
pecuniam s. depositum (1. 3 D. 12, 3. 1. 1
§ 2 D. 47, 2). — 2) öerfagen, nit^t ge*
Ȁ^ten (1. 20 C. Th. 10, 10. l. 3 C. Th.
11, 31).
Abnepos, Urgrogenfel, b. ^. @nfel
be^ nepos ober ber neptis; abneptis, Ur*
Srogenfelin, b. f). Snfelin be« nepos ober
er neptis (1. 10 § 15 D. 38, 10).
Abnoctare, über ^ad)i »egbleiben:
abnociare non licet praesidi provinciae,
ber Statthalter barf mc^t aber eine ^a(f)t
ouger^lb ber Sfrenjen feiner ^roinn^ ^u^
bringen (1. 15 D. 1, 18).
Abnuere, Oertoeigern (1.9 C. 11,59).
Abnutivum, Oerneinenb, negatib:
siraplex abnut. spondere, titoa^ blog 9{e^
gatioe« toerfjnred^en (l. 83 pr. D. 45, 1).
Abolere, audlöfc^en, tilgen, auf»
eben, j. ©. turpitudo non aboletur (1. 43
4 D. 23, 2); omftem metum abol., alle
äfurd^t befeiHgcn (1. 11 § 1 D. 47, 10);
sententia abolita = improbata (1. 38 D.
41, 3) ; actio (ininriarum) aboletur, ba§
^lagred^t erlifd^, bie Mage fann nic^t me^r
erhoben ttMnrben (1. 11 § 1 D. 47, 10); in-
iuria aboletur, e« fann nid^t me^ toegen
ber Snjurie geflagt »erben (1. 17 § 6 eod.);
nomen rei abol., ben 9iamen einc§ Ängc*
Hagten an^ ber ßifte ber Slngeflagtcn jtreic^en,
unb il^n baburc^ oon ber Auflage entbinben
(1. 3 § 1 D. 48, 2); accusationem abol.,
bie Auflage wegen eine« ©erbred^eui^ nie*
berfd^lagen (1. 1 § 10 D. 48, 16); ba^felbe
bebeutet abol. crimen s. reum (1. 16. 17
eod.).
Abolitio, Tilgung, Sluf^ebung, 5. ^.
genninae functionis abol. (1. 10 § 1 C. Th.
14, 4); abol. criminis s. m, aud) abolitio
fc^let^ttoeg: bie *Rieberf(^logung ber Unter»
fu(^ung gegen einen SSerbrec^er (1. 7 pr. 1. 12.
15 pr. L 17 D. 48, 2).
Abominandus — auc^ aJbominabilis —
berobfc^euungdmfirbig, abf(^euli(^,
5. ». hostile et abom. (1. 11 D. 1, 8),
dogmata abom. (1. 6 C. 1, 7).
Abominanter (adv.), üerabf c^euung^^
»ürbiger »eife (1. 1 C. Th. 3, 12).
Abominaii, münfd^en, bag ettoad
nic^t %t\6^t^z: quod ahominor f koo9@ott
beraten »olle (1.86 D. 28,5. 1. 41 §8
D. 28, 6. 1. 88 § 9 D. 31).
Aborsua venter, einßeib, ber unjeitig
geboren l^at (PauL IV, 9 § 6).
Abortio, abortum, abortua, unjei«
tige ®eburt (1. 30 § 4 D. 29, 2. 1. 1
§ 27 D. 37, 9. 1. 3 § 16 D. 40, 7); ahor-
Honis poculuniy ein Xranf, ber fol(^e bemirft
(Paul. V, 23 § 14).
Abpatruus, ^rofiurgrogo^eim, b. ^.
33ruber beö abavus, auc^ patruus maximua
genannt (1. 3 pr. 10 § 17 D. 38, 10).
Abripere, »egne^men, entreiften,
j. ». res vi abrepta (1. 1 § 1 D. 13, 3);
per causam belli parefitibus abrepti filii
(1. 18 D. 27, 1); lucrum abr. 0- 1 § 4 D.
44. 5).
Abrogare, 1) legem s. legi abr., ein ®e*
fe( gan^ unb gar aufgeben, im ®egen«
fat bon derogare (1. 102 D. 50, 16: „Dero-
gatur legi, cum pars detrahitur: abrogatur
legi, cum prorsus tollitur**). ®er ^lu^brucf
beruht barauf, bag bie ^bfd^offnug eined <S)e«
fefee« nac^ ber alten rc^)ublifanii(^en ®er*
. foffung 9tom« auf Slogation eine« SRagi»
ftratd burc^ einen ^olfi^befc^luft in ben domu
tien jefc^a^; bonn toixb aber ber ^u^brucf
oon jeber ^ufbebung eine« Oefefee« gebrouc^t,
auc^ ber burc^ ©emol^n^eit (1 32 § 1 D. 1,
3: yyLeges — etiam tacito consensu om-
nium per desuetudinem abrogentur**) —
2) »cgne^men, entjie^en: furor mögt-
Stratum non abrogat (1. 8 § 1 D. 26, 5);
in insulam deportati bonis omnibus ah-
rogaiis (1. 3 C. Th. 9, 10).
Abrumpere, abreiften: abr. linum
(Paul. IV, 8 § 1), lo^reiften, trennen:
lucrum abruptum ex re patroni (1. 1 § 4
D. 44, 5); entreiften, entjielfen: iure
postliminii omnia iura civitatis %n — sus-
penso retinentur, non dbrumpuntury b. ^. bie
Ütecfite ge^en einem in feinblic^e ©efangen"
fd^aft ^erat^enen nic^t gön^lic^ tierloren, fie
werben nur für bie 3^^ ^^^ ®efangcnf^aft
fuä|)enbirt (1. 32 § 1 D. 28, 5).
Abruptus (adi.) <)löjlic^: periculum
abr. (1. 28 C. Th. 10, 10).
Abscedere, »eggel^cn, abgeben: a)
= discedere s. 2. j. ©. absc. a templorttm
ctiltu (1. 112 C. Th. 12, 1); b) tocgfallcn.
Digitized by
Google
Abscessus — Abs t in er e.
bon ettuad abgezogen, ^intoeggenommen
Werben, j. 58. pars dimidia absc. a bonis
fl. 11 § 8 D. 35, 2); dos absc. a bonis
patris 0- 9 D, 37, 7); pars hereditatis tubB,
alicui (1. 7 D. 37, »); jwr^to hered. absc.
per bon. possessionem (1. 35 D. 28, 6);
lodgelöft tt) erben, nomina noratione a
pristina ohligatione absc. (1. 21 § 3 D.
33, 1); proprietas abscedente usufructu (I. 3
8 2. 1. 56 D. 7, 1).
Absoessus, 1) Weggang, 5. 5B. absc.
r%a« (l. 1 § 1 C. Th. 9, 9). — 2) =
seeessus sub. b. (1. 2 C. Th. 7, 16).
Abacidere (1. 27 § 1 C. Th. 16, 2) unb
Abscindere, abfd^neiben: digitns ab-
scisTis (1. 10 pr. D. 21, 1); abfc^netben
figürlich: »pes abscisa (1. 35 D. 21, 2); ins
non abscisum (1. 9 § 2 D. 28, 2).
Absoise (adv.), furj, mit abgerif-
fcncn $3orten: rarie nee ahscisc demon-
strari (1. 6 § 2 D. 50, 6).
Abscondere, berbcrgcn, öcrfteden,
oer^eim liefen, j. 93. crimina absc. (1. 1
§ 1 D. 48, 16); machinatio abscondita
(l 5 § 1 C. 8, 36).
AbsecttiB, getrennt: cingula absecta
atque discrepantia (1. 5 C. 12, 33).
Absensy absentla f. abesse s. 1.
Absentare, entfernt l^alten: quos
crimen desertionis absentat (1. 84 C. Th.
12, 1).
Absimilis, unftl^nltc^ (1. 25 § 2 D. 4,
8. 1. 38 § 1 D. 17, 1. 1. 90 pr. D. 30).
Absis 8. apais, eine mnbe tiefe @(^ü{<
|el (1. 19 § 6. 1. 32 § 1 D. 34, 2).
Absistere, üon etmad abftel^en, oblaf^
fem abs. a /wfe (I. 6 § 1 C. Th. 3, 5),
errorilms (I. 2 pr. C. Th. 16, 6).
Absolute (adv.) fc^lec^tl^in, gerabeju,
o^ne Sebingung, ol^ne ^orbel^olt,
*. ». abs. dmare (1. 42 § 1 D. 39, 6),
liberare servum (1. 15 D. 40, 1); abs. re-
sponderi non posse (1. 13 § 1 D. 33, 1).
Absolutio, 1) 93oUenbnng (l. 6 § 3
C. Th. 1, 1). — 2) S3cfreiung, f. ö. o.
Uberatio j. fe. operarum (1. 37 § 5. 6 D.
38, 1): abs. a nexu (1. 1 D. 46, 4); er>
15fung: abs. animarwn (1. 5 C. Th. 9,
3.5). — 3) Steif|)re(i^ung burt^ ric^ter*
tic^eö Urt^eil im ®egenfa( üon damnatio s.
condemnatio (1. 14 g 5 D. 4, 2. 1. 33 § 1
D. 7, 1. l. 52 § 3 D. 46, 1. 1. 6 pr. D.
48, 18) baS freifprec^enbe Urt^cil felbft (I.
18 C. 2, 11).
Absolutorius, bie Sfrcifprct^ung beö
$et(agteu begünftigenb: oninia iudicia
absolut esse («Sai. IV, 114. § 2 I. 4, 12).
Absolvere, 1) jn ©tonbe bringen,
tJonsie^en,öonenben,5. 33. o/>M«ab8olv.
(1. 58 8 1 D. 19, 2); bo|cr ahsoluins, a)
öotljogen, bollftänbig, j. 33. i^ace«#w per
onmia completum et absol. (1. 15 § 1 C.
4, 38); b) unbebingt, donatio vera et
absol. 1. 35 § 2 D. 39, 6); c) abgemalt,
obget^an, ahsolutum est, bie ©oc^e ift ab*
get^an (1. 6 § 3 D. 8, 4. 1. 1 § 8 D. 43,
17); d) auggemac^t, unsweifet^aft,
Ilar, 5. 33. causa absol. im @kgenfa( toon
ambigua (1. 3 § 4 D. 37, 10); üis absol.
(1. 12 C. 6, 20). — 2) loSmad^en, be^*
freien, 5. 33. constifcutiones iniqtmsima
discordia absolutae (l. 1 § 1 C. 1, 17);
in^bef. a) öon einem DbtigationSnejn«
frei machen, or) in 33e)ug auf oen Sc^ulbner
Sefagt, »et^er öon feiner 33erbinblid^feit be*
feit toirb (1. 14 D. 4. 3. 1. 3 pr. D. 4, 8);
S) in 33ejug auf ben (Staubiger, toelc^er
abur(^, bog er feine 33efriebigung er^lt,
au« bem Dbligation^nefuö heraustritt (l. 37
D. 22, 1: „si mutnatus sum pecuniam, ut
o'editorem tuum absolvam"); y) in 33e§ug
auf bie Befreiung eine« ^fanbobject« au«
bem ^anbneju«, j. 33. domum ex pig^wrtbus
abs. (1. 20 pr. D. 34, 3); b) burd^ ric^ter*
lic^e« Urtl^eit freisprechen (im ®egenfat
t)on condemnare), fei e« bon einem (lityiU
anfprud^ (1. 14 § 5 D. 4, 2. l. 13 D. 20,
6. 1. 14 § 1 D. 46, 7). ober bon einer pein*
liefen «tnftage (1. 9 D. 3, 6. 1. 7 § 1 D.
37, 14).
Absonans, nic^t übereinftimmenb:
non abs. a itms ratione (pr. 1. 2, 25).
Absque, 1) o^ne, j. 33. absque lilfelU
documento decemi (1. 40 C. Th. 11, 30);
absque ulla fraude (l. 3 C. Th. 11, 28). —
2) ausgenommen, auger, 5. 33. omnes
äbsqm his (l. 18 C. Th. 6, 4. 1. 17 C. Th.
11, 16).
Abstinere, 1) abgalten, ^urüd^al«
ten, j. 33. manus abst. apecuniis (1. 3 C.
9, 27). — 2) gleid^bcbeutenb mit se abstinere
s. ahstineri, fid^ enthalten, unterlaffen,
ber^ic^ten, fid^ toSfagen, 5. 33. se abst.
adminiMratione (l. 1 § 9 D. 27, 5), gestu
tutelae (1. 5 § 2 D. 26, 7), causa pecuniaria,
einer ^elbangelegen^eit ftd) ni^t unterhielten
(l. 9 pr. D. 1, 16); negotiatione abst. iuben,
feinen .t^anbel treiben bflrfen (l. 9 § 9 D. 48,
19); pctitione honoris abst. deberi, um feine
e^renftetle fid^ bewerben bürfcn (1. 7 § 1 D.
50, 4); abst. comniodOy auf einen 83ort^eiI
tjeraic^ten (1. 23 § 1 D. 17, 2), omni lucro
(l. 37 D. 3, 5); a/> omni sorde se abst,
frei fein Don §obfuc^t (1. 6 § 2 D. 48, 11);
abst. lods iiiderdicti^ Verbotene Orte meiben
(1. 4 D. 48, 19), provincia, urbe (1. 7 § 13,
15 D. 48, 22); aedißciis dbstineri, fi(^ ber
33enutnng bon ©ebäuben entl^alten (1. 4 pr.
D. 1, 18); nuptiis, matrimonio abstinere,
abstinendum esse (§ 1 LI, 10. 1. 14 § 3
Digitized by
Google
0
Abstrahere — Abuti.
D, aa. 2. 1. 39 § 6 D. 48, 5); abHt. xeniis,
fflne (Meld^cnfc annehmen (1. 6 § 3 D. 1, 16)
fideiamimissoy legato (1. 123 pr. D. 30. 1. 6
tt 3. 1. 14 § 2 D. 48, 10); abstimre (sc)
H. abfit inert, abstentum esse (ab) hereditates
ouc^ blog absiinere se etc. (ol^itc ben 3ufo^
liereditate) ift bcr tc(^nHd^c ^uöbrud für ba§
©i^Ioöfagcn toon einer bereite acqui*
ritten drbfc^aft, unb jwar a) für ^a^
öom ^rÄtor ben «wt.? et necessariis heredibus
Oeftattete ©id^to^fagen üon ber böterlid^en
^rbfd^aft, bie fic aw necessarii berede« im
^ugenblid ber Delation ipso iure aud^
acquiriren (§ 2 I. 2, 19: ^His [suis et necess.
heredibus] praetor permittit volentibus
abstin4^'e se ab hereditate"); ius abstinendi,
ha^ Siedet ber sui heredes, fic^ bon ber bäter»»
Ii(^en (grbfd^ft lo^äujogen (l. 87 § 1 D. 28,
5); eg unteiic^eibet fid^ bal^er abst. tjon re-
/mdiare ober respttere Jiereditatem y toetd^ed
bad 9(uiSfc^Iogen einer Mog beferirten, no(^
ni(^t ocquirirten, ©rbfc^aft bon ©eiten ber
voluntarii heredes bebeutet (1. 1 § 4 D.
36, 4: „Si certum sit, repudiatam here-
ditatem vel abstentos necessarios heredes."
1. 32 § Ib C. 6, 30; „si respuendam vel
abstinendam esse crediderit hereditatem);**
b) für boS ©it^Iogfa^en bon einer bereite
acquirirten ©rbfd^oft in Solge erlangter in
inteffrtim restitutio (1. 3 § 2. 1. 7 § 5. 9.
10 b. 4, 4. 1. 2 § 10 D. 38, 17). «igweilcn
bebeutet e« aber aud^, tüte repudiare, ba§
§lu^fc^Iagen einer no4 nic^t acquirirten
erb^aft (1. 18 8 1 D. 33, 1. m öon bem
abst. einer ju @rben eingefe|^ten ©(^tocfter
bie 9tebc ift). — Abstinere (ab hereditate)
tt)irb übrigens oud^ in actibcm Sinne ge*
braucht; fo wirb bon 3^utorcn gejagt: pupillum
abstinere, einen llnmünbigen bon ber öäter*
liAen (£rbf(^aft loöfagen, i^n nid^t (Srbe fein
raffen (1. 61 D. 12, 6: Tutores pupillum
abstinuerunf' 1. 15 § 9. 1. 17 D. 19, 2.
1. 67 § 6 D. 23, 2: „qui jmpilhm abstinuit
bonis patris sui". 1. 21 D. 26, 8: „Curator
dixit; abstineo piqnllHm.'' 1. 18 D. 27, 8.
1. 44 D. 42, 1); fo l^eijt e« femer: pupillus
abstinetur, ober abstentus est, b. t). er ttnrb
burc^ feinen Xutor bon ber ©rbfc^aft lo^gc*
fogt (1. 15 D. 2, 11. 1. 44 D. 2, 14. 1. 81
D. 36, 1).
Abstrahere, megfü^ren, n^egfc^Ie))»
pen (l. 4 C. 1, 12); wegnehmen, ent*
5 teilen j. ©. partem hereditatis (§ 5 I. 3.
3); pignoris causa de possessionibus B\\qmd
abstr. (1. 7 C. 8, 16).
Absumere, 1) auf^el^ren, ber^el^ren,
oernic^ten, j. ^. igne absumi (1. 58 D. 18,
1); fructus Bhs. {171 § 19 D. Sl)',intentio
domini non absumitur, ber ^nfpmdft beS
(gigcnt^ümerS erlifc^t nid^t (1. 24 C. 8, 32.
1. 4 C. 7, 29); intentimiem usucapio non
absumpsit (1. 3 C. 7, 30) ; facultates debito
absumuntury boS i^ermögen ttiirb burt^ bie
©c^ulben obforbirt (1. 15 C. 6, 37). — 2)
auftoenben: quod in eam rem absnmptum
fuerit (1. 14 C. 5, 62).
Abaumptio, SSerjcl^rung, Serbrauc^:
res, quae in absumptione sunt = quae in
abusu consistunt (1. 5 § 1 D. 7, 5).|
Absurdus (adi.), absurde (adv.), toi ber»
finnig, ungereimt (1. 21 § 11 D. 4, 8.
1. 51 § 2 D. 9, 2. 1. 5 pr. D. 25, 1. 1. 23
pr. D. 44, 3).
Abundanter (adv.) = ahunde (1. 4 C.
Th. 14, 15).
Abundantia, Ucbcrfluß (l. 7 C. 12
37); aWenge (1. 5 C. 11, 43).
Abundare, 1) über bie Uferl^inauS*
fließen, austreten, j. ©. abundavit
flumen (1. 2 § 8 D. 2, 11), Tiberis 0- 9
§ 1 D. 39, 2). — 2) über cttoaS l^inou«*
gc^en, tttoa^ überfteigen, 5. ©. mandati
fpmntitatem (1. 35 D. 17, 1). — 3) in
groger SWenge bor^anben fein, j. ^.
poma abundant in fundo (1. 12 § 1 D. 7,
8). — 4) überflüffig fein (1. 94 D. 50,
17: y^quae abundant, non solent vitiarp
scripturas*): ex abundanti, überflüffiger
aSeife (1. 5 § 3 D. 3, 5. 1. 12 § 46 D. 33,
7. 1. 20 pr. D. 40, 1).
Abunde (adv.) reic^Iic^, j. ^. ab. Patri-
monium relinquere (1. 89 § 1 D. 31).
Abusio, ungemöl^nlid^er ^ebrauc^:
per abusionem = almmve (1. 8 pr. D. 38,
16. 1. 16 § 4 D. 46, 1).
Abusive, (adv.), uneigen tlid^, im @e»
genf. Oon proprie (1. 2 § 1 D. 29, 3. L 69
§ 1 D. 32. 1, 1 8 1 D. 50, 1).
Abusus, 1) äJligbrauc^, 5. S. uti usque
ad ahustm (1. 12 § 1 D. 7, 8). — 2) «b*
nu^ung ber ©ubftan^ einer 6ad^e burc^ ben
(^ebraudE^: res, quae in abusu sunt s. con-
sistunt = quae usu tollunturvelminuuntur,
©oc^en, bon meieren fi(^ obne ^er^e^rung
ober ^Verringerung i^rer ©ubftanj fein ®e*
brauch machen tagt, oerbrauc^bare Sachen
(1. 1. 5 § 1. 2 ü. 7, 5); res, in quibus
usufr. propter abusum (weil fie bur(^ ben
ÖJebroud^ obgenu<jt merben) constitui non
potest (1. 11 § 2 D. 12, 2).
Abuti, 1) auf ungewöl^nlid^e unci'=
gentlic^e SSBeifc gebrau(^en: verfto abuti
(1. 41 D. 15, 1). — 2) öon einer ©ac^e einen
i^rer ©cftimmung nic^t gemäßen ober einen
unerlaubten ÖJebraud^ machen, -- miß»
brondien (l. 15 § 1 D. 7, 1: „Mancipiomm
usufr. legato non debet abuti, sed secun-
dum condicionem eoruni uti." 1, 27 § 1
eod.: „ne abutatur usufructuarius usufr."
1. 5 § 13 D. 27, 9: „ne tutores pecunia
Digitized by
Google
Ac — Accessio.
abntantar, qnam mutuam acccperunt'*).
3) etiütt!^ üerbroud^cn, bcrt^un, ücrtüen-
bcn (1. 25 § 11 D. 5, 3): and) in gutem
Sinne (1. 29 C. 5, 12: ,ut mulier fructibus
ad sustentationem tarn sui, quam luariti
abutatur").
Ac (conjunct,), 1) Wo« tJerbinbcnb; unb,
j. ^. vis ac potestÄs (8 2 I. 1, 13; fas ac
nefa« miscere (1. 2 § 24 D. 1, 2). — 2) er*
toriternb ober öerftÄrfenb: nud^^fogarO. 14
D. 1, 18); cw Äi, au(^ toenn, obgleich,
(1. 75 pr. D. 31). — 3) tjerglei(^enb: aU,
toit: ftimiliter ac, perimle ac (1. 34 pr. D. 3,
5. 1. 34 D. 19, 2. 1. 10 D. 28, 5. 1. 11 D.
37, 10. 1. 9 § 1 D. 41, 1); or si , »ie
toenn, j. ^. pro eo haberi, ac si (1. 40
§ 5 D. 35, 1. 1. 45 pr. D. 45, 1. 1. 157 §
1 D. 50, 17).
Acoedere, 1) einen Crt betreten, ein'
ge^en, j. «. in praedia 0- 3 § 1 D. 1, 19),
in hortos (1- 1 § ^ B. 49, 4). — 2) ju ettt)0§
{(^reiten, etttw« übernehmen, antreten,
ein @(ef(^äft eingeben, j. S3. /w/ emptionem
(1. 22 § 4 D. 17, 1), ad adminiftfrationeni
(1. 20 D. 26, 7), ad rem fferenäam (1. 77 8 3
D. 35, 1), ad herediiatem (1. 99 D. 29, 2),
ad possmtiotiem (1. 15 8 35 D. 39, 2). —
3) chliffatirmi acc^ere, ^u einer Oblig. ^in^
gutreten, b. % in bie 35erpflid^tnng be«^
Öaujrtfc^ulbner« aU 3)HtDer^flic^teter eintreten
(i. 1 D. 46, 1). — 4) beitreten, bei^flic^'
ten, acc. sententiae ». ad ftententiam (1. 12
§ 6 D. 36, 2. 1. 4 8 3 D. 42, 1). -- 5) ^n
et»o« ^injttfommen, jj. 59. anctoritaü tu-
torw rohmtaii impftbfrvt acc. (1. 13 8 4
•D. 38, 1); 2^(*rft funda per aJIurionem acc.
(1. 34 D. 6, 1); propriefati naiisfr. acc.
a. 4 D. 23, 3) ; leqato acc. (1. 8 8 2 D. 33, S) ;
in«bef. p einer 6ouptfad|c Ql^9?eben(oc^e,
ate 3ube^ör, 3un}Qd^« ^injufommen, bni^u
gehören: qxtod aecedit alicui rei, ber 3"*
too(^#, ben eine Soc^e erhält (1. 1 8 "> D-
16, 3, 1. 11 8 17 D. 19, 1. 1. 1 8 1. 1. '^^
pr. D. 21, 1); qnod emptioni, renditiom
aecedit, ber ^ütoad)^, htn eine «Soc^e, md)-
bem pe berfauft ift, erlauft (1. 31 8 25. 1. 32
D- cod.); »i quid aceeftsit pofit mortem,
utputa Partus, fetu.% fniHus, vel si quid
seryi adquisierint (1. 3 8 f> D- 3, 5); quid-
quid usurarum nomine accessit (l. 59 8 5
Ö. 17, 1); ex niora fructna usuraere fidei-
commisgo acc. (1. 24 8 14 D. 40, 5); scrri-
iiftes Gorporihm ac^. (1. 14 D. S, 1); iter
fundo acc. (1. 6 8 6 D. 19, 1). — 6) ^e-.
nwnbem ju ®ute Tommen, ^utnac^len,
J. ^. }xme^nin altcriuB alicui acc. ber ^cfi^
^ früheren ©efi^erö »irb bem icftigen «e-
iMKt 8U ©Ute gerechnet (1. 6 pr. 1. 15 8 1
^' 44, 3); in beinfelben (Sinne ^eißt c*^:
fempm, quo alter posKcdit, alicui acc. (1. 19
D. 41, 3); in^bef. bebeutet e«i: ^monbem
ol3 3w^^^ör einer ^auptfot^e auttwc^len
(1. 68. 78 pr. D. 18, 1. 1. 52 8 2. 1. 53 pr.
D. 19, 1); bann über^upt: für 3emonben
ertoad^fcn, j. 33. ai alia causa twra post
petitionem mihi aece^serit (1. 1 1 8 4 D. 44,
2). — 2) nal^e tommen, fic^ näfittn,
5.S9. lata neglegen tia />ro/)e fraudem aecedit
(1. 7 8 1 D. 26, 10); proxime praetextati
aetatem acc. (1. 3 8 6 D. 43, 30). — 8) über
einen fommen, überfallen, treffen, §. ^.
furor alicui acc. (1. 3 pr. D. 26, 1); id qtwd
fafaliter accessit, toa^ bun^ ein ^er^ngni^
gemanben betroffen ^t (1. 135 D. 50, 16).
Accelerare, befc^Iennigcn, j. Sß. accel.
solutionem (1. 18 C. Th. 11, 1. 1. 3 C. Th.
11, 28).
Acoendere, a n 5 ü n b e n (1. 44 D. 40, 4) ;
aufregen (1, 16 8 6 D. 48, 5).
AooensuB, 8oIbat o^ne ©d^u^tooffen
(Vatic. 8 138).
Aoceptabilis, annehmbar, angenehm
(Nov. 36. No. 37 i. f.).
Aooeptare = aaepius aooipere 8. 1.
ä. «. accept. usuras (1. 40 8 2 D. 2, 14),
metiMmum (1. 9 8 1 D. 34, 1).
Acoeptilatio, bie auf feierliche münblic^e
9(nfrage be« au^ einer ©tipulotion fßtxp^i^^
tetcn fofort erfolgte feierliche münblic^e
^rflärung be<^ @)täubigerd, bagetbad
^erfproct/ene erhalten f^abe (Uai. HI,
169. 8 1 1. 3, 29: — „ent acceptil. imagina-
ria solutio. quod enim ex verborum obli-
gatione Titio debetur, id ni velit Titius
remitt^re, ]>oterit sie fieri, ut patiatur haec
verba debitorem dicere : quod ego tibi pro-
misi, hahesne accepium? et Titius respon-
deat haben.'' tit. D. 46, 4. „acceptil. est
li berat in per mutuam interrogationemy qua
utriusque contingit ab eodem nexu libera-
tio" 1. 1 cit.).
Acceptio, 1) (Smpfang: uostulatio et
acceptio aimMfdorum (Paul. V, 34 8 1). —
2) acceptio tua aU Xitulotur für ^o^e ©eamte
(1. 2 C. Th. 1, 9).
Acceptor, @m^)fänger,^. 53. donationifs
acc. (1. 10 pr. C. 8, 55).
Accessio, 1) ha^ .^injufommen, haa>
Öin^ufügen; acc. jmsseasion 1« s. temporis,
|)ini^nre§nnng bc« ^efi^c^ eine« «nbern,
ober ber 3eit, njäl^renb luelc^er ein 5(nberer be*
feffen, ^^u ber ©efiftaeit be« iettöcn «efijer«
(1. 14—16 D. 44, 3); accessione temporis
uti, fidft bie ^efit^jeit eines Änbern anrechnen
laffen (1. 14 8 3 cit.); ueqotiationis accemioue
uti, auger ber .t)anptbef(^äftigung noc^ ein
<«ebengef(ftäft treiben (l. 4 8 2 D. 3, 2). — 2)
^crme^rung, ^\itDa(i)<i, 5. S3. peculium
hereditas et acceRsionem et decessionem
habet s. continet (l. 28 8 1 D. 40. 7. 1. 17n
Digitized by
Google
8
Accessus — Accipere.
§ 1 D. 50, 16). — 3) toa^ ju einer ^avipU
\adft aB S«ebenfoc^e, atö Subcftöt, 8«'
toa^i ^inäufommt, im (äJegenfa^ bon princi-
paUs res (1. 2 D. 33, 8. 1. 19 § 13 D. 34, 2:
fyOccessio cedit principali") ; in^Bef . bebeutet
ed ha^ üon äugen ^er jit einer @ac^e ^in«
jugelommene, im ®egenfot ber fnictus, aX^
Der ©rjeugniffe au« ber ©ac^e felbft (1. 31
§ 24 D. 21, 1. 1. 62 § 2 D. 47, 2). — 4)
3u ©ejug auf Obligationen bebeutet eS
.a)ba«$in5u!ommen nnt^ jtt)eiten@ub»
ject3 ober Dbiect« jum ^auptfubject ober
Dbjcct ber Obligation (1. 44 pr. § 4 D.
44, 7 : „Accessio in ohligatione aut personae
aut rei fit. personae, cum mihi aut Titio
stipulor. rei, cum mihi decem aut Titio
hominem stipulor"); b) bie *u einer Obli*
gatiou (prindpalis obligatio) 9inAu!ommenbe
Slebenberbiubtic^feit (1. 43 D. 46, 3);
in^bef. bie9'lebenöer^)f!id^tung einer ^er«
fon, ttjetc^e bie ©d^ulb be« §auptfc^n!bner8
mit übernommen l^at, wie be« Jöürgen:
accessionis loco dare aliquem, ^emanben
petten, ber fidb neben bem ^au^)tfd^ulbner bcr=
^id^tet (1. 3 D. 46, 1); acc. loco promittere^
aU 92eben{c^ulbner fid^ tierbinblic^ machen (1.
34 eod.); liberari ex causa accessionis, rüd*
fl(^tlic^ ber Silebenberpflid^tung befreit werben
(1. 5 eod.); auc^ bebeutet t^ bie mitöer*
p\ndftttt «ßerfon felbft (1. 82. 71 pr. eod.
1. 91 § 4 D. 45, 1).
Accessus, 1) ßugang (1. 10 D. 8, 2).
— 2) = accessio s. 2: accessu splendoris
omatus (1. 7 C. Th. 6, 35).
Acoidere, fic^ zutragen, fid^ ereig^«
neu (Gai. II, 36, 181) begegnen, jufto*
%en, j. 53. si quid acciderit alicui, wenn
Semanb fterben foßte (1. 26 pr. D. 86, 1.
1. 162 § 1 D. 50, 16): ex accidenti burc^
ein sufällige« ©reignig (1. 51 D, 35, 2.
Accinctus f. adcinctus,
Accipere, 1) empfangen, in @m<)fong
nehmen, erlangen, erl^alten^bcfommen
(l. 71 pr. D. 50, 16: „Aliud est capere,
aliud accipere. capere cum eflFectu accipitur:
accipere et si quis non sie accepit, ut ha-
beat'*); j. 85. acc. pecuniam (1. 1 § 4. 1.
2. 7. D. 3, 6), traditam rem (1. 5 D. 45, 3),
rem per traditionein (1. 86 § 2 D. 30) : in
testamentOf codicillis, tdbulis acc. hereditatem
legatum, libertatem (1. 77 D. 28, 5. 1. 13
D. 28, 7. 1. 1 § 11 D. 29, 4. 1. 15. D. 34, 9.
1. 11 § 1. 1. 46 pr. D. 36, 1); mortis c.
donattonem a testatore acc. (1. 5 § 17 D.
34, 9); rem pignori acc. (1. 18 D. 20, 1);
acc. pignuH (1. 22 D. 42, 8), cantionem (1.
32 § 2 D. 85, 2), hon. possessionem (1. 3
8 9. 1. 6 § 3. 1. 11 § 2 D. 37, 4), curatores
a praetore (1. 93 D. 35. 1), judicem (I. 38
pr. D. 17, 1.) actioves utiles (1. 20 D. 20, 1),
sententiam (1, 14 § 2 D. 38, 2) ; a^xeptum,
wad man empfangen ^at, ^inna^me:
accepta et data s. expensa; acceptum atque
expensum @inna^me unb ^ui^gabe (I. 1
§ 2 D. 2, 13. 1. 47 § 1 D. 2, 14); acceptum
8. accepto facere, ferre, referre; acceptum
habere, in (ginua^me f ejen, ba^er d^tnniS,
was man ju f orbern bere^tigt ift, afö em*
<)fangen anfe^en, für getriftet, für em*
pfangen erflären, j. 59. debito alicui
acceptum ferre, (StWaS für eine ©(^ulb aU
empfangen anfe^en 0. 1 D. 46, 3); pretium
acceptum referre (1. 101 § 1 eod.) ; in accep-
tum ferre opus publicum faciendum, baiS
SBer! für getriftet erflären (1. 7 § 2 D. 48,
11); inSbef. rine @c^utb ertaffen (burc^
bcn feiertic^en Äft ber ^cceptitation),
acceptum s. accepto fieri s. ferri alicui,
(burd^ ^Icceptit.) ertaffen werben (1. 73 D.
46, 3. 1. 14 § 9 D. 4, 2. 1. 6. 7. 8 § ».
1. 9. 10. 11. 13 § 10 D. 46, 4); accepto
lata obligatio (1. 43 § 1 D. 23, 3. cf. 1. 12
§ 2 D. ^, 4. l. 37 § 4 D. 32); acceptam
facere pecuniam (1. 14 § 3 D. 4, 2), sti-
pulationem (1. 9 § 7. 1. 10 § 1 eod., dotem
(l. 66 § 6 D. 24, 8), accepto facere s. ferre
usumfructmn, usnm, iter, actum, viam (1. 13
§ 1 — 3 D. 46, 4) ; accepto ferre rationibus,
in bie SleAnungen aU empfangen eintragen
(1. 4 § 1 D. 21, 2. 1. 91 § 3 D. 32); accep-
tum referre in tabulas (1. 29 § 2 eod.);
accepto 8. acceptum rogare, ben ©täubiger
um @mpfang«erftärung bitten, inöbcf. jum
gwecfe ber ^cceptitation t>k nöt^ige gtage an
\>m (Staubiger richten (1. 6. 8 § 1. 2 D. 46, 4);
accepto liberare, ben ©(^utbner burc^ ^cceptil.
bcfrrien (1. 8 § 2 cit.). — 2) annel^men,
j. 59. acc. donum, xenia (1. 6 § 3 D. 1, 16) ;
intestati possessionem acc. im (^egenfa^ öon
repudiare hereditatem (1. 77 § 31 D. 31);
acc. fideiussorem (1. 5 § 1. 1. 10 pr. D.
2, 8. 1. 4 D. 46, 1), arUtrum (l. 57 D. 10,
2); in adoptionem acc. aliquem (1. 6 pr. D.
1, 9); acc. mutuam pecuniam, ein 3)orIe^n
aufnehmen (1. 11 D. 20, 1); acc. Judicium,
hen $t05c6 auf ncl^men, auf bie erhobene Stoge
fid^ cintaffen (1. 14 D. 8, 2. 1. 75 D. 3,
3. 1. 55 D. 21, 2. 1. 27 § 11. 1. 81 pr. D. 36.
1. l. 7 § 1 D. 37, 1. 1. 28 pr. D. 49, 1);
auc^ actionem acc. (1. 6 D. 7, 6). — 3) Qe-
manben empfangen, aufnehmen, bel^an^-
betn, j. 59. male acc. (1. 17 § 1 D. 44, 4);
rirginem aqua et igne acc. bejie^t ftc^ auf
bcn ©oc^^eitSrituö, baß, wenn bie 53raut in
\>(x^ |)au9 beS Bräutigams eingefül^rt würbe,
biefer i^r mit SQ3affcr unb rinem fjeucrbranb
Dom ^crbe cutgegcnfam, wetc^cS bribeS fic
berül^rcn mugte (1. 66 § 1 D. 24, 1. cf.
®tüc! Kommentar XXII 6. 401 ff.). — 4)
annel^men, bittigen, j. 59. acc. .^igni.
Digitized by
Google
Accire — Acinaticium.
ficdUionetn, interpretationem (1. 125 D. 50,
16); semper accepttim est (1. 243 eod,) —
5) Derpcl^ett, beuten, nehmen (1. 99. 142.
214 eod.) ; ex mente pronurUiantis accipitur
oratio (1. 28 § 1 eod.); verhotenus acc
(1. 1 § 2 D. 2, 2). — 6) lernen (1. 20 D.
31). — 7) erleiben, erfol^ren, j. ©. acc.
iniuriam (1. 17 § 10. 1. 18 § 2 D. 47, 10),
damnum (1. 29 D. 3, 5), moram (1. 2 § 3
D. 50, 8).
Accire, l^erbeirufen: wawesacc, (SIeifter
^etaufbefd^njdren (1. 6 C. 9, 18).
Aoclamare f. adclamare,
Accola 8. accolens, ^nUiobner (L 1
§ 3. 6. 7 D. 43, 13).
Accomodare, 1) angaffen, gentäg
einrichten, j. 99. ipsarum legum rerhis
accommodatae legis actiones Gai. IV, 11);
legi Äquiliae accomod. actiones (1. 11 D.
19, 5); accommodatus = accommodtis: sen-
tentia acc 'oolu/ntati defuncti (1. 63 D. 30).
2) auf (Stn)aS be^ie^en, annienben, 5. 9.
acc. significationem (1. 8 D. 34, 2), mentem
Sai fl. 30 § 4 D. 40, 5), Stipulationen^
(1. 20 § 2 D. 11, 1. 1. 30 § 2 D. 39, 2);
Candida accommodata ad certas personas
(1. 39 pr. D. 35, 1). — 3) geben, ge-
rn ftl^ren, ertl^eilen, a) befonber« nad^
9(naIogte befte^enber 9ie(i^t^fä|e ober aud
Orünben ber ©ifligfeit ein 9le(|t gettjö^ren,
j. ©. acc. actionem utilem s. in factum
(§ 11 I. 4, 6. pr. I. 4, 12. 1. 24 D. 13, 7.
1. 31 § 22 D. 21, 1. 1. 22 pr. D. 39, 3),
exceptionem (1. 2 § 8 D. 2, 11. 1. 17 D. 2,
15), ifiterdictum (§ 3 I. 4, 15. 1. U D. 36, 3).
bon. possessionem (pr. I. 3, 3), idem iuris
(1. 48 pr. D. 23, 2); b) überl^aupt = dare,
praebere, x. ^. acc. auctoritatem (1. 1 7
pr. D. 26, 8), consensum (1. 26 § 1 D. 20, 1),
audientiam (1. 9 § 2 C. 9, 2), opem con-
mliumve (1. 52 pr. D. 47, 2), /Wem, fein
»Ott geben (1. 43 § 3 D. 28, 6. 1. 123 § 1
D. 30. 1. 10 D. 34, 9), roluntaietn, toitt^»
führen 0- 1 § H D. 43, 3. 1. 17 pr. D. 40,
9), patientiamj bulben (1. 1 C. 4, 56), mi-
nisterium, einen 2)ienft leiften (l. 3 D. 50,
14), operam saam, feine i)ienfte leiten (1.
1 § 20 D. 41, 2), cognitionem suam^ ju
feiner eigenen (Sntfd^eibnng jic^en (1. 2 pr.
D. 47, 19). — 4) öergönnen, geftatten
(l. 38 pr. D. 17, 1).— 5) ju ettt)Q«ber-^
geben, ^.^.se acc. adciamationibus (1. 28
§ 3 D. 48, 19); pecuniam credere accommo-
data nomine ahcuiu» (1. 3 C. 8, 37).
Acoommodus, ^affenb, angemeffen,
*. ©. neque usiti neque ornatui acc. (l. 41
C. Th. 15, 1).
Accumbere, Hegen (1. 124 D. 50, 16).
Accumulare = cumulare (1. 29 C. Th.
10, 10).
Aocurare, für curare (lulian. ep. nov.
79 § 301).
Accurrere, leerzulaufen (I. 7 § 2 D,
47, 2).
Acorescere f. adcrescere,
Accusare, l)t)or®Iericl^tanIlagen,bc*
f cjulbigen; accusatio, Slnflage, «:nf ^ul*
bigung a) n^egen eined ^erbre^end im
3Bege be« (£riminaH)ro5eff e« (tit. D. 48,
2. C. 9, 1 u. 2); accusator, tlnftäger eineö
SSerbrec^en» fl. 16. 19 D. cit. 1. 2 C. cit.);
accusatorius f bie Slnfloge betreffenb:
lihelli accusat., ilnflagefdjirift (1. 18 § 1.
I. 30 § 8 D. 48, 5); b) wegen <)ritjatrcc^t-
Hdber Änfprüc^e im SBege be« (Siöil^ro*.,
§. 18. accus, testamentum (falsum v. inom-
ciosum), accusatio inoffictosi testam. 8. de
inoffidoso testam. (1. 6 § 2. 1. 7. 22 pr. 27
D. 5, 2. 1. 5 § 3. 5. 7 D, 34, 9); libertum
acc. ut ingratum, suspectum acc. tutarem,
accu9atio suspecti tutoris (1. 35 § 1. 1. 39
§ 7 D. 3, 3. 1. 1 § 7. 1. 3 § 6 D. 26, 10);
accusatio dvilis causae (1. 14 pr. C. 12, 19).
— 2) «ortoürfe mad^en, tabelu (1. 27
pr. D. 28, 7).
Acephali, eine le^erifc^e 6efte (lul.
ep. nov. 102 § 364).
Acer, acris (adi.); acriter (adv.), f^arf ,
ftreng, beftig, j. ö. acrior poena (1. 6
§ 1 C. Tn. 16, 6); acerrima indago argu-
mentis, testibus etc. (1. 22 C. 9, 22);
acriter exsequi rem (1. 35 D. 47, 10).
AoerbitaB, i^ärte, Strenge, i^eftig»
feit, j. ©. morhi (1. 29 C. 6, 23), convidi
(1. un. C. 8, 49), exactionis (1. 35 C. Th.
II, 1), temporis, 3)rangfal (1. 35 eod.).
Acerbus (adi.); acerbe (adv.) bort,
ftreng, *. ©. exactor ac. (1. 33 pr. D. 22,
1); acerbe exercere patriam potestatem
(1. 1 § 5 D. 43, 30); erbittert, ^eftig:
acerbissimi hostes (1. 2 pr. C. 1, 27).
Acerra, äBeil^rauc^diaftc^en, 12 tab.
Acervus, Raufen, j. ©. frumenti (1.
21 pr. D. 47, 2. 1. 9 D. 47, 9), pecuniae
(1. 29 pr. D. 45, 1).
Aoescere, fauer »erben (1. 9 § 2 D.
18, 1. 1. 1 pr. D. 18, 6).
Acetabulum, (Sffigflafc^e (1. 19 g 9
D. 34, 2).
Acetum, (g ff ig (I. 8 pr. 1. 9 D. 23, 6).
Aohala, ber nörbli^e X^eit bed $eIo^on»
neS (1. 10 § 1 D. 1, 16).
Aohilleae thermae, berul^mte ^ftber in
©onftantino^I (l. 6 C. 11, 43).
Acidus, fauer (1. 6 D. 18, 6).
Actes, 1) ©e^lroft, ®efid^t (1. 1 C.
10, 51). — 2) ©c^loc^t, treffen (1. 18
D. 27, 1). — 3) ^ö^c: ac. columnarum
(1. 50 C. Th. 15, 1).
Aoinaticiuin, eine ?[rt ©ein, au^ ge-
Digitized by
Google
10
Acoluthus — Actrix.
trocfnctcn Trauben bereitet (1. 9 pr.
D. 33, 6).
Acoluthus 8. acoluthus, 9Re6btcner
(l. 6 C. 1, 3).
Aconitum, ©ifcn^ut, SBoIfölüiir* (1.
3 § 3 D. 48, 8).
Acor, bo« Soucrtüerbcn, bic ©äure,
periculum acoris s. acorem praeatare (1. 4
pr. § 1 D. 18. 6).
Acquiescere f. adquiescere.
Acquirere f. adquirere,
Acrimonia, (Scharfe, Strenge: ultio-
nis acr. (1. 5 C. 1, 2].
Acta, ha^ über Die ^erl^onblungen
bor einem SRagiftrot 9Jieberöe{c^rie-
bene (I. 21 D. 26, 8); apud acta promit-
tere, bor bem SWagiftrat ein 3^erfprec^en ju
ben «cten ju $rotofoII geben (1. 17 D. 2,
4); apud acta contestari (1. 7 § 3 D. 50,
2. 1. 3 C. 4, 21), interrogari et profiteri
(1. 24 C. 7, 16); apttd s. inter acta appel-
larcy bie ©rnSrung, baß man a^^)ettire, nad)
Eröffnung be« Urtl^eil« ju ^rotofotl geben
(1. 2. 5 § 4 D. 49, 1); actis insinuare, jn
ben ^cten, ju ^rotofoU geben, j. ©.
donationem (§ 2 I. 2, 7), mandatum (§ 3
I. 4, 11); actis intervenientibus filium suum
nominare aliquem (§ 12 I. 1, 11. § 8 I. 1,
12); actorum testificatione conficere dona-
tionem (1. 27 C. 8, 53).
Actio, 1) ^anblung, Xi)at (1. 7 D.
48, 1). — 2) 3n«befonbere ^anblung bor
bem aWagiftrate, SJerl^anblung: legis
actio Q.) feierliche red^tUc^e ^erbanbliing
bor bem 9){agiftrat, bur^ toelc^e nac^ älterem
Mtä)t (toor ©infü^ng be« SBerfo^en^ per
formulas) ein ^ojeg eingeleitet würbe, in*
bem bie ftreitenben Sbeile burc^ f^mbolifd^e
^anblungen unb feierliche SBec^felreben bor
bem SWagiftrot il^re Änfprücbe borlegten (Gai.
IV, 11 sq. 1. 2 § 6 D. 1, 2); b) ba« 9le(^t
beS SRagiftratS, rec^tlic^e ^erl^nblungen
^u leiten: magistratus, apud quem legis a.
est (1. 4 D. 1, 7. 1. 3 D. 1, 16). — 3) »or-^
ne^lic^bie ^anblung be^ ^löger^, ba$
klagen: e^tperiri actione (1. 43 §11). 50,
17) actionem e^rercere (1. 60 D. 3, 3) J. agere.
— 4) 3)ie 2rormel, meiere bom SWagipate
ium Stoede ber SHei^t^berfolgung ber^icßen
nmrbe: actio proponitur (1. 44 § 1 D. 21,
l),proditur, proficiscitur (1. 3 § 1 D. 4, 9:
„ex hoc edicto in factum actio proficis-
citur**); actio oritur, datur, denegatur. —
5) hieran« hie ?lngfic^t auf 9ftec^tgbülfe,
ber fin\pxvid), \>a^ Älogrec^t (1. 51 D. 45,
1: „actio est ius, quod sibi debeatur,
iudicio persequendi'*, pr. T. 4, 6: „actio
nihil ahud est, quam ius persequendi
iudicio, quod sibi debetur**). <Bo actio
nascitur, oritur, amittitur, consumiiur, fini-
tur, perimitur, tollitur; dies actionis, ^lag«
frift (I. 1 8 *2. 1. 3 pr. D. 2, 12). Actio
Uhmttt aldbann balo badl^lagred^t an
f i(^ b. ^. abgegeben bon einer möglichen ^er»
t^eibigung be« Öenagten (§ 1. 3. I. 4, 13:
„efficax est adversus eum actio, scd
defenditur per exceptionem — '*) — balb baö
Älogred^t überhaupt, fobag bei begrünbeter
exceptio bö§ ^orl^anbenfein einer actio Der*
neint mirb (1. 12 D. 4, 4 : „non est ei actio
in mulierem danda, sed per excep-
tionem summoveri debet"; 1, 30 pr. D.
16, 1). — Uebrigen^ be^ic^t fic^ actio in ber
^ebeutung bon 3—5 tm njeiteften ©inn
auf jebe ^rt ber ^Rec^t^öerfolgung, and) ouf
bie Snterbicte (1. 37 pr. D. 44, 7), 5. ^.
actio quod vi aut clam (1. 43 D. 9, 2);
actio possessionis recuperandae (1. 1 C. 8,
5); im eng er n gewöhnlichem ©inn aber nur
ouf bie regelmäßige Art ber 9lcd^t«berfolgunQ,
welche jur ^dt ber $anbecteninriften bamit
begann, bag man ben ^rotor um @rt^eilung
einer formula für einen ju befteßenben ^lic^ter
bat, im ®egenfatj ber 3ntcrbicte unb extra-
ordinariae cognitiones (1. 35 § 2. 1. 39 D.
3, 3. 1. 25 D. 44, 7 1. 18 § 1 D. 46. 4);
im cngften ©inn befc^rÄn!t fid^ ber ^öegriff
auf act. in personam, im ^egcnfa^ oon
petitio = a. in rem (1. 28 D. 44, 7. 1.
178 8 2 D. 50, 16). — 6) öffentliche «n*
finge (1. 1 ü. 47, 20. 1. 15 8 3 D. 48, 16.
1. 5 C. 2, 8). — 7) 33eweisibocument (I.
6 C. 10, 1).
Actitare, Uer^anbeln, j. ©. rem, cau-
sam (1. 3 D. 22, 4. 1. 11 8 1 C. 2, 7).
Actop, 1) Si^läger im eioilprojcffe (I. 5.
11 D. 2, 11. 1. 2. 8 3 D. 10, 2. 1. 14. 18.
19. 23 D. 22, 3. l. 6 8 6 D. 37, 10. 1. 12
D. 44, 1). -- 2) Auflager eine^ «erbred^en*
(1. 10 pr. D. 48, 16). — ©efc^öf töfü^rer,
SSerwalter, ©tclloertrcter, unb jwar
a) ein ©claöe, ber jeined :perrn ®efd(>dfte
beforgt (1. 8 D. 10, 2. l. 19 D. 40, 5. 1. 40
8 3. 7 D. 40, 7), j. 93. ein iianbgut bemml^
tct (l. 32 D. 20, 1. 1. 31 D. 34, 4) ober
®elber für i^n eincaffirt (1. 5 8 3 D. 44, 4);
b) ©tcllbertretcr besi 9Jormunbö, burc^
ein 5)ecret be« $rätor^ beftellt (8 6 1. 1, 23),
in^bcf. in ^rojeffen be^ 9Rünbel§, litium
causa constitutus (1. 30 8 Ö D. 3, 5. 1. 6
D. 26, 9); c) ^Sertrcter einer Corpora*
tion, in^bef. jur gül^rung bon ^rojejfeu,
©^nbicuö (1 10 8 4 D. 2, 4. 1. 1 8 1- *^
D. 3, 4), 5ur ^ermoltung einer ©rbft^aft,
actor Imnorum (1. 25 D. 3, 5), jur ^gnltiou
ber bon. poss. (1. 3 8 4 D. 37, 1); d) 5öer<
treter bc^ loifcrltc^en ^ribotocrmö'
gen^, actor rerum privaiarum nostraruni
(I. 9 C. 3, 26).
Actrix, Klägerin (l. 41 C. 7, 16).
Digitized by
Google
Actuaria navi8 — Adcrescere
11
Actuaria navis, 8(lubct{Aiff (l. 2. pr.
D. 49, 15).
Aotuarius, ^roütontüertl^etleT (1. 5.
16. C. 12, 37. 1. 9 C. 12, 49).
Actus, 1) ^anbtung, ^ct, ^. 93. actum
ad ohliffntionem comparandam interponere
(1. 2 § 5 D. 12. 1); corpore et actupossess,
adprehendere (1. 1 § 21 D. 41, 2); actus
prahibentis 0- 20 g 1 D. 43, 24); actus ex
lege JMbitus (1. 12 D. 49, 1); actus legitirmts
(1. 77 D. 50, 17). — 2) ®efc^&ft, »c?d^äf^
tigwitö. Sfunction a 4 § 4 D. 1, 16. 1.
8 pr. D. 48, 19. 1. 5 § 3 D. 50, 16). —
3) Verwaltung, a>e?(^äf tsfü^rung, j. «.
actum ger&re 0- 16 pr. D, 39, 4, 1. 99 § 2
D. 50, 16), administrare (1. 44 § 1 D. 3. 5.
1. 1. 2 C. 11, 37); actus rationem reddere
(1. 19. 41 D. 26, 7. 1. 1 § 3 D. 27, 3); ab
actu removeri (1. 51 D. 46, 3). — 4) bic
flervitus praed. rust., über ein frembe« ®runb*
pfid Ste^ ju treiben unb mitSBagenju
fahren = ius arjendi vel iumentum velve-
hiculnm (pr. I. 2, 3. 1. 1 pr. D. 8, 3); aud^
bcr fSeg, ouf toeld^em fol(^e5 oefc^ie^t: re-
ficere actum (1. 4 § 5 B. 8, 5).
Acucuia,fIeinfte9JabeI(l.lC.Th,3,16).
Aculeufl, @t0(^el (1. 1 C. 3, 43. 1. 2
C. Th. 8, 5); tropif(^: audoritatis nostra^
aculei dirigantur in eos, qui etc. 0* 4 § 7
C. 1, 5) ; Ifffis aculeos incurrere (1. 1 C. 9, 44).
Acus, ^ahtl (1. 25 § 10 D. 34, 2).
Acutus, fd^orf: acutissimi ingenii vir
(1. 30 C. 6, 42).
Ad (praep.), 1) §u, bie Slic^tung too^
^in, bog S^tt bejeit^nenb, j. ©. accedere
ad locum aliquem (1. 4 pr. D. 1, 8); adire
ad fontem (1. 3 § 3 ü. 8, 3); aditus ad
aliquem (1. 19 D. 2, 4); vocari ad ali-
quem (1. 1 pr. D. 2, 5) ; confugere ad aedem,
ad actionem, defensionem etc. (f. confu-
gere); a^ccedere ad emptionem, hereditatem,
possessionem etc. (f. accedere 8. 2.); per-
venire ad annos, ad pubertatem, civitatem,
libertatem, dignitatem etc. (f. pervenire
8. 2.) ; perdttcere ad libertateni etc. (f. per-
docere s. 1 ) ; adspirare ad magistratum etc.
ff. adspirare) — 2) ju, für, ben S^^^
bejetc^enb, j. ©. procuratorem dare ad
aliquid (1. 28. 42 § 4. 5. 1. 43 pr. D. 3,
3) ; tutor datus ad Universum Patrimonium
(§ 17 I. 1, 25); debitor conventus ad so-
lutionem (1. 47 pr. D. 2, 14); relinqui ad
alimenta (L 8 § 15 D. 2, 15; a/i refectionem
fomacis etc. praestari (1. 58 § 2 D. 19, 2);
ad monumentum aedificandum dare (1. 40
§ 5 D. 35, 1); sumptus ad honnres fnctus
(I. 44 pr. D. 3, 5). — 3) ju, einen Erfolg
6fi|ft(^nenb, 5. 93. ad irritum devocare (l. 7
C 2, 50); ad uUUtatem cedere (1. 16 C. 5,
71). — 4) h'\9> ju, auf, a) einen 3^***
punft bejeid^ncnb, j. ©. ad diem (1. 6 § 1
D. 18, 1. 1. 34 D. 28, 5. 1. 77 D. 45, 1);
ad tetnpm (1. 4 pr. D. 8, 1. 1. 44 § 1 D.
44, 7); b) ein Wta%, eine Otenjc bcjeic^*
nenb, j. S3. ad modum exilii ferre senten-
tiam, bi« jur ©träfe be« (gjiU erfennen (1.
39 § 1 D. 40, 12); ad quartam solam ad-
mitti (1- 22 § 1 D. 1, 7); ari certum pon-
du8 locare (1. 30 § 2 D. 19, 2); ad aliquid,
einiqermajen (1. 1 pr. D. 37, 5). — 5)
auf, §u, bie ©ejie^ung auf eine @aAc
oi>n $erfon ober ju etnmd bejeic^nenb, 5. ^.
pertinere ad (1. 11 § 10. D. 32 1. 16 § 7
D. 39, 4 1. 3 § 1 D. 43, 30); transferH,
transmitti ad aliquem, cf. transferre, trans-
luittere s. 3); in 9ejug auf, j. ©. locum
habere ad aliquid (1. 34 pr. D. 12, 2); ig-
nosci ad aliquid (1. 157 pr. D. 50, 17).
— 6) bei, neben, an, j. ». subsidere ad
aliquem (1. 62 § 1 D. 35, 1), ad parietem
(1. 13 pr. 1. 19 § 2 D. 8, 2); codicilli ad
t^stam. facti (1. 36 pr. D. 29, 1) ; (wi manum
habere (1. 19 § 5 D. 16, 1). — 7) nac^,
gemäfe, j. ©. ad exemplum (LI § 1 D. 3,
4); ad simüitudinem (1. 35 § 8 D. 4, 6. 1.
9 § 1 C. 5, 9); ad instar (1. 4 § 6 C. 6, 28);
ad arhitrium suum (1. 42 D. ^, 3); nume-
rare annum ad dies (1. 134 D. 50, 16). —
8)na^, auf einen S^Hpunft belogen: ad
annum (= post a.) über esto (1. 18 § 2
D. 40, 4). — 9) gegen, j. ©. appellare ad
aliq. = adversus aliq. (1. 1 D. 49, 9).
Adaequare, 1) anpaffen, einfügen:
sigiUa adaequata (\, 41 § 13 D. 30). — 2)
gieid^ftetlen (1. 2 C. 12, 12).
Adaeque = aeque (1. 4 C. Th. 8, 18).
Adaerare, nac^ ®elb anfc^Iagen (1.1
C. 10, 28. 1. 15 0. 12, 37); adaeratio, 3t n^
fc^lagung nac^ ®elb, ^elbanf(^lag (l.
13 eod. 1. 4 C. 12, 39).
Adamare, lieb getvinnen, 5. ^.otium
(1. 5 C. Th. 7, 1).
Adamas, Diamant 0- 16 § 7 D. 39, 4)
Adaugere=aM</ere: /Wcu^tot«« adauctae
(1. 17 § 2 D. 27, l.'l. 57 D. 40, 4).
Addnotus, gerüftet, 5. ©. magicis ar-
tibm 0. 4 C. 9, 18).
Adclamare, laut ^uruf en, juiaud^^en
(1.1 C. 12, 46); adclamatio, lant tx SnvnU
inSbef . aU ^eifall^bejeugung, j. ©. adclamat.
popularium 0- 28 § 3 D. 48, 19); ex ad-
clamatione popidi manumittere (1. 17 pr.
D. 40, 9).
Adcrescere, 1) ^umac^fen, anmac^f en:
a) rei alicui, ju einem Öanjcn al^ integri«
renber ^eil ^nsufornmen, j. 33. fundo al-
luvione adcr. (1. 18 § 14 D. 19, 1); fructus.
partus, et quod adcrevit rei (1. 12 D. 12,
4); pars legato adcr. (1. 2 pr. D. 43, 3):
ifswtfr. proprietate adcr. (1. 18 § 1 D. 13,
Digitized by
Google
12
Adcorporare — Adficere.
l
7. 1.31 § 3 D. 21, 1); b) personae alicui,
an S^wonbcn fallen, toirb ^auptföc^lid^
üon bem Stnfall eined üacant gen)orbe='
nen (Stbt^eiU obet tSetmä^tnigan«
t^eiU an ben ^ur ^bfc^aft ober jum $er»
mö^tnig ä)Htberufenen, ben coheres ober
collegatarius, gebrau(^t, j. ©. portio, pars
hereditatis s. Z«/;«** alicui adcr. (1. 10 D. 7,
2. 1. 81. 35 D. '29, 2. 1. 61 § 1 D. 31. 1. 5
D.37, 1. 1. 12 pr.D. 37, 4); uausfr. (duo-
bu8 coniunctis) legatus alten adcrescit (1.
1 § 3 D. 7, 2), iu^ adcrescendiy 'üntoad)^
fun^iJred^t, b. ^. baS Mc^t ber mit §lnbem
ju einem ©anjen berufenen ^bcn ober 95er*
mdd^tnifenel^mer, ben erlebigtcn ?lntbeil
eine« SWitberufenen *u erwerben (1. 1.
3. 6 § 1. 1. 8 D. 7, 2. 1 17 § 1 D. 28, 5.
1. 3 § 9 D. 37, 1); eine befonbere ^ebeutung
l^at ha^ ins adcr. aber in ^epg auf ha^ olte
döile ^iot^erbcnrec^t präterirter %bd)tn unb
entfernterer 2)efcenbenten in patria pot. bc«
2:eftator«, inbem e« l^ier ba8 Siecht bebeutet,
ugleid^ mit ben eingelegten ©rben in
ie ©rbft^aft einzutreten (pr. 1. 2, 13.
1. 4 § 1. 4 C. 6, 28). — 2) hinauf ommen,
binjugeääblt »erben (Gai. II. 124. Ulp.
22, 17). — 3) adcrescentes, ©rfa^männcr
in Bejug auf hit Seiftung oon Steuern unb
^egjibicnft (1. un. C. 11, 13 1. 3 § 1 C. Th.
6, 35, 1 11 C. Th. 7, 1. cf. Gothof. ad h. 1.).
Adcorporare = incorporart: ß^co ad-
corp. (1. 30 pr. C. Th. 16, 5).
Addere, 1) ^iuAuf ügen, 5. 93. accessio-
num nomine additum (1. 34 § 2 D. 3,
5); add. condicionem (1. 9 § 5 D. 28, 5);
B,M.pretio (1.4§6 D. 18, 2). — 2) ^inein*
t^un 0. 206 D. 50, 16).
Addioere» 1) jufpred^en, jiuerfennen
bur(^ ric^terli(^e« Urt^eil ober obrigfeitlid^e«
3)ecret, j. 93. add. alicui bona (tit. 1.3, 11.
1. 6. 8 1 D. 25, 3. 1. 2. 4 8 5 D. 40, 5),
pignm (1. 15 8 6 D. 42, 1); alienae potesiafi
addici patremfam. (1. 3 8 4 D. 43, 30);
ocWtcfio, 3uf^)re(^ung,3we'^'fcnuung (l.
4 8 2 D. 40, 5). —2) sumeif en, jut^eilen,
inSbef. bom 93eftcnen eine« iudex ober arhiter
gebraucht (1. 39 pr. 1. 46. 80 D. 5, 1); iudcr
actioni addictus (1.4 %l\>. 13, 4); arbiter
fam. ercisc. iudicio addictus (1. 30 D. 10,
2). —3) aufogen, Derbanbeln, \>cxtau^
fcn (1. 2 8 8. 1 7 8 6 D. 41, 4); ad diem
addicere, in diem addictio, tec^nifc^er 9lu§*
bru(f für ben SScrfauf einer (Sac^e unter bem
SJorbel^alt, ba^, toenn binnen beftimmter Reit
bem 35crfäufer ein beffere« 6Jebot getrau tt)irb,
bicfer ben 9^erTauf aufgeben- barf (tit. D. 28,
2. 1. 2 8 4 D. 41, 4). - 4) äujprct^cn fig.
(!. 30 8 3 D. 41, 1. 1. 7 pr. D. 48, 26).
Additamentum, 1) = adiectio s. 1, (1.
1 C. 3, 12. 1. 16. 23 D. 4, 32). - 2) =
augmentmi (1. 26 § 2 D. 23, 4). — 3) =
accessio s. 3 (1. 91 8 5 D. 32).
Additlclus, ^injugefett (1. 98 8 1 D.
50, 16).
Addubitare, 93ebenlen tragen (l. 29
8 8 D. 28, 2).
Adducere, 1) ujo^in fül^ren, bringen,
$. 93. ad tnlUim add. equum (1. 5 8 7 D.13,
6); add. ad effectum (1. 8 C. 7, 53). — 2)
anführen, benennen: testem add. aliqnem
(1. 10 C. 4, 5). — 3) öeranlaffen, be»
wegen (1. 10 f 2 D. 40, 5).
Ademptio ). adimere.
Adeo» 1) fo f e^r, j. 93. ad. saepe (l. 76
D. 5, 1); ad. longius (1. 5 8 6 D. 41. 1).
— 2) atfo (1. 6 pr. D. 36, 1).
Adeptio f. adipisci,
Adesse, 1) gegenwärtig, jugegen
fein, in«bef. bei einer gerichtlichen ober fc^icbö*
rid^terlic^en 93er^anblung, toor ©erid^t er^
fc^einen (1. 19 8 2 L 21 8 10. U D. 4,
8. 1. 29 pr. D. 5, 2. 1. 1 D. 49, 4); ad
iudicium non adesse (1. 3 8 1 ^' 42, 8).
— 2) beiftel^en, 93eiftanb leiften, inSbef.
3emonbem ot§ SHec^tSbeiftanb, aU SSin»
toalt bienen (1. 6 8 1. l. 11 B. 3, 1. 1. 9
8 1 D. 48, 19). — 3) oor^anben fein: servo
adest aliquid, ber ©cfooe befijt eine gewiffe
(Sigenfc^aft (1. 17 8 20 D. 21, 1). - 4) =
competere: adesse sibi privilegia gloriari
(1. 11 C. 10, 48).
Adfatim (adv.), jur @lenüge, ^in^
länglich (l. 12 C. Th. 12, 1).
Adfatus saeri, dinni etc., faif erliefe
9Serorbnungen, 9iefcripte (1.6 C. 1, 23.
1. 6 C. 7, 51).
Adfectare, 1) nac^ tttoa^ ftreben, um
^ttoaS fic^ bemül^en, ä- ®« ^^^' gloriam
(1. 11 pr. D. 48, 19); tutela vel cura ad-
fectata (Vat. 8 1«8. 8 5 1. 1, 25). — 2)
erfünftcin, crl^cuc^eln, j. 93. error non
adfectJvtuR (1. 4 C. 5, 5).
Adferre, 1) ^erbei*, ^inju tragen,
fübrcn, bringen (1. 20 pr. D. 3, 5. 1.
4 D. 14, 3. 1. 64 8 2 D. 21, 2). — 2)
t)orbringen, anführen, ^. 93. iustas
causas. — 3) herbeiführen, oerfc^affen,
bcwirfen, j. 93. restttutUmem (1. 11 8 5 D.
4, 4) ; meliorem condicionem, bem 9Ser!öufer
ein beffere« ®ebot t^un (1. 41 pr. D. 6. 1).
— 4) jufügen, antbun, j. 93. adf. alicui
iniuriam (1. 3 8 13 D. 37, 10. 1. 1 8 1 !>•
43, 13), rim (1. 3 8 1 D. 29, 5).
Adficere aliquem aliqua re, 1) 3eman*
bem etwaö jufügen: adfwi, oon ctwa^ be*
troffen, mit cttoaö belegt werben, etwas
erleiben, j. 93. poena (1. 10 8 2 D. 48,
19). iactura (1. 28 8 12 eod.), damno (1. 4
D. 36, 1), ifiini-ia (1. 22-8 2 D. 46, 8), ne-
cessitate (1. 14 D. 50, 12). — 2) Semonben
Digitized by
Google
Adfigere — Adhaerere
13
mit titoa^ Deriel^en, 5. 16. lucro adf. ali-
quem (1. 14 pr. D. 37, 5).
Adfigere, anl^cftcn, on etwa« bcfcfti*
gen, a- ©t oerft^M« adfixa (1. 17 pr. D. 19,
1); domus cum omnüms adfixis (l. 18 § 14
D. 33, 7).
Adfingere, anhielten: falsam fidein
rdms non gestis adf. (1. 2 C. Th. 2, 4).
Adfinis, 1) ongrÄnjenb, ©rftnanac^»
bat 0. 12 D. 10, 1). — 2) öcrfc^tpögert:
fo f^itn bic SSemanbten cincd S^cgottcn im
Ser^Itnig ju bem anbem (Sl^egatten (1. 4
§ 3 ff. D. 38, 10: »adfines sunt viri et uxo-
ris cognati, dicti ab eo, qnod duae cog-
nationes, qnae diversae inter se sunt, per
nuptias copulantur, et altera cui altenus,
cogfuxHonis finem accedit^J. — 3) gm tt)ct*
tercn Sinne oHe ^crtoanbte unb SSerf c^toä*
gertc (1. 6 D, 27, 2).
Adfinitas, 1) ha» ^erl^ältnig ber $er^
wanbten eined Sl^egatten jubemanbern
(Statten, ©c^mägerfc^aftunb (Stieföer*
»onbtfc^aft (1. 4 § 3 ff. D. 38, 10). — 2)
bad Ser^attnig ber @:^egatten ober SSer«
lobten gu einonber (1. 8 D. 12, 4. 1. 38
§ 1 D. 22. 1).— 3) nabe «ertt)onbtj<^aft
fotoo^t aU ©(Qtodgerfd^aft (1. 39 D. 47,
10. 1. 22 C. 9, 47). — 4) «ertoonbtfi^aft
über^upt (1. 11 C. 3, 38).
Adflrmare, bcrfid^ern, 5. 39. adf. ali-
q%tid adesse servo, de mancipto adf. aliquid
(1. 17 § 20. 1. 18 D. 21, 1); adfirmatio, »er-
ji(^erunfl (1. 29 pr. D. 22, 3. 1.5 § 6 D.
49, 1 6) ; adfirmator, einer, ber bie 3 0 ^ I u n g 8 *
jä^igfeit ober S^öerlÄffigfeit S^mon*
bed Derfif^ert (1. 13 pr. D. 4, 4. 1. 4 § 3
D. 27, 7).
Adfliotare «« adfligere s. 1 : adflictari
mtwrm (1. 2 C. Th. 10, 4); adflictatio, ßu*
fügung: iniuriarum adfl. (1. 22 C. Th.
11, 30).
Adfligere, 1) = adficere s. 1. 5.$. damno
adfl. aliquem (1. 2 C. 3, 35) ; adflictus ver-
heribus, tormentia (1. 6 D. 48, 6); infamia
adflicta opinio (1. 24 C. 9, 9). — 2) Seman»
ben treffen, in 3ÄitIeibenfc^oft jie^en, g. ©•
persecutio heredem quoque adfligit (1. 11
§ 3 D. 39, 4). — 3) verringern, ber*»
fc^lec^tern, j. 53. pretium adflictum (1.29
D.3,5).
Adfluere, fidi an ettoad machen: adfl.
exerciiium metallomm (l. 1 C. 11, 7).
Adgerere, auflud ufen (1. 26 pr. D.
38, 7).
Adgnasoi, 1) (baju) geboren tt>erben,
wn gingen ber X^ere gebraucht (1. 28 D.
33, 7. 1. 1 § 11 D. 47, 4); adgnata, bie
gnngen toon X^eren, j. ^. ex adgnatis
gregem supplere (l. 68 § 2 D. 7, 1). —
*l) M 9UH8 heres nad^geboren »erben, b. 1^.
nad^ bem 5:obe be« grblafferö oberauc^
naö) ber Xeftamentderric^tung geboren
ttjcrben, unb jtoar ald ein ber patria pot
beiS @rbl. unmittelbar unterh)orf euer;
quasi adgnasci toirb t)on benen gefagt, toeld^e
nid^t burd^ il^c ®eburt, f onbern burcfi ^bop*
tion, ober baburt^, baj fie an bie @teue eine«
»egfattenben suus heres rüden, nac^ ber
Xeftament^erric^tung sui h. beS^eftatord
»erben (1. 3 pr. 1. 6 pr. 1. 13 D. 28, 3).
— 3) angeboren »erben, b. 1^. burt^ ^Ib*
o:ption suus ober agnatifc^er SSertoanbter
gemanbed »erben (1. 10. 23 D. 1. 7).
Adgnatiolumiu8»bad Siecht ber ^gna»
ten (1. 25 § 3 C. 6, 58).
Adgnatio, 1) bie ®eburt eineS suus
heres naö) bem Xobe be3 ©rblaffer«
obernac^berXeftamentöerrit^tung; 3Ma«t
adgnatio, ha» ^injufommen eine« suus h.
burd^ 9(b Option ooer succedendo in hcum
sui h, (1. 22 D. 28, 2. 1. 1. 8 pr. 1. 13 D.
28, 2). —2) bie auf ben SlejuS hex patria pot.
[id) ^nbenbe »ertoanbtfc^aft, b. f). bie
SSerbtnbung berj. ^ßerfonen, toeld^e in hnp.p.
eine« gemeinfamen gamilienöater« ftel^en, ober
ftel^en mürben, totnn berfelbe nod) (ebte (1. 7.
23 D. 1, 7 1. 4 D. 38, 8. — 3) = adgnati
(1. 48 C. 10, 32).
Adgnatus, em agnatifdber »ertoanb»'
ter, f. adgnatio s. 2. (1. 7 D. 26, 4: „sunt
adgnati, qui per virilis sexus personas
cognatione iuncti sunt, quasi a patre
cognati"^).
Adgravare» übermäßig befd^n^eren (1.
39 § 4 D. 39, 2).
Adgredi, fid^ an etwa« ober an geman*
ben mad^en, bal^er a) ettoa« unternel^men,
j. IB. rem, negotium (L 9 §1 1. 15 D. 3,
5), accusationem (1. 2 § 1 D. 48, 5); ober
übernel^men, 5. 9. u£orem muneris (1 18
§ 13 D. 50, 4); b) gemanben angreifen,
anfallen (1. 1 § 11 D. 9, 1. 1. 28 § 10
D.48, 19); red^tlic^in^nfprud^ nebmen
(1. 1 § 9 D. 27, 8).
AdgregAre, 1) l^ingured^nen, gu etwa«
red^nen, jäl^len (1. 8 D. 49, 17). — 2)
gemanbem ettoa» anrechnen (1-27 § 2 D.
46, 1). — 3) binben, Oerpfli(^ten, neces-
sitatibus aigregari (1. 19 C. 10, 32); se
adgreg. officiorum privilegiis et actuum
praeiudiciis (1. 43 eod.).
Adgressor, wer gemanben gemaltfam an«
fänt, »läuber, 3Rörber 0-3 § 3 D. 47,
9. 1. 7 D. 48, 9 1. 2 C. 9, 16).
Adgressio, adgressura, adgreasus,
gewaltfanter Angriff, Unfall eine« M&u*
ber« ober 3Jlörber« (1. 4 § 2 D. 10, 2. 1.
18 § 7 D. 36, 1. 1. 1 C. 3, 27).
Adhaerere, 1) mit etttm« ^ufammen»
Rängen, t>erbunben fein, ju etwa« ge^
Digitized by
Google
14
Adhibere — Adire
l^ören (1. 43 D. 6, 1 1. 112 pr. D. BO. 1.
52 § 7 D. 32). — 2) einem 3)ienfte obliegen
(1. 3 C. 10, 30. 1. 2 C. 12, 26).
Adhibere, 1) anJoenben, j. Sö,poenam
Scti (1. 1 § 3 D. 25, 4), preces (l. 2 § 3
D. 43, 26), diligentiam (§ 2 I. 3, 14. § 1
1.3, 27), curam (1.3 §4 D. 1,15), modum
(). 137 § 3 D. 45, 1), vim, metum (1. 10 pr.
1. 14 § 3. 5. 1. 16 D. 4, 2), fidem, 3Bott
galten (l. 7 D. 17, 1), anä) (Stauben
{dienten (1. 1 pr. D. 48, 18), omnem rati-
onem, allen ^ei^tanb aufbieten (1. 2 § 2 D.
26, 2). — 2) fid^ jtt ©c^ulben !ommen
laffen, ^.9, neglegentiam (l. 10 pr. D. 16,
2), moram (1. 18 D. 18, 6), fraudetn (1. 11
D. 34, 9). — 3) jttjic^en, baju nehmen,
5. ö. teMes (1. 14. 15 D. 22, 5. 1. 18. 20.
27 D. 28, 1), fuleiussores (1. 6 § 2. 1. 8 § 7
1. 29 D. 46, 1), consüUim (1. 15 § 5 D. 40,
2) ; solutionis causa aliquem adh. (l. 98 § 5
D. 46, 3); concubinam sibi adh. (1. 11 § 2
D. 24, 2). — 4) ^injufügen, j. ». adh.
alicui heredem (1. 86 D. 28, 5). — 5) an*
führen, öotb ringen (1. 1 pr. D. 14, 6).
— 6) anlegen: vincula adh. corpori (1.216
D. 50, 16).
Adhuc, 1) noc^, je^t no(^ (§ 6. 7. I.
1, 10). — 2) and) bann noc^, bennoc^ (l.
14 § 2 D. 34, 1); adhuc tarnen (l. 1 pr. D.
36,4); adhuc tantundem (1. 8 § 5 D. 37,4).
— 3) nod^, f ogat (1. 14 D. 2, 11. 1. 3 § 3
D. 4, 4).
Adiaoens, anlicgenb, angrenjenb (1.
15 § 14 D. 39, 2).
Adioere, l)]^injnfägen, g. IB. rei suae
adi. rem alienam (1. 23 § 2 D. 6, 1)) ; quod
flumen agro nostro adicit (1. 7 § 1 D. 41,
1); coheredem alicni adic. (1. 7 D. 10, 2. 1.
32 D. 28, 6); condicionem, dienif tempus
adi. hereditAti s. legato (1. 14 D. 28, 7.
1. 21 pr. D. 36, 2. 1. 17 D. 50, 17); fide-
iussarem adi. (1. 6 D. 46, 1); in stipulatione
(solutionis causa) adi. aliquem s. alicuius
personam, bei einer ©ti^. eine britte ^ßerfon
ald eine, melc^er gültig B^^^^^ung geleiftet mer^
ben fann, ^njufügen, j. 6. bnrc^ biegormel:
mihi aut Titio dare spondes? (L 141 § 8.
9 D. 45, 1 1. 12. 2Ö pr. D. 45, 3. 1. 23 D.
46. 1. 1. 59. 95 § 5. 1. 98 § 5 D. 46, 3).
— 2) (pretio 8. pretium) adi., aud^ plus adi.,
ben ftaufprei« er^öl^en, ein bejfered
öebot tl|un (1. 7. 8. 17. 18. 19 D. 18, 2).
— 3) »erf en (1. 11 pr. D. 9, 2), toenn nicl^t
deiecto jn lefen ift.
AdiecUo, 1) ^insufügung, j. ©. ea
natura gregis est, utadiectionibuscorporum
maneat idem (1. 30 § 2 D. 41, 3); adi. do-
minii per continuationem possessionis (1.
3 eod.); adi. alterius materiae (L 35 § 2
D. 18, 1), domicilii (1. 11 D. 1,9); in 58e<
gug auf Stipulationen be^eic^net ed bie ^iti"
gufügung eine£^ solutionis causa adiectus
(1. 12 D. 38, 1. 1. 126 § 2. 1. 141 § 7 D.
45, 1). — 2) a^erme^rung, äuwac^g (1.
4 § 1 D. 18, 2. 1. 7 8 3 D. 48, 20). — 3)
3ufat, »cifa^, ßlaufcl (1. 70 D.28, 5.
1. 30. 81 8 4. 1. 108 § 8 D. 30). — 4) ©r-
böl^ung be^ ^auf^reifed, befferest (^c-
oot,9)le^rgebot: prima, secunda, superior,
posterior, sequens adi. (1. 11 pr. 1. 17 D.
18, 2. 1.50 D. 49, 14); adiectione superari
(1.35 D. 4, 4); venditori adi. fU (1. 19 D.
18, 2); admittere, recipere adiectione m (l.
4 8 !• 1- 10 eod.); intra diem adiectionis,
bebor ein befjerc« ©ebot erfolgt (1. 15 pr.
eod.).
Adieotus = adiectio s. 1 (j. 4 C. 12,
19)
Adi^re, nötl^igen, gU^ingen, g. 9.
ad. aliquem (ad) iaduraiidum H.iureiurando
(1. 6 pr. 8 2. 1. 15 D. 37, 14. 1. 31. 32 pr.
D. 40, 9).
Adimere, wegnel^men, entjicl^en; ad-
eniptio, ^ntgie^ung, g. S. adim. vitam,
civitatem, ba« ^thtn, ^Bürgerrecht burd^ IBer*
urt^ilung entgie^en, abf^ rechen (1. 1 pr.
D. 48,20), bona, ba^ Vermögen eingießen,
confidciren, ademptio hofiorum, SJermö*
gen^onfi^cation (1. 3 8 5 D. 48, 8. 1. 38 §
8 D.48, 19. 1. 3 C.9,51); adim. peculium,
ein^ec. wieber einjiel^en, jurütfne^mn
(1. 4 pr. D. 15, 1), hereditatemy eine hinter*
laffene ©rbfc^aft bem ®rbcn wieber ent^
gießen (1. 1 8 4 I>- 28, 4); in^bef. ift ad-
imcre, ade^nptio ber tec^nifc^e 9(u2^bru(f für
bie ^\\x^dxL(i\!imt , ben 30ßiberruf tint^
^ermäd^tniffed (tit.D.34,4); adim. con-
dicionem legati (1. 3 8 9 cod.), libertatem,
bie einem ©claben bermat^te grei^eit i^m
toieber nehmen (1. 10 8 1- 1- 59 8 2 1).
40, 4). .
Adimplere, 1) Dolljiel^en, erfüllen,
j. 33. venditimem (1. 57 pr. D. 18, 1), /t-
hertates (1. 15 83 0. 7, 2), fidem, eiuen an-
oertrauten SBunfc^ erfüllen, bom ©rben gefagt
in 1Be§ug auf bie (i^füllung einei^ feiner dieb^
lic^feit überlaffenen »ermät^tniffe-? (8 12 I.
2,23). — 2) befriebigen: adimpl. ctiraforetw
8uum (l. 43 8 1 D. 26, 7).
Adin venire = inrenire sub d. (l. 28 pr.
D. 48, 19).
Adipisoi, erlangen, ernierben; adep-
tio, Erlangung, @rn)erbung,g.^. adip.
civitatem (1. 4 D. 49, 15); adipiscendae
possessionis interdicta (I. 2 83 I). 43, 1);
adeptio dominii (Ulp. XIX, 8), codicülorum
(1. 1 C. 12, 4).
Adire, 1) ^injuge^en, 3"*^^^** ^oben
aU ©ertJitut (1. 11 8 H D- 8, 4. 1. 3 8 3 D.
8, 3); in ius s. in iure ad. (ad aliquem).
Digitized by
Google
Aditio — Adminiculum
15
öor ©cric^t ge^cn, um bie ric^terlid^ $älfe
in ^Inf^mid^ ^u nel^men (1. 6 D. 2, 12. 1. 2
g 1 D. 16. 1. 1. 12 8 4 D. 40. 12). — 2)
iidire aliquem, 3emanbcn angeben, an 3cm.
fic^ toenben (mit einem (Slefu^), ). 9. ad
iudicem (1. 5 § 2 D. 49. 5). arhUrum (1. 21
§ 8 D. 4, 8), canmdes (1. 50 D. 35. 1), prae-
iorem (1. 5 § 2 D. 16. 3), principem (1. 5
§ 1 D, 49. 5); potestas adeundi (1. 4 § 3
D. 43. 5).— 3) ad. hereditatem, eine d^rb*
f(^ft onttetcn, b. 1^. aU heres voluntarius
edlären, bafe mon eine beferirte ©rbfc^oft
annehme (l. 21 § 5 D. 4, 2. 1. 7 § 9 D.
4, 4).
Adltlo, l)bad 9(ngef)en mit einem ®e«
\ud), ^njtt^en, j. Ö. ad. praetoris (1. 1
§ 2 D. 39. 1); ad^iduae adit. (1. 12 pr. C.
8. 17). — 2) (htreditatis), erbji^aft^an-
tritt, b. ^. bie (Stflärung eine^ heres volun-
tarius. erbe fein ju »oHen (1. 22 D. 4. 4.
1. 18 D. 8. 1 1. 45 pr. D. 29. 2). — 3)8«»»
fammenlunft (1. 12 C. Th. 16. 5). — 4)
= ingresam (1. 7 § 2 C. Th. 6. 22).
Aditiis, 1) 8»i0öng, bie 3RögIid^feit, wo*
Ww ju ge^en, 5. 33. ad funduni (1. 1 § 2 D.
7, 6). domum (l. 20 § 1 D. 8, 2). hortum
(1. 41 D. 8. 3), sepulchra (1. 5 D. 47, 12).
praetorem (1. 23 § 1 D. 36, 1); aditum ad
se praesiare (I. 19 D. 2, 4); ad. dare ad
inve^stigandum fugitivum (1. 1 § 2 D. 11,
4). —2) Rugang^reÄt, qB ©ertoitut (1. 1
§ 1 D. 7, 6. 1. 3 § 3 D. 8, 3. 1. 11 § 1
D. 8, 4). — 3) ©ingang, XPr (1. 13 § 7
D. 7. 1 1. 1 § 10 D. 25. 4. 1. § 2 § 12 D.
43, 8). — 4) bie 3KögIi(^feit, \ia^ 9ie(^t,
etJoaS ju ertperben, j. ©. ad. ad lieredi-
Uttem (l. 28 § 3 D. 28, 2).
Adiudicare, jufpred^en, ^uerfennen
burc^ ric^terlii^en %üi>\ptud), j. IB. hypothecam
(1. 16 § 5 D. 20, 1. 1. 12 pr. D. 20. 4);
tiona adi. fisco (1. 39 pr. D. 49, 14); servuf
adiudicatus, anciUa adiud. domino (Gai.
III. 189. Paul. 11. 21 § 17); inäbej. in einem
X^eiIung«<)ro5e6 (§ 4-7 1. 4, 17. l. 1 § 1.
1. 12 pr. 8 2 D. 10, 2); adiudicatio, richtet*
üAe Auerlennung in einem Xbeilung^^
pto^ti (I. cit. 1. 2 8 1 B. 10, 1. 1 36 D.
10. 2. 1. 79 pr. D. 28. 5); im altern 9f^ed^t
ber X^eil ber Älagformel, tooburd^ bei X^ei*
lung^Hagen ber ^c^ter angemiefeu nmrbe,
bie ftreitige ©o(^e bem einen ober anbeten
X^eile jujufprec^en (Gai. IV, 39, 42).
Adiumentum« Unterftü^ung, $)älf£^''
reiftnng (1. 12 C. 10, 48).
Adiunotio = accessio s. 3 Paul. IIJ, 6
S 49).
Adiungere» 1) anfügen, mit ettoa^ Der^
binben, 5 ©• tahukis parietibm (1.41 8 13
D. 30), fundum fundo (l. 60 pr. D. 50, 16);
fundus itdiunctus, ein anftojenbe« (äJrunb-
ftücf (1. 12 pr. D. 11, 7). -2) beigeben,
^injufügen, j. 33. curatarefn tutori (1. 8
8 4 D. 26, 7. 1. 6. D. 27, 2). coheredeftt (1.
14 8 1 B. '^» 7). — 3) auferlegen, lalpor
adiunctus alicui (1. 6 C. Th. 13, 5).
Adiuratorius = iuratontm: cauiio ad-
iurat. (1. 4 8 2 C. 12. 25).
Adlutor, ® epif e, 5. 33. tutelae, ®cplfe
in ber SJertoaltung ber Sßormunbft^aft (1. 13
81 D.26. 1); inSbef. QJepIfe, ©teOöertteter
faiferlid^er »eamten (1. 5 C. 1. 18, l. 1
C. 1. 31).
Adlutorium, ^^\U, 33eiftanb, 5. 33.
ad subripiendas res adiut. praebere (l. 51
8 3 D. 47. 2).
Adiutrix legio, ^ülfdlegion (l 3 C.
12, 52).
Adiuvare, unterftü^en, 5U ^ü(fe
!ommen, beförbern, j. 33. im« civik (1.
7 8 1 B. 1, 1); legem iuterpretatione adi.
(1. 64 8 1 D. 35. 1); adimari beneficio (1. 17
8 3 D. 13, 6). Sen. consultOy exceptione Scti
(1. 13 pr. 1. 23. 30 8 1 D- 16. 1), r^lica-
tione (1. 14 8 9 D. 4, 2), utili repefitiane
(1. 21 8 3 D. 33, 1).
Adleoüo, Äufnal^me unter bie 3)ecuri*
onen (1. 7 C. 10, 40).
Adlegare, anführen, fic^ auf etUHiiS be^
rufen, j^. 33. causam excusationis (1. 25 D.
17, 1), iustam ignorantiam (1. 42 D. 50. 17).
mafidatum (1. 25 8 1 B- 4. 4), privikgia (1.
5 D. 5, 1), exceptionem (1. 21 D. 22, 1); se
adi. ex Servitute in ingenuitat^n, be^upten,
baft mon nic^t (Bclat), fonbern freigeboren fei
(1. 27 8 1 r>. 40, 12).
Adlegatio, 1) «nfül^rung (1.17 D. 4.
4. 1. 1 8 26 D. 48, 18); insbef. «nfü^ng
t)on ©ntfc^ulbigungdgrünben (tit. C. 5.
63 ,8i tutor V. curator falsis adlegationihus
excusatus sit*). — 2) 33efteuerung (1 11
C. Th. 12, 6).
Adlevare, er^ö^en (1.11 pr. D. 8. 4).
Admetirl,na(^ bem ^age übergeben,
jumeffen (1. 35 8 5. 7. 1.40 8 2 D. 18, 1).
Adminictdum, l)Unterftüt^ung, 33ei«
ftanb, Unterftü^ungSmittel, ^ülfd-
mittel, j. 33. emptimis (1. 72 pr. D. 18,
1), appellationis, SHed^tSmittel ber W^-
(1. 16 C.7,62), Uhertatis, Unterftü^ung^-
grunb für hit Srei^eit (1. 7 8 2 D. 5, 3);
adminiciüa umisfr., bie jur Ausübung beS
Ufuöfr. nöt^igen Siebenred^te (1. 1 8 1 I>. 7,
6) ; uti adminiculo ex persona auctoris l^Jt
e§ in 33ejug auf ben 33efiter, ber fic^ ben
33eft6 feinei» 9(uctord anrechnen barf (l. 13 8 1
D. 41. 2); citra iuris admi., ol^ne burc^ ba$
9ie(^t untcrftüftt ju werben (1. 39 8 9 D. 26,
7); adminiculo, mittetft (i. 1 C. 4, 45). —
2) Unterftüfter (1. 15 C. 12, 37).
Digitized by
Google
16
Ad min istrare — Adnotare.
Administrare^getoftbien/ legatum fidm.
alicui (1. 10 § 1 D. 5, 2).- 2) bcforacn,
öcrtoaltcn, j. fß. negotia (1. 5 § 14 1. 7.
18 § 5 D. 3, 5), res rationesve (1. 9 pr. D.
2, 13), bona (1. 5 § 2 D. 37, 10), curam,
tutelam (1. 1 pr. D. 26, 7. 1. 3 § 3 D. 26,
10), societatem (I. 16 pr. D. 17, 2), officium,
munus, magistratum (1. 46 D. 18, 1. 1. 15
D. 50, 1); administrans, ©tattbalter einet
^oöinj a. un. C. 5, 2. 1. 5 C. 12, 40. 1. 5
§ 1 C. Th. 8, 15).
Administratio, ^ertualtung, A. 16. bo-
norum, rerum s. rei (1. 1 § 3. 1. 3 pr. D.
4, 4. 1. 12 D. 13, 7), pecuUi (1. 16. 46. 48
D. 15, 1), muneris (1. 14 §3 D. 50,4); ou(^
bebeutet adm. fc^Iec^tl^in bte ^erroaltung eined
«mtc8, ober bo^ ^mt felbft (1. 6 C. 1, 22.
1. 3 C. 2, 46).
Administratiuncula, unbebeutenbei^
«mt (1. 10 C. Th. 8, 4).
Administrator, ^txtoalttv, ). 16. re-
rum (1. 13 pr. D. 26, 1), civitatis (1. 12
C. 2, 4); aihninistratores reipMicae fto-
strae, bie l^öc^ften Staatsbeamten (1. 3 pr. C.
2, 46).
Admiratio, Setounberung (1. 53 C.
Th. 15, 1).
Admlscere, mit dHtoaS becmtfc^en,
öerbinben (1. 1 § 17 D. 43, 20).
Admissio, 1) Setoä^rung: adm. bon,
possessionis (1. 5 C. 6, 15). — 2) gutritt
ju bem Äaifer ju einer ^ubienj: officium
admissionum, Äubienjbienft, Sommer*
^errnbienft (l. 2 C. 12, 28); magister ad-
missionum, Dberfammerl^err (1. 1 C. Th.
11, 18).
AdmiasionaliB, ^ammerl^err, ber 5ur
9[ubien5 beim taifer anmelbet (1. 10 § 5 C.
12, 59. 1. 7 C. Th. 6, 35).
Admissor orlminis, Urheber einei^
»erbrechen« (CoU. VI, 4 § 3).
Adnüttere, 1) ju ettoai^ julaffen, x. $.
adm. aliquem ad s. in possessionem (1. 28
§ 3 D. 5, 1. 1. 1 § 11 D. 37, 9), ad bon.
poss. (1. 3 § 7. 8. 11 D. 37, 4), ad succes-
sionem (l. 6 § 1 D. 5, 2), ad inoffic. que-
rellam (1. 8 § 7 eod.), ad neredit petitionem
(1. 20 pr. D. 37, 4), ad hereditatem, legatum
(1. 26 pr. D. 35, 1), ad libertatem (1. 57 eod.),
ad testamentum (j. 14 D. 34, 9), ad coUa-
tionem (1. 1 § 8 D. 37, 6), ad stipulationem
(1. 13 § 3 D. 39, 2), obligationem (L 9 D.
45, 3), actioncm (1. 15 § 24 D. 47, 10),
ad munera, honores (1. 8 D. 50, 4). —
2) anleiten, aquam (1. 1 § 17 D. 43, 20).
— 3) ettoaiJ julaffen, geftattcn, gene^««
migen, billigen (1. 12 § 3 D. 7, 1. 1. 11
§ 13 D. 43, 24. I. 8 § 3 D. 46, 1). —
4) jutaffen, in ^(ntoenbung bringen,
5. ^. legem JFalc., ratiotiem legis Falc.
(1. 50 § 2. i. 30 § 5. 1. 93 D. 35, 2),
Setum Trebell. (1. 17 § 6 D. 36, 1), com-
pensationem (1. 48 D. 6, 1). — 5) annel^«
men, j. 33. bim. possessionem (1. 3 § 4.9.
1. 5. 7 § 1 D. 37, 1), hereditatem (1. 6 §
3 D. 29, 2), Uberalitates (1. 1 § 6 D. 38,
5), bona ba« SSennögen an fic^ nel^men,
bom 2fi8cu« gejagt (1. 4 § 17 D. 40, 5). —
6^ fic^ AU Squiben lommen tafien,
etne unerlaubte ^anblung begeben, 5. 16.
dolum (1. 1 § 6 D. 4, 3), fraudem, negle-
gentiam (1. 7 § 1 D. 26, 10), damnum
(1. 43 D. 9, 2), furtum (1. 1 § 3. i. 48 § 4
D. 47, 2), iniuriam (1. 34 D. 47. 10),
adulterium, struprum, incestum (1. 35 § 1.
1. 39 § 2. 7 D. 48, 5); bal^er admissum
{aU Subst), unerlaubte %i)at, SSer^»
gelten, «erbred^en (1. 95 § 1 D. 46, 3:
— „impunita non dehent esse admissa/*
(1. 10. 11 D. 47, 11. 1. 26. 37. 43 § 1 D.
48, 19); in admisso deprehendi, auf ber
X^at ertappt »erben (1. 8 D. 19, 5).
Admodum, {e^r, 5. 6. imbecilla adm.
aetas, iuvenis adm. (1. 6 D. 48, 6. 1. 6
8 12 D. 50, 6), gana unb gar (1. 17 § 17
D. 47, 10).
Admonere, 1) erinnern, ermal^nen,
j. ©. offidi admoneri, an feine ^id^t er»
innert »erben (1. 2 D. 2, 12). — 2) öor
©erid^t öorlaben (1. 2 C. 7, 43).
Admonitio, 1) ©rinnernng, 3J?a^*
nung (1- 2 § 7 D. 5, 1. 1. 6 § 1. D. 26,
1. 1. 48 D. 45, 1). — 2) 3üd^tigung:
fustium admon. (1. 7 D. 48, 19).
Admonitor, SJlal^ner G- 2 C. 12, 60).
Admonitorium» Erinnerung, löe*
merfung (C. Deo auct. § 12).
Admovere, 1) scalas, Seitem anlegen
(1. 11 D. 1, 8). — 2) probationi admoverij
ber Ueberfü^rung na^e gebrad^t »erben
(1. 1 § 1 D. 48, 18).
Adnectere, 1) beifügen (1. 2 § 17 C,
1, 27). — 2) berbinben, einberleiben,
a. ö. collegio adnecti (1. 1 C. Th. 14, 8);
fisco adnecti =: vindicari (1. 12 C. Th. 9,
42); adnea:iw,tt)oau gehörig, ange^örig:
Servitutes rebus soll adnexae (1. 13 C. 3,
34) ; serryus proprietario suo adnexus (1. 1
C. 7, 15).
Adnepos, ©rogurgrogentet, b. ^.
(5nM beS pronepos ober ber proneptisj
adneptis, ©rojur grojenfelin, b. ^.,
@nfelin beS pronepos ober ber proneptis
a. 1 § 7. 1. 10 § 16 D. 38, 10).
Adniti, fid^ anftrengen, hemü^^tn
(1. 2 C. Th. 8, 18).
Adnotare, 1) anmerfen, bemerfen,
a. 35. proprio chirographo (1. 30 D. 28,
1). — 2) etttmä einen ^ngefc^utbigten 39e»
treffenbeö in bie bieten bemerfen, inSbef.
Digitized by
Google
Adnotatio — Adprehendere
17
a) ben ^amtn einc^ abtocjenben ?(nöffc^uibig*
ttn be^uf« bcr SJorlobung eintragen : r<f-
quirendum adnotare aliquem (1. 1. 2. 4 §
2 D. 48, 17. 1. 1 § 3 D. 49, 14. 1. 4 § 5
D. 49, 16); adnotari, ut reqtiiratur; inter
reos adiiot. (1. 1.3 C. 9, 40); b) einen SScr*
btet^cr oU einen ju 3)eportirenben ein*
^c^ncn (1. 6 § 1 D. 48, 22. 1. 1 pr. D.
49, 4. L 1 § 3 D. 49, 7). — 3) tobein,
rügen (1. 82 § 2 D. 31. 1. 14 § 1 D. 48,
10). — 4) antoeifen, juJoeifen, j. iB.
insulam alicui adn. (l 1 § 3 D. 32). —
5) einf (^reiben, eintragen: censibusad-
notatus (L 16 C. 1, 3. cf. census s. 5).
Adnotatio, 1) 53emerfHng, 3(nnter*
fung (1. 82 § 2 D. 31). - 2) ©injeic^^
nung eine« ^ngefc^ulbigten unter bie
»orjulabenben (l. 4 D. 48, 17); ober
unter bie ju ^eportirenben (l. IOC. 9,
51). — 3) eigen^önbige Unterzeichnung
be« taifer^ (1. 10 pr. C. 12, 59). — 4)
faiferlid^c Slefolution, am 9lanbe eine«
eingereichten (Sefudjeg eigenl^ftnbig niebcr»
gefc^eben (1. 10 C. 1, 2. 1. 1 C. 4, 59, 1. 1
C. 5, 8. 1. 3 C. 7, 39. 1. 4 C. 9, 16. 1. 2
D. 10, 12. 1. 43 C. 10, 3?. 1. 2 C. 10, 49.
1. 2 C. 11, 4. 1, 7 C. 11, 59). — 5) «uf-
aeic^nung, ©(^rift (1. 5. 7 C. 4, 19. 1. 5
0. 10, 2).
AdnotÄtor, «ufseid^ncr (1. 3 C. Th.
12, 6).
Adnuere, juniden, burc^ 9^i(ten (eine
3ttfHmmung geben (1. 1 § 2 D. 45, 1); über^
^ipt juftimmen, cinnjüligen (1. 57 D.
24, 1. 1. 5 C. 8, 47).
Adnuxnerare, 1) Sachen, bie nac^ ber
3a^I beftitnmt nierben, gejault übergeben,
Sujä^Ien (1. 35 § 5 D. 18, 1. 1. 31 D. 19,
2). — 2) ju (Stttaö ää^len, rechnen, bcu
Säulen (1. 12 § 23. 1. 18 § 11 D. 33, 7. 1.
49 D. 50, 16. 1. 132 D. 50, 17: -- „im-
peritia culpae adnumeratur**); adnumeratio,
^injusft^tung (1. 8 § 1 C. Th. 6, 22).
Adolere, bantpfen laffcn (bei Opfern),
thura adoleri (1. 7 C. 1, 11).
Adolesoens, adoleacentia f. adulescere.
Adoleacere f. adulescere.
Adoptabilis, toünfd^enStoertl) (1. 1
C. 11, 12).
Adoptare, ^^manben an ^inbedftatt
annehmen, b. ^. burc^ ein befonberc§9ie(^td*
gef(^ft in feine üöterlid^e bemalt auf«
nehmen, fei e« afö ©ol^n, 3^oc^er oberen*
H d^felin u. f. w. (pr. § 1 I. 1, 11); im
engern eigcntlid^en ©inne bejie^t e« fic^
nur auf ben f^O, menn bie p aboptirenbe
^ferfon nod^ unter väterlicher ^etoalt
fie^t, rt/iewi iuris ift, im ®egenf. t). adrogare,
roäljrenb e§ im »eiteren Sinne aud^ ba§
adrogare mit umfaßt (Gai. I, 99 sq. Ulp.
VIII, 2 sq. 1. 1 § 1. 1. 2. 15. 25 § 1 1. 40
§ 1 D. 1, 7).
Adoptator, $(bopttt)t)ater (1. 1 § 12
D. 37, 9).
Adoptio, ^nna^me an ^inbeSftatt
(in ber s. v. adoptare angeführten uj eitern
unb engem ^ebeutung) fo toie ba« baburc^
begrünbete SScrmanbtfc^aftfi^öer^ältniß
(1. 1. 2. 40 D. 1, 7); in adoptionein dare,
^emanben in bie üdterlid^e ^lenmlt eine«
Zubern geben (1. 3. 4. 29 eod.) ; in adoptione
esse, ahopüxt fein (1. 25 § 1 D. 37, 5); in
adojytimiem habere y aboptirt ^aben (1. 107
D. 45, l)i quamdiu ad. diiraty per emanci-
patianem dissoluta ad. (1. 10 § 7 D. 2, 4.
l. 55 pr. D. 23, 2).
Adoptlvus, burc^ ^boption begrün*
bet, entftanben, j. ©. adopt. //afer (1. 13,
14 D. 1, 7), ßlius (1. 31 eod.); au(^ adopti-
VU8 \d)Ud)ttotq=: fUitis adopt. (1. 27 eod.);
mater ad. (L 29 §3 D. 5, 2); ad. Wtei-i (1.
10 D. 1, 9); ad. f rater (1. 3 D. 38, 8); fami-
Ha ad. (1. 3 § 9. 1. 8 § 10. 1. 9 D. 37, 4.
Adorare, feine SSere^rung, ©l^rfurcj^t
bej eigen: ad. purpuram eine (Zeremonie,
bie barin beftanb, baj man unter ftniebeu«
gung ba« ^urpurüeib be« ^aifer« fügte iL 25
§ 3 C. 2, 7); adoratio, (g^rfurc^tä*
be^eigung, ^Inbetung (1. 1 pr. C. Th.
5,4).
Adomare, fcj^mücfen, Ocitjieren (1.7
§ 1 D. 50, 10).
Adpendere, Gad^en bie nac^ bem &ttoid)t
beftimmt »erben, gewogen übergeben,
ju wiegen (1. 35 § 5 D. 18, 1. 1. 18 § 3
D. 4, 3).
Adplumbare = plumbare, 1) lotsen
(nic^t not^toenbig mit ^lei), 2) mit ^lei
auögiegen (1. 19 § 3 D. 34, 2) ®egenf.o.
replumbare.
Adponere, 1) beifügen, j. 53. adp.'
condicionem, diem (1. 54 pr. 56 D. 35, 1);
tutoris auctoritas adposita (1. 189 D. 50.
17); beigeben, juorbnen, j. ö. ii^rori
adp. cmtodem (1. 1 pr. D. 25, 4). — 2) an*
nehmen: adp. Uyatum (1. 8 D. 12, 1).
Adportare, ^erbeitragen (1. 1 § 6 D.
43, 21).
Adpraehendere (1. 7 § 2 D. 48, 11) f.
Adprehendere, 1) ergreifen, feftnel^*
men, fic§ bemd^tigen, ben ^efij er-
langen, 5. ^. fnrem (1. f» pr. D, 9, 2. 1. 7
§ 3 D. 47, 2), fugitinim (1. 1 § 3 D. 11,
4), feras (1. 14 pr. D. 41, 1), res heredit.
(1. 25 § 5 D. 5, 3), possesHonem (l. 38 § 2
D. 41, 2. 1. 4 § 22 D. 41, 3), ius (1. 31
§2 D. 19, 1). — 2) über^upt erlangen,
j. 33. causam Rtatuliberi (1. 2 pr. D. 40, 7).
Digitized by
Google
18
Adprobare — Adscriptio.
— 3) umfaffcn, au^brüdfen, 5. ^. Scti
sententia adprehendi (1. 64 § 1 D. 23, 2);
omnes cau^as una petitione adpreh. (1. 14
§ 2 D. 44, 2).— 4) tobein (C.Tantħ 16).
Adprobare, 1) billigen, gut l^eißcn,
5. ». opus (1. 24 pr. 36 D. 19, 2), litteras
(1. 65 D. 8, 3); für tü(^tig befinben, j. ».
fideiussor adprobatus (l. 5 § 1 D. 2, 8). —
2) bctoeifen (1. 7 § 12 D. 2, 14. 1. 25 pr.
D. 22, 3).
Adprobatio, Silltgung, ©ene^mi«
gung (l. 24 pr. D. 19, 2).
Adpromissor, (ginet bet bei einer ©ti«
tmlation neben bent ^^auptfc^ulbner ba$ Ob«
ject ber ©ti<). ja leiften Derf^ri<^t (1. 5 § 2
D. 45, 1. 1, 43 D. 46, 3).
Adpulsus (pecoris ad aquam), bad
Stecht, über ein frembeS (Sfninbftüct Wx^% 5ur
^ränfc 5u treiben (1. 1 § 1. l. 5 § 1
D. 8, 3. 1. 1 § 18 D. 43, 20).
Adquiesoere, l)atti8ruben, adq. sinercy
«u^e gönnen (1. 26 pr. D. 38, 1). — 2)
{ic^ hti ©ttuad beruhigen, {ic^ gefallen
loff en, 5. ©. adq. sententiae (1. 29 § 1 D.
4, 4. 1. 1 § 4 D. 27, 4. 1. 3 § 1. 1. 5 pr.
l. 6 D. 49, 1); rebm indicatis (l. 6 C. 5,
62), statiUw (1. 1 C. 7, 66). — 3) beiftim^
wen, beipflichten (1- 7 § 3 D. 4, 4. l. 22
§ 6 D. 24, 3. 1. 7 § 1 D. 38, 1).
Adquin f. atquin (1. 5 § 12. 1. 18 p.
D. 3, 5. 1. 1 D. 8, 5).
Adquirere, ertoerben: eine ©ad^e in
fein (Sigent^nm bringen, ein Mcd)t 5U einem
Seftanbt^eil feinet ä^ermögend mad^en,
ff.'b. adq. dominium {tit, D. 41, 1), servi-
tutem (1. 2 § 2 D. 45, 1), ohligationem
(§ 4 1. 3, 19), actionetn (1. 1 D. 14, 3),
hereditatem (tit. D. 29, 2), pottsessionem
(D. 41, 2); ndquisitio Erwerbung: lu-
crativa adquis. (1. 4 § 31 D. 44, 4).
Adresponsuxn, f. reftjMtisum.
Adripere, 1) ergreifen (1. 2 § 24 D.
1, 2). — 2) \\6) anmojen: offiiium ad-
vocationis adr. per subreptionem (1. 8 C. 2,
6); adr. dectmonatum (1. 1 C. 9, 21). —
3) über^upt fic^ jueignen, erlangen
(1. 2 C. 12, 60).
Adrodere, eigentlich benagen, wirb t)om
53efc^neiben ber Sfeünjen gebrandet (1. nn. C.
Th. 9, 22. 1. 2 C. Th. 12, 7).
Adrogantia, SJermeffen^eit, ?ln*
mognng (1. 1 C. 9, 5).
Adrogare, 1 ) 3 ^ *« tt n b e n , hex mi iu ris
ift, in bie oäterlic^e (SJetoalt aufneh-
men, an ÄinbeSftatt annehmen; ad-
rogatio, bie ^nna^me eine^ homo mii i.
an ^inbegftatt, im (Segenf. öon adoptare,
adoptio im engern ©inn (Gai. I, 99. Ulp.
VllI, 2 sq. 1. 1 § 1. 1. 2. 25 § 1. 1. 40 D.
1, 7); adrogator, einer, ber einen Iiomo
mi i. in bie öäterlid^e ÖJenialt auf*
genommen (1. 2 8 2. (1. 15 pr. 1. 19. 22
pr. eod.). — 2) fic^ beilegen, anmajen:
adrog. aibi dignitcUem (l. 8 pr. § 1 C. Th.
6, 22); adrogatio, «nmafeung (l. 1 C. Th.
10, 4. 1. 68 C. Th. 12, 1).
Adacendere, ^inauffteigen 1. 3 § 1
D. 11, 3); adscendenSy ein Sertoanbter in
auffteigenber Öinie (1. 68 D. 23. 2);/>er
matrem adscendentes ; per virilem sexum
adscendens parens (§ 7 I. 2, 13. 1. 1 § H
C. 5, 13).
Adsoensus, Ort ^um ^inauffleigen,
Xreppenraum (l. 45 C. Th. 15, 1).
Adsoiscere, 1) annel^men, fid^ x>tx-
fc^affen, j. «. socium 0- 63 § 8 D. 17. 2);
8uum heredem sibi adsc. adrogando (1. 40 § 2
D. 1, 7). — 2) = consciftcere: ^nors adscita
(l. 2 C. 6, 22). — 3) einöerleiben: fiad
viribus adscisci (1. 3 C. Th. 16, 5).
Adscrlbere, 1) ^in^ufc^reiben, j. 9.
einer lejttoifligen 5)i«pofition, etma^^in^u*
fugen (1. 22 § 4 D. 28, 1. 1. 1 § 5 D.
28, 4. 1. 1 D. 33, 1): condicionemf diem
adscr. (1. 28 D. 28, 7. 1. 1 § 1. 1. 78 § 1
D. 35, 1). — 2) in einem legten SUitten
Semanbem @ttt)a^ juf c^reiben, §ut^eilen,
öcrmac^en, 5. ©. legatum s. fideic, Q, 39
§ 8 D. 30. 1. 32 pr. D. 31. 1. 7 pr. D.
32), partefn, portionemy hereditatis (1. 30
8 1 D. 34, 4. l. 5 8 6 D. 37, 5), libertatem
(l. 24 pr. D. 40, 5), iutoreni (1. 69 § 2
D. 31). — 3) jufd^reiben, jurec^nen,
beimeffen (1. 40 § 4 D. 40, 7. l. 21 8 2
D. 49, 1. 1. 11 pr. D. 50, 1). — 4) ju*
tpeifen, überreifen: sertus colonae ad-
scriptus (1. 54 8 2 I>- 19» 2). — 5) ein*
fc^reiben, eintragen: censibus adscripius
(1. 20 C. 1, 3. Cf. census b. 5). — 6) Dor«
fc^reiben (1. 12 C. Th. 9, 40).
Adscripticil toerbcn hit in ber f|)fttern
^aifer^eit torfommenben Colonen genonnt,
infofern fie an einen beftimmten (iJrunb
unb Söoben unjertrennlic^ gebunben,
unb jur Bebauung beffelben öerpflid^tet finb
®runb^örige (1. 36 pr. C 1, 3. 1. 6 0.
11,47); adscripticia condicio tt)irb ber 3""
ftanb biefer Colonen genannt (1. 43 C. 2, 4
I. 11 C. 3. 38).
Adscriptio, 1) Unterfc^rift (1. 39 pr.
D. 50. 16. 1. 2 C. Th. 1, 16); auc^ f. t). a.
adnotatio s. 4. (1. 4 C. Th. 6. 28). - 2)
@infc^reibung in bie GteuerroUen,
eteueröert^eilung (1. 40 C. 10, 32. l.
26 C. Th. 11, 1. 1. 2 C. Th. 11, 15. 1. 3
C, Th. 11, 16); adscr. publica (\. 5 C.Th.
II, 22), censualis (1. 4 C. Th. 13, 4).
Digitized by
Google
Adsectari — Adsistere.
19
Adsectari, 3emanbe^ ©c^ritten föl*
gen (1. 15 § 19. 22. 2ä D. 47, 10: „adse-
ctatar, qui tacitus fre^tienter sequitur**).
Adsensio, adsensus, guftimmuna
(1. 20 C. 5, 4. 1. 1 § 2 C. Th. 9, 24).
Adsentatio, ^a^\i(i)t, ^aunftiguna
(1. 5 C. Tb. 10. 3).
Adsentire s. adsentirl, bciftimmcn,
bei<)fH(^ten, feine 3|iftimmuna geben
(1. 1 D. 12, 1. 1. 5 § 11 D. 27, 9. 1. 13
§ 5 D. 28, 5).
Adsequi, erlangen, erwerben, ads.
proprietatein (1. 4 D. 7, 9), lihertatem (1.
12 § 9 D. 49, 15), donatum (1 16 C. 6, 30).
Adserere, 1) bel^QUpten, fagen, bc*
fonb. ober t)or Oerid^t behaupten, in^n*
{|>ruc^ nehmen, nambtltc^ t)on ber S3e»
onf^nrnd^nng eine« ©tonpeärec^tg gebrancbt,
j. ». ads. 86 in libertdtem (1. 11 § 9 D.
47, 10) ; ex libertinitat^ ingenuitati se ads.
(L 2 § 1 D. 40, 14); ex Servitute in liber-
tat^m se ads. (1. 5 C. 7, 16); adsertuSy
einer, beffen fJ^ei^eit öor ^erid^t bel^an^Jtet
mirb (1. 2 C. 7, 17); aber ant^ öon onbem
^Infprfid^en, j. ^. dominum se ads. (1. 1 pr.
eod.); sibi ads. partem lieredit. (1. 1 § 2
D. 5, 4), procM-atianem (i. 25 D. 3, 3). —
2) red^tfcrtigen, betoeifen (1. 1 C. 5,
48). — 3) nac^^jflanjen, arbores (1. 7
§ 3 D. 7, 1). — 4) adsertus Oerfe^en,
au^geftattet, privilegtis ads. (1. 136 C.
Th. 12, 1).
Adsertio, 1) bie gerichtliche ©e=
^auptnng, ^ean^ptud^una ber grei.*
^eit einei& '3Rtn\d)en burqi einen be«»
lonbern greibeitiJöertreter, adsertor
(tit. C. 7, 17. 1. 8 C. Th. 4, 8. 1. 16 C.
Th. 6, 4). — 2) überl^au^t ^e^an:ptnng,
«nfü^rung (1. 4 C. 7, 63). — 3) (gin*
lierleibung (1. 22 C. Th. 6. 27. 1. 3 C.
Th. 16, 1).
Adsertor, 1) grei^eitSöcrtrcter t)or
®eri*t (Gai. IV, 14. Paul. V, 1 § 5. 1. 2
C. 7, 17. cf. adsertio s. 1). — 2) ©efen*
ner eine« öJIanben«, j. IB. Nicaenae fidei
(l. 2 § 1 C. 1, 1).
Adsertorialis, grciheitg^jroÄel (l. 1
pr. C. 1, 17).
Adservare, 1) feftl^alten, betooc^en
(1. 10 D. 4, 6). — 2) erhalten, erlan*
gen (1. 1 § 5 C. 5, 1).
Adsessio, ba« %mt eine« adsesaor (1.
14 C. 1, 51).
AdsesBor, ein ben SRagiftraten unb ben
^ö^eren 6taot«beamten jur (Jntfc^eibung öon
:Ne(^«{a(^n jur 8eite ftebenber rec^t«funbiger
öeifijer, llotft (tit. D. 1, 22 C. 1, 51).
Adsessorium, eine ©<^ft oon 8abinu«,
in toe«^ er »a^rf(^einli(^ 9iec^t«fragen be*
^nbelt, bie i^m al« Jlffeffor öorgefommen
(1. 5 § 8 D. 47, 10); bc«gl. Wirb ein liber
ad^essoriomm öon ^ßnteolanu« ertoabnt (1. 12
D. 2, 14).
Adsessura = adseasio (1. 3 pr. D. 50,
14).
Adseverare, bel^au<)ten, öerficbern
(L 15 D. 3, 2. 1. 13 § 3 D. 19, 1. 1. 17
§ 20 D. 21, 1); adseveratio, «el^auptung,
«erfic^erung (i. 13 pr. D. 48, 10. 1. 9
C. 8, 37).
Adsidere, ba« ?lmt eimr« adsessor
bef leiben (1. 3. 5. 6 D. 1, 22).
Adsiduitas, @mf igteit (1. 3 C. 12, 43).
Adslduus (adi.); ad»idue s. adsiduo
(adv.), fortwäl^renb, beftänbig, l^äufig
(1. 31 § 20 D. 21, 1. 1. 3 § 2 D. 26, 7.
1. 44 pr, D. 41, 3. 1. 1 § 3 D. 43, 20).
Adsignare, 1) nnterjeic^nen, be*
fiegeln (l. 20 D. 26, 8. 1. 126 § 2 D. 45,
1). — 2) bejeic^nen, bcftimmen, an*
geben, ). !d. ba« maa^ eine« ^der« (1. 5
D. 11, 6). — 3) übergeben, überioeifen,
überliefern, j. 35. bem ©d^iffer ©ac^en jum
2:ran«|)ort (1. 1 § 8 D. 4, 9),' ein fertige«
SBerf (1. 1 § 6 D. 50, 12). — 4) antoeif en,
%ut^ eilen, wirb j. <3. jefagt üom 3utl^^ilen
beftimmter 3Sermögen«objecte burc^ ben Zt^tu
lung«ric^ter (1. 22 § 1 D. 10, 2. 1. 14 D.
20, 5), fowie bnrd^ $riöotbi«|)ofition (1. 39
§5 1). 10, 2. 1. 88 D. 28, 5. 1. 45. 49 § 3
D. 32), oom ^nweifen t)on Sonbereien an
©olbaten ^ur ©elo^nung (1. 15 § 2 D. 6,
1. 1. 11 pr. D. 21, 1), eine« SSerbannnng«*
ort« (1. 7 pr. § 1 D. 48, 22); t)om 3u*
erfennen eine« Siedet«, admgnutio, S^cx*
!ennung beffelben (1. 1 § 44 D. 43, 20);
adstgnare libertum, ads^ignatio liberii bc*
^tvAti bie 93erfügung be« Ürblaffer«, monac^
er ba« ^atronatrec^t über einen S^eigelaff cnen
nic^t auf aQe feine JüHnber übergeben lä^t,
f onbem e« beftimntten SHnbern jumeift;
adsigfiator, Wer eine folcbe 35erfügung trifft
(tit. I. 3, 8. D. 38, 4. 1. 107 D. 50, 16).
— 5) beijä^Ien, anrechnen, j. 53. culpae
adsign. (1. 6 D. 9, 2).
Adsignatio, Adsignator f. adsignare
8. 4.
Adsmiilare s. adsimulare, gleid^'*
ftellen (1. 59 § 2 D. 35, l\ na(^a^men
(1. 18 C. Th. 16, 8).
Adsimulatio, ^orfpiegelung (l. 24
C. 3, 18).
Adsimulatioius, nac^geal^mt, ge^
fälfc^t (1. 5 C. Th. 6, 22).
Adsistere, ^ur Seite fte^en, bei«
fte^en, unterftüften (1. 21 § 3 D. 22, 5.
1. 5 C. 4, 50); in«bef. 9le(^t«beiftanb
reiften al« "Unmli (l. 54 D. 6, 1. 1. 1 C.
2, 10), ober al« «ormunb (1. 25 D. 26, 7.
1. 1 C. 5, 44).
2*
Digitized by
Google
20
Adsociare — Adulescere.
Adsociare, beigefellen, qU Q^ci^uU
fcn beigeben (1. 1. pr. D. 1, 11).
Adsolet, ed tft getuö^nlic^, ed Vf^^gt
(1. 14 D. 1, 18. 1. :3 D. 29, 6).
Adspectus, 1) %nhlid, 9lu^fc^en
(l. 32 D. 4, 4. 1. 32 § 1. 5 D. 34, 2). —
2) 93efic^tiguug, ^lugcnfc^ein (l. 2 D.
2, 12). — 3) sah adspectUy im^lugefid^t,
in ÖJegenwort (1. 1 C. 1, 13).
Adsperg^re, notam, maculam^ einen
SWafel anfingen (l. 17 g 1 D. 37, 14. 1.
17 C. 2, 11); macuht adspersus, mit einem
3Ro!eI be]ftaftet(l. 27 C. 3, 28).
Adspergo f. aspargo.
Adspeman ter (adv.), mitSSeroc^tung
(1. 6 § 3 C. 2, 6).
Adspernarl, terac^ten, öermerfen
(l. 1 pr. D. 2, 2. 1. 8 D. 37, 6).
Adapicere, 1) erblicfen, fe^en, 5U*
jelien (1. 24 C. 2, 18. 1. 6 § la C. 6, 61).
— 2) anfe^cn, berücf jid^tigen (l. 25 § 1
D. 22, 1. 1. 7 8 2 D. 33, 10).
Adspirare, wa&j ettt)aö trotzten, auf
etwad ^Infprnc^ mocfien, j. ^. adsp. ad
wagiMratum (1. 1 § 5 D. 3, 1), ad UUelani,
curam (§13 1.1,25), ad suecessnynem (1.3
C. 6, 58), ad petitionem fUJeieommixsi (1.
11 C. 6, 42); CL}X&^ gegen etwa« anftreben
(adsp. contra inhihita (1. 5 C. 12, 59).
Adstare, gegenwärtig fein (1. 2 C.
10, 48).
Adstipularl, 1) bei einer Stipulation
\\6) neben bem (Hauptgläubiger \iCi^
Cbjcct ber Gtipulation oerfpret^en
lajfen: adMipulator, einer, ber neben bem
8tiputator fi^ bad Object ber Stipulation
t)erfpre(^en lögt ((lai. 111, 110-117. 215).
— 2) beipflichten, beiftimmen (l. 1 C.
Th. 6, 22. 1. 1 C. Th. 7, 2); adstipulatio,
(Smpfe^Iung (1. 177 pr. C. Th. 12, 1).
Adstrictio, 53ef(^ränfung (1. 3 C.
1,4).
Adstrictus (adi.) = strictus: adstri-
ctior inquimtio (I. 1 pr. C. Th. 9, 5j.
Adstringere, 1) binben, berbinblic^
machen, oerpflirfiten (1. 77 § 3 D. 31.
1. 57 § 2 D. 36, 1. 1. ^4 pr. D. 40, 12);
adstr. fidem suam, ficft mit feinem SBort
berpflic^ten, oerbürgen (l. 67 D. 3, 3.
1. 6 C. 4, 35. 1. 1 C. 8, 40); necessitate
adstr. aliquem, ^emanbem einen Stoang onf*
erlegen (pr. I. 3, 13. 1. 3 pr. D. 22, 1. 1.
23 C. 4, 19); adstriniß periculo, jum trogen
ber ÖJefa^r oerpflic^tct »erben (1. 40 D. 26,
7. 1. 77 § 18 D. 31), muneribus perso-
nalibus (1. 18 § 10 D. 50, 4); se adstr.,
fid^ unterbieten, j. 93. actionibus here-
ditariis (1. 55 D. 36, 1), muneribus vel
honoribus (1. 2 pr. D. 50, 6), — 2) obU-
gationem adstr., ba^ S&anh einer Obligation
fefter jufammenjiel^en, eine ^erbinblic^'
feit oerftärfen (1. 99 pr. D. 45, 1). -3)
= adflrmare (1. 13 C. Th. 13. 5).
Adstruere, beibfingen, t>orbringen,
anführen: inter cohsentientes adstrui (1.
3 pr. D. 46, 8); bezeugen: falso adstr.
aliquid (l. 20 C. 6, 23); beWeifen, bar*
t^un (1. 24 C. 4, 19. 1. 8. C. Th. 10, 10).
Adsuetus, gewohnt, gewö^nlic^ (1. 15
§ 2 D. 19, 2).
Adsumere, 1) baju nehmen, unb jtoar
a) etwad ^injut^un, ^injufügen, 5. $.
ffpatium temporis (1. 13 D. 46, 3); b) ge*
manben gugie^n, anncl^men, j. ^. fide-
iu^sares (§ 1 I. 3, 20), tutorem (1. 53 D.
26, 7), socimn (1. 21 D. 17, 2), arMrum
(1. 17 § 5 D. 4, 8). — 2) 3emanben in ein
©oHeginm n. bergt, aufnehmen (1. 30 pr.
D. 27, 1. 1. 6 8 7. 12 D. 50, 6). — 3) er*
Werben, erlangen, j. ©. j)as,sesHionm
(1. 41 pr. D. 5, 3). — 4) annehmen, ber*
fte^en, gelten laffen (1. 10 § 4 D. 27, 1.
I. 41 pr. D. 45, 1). 5) auf \\d) nehmen,
überne^meu (1. 5 § 6 D. 46, 7). - 6)
fic^ ^craus^ne^men, fic^ beilegen, an*
maßen (1. 2 C. 12, 42). — 7) ein «er^
brechen begel^en (1. 10 C. 9, 49).
Adsumptio, 1) ^inguffigung, nö^ere
^ejeit^nung (1. 49 § 3 D. 28, 5). — 2)
^Inmagung, 9lnna^me (1. 6 pr. D. 50, 1).
Adtemptare, 1) einen Angriff auf
@twai$ machen, angreifen, g. t^.
pudicitianiy honorem (1. 15 8 20. 39
D. 47, 10), sententiam (1. 23 § 1 D. 12. 6),
nnnonavi (f. b. SS. s. 4.). - 2) einen
«erfnd^ machen (l. 8 C. 2. 6).
Adtemptatio, Eingriff, ^erfuc^ (l «*>
C. Th. 10, 3. l. 26. 0. Th. 16, 2).
Adterere, 1) abreiben, abnu^en,
j. IB. restem (1. 9 § 3 D. 7, 9. 1. 10 pr.
D. 23, 3). — 2) aufreiben, ju ®runbe
richten, ju Schaben bringen (1. 10 D.
40, 9. 1. 6 8 1 0. 8, 4). '
AdtoUere, ergeben, er^ö^en (I. 1
§ 11 D. 43, 21).
Adtrectare, 1) an fi(^ nel^men, fic4
5ueignen, entwcnben (1. 46 8 7 D. 47.
2). — 2) Semanben angreifen, mi#'
^anbeln j. ^. adtr. aliquem iniuria (1. 42
C. 10, 32).
Adtribuere, AUt^eilen; adtributio,3M'
t^eilnng (l. 3 D. 10, 2).
Adulare, fc^meic^eln (1. 1 C. 1, 24);
adulatio, Schmeichelei (1. 2 C. 5, 16).
Adulescens, adulescentia f.
Adulescere, 1) erWac^fen, entfte^en
(1. 3 C. 7, 33). — 2) l^eranwac^fen, in
JBejug auf ba« Filter, inebef. boiJ «Iter
ber »lünbigfeit erreichen (1. 15 D. 2,
II. 1. 60 § 4 D. 23, 2. 1. 20 8 1 D. 34,3.
Digitized by
Google
Adulter — Ad versus.
21
1. 3 § 10 D. 37, 10); ballet adulescenss. ad-
uUuSy ein münbigcr, ober noc^ minber*
iäl^riöcr Sünglino (l 11 § 2. 1. 41. 43. 49
D. 4, 4. 1. 4. 8. D. 12, 3); adnlta aetas,
tia^ minberjä^riöc ?llter (1. 22 C. 2, 3); adu-
lescentia, bie Seit ber ^inberjöl^rigfeit
(1. 2 C. 2, 40).
Adulter (adi.), t)tT\&l\d)tnh: adult.
imitatione figuratus solitus (1. un. C. Th.
9, 22).
Adulter (Subst.), 1) »er mit einer f rem*
ben e^ef rau fic^ ffeif^tid^ tjermif d^t, e^e*
b red) er, „qui alienam matremfam; cor-
rupit" (1. 225 D. 50, 16); adultera, eine
e^frou, bie mit einem anoem 3Äonn, aU
i^rem @^emann, fid^ fleifd^Iic^ tjermijdjt, @l^e*
brec^erin (1. 2. 14 C. 9, 9). — 2) = ad-
ulterator: monetae adulter (l. 3 C. 1, 4).
Adulterare, 1) (g^ebruc^ treiben,
X. ^. novercam, mit feiner Stiefmutter (1. 5
D. 48, 9), aduUerari uxorem pati (1. 30 § 4
D. 48, 5). — 2) öerfälfd^en: adult. ra-
tiones (1. 1 § 5 D. 11, 3).
Adulterator, 35erfalfc^er: monetae
•adult. (l. 16 § 9 D. 48, 19).
Adulterinus, t)erfölf(^t, 5. 33. testa-
mentum adult. (1. 6 pr. D. 48, 10).
Adulterium, e^ebruc^ (1. 101 pr. D.
50, 16).
AdultuB f. adulescere.
Adumbrare, öerbunfeln, öerbecfen,
Derbergen, j.^. ceritatem imaginenotur^ie
(1. 23 pr. D. 28, 2); ad. paUentiam praetextu
incredibilitatis (1. 30 pr. D. 48, 5); dignitas
adumbrata, eine bloße (Sc^einwürbe ol^ne
toirllit^e SJerttJattnng eine« $lmte« (1- 24. 41
C. Th. 12, 1); adumhratio = simidaHo (1.
8 pr. C. Th. 14, 4).
Adunare, öereinigen, Oerfnmmeln
(l. 1 C. 12, 46).
Adurere, burd^ brennen befc^äbigen, üer*
brennen (1. 27 § 6 D. 9, 2).
Advectare = adportare (1. 8 C. Th.
12, 12).
Advehere, l^erjufal^ren, ju 3Bagen
ober ©c^iff ^er bei f troffen (1. 35 § 4 D.
28, 5. 1. 4 § 1 D. 39, 4).
Advena, 1) grembling (1. 239 § 4 D.
56, 16). — 2) = Uro (1. 7 C. Th. 7, 13).
Advenire,Jberbci=, l^erjufommen^an*
tommen, 5. S. qui ah hostihus advenit (l.
16 D. 49, 15); dies 3,dYemt. ein beftimmtcr
3eitpun!t tritt ein (1. 9 § 18 D. 28, 5. 1. 5
D. 46, 2); in obligationein adv., ©egenftanb
einer Obligation werben (1. 35 D. 5, 1).
Adventare, ^erbeitommen, fic^ nä*
l^ern: tempus nuptiarum adventans (1. 5
$ 1 C. Th. 3, 5).
Adventicius, 1) öon audmärtö l^er*
brigefc^afft, species advent. (1. 1 C. Th.
14, 22). — 2) jufäirigcr, augerorbent-
lieber SBcife ^injufommenb, eintre*
tenb, j. ^. atlvent. casus (1. 6 D. 40, 9),
lucrum (1. 41 § 1 D. 50, 17), necessitas (l. 5
C. 1, 2), pondus (1. un. C. 10, 36); advent.
prohationes (I. 32 C. 6, 42). — 3) bient eö
jur ^^ejeid^nung berjenigen dosy Welche nic^t
t)om Später ber Srou, fonbern oon irgenb einer
anbem $erfon beftellt ift, im QJegenfafe ber
dos profecticia (Ulp. VI, 3. 1. 5 § 11 D. 23,
3); fotoie berjenigen @rh)erbg eine« .§ou«*
fo^n« ober ©claocn, welcher nic^t au« bem
Vermögen be« Spater« ober §errn ^errti^rt:
ex adrenticio ad^nisitam (1. 28 D. 42, 5);
adventicium lucrum (1. 4 § 1 D. 40, 1);
advent. iure quaeri (1. 16 pr. D. 49, 17).
Adventus, 1) ?lnfunft (1. 10 pr. D. 1,
16. 1. 6 § 5 D. 2, 18). — 2) Eintritt
eine« ©rcigniffe« : adv. nuptiarum (Paul. II,
21, B. § 1).
Adversabilis = detestabüis (Vat. § 35).
Adversarl, entgegenftel^en, ioiber»
ftreiten: in iudicio adv. alicui. mit Qeman*
bem in einem 9iec§t«ftreit begriffen fein (). 21
C. 6, 30); adrersans = adversarius s. 2 (l.
30 § 1 C. Th. 10, 10).
Adversarius, 1) (adi.) entgegenge«
feft, j. ©. in advers. figuram transformari
(1.2 §9 C. 2,58). — 2) (Subst.) ©egner
im $ro5c6 (l. 37 § 1 D. 3, 3. 1. 1 pr. 1.
3 § 4. 1. 4 § 1 D. 4, 7. 1. 155 pr. D. 50,
17); adcersaria, ^rojeggegncrin (1. 14
C. 2, 12).
Adversus (adi.), 1) entgegengefcjt,
entgcgenftebenb,. 5. ^. adv. voluntas (1. 6
§ 2 D. 33. 8); pars adv., Gegenpartei
'm ^rojeß (1. 4 § 4 D. 3, 2). — 2) wibrig,
ungünftig, 5. ^. adv. casusy eventus (1. 1
pr. D. 4, 6. 1. 3 § 7 D. 27, 4); adv. mle-
tudo (f. b. 9B.); adversa, SBibertt)ärtig*
feiten: adv. hiemis (1. 26 C. Th. 13, 5).
Adversus (praep.), 1) gegen, toiber,
5. ^. adv. edicfum, Set um, volimtatem testa-
toris facere aliquid (1. 52 D. 18, 1. 1. 38
§ 3 D. 32. 1. 102 pr. D. 50, 17); causam
agere adv. aliquem (1. 10 D. 3, 1); appellare,
prococare adv. aliquem, adv. sententiam
(1. 18 D. 48, 2. 1. 1 pr. D. 49. 4); Servituten
habere adv. aliquem (1. 16 D. 8, 4);jJossrssio-
nem interrumpere adv. aliquem (1.5 D.41, 3).
- 2) gegen, in ^ejug auf, 5. ^. ins
hereditatis retinere adv. aliquem (1. 4 D. 38,
16) ; senientiae adquiescere adv. aliquem (1.3
§ 1 D. 49, 1); pertinere adv. aliquid (1. 21
1). 1, 18); iactura adv. substantiam (1. 21 D.
1, 18). — 3) gemäß (secundum) j. 33. bon.
possessio adv. (imGfjenf.ÖOn conivB,) tabulas
(Ulp. XXVI 11, 1); tuiari adv. leges civitatis
suae (Ulp. XX, 14). ?(nbere lefen secundum
ftatt adv.
Digitized by
Google
22
Advertere — Aelius.
Advertere = animadvertere s. 1 (Gai.n,
114. 1.2 C. Th. 11, 27).
Advivere, om fichtn bleiben: donec
advivet, advixerit, auf Seben^äeit (1.28 §5
1). 34, 3. 1. 30 pr. D. 34, 4).
Advoeare, gerbei, ju $ülfc rufen,
j. fd. adv. patrocinium potentiorum (1. 1
C. 2,13); einen SRec^tSbetftanbannel^men
(1. 18 D. 46, 8); advocafus^'SiediUhtxSianb,
©ad^toalter, «ntoolt (1. 9 § 4. 5. D. 1,
16. 1.1 § 4 D. 3, 1. 1. 31 D. 4, 8. 1. 1 §
11 D. 50, 13: „Advocatos accipere debemus
omnes omnino, qui cauais agendis qiwquo
studio operaniur").
Advocatio, 1) Sfted^tSanttaltfc^aft,
iBeiftanb eined ©ac^malterd: officium
advocationis, (1. 54 D. 6, 1); advocationem
praestare (1. 6 § 1 D. 3, 1), praehere (1 32
pr. D. 5, 2), suscipere (1. 9 § 5 D. 1, 16),
posiulare (1. 23 § 4 D. 4, 6) ; advocationibus
interdicere (f. b. 9B. s. 1). — 2) ©tanb,
G^oUegium ber ©oc^toaltcr, j. IB. adv.
Caesariensis, Palaestinn (1. 30 C. 2, 3. l.
27 D. 8, 40).
Advolare, l^erbeifliegen (Col. 12, 7).
Adytum, ge^eime^ Äabinet be^Äaifcr«
(1. 2 C. 1, 38).
Aebutia lex, ein ouf bie ^nfü^rung bcS
3JerfQl^rcn8 per formulas an bie ©teile ber
alten ßegi^actionen bcjüglic^e« ÖJefefe au3 ber
crften ipälfte be^ 6. ga^r^unbert« (Gai.IV,30).
Aedes, ©ebäube, unb jmor a) ein bcn
©Ottern getoei^teS ^au^, Xcntpcl, 5. ©. in
aede depotiere aliquid (1. 7 § 2 D. 4, 4. 1.
4 § 3 D. 10, 2. 1. 1 § 36 D. 16 3), aedes
Sacra (1. 7 § 1 D. 1, 16. 1. 39 § 9 D. 30);
b) $ribat*(»ebäube jeber 3lrt (1. 1 pr. §
8 D. 43, 23. 1.9 D.47,9); in«bcf. (im Plu-
ral gebraucht) SBo^n^au« (1.41 §8 D. 30),
fotool^l in ber ©tabt, aU auf bem Sanbe (l.
41 § 5 cit.); in engerem ©inne bebeutet eg
aber ein J^ang in ber ©tabt, im ÖJegenfa^
t)on Villa, Sanb^aug (1. 211 D. 50, 16); übri-
gen« begreift aedes jugleid^ ben ®runbunb
$oben, vorauf bad Seböube fte^t (1. 23 pr.
D. 41, 3: jiaedes ex duabus rebus constant,
ex solo et super ficie'^Jy weS^oIb berfelbe aU
jHtrs aedium bejeic^net Wirb (1. 49 pr. D. 6, 1).
Aedicula, 1) «einer ^^ern^cl, ÄapcHe
(1. 11 § 1 D. 48, 13).- 2)SBü^n^aug (1.
22 § 2. 1. 24 § 2 C. 2, 7).
Aedificare, 1) ein (Sebäube errid^ten,
bauen (1. 6 pr. D. 1, 8. 1.37. 38. D. 6, 1.
1. 37 § 1 D. 11, 7); agere ius sibi esse ita
aedificatum habere (1.1 § 7 D. 39, 1); inter-
dictum, ne vis fiat aedificanti (1. 45 § 2
D. 3, 3) ; auc^ j i m m c r n ; j. 33. lectus truncis
aedificatus (1. 9 § 1 D. 33, 10); aedif. navem
(1. 46 § 2 D. 49, 14).— 2) hebanen: locus
aedificatus (1. 20 § 2 D. 39. 1).
Aedificatio, badIBauen, (Srric^tenDon
©eböuben (1. 1 § 12 D. 39, 1).
Aedificator, erbau er, 53aumeifter (1.
137 § 3 D. 45, 1).
Aedificlum, ® e b ä u b e (1. 4 pr. D. 1 , 18),
oft im @(egenfa^ ju ©runb unb ^oben ge«
brautet (1. 7 § 1 D. 7, 1. 1. 21 D. 13, 7).
Aediles, Beamte au« ber 3eit ber "Siepnhlit,
urfprünglic^ Dberauffe^er über ben %tno^l
(aedes) ber ©ereö, in toeldjem fic^ ba« %x^vo
ber Plebejer befanb, unb ®epifen ber S^olfe»
tribunen, mit polijeilii^em SBirlungdfrei«, ber
fid^ balb fo erweiterte, baj fie bie eigentliche
^olijeibeMtbe 9lom« bilbeten (1. 2 §21
26. 32 D. 1, 2. 1. 1 D. 1, 15); aud^ in ben
^unicipien lommen debilen al« $oIi^ibeamte
bor (1. 30 § 1 D. 19, 2).
Ae<üliciu8, öon bcn ?lebilen au^*-
ge^enb: edictum aedil., ba« t)on ben debilen
aufgefteHte ©biet über bie ^flid^t be« SJerfän*
fer«, für bie geiler unb 3WängeI be« taufob«
jeftö einpftc^en (tit. D.21, 1); actiones aedil.,
bie auf biefeS (Sbict ber ?lebilen fidb grünbenben
Hagen be« Ääufer«, bie a. rednibitoria u.
quanti minoris (1. 23 § 4. 1. 44 § 1. 1. 48 §
4 ff. eod. tit. C. 4, 58) ; stipulationes aedil.
1. 5 pr. D. 45, 1).
Aedilitas, bae ^mt eine« debilen
(1. 17 § 4 D. 27, 1).
Aedituus, Xempelauffel^er, ZempeU
Wärter (1. 77 § 26 D. 31).
Aeger, 1) tranf (L 1 § 2 D. 1, 12. 1.
7 D. 50, 6). — 2) öerbrieglic^ , ärgcrüc^:
offensa aegrae mulieris (1. 3 D. 29, 6j. —
3) 83erbru6 errcgenb, peinigenb: aegra
exspectatio quaestionis (1. 4 C. Th. 9, 38).
Aegre (adv.), mit SKü^e (1. 2 C. Th. 11,
27).
Aegritudo, Äranf^eit (1. 5 § 2 D. 25,
3. 1. 23 § 4 D. 28, 5. 1. 3 C. 6, 22).
Aegrotare, frani fein (1. 8 pr. D. 13,
7. 1. 23 § 1. 1. 27 D, 38, 1).
Aegrotiis, franf (1. 9 § 1 D. 3, 5).
Aegytus, römifc^e ^rotjinj in ^frifa (1.
un. D. 1, 17. 1. 14 § 3 D. 34, 1. 1. 7 § 5
D. 48, 22) ; Aegypiius, ©inWo^ner öon ^cgljp*
tcn (1. 8 C. 5, 5) ; Aeayptiacusy 91egt)^tcn be^
treffenb: Bux Aeg. (1. 13 C. 2, 7); dioecesis
Aeg. (l. 97 C. Th. 12, 1).
Aelia Capitolina, 9'iame einer ©olonic
in ^aläftino (1. 1 § 6 D. 50, 15).
Aelia Sentia, lex — ein 757 erlaffeneiS
bie greilaff ungen ber ©claöen bef(^ränlen='
be« ÖJejeg, welche« namentlich ein beftimmte«
5llter be^ $)errn (20 3.) crforberte (Gai. 1,37 ff.
ülp. 1, 11 ff. tit. 1. 1, 6).
Aelius, Sextus unb Publius Aelius, 33rü»
ber, bie fid^ im 6. 3a^rl^. u. c. aU Suriften
auöjeid^neten, t)ün benen Sextus ein 2Ber!
Digitized by
Google
Aemulatio — Aereus.
23
\dfntb yfTripertita", and) „iW Äeliannm''
aenaniü, tuelc^ed in 3 96f(^nttten bad ^tot\\*
^felgefel, beffen Sntcr^iretationen unb bic
Segi^acttonen entl^ielt (1. 2 § 7. 38 D. 1, 2).
Aemulatio, 92a(]^etferung, $Bettetfer
(l. 3 pr. D. 50, 10).
Aemulus, 9lebenbut»ter (1. 1 C. 10. 54).
Aeneus, 1) aud SWctall, eifern,
!u<)f cm (1. 14 D. 18. 1. 1. 1 C. 1, 24). -
2) = perpetuus (1. 1 C. Th. 14, 25).
Aenigma, SHöt^lel: legum aenigmata
solvere (1. 12 § 4 C. 1, 14).
Aenum, ßcffel (1. 38 § 2 D. 19, 1).
Aequabilitas, ^leic^^eit ober Silltg'»
feit (1. 4 C. 3, 37).
Aequabiliter (adv.), g(eic^f5rmtg,
gletd^mögig (1. 3 C. 1, 14).
Aequalis (adi.) ; aequaliter (adv.), gleic^,
glei(^mögtg, j. ö. si quis major vel
a^utäis (gleic^eftellt) subiciat se iuris-
dictioni alterius (1. 14 D. 2, 1); aequales
in cumuh debiti creditores (1. 8 D. 2, 14);
plures aequaliter müH in possessianem,
aeq. partes habere (1. 15 § 18 D. 39, 2);
aefptnlitas, ©leic^l^eit (1. 8 D. 2, 14).
Aequanimitas, ©elaffen^eit (1. 1 C.
Th. 11, 13).
Aequare, glei(^ ftcUcn (1. 30 C. 1, 3).
Aeque (adv.), auf gleiche äBeife,
ebenfo, j. ©. cavere, ut aeque honum nobis
reddatur (1. 3 D. 12, 1); aeque Jteredes
sunio (1. 13 pr. D. 28, 5); aeque commodc
facere posse (1. 9 D. 8, 1) ; aeque recte uti
(1. 6 § 1 D. 21, 1).
Aequinoctiuxn, ^{ad^tgletd^e (1. 1 § 8
D. 43, 13. 1. 1 § 32 D. 43, 20).
Aequiparare, gteic^ fein, fic^ gteic^
ftel^en (1. 104 D. 50, 17).
Aeqoitas, a) (^teid^mägigfeit in Se«
5ug auf bic rec^tlicfte ©c^onbfung gleid&ct
rec^tlit^ SJct^ltniffe (1. 20 D. 42, 1. 1. 90
D. 50, 17. 1. 3 C. 4, 37); b) Ucbcrein^
ftimmung tint» SRec^t^ber^ältniffeS,
a«ed^t«inftitut§,9led^t«mittcB, mitbem
Reifte bed natürli^en ober büiger«
Itd^cn 91 C(^t g = ratio s. 5. j. ©. aequitas
mUnralis, civilis (1. 1 § 1 D. 47, 4); aeq.
rei (1. 81 § 1 D. 16, 3. 1. 76 § 1 D. 36, 1),
actionis (l. 11 § 1 D 47, 10), iudicii conim,
divid. (1. 14 § 1 D. 10, 3), defensionis (1. 12
D. 44, 4), campensationis (1. 15 D. 34, 9),
divisionis (1. 7 D. 27, 7), restitutionis (1. 7
f3 D. 4, 5); c) Ucbercinftimmung po*
ttit^et dled^tdbeftimmungen mit bem
natürlichen Slcc^t^gefül^I, bem ius na-
turale ober gentium (l 1 pr. D. 2, 2. 1. 1
pr. D. 37, 6); befonberö ^t naturalis aeq.
bicfe «cbfutung (L 1 pr. D. 2, 14 1. 1 pr.
D. 37. 5. 1. 1 8 4 D. 38, 16. 1. 2 § 2 D.
43, 26. l. 19 pr. D. 49, 15); auc^ bebeutet
(naturalis) aeq. ha^ notürlic^e 9le(^t§*
gefügt fetbft, j. Ö. sequi nat. aequitatem,
convejiiens nat. aequitati (§ 39. 40 1. 2, 1.
1. 1 pr. D. 4, 4. 1. 9 § 3 D. 41, 1); ab-
Iwrrens ab aeq. nat. (1. 66 D. 50, 17);
motus nat aequitate (l 2 D. 38, 8), d) 0er*
nunftgemäje ©crücffi^tigung ber gnbi*
Oibuolität cinc^ Ülec^t^ocrlftältnife«
bei ^nn^eubung ^ofttioer ^{ec^tdnormen auf
boffelbe, fr ei ereieurt^ eilung eineö SRec^tS*
Oerft. nac^ ben befonberen babei Oorfommen==
ben Umftänben (1. 14 pr. D. 44, 3. 1. 12
D. 46, 6); e) aRilberung bc« ftrengen
9tec^tg in ÖJemäfe^eit beö notürli^en
adcc^t^gefü^Iö, 5öinig!eit im eigent*
lid^cn ©inne (1. 25 D. 1, 3. 1. 7 pr. D. 4,
1. 1. 32 pr. D. 15, 1. 1. 2 § 5 D. 89, 3).
Aequor, 3Jlecr (1 33 C. Th. 7, 4).
Aequus, l)gIei4,üon gleid^er^röftc,
©efc^affen^eit, j. ^. aequae partes, por-
tiones (1. 6. 29 pr. D. 17, 2. 1. 19 § 2 D.
30. 1. 67 § 4 D. 31), facult<ites (1. 5 § 1
D. 17, 2); aequa lance (f. lanx. s. 2); ex
aequo, ouf gleiche SBeije (1. 5 D 50, 1).
— 2) rid^tig, ber Drbnung, bem ®e[c6e gc*
ittöj/ h- ^' niensura aequa, jjondus, aequum
(1. 18 § 3 D. 4, 3. 1. 13 § 8 D. 19, 2);
pretiinn aeq. = iustuin (1. 66 D. 30). —
3)ber35ernunft,bemnotürIid^enafled^tö=
gefübl entf^jrec^enb, rec^t, billig (1 2
D. 3, 5. 1. 55 D. 17, 2. 1. 37 D. 19, 1. L
23 D. 26, 7); natura ober iure fmfwrae ae-
quum (l. 14 D. 12, 6. 1. 11 § 2 D. 15, 1.
1. 206 D. 50, 17); bonum et aequum (f.bonus).
— 4) gelaffen, ru^ig: aequo animo ferre
sententiam (1. 27 § 2 D. 4, 8).
Aer, i»uft (1. 2 § 1 D. 1, 8).
Aeramen s. aeramentum, ^upferge*
fc^irr (Paul. III, 6 § 44. 56. 1. 37 C. Th.
15, 1).
Aerarium, 8taat^Iaffe, in meiere bie
einfünfte be« römifc^en ^olU floffen, SBoIf^^
foffe (1. 2 § 22 D. 1, 2), im eJcgcnfa^ Oon
fiscus, ber faifcrlic^en 6(^o|fommer;
aU aber unter ben Äoifcrn bie onfänglic^
neben ber faijerlic^en Äaffe nod) fortbcfte^enbe
^olfdfaffe aHmö^Iic^ ganj Oerfd^n^unben, mirb
ber ^uöbrucf aerarium gleiti^bebeutenb mit
fiscus gebraud^t (§ 14 l. 2, 6. 1. 13 pr. D.
49, 14. 1. 8 C. 1, 11. 1. 4 C. 2, 8. 1. 2 C.
7, 37).
Aerarius (Subst.), ajletallarbeiter,
tupferfc^mieb (1. 7 D. 50, 6).
Aerarius (adi.), in ^elb befte^enb,
ju ÖJelb angef (plagen, 5. 33. aer. anno-
nae (1. 14 C. 12, 37).
Aeratus, mit SWetall bejc^Iagen: arca
aer. (1. 19 § 5 D. 19, 2).
Aereus, e^crn, f unfern (1. 7 § 1 D.
33, 10).
Digitized by
Google
24
Aero — Aetas.
Aero f. hero.
Aerosus, Äu^fct entl^altcnb (1. 102
pr. D. 46, 3).
Aerumna, ^rangjal, (Jlenb (1. 13 C.
Th. 9, 42).
Aes, n (grj, ^u<)fcr (1. 36 pr. D. 13,
7. 1. 14 D. 18, 1). - 2) Äu^fcrgclb, jur
©cjcid^nunfl bcr römifc^en ?lffc, 5. ©. quinque
miiium aeris Patrimonium, ein SBermöocn
t)on 5000 asses (Gaj. II, 225); centum mtlia
aeris censue (Gai. II, 274); res milk aeris,
res minoris quam M. aeris; D. aeris sacra-
mentum (Gai. IV, 14—16); aud) bcjctt^net
aes bie Kupfermünze, »cld^e hd bcr 3Wan*
cipation ber @rtt)crbcr bem Seräu6crcr aU
©^mbol be^ KaufgelbeS gob, noc^bcm et ba*
mit an bie SBage gefc^Iagen, bie bet Hbripens
^ielt (Gai. I, 119. III, 167. 174); ba^er
testamentum per aes et Uhr am j bie alte
tömijc^e Xeftament^form, toelcbc in "SStaxici*
pation beS ^ermögen^ beftanb (Gai. II,
102. 104. ülp. XX, 2. 9. § 1 I. 2, 10). —
3) ®elb übetl^aupt (1. 159 D. 50, 16:
„Etiam aureos nummos aes dicimus");
aes dare (1. 2 pr. 1. 27 § 5 D. 9, 2), sol-
cere (1. 5 § 18 D. 14, 4), spargere (1. 5 §
1 D. 41, 7); aes aUenum, ®elb, toelc^e^ man
$(nbern f c^ulbet, © c^ u I b e n ; aes situm, ®ett,
melc^ed man bon Änbcrn ju forbern
Iftot (1. 213 g 1 D. 50, 16); aes. al. facere,
coniraliere (I. 11 D. 2. 11. 1. 27 D. 17, 2.
1. 18 § 5 D. 49, 17), suscipere (1. 32 pr,
D. 16, 1. 1. 5 § 10 D. 23, 3); liherare ali-
quem aere al. (1, 27 § 8 D. 15, 1. 1. 50
pr. D, 24, 1); deducto aere al. (1. 39 § 1.
1. 125 D, 50, 16).
Aestas, ber 3<^t^i^<tuin ^tvifc^en ber t^rü^^
liriQ^^ unb .t>erbft*9iac^tglei(^e, ©ommer (1.
1 § 32 D. 43, 20).
Aestimare, 1) ben ^ert^ t)on @tn)a^
noc^ ^elb anfc^Iagcn, ft^öften, tajiren,
Z. ©, aestimatae res in dotem datae (1.
50. 51 D. 24, 3); aestim. litem (1. 27 D. 3,
5. 1. 47 D. 6, 1. 1. 7 8 1 D. 6, 2. 1. 8 D.
13, 4), condemnaiionem iudicii (1. 3 § 11 D.
43, 5), satisdationes tutortnn (1. 1 § 8 D.
27, 8), qtianti res est (1. 5 § 1 D. 2, 7),
qnanti iniersit stipulatori.s (1. 13 pr. D.
42, 1), quanti in litem inrarerit actor (1.
46 D. 6, 1); actio de aestimato (j. uesti-
matoria s. 1). — 2) ermeffen, erwägen,
nrt^eilen, in^bef. oon ber freien ridjter*
üc^en ©eurt^eilung hei bonae f. u. arbi-
trariae actiones gebrandet (1. 26 § 2 D. 16,
3, 1. 38 pr. D. 17, 1. 1. 28 § 3. 9 D. 34,
3). — 3) bafür galten, für gut finben
(1. 75 pr. D. 30).
Aestimatio, 1) Sc^ö^ung be^ 3SBet-
t^e^, 9lnf(^(agung nac^ Selb, 5. 16.
eins qtwd interest agentis (1. 12 § 1 D. 2,
11), quanti interest mea (1. 5 g 5 D. 19,
5), litis (1. 54 § 2 D. 5, 3. 1. 1 D. 9, 4.
1. 11 § 1 D. 39, 3); aestimationeui facere,
Imhere (1. 13 § 15 D. 39, 2. 1. 179 D. 50,
16), recipere, t)on Sachen gefagt, bie einer
e^ö^ung nac^ i^elb fällig finb (l. 9 § 5 D.
1, 8. l. 26 § 12 D. 12, 6); in aestim. ve-
nire, in 9lnf(^lag fommen (1. 17 § 2 D. 17,
2); aestimationis pretium (l. 13 pr. D. 42,
1).— 2) ber gefc^ä^te 3öert^ fclbft,j.«.
aestimationem praesfare (1. 10 § 6 D. 23,
3), reddere (1. 1 § 1 D. 19, 3), sttffkere,
sufferre (1. 40 pr. D. 40, 4) ; aestimationis
usu.sfr. (1. 42 § 1 D. 7, 1); condictio (L8
pr. D. 13, 1); ini^bej. bebeutet /f^i> aestim.
oud^ ben fBert^ be« Streitobject«, j. «. 1.
aestimationem pra^tare, off'erre (1. 16 §
7. 1. 25 § 10. 1. 29 D. 10, 2), sufferre (1.
20 D. 9, 4), solvei-e (1. 39 pr. D. 5, 3);
restituere (pr. I. 4, 11), accij)ere (I. 21 D.
18, 4); 1. aestimatione s. in aestim. dam-
nwi (1. 30 D. 16, 3. 1. 3 D. 42, 2). — 3)
»eurt^eirung, (grmeffen (1. 2 § 1 D. 50,
10. 1. 191 D. 50, 17). -4) Ächtung, 9luf
(Paul. V, 4 § 15. 1. 3 § 1 D. 22, 5. L 3
C. Th. 8, 5).
Aestimatoria actio, 1) gleic^bebeutenb
mit a. de aestimato, bie Ätogc ou« einem
^^röbelüertrog, n^etc^e cnttoeoer ouf Siücf»
gobe ber (Sac§e, welche tofirt 3emanbein
Eingegeben ift, bamit biefer fie öerföufe, ober
ouf Sö^'fwng i^reg toyirtcn Säert^ee
gerichtet ift (tit. D. 19, 3). - 2) gleic^bf*
beutenb mit a. qunnti minoris, auc^ iudii^um
aestimat., bie Ä'Iage bc^ ftäufcri? oud bem
äbilicifd^enebictaufSJlinberungbedÄauf-
^reifed Wegen Mangel bed j^aufobjectS (1.
18 pr. 1. 43 § 6 D. 21, 1).
Aestivus, auf t)cn Sommer fi(^ bmt*
^enb, in^bef. toa^ nur im ©ommcr oe*
nn^t mirb ober benu|t toerben fann, }. IB.
aqua aest. im ®egenfafr t)on cottidiana (l. 15
D. 8, 3. 1. 1 § 3 D. 43, 20); saltm aest.
(1. 67 D. 32).
Aetas, 1) 3eitalter (1. 7 pi. D. 34, 5).
— 2) fiebenö alter, 5. ©. homines omnis
aetatis (1. 7 § 12 D. 4, 4); pro itwremeniu
aetatis; prout aetatem ampliarerit (1. 10 §2.
1. 16 § 2 D. 34, 1); a prima aetate (1. 68 pr.
D. 35, 2) ; aetas infantis,puerilis,pupiUari»j
puhes, minor, maior, legitima ; suae aetatis
(f. b. fBorte) ; nujHiarum aetas (L 24 C. 5, 4):
bi«tt)eilen be^ei(^net e« in^bef. ^o^e^ ^^t^r,
5. 33. alö ©icnjation^runb in ^ejng ouf bie
Ueberna^mc ber ^ormunbfc^oft ober etneiJ ^Im*
M (1. 1 § 2 D. 49, 8. I. 11 D. 50 5): de-
fectus, fessus aetate (1. 3 § 7 D. 29, 5. 1. 5
D. 39, 6): umgefel^rt bejei(^net e« ^u^ju*
genblic^eö ^Iter, in^bef. ba^ ber Win'
berjo^rigleit, ^. lö. aetatem egressus —
Digitized by
Google
Aeternabilis — Agere.
25
intra aetatem (l. 39 pr. D. 4, 4) ; aetatis be-
neficittm.auxiliunif veniatoith bic auf MeSRin»
beriä^rigifcit fic^ grünbcnbe in integr. rest. ae»
noniit (1. 6 D. 4, 1, 1. 7 g 5. 1. 20 pr. D.
4, 4. 1. 57 D. 10, 2) ; aetati subvenire, suc-
currere (}. 20 pr. D. 27, 3. 1. 108 D. 50, 17) ;
miseratio aetatis (1. 37 § 1 D. 4, 4): aetatis
lubrico captus (1. 11 § 5 eod.); ob aetatem
lapsus (1. 1 § 5 D. 2, 13); bagegen begieic^net
perfecta aetas ba«5llter ber SSoUiä^riöfeit
(1. 25 § 1 D. 22, 3. l. 9 § 1 D. 27, 3) ; cbcnfo
robusta aetas (1. 15 § 6 D. 28, 5) ; venia
aetatis, bod t)om Stegentcn einem ^inbetidl^o
rigen ert^eilte Stecht, aU üolliäl^cig ju
gelten (tit. C. 2, 44. 1. 5 pr. C. 2, 52). —
8) baiS «Iter t>on ©egenftänbcn, 5. ö.
aedificiorum (1. 58 D. 30).
Aeternabilis, aetemalis etoig: urbs
aetemab. pr Se^etc^nung Don 9iom (1. 3 C.
Th. 11, 20); laiferlic^: domus aetemab.
(1. 8 C. Th. 5, 14) ; vultus aetemales violare
(1. 3 C. 11, 11).
Aetemitas, Stoigfeit (1. 8 pr. C. Th.
13, 10. 1. 47 C. Th. 16, 2); UnfterbH(^*
leit (1. 7 C. Th. 5, 14); aüd) aU »eAeid^nung
ber fai(eTltc^en ^a\t\tät (1. 2 C. 1, 50.
1. 3 C. Th. 10, 22).
Aetemus, etotg, j.16. sepelire mortuum
et quasi aet, sedern dare (1. 40 D. 11, 7);
nalla societatis in aeternum coitio e8t(l. 701).
17, 2); aet. urbs pr ^ejetc^nung bon 9iom
(l 14 C. Th. 7, 13. 1. 2 pr. C. Th. 11, 2);
göttlich, ^eilig: princeps aet. (1. 30 C.
Th. 6, 4).
Aevum, 1) d^toiglcit: in aetum, per
omne aevum, für alle 8ett (l. 220 § 3 D.
50, 16. 1. 5. 17 C. Th. 13, 5). — 2) =
aetas 8. 2 (1. 8 pr. C. Th. 8, 4).
AfE)itiia f. aafatim.
Affatos {. adfatm.
Affeotare f. adfectare.
AffeoUo, affectuB, 1) SBille, 2lb{t(^t,
$or{a|, ^.16. Af^ecius possidendif affectio
tenemli , a/fectu adprehendere possessionem
(1. 1 § 3. 21. 1. 3 § 3. 6 D. 41, 2); aftectus
ex utraque parte contrahentium concurrat
oportet (l. 55 D 44, 7); iniuria ex affectu
fit (l. 34 pr. eod.); aft'ectio societatis , bie
«bftc^t, eine @oc. einjuge^en (1. 31 D. 17,
2). ~ 2) Steigung, guncigung, 8Sor»
liebe, iJieb^oberei, 5. ©. affectio mari-
talü (1. 32 § 13 D. 34, 1), paterna (1. 71
D. 21. 2); naturalis affectus patris (1. 28 § 3
D. 34. 3) ; castrensis affectio, eine im Selbe
gefc^loffene Äreunbfd^ft (1. 8 D. 49, 17); spe-
ctat ad no8 iniuria, quae his fit, qui tel pote-
stati nostrae, rel affectui subiecti sunt (1. 1
§ 3 D. 47, 10); ministeria, quae ad aff'ect
tL^cnm» pertinent, befonbere ijieblingi8|claöen
(1. 6 D. 20, 1); si ßervuni meuro occidisti, non
aff'ectionem aestiniatuiam esse puto, sed
quanti omnibus valeret (l. 33 pr. D. 9, 2
cf. 1. 6 § 2 D. 7, 7: — .voluptatis vel
affectionis aestimaiio non habebitur^ veluti
81 dilexerit eum domir.us aut in deliciis ha*
buerit." (1. 63 pr. D. 35, 2: pretia verum non
ex affectu y sed communiter funguntur"');
placuit, affectus rationem tn bonae fidei iu-
diciis habendam (1. 54 pr. D. 17, 1 cf. 1. 7
D. 18, 7). — 3) nol^c »erbinbung, SJer-
toonbtf(^aft (§ 6 1. 4, 18). — 4) Suftanb,
^crl^ältnij: in libertatis affectu perdu-
rare (l- ^ C. Th. 4, 8).
Afiferre f. adferre.
Affioere f. adficere.
Affigere f. adfigere,
Affingere f. adßngere.
Affinis f. adfinis,
Aüfinitas f. adßnitas,
Affirmare f. adfirmare.
Afflictare f. adßictare,
Affligere f. adfUgere.
Affiuere f. adfluere.
Africa tömiWe ^roöinj (1. 4 pr. D. 1,
21. 1. 5 g 1 D. 50, 6. 1. 1 § 1. 6. 7. 12. 18.
C. 1, 27); Africanus, Afrieus, «frifo be*
trcffenb: dioecesis Afric. (1. 1 § 19 cit.); tutor
rei 8. rerum Afric. (1. 15 D. 26, 2. 1. 3 § 4 D.
26, 7); triticum Afr. (1. 74. 75 § 2 D. 45 1).
Afrioanua (S, CaeciUus), Swnft jur geit
^aifetd ^ntoniud $iui».
Agalloohus, ein too^ltied^enbed ^olj aud
Snbien, ^lloe^ol^.
Agaso, treibet eined ßoftt^ierd (1.
60 § 1 D. 32).
Agellus, ein !leine$^ ©türf «der (). 27
§ 3 D. 33, 7).
Agentest»! rf6ti«]^ei6en gctpiffe ^roöinjiol*
Beamte unter ben ^aifetn, tt>el(^en iniSbef. bie
9tufft(^t über bad $oft« unb Steuertoefen
oblag (tit. C. 12, 20. 1. 2. 4 C. 12, 22].
Ager, 1) ein fianbgut, oft nur ein ^iiXd
gelb, «der, „locus rure sine aedificio v.
Villa" (1. 27 pr. 1. 211 D. 50, 16. cf. 1. 115
eod. „ager est, si species fundi ad usum ho-
minis comparatur'*); agrum conserere (1. 9 § 6
D. 7, 1); cuUor agrorum (1. 2 D. 50, 11);
metisores agrorum (l. 1 pr. D. 11, 6). — 2)
Sanb, im O^egenfat^ bon 6tabt, indbef. bie
ju einer ©tobt gehörige glut (1. 9 pr. D. 1.
8. 1. 15 § 1 D. 2. 8. 1. 3 D. 26, 5).
Agere, 1) forlbftoegen, führen, trei»
ben, leiten, fahren, j. ©. animalia (1. 235
D. 50, 16), iumentumy rehictdum (1. 1 pr. 7
pr. D. 8, 3); ire agere, ge^en unb fal^ren
(1. 9 D. 8, 1. 1. 2 § 5. 1. 4 § 1 D. 45, 1);
ius eundi et agetidi (1. 2 § 21 D. 43, 8);
agere navem, ratem (1. 1 pr. D. 43, 14),
aquam (1. 1 § 5 D. 43, 21), radices, 3öut*
aeln treiben (1. 7 § 2. 13 D. 41, 1). — 2)
Digitized by
Google
26
Agerius — Aginen.
zubringen, »erleben, j. B. ag. custodiam
sine vinculis (1. 8 D. 48, 3) ; ag. annwn, in
einem beftimmten Seben^ial^rc flcfen (1. 76 § 1
D. 36, 1. 1. 16 § 6 D. 48, 5); ag. di^m
supremum anni (1. 1 D. 40. 1). — 3) fi(^
aufhalten, Dertoeilen, {ic^ beftnben,
J. ^. in provincia (1. 62 pr. D. 18, 1), apud
hostes (1. 44 § 7 D. 41, 3), in fuga (1. 50
§ 1 D. 41, 2), in müitia (1. 24 § 1 D. 49,
1) circa latus principum (1. 30 pr. D. 27, 1),
in magistratu, potestate (1. 8 D. 48, 2), in
Satria potest. (1. 6 C. 4, 28), in furore (1. 8
►. 1, 6), in reatu (L 25 D. 48,' 19). — 4)
aun, ^anbeln, in^bef. eine auf iSegrftnbung,
inberung ober 3luf^ebung eineö Sled^tiJber^
^ältnijfe^ bejüglii^e ^nblung bomel^men;
actum, eine barauf gerichtete ^anblung (1.19
D. 50, 16: „actum generale verbum est, sive
verbis, sive re quid agatur") ; wfi fierique
(l. 1 § 1 D. 3, 4); acta, facta gestaque (1. 2
§ 1 D. 42, 7); actum contractumve (1. 2 § 1
D. 4, f»); pupillus omnia tutore auctore agere
potest (1. 5 D. 50, 17); sab curatore ag.
(1. 77 § 14 D. 31); contractum agere, einen
©ontract Id^Iießen (1. 4 § 2 D. 40,^1); ^an^t*
fäd^Hc^ bebeutet ed hit einer iurift. ^anbtung
5u ^runbe (iegenbe toal^re ^illeudmei^
nung, Sbfid^t, ^. 53. potius id, qnod ac-
tum, quam id, quod dicbum sit, sequendum
est (I. 6 § 1 D. 18, 1); servandum, quod
actum est (1. 2 § 1 D. 18, 4); aliud simula-
tur, aliud agitur (1. 1 § 2 D. 4, 3); quod
agitur in contrahendo (1. 3 D. 12, 1); actum
inter contrahetttes (1. 38 pr. D. 17, 1); hoc
agitur, agi videtur in stipulationibus etc. (1.
2 § 1 D. 18, 4. 1. 1 § 4 D. 46, 5); quid actiim
sit 8. quid acti sit, tooS bei einem 9lec^t8gc«
f(^äft gemeint, beabfic^tigt ift (1. 26 D.
34, 5. 1. 41 pr. D. 45, 1). — 5) ^anbeln,
fid^ benel^men, 5. ©. pro lihero, servo
(1. 10 D. 40. 12), M« ciris (l. 32 D. 49, 14).
— 6) »erfahren, 5. 33. dementer ag. cum
aliquo (1- 14 § 1 D. 4, 2). — 7) ouöric^*
ten, betoirlen (1. 16 § 2 D. 48, 5); nihil
agere (1. 5 g 8 D. 3, 5. 1. 15 pr. D. 8, 1.
1. 3 § 3 1. 34 D. 8, 3. 1. 2 D. 13, 7. 1. 1.
7 pr. D. 18, 5. 1. 34 pr. D. 20, 1. 1. 9 pr.
1. 11 § 9. 1. 49 D. 24, 1. 1. 13 § 1. 1. 25
§ 14 D. 29, 2. 1. 24 pr. D. 36, 2. 1. 1 § 12.
1. 31 D. 44, 7. 1. 76 D. 46, 3). — 8) ju
betoirfen fuc^cn, auf etmaö ^inarbci*
tcn, beba(^t fein, für etma^ forgen (1. l
r. D. 4, 7. 1. 1 8 1 D. 37, 2. 1. 1 § 10
. 39, 1). — 9) beforgen, öertoaltcn,
fuhren, a. «. rempubl (1. 35 § 8 D. 4, 6),
tutelam{\. 37 § 2 D. 26, 7); rationes (1. 40
§ 3 D. 40, 7), libellos (1. 12 D. 20, 5),
mensuram agri (1. 2 D. 11, 6), curas, feine
Obliegenheiten beforgen (1. 2 C. 12, 22), cau-
sam, eine ©oc^e, einen ^lec^töftreit führen
£'
(1. 5 § 1 D. 5, 3. 1. 14 D. 22. 3. l. 14 pr.
1. 20 § 1 D. 49, 1), litem (1. 30 g 2 D. 3,
5), iudicium (1. 20 § 4. 1. 40. 55 D. 10. 2),
appelkttionem (1. 13 C. 2, 12). — 10) einen
rec^tlid^n ^nfpruc^ t)oz ^erid^ t>erfolgen^
Ilagcn (1. 1 § 2. 1. 46 § 1 D. 3, 3. 1. 21
D. 22, 3; «necessitas probandi incumbii
illi, qui agit.'' 1. 42 D. 50, 17); agens,
träger (1. 12 § 1 D. 2, 11. 1. 8 D. 3, 4.
1. 14 § 9 D. 4, 2) ; agere, ius sibi esse (l 62
§ 2 D. 21, 2); ag. in personam, eine |)er»
fönlic^c tiage ergeben (1. 15 § 3 D. 20. 1),
per condictionem (1. 15 § 2 D. 12, 6), a4^i-
oncy actionihus (1 11 pr. D. 2, 1. 1. 23 D.
19, 5). — 1 1) bem Hägenf(^en5lnfpnt(^e gegen-
über eine exceptio t)orf(^ü|en (1. 1 D. 44, 1 :
„Agere etiam is videtur, qui exceptione uti-
tur: nam reus in exceptione actor est*. — 12)
n^egen eined S3erbred^e^ anfinge erl^eben,
j. fi. crimen expil. heredit. ag. apud praef.
urbi (1. 3 D. 47, 19). — 13) poenitenJtiam
agere, bereuen (1. 41 D. 4, 4. 1. 25 § 14
D. 29, 2. 1. 3 § 10 D. 47, 12).
Agerius (Aulus), fingirter 3^amc für einen
©laubiger ober Äläger, »elc^er in ben alten
Älag^unb (5ti<)uIationdformcIn gebraucht nmrbe
(Gaa. IV, 34. 36. 40. 41. 47. 119. 131. 136.
137. 1. 18 g 1 D. 46, 4).
Agger, ^anim (1. 1 g 23. 1. 2 g 5 D.
39, 3).
Aggerere, f. adgerere,
Aggravare, f. adgravare.
Aggredi, f. adgredi.
Aggregare, f. adgregare.
Aggressor, f. adressor.
Aggressura» aggressus, aggressio, f.
adgressura, adqressus, adgressio.
Agitare, l)'treibe|n, j. «. mulas (1.30
g 8 D. 19, 2). — 2) unterfu(^en, ah'
lanbeln, 5. t\. quaestionem (1. 114 g 3 D.
30. 1. 31 g 1 D. 40, 7), speciem (i. 11 D.
39, 2) ; agitatur, an, num, de aliqua re, eS
frogt fid^, ^anbelt fid^ barum (1. 2 g 2 D. 14,
2. 1. 41 g 4 D. 30. 1. 67. g 3 D. 36, 1). —
3) t)er^anbcln, 5. 33. causam (1. 6 g 2 D.
3. 2. 1. 19 D. 49, 1), iudicium (l. 4 g 3
D. 9, 4, excusationem de recipienda tntela
(1. 20 pr. eod.). — 4) cor ©eric^t flogen
(1. 73 D. 46, 1. — 5) unter ben ^änben
^aben, 5. 33. pecuniam pupillarem (1 4 g 2
D. 27, 7).
Agitator, ©agcnlenler bei ben öffent-
lichen SSßcttfo^rten (1. 4 pr. D. 3, 2. 1. 43
D. 19, 1).
Agmen, 1) gug, Steige, ©c^aor, oon
Solbaten: agmen &rcer?€re, au^ ^ei^e unb
©lieb treten (1. 3 g 16 D. 49, 16). — 2)
«bt^eilung, (£or^)g (1. 5 C. 1, 29). — 3)
ber ^xtn^fpost impletum agmen, im (^egenf.
t)on dum officium exhibent, sc. advocati
Digitized by
Google
Agminales equi — Albus.
27
fisci (1. 27 C. 2, 7). — 4) aquae agmen,
©trdmung be« »affer« (1. 6 C. 3, 34).
Agminales equi, $adpferbe für bie
«rmcc (1. 18 § 21 D. 50, 4).
Agnaacl, f. adgnasci.
Agnaticium ius, f. adgnaticium ius.
Agnatio^ f. adgnatio.
Agnatus, f. adgnatus,
AgnlnuB, t)on ßämmern: iMes agn.
(1. 25 8 8 D. 34, 2).
Agnitio, 1) «ncrfcnnung (1. 4 C. 8,
39). 2) = cognitioy Untcrfuc^ung (1. 18
C. Th. 2, 8).
Agnomen, IBetname (1. 4 C. 6, 23).
AgnoBcere, 1) = cognoscere, ertennen,
j.«. fraudem (1, 32 § 4 D. 26, 7); servum
agn. noziuDi, fiigitivum (1. 3 § 7 D. 10, 4.
1. 1 § 8 D. 11, 4). — 2) = recognoscere,
für äc^t, toa^r erfcnncn, oncrfenncn,
j. ^. agn. instrumenta (1. 11 D. 44, 1),
tabuJas testamenti, sigillum suum (1. 1 § 2
1. 7 D. 29, 3), Uberos, partum (tit. D. 25,
3). — 3) aH gut, gültig ancrfenncn,
gut^eifecn, genehmigen, j.*. agn. «en-
tentiam (1. 10 § 4. 1. 17 pr. D. 49, 1),
coluntatem, iudicium testatoris (1. 8 § 10.
1. 12 § 1. 1. 32 pr. D. 5, 2), tutelam (1. 7
D. 26, 1), nomina atutore facta s. quod gessit
tator in contrah. nominibus, agn. dehitum,
honam fidem (I. 9 § 6. 1. 16. 44 pr. 1. 46 pr.
D. 26, 7). — 4) übernel^men, tragen, j. ©.
onus aeris alieni (1. 35 § 1 D. 28, 5), Jiere-
ditaiis (1. 88 § 2 D. 31), alimentorum (1.
15 pr. D. 34, 1) , usurarum (1. 54 pr. D.
19, 2), tributi (1.42 D. 2, 19); agn. dam-
num^poenam (1.52 §4. 1.55. 63 §8 D. 17,
2), periculum (1. 13. 36 § 1 D. 50, 1), sump-
tum litis (1. 5 § 12 D. 13, 6), officium, munus
a. 38 § 6 D. 50, 1. 1. 3 § 6. 1. 9 D. 50, 4).
— 5) annehmen, j. C hereditatem agn.
= adire, adquirere (1. 58 D. 24, 3. 1. 12.
55 D. 29, 2); t^gn, partes hered. (1.2 eod.),
successionem (1. 88 eod.), botia (1. 6 § 3 D.
36, 1), bon. possessionem (1. 3 § 4 D. 37, 1.
1. 3 8 15 D. 37, 10. 1. 12 D. 37, 11), le-
gatum (l 12 pr. D. 5, 2. 1. 81 8 1 D. BO).
Agnus, fiomm (1. 60 pr. 65 8 7 D. 32).
Agon, tSettlompf (1. 1 C. 11,41).
Agonothesla, ba« $lmt eined^am^f«
tiifttx^ (1. 20 8 7 D. 10, 2).
Agonotheta, ßam^fric^ter (1.18 817
D. 50, 4).
Agonothetioae possessiones , <^runb<>
ftttde, beren ©rtrog nod^ ©eftimmung ber
Kampfrichter jum Unterhalt ber Kämpfer ))er«
tocnbet würbe (1. 5 C. 11, 70).
Agrarius, bieÄeder bctreffenb, 5.©.
lex agr. (1. 3 D. 47, 21); via agr., %tlt>s
»eg (1. 2 8 22 D. 43, 8).
Agratioum, ^(fergelb, b. ^. Abgabe
für ©enu^ung öon «erfem (1. 11 C. Th. 7,
20).
Agrestls, lönb(ic^, bäuerlich, vita
agr. (1. 1 C. Th. 12, 19); fe>caagr. = agri
(1. 4 C. 9, 18); agrestes, ßanbleute (Nov.
33 c. 1).
Agricola, agrioult>or, ^derbauer
(1. 25 8 1 D. 22, 3. 1. 18 C. 11, 48).
Agricultura, «tferbau (1. 13 8 5 I>-
7, 1).
Agrünensor, gelbmeffer (1. 3 C. 3,
39).
Agrippina, f.
Agrippinensis, ^inmo^nerber cohnia
Agrippina (1. 8 8 2 D. 50, 15).
Ait, aiunt, fagen, gebrandet bon 9(ud^
fprüc^en ber guriften (1. 13 8 1 I>. ^0, 16),
ber (SJefefte (1. 64 8 6. 10 D.24,3), beS^rä^
tord (1. 1 8 4. 8 D. 3. 1. 1. 2 pr. 8 5. 1. 4
8 2 D. 2, 3), ber «ebilen (1. 1 8 1 1- 19 8 5
f). 21, 1), be« (Senat« (1. 20 8 7. 17. 1. 25
8 2. 3 D. 5, 3), be« ^aifer« (1. 32 8 2. 9 D.
24, I. 1.16 D. 49, 14).
Ala, glügel eine« $eere« (l. 2 8 1 D-
3, 2).
Alabarchia, ein in ^eg^pten beftel^enber
300(1.9 0.4,61). «nbcrelefen: arabarchia.
Alaoer, lebhaft, munter, wac^fam:
pro suis debitis alacriores creditores (1.
10 pr. C. 7, 72).
Alamannicus nennt ftd^ ^uftinian afö
Sefieger ber ^tamannen, einer beutfc^en
355ffecfc^aft (mbr. prooem. I.).
Alanious nennt fic^ Suftinian aU S5efieger
ber Allanen, einer fc^t^fd^n ^SdKerft^aft
(mbr. prooem. I.).
Alares, bie ju bem Sl^d^l eines
§eereS CalaJ gel^örigen 8oIbaten (1. 4
8 3 C. Th. 7, 20).
AlbanuB, fundus, bei ber @tabt ^tba
gelegen (1. 39 8 8 D. 30).
Albarius = albinus (1. 2 C. Th. 13, 4).
Albescente caelo , Wenn ber Xag
graut (1. 25 8 1 D. 28, 2).
Albinus, Xünc^er (1. 1 C. 10, 66).
Albus, weig (1. 70 8 12 D. 32); album
(Subst.), toeige Xafel, auf toetc^er ettoaS
mit rotten ober fc^toar jen S3uc^ftaben (rubrum,
nigrum) gef (^rieben ftebt, inSbef. a) aibum
prctetoris, b. ^. bie iafeln, auf meldten ba«
prätorif (^e ebilt unb bie gormel n (Älag*,
©jceptionä^ ©tipulationSformuIare) gcf(^rieben
ftanben (l. 7 pr. 1, 9 D. 2, 1. 1. 1 8 1 D.
2, 13); b) album curiae (1. 46 C. 10, 32),
bie Xafel, auf melc^ba« SBerjeid^nift ber
einzelnen ^ecurionen in ben äÄunicipal»
ftäbten gejd^eben ftanb (tit. D. 50, 3); albi
proscriptio, Eintragung in bicfe S^e (1.
10 D. 50, 2); albo eximi, au« ber fiifte ge«
ftrid^cn »erben (1. 3 C. 10, 32).
Digitized by
Google
28
Alea — Alienus.
Alea, 1) SBürfcIf^icl, überl^u^t $a-
farbf^iel: aleam s. alm ludere (1. 1 D. 11,
5. J. 26 D. 47, 10); in alea ludere^ perdere,
tjerf^ic(cn (1 4 § 2 D. 11, 5. 1. 59 § 1
D. 1 7, 2) ; in alea qestum, ein barauf bcjüg*
lic^eö ©efc^äft (l. 19 § 4 D. 22. 3), in spe-
dem aleae cadere (1. 5 pr. D. 22, 2). —-2)
ungcJDiffct (Erfolg, bom Swföil ob*
l^ängcnbcr ®ch)inn: aleam emere (1 8 §
1 D. 18, 1. 1. 7 D. 18. 4).
Aleator, SB ürf elf fielet, überhaupt
^aforbf^ieler (tit. D. 11, 5).
Alemannicus, f. Alamanniciw.
Alere, ernäl^ten, j. 33. quae alendi
causa hihuntur (l. 5 pr. D. 33, 9); indbef.
gemanbem ^Himente, Untcrl^alt geben
(1. 5 D. 25, 3. 1. 1 D. 27, 2. 1. 14 § 1 D.
34, 1).
Alexander (Beverua), römifc^er Äoifer,
222—235 n. C^r. (1. 87 § 3 D. 31).
Alexandria, ^u|)t{tabt ^eg^^tend (1.
un. D. 1. 17. 1. 2 D. 1, 20); Alexandri-
nm, 3llejonbria betreffcnb, bo^er
gebürtig: mulier Alex. (1. 7 pr. D. 34, 5);
Alex. cicita.s = Alexandria (§ 5 1. 1, 20. 1.
1 C. 1, 57).
Alfenus, Varus, Qurift ju Einfang bc^
8. 3a^ft. u. c. (1. 2 § 44 D. 1, 2).
Alg^dus, ein ©erg in bet ^at^t 9lom^
(1. 2 8 24 D. 1. 2).
Alias, 1) an einem anbern Orte, einer
anbern ©teile, anbergJoo (1. 19 § ID. 10,
3. 1. 2 § 7 D. 13, 4); anbergJDO^in: al.
fhiere (1-7 §5 D.41, 1). - 2) p einer am
bern Reit (1. 19 §2 D. 4,8). — 3) in on*
bern gällen, fonft, außerbem, übri*
gen« (1. 34 pr. D. 3, 5. 1. 18 D. 12, 3. 1.
20 § 6 D. 28, 1); non alia^, in feinem an*
bern gall, nur bann (1. 1 § 2 D. 47, 4).
— 4) auf anbere SBeife, anber« (1.8 §10
D. 2, 15. 1. 5 § 8 D. 13, 6. 1. 8 § 8 D.
33, 8. 1. 1 8 2 D. 47, 4). — 5) au« einem
anbern ©runbe (1- 6 !>• 20, 2. 1. 18 § 3
D. 39, 6). — 6) alias — alias, balb - balb
(1. 3 D. 12, 7. 1. 3 § 2 D. 22, 5. 1. 112 § 1
D. 45, 1).
Alibi, an einem anbern Drie, an»
ber«h)o (1. 8 § 5 D. 2, 8. 1. 2 § 4 D. 3,
2) ; olifH — alibi tt)irb ni(^t nur juv ^e^^eic^*
nung berfd^iebener Orte gebraust (1. 8 § 9
D. 2, 15), fonbern aud^ jur 33e^eid)nung öer*
fc^iebener ^erfonen (1. 1 § 1 D. 26, 4),
ober gälle (1. 2 §3 D. 8, 5. 1. 104 D.
50, 17).
AUcubi, irgcnbwo (1.4 §2 D. 14, 7)
Alicula, ein furjc« Dber!leib für
Änaben (1. 23 §2 0. 34, 2).
Alienare, 1) entfernen, auöfd^lie*
6en, ^.53. servum al.a suo patrimonio(1.2D.
7,; al. mentem, ^emanben um feinen 5^er='2).
ftanb bringen (1. 15 pr. D. 47, 10). — 2) ent-
äußern, bon feinem»erm5gen etma« aufgeben
j. ^. eine ©eroitut bur(^ Silit^tgc brauch
bcrlieren (1. 28 pr. D. 50, 16). — 3) öer-
du gern, ein Vermögensrecht auf einen 9n^
bern burd^ einen befonbercn Act übertragen
(1. 41 D. 1, 3. 1. 165 D. 60, 17. 1. 1 8 1 D. 42,
8); im engften ©inn: ba§ ©igent^um
an einer Sac^e übertragen, eine Sac^e
einem ?lnbern in*« ©igent^um geben (1. 67
pr. D. 50, 16. 1. 205 D. 50, 17).
Alienatio, 1) ba« (Intferntfein: men-
</,val., ®eifte«abtt)efen^eit (1. 14 D. 1,
18). — 2) (Sntäufeerung überhaupt unb
SJcrftußerun^, f. alienare; a) im erften
Sinne, j.-^. »erluft be« (Sigent^um« burc^
Ufucapion bon ©eiten eine« Zubern (l. 28 pr.
D. 50, 16), ober in 2folge einer missio in poss.
h)egen ni(^t beftellter cautio damni inf. (I. 1
pr. D. 23, 5); b) im ^Weiten ©inn (1. 1 §2
D. 42. 8. 1. 7 0. 4, 51); c) im engften
©inn (l. 1 C. 5, 23 „est al. omnis actus,
per quem dominium transfertur"). — 3) ba«
9le(^t ber «cräufeerung (1. 9 § 1 D. 14.
6. 1. 3 8 8 D. 24, 1).
Alienator, IBeräußcrer (l. 9 C. 4,
54).
Alienlgena (Substant.), 9lu«lanber,
^rembling (l. 1 C. 8, 48); alienigenus
(adi.), au«länbifc^: gens alienig. (1. 2 C.
4, 41).
Alienus, 1) frcmb, auf einen %n^
bern fi(^ be^ie^enb, i^m ange^örenb,
oon iftm au«ge^enb, j. ö. al. lis, causa,
9le(^t«ftreit, ber für einen Äu bern geführt
Joirb (1. 11 pr. D. 44, 4. 1. 2 8 1 D. 49, 4):
alieno /uwi/wcagere.litigare, appellare(1.20
pr. D. 49, 1. l. 1 8 12. 13 D. 49, 4), postu-
lare, stipulari, opus nov. nuntiare (1. 1 § 3
D. 39, 1. 1. 13 8 13. l. 39 8 -^ D. 39, 2);
al. negotium agere (1. 14 D. 2, 11. 1. 5 § 12
D. 3, 5) : al. factum promittere (1. 38 pr. § 1 .
2 D. 45, 1); aes al. ({. ae» s. 8); al. iure con-
tendere, am htm Steckte eine« anbern flagen;
al. iuris pHitor (1. 8 8 '^ !>• 39, 1); al iuri
suhiectum esse s.al. iuris, ^\.pote.statis, in al.
Igtest, esse, bem Steckte, ber ^Jetualt eine« ?ln=
bern untcrtt)orfen fein, in ber tjöt er liefen
ober ^errn*®ett)alt Qemaube« fte^en, im
®egenfa^ öon sui iuris e88e(tit. 1. 1 , 8. D. 1 , 6) ;
ba^er in ius al. per venire (1. 14 8 3 D. 36, 2) ;
al. postumus, im ©egenfab bon post. suus, ein
post., ber nic^t al« suus heres be« ©rblaffer«
geboren tt)irb (8 26.28 1.2,20); b\. familia
toirb bie burc^ ^boption erlangte gamilie ge*
nanut (1. 6 8 4 D. 37, 4); al. materfam. (1.
9 D. 48, 5); al. periculum, ÖJefa^r, bie ein
^Inberer ju tragen f^at (1. 4 D. 36, 1); al.
usus fr., f\rru4tgenu6,ber einem 9lnbern, al« bem
eigent^ümer, jufte^t (1. 25 pr. D. 50, 16); al.
Digitized by
Google
Alimentarius — AUigare.
29
mHus, gurc^t, bic ein 9(nberer erregt f^at (1. 14
§5 D.4,2), dolus (in pr. D. 44,4); ing*
bef. bebeutet al. im @! gentium eineS ^ii*
bern befinblic^: bo^er alienum (Subst).
frembe« (gigcnt^um (1. 2 D. 6, 1. 1.57
§ 1 D. 47, 2), namentlich frembcr ÖJrunb
unb «obe n (1. 8 pr. D. 8, 1. 1. 8 pr. D.
10, 1. 1. 15 § 2 1. 30 § 1. D. 39, 2). — 2)
feinen %i)tx\ an cttt>a^ l^obenb, §. 53.
al. a w (1. 9 § 1 D. 4, 2) ; ita exheredare: ille
fiUus meus alienun meae aubstantiae fiat (1. 3
C. 6, 28). — 3) ungehörig, ungereimt,
unpaffenb, j. 53. aUefi^i loqui (1.4 § 1 D.
21, 1); aXiemus tempwt (1.6 C. 7, 64); nan
alienum est (1.47 D. 6, 1. 1. 4 § 3 D. 38,
10).
Alimentarius, 1) (adi.) ^tlimente be*«
trcffenb, j. ». alim. caum (1. 8 § 21 D.
2. 15), ratio (1. 5 § 3 D. 48, 13). — 2)
(Subst.), (giner, ber ?((imente ^u for*
bcrn ^at (l. 8 § 6. 24 D. 2, 15).
Alimentum, 1) Sla^rung, ü. ©. <erra€
(1. 26 § 2 D. 41, 1). ~ 2) 9Jo^rung§*
mittet, Seben^mittel, Unterhalt, be*
greift alle« jur iieibed*9ia^rung unb
*3iot^burft ÖJe^rige in fic^, namentlich
@ffen unb Xrinfcn, Äleibung unb
SBo^nung (1.6 D. 34, 1).
Alimonia, ernä^rung, Unterhat*
tung, a- *• infantium (1. 1 § 14D.50, 13).
Alimonium = alimentum (1. 73 § 1 D.
2ii, 3. 1. 4 D. 25, 3).
Alioquin, übrigen«, lonft, aujer*
beTn(l. 12 pr. D. 12, 1. 1. 59, 141 § 7 D.
45, 1). äu anbercr 3eit (1. 1 § 2 D. 43,
12).
Aliorsum, anber«tt)o^in (1. 20 § 6
D. 33, 7).
Aliquamdiu, eine ^exUariQ, eine
aSeile (1. 57 pr. D. 7, 1).
Allquando, 1) e^emal« (1. 14 § 1 D.
23, 2). — 2) bisweilen (1. 12. 42 § 2 D.
3, 3. 1. 13 pr. D. 16, 1. l. 1 § 3 D.43, 20.
1. 95 § 2 D. 46, 3). — 3) iemol« (Paul.
11, 19, 5).
Aliquantulus, aliquantus, einiger,
i, ö. aliquantum tempus (1. 41 § 1 D. 22, 1);
aliquantuhm temporis (1. 38 §3 D.40, 12).
Aliquatenus, einigermaßen (1. 19
D. 41, 1. 1. 16 § 1 D. 46, 1).
AliquiUbet = aliquis s. 2. 1. 9 C. Th.
13, 1).
Aliquis, 1) (irgenb) einer; aliqui,
einige (1. 10 pr. D. 1, 16. 1. 4 pr. D. 2, 11.
1.21 D.3,5. 1.96§1 D. 50, 16); aliquid,
etwo« (1. 1 §2 D. 2, 10. 1. 7 D. 2, 12. 1.
8 § 3 1. 34 pr. D. 3, 5. 1. 22 D. 4, 2. 1. 5
D. 22, 2. 1. 71 § 4 D. 29, 2. 1. 2 D. 47, 4.
1. 3 8 2 D. 47, 9); aliqua jxirs (§ 6 I. 2,
14); aUquoplnrisy etwa« nie ^r (l. 2 § 26
D. 1, 2); aliquo loci, irgenl^wo (1. 1 D. 18,
7). — 2) = alius quis irgenb ein Ruberer,
f onft einer (1. 52 pr. D. 19, 1. 1. 6 § 3
D. 40, 7).
AUquot, einige (1. 2 § 25. 28. D. 1, 2).
AUquotiens, einige 'State (1. 28 § 3
D. 48, 19); manchmal (1. 15 C. Th. 9, 42).
AUter, 1) onber«, j. 53. al. fluere (1.
1 pr. D. 43, 13); al. observantes (1. 8 § 2
D. 30) ; im al. dictum, quam oportuit (1. 2
D. 2.2); al. atque (f. b. 3B., s. b.) — 2)
entgegen, jumiber, ^.^.td. facere, ent*
gegen^anbeln (l. 7 D. 18, 7. 1. 4 § 1
D, 45, 1). — 3) »ibrigenfoll«, fonft,
aufterbem (1.25 D. 5, 1).
Aliubi, anber«tt)o (1. 64 § 1 D. 35, 1);
anber«wo^in (1.2 D. 48, 24).
AUunde, anber«n)ober (1. 11 § 6 D.
15, 1. 1 3 8 1 D. 20, 4. 1. 5 § 24 D. 36, 4.
1. 1 § 7 D. 43, 20).
AliuB, 1) onberer, s. ©. alio terrae ali-
mento alia, facta arbor (1. 26 § 2 D. 41, 1);
alius ftr amicis (1. 6 D. 34, 5), ex duobus reis
promittendi (1. 7 D. 45, 2); ad alia negotia
disciedere (1. 12 pr. eod.); aliud — aliud (1.
131 pr. D. 50, 16); qmd aliud? (1. 86 eod.);
alia (sc. via), auf einem anbern SBege,
anber«mo (1. 11 D. 1,8. 1. 1 8 7D. 43, 12);
alio (loco), anber«tt)0 (l. 2 D. 2, 7. 1. 21
§ 10 D. 4, 8. 1. 1 D. 13, 4); anhtx^tüo*
f)in (1. 4 § 5 D. 2, 13. 1. 12 D. 6, 1); alius
et alius, h)irb tjon tjerfc^iebenen, öon
einanber ju trennenben ^egenftdnben
Ö^fögt, ü. 53. alia atque Ttlia obligatio, gmei
üerf^iebene Dbtigat. (pr. I. 3, 16), hereditas,
5tt)ei gefonberte erbfc^aftcn (1. 2 § 2 D. 18, 4);
alios atque alios heredes scribere in duobus
codicibus (1. 1 § 6 D. 37, 11), aliud et a].
öbservatur inter etc., e« finbet ein Unter*
fd^ieb ftatt (1. 15 D. 8, 2); aliam atque al.
rem facere, eine ©ac^c ganj anber« geftaltcn
(1. 22 D. 44, 2); alius — alius, ber eine —
ber anbere, j. 53. alius ab alio vindicat
(1. 12 D. 7, 2); actiones alia aliam con-
sumit (1. 130 D. 50, 17); aliud j}ro alio
accipere, permutare etc. (1. 8 § 24 D. 2, 15.
1. 58 D. 3, 3); alius pro alio praetor
aditus (1. 15 D. 2, 1). — 2) fremb, causas
alias defendere (1. 7 § 1 D. 48, 4).
AUectio f. adiectio.
Allegare f. adlegare.
Allegatio f. adlegatio.
AUegere, gemonben in eine Corporation,
ein Kollegium aufnehmen, j. 53. alleg. in
curiam, ordinem decurionum (1. 11. 13 D.
50, 2. 1. 6 pr. D. 50, 4), in corporibus (1.
6 § 14 D. 50, 6).
AUevare \. adlevare.
AUigare, 1) binben, anbin en, bes
fcftigen, ä- »• animalia (l. 41 P 21, 1)
Digitized by
Google
30
AUuere — Amatorium.
nmchinam (1. 1 § 8 D. 11, 8); cognitionem
ad unam probationis speciem all. (1. 8 § 2D.
22, 5); danationem gestis all. = insinuare (1.
31 C. 8, 53). — 2) öerbinblic^ matten,
if. ^. hereditati, pr Uebema^m(J ber (Srb*
(^oft (1. 78 D. 29, 2); legibus alUgatus
(1. 4 C. 1, 14).
Alluere, anfpülcn, anfc^wemmcn
(1. 30 § 2 D. 41, 1).
Alluvio, bad aOmäpc^e 9lnfpü(en,
^nit^tpcmmcn bon ©rbc an ein ©runbftüd
(1. 7 § 1 D. 41, l. „Qnod per alluv. agro
nostro fluiuen adicit, iure gent. nobis ad-
quiiitur. per all. autem id yidetur adici,
quod ita paulatim adicitur, ut Intellegere
non possiraus, quantuin quoquo temporis
moioento adiciatur**) ins alluvionisy bad
Mtäfi t>t^ Sigent^ümexd eine^ ^unbftücfs,
bad baran angejpüüe 2anh ^uermer^*
bcn (1. 12 pr. 1. 16 eod.).
Alma urbs, e^rn)ürbig, erhabene
8tabt, aU ^e^eic^nung für (£onftantim>peI
(1. 7 pr. C. 2, 52).
AltÄre, «Uar (L 4 pr. C. Th. 9, 45.
1. 27 § 1 C. Th. 16. 2); loifetl. ©c^cimcö
Äobinet (1. 8 pr. C. Th. 14, 4).
Alter, 1) einet bon bciben, ber eine,
ber an bere> 5. $. duorum alterum (§ 2 1.
1, 1); alter anibove (1. 2 § 3 D. 13, 4); unus
— alter (1. 27 pr. D. 2, 14. 1. 8 § 1 D. 30);
unus vel s, aut alter (l. 72 D. 5, 1. 1. 137'§ 3
D. 45, 1); binas aedes habeo, alteras tibi
lego; heres aedes aUeras altius tollit (1. 10
D. 8, 2); alter ab alt. possidet (1. 1 pr. D.
43, 17). — 2) ber anbere, ber jweite,
5. $. alter s. altera dies (1. 7 § 1 1). 24, 3.
1. 1 § 6. 12 D. 49, 4). — 3) (irgenb) ein
SCnbercr, j. ©. aliquid unum vel alt. (1. 13
D. 1, 3); alter atque alter, biejer nnb jener
(1. 10 D. 28, 5); alterius esse, etnent ?(nbern
gehören (1. 25 pr. D. 50, 16); in alterius
potestate esse (1. 45 pr. D. 45, 1). — 4) on^=*
»örtifl, frcmb, 5. fe. ad alteros pervenire
(1. 12 pr. D. 49, 15). — 5) alterum tantum^
noc^ einmal fooiel, boppelt (1. 9 pr.
D. 22, 1. 1. 13 pr. D. 28, 2. 1. 3 § 11. 1.
46 § 1 D. 49, 14); auc^ tantum alterum
(1. 15 pr. D. 50, 1).
Altercare, s. altercari, ft reiten (§ 11
I. 4, 3); altercatio, Streitigfeit (1. 1. 20
C. 6, 2. 1. 16 C. 7, 4); «ec^t^ftreit (1.6
C. 5, 27).
Alternare, eind ober ba^ anberc,
alternativ beftimmen, 5. 33. condicionetn,
eine altematioe ©ebingnng fteflcn (1. 8 § 5 D.
28, 7); altematioy biejenige ^ui^brucföWeife,
moburd^ ein§ ober ba§ anbere alterna*
t ib bejeic^net wirb, ^IternotiDeiÄM^ altern,
dicere, puta illud aut illud (1. 7 § 4 D.
47, 10); verum altem, locorum alternationi
Diixta (1. 2 g 3 D. 13, 4); ifine altern, agere,
ni(^t olteniatio tlagen (1. 9 pr. D. 11, 3).
Altemus, 1) einer um ben anbern,
). Sd. altemis diebus, mensibus, anniSy einen
^ag u. f. n). um ben anbern (1. 34 pr. D 7,
1. 1. 1 pr. D. 7. 3. 1. 2 pr. D. 7, 4. 1. 44
D. 40, 4). — 2) »ec^felfeitig 2. (1. 49
pr. C. Th. 16, 5).
Alteruter, 1) einer Don beiben, §. S5.
alter, ex litigatoribus (1. 2 § 3 D. 2, 10);
altenitra causa (1. 8 § 2 D. 30); edictum
de alterutro beftiQtmte, bajs bte (S^efrau,
n^eld^er ber Q^^emann ein bte ^r5ge i^rer dos
erreic^enbei^ ^ermäc^tnig ^interlaffen, nic^t bad
SBermä(^tni6 unb bie dos, fonbern nur ein S
oon bciben folle f orbern f5nnen (l. un. § 3
C. 5, 13). — 2) irgenb ein «nberer (l. 1 C.
Th, 9, 10).
Altitudo, ^ö^e (1. 4 D. 8, 4).
Altus (adi.); alte (adv.), 1) ^0(^, i. $.
ius, servitus, ne altius toUat quis aedes
suas, ne altius tolleretur (domus), auc^ um«
gefebrt ius altius tollendi (§ 1 I. 2, 3. 1. 1. 2.
21 D. 8, 2); alto se praecipitare (1. 7 D.
48, 8) ; altioris dignitatis esse (1. 49 D. 23,
2); ba^er altiores, Seute ^d^ern Slanged
(1. 3 § 5 D. 48, 8). — 2) tief, 5. ». alte
fodtre (1. 24 § 12 D. 39, 2); altius respicere,
tiefer erfaffen (1. 21 C. 6, 2); altior quaestio,
tiefer einge^enbe Erörterung (1.3 § 13 D. 10, 4).
Alveus, 1) gluftbett, j. S3. mutare, re-
linquere alveuni (1. 7 § 5 D. 41, 1. 1. 1 § 5
D. 43, 13). — 2) «ienenftocf (1. 5 § 2. 4
D. 41, 1). — 3) tm ga6 (Paul. lU, 6 §36
1. 132 pr. D. 45, 1).
Alumnus, alumna, ^flegefinb, 3ög*
ling (§ 5 1. 1, 6).
Alytarcha, ?lnorbner, Dberauffeftet
bei ben öffentlichen Spielen (l. 2 C. 11.
78); alytarchia, baö %mt eine« folc^en (I.
un. C. 1, 36).
Ama j. /kiwwi.
Aman, ein jübifc^cg fjeft (1. 18 C. Th.
16, 8).
Amandare, tt)egf(^icfen, entfernen,
oerbannen (1. 3 C. 1, 7).
Amantissimus, febr geliebt (1. 35
§ 3 D. 32).
Amanuensis fservusj, ein 6clab, meU^er
ben ^riootfecretär feinet §errn mad^t
(Paul, m, 6 § 70).
Amare, lieben (1. 63 § 1 D. 35, 1).
Amarus, amare (adv.), acerbe, ftreng
(1. 18 pr. D. 21, 1. 1. 28 § 2 D. 24, 1).
Amasenus, (^nmo^ner t)on ^mafia,
©tabt in $ontug (1. 10 C. 11, 48).
Amator, »u^ler (1. 1 § 5 D. 11, 3).
Amatorium, poculumy venenum, ß i e b e S *
tranf (Paul. V, 23 § 14. 1. 3 § 2 D. 48, 8).
Digitized by
Google
Ambages — Amittere.
31
1^;
Ambages, Umfc^toeif, SBeitIdufig«
tett, «crmitrung (1. 4 § 6 C. 2, 54. 1.
22 § 1 C. 6, 2).
Ambedere, toegfreflen, »etie^ren:
flumen amb. agi^itn (1. 38 D. 41, 1).
Ambigere, bes)oetfeIn, beftreiten
(1. 1 § 12 D. 49, 4).
Ambiguitas, 1) 3)oeife(, ©treit,
etreitigfeit (§ 25 I. 2, 1. 1. 1 C. 7, 31).
— 2) 3tt)cibeutiöfcit (1. 9 pr. C. 5,27).
Ambisuus (adi.); ambiguo (ativ.),
ä»eifcI^oft, atocibcutig (l. 39 D. 2,14.
I. 24 D. 34, 5. 1. 125 D. 50, 16).
Ambire, 1) mit ettpad umgeben: loca,
quae civitatum territoriis ambiuntur (1. 5
C. Th. 10. 3); tjcrfe^en, beflciben,
dignitatis insigrUbus ambiri (1. 10 C. 2, 7).—
2) auf unerlaubte 9^fe um etn^aS ftd^ be«
mü^, tn<^be{. eine S^tenfteße erfc^Ieic^en
(L 2 C. Th. 7, 21. 1. 1. 2 C. Th. 9. 26).
Ambitio, 1) unrechtmäßige SSegünfti^
ung (1. 1 § 4 B. 3, 1. 1. 31 D. 4, 8. 1. 6
:. 9, 27). — 2) $arteili(^feit (1. 79 § 1
D. 5, 1. 1. 24 § 17 D. 40, 5).
Ambitiöse (ady.), and $artei(i(|feit
a. 67 § 2 D. 36, 1. 1. 12 C. 2, 4).
Ambitiosus, 1) patieii\d), j. 16. decreta
ambit. (1. 3 pr. D. 4, 4. 1. 4 pr. D. 50,
9). — 2) jur @(^au getragen, diligentia
non amb. (1. 33 pr. D. 12, 1).
Ambitus, 1) bad 9ie(^t, um etkoaiS
berum ju ge^en (1. 5 C. 47, 12). — 2)
Umfriebigung, ^in^dunung: muralis
amb. (1. 10 C. 8, 10). — 3) (SrMlett^ung
öon e^rcuftcUen (tit. D. 48, 14. C. 9, 26).
Ambo, beibe (1. 4 pr. § 1 C. 6, 38).
Ambulare, l^in unb njieber ge^en,
Ipajiieren gelten (1. pr. D. 8, 3). — 2)
bon einer $erf on auf eine anbete übergel^en,
gtipulatix) ambulat, totan bad 9iec^t au^ ber
8tt|>. auf meiere nac^ einanber übergebt (1. 25
§ 2 D. 7, 1); emptio per plures personas
ambulat, toenn meliere nac^ einanber eine ©ac^e
laufen (i, 16 D. 4, 4); possessio per multos
ambulat, mcnn mehrere nac^ einanber eine
©a(^ befiften (1. 25 § 8 D. 5, 3); bon. poss.
cum donünio ambulat, bon ber b. p. a\x^ ber
(hbei^nfe|ung eined ©claben gefagt, infofern
biefelbe bem (Ügent^ümer bed @clat)en pfte^t
(1. 2 § 9 D. 37, Jl); obligationes cum capite
ambulant, bon Dbligat. gefagt, bie auc^ nac^
erlittener cap. dim. gegen ben capite minutus
geltenb gemacht merben fönnen (1. 7 § 1 D.
4, 5). — 3) über^upt ge^en, 5. ö. aequis
passibus amb. (1. 20 § 6 C. 5, 3); per legiti-
imim tramitem amb. (1. 7 § 9 C. 5, 70). —
4) mit ber ©taatä^oft reifen (l 9 C.
12, 50); ba^
Ambularis oursus, bad ga]^re.n mit
ber Staat^poft (1. 22 eod.).
Ambulatorius, 1) ^um ©parieren»
ge^en bienenb, j. ©. porticus amb. (1. 8
§ 1 D. 8, 5). — 2) üon einer $erfon auf eine
anbere überge^enb, j. ö. amb. actio (1. 22
C. 6, 2), co^idicio (1. 34 pr. D. 40, 7). —
3) toeränberlid^, manbelbar, j(. 93. amb.
volufitas defuncti (1. 4 D. 34, 4), potestas
legis (1. 10 D. 23, 5).
Amburere, ö er brennen (1. 1 C. Th.
7, 1).
Amentia, äBa^nfinn (l. 12 C. Th.
11, 39).
Amethystes, ein (Sbelftein (1. 19 § 17
D. 34, 2).
Amica, IBeifd^läferin, (^oncubine
(1. 144 D. 50, 16).
Amioabilis, amicalis, freunbfc^aft^
Ii(^: affectio amic. (1. 10 § 7 D. 17, 1);
t^erfd^nlid^: amic. transactio, conipositio,
conventio (1. 22 § 1 C. 1, 2. 1. 50 § 1 C.
1. 3. 1. 15 § 5 C. 6, 58).
Amicire, ein ^leibung^ftüd umtbun
(1. 23 8 1 D. 34, 2).
Amicitia, greunbfc^aft, j. ö. ex offi-
cio amicitiae gerere negotium (1. 23 D. 42,
5 cf. 1. 6 § 6. 1. 43 D. 3, 5).
Amictorium (linteamen) , Umfc^lage«
tud^ (l. 48 § 1 C. Th. 8, 5).
Amicus, 1) (Subst) greunb (I. 223 §
1 D. 50, 16); in^bef. ein clU ^tvi^t äuge-
gogcner grreunb (1. 39 § 1 D. 32. 1. 35 C. 2,
4. 1. 22 C. 5, 4); amici nostri nennen bie
^aifer il^re oberften Beamten unb geheimen
SRftt^e (l. 17 pr. D. 37, 14). — 2) (adi.), be*
freunbct, lieb, Wert^, ü. ö. legibus
amica simplicitas (§ 3 I. 3, 2) ; amicissimos
eligere tutores (1. 36 pr. D. 27, 1).
Amineum vinum, ^tin bon S( m i n e a ,
einer (äJegenb (£am^)anieng (1. 16 § 1 D. 33, 6).
Amissio, f. amittere.
Amita, be^ ^aterd @(^n)efter; am.
magna^ bed ©roloater^ ©c^tt>efter;
am. maior, bed Urgro^tjateriS (proavus)
©(^»efter = proamita; am. maxima, be§
©rojurgrojoaterö (abavus) ©t^toefter
= abamita (1. 10 § 14 — 17 D. 38, 10).
Amitinus, amitina, ©o^n, Xo(^ter
DonbeS ^aterd ©c^mefter; amitini, ami-
tinae, ®ef(^tt>ifterfinber, bon toeld^en
bc8 einen SJater unb beS anhnn SCRutter ®e*
\djtoi\tn fix\b (1. 1 § 6. 7. 1. 10 § 15 eod.).
Amittere, 1) berlieren; amissio, Ser«
luft, unb ^mar a) eineiS auf bie ^erfön^
lic^teit ficb bejie^enben iRed^td berluftig
Joerben, 5. io. amitt. libertatem, civitatem,
familiam; amissio libertatiSy civitatis (1.2pr.
5 pr. LUD. 4, 5. 1. 2 pr. D. 48, 19); amitt.
imperium (1. 20 D. 1, 18), dignitatem (1. 7 § 2
D. 1, 9), testam, factionem (1. 8 § 4 D. 28,
1); b) eine« 33crmögen§-53eftanbt^eirg
Digitized by
Google
32
Amnis — Amplus.
öcriuftig werben, toenn nämlit^ ein Siecht ober
eine ©ac^e ganj unb gar ou^ 3<^nianbe« ^er»
mögen öu^f^eibet (1. 14 9 1 D. 50, 16: „rem
amisisse videtur, qui adversus nulluni eius
persequendae actionem habet,** l. 83 D. 50,
17. 1. 41 D. 1,3); amitt. bona (1. 7 § 3 D.
4, 5) ; hereditatem repudiatione (1. 13 pr. 1. 17
D. 29, 2), bon. possessmiem (1. 3 § 6 D. 37,
4), proprietatem (l. 7 § 12 D. 41, 1), wtumfr.
V. usum (tit. D. 7, 4), Servituten! viae (1. 18
D. 8, 3); per constitutum ad amissionem t^m-
pus uti aqua (1. 10 § 1 D. 8, 6) ; amitt. jn-
gnu8 (1. 52 pr. D.46, 1), ius crediti (1. 12
§ 2 D. 4, 2), actionem (1. 1 § 7 D. 4, 3. 1. 8
D.9,4) ; periculum amissionis in se suscipere
(1. 1 C. 4, 23); c) eine @o(^ verlieren,
obg(eid^ fie bem Siechte noc^ nod^ ju unferm
SSermögen gehört (1. 44 D. 41, 1: „si nau-
fragio quid amissum sit, non statim nostrum
tsse (IfMnit'^)'y ius aminnae rei recipiendae
(1. 19 pr. D. 49, 15); furto am. (§ 2 I. 2, 8);
d) einen 35ermögen<JöerIuft erleiben, na»
mentli^ burd^ eine Oefc^äbigung an ©a»
(^cn (1. 33 pr. D. 9, 2: „in lege Ac[uilia
amiMsfte dicemur, quod aüt consequi po-
tuimus, aut erogare cogimur.** 1. 4 § 9. 10
D.47,8: ^.amism dicuntur ea, quae corrupta
alicui reliquuntur, scissa forte vel fracta**) ;
e) eine ^erfon: j. ö. Jttnber, Altern, bur(^
bcn Xob oerlieren (1. 36 pr. D. 5, 1. 1. 18 D.
27, l. 1. 132 pr. D. 50, 16); 2) bett)irfen,
baj etwaö Derloren ge^t, entjie^en,
aufbeben, 5. B. cap. minutio iura privata,
tutelaa amittit (1. 6 7 pr. D. 4, 5).
Amnis, 6ttom, g(u6 (1. 56 D. 41, 1).
Amoenitas, ^nnel^mlic^feit, $er^
gnügen (1. 3 D. 43, 20. 1. 16 § 1 D. 43, 24).
Amoenus, angenel^m, etgö^Hd^ (1.
13 § 4. 8 D. 7, 1).
Amomum, eine gemftr^^afte ©taube, n>o^
tan^ eine ?ltt öalfam bereitet tourbe (1. 16
§ 7 D. 39, 4).
Amor, Siebe (1. 3 pr. D. 24, 1).
Amotio. Entfernung, (Sntjie^nng,
am. ordinis (1. 43 D. 47, 10).
Amovere, 1) njegne^men, beifeit
f (Raffen, enttoenben, wirb in^bef. gebraucht
a) üon ber Q^twenbung bon ^ocumenten
(1. 3 § 6 D. 43, 5. 1. 27 D. 47, 2. 1. 2 D.
48, 10); b) öon ber Sntwenbung bon @rb*
f(^aft«fa(^en burc^ bie (Srben (1. 27 § 1
D. 15, 1. 1. 6 D. 34, 9. 1. 71 § 3—6 D. 29,
2. l. 2 D. 47, 4); c) oon ©ntroenbungen
unter (i^^egatten: hierauf be^ie^t fic^ bie
actio verum amotarum, tt)e((^e bem befto^Ienen
©Regatten noc^ getrennter @^e ftatt ber eigent*
(i(^en ^iebfta^I^Hagen aufte^t (tit. D. 25, 2
C. 5, 21). — 2) entfernen, auöf (^lie gen,
j. ^. einen IBormunb tjon ber ^ermaltung
(1. 3 § 11 D. 26, 10).
Amphitapus, auf beiben Seiten ^aa »
tig, sott ig (1. 23 § 2D. 34, *2).
Amphitheatrum , ein oualförmige^ &t*
bdube, in totid^tm befonbetd bie Utanip^d^u^
fpiele geilten würben (l. 3 pr. D. 50. 10).
Amphora, ein ©eingefäj unb ©ein*
mal, ttm Ärug (1. 74. 83 S 5 D. 45, 1.
1. 206 D. 50, 16) ; ba^er amplwrarium rinum,
auf Ä^rüge gefüllter «ein (l. 6. 16 § 2
D. 33, 6).
Ampleoti, 1) erfaffen, ergreifen, an*
nehmen, j. ©. hereditatem, bon. jjohk. (1. 7.
9 C. 6, 9), legatum (1. 5 pr. D. 31), fidei-
c-omw. (1. 28 § 12 D. 34, 3); in «lnf»>ru(^
nebmen, 5. ^. ius success. ab intest. (1.
2 C. 6, 39); anerfenncn, befolgen, a- *•
voluntatem parentiR (1. 23 C. 6, 42), auf*
faffen, berü(ffi(^tigen, j. ^. semum
magis, quam verba (l. 3 § 9 D. 34, 4);
Dorne^men, j. ©. optionem (1. 28 pr. D.
50, 16). — 2) umfaf Jen, in fi(^ begrei-
fen: testium voces attestationetn amplexae
(1. 1 § 2 C. 7, 6).
Amplezari = amplecti s. 1. (1. 3 C.
Th. 13, 6). .
Amplexus, e^eli(^c Umarmung, ba^
f)ex f. 0. a. coniugium (1. 1 C. Th. 3, 12. 1.
8 C. Th. 5, 1).
Ampliare. amplifioare, erweitern,
bergrö^ern, berme^ren, 5. ^. ampliatae
facultateSy amplificatae opes (l. 56 g 1 D.
35, 2. 1. 3 C. 5, 27) ampliari infulis con-
sulatus (1. 67 pr. C. 10, 32) ; ampl. aetatem ,
an «Iter june$men (1. 16 § 1 D. 34, 1); er»
weitern, npas (1. 1 § 5 D. 43, 12).
Amplitudo, 1) Umfang, (3xbfie:pra€-
diomm ampl. (1. 86 D. 50, 16). — 2) Titu-
latur für ^ofte Staatsbeamte (1. 3 C. 12, 59).
Amplius (adv.), 1) me^r, j. ^. in ampl.
quam facere posftit, condemnare (1. 51 § 1 D.
3, 3); ampl. eapere, quam e lege Falc. lice-
bit (1. 1 pr. § 11 D. 35, 4); ampl. tertiaparte
pumri (f. 4 § 5 D. 48, 13); semipedem aut
ampl, procumbere (1. 17 pr. D. 8, 5); qua-
druplo ampl. (1. 80 § 16 D. 36. 1) ; hoc am-
plius, a) überbies, augerbem (1. 108 § 7.
8 D. 30. 1. *27 pr. 1. 33 § 2. 1. 34 pr. 1.
54. 67 D. 32); b) nodf me^r, ja fogar
(1. 15 pr. D. 1, 7. 1. 57 D. '2, 14. 1. 8 pr. D. B,
3). — 2) Weiter, ferner, j. ©. ampl. di-
cere, scribere (1. 2 § 1 D. 26, 7. 1. 1 § 22
D. 37, 6); ampl. non petere, agere, ni(^t
no(^ einmal f orbern, worauf mon ftfton
genagt ^at (1. 14. 15. 23 D. 46, 8. I. 27
§ 14 D. 9, 2) ; nee ampl. mutandae (viae)
potestatem habere (1. 9 D. 8, 1).
Amplus, 1) weit, groß, biel, reic^*
lic^, beben tcnb, 5. 8. amplae pecuniae
(1. 34 § 1 D. 32); ampla patrimonia (1.3
§ 3 D. 27, 2), legata (I. 48 D. 24, 1); am-
Digitized by
Google
Amputare— Animadvertere.
33
plissimae facuUates (l. 87 § 4 D. 31); am-
pliores fines (1. 2 § 6 D. 41, 4), fructus (1. 7
§ 1 D. 3, 5) ; amplioris pectmiae esse, einen
grögctn ÖJcIbtt)ertft !)Qben (1. 16 D. 15, 3);
ampliores, meistere (l. 65 pr. D. 30). — 2)
awplUnmus aU (£t)renpräbicQt für ben Senat
unb bte ^öc^ften Staatsbeamten :f)0(i^anfe^n«
lic^, Öoc^ac^tbar, erlaucht, j. 53. am-
pliHs. ordo^ ben Senat bejeic^nenb (1. 9 § 2
D. 14, 6. 1. 2 § 2. 1. 30 pr. D. 16, 1); am-
pliss. consules (1. 50 D. 35, \), praef. praet.
(l. 5 § 5 C. 7, 63); ampliss. praetor ianae
praefecturae iudicium (l. 1 C. 7, 42); ampliss.
iiulices, tporunter ebenfaü« bte praef. praet.
iu Derfte^en finb (1. 3 C. 7, 64); ebenso unter
ampliss. potcstates (l. 29 C. 7, 62); be^gt.
mirb ber Si^ berjclbcn ampliss. sedes genannt
(1. 21. 25 pr. C. 2, 7); auc^ bie Stabtprä*
f cctur toirb Jo bejcit^net (l. 3 pr. C. 3, 24).
Amputare, 1) objc^neibcn, abbauen,
5. «. pedem (1. 3 C. 6, 1). — 2) cntjic^en,
aufgeben, abf(^affen, j. ^. ius proprie-
Utis (l. 13 C. 9, 47), iwiestatem (1. 14 § 1
C. 4, 30), sollemnitatem (I. 17 0. 6, 30).
Amputatio, baö ?lb((^neibcn, 9(b='
l^autn: amput. digitorum (1. 4. 10 C. Th.
7, 13), capitis, Enthauptung (1. 28 pr.
D. 48, 19).
An, 1) ob^ 5. 16. dicere, quaerere^ dtthitare,
an (l. 15 D. 1, 5. 1. 3 D. 1, 14, 1. 77 D. 29, 2).
— 2) ober (l. 83 eod. 1. 10 pr. D. 2, 13);
utrum—an, ober oh (1. 53 § 2 D. 50, 16).
Anadema, Stirnbanb (1. 26 D. 34, 2).
Anastasius, römifc^cr ftai(er (491—518
n. (5I)r.). Atuistasiana lex. s. confifitutio be-
i^eic^net a) bie Sonftit. biefe^ Äai(er^, burd)
welche er ben emancipirten ©efc^wi"
ftern be^ ©rblaffcr^ ein Erbrecht neben ben
nic^t emoiidp. (AJefc^wiftcrn gab (§ 1 I. 3, 5.
l. 15 § 1 C. 6, .58); b) bie Sonftit., burd^
tütld)t er bie ©mancipation^forni per rescri-
ptum Principis einfii^rte (1. 5. 6 C. 8, 49);
c) bie ©onftit., burc^ welche er beftimmte, ba^
berÄäufcr einer Sc^ulbforberung nic^t
mc^r, aU er jelbft bafür beja^lt, fotle ein^
Hagen tonnen (1. 22. 23 C. 4, 35).
Anceps, jmeibeutig, fc^mantenb,
(1. 27 § 1 D. 48, 10); bebenf Iic§, gcfä^r*
lic^ (1. 4 pr. D. 12, 3).
Ancilla, Sciaöin, }^,'^,aneillar um no-
mine da peculio actio datur (1. 27 pr. D.
. 15, 1); ancillarum partus (f. b. SS. s. 2. b.)
ancillaris restis, Sciaoinnenfleib (1. 15
^ 15 D. 47, 10).
Ancon, ein Söeingefo^ mit $en!ct, öen*
fcürug (1. 13 pr. 33, 7).
Ancora, «ntcr (1. 29 g 3 D. 9, 2).
Aneclogistus, jur Sted^nungSlcgung
nic^t ocrbunben (l. 5 § 7 D. 26, 7).
AnfractiiB, Krümmung, Biegung beS
3ßcge6 (1. 8 D. 8, 3: ,viae latitudo ex
lege duodecim tab.in porrectum oeto pedes
habet, in anfractum i. e. uhi flexum est,
sedecim").
Angariae, Spannbienftje, gro^n*
fuhren jum Iran^port öon Sachen unb
$erfonen in Staatsangelegenheiten (1. 18 § 21.
29 D. 50, 4. l. 10 8 2. 1. 11 D. 50, 5. 1. 3
C. 12, 16. 1. 21 C. 12, 51); angarialis, bie-
felben bctrcffenb: qui anjr. copiam habet,
njcr {olc^e gurren ju leiften ^at (1. 4 § 1 C.
Th. 8, 5); angariare, mit gro^nfu^rcn
belaften (I. 4 § 1 D. 49, 18).
Angelus, (gngel (1. 15 C. 1, 2).
Anglportum f. angiportus, 2)ur(^gong
5tt)ijc^en 2 Käufern, Öägc^en (1. 59 1). 50,
16. 1. 20 C. 8. 11).
Angulus, (£ifc, SBinfcl (1. 4 § 2 D. 14,
2. 1. 1 § 38 D. 43, 16); a^igulanuSy erfig,
tt)infeUg (1. 69 D. 18, 1).
Angustare, 1) enger matten, üeren*
gern (l. 19 § 5 D. 19, 2). — 2) ein«
jt^ränfen (1. 6 C. 2, 52).
Angustia, gettjö^nlic^ im ^lural gebroud^t,
1) enge, Äür^e, ^efd^ränfung, j. ^.
tenxporis (1. 16 D. 4, 6. 1. 9 pr. 1). 39, 2),
iuris (§ 1 I. 3, 3), verborum, ju grojc Älirie
im 9luiSbrucf (1. 7 C. 6, 25). — 2) furje
(Entfernung, 5ßä^e (1. 2 § 7 D. 29, 3).
~ 3) engpaB (1. 2 § 8 D. 2, 11).
Anguatus, 1) eng, fc^mal, furj, j. ^.
aditus ang. (1. 2 § 12 D. 43, 8); tempus an-
gustissimum (1. 12 § 6 D. 40, 9). - - 2)
bürftig (1. 22 § 1 D. 7, 8).
Anima, Seele: a) hieben, j. 93. res, quae
anitua carent (1. 47 D. 41, 2); animam
amittere. animae amissio (1. 4 I. 3, 7. § 3.
11 I. 4, 18); b) (^eift, «crftonb (§ 3
prooem. I.); c) obgeft^iebencr öeift: ab-
solutio animaram (1. 5 C. Th. 9, 35); d)
lebenbigeö ®e{c^öpf, timmdixvim descriptin =
capitatio humana atque animalium (1. 6
pr. C. Th. 11, 20).
Animadversio , 1) ^eftrafung, ^^n*
bung, j. ^. puhlicam habere anim., öffent«
lic^c «eftrafung üerbienen (1. 7 § 1 D. 47, 10);
pecuniaria anim. (1. 131 § 1 D. 50, 16). —
2) (capitis) anän., \)a^ liHed^t, Xobcdftraf e
*u »errängen, ©ewalt über üthtn unb
Xob 0- 2 8 IB D. 1, 2. 1. 1 8 1 D. 1, 21).
Animadvertere , 1) ^c^t ^aben, be«
achten, bemerlen, einfe^cn (1. 30 8 2.
1. 87 8 1 D. '^5, 1. 1. 8 D. 42, 8). — 2)
unterjuc^cn unb abnbcn, beftrofen (1. 11
D. 1, 16. 1. 1 8 1 1). 4, 4. 1. 15 8 25. 28
D. 47, 10). — 3) in aliquem, gegen S^w^ön*
\)m bie Xobedftrafe ber^angen, ). O. in
Caput civis Rom. (1. 2 8 16 I>. 1» 2), in
facinorosos homines (1. 3 D. 2, 1), in farai-
3
Digitized by
Google
34
Animal — Annus.
Harn Boam (1. 6 § 3 D. 29, 5); gladio anim.
in alq. (1. 8 § 1. 1. 12 D. 4S, 19); bo^ct
nniffiadverswt , einer, ber bic Xobe^ftrafc
erlitten hat, ein Eingerichteter '1. 3 D.
48, 24).
Animal. 1) ein lebenbigeS ©efc^ö^f,
ein lebenbc^ SBefen ühtti^anpt, \o\üoifi
SWenfc^ aU X^ier (1. 1 § 3. 4 D. 1, 1: „iu8,
quod natura omnia animalia docuit" 1. 12
§ 1 D. 28, 2. 1. 124 D. 50, 16). — 2) ein
aU ©öc^e in 33etrod^t fommenbc« ®efc^öpf,
nämlic^ Xl)icr nnb 6c(ob (1. 48 § 6 D.
21, 1. 1. 30 pr. D. 35, 2).
Animalia, belebt, lebcnb: anmale s.
res ammalis = animal s. 2. (1. 1 § 1 D. 6,
I. 1. 2 D. 33, 10. 1. 285 pr. D. 50, 16).
Animans, lebenbige« 3Befen (1. 2 D.
II, 8. 1. 1 § 8 D. 38, 8).
Animare, bcf eelen, beleben, ermutl)i*
gen, j. ©. spe animari (1. 11 § 3 C. Th.
6, 4); hostili animo animatus (1. HD. 48, 4).
Animosua (adi.); animose (adv.), be^
gierig, j. ^. ewptor rei anim., ein Käufer,
ber ouf bie Sac^e begierig ift, unb be^^olb biel
bietet (1. 36 § 1 D. 17, 1); ebenjo animose
liceH (1. 29 D. 10, 2).
Animus, 1) 6eelc, ®eift, ©emüt^,
l^erj, J. «. animi moius (1. 1 § 3 D. 2, 14),
affectus (1. 17 § 3 D. 21, 1), ira (1. 32 § 10
D. 24, 1\ iudicinm (1. 48 D. 50, 17), patien'
tia, eJemüt^öjiuftanb (1. 23 D. 3, 2), vitia (1. 1
§ 9. 1. 25 § 6 D. 21 , 1 ) ; animo deterim factum
mancipiuni (1. 23 pr. eod.); in an. damniim
sentire (1. 9 § 3 D. 11, 3); animum corrum-
pere (1. 8 § 2 D. 10, 3) ; animi sui rationem
sequi (1. 88 § 17 D. 31); e.r an., ernftlic^
(1. 3 D. 48, 5); ad an. rerocare, fid^ ju ©e*
müt^e jie^en (1. 41 § 1 D. 47, 10); ad an.
pertinere, om ^erjen liegen (1. 60 § 1 D. 17,
1). -"2)@iefinnung,8.«.an.ho8tili8(l. 11
D. 48, 4) ; animis aeMimare amorem (1. 3 pr.
D. 24, 1).- 3) SBille, flbjid^t, «orfof,
j. C animo possidere, poseess. adquirere
retinere, amittere (1. 3. 8. 25 § 2 D. 41, 2);
an. donationift (1. 84 D. 89, 5), furti faciendi,
damni dandi H. 41 § 1 D. 9, 2), amovendi
(1. 71 §8 D. 29, 2), Uberorum procreand.
(1. 220 § 3 D. 50, 16), revertendi (1. 5 § 5
D. 41, 1. 1. 47 D. 41, 2); animo procura-
torü, im ©egenfo^c ju affectio amicalis (1.
10 § 7 D. 17, 1); animi propositio, deMi-
natio (1. 225 D. 50, 16. 1. 76 D. 50, 17);
non ex an. sed extra venire il. 1 C. 2, 34);
an. deest in furioso (1. 2 § 1 C. 3, 3).
Annalis, 1) bcn Scitroum cine§
Qabreg nmfoffenb, j. ^. ann. tempns
a. 2 § 43 D. 88, 17); in^bef. njerben bie
Slec^t^mittel Jo genannt, meiere binnen
3abre§frift geltenb gemacht werben
muffen, J. ^. ann. actio (1. 1 § 10 D. 15,
2), exceptio (tit. C. 7, 40), interdictum (1. 1
§ 4 D. 43, 1), hon. poss. (1. 6 § 1 D. 88,
17). — 2) JQ^rlid^, 5. ^. an. legata fidei-
commüisa (l. 22 C. 6, 37), rictus (1. 48 § 3
C. 1, 3).
Anniculus, ein ^al^x alt, einjährigem
tinb (1. 28 § 7 D. 9, 2. 1. 132. 134 D. 50,
16); auc^ bon X^iercn gebraucht: Sä^rling
(1. 60 pr. D. 3-2).
Anniveraarius , 1) alliä^rlic^ (1. 21
§ 5 D. 33, 1). — 2) ein Sa^r umfaffenb
(1. 5 0. Th. 13, 10).
Annona, 1) Sebenömittel, in^bef. ®e*
treibe unb «rob (tit. D. 48, 12. 1. 18
§ 8 D. 50, 4. 1. 2 D. 50, 11. tit. C. 1, 52);
praefecttis annonue, Dberauffe^er über ba^
öJetreibewefen (1. 13 D.48,2. 1.3 § 1 D. 48,12);
ciira annonae (1. 1 § 2 D. 50, 4. 1. 1 C. 1, 18);
ann. arctiorem praebere, bei ben öffentlichen
ÖJetreibeanSt^eilungen baS (betreibe ju f^arjom
audt^eilen (1. 1 7 D. 16, 2) ; ba^er crimen arctio-
ris ann. (1. 53 D. 5, 1); annonae civiks s.
publicae bejeid^net feit Sonftantin a) bie fie*
bcnSmittcl, njel(|e gewiff en öerbicnten ^erf onen
pr 53elo^nung unentgeltlich gefpenbct njurben
(tit. C. 11, 25); b) bie «robe, toeld^c ben ^c*
fiftem gettjiffer Käufer in iRom unb Sonftan*
tinopel unentgeltlich ücrabrcic^t würben (1. 6
§ 4 C. 5. 9. 1. un. § 7 C. 5, 13. 1. 12 C. 6,
24. cf. ®lücf'g Kommentar XXIV. 8. 143 n.
59. XXVll ©. 271). — 2) «Probiont für
hie ©olbaten (1. 43 § 1 D. 13, 7. 1. 7 pr. D.
49. 5. tit. C. 12, 37). 3) ©etrcibcän*
fu^r (1. 6 § 3 D. 50, 6). — 4) ©etreibe-^
prei^, 9Jiarft<)rci« (1. 3 pr. D. 48, 12.
1. 8 D. 50, 1. 1. 7 pr. D. 50, 8): annonam
attentare et ve^nre, bo^ ÖJetreibe bnrc^ 9lnffauf
treuer mad^en (1. 6 pr. D. 47, 11); annonam
fraxulare; contra ann. facere, Äornttjuc^er
treiben (1. 1. 2 pr. D. 48, 12). — 5) (i^runb*
ftencrin^Jiaturalien,92aturallicferung
(1. 82 § 6 D. 26, 7. tit. C. 10, 16).
Annonarius, 1) (adi.) bie Üeben^*
mittel, inäbef. ha^ betreibe betrcffcnb,
3. 53. ann. res, ratio, ha^ ÖJetreibewefen (l. 1
C. 1, 28. 1. 2 C. 4, 47); ann. officium, ann.
praefectura, ba^ Amt be^ praef. ann. (1. c),
ann. functio, coUatio, ®etreibeliefemng (1. 1
C. 7, 89. 1. 4 C. 11, 48); ann. causa, Oe^
treibefauffac^e (1. 46 § 5 D. 49, 14). — 2)
(Sub8t.) ^rooiantmeiftcr (1. 3 C. Th. 8, 1).
Annoaus, bejahrt (1. 8 C. 10,32), annosa
militia langjähriger ^ienft.
Annnlua f. anulus.
Annus, 3a^r, Qeitraum bon 365 5'agcn
(1. 51 § 2 p. 9, 2. 1. 4 § 5 D. 40, 7);
anwum civiliter non ad momenta temporura,
sed ad dies numeraraus, b. t}. Wenn e^ fic^
um bie 53erec^nung einem ^o^i^f^ noc^ einem
gewiffen ©reigniffe ^onbelt, fo wirb ciöilrec^t*
Digitized by
Google
Annuus — Antiquita s.
35
üd) nic^t auf bic einzelne Stunbe bw^ Äaleit*
bertag^, iit tot\d)t ha^ (^eignig föHt, 9ificf(ic^t
genommen, fonbern nur ber ganje jit'alenbertog
in§ ^«ge gefügt, jo bag j. ^. ein Äinb aU
anniculus gilt, tpcnn ber 365te ^olenbertog,
oon bem Xagc feiner ©eburt on gerechnet, nur
begonnen ^at (l. 134 D. 50, 16); annus utilis
(f. utilis 4. b); j^ost annos bei teftamenta*
rifd^cr gteiloffung = post biennium (1. 17
§ 8 D. 40. 4).
Annuus, 1) jä^rltd^, §.9. ann. Ugata,
fideiconimissa, iä^rlic^ ju entric^tenbe 33er*
mäc^tniffe (tit. D. 38, 1); ann. pensiones
(1. 12 § 4 D. 36, 2), murae (1. 28 § 7 D. 24,
1). fructtts (1. 20 D. 7, 1); ann. salarinm (1.
8 §23 D. 2, 15); ba^er annuum (Subst),
jä^rlic^e 9lente, So^rge^alt, 3ö^i^9<^'f^
(l. 25 pr. 1. 28 8 6. 7. 1. 15 pr. 33 D. 24, 1.
1. 10 § 2. I. 14 D. 33, 1). — 2) ein So^r
umfojfcnb, bauernb, ann. tempus (1. 22
eod.), spatium (1. 4 § 1 D. 38, 15); anmia
die, in Sa^reöfrift (1. 19 pr. 1.30 pr. 49
§ 1 D. 30); ann. actio (1. 2 1). 15, 2); ann.
intfrdictum (1. 4 D. 43, 1); ann. exceptio,
bic (Sinrebe ber einjäl^rigeu Ätagöeriftl^*
rung (1. 30 § 5 D. 15, 1. 1. 1 § 10 D. 15,
2. 1. 5 C. 2, 53); ann. adiectio, bie ^inju*
fügung einer S^^tunggfrift üon 1 ^a1cjx (1. 30
§ 4 D. 30) ; ann. usus, @ebrau(^ auf 1 S^^t
(1. 4 § 2 D. 33, 9).
Ansa, ^enf e(, ÖJrif f G- 26 § 1 D. 41, 1).
Anser, @an^ (1. 66 I). 32); anserinm,
Don ©önfcn: lana ans. (1. vO § 9 eod.).
Antapooha f. apocha.
Ante, 1) (praep.) üor, jur ©eftimmung
a) be^ Drte«^ (1. 11 § 3 D. 14, 3. 1. 52 § 3
D. 19, 1); a. oculotf habere (f. oculus); b)
ber Stellung, be«^ SJorjug^, j. 33. pro-
ximuK non soluin ia, qui ante aliquem, sed
eti'cun ifi, ante queyn yienw sit, intellegitur (l.
34 pr. D. 28, 6); a, aliquem in potestate ense
(l. 65 D. 1, 6); c) ber ^eit, j. ©. a. furoreni
concepti (liberi) in furore editi (1. 8 pr.
eod.); a. exiMenteni condicionem, a. (venien-
tem) diem (1. 12 D. 2, 8. 1. 10 D. 12, 6);.
a. Jitiscontestationeni (1. 12 pr. D. 50, 16).
— 2) (adv.) üor^er, früber, j. 53. non
siuiul, sed ante — postea (1. 16 § 2 D. 37,
14); ante stipulatio facta — mox pecunia
numerata (1. 6 § 1 D. 46, 2); ius, quod
ante defertur (1. 91 D. 50, 17); emeiitis
Htipendiis vel ante (1. 2 § 2 D. 3, 2); a.
acta rita (1. 5 pr. D. 49, 16); a. actum (sc.
tempus) = praeteritum (1. 1 pr. D. 11, 4);
a. geiftum (l. 4 D. 42. 7).
Antea, Dörfer, früher (1. 4 § 2 C. 6, 28).
Antecedere, ooronge^en (l. 1 § 5 C.
7, 6); öor^ergc^en (1. 20 § 1 D. 17, 1.
l. 3 § 3 D. 41, 2); öorge^en, boranfte-
^f n, ä. ö. creditor antecedens (1. 3 D. 20, 3).
Antecellere, fic^ auS^eid^nen, einen
^or§ug geniejen, ben Vorrang ^aben
(1. 3 C. 1, 28. 1. 13 C. 3, 33).
AntecesBor, 1) 3Sorgänger im ?lmte
(1. 55 D. 5, 1); ober im ©efi^ einer @o(^e
(1. 1 C. 7, 31). — 2) $rof ef f or ber 9?ec^tg>
ttjtff enfc^Qft (1. 1 § 3. 1. 2 § 9. 22 C. 1, 17).
Anteferre, 1) öorou^trogen (1. 37 C.
Th. 16, 5). — 2) oorsie^en, ben SSorjug
geben (1.11 § 1. I. 23 § 5 C. 2, 7).
Antemeridianus, vormittägig (1. 3
§ 1. 1. 26 pr. D. 38, 1).
Antenna, Segelftange, Slo^ (1. 6 D.
14, 2. 1. 44 D. 21, 2).
Anteponfre, borjic^en (§ 15 I. 3, 1.
§ 3 I. 3, 3 1. 35 § 1 C. 8, 53).
Antequam, früher a(S, beoor (I. 4 § 6
D. 1, 16 1. 2 D. 11, 8. 1. 63 pr. D. 35, 2.
1. 16 D. 39, 2. 1. 1 § 15 D. 47, 4).
Anterior, früher, älter, j. ö. ant. le-
gen, sanctiones (§6 1. 2, 11. 1. 3 C. 2, 46);
ant. creditum (l. 12 § 5 D. 20, 4); ant. iura
l)raetendere (1. 7 § 2 C. 7, 39).
Antestare, benSSorjug l^oben (1.1 C.
1, 38).
Antevertere, juborfommen (1. 2 C. 6,
22).
Antichresis, berS3ertrag ^toifc^en $fanb<
gläubiger unb 6^u!bner, Joonad^ jener ftatt ber
3infen für feine grorberung bie ^Zufungen
oon ber i^m üerpfänbetenSac^e ju jie^
^en berec^Hgt ift (1. 11 § 1 D. 20, 1).
Antlcipare, Oortoegne^men, borgrei^
fen, §. 53. antic. supremum iudicium (1. 8
pr. C. 3, 29); res Ute anticipata (1. 2 C. 4,
61), ber 35eriäl^runQ juborfommen.
Antlcus nennt fid^ Suftinion aU 53ericger
ber 9tnten, einer flaoijd^en ^ölferfc^oft (rubr.
prooem. I.).
Antidotum 8. antidotus, ©egengift
0. 35 § 2 D. 18, 1. 1. 5 pr. D. 33, 9).
Antinomia, S^iberfpruc^ ^toijc^en
itoei ©efejen (l. 1 §8 C. 1, 17).
Antiochia, ^auptftabt bon Serien (1. 131
C. Th. 12, 1); oud^ Antiochena ciritas ^e*
nannt (1. 62. 169 eod.); Antiochensis, ©tU"
njo^ner berfelben (1. 37 D. 42. 5. 1. 8 § 10
D. 50, 15).
Antiphema, ®egenmitgift: fo toirb
bie propter nupt. don. genannt aU ®egen^
gäbe, meldte ber (S^efrau oom (Seemann für
bie eingebrachte dos befteflt tt>irb (.20 § 2
C. 5, 3).
Antiquare, etttja« al§ oeraftet abfd^aff*
fen, aufgeben (1. 1 C. 7, 31); antiqnatio,
9lbfd^affung (1. 4 C. 6, 56).
Antiquarius, $lbfc^reiberinben faifer*
liefen ©anäleien (1. 10 C. 12, 19).
Antiquitas, 1) ^Iter, «nciennität
(1. 74 § 1 C. Th. 12, 1: — »anteriore tem-
3*
Digitized by
Google
36
Antiquitus — Aperire.
pore adscitoa ipsa aequum est nntiquHate
defendi''). — 2) ^Itert^um, S^orjctt, j. SB.
praeter fas praeterqite morem antiquitatis
usurpare (1. un. C. 9, 38); antiquitaiisincer-
tum (1.3 C. Th. 1,4); ba^ oltc 9ted)t, SJer^
orbuungen ber früheren Ä'otfer (1. 3 C.
Th. 14, 1. 1. 3 C. Th. 16, 11), ober 9lnMtcn
ber alten 3wtiften = antiqui, reteres
(8 12 I. 1, 11. pr. I. 1, 22. 1. 13. 14 C. 3,
33. 1. 28 pr. C. 6, 23. 1. 5 pr. C. 6, 27).
Antiquitus (adv.), öor «IterS (1. 17
§ 1 D. 27, 1); öon ^nteri^ ^er (1. 2 C.
8, 38).
Antiquus, 1) alt, unb jtuar a) öon
aflec^t^öer^ältniffcn gejagt: früher be^*
grünbet, früher eingegangen, j. SB.
ant. obligatio (1-21 S 4 D. 4, 2), causa (1.
5 pr. D. 46, 3), acceptilatio (1. 13 § 9 D.
46, 4);b)öün 9led^t^befttmmungen ge(agt:
in früherer, in olter 3^^^ geltenb,
j. 53. ius ant. im ÖJegenja^ nenerer $Red)t^*
beftimmungen, j. ^. ber lex Velleia (1. 29
§ 7 D. 28, 2), be« Set. Teiiull. (1. 1 § 9.
1. 2 § 20 D. 38, 17), laiferüt^er ©onftitut.
(I. 42 § 1 D. 39, 6. 1. 19 § 3 D. 49, 17);
in 1. 1 § 6 D. 37, 12 bejie^t e^ fid^ auf ha^
?Rec^t ber querella inoff. test.; iiad^ Sufti*
nian*§ 8prac^gebrauc^ bejeic^net e^ in^bef.
ba^ iRed}i j^ur 3 fit ber $anb ecten*
iuriften (§ 4 prooem. I. 1. 24 C. 5, 4);
lex ant., ba§ 12 2:afeln ÖJ. be^eid^nenb (1. 2
§ 1 D. 9, 4); legeji aniiqniorex im ©egenf.
neuerer 93eftimmnngcn (1. 12 §6 0. 5,4);
avtio ant. quae ex lej^e XII tab. descendit
(1. 23 § 6 I). 6, 1); c) üon 9ied)t«igele^rten
gebraurfjt be^eid)net e^ nac^ Suftinian'^
Gprod)gebranc^ bie ^4^ a n b e c t e n j n r i fte n ,
J. 93. antiqui prudentes (1. 1 § 4 C. 1, 17),
iuris conditores (1. 20 § 2 C. 5, 3), legum
auctores (l. 10 C. 6, 26); antiquaepnulentiae
cuUores (1. 15 C. 4, 38); antiqui aU Subst.
(1. 13 C. 4, 1. 1. 2. 22 § 3a C. 6, 2. 1. 9 pr.
C. 6, 22); ant sapientia (1. 3 C. 4, 27. l.
10 pr. C. 8, 47), siditilitas (1. 4 C. 6, 28.
1. un. C. 7, 25), iurisdictio (l. 23 ])r. C. 4
29); ant. libri (1. 36 § 2 C. 3, 28); nac^
beut G^nrad^gebrond) ber ^ a n b e c t e n j u r i ft c n
felbft bejeidjnet antiqui bie ^uriften bor
«nguft (1. 3 D. 5, 4. 1. 27 § 21 D. 9, 2).
— 2) njert^, treuer, mic^tig, ooriing*
lic^ (1. 19 §7 D. 49, 15. 1. 2 C. 12, 4).
Antistes, S^orfte^er, j. SB. Uheralium
Studiorum (1. 1 C. 10, 47) ; in^be(. SJorfte^er
be« tirt^entoefen^, ©ifc^of (1. 18. 22 pr. 1.
25 8 1. 1. 28 §2 C. 1,3).
Antoninus, ber 9?ame mehrerer römijc^er
Ä'oifer: a) Anton. IHus, 138—161 n. C^r.
(1. 33 D. 3, 5. 1. 13 § 1 D. 34, 1. 1. 5
§ 2 D. 50, 15); b) (Mareu.s) AnreJius Anton.,
161—180 n. C^r. (1. 48 D. 35, 1); Ant. et
Venis, ber SWitregent l3Warc ^turel'd (1. 37
D. 2, 14. 1. 27. pr. D. 49, 1); c) Titus
(Commodus) Ant., 180—192 u. C^r. fl. 8
D. 1. 5. 1. 3 D. 12, 6. 1. 57 § 1 D. 36, 1).
d) Unter Antmiinus fc^Iec^ttDeg, ober Magnus
Ant., aud^ Ant. Augustus ift borjug^lDcije
M. Aurel. Caracalla, 211—217 n. 6^r., ber
Oo^n be« Äaifer^ 6e<)timiu§ 8eöeru*,
mit njelc^em er l^äufig jugleic^ genannt toirb,
äu berfte^en (1. 17 D. 1, 5. 1.32 pr. D. 24,
1. 1. 5 § 2 D. 46, 3. 1. 1 pr. D. 48, 17.
1. 9 § 1 D. 50, 7).
Antnim, ^ö^Ie (1. 57 § 2 C. Th. 16,5).
Anulus 8. annulus, dting: a) jum
Siegeln, Siegelring, ouc^ &r\. signatonus
(l. 22 § 2. 5 D. 28, 1. 1. 74 D. 50, 16);
da res et anulum (momit ber ©rblaffer feine
Socken berfiegelt ^atte) traditit moriens (1. 77
g 21 D. 31); b) jum S(^mu(fe (1. 25 § 10
D. 34, 2); anulum dare, accipere arrae
nomine^ sponsionis causa (1. 11 § 6 D. 19,
1. l. 17 § 5 D. 19, 5); ius s. beyieficium
anuiorum Caureorum) bo^ 9le(^t, golbene
SRinge ju tragen, toar ein SSorred^t ber
f?r ei geborenen, bal^er bie foiferlic^e ^kr-
Ici^nng be3 ius an. an einen gfreigelaffenen
biejem bie Siechte eine^ ^rcigeborenen gab,
o^ne bag W 9ied^te be$ ^atronäi baburd^ auf^
gehoben mürben (tit. D. 40, 10. Nov. 78 c.
1, 2).
Anus, alte« Söeib (1. 3 § 5 D. 37, 10).
Anxie, öngftlic^ (1. 17 pr. D. 37, 14).
Anzetenus, eine SBölferjc^aft in Armenien
betreffenb (1. 5 C. 1, 29).
Apamenus, ^pamea, eine Stabt in
$^rt)gien, betreffenb: colonia Ap. (1. 1 §
10 1). 50, 15); Ap. nritas, bie Stabt ^pO'
mea (1.6 C. 11,70).
Apelles, berühmter griet^ijd^er SWaler 5nr
3eit «lejanber'« b. @r. (§ 34 I. 2, 1).
Aper, toilbeS Sc^toein (1. 44. .%5 D.
41, 1).
Aperire, 1) ^itoa^ ^erfc^loffened ober
S3erfiegeltft& aufmodben, öffnen; opertiird,
ba«^ Deffnen, (Eröffnen, 5. 93. aper, hör-
rea (1. 56 D. 19, 2), testamefitum, tabulas
testamenti, codicillos (tit. D. 29, 8. 1. 3
§ 18—28 D. 29, 5); apertura testamenti, ta-
bularum (1. 3 § 20 cit. 1. 22 § 2 C. 6, 30).
— 2) ettoa^ 93ebedte^ ober »erbedte* ouf*
beden, abhtdcn, öffnen, j.t^. aper, par-
tem caenaculi (l. 27 pr. D. 19, 2), puieum,
einen 93runnen graben (1. 24 § 12 D. 39,
2), refugia, unterirbifcfte ÖJänge anlegen (1. 13
§ 7 D. 7, 1), sulcum, eine gurc^c jie^en
(1. 29 D. 8, 3), parieteni, eine SBanb bun^
brechen (1. 40. 41 § 1 D. 8, 2), riaiw, einen
Seg gangbar machen (1. 1 pr. D. 43, II),
eröffnen (erreichbar machen) (§ 7 I. 3, 2),
rivus apertus, unbebedter, offener ©anal (1. 1
Digitized by
Google
Apertur a — Appendere.
37
§ 11. 1. 2. 3. pr. D. 48, 21). — 3) ettüo«
Verborgenem oufbedcn, enthüllen, j. ©.
secreta negotii (}. S § 1 D. 4, 8); bo^er
apertus {ndl.), aperte (adv.) offen, offen*
bar, beutlid^, Kar, g. V. apertissimnm
est (1. 14 D. 37, 5); itts apertum, apertis-
simum 0- 109 D. 35, 1. 1. 16 C. 3, 1);
ap. fraus, ap. frustrationes (l. 7 C. 7, 53.
I. 3 C. 10, 1); aperte ostendere (1. 46 D. 31),
sentire 0- ^^ D. 30); apertius dicere, con-
scribere (1. 39 D. 2, 14. 1. 21 D. 18, 1).
— 4) eröffnen, beginnen, 5. ^. annum
votis ap. (l. 1 C. 12, 48).
Apertura, apertus, f. aperire.
Apex, 1) ©^i^e, ®i<)fcl, §ö^e, g. ».
dignitatis procons. (1. 3 C. 12, 21). — 2)
3i)i6ftnbigfeit: de apicibus iuris dispu-
tare (1. 29 § 4 D. 17, 1). — 3) ©(^reiben,
55 rief: apices augusti^ sacri, caelestes, di-
vini, faiferl. ©(^reiben (1.25 §4 C. 2,
7. 1.5 C. 8, 48. 1.5 C. 11,43).
Aphanticus s. aphanticius, n n f r u c^ t ^
bar (1. 9 C. Th. 5, 15. 1. 4 C. Th. 13,
11).
Apis, ©iene (l. 5 § 2. 3 D. 41, 1).
Apisci (1 3 § 1 D. 41, 2) = adipisci,
Apocha, Ouittung, {(^riftüd^e^ ©e»
fenntniß be« ©länbiger« über empfangene
äa^lnng (1. 19 § 1 I). 46, 4: ^nter acce-
ptilat. etapocham hoc interest, quod accepti-
latione omni modo liberatio contingit, licet
pecunia soluta non Bit, apocha non alias,
quam si pecunia soluta sif^J; antapocha,
©egenqutttnng, b. ^. fc^riftlid^e« ^efennt*
niß bem @(^utbnerm über erhaltene Onit^
hing, fommt bei ßö^tungcn jäl^rlic^cr ginfen
öor, aU flewetSmittel für hen (Gläubiger grgcn
5Seriä^ng ber ©apitalforberung (1. 19 C.
4, 21).
Apochare = aurum pro speciehus ej-
igere (1. 1. 2 C. Th. 11, 2. cf. 1. 8 C. Th.
II, 1).
ApoUinaris, Stifter einer Ie|erif(^en @ecte;
Apollinaristae s. Apollinariani, bie 9lnl^clnger
beffelben (1. 8 C. 1, 5. 1. 6 C. 1, 7).
Apostata, ein bom d^riftlic^en ^laus
ben abgefallener, 9(btrünniger (tit.
C. 1, 7).
Apostoli, 1) Serfünber be^ göttlichen
fBortfii, «poftel (1. 2 C. 1, 2); apostolicus,
apoftolifd^: disciplina apost. (1. 1 pr. C.
1, 1). — 2) =^ Utterae dimissoriae s. lihelli
dimiss. v. appellatorii, läerid^t be^ 9li(^ter5,
gegen bcflen ^u^fpruc^ appeUirt ift, an ben
Cberrid^ter über bte eingelegte ?(p^)enation (tit.
D. 49, 6).
Apotheca, Drt jnm 9tufbenjabren bon
SaAen, ^aga^in, 5. ®. oon SaScm: SlcI-
rer (LH § 3 D. 19, 2. 1. 30 § 6. 1. 47
§ 1 D. 30), ober üon «üc^ern (1. 12 § 34
D. 33, 7).
Apothecarius, trämer (1. 12 § 3 C.
12. 57).
Apparare, in Stanb fe^en, etnric^^
ten (1. 7 C. 12, 50).
Apparatio, 3urüftung, S8eranftal =
tung, in^bef. bon öffentlichen Sfcften (1. 28
D. 34, 2).
Apparatus, 1) gnrüftung, 3Jorbe>
reitung (l. 13 § 6 D. 7, 1).— 2) ÖJerät^e,
SBerfacug (1. 15 § 5 eod. 1. 5 § 13 D. 14,
4. 1. 12 pr. D. 13, 7).
Apparere, 1) jum 3Sorfc^cin fommen,
fid^tbar fein (1. 43 pr. D. 18, 1. 1. 14 §
10 D. 21, 1. 1. 15 D. 32). -^ 2) fic^ jei*
gen, fid^ ergeben, erhellen, bewiefeu
merben, j. ©. servus, liher quis apparet, e3
ergiebt fic^, bag S^n^önb Sclab ober frei ift
(1. 44 § 1 D. 5, 1. 1. 29 pr. D. 40, 12);
nwH apparet (1. 34 D. 50, 17).
Apparitio. 55ienerf (^aft einer obrigteit^
ticken ^erfon (1. 23 § 3 D. 4, 2. 1. 23 C. 6,
23. 1. 2 G. 12, 55).
Apparitor, ÖJeric^t^biener (tit. C. 12,
52-59).
Appellare, 1) nennen, benennen (1.
59. 144 D. 50, 16); appellatio, 33cnennnng,
9(n8brucl (1. 49—52. 60—66 eod.). — 2)
locfen, uniiüc^tige Einträge ma^cn (1.
15 § 15. 19—22 D. 47, 10: ,app. est blanda
oratione alterius pudicitiam adtemptare*).
- 3) mahnen (1. 16 § 6 D. 46, 1. 1. 15
§ :^S D. 47, 10). — 4) ricöterlid^e ^ülfe
fnc^en (1. 29 D. 5, 1); in^bef. um 9lbän-
berung eine^ richterlichen $lu§f<)ruc^ö
eine ^ö^crc^cl^örbc angeben, bon einem
Uuterric^ter gegen beffen ^u^fpruc^ an ein
Dbergeric^t appcUircn; appellaiio, 33 e^
rufung an ein Dbcrgerid^t (tit. D. 49, 1. 0.
7, 62); ah aliqim appellare aliquem s. ad
aliquem (tit. D. 49, 3. 1. 39 pr. D. 4, 4.
1. 106 D. 50, 16); app. advcrsus, contra, in
aliquem, a sententia^ contra, adccrsus sent.
(1. 1 § 4. 1. 28 § 2 D. 49, 1 1. 2 D. 49, 2); ap-
pelhitor, Wer gegen einen ric^tcrlidjen
§tudfprncf) appcllirt (1.1 pr. D. 49, 13);
appcllatoriu.s, bic53erufung aneinDber>
gerieft betreffenb: libdli app. = apostoli
8. 2. (1. 1 § 4. 1. 5 § 4 D. 49, 1); app. tetnpora
^t^pcUationöfriftcn (1.5 §5 1). 49, 5);
app. iavatnen (1. 5 § 4 C. 7, 63).
Appellatio, appellator, appellatorius
f. appellare,
Appellere, wo^iu treiben, 5.©. nareni
app. ad ripas, ad portum, (anben (1. 5
pr. D. 1, 8. 1.2 0. 4, 33); servitus pccom
ad aquam appellemU (1. 4. 6 g 1 D. 8, 3).
Appendere f. adpendere.
Digitized by
Google
38
Appendere — Apud.
Appendere, jc^tücbcn (1. 10 § 1 D. 38,
17), wenn nic^t adprehenderit ju lefcn ift.
Appendix, ?ln^ang, ?ln]^ängfcl (1.35
pr. D. 29, 2).
Appetere, 1) md) etttjaS trad^tcn, öer*
langen, begel^rcn, 5-53. matrimonium (1.
11 § 2 D. 24, 2), bona paterna (1. 1 pr.
D. 37, 6). — 2) nac^ cttua« greifen, er*
greifen, j. ©. praedam (1. 4 § 1 D. 47,
9). — 3) angreifen, onfallen (1- 6 § 3
D. 29, 5. 1. 47 § 1 D. 38, 2). — 4) 3[e*
manben gerichtlich angreifen, belangen,
j. ©. civüiter a. criminaliter appeti (1. 2
C. 1, 29); app. iudicio (1.14 §3 D. 38, 2),
per calumniam (1. 28 § 5 D. 48, 5).
Appetitio, ©egierbc (1. 2 pr. C. Th.
3, 16).
Appetitor, ©d^änber, ©l^ebrec^er (1.
6 C. Th. 9, 38).
Appia via, eine berül^mte tjon ^piu^
SlanbiuS angelegte ©trage öon 9tom nad^
©apua 2C. (1. 2 § 36 D. 1, 2).
Applioare, 1) l^injufügen, 5. ^. ohli'
gationi appl. fidekissorem (1. 16 § 3 D. 46,
1. 1. 56 § 3 D. 45, 1); siimmae appl. usu-
ras (1. 9 § 2 D. 2, 14. 1. 54 pr. D. 19, 2);
domus cum horto appUcito (1. 41 § 1 D. 32).
— 2) an ctnjod binben, fnüpfen: stijm-
lationem appl. condicioni (1. 31 D. 44, 7).
— 3) onf etwad be^ief^en, anwenben (1.
8 D. 34, 2). — 4) 5U ettoa^ gebrauchen (1. 45
§ 1 D. 10, 2). — 5) unterhielten: se appl.
ad munera (1. 2 pr. D. 50, 6); applicari
quaestioni (1. 19 D. 48, 18), cait^ae statu-
liberiy in bie Sage cine§ st. gefegt werben
(1. 13 § 1 D. 40, 7). — 6) (sc. navem).
tanben (1. 2 § 46 D. 1, 2. 1. 3 § 5 D.
1, 16).
Applumbare f. adplumharv.
Apponere f. adponere.
Apportare f. adportare.
Apprehendere f. adprehenderc.
Approbare f. adprobare.
Approbatio f. adprohatio.
Appulsus j. adpttlsus.
Apraria retia, 9Je^e jum Sangen
tt)i(ber Schweine (1. 22 pr. D. :^3, 7).
Aprilis, benSWonat^lpril betreffcnb:
idus, kal€nd<te Apr. (1. 2 § 47 D. 38, 17.
1. 135 § 2 D. 45, 1).
Apronianum SCtum, ein oon einem
(^onful unter ,t>ö^rian benannter ©enat^bc*
fcf^tug, toelc^er ben ©tobten bie gä^igfeit
gab, Uniberfalfibeicommiffe ju erU)cr*
ben (1. 27 D. 36, 1).
Apsis j. absis.
Aptare, 1) anfftgen, mit etma^ Der^
binben, befcftigcn, 5. ^. rotam apt. velü-
culo (1.7 § 1 D. 10, 4); anpaffen, ge-
niä^ren, J. ©. terbis B,i>i. htteipretation^m
(1. 20 § 6 D. 5, ^); apt. exceptionem (1.27
§ 8 D. 2, 14). — 2) auf etwa^ bejic^cn,
5. 33. stipiilationeni apt. ad fidcicomm. (1. 1
§ 2 D. 7, 9); casum apt. ad lus aliquod
(1. 29 § 7 D. 28, 2) ; fidcicomm, apt. ad
tempus aliquod (1. 77 § 1 D. 36 , l). -
3) paffenb einrichten: a2)tutus,pa\\tnt>,
geeignet, 5. 53. Carbon, edictum apt. ad
c. t. bon. possess. (1. 3 pr. D. 37, 10); gc*
ruftet (1. 1 § 28 D. 43, 16).
Aptus (adi.); apte (adv.), 1) poffcnb,
angemeffen, entjprcd^enb, j. S^.reiapta
argumenta (l. 21 § 3 D. 22, 5); parum apte,
satis apte (1. 108 § 14 D. 30. 1. 246 pr.
D. 50, 16). — 2) gefc^idt, tauglich, 5.^.
lisui, ad miniMeria (1. 5. 37 D. 21, 1).
Apud (j>raep.), 1) bei, f^nx 53eicid^nun9
ber $erjon: a) in bereu i)etention [idj et»
toa^ befinbct (1. 63 D. 50, 16: „penes te am-
plius est, qwB^m apud te: nsLm apud te est,
quod qualitera te teneatur ; penes te est,
quod quodam luodo possidetur.*); ap. idi-
quem pecunia est, remanet, nnmmi^ tabulae
sunt; ap. aliquem deponere, Ivabere summara
aureorum (1. 47 § 1 D. 2, 14. 1. 28 D. 16,
3. 1. 7 § 10 D. 26, 7. 1. 3 § 2. 1. 4 D. 43,5);
concipercy edere partum ap. aliquem (1. 4
§ 15. 1. 10 § 2. I. 33 pr. D. 41, 3); b) in
bereu ÖJetoalt fid^ 3emanb bcpnbct (1. 1 pr.
D. 43, 30); ap. Jiostcs esse, decedere (1. lö
§ 5. 1. 19 D. 3, 5. 1. 3 § 1 D. 50, 16);
ap. se retinere hominem liberum (1. 3 § 4
D.43,30); c) welcher ein ^ec^t ^ufte^t, .\. 33.
tutela remanet ap. aliquem (I. 1 § 3 D. 26,
4); legisactio est ap. aliquem (f. actio s. 2);
d) in bereu ÖJcgcnwartaiec^t^^anblungcn öor*
genommen, ober geric^tli^e Einträge gefteüt
werben, j. 33. ap. iudicem agere (1. 10 § 1
D. 4, 2. 1. 25 pr. D. 28, 2), experiri (1. 23
D. 16, 3), petere (1. 9 § 2 D. 39, 2), poslu-
lare (1. 1 § 2. 6 D. 3, 1), provocare (1.43
D. 10, 2), impetrare (1. 6 pr. D. 5, 2), res
defenditur (1. 5 eod.) examinatur (1. 32 pr.
D. 22, 1), quaeritur (§ 1 I. 4, 6), probare
(1. 10 §3D. 2, 13); ap.praetorem adoptare
(§8 I. 1, 11), manumittere (1. 1 D. 1, 14);
]>raeses aj). se adoptare potest (1. 2 D. 1,
18); aj). semetipsum in adoptionem dari,
emancipari (1. 3 D. 1, 7); magistratus, ap.
quem legisactio est (1. 4 eod.); ap. pracf.
audiri (1. 1 § 5 D. 1, 12); ap. consilium
causam probare (1. 9 § 1 D. 26, 8); ap.
officium cavere (1. 17 D. 2, 4); e) 5ur 33c>
i^eicftnung be« ÖJIäubigerd, für beffen Sd^ulbucr
Qemaub iuterccbirt, i. 33. ap. aliquem pro ah-
quo fidem suam ohligare, fidaubere, inter-
renire, oldiqari^ mandntorem existei'e (1. 27
§ 2 D. 16, "1. 1. 15 § 1. 1. 16 pr. 1. 21 § 8.
1. 24. 71 pr. D. 46, 1); f) i^ur 33ei|eichnung
ber 9tec^t^ele^1en, am bereu ec^riftcn
Digitized by
Google
Apuleia lex — Arbiter.
39
Slct^t^fragen urtb ^iec^t^jä^c angeführt mer*
ben, j^. ^. ap. veteres dicitur (l. 53 pr. D.
50, 16); ap. atUiquos quaerebatur (1. 21 ])r.
C. 6, 2); ap, Plautium placuit (1. 28 § 3
D. 24, 1); ap. lulianum quaeritur (1. 39 § 2
D. 3, 3); ober ju bereit (Schriften anbcrc
guriften Bemerfungen geft^ricben ^aben, j. 33.
ap. lulianum Marcellus notat (1. 9 D. 50,
16); ap. Urseium Cassius scribit (l. 10 § 5
D- 7, 4); g) jur ©c^ctd^nung ber ^erfonen,
unter benen tttoa^ ftattflitbet, ober burc^
meiere ettoa§ gefc^ie^t, /j. ^. ius quod ap.
omnes peraeque CHsioditur (1. 9 D. 1, 1); ap.
Graecos (1. 6 § 1 eod.) ; ap. populum Born.
([.2 §35 D. 1, 2); ap. veteres, vetustiores
(1.1 pr. D. 1, 11. 1. 1 D. 1, 15), educari
apud aliquem (1. 3 C. 5, 25). — 2) in, ^ur
©eftimmung beö Ort^, jj. 53. ap. aedem de-
ponere (1. b § 2 D. 16, 3); ap. sede.s suas
et domicilimn suum esse (l 28 § 5 D. 40,
5); ap. ciritatem incolam esse (1. 2 pr. D.
49, 18). — 3) ap. acta (f. b. SB.).
Apuleia lex, ein @e{e|, nad^ n^elc^em
meljrere ©ponforen unb gibepromifforen nnr
pro rata Soften foflten (Gai. III, 122).
Apulensis colonia, bie (Kolonie ^puhim
in Morien (1. 1 § 9 D. 50, 15).
Aqua, 1) SBajjer, j. 83. aq. pluria,
SiegentPaff^r: actio aquae pluc. arcendac,
bieÄlage be^ ©igent^ümer^ eine^ ager(@runb«
ftürfö) auf ^intpegräumnng folc^er bon einem
Selbnac^bor gemachter Einlagen, burc^ toetc^c
ber natürüd^e ßauf be^ 9legentt)afferd ouf eine
gcfa^rbro^nbe SBeife öeränbert tüirb (tit. D.
39, 3); aq. rira (1. 11 pr. D. 43, 24), mlietw
(1. 79 § 2 D. 50, 16), cottidiana, aestira
(tit D. 43, 20), perennis (1. 1 § 5 eod.);
aquae ei igni interdici (f.interd. s. 1); aquae-
duciuff^ 3BafferIeitung, unb Ätüor: a) baS
Bau wert, burc^ melc^eö bo§ SBoffer geleitet
»irb, %quäbuct (tit. C. 11, 43); b) im,
siertitus aquae ducendae, ba§ ©eröttut*
ret^t, bnrrf^ ein frcmbe^ ©runbftücf SBaffer
ouf \ia^ eigene QJrunbftürf ju leiten (1. 1 pr.
9. 25. 26 D. 8, 3); ouc^ aquae dnciio (1.
10 § 1 D. 39, 3); ouc^ Her aquae ((. iter
R. e.); aquae haustuft = Servitut aquae Jiau-
riendae, ba^ ©eröitutrec^t, auf frembem
^runbftücf SBoffer üu köpfen (1. 1 § 1. 1.
2.9 D. 8, 3). — 2) ba^ 9le4t, SBafjer auö
einem ©runbftütf ju leiten, servitus
ofiuae, ius aquae (1. 31 eod.); aquam con-
stituere (l. 7 D. 8, 6); aqua nocturna s.
serritus aquae twct. »wirb ba^ SEBaffcrleitung^^
rec^t genannt, toenn e^ nur be^ 9ia(^t§ au^^
flcübt »erben barf, diuma, wenn bie^ am
Xoge geftattet ift (l. 10 § 1 eod. 1. 17 pr.
D. 39, 3).
Aquae ductus I c « ..^ i
Aquae haustus j '* ^^'^« «* ^•
Aquagium, Jftanal (1. 15 D. 8, 3)
Aquarius (Subst.), 1) SBajfertr.öger
(l. 12 § 42 D. 33, 7). — 2) 3(uf f e^er ü brc
SBafferleitungen (l. 10 C. 11, 43).
Aquarius (adi.), ba§ SBaffer betreff
fenb, j. 83. rasa aq. SBaffergefäße (l. 3
pr. D. 33, 10).
Aquila, ^bler, römijc^e^ gelb^eid^en
(I. 9 § 1 C. Th. 7, 18).
Aquileia, ^afenftabt in Dberitolien am
abriet. SReer (1. 61 § 1 D. 19, 2).
Aquilex, ein SBafferfinber, einer, ber
e« tjerftel^t, Ctueüen in ber (Srbe ju entbeden,
aquarum indagator (Colum.) (1. 7 D. 50, 6).
Aquilia lex, ein $Iebifcit öom 3- 4^7
u. c, öom Tribunen ?(qui(iu« rogirt, über
njiberrec^tlid^e 83efc^ftbigung frember
©ac^en; actio legis Aq., and) actio Aq.,
bie barauf gegrünbete ©d^abenSerfa^flage (tit.
I. 4, 3. D. 9, 2. C. 3, 35).
Aquiliana stipulatio, eine Dom Suriften
^quiliu« (3aUn^ aufgefteHte @tipuIation«J*
formet, burc^ toelc^e atte mbglid^en Wirten
t)on Obligationen in eine einzige Stipulation
umgetoanbelt tourben, um fie oHe auf einmal
burc^ 9lcceptilation aufgeben p lönnen (§ 2
h 3. 29. 1. 18 § 1 D. 46, 4).
Aquiminale, aquiminarium, 3Boffer='
napf, 2Baf(^6eifen (1. 3 pr. § 3 D. 33,
10. 1. 21 § 2. 1. 19 S 12 D. 24, 2).
Aquitania, eine ^roüinj ÖJoHienö (1. 12
pr. J). 4«, 3. 1. 2 C. 10, 39).
Ära, Slltar (1. 7 pr. C. 1, 11).
Arabarchia f. alabarchia.
Arabia, 9lrabien (1. 4 C. Th. 9, 40);
arahicus, arabift^: onyx arab. (1. 16 § 7
D. 39, 4).
Aranea, 6pinnengenjebe (1. 12 § 22
D. 33, 7).
Arare, pflügen, acfern (1. 12 § 3 D.
7, 8. l. 11 D. 43, 16); arator, aratarius,
pflügenb, jum pflügen bicnenb, 5. 83.
hos arator s. aratorius, serrus arator (l. 18
§ 6 D. 33, 7. 1. 1 C. Th. 2, 30); aratorium,
?l(fcrlanb (l. 7 0. 9, 49).
Arator, aratorius f. arare.
Aratrum, $flug (1. 8 pr, D. 33, 7. 1.
1 § 3 D. 39, 3); inducere ar. in civitat^y
bejei^net bie gänjlic^e gerftörung einer 6tabt
(1. 21 D. 7. 4).
Ajrbiter, 1) ein tj on ben ^^arteien in
golge befonberer Uebcreinfunft (compro-
missum) getoä^lter Sc^ieb^mann, beffen
5lu^fprud)e fie t>k (Sntfc^eibung eine^ Wd^t^^
ftreitö unterwerfen, iuiJbef. auc^ arb. receptus
genannt (tit. D. 4, 8. C. 2, 55). — 2) ein
t)om SJiagiftrat beftellter Siic^ter ober
©c^icb^mann, ber ein rec^tlic^ feftftel^en*
bcg, aber factijcl^ unflareS 8^ermögengber^ält*
ni6 ber ^^rteien burc^ feine SSermittelung
Digitized by
Google
40
Arbitralis sententiii — Arbor.
an^ciuaubciie^t mit feftfteüt, toä^rcnb bcr iudex
ftrcitigc X^otfac^en unb itDcifel^afteö fRcc^t ^u
ermitteln unb ju entf(|eibcn l^attc. 5Beibc
gunctioncn lommen fpötcr ou^ öerbunbcn
tjor, 5. 93. bei ben bon. fidei iudicÜH. @in
arbiter Wirb nomentlit^ öom SKogiftrat be^
ftcflt: a) bei eigcntlid^en arhitrariae act.,
j. ©. ber a. qtiod m^tus c. (1. 14 § 4 D.
4, 2), ber a. aquae pJuv. arc. (l. 24 D. 39,
3) ; b) bei f old^en SHed^t^ftreitigleiten, ju bereu
(Sutjc^eibung ber 9lid^ter ni(|t Bio« Siedet«*
feuutniffe, fonbcru aud^ gcJoiffe ©od^Ienutniffe
notbig l^at, inbem ed fic^ l^auptföc^tic^ um
^bfc|ä^iingen, 33ered^nungeu unb bergl.
l^onbett, 5. ©. bei ben Xl^eiluug^flagen
(1. 7 D. 10, 1. 1. 20 pr. 80. 47 D. 10, 2.
1. 6 § 8. 1. 26 D. 10, 3. 1. 79 pr. D. 28,
5), ber a. pro socio (1. 38 pr. D. 17, 2),
ber Älage auf Slürfgabe bcr dos (1. 1 § 1
D. 23, 4. 1. 48 D. 46, 3), auf 9leftitntion
eines fideic. (1. 7 D. 42, 2), Beim iudicium
tutelae (1. 28 § 2 D. 49, 1); ober U)0 cS auf
bie ertt)ägung befonberer Umftänbc
an!ommt, tuie bei ber a. funer aria, too ber
Slic^ter ju ertuägen l^at, quo animo sumptus
factus Bit (1. 14 § 7 D. 11, 7); bei ber a.
Pauliana (1. 8 D. 42, 8); bei entfd^eibung
über gett)iffe Ictftnjinigc ^eftimmungen (1.
12 D. 32. I. 7 D. 7, 1); c) Wenn c§ fic^ gar
nid^t um ritterliche (Jntfc^eibung eine§ 9lec^t§*
ftreits, fonbern nur um 93eguta(^tung ge=
wiffer SSerl^öltniffe ober Bwpnbe, ober um
Sornaftme getuiffer .^anblungcn j^nr
^ermeibung üon ?Red^t§ftreitigfeitcn l^anbelt:
fo mirb ein arb. befteHt pr Prüfung öon
aiec^nungcn (1. 50 D. 35, 1. 1. 5 § 1 D.
40, 1), bon S^crnjögenäücrpttniffcn
(1. 9. 10 D. 2, 8. 1. 5 § 25 D. 25, 3), jur
^erec^nung ber g^^cibif d^en Ouart (1. 12
D. 35, 2. 1. 1 § 6 D. 35, 3), ^wr SBcr-^
tl^ eilung htx m^rces peeuUares (1. 7 § 1 D.
14, 4), 5ur ©rtl^eilung eines Wirtl^fc^aft*
lid^en ®utad^ten§ (1. 1 § 25 D. 37, 9),
jur 53eftimmung be§ Umfang« eines 2öe*
geS bei einer bcfteüten Söegeferöitut (1. 13 § 1
D. 8, 3), um ju beftimmen, Wie l^oc^ Qemanb
bauen barf, o^ne baS ^eä)t bcS 92a(^barS p
üerlejen (I. 11 § 1 D. 8, 2). — 3) =- tesHs
(1. 1 § 2 C. Th. 8, 12).
Arbitralis sententla s. forma, 9lu0^
f^rud^ eines bon ben Parteien gewählten
©c^iebSric^terS (1. 4 § 5. 1. 5 pr. C.
2, 55).
Arbitrari, 1) nad^ billigem ©rmejfcn
einen 5luSf^rud^ tl^un, nod^ ÖJutad)ten
etwas beftimmen, entfc^eiben, fommt bor
bei ^uSfprüc^en beS ^rätorS (1. 8 pr. § 15
D. 2, 15), iudejü (1. 12 § 9 D. 17, 1. I. 16
§ 4 D. 20, 1), arhiter (1. 5 § 25 D. 25, 3),
eines vir bopuui (1. 1 § 6 D. 7, 9), ober
irgenb eines dritten, in beffen @u tackten
etwas gefteUt ift (1. 6 pr. D. 35, 1. 1. 43
D. 45, 1). — 2) über^upt bafür l^altcn,
glauben, meinen (1. 2 § 1 D. 16, 1. 1.7
pr. D. 16, 3).
Arbitrarius, in baS richterliche Sr*
meffen geftellt: arb. actioncs ^ci^en inS^
bef. bief. klagen, bei welchen ber Später, e^c
bie eigentliche S^erurt^eilung (p einer Ödb-
Iciftung) eintritt, ben ^eflagtcn jur freiwilligen
^^efriebigung beS fldgerifc^cn ^ilnjpruc^S nac^
billigem (grmeffen beS 9tid^terS aufforbcrt; ar-
bitrium unb iudicium fmb öerbunben bei
ben flogen, Welcfte auf ©fljibition ober ^c*
ftitution gerichtet finb, b. j^. borauf, bo^ eine
Sac^c üorge^eigt ober prncfgegeben werbe (§.
31 I. 4, 6. 1. 14 § 4 D. 4, 2. 1. 2 pr. 1. 3.
4 § 1. 1. 7 pr. 1. 8D. 13, 4. cf. ©aoignu,
©Oftcm V § 221 ff., Äellcr, römifc^er ©iöil-
proceg § 28. 67. 88).
Arbitratus = arhitrinm h. 2. 5. Sß.
arb. praeioris (1. 8 § 16 D. 2, 15), uulicis
(1. 10 § 1 D. 4, 2. 1. 13 § 2 D. 7, 1. l. 5
§ 2 D. 16, 3), arhifri {\. 44 D. 4, 8), hon,
riri (1. 1 § 3 p. 7, 9. 1. 35 D. 17, 1. 1. 57
D. 18, 1); arbitratu domini opus adprob.
(1. 24 pr. D. 19, 2); arbitratu alicnius re-
stituere (1. 43 D. 45, 1. 1. 68 D. 50. 17).
Arbitrium, 1) (^utbünfen, 2öilltür,
%. 93. in arb. (positum) esse (i 8 § 1 D.
34, 5. 1. 8 pr. I). 37. 4): plenum arh. dare
(1. 11 § 7 D. 32); sni arh. esse (1. 22 D.
23, 2); ad arh. suum distrahere res (1. 42
D. 23, 3); uhi relint morandi arb. (1. 2*2
§ 6 D. 50, 1); arb. tesfantis (1. 8 pr. G. 6,
22). — 2) baS freie (Srmcffen na^ 9icd|t
unb ©illigfcit, unb jWar fowo^I baS richter-
liche ©nneffcn bei ben act. arbitr. unb bon.
fid. (§ 31 1. 4, 6. 1. 14 § 5 D. 4. 2. 1. 3.
8 D. 13, 4. 1. 31 § 13 D. 21, 1), als baS
©rmeffcn, ©utac^ten, Urtl^eil cincS ?«>/iw.v
fir ober irgenb eineS dritten, bon beffen
©ntfcfteibung burc^ ^ribatbcftimmung ettoaS
obl^ängig gemacht ift (1. 6. 76—79 1). 17, 2.
1. 1 D. 31. 1. 22 § 1 D. 50, 17). - 3)
adcc^tSftreit ober ÄTage infofern ein arhiter
borüber e n t j d^ e i b e t , 5. 59. arb. fam il. ercisc.
(1. 47 D. 10, 2. 1. 17 C. 3, 36), aquae ph
arc. fl. 23 § 2 D. 39, 3), tntdac (tii. C.
5, 51). — 4) bie Function, baS 9tmt
eines Sc^icbSric^terS, 5. ©. recipere,
suscipere arb. (1. 3 § 1. 1. 13 § 2. I. 9
§ 2. 1. 16 pr. D. 4, 8); iivh. j)ersonae iuser-
ttnn (1. 45 cod.); scntentia, qnae arh. finit
(1. 19 § 2 eod.). — 5) ^uSfpruc^, 3.^cr*
orbnung» beS ÄaiferS: arb sanctissinmm
(1. 14 pr. C. 2, 55).
Arbor, 1) ©aum, 5. 33. arbor frugifera;
pomifera — infructuosa (\, 13 § 4 D. 7, 1,
1. 16 § 1 D. 43, 24. 1. 45 § 13 D. 49, 14),
Digitized by
Google
Arbustum — Area.
41
caedm, cremialis (1. 7 § 12 D. 24, 3).
ifUerdictum de arbor. caedendis (tit. D. 43,
27: „ai quidem arbor aedihus ünpendeat,
stuxidi eam praecipitur, si vero agro im-
pcndeat, tantum usque ad XV pedes a
terra coerceri**); actio arborum furtim
mesarum (tit. D. 47, 7). ~ 2) Sdiaftbaum
(1. 3. 6 D. 14, 2).
Arbustum, 1) öaum^ftaitgung,
55anm0ortcn (1. 13 § 5 D. 7, 1). — 2)
Strauc^ioerf, ©efträud^c (1. 3 § 2 D.
47, 21).
Area, 1) haften, ^iftc ^um ^ufbctOQ^rcn
oon Socken, 5. 6. öon ÄIctbcrn unb ©erät^^»
ft^ftcn (l. 26 pr. D. 16, 3), öon ^ocumcnten
(1. 64 D. 32), tnöbcf. tjon ÖJcIb: ©clbfiftc,
Äoffc, j. ©. pecunia, pretium in arca
(l. 30 § 6. 1. 34 § 4. 1. 51 D. 30. 1. 7
§ 1 D. 18, 1); arcam communem habere
(I. 1 § 1 D. 3, 4); pecuniae in comm.
arcam versae (1. 82 D. 17, 2); a. frumen-
taria^ olearia öffentliche Äaffen unter ben
taifcm, bic jum 9ln!ouf bon betreibe unb
Del bef«mmten Selber cntl^artenb (1. 1 § 2
D. 50, 4. 1. 2 C. Th. 12, 11); m6) bebeutet
arca bic laiferlic^a ©d^a^fammer (1. 13
0. 10, 72); a. subliviium poUMatum, amplis-
m\ae praefecturae, praefectoria, im ÖJegcn=»
ja> be^ 5i«cu« (1. 6. 9. 16 C. Th. 11, 28).
- 2) ©arg, ©orfopbag (1. 7 § 1 D.
11, 7).
Arcsnum, 0J e ^ e i m n i ft ; conHiUornm
arcana patefacere (1. 5 § 7 C. 9. 8).
Arcanus, geweift, i^eilig: rasa arc.
(1. 1 0. 1, 2).
Arcarium nomen, ein in ba^ .t)ouSbu(^
(cf. transcriptio) eingetrogenei^ baat au^*
gcjal^Iteg 4)at(e^n, im ®egenf. öon tran-
scripticium nomen (Gai. III, 131. 132),
obligationis factae testimonium praebet.
Arcarius, tajfirer (1. 41 § 17 D. 40,
•"i): Äafpter bei bcr laiferlic^en ©d^a^*
fammer (1. 15 C. 10, 72).
Arcere, 1) abl^olten, obmel^rcn, i^. ©.
aqmm arc. h. e. curae ne influat (1. 2 § 9
D. 39, 3); actio aq. phiv. arc. (f. aqua);
arc. incendium (1. 7 § 4 D. 43, 24). — 2)
3emanben öon cttoo^ au^fd^Iiegen, 5. ©.
fiotiorihm (1. 6 § 1 D. 50, 4), omni commodo
(1. 4 D. 36, I). — 3) öerwe^ren, öer*
bieten, 1. ©. arc. colleqia ilUcita (1. 1 § 1
D.47, '^).
Arcessere, l^erbei^olen, ^erjurufen,
J. B. iudicandi catusa arcessitus (1. 2 § 3
I>.5, 1); arcessiti amici (1. 39 § 1 D. 32).
Archeota, %xd)it>ax (1. 18 § 10 D.
50,4).
Archiater , Oberarzt, bem anbere
««jte untergeorbnet finb (\. 6. 9 C. 10, 54) ;
^^^' sacri palatii, faijerl üeibarjt (1.
un. C. 12, 13); archiatriay bie SBürbe eineö
Obcrarate^ (l. 8 § 2 C. Th. 13, 3).
Archiepiscopus, (£r,^ bi fc^of (1. 14 pr.
C. 1, 2. 1. 13 C. 1, 4).
Archierosyna, bag 9(mt eincö Dbcr»
<)riefteri3 in ^Tegi^^Jten (1. 112 C. Th. 12, 1).
Arohigallus, Ober^riefter ber ®i)bcle
(Vat. § 148).
Archigerontes, bie 6tabtolteftcn tjon
Sllejanbria C- 5 C. 1, 4).
Archigubemus , Dberbefd^I^tjaber
einer giotte (1. 48 D. 36, 1).
Archimimus, erfter Äunfttftuier (1. 25
§ 1 D. 38, 1).
Architectus, ^aumeifter (1. 7 § 3 D.
11, 6).
Archium s. archivum, Slrd^it) (1. 9
§ 6 D. 48, 16).
Arotare, 1) beengen, einengen, ein«
fc^ränfen, 5. ©. arct. tempm (1. 2 D. 42,
1); arct. «e, adversarium (1. 2 § S D. 2,
11. 1. 5 § 1 D. 43, 24). — 2) öerpfU*^
ten, iurisiur, religione arctari (l. 9 C. 4,
20); arctari ad sohlt ionem^ necessitatem
collationis (1. 3 C. Th. 9, 26. 1. 7 C. Th.
13, 1).
Arcte (adv.), burc^au^, unbebingt
(l. 15 § 2 C. Th. 10, 19).
Arotus (adl.), 1) eingeengt, eng, 5.^.
arctior aqua (1. 1 § 3 D. 43, 13); scriptura
arctior (im ÖJegenf. bon uberior), cngge^
faftter ft^riftlic^er «u«bm(f (1. 217 D. 50,
16); arcta muJier, ein föeib mit engen, ber*
njac^fenen ©(^nrnt^eiten (1. 14 § 7 D. 21. 1).
~ 2) fnap^, {(^mal, fpärlic^: arcitor
annona (1. 17 D. 16, 2).
Arcuarius, SSerfertiger öon Sogen
pm ©d^ießen (1. 7 D. 50, 6).
Arcula, 1) fleine tifte, Äoftc^en
fi. 5B. 5ur ?lufbett)a^ning bon ©über (l. 53
D. 32), öon betreibe (1. 3 § 11 D. 39, 9).
— 2) ©org (1. 39 D. 11, 7).
Arcus, 53ogen, a) jum ©d^iegen (1.
233 § 2D. 50, 16), b) gehJöIbteS ^au^
wer! 5um Seiten beö SBafferS (1. 11 pr. D.
39, 3).
Ardere, brennen (1. 45 § 3 D. 9, 2);
öerbrennen (1. 3 § 7 D. 15, 3).
Ardor, 1) ^egicrbc, (5Jicr: avaritiac
ardor (1. 30 C. 1, 3). — 2) $ur^)urfaft,
¥ur<)urfarbe (1. 6 C. 1, 23).
Arduus, befc^Jöerlid^, jc^wierig:
fnoUtio ardua (1. 2 § 3 C. 11, 3).
Area, 1) unbcbonter ^lak in ber
©tabt (1. 211 D. 50, 16);in§bet. a)53au*
ftätte, bie ©teile, toorauf ein |)au^ geftnn^«
ben f)at ober gebout h)erben foU (1. 34 § 2.
1. 71 D. 7, 1. 1. 5§ 2. 1. 10 § 1 D. 7.4.
1. 10 8 2 D. 8, 2); b) ber jn einem ÖJebäube
gel^örige $of räum (1. 2. 20 § 3. 6 eod.).
Digitized by
Google
42
Arelate — Armarium.
— 2) freier ^la^ auf bem gelbe ^um %n^^
brc((^cn be« ©ctretbcd, ^enne (1. 14 § 3
D. 34, 1); tempus arearum, bic Qett, ttjo bic
kennen bcuu^t njerben, bic Qtit bc^ ^ud*
brcfc^cn^ (1. 15 § 1 eod.).
Arelate, @tabt in QJoflicn an ber 9i^oiie,
ba§ heutige «IrlciJ (1. J3 pr. D. 14, 3);
ArelatemiSy ©inttjo^ner berfelbcn: respubl.
Arelatensium (1. 34 pr. D. 33, 2).
Arena f. Imrena.
Arenifodina {. harenifodina.
Arenosus f. harettosus.
Arena, troden: fruges arentes, im @Je*
genf. öon hamidae (1. 1 C. Th. 2, 33).
Arescere, bürr toerben, bcrtrocfncn,
si arbores aruerint (l. 4 § 1 D. 50 15).
Argentare, öerjilbcrn (Paul. V, 25
§ö).
Argentaria, ba« ^ctoerbc eine^ argen-
tarius, 5öanquiergcj(^äft, j. ^. exerccrcy
facerCy administrare argentariam (l. 4 § 2
— 5 D. 2, 13); instrumenlum argentariae,
Sicd^nuiig^buc^ eine« argent. (1. 4*§ 5 cit.).
^rgentarium, Äiftc oberSd^ronf jum
?ln(bett)a]^ren öon 8ilbergerätb (l. 19 § 8
D. 34, 2).
Argentarius (Subst), 1) einer, ber Dom
@toate autoriprt m einer befonbern i^m an*
getüicjenen ©übe (taberna) offen tlid^ÖJelb^
gefd^äfte (mensa argentaria) betreibt,
öffentlicl^er 33onqaier; bic ÖJejd^äfte ber
argent. finb ^auptf ä(^lid^ : Selber in deposi-
tum ju nel^men, ÖJelber ou^^ulei^en, für
?lnbcre ^a^lungen ^u leiftcn ober Qo^lung«*
3JerbinblK^feiten jn übernel^men , Socken ju
Dcrauetioniren unb bie ÖJetber oon ben Käufern
ein^ufajfiren u. j. to.; über bie ©elbgefc^afte
jebe^ @inie(nen ^oben fie ein bejonbere« 9iec^-
nung«bu(^ hn führen, in »eirfje« fie alle für
i^n gemachten ?lu*gabcn unb ©inna^men
genau einzutragen l^aben, unb ^u beffen (&hu
tion fie öerbunben finb (1. 4—13 D. 2, 13.
1. 8 D. 16, 3. 1. 24 §2 D. 42, 5. 1. 88 D.
46, 3 Nov. 136, too pc ioyvQonoatat. genannt
Werben). ~ 2) ©itberarbcitcr, ®oIb^
fd^mieb (1. 1 C. 10, 66).
Argentarius (adi.), 1) ha^ Silber be:=
treffenb,5. ^. faber arg. ©ilberarbeiter
(1. 39 pr. D. 34, 2). — 2) bie argentarii
betreff enb, j. 33. niensae arg. ejcercitor =
argentarius (1. 4 pr. D. 2, 13); arg. taberna
(1. 32 D. 18, 1), societafi, caum (1. 52 § 5
D. 17, 2); coactor arg., einer ber für einen
argent. ®elb eintaifirt (1. 40 § 8 D. 40, 7).
Argenteus, filbern (1 9 pr. D. 33, 10.
1. 19 § 8. 1. 32 pr. D. 34, 2).
Argentifodina , 8ilbergrube (1. 13
§ 5 D. 7, 1. 1. 3 § 6 D. 27, 9).
Argentum, ©über, fowo^I ha^ ro^e
unt)crarbeitete (arg. infectum), aU ha^ ^u
(SJcrdt^ft^aften verarbeitete (arg. factum),
©ilberäcug (1. 78 § 4 D. 32. 1. 9. 19. 27
— 29 D. 34, 2); arg. escarium s. escale, jto-
turtum, filberne« @C^ ober Xrinfgejt^irr (l. 19
S 12. 1. 21 pr. l. 32 § 2. 3 eod.); riatorium,
balincare, filbcrne« äleifebefterf, ^abegcfc^irr
(1. 40 eod.), muliebre, ©überzeug jum ®e*
brauch für Jirrauen (1. 12 g 47 D. 33, 7),
signatam, geprägte« ©über, ©ilbergelb
(1. 27 § 4 D. 34, 2).
Arguere, 1) oor ©eric^t 9nt(age
ergeben, anf^ulbigen, befc^ulbigen
(l. 197 D. 50, 16), 5. 33. aduHerium arg. in
lucorcm (1. 38 D. 45>, 5); arg. caedan (1. 3
§ 13. 14 D. 29, 5); argui crimine (1. 4 § 2
D. 48, 8), furti aut damni (1. 24 § 4 D.
40, 12); testamentum arg. falsumy inoffie. s.
de vwffic. (1. 28. 31 § 2 D. 5, 2. 1. 18 D.
48, 2). — 2) bart^un, beWeifen (1- 6
D. 27, 2. 1. 13 C. 2, 4. 1. 6 C. 2, 19}.
Argumentari, folgern, f erließen,
Z. 58. ex antiqua regula (l. 14 § 2 C. 6, 24).
Argumentiun, 1) ^etoei^grunb, 33e-
toei^ mittel, j. 33. argam. qnvLe protnindac
rei sufficiunt (1. 3 § 2 D. 22, 5); argunien-
tis causam ejcaminare, defendere (1. 1 § 4 D.
48, 18. 1. 2 C. 4, 20); arg. rei praeb^re
(l. 32 pr. D. 8, 2); argumenta esse (l. 20
§ 6 D. 28, 1); in arg. trahi (1. 162 D. 50,
17);' falsa arg. (1. 18 § 6 D. 48, 5). — 2)
Äcnnjeid^en, SWerfmal (1. 3 pr. D. IG,
4). — 3) Sn^alt eineä ©efe^eö (1. 2 § 11
C. 1, 17).
Argutus, fc^arf, jpij: pecten arg. (l. 4
§2 0. 11, 9); fpi^finbig: sollertia fallax
et arg. (1. 6 C. Th. 9, 17); argutia, ©pi6 =
finbigfeit (Vat. § 35).
Aridus, trocfcn: fructus ar. ttjerben bic
Stückte genannt, bie nic^t, toie Dbft unb
3ßein, einen nu^baren ©aft ^aben, Jonbern
trocfener 9iatur finb, ttjie haü> betreibe unb
bie ^üljenfrüc^te (I. 50 D. 49, 14. Nov. 34
c. 1), aufi^trocfnenb, sitis (1 5 C. 11, 66).
Aries, SKibbcr (l. 81 § 4. 5 D. 32).
Arista, 9le^re (1. 77 D. 50, 16).
Aristo, 3urift *ur Qeit be^ Äaijer^ 5:ro»
Jan (l. 7 § 3 D. 7, 1. l. 6 D. 7, 8).
Arma, SBaffen jebcr «rt (1. 41 D. 50,
16. 1. 3 8 2 D. 43, 16), ftrieg^bienft
(1. 22 pr. C. 6. 30).
Armamenta, O^erätl^fc^aften (l. 3 § 2
D. 33, 10); bei ©d^iffen ba« Xafeltpcrr
(1. 6 I). 14, 2).
Armare, 1) betoaffnen: ris arniata,
&malt, bic mit Söaffen ausgeübt toitb (1. 3
§ 4. 5 D. 43, 16). — 3) audrüften, j. 33.
narem (I. 1 § 8 D. 14, 1), iura gladio ultore
arniari (1. 30 C. 9, 9).
Armariiun, ©darauf (1. 3 § 2 D. 33,
10).
Digitized by
Google
Armenia — Asia.
43
Armenia, eine jßanbfc^ft in ^fieii (1. 10
§ 5 C. 12, 59); ArmeninH, ©intpobner bcr='
fclben: rex Armeniorum (1- 1 C. Th. 11, 1).
Armentum, ^flugöie^, JüOju bcjoit*
ber^ ^ferbc unb Sltnböie^ flcgä^It Werben, am
meiften lefetereö (1. 1 § 3 D. 6, 1. 1. 89 pr.
D. 50, 16).
ArmUla, ?lrmbanb 0- 25 § 10 D. 34, 2).
Armipotens, in SBaffcn mächtig,
prcitbar (1. 1 pr. D. 50, 15).
Aroma, ©ctoürj (1. 11 D. 7, 5).
Arra s. Arrha, Slngclb, «lufgclb,
b. ^. aQeS, toa^ 5um geic^cn eined ah--
gc{(^Ioffenen ober abAnJc^liegcnbcn
$ertragd, ^au))t(ö(^Ii(^ eined S^aufd, Don
einem (Kontrahenten bem anbern gegeben n)irb
(pr. I. 3, 23. 1. 35 pr. D. 18, 1. 1. 17 C.
4, 21 : „si quae arrae super facienda emp-
tione datae sunt etc."); beSgl.Wai? aU S^^^n
eine« eingegangenen (Sftetoerlöbniffeö ge*
geben loirb: ar. sjfonsalis s. Hponsalitia (1.
3. 5 C. 5, 1. 1. un. C. 5, 2); arrale s. arrluih
pactum y ber über baö l^ingegebene ?lnfgelb
abgefc^Ioffene Slebenöertrag (1. 3 C. 4, 49).
Arrianus, Surtft f|ur 3*^^* ^^ Äaijer«
Xrojan (1. 11 D. 5, 3. 1. 1 g 4 D. 43, 8).
Arripero f. adripere.
Arrodere, eigentlich benagen, toirb
oom ^efc^neiben ber 972ünjen gebraucht
(1. uü. C. Th. 9, 22. 1. 2 C. Th. 12, 7).
Arrogantia {. adrogantia.
Arrogare f. adrogare.
Ars, 1) alle« Erlernte: tnnft, tennt-
ni6, SBifenfc^aft, |>anbn)erf, /;. C ius
est arn honi et aequi (1. 1 pr. 1). 1, 1);
ars liberalifi, professor atiium. lib. (1. 10
§ 2 D. 50. 5. 1. 4 § 2 D. 50, 9); ars fahrica,
ludicra (f. b. SB.). —2) kunftgriff, ßift,
9lant, 5. ©. saccularii. retita^ in sacculo
artes exercentes (1. 7 D. 47, 11); artes do-
hsae a. 6 C. 5, 18).
Artaxata, Stabt in $lrmenien (1. 4 C.
4.63).
Artemo, »ramjegel (1. 242 pr. D.
50, 16).
Arthriticus, gic^tfran! (Vat. § 130).
Articularis, Die ÖJelenfe betrcffenb:
morbus art. @ic^t (1. 2 C. 10, 51).
Articulatus (adi.); articulate (adv.),
beutlit^: artic. loqni, vox arlic. (1. 10
C. 6, 22. 1. 29 C. 6, 23).
Articuleianum SCtum, ein t)on einem
6onfu! unter ^rajan benannter ©enatöjc^lug,
.»elcfter in ben ^roüinjen bie fibcicommif»
'arifc^en greilaffungen ber Cognition
ber praesides prov. untemjarf, ouc^ h>enn
ber onerirte drbe nit^t au^ ber ^rooin^ fei
(1. 51 § 7 D. 40, 5).
Articiüus, 1) ^int^eilung^glieb, ^b»
t^eilung (1- 1 pr. 1>. 1, 8). — 2) ÖJIieb
eine« 9iebefaftc«, einzelne« Söort, %\x^>
brurf (1. 29 D. 28, 5. 1. 34 § 1 D. 34, 2.
1. 28 § 2 D. 36. 1. 1. 142 D. 50, 16). —
3) einzelner 9fle^t«fa6, einzelne ©efttm*
mung, ^bfc^nitt eine« d)e(e|e« (1. 9
D. 1, 5. 1. 21 C. 1, 2. 1. 6 § 1 C. 6, 61.
1. 12 § 6 C. 8, 17). — 4) einzelner Siecht«*
fall (1. 12 D. 1, 3: „non posaunt omnes
artic. singillatim legibus comprohendi**);
art. adoptionis (1. 10 § 1 C. 8, 47). — 5)
8h>ifc^cnerfenni6 in einem 9leci^t«ftreit
(1. 5 C. 7, 65). — 6) Heiner 3eitt^eiJ, «n*
genbid: in articulo, fofort, fogleit^ (1.
2 C. 1, 34).
Artifez, 1) in einer Äunft ober einem
ipanbtoerf gefc^irft, Äünftler, ^anbtocr*
!er (1. 43 pr. D. 18, 1. 1. 19 § 4 D. 21, 1.
1. 7 § 5 D. 38, 1). — 2) Urheber, scele-
ris art. (1. 3 pr. C. Th. 16, 7).
Artificiosus, ! ü n ft I i c^ : ohstacula artif.
(1. un. C. Th. 2, 5).
Artifioium, 1) Ausübung einer ftunft,
eine« ^anbloerf«, ftunftfertigfeit (1. 17
§ 1 D. 7, 1. 1. 12. 61. 65 § 1 D. 32. 1. 24
D. 40, 4). — 2) «ift (1. 15 § 17 in f. D.
27, 1).
Artus, bic OJIicber (1. 1 § 1 C. 9, 14).
Arundo f. hanindo.
Arura, ber «der (1. 6 § 5 C. Th. 11, 24).
Arvum, ©aatfclb (1. 4 D. 50, 15).
Arx, gcftung (1. 3 pr. D 48, 4).
As, eine r5mifc^e Shipfermünje, 12 unciae
ent^altenb (Gai. 1, 122. 11, 245. III, 174.
223. IV. 14), be^eic^net überhaupt ein (SJan-
ht<^ ixi i6e^ug auf 93crmögen«t)er^ä!tniffe; ba*
^er bie «u«brü(fe ex asse unb in assem, gan^,
nngetl^eilt, im ÖJegenfa^ Don ex j^arte unb in
partem, jj. ©. in ass. fundum vendere (1. 9
D. 20, 6), vindicare (1. 40 § 1 I>. »^2), cre-
dit© ribus satisfacere (1. 1 § 1 D. 42, 6),
satisdare (1. 5 § 11 D. 36, 4), actionem
instituere, dare (1. 35 pr. D. 39, 5. 1. 11
§ 2 D. 11,1); ex a^se rem possidere (1. 15
g 1 D. 2, 8), legatum debere (1. 1 § 12 D.
36, 3), heredem instituere (1. 19 D. 28, 2.
1. 73 D. 28, 5), hereditatem auferre (1. 2 pr.
D. 34, 9); in«bef. Wirb ba« gefommtcl^inter*
laffenc SSermögen eine« 3Wenf(ften, bie @rb*
fc^aft, al« ein in 12 R^JÖlft^eile, unciae
t^eilbare« as aufgefaßt (1. 13 § 1 ff. 1. 17
§ 2 ff. D. 28, 5); ba^er tottis as metts, mein
gan^e« «ermögen (1. 77 pr. D. 36, 1).
Asceterium, ?lnftalt für ?lnbac^t«^
Übungen (1. 34 C. 1, 3).
Ascodrogitae f. Tascodrogi.
Asellus, fleiner ©fei (1. 52 § 2 D.
9, 2).
Asia, «fien, römifc^e ^otoinj; Asiani,
bie «fiaten (1. 4 § 5 D. 1, 16); asianus
(adi.), af iatif d^: dioecesis as. (1. 2 C. 12, 39).
Digitized by
Google
44
Asiarcha — Atrox.
Aaiarchä, £)ber<)riefter in 9(fien (1.
2 C. Th. 15, 9).
Asinus, efel; asina, (SfcHn (1- 60
§ 3 D. 32. 1. 18 § 2 D. 33, 7).
Aspargo, bo^ »ej^riben (1. 4 § 2 D.
14, 2).
Asper, roufi, l^ort, j. ©. lia asp. im
®egcnf. tooti mollis (1. 2 g 32 D. 43, 8).
Asperare, öcrft^ärfcn (1. 42 D. 48, 19).
Asperitaa, SBilbl^eit (1. 1 § 5 D. 9, 1);
®rau?om!cit (1. 1 § 2 D. 1, 6).
Aaportare, Joegfü^rcn (1. 7 C. 9, 20).
Assectari f. aäsectan.
Assensio, assensus f. adsetisio.
Assentatio f. adsentatio,
Assentire f. adsentire.
Assequi f. ndsequi.
Asser, $fa^I (1. 27 § 4 D. 33, 7).
Asserere f. adserere.
Assertio f. adsertio.
Assertor {. adserior.
Aasertorialis j. adseriorialis.
Asservare f. adsei-^vare.
Assessio f. adsessio.
AssesBorium f. adsessorium.
Aasessura {. adsessura.
Asseverare f. adseverare.
Assidere f. adsidere.
Assiduitas f. adsiduitas.
Assiduus f. adsidum.
Assignare f. adsignare.
Assignatio \. adsignatio.
Assimulare f. admmtUare.
Assimulaticius f. adsimulaiicim.
Assistere |. adMstcre.
Associare j. adsociare.
Assolet f. adsolet,
Assuetus f. admtetm.
Assumere f. adsumere.
Assumptio f. admimjftio.
Assyrius, aff^rifc^: serrno ass. (1- 1
§ 6 D. 45, 1).
Astrologus, ©tcrnbcutct (1. 15 § 13
D. 47, 10).
Astutia, ©c^Iaul^cit, Sift (1. 7 C. Th.
10, 1. 1. 25 C. Th. 15, 1).
Astutus (adi.): astute (adv.), fd^Iau,
liftig, bctrügcrif^ (1. 2 C. 1, 14. 1. 6
C. 12, 20).
Asylum, greiftötte (1. 17 § 12 D. 21, 1).
At, 8. ast. (coni.), aber, j. 33. in ©jccp*
tioncn unb 9lepli!en gebrou^t (1. 9 § 2. 1. 24
D. 44, 2).
Atavus, Urgroßurgrogöotcr, b. 1^.
©rogbatct bc§ proavus ober ber proavia;
ataria, Urgroßurgroßmuttcr, b. 1^. ^rog*
mutter bcS proavus ober ber proavia (1. 1
§ 7. 1. 10 § 16 D. 38, 10).
Ateius Capito, Swrift unter 3luguft u.
Xibcr, ©tiftcr ber mö) feinem ©d^üler 9Kaf*
furiu^ ©abinu^ benennten jnriftifc^en (5<^ulc
ber ©abinianer (l. 2 § 47 D. 1, 2).
Ater, f(^tparj (1. 1 C. 9, 14).
Athenae, 9t^en, ^au^tftabt ^ttica*^;
Atlieniemwj ©tntoo^ner berjelben (§ 2. 10 I.
1, 2).
Athleta, Äämi)fer in ben ^eiligen 59Mt-
fämpfen (1. 4 pr. D. 3, 2. tit. C. 10, 55);
tropifd^ iudidorum athl. jur ^Sejeid^nung ber
©at^tooltcr (C. omnem reip. § 6).
Atilia lex, »off^Jc^Iuö au« bem 6. 3a^r^.
u. c, xot\6)zi für 9iom unb gtalien bem ftä-
btifc^en $rator ba§ 97ed^t gab, mit ^u^^ie^ung
ber SOte^rjo^I ber ^oü^tribunen 3^utoren
ju beftellen, wenn toeber teftamentarijc^c no<^
gefefelit^e bor^anbeu toaren; bal^er ber 9tu§«
bruä iutor Atiliantis (tit. I. 1, 20. Gai. I.
§ 183).
Atilicinus, ^\xx\\i, ein S^itgenoffe u. ^n*
ganger be« ^oculu« (1. 17 D. 23, 4).
AtUius, (Fuhliiis), gurift ou« bem 6.
ga^r^. u. c. (1. 2 § 38 D. 1, 2).
Atinla lex, «oI!5f(^Iu6 au« bem 6. 3ü1^^.
u. c. betreff« ber Ufuca^ion gefto^Iencr
©ad^en (§ 2 I. 2, 6. 1. 4 § 6. 1. 33 pr. D.
41, 3).
Atque — oo, a) unb — aud^, fogar,
gerere atque adminiMrare (1. 1 pr. D. 26,
7); ministratores atque dlii (1. 203 D. 50,
16); b) al«, toie, simüitery perinde atque
(1. 11 D. 1, 7. 1. 6 § 1 D. 8, 6. 1. 61 D.
26, 7. 1. 1 § 11 D. 37, 10. 1. 44 pr. D.
39, 2); alHer atque (1. 1 § 3 D. 2. 10. 1. 1
pr. D. 7, 3. 1. 20 pr. D. 11, 1. 1. 10. D. 18,
1); fttatim simul atque (1. 1 D. 1, 16. 1. 18
§ 3 D. 41, 2); atque si (1. 4 § 3 D. 2, 14.
1. 36 § 3 D. 5. 3).
Atquin 8. atqul, (nun) aber, allein,
iebod^ (1. 3 D. 1, 14. 1. 18 pr. D. 3, 5.
1. 18 § 3 D. 4, 3. 1. 1 D. 8, 5. 1. 19 D. 15.
3. 1. 61 pr. D. 36, 1).
Atriarius s. atriensis, ^auSmftrter,
Xpr^üter (1. 1 § 5 D. 4, 9, 1. 203 D.
50, 16).
Atrium, «or^alle (1. 13 § 7 D. 7, 1).
Atrocitas, 1) @c^redEIi(^!eit, gurcftt-
bar feit, bie befonbere ©(^tt)crc einc^ ^e-
ItctS, j. ©. einer Sniurie (1. 8. 9 pr. D. 47.
10). — 2) (Sewaltfamfeit (l. 1 § 43 D.
43, 16). — 3) ^raufamfeit, ^ftrte,
Strenge, j. 33. ffentenime (§ 1 I. 1, 16):
patria pot. in pietate d^betj non atrocitate
consistere (1. 5 D. 48, 9).
Atrociter (adv.), mit $)ärte, graufam,
j. 33. atroc. verberandi ius (1. 11 D. 1, 16).
Atrox, gewaltig, fc^Wer, iniSbef. in
©ejug auf ^elicte, 5. ©. atr. iniuria{% 9
I. 4, 4. 1. 7 § 7. 8 D. 47, 10), vis (1. 3
§ 1 D. 4, 2. 1. 1 § 3 D. 43, 16); oud^ in
Digitized by
Google
Att actus — Auctoritas.
45
Scjug ouf btc $crfon bc* ^txbxedjtx^:
qt\&l)tlid) (1. 3 § 1 D. 1, 16. 1. 2 D. 47, 18).
Attactus, «crü^rung (Paul. I. 21 § 12).
Attamen, jebod) (1. 3 § 1 D. 4, 8).
Attaminare, bejubeln, berbcrben (1.
5 C. Th. 3, 1).
Attemperies, SWägigung (1. 2 C. Th.
9, 3).
Attendere , auf cttüaS fc^en, ?(c^t
fabelt (1. 25 D. 22, 5).
Attentare f. adtemptare.
Attentatio {. adiemptatio,
Atterere f. adterere.
Attestari, g^monben cB ^tyx^tn auf*
rufen (Paul. II, 26 § 3).
Attestatio, 1) geugenau^fage, 3<^ug«
ni6 (1. 1 § 2 C. 7, 6. 1. 10 § 2 C. 7, 72).
— 2) (grüärung bor 8cugcn (1. 2. 3 C.
4, 66). ^ 3) fc^riftlic^c 5lnfünbigung,
«njctgc (1. 11 C. 4, 34. 1. 3 § 1 C. 8, 33).
Attinere, berbinben, bcr^fltc^ten,
obnoxium, implidtum attineri praestationi,
rationibus, pro ratiociniis (1. 7 C. Th. 7, 1.
1. 5 C. Th. 8, 2. 1. 1 C. Th. 14, 6); attineri
pro debitis (1. 186 C. Th. 12, 1); ad prae-
standum aliquid (1. 5 § 1 C. Th. 11, 20),
ad poenam praescriptain (1. 4 § 2 eod.),
multa (1. 4 § 4 C. Th. 16, 6). — 2) Italien,
Snrüd^alten, desertores attinendi (1. 13
C. Th. 7, 18). — 3) berühren, betreffen
Gai. 1, 157. Paul. III, 6 § 80).
Attingere, 1) berühren, anrühren,
md) etttJOö greifen, ergreifen, treffen,
3. ^. statmim att. lapide iactato (1. 5 § 1
1). 48, 4) ; rem att. domini voluntate (1. 46
§ 7 D. 47, 2); att. liereditatem (I. 1 § 8 D.
25, 6). hoyia (1. 1 § 18 D. 42, ^),pecuniam
inventam in heredit. (1. 20 § 14 D. 5, 3),
wi7ii7 hereditatis y hereditarium (1. 40. 88
D. 29, 2); suftpiciofie attingi (1. 1 § 30 D.
29, 5); cogftatione att. aliquem (1. 5 pr.
D. 47, 10). — 2) fid^ in etwa« mifc^en,
jic^ unterbieten, 5. ©. tutelam (1. 7 D.
26, 1. 1 1 § 9 D. 27, 5). — 3) betreffen,
angeben (1. 86 § 2 D. 30).
Attollere, f. adtollere.
Attonitus, ©taunen erregenb: splen-
dor att. (I. 1 C. 12, 6).
Attreotare f. adtrectare.
Attribuere f. adtributio.
AtsrpuB, einer, bcrnic^tbeutüc^fprec^en
tonn a. 10 § 5 D. 21, 1).
Auceps, Vogelfänger (1. 99 § 1 D. 32).
Auctio, öffentlicher SB er f auf burc^ 33er^
fteigerung an bie 3Weiftbietenben (l. 2
§ 8 D. 41, 4. 1. 5 C. 10, 3).
Auctionalia, 9luction«t)erjeic^nif{e
(1. 1 § 3 D. 27, 3).
Auetor, 1) ber p^t)fifc^e unb intettectueHe
Urheber einer 6oc^e ober ^anblung; 2)er*
jenige, bon bem etwa« '^crrü^rt, an^*
ge^t, ber etwa« beranlogt, onratl^et,
oorjc^lägt, j. 33. servo delinquenti auct.
esse (1. 3 D. 9, 4); a. doli (1. 9 § 2 D. 14,
4), damni (1. 4 § 5 D. 47, 8), operis (1. 11
§ 1 D. 39, 3); bie ^aifer »erben in «e*
jug auf bie auf i^ren Vorfc^Iag ge«
fafttcn ©enat^befc^Iüffe auct. genannt
(1. 32 pr. D. 24, 1. 1. 5 C. 5, 62). — 2)
wer ein il^m äufte^enbe« Siedet auf
einen ?lnbern übertragen ^at, j. ©.
ber ©erfäufer, SSorgänger im Siechte (1. 175
§ 1 D. 50, 17. 1. 5 pr. 1. 15 § 1 ü. 44, 3.
1. 28. 51 pr. 64 § 2 D. 21, 2); bo biefer
regelmäßig jur ©bictionöleiftung ber<)f(ic^tet
ift, fo bebeutet auctor auc^ f. b. a. Q^t^
wä^r^mann; ba^er auctor secundu^ (£iner,
ber fic^ neben bem Scräugerer für bie
©bictionöleiftung berbinblic^ gemacht
^at (1. 4 pr. eod.); auctriVf ÖJeWä^r«^
männin (1- 16 C. 8, 44). —3) wer feine
Genehmigung ober Ermächtigung 5U
einem 9lec^tggefc^äft ert^eilt, \. Üb.
auctore praetor e (1. 8 pr. D. 2, 15. (. 5 §
14 D. 39, 1); iudice (1. 137 D. 50, 17);
filim a. (actus (1. 11 D. 1, 7); inÄbef. ift
t^ ber tec^nifd^e ^u^brud für ben bie $anb^
lungen feine« ^u^iUen genel^migen«
ben unb befräftigenben Jutor (1. 3 D.
26, 8). — 4) iuris auctor, ein Ütc^töge*
le^rter (1. 39 D. 19, 1. 1. 32 pr. D. 22, 1.
1. 17 pr. D. 37, 14); auc^ «wm scientiae a.
(1. 15 C. 3, 33); auc^ leyuni a. (1. 10 C. 6,
26); unb auctor fd^lec^tweg (1. 2 § 13 D. 1,
2. 1. 4 § 14 D. 44, 4. 1. 3 C. 7, 32); di-
rersae scholae auct. (§ 2 I. 3, 23). — 5)
©c^riftftcUer, ÖJefc^icbt^fc^reiber (I. 3
D. 5, 4). — 6) ber feermet)rer burd)
'^Jfropfen ober Dailiren u. bergl. (1. 3 § 4
D. 43, 17).
Auctoramentum, £o^nbienft:a uctora -
mento rogatus ad gladium (Coli. IV, 3 § 2).
— @ib: miUtiae auctor. (1. 1 C. Th. 9, 35).
Auctorari, 1) aU Xutor bie ^anblung
be«J $upiflen befräftigen (1. 9 pr. D. 27,
6). — 2) um ßo^n fi(^ öerbingen: de-
pugnandi causa auctoratus (Coli. IX, 2
§ 2) auctoratus meus (Gai. III, 199).
Auctoritas, 1) ^nfe^en, Tlad^i a) im
Mgcmeinen, j. ©. dignitatis auct. (1. 19
§ 1 D. 1, 18); dignitas et auct. (1. 3 § 2
D. 22, 5. 1. 5 D. 36, 1); b) ingbef. Wiffen-
fc^aftlid)e ÖJeltung ober «lutorität, 5. ^. pro-
pter auct. Hippocratis (1. 12 D. 1, 5), na*
mentlid^ aber in ^ejug auf bie ©ilbung
be« 9ftec^tg, 5. ©. auct. prudetüum (I. 7
pr. D. 1, 1), constituentium (l. 16 D. 1, 3),
veterum (1. 51 § 1 D. 9, 2). — 2) re^t*
lic^e ©ültigleit, Äraft, Autorität einer
atcc^täquelle ober eine^ Urt^eils, 5. 99.
Digitized by
Google
46
Auctrix — Auf erre.
auct. reram perpetuo aitnilüer iudicat. (1.
38 D. 1, 3), legis (1. 11 § 1 D. 24. 2);
iuris (1. 2 § 47 D. 1, 2. 1. 112 § 4 D. 30),
se^Uentiae (l. 16 § 6 D. 20, 1). rei indicatae
(1. 3 § 3 D. 27, 9. 1. 14 § 1 D. 49, 1), tV
dicati (1. 7 C. 7, 45. 1. 4 C. 7, 46). — 3)
^cftimmunö, SJerorbnung, «u«fpruc^
einer 9lec^t«queUe, j. ^. iuris auct. in ber
^ebeutung t)on Btet^tdgtunbfafr, 9tedbt$:<
beftimmunö (1. 36 D. 40, 7. 1. 20 D. 40,
9); auct. SCti. (1. 9 D. 27, 9. 1. 3 § 1 D. 47,
22), decreti (1. 52 D. 36, 1), rescripti (l. 5
C. 8, 55), hgum (1. 13 C. 1, 18. 1. 13 C. 8,
35), legis Fakid. (1. 10 C. 3, 36). — 4) bie
ÖJene^migung/ Ermächtigung, ber SJe*
fe^l eine« ÖJetoalt^oberd, ^agifhat^ u. f. ».,
j. ^. auctoritate principis adoptare (1. 2
pr. D. 1, 7); cj? aiict. princ, agrum teuere
(1. 63 8 4 D. 41, 1), iudicem dare (1. 3
D. 49, 3); mne praetoris auct. restituere
etc. (1. 5 § 4. 5. 8 D. 27, 9); »ine auct.
magistratuum agere (l. 25 D. 3, 5); patri^
auct. (l. 9 pr. D. 23, 2); sua auct. bona
distrahere (1. 6 § 2 D. 42, 1); in^bef. ift
c^ ber tec^nij(^e ^uöbrurf für bie förmliche
(Genehmigung unb «efrSftiguug ber
^anblung eine« Pupillen bur(| ben
Xutor (tit. D. 26, 8). — 5) bie rec^tlid^e
45ebeutnng eine* fcctift^en 3uftanbe8 (1. 26
D. 39, 3: „ductus aquae, quibus auctori-
tatem rettistas daret^'J. — 6) Q:rtverbung
eine* 9iec^t« öon einem auctor; imtru-
vient um auctoritatis , förUJerbfiiurfunbe,
Kaufbrief (1. 43 pr. D. 13, 7). — 7) bie
^erbinblic^feit beö auctor jur @üic*
tiou^Ieiftung (Paul. 11, 17 § 1. 3: „Res
eiupta — si evincatur — auctoritatis ven-
ditor duphtenus ohligatur'^) ; {owie ber ^n*
jprud^ gegen htn auctor aw] ©öiction**
leiftung (I. 76 D. 21, 2). - 8) Xitel für
I)o^e «Würben (1. 5 C. Th. 7, 7).
Auctrix f. audor s. 2.
Aucupari, 1) ^ögel fangen (l. 3 § 1
D. 41, 1). — 2) m6) etwag treckten, j. ^.
populärem plau^um auc. (l. 1 C. Th, 15, 5).
Aucupatio syllabarum, ©itbenfte«
c^erei (1. 1 C. 2, 57).
Aucupium, SJogelfang (1. 9 § 5 D. 7,
1. 1. 12 § 13 D. 33, 7).
Audacia, Äed^eit, 5Sern)egent)eit (1.
12 pr. D. 39, 4).
Audax (adi.); audacter, audenter
(adv.), fu^n, breift, ferf (1. 29 § 14 D.
28, 2. I. 1 § 1 D. 47, 4. 1. 23 C. 6, 23).
Andere, Wagen (1. 6 D. 48, 19).
Audianl, eine fc^crifc^e 6ectc (1. 5 C. 1, 5).
Audientia, 1) bae^tören, ^erne^men,
Si erneu: ad primam leg um aud. venire,
ben erften Stet^t^unterric^t erhalten (1. 1 C.
7, 25). —2) bad «n^ören unb (gut jc^ei*
ben eine^ ^td^^^ixciU, richterliche (£o<
gnitioU/ j. ©. audientiam alicuius eligere
(1.1 C. 3, 12); inter litigatores audientiam
sutm impertiri (1. 1 C. 2, 13); episcopalis
aud. (tit. C. 1, 4).
Audire, 1) ^ören, öernel)men (1. 28
D. 22, 3. 1. 1 § 3 D. 26, 1) ; minus audiem,
fc^ttier^örig (1. 11 D. 26, 4). — 2) ocr^
fielen (I. 5 pr. D. 45, 1). — 3) 3u^örer,
ed^uIcrSemanbegjein (1.2 §43 D. 1,2).
— 4) ge^orc^en, befolgen: dicto audiens
(1. 1 8 3 D. 29, 4. 1. 20 D. 44, 7). - r.)
aU aHic^ter bie ^ortrftgc ber Parteien an'
boren unb bar über oer^anbeln a) in Sibil-
lochen: causam aud. (1.57 § 1 D. 40, 12.
I. 26 D. 49, 1); audiri, rec^tlic^e« ©el^dr
erhalten (1. 33 § 2. 1. 43 § 3. 1. 64 D.
3,3); b) in ©riminalfac^en: ?lnflage unb
^Sertl^eibigung anhören, einen SSerbrec^er »er -
^ÖTcn, § 33. ejrtra ordinem aud. et punire
(1. 1 D. 47, 17); crimina aud. et discutere
(1. 6 D. 48, 2); custodias aud. et damnare
(1. 18 § 10 D. 48, 18).
Auditio = audientia s. 2. (1. 31 C. 7, 62.
1 fi p 1 1 ß\
Auditor, 1) 3u^örer, ©d^üler (1. 2 §
40. 42 D. 1, 2). — 2) 9lic^ter (1. 7 C. Th.
II, 31).
Auditorium, 1) = audientia s. 2: aud.
recipere, ba^SRic^tcramt übernel^men (1.41
D. 4, 8).— 2) ba« (Kollegium ber ?(|{ef'
foren, ©eric^tö^of (1.5 D. 1, 22. 1. 40
D. 1 2, 1 ) ; inSbeV baiJ Sottegium ber bem i^ a i f c r
,sur (Sntfc^eibung öon 9tec^t«fac^en in
böc^fter SnftauA jur Seite fte^enben Stätte,
faiferüc^er ©eri(^tfiit)of (1. 18 § 1 I). 4,
4. 1. 78 8 4 D. 23, 3. 1. 23 pr. D. 36, 1,
1. 4 C. 7, 16); aud. publicum (1. 1 D. 40,
15); ad maius aud. vocari (1. 54 § 1 D.
42, 1). — 3) ^örfaal eine« üe^rer« (1. 6 C.
Th. 13, 3. 1. 3 § 1 C. Th. 14, 9j.
Auditus, 1) ba« $ören, ®e^ör, §. ©.
aud. capaces muti (1. 67 8 ^ !>• 3^» !)• —
2) rid^terüc^e Unterfuc^ung (1. 10 C. Th.
12, 12).
Auferre, 1) ^intocgtragen, inSbcf. im*
erlaubter SBeife, j. ©. in biebifc^er ?lb'
fic^t: entttienben, fte^len (1.21 pr. §3 1.
26 pr. D. 47. 2). — 2) erlaubter teeife, im
SBege 9iec^tenö S^manbem ein Stecht ober
eine 8ac^e nehmen, entjie^en, ^.^. einem
indignus bie ©rbf^aft u. f. W. (tit. D. :M,
9), eine ©ac^e burc^ öinbication (1. 28 D.,
18, 1. 1. 17. 22 8 1- 1. ^^ pr. D. 21, 2).
etwa« 9^ ermac^te« wicber ent^te^cn (1. 30 pr
D. 34, 4). — 3) onnel^men, in em<)fanö
nehmen, erhalten, erlangen, 5. ^. le-
gatum ex testam. (1. 43 D. 5, 3), partem
heredit. (1. 43 pr. D. 35, 1), rem ab inte-
Digitized by
Google
Aufidius Namusa — Aut.
47
ütnto (1. 12 pr. D. 28, 3), litis aestinmtiomm
(1. 85 D. 30. 1. 66 § 5 D. 31), pretium (l. 15
D. 23, 3), duphtm (1. 21 D. 18, 4).
Aufidius Namusa unb Auf. Tucca,
Swriftcn ju 9(nfoug be^ 9,. ^al^r^iinbcrt^ u. c,
Schiller beiJ (5ert)iu^ 8ulpiciu« 9{ufu8 (1. 2
§44 D. 1,2).
Aufugere, entfliegen, entlaufen (1. 36
§ 2 D. 47, 2).
Augere, t)ergrd6crn,öermc^rcn,öer*
ftärfen, 5 ^. ingenio ano aug. auctori-
iateni digiiitatis (1. 19 § 1 D. 1, 18); aug.
societatem (1. 26 D. 17, 2).
Augesoere, jic^ tjergrögcrn, erwei*
tetn (1.2 §7 D. 1,2).
Augmentare = augere (1. 2 § 5 C. 1,
27).
Augmentum, '^^xmcf^xnnQ, ^utoad^^
(1. 8 § 1 D. 2, 13. 1. 20 S 3 D. 5, 3. 1. 32
§ 1 D. 15, 1. 1. 32 § 1 D. 35, 2).
Augur, «oflclbeuter (1. 5 C. 9, 18).
Augusta , ©ema^Itn beS i^aifer^,
ÄQifetin (1. 31 D. 1, 3. 1. 6 § 1 D. 49, 14.
1. 7 C. 6, 22).
Augustalianus, ben praef. Auguatalis
betreffenb: auguHt. officium (1. 3 C. Th.
11.5), iudicium (1.6 pr. C. Th. 11,24).
Augustalis, 1) la\\tx\\6:i,maieMas aug.
(1. 3 D. 2, 46). — 2) pi-aefectus aug. toirb
bft ^räfeft t>on %t^^pttn genannt (tit. D.
I, 17. 1. 1 pr. C. 1, 49); auc^ praef. prac-
torio augustali (1. 2 C. 1, 37); auc^ Auqu-
st^Us \^Ud)ttotq (1. 37. 59 C. 10, 32).
Augustalitas, bie SB ii r b e b eö praef. Au-
gustalis (1. 11 C. Th. 13. 11).
Augustamnica, eine ^rooinj in ^eg^pten,
öom 5SI (Augustalis amni») fo genannt (1. 9
C. 4, 61).
Augustanus, augustensis, nac^ bcm
Äaifer ^uguftuS (Octaöion) benannt: colonia
augustana (1. 1 § 1 D. 50, 15); augustensis
ciriloA (1. C. Th. 10, 2).
Augustus (Subst.), 1) ber ftaijer Dcta*
öian (pr. I. 2, 25. 1. 2 § 47 D. 1, 2. 1. 1,
3 pr. D. 1, 15. — 2) ber nac^ i^m benannte
3»anat «uguft (1. 2 C. 3, 12).
Augustus (adi.), ben Staijer betreff
f enb, faiferüc^, j. ^. aug. domus (tit. C.
II, 75); AUS. Privilegium (1. 1 § 14 C. 6, 51),
remedium (1. 27 C* 5, 16); aug. fortuna,
f. IRaieJtät (1. 18 C. 3, 1); semper Aug,
nennt fic^ Swftinian (rubr. prooem. I.). —
2) ben »eonat ?(ugnft betreffenb (1. 113
pr. D. 4r>, 1).
Aula, 1) ^of, «or^of (1. 12 C. 6,
35). - 2) ber faiferlic^e $)of (1. 13 § 1
C. 3, 1. 1. 12 C. Th. 6, 30).
Aulaeum, X^eaterOor^ang (l. 15 g 5
D. 7, 1).
Aura, fiuft (1. 23 C. 9, 47).
Aurarius, @oIb ober ÖJelb bctref*
fenb, barau^ befte^enb, bamit fid^ be*
jc^äftigenb, 5. ^. pemitatio aur. im ®e*
genfa^ oon frumentaria (1. 2 C. 11, 62)
canon aur. (1. 10 C. 10, 48); ftusceptor aur;
(1. 1 § 1 C. 10, 22).
Auratus, öergolbet (I. 32 § 1 I). 34, 2).
Aurelius Arcadius Charisius, Surift
unter ©onftantin'ö bes^ ©rogen Söhnen (insir.
1. un. D. 1, 11).
Aureus, 1) (adi.) golben (1. 19 § 5. 6.
1. 32 § 1 D. 34, 2). — 2) (Subst.) ®oIb'
ftücf, eine ©olbmün^e, 1000 Sefter^ien ent='
^altenb, an Söert^ tttoa bem ^ufaten gleid),
gleic^bebeutenb mit solidus (§ 3 I. 3, 7. § 1.
1. 4, 5. 1. 12. 24. 25 D. 2, 4).
Aurichalcum, SWeffing (1. 4 pr D.
30); aurichalcus (adi.), öon ^Ö^ejfing (I.
45 D. 18, 1).
Auricula, D^r (1. 4 § 6 D. 21. 1).
Auricularis s. auricularius, \ia^ D^r,
baö ®c^ör betreffenb: auric dolor (1. 1
8 3 D. 50, 13).
Aurifex, (Solborbeitcr (1. 34 pr. D.
34, 2).
Auriga, gu^rmonn (1. 12 § 4 D. V,
8); aurigare, gu^rmann fein (1. 21 C.
Th. 14, 3).
Aurüegulus, Qiolh\nd)tx (1. 5 C. 11, 7).
Aupis, O^r, &cUx (8 9 I. 3 6. 1. 10
C. 6, 22).
Aurum, 1) ®oIb, fott)oI)I ba« ro^e un-
verarbeitete, a. infecfum, aU ba« iu Öerät^*
fc^often oerorbeitete, a. factum (1. 9. 19. 27
8 3 sq. 1. 34 D. 34, 2); a. HiqtKttum, ge»
prägte«; OJoIb, ejolbmüuien (1. 27 8 4 cit.).
— 2) OJelb überhaupt (1. 1. 2 C. 10, 6.
1. 7 C. Th. 7, 13. 1. 6 C. Th. 8, 4. 1. 8
C. Th. 11, 1. 1. 3 C. Th. 11, 21); a. co
ronariumy lustrale, oblaticium (f. biefe 3ß.).
Ausplcari, anfongen (1. 5 8 1 0. Th.
9, 17); auspicium = exordium: inter ipsa
huiuft iuris auspicia = ab ipsis intentionis
exordiia, gleic^ beim betreten be« 9iec^t§-
weg^, bei Aufteilung ber Äiage (1. 8 pr. C.
6, 36).
Austeritas, ^ärte, etrenge (1. 4 8 1
C. Th. 9, 19. 1. 3 pr. C. Th. 14, 6).
Austerus, l^art, ftreng, aust. prae-
cepiio (1. 6 C. Th. 9, 3), sententia (1. 53 C.
Th. 16, 5), ultio (1. 10 C. Th. 9, 40).
Ausum 8. ausus, Unternehmen, ®ag-
ni6 (1. 14 8 3 C. 1. 2. 1. 10 C. Th. 7, 13).
Aut (coni.), 1) ober (1. 9. 19-23. 43
8 6. 1. 52 D. 3, 3. 1. 16. 55. 109. 129 D.
45, 1); iUud (hoc) — aut illud (l. 14 8 3
D. 34, 5. 1. 7 8 4 D. 47, 10); ille aut ilh
(1. 25 pr. D. 32); ubi — aut uhi (1. 2. 3
D. 42, 5); quod r* aut dam factum est (1. 1
pr. B. 43, 24); aut — aut, enttt)eber —
Digitized by
Google
48
Autem — Avunculus
ober (1. 13 pr. D. 13, 7. 1. 33 D. 34, 2.
1. 14 § 2 ff. D. 34, 5. 1. 1 pr. D. 44, 7.
1. 38. 124 D. 50, 16). — 2) ober (nic^t im
ouöfd^Iiegenben, fonbcru ocrbinbenben ©innc)
(1. 1 8 3 D. 3, 1. 1. 4 § Ib C. 6, 38; „In
interdicto Quod vi aut clam „aut** con-
iunctio pro „et" apertissime posita est").
— 3) bagcgcn, aber (1. 154 D. 50, 17).
Autem (coni.), aber, bicnt meifteu!^ nur
jiir SSerniittelunQ bc3 Ucbergang^ ^u einem
neuen Sa^, j. S. meliv^t est autem dicere
(1. 3 § 1 D. 37, 4); simiH autem modo (1.
1 § 4 D. 25, 6): et hoc autem casu (1. 5
§ 1 D. 44, 7); et generaliter autem (1-17
g 2 D. 36, 1).
Authenticus, cigenl^änbig gefc^ric*
bj;n, urjd)riftlicp, 3. ©. auth. tabulae
testameuti, haii Original bed 2^eft., im ®egen*
fa^ bon tab. descriptae ober exemplum (1.
4 § 3 D. 10, 2); auth. atque originaria
rescrijita (l. 3 C. 1, 23): authenticum
(Subst), Urjc^rift, Original (1. 2 D. 22,
4. 1. 12 D. 29, 3j.
Automataria, äöerfe, bie fi(^ felbft
bcmegen, ob in 1. 41 § 11 D. 30. ©prin*
brunncn ober boju gehörige ©pielmerfe?
Autumnalis, autumnus, ben öerbft
betreffenb, ^erbftlic^ (1. 1 § 8 D. 43,
13. 1. 6 § 1 C. 3, 12).
Auxiliari, Reifen, beiftefien (1. 1 § 10.
21 C. 1, 27).
Auxiliaris, jwr ^ülfSleiftung bie*
nenb: cunei aux. (1. 1 C. Th. 7, 13).
AuxiUuin, 1) ^ül\e, ©ciftanb in^bef.
med)tiäplfe, 9ied^t^f4ut, ben a. «. ber
^rfttor gewährt (1. 67 D. 3, 3. l. 1 pr. D.
4, 4. 1. 67 § 6 D. 23, 2), ober eine m^t^-
qneöc, wie baö SCttim Macedon, (1. 7 § 1 D.
14, 6), ober Vellei. (1. 12 D. 4, 4. 1. 26 D.
16, 1. 1. 3 D. 46, 1); and) red^tlic^ei^
5)ülfö* ober S(^n t mittel, 5. ©. aux.
appellationis (I. 8 § 6 D. 17, 1. 1. 28 § 1
D. 49, 1), 2>i'ovocamli (1. 1 § 3 D. 49, 2j,
dii'isionis (1. 10 § 4 D. 46, 1), exceptionis
(1. 9 pr. D. 41, 1. 1. 94 § 2 D. 46,3), in
inteijr. restit. (1. 36. 37 pr. D. 4, 4. 1. 52
§1*1). 46, 1), aetatis (1. 11 § 1 D. 14, 3.
1. 2 D. 38, 9); aux. extraordin, (1. 16 pr.
D. 4, 4). — 2) auctilia ^ülf^trupöen (1.
2 § 1 D. 3, 2). — 3j 3)ienerfd^tjft, 93e*
gleitnng 3ul., ep. nov. c. 27 § 98.
Auxumitae, eine 3let^toDifd)e ^ölferft^aft
an ber Mfte beg rotten 9Keere^ (l. 2 Th. C.
12, 12.
Avarus (adi.); avare (adv.), gelb*
gierig, l^abfüdjtig (1. 6 § 3 D. 1, 16);
avaritia, ®elbgier, §abfud)t (1. 6 § 9
D. 1, 18. 1. 6 pr. D. 47, 11).
Avehere, Wegbringen, fortj(^affen
(1. 4 § 2 D. 18, 6).
Avellere, 1) abreißen, ausreiften,
i. 53. polUcem (1. 27 § 33 D. 9, 2), taminax
(l 1 D. 47, 21). — 2) entreißen, cnt
jie^en, j. ©. possessionem (1. 4 § 12 D.
41, 3).
Avena, milber, tauber ^a\tx (l. 27
§ 14 D. 9, 2).
Aventinus, einer ber fieben §ügcl 9lom^
(1. 2 § 24 D. 1, 2).
Aversione s. in aversione s. per
aversionem, in 93auf(i^ unb 53ogcn,
a) beim Ä'auf, menn ber Kaufpreis im M
gemeinen beftimmt mirb o^ne 9tü(ffi(^t ouf
ga^l, SRag ober ÖJemit^t ber einjelnen 6tüdf
(1. 4 § 1. 2 D. 18, 6. 1. 62 § 2 D. 18, 1. cf.
1. 35 § 5 ff. eod., mo ftatt beffen unopretio
venire gefagt mirb); b) hd ber 3)liet^f,
menn ber SU^iet^iing im ^Hgem. beftimmi
mirb, j. 33. navem av. cotiducei-e (1. 1 § 1'»
D. 14, 1. 1. 10 § 2 D. 14, 2), mo ber gott
entgegengeje^t mirb: „si pro numero im-
positarum amphor. merces constituta est' j;
hi^ulam av. locare = uno pretio t^jtam loc.
(1. 35 pr. 58 pr. D. 19, 2); opus au. hcart
= uno pretio f im GJegenfaJ oon in singula^
operas loc. ober auc^ ita conducere, ut tn jm*-
des m€7isurasve prae8tetur(l. 36. 51 § 1 eod.).
Averta, aRantelfad (I. 12 C. 12, 50);
avertarius, ein $ferb, toelc^eS einen
3JJantelf arf trögt (1. 22 § 1 C. Th. 8, 5).
Avertere, 1) megmenben, abgalten,
megleiten, j. ©. aquam, fonteni, flumtn
(l. 1 pr. § 12. 1. 2 § 9 D. 39, 3). - 2)
entmenben, unterfd^lagen, ouf btf
©eite |(^affen (1. 7 § 3 D. 14, 4. 1. 1
§ 13 D. 47, 4. 1. 3 § 1 D. 47, 20); actio
oneris aversi, bie Älage megen unterfc^lagener
6c^iplabnng (1. 31 D. 19. 2). — 3) ab-
jc^recfen (§ 2 I. 1, 1).
Aviariiun, SJogel^au^ (1. 66 D. 32).
Avldus = ararus (1. 6 C. Th. 15, 2);
aviditas — avaritia (1. 7. 9 C. Th. 1, 16-
1. 11 C. Th. 10, 10).
Avis, Söogel (1. 1 § 3 D. 1, 1).
Avitus, f. avu^.
Avocare, 1) abrufen, Wegrufen, ent^
fernen, 5. 83. ab officio, reipM. cauaa
avocari (l. 24 § 2. 1. 75 D. 5, 1). — 2) cnt«
reißen, entjie^en, ü. 93. possesi*ionew
(1. 15 § 1 D. 12, 6. 1. 3 pr. D. 19, 1), pecu-
niam (1. 110 D. 35, 1), hereditatem (1. H
D. 28, 3. 1. 4 D. 28, 4). aquam (l. 26 D.
39, 2).
Avolare, Wegfliegen, ausfliegen ('•
5 § 5 D. 41, 1).
Avunculus, ber äJlutter ©ruber; ^^■
magnusy ber Großmutter ©ruber, av.
maior, ber Urgroßmutter (proavia) S r u -
Digitized by
Google
Avus — Bellum.
49
ber = proavunc; av. wax^mm^ ber @)rog'
urgroBmutter (abavia) ©ruber = ab-
avunc. (1. 10 § 14—17 D. 38, 10).
Avus, (äJro^öatcr; avia, (äJroßmut*
tcr (1. 10 § 13 eod. 1. 51 D. 50, 16); avitus^
gro6öätcrIi4, groömütterlic^, j. ®.
av. lihertm (1. 10 § 1. 1. 1 1 D. 38, 2); av. bona
(1. 83 D. 36, 1); av. 8u<;ce8sio (1. 7 C. 11. 59).
B.
Babylonicus, babt) lonif (^; pellen
babyl. (1. 16 § 7 D. 39, 4); babylonica,
buiitgcfticftc S)e(fcn (1. 25 § 3 D. 34,2).
Bacchari, fc^tp firmen, öon heftiger
ficibcnfc^aft ergriffen fein, j. ö. serviU
nmore bacchata (§ 1 I. 3, 13); circa fana
bacch. (1. 1 § 10 D. 21, 1).
Baetica, ein ^iftrict be^ jenf eiligen
Sponien« am Stuffe S3äti^ (Coli. 1, 11 § 1.
1. 4 § 1 D. 4«, 8).
Baitilare, Saften tragen (l. 235 pr.
D. 50, 16); übcrl^upt tragen: adiectionem
alieni debiti bai. (1. 3 C. Th. 5, 15); baiulus,
Xröger (L 1 § 2 C. Th. 2, 27).
Baianus, Siegel ober ^aftanie (1. 55
§ 1 D. 32).
Balabitena, ein 3)iftrict in ?(rmenien
(l. 5 C. 1, 29).
Balbns, balbutiens, ftammelnb (1. 1
§ 7. 1. 10 § 5 D. 21, 1. I. 15 C. 6, 23).
Balineum » balnea.
BaUistarius, 35erfertiger öou SBurf*»
mafc^incn (1. 7 D. 50, 6).
Balluoa, (S^olbfanb (1. 1. 2 C. 11, 7).
Balnea, balneum, gemö^nlic^er im $IuraI
balneae, balnea, ^ab, ©aber, ©abe^
jimmer, bie ganje ©abeeinric^tung (1.
30 § 1. 1. 58 § 2 D. 19, 2. 1. 35 § 3. 1.
55 8 3. 1. 91 § 4 D. 32); balnearis, bähte-
arivs, balntatorius, \ia^ ©ab bctreffenb,
baju gehörig j. ©. instrumentum babi.
(1. 13 § 1. 1. 17 § 2 D. 33, 7); argentum
baln. (1. 32 § 7 D. 34, 2); furtum baln.
(^tn)enbung t)on Meibung^ftücten aud bem
©abe, ©dbebiebfta^l: für baln., ©abe^
bieb (D. 47, 17); balnearia (Subst.) =
balnea (1. 13 pr. D. 8, 2).
Balneator, 1) ©ermiet^cr t)on©äbern,
©abetoirtb (l. 4 D. 3, 2. 1. 30 § 1 D.
19. 2). — 2) ein jur ©ebienung bcftimmter
Sclaöe, ©abebiener (1. 17 § 2 D. 33, 7).
Baltens, 2)cgengürtel (1. 1 C. 11,12).
Bapheus s. baphius, $ur|)ur« unb
8c^arfa(^färber, bapheum s. baphium,
»eriftatt beffclben (1. 2. 14 C. 11, 8).
Baptisma, bie Reuige Sauf e(tit. C.1,6).
Baptisare, taufen (Nov. 3/ c. 1).
Barba, ©art (1. 15 § 27 D. 47, 10).
Barbari, alle, bie nic^t bem römi*
jc^en aieic^c angehören (1. 6 D. 48, 20.
i. 5 § 6 D. 49. 16).
Barbaricarius, 6)oIb« unb Gilber«
arbeiter, bau^tfä^li^ in ©er^^ierung ber
SBaffen gefd^idt (1. 7 § 1 C. 12, 23 1. 1
C. Th. 10, 22).
BarbaricuB 8. barbarus, )U ben 9iid^t "
aftdmern gehörig, i^nen eigent^ümlic^/
j. ©. gentes barb. (1. 1 § 5 D. 50, 15. 1.
2 § 3 C. 1, 27); barb. habitm (Paul. III,
4 B. § 2); barbarioum (Subst.), fcinb-
lic^e^ ßanb (1. 2 C. 4, 63).
Barbaries, ©arbarentl^um (I. 22 C.
Th. 9, 42).
Baroinonensis , ©ürger Dou © a r c i n o n ,
bem l^eutigcn ©arcelona (1. 8 pr. D. 50, 15).
Barsatores, beräd^gter 9läuber jur
Seit be« Äaiferd CiJorbian (1. 13 C. 8, 40).
Basilica, öffentliche^ @)ebäube, meiere«
ju gerichtlichen ©erl^anblungen biente, unb
n)orin Sachen pm ©erfauf audgeftellt mürben
(1. 32 § 4 D. 34, 2).*
Basis, ^oftament, Untergeftell (1.
245 pr. D. 50, 16).
Bastaga, f'^rol^nfu^r fär ben ^idcu^
(1. 3 C. 12, 57); bastagarius, ttierfold^c
ju leiften ^at (1. 4. 8 C. 11, 8).
Batraohitae, eine fe^erifc^e ©ecte (1. 5
C. 1, 5).
Beare, beglüdcn, bereichern = ^wod-
esse (l. 49 D. 50, 16); beatus (adi.), beate
(adv.) 1) glüdlic^ (1. 49 cit. 1. 20 D. 50,
11). — 2) ^eilig, gel^eiligt, j. ©. beatae
memoriae (1. 8 pr. (3. 1, 5); beatissima
ecclesia (1. 14 § 2 C. 1, 2); beatissimtis,
(g^renljräbicat für ^dl^ere ©ciftlic^e (1. 13 C.
1,4).
Beatitudo, (SJlücf unb §eil 0- 8 C. 1,
14. 1. 17 C. 9, 1). — 2) 5:itulatur für bie
^ö^ere (^eiftlic^feit: $>eilig!eit (1. 32 § 1
C. 1, 3).
Belabitena f. Balabitena,
Belgica, ©elgien (Vat. § 223).
Bellare, bie SBaffcn führen (1. 7 C.
Th. 13, 1).
Belle, 8. bellus.
Bellicus, friegerif d^, j. ©. virtus bell.
(1. 12 pr. D. 49, 15); bell, apera (1. 13
pr. D. 49, 16).
Bellum, 1) Ärieg, j. ©. per causam
belli parentibns abrepti (1. 18 D. 27, 1);
iure belli recipere transfugam (1. 51 pr. D.
4
Digitized by
Google
50
Bellus — Biduum.
41, 1), vindicari (Gai. III, 94). — 2) Ärieg««
bicnft (1. 16 C. Th. 7, 13. 1. 4 § 3 C. Th.
7, 20).
Bellus (adi.); belle (adv.), gut, jlüccf*
mäßiö, J. ^. Delle dictum (1. 3 § SD. 43,
21); belliasime putari, quaeri, definiri (1.
20 D. 40, 5. 1. 7 § 3 D. 43, 24. 1. 1 § 5
D. 44, 5), bellissimum videri (1. 11 C. 6, 35).
Bene (adv.), gut, tool^I, trcfflidb,
j. ©. administrare j gerere, aciüifjen^aft
öertüolten (1. 67 § 6 to. 23, 2. 1. 3 § 7 D.
27, 4) ; 6. crederCj cöllocare pecuniam, G^ctb
fidler ouMei^cn (1. 12 § 13 D. 17, 1. 1. 18
§ 1 D. 26, 7); b, acdpere pecunias, in
QUtem glauben @)elbet empfangen (1. 25
§ 1 D. 22, 8); 6. emere, gültig laufen (1.
38 pr. D. 32).
Benedictonun Über, ein 93ucl^ e(c«
gantet 8emerfungen bon d^a^eHiui^ (1.
2 § 45 D. 1, 2).
Benefaoere, ^o^It^aten ettoeifen (1.
39 § 1 D. 40, 5).
Benefleiarius, jum befolge eined
SRagiftratd, (Btatt^altetd gel^örenb
(l. 5. 7 C. Th. 8, 4).
Benefloium, 1) (&un\t, (^nabenbe*
jeugung, SJergünftigung, Söol^ttl^at,
). V. donatio et heneficii causa (1. 14 D.
43, 26); amici benef. vel liberalitas (1. 4
§ 1 D. 40, 1) ; benef. Prikcipaliaf Imperato-
m (1. 3 D. 1, 4. 1. 43 pr. D. 28, 6); benef.
bonorum quaerendorum a parente habere
(1. 1 pr. D. 37, 12). — 2) ein burc^ irgenb
eine 9led^t^uetle gemöl^rted befonbeted
fRtdit, »let^tSlüO^lt^at, 5. 33. benef. legis
ItUiae de bonis cedendis (1. 1. 4 C. 7, 71),
legis M. et Papiae (1. 48 § 1 D. 23, 2),
Falcidiae (1. 13. 18 pr. 1. 22 pr. 58. 59 D.
35, 2), SCH Vellei. (1. 24 § 2 D. 16, 1),
Edicti (1. 4 D. 2, 2. 1. 2 D. 38, 9), praetoris
(1. 13 § 2 D. 39, 1), principalium constitut
(1. 18 pr. D. 45, 3); benef. aetatis (1. 7
§ 5. 1. 29 § 2. 1. 43 D. 4, 4), dividendae
actionis (1. 12 D. 46, 6), immunitatis (1. 4
§ 3 D. 50, 15), anulorum aureorum (tit.
D. 40, 10), bon, jfossessionis (1. 6 § 1 D.
37, 1. 1. 4 § 3. 1. 10 § 6 D. 37, 4). —
3) benefido ftatt facto, burc^ SScrmittelr
ung, buT(^ S^erfAulben, öetmöge, in
goifge, bur(^, j. ©. beneficio legis (l. 21
D. 37, 5), paeii (l. 54 D. 2, 14); benef.
aliorum admitti ad bon. poss. (1. 10 § 6
D. 37, 4); benef. liberorum^ aetatis, priri-
legii, se excusare (1. 1 § 2 D. 49, 8) ; pars
fundi benef. alterius (partis) accessit (1. 7
§ 13 D. 10, 3); benef. furis res abest 0-
46 pr. D. 47, 2) ; benef alicuius contingere
detrimentnm (1. 40 § 1 D. 39, 2).
Beneventanus» (Sinmo^ner bon
»enetoent, einet ©tabt in gtalien (1. 59
pr. D. 36, 1).
Benevolentia» 1) 3Bo]^In>onen,
®nabe (1. 52 pr. D. 29, 2). — 2) »lilbe,
©illigfeit in Sejug auf 9le<^t5beftimnt'
ungen, im ©egenfaj be^ fttengen Sftec^td (1. 63
pr. IX 28, 5); contra benev. (§ 23 I. 2, 20).
Benevolus, n^o^IlnoKenb, gütig (l. 2
§ 11 C. 1, 27).
Benignitas = benevolentia s. 2. (1. 25
D. 1, 8. 1. 11 pr. D. 48, 19).
Benignus (adi.), benigne (adv.) l)tt)O^I«
»ollenb, gütig, freunbtid^ 0- 62 D. 21,
1. 1. 33 pr. D. 22, 1). — 2) milb, btltig,
in ^ejug auf Siec^tdanfic^ten, Slec^t^moen«
bung (1. 20 D. 12, 1. 1. 53 D. 12, 6. l. 20
§ 1 D. 34, 1. 1. 10 pr. D. 35, 1. 1. 25 D.
39, 5. 1. 4 § 7 D. 40, 1).
Bersabinus (adi.), eine ©tabt in ^ubdo
betreffenb (1. 80 C. Th. 7, 4).
Beryllus, ein grünet (gbeJftein (1. 16 § 7
D. 39, 4).
Berytus, ©tabt in $l^önicicn mit einer
^td)t^\dfnU, anä) Berytensis colonia, civitas
Berytiensium s. Berytiorum genannt (1. 1
§ 1. 1. 8 § 8 D. 50, 15. 1. 2 § 9 C. 1, 17.
1. un. C. 11, 22); incola apud Berytios
(1. 1 C. 10, 39).
Bes 8. bessis, ac^t S^bl\tt^ti\t eine«
5(8, 8 unciae, überhaupt 812 = 2/3 eine«
©anjen, j. ©. ex besse socius (1. 76 D. 17,
2); pretii bessern exsolvere (1. 12 § 8 D. 17,
1 ) ; pro besse debitum a coheredibus petere
(1. 6 C. 4, 16); bessis centesimae, ^;\o öon
1 $t05ent monatlich, alfo 8 $toc. jA^Iic^
(l. 26 § 1 C. 4, 32).
Bestia, milbed Xl^iet (1. 1 § 6 D. 3,
1. 1. 1 § 10 D. 9, 1. 1. 2 § 2 D. 9, 2);
ad bestias damnari, jum $tamp] mit toilben
%f)mcn toetutt^eilt »ctben (1. 8 § 4 D. 28,
1. 1. 25 § 3 D. 29, 2); bestiarum damnatio,
bie «etuttl^eitung bietjn (I. 6 pr. D. 48. 13);
bietauf be^iel^en fic^ auc^ bie ^udbtüde: ad
bestias dan (1. 11 § 1 D. 48, 8. 1. 12 D.
48, 19); bestiis obici, subici (1. 9 pr. D. 48,
9. 1. 12 C. 9, 47).
Biarchi, ©eomte unter ben ftaifetn, 5U
ben agentes in rebus gel^ötig, $tobiant»
commijfäre (1. 3 C. 12, 20), Biarchia,
ba8 «mt eine« öiot(^en (1. 1 C. 1. 31).
Bibere, trinfen (1. 5 pr. D. 33, 9).
Bibllotheca, 1) öüc^ettepofitut,
©üc^etfdbtanf (l. 41 § 9 D. 30. 1. 12
§ 84 D. 33, 7). — 2) «üc^ctf ammlung,
bie ®e[ammt^citbct baju gehörigen 55ä(^cr
(1. 50 D. 18, 1. 1. 52 § 7 D. 32).
Bidens, jhjeijinfige ©arfe (1. 8 pr. D.
33, 7).
Biduum, S^^*^«^"'" obet ^ti^i t)on
2 Xagen (1. 3 § 3 D. 4, 4. 1. 3 pr. l. 217
Digitized by
Google
Biennalis — Bonus.
51
S 1 D. 50, 16); bid. appellationis (1. 1 § 5.
11. 12 D. 49, 4).
Biennalis, einen gcitranm t)on 2
Sauren umfafjcnb, jtoeiiä^riö (1. 3
C. 12, 42. 1. 4 § 1 C. Th. 11, 20).
Biennium, 3citronm öon 2 3al^rcn
(Gai. n, 42. 61. 204. Ulp. XIX, 8. 1. 7. 8
C. 11, 59).
Bifariam, jlotefaA (1. 4 § 2 D. 38,
10).
Biiugus, jtveif|)anni9: carnica bii.
(l. 1 C. Th. 14, 12).
Bimus = biennalis: annua, btma, tritna
die (f. trimm) ; bima aestimatio, S(|ä6ung
beg SBcrt^c^ für bcn gcitraum öon 2 Sauren
(1. 6 D. 33, 2).
Bini» ^toti, A. $. hin^ sponsalia, binas
nuptias m eodem tempore constitutas
habere (1. 1 D. 3, 2) ; binas uxores habere
(L 2 C. 5, 5).
Biocolyta, ^Beamter, bcr ®cn>att-
t^ättgf eitcn öer^tnbcrn \oll, Nov. 145.
Birota, jtocirdbrigcr SBagcn (1. 8.
9 C. Th. 8, 5).
Bis, jtoeimal, j. 83. iterum — nee am-
plim quam bis (1. 15 § 1 D. 42, 5); si idem
bis crediderit (1. 12 § 3 D. 20, 4); bis idem
exigere (1. 57 D. 50, 17).
Bisseztnm s. bisextum, and) bis.
Kalendas, bcr Schalttag (tnbcm bicfer
nad) ©ofar'i? 6cftimmung öor bem 6. 2:agc
ante Kai. Mart. eingcfc^obcn, unb jugleic^ mit
bicfem für ©inen Xag gerechnet wirb, fo bafe
ba^ bis, an^ 2 nQtürU(§cn iagcn beftc^t, öon
rochen ber bcm 1. aJJärj nähere aU prior
die», ber entferntere, alfo ber eigentlid^ einge»
fc^obene, aU posterior bcjeit^net »irb (1. 3
§ 3 D. 4, 4. 1. 98 pr. D. 50, 16).
Bithynia, eine Sanbfd^aft ^'leinofienö (1.
1 § 10 D. 50, 15); Bithynus, ©inwol^ncr
bcrfclben (Gai. I, 193).
Blaesus, unbeutlic^ rebenb, ftam*
mclnb a. 10 § 5 D. 21, 1).
Blandiri, fc^mctc^eln (1. 3 § 2 D. 26,
7. 1. 12 C. 8, 40) sibi bl. fic^ tänfc^cn (1. 3
§ 2 D. 26, 7). — blandus, fc^meic^le-
rif(^,öerfül^rertfd^:bl.ora<i(mepudicitiam
adteinptare (1. 15 § 20 D. 47, 10) {hlandiUae,
©(^meit^clcien (1. 1 § 2 C. Th. 8, 16).
Blasphemia, Säfterung, Spott (Paul.
V. 4 § 15).
Blatta, Purpur (1. 1 C. 4, 40. 1. 13.
18 C. Th. 10, 20); blattiarius, $nrpur^
fdrber (1. 2 C. Th. 13, 4).
Boethus (/JoTydos), ®c^tlfe, Stella
öcrtreter (1. 4 C. 10, 71).
Bombycinus, anS 6etbc: vestimenta
bombyc. G- 23 § 1 D. 34, 2).
Bona, ßebcnggütcr überhaupt 0- 49 D.
50, 16), in^bcj. 1) baS ©efammtöcrmö-
gen einer ^erfon, fjorbcrungen unb ©d^ul*
ben mit umfaffenb, fowo^I nad) ©iöilrecftt,
in^bcj. al§ GJcgenftanb bcr ©ucceffion bc^
gi^cng in bcn maö)laj^ eine^ S^crftorbcnen, ju
bcm fein Srbc ba ift, bona vacaniia (1. 20
§ 7 D. 5, 3. 1. 96 § 1. 1. 144 § 2 D. 30.
1. 1 § 1 D. 49, 14), aU befonberg nod^ prä^
torifd^em Siecht, unb jtoar: a) als Dbjcct
bcr missio in bona (1. 2 pr. 1. 5 § 2. 1. 6
§ 1. 1. 7 § 1 D. 42, 4. I. 49 D. 50, 16);
in bonis esse legatorum servand. c. (1, 14
D. 36, 4); b) ali^ Dbject ber cessio bonorum
(f. cedere s. 2); c) aU Dbjcct ber bonorum
possessio (1. 3 pr. D. 37, 1. 1. 208 D. 50,
16); bon. possessio bebeutet n&mlid) bcn Dom
$rator gcniö^rten ^efi^ bed ©cfammtnad^«
laffc^ einei? SBcrftorbcncn, unb bic bcrauf fic^
grünbenbc prätorifd^e Uniöcrjalfucccf»
fion, im ÖJcgcnfa^ beS ciöilen ©rbrec^tS, bcr
hereditas (1. 1—3 D. 37, 1); bon. possessor,
bcr Untöalfuccefjor in bcn Siat^Iaß nac^
prätorifc^em Siecht, im ©cgcnfaj bei?
ciöilcn ^h^n, bc3 heres (1. 2 cit. 1. 117 D.
50, 17). — 2) bog SScrmögen noc^ «Ibjug
bcr 8(^ulbcn, bcr 5(ctit)bcftanb eine«
)Bermögcn« (1. 11 D. 49, 14. l. 39 § 1. 1. 83
D. 50, 16). — 3) bcr Inbegriff pcwiffer
ju einem ®efammtöcrmögcn gc^öngen Ob*
jcctc, j. 33. bona materna, paterna, avita,
castrensia (1. 13 § 1 D. 29, 1. 1. 83 D. 36,
1). — 4) bic ein 5 einen JU einer S5ermögcu3*
maffe gehörigen Objcctc, j. 33. beim ^er*
fauf bcr bona cincS QJcmcinfc^uIbnerS
burc^ bcn curator bonis datus (tit. D. 42,
7. 1. 5. 9 D. 27, 10). — 5) bic ju einem
S3ermbgcn gehörigen lörpcrltc^cn Socken,
j. 33. bei bcr actio vi bonorum rapt. (tit.
D. 47, 8); in^bcf. bic im ©igent^um bc^
finblic^cn (1. 5 § 6 D. 36, 4); in bonis ali-
cuius esse, ju bcn ©igcnt^mdobjectcn einer
$crfon gehören, Wä^renb ex bonis esse öon
bcn ©o^cn gefügt »irb, bic fic^ nur unter
bcn SBcrmögcnöftüdcn befinben, o^nc ju bcn
©igent^umSobjecten ju acl^brcn, tnbcm fie
j. 33. geliehen, beponirt finb (l. 2 § 22 D.
47, 8). — 6) in bonis esse bebeutet im ältcm
Sßec^t baö nur öom $rätor, nid^t cuc^ ciöi^
rcc^tlic^ ancrfannte unb pefd^üj^tc ©i gen-
tium, baö f. g. bonttanfc^c, im ©cgcn*
fa^ Don ex iure Quiritium esse, b. 1^. bcd
öom ©iötlrcc^t oncrfanntcn ^gcnt^umö,
beg f. g. quiritcrifd^cn (Gai. I, 35. 54.
167. II, 40. 41. 88. 222. lU, 80 ülp. I, 16.
XIX, 20. XXII, 8. 1. un. C. 7, 25).
Bonitas, @üte, innerer SBcrtl^ (1. 1.
13. 15 § 1. 1. 45. 64 § 3 D. 21, 2).
Bonus, 1) gut, braö, rebHA, rc(^t*
tid): bonus vir, ein burc^ ©ittitqfcit unb
9le(^tli(^fcit auSgc^cid^nctcr Sliiann, bcffcn
©onbIungStt)cifc aU bcm 9lc(^t entfprc*
4*
Digitized by
Google
52
Bonuscula — Brutus.
d^ehb, unb bcffcn Urt^cit in rechtlichen ^in*-
gen (boni v. arbitratus s. arbitrium) aU ein
burc^au^ geredjteg unb binigcS an^ufc^en ift;
ba^cr bic ^U^brürfc: bona viro 8. honi v. ar-
bitrio convenit (1. 80 D. 17, 2. 1. 5 § 8
D. 26, 7); honi v. officio fungi (1. 4 § 1
D. 10, 2); J)ono v. committere (1. 75 pr. D.
30); in bonnm i\ remittere, bem (Srmeffen
cineg rec^tUAcn 9J?anncg anleint geben (l. 187
§ 2 D. 45, 1) ; in bctfelben ^ebeutung ifommt
ouc^ h. iucUx öor (1. 8 § 3 D. 18. 6); bei
h. paterfam. bejeit^net &. bie .t>anblung3*
Weife eine^ umfid^tigen unb orbentli^cn
^au^öaterg (1. 9 § 2 D. 7, 1. 1. 15 § 1 D.
7, 8. 1. 22 D. 40, 4); be^gt. h. fides (f. b.
8EB. 8. 5); h, mores (f. mos s. 1. b); b. causa
(f. b. 3B. 8. 8); fx)nion (et) aeqnunif bie
«Red^tlic^feit unb SBitligfeit in S3eÄug
auf richterliche ©eurtl^eihiug, j. 33. quauti
honum aequum videbitur iudid (1. 42 1).
21, 1); in quantum ex bono et aequo res
patitur (1. 1 D. 14, 5); non est hmium
aequum cmulemnari (1. 18 pr. D. 47, 10);
bono et aequo non convenit (1. 6 § 2 D.
23, 3); nee melius (nee) aequius (1. 66 § 7 D.
24, 3); e^ !ommt ouc^ bonum allein in ber
^ebeutung öou „billig" öor: 2>fo bono aesti-
mare (1. 13 § 1 D. 38, 1); actio in honum
et aequum eoncepta bejeic^net eine ber
freiem 93eurtViJwJi0 unb bem billigen
(Srmeffen be« 9tic^terss in $)infid^t ber ©in^
reben be^ ©eflagten unb ber befonbcrn llm=
ftänbe be§ gatlc« anl^eim gegebene Ä1oge j. x>.
a. a. bonae tidei (1. 8 D. 4, 5. 1. 10 D.
47, 10); im altern ^formularprocej lautete bie
Intention ber Magformel: „qiiidquid N. N.
ex bono et aequo (=: ex fide bona) dare lac.
oportet". — Ex hon. et aeq. ht\>t\\\ti enblic^
bag neuere, ouf einem geläuterten $Rec^t^be=
tüugtfein refp. auf bem er^öl)teu ^fRed^t^^gefü^l
beru^enbe Stecht (ftlage, föinrebe k.), 5. *. ex
b. et a. est iniur. actio (1. 11 § 1 D. 47, 10);
ex b. et a. oritur actio de effusis, funerana
(1. 5 § 5 D. 9, 3. 1. 14 § 6 D. 11, 7); ex
b. et a. introducta indebiti condictio (1. 66
D. 12. 6); quod ob rem datur, er a. et b.
habet repeiitionem (1. 65 § 4 eod.); ex b.eta.
exceptio accommodanda (1. 2 § 8 D. 2, 11).
— 2) uubcfledt, unbefc^olten, 5. 33. h.
opinio, guter 9t uf (1. 6 C. 5, 48]. — 8) lo-
beudtt)ert!|, ju billigen, 5. ^. b. rationc
(1. 3 § 5 D. 43, 29); dolus b. ßift, bic man
gegeu ben geinb annjenbet (1. 1 § 8 D. 4,
8). — 4) gejc^icft, tüd^tig in feinem ^c^
rufe, j. 93. b. miUs (1. 5 § 6 D. 49, 16). —
5) gut, in ^ejug auf bie ©efc^affen^eit,
ben SBert^ öon Sachen, j. ©. aeque bonum
reddere = eadeni bonitate solvere (1. 8 D.
12, 1); b. nomen (1. 1 pr. D. 14, 6. 1. 26
§ 2 D. 17, 1). — 6) ^cilfom, 5. ©. b.
renenum (1. 236 D. 50, 16), auc^ günftig,
Oortl^ett^aft, nilttic^, j. 93. quo bomm
est? (I. 8 § 11. 1. 10 § 4 D. 37, 8); occasio
ft. (I. 13 D. 1, 3); />. condicionibus vendere^
emere(%2 \. 1, 8. 1. 54 D. 21, 1); meliorem
condicionem facerCj adferre, offerre (f. me-
lior). — Bonum (Subst.), ^ujen, Sor*
t^eil, j. 93. bom) alicuius cedere, jum ^or:
t^eil Semanbe^ gereichen (1. 8 § 6 1). 15,8);
b. publicum, ba^ gemeine ©efte, ba^ öf*
fentlic^e 3Bo^l (1. 1 D. 41, 3).
Bonusoula, f leinet 93 er mögen (1. 29
§ 1 C. Th. 10, 10).
Borboritae, JBorboriani, eine fefterifc^e
eecte (1. 19 § 1. 1. 21 C. 1, 5).
B08, aftinb, Dc^fe ober Äu^ (1. 2 § 2
D. 9, 2. 1. 89 pr. D. 50, 16).
Braca (bracha s. braccaj, eine ben 93ar*
boren eigeutl)ümlid)e ^rt bon ©etnllcibern
(1. 2 C. Th. 14, 10).
Brachium, «irm (1. 12 § 1 D. 21, 1).
Brephotrophium , ?lnftolt jur fer-
näl^rung unb ©rjie^ung armer SiU'
ber (1. 22 C. 1, 2).
Breviarius, in'3 turje gefaßt; ra-
tiones brev., SRec^nung^büc^er, morin 6im
nabmen unb ^uögaben, f^orberungen unb
ecüulben furj nottrt finb (1. 26 D. 88, 8).
Brevis s. Breve (Snbst.), 9?otigen*
buc^, SWanual, 93erjieic^ni|, j. ^. bre-
vis, qui nomina continet debitorum a. con-
tractuum (1. 2 C. 10,2); hreyes debitorum
(1. 1 C. 10, 19); brti'>es quadrimenstrui s.
quadrimestres, bie 4monatlic^en ©teuerer*
l)ebung^liften, (Steuerrollcn (1. un. § 1
0. 1, 82. 1. 1 8 2 C. 10, 22. I. 8 § 8 C.
10, 28). 2)ie jäl^rlid^en Steuern mürben
nämlic^ unter ben Staifern in 8 Terminen,
alle 4 SKonate, entridjtet unb nac^ jebem Xcr»
min bie gejal^lten Steuern nebft ben Steuer-
rollen eingeliefert, cf. ^Kolter, ®cfc^ic^te b.
r. 9i\ S. 408 ff.
Brevis (adi.), 1) furj: brevi sc. tem-
pore, uac^ furjer geit (1. 48 D. 50, 17): br,
manu (f. b. S. s. 1). — 2) gering, unbe*
beuten b, menig,5.93. w.wra^breviore8(l. 6
pr. D. 49, 14); supellex br. (1. 6 § 5 B. 1, 18).
Brevitas, Äftrje, tletn^eit, 5. 93.
brev. chartulae (1. 13 C. 8, 58).
Breviter (adv.), furj, furjgcfaSt, in
Wenig 9Sorten, furjmeg, i. 93. brev.
spondere (§ 5-1. 3, 19), instituere heredes
(1. 37 § 1 D. 28, 5).
Britannia, bie ^robinj 93ritannien (1. 2
§ 4 D. 28, 6); Britannicus, biejelbc betreff
fenb: classis Brit. (1. 48 D. 36, 1).
Brundisium (s. Brundusium), ^ofcn*
ftabt in ©alabrien (1. 1 § 12 D. 14, 1).
Brutus, ein ju Anfang be§ 7. ^alixt).
u. c. lebeuber Surift (1. 2 § 39 D. 1, 2).
Digitized by
Google
Bubrostis — Caducus.
53
BubPostiB, ein giftiger täfer (1. 3 § 3
D. 48, 8).
Bubulous, einer, ber mit D(^fcn pflügt
ober fie jur «äeibe fü^rt (1. 18 § 6 ß.
33, 7).
Buceella (s. bucella), aRunbbiffen;
©robe, in gorm einer Strone gebaden, bie an
bo^ SoR ücrt^eilt tourbeu(Forcellini lexicon.)
(1. 5 C. Th. 14, 17).
Buccellarius f. bucellarius,
Bucoellatum» 3 1^» i « & ^ (f für bie 6oIbaten
(1. 1 0. 12, 37).
Buccinator f. bucinator.
Buccula f. bucula.
Buoellarius ein in gemanbeS ©rob
fte^enber ©olbot (\. 10 C. 9, 12).
Buoinator, Xrompctcr (1. 7 D. 50, 6).
Bucinum, eine GJegenb ber @tabt ^om
(L 5 § 16 D. 14, 4).
Bucula, 3Sifir eine« |)elm« (1. 1 C. Th.
10, 22); hmuUriuSj SJ er fertiger oon ^i*
firen (1. 7 D. 50, 1).
Bupreatis f. bubrostis.
Burdo, SWauIefeJ, bon einem ^engfte
unb einer (Sfelin (1. 49 pr. D. 32).
Burgus, geftung, gort, ßaftell (I. 2
§4 C. 1,27); burgarius, geftunggfoJbat
(tit. C. Th. 7, 14).
Bustum, ^egrdbnigpla^, ^rab (1.5
C. 9, 19).
Byblius, au3 ©^b!u«, einer <Stabt in
^Pnijien (1. 1 C. 10, 39).
Byrrhus, ein bunlelfarbige^ Dberfleib für
6cIoben 0- 1 § 2 C. Th. 14, 10).
Byssicus, au^S^ffu«, einer fe^r feinen
Slrt glac^, gefertigt (\.U § 7 D. 39, 4).
Byzacium, ein ^iftrict in ?(frica (1. l
§ 12 C. 1, 27); Byzacetm provincia (1. 12
C. Th. 8, 7); Byzaceniy bie ©inloo^ner ber
^robinj (1. 29 C. Th. 11, 1).
C.
Caballatio, gourage (1. 14 C. 12. 37).
Caballus, @aul, fioftpf erb (1. 15 pr. D.
33, 7).
CaccabuB, ÄO(^topf (1. 18 § 3 eod.).
Cadaver, iieit^ncm^Seic^eisi cadaveri
iniuria /i« (1. 1 § 4. 6 D.47, 10); cadavera
spoliare (1. 3 § 7 D. 47, 12).
Cadere, 1) Jollen, ^erabfoHen, ein*
foHen, j. S3. si aed^s ceciderint (1. 22 pr.
D. 39, 2). — 2) im Slriege foHen, blei*
\itxi (1. 18 D. 27, 1). — 3) causa cadere,
fad^fällig werben, t.% einen ^rojeg ber=*
liercn, namentüi^ in golge proijeffualer S3er*
fc^en (§ 33 I. 4, 6. 1. 95 § 11 D. 46, 3).
4) fallen, fommen, gerat^en, j. ©. cad.
in patriam pot. (pr. 1. 1, 12), in servitutem
(1. 27 § 1 D. 34, 4), in causam pignoris,
oerpfänbet fein (1. 29 § 1 D. 20, 1); res in
furti cUium cadit, eine ©ai^e toirb furtiva
(§4 1. 2, 6); in commissum cadere, bem
giöcuö verfallen (\. 16 pr. D.39,4); ba§-
felbe bebeutet in casum cadere (1. 5 C. 10,
11). -- 5) befallen, treffen, (ic^ be^ie*
ben, 5. SO. cadit in aliquem metus (1. 6
D. 4, 2), ignorantia (1. 15 § 1 D. 18, 1),
scieniia 0- 2 § 5 D. 38, 15), poena (1. 12
§4 D. 48, 2), mmen (1. 164 pr D. 50, 16),
obligatio (1. 22 pr. D. 50, 17).— 6) unter
ettoa« fallen, begriffen fein, in ettoaS
einfc^lagen, 5. ©. cad. in »/»ecieiw aliquam
(1. 5 pr. D. 22, 2. 1. 13 § 2 D. 24, 1. 1. 7
8 1 D. 33, 10), in rationem legis Falc. (1.
30 pr, D. 35, 2), in legatum, fidcicomm. (1.
69 eod. L 19 § 3 D. 36, 1), in crimen doli
(1. 1 § 5 D. 44, 7), in quaestionem (1. 1
§ 1 D. 49, 1), in edictum H. 20 § 1 D. 40,
12), sub appellatione (1. 10 § 15 D. 38, 10).
— 7) cadens = aidtteum s. 2 (1. 5 C. 10, 10).
Caducaria lex f.
Caducus, 1) herabgefallen, j. ^.
glans cad. (1. 30 § 4 D. 50, 16). — 2) ca-
ducum im eigentlichen engeren ©inn be»
beutet noc^ ber lex lulia et Papia Popaea,
au^ lexlul. caducaria genannt (ulp.XXVIII,
7), ba^ienige im 2:eftamente §inter*
laffene, loa§ bom §onorirten entweber
wegen fel^lenber ©apocität, namentlich wegen
@^e=» ober ^nberlofigfeit, ober weil er t)or
ber Xeftament§eröffnung resp. bor bem @rb»
fc^aftiJantritt ftirbt ober feinen ©rbt^eil au§*
fc^lägt, ober weil bie ©ebingung, unter wel*
c^er er l^onorirt ift, wegfällt, nic^t erwor*
ben werben !ann, unb welche«. Wenn er
feine (öubftituten ober coniuncti ^at, unb
ber Xeftator feine ^efcenbenten ober ^Ifcen^
beuten bis jum 3. ®rab ju ©rben eiugefe^t,
welche e3 in biefem galle binbiciren founten,
urf|)rüngli^ bom ^lerar, feit ©aracaUa bom
giScuS Oinbicirt würbe (caduoorum vindi-
catio); na6) ber lex lul. gingen bem ?lerar
aud^ nod^ biejenigen |u ferben eingefeftteu
^erfonen, unb nad| biefen biejenigen Segatare
bor, welche IHnber Ratten, bie heredes unb
legatarii patres, )a)a^ fpäter binWegfiel (Gai.
II, 206. 207. Ulp. 1, 21. XVir. XXIX, 17.
XXIV, 12. XXV, 17. Vat. § 195. fr. de
I. F. § 3. 1. un. C. 5, 51 cf. Sluborff
über bie caducorum vindic. iu ber Qeitfc^r.
f. gefc^ic^tl. Slec^tSW. VI 3lbl|.6); Suftinian,
welcher bie caduc. vindic. ganj aufhob, ge^
beult noc§ eineö Unterfc^iebeS iiwifc^en cadu-
cum unb in causa caduci, inbem er ben le(»
Digitized by
Google
54
Cadiis — Calcariensis.
tetn ?lu^bru(f auf bie gättc bejie^t, too bcr
^onorirte nad) bcr ^cftament^crric^tunQ, aber
noc^ bei Sebjciten bc« XeftatorS ftirbt
ober bie ^ebinguitö iocöfäHt (1. un. C. cit.). — •
3) TOcS, toaS bcm gigcuS öcrfäUt (res
vacans), 5. ©. &omi, hereditas cad. in Srättcn,
tpo bie (grbfc^oft tüegcn Snbignitöt beS ^0*
norirtcn bcm giöcu« ^eimfällt (i. 3 D. 28, 4,
l. 9 D. 29, 5. 1. 2 § 2 D. 29, 6); dos cad.
(1. 38 § 1. l. 61 D. 23, 2); lihrarü cadu-
conm, bie ^uc^^Itcr über bie bem fjiöcu^
öerfattcnen ®ütcr (1. 7 D. 50, 6),
Cadus, eilt aScingcfäg, cttoa %l(i\6)t (1.
15 D. 33, 6).
Caecatus mmte, berbicnbet (1. 5 C. Th.
16, 7).
Caecitas, «linbl^cit (1. 1 C. 10, 51);
S3etblenbun0:araritta€caec. (1.3 0.11,11).
Caecus, blinb (1. 1 § 8 D. 3, 1. 1. 73
pr. D. 23, 3. 1.3 § 9 D. 29, 5); oerblen-
bct (1. 6 C. Th. 9, 38).
Caedere, l^auen, (erlagen: a) ^43äume
abbauen, falten, ®ra§ mä^cn (1. 9 § 7
1. 48 § 1 D. 7, 1. 1. 5 pr. 1. 7 D. 47, 7),
ruta et caesa (f. ruta); b) ©teinc ^auen,
brechen (1. 9 § 2 D. 7, 1. 1. 8 pr. D. 23,
5); c) fd^Iagen, |)rügcln (l. 27 § 17 D.
9, 2); saxis c, mit ©teintütirfen bejc^äbigen
(1. 27 D. 47, 10); d) erfc^Iogcn, tobten
(1. 51 pr. eod. 1. 3 C. 9, 16),
Caedes, Xöbtung, SRorb (1. 1 C. 9, 1.
1. 6 C. 9, 12).
Caeduus, tum ^oljfc^lag geeignet,
fc^lagbor, 5. 6. silva caed. (1. 30 pr. D.
50, 16). 1. 9 § 7. 1. 10. 48 § 1 D. 7, 1).
Caelare, mit gignren in ^olber^abe*
ner «rbeit öerjicren (1. 19 § 11 D. 34,
2);cae/atwra, boIber^obcne3lrbeit,35og*
relief (1. 13 D. 13, 1).
Caelebs Ccodebs), unöcrl^eiratlftet,
e^eloö, nur öon Scannern gcfogt, un^»
betoeibt; caelihatus , e^elofer ©tanb
eine« SRanne« (GaL II, 111. 144. 286. ülp.
VIII, 6. XVII, 1. XVll, 3. 1. 3 C. 6, 40.
tit. C. 8, 57).
Caelestis, 1) l^immlifc^, öom §immcl
lommenb, j. 33. aqua cael. (1. 1 pr. D.
39, 3); poenae cael. (1. 35 § 5 C. 8, 53).
— 2) öom Äaifer au^ge^enb, laiferli^,
*. ©. oraculum cael. (1. 10 C. 1, 2). — 3)
(subst.), eine ®5ttin ber ßartbager (Ulp.
XXII, 6).
Caelicolae, §immel3anbeter, eiuele^e*
rifc^e ©ecte (1. 12 C. 1, 9).
Caelibatus f. caelebs.
Caelitus (adv.), 1) t)om §immel, Don
(äJott: cael. infma sanctitas (1. 4 § 2 C.
Th. 16, 6). - 2)öon faiferl. ^Dlajcftät,
j, Sß. cael. impetrare gradum, dignitatem
(L 2 C. 12, 25. 1. 10 C. 12, 40),
Caelius Sabinus, Surift jur S^it be«
Stai\tx^ SJe^pafian, ein ©abinioner, 3«tgeuoffe
beg ^roculeaner^ ^Jegafu^ (l. 2 in f. D. 1, 2)
Caelum, 1) ^immel (1. 7. 8 D. 45, 1)
— 2) ßuft, Suftraum, j. ©. cael. qaod
supra solum intercedit (1. 1 pr. D. 8, 2);
omne caelum supra locum^ caeli inensura
(1. 21 § 2. 1. 22 § 4 D. 43, 24); caelum
agri (1. 13 § 6 D. 7, 1).
Caementum, 33ru(^ftein, SRouerftein
(1. 23 § 7. 1. 39 pr. D. 6, 1. 1. 17 § 6
D. 19, 1); caementicius, barau« gebaut, ba»
mit ouSgemouert: fundamenta caem. (1.
57 D. 19, 2); rivus caem. (1. 3 § 1 D.
43, 21).
Caenaculum f. cenactilum,
Caenum, Äot^ Q. 26 § 3 D. 41, 1).
Caerimonia, religiöfer ®ebrauc^ (I.
5 C. 3, 12).
Caesar, 3"'i<^'wc in ber gulifc^cn goniilic
(1. 2 § 44. 48 D. 1, 2. 1. 1 pr. D. 29, 1.
I. 3 pr. D. 47, 21); ba ber crfte römif(^e
Jifaifer borou« ftammtc, überl^au^pt ©ejcid^nung
be« taiferg (1. 8 D. 1, 18. 1. 1. 3 D. 1, 19.
1. 13 D. 22, 3. 1. 28 § 7 D. 48, 19); unb
beg befignirten 9iaci^foIger3 unb SWitrc*
genten cineö ÄaiferS (1. 7 C. 9, 18).
Caeaarianus, 1) foifcrlicb , j. ^. prae-
dia, metalla Caes. (1. 3 § 1 D. 1, 19. 1. 6
§ 2 D. 48, 13); Caesariani (Subst.), foifcr-
lic^e gigcaI*53eomte, »elc^e inSbef. bie bem
giScug üerfallenen ®üter einjujic^en Ratten
(1. 5 C. 10, 1. tit. C. Th. 10, 7. — 2) =
Caesariensis (1. 12 C. 6, 58).
Caesariensis, bie ©tabt Säfarea be«
treffenb: colonia Caes. (1. 1 § 6 D. 50, 15);
Caesarienses, bie (Sintpo^ner berfelben (1.
8 § 7 eod.); adwcatio Caes. (1. 30 C. 2, 3).
Caespes f. cespes.
Caeterus f. ceterus.
Caius f. Oaius.
Calamitas, ©d^aben, Unfall, Un«
glüdf (1. 5 § 2 D. 1, 5 1. 2 § 8 D. 2,
II. 1 36 pr. D. 40, 5); calamttosus: a)
©d^aben anric^tenb, Unglütf brin^
genb: tempestas cal. (1. 15 § 2 D. 19, 2);
b) ungtücflicb, clenb (L 19 § 1 D. 1, 18).
Calantica f. calautica.
Calatus, jufammenberufcn: cal. co-
milia (f. b. fe.).
Calautica, ein Äopfpu^ für grauen: ^an*
be (1. 25 § 10 D. 34, 2).
Calcare, 1) prcffeu, feltern (1. 25 D,
19, 1). — 2) ^intenanfetcn, berac^ten,
beriefen (1. 2 § 4 C. 12, 7. — 3) t}tv^
nickten, aufV^en (1. 7 C. Th. 4, 4).
Calcaria, Ä'alf^ütte: in calc. damnari
(l. 8 § 10 D. 48, 19).
Calcariensis, Slallbrenner (1. 37 C. Th.
12, 1).
Digitized by
Google
Galceamentum — Calumniari.
55
Calceamentum, oaloearium, calcea-
tos f. calciamentum , calciariumy caldatus.
Caleiainentum s. calceus, ©c^ul^ (1. 25
§ 4 D. 34, 2); forma calcei, fietftcti (1. 5
§ 3 D. 9. 2. 1. 13 § 4 D. 19, 2).
Calciarium» (Selb )u ©(^ul^tver!, ald
^egenftanb tooti »crmäc^tniffen (1. 8 § 14 D.
2, 15. 1. 21 D. 34, 1).
Caldatus, mit ©c^ul^toer! belletbet
(L 3 § 3 D. 1, 15).
Calcitrosus equus, ein $ferb^ ha^ 5U
l^iöen pflegt (1. 1 § 4 D. 9, 1).
Caloolator, Utd)ntx, SUcd^cnmeifter
0. 7 § 5 D. 38, 1. 1. 1 § 6 D. 50, 13).
Caloulua, 1) 33ere$nun9, j. Ö. conir
wMni caic. suhici, calculi canfusio (1. 11 §
6. 7 D. 35, 2); calculum »ubducere, ju*
fammenrrc^nen (1. 8 D. 16, 3); error cal-
culi, a^nungiJfel^Iet 0- 1 § 1 I). 49, 8. 1.
10 D. 50, 8). — 2) richterlicher ober Wiebd'
riAter!t(^^ni?fpruc^,Urt]^ett,@rfennt*
ni|, j. Ö. calculum ponere pro actore (1.
5 pr. C. 2, 55); detericr calc. (1. 4 C. 5,
59).
Caldus {. calidus.
Calefacere, erm&rmen, ^cig motten:
aquam calef. ad potandum (1. 18 § 3 D.
D. 33, 7); ^eijen: calef. thcrmas d. 131
C.Th. 12, 1); calefactiOy ^eijung: balinei,
thermarum calef. (1. 35 § 3. 1. 55 § 3 D. 32.
a. 1 § 2. 1. 18 § 5 D. 50, 4).
CiJendae f. kalendae.
Calendarium, kalendarium, ©c^ulb»
hndi, in toelc^ed bie augenftel^enben (Selber
nebfl bem ©ctroge ber S^n\tn eingetragen
timrben: cal. facere, ein ©c^ulbbnc^ anlegen
(L 88 pr. D. 31), exercere, (Selber jin^bor
OHdlei^ (1. 34 § 1. 1. 41 § 6 D. 32); ha»^
felbe bebftttet pecuniam in cal. (conjvertere
(L 91 pr. eod. 1. 39 § 8 D. 26, 7); pecuniae
kalendario i. e. nominibus factenais desti-
natae (l. 64 D. 32) ; instrumenta calendarii,
bie Urfitnben über bie im Cal. eingetragenen
gorberungen (1. 41 § 6 eod. 1. 27 § 3 D.
33, 7); actio cal., bic Äfoge barauS 0. 39
§ 14 D. 26, 7, tjgt Gai III, § 131); usus fr.
cal., ber Shegbrauc^ an ben im Cal. loer^eic^«
«eten (£opitatien (1. 37 D. 33, 2); curatio
caL, bic gü^runa be« ©c^utbbuc^S, j. 33. für
eine (ötobtgcmeinbe (L 18 § 2 D. 50, 4); cm-
nrtor cal. 0. 12 § 4 D. 50, 8).
Calidus, toarm, ^eig: aqua cal. (1. 1
§ 13 D. 43, 20).
Caligatus miles, gemeiner ©olbat^
io aenannt t)on ber ^rad^t einer ^rt ^aib*
Wefeln, caligae (1. 1 pr. 1. 2 pr. D. 3, 2.
L 9 D. 48, 3. 1. 21 J>, 5, 4).
Calix, fttld) 0. 13 pr. D. 33, 7).
CallainuB, callais, ein blaggi^ner (Sbel«
Ni (L 16 § 7 D. 39, 4).
Oalliditas, Sc^Iau^eit, Slrglift (I. 1. 3
D. 4, 1. 1. 1 pr. § 2 D. 4, 3).
CalliduB (adi.), oallide (adv.), fc^lau,
l^intertiftig, j. ^. call, commentum (1.20
D. 3, 2. 1. 9 D. 27, 9); call, conrersatio
(1. 31 § 1 D. 42, 5); callide circumvenire ad-
versarium (1. 31 D. 4, 8) ; si quid call, ad-
missum est (1. 2 § 8 D. 47, 8).
Callinioum, ein fefter ^la^ in 9Kefopota*
mien (1. 4 C. 4, 63).
Calllstratus, gurift unter Stpt. ©eberu«
unb ?tntoninuS (£aracaßa p. 38 D. 1, 8 1.
3 D. 1, 19).
Calor, ^ije, heftige ^lufregung, ßei-
benfc^aft, j. ö. c. iracundiae (1. 3 D. 24,
2); iuvenilis c. (l.#4 C. 5, 59).
Calpumia, "Sllamt einer lex, tt)oburd^ bie
legisactio per condictionem onf alle res
certae auSgebe^nt hJurbe (Gai. IV, 19).
Calumnia, (]^^icane, menn man miber
beffere« SBiffen unter bem ©ci^cine be3 Ued^t^
geaen Semanb ?tnfprüc^e geltenb mac^t, in^
bef. eine (£tt)il!tage ober ^riminalanHage gegen
i^n erbebt, um fic^ einen ®eh>inn ober 3enem
einen Slac^t^eil jujufü^en; —per cal. nego-
tium alicui facere, begießt fid^ über^upt auf
iebe aud (S^icane t)orgenommene ^nblung,
unb in^bef. auf ba« ^erniicfeln tn einen
(S^iniU ober (Sriminalprojeg (§ 25 1.4,
6. 1. 1 pr. § 1. 1. 3 § 3 D. 3, 6); cal. eius,
qui temere controoersiam movit (1. 39 § 1
D. 40, 12); calumniae causa litem insti-
tuere (1. 10 D. 5, 1); per cal. in im vocare
a. 4 § 1 D. 2, 7), actionem instituere (1 43
D. 47, 10), petere hereditatem (1. 43 D. 5,
8), satis petere (1. 3 § 1 D. 36, 4), ventris
nom. in poss, mitti (1. 15 — 18 D. 3, 2. 1. 1
§ 2 D. 25, 6.: „per cal. in poss. fuisse
videtur, quae sciens prud^nsque se prae-
gfiantem tum esse volait in poss. venire") ;
de 8. pro cah iurare, jc^wörcn, baß man
nid^t aui^ S^icane l^anble, ben @ib t)or ®e«
fäbrbe leiften (§ 1 I. 4. 16. 1. 7 pr. 1. 13 §
3 D. 39, 2); iusiurandum, iuramentum de
cal, propter cal. dandum (1. 34 § 7 D. 12,
2. 1. 1 C. 2, 58) ; actio calumniae, ^lage tue*
gen be« burc^ bie (S^icane eines ^nbern er*
littenen Sd^abend, meiere nac^ ölterem 9lecbt
bem «erlebten juftanb (§1 I. 4, 16); m
iudicio publico calumniae causa quid fecisse
iudicatus (1. 1 pr. D. 3, 2) ; calumnia notatus,
mit bem Sc^anbflecf einer fälfc^Iic^ erl^obenen
«uHage bel^aftet (1. 4 D. 48, 2).
Calumniari, 1) eine ca/umntabegel^en
(1. 1 pr. § 1 ff. D. 48, 16: ,cal. est falsa
crimina intendere^J; cal. aliquem, ^^man*
ben fälfcfilic^ eine« 5Berbrec^enS auflagen (1. 7
§ 3 I). 48, 2) ; calumniandi animo negotium
instituere (1. 10 D. 5, 1). — 2) gHec^tSbeftim-
Digitized by
Google
56
Calumniator — Cant are.
mungen nnffentlic^ falfd^ auflegen, ha^
9led^t toerbrc^cn (1. 19 D. lü, 4).
Calumniator, Calumniatrix, to et eine
calumnia begel^t (tit. D. 3, 6. 1. 1 § 14
D. 37, 9. 1. 1 § 2 D. 48, 18. 1. 233 pr.
D. 50, 16: ,Cal. appellati sunt, quia per
fraudem et frustrationem alios rexarent
litihusV'
Calumniosiis, 1) (Subst.) = calurnnw-
tor (1. 3 D. 48, 16). — 2) (adi.) a) auf
e^icane beru^enb, j. ©. cai. actio (1. 6
C. 5, 37), accusatio (1. 14 § 7 D. 38, 2);
calutun. mfiimi&t4^ insectari innocenteR (1.6
§ 2 D. 1, 18); in potestate calumn. adver-
sarii esse, ber (S^icanc be« ®egnet§ übcrioffeit
fein (1. 11 § 1 D. 2, 1); calumnioite (adv.),
ou§ e^icanc (1. 8 pr. D. 46, 5); b) ba«
9le(^t öcrbrel^cnb: adnotatio cal. (1. 82 §
2 D. 31); c) bcft^tmpfenb: cal. inofficiosi
actio (1. 12 C. 3, 28).
Calvi, tdufdbcn: si calvitur, ein 'üu^^
btucf bc« S^b\^aitlqe\t^, tpeld^er burt^ mo-
ratur et fru»tratur erftärt tpirb (1. 233 pr.
D. 50, 16).
Calvislana actio, bie $^Iage be^ einen
(Jrcigeloffencn ah intestafo beerbenben $o*
tronS, mittelft »cl^er berfelbe bie öom li-
bertus in ber ?tbfic^t, bc« @rbre(^t beö ^ßo»
tron« 5U öerfürjen, gefc^e^enen S^ er äuge«
rungen anficht (1. 16 pr. D. 37, 14. 1. 3
§3 D.38,5); ftotb ber libertus mit §inter*
laffung eine« 3^eftamentö, fo fanb ju bem*
felben 3*^^ ^^^ ^'c^to Faviana ftatt (1. 1
§ 27. 1. 3 § 2. 1. 4. 5. 7. 11 eod.); quasi
per Calvis. vel Fav. act. rcfdnbirt ber arro*
girte Unmünbige bie Dom ^(boptibüater
jur ^erfürjung ber bem Unmünbigen gebül^*
renbcn Quarta D. Pii gejc^el^cnen ^eräuße*
mngen (1. 13 eod.).
Calx, 1) ^fc^fCf §wf: calce perciitere,
calcem reicere, hinten au«(d^togen (1. 1 § 4
1. 5 D. 9, 1). — 2) Äalf: ins calcüt co-
quendae (1. 1 § 1. 1. 5 § 1. 1. 6 § 1 D. 8, 3).
—3) 6nbe ber fiaufbol^n, gicl: ad cal-
cem miUtiae pervenire (1. 10 C. 12, 23).
Camelarius, ^uffel^er über bie öf*
fenttid^en ^ameele; camelasia, baö ?[mt
eine« foI(^n (1. 18 § 11 D. 50, 4).
Camelus, Äomeel 0- 2 § 2 D. 9, 2).
Camera, ©en^ölbe (1. 19 § 1 D. 8, 2).
Campania, fianb^aft Unteritalienä (1. 7
12C.Th. 11, 28); Campanus. campanif(^:
Vitium Camp. (1. 74. 75 § 2 D. 45, 1) ; Cam-
pani, bie ^nmo^ner ^m|)aniend (1. 1 § 1
D. 50, 1).
CampanuB, Surift Aurgcit .t»abrion§ (1.
47 D. 38, 1. 1. 34 § 1 D. 40, 5).
Campus, gelb, ebener ^lo^^ incampo
publica ludere (l. 2 § 9 D. 43, H); c. Mar-
tiu8 (f. b. ».).
Camum, ein ®eträn! ou§ ®erfte unb
©eeren bereitet (1. 9 pr. D. 33, 6).
Canalls, l)9tinne, (£onoI (l. 15 D. 19,
1. l. 3 § 2 D. 43, 21). ^2) ©trage jnm
Sauren (l. 2 § 1 C. Th. 6, 29. 1. 15 C
Th. 8, 5).
Canoellare, ettt)a§ @(e{(^riebeHe$ burd^»
ftreic^en, j. ©. testamentum (1. 2 D. 28,
4. 1. 15 § 1 D. 29, 1), chirographnm (}.2A
D. 22, 3); pro canccUato haberi (1. 47 § 1
D. 2, 14).
Canoellarius, ©anjieibeomter, 8e'
cretär (1. 3. 5. 8 C. 1. 51).
Cancellus, 1) ®itter, ©ittcrtpr (1.9
8 1 D. 43, 24). — 2) 6c^ran!e (1. 8 C.
Th. 1, 12).
Candelabrum, Sompcngeftell, ?trm*
Icud)ter (1. 3 pr. D. 33, 10).
Candidati, 33enjerber um öff entlid^e Remter,
cand. Principis, bie Beamten, n>eld)e bie
faiferlic^cn Schreiben unb Sieben im ©enot
öoriulcfcn batten (1. 1 § 2. 4 D. 1, 13).
Canis, «)unb (1. 2 § 2. 1. 29 § 6 D.
9 2).
*Caiinaba, $anf (1. 1 § 12 D. 14, 1).
Cannabis f. cannaba.
Canon, 1) ©a|ung, Siegel: can. ecck-
siastici (1. 12 § 1 C. 1, 2). — 2) iä^rli(^
auf ©runbbefi^ ^aftenbe unb für bie feenujung
öon ©mnbftücfen ju entrid^tcnbe 5lbgobe,
j. ©. für bie 83cnu^ung ber in Grbpac^t
erhaltenen faiferli^en $rit)atlänbe-
reien, c. patrimondlis (1. 7 C. 11,59. 1.2
C. 11, 66), fowie überhaupt ber emp^^teu*
ticarif c^en ©runbftücte, c. emphyteuticus
(l. 3 C. 4, 66); für ben ^efij ftäbtifc^er
®üter, c. eivilvt (1. 5 C. 11, 70. 1. 6 C.
7, 39) ; ber iä^rlid)c 2:ribut^ c. annitersariusy
ber jübifc^en ©Qnogogen (1. 17 C. 1,9);
c. rei privatae, Abgabe an ben fatf erliefen
@^at (1. 3 C. 10, 75), Qud) c. largitional
titidorum (tit. C. 10, 23); c. metaUicus^ W>''
gobe für öergtoerfe (I. 2 C. 11, 7); c. aura-
rius, Abgabe on ®clb (l. 10 C. 10, 48), c.
frumentarius, in betreibe (tit. C. 11, 23),
vestium, in Mcibern für 8olbaten (1. 1. 2
C. 12, 39).
Canonicus, bie öeiftung orbentlic^er
9(bgaben betreffenb, toa^ regelmäßig p
entrichten ift, 5. 1Ö. canon. indictionis tri-
butum (1. 4 C. 12, 10); can. poisitationes
(l. 2 C. 12, 61).
Cantabrarius, gabncnträgcr (1. 2 C.
Tb. 14, 7).
Cantamen, ^ e f a n g : niagica cantamina
(1. 6 C. Th. 9, 16).
Cantare, fingen, abfingen ober ^er«
fagen (1.15 §27 D. 47, 10).
Digitized by
Google
Cantharis — Gapitalis.
57
Cantharis, {^antfc^e fliege (L 3 § 3
D. 48, 8).
Cantharus, gigur^au« tocl^cr SEBoffcr
Ipringt (1. 41 § 11 D. 30), an einem ®<)rtng*
brunnen.
Canticum, ©c^mäl^Iicb (Paul. V, 4
§ 15. 16).
Capaoitas, 1) bie ^^l^igfeit, ettoad
in fi(^ aufzunehmen, in {id^ AU faffen:
eapacitati alicui parata vasa (Paul. III, 6
§ 86); (äJeräumigfeit (1. 2 C. Th. 13, 9.
1. 53 C. Th. 15, 1). — 2) bie gä^igfeit,
au# einem Xeftomcntc ju ernjcrben (1.
55 § 1 D. 31. 1. 1 pr. C. Th. 9, 42. Ulp.
XVI rubr.). — 3) gaffungSüermögen,
einfielet (1. 1 § 1 C. 1, 17).
Capax, 1) öberl^au^t fä^ig ^u tUoai,
j. ©. auditus capaces muti (1. 67 § 3 D. 36,
1); fluvii cap. naves (1. 1 § 12 D. 14, 1);
inSbcf. ttnrb c3 üon bet Sfäl^igfeit, einen be*
ftimmten ® iHen au faffen, gebraucht, j. ©.
capax consüii (1. 8 § 1 D. 29. 2), doli,
culpae (1. 23 D. 47, 2), iniuriae CfaciendaeJ,
furandi (1. 5 § 2 B. 9, 2. 1. 111 pr. D.
50, 17). — 2) fällig, titoa^ ju erwerben
ober in @nH)fang ju ne]^men, j. ©. cap.
obUgationis, solutionis, fällig, einSforberungS*
rec^t §u ertocrben, SaMung onjunel^mcn (1. 12
D. 45, 3. 1. 98 § 7 D. 46, 3). - 3) in^bef.
fö^ig, aud einem Xeftomentc cthJoSju
erto erben (1. 29 D. 34, 3. 1. 10 C. 6, 23);
portionis capax (1. 8 C. 6, 59) ; nullius cap.
a. 81 D. 28, 5).
Capere, 1) in fein Vermögen auf*
nehmen, ertuerben (1. 71 pr. D. 50, 16:
,capere cum effedu accipitur — ideoque
non videtur quis capere, quod erit resti-
tuturus". 1. 51 D. 50, 17: non videtur cepisse,
qu i per exceptionera a petitione removetur
(1. 13eod.) ; cepisse quis mtellcgitur, quamvis
cdii adquisiit (1.140 D.50, 16); in«bef. tuirb e«
gcbrau(|t: a) oom (Erwerbe be« (gigentl^umli
burc^ @rf iftung, j. ©. per longum tempus,
longo, ampliore tempore, per longam, diu-
Ünam possessionem, possidendo rem 8. do-
mimum cap, (1. 5 pr. 1. 12. 1. 15 § 16. 26.
D. 39, 2. 1. 3 § 3. 23 1. 26. 36. B. 41, 2.
1. 10 § 1. 1. 21. 23 pr. B. 41, 3); usu cap.
(1. 28 eod. I. 2 § 6 B. 41, 4); beider capu^,
erfi^ung 0-48 § 1 B. 41, 1. 1. 4 § 1
D. 41, 4); b) toom ©rtoerbe oug einem
Xeftamcnte, j. ©. cap. hereditatem (1.63
pr. D. 28, 5. 1. 12 § 1 B. 37, 1), kgatum
(L 24 § 12 B. 40, 5); (ex testam.) cap.
posse, cap. prohiberi legibus (Gai. 11, 111.
286. ülp. XXII, 3 1. 11 B. 28, 6. 1. 128
B. 30. 1. 10 § 1 B. 84, 9); usque ad cer-
tum modum cap. posse (1. 27 B. 22, 8) ; so-
\xdum, totum cap. (non) posse, solidi capi-
endi ius (ülp. XVII, 1. 1. 73. 79 §3 B. 28,
5. l. 55 § 1 B. 31); partem cap. (1. 42 eod.);
ius capiendi (1. 2 § 2 B. 49, 14); non capi-
ens, ertoerbSunfäl^ig (1.46 B. 5,3. 1.43
§ 3 B. 28, 6. 1. 59 § 1 B.85, 2); nihil
ex testam. videtur capere, qui tantum ero-
gat, quantum accipit (1. 122 § 2 B. 30);
c) t)on icbem bur(^ einen 3^ o b c 3 f a U beran»
labten, barauf fic^ grtinbenben ©rmerb: mortis
causa capere, m. c. capio (1. 31 pr. B. 39, 6:
„m. c. capitur, cum propter mortem ali-
cuius capusndi occasio öbvenit, exceptis his
capiendi figuris quae proprio nomine ap-
pellantur.'» 1. 8 18 pr. § 3. 1. 21. 22. 31 § 2.
1. 35 pr. 36 eod. — 2) über^oupt ergreifen,
nehmen, empfangen, j. S3. cap. donum
(1. 18 B. 1, 18), dignitatem (1. 6 pr. B. 50,
4), WMwerrtcivilia (1. 18 B. 50, 16), fructus
(1. 31. 203 eod. 1. 2 B. 22, 1), alimenta
(1. 4. 11 B. 34, 1), vectigal (1. 17 § 1 B.
50, 16), initium, 31nfang nel^men, statum
erentus, (grfolg |aben (1. 201 B. 50, 17),
interpretationem, erflärt merben (1. 168 § 1
eod.) — 3) megnel^men, in Befc^lag
nel^men: cap. Ifona alicuius (1. 5 C. 10, 1);
pignus, rem pignori s. pignoris iure cap. (1.
15 § 2. 4. 7 B. 42, 1); capio (pignoris), «b=»
pfänbung (Gai. IV, 26. 28. 1. 15 § 4 B.
42, 1. 1. 2 C. 10, 21. 1. 2 C. Th. 11, 9).
— 4) einnehmen, befe^en: loca ab ho-
stibus capta (1. 86 B. 11, 7). — 5) fan^-
gen, j. ^. ah Iwstibus capi (1. 4 § 3 B. 1,
5); cap. animalia (1. 1 § 1. 1. 3 B. 41, 1).
aquam, SBaffer auffangen (1. 19 B. 8, 2);
amore capi (1. 2 § 24 B. 1, 2). — 6) be*
trügen, hintergehen (1. 3 § 4. 1. 9 § 2.
1. 11 § 2—4 B. 4, 4. 1. 116 § 1 B. 50,
17). — 7) berauben, j. 99. lumimbus cap-
tus (1. 17 pr. B. 50, 1); mente captus (l.
17 B. 28, 1). — 8) faffen: certam men-
suram cap. (1. 6 § 4 B. 19, 1); aud^ Dom
aeiftigen Söffwng^bermögcn unb ber 9®itteng*
fä^igfeit gebraucht; cap. intellectum (1. 1
§ 3 B. 41, 2), dolum (1. 15 B. 40, 12). —
9) annel^men, julaffen, j. ^. res capit
restitutionem (1. 9 § 4 B. 4, 4).
Capessere, erlongen, crmerben (I. 1
C. 8, 57. 1. 2 C. 10, 33).
Capillus, ;paar (1. 39 B. 47, 10).
Capio f. capere.
Capistrum, ^^alftcr (1. 1 § 5 B. 16, 3).
Capital = crimen capitale, ein mit
Xobcgftrafc bebrol^teS SBerbrei^cn (l. 6 § 6 B.
49, 16).
Capitalis, 1) ben ^erluft he^ caput einer
$erfon, b. ^. be^ Sebend, ber ^xcitiext
ober Sibität, betreff enb (cf. caput s. 4),
§. ©. res cap. (1. 2 pr. B. 48, 19: „rei
cap. damnatum sie accipere debemus, ex
qua causa damnato vel mors, vel etiam
civitatis amissio vel servitus contingit.** (1. 4
Digitized by
Google
58
Capitatio — Caput.
pr. D. 2, 11. 1. 13 D. 37, 1); publica tu-
dicia cap. (1. 2 D. 48, 1: ,yCapit. sunt, ex
quibus poena mors aut exilium est, h. e.^
aquae et ignis interdictio: per has enim
poenas eximitur caput de civitate — non
capit sunt, ex quibus pecuniaria aut in
corpus aliqua coercitio poena est"); cap.
fraudem admittere est tale aliquid delin-
quere, propter quod capite puniendus sit
(1. 23 § 2 D. 21, 1); crimen, maleficium
cap. a. 1 § 6 D. 3, 1. 1. 18 § 2 D. 48, 16.
1. 8 pr. D. 48, 18); cap. accusatio (1. 1
8 13 D. 48, 16), quaestio (1. 6 C. 9, 41),
actio (L 5 D. 2, 9), causa (1. 103 D. 50, 16),
coercitio (1. 200 eod.), poena (1. 27 § 2.
1. 28 D. 48, 19), sententia 0- 22 § 1 D. 32);
supplicium cap. (1. 30 G. 7, 62); capitaliter
vindicari, expiari, mit bcm 2obc bcftraft
»erben (1. 1 C. 12, 45. 1. 1 C. Th. 3, 14);
capital. facere=. crimen capitale admittere
(1. 6 C. Th. 9, 21). — 2) töbtlic^, j. Ö.
cap. inimicitiae (1. 8 § 3. 1. 14 D. 3, 3),
mtnae (1. 7 C. 2, 19). — 3) bic Äopffteucr
betreff enb: cap. illatio (1. 23 pr. C. 11, 48).
Capitatio, 1) Äboobe, ©teuer unb
AlDor a) Äopffteuer, Äopfgelb (1. 18 § 29
D. 50, 4. tit. 0. 11, 49. 1. 1 C. 11, 55).
au(& cap. humana (1. 1 C. 11, 52), im ©e*
genfal ^ur cap. animalium, ^ie^fteuer. b)
Orunbfteuer (1. 9 C. 4, 49. 1. 9 C. 11,
48. 1. 2 C. 11, 66). — 2) gouragc, 8la.
tion (tit. C. 1, 52).
Capitium, öruftIo|, SRieber (1- 23 §
2 D. 34, 2).
Capitolinum, %tmptl 3upiter'8 auf bem
%avpcfi\ditn ^ügel, toeld^er bal^er cUvus Ca-
pitolinus genonnt nnrb (1. 52 § 2 D. 9, 2.
I. 7 pr. 1. 29 D. 35, 1).
Capitularia funotio, bie SerpfUc^«
tung jur ©tellung öon 9flccruten, ober
bed £odfaufgeIbed, tuelc^e feit (Sonftontin ge^
loiffen öcamtcn unb ®runbbcfi6cm oblag
(1. 14 C. Th. 11. 16); capitularii, bie (gin*
f orberer bcr 9ftecruten rcjp. ber Slccruten*
gelber 0- 2 C. 12, 28).
Capitulensis, Qürger ber (Volonte Aelia
Capitolina in ^aläftina (1. 1 § 6. 1. 8 § 7
D. 50, 15).
Capitulum, 1) «bfc^nitt, (£a|)itel,
j. ». ber lex Aquilia (1. 30 § 3 D. 9, 2) ;
über^upt ©a|, ^unlt, 5. 8. einer Btipu^
lation (1. 9 § 3 D. 34, 5); ©treitpunft
(1. 12 § 1 C. 4, 1). — 2) = capitularia
functio (1. 12 C. 10, 48. 1. 15. 18 C. Th.
II, 16).
Capitus = capitatio s. 2. (1. 1 § 21.
1. 2 § 19. 23 C. 1, 27. 1. 1 C. 1, 52).
Cappadooia, ^rotnnj in ^leinafien (1. 35
§ 1 D. 32. 1. 10 C. 8, 10).
Capra, 3iege (1. 2 § 2 D. 9, 2); ca-
prinus, öon 3*^9^"- '«*"* <^pr- (1- 70 § 9
D. 32); pelles capr. (1. 25 § 8 D. 34, 2).
Capsa, 1) gfutteral, Äa|)(el (1. 3 § 2
D. 33, 10). — 2) (ötabt in «frifa (1. 2 § 1
C. 1, 27).
Capsarius, 1) einer, ber in ben 35(lbern
bie Kleiber in ^ertöal^rung nimmt (1- 3
§ 5 D. 1, 15). — 2) ein ©claö, ber ben
^inbern, menn pe jur ©c^ule gingen, bie
öüc^er nachtrug (1. 13 D. 40, 2). — 3)
gutteralarbeiter fl. 7 D. 50, 6).
Capsella, haften (I. 12 § 1 D. 33, 7).
Captare, 1) nac^ ettood l^afc^n, auf un«
erlaubte 3Bci(e etttw« ^u erreichen, ju ge*
»innen trachten, lauern, j. Ä. capt
lucrmi (1. 13 D. 27, 9), hereditatem (\. 1 pr.
D. 29, 6), impunitatem fl. 1 § 26 D. 48.
18), mortem alicuius (1. 11 C. 2, 4); ju
feinem ^ortl^eil benu^en: capt. neces-
sitates aliquorum (1. 2 C. 4, 47). — 2) verha
captare, bie SBorte brürfen refp. ben ©inn
öerbrel^en (1. 19 D. 10, 4).
Captatoriae institutiones, scripturae,
le^tmiQige 3u»enbungen, »eld^e unter ber
©ebingung gefc^e^n, baß ber ^onorirtc
ben ieftator ober au(^ eine britte
$erfon ebenfalls in feinem ieftament
^onorire (1. 71. 72. 82 pr. D. 28, 5 1. 64
D. 30).
Captio, 1) «erf dnglit^feit (1. 14 D. 22.
3. 1. 39 pr. D. 34, 2). — 2) Xftuft^ung,
Hintergehung, ©ctrug (1. 1 pr. D. 4, 4.
1. 34 D. 19, 1); fottJie ber baburt^ l^erbei*
geführte ^ermögenönac^t^eil (1. 1 D. 4,
1); überl^aupt ^Beeinträchtigung, ®ef ol^r*
bung, ©c^aben, »erluft (1. 43 D. 9, 2.
1. 5 § 2 D. 9, 3. 1. 22 § 11 D. 17, 1. 1.
200 D. 50. 17). — 3) captionem dirigere in
aliam personam, Dom Xeftator gefagt, ber
Sfcmanben unter ber ^ebingung ^oiwrirt, bag
biefer in feinem Xeftament eine be-
ftimmte britte $erfon j^onorirc (1. 72
§ 1 D. 28, 5). — 4) pifjnoris captio ■— capio
(Gai. IV, 12, 29).
Captiosus, öerf ängli(^, ®ef al^r, ©c^a*
ben bringenb (1. 5 I). 2, 15 1. 7 § 1 D.
18, 5. 1. 6 § 10 D. 42, 8).
Captivare, unterjochen (1. 1 § 1 C.
1, 27).
Captivitas. Ärieg^gefangcnfc^aft;
copüVMÄ, Kriegsgefangener (tit.D. 49, 15).
Captus (Sahst,), »ag gefangen »irb,
ber Sang, 5. ©. captum piscium emere
(1. 8 § 1 D. 18, 1).
Capua. ^auptftabt ^m|)aniend (1. 2 § 2.
3. 1. 8. 10 D. 13, 4).
Caput, 1) Kopf, ^au|)t, a) im natite'
liefen ©inn, j. 9. capitis amputatio, (Snt»
l^auptung (1. 28 pr. D. 48, 19); b) tro*
Digitized by
Google
Carbasum — Carbo.
59
W4/ i- ^- WiJffe i>tc (Srbei&cinfctung caput
et futidiimetUiwi iotius testamenti genannt,
urfprünglic^. Weil fie bic erfte ©teile im
leftamente einnehmen mußte (Gai. II, 229),
ipäter, »eil bic Oültigfeit beS Xeftamcnt«
üon ber ©iiltigfeit ber (5rbegeinfe|ung ab*
^öngt (§ 34 1. 2, 20); capita officii »erben
bie 6rften, SSorne^mftcn beS @Jeri(^t^*
biencr^onafö genannt = primates offi-
ciorum (l. 2 C. 12, 19. cf. 1. 3 C. 1, 48);
ouc^ bebeutet cS ^au|)tftabt (I. 7 pr. D.
1, 16). — 2) topf, einzelne $et(on im
^en(a^ mehrerer ^ufammen^enommen, 5.^.
in capita hereditatem dividere, fo öiele
glcid^ (grbt^cile moc^en, aU einjelne ^erfonen
concurriren, im @egenfa| öon div. in stirpes
(§ 6. 16 I. 3, 1. § 4 1. 3, 2); auc^ bejeic^-
nct e^ einen einzelnen ©claöen (1. 34
§ 1 D. 21, 1. 1. 72 D. 21, 2. 1. 34 pr. D.
31), ober ein einjelne^ «Stürf SSieg (1. 1
§ 3. 1. 3 D. 6, 1. L 68 § 2. 1. 70 § 1 D.
7, 1). — 3) über^upt $erfon, Wttn\ä),
unb jtoar a) bie $er{on eine^ freien ^en^«
\fyn, liberum caput (1. 1 pr. D. 26, 1: ,tu-
tela est — via ac potestas in capite libero^',
(1. 2 § 2 D. 14, 2); cum capite fortunaa
qaoque suas in familiam et domum alienam
transferre 1. 11 § 2 D. 37, 11); caput ext-
»Uur de civitate (1. 2 D. 48, 1); obligatio
ämbulat cum capite ({. ambulare s. 2); in
Caput alicuius torqueri, interrogari, quae-
^ionem haben (I. 1 § 11— 14. 1. 2. 3. 10
§ 2 P. 48, 18), testimonium dicere (1. 14
§ 5 D. 38, 2); tributum cajnti^ty $erfonen»
ober topffteuer (1. 3. 8 § 7 D. 50, 15),
exactores pecuniae pro capitibus (1. 18 § 8
D. 50, 4); b) ba« 9["^iöi^wiiw, üon ©claten
unb liieren gebrou^t, sert'ile taput (1. 3 § 1
D. 4, 5: ,8erv. cap. nullum ius habet");
pro capite servi dare aliquid ^eißt e^ in S3e*
jug auf bad, tua^ 5. i3. für bie ^iel^ung
ob« jum 3*üwf ber greilaffung eine3 ©claöen
gcfleben imrb (1. 50 § 3 D. 15, 1. 1. 28 § 1 D.
24, 1. 1. 16 pr. D. 33, 8); auf ©claben unb
X^iere beue^t fi(^ bie S^ed^tdreael: noxa (s.
actio noxsdis) caput sequitur (1. 2 pr. D. 2,
9. l. 1 § 12 D. 9, 1. 1. 20 D. 9, 4. 1. 21
8 1 D. 13, 6. 1. 1 § 18 D. 16, 3. 1. 1 § 2
D. 47, 1. 1. 18. 41 § 2 D. 47, 2). - 4)
8eben,5rei^eitunb(5iöitdt einer ^ßerfon,
^ 9. iudidum capitis im ^egenfa^ oon
lad. pecuniae (L 7 pr. D. 48, 11); capitis
oMUBotio ,cuiu8 poena mors aut exiuum
«^et* (1. 10 D. 37, 14); capitis accusari,
posiulari, reum fieri, eineS ©apitalocrbre*
i^ä angcflagt »erben (1. 4 § 1 D. 2, 11, 1. 33
H D. 40, 5. 1. 53 D. 46, 1); inSbef. bo«
Beben einer ^erfon, j. ©. in caput animad-
^tritTty capitis animadversio , Qittoalt übet
Beben unb Xob (1. 2 § 16. 18 D. 1, 2);
poena capitis, Xobes^ftrafe; capite puniri,
pUcti, luere (1. 16 § 4. 1. 28 § 1. 1. 38 § 11.
12. D. 48, 19); capitis famaeve jpericuZum
(1. 36 pr. D. 40, 5); capitis crimine daui-
natus (1. 1 C, 9, 49). — 5) ber bürgerlid^c
Slec^t^auftanb, bie bürgerliche Sle^t^o
fö^igfeit einer ^crfon: servus nullum Ca-
put habet (§ 4 I. 1, 16); capite minui, de-
minui eine Slenberung biefeS Suftanbe^, indbef.
eine ©d^mälerung ber 9le(^tSfä^igfeit
erleiben, capitis minutio, deminutio (tit. I.
cit. D. 4, 5. — ,cap. minutio est Status
permutatio^^ (1. 1 D. cit.); unb jWar toirb
unterfc^ieben cap. dem. maxima s. magna,
ber SJerluft ber grei^eit, aU ber ®runb»
bebingung aller ffied^t^^&\^\Qldi,media8.minor,
ber IBerluft ber (S:it)ität, aU ber ^ebin«*
gung bürgerlicher 9iec^tdfä]^igleit, unb minima,
Serluft ber bi^l^erigen familia (§ 1—3
1. cit. 1. HD. cit.: ,tria sunt, quae habe-
mus, libertatem civitatem familiam, igitur
cum omnia haec amittimus, maximam esse
c. d.: cum vero amittimus civitatem, liber-
tatem retinemus, mediam esse c. d. : cum et
libertas et civitas retinetur, familia tantum
mutatur, minimam esse c. d. constat/ cf.
1. 5 § 2. 1 6 eod. ,cap. enim minutio ^sc.
minima) priyata hommis et familiae ems
iura, non civitatis amittit.* (1. 5 § 3 D. 50,
13); ba9 in^bef. auc^ bie (Smanci^ation
al^ cap. deminutio bejeic^net toirb (§ 3 I. cit.),
erllört fic^ aud ber alten t^form ber @manci^.,
tuonac^ ber filiusfam., e^e er bon ber bater»
liefen bemalt frei nmrbe, m ben ber ©ctauerei
ö^nlic^en B^^f^^ ^^^ mancipium lam (Gai.
I, 132 ff.). — 6) Urfprung, Stnfang,
Öuelle: Caput aqua^ illud est, unde aqua
nascitur, ubi primum emerf^t (1. 1 § 8 D.
43, 20); aquam ducere ex s, a capite (1. 1
§ 39 eod. 1. 9 D. 8, 3. 1. 16 D. 8, 6), a camte,
öon «nfang an (1. 10 § 2 D. 2, 13. 1. 18 § 1
D. 3, 5). — 7) Steuerkufe, b. % ein (£om*
plej uon ©runbftüden, öon »eldften jufammen
ein beftimmte« (äJrunbfteuerquantum ju ent-
richten ift (1. 2 C. 10, 25. 1. 1 C. 12, 23.
1. 2 C. 12, 37). — 8) topffteucr (1. 10
C. 11, 48). — 9) = capüus (1. 6 C. 12, 37).
— 10) = capitulum, j. 53. «apitel, «b*
fc^nitt eined O^efefted (1. 2 pr. 1. 27 § 4. 5
D. 9, 2), eine« @bict« (1. 2 § 1 D. 4, 6. 1.
3 D. 37, 8), eine« faiferl. ?Refcri^)t« (1. 1 D-
48, 22), faiferlid^er aRanbate (1. 27 § 2 D.
48, 19); ©a|, ©teile in einem Xeftament
fl. 13 D. 5, 2. 1. 40 § 2 D. 29, 1. 1. 34
§ 6 D. 31); $unft, X^eil einer ©enten*
(1. 39 § 1 D. 4, 4).
Carbasum, eine fel^r feine 9(rt t^flad^«;
carbasea vela, barou3 gefertigte 2:ücfier (L 16
§ 7 D. 39, 4).
Capbo, Äo^Ie (1. 167 D. 50, 16).
Digitized by
Google
60
Carbonianum Edictura — Castrare.
Carbonianum Edictum, ein prätortf(^c3
©biet, loonod^ in bcm %afl, wenn einem un*
münbigen ^nbe be^ ©tblafferS bie ^inb^
fd^aft, burd^ toelc^e fein ©rbred^t be^
bingt ift, beftrittcn toirb, bie ©ntfcl^eibung
bie|e^ ©treit« big jum Eintritt ber ^u*
bertat oufgefc^oben, bem ^"inbe aber bis
ba^inbet ^e{t^ b ed 92 ad^IoffeS eingeräumt
»erben jott (tit. D. 37, 10. C. 6, 17); bo^er
bon. 2)os8essio Carboniana (1. 3 § 4. 5.
13—16 D. cit.) Quc^ Carboniana fd^Iet^t*
ttJeg (1. 2 § 12 D. 38, 17); bon. possessor
Carl). (1. 3 § 13 cit); decretum Carb., bo«
beeret, bnrd^ toelc^ed bie bon. poss. ert^eilt
Wirb (1. 7 pr. § 4—7 ood.).
Carcer, Oeföngniß, Rerfer (1. 1. 3.
8. 10. 13 D. 48, 3. 1. 2 C. 10, 19); car-
ceralis, berouf be^üglid^, gefänglich,
j. 93. custodia carc. (1. 16 C. 12, 1).
Cardamomum , ein gewürj^afteS ;&oIj
(l. 16 § 7 D. 39, 4).
Carere, 1) frei fein bon etwas, 5. ©.
oneribm (1. 50 § 2 D. 30), framle (1. 36
pr. D. 40, 5), crimine (1. 14 § 3 D. 4, 2). =
2) entbehren, nid^t ^aben^nid^tbcfi^cn,
5. ». intellectu (1. 14 D. 1, 18). — 3) ö er-
luftig ge^en, toerliereu, j. 93. dominio
(1. 43 D. 9, 4), /c/yafo 0- 1 B. 34, 9), bonis
(1. 3 8 3 D. 48, 21), re sua (1. 50 D. 19, 1).
Careum, Kümmel (1. 5 § 1 D. 33, 9).
Carioa, geige ouS Marien, über^au^Jt
trodenc geige (1. 16 § 1 D. 33. 6).
Carina, ©c^iffSfiel (1. 61 D. 6, 1:
wproprietas totius navis carinae causam
sequitur." (l. 24 § 4 D. 30).
Caritas, 1) 2:|euerung (1. 63 § 2 D.
35, 2). — 2) guneigung,3freunb|c^aft,
itliehe (1. 15 D. ^5, 2. 1. 59 § 1 D. 28, 5.
1. 50 § 3 D. 30).
Carmen, ©ebid^t: c. famosum, @^mä]^*
gebiegt (1. 21 pr. D. 22, 5).
Caro, gieifd^ (1. 30 D. 7, 4. 1. 14 § 2
D. 13, 1); cura carniSy ut iusto pretio
praebeatur (l- 1 § H D. 1, 12).
Carpasum, eine ^flanje, mit nar!o*
tijt^em @afte (1. 16 § 7 D. 39, 4).
Carpathius (Carpatius), ©arpatftoS,
eine 3nfel im ägäijd^cn SReer, betreffen b;
classis Carp. (1. 4 C. 11, 2).
Carpentarius, 3Bogner, Stellmacher
(1. 7 D. 50, 6), carpcntum, 93agage=» ober
^oft-tBagen.
Carptlm, einjeln, nac^ unb nad^ (1.
30 C. Th. 8, 5.
Carruca, ein bequem eingerichteter 9lteife=
wagen, Ä^utfc^e (1. 17 § 4 D. 13, 6);
carrncarius, einen Jold^en 9Bagen betreffend,
baju geprig: mulae carr. (1. 38 § 8 D. 21,
1) als Subst. tutfd^er (1. 13 pr. D. 19, 2).
Carrucha (1. 13 D. 34 2) f. cnrrum.
Carrulus, Äorren (1. 52 § 15 D. 17, 2).
Carthago, 6tabt in «frica (1. 8 § 11 D.
50, 15); Carthaginiensis, biefelbe betreff enb,
©nttJO^ner berfelben (1. 5 § 3 B. 49, 15).
Cartilius, ein Surift, Weld^en ^roculusf
in 1. 70 D. 28, 5 crnjö^nt.
Carus, treuer: a) in 99e5ug auf bcn
(SeIb|)reiS: annonam cariorem f acere (1. 2
pr. D. 48, 12); caro (sc. pretio) vendere (1. 13
§ 3 D. 19, 1); b) bem^erjen treuer, ge*
liebt (1. 5 D. 34, 1. 1. 1 § 8 D. 48, 18),
Caaa, §ütte, igäu^d^tn (1. 5 § 1 D. 1,
8. 1. 20 pr. D. 8, 5). Casanu^, Selbbauer,
ber in einer -t^ütte Wo^nt j(l. 7 C. 9, 49).
Cascellius (AulusJ, SJwnft ou^ ber legten
Seit ber gflepublif (1. 2 § 45 D. 1, 2); Cas-
celUanuvi iudicium^ eine nac^ il^m benannte
Älage (Gai. IV, 166. 169).
Caseaxia tabema, 93ontique pr 93 e»
reitung öon täfe (1. 8 § 5 B. 8, 5).
Casitare, ^erobfallen, t)on ^roufenge^
fagt (1. 20 § 3. 4 D. 8, 2).
Cassandrensis, ©inwo^ner bon (Saffan*
breo in 9Wacebonien (1. 8 § 8 D. 50, 15).
Cassare, aufgeben, ungiltig machen
(1. 3 pr. C. Th. 14, 4); superior lex cassata
(1. 14 C. 4, 38); cassata inribus (= eva-
cuata) jio^ita (Consult. c. 9).
Cassia turiana, ein getoürj^afte^S ^olj
(1, 16 § 7 D. 39, 4).
Cassiani f. Cassiiis.
Cassianus furor, bie @m))örung beö
?lbibiu3 (Saffiu^ gegen ben Äaifer 3»arc
«urel (1. 7 C. 9, 8).
Cassiopa, :g)afenftabt ouf ©orc^ra im
ionijrfien 9Kcer (l. 1 § 12 D. 14, 1).
Cassis, i&elm (l. 1 C. Th. 10, 22).
C. Cassius liOnginus f. Gains Cassius
Longinus.
Cassus, leer, ungiltig: c. honory c.
imagines dignitatum (I. 57. 74 § 4 C. Th. 12,
1); cassum atque imttile (1. 5 pr. C. 1, 14).
Castellanus f. casieUum s. 2.
Castellum, 1) Safferbe^älter, 93of-
fin, au? Welchem baö 9Boffer burc^ 9lö^en
geicitei Würbe (1. 2 B. 8, 4 1. 1 § 38—41
B. 43, 20). — 2) geftung (1. 2 § 14 C. 1,
27); bal^er castellanus miks, geftungi?>
folbat (1. 2 C. 11, 60).
Castlgare, förperlic^ jürfitigen;
castiqnatio, för|)erlid&e güd^tigung (1.3
8 1 b. 1, 15. 1. 1. 7 B. 48, 19.1.3 § 1.5.
1. 13 § 4 D. 49, 16).
Castimonia= castitas (1, 1 C. Th. 9, 25).
Castitas, 3"^*/ Äcufc^^eit (pr. I. 1,
22. 1. un. C. 9, 10).
Castrare, berfcgneiben, coftriren 1.3
§ 4. 1. 4 § 2 1. 6. 11 pr. B. 48, 8); castra-
im = eimuchus (1. 2 § 1 B. 1, 7. 1. 39
Digitized by
Google
Castrensiani — Gas us.
61
§ 1 D. 23, 3. 1. 14 § 1 D. 40, 2); castratio,
«crft^ncibung (l. 38 § 7 D. 21, 1).
Castrensiani, 1) bte unter bem Castren-
»vt saeri Palatii fte^enbe ^ofbiencrft^oft
(tit. D. 12, 25). — 2) bie im Sclblagcr
fle^enben ©olboten.
Castrensis (sacri PalatiiJ, toiferl. $au8 *
^ofmcifter, ^ofintcnbant (1. 1. 2. C. 12,
25. 1. 3 pr. C. Th. 6, 35. I. 38 C. Th. 12, 1).
Castrensis (adi.), 1) auf ba^ Säger, ben
firieg^bienft {i^ bejiel)enb: pecuHum
ciwtr., bo^ militärifd^c ©onberaut einc^
filiusfam., umfaßt Meg, toad berfclbe öer*
möge feiner (i^igenfd^aft al^ Solbat (aud
^eranlaffung bed ^rieg^bienfteS) er«
ttnrbt, unb toa^ er fid^ mit bem fo (Srtoor«
benen toeiterbin anfc^afft (tit. D. 49, 17. C.
12, 36. — ,,Peculio castr. cedunt res mo-
biles, quae eunti in militiam a patre vel
matte aliisve propinquis vel amicis donatae
sunt, item quae in castris per occasionem
militiae quaeruntur* 1. 1 C. cit. cf. 1. 11
D. cit. 1. 3 § 4 D. 24, 1); cbenfo bona castr.
(1. 10. 19 § 2 D. cit.), oud^ res castr. (L 32
D. 29, 1. 1. 4 § 1 D. cit); res castr. bebeutet
aber aud^ Sachen, bie man im Sager
braucht (l. 3 eod.); servus castr., ein jum
pecul. castr. gehöriger 8clat) (1.9 eod.) ; credi-
tor castr., ©laubiger in 33ejug auf t>a^ pec.
castr. (1. 7 eod.); notitia v. affectio castr.,
Sreunbfc^aft, bie man im gelbe gefc^loffen (1. 8
eod.) ; ))eculium quasi s. relut s. ut castr. um*
foftt ?ine!?, toa^ ber |)an^fo]^n öermöge feiner
(Sigenft^ft al^ öffentlicher Beamter, ^b*
öocat, (^eiftlic^er, ober burd^ Sc^en tun g
öom 9iegcnten ober ber 9t cg entin ernjirbt
(1. 37 § 1 C. 3, 28. I. un. C. 12, 30. 1. 7 0. 1,
51. 1. 4 C. 2, 7. 1. 7 C. 6, 61. 1. 33 C. 1,
3). — 2) ben Castrensis sacri Pal betreff
fenb: castr. officium (1. 7 C. Th. 6, 35).
Castridani = castrensiani s. 2 (1. 18
C. Th. 7, 1. 1. 14 pr. C. 12, 35).
Castrum, 1) befeftigte Stabt, ge^«
ftung, Surgfleden, 5. $. inquilini ca-
strorum (1. 17 § 7 D. 27, 1); civitates et
castra orbis Rom. (1. 31 C. 6, 23). — 2) ca-
stra, a) ÄricgSlagcr (1. 20 pr. D. 29, 1.
1. 3 § 2. 17 D. 49, 16); b) Rriegdbienft
(1. 4 § 2. 1. 18 § 5 D. 49, 17).
Castus (adi.); caste (adv.), jüd^tig,
!eut(^ (Coli. VI, 4 § 1 1. un. C. 11, 46).
Casualis, tvai uom Sufall abfängt
(1. 1 § 7 C. 6, 51).
Casula, ^üttc^en (l. 92 pr. D. 32).
Casus, 1) bad ^erabfollen (1. 5 § 6
D. 9, 3). — 2) ber gfall, b. ff, ber eintritt
eine^ gettnffen ©reigniffe^ ober ba^ ^oxf)an^
bfnjein gewiffer Umftänbe, \>a^ 6tattfinbcn
geteilter ^orau^feftungen, j. ©. substituere
aliqueni in utrumque ca^um, sive Hlius heres
non exstiterit (^ulgarfubftitution), sive ex-
stiterit et impubes decesserit (^upiöarfub*
ftitution) ; subst. in vulgarem tantummodo
casum (1. 4 D. 28, 6); stipulari in casum
mortis f dirortii, in omnem casum (1. 29 § 1
D. 23, 4. 1. 37 § 4 D. 32); stipulationem
committi ex uno — ex alio cusu (1. 5 § 2
D. 46, 7) ; omnes casus comprehendere (1.10
D. 1, 3); casum ad ius aptare (1. 29 § 7
D. 28, 2) ; in eiusmodi, in his casibus (l. 37
eod. 1. 17 § 5 D. 1, 7); nulh casu (1. 27
D. 39, 6); in cum casum res jyervenit, a
quo incipere non potest (1. 16 D. 9, 2.
1. 85 § 1 D. 50, 17); casus ecictionis (1. 11
D. 21, 2); c. libertatis implicitus est sta-
tulibero (1. 6 D. 2, 9) ; novus c. successionis
(pr. I. 3, 11); „non videtur perfecte cuius-
que id esse, quod ex casu auferri potest''
(1. 139 § 1 D. 50, 17). - 3) SuföH, b. f).
a) ein ^eignig, ba^ nid^t burc^ menfc^Iidfie
SSBillfür ^erbeigefü^ Wirb, j. ö. condi<no,
quae in aliquo casu consistit, ^ebingung,
bereu ©rfilllung tom menfd^lidien SBitfen un-
abhängig ift (1. 33 § 1 B. 40, 5), aud^ con-
dicio casualis genannt, im (Segenfa^ uon
potestavia ober in potestate posita (1. 6
C. 6, 27. 1. 1 § 7 C. 6. 51); b) in ber Se^re
öom Xragen ber (SJefo^r unb bemSd^a««
benerfa^ bebeutet eö ein fc^abenbringen*
be§ (£reigni6, toddje^ auf bie SSerurfa(|ung
ober auc^ nur auf bie fc^ulb^afte Serurfat^ung
eine^ 3)ritten nic^t jurücfgefü^rt werben fann
unb ba^er bem junäc^ft bauon betroffenen
einen ©rfa^anfpruc^ gegen einen dritten regel-
mäßig (b. ^. wenn ni^t ein bitter auc^ für
jeben ober boc^ für gcwiffen casus ^oftet)
nic^t gewährt: , casus.. a nullo praostantur*
(1. 23 D. 50, 17), 5. ©. naufragium, ruina,
incendium vel alius similis casus (1. 6 § 9
D. 2, 13); eos casus, quibus resisti non pot-
est, casus fortuitos non praestare, im
ÖJegenf. öon dolus unb culpa (1. 18 pr. D.
13, 6. 1. 1 § 35 D. 16, 3); casum praestare
debere (1. 10 D. 3, 5) ; damyia, quae casu
contigerunt (1. 41 § 7 D. 40, 5); casu
interire (1. 21 D. 3, 5); casu magis quam
culjja fieri (1. 52 § 4 D. 9, 2); magis Crt-
sihu^, quam niandato imputari (1. 26 § 6
D. 17, 1); maior casus, „cui humana in-
firmitas resistere non potesf* (1. 1 § 4 D.
44, 7); „cmu maiore, non vero neglegen-
tia"* (1. 7 pr. D. 2, 13); „propter maiores
casus non teneri (§ 2 I. 3, 14) ; c) im @e«
biete be3 ©trafrcd^tö bebeutet e« bie SSer-
le^ung eined rec^tlic^ gefc^ü^ten Obwi^, weld^e
oon bem, ber fie herbeigeführt ^ot,
nic^t beabfic^tigt würbe (1. 11 § 2 D.
48, 19: „Delinquitur antem aut pvoposito
aut impetu aut cam$. cum in venando telum
in feram missum homiuem interfecit.** - -
Digitized by
Google
62
Catabolensis — Causa.
(1. 5 § 2 eod. 1. 1 § 3 D. 48, 8: „lenien-
dam poenam eius, qui in rixa casu magis
quam voluntate homicidium admisit* —
(1. 9 D. 47, 9. 1. 7 § 4 D. 2, 1). — 4) überbau;)!
Unglüd^foH, Unfall, Unglüd, 5. 93.
toito ^ub^it unb ^linb^eit aU casus be«
}d(^net (1. 1 § 3. 5 D. 8, 1); ager casum
pctssus (1. 12 pr. D. 7, 1); mtiZti^ cas, ob-
noxia praedia (1. 11 § 5 D. 4, 4); adverso
c. laborare (1. 1 pr. D. 4, 6); cos. adversa-
que fortuna (1. 83 § 5 D. 45, 1) ; cos. mor-
tesque animalium (1. 23 D. 50, 17) ; c. repen-
tinus, pIööUc^ 2:0 b (1. 3 C. 3, 28). — 5)
cas. singidaris^-pluralis, @ingular, $Iu*
ral (1. 122 D. 50, 16).
Catabolensis, fioftfubrmann (1. 9. 10
C. Th. 14, 3).
Catadromus, iBaufbal^n, auföcf|)ann*
tc3 ©eil (1. 54 pr. D. 19. 1).
Cateohumeni, bie 3ubcn unb Reiben,
tot\d)t burc^ Unterricht im (S^^iftentbum uxm
^mp^am ber Xaufe borbereitet meroen (1. 2
§ 1 C. Th. 16, 7. Nov. 37).
Catena, Äcttc (1. 245 pr. D. 50, 16).
Cathedra s. cathedrarium subsellium.
«rmfeffel (Paul. III, 6 § 56. I. 5 pr. D.
33, 10).
Cathetus, ^erpcnbicuIar^-Sinte.
Catholiciani, laiferlid^e ©eamte, bef.
in Äfrifa, pr ^l^ebung öon 8teuem unb
«bgoben (1. 9 § 3 C. 9, 49).
Catholicua, ben reinen d^riftlid^en
Glauben betreffenb, i^m jugetl^on,
rechtgläubig: Christiani cath. (1. 1 § 1
C. 1, 1) : cath. religionw cultor (1. 2 § 1
eod.); cath. legis obaervatores (1. 1 C. 1, 5);
cath. fides (1. 8 pr. eod.), ecclesia (1. 47 C.
Th. 16. 5).
CatlUus, ber obere SKüblftein (1. 18
§ 5 D. 33. 7).
Cato (Marcus), princeps Porciae familiae,
aU ©taat^monn, Äebner unb gurift au«ge*
jcid^net, lebte im 6. 30M. u. c. (1. 2 § 38
D. 1, 2). Sk^rfc^einlid^ bon feinem <Bol}n,
ber me^ ber 3uri«pruben* lebte, unb ber
»ol^I auc^ unter bem in Ben Dig. citirten
Cato (1. 44 pr. D. 24, 3. 1. 98 § 1 B. 50,
16) ju üerfte^en ift, rül^rt bie regula Cato-
uiana l^er: ,quod si testamenti facti tem-
pore decessisset testator, inutile foret, id
leeatum, quandocumque decesserit, non
valere«* (tit. D. 34, 7. 1. 41 § 2 D. 30J, oud^
sententia Caton. genannt (1. 86 D. 35, 1),
Quc^ Catoniana fc^led^tttjeg (1. 13 pr. D. 33, 5).
Caudicarii, ©d^iffer, bie auf ber Xibcr
betreibe mit gflößen tran^portiren (1. 2 C.
Th. 14, 3. 1. 9 C. Th. 14, 4. 1. 1 C. Th.
14, 15).
Caupo, ®aft«ober 8d^enfttJirt^; cau-
pona,(äJaft^of, öJaft* ober (Sc^enlmirtl^*
f^oft (1. 1 pr. § 5 I. 5. 6 D. 4, 9); cau-
ponius, barauf fic^ bejie^enb, 5. ^. ta-
hema caup., ©d^enflaben (1. 13 pr. B. 33,
7); instrumentum caup., 3*^^^^^^ ^"^
©^enftoirtbfc^aft (1. 17 § 2 eod.); cauponium
(Subst.), ©aftl^au« (1. 15 pr. eod.).
Causa, 1) ®runb, Urfac^e, a) im Un-
gemeinen, iusta causa, ein guter, genügen«
ber Orunb G- 3 § 11 B. 10, 4. 1 2 §3
B. 44, 4), causae, ex quibus in integrum
restitui potest (1. 51 pr. B. 3, 3. 1. 3 D. 4.
1); c. ahsentiaey ex iusta c. abesse (1. 30 §2
B. 3, 5. 1. 36 B. 40, 5); iustae c. cur iudi-
cium accipere nolit (1. 45 B. 3, 3) ; iusta c.
impeditum petere non posse (1. 17 § 3 B. 22,
1) ; c. iusti error is (§ 33 I. 4, 6) ; iustae c.
manumissionis ; causam (manumissioniä)
probate, adprobare, recipere (§ 4 — 6 I. 1, 6.
1. 9 § 1 B. 26, 8. 1. 9. 11. 15 § 2—4. 1. 16.
25 B. 40, 2) ; ex c. fideicommissi dare, prae-
stare libertatem, manumittere (I. 15. 36 D.
40, 5) ; ex c. curationis condemnatii pupilla
(1. 29 § 1 B. 4, 4); in causa esse, fc^ulb fein
(1. 15 § 2 B. 1, 7), perpetua causa einet
©erüitut (1. 28 B. 8, 2); b) «eranlaf-
fung, j. 33. causam dare edicto (L 1 § 5
b. 3, 1): c&usam praestare, praebere mortü
(1. 7 § 6. 1. 51 pr. B. 9, 2. I. 4 § 1 1. 15
pr. B. 48, 8, discidii fl. 11 § 13 B. 38, 5);
c) ber beftimmenbe (JJrunb beS juriftifc^n
^Öen3 bei SermögenSjutocnbungen, bie Sot
fteüung ober ^oraui^fe^ung, h)elc^e sunäc^ft
biefen ^Bitten erzeugt unb t^n iuriftifc^ c^rat'
terifirt unb inbioibualifirt; oft auc^ gebrouc^i
t)on bem 9iec^t«gefcbäft felbft (objectiö), in
welchem jener (äJrunb enthalten ift. Sei fe^t^
»ifligen Sm*»^«^«"?^^ ""^ ©c^jenfungen ilt
bie näd^fte causa bte Sorfteüung, bag man
rec^tlic^ 5U nic^t^ verpflichtet ift unb feinen @t«
fa^ erwartet: jebeiJ »eitere SÖiotiö ift in ber
Siegel irreleöant, ba^er: falsa causa non no-
cet (§ 31 I. 2, 20. 1. 17 § 2. 3. 1. 72 § 6 B.35,
1). — iusta causa bejeic^net einen genügen*
ben in ben Umftänben gerechtfertigten @(runb;
i. c. eiToris = c. iusti erroris, i. c. traditio-
nis. i. c. pollicitationis etc. (l. 25 pr. B. 22,
3. l. 31 pr. B. 41, 1. 1. 1 § 1 B. 50, 12),
causa in praeteritum confertur (1. 12 B. 35,
1), munus est donum cum causa (1. 194 P-
50, 16), dotis causa perpetua est 0- 1 B. 23,
3). — a. causa possessiotiü bejeic^net bie SSor*
fteHung eineg Sftec^t^oct«, welche bie Ueberjeu'
gung eine« Äed^t« in bem Sefifter ^orruft
(1. 3 § 4. 19. 1. 19 § 1 B. 41, 2), sive vera
sit, sive falsa f^j B. fi^5)^ causae adqui-
rendi (1. 3 § 2Ieodri. 36 B. 41, 1), lucm-
tiva causa (1. 82 pr. B. 30. 1. 19 B. 44, 7).
— ß. bei Obligationen ift causa bie ^oM'
lung be« rechtlichen ^totdc^, welche jut @tn'
gc^ung einer 3Jcrbinblic^feit beftimmt ^t, cau-
Digitized by
Google
Causa.
63
sae ex quibus obligationes nascantur (pr. I.
1, 21), causa, ex qua certutn petatur (1. 9 pr.
D. 12, 1, t)öl. 1. 18 D. 46, 4, 1. 11 D. 50, 16,
ex causa emptionis in creditum abire, bie
Äaufgelbforbcning öetwonbelt fic^ in ein 3)or*
Ic^it (I. 3 § 8 D. 14, 6); causa debendi, bct
ttd^Üid^ ®runb einet ©(^ulb (I. 49 § 2 D.
15, 1). 3utveUen bebeutet causa and) bie
%otm ber ©ntfte^ung einer obligatio, obl.
nascuntur ex variis causarum figuris (I. 1
pr. D. 44, 7). — y. bei ben (Sonbictionen
bd>eittet causa bie ^orfteQung ober $oraud<*
(cjung, tvelc^ ju einem dare ober proinittere
beftimmt ^ot, unb bejiebt fic^ auf eine öer-
gongene refp. fünftige X^atjot^e ober ouf eine
fieiftuno xt\p, ©egenleiftung bc« (Smpfänger«
ober Gläubiger« (1. 15 D. 12, 4). Dare ob cau-
sam be^c^net ^ed, mad nic^t au» Siberalitöt
gegeben toirb; nur ^oulu« unterf (Reibet dare
ob rem, ®c6en in SSorau^fe^ung einer ßeiftung,
unb dare ob causam eineJBiberalitöt au« einem
xtäfüx^ nid^t in ^etroc^t lommenben ^runbe
(1. 19 § 5 D. 39, 5. 1. 5. 1. 65 § 2. 4 D. 12, 6[,
cond. causa data, causa non secuta = si od
causam datum, causa non secuta est(l. 1. 2
D. 12, 4. l. 65 § 3. 4. D. 12, 6) cond. ob
turpem vel iniustam causam (1. 1. 6. 7. D.
12, 5), cond. sine causa (1. 1. 2 D. 12, 7). —
2) c. be§fi(^net ferner ben Slet^tiJgrunb, bie
rec^tlic^e Orunbloge unb ©efc^offenbeit eine«
^egenftanbd, caasa actionis (1. 27 D. 44, 2),
ex c. adiecta petere (1. 11 § 2 eod.), c. con-
dicionis (1- ^6 § 4 D. 46, 3), ex noxali c.
agere (D. 2, 9). — 3) causa mit bem ®enitiO
bebeutet (im ablatio) ben 3 » ^ cf «"«^ ^anblung,
condicionis implendae causa dare (1. 30 § 7
D. 35, 2). donandi, credendi, contrahendi
causa (1. 20 D. 12, 1. 1. 67 § 4 D. 36, 1. 1. 25
§ 1 D. 44, 7. 1. 49 D. 46, 3). — 4) «ngele*
gen^eit, ©eft^ftft, j. Ä. inpubUds causis
filiusfam. loco patrisfam. habetur (1. 9 D.
1, 6); certarum rerum vel causarum te-
stamento tutor dari non potest (1. 12 D.
26, 2). — 5) aUec^tgfac^e, Sdec^tSftreit,
?^oj«6/ h' *• cfi^f^fn agere (f. b. SB. s.
9), audire (f. b. 3B. s. 5 a); causae suae
adesse (1. 69 D. 3, 3) ; causam suam prodere
(I. 4 § 4 D. 3, 2) ; de causis cognoscere (1. 10
D. 1, 18); causae cognitio (f. b. SB.); causae
publicae, privatae, fiscales (1. 1 § 3 D. 3,
6); c. existimationis (1. 103 B. 50, 16. 1. 104
D. 50, 17) ; bona, mala c. (1. 63 § 2 D. 21,
2. 1. 30 D. 34, 3); nova instrumenta causae
suae reperire (I. 27 D. 44, 2 ); eandem c.
facit ongo petitionis (l. 11 § 4 eod.); causa
cadere (f. b. ©. s. 3) ; causam perdere (1. 63
§ 2 D. 21, 2) ; causam dicere feine Sertl^ei*
bigung führen (1. 25 § 1 B. 29, 5); causas
dicere, orare, 9ie(^t«fad^en otö ?(nmoIt fü^en
(I. 1. 2 § 43 D. 1, 2); bo^r causidicus,
©o(^»aIter, «nwolt (1. 6 C. 2, 6); cau-
sidicina, ha» ^mt eine« Bad)tDaUex»
(1. 188 C. Th. 12, 1). - 6) 8u,flanb,
ßage, »er^ältniß im allgemeinen, j. ö.
in pristinam c. reverti (1. 6 pr. B. 1, 8);
pristinam c. restituere, praeteritam c.sarcire
(1. 1 § 31. 1. 3 § 17 B. 43, 16); in eandem
c. restituere (1. 9 § 1 eod.); in eadem c. exhi-
here, sistere (1. 1 pr. § 1 B. 2, 9); in causa
redhibitionis s. in ea c. esse, ut redhiberi de-
beat a. 10 § 2. 1. 33 pr. B. 21, 1); c. melior
— deterior (1. 5 B. 2, 9. 1. 27 § 3 B. 2, 14.
1. 87 B. 50, 17); melior est c. possidenOs
(1. 126 § 2. 1. 128 pr. eod.); emptorü c.
eadem esse debet, quae fuit auctoris (1. 156
§ 3 eod.); c. servilis (l- 3 § 1 B. 4, 5), sta-
tuliberi (1. 2 pr. B. 40, 7); de alterius causa
et facto non scire, de facti causa errare (1. 3
pr. B. 22, 6. 1. 10 B. 26, 5); in c. caduci
esse (f. caducus s. 2). — 7) in^bef. Sle^tg»
öer^ÄltniB, a- ^- c- proprietatis (1. 30
§ 2 B. 41, 1); c. bonorum, ha» (Eigentum
beaeid^nenb (1. 52 § 1 B. 45, 1); extra c.
bonorum defuncti computari (1. 68 B. 31) ;
causas possessionis et usufr. permisceri non
oportet (1. 52 B. 41, 2); c. hereditaria, erb*
f^aftlic^ Ser^aitnig (1. 5 § 5 B. 36, 4);
c. legati (1. 11 § 3. 1. 91 § 2 B.30), obli-
gationis, obligotorifcbe« »erl^ältniß (1. 20 B.
24, 1), debiU, ©c^ulböer^ältniß (1. 7 pr. B.
12, 4). naturalium obligationum (I. 41 pr.
B. 36, 1); c. naturalis = obligatio nat.
(1. 3 § 7 B. 2, 2); in totam c. spondere, für
ben gangen Umfang eine« ©d^ulböer^ältniffed
fi(^ verbürgen (1. 91 § 4 B. 45, 1); in omnem
c. acceptus fideiussor (I. 56 § 2 B. 46, 1);
in omnem c. conductionis se obligare (I. 54
pr.B. 19,2); in omnem c.mptifidem adstrin-
gere (I. 5 C. 4, 54); omnis c. adversus reum
et fideiussorem dissoluta (1. 7 § 1 B. 2, 15);
in duriorem s. leviorem c. adhiberi, acdpi,
üon Bürgen gefagt, bie jum ©laubiger in
ein l^artered ober leichtere« ©c^ulbberbdltnig
lommen, atö ber ^au^c^ulbner (1. 8 § 7.
1. 34 B. 46, 1) ; ex c. fideiussionis s. acces-
sionis liberan (1. 5 B. 46, 1. 1. 95 § 3 B.
46, 3); in causam novationis transferri (1. 4
§ 1 B. 22, 1); in causam pignoris cadere
(f. cadere s. 4.) ; pignoris c. peremitur (1. 1
§ 2 B. 20, 1); totius pignoris, pigfior um c.
(1. 6 pr. 1. 13 B. 20, 4) ; pignoris causam,
habere, ein $fanbre(^t ^aben (1. 4 B. 42, 6);
indivisa pignoris c. (1. 65 B. 21, 2); privi-
legia causae, ^rioil., bie on ein %itd)Ht>tx*
^ftltnig gefnüpft finb, im ©egenfa^ Don
^riv, per sonae (1. 196 C. 50, 17); causae
ma^s quam personae beneficium praestare
(1. 29 B. 42, 1) ; non causae, sed personae
succurrere (1. 42 B. 26, 7). — 8) Die gonge
juriftifc^e Sefd^affen^eit eine« ffitdft€*
Digitized by
Google
64
Causari — Gautus.
objecto, bic bomit öcrbunbcnen Saften unb
Sort^eilc, j. ©. tota cau^a fundi (1. 30
§ 3 D. 32) ; fundus cum mia causa transit
(L 18 § 2 D. 13,7); dominium cum su>a c.
transferre (1. 67 D. 18, 1); servum, statuli-
herum cum sua c. alienare, usucapere (1. 2
pr. 1. 36 D. 40, 7); bona cum sua c. vindi-
care (1. 18 § 5 D. 36, 1); adminicuio uti
cum sua c. suisque vitiis (1. 13 § 1 D. 41,
2); inäbcf. wenn öon SRcftitution, ©j*
^ibttion ober $raftQtton ber causa ober
omnis c. (rd) bie $Rebe \\i, bebeutet eö ben
Snbegriff aller Siujungen unb ^or*
t^eile einer ©ac^e, bie bem Kläger ju @nte
gefommeu mären, menn er ben iOefi^ ber
©at^e gel^abt ^ätte (1. 31 pr. D. 12, 1: ,ut
c. omnis restituenda sit, i. e. oume, quod
habiturus esset actor, si litis contestandae
tempore solutus fuisset." 1. 12pr. D. 4,2.
1. 20 D. 6, 1. 1. 9 § 7 D. 10. 4. 1. 1 § 24
D. 16, 3. 1. 8 § 6 D. 43, 26. 1. 35. 246
§ 1 D. 50, 16), causam s. omnem c. prae-
siare Q. 17 § 1 D. 6, 1. 1. 2. 3 § 1. 1. 8
D. 22, 7); rei causam exhibere (§ 3 I. 4,
17). — 9) SBefen, Sn^alt, »ebeutuug,
^Begriff, j. ©. c. iuris honorarii (1. 95 §
3 D. 46, 3), iuris et voluntatis (1. 77 § 12
D. 31), contractus (1. 8 pr. D. 17, 1), in
causam fideicomm. et codicillorum vim pri-
ori« testam. convertere (1. 19 pr. D. 29, 1);
ad causam testamenti pertinere videtur id,
quodcuraque quasi ad testam. factum sit
(1. 2 § 2 D. 29, 3. 1. 1 § 2. 6 D. 43, 5);
onmsa causa teMamenti ab intest, heredita-
tem possidere (tit. D. 29,4). — 10) ber %aU,
de quihus causis scriptis legibus uon utimur
etc. (1. 32 pr. D. 1, 3); in causa ius positum
est (1. 52 § 2 D. 9, 2); alia c. est, si etc. (1.
29 D. 41, 2. l. 12 § 3 D. 46, 3); ex causa
(na(i^©efinben)si4Ccurre?'c(Lll pr. D. 44, 2).
— 11) Art, Unterort, quattuor c. dbliga-
ii<ruum (1. 44 pr. D. 44, 7): quattuor c.
in ea'secuiione ohligationis (1. 85 pr. D. 45,
1); c. faciendi (l. 218 D. 50, 16). — 12)
^un!t, 58eftimmung (1. 1 § 6 D. 7, 9).
Causari, jur (Sntfc^ulbigung Dorfc^ü^en,
*um 3^ortoanb brauchen (1. 12 D. 2, 15.
1. 3 D. 16, 3. 1. 50 § 1 D. 30. 1. 13 pr.
D. 36, 1); causatio (gntfcl^ulbigung (1. 2
§ 2 C. Th. 3, 5).
Causaria missio, ^erabfd^iebung etned
8olbaten ani bemegenben (^rünben,
b. t). toegen tran!l)cit (1. 2 § 2 D. 3, 2.
1. 13 § 3 D. 49, 16); causaria missi mi-
lites (1. 6 C. 12, 35).
Causidlcina, SRec^tSöert^eibigung,
33ciftanb, causidicus, 5(ntt)alt, Sacgmal*
ter j. causa 5.
Cautela, 1) SSorjic^t, 2) ©id^er^eitS-^
leiftung, f. cautio; idoneam caut. prae-
stare (1. 6 D. 13, 7) ; iudiciales caut. (L 2
§ 9 C. 2, 58).
Cauterium, SBertgeug §um (^inbren«
neu ber fjarben bei ber enfauftifd^n 3Ra*
Ierei(l. 17 pr. D. 33, 7).
Cautes, gelfen (1. 14 C. Th. 10, 19).
Cautio, 1) ©tc^er^eitdletftung färbie
fünftige (^rfilllung einer S^erbinblid^feit burc^
?tbleiften eine^ in ©ti^uIationSf orm gefleibeten
^tx\pxed)tn^ — fei eS l^ierburc^ allein,
nuda c, au(6 cautio fd^Ied^tWeg (1. 2 § 6
D. 5, 1. 1. 63 § 4 D. 17, 2. 1. 3 C. 6, 38),
{ei ed unter ©tellung t)on Bürgen ober
$fanb, c. cum satisdiitione , c. idonea
(1. 59 § 6 D. 17, 1), j. ». cautio, quae
propter legem Falc. interponitur, fid^us-
sorum habet praestationem (1. 3 § 1 D. 35,
3) ; cum fideiussore cautionem dupkte prae-
stare (1. 72 pr. D. 18, 1); cautionalis sti-
pulatio, eine auf ©id^erfteÜung bed (^löubi^
ger« gerichtete ©ti^. (1. 1 pr. § 2. 4 D. 46.
5); c. iuratoria, a JiMratoria, (SautionSleiftung
burd^ eiblic^c^ »erfprec^cn (1. 1 § 1 C. 1,
49. 1. 8 C. 12, 21); c. damni infecti, 6i(^er*
fteQung megen brol^enben ©c^aben^ burc§ ein
®ebäube ober SBerf (1. 13 § 2 D. 39, 2); auc^
bebeutet cautio bie burc^ Saut.ion^Ieiftung
erlangte Sid^er^eit, }i.''^,'plus cautiorUs
in re est (b. j^. Wenn eine Sad^e Derpfdnbct
tt)irb), quam in persona (1. 25 D. .^0, 17);
cautionem adquirere (1. 1 § 17 B. 43, 3). —
2) Jc^riftli^e« ©elenntniß a) bc^
©^ulbncr« über eine bcftel^cnbe
Sc^ulb: 8d^u(bt)erfd^reibung, 6d^ulb^
fd^ein (1. 47 § 1 D. 2, 14. 1. 15 § 1 D.
20, 1. 1. 64 D. 32); c. pollicitationis (I. 9
§ 3 D. 4, 2), depositionis, ©c^ulbfd^ein über
beponirte ®clbcr (I. 18 § 1 D. 36, 3); c. do-
talis, über eine er^oltene dos (I. 89 § 5 D.
31); caut. hcreditariae, 6c^ulbfd^eine, bic jur
erbjc^oft gehören (1. 5 D. 10, 2); c. dorae-
stica, $riüatfc§ulbjc^ein (I. 103 D. 30); c.
suWepta, corrupta, xntercepta (1. 10 § 3 D. 2,
13); indbcf. bebeutet e^ einen ©d^ulbft^ein
iiber empfangene^ 3)arlc^en (1. 40 pr.
D. 12, 1. 1. 20 D. 20, 1. 1. 25 § 4 D. 22, *
3); c. creditae pccuniae (l. 29 D. 44. 7); c.
feneraticia, (Bd)nlb\d)dn über ein jinSbare^
1)arle^en (1. 11 C. 5, 14. 1. 25 C. 5, 37);
b) be3 ©laubiger^ über eine getilgtjc
6(^ulb: Cuittung über empfangene Raff*
lung, (gmpfangfc^^ein (1 15 D. 22. 3. 1.
32 § 1 D. 26, 7. 1. 82 D. 35, 1. 1. 2 C.
9, 1). — 3) überl^aupt »ertrag, SJerab-
rcbung (1. 15 § 1 D. 35, 2: „privatorum
cautione legibus non esse refragandum".
l. 16 D. 38,26: „privatorum cautionesle-
gum auctoritate non censen").
Cautionalis f. cautio s. 1.
Cautus (adi.); caute (adv.), 1) fieser,
Digitized by
Google
Cavea — Cedere.
65
gcfi(^crt (1. 1 § 4 D. 46, 5). — 2) öor*
jid^tig (1. 2 C. 6, 2).
Cavea, 1) @d^aupla| im ^eatet (1. 13
§ 7 D. 47, 10). — 2) ttäf ig für nnibc Siliere
(l. 2 C. Th. 15, 11).
Cavere, 1) für Scntanbc« SSort^ci!
forgcn, einen »ort^eil öerfd^affcn (I. 9
]). Z2, 3. 1. 73 § 4 D. 50, 17: „nee paci-
8cendo nee legem dicendo nee stipulando
quisquam altert cavere potest*) ; sihi cavere,
]id) öorfel^cn, |i(^ bcden (1. 3 pr. D. 2,
15. 1. 32 l3. 36, 1); parum cavere, parum
cautum habere (1. 53 § 1. 2 D. 19, 1). —
2) \x(i) au^bebingen, \id) t>tx]pTt^tn
loffen, 5. ©. ab emptore, vencUtarc (sibi)
cavere ; lege renditionis cautum est (1. 6 pr.
§.1 D. 1« , 7. 1. 44 § 1 D. 39, 2); cavere,
sibidari (1.6 §7 D. 17, 1), ut Silva sibi pi-
gnori esset (1. 18 § 3 D. 13, 7); lege cavere,
ut etc. (1. 19 pr. D. 8, 6). — 3) ©id^cr*
^cit leiften (cf. eautio s. 1), a) burc^
Bürgen ober $fanb: caveri jjersanw sive
rdms = fid€ius8aribus(6, reis) si^epignoribus
(1. 188 § 1 D. 50, 16. 1. 1 § 9 D. 37, 6.
1. 9 § 3 D. 13, 7), wioweo = satisdato aut
pignoribus datis (1. 4 § 8 D. 40, 5), satis-
daiione (1. 46 pr. D. 3, 3); b) burd^ ^u^*
fteüung einer ©c^ulböcrfqreibung (1. 17
§ 3 1). 13, 6. 1. 49 D. 24, 3. 1. 134 § 2
D. 45, 1); c) m^bc\, burc^ ein (in ©tipula*
tion^form gefleibete«) «crf^rec^cn (1. 35
§ 2. l. 39 § 3. 1. 45 § 2 D. 3, 3), im Ocgen*
|q( öon satisdare (1. 6 D. 2, 8. 1. 57 D.
6, 1) ; cautionem cavere (1. 6 D. 46, 8) ; par-
tem flolvere, residuum cavere (1. 122 § 5 D.
45, 1); cautum (Subst.), ©ic^erbeiSbe*
jtcllung(l. 1 §9 D. 46, 5).— 4)mit eigc^
ner ^anh nieberfd^reiben, $. iß. cav. in
epistula, debere sibi decem (1. 26 § 2 D.
16, 3); cav. chiroqraphum, einen @(^lbf(^ein
Qudftenen 0- ^ § 8 p. 13, 7. 1. 89 pr. D.
46. 3); in^bcj. ben dm^fong einer ^a^vm^
bef(^einigen, quittiren (1. 5 § 3 1. 89.
94 8 3 eod.). — 5) Dorf e^cn, öerorbnen,
beftimmen, 5. yd. gebrandet t)on 9eftim<*
mnngen ber @cf cftc (1. 2 D. 4, 4), ber ©e*
not3bet(^lüffe (i. 1 D. 33, 2), bc« prdtori'-
f(^ (gbictg (1. 1 B. 2, 6), faiferlid^er ©on-
ftitntionen, SWonbate n. \. W. (L 50 pr.
D. 5, 1. 1. 15. 27 § 2 D. 48, 19), inSbcf. auc^
oon le^tmilligen Verfügungen (1. 128 pr.
D. 30. 1. 37 § 2. 6 D. 32, 1. 12. 13 § 1 D.
33, 1. 1. 14 D. 33, 4).
Cavillari, Äec^tSbcftimmungen auf f<)it*
finbige SBeife ju feinem »ort^eil
auflegen; cavillatio , ©pi^finbigfeit,
6o<)^ifterei (1. 85 D. 35, 1. 1. 2 § 44
D. 38, 17. L 65 D. 50, 17. 1. 12 § 3 C.
8, 10).
CavQs, l^o^l (1. 1 § 4 D. 43, 23).
Cedere, 1) ficfi jurüdjiel^en, »eichen,
a. ^. öom Äampfplaft (1. 7 § 4 D. 9, 2);
Dom Qeilagten gefagt, ber fic^ auf einen
aiec^t^ftreit nicnt einlöftt, im ®egenfa|
öon ultra contendere (1. 1 pr. D. 2, 13);
Ute cedere, Don einem Slet^Wftreit abfielen
(1. 65 § 2 D. 36, 1), bo^er in iure cessio,
in iure cedeie, bie im neuften Stecht Der*
fc^tDunbene (SxtoexHatt bei» @rigent^m$ unb
ber ©ertJituten burd^ Abtretung öor bem
^rätor gegenüber einer ju bicfem Qtotdt er*
^ebenen (fc^einbaren) ißinbication (Gai. II,
24-37. 96. Ulp. XIX, 9—15. Paul. III, 6
§32. Vat. § 47. 50); im neuften ffied^t toirb
ba^er cedere, cessio iniJbef. öon ber ®in*
räumung einer ©eröitut gebraucht: ced,
sercitutem (1. 39 D. 8, 2), usumfr. (1. 78 § 2
D. 23, 3); ius eundi, agendi, iter, actuniy
aqaaeductum, haustum etc. (1. 3 § 3. L 10.
11. 14 D. 8, 3. 1. 15 D. 8, 4); cessio aquae
(1. 9 pr. L 17 pr. D. 39, 3), cessio facuh
tatum, ©eid^enber aRitteI= »ermögen«*
öerluft (1. 4 § 1 C. 1, 3). — 2) rftumen,
aufgeben, einem Änbem obtreten, ein«
räumen, j. U ced. loco, fundo (1 7 D.39,
3), aedibus (1. 13 § 11 D. 39, 2); ced. (aUcui)
possessione (1. 16 eod. 1. 1 § 20. 1. 52 § 2
D. 41, 2. 1. 38 §3 D.41,3); f<yro ced., öon
banferotten ®e(btt)ed^«Iern gefogt, in*
bem biefe i^re S3ube ouf bem forum räumen
muffen (1. 7 § 2 D. 16, 3); ced. peculio mer-
cibus, rebus peculiarxbus (I. 9 D. 10, 3. 1. 7
§ 1 D. 14, 4) ; parte, portione heredit. (1 8
D. 5, 4. 1. 11 § 3 D. 32), usufr. 0- 17 § 1
D. 9, 4), bonis, fein Vermögen ben (SWäubi*
gern abtreten; cessio bonorum, Vermögend*
abtretung (tit. D. 42, 3. C. 7, 71). —
3) ettoaS jugefte^en, einräumen, pos-
sessionem cedere (1. 1 § 4 D. 41, 2), actio-
nem ced. alicui, Semanbem fein Jllagret^t ah^
treten, fo ba^ biefer auf eigene Slec^uung bie
gorberung einHagen fann (1. 21. 63 D. 6,
1. 1. 7 pr. D. 12, 4. 1. 21 D. 27, 3. 1. 13
§ 1. 1. 70 pr. D. 31. 1. 76. 95 § 11 D. 46, 3);
cessio actionum, Älogenabtretung (1- 76
D. 46, 3. 1. 2 C. 5, 5*^); cessio nominum,
(I. 30 D. 5,3); ced. auxtlium in integr, re-
stitutionis (1. 24 pr. D. 4, 4); ut inventa
(aqua) ducatur, cedi potest (1. 10 D. 8, 3) ;
ced. improbitati (1. 9 § 4 D. 1, 16). — 4)
unter etma« fallen, ju etwa« gehören, in
etmo« mit eingegriffen fein, emgcrec^«
net werben, j. 6. ced. in alimenta (1. 8
§ 22 D. 2, 15), in fructum (1. 7 § 12 D.24,
3), in vicem usurarum (1. 5 § 21 D. 36, 4),
usuris (1. 102 §11). 46, 3), in computatio-
nem legis Falc. (1. 80 § 8 D. 35, 2), in mo-
dum agri (1. 51 D. 18, 1), innumerum (1.6
§ 3 D. 48, 5); ced. loco solutionis s. pro so-
lut (1. 27. 35 § 1 D. 12, 2), pro petitione
5
Digitized by
Google
66
Celare — Celsitudo.
(1. 2 D. 22, 2), loco praedae (1- 20 § 1 D.
49, 15); ced. legato, instrumento, peculio^pe-
nuiy penori lepato, in einem ^erniftc^tnig mit
einbegriffen fem, baju gel^ören (I. 12 § 35.
1. 17. 18 § 18. I. 20 § 3. 4 D. 33, 7. 1. 6 §
4 D. 33, 8. 1. 3 § 3. 5 D. 33, 9. 1. 14 D.
33, 10; tapeta vesti cedunt (1. 25 § 3 D. 34,
2); dolia in horreis defossa horreorum ven-
ditioni cessiase videntur (1. 76 pr. D. 18, 1);
accessio cedit principali, bie !ReDenfocl^e folgt
ber ^u;)tfac^e, fie ift in berfelben Don felbft
mit einbegriffen (1. 19 § 13 D. 34, 2. § 33.
44 I. 2; 1. — 5) 3emanbem juf ollen, an-
heimfallen, ju %\)t\l »erben, gehören,
^. 9. pars thensauri, quae inventori cedit,
quae soll domino cedit (1. 63 § 1. 2 D. 41,
1); merces (insulae locatae) emptori cedit
(I. 53 pr. B. 19, 1); felicitas cessura alicui
(1. 2 C. 11, 66); hono, commodo, lucro ali-
cuius 8. alicui ced., 3emanbem ju ®nte
fommen, öon i^m gewonnen »erben (1. 35 § 1
D. 6, 1. 1. 69 D. 7, 1. 1. 17 D. 23, 5. 1.
17 pr. D. 31. 1. 16 D. 83,2); ad utilitaUs
alicuius ced., »tm 9ht^n3emanbed t)ertoenbet
»erben (1. 16 C. 5, 71].— 6) fommen, ein-
treten, laufen, }. ©. tempus luctus cedit
ex die mortis manti (1. 8 D. 3, 2); tempora
cedunt alicui (1. 4 pr. D. 48, 5); annus ce-
du, cedere incipit (1. 6 D. 8, 6. 1. 28 § 4
D. 4, 6. 1. 15 § 4 D. 43, 24); dies petendae
bon. poss. cessit alicui (1. 14 D. 37, 1);
dies vacationis incipit cedei'e (1. 4 D. 50, 5);
dies cedit fideiussaribus (I. 13 pr. D.46, 7);
dies quinquaginta ttUoribus cedunt 0* "^5 §
1 D.27,l);in8bef.inS3e*uganfSorberungen
bebeutet dies cedit a) Den (Eintritt be^ ^ciU
^)unft§, »0 ba§ 3ledbt auf eine gorberung bej.
auf ein tSermät^tnip begrün b et ift, im ÖJe*
genfa^ bon dies venit, alg bem eintritt be«
3eitpunft«, »0 baiJ 8ftec^t gerichtlich geltenb
gemacht »erben !ann (1. 213 pr. D. 50, 16:
„Cedere diem significat incipere deberi pe-
cuniam: venire diem significat cum diem
venisse, quo pecunia peti possit^: dies le-
qati cedit (tat. D. 36, 2. 1. un. D. 7, 3);
ool^er cessio diei im ÖJegenfaJ Don petitio (1.
7 pr. D. 36, 2); b) ben eintritt beg »erf all-
tags einer @c|ulb, 5. IB. cessit dies solvendae
pecuniae (1. 27 D. 40, 9), dies usurarum (1.
60 § 2 B. 86, 1); cedit dies operarum, auc^
operae cedunt (1. 13 § 2. 1. 28 § 1. 1. 34 B.
38, 1. 1. 78 pr. B. 45, 1}.
Celare, berl^eimltc^en, berl^el^len
(11 § 1 B.19, 1. 1. 8 B. 26, 3); Derber-
gen, Derfteden, j. 9. hominem ingenuum
invitum cel. 0- 6 § 2 B. 48, 15); ceL »er-
vww, mancipium (1. 11 § 2 B. 11, 3. ). 26
B. 47, 10. 1. 2. 9 C. 9, 20); adversarium
(1. 3 § 7. 8 B. 48, 24), testamentum (1. 2.
16 § 2 B. 48, 10).
Celebrare, 1) feierlich begeben,
feiern, §. «. memoriam G- 18 § 5 D. 34,
1), spectaculum (l. 16 B. 23, 2), certamina
(1. 21 § 3 B. 33, 1). — 2) über^upt et»o«
Dorne^men, Dolljic^en, j. ^. vendHio-
nem (1. 61 § 1 B. 23, 3), donationem (l. 31
§ 3 B. 39, 5), solutionem (1. 14 C. 8, 40. 1.
19 C. 8, 42). exactionem (1. 21 § 1 B. 13,
5); quae in distrahendis pignoribus cele-
brari consueverunt (1.4 C. 8, 29); contra-
ctum sive in scriptissivesine scriptis celebr.
8. 15 C. 4, 38); celebr. matrimonium (1. 19
. 5, 4), coüegium, eine Oehoffenfc^aft bilben
(1.3 § 1 B. 47,22), functiones, aestitmUtonem
bie Abgaben, bie iaje entrichten (1. 4. 35 §
3 C. 8, 53), murum, eine SWauer aufführen (1.
18 C.8,ll).-8) häufig betreten, befu^
(^en, itinera celebrantur (1.36 C. Th. 15,
1), conventicula (1. 15 C. 1, 3).
Celebratio, )Bege^ung, Soll^ie^ung:
sine honesta celebrat. matrimonti procre-
atus (1. 7 C. Th. 4. 6).
Celeber, 1) Dolfreidb: celebris dvitas
(1. 7 pr. B. 1, 16).— 2) betannt: celeberrimi
iuris esse (1. 2 C. 6, 34).
Celebritas, 1) geierlic^fcit, 5.^. nu-
ptiarum celebr. (1. 22 B. 5, 4). —2) SWenge:
hominum celebr. (1. 9 C. Th. 4, 8).
Celer (adi.); oeleriter (adv.), fc^nell,
rafc^, fc^leunig, ). S3. celeri reformatione
succurri (1. 14 C. 11, 48). — Celeres ^feen
bie 300 berittenen iunacn ^atridcr, »elc^e
bie jBeibgarbe ber römifc^en Könige bilbeten;
i^ ©efe^töbaber ]^ei|t tribunus Celerum (l. 2
§ 15. 19 B. 1, 2).
Celeritas, ©d^nelligfeit, SefAleuni^
gung (1. 3 § 12 B. 24, 1. 1. 1 B.39,2.
1. 41 § 1 B. 40, 4).
Cella, öe^ältnil, a) jum SBo^nen für
©claDen: Kammer (1. 17 § 15 B. 21, 1):
b) jum Äufbe»a]^ren Don ßeben^mitteln:
Äammer, Äeller, j. ©. cella penuaria
(1. 3 § 8. 11 B. 38, 9), vinaria, oUaria (1.
10 § 4 B. 7, 8).
CellarariuB f. cdlarius.
Cellarienses speoies, SSictualien, bie
in ber SSorratbSfammer aufbe»a^rt »erben
(1. 82 C. Th. 7, 4. 1. 16 C. Th. 11, 28).
Cellarium, 1)= cella (1. 41 § 1 B. 32).
— 2) cellaria = cellariensis species (1. 4
§ 1 C. Th. 1, 19).
Cellarius, auc^ cellararius, ber über IMfer
unb SSorratl^Sfammern gefegte <SclaD: ftüci*
unb Äellermeifter (1. 12 § 9 B. 38, 7);
auc^ ^eQermeifter am faiferlic^en $of (i.
10 § 5 C. 12, 59).
Cellula, fleineS S^w^c^« discipuli in
cellulis collecti (1. ICH, 19).
Celsitudo, ^o^eit, afö Titulatur a)für
ben ^aifer: imperatoria celsit. (§4 1. 1, 12.
Digitized by
Google
Gelsus — Census.
67
I. 5 C. 12, 3); b) für bic praefecti praet.
0. 3 C. 12, 59).
Celsus, 1) adi.), ^od^: celsiores viri,
^ö^cre »eamtc 0. 2 C. 1, 48). — 2) bet klonte
jtocicr Suriflcn: Celsus pater —Celms ßim
(P. luventiusCelstisJ, unter ^omitian, SRcröa,
Xrajan unb ^abrian, ttn^önger be§ $roculud
(1. 2 § 47 D. 1, 2).
Cena, ajtol^licit (1. 13 pr. D. 33, 7).
Cenaculum, 1) ©pcifcjimmer (1. 41
pr. D. 8, 2. 1. 7 D. 33, 7). — 2) ©todwerf,
inSbcj. foI(^e, tücld^c öcrtniet^et lourbcn, per
cenac. dividere domuin (1. 13 § 8 D. 7, 1);
cen. supra aedes (1,3 § 7 D. 43, 17); cena-
cularius, SRict^cr cinc^ ©todwerfe (1. 11
§5 D. 13, 7); cenacularia, baS ©etüerbe
beS SScrmietl^eng t)on 3immern (1. 5
§ 1 B. 9, 3).
Cenare, SOlol^Iacit galten (1. 8 pr. D.
8, 1. 1. 25 D. 15, 1).
CenaUcum, Ä^oftgclb, Xifc^gefb, bo^
ben ©olbaten gebührte (1. 3 C. 12, 37).
Cenatoria vestis, ^njug mäbrenb
ber SWo^Iacit, Xafclflcib (1. 33 D.
34, 2).
Cenotaphium, ein leeret ®rabmal
(1. 6 § 1. 1. 42 D. 11, 7).
Censere, 1) öerorbncn, beftimmcn,
bcfd^U egcn, bejonbcrg t)on ^cf^Iüflin bc«
6cnot« acbrout^t (l- Hl D. 50, 16). —
2)bafür polten, meinen, urtbeilcn, öon
SReinungen ber Suriften gefogt (1. 48 pr. D.
17, 1. 1.2 C. 2, 41). — 3) censeri (mit bem
?lMot.), nod^ etwog gef d^d^t, mit etwaS bc*
\>ad)t »erben, ^ a b e n (no^ bem Urt^eit %x[*
berer, 5. 35. manumissoris iure cens&ntur
liberi patroni (1. 8 D. 38, 4) ; cfenseri privi-
legio (1. 1 § 2 D. 50, 1); legum auctoritate
non censetur piivatorum cautio (1. 16 D.
38, 16); nulla iuris auctoritate censeri (1.
8 C. 2, 4); iuris peritia censeri (1. 1 § 3
D. 1, 1). — 4) boö 83ermögen JJemanbeg, ober
einzelne SJermögen^ftücfe jum S^td ber ©e*
jteuerung fc^ft^en (1. 3 pr. D. 50, 15. 1. 3
C. 7, 41. 1. 4 C. 11, 58); bo^er censeri^
öon ^erfonen gefagt: befteuert »erben
(1.1 C. 8, 14: .universa bona eorum qui
censentur vice pignorum tributis obligata
8unt*);cewÄt*ei«?,befteuert,fteuerpfUd^tig,
jin^bar: inSbef. merben bie in ber \paUtn
ftoijerjeit üorfommenben Colonen censiti
genannt, infofcm fic eine ^opffteucrp ent*
ritzten ^abcn (1. 4. 6. 7 C. 11, 48. tit. C.
II, 50).
Censitores, ©d^d^ung^beomte unter
ben Äatfem, toeld^e bie ©runbftüdc ju oer*
meffen, ju tojiren unb l^iemoc^ ben ©teuerjafe
Sji bcftimmen Iftatten (1. 4 § 1 D. 50, 15. 1. 1
C. 10, 25. rubr. C. 11, 58); flumina censi-
Umm vice funguntur (1. 30 g 3 D. 41, 1).
Cenaores, 1) jtoei republifonifc^e SRagi*
ftrote, meldten ^auptfdd^Ud) bie allgemeine
Silrgerfc^d^ung, ber census, unb bie bamit
öerfnüpfte censura morum, fotoie bie 9legu*
lirung be5 gefammten gfinan^ttjefcnö beö rö*
mifd^en ©taot« oblag (1. 2 § 17 D. 1, 2) ; ju
i^rem ^mt gehört in^bej. au^ bie Verpachtung
ber ©toatgeinlünftc; bo^er bic SBejeid^nung
lex censoria für einen ^afeujotlpad^t»
»ertrag (I. 203 D. 50, 16). — 2) = cciwt-
tores (1. 8 C. Th. 13, 10).
Censuales, Beamte unter ben ^aifem,
»eichen bie Anfertigung ber ©teuerroKen, bo»
neben aber nod^ manche anbere gfunction ob^
tflQf i- V- ^i« ^rotofottirung in ben ©enotg«
jifeungen unb Ausfertigung ber ©enatsbc*
fqlüffe; fic ftanben unter bem Magister cen-
sus, melc^cm inSbef. aud^ bie (Srdffnung
ber Xeftamentc oblog (1. 23 C. 6, 23. 1. 12
C. Tb. 6, 2. 1. 8 § 1 C. Th. 8, 4. 1. un. C.
Th. 10, 25).
Censualis (adi.), 1) bie VermöaenS«
jc^djung, bie ©efteuerung betreffcnb
§. lö. cens. fornm, eine borouf bcäüglic^e IBer«
orbnung (1. 4 pr. D. 50, 15); vinculis cens.
teneri (1. 4 § 8 eod.); cens. professio, An*
gäbe toon SSermdgenSftüden jum S^ed ber
«bfd^dtung unb »eftcucrung (1. 18 § 16 D.
50, 4. 1. 3 C. 4, 47. 1. 7 C. 8, 53); cens.
libri, ©teuerlotafter (1. 4 C. 11, 48). — 2)
bic censuales ober ben Magister census be^
trcffenb, 5. 5B. cens. ministerium (1. 2 C.
10, 71), munus (1. 2 C. 12, 28); testamenta,
quae apud officium cens. publicari solent
(1.18 (16,23); cens. apparitio, bie SHener-
jrfiaft bcS Mag. census (l. 23 eod.).
Cenaura, 1) «uffid^t (1.38 C. 10, 32).
— 2) A^nbung, ^eftrafung: cens. jjm-
hlica (1. 3 C. 4, 7).— 3) ^Inbrol^ung einer
©träfe, barauf bejüglid^eöcftimmung, Sor^^
((^rif t: cens. ,SCfV (1. 23 § 1 C. 9, 9).
Census, 1) bie jur 3cit ber ^epublit t)on
ben ©enforcn ade 5 Sa^e gel^altene aflge*
meine Cürgerfd^d^ung, b. ^. bie @intra*
gungiebeS einzelnen >bürgcrS,feineiJVermdgcng
unb feineiJ 5<iwi^icnbeftanbeS in bie nad^ ben
XribuS georbneten ©ürgerliften: census agere,
ben (JcnjuS l^alten (1. 2 § 17 D. 1, 2); censu
manumittebantur olim, qui lustrali censu
Romae iussu dominorum inter cives Rom.
censum profitehantur (Ulp. I, 8. cf. Gai. I,
17. 44. 138. 140). — 2) bie nad^ ber ©teuer-
berfaffung unter ben S^aifern jum 3*^^^ ^w
^efteucrung ftnttfinbcubc VermdgenSab*
fc^d^ung unb ©introgung ber fteucr-
i)flid^tigcn ^erfoncn unb fteuerbaren
SSermögenSobjccte in bie ©teuerroUen
(tit.B. 50, 15 C. 11, 58); Magister census f.
censuales); ba^er 53eftcucrung, 5. V. cen-
sus peraequatiofiis modus (1. 10 C. 11, 48).
6*
Digitized by
Google
68
Centena — Gerne re.
— 3) bic SÜn^aht bcr ftcuerbatcn ®et*
mögendobjecte t)on @etten ber $u befteu**
ctnbcn ^ctfoncn: census accipere, bic ^n-
gaben aufnehmen (1. 1 § 2 D. 50, 4); census
crimen, ©tcucrbcfraubation (1. 53 D. 5, 1);
fraudati census accusatio (1. 1 C. 9, 41).
— 4) bic auf einem SJcrmögenSftücf l^aftcnbc
©teuer (1.2 0.4,47: „nee licere cuidam
rem sine censu comparare vel vendere'*).
— 5) ba^ SSerjetc^niß ber fteuerpfli(^tiaen
^erfonen unb fteuerbaren SSerm5gen«obicftc:
©teuerfotafter, ©teuerrolle (1. 11 D.
10, 1: «In finalibus quaestionibus vetera
monumenta census auctoritas — sequenda
est." 1. 10 D. 22, 8: ^Genstis et monumenta
publica potiora testibus esse senatus cen-
suit"), in censum referre agros (1. 4 pr. D.
50, 15); censibus adscrtpti, aä/notati, ob-
noxii »erben bic Colonen genannt, ba fic
aU fopffteuetpflit^tig in bic ©teuerrollen ein^
ßctragcn tourben (1. 16. 20 C. 1, 3. 1. 2 C.
11, 50. 1. 1 C. 12, 43). — 6) H9 »er^
mögen eine^ ^enfd^en^ ber betrag einei^
^ermdgcn«, j. 33. census hereditatis (1. 22
§ 14 C. 6, 30); nihil in suo censu habere
(1. 7 C. 7, 71).
Centena (dignitas) s. oentenaria bai^
?lmt eine« centenanus ?i. 2 (1. 1 C. 1, 31.
1. 1 C. Th. 1, 9. 1. 7 C. Th. 6, 27. 1. 3
C. Th. 8. 4).
CentenarluB, 1) einer, ber 100,000 ©e*-
fterjien (= 100 aurei) im »ermögen l^at
(§2. 31. 3, 7); minor — maior centenario
(1. 16 D. 37, 14). — 2) Gentarii, Ducetiarii,
Sexagenarii, faiferlit^e öeamte. Welche fotool^l
*ur öchola agentium in rebus gejft^It Xott^
Den, ate auc^ als Unterbeamte bei ber ©taat«*
faffe öorfomm n 0- 1 C. 10, 19. 1. 3. 4 C.
12, 20. 1. 7. 8 C. 12, 23). — 3) ©umme
Don 100 $funb: cent. auri (1. 12 C. 12,
50), aeris (1. 8 C. Th. 11, 21).
Centenl, ^unbert (1. 6 § 1 D. 22, 1).
Centenlonalis nunimus s. peounia,
eine Heinere SWlnjforte (1. 1 § 3. 1. 2 C. Th.
9, 28. cf. Gothofr. ad h. \X
Centesimus, ber ^unbertfte, 5. ©.
intra — ultra centeng. miliarium s. centens.
lapidem urbis s. ab urbe (1. 1 § 4 D. 1, 12.
1. 21 § 2. 8. 1. 42 D. 27. 1); centesima
(usura) bebeutet ben S^^^fwß/ ber nad^ mo^
natHc^er Seret^nung im ^unbcrtften
%%t\\ be« ©apital« befielt, alfo iäbrlid^
12 ^ocent betrftgt (1. 4 § 1 D. 22, 2. 1. 8
C. 4, 2. 1. 1. 2 C. 7, 54); dimidia cente-
simae = 6 ^rocent; tertia centens. = 4 $ro*
cent; quarta cent. = 3 ^rocent; bes cent.
= 8 ^ocent Q. 17 § 8 D. 22, 1. 1. 12 pr.
C. 3, 31. 1. 26 § 1 C. 4, 32. 1. 6 § 6 C.
5, 9).
Centies, ^unbertmal: centies aureo-
rum = centies centena milia aur., 10 WX»
Honen (1. 88 D. 50, 16).
Cento, Werfen (1. 12 § 18 D. 83, 7).
Centonarii, ^anbtoerfer, bie grobe
Beeten f{e(^ten ober h)eBen, jum £öf(^n bei
gfeucrgbrunft, ju Scltbecfen u. bgl. (Forcellini)
(tit. C. Th. 14, 8^.
Centum, l^unoert, 5. S. intra C. dies
dari bon. poss. (ülp. XXVIII, 10); placuit,
C. annos tuendes esse (in usufr.) munici-
pes, quia is finis vitae longaevi hominis
est (1. 56 D. 7, 1).
Centumviri, Centumvirale iudiciiun,
ein feit alten Seiten bi3 in bie ^aiferjeit ^in*
ein unter bem IBorfit be« ^ätor befte^ej&eS
9ttc^terf oKegium, tt)Oju jcbc Xribu« 3 aftic^tet
fteüte, fo bag cd, feit e« 35 Xribu« gab, au»
105 SRid^tern beftanb; in ber \p&tixtn 3«t
ttmrbe i^c fla^l no^ oerme^ (180); fie
waren in mehrere (öicr) Xribunale abget^eilt
(barauf begießt \\i) 1. 76 pr. D. 81, m
^apinian be« 2raöe« gebenft: „cum filius
divisis tribunalibus actionem inofficiosi
testam. matris protulisset atque ita variae
sententiae iudicum exstitissent") ; öor i^nen
Würben l^auptfdd^Iic^ Sigentl^umS^ unb
(grbfcfiaftS'^occffe öcrl^anbelt, inöbef. bie
querelta inofficiosi testam, (Gai. IV, 16. 31.
95. 1. 17 pr. D. 5, 2. L 12 pr. C. 3, 31.
1. 4 § 2 0. 6, 28); ba^er biefe Ätoge au(^
DorAugi^Weife centumvirale iudicium genannt
Wirb (1. 13 B. 5, 2. 1. 30 D. 34, 3j.
Centnria, eigentlich eine ^Inja^l oon
l^unbert, ba^er eine ^om^agnie (oon 100)
©olbaten (1. 6 § 9 D. 49, 16).
Centnrio, |>auptmann einer (£om*
paqnk ©olbaten (1. 2 pr. B. 3, 2).
Cephalaeota, Äo^)ffteuereinnebmer
(L 6 § 7 C. Th. 11, 24).
Gera, 1) SBac^S (1. 17 pr. D. 33, 7).
— 2) mit 2Ba4« überjogene Xafel,
worauf bie SHömer mittelft eined (^i^cB
fc^rieben: in rationibus, tabulis cerisve
falsum facere (l. 1 § 4 D. 48, 10).
Ceratus, mit SBac^d überwogen codi-
diu cer. = cera s. 2. (I. 52 pr. D. 32).
Ceraunium, eine «rt Är^ftaU p. 16 § 7
B. 39, 4).
Ceroina, ^n\d im mittellänbifd^en 3Reere
(1. 2 § 43 B. 1, 2).
Cerebnun, eJe^irn (1. 10 C. 6, 22).
Ceres, bie ®öttin be« betreibe«; ba^er
Aediles Cereales, jWci Oon 3uKu8 ©öfar
eingefil^rte 33eamte „qui frumentopraeessent'*
(1. 2 § 32 B. 1, 2).
Cereus = cera (1. 3 § 9 B. 33, 9).
Cerevlsia, 33icr (1. 9 pr. B. 33, 6).
Cemere, 1) f c^en, wa^rneBmcn (1. 35
§ 2 C. Th. 8, 5). — 2) überlegen, fi(^
entfc^ne|en unb feine (SntfqiHe|ung
Digitized by
Google
Certamen — Certus.
69
erff&ren; cretio, (gntjd^licfeung; iniJbcf.
tec^nifd^et ^udbruc! für bie no^ ditenn 9ied^t
unb befonberer 9[notbnung bed ^eftatorS
inner^otb einer bcftimmten Srrift (gcwö^nlic^
100 iagen) öor*uncbmcnbc feierliche @r»
flärung bed (Srbfd^aftdantritti»; auc^
bie teftamentarifcbe ^norbnung fetbft, fotme bie
üom Xeftator bejtimmte JJrift toirb cretio ge*
nonnt (ülp. XXII, 27—34: „Cretio est*
certorum dierum spatium, quod datur in-
stituto heredi ad deliberandum, utrum ex-
pediat ei adire hereditatem, necne, velut:
Titius heres esto cemitoqiie in diefms C.
proximis, quibus scieris poterisque; nisi ita
creveris, exheres esto. — Cemere est verha
cretionis dicere ad hunc modum : qiwd me
Maevim heredem instituit, eam hereditatem
adeo cernoque'' § 27. 28 cit. Gai. U, 164
—173; „Extraneis heredibus solet cretio
dari, i. e. finis deliberandi, ut intra certum
tempus vel adeant hereditatem, yel si non
adeant, temporis fine summoveantur; ideo
autem cretio appellata est, quia cernere
est quasi decernere et constituere** § 164
cit. 1. 5 C. Th. 8, 18. 1. 17 C. 6, 30:
„Cretionum scrupuloaam soUemnitat^m hac
lege penitus amputari decernimus'O»
Certamen, 1) Äompff|)icI, SBctt-
!attH)f G- 2 § 5. 1. 4 pr. D. 3, 2. 1. 23
§ 2 D. 4, 2. 1. 7 § 4 D. 9, 2); certaminis
editio, bie geicr eine« tam^jffpiel« (1. 10 D.
50, 12. 1. IC. 11, 42); patriae suae cen-
tum legare, ut — certamina celebrarentur
(1. 21 § 3 cf. 1. 24 D. 33, 1). — 2) Utd^H-
flreit, rid^terlit^e« «erfahren, a- «.
protocationis certamen implere (1. 6 C. 6,
35); omnia litis certamina implere (1. ö
§ 4 C. 7, 68).
Certare, 1) lämpfen, in§bef. in einem
©ettfonU)f (1. 7 § 4 D. 9, 2. 1. 2 § 1 D. 11
5. 1. 20 pr. B. 19, 5. 1. 10 D. 50, 12). —
2) mit SBorten ftreiten, bebattiren (1. 3
C. 6, 29). — 3) einen Sicc^t^ftreit führen,
§. 35. praeii*dicio certare (1. 5 § 18 D.
25, 3).
Certatlm (adv.), um bie fBette, nod^
träften (1. 7 C. 8, 11).
Oertatio, ©treit (1. 1 pr. D. 47, 15).
Certiorare , benad^ric^tigen, in
Äenntniß fcfrcn, unterrichten (1. 5 § 1
D. 12, 4. 1. 29 pr. § 3 D. 17, 1. 1. 1 §
1. l. 39 D. 19, 1. 1. 21 § 2 D. 28, 1).
Certus, getoift unb jtt)or a) beftimmt,
j. 33. certa s. certi stipulatio, eine ©tipul.,
Deren Dbject feiner Dualität unb Quantität
nod^ feft beftimmt ift (I. 68. 74 D. 45, 1:
„certum est, quod ex ipsa pronuntiatione
apparet quid quak quantumqite sitJ* 1. 118
§ 2 eod.); ebenfo certus s. certi contractus
(1. 1 § 6 D. 13, 5. 1. 18 pr. D. 46, 4);
certum condicere, petere, certi condictio (1.
6 D. 12, 1 : „certum est, cuius species vel
quantitas, quae in obligatione versatur,
aut nomine suo aut ea demonstratione,
quae nominis vice fungitur qualis quanta-
que sit ostenditur." 1. 9 eod. 1. 1 D. 13,
8); c. summae debitor dictus (1. 5 B. 18,
4); c. summa compromissa (1. 28 D. 4, 8);
c. nummos stipulari (1. 37 B. 45, 1); c.
corpus in stipulationem deducere, legare
etc. (1. 10 B. 46, 4. 1. 26 § 1. 1. 47 § 1
B. 30. 1. 10 B. 34, 2); c. quantitatem le-
gare, debere 0- 3 § 6 B. 33, 1. 1. 18 § 4
D. 33, 7); c. speciem relinquere (1. 34 § 5
B. 30); c. parteni heredit, legare (1. 8 § 5
B. 31); c. pondus, genus argenti \ega,re (1.
1 § 1 B. 34, 2) ; penus o. cum vasis c. le-
gata (1. 2 B. 33, 9); c. hominem emere,
debere (1. 17 B. 40, 12. l. 23 B. 45, 1);
c.pretium habere (1. 7 § 2 B. 18, 1); c. pars
fundi, ein beftimmter lörperlid^cr i^eil, im
(äJcgcnfa^ eine« ibceHen, einer pars pro indi-
viso (1. 25 B. 7, 4. 1. 6 B. 8, 1), ebenfo c.
locuSy im ®egenfa| öon „pro indiviso portio
fundi" (1. 1 B. 21, 2); c. loco (an einem
burc^ SSerabrebung ber Kontrahenten feftge*
festen Ort) dari oportere, dare promittere,
sese soluturum obligare (rubr. B. 13, 4. tit.
C. 3, 18); c. hco vd tempore reddere com-
modatum (1. 5 pr. B. 13, 6); ad c. usum, c.
tettiporibus uti aliqua re (1. 25 B. 15, 1); c.
tempus im ©egenfa^ üon infinitum (1. 91 B.
35, 1) ; dies certa, veluti kalendis lanuariis
centesimis (1. 21 pr. B. 86, 2) ; c. aet^is (1.
23 § 3 B. 40, 5); c. personae im ÖJegenfa^
üon incertae, omnes, genus personarum (1.
21 § 1 B. 4, 6. 1. 4 B. 34, 5. 1 89 pr. B. 85.
1. 1. 220 pr. B. 50, 16); certi im ©egenfaj
t)On omnes (1. 8 pr. B. 10, 3); c. famüia
(urbana aut rustica) im ®egenfa( Oon uni-
versa (1. 65 pr. B. 31); ex. c. u^wre natum
scribere heredem (1. 28 § 2 B. 28, 2); c.
procurator (1. 2 B. 3, 3); tutor cert. rerum
vel camarum (1. 12 B. 26, 2); c. condicione
muneribus se adstringere (1. 2 pr. B. 50, 6);
c. lege donare (I. 22 C. 8, 53); in arbitrum
compromissum, ut c. sententiam (ein Oon
ben Parteien fclbft beftimmte« Urt^eil) diceret
(I. 19 pr. B. 4, 8); certae sollemnesque
actiones, klagen, bie auf feftbeftimmten feier*
liefen gormein beruhten (I. 2 § 6 B. 1, 2);
c. condemnatio (I. 59 § 2 B. 42, 1); certum
confiteri (1. 6 pr. B. 42, 2); certam continu-
amque possessionem habere, bon 9lea!*
© erb i tuten gefagt, bereu 33efit in bem35or*
l^anbenfein eine« beftimmten ununterbrochen
fortbauernbcn 3uftanbeg be« bienenben ®runb*
Pcf« befielt (I. 14 pr. B. 8, 1); b) feft^»
ftcbenb, auiSgcmad^t, unzweifelhaft,
j. yd, certo certius est (1. 17 pr. B. 26, 2.
Digitized by
Google
70
Cerussa — Ceterus.
1. 38 § 5 D. 45, 1) ; certum esse per rerum
naturam, in qua omnia certa sunt (1. 28
§ 5 D. 5, 1); res c. et indubitata (I. 1 D.
2, 15); vera et c. scientia (1. 76 D. 50,
17); c. iure utimur (1. 10 § 1 D. 2, 11. 1.
49 pr. D. 80); certi, certissimi iuris esse (1.
37 § 1 D. 4, 4. 1. 2 C. 4, 8); c. status esee
1. 2 § 3 D. 38, 7); mater aem^er certa est,
etiamsi vulgo conceperit (1. 5 D. 2, 4);
certe (adv.), fletoiß, außer gtücifcl (I.
52 § 2 D. 9, 2); wcniaftcng 0- 6 § 12-
I. 8 pr. 1. 37 D. 3, 5. 1. 29 § 1 D. 21, 2);
c) gewig, jtücifcHoS fein, j. ©. qui
agit, certus esse debet etc. (1. 42 D. 50,
17); certus de poena sua (1. 15 pr. D. 40,
9J; certus accusationis (l. 14 D. 37, 1); cer-
ttorem facere aliquem, bcnad^ric^tigen
(1. 1 § 1 D. 21, 1. 1. 16 § 4 D. 26, 2);
d) fielet, öorfic^tig, j. 35. certius et nio-
destius esse (1. 14 § 3 D. 23, 2).
Cerussa, ^ I e i tt) e i g , melc^ed jum 9)^aleit
unb ©(^reiben gebraucht tourbc (1. 1 C. Th.
7, 20); cerussatus, mit IBIeitveig über*
jogen: fotuZac cer. (I. 1 C. Tb. 11, 27).
Cervical, Äopffiffen (1. 25 § 5 D.
34. 2).
Cervlx, 9ladtn, ®cnid (1. 5 § 3 D.
9, 2); tro^fc^: cervicem erigere ad versus
aliquem, fi<^ gegen S^manben auflehnen
(1. 2 C. 6, 7).
Cervus, ^irfc^ (1. 5 § 5 D. 41, 1).
Cery cium {htjqwisiov) , ^crolbsftab
(1. 8 § 1 D. 1, 8).
Cespes, 1) ber Slafen (1. 5 C. 9, 19).
— 2) ßonb, öefiftung (I. 10 C. Th. 13, 6).
Cessare, 1) tu^en, unbenu^t liegen,
*. 33. bon Sfeünbelgelbem gejagt, bie ber
«ormunb nic^t au^Ici^t (1. 13 § IB. 26, 7);
broÄ liegen (1. 30 § 2 B. 50, 16). — 2)
toegfaUen, nicbt 8tatt finbcn, nic^t
Statt ^aben, teine 5lntt)cnbung Ici*
ben, ä. ©. cessat actio (I. 40 B. 9, 4. 1.
17 pr. B. 25, 2), condictio (1- 4 § 1. 1. 14
B. 12, 1), repetitio (1. 4 pr. 1. 8 B. 12, 5),
vindicatio (I. 7 § 1 B. 24, 1), interdictum
(I. 9 pr. B. 4, 2. 1. 5 B. 43, 16), querella
inoffic. test. (I. 8 § 4 B. 5, 2), exceptio
(I. 19 pr. B. 46, 2), restitutio (I. 3 § 1.
1. 9 § 5 B. 4, 4), missio in poss. (I. 15
§ 28 B. 39, 2), hon. possessio (1. 12 B. 37,
1), collatio (1. 1 § 5. 1. 12 B. 37, 6), cautio
a. 17 B. 5, 3), obligatio (1. 35 § 1 B. 45,
1), stipulatio (1. 1 § 9. 18 B. 36. 3. 1. 83
§ 5 B. 45, 1), novatio (1. 28 B. 46, 2),
usucapio (1. 1 § 2 B. 41, 6), dominium
(1. 81 § 1 B. 47, 2), lefßatum (1. 1 § 5 B.
33, 4), substitiitio (1. 41 B. 38, 2), matri-
monitim (1. 17 pr. B. 25, 2), edictum (1. 2
pr. B. 4, 5. 1. 1 § 1 B. 39, 1), Sctum (1.
1 § 1. 1. 3 pr. B. 14, 6), lex (1. 1 pr. B.
23, 5. 1. 33 B. 35, 2), priviUgium (1. 24
pr. B. 42, 5), clausula testamenti (1. 30
§ 5. 6 B. 30); cessant par^e« praetoris (L 16
§ 1 B. 4, 4. 1. 6 § 1 B. 26. 7); cessantium
partes, bie SBermäd|tni6*^nt^eile ttJegfoÜcnber
Legatare (1. 7 B. 35, 4). — 3) jögern,
fäumen, föumip fein in ber Erfüllung
einer SSerbinblic^feit, in solutione (1. 38 pr.
. B. 4, 4. 1. 38 § 1 B. 17, 1. 1. 72 § 1 B.
46, 3), in satisfactione, (1. 5 § 16. 20 B.
36, 4), satisdatione (1. 5 § 5 B. 37, 10), in
administratione (L 60 § 3 B. 23, 2), in bon.
possess. petenda (1. 2 § 9 B. 38. 17), circa
refectionem aedium (1. 32 B. 39, 2) ; «t cesse^
tutor, 8U0 periculo cessat (1. 1 § 1 B. 26,
7); cessans, fäumig, löffig, faumfelig
(1. 5 § 1 eod. 1. 2 B. 2, 12: „ut offidi ad-
nioneantur cessantes^J — 4) in einem Xermin
ausbleiben, nic^t erfc^cinen (1. 2 § 4
B. 49, 14). — 5) fid^ enthalten, j. ».
cess. ab administratione (1. 37 § 1 B. 27, 1).
— 6) aufhören, ettoa^ ju t^un, j. 33. si
adviinistrare cessaverunt curatores (1. 32 B.
4,4).
Cessatio, 1) ber 3uftanb einer @ad^e, too
biefelbe ntc^t benu^t, nid^t gebrandet
wirb (1. 35 § 3 B. 32). — 2) »eraögerung,
©äumnij, ©aumfeligtcit, j. ö. in ber
SSormunbf^aftSöertoaltung (1. 53. 57 pr. B.
26, 7. 1. 6 B. 27, 2); periculum cessationis
sustinere (1. 31 pr. B. 27, 1); ex die ces-
sationis crescat usura (1. 17 pr. B. 22, 1).
Cessicius tutor, ber SSormunb einer
grau, tt)cld^em bie 5(u8übung ber ^onnunb-
fc^aft Dom gefe^Iic^en SSormunb gerid^tlit^ ob*
getreten worben toar; cessicia tutda, eine
fold^e abgetretene 3Sormunbfd^ft (Gai. I, 1.68
—72) ülp. XI, 6-8. 17).
Cessim (adv.), jurüd, rücfwörtS:
cessim redire (1. 52 § 2 B. 9, 2. 1. 43 pr.
B. 21, 1).
Cessio f. cedere s. 1. 3. 6. a.
Ceterus, 1) ber anbere, übrige, j. 33.
her es ceterique successores (1. 23 § 8 B. 9,
2); cum uni accepto fertur, ceteri quoque
liberantur (1. 16 pr. B. 46,4); vestis uni-
versa, ac res ceterae, quascumque mecum
habui (1. 16 B. 39, 5); cetera jjraeter in-
stitutionera heredis (1. 19 § 1 B. 29, 1);
cetera venditionis perficere (1. 5 § 7 B. 27,
9); cetera cognitianis diffeiTO (1. 39 pr. B.
4, 4) ; tam — quam — cet^raque (1. 25 § 8
B. 21, 1); ceteraquey quae (I. 45 B. 32);
et cetera, unb fo Weiter (1. 31. 32 pr. B.
21. 2. 1. 29 § 2 B. 28, 2); inter ceteros
exheredare, im ©egcnfa^ öon nominatim
exh., bejcic^nct bie dnterbung burd^ eine aß'
gemeine gormel: ceteri exheredes sunto.
(Gai. 11, 127 sq. Ul, 66. Ulp. XXII, 20-
23. 8 1 1. 2, 13); ceterumf ceteroquin (adv.),
Digitized by
Google
Ghalban6 — Gicuta.
71
flbcigend, fonft, augerbem, toibtigen«
falU (1. 9 § 3 D. 2, 13. 1. 25. 27 pr.
D. 3, 3. 1. 7 § 8. 1. 9 § 5 D. 4, 4. 1. 25
D. 6, 1. 1. 1 pr. D. 8, 4. 1. 2 § 3 D. 13,
4. 1. 17 § 4 D. 21, 1. 1. 31 § 4 D. 27, 1.
1. 35 § 3 D. 28, 5. 1. 5 § 10 D. 39, 1.
1. 13 § 4. 1. 30 § 2 D. 39, 2. L 3 § 3?).
41, 2. 1. 15 § 7 D. 42, 1. 1. 3 pr. B. 46,
3. 1. 6 pr. D. 46, 7); aüd) f. ö. o. sed (L
20 § 12 D. 5, 3. 1. 27 f 9 D. 9, 2). —
2) de cetera, für bic Sulunft, lünftig»
bin (I. 10 D. 48, 3. 1. 8 C. 10, 49. 1. 1
C. 12, 20).
Chalbane, ber @aft einet f^rifc^en ^flan^e
(L 16 § 7 D. 39, 4).
Chaloedon, 6tabt in ^it^^nien (1. 4 G.
1, 1); Chalcedonensis synodus (1. 8 pr. G.
1,5).
Chaldaeus» ©ternbeuter (1. 5 G. 9,
18).
Charisius f. AurelitM.
Charta, Rapier (§ 33 I. 2, 1: „Htterae
chartis membranisque cedunt.** 1. 52 pr.
§ 4. 6. L 76 D. 32); chartis publicis ac
ratiociniis ohnoxius = chartolarius (1. 1
G. 12, 59); ad Chartas optare, naä) bem ^mt
eine« chartularius ftreben (1. 10 G. 12, 57).
Chartaceus, aud Rapier: Codices chart.
(L 52 pr. D. 32).
Chartiatioiim, (&tlb ju $apiet (1. 6
D. 48, 20).
Chartoprates, ae, ^apierl^dnbler
(rubr. C. 11, 18).
Chartula = Charta (1. 13 G. 8, 53 1.
5 G. 10, 2); ministerium chartularum, bad
SCmt eine« chartularius (1. 8 G. Th. 7, 22).
Chartularius, laif etlicher Beamter, ffU^
gifttatot, tDtld^ct befonber^ bie ©teuer* unb
9(bgaben«9ionen unb Qüc^er $u berttm^en
unb »u retnbiren ^t (I. 3 G. 10, 23. 1. 10
§ 2. L 12 G. 12, 49).
Chasma, (SrbfaU (1. 11 D. 18, 6).
Chelouia, ein (Sbelftein: bad Kuge ber
inbift^n Sc^tlbfrdtc (1. 16 § 7 D. 39, 4).
Chiliarches, ae, %ü^xn bon 1000 äJiann,
Dberft.
Chirograph ariua, l^anb(cl^riftli(^:
chirogr. instrumenta (1. 17 G. 4,2); chirogr.
ffcunia, chirogr. dehitum, 6d^ulb, p ber
|tc^ ber 6(^ttlbner, burc^ ^anbf^rift be!annt
\ifii, im (S(egenfa6 folc^er 6(^ulben, für n)el(^e
ein *fanb beftelU ift (tit. G. 8, 26); ba^er
chirogr. creditor (l. 38 § 1 D. 42, 5. 1. 6
C. 7, 72. 1. 10 G. 8, 17), debitor (1. 7 G.
8, 41).
Chirographum, ^anbf d^rift, unb ^nmr,
1) uber^u|)t eigen^&nbige ©c^rift, ^. 9.
proprio chirogr. adnotare (1. 30 D. 28, 1);
alienum chirogr. imitari (1. 23 D. 48, 10).
— 2) ©(^ulDf(^ein, ©d^ulbbcrfc^rei»
bung, unb ^toax einfacher @d^ulbf(^tn, ober
©tipulation^urhinbe (1. 47 § 1 D. 2, 14),
). d. über empfangenem 2)arle^n (1. 41 § 2
D. 22, 1. 1. 26 § 1 D. 20, 1. 1. 14 G. 8,
42); überhaupt chirographa dehitorum (1. 57
pr. B. 26, 7. 1. 18 § 2 B. 39, 6); ex
chiroar. dehitor (1. 31 § 4 B. 34, 3); chiro-
rapho obligare se ad praestandum (1. 3 pr.
3 B. 49, 14); eum, qui chirogr, legat^
debitum legare, non solum tabulas; cum
chirographa venetmt, notuen vemsse videtur
(1. 44 § 5 B. 30); solutione inane factum
chir. (1. 18 B. 10, 4). — 3) ^m^fangS-
fd^ein, Ouittung: chir. solutionum, tri-
hutorum solutorum (l. 52 pr. B. 19, 1), se-
curitatis (1. 4 G. 11, 65); a creditore per-
dpere chir. (1. 17 G. 4, 2).
Chlamys, ein griet^ifd^e« Dberfleib a)
für tnaben (1. 23 § 2 B. 34, 2); b) für
©olboten (1. 3 G. 12, 39).
Choma, ber ^omm (1. 10 B. 47, 11).
Chorus, eine ^(nja^I ©claben, bie atö
XiSinitx ober ©dnger gebrandet »erben
(1. 34 pr. B. 21, 1. I. 79 pr. B. 32).
Christiazütas, 1) c^riftlic^e Steligion,
(£^riftent^um (1. 4 pr. G. 1, 7). — 2)
©^riftenbeit (1. 6 G. 3, 12). — 3) c^riftl.
®eiftU(^!eit (1. 123 pr. G. Th 16, 2).
Christianus, 1) (Subst.) Öefenner be«
(^riftlid^cn ®Iouben3, ©^rift (l. 1 § 1 G. 1,
1. 1 6 G. 1, 11); inSbef. Oeiftlid^er,
©ijc^of (1. 11 G. 1, 4. 1. 20 § 5 G. 8, 50).
— 2) (adi.) c^riftli(^: Christ, religio (1. 6
C. 1, 4), lex fides, veneratio (l. 13. 18. 19
G. Th. 16, 8).
Christus fiUus (1. 2 § 1 G. 1, 1); sal-
vator Chi. (1. 1 G. 1, 8); Ihesus Ghr. (1. 2
pr. inf. G. 1, 17).
Chrysanthianum oertamen, ein nac^
einem gemiffen ^l^rt^fantbiud benanntet
ßam|)ff^au{^el, totld^t^ alle 4 ^ai^tt in
©arbe« gefeiert »urbe (1. 24 B. 33, 1).
Chrysippus, ein berühmter ftoifc^ $]^i»
lofop^ G- 2 B. 1, 3).
Chrysolithus, ein (Sbelftein (1. 19 § 17
B 34, 2).
Cibaria, S'la^rungSmittel, @^)eife unb
2:ranf betreffenb (i. 12 pr. B. 33, 7); fie
»erben aU ein X^cil ber Alimente neben
vestitus (vestiaria) unb habitatio genannt
(1. 6. 12. 16 § 2. 1. 21 B. 34, 1); auc^ be*
beutet e§ gutter für*« 3^ie^ (1. 29 § 7 B.
9 2).
* Cibus, @peif e (1. 21 B. 34, 1).
Cicatrix, i^orbe (1. 7 B. 9, 3).
Cicero (M. Tullius), 9lomö berühmter
9lebner (1. 2 § 46 B. 1, 2. 1. 39 B. 49, 19,
1. 96 pr. B. 50, 16).
Cicuta, ©(Sterling (1. 3 § 3 B 48, 8).
Digitized by
Google
72
Oilicia — Circumcolens.
CUioia, Sanbfc^aft tldnafi(utd 0- B § 1
D. 22, 5. 1. 5 pr. C. 7, 63).
Cilioia vela, Xftc^er auS Si^S^n'
^oarcn (L 12 § 17 D. 33, 7).
Cimeliarchium (HBifinUccQxeZov) , ber
Ort, tDO ber @(^a| einet Kirche ober einer
Stobt aufbetoabrt mirb, ©c^a^laften: a-
meliarcha, ©c^attaftenöeriDoIter (1. 10
§ 2, 3 C. 7, 72. 1. 20 § 1 C. 11, 48).
Cincia lex, ein t)om Soß^tribun ^ax*
cud (Sinciud 9(Iimentui^ rogirted Pebifdt t)om
3. 550 u. c, tooburc^ bie ©d^enfungen ge»
toiffen öef(^rdn!unöen untertoorfen lourben
(Vat. § 266-316. 1. 4 C. Th. 8, 12).
Cinotus, Umfriebigung, parietum c.
(1. 4 pr. C. Th. 9, 45).
Cingere, 1) umgürten, a) mit bem
Ärieg^gilrtcl: S^monben aU ©olbotcn
einfleiben (1. 38 § 1. 1. 43 B. 29, 1);
cinctus, Iriegerifc^ gerüftet, jum Äampf
ouSjiel^cnb (1. 3 D. 5, 4); b) mit bem
(g^rengürtel ber l^öl^ern Beamten,
5. Sß, illustres in sacro nostro consistorio
cincti p. 2 C. 12, 8). — 2) umgeben,
umringen, j. ©. urbem muro cing. (1. 87
D. 50. 16). — 3) fetalen (1. 5 pr. 1. 7
§ 4 D. 47, 7).
Cinsulum, ®ürtel, a) ber ©olboten,
5. !6. cinff. habere et militiae ovdinem
tenere (1. 3 C. 12, 49); cing. depomrey oug
bem ©olbotenftonb treten (1. 2 C. 3, 21); b)
ber l^öl^em öeomten, j. 8. qui praesentes
in comitatu illustris dignitatis cingulum
meruerint — quibus absentibus cing. uiit-
titur (1. 2 C. 12, 8); cingulo exui, spölian
(1. 1 C. 7, 38. 1. 3 C. 12, 17); in officio
sacranim lai^itionum cingulum militiae
8%bi sumere, ^ienft nel^men (1. 9 C. 12,
2S)'j sine cifwulo constitutus, onßer^ienft
(1. 11 C. 9, 35); bo^er \)at cing. auiif bie ©e-
beutung öon Amt, ©ilrbc (1. 5 C. 12, 33).
Clnis, ^fd^e: ossa eb einer es (eorum,
qui exurendi damnantur) collecta sepul-
turae tradere (\. 1 D. 48, 24).
Cinna, gurift gegen baS (Snbe bed 'Sie»
publif, ein ©(^üler be« @ert)iuS ©ulpiciuS
9lufu3 (1. 2 § 44 D. 1, 2).
Cinnamomum, 3immet (1. 16 § 7 D.
39, 4).
Circa (praep^, 1) um (um ettooö ober
um igemanbcn ^erum), bei, neben, an,
5. S3. ager, qui c. ripam est. (1. 1 pr. D. 43,
15); c. coüns = circumcolens (1. 1 § 4 B.
43, 13); c. aliquem esse; c. se habere ali-
quem (1. 33 B. 12, 1. 1. 3 pr. § 6 B. 33,
9. 1. 14 § 7 B. 38, 2); qui c. principem
sunt occupati ; qui c. latus principis agunt
(1. 11 § 2 B. 4, 4. 1. 30 pr. B. 27, 1). —
2) in S3ejug auf, in ©etreff, j. «. c.
aliquid s. aliquem servandum esse, custodiri,
ohservari, spectari^ dici (1. 27 § 11 B. 9, 2.
1. 32 § 3 B. 22, 1. 1. 57 B. 35, 1. 1. 20
B. 40, 5. 1. 1 § 3 B. 49, 14); evenire c.
querellam inoffic. (1. 24 B. 5, 2) ; computari
c. legem Falc. (1. 19 § 1 B. 34, 5); dissen-
tire, errare c. aliquid (1. 36 B. 41, 1. 1. 36
B. 48, 5) ; impendere c. res (1. 5 § 5 B. 3,
5); occupatus c. rem rusticam (1. 1 pr. B. 2,
12); probe se apere c. negotium (1. 1 § 9
B. 1, 12V, patientein esse c. aliquem (L 9
§ 2 B. 1, 16); diligentem esse c. aliquid
(1. 62 § 5B. 47,2). - 3) gegen, für fl.
6 B, 37, 6).
Ciroensifl, ben C^irfuS betreffenb: circ
ludi, ©d^ufpiele, toeld^e im d^ircud gel^alten
würben unb in Wettrennen ju feagen
beftanben (1. 122 pr. B. 30), auc^ circenses
(c^Ie^ttt)cg genannt (1. 12 § 4 B. 7, 8); circ.
certamen (1. 3 C. 11, 41); equi circ. (1. 1
§ 2 B. 50, 4).
Clroiter fpraep.), in »etreff (l. 1 C.
Th. 12, 14. 1. 32 C. Th. 13, 5).
Clrcitor, 1) ^erumträaer, $aufirer
(1. 5 8 4 B. 14, 3). — 2) cirdtores l^eiften
jur taiferjcit gewiffe patrouHirenbe, ^olijei»
oienft mit öcrric^tenbe ©aöalleriften (L 2
§ 22. 25 C. 1, 27); circitoria dignitas, bie
SBürbe berfelben (1. 2 § 2 C. Th. 7, 22).
Circuire, ^intergel^en p. 11 C. Th.
10, 10).
Circuitio, 95 erlauf: temporis circ. fl. 1
§ 1 C. 11, 42).
Clrcuitus, 1) Umirei« 0- 37 § 1 B.
U, 7). - Umfc^ttjeif, Sttjeif el (1. 5 B. 35,
3. 1 4 § 6 C. 2, 55. 1. 7 § 4. 8 C. 5, 70).
Ciroulator, loer mit einer ©c^aubube
ober aU ^unftftüd mac^er um^erjiel^t (1. 11
B. 47, 11).
Circulus 1) Ärei«, girfel (Gai. I, 46).
2) 9lanb einer 3Winje (1. 1 C. Th. 9, 22).
— 3) 3^erfamm!ung toon aWcnfc^en (1.
11 C. Th. 16, 5).
Circum, um (1. 60 § 1 B. 32).
C5lrcumactu8, öcrf (offen: tempus circ.
(1. 47 C. Th. 7, 4).
Ciroumambulare, um ettoa^ 6 er um»
ge^en (1. 3 § 1 B. 41, 2).
Circumoelliones, eine fe|erifd^e ©ecte
(1. 52 pr. C. Th. 16, 5).
Ciroumcidere, 1) ringö^erum a b f d^ n e i «
ben, 5. 93. ramos arboris (1. 1 § 7 B. 43,
27), — 2\ gemanben beft^neiben (1. 11
pr. B. 4ö, 8: — ,circumcidere ludaeis
filios 8UO8 permittitur*). — 3) abfc^affen
(1. 6 pr. C. Th. 1, 1).
Ciroumcludere , einfc^liejcn: tempo-
porum metis circumcl. (1. 23 § 2 C. 1, 2);
umftriden (1. 1 pr. C. 6, 51).
Ciroumoolens, ^Intool^ner, 9{a(bbar
(1. 1 § 1 B. 43, 12).
Digitized by
Google
Circumdare — Citra.
73
Circumdare, a) umringen: a latro-
nibus circumdatuB (Paul. III, 5 § 8); b) um«
ge^cn 0- 27 § 3 C. Th. 10, 19).
Ciroomduoere, l)l^erumtotdcln, toin*
ben: linum circuinductum (1. 1 § 11 D.
37, 11). — 2) im aJJunbc fügten (1. un
C.7,5). — 3)^intcrac^cn fl- 38 1>. 42, 1).
— 4) aufl^coen, caf fiten, jutüdnel^men:
cinmmd. acta' i}. 46 pr. D. 42, 1), cogni-
tumern (1. 27 § 1 D. 40, 12. 1. 22 D. 49
1), edictum peremptorium (1. 73 § 1 D. 5,
1); öettoetfcn: circumd. causam appella-
tionis (1. 6 C. 7, 43).
Circumduotio, 1) Uml^etfül^tung,
Umlictgang (1. 5 pr. C. Th. 4, 8). — 2)
Umfc^toeif {\. 5 C. 6, 49).
CircTimf erre , berum tragen (1. 5 § 4
D. 14, 3. 1. 11 D. 47, 11); im SRunbe l^m*
tragen, mit ettoad ^ra^Ien, fic^ brüften
a 1 C. 11, 19).
Circumfluere, 1) umfliefeen (l- 30 § 2
D. 41, 1). — 2) an etn)ag Ueberflug
^aben: patrimonio circmnfl. (1. 3 C. Th.
1,5).
Cli^umiectus, um ettoad befinbli^,
c8 umgebenb: altaria et Oratorium cir-
cumi. (1. 4 pr. C. Th. 9, 45).
Circumire, a) l^erumgc^en, um ju
bcfid^tigen 0» 7 § 1 D. 1, 16. 1. 12 § 2
D. 49, 16); b) umgeben, DermeibenO. 2
§8 D. 2, 11); c) umgeben, umf(^Iie|en
fl. J § 10 D. 43, 12).
Ciroumlustrare, im Umgel^eu befi(^*
tigen (1. 1 § 1 C Th. 4, 8).
Circumscrlbere, 1) hintergehen, be«
trügen (1. 7 § 9 D. 2, 14. 1. 5. 7 pr. 1.
16 D. 4, 8); circumscr. legem, betrüglid^er
»eife ba« ©efefe umgeben (1. 18 § 4 eod.),
ignorantiam dicuius, bie Untoiffen^eit 3e*
manbeiJ betrüglit^ SBeife mißbrauchen (1. 11
C. 8, 27). — 2) beftimmen (1. 18 C. Th5
11, 16).
Circumsoriptio, ^intergel^ung, 83e*
trug (1. 4 D. 11, 6); ad circumscript. iuris
tui (um bid^ betrilglic^er 9Bci{e um bein Sdet^t
*u bringen) latitare (1. 9 C. 7, 72) ; circumscr.
legis, Umgebung beö ® ef efe^ (1. 5 C. 1, 5).
drcumsoriptor, öetrügcr (1. 27 § 4
C. Th. 10, 10).
Ciroomseptus, ringsum, eingefd^Iof*
{en, umzäunt: süva circums. (l. 3 § 14
D. 41, 2).
Cirouxnspectio, Umfid^t, Ueberle»
gung (Vat. § 35).
CircumspectuB (adi.); circumspecte
(adv.), umfic^tig, \>ox^id)i\Q, bebac^t*
|am a. 7 § 8 D. 4, 4. 1. 1 § 18 D. 37, 9.
1. 8 § 2 C. Th. 13, 3).
Circtunstmctus, ummauert, einge*
mauert G- 88 § 2 D. 19, 1).
Ciroomvenire, 1) umringen, um^in*»
geln: a latronibus circumventus (1. 6 § 9
D. 49, 16). — 2) l^intergel^en, umgcl^en
(1. 1 § 2 D. 4, 3. 1. 7 § 3. 1. 16 § 4 D.
4, 4); drcumv. leges (1. 123 § 1 D. 30),
legis sententiatn (1. 29 D. 1, 3), interpre-
tationem (1. 40 D. 49, 14), voluntatem de-
functi (1. 4 D. 29, 4. 1. 92 D. 35, 1); cir-
cumventio, »etrug (1. 17 D. 4, 4. 1. 3 C.
2, 42).
Cirous, ber ©tbau^ta^, too bie öffentlichen
äßettfal^en gehalten mürben: ^ennba^n
(1. 3 pr. D. 50, 10).
Clrtensis, Bürger bon (Sirta, ber ^aupt»
ftobt Ülhimibien« (1. 9 § 5 D. 22, 6).
CJis, bieffeit«: eis T^)erim et ultis Tib.
(1. 2 § 31 D. 1, 2); bo^er Cistiberes, «c*
amte jur Seit ber Sftepublil, toeld&en bie «uf*
fid^t über bie 9lad^ttoad^tn bieffeit« ber Xiber
oblag (§ 33 eod.).
CisaXpinus, bieffeitd ber KIpen,
Gallia cisalp.
Cisium, ein leidster jtoeirftbriger SBagen,
Äabriolet (1. 13 pr. D. 19, 2); cisiariusy
a) ßenfer beffelben, Äutfd^er (1. c); b) »er*
fertiger folc^er »ogen (1. 1 C. 10, 66).
Clsta, Äifte a 1 § 41 D. 16, 3).
CJistema, 1) »el^älter, morin fi(^ ha»
aiegenmaffer fammelt (LI § 4 D. 43,
22). — 2) unterirbifAer «el^ftlter jur «uf *
bemal^rung bon Gaffer ober ^ein (1.
21 § 5 D. 47, 2).
(ästiberes f. eis.
Cltare, 1) in öemegung Jefen; ba^cr
citatus, ftfinell laufenb, reijenb, j. ^.
aqtia citatior (L 1 § 1. 1. 3 § 2 D. 39, 3).
— 2) gemanben aufrufen, Dor ®eri(^t ju
erfdbeinen, borlaben (l. 7 pr. D. 4, 1 1. 13
pr. D. 5, 1. 1. 10 D. 48, 1. 1. 15 § 2 D.
49, 14); in testimonium cit 0- 20 D. 22.
5); dtatio, citaiorium, ©orlabung Dor
OJcrid^t (1. 2 C. 12, 21).
Citerior, n&l^er, früher: dies cit. (1. 4
B. 13, 5. 1. 15 D. 23, 4).
Citharoedicus, bie (Sitl^erfpieler bt*
treffenb, il^nen eigen: vestis cith. (1. 127
D. 50, 16).
eitlen^ Bürger ton (Vitium, einer
©tabt auf (l)9ptn» 0- 1 § 5 D. 50, 12).
Cito, fernen, balb G- U § 5 D. 4, 4.
1. 3 D. 47, 4).
Citra (praep.), 1) obne, ». ©. c. metum
exceptionis agere (1. 49 D. 5, 3h c. appeüor
tianem infirmari sententiam (l. 1 § 1 D. 2,
12); c. praetoris auctoritatefn, c. causae co-
gnitionem (1. 7 § 2. 1. 8 § 6. 17 D. 2, 15);
c. in integrum restit. (1. 16 pr. D. 4, 4); c.
inquisitionem (1. 6 D. 26, 3) ; c. mandatum
(1. 10 § 10 D. 17, 1); c. sodetatem (1. 31
D. 17, 2); c. voluntatem (1. 22 § 1. 1. 29
Digitized by
Google
74
Citreus — Civiliter.
pr. D. 24, 3. 1. 6 D. 29. 2); c. oonscientiatn
(1. 46 eod.); c. periculum (1. 69 § 1 D. 36,
1) ; c. temporis finem, o^ne 3citbcf(^ränfung
(1. 15 D. 49, 16); c. Falcidiae rationem,
o^nc «bjug bct Cuart (1. 41 § 3 D. 28, 6);
c. codicUlos (ol^ne ^eftaHungd^tent) admini-
afcrare (1. 41 pr. D. 27, 1). — 2) auftcr,
abgcfc^cn Don (1. 9 D. 3, 6). — 3) in*
ncr^alb (1. 15 D. 49, 16).
Citreus, au^l^itroncnl^olä, nad^ Änbcrcn
aud htmpol^t bed (Sitrudbaumed (thuia
cjpressoides): mensa citr. (1. 21 § 2 D. 10, 1).
Cltiro {. ultro.
Civious = civilis 8. 1. $. O. civ. munm,
civ. /k>nor (l- 4 C. 11, 10. 1. 4. 7. 27. 29.
46 C. Th. 12, 1); annonae civ. (1. 9 ff. C.
Th. 14, 17).
Civilia, 1) bad öffentliche ®emeintoef cn
etned ©taatd ober einer ©tobt betreffenb:
bürgerlich, ftäbtifd^, öffentli^, 5. «.
fnuwis civ. (1. 2 8 1 D. 50, 5. 1. 18 D. 50,
16. 1. 8. 13 C. 5, 62. 1. 1. 3 C. 10, 42);
civ. officia (1. 13 pr. D. 50, 6. 1. 2 D. 50,
17), onera (1. 6 D. 27, 10); annonae civ.
= publicae (tit. C. 11, 25); canon civ. (f.
b. SB. 8. 2.); bellum civ. (1. 1 § 2. 3 D. 50,
15. 1. 1 pr. C. 6, 51); dissensiones civ.
(1. 21 § 1 D. 49, 15). = 2) einem «olf,
einem Staat eigentl^ümlic^: ins civile,
bad aud ben eigentümlichen ^tec^tdanfid^ten
eined Sßofl^ l^erüorgegangene befonbere iRed^t
biefed S3oI!d, im ^egenfa^ t)on ius gentium
(§ 1. 2 I. 1, 2. 1. 6 pr. 1. 9 D. 1, 1: „quod
quisque populus ipse sibi ius coustituit, id
ipsius proprium civitatis est vocaturque ius
civile, quasi ius proprium ipsitis ciüitatis*[) ;
in ^e^uQ auf bie 9tömer bad bem römif d^en
$olf etgent^ümlic^e 9le(^t, a) im (&t»
genfa| be^ ius gentium ober naturale im ^IIs
gemeinen = ius proprium civitatis fwstrae
(1. 1 pr. D. 41, 1); coUectum est (privatum
ius) ex naturalibuff praeceptiSy aut gentium
aut civilibus (1. 1 g 2 D. 1, 1); proprietas
(aedium superfic.) et civili, et nat uralt iure
eius est, cuius est solum (1. 2 D. 43, 18);
quaedam cognationes iure ct>., quaedani na-
turali connectuntur (1. 4 § 2 D. 38, 10);
b) im ®egenfa| pm ^ötorifd^en Siedete (l.
7 D. 1, 1: ,,ius civ. est, quod ex legibus,
plebis scitiSf Sctis, decretis principum,
auctoritate pnnh.-idintfi voLiit. lu.- j^'-rrfn-
rium est, quod praetort^?^ ijotrüilüxcniiit
adiuvandiye\»uft})lctnJi\€\ rorntjcttfli iuris
civ. gratia." l 1 fi 8 1, :i *( 1, i2 U. i:^, 5.
I. 14 D. 22, 5. 1. :^:i D. äw^ l l. k pr D-
37, 4. 1. 1 pr. l li D. ;^8, 8); iuris de.
actio im (Siegen faf^ ^a\i iiiterdit^tiun (1. H
D. 43, 26) ; iure civ. doHtilut um teat iimirn-
tum (1. 38 § 8 D, 2H, 6); mrtr d(.\ consti-
tutum, receptum t?U% (pn i. 2, tJ. 1. Ii4
D. 35, 1); iure civ. data potestas (1. 2 t'
D. 26, 2); necessarii heredes credifcoribr
heredit. iure civ. tenentur (1. 57 pr. D. i
2) ; c) im engften Sinn ba^ burd^ bie ron
f(^en 3uriften eingeführte Sde^t: „quod m
scripto in sola prudentium intei^retaJUu-
consistif' (l. 2 § 5. 12 D. 1, 2), — 3) q
ha^ ius civile (in htn oerfd^iebenen s. 2.
— c. angegebenen S3ebcutungen) fid^ be^i
iienbf barauf fid^ grünbenb, burt^ bu
elbe eingefül^rt/i^m gemcig: a) im c
genfa^ t)on naturalis, j. 8. et civ. et na^.
rafio suadet etc. (pr. I. 1, 10); civ, ru
natural ia iura corrumpere non potest (i
D. 4, 5); neque civile, neque naturale >
(1. 83 § 5 p. 45, 1): bonorum appello
aut naturalis, aut civilis est (1. 49 D.
16); civ. possessio (1. 2 § 1 D. 41, 5); •
cognatio = adgnatio (1. 4 § 2 D. 38, 1
verbis civil, (b. 1^. mit befc^Ienben SSBor:
tote fie bad (^ioilrec^t für bie ($rbe^infe|i
Oorfd^reibt) facere substitutionem (l. 7 D.
6); b) in^bef. im ®egenfa| Don honorar
s. praetorius, 5. ^. actio civ. (1. 25 § 2 '
44, 7: „omnes act. aut civiles dicuntur
honorar iae^^J; actiones, quae ex legitimi^
civil, causis descendunt, im ®egen{a( ^
act., quas praetor ex sua iurisdictione c
stitutas habet (§ 3 I. 4, 6); obligatio civ.
ÖJegenfa^ oon praetoria (§ 1 1. 3, 12: „0'
gat. civiles sunt, quae aut legibus con
tutae, aut certe iure civ. comprobatae sunt
c) bie actio praescriptis verbis toirb civ. ar
genannt, infofern fie burc^ bie 5)octrin ber !;
riften eingeführt ift, aljo auf ha^ ius civ
ber 8. 2 c. angegebenen öebeutung fid^ gr
bet (1. 7 § 2 D. 2, 14. 1. 15 1). 19,
bcSgleid^en wirb ber Xröbeloertrag, au^ ti
c^em eine a. pmescr. verb. enlf<)ringt, <
civ. negotium be^eic^net (1. 1 pr. D. 19, •
tciv. sapietUia, Sded^tSgelc^rfamleit (1. 1 ^
D. 50, 13). — 4) über^au^t bem mtd^i t.
ber »illigfeit gcmaft (1. 78 § 2 D.
3. 1. 5 C. 6, 2). — 5) bie ^)rioatred^t
d^en ^er^ältniffe einer ^crfon, ober i
hierauf bej^üglid^e gertc^tlid^e ^erfa^i
(ben C5iOilprocc6) betreffenb, j. Ö.
(fotium civ. im ÖJegenfa| oon criminalc
'2 D. 49, 5); civ. iudicium (}. 5 C. 3, 4
civ. petiiio (1. 17 C. 9, 1); et civ. et <
uiinitli> nctlu iL 1 C. 0, \M)\ i-\\\
(1. 1-;^ L ► 7t 02)-, tiriinini vn . ^u^^^a juUu
(l. y C.3,Ü); Wt\ disLtptjtiittnt rnmfn 1
uitur.quuteiiio i^riuimis int-idU (U 1 ^
Civiliter (»dv.K l) = iur^i
vili>^ ii. 2 IL ^^K im CHrf^rnja^ von 114
ober iure j)rat*torio, j. C ctrit
(U 1 § 1 D. IL tt. 1. 1 pr, I), ^.4
V
Digitized by
^^^^B
xi«..
Digitized by
Google
74
Citreus — Civiliter.
pr. D. 24, 3. 1. 6 D. 29, 2); c. conscientiam
(1. 46 eod.); c, periculum (1. 69 § 1 D. 36,
1) ; c. tetnporis finem, ol^nc S^itl^cWt^önhinö
(1. 15 D. 49, 16); c. Falcidiae rationem,
o^nc «bjug bct Duart (1. 41 § 3 D. 28, 6);
c. codicillos (o^nc ©cftallungS^tcnt) admini-
sfcrare (1. 41 pr. D. 27, 1). — 2) augcr,
abgefc^cn Don (1. 9 D. 8, 6). — 3) in-
nerhalb (1. 15 D. 49, 16).
CitreuS; audiS^tttonenl^olj, nad^ ^nberen
QUd htm^olfft bed StttuiSbaumed (thuia
cjTpressoides): mensa citr. (1. 21 § 2 D. 10, 1).
Citro f. ultro,
Civious = civilis s. 1. 5. C civ. munus,
civ. Äowor (1. 4 C. 11, 10. 1. 4. 7. 27. 29.
46 C. Th. 12, 1); annonae civ. (1. 9 ff. C.
Th. 14, 17).
Civilis, 1) bad öffentlii^e ©emetntoefen
eine« ©taatS ober einer ©tabt betteffenb:
bütöerlit^, ftäbtifd^, öffentlich, j. «.
munus civ. (1. 2 § 1 D. 50, 5. 1. 18 D. 50,
16. 1. 8. 13 C. 5, 62. 1. 1. 3 C. 10, 42);
civ. officia (1. 13 pr. D. 50, 6. 1. 2 D. 50,
17), onera (1. 6 D. 27, 10); annonae civ.
= publicae (tit. C. 11, 25); canon civ. (f.
b. 5te. 8. 2.); bellum civ. (1. 1 § 2. 3 D. 50,
15. 1. 1 pr. C. 6, 51); dissensiones civ.
(1. 21 § 1 D. 49, 15). = 2) einem «oH,
einem Staat eigent^ümlid^: im civile,
bad aud ben eigentümlichen 9te(^tdanfic^en
eine« SJoIfö ^etDorgegangenc befonbere Siedet
biefeS ^oRd, im ^egen{a| Don ius gentium
(§ 1. 2 I. 1, 2, 1. 6 pr. 1. 9 D. 1, 1: „quod
quisque populus ipse sibi ius coustituit, id
ipsius proprium civitatis est vocaturque itts
civile, quasiitts proprium ipHus cioitati^'[) ;
in 93eaiig ouf bie 9lömet boiJ bcm rbmif (^en
«Ol! eigentümliche ffie^t, a) im ®e*
genfal beS im gentium ober naturale im "Mt
gemeinen = ius proprium civitatis nostrae
(1. 1 pr. D. 41, 1); coUectum est (privatum
ius) ex naturalibus praeceptis^ aut gentium
aut civilibus (1. 1 g 2 D. 1, 1); proprietas
(aedium su^erfic.) et dvili, et naturali iure
cius est, cuius est solum (1. 2 D. 43, 18);
quaedam cognationes iure ctr.,quaedam/?a-
turali connectuntur (1. 4 § 2 D. 38, 10);
b) im ®egenfa| jum ^ätotifd^en ^td)U (1.
7 D. 1, 1: jjius civ. est, quod ex legibus,
plebis scitis, Sctis, decretis prindpum,
auctoritate priAdentium venit. Ius lyraeto-
rium est, quod praetores introduxerunt
adiuvandi vel supplendi vel corrigendi iuris
civ. gratia." 1. 1 § 8 1. 3 § 1. 2 D. 13, 5.
I. 14 D. 22, 5. 1. 23 D. 28, 1. 1. 8 pr. D.
37, 4. 1. 1 pr. 1. 2 D. 38, 8); iuris civ.
actio im ®egenfa| toon interdictum (1. 14
D. 43, 26) ; iure civ. destitutum testamen-
tum (1. 38 § 3 D. 28, 6); iure civ. consti-
tutum, receptum etc. (pr. 1. 2, 6. 1. 24
D. 35, 1); iure civ. data potestas (l. 2 pr.
D. 26, 2); necessarii heredes creditoriboB
heredit. iure civ. tenentur (l. 57 pr. D. 29,
2); c) im engften Sinn ha^ burd^ bie rötni«
fc^cn Quriften eingeführte Siedet: „quod sine
scripto in sola prudentium int^rpretatione
consistit*' (1. 2 § 5. 12 D. 1, 2), — 3) ouf
ba« iu^ civile (in ben toerfd^iebenen s. 2. a
— c. ongegebcnen 95cbcutungen) fid^ bejie:
Sienbf barauf {ic6 grünbenb, burc^ ba^
clbe eingefül^rt/i^m gemaft: a) im ek»
genfa^ t)on naturalis, 5. 8. et civ. et natur.
ratio suadet etc. (pr. L 1, 10); civ. ratio
naturalia iura corrumpere non potest (l. 8
D. 4, 5); neque civile, neque naturale eat
(1. 83 § 5 p. 45, 1): bonorum appellatio
aut naturalis, aut civilis est (1. 49 D. 50,
16); civ. possessio (1. 2 § 1 D. 41, 5); civ.
cognatio = adgnatio (1. 4 § 2 D. 38, 10);
verbis civil, (b. 1^. mit bcfc^lenben ©orten,
toie fie ba« ^itoilrec^t für bie (^bei^einfe^ung
toorfcJ^reibt) facere substitutionem (l. 7 D. 28,
6); b) ingbcf. im ®egenfa| öon honorarius
s. praetorius, 5. 59. actio civ. (l. 25 § 2 D.
44, 7 ; „omnes act. aut civiles dicuntur aut
honorariae^^) ; a^iones, quae ex legitimis et
civil, causis descendunt, im @egen{a( bon
act., quas praetor ex sua iurisdictione con-
stitutas habet (§ 3 1. 4, 6); obligatio civ. im
®cgenfa^ öon praetoria (§ 1 1. 3, 12: „obli-
gat, civiles sunt, quae aut legibus Gonsti-
tutae, aut certe iure civ. comprobatae sunt");
c) bie actio praescriptis verbis toirb civ. actio
genannt, inf of em fie burc^ bie 5)octrin bcr 3tt»
riften eingeführt ift, aljo auf ha^ ius civ. in
ber 8. 2 c. angegebenen «ebieutung [idi grün*
bet a. 7 § 2 D. 2, 14. 1. 15 1). 19, 5);
be^gleid^en wirb ber XröbelDertrag, an« totU
c^em eine a. praescr. verb. entfpringt, üU
civ. negotium bejeic^net (1. 1 pr. D. 19,3);
tciv. sapientia, 9leci^tSgeIe^rfamfeit (l. 1 § 5
D. 50, 13). — 4) überl^au^Jt bem med)t ober
ber »illigfeit gemäft (1. 78 § 2 D. 23,
3. 1. 5 C. 6, 2). — 5) bie ^riDatrec^tli'
d^en 5Ber^&Itniffe einer ^rfon, ober ba«
bierauf bejüglid^e gcrid^tUc^e ^erfa^rcn
(ben feiDilproceö) bctreffenb, 5. ©. ne-
qotium civ. im ^egenfa| t)on criminale (1-
2 D. 49, 5); civ. iudicium (1. 5 C. 3, 41);
civ. petiUo (1. 17 C. 9, 1); et civ. et cn-
minalis actio (l. 1 C. 9, 31); civ. causam
(1. 13 C. 7, 62); crimini civ. causa adiungitur
(1. 3 C.3,8); civ. disceptationi crimen adiun-
critur, quaestio criminis incidit (1. 1 C. 6, 34).
Civiliter (adv.), 1) = iure civili (f. ci-
vilis s. 2 u. 3), im (S^egenfo^ t)on natursüiter
ober iure praetorio, j. ©. civil. Migare
(1. 1 § 1 D. 11, 6. 1. 1 pr. D. 27,4. 1. U
D. 44, 7. l. 8 § 4 D. 46, 4. 1. 12 D. 46,
6), convcniri (1. 17 pr. 49, 17); verborum
Digitized by
Google
Civis — Clarns.
75
obligatio aat naturaliterre^oZt^ifuraut civil.
(1. 107 D. 46, 3); civ. adquirere (1. 53 D.
41, |1), in potestate habere (1. 23 § 2 D.
41. 2). possidere Q. 3 § 15. 1. 7 § 1 D. 10,
4. 1. 24 D. 41, 2. 1. 1 § 9 1). 43, 16. 1. 38,
§ 7. 8. D. 45, 1); civ. nupta (1. 28 § 3 D.
2S, 2); civ. turpe (\. 42 D. 50, 16); annum
civil, non ad momenta temporum, sed ad
dies numeramus fl. 134 D. 50, 16). — 2)
ouf tc(^tlid^c, gefefemägiö« SSBctfc, im
©cgc 9icd^tcn§, ff. ©. civ. exactionem fieri
oportuit, im (S)egenfa| toon extra ordinem
0. 23 § 3 D. 4, 2) ; civ. j)oscere (1. 7 C. 8,
15). — 3) im aScgc bcd etöiI<)roceffcg,
im @)egenfa| t)on criininaliter, ^. $. civ.
agerCf actionem movere (1. 93 D. 47, 2. 1.
7 § 6. 1. 37 D. 47, 10), exercere (1. 28 § 12
D. 48, 19), «irpertn (1. 23 C. 9, 23), queri
(L 9 C. 9. 22), iudicio consistere (1. 8 C. 2,
18), appeti (L 2 C. 1, 29), requiri (1. 24
C. 9 22), pertM-geri ß, 1 C. 9, 31). — 4)
auf bilUßc, fi^onenbc, milbc 95Bctfc,
j. ©. M Sludübung einer ©erüitut (1. 9 D.
8, 1); melius et ctvilius faciet praetor (1.
1 § 2 D. 25, 5).
Civis, S3ürger eine^ (Staate ober einer
etabt (1. 1 § 1 D. 50, 1. 1. 7 C. 10, 40);
inöbcf.' römifd^er öüraer, civis romanus
(Gai. 1, 3. 15. 53. 56. 57. 67 ff. 1. 17 D. 1,
5. 1. 32 D. 49, 14. 1. 238 pr. D. 50, 16).
Civitaa, 1) ©taat, j. JB. ins proprium
civitatis (1. 9 1). 1, 1); quod omnihus aut jjZm-
rihns in qu€iqu€ civitate utile est (1. 11 eod.);
graecae civitates (1. 2 § 4 D. 1, 2); inöbef. ber
tömifc^e Staat (1. 2 § 1. 2. 7. 8 eod.);
in civitate (im ^egenfa^ Don apud hostes)
esse, decedere (1. 28 D. 28, 6. 1. 1 § 1 D.
35, 2). — 2} ©tabt, nnb jttjar a) aU in-
riftifc^e $erfon: ©tabtgemeinbe, *. ©.
civ. Antiochensium (1. 37 D. 42^ 5), Tyrio-
rum (1. 8 § 4 D. 50, 15); bona, servt civi-
tatis 0- 15. 17 pr. D. 50, 16); res ad civit.
pertinentes (rubr. D. 50, 8); a. civitate
mammitti (1. 10 g 4 D. 2, 4); civitati legare,
hereditatem fideicomroissam restituere (1.
122 pr. D. 30. 1. 27 D. 36, 1); civibus civi-
tatis legatum v.fideicomniissum datum civi-
tati relictum videtur (1. 2 D. 34, 5); civ.
obligari potest mutui datione (1. 27 D. 12,
1); b) etabt in örtlicher »ejie^ung, j. 33.
theatra, sacra loca in civitate (1. 6 § 1. 1. 9
pr. D. 1, 8); in agro vel civitate rem soli
possidere (1. 15 § 1 D. 2, 8); in civitatem
advenire (1. 7 pr. D. 1, 16). — 3) ber 3n-
beoriff, ber einem römifc^en ©ürger aU folgen
Sufte^cnben Siedle: römifc^etJ iSöürgerrcAt
(1. 11 D. 4, 5. (1. 11 C. 3, 28).
Clabidaris, btc ga^r^)oft betreffcnb:
dab. cursus (\. 23 pr. 26. 62 C. Th. 8, 5).
Clades, Unfall, »erluft (1. 1 C. 4, 66).
Clam (adv.), ]^etmti(^, b. ^. mit ah'
fid^tlid^er SSer^eimlic^ung, j. 33. cl. commit-
tere aliquid, im ®egenfat t)on palam facere,
delinquere (1. 68 D. 23, 2); cl. possidere
(1. 6 D. 41, 2: „clam. possid. eum dicimus,
qui furtive ingressus est possessionem igno-
rante eo, quem sibi controversiam facturum
suspicabatur, et ne fäceret timebat" 1. 40
§ 2. 3 eod. 1. 4 pr. D. 41, 10. 1. 1 pr. I).
43, 17); cl. super ßcie frui ab aliquo (1. 1 pr.
D. 43, 18); cl. via, itinere, actu, aqua uti,
aquam ducere ab aliquo (1* ^ V^- ^* ^ P'*
D. 43, 19. 1. 1 pr. § 29 D. 43, 20. 1. 1 pr.
D. 43, 22); in öejug auf ba8 interdictum
quod vi aut clam (factum est, id restituas)
bebeutet cl facere bie S3oma^me einer S^eue*
rung auf ®runb unb ^oben in einer SBeife,
bog fte bemjenigen, beffen (&in\ptud^
ju fürchten ift, oerborgen bleiben fofl (1. l
pr. § 1. 1. 3 8 7. 8 D. 43, 24; „clam facere
videri eum, qui celavit adversarium neque ei
denimtiavü, si modo timuit eius controver-
siam aut debuit timere." 1. 4. 5. 22. §5 eod.).
Clamare, 1) laut rufen, fd^reien (L 1
§ 35 D. 29, 5). — 2) = citare s. 2 (1. 3
C. 7, 40).
Clamop, laute« Stufen, ®ef(^rei (1. 1
§ 36. 1. 19 D. 29, 5).
Clanculo, ^eimlid^ (1. 7 C. 5, 17).
ClandestinuB, l^eimlid^ i. 33. damna
cland. (1. 2 § 9 D. 47, 8); cland. possessio
(1. 40 § 3 D. 41, 2. 1. 7 § 5 D. 10, 3).
Clarere, olaresoere, erl^ellen, s. 2 (§
27 I. 2, 20. 1. 5 C. 5, 42).
Clarissimatus, 9iang, ^ürbe einer
persona clarissima (1. 11 C. 12, 1. 1. 5 § 1
C. 12, 19. 1. 74 pr. § 5 C. Th. 12, 1).
Ciaritas, 1) f)eutH(^lett (1 6 § 1 G.
Th. 1, 1). — 2) ®lanä, ^errli(^feit (8
3 C. Th. 16, 1). — 3) = darissimatus
(1. 10 C. 5, 4. 1. 1 C. 12, 1).
Ciaritudo, bad $lnfeben, bie 33e«
rü^mt^cit (1. 11 C. Th. 13, 11).
Clarus, 1) flar, bcutlid^, offenbar,
belannt, $. IB. c/. litteris proscribere (1. 11
8 3 D. 14, 3); cl. iuris esse (1. 19 C. 6.
42). — 2) angcfel^en, oornel^m, j. ö.
cl. dignitas (1. 23 pr. D. 4, 2^, persona, ve-
luti senatoris (1. 5 D. 27, 10) ; clarissitnus,
l^oc^anfe^nlidb, ift ha^ (Sl^ren^bicat ber«
jenigen ^öl^em Beamten, meiere nac^ ber in
ber \patttn Äaiferjeit ftattfinbenben 9langorb«
nung (illustres, spectabiles, clarissimi, perfe-
ctissimi, egregii) bie britte @tufe einnehmen,
namentlich ber «Senatoren, melt^ f(^on feit
Xiberiud clariss, viri, clariss, personae ge»
nannt »erben (1. 52 8 2 D. 5, 1. 1. 12 D.
48, 1. 1. 18 1| 1 D. 49, 14. 1. 100 D. 50.
16. 1. 3 C. .3, 2); aud^ bie grauen ber
Senatoren merben clariss, personae, clariss.
Digitized by
Google
76
ClaBsicus — Cloacarium.
feminae genannt (1. 8 L. 1, 9. 1. 22 § 1 D.
50, 1. 1. 10 C. 5, 4); fcmerl^abcn bic $rä^
toten bn^ ^r&bicat: viri clariss. (1. 1 § 2
D. 27. 9. 1. 3 C. 2, 12. 1. 1 C. 2, 30); be«*
gleid^en bie ^roconfuln (1. 3. 5 C. 2, 11.
1. 1 C. 7, 58), bie ©tott^alter in ben «Pro*
trinken (1. 1 pr. C. 1, 49. 1. 3 C. 2, 26), bie
principes agentium in rebus (1. 66 C. 10,
32), bie inagistri cen^uum (1. 3 C. 4, 66),
bie praefecti annonae (1. 12 § 1 C. 12, 19),
bie silentiarii sacri palatii (1. 25 C. 5, 62);
clarmima dignitas «= clarissiraatus (1. 9
C. 12, 1).
Claasicus, @(J^iffgfolbat(tit. C. 11, 13).
Classis, 1) fjlotte (l. 6 C. 11, 2). —
2) ^Ibt^eilnng 0- 21 C. Th. 8, 7).
Claudere s. cludere, 1) toerfd^UeJcn:
tabidae clausae (1. 3 § 19 D. 29, 5); pecu-
niam clausam tradere (1. 31 D. 19, 2);
omnem iudiciorum copiani claud. (1. 15 C. 3,
1). — 2) einft^Iiegen: in carcere (1. 216
D. 50, 16) ; ita clausi ut erumpere non po-
fcuerint (1. 3 § 6 D. 29, 5); stipulationem
una clausula claud. (1. 18 pr. D. 46, 7).
Claudia aqua, eine bon ^p. dlanb.
©entumonu^ gegrünbete SBaflerleitung (1. 2
§ 36 D. 1, 2. 1. 9 C. Th. 15, 2).
Claudia lex, ein nad^ bem Äaifer ©lau*
biu§ benanntet ®cfe6, hnxd^ ttjel(^e§ bie ge*
fejli(^e Xutel bcr ?lgnatcn über bie Jfrauen
aufgehoben ttjurbc (Gai. I, 157. 171. ülp.
XI. 8. 1. 3 C. 5, 30).
Claudianum SCtum, borjugdmeife ber
unter bem Äaifer (£Iaubiu3 berfagte, bon
Suftinion aufgel^obene ©enatiJbefc^tuft, na(^
ttjelc^em bie grau, bie fid^ mit einem frembcn
ScIaDen in ein ©ontubemium begeben, unb
tro^ ber SJ^al^nung bei^ ^errn ben Umgang
ni(^t aufgob, Scifabin biefe§ iperrn tDurbc
(Gai. 1, 84. 91. 160. Ulp. XI, 11. tit. C.
7, 34); ein onbere^ SCtum Claud. bejog fid^
auf t>a^ SCtum Silanianum (rubr. D. 29,
5); ein britted auf bie (la^cit&t ber (St^t^
gatten (Ulp. XVI, 4) ; aufterbcm »erben nod§
einige SCta Glaudianü temporibus facta
ermähnt (1. 1 pr. D. 38, 4. 1. 3 § 8 D. 47, 9).
Claudiopolis, ©tabt in »it^^nien (1. 119
C. Th. 12, 1).
Claudius, römifc^er ^aifer, 41—54 n. ^fjt,
(Gai. 1, 62. 1. 1 C. 2, 13).
Claudus f. chdiis. ,
Claustrum, 6(^Io6, Stieget (1. 17 pr.
D. 19, 1. 1. 52 § 9 D. 32); claustra car-
ceris (1. 2. 3 C. 9, 4).
Clausula, 6:iaufel, b. ^. befonbere
^eftimmung, ber©a6, a) einer SRcc^tö*
quelle, 5. ©. be« prätorifd^en ©biet«
" ■ ' pr. D. ■ ^
§2 1). 37, 4. 1. 3 D. 37, 8); praetor clau-
(1. 3 pr.
fei
2. 1. 1 pr. D. 26, 10. 1. 1
sulam mäeruit (1. 21 pr. D. 4, 6); restitutio
facienda ex generali datis. (1. 26 § 2. 9 eod.):
in possess. mitti ex claus. de venire in pof^.
mitt (1. 6 pr. D. 5, 2) ; claus. Sai (\. 23 D.
5, 3); b) in einem Xeftament fl. 30 § 5.6.
D. 30. 1. 13 D. 34, 2); c) in einer @tipu*
lation (1. 6 D. 46, 7): „ludicatum solvi
stipulatio tres clau-^ulas in unum collaios
habet: de re iudicata^ de re defendenda, dt
dolo maW (1. 13 pr. 1. 17. 19. 21 eod.),
doli cl. (1. 3 pr. D. 35, 3. 1. 22 D. 45, 1).
Clausura f. clusura.
Clavicarius, @^loffer (1. 1 C. 10, 66).
Clavis, ©(^lüffel, }. ©. cellaevimriae
claves emptori traditae 0« 1 § 21 D. 41,
2); portarum claves suscipere (1. 12 § 2 D.
49, 16); sab una cl. esse totam habita-
tionem (1. 17 § 15 D. 21, 1).
Clavus, 1) eine golbene ober purpurne
(ginfaffung ber 5:unica (1. 19 § 5. 1. 23
§ 1 D. 34, 2). - 2) ©teuerrubcr (1. 3
§8 D. 47, 9. — 3) ÖJefd^ttJuIft (1. 12 pr.
D. 21, 1).
Clazomenius, ^ntoo^ner ton ^lajo-
menä, 6tabt in Sonien (1. 5 § 5 D. 50,7).
Clemens (adi.); dementer (adv.).
fanft, milb, gelinb, glimpflich (1. U
§ 1 D. 4, 2. 1. 7 D. 48, 13).
dementia, 3ÄiIbe (1. 11 pr. D. 48, 19:
„nee aut severitatis aut clementiae gloria
adfectanda est"); principalis, fiostra cfe».,
faijerlic^c ®nabe (1. 1 pr. C. 1, 1. 1. 1. 3
C. 2, 44).
Clericus, Wiener ber c^riftlic^en ftittjf,
®eiftlic^cr (tit. C. 1,3); clericatuSj atxp
Ud6cr ©taub, geiftlit^e etelle (1. 16
eod.); chrus Orben ber ©eiftlic^en, ©cift*
lic^fcit (1. 13 C. 1, 2).
Clibanarius, Äüraffier (1. 9 C. Th.
14, 17).
CUens, poriger, 6d^u|befo^Uner
eines Patron« (1. 3 D. 7, 8. 1. 5 § 1 D.
9, 3. 1. 3 § 6 D. 33, 9); auc^ werben bie*
jenigen, bie einen 9led^t8antt)aU an*
genommen l^aben, im SSer^ältnife ju bie»
fem clientes genannt (1. 20 C. 2, 7. 1. 1^
§ 9 C. 3, 1).
Clientela, 1) ©d^u^berljältniB G- 1 ^^
11, 54). — 2) bie ©lienten (1. 3C.1,40).
Clipeus, ©d^ilbgemälbe, runbe«
«ruftbilb (l. 5 § 12 D. 9. 3).
Clivosus, l^ü gelig, uneben: via cliv.
(1. 2 § 32 D. 43, 8).
CUvus, $ügel (1. 20 § 1 D. 8, 2).
Cloaca, ^anal }ur Ableitung br#
Unrates, tloal (tit. D. 43, 23: „Cl-
autem est locus cavus, per quem colluvies
quaedam fluat.'* 1. 1 § 4 eod.).
Cloacarium (tributum) ©eifkeuer jur
Steinigung unb ÄuSbefferung eine*
Digitized by
Google
Clodus — Coenatoria vestis.
77
ftloaU 0- 27 § 3 D. 7, 1. 1. 39 § 5 D.
30).
Clodus, la^in (1. 13 D. 21, 1)
Cludere f. clatidere,
Clusura, ®tenäfcftung (1. 2 § 4, 4a
C. 1, 27. 1. 4 C. 1, 31).
Clyi>eu8 f. cUpeus.
Clyster, ÄI^fticrf^)riJc: clystere in-
fundere medicamentum (1. 9 § 1 D. 9, 2).
Coaoervare, jufammcnrcc^nen (1.36
pr. D. 17, 1); coacervaiio, ^n\ammen^
rc^nung (1. 11 pr. D 2, \).
Ck>aoe8oer6, {auer tverben (1- ^^ ^'
32. 1. 9 pr. § 2 D. 33, 6).
Coactüe, Sil} (l. 25 § 1 D. 34, 2).
Coactio, l)3ufommcn5icfiun9: causae
in hreve coactio, inS ftHinc gcfaltc Darlegung
einer »ec^töfac^c (Gai. IV, 15). — 2) ^x^t-
bung Don (Steuern k. (1. 10 C. Th. 1, 15).
Coactor, (ginnc^mer (1. 40 § 8 D.
40, 7).
Coadunare, Derbinben, Dereinigen,
j. 9. qui per potestatem coadunati sunt
alicui (§ 10 I. 2, 10); statuae coad. bra-
chium (1. 7 § 2 D. 10, 4); in unam »um-
mam coadunatae summae (1. 9 § 1 D. 2,
14); coa<Iuna/to, S er einig ung: una coad.
totius calctdi (1. 31 § 2 C. 5, 12).
Coaestimare, jugleti^ mit fc^&^en
(I. 68 § 1 D. 47, 2).
Coalesoere, 1) jufammenn^ad^fen,
anmac^fen, tourjeln, j. 8. plantae,
quae terra coalescunt; arbor coaluit (1. 9
pr. l. 26 § 2 D. 41, 1). — 2) toad)\en i^u*
nehmen, oermc^ren, j. 8. crimina im-
punitn coalesc. (1. 6 C. 1, 55).
Coangustare , Derengern, einengen
(1. 19 § 5 D. 19,2. l. 1 § 15 D. 4^^,12);
einf^ränfen (1. 120 D. 50, 16).
Coarotare, 1) = coangustare, }. 9. via
coarctata (1. 2 § 25 D. 43, 8); coarct.
persectUionem (1. 2 pr. D. 38. 1). — 2) an-
halten, ^n^ingen, coarctaudus emptor
venditionem adimplere (!• 57 pr, D. 18, 1);
ad solutioneni coarct. (1. 5 C. 9, 27).
Coarguere, anft^ulbigen, onfed^ten
0. 5 § 14 D. 34, 9).
Coartare (1. 13 pr. C. 3, 1) =coarctare.
Coccum, ©cftarla« (1. 70 § 12. 13. 1.
78 § 5 D. 32).
Cochleare, Ööffel (Paul. III, 6 g 86).
Ck>cinatoriu8, ^um j^od^en bienenb:
instrumentum coc. (1. 19 § 12 D. 34, 2)
Cocitatorius (1. 6 D. 33, 9) J. cocina-
torius,
Codea, i^ebemaf(^ine (1. 19 § 2 D.
19, 2).
Coctio, coctor f. coqutre.
Cocus, Stod) (1. 24 D. 40, 4. 1. 65 D.
32. l. 203 i. f. D. 50. 16).
Codex, 1) 2:afel, »orauf bieSRömer
{einrieben: Codices membranei, chatiacei,
eharei (1. 52 pr. D. 32); tabulae (tesfca-
meuti) in pluribm codic. scriptae (1. 3 § 1
D. 43, 5); bal^er f. D. a. ^eftamcntSur*
f unbc, 5. 8. m dmbus codic. simul signatis
alios atque alios heredes scribere (1. 1 § 6
D. 37, 11). — 2) ber gubwriff mej^rerer ju-
fammcnge^öriger 2^afeln: löud^, inöbej. a)
9lec^nungöbud^, 5. 33. ber ?lrgcntarien
(1. 6 § 7. 1. 9 § 2. 1. 10 § 2 D. 2, 13. 1. 45
pr. D. 5, 1); b} mtä)t»huä), ©cfej*
fammlung (1. 1 § 11 C. 1, 17); c) Codices^
(Schriften (1. 10 C. 1, 4).
Codicillarius {.
CodicilliLs = cod€,v s. 1. (1. 52 pr. D.
32); codicilli, eigentlich ein au« mebreren
Xofeln ober blättern befte^enber «rief, ba-
hn a) ^obicill, b. ^. biejenige le^te
%ßiHendorbnung, totld^t urf^ngltc^ in
einem ©rief be8 (&rblaffer« an einen ©rben
beftanb, fp&tcr aber an eine beftimmte gfonn
ebenfo nne ba« ^eftamcnt gebunben mürbe,
Don meld^em fie ftc^ nac^ neueftem 9ie(^t f or«
mell no(^ babur* unterf (Reibet, baft nur 5
ßeugen bei i^rer ©rric^tung nöt^ig ftnb, unb
feine 95cfiegelung erforbert toirb, materiell
baburd^, baft in iJ^ feine birectc ©rbedeinfe^«
Jung ober Enterbung angeorbnct merben fann
(tit. I. 2, 25. D. 29, 7. C. 6, 26. 1. 28 § 1
C. 6, 23); b) ©eftaUung^bricf, (Jr*
nennungdpatent, }. 8. citra codic, ad-
ministrare (1. 41 pr. D. 27, 1), imperiales
codic. (§4 1. 1, 12); codicilloruni insiynin
(1. 12 C. 12, 1), adepiio codicillorum (1. 1
C. 12, 4); codic. honorarii, (Jl^renbiplome
(tit. C. Th. 6, 22); codicillaria dignitas
auf einem @l|renbi))lome berui^enbe
aßürbc (1. 7 pr. eod.).
Coemere, 1) jujammenfaufcn, an*
faufen, j. 59. frumento coemendo praepo-
nere aliquem (1. 5 § 1 D. 14, 3); coeraptas
merces supprimere (1. 6 pr. D. 47, 11). —
2) beliehen (1. 1 C. Th. 6, 22).
Coemptio, 1) Anlauf: c. frumentaria
(1. 2 C. 11, 24). - 2) im dltem Sdec^t bc-
jcic^net coemptio eine 'fixt ber in uianum
conventio burd^ mancipatio, inbem bie
grau fic^ felbft an ben 3Wann fd^einbar Der*
faufte; biefcr, aU jc^einbarcr Käufer ber grau,
l^eißt coemptionatnr (G'aI I, 110. 113 ff. 118
in. 83. 84 IV, 38); coemptio fiditciae cnusa
facta 8. fiduciaria (f. fiducia s. 2).
Coemptionator f. coemptio.
Coena f. cena.
Coenaculum f. cenaculum.
Coenare f. cenare,
Coenatioum f. cenaticum.
Coenatoria vestis f. cenatoria vestis.
Digitized by
Google
J
78
Goenobita — Cognatio.
Coenobita, in ©emetnfc^aft lebenb,
moftetbruber (1. 16 pr. C. Th. 9. 40)
Coenum {. caenum.
Coepisse, angefangen, begonnen
^aben, im actiDen ©inn, j. ©. si sine
causa proiniserit (sc. reipubl., opus se fa-
cturuin), coeperit tarnen facere, obligatio est,
qui coepit (1. 1 § 2. 3 D. 50, 12: „coepisse
sie accipimus.si fundamenta iecit.vellocum
purgavit** etc.); magis coep. testamentum
facere, quam fecisse (1. 25 D. 28, 1); pos-
sessio, qua^ prodesse coeperat defuncto, et
heredi continuatur (§ 12 I. 2, 6); quomodo,
cum semel coeperit (sc. actio negot. gest.),
nuda voluntate tolletur? (1. 8 D. 3, 5);
coeptum ease, begonnen l^aben, im <)afft*
toen @inn, j. 33. coepta lis, controversia,
res inter petitorem et emptorem (1. 12 D.
4, 6. 1. 49 pr. D. 5, 1. 1. 6 § 2 D. 5, 2);
iniuria coepta in ®egen{a( Don consummata
(1. 1 § 2 D. 2, 2); coeptum magistratum
retinere (1. 1 § 5 D. 3, 1); fructus coepti
percipi (1. 78 D. 6, 2); coeptum (Subst.),
Beginnen, Unternehmen (1. 2 C. 12,
22).
Coercere, 1) jufammen^alten, ah*
galten, Sin^alt tl^un, 5. 8. aquam
coerc. h. e. „continere sie, ne diffluat vel
dilabatur** (1. 1 § 9 D. 43, 22); coerc. tn-
aementa Nili (1. 10 D. 43, 11); arborem
coerc, bef(^neibcn (1. 1 § 7—9 D. 43,
27). — 2) feft^alten, i. ^. custodia coer-
ceri (1. 3 § 2 D. 41, 1). — 3) einfd^tän*
fen, befc^tänfen, 5. ©. legibus SCtiscoer-
ceri (1. 1 pr. D. 3, 4). - 4) befttafen (1.
3 pr. § ID. 2, 2. 1. 17 D. 3, 2); ma^-
stratus, qui coerc. aliquefn possunt (1. 2 D.
2, 4); noxae, quae publice coerceri solent
(1. 11 § 1 D. 21, 2); delictum, fraudem
coerc. (1. 41 D. 48, 19. I. 12 § 2 D. 49,
16); coerc. aliquem ejcilio v. interdictione
(1. 45 D. 47, 10), poena falsi (1. 20. 21 D.
48, 10); coerc. publicam utilitatem, baö
öffentliche Sßo^I butd^ ©trafen aufrecht tt^
galten (l. 1 § 4 D. 16, 3).
Coeroitio, 1) ©eftrafung, ©träfe,
j. «. coerc. capitalis (1. 200 D. 50, 16),i>€-
cuniaria (1. 2 D. 48, 1), corporis (1. 6 § 2
D. 48, 19), extraordinaria (1. 1 § 3 eod.),
Scti (1. 1 § 12 D. 48, 16); niodica coerci-
tione plectere (1. 8 § 2 D. 11, 7). — 2) bag
Siecht ju [trafen: iurisdictio sine modica
coercit. nulla est (1. 5 § 1 D. 1, 21); ple-
nissimam coercit. habere (1. 17 § 1 D. 7,
1); morum coercitionem habere (1. 15 §1
D. 24, 3).
Coerrare, l^erumfc^toeifen, nm^er*
ge^cn (l. 3 § 3 D. 1, 15).
Coetus, SSerfammlung, j. ö. coetum et
concursum facere (l. 4 pr. ü. 48, 7); d^olle^
gium, c. veneräbilis, amplissimus, ber @enat
(1. 3 C. 1, 14. 1. 180 C. Th. 12, 1).
Cogere, 1) jufammen bringen, jani'
mein, Dcrfammeln, 5. ^. si cui dolo m.
coactis hominibus damni quid factum esse
dicetur (1. 2 pr. § 4. 7. 12 D. 47, 8); cog.
turbam (1. 4 § 6 eod.); si tutores non co-
ibunt, aut coacti non decernent (1. 3 § 7
D. 26, 7) ; arina cog. domi suae (1. 1 D. 48
6); merces cog. in nave (l. 2 § 2 D. 14,2);
aqua cogitur, bad SBaffer fammelt fic^ (1. 1
§4 D.43, 14); cog. fructus, bie Sfrüt^tc
einsammeln, einbringen (l. 36§5D. 5,
3. 1. 50 D. 7, 1. 1. 3 § 1 D. 8, 3), vindemiam
(1. 13 D. 7, 4. 1. 7 § 1 D. 24, 3) ; cogi a fisco,
in s. ad fiscum, Dom gfidcud ober für bcn güJ*
cu^ eingebogen werben (1. 24 D. 48, 10.
1. 31. 45 § 2 D. 49, 14); debitac, ©(^ulben
eingeben. — 2) jnjammenjie^en, ju»
fammenfaffen, berbinben, j. ©. coacta
ratione (1. 23 D. 35, 2); duo in eundem
semissem coacti (l. 142 D. 50, 16). — 3)
jnfammentreiben, forttreiben, j. lö.
cog. boves, equam (1. 39 pr. 53 D. 9, 2). —
4) antreiben, jwingen, j. ö. nuüa nt-
cessitate cogente ; pietate cogente ; affedione
coactus (1. 3 § 9. 10. 1. 33 D. 3, 5); nullo
iure cogente (1. 29 pr. D. 39, 5) ; mäu co-
actus (1. 21 § 5. 6 D. 4, 2); cogi a prae-
tore, iudicio (1. 9 pr. D. 2, 13).
Cog^tare, 1) benfen: de aliqua re, an
etttja^ benfen, titoa^ im ©inne ^aben
(1. 5. 9 § 3. 1. 12 D. 2, 15. 1. 38 § 2 D.
19, 1); cogit. de liberis procreandis (1. 17
§ 2 D. 1, 7); cogit. divoiiium (l. 14 §5 P.
40, 9); se cogit., an fi(^ benfen, fid^bcbenfcn
(1. 35 § 3 D. 39, 6). - 2) bebenfen, be^
ad^ten, berütffic^tigen (I. 51 D. 15, 1.
l. 18 C. 9, 9: „non iuris effectus, — sed
animi destinatio cogitatur).*
Cogitatio, ^ebanfe, unb ^toat a) f.D.
a. S^arfaJ, ^bfic^t, ^.^.cogitationispot'
nam nemo patitur (l. 18 D. 48, 19); sola
cogit. furti faciendi non facit fure;u (1. 1
§ l D. 47, 2) ; nocens ad animi cogitat. (1. 22
§4 D. 48, 10); hacmente et cogitat. esse.
uti totum fuudum velit possidere (1. 3 § 1
D. 41, 2); nuda cogitatione temptare aliquid
(1. 6 pr. C. 1, 12); b) f. D. a. Erwägung,
SJorftellung, Erinnerung, j. ©. cogit.
futuri divortii (1. 12 D. 24, 1), facinorum
suorum (1. 15 pr. D. 40, 9); cogitatione
mortalitatis donare (1. 2 D. 39, 6); mortis
cogitatione perturbari (1.8 C. 6, 22); c) f.
D. a. ajieinung, (Biaubt, jk. 83. domini
cogitatione possidere (1. 21 C. 6, 2).
Cognatio, 1) SSern^anbtfc^aft,
bie eigentliche 93lutSbern)anbtf^aft, w»-
turalis cogn., b. ^. bie auf ©inl^eit M ^Inii
\\d) grünbenbe ^erbinbung mehrerer ^rfonen
Digitized by
Google
Cognatus — Cognoscere.
79
nnter etnanber, fei c5, baj bie eine unmittel*
bar ober mittelbar Don ber anbern abftammt
imperior et inferior cognatio, bie ^erwonbt'
jtiüft jtoiWen ?lfcenbentcn unb 3)cfcen*
beuten), ober bog fie Don einem gemein^
|(^aftli(^cit Dritten (©tammoater ober @tomm*
mutter) abftammen (cogn. ex tramverso,
8eitent)ern>anbtfd^aft), al^aud^ bie nad)
(£it)ilre(^t angenommene, burc^ 9lbopti on
begrünbetete Serwanbtfc^ft, civilis cogn., b.t|.
bod Ser^ltnift jwitc^en bcm §(bo^rten unb
brnt ^boptiDoater fon>ic beffen Junten (1. 1
§ 1 l. 4 § 2 D. 38. 10: ^Cognationis sub-
stantia bifariam apud Rom. intellegitur:
nam quaedam cognationes iure civ., quae-
damna^ur.connectuntur, nonumquam utro-
qüe iure cancurrente et natural! et civili co-
pulatur cognatio. et quidem naturalis co-
anatio per se sine civili cognatione intel-
legitur, quae per feminas descendit, quae
wÄyo liberos peperit. civilis autem per se,
quae etiam Ugitima dicitur, sine iure na-
torali cognatio consistit j^er adoptionem.
utroque iure consistit cognatio, cum iustis
nuptiis corUractis copidatur,^ (1. 10 § 6 eod.
pr. I. 3, 6. 1. 1 §4, 1. 3 D. 38, 8). —
- 2) bie «erlaubten (1. 20 § 1 D. 34,
5. 1. 59 § 2 D. 36, 1).
Cognatus, burc^ naturalis ober civilis co>
gnatio mitSeinonbem üerbunbcn, ücrttjanbt,
ein «ermanbter (1. 1 § 1. 4. 1. 2 D. 88,
8: «Cognati autem appellati sunt quasi ex
uno natt, aut quasi commune nascendi
initium habuerint/ — «qnos sanginis ratio
?ocat ad hereditatem" 1. 4 § 1. 10. 1. 10 § 2.
4 D.38, 10); ex lateribus cogna,iiy Seiten*
tterroonbte ^(l. 10 § 8 eod.).
Cognitio, 1) ri(^terU(|e Unterfu^
(^un'gnnb (Sntf (Reibung ciDiler 9ied)t^^
fa^fn, causae cognitio, unb jtoar a) uon
Seiten be« uom SWagiftrat (bem ^^Jrätor, unb
in ben $rot)injen t)om (Statthalter) beftellten
iudex (1. 36 pr. I. 73 § 1 D. 5, 1. 1. 17 D.
27, 10. 1, 135 § 2 D. 45, 1); b) oon ©eUcn
bed IRagiftratd f elbft, auc^ extraordina ria
cogn. genannt, meil berfelbe jur Mi bed
ordo iudiciorum privat, bie 9le<§tSfac^cn
regelmfigig an einen iudex jur ^erl^nblung
lung unb dntfc^eibung meifen mußte, unb nur
audna^ntdmeife in gemiffen {gölten i^m {elbft
bie IBer^nblung unb @ntf^eibung ^uftanb
(L9 § 1 D. 1, 16. 1. 8. 9 D. 1, 18. 1. 13. 16
pr. 1. 24 § 5. 1. 39 pr. D. 4, 4. 1. 1 § 2
D. 6, 1. 1. 39 pr. D. 21 , 2. 1. 2 § 1 D.
38, 15. tit. D. 50, 13); c) öon Seiten be«
ßoi|cr§ (1. 93 D. 28, 5. 1. 22 D. 49, 1.);
d) t)on Seiten eine3 adsessor (1. 1 D. 1, 22).
~2) bie Unterfud^ung Don Scrbret^en (1.
17 § 2 D. 44, 4. 1. 3 pr. D. 47, 20. 1. 1
8 8 D. 48, 16. L 10 § 5 D. 48, 18); custo-
diarum cogn., ^erbör ber SSer^aftcten (1. 6
pr. D. 1, 16). — 3) Unterfuc^ung, S3e-
fid^tigung (l. 6 pr. D. 1, 16).
CJognitionalis, bie richterliche (Jogni *
tion, ba8 rec^tlid^e S3erfa^ren betref*
fenb, j. 53. cognit. sententia, eine na(^
rechtlicher ^erl^anblung gefönte Sentenz (1. 1
C. 7,42. l. 13 C. 7, 45); cogn. ceHaminay
^roaeßDer^anblungen (l. 1 § 1 C 7, 40. 1. 3 § 1
C. 12, 29), gesta, barauf beafiglic^e ^rotofolle
(1, 4 pr. C. 12, 6); cogniiionaliter (adv.),
imSBege rec^tli^en ^erfobren«: cogn.
causam examinare (1. 12 pr. Cf. 1, 14); cau-
sae appellationis imponere exordium cognit.
in Gegenwart beiber Parteien, im@egenfa| Don
ex una parte (1. 5 § 4 C. 7, 63).
Cognitor, 1) iJlid^ter, 5. ^, privat arum
litium cognitor (1. 3 C. 9, 27); eo, qui pro-
Hnciam regit, cognitore confligere (1. 4 C.
Th. 2, 1) ; inter partes competens cogn. (1. 6
C. Th. 8, 13); ordinarii cogn. (1. 20 C.
Th. 10, 10); cogn. saeri auditorü;
sacri cognit. tribunal (1. 44 C. Th. 11,
30. 1. 9 C. Th. 11, 31), annonarius cogn.
(1. 38 pr. C. Th. 13, 5). — 2) im altem
Siecht ber gü^rer eine« fremben ditd^H^
ftreit«, ber StellDertreter im ^rojeg,
melc^er Dom dominus litis Dor ®eric^t in ®e^
genmart be§ ^ojeggegner« bur(^ gettnff e f eier*
lic^e SBorte beftettt mürbe (Gai. IV, 83. 97.
Paul. 1, 2. Coli. § 317 ff.); cognitorius, biefen
cognitor betreffenb: cogn. opera = cogni-
tura Paul 1. c. § 2) ; co^it. nomine agere,
ex«equi actiones heredit. (Gai. IT, 252 IV,
82); exceptiones cognit. (üai. IV, 124); co-
gnitura, ba« ^mt eine« cognitor (Gai. 1. c.
Vat. § 324).
?Ä*Sr i '• 'o^nüor s. 2.
Ck>gnomen, guname, ©einame (1. 1
D. 28, 2. l. un. C. 9, 25).
Cognominare, benennen (l. 57 pr. D.
50, 16); einem 9iec]^t«gefc^&ft einen bcfonbcrn
tarnen geben, b.q. e« in ein anbere« (äJe^
fc^Äft einfieiben, j. ©. Sc^enfung in einem
Äauf (1. 25 C. 8. 53).
Cognoscere, l)fenncn lernen, ^ennt^
ni6 Don etma« erhalten, erfal^rcn, j. 83.
cognita rei veritate (l. 10 D. 5, 1. 1. 11 D.
44, 1) ; cognita actione qua conveniatur (1.
1 pr. D. 2, 13). — 2) erfennen, micber*
erfennen (1. 44 pr. D. 11, 7). — 3) bie
ricj^terlic^e Cognition ausüben (f. co-
gnitio), unb jmar a) eine ciDile 9lec^t«fa(^e
unterfuc^en unb barüber erfennen, «)
Dom itidex gefugt, 5. 59. iudex familiae ercisc,
cognoscens (1. 35 pr. D. 28, 5), de finibus
cognoscens (1. 8 § 1 D. 10, 1); iudex, qui
tutelae cognoscit (1. 2 pr. D. 27, 2), qui de
dote cognoscit (1. 27 § 5 D. 6, 1), qui de
Digitized by
Google
80
Gohaerere — Coitus.
damno infecto cogn. (l- 17 § 4 D. 39, 2),
qui de inofficioso cogniturus est (1- 3 § 5
D. 87, 5); ex actione cognosc. (1. 4 § 1 D.
13,4) ; sumtnatim cog^nosc. (1. 3 § 9 D. 10, 4);
cognita causa a iudice constituendum
ent (1. 5 § 1 D.34,9); ß) toom «Ragiftrot,
5. 8. ipse cognoscere, im ^egenfal Don iu-
dicem dare (1. 8. 10. 19 § 1 1. 21 D. 1, 18);
causa cognita ludicium dare (1. 11 D. 2, 4.
1. 28 § 4 D. 5, 1); ipse praetor debet caii^a
cogn. statuere (1. 2 § 6 eod.), eoccusare (1. 9
§ 4 D. 4, 8) ; c. cogn,, praetor vel praeses
permittat (1. 2 § 1 6. 1, 21) ; c. cogn. a prae-
tore temperandum (1. 18. 43 § 6 D. 3, 3);
c. c. adrogatio permittitur (§ 3 I. 1, 11);
y) t)ont jlaifer: qnodcumque Imperator
cognoscens decrevit (1. 1 § 1 D. 1, 4); b) ein
»erbrci^cn untcrjud^en unb barübcr erfcn*
nen G. 1 f 3. 10 D. 48, 16: .qualiscumque
accusatio illata cognosceniis auctoritatef-non
accusantis voluntate aboleri debet/ l. 1
§ 17 D. 48, 18). — 4) anerlenncn (1.56
pr. D. 50, 16).— 5) billigen, geftatten,
5. ^. sine causa legüms cognita in servos
8UO8 saevire (l. 1 § 2 D. 1, 6). — 6) stupro
cognoscere, ein grauenjimmet au^txt^tlid^
bcjc^Iafcn (1. 14 D. 34, 9. 1. 22 C. 9, 9).
Gohaerere, iufammen^&ngen, t)er«
bunben fein, j. 83. corpora cohaerentia
(1. 23 § 5 D. 6, 1); superficies, quae na-
tura solo coh. (1. 44 § 1 D. 44, 7); arhor,
quamdiu coh. fundo (1. 19 pr. D. 10, 8);
fructus, quamdiu solo coh. (1. 62 § 8 D. 47,
2); rec^tlid^ öerbunben fein: munera,
quae rei coh. (1. HD. 50, 5); imperiutn,
quod iurisdictioni coh. (l. 1 § 1 D. 1, 21) ;
dos matrimonio cohaerens (1. 16 pr. D. 49,
17); obligatio personae coh. (1, 4 D. 46, 2);
exceptiones personae s. rei coh. (1. 7 D. 44,
1); condicio, legatum coh. personae (1. 8
§ 3 D. 34, 3. 1. 95 D. 35, 1).
Cohercltio (1. 7 § 2 D. 47, 10) f. co-
Srcitio.
Coheres, ein 5uglei(^ mit einem ^n«
bern ju einer (grbfd^aft (äJetufener:
SWiterbe (1. 1. 7. 8 pr. 18 § 3 ff. 1. 20.
22 § 1. 1. 25 § 7. 12 ff. 1. 30. 34. 36. 42.
44. 52 § 1 D. 10, 2).
Cohlbere, galten, bcfd^r&nfen: infm
praestitutum modum se coh. summam (1. 49
C. Th. 11,30); anhalten, onjie^en: cu-
piditatis frena coh. (1. 6 C. Th. 15, 2);
tm Saum balten, jügeln: religionis
iure coh. (1.2§8C.Th. 3,8); aud§ f. t). 0.
prohibere: in cohibito errore versari (1. 8
C. Th. 9, 16).
Cohora, 1) eine aJJenge, inöbef. eine mi*
lit&rifc^e ^Ibt^ilung: ber jel^ntc X^eil
einer fiegion (1. 2 pr. § 1 D. 3, 2); coh,
^aetoria, bie fieibttja(|e be« gclb^errn (1.
9 D. 27, 1); and) bie Sla^twat^en toaren
in tto^orten abget^eilt (1. 3 pr. D. 1, 15). —
2) &t\olae, Unterbeamtenperfonal
eines aRogiftrat« (1. 1 pr. D. 48. 11); in ber
fpätern ftaiferjeit bejeic^net coh. inSbef. bo«
(militärifd^ organifirtc) Unterbeomten^)er*
f onal het pracfecti praetorio, unb befonberS
ber ^rooinjialftattl^alter (1. 8 C. 2,7.
1. 5. 12 pr. 0. 12, 57); cohortalis, cohor-
talinus, a) (Subst.), ein ju biefem Unter-
beamtenperfonal (Sle^öriger (tit. C. 12,
57); grex cohortalinorum (1. 11. 12 § 2
eod.); cohortaliuni corpus (1. 2 C. 1, 55. 1.
7 C. 12, 21) ; praesentibus cohortalibus gesta
conficere (1. 11 § 1 C. 2, 7); b) (adi.), ben
^ienft biefer Unterbeamten betrefeubj,
j. ». officium cohort. (1. 3 § 2 C. 10, 23.
l. 20 C. 12, 50); princeps cohort. officii (1.
13 C. 12, 55); cohort. apparitor (1. 12 pr.
eod.); cohortal. obsequiis obligatus (L 14
eod.); cohort. condicio (1. 3 C. 6, 62).
Cohortari, ermal^nen, ermuntern (L
1 C. 11, 41); cohortatio, (Srma^nung (1,
2 C. Th. 11, 15).
Coioere, tool^n toerfen, legen, brin*
gen, fd^affen, j. ©. vinum in dolia (1. 15
D. 33, 6), coUmnas in aedificinm (1. 30 § 1
D. 41, 3), hominem in vincula (1- 7 pr. D.
48, 11).
Coinquinare, mit beflecfen: quoe par
facinus coinquinat (1. 80 § 6 C. 1, 3).
Coire, juf ammenlommen, fic^ Der«
fammeln,öereinigcn:a)einc8ufaramen'
lunft, IBerfammlung galten (1. 3 § 7
D. 26, 7); b) fic^ Dereinigen ju — ein
(S)ef(^&ft eingeben, j. ^. coire societatem
(1. 1—7 D. 17, 2), negotiationem (1. 52 $
4 eod.), colUgium (1. 1 § 14 D. 1, 12. 1. 1
D. 47, 22); ius coeundi (1. 1 D. 40, 3. L 6
§ 12 D. 50, 6); c) p einem f(^Ie<^ten ßwed
ftc^ berbinben, Komplott machen, ^. !6.
coire cum furibus (1. 1 § 1 D. 4, 9), in
accusationem innocentium (1. 2 D. 47, 13),
infalsas testationes faciendas (1. 1 pr. 1. 9 § 3
D. 48, 10), in aiienam litem (1. 6 D. 48, 7);
d) f id^ el^elic^ Derbinben, berl^eirat^en
(pr. § 12 I. 1, 10. 1. 24. 27 D. 24, 1); e)
fid^ fIeif(^Hd^ Dermifi^en, beif(^(afen
(§ 12 I. 1, 10. 1. 10 C. 5, 17).
Coitio, 1) Swfötnnicnfunft, 8er»
fammlung, inSbef. ju unerlaubten S^'^^^
(1. 7 § 1. 1. 12 C. Th. 16, 5). — 2) socie-
tatis coitio, ^ufammentritt, Sereini*
gung ^u einer (S^enoffenfc^ft, ^inge^ung
einer folc^en (l. 70 D. 17, 2). — 2) «ei*
fc^Iaf (1. 6 C. 11, 41).
Coitus, fleifc^Hd^e^ermifd^ung, ©e*
gattung, ^beifc^Iaf Gai. 1,88. § 12 LI,
10 1. .3 C. 5, 1).
Digitized by
Google
Colere — Gollocare.
81
l
Colere, J) bcflUfcn fein, IS^JU^tn,
oben, j. «. iustitiam (I. 1 § 1 D. 1, 1),
bonos mores (1. 14 § 5 C. 48, 5), concordiam
(L 20 C. 3, 28). — 2) in^bcf. ba« 2fclb bc*
boucn,bcftcncn(1.7 83D.7,1.1.60§3D.
a2>.1.18§4 1.20 §1 D.33,7). — 3)aug|tat-
trn,f(^mü(ten: sponsae suae commodare,
uo honestiuscultasA 8ededuceretur(1.5^ 10
). 13, 6); Villa cultior, ftattltd^ed, fnräc^ttgei^
fianb^ud (1. 8 § 1 D. 33, 7).
Collabl» 1) AufammenfaHen, ein*
fallen, 5. ^. villam coUapsam restituere
a. 7 § 16 D. 24, 3). — 2) fallen, ae*
ratzen: coli, in fata, t)om Xobe getroffen
ttMJtben (l. 9 C. 5, 14).
CoUactaneus, ^ild^brubet: collactO'
nm, 1RiIcl^f(^toefter: 0- 30 § 1 D. 34,4.
1. 13 D. 40, 2).
Collatio, 1) bad 3uftiutcnbringen,
3uf ammcn^äufcn, §. 33. coli, vocum (1. 15
HD. 47, 10). — 2) «citrofl, »eifkeuer,
i- ^. jut ^udgleid^ung eined 6^aben^, bet
anbete getroffen f^at, infolge ber lex Rhodia
de iactu (1. 2 § 7. 1. 4 § 2. 1. 5 D. 14, 2);
iut dhr^altung unb ^udbefferung öffentlicher
Segc, coli, viae (1. 27 § 3 D. 7, 1. 1. 13
§ 6 D. 19, Ih 5ur ©ebauung öffentlicher
löänbercien, coli, praediorum (1. 14 § 2 D.
50, 4. 1. 11 D. 50, 5); coüattones indictas
recusare (1.8 §3 eod.); coUat. tributariae,
etenerbeiträge, öffentlid^e «Ibgoben (1. 3 C.
1, 29); coli, annuae vestis, bie jä^rli^e
öeferung einer Äleibung für bie (»otbatcn
(1. 2 C. 12, 39). — 3) bo« tjon gewiff en
Äitcrben (^efcenbenten) erf olgenbe @in*
»erfcn beffen, toa^ fie beißebjeiten fd^on
00m (Srblaffer empfangen f^ahtn 5ur 9(udglei«
c^ng ber ©rbt^eile, in bie gefammte Srb*»
maffe; gefc^ebt meift burd^ ^nre(^nung (tit.
D.37,6u.7 C. 6,20). — 4) »ergleic§ung:
coli, scripturarum (1. 22 C. 9, 22).
CoUativiun, ©eiftcuer (1. 3 C. Th.
6. 26).
CoUatop, ©teueröflid^tiger 0- 1 § 5-
1.2 §11 C. 1,27. 1.3 C. 10,22).
CoUaudare f. conlaudare.
CoUectarius, ^affirer, ober ®elb*
toec^Slcr 0. 16 C. 4,2).
Collectdo, l) bad 3iif<^<t^i>i^"I^f^^'
iEinlcfen, (Sinfammeln: fructuum coli.
(1.27 § 25 D. 9, 2). — 2) 3ufammen*
^ringung einer (unerlaubten) ^erfammlung
(1. 36 § 1. 2 C. Th. 16, 5). — 3) causae
coli. furae5E)orftettung be« ©trcitobjectS (Gai.
IV, 15). -4) ©c^Iulfolgerung (1. 14 pr.
ö. 29, 7).
CoUega, (SIenoffe a) in Scjug auf bie
Äitflüebfc^aft ir einem coUegium, 5. ©. einer
5«nung: 3unftgenoffc (T. 41 §3. 1. 42.
46 D. 27, 1) ; b) im «epg auf ein «mt;
«mtSgenoffe (1. 173 pr. D. 50, 16; „coh
legarum appellatione hi coutinentur, qui
sunt eiiisdem potestatis^J ; aud^in^ejug auf
bie ^ormunbf c^aft^toermaltung : ^ i 1 1) 0 r «
raunb (1. 14 D. 26, 7. 1. 5 D. 26, 10. I. 4
C. 5, 75); c) in S3esug auf eine ©rbfc^afu
SWiterbe (1. 101 pr. D. 46, 3); d) in ^e*
5ug auf einen gemeinfd^aftlid^en ^au (1. 5 C.
8, 10).
Ck>llegatariu8, toem jugleid^ mit
einem^nbernbaffelbeObject Dermad^t
ift (§ 8 I. 2, 20. 1. 10 D. 7, 2. 1. 34 § 11.
13 D. 30).
Collegiatus, ®enoffe einer ju nie«
brigen öffentlichen Xienfticiftungen,
5.8. aum gfeuerlöfc^en, beftimmten3unft
(1. un. C. 11, 18. 1. 5 C. 4, 63).
Collegium, ein herein mel^rerer
iminbeftenö breier) ^erfonen ju einem
ileibenben ^toed; in^bef. ein öom
Staate aU juriftifc^e $erfon aner*
fannter SJerein: (SJenoffenfäaft, ®e^
meinl^eit (tit. D. 47, 22. 1.85 D. 50, 16);
^aubwcrf^junft, Snnung: coli, pisto-
mm, fabrorum, naviculariorum (1. 1 D. 3,
4. 1. 93 § 4 D. 32).
Collibertus, tt)er jugleic^ mit anbern
6claben bon bemfelben ^errn freige^
laff en ift (L. 77 § 13 D. 31. 1. 38 § 5 D. 32).
Collidere, jerfc^Iagen, jcrbred^en:
08 colliKum (Gai. 111, 223); scifphi coUisi
(1. 14 pr. D. 50, 16).
Ck>lligare, l) ^ufammenbinben (1. 5
§ 7 D. 13, 6). — 2) ba« 33anb einer Dbli«
gation (nü))f en, einen Vertrag f erliegen:
quod verbis colligatum est (1. 8 § 3 D. 46,
4. cf. 1. 35 D. 50, 17).
Colligere, 1) jufammenlefen, ju«
fammenbringen, einfammeln, fam^
mein, §• ®- coli- «Pw?«« (1. 30 § 1 D. 50,
16), fructus (1. 6 D. 6, 1), res hereditariaa
8. hereditatem (1. 25 § 7 D. 29. 2. 1. 5 § 22
D. 36, 4); aqm coUecta (1. 1 § 27. 28. D.
43, 8); ins collectum ex naturalibus prae-
ceptis etc. (1. 1 § 2 D. 1, 1); in aerarium
colligi, eingebogen mcrbcn (1. 15 § 3
D. 49, 14). — 2) oerfammeln: testes col-
lect! (1. 21 § 2 D. 28, 1. 1. 8 C. 6, 22). —
3) aufgeben, an fid^, ju fid^ nehmen:
coli, expositos (1. 2 C. 8, 51). — 4) ein-
f^Iießen, einfaffen (1. 10 D. 47, 11).
— 5) in fid^ fc^liejen, umfaffen (1. 28
§ 3 D. 4, 6). — 6) fc^ließcn, folgern:
voluntas colligi potest ex hoc (1. 19 D. 1,
3. 1. 24 D. 36, 1).
Collocare, 1) ftellen, fe^en, legen,
aufftellen, errid^ten, i, Sd, coli, aedificia
(1. 5 D. 1, 1). catuilein v. fistulös in rivo
(1. 3 § 2 D. 43, 21); dvitas collocata (=
sita) prope barbaras gentes (1. 1 § 5 D.
6
Digitized by
Google
82
Collocatio — Gomanensis.
50, 15); se colloc, ftc^ niebcrlafjcn,
anfiebctn (1. 6 § 2 D. 50, 1). - 2)x\6^-
tcn, bejicl^cn, j. ©. eondicionem in per-
sonam coli. (l. 60 pr. D. 35, 1); voluntatem
in personam incertam coli. (1. 9 § 7 D.
41, 1). — 3) jgcmanbem jutücnbcn: bona
coli, in aliquem (1. 67 pr. D. 23, 2). —
4) ouf cttooS ttjcitben, etiüa« öerwcnbcn:
pecimias coli, in emptiones praediorum (1.
2 § 6 D. 17, 1), in merceni (1. 43 § 3 D.
47, 2); Reibet unterbringen, anlegen,
inÄbef. jinSbor auSleil^cn: 6cw€ coli, pe-
cuniam (1. 33 pr. D. 22, 1. 1. 13 § 1 D.
26, 7); in nomina coli. (1. 58 § 3 cod.);
idoneis nominilms coli, pecuniam (1. 89
pr. D. 35, 2); exactae pecuniae et rursm
collocatae (1. 64 D. 32); sortes coli. (1. 24
pr. D. 33, 2); penes s. apud aliquem coli,
pecuniam (1. 26 § 1 D. 36, 2. 1. 1 § 10
D. 37, 6). — 5) Dermiet^en, Derbingen:
opus coU. uno pi-etio (1. 51 § 1 D. 19, 2).
— 6) jur @]^e geben, öcr|cirat^cn (1.
57 § 1 D. 23, 2); QU^ in matrimoniiMi s.
in matrimonio coli. (1. 19. 38 § 2. l 59
eod. 1. 79 § 1 D. 86, 1. l. 4 C. 5, 6);
aud) nuptum coli (1. 88 D. 46, 3); oud^
nuptui coli. (1. 5 C. 5, 6. 1. 3 C 5, 14).
— 7) fic^ t)erj(^affen, anfci^affcn, er*
werben, j. ©. vestem (1. 14 § 4 D. 11, 7);
meritum coli, apud aliquem (1. 1 1 § 8 D. 32).
Collocatio, flufftellung, ©rrtc^tung:
colloc. laris (l. 52 C. Th. 12, 1), signi
christianae religionis (l. 25 C. Th. 16, 10).
CoUoquium, Untcrrebung (l. 10 § 2
D. 48, 5).
CoUuotatio, b a « 91 i n g e n (1. 7| 4, D. 9, 2).
Colludere, mit 3cmanbem, bcjfen ®egner
man fd^einbar ift, in ^ eint lid^ em @in Der*
ftänbnife fein (l. 5. 7 § 9 D. 4, 3. l. 19
pr. D. 19, 2. 1. 7 § 6 D. 41, 4. l. 8 D. 48,
5. 1. 1 § 6 D. 48, 16). Collusio, ein folc^e«
l^eimliäeg einDerftdnbnig (l. 29 pr. D.
5, 2. 1. 6 § 1 D. 17, 1. l. 20 § 3 D. 48, 5.
1. 14 pr. D. 49, 1. tit. C. 7, 20). Collmor,
totx ein fotc^ed fic^ ju ©c^nlben fom<*
mcn löftt (l. 2 C. eod.). CoUumrie (adv.),
in ^eimli^em (SinDerftdnbnig mit bem
(SJegner (1. 50 § 2 D. 30).
CoUudium = coUusio (l- 7 C. 9, 49.
1. 3 C. 11, 32).
Colluere, jufommenf^)ölen (1.30 §2
D. 41, 1).
Collum, ^olg: quadrupedes, quae dorso
collove domantur ({. dorsum); in Collum
inicere aliquid (1. 7 D. 48, 6).
Collusio f. colludere.
ColluBor, 1) totx mit einem Slnbern
f^)ielt, ©pielcr (l. 1 § 1 D. 11, 5). -
2) f. colludere,
CoUusorie f. colludere.
Colluvies, 3ttfommcnfIu6 t>on Un*
rat^ (1. 1 § 4 D. 43, 23).
Collyrium, @oIbe (§ 25 1. 2, 1).
Colonaria condicio = cohnatu^ (l. 24
C. 1, 4).
Colonatus, ber Suftanb tint^ $to*
tonen (f. colonus s. 3), ®runb^5rig!eit
(1. 1 C. 11, 26. l. 6 C. 11, 66).
Colone, @tabt in SWeffenien (1- 20 § 1
D. 34, 4).
Colonia, 1) eine öon 9lom unterjochte
Stabt, bieburd^^nfiebter, toclc^eöon
9tom aud bal^in toerpflanjt finb, eine
neue^ürgerfd^aft erhalten ^at,^flanj*
ftabt (l. 1 D. 50, 15. 1. 239 § 5 D. 50, 16);
col. latinay eine mit bem 9le(§te bcr ßatinität
tjcrf eigene ßolonie; Latinii coloniarii, bie
Bürger einer foIAen tatcinifd^en (Kolonie (Gai.
I, 29, m, 56. ülp. XIX, 4). — 2) ^ad^c
tung n. 24 § 4 D. 19, 2. 1. 20 | 3 D. 33.
7). — ä) fionbgut, SWeicrci, ^flaniung
(l. 2 § 23 D. 43, 8. 1. 13 § 1 C. 11, 48).
Coloniarlus f. colonia,
Colonus, 1) Bürger einer (Kolonie
(1. 17 § 10 D. 50, 1. 1. 8 § 5. 7 D. 50.
15). — 2) $äd^ter öon ®runbftü(!en (l- 24
§ 2. l. 25 § 1. L 54 § 1 D. 19, 2); colona,
^öd^terin (§ 2 eod.). — 3) 3n ber \pätnn
Äaijerjeit bebeutet col. einen ©runb^öri-
if en, b. ^. tuer jur Bebauung eined be^
timmten ®runb unb ©oben« ber*
pflid^tet, unb an biefen unjertrenn«
lic^ gebunben ift (tit. C. 11,48); colonüy
eine (Srunb^brige (l. 7 § 1 C. 11, 8).
Color, l) garbe (l- 70 § 12 D. 32). —
2) «Inftrid^, @d^ein, »orloanb (l. 2. 5
D. 5, 2. l. 49 D. 24, 1. 1. 4 D. 36, 1. 1. 1
§ 4 D. 47, 14).
Colorare, 1) färben (\. 18 C. Th. 10,
20). — 2) öcrberfen, bemänteln (1. 2 §
3 C. Th. 9, 12); cohratus, DorgebIi(^,
Dorgcfpiegelt, donatio color. (1. 23 pr.
C. 4, 35). — 3) vorbereiten, coloratus
et quasi primitiis imbutus (1. 2 § 11 C. 1, 17).
Colorius, farbig: vestis col. (1. 32 § 7
D. 34, 2).
Colum, 1) ®efä6 jum 5)urd^fei^en,
^urt^fc^Iag: c. nivanum, ein mit ©d^nee
gefüllte« ©efä6 jum ^urd^fcl^en be« tBeinc«
1. 21 pr D. 34, 2). — 2) (Salbe (1. 21
' 1 cit.).
Columba, Xaube (1. 5 § 5 D. 41, 1);
Columharium, *Caubenfd^lag (1. 8 § 1
D. 10, 2)
Columna, ©ftule, Pfeiler (1. 8 § 1
D. 8, 5. 1. 41 § 2. 9 D. 30. l. 12 § 20 D.
33, 7).
Comanensis, d^intoo^ner Don So^
mana, einer 6tabt in (£ak)paboden (l. 10
C. 11, 48).
Digitized by
Google
Cpmburere — Commeare.
Comburere, üetbtenncn (1. 30 § 8 D.
9. 2. 1. 57 pr. D. 18, 1).
Comedere, Wegf reffen: pecus immit-
tere, ut glandem comederet (1. 9 § 1 D. 10,
4); oufeffcit: Derje^ren: res, qtias di-
rortii tempore mulier comederit (1. 3 § 3
D. 25, 2).
Cornea, 1) ©cgIeiter, ».33. eine« ^a*
ben (L 1 § 2 D. 47, 11), emet 9Ratrone 0-
1 § 2. 1. 9 pr. 1. 15 g 15—17 D. 47, 10:
„comitem accipere debemus eum, gut
oomitehtr et sequatur — sive liberum s. ser-
vum sive masculum s. feminam*). — 2)
ein ittin ©efolgc, jum Unterbeamten-
perfoiial (cohorsj eine« SWagiftrotö,
indbef. ber ^roDin^ialftott^alter, @)e»
iörigcr (l. 16 D. 1, 18. 1. 4 D. 1, 22.
I. 82 D. 4, 6. 1. 7 D. 48, 6. 1. 6 § 1 D.
48, 19. 1. 12 § 1 D. 50, 5). — 3) 3n ber
fpdtern ^aifer^ ift comes ber Xitel ge^
loiffer Dberbeamten, 5. )ö. comes sacra-
rum largitionum s. remunerationumj 90"^=»
nifter be« 9Rci(^fc^afte8, ginonaminifter; c.
rerum privatarums. privat remunerationumy
^ntfter bed !aiferlid^en ^txitfd^a^d (1. 64
C. 10. 32. 1. un. C. 10, 74. 1. 10 C. 12,
40. 1. 2 C. 12, 42); c. thesaurorum, 6c^afr-
ftewcrbeamter für einzelne SJiöcefen (1. 2 C. 12,
28) ; comites consistoriani, Äffefforen ht^ tau
fetHc^jen Confijtortum (tit. C. 12, 10); c dis-
pmtionum, (San^Ieibtrector im scrinium dis-
positionum (1. 8 C. 12, 19); c. domesticorum,
Oberbefe^I^^^aber ber laiferUc^en ^au^truppen
(L 64 C. 10, 32); c. domorum, Dberauffd^
über faiferlic^e (^ebdube (1. 11 C. 3, 26. I. 2
C. 12, 5. l. 3 C. 12, 23); c. sacn stabtdi,
Stadmeifter (1. un. C. 12, 11); c. horreorum,
9utfel|er über öffentlich SRagaMne (1. un. C.
II, 16); c commerciorum, ?luffe^ über ba^
^nbeld^oOtoefen, ber auäf ben d^nfauf bon
^inju^rtileln für ben ^of ju beforgen l^tte
(1. 1 C. 1, 52. 1. 6 C. 4, 63. 1. 2 0. 4, 40);
comites ttcholarum, bic ©^efS ber scholae
(1. 8 C. 1, 31. 1. 1 C. 12, 29); ou^ bie
Statthalter in ben ^robin^en n^erben
comites genannt (1. 3 C. 1, 40. 1. un. C.
12, 14); c. Orientis (1. un. pr. 0. 1, 49.
L 11 8 2 C. 2, 7. L 2 C. 7, 67. 1. un. C.
11, 18), Aegypti (l. 1 C. 12, 11); bedgl.
bie in ben ^rooinjen commanbiren*
ben (Generale, comites rei militaris (tit.
0. 12, 12); com. militum (1. 1 C. 1, 38),
com. militares (I. 6 C. 1, 51); comites y,
daoes, quibus regendae militiae cura com-
mssa est (1. 14 C. 12, 35); au(^ beaeid^net
comes einen blo^ 9langtitel: qui cum
^ionore comitum, nomine magistrorum me-
moriae, praefuerint vel epistulis vel libellis
(l. 11 C. 10, 48); comes et magister offir
ciorum (1. 3 C. 12, 50); comites et archiatri
aacri palatii (rubr. C. 12, 13).
Comesor. gefrägigcr SÄenfc^ (l. 18
pr. D. 21. 1).
Cominus f. comminus.
Conütari, 1) begleiten (1. 15 § 16 D.
47, 10); 2) rc(^tlid^ folgen, portio comi-
tatur aliquem (1. 80 § 2 D. 29, 2); usus
fr. qui proprietatem comitatur (1. 126 § 1
D. 45, 1).
Comitatenses milites s. mimeri, an^
Comitatenses (Subst.), 8otbaten, im
@(efotge bed kaifer« ober am $ofe bienenb
(1. 2 § 8 C. 1, 27. 1. 14 C. 12, 35); comitat.
largitionum, bie Unterbeamten be^ comes
sacr. larffit (1. 7 pr. C. 12, 23); palatini
comitat, lixt Unterbeamten be« comes sacr.
largit., \oto\t bed comes rerum privat, (l. 2 *
C. 12, 28).
Comitatus, Begleitung, (befolge,
^offtaat, ^oflager be« ftaifer« (1. 43
D. 29, 1. 1. 18 § 3 D. 49, 16. I. 7 C. 9, 18).
Comiter, freunbfc^af tttc^ (1. 7 § 1
D. 49, 15).
Ck^nütia, feierliche ^ottii^Derfamm^
lung aur ^affuna toon Solt^fc^lüffen nac^
alter rbmifc^er )Berfaffung: com. cato(a merben
indbef. bie SSerfammlungen ber Q^urien ge«
nannt: testamentum calatis comitiis, bie (Ir«
flörung be« legten SBiUen« bor ben uerfam»
melten (£nrien, bie öltefte i:eftament«form
(Gai. II, 101. Ulp.«XX. 2. § 1 I. 2. 10).
Comitialis morbus mirb bie ^pilepf ie
genannt, meil bie BoH^terfammlung aufge^o^
Un würbe, wenn einer ber Berfammclten »on
biefer Jtranf^eit befatten würbe (1. 53 D. 21.
1. 1. 1 8 1 D. 26, 8. 1. 28 C. 6, 23).
Comitiani, comitianum officium, baS
Unterbcamtcn^)erfonaI eined Cornea s.
3. (1. 2 C. 1, 46. 1. 18 C. Th. 8, 4).
Comitiva (dignitasj, bicSBürbe eine?
Comes 8. 3. 5. ^. comit. consistoriana s.
sacri consistorii, bie SBürbe eine? faiferlic^en
geheimen 9lat^? (1. 8 C. 2, 7. 1. 25 C. 2, 12.
1. 8 C. 12, 19); comit. utritisque aerarii no-
striy bicSBürbe eine? comes sacr. largitionum
unb rerum privat. (1. 1 C. 12. 6); comit.
dispositionuM, bie ffiöürbe eine« ©anjleibirec'-
tor? im scrinium disposit. (1. 4 C. 12, 19);
lionoraria comitiva dignitas (1. 47 C. 10,82);
comit. primi vel secundi ordinis (1. 11 C. 10,
53. 1. 1 0. 12, 11. l. 1. 2. C. 12, 12).
Commaoulare, befleden (l. 6 C. 5, 5.
1. 34 C. 9, 9).
Ck>mmagenum, 8albe au? einem f^ri«
fc^en Äraut (1. 21 § 1 D. 34, 2).
C:k>mmanere, OerWeilen (1. f» § 2 C.
12, 40).
Commeare, 1) ^in unb wiberge^en
(l. 12 D. 8, 3. l. 1 § 1. 2 D. 9. 8. 1. 2
6*
Digitized by
Google
84
Commeatalis — Comminisci.
8 21. 32 D. 43, 8). — 2) gc^cn, J. ö. a.
geleitet, gerichtet toerbett, aquaeductus com-
meat per praedia (1. 1 C. 11, 43). breves
coiiim. ad scrinia (l. 3 C. Th. 1, 16. 1. 2
C. Th. 10, 8).
CommeataliB, mit Urlaub (commeatus)
üetje^en, beurlaubt (1. 2 § 9 C. 1, 27.
1. 16 § 2 C. 12, 37).
Commeatus, 1) bie 9){5gU(^leit, ^in
unb tvieber ju ge^en, freie $affage
q. 2 § 25 D. 43, 8). ^ 2) bo« mt^t,
\xd) oon einem Drte iveg^ubegeben,
j. ©. Dom »crbannung^ort (1. 4 D. 48, 19),
ober üon bem Ort, wo man alö öeamter ju
fungiren l^t (1. 22 § 6 D. 50, 1: ,Senatores,
qui libertiin cammeatum, i. e. übt velint
morandi arbürium impetravemnt, domi-
ciliam in urbe retinenf); inSbef. baö einem
6olbaten ober militdrif^en Beamten erteilte
Siecht, auf eine beftimmte Seit bie 3ra^neu
ju oerlaffen, ober twn feinem 9lmt ft(^ j^u
entfernen: Urlaub (tit. C. 12, 42), j. ©. a
castrü atque signis discedendi commeatum
dare ; -militeni commeatu dimittcre (l. 1. 2
eod.); commeatu acceptOj cum commeatu
abesse (1. 34 pr. l. 35 § 9 D. 4, 6); uUra
comm. V. ultra formam comnieatui datam
abesse (1. 2 § 6 D. 50, 1); ad diem com-
meatus non venire; commeatus spatium
excedere (1. 3 § 7. l. 14 pr. D. 49, 16). —
3) Sufu^r, «ßroDiant (1. 4 pr. D. 48, 4.
1. 4 C. 11, 2).
Ck>mmemorare, erttJö^nen, bemerfen,
angeben (1. 66 § 1 D. 18, 1. 1. 101 § 1
D. 46, 3. 1. 10 C. 4, 19); commemoratio,
(frm&^nung, Angabe, Bezeichnung,
«nfü^rung (l. 26 § 1 D. 20, 1. 1. 31 D.
22, 3. 1. 56 D. 24, 3. 1. 33 C. 9. 9).
Ck>mmendare, 1) antoertrauen, jur
«ufbctt)a^rung geben (l. 186 D. 50, 16:
,commend. nihil aliud est, quaui d^onere."
l. 24. 26 pr.D.16, 3); commend. corpus, eine
fiei(^e, e^e fie beerbigt tt^irb, an einem Drt
aufbettm^ren (1. 14 § 4 D. 11, 7). 2) em*
Pfeilen, anpxtx]tn, j. B. quod venditor
ut commendet dicit; quae commendandi
causa in venditionibus dicuntur (l. 37 D. 4,
3. 1. 43 pr. D. 18, 1. 1. 19 pi. D. 21, 1);
commend. aliquem quasi idotieum, cui cre-
derem (1. 65 § 4 D. 47, 2); commendatum
habere aliquem, \\df Semanbem cmpfol)Ien fein
laffen (1. 12 § 12 D. 17, 1): - 3) bart^un,
betoeifen, J. B. tutorem commend. sus])e-
ctum (1. 31 § 1 D. 42, 5); Uquidis prohationi-
bus commend. (1. 2 C. 6, 22. 1. 16 C. 6, 42).
Commendaticiae litterae, (Smpfe^I^
ung^brief Q. 65 pr. D. 41, 1).
Commendatio, (Smpfe^lung,9npret«
fung (1. 4 § 3 D. 1, 16).
Commentariensis, 1) Dberauffeber
für bie Verhafteten (1. 6 D. 48, 20. 1.4
C. 9, 4). — 2) ein Beamter, ber bie «uffu^
über ha» ^lltentoefen fü^, Secretär, Sie*
giftrator 0- 45 § 7 D. 49, 14. 1. 1 § 25
C. 1. 27).
Commentarius, 1) BerAeid^nig, 9{o«
tiacnbuA, Sournal (1. 32 D. 4, 6). -
2) fd^riftHcbe Stbl^anblung, dtUn^
terung (1. 1 D. 1, 2. L 2 § 21 C. 1, 17).
— 3) «bf(^nitt eine« »u(^d (Gai. II,
23. 145. III, 17. 38. IV, 77, 85).
Commentator, (Srtäuterer, Srll&rer
Don ®efeten (§ 7 I. 4, 8. 1. 2 § 20 C. 1, 17).
CommentioiuB, 1) auf (Srflärung,
Auslegung ber ^uriften berul^enb:
comment. ius (1. 20 D. 48, 19). — 2) ouf
Berftellung, ©c^ein, £üge beru^enb,
j. 33. comment. venditiones (1.2 C. 2, 27) ;
epistulae commentae (l. 2 C. 12, 45).
Commentum f. comminisci.
CommentuB (part.) f. commenticius.
Commercium, 1) Berfe^r, b. ^. bie
ä)löglic^feit ober bad dlec^t, mit 9in-
bem 9le(^tdgef(^&fte ein^ugel^en (Ulp.
XIX, 5: „Comm. est eniendi vcfidendique in-
vicem ius^^J; commercio alicui interdici (1.
24 § 1 D. 4, 4); tni^bcf. ba« 9«e(^t, t'xnt
@a^e cit)ilre^tnd§ ^u ern^erben ober
ju Derftuftern, j. B. m alicuiu» comwi^-
cium non habere (1. 40 D. 30. I. 49 § 2. 3
D. 31. 1. 62 D. 41, 1. 1. 34 D. 45, 1); m
alic. commercium non est (1. 6 pr. D. 18, 1.
I. 1 § 2 D. 20, 3. 1. 39 § 10 D. 30); com-
mercio ftTM^e, eine ©ad^e bem Berfe^r ent*
aic^en (1. :H § 1 D. 18, 1). - 2) «auf-
i^anbel, ^anbeBgeft^äf t, ft. B. iure com-
mercii vendita ac redempta mulier capta
(1. 6 D. 49, 15); commercio redimere (\, 10
— 13 C. 8, 50); proxenetae, qui cornmer-
ciis utilea se exhibent (I. 3 D. 50, 14). —
3) ein unreblic^eS ® ef d^äft (1. 5 C. 11. 58).
Commerere, oerbienen, Änf^jru^
l^aben auf: comm. auxilium (l. 2 § 3 D.
16, 1).
Commilitium, ftrieg^famerabfc^aft
(I. 19 pr. D. 49, 17).
Commilito, ^ri egiStamerab (1. 1 pr.
D. 29, 1. 1. 12 § 2 D. 49, 16).
Comminari, bebroben, anbro^en (1-
3 § 1 D. 1, 15. 1. 9 § 3 D. 1, 16. 1. 71
D. 5, 1. 1. 7 D. 5, 2); comminatio, An*
bro^ung (1. 7 § 7 D. 26, 7. 1. 1 D. 37, 14).
Comminisci, erf innen, erbcnfen,^. B.
comm. fraudem (1. 1 § 5 D. 42, 6), iniu-
riam (1. 1 § 2 D. 43, 24); etn»« fälfc^li(^
bormcnben, etmag ^nbere^, aU man mir!"
Itd) beabfic^tigt, jum ©c^ein oornc^men:
81 maritus idcirco venditionem commentus
Sit, ut donaret (1. 5 § 5 D. 24, 1); com-
Digitized by
Google
Comminus— Commodare.
85
mentum (Subst.), SSorfpicgelung, fät{d^*
It(^ctSSotttJanb,SSotna^meetncr^^anb*
luitQ ijum ©d^cin, j. ©. comiu. adaptionis
(l. 76 D. 35, 1): übcr^oupt «etftettung,
Sift, ©ettug 0- 20 D. 3, 2. 1. 9 D. 27, 9.
1. 22 § 2 D. 49, 14).
Comminus, {ogleic^, fofott (1. 3 D.
13, 7. 1. 137 D. 45, 1).
Commisoere, t)ermifcl^en, Dermengen,
oereiniflcn (1- 3 § 2. 1. 5 pr. D. 6, 1. 1.
5 § 2 D. 24, 1. l. 1 § 14 D. 35, 2).
Ck>mnii8soria lex, ber 9{eBenbertrag,
toonad) ein Sflcd^t öcrtotrft fein foU,
toenn eine Serbinblic^Ieit jur testen
3cit nic^t erfüllt wirb: a) einem Äanf*
contract l^inaugefügt, hie SlJerabrebnng, ba^
ber ^erfänfer Ben Äouf auf lieben bürfe,
menn ber Käufer nid^t Aur feftgefe^ten
3eit ben Kaufpreis jai^Ic (tit. D. 18, 3);
b) einem ^fanbDertrag hinzugefügt, ift
fie bie t>on (Sonftantin t)erbotene Serabrebung,
bag im %aU einer ©äumnig beS
6d^uIbnerdbad$fanbobjectbem@IIdU'>
biger für feine gforberung öerfaUcn
fein foUe 0- 3 C. 8, 34).
Committere , 1) überlaffen, über^
tragen^ ant)ertrauen, 5. )B. committ.
alicui rem G- 10 § 3 D. 13, 6. 1. 110 D.
69, 16), administrationem (1. 58 D. 3, 3.
1. 1 § 3 D. 4, 4), negotia (1. 23 eod.), cau-
sam 8uam (1. 31 D. 4, 8), rem quaerendam
(1. 8 g 17 I). 2, 15), custodiam (1- 14 pr.
D. 48, 3), honorem (1. 8 D. 50, 4); fidei
heredis committ. (1. 13 D. 5, 2. 1. 95 pr. D.
35, 2); adulteris v. stupratoribus se coram.,
\id) Eingeben 0- 43 § 1 D. 23, 2). —
2) begeben, t)erüben: committ. delictum,
8celu8 (1. 24 § 1 D. 5, 1. 1. 7 D. 48, 9),
dolum (1. 9 § 4 D. 4, 3), noxam (1. 18 § 1
D. 5, 1), damnum (1. 15 § 36 D. 39, 2),
furtum, iniuriam (1. 25 § 1 D. 44, 7), adid-
terium, stuprumy incestum (1. 68 D. 23, 2.
1. 101 pr. D. 50, 16), quod per imperitiam
commisit medicus (1. 6 § 7 D. 1, 18); com-
mitt. contra legea (1. 37 § 1 D. 4 , 4) , in
legem (l- 8 D. 18, 3. 1. 56 § 3 D. 46, 1.
1. 6 D. 47. 15. 1. 10 pr. D. 48, 10), ad-
versus testamentum (1- » § 2. 3 D. 34, 3);
commissum (Subst.), bo3 Bergeisen, s- ^•
comm. plagii (1. 12 C. 7, 14), stellionatu^s
(1. 4 C. 9, 34); magnitudo commissi (1. 22
§ 2 C. 9, 22), commissi conscius (1. 3 C. 9, 8).
— 3) fnüpfen, fcftma^en, fo bofe eä
binbet, im pg. ©inne, alfo toirffam machen,
üertoirfcn, committit edictum, öon bcnen
gefagt, tottdfc im einzelnen 2fött bie bon. poss.
contra tab. nac^jufud^en berec^tiat finb, im
^hUQ auf meiere alfo ba8 hierauf beaüglic^e
eWct ^toft greift Q- 8 § 11. 14. 1. 10 § 5
1. 11 pr. D. 37, 4); commiiiere stipulationem,
öon ber einer @tit). l^injugefügten S3ebingung
gefagt, bur(^ bereu Eintritt bie @ti^j. in Äraft
tritt 0- 63 D. 45, 1. 1. 14 § 1 D. 46, 2);
contittitur stipuly bie ©tip. tritt in SBir*
hing: ba^, tooju fi(^ ber ©c^ulbner bcrpfli4tet
?at, fann geforbert toerben, bie (5tip. t)er*
ällt a- 35 § 3. 1.45 § 2 D. 8, 3. 1. 24.
67 D. 35, 1. 1. 70 D. 35, 2. 1. 3 pr. g 9.
1. 5 § 2. 3. 1. 7. 9. 17. 20 D. 46, 7);
ebenfo cautio coramittitur (1. 114 § 4 D.
30); lex (commissoria) commissa est (1. 4
§ 2 D. 18, 3); dies committendiy Serfall^
tag (1. 38 pr. D. 4, 4); indebiti condictio
committitur, bie 0agc greift ^laj (1. 3 pr.
D. 46, 8); committ, poenam, multam^ eine
©träfe bertoirlen (1. 23 § 1. 1. 32 § 11.
1. 37 D. 4, 8. 1. 6 pr. D.35, 1); aud^ com-
mittere in poenam einer ©träfe Derfallen
(1. 4 D. 2, 2. 1. 47 D. 19, 1); committ. in
actionemy einer Älage berfaHen, b. 1^. mittelft
berfelben in 9(nfpru(^ genommen merben I5n«
neu (1. 65 § 5 D. 17, 2); committi in publi-
cum, fisco, bem ©toatSfd^ot öerfollen,
tjon i^m eingezogen, confi^cirt »erben
a. 12 D. 3, 5. 1. 17 § 2 D. 16, 1. 1. 2 C.
4, 55); commissum (Subst.), ba8 Serfallen
an ben ©taatdf(^a|, (S^onfidcation,
iuÄbef. megen Sollübertretung: comm. vecti-
galiiim nomine (1. 14 D. 39, 4), cecligalis
(1. 9 g 5 D. 4, 4); quaestio commissi (1. 1
C. 4, 61); poena commissi; in commisoum,
in causam commissi cadere (1. 16 D. 39, 4);
commisso vindicari (1. 11 g 4. 1. 16 g 8
eod.), tolli (l. 61 gl D. 19, 2). — 4)
fcinblid^ jufammengerotfien (1. 1 g 11
D. 9, 1).
Commodare, 1) ^emanbem eine ©a(^c
teilten, b. 1^. ^u einem beftimmten Q^t»
brauch, nacb meld^em fie^urüdgegeben
werben mug, unentgettlt(^ überlaffen
(g 2 I, 3, 14: „is cui res aliqua uteftda
dutur i. e. commodatur, re obligatur et
tenetur commodati actione; commodata
autem res tunc proprie intellegitur, si
niilla mercede accepta vel constituta res tibi
utenda data est alioquin mercede interve-
niente locatus tibi usus rei videtur: gratui-
tum enim debet esse commodatum/* tit. D. 13,
6. C. 4, 23). Commodatum (Subst.), a) bie
geliehene ©ac^c, j. ©. commod. accipere,
rogare, reddere (1. 3 g 3. 1. 5 pr. g 7 D.
cit.); b) ber Sci^contract, meld^er burc^
ba^ .^ingeben ber ©ac^c begrünbct wirb (1. 7
g 1 1. 50 D. 2, 14. 1. 23 D. 50, 17); actio
commodati y bie ^lage barauS auf ^ücfgabe
ber ©ad^e nac^ gemad^tem (^ebrauc^ unb (Sr*
fa| bc^ bur(^ Scrfc^ulben be5 Empfängers
toerurf achten ©c^abenö (g 2 I. cit.); actio
commod. contraria, bie Älage be« (gmpfftn-
gerd auf ^tattung notl^wenbiger 9(ui^lagen
Digitized by
Google
86
Com moderare — Communio.
unb bed burc^ ^rfc^ulben bed 2ti^tt^ i^tn
jugcfügtcn @<^abcng (1. 17 § 1. 1. 22 D. 13,
6). Commodator, Seiner (1. 7 § 1 eod.). —
2) barleil^cn (1. 2 C. 10, 6). — 8) toib*
mtn, fc^cnfcn, comm. fidem (1. 12 D. 38,
5); cofisensum (1. 1 C. 2, 25), inicrcessum
(1. 3 C. 10, 51).
Commoderare, beftimmett/ mäßigen
(1. 15 C. Tb. 14, 17).
Commoditas, Ißott^eil (1. 41 § 1 D.
40, 6).
Commodum (Subst), 1) 9lu^en, SSor«
t^eil (1. 10 D. 50, 17: „secundum naturam
est commoda cuinsque rei eum sequi, quem
sequentur incommoda") ; commoda et in-
commoda Jiereditaria (1. 1 D. 37, 1); com-
modum compensare cum damno (L 23 § 1
D. 17, 2); commodo possessoris fungi, im
(!)egenf. bon onera petitoris sustinere (l. 62
D. 5, 1. 1. 1 § 3 D. 43, 17); in«bcf. ber
SJortbdl eine« fiefe^Iic^en ^ribilcgium ober
©enencium, comm. SCti (1. 5 § 15 D. 24,
1), Carbaniani, Tertulliani (1. 1 § 2 D. 37,
10. 1. 2 pr. D. 38, 17); legis Falc. (1- ^
D. 35, 2), quartae (1. 4 D. 36, 1), bon, pos-
sessionis (1. 5 D. 37, 4), collationis (1. 1
8 2 ü. 37, 6), separatiofiis (1. 1 § 10 D.
42, 6), repraesentationis sc. (medii) temporis
(1. 24 § 2 D. 24, 3. 1. 82 pr. D. 31. 1. 1
§ 12. 1. 2 pr. D. 33, 4); commoda bebeutet
in^bef. auc^ ©rtrag, 9luftunflcn, 3»wf en,
A. IB. pecunia cum suis commodis (1. 22
D. 31), commodorum commoda (1. 2 § 5
D. 50. 8); andf einfünfte, j. ©. comm.
publica, populi (1. 10 C. 10, 16. 1. 9 C. 10,
53); comm. primipili s. primipilatus (1. 23
D. 34, 4. 1. 1 C. 12, 62). —2) «cquem«
(id^leit; j. ©. ex commodo iter peragere
posse (1. 4 D. 50, 5); er comm. patroni
(ienac^bem ed bem Patron gelegen ift) opera»
edere (1. 24 D. 38, 1).
Commodus (adi.); commode (advj,
1) pa\\tnh, angemeffen, fd^icflic^, j. 55.
commodiorem vitnm amplecti (1. 23 § 1
C. 5, 4); commodius, commodissime, partim
comnwde dici, statui (1. 1 § 37 D. 16, 3.
1. 41 pr. D. 21, 2. 1. 18 pr. D. 29, 1. 1. 12
pr. D. 42, 5) ; satis commode nubere posse
(1. 63 pr. D. 85, 1). — 2) bequem, j. «.
comm. habitatio (1. 9 pr. D. 19, 2); ita do-
tem promittere: cum commodum (commodis-
stmumj erit (1. 125 D. 50, 16. 1 79 § 1 D.
23, 3); aeque commode facere posse (1. 9 D.
8, 1); mintis commode uti (1. 27 pr. D. 19,
2); longe commodius est ipsum possidere —
quam alio possidente petere (1. 24 D. 6, 1).
Ck)mmodu8 (Ti tus Comm. Antoninus), r5^
mifÄer Äoifer, So^n SKorc ^uttU, 189—192
n. ^r. (1. 14 D. 1, 18).
Ck>mmoiiere, cotnuußne facere, erinnern,
mal^nen, aufforbern (1. 12 § 1 D. 13,
6. 1. 8 C. 7, 43); commonitio, Erinnerung,
SJ^a^nung (1. 2 0. 11, 74); commomtoriw,
erinnernb, ma^nenb, aufforbernb:
commonit. sententia iudicis (1. 32 pr. C.
1, 3); commonitorium (Subst.), ein 83 rief
ober @(i^reiben, toelc^ed eine 9(ufforbenuig
ober einen 9(uftrag enthält (1. un. § 3 C. 4,
3. 1. 10 § 1 C. 12, 49).
Commorari, Derloeilen, fic^ auf^al>
ten (1. 18 § 3 D. 33, 7. L 4 D. 50, 5).
Commori, jugleic^ fterben Q. 32 §14
D. 24, 1).
Ck>mmotio, Oetoegung: a) 9(ufregung
be« eiemüt^S (1. 1 C. Th. 6, 30. 1. 14 C.
Tb. 11, 36); b) aufrii^rerifc^e ^etDegung
0. 2 § 8 C. 1, 27).
Commovere, in ©etoegung fe^en, bc*
toegen, erregen, reiben, ». ^. commota
feritate nocere (1. 1 § 4 D. 9 , 1); com-
motus odio (1. 6 pr. D. 11, 7).
Commundare, reinigen (1. 25 § 10
D. 34, 2).
Communicare, l)etload gemeinfc^aft*
üdf ma(^en, tl^eilen,9[nt]^eirgew(i^rfn:
communicari, gemeinfc^aftlic^ werben,
j. S8. societatis iudicio cogi, rem commu-
nicare (1. 74 D. 17, 2); non communicandi
aninto, sed utrique in solidum rem relin-
quere (1. 20 D. 32); comm. cum aliquo
emptionem (1.41 pr. eod.), administrationem,
(1. 19 D. 26, 7); communicatur pfftcfi/Mw
(I. 9 § 9 eod.), ususfructus (1. 6 § 2 D. 7,
2. 1. 16 § 1 D. 10, 2);praedia int«r eosdem
communicata (1. 34 D. 8, 3). — 2) QU§^
gleid^en: rem ob compensationem mnUi
criminis inter utrosque comm. (1. 14 § 5
D. 48, 5). — 3) t^eibaftig mad^en (1. 1
C. 2, 25).
Comunicatio, <S) emeinf(^(lft (1. 1 D.
23, 2. 1. 1 § 14 D. 27, 3).
Communio, 1) bie i^emeinfc^aft bon
3^ermögen8red^ten,tn§bef.bieo^ne einen
^efeUfc^aftdoertrag begrünbete (Sut^e*
meinft^aft, im ©egenfofe bon societas (1.31
D. 17, 2: ,Communiter res agi potest etiam
citra societatem, utputa cum tum affedioM
societatis incidimus in communionemj at
evenit in re duobus legata etc.**); ex fidei-
commisso communionem bonorum consequi
(1. 80 § 8 D. 36, 1); societas et rerum comm.
"., 23 D. 50, 17); comm. iuris (1. 19 § 2
. 10, 3), pro indiriso (1. 94 § 1 D. 46, 3).
— 2) überboupt «lutbeil, X^eilna^me,
X^eil^aftigfeit, j. ©. iuris civilis com-
munio tu^m non habere (1. 20 § 7 D. 28, 1).
— 3) ®Iei(^^eit, Uebereinjlimmung (1.
1 pr. C. 5, 13).
i
Digitized by
Google
Communire — Gomparatio.
87
Communire, befeftigcn, beftörfcn,
beft&fttgen.
Ck>]iimiLni8, 1) toa^ ^egenftanb einer
@(emetnf(^aft toon Vermögensrechten
tft, tDoran mehreren $er(onen ein^ln«:
t^eil ^ufte^t: gemeintc^aftUc^, fei ed in
golge eines (S(efen{(^aftSt>ertra9S, ober o^ne
einen folc^en: nihil interest, cum societate,
un Sitte socieL res inter aliquos communis
öifc (1. 2 D. 10, 3) ; comm. pro diviso —pro
indiviso 0. 5 § 16 D. 27, 9. 1. 5 D. 45, 3);
cotnmuni dividundo iudicium s. actio (iit.
D. 10, 3. C. 3, 37); in commune conferre,
redigere, jur gemeinfd^aftlic^en Teilung in
bie Srbfc^oft dntoerfen G- 1 ^ H. 16 !>• 37,
6) in commune (= conimumter) rem emere sc
(1. 33. 54 § 13 D. 17, 2h fundus mihi te- (a
com comm. (1. 8 D. 6, 1); comm. ager (1
mens et tuus (l. 6 § 2 D. 39, 3); comm.
aedes (l, 11 D. 10, 8. 1. 18 § 5 D. 39, 2);
c. hereditas (1. 35 D. 2, 14); c. serviis (1. 5
D. 45, 3); c. servitus (1. 19 D. 8, 5); com-
muniter(ady,),in (^emeinfc^att, gemein«
fd^aftlid^, §. 5Ö. comm. rem agere, nego-
tium gerere (1. 31.32 D. 17,2); comm. agi
fierique (1. 1 § 1 D. 3, 4); comm. (im ®cgen*
Jo| Don separatim) uti frui (1. 14 D. 33, 2);
comm. 8Ün et Titio stipulari, comm. duobus
legare (L 56 pr. D.45, 1); comm. rem habere
a. 84 § 13 D. 30) ; comm. deberi (1. 36 pr.
D.29, 1). — 2) überbau»)! auf mel^rere ober
Quf fllle 9Ren|(^en fid^ bejie^enb, SKe^«
reren ober ^Hen gemein, gemeinjam,
allgemein, 5. 9. quaedam naturali iure
communiaBuni omnium (1.21), 1, 8); com.
U8U8 fiuminum public, maris, aeris etc.
(L 24 pr. D. 39, 2. 1. 3 § 1 D. 43, 8); im«
Omnibus animalibus comm. = ius naturale;
ins comm, omnium hominum = ius gentium
(L 1 § 4 1. 9 D. 1, 1); tti« cof»m*. (civium
Bam.)y im @(egen{a^ Don Privilegium (1. 15
D. 28, 6. 1. 20 pr. D. 29, 1); iure comtn.
(im (S(egenfa| bon i. militari) iestamentum
facere, heredem scribere posse etc. (1. 11
ir. 1. 25. 34 § 1 1. 36 § 4 1. 38 § 1 eod. 1.
D. 28, 3. L 8 § 4 D. 29, 7); comm. ius
universite cognaiionis, im ^egen(. bon pro-
prium i. (1. 195 § 2 D. 50, 16); comm.
namen, im (Segenf. Don proprium n. (1. 233
§ 2 eod. 1.2 §.5 D. 1,2); comm. delictum,
im (Stegen). Don militare del. (1. 1 D. 38, 12);
c cansilium plurium, im (S(egen(. Don pro-
prium c. (1. 15 §2 D. 43, 24); c. consensus
0. 7 § 19 D. 2, 14), opinio (L 6 C. 7, 21),
utüitas (\. bl %2 D. 9, 2); culpa G- ^ § 1
D. 45, 2), periadum (1. 13 D. 50, 1); qui
eomm, causam omnis sui numeri perse-
quitur, im ®egenf. Don procorator in \ n
soam datus 0-8 S 2 P. 3, 3); in coj;..?.
causa quotiens alter appellat, alter non etc.
?'
(1. 10 § 4 D. 49, 1); comm. exceptiones, quae
tarn in libero hom. quam in servo locum
habent (1. 7 D. 2, 11); comm. debitores 1.14
D. 20, 5); c. pater (1. 9. 12. 13 C. 6, 20),
frater (1. 34 § 2 D. 23, 2), fUius (l.25j>r.
D. 35, 2); communiter (adv.), allgemein,
5. Q. pretia rerum non ex affectione nee
utOitate singulorum, sed comm. fungi (1-
33 pr. D. 9, 2); comm. accipiendum, dicen-
dum esse (1. 1 § 5 D. 15, 1. 1. 12 § 1
D. 16, 3); comm. aj^llari (1. 163 D. 50,
16). — 3) in öemeinfc^aft, ^uSavxxatn*
^ana jlcl^enb, j. ©. plures controversiae
nihil sibi cmmnunes Q. 21 pr. D. 4, 8);
nihil cotnmune habet proprietas cum pos-
sessione (1. 12 § 1 D. 41, 2); communiter
adv.), ^ u ( a m m e n : una communiterve nati
). 4 § 1 D. 38, 10). — 4) gemein, b. 1^.
gemö^nlic^, regelmäßig, orbentlic^,
j. ^. comm. auxilium, im (^^enf. Don extra-
ordinarium aux. (I. 16 pr. B. 4, 4; comm.
dies, im (»egcnf. Don festi (1. 2 C. 1, 24);
comm. usurae, im ^egenf. beS nauticum
faenus (\. 2 C. 4, 33).
Conunutare, 1) abänbern (1. 76 D. 5,
1. 1. 23 D. 7. 8. 1. 17 D. 34, 4). — 2)
taufeben (1. 8 § 24 D. 2, 15); cammutatio,
%an\di (1.7 C. Th. 13, 1).
Comoedus, 8(^au{t)ieler (1. 22 § 1
D. 9, 2).
Compaotum, Verabrebung (1. 3 C.
7, 53).
Compar, gleid^ftel^enb, comp, iudi-
ces im Segenf. Don malus tribunal (Nov. 23
c. 4).
Comparare, 1) bereiten, bilben, ein«
richten, ^erDorbringen, j. !B. ad obliga-
tionem comparandam actum int-erponere
(1. 2 §5 D. 12, 1); utilem actionem comp.
(1. 1 D. 13, 4); Ftddiciana actio non ideo
comparata etc. (l. 17 D. 6,2) ; more maiorum
ita comparatum (1. 5 D. 2, 1); praeiudicium
comp. (1. 4 C. 1, 18 1. 6 C. 7, 16). — 2)
jufommenbringen, aufbringen, j. «.
pecuniam (1. 45 § 10 D. 49, 14), exerdtum
(1. 3 D. 48,4). - 3) fid^ Derfd^affen, an-
fd^affen, ertoerben, in«bef. burdb Äauf
(1. 14 § 5 D. 4, 2. 1. 25 § 1 D. 5, 3. 1. 70
D. 6, 1). — 4) Dergleichen: comp, ratio-
we» (1. 6 § 1 D. 2, 13); tutorum personas
inter se et fideiussorum comp. 0* 1^ ^•
26, 2. 1. 81 pr. D. 39, 5). — 5) glei(^-
ftellen (1. 32 § 9 D. 4, 8. 1. 152 § 2 D. 50,
17: „ratihabitatio mandato comparatur*").
Comparatioius, hVLX ^nfd^affung,
um $(nfauf bienenb: aurum comp. (L
I C. 12, 39).
Gomparatio, 1) 9lnfdftaffttng, 9ln«
fauf (1. 3 § 2 D. 26, 7. 1. 44 pr. D. 41.
3. 1. 21 pr. D. 50, 1); abet^au|)t (Srtoer'
I'
Digitized by
Google
Comparator — Complacitus.
buitg: comp, prqprietatis (1. 27 D. 7, 4),
dominii (Paul. 111, 6 § 28). — 2) «er*
ölcic^unö (1. 17 § 2 D. 1, 7. 1. 16 D.
42, 6).
Comparator, Käufer (Paul. 11, 17
§ 15. 1. 1 C. 10,21). — ©d^tiftcn^^er^
gleichet, lul. ep. nov. 44 § 177.
Comparere, ^um %orf(|ein lommen^
crftficincn, fic^ äeigen, fic^ öorfinbcn
a. 7 § 8 D. 26, 10. 1. 10 § 2 D. 29, 3.
1. 6 § 2 D. 29, 5. 1. 47 § 4 D. 30).
Compasoere, jufammen toeiben: ius
compascendi s. compascuum, gemetn((i^aft«
Ii(^cg SBcibcrcd^t (1. 20 § 1 D. 8, 5).
Compatronus, mer jugleic^ mit
einem Slnbern einen gemeinfc^aft*
tidben ©claöen freigela|fen, SWit*
»)atron 0- 3 § 4. 5. 1. 5 § 4 D. 26, 4.
1. 1 § 5 D. 38, 5).
Compedes, geffeln (1. 9 D. 4, 6. 1.
45 § 1 D. 49, 14); compeditm gefe|felt
(1. 7 § 7 D. 4. 3).
Compellere, 1) jufammcntreibcn,
forttreiben,*. ©. aquamcomp. ex flumine
(1. 1 § 4 D. 43, 21). — 2) Semanbcn jn
ettüa« antreiben, onl^alten, nötl^igen,
jloingen, 5.©. compelli ad praestationem,
solutionem (1. 50 pr. D. 5, 1. 1. 103 D. 46,
3), adire hereditatem (1. 2 § 2 D. 28, 6. 1.
15 § 1 ff. D. 36, 1).
Ck>mpeiidiariu8, abgelürjt: via com-
pend. (L 4 § 1 D. 43, 19).
Compendiosus, Inrjgefagt:^ comp .
(1. 4 C. 6, 60); comp. tractatuSf sermo
(§ 3 I. 3, 7. § 4 1. 3, 9); and^ furj ber
3cit nad^: comp, interitus ususfr. (l. i3 C.
3, 34); compendiose (adv.), infurjerS^it.
Compendium, 1) !urje8 Sufammen»
f äff en, ^är je im ?(uSbm(f: comp, orationis
(1. 66 § 3 D. 31); substitutio co^npendio
facta (1. 8 C. 6, 26); überhaupt ^Ibfürj*
nng: comp, temparis (1. 17 § 1 D. 49, 17),
itineris (1. 17 pr. D. 50, 7). — 2) »or-
tbeil, ®etoinn' (}. 29 D. 4, 6. 1. 65 § 6.
1. 71 § 1 D. 17, 2. 1. 8 D. 22, 6).
Compensare 1) gegen einonber auf*
rechnen, aufgeben, j. ©. lucrum, com-
modum compens. ctim damno (1. 23 § 1 D.
17, 2. 1. 42 D. 19, 1); dolus ab utraque
parte, s. inter utramque partem, compen-
sandus (1. 3 § 3 D. 2, 10. 1. 57 § 3 D. 18,
1); inSbef. gegen eine fjorberung eine(5Jegen*
forberung in ?lufrcc^nung bringen; com-
pematiOy gegenseitige ?lufrec^nung
einer gorberung unb ®egenf orberung
(Gai. IV, 63-68 Paul. 11, 5 § 3. 11, 12 § 3.
§ 30 1. 4, 6. tit. D. 16, 2. C. 4, 31.
„Compensatio est debiti et crediti inter se
wntributio'' (1. 1 D. cit. 1. 76 D. 50, 16). —
2) in etnmS einred^ncn, auf etnjaö an*
rechnen, in 9le(^nung bringen; com-
pensatiOy (ginre(^nung, ^Lbrcd^nung^
5. ©. fructus comp, usuris (1. 65 pr. D. 6,
1. 1. 1 § 3 D. 20, 1); habita compensatiane
fructuum restituere (1. 52 § 1 D. 2, 14);
citra ullam compens. retinere (1. 39 § 14
D. 26, 7) ; comp, in causam iudicati (1. 23
§ 1 D. 12, 6), in dotem (1. 22 § 3 D. 24, 3),
pro impensis necessariis (1. 5 § 2 D. 2.5, 1).
Comperendinus dies, ber übermor*
genbe Xag (Gai. IV, 15).
Comperire, 1) in Srfo^rung brin*
gen, t7on etn^ad ^enntni^/ (S^emig^eit
erbalten (1. 14 D. 1, 18. 1. 9 § 3 D. 2.
15. 1. 16 § 1 D. 89, 4. 1. 6 D. 48, 6). —
2) auffinben, res furtiva comperta apud
aiiquem (1. 8 C. 2, 11).
Compesoere, im Saum galten, jü*
geln (i. 1 pr. D. 2, 7. 1. 35 § 5 D. 4, 6).
Competere, 1) im SHec^tgtoege for*
bern = vindicare; competitio = petitio,
vindicatio; competitar = petüor (1. 27 § 6.
1. 29 pr. 30. 31 C. Th. 10, 10). 2) Scmau-^
bem jujle^en, jjufommen: j. ®. actio
competit alicui (1. 54 D. 50, 16); compe-
tens, Auftänbig, *. 35. comp, actio (1- 1
§ 18 D. 16, 3), iudex (1. 19 pr. D. 2, 1. 1.
20 D. 46, 7. 1. 5 § 5 D. 49, 5), tribunal (1. 35
§ 2 D. 3, 3); über]^u^)t gebül^rcnb, ge-
hörig, <jaffcnb, angemeffen, j. lö. sen-
tentia boni viri arbitrio competens Q. 31
§ 1 D. 39, 5); comp, remedium (1. 7 D. 1,
18), cautela (1. 21 D. 5, 1), munus 0- 3 § 6
D. 50, 4), tempus (1. 6 Cf. 12, 37V, debiti
quantitas cum usuris compeüntious (L 3
C. 7, 46); poena legibus competens (1. 3
C. 12, 37); competenter (adv.), ouf pa\»
fenbe, angemeffene SBeife, j. ©. comp.
puniri (\. 16 P. 22, 5), consuU (1. 22 § 6
D. 24, 3).
Competitio, 1) 5öefd^tt)erbefül^rung,
Berufung (1. 5 C. 11, 58). ^ 2) = pe-
titio (f. competere s. 1).
Competitor, 1) 3Jlitbett)erber a) um
ein «mt (1. 3 § 2 D. 50, 2); b) um eine
§eirat^ comp, matrimonii (1. 20 C. 5, 4). —
2) Kläger, tuelc^er bie bona vacantia, @ütet
ber SSerbonntcn unb anbere Sachen für bcn
giöcu« eingebt, (1. 2 C. Th. 19, 9. 1. 30 C.
Th. 10, 10).
Compilare, berauben, plünbern;
compil. horrea (1. 55 pr. D. 19, 2), scKra
publica (1. 11 § 1 D. 48, 13).
Ck>mpiiigere, jufommenfügen: ta-
bulis comp, navem (1. 83 § 5 D. 45, 1).
Compitum, Äreujtoeg.
Complacitiun, Uebcreinfunft (1. 14
C. Th. 11, 16).
Complacitus , angenel^m, anne^m«
lic^ a. 25 pr. C. 8, 53).
Digitized by
Google
Complanare — Comprobare.
89
Complanare, eben mad^en, ebnen
(1. 3 § 2 D. 39, 3); ber ($rbe fllei(^>
motten, jcrftören (1. 10 § 3 C. 1, 5).
Complecti, 1) umfaffen (1. 1 § 1 D. 2,
18. 1. 21 § 1 D. 4, 6. 1. 45 D. 24, 3. 1.
)78 D. 50, 16). — 2) etfaffen: radicibus
terram complexa planta (Gai. II, 74).
Complementum, ©rgftnjung, compl.
accusatumis 0- 3 C. Th. 9, 24).
Complere, Doli ober öollftänbig
machen, crffiUen, bollcnben, j. ©.
compl. annum s. annos (1. 1 § 3 D. 3, 1.
1. 1 D. 40, 1), aetatem puberera 0- 41 § 7
D. 28, 6), diem natalem (1. 3 § 3 D. 4, 4);
completo tempore deliberationis, conducti-
onis (1. 73 D. 36, 1. 1. 10 § 1 D. 39, 4);
com^letar possessio, longi temp.praescriptio
(1. 30 pr. D. 4, 6. 1. 10 C. 7, 33); compl.
emptionem (1. 4, C. 4, 49) ; ante cofidicionem
completam (1. 31 § 1 D. 31); post com-
pletum assem, naä) SScrt^eilung ber ganjen
terbft^ft 0. 41 § 5 D. 28, 6).
Completio, SoIIenbung, SSoIIjie^
^ung, j. C completiones accipere instru-
menta (pr. I. 3, 23); compl. chartarum (1.
1 § 18 C. 1, 27); operis (1. 15 pr. C. 8, 37).
Complex, ÖJenoffe (1. 21 pr. C. Th.
6. 4).
Complezio, S^^förnmenfoffung (1.22
C. Th. 16. 2).
Complexus, 1) (Scnoffenfc^oft (1. 8
§ 1 C. Th. 8, 4. 1, 3 8 4 C. Th. 13, 9);
b) 8. 2. a. 10 pr. C. Th. 10, 20. 1. 8 C.
Tb. 15, 7). — 2) bQ« Sufammenfaffen
(1. 142 D. 50, 16).
Ck>mploratio , bad 39etoetnen (1. 6 C.
Th. 13, 5).
Complures, mel^rerc, öiele (1. 94 D.
32. L 10 § 16 D. 42, 8).
Componere, 1) jafornmenfcten, ftel*
len: a) an ober auf einanbcr fcjen,
fögen, a. 93. lapides (1. 27 § 33 D. 9, 2.
1. 25 § 11 D. 34, 2); b) öerbinben, j. ©.
utraque Jegata (l. 18 pr. D. 29, 1); c)
fammeln, j. ©. leges in unnm comp. (1. 2
§ 2. D. 1, 2J; comp, sarcinulas (1. 15 § 3
D. 4, 6); d) orbncn, einritzten, j. ö.
penates, feine ^önglit^en 3(ngclegenl^eiten (1. 2
§ 2 C. 9, 8) ; Patrimonium pupilh ita com-
positum etc. (1. 18 pr. D. 26, 7); e) onf*
fejen, abf äffen, errichten, bilben,j.ö.
postremas voluntates (1- ^ C. 6, 22), codi-
eillos (1. 8 C. 9. 22), libellos (i. 73 D. 47,
2), stipulationes (1. 53 D. 45, 1), compro-
missum (1. 21 § 6 D. 4, 8), rationem legis
Falc. (1. 77 D. 35, 2); ius compositum a
prudentibus (1. 2 § 5 D. 1, 2); f) toiffen*
((^ftlic^ beotbeiten, j. ©. edictum prae-
toris (I. 2 § 44 eod.). — 2) oufftellen,
§. ©. leges comp, pro rostris (1. 2 § 4 eod.).
— 3) niebericgen, aufbewahren, j. S'
faenum comp, in villa (1. 11 § 4 D. 19,
2); fructus comp« in capsellis (1. 12 § 1 D.
33,7).— 4) eine ©eftimmung treffen,
feftfe^en, 5. 9. persona, de cuius aetate
compositum est (1. 12 pr. C. 3, 33). —
5) einen ©treit hnxd) SSergleic^ fd^Iid^ten,
beilegen (1. 280 D. 50, 16); comp, aliquos,
jnnfd^en 2 ^fonen bie Beilegung eine§
©treitS betoirifen, fie mit einanber öcrglei*
c^en 0- 13 § 3 D. 7, 1). — 6) gleid^ftel*
len (1. 2 C. Th. 5, 1. 1. 2 C. Th. 6, 10).
Ck>mportare, ^ufammentragen (1. 8
pr. D. 33, 7).
Compos, t^eilbaftig, mAdbtig: c.
mentis (1. 13 § 1 D. 1, 18. 1. 32 § 6 D.
33, 2. .1. 43 D. 44, 7); c. dotis suae (1. 2
pr. C. Th. 3, 16).
Compositio, 1) S^\ammtn^tUvLni^,
99. verborum, SBortfaffung, «[u«btu(f
(1. 28 pr. C. 6, 23) iuris, Sted^t^famm*
lung a. 1 § 9 C. 6, 51. 1. 2 § 5 C. 1,
K
17). - 2) gütlit^e Beilegung, «er*
gleic^, 5. o. casus amicdli composit. sopiti
(1. 22 § 1 C. 1, 2); comp, criminis (1. 6
r. D. 48, 16). - 8) «erbinbung 0- 7
1 C. Th. 5, 1).
Ck>mpo8itor, «erfaffer: compos. iuris
enucleati (1. 4 § 3 C. 6, 28).
Compraehendere (1. 99 § 2 D. 50,
16) f.
Comprehendere, 1) ^ufammenf äffen,
umfaffen, begreifen, entbalten, 5. ©.
comprehensum testamento (1. 2 D. 28, 7.
1. 104 pr. D. 30); Scto (1. 1 pr. -D. 16, 1);
quaecumque spedaliter comprehendi pos-
sint; aperte comprehensa (1. 53 D. 45, 1.
1. 77 D. 50, 17). - 2) einf (^Heften, 5. ».
inter angustias comprehensus (§ 6 I. 4, 18).
— 3) erfaffen, ergreifen (compreh. fu-
rem (1. 7 § 2 D. 47, 2); raptorem in ipso
delicto compreh. (pr. 1. 4, 2); compreh.
possessionem (1. 23 pr. D. 41, 2).
Comprimere, 1) jufommenpreffen:
corapr. o^ffiam, baö Äiff er (l e m m e n , ft 0 u e n
(1. 1 § 1 D. 39, 3). — 2) ein grauen^im:»
mer fd^wöd^en (1. 20. 24 C. 9, 9). — 3)
jöl^men, bemmen (1. 1 C. Th. 2, 5. 1.
43 C. Th. 12, 1).
Comprobare, 1) billigen, genel^mi»
gen, für jültig erflären: adgnovisse
videtur, qui qualequale iudicium defuncti
comprobavit (1. 32 pr. D. 5, 2); comprob.
quae acta gestaque sunt ab aliquo (1. 1 pr.
D. 1, 19. i. 27 pr. D. 3, 3); non totum,
sed partem gestae rei comprob. (1. 17 D.
46, 8); quae longa consuetudine compro-
bata sunt (1. 35 D. 1, 3); comprob. senten-
tiam 0- 3 § 6 D. 28, 2. 1. 2 § 4 D. 28, 6).
- 2) betoeifen, bartl^un, überführen
Digitized by
Google
90
Compromissarius — Co n cessio.
§. 9. qai manifestissiffie comprohatus ent
id egisse etc. (1. 3 D. 34, 9); idoneis do-
cumentis comprob. (1. 29 C. 8, 53).
Compromissarius f.
Ck>mpromittere, ftc^ acjcnfcttifl ücr^
pflichten, bte (Sitt(($etbunp etneS
9ie(^tSftrettd einem 6(|iebdrt(^ter 5u
überlalfen unb fic^ feinem 9(u$fpruc^
5U untertoetfen: comprom. in aliquem
farhitrum) de aliqua re s. controv€r»ia
(1. 7. 9. 13 § 1. 1. 17 § 5 ff. 1. 19 pr. L
30. 32 § 5. 15 ff. D. 4, 8); pocnam com-
prom., eine ©träfe feftfe|en für ben fJaH,
oag man bem fd^ieb^rtd^terlic^en ^udf)n;u(^
nic^t golge leifte (1. 3 § 2. 1. 11 § 2 eod.);
oompromissiun (Subst.), bie Ueberein*
fünft über bie ^ntfc^eibung eined
aiec^tSftreit« burc^ einen arbiter (1. 1.
2. 14. 16 § 1. 1. 21 § 4 ff. 1. 25. 43. 45
eod.); plenum compromissum; a^ „quod de
rebus controversiisve compositum est"
(1. 21 § 6 eod.); b) „si alter rem, alter
pecuniam stipiüanti promiserit'* (L 11 § 2
eod.); c) „quod et doli clausulae habet
mentionem" (1, 31 eod.); compromissa-
rius iudex, ein burc^ (^om))romi6 er>
toäl^Iter @(^iebdri(^ter (1. 41 eod. 1. 4
D. 26, 5).
Compulsio, 1) SRöt^ignng, S^'^^'^G
(1. 15 § 6 D. 36, 1). — 2) (Eintreibung
einforberung (1. 4 C. 11, 48).
Ck>mpulsor, SRa^ner bejüglit^ ber W)»
geben (1. 2 C. 12, 60).
Computare, 1) jufammenret^nen,
überred^nen, berechnen, j. 33. comp,
totura damnum (1. 18 D. 46, 8), rationem
(1. 47 § 1 D. 2, 14. 1. 82 D. 35, 1. 1. 41
§ 7. 1. 47 § 2 D. 40, 5); tempora, annos
comput. ex die aliquo (1. 38 § 1 D. 4, 6.
1. 13 D. 22, 3. 1. 16 D. 27, 1); annum
comput. uHlem (1. 6 § 14 D. 42, 8); hi-
duum V. triduum appellationis comp, ex die
sententiae latae (I. 1 § 5 D. 49, 4). — 2)
in etn^a^ einrechnen, jn etload rechnen,
j. ©. comp, in quartam Falc. (1. 20. 24
§ 1. 1. 30 § 7 D. 35, 2), in rationem do-
nationis (1. 9 § 1 D. 39, 5), in fructum
(I. 7 § 12 D. 24, 3); fetus comput. fru-
ctibus (1. 19 § 3 D. 23, 3); usuras comp, in
aortem (1. 58 § 4 D. 26, 7); in banis com-
putari (1. 32 D. 35, 2. 1. 49 D. 50, 16). —
3) über^au^t in ^nfc^Iag bringen, be^
rüdfic^tigen, a. 0. comp, scientiam ali-
cuius (1. 6 D. 27, 6); ea, quae raro acci-
dunt, ncn temere in agendis negotiis com-
putantur (L 64 D. 50, 17).
Computatio, 1) gufammenrec^nung,
iBerec^nung, 5. ^. pecunia, qu<ie ex com-
putat colligitur (1. 47 § 2 D. 40, 5); venire
in computat. legis Falc, (1. 30 § 9. 1. 60
pr. D. 35, 2); exira computcU. patrimonii
esse (1. 5 pr. D. 50, 16); in computatione
f allere, nientiri; error computationifl (1. 7
§ 4 D. 11, 6. 1. 23 D. 48, 10. 1. 1 § 1
D. 49, 8). — 2) 3a^Iung (ülp. II, 11.
Gai. II, 265).
Conamen, Unternebmen (1. 1 C. 7,
24).
Ck)iiari, unternel^men, Derfut^en 0«
45 D. 26, 7).
Conatus, SSerfuc^, beginnen: con.
iniuriae (1. 1 § 2 D. 2, 2).
Coneamarare f.
Concamerare, loötben (l. 1 C. 8,10);
ooncameratio, SBblbung, ©etoblbe (1.
31 D. 32).
Ck>ncedere, 1) erlauben, geftattcn,
bewilligen, jugefte^en, einräumen,
überlaffen, abtreten, j. ©. conc. ser-
vitutem, habitationem, rem alii fruendam,
operas alii fruendas; rem s. ius precario,
gratis alii conc. ([. 12 § 2. 1. 16 D. 7, 1.
1. 8. 11. 12 § 6 D. 7, 8); conc ireagere,
ius esse, altim tollere, ius hauriendi, aquae-
ductum etc. (1. 20 § 1. 1. 21 D. 8, 2. 1.2.
3 § 3. 1. 14. 20 pr. 8, 3); actiones alicui
conc. (1. 46 § 1 D. 36, 1); bona creditori-
bus conc. (1. 8 § 1 D. 28, 1). — 2) erlaffcn,
). 9. legatum est testamento hoc modo:
Seio concedi wlo. quidquid mihi ab eode-
bitum est Q.. 2S % 6 D. 34, 3); conc. pae-
nam (1. 2 C. 2, 2), vectigalia (1. 6 C. 4,
61). — 3) öerlaffen, räumen, pxtii*
geben, 5. ö. castra conc. (1. 3 D. 48, 4).
— 4) toeid^en, ge^en, 5. ©. ex parte
actoris in partem rei conc. (1. 212 D. 50,
16); in fatum conc, ft er ben (f. fatum s. 2.);
biefe ^ebeutung l^at mturae conc (1. 1 C.
6, 56).
Conceptaciüum, t3el^älter (1- 2 C.Tb.
15, 2).
Ck>nceptio, 1) ?lbfaffttng, Sfaffuna,
5. ©. conc. iurisiurandi (1. 34 § 5. 8 Ö.
12, 2), liMlorum inscriptionis (1- 3 pr. D.
48, 2); verborum (1. 1 § 9c C. 6, 51);
indbef. n)irb eS bon ber feierlid^en SBmrt«
faffung ber ^lagformeln (Gai. IV, 46.
160. 1. 46 § 1 D. 3, 5) unb ©tipuloti*
onen gebraucht (§ 7 I. 3, 5. 1. 56 D. 24,
3. L 5 § 1. 1. 132 D. 45, 1. 1. 1 § 4 D.
45, 3). — 2) (gmpfängnig ber ßeibe«*
fruc^t, ba^ ©c^toangertoerben (1. 7 § 2
D. 1, 9. 1. 30 § 6 D. 29, 2); medicamentum
ad cofwept. dare (1. 3 § 2 D. 48, 8).
Concertatio, Äam^jf, Streit (1. 3 §4
D. 43, 16); mec^tgftreit 0- 2 § 6 C. Th.
10. 12).
Ck)iioeBsio, (Seftattung, 'BtXoxllx*
?ung, Einräumung (I. 2i) pr. D. 8, 8.
4 § 1 D. 15, 1. 1. 1 pr. D. 29, 1).
Digitized by
Google
Concha — Concremare.
91
Conoha, 1) $erlenmuf(fiej (1. 19 § 18
D. 34, 2). — 2) aRuft^cIf^ale (1. 17 pr.
D. 33, 7).
Conchylium, $ur^)ur|(^ne(fc (1. 4 C.
11, 9); conchyliolegulua, $ur:pur»
|(^ncrfenfänflcr (1. 15 C. 11, 8).
Conoldere, jer|d^cibcn, but(^f(^nci*
^tn, ). 9. lignum concisum (1. 55 pr. D.
32); conc testatnentum (1. 1 § 3 D. 28, 4).
Conoidere, faUcn, l^infälHg toctbcn
(L 8 C. Th. 8, 12. 1. 3 C. Th. 14, 4).
Conoiliabulam, 1) Serfammluna ober
Serfammlungdort t)on ^e|etn (1. 2 § 1
C. Th. 16, 1. 1. 5 C. Th. 16, 5. 1. 1 C. Th.
16, 8). - 2) SWarftflcdcn (Paul. FV, 6
§2).
Conoiliare, 1) in'^ &\t\d)t bringen,
Wid^ttn (1. 5 § 12 D. 3, 5). — 2) ge*
neigt machen (1. 60 § 1 D. 17, 1). — 3)
li^ öerfcftaffen: concordiam pretio conc.
(L 3 pr. D. 24, 1). — 4) öerlammcin
0. 12 C. Th. 12, 12).
Conoüium, SJerfammlung, ®c*
meinbe: ccUholicum conc, bie lot^olifc^e
«it(^c (1. 2 C. 1, 2).
Conoiimare, erbcnfen, ootfpicgeln
(1. 3 C. 1, 7).
Conoixmator, 9[nftifter, ^In^ettler,
0. 9 § 2 D. 1, 16).
Conoinnitas, ränleDoUc« SScrfa^ten,
»etrügerei (Nov. 36).
Concio f. contio.
Concipere, 1) f äffen: radicent conc. (1.
3 § 3 D. 47, 7). — 2) in ©orte foffcn,
abfaffen, j. ©. edictum (1. 1 § 1 B. 13,
6), imtrumetUum (1- ^ ^' If 5), Ubellos
0. 9 § 5 D. 48. 19. 1. 1 § 4 D. 49. 1);
causam condictanaliter conc. (1. 17 § 3 D.
35, 1); condicionem conc. in praeteritum, in
praesens, aut in futurum (1. 16 D. 28, 3);
condiciones in nan facienda conceptae (1. 7
pr. D. 35, 1); inöbcf. ift ed ber tcc^nifc^e
Äu^btucf a) für bie Sfoffung ber JClagen,
(Etnreben u. f. \o,, inbem nac^ älterem
Ätt^t bie Älagformeln in beftimmtc SGßorte ge-
fönt tDurben: formula in ius — in factum
concepta (Gai. IV, 45. 46. 60); formula, cu-
iu8 intentio hi^ verhis concepta est (Gai. IV,
131); ita concipi exceptionem (Gai. IV, 1 19) ;
äciionem conc. in botium et aequum (1. 8 D.
4, 5), in dolum (1. 9 § 1 D. 27, 6),poenae
nomine (1. 9 § 8 D. 42, 5); replicationem in
faäum conc. (1. 15 pr. D. 35, 2); 8) für
bie feierliche ©ortfoffung ber ©ti^julat ton-
nen (1. 14 § 2. 3 D. 34, 5. 1. 71 D. 45,
1); »e«^alb t^ überl^u^Jt oom (gingeben einer
Stipulotion, ober an^ eineS anbem feertrag«
gtbronc^t tpirb, 5. 9. Stipulationen! [conc.
rre in diem, inutiliter (1. 4 § 3 D. 2, 14.
45 D. 24, 3. 1. 16 § 5 D. 46, 1); ver-
borum obligatio inter absentes concepta (§
121. 3, 19) ; obligationein conc. in futurum (1.
35 D. 5, 1); conventio specialiter concepta su-
per aliqua re (1. 1 § 1 D. 20, 1); pactum in
personam — in rem conc. (1. 17 § 5. 1. 56
§ 1 D. 2, 14); solutionem conc. in diem
(1. 1 § 2 D. 2, 13); doli mali mentionem in
rem conc. (I. 5 pr. D. 7, 9). — 3) ergrei*
fen, auffinben: resfurtiva concepta apud
^iquem (§ 4 1. 4, 1); furtum conceptum
„cum apud aliquem testibus praesentibus
furtiva res quaesita et inventa sit*' (Gai.
III, 186 I. cit). — 4) anffaffen, ent-
nehmen, 5. iö. ea; verhis concipi (1. 29 § 1
D. 28, 2). — 5) füllen: imbrtbus concipi
cistemas (1. 1 § 4 D. 43, 22). — 6) f d^ toanger
»erben, em^jfangen (1. 5 § 2 1. 11. 18
D. 1, 5. 1. 11 § 2. 3 D. 6, 2 I. 14 § 1
D. 21, 1); filios filiasve conc. atque edere
(1. 220 § 3 D. 50, 16); filius ex adülterio
conceptus (1. 1 § 9 D. 37, 10). —7) Der*
urfa^en, betoirfen, j. 5Ö. fraude eredi-
tomm conceptum (1. 32 pr. D. 16. 1).
Concitare, erregen, onregen, auf«
reisen (1. 4 § 6 D. 47, 8. 1. 1 § 1. 1. 3
D. 48, 4); oonoitatio, (grregung (1. 15
§ 4 D. 47, 10); ooncitator, Erreger, Auf»
reger (1. 16 D. 49, 1).
Conolamare, rufen, berufen, }. 9. ^ur
Erbfolge (1. 11 C. 6, 59).
Conolamatio, lautet 9lufen, (^efc^rei
(1. 5 C. 1, 12).
Ck>nclave, 3intmer, ©emad^ (1. 28 D.
8, 2. 1. 1 § 28. 29 D. 29, 5).
Condudere, 1) einf (fliegen, a) im
eigentlid^en ®inn, j. ©. filius raptus atque
conclusus (1. 6 D. 48, 6) ; locus concl. (1. 59
D. 50, 16); b) tro^jifc^: einfc^rönfen, bc»
grenzen, 5. 19. sentetitia certis finibus con-
clusa (1. 7. 9 C. 7, 45) ; actio sex mensum
tcmporibus, anno, conclusa (1. 2 C. 4, 58) ;
legata stricte concl. (§3 I. 2, 20). — 2)
umf äffen, plures causas una quaniitate
concl. (1. 5 § 2 D. 46, 7). — 3) faffen,
ab f äffen, iudicium non ad id quod inter-
est, sed quanti ea res est, concl. (1. 1 § 4
D. 2, 3).
Conclii8io,^efttmmug,^efc^reibung,
legis concl. (1. 8 § 2 0. Th. 8, 4).
Conoordare, etnig, einträchtig fein,
übereinftimmen: j. 8. concordantes vir
et uxor (1. 32 § 19 D. 24, 1); matrimonium
concordcms, bene concordatum, eintröc^«
tige e^e (1. 1 § 5 D. 43, 30. 1. 12 § 11
D. 48, 5).
Concordia, (Sintrad^t, dinllang (1.
27 D. 28, 4. 1. 3 pr. D. 24, 1. 1. 1 § 8 C.
1, 17).
Concremare, öcrbrennen, nieber»
brennen (1. 2 C. 3, 35).
Digitized by
Google
92
Concrescere — Condemiiare.
Concrescere, jufammctttoa(^fcii: iixor
marüo concrescat (1. 28 C. 6, 4).
Conoubina, bic mit einem SKonii in
erlaubter ougcrcl^elit^er fortbouern='
htv&€]d)Uä)Ht)exhin\>VLn^(concubinatus)
jufommenlebcnbe fjrou, bic fic^ öon ber
e^efrau ^au^Jtfäc^Iic^ baburc^ unterfd^eibet,
bag fte bie äußere (Sf)tc^ ben 8tanb be^
3Jlanne^ nic^t tbeilt (tit. D. 25, 7. C. 5, 26.
1. 49 § 4 D. 32: „parvi refert, uxori an
concubinae quis leget — sane enim nist
dignitate nihil interesV* J ; non affectione iixo-
ris habita, sed magis concubifiae (1. 8 § 1
D. 24, 1) ; concubinam ex sola animi desti-
natione aestimari oportet (l. 4 D. 25, 7. cf.
Paul. II. 20 § 1: — „concubina ab uxore
solo dilectu separatur*).
Conoubinatus f. concuhina.
Concubitus, »eif d^Iaf (1. 15 D. 35, 1).
ConouloatiO; bog ?lu§brcjd^en (1. 14
§ 1 C. 3, 34).
Conoumbere, ben^eifd^Iaf aniJübcn,
beitool^ncn (\. 6 D. 1, 6).
Conoupiscere, begehren (1. 11. 15 C.
Th. 6, 4).
Concurator, Wer jugleic^ mit einem
Slnbern Kurator gemanbc« ift, 9Rit*
curator (§ 1 I..1, 24).
Conourrore, l)5ujommenIaufen, i^tx»
beieilen (1. 1 C. 4, 60. 1. 12 C. 6. 35).—
2) jufammenftoSen, gerotl^en (1.43 §3
D. 9, 2). — 3) jufommentreffcn: a) öon
^erfonen gejagt, tt>elc^e gleiches 9lec^t,
gleichen ?lnt:^eil an etwa^J, gleichen
9(nf:pruc^ auf etn^ad ^aben, 5. v. conc.
in pignus s. in pignore (1. 7 D. 20, 4), in
eundem serrum (1. 84 § 12 D. 30), in here-
ditatem (1. 16 pr. D, 5, 2); si tibi usus,
mihi fructus legetur, concurrere nos in usu
(1. 14 § 2 D. 7, 8); cum singulis fructus
alternis annis legatur — non id actum *vi-
detur, ut cancurrerent (1- 2 § 2 D. 7, 4);
si non sit qui ei concurrat, habeat solus
bon. possessionem 0- 2 § 2 D. 37, 11); b)
bon Sftec^ten gefagt, n^elc^e ^ugteic^ @tatt
l^aben, einer $erfon 5uglei$ jufte^en,
j. ^. duae ohligatixynes in eiusdem persona
de eadem re concurr. (1. 10 D. 19, 1); quo-
tiens concurrunt jj/tere« actionts eiusdem rei
noraine (1. 43 § 1 D. 50, 17) ; actiones de ea-
dem re concurrentes (1. lOeod.); interdum
utrafjfw ftciio concurrit et legis Aquiliae et
iiiiiiriitruin (l. 5 § 1 D. 9, 2); concurr. in
tinani ftfriffinam et naturalia et adoptionis
iura [^2 1. 1, 11); ober toeld^c in ©eing ouf
H)Xi' *&irffamfeit einanber gleid^^el^cn,
^. ^. pcitikfjia — si eiusdem tituli fuerint,
ojtit'iiytind (§32 D. 42, 5); be^gldc^eu bon
amftrin&ci!,«er]f|ältninen,2:l|atfad^en,
nwlt^c iugleit^ [\ ai t \ inh t n, ff.^^. dum lur
erativas caasas in eundem hominem et in
eandem rem concurrere non posse (§ 6
I. 2, 20); neque iustae neque inmstae jxw-
sessiones duae concurrere possunt (l. 19 pr.
D. 43, 26); 2)lura delicta concurrentia (1.2
2 pr. D. 47, 1) ; si in idem tempus concur-
rant spon^alia (1. 13 §2 D. 3, 2); quotiens
qimestio status bonorum disceptationi con-
currit (l. 8 C. 8, 1); conc. in unum 0-57 §1
D. 23, 2. 1. 68 § 1 D. 30), in unam aeqmlxUk-
tem (1. 3 D. 2 14). — 4) gleic^fommcn,
entf:prec^en, bon Summen gefagt, $.8. quod
concurrit cum summa, im (Segenfa^ bon quod
excedit (1. 53 pr. D. 30); compensatio fiat
usque ad eandem summam quae concurrit
(1. 34 § 5 D. 31); coticurrentem pecimiam
compensari placuit (1. 60 § 3 D. 36, 1);
compensatio — quoad concurrentes quan-
titates (1. 4 C. 4, 81); concurrens apud
utrumque quantitas (1. 11 D. 16, 2). — 5)
übercinftimmcn: conc. cum veritate (1. 30
§ 4 D. 29, 2).
Conoursus, 1) baS 3"fömmenlaufen,
3ufammenftrömen: aqmrum conc. (1.2
§7 D. 39,3); aufommenlauf, Auflauf
bon SWenfc^cn (I 5 pr. D. 48, 6. 1. 4 pr.
D. 48, 7). — 2) \>a^ 3ufommentreffen
SD'iel^rerer in^ejug auf ein Sdet^t, ber
glei(^e 2in\pxudi SWel^rerer an eine @o(^
ober an ein binglit^e^ 9lec^t 0-1 § 3. 1. 3
pr. D. 7, 2. 1. 34 § 10 D. 30. 1. 80 D. 32.
f. 15 § 18 D. 39, 2).
Conoussio, Srpreffung, n^eld^e barin
befte^t, \>afi Semanb unter bem ©d^ein einer
i^m jufte^enben ^ImtSgettmlt burd^ ©nfc^(^
terung einen ?(nbern jur Einräumung einc^
SSort^eil« beftimmt (tit. D. 47, 13).
Concutere, 1) erfd^üttcrn, bmx^ @r«
fc^ütterung befd^ftbigen, jerftören, j. S3.
terrae motu concussum aedificium (1. 59 D.
19, 2). — 2) conc. aliquem, bon 3emanbem
cttoa^ erpreffen (f. concussio), j. ^. sub
praetextu adiuvantium militares viros ad
coticutiendos liamines procedere (1. 6 § 3
D. 1, 18); si quis a iudice fuerit concusstts
(1. 4 C. 9, 27).
Condecet, e« jiemt, ft^itft fic^ Q. 2
§3 0. Th. 3, 8).
Condeoorare, gieren (l. 1 C. 5, 27).
Condemnare, 1) berurt^eilcn, burc^
ric^terlid^e« Urtl^eil, im ©egenf. bon absolvere
(1. 16 § 3 D. 20, 1); condemnare aliquem,
condemnari aliqua rc (1. 9 § 7 D. 4, 2. 1. 3
D. 10, 1. 1. 6 § 9 D. 10, 3), s. alicaius rei
(1. 16 D. 15, :j. 1. 2 D. 21, 2. 1. 22. 55 pr.
D. 42, 1.), s. ein) aliquid (1. 27. 55 § 1 eod.
1. 45 D 46, 1. 1. 9 § 8. 1. 14 § 3 D. 4, 2);
condemn. aliquem alicui personae, j C «i
iudex me tibi condemnavit (1. 1 §4 D. 49,
8 ; summa, qua ex tutela ei condemnatus
Digitized by
Google
Condemnatio — Condicere.
93
erat (1. 21 pr. D. 20,4). — 2) bic S^crur-
t^etlung Scmanbcg^crbcifübtcn (1.6
§ 5 D. 3, 2 : ,,mandati te si condemnaverOt
famosum facio." 1. 83. D. 23, 3. 1. 2 pr.
D. 26 7: „si tutor cohdemnavit sive ipse
condemnatus est." 1. 2 pr. D. 48, 5): ,.per-
egisse non alias quis videtur, nisi et cofi-
&mnaverit^),
Condemnatio, rid^terlic^eSerurt^ et*
lung, im (^egenja^ t)on absolutio (1. 27
D. 10, 2. 1. 1 D. 42, 1); condemn. tanti s.
in tantum, quanti intersit possidere, quanti
interfuU actoris, restitui (1. 6 D. 43, 16. 1.
8 § 4 D. 48, 26) ; omnis causae nomine con-
demn. (1. 68 D. 6, 1); quadrupU, tnpli con-
demn. 0- 14 § 4. 9 D. 4, 2); im ortetit
9lle<^t be^eic^net ed and) beit ^eil ber ^lag»
formel/ kooburc^ ber 9U(|ter angetviefen tonxbc,
ben 35e!Iagtcii na* 93efunb ber ©ac^e cnttweber
iu oerurt^eilen ober freijuf^jred^en (Gai. IV,
39. 43. 44. 48 jf.).
Condere, 1) üerfteden, bergen, auf-
geben, aufbewahren, 5.^. fi-uctus con-
diti (1. 5 § 9 D. 27, 9); in condito habere
(L 97 D. 32); corpus (terra) condere, be*
erbigen, beftatten (1.14 §3. 1.39 D. 11,
7. l. 88 § 1 D. 31); condita (Subst.), m\»
betoal^rte ^orröt^e Don (SJetretbe (tit C. 10,
26. 1. 4. 5 C. 12, 37). — 2) grünben, er*
richten, j. 5B. cond. civitates, regna (§11
I. 2, 1. 1. 5 D. 1, 1), testamentum p. 7. 27
C. 6, 23).
Condicere, urfprünglic^ = denuntiare,
anfagen, anlünbigen (§15 I. 4, 6; „con-
dicere est defiuntiare prisca lingua**); ba
nun jur 3«^ ^^ Äegi^ctionenprojeffe^ ber
$ro5e| über eine auf bad dare eine^ certum
gerichtete grotberung Chyis actio per condic-
tionemj bamit eingdeitet tourbe, ba| ber ^lä^
ger bem Gegner oor bcm ^rätor (in iure) feier*
lid) anfagte, er fotte ftc^ nac^ 30 Xagen }ur
SefteQung eine^ 9Ji(^terg wieber öor bem $rä*
tor einfiuben (Gai. IV, 12. 18. 19), fo toirb
nad^ bem Untergang ber alten £egi^ctionen
ber ^ludbrud condicere über^au^rt für ha^%n^
ftellen einer auf fiarcoporiere (tool^inaud^
oad Oeftetten eineg ins in re aliena gehört)
iierid^teten ^iage, urib condictio für eine
o!(^ ftlage gebrandet (§ 15 I. cit.: „nunc
vero abusive dicimus, condictionem actio-
nem in personam esse, qua actor intendit
dari sibioportere: nuUa enim hoc tempore
eo nomine denuntiatio fit") ; certi condictio,
toenn bog Object ein certum ift (1. 9 pr. D.
12, 1 : „Certi cond. competit ex omni causa,
ex omni obligatione, ex qua certum petitur^ ,
pr. 1. 3, 15); certum s. certi condicere (1. 28
§4 D. 12, 2. 1. 17 § 2 D. 25, 2); incerticon-
dictio, incertum s. incerti condicere, toenn
baJ Dbject ein incertura ift (1. 16 § 2 D.4,
4. 1. 5 § 1 D. 7, 5. 1. 35. D. 8, 2. 1. 12
D. 46, 2); condictio triticiaria ^ei|t bie*
jenige ©onbiction, toeld^e auf baS dare eineg
anbem SRet^töobiectS, aU einer beftimmten
@umme haattn (Btlbt^ gerichtet ift, meiere Se«
iei(^nung barouö ju emören ift, baß außer
Sem baaren @elbe ^unäc^ft (S^etreibe (triticum,
SBeigen) ÖJegenftanb ber ^nbiction tourbe
(tit. D. 13,3: — „generaliter dicendum est
eas res per hanc actionem peti, si quae
sint praeter pecuniam numeratam, sive in
pondere sive in mensura constent, sive
mobiles sint sive soli* 1. 1 pr. cit.). —
3u toeiterer öebeutung umfaßt Der ?tu§brud
condictio unb condicere alle im ©iöilret^t
begrünbeteten perfönlic^en klagen (§ 15
I. dt.: „in personam vero actiones,
quibus dare facere oportere intenditur,
condictiones appellamus." (1. 25 pr. D. 44,
7) ; in^bef . aber biejenigen, toomit ber SfWger
eine ju feinem Vermögen gebörige
^a^^, bie fid^ ol^ne rechtlichen @)runb
in ben öänben eine« ?lnbern befinbet,
ober nocf formeflem Steckte mit bem SBitten
beS ^lögcri^ in bei^ $lnbem ^eft^ gelommen
ift, aber o^ne materieHen 9^ec^ti^prunb t7on
i^m behalten toerben tourbe, t7on tbm prücf^
forbert, bie Befreiung öon einer »erbalobli^
gation (8ti^}uIation) öerlangt, bereu SSorauö^
fe^ung (causa, (S^runb) nic^t in ^a^rl^eit
beruht, tt\p. nic^t crfüttt toorben ift, j. «.
qui sine causa obligantur, incerti con-
dictione consequi possunt ut liberentur s.
ut tota stipulatio accepto fiat (1. 3 D. 12,
7); si falso existimans se damnatuni ven-
dere vendiderit — incerti condicere eum
posse, ut liberetur (1. 5 § 1 D. 19, 1); in-
certi condictione consequi, ut promissione
liberetur (1. 46 pr. D. 23, 3) ; incerti, con-
dictione stipulatorem compeUere, ut mihi
acceptum faciat stipulationem (1. 2 § 3 D.
39, 6) ; condictio liberationis (1. 1 C 2, 5) ;
condictio indebiti, bie 0age auf 9lücfer*
ftattung bcffen, toaS man in ber irrigen
SW einung, c« fd^ulbig ju fein, geleiftct
l^at (tit. D. 12, 6. C. 4, 5. „Si quis inde-
bitum ignorans solvit, per hanc aciionem
condicere potest" 1. 1 § 1 D. cit.); con-
dictio causa data, causa non secuta, s, ob
causam datorum, bie ^lage auf 9lüderftat*
tung beffen, toad 3emanb in 9iücffic^t auf
eine fünftige erlaubte QJegenleiftung
ober unter einer anbem SSorau^fe^ung l^in*
gegeben ^at, toenn folc^e nic^t erfüllt toirb,
ober auf Srrt^um beruht (tit. D. 12, 4 C. 4,
6), condictio ob turpem causam, bie ^lage auf
Mcferftattung beffen, toag ju einem bie
guten 6itten öerlejenben Stoecf Ein-
gegeben ift, öorau^gefett, baß ben ÖJeber felbft
bie turpitudo nic^t berührt; inSbef., toenn
Digitized by
Google
94
Condicio.
bte Seiftung ^u bem S^tdt qt\^a^, bag bet
(Sm^fänger eine berbotene ^anblung untere
laffe, ober eine |>aitblung tooAu et o^ne^n
üet^ff legtet ift, öornel^mc; condictio ob iniu-
8tam causam, bie ftlage auf Slftcferftottung bcf*
feit, toa^ ber ©m^ifänger in golgc einer
unerlaubten ^anblung erl^alten ^at ober
bem ©ettaaten öerfproc^en njorben ift (sti-
pulatio) tit. D. 12, 5. C. 4, 7 u. 9; cow*
dictio furtiva, bie l^lage bed ©igent^merS
einer gefto^Ienen ©adbe gegen ben %ith
auf Mderftattnnj beS ®efto^lenen (tit. D.
13, 1. C. 4, 8); condictio sine causa, bie
Äloge anf ^efreinng üon einer 18erbinbli(^!eit
an^ einer stipulatio sine causa (incerti con-
dictio f. oben), ober auf Sllücfgabe einer 8od^e,
wenn ber @mnb ber Eingabe \paitt wegge-
fallen ift. @ew5^nlic^ be^eic^net man fie atö
bie Älage auf 9lücferftattung beffen, »aS 3e*
manb über^au:pt o^ne Slec^tSgrunb ^at,
fei e8, baft e^ an einem folc^en f^on hd ^in^
gäbe ber ©0(^e fehlte, ober baß er na^^er
^inioeggef allen ift; bie Älage finbet ftatt, wenn
bie eigent^um^nage ni(^t begrünbet ift (tit.
D. 12, 7).
Ck>ndloio, 1) 3uftanb, ßage, »erhält*
niß, ^efc^affen^eit: a) natürlid^e 33e*
f(^affen^eit ober ßage, j. 9^. cond. agrorum
(1. 1 § 23 D. 39,3); b) ^er fönli(^er 8u^
ftanb eine« 9)lenfd^en, rec^tli(^e Sage,
9iec^t«t)er^ältni§ einer ^erfon, §. ».
dediticiorum pessima condicio (§ 3 I. 1,
5); cuiuscumque sexus condicionisque (1. 41
pr. D. 23, 4); de condicione testatorisin-
certum esse, paterfam. an filiusf. sit; de
sua condicione dubitare, dissimulare (1. 82
§ 2. 1. 34 pr. D. 29, 2. 1. 4 D. 40, 13);
in persona teatium exploranda condicio
cuitisque, utrum quis decurio an plebeius
sit etc. (1. 3 pr. D. 22, 5); prout personae
condicio est, aut in raetallum damnari aut
in insulam deportari (1. 38 § 9 D. 48, 19);
in eadem condic. esse (1. 20 § 13 D. 5, 8);
alienam condicionem meliorem -- deteri-
orem facere (1. 38 D. 3, 5. 1. 133 D. 50,
17); cond. cor um, qui litem contestati sunt,
non solet deterior fieri (1. 86 eod.); c) ju*
riftifc^e ©efc^affen^eit, finge, rc^t*
Ii(^e§ 33er^äUni6 einer ©ac^e ober eine^
9le(^tSgef4&ftd, J. 33. omneiu rem con-
dicionemque praestare (1. 246 § 1 D. 50,
16); fundum cum sua condic. publicare (1. 23
§ 2 D. 8, 3), in ea condicione esse testamen-
tum, ut valeat; ut institntio non valeat(l. 11
§ 1. 1. 13 § 3 D. 29, 1); in ea condic. esse,
ut evanescat condictio (1. 29 § 1 D. 45, 1);
non honam condicionem eligere (1. 7 § 2 D.
26, 7) ; meliorem condicionem facore, offerre
8. adfene, Don bem gefagt, ber bem ^erfäufer
einer Sac^e ein beffere« (*Jebot t^ut, aU
ber frühere Käufer (1. 1 ff. D. 18, 2). —
2) ^ebingung im weitern ©inn, aU SSor*
auSfe^ung eineö jnrifiifd^n SBillen^, a)
aU felbftöerftänblit^e, not^wenbige «orau«*
fejung eine« »tec^ti^efc^ft«, 3. 1Ö. sub hac
condic. Stare locationem, ut etc. (1. 25 pr. D.
19, 2); omnis dotis promissio futuri ffiotn-
monii tacitam condic. accipit (1. 68 D. 23,3);
condiciones, qtiae tacite inesse videntur (l.
99 D. 35, 1); cond. iuris rec^tlid^e »orond*
fe^nng, gefefelic^e ^ebingung, im ®egenfa|
bon cond. facti, b. ^. einer gefegten ^ebing«
ung (1. 21 D. 34, 1), dare propter condici-
onem (1. 65 pr. § 3 D. 12, 6); b) wa« bei
(^ngel^ung eine« mec^ti^gefd^äftd aU Soraud^
fe^ung au^bebungen wirb, Seftim»
mnng, 8Sorbe]^alt, j. ©. si ea condicione
navem conduxisti, ut ea mefces tttae porta-
rentur (1. 10 § 1 D. 14, 2); rem hac con-
dicione deponere, ut res periculo eius sU
qui depositum suscepit (1. 39 D. 17, 1);
condicio, qtuie initio contractu^ dicta est,
postea alia pactione immutari potest (I. 6
I 2 D. 18, 1); bie «oraugfetung ^at oft
^e^nlid^feit unb bisweilen gleiche ^ebcutnng
mit bem modus, b. ^. einer bei Uebertragung
üon ^ermögen«red^en gemachten ?lu finge,
wonad^ ber @m<)fänger etwa« Iciften foU (l.
8 § 7 D. 28, 7. 1. 71 § 1 D. 35. 1. l. 2
§ 7 D. 89, 5. 1. 44 D. 40, 4); c) «ebing-
ung im ted^nifc^en Sinn, b. \). biejenigc
SZebenbeftimmung eine« Slec^t^efd^äfte«, wo*
bur(^@intritt oberfßegfall ber^ec^tö-
wirfungen eineS' berartigen ®efc^&ftd
bom (gintritt ober IJlic^teintritt einer
ungewiffen X^atfac^e abhängig ge«
mac^t wirb (tit. D. 28, 7; 35, 1); condicio
— aut in praeteritum concepta ponitur,
aut in praesens (^orauSfeJung), aut in fu-
turum (1. 16 D. 28, 3); eine wal^re ©e*
bingnng ift nur bie, welche auf eine in ber
3ufunft liegenbe ungewiffe X^otfac^c
geftettt ift (l. 39 D. 12, 1. 1. 10 § 1 D. 28,
7. 1. 120 D. 45, 1); sub condicione stipulari,
promittere, debere, he rede m instituere, le-
gare etc. (§ 4 1. 3, 15. 1. 26 D. 28, 7. 1.
14 D. 46, 2. 1. 10. 213 pr. D. 50, 16) ; sid)
condic. resolvi emptionem etc. (1. 3 D. 18,
1. 1. 2 pr. D. 18, 2. 1. 1. D. 18, 3); ex
condic. vel in condicionem heredem facere
(1. 15 § 4 D. 29, 1), condicio, quae est in
potestate, in arbitrio alicuius, in arbürium
collata, eine -üebingung, beren Erfüllung oom
menfd^Iicfien Söittcn abl^ängt (1. 4 pr. 1. 87
§ 1 D. 28, 5. 1. 28 D. 28, 7. 1. 13 pr. D.
29, 2. 1. 1 § 8 D. 29, 4), im ®egen). bon
cond. in eventuni coUata, ober quae in alt-
quo casu consistit (1. 78 § 1 D. 35, 1. 1. 33
§ 1 D. 40, 5); jene, bie ^oteftaäöbcbingnng,
nennt ^auInS au(^ promiscua (l. 11 § 1 D.
Digitized by
Google
Condicionalis — Conducere.
95
35, 1. cf. Ttüf^Unhvnä) in ber 2fOrtte|ung
M ®Iü(f *|(^en Sommcntar« %f). 36 @. 357
9totc 8); jguftinian nennt fie potestativa im
(SIcgcnJ. t)on casualis, unb untcrfc^eibct oud^
nod^ eine mixta cond., beren ©rfüflnng tfieiB
bom SiHen beffen, bem fie gefteOt i% t^dld
üon anbern Umftänben abfängt, 5. iß. eine
befKmmte ^crfon ju ^eirat^en (l. un. § 7 C.
6, 51); cond. in non faciendo concepta,
cond. Tion faciendi, negatioe 5? oteftatiöbebing*
ung (1- 7 pr. 1. 18. 79 § 3 D. 35, 1), im
Öegenf. t)on cond. faciendi (1. 8 pr. D. 28,
7); impossibilis condido: ,,cui natura im-
pedimento est, quo minus existat'* (§11
I. 3, 19); condicio pendet, bie IBebingung
\dftotht, b. 1^. ed ifi nod^ nnentfd^ieben, ob
fie in (Erfüllung ge^en werbe ober niefit (1. 36
D. 12, 1. 1. 8 D. 18, 6. 1. 38 § 4 D. 28,
5); cond. existit, extitit^ impJetur, impleta,
expUta est, fie ift in ^füßung gegangen (1.
16 D. 12, 6. 1. 14 pr. D. 13, 1. 1. 5 pr.
1. 7 § 1. 1. 25 D. 35, 1. 1. 14 D. 46, 2);
cond. deficit, defecit, ed ift entfdbieben, ba^
fie nic^t eintritt (1. 37 D. 18, 1. 1. 8 pr. D.
18, 6. 1. 68 § 2 D. 30), Condicionalis (adi.),
condicionaliter (adv.), bebingt, bebing«
ung^ioeife, nnter einer ^ebingung,
5. I). ex condicianali stipulatione tantum
spes est, debitum iri (§ 4 I. 3, 15); con-
dicion. canstractus (1. 8 D. 26, 8), obligatio
(1. 14 pr. D. 46, 2), emptio venditio (1. 2
Er. L 4 pr. D. 18, 2), institutio (1. 10 pr.
>. 28, 7), legatum v. fideicomm. (1. 3 D.
30), Ubertas (1. 4 § 5 D. 40, 5), debitor (1.
5 § 2 D. 34, 3), crediior (1. 55 D. 50, 16);
condicionaliter stipulari (1. 98 § 5 D. 46,
3); auctoritas non condicionaliter sed pure
interponenda (1. 8 D. 26, 8); condicional.
exprimere, concipere, enuntiare causam (§
31 L 2, 20. 1. 88 D. 30. 1. 17 § 3 D. 35,
1). — 3) ®elegenj^eit, aßöglit^Ieit,
9efugni§,5. 8. iurisiurandi condiciomm
deferre, bcn dib antragen; condicione delata,
iuraare; condicione iurisiur, non uti; causa
in condicione iurisi. deducta (1. 3 pr. 1. 34
§ 7. 1. 39 D. 12, 2. 1. 19 § 4 D. 22, 3. 1.
9 C. 4, 1); condicio fiem deferre bat befon*
berS bie ^ebeutung: S^manbem oie SBa^T
loffen, j. ©. condic. deferre, utrum teilt
C«. 8 § 12 D. 5, 2), an velit — utrum malit
(1. 1 § 13 D. 38, 5); coud. coheredi defer-
tor, ut aut totam adgnoscat (hereditatem),
all« a toto recedat (1. 55. 56 D. 29, 2 cf.
1. 16 D. 26, 7). — 4) öertraute« »er-
yUnift mit Semanbem, in^bef. e^eliAeS
Ber^Itni^ ober bad »er^ältniB a^ifqen
«erlobten (L 2 § 2 D. 24, 2: „In sponsa-
libus discutiendis placuit renuntiationem
intervenire oportere : in qua re haec verba
probata sunt: condicione tua non utor*^J;
tali nubere, cuius condicionem certum sit
patrem now repudiaturum (1. HD. 23, 2);
quodsi in condicionis delectu mulieris vo-
luntas patris repugnat sententiae (1. 18
C. 5, 4) ; condieioni renuntiare (1. 1 C. 5,
1); condicionis vel amicitiae proxeneta (1.
3 D. 50, 14).
Condioionalis (adi.), condicionaliter
(adv.) f. condicio s. 2. c.
Condicionalis (Subst.) ober c. servus,
einer ber ^jerfönlid^ unb für immerzu
einem getoiffem Slmte oerpfliAtet ift
(1. 11 C. 8, 17. 1. 3. 5. 7 C. Th. 8, 1. 1. 5
pr. C. Th. 10, 1).
Condicticia CactioJ = condictio (1. 24
D. 12, 1. L 13 § 2 D. 12, 2. 1. 7 pr. D.
12, 4. 1. 55 D. 24, 1).
Condictio f. condicere.
Condignus, paffenb, entf|)re(^enb,
j. ^. crimini Qondigna ultio (1. 1 C. Th»9, 28).
Condiscere, erf al^ren (1. 2 C. Th. 1, 12).
Conditionalis f. condicionalis.
Conditor,@rünber, Urheber, Stifter,
j. ©. legum conditor, ©efe^geber (1. 12 § 5
C. 1, 14: ,tam conditor quam interpres
legumsolus Imperator iuste existimabitur*.
1. 26 C. 6, 37. 1. 36 C. 9, 9); iuris arti-
qui conditor (1. 1 pr. C. 7, 7).
Conditum (yinum), mit (Setoürjen
bereiteter SSßein (I. 9 pr. D. 33, 6).
Conditura, cingemad^te Sfrüc^te (1.9
pr. cit.).
Condonare, f(^en!en, getod^ren (1. 2
§ 1 C. 12, 28. 1. 9 C. Th. 6, 24).
Conducere, 1) jufammen bringen,
führen, leiten, j. ©. aquam cond. in
unum lacum (1. 3 § 3 D. 43, 21). — 2)
mietben, ^at^ten, b. ^. gegen basier»
f<)rec9en eines beftimmten(^elbprcife§
(SWiet^gelbe«, ^at^t^infe«) a) bie ie-
nu|ung einer ©ac^e ober cineS Sflec^tS
fic^ einrÄumen laffen (befte^t bie ©e*
nujung in bem ^ejug oon grüc^ten ober ana*
logen @in!ünften, fo 9«6t e« inSbef. pa^ttn,
augerbem miet^en), 5. 8. cond. dmnum
(1. 11 § 5 D. 13, 7), cenacula, balnea (L 30
D. 19, 2), iMbitationem (1. 19 § 6 eod.),
fundum (L 29 pr. D. 7, 4), usumfructum
a. c), vectigal (1. 9 § 1 D. 39, 4. 1. 16
h. 50, 16); conducta habere nuincipia ad
custodienda vestimenta (1. 4 ^ 2 D. 3, 2);
conductum locum habere, ut ibi opus fa-
ciat, vel doceat (L 5 § 3 D. 9, 3) ; in con-
ducto häbitare, jur 3Wiet^e tool^nen (1. 1 § 9
eod.); h) bie Seiftung getoiffer ®ienfte
fic^ t)erfpre(^en laffea; ^t aber S^tnanb
bie i&ert)orbringung einer beftimmten SSirfung
übernommen, i. ^. bie d^c^tung eined Oau'«
toerld, ben Zxan^pott t>on Saqen u. f. lo..
Digitized by
Google
96
Conducibilis — Confessoria actio.
fo Mtb er nic^t fomo^l aU ^enntet^er feiner
irifli^, aU oielme^r aU SD^ietl^er bed SBerB
^conductor operis) aufgefa|t, unb e8 bebeutet
Httn alfo canducere and): für einen be*
^immten So]^n eine Arbeit übernc^=»
inen,inSerbinöung nel^men, j. ©. cond.
domum faciendam, rivum faciefidum, vinum
transportandum, columnam transportan-
dam, onus vehendum, mulier eni vehendam
nave, senmm docendum etc. (1. 9 § 5. 1. 11
§ 3. 1. 13 § 3. 1. 19 § 7. 1. 25 § 7. 1. 59.
62 eod.). Conduetum (Subst.) = condu-
ctio, ber SO'iict^* cber $a(l^t»(£ontract in
«ejug auf bie SUct^tc be« SKietl^erg ober
$a(f|terS, j. 5Ö. ex conducto agere, expe-
riri; conducti s. ex cond. actio; ex cond.
teneri ei, qui conduxit (pr. I. 3, 24. 1. 7.
9 pr. 1. 10. 15. 19 pr. 1. 55 § 1 eod.); lex
conductionis (1. 15 § 1 eod.) ; in conductione
remanere (1. 13 § 11 eod.); conductionem
relinguere (1. 25 § 2 eod.^; a conductlom
expelU (1. 24 § 4 eod.); m ^ejug auf bie
?egenfeitigen dled^te unb SSerbinbtid^«
eiten toirb ber Vertrag locatio (et) con-
ductio, locatum (et) conduetum genannt (f.
locare). Conductor, SKiet^er, ^a^ter,
Ueberne^mer eineiJ 9Berf§, einer Lieferung
u. bergl. (\. 11 § 4. 1. 22 § 2. 1. 54 § 1.
1. 56. 60 pr. D. 19, 2. 1. 3 pr. § 1 D. 50,
8); conductrix, gWiet^erin(l. 10 C. 3, *SS),
- 3) nü Jen, frommen (1. 2 C. Th. 9, löh
conducibilis, bienlic^, nü^Iic^ (1. 30 C.
Th. 5, 13. 1. 3 C. Th. 11, 5).
Conducibilis f. conducere s. 3.
Conduotio , conductor , conductriz
f. conducere s. 2.
Confarreatio , bie öltcfte, mit religibfen
geierlit^f eiten, inSbcf. ber Bereitung eineS
Dpferfuc^enS (farreum) öerbunbene Art ber
in manum conventio (Gai. 1, 112. Ulp. IX).
Confectio, Verfertigung, ©rrid^tung :
testamenti conf. (1. 27. 29 C. 6, 23).
Conferre, 1) juf ammen tragen, brin^
gen, j. «. pecuniam (1. 137 § 4 D. 45, 1);
öcreinigcn, x. C tre^ c^Msw/ac in unum
■ ^. D. 46, 7); "
kges in unuoi conf. (1. 2 § 36 D. 1, 2).
collatae (1. 6 D. 46, 7); fammeln, j. ©.
— 2) jufammenjt^iejen, beitrogen,
beiftcuern, j. B. in commune conf. (l. 2
§ 2 D. 14, 2); in funus conf. (1. 16. 23.
27 pr. 1. 30 D. 11, 7): si alius vinum con-
tulerit, alius mel etc. (1. 7 § 8 D. 41, 1), pro
modo praedionim conf. pecuniam tributi (1.
5 pr. D. 50, 15); societatem uno pecuniam
conferenfe alio operam posse contrahi
(1. 1 C. 4, 37); inSbef. in bie (grbmaffe
jur gemein fc^aftlid^cnX^eilung
einwerfen, cf. coUatio s. 3. (1. 1 pr. D. 37,
6: „Cum praetor ad bon. poss. contra tab.
einincipatos admittAt — consequens esse
credit, ut sua quoque bona in medium eonfe-
rant, qui appetant paterna." (l. 3 § 3 eod:
flEniancipati bona sua conferre cum his, qui
in potestate fuerunt, iubentur"). — 3) WO*
^in tragen, bringen, fcfiaf fcn, j.^.arcam
inaedes (1. 19 § 5 D. 19, 2); in aliquain
regionem domicilium suitm conf., teilten
aßo^nfil oufjc^lagcn [l 239 § 2 D. 50, 16);
se conferre, ]xd) mobm toenben, begeben,
(1. 5 § 1 D. 50, 1). - 4) feftcn, ftellen,
beftimmcn, ^. 5Ö. conf. condicionem in
praeteritum, praesens, futurum (l. 16 D. 28,
3. 1. 10 § 1 D. 28, 7), in ^ersonam alicuios
(1. 8 D. 29, 4); liberatio in persona liberti
collata (1. 37 § 8 D. 38, 1); conf. institiUio-
nem in praeteritum, futurum (1. 72 pr. D.
28, 5), donationem in matrimonii tempus
(1. 12 pr. D. 23, 3), libertatem in longum
tempus, f. t7. a. ^inaujSfd^ieben (1. 4 § 1 D.40,
7); conf. in arbitrium alicuius, in bü3 6t*
meffenlgemanbe^ft eilen, baDon abhängig
mod^en (1. 7 pr. D. 18, 1. 1. 11 § 13 D.
43, 24. 1. 22 § 1 D. 50, 17); conf. inMu-
tioneni in alterius factum aut quendam ca-
sum (1. 23 § 2 D. 28, 5); condicio in even-
tum collata (1. 78 § 1 D. 35, 1); stipulatin
indiem collata (1. 10 § 1 D. 2, 11. 1. 8
D.45,1).— 5)3emanbcmcttt)aiJ übertragen,
jutoenben, j. ö. beneficium conf. in midi-
erem (1. 50 D. 23, 2); per donationem conf.
in Hxorem (1. 68 D. 31); donationibus dxa-
plissimas facultates conf. in filium (L 87
§ 4 eod.) ; quod ab uxore in maritum col-
latum est (1. 40 D. 24, 1); imperium, po-
testatem m^gistratum etc. conf. in aliquem
(l. 1 pr. D. 1, 4. 1. 1 § 3 D. 49, 4). - 6)
Dergleichen, j. ©. conf. accepta et data
(1. 56 pr. D. 50, 16) ; quantitatem conf. cum
pretio (1. 20 pr. D. 40, 2).
Confertus, geb rängt, bic^t: conf.
frequentia populi (1. 5 § 1 C. Th. 9, 17J.
Confessio, ^cfenntnig: unb j»ar a)
®eftänbni6 (1. 13 pr. D. 11, 1. 1. 6 § 5
D. 42, 2); and) in: suae confessioni ^re,
obviare (1. 25 § 4 D. 22, 3. 1. 20 § 1 D-
39, 5), im erftcn Sali bo3 fc^riftlic^e «e«
fcnntnig ber ©d^ulb, im ^weiten bie agnitio
voluntatis testatoris betreff enb — obfc^on
3SieIc ^ier unter conf. ein SSerfprec^en
(cfioloyla) Derfte^cn tooHen; b) %n^\a%t
eines Qcna^n, = professio (1. 8 pr. C. 9.
12); c) öefcnntnij eincg Glaubens, ober eine^
(äJcWerbcst: augurum et ratum pravaconf.
(1. 5 C. 9, 18); religiosa conf. (1. 4 C. Th.
9, 16).'
Confessoria actio, 1) bie ^lage, todd)t
gegen einen feiner ©t^ulb ©eftön*
bigen ftatt finbet, rei aestimandae causa
(1.23 §11. 1.25 §1. 2. D.9, 2). - 2) bie
binglic^c tiagc, mittelft »eitler ein 6er*
Digitized by
Google
Confestim — Confluere.
97
öitutrcc^t gcitcnb gemacht wirb: „con-
fessoria ei competit, qui sercitutes sibi
eompelere cotitendit" (1. 2. 4 g 2. 5 D. 8, 5).
Ck>nfestim, fogleid^, fofort (1. 57 pr.
D. 3, 3. 1. 21 § 1 D. 13, 5. 1. 79 D. 29,
2. 1. 5 J 4 D. 39, 1. 1. 56 § 4. 1. 98 pr.
137 § 4 D. 45, 1), ). 9. im ^egenfa^ Don
post tempus (1. 22 § 5 D. 43, 24), inter-
lecto tempore (1. 52 § 2 D. 46, 1), ex inter-
vaUo 0- 3 § 9 D. 43, 16).
Conficere, 1) öetfertigcn, errichten,
\u Stanbe bringen, t)ot(jie^en, ani*
führen, j. ©. conf. qtwd facturum sepro-
mifterit (1. 137 § 2 D. 45, 1), sHpulationem
(1. 1 pr. eod.), compromissum (1- 14 D. 4,
8), negotium (1. 45 pr. D. 3, 5), testamentum
(1. 45 § 3 D. 27, 1), raii(ynes (1. 9 § 2 D.
2, 13), infdrnmenta emptionum (1. 58 § 2
D. 24, 1), doMtiones (1. 27 C. 8, 53). —
2) jn @runbc rid^ten, öernit^tcn, er*
ftfc^en: inimicos malis artibus conf. (1- 6-
9 C. 9, 18. 1. 4 C. 1, 12, anberc Icjen ^ier
nic^t confici fonbem configi in pugna.
Confideiussor, totr fic^ fügtet d^ mit
einem anbern für 3emonben oer*
bürgt ^ot: «Ritbürge (l. 10 pr. 39. 48
8 1 D. 46, 1).
Confidentia, 1) ^ertrouen, conf. mi
(1. 1 C. Th. 3, 16). — 2) ©lanbendbe-
fenntnij, catholica conf. (1- 37 C. Th.
16, 5).
Conflderede aliqoa re, fic^ ouf etwa 8
»erlajfen, ftü^en, j. ©. de consuetudine
0. 34 D. 1, 3).
Configere f. conficere b. 2.
Confingere, erbid^ten: in äc conf. jic^
anbic^ten (1. 1 § 27 D. 48, 18).
Ck>nfini8, 1) (adi.) angrenjenb, ju^»
Ittmmengrenjenb, j. IB. praedm conf. (1.
29 D. 8, 3); fundo confinis fon8 (1. 20
§ 2 eod.). — 2) (Subst.) (äJrenjnad^bar
(1. 4 § 10 D. 10, 1. 1. 35 § 8 D. 18, 1).
Confinium, 1) ba« Sufammengren^
Jen a. 4 § 10. 11. 1. f> D. 10, 1). — 2)
ber Ort, wo meiere ©mnbftüde an einanber
grenjen, ^ren^e: arhor in confini/) nata
(I. 19 pr. D. 10, 3. 1. 83 D. 17, 2); si in
conf. lapvt nascitnr (1. 8 § 1 D. 41, 1);
and} tro|nf(^: ©renjlinic: in confimo
furoris et sanitatis constitui (1. 6 C. 5, 70).
~ 3) «egrenjung, öesirl (l. 35 § 1
D. 32); aud^ tropifd^: «ereic^, j. ©. in
confinio dMtalionum (1. 22 § 4 C. 6, 2).
— 4) bod (Snbe: in confinio temporis (1.
6 C. 2, 52).
Confirmare, betröftigen, beftäti»
gen, j. ©. conventiOy quae lege aliqua con-
ürraatur (1. 6 D. 2, 14); lege Xlltab. te-
stamentariae hereditatcfi confirmantiir (l.
130 D. 50, 16); codicilH (testamentoj con-
firmati (1. 123 eod. 1. 35 § 3. 1. 41 § 2
D. 32); aliquando evenit, ut inanis Mi-
gatio aditione hereditati» confirmetur (1.
95 § 2 D. 46, 3)|; incestae nuptias con-
firmari non solent (1. 39 § 6 D. 48, 5);
confirm. tuforew. curatorem (tit. D. 26, 3.
C. 5, 29).
Confirmatio, ^eftfttigung: adoptionis
conf. (1. 39 D. 1, 7); episcoporum con-
firmationes (l 22 C. Th. 16, 5).
Confirmator, ©eWä^rleifter, (Sm«
^) fehler, (lulian. ep. nov. 3 § 10).
Confisoari «» a fisco vindicari, bom
2fi8!ud eingebogen werben (I. 3 D. 48,
21), confiscatur aliqui.% t>a^ SSermögen 3«*
manbe« wirb confi^cirt (1. 9 § 6 D. 27, 3).
Confiteri, 1) befennen, eingefte^en,
j. S&, conf. crimen (1. 5 D. 3, 2), se debere,
dare se oportere (1. 3. 5. 6 D. 42, 2); non
utique existimatur confiteri de intentione
adversarii is, quocum agitur, quia exce-
ptione utitur (1. 9 D. 44, 1); conf essust pro
iudicato est {}. l. 3. 6 pr. D. 42, 2); pro
confesso haberi (1. 9 § 2 D. 4, 4); auc^
Wirb confiteri in ^laffibem ©inn gebrandet:
nomen, qiwd confitetur; confessum nomen
(1. 15 § 9 D. 42, 1); in confesso esfte, on«^
gemacht fein (1. 10 D. 20, 1). — 2) ängern,
bel^auptcn (1. 22 pr. D. 13, 7). — 3) ou8-
fagcn: conf. falsa indicin (I. 3 § 4 D.
48, 8).
Conflagrare, öerbrennen (Paul. IIl,
6 § 31).
Conflare, 1) einfc^meTjen, jnfam*
menfc^meljen, j. ©. aere meo et argento
tno conflato aliqua specicR facta (1. 12 § 1
D. 41, 1); duabus massis duorum domi-
norum conüatis tota maflsa communis est
(1. 19 pr. D. 10, 3); confl. statxms (l. 4 § 1.
I. 6 D. 48, 4). — 2) erregen, bereiten,
j. S. confl. criminationem (l. 5 C. Th. 9,
45); {hlapidatio bonorum con^ixtsinaufragiis
(l. 1 C. Th. 4, 20).
Conflator, ©infä^meljer: confl. figu-
rati aeris (I. 1 § 1 C. Th. 11, 21).
Conflictatio , Confliotus , @ t r e i t i g ^
feit, (Streit, ^rojeft/ h- ®- iniprobis con-
flictat. occupati (l. 32 § 8 C. 1, 3); quod
magtu) conßwtu sententia decerni Rolet
(1. 7 C. 7, 57); confl. criminis (I. 17 C.
9, 1).
Confligere, mit einanber ftreitcn, 5. ©.
inter utrasque partes confligentium (l. 23
C. 9, 22).
Confluere, 1) ^ufammenfliegen (I. 20
§ 1 D. 8, 3). — 2) jufammentreffen,
fic^ bereinigen, j. lö. utriusque obligatio
in unius personam confl. (1. 34 § 2 D.
46. 2).
7
Digitized by
Google
98
Confovere — Confuse.
Confovere, begüuftiflcn, untcrftü^cn
(1. 4 pr. C. Th. 7, 18).
Confringere, jcrbrcd^cn, jcrjci^met*
tcrn, 5. S9. arhores confractae vi teiupuB-
tati« (l. 24 § 9 D. 39, 2); confr. fores
aedificii (1. 27 § 31 D. 9, 2).
Confuga, wer fic^ an eine ficiligc
©tättc flcfläd)tet, glüc^tling 0- 6 pr.
C. 1, 12).
c:k>iifugere, Jid^ flüchten, feine gu*
findet nel^men, 5. Ö. iw a»ylum (1. 17
§ 12 D. 21, 1), ad aedetn sacram, ad sta-
tuas prindimm (§ 2 I. 1, 8. 1. 1 § 1 D.
1, 12. 1. 19 § 1 D. 21, 1. tit C. 1, 25),
ad ecclesias (tit. C. 1, 12); aud^ tro^jifc^:
conf. ad actioneni (1. 3 D. 19, 5), ad aiixi-
liuin (1.» 3 § 1 D. 46, 8), ad defensioneni
(1. 11 § 9 D. 48, 5); in fidem alicuius (1.
5 pr. D. 40, 1).
Confundere, 1) mit einanber Oer^
mijd^en, julammenmijc^cn: confmio,
SSermifd^ung (§ 27 1. 2, 1: „Si duorum
materiae ex voluntate dominonim confusae
sint, tot.um id corpus, quod ej- eonfusiane
fit, utriusque commune est'*), fei eö burc^
Sujamwengieften, j. 33. rinn conf. (1.
c), ober bur^ Sujanimenjc^üttcn, j. 5B.
fruwentum conf. (l. 5 pr. D. 6, 1), ober
burc^ aujommenjd^meljen, jj. ^. argeri-
tum couf. (1. 4 eod.), ober burc^ S^fam^
menfd^toeiSen (1. 23 § 5 eod.: „ferru-
minatio per eandera materiam facit cmi-
fusioiieitv'); mic^ ujirb e^ öom^^ujammen*
toerfen öerjc^iebcner SSermögenött^eile
ober Siermbgen^obiecte gebraucht, j. iB.
conf. partes heredit. (l. 1 § 14 D. 35, 2),
ratimieni legatorum (l. 11 § 7 eod.), hotm
(1. 1 § 12 i). 42, 6); confusio bonorum et
donatione Reifet e§ t)om ©inWerfen einer
ed)enfung in bie (grbmaffe (l. 8 C. 9, 49);
usu legato, si eidem fnictus legetur —
confundi cum cum usu (1. 14 § 2 D. 7, 8) ;
in^bef. ift e§ ber ted^nijc^c ^u^brnd für bie
Bereinigung eine^9ted^tg unbberi^m
gegenüber fte^enben SJerbinblidjteit
in @iner $erjon, unb jwar a) für ba§
Sufammentreffcu ber Sorbcrung einc^ ÖJlöu^
biger^ mit ber SSerpflic^tnng aU Sd^ulbncr,
toenn nämlic^ einer ©rbe bc§ anbern mirb,
a) entweber in ^cjng auf bad 9icd;t^ö erhält-
niß äWift^en ©laubiger unb ^^au^t*
fc^ulbner, in welchem §afl bie gan^eDbli*
gotion erlifd^t (1- 95 § 2 D. 46, 3: „aditio
hereditatis — confttndit obligat iofiem (b. ^.
fie bewirft bie (Srlöfc^ung ber Dblig. burd^
bie Bereinigung), si creditor debitoris vel
contra debitor creditoris adierit heredita-
tem." 1. 75 eod.: „siciit acceptilatio per-
emit actionen, ita et confunio.^^ 1. 21 § 1
D. 34, 3; „confusione perinde exstinguitur
obligatio ac soltUiofie/* 1. 50 D. 46, 1 : „de-
bitori creditor pro parte heres exlitit —
obligatio ratiofte confusionis interciditJ^ I.
71 pr. eod.: „cum duo rei promittendi
sint et alteri heres exstitit creditor, iusta
dubitatio est, utrum alter quoque Jibera-
tus est — an persona tantum exempta
confusa obligatione et puto adiiiofie
hereditatis confusione obligationis eximi
personam"); confusione, iure confusiofiis
libei-ari (1. 71 cit. 1. 1 § 18 D. 35, 2); ac-
tiones confusae ob aditam hereditatem (l.
8. 17. 18 § 1 D. 34, 9); jS) ober in «cjiig
auf \ia^ diec^t^Derl^altnig ^wifc^en bem
Gläubiger unb bem acccJfori{(^ ^er*
^)flid^teten, ober ^wifd^en biefcm unb
bem $au<)tfc§ulbner, in welchem 2raII nur
bie accefforifc^e Obligation erlif(^t (I. 71 pr.
D. 46, 1: „si creditor fideiussori heres
fuerit vel fideiussor creditori — confusione
obligationis non liberari reum." 1. 43 D.
46, 3: „inter creditorem et adpromissores
confusione facta reus non liberatur." I. 93
§ 2 eod.: si reus heredem fideiussorem
scripserit, confunditur obligatio"); h) für
\>(x^ ^Vi\(xr({mtxittt^tn beS Siecht 8 unb ber
entfprcd^enben SSerpflid^tung in einer %€x*
Jon bei (Servituten, wobur^ bie Gcrüitut
erlift^t: u) bei 9lealferöituten, wenn baö
©igent^um be§ ^errfd^enben unb biencnbcn
öJrunbftüdS fic^ in (Siner ^erfon öereinigt
(I. 1 D. 8, 6: Servitutes pra^diorum con-
funduntur, si idem utriusque praedii do-
minus esse coeperit." 1. 30 \>v. D. 8, 2:
„si quis aedes, quae suis aedibus servirent
— accepit, confusa sublataque servitus est''.
§ 1 cod.: „si partem x^raedii nanctus sim
— non confundi servitutem placet, quia
pro parte servitus retinetur." 1. 7 pr. D.
23, 5: „si maritus fundum Titii servientem
dotali praedio adquisierit, servitus confun-
diinr'^j; Servitutes, quae aditione (here-
ditatis) confusae sunt (1. 18 D. 8, 1); con-
fusione dominii servitus exstittda (l. 116
§ 4 D. 30); ß) bei ^erfonalferöitutcn,
wenn ber i3ered)tigte t^a^ (Sigent^um bi^ Ob'
jcctd ber Servitut erlangt (I. 4 D. 7, 9. „Si
fructuarius proprietatem adsecutus tuerit,
desinit usus fr. ad eum pertinere |)rop/^r
confuMonem*'. 1. 27 D. 7, 4: „si servus
noxae dedatur a doinino proprietatis usu-
fructuario, liberabitur confusa Servitute
proprietatis comparatione". 1. 6 D. 40, 4).
- 2) in Unorbnung bringen, ver-
wirren, ^. 33. conf. fines agri (1. S pr. D.
10, 1), ius uudique confusuin (§ 10 I. o,
6); vonfusio, SSerWirrung, 5. ^. o^nnem
ambig uitatis confus. amputare (1. 4 C. 6,60).
Confuse (adv.), iufammengenom*
men, in ^aufc^ unb iöogcn: confuse
Digitized by
Google
Confusio — Coniunctivus.
99
univereis uiancipiis constitutum pretium
fl. 36 D. 21, 1).
Confusio f. confundere.
Confutare, überfüllten, j. 53. crimine
confutari (1. 1 § 1 C. 10, 20).
Congemiscere, befeufjen, befloaeit
(1. 3 C. 12, 42).
Congerere, 1) ^ufammentragen, ^er*
beifc^offen, aufhäufen, j. 53. terram
cong. in aream (1. 57 D. 19, 2); in fumlo
coiigesta contractave (1. 18 § 12 D. 33,
7); fammeln: j^f^^^^^'^o^i^ vel provisiofie
cong. aliquid (1. 2 pr. C. 1, 3). — 2) brin»»
gen: perniciem cong. alicui (1. 1 C. Th. 15,
2). — 3) an bie §anb geben (1. 11 C.
Th. 11, 30).
Ck>ngeatio, 5luf Häufung (1. 57 D. 19, 2).
Cong^larium, ein ®efäp, toeld^e^ einen
cotigius, (ein römifc^cg 9Ko6, ungefähr 3 tan*
ncn ober Ouart) fofet (1. 13 pr. D. 33, 7).
Ck>nglomeratio , 3Mf<^iwwiC"^öufnng
(1. 13 § 1 C. 12, 19).
Conglutinare, 1) jujammenleimen:
libri nondum conglutinati (1. 52 § 5 D.
32). — 2) jufommenfügen: congl. argu-
menta (1. 7 C. Th. 11, 36).
Congredi cum aliquo, ^emanben geric^t='
lid) angreifen, belangen (1. 1 pr. D. 38,
9. 1. 5 C. 4, 35. 1. 2 C. 4, 58).
Congregare, 1) ^ufammenbringen,
einfammeln, j. 33. susceptoribus congre-
gata debiia (1. 17 C. Th. 11, 28) ex prae-
dioriim fructibus congregatnm (1. 20 C. Th.
9, 4*2); üerfammeln: Iwmines congregati
(1. 5 D. 48, 7); bereinigen: in unum
congreg. (1. 37 § 2 C. 3, 28, 1. 4 C. 6, 27.
1. 22 § 15 C. 6, 30). — 2) beijä^Ien,
einverleiben: congregari consoriio navi-
cularionim (1. 14 § 4 C. Th. 13, 5), curae
(l. 105 C. Th. 12, 1).
Congregatio, 1) Sammlung (1. 2 § 4
C. 1, 17). — 2) «erfammlung (I. 2 § 2
C. 1, 1. 1. 14 C. Tb. 16, 5).
Congressus, l)^anbgemenge,tam:pf:
possessionem vi ereptam vi in ipso can-
gressu reeiperare (1. 17 D. 43. 16). — 2)
Umgang (1. 1 § 6 C. Th. 9, 9. 1. 13. 14
C. Th. 16, 5).
Cong^mens, congruenter f.
Congruere, übercinftimmcn, ent*=
fprec^en, j. 83. quae inter se congruunt
(1. 14 D. 46, 4) ; si dicto scriptum congruat
(1. 77 § 22 D. 31) ; sententia congruit cum
eo, quod etc. (1. 7 § 1 D. 15, l); cui con-
gruit, quod etc. (I. 3 § 7 eod. 1. 30 § 5
D. 30); fid^ Jc^icfeu, gejiemen, gebü^"
ten: congruit |>mm^? curare^ ut etc. (1. 13
Sr. D. 1, 18); pudicitiae congr. (1. 23 § 4
►. 36, 1); cong mens = congr utts: sexui
congr. pudicitia (1. 1 § 5 D. 3, 1); immer a,
honores congr. (1. 1. 15 D. 50, 4); esse
congr., ut etc. (1. 4 § 3 D. 1, 16); con-
grusnter (adv.) = congrue (1. 1 § 6 D. 45, 1).
Congruus (adi ); congruere (adv.), ent«
fpred^enb, gejiemenb, gebü^renb, an^
gemeffen, 5. ©. verecundiae maternae con-
grua sententia (1. 31 § 1 D. 39, 5); hu-
manae naturae s. fidei^ humanitatis rationi
congruum esse (1. 1 pr. D. 2, 14. 1. 65 § 3
D. 32. 1. 12 § 5 D. 49, 15); congrue re-
spondcre (Paul. 11, 3 § 1), coerceri (1. 1 C.
Th. 1, 5); aud^ f. ö. a. competens: iuris-
dictio congrua (1. 2 C. 12, 29).
Ck>niectare, »ermutigen, {erließen (I.
52 § 8 D. 32).
Coniectlo, 1) für je ^arftcUung:
causae coni. (1. 1 D. 50, 17). — 2) 9? er*
mutl^ung (1. 21 § 1 D. 28, 1).
Coniectura, S3ermutöung,mnt^ma6^
lieber (Bd)Ub (1. 8 D. 6, 2. 1. 30 D. 23,
4. 1. 47 D. 24, 1).
Conücere f. coicere.
Coniugalis, (g^egatte (l. 9 C. 12,
19).
Coniugium, 1) e^etic^e 83erbinbung
(1. 7 C. 5, 27). — 2) Öatte (1. 2 § 4 C.
1, 2).
Coniunote s. coniunctim (adv.), öer*
bunben, jufammeil (1. 5 ü. 28, 7: „Si
heredi plures condiciones coniunctim datae
sint, Omnibus parendum est, quia unius
loco habentur : si disiunctimsini.vnWihei.'^
1. 80 D. 32: „Coniunctim heredcjf institui
aut coniunctim legari hoc est: totam here-
ditatem et tota legata singulis data esse,
partes autem concursu fieri.* 1. 36 § 2 D.
30: „Nihil distat, utrum ita legetur 'Titio
et Maevio* an ita *Titio cum Maevio':
utruHque enim coniunctim legatum ridetur.^
cf. 1. 16. 33. 34 § 9. 1. 85 eod. 1. 20 D. 31 . l. 59
§ 2. 3 1. 64 D. 28, 5. 1. 1 D. 7, 2. § 8 I. 2, 20).
Coniunotio, ^erbinbung: a) bur^
greunbfc^aft, SSermanbtjd^aft, 3lbftammnng
(1. 4 § 3 D. 1, 16. 1. 17 § 1 D. 27, 1. 1. 3
§ 12 D. 43, 29); b) gcfc^Ied)tlic^c, c^e-
liAe aJcrbinbuug (l. 1 § 3 D. 1, 1. 1. 1. 42
D. 23, 2. 1. 39 pr. D. 23, 3. 1. 13 § 6. 1.
39 § 7 D. 48, 5. 1. 3. 7 C. 5, 4); c) bie
SSetbinbung in einem 9lebefat (1. 81 pr.
D. 35, 1. 1. 28 § 1. 1. 29 D. 50, 16); in^bef.
bie bietanf beni^enbe 33eruf ung 3Ke^rcrer
jii bemfelben (Srbt^cil ober SJermä^t^
niß (1. 142 eod.: „Triplici modo coni.m-
tellegitur: aut enim re per se coni. con-
tigit, aut re et t-erhis, aut verbis tantum/'
1. 16 D. 7, 4: „ex diversis testamentis
ius coniunctionis non contigit*); d) bie
3Serbinbung§partifcI (1. 67 D. 28, 5).
Coniunctivus , öcrbinbenb: coniun-
ctivo modo relinquere (l. 1 § 10 C. 6, 51).
7*
Digitized by
Google
100
Coniunctns — Conscientia.
Coniunctus, SScrbinbung: balneae —
instructae conimuni coniunctu (1. 91 § 4
D. 32).
Coniungere, Dcibiuben: a) übcr^au^t,
Ä. 33. Opera solo coniuncta (1. 1 § 12 D.
39, 1); litora fufido coniuncta (1. 51 D. 18,
1); res in alienum aedificium coniuncta
(1. 63 D. 24. 1); coni. tempora (§13 I. 2,
6), iudicia (1. 23 § 2 D. 40, 12), iniurias
0. 7 S 5 D. 47, 10); b) in einem SHebe^
faj (1. 28 § 1. 1. 53 D. 50, 16); in«bef.
3Rc|^rere jufammcn auf btn|clben@rb*
t^eil cinfefeen, ober mit bcmjelbcn ^er^
mäc^tnig ^onoriren (1. 142 eod. 1. 89.
94 D. 32. 1. 15 jpr. 1. 17 § 1. 1. 67 D. 28, 5);
c) burd^ ®^c, »crtoaitbtj(^aft, gfrcunb^«
fd^aft, 5. ^. alicui coniungi matrimonio
(1. 15 D. 23, 2), cognatione (§ 1 1. 3, 2), ne-
que naturali neque civili iure (§3 LI.
10), maxtmo effectu (1. 28 § 2 D. 24, 1);
famae coniunctorum consulere (1.3pr. eod.) ;
necessariae et coniunctae personae (1. 27
C. 8. 53).
Coniuratio, SBcrfc^toörung (1- ^^ ^'
35, 2. 1. 16 pr. D. 47, 19).
Ooniux, ®Qttin (1. 10 C. 12, 35).
Coniventia f.
Conivere, bte klugen .^ubrücfen, tro*
pi\d): Semanbem eine unerlaubte l^anblung
no^fe$en, l)a5U ftilljc^toeiöen, 5. ©.
con. dolo (1. 1 C. 2, 14); coniventia,
9laäi\\dft (1. 2 pr. C. 1, 5. 1. 6 § 1 C.
2, 6).
Conlaudare, loben (1. 6 § 1 D. 48, 3.
1. 6 C. Th. 1, 16).
Connectere, anfügen, toerbinben,
i. ©. cognationes connectuntur (1. 4 § 2 D.
38, 10); sanguine inter se connexi (l. 1
§ 10 D. 38, 16); aedificiis connexa (1. 59
D. 6, 1); cMinexam raiionem habere s. con-
nextmesse^in Serbinbung, Sufammeu"
l^ang fte^en (1. 5 § 5. 1. 37 § 1 D. 26, 7.
1. 13 D. 27, 3).
Conniti, fic^ onftrcngen, bemübcn
(1. 52 § 2 D. 9, 2).
Conniventia f.
Connivere f. conivere.
Connubium f. conulnum.
Conniunerare , jäl^Icu, bercd^ncn
(1. 44 § 5 D. 23,3), s. 1 (1. 1 § 1 D.
25, 3).
Conquassare, erfc^üttern, jerbrecbcn
(1. 6 § 9 C. 1, 12).
Conquerl, Jid^ befd^toercn (1. 8 C. 2,
20. 1. 3 C. 3, 35); conqiwstio, ^efc^merbe,
Älage (I. 22 § 5 C. Th. 6, 4).
Conquiescere, ru^en, auöru^cn (l. 6
C. Th. 6, 26); unterbleiben, Wegfällen
(1. 1 C. Th. 4, 9. 1. 4. 5 C. Th. 16, 5);
conq. ab aliquo, fern bleiben (1. 2 pr. §
2 C. 1, 3).
Ck)nquirere, 1) auffnc^cn, l^erbei^
fd^affen, j. ^. fugiUcos (l. 4 D. 1, 15),
sacrilegoSy Iniroties (1. 13 pr. D. 1, 18. 1. 4
§ 2 D. 48, 13). — 2) unterfu(^en, j. «.
personas causasque (1. 6 § 10 C. 1, 12).
- 3) Jic§ öerft^affen, ertoerben, j. ©.
dignitatem (1. 4 C. 12, 19). — 4) conq.
fraudem, einen betrug fpielen (1. 2 C.
4, 51).
Conrasiis (I. 6 D. 48, 20), f. corradere,
ConreuB, SJ^itfc^uIbner, einer oon
me ]^ r e r e n rei nt ip ulandi ober promitietidi
(f. rcus) im S5er|ä(tni6 jum anbern (1.
3 § 3 D. 34. 3).
Conrivare, feaffcr jufamenleitcn (1.
1 § 22 D. 39, 3. 1. 3 pr. eod.).
Consanare, feilen (1. 10 pr. D. 21, 1).
Consangmneus , 1) |>urd^ ?lbftam«
mung bon bemfelbenSöter öertoanbt:
eodem patre nati fratres — qui et consan-
guinei vocantur (§ 1 I. 3, 2^; frater, soror,
sive consanguinei sunt, sive uterini (§ 3
I. 3, 9); frairibm suis consanguineus (1.2
D. 25, 3); post suos statin! consanguinei
vocantur (ad successionem) ; post consan-
guineos admittuntur adgnati (1. 1 § 9. 10.
1. 2 D. 38, 16. cf. 1. 1 § 11. 1. 6 § 1. 1. 7
D. 38, 17); tarn consanguineus (i. e. frater)
quam patruus ceterique legitimi sid pu-
pillarem feminarum tutelam vocantur (1. 3
C. 5, 30).— 2) überhaupt blut^öertoaubt
(1. 3 C. 8, 2).
Consanguinitas, 1) bte auf %h\tam^
mung bon bemfelben ^ater beru^enbe
SSerloanbtf(^aft: comanguinitatis itemque
adgnationis iura a patre oriunttir (1. 4 D.
38, 8); nati post mortem patris — ius inter
se consanguinitatis habent (1. 6 D. 38, 7) ;
adoptivi quoque iura cotisanguinitatis ha-
bebunt cum bis qui sunt in familia (1. 1
§ 11 D. 38, 16); placebat, ut feminae con-
sanguinitatis iure tantum capiant heredi-
tatcm, «I* sorores sint (§ 3 I. 3, 2) ; in suc-
cessione, quae titulo consafiguinitatis —
competit, tarn fratres quam sorores pari
iure esse (1. 1. 3. 6 C. 6, 58). — 2) über-
bauet «lutSöertoanbtfd^aft (1. 1 C. 10,
36).
Consceleratus, Der bret^erift^: depe-
ctio consceler. (1. 4 C. Th. 2, 10).
Conscendere, l^inaufftcigen, ftd^ er-
geben: ad summa fastigia dignitaturo
consc. (1. 14 C. Th. 7, 8).
Conscientia, a)littt)iffen|d^aft, *. «.
caedis (l. 1 § 30 D. 29. 5), fraudis (1 10
§ 4 D. 42, 8). — 2) »ewugtfein, ®e-
toiffen, j. Sd. mala consc, manus sibi in-
ferre ; ob sceleris cmisc. mortem sibi con-
Digitized by
Google
Conscindere — Consequi.
101
sciscere (1. 11 § 3 B. 3, 2. 1. 32 § 7 D.
24, 1); consc. suaiu criminibus polluisse
(1, 10 C. 10, 1).
Conscindere, jerreigen: vela conscindi
G. 6 D. 47, 9).
Ck>n8oiscere sibi mortem, ftc^ felBft
bell %oh geben, fit^ entleiben (1. 3 pr.
§ 1. 6 D. 48, 21).
Conscius, 1) tuiHenb, ^enntnig t)on
ettoaiS l^abenb, }. 9. conscius, ad se nihil
hereditatem pertmere (1. 25 § 5 D. 5, 3) ;
inSbe?. SRittoiffenft^oft ^Qbenb, 9Kit*
Wiffcr, SJertranter, j. 33. conscius sce-
leris (1. 1 § 21 D. 29, 5. cf. 1. 1 § 27
D. 48, 18). — 2) eingebenf (mit bem
Xati))), mercatura 1u)n€stati conscia (1. 2
pr. C. 1, 3).
Conscribere, 1) {(^reiben, nieber«
fdbreiben, berfoffen, abfoffcn, j. ©.
2ibros ( 2 § 44 D. L 2), instrumentum (1. 17
C. 4, 29. 1. 7 C. 4, 34) ; promissio instru-
mcnio conscripta (1. 1 C. 4, 32); codicillos
conscr. (1. 5 C, 6, 22) ; fd^rif tli^ au^brüden:
legeui (contractus) apertius consc. (1. 39
D. 2, 14); condidonem plenius conscr. (1.
*J § 44 r. 38, 17); fc^tiftlid^ {ommcin:
conscr. leyes (1. 1 § 2 D. 1, 2). — 2) nnter*
Ic^rcibcn (1. 1 § 26 D. 37, 9). —3) ein-
{(^reiben, ein trogen, öerjeic^nen (1.239
8 5 D. 50, 16. 1. 4 C. 11, 48); patres con-
scripti (f. pater s. 3).
Conseorare, 1) eine ©ac^e ben Göttern
(bcr ©ott^eit) meinen, ^eiligen (1. 6 § 3
D. 1, 8. 1. 5 § 12 D. 24, 1. 1. 5 § 2. 1. 6
D. 48,4). — 2) eint)etteiben: itostris sub-
stantiis consecr. praedia (1. 3 § 1 C. 10, 10).
Ck>nsenescere, alt toerben (1. 1 C.
Th. 11, 33); veralten: Ux consenescens
(l. 23 C. th. 11, 30).
ConsensuB, SintoilUgung, unb f^toax
a) bie Ucbereinftimmnng be^ SGßillen«
aÄe^rerer inS3ejug ouf ein unter i^nen
ju begrünbenbed 9ied^tdt)er]^öltnig,
^. ©. duorum pluriumm in ideni placituni
consonsus — consentiunt i. e. in unam sen-
tentiam decurrunt (1. 1 § 2. 3 D. 2, 14);
stipulatio — nisi habeat consensum, nulla
fst; stipuL ex utriusque consensu perfici-
tur (1. 1 § 3 eod. 1. 137 § 1 D. 45, 1);
consewsu fiunt ohligationes in emptionibus
etc. — ideo autem consetisu dicimus obliga'
tionem contrahi, quia — sufficit eos, qui
negoiia gerunt, consentire (1. 2 D. 44, 7
cf. 1. 1 D. 17, 1. 1. 1 §2 D. 18,1. 1. 1 D.
19, 2); nudi consensus obligatio contra/io
cotisensu (= dissensu) dissohntur (1. 35 D.
50, 17. cf. 1. 80 D. 46, 3); nupticLs cowiensiis
facü (1. 30 D. 50, 17); nihil comen^mi tarn
contrarium est — quam vis atque metus
(1. 116 pr. eod.); quid tarn oon^mrium con-
sensui est quam error (1. 15 B. 2, 1); b) bie
guftimmungScmonbe« jur ^anblung
eineä 3lnbern, j. ©. agere sine consensu
magistratuum (1. 25 B. 3, 5); cons. cura-
toimm (rubr. B. 26, 8), parentum (pr. I.
1, 10).
Consentaneus, übereinftimenb, ent«
fpret^enb, j. 93. sententia consent, utili-
tati rerum (1. 6 § 7 B. 17, 1); ambo cams
sibi consent. (1. 1 § 8 C. 7, 6).
Consentire, übereinftimmen, ein*
ftimmig ]tin (1. 1 § 3 B. 2, 14), ein*
toilligen, feine S^^Pi^^^wuttÖ geben,
beiftimmen, ^.93. non est consentiendum
parentibuSf qui etc. (1. 4 B. 5, 2); consent.
vetidenti, vetiditioniy cUienationi (1. 7 pr. B.
20, 6. 1. 160 pr. 165 B. 50, 17), nuptiis,
matrimonio (1. 48 B. 38, 1. 1. 12 § 3 B.
49, 15); in corpus s. in corpore consent.
(1. 9 § 2. 1. 11 pr. 15 pr. B. 18, 1. 1. 21
§ 2 B. 19, 1); inter consentientes cuiusvis
iudids est iurisdictio (1. 1 cf. 1. 2 pr. B.
5, 1: »Consensisse videntur, qui sciant
se non esse subiectos iurisdictioni eius et
in cum cofisentiant." 1. 7 § 1 B. 23, 1:
„intellegi — patrem consentire, nisi evi-
denter dissentiat." 1. 7 § 3 B. 27, 10.
l. 48 § 3 B. 47, 2: ,— qui ignoi-at hoc est
— qui non consensit.^J
Consequens, oonsequenter {. consequi
s. 1.
Con8equen]iia, 1) Sfolge, iJolQcrung,
j. 93. reliqua, quae per consequentias em-
ptionis propria sunt (L 5 pr. B. 19, 1:
reliqua, quae ad consequentiam iam statu-
torum pertinent (1. 42 B. 42, 1); tutela legi-
tima patronis delata per consequentias he-
reditatium, quae ex ipsa lege patronis datae
sunt (1. 3 pr. B. 26, 4) ; per consequentiai
fieri iniuriam, cum fit liberis meis etc.
(1, 1 §3 B. 47. 10). — 2) golgerid^tigr
feit (1. 1 § 8 C. 1, 17).
Consequi, 1) auf ober aud tttoa^ fo(*
gen, erfolgen, in f^rolge bon ettoa^ ein«
treten, ftattfinbcn, j. 93. ciunadoptio fit
— inter quos iura adgnationis consequuntur
(1. 7 B. 1, 7); consequens, a) auf etmad
folgenb, j. 93. conseq. est, ut videamus
(1. 1 § 6 B. 26, 10), teinpt« conseq. (1. 6
C. 7, 33) ; consequentia factionis testamenti,
ha& »eitere SJerfa^ren ber^eftamcnt^erric^tung
(1. 28 pr. C. 6, 23); b) au« ettüa^ fol-
genb, folgerichtig, entjprec^enb, ge«
m&^, j. 93. huic sententiae conseq. est (1.
3 § 13 B. 24, 1. 1. 57 B. 40, 4); his con-
seq, erit; hoc est conseq. Uli (1. 18 § 1 B,
35, 2. l. 20 § 1 B. 37, 4); consequentia,
äl^nlid^e, analo^t Solle (1. 141 pr. B.
50, 17: quod contra rationem iuris re-
ceptum est, fwn est producendum ad con-
Digitized by
Google
102
Conserere = Con8iHuin,
sequentin-'J; tn^bcj. aü^ Sicc^t^atunb-
fä^eii folöcnb, bem Stecht gemäß, j. 33.
praetor co^Uicq. esse credit, ut (emancipati)
sua quoque bona in medium conferant
(1. 1 pr. D. 87, 6); conseq. est — aequius
enim est (LI §8 D. 37, 7); si non pareat
quid actum est, erit cansequens, ut id se-
quamur, quod in regio ne in qua actum
est, frequentatur (1. 34 D. 50, 17); conseq.
est (Iwere, eaistimarc etc. (1. 19 § 3 D.
19, 2. 1. 30 § 1. 1. 40 § 1 D. 39, 1. 1. 19
§ 3 D. 39, 5); consequenter (adv.), folge*
^^it^tig, gemäß, h- S. cum confirmatum
sit testamentum, conseq. tutoris qiwque
datio valehit (1. 10 § 2 D. 26, 2); comeq.
prioribus dicere (1. 11 § 6 D. 35, 2); his
conseq, et illud probatur (1. 14 § 6 D. 11,
3); si proponas — conseq. diccmus (1. 3
§5 D. 37, 5). — 2) einholen, erreichen,
j. «. fugientan (1. 10 § 16 D. 42, 8). —
3) crlongen, erl^altcn, j. 33. cons. actione
8. per actionau (1. 5 D. 4, 3. 1. 7 pr. D. 9,
2. 1. 29 D. 19, 1), per hereditatis petitio-
nem (1. 7 D. 5, 4. 1. 51 § 1 D. 10, 2),
per ejrceptionem (1. 18 § 5 eod. 1. 25 D. 26,
7), officio s. arbitrio iudicis (1. 11 D. 9, 4.
1. 29 § 2. 3 D. 21, 1), cons. dominium (1.
67 D. 46, 3), possessionem (I. 18 § 6 D. 10,
2), hereditatem, libertatem (1. 18 pr. D. 28,
6), legatum (1. 23- D. 4, 3. 1. 12 pr. D.
5. 2).
CJonserere, fäen, bejäen (1. 38. 53 D.
6, 1. 1. 9 § 6 D. 7, 1).
Conaerere manus, eigentl. fäm^)fcn, im
alteu SJinbicationSpro^eg bo§ formcüe 3n*?ln*
fpruc^ncl^men be^Streitobjectfii unb ^nbro^ung
üon ©eloalt (Gell. 20, 10, 7).
Conserva, gWitfcIaöin (1. 27 § 1 D.
33, 7).
CJonservare, Ij bclüa^rcn, erl^alten
(1. 41 D. 1, 3: „Totum autem ius consistit
aut in adquirendo aut in conservando aut
in minuendo: aut enim hoc agitur — quem-
admodum quis rem vei ins sunmconservet^^J;
in rem conservandam impensum (1. 5 D. 20,
4); cons. alicui libertatem (l. 57 D. 28, 5.
1. 55 § 1 D. 40, 5), legatum (1. 3 § 1 D.
37, 5); indem nem cons. aliquem, fd^ablo^
galten (1. 5 § 3 D. 17, 1); cons. senten-
tiam, aufrecht erhalten, beftätigcn (1.8
D. 14, 5). — 2) QufbelDal^rcn, t)cr*
lüo^rcn, üerftecfcu, 5. 33. fructus (1. 36
§ 5 D. 5, 3), latronem (1. 2 D. 47, 16).
Conservus, aWitjcIat) (I. 14 § 2 D. 11,
3. 1. 14 § 1 D. 40, 2. 1. 15 D. 45, 3}.
Consessus f. considere s. 2.
Considerare, bctrad^ten, in ^Setrat^t
sieben, ertoägen, bcrücffic^tigen (1. 50
§ 1 D. 15, 1. 1. 4 pr. D. 22, 1. 1. 28 D.
28, 7. 1. 16 § 1 D. 48, 19): consideratio.
»etracbtnng, «crü(ffi(^tigiing 0- 16 §
3 eod. 1. 58 C. 10, 32).
Considere, 1) auf bem Xribunal ju ®e*
ric^t fijen: comidente iudice, im ÖJegenf.
t>on interpellatio planaria (1. 4 C. 3, 11).
— 2) in einet 33erfammlung mitS^w^öubem
§ufammenfi^en, ben ®i( neben i^m
"^ahen: consessiis, bo8 Stecht ^ierju: cum
ordinariis iudicibus ingressum in secreta-
rium consessumqne habere; consedendi in-
grediendique secretarium licentia (1. 5 C.
12, 19).
Consignare, 1) befiegeln, j. 83. ta-
bulas (1. 66 pr. D. 24, 1), testamentum (1. 24
D. 28, 1); Instrument um a tribu« testibus
consignatum (1. 23 pr. C. 4, 29); öerfte^
geln: consignutum deponere (1. 12 C. 4, 31.
1. 19 C. 4, 32. 1. 29 C. 8, 13). — 2) nie*
bcrjc^retben, ouffefcn, obfojfen, 5. S.
leqem contractus (1. 13 § 6 D. 19, 1). —
3) überreifen, übergeben (1. 10 C. 10,
48. 1. 1 D. 11, 24).
Consignatio, 1) 93efiegelung (1 1 § 4.
1. 16 § 2 D. 48, 10). — 2) jc^riftlic^c
«ufsetc^nnng (1, 5 D. 22, 4).
Consüiari, anfragen (1. 12 § 1 C. Th.
12, 12).
Consiliarius, öeififter (1. 5 D. 1, 22.
1. 3. 14 pr. C. 1, 51).
Consllium, 1) dntfd^Iuß, »orfofe,
^bfic^t, j. 33. cons. suscijtere, mutare, re-
tinere (1. 17 § 1. 6 D. 21, 1. 1. 8 D. 35,
1. 1. 225 D. 50, 16); cons. fraudis inire
non posse (1. 10 § 1 D. 4, 7); consilii ca-
pax (1. 8 I 1 D. 29, 2); fragile et infirmum
huiusmodi aetatis cons. (1. 1 pr. D. 4, 4).
— 2) Ueberlegung, «orfit^t (1. 2 § 7
D. 50, 8: — «fortuitos casus nullum huma-
num consilium providere potest.* 1. 1 pr.D.
14, 1 : — „interdum locus tempus non pati-
tur plenius deliberatuli consilinm^*). — 3)
93erat^ung mit 3emanbem, (Jintjcr*
ftftnbniß, j. 33. malum cons. habere cum
aUquo (1. 96 pr. D. 46, 3). --4) 9iat:^,
ben man Qemanbem ertl^eilt (1. 2 § 6 D. 17,
1 : — „cuius generis mandatum (quod tua
gratia intervenit) magis consilium est quam
mandatum et ob id non est Obligatorium,
quia nemo ex vonsilio obligatur, etiamsi non
expediat ei cui dabatur, quia liberum est
cuique apud se explorare, an expediat sibi
consilium**. 1. 47 D. 50, 17: „Consilii }wn
fraudulenti nuUa obligatio est." 1. 52 pr. D.
4^, 2: „Si quis uxori res mariti subtrahenti
opem consiliumre accommodaverit, furtitene-
bitur.'* (l. 53 § 2 D. 50, 16: „aliud factum
est cius, qui ope, aliud eins qui conMlio
furtum facit"). — 5) berat^enbe Scr*
f ammluna, ® erit^t Söerfommlnng,
31 ot^, in^bef. ber htn l^ö^ern SWagiftraten
Digitized by
Google
Consimilis — Consortium.
108
jttr Seite ftc^nbe ?Rat^ t>on ?(fjeffürcn,
j. 33. in consilitim curatoris reipubl. adsi-
dere (L 6 D. 1, 22); esse in consilw con-
sulis (1. 29 pr. D. 31); iuris periti in con-
tiiiium pnncipum adsuwpti (1. 30 pr. D.
27, 1); apud cons. causam probare (1. 9
§ 1 D. 26, 8); apttd cons. s. consibo ad-
hibito manomittere (1. 15 § 5. 1. 19. 24
D. 40, 2. 1. 27 D. 40, 4); manumittere
volentibus consilium praehere^ exercere,
eine 9lat^öerfQminIuna galten (1. 1 pr. D.
1, 10. 1. 2 pr. D. 1, 21. 5 D. 40, 2).
ConslmiUs, ä^nlic^ (1- 23 § 2 D. 84, 2).
Consistere, 1) jtc§ ^inftellen, l^in=»
treten, fielen, j. ©. locus, uhi quin von-
mt(U moveafcurque spectaculum sui praebi-
turas (1. 2 § 5 i). 3, 2); locus, quo vulgo
iter fiet vel in quo consistetitr (1. 1 pr. 1. 5
8 6. 9 D. 9, 3) ; ne per fundum tuum eas,
aat ibi consisias (1. 15 pr. D. 8, 1). —
2) \\d) an einem Drt nieberlaffcn, fit^
bafelbft aufhalten, ^. ©. si quo constitity
non dico iure donmnlii, sed tabemulam
— conducens (1. 19 § 2 D. 5, 1); in alia
jtrmncia cons. = constitutum esse (l. 1
C. 3, 19). — 3) gegen Semonben geri(^t="
li(^ auftreten: cons. adversus aliquem (1.
:>i D. 5, 1. 1. 13 § 3 D. 20, 1. 1. 9 pr. D.
40, 12), cum aliquo (1. 49 D. 5, 3. 1. 5 pr.
D.40, 1. 1. 7 D. 48', 10); cons. adversus
aliq. actione tutelae etc. (1. 3 C. 5, 54. 1.
1 C. 5, 75. 1. 1 C. 9, 20), iudicio communi
divid., venditi (1. 1 C. 3, 37. 1. 1 C. 4, 49).
— 4) befte^en, unb jtoar a) öorl^anben
fein, Oai. 111, 24; b) 5U ©tanbc fom*
mcn, begrünbet {ein, rechtlichen ©e*
jlanb, (»uUigf eit ^obcn (1. 98 pr. D. 45,
1: — „etiam ea, quae rede constiterint,
resolvi, cum in eum casum reciderunt,
quo non potuissent consistere/* 1. 1 29 § 1
D. 50, 17: „ctttn prinapalis causa tton con-
mtit, ne ea quidem quae sequuntur locum
habent." 1. 14 § 1 D. 20, 1: ,,ex quibus cor
sibus naturalis obligatio consistity pignus
l)er8everare constitit.** I. 1 § 2 D. 13, 6: —
,,n«c constitit commodatum in pupilli per-
mna sine tutoris auctoritate.'* 1. 27 D. 24,
1: — „inter eos, qui matrimonio coituri
sunt, ante nuptias donatio facta iure conr
instif'j; c) in ettva^ befielen, auf ettt)o«
berufen, ^. C obligationum substantia in
^consistil etc. (I. 3pr. D. 44, 7); obligatio
mandati consensu contralientium consistit(\.
1 pr. D. 17, 1); res. quae in abusu consistnnt
(1.5 §1 D. 7, 5); d)an«etn)a^ befte^n,
5. ö. er paiiiculis (1. 76 D. 5, 1); usus fr.
ftc frue^ido consistit (1. 1 pr. D. 7, 3).
Consistorianus f.
. Conaistorium, ber öJe^eimer otl^ be?
taifersJ in ^erwaltungöangelegcnl^ci*
ten, unb namentlid^ bei ber (Sefejgebung
(1. 8 C. 1, 14); consistorianus, benfelben
betreffenb: comites consistoriani s. con-
sistorii, bie SRitgliebcr beffelben (tit. C. 12,
10); comitiva consistoriana s. sacri con-
sistorii f. comitiva.
Consobrinus , 00 - sobrina , eigentlid^
8o^n, Xoc^tcr öon ber 9Rutter ©d^toe^*
fter, consohrini, cx)nsobrinae, bie ^nber
jittjeier Gc^Wcftern, f. o.a.corworonm, „qui
quaeve ex duabus sororibus nascuntur";
gctt)5]^nlid| aber ttnrb e^ öon ®cf(^n)ifter*
ifinbcrn überl^au^t gebraucht, fo bag auc^
bie patrueles unb amitini baruntcr begriffen
toerbcn (1. 1 § 6. 1. 10 § 15 D. 38, 10).
Consocer, ber SSoter be§ einen ©Regatten
im ^er^ältniß jum ^atet be« anbetn, 3Rits
fd^miegertjoter (1. 32 § 20. 21 D. 24, 1).
Consodatlo, @)eno{fen{c^aft (1. 1 C.
Th. 14, 9).
Ck>n8ocius, ^enoffe, College, anbre
!^edart sociatus.
CoBsolari, tröften (1. 169 C. Th. 12,
1); consolatio, %x^\i (1- 6 C. Th. 6, 28).
Ck>ii6olidari, oonsolidatio, eine Unter»
art ber confusio bei ©eröituten, nämlic^
©iebetbcreinigung be« ©igent^um«
nnbbe§ booon getrennten ^Jiießbraut^«
burc^ ©ingularfucceffion (§ 3 I. 2, 4),
baburc^ bafi ber S^ießbräud^er ba? (Sigcntl^um
ber bienenben ©ad^e erloirbt (1. 3 § 2. 1. 6
pr. D. 7, 2), ober bog ber (Sigent^ilmer ben
^ießbrouc^ jurücferttJirbt (1. 78 § 2 D. 23, 3).
Consonantia, Uebereinftimmung,
@in!Iang: in unam conson. iungere, rc-
ducere (§ 3 I. 2, 10. 1. 2 pr. C. 1, 17).
Ck>nsonare, übereinftimmen, ent=«
fprec^en (1. 48 D. 19, 1. 1. 90, D. 35, 1);
consonafiSy übcreinftimmenb, paffenb,
j. 9ß. cons. intelkctus (§ 1 I. 3, 16); cons.
esse (1. 34 § 8 D. 12, 2).
Ck>ii8onus = consonans, 5. ©. consul-
toruro omnium cons. responsio (1. 8 C. Th.
1,2).
Consororinus f. consobrinus.
Consors, Xbeil^ober, ®cnoffe: j. S.
werben mt\ trüber consortes genannt,
toetd^c fic§ in unget^eilter SSermdgen^-
gcmcinfc^aft bepnben (1. 31 § 4 D. 27, 1.
1. 3 C. 10, 2); consortes eiusdem litis,
Strcitgenoffen (tit. C. 3, 40).
Consortio = consortium s. 1. (l. 96 § 3
D. 46, 3).
Consortium, l) ©cmeinft^aft, @e*
noffenfd^oft, j. lö. nuptiae sunt consor-
tium omnis ritae (1. 1 D. 23, 2); voluntarium
cons. ( societaten>) inire (1. 52 § 8 D. 17.
2); domus, piis consortiis destinatae; eccle-
siae, xenones, monasteria etc. vel aliud iah
consortium (1. 22 C. 1, 2); collationis cons.,
Digitized by
Google
104
Conspectus — Constituere.
aRitlcibenl)eit bei flemeinjci^oftlic^en ^ci^
trägen (1. 5 D. 14, 2); cons. obeundorum
munerum (1. 4 C. 12, 36) , a consortio excu-
sari (I. 7 C. 8, 11). — 2) gef^Ied^tlic^c
SScrbinbun9,i|. ©. prolem ex ingenuamm
concubifiarum consortio merere (1. 5 § 1
C. 5, 27); cons. inter pares honestate per-
sonas (1. 22 C. 5, 4). — 3) Sujammen»
^ang 0- 38 C. Th. 15, 1).
Conspectus, 1) 'änhlid, bod ©cl^en
ÜOH etloaiS, g. ©. conspectus rei alicuius ha-
bere, auferre; in conspectu esse, gete^en tocr*
bcn a- 38. 39 D. 8, 2. 1. 5 pr. § 4 D. 41,
1. 1. 29 pr. D. 45, 1); in conspectn alicuius^
im 3lngcfi(^t, öor bcn ^ugcn 3emanbe«,
j. ©. in consp. praetoris iniuriam facere
(1. 7 § 8 D. 47, 10); in consp. eccJesiae ac
religiosi populi plenum fructum libertatis
concedere (1. 2 C. 1, 13); in consp. testa-
toris testimoniorum officio fungi (1. 9 C.
6, 23); sab conspectibus nostris (1. 1 C. 12,
.30). — 2) «Infc^cin, 3(uSfc^cn, j. ©. fn-
rio8us in compectu inumbratae guietis con-
siitutus (1. 18 § 1 D. 41, 2).
Ck>nspectus (adi.), ausgezeichnet:
loats conspectior (\. 2 C 12, 4).
Conspicere, 1) erbliden (1. 19 D. 2,
4). — 2) burd^fc^cn, cinfcl^cn: consp.
acta (1. 13 § 2 C. 3, 1).
Conspicuus, angefe^en, auSgejeid^:«
nct (1. 3 C. 4, 63).
Conspirare, übcreinftimmcn: opti-
moTum conspirans consensus (1. 7 § 1 C. 1 0, 53);
inSbef. ju einer f^Iei^ten %^(xi fi(| öereinigen,
fic^ öerfc^toören (1. 1 § 10 D. 1, 12. 1.
13 D. 48, 3. 1. 3 § 21 D. 49, 16); con-
spipatio, ©omplott, »erf c^mörung (1. 33
D. 42, 1. 1. 1 pr. D. 47, 18. 1. 13 D. 48, 3).
Constans (adi.); constanter (adv.),
ftonbl^aft, beftftnbig, be^arrlic^, fcft,
gefegt, §. ©. c. voluntas (1. 10 pr. D. 1,
1), iudex (1. 19 § 1 D. 1, 18); metus, qiii
merito et in hominem constantiss, cadat (1. 6
D. 4, 2) ; constantius dici, defendi (1. 13 D.
23, 3. 1. 1 § 13 D. 29, 5); tarn magna
causa iusti erroris, ut etiam constantissimus
quisque labi posset (§ 33 I. 4, 6).
Constantia, 1) 8tonb^Qftigfeit, ©e*
l^arrlic^Ieit (l. 18 pr. D. 21, 1. 1. 1 § 11
D. 37, 10). — 2) 9lc(^t«bcftanb, ©cUung,
const. deUti (1- H § 13 D. 32).
Constantinensis civitas, bie ®tabt
eonftantia in ^frifo (1. 2 § 1 C. 1, 27).
Ck>n8tantiniana lex, (Sonftitution don^
ftantin« b. Oh:. (1. 4 C. Th. 4, 6. 1. un.
C. Th. 4. 15. 1. 7 § 1 C. Th. 5, 1. 1. 22
C. Th. 16, 8).
Constantinopolis , Ck>nstantinopoli-
tana mrbs, (Jonftantino:j)eI, baä frühere
»9gQni (1. 6 C. 1, 2); Comtantinopolit.
ecclesia; Gonstantinopolit. cives (1. 6 C. Th.
11, 16).
Constantinus, römi?(i^er Äaijer, 306—
335 n. ®l^r.: legen ConstafUini (1. 5 C. Th.
4, 6).
Constare, 1) ©eftanb l^aben, befielen,
„constat ins nostrum aut ex scripio aut
ex non scripto'* (§3 I. 1, 2); verhorum
obligatio constat, si inter contrahentes id
•agatur (1. 3 § 2 D. 44, 7); si niatrimanium
moribus legibusque constat (1. 3 § 1 D.
24, 1) ; constante matrimonio s. coniufictione
fl. 39 pr. D. 23, 3. 1. 6 D. 24, 2. 1. 21 D.
40, 1); constante usu fructu (1. 5 § 1 D. 7,
5); quamdiu adoptio constat (§2 I. 1, 10);
officium curatoris*in administratione nego-
tiorum constat (1.20 D. 23, 2); quae^wdcrc,
mmiero mensurave constant (1. 35 § 5 D. 18,
1); quod ex omnibus suis partibus constat
(l. 1 D. 1, 2). — 2) feftfte^cn, auSge*
moc^t, gemig fein, j. 53. constat de pro-
pristate{\. 18 D. 44, 1); constitit, quid quatt^
tumqtie deberet; d^ debito constitit (1. 122 §4
D. 45, 1) ; ifiter omnes constat (1. 1 pr. D.
4, 4. 1. 5 § 6 D. 47, 10). — 3) übercin«
ftimmen, jutrcffen, j. ©. constat (dej
rationibus, bie Slec^nungen treffen ju (1. 16
D. 11, 3); ratio constat alicui, e« erf(^eint
Semonb gerechtfertigt (1. 8 § 8 D. 17, 1.
1. 17 § 8 D. 47, 10. I. 15 D. 49, 16). --
4) ju fte^cn fommen, f often, j. ^. quauti
puerum constitisse mihi iudex aestimaverit
(1. 73 D. 31).
Constituere, 1) an einen Drt ftcllcn,
fe^en, legen, 5. ©. frumenta const in
horreis (l. 6 C. 10, 72); aufftellen, j. «.
cohortes const. opportunis locis (l. 3 pr. D.
1, 15). — 2) ticrftcUen, anlegen, crric^^'
ten, j. ©. moenia (1. 239 § 7 D. 50, 16),
hortos (1. 198 eod.), sepulchra (1. 5 D. 11.
7), agros, gelber bcftellcn, anbauen (1. 23
pr. D. 39, 3). — 3) feftfe^en, beftellcn,
beftimmen, anorbnen, einführen, he*
arünben, bilben, toirb gebrandet a) uon
Der93ilbung bed^ec^ts, ber@infü^rung
üon Stecht Sbeftimmungen, JRec^tSinfti»
tuten, burd^ irgenb eine aUec^tSquelle: quod
quisque populus ipse sibi ins constituit;
quod naturalis ratio inter omnes homines
constituit (1. 9 D. 1,1); inter plebis scita
et legem species cotw^ttwe^wii interest; plebis
scitum, quod sine auctoritate patrum est con-
stitutum; SCtum, quod solum senatu con-
stituent: inducitur ; principalis constitutio,
i. e. ut quod ipse princeps cotistituit pro
lege servetur; edicta praetorum ius hono-
raritim con8titu€runt(\. 2 § 8 — 12 D. 1, 2) ius
moribus constitutum (1. 32 § 1 D, 1,3);
auctoritas iura coftstitutientium^ b. ^. ber
Sted^t^gele^rten (1. 120 D. 50, 16. cf. 1. 96
Digitized by
Google
Constitutio.
105
pr. eod. 1. 91 §3 D. 45, 1. I. 3 § 4 D.
26, 1. 1. 35 D. II» 7); praetor actiomm
conatituit (1. 1 D. 14, 5. l. 1 § 1 D. 25, 5);
befonberd toixh e^ t)on beu ^erorbnungeu
bcr kaijcr gefagt (1. 2 D. 1, 4. 1. 42 D.
28, 5. 1. 1 § 9 D. 48, 10), unb ^crauf bc^
jie^t fic^ mciftcns bcr SluSbrud: constitutum
est (1. 13 § 7 D. 3, 2. 1. 33 D. 3, 5. 1. 29
pr. D. 5, 2. 1. 6 pr. D. 11, 7. 1. 3 § 1 D.
14, 6. 1. 1 D. 29, 7. 1. 18 D. 41, 3. 1. 63
D. 42, 1); cotistitutus huxd) eine aUcc^tjg^
quelle, indbef. burc^ eine lex ober faiferlic^e
(&Dn^tution feftgefe|t: gefe^Iic^ ht»
ßimmt, 5. ^. ad amittendam senitutem
constitutum ternpus (l. 19 § 1 D. 8, 6. cf. 1.
6 § 1. 1. 7. 10 § 1 eod. 1. 34 § 1 D. 8, 3);
coDstit. usucapioni tempus (1. 4 pr. D. 41,
10) ', conätit. luendi pignoris tempus (1. 63
§ 4 D. 41, 1); constit. tempus aetatis (1. 62
g 2 D. 23, 2) ; constit. appellatoria tempora
(1. 5 § 5 D. 49, 5) ; iudicatis constit. tempus
(1. 2 D. 44, 3) ; intra dies constitutos iudicati
agi non potesKl. 7 D. 42, 1); b) bom d^in»
führen neuer SKogiftrote (1. 2 § 4. 11. 16.
17. 21. 28 D. 1, 2); c) öon richterlichen
IBeftimmunaen, (Sntfd^eibungen, h- ^•
beö «ßrötor« ober 6tatt^alter« (l. 1 pr. D. 27,
2. 1. 11 § 1 D. 48, 3. l. 1 § 3 D. 49, 4), eine«
iudex (1. 38 pr. D. 6, 1. 1. 5 § 10 D. 25, 3),
eine« arbiter (1. 50 D. 35, 1); d) öom ©e-
fteHen cinc^lBormunbd ober (SteUöer-
tretcrd (l. 1 D. 2, 1. 1. 1 § 1 D. 3, 3. 1.
15 D. 26, 7. l. 7 § 1 D 27, 3. 1. 3 § 8
D. 27, 4. 1. 5 D. 27, 10. 1. 87. 90 D. 46, 3);
e) öon ber 5öegrünbung eine« SUcc^tdöer'
^ältniffed.^.lB.einer Obligation: constit.
Migationem (1. 3 § 1. 1. 44 § 1. 2 D.
44, 7); dehitoreni sibi constit. (1. 47 §
1. 1. 51 § 1 D. 2, 14); mulierem f cai» pro
ge constit. (1. 1 § 2 1). 16, 1); duos reos
stipulandi constit. (1* ^ 1^> 45, 2); per me-
tum teus c<mstitutus (1. 14 § 6 D. 4, 2);
constit. precarium (1. 5 D. 43, 26); t)om
SefteQen einer ©eröitut: vicino aliquod
ius constit. (§ 4 I. 2, 3); constit. usum-
fructum (1. 3 pr. 1. 36 § 1 D. 7, 1. 1. 1
pr. § 1 D. 7, 4); usum (1. 1 § 1 D- 7, 8),
sercituteni aquae ducendae etc. (1. 5 § 1.
L 6 § 1. L 9. 10 D. 8, 3), viam (l. 46 § 1
D. 21, 2); öom ©erließen eine« SSerlöb*
niffeg (L 13 § 1 D. 3, 2. 1. 4 pr. 1. 6. 18
D. 23, l); öom ©eftcllen einer dos (l. 5 § 12
D. 23, 3); f) über^au^t beftinimen burc^
IBertrag ober 2:cftoment, §. ©. constit.
pretium (l. 39 § 1 D. 18, 1. 1. 34. 36 D.
21, 1); dies constitutos (l. 10 § 1 D. 14,
2); constit. heredes (I. 28 § 2 D. 40, 5).
— 4) in einen 3wftanb, eine Soge öer*
fefren; constitutus. Darin befinbli§, §. ©.
constitutus in discrimine vitae; in extre-
mis consHtutus (L 39 § 1 D. 82. 1. 42 § 1
D. 39, 6), in dif/nitatey munerc (1. 5 D. 1,
9. 1. 1 g 1 D. 50, 10), in spe successionis
0. 1 § 13 D. 25, 4), apudhostes (1. 19 D.
3, 5) ; servus poenae constit. (1. 18 § 6 D.
36, 1); sui iuris constit. (1- ^ § 1 !>• 2'^» '^•
1. 114 § 11 D. 30); inmatrimonio constituta
(1. 19 C. 5, 12); constitutus legitimm, per-
fectae, maioris aetatis (1. 26 pr. D, 3, 5.
1. 48 § 2 D. 4, 4. 1. 9 § 1 D. 27, 3), intra
kgitimam aetatem (1. 20 § 1 D, 34, 3), in
minore aetate (1. 28 C. 5, 12); res extra
dotem constitutae (1. 95 pr. D. 35, 2). —
5) fic^ entfd^Ucßcn, entfc^eiben, j. ©.
const. apud se, utnim — an etc. (1. 5 8 2
D. 37, 5); constit. utri tutar esse velit (l. 23
pr. D. 26, 2): constit. non adgnoscere hcre-
ditatem (1. 12 D. 29, 2), abstinere pupillum
hereditate (1. 15 § 9 D. 19, 2), qua actione
uti vellet (I. 84 § 13 D. 30);^si legatum
nobis relictum constituerimus nolle ad nos
pertinere (1. 38 § 1 eod.); ut quisque con-
stituit nolle possidere (1. 17 § 1 D. 41, 2). —
6) bic Sal^Iung einer ?d|on beftel^en»
bcn eigenen ober ftemben @c^u!b burc^
ein pactum Detfprec^en; constitutum
(Subst.), ein folc^e« SSetfOtec^en; consti-
tuta pecunia, eine 6(i^lb, beten )Be|a^(ttng
befonberg öerf^od^ ift (§ 9 I. 4, 6: ,,De
constituta pecunia cum omnibus agitur,
quicumque pro alio söluturos se constir
tuerint, nulla sdlicet stipulatione interpo-
Sita." tit. D. 13, 5. C. 4, 18); piuetor con-
stüuta ex cofisensu facta custodit (1. 1 pr.
D. cit.) ; debitum ex quacumque causa po-
test constitui (1. 1 § 6 eod.); de constituta
(sc. pecunia) experiri, tencri; constituendo
teneri, öbliyari (1. 1 § 1. 2. 4. 8 eod.);
actio pecuniae constitutae s. de constituta
pecunia, auc^ actio constitutoria genannt,
bie auf bad prötorifc^e (Sbict fic^ grünbeube
Klage and einem (olc^en ^erfprec^en (1. 20.
22. 26. 30. 31 eod.).
Constitutio, 1) ©rric^tung, ©inric^^
tung, 3. ^. suarum verum constitutioncm
facere (1. 203 D. 50, 16). — 2) Seftfe^ung,
©cftimmung, Serfügung, j. JB. opinio
nostra et constit. Q. 60 pr. eod.); ex domini
constitutione penaere (L 7 § 3 D. 15, 1). —
3) in^bef. »led^tsbeftimmung, eie(|t«*
üorfd^rift, 5. ^. constit. civilis (1. 1 pr.
D. 47, 1), iuris gentium 0- 4 § 1 D. 1, 5);
suspensi iuris (= iuris postliminii constit.
(1. 15 D. 38, 16). — 4) laif erliefe «er*
orbnung (§ 6 I. 1, 2: «Quodcumque im-
perator per epistulam constituit vel co-
gnoscens dccrevit vel edicto praecepit,legem
esse constat ; haec sunt, quae constitutione-s
appellantur." tit. B. 1, 4 C. 1. 14). —
cofistitutionariusj ^Beomtet^ bem baö W6
Digitized by
Google
106
Constitutoria actio — Consularis.
fc^reibcn unb ^lufbctoal^rcn bcr ©onft. an*
t)crttout ift.
Constitutoria actio, Constitutum f.
constituere s. 6.
Constringere, 1) §ufommcn binbcn,
fc^nürcn, fd^Iinacn, j. ©. loris constr.
pelles (1. 5 § 1 D. 33, 10). — 2) um^
fc^Itngen, öertoirfetn: constringi eiusdem
criminis laqtteis (l. 1 C. 9, 5), fnroris rabie
(1. 2 C. 6, 22). — 3) sufammcnfaffen,
umfoncn: constr. iriquifntionem (1. 7 C.
9, 49) . — 4) b e f d^ r ft n f c n : constr. Nherta-
lern (1. 52 § 9 D. 17, 2). 5) ticrbinb*
Itc^ machen, öerpfltt^ten: sponsimie so
constr. (1. 1 C. 4, 3).
Constructio,@rbouung,$etftcnung,
constr. murorum (1. 4 C. Th. 11, 17. 1. 49
C. Th. 15, 1), naviitm (1. un. C. Th. 7, 17);
pontium, viarum (1. 18 C. Th. 11, 16).
Construere, erbauen, errid^ten (1. 11
C. 8, 10. 1. 12 C. 10, 48).
Consuere, ju?ammen uäl|en, ^eften:
vestimentis consuti clavi (1. 19 § 5 D. 34,
2); menibranae nondutn ctmeut^ie (1. 52 § 5
D. 32); cow^i^Mw, tt)asi äufammengenäl^t
ift ((iai. lil, 193).
Consuescere, fi(^ getoö^nen, gctool^nt
werben: consuevisse, pflegen (1. 59 § 2
D. 7, 1. l. 33 pr. D. 32); conmietus, ge^
hJO^nt (1. 9 § 6 D. 39, 4. 1. 35 pr. 37 §
la C. 3, 28).
Consuetudo, 1) Qitrooijni)t\t, a) im
3lflgemcincn; toa» gewöl^nlic^ ju gcft^e-
l^cn, ftattjufinben pflegt, 5. ©. contra
consuctud. tempestafis (l. 78 § 3 D. 18,
1); natura gener andi et conauet. (I- 9 pr.
D. 28, 2); ex consuetud. avolare et recolare
(1. 5 g 5 D. 41, 1); non consnetudinis est
= in consnetudine esse solet (1. 17 § 1 D.
39, 3); ex consuetud. doinus est, ut etc.
(1. 23 8 1 D. 33, 8); consuet. loqumdh
@pr.o(^gebraud^ (l. 132 pr. D. 50, 16);
ex consuetud. (nad^ bem getoöl^nlicben ©prac^^
gebrau(^) appeUari (1. 8 pr. D. 38, 16); b)
bie SebenS' ober ^anblung§tt)eijc einer
^erfon, j. ö. consuet. patris-fam. (1. 21
§ 1 D. 28, 1. 1. 50 § 3 D. 30. 1. 75 D. 32);
ad honam vitae consuetud. reverti (1. 30
pr. D. 34, 4); c) bie wä^renb longer Qeit
fortaefe^te ?(u«übung cine§ mtd^i^ (1. 1
§ 23 D. 39, 3: — „qui diu usus est Ser-
vitute — habuisse longa consuetudine velut
iure impositam servitutem videatur." 1. 1
C. 3, 34: — „longi temporis consnetudiiiem
vicem servitutis obtinere"); nisi talis con-
suei. in Ulis lapidicinis consistat, ut etc.
(1. 13 § 1 D. 8, 4); d) tnfitbej. bie unter
ben ÖJIiebern eine« ^ol!ö ober einer
«bt^eilung beffelben ftattfinbcnbc,
unb auf ber gemeinfamen Ueberjcu»
gung rechtlicher SiJot^Joenbigfeit be»
rul^enbe gleid^förmige 5trt be« ^an»
beln«, fo ttjie ba8 baburc^fic^ bilbenbe
9led^t: @etDO^n^eit«rec^t (1- 32-35.
38—40 D. 1, 4. tit. C. 8, 52. — „De qni-
bus causis scriptis legibus non utimur, id
custodiri oportet, quod moribm et consuetn-
dintindudumest. Inret^rata constietttdo pro
lege non immerito custoditur** 1. 32 cit. —
„Dititurna consuet, pro iure et lege — ob-
servari solet" 1. 33 eod. — „quae longa cm-
suetudine covnprohata sunt — velut tacita
civiuin conventio — servantur" 1. 35 cod. --
f.Consuetudinis ususque longaevi non vili?
auctoritas est" (1. 2 C. cit ); (piae sunt moris
et ronsuetudiniSy in bonae fidei iudiciis de-
bent venire (1.31 §20 D. 21, 1); consuet ctrt-
tafis, provinciae (1. 34 D. cit. 1. 3 § 6 D.
22, 5), loci, regionis (1. 6 § 1 D. 3, 4. 1. 71
D. 18, 1. 1. 6 D. 21, 2), fon\ iudicii (1. 1
§ 10 D. 50, 13). 2) bai Sufammen»
teben, ber Umgang mit einer ^erfon, j. 8.
individua vitae consuet, (§1 I. 1, 9); ma-
lierem consuetudinis causa non raatrimo-
nii continere (1. 35 pr. D. 48, 5); concu-
Hnae consuetudinem tempore raatrimonii
repetere (1. 121 § 1 D. 45, 1); in Uber<K
mulicrui consuctudine non concubinatus,
sed nuptiae intellegendae sunt (1. 24 D.
23, 2). - 3) in 1. 2 § 35 C. 1, 27. ^t
consuet. bie©ebeutung öon hergebrachter
^bgobe: „notitia consuetudinum, quas in
sacro laterculo — dux praebere oportet
uniuscuiusque limitis."
Consul: bie beiben ©onjuln, on bie Stelle
be« S^önigS tretenb, waren bie ^öc^flen tRögi-
ftrate ?Rom^, welchen hie 9iegierunö be«
Staate, inSbef . bie oberfte ficitung be« Äricg^-
ttjefenS juftanb; aud^ unter ben Ätiijern golt
ba« (Sonfulat noc^ aU bie böc^fte Stürbe be^
Steicft^i, bie Functionen ber feonfuln befc^ränf-
ten fic^ aber l^auptf äc^lid^ auf einen 5lnt^«ü an
ber 9*e(btgpf(ege unb freiwilligen ^eric^t^bat-
feit (tit. D. 1, 10. C. 12, 3. 1. 50 D. 35, 1.
1. 20 D. 40, 2). 3ur »eÄeic^nnng be« 5)atmn
auf Urfunben gehörte bie Grtoä^nung ber (lom
fuln, welche bei 9lu«fertigung ber Urfunbf
ba^ ©onfulat befleibeten, ba^er bie ?lui«)rü(!e
adiecto die et consule; cum die et constde;
sine die et cousttle ; praepositio diei et con-
sulis; dies et consul, quo instrumenttm con-
scriptum est (1. 1 § 2. 1. 4 pr. 1. 6 D. 2,
13. 1. 34 § 1 D. 20, 1).
Consularis (Subst.), 1) = consularis
vir., wer bie 3Bürbe eine« ConfuI^ be>
fleibet bat (1. 12 D. 1, 9. 1. 3 § 3 D. 4,
8. l. 67 pr. C. 10, 32. 1. 1 C. 12, 3). -
2) ift e? ber Xitel gewiffer IßroDinjiot*
ftattl^alter (\. 1 pr. C. 1, 49).
Digitized by
Google
Consularis — Consummare.
107
Ck)n8ularis (acU.), bic Confulu ober
gonfulare bctreffcub, j. ^. consul. in-
siffnia (1. 2 pr. D. 3, 2); cons. potestas,
dignitas (1. 2 § 25 D. 1, 2. 1. 12 pr. D. 1, 9);
consul. feminae = consularium uxores (1.
1 D. 1, 9).
Consularitas, bte SBürbe cinc§ con-
mhris (1. 4 C. Th. 9, 26. 1. 74 § 4 C.
Th. 12, 1).
Consulatus, ha^ ?(mt, bic SEBürbe
cincg SonfuI« (1. 36 pr. D. 35, 1. 1. 5
D. 40, 2. 1. 67 § 1 C. 10, 32).
Consulere, 1) um fRatl^ fragen, an*
fragen, in^bcf. a) bei einem Stec^tSge»
lehrten fic^ 9lot^ erboten, um feine SWei»
nung i^n befragen, g. tß. coyisulehafur - -
renpondit (iuris consultus); cofisulttis — re-
fipondü, suasit etc. (1. 3 § 1 D. 4, 4. 1. 5 D. 9,
1. 52 § 1 D. 9, 2. 1. 41 D. 12, 1. 1. 48
§ 2 D. 28, 5. 1. 1 § 19 D. 35, 2. 1. 101 D.
50, 17) ; copiam eorum qtios consuleref ha-
buisse; scientiam cotisul^ndo pntdentiores
adsequi poBse fl. 10 D. 37, 1); b) bei bem
Saifcr toegeu einer red^tlit^en ©ntfc^eibung
fragen (1. 1 § 1 D. 49, 1. 1. 1 C 7, 61). —
2) für \>a^ S3efte Semonbe? forgen, burc§
prjorge ju ©ülfe fommen, Reifen, j. 53.
multi non notae causa exheredant filios —
ml ut eis conmlant (1. 18 D. 28, 2); per
in factum actionem alicui consulitur (1. 63
D.31); heredibus satis con^uUnm est edicto
de furtis (1. 59 § 1 D. 40, 4); indemnitati
alicuius consuli (1. 31 pr. D. 3, 5. l. 7 g 1
D. 4, 3); SCto. (Vellej.) infirtnitati, non
caUiditali mulierum consultum eet (1. 5
C. 4, 29). — 3) beft^liejen (1. 2 § 1 D.
16, 1); consultum (Subst), Urt^eil, »e^»
i^luS/ J.^- V iror um prudentium consnlinm
G. 1 D. 1, 3); senatus cömultum (f. b. ©.);
consnlta diralia f aif erlitte 33t er orbnnngen
(1. 23 C. 6, 23).
Considtare, um 9lQtb fragen (1. 1 § 2
D. 49, 1).
Consultatio, 53 ef ragen um Slat^,
Anfrage, in§bef.a)53efragung eineö Medjt^»
gelehrten um ein juriftifc^e« C^utac^ten (1.
27 D. 28, 1. 1. 34 pr. D. 31. 1. 19 § 1 D.
^^ 1); b) beric^tlic^e anfrage beim Äaifer
toegen ^tfc^cibung einer Stec^tdfac^e (1. 11
S2D. 4, 4. 1. 1 8 1 D. 49, 1. 1. 1— 3C.
7, 61. 1. 37 C. 7, 62).
Consultator, tt)er ^emonben um
3latHefrogt (1. 2 § 35 D. 1, 2).
CJonanlte (adv.), mit Ueberlegung,
mit «ebac^t, öorfici^tigfl. 15 D. 2, 15. 1.
^pr. D. 28, 7. 1. 1 C. 5, 36. 1. 12 C. 6, 19).
Consulto (adv. abfic^ttic^, miffent-
Ii(^ fl. 14 § 9 D. 21, 1. I. 1 pr. D. 28, 4.
l- 31 pr. D. 34, 3. 1. 53 D. 50, 17)
Consnlttun f. cmwulere s. 3.
Consultus (adi.), 1) ttJOl^I überlegt,
tool^Ibebac^t, j. ©. cons. comiUo (Paul.
I, 9 § 6.) cons. praeceptio (1. 26 C. 10, 32);
consultißsima le^' (1. 1 C. 9, 44). — 2)
rec^tögelel^rt, j. 53. consultissimm vir
Papinianus (1. 3 C. 7, 32); consultiss.
princep^ (1. 1 C. 2, 13. 1. 6 C. 7, 2).
Consumere, üerj eieren, bertiigen,
öer nickten, §. 53. incendio, ffamma con-
Humi (1. 45 § 3 D. 9, 2); opus vi alicpia
consumptum (1. 37 D. 19, 2); berfc^Hu'»
gen, erfc^öpfen: si Ugata homrum qimn-
titatem consumant (1. 18 § 1 D. 29, 1);
3emonbem ha^ Seben nehmen: mulier
comumenda damnata, §um ^obe berur*
tbeilt (1. 8 D. 48, 19); eine (Sad^e burd^
©ebraut^ berjel^ren, berbrauc^en, j. 53.
alienum vinum frumentum cons. (1. 80 § 2
D. 9, 2); pentis comsumpta (1. 2. 4 pr. D.
33, 9); cons. fnictus (§ 35 I. 2, 1. § 2 I.
4, 17. 1. 4 § 2 D. 10, 1. 1. 22 § 2 D. 13,
7. 1. 1 § 2 D. 20, 1. 1. 40 D. 41, 1), wwm-
mo8, pecuniam (1. 11 § 2. 1. 12. 13 pr. 1.
14. 18 pr. 1. 19 § 1 D. 12, 1); pecuniam
alicui consumj)turo ordere (1. 24 § 4 D. 4,
4); melior est causa consumentis (1. 34 pr.
eod.); Quftoenben, berwenben, j. 53. pe-
cunias male cons. (l. 32 eod.); cons. in
mofuimentum s. in monumento^ in funere,
funeris causa 0. 40 § 5 D. 35, 1. 1. 1 § 19
D. 35, 2. 1. 202 D. 50, 16); quidquid cor-
poris causa antequam sepeliatur, consum-
ptum est, funeris impensam (1. 37 pr. D.
II, 7); bertl^un, berfc^wenben, burc^^
bringen: si suspectus avus sit quasi con-
sumpf uru8 bona nepotis (1. 16 D. 37, 4),
ein SRec^t aufgeben, erlöfd^en machen,
j. 53. e^dstimatio — aut minuitur, aut con-
simitur (1. 5 § 1. 3 D. 50, 13); altera
(actionuni) alteram consumit; altera per
alter am consum itur (1. 14 § 13 D. 4, 2. 1.
28 S 4 D. 12, 2. 1. 7 § 1 D. 13, 1. 1. 34
pr. 1. 60 D. 44, 7. 1. 2 § 1 D. 47, 1); cons.
ol)U(ßatimem (1. 5 D. 46, 1. 1. 17 D. 46, 8),
Htipulationem (1. 66 D. 3, 3. 1. 18 D. 44, 7.
1. 133 D. 45, 1), optiontm, ba^ SEBa^Ired^t
babnrc^, baß man ttrirfli(^ wäl^lt, erlöfc^en
machen (1. 2 § 2. 3 D. 33, 5); in bemfelben
Sinne ^eißt ei? : o^nne ius legati cons. (1. 20
eod.); si statuae suae ferruminatione iun-
ctum brachium (alienum) sit, unitate ma-
ioris partis confiumitnr, b. 1^. \>a^ @igent^um
eineg ^nbem an bem einjelnen ©lieb erlijc^t
burc^ bie Bereinigung, e^ ge^t im ^gent^um
QU bem großem Zfjtil unter (1. 23 § 5 D. 6, 1).
Consummare, 1) in eine ©ummc
jufammenaie^en, äujammenred^nen:
cons. quantitatem sortis et usurarum (1. 3
§ 2 C. 7, 54). — 2) bolljie^en, boll^
bringen, ^u (Staube bringen, au^»
Digitized by
Google
108
Consummatio — Contestari.
führen, tjollenben: cona. aedificium (1.
139 § 1 1). 50, 16), üiam (1. 38 D. 8, 3),
mamkUum susceptum (1. 21 § 11 D. 17, 1),
donationeni (1. 4 D. 39, 5); iniuria con-
«ummata, im Regelt}, öon coepta (1. 1 § 2
D. 2, 2); consummato anno, im ^egenf.
tJOlt initio anni (1. 8 § 6 D. 2, 15).
Ck>n8uminatio . 1) Qn\ammtnvtdf»
nung (1. 36 D. 21, 1). — 2) »oUaic*
^üixQ, ^udfü^rung, ^oUenbung: cons.
coeptorwn (1. 55 § 3 D. 26, 7), testamenti
0. 1 § 2 D. 28, 4), inventarii (L 22 § 3
C. 6, 30). — 3) Sammlung (1. 1 § 12.
1. 2 § 8 C. 1, 17).
Consurgere, fid^ ergeben: a) ciit^
ftc^cn (1. 3 C. 7, 51: „nefas est litem al-
teram consurgere ex litis primae materia");
^) ÖW" S^mQitbcn ö erfahren (1. 21 C.
9, 47): „censemus etiam in absentes eos
pro conipetenti ultione debere consurgi").
Consutus (partic), ^ufammcngenäl^t
(1. 19 § 5 D. 34, 2. 1. 52 § 5 D. 32).
Contag^io s. conta^ium, 9)litt^ eilung
eine« Äi-anf^citSftoffcg, 31nftccfung,
«er^)cftung (1. 13 pr. D. 19, 1. 1. 8 C.
6, 23); tropijd^: haereticorum, iudaica con-
tagia (1. 20 C. Th. 16, 5. I. 3 pr. C. Tb.
16, 7).
Contaminare, verunreinigen, ht^
fubeln: cont. fistulös, kictis (1. 1 § 1 D.
47, 11); tropijcl^: trüben, öerbcrben (1.8
C. Th. 9, 38. 1. 26 C. Th. 16, 5. 1. 1 C.
Th. 16, 6); contaminatio , ^eflednng,
©efc^impfung (1. 2 § 3 D. 48, 5. 1. 6
0. Th. 16, 5).
Contegere, bebcden, berl^üllen: ne-
fas conteg. taciturnitate (1. 2 C. Th. 7, 4).
Contemnere, öerac^ten, bcrjc^mä*
l^en, unbeachtet lafjen/ h- 33. unicuiquo
licet contemnere hacc, quae pro se intro-
ducta sunt (1. 41 D. 4, 4); qui praesentiam
sui facere contemnit (1. 53 § 1 D. 42, 1.
cf. 1. 28 § 1 D. 40, 5); contemn. voZii/i^a-
tetn patris (1. 5 § 9 D. 26, 7); mit OJe*
ringfd)äjnng bel^anbetn ü. 1 § 10 D. 1,
12. 1. 19 pr. D. 1, 18. 1. 9 D. 2, 1. 1. 5
D. 5, 1).
Contemplari, betrachten, in 33e=»
trac^t jiel^en (1. 8 § 2 D. 27, 2); eontem-
platU), ©etracötung, ©erüdfid^tigung,
SRüdfic^t, J. S. contemplatione alicnius
negotium gerere (1. 5 § 8. 11. 14 D. 3, 5),
servo relictum vel donatum aliquid (1. 22
D. 7, 1), servum heredem scribere (1. 23
§ 9 D. 21, 1); Imc contemplat. donatum,
ut in qtiartam haheatur (1. 25 pr. D. 5,
2); sine contemplat. iuris praotorii (1. 95
§ 3 D. 46, 3).
Contemptibüis, beräc^tUc^ (1. 9 § 2
D. 1, 16. 1. 37 § 1 D. 21, 2).
Contemptio, ^erad^tung: dignüatis
cont. (1. 19 pr. D. 1, 18).
Contemptor, ^eröc^ter: sui iuris
cont. (1. 3 § 3 C. 7, 40).
ContemptuB = contemptio: religionis
cont. (1. 8 pr. D. 28, 7).
Contendere, 1) ftreiten, §. ©. de liber-
täte (1. 24 D. 4, 3. 1. 2 pr. D. 40, 14), de
legato (1. 16 D. 36, 3); ultra contend. (1.
l' pr. D. 2, 13). — 2) tior Öfcric^t bc*
Raupten (1. 68 D. 6, 1. 1. 2 pr. D. 8, 5
1- 45 pr. D. 10, 2. 1. 28 § 7. 1. 42 pr. D.
12, 2. 1. 20 D. 27, 1. 1. 28 D. 46, 1). —
3) unternehmen (L 32 C. Th. 8, 5. 1. 1
C. Th. 10, 1). — 4) öerbinblic^ machen:
alieno obsequio contentus (1. 17 pr. C. Th.
7, 1).
Contentio, 1) (Streit, ©trcitigfcit
(1. 26 D. 8, 2. 1. 43 D. 12, 6. 1. 20 D. 44,
7). — 2) X^eil ber tiagformcl f. in-
tentio s. 4. (Gai. IV, 60).
Contentiosus, 1) ftreit(äc^tig (§ 12
1. 3, 19). - 2) auf 9iec^t^ftreitigfcitcn
bcjüglid^: iurisdiciio contentiosa, im
ÖJegenf. üou voluntana (1. 2 pr. D. 1, 16).
ContentuB, ^ufrieben, fic^ begnü'
genb, j. ©. retmere sive praecipere, quo
contentum esse voluit defunctus (1. 69 pr. D.
31. cf. 1. 11 § 4 D. 32. I. 62 D. 28, 5);
parte debiti contentum esHe (1. 7 § 19. 1.
44. 47 pr. D. 2, 14); altera, alterutra
actione contentum esse debere (1. 18 D. 9,
2. 1. 50 D. 17, 2).
Ck>nterminus , angrenjenb (1. 7 C.
Th. 13, 10).
Conterrere, in Sc^recfen fefren (1. 3
D. 4, 6. 1. 2 D. 29, 5).
Contestari, eigentlich: al3 Mengen auf-
rufen (cf. Festus de Verb. Signif. h. v.
„Contestari est, cum uterque reus dicit:
testes estote"); bann bebeutet e^J: oor
geugen, über^au^)t unter gcmiffcn
görmlid^feiten erllären, j. ^. |. ö. a.
testato iubere (1. 1 § 1 D. 15, 4); con-
testato dicere (1. 1 § 12 D. 25, 3); contest
apud acta (1. 7 § 3 D. 50, 2. 1. 3 C. 4,
21); contest. excusatiotium catisas (L 38
D. 27, 1). Contestatio, ^ufrufung öon
Sengen, ©rflärung üor ben\clben,
j. 33. pecuniam creditori otterre, eoque
non accipiente conteMatione facta eam
deponere (l. 8 C. 8, 27) ; si solvere volens
a suscipiente fuerit contcmptus, testibus
adhibitis contestationem debebit proponere
(1. 1 C. 10, 12); suprcma contest., ferÜfir-
nng be§ legten SBiUeng üor 3cugen (1. 20
§ 8 D. 28, 1); iibcr^upt (grfläruug, g. ».
domicilium re et facto transfertur, non
nuda contestatione (1. 20 D. 50, 1); paeni-
tentiae contest. (1. 12 C. 4, 38); publice.
Digitized by
Google
Contestatorins — Continens.
109
cofitestatione publica, nupsisse (l. 7 C. 5,
17). — 5)a |ur 3«t ^c^ ßc9iöactioncn))ro*
ceffed ba^ $ecfa^en ))ot bein $t&tor (in
iure) bamit cnbigtc, bog bic ^arteten bic
gegentodrtigcn S^mö^ »i fcierUdJ aufriefen, über
bic gefcbel^cncn ^^crl^Qnblungcn öor bem iudex
3eugmB abzulegen, fo nannte man biefcn
8(^lugact unb nac^ i^m tuol^I auc^ ba^ ganje
Scrfa^ren tjor bem ^ötor Utem contestari
(cf. Festus l. c: , Contestari litem dicuntur
duo aut plures adversarii, quod ordinato
iudicio utraque pars dicere solet: testes
estote"); obgleich nun jur 3ett beö fjormu*
lor^oceffeä jene SPMflcnöufrufung »egficl, fo
n?nrbe boc^ ber ^uSbrucf Utem contestari
unb litis contestatio beibe^olten, inbem ber*
felbe nun, in^bef. nad^ bem ©^irat^gebroud^
bcr clafftfc^en Suriften, öou ber SBonjiel^*
ung beö gongen Sierfa^ren^ in iure t>on
Seiten bcr Parteien öerftanben toirb
(ein ^crjeid^nig bcr ^anbeftenftetten, in
tt)el(^en ber ^uSbrurf tjorfommt, finbet \\d)
bei ÄcUer über Siti^conteft. unb Ur*«
t^eil ©. 8 yiott 3); regelmäßig njirb er
ouf ben Kläger bejogen: actoi- litem con-
lestatur cum aliquo s. adversus aliquem^
b. f). ber ftWger Icitetburc^ bieder*
^anblungen Dor bem $rfttor ben
^TOjeS ein (I. 10 D. 2, 11. 1. 11 D.
5, 1. 1. 26 § 5 D. 9, 4. 1. 23 § 3 D.
12. 6. l. 28 D. 46, 2); aut^ fommt in ber*
felben ©ebcutung bcr Äuöbrucf actlonem s.
iudicium contest. öor (§ 1 I. 4, 12. 1. 7
§ 1 D. 5, 3. 1. 19 D. 24, 3); oud^ lis con^
testatur in aliquem s. cum aliquo (1. 14 D.
3, 2. 1. 11 pr. D. 13, 7. 1. 3 § 10 D.
46, 7); auf ben 33efIogtcn bcjicl^t fid^
ber «u^brud litem contest. in 1. 32 § 9 D.
4, 8. wo bafür oud^ iudicium accipere gc*
braucht wirb; in ben ?(u^brü(fen: tempore
litis contestatae s. contestandae ; ante litem
contestatam s. litis contestationem; post li-
tem contest, bebeutet: 1. cont. ben 5Komcnt
beS bollenbetcn 8ScrfoI|rcu3 in iure,
alfo ben geit^junft, too noc^ ben SSerbanb*
Inngen ber ^rteien bor bem ^ötor burc^
©oncc^rtion ber 3rormeI öon Seiten be« lejteren
bad iudicium, b. ^. bie SSerl^anblung be«
88e(^t^ftrett# t)or bem iudex, ongeorbnet ift
(l. 8 § 2. 1. 16. 17 pr. D. 3, 3. 1. 36 D.
3, 5. 1. 31 pr. D. 12, 1. 1. 25 § 8 D. 21,
1. 1. 3 § 1 D. 22, 1. 1. 8 D. 42, 1. 1. 11.
pr. D. 44, 4). S^oc^ bem Untergong bc«
ordo iudiciorura, in^bef. nac^ iuftinioneift^em
9te(^, bebeutet litenh contestari unb litis
contestatio bic ©intcitung be3 ^rojeffcS burc^
ben erften Vortrag beibcr Parteien öor
(Script (l 14 8 1 C. 3, 1 : cum lis fuerit
contestata, post narrationem projyosifam
et contradictionem obie ctam^ ' cf. 1. 2 pr.
C. 2, 58: „post narrationem et responsio-
nem." 1. 33 C. 8, 53); bo« 9flcfcri^)t beö
toiferg Scptimiuö ©eöer (1. un. C. 3, 9);
„lis tunc videtur contestata^ cum iudex
per fiarrationem negotii causam audire coe-
perit'% cntl^olt Wol^l eine 3"t^poIation (cf.
teller o. o. D. § 5). — 3)er ?lu«brucf:
praescriptionemperemptoriam contestari, unb
exceptionis contestatio in 1. 8. 9 C. 8, 35.
bebeutet ba^ ^orjd^ü^cn unb ha^ ^ier«
burd^ öcronlogtc Serfo^ren über eine
@inrebe. — ?luc^ öon ber Einleitung e ine«
©riminolöcrfo^rcn^ wirb bcr ?lu8bruc! :
Utem contestari, litis contestatio, gebrouc^t
(1. 20 C. 48, 2. 1. 3 C. 9, 44). •
Contestatorius, etwo« bcjcugenb: /i-
belli contest. (Vat. § 156).
Contexere, 1) ein ©ewebe aufgießen,
tothen (1. 22 D. 34, 2: ,,Quod in tela est
nondum pertextum vel detextum, contextitm
appellatur") ; cinWeben: ornamentis mu-
liebribus contextae margaritae (l. 32 § 1
eod.). — 2) überl^u^)t jufommenfügen,
öerfertigen: contex. naves (1. un. C. Th.
7, 17); testimonia falso contexta (1. 5 C.
Th. 4, 4).
Contextio, 1) bod SS eben (1. 4 C. 12,
39). — 2) Verfertigung: cont. narium
(1. un. C. Th. 7, 17).
Contextor, SSerfertiger, SSerfoffer:
contextores codicis Theodos. (l. 6 § 2 C.
Th. 1, 1).
Contextus, 1) 8uf ommenf ügung,8Scr»
binbung, 8ttftt»"^w«n^ow9/ h- *• cont.
aedificiorum (I. 15 § 13 D. 39, 2); nna con-
textu actus (o^nc Unterbrechung) testari
oportet, est autem uno contextu nullum
actum alienum testamento intermiscere (l.
21 § 3 D. 28, 1); uno contextu testaraen-
tmn celebi-arj (§ 3 I. 2, 10). — 2) ber ou§
bem 8ufommen^onge fi(^ergebenbe Sinn
einer Sc^ft, §. i. cont. testamenti (1. 75
D. 32), verborum (1. 44 D. 40, 4).
Conticere, conticescere, fc^Weigen (l.
6 pr. D. 48, 19. 1. 5 C. 9, 18).
Contignatio, jufommcngcfügtcg ®c-
bäl!, Stocf werf (1. 36 D. 8, 2. 1.47 D.39, 2).
Continus, ongrenjenb, jufommeu''
^ängcnb: proimuna cont. im ÖJcgenf. öon
transmarina (1. 13 C. Th. 10, 1. 1.27 § 5 C.
Th.10.10. 1. 41. 45 § 1. 1. 63 C. Th. 11, 30).
Continens, 1) §ufamen^ängcnb, on*
grenjenb, j. 33. cont. aedificia, aud) bfog
eontinentia urbis, bic ouger^olb ber ©tobt-
mouer Ucgenben onftojcnbcu ÖJebäubc
(1. 2 pr. 1. 88. 139 pr. 1. 147. 154. 173 §
1. 1. 199 pr. D. 50, 19); contin. pror>inriae
= quao Italiae iunctae sunt (1. 99 § 1
eod.). ~ 2) e.r continenti s. in continenti
= continuo, fofort, j. 33. im ÖJegenf. öon
Digitized by
Google
110
Continonter — Continuus.
ex intervallo (1. 7 § 5 D. 2, 14 1. 89 D.
35, 1. 1. 3 8 9 D. 43, 16), interposito tem-
pore (1. 29 pr. D. 24, 3), post multos
annos (1. 4 § 4 D. 14, 5), mora facta (1.
1 § 8 D. 35, 2); quod ait lex 'in conti-
nenti filiam occidaV, sie erit accipienduin,
ne oeciso hodie adultero reservet et poat
dies filiam occidat (1. 24 § 4 D. 48, 5).
Continenter (adv.), ununtcrbro^cn
(1. 14 pr. D. 8. 1).
Continentia, ^ufammcitl^ang: causae
continentiain dividere (1. 10 C. 3, 1).
Continere, 1) l^oltcn, erhalten, ju*
fammen^alten, feft^alten, 5. 9. cont.
aquam (1. 1 § 4. 1. 3 pr. D. 43, 21); in car-
cere, in vinculis contineri (1. 8 § 9 D. 48,
19); mulierem consuetiidinis causa cont.
(1. 35 pr. D. 48, 5); terra contineri, s. se
continere, mit bem ©oben jufammcn*
Rängen (1. 78 D. 6, 1. 1. 3 § 5 D. 47, 7);
r€,% quae solo sontinentur (l. 1 § 1 D. 6,
1). — 2) enthalten, begreifen, um*
f äffen, j. ©. actio (legis Aquil.) rei per-
secutiofiein continet (1. 10 § 1 D. 4, 2. 1.
34 § 2 D. 44, 7); contineri officio, arhi-
tratu indicis (L 38. 44. D. 5, 3. 1. 76 pr.
D. 6, 1. 1. 12 D. 8, 5), vindicatione (1. 3
pr. D. 6, 1), empti iudido (1. 11 § 3 D.
19, 1), stipitlatione (1. 3 pr. I. 5 pr. D. 7,
9. 1. 158 D. 50, 16), appelUtione (1. 136.
138. 145. 146 eod.), scriptura (l. 9 § 2 D.
2, 13), edicto (1. 11 pr. D. 4, 4. 1. 7 D.
27, 1); quod pondere, mensura continetur
(1. 38 D. 5, 1. 1. 2 § 3 D. 12, 1. 1. 34 § 6
D. 30).
Contingere, 1) betül^ren, ^.Sß. corpore
rem conting. (1. 1 § 3 D. 41, 2), ba^er fid^
burd^ ^ermanbtf^aft berühren = burd^
Sertt). üerbunbcn, öcrtoQubt fein: con-
ting. aliquem adfinitate, coynatione (1. 5
§ 5 D. 9, 3), sanguine (\. 12 D. 40, 2). —
2^ geiftig berühren, betreffen, angeben,
\iä) bejie^en: praesentibua omnibus,
quos causa contingit, iudicari oportet (l. 47
pr. D. 42, 1) ; quos proxinia spes successi-
onis contingit (l. 1 § 14 D. 25, 4); con-
tingit ab'quem damntwi (1. 15 § 18 D. 39,
2), culpa (1. 47 pr. D. 42, 1); contingi cri-
miue (l. 1 § 2 D. 11, 4). - 2) eintreten,
8tatt finben, jufommen, ^. 33. ex di-
versis ttistamentis ins couiunctionis non
cont. (1. 16 D. 7, 4), sine possessione usu-
capio contingere non potest (1. 25 D. 41, 3);
doniiniuui non potest nisi ex una causa
contingere (l. 3 § 4 D. 41, 2); contingit
(alii'ui) liheratio (I. 73. 98 § 6 D. 46, 3.
1. 11 §2. 1. 13 § 3. 12 D. 46, 4), libertas
(1. 4 pr. § 1 D. 40, 2); contingit absolu-
tio (1. 1 D. 46, 4)» novatio (l. 14 pr. 1. 24
D. 46, 2), cognitio (1. 4 pr. D. 1, 21);
partcm sibi cont i ngcntein consequi (1. 16
D. 29, 5); überbaupt fic^ ereignen, jit^
zutragen, ^^manbem ^uftogen: damnc,
quae casu contigerunt (l. 41 § 7 D. 4ü,
5); si incendio vel ruina aliquid couti^t;
quod senectute contigit, vel morbo (1. 5 §
4 D. 13, 6); irritum fit testamentum, quo-
tiens ipsi testatori contigit, puta si civita-
tem amittat (1. 6 § 5 D. 28, 3); si mihi
contigerit, toenn e^ mir üer gönnt ift (1. 38
§ 2 B. 34, 2).
Ck>ntinuare, an einanber fügen, o^ne
Unterbrechung auf einanber folgen
laffen, fortfe|en, j. S. nostra constitutio
in usucapionibus constituit, ut tempora
continuentur, b. ^. bic ^efi^jeiten ber frü^
ouf einanber folgenben iöefiter }^m ©unften
be^ jetigen ©efi^er^ jnfammengerec^net
»erben (§12 I. 2, 6); possessio, quae prod-
esse coeperat defuncto, heredi continuaiur
(1. c); continuatum patri post mortem
rerum peculii dominium (l. 19 § 5 D. 49.
17); omnis hereditas, quam vis postea ad-
eatur, tarnen cum temjwre mortis eoniinu-
atur (1. 138 j)r. D. 50, 17).
Continuatim (ad\r.), f ortbauernb, be-
ftftnbig (1. 9 C. 12, 19).
Continuatio, ununterbrod^ene gort-
bauer, fjortfeftung: nsucapio est adie-
ctiodominii j)er continuattonem patsesmm
(1. 3 D. 41, 3); dominii traiislati contin.
(l. 34 pr. D. 40, 7); contin. temporis. bif
©erec^nung eine^ 3*^t^öumg aU cine§ teui-
pus continuum (1. 7 pr. C. 2. 52).
Continuo (adv.), fofort, foglei(^ (1.6
§ 2 D. 12, 6. 1. 60 D. 24, 3. 1. 15 D. 28,
3. 1. 18 § 1 D. 39, 5. 1. 105 D. 45, 1. I.
193 D. 5U, 17).
Continuus, 1) ununterbrod^en, j. U
cont. possessio (1. 14 pr. D. 8, 1); cont,
acttiS (1. 137 pr. D. 45, 1); cont. tempus
(1. 7 D. 8, 6); cont. anni (1. 40 § 2 D.
40, 7); cont. triennitim (1. 38 § 3 D. 40,
12); in^bef. n^irb continuum tempt4s im@e
gentaj öon utile tempus gefagt unb bcbeutrt
einen S^it'^**»»"/ ^ci beffen ©cret^nung
nic^t gettjiffe einzelne S^ittl^cilc ab
pcrec^net, bielme^r alle gcitt^cile in
i^rer f ortlanfenben ?(ufeinanberfoIgf
gejault merben (§ 17 I. 1, 25. 1. 8 D.
3, 2. 1. 24 § 3 D. 16, 1. 1. 1 § 9 D. 2.5.
3. l. 38 D. 27, 1. 1. 5 § 19 D. 36, 4. 1. 2
§ 2 D 40, 16. 1. 31 § 1 D. 41, 3; .in
usucapionibus mobilium cont. tempus nu-
meratur/' (1. 12 § 4. l. 30 § 5. 1. 31 D.
48, 5 1. 1 § 10 D. 48, IG. 1. 7 pr. C. 2,52:
„Supervacuam di fferontiani utilis anni in in-
tegrum reatitutioniK — Äeparantessanciinus
- quadriinnium cont. nuuierari'*). — 2) 5U'
fammen^ängenb: praedia cont. (1 31 D.
Digitized by
Google
Contio — Contrahere
111
7 § 1 D. 8, 4); provhwia cont. (1. 8 § 2
C. Th. 7, 18).
Contio, ißcrjammluufl (1. 10 pr. D,
48,6).
Contra, 1) (praep.), a) entgegen, ju*
»iber, c. legem facere (1. 29 D. 1, 3. 1.
52 § 5 D. 44, 7); c. iwis civilis reguhs,
c. SCtum, edicium etc. (1. 28 pr. D. 2, 14.
1. 14 D. 12, 1. 1. 25 § 1 D. 44, 7); c.ho-
nos mores (L 15 D. 28, 7) j c. iudicium tesia-
toris, c. roluntatem defuncii facere (1. 34 D.
27, 1. 1. 17 § 1. 3 D. 44, 4); c. concentionem
fieri (1. 189 D. 50, 16); c. tesiamenUim
pronuiitiare (1. 8 § 16 ü. 5, 2); bon. pos-
sessio c. tabulas (f. b. 2B. s. 2. b.); actio
(depauperie)locum habet, quotiens c.natu-
ram fera mota pauperiem dedit (1. 1 § 7
D. 9, 1); b) in betreff: c. fundum pisca-
tionem exercere (1. 13 pr. D. 8, 4) ; c. ho-
minis necem facere aliquid (l. 4 D. 48, 8).
— 2) (adv.) a) entgegen, jumibet, ent*
gegengefeftt, j. 53. contra (contra, quam
cautum est) facere (1. 6 § 1 D. 18, 7. 1.
15 § 1 D. 3.5, 2. 1. 4 § 1 D. 45, 1); c.
sentire (1. 54 pr. D. 35, 1. 1. 39 D. 42, 1);
c rescriptum est (1. 15 § 9 eod,); c. habe-
tur in legatario (1. 20 pr. D. 28, 1); b)
nmgele^rt (§ 8 1. 1, 10. § 2 I. 3, 19. 1. 29
D. 10, 2. l. 38 § 2 D. 12, 6. l. 20 § 1
D. 28, 6. 1. 98 8 5 D. 46, 3); im nnigc-
teerten gaU, im ©egent^eit (1. 28 § 1
D. 2, 14. 1. 44 § 3 D. 35, 1. 1. 2 § 6 D.
45, 1), c) bogegen, ^intoiebernm (1. 5
§ 2 1). 2, 11. l. 4 pr. D. 14, 1. 1. 6 D. 14,
6. 1. 2 § 1 D. 37, 6).
Contractio, 35ermif(^nng (Gai. II,
155).
Contraotor = qui contrahit: contra-
ctores nuptiarum (1. 8 C. 5, 5).
Contractus f. contrahere s. 2.
Contradere (1. 32 § 3 C. 1, 3) ge-
mähren, toenn nic^t conradere {avXXiysiv)
jn lefen.
Contradicere, Jpiber{pre(^en (l. 5 D.
1, 7. 1. 2 § 2. 1. 22 § 6 D. 24, 3. 1. 1
§ 9 D. 42, 6) ; in^bef . gegen einen gericr)ttici^
geüenb gemachten ^nt))ru$ iföiberfprnd^ er^
iKben, benfelbcn beftteiten (1. 1 § 2 D. 3, 1.
I. 3 § 2 D. 4, 4. 1. 14 D. 40, 5); contra-
dictum itidicinm, ein 9ieci^tSftrett, toelt^er
odQig bi^ ^itr (Sentenj bnrc^gefü^rt (nic^t burd^
<s>eftänbni6 ober ^Jergleic^ ertcbigt) morben ift
(1. 34 D. 1, 3: ,explorandum , an etiam
ixmtradicto aliquando iudido consuetudo
finnata sit"). — Cofitradictio , Söiber*»
Jpru(^, (gtnmnrf (1. 72 § 1 D. 46, 3);
in^bef.SSert^eibignng gegen einen gerit^t^
Ii(^ Derfolgten ^Inj^irud); contradictor,
toer bcn gegen i^n öerfolgten 9ln^
fptu(^ öor ©eticl^t beftreitet, 3öiber*
fod^et, ®egner (1. 8 § 13 D. 5, 2. 1. 8
§ 1 C. 6, 33: „si contradictor cxtiterit,
tune in iuilicio competenti causae in pos-
sessionem missionia et subsecutae contra-
dictionis ventilentur"), in^bej. im ^Qterni*
tötö* ober Sngenuität«^ refp. ijibertinität^
^Jtojeffe ber Später ober ber Patron (instus
contrad.); (1. 27 § 2 D. 40, 12. 1. 3 D. 40,
16. 1. 1. 5 C. 7, 14); contradi<itorius , bie
Entgegnung in einem 9iec^tigftreit be*
treffenb: contradict. libelli, ©egen»
f (Triften (1. 1 § 3 C. 2, 14).
Contrahere, 1) jujammen jiel^en,
bringen, j. ». turbam (1. 4 § 6 D. 47,8).
frumentum (1. 7 pr. D. 49, 5), aureos (1. 96
pr. D. 30). — 2) ein anf gegenfeitigcr
eintoiltigung beru^enbeö IKed^t^öcts
^ältnig begrünben, hypothecam con-
trahere (1. 33 § 4 D. 41, 3) befonber« a)
ein Obligation^tJerl^äUnig eingeben;
contractus (Suhat), ein anf Segrünbnng
einer Obligation gerichtete« ^td)t^-
gefc^äft, in^bej. SSertrag: omnetn obliga-
tioncni pro contractu habendam existiman-
dum est, ut ubicumque aliquis obligetur,
et contrahi videatur (1. 20 D. 5, 1. cf. I.
15 D. 3, 5. I. 3 § 3. 1. 4 D. 42, 4: .vide-
tur impubes contrahere, cum adiit heredi-
tateni; et is, qui miscuit se, contr allere
videtur." 1. 23 D. 50, 17); contractum esse
ultro citroque obligationem, quod awdlXceyfia
vocant (1. 19 D. 50, 16); verba 'contrax-
erunV ,gesserunV non pertinent ad ti^standi
ius (1. 20 cod.); contractum non utique
eo loco intellegitur, quo negotium gestum
Sit, sed quo solvenda est pecunia (1. 3
D. 42, 5. 1. 21 B. 44, 7); obligationes —
aut ex contractu sunt aut quasi ex con-
tractu aut ex maleficio aut quasi ex
maleficio; — qu^e ex contractu sunt — aut
re cotärdhuntur aut verbis aut litteris aut
comensu (§ 2 I. 3, 13. 1. 1 pr. D. 44, 7);
prout quidque contractum est, ita et solvi
debet (I. 80 D. 46, 3); omnia, quae iure
contrahuntnr contrario iure pereunt (1. 100
D. 50, 17), contrah. stipulatiitnem (1. 1 pr.
§ 4 D. 45, 1), negotia (I. 57 D. 44, 7. I.
5 D. 50, 17), nomina (I. 36 § 1 D. 3, 5),
debita (1. 39 § 3 D. 10, 2), aes alicnum
(1. 17 § 1 D. 29, 1). Contractus bebeutet
im engern (Sinn einen f(^on nat^ älterm
(ä-iöilrec^t ffogbaren SJertrog (l. 7 § 1
ff. D. 2. 14). bann aber auc^ bie Urfnnbe
über ein Stec^t^efc^äft, 1. 14 C. 4, 30 1. 14
§ 1 C. 8, 37. — b) ein »erlöbniö ober
eine ®^e eingeben, fd^liejen: contrah.
sponsaha, nuptias, matrimonium (I. 10. 11.
14 D. 23, 1. 1. 10. 12 § 1. 1. 34 § 1. 1.
35 D. 23, 2); c) üon bet ©egrünbung eine«
S^ertoanbtf (§af töoer^ältnijfeö burc^
Digitized by
Google
112
Contrarius — Contumax,
mopHon (1. 12 § 4 D. 23, 2). — 3) bc*
acficii, anftiften, s. 2: contrah. delicta
(1. 1 D. 1, 3), crimen (1. 2 § 2 D. 12, 5.
1. 15. 31 § 4 D. 39, 5), stwprum, incestum
(1. 16 § 1 D. 34, 9. 1. 40 § 8 D. 48, 5),
fraudem (1. 8 pr. D. 39, 4), culpam (1. 30
§ 2 D. 3, 6), damnum (1. 57 D. 26, 7).
Contrarius, 1) entgcgengejc^t, um*
gelehrt, j. ^. contr. consetusus s. dissen-
sus (1. 80 D. 46, 3. 1. 35 D. 50, 17); sab
contrariis condicionibus legare aliquid (1.
27 D. 31. 1. 3 D. 36, 3. 1. 8 § 1 D. 46, 5);
contraria actio s. oontrarium iudicium, a) bic
ou3 einer jtDeifeitigen OMtgation, burc^ welche
nur ber eine Xl^eil wefentlid^ berechtigt ttnrb,
entfpringcnbe@egenfloge be§ anbern X^ciB
gegen ben §au»tbered^tigten wegen pföHiger,
b. b. nid^t auf ben gn^alt ber Obligotion
felbp Pd^ grünbenber, GJegenonf^jrüc^e, im
&tqtntt\t\\ öon actio directa s. principalis, s.
rtfcf Mm iudicium, ber ^loge bc§ 4)0uptberec^*
tlgten (§ 2 I. 4, 16. 1. 6 § 7 D. 3, 2. 1.
17 § 1. 1. 18 § 4 D. 13, 6j, 5. «. contr.
actio commodatiy bic ßloge beg ©omraobQtariS
gegen ben ©ommobanten (1. c.) ; contr. actio,
contr. iud. mandati, bie ^age be«^ 9JlanbQtorS
gegen ben «iQnbQUten (1. 46 § 5 D. 3, 3.
1. 14 D. 6, 2. 1. 54 § 1 D. 17, 1); contr.
iud. depositi, bie Silage be« ^epofitorö gegen
ben ^e<)onenten (1. 5 pr. D. 16, 3); contr.
a. pigneratdcia (\: b. SSB.); contr. tutelae actio
8. iudicium (tit. D. 27, 4. 1. 28 D. 4, 4.
1. 5 D. 27, 5. tit. C. 5, 58); b) actio con-
trar. = negatoria (1. 8 pr. D. 8, 5). —
(hntrarium (Subst.), bo« ®egent^cil,
j. Sß. in contrarium agi (1. 153 D. 50, 17);
ex contrario s. per cmürarium, auc^ in con-
trarium, im ®egent^eil,im umgcfc^r^
ten SöU, oon ber anbern Seite (1. 8
§ 1 D. 2, 4. 1. 22 D. 4, 4. 1. 56 § 1 D.
35, 2. 1. 71 D. 36, 1. 1. 82 D. 50, 16). —
2)entgegcnfte^enb, tpiberfprec^enb, ju*
Wiber, 5. ®. contrarium consensui (1.116
pr. D. 5«), 17), bomie fidei iudicio (1. 23
ftod.). — 3) tt)ibrig, ungünfttg, j. ^.
contr. fortuna uti (1. 77 pr. 1). 36, 1);
contr. sententiam accipere (1. 29 § 1 D.
44, 2).
Contrectare, an einer ©0(^e unerlaubt
tcr SBeife, befonberö in biebifc^er 9(b*
fi^t, fid^ vergreifen, fic anfic^ne^men,
entwenben (§ 6 1. 4, 1. 1. 45 D. 17, 2.
1. 3 pr. D. 25, 2. 1. 3 § 18 D. 41, 2. 1. 6.
20 § 1. 1. 22 D. 47, 2). — (hntrectatio,
föri^erlic^eiS 33erül^ren, an ftc^ 5Re^men
einer 6a(^e jum S^ed bc« ^iebftal^B, @nt*
wenbung (1. 1 § 3 eod. l. 3 § 18 D. 41,
2: „furtum sine contreetntione fieri non
pote-st'*). Contrectatory @nttt)enber,^ieb
1. 36 § 2 D. 47, 2).
CJontribuere, 1) öerft^icbene 85ermögen^*
(objecte ju einer gemeinfamen ^ere^ming ober
3:^eilung jufammenwerfen (1. 18 § 1 D.
29, 1. 1. 15 pr. 1. 22 § 4 D. 35, 2. 1. 1
§ 12 D. 42, 6). — 2) gewähren s. 3. j. «.
licentiam (l- 5 C. 12, 19).
Contributio, 1) bag 3"l<»i"ittcnf{^ie-
6en, gemeinfc^aftlit^er tieitrag (I. 1
§ 7. 1. 3 D. 14, 2); — 2) ha» Sufammcn'
werfen tjon SSermögenäobjectcn ju einer gc*
mcinfamen ©erec^nung ober 5:^cilung, 3"'
fammenrec^nung, ^eret^nung gegen
eutanber (l. 1 D. 16, 2. I. 11 § 5-7.
1. 30 § 8 D. 35, 2).
CJontroversia, Streit, ©treitigfeit,
a) unter ben 9?e(l^t§gcrel|rten (1. 14 i)r. D.
29, 7); b) öor ®eri$t, a- ©• controv. ßt
alicui; controv. est de aligua re; contro-
versiam facere alicui, pati ab aliquo (1- 1
pr. § 1. 4. 10. 1. 5 pr. 1. 6, 7 D. 37, 10);
c) tro^nfd^: controv. aquae, 9nbrang beö
SBafferg (1. 24 § 5 D. 39, 2).
Contubemalis, 1) ^cltfamerab (1.21
§ 1 D. 13, 6. 1. 184 D. 50, 16). — 2)
«ettgenofjin eine« Sclaüen (1. 41 §2.
5 D. 32. 1. 81 D. 35. 1. 1. 41 § 15 D. 40,
5); im Weitern Sinn umfaßt contultemales
auc^ bie Äinber eine« Sclaöen (1. 12 § 3:3
D. 33, 7).
Contubemium, 1) ä^^tfamerabf ci^aft
(I. 5 § 6 D. 49, 16). - 2) gefc^Iet^tli-
Äe§ SufammenTeben o^ne gültige
@^e: a) bie SScrbiubung jwifd^en $cr=
fönen bc§ Sclaüenftanbeö, ober awc^
äWif(^cn einer freien nnb nnfreien
^crfon (1. 35 D. 21, 1. 1. 14 § 3 D. 2:3.
2. 1. 59 pr. D. 40, 4. l. 3 C. 5, 5. 1. :}. 29
C 7, 16. 1. 23 pr. C. 9, 9); b) oußere^flic^
S^erbinbung swif(^en freien ^erfonen
(1. 14 D. 34, 9. 1. 12 § 1 D. 48, 5. 1. 5.
11 C. 5, 27).
Oontueri = intueri.
Contumacia f.
Ck>ntumax(adi.); contumaciter (adv.),
^artnäcfig unge^orfam, in^bef. ge-
gen ric^terli^e ©efe^lc, ßabungcn
u. f. W.; coninmaciaj ein folc^er Unge^OT:
fam (1. 2. 53 D. 42, 1; „Cotüumaci^i
eorum, qui ins dicenti non dbtemperant,
litis danino coercetur. contumax est, qui
tribus edictis propoaitis vel uno pro tri-
bu8 — litteri^ et^ocatus praesentiam sui
facere contemnet.^^ cf. 1. 5 pr. D. 48, 19.
1. 1 § 3 D. 3, 1) : (^Mt omuino non respon-
dit, contumax est (1. 11 § 4 D. 11, 1);
poena contumaciae pracstatur ab eo, qui
non exhibet (1. 3 § 14 D. 43, 5); per oon-
tnmadam suam tanti condemnari, quanti
Jictor in litein iumverit (1. 18 pr. D. 4,
3); per contuui. actiones denegatat (l. 1
Digitized by
Google
Contumelia — Convenire.
113
§ 10 D. 87, 6); per contum. abesse, con-
tamaciter se celare (1. 7 § 1 C. 6, 49);
catUunMcin iuris, Unaeborfam gegen bie
(»efefte 0- 39 § 1 D. 48, 5).
Ck>iitiimelia»9et(^tmpfuita,®(^impf,
0. 1 D. 37. 14. L 33 D. 47, 10. 1. 39 § 1
D. 48, 5); corUumeliosus , 8(^im^f an»
tbuenb, befc^tm^fenb: contumeliosum
8ibi Uberium queri (1. 1 § 10 D. 1, 12);
iniuria contumelioaior (1. 7 § 7 D. 47, 10);
cofUum^liose (adv.), auf befcbimpfenbe
»eife (L 27 § 1 1). 7, 1).
Contandere, 1) ^erftogen, jerfc^Ia^
gen: vasa contusa (1. 1 pr. D. 18, 6). —
2) fc^Iagen: plumbo contusus (1. 54 C.
Tli. 16, 5).
Ck>nturbare, t>txtoixxtn, irremachen,
(L 6 § 1 D. 18, 1); feine Angelegen-
heiten in Unorbnung bringen, 9anfe«
rott machen (1. 5 § 9 D. 14, 3. 1. 16 D.
15, 3).
Ck>ntutor, mer jugleic^ mit einem
«nbern SemanbeS Xutor ift: 3RiU
öormunb (1. 21. 24 § 1. 1. 41. 54 D. 26,
7. l. 3 pr. D. 26, 10).
Ck>nubiam, 1) \>a9 9iec^t, eine gül«
tige röm. at^t einju^el^en (Gai. I, 56 ff.
ülp. V, 2 ff. «Conubium est uxoris iure
ducefidae facultas" 1. 45 § 4. 6 D. 23, 2.
LUD. 24, 2. l. 1 pr. D. 25, 7). — 2)
bie «^e felbft (l. 3 pr. C. 5. 5. 1. 28 C.
5, 4. 1. 6 C. Th. 12, 1).
Convalesoere, 1) mieber gefunb
»erben, genefen (1. 4. 56 D. 24, 1. 1.
16 D. 39, 6). — 2) rechtlichen ©eftanb,
(Sültigfeit ertongen, 5. 9. nudo consensu
conval. (1. 14 D. 19, 2); befonber^ hnrb e§
oon ungültigen Sftec^t^efc^fiften gefagt, bie
burc^ ha» Sßegfallen beS @(runbed
i^rer Ungültigteit mirffam merben
(1. 9 § 3 D. 20, 4. 1. 6 § 12 D. 28, 3. l.
:33 § 2 D. 24, 1); babei gilt bie Siegel:
,Quod initio ritiosum est, non potest tra-
ctu temporis c( nvalescere" (1. 29. 210 D.
50, 17. cf. 1. 22 D, 20, 1. 1. 41 § 2 D. 30J.
Ck>nveotare = canveh^e (1. 2 C, 12,
37).
Convehere, ^ufammenfabren, ber«
beifc^affcn Q. 1 § 8 D. 11, 8).
Convellere, erfc^üttern, Aber ben
(»aufen werf en, umftogen, entfrüften,
}. 9. conv. postremum iudicium, voluntates
solemniter scriptas (1. 2 C. 6, 22. 1. 20
C. 6, 23), veritatem (l. 11 C. 4, 21).
Conveniens, convenienter f.
Ck>nvenire, 1) fommen, jufammen-
lommen (1. 1 § 3 D. 2, 14: „convenire
dicantur qui ex diversis lods in uiium
locum coUiguntur et veniunt''); conv. in
domum aliquam (1. 10 § 2 D. 48, 5); conv.
<idversus rempubl (1. 1 § 1 D. 48, 4); conv.
in inanum (f. b. 93. s. 4) ; conv. in vmtri-
monium, in bie (S^e fic^ begeben, dm
folc^e eingeben, öou ber fjrau gejagt (1.
15 D. 23, 2. 1. 121 § 1 D. 45, 1), in se-
cundas nuptias (1. 18 C. 5, 4); in berfelben
Sebeutung nnrb auc^ blod conv. ol^ne ben
3ufa|: in matrim. gebrouc^t (1. 17 pr. D.
25, 2); corpore conv., fic^ fleijc^Iic^ Der*
mifc^en (f. 8 C. 5, 5: — ,tcum corpore
non conve^erint, nuptias non videri re
contractas"). — 2) übereinfommen, fic^
Vereinbaren, eine Uebereinfunft, ^cr-
abrebung treffen, conv. dicuntur, qui ex
diversis animi motibus in unum consen-
tiunt, i. e. in unam sententiam decurrunt
ä. 1 § 3 D. 2, 14. 1. 9 § 1 D. 2, 15. 1.
3 D. 22, 4); ex mente convenientium aesti-
mandum est (1. 7 § 8 D. 2, 14); pactum
conventum (1. 13 § 1. 1. 7 § 7 eod.); tacite
conventum (1. 2 pr. eod. 1. 6 D. 20, 2);
befonberd bebeutet ed: ausgemacht, t^er«
abrebet werben; convenit, c3 ift öer*
abrebet toorben, man ift ftbereinge-
fommen: convenit alicui cum aliquo (1.
36 D. 2, 14. 1. 1 § 10 D. 39, 1); inter
aliquos (1. 26 D. 42, 1) ; si quid nominatim
convenit; si convenerit, ne doltts prae-
stetur; servabitur, quod initio convenit (1.
23 D. 50, 17. cf. 1. 2. 4. 5 D. 23, 4); auc^
bebeutet convenit: man ift einöerftanben,
einig über etttwS, j. ©. si de corpore con-
reniat, error autem sit in vocabulo (1. 5
§ 4 D. 6, 1); intcr omnes convenit (1. 12
D. 2, 8). — 3) entf<)rec^en, angemejr
f en fein j. ©. conv. moribus nostris (1. 34
D. 1, 7), boni iudicis arbitrio (1. 3 § 3 D.
13, 6); praetoris officio conv. excutere, an
etc. (1. 5 § 9 D. 27, 9); conveniens ^adi.),
convenienter (adv.), angemeffen, entfpre*
d^enb, §. 16. conveniens est viri boni ar-
bitrio (1. 6 D. 17, 2); convenienter fieri
(§ 2 I. 3, 26). — 4) gemanben angeben,
p ettoad aufforbern, mahnen, %. 9.
conv. aliquem, conveniri testato (1. 10 § 3
D. 42, 8. 1. 122 § 3 D. 45, 1), denuntia-
tionibus (1. 7 C. 7, 43. 1. 10 C. 8, 13),
munsribus et oneribus (1. 1 C. 12, 46);
indbef. gerid^tüc^ in 9[nf)>ruc^ nehmen,
belangen, j. 53. conv. debitores iudicio
(1. 5 § 14 D. 3, 5) ; conv. iudicio mandati
(l. 31 pr. eod.); conveniri negotiorum ge-
storum (l. 3 § 1 eod.), iudicati (1. 20 § 5
D. 5, 3), dotis iudicio (1. 55 D. 24, 1), de
peculio, de in rem verso (1. 19. 20 t). 2,
14), nomine hereditario (1. 13 § 1 D. 4,
3) ; hactenuB conveniri, quatenus facultates
patiuntur (1. 49 eod.); in rem conveniri
(1. 36 § 1 D. 6, 1); in vectigalibus ipsa
praedia, non personas conveniri (1. 7 pr. D.
8
Digitized by
Google
114
Conventiculum — Convocare.
39, 4) ; conventus et condemnatus (1. 7 § l
D. 2, 15. 1. 8 § 4. 1. 15 B. 10, 3); ou(^
ouf ha^ Dbjcct, ttjcl^cg in ^nlpruc^ ge*
nommcn, ctngeüogt toirb, toitb bei*
9(ui^bru(t conveniri bejogen, j. ©. nomina,
quae conveniri possunt (1. 5 § 9 D. 27,
9); nuUam possessionem — pro alienis
debitis praecipimus conveniri (1. 4 C. 12,
60); auo) t>om Stieltet toirb convenire gc*
braucht; = in ^nfptu^, in ©etrad^t
nel^men, utrum ij^si iudices convenient no-
men exigentque id quod debetur etc. (1.
15 § 10 D. 42, 1); dolum aut cnlpam —
iudex conveniet (1. 39 § V D. 26, 7).
Conventiculiim, gufommcnfunft (I.
6 § 1. 1. 8 § 3 C. 1. 5).
Conventio, 1) = coitio: conv. in manum
(f. b. SB. 8. 4). — 2) Uebcrcinfunft,
«ettrog (1. 1 § 3. 4 D. 2, 14: „Oonven-
tionis verbum generale est ad omnia perti-
nens, de quibus negotii contrahendi transi-
gendique causa consentiunt qui inter se
agunt; — nulluni esse contractum, nullam
obligationeni, quae non habeat in se con-
ventionem. — Sed conventionum pleraeque
in aliud nomen transeunt: veluti in em-
ptionem etc." 1. 219 D. 50, 16: ,In con-
ventionifms contrahentium voluntatem po-
tius quam verba spectari placuit**); pu-
blica cofw, „quae fit per pacem, quotiens
inter se duces belli quaedam paciscuntur*
(1. 5 D. 2, 14); tacita dmum conv. (1. 35
D. 1, 3). — 3) «nforbcrung, 2^n\pxvLdf
(l. 2 pr. C. 1, 3: »Omnis a clericis inde-
hitae conventionis iniuria repellatur —
nullaque conventio sit circa eos munerum
8ordidorum"J ; gcricbtlic^c ©elangung
(I. 15 § 2 D. 43, 24. 1. 3 C. 3, 6); libellus
canrentionis , ^lagfc^rift (§ 24 1. 4, 6);
auc^ conventio fommt in biefer ^cbcutung
üor 0. 5 C. Th. 11, 31).
Conventionalis, ouf Ucbercinfunft,
SScrtrog bcrul^cnb, 5. So. convent. stipu^
liitiones „quae ex conventione reorum
fiunt", im 4(egenf. bon iudiciales unb prae-
toriae (1. 5 pr 1. 52 D. 45, 1); convent.
pignora vel hypothecae (1. 2 C. 2, 21).
Ck>nventus, 3u|ommen!unft, SSer*«
fommlung (l- 1 § 1 !>• 48, 4). — %t^
ri(^t«*obcr 9lat^g?itung (Gai. I, 20).
Conversari, 1) fidb aufboltcn (1. 13
8 7 D. 47, 10). - 2) fid^ ouff ü^rcn, fic^
benehmen, öerfa^rcn, j. Ö. dolo malo
conv. (1. 11 § 4 D. 27, 6); non ut oportet
conv. (1. 9 § 3 D. 1, 16); male conv.,
\d)Ud)t toirtl^fc^aftcn (1. 3 § 2. 3 D.
26, 7).
Conversatio, 1) ^anblungi^" ober
Seben greife, j. fe. conv. frauduletUa,
callida (1. 31 § 1 D. 42, 5), turpis, prodiga,
impudica (1. 5 C. 5, 1) ; in libera conversai
morari (1. 22 § ICH, 48). — 2) «e*
{(^öftigung, ^efd^ftft, ^anblung: testi-
monium et alia^ legitimae conversai. (1. 21
C. 1, 5). — 3) «tt bcr »enufrung einer
(Sad^e: ne sepulchrum aiiae conver^ümis
usum accipiat (1. 12 § 1 D. 11, 7). — 4)
Umgang (1. 19 pr. D. 1, 18). — 5) »et*
fe^r (l. 2 C. Th. 9, 23).
Convertere, 1) umwenben, umfe^*
ren, j. 33. conv. ordinem (I. 2 § 4. 5 D.
28, 6. 1. 2 § 1 D. 29, 4. 1. 2 C. 3, 13);
converso wore, öcrfe^tt, unnatürlich
(1. 14 D. 1, 5). — 2) ummanbeln, nm«
änbern, j. ö. conv. fadem locorum (1. 3
§ 2 D. 47, 21); rem in pecuniam äliamve
rem conv. (I. 18 D. 4, 2); in causam fidei-
commissi et codicillorwn vim testamenti
conv. (1. 19 pr. D, 29, 1). — 3) öerwen»
ben, §. ^. conv. aliquid in rem alicuins
(I. 1 pr. 1. 3 § 1 D. 15, 3); conv. pecuniam
(alienam) ad usus proprios, m usus suos,
in suam rationem (1. 25 § 1 D. 16, 3. I.
10 § 3 D. 17, 1. 1. 7 § 4 D. 26, 7. 1. 31
§ 3 D. 34, 4); conv. aliquid in dotem (l.
38. 39 pr. 1. 43 § 1 D. 23, 3. l. 4 D. 23,
4. 1. 71 § 3 D. 35, 1); dotem conv. in
matrimonium (1. 30 D. 23, 3). — 4) »en
bcn, feieren (Gai. IV, 86). — 5) be^
Iei|ren: ad dei cuUum venercUionemque
Chi'istianam conversi (1. 12 C. 1, 9).
Conveteranus, Samerab eined Se^
teranen (1- 2 C. 5, 65).
Convicanus, yiaAhax, auS bemfel-
ben ^orf (1- 6 § 1 C. Th. 11, 24).
Conviciari, f^im<)fen, f(^mü^en(l. B
pr. D. 49, 1. 1. 6 § 1 C. 2, 6).
Convicium , lautet S^mfi^en,
^d^impUn (I. 15 §2—14 D. 47, 10:
„ — cum in unum complures vocea con-
feruntur, convicium appellatnr, quasi eon-
vodum" (§ 4). — „Kx his apparet non
omne maJedictum convicium esse, sed id
solum, quod vodferatione dictum est, sive
unus sive plures dixeritit" (§ 11).
Ck>nvinoere, burc^ Setoei« bart^un,
ermeifen, gemanben überfü^ren^ j|. 9-
conv. rem ab adver sario possideri (l. 80 D.
6, 1); ob testimonium dicenduro pecuniam
accepisse convictus (1. 3 § 5 D. 22, 5);
convictum debitum (I. 4 C. 7. 65), fadnus
(1 19 C 9 9^
Conviva, iifc^gaft (1. 12 § 1 D. 7, 8).
Convivium, ©aftma^I (Paul. 1, 21
§ 14. 1. 4 C. 1, 11. 1. 10 C. Th. 15, 7).
Convocare, ^nfammenrufen, Der*»
fammeln^ J. ©. conv. turbam (I. 4 § 6.
14 D. 47, 8) ; homines conv. ad seditianem;
convocata sedUio (1. 1 § 1 D. 48, 4. 1. 3
Digitized by
Google
Convocium — Cornelius Maximus.
115
§ 2 D. 48y 6); canvocatis hotninibiis vim
facew (I. 10 8 2 eod. l. 2. 3 D. 48, 7).
Convocium = collatio vocium (1. 15
§ 4 D. 47, 10).
Convolare, fliegen, eilen, $. )B. ad
secumlas nuptias (I. 9 C. 5, 17); feine
3uflu(^t nehmen: conv. ad fideicom-
missi »ubsidium (1. 8 § 2 C. 6, 36), adreli-
gionem (1. 11 C. 4, 1).
Cooperire, überbecfen, belegen: ar-
genta cooperta mensa (1. 41 § 1 D. 18, 1).
Coopertorium, ^ede (1. 38 § 1 D.
34, 2).
Copia, l)reic^Iici^e9(n§a]^I, SSorrat^,
5We nge, güUe, j. «. pecuniarum 0- 7 §
3 D. 48, 20), virorum honestorum (1. 12
D. 50, 2); copiae, «otrötl^e öon SebenS*
mittein, in^bef. Unter|oIt für bie Grup-
pen, ^roöiant: negotium copiarum, ex-
peditionis tempore mandatam (1. 20 D. 16,
2). — 2) SKögHc^reit, ©elaen^eit, j. ».
edere est copiam describenai facere (l. ,1
§ l D. 2, 13); copiam habere reciperandi
hominis (1. 22 pr. D. 9, 4); pmesentis cor-
poris copia, bie 9WögK(^feit, ben ©cloöen ju
ftetten (1. 215 D. 50, 16. cf. 1. 21 § 3 b.
9, 4); copiam rei habere, eine @oc^e bei ber
|Kinb ^bcn (1. 47 pr. D. 30); copiam alicu-
ins (non) habere, Igenianben (nic^t) finben,
treffen, feiner l^b^oft tocrben fönnen (1. 1
§ 1 D. 25, 3. 1. 2 § 1 D. 42, 4); copiam
sui (non) facere, praestare, \id) (nid^t) fin*
ben, treffen, feben laffen (1. 7 § 13. 19 eod.
1. 36 D. 42, 5. 1 1 § 1 D. 48, 17. 1. 3 § 14.
l. 7 § 2. 3. D. 26, 10); copia est magi-
stratus, copiam habere iurisconsulti, prae-
toris etc., bie SWbglic^Ieit f)abtn, einen 3Ra*
giftrat n. f. to. anjuge^n (1. 26 § 4 D. 4,
«5. 1. 9 § 3 D. 22, 6. 1. 10 D. 37, 1. 1. 2
§ 43 D. 38, 17. 1. 1 D. 44, 3. 1. 1 § 7
D. 49, 4).
Copiata, Xobtengräber (1. 1. C. Th.
13, 1. cf. Gothofr. ad h. 1).
Copula, Qgl^ebunb (1. 26 C. 5, 4).
Copulare, ein ©anb f nü<)f en, eine ^er*
binbung fc^Iiegen, t)erbinben, j. 8. copul.
matrimonium, nuptias (1. 6 pr. D. 12, 4.
1. 8 C. 5, 4); copulari nuptiiSy mahimonio
(1. 8 D. 1, 9. 1. 32 § 16 D. 24, 1); copul.
adoptionem (1. 2. 4 C. 8, 47); copulatur
cognatio (L 4 § 2 D. 38, 10).
CopulaUo, »erwanbtf c^aft (1. 2 C. Th.
9, 42).
Copulativos, t^erbinbenb (1. 4 § 1 C.
6,38).
Coquere, burd^ JJeuer zubereiten: aj
it>6:itnf j. ©. coq. pulmentanum (1. 18 §3
D. 33, V); b) baden: coq. panem (1. 12
§ 5 eod.); panis coctus (I. 1 C. 11, 24);
c) bttnntn: coq. calcem, carbones, ligna
. 55 § 3. 7 D. 32); coctio calcis, baö
olfbrennen; coctor ca^m, Äalfbrenner
(1. 1—3 C. Th. 14, 6); d) fc^meljen: coq.
aurum (1. 1 C. 10, 74).
Coquinatorius f. cocinatorius,
Coquus f. cocus.
Cor, SBerftonb (1. 242 § 3 D. 50, 16).
Coracinus, robcnfd^niorj (1. 78 § 5
D. 32).
Coram, in ®egentoort, ^. 9ß. procura-
tor constitutus vel coram vel per nuntium
(1. 1 § 1 D. 3, 3) ; c. dicere sententiam (1.
27 § 5 D. 4, 8); si fuiiosus aut infans sit
aut dormiat, non videtur c. eo fecisse (l
209 D. 50, 16); si c. Titio iussit adire (he-
reditatem), recte puto iussisse (1. 25 § 10
D. 29 2).
Corbls, Äorb (1- 8 pr. D. 33, 7).
Corinthlus, au^ ^orintl^: vasa Corin-
thia, ®efäge an« corintl^fd^em (Srj, einer SOW*
fc^ung t>on ®oIb, @ilber unb Tupfer (1. 100
§ 3 D. 32).
Corium, Xl^ierjaut, gell (1. 14 § 2
D. 13, 1. 1. 1 pr. D. 37, 11).
Cornelia (lex): eS »erben meliere Sor*
nelift^e ®efe(e fo genannt tjon il^rem Urheber,
bem Potator Korneling ©ulla (672—75
u. c), in ben OueHen erwähnt: a) lex Com.
de iniuriis s. iniuriarum (§8 I. 4, 4: „lex
Com. — iniuriarum actionem introduxit.
quae competit ob eam rem, quod se pul-
satum quis verberatumve domumve suam
vi introitum esse dicat.'* (1. 5. 7 § 1 D.
47. 10. 1. 12 § 3 D. 48, 2); h) de sicariis
et venefids (tit. D. 48, 8 C. 9, 16. cf. 1.
23 § 9 D. 9, 2. 1. 25 D. 29, 5. 1. 17 § 7
D. 47, 10); c) de falsis (tit. D. 48, 10. C.
9, 22 unb 23. cf. 1. 1 D. 34, 8. 1. 11 pr.
D, 48, 2. 1. 38 § 7 D. 48, 19), aud^ testa-
mentaria genannt, infofern t>a^ ©efe^ ^aupt*
fdc^Iic^ ))on Xeftamentdfölfc^ungen banbelt
(§ 7 I. 4, 18. 1. 3 § 6 D. 43, 5. 1. 2 pr.
D. 48, 2); d) de confirmandis eorum testa-
mentis, qui in hostium potestate decessissent
(1. 15 D. 28, 3. 1. 28. 29 D. 28, 6. 1. 39 D.
29, 1. 1. 1 § 1 D. 35, 2. 1. 4 § 1 D. 38,
2. 1. 1 pr. D. 88, 16. 1. 22 D. 49, 15);
fictio legis Com., bie giction, ha^ ber m
ber ^eg^efangenfc^ft öerftorbenc Sflömer im
legten ÄugenWid feiner gftei^t geftorben fei
(1. 1 § 1. 1. 18 pr. D. 35, 2. 1. 15 pr. D.
41, 3. cf. 1. 12 D. 28, 1 : „Lege Com. testa-
menta eorum, qui in hostium potestate
, decesserint, perinde confirmantur ac si hi,
qtU ea fecissent in hostium potestcUem non
pervenissent^^); e) ein auf bie ©ponftonen
bc5üglic^e<J ©efej (Gai. III, 124. 125. 1. 3
D. 11, 5).
Cornelius Maximus, ^urift gegen \>a^
enbe ber 9lc<)ublif (l. 2 § 45 D. 1, 2).
8*
Digitized by
Google
116
Comicularii — Corpus.
Ck>mioularii, bie Dbetftcn bet Wiener«
fc^aft getmffetSlagtftrate, tndbef. ber praefecti
praetorio, koeI(^n fte aU 6ecretftre ^ur
©citc fionbcn ; camiculus, boS^mt eincd
comicularius (1- 3 C. 1, 48. 1. 12 C. 12,
49. 1. 1. C. 12, 52).
CJomu, ^orn (l. 14 § 2 D. 13, 1).
Comuariua, SSerferttger öon ^ör«»
Item aum «lofcn (1. 7 D. 50, 6).
Corona, Sttani, ^rone: cor. sacrae,
©tegetfcanje in ben l^eiligen @^elen (1. 40
D. 42, 1); cor. mensarum, ©cfc^I&gc um
Xifc^c a. 19 § 14 D- 34, 2).
Coronare» belr&njen, Irönen: athletae
sacris certaminibus coronati (l. 6 § 18 D.
27, 1. 1. 1 C. 10, 54).
Coronarium aurum, urf^nglic^ ein
t)on übenounbenen SSöRem jum 3^rium)>l^ bed
Siegerd }u ^l^Ienber S^ribut, bejeic^net in ber
^aifer^t ein t)on ben $rot)tnAenbet be«
Jonbern freubigen (Gelegenheiten bem
äatferbariubringenbed@brenge{(^en!
(tit. C. 10, 76); ou(^ eine «bgobe, meldte
frül^er bie 3uben ju entrichten ^tten, tmrb
|o genonnt (1. 17 C. 1, 9).
Corporalis (adi.) ; corporaliter (adv.).
J. corpus 8. 1 — 3.
Corporatus (. corpus s. 5.
CorpuB, 1) Körper eines lebenbenSSBefenS,
£eib, bie leibliche ^erfon eines SRenfc^en:
corporalis, ben &ör)>er betreffenb, f ör»«
perlic^^ J. ©. Vitium corporis s. corporate,
im (S^egenf. t>on v. animi (l. 1 § 10 D. 21,
4); in corpore vel in animo d<wmum sen-
tire (1. 9 § 3 D. 11, 3); in suum corpus
saevire (l. 9 § 7 D. 15, 1); corpore quae-
stum facere (l. 47 D. 23, 2); corpus mi-
scere cum aliquo, fic^ fleifc^Iicft t>ermif(^en (1-
144 D. 50, 16); causae corpori cohaerentes,
bie Uxpetlid^n (^genfc^ften etned 8clat)en (1.
22 § 1 D. 9, 2); liberum corpus (ber Äör^)cr
eines freien ^tn\d)tn) aestmationera non re-
cipit (l. 3 D. 9, 1. 1. 7 D. 9, 3. 1. 2 § 2 D.
14, 2); praesentia corporis (1. 1 § 1 D. 26,
8); in corpore hominis errare, in ber $er{on
fic^ irren (1. 9 pr. D. 28, 5); corpus ac Sa-
lus furiosi im Segenf. Don Patrimonium (1.
7 pr. D. 27, 10); corpori indicta obsequia
im (Siegenf. t)on onera patrimonii (1- ^ § ^
D. 50, 4); corporate munus, ministerium,
corpor. labor (1. 3 § 3. l. 18 § 1. 26 eod.
1. 8 § 4 D. 50, 5); aucb bebeutet corpus ben
tobten $tiixpn eines SWenfc^en, ßeic^nom:
(l. 1 § 5. 1. 14 § 5. L 38—40 D. 11, 7.
1. 3 § 4. 5. 1. 7. 11 D. 47, 12).-2) !ör^)er-
lic^e ^anblung, j. ©. corpore adprehen-
dere, adquirere possessionem, possidere (1. 1
§ 21. l. 3 § 1. 8 D. 41, 2); eius, quod
corpore nostro tenereinuSypossessumemamitti
vel animo vel corpore; eius, quod servi
vel cohni corpore possidetur etc. (L 44 §
2 eod.) ; corpor alis possessio, bie Ibxpt^xfy
Snne^bung einer ©ad^ (1- 24. 25 § 2 eod.
1. 40 § 2 D. 13, 7); corporaliter tenere (L 24
cit), amittere possessionem (1. 28 § 1 eod.);
iusiurandum, sacramentum corporaliter
praestare (1. 1 C. 2, 27. 1, 3 C. 2, 42); cor-
poralis iniuria (1. 2 C. 11, 14). — 3) !ör»
perlic^e ©ubftanj einer ©ac^e,). 9. res
'abesse* videntur etiam hae, quarum corpus
manetj forma mutata est (1. 13 § 1 D. 50,
16); überl^u^ förderliche @a(|e, f. ü. a.
res corporälis „quae tangi potest*, im
(Gegenf. t)on „quae in iure consistit" (1. 1
?i 1 C. 1, 8); eoenfo fielet corpus im ^egen*
a^ t)on ius, 3. ^. universae res heredita-
riae — sive iura sive corpora sint (1. 18 § 2
D. 5, 3) ; hereditas etiam sine ullo corpore
iuris intellectum habet (1.50 pr. eod.); bona
— sive in corporibus sunt sive in actumi-
bus (1. 3 pr. D. 37, 1) ; bon. possessio —
est iuris magis, quam corporis possessio;
denique et si nihil corporate sit m heredi-
tate etc. (l. 3 § 1 eod.) ; corporate pignus
im (Gegenf. t)on nomen (1. 15 § 10 D 42,
1); possideri possunt, quae sunt corporalia
(1. 3 pr. D. 41, 2); habere precario videtur,
qui possessionem vel corporis vel iuris ad-
eptus est (1. 2 § 3 D. 43, 26) ; pecuniae no-
mine — tarn corpora quam iura continentur
(1. 222 D. 50, 16); sive corporis dominus
sive is, qui ius habet (1. 13 § 1 D. 39, 2);
sive in corpore, sive in iure loci, ubi aqua
oritur, habeat quis ius (1. 8 D. 39, 3); loci
corpus non est dominii ipsius, cui servitus
debetur, sed ius eundi habet (1.4 pr. D. 8,5) ;
au(^ ftel^t corpus im &e^tn\a i t>on pecmia
(1. 9 pr. D. 4, 4. 1. 13 § 2 D. 20, 1. L 21
§ 2 D. 21, 2. 1. 5 pr. D. 25, 1); corpora
nummorum, bie einzelnen ^elbftüde, im d^
gen(a( ber (Sfelbfumme (1. 19 § 2 D. 12, 6.
1. 24 D. 16, 3. 1. 51 D. 80. 1. 29 pr. D.
46, 1); ebenfo corp, pecuniae (1. 34 § 2 D.
20, 1); corp. instrumentorum (1. 3 § 5 D.
43, 5), rationum, 9tt^nqßbüdftt (\. 37 D.
40, 5) ; arborum, quae in fundo continentar
non est separcUum corpus a fiindo (1. 40 D.
19, 1); m. de corpore conveniat^ error autem
sit in vocabulo (1. 6 § 4 D. 6, 1); in cor-
pore consentire, dissentire (1. 9 pr. D. 18, 1.
1. 34 pr. D. 41, 2); corporaliter, in ©e*
jug auf bie ibxpttliä^t ©ubftans Hner
©ac^e, ). ©. corp. deminui (1. (} pr. D. 25.
1); corp. rem transferre (1. 1 § 5 D. 43,
3), pignon dare H. 1 § 15 D. 41, 2). -
4) ber Snbegriff mel^rerer einjelnft
^legenftAnbe, meld^alS ein^^an^eS auf'
8efa|t merben, §. 9. corp. instrumentorupi
I. 15 D. 42, 5); corpus servorum (1. 195
§ 3 J). 50, 16); gregis unum corpus est
Digitized by
Google
Corpusculum — Creare.
117
ez distantibus capitibus, sicut aedium
unum corpus est ez cohaerentibus lapidibus
(§ 18 I. 2, 20. cf. 1. 23 § 5 D. 6, 1. 1. 30
pr. D. 41, 3); corpus matrimonii, SSetntö«
atnihtitanh, SSermögendmaffe ß. 20
D. 4, 2. 1. 9 § 5 D. 22, 6. 1. 23. 26 D. 34,
4); corpus Homen, ^/d fAmmtlid^f ^erfe
(I. 52 § 2 D. 32) ; omne corpus iuris, bog
gaiuc 9lcd^t3ocbirt (1. 1 pn C. 5, 13). —
5) leöT)>ert^aft, Korporation: coUegia
V. Corpora, quibus ius coeundi lege per-
missum est (1. 6 § 12 D. 50, 6); corpus,
cui licet coire (1. 21 D. 34, 5) ; corpus ha-
bere, eine (Korporation bilben (l. 1 pr. § 1
D. 3, 4); a mtmicipibiis et societatibus et
eorporibus bon. poss. adgnosci potest (1 3
§ 4 D. 37, IV, qui mcmumittitur a corpore
aliquo s. collegio (1. 10 § 4 D. 2, 4); qui in
eorporibus sunt, veluti fabrorum (1. 17 § 2
D. 27, 1); corpus metisorum frumenti (1. 10
§ 1 D. 50, 5); halber corporatus, ttier ju
einer Korporation ge]^ört,in9bef.3unft^
genoffe, j. ©. corporati urbis Rom. (tit.
C. II, 15), civitatis Alezandrinae (1. un. C.
11, 29); municipes et corporati einsdem
loci (L 8 C. 11, 2).
Corpnsoultiin, f leine ©ad^e (1. 34 pr.
D. 34, 2).
Corradere, 1) abfc^arren, ab!ra|en,
j. ö. tectorium, picturas (1. 38 D. 6, 1).
2) jufammenfd^arren, jufantntenbrin»
gen, ja m mein, |. ö. summam, nummos,
pecunias (1. 5 pr. D. 26, 7. 1. 3 § 9 D. 40,
7. l. 6 D. 48, 20).
CJorrectio, Qüc^tigung (1. 39 § 7 D.
48, 5. 1. UD. C. 9, 15).
Correotor, bereitet gettnfjer $rot)in«
Sialftatt^alter (1. 10. 20 D. 1, 18. 1. 1
pr. C. 1,49}, fotoieberßanböögte in Sta*
lien, 5* O- corr. Lucaniae et Brittiorum
(1. 21 D. 9, 22).
Correptio, Ergreifung 0- ^ § 3 C.
1,54).
Correus \. conreus.
Corrigere, 1) mieberl^erftellen, ani^
beffern, öerbeffern, 5.©. laesum ius (1.
1 pr. D. 4, 6), ius civiU (1. 7 § 1 D. 1,
1). arbifrium, sententiam (1. 79 D. 17, 2.
1. 55 D.42,1). — 2) aure<i^ttt>eifen, a^t^'
tigen, {trafen (1 1 § 10 D. 1, 12. 1. 1
§ 8 D. 9, 3).
Corripere» ergreifen: desertor correptus
a. 1 § 3 C. 12, 45).
Corrivare f. conrivare.
Corrobare, be(r&f tigen; ««ntentia, quae
postquam fuerit appellatnm, corroborata
faerit (1. 11 C. 4, 1).
Corraere, einftürjen, einfinfen (1. 15
2. 1. 33 D. 19, 2. 1. 7 § 2. 1. 44 pr.
39, 2).
Ck>rrumpere, 1) Derberben, öerf c^Iec^*
tern, befc^äbigen (\. 27 § 13—20. L 42
D. 9, 2), j. ©. corrump. servum (tit. D. 11,
3), tabulas (1. 35 D. 4, 3), album, s. quod
in albo, cbarta etc. propositum est Q,, 7.
9 D. 2, 1); öerfälfc^en: corr. rationes (1.
15 D. 42, 5), edicta proposita, mensttras
publice probatas (1. 32 D. 48, la); Der»
nickten, aufl^eben, untftogen, entfrAf«
ten: corr. fideusommissas libertates — neque
mora non praestantium corrumpi (1. 30 §
16 D. 40, 5); non debet alterius collusione
aut inertia altert ius corrumpi (1. 9 pr. D.
40, 12); eorum, qui bona fide absunt —
ius non corrumpitur (1. 30 D. 9, 4. l. 19
Br. D. 39, 2); oormmp, stipulationem (1.2
K 33, 3. 1. 72 pr. D. 45, 1). — 2) be-
flecken: corr. iudicem (1. 2 § 2 D. 12, 5.
j. 1 § 2. 1. 21 D. 48, 10), arbürum, advo-^
catum diversae partis (1. 31 D. 4, 8), testes
(1. 33 D. 42, 1). — 3) ein gfranen§ininier jur
Unjud^t öerfübren, fc^änben (1. 16 § 1
D. 39, 4. 1. 38 § 3 D. 48, 19).
Cormptela, 1) SSerberbnng, IBer*«
fd^Ied^terung (1.9 §1 D. 11,3).— 2) öe-
ftec^ung (1. 29 pr. D. 49, 14).
Ck>rruptio, gerftörung, Untergang:
corr. ums fr. (1. 16 pr. C. 8, 33).
Cormptor, löerberber, IBerfül^rer,
j. «. eine« ©claöen (1. 9 § 3. 1. 11 § 1 D.
11, 3. 1. 20 C. 6, 2); IJeftedJer (1. 29 pr.
D. 49, 14); «erfülfdjer: corr. catholicae
discipUnae (1. 9 pr. C. Th. 16, 5).
Cos, 6<i^Ieifftein (1. 11 D. 39, 4.
Ck>8tamomuin, costain, ^hiei mol^Irie"
c^enbe ^ftuter (1. 16 § 7 cod.).
Ck>toria, @(^(eifft ein grübe (1. 15
eod.).
Cottidianns (adi.), oottidie (adv.), tag*
lic^, ). iB. aqua cottid. s. qua quis oottidie
possit uti (l. 1 § 2 ff. D. 43, 20. cf. 1. 7
D. 8, 6); victus cottid. (1. 6 § 3 D. 1, 16);
ad cottid. usum habere aliquid (1. 1 § 6
D. 4, 9); in usu cottid. esse (1. 1 D. 10,
4); cottidie /Scri (1. 4 § 2 D. 23, 1); res
cottid. (prooem. 1. § 6) alltäglich, gemöl^n«
lic^ Dorfomntenbe 9ie^fragen; actus cotti-
diani (1. 6 C. 1, 55).
Crabattus, 9ltt]^ebett(l. 20§8D.33,7).
Cras, morgen (§ 14 I. 3, 20).
Crassua, berb, grob, ungefc^idt: ne-
glegentia crassa (1. 6 D. 22, 6); sententia
crassior (1. 14 § 2 C. 6, 24).
Orater, IJeden, Äeffel (l. 12 § 24 D.
33, 7. l. 3 § 5 D. 33, 10).
CratioiuB, aud %Ud)itotxt beftel^enb:
paries erat. (1. 52 § 13 D. 17, 2).
Creare, 1) g^ntanben 5U einem 9mte
toäl^Ien, ernennen G- Ö pr. 1. 9. 14 § 6.
1. 18 § 5 D. 50,4); creatio, d^rmai^Inng
Digitized by
Google
118
Creber — Crescer e.
©rnennunö, 5. ©. tutor datas adversus
ipsam creationem provocavit (1. 30 § 6 D.
26, 7); magistratuum creatio (1. 1 pr. D.
48, U). cf. 1. un. C. 10, 68). — 2)crjeu*
gen, liberorum creatio (1. 15 § 2 ß. 1,
7); creare innidiam (1. 1 C. 1, 25); creator,
bet asa^lct (1. 2 § 7 D. 50, 8).
Creber (adi.), crebre s. orebro (adv.),
l^öufig, 5. ©. opinio crebrior (1. 1 pr. D.I.
13); crebro admisscte caedes (1. 6 C, 9, 12).
Credere, 1) glauben, unbjtiHir a) t)on
berSSal^rl^fit überzeugt fein, für toa^r
Italien, j. 83. aut credere, aut parum pro-
batum opinari (1. 3 § 2 D. 22, 5); b) ba-
füt galten, annel^men, 5. ^. creditum
est^ hereditatem doininam esse (1. 31 § 1
D. 28, 5); heres credendus repudiasse (1.
17 § 1 D. 29, 2); si quis falso se sortem
debere crtdens solvent, potest condicere (1.
26 § 2 D. 1 2, 6) ; si quis patremfam. esse
credidit — cessabit SCtum Maced. (1- 3 pr.
D. 14, 6); c) ®Iouben fc^enfen, §. 33. ad-
firmatiani alicuius cred. (1. 5 § 6 D. 49, 16) ;
nimium credere alicui (1. 5 § 1 1 D. 27, 9) ;
scriptura credenda (1. 37 § 5 D. 32); d) \xd)
ju einem Glauben bcfenncn, j. ©. non
ita credere, ut — sancti patres tradiderunt
(1. 8 pr. C. 1, 5). — 2) onöertraucn, j. ».
cred. alicui summam potestatem (1. 1 pr,
D. 1, 11), administrationem (1. 32 § 3 D.
26, 7). — 3) Semanbcm ettoo« mit ber »or*
audfe^ung geben, ba| erbai^ ^mp}an^
gcne §u feiner 3cit jurüdgeben hierbc;
credituin(Suh8i.),toa^^tmaotm inbiefer
»orauSfefrung gegeben ift (1. 1 § 1 D.
12, 1 : — gCuicumque rei adsentiamur ali-
enam fidem secuti moz recepturi quid, ex
hoc contractu credere dicimur.* 1. 2 § 3
eod,: „Creditum a mutuo differt qua ge-
nus a specie : nam creditum consistit extra
eas res quae pondere numero mensura
continentur sie, ut, si eandem rem rece-
pturi sumus, creditum est.'* 1. 2 § 5 eod. :
„Verbis quoque credimus quodam actu ad
Obligationen! comparandam interposito,
veluti Stipulationen); im engeren ©inne
aber ift credere, creditum, credita pecunia
gleid^bebeutenb mit mutuum dare, mutuum,
mutua pecunia (1. 20. 41 eod. 1. 1 pr. 1.
3 § 3. 4. 1. 4. 6. 19 D. 14, 6. 1. 12 § 13
D. 17, 1. 1. 24 § 4. 1. 27 § 1 D. 4, 4);
pecuniam in creditum dare s. accipere
(1. 19 § 1 D. 12, 1); creditum conferre
m aliquem (1. 34 § 1 D. 32) ; ejc crediti
causa deberi (I. 20 D. 5, 1. 1. 104
§ 7 D. 30); in creditum ire, ein 2)ar*
fel^n motten, barlet^en, f. t>. a. cre-
dere (1. 2 § 1 D. 12, 1: eorum datione
possumuB in creditum ire, quia in genere
suo tunctionem recipiunt per solutionem."
1. 19 § 5 D. 16, 1. 1. 31 D. 19, 2); m
creditum abire alicui ex causa empiionis
vel ex alio contractu f tnaS ^emanb aud
einem Contract fc^ulbig ift, in cin3)arlc^n
fi(^ öerwanbeln (1. 3 § 3 D. 14, 6. 1. 5
§ 18 D. 14, 4); in einem toeitcrn ©inn
bagegen bebeutet creditum überhaupt jebe
flagbarc grorberunj, j. ^. compensatio
est debiti et crediti inter se contributio
(1. 1 D. 16, 2); debita et credita singulis
pro solide adtribuere (1. 3 D. 10, 2); im-
pensa funeris — omne creditum solet prae-
cedere (1. 45 D. 11, 7); ius creditt non
habere, amittere (1. 13 D. 4, 2. 1. 12 § 2
D. 4, 4); argentum, quod in credito est
(1. 27 § 2 D. 34, 2); in creditum pignora
possidere, accipere (1. 15 § 3 D. 42, 1. 1.
22 D. 42, 8); in creditum habere nomen
alicuius (1. 10 § 10 D. 42, 8). — Creditor,
mer eine üagbare f^orberung gegen
3emanben l^at: ©laubiger (1. 10— 12D.
50, 16: „* Creditorum^ appellatione non hi
tantum accipiuntur, qui pecuniam credi-
derunt, sed omnes, quibus ex qualibet causa
debetur/' cf. 1. 54. 55 eod. 1. 42 D. 44, 7:
„Creditores eos accipere debemus, qui ali-
quam actionem vel civüem habent sie tarnen,
ne exceptione submoveantur vel honorar-
iam actionem, vel in factum"); bidU^eilen
bebeutet ed indbef. einen $fanbgIAubiger
5. ^. sive domini sint sive aliquid in ea
re ius habeant, qualis est creditor et fructu-
arius (1. 30 D. 9, 4. 1. 19 pr. D. 39, 2).
Creditrix, ©löubigerin (1. 8 pr. D. 16,
1. 1. 16 D. 20, 4. 1. 38 § 1 D. 42, 5).
Credibilis, glaublich, mal^rfc^einltc^
(1. 13 D. 22, 3. 1. 63 D. 24, 1).
Creditor, oreditrix, creditum f. cre-
dere s. 3.
Credulitas, 1) £ei(^tgldubtgleit, ju
grogeg «ertrauen (1. 3 § 9 D. 15,3. 1.
30 § 4 D. 48, 5). — 2) Slec^tgläubigfeit
(1. 2 C. Th. 16, 11).
Credulus, leichtgläubig (1.1 §2
D. 2, 10).
Cremare, )) er brennen; crematio, «er*
brennung (1. 28 pr. § 11 D. 48, 19).
Cremium f. g^remium.
Cresoere, n)a(^fen, junel^men, fi(^
bergrbgern, 5. ©. imbn, pluvia crescere
aquam (1. 20 § 1 D. 8, 3. 1. 1 § 15 D. 39,
3); crescit contumelia ex persona eiua, qui
contumeliam fecit (1. 17 § 3 D. 47, 10);
aes alienum, quod ex poena crescit (1. 1
§ 2 D. 42, 7) ; crescere Ungata (1. 35 D.
28, 6), obliaationem (l. 31 § 3 D. 19, 1),
periculum (1. 53 D. 23, 3) ; actio, quae in-
fiiiando crescit, eine $^Iagc, toe^e, ttjenn
ber «eüagte leugnet, auf ba^ ^o|)^e ge^
(1. 20 § 4 D. 5, 3. 1. 30 pr. D. 12, 2).
Digitized by
Google
Greta — Culpa.
119
Greta, 1) ßreibe, j. ö. cretae eximen-
doif iu8 (1. 5 § 1 D. 8, 3). — 2) 3nfcl im
mittcnftnbifc^cn SWeet (l. 15 D. 39, 4).
Cretifodlna, Ärctbcgrubc (1. 9 § 2.
1. 18 § 5 D. 7, 1).
Cretio f. eemere s. 2.
Cribrum, (Bith (Paul. III, 6 § 64).
Crimen, 1) SJctBrec^cn, SScrgc^cn,
}. 93. crimen obicere alicui, crimine accu-
sari, pastulari (1. 7 D. 48, 2); capitdli crim.
damnatus (1. 1 § 6 D. 3, 1); criminis sive
delicti exseciUio (I. 131 § 1 D. 50, 16); er.
admiUere, contrdhere (I. 1 pr. D. 1, 12. 1.
15. 31 § 4 D. 39, 5), confiUn (1. 5 D. 3,
2), ©c^ulb (1. 14 § 3 D. 4, 2). — 2) «n-
flagc, fttofrcc^tUc^e SJcrfoIgung, cri-
men importare, intendere, perficere (1. 14
§ 4. 11 D. 38, 2); perseverare in crimine
usque ad sententiam (1. 7 § 1 D. 48, 2);
CT. minari (1. 2 D. 47, 13); crim. immi-
nentis metns (1. 3 pr. D. 48, 21); calum-
niosis crimin. insect^ri innocentes (l. 6 § 2
D. 1, 18); in crimen subscribere, subseriptio
(f. biefc SB.) ; accusatorum crimina exseqiii
(1. 19 pr. D. 48, 2); er. suspensum (1. 21
pr. D. 29, 5); stispecti er, (1. 1 § 1. 2 D.
26, 10); yycrimine maiestatis, quod ad sa-
luiem principis pertinet* (l. 1 pr. C. 9,
41).
Criininalis (adi.), criminaliter (adv.),
auf Serbrec^en unb ^ergel^en refp.
beten getic^tltc^e IBerfoIguug bejüg^«
li^: peinlich, j. ^. crim. causa, actio,
accussatio im ^egenf. öon pecuniaria s. civi-
lis cansa, civilis actio (1 1 § 1 D. 22, 5. 1.
an. C. 1, 35. 1. 3 C. 3, 35. l. un. C. 9, 31.
l. 15 C. 9, 41); criniinal. agere, experiri
requiri, appeti, im (^egenf. bdn civil, agere
etc. 0. 98 D- 47, 2. 1. 23. 24 C. 9, 22).
Crimlnari, anf^ulbigen (1. 17 § 1
D. 26, 2. 1. 4 § 6 D. 47, 8); criminatio,
«nllage, «nf^ulbigung (L 10 C. 5, 16).
Criininosus (adi.), erimlnose (adv.),
öcrbrec^erifc^ (1. 42 D. 18, 1. 1. 1 C. 9,
34. 1. 57 C. 10, 32).
Crinlnum f. crinum,
Crinie, $aar (1. 4 C. Th. 14, 10).
Crinum, ßilicnf olbc (1. 21 § 1 D. 34, 2).
Crithologia (k)on n^Uhj, (SIetftc), baiS
tCmt ber @in6ebung unb Prüfung ht^
»ctrcibe« (1. 1 C. 11, 28).
Crocufantia f.
Crocyfantla, ein Äopf^m^ für grrouen
(1. 25 § 10 D. 34, 2).
Cruoiare, martern, ptxni^tn (l. 24
S 8 D. 40. 5); cruciatic, cmciatus, kartet,
*ein. Dual (1. 3 D. 4, 6. 1. 4. 7 C. 2,
19. 1. 1 § 2 C. 9, 4).
Crudelis, graufam, l^art (1. 33 § 1
C. 3, 28); cruddiias, (äJroufomleit (1. 33
pr. eod. 1. 6 C. 3, 34).
Crudus, unreif (\, 27 § 25 D. 9, 2).
Cruentns, blutig: factio er. (1. 6 § 9
D. 28, 3), er. spectacula (\, un. D. 11, 44).
Oruor, «lut (1. 2 § 24 D. 1, 2); er.
conchylii, $urputfaft (1. 4 C. 11, 9).
Cruralis fascia, ^einbinbe (1. 25 § 4
D. 34, 2).
Grus, ^cin (1. 52 § 4. 1. 57 D. 9, 2).
Crusta, bie 9linbe (1. 9 § 2 D. 39, 2),
erbrinbe, ©tüd ©oben. — »ersierung,
9?clief: crustae marmoreae, SRormorbe»
fleibungen (I. 17 § 3 D. 19, 1), aureae,
©olbplatten (1. 32 § 1 D. 34, 2). — ein
tlcibung^ftüd (\. 11 C. Th. 15, 7).
Crux, Äteuj: a) moran Serbtet^er ge*
f<i^Iagen nmrbcn (Paul. V, 17 § 3. 21 § 4.
22 § 1. 23 § 1. 15. 17); b) bad aei(^en be«
e^ftent^umg (I. 26 C. 1, 3).
Crypta, Äeller (1. 3 § 7 D. 43, 17).
Crystallinus, oud Är^ftoII (1. 3 § 4
D. 33, 10).
Cubare, liegen: i$xorem secum cubantem
neeare (1. 3 § 2 D. 29, 5).
Cubioulariiis f.
Cubiculum, ©c^Iafgemad^, Kammer
(1. 3 § 2 cit. 1, 15 D. 35, 1); praepositi
sacri cubiculi, bie faiferl. Dberlammer^
l^etrn, meiere bie Dberauffi^t übet bie ^of^
baltung be« Äaifetö unb bet Äaifetin fül^tten
(tit. C. 12, 5). Cubicularitis, a) ein ©claö
5ut Sebienung im @c^Iafgemacb (1. 14
§ 7 D. 38, 2. 1. 203 D. 50, 16); b) !oi.
fetl. Äammetbienet (tit. C. cit).
OubUe, ßagetftätte (1. 3 D. 11, 4).
Cubitus, (glle (1. un. C. 9, 38).
Cuocuma, Äeffel (l. 1 § 3 D. 48, 8).
Cucumella, Ileinet Äeffel G- H § 1
D. 8, 5).
Cucumia f. curcuma.
Cudere, (älelb fc^Iagen, ptftgen (1. 2.
3 C. 9, 24).
Culcita (culcitraj; Riffen, $oIftet (1. 3
pr. D. 33, 10).
Ouleua (culleusj, lebetnet ©ad,
©d^Iauci^ (1. 12 § 1 D. 33, 7).
Culmen, Gipfel, ^ö^e, ^ol^e ^ütbe:
imperiale culmen, !aifetl. ^o^ett (1. 16 C.
C. 3, 1).
Culpa, ©c^ulb, »etf^ulbcn, b. ^. 1)
im $lttgemeinen iebed imputable te(|td>
toibtiae »etbolten, ®etge^en gegen
bag ^ec^t, ^ibetted^tli^Ieit, ). 9.
in culpa vel crimine deprehendi (1. 2 C. 9,
4); arma alienasse grave crimen est et ea
culpa desertioni exaequatur (1. 14 § 1 D. 49,
16); «iniuriam hie accipere nos oportet —
quod non iure factum est h. e. contra ius
i. e. si culpa quis occiderit" (I. 5 § 1 ü
Digitized by
Google
120
Culpabilis — Cum.
9, 2). — 2) btc ©illcn^befc^affenlieit,
ttjeld^c c« ermöglicht, einen eingetretenen üblen
Grfolg, t)ome|mIid^ bie SSerle^ung eine«
ret^tlic^ gefc^üfeten @ut8, anf jenen SBiffen
aU feine Urfo(§e jurüdsufü^en ; culpa muli-
eris 8. mariii matrimonium dissolutum, di-
vorHum factum etc. (l. 9 § 3 D. 4, 4. 1. 22 § 7.
1. 38. 44 § 1. 1. 45 D. 24, 3. 1. 12 § 13
D. 48, 5. 1. un. § 5 C. 5, 13 1. 11 § 1 C.
5, 17); culpa — vel sponte possessio amissa
(1. 29 § 1 D. 21, 2); in eo ipso culpa iua.
praecessit, quod omnino vi deiecisti aut vi
aut clam fecisH (1. 15 D. 43, 16); culpa ei
obici potest, quod temere aedificavit in eo
solo, quod intellegeret alienum (l. 7 § 12
D. 41, 1). 3n biefem Sinne umfoftt ber
begriff culpa miti^in and) ben dolus, b. 1^.
baS SEBotten bed Verbotenen ober 9H(^tmoaen
bed (S)ebotenen; ben (S)eaenfa^ biefer culpa
bilbet ber casus (1. 5 f 1 D. 9, 2: „iniu-
riam hie damnum accipiemus culpa datum,
etiam ab eo, qui nocere noiuit"). — (1. 5
§ 2 D. 9, 2: — „ai furiosus damnum de-
derit, an legis Aq. actio sit? et Pegasus
negavit: quae enim in eo culpa sit, cum
suae mentis ncn sit?'* — (1. 30 § 4 eod.:
— „ei omnia, quae oportuit, observa\it —
caret ctilpa" — 1, 31 eod. — „eulpam esse,
quod cum a diligente provideri poterit, v'n
esset provisum/'—S) Igm engeren unb te<^ni*
fc^en Sinne bejetc^net culpa baS S^erjc^ulben
mit «uSfAInl be« dolus, fjobrläffigfeit,
92ac^ldf{tg!ett, fobag bier culpa unb dolus
gegenüberftej^en (1. 23 D. 50, 17: „Con-
tractus quidam dolum malum dumtaxat
recipiunt, quidam et dolum et culpam,^'
1. 5 § 2 D. 13, 6: — „in contractibus
interdum dolum solum, interdum et culpam
praestamus." cf. 1. 10. 81 pr. D. 3, 5. 1.
13 § 1 D. 13, 7. 1. 1 § 35. D. 16, 3. 1. 52
§ 2. 1. 72 pr. D. 17, 2: „Socius socio
culpae nomine tenetur, i. e. desidiae atque
neplegentiae." l. 68 pr. D. 18, 1 : — „exi-
stimo, te — etiam ailigentiam praestare
debere, i. e. non solum ut a te dolus ma-
lus absit, sed etiam ut cuTp«." 1. 18 § 1
D. 24, 3. 1. 39 § 2. 7. 1. 57 pr. D. 26, 7.
1. 1 pr. D. 27, 3. 1. 108 § 12 D. 30); im-
peritia culpae adnumeratur (1. 132 D. 50, 17.
cf. 1. 9 § 5 D. 19, 2); culpa est immiscere
se rei ad se w. n j>ertipcnti (1. 36 D. 50, 17);
quae sine culpa accidunt, a nuVo praestan-
tur (1. 23 eod. cf. 1. 18 pr. D. 13, 6. 1. 52
8 3 D. 17, 2). — ^iefe culpa ift entWeber
a) culpa lata, grobe go^rläffigfeit,
welche in obltgotorift^en S^cr^Ältniffen bem
dolus glei#e^t (1. 213 § 2 D. 50, 16:
Lata c esii nimia neolegeniiay i. e. non
intellegere, quod omnes tntellegnnt,'* 1. 32 D.
16, 3:— latiorem c. dolum esse — verissi-
mutn videtur. nam et si quis non ad eum
modum quem hominum natura desideratdeU-
gens est — fraude non caret." 1. 1 § 1 D. 11,
6 : f,Lata c. dolo comparabiturJ* cf. 1. 5 g 15
D. 36, 4), audi magna c. genannt (l. 226 D.
50, 16: „Magna neglegentia culpa est, ma^na
c. dolus est'J, anc^ c. dolo proxima (1. 8 pr.
D. 2, 13. 1. 11 § 11 D. 11, 1. l. 47 § 5 ü.
30. 1. 23 § 3 D. 36, 1. 1. 11 D. 47, 9); -
ober b) culpa levis ober culpa \djHtdß9^
audf otnnis culpa genannt (l- ^1 § 12 D.
21, 1) Sfa^IftfpB^t gemeffen an bem SDtoft»
ftabe eine« bonus paterfamilias (1. 47 § 5
D. 30. l. 23 § 3 D. 36, 1. 1. 20 C. 2, 18.
1. 7 C. 5, 51). ~ c) <5)te in 1. 44 pr. D.
9, 2: „in lege Aquilia et levissima culpa
venit" em^fifnte culpa levissima ift mdf
ie(t l^errfd^enber 9[nftd^t ntc^td anbere« a&
cu'pa levis.
OulpabiUs, tabelnSWert^ (1. 18 C.
Th. 6. 27).
Culpare,8c^ulb geben, )ur Saft legen
(1. 6 § 1 D. 20, 6).
Cultellus, oulter, SReffer (1. 11 pr.D.
9, 2. 1. 18 pr. D. 83, 7).
Cultio, l)öebauung (1. 33 C. Th. 12,
1). — 2) Verehrung (1- -^9 § 1 eod.).
Cultor, Pfleger, Bearbeiter, a- *•
antiquae pnidentiae (L 15 C. 4, 38); in^bef.
?l(!erbauer (1. 12 pr..D. 33, 7); «efen-
ner, Änl^dnger eine« ®laubenö: cathoUcae
relig* *nis verus c. (1. 2 § 1 C. 1, 1).
Cultura, 1) Bearbeitung, Bebauuna
be8 gfelbe« (1. 34 | 1 D. 7. 1. 1. 8 pr. 12
pr. D. 33, 7). — 2) »ere!|rung 0- »n. C.
Th. 15, 4).
CultuB, 1) Pflege, »Wartung, dtt^aU
tung, §. ö. c. corporis (1. 43 D. 50, 16),
" (1. 12 § 35 D. 33, 7);
ßanbbau (1. 3 C. 5, 5. — 2) «ere^ruug
(1. 2 pr. C. Th. 6, 9); iniJbef. religidfer
©ultu^ (1. 49 § 1. 1. 123 § 5 C. Th. 12,
1. 1. 2 pr. 1. 5 C. Th. 16, 5).
Cum s. qutun (adv.), 1) hienn, pt B^
j^eic^nung eined ^titpVLtiitti ober einer
Bebingung (1. 17. 48 D. 12, 6. 1. 45 §1
D. 27, 1. 1. 45 § 3 D. 45. 1. 1. 141. 217
pr. D. 50, 16), eines beftimmten Solle«
ober 5:iatumftanbe« (1. 56. 57 D. 5,3.
1. 29 8 1. 2 D. 32. 1. 63 pr. 67. 72 pr. 82.
94 pr. 102 D. 35, 1. 1. 10. 16. 17. 19.20.
23. 25 D. 36, 2. 1. 49 pr. 54 pr. 55. 71.
76 § 1. 1. 78 § 1. 1. 90. 104. 113. 125.
138 § 1. 1. 139. 141 § 5 D. 45, 1). - 2)
weil (1. 2 D. 3, 1. 1. 5 D. 7, 8. 1. 36 §2
D. 29, 1). — 3) obgleich (§ 1 1. 2, 5. pr.
I. 2, 10. 1. 25 D. 46, 2. 1. 144 D. 50, 16).
— 4) Wä^renb (1. 62 D. 24, 3, pr. 1. 1.
17. G?l 1, 67).
Digitized by
Google
Cum — Cura.
121
Com (praep.), ntit, unb ^toax a) jur 9t»
^ftc^ung bet IBetbinbung, nebft, fammt
(1. 7 D. 7, 2. 1. 36 § 2. 1. 112 § 2 D. 30:
„Si ita legatum fuerit *Titio cum Seio do
lego% ntrisque legatum est, sicut utrnmque
legatum est, cum fundtis cum domo legatus
est," (1- 121 eod. 1. 14 pr. § 1 D. M, 5.
L 13 § 3 D. 40, 4), ober bc^ «crl^dltniffc«
^n Semanbem ober %u etttnid, i, iB. inimicitia
mm aliquo (1. 8 D. 26, 3); b) im ©inn
einer Begleitung ober ^injufügnng,
). 9. rationes edere cum die et ccnsule (1. 1
g 2 D. 2, 13); promittere cum poena (1. 5
pr. D. 2, 11); cautionem praestare cum fide-
lussore (1. 72 pr. D. 18, 1); c) aU Seit*
Vun!t, Don ba an, §. iB. hereditas cum
tempore mortis continnatur (1. 138 pr. D.
50, 17).
Cnmulare, l^ftufen, berntel^ren, ber«
großem, §.9. contumacia cumnlat poenam
(1. 4 D. 48, 19): cumulari legatum (1. 18
§ 12 D. 33, 7); don(Uio usque ad trecen-
tos solidos cumulata (L 34 pr. C. 8, 53);
honore cumul. aliquem (1. 7. 14 C. Th. 13, 1).
Cumnlate (adv.), gel^Auft (1- 20 § 1
C. Th. 8, 5).
Cnmulus, 1) ^oufen, SRaffe, ge*
fammt er Betrag, j. S3. cum. patrimonii
(L 3 § 3 D. 27, 2), debiti (1. 8. 9 § 1 D.
2, 14), oertM alieni (i. 4 D. 36, 1); si dam-
num minus sit cumulo legati (1. 2 § 44 D.
38, 17). — 2) ^ö^e, (SJitofcI: ad dignita-
tum cumulos elati (1. 5 C. Th. 6, 35).
Cunabula, 9(nfang, flnfangi^Seiten:
Srima urhis JRomae cunab. (§ 3 1. 1, 5);
InfangSgrünbe: prima legum cunab.
(prooem. 1. § 3); cunab. iuris (1. 2 § 38
D. 1, 2).
Cunctamen, Saubern (i. 23 C. Th.
12, 1).
Canctari» jo^ubern, aögern (1. 2 § 24
D. 38, 17); cunctatio Sögerung (1. 7 § 1
D. 26, 7. 1. 20 § 1 D. 40, 2).
CunotuB, in^gefammt, gan^ (i. 15 C.
12, 37. L 36 C. Th. 11, 1).
Cnneusy ein C^orpd feilförmig auf»
geftenter ©ofboten (1. 2 C. 6, 62).
Cunioulus, 1) untcrirbift^er ®ang,
Äanal (1. 26 D. 39, 2. 1. 3 § 6 D. 43,
21); fRb^xt jur ^bleUang bon kämpfen
(L 8 § 7 D. 8, 5). — 2) cuniculi, ^inter^
lifl (L 2 § 2 C. Th. 3, 1. 1. 3 C. Th. 11, 23).
Cupa (1. 31 D. 19, 2) f. cutpa.
Cupere, begehren (1. 115 D. 30).
Cupide (adv.), habgierig (1. 6 C. Th.
1,7).
Oupiditas, ©egicrbe, j. B. discendi
cop. (1. 20 D. 40, 5); inSbcf. Habgier
" 6 § 2 D. 42, 5. 1. 6 C. Th. 9. 27. 1. 6
Th. 15, 2).
i
Cupido = cupidüas^i, Ö. cup. procrean-
dae sobolis (1. 22 § 7 D. 24, 3), retinendae
pecuniae (l- 8 § 4 D. 50, 5), avaritiae (1. 3
§ 3 C. 6, 43).
Cuppa, Xonne (1. 8 pr. 12 § 1 D. 33,
7. 1. 15 § 6 D. 7, 1).
Crrppula, fleinc 2:onnc (1. 3 § 1 D.
33, 6).
Oupressus, (£^^ reffe G- 16 § 1 !>• -*3,
24); cupresseus, aud (t^preffe (1- 26 pr.
D. 41, 1).
Cur, marum, toe|]^alb (1. 45 pr. D.
3, 3. 1. 12 D. 5, 3. 1. 34 pr. D. 29, 2).
Cura, Sorge, gürforgc, öef orgung,
Bemühung für eine ^erfon ober ©ad^e,
a) über^u^)t, ^ 85. cura aut diligentia,
cura atque opera consequi (1. 19 D. 13, 6.
L 36 D. 19, 2); curae habere, ut etc. (1. 28
D. 16, 3); cttram habere alicuius (1. 1 pr.
D. 87, 9); ad curam alicuius pertinere,
gemanbem obliegen (l. 1 § 11 D. 1, 12.
1. 3 § 1 D. 4, 8. 1. 1 pr. D. 48, 14); b)
SBartung, Pflege: c. corporis (1. 22 § 2.
1. 50 § 1 D. B8, 1); c) Dbl^ut, «ttffic^t,
%, O. rem sub cura sua habere (1. 77 § 21
1). 31. 1. 22 D. 40, 4); c. aedium, locorum-
que sacrorum (1. 1 § 3 D. 43, 6); c. palatü,
bai^^mtbei^lluffel^eriS über ben laifer»
Ud^en $alafi (l. 1 C. 12, 11); d)«efor«
gung einer ^Ingelegenl^it, j. 85. funeris
curam mandare alicui, curam condendi
corporis susdpere (l. 14 § 2 D. 11, 7. 1. 88
§ 1 D. 31); duas curas operis administraxe
(1. 14 § 1 D. 50, 5); curas agere, feine
(^efc^äfte beforgen, toirb iniSbef. in 83e«
jug auf bie gpunctionen ber curtosi gefagt,
nyeld^ bal^er auA curagendarii genannt mer*
ben 0- 2 C. 12, 22. 1. 1 C. Th. 6, 29); e) im
engem iuriftifc^en @inn bebeutet cura bie
au^er ber tutela anertannte IBormunb«
fd^aft, b. 1^. bie bon ©taatdtoegen angeorb«
nete 8SertoaItung ber ^(ngeTegenl^eiten getoiffer
$erfonen, biejur eigenen IBenoaltung a\x&
irgenb einem Srunb unfäl^ig finb; curator,
toer eine folc^ cura ^u fül^ren ^at:
83ormunb; ber Unterfd^ieb Attnfd^en ber tu-
tela unb cura beft^t barin, ba^ bie auctoritas
tutoris bie unbotuommene $erfönlid^feit unb
^anblungdfft^gleit bed impubes infantia
maior ergAnjt, toäl^enb ber consensus bed
curator nur befTen duftimmung su bem
bon einem SO^linoerift^rigen borgenommenen
gied^ggcfd^aft entölt (tit. D. 26, 8. 1. 17
§ 1 D. 49, 1: „Tutor pupiUo datus si pro-
vocet, interim pup?'lo curator debitur. sed
si tutoris auctontas fuerit necessaria —
tutcr ei necessario dabitur, quoniam ct(-
ratoris auctoritas ad hoc inutilis est.'* Ueber
bie einaefnen SfÄffc ber cura cf. 1. 1 § 4 D.
50. 4: — „personale munus est tutela, cura
Digitized by
Google
122
Guragendarius — Curiata.
(idulH furiosive, iieraprodigiy mutif etiam
ventris, — item ex Ckirhoniano edicto bo-
norum possessione petita, si satis nondetar,
custodiendis hanis curator datus personali
fnngitur munere. bis similes sunt honis
dati curatores, quae fuerunt eius, qui ab
hostibus captus est et reverti speratur:
item custodiendis ab eo relictis, cui necdum
qwisqtiam civili vel honarario iure successit,
curatores constituti." (tit. I. 1, 23. D. 27,
lOj 37, 9; 43, 7. C. 5, 70).
Guragendarius f. cura s. d.
Curare, forgen, \\^ angelegen fein
laffen, bemitfen, bag etnmS gefäel^ober
nid|t aef(^^e, 5. 9. index curare aebety ut
etc. (1. 5. 25 § 21 D. 10, 2); curent ma-
gistratus (1. 22 D. 22, 5); curandum est,
ne vis fiat (1. 6 § 23 D. 36, 4); qui fa-
cere curaverit (1. 3 D. 48, 4); denuntiandum
cur. (1. 1 § 10 D. 25, 4); cur. convicium
fieri aUcui (1. 15 § 10 D. 47, 10); stipulan
cur. (1. 15 § 1 D. 35, 2); decem dort curari
stipulatus (1. 42 § 1 D. 12, 1. 1. 67 § 1 D.
45, 1). — 2) ffliül^c, ©org f alt auf etttiog
öertticnben, beforgen, j. 83. cur. negotia
alicuius (1. 14 § 1 D. 10, 3), fructus (1. 7
§ 9 D. 24, 3), ar1)ores (1. 3 pr. D. 25, 1),
agros (1. 68 § 1 D. 32), oves (1. 60 § 3
eod.), vestimenta (1- 12 pr. D. 47, 2); be*
auffici^tigcn: cur. aedes sacras (1. 1 § 3
D. 43, 6); »arten, J)f legen: tuendi curan-
dive corporis gratia (I. 44 D. 50, 16); einen
^an!en Beilen: cur. servum vulneratum,
aegrum (1. 9 § 1 D. 3, 5. 1. 9 § 7 D. 15,
1.1. 30 § 1 D. 21, 1); cur. gratis amicos
(1. 27 D. 38, 1); medico curandos oculos
committere 0- 3 D. 50, 13). — 3) be*
obat^ten, berüdfic^tigen, j. 83. si pro-
bantem iudex uon curabit (1. 10 g 3 D. 2,
13); modicas impensas non debit arbiter
curare (1. 12 D. 25, 1).
Curatio, 1) Cef orgung, in^bef. bie eines
öffentlichen ®ef^äftS, 5. ^. in magistratu,
potestate, curatione etc. pecunias capere
n. 1 pr. D. 48, 11); cur. kalendariiy bie
gfü^ng be« kal. für eine @tabtgenteinbe
(1. 18 § 2 D. 50, 4). — 2) »ormunb^
f djaft: tutela curatiove (1. 3 pr. D. 3, 1);
in curatione esse ; cur. eius, cui bonis interdi-
citur, cur. furiosi aut prodigi (1. 1. 13 D. 27,
10); cur. heredüoHs (1. 12 D. 3, 5); duas
curationes administrare (1. 30 § 1 D. 27, 1);
tutelae curationisve iudicto teneri (1. 11 D.
26, 8). — 3) ärjtli^e «el^anblung,
Teilung (1. 3 D. 9, 1. l. 7 pr. 8 pr. D.
9, 2. 1. 7 D. 9, 3).
Curator, 1) 83eforger, SSerJoalter,
©efc^äftSfül^rer, §. C cur. reipublicae,
6tabt|)fleger, oberfter älhinid|>albeamte,
bem bie ^erUHiItung hti ftAbtifd^en d^emeiuc»
toefen« oblag (1. 6 D. l, 22. 1. 37 D. 2, 14.
1. 46 pr. D. 39, 2. 1. 3 § 4. 1. 5 § 4 D. 43,
24. 1. 2 § 4. 6. 1. 4. 11 D. 50, 8. I. 3 C.
1, 54. 1. 2 C. 7, 46); aud^ niebcre, mit ein*
Sinen S^ertoaltungSjtoeigen beauftragte ftäbti*
e öeamte feigen curatores, Slat^^erren:
curat, operum, bie Äuffe^ über öffentUt^
»auten (1. 7 § 1 D. 1, 16. 1. 2 § 2 D. 50,
1. 1. 1 pr. 1. 2 § 1 D. 50, 10); curat ad
extruenda vel reficienda aedificia publica (1.
18 § 10 D, 50, 4); curat, qui ad colligendos
eivitatium publicos reditus eligi solent (1. 18
§ 9 eod.); cur. frumetUo comparando, ad
siliginememendam constitutus (l. 21 pr. D. .50,
1. 1. 29 D. 3, 5); cur. annonam administra-
turus (l. 21 § 2 D. 49, 1); cur. kalendarU
(1. 12 § 4 D. 50, 8); curatores oorporum, @e*
f d^dftsfü^rer, 93ertrcter öon Korporationen (1. 3
§ 2 D. 47, 22), municipum (1. 5 § 10 D.
43, 24) ; curator Caesaris = procurator Caes.
(1. 3 pr. D. 1, 19); cur. dominicae s. divinae
domus, %iit\ eined faiferlid^en C^^otuHebeani«
ten (1. 3 C. 7, 37). — 2) «ormunb (f.
cura 8. e.).
Curatoricii equi s. equi, qui curaio-
ricio nomine flagitantur, gett)iffen dffentli^en
iBeamten, bie in bie $rotJtn§ gefc^rft mürben,
ju fteaenbc ^ferbe (I. 29 C Th. 11, 1. 1. 2,
C. Th. 11, 17. cf. Gothofr. ad h. 1.).
Curcuma, ba« ©cbi^ am B^um (!. 1
pr. C. 11, 12).
Curia, 1) eine tlbt^eilung beS römifc^cn
93ollS (ber ^atrijicr) nac^ ftltefter römifc^cr
SBerfaffung, toomd) baffclbc in 3 ^ribuS, unb
iebe %x\hu^ in 10 ©uricn jcrpel (1. 2 § 2 D.
1, 2); bal^cr curiata lex, ein in ben Kurien*
öcrfammlungen (curiata comitia) gefaxter
SJolfSbeft^luB (1. c). — 2) = ordo decurionum,
ber SScrmaltungSauSfc^uS ober Senat in ben
SKunici^ien: ©tabtrat^ (§ 13 I. 1, 10.
1. 3 D. 3, 4. 1. 9 § 1 D. 4, 2. 1. 38 § 10
D. 48, 19. 1. 3. 4 C. 5, 27); au<^ bie »er*
fammlung beffelben: decuriones sol-
leraniter in curiam convocati (1. 2 C. 10, 32) ;
and^ ba§ ?(mt eines decurio (1 14 eod.);
ba^er cunah's (Sub8t.)= decurio. ^itglieb
bc§ etabtrat^« (1. 21. 22. 2.5. 31. 39. 47.
50. 51 eod.); curialis (adi.), bie curia ober
curiales betreffcnb, j. ^. qxxt. origo, san-
guvi, bie ?(bftammung öou einem SJecurio
(1. 32. 43 eod.); cur. fortuna, ba§ Slmt einc^
3Jec. (1. 62 eod.); cur. condicio (1. 63 pr.
eod.), nexus (1. 63 § 1 eod.); cur. consortia
(1. 67 eod.), onera, munera (1. 35. 64 eod.),
Corpora, bie 5Witglicber ber Kurie (1. 66 eod.) ;
cur. nuptias bie SJer^eirot^ung mit ben Ku-
rialen (1. 3 C. 10, 35).
Curialis f. curia s. 2.
Curiata lex f. curia a. 1.
Digitized by
Google
Curiosi — Gusto dia.
123
Curiosi l^^n getoiffe ju bcn agentes in
rebus gehörige SßtamU, tocidjc aU flßolijciagen*
tcn in ben ^toöinjcn fungirtcn, Dicttci^t auc^
ben d^ebtaud^ ber $often in beaufftc^tigen
litten (tit. C. 12, 22).
Curiositas, bte ^emül^ung, ettoai^ oud«
pf)>ftTen, einer @ad^e nad^juforf^en
(1. 6 D. 22, 6).
Curiosua (adi.), 1) forgfÄltig (1. 9
§2 D.22, 6). — 2) neugierig (1. 19 D.
46, 2).
Cnrrax, fc^nell loufenb (1. 18 pr. D.
21, 1).
Correre, laufen, ge^en, reiten, fal^*
ren (1. 2 § 1 D. 11, 5. 1. 20 pr. D. 19, 5.
1. 17 § 9 D. 21, 1); aud^ troptfc^ mirb ed
gebraucht, g. ©. bom a^wf^tt^öwf (1- ^
D. 22, 1. 1. 7 § 7 D. 26, 7), Dom gfriftcn*
lauf (L 3 § 16 D. 37, 10), üom Sauf ber
«eri&^rung (l. 10 pr. D. 41, 3. 1. 2 D.
41, 6); curr. per plures emptores, burd^ bie
^nbe mehrerer Äftufer gelten (1. 56 D. 18,
1); curr. ad Utigandum, jum $ro5e| fc^ei«
ten (1. 4 C. 6, 6).
Curriculum, 1) geitraum, inncrbalb
»elc^ eine grift Wuft (1. 6 C. 2, 52. 1. 5
C. 9, 27). — 2) 2)icnft*eit G- 1 C. 12, 53).
Cursitatio, ^Tof^njut^xe beim cursus
publicus (1. 3 C. 11, 74).
Cursor, Säufer 0- 99 § 5 D. 32);
Courier (1. 10 C. 12, 59).
Cursnalis, auf ben cursus 2yublicus ht^
^üglic^: curs. equi (1. 19 C. 12, 50); ohse-
quium curs. (1. 9 C. Th. 7, 1).
Cursus» 1) Sauf, 5. O. aquae fluminis
(L 1 § 12 D. 43, 12), uswarum (1. 4 C. 5,
56), temporaUs, geitablauf (1. 27 C. 6, 23);
cursus de cignoscetida hon. possessione, 9(g«
mtion«frift (1. 6 C. 6, 9). — 2) eursus pu-
blicus, ber auf ©taatöloften in @toat8onge='
legenden ftattfinbenbe iranSport bon $er*
fönen unb ©ac^en: @taati»)>oft (tit. C. 12,
50); auc^ c. vekicularis, fjo^rpoft genannt
a 18 § 4 D. 50, 4). .
Curulis, 1) = circensis: equi cur. (1. 4
C. 10, 42. 1. 5 C. 11, 41). — 2) Aediles
eurules loerben bie beiben debilen genannt,
toelc^ ftd^, kuie urf^nglic^ bie fönige 9iomi^
unb bann bie Confuln unb $r&toren, ber sella
curulis bebienen burften (1. 2 § 26 D, 1, 2).
Curvatura, Krümmung, curv. aratri
(L 239 § 6 D. 50, 16).
Curvus, frumm (1. 3 D. 21, 1).
Cnsio, $rftgung: monetaHs c. (1. 18 C.
TIl 11, 16).
Cuspis, &pii^t (1. 2 C. Th. 8, 5).
Cnstodela = custodia (Gai. II, 104).
Custodia, l)©ewa^ung,«cf(^ütung,
Bcttuffic^tigung, ^erwabrung, j. ©.
coat. domus, templi (1. 49 D. 38, 1. 1. 35
D. 40, 12); clavcs custodiae causa tradiere
(1. 77 g 21 D. 31); rem custodiae alicuius
commitiere (1. 1 § 1 D. 4, 9); res depositae
vel commodatae — quaruinque usum vel
custodiam liabuit (1. 1 § 33 D. 43, 16); res
mobiles, quatenus sub custodia nostra sint,
hactenus possideri (1. 3 § 18 D. 41, 2);
aves custodiae nostrae subiectae (§15 eod.);
custodia rerum, im ©cgenf. bon admini-
stratio (1. 48 D. 26, 7), im ®egcnf. bon pos-
sessio (1. 5 pr. D. 36, 4. 1. 3 § 23 D. 41,
2. 1. 12 D. 42, 4); in cust. bonorum esse
(1. 1 § 17 D. 37, 9); custodiae c. rem tenere,
mitti in possess. (1. 2 pr. D. 41, 5. 1. 3 § 8
D. 43, 17); cust. reorum (tit. D. 48, 3);
in b.r Se^re bon ber ^räftation ber culpa be»
beutet custodiam praestare^ ^ur diligentia
honi patrisfam, ^infic^tlic^ ber S^erhial^«
rung einer 8ad|e gegen ^efc^&bigung
Don au|en xt\p, ^tebjtabl uerpflic^tet
fein, unb für gal^rläffigleit hierbei
einfte^en (1. 2 D. 7, 9: „/♦Vuc^uanii« cu-
stodiam praestare debet." 1. 5 § 5 P. 13,
6: yf Custodiam plane commodatae rei etiam
diligentem debet praestare*'. § 15 eod.:
,Si duobus vebiculum commodatum sit —
et dolum et culpam et diligentiam et cw-
slodiam in totum me praestare debere.**
1. 10 § 1 eod.: — „si mea causa (rem in-
speciori) dedi, dolum mihi tantumpraesta-
bit, si sui, et cusiodiamJ' 1. 13 § 1 D. 13, 7 :
„Venit in hac actione et dolus et culpa —
venit et custodia/' 1. 52 § 3 D. 17, 2: —
qnodsi a furihus subreptum sit, proprium
eius detrimentum est, quia custodiam prae-
stare debuit, qui aestimatum accepit."
1. 35 § 4 D. 18, 1: Jalis custodia desi-
deranda est a vend^tore, qualenh bonus
pater fam. suis rebus adhtbet.*' 1. 2 | 1.
L 3 D. 18, 6: „Et puto eam diligentiam
yenditorem exhibere debere, nt fatale
damnum vel vis magna sit ezcusatum.
Custodiam autem venditor talem praestare
debet, quam praestant hi quibns res com-
modata est, ut diligentiam praestet ex-
actiorem, quam in suis rebus adhiberet**) ;
periculum custodiae praestare (1. 40 D. 19,
2). — 2) OJewabrfam, ©efängnig, j. ».
custodia coerceri — evadere custodiam (1. 3
§ 2 D. 41, 1); sub custodia vel in carcere
esse — de carcere vel custo{lia dimitti
(1. 52 § 12 D. 47, 2. 1. 13 § 5 D. 49, 16);
nee in custodia nee in vinculis esse (1. 28
8 1 D. 4, 6): publica cust. (1. 9 eod. 1. 224
D. 50, 16). — 3) ©c^ujort: rw^tica cust.
im ®cgenf. bon urbanae aedes (l. 180 eod.).
— 4) aSBac^e, ^etoac^ung, bie ^fonen,
toeid^t beU)ad^en, be^eic^nenb, 5. fd. custodiam
ponere (1. 51 D. 41, 2), reos - tHnciat
custodia, et vigilauter observet (1. 20 C.
Digitized by
Google
124
Custodire — Damnas.
9, 47). — 5) mcr bcwad^t tofrb: «er*
l^aftctcr, (Uefangcncr (1. 10 D. 48, 3:
„Ne quis receptam custodiam sine causa
dimittaV* 1. 8. 12 pr. 1. 14 § 3—5 D. 48,
8) ; custodias audire, damnare (1. 18 § 9.
10 D. 48, 18); custodiarum cognitio J. 6
pr. D. 1, 16. 1. 9 D. 2, 12).
C5u8todiP6,l)bctt>a<i^cn,bcauffici^tiaen,
betual^ten, t^ermabren, 3. 9. cukodien-
dum alicui datum (1. 1 pr. I. 6 D. 16, 3);
colligere et custod. res f^edit (1. 5 § 22
D. 36, 4); ventrem partum cnstod. (1. 1
LH D. 25, 3. tit. D. 25, 4h custodiendis
w curator datus (1. 1 § 4 D. 50, 4);
nm% possidet is, qui missus est in possess.,
sed potins custodit (1. 1 § 9 D. 48, 3); ex-
actami diligentiam custodiendae m proe-
Stare (1. 1 § 4 D. 44, 7). — 2) bcobo(|tcn,
befolgen, j. 83. custodiri cportet, quod
moribus et consuetudine inductum est; in-
▼eterata consuetudo pro lege custoditur
(1. 82 D. 1, 8)i custod. pactum (I. 18 D.
28, 4), supremum iudicium (I. 70 D. 35, 1).
Oustos, ©Achter, ^üter, 8[uffe^er,
j. ». c. aedium (1. 18 § 10 D. 50, 4);
praedii (1. 15 § 1 D. 34, 1), vülae Q. 15
§ 2 D. 33, 7); per negJegentiam custodum
evadere (1. 1 pr. D. 47, 18); dati sunt
(tutores honorarii) quasi ohttervatores a^tus
eius (qui gessit) et custodes (1. 3 § 2 D.
26, 7); custodes fwiosis adhibentur (1. 14
D. 1, 18); custodes ad ventrem custodien-
dum inspici€ndumqiie (1. 1 § 12 D. 25, 3.
I. 1 pr. § 10 P. 25, 4).
Cydoneum, Cuittcntoein (1. 9 pr. D,
33, 6).
Cylindrus, länaM-runbcy ©belftein 0-
82 § 9 D. 34, 2).
C^mbium, etn S^rinfgefdlirt yl, 32
§ 1 eod.).
Cyrenensis provlncia, ein 3)tftrict in
^frifa mit ber $ou^)tftobt ß^tcne (I. 61 § 1
D. 19, 2).
CyBicenius, awS ^QjicuiS, 6tobt in
SR^fien, 0- 7 C. 11, 43).
D.
Dada s. Daoiae (D. niediterranea unb
ripensis), bie jefetge aRoIbott, ^Had^ei unb
(Stebenbilrgen, ourd^ ^^rajon jur römifd^en
^rotnna gemad^t (1. 7 § 14 D. 48, 22. 1. 4
C. 11, 7).
Daotyliotheca, ^tingfftft^en (1. 52
§ 8 D. 32).
Daemon, böfer (äJeift (I. 23 C. Th.
16, 10).
Danmabilis, t^erbammenStoettb (1.2
C. Th. 9, 18).
Damnare, 1) Deturt^eilen; damnatio,
«eturtl^eilung (1. 4 § 1. 1. 27 D. 10,
2. 1. 3 D. 39, 2j^ j. ©. damnari litis aesti-
matione (1. 80 D. 16, 3), in id quod facere
possunt (1. 173 pr. D. 50, 17); damnatus
contrario iudicio, ex noocali iudicio (1. 6
§ 7. 1. 14 D. 3, 2); si qui furti, vi bono-
rum rapt. etc. suo nomine domn<itus pac-
tusve erit, infames sunt (I. 4 § 5 eod.) ;
in damnationem venire (I. 42 D. 6, 1); be*
f onberd totrb e^ t)on ber IBeruri^Iung megen
eine^ (£apita<Iberbrec^cn^ gebraust/ 5. «.
iudicio publicOj in capitali ci'imine, rei
capitalis damnatus (1. 8 § 5 D. 22, 5. 1.
13 § 2 D. 28, 1. 1, 2 D. 48, 19); in per-
petua vincula, ad hestiasy ultimo supplido
damnari (1. 8 § 13. 1. 29. 31 pr. eod.);
mulier consumenda damnata (1. 3 eod.);
bona domnatorum (tit. D. 48, 20); damna-
tione bona publicantur, cum aut vita ad-
imitur aut ci\ritas, aut servilis condicio
irrogatur (1. 1 pr. eod.). — 2) ^[emanbetn
etwoö auferlegen, i^n ju ettoo« Der*
p f U d^ t e n , indbef . bur^ teftamentarif (^e ^tx*
orbnung, 5. 16. in testamento heredem suum
damnare, ne altius tollat etc. (1. 16 D. 8,
4. 1. 87 pr. § 1 D. 35, 2); heres, qui pe-
cuniam dare iussus damnatus erit, eam
pecuniam debeto dare, qit%m dammUus
est (!. 1 pr. cod.); damnatus heres sinere,
non petere etc. (1. 14 D. 33, 2. 1. 2 pr. D.
84, 3. 1. 8 § 1 D. 44, 4); per damnaHon^m
legare, kgatum bejetd^net im altem 'Sieö^
eine bejonbere Art be8 ßegat«, borin befte^b,
bag ber ^eftator ben @rben in einer be»
ftimmten ^o^^^I (., heres mens damnas
esto dare, s. dato facito; heredem meum
dare iubeo") ju einer ßetftung anttmft (GaL
H, 197. 201—206. 262. 282. Ulp. XXIV,
2. 4. 8. IIa.). — 3) bertocrfen, j. ©.
quasi furiosae iudicium ultimum damn.
(1. 19 D. 5, 2).
Damnas, t^erpf lichtet, fc^ulbig: heres
damnas esto dare etc.; heredes damnas
sunto, eine gormel für ?(norbnung eine^ Ige*
gatS, bie eine obligatio stricti iuris jttnfd^en
erben unb Segatar begrünbete (1. 4 § 1. 1.
19 pr. 1. 82 § 5. 1. 84 § 1. 1. 104 pr. § 3.
5. 1. 105. 122 § 1 D. 80. 1. 44. 51 D. 31.
1. 34 § 1. 1. 68 D. 32. 1. 17 pr. D. 33, 1.
1. 15 pr. D. 33, 2); au^ in ®efe|en fommt
bie Srormel damnas esto bor (1. 2 pr. 1. 27
§ 5 D. 9, 2).
Digitized by
Google
Damnatio — Dare.
125
Damnatio f. damnare.
Damnosus (adi.)i damnose (adv.)»
Schaben btingenb, nad^tl^eilig, 5. ^.
herediias interdiim damnosa est (l. 82 D.
17, 1. I. 57 § 1 D. 29, 2. 1. 119 D. 50,
16); damn. socius (\, 14 D. 17, 2); aedes
quae damnosae ({(^abenbto^enb) imminent
(L 40 § 3 D. 39, 2).
Damnum, Schaben: a) über^u^t 9f^
etntt&c^tigung, ^ad)tf)eil, 3. 9. citra
damnum (unh t]df ah tt) volunUUis (1. 23
§ 2 I). 40, 5); damno infamiae subici (1. 6
C. 2, 11); sine damno existimationis a
iutela removeri (1. un. C. 5, 47); multa
damnum famae non inrogat (1. 1 C. 1, 54);
b) indbef. ein bad$erm5geit betteffen^
bcr Äod^t^eil, SJerIcJung, SJctringe*
rung bed ^ermöaend, )Bevmögend»
Oetluft (l- 3 ^- 9d>^: „Damnum et dam-
natio ab adempHone et quasi deminutione
patrimonii dicta sunt*'); {0 tuirb ed bet
eontitmelia s. iniuria, bet ^erle^ung ber
^tftCr entgegengcfelt (1. 5 § 1| D. 9, 2: -
«interduDi utraque actio conctirrit et legis
Aquil. et ''niuriarum, sed duae erunt aesti-
mationes, alia damni, alia contumeliae/*
l. 34 pr. D. 44, 7: — „iniuria ex affectu
fit, damnum ex culpa." 1. 15 § 46 D. 47,
10); unb itoat umfagt edtm toeitetn Sinn
bie eingebaute ^erntögeni^berntel^r«
ung, ben »etluft eined ©etotnnej? (§ 10
L 4, 3. l. 11 pr. D. 10, 4. 1. 2 § 11 D.
43, 8), ouf melden 3enionb ein begtünbete«
3«ecit ^t, nic^t aber einen Mo« anfälligen,
tK)m belieben 9[nberer abhängigen ^ort^I;
tnuitum interesse, utiam damnum quis
faciat, an lucro, quod adhuc faciebat, uti
prohibeatur (1. 26 D. 39, 2); im engem
Sinn befc^änlt ed ftc^ auf ^erntinberung
bed bereit« t)ot^anbenen ^etmögend«
beflanbed: damnum infligere im Segenf.
ijon lucrum extorquere (1. 6 § 11 D. 42,
8); neque lucrum intellegitur, nisi omni
damno deducto, neque damnum nisi omni
lucro deducto (1. 30 D. 17, 2); compensare
lucrum 8. commodum cum aamno (1. 10 D.
3, 5. 1. 23 § 1 D. 17, 2. 1. 42 D. 19, 1);
bona — siye damnum habent, sive lucrum
(I. 3 pr. D. 37, 1); damnum litis, IBerluft
be« *rojeffe« 0- 53 pr. D. 42, 1); d. fatale
f. fatum 8. 2; damna, quae casu conti-
gerunt (1. 41 § 7 D. 40, 5); d. cuipa s.
iniuria datum (1. 5 § 1. l. 49 § 1 D. 9,
2); damno dando damni iniuriae teneri
(I. 54 § 2 D. 41, 1. 1. 31 pr. D. 47, 2);
a^re damni iniuriae s. iniuria (1. 23 eod.
l. 14 § 3 D. 19, 5); actio damni iniuriae
0. 6 8 L 4 D. 4, 9. 1. 32. 41 D. 9, 2. 1.
57 D. 19, 2); quod quis ex culpa sua
damnum sentit, non intellegitur damnum
sentire (1. 203 D. 50, 1 7) ; damnum praestare,
sarcire, ©d^abenerfa^ leiften (1. 26 D,
32. 1. 7 § 1. 1. 22. 24 D. 39, 2); aud^ ^t
damnum praestare bie ISebeutung : @ d^ a b e n
t)eTurfa^en (1. 23 § 3 D. 4, 2); damnum
datum consequi, d^tfa^ für angefügten
Schaben erhalten (1. 81 D. 50, 16); dam-
num decidere, \id) wegen be« erlittenen
©c^oben« öergleid^en (1. 7 pr. D. 13, 1.
1. 46 § 5. 1. 62 § 1 D. 47, 2), damnum
infectum, ber in«be{. burdb ein benachbarte«
(Sfebäube ober eine fonftige IQorrid^tuna ober ein
»erf bro^enbe ©dJabenCtit. D. 39, 2. — 1.
2 h. t.: „Damnum infectum est damnum
non dum factum, quod futurum veremur'^J;
damni inf. cavere, promUtere, repromittere,
saHsdare (1. 9 § 1. 4. 5. 1. 13 § 3. 1. 15
§ 3. 1. 26. 43. 44 pr. eod.); damni inf.
stipulari, stipulatio (1. 7 § 2. 1. 18 § 16.
1. 23. 28. 30 pr. 32. 40 t>r. 42 eod.); damni
inf. actio (l. 33 eod.); aamni inf. nomine
milti in possess. (1. 15 § 16. 1. 21. 44 § 1
eod.); ire in possesB. damni inf. (1. 18
§ 13 eod.); c) im engfteu ©iun: @elb*
Praf e (l. 8 pr. D. 48, 19. cf. cf. § 2 I. 4, 18).
DanubluB, bie 5&onau (rubr. C. Tb.
7, 17).
Daphnensis luous, (1^4))reffen]^ain
bei Dapl^ne, einer IBorftabt t)on ^ntio<^
(tit. C. 11, 78).
Daps, D^fer (Gai. IV, 281.
Dardanarius, einer, ber burd^ fünft«
lic^e Drittel, in«bef. burc^ 9(ttffauf, ben
$rei« t)on ^aattn, bef. (Sietreibe, in
getoinnfüd^tiger ^bfid^t in bie ^öbe
treibt (1. 6 pr. D. 47, 11. 1. 37 D. 48, 19).
Dardania, ein X^( Don Sofien (1. 4
C. 11, 7).
Dare» 1) geben: a) im 9(ttgemeinen: er«
tl^eilen, gemäl^ren, §. 9. dare responsa
(1. 2 § 47 D. 1, 2), vacationem (1. 9 D. 2,
12), liheram facultatem (1. 1 pr. D. 35, 2);
iure civili diata potestas (1. 1 pr. D. 26,
1); dare actionem (1. 1 pr. D. 14, 6. L 2
§ 1 D. 16, 1), bonorum possessionem (1. 2
§ 2 D. 38, 15), exsecutionem (1. 32 § 6 D.
4, 8), senUntiam, ein Urtl^eil faden (1. 14
§ 1. 1. 17 pr. 1. 19 D. 49, 1); negotium
dare alicui, ein ®e{(^ft übertragen (f. 6 § 1
D. 3, 4. 1. 8 § 4 D. 42, 5); b) bttr(| leftt*
minige ^i«)>ofition ert^eilen, \>ex*
machen, §. fd. libertates secondis tabuiis
datae (1. 19 pr. D. 1, 7); hereditates codi-
cillis data (1. 10 pr. D. 28, 7); legatum
fideicommissum dare (1. 126. 127 D. 30);
dare legare (i. 1 pr. D. 35, 2); c) befiel»
len, §. 9. tutorem, curaiorem (1. 2 D. 2,
12. 1. 7 D. 26, 3. 1. 5 pr. D. 26, 4), actorem
(1. 2. 6 § 2 D. 3, 4), procuratorem (1. 43
pr. D. 3, 3), iudicem (1. 12 § 1. 2. 1. 81
Digitized by
Google
126
Dare.
D. 5, 1), fideiussores (1. 1 D. 2, 5. 1. 1 D.
2, 8), satisdcUionem, cauiioneni (1. 5 pr. D.
5, 3. 1. 73 D. 46, 1); d) ^inflebcn in ad-
opttonem dare (l. 5. 34 D. 1, 7); adrogan-
dum se dare (1. 2 § 2 eod.j; dare se in
matrimonium (1. 37 § 2 D. 50, 1), in oon-
cubinatum (I. 14 pr. D. 48, 5); militiae
se dare (1.29 D. 40, 12); dare se in hare-
nam (f. b. 9B.) ; e) in«bf f. bebeutet dare a)
im Leitern 6tnnübet^iipt baß ^tng eben
einer ©od^e (tradere), fei e8, bop ber @m*
^fanget d^ent^ümer merben \oU, toit ). 9.
beim ^arlel^n: mutuum dare (1. 2 pr. l.
3. 16—18 D. 12, 1), — ferner hd bem dare
ob causam, dare oerta lege (tit. D. 12, 4),
— ober bo| er bie @adje nur ju öorüber*
gel^enbem &thxavLd) ober fonftigen 3^^^^^
erhält, mie beim ^ommobat: rem utendam
dare (§ 2 I. 3, 14), beim 3)epofitum:
custodiendum dare aliquid (1. 1 pr. D. 16,
3), bei ber SJliet^e, 3. 6. commodam do-
mum ad habitandum dare (1. 60 pr. D. 19,
2), bei ber 93erpfänbung: pignori s. hy-
pothecae dare aliquid, pignus s. hypothecam
dare (1. 1. 5. 11 § 2. 1. 13 § 1. 1. 15 pr.
D. 20, 1), beim precario dare (1. 3 § 5 D.
41, 2. I. 1 § 2. 1. 12 D. 43, 2^; in biefem
ttjeitem ©inn toirb dare aud^ aU m.i\t^nn%^'
grunb ber f. g. Sfleolcontrocte genonnt
(1. 17 pr. D. 2, 14: ,Re non potest obli-
gatio conirahi, nisi quatenus datum sit."
tit. I. 3, 22: — „consensu didtur obli-
gatio contrahi, quia — ne dari quidquam
necesfte est, ut substantiam capiat obli-
I gatio*); in bemfelben @inn toirb eß in ben
.für bie f. g. unbenonnten Ülealcontrocte
1 aufgefteÜten species gebrandet, unb bem facere
entgegeugefctit (1. 5 pr. D. 19, 5 : — „totius
ob rem daä tractatus — in bis competit
speciebus: aut enim do tibi ut des, aut do
ut facias, aut facio ut desy aut facio ut
facias^; überl^u^t toirb dare aU Obligo*
tioniJobject bem facere entgegengefe^t (1. 3 pr.
1. 25 pr. D. 44, 7 : — „In personam actio
est, qua cum co agimus, qui obligatus est
nobis ad faciendum aHquid vel dandum.^'
1. 2 pr. D. 45, 1: ,Stipulationum quaedam
in dandOj quaedam in faciendo consistunt.*'
I. 91 pr. eod. : — „qui dari promisit, ad
dandum non faciendum tenetur"); ba^er
bie gformel: dare facere s. dare fiei'i, um
bie beiben möglichen fieiftungen ju umfaffen,
befonberß gebräuchlich bei @tt|mIationen: dari
fieri spondes? (1. 71 D. 17, 2. cf. pr. I. 3,
15: „verbis obligatio contrahitiir — cum
quid dari fierive nobis stipularaur"), fo*
toie in ber Mogformel für actiones in per-
sonam: quod N. N. dare facere oportet
(I. 54 pr. D. 50, 16. cf. § 1 I. 4, 6: „actio-
nes in personam, per quas intendit ad-
versarium ei dare aut facere (^rterr^);
ß) im engern ©inn bebeutet dare, nament*
Hd^ auc^ old (S)egenftanb t)on ©tipulotionen,
fomie in ben j^lagformeln für actiones in
pers., bod Eingeben einer ©ac^e in bad
(Sigent^um beß Sm^föngerd (§ 14 eod.:
a — non posse actorem suam rem ita ab
aliquo petere *8i paret, eum dare oportere^
nee enim quod actoris est id ei dari
oportet, quia scilicet dari cuiquam id in-
tellegitur, quod itä datur, ut eius fmt, nee
res quae iam actoris est magis eius fieri
potest." 1. 167 pr. D. 50, 17: ,.Non viden-
tur data, quae — a^pientis non fiunt."
1. 75 § 10 D. 45, 1: „Haec stipulatio:
*fandum Tuscul, dari' — continet, ut do-
minium omnimodo efficiatur stipulatoris'^J ;
biefelbe 93ebeutung ^ ed in ben £egat^
formein: heres damnas esto dare (f. dam-
nas), heres dato, dari volo etc. (1. 5 § 1.
I. 6. 8 § 1. 1. 14 pr. 1. 30 pr. 1. 32 pr.
D. 30. 1. 43. 51. 74 D. 31. cf. 1. 29 § 8
D. 32: „ — non videtur heres dedisse,
quod ita dederat, ut habere non possis'^J;
ebenfo, toenn t>on pecuniam dare bie 9iW>e
ift 0. 1. 3. 16 D. 12, 4. 1. 1—4 D. 12, 5.
I. 52. 65 D. 12, 6. l. 53 D. 50, 17: „Cuius
per errorem dati repetitio est, eius consuUo
dati donatio est**); oud^ ^at dare bie ^e*
beutung t>on oudgeben^ beroudgaben
(l. 25 § 9. 1. 27 D. 21, 1); accepUi et
data, ^innal^me unb ^udgabe (1. 1 § 2
D. 2, 13. 1. 47 § 1 D. 2, 14. I. 56 pr. D.
50, 16); y) auc^ tjom (Einräumen einer
©ert)itut, befonber« ote ©egenjtonb einer
©tipulotion ober eineß Sermä^tmffed, toirb
dare gebroud^t (1. 3 pr. D. 7, 1: „Ora-
nium praediorum iure legati potest eon-
stitui usus fr., ut heres iubeatur darealicui
usum fr. dare autem intellegitur, si indox-
erit in fundum legatarium, eumve patia-
tur uti frui"*); usum fr. mihi dariyiipulA-
tus sum; si iuravero, usum fr. dari mihi
oportere (l. 95 § 6 D. 46, 3. 1. 11 § 2 D.
12, 2) ; si quis riam dari stipulatus fuerit
(1. 136 § 1 D. 45, 1); Her sibi dari opor-
tere petere posse (1. 19 D. 8, 3). — 2) feine
teufte einem Zubern lutoenben, im guten
unb böfen ©innc, leiften, toibmen, t)er*
urfod^en, j. ©. operas dare (1.34 § 1 D.
4, 6. i. 8. 10. 12. 22 § 1. 1. 26 § 1. 1. 30
pr. D. 38, 1); operam dare, feine fjunction
t)erric^ten (1-18 pr. D. 5, 1), ober feinen
2flei6 ouf ettoog bertoenben, j. ^.
operam dare iuri, bo3 Sflec^t ftubiren (1.
1 pr. D. 1, 1), reipMicae, bem ©toat feine
3)ienfte ttjibmen (1. 1 pr. 1. 5 § 1 D. 4.
6), überl^au^t fic^ angelegen feinlaffen,
fic^ bcmül^cn (1. M 7 D. 1, 12. 1. 29 D.
19, 2. 1. 1 pr. D. 38, 5. 1. 41 D. 41, 1);
Digitized by
Google
Dasimanium SCtum — Debere.
127
dataopera, mit allem gletg, mit 9(6ftc^t,
«orfaft (I. 1 pr. D. 4, 7. 1. 1 D. 13, 4. 1.
9 § 4. 1. 52 § 1 D. 9, 2); därt} testinumium,
3cuötii6 abfegen (1. 8 pr. 1. 21 § 1 D. 22,
5); iusiurandum, einen 6ib leiften (1. 5 § 2.
l. 9 § 1 D. 12, 2); damnum dare, 8(^aben
zufügen (f. damnum s. b.); daxe paupe-
riem (l. 1 § 7. 9 D. 9, l).--3) feftfcften,
befttmmen^ anotbnen, i^. ^. dare disci-
pUnam (1. 12 pr. D. 49, 19), legem, formam
(L 7 § 5. 1. 10 pr. D. 2, 14), condicionem
(1. 12 D. 22, 1. 1. 35 § 1 D. 29, 2. 1. 217
8 1 D. 50, 16), diem (1. 13 § 15 D. 39, 2}.
4) nachgeben, 9iüdfici^t nel^men, ). ^.
dare (s. locum dare) honori postulantium
(I. 9 § 4 D. 1, 16); dare pietati (l. 1 § 1
D. 49, 5). — 5) öeturtl^ eilen, *. «. dari
ad beiftias (1. 8 D. 48, 10. 1. 12 D. 48, 19),
in metallum 8. opus metalli, in opus pu-
blicum (1. 8 § 12. 1. 17. 22. 23. 28 § 1.
5. L 34 eod.), in exsilium (1. 4 D. 48, 22.
1. 29 pr. D. 27, 1).
Dastunianum SCtum, ein auf fibeicom»
miffarifd^e f^rei^eitdettl^eilungen bejüglid^er
Senat^befd^IuS au^ ber 3eit %va\an^ (I. 36.
51 § 4-6. D. 40, 5.
Datlo, l)ba^ ®tf>tn: a) @ttl^etlung,
©etoäl^rung, j.». datio libelli (1.7 D. 5,
2), hon. possessionis (1. 1 § 1 D. 37, 9), datio
legati, libertatis, im(S)egenfa| t)On ademptio ;
datio pura, condicionalts (1. 6 § 4 D. 28,
5. I. 14 pr. D. 29, 7. 1. 9. 14 § 1. 1. 26
pr. D. 34, 4); b) ©eftellung, j. «. datio
hUoris, euratoris Q. ^ § 1 D. 26, 1. 1.
10 D. 26, 5. 1. 16 pr. D. 27, 10), fideius-
fforis (1. 2 § 1 D. 2, 8), iudids (1. 32 D.
5, 1. 1. 2 § 1 D. 49, 8), pignoris, hypo-
thecae (l. 16 § 9 D. 20, 1), dotie (1. 23
D. 50, 17); c) bag®eben, Eingeben einer
Bü(ff€, i. ^. condicio, quae in datione ex-
m\äX, im (S(egen{a| bon cond., quae in
facto sit (1. 82 D. 35, 1); factum implere
secundufn imitationem dationis (1. 32 § 2
D. 36, 1); desiderat res naturalem datio-
fmi (1. 8 D. 15. 1); wuh*t datio (1. 2 § 1.
l. 8. 27 D. 12, 1. 1. 7 § 3 D. 14, 6); pe-
caniae datio (1. 3 § 3 eod. 1. 57 D. 35, 1);
apecierum fenori dationes (1. 26 § 1 C. 4,
33); d) ga^Inng (1- 68 D. 46, 3). -- 2)
CoIIjtel^ung, ßeiftung, ^. ^. sacramenti
datio (1. 2 § 9 C. 2, 58).
Bativus tutor s. ctirator, ein bon ber
Obrigfcit beftellter »ormunb (1. 7 D.
46, 6. 1. 5 C. 5, 30).
De (praep.), 1) über, in ©ejug auf,
in Betreff, J^infic^tlid^, j. ©. de quibus
causis Bcriptis legibus non utimur (1. 32
pr. D. 1, 3j; id observandum de aerc ali-
eno
appeüatii
n» Bcri|rbiB HHfwus nun uuniui \i. oa
D. 1, sV, id observandum de aerc ali-
(L 14 D. 2, 15); defendtre aliquem de
eUatiane (l. 1 D. 49, 9); libertatem de
supremis iudiciis constringere (i. b2 % 9
D. 17, 2). — 2) = ex, a) bon, j. ö. quid-
quam de suo adicere (1. 2 § 2. 7 €. 1, 2);
de bonis accessit alicui aliquid (1. 1 § 14
D. 37, 8); duo de fratribus (1. 35 D. 2, 14};
exire de familia (j. exire s. 1); b) gemä^,
de lege fieri (1. 1 § 16 D. 43, 12); c) au«,
abesse de causa probabili (1. 28 D. 4, 6);
nemo de improbitate sua consequüur aciio-
nem (1. 12 § 1 D. 47, 2). - 3) = a, ab, a)
au 9, ^.Sß, de domo sua extrahi, in ius vo-
cari (1. 18. 21 D. 2, 4); b) oon, petere,
stipulari de aliquo (1. 36 § 1. l. 37 D. 7,
1. 1 5 § 14 D. 13, 6); c) bon, j. ©. ab-
ire de Roma (1. 35 § 2 D. 3, 3); d) geaen,
excusationem tribuere de muneribus (I. 11
D. 50, r>); tueri aliquem de vi hostium (1.
9 § 1 D. 4, 2).
Dealbator, Uebertünc^er, (^^pfer (1.
1 C. 10, 66).
Deambulare, um^erge^en, s. 1 (1.12
§ 1 D. 7, 8. 1. 13 § 4 D. 39, 2); deambu-
latio, Spaziergang 0- 13 § 4 D. 7, 1).
Deaurare, bergolben (1. 1 C. Th. 10,
22); deaurator, »ergolber (1. 1 C. 10, 66).
Debere, 1) mfiffen. foden, bfirfen,
j. ©. plerumque debet — licet etiam (1. i
pr. D. 28, 5) ; cum ius finitnm et possit esse,
et debeat (1. 2 D. 22, 6); si potuit et debuit
credere solvere et potuit et debuit; (1. 8. 9
§ 5 D. 26, 7); conveniri posse et debere
(1. 59 § 3 D. 17, 1); videndum, an debeat
permitti; quod desideras, an impetrare de-
beas, aestimabunt iudices (1. 7 § 3. 1. 39
D. 1, 7); nun debet alteri per ali^erum ini-
qua condicio infcrri (1. 74 D. 50, 17). — 2)
au« irgenb einem 9le(^t«grunbe {%t\t%, iSiti^*
\a% u. bergl.), inSbef. au« einem obligatori«
fc^en ^erl^dttniB ju etma« berpflic^tet, et«
ma« IM leiften f^ulbig fein, ettoa« fc^ul»
\>txi\ debitum (Subst.), toa« gefd^ulbet
toirb: ©c^ulb; debitor, ©Aulbner; debi-
trix, ©d^uIbnerin(L 108 D. 50,16: „De-
bitor intellegitur is, a quo invito exigi pe-
cunia potest,"" 1. 66 D. 50, 17: ^desi/nit de-
bitor esse is, qui nanctus est exceptionem
iustam.* 1. 178 § 3 D. 50, 16: „Hoc ver-
bum 'debuit* omnem omnino actionem com-
prebendere intellegitur, sive civilis sive
nonoraria sive fideicommissi fuerit perse-
cutio"); creditores — quibus debetur ex
quacumque actione vel iure cii>ili yel hono-
rariOy sive pure sive in diem vel sub con-
dicione; omnes, quibus ev quaUbet causa
debetur, ex contractu, ex ddicto etc. (1.
10— 12 eod.); debitum ex quacumque causa
(1. 1 § 6 D. 13, 5); debiior ex contractu
— ex delicto; in diem, sub condicione (1.
14 — 16 pr. D. 5, 2); debitores ex admini-
Digitized by
Google
128
Debilis — Decemprimi.
straiiane (I. 6 § 1 D. 50, 4); debitores.
qui speciem ex causa lucrativa debent (1.
17 D. 44, 7), deberi ex testamento (L 18
eod.); ex pluribiis causis deberi nobis idem
potest (1. 159 D. 50, 17); natura cM)ere,
aud einet obligatio naturalis titoai fc^ulben
(1. 49 D. 36, 1. 1. 84 § 1 D. 50, 17: Js
natura dehet, quem iure gentium dare opor-
tet, cuiuB fidem secuti sumus**); natura
debitum (\. 1 % ID. 18, 5); naturale --ci'
vik debitum (1. 40 § 3 D. 35, 1); natura-
les debitores (L 16 § 4 D. 46, 1: — .licet
minus proprie debere dicantur naturales
debitores, per abusionem intellegi posaunt
debitores, et qui ab bis pecuniam recipi-
unt, debitum sihi recepisse*') ; usurariuni
debitum (l. 37 pr. D. 3, 5); debiti et crediti
inter se contributio (L 1 D. 16,2); si plu-
res eint rei stipulandi — unius loco nu-
merabuntur, quia unum debüutn est {i. 9
pr. D. 2, 14); debitum |)e^6re, exigere (1. 47
pr. eod. l. 17 D. 2, 15); debere pecuniam
(1. 10 D. 13, 4); pecuniam debitam con-
fltituere (1. 1 § 1 D. 13, 5); eiusdem pe-
cuniam debitores (1. 21 § 5 D. 2, 14); usu-
rae debitae (1. 2 § 2 D. 46, 3); debere poe-
nam ex compromisso (l. 52 D. 4, 8); de-
bere le^ata (L 8 § 16 D. 5, 2), libertatem
ex fideioommissae, fideicomn^^ssam liber-
tatem (1. 10 § 1. 2. 1. 51 § 3. 4 ü. 40,
5); debere operas (1. 9 D. 38, 1); servitus
debetur personae, praedio, fundo; iter, via
debet alicui (1. 27. 34 pr. D. 8, 3. 1. 2 § I. 1.
9 D. 8, 5. 1. 6 § 1. l. 15 D. 8, 6); iter
sepulchro debitum (1. 4 eod.); seivitutes
praediis hereditariis debitae (1. 15 § 18
D. 10,2); au(6t)oit ben (^tttnbftüden, auf
tuelc^eit tint Sertiitut (aftet, tmrb pseroituiem
debere^ gefegt (l. 6. 14. 21 D. 8, 2); ebenfo
tmrb „legata debere^ öon einem ^runbftücf
gefagt (1. 13 § 6 D. 19, 1); umae!e^t
toitb deberi att(^ bon berpflid^teten $etf onen
d^^^' S- ^' ^^^^ agrorum ddtitae personae
(1. 7 § 1 C. 11, 8); omnes, qui quolibet
modo curiae iure debentur (1. 49 C. 10, 32);
in I. 50 eod. bebeutet debita curia bad 9[mt
eined 5)ecutio, ju beffen Ueberno^e man
Dct|)flic^tet ift. — 3) deberi, md^ 9le(^t ober
^illigfeit Semanbem gebül^ten^s-^. non sie
parentibus liberorum, ut liberis parentium
hereditas debetur (1. 7 § 1 D. 38, 6); cum
ratio naturalis liDeris parentium heredi-
tatem addiceret, velut ad debitam succes-
sionem eos vocando (1. 7 pr. D. 48, 20);
pietas parentibus aequalis debetur (1. 4 D.
27, 10); debitam pietatem sequi (1. 19 D.42,
8); cum ei sextans ex substantia testatoris
Cebereiur; debita portio Q. 8 § 11 D. 5, 2);
quarta debitae portionis = quarta pars de-
bitae ab intestato portionis (1. 8 § 8 eod. 1.
2 C. 3, 29); iniSbef. tovch bet bem ^Mn>B
am SSetmögen bed gteigelaffenen gebft^fcenbe
$ f I i d^ 1 1 b e i 1 debita portio s. pars genannt
(1. 114 § 1 D. 30. 1. 28 D. 31. 1. 62 D. 36,
1. L 19. 1. 1. 20 § 1. 1. 24. 25. 41. 44. 45
D. 38, 2); debitum btnorum subsidium tmrb
ber ^flid^ttl^eil ber ^inber genannt (1.5
C. 3, 29).
Debilis, fd^n^a dl, gebted^Iic^, mangel«
l^eft (L 9 § 5 D. 1, 16. L 19 § 1 D. 42, 5).
Debilitare, berftümmeln, lähmen,
fc^toftd^en (1. 17 D. 10, 4. 1. 24 § 3 D.
13, 7. 1. 27 D. 20, 1); entfräften, un^
ti)ir!fam mad^en (1. 46 C. 10, 32).
DebUiteü, ©i^toftd^e, (^ebted^Itc^fett
(1. 50 § 1 D. 17, 1. 1. 2 § 7 D. 50, 5).
Debitor, debitrix, debitum, debitus
f. debere s. 2 u. 3.
Decanioum, etnni ©acriftei ober Sa«
ptlU (1. 3 C. 1, 5).
Decanus, 1) laiferl. Xrabant (tir. C.
12, 26). — 2) ßeidjenbeftattet G- 4. 9
C. 1, 2. 1. 1 C. 11, 18).
Decaproti, Deoaprotia f. decemprimi
s. 1.
Deoargyrus nummus, eine grdftere
SRünifotte i}. 2 C. Th. 9, 23. cf. GoUiofr.
ad h. 1.)
Decedere, meggel^en, abgelten: a)
deced. ah administratione, bie SertiHtUiing
nieberlegen (1. 5 C. 9, 27); deced. (de)
possessione, ben idefi| aufgeben, räumen
(1. 31 D. 4, 3. 1. 1 § 2 D. 25, 5. l. 5 § 1.
1. 6 § 1 D. 36, 4); b) abgezogen, ab-
getc($net toetben (1. 25 § 15. 16 D. 5,
3. l. 24 D. 19, 5. 1. 72 D. 30); c) »eg*
fommen, tjerforen ^e^en, i. ». ««**
fructus decessit a muhere Q. 78 pr D. 23,
3); praediis, aedibus decedit ahquid, im
(Siegenfaft bon accedit (1. 10 § 1 eod. L 31
D. 32); d) mit 2:obe abgeben, fterben (I.
20. 22 pr. D. 1, 7. 1. 26 D. 4, 8. 1. 1 § 13
D. 9, 1. 1. 31 § 11 D. 21, 1. 1. 32 pr. D.
26, 7), aucb vüa decedere 0- 77 § 6. 27
B. 31. 1. 42 D. 39, 6).
Deoem, jel^n (1. 3 pr. D. 47, 14).
December, ben 9){onat ^ecember be*
ttcffenb, §. ij. kalendae decerabres (1.38
§ 1 b. 28, 5).
Decempedalis, jel^n gfug lang (l ^
§ 1 C. 11, 43).
Decemprimi, l)bie}e^nobetften^it<
^lieber eined @tabtrat^d (curia), oeb^
tndbef. mit bem ©teuertoefen ^u t^un ^tten,
auc^ decaproti genannt; deasmprimatus 8.
decaprotia, bad ?lmt berfelben (l. 1 § 1-
1. 18 § 26 D. 50, 4. 1. 8 C. 10, 42). -
2) bie Dberften ber faiferlic^en ^aui'
txnpptn, ber domestici (l. 2 C. 12, 17).
Digitized by
Google
Decemviri — Decidere.
129
U!
Deoemvirl, 1) bad (SoIIfatunt bcr f
t^n SR&nncr, tocld^c« im 3- 303 u. c. an I
ie ©teile ber (Sonfitln trat, unb bad Btuölf«
tofelgefefe tjcrfafete G- 2 § 4. 24 D. 1, 2. 1.
63 JD. 24. 1). — 2) ein in älterer 8cit be-
^enbed 9li(i^tercoIIegium: decemv. in
Utibus iudicandis (1. 2 § 29 D. 1, 2).
I>eceni]Lalia, bie nac^ ^e^njAl^riger
aUeöierung eine« Äaifer» ftottfinben*
ben gcierüc^feiten (1. 1 C. Th. 4, 13).
Deoennium, S^itranm t)on gebn 3»ttl^«>
Ten (1. 16 § 3 D. 40, 9. 1. 8 § 7 D. 48,
19. LID. 50, 11).
Deoenter, auf gejiemenbe SBeife 0-
6 C. 1, 40).
Deoeptio, betrug (1. 6 C. 11, 43).
Deoemere, cntfqeiben, bcfc^lieften:
a) ftber^u^t einen (gntfc^tuß faffcn,
ftc^ entfd^eiben, %. 9. de petenda hon.
possess. (l. 1 § 3 D. 38, 3), de hereditate
(1. 13 § 2 D. 29, 2); oud^ beftimnten, öer*
orbnen, %. iB. cum nihil depectUio decernit
filius (1. 9 D. 49, 17); b) bon ©orpora*
tionen unb (Kollegien gefagt: einen Se«
f(^(iig f äffen: decretum (Subst), ein fol*
c^et IBefd^lug, j.^.quod ordo (decurionum)
decrtvü (l. 5 D. 50, 9); i1\a decreta, quae
non legitimo nomero decurionum coacto
facta sunt, non valent (1. 2 eod.); decr.
eivikUis (1. 36 pr. D. 50, 1) ; decr. senatus,
decr. an^lissimi ordinis = SGtum (1. 9
§ 2 D. 14, 6. 1. 32 § 24 D. 24, 1); decr.
pontificmn (1. 8 pr. D. 11, 7); c) öont
Stiftet, 3Ragiftrat ober Äoifer gefügt:
nadgi angeftellter causae cogniHo tnt*
fc^eiben, erfennen, öerfügen, toerorb*
ncn, j. Ä. 81 quis — aliquid novi iuris
optmuerit — eodem iure adversus cum de-
cernetur (1. 1 § 1 D. 2, 2); dolo malo fa-
cere, quominus — qui potestatem impe-
rhimve habebit, quam e% iua erit, decernat
imperet faciat (1. 10 pr. D. 48, 6) ; pecuniam
ob iudicandum decemendwnve accipere (1. 3
B. 48, 11); bis probatis, competens iiidex
deeemet (1. 23 § 2 D. 4, 2); quae (praetorj
edizit, quae decrevit (1. 3 D. 1, 14); quod-
cumque imperatar — vel cognoscens decrevit
vel de piano interlocutus est (1. 1 § 1 D. 1,
4); a principibus decretum est Q.l D. 48,
21) ; decem. (alicui, contra aliquem) actio-
nem, utiles actiones^ ein ^agreqt causa co-
gnita ertöten (1. 1 § 4 D. 4, 3. 1. 22 D.
13, 5. 1. 6 D. 26, 3. 1. 46 § 1 D. 26, 7.
l. 2 § 3 D. 28, 6. 1. 98 D. 29, 2. 1. 55 §
1 D. 40, 5) ; decem. bonorum possessionem
(1. 1 § 7 D. 38, 9) ; decem. (alicui) alimenta,
mimettU auetfennen (1. 27 § 3 D, 5, 2. 1.
88 D. 10, 2. 1. 2 § 2. 1. 3 pr. D. 27, 2:
,ln8 aUmentorum decemendorum pupilUs
praetor! competit*); decretum (Subst.),
(gntf^eibung, Srfenntniß, Scrotb-
nung nod^ angeftellter causae cogn. (1. 9
§ 1 1). 1, 16); decretum depla/no interponi
nonpotest (1. 3 § 8 D. 37, 1); pro tribunali
decr. interpositum (1. 7 § 1 D. 26, 3); de-
creta a praetoribus Latine interponi cUibent
(1. 48 D. 42, 1); edicta et decreta praetorum
(1. 75 D. 5, 1); decreta consulum v.prae-
sidum (1. 8 pr. D. 4, 4) ; decreto praetoris
V. proconsulis ex inquisitione confirmabitur
tutor (1. 2 D. 26, 3); decreto praetoris adu-
Uscentes in integrum restituti; in integr,
restituHonis decretum (1. 29 § 2. 1. 47 § 1
D. 4, 4); eum, qui in possessionem damni
infecti nomine mittitur, non prius incipere
per longum tempus dominium capere,
quam secundo decreto a praetore dominus
constituatw (1. 15 § 16 D. 39, 2); hon.
possessio, quae causae cognitionem pro tri-
bunali desiderat, Tel quae decretum exposcit,
int ©egenf.tJ.b. p., quae de piano peti potuit
(L 2 § 1 D. 38, 15); bal^er decretalis hon.
poss. (L 1 § 7 D. 38, 9); decreto hon, pos-
sessionem accipereypetere; ex decreto admitti
a. 14 § 1 D. 37, 4. 1. 4 D. 37, 8. 1. 2 §
11 D. 38, 17); decreto filio succurrendum
est (1. 84 D. 29, 2); Carbonianum decretum
(j. Carbon.); decreta principum. bie rid^ter*
Itd^en (gntf^eibungen unb ajerorbnungcn bcr
^aifet in ben an fte aetangenben unb in intern
3(ubitorium berl^anoeltcn aftec^tSfadben (1. 7
ür. D. 1, 1. 1. 1 § 1 D. 4, 6 cf. 1. 23 pr.
D. 36, 1. 1. 7 D. 48, 7); decretum divi
Marci (L. 13 D. 4, 2).
Deoerpere, 1) fjrüd^te abnel^men (1. 12
5 D. 7, 1. 1. 8 pr. D. 8, 1. 1. 27 § 25
. 9, 2). — 2) ent sieben (1. 14 C. Th.
11, 36. 1. 8 § 2 C. Th. 13, 3).
Decertare, fftmpfen, ftreiten (1. 32
§ 1 C. Th. 10, 10); decertatio = certatio
a. 2 § 2 C. Th. 7, 20).
Decessio, ?[bgang, SJerntinberung,
im @legenf. t)on accessio s. 2. (1. 6 § 5 D.
10, 3. 1. 3 D. 15, 2. 1. 178 § 1 D. 60, 16).
Deoessor, IBorgdnger im ^mte (1. 4
§ 4 D. 1, 16. 1. 42 D. 4, 4).
Decessiis, 9[bleben, S^ob (1. 34 pr. D.
33 2^
becet, e« gcjiemt Jic^ (1. 23 D. 32).
Decidere, 1) herabfallen, einfallen,
einftürjen Q. 1 § 3. 1. 5 § 12 D. 9, 3.
1. 7 § 2. 1. 24 § 5 D. 39, 2). — 2) öcr-
fallen aU caducum (1. 5 C. Th. 4, 6).
Deoidere, 1) abfd^neiben, decid. ar-
bores (1. 7 C. 4, 24). — 2) f (plagen: de-
cid. aliquem verhertbus (1. 2 D. 47, 21). —
3} entf^eibcn, unb %roax a) jmcifelbafte
SteÄtgfragen, juriftifd^e dontroberfen entfd&ei*
ben (1. 24 C. 2, 18. L 3 C. 6, 29. 1. 21 C.
6, 30); bal^er dedsio, eine l^ierauf be$ügli($e
9
Digitized by
Google
130
Decies — Decurrere.
faifetliAc «etotbnuita (§3 I. 1, 5. pr.
I. 1, 10. 1. 6 C. 6, 27); b) §u (5nbc btingen,
ftrcUiac ÄeAtöfoc^en butd^ ©ib ober »er*
aUiq entfd^eiben, Beilcöen, j. 85. iuris-
%ur, religio qua — deciduntur controversiae
h, 1 D. 12, 2); res iudicata vd turetur.
decisa (1. 56 D. 42, 1); res transactiane
decisa Q. 29 § 2 D. 5, 2); bal^er bebeutet
eS inöbe). and) f. ö. a. troMsigere fid^ öer-
letd^en, j. 93. decid. cum creditoribtis
44 D. 2, 14. 1. 59 D. 26, 7), cum debi-
tore (1. 4 § 6 D. 44, 4); decid. damnum (\,
b. SB.); decwto, SSerglci^ G- 7 pr. D. 13, 1.
1. 3 § 1 D. 85, 2); dec. litis, JÖeilegung
dnc^ med^tSftrcüS burdb aSerflleicl^ (L 7. 19.
24. 33 § 2 C. 2. 4); dec. /'«rti, SSergleid^
toeflen ewie« 5)icBftap (1. 13 C. 6, 2).
Deoies, f^tf)nmaU dec, centena, au^
bloiS decies =. dec, cent, miüiay eine WtiU
Hon (1. 6 § 1 D. 22, 1. 1. 77 § 3 D. 35, 1).
Declmariae tuerben in rubr. G. 8, 57
bie ©e^mmunaen ber lex lulia et Papia
Poppaea über bie ©efd^anfuna ber (£atoocitftt
ber dl^egatten auf ^/lo ber (grbfd^ft (cf. XHp.
XV) genannt, finb burd^ 1. 2 C. 8, 67 auf*
gehoben.
Deoimus, ber gebnte: decima (sc. pars)
ein Äe^ntel (Ulp. XV, 1. L 18 pr.D.34,
2. 1. 2 § 2 D. 50, 12).
Deoipere, betrügen/ bintergel^en,
taufd^en (1. 1 § 2 D. 4, 3.1 8 § 1. 1. 4
D. 4, 4. L 2 § 3 D. 16, 1: — „decepHs,
non decipient^us opitulatur." 1. 20 D. 39,
3 : „per errorem aut imperitiam deceptus**).
Deoisio f. decidere s. 3.
Deolarare, erfiaren, au^f^red^en,
j. «. ded. wlufUatem (1- 32 § 1 D. 1, 3);
communi consensu decL (1. 7 § 19 D, 2,
14); sententia, per sententiam decl. (1. 35
§ 1 D. 6, 1, 1. 8 § 4 D. 8, 5); bejeid^*
nen, bepimmen: princeps, nominatim iu-
dicem declarans (l. 3 D. 49, 3); bart^un,
betoeifen, impios in iudicio decl. liberos
(1. 2 C. Th. 8, 13).
Deolinare, 1) fi(^ too^in neigen,
93. decl. in contrarias sententic^s (1. 22
3 C. 6, 2], ad nullum monstrum v. pro-
Jiaium (1. 3 C. 6, 29). — 2) abtoenbcn,
ablehnen, ). 99. decl. municipalia munera,
ohsequia publicorum munerum (1. 2 G. 5, 66.
L 18. 32 G. 10, 32), exceptiones (1. 8 G. 2,
50. 1. 8 G. 7, 35).
Decoctio» 1) Unterfd^Iagung, 93er*
untreuung (1- 5 § 2 G. 11, 10). — 2) 93er*
luft: dec. natalium (1. 3 G. Th. 4, 11).
Deoootor, Unterfcfilager, 93erun*
treuer Q. 40 G. 10, 32. 1. 15 G. Th. 14, 3).
Deoollatio» (Sntl^au^tung (Paul. V, 17
§8).
Deoolorare, bef(^im))fen, fd^&nben
a. 19 G. 1, 3).
Deooquere» t)ert^un, burd^bringen,
frembc (S^elber veruntreuen (Gai. IV, 102.
I. 12 G. 10, 72: — „nemo eonim semel in
interversione convictus id rursus officiam
gerat, in quo ante decoxUf').
Deoorare, fd^müden, gieren, ). 93.
auro gemmisque decorata omamenta (l. 1
G. 11, 12); honore; dignitate decorari (1. 6
§ 3. 5 D. 50, 2. L 32 § 5 G. 7, 62); deco-
ratus -B honoratus: ex decoraüs infames
constitui (1. 35 G. 4, 65).
DeooruB, jierlid^, gefc^madDo ((,
fc^ön, g. 93. decora fa4des civitatis (1. 6
G. 8, 11).
Deorescere, abne^en, fic^ Derrin*
!iern, t)erntinbern, im @)egenf. Don crescere
l. 40 D. 15, 1. 1. 24 § 3 D. 39, 3); ab*
ge^en (abgejoaen toerben), im (lieaeitf.
t)on adcrescere (1 4 D. 5, 4. L 13 § 3. 4
L. 28. 5).
r^^ 1 f- ^^' »• 2 - 3.
Deoumbere, f ic^ nieberlegen (1. 2 § 4
D. 2, 11).
Deourla, 6tabtratb -* curia (L 25
§ 1 D. 29, 2. L 3 § 4 D. 37, 1).
Deouriales (urbis Bomae), bie (&an^*
leibeamten bed SenatiS p 9%om, n>etd^ in
meliere klaffen (3)ccurien) »erfielen (tit. C.
II, 14); leges deouriales, oie auf btefelbeit
bejüglid^en taiferlic^ 93erocbnungen (L 2
eod.).
Deourio» 1) SJilitglieb eine r curia (f. b.
n. s. 2), diatl^i^l^err (L 239 § 5 D. 50,
16: „Decuriones quidam dictos aiunt ex eo,
äuod initio, cum coloniae dedncerentar,
ecima pars eorum qui dedncerentur eon-
süii publici gratia conscribi solita sit.*^
tit. D. 50, 2. 1. 10, 32—35). Decurionatus,
bad 9(mt eined 9lat]^9]^errn (1. 2 § 8.
1. 3 pr. § 2. 1. 7 § 3. 1. 12. 13 § 2 D. <5t.).
— 2) Dberfter über bie Süentiarii, bie
t)ertrauten Wiener unb 93eamten bed ftoifetd
(tit. G. 12, 16). — 3) 93efel^töl^ber einet
«eiter*2)ecurie (L 1 G. Th. 7, 12).
DecurionatuB, f. deeurio s. 1.
Decrirrere, 1^ l^erablaufen, ). 93. de-
currens aqua (1. 6 pr. D. 39, 3), — 2)
burd^Ioufcn, j. 93. per omnia vesiigia
decurrendnm est (1. 9 G. 9, 41). — 3) §u
ettoa» {(^reiten (bat)on ®ebrauc^ ma*
d|en), 5. SB. decurr. ad emptionem (l. 37 D. 21,
1); ad actionem (1. 5 pr. D. 11, 6. 1. 1 §
18 D. 16, 3), ad iusiurandum (l 3 pr. D.
12, 2), ad fidem alicuius (1. 9 § 2 D. 2, 13).
— 4) »ol^in gelangen, fommen, ^. IB.
ex varia statutorum diversitate ad td de-
cursum est (1. 4 G. 10, 11); eo s. huc de-
Digitized by
Google
Decus — Deducere.
131
atrsum est, man ift bol^n qdammm, man
^ ^ ba^ entfc^ebftt (1. 2 § 1 D. 38, 2.
L 55 pr. D. 40, 4. 1. B pr. D. 49, 14);
decarr. in unam serUentiam (1. 1 § 8 P.
2, 14); decurr. ad heredes, an bie (gtben
foUctt (1. 4 pr. D. 34, 1). — 5) fid^ fort*
betoegen, t)etftnbetn: ^umant tum con-
dicN) semper in injfinHum decurrit, et nihil
eat in ea, quod stare perpetuo possit (l. 2
8 18 C. 1, 17). — 6) feinen öetlauf,
Sfortgang l^ahtn, §u (Snbe fontmen,
t^olljogen toetben, §. 9. stetisse per
aliQuem, quo minus lis 8%to Marie decurrat
(l 13 § 9 C. 3, 1); soUemnitates deeursae
(L 2 C. 1, 13), deeursis hastis (im SSege ber
€ubbaftation) et proscriptione habita (1. 6
C. 10, 3); t)on bet 3^ gefagt: ahlan^tn
(L 2 C. 5, 1).
Beous, 1) Äietbe, Set§ietung,
^d^mnd, §. 9. domus, quarum cultu deeus
urbium potius quam fiiictus adquiritur (L 2
§2 C. 11, 3); decora marmorum (1. 16 C.
Th. 15, 1). — 2) «ul^m, (gl^re, }. ». ho-
nestioris personae decore et iure priyari
(1. 2 C. 5, 9); contra decus saeculi (1. 3 C.
12, 22).
Decutere, ent^iefien: canoni non de-
eutüur aliquid, ber (Slanon mixb um nic^
»)erminbert (1. 10 C. 10, 48).
Bedecorandus, dedeoorosus, ent*
c^rcnb, fd^impflid^ (1. 2 C. Th. 6, 14.
L 13 C. Th. 16, 5).
Bedeous, Unel^re, 6d^anbe (1. 10 B.
4, 6. L 3 § 6 B. 37, 4).
Bedere, ^ingeben, fibergeben, ani*
nefern;(2ec2ttu),^ingabe,9[ud(ieferung,
). Ö. noxae s. ad naxam dedere, ein ^ier
ober einen @clat)en ffir ben t>on bemfelben
t)entrfa(^n 6c^aben bem SBefd^äbioten )um
(Kgeii^nm ^ebcn (1. 1 § 14—16 B. 9, 1.
L 2 pr. 1. 8. 11. K 17. 19 B. 9, 4); noxae
dediUo, deditio ipsius corporis, quod deli-
quU Q. 1. 4 % S. \. b pr. 1. 16. 21 § 2
eod. L 37 § 1 B. 9, 2. 1. 5 § 3 B. 11, 3);
hoitibus dedi, se dedere, f id^ ergeben (1. 4.
17 D. 49, 15. 1. 18 B. 50, 7); dedi tor-
mentis vel interrogatümibus (1. 16 G. 9, 47);
posteritas eorum (qui se curiae öbtiUerint)
— post taiem deditionem procreanda (1. 4
G. 10, 44); deditum esse, ergeben fein,
\xdf Eingeben, §. IB. malis artibus (1. 1
§ 5 D. 11. 3), desidiae (1. 25 § 1 B. 22, 3).
Bedioare, 1) beri^ottl^eit mei]^en(1.9
§ 1 D. 1, 8. 1. 61 B. 2, 14. 1. 12 B. 27,
10), (mäf in sacrum dedic. (1. 3 B. 44, 6).
— 2) überbottit^t mibmen, »i einem ge«
toiffen gtoed beftimmen, §. 8. auriquan-
titas ad eoetnpHonem frt*mentarium dedi-
cata (L 2 C. 11, 24).
f;
Dedlgnapi, fid^ toeigern 0. 17 C. 7, 4.
1. 28 C. Th. 11, 1).
Deditioii, be^eid^net urf|)rflna(t(fi bieieni«
^en Untertl^onen M römifd^en meid^d, toeld^e
nt ^eg gegen Stom %ur (Srgebung ge^tonngen
morben toaren; nad^ oer lex Aelia Sentia !a«
men bieienigen gfreigelaffenen, meldte
aU @ciat)en ente^renbe ©trafen er*
litten Ratten, in bie ßage ber deditidi,
b. 1^. fte maren unfäl^g, je ha& ^firgerrec^
jtt erlangen (Gai. I, 18—15. 25. 68. III, 74.
Ulp. I, 5. 11. VII, 4. XX, 14. XXII, 2. § 8
I. 1, 6); dediticius (adi.), auf bief c (klaffe
ber ^reigelaffenen be^ügli($, §. SB.
dedit. libeirtas, condicio (tit. C. 7, 6: ,Be-
diticia condicio — sit penitus deleta**);
dedit. liberti (1. 1 C. 7, 6).
Deditio f. dedere,
Deduoere, 1) l^intoegffil^ren, abffi^*
ren, f ortffibren, ). SB. deduc. colonias s.
colonos (1. 239 § 5 B. 50, 16. 1. 1. S 7. 8
B. 50, 15); de^kusi (inj domum, auq bloiS
deduci, t>on ber (S^efrau gefagt, toel^e §ttm
S3eginn ber (Sbe in bad ^and bed (£f)tmann»
feierlich eingefftbrt tourbe, ein nad) römifc^er
6itte gebrättd^Itd^ ^od^^eitdritud; deductio
in domum, bie ^eimffi^rung ber (Sbefrau
(L 5 § 10 B. 13, 6. 1. 5 B. 23, 2. 1. 68.
69 § 3 B. 28, 3. 1. 66 pr. B. 24. 1. 1. 14
fi 8 B. 48, 5); andb deduci in hortos (1* 66
§ 1 B. 24, 1). — 2) fiberbau^Jt tDO^in ffil^-
ren, bringen, ). S3. deduc. furem ad
praesideni (l. 57 § 1 B. 47, 2); deduci
ad supplicium (1. 19 B. 48, 19), %n vincula
S« 2 § 5 B. 49, 14); exercitus in insidias
eductus (1. 4 pr. t>, 48, 4); naves inperi-
cukm deduc. (1. 10 B. 47, 9); deduci in
servitutem (1. 7 m, B. 41, 1), in servilem
causam (L 3 § 1 D. 4, 5), in accusationem
S. 9 C. 9, 2); controversia ad exitum
educ. (1. 78 pr. B. 3, 3); causa in condi-
cione iurisiurandi deducta, auf ben Q^ib ge*
fteHt (1- 89 B. 12, 2); in censum deduc.
aliquid, tttoai aU ^ermögendobject jur
©d^ä^ung bringen (1. 64 B. 41, 1); ad lici-
iationem rem ded., ei^ )ur SSerfteigerung
lommen laffen (1. 6 B. 10, 2), rem s. litem
in iudicium deduc, eine Siec^tdfac^e, Ilaa«
bar, gerichtlich anl^ftngig mad^en (L 12
B. 2, 14. 1. 66. B. 3, 8. 1. 30 § 2 B. 3, 5.
1. 22. 23 B. 26, 7. 1. 4. 11 § 7 B. 44, 2.
1. 1 C, 3, 9: bicr ift res in iudicium deducta
f|(eid^bebeuteno mit lis contestataV, auf be«
onbere einzelne Objeäe belogen, oebeutet in
iudicium deducere : ettoa^ jum^egenftanb
einer ^lage machen: in iudicium s. in
iudicio deduci: ®egcnftanb einer Älage
»erben, ali^ f old^er in ^etrac^t tommen
(1. 3 pr. B. 2, 10: — „in quo iudicio de-
ducitur si quid amiserit actor.** 1. 16 B.
9*
Digitized by
Google
182
Deductio — Def endere.
3 5* — ,,8ola locatio fundorum in iudicio
negotiorum gest. deducetur" 1. 30 D. 10, 2:
„religiosa loca in iudicium non deduci.*'
1. 51 § 1 eol: — „quaedam veniunt in
hereditatis petitionem, quae in famüiae
ercisc. ittddcw non deducwntur" 1. 18 D.
10^ 3« — „tütra id quod in iudicium de-
ductum est excedere potestas iudicis non
potest." 1. 28 § 4 D. 12, 2: — „si modo
eademquaestio in hoc iudicium deducatur/'
1. 11 § 1 D. 19, 1: — „in hoc iudicio id
demum deduci, quod praestari convenit/*
l. 11 § 5 D. 44, 2: — qualecumque et
undecumque demininm adquisitum habuit,
vindicatione prima in iudicium deduxit/*
1. 21 pr. eod.: — „non est deducta in su-
perius iudicium vestis causa.*' 1. 90 D. 45, 1 :
— ,8i sors soluta non sit, etiamsi sortis
obligatio in iudicium sit deducta** etc.) ; bic*
fclbc ©cbcutuna l^at deducere, deduci in con-
troversiam, inJitem (1. 17 pr. D. 16, 3. L 81 §
1 D. 46, 2); deduci in actionem s. in actione
(1. 27 § 3 D. 6, 1. 1. 7 § 14 D. 6, 2. 1. 37
D. 17, 2. 1. 13 pr.D.;40, 12), in petitionem
(1. 7 § 5 D. 44, 2)/tn intentionem con-
demnationemve (1. 2 pr. D. 44, 1); deduci
in causam s. in causa fideicommissi, (^egen«
ftanb eine« gibetc. tocrbcn (1. 3 pr. D. 38,
7. 1. 15 § 6D. 35, 2. 1. 26 § 31). 36, 1),
in ohligatianem, jum Ocöenftanb einer Dbfig.
gemad^t »erben (1. 75 § 1. 8. 1. 109 D.45,
1), in stipulationem s. in stipulatum (1. 76
§ 1. L 89. 103. 125. 186 eod.), in cau-
tionem (1. 24 pr. D. 83, 2. »gl. bagegen 1.
25 § 4 D. 22, 3), in aestimationem (1. 81
f4 D. 30), in compensationem (1. 8. 15 D.
6, 2). — 3) abjiel^en, in «Baug brin-
aen, j. ©. dedttcitur de peculio, si quid
dominus servi nomine obUgatus est (1. 9
§ 8 D. 15, 1): deduc. quod sihi debetur
n. 11 § 7 eod. 1. 36 pr. D. 5, 3), impensas
(L 38 eod.) ; fructus mtelleguntur deductis
impensis (1. 36 § 5 eod. 1. 7 pr. D. 24, 3);
deducto usu fr, proprietatem legare, tra-
dere (l 46 pr. D. 7, 1. 1. 1 § 4. 1. 3 § 1.
1. 5. 6 § 1 D. 7, 2); fiindum deducto usus
fr. dari iubere (\. 26 pr. D. 33, 2); de-
ducto aere alieno (1. 125 D. 50, 16). De-
ductiOy ^^h^Qf 5« ©• deductio impensarum
(1. 41 § 1 I). 31); Privilegium s. ius dedu-
ctionis 0. 5 § 7 D. 14, 4. 1. 14 § 1 D. 15,
1); deductionem pati (1. 38 § 2 eod.). —
4) (diducere), jerlegen, t^eilen, trennen,
). 93. ita confusum atque commixtum, ut
deduci et separari non possint; plumbum
cum argento mixtum — quia deduci pot-
est (1. 3 § 2. 1. 5 § 1 D. 6, 1); in tres
partes hereditatem ded. (1. 13 § 3 D. 37,
4). — 5) stehen, be^nen: fern materies,
quae facile deducatur ignibus (1. ICH, 10).
Deductio f. deducere s. 1 n. 8.
Deesse, 1) öon $erf onen gefagt a) nic^t
gegenttJärtig fein, fel^Ien, in^bef. baa^
gend^tlic^en S^cr^onbtungen: bor ©erlitt f i^
nid^t [teilen, im S^ermine au «bleiben,
5. d. si contra emptorum iudicatum est^
quod defuit=ad iudicium non adfuit (1.55
pr. D. 21, 2); si quis litigatorum defuerü
(1. 27 § 4 D. 4, 8); adesse iubere (tutores),
et suspectos eos removere, si deesserU (L
2 § 41 D. 38, 17); requirendum adnotare,
si desit (1. 6 C. 9, 2); deesse per contu-
maciam (1. 13 pr. D. 4, 4. 1. 73 § 3 D.
5, 1. 1. 5 pr. D. 48, 19); deesse cognitiont
(1. 27 § 1 D. 40, 12. 1. 7 D. 47, 9); b)
fid^ entjie^en, 5. ®. non deesse defensi-
oni (1. 21 § 3 D. 4. 6). — 2) t)on @o(^en,
{Redeten, eigenfd^often gefagt: ni^t
bor^anben fein, feilten, mangeln,
abgelten, §. ©. evenit, ut quod alteri
superest alteri desit (1. 1 pr. D. 18, 1); fru-
ctui et usus inest, usui fructus deest (l. U
§ 1 D. 7, 8); animus deest in furioso (1- 2
§ 1 B. 3, 3).
Defamare, \iä) auf eine nac^t^eilige
SBeife über ettDoS ougern (1. 5 C. 7,
14: „Defamari statum ingenuorum — per-
iniquum est**).
Defeotio, ber »erfall (L 31 C. Th.
11, 1).
Defectus, SWangel, SBegfalt (fie^de-
ficere 2).
Defendere, 1) ab» eieren, j. ©. def.
incendium (1. 7 § 4 D. 43, 24); vim vi def.
(1. 45 § 4 D. 9, 2). — 2) üert^eibigen:
a) über^au^Jt toel^ren, fd^üjen, fiebern,
J. ©. adversus periculum naturalis ratio
permittit se defendere (1. 4 eod.) ; adyersns
turpitudinem tutam defensamque praestare
filiam (1. 7 0. 8, 50), quod c^ iniuria ho-
minum defensum atque munitum est (1. 8
pr. D. 1, 8); defendi exceptione b. per ex-
cept. (1. 28 § 6. 8 D. 12, 2. 1. 17 § 1 D.
24, 3. 1. 16 D. 44, 4. 1. 141 § 5 D. 45
1); b) einen ©aj» eine Anficht öert^ei*
bigen, be^oupten, %. ©. potest defendi,
defendendum est; vix defendi poterit, non
recte defenditur (1. 14 D. 2, 11. 1. 77 D.
6, 1. 1. 2 § 1 D. 7, 4. 1. 67. 71 D. 21, 2);
henigna interpretatione potest defendi (1.
9 D. 23, 4) ; non ineleganter defendi poterit
}1. 43 D. 28, 5); optima raiione defenditur
l. 22 D. 34, 9); foHiter, fortius defendi
potest (1. 2 § 2 D. 10, 2. L 85 D. 82);
c) fid^ ober einen 2[nbem bor ®eri^t oer*
t^eibigen, einen Äbtoefenben öor OerhSt
t)ertreten, bieSat^e Semanbeö ffi^ren
(1. 33 § 2 D. 3, 3: „Publice utile est ab.
Digitized by
Google
Defensaculum — Defensor.
133
smtes a quibtMcumque defendi,*' § 8 eod.:
,fAit praetor: Guias nomine quis actionem
dari sibi postnlabit, ig enm viri boni a/r-
hitratu defendaV cf. 1. 17 D. 46, 7: —
„non Tidebitur defensa res boni viri ar-
hi^atu, qnae non in solidum defensa sit."
— L 35 § 3 D. 8, 3: „Defendere est id
facere <}iiod dominus in litem faceret, et
cavere idenee.** 1. 61 § 1 eod.: „defendere
est eandem vicem quam reos snbire/* 1.
68 D. 5, 1: „Beete defendi boc est iudi-
dum aceipere vel per se rel per alium, sed
cmn satisdatione; nee ille videtur defendi,
qni qaod iudicatum est non solyit.*' 1. 10
D. 26, 7: — „quotienscamque non fit
nomine pupilli quod quivis pater fam.
idoneus facit, non videtur defendi,'* 1. 2
§ 8 D. 42, 4: „Defendi videtur, qni per
absentiam suam in nullo deteriorem cau -
sam adversarii facit." 1. 52 D. 50, 17:
ffNon defendere videtur non tantum qui
latitat, sed et is qui praesens negat se
defendere ant non vuU smcipere actionem** J;
def. alienam, propriam causam (1. 2 D. 49,
4), causam communis aquae (1. 80 § 7 D.
8, 5), litem (L 78 pr. D. 8, 8), publicum
negotium (1. 9 pr. D. 50, 7); def. aliquem
de appeUatione (l- 1 D- 49, 4), dotis no-
mine, evictionis nomine (1. 42. 49 pr. D.
5, 1), omnium aetionum nomine (1. 87 pr.
D. 8, 8), in actionibus, inderdictis, stipti-
lationibus (L 89 pr. eod.); defendi in capi-
tali crimine (1. 9 § 1 D. 40, 9), minores
qui per tutores curatoresve suos defensi
sunt (L 8 D. 4, 1); cavere: defensum iri
aliquem adversus aliquem (1. 28 D. 17, 2.
L 11 § 21 D. 32. 1. 1 § 9 D. 88, 4); anäf
auf bcn eJcgcn^nb, tDcId^cr acgen bcn An-
Spmd) etned anbeten t)ett|eibtgt toitb, toitb
)n iuShtnd Belogen, %/ iß. permittendum
erit possessori bereditatis partem heredi-
tatis defendere, parte cedere (1. 8 D. 5, 4);
potui partem meam ita defeniderey ut socii
partem defendere non cogerer (1. 39 D. 8,
5; def. servum (L 8. 4 D. 2, 9. 1. 6 D. 6,
2), aedes, fundum (L 9 pr. D. 89, 2. 1. 9
§ 1 D. 44, 2). — 8) = vindicare, a) in
$(nfprud^ neunten (vindicare), si okum
tuum quasi suum defendat Titius (1. 9 § 8
D. 4, 3); res quasi donatas def. (L 63 § 1
D. 24, 1); libertatem et hereditärem ex
testamento sibi def. (1. 7 § 1 D. 5, 8);
sibi def. servitutem (1. 8 § 4 D. 8, 6). usum
fr., possessiofiem (1. 4 D. 48, 17); ex Ser-
vitute defendi; in libertatem def. aliquem
(l. 82 D. 40, 12. 1. 25 C. 8, 44); b) täAcn,
l. Sd. def. mortem s. necem alicuius (1. 21
" 1 D. 29, 5. L 50 § 2 D. 30. 1. 18 § 1.
. 20. 21 D. 84, 9. 1. 11 pr. D. 48, 2.< L
^-^ §2D. 49, 14). 4 '4«
Defensaoulum, Settbeibigung (1. 2
C. Tb. 10, 15).
Defensare, t)ett]^eibigen (1. 2 G. 12,
40. 1. 5 C. Tb. 2, 1. 1. 184 C. Tb. 12. 1).
Defensio, 1) SJcrt^ctbigung: a) SSct*
ttetung eined ^nbetn t)ot Sendet (1.
21 § 3D.4, 6: „ P/cna d<;/«n^ accipietur,
si et iudicium non detrectetor et iudicatum
solvi satisdetur." 1. 34 § 8 D. 12, 2: —
,.8ufficere ad plenam defensionem, si para-
tus sit (defensor) iudicium accipere." 1. 88
§ 4 D. 8, 8: „Aequum praetori visum est,
eum qui alicuius nomine procurator ex-
peritur, eundem etiam defensionem sus-
cipere" § 2 eod.: — „et in capitalibus
iudiciis defensio d€Uur"J; def. civitatis, id
est ut syndicus ^t (1. 1 § 2. L 16 § 8
D. 60, 4); cautio defensionis (1. 7 § 4 D.
38, 4); legitimae defensionis persona (1. 8
C. 4, 46]; b) überl^au^t bte gfü^tung einet
def. (l. 54 D. 6, 1); si appellaverit, deinde
in causae defensione suspectus visus sit (1.
4 § 3 D. 49, 1); sumptus in defensione
causae facti (1. 102 D. 45, 1); c) »can*
f^tuc^ung eine^ Sled^tö, 5. ©. def. libertär
tis (1. 1 C. 7, 18). — 2) »led^tfcrtigung»'
ober )Bertl^eibigungdgtunD, ^ed^tds
ober SBert^eibigung^mittel, 5. IB. ex-
ceptionis def, temporaria. perpetua; def.
iuris, quae causam incertam babet (1. 56
D. 12, 6); eum, qui in locum emptoris
successit, iisdem defensionibus uti posse,
quibus venditor eins uti potuisset (1. 76
§ 1 D. 18, 1); pluribus defens. uti (1. 5
D. 44, 1); nemo ex bis, qui negant se de-
bere probibetur etiam alia defens. uti (L
48 D. 50, 17); in una eademque causa
iteratum in integr. restitutionis auxilium
non iure, nisi novae defens. praetendantur,
posci (1. 3 C. 2, 48); auditis defensionibus
ludicare (\. 8 C. 7, 48). — 8) getic^tlid&e
SJctfolgung eine« SJerbrec^eni^, j. ö.
ubi quis necatus est — beredi def. mortis
incumbit (1. 5 § 8 D. 29, 5).
Defensor, »crtbcibiger, 93cfc§ü|et,
SBertreter: a) im vUH^emcinen, 5. Ö. ap-
pellantur tutores quasi tuitores utque de-
fensores (1. 1 § 1 D. 26, 1); pupillorum,
minorum defens. (1. 21 C. 5, 37); defens.
ecclesiarum, JHrc^entJorfte^cr (1. 28 C. 6, 23);
defens. civitatum s. locorum, SRunicipat*
Beamte ber fpdteren ^ifer^eit, beten 9(mt
bau^tfäd^Iit^ batin beftanb, Sie bürget gegen
öebtüdungcn, namentlich bet ©tatt$oltct, ju
f(^il^en: ^ugleic^ toaten fie ^oli^etbeamte,
unb batten 6id $u einet gemiffen @umme
SutiSbiction (tit. C. 1, 56. Nov. 15, too flc
Mixoi genannt metben); fte feigen and^
^defens. plebis (1. un. C. 1, 57); b) »et*
Digitized by
Google
184
Deferre.
tretet eine» «nbetn bot ©etid^t, in«-
Bef. a) toet füt eine (S^ot)>otation tint
Wet^tgf oc^e f ül^tt: cUfensores, quos Graeci
syndicos appellant, et qui ad certam cau-
sam agendam vel defendendatn eliguntar
(1. 18 § 13 D. 50, 4); def. municipum vel
cuiusvis corporis (1. 84 § 1 D. 12, 2); def.
reipublicae G- 1 § 18 D. 49, 4. 1. 10 § 4
D. 50, 5); ß) tDCt ol^ne Stufttag bie
©ad^e eine« ©eflaöten fül^tt, im ©egenf.
öon procurator (1. 9 § 6. 1. 84 § 8 D. 12,
2); def. absentis vel praesenHs (L 42 § 2
eod.h Utem svbire quasi def. (1. 20 ]pr. D.
11, 1); »Kdictum, qnod ««r defens, acctpüur
(1. 74 § 2 D. 5, 1); def. aWcno« Zt«w (I.
46 § 2 D. 8, 8); „si mulier def, aliemus
exstUeritt procul dubio intercedit: suscipit
enim in se aUenam Obligationen!, quippe
cum ex bac re subeat condemnationem** .
a. 2 § 5 D. 16, 1).
Deferre, 1) too^n ttagen, füllten.
btinaen, ). fo. in oppidum, in civitatem
def. aliquid Ql. 12 % l D. 7, 8. 1. 2 D. 50,
11); in agrum vi fluminis deferri (1. 5 § 4.
1. 9 § 1 I). 10, 4. L 9 § 1. 8 D. 39, 2);
m partum navis delata (1. 4 C. 4, 88). —
2) anttagen, übetttagen, anbieten,
öetleil^en, ettbeilen, §. ©. def. alicui
facultatem, Privilegium (1. 1 C. 9, 9), optio-
nem (1. 81 I). 86, 1), condicionem (f. b. ®.
8. 8), iurisdictionem (1. 6 D. 2, 1), re«*i-
hfttont« atm^itim (1. 26 § 9 D. 4, 6); def er-
tur alicui Tumor (1. 10. 11 pr. D. 50, 4);
onus alicui delatum (1. 2 C. 10, 62); acHo
alicui delata (1. 64 § 6 D. 24, 3); ius-
iurandum deferre alicui, ben (Stb an*
ttagen; delatio iurisiurandi, (£tbe«an-
ttog a. 8. 5 § 3. 4. 1. 6. 7. 9 § 8—7. 1.
16—20. 84. 87 D. 12, 2); bon, possessio
defertur aücui (1. 2 § 4 D. 87, 11. 1. 2
§ 1. 1. 19 pr. D. 38, 2. 1. 227 pr. D. 50, 16);
quibus h<m, possessionem detulit praetor (i,
1 pr. D. 88, 9); 81 lex def erat hon. possessio-
nem ri. un. § 2 D. 88, 14); hereditas defertur,
bie C^tbfc^aft toitb Semanbem ange«
ttagen, fie fällt ibm an, b. 1^. et et^It
bad B^ec^t, bie (Jhrbf(^aft, menn et toiU, jn et«
ttjetben H. 151 D. 60, 16: „Delata heredi-
tas intellegitur, quam quis possit adeundo
consequi"); sive ex testamento, sive ab int&-
stato — deferatur hereditas (1. 2 pr. D. 10,
2); ex causa substitutionis s. ex substitu-
tione defertur alicui bered. (1. 35 pr. D.
29, 2. 1. 9 D. 88, 16); successio defertur
alicui (1. 91 D. 50, 17); intestati iuie de-
ferri bona (1. 42 § 1 D. 88, 2); si filius
fam. miles decesserit, si quidem intestatus,
bona eius non quasi hereditas, sed quasi
peculium patri deferuntur (1. 2 D. 49, 17);
fibco vacantia bona deferuntur; bona delata
ad fiscum Q. 8 D. 85, 8. 1. 6 § 8 D. 36,
1. 1. 1 pr. D. 88, 9); municipibus plenwn
ius in bonis libertorum defertur (1. 1 pr.
D. 88, 8); si quarta ad aliquem ex coft-
stitutione divi Pii deferatur (L 2 § 1 D.
10, 2); au(^ anf bie einzelnen Objecte eincc
angefallenen (mfdbaft imtb bet 9[udbtu(f de-
ferri belogen, 5. 16. fundus iure bereditario
delatus (1. 37 D. 18, 1); and^ t)om Unfall
eine« JBetntftd^tniffed imtb et gebtauci^,
§. SB. legatum servo delatum dominus potest
repudiare (L 7 D. 30); enMic^ tmtb aud^ bie
Idetufnng ^nt Sotmnnbf d^aft bntc^ deferri
andgebtüdt: %. 9. legitime^ tutelae ex Xn
tabulis adgnatis deferuntur (1. 7 pr. D. 4,
5. cf. 1. 1 pr. 1. 8 pr. 1. 6 D. 26, 4); tu-
tela ex testamento delata (L 45 pr. D. 27,
1); cura delata (1. 41 pr. eod.). — 8) an*
geben, anzeigen, indbef. a) (in censumj
def., ^etmögendobjecte aut ©(^A^ung an*
geben (1- 4 pr. § 5—7 D. 50, 15. 1. 7. 8
C. 8, 53) ; b) (nomen s. aliquem) def, 3e-
manben a(d eined JBetbteAend fc^utbig
angeben, anflagen (1. 10 D, 37, 14: —
„Qui nomen detulit, aocusasse intellegendos
est.** 1. 8 D. 48, 2: „Libellorum inscri-
ptionis conceptio talis est apud illum
praetorem vel prooonsulem Lucius Titius
professus est, se Maeviam lege lulia de
adult, ream defeire, quod dicat eam —
adulterium commisisse." 1. 7 § 2 D. 48,
4: „Servi deferentes audiuntur et quidem
dominos suos: et liberti patronos." 1. 16
§ 4 D. 48, 5: — „eorum absentiam ex-
cusatam esse, qui in alia provincia reipubL
causa absunt quam in ea in qua defe-
runtur/' 1. 5 § 11 D. 25, 3: — .merito
patrem eum noUe alere, quod eum detur-
leraf'J; in bemfelben @inn ^eigt ed aw^:
causam alicuius ^ef., 5. IB. milites, qui
causas aliet%as deferre non possant (1. 13
D. 48, 2); aud^ crimen def. (1. 28 § 7 D.
48, 5); delatio criminum, fLn^tiqt Dom
Setbted^en (1. 29 C. 9, 9); delator criminia,
«ngcbet eine« 5Betbte(^en« (1. 20 C. 9,1);
c) befonbeti^ mitb deferre, delatio t>on ber
9[njeige eined (^onfii^cationdfaded ge«
btaud^t, 5. SB. causam def. fiseo, ad aera-
rium p. 21 D. 48, 2. 1. 13 pr. 1. 42 § 1
D. 49, 14) ; eos, qui tutores vel curatores
fuerunt, non oportere deferre cattsam pu-
pillorum vel adulescentium suorum (1. 18
§ 8 eod.); rem def, eine @ad^e aU eine^
confldcitenbe angeben (1. 18 § 9 eod.); de-
ferre non posse, delationibus prohiberi (1.
16. 18 pr. § 1 ff. eod.); deferre se nemo
CQgitur, quod thensaurum mvenerit (1. 3
§ 11 eod.); se ad aerarium detulisse, quod
capere non potuerit (L 15 § 3 eod.) ; prae-
mium, quod secundum edictum divi T^*
Digitized by
Google
Defessus — Definire.
185
lani dator bis, qui ae deferunt (1. 5 § 20
D. 34, 9. cf. L 16 D. 49, 14); ddatumes
fiicdUa (1. 25 eod.); delator, eingebet
eine« (SonfidcationiSfaned (1. 22 § 3.
L 4. 15. 18 § 5. 1. 23. 24. 44 eod.: „De-
lator non est, qui protegendae causae
goae gratia aHqmd od fiscwn nuntiat"
tii C. 10, 11); vacantwm bonorum delator
(L 10 pr. D. 44, 3); delatorius, bie %n*
gebet betreffenb, il^nen eigentl^ütn«
lid^, ). f3. delat. ewrumtas (L 6 D. 22, 6).
BefesBos, entftftftet, fd^mad^: def.
seneetus (1. 7 C. 12, 57).
Befioere s. defici, 1) abgelten, man*
gellt: si eibaria defeeerint in navigatione
(1. 2 § 2 B. 14> 2); ofnnibus probationibus
aHU deficientibus, iusiarandum deferens
aadiendns est (1. 85 pr. B. 12, 2). — 2)
»egf allen, ni^t eintreten: deficit od«),
exceptio (1. 5 § 12 B. 9, 8. 1. 21 B. 19, 5.
L 81 § 18 B. 21, 1. 1. 2 § 5 B. 39, 3. 1.
1 § 1 B. 47, 4), interdictum G- 8 § 13 B.
48, 19), auxilium SCti (L 4 C. 4, 29); d^
fecto iudieio familiae ercisc. utilem actio-
nem dari (1. 49 B. 10, 2); si deficiatur
facukas testamenti fiaciendi (1. 2 pr. B.
29, 6); defecta intentio (1. 20 C. 4, 19);
defieü 8. defidtwr eondiciOf defecta coitdicio
(L 28 § 3 B. 28, 5. 1. 48 § 1 B. 28, 6. 1.
10 pr. B. 35, 1. cf. condicio s. 2. c); bo«
^ defe^us eondicioms, JföeafaH, ^id^t«
eintritt bcr »ebingnng (L 28 pr. B. 28.
2. 1. 5 B. 28, 3. L 28 § 4 B. 28, 5. 1. 27
5 1 D. 28, 7); deficit conventio, bct %aU,
pir toeld^ etne Uebereinfunft getroffen, tritt
iii(^ ein (L 2 B. 20, 4) ; befonberd toirb ed
tNmi ^ßegfollen eined i^bt^eitö ober Ser*
mdf^ffed gebraucht, ). IB. deficit, quod ei
rtUctum est; pars (legatij deficit s. defecit
(1. 55 pr. L 57. 59 B. 81); fideicommissum
defidens (L 60 eod.); pars defecta s. de-
fidens (L 81 B. 35, 1. 1. 78 B. 35, 2);
ond^ kMm ben )nr (irbfc^ft berufenen, toelc^e
Mejelbe nic^ ertoerben tonnen ober tooHen,
tvfacb deficere gefagt, %. 9. in parte de-
fieientis esse heredem (1. 5 B. 28, 5); de-
fäentium partes acctpere (1. 58 § 1 B.
29, 2); ea; persona defieieniium partes co-
herembüs restitui (1. 8 B. 34, 1); si alter-
Mtro deficiente alter heres solus exstiterit
(L 78 B. 85, 2); deficiente gradu ne^o^^aa
(L 59 § 2 B. 36, 1). —8) t>crlaffen, im
6tic^ laffen -- defUsi ermangeln, §. ©.
defici actione, feine Älagc ^ben (L 1 B. 14,
3); defid accusatore martto (1. 14 pr. B.
40, 9); deficere facuUatibus ad monera
Tel honores (1. 4 § 1 B. 50, 4); fide veri
deficere (L 4 C. 1, 18); aequitas suffgerit,
etri iwre deficiamur (L 2 § 5 B. 39, 8);
•vre dviU deficere, bad dMxtd^t nid^t fib
ftd^ fyibm a. 6 § 1 I>. 37, 1. L 2 B. 88,
8); iure deficit testamentum (1. 12 G. 6,
23; defici condicione, dner gefteOten IBe«
bingnng berluftig »erben, inbem biefelbe nid^t
in fefüttung gc|t a 8 § 7 B. 28, 7. 1. 31
B. 35, 1. 1. 13 pr. B. 40, 7). — 4) er*
fd^öpft, gefd^toäc^t toerben, in IBerfall
lommen, §. 9. bomo defectae senectutis;
aetate defectus (1. 12 § 3 B. 7, 1. 1. 3 | 7
B. 29, 5); defectum fundum fertilem ido-
neumque praestare (1. 7 C. 11, 59); bal^cr
defectio praediorum^ JBerfaH toon ä(mnb«
jtfiden (1. 12 eod.); defici facuUatibus, in
iBermdgendberfall tommen, berarmen
(1. 38 B. 28, 3); biefelbe »ebeutunp l^atoud^
deficere fd^led^ttt^eg, §. IB. si ddntores de-
feeerint (L 3 § 8 B. 49, 14); cautio defe-
dt, bie befteHte (Kaution getD&^rt fdne ©id^er«
Sme^, b. ^. fie fann toegen Snfolöenj
©(^ulbnerg nid^t erfüllt »erben (1. 73 B.
35, 1); defecta nomina, @d^nIbforberunaen
gegen dnen infoloenten @(^utt)ner Q. 11 § 1
B. 22, 1). — 5) abtrünnig toerben, ab*
fallen (1. 5 § 1 B. 4, 5: „deficere dicnn-
tor, qui ab his, quorum sub imperio sunt,
desistunt et in liostium namerum se con-
ferunt." L 3 § 21 B. 49, 16). — 6) ben
(Seift anfgcben, fterben, *. ©. nlerioue,
dum torquentur, deficere solent (1. 8 § 8
B. 48, 19; deficientis voluMtatem scribere
a. 21 C. 9, 22).
Defigere, 1) in bie (Srbe fteden, (. id.
Virgas (1. 3 § 8 B. 47, 7). — 2) jeftft ei-
len: def. domicilium, ben 93oDnfi6 auf**
ft^Iagen (1. 5 C. 10, 40). — 8) bcaan*
bern (Paul V, 23 § 15. 1. 3 C. Th. 9, 16).
Definire, 1) bie (S^ren^en beftimmen,
begrenzen, §. ©. aratro def. (L 239 § 6
B. 50, 16). — 2) ühttf^aupt beftimmen,
feftfejen, «• ®- def. mercedem (1. 25 pr.
B. 19, 2); tempus lege definitum (1. 8 1).
41, 3^; iudex certum tempus definiat (L 3
§ 3 0. 8, 38); tum auctoritate definitum
(1. 2 C. 6, 38); offido iudicis quantitas de-
finiri potest (1. 30 B. 31); regulariter de-
finire, ofö SHegcl aufftcflcn (1. 9 D. 5, 3. 1.
25 I 5 B. 7, 1. 1. 3 § 1 B. 25, 1); definitio,
»eftimmung, »orfÄrift, Siegel, 5. 5B.
Catoniana regula sie definit — quae defi-
nitio in quibusdam falsa est (1. 1 pr. B..
34, 7) ; omnis definitio (= regula) in iure d-
vili periculosa est: parum est enim, ut non
subverti possit (1. 202 B. 50, 17); iuris de-
fin. (1. 4 C. 7, 34); secundum veteres rega-
las et antiquas definitiones (1. 4 0. 6, 38).
— 3) entf^eiben, j. ©. causa definienda
per iudicem p. 9 C. 5, 1) ; definitio, rid^ter*
lid^c (gntjd^cibnng, §. ©. editio gestorum
seu relationis vel definitionis (1. 12 § 1
Digitized by
Google
136
Definitio — Deicere.
C. 12, 19); definitiva sententia, (i^nbet*
!cnntni6 (L 12 pr. C. 4, 1. 1. 10 C. 7, 64).
Definitivus } '' '^***^^-
Defixua, eingefügt, — bcpimmt, feft»
geftellt G- 29 C. Th. 7, 4).
Defleotere, ahUnttn: deü. cmimos (L l
C. Th. 9, 30); obtoeid^en: defl. a iustitia
(1. 17 C. 9, 41).
Beflere, betoefnen, beflogen (I. 3 C.
12, 42).
Befluere, l^etabfliegen (1. 1 § 20 D.
89, 3. 1, 2 § 13 D. 43, 8). — 2) öon ber
Seit gejagt: öerfließen, ablaufen (1. 3C.
3, 11. 1. 5 C. Th. 2, 4). — 3) (ginem ju*
ober anfallen Q. 2 C. Th. 8, 18).
Defodere, eingraben, tietgtaben
(1. 76 pr. D. 18, 1. 1. 17 pr. 18 pr. D.
19, 1).
Deformare, betunftalten, entftellen,
j. ©. cicatricibw def. servutn (1. 17 § 1 D.
7, 1); ne ruinis urbs deformetur (1. 2 § 17.
1. 7 D. 43, 8); bef c^tm^f en: deformatua =
nota defonni aiFectus (1. 15 C. Th. 9, 40);
deformatio, »etunftaltung (1. 4 C. Th. 7,
13. 1. 19 C. Tk. 15, 1).
Deformis, t)etttnfta(tet, l^dgltc^, §. SB.
def. ruinae (1. 5 § 1 C. 8, 11); fd^im^f*
li^: def. ministeria (1. 6 C. 12, 1); defor-
mitas, ©ägnc^Icit 0- 7 D. 1, 18. 1. 3 D.
9, 1. 1. 7 D. 9, 3); ©d^impfUc^feit (1. 8
C. Th. 7, 18).
Defraudare, um ettoaS betrügen: de-
fraudari dominio (§ 2 I. 2, 9), commodo
dotis (1. 45 D. 24, 3). Defraudator =: frau-
dator (Gai. IV, 65).
Defringere, abbrcd^cn (Gai. IV, 17).
Defjrutum, eingefod^ter SO'loft (I. 9 pr.
1. 16 § 1 D.33, 6).
Defuga, n^et fic^ einer SBer^fic^tung
en triebt: curiae vel collegii def. (1.3 CT
Th. 12, 19).
Defugere, fic§ entjie^en, §. ©. def.
curiam (1. 38 C. 10, 32), munus (1. 11 C.
Th. 13,5); bcfonberd toirb e« öon bcm STuc*
tor gefagt, h^elc^er auf gefc^e^ene denuntiatio
bem ^tction^^oaeg nic^t beitritt (1. 39 § 5
D. 21, 2. 1. 85 § 5. 1. 139 D. 45, 1).
Defunctorle s. perfunctorie, leicht«
bin, obenbin, nid^t pflic^tntägig (1.
21 § 2 D. 29, 5. l. 2 § 32 D. 38, 17.
l. C. 5, 69).
Defungi, 1) üolliiel^en: def. munere
accusandi (1. 1 § 6 D.48, 16), operula (L. 3
D. 50, 14). — 2) au« einem ^ro^eg mit
etn^ad lodlommen, 5. 8. conveniri potest
(dominus) noxali iudicio, nee una aestima-
tione — defungi potent (1. 1 § 1 D. 47, 6);
def. noxae dedüione (1. 37 § 1 D. 9, 2);
emptorem noxali iudicio condemnatum ex
empto actione id tantnm conseqm, qucmU
minimo defungi potuit (1. 11 § 12 D. 19, 1).
8) = vita de^ngi s. fiingi, ßerben (1. 26
§ 5 D. 28, 4. L 40 pr. D. 29, 1); capita
defuncta (1. 68 § 2 D. 7, 1); defunetus, «er *
jlorbener, 5. «. successio in uniyersum
ms, quod def, habuit (1. 24 D. 50, 16); he-
redem eiosdem potestatis iurisque esse,
cuius fuit def (1. 59 D. 50, 17).
Degener, 1) t)on unäc^ter (Geburt (1. 12
§ 6 C. 5, 7). ~ 2) entartet, fd^Ied^t (L 1
§4C. 7, 6). — 3) entttjürbigenb, fd^ma<^*
t>olU degen. latebram praebere; degen.
morte gladium subire (l. 1 G. 12, 45).
(sc. vitam), (eben, fid^ befin«
ben, j. ©. degere in provincia, civitate,
agro (1. 85 § 8 D. 4, 6. 1. 2 C. 8, 19); mi-
lites in expeditione degentes (1. 15 G. 6,
21); viduae intra XXV annum degentes
(I. 18 G. 5, 4); deg. privatem, vitam (L 6
G. 4, 61).
Deglabrare, ab f dualen (1. 5 pr. D.
47, 7).
Degradare f. regradare,
Degustare, 1) burd^ ben ©efd^matf aud«
groben, foften; degustatio, QCudtirobitng
Q. 1 pr. 4 pr. § 1. 1. 16 D. 18, 6); tro»nf(^:
degust. liberales litteras (L 1 G. Th. 13, 4).
— 2) ftreifen: degustari fulgare (1. 1 C.
Th. 16, 10).
Behonestare, l^erabmürbigen (1. 1 S
5 D. 50, 13).
Dehonorare, entebren (1. 8 G. Th.
11, 39).
Deioere, 1) l^erabtoerfen (L 1 pr. D.
9, 8: „Praetor ait de his, qui ddecerint
vel eflPüderint: Unde — deiectum vel efEu-
sum quid erit, quantum ex ea re danmum
datum erit, in eum, qui ibi habitavit, in
duplum iudicium dabov" § 3 eod.: „Quod
cum suspenderetur, decidit, magis deiectum
videri, sed et quod suspensum decidit, pro
deiecto haberi magis est''); deiector = qxä
deiecit (1. 5 § 4 eod.); actio, quae com-
Setit de effusis et deiectis (1. 5 § 5 eod.);
ei. onus, trahem, r<Mnum (1. 7 § 2. 1. 11
§ 4. 1. 31 D. 9, 2); tegulae vento deiectae
a. 24 § 4 D. 39, 2). — 2) umtocrfen,
nieberreißen, j. ©. dei. terminos (L 4 §
4 D. 10, 1), virtdaria^ vinea^ arbusta, ar-
hores (l. 13 § 4. 5 D. 7, 1. 1. 2 D. 7, 6),
navis instrumentum, bad %(ddtotd tappen
(1. 3 D. 14, 2). — 8) 3fcmanben ^craat»*
merfen, vertreiben, aud bem Sefi^
fe^en, entfe^en; deiectio, Vertreibung,
d^ntfe^en, 5. )B. 17», armis dei. aliquem
de possessionej solo, fundo etc. (1. 1 pr. §
1 ff. 1. 2 ff. D. 43, 16); cum deiceretur --
post deiectionem (1, 1 ^34 eod.) ; ubi qms
possidere iussus est, dominus deiciendm
Digitized by
Google
Deiectio — Delegare.
187
erü possessiane (1. 15 § 52 D. 39, 2); fündi
U8U frucUuiriua prohibitus ant deUetus (L
60 pr. D. 7, 1); aeL aliquem gradu = de-
gradare (l. 3 § 20 D. 49, 16); gradus de-
iee<»a,9bfe^ung,(£affation(l.3 §1 eod.).
— 4) bell gcino nicbcttoetfcn (1. 2 pr.
C. 1, 27). — 5) ou8 bet iöal^n toetfen,
öetfd^Ioöcn: navis deiecta (1. 7 D. 14, 2).
Deleotio f. deicere s. 3.
Deieotor f. deicere s. 1.
Deierare, bef(^h)ören (1. 21 § 2 D.
9.4).
Deinoeps, 1) fetner, barauf folgenb;
et deinceps, unb fo fort, j. ©. avus, pro-
avu8 et deine, omnes superiores (1. 51 D.
50, 16); nepotes et deine, descendentes (1.
3 § 6 D. 38, 4); filius, nepos, vel deine,
impi^)eres (1. 3 § 10 1), 26. 4); filius, ne-
pos et deine, ceteri liberi (§ 2 I. 2, 19);
in loeum nepotis vel pronepotis vel deine,
adoptare licet (§5 I. 1, 11); filius fam.,
quique deine, vicem eorum aequuntwr (1. 195
S2 D. 50, 16); nurus, pronurus et deine.
. 2 § 8 D. 2, 8). — 2) f ernerl^in, fünf tig*
^in a. 3 C. 1, 4. 1. 1 C. 1, 30).
Deinde, bann, l^ernadB, a) jnr 9e)eid^'
nung bcr Seit G- 2 § 32 D. 1, 2); post de-
inde (1. 2 § 17 eod.); deinde postea (1. 5
§ 3 D. 1, 5); tunc deinde (1. H § 2 D. 20,
4. 1. 69 D. 29, 2. 1. 11 § 1 D. 40, 4);
b) jnr 53eieid^ng einer gofge, Drbnung,
j. ante 8. prius — (sicj deinde (L 81 pr.
11, 7. 1. 1 pr. D. 15, 1.1. 2 § 4 D. 28,
6); primum, secundum, tertium, deinde (1.
1 § 1 D. 38, 6).
Deltas, ^ott^ett: patris et filii et Spi-
ritus sancti una d. (1. 1 pr. C. 1, 1).
Delabi, 1) l^ineinfallen, geratl^en
(l 62 § 1 D. 7, 1). — 2) anfallen: res, quae
hereditatiSf legati iure ad quempiam dela-
buntur (1. an. § 3 C. 10, 36).
Delatio, Delator, delatorius, f. de-
ferre s. 2 n. 3.
Deieotare, erfreuen {\, 2 § 47 D.
1,2).
Deleotus, Httdtoal^l, Unterf c^eibung,
\. ©. sine delectu (1. 1 pr. D. 3, 1. 1. 43
I 1 D. 28, 2).
Delegare, 1) gemanben ab {dulden, ah*
orbnen, %, t3. nemo — ad instruendas
mansiones — longiua delegetur, sed oninis
iüneris ac necessitcUis habita ratione dele-
gerUur (1. 8 C. 10, 16). — 1) beauftragen,
anU^eifen, $.13. filius fam. mutuatus cre-
diUyrem delegavit, ut daret pro filia dotem
1. 5 § 8 D. 23, 3); iudex delegatus (1. 5
C. 3, 1). — 3) gemanbem ettoo« übertragen.
^
anHetttanen, * ^.püblici iudicii exercir
toHo lege vel SCto delegata (L 1 pr. D.
1, 21); delegatam mwme (1. 12 § 4 D. 11,
ly.pubJiea pecunia dele^ta (1. 2 D. 48, 18);
si ego tibi mandavenm, et tu id Titio
ddegaioeria (1. 2 § 1 D. 11, 7); caw^am de-
legare, einem Slhd^ter einen ^rojeft über*
tragen: delegatio causae, Ueber tragung
eineiJ ^5. (1. un. C. 3, 4), qui vice prae-
fectorum cognoscunt, sive ex appellatione
sive ex delegatione iudicaverint (1. 19 C.
7, 62). — 4) im engem @inne bebeutet e«:
gemanbem (in^bef. feinem Gläubiger)
eine britte $erfon (in^bef. feinen
@(^ulbner) an feiner @tatt al8 @d^ulb*
nerunterftellen, überreifen; delegatio,
eine fold^e Ucbertoeifung (tit. D. 46, 2.
C. 8, 41). — „Delegare est vice sua alium
reum dare creditori vel cui iusserit" 1. 1 1
pr. D. cit.) ; ed befielet biefe« aRed^ggeft^Äft
Äeite in einem an feine gorm gcbunbenen
Auftrag be« Uebcrtocifcnben an ben Dritten
(mandatum.iussus, rogatus), an feiner ©tatt
fi(^ t)erbinbli(i^ SU machen; unb ba gerabebie«
fer Knftraa bie einzige babei t)onommenbe
Äanblung be« Uebermeifenben i% jo totrb ber
9[udbru(f delegare aud^ herauf allein belogen
(1 17 eod.: j,Delegare scriptura vel nutu,
ubi fari non potest, debitorem suum quis
potest.*' cf. Heller über Siti^conte^ u.
Urtl^eil ®. 91 S^ote 6); tl^eite aber beftcl^t
ed in einer $mif(^en bem Beauftragten {htm
delegatus), unb bemjeniaen, bem er aU
@d^lbner untergeftellt toixb (bem f. g. De«
legator) t)i>r$une^enben fdrmlidben mtdft^»
l^nblun^, burc^ meldte jener toirflidl ald ©^ulb«
ner eintntt; in ©e§ug bierauf nnrb bie @tipu»
lation unb in einer @teue auc^ bie ßitidconftitu-
tion aUDelegationSform genannt (1. 11 § leod. ;
„Fit autem delegatio vel per stipulationem
vel per litis contestationem.^' 1. 1 C. eod. :
^yDeUgatio debiti nisi conveniente et stipu-
lanti promittente dehitore iure perfici non
potest** Dag na^ ber erften ®teue aud) burd^
£iti«conteft. Delegation betoirft »erben fonnte,
berul^e auf ber noöirenbcn ^raft ber fiitig*
cont.: menn nftmlic^ ber delegatus aud^ o^ne
DorauSgegangene @tipul. t)om Delegatar ge«
rid^tlic^ in Änf^rud^ genommen, unb jtoifd^en
i^nen lis conteftirt toar, fo galt nun jener
mirflic^ a\i ber ju conbemnirenbe (sdjulbner,
cf. Äeller a.a.O. 6.90 !^otc5. SÄül^lcn-
bruc§, Ceffion @. 35 ^ott 64.). ^a^ ber
delegatus ©c^ulbner be3 delegans fei, gehört
nic^t not^wenbig jum Begriff ber Dclea., ba
t)on i^r aud^ in fol(^en füllen bie 9itot ift,
tt)o ber delegatus ©Aenfung« l^alber al«
©t^ulbner eintritt (1. 21 pr. D. 39, 5: „Ut
mihi donares, creditori meo deUgante me
promisisti." 1. 33 § 3 eod.: — „si deUgante
eo, qui donationem erai aceepturus, credi-
tori eins donator promisent etc." 1. 41
pr. D. 42, 1: — „si te doncOurutn mihi
Digitized by
Google
1S8
Delegatio — Delinqnere.
delegavero creditori meo etc." 1. 5 § 5 D.
44, 4); ebenfo totnia ift c3 notttoenbig, bafi
bet Delegatar (S^l&uoiget bei» delegans fei,
Dietme)^ lann bie 2)ele0. anäf gu bem Smecfe
öcjd^el^cn, um bem S)cleöatat mit ber gorbe*
rung ein Ocfd^enl ju matten, ober fie il^m
§ut dos ju geben, fie ift ühttfyxvüpt eine gotm,
um eine gforberung (aebitum, nomen) fftr
ben «erfebt püffig ju mad^en, dn aJHttel §u
)aMen mmnerare, solvere) ol^ne baoreiS
öelb, fonbetn mittelft einer fjorberung (1. 41
pr. D. 42, 1: „— si non creditori meo,
sed ei, cui dare volebam, te delegavero"
L 11 C. 8, 58: „Delegatianes nominum in
emancipatmn collatae perfectam donatio-
nem efficiunt." 1. 2 C. 4, 10: ,,Nomimbu8
in dotem datis, quam vis nee delegatio prae-
ceaserit etc."). SBor aber ber delegans
©d^ttlbner ht^ ^elegatard nnb (i^Iäubiger ht»
delegatus, fo merben biefe beiben ^vtlhtiet*
l^ältniffe burd^ bie neue jtoifd^en bem dele-
gatus unb bem 2)eIegotar eitffte^enbe Dbli*
Siation gana aufgelöjt, bie S)eleg. toirb info*
em ber S^^IiMtÖ gleid^gead^tet (1. 8 § 3 D.
16, 1 : — solvit et qui reum delegaV 1. 37
§ 4 D. 88, 1 : — „si creditori suo libertnm
patronus delegaverit — solutionia vicem
continet haee delegatio." L 18 D. 46, 1:
„qui debitorem su/wn delegat, peconiam
dare intellegitur, quanta ei debetur.*^ L
31 § 1 D. 46, 2: — „si unus delegaverit
creditori suo communem debitorem isqne ab
eo stipalatos fuerit — debitor ab ntroque
liberabitur.)" — Uebrigen» tüirb ber 2lu«*
• brud delegare nid^t blog ouf ben delegatus,
fonbem au^ auf bad ^elegatioiSobject be^o»*
gen, j. ©. del. nomen (L 9 D. 19, 5. I. 1
8 12 D. 87, 6), legata (1. 41 D. 85, 1); de-
legatio debiti, nonUnis (f. ohtn). %Vi4 toixh
t)om delegatus gefagt: se delegare, fid^ aU
©c^ulbner unterftellen Q. 4 § 1 D.
40, 1).
Delegatio, 1) (f. delegare s. 8 unb 4).
2) 3n ber \pätexn Äaiferjeit bebeutet e§ ben
in jebem gabr neu befiimmten ©teuerfaj,
@teueraudf(breiben für bie $rot)in$en:
deleg., quae ab amplissima praefectura in
diversas provincias ex more quotannis
emittitur (1. 4 C. 10, 23. cf. 1. 4 C. 10,
16. 1. 2 C. 10, 17. 1. 23 C. 10, 32. 1. 8. 10
C. 10, 48).
Delegatoria, (so. epistula), @teueraui$«
fd^reiben G- 7 C. 10, 19).
Delenimentum, )BiebIofung (1.4 D. 5,
2); 9[. f (^reiben: delinimentüm.
Delere, 1) ettoad ^efc^cbene« bermi*
fd^en, auiSn^ifd^en, aui^Idfc^en, ). 9.
quae in testamento leg^ possunt, ea in-
consulto deleta — nimlominus valent (1.
1 pr. P. 28, 4); nomen (heredisj ita dol«-
tum, ut penitus legi non possit (1. 1 D.
87, 2); delere ckirographum^ testamentumj
tabulas (1. 40—42 D. 9, 2. L 2 D. 48, 10);
rationes (1. 11 § 1 D. 11, 3), imaginem, li-
brum (1. 81 pr. D. 47, 2). — 2) überl^u^Jt
üernid^ten, jerftören, aufl^ebcn, §. ©.
vi fluminis ager deletus (1. 11 § 6 D. 89,
8); dediticia condicio sit penitus deleta (L
1 C. 7, 5).
Deletioia Charta, Rapier, beffen
^d^rift au§getoifd|t ober ttjearabirt
unb toiebcr überfc^rieben toorben ift,
im (SegcnfaJ üon nova ciiarta (1. 4 D. 87,
11).
Delibatio, baiS ^inmegne^men Don
ettoaiJ, SScrminberung, ^b5ttg(L 116 pr.
D. 30: „Legatum est delibatio hereditatis,
qua testator ex eo, quod Universum here-
ais foret, alicui quid collatum velit").
Deliberare, in ®rm&gung ^ie^en,
überlegen, fic^ bebenten: deliberatiOj
(grtoägung, Ueberlegung (L 1 pr. D. 14.
1. L 11 § 3. 1. 90 § 2 D. 82. 1. 6 § 5 D.
86, 1): indbef. t)on ber Ueberlegung bed ^n
einer ^bfc^ft S3erufenen ober mit einem
^ermäd^tnig ^onorirten, ob er bie (Srbfc^
ober baiS$erma(^tnig annehme ober audfc^Iage,
aebraud^t, j. 9. ius deliberandi (tit D. ^
8. C. 6, 80); tempus ad ddiberandum s.
deliberationis (1. 1. 7 pr. 8. 10 D. cit);
qui de hereditate deliberant — completo
tempore delibei^tionis (l. 73 D. 36, 1); si
quis vel ex testamento, vel ab intes^to
vocatus deliberationem mertierit (L 19 § 1
C. cit.); dum deliberant fieredes instüuH
adire^ bonis a praetore curator datur (L 3
D. 27, 10), si heres deliberante legatario
servum legatum roanumiserit, mox lega-
tarius repudiaverit, manumissum liberum
fore placet (1. 2 D. 40, 1. cf. 1. 16 D. 84,
5. 1. 81 D. 29, 1).
Delicatus (adi.), delicate (ady.), tu ei (4,
tocidbtidl, §. 89. delic. debitor (Xusuriö^,
im (Sfegenf. öon onerosus creditor (1. 25 v.
13, 7); delicate pro^rcdt (gemdd&Iid&) (1. 137
§ 2 D. 45, 1).
Deliciae, ©rgöttit^feit (1. 6 § 1 D. 7,
7. 1. 16 pr. D. 40, 2).
Deliciosus, §ur (Stgöftuna bienenb,
angenehm: deverticula defic. (1. 11 C. Th.
1, 16); üppi^: delic. nutrimenta (l. 5 C.
Th. 7, 22).
Deligere, ttJ&bten, Vat § 220.
Delictum f. delinquere.
Delinquere, titoa^ Unerlaubtem^ be«
ge^en, \i^ öerge^en, etwa« üerbred^en;
delictum (Subst.), unerlaubte ^anblung,
öergel^en, »crbred^en (1. 9 § 2 D. 4, 4:
— „minoribus utrum in contractibus captis
Digitized by
Google
Delitescere — Demonstrare.
139
damtazat sabyeniator, an etiam deUnquen-
tibus: nt puta si dolo aliquid minor fecit
in re deposita etc. — et placet in delictis
minoribus noi^ snbveniri." 1. 3 D. 9, 4: —
„aliud est auctorem esse servo delinquenti,
aliud paH delinquere^* 1. 39 D. 24, 3: —
yjHiria delicta mutua pensatione dissol-
vuntur." 1. 134 § 1 D. 50, 17 : „Nemo
ex 8U0 delicio meliorem suam condicionem
facere potest").
Delitescere, fic^ DetBetgett/ Detfted en
(1. 1 § 2 D. 11, 4).
Delphica (sc. mensa), einbteiBeintget
%x\^ a. 3 pr. D. 33, 10).
Delphus, (Sintool^ner t)on %tl)^^\,
einer ©tobt in ^^oct« (1. 1 § 2 D. 50, 2)
Delubnim, Äa^elle (1. 10. 25 C. Th.
16, 10).
Deludere, jum ©eften fioBen, öer*
ödsten: del. leges (1. 14 § 2 C. 1, 51. 1. 1
pr. C. 3, 29).
Demandare, auftragen, %. 9. demand.
alicui eognitionem (1. 1 § 8 D. 48, 16);
dem. alicui, %d dar et ». acciperet (1. 141
§ 4 D. 45, 1).
Demens, t)erftanbedIod,ma]^nfinnig:
dementia, ^erftanbedtofigfeit, SSal^U'
finn a. 2 D. 5, 2. 1. 6. 7 § 1.2. D.
27, 10).
Demere, toegnel^nten 0* ^^ ^* ^) 1*
L 13. 14 C. 11, 62).
Demerere, fid^ um Semanben Der*
bient mad^en (1. 46 § 3 D. 40, 5).
Demergere, öerfcnfcn (1. 13 pr. D.
41, 1).
Demigrare, tool^in geBen, übergeben,
}. 9. demigr. ad iura alicuius (1. 18 C.
Deminuere, tiermtnbern, Derttngern
[(^malern; deminutio, Serminbcrung,
©djm&lerung, §. ©. dem. finem pretii,
im ©cgenf. bon excedere (1. 66 § 3 D. 21,
2); deminutio, im (S^egenf. bon augmentum,
incrementum (1. 8 § 1 D. 2, 13. 1. 10 D.
47, 11); legata non solida, sed deminüta in
dimidiüm 0. 20 § 2 D. 37, 4); deminutio
legatorum per hoc, quia aliis quoque legata
relicta sunt (1. 2 § 1 D. 12, 6); dos ckmi-
nuetur per impensas necessanas; deminu-
tio dotis (L 5 pr. D. 25, 1); deminuere
ius suum (L 71 i). 35, 2); capite deminui;
capitis deminutio G* 2. 3 § 9 D. 26, 4. 1.
1 D. 33, 2. f. Caput s. 5); befonberd toirb
deminuere, deminutio t)on bet)B et mögen i^«
öerminbcrung, bct SBet&ugerung ge-
bram^, §. ^. dem. Patrimonium suum, im
Oegenf. tiott id agere, ne locupletetur, ober
Don noUe adquirere (L 6 pr. § 2 D. 42,
8); quae quis de bonis deminuit, im ®egenf.
Don quae non adquisivit (1. 1 § 6 D. 38,
5); non fraudantur creditores, cum quid
non adquiritur a debitore, sed cum quid
de bonis deminuitur (1. 134 pr. D. 50, 17);
filius fam. — adquirere öbligationem-poteBt,
deminuere non potest (1. 22 D. 46, 3); dem.
de facuUatibus suis (1. 5 § 16 D. 24, 1);
dem. quid ex hereditate (1. 61 D. 26, 7);
cui tempus ad deliberandum de hereditate
ita datum est, ut ei deminuendi potestas
non Sit (1. 26 D. 18, 1); quid sit „deminui
vetcibo" yideamus. his yerbis praetor non
tantum alienationem impedit, verum etiam
actiones exerceri non patitur (1. 7 § 2 D.
28, 8. L 7 § 5 D. 41, 4); demiwutum in-
tellegitur, quod usucaptum esset, et ob
id de hereditate exiit (1. 20 § 21. 1. 21 D.
5, 3); causa cognita — deminutionem se
concessurum praetor edixit (1. 5 pr. eod.);
nihil transferre posse — cum deminutio
Sit interdicta (1. 10 pr. D. 27, 10; demi-
nutio ex bonis — vescendi pupilli causa
(1. 33 D. 42, 5); dotis suae nomine demi-
nutio «acta (L 15 § 4 D. 44, 3); auctwrem
esse pupülo ad deminuendum (l. 1 § 2 D.
27, 3) : donare, vel deminuendi causa trans-
igere (1. 46 § 7 D. 26, 7).
Deminutio f. deminuere.
Demittere, 1) l^inab (äffen, f^ttah*
bongen loffen, j. ». barbam (L 15 § 27
D. 47, 10).— 2) fteUen ouf ettoo», ob-
]^&ngtg mod^en, res in iusiurandum de-
missa (1. 34 § 9 D. 12, 2). — 3) ent*
(offen: ex portu demitti naves (L 3 G.
Th. 7, 16).
Demogrammateus, JBo(fdf(fiteiber
(1. 4 C. 10, 71).
Demolire s. demoliri, niebetteigen,
einreiben; demolitio, iRiebetreigung
1. 1 § 12 D. 39, 1. 1. 35. 37 D. 39, 2).
Demonstrare, 1) §eigen, ouftoeifen,
bemeifen, bort^un. j. ®. demonstratur
ex rescriptis (1. 6 § 2 D. 50, 6); Scto de-
monstratum est (1. 22 § 2 D. 40, 5); con-
stitutiones demonstrant (L 1 § 3 D. 49, 8);
pater is est, quem nu^tiae denwnstrant (1. 5
I).2,4); vulgo concepti dicuntur qxdpatrem
demonstrare non possunt (1. 23 D. 1, 5) ; de-
monstr. transfugas (1. 5 § 8 D. 49, 16).
— 2) bejeid^nen; demonstratio, ©eaeid^*
nung, unb fXoox a) Don ber ^ebeutung eined
«(udbrucfi» gefogt (1- ^4 § 3 D. 46, 3. 1. 123.
201. 204 D. 50, 16); b) Don ber näbern »e*
ftimmung, ber beutltd^en ^ngobe eined
®egenftonbei$, 5. 9. demonstrare terminos,
fines; demonstratio adfinium (1. 12 D. 10.
1, 1. 18 § 1 D. 18, 1. 1. 45 D. 21, 2); de-
monstratio loci, fundi, mensurae agri (1.
13 D. 8, 1. L 68 § 1 D. 18, 1. L 36 § 1
D. 50, 1); latitudo actus itinerisoue ea
est, quae demonstrata est (L 13 § 2 D.
Digitized by
Google
140
Demonstrato — Dens.
8, 3); dari stipalari, non demanstrata re
vel qwmtitate (L 69 § 4 D. 23, 3); fundum
sine Ulla nota denumstrationis stipolari
{1. 106 D. 45, 1); demonstr. i/n quo loco
opus novum nuntiet (1. 5 § 15 D. 39, 1);
im gormular^OAeg namentlich bcr X^cil bcr
Sformcl, toctc^cr ba^ SRcd^^efc^ftft ober bcn
8ic(i^t8gtnnb, ou« »cIAcm gcflagt wirb, bc*
«icfinct (Gai. IV, 40); c) in§bef. bon bcr
»ef(§reibuna einet ^f^fon oberSod^e, im
(Segenf. ber öejeic^nung mit Flamen, j. ©.
nihil referre, proprio nomine res appel-
letur, an digito ostendatur an vocabulis
qutbusdam demonstretur (1. 6 B. 12, 1); si
nomen ignorem, demonstratione utend.im
erit (1. 6 D. 6, 1); si quis nomen heredis
quidem non dixerit, sed indvhitoMli signo
mm demonstraverit — valet inetitutio (1.
9 § 8 D. 28, 5); demonstratio plemmaue
vice nominis fungitur, nee interest, falsa
an Vera sit, si certum sit, quem testator
demonstraverit (1. 34 pr. D. 35, 1); demonr
stratio falsa legatum non perimit (1. 40
§ 4. cf. 1. 17 pr. § 2. 1. 33 pr. 34 eod.
1. 10 D. 34, 2. 1. 76 § 3 D. 31 : — Jalsam
demonstr at legatario non obesse.** 1. 75
§ 1 D. 30); infcer falsam demonstrat. et
falsam condicionem sive causam multum
interest (1. 75 § 2 eod. cf. 1. 17 pr. § 2
D. 35, 1); inter demonstrat. et condicio-
nem hoc interest, quod demonstr, plerum-
que factam rem ostmdit, condicio ftituram
(1. 34 § 1 eod. cf. 1. 6 D. 30). — 3) gn
ber befonbem S5ebeutung öon: anfüllten,
leiten, toirb demonstrare in 1. 65 § 1 D.
31 gebraucht, n)0 t)on einem „equus, qui
demonstrahat quadrigam" bie Siebe ift.
Demonstratio f. demonstrare.
Demorarl, 1) öertoeilen (1. 2 § 4 D.
5, 1). — 2) öerjögern: dem. petitionem
a. 8 C. 5, 31).
Demori, fterben: abftetben, }. ©. de-
mortua capitay demortuae vineae, arhores
(§ 3j3 I. 2, 1. 1. 18, 70 § 1 D. 7, 1); suc-
cessio, qua succeditur in ius demortui (1.
3 pr. D. 37, 1).
Demosthenes, 5ltl^enS berftl^mter fRebner
(1. 2 D. 1, 3. 1. 16 § 6 D. 48, 19).
Demovere, entfernen (1. 7 § 2 C.Th.
16, 5).
Demum (adv.), erft, 5. lö. non statim
— sed tunc demum fl. 15 § 21 D. 39, 2);
nur: ita demum (1. 3 pr. D. 2, 2. I. 31 D.
4, 8. 1. 6 D. 8, 2); non demum — sed
etiam (1- 34 pr. D. 28, 6).
Dana, je ^el^n, 5. ^. in annos singulos
dena dare spondes? (1. 64 D. 45, 1); dena
per singulos deberi annos (1. 3 pr. D. 33,
1); quina dena ab utroque conferenda (1.
88 § 3 P. 35, 2).
Denarismus, bie 3<>^Iu^0 eined i)e«
naritt» (l- 107. 123 § 2 C. Th. 12, 1. cf.
Gothofr. ad. h. 1.).
Denarium s. denarius, eine ©über«
mön*e, 4 ©ejteräien ent^ttenb (1. 65 § 1 D.
45, 1. 1. 20 § 1 D. 33, 1).
Dendrophori, 1) ^anbtoerfet, bie
$ol5 iu ©auten lieferten, öietteic^t gimmer*
leute (1. 1 C. Th. 14, 8. cf. Gothofr. ad. h.
1.). — 2) eine ^eibnifc^e @ecte (1. 20 § 2 C.
Th. 16, JO).
Denegare, 1) üerfagen, Dermeigern,
befonberä bom SBertoeigern eines in An*
fprudb genommenen Slec^tSmittetS öon Seiten
be« ?feagiftrat« gefagt, j. 95. deneg. actionem
(L 13 pr. 1. 27 § 1 D. 4, 4. 1. 26 § 4 D.
4, 6. 1. 24 § 2 D. 5, 1. 1. 69. 99 D. 29,2.
1. 4 pr. D. 42, 1. 1. 15 § 44 D. 47, 10), tu-
dicium (1. 6 eod.), interdictum (1. 12 § 1
D. 41, 2), iurisdictionem (1. 26 § 6 D. 4,
6). petitionem (1. 87 D. 30. 1. 59 § 1 D. 36,
1), persecutionem usus fr. (1. 3 D. 2, 9. 1.
27 pr. D. 9, 4), exceptionem (1. 23 eod.
1. 18 D. 44, 1), in integrum restitutionem
(1. 37 § 1 D. 4, 4), auxilium (1. 47 pr. eod.
1. 2 D. 1, 6), bon. possessionem (L 3 § 15.
16 D. 37, 4), exsecutionem operis novi (1.
19 D. 39, 1), facultatem postulandi, ap-
pellandi (1. 1 § 7 D. 3, 1. 1. 4 § 3 D. 49,
1), ali7nenta (1. 1 § 2. L 6 D. 37, 9), here-
ditatem quasi indigno (1. 3 § 4 D. 38, 16).
— 2) abfäugnen: deneg. deposita (1. 21
C. Th. 9, 40).
Denique, 1) enblid^ — furj (1. 1 § 1
D. 1, 8), Gai. IV, 60. — 2) folglich, fo*
nacb, atjo (i, 1 D. 10, 3. 1. 14 D. 12, 1.
1. 7 D. 12, 3. 1. 6 § 1 D. 17, 1. 1. 23 D.
24, 1. 1. 14 D. 44, 7). — 3) and), fogar
(l. 13 § 1 D. 5, 1. 1. 5 pr. D. 44, 3). —
4) febr häufig »irb e« bei ^nfü^ruug eine«
©eif^nel«, jur^ejeic^nung beS Uebergang« t)on
ber Siegel jur ^nn^enbung gebraucht, unb lägt
fic^ burc^: fo, ober: Aum SSeifpiel, über-
fefeen (L 13 D. 1, 7. I. 1 § 5 D. 3, 1. 1. 16
D. 3, 5. 1. 9 D. 6, 1. 1. 10 pr. D. 7, 8. L 3
§ 15 D. lü, 4. L 8 D. 20, 1. 1. 1 § 9. 10
D. 43, 16. 1. 5 pr. D. 44, 3. 1. 8 D. 48, 4.
1. 87 D. 50, 17).
Denominare, jur SQSal^l bejeic^nen,
Dorf (plagen, §. ©. duoere uxorem, non a
patre desponsam vel destinatam vel testet-
mento denominatavi (1. 7 pr. D. 48, 5); loco
sui magistratum denom. (1. 2 C. 11, 34), de-
nominatio, Benennung (1. 13 § 2 C. Th.
6. 4).
Denotare, 1) bejeic^nen (1. 24 D. 40,
4). — 2) befc^impfen (L 54 pr. D. 30);
denotatio, ©efc^inqjfung a. 2 C. 10, 19).
Dens, 8a]^n (1- 1 § » D. 50, 13).
Digitized by
Google
Densitas — Denuntiare.
141
Densitas, ^id^tl^ett, Stenge: insisten-
Umn dens. (1. 5 g 1 G. Th. 9, 17).
Densns, Ibäufig, t)iel: densiores do-
mtianes (1. 34 § 4 C. 8, 53).
Dentatus, nttt gäl^nen üetfel^en: he-
sHa dent. (1. 1 § 6 D. 3, 1).
Denudare, entbldgen, htxanhtn, §.9.
denudari praesidio (1. 14 C. 4, 20), cingulo
(Nov. 33).
Dentmciare f. denuntiare.
Denonciatio f. denuntiare.
Deniinciator f. denuntiator.
Dentmtiare, anlünbigen, anzeigen,
funbtl^un; denuntiatio, ^(nlünbigung,
Hnjetge, überbauet um Semanben t>on et«
tDod in l^ntniB SU fe|eit, 5. ®. dentmt. co-
heredi, paratum se accepto facere dotem
(1. 7 § 1 D. 85, 1); actio legis Aquil. ex
causa danda est. i. e. si neque denuntiatum
est neque scierit aut providere potuerit
(1. 28. 31 D. 9, 2); clam facere videri euln,
oui celavit adversarium neque ei (^en^n^iatHt
(L 3 § 7. 1. 5 pr. § 1. 2 D. 43, 24); indbcf.
aber bebeutet denunt. ben ^batact, burdj
beit man gut SBa^tung feined flUed^td
einem Stnoem anfünbigt, baß man einen
9te(^tdfpru(^ an il^n macbe obet bag man
gegen feine ^nblung red^tlic^ (ginf^tudj
ergebe; praetor ait: „dum ei, qui aberit,
prius domum denimtiari iubeam"; — quodsi
nee habitationem habeat, ad ipsum prae-
dium erit denuntiandum rel procuratori
eios yel carte inquilinis (1. 4 § 5. 6 D.
39, 2); permittit SCtum de agnosc. liberis)
mulieri — si se putet praegnatem, denun-
tiare intra dies aXX, post divortium con-
numerandos ipsi marito vel parenti —
aut domum denuntiare, si nullius eorum
copiam habeat (1. 1 § 1. 3. 6. 7. 12. 14
D. 25, 3); si comminatus tantum accusa-
tionem (inof&ciosi testam.) füerit Tel U8<^ue
ad denuntioitumem (b. 1^. bie augetgerid^tltd^e
Unfünbigung, ^Q% man bie querella inoffic.
test. erleben tooHe) vel libelli dationem
praecesserit, ad heredem suum accusa-
tionem transmittet (1. 7 D. 5, 2); auf bie
Unseige ber §u erl^ebenben tiage bejiel^t fiA
ber 9ludbrud denuntiare, denuntiatio, auffl
in anbem ©teilen (L 38 pr. D. 4, 4. 1. 20
S 6. 11 D. 5, 3. 1. 1 pr. D. 44, 6: „Liti-
giosam rem non facit denuntiatio, quae
unpediendae venditionis causa fit'*); de-
nuntiare crimen, denuntiatio criminis (l. 18
§ 2. 3 D. 48, 5. 1. 14 C. 9, 9); vacantium
bonorum delator facta denimtiatione destitit
(L 10 pr. D. 44, 3). 3n«bef. bebeutet den.
a) ^emanbem etttmiS berbieten, §. iB. den.
^cui, ne solvat ([. 27 D. 13, 5. 1. 22 D.
86, 1. L 106 D. 46, 8); si denuntiavero
tibi, ne aervo a me pro/eposito crederes (1.
17 § 4 D. 14, 3); si quis prohibuit vel
denuntiavit tradi rem (}. 14 D. 6, 2) ; qui
uzori repudium miserit, postea denuntiare
ne Seio nuberet — potest (1. 17. 18. 40§3.6D.
48, 5); si contradixerit dominus et eum res
suas administrare prohibuerit — nuUam
esse adversus eum contrariam actionem,
scilicet post denuntiationem, quam ei do-
minus transmiserit (1. 24 § 1 G. 2, 18);
debitoris denuntiatio, qui creditori suo,
ne aibi rem pignori öbligatam distrahcU,
denuntiat (1. 2 G. 8, 28); GlaudianumSGtum
et omnem eins observationem circa de-
nuntiationes (b. 1^. bad bteimalige feiecKd^e
5Berbot, ben Umgang mit bem ©claben fort*
jufejen) — conquiescere in posterum vo-
lumus (1. un. G. 7, 24); auc^ toirb denun-
tiare, denuntiatio t)om ^nft>ru(b geaen
einen ^tuhan (opus novum) ftatt be«
gen^ö^nlic^eren ^(udbructS nuntiare, nuntiatio
aebrauc^t (1. 5 § 5 D. 39, 1. 1. 14 G. 8, 10);
b) Semanbcn ju einer §anblung auffor*
bern, g. 85. den. alicui, ut exhibeat; de-
nuntiatio, rem restituendam (1. 5 § 1. 2
D. 16, 3); teatato den. emptori, ut tollat
vinum (1. 1 § 3 D. 18, 6); si mulier mor-
tuo marito praegnatem se esse dicet, bis
ad quos ea res pertinebit — bis in mense
denuntiandum curet, ut mittant, si velint,
quae ventrem inspicient (1. 1 § 10 D. 25,
4); venditor ab emptore denuntiatus, ut
eum evictionis nomine defenderet (1. 49 pr.
D. 5, 1. cf. 1. 29 § 2 1. 53 § 1. 1. 55 § 1.
1. 56 § 5. 1. 62 § 1. 1. 63 pr. D. 21, 2:
— „non obesse ex empto agenti, quod
denuntiatio pro emotione interposita non
esset, si pacto ei remissa esset denuntiandi
necessitas/' 1. 85 § 5 D. 45, 1: -- „au-
ctoris heredes in solidum denuntiandi sunt
onmesque debent subsistere.** 1. 8. 9. 20.
23 G. 8, 44); denunt. alicui testimonium =
ut testimonium diceret (1. 4. 19 § 1 D. 22,
5); ubi convenit, ne distraheretur (pignus),
creditor,8i di8traxerit,furtiobligatur nisi ei
ter fueritdenuntiantumutsolvateicesB2iYmt
(1. 4 D. 13, 7. cf. 1. 3 § 1. 2 G. 8, 33);
non sufficit ad probationero morae, si servo
debitoris äbsentis dennntiatum est a creditore,
b. 1^. toenn bie Äuffotberung ^ut 3a^*
lung an ben ©claben ergangen ift (L 32 § 1
D. 22, 1); biefelbe )6ebeutung l^at denuntia-
tio in 1. 10 G. 8, 13: „Debitores praesentes
prius denuntiationibns conveniendi sunt*';
auc^ bebeutet ed bie augetgeric^tlid^e Kuff otbe-
tung, bor ©etic^t }u erfd^einen, j. ©. con-
tumaces, qui neq^ue denuntiationibus, ne-
que edictis praesidum obtemperassent (L
5 pr. D. 48, 19); dentmtiationibus frequen-
ter interpositis ad iudicium provocare (1. 4
G. 5, 56); absentes denuntiatiQwbua con^
Digitized by
Google
142
Dennntiator — Deponere.
venti (1. 7 C. 7, 43); tres denuntiaHonea
ad peremptorii edictd vicem adyersas oon-
tmnaoes convalescere salubriter statutum
est (1. 9 eod.); c\ Büretten ^t denuntiare,
denuntiatio oie )oebeutung Don: anbto^en,
^nbtol^una, 3. ^. poena, quam lex de-
nuntiat (1. 17 C. 9, 9) ; edicti denuntiatia-
nem rumpere (1. 23 § 3 D. 49, 1); sub ea
denwntiatione, ut sennu in opus metalU
detur (1. 5 pr. D. 40, 1); sub denuntiatione
manus inidendae (LI G. 4, 55); d) de-
nuntiare testimonium Bebeutet au<l^ f. t)«o.
dieere testim. (1. 2 pr. D. 47, 18. l. 6 pr.
D. 48, 11); e) anfd^ulbigen (1. 18 §1
D. 48, 5).
Denuntiatop, «nflftger (1. 9 § 1 C.
Th. 16, 5).
Benno, bon Steuern, toiebet (L41 D.
1, 7. 1. 16 § 1. L 21 § 5 D. 4, 8).
Deorsnm, aBlvftrtd, naö:^ unten, $. 0.
recta linea smum versum Tel deorsum ten-
dentium facile inveniemus gradus (1. 10
§ 9. 12 D. 38, 10).
Depasoere, abtoeiben laffen, a. 9.
glandmn immisso pecore depasc. (1. 9 § 1
D. 10, 4. L 14 § 3 D. 19, 5).
Depecisoi = turpiter pacisei (1. 3 § 2
D. 3, 6); depectio = pactio turpis (L 1 C.
Th. 2, 10. 1. 1 C. Th. 9. 37).
Depellere, 1) l^tnaBftogen, §. 13. in
servitutem depulsus (1. 2 C. 7, 45). — 2)
öettreiBen fl. 1 § 46 D. 43, 16). — 3)
aBtoenben, entfernen, ouSfdblfegen,
§. 9. depelL damnum (1. 1 § 16 D. 39, 1);
accu8<»tio suppositi partus nuUa temporis
praescriptione depeüitur (1. 19 § 1 D. 48,
10); proeuratione depeli. aliquem (1. 12
C. 2, 12).
Dependere, BeAal^Ien, andja^Ien,
entrid^ten, 5. IB. dep. pecuniam (1- 2 D.
20, 5. 1. 25 § 1 D. 22, 3), preUum (1. 57
§ 2 D. 18, 1), fructus a» 3 § 1 D. 22, 1),
vectigalia (L 28 D. 33, 2); tributorum no-
mine dep. aliquid 0. 2 § 16 D. 18, 4);
poenae depenaae (1. 42 D. 12, 6).
Deperdere, öerlieren; deperdi, öer*
loten gelten: a) deperdi, §n (i^tunbe
ael^en (1. 20 § 21. 1. 21 D. 5, 3: „Deper-
ditum intellegitur, quod in rerum natura
esse desiit," l. 2 § 5 D. 18, 4); nomina de-
perdita, im (i^egenf. t>on integra (1. 16 D.
26, 7); h) deoerdere, Verlieren, 5. ©.
non utenao deperd. servitutem (1. 6 § 1
D. 8, 6) ; htn ©ejtt einer ^aäft verlieren (1.
21 § 1 D. 41, 2): ,Quod ex naufragio ex-
pulsum est, usucapi non potest, quoniam
non est in derelido, sed in deperdito'*) ;
c) deperditus homo, ein Verlorener, b. fi.
lieberlid^er aRenfd^ (1. 3 § 1 D. 22, 6).
Deperire, öerloren gelten: a) = de-
nerdi s. a G. 20 § 6. 17 D. 5, 3. L 30 §4
D. 35, 2); t)on S^eren unb ©doDen gefolgt:
umfommen, jierBen (1- ^ PJ^- !>• 5, 3.
1. 10 I 5 D. 28, 3); b) = deperdi s. b.
j. lö. deperit servitus, ius servitutis (1. 28
D. 8, 3. 1. 6 § 1 D. 8, 6), actio (L 19 pr.
D. 13, 5); deperiri alicui usurae (L 3 § 6
D. 27, 4).
Depingere, 1) maten (1, 13 § 1 D. 40,
4). — 2) fd^ reiben: depicta fe» (L 7 § 1
C. Th. 16, 5).
Deplorare, {id^ Beilagen, BefAtoeren
(1. 18 G. 9, 9); dephratus, Bebauernil«
toert^ (L 6 § 1 D. 2, 13).
Deploratio, fttage, 9efdbtDerbe (L 3
pr. G. Th. 11, 8 1. 2 C. Th. 13, 9).
Deponere, 1) aBiegen, ). 9. lugübria
(L 8 D. 3, 2): ein 9mt, eine SS^rbe nie«
berlegen, %u Befleiben anfl^ören:
döp. officium (1. 5 § 2 D. 16, 3. L 38 pr.
65 § 1 D. 23, 2. 1. 3 §6 D. 26, 10), tute-
lam(}. 40 pr. 41 § 2 D. 27, 1), imperium
(L 16 D. 1, 16), cinguhm Q. 2 G. 8, 21),
sollicitudinem (1. 21 G. 9, 9); patria di-
gnitas quaesita per adoptionem finita ea
deponitur (1. 13 D. 1, 7); fahren laffen,
an fg eben: dep. affectum et ammum accu-
sandi (1. 6 § 1. 1. 13 pr. D. 48, 16); animo
dep. possessionem Q. 34 pr. D. 41, 2); dep.
heneficium (l. 2 D. 40, 10); fid^ ent«
ftugern, toeggeben: qui de paMmamo
suo deposucrit, int (8eaenf. Don qui non
adquirit (1. 5 § 18 D. 24, 1). Depositio,
SlBlegnng, (Sntlebignng, SSerlu^, §. 8.
poenae, quae continent — dignitatis aU-
quam depositionem (L 6 § 2. L 8 pr. D.
48, 19J; depos. superflui ponderis (1. 28
G. 6, 23). — 2) an einem Ort ober Bei einer
$erfon ettoad yxt 9(ufBetoa))mng nieber*
legen, hinterlegen, eine @a(^ ober eine
$er|on l^emanbem in ^Bettoal^rung geben;
depositio, Slieberlegung, ). SB. dep. pe-
cuniam in aedem, s. apud aedem, s. in
aede (i. 73 D. 8, 3. 1. 7 § 2 D. 4, 4. 1. 1
' 36. 1. 5 § 2 D. 16, 3), in publico heo
64 D. 46, 1); dep. catUiones heredita-
rlas in aede sacra Q. 5 D. 10, 2); dep.
corpus (1. 40 D. 11, 7. cf. commendare s.
1); servum exhibendum dep. apud officium
Q. 11 § 1 D. 10, 4); in hoc interdicto (de
liberis exhib.), donec res iudicetur, fend'
namy — interim apud matrem fam, deponi
praetor iubet 0* 3 § 6 D. 43, 30); then-
saurus est vetus quaedam dqpositio pe-
ctmtoe, cuius non exstat memoria (L 81
§ 1 D. 41, 1); ini^Bef. atö (Ihttfte^nngiSgmnb
etnei^ Befonberen 9iealcontractd Bebeutet dt-
ponere, depositio, ba3 UeBerliefern einer
@a(^e )ttm gtoede unentgelblic^er
Digitized by
Google
Depopulari — Depraedari.
143
KnfBetva^titng unter bet SetpfHc^t»
itng in iebetjettiget Sleftitutton ber*
(clben @ad^e (§ 3 I. 8. U): — „et is,
apud quem res aliqua deponitwr, re obli-
gatur — qai et ipse de ea re auam ac-
cepit restituenda tenetur." tit. D. 16, 8.
C. 4, 84. — „Depositum est, quod custo-
diendwn ahewi datwn eet, dictum ex eo
qood ponitur: praepositio enim de äuget
positimx, ut ostendat totum fidei eius com-
missum, quod ad custodiam rei pertinet*'
1. 1 pr. D. dt, — „est depositumf quod
— custodienäwm reddendumque traditnr"
L 6 eod. — „«i ut tantundem solveretur
coüTenit (ttn ^^egenf. toon: si id actum est^
ut Corpora nummorum eadem redderenturj,
egreditur ea res depoHti notissimos ter-
minos'* 1. 24 eod. — „si vestimenta ser-
yanda balneatori data perieront, si quidem
nuüam mercedem servandorum vestiment,
aecqpü, depositi eum teneri, — quod si
accepit, ex conducto" 1. 1 § 8 eod.); cat^
sae deponendi, quae continent fortuitam
causam d^oositionis (1. 1 § 2 eod.); lex de-
positionis (L 5 § 2 eod.); eondido depo-
sitionis (L 1 § 22 eod: 1. 9 § 8 D. 4, 8);
res deposuisse non exacta catUione depo-
süumis (1. 18 § 1 D. 86, 8); pretium de-
positionis non quasi mercedem accipere
(L 2 § 24 D. 47, 8). DeposUum bebeutet
a) ba0, mad niebergelegt ifi, toa» a(0
niebetgelegt aufsubetoal^ten ift^ $. 9.
depositum suseipere (1. 5 pr. D. 16, 8);
pro deposiio esse apud aliquem (1. 80 § 1
I). 36, 1); pro deposito habere pecuniam
(LH § 18 D. 82); in deposito habere,
teuere aliquid 0- 5 § 4 D. 86, 8); in de-
positi causam habere (l. 2 G. 4, 82); ah-
negare, tn/i^rt depositum (1. 1 § 2 D. 47, 2.
L 68 pr. eod.) ; si convenit, ut in deposito et
culpa praestetur = si in re deposita et cul-
pam repromisi (L 1 § 6 D. 16, 8. L 2 § 24 D.
47, 8); b) ha» butd^ bic Sliebetlegung
beotftnbcte obligotorifd^e »erhalt*
niB = eofUractus dq^^ositi (L 7 pr. 1. 60
D. 2, 14. 1. 23. 46 pr. D. 50, 17]; in de-
posito male versari (L 6 § 6 D. 8, 2); de-
posito se offerre, perieülo depositi se illi-
«tfe (1. 1 § 86 D. 16, 8); dolus solus m
depositum venit Q. 1 § 10 eod.); depositi
terminos egredi (1. 24 eod.); depositi actio,
bie ftlage an» bem 9Heberlegung8€onttact auf
9hl(fgabe ber 6ad^ mh ^rftattung bed but^
dolus ober culpa lata gdHfteten ©d^abend
(§ 3 I. dt. 1. 1 § 9—47 D. eod.); deposiH
(sc actione) agere, experiri, teneri, dam-
«ari (L 1 D. 2, 2. 1. 1 § 8. 18. 14. 16. 26
D. 16, 8); oontrarium iüdicium depositi,
bie ftlage bedienigen, bei iotläftm eine 6aci^
ttiebetgelegt iß, auf @<i^Ioi»^Itung (L 6 pr.
eod.: „Ei, apud quem depositum esse di-
cetur, oontrarium iüdicium depositi datur,
in quo iudido — non de fide rupta agitur,
sed de indemnitate eius qui depositum sus-
cepit**) t)gt 1. 62 § 5 D. 47, 2. Depositor
= qui deposuit (1. 1 § 36. 37 D. 16, 8).
Depositarius a) = qui depositum susc^oit
(§ 86 oit); b) = depositor (1. 7 § 2. 8
eod. 1. 24 § 2 D. 42, 6. — 8| abtragen,
abreißen, nieberreigen, j. ^. dep. oedi-
fiäum, aedes (L 6 pr. 8 pr. D. 8, 6. 1. 28
§ 2 D. 41, 8); aedes us^ ad aream de-
posita (1. 88 § 6 D. 45, 1); de aedibusde-
posita tigna ea mente, ut reponantur (1.
c); paries deponendus (1. 18 § 11 D. 89,
2); dep. arboris ramos (1. 17 § 1 D. 8, 2);
^o^ttio aedificU = demolitio (L 9 § 2 D.
4, 2). — 4J eine Ctflätung öon fid^
geben, 5. 16. tactis sacrosanctis scripturis
dq>one9'e, quod etc. (1. 1 § 1 C. 2, 68) ; depo-
sitio, (Srüfttung, 9(udf age: testium depo-
sitiones (L 8 C. 2, 42. 1. 17 C. 4, &);
depos. apud magistrum censuum celehranda
0. 8 C. 4, 66).
Depopulari, 1) berttjüpen,t)erbeeren,
depop. praedia (L 1 § 7 D. 48, 13). — 2)
)>tünbetn: depop. hereditates (L 1 § 1 D.
47, 4).
Depopulatio, $Iünberung (1. 14 G.
Th. 16, 14).
Depopulatop, «lünbcrer (1.14 G. Th.
16, 8).
i Deportare, megttaaen, füllten, btin*
gen, forttragen, f ortf c^affen, $. ©. dep.
pecuniam in urbem Romam (1. 122 §1 D.
46, 1); dam dep. fructus 0- 62 § 8 I).47,
2); ingbej. einen fßttfntä^n §ut ©träfe auf
eine 3wf el öerbannen; deportatio, fßtx*
bannung auf eine gnfel Q. 1 § 8 D. 82:
„Beportatos eos acdpere debemus, quihus
princeps insulas adnotavit vel de quibus
deportandis scripsit,'' L 2 § 1 D. 48, 19:
,Gonstat, postquam deportaüo in locum
aquae et ignis interdictionis successit, non
prius amittere quem dvitatem, quam prin-
ceps deportatum in insulam statuerit" cf.
1. 8 D. 48, 18); relegandi deportandiqpM
in insulam licentia (1. 1 § 8 D. l, 12); de-
portandi (in insulam) i%is (1. 8 pr. D. 1,
19. 1. 6 § 1 D. 48, 22); insulae deportatio
(1. 6 pr. eod.); deportationis sententia (1.
97 D. 60, 17).
Deportatorium onus, 3^^ f^ ^^'
fö^rung öon SSBaaren (L 1 C. 12, 46).
Deposoere = poscere (1. 11 pr. D. 48,
19).
Depositarius, Depositor, Depositio
f. deponere,
Depraedari, plünhtxn, rauben, %, O.
depraed. pecora ex^ pasouis (1. 1 § 1 D
Digitized by
Google
144
Deprayari — Derelinqnere.
47, 14); depraedancU causa accedere ad
negotia aUcuius (1. 5 § 5 D. 3, 5). De-
praedatio, $Iünbetttng, IBetaubung (L
9 C. 12, 35. 1. 8 C. 12, 61). Depraedator,
$Iünbercr (L 32 C. Th. 11, 1).
Depravari, 1) fid^ t)etf(^Ied^tetn, in
fc^le^te IBetmögendumft&nbe fommen
(L 14 C. 10, 32). — 2) bcftod^en toctbcn
0. 2 C. 7, 4^).
Depravatio, 6(i^Ie(fitigfeit (L 4 pr.
C. Th. 16, 6).
Depreoari, 1) eine ^ttte, ^ütbitte
einlegen, ?lbbitte tl^un; deprecatio, fjüt*
bitte, 2ihhitit, 5. SB. qui ad amicum do-
mini deprecaturus confugit, non est f ogiti-
vus (L 43 § 1 D. 21, 1); si a magistro
puer recessit et rursus ad matrem per-
venit — ut per matrem facüiorem dqwe-
caUonem haberet delicti cUicuius^ non esse
fogitivum (1. 17 § 5 eod.); deprecatio
voenae (1. 87 § 1 D. 4, 4). — 2) um ettoa«
bitten,). 9. deprec. veniam (L c), attxi-
Uum (L 2 D. 1, 6) ; bona adversarii tui in
te transfeiri, frustra deprecaris (L 14 C.
2,3).
Deprehendere, 1) crgteifen, §. ©.
depreh. possessionem (1. 10 D. 13, 1);
inSbef. einen SScrbred^er auf bet 2^^at er-
greifen, betreffen, ntapptn; deprehen-
8%0y (Ergreifung auf ber 5t^at, ^ttap*
^ung, §. 9. depreh. aliquem in facinore (1.
96 D. 45, 1); in furto, vel adulterio depre-
hensus, vel in alio fk^giOo (L 7 § 1 D. 4,
2); in ipsa turipttidine filiam de adulterio
depreh. (1. 24 pr. D. 48, 5); deprehensiane
fieri manifestum furem (1. 7 § 1 D. 47, 2).
— 2) ontreffen, borfinben, j. ©. alie-
num pecus in agro suo depreh. (L 39 § 1
D. 9, 2) ; an oninia, quae tbi deprehendun-
iur, oreditor petere po88it(l. 34 D. 20, 1);
finben, befinben, §. 89. quae causa co-
gnita ita deprehensa sunt, ut etc. (L 44
D. 4, 4) ; miUta huiusmodi deprehenduntur,
quibufl summoyetur petitor (1. 28 § 1 D.
9, 2); aestimandum ludicü, an etc. — et
si id deprehendei^ (1- 7 § 1 D. 5. 3); nulla,
nimia, culpa deprehenditur (1. 55 § 1 D.
40, 5. 1. 12 D. 48, 3).
Depretiare, ben SSertl^ einer 6ad^e
verringern Q. 22 § 1 D. 9, 2).
Deprimere , 1) nieberbrüden,
brüden, bebränaen, j. B. debitarum
moU depressuB (1. 16 C. 4, 44) ; nayis ad-
versa tempestate depressa (L 6 D. 14, 2).
— 2) Derfenfen, a. 93. nams depressa =
submersa (1. 7 cf. 1. 4 pr. § 1 eod.); \>tx*
graben, eingraben: ddlia in <^a vina-
ria depressa = defossa (1. 3 § 1 D. 33, 6.
of. 1. 8 pr. D. 38, 7). — 3) niebriger
mad^en: depr. aedificiwn (1. 17 § 2 D. 8,
2); t>ertiefen: depr. rivum, im (Segenfa^
tum adlevare (1. 11 pr. D. 8, 4); depr.
iter, im ®egenf, t>on exaggerare (1. 3 § 15
D. 43, 19); depr. locum pecoris appellendi
gratia (L 1 § 8 D. 43, 14) ; locus depres-
sust qno aqua decurrat (1. 1 § 2 D. 43,
21) ; si mutetur aquae cursus — dum vel
depressiory vel artior fiat aqua (1. 1 § 3
D. 43, 13).
Depromere, attdf)>red^en, erfl&ren,
). JB. sub gestorum testificatione deprom.
(L 11 § 2 C, 2, 7).
Deproperare, befcblcunigcn (1. 14 §
2 C. 8, 10); eilen, fid^ beeilen 0- 31
C. 1, 4).
Depugnare, f&m]|>fen, be!ftm)>fen,
). 9. dep. cum bestiis; dep. feram (L 1 §
6 D. 3, 1).
Deputare, 1) toof^in ober mo^u be-
ftimmen, antoeifen, %. 9. yilla com
maneipiiSt quae ibi deputabuntur; senri in
väUs deputati (1. 18 § 13 D. 33, 7. L 3 § 6
D. 33, 9r legata piis actibus deptUata (1.
un. C. 6, 43) ; metallorum suppliciis depm-
tari, öerurt^eilt »erben (L 1 C. 2, 14);
deputati sacrae vestis, faifertid^e (Sarberobe»
biener (1- 7 § 15 C. 12, 23). — 2) bei*
Itqtn, ^ufc^reiben: impimitatem deput
consuetudini (1. 3 C. 1, 4). — 3) mojn
%ä^ltn, rechnen: in bonae f. contractibus
donationis species non deputatur (L 22
D. 39, 5).
Deradere, abfragen: derad. imaginem
iegaUm 0* 1^ I>* 34, 2).
Dereotarius, mer fid^ in bie S^inmer
\^lti^t, um §u peblen (L 7 D. 47. 11 :
„qui derectarii appeUantur, h. e. hi, qui
in aliena cenactua se dirigunt furandi
animo, plus quam fiires puniendi sunt.**
(L 1 § 2 D. 47, 18).
Derelinquere, li üerlaffen, im 6tic^
taffen, liegen laffen, aufgeben, §. Q.
derel negotia, alicuius (1. 6 D. 27, 2), cu-
rationem (1. 8 pr. D. 9, 2), accusatUmem
a. 27 § 1 D. 48, 5), litem, ben $n^
fallen laffen (1. 8 § 1 D. 5, 2); derel
iniuriam, eine gniurie unbead^tet laffen,
=£ ad animum suum non revocare (L 11
§ 1 D. 47, 10); derel. bona sua, fein »er»
.mögen fabren laffen, im (S^egenf. tion re-
ciperare (1. 2 D. 48, 23); derel. Keredita-
tem, t)on ben necessar. hered. gefugt, bie
Dom ius abstinendi (^ebrau(^ mac^ (1. 57
pr. D. 29, 2); inÄbef. \\X derelinquere s, pro
derelicto habere ber ted^nifc^ 9ludbru(f für
bai^ abfid^tUc^e 9[ufgeben bed (Eigen«
tl^umd an einer 6ad9e, o^ne baffelbe onf
einen Slnbern ^u übertragen (§ 47 I. 2, 1:
— „Pro dereltcto habetur, qudd dominus
ea mente abiecerit, ut id rerum
Digitized by
Google
Deridere — Descritere.
145
me nolletJ* 1. 86 D. 45, 8: — „qui pro
derdicto rem habet, onmimodo a se reiecit.'*
tit. D. 41, 7. — „Si res pro derelicto ha-
büa Bit, fliatim nostra esse desinit et occu-
pantis fit" 1. 1 cit.); pro derelicto m«m-
capere (1. 4. 6. 7 eod.); derelinq. fundum
fl. 9 pr. D. 4, 2], aedifida, rudera (1. 7 § 2.
1. 15 § 35 D. 39. 2); pro derelicto habere
aedes (1. 7 § 2. 1. 15 § 21 eod.), arborem
(1. 2 § 40 D. 48, 8}, servum (1. 36 D. 45.
3). — 2^ l^intctlaffen = relinquere s. 1
b), j. ©. semissem derel. alicui (1. 34 D.
38, 2) ; libertatem servo derel. (1. 7 C. 6,
46); nihil vel donet superstes vel mortuua
derelinquat; (1. 6 C. 5, 5). — 3) übrig
laffen: absurdum est, ipsa origine rei
sublata, imaginem eius derelinqui (1. 1 pr.
C. 7, 6).
Deridere, bctoc^cn, öcrfJ)ottcn, j. 93.
eleganter derid. sententiam (1. 9 § 1 i). 3,
5); deridenda loqni (1. 4 § 1 D. 21, 1);
derisorius läd^crlic^ moc^enb, jum ©e*
ladetet bienenb: condicio deris. (1. 14 D.
28, 7); legatum deris. (1. 71 pr. D. 30).
Derigere (1. 5 pr. D. 36, 3) j. dirigere,
Derivare, 1) SBaffer (burd^ einen (£anal,
rivus) ableiten (1. 1 § 10. 11 D. 39, 3. 1.
1 § 15. 22 D. 43, 12). — 2) l^erteüen,
Jetbeijiel^en, j. ©. excusationem (1. 9 C.
. 46). — 3) ju anberem gtoecfe üettoen*
ben (1. «n. C. 11, 42).
Derivatio, Stbleitung, a) be^ SBoffet«
n. 1 § 1 D. 43, 18); b) eine« SBorteS:
et^motogte (1. 57 pr. D. 50, 16).
Derogare, 1) eigenttid^: öon einernte*
fefc ettooS l^intoegnebmen, baffelbe jum
Stoeil aufgeben, im®egenf. öon abrogare
(ülp. I. 3. 1. 102 D. 50, 16: „Derogatur
legij cum pars deträhitur^^J ; t^ Wirb aber
aum t)on ber g&njlic^en ^ufl^ebung etnd$
®efe^ gebrandet (1. 1 pr. D. 9, 2; .Lex
Aquilia omnibiM legibus, quae ante se de
damno iniuria locutae sunt, derogavü");
derogatorius, ein @efej abänbernb ober
auf$ebenb (1. 2 pr. D. 25, 4: „Edictum
de custodiendo partu derogatorium est
eius, quod ad Carbon, decreti exemplum
comparatum est"). — 2) übcr^aiH)t ent*
fröften, (gintrag t^un, auf lieben, §. ©.
privatorum conventio iuri publico non
derogat (1. 45 § 1 D. 50, 17 cf. 1. 42 D.
38, 1. 1. 13 C. 6, 23); derog. (quidquam,
aliqnid) iuri alicuius (1. 6 C. 4, 88. 1. 2
C. 5, 18. 1. 2 C. 8, 18); privilegüs nihil
derog. p- 12 C. 5, 62); neque praetm-is
fattum iuri derogare oportet (1. 1 § 1 D.
2, 12); in toto iure generi per speciem
derogatur, b. b. eine attgenteine ^e^i^be*
ftimmung tmtb ourd^ eine {^ecieQe aufgelfoben
L 80 D. 50, 17. 1. 41 D. 48, 19); ea, quae
postea geruntur prioribus derogant (1. 6
§ 2 D. 29, 7); scriptuiae diversae, fid^m
sibi invicem derogantes (1. 14 C. 4, 21).
Derogatio, Äbbrud^, Eintrag: nuUa
derog. facta fideiconimissi petitioni (l. 30
in f. D. 23, 4).
Derogatio f. derogare s. 2.
Derogatorius f. derogare s. 1.
Desaevire, Wütigen (1. 21 C. 9, 47).
Desoendere, 1) ^itiabfteigen, j. S. in
puteum (1. 3 § 1 D. 11, 3), in certamina,
5U SBettlämpfcn auf bie arena fid6 begeben
(1. 7 § 1 D. 4, 1. 1. 1 pr. D. 19, 5), ad
iudicium Salvianum (1. 2 D. 43, 33), ad
SCtwn (1. 11 D. 7, 5), ad dausulam (1. 26
^ 9 D. 4, 6), ad definu^nem (1- 69 § 1
32). — 4) aufgemanben übergeben,
). ©. tegitimae tutelae descendunt ad liberos
virlis sexus (1. 16 § 1 D. 26, 1); curatores
— teneri, nee ad heredes eorum poenam
desoendere (1. 12 § 1 D. 50, 8). — 4) ab*
ftammen: a) im eigcntlid|en ©inn, §. ^.
nepotes, pronepotes, ceterique, qui ex his
descendunt (1. 120 pr. § 3 D. 50, 16); ne-
ßotes, et deinceps descendentes (1. 3 § 6
>. 38, 4); feminae ex virili sexu descen-
dentes (1. 1 § 2 D. 37, 10); postumi i>€r
virilem sexum descendentes (1. 3 pr. D. 28,
3); gradus ascendentium vel r/escenrfenhuwi
(1. 68 D. 23, 2); proles descendentium (1.
9 C. 6, 26); b) tropijd^: ^errü^ren, ent*
fpringen, entfte^en, j. 6. cognatio, quae
per feminam descendit (1. 4 § 2 D. 38,
10); actio, quae ex lege XII tcU), descendit
S. 23 § 6 D. 6, 1); condictio, quaeea; lege
esc. (1. 29 D. 48, 5); crimen^ quod ex l^e
lulia desc. (1. 30 § 6 eod.); exceptio, quae
ex SCto Vellei, desc. (1. 8 C. 4, 29); coer-
dtio, quae desc. ex scntentia (1. 33 D. 48,
19); iudicium^ quod ex bona fide desc. (1.
57 § 3 D. 18, 1); precarium desc. ex iure
gentium, ex liberalitate (l. 1 § 1. 1. 8 § 3
1). 43, 26): dolus ex contractu descendens
S. 7 § 1 D. 16, 3); causa ex necessita^
esc. (1. 1 § 2 eod.); ex affectu descenden-
tes causae (1. 16 D. 40, 2); si quod lucrum
ex emptione etc. descendit; quaestus, qui
ex opera cuius descendunt (1. 7. 8 D. 17, 2).
Desoiscere, abfallen,, abtrünnig
tDerben; religionis cultu et reverentia
descisc. (l. 5 C. Th. 16, 7).
Describere, 1) abfc^reiben, ). ^. ta-
bidae testamenti descriptae, im ^egenf. üon
authenticae (f. b. 3B. cf. 1. 1 pr. D. 29, 3);
edere est copiam describendi facere (l. 1
§ 1 D. 2, 13); ut non totum cuique co-
dicem ratiotmm totasque membranas in-
epiciendi describendique potestas fiat, sed
ut ea sola pars rationum, quae ad in-
etruendum aliquem pertineat, inspiciatur
10
Digitized by
Google
146
Descriptio — Designatio.
et deserihatur (I. 10 § 2 eod.); tdbtUarum
publicarum inspiciendarum describendarum-
que potestas (1. 11 § 5 D. 48, 13. cf. 1.
45 § 6 D. 49, 14) ; descriptum et recogni-
tum facere (1- 5 D. 10, 2). — 2) nicbcr*
fc^rcibcn, auhcid^ncn (1. 56 D. 19, 2).
— 3) burd^ f(^ftli(^e 3)t8^)orition öer*
tl^ eilen: asse descripto = expleto (1. 60
fi 1 D. 28, 5). — 4) eine ©teuer auS*
(^reiben, auferlegen Q. 8 C. Th. 11, 16).
Descriptio, 1) ^ufgeid^nung, ©e*
td^rcibuno p. 7 C. 9, 49). — 2) ©teuer*
auSfdbrelben, ©teuerauflage (1. 1 C.
10, 22. 1. un. C. 10, 36. 1. 1 C. 12, 19.
1. 15. 15 C. Th. 13, 3).
Beseoare, ab fd^neiben: desec. fructus
0. 12 § 5 D. 7, 1).
Deserere. öerlafjen, im ©tid^ laffen,
a) einen Soften öerlaffen, j. 58. des.
legationem (L.l. 2 § 1 D. 50, 7), exercitum
(L 2. 3 D. 48, 4), excubias palatii (1. 10
pr. D. 49, 16); in^bef. ttnrb deserere fd^led^t*
toeg, unb deaertio öom SScrlaffen ber
Salinen ol^ne Urlaub, bem S)cfcrtiren,
aefaot: desertor, S)eferteur (1. 3 pr. § 3.
6. 8. 9. 1. 4 § 9. 14. 1. 5 pr. § 1-4. 1.
14. 15 eod. tit. C. 12, 45); b) öon einem
übernommenen (Sefd^ftft fid^ jurüdjiel^en,
einem SSerfjjrec^en nic^t nad^fommen, 3. ©.
des. negotia peritura (l. 17 § 3 D. 13, 6),
pupüli negotia (L 6 D. 27, 2), promissum
officium (1. 27 § 2 D. 17, 1); de8ertai)ro-
missio iudicio sistendi causa facta; poena
desertpmis (1. 4 § 4. 1. 5 § 1 D. 2, 11.
cf. 1. 16 D. 2, 8); c) einen ^ro^eß fallen
lafjen, aufgeben, eine ^aae fallen
laffen, auf eine ^age fid^ niqt einlaf*
fen, öon einer Auflage abftel^en, 3. ©.
des. litetn inchoatam (1. 54 § 1 D. 42, 1.
LUD. 46, 7), quereUam (1. 21 pr. D. 5,
2); Zw in iudicium deducta et a reo deserta
(1. 30 § 2 D. 3, 5); deserU causa appeU
lationis (1. 6 C. 7, 43), des. iudicii publici
quaestionem (1. 6 § 3 D. 50, 2); poena
desertae accusationis (l. 3 C. 3, 26. 1. 3
C 9, 6); desertio, ba« 5lbftel^en öon einer
Auflage (1. 1 § 13 D. 48, 16); desertor
= gui destitit ab accusatione (I. 1 § 7. 12
eod.); d) überl^aupt öon ettoa« ablaffen,
fic^ abtoenben, i. ©. des. revertendi co»-
suetudinem (L 5 g 5 D. 41, 1); desertorem
Studiorum efficere aliqaem, Dom ©tubium
abtoenbig mad^en (§ 2 I. 1, 1); e) einfRec^t
auf a eben, j. ©. des. usum fructum (1. 3
§ 14 D. 43, 16); testamentum desertum —
desHtutum (§ 7. 8 I. 3, 1); f) tt)üft, un*
bebaut liegen laffen: desertae posses-
siones; deserta praedia, loca; deserti agri
(1. 1. 3. 5. 8 C. 11, 59); praediorum de-
sertam possessionem non colere (1. 4 C. 7,
82); desertiores partes pro?inciae (L 7 §9
D. 48, 22).
Desertio f. deserere s. a — c
Desertor f. deserere s. a. c. d.
Deservire, 5U ettoad bienen, ht»
ftimmt fein, 5. $B. ad usus s. usibus (1. 39
§ 8 D. 30. 1. 12 § 19 D. 33, 7. 1. 3 § 7
V. 33 9).
Deses/nac^l&ffig (1. 2 C. 7, 40).
Desiderare, Verlangen, f orbern, j. 8.
desid. ab aliquo, ut caveret, caveri sibi^
cautionem (l. 7 D. 7, 5. 1. 13 § 11. 1. 20
D. 89, 2); a praetore vel praeside desid.
in possess. mitti (1. 4 § 9 eod.); des. ut
adversarius actiones suas cedat (l. 63 D.
6, 1); des. exhiberi, rationes, tabulas (1. 8
§ 14 D, 10, 4. 1. 8 § 10 D. 43. 5); des.
in integr. restitui, in integr, restitutionem
a. 3 § 1. L 11 § 2. 1. 34 § 1 D. 4. 4);
dcimni infecti satis (= satisdari) desid. (L
35 § 3 D. 3, 3) ; editionem desid. ab argen-
tariis (1. 6 § 1 D. 2, 13) ; desid. actionem (1.
5 § 5 D. 9, 3), interdictum (1. 40 pr. D. 3,
3); sumptus sibi desid. (L 26 pr. D. 3, 5).
Desiderium, 1) SSerlangen, Slnlie»
gen, (9efud^, h- ^- desiderium suum Tel
amid mi in iure apud eum, qui iuris-
dictioni praeest, «rponere: vel alterius de-
siderio contradicere (1. 1 § 2 D. 3, 1); ut
omnium desideria audiantur, ne forte —
mediocres desideria sua non proferant (L
9 § 4 D. 1, 16) ; rescribere ad desiderium
aliüuiud (1. 4 § 5 eod. 1. 15 D. 2, 4);
omnia provincidlia desideria — ad officium
praesidum pertinent (LH D. 1, 18). —
2) SBunfd^, 5. 99. desideria morientium
0. 4 C. 5, 27).
Desidia, träg^eit, ßdffigfeit, Un*
ad^tfamfeit, j. $. culpae nomine teneri,
L e. desidiae atque neglegentiae (L 72 D.
17, 2. § 3 I. 3, 14); ne alterius ddm aut
desidia aliis noceat (1. 26 § 6 D. 9, 4);
des. custodis (1. 12 pr. D. 48, 3).
Desidiosus, trag, ISffig (1- 18 pr. D.
21, 1),
Designare, bcfd^reiben, angeben,
beftimmen, 3. ©. in actione (de dolo)
designari oportet, cuius dolo factum sit (L
15 § 3 D. 4, 3. cf. L 14 f 3 D. 4, 2: -
„merito quis non adstrin^tur ut designet,
quis ei metum vel vim adnibuit**); ex no-
vis legibus hereditates — sie deferuntur,
ut personae naturaliter designentur (1. 7
pr. D. 4, 5); cum *mihi aut Titio' stipulor,
dicitur, aliam quidem rem in personam
meam, aliam in Titii designari non possc
(L 141 § 5 D. 45, 1); testamento design.
alicui aliquam nuptiis (1. 101 pr. D. 35, 1).
Designatio, (Srnennung ju einem Amt
(1. 10 pr. L 31 C. Th. 6, 4).
Digitized by
Google
Designator — Destinatib.
147
Designator, Hnorbnet itttb $te{d«
tjett^ettet in beit $tamp^}fidm, Stampf*
tid^ter (L 4 § 1 D. 3, 2: „Designatares,
quoB Graeci ßoußevtag appellajat, arfcem
ludicram non facere — quia ministeriiim,
non artem ludicram exerceant").
Pesinere, aufjbdten (1. 96 D. 35, 1:
— yfdesisse non videtur, quod nee incipit."
cf. 1. 1 pr. 1. 3 § 1 D. 7, 9: „Destnere
pertinere usum fr. accij^iemus etiamsi
nee coeperit pertinere**); isdem modis res
desinunt esse nostrae, quibus adquiruntur
(1. 1 D. 41, 7); desin. possidere (1. 3 § 17.
I. 17 § 1 D. 41, 2); eum, qoi vi alterum
deieeit, et — desinere vi possidere, et
incipere precario (1. 6 § 3 D. 48. 26);
non jpotest efficere, ut qui semel heres
exßtitit desinat heres esse (1. 89 D. 28, 5);
deperditum intellegitur, quod m rerum
natura esse desiit (1. 21 D. 5, 8).
Desiatere, 1) abgelten, abtreten, 5. 9.
ab officio (L 18 § 1 C. 12, 19); abtoei*
d^en, j. ©. a tenore legis (1. 5 C. 10, 1);
abfallen (\. deficere s. 5). — 2) inSbef.
t>on einer ^lage ober ^nllage abftel^en,
biefelbe fallen laffen: destitisse videtur
non qui distulit, eed qui liti renuntiavit
in totum: desistere enim est de negotio äb-
stinere, quod calumniandi animo insti-
tuerat (1- 10 D. 5, 1. cf. L 20 § 1. 1. 21
D. 4, 4. L 8 § 14 D. 5, 2); desHtisse (sc.
ab accusatione) eum accipiemus, qui in
totum animum agendi deposuit (1. 13 D.
48, 16. cf. 1. 1 § 1. 7. 14. 1. 2. 4. 6. 12.
15 pr. § 3. 4 eod. 1. 2 § 1. 1. 12 § 3. 1.
40 I 6. L 41 § 1 D. 48, 5); delator facta
denuntiatione destitit (1. 10 pr. D. 44, 3.
cf. 1. 22 § 3 D. 49, 14); is, cuius accusator
destüerit (1. 6 § 2 D. 50, 5); SCtum, quo
poena quinque auri librarum in desisten-
tem statuitur (1. 3 § 3 D. 47, 15). — 3)
aufhören: peregrinari destitisse (1. 7 § 1
C. 10, 40).
Deeolare, auf geben, t)ertaffen: desol.
euriam (1. 13 C. Th. 12, 1); b) unbebaut
laffen: loca desolata (1. 10 C. Tb. 9, 38);
sedes desolati ruris (1. 6 § 3 C. Th. 11, 24).
DesolTrere, jaulen, lelften (1. 41 § 9
D. 40, 5).
Desperare, an ctWaS öerjtoeif ein,
j. «. de vita (1. 21 pr. D. 25, 2), prohatio-
«m (1. 11 C. 4, 1). Desperatio, ^tx^
atoeifinng m tttoa» Q. 7 § 2 D. 48, 20).
Despioere, 1) ^erab feigen, fc^auen,
). 9. locus, ex quo despicitur (1. 1 § 3 D.
43, 21). — 2) öerfd^ma^en (1. 5 pr. C.
12, 33).
Despoliare, plüinhtxn, berauben (L 1.
81 § 7 D. 24, 1); despoliatio = spoUatio
Q. 6 C. Th. 9, 17); despoliator = deprae-
dator (1. 28 C. Th. 16, 2).
Despondere, ö erloben, 5. ©. constat,
et absenti dbsentem desponderi posse (L 4
11 D. 28, 1); sibi desp. aham (1- H § 2
. 24, 2); si Senator lihertinam desponderit
vel ixxior pupillam — ^i duxerit— putem,
etiam sponsalia improbanda (1. 32 § 28
D. 24, 1); non est matrimonium, si tutor
vel curator pupillam suam — non desponr
sam a patre — ducat uxorem H, 66 pr. D.
23, 2. cf. 1. 7 pr. D, 48, 5).
Desponaare, öerloben (1. 1 C. 5, 1. 1.
1 pr. C. 9, 13).
Destinare, beftimmen, j. C silva con-
ddendo, pastui pecudum destinata (1. 55
§ 2 D. 82. L 80 § 5 D. 50, 16); servi ad
corpus tuendum destinati (1. 203 eod.);
destin. servum s. instrumentum agro alicui
(l 85 § 8 D. 28, 5. 1. 12 § 14 D. 83, 7);
locus publicis usibus, sepulturae destinatus
(1. 2 § 5. 1. 8 § 2 D. 11, 7. 1. 2 § 5 D.
48, 8. 1. 17 pr. D. 50, 16); Patrimonium
certis oneribus destinatum, ut puta ali-
mentis praestandis (1. 50 § 1 D. 5, 1); pe-
cunia hüendario destinata (1. 64 D. 32);
doti, nupHis destin. aliquid (1. 7 § 3. 1. 68
D. 23, 3j; concedere ilir aquae, non de-
stinata parte, per quam ducerem (1. 21 D»
8, 3); testamento aest. tutores s. quis tU'
torum tutelam gerat (1. 8 § 1. 5. 6 D. 26,
7); inter maritum futurum et destinatam
uxorem convenit (1. 7 § 1 D. 28, 8); sibi
despondere alium, vel destinare 0. 11 § 2
D. 24, 2); uxor a patre desponsa destina-
tave; testamento destinata (1. 86. 66 pr. D.
23, 2); princeps, qui iudicem destinavit
0. 18§ 4 D.4,4).~2) ab fc^tden,}. ».
in prownciam destinatus (1. 2 § 3 D. 5,
1); qui adprovincias defendendas desti»
natur (1. 2 C. 12, 12); Palatini, qui cum
publicis litteris destinantur (1. 2 C. 11, 74).
— 8) fid^ entfd^Uegen, beabfid^tigen,
SBillenS fein, j. S3. destin. domicilium
transferre (1. 8 § 9 D. 2, 15); qui desti-
navit rem petere (1. 24 D. 6, 1); exsequi
aetionem, quam destinavit (1, 9 § 5 D. 10,
4) ; qui condicionem destinans inserere non
addidit: si, cum Primum Tieredem ex parte
dimidia scribere destinasset, Primum et Se-
cundüm scripsit (1. 9 § 5. 7 D. 28, 5);
destinatum habere mutare testamentum
(1. 55 § 4 D, 26, 7).
Destinatio, ©eftimmung, befonberiJ
bt& SBiQeni^, 5. 0. quae animi destinatione
agenda s»mt (L 76 D. 50, 17); ex sola
animi destinatione heredem fieri (1. 6 C.
6, 30), co^cubinam aestimari (1. 4 D. 25,
7); iestinationem ddrigere in aliquem (1. 77
§ 10 D. 31).
10*
Digitized by
Google
148
Destituere — Detestari.
Destituere» 1) ^inftcHen, ^infcbcn:
caecus, aversa seua destitutus (1. 1 § 5 D.
8, 1). — 2) l^itttottfcten, \>txnad)U\\u
gen, t)txexttln, %,Sd, destit. supremas de-
functi preces 0- 57 g 3 D. 36, 1). — 3)
aufgeben, im @ti($ loffen, öon tttoa&
ablaffcn, destit. crimen iudidi publ. =
deserere s. c. (1. 8 § 8 D. 47, 15) ; si de-
sertam accusationem coeperit persequi,
praescriptio destitutae m potent opponi
(L 4 C. 9, 15); fuga destit. imposita mu-
nera, bcn 3Hcnftcn burd^ g^d^t ftc^ entjicl^
(1. 17 C. 4, 44); destitui viris et wribtis
(1. 8 § 15 D. 50, 4), defemione, auxilio (1.
6 C. 7, 48); testamentum destitutum toirb
bai burÄ ben Slic^tertoerb ber einge*
festen (srben untvitffam gekoorbene
Xeftament genannt (§ 7 1. 8, 1. 1. 88 § 8
D. 28, 6. 1. 78 pr. D. 35, 2).
Destitutio, ©ernad^iaffigitng, «er-
laffung 0- 12 C. 11, 59).
Destriotus, destricte (adv.], fotgfftl"
ttg, genau, ^.16. probatissimi et destri-
ctissimi defensores (1. 6 C. 1, 55); desiricta
moderatione praescribere (1. 5 C. I, 2);
destricte edicere, denegare (1. 13 D. 3, 3.
1. 15 D. 4, 8); destricte prohandum est (L
7 § 8 D. 4 4); destricte haberi (L 1 § 26
D. 48, 18).
Destringere, 1) 5üden: destr. ferrum
in aliquem (1. un. § 2 C. Tb. 9, 41); «e-
verUas iudicmn ferro destrieta (1. 5 C. 10,
11). —2) Verpflichten, suariae ftmctiom
destricta bona (1. 1 C. Tb. 14, 4).
Destructio, fierftörung (1. 9 C. 8, 10).
' Deatruere, 1) niberreifeen, 5. ©. do-
mum, opus (1. 65 § 2 D. 80. 1. 22 D. 39,
1). — 2) %n nid^tc mad^en, toiberrufcn,
©. destr. qttod semel remisit creditor (1.
§ 10 D. 2, 14).
Desuetudo, ßJetool^n^eit ber 9iid^t»
antoenbung eined Sled^tdfa^eS ober
»lec^tSinftitut« (1. 32 § 1 D. 1, 8: —
„receptum est, ut leges — etiam tacito
consensu omnium per desuetadmem ctbro-
gentur"J; in desuetudinem abire, au 6 er
Hntoenbung, auger (^ebraud^ fommen
(§ 8 I. 1, 5. 1. 27 § 4 D. 9, 2. 1. 1 D. 11, 1).
Deslütor, tunftreiter (1. 20 pr. D. 19,5).
Betegere, aufbeden,entbeaen, offen-
baren, j. ^. coüusionem (tit. D. 40, 16),
coniurationem, conspirationem (1. 89 D. 85,
2. 1. 13 D. 48, 3. 1. 8 D. 48, 4); error, qui
imperitiam detegit (1. 15 D. Ö, 1).
Detentare = detinere, a) jurüd^alten:
Juos labor publicus officiumve detentat
. 21 § 5 C. Tb. 6, 4); b) befifren, svb
conductione detent. loca (1. 3 C. Tb. 11,
20); detentatio = detentio ; detentator s= de-
tentor {f. detinere s. 3).
?•
Detentio, detentor f. detinere a. 3.
Deterere, abreiben, abnu^en: vesteg
detritae 0- 22 C. 5, 87. L 4 C. 5, 72).
Detergere, abmifd^eu, abfegen:
perticae, quibua araneae deterguntw (L 12
§ 22 D. 33, 7).
Deterior, fc^Ied^ter. geringer,
f d^U m m e r: deterrimus, ((^fec^teffer,
lM,deterioremfacere servum = corramperre
(l 1 pr. § 5. 1. 2.3 pr. D. 11, 8. 1. 23 pr. D.21,
1); si deterior res sit facta rationem iudex
babere debebit (1. 18 D. 6, 1); pericolum
nominum ad eum, cuitM culpa deterius
factum prohari potest, pertinet (1. 85 D. 12,
l);'in multis iuris nostnarticulis (iefmor est
condicio feminarum quam masculorum (I. 9
D. 1, 5); mdior condicio nostra per senros
fieri potest, deterior fieri non potest (1. 133
D. 50, 17); non solet deterior condicio fieri
eorum, qui litem contestati sunt, quam si
non essent, sed plerumque mdior (1. 36 eod) ;
fructuarius causam proprietatis deteriorem
facere non debet, meliorem facere potest
(1. 13 § 4 D. 7, 1) ; cavere debet (fructuarius),
non deteriorem se causam iisus fr. fadurum
(1. 1 § 8 D. 7, 9); in via publica itinereve
publico facere, immittere quid, quo ea via,
idve iter deterius sit fiat (i 2 % 20. 81 ff.
D. 43, 8) ; in flumine publico ripave eius
facere aliquid, quo statio iterve navigio
deterior sit, fiat 0. 1 pr. § 14 ff. D. 48, 12);
in deteriorem müitiam dari (1. 4 § 11 D. 49,
16); nezu condicionis deterrimae adstringi
a. 6 C. Tb. 4, 11).
Determinare = definire, begrenzen,
beftimmen, 5. 16. determ. iter, viam (i. 13
§ 1 D. 8, 8) ; tempora edicto determinata ;
praetor causa cognita tempus determinabit
(1. 15 § 6 D. 29, 1. 1. 15 § 7 D. 39, 2);
s. 3 5. 0. determ. omnem causam (1. 6
C. 7, 62); priusquam aliquid sententia de-
terminetur (l. 4 C. 3, 89).
Determinatio, 1) IBegrenjung, 5. O.
determinationis veteris monumenta (1. 2 C.
eod.); iter actus sine ulla determinatione
legatus (1. 13 § 1 D. 8, 8). — 2) über-
haupt ©eftimmung, g^^Pfcfewnö 0- 15 §
6 D. 29, 1).
Deterrere, abfd^reden, j. ©. deterr.
a facinortbus (1. 28 § 15 D. 48, 19); and|
deterr. aliquid, t>6n etmaS abfd^en (1. 31
pr. D. 16. 8).
Detestabilis, berabfd^euungdtoürbig,
abf(^euHd^, 5. 9. quaestus detest. (1. 7
C. 8, 50).
Detestari, 1) = äbsenti denuntiare; de-
testatio = denuntiatio facta cum testatione;
detestatum = testatione denuntiatum (L 39
§ 2. 1. 40. 288 § 1 D. 50, 16). — 2) de-
testatus, überfül^rt (1. 35 C Tb. 16, ö: —
Digitized by
Google
Detexere — Dens.
149
„detestaU criminosi congrua emendatione
resecentor*'). — 8) deUstandus, abfdjcu*
Ii(^: glaäüxiorium nomen detest. (1. 2 C.
Th. 8, 15).
Detexere, abtoeBen (1. 22 D, 84, 2).
Detinere, 1) feft Italien, antüdl^aUen
auf ff alten, j|. 95. homo über detentus; in
Servitute detineri (1. 11. 15 pr. D. 4, 6);
actio datur adyersos eum, qui detinuit {L.
2 § 9. 1. 8 D. 2, 11); ne corpara aut ossa
fHoftiiorum detinerentur (1. 88 D. 11, 7.
L 8 § 4 D. 47, 12); detineri in tutela (1. 81
§ 3 D. 27, 1). — 2) behalten, erl^alten,
3. 33. ius servittOis — aut tisu detineri, aut
non utendo deperire (1. 6 § 1 D. 8, 6);
ager detentus, im ©egenfo^ t)on alienatus
(L25 D.8,3).- 8) innc l^aBcn, bcfifren,
= tenere s. 2. 5. )B. /»ne« publicos (L 5 §
ID. 50, 10); detentto s. detentatio, bad
Snne^aben, bet IBefi^ einet @a(^e (1. 15
8 8 D. 4, 6. L 5 pr. D. 25, 1. L 8 § 1
C. 7, 89); cammodum detentionis sibi ad-
quirere (L 8 § 1 C. 7, 89); detentor s. de-
terUator, gn^aber, IBefi^et (1. 29 C. 5,
12. 1. 8 § la C. 7, 89. 1. 10 pr. C. 7, 72.
L 10 C. 8, 4. 1. 5 C. 11, 70). — 4) bet-
)> flickten: pro ratiocinüs obnoxiutn attineri
(L 3 § 1 C. 10, 71).
Detondere, abicbeeven: lana detonsa
a 4 § 19 D. 41, 8).
Detorquere, 1) oblcnfen, ^.Sß. crimen
detorq. in cUium (L 8 § 14 D. 29, 5); über*
^upt »o^in leisten, tid^ten, 5. 93. peti-
tianes detorq. adversus aliquem (1. 20 § 2
C. 2, 18). — 2) enttoinben, entjieV«/
a- ©. det. priüilegia (1. 5 C. Th. 11, 85),
cammodum (1. 6 C. Th. 11, 86).
Detractio f. detrahere s, 5.
Detrahere, 1) tocane^men, abnel^men,
lostrennen, lo^reigen, j. ©. si ns flu-
minis partem aliquam ex praedio detra-
xerit (1. 7 § 2 D. 41, 1); ex fundo aliquid
detrahere et alii fundo adicere (1. 24 § 8
D. 30); detrah. ex aedihus (L 41 § 5 eod.
(i. 68 D. 24, 1); detrah. lapides inaedifi-
catos (L 48 D. 6, 1), Ugtdas (1. 18 § 1 D.
19, 1), statuas (1. 24 D. 48, 19); detrah.
Ugatis vel adicere (l. 82 pr. D. 84, 4); 06-
ligationi adicere vel detrah. aliquid (1. 1
§ 8 I). 45, 1); pacta, quae detrahunt ali-
quid emptioni, im Q^egenf. Don quae adiciunt
(L 72 pr. D. 18, 1); partem detrah.
legi (L 102 D. 50, 16). — 2) entjie^en,
entreißen, ). 6. legislator detraxit ei
ijonubium (1. 11 pr. D. 24, 2); detrah. in-
signia militaria (1. 2 § 2 D. 8, 2), fidem
(L 1 § 24 D.48,18). — 8) anrüdnel^men,
toiberrufen = adimere, 5. ö. condicio-
n«m (1. 3 § 9 D. 84,4). — 4) wegfallen
laffen, meglaffen, a* ®* ^ fiebat men-
tio — postea detr<icta est vis mentio (L 1
D. 4, 2); detracta fundi mentione; detra-
cto verbo (l. 9 § 18. 14 D. 28, 5); detra-
oto arbitrio (1. 69 § 4 D. 28, 8); detracta
noxae deditione agere, teneri (1. 4 § 8. 1.
5 D. 9, 4). — 5) abgießen = deducere
8. 8. a. )B. legatis s. legatariis detrah.
quartam partem (1. 78 pr. § 5 D. 85, 2);
fundum detracto usu fructu stipulari, ven-
dere, legare (L 86 § 1. 1. 54 D. 7, 1. 1, 17
D. 7, 4. 1. 4. D. 7, 6. 1. 19 D. 83, 2. 1. 56
J7 D. 45, 1); detractio, «bjng, 5. «.
etr. impensarum (1. 1 § 5 D. 87, 7); detr.
ex legatis (1. 76 § 1 D. 6. 1); sine uUa
detract. soluta legata (1. 15 § 2 D. 85, 2).
6) me^fft^ren, ^ott\a)Upptn, a- 9- de-
trahi m carcerem (1. 1 C. 7, 71).
Detreotare, ablehnen, fid^ toeigern,
\i^ entjieben, 5.©. detrectandi testimo-
nii causa aoesse (1. 19 pr. D. 22, 5); de-
trect. mafidatum tutelae officium (1. 89 §
6 D. 26, 7), onera civilia (1. 6 D.27, 10),
munus militiae (1. 4 § 10 D. 49, 16), fungi
munere (1. 9 D. 50, 4); plena defensio ac-
cipietur, si et iudicium non detrectetur et
iudicatum solvi satisdetur (l. 21 ^8 D.
4, 6). Detrectatio, bad ©ic^entjicl^en,
»ertoeigerung, Ungeborfam, j, ©. ab-
esse sine detrectatione, m ®egenf . bon eyi-
tandi criminis causa (1. 16 § 1. 2 D. 48, 5).
Betrimentum, ^at^t^til, (Sinbu^e,
bef. ÄermögeniJnad^tl^eil, detr. infamiae
(1. 1 G. 2, 11); aequum est neminem cum
alterius detrimen-o fieri locupletiorem (1.
14 D. 12, 6); verba edicti: „quanti ea res
erit" omne detrim. recipiunt (1. 11 D. 11,
8); quod te mihi dare oporteat si id post-
ea perierit — tuum fore id detrim. constat
(L 5 D. 12, 1. cf. 1. 20 D. 18. 6); detri-
menta fatalium, im @(egenf. bon augmenta
fetuum (L 8 pr. D. 88, 7).
Detnidere, 1) binabftofeen, 5. ©. in
carcerem detrud. aliquem Q. 22 D. 4, 2);
in metallum detrudi (1. 8 C. 5, 5) ; in ser-
vilem condicionem detrusus (L 1 C. 8, 50).
— 2) berbrftngen, bertreiben, j. ©. de-
trudi de via (1. 4 § 27 D. 41, 8), episco-
pali loco vel nomine (1. 14 C. 1, 8).
Detpunoare, 1) bom 'Stumpfe trennen,
abbauen: nefariorum capita cervicesque
detrunc. (1. 7 C. Th. 1, 16). — 2) nieber*
reiften (1. 11 C. 8, 10),
Deunx, elf Stoölftl^eile eine« ^«,
11 unciae (1, 50 § 2 D. 28, 5).
Deurere, abbrennen, 5. ©.«lüam (1.29
D. 19, 2); armamenta deusta (1. 6 D. 14, 2).
Baus, (9 Ott, 5. 93. erga deum religio
(1. 2 D. 1, 1); per deum iurare (1. 8 § 4.
L 83 D. 12, 2); deo dari, consecrari; do-
Digitized by
Google
450
Devagari — D extra.
natum deo immortali (1- ^ § 12 D. 24, 1.
L 4 § 1 D. 48, 13); legata, quae deo re-
Unquuntur (L 1 § 5 D. 35, 2); qui omni-
potentem deum et Christum filiom dei uno
nomine confitetur (1. 1 g- 1 C. 1, 1). C.
Devagari, unifierfcbtoeifcn (1. 5 C.
Th. 1. 10).
Devastare, tiettoüften: prata de vastata
(L, 2 C. 11, 51).
Pevehere, tool^in fahren, fd^affen,
,. ©. merces (L 10 § 1 D. 14, 2. L 35 pr.
). 28, 5).
Devenire, foininctt, j. ©. ßervue, qui
in fidem alicuius devenit (L 3 D. 07, 15);
b) treffen, gelangen, discreta sunt iura,
quamvis ^ura in eandem peraonam devf-
nerint (1.22 D. 34, 9); verbomm obligatio
resolvitur — cum in eandem pers. ius sti-
pulantis promittentisque devenü (1. 107 D.
46, 3); devenit ad aliquem Tiereditas (1.
15 D. 20, 6), persecutio (1. 68 D. 50, 17).
Deversoriiim s. diversorium, 1) ^et*
berae a. 13 § 8 D. 7, 1. 1. 3 D. 20, 2).
ii
— 2) änfentl^altSott jum SSergnügen
(L 11 C. Tb. 1, 16).
Devertere, 1) einfefiren: in caupona
gratis devert. (1. 6 pr. D. 4, 9). — 2) ab*
toeiÄen: a publico itinere devert. (1.3 C.
Tb. o, 5).
DevertioTüum, 2) 9iebentoeg (L 33 §
1 C. Tb. cit.); devert. fluminis, Ätni eincS
Sluffe« a- 45 pr. D. 41, 8. 1. 7 D. 44, 8.
— 2) = deversorium s. 2. (1. 11 C. Tb.
1, 16).
Deviare, öom SBege abgeben, abtoei-
d^en: ab itinere solito dev. (1. 25 C. Tb.
8, 5); tro^ifc^: a iudicio catholicae rdir
gionis et tramite dev. (1. 2 § 1 C. 1, 5).
Devincire, befcftigen: leges devinc. re-
ligione (CoU. VI, 4 § 6).
Devirginare, entjungfern (1- 21 D.
1, 18).
Devlufl, 1) auger bem SBege Ilegenb,
3. ©. recta navigatione contempta, litora
devia sectari (1. 5 C. 11, 2). — 2) öom rede-
ten SBegc abirrenb: fide devius (1. 5 C.
Tb. 16, 7); devii errores rebaptizantium
(1. 3 C. Tb. 16, 6).
Devocare, 1) ^erbeijiel^en, berufen,
dev. aliquem ad mwnua (1. 4 C. 10, 62);
devocari ad munera (1. 3 C. 10, 43. 1. 1
C. 11, 65), ad ohsequium (1. 1 C. 11, 55),
ad collattonem, ad praebendas operas (1. 4
C. Tb. 13, 4). — 2) führen, leiten, §. «.
devocari in irritum (1. 41 C. 7, 16); inddens
quaestio, qtme in iudicium devocatur (L 1
C. 3, 8).
Devolvl, 1) l^^rab rollen, fallen,
SB. anulus in Tiberim devolutus (1. 23
. 19, 5); öon ber geit gefagt: entrollen.
ablaufen, 3. 9. devoluto apatio anni (L2
C. 1, 23). — 2) übcr^au<>t »o^in fallen,
fomnten, aelangen, geratl^en, j. 99. 2m-
men in aedes devolvi (1. 17 §2 D. 8, 2);
it
i
devolvi in hwnc orbem, jur SBelt fontmen
(L 8 G. 6, 29); devolutus in summam ege-
statem (1. 7 pr. D. 48, 20); devolvi in tu-
telae iudicium, actionem, unter bie SSormunb«
fd^aftsnage fallen 0- Ö § 1 D. 26. 7. L 1 §
5 D. 27, 5); si coeperit (tutor) negotia ad-
ministrare post tutelam finitam, devolvi
iudicium tutdae (ge^t über) in negot, gest.
actiomm (L 13 D. 27, 3). — 3) übergeben,
Semanbem anfallen = deferri s. 2. L ©,
ttUela devoluta ad aliquem (1. 11 § 1 I).
26, 2); hereditas devoluta ad aliq. (i. 51
D. 5. 1. L 1 § 7 D. 37, 9. 1. 96 § 4 D.
46, 3. 1. 9 D. 49, 14), ad fiscum (l. 45 §
11 eod. 1. 2 § 1 D. 34, 1); hereditates de-
volutae, et non a^nitae (1. 18 § 3 C. 6,
30); successio devol. ad sequentem gradom
". 1 § 9 D. 32); bona devol. ad aliquem
. 32 eod.); possessio iure successionis
devol. ad aliq. (1. 77 § 29 D. 31); dominium
devol. ad aUq. 0- 13 § 5 D. 43, 24).
Deversorium f. deversorium,
Devotio, 1) ^ulbigung, Serc^rung,
Ergebenheit, Xreue, befonbcrS gegen ben
©taat ober Äaifer, 3. ©. devotio, quae ro-
mano debetur imperio (1. 6 C. Tb. 12, 13);
principibus offerre devotionem (1. un. C.
12, 48); devotionis suae s^c salutis publicae
custodiam gerere Q. 2 § 2 G. 9, 86); so-
litae devotionis officia implere (L 4 C. Tb.
15, 5); dies feriati et devotionum (1. 38
§ 1 C. Tb. 13, 5); publicam devot vindi-
eare, einen Xreubrud^ gegen ben «Staat rächen
(rubr. G. 3, 27). — 2) Äei^ftung ber öff ent*
lid^en abgaben, fomie bie ju leiftenbe
5lbgabe, ©teuer (1. 7. 9 C. 10, 16. 1. 19
C. Tb. 13, 1). — 3) Slnerfennung ber
)6er))flid^tung gegen einen ©Iftubiger
" 4 G. 8, 39). — 4) dev. tua atö Titulatur
:r l^ol^e Staatsbeamte (1. 1 G. Tb. 7, 20.
2 pr. C. Tb. 7, 22).
Devotu8(adi.); devote (adv.), ergeben,
treu, j. Jö. gentes devotae (1. 8 G. 4, 61);
devotissimi milites (1. 6 G. 12, 37. 1. 7 C.
12, 40); devote ac strenue militari (1. 10
G. Tb. 6, 24).
Bevovere, geloben, toibmen, ^in*
eben, 3. ©. se devov. secundis nuptiis
- 10 § 5 G. 5, 9), sacramentis (1. 14 pr.
C. Tb. 6, 35).
Dextans, ^e^n gtoblft^eile eineS
Sgi^, 10 unciae (I. 48 § 2. 1. 51 § 2 D.
28, 5).
I>eztra(sc manus), redete ^anb, 3.9.
imbecillitate dextrae validius sinistra uti
VI
%
Digitized by
Google
f)iacatochia — Dicere.
151
(l. 12 § 3 D. 21, 1); dextra et simstra
(vox »Icd^en unb ßtnfcn) adire (1. 11 § 1
ß. 8, 4).
Diacatoohla (dioxarojjij) = possessio
fundi patrimondlis perpetiw ac privato
iure (1. 7 C. 11, 59: „Nemo — submove-
atur, quominus ad diacatochiae vicem de-
fectas possessiones patrimonialiB iuris ac-
cipiat, earum tributa et canonem solu-
turne"); diaootoohus = possessor fundi
patrim, perpetuo ac priv. iure (1. 1 C. Tb.
10, 16). cf. Gothofr. ad h. 1.).
Diaoonlcum, ©acriftci (1. 3 C. 1, 5).
Diaoonissa f.
Diaoonns, ©el^ülfe beim fttd^Hc^en
2)icnpe; diaconissa, ®ebülfin bobei (1. 9.
20. 53 C. 1, 3).
Diaoopns, ^nxd)\d)nitt butdj einen
2)amm (1. 10 D. 47, 11).
Diadota, ?lu8t]^eiler (1- 28 pr. C. Tb.
7,4).
Diaeta, 1) 8immer, ©tnbe G- 1 § 27
D. 29, 5. 1. 32 D. 39, 5). — 2) harten-
^an« (1. 13 § 8 D. 7, 1. 1. 43 § 1 B. 30).
Piaetarius, 1) ^audntann (1. 12 § 42
D. 33, 7). — 2) feaifttenauffel^et 0- 1
§ 3 D. 4, 9).
Dialectioua, S)ialecti!ci: (1.88 pr, D.
35,2).
Dlalis, auf 9[u|)itet be^ügHd^: /lamtnea
Diales (f. flamen).
Diametrum = detrimentum (1. 38 pr.
C. Tb. 13, 5, 1. 5 C. Tb. 13, 9).
Diaria» 9^o^runö8mitteI für jeben
Xa^, taglid^c Äop (1. 21 D. 34, 1).
Diastolea, ein SHec^nungdbeamter, etnm
ein ©onttoleut (1. 4 C. 10, 71).
Diatretarius, 2)re(bSlcr (1. 1 C. 10,
66).
Diatretus, gebced^felt: calix diatr (1.
27 § 29 D. 9, 2).
Dioare, toeil^en, mibmen, ^. 9. rem
religioni die. (1. 5 § 8 D. 24, 1); dicatus
= devotuSf 5. $B. domestici dicatissimi (1.
25 § 3 C. 2. 7).
Dioatio, 1) Äob = praedicatio (1. 2 C.
Tb. 9. 34). — 2) (gl^rentitcl (1- L 21 C.
Tb. 11, 30).
Dicere, fogen/ f|)ted^en, a) überl^au))t
andfpttc^en, 5. 9. in senatn sententtam
dicere: ordo sentenHarum dicend. (1. 12 § 1
D. 1, 9. 1. 1 § 3 D. 1, 13. 1. 2 § 1. D. 50,
2); convidum die. (1. 15 § 11 D. 47, 10);
eonvicti dictio, bad ÄttSftoßen einet
6<^inH)frcbe (1. 11 § 7 eod.); die. iesti-
monium, 8^9^^^ ablegen (1. 1 § 1. 1.3 §5.
L 4. 5. 8. 16. 18. 21 § 1. 1. 25 D. 22, 5);
dictum, SBort,©efel^I: dicto audiens (1. 19
pr. D. 21, 1. 1. 20 D. 44, 7); b) be^au^*
ten, $. ©. tractari potest — et recte dt-
cetur (1. 3 D. 14, 5); quaerebatur — dtxi,
dicendum est (1. 19 pr. I). 2, 1. 1. 2 D. 36,
1); quaeris — dico (L 28 D. 23, 4); vulgo
dicitur (1. 4 D. 14, 6); solemus dicere; dici
solet (1. 7 § 5. 1. 10 § 2 D. 2, 14. 1. 32 D.
8, 3); potest dici (1. 9 D. 2, 1. 1. 6 § 1. 1.
21 D. 3, 5); fortius generaliter dicendum
est (1. 2 D. 2, 7. L 14 D. 2, 11. 1. 2 § 23
D. 47, 8); c) öor OJeric^t bel^autoten,
Älage führen (L 1 § 2. 5. 10 D. 1, 12.
1. 3 § 6 D. 4, 4. 1. 7 pr. D. 5, 3. 1. 41 D.
10, 2); dicere et probare (1. 25 D. 3, 3. 1.67
D. 5, 1); se liberum dicere; se ex Ubertini-
täte ingenuum die. = adserere s. 1. (1. 7
§ 2 D. 5, 3. 1. 14 D. 22, 3); inofficiosum,
falsum, irritum, ruptum dicere testamen-
tum; falsos codicülos esse die. (1. 3. 6 pr.
1. 8 § 12. 14 D. 5, 2. 1. 5 § 1. 6—9. 1. 7.
15 D. 34, 9. 1. 6 § 1. 1. 19 pr. D.38, 2);
die. de inofficioso, falso testamento (1. 9 8 2
D. 4, 3. 1. 10 § 5 D. 37, 4. 1. 18 D. 48,
2); d) anfügten, anaeben, j ». die.
certam causam appdlandi (1. 8 § 3 D. 49,
1), causam possessionis (1. 13 pr. D. 5, 3);
e) aU Anwalt, »ert^eibiger \pxt^tn,
eine Utdft»\ad)t führen = defendere s. c.
5. ©. in foro causas dicere (1. 1 D. 1, 2);
ex vinculis causam die, feine SSertbeibigung
füfiten a- 25 § 1 D. 29, 5); dictio euusae,
fjül^rnng einer »led^tsf ad^e Q. 1 C. 8, 5) ;
f) aU mi^ttt fprec^en, aud\pxt§tn,
erfennen: ius dicere (1. 2 § 28. 28 D. 1,
2. 1. 1. 10. 14. 18. 20 D. 2, 1. 1. 1 § 2
D. 2, 2. tit. D. 2, 3), sententiam die. (1. 1
§ 1 D. 2, 12. 1. 32 § 1. 4. 7 ff. D. 4 8.
1. 55. 57 D. 42. 1. 1. 9 § 11 D. 48, 19. 1.
1 § 7 D. 49, 4); vindicias die. secundum
aliquem, sec. libertatem (1. 2 § 24 D. 1,2);
muUam die. (1. 6 § 9 D. 1, 18. 1. 32 § 12.
D. 4, 8. 1. 2 D. 49, 3. 1. 131 § 1 D. 50,
16); multae dicendae ius (L 2 § 8 D. 5, 1);
poenam die. sententia (1. 15 C. 9, 47); g)
bei einem »ertrag, ober in einem legten 330*
len etttHiS feftfefren, beftimmcn, ». ö.
legem die. (1. 5 D. 18, 3. 1. 10 pr. D. 18,
5. 1. 126 D.50, 16); testamento legem die.
(1. 14 D. 28, 1. 1. 114 § 14 D. 30); nemo
eam sibi potest legem dtcere, ut a priore
(sc voluntate) ei recedere non liceat (1. 22
pr. D. 32J; in lege dicere (1. 6 § 1, 1, 40
pr. § 1 D. 18, 1); si in venditione quis
dixerit servas fore aedes, quas vendidit
(1. 6 § 3 D. 8, 4) ; quidquid yenditor ac-
cessurum dixerit (1. 27 D. 19, 1. cf. 1. 40
§ 5 D. 18, 1); die. condicionem (1, 6 § 2
eod.); modum (1. 2 pr. D. 19, 1); si nihü
dictum est, ab arbitro statuendum est (1.
13 § 2 D. 8, 3. cf. 1, 22 D. 12, 1); b) ju*
'agen, t)etf|)rc(fien, namentß^ a) beim
'^erfauf eine ©genfd^aft be8 Äaufobject« G- 1
Digitized by
Google
152
Dichoneutum aes — Dies*
§ 1 D. 21, 1: — „quodai mancipium —
adversus qtwd dictum promissumve fuerit
cum veniret, fuisset, quod eius praestari
oportere dicetur: emptori — iudicium da-
bimus.** 1. 19 § 2 eod.: „Dictum apromisso
sie dißcemitur: dictum accipimus, quod ver-
bo tenus pronuntiatum est nudoque ser-
mone finitur: promissum autem potest
referri et ad nudam promissionem/ cf. 1.
14 § 9. 1. 18 § 1. 2. ]. 19 .38 § 10. 1. 47 pr.
1. 52 eod. 1. 37 D. 4, 3); ß) bei ber dos, dos
aut äatur aut dicitur aut promittitur,
Ulp, VI, 1. 1. 4 C. Th. 3, 13; i) beäcid^ncn:
ex eo, inde dici (1. 31. 49. 59 D. 50, 16);
dici abusive, proprie, improprie (1. 15. 67
pr.71 pr.l06. 130. 191 eod.); k) begreifen,
auf faf f cn: duobus, tribus modis dici (l. 18.
188 pr. eod.).
Dichoneutum aes, jtocimal gc*
fd^mol^ened unb mit fc^Ied^tem mt'
tan öctmifd^tc« ©rj (1. 1 C. Th. 11, 21.
cf. Gothofr. ad. h. \X
Diclo, ©otmä6iöfeit,^crrfcl^aft,®e-
tualt: a) ^ertfd^aft: qui ȟb diciane Bo-
mani nominis est; Bomanae dicioni suppo-
Sita terra (1. 2 C. 6, 5. 1. 3 C. 8, 51); b)
©etoalt über eine @arl^e(Vat. § 248. 1. 1 CI.
Th. 4, 10. L 3 C. Th. 8, 13.).
Dicis gratia s. causa, gum ©d^etn,
ff. iB. saepe ad hoc commodantur pecuuiae,
ut dicis gratia numerationis loco intercedant
(1. 4 D. 13, 6); d. g. familiae emptorem ad-
hiberi ; d. g. mancipare alicui familiam suam ;
nummo uno, dicis causa, venire hereditatem
(Gai. II, 103. 104. 252).
Dlctare, 1) 3emanbem cttüag jum ^U^
berfd^teiben öorfagen, bictiren, 5. ©.
ßive ipse scripsit sive scribendum dictaverit
(1. 9 § 1 D. 28, 5); subscriptio: ,quod Uli
dictam et recognovi" (1. 1 § 8. 1. 15 § 1.
3 D. 48, 10); per servum suum — dictante
testatore legato honorari (1. 15 pr. eod);
dietatio, bad S)ictiren (1. 40 pr. D. 29, 1 :
— „miles notario suo testamentum scribenr
dum Twtisdictavit — quaero, anhaecdtctoi«)
valere possi t " ) ; dictator libelli, 3S e r f a j f e r
einer «Projcgfc^ft (1. 39 § la C. 7, 62).—
2) tjorfd^reiben, feftfe^en, bcftimmen,
j. SB. aequitas, iuris disdplinu dictat (1. 32
pr. D. 15, 1 1. 8 C. 4, 6); ipsis rebus di-
ctantibus (1. 2 § 11 D. 1, 2); ius dict. contra
aliq., gegen 3c"^<inben erfennen (1.5 C. 7,
66) ; dict. (alicui) actionem s. iudicium, eine
tlagc gegen Qemanben anftellen (1. 3
§ 1 D. 4, 4. 1. 32 § 9 D. 4, 8. 1. 22 § 4
D. 9, 4. 1. 7 D. 42. 6. L 1 § 4 D. 43, 3.
1. 13 § 1 D. 46, 7).
Dictatio f. dictare s. 1.
Dictator, 1) ber tföt^fte augetorbentltd^c
9)^agifttat jur geit ber ktpnhlil mit unbe*
fd^änfter ®mait, toeld^et in PMtn ber ^*
fa^ an bie ©tette ber beiben vtonf «In gefeftt
tourbe (1. 2 § 18. 19 D. 1, 2. 1. 1 pr. D. 1,
11). _ 2) ftäbtifc^er Dberbeamtcr G- 1
C. Th. 12, 12. cf. Gothofr. ad h. 1.). — 8)
dictator libeili (f. dictare. s 1).
Dictio, f. dicere sub a. u. e., dotis di-
ctio 8. h.
Diensis, (Sinmo^ner Don ^ium, einet
©tabt in STOaccbonien (1. 8 § 8 D. 50, 15J.
Dies, Xag: 1) ein beftimmte« geitmap:
a) geitraum öon 12 ©tunben, t>on 6 U^
SRorgenS h\S 6 U^r «bcnb« (L 2 § 1 D. 50,
16: „Cuiusqtie diei maior pars est horarum
Septem primarum diei, non supremanun") ;
hora sexta diei, bie SflihttagiJjeit, im ©egenf.
Den hora sexta noctis, ber afeittemad^t G- 7
D. 41, 3), ober bon mane, albescente caelo
(1. 25 § 1 D. 28, 2. 1. 2 D. 33. 1); b) gcit^
räum bon 24 ©tunben: a) bon aJHttetnad^
au SKittemac^t (1. 8 D. 2, 12: ,More Ro-
mano dies a media nocte incipit et sequm-
tis noctis media parte finitur, itaque quid-
quid in his XXIV Jioris, i. e. duabus di-
midiatis noctibus et luce media, actum est,
perinde est quasi quavis hora lucis actum
esset"); ß) ol^ne Slürffic^t auf biefen Anfang«'
punft, *. 6. annus, qui ex continuis diebus
CCCLXV constat (1. 4 § 5 D. 40, 7. cf. 1.
51 § 2 D. 9, 2); dies utiles (1. 2 pr. § 1
B. 38, 15. cf. utilis); prior, posterior dies
(bissexti); extremus dies meusis (L 98 D.
50, 16); tertio quoque die (1. 1 pr. D. 43,
28); alternis diebus (f. altemus); alimeiüa
sive in menses singulos, sive in dies, sive
in annos relicta (1. 8 § 3 D. 2, 15); et
diem et horam denuntiatione complecti
(1. 5 § 1 D. 43, 24); adiecto die et consule,
sine die et consule (f. consul.). — 2) irgenb
ein feftgefe|ter geit^unlt, 2:ermin: a) bie
einem 9lcd^tögcfd^äft ^njugefügte geitbefHm»
mung, an toeld^e ber vlnfang ober ba§
@nbe ber SHec^tgtoirfungen beS ©e«-
fÄäftS ge!nü<)ft ift G- 44 § 1 D. 44, 7:
„öirca diem duplex inspectio est: nam vel
ex die incipit obligatio aut confertur in
diem"J; dies certus s. certa, dies incertus
B. incerta (1. 16 § 1 D. 12, 6. 1. 30 § 4 D. 30.
1. 1 D. 35, 1. 1. 21 pr. D. 36, 2. 1 13 § 3
D. 38, 4. 1. 70 D. 46, 3); actus le^timi.
qui non redpiunt diem vel condicionem
(1. 77 D. 50, 17); quotiens in obligationibus
dies non ponitur, praesenti die pecunia
debetur; — verum dies adiectus emcit, ne
praesenti die pecunia debeatur: ex quo
apparet diei adiectionem pro reo esse, non
pro stipulatore (1. 41 § 1 D. 45, 1); in
diem debxtor adeo debitor est, ut ante diem
solutum repetere non possit (1- 10 D. 12,
6); ex die, in diem accipere, dare (1. 9 §
Digitized by
Google
Diffamare — Dignitas.
153
17 ff. D. 28, 5); lierediias ex die vel ad
diem non recte dator (1. 84 eod.); posse
umrn fr,, ex die legari, et in diem, con-
stat (L 1 § 8 D. 7, 8); dies cedit, venüpenr
det (f. biefc ».); b) Xcrmin ober Stift
ffit bte SSotna^me einet ^anblung,
). 8. dies (ac. bon. poss. adffnoscendae)
alicm non proeedit (1. 9 D. 37, 1); diem
(compromissi) proferre; si dies exitura est
(L 16 § 1 '1. 27 pr. 1. 83 D. 4. 8); dies
aäianis exit (1. 4 pr. D. 2, 7. 1. 8 D. 2,
12. L 1 § 1. L 21 pr. D. 4, 6. 1. 51 pr. D.
86» 1); dies iudicii, getid^tlid^et S^etmin (1.
2 § 8 D. 2, 11); in s. ad diem addicere (f.
addicere s. 2^; c) bct IBetfüIUag füt eine
^Beifhtng, 3<^9lungdtetmin^ ). 16. dies
solvendae pecunicte, usurarum, operarum (f.
cedere s. 7. b); stia quaque die pecunia
sokta; omnium pensianum dies (1. 8 § 8
D. 18, 7); nisi sua qucique die usurae ex-
solverentur (L 12 D. 22, 1); dies, in miem
sohUio conc^ata est; dies solutionis (1. 1
§ 2 D. 2, 18); d) Scben«tetmin: diem
sunin 8. ultininm cbire; diem fungi, ftet"
ben (f. obire s. 2. fongi s. 5.).
DifOeunare {• defamare,
Diflbrentla, Untetfc^ieb Q* 2 § 1 D-
9, 4. L 8 D. 13, 4. L 58 pr. D. 50, 16),
Differre, 1) fid6 untetfÄcibew, $. ©.
nihilum diff. ab aliquo (1. 55 D. 9, 2). —
2) auffd^ieben, t)et{(^ieben, 5. 8. diff.
controversiam, ittdicium, quaestionem.coMr
sam in tempus pubertatis (L 7 § 1 D. 87,
9. L 1 pr. § 10. 11. 1. 8 § 1. 2 D. 87, 10);
dOatio, kuff d^ub: a) Setjögetung, SSet«
(ttg, ). 16. dilationem pati (L 24 § 2 D.
24, 8); coper« (L 78 pr. D. 45, 1); quod
düoHonem nee modicam exspectare possit
(L 7 pr. D. 26, 7); b) $inatt«fci^iebung
tint» Xctmin«, gtift (L 7. 10 P, 2. 12:
„In pecuniarOs causis omnibus dtlatio, sin-
pHÜB causis pZu« «emeZ tribiH* non potest:
m eapitalibus autem reo tres dilationes,
accusatori duae dari possuntJ' 1. 45 pr. D.
5, 1. 1. 28 § 1 D. 49, 1): dilatorius, auf«
fd^tebenb: exceptiones dilat., d^nteben,
toeI(^ boiS ßtagtec^ nid^t ^öten, fonbern
nut tßXi(va^S\6^mtn, int (Sfeaenf. bet except.
peremptoriae (§ 9 I. 4, 18. 1. 8 D. 44, 1).
— 8) einen befangenen aufgeben, be«*
loal^ten (1. 12 D. 48, 1; ,4nnoxios dimittat
et nocentes differat''),
Dilücilis (adL); difiiciU, diffiäliter s.
diffieuUer (adv.), fd^tDet, fd^mietig, 5. 0.
dif&dliorem facere navigationem, stationem
(L 1 & 15 D. 48, 12) ; esse in difficili (L 29
§ 15 D. 28, 2. L 4 § 1 D. 28, 5); difficüe
esse, ut etc ([. 9 pr. D. 2, 14. 1. 88 § 4
D. 21, 1); diffidlius dari actionem (L 1
pr. B. 20, 1); non diffieuUer existere testes
(1. 24 D. 29, 1); non difficiUter intellegi
posse (Gai. III, 219).
Difacultas, ©cfitDietigfeit, §. ». diffi-
CQltatem habere, facere (L 65 § 7 D. 86,
1. 1. 6 D, 44, 2).
Dimdentia, aKigttauen (§ 2 I. 1, 1.
I. 1 C. 7. 49).
Diifindere diem, einen Termin auf«
lieben (L 2 § 8 D. 2, 11: — „lex XII tab.,
si iudex vel alteruter ex litigatoribus
morbo sontico impediatur, iubet diem
iudicii esse diffisumV*
Dimteri, leugnen (1. 1 C. 5, 78).
Dlfauere, »egfliegen (1. 1 § 9 D.
48, 22).
DifiVigere, 1) entfliel^en G- 15 C. Th.
8, 4). — 2) fid^ entjiel^en: diffug. curiam
(1. 108 C. Tb. 12, 1).
Difhmdere, in ein ®efäg gießen: diff.
vinum, SBein ah%itf^tn G- 60 § 2 B. 82,
L 6. 15. 56 pr. B. 88, 6). — dlfTundi,
fid^ etgief^en, audbteiten, auiSbe^nen,
a. ». aqua diffusa G* 1 § 15 B. 48, 12);
servitus ita diffusa, ut omnes glebae ser-
▼iant (L 18 § 1 B. 8, 8); tutela tam dif-
fusa ei negotiosa, ut pro pluribus cedat
(1. 81 § 4 B. 27, 1); negotia diffusa (L 24
pr. B. 26, 7); late diffusum Patrimonium
(L 11 C. 5, 62).
Dlgerere, 1) otbnen, famnteln: libri
digesti (L 2 § 44 B. 1, 2); Digesta s.
Pandectae nennt guftinian bte t>on if)m t>et*
anfUiItete 9led^tö{ammlung avi& ben Stiften
bet gtttiftcn (prooem. I. § 4. 1. 2 § 1 ff. C.
1, 17). — 2) ^etjft^len, l^et nennen,
§. 9. superius digestae dignitates (L 12 C.
10,48); audeinanbetfe^en, batlegen,
betid^ten ^ 4 C. Tb. 11, 22. 1. 14 C. Tb.
12, 6).
Digeries, SSetbauung (1. 4 § 2 C. Tb.
14, 4).
Digitus, ginget obet 3^^^/ h* ®- c^^
di^. de manu aut depede praecisus sit; si
quis plures digitos babeat, sive in manibus
8. in pedibus (1. 10 B. 21, 1).
Digma, ^tobeftüd (i. 9 C. Tb. 14, 4).
Dignari, tt)iltbigen, fftt tt)ett^ bal»
ten, ettua^ ju t^un gctu^cn (Coli. XV, 3
§ 2. Vat. § 166).
Dignatio, 1) ^(nfel^en (L 2 § 85 B.
4, 2). — 2) Steigebialeit, @nabe (1. 15
C. Tb. 6, 85). — 3) dignatio tua atö 2i-
tulatut füt l^öbete «eantte (L 2 C. 11, 66).
Dignitas, feütbigfeit, »fttbe; a) bie
anf ben fittlic^en äBettb ftd^ gtünbenbe
ad^tung öon Seiten bet SÄitbütget, j. ö.
dignitatis inlaesae Status (1. 5 § 1. 2 B.
50, 13); bomines integrae dignit,, int ©egenf.
t)on infames (L un. C. 10, 59. L 3 C. 12,
85); dignitate et fama domus integra mch
Digitized by
Google
154
Dignoscere — Diligens.
nente (1. 14 § 1 D. 11, 3); publice interest,
partuB non subici, ut ordinum dignU(i8
famüiarumque saiva sit (1. 1 § 18 D. 25, 4);
in testirooniis dignitas, fides, mores, gra-
vitas examinanda est (L 2. 3 § 1 D. 22, 5) ;
b) bad butc^ &u6ere ^erl^ftltniffe inSbt\. butd^
bic amtliche ©tellung begrünbete An*
fe^en, fotoie bie ©teßuna felbft, bet Slang,
bie SBürbe, bie 3emanb beHeibet (tit C. 12,
^)> h' ^* qui dignitate excdlit, im (S^enf.
bon humilis; qtd sunt in aliqua dignitate
posiii, im ©egenf. bon bumiliores (l. 11 D.
4, 3. 1. 3 § 16 D. 26, 10) qui inferioris
dignitatis est; dignitas senatoria, constda-
ris, dara, darissima (1. 6 § 1. 1. 8. 12. D.
1, 9. L 28 pr. D. 4, 2), municipaUs (1. 22
§ 5 D. 50, 1) ; in filio fam. nihil dignOas
facit, quominus SCtum Macedon. locmn
habeat: non etiamsi consul rit, vel cuiuwis
dignitatis, SCto locus est (1. 1 § 3 D. 14,
6); tales patrono operae dantnr, quales
ex aetate, dignitate etc. aestimoH debent
(L. 16 § 1. 1. 50 pr. D. 88, 1); quod dignü
natis nomine a patre datnm est (1. 1 § 16
D. 37, 6); patria dignitas quaesita per
adoptionem Q. 13 D. 1, 7); in bet f<)fttem
^fei^ nnrb dignitas indBef. bon ei^ent«
liefen ©taatöftmtem (im ®egenf . bon militia)
gebraucht, %. 9. dignitate vel müitia qua-
dam decorari (1. 8 C. 1, 11); dngulum
cuioslibet müitiae dignitatisve (1. 14 G. 1,
40. 1. 7 C. 3, 13); c) bie Dnülitat, ber
^ert^ einer ©ac^e: secundum dignitatem
mancipiorttm alere et vestire (1. 15 § 2 D.
7, 1).
DlgnoBoere, nnterfd^elben, erlennen
(1. 1 8 3 C. 9, 4); an4 dinoscere (1. 3 § 2
D. 39, 4. 1. 16 pr. D. 46, 8. 1. 99 § 2 D.
50, 16. 1. 25 D. 2, 4).
Dignua, 1) tt)ürbig, »ertl^: a) bon
$erf onen gefagt: berbienenb, j. 8. dignus
notari infamia; venia dignus (1. 11 § 4 D.
3, 2. 1. 11 § 10 D. 11, 1); b) bon ©od^en
gefagt: einen gewiffen ®eibtt)ert^ ^abenb,
j. ©. servus quindecim dignus; mancipia
singula quinis digna (1. 28 § 3. 1. 31 § 3
D. 24, 1); fundus decem, quinqwj^inta,
ccntum (aureis) dignus (1. 19. 65. 88 pr.
D. 35, 2). — 2) angemefjen, »)af^enb,
gejiemenb^j. 58. ne — minus percipiat,
quam dignum erit eum consequi (1. 17 § 3
D. 1, 7); digna poena 'pmuxi; j>oenam pati
dignam suae personae (1. 4 § 2 D. 48, 13.
1. 18 § 9 D. 49, 14); digne (adv.), pü]\tn'
ber SÖeife (1. 31 pr. D. 48, 19).
Digredi, toegge^en, fd^eiben, digr.
de possessione (1. 44 § 2 D. 41, 2).
Diindicare, 1) beurtb eilen (1. 4 § 4
D. 26, 6. 1. 91 § 1 D. 45, 1). — 2) burc^
Urt^eil entfd^eiben (1. 9 § 8 ». 4, 3);
diiudicatio, Urt^eil, (Sntfdbeibnng: epir
scopaUs diiud. G- 5 G. Th. 9, 45).
Dilabl, 1) auiJ einanber falten, jet'
fallen: aedificium dilapsum (1. 6 pr. D.
1, 8). — 2) jerrinnen, *. ©. continere
aquam sie, ne dilabatur (1. 1 § 9 D. 48, 22).
Dilacerare, eigentlid^: in @tft(te rei«
gen, tro^fd^: dilac. bona sua, fein Benn5«
gen burd^bringen (1. 1 D. 27, 10).
Düanlare, jerfleifd^en (1. 1 Cf. 9, 14).
Dilapidare, berfd^lenbern, bert^nn,
§. 9. tueri bona, ne düapidarentur (L 1
pr. D. 26, 4); düapidatio, SSerf^Ienbet«
ung: dilap. bonorum, patrimonii (l. 1 C.
Th. 4, 20. 1. 28 G. Th. 11, 1).
Dilatare, erweitern, berl&ngern,
). J6. dilat. aquam, rivum, iter et actum (L 1
§ 15 D. 48, 12. 1. 3 § 15 D. 43, 19. 1. 1
§ 11 D. 43, 21); angustissimis finibus con-
stitutum per legem Xlltab. tu^percipim-
darum hereditatum praetor diUUavit (§ 2
I. 3, 9); dilat. tempora (1. 4 C. Th. 2, 4).
Dileotus, l)3uneigungv Siebe (Paul.
II, 20 § 1). — 2) @oIbaten-«u«^ebuna
= delectus (i. 3 D. 48, 4. 1. 4 § 10. 12
D. 49, 16. Paul. V, 29 § 1).
DUigens (adi.); diUgenter (adv.). 1)
fleißig/ aufmertfam, forgföUig; dili-
gentia, STeife, Äufmerffamfeit, ©org»
falt, befonber« »irb e8 bon ber in gfolae
obligatorif^er 93er)>f{id^tung in Bejug auf bie
Ängelegenl^eitenSlnbercranjuwenbenbcn ©org»
fatt gebrandet, beren SSernad^tdffignng jnr
Serfd^ttlbnng (culpa) toirb, nnb jn ©(faben*
crfaj ber^)flid^tet: düigentiam praestare de-
bere, L e. non solum ut a te dolus malus
absit, sed etiam ut culpa (1. 68 pr. D. 18,
1); non dolum solummodo, sed et latam
neglegentiam et hoc ampHus etiam düi-
gentiam debere (1. 8 B. 50, 8) ; culpa qua-
liter sit aestimanda — an non solum ea
quae dolo proxima sit, verum etiam quae
levis est, an numquid et diligentia quoque
exigenda est (1. 47 § 5 D. 30); et dolum,
et culpam et diligentiam et custodiam in
totum praestare debere (1. 5 § 15 D. 13, 6);
in rebus commodatis talis diligentia prae-
standa est, qudlem quisque diligentissimus,
pater fam, suis rebus adhibet, ita ut tan-
tum eos casus non praestet, quibus resisti
non possit (1. 18 pr. eod.) ; custodiam com-
modatae rei etiam düigentem debet prae-
stare (1. 5 § 5 eod.) ; exactissimam diligen-
tiam custodiendae rei praestare (1. 1 § 4
D. 44, 7); düigentiam praestare exactiorem^
quam in suis rebus adhiberet (1. 8 B. 18,
6); talem diligentiam praestare debere
qudlem in suis rebus; praestare dolum et
Digitized by
Google
Diligere — Dirae.
155
t
culpam, et quantam in rebus suis düigen-
Uam (1, 25 § 16 D. 10, 2. 1. 72 D. 17, 2.
L 17 pr. D. 23, 3. 1. 24 § 5 D. 24, 8. 1. 1
pr. D. 27, 2); si quis non ad eum modum
quem hominum natura desiderat, diligens
est — iraude non caret: nee enim salva
fide minorem is quam suis rebus düigentiam
praestabU (L 32 D. 16, 3); culpa abest, si
omnia facta sunt, quae düigentissimus quis-
que observaturus fuisset (1. 25 § 7 D. 19,
2); prudens et düigens pater fam.; homo
düigens et Studiosus pater fam. (L 54 pr.
D, 19, L 1. 25 pr. D. 22, 8); düigenUr
negotia gerere (1. 3 § 7 D. 27, 4); rationes
tractare (l. 8 D. 40, 4). — 2) = Studiosus:
iwris dvüis anxie düigens (1. 17 D. 37, 14).
DUigere, lieben, e^ten, j. 16. dil. all-
quem, fratema caritate (L 59 § 1 D. 28,
5); ingenuam dil. honore pleno (L 16 § 1
D. 84, 9).
DUuciduB (adi.); düuoide (adv.), tid^t,
htli, Hat, beutlit^, j. ©. certum et
diluc ius (1. 19 C. 1, 2); diluc intervaUa,
Me fi^en ^Laqtnhlidt dnt^ fß(äfn\\xm%ta
" 9 C.6, 22); diludde definire, wotestari
12 § 1 C. 1, 14. 1. 13 C. 4, 30).
DUuere, löfen, tilgen, debitwm solu-
tione diL (1- 1 pr. C. Th. 4, 19).
BimenBio, ikaa^, Seitraunt (1. 6 C.
2, 52. 1. 16 C. Th. 11, 28).
Pimioare, !&m))f en ftteiten: depatria,
de liberis, de fortunis, de vita denique
dimic (L 5 C. Th. 9, 1).
Dimidiatus, ^at(, duae dimid. noctes
d 8 D. 2, 12).
Dünidius, ^olB: pars s. portio dimidia,
bte ^älfte, ). 99. ex parte dim. heredem
esse; pars dun. hereditatis (1. 25 § 15 D. 5,
3. L 3. 9 D. 5, 4. 1. 142 D. 50, 16); dim.
portio legati (1. 89 § 2 D. 31).
Dimissoriae litterae s. dimissorii li-
Mli Oettc^t = apostoli s. 2. (tit. D. 49,
6. L 106 D. 50, 16: — ,,dimis:>oriae dictae,
quod causa ad eum qui appeUatus est di-
mittUurV-
Diinlttere,l)obfd^iden,too^inf(^iden
(1. 106 dt); fortfc^idf en, öetflofeen, öer-
abfc^ieben, ). 16. dimitt. uxorem in adul-
terio deprehensam; mulier repudio dimissa
(L 37 § 1 D. 4, 4. L 14 § 2 D. 40, 9);
legatum dimitt. de provincia (1. 10 § 1
D. 1, 16); ab exercitu dimitti (1. 2 D. 3, 2).
— 2) entaf f en, lo^laf f en, laufen laf f en,
freigeben, j. SB. dimitt. custodiam (1. 10.
12 pr. 1. 14 § 2 D. 48, 3), innoxios (1. 12
D. 48. 1), damnatos (1. 31 pr. D. 48. 19);
maritus, qui — adulterum dimisit (1. 80
)N[. D. 48, 5); ßium potestate dimitt. (L
28 D. 1, 7); filium a semet dimitt. im (S)e«
Oenf. t)on habere secum (L 8 D. 35, 1);
incertum dimitt. interrogatorem (1. 11 § 7
D. 11, 1). — 2) folgten laf fen, aufgeben,
%, 8. dimitt. possessionem (1. 18 § 1. 1. 38
pr. D. 41, 2), pignuSy ius pignoris (1, 15
§ 4. 5 D. 42, 1. 1. 158 D. 50, 17); einen
©djulbner bon feiner 9SerbinbIi<^fcit befreien:
dimitt. debitorem (1. 4 pr. D. 50, 9. cf. 1.
19 D. 4, 8); libertus, qui operarum obli-
gaHone dimissus est (L 41 D. 38, 1); einen
d^Iäubiget abfinben, befriebigen, §. 16.
cum tertius creditor primum de sua pe-
eunia dimisit, in locum eins substituitur in
ea quantitate, quam superiori exsolvit
h. 16 D. 20. 4. cf. 1. 1 D. 20, 5. 1. 10 §
1. 1. 15. 16 D. 42, 8); dimitt. creditorem
ex pecunia (1. 72 D. 31), nummis (1. 38
pr. D. 32). pretio accepto (1. 7 § 1 D. 27,
10); ex fructibus (L 28 D. 23, 4). — 3)
abmatten, erlebigen, ). ©. absolutum
dimissumque iudicium (1. 3 C. 7, 51); le-
gatis dimissis = solutis (1. 6 pr. D. 29, 4).
Dinosoere f. dignoscere,
Diniimerare, ^ft^len, rechnen (1. 1
D. 2, 11); dinumeraiio, ^eted^nung; din.
itineris (1. 1 cit. 1. 3 pr. D. 50, 16), tem-
poris (L 38 D. 4, 6).
Dinummium vectigal koirb ber SBaaren«
)oa, \ivx bie @tabt Wejranbrien ya erl^eben
|atte, genannt 0- im- C. 11, 29).
Diooaesarienses = Caesarienses (1. 10
C. 11, 48).
Diooletianus, tdmtfc^ ^ifer, 284—
305 n. Cl^r. (}. 2 C. Th. 13, 10).
Dioeoesis {dtoUtjaig), ein Snbegriff me^*
terer $rot)injcn: na^ ©onftantin« ®in»
tid^tung n&mlid^ verfiel ba3 rdmijd^e 3leiA in
4 ^äfccturen (ben Orient, ^O^rien, Pallien,
gtalien), beren jebe unter ber aSertoaltung
einciS praefectus praetorio ftanb; jjebe $rd*
fectur jerfiel ttneoer in mel^rere S)iöcefen,
tt>e(d^e oon SSicarien, aud^ comites aenannt,
bertemltet tourben, icbe 5)iöcc8 enblic^ in
^otnn^en, »elc^n sSectoren öorftonben; be-
fonbcrS genannt »erben bie dioec. Orientalis,
Aegyptiaca, Africana, Äsiana, 'Pontica,
Thradana, toeld^e fämmtlic^ pr ^äfectur
be« Orients gehören (1. 1 § 18 seqq. C. 1,
27. L 5 § 1 C. 7, 63. 1. 1 § 2 C. 11, 54.
1. 6 C. 11, 62. 1. 1 C. 12, 11. 1. 2 C. 12,
39. 1. 10 C. 12, 49).
DioeoeteB (dtotxwTT?«), 9S orftc^er, ^er»
toalter (1. 5 C. 1, 4).
DioscuruB, ein ^(n^änger bed 9[^oIlinarid
(1. 8 pr. C. 1, 5).
Diploma, ®eleitgbrief, «ßaß (1. 137
§ 2 B. 45, 1. 1. 27 § 2 D. 48, 10).
Diptycha, ©c^reibtafel (1. 1 pr. C
Th. 15, 9).
Dirae, «ertoünfd^nngen (L 6 C. Th.
9, 38).
Digitized by
Google
156
Directarius — Dirigere.
Directarius f. deredarius,
Directoriiun, üotaefd^ricbeneÄeife*
route (1. 8 § 1 C. Th. 14, 15).
Directus (adi.); direoto (adv.), gctabc,
getabeaud, ). ^. linea in directum tra-
ducta (1. 29 D. 41, 1); golum reliotum oci
directum (1. 2 § 21 D. 48, 8); getabeau,
ol^nc UmrotQ, unmittelbar, j. 18. non
directo, sed per succeasionem hereditas per-
venit ad aliquem (1. 103 pr. D. 32); verha
directa, im (»egcnf. twn inflexa, precaria
a. 16 C. 6, 28. L 2 C. 6, 48); dvreetis ver-
bis «tipulationes compositae (1 10 C. 8, 37),
bgl. § 1 I. 8, 15); verhis dir. e. iure di-
recto dare libertatem (L 9. 10 C. 7, 2);
directo dare libertatem, im ®cgcnf. öon per
fideicommissum; ex directo (im ®cgcnf. bon
ex fideicomm.) ad libertatem pervenire (1. 56
D. 40, 4. 1. 12 § 2. 1. 16. 55 § 1 D. 40, 5.
I 2 I. 2, 24); libertaa direda, im ©cgcnf.
oon fideicommissaria (L 12 pr. 1. 28 D. 29,
4. 1. 2 § 2 D. 29, 7. 1. 11 § 2. 1, 17 § 18.
1. 28 § 1 D. 36, 1. 1. 14 C. 7, 2); insti-
tutiOf 8U>bstitutio directa, im @cgcnf. boii
precaria, fideicommiss. (1. 19 pr. D. 29, 1.
1. 26 C. 3, 28. 1. 5 C. 2, 25); directo sub-
stituere (1. 15 D. 28, 6); donatio directa,
tm ®egenf. t)on mortis causa instituta sive
condicione suspensa (1. 25 C. 8, 53); actio
directa, iudidum directum: a) im (Scgcnf.
Jon a. utilis, b. f). bct na^ ^(nalogie einet
befte^enben Äkge öom ^ätor gegebenen, be*
beutet e8 hit urf<)rüngttd^ aufgefteDte felbft*
MnUat Älage (§ 16 I. 4, 3. 1. 27 § 1 D.
3, 3. 1. 46 8 1 D. 3, 5. 1. 13 pr. D 9, 2.
L 26 § 3 B. 23, 4. 1. 37 pr. D. 44, 7);
actio directo competit (1. 45 D. 24, 3; di-
recta in rem actio, bic urf^nrftngli^e cibile
©igent^umSHage, bie rei vindicatio, im (&t*
genf. ber PubHciana (§ 4 I. 4, 6. 1. 6 C. 7,
35); directo vindicare, im (Uegenf. öon utilis
in rem actio (1. 55 D. 24, 1); electio erit
actori utrum directo agere velit — an i)rae-
toria (1. 26 § 2 D. 9, 4); im ®egenf. Don
actio contraria (f. contrarius s. 1. a.) be-
beutet e« bie au^ einem SSerttog feinem me-
fentlid^en Snl^att nac^ entfpringenbe ^au<)t-
Hage (§ 2 I. 4, 16. L 19 D. 3, 5); c) im
Oegenf. ber ^Jtäpatotorifdben a. ad exhiben-
dum bebeutet e« bie ffterauf anaufteHenbe
^au^rtfloge (I. 3 § 13. L 17 D. 10, 4); d)
im (S^egenf. öon a. restitutoria s. rescissoria
bebeutet e« bie nad^ Cioüred^t, nicfit in golge
erhaltener »leftitution, a^ftebenbe «tage (1. 8
§ 12. 13 D. 16, 1. 1. 24 C. 3. 32; — ,citra
beneficLum actionis rescissoriae directa per-
manet integra vindicatio"); e) im ©egenf.
bon a. noxalis bebeutet e« bie S)eIictSuage
gegen ben X^fttcr felbft (§ 5 I. 4, 8: — ,8i
manumissuö fuerit (servus, qui noxiam
commiserit), directo ipse tenetur; — ex
diverse quoque directa actio noxalis es»
indpit: nam si liber bomo noxiam com-
miserit, et is servus tuus esse coeperit —
— incipit tecwn esse noxalis actio, quae
antea directa fuisset.'' 1. 26 § 4 D. 9, 4);
f) im (Segenf. ber an^ ben SRec^efc^ftot
eined ^audfo^ne^ gegen ben Sater i^nfte^enben
Etagen, j. id. ber a. de peculio, mirb directo
agere bon ber ßkge gegen ben 6o^n felbft
gefogt (1. 3 § 4 D. 13, 6); aud| Don ber
Ulage an^ ben died^td^efc^ften eined fya^
fo^nei^, @claben, institor, magister navis,
gegen ben SBater, $erm ober $nnct^, toitb
directo agere s. condicere gefugt, infofcm bie
^tage unmittelbar auf bie ben Spater u. f. to.
obUgtrenbe S^^^tfad^e gegrünbet, biefec olfo
btrect ald ber eigentlid| Serpflid^tete belangt
mirb, im ^egenf. ber auf ben (tonttact be^
@o^neiS u. f. to. funbirten Stla^tn gegen ben
8ater u. f. to. ber f. g. act. adiecticiae qua-
litatis (§ 8 1. 4, 7: — ,id quod iusau pa-
tris dominive contractnm &erit quodqae
in rem eins versum fuerit, directo quoque
posse a patre dominove condici, tanquam
si principaiiter cum ipso negotium gestuM
esset, ei quoque, qui vel exercitoria vel
institoria actione tenetur, directo posse
condici placet, qaia huius quo^ iussu
contractum intelUgitur." 1, 84 D. 17, 2:
„Quotiens iussu aucuins vel cum filio eios
vel cum extraneo societas coitur, direda
cum illius persona api posse, cuins persona
in contrahenda societate spectata sit*).
Direptlo, »laub (1. 2 C. Tb. 15, 7. L
57 § 2 C. Tb. 16. 5).
Direptor, Slduber Q. 20 C. Tb. 11, 7).
Dirigere, 1) tt)o^in ticfiten^ lenlen,
leiten, %. 8. ding, fines per aliam regionem
(1. 2 § 1 D. 10, 1); dirig. viam (L 9 D. 8,
1), sulcos (1. 1 § 5 D. 39, 3); iudex officium
suum ita diriget (1. 7 § 10 D. 10, 8); di-
rk^re se in aliena cenaciüa (1. 1 § 2 D.
47, 18); dirig. petitionem, actionem adversus
aUguem 0- 20 § 8 D. 10, 2. 1. 2 C. 9, 12);
dirig. destinationem, volimtatis intentionem
in aliquem (\. 77 § lü. 26 D. 31). captiwiem
in aliq. (f. captio s. 2); be^ie^en, }. 9.
pignus ad partem directum ^. 3 § 2 D. 20,
4); illud potissimum babetur, quod adspe-
ciem directum est (\. 80 D. 50, 17). — 2)
tt)0^in fd^iden, etnfenben, abliefern,
ff. iß. defensores civitatum oblatos sibi
reos — ad iudidum dirigant (1. 7. 9 pr.
C. 1, 55); iudex acta — ad nos dirigoi
(1. 19 C. 7. 62); breves quadrimenstrui ad
officium pahUinum dirigendi (}. un. § 1 G.
1, 32); canon exigatur. et quidquid exadum
fuerit dirigatur (L. 5 C. 11, 65); gemanben
abfc^iden, aborbnen: quotiens pedanei
Digitized by
Google
Dirimere — Disciplina.
157
ntdiees daid — ad aliud it^icium neces-
sario dirigantur (L 4 C. 8, 3); anftetlen:
archigerontes — non nisi cluristiani diri-
gantur (L 5 C. 1, 4).
Dirimere, 1) trennen, anflöfcn, anf*
?e6en, %. 9. dirimitar societas (l. 27 D.
7. 2); matniwonmm (1. 1 D, 24, 2). — 2)
löfcn, cntfd^eiben, fd^Iic^ten, $. ©.
agebat praetor — ut controversias diri-
meret (1. 1 § 10 D. 39, 1); tempora, inter
qnae iossus est (iudex) litem dirimere (l- 2
§ 2 D. 5, 1); caieulus, qui ittdicio solet dir
ftm» (L 6 § 7 D. 3, 2^; per mediocritatem
causam dirim. (1. 7 D. 86, 9); dirixQ. fines^
finium quaesUonem per mensores, eontrch
versiam adiudicatione (1. 2 | 1. 1. 8 § 1
D. 10, 1); qaaeritur — quod sie dirimendum
est; dirim. quaestiones (1. 1 § 16 D. 36, 1.
L 88 pr. D. 38, 2).
Diripere, 1) rauben, entreifeen (1- ^•
7 D. 87, 9. 1. 5 pr. D. 48, 6). — 2) »eg*
nehmen, si aliquid dicatur dominus ab-
rij^isse — praeberi diremtorum negotiorum
audientiam (1. 7 C. 7, 19) ; macula direpta
(1. 28 § 1 C. 5, 4).
Dimere, nieberreigen, dirui, ein*
^ürjen (1. 6 § 8 D. 1, 8: — „semel aede
Sacra facta, etiam diruto aedificio locus
sacer manet." 1. 73 pr. D. 18, 1. 1. 24
§ 10 D. 39, 2. L 1 pr. D. 47, 8).
Disoedere, 1) aud etnanber gelten,
ft(^ trennen, wirb befonbcrS Don fld^ tren*
nenben d^eleuten gefogt = divertere (1. 10
D. 24, 2. 1. 35 D. 24, 8, L 17 8 1 D. 25,
2. L 191 D. 50, 16: — „divortium ex eo
dictum est, quod in diversas partes eunt,
qui diseedunP'J ; diso, cum bona gratia —
cum ira et offensa 0. 82 § 10 D. 24, 1). —
2) toegge^en, fortgel^en, jurüdtreten,
obge^en: a) = dbire s. 1. %. ©. sie venire,
ut confesHm discedat (L 19 § 2 D. 5, 1);
ea mente disc., ne redeat (1. 17 § 1 D. 21,
1); disc. a signis (L 45 D. 4, 6); b) ju*
rüdtreten ober decedere, recedere, jk. ö.
disc. ab emptione, venditione (1. 17. 18 D. 18,
2. L 2. 5 pr. 1. 7 § 1. 1, 8 D. 18, 5), ah
öbligatione, stipulatione (1. 80 D. 46. 2. 1.
10 D. 46, 5), a toto contractu (1. 47 § 1
D. 4, 4), a communione (1. 1 pr. D. 10, 2),
ab omni controversia, contentione, a lite
(L 40. 42 pr. D. 12, 2. 1. 48. 65 § 1 D.
12, 6), de B. a possessione (1. 18 D. 8, 5.
l 18 § 6 D. 10, 2. 1. 83 § 1. 1. 35 D. 42.
5), ab hypotheca (L 5 pr. D. 20, 6), a causa
t^menti (1. 35 D. 40, 5), a voluntate
eins qui testamentum fecit (1. 90 D. 85,
2), ab iure (1. 12 D. 46, 6); c) = abire s.
4., fc^etben, decedere s. c. }. ^. dominium
discesrit (L 10 § 3 D. 13, 1); usus fr. dis-
cedit a proprietate, a persona aliqua (L 85
pr. D. 6, 1. 1. 51 D. 7, 1. 1. 15 D. 10, 2).
— 8) üerfd^iebcn fein (§ 48 I. 2, 1).
Diaoeptare, 1) Dor Serid^t ftretten,
§. IB. actioneSf quihus inter se bomines dis-
oeptarent (1. 2 § 6 D. 1, 2); disc. iudicio
bonae fidei (1. 1 pr. D. 22, 1). — 2) eine
Sled^t^fad^e unterfud^en unb entfd^etben,
boröber erfennen (1. 11 pr. D. 4, 8. 1. 3
§ 18 D. 10, 4) ; qui super negotio discepta-
turus est (1. 2 C. 2, 9).
Disoeptatio, 1) Stec^tdftreit, ). 0.
dirimere, terminare disceptationem (1. 70 D.
5, 1. 1. 3 G. 3, 1); discept. civilis, privata
(L 3 C. 3, 8. 1. 1 C. 6, 84. 1. 16 C. 9, 22.
1. 5 C. 9, 46). — 2) rid^terli(^e Unter*
{u^ung unb t^ntfc^eibung (1. 8 §24 D.
2, 15. 1. 4 C. 9, 20).
Disoeptator, (Sntfd^etber, 9ltd^ter
(L 8 § 1. 1. 17 § 3 D. 4, 8); iudices, Bo-
mani iuris disceptatores (1. 14 § 1 C. 3, 1) ;
disceptatrix, (gntfc^eiberin (1. 7 C. 3^ 26:
— „colonis — gravitatem tuam consuimus
disceptatricem esse debere"). -
Disoere, lernen, ). ©. arüficium (1. 31
D. 6, 1); ego didici fagen läufig bte t5nti»
fd^en 3tti^t«w bei Änfübrung l^rer aReinung
(L 27 § 1 D. 2, 14. 1. 50 D, 4. 4. 1. 19
§ 3 D. 5, 8. 1. 5 D. 7, 7). — 2) erfal^-
ren, %. 9. admissum dolum didicisse H. 3
C. 2, 20).
DiBoemere, 1) fonbetn, trennen,
unterfd^eiben,j.Q. praesentium (tutorumS
admimstratio discerni et aestimari potesi
(L 44 pr. D. 5, 1); discretas portiones con-
iunctis pluribus separatim dare (1. 41 § 4
D. 28, 6). — 2) entfc^etben: sorU rem
disc. (1. 14 D. 5, 1).
Disoerpere, serreigen: disc. famosum
libeilum, famosam seriem scriptionis (1. 9.
10 C. Tb. 9, 34).
DiBcessus, SBeggang, (gntfernung
im @fegenf. bon reditus (l. 18 § 2 G. 9, 51).
Biacidlum, 1) ©(Reibung (1. 12 § 13
D. 48, 5. 1. 8 D. 49, 15. L 8 § 8 G. 5, 17).
— 2) ÄbfoU bom d^fHid^en Glauben (1. 2
G. Tb. 16, 5).
Discingere, 1) cingulo exuere aliquem,
Semanbem f eineiJ ^mtc8 entfejen,
feines ^ienfte« entlaffen (1. 8 G. 11,
68. 1. 2 G. 12, 20. 1. 5 G. 12, 59). — 2) 15*
fen, entfd^eiben, negotia disc. = termi-
nare (l. 64 G, Tb. 11, 80); discingendae
eausae liUs (1. 3 pr. 1. 9 G. Tb. 1, 16);
iure disdngi iurgium (1. 4 G. Tb. 2, 26).
Disciplina, 1) ße^re; a) Unterrid^t,
). $d, disciplinae, in disciplinam traditus
servus (1. 78 pr. D. 82. 1. 20 § 6 D. 88, 7);
impendere in disciplinas send, pupilli (1. 13
§ 22 D. 19, 1. 1. 2 pr. D. 27, 2); in disci-
plinam legare aliquid (L 12 § 5 D. 36, 2);
Digitized by
Google
158
Discipulus — Dispendioöus.
b) SBiftcnfc^üft, gnbcßriff öon Äcnnt*
ntffcn, ober ©runbf&t««/ S- ®- <*^«<^
plinis vel arte instUuere servam (1. 27 § 2
D. 7, 1); cuiuslibet discipl. praec^tores
(1. 57 pr. D. 50, 16). — 2) bcr ©a| fdbft,
bte Siegel: discipl. iuris, legum, bie (^tanb*
fä^e bed 9lec6tö, bie SSorfd^riften bet (Sefe^e
a. 8 C. 4. 6. L 22 C. 4, 32. 1. 12 C. 5, 4),
temporum, bie ^npc^ten, Sitten eine« ßeit*
ülteriJ a. 2 C. 2, 17. 1. 2 C. 4, 7). — 3)
Sucfit, Drbnnnö: discipl. pMica (L 1 pr.
D. 1, 11. 1. 9 § 5 D. 39, 4. 1. 18 § 7 D.
50, 4); discipl. spectactdorum (1. 1 § 12 D.
1, 12); discipl. miUtaris, castrorum, ouc^
discipUna fd^Ie^tn^eg: ^tiegd$ud^t,
mamtHviä)t (1. 9 D. 2, 12. 1. 50 D. 19,
2. 1. 19 § 7 D. 49, 15. 1. 4 § 15. 1. 12 §
1. L 13 § 1 D. 49, 16). -4)fieben8art,
äBonbel: probabilem saeculo discipl (ngere
(1. 19 C. 1, 8).
Discipulus, ©d^ület, fie^rling (1. 5
§ 3 D. 9, 2. 1. 5 § 10 D. 14, 3).
Discolor, buntfarbig: pädia discoL
(1. 1 § 1 C. Th. 14, 10).
Disoordare, t)erfd^teben fein, ab-
tt) eichen: fide ac religione disc ab aiiquo
0. 42 C. Th. 16, 5).
Disoordia, Uneinigfeit, 8tDiefj)aIt,
ff. Sd. discordiis propinqiwrum sedandis pro-
spicere (1. 77 § 20 D. 31); discordiam (ve-
terum) decidere (1. 21 C. 6, 30).
Disorepare, nid^t üBereinftimmen,
abmeid^en, %. )B. a fide Christianomm
(1. 12 C. 1, 9); öerfd^ieben fein, j. ö.
nihil aenigmate discr. (1. un. C. 7, 25).
Discretio, 1) ÄnSfd^eibung, Entfer-
nung a. 53 C, Th. 16, 5). — 2) Unter-
fefieibung, Unterfd^ieb (1. 62 § 1 C. 7,
1. l 23 pr. C. 1, 2. 1. 1 § 3 C. 7, 15J.
Disorimen, 1) Unterfd^ieb (1. 2 C. 9,
3). - 2) ®efa]^r, constitutus in discri-
mine vitae, mortis (1. 39 § 1 D. 32. 1. 5
C. 6, 49); yagari cum discrimine alienae
existimationis (1. 7 pr. D. 47, 10); fortth
narum suarum et capitis subire discr. (1. 1
C. 4, 40); in diacr. capitis accersiri (1. 17
C. 9, 2); discr. litis (1. 2 C. 7, 49).
Diseurrere, 1) l^in unb l^er reifen,
j. SB. per provinciam (1. 20 § 1 C. 12, 50).
— 2) öerlaufen: ut Utes suo Marte dis-
currerent (1. 1 C. 2, 13).
Discus, Seiler (l. 19 § 1 D. 47, 2).
Discussio, 1) Unterfud&ung, Prü-
fung (f. discutere s. 2.). — SsoHjie^ung,
^ertoaltung: munerum dvilium disc. (L 5
C. Th. 12, 1).
Discussor f. discutere s. 2.
Discutere, 1) löfen, trennen, j. ©,
discut. fnatrimonia sponsalia (1. 2 D. 24, 1.
1. 2 § 2 D. 24, 2); discusso periculo = si
post diem praestitatampericulutki esse credi-
toris desierit (L 4 pr. Ö. 22, 2). — 2) tnt*
fd^eiben: discut. (item (1. 13 § 2 D. 4, 8.
1. 8 C. 7, 53). — 3) unterfttd^en, erör-
tern, <)rüfen, j. ». iudex — nullo cUio
principali causa disctisso — conventionem
sequetur (1. 40 S 1 D. 2, 14); levia crimina
audire et discutere de piano (1. 6 D. 48, 2);
indbef. bejeic^net discutere unb discussio bte
gunction getuiffer faifcrlid^er Beamten, ber
diseussores, 9led^nungdret)iforen, toeUfie
bcfonber« bie auf bo8 ©teuemjcfen unb me
öffentlic^n IBauten be^ilglidden 9le(^nungen m.
»rufen Ratten (tit. C. 10, 31. 1. un. C, 8, 12.
1. 6 C. 2, 7).
Disertus, berebt: viri, iurisperiti di-
sertissimi (1. 13 C. 2, 7, L 10 C. 6, 25. L 5
C. 6, 61).
Disicere, jerftreuen (1. 7 § 6. L
§ 3 D. 48, 24).
Disiunctimy Disiunotio, Disiun-
ctivus f. disiungere.
Diaiungere, öon einanber trennen,
einanber entgegenfe^en; disiunctio,
Cntgegenfefrung, Trennung, befon*
beriS in einem ^lebefa^, im i^egenf. iDon con-
iungere s. b., coniunctio s. c. (1. ^ § 1.
1. 29. 1. 53 pr. D. 50, 16); disiung. eondiciO'
nes (1. 70 pr. D. 46, 1); si coniuncti disiun-
tive fsc. legatani) commixti sint (L 34 pr.
D. 30); disiunctim (adv.), öon einanber
getrennt, 5. ©. plures, diversae condici4>-
nes, disi, datae, positae (1. 5 D. 28, 7. L 51
D. 35, 1); coheredes disi. instituti (L un.
§ 10 C. 6, 51); disi. res duohus legata (& 8
1. 2, 20); aisiunctivus (adi.), einanocr
entgcgengefefet, öon einanber getrennt,
(1. 124 D. 50, 16: „Disiunctivum est, velufci
cum dicimus aut dies aui nox est quorum
posito altero necesse est toUi alterum, item
sublato altero poni alterum''); disiunctivo
modo condiciones adscriptae; duae disiun-
ctivae condiciones (1. 78 § 1 D. 35, 1. L 63
D.45,1); enumeratio pluriumrerum disiun-
ctivo modo comprehensa (1. 25 pr. D. 36,
2); disiunct. modo relinquere (L un. § 10
C. 6, 51).
Dismenstruus, jmeimonattid^: tem-
pus dism. (1. 3 C. Th. 11, 5).
Dispar, ungleid^, öerfdbiebcn, ). ©.
dispar in servo dominium habere; ex disp.
partibus servum habere (Gai. III, 59. L 18
§ 2 D. 14, 3); ex disp. partibus scripti 00^
heredes (1. 8 § 2 B. 34, 5); admimstratio
non dispar, sed communis (1. 6 D. 27, 7).
Disparare, trennen, unterfd^eiben
(Vat. § 35).
DispendiosuB, nadbtbetlig, erogatio,
disp. (1. 10 C. 12, 37).
Digitized by
Google
Dispendium. — Dis sentit e.
159
Dispendium, 1) fftad^tf^eil, im d^egen**
|a( t>on compendium, lucmm (1. 65 § 6
D. 17, 2. 1. 81 pr. D. 19, 1); disp. cauaae,
fortumrum (1. 30 C. 7, 62).— 2) dispendia,
«uftoanb (L 1 § 18 C. 1, 27).
Dispensare, 1) bertbeilett: aggeres,
per quos incrementa 'SiÜ dispensatUur
(L 10 D. 47, 11).— 2) disp. rationes, «cdd*
nnnocti füÄtcn, öerioaUen (L 166 pr.
D. 50, 16).
Diffpensator, Sied^nungdfül^ter, daf«
lenbertoalter: a) ein mit ber R^eitoaltung
bei SBirt^fc^ftgcoflc beauftragter ©etat) (1. 16
D. 11, 3. 1. 12 D. U, 3. 1. 141 § 4 D.45,
1. 1. 51. 62 D. 46, 3); b) »ertoalter ber
loiferL (Joffe, laiferl, gal^Imeifter (1. 1 C.
2, 36. 1. 4 C. 4, 21); c) aiapens, pauperum
= oeconomus ecclesiae (1. 32 § 4 C. 1, 3),
«rmeni^fleger, Äird^öoter.
Disperdere, *erftbren, burd^bringen
(L 25 § 7 D. 42, 8).
Dispergere, 1) auSeinanber ftreuen,
jer^reuen, §. ©. acervum (1. 9 § 3 D. 43,
24); ne nummi dispergantur (1. 47 § 4 D.
26, 7). — 2) üert^un, ausgeben p. 4 § 1
C. 10, 72 : — „cogantur (susceptores) ex-
ponere, quibt*s titulis mscepta disperse-
rirW^J. — 3) «erreigeit: disp. matritnonia
a. 28 C. 5, 4).
Disperire, ^u ®runbe geben (1. 5 pr.
in f. D. 44, 7)
Dispertire, öertbeilen (1. 70 § 5 D.
7,1).
Dispioere, unter fnd&en (1. 1 pr. D. 1,
6. L 22 D. 5, 3. 1. 25 D. 13, 7).
Displicere, mifef allen, gereuen, j. ö.
n res ita distracta sit, ut si displicuisset
inempla esset (1,3 D. 18, 1.1. 11 § 13 D.
43,24); si ideo renuntiaveris, quia emptio
tibi displicebat (1. 65 § 4 D. 17, 2); non
deberet displicere condicio iurisiur. ei qui
detdit (1. 34 § 7 D. 12, 2).
Disponere, 1) an öerfÄiebenen Drten
aufhellen, uml^erftellen (l. 1 § 12 D. 1,
12. L 1 D. 1, 15). — 2) feftftencn, be*
{Timmen, 5. B. quatenus diximos — sie hoc
ditponendum est (1. 14 § 10 D. 4, 2); recte
Sabinus disposuit, ut dioeret (i.Sb § 3 D.
28,5); anorbnen, öerorbnen, berfügen,
I- 8. constitntio, per quam imperator dis-
posuit (L 1 § 1 C. 7, 7); a Ustatore dis-
poaituiQ est (1. 114 § 14 D. 30); disp. H-
hertates Q. 26 C. 6, 23); disp. bona, über
lein »ermögen berfügen (§ 3 1. 3, 10), fa-
Müiam (L 7 D. 33, 5).
Dispositio.einrid^tung, Änorbnung,
Setfüaung, i, 99. defuncti uitima dispos.
(1. 26 C. 3, 36. 1. 8 C. 6, 22. 1. 28 pr. C.
6» 23) ; dispos. iudicum (1. 3 C. 1, 29), sacer-
4<« (L 18 C. 1, 3); prinäpaks disposit.
(1. 6 C. 7, 51); disposit. nostri numinis
(L 15 C. 12, 19); scrinium dispositionum
bejeid^net inSbef. bie üaniild für bieienigen
fatferl. ^(norbnungen, n^elc^e fid^ (im ®egen{.
ber constitutiones) nic^t auf eigentlid^e 9le«
gierungdangelegenl^eiten) belogen (1. 1. 3. 4.
11 eod. cf. Gothofr. ad 1. 1 C. Th. 6. 26);
comes, comitiva dispositionum (j. biefe SB.).
Dispnnctio {. dispungere.
Dispungere, ))unctmetfe ^erlegen,
aui^einanberfe^en, burd^ge:^en, indbef.
eine Äet^nung prüfen; dispunctio^ ^ntd^z
gebung einer Sied^nung (1 15 D. 42, 5. 1. 6
§ 7 D. 40, 7. 1. 56 pr. D. 50, 16: — „(iw-
pungere* est conferre accepta et data");
dispunctio descriptionis , Die Angabe ber
©tenerüertbeilung im d^injelnen (1. 1 § 2 0.
10, 22).
Disputare, 1) über einen totffenfd^aftlic^en
©egenftanb, j. ©. über einen 8lled^t3pun!t, (id^
auiSfpred^en, ftreiten, bebattiren (1.51
D. 28, 2. 1. 18 fi 26 D. 50, 4); ratio dis-
putandi = subtiHs ratio (ftrenge Äogil) (1.51
§ 2 D. 9, 2). — 2) per^thd^ ftreiten,
|)to§effiren, j. ©. disip, de inofficioso (1.1
D. 5, 2).
Dispntatio, 1) tmffenfd^aftlid^e 2)ebatte,
erörterung (1. 65 D. 50, 17); disput. fon,
bie IBer^nblungen ber Sled^ti^gele^rten bor
@erid^ (1. 2 § 5 D. 1, 2). — 2) = contro-
versia s. b. (1. 21 § 6 D. 4, 8).
Disquirere, unterfud^en (1. 8 C. 3, 31.
1. 5 G. 4, 28); disquisitio, Unter fud^ung
0. 3 D. 4, 6).
Disseminare, audftreuen, verbreiten
(L 3 C. Tb. 8, 11).
Dissentio, Uneinig!eit, g^U^^d^^i^
1. 2 § 47 D. 1, 2. 1. 3 D. 24, 2. 1. 21 § 1
". 49, 15).
Dissensus f. dissentire s. 2.
Dissentire, 1) Derfc^iebener SD^ei«
nung fein, nidjt übereinftimmen, j. 58.
si coDvenerint in unum — si vero dis-
senHant (1. 7 § 19 D. 2, 14) ; in ipsa emptione
dissent. sive inpretio sive in quo alio; dis-
sent. in corpore, nomine, de qualitate (1. 9 pr.
§ 1 D. 18, 1. 1, 21 § 2 D. 19. 1); cum in
corpus quod traditur consentiamus, in causis
vero dissentiamus — cur iuefficax sit tra-
ditio? (1.36D, 41, 1); nit^t eintoilligen,
b)iberf|)red^en: neque absens neque dis-
sentiens adrogari potest (1. 24 D. 1, 7) ; con-
sentire nuptiis — dissentire (1. 12 § o D. 49,
15). — 2) in JBejug auf einen gefc^loffenen
SSertrag, einen entgegengefe^ten SBil«
len faffen, ben SSertrag mieber auf-
geben mollen; dissemw, ber l^ierauf geriq-
tete übereinftimmenbe ^ille ber Kontrahenten
= contrarius consensm (1. 65 § 3 D. 17, 2:
— „dissensu solvi societatem, boc ita est, si
8:
Digitized by
Google
160
Disserere — Distinguere.
omnes dissentiunt" 1. 80 D. 46, 8 : — emptio
etc. — quoniam consensu nudo contrahi pot-
est, eÜAmdissensu contrario diesolvipotest,"
cf. 1. 35 D. 50, 17.)
Disserere, ühev einen ttrtffenfd^oftlid^en
(Seqenftanb tcben, i^n erörtern, j. 83.
interpretandi subtilitatem copiam disse-
rendi habere (1. un. C. 12, 15).
Dissidere, abtoeid^enber ^tinun^
fein: ab ecclesiae sacerdote dissid. (1.45
C. Th. 16, 5).
Dissimilis (adi.); dissimiliter (ady.),
unfibnlic^, öerfc^ieben, anberg (1. 60
§ 1 D. 12, 6. L 32 D. 17, 1. 1. 26 D. 18, 1).
Dissimilitudo , SSerfd^iebenbeit,
Unterf d^ieb (L. 6 D. 8. 2. 1. 244 D. 50, 16).
Disslmulare, bie Sßa^r^eit Der^*
bcden, öer^cl^Ien: a) etwa« öer^eim*
lid^en, öerf^toeioen, j. ©. dissim. pro-
bationes (1. 1 § 6 D. 48, 16), de condicione
8ua (1. 4 D. 40, 13); rem alii obligatam,
dissimulata ohligatione, alii distrabere (1. 3
§ 1. D. 47, 20); b) leugnen Q. 30 D. 6,
1. 1. 40 D. 48, 19); c} Jic^ öerftellcn,
üorf^)ieöcln, jum Schein öornel^men;
dissimulatio, Serftellnng, fälfc^Hc^ed
©orgcben 0- 1 § 2 D. 4, 3: — „posse et
sine dolo malo aliud agi, aliud simulari,
ßicuti faciunt, <^ui per eiiismodi dissp-
mulationen deserviant et tuenturyel suavel
aliena'); donatio pura et non dissimulata
(1. 23 pr. C. 4, 35) ; reverea post iurffinm
per dissimulationem mulier (1. 27 D. ^, 4);
ficti divortii falsa dissimul. (l. 30 C. 5, 12);
d) p etn)ad ftillfc^meigen, ettmii^ unBe«
ad^tet laffen (1.9 §2D.l, 16: „Circa ad-
vocatos patientem esse proconsulem opor-
tet, sed, cum ingenio — necadeo dissimuuire,
si quos causarum concinnatores — deprehen-
dat.* 1, 14 D. 1, 18: — „Si tibi liquide
compertum est Aelium Priscum in eo fu-
rore esse, ut — omni intellectu careat —
potes de modopoenae eius dissimulare, cum
satis furore ipso puniatur*); dissimulatio,
bad ©tillfd^toeigen 5n ettoad, flti^iht*
ac^tung, ). $B. iniuriarum actio dissimu-
latione (= si quis iniuriam dereliquerit) alh
oletur (1. 11 § 1 D.47, 10); inofficiosi que-
rellae vel palam, vel ta^ta dissimiUatione
renuntiare (1. 1 C. 2, 21).
Dissipare, 1) jerjtören, 5. ©. aedificium
G. 3 § 7 D. 47, 9). — 2) burd^bringen,
). ^. bona sua, sübi tantiam suam (1. 38 §
1 D. 17, 1. 1. 1 pr. D. 27, 10. 1. 18 pr. D.
36, 3), dotem (1. 22 § 8 D. 24, 3).
Dissociare, eine 93er6inbung ^tvifd^en
$erfoncn auflöfen, trennen: dissociari
im ©egenf. t>on societatcm coire (1. 14 D.
17, 2); tnatrimonium dissociatum (1. 14 C.
5, 4. l. 23 § 1 C. 9, 9).
Dissolutio, «uflöfung, Trennung (f.
dissolyere s. 1. a. n. b.).
Dissolutor, 3crftörer; dissolutrix, Ser*
ftörerin, §. ©. sepulchrorum (L 8 § 2. 8
C. 5, 17).
DissolutUB f.
Dissolvere , 1) auf löfen, trennen: a)
eine ©od^c aui einanber nehmen, jer»
ftören, a-®- dissolv. aedificium G- 28 § 7
D. 6, 1), navem (1. 88 § 2 D. 32. 1. 88 § 5
D. 45, 1. 1. 6 D. 47, 9) ; ornamentum dis-
solutum aut transfiguratum ; dissolutio ac
permutatio 0. 10 § 6 D. 7, 4. 1. 6 § 1 D.
34, 2); b) eine ^erbtnbung ^mifc^en
^erfonen, ein obligatorifd^c« fü^djH*
üerl^ältnil auflöfen, aufgeben, |. 9.
dissoly. fdneulum, obligationem YL 69. 89
pr. 1. 95 § 4 D. 46, 3. 1. 35 D. 50, 17:
„Nihil tarn naturale est quam eo genere
quidque dissoivere, quo coUigatum est:
ideo — nudi consensus obligatio contrario
consensu dissolvitur^J ; mandatum morte
dissolvitur (L. 108 D. 46, 3); dissolv. dona-
tionem G- 11 § 10 D. 24, 1); omnis causa
et adversus reum, et adversus fideiussorem
dissoluta G- 7 § 1 D. 2, 15); dissolvitor
iudidum (1. 42 § 3 B. 24, 3), tus societatu
G. 64 D. 17, 2); coüegia illicita — dissoir
vuntur G- 3 pr. D. 47, 22); adoptio dissoluta
per emancipationem (L. 55 pr. D. 28, 2); dis-
solv. sponsalia, matrimonium G- 10 D. 28, 1.
1. 6. 7 D. 24, 2. 1. 1 § 5 D. 43, 30); dissolutio
matrimonii (1. 3 C. 9, 9). — 2) dissolutm^
tieberlid^, §. ^. dissoluta neglegentia, igno-
ratio G- 29 pr. D. 17, 1. 1. 55 D. 21, 1).
Dissonans, dissonus, nic^t ilberetn^
ftimmenb, einanber tuiberfi^rec^enb,
dissonantes s. dissonae sententiae G- ^
pr. D. 40, 1. L 38 pr. D. 42, 1), voluntates
(1. 3 G. 6, 36). Dissonantia, SBiberf prtt(^
(1. 2 § 15 C. 1, 17).
Distare, 1) öon einanber entfernt, ge»
trennt fein, $• ®* bon (S^ebAuben gefogt
(1. 38 D. 8, 2); Corpora s. capita distantia,
im (SIegenf. t>on conaerentia corp. G- 28 § 5
D. 6, 1). — 2) öerfd^ieben fein G- 8 §2
D. 8, 5. 1. 115 D. 50, 16).
Distendere, audb ebnen G. 12 G. Th.
7, 13).
Disterminare, mehrere ©runbpdc (burt^
$}eftfteQnng einer (^renje) t>on einanber
fd^eiben, abfonbern (L 4 § 10 D. 10, 1).
Distinotio, Unterfd^eibung, Unter*
fd&ieb G. 11 pr. D. 12, 1. l. 4 § 2 D. 14,
2. 1. 35 pr. D. 19, 2. 1. 15 § 2 D. 49, 17).
Distiiiguere, 1) öon einanber fd^eiben
G. 4 D. 33, 3). — 2) unterfdbeiben G- 7
§ 14 D. 2, 14. 1. 6 § 8 D, 3, 5. L 7 § 8
D. 4, 4). — 3) entfd^eiben G- 6 C. 8, 12).
L
Digitized by
Google
Distractio — Diurnus.
161
Distractio, Distraotor, Distraotna f.
Distrahere» 1) au8 cinanbcr jcr*
reit, {(Reiben, auflöfcn, im ©cQcnf. öon
contrahere; düttractus (Subst.)= dissolutio,
tm (^egenf. üon contractus, §. ©. distrah.
potius, qnam contrdh. negotium; magis ex
distractUy quam ex contractu, obligatum
esse (§6 I. 3, 27. cf. 1. 5 § 8 D. 44, 7;
— ,qui solvit per errorem, magis distra-
hendas obligationis animo qaam contrahen-
dae dare videtur') ; distrahitnr emptio (1. 11
§ 6 D. 19, 1) societas (1. 27. 63 § 10 I. 65
pr. § 1 D. 17, 2); distrah. matrimonium,
coniunctionem (1- 2 pr. D, 24, 2. 1. 39 § 4
D. 48, 5. 1. 14 C. 5, 4). — 2) actw (de)
rationibus distrdhendis, bic Älagc gegen bcn
Sormunb auf Söfung unb ^lujSetnanoerfe^ung
bc§ IBer^ältitiffeS gwijc^cn SJormunb unb
SKunbel, infonbcr^eit wegen Unterfc^togung
auf bo^^elten ^fa( beS SSeruntreuten (1. 1
§ 19—21. 1. 2 pr. D. 27. 3). — 3) öer*
äugern, »erlaufen: distractio = venditio
(1. 49 D. 4, 4: „Si res pupillaris vel adu-
lescentis distracta fuerit, quam lex distrahi
nonprohibet, i?ew^tttoquidemvalet, verum-
tamen — distractio per in integr. resti-
tutionem revocatur.** 1. 19 § 2 D. 5, 1: —
„81 quo constitit — offieinam conduxit,
ibique distraxit — defendere se eo loci de-
bebit.* 1.29D. 18,1: „Quotiensservusv«wt(,
non com peculio distrahitur,'^ 1. 1 pr. D.
18, 7. L 5 § 9 D. 27, 9. 1. 8 § 1 D. 42, 5: —
»si iam a debitore vel locatus erat (sc. firu-
ctus), vel venierat, servabit praetor vendi-
tionem et locationem — etsi minoris distra-
dum est vel locatum''); praeponere aliquem
ad mercium distractionem, distrahendis
mercibus 0-5 §12, 1. 16 D. 14, 3); dare alicoi
vettern circumferendam et distrahendam (1. 5
§ 4 eod.) ; distrah. aliquid ex hereditates res
hereditarias f hereditatem (1. 5 pr. D. 5,3.
1. 23 pr. D. 28, 5. 1. 60 § 6 D. 36, 1); distrah.
jngnus rem obligatam; distractio pignoris
(1. 1 D. 8, 5. l. 9 pr. D. 4, 4. 1. 2 § 8 D. 13,
4, 1. 8. 13 D. 20, 5. 1. 15 § 5 D. 42, 1. 1. 1.
6 ff. C. 8, 27. Distractor = venditor (L 2 C.
11,59); argenti distractor, @(eTb^&nbIer,
»ed^Äler 0- 2 §2 C. 4, 18. 1. 27 C. 8, 13).
— 4) jurücf^alten, absotten, l^inbern
(1. 81 § 1 D 16,3: „haue esse iustitiam,
quae suum cuique ita tribuit, ut non
distrahatur db uüius personae iustiore re-
peUtione".)
Di8tribuere,tj|eilen,t)ert^etlen,aui^«
t^eilen, j.'ö. actio (fam. ercisc), quainter
coheredes res hereditariae distribuerentur
Q. 1 pr. D. 10, 2); diatrib. Ugata (l. 73 §5
D. 35, 2) ; audiendi sunt (tutores), ut distri-
buatur inter eos administratio (1. 8 § 9 D.
26, 7); iacturae summam pro rerum pretio
distribui oportet (1. 2 § 2 D. 14, 2). Dis-
tributio, Sßcrt^eilung (1. 117 D.30).
Di8trictio,§inberni6,9Ja(^t^eiI(l. 16
§ 1 D. 4, 8), anbcre Äc^rt distinctio.
Bistringere , 1) 3emonben mit me^*
rcrcn 3)ingen jugteid^ befd^äftigen,
feine Xbätigfeit t^eilen, 5crf|)Itttern,
toixh j. ©. in ^cjug auf ben (äJldubiger ge*
fagt, tpclc^cr feine ^rberung gegen meliere
^erfonen »erfolgen mn% (1. 27 § 8 D. 15, 1 :
— „iniquum est, in plures adversarios
distringi eum, qui cum uno contraxit.**
1. 3 pr. D. 34, 1. 1. 12 D.46,6: „Si plures
fideiussores a tutore pupillo dati sunt,
non esse eum distringendum, sed in unum
dandam actionem".) — 2) überhaupt bic
X^ätigleit S^^nian^^^ in ?lnfprud^ nehmen,
i^nbefd^äftigen, öer^inbern, abgalten,
§. Sß. distringi occupationibus officiorum
necessitatibus (1. 15 § 5 D. 48, 16), iudicio,
valetudine etc. (1. 20 D. 3, 3).
Disturbare, in Unorbnung bringen
(l. 13 pr. C. 12, 19).
Ditare, bereichern (1. un. C. 4, 17).
Ditio f. dicio.
Ditior f. dives.
Diu (adv.), lange S^i* ^inburd^;
diutinus, diuiurnus (adi.), lang (in Se^ug
auf bie ^citbauer), §. ©. non diu in libertaU
fuisse, id est non minus decennio; diu in
libertate moran (1. 16 § 3 D. 40, 9. 1. 3 § 10
D. 41, 2. 1. 1 C. 7, 22); diu possidere here-
ditatem (1. 6 § 3 D. 29, 2); diutina posses-
sione, diutiuspossidendo capere (1. 36. 43 § 1
D.41,2. 1. 13§2. 1. 18.21 pr. D. 41,3); implere
diutinampossess. fl.7pr. 1.13D.41, 4)]prae-
scriptio diutinae possess. (1. 9 D. 44, 3); diu-
fMrno u«uetlongaquasipossessioneit<5 0^1406
ducendaenactus(\. lOpr.D.8,5); qmdiutisus
est Servitute — habuisse longa consuetudine
velut iure impositam servitutem videatur 1.
1 §23 D. 39, 3 cf. 1. 5 § 8 D.43, 19) ; diutuma
consuetudo (1. 33 D. 1,3); diutumi siientii
praescriptio (1. 1 C. 4,52). DiiUurnitas, Sänge
bcr 3^t lange 3)aucr ^, ^, temporis diu-
turnitate excludi; ex longitemp.diutnrnitate
praescriptionem opponere (1. 10 D 4, 30. 1.
2 § 1 C. 7, 35); diutumitate possessionis
parta securitas (1. 7 C. 7, 83.
Diurnariiis, 3ournalfü^rer (1. 8 § 1
C. Th. 8, 4).
Diumus, 1) auf bie Xagegjeit fic^
bcjte^enb, bei Sage, im ®cgenf. öon
noctumus 5. ©. diurn. ÄorarMW aqüaeductus;
servitus aquae diurnae, baS nur hd Sage
au^auübenbe SSafferleitung^red^t (1. 17 pr. D.
39, 3. 1. 2 D. 43, 20); diumus effrator, für,
wer bei Xage einbrid^t, ftie^lt (1. 2 D. 47, 18.
1. 16 § 5 D. 48, 19); diurnae operae, ben
ganzen Xag ju leiftcnbe ^ienfke; officium
11
Digitized by
Google
162
Diutinus — Divinare.
dinrn. (l. 2 D. 33, 1. 1. 3 § 1 D. 38, 1.) —
2) täglich, für jcbcn Xag, j. SB. nier-
cedem diumam praestare (1. 23 § 4 D. 40, 6) ;
quantum diurnum sufficiat, aestiniare (l. 47
§ 1 D. 26, 7.
Diutinus, diutumus ,cLiutumitas f. diu.
Divagari» um^erfd^tvetfen (1. 51 § 1
C. 1,3. 1.3 C. 12, 17).
Divalig, göttlich für laifcrlic^: div.
constitutio, lex (1. 10 C. 5, 9. 1. 2 pr. C. 10,
35); div. cousuüa, statuta, scita, respofisa
1. 23 C. 6, 23. 1. 1 C. 10, 28. 1. 1 C. 12, 25.
1. 13 C. 12, 37).
Divendere = vendere (Vat. § 35).
Diversari, obliegen einem ®efd^aft, probe
in actu reipublicae divers. (1. 4 § 1 C. Th.
6, 27).
Diversitas, 1) SSerfc^ieben^eit, 5. 53.
divers, mentium (1. 2 pr. D. 24, 2). rerum
vel personarum (1 34 § 8 D. 12, 2), temporis
(1. 32 D. 42, 5). — 2) Entfernung:
longinqui itineris divers. (1. 5 C. 10, 19.
Diversorium, 1) Verberge — 2) ^uf»
enthalt jum SSergnügen f. deversorium.
Diversus (adi.); diverse (adv.), »er*
f d^ieben, unterf qicblid^, unglet(|, tut*
gcgengefe^t: a) pars diversa, ber Gegner,
&cgent|eii int $roje6, 5. 83. diversam, partem
adiwoare, prodita causa sua (1. 4 § 4 D. 3,
2); äbsente div. parte cognoscere (1. 71 D.
5, 1); advocatus diversae partis (1. 31 D. 4,
8); b) entgegengefc^t: in div. partes
vre (1. 191 D. 50, 16); div. scholae auctores
(l. I08 pr. D. 45, 1); in div. opinione esse
(1. 38 § 3 D. 28, 6); servare, dicere, pro-
bare diversum (1. 4 D. 1, 22. 1. 31 § 3 D.
5, 2 1. 26 § 4 D. 9, 4. 1. 81 § 1 J>. 47, 2);
ex diversoy anbernfeitS (1. 28 pr. D. 2,
14 1. 2 D.3, 5. 1. 27 § 1 D.4, 4. 1. 35 pr.
D. 6, 1. 1. 17 pr. D. 24, 3); c) »ibet*
f^redbenb: si plures arbitri div. sententias
dixermt (1. 27 § 3 D. 4, 8); div. sententiae
iudicum (l. 15 § 2. 1. 24 D. 5,2); d) un*
gleid^: ex div. partibus heredes instituti
(1. 21 § 1 D. 35, 2); e) öerfd^ieben, an*
ber«, div. personae (1. 60 § 1 D. 12, 6);
div. tempora (1. 31 § 2 D. 3, 3).
Divertere, öont (gl^egatten fic§ tren*
nen, fc^eiben; divortium (gl^ejc^eibung
(tit. D. 24, 2. — „Divwtium vel a diver-
sitate mentium dictum est vel quia in
diversas partes eunt, qui distrahunt matri-
moniuln" 1. 2 pr. eod. — „Divortium non
est nisi verum, quod animo perpetuam con-
stituendi dissensionem fit — ideoque per
calorem misso repudio si brevi reversa
uxor est, nee divortisse videtur" 1. 3 eod.
— 1. 101 § 1 D.50, 16: „Divortium inter
virum et uxorem fieri dicitur, repudium
sponsae remitti videtur." 1. 191 eod. —
„non recte sponsa divortisse dicitur*);
libellus divortii, ©c^eibungSbrief (L 7 D. h.
t.); divortii consilio res amotae (1. 17 § 1. L
25, 2) ; si divortii causa donatio facUi sit
(inter vir et ux.), valere (1. 11 § 11.
1. 12. 60 § 1. l. 64 D. 24, 1); libertam a
patrono invito divertere non licet (L 62 § 1
eod. cf. 1. 45 § 5 D. 23, 2. 1. 1 § 1 D. 38, 11).
Dives, reic^, j. C ex divite pauperior
effectus (1. 4 D. 26, 2); interdum et ditiorem
ßermittetur adoptare pauperiori (1. 17 § 4
'. 1. 7).
Dividere, 1) t^ eilen; divisio, Xf^tu
lung, ). 9. communi dividundo iudicium
f. communis e. 1.); iudicium divisionis =
familiae ercisc. [1. 77 pr. D. 81); divid. he-
redidatem; divisio herediatis, instrumentum
divisionis (1. 41. 57 D. 10, 2. 1. 20 D. 26, 8.
1. 122 § 6 D. 45, 1); divid. societatem (1. 16
D. 10,3); divisio bonorum et aeris alieni
(1. 40 § 2 D. 2, 14) ; divid. aquam, divisio
aqua€ (1. 17. 25 D. 8, 2. 1. 5 pr. D. 43, 20);
divid. administrationem, tutdam (L 25 D.
3, 5. 1. 3 § 9 D 26, 7); plures magistri
(non] divisis officiis (1. 1 § 13 D. 14, 1);
divia. actiones, dividitur actio, obligatio
inter fideiussores, tutores; beneficiwn divi-
dendae actionis, auxüium divisionis (L 1
§ 11 D. 27, 3: „si omnes simul gesserunt
tutelam et omnes solvendo simt, aequissi-
mum erit dividi actionem inter eos pro por-
tionibus virilibus exemplo fideiussorum.**
1. 7 D. 27, 7. 1. 10 § 1. 1. 26. 27 § 4. L 51
§ 2 D. 46, 1. 1. 12 D. 46, 6); duos promitten-
di reos divisis a^^tionibus con venire (1. 11
pr.D. 45, 2); pro parte divisa usum fr. con-
stituere (1. 5 D. 7, 1); praedia pro diriso
(reell getl^etlt) — pro indiviso communia
(1. 5 § 16 D. 27, 9); pro diviso — pro in-
diviso dlienus ipundus (l. 43 pr. D. 41,2);
nunquam pro diviso possid&re potest (1. 8
D. 6, 1); dividi non posse, divisionem non
recipere s. adraittere (1. 4 § 4 D. 8, 5. 1. 27
§2 D.9,2 1.25§9D. 10,21.31 §6D.21,
1. 1. 11 § 24 D. 32 1. 1 § 9. 1. 7. 80 § 1 D.
35, 2. 1. 2 § 1. 2. 1. 72 pr. D. 45, 1. 1. 13 § 1
D. 46, 4). — 2) unter ntel^rere $crfoncn »er*
tl^etlen, ouStl^eilen; divisio, ^ert^ei»
lung, ^ugtl^eilung, j- ©• <iivi<i- anno-
nariasspecies (1. 5 C.Th. 1,5); divisio anno-
nae (1. 1 § 2 D. 50, 4); quod ad divisionem
singulorum civium relictum est (1. 117. 122
pr. D. 30); decurionibus divisiones dort
velle (\. 23 D. 83, 1); div. liberorum inter
parentes (1. un. C. 5, 24).
Dividuitas, ^^eilung: dividuitatem
non recipere (1. 80 § 1 D. 35, 2).
Dividuus, getl^eilt; exeptio litis divi-
dae (Gai. IV. 56, 122).
Divinare, 1) h)eif f ageu (1. 5. 7 C. 9, 18).
Digitized by
Google
Divinatio — Dolon.
163
— 2) a^ncn, errat^cn (L 31 D. 9, 2. 1.
29 § 2 D. 17, 1).
Divinatio, SBeiffaflung (1. 15 § 13 D.
47, 10).
Divlnitas, ©ott^cit (l. 6 pr. C. 1, 12.
1. 2 § 13. C. 1, 17: — ,in nullo peccare,
divinitatis magis quam mortalitatis est'*).
-2)IaifcrUci^c3Roicftät (1. 2 C. 12,29.
L 17 C. 12, 35).
Divinitus (adv.), öon OJott, §. ».
divin. dispositum (1. 13 C. 12, 19).
Divinus, 1) ouf bic ©ott^ctt fic§
be^iel^enb ober t>on i^r audge^enb,
göttli^, $.9. divinarum atquehumana-
rum rerum notitia (1. 10 § 2 D. 1, 1) ; nuptiae
sunt — div. et humani iuris communicatio
(1. 1 D. 23, 2); uxor, quae socia rei huma-
nae atque divinae domus suscipitur (1. 4 C.
9, 32) ; res divini iuris — humani i. (1. 1 pr.
D. 1, 8); interdicta com^etunt vel homim^m
causa, vel div. iuris (l. 2 § 1 D. 43, 1);
vetitae legibus et dir. et imperialibus con-
stitut. haereses (1. 2 C. 1, 5); div. viridicta
plecti(l. 1 § 1 C. 1, 1). — 2J übcrmcnfd^-
fic^: ms div. (1. 24 § 4 D. 39, 2). — 3) bic
fai|erli(^c äRojcftät bctrcffcnb, öoit
i^r audge^enb, lQ\\txü^, 5. ^. div. do-
mus (l. 12 D. 48, 16. 1. un. pr. C. 1,49. 1.
8 C. 10, 19); div. indulgentia (1. 3 D. 1,
4); div. beneficium (l. 7 C. 5, 6); div.
iussiones (1. 7 C. 5, 27); div. sanctio (1. 4
C. 7, 63), constitutio (1. 15 pr. C. 6, 58). —
4) = di'cus: Anastasius divinae recorda-
tionis (1. 7 C. 5, 27), in 1. 26 C. 5, 16 mirb
div. imperator Dom lebcnben Äaifet gcjogt.
Divisim (adv.) f. divisus.
Divisio, 1) X^cilung, SJcrtl^cilung,
(f. dividere). — 2) Unterfc^cibutig: cum
moderata divis. im (^egenf. ))on indiscrete
8. indistincte (1. 8 § 1 C. 7, 39).
Divisus, get^eilt: quod div. praestari
potest, im ®cgen{. öon quod totum peti
necesse est (1. 85 pr. D. 45, 1).
Diviüae, mi^tf^um (1. 2 § 2 C. 10, 35).
Divulgare, bcfannt moc^cn (1.1 §38
D. 16, 3. 1. 14 C. Th. 9, 42).
Divus» etmo ^öc^ftjclig, ^rdbifat bcr
üctftorbcncn Äaijcr: divi principes (1. 3
D. 48, 17. 1. 16 C. 9, 9. l. 3 C. 9, 23. 3n
L 14 D. 27, 9 finb hierunter ©c^)timug
@et)entiS unb^ntontnuiS ^xacaUa 5U Derfte^en) :
divi parentes mei 8. nostri (1. 1 C. 2, 40.
1. un. C. 5, 24. 1. 6 C. 6, 21); divi fratres
Äarc. «utel unb Sudu« SBerug (§6 1. 1, 25.
L 6 § 1. L 7 D. 1, 8. 1. 3 D. 2, 4. l. 1 §
1 D. 47. 22. 1. 8 § 1. 1. 26.27 D. 48, 19);
ftatt divus ^|t ed auc^: divae memoriae (L
23 pr. C. 4, 35. 1. 10 C. 5, 14, 1. 9 C. 5, 17).
8;
Docere» 1) untcrrid^tcn, lehren, j. ©
servum doc. artes, artifidum (1. 6. D. 25,
1. 1. 12, D.32); doctus, gelehrt: vir doctissi-
mus (1. 12 D. 1, 5); doctior et melior (1. 19
D. 10, 4). — 2) in Äcnntnig fe^en, j.53.
de U8U aquae — praesidem doceri oportere
'l. 2 D. 50, 13); ^{praetor doctus sit (1. 7
\ 33, 1). 3) bort^un, bcmeijcn, §. ©.
qui dolo dicit factum aliquid, licet in ex-
ceptione, docere dolum admissum debet (1.
18 § 1 D. 22, 3. cf. L 2 § 1 D.44,4); accu-
satorem ad docenda, quae d^tiUit, urgere
(1. 3 § 4 C. 9, 42) ; doc. immerentem se prae-
teritum([. 5 D. 5, 2) ; secircumventumf circum-
scriptum doc. (1. 7 § 3 D. 4, 4. 1. 9 § 4 D. 12,
2); doc. de iure (1. 10 pr. D. 8, 5 1. 16 pr.
D. 20, 4).
Docilis, 1) gelehrig (1. 37 D. 21, 1).
~ 2) bclc^rcnb (1. 2 C. 10. 6Q).
Doctor, ß elfter: doct. legum studiorum
(1. 6. 7 C. 10, 53^.
Doctrina, l) UnUxtx^t: impendere in
doctri^mm (1. 28 § 1 D. 24, 1); 2) SBiffcn-
fc^oft: Studiosus alicuius doctrinae (1. 19
D. 10, 4); doctrinae maxister (1. un. § 3 C.
11, 19). — 3) ©ctc^rjamlcif: fiducia
doctrinae (1. 2 § 47 D. 1, 2).
Documentum, 1) 95etpcig, 5. ©. ex
ipsis rerum docum. in venire (1. 31 C. 6, 23.
cf. L 3 pr. C.8,33). — 2) ©cmct^mtttcl,
indbef. Urlunbe, j. ©. testimonia et docum.
(1. 2 C. 3, 21. cf. 1.25 C. 4, 19); adhibitis
idoneis docum. comprobare (1. 29 C. 8, 53).
Dodrans, neun 3toölft^cilc (3/4) eine«
?(g, 9 unciae; überl^aupt 8/4 cincg ©anjen,
bcfonbcrS eine« SBcrmögcnS, j. ©. pone —
fundorum alterum facere dodrantem hono- .
rum, alterum quadrantem (1. 35 pr. D. 28,
5); lex Falcidia liberam legandi facultatem
dedit usque ad dodrantem (1. 1 pr. D. 35,
2); omnium bonorum usum fr. posse le-
gari, nisi excedat dodrantis aestimationem
(1. 29 D. 7, 1).
Dogma, ßc^rc in ©cjug ouf ®Iaubcn8*
fachen, .5. 95. haereticum dogma (1. 1 § 1 C.
1, 1); a cathoUcae religionis dogmate de-
viare (1. 13 C. Th. 16, 10).
Dolabra, ^jt (1. 18 pr. D. 33, 7).
Dolare, mit bet ?(jt bcl^aucn (1. 235
§ 1 D. 50, 16).
Dolere, fc^mcrjcn (\. 12 § 4 D. 21, 1).
Doliaris, Doliarium f.
Dolium. ga6 (1. 3 § 1. 1. 45 D. 33, 6.
1. 8 pr. D. 33, 7. 1. 206 D. 50, 16); doliaris,
barin befinblid^: vinum dol. (1.1 § 4 D.
18, 6); doliarium (Subst.), ÄcIIcr mit
gäffcrn 0. 35 § 7 D. 18, 1).
Dolon (dolmv), ein in einem @tO(fe üer«
borgener 5)ol4/ ©todbegen (1. 52 § 1
D. 9, 2).
11*
Digitized by
Google
IM
Dolor — Dolus.
Dolor, ©dornet 5, 5.©. qui cei^i doloris
Sanitätern poUicentur (1. 1 § 3 D. 50, 13) ;
doloris impatientia mori malle (1. 34 pr. D.
29, 1. cf. 1. 38 § 12 D. 48, 19); impetu do-
loris interficere uxorem in adulterio de-
prehensam (1. 39 § 8 D. 48, 5).
Dolosus (adi.); dolose (adv.), org*
liftig, bctrügcrijci^, §. ©. hoc edicto (de
dolo malo) praetor adversus varios et do-
losos, qui aliis offuerunt calliditate quadam
subvenit (1. 1 pr. D. 4, 3); dolose facere,
versan (l- 3 § 1 D. 4, 4. 1. 25 § 5 D. 5, 3.
1. 9 § 2 D. 10, 4. 1. 3 pr. D. 11, 6).
Dolus 8. dolus malus (im @(egenfa^ üon
dolus honuSf ]. bonus s. 3), ?lrglift, ®c*
f&^rbc, rcd^tstoibriger SBorfafe, bötet
SBillc, nämlid^ 1) imMgcmcincn ocr SBittc,
bad Setbotene }u t^un bej. bad Gebotene
iit^t §u t^un (\. 55 D. 50, 17: nuUus vide-
tur dolo facere, qui iure suo utitur" ; 1. 167
§1 eod.: „qui iussu iudicis aliquid facit,
non videtur dolo malo facere**). ^c{c ©c*
beutung be« dolus tritt befonber« ^ertjor a)
auf ftrafrcc^tltd^cm ®ebiete, wo dolus (bei
(Jommiffttjbelicten) bie «bfidbt bejeld^net, baö
unter ©traffc^ufe ftel^enbe ®ut ju toettcjen
(1. 44 pr. D. 23, 2 „sciens dolo malo*;
1. 7 pr. D. 48, 8: .,in leg3 Cornelia dolus
pro facto accipitur, neque in hac lege cidpa
lata pro dolo accipitur*; „falsi crimine vix
possit teneri (impubes), cum dolus m. in
eam aetatem non cadit" (1. 22 pr. D. 48,
10); sunt quidam, qui facere non possunt
(ininriam), ut puta furiosus et inpubes, qui
doli capax non est (1. 3 § 1 D. 47, 10) ; impu-
berem furtum facere posse si iameZoK capax
ste(1.23pr.D.47, 2). b) auf citnlre^tlici^em Ge-
biete, tüo dolus jumciftnttt ©d^äbigungSab»
i(^t übertragen werben fann. a. !3n obligatori*
d^enSSer^ältniffeniftjeberX^eilbemanbernftet«
ilr dolus l^aftbar: „dolus malus, quem sem-
3er abesse oportet in iudicio empti, quod
Donae f. sit (1. 6 § 9 D. 19, 1); illud nuUa
pactione efiBci potest, ne dolus praestetur
a. 27 § 3 D. 2, 14. cf. 1. 17 pr. D. 13, 6.
1. 1 § 7 D. 16, 3. 1. 23 D. 50, 17); cautio,
stipulatio: dolum malum abesse ajfuturum-
que esse; clausula doli m, s. de dolo m.
(1. 22. 53. 119. 121 D. 45, 1. 1. 19 D. 46,
7 1. 19. 22 § 7 D. 46, 8). /?. %\>tt aud^
fonft getoä^rte ber ^ätor bei abfid^tlic^er
©(bäbigung eine« fremben SJermögenö beut
©efc^äbigten ergänjenb „si alia actio non
Sit" (l. 1 § 4 D. 4, 3; 1. 3 § 1 D. 47, 20)
bie actio doli; togt $ernice, Labeo IT
®. 97 fg. (1.1 §1 B. 4,3; 1. 7 § 3. 6. 8.
9 1. 9 § 4. 1. 18 § 5. 1. 19. 20. 31—35
eod.; 1. 9 pr. 1. 19 D. 8, 5 1. 2 § 1 1. 5
r. D. 11, 6. 1. 14 §2 D. 11, 7 1. 9 § 8
. 42, 5 u. t). a. i&a^ alia actio anlangt
l
togl. 1. 15 § 1 D. 5, 1: „iudex tunc litem
suam facere intellegitur, cum dolo mcdo
in fraudem legis sententiam dixerit, Dolo
m. autem videtur hoc facere, si evidens
arguatur eius vel gratia vel inimicitia vel
etiam sordes"); si quis id, quod iurisdi-
ctionis perpetuae causa in albo — propo-
situm erit, dolo m. corruperit: datur in
eum — iudicium (1. 7 D. 2, 1: — »Do/»
m. ideo in verbis edicti fit mentio, quod,
si per impcritiamvel rusticitatemYel ab ipso
praetore iussus vel casu aliquis fecerit,
non tenetur." § 4 eod ; aequissimum pa-
tavit praetor dolum eius coercere, qui tw-
pedit aliquem iudicio sisti (1. 1 — 3 D. 2, 10);
qui servum alienum recepisse persuasisseve
quid ei dicetur dolo malo, quo eum dete-
riorem faceret (1. 1 pr. 1. 3 D. 11, 3;
actio (noxalis), quae datur adversus eos,
qui servum in potestate habeant, aut doh
fecerinty quo minus haberent (l. 12. 26 § 1
D. 9, 4); qui doh desiit possidere, pro pos-
sidente damnatur (1. 131. 150. 157 § 1 D.
50, 17. cf. 1. 36 § 3 D. 5, 3. 1. 52 D. 6, 1.
1. 1 § 7 D. 43, 3); eum, <|ui doh m. fe-
eerit, quo minus possit restttuere, perinde
habendum, ac si posset (1. 15 § 10 D. 43,
24. cf. 1. 68 D. 6, 1. 1. 25 § 1 D. 24, 3);
f,et si quid dolo mäh domini captus frau-
datusque actor est" (1. 36 D. 15, 1 : — „vi-
detur autem dolo facere dominus, qui, cum
haberet restituendi facultatem, non vuit
restituere" cf. 1. 21 eod. : — „dolum malum
accipere debemus, si ei ademit peculium^J,
y. 3)ie exceptio doli im tt>eiteren ©inne (f. g.
exceptio doli generalis) fufet auf bcm %t*
banfen, baß ieber ?[nfprud^, ber troft einer
l^m entjcgenfte^enbcn exceptio geUenb ge»
mac^t toirb, ni^t in guten 3:reuen erhoben
tüirb — fobag i^m nunmebr au(^ eine ex-
ceptio doli entgegengebracht tt>erbcn !ann
(tit. D. 44, 4. cf. 1. 2 § 5: „Generaliter
dicendum est ex omnibus in factum ex-
ceptionibus doli oriri excecepHonem, quia
dolo facit, quicumque id, quod quaqua ex-
ceptione elidi potest, petit; nam et si inter
initia nihil dolo malo fecit, attamen nunc
petendo facit dolose, nisi si talis sit igno-
rantia in eo, ut dolo careat." 1. 8 eod. : dolo
facit, qui petit quod redditurus est');
2J 3m engern ©inne bebeutet dolus: ah»
fic^tlic^e Xftufc^ung (Erregung eine«
Srrt^umö), um 3emanben §u einer i^m
nac^t^etli^en^anblung jubefttmmen,
betrug: m biefer S5ebeutung ttnrb dolus
tnSbef. aU (äJrunb ber Ungültigfett iwn 5Ber»
trägen genannt (1. 7 § 9 D. 2, 14: Dohm.
ait praetor paitum se non servatumm.
dolus m. fit calliditate et fällacia: et dolo
m. pactum fit, quotiens circumscribendi
Digitized by
Google
Domesticus — Dpminicus.
165
alterias causa cdiud agitur et cdiud agi
smulatur." § 10 eod.: — „inest dolo et
fraus^ 1. 1 § 2 D. 4, 3: — „Dolum m, esse
onmem mUidUatem faUaciam machinatio-
«ew ad circumveniendum fallendum dedpi-
endum altenim adhibitam/' 1. 3 § 3 D. 17,
2: „Societas si dolö m. aut fraudandi causa
coiia sit, ipso iure nullius momenti est,
qoia fides bona contraria est fraudi et
MoJ" L 43 § 2 D. 18, 1: ,,Bolum m. ab-
esse — qui non tantum in eo est, qui
faüendi causa obscure loquitur, sed etiam
qoi insidiose obscure dissimulat/* 1. 13 § 4
Ö. 19, 1 : „Si venditor doh fecerit^ ut rem
pkuris venderet, puta de artificio mentitus
est aut de peculio, empti eum iudicio
teneri." 1. 36 D. 45, 1: „Si quis = per
machinationem obligatus est — doli ex-
ceptione uti potest." § 1 I. 4, 13: — „si
meto coactus aut dolo inductus aut errore
lapeas — proniisisti, quod non debueras
promittere — datur tibi exceptio metus
caosa aut doli malij",
Domare, bftnbiflcn, jä^mcn, j. ©.
quadrupes, quae dorso collove domantur
(ülp. XIX, 1. cf. Vat. § 259); domi-
tus, ^al^m: boves domiti (1. 8 pr. D.
33, 7: abigere domitum pectis (1. 3 § 1 D.
47, 14).
Domesticus, 1) ha^ ^au^, bie f^a«
milic bctreffenb, baju gc^rig: rfow«-
äici, bie äenoffen eined ^au^alH
(1. 31 § 15 D. 21, 1. 1. 1 pr. D. 29, 6);
dornest, persona (1. 6 pr. D. 3, 4) ; familia
dornest. (1. 31 § 10 B. 24, 1); amicus vel
dmest. (1. 4 § 3 D. 50, 4); funus dornest.
(1. 4 § 2 D. 2, 11); furtum dornest., ein
fon einem ^auj^^ltögenoffen t)erübter SDieb^
fto^I, ^au^biebfta^I (1. 11 § 1 D.48, 19);
dornest, testimonium, boS S^UGniß ^^^^
^üudgenoffen (L 3 C. 4, 20); dornest, instrtt-
menia, im J&oufe aufgenommene Urhtnben,
^rÜHituThinben (1. 5 C. 4, 19); dornest.
cautio, ^ritwlöerfid^erung (1. 103 D. 30);
dornest, interrogatio servorum (1. 6 C. 9,
41); clandestinae ac dornest, fraudes (1. 27
C. 8, 53). — 2) Domeslici, bie faifcrl. $au3*
inpptn (tit. C. 12, 17); schola domesti-
conmi (L 3 C. 3, 24); comites domestic.
(L 25 § 3 C. 2, 7). — 3) toerben domestid
öö getotffe jum ofiBcium ber (Statthalter
gelönge SBeomte neben ben^lffefforen unb(£on*
cettarien genannt (tit. C. 1, 51. 1. un. C.5, 2).
Domicilium, 1) SBo^nung (1. 1 § 2
D. 11, 5. L 5 D. 23, 2. 1. 23 § 2 D. 48,
5). — 2) SBobnort, b. 1^. ber Drt, loeld^
aö bct regelmäßige Slufentbaltgort 3emanbe§,
öteberSRittelpnnftfeineSßebcngunbSSirfenSau
6etra(^enift p. 3— 6. 1. 17 § 1 1 . 13. 1. 20. 22. 23
§l.L27§lff. 131.32D.50,1. tit. C. 10,40 cf.
1. 7 § 1 cit : — „in eodem loco singulos habere
domicilium non ambigitur, uhi quis larem
rerumque ac fortunarum suarum summam
constituit, unde rursus non sit discessuras,
si nihil avocet, unde cum profectus est,
peregrinari videtur, quo si rediit, pere-
grinari iam destitit'*.)
Domina, 1) (gigentl^ümerin (1. 9 § 3
D. 20, 4. 1. 1 D. 25, 2). — 2) iperrtn, aö
Xitel für bie §an8fran, öema^Iin (1. 41 pr.
D. 32. 1. 19 § 1 D. 33, 1. 1. 40 § 1 D. 34,
2); dorn, caupona^ s. tabernae, bie §au§»
frau einer ©cbenfwirt^fd^aft, b. 1^. bie (gbefrau
be« SBirtbg (1. 28 C, 9, 9). — 3) Xitel ber
Äoiferin (l- 21 C. Th. 13, 1).
Dominarl, l^errfd^en, ben SJorjug
^aben (1. 23 in f. C. 6, 37: —„In Omni-
bus testatoris voluntatem — dominari cen-
semus**).
Dominatio, 1) ©el^errfd^ung: victorum
dorn. (1. 5 § 5 C. Th. 4, 8); »tegierung
be« ©toats (1. 2 § 24 D. 1, 2). — 2) iperr-
ft^aft über ©claüen (1. 64 D. 12, 6). —
3) bie ^errfc^aft beg ®igent^ümer3 (1. 78 D.
29, 2).
Dominicus, 1) auf ^a^ (Sigentl^um
^emanbed, ober auf ben (Sigent^ümer,
inSbef. \>txi ©errn eineö ©claüen fid^
be^iel^enb, §. S3. quod servus separatum
a ratione domin. habet (1. 5 § 4 D. 15, 1) ;
si aere alieno domin, ezhauriatur peculium
servi (1. 4 § 5 eod.); ex domin. causa (im
^genf. toor ex peculio) solvere (1. 19 D.
46, 1); negotium' domin. gerere (1. 35 D.
46, 3); institor dominicae mercis (1. 11 § 7
D. 14, 3); si duo pluresve tabemam exer-
ceant et servum, quem ex disparibus jjar-
tibus habebant, institorem proposuerint,
utrum pro domin. partibus (nad) bem Ser*
^dltnife i^rer ©igent^um^antl^eile am ©claöen)
teneantur an pro aequalibus? (1. 13 § 2 eod.) ;
dominis usus fr. (communi servo relictus)
non aequis partibuSf sed pro dominicis ad-
quiritur (1. 1 § 1 D. 7, 2. cf. 1. 67 D. 29,
2); si plurium sint aedes, quae damnose
imminent — pro domin. partibus conveniri
eos oportere (1. 40 § 3 B. 39, 2) ; balineum
ttsibus dorn. »oZitww vacare;iumenta domtnici
mus causa parata (l. 13 §8 B. 7, 1. 1. 3 pr. B.
33, 9). — 2) auf ®ott \\^ bejie^cnb: dies
solisy quos dominicos (Xage bei? §errn)
rite dixere maiores (l. 6 C. 3, 12). — 3)
bemSanbeg^errn, bem taifer, ge^drig:
lanbegl^errlic^, l^errfd^aftlid^, §. 83. ne
rei domin. vindicatio temporis praescri-
ptione submoveatur (rubr. C. 7, 38) ; domin.
coloni et patrvmoniales ; coloni, emphy-
teuticarii dominici iuris (1. 2 eod. 1. 7 C.
3, 26).
Digitized by
Google
106
Dominium — Donare.
Dominium, bie einer $erfon $uftel^enbe
^errjc^aft über SScrmögenSobjectc,
©tgent^uin: a) bie fterrf^aft über ein
gonjcS 5Bermögen,5. ©. quifarere coepit
— rei suae dominium retinet (1. 20 D. 1,
5); in univer»um dominium succedere (l. 70
§ 1 D. 50, 16); paterfam. appellatur, qui
in domo dominium habet (1. 195 § 2 eod.);
b) über Siedete an förderlichen @ad^en:
a)imMgemeinen: binglic^ed 9le^t über«
l^an^t, 5. ©. dorn, ususfructus (1. 3 D. 7, 6);
dorn, proprietatis (1. 17 D. 7, 4); ß) in^b^.
©gentium im ^i0entlic|en @inn, 0. ^. bie
öoufommene ^errfAoft über eine @o^e, ber
Snbegriff aller on i^r möglid^en Siechte (§ 11 ff.
I. 2, 1 tit. D. 41, 1).
Dominulus, junger $err (l. 41 § 4
D. 82).
Dominus, ßerr: 1) aU Xitel gebroud^t,
a) für 3efu8 Sl^riftuiJ G- 2 § 1. 28 C. 1,
17. 1. 1 pr. C. 1, 27), dies natalis domini;
b) für ben Äaifer (l. 3 D. 28, 4); c) für
mti)txxn (1. 57 D. 24, 1. 1. 88 § 2 D.
31); d) für anbere $erfonen (1-26 D. 13,5.
1. 22 pr. D. 35, 2). — 2) $rincipal, b. 1^.
berienige, beffen (äJefd^äfte bon einem Änbem
(procurator, defensor) geführt »erben 0- 1
pr. D. 3, 3: „Procurator est ^ui cUiena
ntgotia mandatu domini administrat." (1.
10—12. 15. 16. 25. 26. 70. 76 eod.: „De-
fensor, cum satisdedit , domini loco haben-
dns est"); dorn, litis (1. 30. 31 eod. 1. 14
D. 2, 11. 1. 4 § 5 D. 49, 1: — „procurator
lite contestata dominus litis efficitur." 1. 23.
24 C. 2, 12); auj!^ berjenige, für toetd^en ein
Stnberer conftituirt, toirb dominus genannt
(1. 27 D. 13, 5: — „si, postquam quis conr
stituit pro aliOy dominus ei denuntiet, ne
solvaty in factum ezceptionem dandam'*).
— 3) ^err über SSermögenSobjecte,
©igentl^ümer: a) $err über ein ganjeä
Vermögen, j. ©. hereditatis dom. (1. 20 pr.
D. 29, 2); hereditas in multis partibus
iuris pro domino Iwbetur (1. 61 D. 41, 1.
1. 13 § 5 D. 43, 24); b) ^err über 9led^te
an för^)erlid^en ©ad^en a) im ?(ttgemeinen,
5. ©. appellatione domini fructuarius quo-
que continetur (1. 8 pr. D. 42, 5); dom.
proprietas (1. 15 § 6. 1. 72 D. 7, 1. l. 16
§ 1 D. 7, 8. 1. 9 pr. D. 7, 9. 1. 17 § 1.
1. 19 § 1 D. 9, 4. 1. 4 § 9 D. 10, 1) ; ß) inSbef.
©igentl^ümer im eigentti^en 6inn, j. 53.
im ÖJegenf. beffen, qui habet usum fr. vel
aliquam servitutem (l. 8 § 4 D. 11, 7); sive
corporis dominus sive is, qui ius habet, ut
puta servitutem (l. 13 § 1 D. 39, 2); eo
animo nancisci possessionem, ut credat se
dominum esse; opinione domini possidere
(1. 13 § 1 D. 6, 2. 1. 22 § 1 D. 9, 4).
Domitianus, römift^er Äaifer, 81—96
n. ^x. (1. 1 D. 40, 16).
Domunoula, Ileined ^aui^, ^ütte (1.
3 § 11 D. 47, 12).
Domus, ^au^, indbef. SSol^nband:
a) bai @)ebdube aU fotc^, 5. 9. domus
bene aedificata; domum diruere (1. 43 pr.
1. 52 D. 18, 1): in totam domum possiden-
dam mitti(1.15 § 13 D. 39, 2); instrumef^Hk
agri aut domus (1. 7 § 1 D. 33, 10); domum
legare (1. 86. 91 § 4. 5. D. 52); b) bo« ^u8
aU bie SBobnung einer $erfon = domiei-
lium 8. 1. (1. 203 D. 50, 16: — „eam d(h
mum unicuique nostrum debere existimari,
tibi quisque sedes et tabulas haberet suarum-
que rerum constitutionemfecisset*^); permittit
(SCtum de liberis agnosc.) mulieri — ad do-
mum denunttare (I. 1 § 1. 2. D. 25, 3; „Do-
mum accipere debemus — illic, ubi larem
matrimonio collocarent") ; deductio in mar
riti domum, quasi in domicilium matrimonii
(1. 5 D. 23,2); domo expdlere uxorem, virum
(1. 11 pr. D. 25, 2); domus vi introita (1. 5
pr. § 2 D. 47, 10: „Domum accipere debe-
mus non proprietatem domus, sed domici-
lium." cf. 1. 9. 23 § 2 D. 48,5. 1. 1 § 2 D. 11,
5); nemo de domo sua extrahi debet (1. 103
D. 50, 17. cf. 1. 18 D. 2, 4: — „nuUum de
domo sua in ius vocari licere, quia domus
tutissimum cuique refugium atque recepta*
culum sit*'); c) f. ö. a. fßo^nort, ^ei»
mat^, = domicilium s. 2 §. 33. ius revo-
candi domum, domum revocatio, bod ^tdft
eines t)on feinem %Bo^nort ^bmefenben, einen
geßen i:^n erhobenen SRec^tSftreit öor bcS f^^
mifd^c gorum ju jie^en (I. 28 § 4 D. 4, 6.
I. 2 § 3. 4. 1. 5 D. 5, 1); d) f. tj. a. gramilie,
j. 35. ex eadem domo et gente proditi (1. 195
§ 2 D. 50, 16); dando se in adrogandum
— cum capite fortunas quoque suas in
familiam et domum alienam transfert (1. 11
§ 2 D. 37, 11); dignitas et fama domus
(1. 14 § 1 D. 11, 3); publica abolitio ob ho-
norem domus divinae 1. 12D. 48, 16); e) f.
t). a. ipauStpefen, 2Birtl^f(^aft, j. ©. to-
tius domus eversio (1. 21 D. 1, 18); quod
diligens pater fam. in sua domo facit H. 65
pr. 1). 7, 1); ex consuetudine domus (1. 21
pr. D. 33, 1. 1. 23 § 1 D. 33, 8); conductores
augustissimae domus nostrae; causa ad
domum regiam pertinens (1. un. C. 11, 72).
Donare, 1) f^enlen; donatio, 6(i^en«
lung, b. j^. Uebertragung eined SSer<
mögenSojecti? auf einen Änbern ol^ne
eine ^erpflid^tung ^ier^u unb o^ne
^orauSfe^ung eine«^ Srfa^ed beiS Ein-
gegebenen; im weitern 6inne bejci(^net eS
lebe ßiberalität, jebe ®aht auS $ietät u. bgl.;
im engem ©inne bie eigentliche ©djenfung
(tit. I. 2, 7 D. 39, 5 C. 8, 53—55. ~ „Dat
Digitized by
Google
Donarium — Dos.
167
aliqais ea mente, ut statim yelit accipien-
tis fieii nee uUo casu ad se reverti, et
propter null am aliam causam facit quam
ut liberalitatem et munificentiam exerceat :
haec proprie donatio appellatur" (1. 1 pr.
D. h. t. — yfDonari videtur, quod nullo
iure copente conceditur" 1. 29 pr. eod); do-
natioms causa proniittere (1. 22. 34 eod.);
debitorem suum alicui donationis c. pro-
tnittereiubere(], 21 § 1 eod.) ; ut mihi donares,
creditori meo ddegante mepromisisti (1. 21
pr. eod. cf. 1. 33 § 3 eod. 1. 41 pr. D. 42, 1,
1. 5 § 5 D. 44, 4); donationis causa rem
certam et inditbitatam liherdlitate remittere
(1. 1 D. 2, 15); animo donandi /^eiu&ere (1.
32 D. 2, 14); donat. inter vii-um et uxorem
(tit. D. 24, 1 C. 5, 16. — „Moribus receptum
est, ne inter v, et ux. donationes vaUrenV^
1. 1 D. h. t. — „ipso iure quae inter v, et
ux. doncUionis causa geruntur, nullius mo-
menti sunt.'* 1. 3 § 10 eod. — „si maritus
— muüeri accepto tulerit donationis causa
— acceptilatio non valet" 1. 5 § 1 eod. —
„si uxor viri creditori donationis c. pro-
miserit — perrnde haberi ac si nihil pro-
misisaet" § 4 eod. — „si uxor vel maritus
exceptione quadam donationis c. summoveri
voluerint — condicetur ei, cui donatum
est'* § 7 eod. — „ubicumque non deminuit
de facultatibus suis qui donavit, valet, vel
etiamsi deminuat, locupletior tarnen non
fit qui accepity donatio valet" § 16 eod.);
donatio ante s. proptei- nuptiaSy bie ®egen«
gäbe bed (&^tmannt9 gegen Sie t>on ber gfcau
eingebra^te dos (§ 3 I. cit. tit. C. 5, 3. 1. 29
C. 5, 12. 1. 20 § 3 C. 6, 20); mortis causa
donatio, hie @d|enfuttg, tuet^e für bett %aU
Siemad^t toixh, bag ber St^enler in einet be^
Hmmten Scbeni^gefa^r umlommt, ober bog er
über^i^)t t)or Bern Sefd^enften ftirbt, unb
toelc^e erft in biefem gälte ®ü(tig!eit erlongt,
aud^ bis bal^in, toenigftenS ber 9)egel nati),
roiberrufen »erben fonn (§1 1. 2, 7 ..Mortis
c. detonatio est, quae propter mortis fit
suspidonem, cum quis ita donat, ut, si
quid humanitus ei contigisset, haberet is
qui aecepit: sin autem super vixisset qui
donavit, reciperet.'* tit. D. 39, 6 C. 8, 56. —
„non videtur perfecta donatio m. c. facta,
antequam mors insequatur'* 1. 32 D. h. t.
— „qui m. c. donaty jse cogitat atque amore
vitae recepisse potiusquam dedisse mavult:
et hoc est, quare vulgo dicatur : se potius
habere vulty quam eum, etti donat, illum
deinde potifis, quam heredem suum^^ 1.
35 § 2 eod.). — Pro donato usucapere
(tit. D. 41, 6. — „Pro don. is usucapit, cui
donationis c, res tradita est: nee sufficit
opinari, sed et donatum esse oportet** 1. 1
pr. h. t. — „Donationis c. facta venditione
non pro emptore,. sed pro donato res tra-
dita usucapitur" 1. 6 eod.). — 2) ^ßreiS
geben, 0. 83. res non neglegenda nee do-
nanda (1. 8 § 17 D. 2, 15); causam ad-
versariis suis donare (1. 212 D. 50, 16). —
3) »ergeben, ber^ei^en, §. ©. don. in-
iuriam (1. 17 § 12 D. 47, 10).
Donarium, Söet^gefc^en! (1. 21 C. 1,
2. 1. 57 § 2 C. Th. 16, 5. 1. 25 § 1 C.
Tb. 16, 8).
Donatio, 1) ©d^enlung (f. donare s.
1). — 2) = res donata (1. 4 D. 41, 6).
Donatistae, eine fe^erifd^e @ecte (1. 4 pr.
1. 5 C. 1, 5).
Donativum, latferl. ^nabengefd^ent
an ©olbaten (1. 10 § 1 D. 49, 16. 1. 1 C.
12, 36).
Donator, ©d^enler (1. 18 § 3. 1. 19 §3.
1. 33 § 1. 3 D. 39, 5. I. 19. 23. 24 D. 39,
6); donatriXy ©d^enlerin (1. 4 C. 4, 38.
1. 20 C. 8, 53).
Doneo, 1) fo lange h\f^, j. ^. legatum:
Attiae, donec nubat, L damnas esto heres
mens dare (1. 17 pr. D. 33, 1); usque eo
!>os8idere, donec ahus corpore ingressus sit
l. 25 § 2 D. 41, 2); deponi, donec lis fir
nem accipiat, donec ii^icetur (1. 7 § 2 D.
2, 8. 1. 1 § 37 D. 16, 3). — 2) fo lange,
als, j. ©. convenisse, ut, donec usurae soV
verentur, sors non peteretur (1. 4 § 3 D.
2, 14).
Donum, ®ef(^enf Q. 35 § 1 D. 39, 6:
„Donatio dicta est a dono, quasi doni
datio."" 1. 194. 214 D. 50, 16: „Dona pro-
prie sunt, quae nulla necessitate iuris offi-
ciis et sponte praestantur**) ; donum dei =
donarium (1. 7 D. 48, 13. cf. 1. 38 § 2
D. 34, 3).
Donnire, fc^Iafen (1. 1 § 3 D. 41, 2
1. 31 § 3 D. 41, 3. 1. 209 D. 50, 16).
Dormitorius, jum ©c^Iafen bienenb:
carrucha dormit. (1. 13 D. 34, 2).
Dorsum, Etüden: quadrupedes, quae
dorso collove doma^tur (f. domare).
Dos, 1) ^eiratl^iJgut, aWitgift ber ®^e*
frau, b. ^. ber Inbegriff olle« S)effen, tüoS aU
©ettrog §ur ©ejtreitung ber e^elid&en
Soften oon ©eiten ber grau in bog SSer»
mögen beS SJlonneS gebrockt toirb (tit. D. 23.
3 D. 24, 3 C. 5, 11 ff. — ,,ibi dos esse de-
bet, ubi ottera matrimonii sunt" 1. 56 § 1
D. 23, 3. cf. 1. 16 pr. D. 49, 17: — „dos
matrimonio cohaerens oneribus eius — con-
fo-tur'^J; dos praelegata (tit. D. 33, 4);
dotis collatio (tit. D. 37, 7) ; pro dote pos-
sidere hereditatem Q. 13 § 10 D. 5, 3); pro-,
dote usucapere (tit. D. 41, 9); actio s. tudt-
dum dotis s. de dote, bie feloge auf 9lefti*
tution ber dos nocb getrennter (Sbe (1. 44
§ 1. 1. 48 § 1. 1. 78 § 2 D. 23, 3. 1. 18
Digitized by
Google
168
Dotalis — Dulcitudo.
§ 1. 1. 19. 21. 41 D. 24, 3). — 2) ?(u«-
ftattung, 3ubc^ör cineö (SIrunbftücfg (1.2
§ 1. 1. 20 § 1. 3 D. 33, 7. 1. 52 § 2 D.
46, 1). *
Dotalis, 1) auf bic dos (in bcr s. 1
angegebenen SBebeutung) bejüglid^, baju
gehörig, j. Jö. res dotales (1.54D.23, 3:
„Bes, quae ex dotali pecunia comparatae
sunt, dotcUcs esse videntur.** 1. 18. 22 § 13
D. 24, 3); /uwd«s dot. (tit. D. 23, 5. C. 5,
23. pr. I. 2, 8: ,,dütale praedium niaritus
invita muliere per Ugem luliam prohibetur
äUenarCf quamvis ipsius sit dotis causa ei
datum"); impensae in res dotales factae (tit.
D. 25, 1); pacta dotalia (tit. D. 23, 4); in-
strumentum dot. (1. 65 D. 5, 1. 1. 48 D. 24,
3. 1. 17 § 1 D. 33. 4); dot. cautio (1. 89
§ 5 D. 31), obligatio (1. 10 D. 23, 5). —
2)jube^örtg: of ficina cum anima Uhus ser-
vis, molis, fundis dotal. (1. 7 C. Th. 14, 3).
Dotare, mit einer dos au^ftotten,
augfteueru (1. 19 D. 23, 2. 1. 9 C. 5, 37);
dotata mulier (1. 78 § 2 D. 23, 3. 1. 1 § 7.
8 D. 37, 7), persona (1. un. § 13 C. 5, 13).
Draoo, «tl^en« älteftet ©efetgeber (§ 2
I. 1, 2. 1. 23 pr. D. 28, 5).
Draconarius, gä^nbrid^: sclwla dra-
conariorum (L 1 § 35 C. 1, 27).
Dromo, ©d^nellfcgUr (1. 2 § 2 C. 1, 27).
Dubietas, 3toeifel (1. 20 pr. C. 6, 20.
1. 19 C. 6, 30).
Dubitanter (adv.), jtoeifelnb (l. 9 § 5
B. 15, 1).
Dubitare, j tu ei fein, j. 33. dubit. de
statu suo (1. 15 D. 28, 1), de stia condicione
(1. 34 pr. D. 29, 2); duhitatio, gtüeifel,
«ebenlen (1. 46 D. 23, 2. 1. 73 § 1 D.
35, 2. 1. 75 § 4. 1. 91 § 6 D. 45, 1).
Dublus (adi.); dubie (adv.); jtocifel*
^oft, ungetüig, ü- ©. de re dubia transi-
gere (1. 1 D. 2, 15); in re dubia benignio-
rem interpretationem sequi (1. 192 § 1 D.
50, 17); dubia interpretatio (1. 20 eod.); in
dubiis quaestionilnis contra fiscura respon-
dere'(l. 10 D. 49, 14); non dubie (1. 13 § 1
D. 26, 5. 1. 67 § 3 D. 36, 1); dubium
(Subst.), ^toex\tU dubio procul (1. 22 § 5
eod. 1. 30 § 2 D. 40, 9) ; in dubio pendere
(1. 8 D. 3, 5).
Ducator s. ductor, grü^rer eine§
6(^ijfc3 = magister navis (1. 29 § 4 D.
9, 2).
Ducatus, bie «Bürbe eineiJ Dux (1. 2
C. 12, 17. 1. 28 C. Th. 6, 4. 1. 13 C. Th.
6, 26).
Ducena s. Ducenaria, bie Sürbe
eine« Ducenarius (1. 1 C. 1, 31. 1. 4 C.
12, 20. 1. 5 C. 12, 21).
Ducenarius, faijerli^er S3eamter,
f. centenarius s. 2.
Duoenti, ^wei^unbert (1. 42 D. 21, 1.
1. 3 pr. D. 47, 12).
Duoere, 1) führen, leiten, g. ©. duc.
aquam; ius ducendae aquae, ductio, ductus
(aquae) = aquaeductus (1. 17. 20. 29 D. 8,
3. 1. 21 D. 8, 5. 1. 16 D. 8, 6. 1. 10 D.
39, 3. 1. 3 § 4 D. 43, 20. 1. 3 § 3 D. 43,
21); duc. aquaeductum, haustum aquat (1. 2
§ 1 D. 8, 3); duc. Hrum (1. 9 D. 8, 1),
cloacam. (1. 1 § 8 D. 43, 23); duc. maceriam
(1. 17 D. 8, 4); duc. (in domum suamj uxo-
retiiy eine grau ^eintfü^ren (1. 2 D. 2, 4.
1. 2 §1. 2 D. 34, 9); duc. funus, eine ßeic^e
beftotten (1. 14 § 2 D. 11, 7); duc. pugnum
ahcui, einen gouftf(^lag geben (1. 4 D. 47,
10). — 2) l^intoegfü^ren, fortführen;
ductio, §intoegfü^rung, j. 93. liberae
personae, de quibus exhibendiSy ducendis^
interdicta competunt (1. 1 pr. D. 43, 1. cf.
1. 3 ff. D. 43, 80: — „hoc interdictum (de
libris ducendis) pertinet ad duction€ni,yX
ducere quis possit eos, in quos habet ius
ductionis"" 1. 3 § 1 cit.); servum (ex causa
noxali) duc. (l. 6 D. 6, 2. 1. 26 § 6. 1. 32.
39 § 3 D. 9, 4) ; duci servum debere ab eo,
qui vicisset (1. 30 D. 40, 12). — 3) Seman-
ben (in ©ejug auf feine |)anbiungen) leiten,
betoegen, öeronlaf f en, $ ©. ductus errore
(1. 11 § 10 D. 11, 1), metu (1. 49 § 1 D.
9, 2), iurenili levitate (1. 24 § 2 D. 4, 4),
misericordia (1. 7 pr. D. 16, 3); toerf ü^ren ,
qui duxerit viliores aeternales vultus (1. 3
C. 11, 11). — 4) bafür galten, a- »• ne-
cessariam duc. (1. 220 pr. D. 50, 16); duc.
statuendum (1. 2 § 1 C. 12, 7). — 5) ob*
leiten = deducere, Paul. V. 12 § 5.
Ducianus, ben dux betreffenb: duc.
officium (1. 30 C. Th. 7, 4. 1. 2 C. Th. 15,
11); appantores duc. (1. 1 C. Tli. 11, 25);
duciani (Subst.), bo8 ©efolge eine« dux
(1. 2 § 8 C. 1, 27).
Ductio, ducttis f. ducere,
Dudum, üor longer 3^i^ (ängfl,§. ®.
iam d. jdacuit (1. 1 C. 2, 39); d. lex pro-
mulgata, lata d. lex (1. 3 C. Th. 3, 12.
1. 14. 103 C. Th. 12, 1. 1. 7 C. Th. 16, 5);
tooriftngft, el^ebent: d. concessum erat
(1. 14 C. 4, 38).
Duitas, gweifteit, b. 1^. bie ^Injo^Ibon
jtöcicn (1. 242 § 2 D. 50, 16: — „viduam
dictam esse: sine duitate^J.
Dulcis, 1) fü6 a. 16 § 1 I>: 33, 6: ,Cui
dulda legata essent — omnia haec esse
legata: mulsuni, passum etc.*). — 2) on*
genehm, lieb, toert^, j. 95. dulciss. tV
fans, filia (1. 41 § 14 D. 32. 1. 32 § 4 D.
34, 2).
Dulcitudo, Slnnel^mlid^feit: dulc. usu-
rarum (I. 10 § 10 D. 42, 8).
Digitized by
Google
Dum — Durare.
169
Dum, 1) inbcm (L 18 § 1 D. 4, 4).—
2) toenn, äU (1. 7 § 2 D. 2, 1. l 2. 22
§ 1 D. 2, 4. 1. 6 D. 41, 2). — 3) fo lange
aU (L 8 pr. D. 2, 4. 1. 30 § 5 D. 32. l. 37
D. 33, 2. 1. 8 D. 35, 1. 1. 89 § 1 D. 50,
16. 1. 146 B. 50, 17). - 4) totnn nur
(1. 30 D. 28, 3. 1. 1 pr. D. 35, 2); dum
Urnen (1. 4 pr. D. 1, 8. 1. 22 § 5 D. 28, 1).
Dummodo, toenn nur, öorauiJgcfc|t
ba6 (1. 2 D. 3, 3. 1. 7 § 2 D. 5, 3. 1. 5
pr. D. 7, 4. 1. 5 § 5 D. 9, 3. 1. 7 pr. D.
26, 10).
DmntÄxat, nur, Icbiglit^ (1. 12 D. 2,
5. 1. 39 § 2 D. 3, 8. 1. 3 § 9. 1. 41 D.
3, 5. 1. 9 § 2 D. 4, 4. 1. 20 § 6c. 1. 25
§ 11 D. 5, 3. 1. 7 § 7 D. 6, 2. 1. 3 § 10
D. 34, 4. 1. 31 D. 50, 16. l. 23 D. 50, 17);
minbeftcn« (1. 202 D. 50, 16).
Duo, itoci (1. 15. 16 1). 1, 5. 1. 1 § 17
D. 43, 16. 1. 4 § 3 D. 47, 8).
Duodeoennium, 3ettraum öon jioölf
Sauren (1. 1 § 6 C. Th. 2, 27).
Duodecimus, bcr jtoölftc, j. 35. ex
duodec. parte heredem scribi (l. 8 § 14 D.
37, 4).
Duodeviginti» a (^ t ^ e ^ n : annos daode v.
expleviMe (1. 58 § 2 C. Th. 12, 1).
Duplare, t>exbopptln Q. 20 pr. D. 40,
12. 1. 27 pr. D. 47 , 3). l>uplatio = du-
piicatio 8. 1. (1. 31 D. 9, 4).
Duplex (adi.); duplioiter (ady.), bo|)»
ptU, j. ©. duplici imdo 8. intellectu s. du-
pliciter accipi, intellegi (1. 10 § 13 ff. D. 38,
10); duplex testamentum (1. 79 D. 35, 2. l. 1
§ 1 D. 35, 3) ; substitutio duplex =^n utrom-
que casum substituere (1. 1 § 1 D. 28, 6. cf.
casus 8. 2) ; non utique alio gradu accipere
libertatem, sed duplicUer (1. 2 D. 40, 4); in-
terdicta dttplicia (1. 7 I. 4, 15 : — „Di^licia
sunt veluti utipossid. interdictum et utrubi.
ideo autem dupL vocantur, quia par utrius-
que litigatoris in bis condicio est nee quis-
quam praecipue reus vel actor intellegitur,
sed unusquisque tarn rei quam actoris par-
tem sustinet,'' 1. 2 pr § 3 D. 43, 1. 1. 3 § 1 ü.
43. 17. 1. 1 § 2 D. 43, 18); au« bcmfclbcn
<Shrunb mcrbcn bic 3 X^cilung^flagcn duphcia
iudicia gcnonnt (1. 2 § 1 D. 10, 3: ;In tri-
bu8 duplic. iudiciis — quaeritur, quis actor
intellegatur, quia par causa omnium vide-
tur'. cf. 1. 10 D. 10, 1: „ludicium comni.
divid. etc. tale est, ut in eo singolae per-
sonae duplex ius habeant agentis et eius
quocum agitur'^J; dupUv ius sustinere et
patris et filii fam. (1. 15 § 3 D. 49, 17).
Duplioare, öerbo|)|)cIn, j. ©. legatum
^12 D. 22, 3. 1. 29 D. 28, 3. 1. 11 § 18
32). titulum possessionis, dominium (I. 4.
7 C. 4, 38); considerandum est in hac
actione (rationibus distrah.), uimmpretium
rei tantum duplicettir, an etiam quod pu-
piUi intersit Q. 1 § 20 D. 27, 3. cf. 1. 18
D. 40, 12); duplicato tempore damnari in
opus publicum (1. 8 § 7 D. 48, 19).
DupUcatio, 1) 9Scrbo|)<)e(ung (1. 8
§ 7 citj. — 2) 3)^)11!, b. 1^. bic ^itipüOM
be« Scriogtcn gegen bie SlepHI beö Itlägcrä
(§ l I. 4, 14. 1. 2 § 3 D. 44, 1).
Duplioiter f. duplex,
Duplus, boj^^elt: duplum (sc. pretium),
dupla (sc. pecunia), ber bo|)^)cltc öJclb*
toert^ einer ©od|e, j. ö. actio legis
Aquil. adversus negantem in duplum comr
petit (1. 28 § 10 D. 9, 2); acto de tigno iimcto,
quae in duplum ex lege XII tab. descendit
(l. 23 § 6 D. 6, 1. cf. 1. 6 p. 10, 4, 1. 1
pr. D. 47, 3); condemnatio (actionis arborum
furtim caes.) duplum continet (1. 7 § 7 D.
47, 7); in duplum iudicium dare (1. 1 pr.
D. 11, 3); in duplum condemnari, teneri
(1. 45 D. 21, 1. 1. 18 pr. 40, 12); duplam
cavere, promittere, stipulari; duplae cautio,
stipulatio (l. 49 D. 10, 2. 1. 72 pr. D. 18,
1. l. 31 § 20 D. 21, 1. 1. 2. 11 § 1. 1. 16
§ 1.'2. l. 18. 21. 27. 34 § 2 B. 21, 2);
d\x}g\&e stipulator, promissor (1. 29 § 1 eod.);
duplae actio (1. 47 pr. D. 21, 1); auc^ be-
beutet dupla f. t). a. duplae stipulatio,
j. 83. dupla servum emere (1. 58 § 2 eod.) ;
deficiente dupla ex empto agere (1. 11 § 14
D. 19, 1).
Dupondius, dupundius, 1) ein ^o^«
pel-Sl«, 24unciae, über^au^t ein öerboj)*
pctte§ Q^an^e^, 24 3n)ölft^ctle (§ 8 I.
2, 14. 1. 17 § 5. 1. 18 D. 28, 5). — 2) Du-
pondii tourben öor 3uftiman bic Slcd^tSfd^üler
im erftcn Sa^c i^c2 ©tubiumS fpottweife
genannt (C. omnem reip. § 2).
DurabUitas, 3) au er: dominii pcrpetui
durabil. (1. 1 C. 11, 66).
Duracinus, ^artbecrig: uvae durac.
a. 205 D. 50, 16).
Durare, 1) abhörten: animum corpus-
que dur. in tormenta (1. 18 § 1 D. 48, 18).
— 2) bcl^arrcn, augbaucrn, au^^at*
t'cn, öerbiciben, j. S3. usque ad senten-
iiam im ®egenf. öon desistere (1. 16 § 3
D. 38, 2) ; eos, qui propter soUemnia testa-
menti adhibentur, du/rare debere, donc
suprema contestatio peragatur (1. 20 § 8 D
28, 1) ; dur. in eadem voluntate (1. 1 §5 D. 32)
in condictone priore (1. 1 § 2 D. 48, 19),
in (servili) causa (1. 68 § 1 D. 30), in tutda
(1. 3 pr. D. 26, 2), in officio (1. 39 pr. D.
26, 7) ; si in societate duratum sit (1. 58 § 2
D. 17, 2); si duretur non caveri (1. 4 § 4
D. 39, 2). — 3) fortbauern, fortbc-
[teilen, bleiben, j. ©. im ®egenf. non
desinere (l. 3 pr. D. 26, 10: „Tutor con-
tutorem potest suspectum facere, sive duret
Digitized by
Google
170
Duritia — Ecclesia.
adhuc tutor, sive iam desieiHt ipee, contator
autem maneat tutor* cf. 1. 23 D. 26, 7);
darare patranum (1. 11 § 1 B. 24, 2); iudi-
ces a praeside dati solent etiam in tempus
sticcessorum eius durare (1. 49 § 1 D. 5, 1);
im ®cgenf. öoti mutari (l. 32 § 11 D. 24,
1. l. 67 pr. D. 31. 1. 4 pr. D. 40, 2. cf.
L 58 § 2 D. 17, 2: — ,quaeritur, an eadem
societctsduret, an vero alia siV'J ; siduraverit
voluntas (1. 1 § 1 D. 32); im Öleacnf. öon
dissolvi a. 45 § 6 D. 23, 2. 1. 7 D. 24, 2),
perire (1. 8 D. 4, 5), tolli 0- 21 § 2 D. 46,
1); condictio fartiva duräbit — furti actio
evanescit (1. 81 § 5 D. 47, 2); durare actio-
nes constitit in fideicommissärium semel
translatas (1. 65 § 2D36, 1); quaecumque
actiones servi nomine coeperunt competere
— eaedem durant, etiamsi servus manu-
uiissos fuerit (1. 56 D. 44, 7); non est
novum, xxiquae seinel utüiter constitttta sunty
durent (1. 85 § 1 D. 50, 17) ; cum facto suo reus
principalis obligationem perpetuat, etiam
fideiussoris durat obligatio (1. 58 § 1 B. 46, 1) ;
durare primam causam possessionis^ Celsus
ait (1. 2 § 14 B. 41, 4) ; durat usucapio (\- 21.
33 § 6 B. 41, 3); durant sertitute^ (1. 23 § 2
B. 8, 3); ideo paseus veniri (rem pignera-
tam),quod8ciebat uhiquepignus sibi durare
(1. 8 § 15 B. 20, 6); verBum (in rem) sie
accipimus ut duret versum (l. 10 § 6 B.
15. B).
Dupitla, Äartc, ©trcngc Q- 1 § B B.
1, 12. 1. 7 B. 18, 7). - 2) «b^örtung
(l. 1 § 23 B. 48, 18).
Durus (adi.); dure (adv.), l^att, ftreng;
brüdcnb, läftig, 5. ©. durior sententia
(l. 13 § 7 B. 3, 2), exitus iudiciorum (l. 1
pr. B. 4, 7), copidicio {l 35. 63 § 1 B. 35,
1); illud commune est in universis, qnipro
aliis obligantur, quodysifuerint in duriorem
causam adkibiU,^\BLCmi eos onmino non obli-
gari; non obligari fideiussorem, quia durior
eius ftt condicio; quia in duriorem eondi-
cionem acceptus est; duriori condicione obU-
gan (\, 8 § 7. 8. 1. 16 § 1. 1. 49 § 2 B. 46, 1);
in duriorem causam sibi debere accepto ferre
(l. 3 pr. B. 46, 3); durior causa eatpetito-
ris (1. 33 B. 50, 17); ne quid aut duriw,
aut remissius constituatur, quam causa po-
stulabit (1. 4 § 1 B. 47, 9. 1. 11 pr. D.
48, 19).
Duumviri, 1 nicbcre SKagiftrotd»
perfonen in 'Stom, d. viamm curandamm,
(1. 2 § 30 B. 1, 2). — 2) bie »orli^cnbcn
rcfp. äRitglicber be« @töbtrat^8 inben
3Ä u 11 i c i p i c n , bcncit bic SRed^tSpflegc juftanb ;
fie tourben i&6tlid^ t)om $oRe atto&fjft (1. 6
§ 1 B. 3, 4. 1. 1 § 9 B. 27, 8. 1. 35 § 1
B. 44, 7. 1. 52 § 12 B. 47, 2. 1. 13 § 5
B. 47, 10. 1. 9 C. 6, 9. 1. 3 C. 11, 86).
DuumviratuSy bic f&üxht eine« folcficn 0- ^
8 2 B. 50, 2. 1. 1 C. 7, 63. 1. 18 C. 10,
32). Duumviraiis = qui duumviratum
gessit (1. 1 pr. B. 50, 3). DuumviraUlas
« duumviratus (1. 1 C. 5, 27).
Dux, gfü^rcr, «nfill^tcr, j. 9. duoes
factionum (1. 16 B. 49, 1); in^bff. mili«
tärifc^er ©l^ef, ^eerfü^rcr, gelb^crt
(1. 2 pr. B. 3, 2. 1. 1 § 1 B. 29, 1. L 8
pr. 1. 4 pr. 1. 6 § 2 B. 49, 16); in ber f|W'
tem Äaijcrjeit »erben namentlich bie milito»
rif^en ^e\eifiSfyiha in ben $rotnn^ mtb
an ben ©renjen duces genannt (1. 7 C. 8,
26. 1. 14. 17. 18 C. 12, 35); dux Byßocenae
provinciaCy Numidiae etc. (1. 2 § 1 ff. C. 1,
27); Umitum duces (1- un. § 1 C. 11, 45);
dux Äegyptiaci limitis (1. 13 C. 2, 7).
Dyrraohium, ^afenftabt in ^acebonien
(1. 1 § 12 B. 14, 1); Dgrrachenus, ©n-
wo^ner berfelben (1. 8 § 8 B. 50, 15).
K
B (praep.) f. ex.
Eapropter, be^megen (1. 1 § 1 B. 3, 1).
Batenus, fo »eit (1. 112 B. 50, 16);
infotoeit, infofern (1. 49 B. 2, 14. 1. 19
B. 4, 2. 1. 10 B. 14, 3. 1. 69 B. 18, 1.
1. 30 pr. B. 19, 1).
Ebibere, anötrinlen, öertrinlen 0- 25
§ 16 B. 5, 3).
Eborarius, Slfenbeinarbeiter (1. 1
C. 10, 66).
Eboreus, elfenbeinern, 5. ©. m^nsa
(1. 12 § 28 B. 33, 7).
Ebrietaa, Xrnnfenl^eit (1. 11 § 2 B.
48, 19: — «impetu (delinquitur), cum per
ebrietatem ad manus aut ad ferrum venitur* ).
Ebur, Elfenbein, 3. ©. ex ebore m-
pellex (l. 7 § 1 B. 33, 10).
Eccö, bo, fic^c, toirb gebrandet, um ouf
ettoaS 95cfonbere« aufmerffam jn mac^ (1. ö
§ 5 B. 4. 3. 1. 5 § 9 B. 43, 24), indbef.
bei ?lnfül^rung eine« ©eifpiel«: ^nm Sei*
f^)iel: plerumque, nonnumquamj aliquando
— ut ecce (1. 7 pr. B. 4, 5. 1. 18 § 1 D.
33, 7. 1. 10 § 1 B. 37, 5); paucis in causis
— ut ecce fi. 1 pr. B. 8, 4) ; übique — ut
ecce (1. 37 ü. 21, 1); in quibusdam — ot
ecce (1. 2 § 1 B. 19, 2); quaedam — nt
ecce (l. 1 § 12 B. 14, 1. 1. 80 § 1 B. 35, 3).
Ecclesia, c^riftlic^e ^ird^e: a) afö
juriftifd^e $erfon; fin^Iid^e ©emeinbeO-*.
Digitized by
Google
Ecclesiasticus — Edicere.
171
14. 16. 19. 23 C. 1, 2); clerici orthodoxarum
eedes. (1. 25 § 1 C. 1, 3); b) ein jum c^rtft*
Wäftn <Sfotte«bienft beftimmted @l e b ä u b e (1. 15
eod. L 7 C. 1, 2).
Eoolesiastious, auf bie^ird^e htffü^*
Ii(^: iitdjUd^, 3. 9. praedia ad ius eccles.
pertinentia (1. 14 § 5 eod.); eccles. dctiones,
fugotia (1. 20. 25 pr. C. 1, 3); aU Subst.
bebeutrt cd einen Itrc^Ud^cn ^comten (1. 22
§ 1 eod.).
Bchinua, SWecrigel (1. 2 C. 4, 59).
Eculeus (equuleus), 1) jungcS $ferb,
gftllen 0. 14 § 15 D. 47, 2). — 2) eine
Soltermaf^ine, beten ^eftalt mit ber eined
Qeinen ^fetbed ^e^nlid^Ieit ^atte 0* 7 § 1
C. 9, 18. 1. 1 C. 12, 49).
Edax, gefr&gig, üerje^renb: edax
lucustarum pernicies (1. 18 C. 4, 65).
Bdera. (gpl^eu (1. 3 § 1 B.- 47, 7).
Edere (I) cften j. esse 1.
Edere (II), 1) l^eraudgeben, öor*el»
aen, öortoeifen, vorlegen, angeben,
Dtfonnt mo(^en: a) ed. actionem; editio
(actionis), bie Sot|eigung, SDlittl^eilung
ber an^u^eHenben f[lage an ben (Gegner (1. 1
D. 2, 13: „Qua quisque actione agere vo-
let, eam edere debet. — Udere est etiam
copiam describendi facere: vel in libello
complecti et dare : vel dictare. eum quoque
edere Labeo ait, qui producat adversarium
säum ad albnm et demonstret qnod dicta-
turus est vel id dicendo, quo uti velit.
Edüiones sine die et consule fieri debent"
L 3 C. 2, 1: „Ediia actio speciem futurae
litis demonstrat*') ; dehitori actionem ed.
(1. 21 D. 5, 1) ; ed. genus actionis (1. 33 eod.);
ed. iudidum \. ü. a. eine Älage anftelten
(1. 2 D. 41, 6. 1. 4 § 19 D. 44, 4. 1. 22 § 8
I). 46, 8); accipiens et ede)is iudicium, f. v.
0. «eflagter unb TOget (1. 15 D. 26, 8);
b) ed. rationesj bie SRec^nungen vorlegen,
^etauSgebcn (1. 1 § 2 D, 2, 13: — „ra-
tiones cum die et consule edi debent."
l 4. 6 — eod. 1. 58 § 2 D. 50, 16); ed.
librum rationum (1. 46 § 5 D. 26, 7); ed.
instrumenta, acta, exempla instrumentoruni.
actonim (1. 1 § 3. 1. 3. 11 D. 2, 13. 1. 2
§ 2. L 45 § 5. 6 p. 49, 14); ed. exemplum
Htteranim, relationis, eine ^bfc^rift mit*
t^lcn (1. 3 D. 49, 4. 1. 6 D. 49, 5); editio
adorum communium (1. 2 C. 1, 21). c)
ed. inter dictum, ein unterbiet er t^ eilen
(1. 3 D. 43, 1. 1. 2 § 4 D. 43, 3. 1. 1 § 40
B. 43, 16. 1. 8 § 4 D. 43, 26). d) ed. no-
«ww, bie S^amen angeben (1. 1 § 1 D.
1, 10. 1. 2 § 23 D. 38, 17. 1. 2 C. 5, 31);
ed. numdatorem (1. 2 § 5 D. 49, 14); circa
edendum patrimoniitm quantitatem mi-
nuisse 0- 1 § 7 D. 1, 12. l. 9 D. 26, 1);
ed. professionem peculii (i. 19 pr. D. 33,
8) ; vitia priorum censuum editis novis pro-
fessionibtis evanescunt (l. 2 D. 50, 15);
quae post censum editum quaesita sint,
professionibvrS edere (1. 4 § 9 eod.) ; e) ed.
librum ad infamiam alic. pertinentem, eine
©c^mä^fd^ft öffentlich ausgeben (1. 5
§ 9 D. 47, 10), — 2) geben, getoä^ren,
editio = praestatiOj j. ©. ed. operas; ope-
rarum editio (1. 9 § 1. 1. 19. 21. 22 pr.
49. 50 D. 38, 1); ed. munus, ludos, specta-
culüy venationem, dffentlidbe fit\te geben;
editio munerig, certaminis, SSeranftaltung
eine« Sfefte« (1. 16. 17 D. 33, 2. 1. 36 pr.
D. 35, 1. 1. 6 D. 50, 8. 1. 5. 10 D. 50, 12
I. un. C. 11,42); erftfor muneris, lud orum,
®eber, »eranpalter eine« gepe« (l- 5. 7.
18. 31 C. Th. 6, 4). — 3) §ur Söelt brin-
gen, gebären; editio^ ©eburt, 5. S. ed.
partum, geminos (1. 15. 16. 18 D. 1, 5).
sobölem (1. 10 § 1 D. 23, 3) ; tempus, quo
fetus editi sunt — post editionem (1. 70
§ 4 D. 7, 1); si conceptus sit a plebeio,
mox ante editionem pater eins decuriona-
tum adeptus ante editionem amiserit (1. 2
§ 6 D, 50, 2); neptis, proneptis, tarn ex
filio quam ex filia editae (1. 136 D. 50, 16) ;
exciso utero edere (1. 141 eod.).
Edioere, au«f<)red^en, befannt ma»
d^en: a) nennen, angeben: edic. nomtwa
0. 35 § 1 C. 8, 53); b) öerorbnen, j. ».
nisi aliud testator edixit (1. 20 § 8 D. 10,
2); edicit praetor (1. 1 § 1 D. 4, 4. 1. 1
D. 12, 1. 1. 1 § 1 D. 38, 2. 1. 7 pr. D. 47,
10), proconsul (1. 2 D. 29, 1); olim edice-
batur (I. 1 D. 4, 2); edicimus (1- 7 pr. C.
II, 8). Edictum, öffentlid^e ^elannt^*
mat^ung, ^erorbnung einer obri^tlic^en
$erfon, a) über^au|)t (1. 4 § 3. 4 D. 1, 16:
„Antequam fines provinciae — proconsul
ingressus sit, edictum debet de adventu
suo mittere continens commendationem
aliquam sui." 1. 4 § 13 D. 49, 16: „Edicta
Germanid Caesaris militem desertorem fa-
ciebant, qui diu afuisset"); b) in«bcf. bie
5öefbnntmac§ung ber bie iRe^t«pf(cgc öertoal*
tenbcn SWagiftratc, morin fie bie ©mubfä^e
au«tpra(^en, nad^ n^eld^en fie möl^renb ber
^auer i^re« Ämt«ia^re« 9lec^t«öütfc gewähren
n)ürben = quod iurisdictionis perpetuae
causa, non quod prout res incidit, in albo
vel in Charta vel in alia materia propo-
situm erit (l. 7 pr. D. 2, 1) ; ed. praetorum
(§ 7 I. 1, 2. 1. 2 § 10 B. 1, 2: „magistratus
iura reddebant et ut scirent cives, quod
ius de quaque re quisque dicturus esset —
edicta proponebant. quae edicta praetorum
ius honorarium constituerunt.** cf. 1. 1 §
1 D. 4, 3. 1. 1 § 1 D. 4, 6); ed. aedilium
(§ 7 I. cit. — „proponebant et aediles
curules edictum de quibusdam causis, quod
Digitized by
Google
172
Edictalis— Effectus.
edictum iuris honorarii portio est", cf. 1.
31 D. 2, 14. 1. 27 § 28 D. 9, 2. 1. 5 pr.
D. 45, 1); -- a) am ^äupgjt^« ^^^ einzelne
@biltsnau{el ober normatit^e i6eftimmung:
ed. Carhonianum (j. b. 2B.), ed. successo-
rium (f. b. SS.), ed. de alterutro (f. b. 3B.);
ß) oft aud) ber S^ibcgriff bicfcr einzel-
nen ßbilte, fobafe edictum praetoris in
bicfcm @inne glcic^bcbeutcnb ift mit ius prae-
torium (Gai. II, 136: „neque iure civili
neque quod ad edictum praetoris pertinet" ;
Gai. III, 24. 41. 82; 1. 1 § 12 D. 1, 2
„ — magistratuum edictum unde iua hono-
rarium nascitur"); ba^er pars edicti aU
©ejctd^nung bc« einzelnen ©biftS (1. 14 D. 4,
6); y) enblid^ aud^ ber ^efammtin^alt
beS ^rätorifd^en ^Ibum, (Sbifte unb For-
meln. SnSbcJonbete loitb bie unter ^obrian
bon ©aloiuS 3iUlianu3 bejorgte Ülcbaction bti
prätorifc^en ©biftS öorjug^tüeife edictum ober
ed. Perpetuum genannt, bie Kommentare
bcrjelben nennen fic^ libri ad edictum (l. 2
§ 18 C. 1, 17. 1. 10 C. 4, 5); perpetui ed,
auctoritas (1. 3 C. 2, 1. 1. 11 C. 5, 71);
benefidum edicti perp. (1. un. C. 6, 10);
edicto perp. actio proposita (1. 3 C. 8, 30) ;
actio secundum formam perpetui ed. (1. 3
C. 2, 19); ed. perpetui cursus de a^nosc,
b, p. (1. 6 C. 6, 9); ordinem edicti perp.
secuti — dicemus (1. 2 D. 1, 5); caput
edicti, quod a luliano introductnm est =
nova clausula, novnm edictum (1. 3 D. 37,
8. 1. 1 § 13 D. 37, 9); edictalis, ouf bem
.^jrätorifd^en ©biet berul^enb: bonorum
possessio edict., bie unmittelbar auf baS ©biet
gegrünbete b. p., bereu ©rt^eilung !eine causae
cognitio erforberte (1. 30 § 1 D. 29, 2. 1. 1
§ 4 D. 3*8, 6); c) bie öffentliche «fufforberung
ber richterlichen ©e^örbe a]t einen SlbttJejenben,
fid} üor ©eric^t ^u fteUen: Kbictallabung
(l. 53 § 1 D. 42, 1; „Contumax est, qui
tribiis edictis propositis vel uno pro tribus,
quod YVilgoperemptorium appellatur, li tteris
evocatus praesentiam sni facere contem-
net.'* cf. l. 55. 68—73. 75 D. 5, 1 : — in per-
emptorio comminatur is qui edictum dedit
etiam absente diversa parte cogniturura se
et pronuntiaturum* 1. 71 cit. — 1. 20 § 6 D.
5,w3. l. 7 § 3 D. 26, 10. 1. 6 D. 27, 2:
— „öi absens sit tutor — praetor edicto pro-
posito decemet." 1. 26 § 9 D. 40, 5. 1. 1
§ 2 D. 48, 17: „Praesides — eos quos ad-
notaverint, edictis abesse iubeant/* 1. 5 pr.
D. 48, 19. 1. 2 § 3. 1. 15 § 4 D. 49, 14.
1. 2 C. 3, 19: — „iudex — edictis Ugitimis
proponendis citare curabit.*' 1. 3 C. 9, 1: —
„si praesentes non iMmnt, edicto a4monendi
sunt, ut veniant ad causam agendam'*);
post edictorum sollemnia sententia (1.6 §4 C.
1, 12); d) !aiJerIic^c»erorbuuug, metft
allgemeine SÜedbtdbeftimmungen entl^ttenb, bte
ber ^aifer Iraft einer t^m gufte^enben ^kagy
[tratur inöbef. ber ^ötorifc^en Ämt^etwlt,
erlieg (§ 6 1. 1, 2: — „Quodcumque impera-
tor per epistulam constituit yel cognoscens
decrevit vel edicto praecepü, legem esse
constat." 1. 1 § 1 B. 1, 4); si quid oontra
Uges edictave principum fiet (1. l § 17 D.
39, 1); condiciones contra ed. principum
(1. 14 D. 28, 7); temporibus divi Augusti,
mox deinde Ölaudii edic is eorum erat in-
terdictum, ne feminae pro viris suis interce-
derent (1. 2 pr. D. 16, 1). «nbere @bi!te biefet
m\tt »erben ernjÄ^nt in l. 26 D. 28, 2. 1. 2
D. 40, 8. 1. 15 pr. D. 48, 10. 1. 8 pr. D.
48, 18. 1. un. § 3 C. 7, 6; ein ($bift ^tu
t>a'^ in 1. 4 pr. D. 40, 15; ©obrian'3 in
I. 3 C. 6, 33; ber divi fratres in 1. 39 D.
II, 7; @bifte %xaian'& in § 4 I. 3, 7.
1. 6 § 1 D. 47, 11. 1. 13 pr. § 1 D. 49,
14, 3Äarc 'äuxtV^ in § 14 I. 2, 6. 1. 24
§ 1 D. 42, 5); bätere Äaifer gebraud^en ba-
für hen ^uSbrucI: edictalis lex (L 13 C. 4,
26. 1. 6 pr. C. 5, 9. 1. 29 § 2 C. 6, 23).
Edictalis! f ,.^^
Edictum jf-^^*^^^-
Ediscere, erlernen, j. ©. edisc. artes
(1. 2 C. Th. 13, 4).
Editio, editor f. edere (11).
Editus, mi\t (1. 55 § 6 D. 32).
Edocere, a) unterrichten (1. 6 § 7 D.
40, 7; b) in Äenntnig fe^cn (L 8 D. 3,
6. 1. 11 § 12 D. 11, 1); c) betocifen 0-2
pr. C. 2, 44).
Eduoare, grog jie^en, auf^ie^en,
erjiel^en (1. 5 D. 27, 2: ,.Si disceptetnr,
w6i morari vel ubi educari pupülum oporteai,
causa cognita id praesidem stataere opor-
tebit.'* 1. 23 D. 34, 1: „Rogatus est, u*
qmndam educes: ad victum necessaria ei
praestare cogendus es"). Educatio, ®r*
jiel^ung (I. 1 § 3 D. 1, 1). Educator,
erste^er (1. 13 B. 40, 2).
Educere,l)^eraudfül^ren, Dorfü^ren
(1. 1 pr. 1. 2 § 3 C. 9. 4). — 2) leiten
(1. 29 B. 8, 3). — 3) ersie^en (L 2. 28
§ 1 B. 24, 1).
Edulia, egbare S)inge (1. 6 § 3 B.
1. 16).
Effectus, ^udfil^rung, SBirfung,
@rf olg, j. 33. ad effectum perduci (1. 7 B.
33, 1); etfectum sumere, habere (L 45 B.
2, 14. l. 46 § 1 B. 3, 5. 1. 54 B. 12, 6. 1.
49 § 1. 1. 69 B. 28, 5); effectu sceleris
potiri, ein SJerbrcd^en jur «u^fü^ng bringen
(1. 1 pr. B. 47, 11); cum effectu, mit (Er-
folg, toirfjam, j. ö. cum eff. querdlam
instituisse (1. 25 § 1 B. 5, 2); ex bonis pa-
tris cum eff. percipere quadrantem (1. 15 § 4
B. 35, 2); verba: „quod statuerit" cum eff.
Digitized by
Google
Effeminare — Effossio.
173
accipimus, non verbo tenus: et ideo si cum
veDet statuere prohibitus sit nee efFectum
decretum babuerit, eessat edictnm. nam
statait verbum rem perfectam significat
a. 1 § 2 D. 2, 2 cf. 1. 5 § 2 D. 2, 7 1. 1 § 1
D. 40, 7: — y.fraus cum eff. in lege Aelia
Sentia acdpxtur**); cum eff. pervenisse (ad
Tenditorem hereditatis), non prima ratione
(1. 2 §3 D. 18, 4); sine effectu (I. 19 D. 37,
4); effectu a) ber SBirfung, bcm ©rfolg
nac^, 5. Sd. eff. idem paene esse legatum
usus et habitationis (l. 10 pr. D. 7, 8) ; eff.
quodammodo heredem esse (l. 5 § 1 D. 14,
6); h) = revera, toixtliä), in bcr %f^at,
|. 9. si padscatur socius, ne partem suam
petat, eff. tollüur societas (1. 14 § 4 D. 10,
B); eff. usum habere (1. 5 § 15 D. 13, 6);
eff. minus habere hereditatis (1. 1 § 19 D.
36,3); eff. auferre dimidiam (1. 15 pr. D.
37,5); oud^ cum eff. wirb in bicfcr ^cbfu*
tung gebraust (1- 14 § 14 D. 4, 2), teic bcnn
effectuB bt^tocilen ftatt factum gcfcfet teirb
(l. 15pr. D. 87, 5).
Effeminare, tüetbifc^ machen, »er*
järtcin, 5. ©. effeminatuB in vires pudor
(ColL V. 8 § 1).
Efferre, 1) ^crouS, fort tragen,
J. ». eff. cadavera (1. 5 § 1 C. Tb. 9, 17);
daiOy ba9 ©inaustragen, ä. S5. einer
Set(^ aum «egräbniß (l. 14 § 3 D. 11, 7).
— 2) erftöl^en: elatus = altuSy §. ^. el.
iilulHs dignitatis Q. 74 § 4 C. Tb. 12, 1).
- 3) berlünbigen (1. 1 C. 12, 68).
Effervescere, aufbraufen (l. 17 § 4
D. 21, 1).
Bfficaoia, 1) Xl^ätigleit, (gntfigfeit
(l 33 D. 22, 1. 1. 8 C. 12, 60). — 2) (gr*
folg (1. 9 C. 6, 9).
Efficax, 1) öon tBirlung, öon ®r*
folg, toirifont, 3. ©. efficacem efficere
tracUHonem (1. 6 § 2 D. 8, 4); eff. candicio
0. 44 § 2 D. 44, 7), libertas (1- 37 D. 81);
quaestiones efficdcissimae ad requirendam
Teritatem (1. 8 pr. D. 48, 18); efficaciter
(adr.) = cum effectu, §. 55. effic. agere posse,
nnlla exceptione opponenda (1. 27 § 6 D.
2, 14); effic. exheredari (1. 62 D. 28, 5). —
2) üoUer 2^bätig!eit: eff. magisterium,
bü§ gcfd^äftSrctd^e ^mt bc§ magister officio-
mm (1. un. C. 12, 6).
Efficere, dntn gcttnffen ©rfolg, eine Söir*
^ng ^betfil^ren: a) über^on^t machen,
betoirfcn, in einen guftanb, eine Soge
öerjc^en = facere, constituere s. 4. j. 10.
actum eff. inanem (1. 11 D. 44, 7); actio
efficite utüis, inanis (1. 24 § 2 D. 40, 12);
inutik effici legatwn (1. 82 pr. D. 81);
caoMk melior efficitur (1. 8 D. 20, 8. 1. 12 pr.
D.20,6); res deteriar effecfea (1. 8 pr. D.
18t 6); pnra datio condicionalis effecta (1.
9,D. 84, 4); — effici oftgleid^ftcrt, j. 33.
debitor effectus (1. 9 § 7 D. 15, 1); heredem
effici ad'eundo Q. 43 § 3 D. 28. 6); fiHus-
fam. patri suo heres effectus (1. 26 § 9 D.
12, 6); exheredatum effici (1. 20 pr. D. 37,
4); pro parte intestatum effici (1. 19D. 5,
2); effici sui iuris (1. 3 § 4 D. 14, 6. 1. J § 4
B. 15, 2. 1. 11 § 10. 11 D. 32); effici liberum,
patremfam. (1. 14 D. 8, 5); ex libero servus
effectus (L 83 § 5 D. 45, 1); compos mentis
effectus (1. 1 D. 87, 8); effectus annorum
XIV (1.21 pr. D. 36,2); pupilli, %t<ma6
aetatis cffecti (1. 2 C. 5, 46); effici maiorem
(1. 8 § 1 D. 4, 4); effic. aliquem inter in-
fames (1. 2 § 2 D. 8, 2); dominum effic.
aliquem; dominus efficitur aliq. (I. 9 § 7.
1. 62 D. 41, 1); in domino alicui effici (l. 9
§ 1 D. 28, 8); si sie dedit mulier, ut statim
eins (sc. mariti) fiant (res in dotem datae),
efficiuntur eius ; res tradere, wtdotiseffician-
tur; res dotalis efficitur (l. 7 § 8. 1. 9 § 1.
I. 27 eod.); fructus efficiuntur, fructuarii,
emptorü (1. 12 § 5 D. 7, 1. 1. 2 § 4 D. 41, 4) ;
— betoirfen: filia nubendo effici t dotem
esse (1. 10 D. 28, 1); effic. legatum non de-
beri (1. 1 § 11 D. 85, 3); effic. aliter aquam
fluere (1. 1 §8 D. 43, 13); ius dici causam
perorari effic. (1. 1 pr. D. 2, 2. 1. 14 § 8
D. 88, 2) ; nihil effic. (1. 29 § 1 D. 29, 1); b)
}u ©tonbe bringen, errichten, auö*
führen, boUenben, j. ©. quod maior
pars curiae effecit, pro eo habetur, ac si
omnes egerint (1 19 D. 50, 1), effic. (^us
(1. 18 § 10. 1. 24 §8. 1. 51 § 1 D. 19, 2. 1.
118 pr. D. 45, IJ; testes ad effidendam
voluniatem adbibiti (1. 22 C. 6, 28); sponsa-
lia effic. (1. 14 D. 23, 1); partus effectus =
perfectus, auSgebilbet (1. 14 D. 1,5); c)
anSmoc^en, betragen, §. ©. plus quam
hereditaria portio efficit (l. 81 D. 12, 6) ;
fructus medii temporis, qui efficient quin-
que (1. 88 § 8 D. 35, 2); effic. quartam
bonorum (1. 93 eod.).
Efflngere, au§ einem 6toff ctWaS bil--
ben: materia apta effingendis simulaeris
a. 17 C. Th. 9, 40).
Efflagitare, forbern (1. 27 C. 8, 13).
Effluere, ausfliegen (1. 19 § 1 D. 19,
2); iihexf)a\xpt toof)in fliegen (1. 1 § 8 D.
43, 20); öon ber 8eit gefegt: öerfliegen,
ablaufen Q. 10 D. 23, 2. 1. 26 C. 8, 40).
Effodere, ouSgraben, 5. ©. thensau-
rum (1. 22 pr. D. 10, 2. 1. 15 D. 10, 4),
ossa, corpus (1. 8 pr. D. 11, 7), terminos
(1. 1 C. 9, 2) ; eff. oeulum, lumina, bie ^ugen
auöfted^en (1. 52 § 1 D. 9, 2. 1. 43 § 1 D.
18, 1).
Effossio, $(ui»grabung (1. 8 C.
II, 7).
Digitized by
Google
174
Effractor — Elegans.
S:^£a I f- ^ffringere.
EfiVenatus, jügelloi^, ungebunben,
j. ^. potestas effrenata (1. 1 § 2 D.
22, 6).
EfiVingere, cttoaS SBcrfd^loff enc« aewolt*
fam öffnen, aufbrechen, erbred^cn,
j. ©^ eifr. cellam, armariunif arcam, horrea
(1. 3 § 2 D. 1, 15): aed€8, Hllas (1. 11 pr.
D. 48, 6); carcere effracto evadere; effracto
perforatoque pariete pecuniam auferre (1.
1 pr. § 2 D. 47, 18). Effractor = qui
effringit (1. 2 eod. 1. 1 D. 47, 17. 1. 16 §
5 D. 48, 49. 1. 3 § 1 D. 1, 15). Effra-
dura, ©rbred^ung, (Sinbrud^ (1. 3 § 2
eod.); effracturae crimen (1. 48 D. 38, 2).
Effugere, entfliegen, entfommen,
entgelten, §. ©. eff. periculum (1. 9 § 8
D. 41, 1), persecutionem (I. 44 eod.), mu-
nera (1. 5 § 9 D. 50, 5), observationem legis,
in einem ®ejet nid^t begriffen fein (1. 3 C. 6,
40); res, quae adquisitionem efFugiunt.
@ad^en, bie bcm ©rtuerb entzogen finb (1. 8
pr. C. 6, 61).
EfTündere, 1) audgiegen, ani\d)üU
ten: a) im natürlichen 6inn: praetor alt
de bis, qui deiecerint vel effuderint etc.
(f. deicere s. 1); eff. aquamy vinum, oleum
(1. 19 pr. D. 8, 2. 1. 27 § 15 D. 9, 2. 1. 9
pr. D. 10, 4. 1. 18 § 3 D. 13, 6. 1. 1 § 3 D.
18, 6), milium, frumentum (I. 27 § 19 D.
9, 2) ; b) tro^ifd^, j. ©. eff. iniurias in aliq.
(1. 10 0. 8, 55); eff*. omne Patrimonium suum
in aliq. (1. 2 C. 3, 29); corrumpere atque
effundere Patrimonium, baS Vermögen t)er*
f^lcubern (1. 13 § 2 C. 9, 51); etf. pecu-
nias (1. 25 C. 22, 3); eff. voluntatem, bcn
SBitten au«f<)red^en (1. 21 C. 6, 37); multum
eff. tractatum, toeitläufig ab^anbeln (1. 2 §
1 C. 4, 27). — 2) effund. oculum, bo8 «ugc
au^ftogen, auSfc^Iagen (1. 13 § 4 D.
19, 2).
EffHisio, 1) SJergiegung, ^.9, sangui-
nis (l. 14 C. Th. 11,36). —2) «erfd^wen*
bnng (1. 17 C. Tb. 5, 13).
EfPusiis; efTuse (adv.), tüeit, ouiJge*
bel^nt, j. ©. effußus tractatus (1. 5 § Ic
C. 6, 27); effuse interpretari (1. 1 pr. C. 7,
40); eff. trahere intellectum constitutionis
G. 3 C. 2, 46).
Egenus f. egere s. 2.
Egere, 1) bebilrfen, nötbig ^oben,
j. 33. usus fr. legatus adminiculis eget (1. 1
§ 1 D. 7, 6). — 2) in 35ürftigfeit leben,
barben (l 5 § 13 D. 25, 3. 1. 173 pr. D.
50, 17: ,In condemnatione personarum,
quae in id quod faoere possunt damnan-
tur — ipsarum ratio babenda est, ne
egeanf'J; egens, egenus y bürftig, arm;
egestas, ^ürftigfeit, «rmnt^ (1. 5 § 19.
26. 1. 8 D. 25, 3. 1. 3 § 6 D. 27, 2. 1. 1
§ 4 D. 27, 3).
Egerere, wegtragen, fortfc^affen,
toegnel^men 0- 40. 52 § 8 D. 47, 2).
Egestas f. egere.
Ego, x^ (1. 27 § 1 D. 2, 14. 1. 1 § 4
D. 3, 1. 1. 3 § 11 D. 3, 5).
Egredi, 1) ^erau^ge^en, l^intneg«
gelten, fic^ entfernen, j.©. in5««/a, ra^
nem aliquam (1. 4. 7 § 8 D. 48, 22), urbem
(l. 2 pr. D. 1, 16).— 2) über ettoo« ^inou«*
gc^en, überfd^reiten, j. ^. Urminos de-
positi (1. 24 D. 16, 3), officium suum (L
43 § 1 D. 26, 7), mandatum (l. 41 D. 17,
1), modum (1. 1 § 12 D. 14, 1), noiionem
praefecti urbi, im ©cgcnf. \i^n pnertinere ad
praef..(l. 1 § 4 D. 1. 12); personam nou
egredi (1. 1 § 2 D. 1, 4. L 43 D. 4, 8);
egressus aetatem, annos (1. 39 pr. D. 4, 4.
1. 26 D. 26, 5. 1. 53 D. 40, 4).
Egregiatus f.
Egregius, tjorjügli^^ oudgejei^net,
öorne^m (1. 15 D. 12, 2: ,Ad personas
egregias — domum mitti oportet ad iuran-
dum'*); ordo egregiorum (1. 1 C. Th. 6, 22);
egregiatus, bieSBürbe einer j^ersona e^e-
gia (1. 3 C. Th. 8, 4. L 1 C. Tb. 10. 7. 1. 5
C. Tb. 12, 1).
Eicere, a) ^erouiJtoerfen, öcrtreiben,
au^toerfen (L 18 § 15 D. 39, 2); b) ^er!*
angreifen, j. ©. terminos (1. 3 pr. D. 47,
21), saxum ex fundo (l. 34 D. 4, 3); c)
(sc. fetum) = äbortum facere (1. 17 § 22.
1. 39 pr. D. 9, 2); d) über ©orb toerfen
(1. 8 D. 14, 2. 1. 9 § 8. 1. 55 D. 41, 1)
e)'eici, öon ©d^iffen gefagt: on3 ßanb gc^
toorfentoerben,ftronbcn(1.3§6D.47,9).
Eiusmodl, berort, fo bcf^aff en (1. 25
§ 1 D. 1, 7. 1. 11 D. 1, 18).
Elabi, entfd^Iüpfen, fic^ cnt§ie^cn,
). f&, sacramentis atque mUitiae elapsi (b
13 C. Tb. 8, 4); öerloufen, öon bcr gcit
gefügt (1. 35 C. Tb. 11, 1).
Elaeemporia f. eUmporia.
Elatio, elatus, ©egr&bnift f. efferre,
Electio f. eligere.
Eleotrum, ein burd^ g^f^o^^^nfc^meljen
öon ®oIb unb ©über bereitete« ^ttaü (1. 4
pr. D. 30. 1. 7 § 8 D. 41, 1. § 27 1. 2, 1: —
„si diversae materiae sint, et ob id propOia
species facta sit, forte — ex auro et ar-
gento electrum — communem esse speciem
non dubitatur •* ) ; electrinus, auö bicf em SKetaH
gefertigt; vasa eleotr. (1. 32 § 5 D. 34, 2).
Elegans (adi.); eleganter (adv.), ^ier»
lid^, nett, \tin, h^^q^o elegantiores sint
et mundiores, unguuntur feminae (l. 21
§ 1 D.34,2); fein, fd^orffinnig, öonÄu«*
f|)rü^en ber gwtiftcn unb 3nterpreten, ele-
gans est illa distinetio (1. 85 D. 32); ele-
Digitized by
Googk
Elements — Elocutio.
175
riter definire^tractare, äic€re,quaerere etc.
1 pr. D. 1, 1. 1. 9 § 1 D. 4. 2. 1. 21 § 11
D. 4, 8. 1. 23 pr. D. 12, 6. L 40 pr. D. 15, 1.
L 61 D. 26, 7).
Elementa, 1) bic Utftoffe, Urfräftc
ber9^atur: proiridentia summae trinitatis
unde et mundi totius dem, processerunt et
eoram dispositio in orbem terrarum pro-
ducta est (1. 1 pr. C. 1, 17); elem. turbare
mafficis artibus Q. 6 C. 9, 18). — 2) bic
«nfanöäötünbc einer SSßiffenjc^aft (1.2 §11
C. 1, 17. prooem. I. § 4).
Elemporia, ha^ dinfaufen bon Oel
(1. 18 § 15 D. 50, 4).
Elenohus, eine birnförmigc loftbare $erle
(l. 32 § 8 D. 34, 2. cf. Flin. bist. nat.
IX, 56).
Mepnantus, dUpi^ant (1. 2 § 2 D. 9,
2. ülp. XIX, 1. Gai. 11, 16).
Elioere, 1) l^eraudloden: rescriptum
per fraudem elicitum (1. 2 pr. C. 1, 1). —
2) ^etau^'* ober ableiten (1. 3 C.
11. 43).
Elidere, koegftogen, surüdn^eifen:
ab accusatione elid. aliquem (1. 4 C. 7, 19);
in^bef. bie ^lage ober dinrebe ^lemanbeS ju«
tüdtoeiien, entfräften, j. 35. petere, quod
quaque exceptione elidi potest (1. 2 § 5 D.
44, 4); intentio per exceptionem elisa (1. 17
D. 21, 2); replicatione exceptionem elid.
(I. 21 § 1 D. 20, 1).
Eligere, Wählen, ertoäl^Ien, ou^^
»ä.^Ien, fi(^ toofür entfc^eiben; electio,
SSBabI, ÄuStoobI, ini^bej. a) unter mehreren
^crfoncn: a) gemanben ju einem 5(mt, §ur
^t^eforgung eined (Sfefd^äftS ermdl^len, 5. 16.
praef. praet. a principibus electi (1. 1 pr.
D. 1, 11); eligi ad reßciendas vias, ad coU
ligendos reditus etc. (1. 18 § 7. 9. 13. 15.
D. 60, 4) ; elig. virum honum (1. 5 § 1 D.
86, 3. 1. 47 § 2 D. 40, 5), arbürum, disce-
ptatorem (1. 3. 41. 44 D. 4, 8), tutorem (1.
36 pr. D. 27, 1. 1. 1 pr. B. 27, 8), curatorem
(1. 1 § 23 D. 37, 9); ß) bon mehreren bet*
pflichteten $erfonen eine audmä^len, um fic^
on pe ju galten, gegen fie fein Stecht ju öcr*
folgen, j. iö. evitatis heredibus mulier em
reamelig. (1. 29 D. 26, 1); inalterum detur
ei actio, cum electo reo minus esset con-
secutuB (1. 47 § 3 D. 15, 1): unuin sibi
heredem elig. contra quem inoffic, querel-
lam instüuat (1. 25 § 1 D. 5, 2); qui mu-
tttam pecuniam dari mandavit, omisso reo
promittendi — eligi potest Q. 56 pr. D. 17,
1); unum ex mandatoribus in solidum eligi
posse (1. 59 § 3 eod.); plures mandatores,
si UHUS iudicio eligatur, absolutione quoque
secuta non liberantur (1. 52 § 3 D. 46, 1).
si apud duos sit deposita res — nee libe-
rabitur alter, si cum altero agatur: non
enim electione, sed solutione liberantur (1.
1 § 43 D. 16, 3. cf. 1. 7 § 4 D. 27, 6);
electio est actoris, cum quo velit agere —
electio vero alter um liberdbit; si plures
dolo fecerint — eligere debeat actor, quem
velit convenire (1. 24. 26 pr. § 1. 1. 39 pr.
D. 9, 4); heredibus quoque pupillorum
electio eadem adrersus tutores, in quo po-
tissimum consistere velint, competit (L 33
§ 2 D. 26, 7) ; elig. a quo velim mihi caveri
(1. 22 § 1 D. 39, 2); elig. utri condicat
(1. 35 § 6 D. 39, 6);. cum aUerum ex aduU
teris elegerit maritus, alterum non ante
accusare potest, quam priusiudicium finie-
tur (1. 33 § 1 D. 48, 5); y) bie Süi^fü^tung
einei^ (SJefc^äftd, hit Erfüllung eined SBunfc^e^
auf hie 9lec^tlic^!eit etneS ^nbern oerfteHen,
fidem alicuius elig. (1. 53 D. 5, 1. 1. 57 D.
17, 1); bef. üon bem ©rblaffet in «etreff
Ie(th)U(iger ^norbnungen gebraust = fidei
committere (1. 3 D. 22, 3. 1. 60 D. 31); b)
unter mehreren Obiecten bie 2lugtoa^l l^aben,
j. fß. legare electionem servorum etc. (L 1.
2. 4. 6. 8 D. 33, 5J; qui duos servos ba-
beret, unum ex his legasset, ut non in-
tellegeretur quem legasset, legatarii est
electio (1. 20 D. 30); si lancem legaverit
(testator) nee appareat quam, aeque ele-
ctio est herediSy quam velit dare (1. 37 § 1
eod.); si Stichus aut Fampb. legetur —
totiens electio est heredi committenda^ quo-
tiens moram non est facturus legatario.
(1. 47 § 3 eod.); cum quis Sticbum aut
Fampb. promittit, eligere posse quod solvat,
quamdiuambo vivunt: ceterum ubi alter de-
cessit, extingui eius electionem (1. 2 § 3 D.
13,4); cumillaaut illa res promittitur, rei
electio est, utram praestet (I 10 § 6 D. 23,
3); si stipulatus fuerim iUud aut illud,
quod ego voluero , haec electio personalis
est (1. 76 pr. D. 45, 1); si ita distrabatur:
illa aut ilm res, utram eliget venditor, haec
erit empta (1. 25 pr. D. 18, 1) ; ekctionem
domino dari, sive servum detinere cupit —
velpretium consequi (1. 14 § 9 D. 11, 3) ; elig.
ipsum servum consequi (1. 5 § 3 D. 12, 4);
altera (actione) electa, alteram consumi (1. 34
pr. D. 44, 7) ; si elegerit contra tob. (bon. pos-
sessionem), non habebit legatum, si lega-
tum elegerit — ne petat bon. possessionem
(1. 5 § 2 D. 37, 5 cf. 1. 3 § 16 B. 37, 4).
Elimare, aui^feilen^aui^lefen, fiepten
(1. 1 § 4 1. 2 § 11 C 1, 17).
Eliminare, auSfc^liegen (1. 1 G. Th.
4, 15).
Mooare, t>txpa^Un (i.9 §1 B.39.4).
Elooutio, bad ^u^\pttä)en, Siebe,
^(udbrud, ff, 93. magis intellectu percipi,
quam elocutione exprimi posse (1. 13 D. 46,
3. 1. 12 § 2 B. 46, 8).
Digitized by
Google
176
Elogium — Emare.
Blogium, 3ujat, «otbc^alt, j. «.
elog. edicto SiSiectum (1. 38 § 5 D. 21, 1);
cum hoc elogio fideicommissum relinquere
(1. 37 § 2 D. 32); inSbef. wirb c« oon bct
Angabe eine^ (Snterbungdgtunbed ge«
braud^t j. 33. elog. adicere, propter quam
causam exheredaret (l. 14 § 2 D. 28, 2);
sine elog. exheres scriptus (1. 1 § 9 D. 37,
10); elogia inurenda impiis nepot%hus(\,^
§ 1 C. 6, 55). — 2] berCctid^t, mittoelc^cm
ein ergriffener uno »jer^örter SScrbred^cr ber
compctenten «e^örbe überliefert 0- 6- H § 1
D. 48, 3: — „ut, cum cognovit et con-
stituit, remittat iüum cum elogio ad eum,
qui provinciae praeest, unde is homo est."
1. 3 pr. D. 49. 16: „Desertorem auditum
ad 8uum ducem cum elogio praeses mitteV^).
— 3) (ultimum) elogium, Iejttt)inige
^(«pofition (1. 33 pr. 1. 35 §3 C. 3,28.
1. 18 C. 6,21. 1. 9 C. 6, 22. 1. 3 C. 6, 29.
1. 20 C. 6, 30. l. 1 § 14 C. 6, 51).
Bloquens, berebt (1. 2 § 45 D. 1, 2).
Eloquentia, öercbtfamicit (§40eod.
1. un. § 2 C. 11, 19).
Moqui, fpred^en, augfpred^en (1. 13
§ 6 D. 3, 2).
Eloquimn, 1) = eloquentia (1. 1' C. Th.
14, 1). — 2) elogium s. 2. (1. 34 C. Th. 11, 1).
Elucere, erl^ eilen (Paul. IV, 14 § 1).
Müdere, 1) hintergehen, beöor*
t^ eilen, j. ^. id praetor introduxit, ne
duderetur actor, non ut etiam lucrum face-
ret (l. 26 pr. D. 9, 4).— 2) ju entgegen
fud^en, umgel^en, öereiteln, j. W. ad
eludendam ügiHmam accusationem prae-
tendere (1. 12 § 9 D. 48, 5); eludendae
poenae causa— decurrere (1. 6 pr. D. 48, 19).
Eluere, Qugtoafd^en, tilgen, j. ©.
notam (1. 33 C. 10, 32).
Blugere, betrauern (1. 10 § 1. 1. 11
§ 1. 1. 23 D. 3, 2. 1. 27 D. 20, 1).
Eluscare, einäugig mad^en, ein ^uge
ausft^lagen (I. 5 § B D. 9, 2. 1. 17 D.
10, 4. 1. 27 D. 20, 1).
Emanare, 1) auö ettoQS fliegen, l^er*
öorgel^en, entfpringen, j. ©. ex lege,
Scto (§ 24 I. 4, 6. 1. 7 C. 7, 21); au«*
fliegen, ergeben: iussio emanavit (l. 3
§ 2 C. 3, 24). — 2) oon ber 3eit gefogt:
öerfliegen, ablaufen (1. 12 § 2 C. 3, 31).
Emanoipare, nad^ ölterem ^td)i hntd)
SJlancipation unb SWanumiffion 3entanben
entlaff en an^ beut SRunid^um ; nac^ neueftem
9iec^t entn>eber ex lege Anaatasiana burd^
©rbtttung eine§ !aiferl. Sdefcript«, toeld^eö bem
compctenten 0Hc^ter ju infinuiren ift, ober
md) 3uftiniang ©eftimmung burd^ erflärung
öor ber Dbrig!eit ein in ber öäterlid^en
©etoalt fte^enbeS tinb au^ berfelbcn
entlaffen, emandpatio, bie (Sntlaffung
borou8 (Gai. I, 132. Ulp. X, 1. Paul. U,
25 § 2—4. § 6 1. 1, 12. 1. 3 § 1 D. 4, 5.
1. 4. 14. 25 pr. 32. 33. 36 pr. D. 1, 7.
1. 11 C. 6, 58. tit. C. 8, 48); mi iuris
facti liberi — sive emancipaii sunt sive
alias exiernnt de patris potestate (1. 1 § 6
D. 37, 4); emancipatm im (S^egenf. üon in
potestate manens, ober quem in potestate
habet (1. 1 § 8. 1. 20 pr. eod.), ober qui
est in potestate (1. 4 pr. D. 37, 6), ober
öon filiusfam. (1. 6 pr. C. 11, 8); emanci-
patione patresfam. constituti (1. 15 D. 36,
2); de8%nere in patris potestate esse aut
morte aut emancipatione (1.239pr.D. 50, 16).
Emanere, auiSbleiben, tuegbleiben:
a) t)on ©claoen gefugt, bie ol^ne (^loubnig
ibre« ^errn über 9ia(^t »egbleibcn (1. 17 § 4
D. 21, 1); emansor, ein Sclaö, ber |id^ bie* *
fed ^erge^enS fd^ulbig mac^t (1 16 § 5 D.
48, 19); b) öon ©olbaten, bie pd^ nic^
jur rechten 3eit jum ^enft fteHen, ober über
hie Seit bei^ Urlaube megbleiben (1. 3 § 4. |7
D. 49, 16); emansio, biefed uiilitörifc^ Skr-
geben (1. 4 § 14. 15 eod.; emansor, loer fi^
beweiben fd^lbig mud^ (1. 3 § 2. 1. 4 § IS
1. 5 § 6 eod.).
Embamma, eine au<S @f{tg berettete
»rü^e (1. 9 § 2 D. 18, 1. 1. 9 § 1 D.
33, 6).
Emblemata, ein« ober angefügte
gierrat^en, ©über, giguren (1. 7 § 2
ü. 10, 4. 1. 3 § 1 D. 33, 6. 1. 17. 19 § 5.
6. 1. 32 § 1 D. 34, 2).
Embola, (ginfc^iffung ber 3Baaren (1.
2 C. 11, 4).
Emendare, IJ Don gel^lern befreien,
üerbeffern,beric^tigen=corn^«re8.1.j.©.
emend. vetus ius (pr. I. 3, 9; praetor in-
terveniet, et rem emendabit (1. 10 § 1 D.
10, 3); emend. errorem (1. 21 D. 40, 4. 1.
36 D. 48, 5), nioram (1. 91 § 3 D. 45, 1),
actionem (1. 3 C. 2, 1); emendatus, fehler*
frei, gut, §.33. homo, vitae, emendatioris
(1. 11 § 1 D. 4, 3); emendatio, Keffer-
ung, IBerbefferung, j. ©. disdplinae pu-
Uieae (1. 1 pr. D. 1, 11). — 2) rügen,
iüd^tigen (1. 9 § 3 D. 1, 16. 1. 7 § 2 D.
47, 10). EmendatiOy 3ü^tiö"wg, §. ©.
ius dcmesticae emendat. (1. un. C. 9, 15).
Emendioare, erbetteln, §. ©. suffragia
emendicata (L 14 C. 9, 2).
Emensus, jurüdgelegt, beenbigt,
§. ©. post emensum fideliter obsequium (l. 1
C. 12, 16); emensis LX annis (1. 9 C. 1,3).
Ementitus. erlogen, falf4/ h- ^-pro-
fessio ement. (1. 14 C. 4, 19).
Emere, faufen, b. ^. ge^en ein §u ^^
lenbe« beJtimmtegÄequiöalent m baarcm (S^Tbt
(Äaufprei!^, pretium) ein Sermögendobject txm
3emanbem (bem SSerWnfer) ertoerben (1. 1
Digitized by
Google
Emerere — Emeritensis.
177
D. 18, 1), j. ©. ita emere: est mihi fundm
emptus centum et quanto pluris eum ven-
didero (1. 7 §2 eod.); fundum ita vendere:
erit tibi empttis tanti, quanti a testatore
emptus est (1. 37 eod.); vendere ita: fun-
dus — erit tibi emptus tot nummis (!• 48
D. 19, 1) ; in emendo et vendendo naturaliter
concessam est quod pluris sit minoris emere ,
quod minoris sit pluris vendere (1. 22 § 8
D. 19, 2) ; emere pretio aequo, magno, vili
(L 66 D. 30. 1. 1 § 13 D. 38, 5); uxori
legare „quod eius causa emptum paratumve
esset"; res mulieris causa emptae paratae
(L 10 D. 34, 2. 1. 81 § 2 D. 35, 2. cf. 1. 47
§ 1. 1. 49 § 3 D. 32); stipulatio emptae
hereditatis (1. 95 eod. 1. 50 § 1 D. 45, 1);
emptum (Subst.), bcr Äaufcontract in
Se^ng auf bie dled^te bed ^äuferi», a* ®*
ex empto teneri,* praestare oportere ]^§t ^
in ^iug auf bie SetMitblic^feiten bed Set»
fdufcr« (L 57 D. 2, 14. 1. 33 D. 19, 2. 1.
54 § 1 D. 21, 2); ex empto obligatum habere
aliquem (L 14 § 1 D. 17, 1); ex empto
eonfi>emri (L 18 D. 21, 2); ex empto cum
venditare agere (1. 78 § 2. 3 D. 18, 1): ex
empto agere, ut res tradatur, et de evi-
ctione caveatur (1. 13 § 8 D. 12, 2); evicta
re vendita ex empto erit agendum de eo,
quod aocessit (1. 16 pr. D. 21, 2); empH
actio adverstts venditorem (1.45 pr. D. 17,
1) ; actione ex empto pretium reciperare (L
84 § 5 D. 30); evicta re ex empto actio
non ad pretium dumtaxat recipiendum,
sed ad id quod interest competit (1. 70
B. 21, 2); iure civili, ut integra sint, quae
accessura dictum fuerit, ex empto actio
est (L 33 pr. D. 21, 1); ob quae vitia
negat redhibitionem esse, ex empto dat
acUanem (1. 4 pr. eod.); redhibitionem quo-
que contineri empti iudicio (LH § 3 D.
19, 1); ittdicio ex empto s. empti teneri,
Eraestare, consequi (1. 14 D. 6, 2. 1. 8 § 5.
14 pr. D. 17, 1. 1. 11 § 15. 1. 52 pr. D.
19, 1. 1. 69 § 5 D. 21, 2. 1, 4 § 1 D. 22,
1); iure empti contineri (1. 15 D. 44, 4):
in öe§ttg auf bie gegenfeitigen Siechte
unb IBeibinblid^feiten bed ^duferd unb
Serföuferd mirb ber ^aufconttact emptum (et)
renditum genannt, 5. $. in cmptis et ven-
ditis potius id quod actum, quam id quod
dictum sit sequendum est (1. 6 § 1 D. 18,
1); omnis obligatio empti ei renditi (1. c);
ex empto vendito agere (1. 19 D. 18. 4);
empti (et) renditi actio (1. 16 D. 18, 2);
actioncs ex empto et vend, (1. 5 § 1 D. 18,
5). — Emptio, a) Äauf, Äaufconttact,
anc^ emptio et venditio genannt (pr. I. 3,
23: „Emptio et vend, contrahitur, simu-
latque de pretio convenerit". § 1 eod.: —
„nulla emptio sine pretio esse potest". 1.
7 § 1. 6. 1. 57 D. 2,14. l. 1 §2 D. 18,1;
„Est autememptto iuris gentium, etideo con-
sensu peragitur et inter absentes contrahi
potest et per nuntium et per litteras." 1. 2
pr. D. 19 , 2. 1. 1 § 2 D. 19, 4. 1. 2 pr. D.
44, 7. l. 45 pr. D. 50, 17: — neque emptio,
neque locatio rei suae consistere potest").
^aq bem 8ptac^ebrauc6 ber 12 Xafeln foU
ber ^u^btud emptio ühetf^awpt iebed ^er^
äuBctung^efd^äft bejeid^ncn (1. 29 § 1 D. 40,
7); b) ^aufurlunbe, Kaufbrief = instru-
mentum emptionis (pr. 1. cit.), s. emptionale
instrum. (1. 17 C. 4,21. 1.3 C. 7,37), j. «.
emptiones praediorum condere in latera-
libus (1. 102 pr. D. 32); emptiones servorum
legatae (1. 12 § 45 D. 33, 7); emptiones agro-
rum suorum pignori ponere (1. 2 C. 8, 16).
— Emptor, ftauf er (1. 1 pr. D. 19, 4. 1. 19
§ 5 D. 21, 1), ). IB. emptorem habere iusti
pretii (l. 12 § 1 D. 23, 3); famäiae emptor
(§ 1 1. 2, 20); emptor bonorum (1. 29 D. 42,
5. L 1 C. 4, 39), hereditatis (1. 16 pr. D.
2, 14. 1. 34 D. 3, 3. 1. 2 ff. D. 18, 4),
universitatis (1. 13 § 8 D. 5, 8) ; pro emptore
possidere, usucapere (tit. D. 41, 4). — „Pro
empt, possidet, c^ui re vera emit, nee sufficit
tantum in ea opinione esse eum, ut putet se
pro empt. possidere, sed debet etiam subesse
causa emptionis'* 1. 2pr. cit.); pro empt.
dominium eapere (1. 6 § 3 D. 43, 26); pro
empt. usucapio Q. 48 D. 41, 3. 1. 19 § 1
B. 5, 3); pro empt. Utulus (1. 13 § 1 eod.).
Emptrix, ftÄuferin 0- 68 § 1 B. 21, 2,
1. 1 C. 4, 54).
Emerere s. emereri, andbienen, 3. 9.
emeritis stipendiis, nad^ ^eenbigung bet
5)ienft§eit (1. 2 § 2 B. 3, 2). Ementum
(Subst.), $euJion für au^gebientc @ol-
baten (l. 3 § 8. 12 1. 5 § 7 B. 49, 16).
Emergere, l)emporIommcn, fteigen,
j. ^. in locum reverti. ex quo indecentct'
em^rserat (1. 2 C. 1, 31). — 2) jum «or^
fc^cin, an bcn Xag fommen, \id) cr^«
geben, fid^ jetgen, |id^ finben, j. 35. si
aliquid inopinatum emergat (1. 7 B. 2, 12.
1. 1 § 1 B. 19, 1); si morum ante celata
vel ignorata emerserit improbitas (1. 8 B.
26, 3) ; si Falcidia emerserit, b. 1^. Wenn fid^
jeigt, \>ai bie quarta Falc. ahiu^itf^n ift
(1. 2 pr. B. 12, 6): si emerserit aes alienum
ddntum; emergente debito, aere al. (1.2 § 1
eod. 1. 7 pr. D. 14, 4. 1. 43 § 1 B. 26, 7.
1. 1 § 11 Ö. 35, 3); in lucem emerg. ad
illuminandam veritatem (1. 10 § 5 D. 48,
18).— 3) l^erüorgel^en, entspringen, j.ö.
si publica utilitas ex hoc cmergit (1.5 §11
B. 47, 10).
Emeritensis, @intt)Ol^ner öon Emerita
Augusta, einer 6tabt in finfitanien (1. 8 pr.
B. 50, 15).
12
Digitized by
Google
178
Emeritura — Emptio.
Smerituxn f. emerere.
Emicare, fid^ 4ert)ortbun (1. 2 § 9 C.
1. 17).
Emigrare, ougiie^n (1. 27 8 1 D- 1^.
2); emigratio, ^luSjug au« einer töol^nung:
emigr. inquüinorum (1. 28 D. 39, 2); b)
^tnübergel^n: ex alio ad alium graduin
emigr. (1. 2 C. Th. 7, 3).
Eminentia, 1) ^ert»orragung, ©r*
^aben^eit, ^öl^e, j. 9. emin. sedis (l. 3
C. Th. 12, 12); ^o^eit, atö Xitulatur ber
!i0(^en fdtamttn, ini^bef. ber praef. praet.
1. 6 C. 11, 43); auc^ jur ©e§etd^nung ber
foiferl. SWojefWt (Nov. 143). — 2) per emi-
nentiam, bor§ug$>oeife (Ulp. 11, 3).
Eminere, 1) ^erüorrogen, herbor*
peften, §. ©. em. supra terram (1. 10 D.
47, 7); locus eminens supra alreum (1- 30
§ 2 D. 41, 1); ocuU eminentes (1. 12 § 2
D. 21 , 1). — 2) eminens, eminentissimm =
ülustris, aU ^Äbicot ber ^öc^ften »eamtcn,
in^bef. ber praefecti praet. (1. 2 C. 7, 44.
1. 11 C. 9, 41); officium eminentiutn pote-
statum bejeicbnet bad ^mt ber praefecti
praet. (1. 1 C. 12, .53).
Emisena oivitas, civ. Emisenorum, bie
©tobt «mefa in ^^öniaien (1. 1 § 4. 1.8
§ 6 D. 50, 15).
Bmlttere,l)]^erougIaffen,fortIaffen,
j. ©. mansuefasta (animalia) emitti ac re-
verti solita ri. 4 D. 41, 1. cf. 1. 8 § 1 D.
10, 2); laufen loffen: in Hnctda can-
iedum emitt. (1. 4 pr. D. 48, 4); emitt.
spiritumy ben ®eift aufgeben (1. 19 pr. D.
34, 5). — 2) etnmd @($riftlic^e« bon \id)
geben, erloffen, ougpellen, augferti-
gen, «. ©. emitt. manum, eine |>anbf(^ft
ouÄfteUen 0- 15 D. 22, 3), instrumentum
(l 47 § 1 D. 2, 14. 1. 4 C. 4, 32); cautio-
tim 0. 1 C. 4, 80. 1. 7 C. 5, 71. 1. 1 C. 8,
32), epistulam, litteras (l. 5 § 3, 1. 24 D.
13. 5. 1. 34 D. 13, 7. 1. 15 D. 23, 5. 1. 37
§ 1. L 78 § 1 D. 32), rescriptum (1. 1 § 3
D. 48, 18. 1. 1 C. 7, 20).
Emolünentum, (S^ebdube (1. 19 C. Th.
15, 1).
Emolvunentum, «ort^eil, ©etoinn,
§. 8. emolum. societatis, im ®egenfa^ bon
damnum; emolum. ac damnum commune
sentire (1. 52 § 6. 1. 63 § 8 B. 17, 2);
emolum. negotiationis, im (0egenf. bon peri-
culom (L 10 D. 18, 4); donatio cum omni
8U0 emolum, (1. 11 § 3 D. 24, 1); in tacito
fideicomm. omne emolum. heredi auferen-
dum, et fisco praestandum (1. 17 § 2 D.
22, 1); emolum. hereditatis (1. 62 D. 31.
1. 4 D. 32. 1. 15 § 5 D. 36, 1. 1. 38 § 1
D. 86, 3. 1. 4 D. 37, 8), legati, fideicom-
missi (1. 34 § 4. 1. 66 pr. D. 31. 1. 71 pr.
D. 35, 1. 1. 17 D. 36, 2); collatioms (1. 3
?j
§ 2. l. 9 D. 37, 6), hon. possessionis (\. 5
pr. eod. 1. 3 § 8 D. 37, 10. 1. 6 D. 38, 6),
legiJt Falc. (1. 56 § 5 D. 35, 2).
Emori, er (öftren: guoesfume^emortnae
(1. 3 § 1 C. Th. 16, 7). I
Emphyteusis, bad bererblic^ unt ber«
Augerlic^e binglic^e 9le(^t an einem fremben,
fruc^ttrage nben ^hrunbfHId auf bouftdnbige
9enu|ung beffelben, mit ber ^^erbinbjtc^t
jur dultur unb (gntric^ung eine« Kinfe«
(pensio, canon), fotoie ber öffentlich W*
gaben: (j^rb§indrec^t, (Srbpac^t (tit: C.4,
66. § 3 I. 3, 24). ©einen Urfiming na^
biefe« Stecht in ben agri vectigales, b. I. ben
Zaubereien be« römifc^en ^olfö, fomie ber
SKunicipien, toeld^ gegen einen \h\fi\\^
^\n%, yectigal, jur botten IBenu^ung über«
äffen würben; in gleicher SSBeife ilberfie^
f<)ätere taifer uncultibirte* Sänbereien jum
Snbau (ba^er ber 9}ame ^ju^vrcvtfi«); fbbann
fanb biefe« 9te(^tdber|aitni6 au(^ bei^ribot«
(^runbftfiden Änmenbung; emphyteuseos con-
tractus (§ 3 I. cit.) ; res, quae per emphy-
teusin data est (1. 1 C. cit) ; relectio eins,
gut emphyteusin suscepit, si solitam pen-
sionem yel publicarum functionum apo-
chas non praestiterit (1. 2 eod.); emphyt.
fundorum patrimonialium vel reipubl. (1. 7
C. 11, 62); dominium^ vel emphyteusin, vel
conductionem merere (1. 8 eod.). Emphy-
teuta, tt^er ein (Shnmbftilcf in bem genannten
SHedbtdber^aitnig beft^t: (Srbiindmann,
dtipad^ttt (1. 2. 3 C. h. t.); emphyteuti-
carius s. emphyteuticus j auf biefe« 9lec^^
berbAItnig be§ilgtic^, in bemfelben fte^nb,
j. S6. ager vectigalis, i. e. emphyteut. (rubr.
D. 6, 3. l. 15 1 1 D. 2, 8); vectigale vel
patrimoniale sive emphyteut. praedium (1-
13 C. 5, 71); vectigal praedio emphjfteut.
impontum (1. 23 C. 5, 37); fundi patnmon.
atque emphyteut. 0- 12 C. 11, 62. 1. 2 C.
11, 63, 1. 4 C. 11, 65); a praediis emphy-
teutic. repellere aliquem (l. 2 C. h. t.);
ius emphyteut. (1- 1» ^ eod.); fundi em-
phyteutici iuris (1. 1 C. 11, 62); fundi, qui
ex emphyteut. iure ad domum nostram de-
voluti sunt (1. 4 eod.); iure emphyteut. rem
detinere (l- 7 % ^ C. 7, 39); contr actus
emphy teutic. ; emphyteut. instrumentum
(1. 2. 3 C. h. t); canon emphyteut. (L 3
cit.); emphy teutic. possessores (1. 1 C. 11,
65); emphyteuticarius atö Subst. = em-
phyteuta (§ 8 I. cit. 1. 1 C. h. t. 1. 5. 12
C. 11, 62).
Emplastrum, $flafter ffir %3nn«
ben (1 18 § 10 D. 33, 7. 1. 7 § 7 D. 41, 1).
Emponemata (ifinovrifiatcc) , SSerbef«
ferungen(l. 2. 3 C. 4, 66).
Emptio» emptionalis, emptor, emp-
trix, emptum f. emere.
Digitized by
Google
Emundare — Epistula.
179
Bmundare» reinigen (1. 25 § 10 D.
34,2).
ünarrare, erj&^Ien, anfüllten, an«
geben 0- 1 D- 50, 17).
Enasci, J^eiau^lDac^fen, 5. )B. ex sti-
Sola «e^eff enata (1- 40 § 3 D. 18, 1); ent«
e^en: inaula enata in flumine, in mari
(L 56 D. 41, 1. 1. 1 § 1 D. 41, 2).
Enavigaro, abf (Riffen (1- ^"^^ § 1 B.
45. 1).
Enoaustum, ^inte aud bem @afte ber
^ttt^mtfc^nede (1. 6 C. 1, 23).
Eneautarii (sc. librij toerben bie ©teuere
unb ßin^diegifter genannt (1- 9 C. 11, 48. cf.
Goihofr. ad 1. 8 C. Th. 13, 10).
Enohiridiviin, ^attbbucfi (inscr. 1. 2
D. 1. 2).
Itaieratistae f.
Enoratitae, eine fe^fc^ @ecte (1. 5 C.
1,5).
Endo = in (6ai. 2, 104).
Snervare, entnetben, entfrAften (1.
5 C. Th. 7, 1).
Enim, 1) benn (1. 7 § 10 D. 2, 14. 1. 2
§ 5 D. 3, 2. L 5 § 5 D. 9, 3. L 54 D. 17,
2. l 1 § 15 D. 27, 3); sed enim = emm-
wo a. 5 § 2 D. 26, 8. 1. 27 § 3 D. 36, 1.
L 63 D. 45, 1). — 2) n^müd) (1. 10 § 2
D. 2, 11).
Enimvero» l^ingegen, aber (1. 7 § 3.
L 12 § 1 D. 23, 3. 1. 3 § 1. 1. 52 pr. D.
45, 1. L 8 § 7 D. 46, 1).
Enitere, j^eiborlenc^ten, fi(^ au^*
jeic^nen (1. 3 C, 1, 31. 1. 25 C. Th.
12, 1).
Bniti, 1) \\df bemüi^en, beftreben,
}. 16. quetnadmodum satisfiat, eniti (1. 4 C.
4, 16); ettoad unternel^men (l. 1 C. 9, 17:
,Si quifl in parentis — fata properaverit,
9iv€ clam sive palam id fuerü enisus^ poena
parricldii punietur'); enix%i8 (adi.), \t\}x^
fienb, eif ttg, §. 9. enizae %)oluntati8 preces
l. 77 § 23 D. 31). — 2) gebdren, a. «.
mnlier, quattuor fquinque) libros eodem
tempore (uno fetu) enixa (1. 8 D. 5, 4. 1. 8
pr. D. 84, 5), monstrosum aliquid aut pro-
digiosum enixa (l. 14 D. 1, 5); uxor ex ma-
rito, liberta ex patrano enixa (1. 10 § 10
D. 2, 4. 1. 25 D. 49, 15).
SnormiB» überaus gto|, 5. Sd. en.
damnum (L 1 C. 2, 28), delicium (1. an. C.
9, 15). JEnamitas, überma|ige (Sröge,
8. «. donationis (1. 4 C. 3, 29).
Entheoa, 1) IBel^öItniB ^nm ttufbenm^«
ren.— 2) ßw^ebör, Snbentar (1.68 §3
D. 32. 1. 2 § 1 I). 33, 7).
S^thuaiaatae, eine fe^f(^e @ecte (1. 5
C. 1, 5).
Ennoleare, l)erIIAren:Mode8tiniliber
de enucle^is c<Mibu8 (inscr. 1. 33 D. 4, 6.
1. 15 D. 33, 1). — 2) fid^tcn: iuris enu-
cleati codex, compositores (1. 1 § 11 C. 1,
17 1. 4 § 3 C. 6, 28).
Enumerare, 1) aufjft^Icn, ^ernennen,
einzeln anführen, i. ^. singulatim enum.
casus (1. 26 § 9 D. 4, 6); enum. species
(1. 3 § 1 D. 47, 20); omnes res per spe-
ciem enmneratae (1. 30 § 6 D. 35, 2); he-
redes nomincUim enumerati (1. 124 D. 30).
Enumeratio, STufjäl^IunQ (1. 56 D.35, 1.
1. 25 pr. D. 86, 2: — „enum. plurium rerum
disiunctivo modo comprehensa plura legata
non facit." 1. 10 § 16 D. 38, 10). — 2)
an^sa^Icn (1. 16 pr. C. 12, 37).
Enimtiare, mit SBorten au^brüden
(Gai. III, 93); enuntiatio, ^UiSbrud, fRt*
bengart (1. 148. 232 D. 50, 16).
Enutrlre, näl^ren, unterrid^ten, rudis
animus, simplukbus enutritus (1. 1 § 11
C. 1, 17).
Eo (ady.). 1) bafelbft, bort (1. 4 § 5
D. 49, 16). — 2) ba^in, baju (1. 8 D.
34, 2. 1. 7 D. 38, 1. — 8) bc^balb (\. 142
D. 50, 16). — 4) fotoeit (1. 38 D. 6, 1).
— 5) befto ntit bem (£onU)ar. (1. 9 D. 12,
8). — 6) in eo esse, ut, in ber Sage fein
(1. 44 D. 2, 14\
EphesuB, @tabt in Sonien; Ephesius,
avi^ ftp^efug (1. 2. 3. 4 D. 1, 2); Ephe-
sina synodus (1. 8 p. C. 1, 5).
Epidemetloa l^et^en bie (Sfelber, tt^eld^e
für bie Befreiung tjon ber (^nquartirung^Iaft
gejal^It würben (rubr. C. 12, 40. cf. Gothofr.
ad rubr. C. Th. 7, 8).
Epigranuna, dpiQxamm (Paul. V, 4
§ 15 1. 5 § 10 D. 47, 10).
Epilemptdons (epilepticus) , mit ber
fallcnben @ud^t behaftet (Vat. § 130).
Eplmetnim, toad über bad Tlai gebt.
Ueberma^ (1. 15 C. Th. 12, 6).
Epiphania s. Epiphaniae (Christi),
ba« geft ber ©rfd^cinung (£brifti (1. 6
§ 8 C. 3, 12).
Epims, eine Sanbfc^aft in (S^riec^enlanb,
|toifÄen ^acebonien, X^effatien unb bem
JJoniWen SWeere (1. 22 C. Th. 16, 2).
EplBoopus, 1) tluff c^er: episcopi, qui
praestmt pani et ceteris venalibus rebus
(L 18 § 7 D. 50, 4). — 2) «if c^of (tit. C.
1,3); episcopatus, bie Stürbe eined fol»
(^en (L 30 eod.); episcopalis, bifd^öflic^:
episcop. audientia (tit. C. I, 4).
Epiatalma, ttuf trag, ^nmetf ung, Be«
fel^l (1. 3 § Ic C. 7, 37).
Epiatola f. epistula.
' Epiatolaris f. epistularis.
S^iatomium f. epitonuim,
Epistula, ©rief, ©(^reiben, fd^rift-
Ii(^e Urfunbe, a) bon ^ribatperf onen,
5. 5ö. Labeo ait convenire posse vel re vel
12*
Digitized by
Google
180
Epiistularis — Eremodicium.
per epistulam vel per nuntium (l. 2 pr.
D. 2, 14); per nuntium quoque vel per
epist. mandntum ftuscipi poteM (1. 1 § 1 D.
17, 1); procurator conatitutus per epist.
(1. 1 § 1 D. 8, 3); negotium contrahere per
epist. (1. 2 § 2 D. 44, 7); recmare (here-
ditatem) non tantum praesentes, sed etiam
absentes vel per epist, possunt (1. 6 pr. D.
36, 1); sponsalia constituere per epist. (1. 18
D. 28, 1); manumissio per epist. (§ 1
I. 1, 5); adsignare per epist. (1. 7 D. 88,
4); donare per epist. (1. 77 D. o, 1); epist.
donationis praedionim (l. 77 § 26 D. 81) ;
si episttUa, quam ego tibi misi, intereepia
Sit, quis furti actionem habeat? et primum
quaerendum est, cuius sit epistula, utrum
eius qui misit, an eins ad quem missa est?
(1. 14 § 17 D. 47, 2); oft foöicl aÖ (£obi*
cill^ apud veteres legata talia ^ere:
quantum ei per epist. scripsero — heres
dato (1. 88 D. 85, 1) ; epistulam ad heredeni
suum in haec verba scripsit etc. (1. 77 pr.
D. 86, 1); pater decedens epistulam fidei-
commissariam ad filium suum scripsit in
haec verba etc. (1. 87 § 8 D. 82); codicilli
etfideicommiss. ^stulae iure scriptae (1. 7
C. 6, 22); ^äupg bebeutet ep. ©d^ulböer=»
f(^eibuug, (£nH)tana}(^cin, chirographum (1.
47 § 1. 1. 52 pr. D. 2, 14. 1. 5 § 8. 1. 24
D. 18, 5. 1. 20 D. 14, 8. 1. 24. 26 § 2. 1. 28
D. 16, 3. 1. 84 pr. D. 17, 1. 1. 61 § 1 D.
44, 7); b) ©(Reiben einer ©e^drbe, }. ©.
epist. missa aäcui a magistratibus patriae
suae (1. 86pr. D. 50, 1); epist. eomm, qui
quasi damnatos ad praesidem remiserinty
f. b. a. elogium s. 2. (1. 6 pr. D. 48, 8);
in 1. 2 C. 12, 45. 1. 1 C. 12, 46. beaeiAnet
epist. hai ©Areiben, in meld^em einem @oI*
boten ber?lbfd$iebert^eiltip; c) faiferlid^e«
9lcfcri^t an einen Beamten in ber gform
eine« ©riefe« (1. 1 § 1 D. 1, 4: „Quodcum-
que Imperator per epist, et subscriptionem
statuit — le^em esse constat**) ; candidati
principis, qui epistulas eius in senatu legunt
(1. 1 §4 1). 1, 13); scrinium epistularum
(1. 1. 8. 4. 11 C. 12, 19 cf. 1. 3 C. 7, 68:
— „provocationes — introducantur, ita ut
etiam gesta in iudicio, contra quod pro-
vocatum est, non prope finem temporis
tradantur smnio sacrartm epistul.y; divus
Hadrianus legato provinciae Ciliciae re-
scripsit — verba epistulae haec sunt etc
(l 3 § 1 D. 22, 5); ex epist divi Hadriani
compellitur creditor a singulis (fideiusso-
ribus), qui modo solvendo sunt litis con-
test. tempore, partes petere (§ 4 I. 3, 20.
cf. 1. 26 D. 46, 1. 1. 8 D. 4, 18). «nberc
epist. ^abrian'd toerben etto&t^t in 1. 8
" 3 D. 48. 4. 1. 18 § 5 D. 49, 14); epist.
ivi Severi ad Fabium Cilonem, praef. urbi
(1. 1 D. 1, 12. 1. 8 § 5 D. 48, 19. 1. 6 § 1
D. 48, 22. ^Inbcre epist. ©eöer'd unb
feine« ©o^ne« (£aracolla in 1. 6 § 3 D. 1,
16. 1. 16 § 1 D. 89, 4); generalis epist,
div. Marci et Commodi (1. 1 § 2 D. 11, 4);
epist. divi Pii (1. 9 § 5 D. 22, 6), div. fra-
trum a.4pr. D. 40, 1. 1. 11 § 1 D. 49, 1);
d) @)utac^ten eine« Suriften über Stecht«-
fragen in örieffotni: epist. Neratii ad Ari-
stonem (1. 19 § 2 D. 19,2); Neratius libro
qiMrto epistularum respondit (l. 12 § 35.
48. D. 38, 7).
Epistularis, 1) Charta epistul. Brief«
paptev (1. 8 § 10 D. 88, 9). — 2) (Subst.),
©ecretAt int scrinium epistularum (1. 82
§ 2 C. 7, 62. Nov. 85), au(^ in anbem scri-
niis (1. 7 § 18 C. 12, 23).
Epitome, K u « § u g , 5. B. Hermogeniani
libri epitomarum.
Epitonium, Spunb, $a]^n, SSentil (1-
17 § 8 D. 19, 1).
S^ulae s. epulum, 9Jlo^I§eit, ®aft«
ma^I (1. 122 D. 80).
Bpulari, fpeifen (1. 19 § 12 D. 34,2).
Equa, ©tute (1- 5 § 2 D. 1, 1).
Eques, 1) leitet (1. 12 D. 8, 3. 1. 57
D. 9, 2, 1. 5 § 1 D. 49, 16). — 2) «ittct,
al« befonberer ©tanb eine« römifc^n Bärger«
(1. un. C. 12,81 : „Equites Romanos Beeandnm
^pradum post clanssimatas dignitatem ob-
tinere iuoemus").
Equester, l)bie Sfteiterei betreff enb:
equestris militia (1. 48 D. 29, 1); aes
equestre = pecunia, ex qua equus emen-
dus erat (Gai. IV, 27). — 2) bie «itter
betrefftnb: equester ordo (1. 2 § 44. 47
D. 1, 2. 1. 42 D. 24, 1).
Equinus, $f erbe betreff enb: eq. peetts,
eq. animalia (1. 2. 5 C. Th. 9, 80).
Equitare, reiten (1. 9 § 3. 1. 57 D. 9, 2).
Equitium, eine beerbe bon $ferben,
©tuterei a« 1 § 3 D. 6, 1. 1. 70 § 3 D.
7, 1. 1. 12 § 4 D. 7, 8. 1. 89 D. 22, 1).
Equuleus f. eculeus.
Equulus, güllen (§ 87 I. 2, 1).
Equus, ^ferb (öai. I, 120. Ulp. XIX,
I. 1. 1 § 4. 7. 1. 5 D. 9, 1).
Eradere, abfragen (Paul. I, 21 $ 8).
Erciscere s. heroisoere, t^eilen: fa-
miliae erciscundae actio s. iudidnm, bie au«
ben 12 Xafeln ftantmenbe Bejeic^uung ber
(grbt]^eilung«nage (tit. D. 10, 2. Gai.
II, 219).
Eremodicium {i^iiog dUfi) =s lis de-
serta (1. 7 § 12 D. 4, 4. 1. 18 pr. D. 46,
7) Suftinian be§ei(i^net bamit ba« in Solge
be« 9H(9terf(^nen« eine« ))eremti>df(l^ (Eitirten
eintretenbe ^ontumaciafoetfal^n ^ 18 § 3.
4 G. 3, 1: „Si reus aftierit et similiB eins
processerit requisitio — etiam absente eo
Digitized by
Google
Erepticium — Erogare.
181
eremodicium contrahatur et iudex — ex
nna parte cum omni subtilitate causam
requirat et, Jsi obnoxius fuerit inventus, et
contra absentem promere condemnationem
non cesset. — Cum autem eremodicium ven-
tihUftr aive pro actore sive pro reo, exa-
minatio sine ullo obstaculo celebretui*").
Srei»tioium s. ereptorlum, toai einem
im 2:eftameitte ^onorirtett nadj ber lex Papia
Poppaea tt»egen Untoütbigfett )u (S^unften
M «erat« entjogen toutbe (Ulp. XIX, 17).
Bpga (praep.), 1) aegen, eine freunblid^e
9e)ie]^nng )it Semanben be^eid^nenb, ). fß.
erga deum religio (1. 2 D. 1, 1); officium
patris erga fiÜwn (1. 6 D. 37, 6); facilitas
erga aliq. (l. 1 D. 24, 1). — 2) a) an, auf,
j. Ib. tabulae erga parietem adfixae (1. 245
pr. D. 50, 16); b) in ©etreff: erga rem
alicuius gerere aliquid (1. 7 C. 4, 1).—^)
entgegen, jutoibet (1. 5 C. 1, 2).
xSrgasiotani tDerben hit ^anhtotxU*
innftgenoffen bon 9lle|ranbrta genonnt
(I. 5 C. 1, 4. cf. Gothofr. ad. 1. 1 C. Th.
14, 27).
Ergasterivun, SSerfftatt, auc^ ^ram«
laben: ergastcria, quae mercimoniis depu-
iantur (1. 2 § 1 C. 12,40); qui ergasteriis
praesuntf vel aliquara licitam negotiationcm
gcrunt (1. 26 § 1 C. 4, 32. 1. 1 C. 12, 34).
Ergastulum, ßud^t^aud [ür ©Ilaben,
(1. 8 C. Th. 7, 13. 1. 3 C. Th. 9, 40).
Srgo, nun, alfo, bemnac^, j. 16. quid
ergo est? toa» ift nun SHec^tend? (1. 3 pr.
D. 37, 6. 1. 36 pr. D. 40, 5. I. 30. § 2 D.
41, 3. 1. 56 § 7 D. 45, 1); quid ergo, si
etc. (1. 28 § 8. 1. 25 § 5. 1. 27. 62 D. 21,
1. 1. 60 pr. 53 pr. 90 pr. D. 30. 1. 69 pr.
g 3. 1. 70 pr. D. 31).
Ergolabos, Untetnel^met einer Slrbeit,
etned »erfe« (redemptor) 1. 2 § 1 C. 4, 59.
Brigere, aufrichten, aufftellen, j. ^.
statuas (I. 2 C. 1, 24); errid^ten: dona-
iionem usque ad legitinoam summam erig.
(1. 34 § Ic C. 8, 53); ergeben: mulieres
hanore maritorum erigimus (1.9 C. 10, 40.
1. 13 C. 12, 1); adgnati, et hi, quos in
locum adgnatorum nostra erexit oomtitutio
(pr. I. 3, 5).
Eripere, 1) eine $erfon ober 6ad^e mit
^ett^alt megfül^ren, megne^mcn, cnt*
reiben (1. 4 pr. D. 2, 7; — „eripere est
de nianibus auferre per raptum**); in ius
vocatos vi erip. (1. 1 pr. eod.) ; vi latronum
creptum (1. 5 § 4 D. 13, 6. cf. 1. 27 D. 49,
15) ; e pecoribus a bestia ereptum aliquid
(1. 8 § 2 D. 10, 2 cf. 1. 44 D. 41, 1); res,
possessio vi erepta (1. 16 D. 41, 2. 1. 5
D. 41, 3. 1. 17. D. 43, 16); oripi ab hon^i-
mbus = desincre inter homines esse (1. 56.
57 D. 31); se eripere, \\^ lodrei^en: iu-
menta, quae semet ipsa eripiunt (1. 43 pr.
D. 21, 1). — 2) gemanbem ettuaS entrei*
gen, entjie^en, j. 8. ius ordinarium
erip. pupillo (1. 10 D. 37, 10); erip. alicui
Ubertatem (1. 32 pr. D. 36, 1), heredüatem
(1. 26 D. 48, 10); quadrans qui heredi im-
ponitur ipsius eripiatur et ad fiscum trans-
feratur (1. 49 D. 49, 14); si in libertinum
animadversum erit, patrono eius id, quod
in bonis ülius habüurus esset, si is — sua
morte deceasisset, eripiendum non erit:
reliqua pars bonorum — fisco erit vindi-
canda (1. 7 § 1 D. 48, 20). — 3) befreien,
}. 9. erip. aliquem a latrunculis vel hosti-
bus (1. 34 § 1 D. 39, 5), ab administratione
tuUlae (1. 8 C. 6, 37). — 4) in einen 3u-
ftanb berfe^en: servus eripitur in s. ad
libertatem (1. 9 D. 40, 8. 1. 15. 17. C. 7,
4. 1. 3 C. 7, 15).
Erus, $err, ©igentpmer (1. 11 § 6
D. 9, 2).
Erogare, 1) Weggeben, ausgeben,
audja^Ien, aufmenoen, 5. 9. nihil
erogare de suo, im (^egenf. bon non adqui-
rere (1. 5 § 5 D. 5, 3); in lege Aquilia
amisisse dicemur, quod aut consequi potui-
mus, aut erogare cogimur (\. 33 D. 9, 2);
si societatem universarum fortunarum
coierint, ut quidquid erogetur vel quaerere-
tur, communis lucri atque impendii esset,
oa quoque, quae in hofwrem aUerius libero-
rum erogata sunt, utrisque imputanda (1.
73 D. 17, 2); cum nihil de bonis erogatur,
valere donationem (1. 5 § 16 D. 24, 1);
quantum per codicillos erogare potuisset, i.
e. usque ad dodrantem (i. 4 § 1 D. 48, 10) ;
quod autem ex heredidate erogavit — utrum
totum heredidati expensum feratur (1. 25
§ 16 D. 5,3); nihil ex testamento videtur
capere, qui tantum erogat, quantum acci-
pit (1. 122 § 2 D. 30); emptionis causa
erogatum (1. 27 D. 21, 1); erog. bofia sua
in fraudem futurac actionis, fem Vermögen
öertl^un (1. 68 § 1 D. 17, 2); erog. in ali-
quem, für ^emanbcn öerau^aben, auftoenben
(1. 58 D. 5, 3. 1. 5 § 14 D. 25, 3); alimentaiin
ventrem erogata (1. 1 § 7 D. 25, 6); auf
ettt)ad öertocnben = impendere, con-
vertcre s. 3. 0- 14 § 3. 1. 46 § 2 D. 11, 7. 1. 7
§ 3. 1. 20. 21 D. 15, 3. 1. 9 § 2 D. 42, 5) ; cro-
gatum in aedificia (1. 13 §22 D. 19, 1), in
exstructionem monumonti (1. 1 § 19 D. 35,
2); pecunia in refectionem (navis) erogata
(1. 7 pr. D. 14, 1). Erogatio, 3lu3gabe,
^ufn^anb, j. 16. administratio, sive cum
sumptu sive sine erogatione contingens (1.
14 pr. D. 50, 4); si non tam corporis habeat
vexationem quam pecuniae erogatimiem
indicti niuneris ailiinnistratio (1. 6 pr. D.
50, 6); nmgna erog, facta in tectoria (1. 40
Digitized by
Google
182
Erogatio — Esca.
pr. D. 39, 2); erog, annua «= praestaiio (1.
10 § 1 D. 33, 1). — 2) au«t$cilen, bcr-
t^cilcn; erogatio, ?ludt6eilung: erogare
annonam (1. 18 § 8 D. 50, 4^; erogatio
nnlitarü annonae (tit. C. 12, 37); erog. per
susceptores facta (1. 9 eod.(; erogator, Äu*»
tieftet bed $roHantö (1. 16 § 1. 3 eod.).
Erogatio f. erogare.
Erogator f. ebenbaf. s. 2.
Errare, 1) um^er irren, f(^>oeifen
(1. 64 § 2 D. 21, 1); erro, einer, ber um*
^erfd^mcift, §crumftrei(^er (1. 1 § 1. 1.
4 § 3 1. 17 § 14 eod.: „Erroneni ita definit
Labeo pmillum fugüivum eese. et ex di-
verso, fugitivum magnum erronem esse, sed
proprio erronem sie definimus: qui non
quidem fugit, sed frequenttr sine causa
vagatur et temporibus in res nugatorias
consumptis serius domimi rediV* 1. 64 § 2
eod.: „errare et fugere iumentum posse,
nee tarnen erronem aut fugitivum esse agi
posse." 1. 32 pr. D. 21, 2. 1. 4 § 14 D. 49, 16.
1. 225 D. 50. 16). — 2) irren, nic^t mif f en,
error, 3rrt^um, Unfenntnife* Untoiffen*
beit (l. 1 D. 22, 6) injonbcr^eü a) folfc^e
SöorfteUung öon @ttoa3 (1. 15 D. 2, 1: —
„non consentiunt qui errent: quid enim
tarn contrarium consensui est quam error,
qui imperitiam detegit?" 1. 2 pr. D. 5, 1:
— „error litigatorum non Mhet consensum.'^
1. 9 § 5 D. 22, 6 ; — „non stultis solere suo-
curri, sed. erranttbus/' (l. 20 D. 39, 3: —
„nulla voluntas errantis est." 1. 57 D. 44,
7: — „In Omnibus negotiis contrahendis
— si error aliquis intervenit, ut aliud sen-
tiat puta qui emit aut qui conducit, aliud
qui cum bis contrabit, nihil valet quod
acti Sit*' 1. 53 D. 50, 17: „Cuius per erro-
rem dati repetitio est, eins consulto dati
donatio est"); errare in iure — in facto;
error in iure s. iuris — error facti (1. 25
§ 6 p. 5, 3. 1. 1 § 2. 1. 2. 8 D. 22, 6: „Error
facti ne maribus quidem in damnis vel
compendiis obest, iuris autem error nee
feminis in compendiis prodest: ceterura
Omnibus iuris error tu damnis amiitendae
rei suae non nocet" 1. 31 pr. 1 32 § 1 D.
41, 3: — „in iure erranti non procedit
usucapio.** 1. 2 § 15 D. 41, 4. 1. 6. 7 C. 1,
18: „Error facti —nemini nocet," 1. 9 C.
6, 50; error iustus, probabüis, tolerabilis
(1. 2 D. 4, 1. 1. 50 D. 41, 2. 1. 44 pr. D. 41,
3. 1. 5 D. 41, 10: — „prdbabilis error usu-
capioni non obstat; — in alieni facti igno-
rantia tolerabilis error est") ; errare, error,
in corpore, substantia, materia (1. 9 § 2.
1. 11. 14 D. 18, 1. 1. 9 pr. § 1. 2 D. 28, 5),
in nomine, vocabulo, syllaba (1. 5 § 4 D. 6,
1. 1. 21 § 1 D. 28, 1. 1. 4 pr. D.30. 1. 54
pr. D. 40, 4. l. 34 pr. D. 41, 2); errare in
persona legatarii designanda (1. 17 § 1 D.
35, 1); errasse circa causam exheredali€mis
0. 14 § 2 D. 28, 2); de statu suo dubiiantes
vel errantes teetamentum facere non pos-
sunt (1. 15 D. 28, 1): errare in solvendo^
et putare creditorem eum, qui non erat
(1. 3 § 1 B. 15, 3); arbiter, etsi errav&rit
in sententia dicenda, corrigere eam noim
potest (l. 20 D. 4, 8) ; si quis in appeUatianc
erraverit, ut puta cum alium appeUare de-
beret, alium appellaverit, videndum, an.
error ei nihil offuit (1. 1 § 3 D.49,1); b)
»crfe^en, Sfe^Ier, *. ©. error calaüi,
computationis (1. 1 § 1 D. 49, 8. 1. 10 pr. D.
50, 8); veritas rerum erroribus gestonm^
non vitiatur (1. 6 § 1 D. 1, 18).
Erro f. errare s. 1.
Error f. errare s. 2.
Embesoere, ertöt^en, fid^ fd^ameit,
f(^euen (1. 12 § 3 D. 48, 5).
Erudire, 1) ben (Steift bilben, audbil«
ben, untertid^ten, $. 9. sumptus facere
ad erudiendum h minem (1. 43 D. 19, 1);
studiis, litteris eruiitus (1. 65 § 2 D. 21, 1.
1. 2 C. 2, 6. 1. 26 pr. C. 2, 7. L 2 C. 5,
50) ; litlerati et eruditi homines (§ 3 I. 2,
12). — 2) urbar macben: agros erud. (1.
ICH, 63).
Eruditlo, Unterricht, (Srjieljung, j.
16. in aümenta vel in eruditionem puerorwm
relinquere aliquid (L 117 D. 30); toHus
erudit prima fundamenta (l. 2 § 11 C. 1,
17); rhetores at^jue nammatici eruditionis
utriusque = Atticae Romanaeque doctrinae
(1. 15 C. Th. 11, 16. 1. 12 § 1. 1. 10, 48.
cf. LUC. Th. 13, 3).
Eruere, l)^eraudtoü^Ien, ausgraben,
aui$rei|en, }. )B er. ossa, corpus (L 8 pr.
D. 11, 7); quae eruta sunt, ut harena
creta et simi'ia (1. 17 § 6 D. 19, 1); arbor
radicitus eruta (1. 26 § 2 D. 41, 1); aud^
tro^ifc^: er. annonas ex propincialium visee-
ribus (1. 15 C. 12, 37). — 2) an'« Sid^t
bringen, erforfd^en, ^erauSjtellen, §.
16. probatio, tormenta ad eruend<im veri^
tatem (1. 7 D. 22, 5. 1. 15 § 41 D. 47, 10) ;
in criminibus eruendis quaestio adhiberi
solet (1. 1 pr. D. 48, 18); quaestionem ha-
bere, ut fraudium participes eruerentur (I.
23 § 4 D. 9, 2).
Erumpere, ausbrechen, bucc^brec^en,
fid^ Iodret|en, 0. 9. servi ad fugam
erumpentes (1. 60 § 1 D. 17,2); ita clausi,
ut erumpere non potuerint (1. 3 § 6 D. 29,
5); si mulus eruperit (1. 27 § 34 D. 9,. 2);
berborbredben, berborquellen aqua (L
21 D. 39, 3).
Eruptio, tludbrud^, ?lndfall: er. fa-
ctiosa (1. 2 § 2 C. 1, 1).
Ems, $err, (Sigentl^ümer (1. 11 § 6
D. 9, 2).
Esoa, escalis, escarios, esoalentas f.
Digitized by
Google
Esse — Etiam.
183
Esse (1) s. edere, effen (1* H § 4 D.
19, 1: — qui iamenia venditit solet ita
promittere *e«sc bibere, tU oporlct/* 1. 3 § 1
— 3 D. 33, el- 19 § 10 D. 34, 2); esus,
ha& Sfien, 5. ^. penu legata coniineri
quae esui potuique sunt (1. 3 pr. § 1 D. 33,
9); esca, ©peifc (1. 19 § 12 D. 34, 2); es-
caria (sc. vasa), (Sggefc^irre (1. 3 § 3 D.
33, 10); argerUum escanum ü.escale, fttbemed
(gfegtfc^tr 0. 8 eod. 1. 19 § 12. 1. 32 § 2
D. 34, 2); escukntus, eßbar (1. 18 D. 1,
18 — „ne quis praesidum donum caperet,
Disi escuhntum potukntumve, quod intra
dies proximos prodigafcur." 1.3 §3 D.33,
9: „Esculenta utrum ea, qwjte esse, an et
ca per qttae esse solemus, legaverit?**);
penus escul. (1. 3 § 2 eod.).
ÜBse (11), fein: a) atö ^ilfdaeittoott (1.
34 § 1. 2. D. 34, 2. 1. 123 C. 50, 16: —
„quaemadmodum hoc verbum est non so-
lum praesens, sed et praeteritum tempus
signincat, ita et hocverbiim erit non so-
lum futurum, sed interdom etiam praete-
ritum tempus demonstrat, nam cum dici-
mus 'Lucius Titius solutus est ab öbliga-
tiane*, et praeteritum et praesens signi-
ficamus'*); b) auf ein $röbilat {i(^ beAie^enb,
). 9. heres esto, Jieredes sunto (1. 142 eod.);
(kannas esto {\. djixanBä); c) einen S^P^^i^^
brgdc^nenb, in bem man fic^ befiubet, ^. ^.
esse in causa aliqua, in pari, in duriore
hco (1. 1 D. 2, 9); in potestate — sui iuris
esse (1. 1 D. 1, 6); esse in Servitute, über-
tau (1. 4 D. 1, 1. 1. 10 D. 40, 12), inpos-
sessione 0- 10 § 1 D. 41, 2); in concubinatu
(1. 2. 3 D. 25, 7), in sententia alicuius esse,
bcr SKeinuna 3emanbe» fein (1. 60 D. 29, 2V,
d) f. ü. a. fid^ wo befinben, fic^ auf*
galten, bermeilen, i. 93. Bomae, Capuae
esse (1. 2 § 8 D. 2, 11. 1. 30 § 5 D. 32);
ibi esse, ubi etc. (L 7 D. 33, 1); eo loci
esse (1. 199 D. 50, 16); esse cum dliquo
(1. 5. 13 § 2 D. 34, 1), circa aHq. (L 33
D. 12, 1); e) f. t). a. too^er flammen,
5. 16. provincia, unde es, ubique moraris
(1. 11 C. 5, 62); f) f. ö. a. üorl^anbcn
fein, ejiftiren, j. ©. nondum esse, nee
sperari (1. 10 pr. D. 26, 2); res, quae est;
ius, quod est (1. 1 D. 50, 17); si nihil sit
in peculio (1. 5 g8 P. 3, 5); si ager — ita
corrucrit, ut nusquam $it (1. 15 § 2 D. 19,
2); si quid sit, quod imputetur (1. 2 § 8
D. 2, 11); g) f. ü. a. 5u ettpa^ gelobten,
in ettvad enthalten fein, k. ^. in dote
esse (I. 18 § 4 D. 23, 3); nolle rerum sua-
rum esse aliquid (§47 I. 2, 1); emblemata
aurea, quae in argento sunt (1. 19 g 5 D.
34, 2); ampliuH quam in facultatibus est
(1. 10 D. 40, 9); in administratione patri-
monii manumissio non est (1. 13 D. 40, 1);
h) f. t). a. im (Sigent^um ^emanbed
fid^ beftnben, i^m gehören, i. 9. totum
^neum esse^ cuius non potest uUa pars
dici cdterius esse (1. 25 pr. D. 50, 16); de-
sinere esse alicuius (1. 1 gl D. 2, 9); non,
sicut mulieris dos est, ita et patris esse
dici potest (1. 71 D. 21, 2); universitatis
esse (1. 6 g 1 D. 1, 8), i) f. ö. a. @tatt
finben, ber gall fein, aufteilen, §. ö.
actionem competere esseve oportet (1. 10 pr.
D. 42, 8); tecum mifU fore actionem; erit
inter nos actio (L 6 g 7. 1. 8. 41 D. 3, 5);
nullain esse actionem (1. 34 D. 1, 7); provo-
catio est ab aliquo (1. 2 g 16 D. 1, 2); eius
est, non teile, qui potest velle (1. 3 D. 50,
17); eius est actionem denegare, qui possit
et dare (1. 102 g 1 eod.); mx est, ut non
videatur (1. 28 pr. D. 50, 16) ; non esse, ut
videatur (1. 40 D. 41 , 1) ; pro qua sententia est,
quod etc. (1. 1 1 10 D. 3, 1); k) f. ö. a. be»
beuten, }. 16. ,,in eadem causa'*, quid sit,
videamus (1. 1 g 1 D. 2, 9); est manumissio
de manu missio, id est datio Ubertatis (l.
4 D. 1, 1); nihü est aliud hereditas, quam
etc. (1. 24 D. 50, 16); palam est coram
pluribus (1. 33 eod.); probrum et obpro-
brium idem est (1. 42 eod.) ; penes te am-
plius est, quam apud te (1. 63 eod.); aliud
est capere, aliud accipere (1. 71 pr. eod.) ;
1) f. b, a, toertl^ fein, 5. SB. quanti id in
eo anno plurimi fuit (1. 2 pr. D. 9, 2);
m) est, man barf = licet: est exemplum
capere (1. 11 g 2 D. 36, 1).
Eaus f. esse (I).
Et (coni.), 1) unb (1. 7 D. 7, 2. 1. 37
g 1. 1. 67 D. 28, 5. L 16 g 2. 1. 36 g 2
D. 30. 1. 7. 61 pr. D. 31. 1. 20 g 2 D. 33,
7. 1. 56 pr. g 1. 1. 129 D. 45, 1. 1. 11 g 1
D. 45, 2. 1. 142 D. 50, 16. 1. 4 g 1 C. 6, 38)
et cetera (f.ceterus). — 2) au d^ (g 4 I. 2,
7. 1. 19 g 1 D. 1, 18. 1. 1 D. 24. 3. 1. 3
§ 10 D. 37, 10. 1. 4 pr. D. 45, 1. 1. 52. 65.
77. 89 g 2. 1. 101 g 1. 1. 128. 162—164.
189. 196 pr. D. 50, 16); et — et, fotoo^I
— aU aud^ (1. 9. 23. 136. 178 § 1. 2. 1.
181. 185. 201 eod.). — 3) aU (1. 33 g 1
D. 24, 1 : — „non tam sollemne est annuum,
quod maritus uxori pendit et quod uxor
nMrito praestatV' — 4) unb atoar, j. 83.
a magistratu retentus, et retenttis sine
dölo m. (1. 2 g 9 D. 2, 11); et utique recte
(1. 46 g 7 D. 3, 3). — 5) aber, 5. ». Ro-
mae satisdare non posse et ibi posse, quo
postulat remitti (1. 8 § 5 D. 2, 8)t et tarnen
(1. 5 g 3 D. 1, 5).
Etenim, benn (1. 1 g 2. 3 D. 1, 1. 1.
4 D. 4, 4. 1. 64 D. 31. 1. 25 D. 33, 2).
Etiam, 1) aud^ fogar (1. 2 g 3. l. 3
D. 2, 3. 1. 29 pr. 45 pr. ü. 4, 4. 1. 18 pr.
D. 24, 3. 1. 5 pr. 13 g 1. 1. 25 pr. 28 pr.
Digitized by
Google
184
Etiamnunc — Evertere.
32. 34. 40 § 1. 1. 51. 61. 64. 70 pr. 72.
76. 80. 81, 127. 137. 139 pr. 141. 145.
155. 156. 159. 160. 172. 243 D. 50, 16);
sed etiam fonbcrn oud^ (f. sed). — 2) toit*
htx, A. 16. etiam atque etiam deliberare
(1. 19 C. 9, 22).
Ettaninuno, aud^ \t%i nod^ (1. 2 C.
4, 40).
Etiamsi s. etat, toenn auc^, obgleich
(1. 17. 21 D. 2, 4. 1. 18 § 5 D. 3, 5. 1. 14
§ 3. 5 D. 4, 2. 1. 1 D. 14, 5. 1. 19 D. 23,
3. 1. 1 § 5 D. 27, 6. 1. 2 pr. D. 34, 1).
Euohetae \ Ie|erifd^e ©ecten (1. 5 C.
Eunomiani ) 1, 5).
Eunuohus, ein ^erfdbnittenet, %a*
prat (tit C. 4, 42. 1. 5 C. 6, 22).
Euphratensis, (provineia) toirb bie $ro«
tnns am rechten Ufer bed ($u))]^rat ^<t»
nannt (1. 10 C. 8. 10).
Europa, eine ©egcnb in X^raaien (1. 22
C. 7, 62).
Eutyches, Stifter einer Icjerifd^cn 6efte;
Eutuchianistae, bie Anhänger bcffclben (1. 8
§ 1 ^C. 1, 5. 1. 6 C. 1, 7).
Evacuare, 1) leeren (1. 1 § 4 D. 18,
6). — 2) (viribus) evac, entirftften (1. 13
§ 2 C. 3, 1. 1. 4 C. 8, 42).
Evadere, 1) enttoifd^en, entfliel^en,
§. ö. evad. hostium potestatem (1. 7 pr. D.
41, 1. 1. 26 D. 49, 15), custodia (1. 12. 13
D. 48, 3); qui deportatus evaserit, capite
puniatur (1. 28 § 13 D.48, 19); entgegen,
j. ©. evad. actionem (1- 1 § 1 D. 19, 1).
poenam stipulationis (1. 70 § 1 D. 31), notam
(1. 1 § 6 D. 3, 1). — 2) ettoa« toerben =
fieri (1. 25 § 6 D. 21, 1).
Evagari, audfd^tt^eifen, untrer«
fc^toeifen (l. 11 C. 12, 35); Jic^ öer*
breiten, nm fic§ greifen, öont fjeuer ge-
foflt (1. 27 § 9. 1. 30 8 3 D. 9, 2).
Evalesoere, ben Sorjug l^aben (l. 6
§ 2 D. 8, 5).
Evanescere, ungültig, unmirffam
toerben, tDegfallen, erlöft^en, j. 33. si
principale ruptum sit testamentum et pu-
piUare evanuit (1. 2 pr. D. 28, 6) : videntur
evanuis8€{8ecundae tabulaej non aditapatris
hereditate (1. 15 §3 D. 36, 1); adgnatione
8ui heredis nemo dixerit codiciUos evanu-
isse (1. 19 D. 29, 7); evanescit legattim,
fideicomm. (1. 18 § 1 D. 28, 6. l. 93 D. 30.
1. 7 § 4 D. 34, 3), donatio 0- ^ § 7 D.
24, 1), pignus (1. 13 § 1 D. 20, 1), stipu-
latio (1. 83 § 6. 1. 98 pr. D. 45, 1. 1. 33
D. 46, 1), actio (1. 31 § 1 D. 12, 1. 1. 21
D. 24, 3. 1. 11 § 1 D. 39, 3), condicio fl. 6
D. 28, 7. 1. 29 § 1 D. 45, 1).
Evangelia, bie ^eiligen 6c§riften ber
c^riftUc^en fie^e: sacrosanctis evang. tactis
iuramentem praestare (I. 14 § 1 C. 3, 1.
cf. 1. 2 pr, C. 2, 58); evangelica docirina
(l. 1 pr. C. 1, 1).
Bveotio, bie ©taat^poft, bann bie (Er«
Iaubni| 5um ^ebrauc^e berfelben, fomie
ber barüber aui^efteHte (Srlaubnigf^^in
(1. 2 C. 12, 22. 1. 3. 4. 6. 9. 22. 23. C.
12, 50).
Evehere, 1) megfa^ren, aui^fü^ren
1. 6 D. 8, 3. 1. 12 § 10 D. 33, 7. l. 15 D.
9, 4). — 2) ergeben, bonoribua (1. 1 C.
Th. 14, 4).
Evellere, 1) ^erau^rei^en, »egrei»
gen, j. 16. si quis aliquid aedibus adfixum
evellerit, statuam forte yel quid aliud, quod
vi aut clam interdicto tenebitur (1. 9 § 2
D. 43. 24); arbores evulsae (1. 12 pr. D.
7, 1). — 2) entirftften (1. 4 C. 6, 22).
Bvenire, fic^ jutragen, fid^ ereig*
nen, gefd^e^en, erfolgen, ftatt finbcn,
ff. ©. si evenerit fraude heredis (1. 5 D.
33, 5); per desidiam custodia (1. 12 pr. D.
48, 3); iure evenit, ut etc. (1. 3 pr. D. 1,
1); usu evenerat (1. 22 § 4 D. 13, 7);
evenire, ut amittat actionem (1. 8 D. 9, 4) ;
poterit evenire, ne substitutus quicqwtm
retineat (1. 11 § 5 D. 35, 2); evenit, quo
minus — liceat (1. 45 § 1 D. 30); si quid
evenerit aeris alieni (1. 34 § 3 D. 32).
Eventus, Erfolg: a) ber (Eintritt
eineg (Ereigniffed, j. 16. mortis eventum
exspectare (1. 22 § 8 D. 24, 3); ev. morta-
litatis (1. 6 § 7 D. 1, 18); ev. damni 0- 11
§ 4 D. 4, 4) ; eo; omni eventu competere (1 9
pr. D. 14, 6) ; in e\)entum condicionis fidei-
commissum restituere rogatus (1. 66 D. 35,
1); ex eoentu condicionis — redditum iri
(1. 73 § 2 D. 35, 2); in utrumque eventu
(für beibe ^Ut) substitutus (1. 4 § 2 D. 28,
6);.b) Sufaü =» casus s. 3. a. §. ©. con-
dicio, quae in eventu ponitur, in eventum col*
lata (1. 60 pr. 1. 78 § 1 D. 35, 1. cf. 1. 34
§ 1 C. 29, 2); c) «u«gana, @nbe, a. ».
ne actio, quae ab initio inutiiis fuerit, eventu
confirmetur (1. 2 § 2 D. 15, 4); d) ®ir.
lung = effectuB, j. Sß, consiUum et even-
tus fraudandorum creditorum (1. 4 § 19 D.
40, 5. cf. 1. 10 § 1 1. 15 D. 42, 8. 1. 79
D. 50, 17: „Fraudis interpretatio — non ex
eventu dumtaxat, sed ex consilio quoque de-
sideratur") ; iuris eventus, re(^tli(|e SirYung
(l. 8 D. 7, 2); ev. actionum (1. 7 D. 8, 5),
donationis (1. 10 D. 24, 1); plenissimus ev.
(1. 30 C. 6, 42).
Everrioulum, ein gifc^erneft (1. 13
§ 7 D. 47, 10).
Eversio, eversor f.
Evertere, umwerfen, umftürjen,
j. ©. ev. cisium (1. 13 pr. D. 19, 2); ar-
bores vi tempestatis eversae (1. 59 pr. D. 7,
1); ev. <mu« in aliquem, über ^emanben
Digitized by
Google
Evictio — Evolvere.
185
l^er werfen (I. 1 § 4 D. 9, 1); ev, locum,
jerftörcn (l. 2 § 8 D. 2, 11); tro^nfd^:
über ben Raufen toctfen, umfto^cn,
ttittoirifam mad^en, 5. 9. ev iudicium
defuncti, testamentum (1. 4 § 1 D. 29, 4.
1. 7 D. 38, 2. 1. 4 § 1 C. 6, 28); ivs eUctionis
(1. 3 D. 40, 9), legis praeceptum (1. 16 pr.
D. 87, 14); )u (SJrunbe rid^ten, xuinu
ren: ev. domini Patrimonium (1. 1 pr. D.
47, 6). Eversio, Umftürjung, Umfto*
gung, §. ^. ad totius domm evera, perti-
nere (1. 21 D. 1, 18); ev. fideicotnmissi (1- 23
§ 4 D. 36, 1). Eversor, »etfd^toenbcr,
Untctf^Iaaer (1. 2 C. 12, 23).
Bviotio f. evincere.
Evidens (adi.); evidenter (adv.), {ic§t-
bar, beutli(^, ouöenfd^ctnlicl^, offen*
bar (1- 32 § 4 D. 24, 1. 1. 12 § 2 D. 34,
5. 1. 1 § 4 D. 35, 3. 1. 14 § 1 D. 36, 3).
Evinoere, gemanbem eine ©ad^e, ein
^tAi, im Sgege 8ied^tend (burd^ ^id^«
terjpru^) entjie^en, abftreiten, ent*
too^ren; evictio, ^bftrcitung, (gnttoäl^*
rnng, 5. ©. evinc. hereditatem per inoffi-
ciosi querellam, ah intestato (1. 21 § 2 D.
5, 2. I. 17. 55 D. 5, 3); patroni iure por-
tionem evinc. (1. 6 § 1 D. 5, 4); si heres
— bona delaia ad fiscum diceret, constaret
autem de fideicommisso, decretum est, ut
petitori 'caventi evicta hereditate restituiri,
solveretur (1. 8 D. 35, 3); cavere evicta
hereditate legata reddi (1. 8 § 4 D. 2, 8) ; si
patronus legatum sibi relictum adgnoverit
idque fuerit evictutn (1- 8 § 1 D- 28, 2); iniJ:»
bef. toenn bemienigcn, ber eine 6a(^ oon ge*
manbent erworben, 3. S3. gelauft ^ai, oon
einem ^S)ritten mittelft binglid^er Mage bie
©oc^e felbft ober ein ©eröitutred^t an berjel*
ben abgeftritten toirb (tit. D. 21, 2. C. 8, 44,
— „Sive totä res evincatur sive pars, habet
rcgressnm emptor in venditorem" 1. 1 D.
cit.); evinc. usum fructum (1. 15 § 1 1. 43 eod.
1. 66 pr. D. 18, 1; „In vendendo fundo
qQaedam etiam si non dicantur, praestanda
sunt, veluti n^ fundus evincatur aut ususfr,
eiu8**); servitus evicta (1. 48 h. t.); Serviana
actione evictu.s servus (1. 35 eod.); evinci in
servitutem, Ubertatem (1. 46 § 2. 3 eod. 1. 45
§ 1 D. 19, 1); evictionem praestare, ben @r*
Werber fikr bie (Sntwä^mng fd^ablod f^alkn
(1. 10 eod. cf. 1. 60 h. t. : „Si in venditione
dictum non sit, quantum venditorem jiro
evictione praestare oporteat, nihil venditor
praestdbit praeter simplam evictionis no-
mne**); obligatio evictionis s. de evictione,
bie «erbinbUcbfeit ^erju (1. 46 § 1 1. 62 § 1.
(l. 64 pr. eod.) ; evictionis nomine obJigari,
UneH (L 10. 36. 46 § 1. 1. 54 § 1. 1. 62
pr. 1. 69. 75 eod.); cavere de s. pro evict.
a 25 § 21 D. 10, 2. 1. 10 § 2 D. 10, 3.
1. 6 D. h. t.) ; fideiussoreni ob evictionem dare,
quem vulgo auctorem secundum vocant(1.4
pr. h. t.); stipidatio evictionis s. de evictione
(1. 18 § 3 D. 3, 5. 1. 22 pr. 1. 51 § 1 D.
h. t.); actio evictionis, s. de s. pro evictione,
bie ^lage bed Erwerbers gegen ben ^uctor auf
Sd^ablodbaltung Wegen ber ^ntwäl^rung (1. 9
51 § 2. 1. 56 § 1. 1. 62 § 2. 1. 66 § 1.
1. 72 eod.); iudicium de evict, (1. 26 D. 40,
12); de evict convenire aliquem (1. 42. 46 pr.
D. h. t.); denuntiare de 9. pro evictione (1. 39
§ 1 1. 51 § 1. 1. 63 pr. eod. cf. denuntiare
8. c).
Eviscerare, bie (SingeWeibe ^eraui^«
nehmen, tro|njc§: erfd^öpfen, Patrimo-
nium suum evisceratis optbus suis exbau-
siRse (1. 7 C. 3, 29).
Evitare, öermeiben, au^weic^cn,
entgegen, 3. ^. evit. creditorem, occursum
creditoris (1. 7 § 13 D. 42, 4. 1. 36 D. 42,
5), poenam (1. 5 D. 47, 8. 1. 11 § 2 D.
48, 5), crimen (1. 5 D. 48, 15); interdictum
satisdatione oblata (1. 1 § 8 D. 43, 4) ; evi-
tandi iudidi causa rem alienare (1. 12 D. 4,
7. 1. 16 D. 39, 3) ; detitione ipsius corporis,
quod deliquit, evitare litis a^stimationem (l.
1 D. 9, 4). Evitatio, SSermeibung: ad
evitat. ptiblicae necessitatis (i. 1 C. 11, 4).
Evooare, 1) ^erou§», ^erDor*, ^in»
wegrufen: evoc. sacra, ein 9litu§, um
einen geweil^ten Ort ju einem |)rofanen ju
mad^en (1. 9 § 2 D. 1, 8; — „solent, qui
liberare eum locum religione volunt, sacra
inde evocare**). — 2) aufrufen, berufen:
a) ju einem ^mte, j. 93. evocari ad munera,
honores (1. 7 C. 7, 62. 1. 1 C. 7, 63), ad
tutelam s. curam (1. un. C. 5, 68); b) WO*
^in loben (1. 8 § 5 D. 2, 8: — „ne quis
vexandi adversarii causa, forsitan cum Ro-
mae possit satisdare, inmunicn>ium evocet'*);
c) öor ®erid^t loben, j. v. evocari de-
nuntiationibus^ edictis, litteris (1. 20 § 6 D.
5, 3. 1. 7 § 3 D. 26, 10. 1. 26 § 7. 9 D.
40,. 5. 1. 53 § 1 D. 42, 1. 1. 2 § 3. 1. 42
§ r D. 49, 14); evocari testimofiii causa
(1. 26 § 9 D. 4, 6. 1. 2 § 3 D. 5, 1. cf.
1. 1 § 2 D. 22, 5: — „iudices — eum so-
lum numerum testium, quem necessarium
esse putaverint, evocari patiantur.*' 1. 3
§ 6 eod.: „Testes non temere evocandi
sunt per longum iter").
Evooatoria (sc. epistula), ©d^reiben,
burc^ weltbed 3emanb an ben faiferlid^en .§of
berufen wirb (1. 3 C. 12, 16. cf. Gothofr.
ad 1. 3 C. Th. 6, 23).
Evolare, 1) baöonfliegen (1. 5 § 4.
6 D. 41, 1). — 2) feine Suflud^t neh-
men (l. 15 C. Th. 8, 7).
Erolvere, 1) ^erou^Wid ein, loiJ-
Winben, befreien, 5.©. sacris evolutus.
Digitized by
Google
186
Ex — Exaggerare.
im (Sfegenf. öoit adstiictus (Vat. § 248). —
2) evolvi, bon ber 3^^ 9H<^dt: ablaufen,
}. 8. evoluto anni spatio (I. 10 G. 10, 16);
curriculis evolutis (1. 1 C. 12, 53).
Ex 8. e (praep.), ,1) au«, öon, auf bic
grage: loorauS? toobcr? toop gel^örenb?
^ 9. ea; boni^ esse (f. bona s. 5.); ex bonis
defuncti esse (1. 29 pr. D. 20, l);ex bonis
alicuinB pervenire ad aliquem (1. 3 § 3 D. 22,
1); pecunia ex re mea c^uaesita mihi (1. 50
§ 3 D. 15, 1); ex re alicuius (idquirere (f.
res 8. 2.); amovere quid ex hereditate —
sive ex ea hereditate sint (sc. res amotae),
siye ad eam heredit. pertineant (1. 71 § 7
D. 29, 2) ; partem ex fundo vindicare (1. 13
§ 4 D. 23, 5); ^ pluribus unus (1. 42 D.
26, 7); alias ex amicis (1. 6 D. 34, 5); ex
duobus reis promittendi s. stipulandi alius,
alter 0- 7. 12. 16. 18 D. 45, 2); ex ea
familia (1. 195 § 1 D. 50, 16); ex latere,
ex transversa (J. bicfe ®.); e contrario, ex
diverso (J. bicfc SSB.); auf bie iJragc: bei toeU
d^ ©el^cn^cit: 5. ö. rapere ex incendio,
ruina, naufragio (1. 1 pr. § 2 D. 47, 9);
emere ex auctione (1. 2 § 8 D. 41, 4). —
2) nac^, aemög == secundum, 5. $d. ver-
buni: ex legibus, sie acdpiendum est; tarn
ex leaum sententia, quam ex rerbis (1. 6 § 1
D. 50, 16); ex lege capere pignus (1. 29 § 7
D. 9, 2); e lege locationis (1. 1 § 8 D. 43,
9. cf. 1. 51 pr. 1. 60 § 3 D. 19, 2); ex
personis causisque constituere (1. 38 D. 6, 1.
cf. 1. 3 § 4 D. 43, 30) ; ex coniunctione, ex
fide, ex dignitate acior eligendus (1. 3 § 12
D. 43, 29) ; ex animo, ex animi propositione
(1. 3 D. 48, 5, 1. 225 D. 50, 16); ex volun-
täte alicuius (1. 8 pr. D. 3, 3. 1. 46 D. 4,
4). — 3) jut ©cjcid^nunö einer Duelle, Ur*
fac^e eine« @lcunbed: an^, tt^egen, burc^,
in Sol^e, j. ©. ius civile, quod ex legibus
etc. venit; ex iure gentium introducta bella
etc. (l. 5. 7 pr. D. 1, 1); co; eo appeüari^
quod etc. (1. 4 g 2 D. 1, 5) ; obligationes
aut ex contractu nascuntuv; aut ex maleficio
(1. 1 pr. D. 44, 7); teneri ex delicto (1. 38
D. 50, 17); ex dolo alterius (1. 21 § 2 D.
15, 1); lucrari ex dolo defuncti (1. 1 § 6
D. 2, 10); ex culpa conveniri (1. 41 D. 26,
7); usuras ex tnora exigere (1. 10 § 1 D.
39, 4); ex empto teneri, agere etc. (f. emere);
ex ante gesto suspectum postulari, expriore
gestu conveniri (1. 3 § 10 D. 26, 10); cau-
sae, ex quibus in integr. restitui potest (1. 51
pr. D. 3, 3); ex iusta causa abesse (1. 30
§ 2 D. 3, 5); ex causa ratio edenda est (1. 1
§ 9. 10 i). 2, 13); ex necessüate fieri (1. 17
D. 23, 1); ex officio suo facere (1. 4 D. 48,
11); ex levissima offensa vinxisse servum
il. 27 D. 20, 1); ex vulnere mortuus servus
1. 46 D. 9, 2); ex corporis vitio accidere
(1. 4 § 1 D. 21, 1); ex facta, postfacto (f.
biefe SB). — 4) wegen, in öetreff, &c re
familiari — de re publica, operis navi
nuntiatio facta (1. 7 § 14 D. 2, 14); inter-
loqui ex interdicto, ex crimine (1. 32 D. 48,
19); audire ex interdictis (1. 1 § 6 D. 1. 12) ;
ex a»se, ex parte heredem scribere (1. 19
D. 28, 2. 1. 73 D. 28, 5. 1. 142 D. 50, 16) ;
ex parte testato, ex parte intestato decedere
(1. 19 pr. D. 29, 1). — 5) üon, pr Seseic^nung
bed Url^eberd, 5. IB. damnum dntum ejc
coactis ab alio 0- 2 § 12 D. 47, 8); coadtM
ex fideicommissario (1. 38 § 3 D. 28, [G). —
6) öon, auf bie gragc, wollet? j. 53. «r ha-
stibus capere, redimere (1. 20 D. 24, 3. L
3 § 21 D. 41, 2); desiderari ex persona
aliqua (L 7 § 2 D. 2, 8); fideicomm. reUn-
qtiere ex aliquo (1. 2 D. 32); appellare ejc
sententia (1. 19 D. 49, 1). — 7) öon, aur
Cejeid^nung ber ^fxi, g. fe. ex die (f. dies
fe. 2 a.); ex eo tempore (1. 39. 42 D. 29, 1);
ex quo; ex eo, ex quo; exinde, ex quo (1. 4
§ 6 D. 1, 16. 1. 19 § 6 D. 21, 1. 1. 20. 28 § 1.
1. 37 § 2 D. 26, 7) ; ex testamenti facti tempore,
an ex mortis numerari (1. 41 § 15 D. 40, 5) ;
beres scriptus ex tempore, int (Skgenf. l>on
in tempus (1- 1^ § 1 D. 29, 1); ca; condi-
cione vel in condidonem heredem facere
(l. 15 § 4 eod.); ex continenti (f. coDÜneus
8. 2.); e vestigio (f. vestigium s. 4.); ejc
tempore (f. tempus s. d.); ex integre (f.
integer s. 4.). — 8) Wirb e« gebraucht juc
iUT »ejeid^nung bed 9(mtei$, totl^e^ 3e«
manb belleibet ^at, 5. ®. ex quaestore
sacri palatiit @j:quöftor; ex praefecto prae-
torio; ex consule (C. Summa reip. § 2);
ex nmgistro officiorum dignitas (1. 1 C. 12, 1 6).
Exacerbare, eine ©träfe f(^&rfen (l. 7
§ 4 D. 48, 4. 1. 16 § 10 D. 48, 19).
fixactio, exactor, exactus f. exigere.
Exacuere, 5U etoaiS reijen, antreiben
(1 51 C. 10, 32).
Exaedificare, bauen, errichten, 5.^.
naves (1. 28 C. Th. 13, 5).
Exaequare, ausgleichen, gleid^ftellen,
5. 33. idcirco relictum, ut condicio fiUorum
exaequaretur (1. 12 D. 35, 1); per omnia
exaequata sunt legata fideicommissis (1* 1
D. 30). Exaequatio, ©leic^ftcllunfl:
Leoniana constitutio, quae super exaequa-
tione pactionum loquitur (1, 20 § 7 C.
5,3).
Exaestnare, aufn^aUen (l. 112 D. 50.
16: „Litus publicum est eatenus, qua
maxime ductus exaestuat").
Exaggerare, aufbdmmen, erl^ö^en
(1. 3 § 15 D. 43, 19); tropifc^: uergrö*
gern, erweitern, berfc^ärfen (1. 3 $ 1
D. 50, 2: — „neque exaggcranda fuit«fn-
tentia, quae modum interdictioni fecerat'').
Digitized by
Google
Exagitare — Exceptio.
187
Exagitare, um^er iaqtn, reiben:
pecus in tan tum exacit., ut praecipitaretur
(8 16 I. 4, 3); tro»nfd^: oufrül^rcn, exa-
git. quaestiones emortuas (1. 3 § 1 C. Th.
16, 7).
Exagium, ^effttttg mit bet 93age,
«äflung (c. 1 § 2 Val. (III). Nov. 2, 3).
Examen, 1) Sd^toarm: examen, quod
ex (üveo nostro evolaverit (1. 5 § 4 D. 41, 1).
- 2) Prüfung (1. 54 C. 10, 32. 1. 5 C.
10, 65).
Examinare, ertoftgen, prüfen, uittec«
fttc^en, j. 16. examinari apud tudicetn (I.
76 § 1 D. 6. 1. 1. 32 pr. D. 22, 1). pro
tribunali (1. 1 § 11 D. 48, 16); exam.
iustitiam caiMarum (1. 3 D. 4, 1), rationes
a. 82 D. 35, 1. 1. 6 § 7 D. 40, 7); testium
fides diligenter examinanda est (1. 2. 3
pr. D. 22, 5).
Examinatio,$rüfung,Unterfud^ung,
(Sförterung, j. V. exam. civilis (1. 1 §4
D. 47, 14); exam. causae, litis (1. 4 C. 7,
19. 1. 3 C. 9, 44).
ExamuBsiin (f. tt. a. ad amussim, nad^
bet «ic^tfci^nut) gcnou (1. 2 C. Th. 3, 21).
Exanimare, ha^ Seben neunten,
tobten (1. 11 § 3 D. 9, 2).
Exarare, audpftügen: termini exarati
a. 4 § 4 D. 10, 1).
Exard68oere, in IBtanb getatl^en:
res incendio exarsae (1. 11 G. 9, 1); tro«
pif<^: entbrennen: libtdine exarsisse (1. 24
C. 9, 9); si inimicitune cum patre exarsernnt
(L 8 D. 26, 3).
Exaresoere, t>ertro(inen, t^erborren,
39. si prata arboresve exaruissent (1. 18
. 8, 5); si fons exaruerit (1. 34 § 1 D.
8 3)
' Exarmare, abtäte (n (1. 2 § 1 D. 14, k.).
Exasperare » exacerbare (1. 42 D.
48. 19. 1. 18 § 1 D. 48, 22); erbittern
(L 8 § 2 C. 5, 17).
Exaiictorare, einen ©olbaten feined
(Sibed entlaffen, tterabfc^teben (1* 2 § 2
D. 3, 2. 1. 29 pr. D. 40, 12. 1. 4 § 8 1. 7
D. 49, 16).
Exauotoritas, ^erabfd^iebung eined
©olbaten (1. 35 pr. C. Th. 8, 5).
Exaudlre, 1) ^ören (1- 21 pr. D. 28,
1. L 1 § 15 D. 44, 7). — 2) t)erftel^en,
anffoffen (1. 6 § 3 D. 33, 8: — „yerba
secundum voluntatem testcttaris exaudienda
Bunt" 1. 7 § 2 D. 33, 10: — „non ex opt-
fUombus singulorutn, sed ex communi usu
nomina exaudiri debere.'* 1. 99 § 1. 1. 120
D. 45, 1).
Excandescere, in $i^e, in ßorn ge«
tätigen (1- 1^ § 1 I>- L 18)-
Excavare, aui^bdl^Ien (1. 2 § 7 D.
39. 3).
fi.
Exoedere, 1) toeggel^en, entmeid^en,
§. ^. exe. in exsilium (1. 4 D. 48, 19. 1. 7
g 17 D. 48, 22); hoc iure utimur, ut re-
legatus interdicHs lods non excedat (1* ^
cit.); exe. provinciam, fines provinciae (1. 3.
15 D. 1, 18. 1. 32 D. 4, 6): exe. de utero
matris (1. 15 D. 1, 5); exe. vita = decedere
8. d. a. 51 pr. D. 9, 2), — 2)übetfd&rei*
ten, j. S3. exe. fines mandati (I. 5 pr. D. 17,
1); ius et causam pecuniae credit ae (1. 24
D. 19, 5); uUra id quod in iudicium dedu-
ttum e^excederepotestas iudids non polest
(I. 18 C. 10, 3); exe. modum s. ius legis
Fak. ; exe. dodrantem, statutam lege portio-
nm (1, 1 § 12. 1. 61. 67 D. 35, 2), dodran-
tis aestimationem (l. 29 D. 7, 1); exe. usuram
legitimatn (1. 14 § 26 D. 19, 1). facultates
patrimonii (1. 36 D. 38, 2) ; si reditm ex-
cesserintf im ®egenf. t)on si quanto minores
pervenerint (1. 12 D. 34, 1); actio in id,
quod excedit (1. 7 § 6 D. 4, 3); ut in id,
quod excedit prioreni öbligationem, res sit
obligata (1. 15 § 2 D. 20, 1) ; exe. menwriam
0. 2 § 3 D. 39, 3. 1. 3 § 4 D. 43, 20),
legitimum teny[>us (1. 32 D. 5, 1); excessisse
aetatem, annum (1. 55 D. 7, 1. 1. 5 D. 28,
1. 1. 69 § 1 D. 32). — 3) bon ber Seit ge-
tagt: bergeben, berftreid^en, ablaufen
= abire s. 2. 5. B. quousque tempus hon.
possessioni praefinitum excesserit (§9 I.
3, 9) ; si quinquennium excessit (1. 6 D. 24,
2. 1. 3 § 6 D. 49, 14. 1. 6 C: 7, 21); si
necdum uHlis anntis excessit (1. 4 C. 3,
41): sidies praefinitus nondum excessit (1.20
C. 5, 62. 1. 14 C. 9, 47).
Exoellere, fid^ auSjetc^nen/ §. 93. exe.
dignitate 0- H § 1 B. 4, 3); merito (1. 30
C. 6, 42), moribus, facundta (1. 7 C. 10,
53) excellentissimus, atö $räbicat ber ^öl^em
»eamten, j. «. iudices exe. (I. 34 C. 7, 62).
Excellentia = eminentia, aU Titulatur ber
praef. praet. (1- 10 C. 12, 35).
Excelsufl, ergaben, aui^geAeid^net,
). ^. personae dignitate excelsae (1. 14 G. 8,
37); Tribonianus, vir exe. (§ 12 I. 2, 23);
sedes exe. bejeid^net ben (S^erid^tdft^ ber praef.
praet. (rubr. C. 12, 49).
Exceptio, 1) tlndnal^me, (Sinfd^rän«
fung, ^orbc^alt, j. ©. hahitationis ex-
ceptione — usus videtur exceptus (1. 32
D. 7, 1); sie excipere (in vendendo fundo):
„seiritutes si quae debentur, debebuntur'*
— haec generalis exceptio (I. 39 D. 19, 1.
cf. 1. 72 § 1 D. 18, 1); sub exceptione sa-
tisdare (1. 7 pr. 1. 22 § 1. 1. 31 § 1 D.
39, 2). — 2) SJefreinng Don ctttw«, §.«. exe.
sordidorum munerum (1. 12 C. 10, 48). —
3) @inrebe, b. 1^. had '^Sorbrtngen etned
befonbem ^tuntftanbeS tton ©eiten bed 9e«
nagten, »oburd^ er bie ^emrt^Inng au9
Digitized by
Google
188
Exceptor — Excipere.
ber an unb für ftd^ begrünbeten ftlage gott)
ober t^eittoeife bon ft$ abptoenben fud^t,
indbef. in ber Formel bed Vta^\ttat^ bte
^ü^naf^mt, unter melc^er eine Sonbemnation
nid^t er[o(gen fo0, meldte mit si non, extra-
quam 8i,praeterquam si etc. be^eid^net n^urbe
(fcit. I. 4, 13. D. 44, 1. C. 8, S5, — „Exceptio
diota est quasi quaedam exclusio, quae
opponi actioni cuiusque rei solet ad exclu-
dendum id^ qxtod in intentionem condenv-
nationemve deductum est^ 1. 2 pr. D. cit. —
„Exe. est condicio, quae modo eximit rewn
damnatione, modo minuit damnatianem'*
(1. 22 pr. eod.); exe. perpetua, peremptoria
— ten^>oralis dilatoria (f. biefe 2B.); tem-
poraria — perpetua exceptionis defensio
(1. 56 D. 12, 6); sine uUa except temporis
cognitionem oxercere (1. 1 D. 40, 14), qui-
bus debetur sine uUa exceptionis perpetuae
reniotione (1. 10 D, 50, 16); per exceptianem
infirmari, imd^egenfa^ Donipso iure actionem
non habere (1. 112 D. 50, 17); per except.
a petitione remm^eri (1. 18 eod.) ; exceptione
experirij adcersus petentes (1. 9 § 3 D. 4, 2) ;
inUntio per exe. elisa (1. 17 D. 21, 2); exe.
rei venditae et traditae (tit. D. 21, 3); exe.
doli mali (tit. D. 44, 4. cf. dolus s. 1. a);
exe. rei iudicatae (tit. D. 44, 2); petenti
opponere exceptionem: at si eares iudicata
non 8Ü etc. (1. 9 § 2 eod.); exceptione
suramoveri ac si non in ea causa sint tor
bulae testamenti, ut etc. (1. 2 eod.); si velit
cum creditore proprietarius agere *non esse
ei ius uti frui invito se\ tali exceptione
cum praetor tuebitur: 'si non — convenerit^
ut usus fr. pignori sit (1. 11 § 2 D. 20, 1);
exceptio : si eares possessoris non sit (1. 17
D. 6, 2); exe: si non vi nee clam nee pre-
cario feceris (1. 22 § 2 D. 43, 24); exceptio
iusti dominü 1. 72 D. 6, 1. 1. 16. 17. D.
6, 2. 1. 21 § 1 D. 20, 1. 1. 4 § 3 D. 44, 4.
— 4) bie Function einc3 exceptor (1. 5
C. 12, 49).
Exceptor, SRac^fd^rcibcr G- 19 § 9 D.
19, 2); in ber ipötem taijerjeit ift e^ ber
%M für bie bei ben ©c^drbcn angcftetttcn
^totoIoUfü^rer, ®cri(^t«f(^rcibcr,
Slctnarien, ©ecretftre (l. 5 C. 12, 19.
1. 5. 7 § 2 C. 12, 23. 1. 6 C. 12, 36. 1. 5
C. 12, 49).
Exoeptorius, baju bienenb, etmad in
f i(^ 5U faffen: quaii exceptorii, in quibus
uvae comportantur (1. 8 pr. D. 33, 7).
Ezoerpere, anliefen: excerptum no-
stris Digestis (1. 2 § 17 C. 1, 17).
Exoessus, 1) Untergang, %oh (1. 32
pr. D. 24, 1. 1. 23 C. 2. 12). — 2) «b^
fd^wcifung in ber »lebe (l. 87 § 1 D. 28,
5). — 3) tlblottf eine« 3dtraum«: post
Inennii excessum (1. 3 C. 9, 44).
Excidere, ^erau«*, ^erabf ollen, ent-
füllen (1. 5 8 12 D. 9, 3. 1. 3 § 13 D.
41, 2; — .simulatque — vas üa exciderU,
ut non inveniatur, protinus desinere a
nobis possideri**).
Excidere, l^eraudfc^neiben = ex-
secare: exciso utero edere (1. 141 D. 50, 16.
cf. 1. 2 D. 11, 8: „Negat lex regia mu-
lierem, quae praeg^as mortua sit, bomari,
antequam partum ei excidatur^J; abfd^nei«
ben, umbauen = succidere: exe arbores
(l. 13 § 4 D. 7, 1. 1. 25 § 4. 5 D. 19, 2),
a stirpe (1. 1 § 2 D. 43, 27); süm excisa
(1. 1 C 3. 35); befd^neiben = castrare
(I. 4 § 2 D. 48, 8).
Excidium, Untergang, Sertttfl: ptt-
doris fortunarumque exe. (1. 1 § 2 C. 12, 63).
Excipere, 1) auffangen, aufnehmen,
5. 9. qui missilia iactat in vulgus ignorat
enim, quid eorutn quisque excepturus sUy
et tarnen quia yult quod quisque exceperit
eins esse, statim cum dominum efficit 0- 9
§ 7 D. 41, 1); exe. profluentem aquam (l. 1
§ 22 D. 39, 3); necessitas sHUieidiorwn
excipiend. (1. 17 § 3 D. 8, 2); ut vicinus
lumina nostra excipiat (1. 4 eod.). — 2^,
fd^riftlid^ aufnehmen, nad^fd^retben:
excipienda rescripta curare (1. 2 C. 10, 12).
— 3) auf fid^ nehmen, übernehmen,
fid^ unterbieten, 5. 9. exe. onus obUga-
tionis (1. 48 § 1 D. 46, 1), periculi soeie-
tatem (1. 38 pr. D. 26, 7) ; exe. actionem, auf
eine erhobene l^lage fid^ einlaifen (l. 22. 36 § 1
D. 5, 1. 1. 13 D. 9, 4. 1. 28 pr. D. 86, 1.
1. 41 D. 49, 14), condictionem (l. 20 D. 13,
1), intentionis criminales et civiles (1. 12 pr.
cf. 12, 19); exe. sententiam^ ein ungünfHge«
Urtl^ril, inSbcf. ein ©trafurtl^eil erhalten (l. 10
D. 44, 1. 1. 25 pr. D. 48, 19. 1. 7 C. 9,
12), stilunt proscriptionis (I. 9 C. 9, 49);
exe. poenanty ju einer ©träfe »)crurt^U toct-
bcii (1. 39 § 8 1). 48, 5), supplicium capitale
(1. 6 C. 9, 12), ftiortem (l. 1 C. 3, 27). —
4) empfangen, j. 35. exe. liberalitatem
(1. 6 C. 5, 16); exe. dificientium jnirtes (1. 53
§ 1 D. 29, 2). — 5) öerfte^en, g. ».
rerba sie exe. (1. 7 pr. D. 4, 3. 1. 11 § 5
D. 11, 1). — 6) exe. ratione^ = dispungere,
eine 9lc(^nung <)rüfen (1. 82 D. 35, 1). —
7) oon einer SRegel, einer 9eftimmung eine
«uSna^me matten, feftfej:n: a) iu Bejng
auf gefe^Iid^e 53efttmmungen, j. ®. lege«, qui-
hus excipitur^ ne etc. (1. 5 D. 22, 5) ; excipit
leXy a quibus licet accipere; ab exceftis in
infinitum capere permittit (1. 1 g L 7 § 1
D. 48, 11); qui bon. posscssionem (contra
tab.) accepit, non aliis quam exc^tis perso-
nis legata praestabit fl. 21. cf. 1. 1. 3. 5 § 8
D. 37, 5) ; dos caduca facta exceptis impen-
sis necessariis (1. 61 D. 23, 2) \ praetor excepit
Digitized by
Google
Excitare — Excurrere.
189
sexom, casnm etc. (1. 1 § 5 D. 3, 1); i]lud
eleganter praetor excepit: praeterquam etc.
0- 4 D. 2, 2); non exceptum esse a vinculis
iuris (1. 28 C. 9, 9); b) in ^t^uq ouf ^ritwit'
beftimmungen: a) tton einer ^etfftgung tttoa»
au^e^en, 5. 9. si ita quia heres institntns
fnerit: 'exeepto fundo, eaccepio usu fr. heres
esto', perinde erit iure civili atque si sine
ea re institutus esset (1. 75 D. 28, 5);
fnndam exeepto aedificio legare (1. 81 § 3
D. 30); si legatns fuerit servuK, peeidium
excipere non est necesse, quia non sequitnr,
niai legetnr (1. 24 D. 38, 8. cf. 1. 3 D. 21, 2:
— „in venditione send peciiHum semper
exceptum esse intellegitur'*) ; in venditione^
in lege fundi venditi excip. aliquid (1. 76
pr. 77 pr. D. 18, 1); ß) bei ber SSetänßening
einet Sdc^ ein Üt^t oatan fid^ Dorbe^al«
ten, 5. si. exe. usum, wmm fr,, exe, ut
pascere stbi vel inhabitare liceat (1. 32 D. 7,
1) ; exe. sibi habitationem (1. 21 § 6 D. 19, 1),
sepukhrum (L 53 § 1 eod.); servitus excepta
0. 7 D. 8, 4) ; cum iter excipere deberem, An-
dorn liberum tradidi (1. 22 § 1 D. 12, 6) ; Utt*
^tt^ fid^ ettoaS au^bebingen, }. id. ven-
ditor qni moMus iniectionem excepit (l. 10 § 1
D. 2, 4) ; exe, ne manumitteretur (serva), ne
prostitueretur (1. 6 pr. D. 18, 7) ; exe. in loca-
tione, ut etc. (1. 19 § 3 D. 19, 2); ceHum pre-
tium sibi exe. (l. 13 pr. D. 19, 5); y)beim «er*
fouf einer ©oc^e einen öcttnffen gelltet ber*
felben t>on ber S^erbinblid^fett, bafür einju*
fle^, aui^ne^en, auiSbrücÜic^ erHären, \>a%
man für i^n nid^t ^aftc: si sit animi vitium
tale, tUida venditore excipi oporteret neque
id Tenditor com sciret pronuntiasset, ex
empto eum teneri (1. 1 § 9 D. 21, 1); nomi-
natim excip, de aliquo morho et de cetero
sannm esse dicere (1. 14 § 9 eod.) ; nomina-
tim de errone et fugitivo excipitur (1. 4
§ 3 eod.) ; libertatis causam exe. in vendi-
tione, erllAren, ba| man nid^t bafür fte^e,
toenn ber t>er!auftc ©claö frei fei (1. 69 pr.
D. 21, 2). — 8) eine (ginrebe öorfd^üften
(cf . exceptio s. 2.), j. ©. exe. de pacto con-
vento (1. 2 § 4 D. 44, 4), de dolo alicuius
0. 4 § 17. 20. 1. 5 § 5. 1. 11 pr. eod.), de
re iudicata (1. 21 § 4 D. 44, 2); Publiciana
naibi datnr, et adrersus excipientem „si
dominus eiüs sit" utilem mihi replioationem
doli mali profiituram (1. 28 D. 9, 4); ita ex-
cipiendum: extra quam si etc. (1. 1 § 16 D. 43,
12); aeqtiQm erit excipi *si non etc. (1. 8
§9 D. 20, 6); excipere: si non convenit etc.
0. 12 pr. eod.); in factum exe. (1. 20 D.
14, 6); qui excipit probare debet, guod
excipitur (1. 9 D. 22, 8).
Sxdtare, ertoedfen, erregen, anre*
gen, j. 9. cxcit. derelictam, accusationem,
crimen s^ntum (1. 27 § 1. 1. 30 § 5D. 48, 5).
Exolamare, anSrufen, fdbreien H. 12
§ 1 C. 9, 47).
Excludere, 1) ou^fd^Uegen; exclusio,
^udfc^tiegung; exclüsorius, au^fc^lie*
6enb (1. 2 pr. § 1. 2 D. 44, 1: — „Ex-
ceptio dicta est quasi quaedam exclusio —
— ad exdudendum id, quod in intentionem
deductumest. — Illud tenendum est omnem
exceptionem vel replioationem exclusoriam
esse: exceptio aclorem exdudit, replicatio
reum^'J; quarta debitae portionis sufficit ad
excludendam querellam (l. 8 §. 8 D. 5, 2);
excludi a coltationis commodo (1. 6 D. 38,
6), henefieio SCti (1. 2 § 14 D. 38, 17), a
hon. possessione (1. 18 pr. D. 37, 4); excludi
tempore aut repudiatione (1. 1 § 11 D. 38,
9); praescriptione (1. 40 § 5 D. 48, 5), anno
(l. 15 § 6 D. 43, 24); heres ignoratione sua
defuncta vitia non excludit (1. 11 D. 44, 3).
— 2) abgalten, j. ©. excl. aquam (1. 1
§ 2 D. 89.8). — 3j berauSne^men, los-
trennen, ut exeiudatur (^emma inclusa
auro alieno), ad exhibendum agi potest
(1. 6 D. 10, 4).
Exclusio, exdusorius f. excludere s. 1.
Bxcoctio, bad toc^cn (l. 15 C.Th. 11, 16).
Excogitare, auSbenf en, erfinn en, er^*
finben (1. 3 § 5 D. 37, 10. 1. 1 § 4 D.
48, 21. 1. 40 pr. D. 49, 14).
Ezcolere, bearbeiten, bebauen, j.©.
excl. fundum (1. 53 D. 6, 1. 1. 14 D. 39,
5^, saltum (1. 25 D. 13, 7); exe. aedifidum,
ein ®ebÄube berjieren = exomare (1. 44
D. 7, 1).
Exooquere, lod^en: exe. cakem (1. 12
§ 8 C. 10, 48); excoctio panis, baS örob-
baden (§ 2 1. c).
Exoresoere, antoad^fen, anfd^loellen,
5. ©. inibre excr. (1. 1 pr. D. 39, 3. 1. 1
^ 5 D. 43, 12); fic^ öerme^ren, anbau-
en, fteigern: si in tantum excreverit
(fructus), ut quanütatem — excedat (1. 28
§ 16 D. 36, 1); libertatis causa imposito-
rum praestationem uUra nwdum excrevisse
(l. 2 pr. D. 38, 1}.
Excubare, SBad^e galten, wachen:
müites, qui pro pace excuhant (l. 13 D. 48,
2. 1. 7 § 1 D. 48, 4). Excubatio s. excu-
hiae, SBac^e, g. ©. a6 excubatione desistere,
excubias palatii deserere (1. 3 § 6. 1. 10 D.
49, 16); excubias agere (1. 1 D. 1, 15); reos
excuhiis sollertxbus observare (1. 20 § 1 C.
9, 47^; ond^ t)om %\tn^ ber silentiarü toirb
ber nudbrud gebraud^: inculpatas excubias
peregisse (1. 3 § 4 C. 12, 16).
Exoulpere, erforbern, einforbern
(1. 5 C. 1, 54).
Exourrere, 1) einen ?lui^flug machen,
m^n reifen G- 10 § 9 D. 17, 1. 1. 1 § 9
D. 27, 3). — 2) fi(f erftreden: fistulae
Digitized by
Google
190
Excursio — Excut ere.
— quamvis longe exeurrant extra aedi-
ficium, aedium sunt (1. 15 D. 19, 1); in
hoc tempus excurrit donationis eventus
(1. 10 D. 24, 1). — 3) btübct flehen:
decem et quod excurrit, toaS barüber ift
(1. 26 § 2 D. 16, 3).
Excuraio, «u^flug, Slcife (1. 13 § 1
D. 33, 1).
Excursus, Ablauf, statuti temporis
exe. (1. 2 C. 5, 74).
Excusabilis f.
Bxcusare, 1) entft^ulbigcn: a) 3e*
manbem ettoad nid^t iux ©d^ulb anted^«*
ncn, Scmanbcn bon ^erfd^ulbung, öoit
©ttofc freifptedjcn, befreien, mit
©träfe berfd^onen, ). 9. excusatum esse,
im ©egenf. bon teneri (L 27 § 29 D. 9. 2.
1. 14 pr. D. 48, 10); tenebitur, nw igno-
raiitia eiiM erit excusata (L 19 § 1 D. 19,
2); infans vel furiosus — non tenentur,
cum alterum innocentia consilii tuetur,
cUterum fati infelicitas excusat (1. 12 D.
48, 8); doli fion capaces etc. excusati sunt
(1. 3 § 1 D. 47, 12); excusata ignorantia,
inopia (1. 8 § 8 D. 17, 1); eam diligentiam
venditorem exhibere debere, ut fatale damr
num vel vis magna sit excusatum (L 2 § 1
D. 18, 6)5 officii necessitas et tutoris fides
excusata esse debet (L 22 D. 34, 9); servos,
cum dominis suis parent, necessitate po-
testatis excusari (1. 15 § 3 D. 48, 10); in-
cestum excusari solet sexu vel aetate (1. 39
§ 7 D. 48, 5); excusari maiore poena (1. 68
D. 23, 2); excusatio, (gntf c^ulbigunö,*. ©.
mulieres in adulterio commisso ntälam
habere possunt excusationem (1. 39 § 4 D.
48, 5) ; aetas excusationem meretur (!• 1 § 32
D. 29, 5); non sit aetatis excus, euiversus
praecepta legum ei, qui dum leges invocat.
contra eas committit (1. 37 § 1 D. 4, 4);
vani timoris excusatio non est (1- 1^ ^•
50, 17); excusabilis, 31t entfc^ulbigen:
excusabili necessitate impediri (1. 6 C. 10,
65); b) Semanben binficltlic^ einer »er^
binblid^feit, inSbef. eine« 3tmte3 ent*
fd^ulbigen:9f excusare, fic^ megen ber Ueber«
na^me eined 9(mted ent{6ulbigen, bief elbe a\i&
gen^iffen (S^rünben ablehnen; excusatio,
vntfd^ulbigung, ttble^nung, befrei«
ung, ^. ^.excusatio munei'um (tit. D. 50,
5); munera talia, ut neque aetas ea excuset,
neque numerus liberorum (L 6 § 4 D. 50,
4); excusari a civilibus munerihus (1. 17
pr. D. 50, 1), a dicendo testimonio (1. 1 §
1 D. 22, 5), a compramisso Q- 16 § 1 !>•
4, 8); namentlich totrb excusatio, se excu-
sare, bon ber ^tble^nung ber SSormunb*
f$aft gejagt (tit. I. 1, 25 D. 27, 1. C. 5,
62 — 68); se exe. a cura adulescentium. a
curatione (1. 11 § 2 D. 4, 4. 1. 16 D. 27, 1),
a tutela (1. 11. 21. 25. 27. 46 eod.), «rtwt
(1. 45 § 1 eod.); habere ius excusationis
(1. 26 eod.); tutelam excusationis iure
suscipere nolle (1. 28 pr. D. 26, 2); de non
recipienda tutela excusationem agitare (l-
20 pr. D. 49, 1); partis bonorum se excus.,
in Se^ug auf einen %f^l hHi 8erm5gend bie
»ormunbf(^ft ablel^ncn (1. 111 D. 30). -
2) ffVit (Sntfc^ulbignng anfilbren: iustam
causam litteris excus. (1. 6 § 9 D. 28, 3). —
3) bert^cibigen, 5. 83. innocentiam excu-
santem audiri aequum est (1. 33 § 2 D. 3,
3) ; exe. sententiam magistri (1- 19 § 2 D.
4, 8). — 4) ^!Ugf erliefen p. 1 § 3 D. 8,
1. L 11 D. 50, 2).
Sxcusatio f. eopcusare,
Sxouasare f. excutere.
Exeutere, 1) ^eraudfd^iltteln, fd^Ia«
gen: de manu alicui nummos exe. (I* ^^
§ 21 D. 9, 2. 1. 52 § 13 D. 47, 2); ab*
fc^ütteln, abfd^Iapen (1. 13 D. 7, 4: -
„fructum perdpi spica aut faeno caeso aoi
uva adempta aut excussa olea^*J; aiidbre«
f d^en: exe. spicas; spicis excussum frumen-
tum (1. 7 § 7 D. 41, 1); exe. talum, ben
^öc^t auffallen, aui^renfen (1. 101 § 2
D. 50, 16). — 2) SJemanbem ettoa« abne^*
men, entreijen (1. 29 § 2 D. 17, 1: -
„ne creditor — excuHat ei summam, in
quam fideiussit"). — 3} unterfudjen,
prüfen, erforfd^en, 5. ©. exe. vires he-
reditatis (1. 42 eod,) ;excutiendum erü, quae
facultates pupilli sint et quae eins, qui
adoptare eum velit (1. 17 § 2 D. 1, 7); exe
veritatem (\. 13 D. 22, 3. 1. 10 § 5 D. 48,
18); rescriptum de excutienda fäe testium
(1. 3 § 2 ü. 22, 5); exe. rationes Q. 50 D.
35, 1. 1. 59 § 2 D. 40, 4. 1. 6 § 7 D. 40,
7); arbiter rationibus excutlendis (1. 53 D.
5, 1. 1. 5 § 1 D. 40, 1). — 4) einen @<biilb*
ner au8flagen, toirb in^bef. bon ber «n«*
nagung eine^ 8d^utbneri» gefagt, toenn biefer
jubor in ^nfprud^ genommen merben vxai,
e^e gegen eine anbere in subsidium t)er^f[t(^
tete $erfon geflagt werben fann, §. ö. com
magistratus plures tutores dant, non prius
ad eos reverti pupillus potest quam omnes
tutores excussi fuerint (1. 46 § 6 D. 26, 7);
ut possessor hereditates prior excutiatur
(1. 2 § 1 D. 29, 4); a Maevio anU TitiMm
excussum non recte petetur (L 116 D. 45, 1);
manus ad nominatorem, priusquam uiri^ve
qui id muntis administraverunt soUemniter
fuerint excussi, nulla ratione possunt por-
rigi G. 2 C. 11, 36); in bemfelben &m
]^ei|t ^: excut. facultates s. bona alicoios
(1. 3 § 2 D. 26, 7: = ^constat hos qooque
(sc. honorarios tutores) excussis prius fa-
cuUatibus eius qui gesserit, conveniri opor-
tere." 1. 1 § 9 D. 27, 8. 1. 1 C. 7, 75: -
Digitized by
Google
Executio — Exercere.
191
„si in fraudem tuam id fecit, bonis eim
exeu88is — ea quae in fraudem allen aia
probabuntur revocabis*').
Executio f. exsecutio,
Exedra, 3^^!"^^/ in bem man ftc^ jum
(Bt\pt^di nieberlieg (1. 5 § 2 D. 9, 3).
Exemplar 8. exemplarium, Urf c^rift,
Original, nienn toon melieren über bafjelbe
^fc^dgefc^ft erri(^eten glei(^fautenben Ur«
hinben bic Äebe ift: üitmplat (1. 10 pr.
D. 29, 3; „Si in dtu^jm eo'emplariis scri-
ptum Sit testamentmn, alterutro patefacto
apertae tabnlae sunt*. 1. 1 8 5 D. 37, 11:
„Si quis in duobus eocempiaribus fecerit
testamentum et aliud exstet, aliud non
exstet, tabulae extare videntur petique
potest bon poss/*); binae tabulae testa-
menti eodem tempore exemplarii causa
scriptae, b. ^. um ein hopptlM (S^em^Iar
Sn ^aben Q. 47 D. 31).
Exemplmn, 1) 9eif^iel: a) »ad §ur
(irl&itteritng angefü^ mitb, }. 9. rei
exemplum capere ex rescripto divi Pii in
specie huiusmodi (1. 11 § 2 D. 36, 1); ne
res exemplis egeat (1. 1 pr. D. 19, 5); ex-
8tat exemplum (1. 1 § 5 D. 3, i); exempli
graiia, causa, beif^iedtoeife, §um )6et'
fpiel (1. 1 § 8 D. 21, 1. 1. 46 D. 35, 1. 1. 1
§ 25 D. 43, 16. 1. 25 § 1 D. 44, 7); b) Wo*
noc^ man fi(^ ticktet: dufter, IBotbilb,
16. sequi exemplum (1. 5 D. 40, 2. 1. 13
6D. 49, 16); actionem dare, agere, petere
posse exemplo s. ad exemplum actionis (1.
80 pr. D. 3, 5. 1. 5 § 12 D. 9, 3. 1. 16 § 1
D. 13, 5. 1. 7 § 1. 1. 19 pr. D. 14, 3. 1. 13
§ 25 D. 19, 1. 1. 9 pr. D. 27, 6); ad. ex.
legis AqtdUae (1. 12 D. 9, 2). praetorii edicti
(1. 58 D. 23, 2h Publiciana, quae ad ex.
vindicationis datur (1. 35 pr. D. 44, 7) ; ex-
emplo edicti legatorum nomtn« conveniri(l. 18
pr. D. 35, 2); Servitutes quoque praetorio
iure constituentur et ipsae ad ex. earum,
quae ipso i. constitutae sunt, utilibusactioni-
bus petentur (1. 1 § 9 D. 43, 18); edictum
ad Carbon, decreti ex. comparatum (1. 2 D.
25, 4. 1. 7 § 14 D. 37, 9) ; ad ex. legato-
rum mortis c. donationes capiuntur, revo-
catae sunt (1. 2 D. 6, 2. 1. 15 D. 39, 6); Fal-
cidiae rationem in bis quoque donationibus
cxciiM)toZ^a*orMmlocumhabereplacuit(l. 77
1 1 D. 31); solutionis exemplo acceptilatio
solet liberare (1. 5 D. 46, 4); delictum,
quod yel ex scriptura legis 'descendit vel
ad ex. legis vindicandum est (1. 7 § 3 D.
48, 4); c) toa^ 3emanb burc^ feine ^nblungd*
iDeife giebt: bolzet übeti^au^t «[tt unb SSetf e
bei^^anbelnd, IBerfal^rend, §. ^.malum
ea;. (1. 8 § 2 D. 48, 8) ; pessimo ex. villas
expugnare (1. 8 g 2 D. 48, 6), faenerare
(1. 1 pr. D. 14, 6); iudex tam mah ex. cir-
cumacriptufl (1. 33 D. 42,1); d) abff^reden*
bei» «etf^iel, tt)el(^ed burc^ iBeftrafung
gegeben wirb, §. ö. in exemplum coercere
vindicare (I. 9 D. 27, 9. 1. 6 § 11 D. 48, 3);
propter ex. capite puniri (1. 6 § 3 D. 49,
16); ut exemplo aliis ad deierrenda mcde-
ficia sit (1. 31 pr. D. 16, 3); ut exemplo
deterriti minus delinquant (1. 6 § 1 D. 48,
19); nonnumquam evenit, ut supplicia ex-
acerbentur, quotiens — exemplo opus sit
(1. 16 § 19 eod.); ballet ^t t» anäf bie »e«
Deutung Don @trafe, @trafbeftimmung
(1. 67 D. 5, 1 : — „si latitet, exempla SCtorum
— induci oportet." 1. 1 D. 48, 22 : — „Scio
relegatorum bona fisco vindicata — hoc
quoque remisi exemplum*^). — 2) ^aäij*
al^mung, flnwenbung einer 9eftimmung
auf analoge Saile (1. 1 § 2 D. 1, 4: —
„ex bis (sc. constitntionibus) quaedam sunt
personales nee ad exemplum trahuntur:
nam — si cui sine exemplo subvenit, per-
sonani non egreditur"). — 3)9ieAt8mitteI:
ex. Mudanae cautionis (1. 72 § 2. 1. 77 § 2.
1. 79 ö 3 D. 35, 1). - 4) %b\ä)xi\t, im
®egenf. öon authenticum (1. 4 § 3 D. 10, 2.
1. 2 C. 22, 4: „Quicumque a fisco con-
venitur, non ex indice et exemplo alicuius
scripturae, sed ex authentico conveniendus
est." 1. 12 D. 29, 3: „Si quis fecerit testa-
mentum et exemplum eius, exemplo quidem
aperto nondum apertum est testamentum:
quodsi authenticum patefactum est totum,
apertum." 1. 1 § 7 D. 37, 11: „si unum
fecerit testator quasi testamentum, aliud
quasi exemplum — *i id fexstat), quod
exemplum erat, bon.poss petinonpoterit**);
•exempla instrumentorum, actorum (1. 11,
D. 2, 13. 1. 45 § 6 D. 49, 14); ex. littera-
rum relationis (1. 3 D. 49, 4. 1. 6 D. 49,
5)- — 5) (Sitmplat (1. 24 D. 28, 1: —
„Unum testajnentum^^iirt^u« exemplis con-
signarequis potest*'); übet^ujrt Uttnnbe^
). 8. plures tabulae eodem exemplo scriptae
(1. 4 D. 28, 4); quotiens quis exemplum
testavientipraeparat, et prius decedat, quam
testetur, non valent, quae in exemplo scri-
ptae sunt").
Exeroere, in VeMegnng, Sbfttigteit
{e|en: ex. consüium, eine SÜat^Detfammlung
ffalttn (1. 2 pr. D. 1, 21); antreiben: ho-
mines qui agrum colunt, et qui eos exer-
cfn<=monitores (1. 8 pr. D.33, 7); l^e|en,
jagen: ex. feras (1. 62 § 1 D. 7, 1). — 2)
üben: fabrilibus operibus exerceri (1. 12 §1
D. 49, 16); seexerc. in 9e}ug auf bie ^am^f"
Übungen eine« 9(t^leten gefagt (1. 5 pr. D. 22,
2); inter se exerceri, mit einanber Mm))fen
(1. 7 § 4 D. 9, 2). — 3) ausüben: a) ge*
Digitized by
Google
192
Exercitare — Exhaurire.
mattbem etnmd er § et gen: ex. Uberalitatem,
ffiunificentiam (l. 1 pr. D. 39, 5), miseri-
(Xirdiam (1. 7 pr. D. 16, 3); b) ein aied^t
auMben,geItenb machen, in ^ntoenbung
bringen: ex. ius (l. 17 § 11 D. 21, 1. 1.
41 § 4 D. 29, 1), potestatem (l. 1 D. 1, 16.
1. 4 D. 20, 5), privVegium^ beneficium (l. 8
D. 16, 3. 1. 8 D. 37, 6. 1. 37 D. 49, 14),
Fakidiam (1. 18. 22 § 1 D. 35, 1), legem
commissoriam (1. 3. 4 § 2. 1. 6 § 2 D. 18,
3), obligationem (l. 2 C. 8, 37), exceptionem
(1. 29 pr. D. 17, 1), causas excusationis (1.
45 § 1 D.27, 1); c) nomcntlic^ Wirb e« üon
ber SSoma^me ber auf bie S^ec^t^üerfol^
gung bejüglid^en ^onblungen gefagt, j. ö.
ex. actionem (l. 1 § 3 D. 2, 10. 1. 60 D.
3, 3. 1. 32 D. 4, 3. 1. 20 D. 5, 3), iudiäum
noxale, comra. divid. etc. (1. 42 D. 9, 4.
1. 7 § 2 D. 10, 3. 1. 42 D. 19, 2), liiem
(l. 32 § 9 D. 4, 8); iudicio causam ex.
(1. 30 pr. D. 12, 2); ex, provocattonem, pro-
vocationü litcm, appellationem (1. 2 § 3 D.
5, 1. 1. 6 § 6. 1. 10 C. 7, 62), cognüionem
bie gcrid^tU^c Unterfuc^ung Verfolgen (1. 1
D. 40, 14), accusationem , crimen, Auflage
ergeben (1. 18 C. 9, 1. 1. 7 C. 9, 9); fortu-
ita iricetidia civiliter exercentar (1. 28 § 12
D. 48, 19); iitdicium publice exerc. (l. 10
pr. D. 48, 6); ordo exercendoi-um public,
iudiciorum papitalium (1. 8 D. 48, 1). —
4) bcorbeitcn, betreiben, einen ©rtrag
au^ etwo^ jiel^en^ä. 5J. apparatusreruni
— sine quibufl exerceri nequiret possessio
(I. 12 pr. D. 33, 7); ex. fundtm (1. 7 C. 11,
59), fodifMS (1. 13 § 5 D. 7, 1), figlims
(l. 6 pr. D. 8, 3); exerc. pecuniam (fae-
nebreiHj, faentis, @elb jindbar anlegen, ouf
ainfen auMeil^en (1. 33. 34 pr. D. 12, 1. 1.
10 § 3 D. 17, 1. 1. 26 D. 33, 8. 1. 18 § 23
D. 50, 4) ; faentis pupiUaris pecuniae per
contumaciam non exercitum (1. 49 D. 26,
7); pecunias faenore apud nummularios
exerc. (1. 7 § 2 D. 16, 3); pecunias exerc.
ituras et redituras (1 35 § 4 D. 28, 5);
exerc. lalendarium (j. biefeö SB.); ex. im-
probum faentts, S3uc|er treiben (1. 20 C. 2,
11), adulierinam monetanty fjalfc^münjerei
treiben (1. 8 pr. D. 48, 13) , vitam ^^enalici-
ariam, ©claöenl^anbel treiben (1. 73 § 4 D.
32) ; ienocinium in uxore exerc. (1. 30 § 3
D. 48, 5); ex. (corpore) quaesium; ex. ar-
tem ludicram (1. 4 § 1. 2 D. 3, 2. l. 42
§ 1. 1. 43 D. 23, 2), cenacularium (1. 5
§ 1 D. 9, 3), argeiUariam (1. 4 § 2 D. 2,
13), negotiationemj negotium (1. 11 § 3. 1.
19 § 1 D. 14, 3. 1. 58 pr. D. 26, 7); in-
stitor exercens mercemi\, 17 §3 D. 14, 3);
ex. tabernam, einen Äanf laben ^Iten (1. 13
§ 2 eod.), mensam nummulariam (1.20 eod.);
navem, cauponam, stabulum, mit einem @(i^iff
u. f. m. ein ®ett)erbe treiben; exercitor navis,
©d^iffSr^eber = nauta; exerc. caupome
= caupo ; exerc. stabuli = stabularius (§ 2
I. 4, 7: — „exercitor appellatur is, ad quem
cottidianus navis quaestus pertinet/^ l 1
§ 2. 3. 5. l. 7 § 6 D. 4, 9. 1. 1 § 15 j|.
D. 14, 1: „Exercitorem eum dicimus, ad
quem obventiones et reditus omnes perve-
niunt, sive is dominus navis sit sive a do-
mino navem per aversionem conduxit vel
ad tempus vel in perpetuum." L 5 § 6
D. 44, 7; „Exercitor navis aut cauponae
aut Stabuli de damno aut furto, quod in
nave aut caupona aut stabulo factum sit,
quasi ex maleficio teneri videtur." 1. 1 pr.
D. 47, 5); exercitor ratis, f$Io|^err (1- 1
§ 4 D. 4, 9); exerciiaria actio, bie ßlage
gegen ben ©d^iffiSrl^eber aud ben mit bem
gil^rer bei^ ©c^iff^^ bem ma^ster navis, in
^emäg^eit ber bemfelben ertfeüten $o0ma^
eingegangenen 9ie(i^t^ef(^ften (§ 2 I. cit
tit D. 14. 1. 1. 4 C. 4, 25). — 5) eintreiben
erl^eben: ex. vecügal (1. 9 § 6 D. 39, 4.
l. 12 D. 48, 6. 1. 6 § 2 D. 50, 2. 1. 13 § 1
D. 50, 12).
Exercitare, 1) üben: campus, tibi acu-
tum est exeicitari, ©jercierplaj (§ 4 I. 4, 3).
— 2) gerit^tlid^ uer^aubeln: exerdtatis
negotiis (1. 4 C. 7, 63).
Exercitatio, 1) Uebung: roilites ad
exercitat. producere (L 12 § 2 D. 49, 16. cf.
l. 1 § 1 D. 29, 1 : „Exercitus nomen ab
exercitatione traxit"). — 2) ©rfaj^rung:
rector provinciae pro sua exercitatione co-
gnitum habens (1. 5 C. 4, 50). — 3) «u*»
Übung einer gericbtlic^en ^anblung, Ser*
l^anblung, gü^rung einer 9le^dfa(6e:
publici iudicii exercit. lege vel SCto dele-
gata (1. 1 pr. D. 1, 21); litis exercit (1-8
§ 3 D. 46, 1).
Exeroitio, SSerl^anblnng: exerc iudi-
cii (1. 15 pr. D. 36, 3); publica exerc.. 5f'
fentlid^e 8le<i^t«üerfoIgung (1. 200 D. 50, 16).
— 2) (sc. navis), ba9 polten eine« ©d^ffed
jum ©emerbe, »Ibeberei Q. 4 pr. D. 14,1.
cf. exercere s. 4.).
Exeroitiimi, 1) ^Betreibung: exerc. ««•
tallorum (1. 1 C. 11, 7).— 2) «rbeit: bovca
cxercitiis terram instruentes (1. 7 § 1 C.
9, 49).
Exercitor, exercitoria actio \. exer-
cere s. 4.
Exeroitus, triegi^^eer, ttrmee (1. 2
pr. § 1 D. 3, 2).
Exhaurire, avi^\d)bp\tn, leereu,
}. 33. apothecas (1. 40 pr. D. 40, 7); er*
fc^b^fen, aufae^ren, nic^td übrig
ta ff en, §. ©. exh. facultates, patrinumium
(1. 30 D. 42, 1. 1. 1. 4. 6. 7 C. 3, 29);
evenit, ut emergente debito — tot um qtiod
Digitized by
Google
Exheredare — Exhibere.
193
Jegatum eH exhauriatur (1- 1 § H !>• 85. 8);
si aere alieno dominico etxhauriatur pecu-
Uum (l. 4 § 5 D. 15, 1); exhaustuSj einet,
bcffen ^enmttttel ecfc^öpft ftnb, im ©egenj. t)on
»nfficiens (1. 6 pr. D. 50, 4); exh. vires
negotii entfrdften (l. 2 C. 1, 19); inSbef.
tDirb ed tu>n ber d^c^d^fung eined (^bt^eili»
btttc^ aufgelegte SSetmäc^tniffegefagt (L 1 § 14.
1. 21 § 1. 1. 32 § 2. 1. 77. 78. 87 § 8 D.
35, 2); ejiiMusta legatis successio (l. 1 C.
8,3).
Bxheredare, butd^ teftantentarifc^e ^m
otbmtng 3emanben t)on ber 9xh]dfa\t, an bet
et no(^ bet gefe|U(^n (Abfolge Xl^eil gehabt
^dtte, oudfc^Uegen, enterben; exheredaiiOy
Cntetbung (tit L 2, 13 D. 28, 2 C. 6,
28 — 29); tk)(aexheredationi8, exheredatione
notaiuB (1. 8 pr. 1. 20 pr. D. 87, 4. 1. 1 pr.
D. 37, 8); exheredatio non notae gratia ad-
iecta (1. 47 pr. D. 38, 2. cf. 1. 18 D. 28, 2:
„Multi non notae cama exheredant filios
nee nt eis obsint, sed ut eis consulant") ;
non mala mente parentis exheredatus (1.
12 § 2 C. 38, 2); filü a patre milüe prae-
teriti pro exhereidatis habentur (1. 47 § 4
eod. cf . L 12pr. eod.: „Si patronus testa-
mento iure militari facto filium süentio
exheredoüerü, debebit nocere eiexheredatio:
verum est enim hunc exheredatum esse*') ;
exheres, enterbt: exh. esto, bie getoö^nli(^e
enterbungdfimnel (1. 2. 3 § 1. 5. 1. 13 § 2.
I. 14 § 2. 1. 15. 17. 19. 25 pr. D. 28, 2. 1.
45 D. 28, 5. 1. 41 § 8 D. 82. 1. 27 D. 35,
2); exheredem scribere aüquem (1. 17 § 2
D.29,1. 1.8§1D.37,4. 1. 1 § 8 D. 37, 10).
Szhibere, bie fdt^etlid^ (üegenttKitt einet
fevfon obet @a(^ bemitfen, pe batftellen,
t>ot)eigen; eaMntio,l>ax\ttllnnq,fßt>X'
Setzung (1. 22 D. 50, 16: ,,plu8 est in
restitutione, quam in exhibitione : nam ex-
hibere est praesentiam corporis praebe^'e,
resUtoere est etiam possessorem facere
fraetusque reddere." 1. 246 eod. „exhibet,
qui praestat eius de quo agitur praesen-
Harn''); indbef. bei ber actio ad exhibendutn
(tit. D. 10, 4 C. 3, 42) bebeutet e«, 3eman-
bem eine töt^Itc^e ^ö^t §ut 9ef i^tigung
bordeigen, bantit betfelbe babutc^ in ben
©taub gefe^ loetbe, fein 9te(^t an bet ©ac^e
mittelft einet binglid^n obet petf önlic^n Mage
ge^btig )u t>etfoIgen (L 2 D. cit. ^Eochibere est
facere in pMico potestatem, ut ei qui agat
experiundi sit copia." l. 9 § 5 eod. „ex-
hibere est in eadem causa praestare, in
qua fnit, cum iudicium acciperetur, ut
quis copiam rei Habens possü exsequi custione
quam deMinavif cf. §3 I. 4, 17); bie actio
ad exh. erfc^eint l^emac^ aU ein bie ^auf
onpfkdenbe ^auptüage toorbereitenbed "ktd^t^-
miUH (1. 1. § 3 ff. D. cit.); fie ge^t anc^
auf Sodtrennung einer mit einer anbem
t>etbttnbenen ^ä^, um bief elbe bann oinbiciren
)U lönnen (1. 6 eod. „Uemma inclusa auro
alieno — ut eoodudatur, ad exh. agi pot-
est."" 1. 7 § 2 eod.). — 2) ^erau«geben,
ausliefern, ^ud^ in biefer 9ebeutung lommt
bie actio ad exhib. toor, ndmli(^ a) auf ^*
audgabe einer @a(be, bie burc^ SufaO, §. ^.
bur$ 9{aturereignine, in fremben 8efi^ ae«
fommen ift 0. 5 § 2ff. 1. 9 § 1 eod.), ober
bie Semanb auf unre^tm&^ge SBeife an fic^
gebracht ^ (1- 7 § 1 D. 13, 1. 1. 1 § 6 D.
43, 16); ß) auf ©d^benderfa^ ge^ fle aegen
ben, qui dolo fecit, quo minus possideret
(1. 9. 14. D. h. t. 1. 11 § 2 D. 12, 1. L 1
§ 2 D. 47, 3). — in öejug auf ba3 inUr-
dietiim de tabulis exhibendis bebeutet eiS:
bie Xeftamentdurfunbe §ur (Sinfic^t »or*
Iegen,l^erau$geben;ftr/»t6i^^S3oriegung,
Verausgabe berfelben (1. 2 § 7. 8 D. 29,
3. tit. D. 43, 5. — „Exhibere hoc est
materiae ipsius adprehendendae copiam fa-
cere'^ 1. 3 I 8 eod.); über^u^ unrb ex-
hibere ebenfo toie edere s. 1 a twn ber )Bor»
legung, ^uS^nbigung Don Urfunben unb
SUc^nungen gefagt: exh. instrumenta caw
tiones (1. 10 D. 12, 3. 1. 52 pr. D- 19, 1.
1. 82 D. 35, 1. 1. 2 § 1 D. 49, 14), ratio-
ne« (1. 1 § 3 D. 27, 3. 1. 50 D. 35, 2. 1. 41
§ 17 D. 40, 5). — 4) in «egug auf bai
interdicttim de homine libero exhibendo be*
beutet eS: einen äJ^enfd^en auS feiner (^t^
»alt loSgeben, ausliefern (tit. D. 43.
29. — f^Exhibere est in publicum produeert
et videndi tangendique hominis faeultatem
praebere: proprie autem exhib. est extra
secretum habere'' 1. 3 § 8 cit); biefelbe 9e<
beutung ^ eS in ^e^ug auf baS interdictum
de liberis exhibendis unb de uxore exhiben-
da {\. 1. 2 D. 43, 30); exhibüio liberorum
(1. 3 § 1 eod.). — 5) 3emanben bor Öeric^t
ftellen: exhibitio, bie Stellung Seman^^
beS üor (»erlebt (1. 17 D. 2, 4: „Eum,
pro quo quis apud officium cavit, exhibere
cogitur.** 1. 4 &. 2, 6: „Qui duos homines
in iudicio sisti promisit, si alterum exhibety
alterum non — non videtur eos stetisse.'*
1. 4 D. 2, 8. i. 1 pr. D. 2, 9. 1. 28 § 2 D.
12, 2: „Si ei, qui debitorem meum in iudi-
cium exhibere promisit. iusiurandum detule-
rim isque iuraverit se omnino exhibitionem
eius non promisisse, prodesse debitori meo
id non debet.'* 1. 45 § 3 D. 17, 1. 1. 1 § 2
D. 26, 7 : „Licentia erit (tutoribus), utrum
mahnt ipsi suscipere iudicium an pupiüum
exhibere, ut ipsis auctoribus iudicium sus-
cipiatur." 1. 2 § 2 1. 4 D. 48, 3: „Si qüis
reum criminis, pro quo satisdedit, non eX'
hibuerit, poena pecuniaria plectitur") ; ex-
hibitio testium (l. 20 0. 9, 1). — 6) be^»
13
Digitized by
Google
194
Exhibitio — Exigere.
(eignen, §.9. testium nomina exh. (1* 39
pr. D. 4, 8) ; mandator, quem exhibere debet
delator (l. 24 D. 49, 14). — 7) anWcnben,
üben, §. ©. exh. diligentiam, neglegentiam
(1. 10 pr. D. 16, 2. 1. 2 § 1 D. 18, 6. 1. 17
pr. D. 23, 3. l. 24 § 5 D. 24, 3); fidem (1. 1
§ 2 D. 19, 5. 1. 8 D. 26, 1). — 8) gewfi^.
rcn,Ieiften (exh . alicui humanitatem (1. 1
§ 4 D. 3, 1), reverentiam, honorem (1. 4 § 16
D. 44, 4), operas, miniHerium (1. ^ pr. D.
41, 1. 1. 17 pr. D. 50, 1), cibum, potum,
tectum (1. 1 § 4 D. 50, 4); operam exh.
alicui 0. 1 § 18 D. 14, 1); ejh. patrocinium
(1. 2 C. 2, 8), partes suas, iurisdiciionts
8uae partes (1. 6 C. 3, 29. 1. 4 C. 5, 53);
manuR exhibend. angariarum (1. 1 G. 11,
38); exh, actiones = cedere (1. 57 D. 30);
vindicationem et condidionem exh. emptori
(I. 35 § 1 B. 18, 1); exhibitio (publicij cur-
BUS, bie «efotgung ber (gtaatö^oft (1. 4 G. 1,
3. 1. 14 C. 12, 50); exhibitio educationis,
bic «efttdtung ber (5r§ie^ng«!often (1. 2 C.
6, 50). — 9) Semanben untttf^alttn, er*
n&l^ren = alere; exhibitio, (Srnä^rung,
Unterhalt (1. 1 § 2 D. 1, 12: — „patro-
1108 egentes audiet (praef. urbi), maxime
9i aegros se esse dicant desiderentque a
liberis exhiberi." 1. 33 D. 3, 5. 1. 5 pr. § 1.
3—7 D. 25, 3 : — „« filius possit se exhibere,
aestiniare iudices debent, ne non debeant
ei alimeDta decemere.'* § 15eod. „amilite
quoque filio, qui in facultatibus sit, ex-
hibendos parentes esse, pietatis exigit ratio.**
1. 3 § 3 D. 27, 2: — „guod ea^ibitioni
frugaliter sufficit modum alimentis dabit."
10 § 2 D. 34, 1. 1. 26 § 2 D. 36, 2. 1. 17
pr. D. 44, 4); onus exhibmdae uxoris (1. 60
§ 3 D. 17, 1); propriis sumptibus uxorem
exh. (1. 42 § 2 D. 24, 8); exh. familiam
(1. 10 § 7 D. 15,3); ad nautas exhib. mo-
tuari (1. 1 § 8 D. 14, 1); dare athletae,
unde se eoMberet (1. 5 pr. D. 22, 2) ; ex operis
vel aHifido suoae exh. (1.11 §1 D. 10,4); in
exhibitionem certam summam praestare (1.
98 B. 29, 2) ; frumentum repositum ad man-
cipiorum exhibitionem (1. 18 § 9 B. 33, 7).
Exhibitio f. exhibere.
Ezhibitorium interdiotum, ein auf
ein Vorlegen, IBorjetgen ober ^uMiefem ge^
ric^eter röogiftra«-»efc^I (interdictum) § 1
I. 4, 15. 1. 1 § 1 B. 43, 1. @. exhibere s.
3 u. 4.
Exhortari, leb^ft aufmuntern (1. 20
D. 3, 2: — „non enim, qui exhortatur, man-
datoris opera fungitur**); exhortatio, (Sr*
munterung, tlnregung: ejh. praemiorum
(1. 1 § 1 B. 1, 1]; exhortatione dominorum
violentiam admisisse (1. 8 § 1 G. 9, 12).
Bxigere, 1) Wegtreiben, vertreiben,
a. 9. exactis regibus (1- 2 § 3. 16. 20 B.
1, 2); exig. in exsiUum (L 8 B. 48, 8^.—
2) f orbern, (»erlangen, a) im tÜIgemetnen,
■» desiderare, ). 9. si res exegerit, m ita
res exigit (1. 21 g 2. 4. 6. 1. 8 § 1 B. 10,
1); prout causa exegerit (1- 1 § 19 B. 48,
18);_prout temporis condicio exigit (1. 22
^ 1 B. 7, 8); ubi usus exigit (L 18 § 10
^:
B. 50, 4); utüitate fariosi exigente (l. 11
B. 27,10); eo modo relictum: exufo, desi-
dero uti des, fideicommissum yalet (L 118
B. 30); exig. eautionem (1. 1 § 15. 1. 8 B.
27.8. 1. 11 § 18 B. 32. l. 13 § 11 B. 39,
2); diligentia exigenda ab aliquo (1. 33pr.
B. 26, 7. 1.47 §5B.30); exig. reum iudi-
cio sisti (1. 2 pr. B. 2, 11); exig. aliquem,
Don 3^nt<^n^>^nt ^t^Mid forbeim, ^ S. exigi
rationes edere (1. 8 pr. B. 2, 13); b) ge*
ri(^tIi(^forbern, tin!Iagen,ji.t). exigere
sse, quia actio delata «9^ (1. 64 § 6 B.
3); exi^. per personalem aelionem (L 35
B. 5, 1); ita legare: damnas esto heres
mens, quidquid ob eo exegerit iUa vd iUa
actione, id ei restituere (1. 9 B. 34, 3) ; exig.
debüa a dthitore (1. 7§4ff. 1.8 §3
1. 15. 21 § 2 eod.); anc^ exig. debi-
torem, toom ©(^ulbner einforbem (1. 15 cit.
1. 5 § 4 B. 19, 5); exig. coheredes (L 44
§ 1 B. 24, 3); pactum, ne invitus exigere^tr
(1. 32 § 1 D. 23, 4); quod alicui dehetur,
alius sine voluntate eius non potest iure
exigere (1. 38 B. 3, 5); exig. nomen (1. 6
§ 2 B. 12, 6. 1. 11 § 13 Br32), indMium,
non debüum (1. 20 § 18 B. 5, 3. 1. 2 § 7
B. 18,4); exigere dotem mulier debet illic,
ubi maritus dbmicilium habuit (1. 65 B. 5,
1); necesse habebit maritus ant exaelam
dotem aut actiones praestare (1. 44 § 1 D.
24, 3), exig. sortem cum usnris (1. 9 B. 27,
8), fideicommissum (l. 41 § 11 B. 32), ttMit-
eatUm (l. 1 § 2 B. 22, 1), poenam (1. 32
§ 3 B. 4, 8. 1. 4 § 2 B. 9, 4. 1. 55 § 1 D.
26, 7. 1. 122 § 3 B. 45, Ih poenae nomne
exactum (1. 74 B. 46, 3); exig. operas,
officia (l. 13 § 3 B. 32. 1. L 20 B. 40,4);
verbum exaetae pecuniae non solnm aid
solutionem referendum est, verum etiam
ad delegationem (1. 187 B. 50, 16); Privi-
legium exigendi, IBor^ngdrec^ in Bejug auf
bie (ünKagung einer So^boning Q. 25 D.
12, 1. 1 52 § 10 B. 17, 2. L 1 B. 42, 3.
1. 24 § 1 B. 42, 5). Exactio, gerid^tltc^e
(Steltenbmadbung eined Snfimtd^, Sin»
flagnng, %,^.i\mceondenmatu>nis exactio
competit, cum debiti condicio exstitmt
(1. 40 B. 9, 2); compensaJtione yel exaetUme
consequi (l. ^ § 1 B. 18, 4); exactionem
habere, pati, parere (1. 7 § 1. 1. 9. 11 pr.
B. 25, 1); exacUo debUi (1. 18 B. 12, 1),
sortis (1. 69 § 2 B. 23, 3). dotis a. 43 § 1
eod.), nominum (1. 35 B. 26, 7), *
Digitized by
Google
Exiguus — Exinanire.
195
fideicommissi (1. 18 § 1 D. 37, 4), operarum
a. 48 D. 38, 1. 1. 70 pr. D. 50, 16), c) ein-
treiben, erbeben, etncaffiren, §. ©. exi-
gendi tribnU mnnus (1- 17 § 7 D. 50, 1.
cf. 1. IC. 1, 37: ,Omnia trihuta — a mo-
deratoribus provinciaram exigi iubemus/*
qnod iüicUe publice privatimque exactum
est, com altero tanto passis iniuriaiu
exsolvitur (1. 9 § 5 D. 39, 4); servus j^
cuniis 8. deintis exigendis praeposiius (1. 11
i5 D. 13, 7. L 37 8 1 D. 26, 7). Exactio,
intreibung, (j^r^ebung, §. 9. ülicitas
exMÜones — probibeat praeses prov. (1. 6
pr. § 3 D. 1, 18. cf. 1. 1 C. 10, 19: —
«quam exacHonem sine omni fieri concus-
sione oportet*) ; exactio vectigaiis (1. 49 D.
21, 1), iributarum (1. 5 § 1 D. 49. 18. 1. 3
§ 11 D. 50, 4), tnhutoria (1- 8 C. 6, 2).
Exactor, (Sintreiber, d^innel^mer, j. ö.
exactorum iüicita avaritia (1. 6 § 9 D. 1,
18); exact. pecmiae (1. 18 § 8 D. 50, 4.
cf. l. 12 § 2 D. 50, 8), trihutorum (tit. C.
10, 19. 1. 8 C. 6, 2) ; exsecutores et exactores
(tit C. 12, 60). - 3) öolljie^cn, erfüll
ten; exactum esse, beenbigt fein, j. 9.
exacto libertatis iudicio (1. 3 C. 7, 18);
indbef. Don ber3^0efagt: t)erfIoffen,t)er*
gangen {ein, ). %. exacto tempore (1. 38
§ 3 D. 40, 12); exacti temporis periculum
(1. 60 § 4 B. 23, 2]; postea quam dies
praefinitua exactus tuerit (1. 6 D. 22, 2);
incipiente, non exacto die (1. 134 D. 50, 16).
— 4) exactus (adi.); exacte (adv.), pünli"
tidf, genau, ftreng, j. S. exactissima
diligentia (1. 72 D. 17, 2. 1. 1 § 4 D. 44,
7); diligentia exa^tior, quam in suis rebus
adhiberet (1. 3 D. 18, 6); eocacto officio
negotia gerere (1. 21 C. 4, 35); exactius
causam cognoscere (Gai. I, 93).
Exigiius, gering, unbebeutenb,^. )6.
exiguo pretio rem abicere (L 36 § 1 D.
17, 1); tutela tam exi^ua, ut praedium
comparari non possit (j. 5 D. 26, 7). Exi-
guitas, (Seringf&gigfeit, j. )6. fructuum
(1. 15 § 5 D. 19, 2).
EzUitim, fianbedtoermeifung, SSer«
bannung (1. 14 § 3 D. 38, 2: — „cxt/iwm,
qnod sit vice deport(Uionis,\ibi civitas amit-
titur.* L 2 D. 48, 1: — „exüium, h. e.
aquae et ignis interdictio" 1. 5 D. 48, 22:
^^Exilium triplex est: aut certorum hcorum
ifUerdietio, Skuilatafuga, utonmium locorum
interdicatur praeter certum locum, aut in-
sulae vinculum, i. e. relegatio in insulam*);
ex. Perpetuum (1. 4 eod.), temporale s. tem-
porarium (\. 1 D. 37, 14. 1. 13 D. 42, 4. 1. 45
D. 47, 10. 1. 89 D. 48, 19. 1. 4 § 3 D. 49, 16);
inter virum et uxorum exilii causa donatio
fieri potest (i. 43. cf. 1. 13 § 1 D. 24, 1).
Sximere, 1) ^eraudne^men, ). ^.
uniones omamento exim. (l. 6 § 1 D. 34, 2);
exemptiliSy toai {i(^ ^eraudne^men Id^t
(1. 25 § 1 1 eod. — , Rapides (si quidem exem-
ptiles sint), dicendu m est omamentorum loco
haberi'); cavetur (lege XII tab.), ne quis
tignum alienum aedibus suisiunctum eximert
cogatur, sed duplum pro eo praestet (1. 7
§ 10 D. 41, 1); lapis terra exemptus (1. 8
eod.); cretam exim. de agro; exemptio cretae
(L 16 pr. D. 19, 5); cretae eximendae ser-
vitus; lus lapidis eximendi (1. 5. 6 § 1 D.
8, 3). — 2) toegnel^mcn: exim. anciUam
prostitutam = abducere s. 3. (1. 7 D. 40,
8); audne^nten, aud{(^eiben: speciem
eximi de gener e placuit (1. 10 pr. D. 40, 41;
tributa exmienda ex quantitate (1. 32 § 9 D.
33, 2); eximitur caput de civitate (1. 2 D.
48, 1); eximi ab aJbo (1. 3 C. 10, 81);
enUiel^en, j. ©. actio exempta (1. 1 § 1.
1. 26 § 4. 5 D. 4, 6: „actio exempta sie erit
accipienda, si desiit agerepossef*) ; cum f eriae
tempus eximunt (1. 26 § 7 eod.); potestatem
exim. reo, suo iure uti (1. 48 pr. t). 17, 1);
viae publicae commeatus exemptus (L 2 § 25
D. 43, 8); eximi origini (1. 22 § 5 D. 50,
1); cntbinben, entl^eben, befreien, j. ©.
filium tutela exim. (1. 15 § 17 D. 27, 1);
eximi infamia (1. 1 § 10 D. 3, 1), peri-
cuh (1. 43 pr. D. 26, 7), poena (1. 22 § 4
D. 48, 10), ab onere Q. 6 pr. V. 50, 6J;
si occiderit iussu domini, Cornelia eum exi-
memus (1. 17 § 7 D. 47, 10); exim. reum
damnatione (l 22 pr. D. 44, 1); cum duo
eandem pecuniam debent, si unus capitis ds'
minutione exemptus est öbligaiione, alter non
liberatur (1. 19 D. 45, 2); puto confusione
obligationis eximi personam (1. 71 D. 46, 1);
eximi {de reis) abolitione interveniente aut
desistente accusatore (1. 11 § 2 D. 48, 2.
1. 12 D. 48, 16); qui quid accepit, ut ad-
ulteretur uxor — non est eximendus (I. 30
4 D. 48, 5). — 3) Sentanben nom (gr*
d^einen üot ©erid^t jurüdl^alten: ne
quis eum qui in ius vocabitur vi eximat
(tit. D. 2, 7. — „si quis moram fecerit quo
minus in ius veniret — videbitur exemisse,
quamvis corpus |non exemerit. sed et si eo
loci retinuent, non abduxit, bis verbis te-
netur* 1. 4 pr. cit. — „nihilo minus manet
^t exen^tus est obligatus" 1. 5 § 3 eod.);
per exemptionem factum quominus in ius
produceretur (1. 5 § 2 eod.); iusta causa
exemptionis (1. 4 § 2 eod.).
Eximius, augerorbentlic^, audge«
jeid^net, j. 9. merces eximii Idboris (1. 34
§ 1 D. 39, 5).
Exinanire, 1) et{(^ö^fen, leer nta«
(^en: exin. Patrimonium donationibus (1.
37 § 3 D. 31. 1. 3 C. 3, 29). — 2) üeteiteln:
exin. persecutionem pignoris (1. 27 D. 20, 1).
18^
Digitized by
Google
196
Exinde — Exonorare.
Ezinde, 1) öon bo, a) öuf einen 3^^*"
^unct fi(^ be^ie^enb, j. 9. ex., eo; quo, qua
ex die (1. 67 D. 5, 1. 1. 4 D. 41, 6. 1. 6
pr. 1. 29 pr. D. 49, 14); b) onf einen Ort
fid^ bcjiel^enb: ex. abstrahi (1. 4 C. 1, 12).
— 2) boüon, barouiJ, ^iernod^ (l. 7 pr.
D. 4, 5: — „legitimae tutelae ex XII tab.
intervertuntur eadem ratione, qua et he-
reditatis exinde legitimae." 1. 14 § 5 C.
1, 2. 1. 34 C. 1, 3J.
Ezire, 1) ^erauS^ toeggel^cn, l^er*
austreten, öetloften, §. ö. ex. terminos
urbis (1. 3 D. 1, 12), de viüa, ex fundo
G. 17 § 8 D. 21, 1. 1. 3 § 14 D. 43, 16);
ex. a, de, ex potestate (1- 8 D. 1, 6. 1. 8
§ 1. L 13 D. 28, 3. l. 3 D. 28, 6. 1. 1 § 6.
1. 6 § 2 D. 37, 4. 1. 1 § 4 D. 38, 16); ex
familia (1. 32 D. 40, 12); ex. de famüia,
Den )6ermö0enSobiecten gefogt, toeld^t
aufböten, ber fjamilie 3«nönbe§ ju geböten,
j. Ö. peto, ne fundus de familia exeai;
ne fundum alienent ei ne de familia no-
minis mei exeai; ne de tiotnine familiae
exeat; fundum de nomine meo exire veto
(L 67 § 5. 1. 77 § 11. 1. 88 § 6 D. 31. I.
38 § 1 D. 32. 1. 108 D. 35, 1); ex. de he-
reditate (1. 21 D. 5, 3. l. 54 D. 10, 2. 1. 8
D. 11, 3). — 2) vorübergehen, ablouf en,
§. iß. dies actionis exit; dies exitura (f. dies
8. 2. b); annus exiturue (I. 35 § 1 D. 19,
2); in hoc dolus admissus, ut tempus exiret
(1. 1 § 6 D. 4, 3).
Existere {. exsistere.
ExlBtimare, 1) bafür l^alten, anneb<
men, meinen, glauben; existimatio, 3Äet*
nung, Glaube, j. ©. quod quis cum
suum esse existimaret, po8sederit,usucapiet,
ettamsi falsa fuerit eius exisHmatio (1. 5
D. 41, 10); plus in re est, quam in exi-
siimatione (1. 9 § 4 D. 22, 6. 1. 4 § 1 D.
40, 2. 1. 2 § 15 D. 41, 4); aliqua (falsa)
existimatione decipi (1. 18 D. 3, 2. 1. 36
§ 1 D. 41, 3); fdlso existimantem, se debere
aliquid, dare, tradere (1. 12. 15 § 1 D. 12,
6); non existimationem solventis eadem
species repetitionis sequitur (1. 27 eod.).
— 2) ermeffen, erwägen (1. 12 C. 2, 4.
1. 5 C. 3, 28); existimatio, ba« (Srmejfen
(1. 1 C. 3, 44).
Existlinatio, 1) ba« (SrmeHen. — 2)
im engern @tnn: bie einem Staatsbürger
nad^ ben (S)e{e^n unb ©itten beS ©taateS
gebü^renbe 9((^tung öon ©etten feiner 3Äü*
bürger: bürgerli^e (g^re (1. 5 § 1 D. 50.
13; — yfExisiimatio est dignitatis inlaesae
Status, legibus ac moribus oomprobatus, qui
ex delicto nostro auctoritate legem aut
minuitur aut consumitur." 1. 131 § 1 D.
50, 16: — yfpoena non tantum pecuniaria,
verum capitis et existimationis irrogari
solet.*' cf. 1. 28 § 1 D. 48, 19. 1. 104 D.
50, 17; „Si in duabus actionibus alibi
summa maior, alibi infamia est, praepo-
nenda est causa existimationis^*); integra
existimatione tutela vel cura abire; notata
fide et existimatione removeri (1. 4 pr. 1.
9 D. 26, 10); inlaesa exist. (1. 25 D. 3, 3);
quae facta laedunt existimationem (1. 15
D. 28, 7); vagari cum discrimine cdienae
existimationis (1. 7 pr. D. 47, 10).
Exitimn, Untergang, SSerberben,
a. «. reipubl. (1. 21 § 1 D. 49, 15).
Ezitua, 9(uSgang: a) äRünbung, 9[uS*
flu6 (1. 3 § 1 D. 43, 7. 1. 1 § 9 D. 43;
23); b) (Srfolg, 8Refultat = eventua s. d.
j. p, im ©egenf. öon voluntos ober con-
silium (1. 14 D. 48, 3: — „In maleficiis
volunta^s spectatur, non exitus.'' 1. 3 § 2 D.
49, 14); publice expedit, suprema hominum
iudicia exitum habere (l. 5 D. 29, 3); res
sine exitu futura ; nonhabebit res exitum (1. 17
§ 6 D. 4, 8. l. 15 § 12 D. 39, 2); ex.
actionis Q. 10 § 14 D. 42, 8) ; controversiae
(1. 35 D. 41, 2); intestatr exitum facere;
redit res ad intestati exitum (1. 3 D. 28, 4.
1. 20 pr. D. 37, 4); emancipatus a parente
in ea causa est, ut in contra tab. bon.
possessione liberti patiatur exitum b. b. ber
(Smanci^. wirb in ^ejug auf bie bem Sater
aufte^nbe b. p. c. t. bem 9lefu(tat nac^ nnr
ein libertus be^anbeft (1. 1 pr. D. 37, 12);
aequum est prospicere nos etiam eis, qni
quod ad bona ipsorum pertinet, furiosum
faciunt exitum, b. b. bie in ^epg auf i^
Vermögen benfelben Erfolg herbeiführen, wie
SSa^nftunige (1. 12 § 2 D. 26, 5); c) d^nbe,
Untergang, inSbef. beS £ebenS, j. 9. qai
manus sibi intulerunt — post huiusmodi
exitum mariti (1. 11 §3 1). 3, 2); vitae
supremus ex. (1. 32 § 3 D. 24, 1. 1. 4 D. 34. 4).
Sxolesoere s. exolere, feine 0ep
tung, fBirffamleit üerlieren, g. ©. teges
exoleverunt (1. 2 § 3 D. 1, 2); cum per
metum facta iniuria anno utili exoleverit
0. 14 § 2 D. 4, 2).
Exonerare, entlaften, entlaben,5. 9.
navem (1. 1 pr. D. 43, 14); tro)nf(^: er*
leichtern, einer SSerbinbUc^teit entlebigen,
bat)on befreien, j. 9. quod alter solvent,
nihil ad exonerandum alterum pertinebit
(1. 21 D. 40, 12); exonerari actionibus he-
reditariis (1. 73 D. 36, 1), munere QA^l
D. 50, 9); exon. petitorem probandi ne-
cessitate (1. 30 pr. 12, 2); debito se exon.
(1. 1 D. 46, 3); fructus in rationem exone-
randi debiti computare (1. 3 C. 4, 24. cf.
1. 11 C. 4, 32); exon. aes a/imum, fi^ ber
ec^ulben entlebigen (1. 5 § 10 D. 23, 3).
i^^nero^io, (Erleichterung, ^Befreiung
Don ettoad: mercedis exon. (1. 15 § 7 D. 19/2).
Digitized by
Google
Exorare — Expendere.
197
Exorare, 1) bitten, flel^en (1. 1 § 9
C. 1, 27). — 2) btttt^ »itten cttoeic^en (1.
5 § 2 D. 28, 6).
Ezoroizare, burd^ 9ef(^todrttng bie
böten ©cijicr üerbannen (1. 1 § 3 D.
50, 13). Exorcista^ ein Ättc^enbiener, bem
bie fSetbannung ber böfen (Reiftet obliegt
(1. 6 C. 1, 8).
Ezordium,9(nfang (1. 3 § 6 D. 28, 2.
1. 11 D. 44, 3. L 124 D. 45, 1).
Ezoriri, cntftel^en, erwac^fen: summa
exortts umris aocta (1. 58 § 1 D. 26, 7);
fi(^ ergeben, auftreten: lex exoritur tid-
tersus aliq. (§ 8 I. 4, 18).
Sxornare, jiercn, fc^müden, 5. ©.
volaptariae impensae sunt, quae species
exornant (1. 7 pr. D. 25, 1); filius fam.
equestri milüia exornatus (l* ^ ^- ^* !)•
Exosus, 1) ^affenb (1- 5 C. Th. 16, 7).
- 2) üer^oBt (1- 12 C. Th. 16, 5).
Expavescere, ffircbten (1. 29 § 8 D.
28,2).
Expedire, 1) ^erattd mideln, toin^
'htn, lo^mac^en, j. 9. auS einer Schlinge
(L 55 D. 41; 1); bül^er tro^nfd^ aud^ f. ü. a.
entfc^ulbigen (L 6 D. 22, 6: — „scientia
hoc roodo aestimanda est, ut neque negle-
gentia crassa — satis expedita sit neque
delatoria curiositas exigatur"); expedilus
(adi.); expedite (adv.); nid^t \>tttoxdtU,
o^ne @ffitt)ierigfeit, leidet; ol^ne Se*
benlen, ilar, beftimmt, §. ©. expeditum
est, expeditum inÜllectum Tiabet constitutio
(1. 91 pr. § 3 D. 45, 1); expeditissimum
est (1. 8 § 4 D. 42, 5); ea^^üius esse,
Tiden (I. 45 § 1 D. 19, 1. 1. 31 § 9 D. 21,
1); paulo expeditius dicendum (1. 19 § 5 D.
16, 1); rem in expedüo fore; non esse tn
ejpedito (1. 67 § 5 D. 31. 1. 10 pr. D. 46,
1), expeditam causam habere (1. 3 § 5 D.
37, 10); expedita quaestio (1. 32 § 14 D. 24,
1); en)editi88ima sententia (1. 9 § 13 D. 28,
5); sdutio obligationis expeditissima (obne
one 6(^ttHerigfett) 0- 54 § 1 D. 45, 1); lu-
dicatom solvi stipulatio expeditam habet
quantitatem (l. 9 D. 46, 7) ; non expedite locare
potuisse (1. 6 § 2 D. 10, 3). — 2) ent-
»itfeln, erlcbigen, obmac^en, ouS*
matten, 3. )B. ut eanf>iediatur quaestio (1. 61
§ 1 D. 23, 3); res ita expedietur (1- 17 D.
35, 2j ; expediendarum rerum gratia— placuit
(l 11 D. 26, 8); qua actione ea res expediri
possit (1. 2 § 2 D. 14, 2) ; inter litigantes
non aliter lis expediri potest etc. (1. 62 D. 5,
1); expediri officio iudids fl. 14 § 8 D. 11,
8); secundum scripti iuris rationem (1. 16 D.
35, 1); exp. per libeUumy de piano (1. 9 § 1.
3 D. 1, 16); über^ou|ft beforgen, t)er*
richten, tiollaiel^en, ^u @tanbe brin^
g^tt/ i' 9* exp. administrationefn tutelae
S:
1. 13 D. 27, 3). manumissionem 0- 1 § 1
). 1, 10. 1. 23 D. 40, 2), opus, quod con-
duxit (1. 12 § 6 D. 7, 8), lanam, SBoIIc
finnnen (1- c.); auSmittein, auftreiben
l^erbeifd^affen, ^. 16. distrahi autpigno-
rari iuberi, etpecunia expediatur (1. 12 § 6
D. 11, 7. cf. 1. 5 § 9 D. 27, 9); alimenta
pupillo exp. (1. 6 D. 27, 2); ou3 bem »er-
mögen etmad beftreiten, §. 9. pactum, ut
mulier universa onera sua expediret (1. 4
D. 23, 4); ad onera sua expedienda mutuam
pecuniam accipere (1. 7 § 10 D. 26, 7) ; ex-
pedienda munera ex communi patrimonio ;
munera,quae sumptibuspatrimonii expediun-
tur (1. 3 § 17. 1. 18 § 18 D. 50, 4). - 4) bien-
lic^, bon 9{u|en fein, frommen, ^um
©eften gereidjen, 5. ©. etoportere et ex-
pedire (1. 18 pr. D. 47, 10); publice expedit
(1. 5 D. 29, 3); expedit pupiUo rem suam
salvam fore (L 5 D. 26, 10); tutor potest
novare, si hoc pupiUo expediat (1. 20 D. 1
D. 46, 2); quod privatim interest unius
ex sociis — quod societati expedit (i. 65
§ 5 D. 17, 2); instruere se, expediet neo
ne agnoscere hereditatem; tempus ad de-
liberandum, an expediat cum (sc. pupillum)
hereditatem retinere (1. 5 pr. 1. 7 pr. D.
28, 8^, profiteri non sibi expedire adire
hereditatem; si expedire sibi compererint
hereditatem — si contra onerosam credi-
derint (1- » § 2. 1. 73 D. 36, 1).
Bxpedltio, 1) »oUäiel^ung, «u«*
fül^rung/ j. i. faciendi itineris exped. (l. 6
§ 2 C. 7, 62). - 2) gelbäug, a- »• ne-
gotium cojpiarum eocpeditionis tempore man-
datum (1. zO D. 16, 2); miles tn expeditione
occupatus, degens (1. 1. 15. 17 C. 6, 21).
Expellere, l^eroui? ftogen, treiben,
werfen, §. ©. res fluctibus expulsas auferre
(1. 9 § 8 D. 41, 1. 1. 5 D. 47, 9); quod
ex naufragio expulsum est, usucapi non pot-
est 0- 21 § 1 D. 41, 2); vertreiben = de-
icere s. 3. §. fb, vi expell. aliquem de fundi
possessione, a fundo, t?ui (1. 4 § 22. 27 B.
41, 3. 1. 1 § 32. 1. 18 D. 43, 16); expulsus
a conductione'y convenisse de non expmcndo
cdono (1. 24 § 4. 1. 54 § 1 D. 19, 2); ex-
pellendi heredtm ius habere (I. 5 pr. I). 36,
4); exp. domo uxorem, virum (1. 11 pr. D.
25, 2); exp. ex civitate (1. 18 D. 50. 7);
bon einem SRe(^t berbröngen, audfc^Iie«
gen = excludere s. 1. ^. 9. expelü ab
hereditate (1. 27 pr. D. 28, 7. 1. 20 pr. D.
37, 4); heredem institutum liberti filium
patronum expeUere (1- 6 pr. D. 38, 2).
Expendere, ^al^Ien, audja^len,
ausgeben, 5. W. exp. ex dote, pro mutiere
(1. 21. 28 D. 24, 3); si quid circa furiosum
necessarie fuerit expensum (1. 51 pr. D. 5,
3); exp. usuras (1. 47 D. 19, 1). multam
Digitized by
Google
198
Expensare — Explere.
(1. 2 C. 1, 4); pecuniam expetisam sibi ex
re pupillae facerty fic^ bejo|lt motten (1.59
D. 26, 7); ratio accepti Q,tq\ie expensi ((Sin*
nal^mc unb «uiJgabe) G- 47 § 1 D. 2, U); ex-
pensum ratiofiibus praescrtbere (1. 111 D.
35, 1); expetisum fei're alicui aliquid ht»
beutet ittf)»rftnpli(^: hai, toa^ man üon 3e«
manbem ani trgenb einem 9le(^tdgef(^dft ju
fotbem l^atte, ald für i^n t)etaud0abt
eintragen in bad ^au^tbud^ (meld^ed mc
;eit ber SiepubUf toon iebem orbentIi($en
[ärger über {eine gemachten @(elbge{(^äfte ge^
fü^tonrbe), eine ©c^ulbforberung auf
ben9lamen3emanbedein{(l^reiben(6ai.
129. 180. 137); ba^er bie tpätcre allgemeine
)6ebeutung toon exp. ferre: bejabU er^aU
ten, {i(^ beja^It machen Gl^§5 D.20,
4: — ,8i secundus (creditor) non offerat
pecuniam, posse priorem vendere, lU pri-
mam tantum pecuniam ea^pensam ferat"),
unb öon expenaum ferri 9\\cmi einem ju*
gerechnet nierben, Don einem ober moton
au«gejablt, getragen, beftrittcn wer^
ben muffen (1. 25 § 16 D. 5, 3: ,Quod
qnis ex hereditate erogavit — utrum totum
heredUati expensutn feratur an aliquid et
patrimonio eins?" 1. 23 § 4 D. 36, 1: —
,quod si tantoB fructus ex hereditate mu-
lier percepit, ut inde poterit doti satis-
fieri, dicendum est potius fructibus hoc ex-
pensutn ferendum quam fideicommisso^'J ;
au(^ trolpif(^ ttrirb expensum ferre alicui aU-
q uid in ber Oebeutung gebraust: einem ettoad
anred^nen, ^ufd^reiben, auf 9ied^nung
Donettoad fe|en, ^.^.facüitatisuae, yie-
glegentiae exp. ferre debere (1. 3 § 3 D.
36, 4. L 24 D. 42, 8); auA expendere tohh
in biefer »ebeutung gebraucht (1. 13 C. 2, 18:
„Quod in uxorem tuam aegram erogasti,
non a socero repetere, sed adfectioni tuae
expendere debes*); expenso ferre alicuius
nomine, ^u tttoa^ rechnen, ^äl^Ien (1. 10
D. 33, lOY. Expensae (Subst.) , a) ?lu^-
gaben, Auflagen, foftcn, }i. Sb. pubJicis
eu^pen«»« iter facere (1. 42 D. 29, 1); expen-
sis leaatarii — sumptibus heredis (1. 8 pr.
D. 31); expensarum detrimento praegrarari
(i. 25 § 5 C. 5, 4); expensae necessariae,
tUiUs a. 12 pr. C. 3, 31); b) Lieferungen
an bie ©olbaten Q. 4 C. 1, 29. 1. 9 C. 10, 16).
Bxpansare, aud^ablen (1. 41 § 10 D.
40,5).
BzperienB, erfabren: viri exp. idonei
0. 3 C. 12, 19).
Ezperientia, 1) Hebung, ©rfal^rung,
^. 9. experientiam praesidis latere non
posse (1. 6 § 1 C. 5, 51). — 2) (ea^eri-
mentumj Setoeid: utüitatis expenentiam
praebere (1. 14 § 1 C. 3, 1).
Experimentum, $robe: a) !Berftt(^
(1. 20 pr. § 1 D. 19, 5); b) ©et» ei«: ^^
rerum experim, cognoscere (1. 2 C. 6, 54).
Ezpertri, 1) oerfu(^en, ^robiren, 5.
©. boves, equos dare experiundos (1. 52
§ 3 D. 9, 2. l. 20 pr. § 1. D. 19, 5). -
2) erfal^ren em^)finben, j. ©. exp. m-
dulgentiam dominorum (1. 3 §17 D. 29, 5),
mdiorem dominum (1. 24 § 8 D. 40, 5); er-
leiben, ju ertragen ^aben, j. ©. servir
tutem alterius, iura patronorum graviora
(1. 41 § 1. 1. 51 § 3 eod.); periaUa 0- 1
pr. D. 37, 13). — 3) gerid^tlic^ »er*
fahren, einen Änfjnrud^ nic^t Derfolaen,
j. S3. exp. apud s. ad iudicem (1. 28 D.
16, 3. L 1 D. 49, 12); exp. acticnibus (1.
7 D. 48, 7), actione sive exceptione (L 9
§ 3 D. 4, 2), per adionem (L 3 pr. D. 5,
6), itidido noxali, familiae ercisc. etc. (1- 8.
39 pr. D. 9, 4), publico iudicio (l. 43 § 10
D. 23, 2), praeiudicio (1- 30 D. 42, 5),
interdicto s. per interd. (1. 1 § 32. 45. L 7
18 § 1 D. 43, 16); exp. vi bonorum rapt,
(1. 1 § 32 cit.), iniuriarum s. de iniuriis (1. 7
§ 5. 1. 24 D. 47, 10), mandati, praescripHs
cerbis (1. 13 § 2 D. 13, 6), negotiorum
gest. (1. 32 D. 3, 5), ex dliqua noxa (1. 18
§ 1 D. 5, 1); crimine exp. ad versus aliq.
(1. 3 C. 9, 32}.
Expers, l) frei öon etttniS, j. ©. exp.
culpae (1. 61 D. 26, 7), damni (1. 1 pr. C.
5, 33), personalium munerum (1. 6 C. 1, 3).
— 2) unerfahren, untunbig, j. Ä. exp.
negotiorum (1. 6 § 19 D 27, 1), forensium
rerum (1. 25 § 1 D. 22, 3), litterarum (L
6 C. 10, 32).
Expetere, Verlangen, f orbern (1. 12
C. 10, 16. L un. C. 10, 24).
Fxpiare, f Ulanen (1. 6 C. Th. 9, 7. 1. 14
C. Th. 11, 36). Fxpiatio, ©ü^ne (1- 16
C. Th. 13, 5).
Expilare, audplünbern, berauben:
exp. hcieditatem ift ber tet^nifc^e Äuöbruc!
für bad (Snttoenben einer toom @rben nod^
nid^t in ^ep^ genommenen @rb{(^ftd{a(^
(tit. D. 47, 19. C. 9, 32. — „Si quis aUe-
nam hereditatem expilaverit, extra ordinem
solet coerceri per accusationem expHatae
hereditatis, sicut et oratione divi Marci
cavetur** 1. 1 D. cit. — „Api)aret expiUUae
hereditatis crimen eo casu in tendi posse,
quo casu furti agi non potest, scilicet —
antequam res ab herede possessae sunf
(1.2 § 1 D. cit.) Expilatio, «u8<)Iünbcrttn9
(l. 16 § 6 D. 48, 19); expilator, Kudplün»
berer 0- 1- § 1 I>- 47, 18).
Explanare, beutUc^ machen, erllären
a. 21 § 1 D, 28, 1).
Explere, 1) audf üUen, $. 0. fossas G*
24 § 2 D. 39, 3). — 2) erfüHen, boU*
Digitized by
Google
Explicare — Exprimere.
199
^iel^en, Dolfenben = complere, j. ©.
ezpl. annum, annos (1. 4 D. 23, 2. l. 76
§ 1. 1. 80 § 12 D. 36, 1); ustwpio, quae
tempore constituto expleri solet; nee to-
tas dies exigitar ad explendum constitutum
tempus (1. 2. 15 pr. D. 44, 3); expUio tem-
pore, qnod defuisset ad usucapionem (l. 6
§ 2 D. 41, 4); expl. eondicionem (1. 4 pr.
5 pr. 13. 25. 98. 112 § 2 D. 35, 1); fidem,
fideicommissum (1. 62 D. 12, 6. 1. 28 § 15.
1. 70 § 1 D. 86, 1), mandatum (1. 27 § 2
D. 17, 1); expleia sttbsUmtia öbligationü
(l. 61). 14, 6); expleto aase; si dupondius
expletus Sit (1. 17 § 2 D. 28. 5. § 8 I. 2,
14); expl. Solarium y ben ^al^t^l^nt t>oU»
pAnbtg arahtiaSfltn (1. 21 D. 15, 3).
Explicare, 1) lodntad^en, befreien
a 29 § 3 D. 9, 2). — 2) t)oII§iel^en,
audfftl^Ten:eo modo coUatio explicari pot>
est, ut etc. (1. 2 § 6 D. 37, 6); expl. ra-
tiones (1. 69 § 4 D. 30), negotia (1. 10 pr.
D. 1, 16. 1. 6 § 1 D. 3. 4. l. 20 § 2 D.
3, 5. 1. 22 D. 22, 5); quae per defunctum
inc^iocUa sunt per heredem explicari debent
(1. 40 D. 17, 2 1. 1 pr. D. 27, 7); ad ea,
quae sollerasitatem iuris desiderant, ex-
plicanda tutore auctore opus est (L 19 D.
26,8); explicandarumvenditionum causa im-
pendi (i. 72 D. 35, 2) ; impendia ad iter ex-
plieandum necessaria (1. 7 D. 36, 1) ; temjflum
expiicitnm (1. 17 D. 34, 1); cui iurismctio
data est, ea quoque concessa esse videntur,
sine qwibus iurisdictio explicari non potuit
(1. 2 D. 2, 1) ; expl. liberale iudicium (1. 6
I 3 D. 37, 10), appellationem (1. 24 § 1
D. 49, 1); ex^\. pecuniam, (S^elb audmittetn^
ouftteibfii, (L 81 D. 42, 1). — 3) au«
etnanbet fe|en, erörtern, erflftren (1.
II D. 16, 3. L 44 § 2 D. 41, 2).
Explodere, toernierfen, beteitioen,
aufl^eben j. W. placuit exploso SCto Fega-
siano omnem auctoritatem Trebelliano
8Cto praestare (§ 7 I. 2, 23); tota antiqua
dubietate explosa — placuit (1- ^^ ^•
6, 42); agentis intentio per usucapionem
explosa (1. 7 C. 3, 31).
Explorare, 1) andtunbfc^aften/ er«
forfc^en^ nnterfuc^en, prüfen (1. 14
D. 1, 18. 1. 3 pr. D. 22, 5. 1. 25 D. 31.
1. 8 pr. D. 48, 18); exploratus, txpxoht,
betD&l^Tt, anerlannt, auiatmaä^t, §. 0.
auctoriUUis, prudentiae^ ßaei exploratae
esse (1. 3 § 4 D. 43, 30); exploratum, ex-
plorati iuris est (1. 52 § 5 D. 17, 2. 1. 13
8 10 D. 19, 1. 1. 12 D. 24, 3); exphra-
tissimum est 0* 5 § 4 D. 39, 1). — 2) Der«*
tanken 0- 27 § 1 C. 1, 4).
Bzploratio, bad ^ndtunbf (Ruften (1. 3
§4D.49,16). ISzplorator, Hunbfc^after
1. 6 § 4 eod.).
XSxpolitio, %u9\^müdnnq , fßtt»
äicrung (1. 4 C. Th. 13, 4).
EzpoUtos, auiSgebilbet: litteris exp.
(l: 1 C. Th. 14, 1).
Exponere, 1) wol^in [teilen (1. 5 § 8.
12. D. 9, 3). — 2) ou8fe|en: a) ^)rei§*
geben, überlaffen: consüium multorum
insidiis expositum (1. 1 pr. D. 4, 4); res
publica, usibus p<^[>uli perpetuo exposita
(§ 2 I. 3, 19); b) indbef. ift ed ber tedbnifc^e
9btdbru(f fürbad9(ttiSfe|en einei^fttnbed
(tit. C. 8, 51); si quis forte ea;jK)jfitua quo-
rum parentium esset, ignoret (1. 1 § 2 D.
22, 6); partum publicis locis exp. (1. 4 D.
25, 3). — 3) oblaben: exp. merces, onus
1. 10 § 1 D. 14, 2. 1. 16 § 8 D. 39, 4);
tro^fc^: exponi matrum visceribus — nasci
(1. 42 D. 7, 16). — 4) auspeilen, beftellen,
|. 9. exp. cautionem (1. 25 § 4 D. 22, 3.
1. 43 D. 26, 7. 1. 8 C. 4, 30), iudioatum
solvi (1. 8 § 3 D. 3, 3), satisdationem (§ 4
I. 4, 11), epistulam (1. 31 D. 13, 5); dona-
tionis ultra lege definitam qüantitatem
expositae (1. 25 § 1 0. 5, 16); cessiones
aliiB compententium actionum in semet ex-
poni properare (1. 22 C. 4, 35); expositio
securitatisj Kudftellung eined ©d^eind (1-
14 § 2 C. 4, 30). - 5) au«einonber*
te|en, borlegen, aufteilen, i.^,iudici
rem exp. (1. 1 D. 1, 2); apud eum qui iuris-
dictioni praeest, exp. desiderium (1. 1 § 2
B. 3, 1); summatim res exposita (L 40 D.
9, 2); exp. definitionem (l- 6 D- 5, 1); ex-
positio, Darlegung: expos. criminum (L
20 C. 9, 1); Äufjdl^lung: numerus et
personarum expos. Q. 10 § 17 D. 38, 10).
Exportare, fortfd^offen, §. ©. ne vim
facias mihi, quo minus thensaurum effodiam
tollam exportem (1. 15 D. 10, 4) ; quae fru-
duum exportandorum causa parantur (1. 12
§ 1 D. 33, 7).
Exposcere, forbern, §. 9. hon. pos-
sessio, quae decretum exposcit (1. 2 § 1 D.
38, 16); nummum vetamus exposci ani-
maUbus a. 2 § 3 C. 12, 22).
ExpoBitio f. exponere s. 4 u. 5.
Exi>o8tulare, l)er]^eif(^en, 3. )B.proat
quaeqne res expostulat (LH pr. D. 48,
19). — 2) ©etc^werbe fül^ren (1. 1 § 8
D. 1, 12 ' — „ut servos de dominis que-
rentes praefectus audiat — si verecunde
expostulenf'J.
Expressim (ady.), audbrüdlic^, ). 8.
si nihil expr. convenit (1. 2 § 13 D. 18,4);
si hoc ipsum expr. agebatur (1. 98 § 5 D.
46, 3); ea^essii^ continere (1. 3 C. 1, 14).
Sbcpressio, 1) ^bbilbung, (BtptHqt
(1. 1 C. Th 9, 22). — 2) fLni\ptudi,
«erorbnnng (1. 8 C. Th. 11, 2).
Exprimere, 1) l^erattd{(^lagen, an0*
Digitized by
Google
200
Exprobrare — Exsecare.
bref(^en: area ati ad frumenta ceteraqtte
legumina exprimenda (1. 14 § 3 D. 34, 1).
/— 2) ^reffen, forticiten: fistula, quae
aqtiani latius exprimeret (1. 18 D. 8, 3). ^—
3)^ett)0trufen: fav or libertatis benigniorea
aententias exprimU (1. 32 § 5 D. 35, 2). —
4) aud^teffen: plerique ita contemnunt
tormenia, ut exprimi eis veritiis nuUo modo
possit a. 1 § 23 D. 48, 18). — 5) and-
btüden^ auSf^red^en, auSbrilctlid^
nennen, etüären, beftimmen, §. ©. ex-
Brimi edu^ Aedilium (1. 25 § 8. 1. 38 § 14
L 21, 1), constitutione, lege (l. 3 § 8 D. 38,
16. 1. 9 § 2 D. 48, 10)/ rescriptiSf SCtis
(1. 3 § 6. 1. 35 D..49, 14); magis inteUectu
percipi, quam ex locutione exprimi posse
p. 13 D. 46, 3. 1. 12 § 2 D. 46, 8); palam
verbis exprimi (1. 99 pr. D. 45, 1); expr.
condicionem (1. 21 D. 23, 3), substitutionem
(1. 64 D. 31); suhstitutio expressa, im QJegcnf.
Don oompendio facta (1. 8 G. 6, 26); non
expr. demorte filii (1. 29 § 1 D. 28, 2); expr.
heredes (1. 25 D. 28, 1); nominatim phires
res in legato expr. (1. 2 D. 31); quaedam
in testamento si exprimantur, effectum
nullom habenfc (L 69 D. 28,5. cf. 1. 47 D.
35,1: — „Saepenumero mutatur rei effe-
otu8, quamquam id expresserit testator,
quod et si non fecisset, inesset tarnen/^ 1. 52
eod. „Nonnumqam contingit, ut quaedam
nominatim expressa officiant, quamyis
omissa tacite intellegi potuissent necessent
offutura. — Inde dictum est: expressa nocentf
non expressa nonnocent." 1. 195 D. 50, 17).
Bzprobrare, §um SSormurf mad^en
(Vat § 225).
Expromere, 1) t)or bringen, $.9. om-
nesperemptoriasj^ro^cr^f ton«« expromere
cogi (1. 37 C.Th. 11,30). — 2) ouöfprc-
eben: supplicium expr. in aliquem (1. 44
C. Th. 16, 5).
Expromissor f.
Bzpromittere , 1) ^ut (Erfüllung
einet bereit« befte^enben (ciöilred^tlic^n
ober natürlid^) ^erbinblid^fett burd^
Stipulation bem Gläubiger fi(^ toer«
l^flid^ten, mit ober ol^ne iflotHrtiondtmrIung.
%ad Serf^d^en lann fid^ bejtc^en a) ouf
eine eigene ©d^ulb (1. 20 D. 14, 6: „Si ie,
cui, dum in potestate patris essot, mutua
pecuma data fuerat, paterfam, factus per
ignorantiam facti novatione facta eam pe-
cuniam expromisit, si petatur ex ea stipula-
tionCj in factum excipiendum erit." 1. 19
§ 4 D. 89, 5 : „Si quis servo pecuniam cre-
diderit, deinde is Hber factus eam expro-
miserit, non erit donatio, sed debiti so-
lutio"); b) auf eine frembe ©c^ulb, 9. ©.
si muiieri dederim pecuniam, ut eam cre-
ditori meo solvat vel expromitttU (1. 22 D.
ij
16, 1); si mandavero tibi, ut creditoriwuo
solvaSy tuque expromiseris (1. 45 § 4 D. 17,
1); debitor mulieris iussu eius pecunioM
viro expromisit (1. 36 D. 23, 3); cum dotu
causa aliquid expromittitur (L 55 eod.);
si iusseris mortis causa deHtorem tuum
mihi aut creditori meo expromitiere deeem
(1. 31 § 3 D. 39, 6); cui expromissum est
= qui pecuniam stipulatus est (1. 35 | 7
eod.); si in id, quod patrono promisit
(liberbus), alii postea delegatus sit — verum
est patrono cum expromississe, b. ^. er ift fit
ben $atron atö ©d^ulbner eingetreten (L 37
8 4 D. 38, 1) ; quod servus mens pro de-
bitor e meo mihi expromisit; nomen eins,
pro quo expromissum est (1. 56 cf. 1. 11 § 1
D. 15, 1). Expromissor^ Wer bie ©et*
binbli(^!eit eine« §(nbern auf |i(J
nimmt, füt il^n aH (Sd^utbner eintritt,
fo \>Ci% iener t)on ber IBerbinbUi^Ieit gegen
feinen biiSl^erigen @)I&ubiger befreit nnrb 0- 7
§ 8 D. 4, 3. \ 4 D. 12, 4. 1. 10 D. 18, 7.
1. 8 § 8. 1. 13 pr. D. 16, 1. L 53 D. 18, 1.
1. 37 § 8 D. 38, 1. 1. 4 § 8 D. 42, 1.
1. 110 § 1 D. 50, 17). — 2) = promitUre,
$. didpae evictio expromissa (i. 41 § 9
32).
Expugnare, 1) erobern, erftfirmen,
5. )6. ex rate, nave expugnata rapere ali-
quid (1. 1 pr. 1. 5 D. 47, 9); exp. aedes,
villas (1. 3 § 2. 1. 11 pr. D. 48, 6). - 2)
anfechten: testamenta inoflßciosi querella
exp. a. 37 § 1 f. C. 3, 28).
Expugnator, (gröberer, 3«^Pörer (1.
22 § 3 C. Th. 6, 4).
Expimgere, 1) audftreid^en: expungi
st^endiisy oon Sofboten gefagt, tot^m ba
Solb gcftric^en nnrb (1. 15 D. 49, 16). —
2) prüfen: rationes subscriptae et expun-
ctae G. 13 § 1 D. 44. 3).
Expurgatio, 9leinigung, exp. prioris
vitae (1. 23 § 5 C. 5, 4).
Exquirere, l)audforfc^en,erfotf4en,
untcrfud^en, j. 33. exq. veritatem (1. 6
D. 2, 15. I. 1 § 1 D. 29, 3); vduntatem
1. 3 D. 24, 3. 1. 8 D. 39, 3). Exq^Usi^,
Unterfud^ung (1. 1 pr. C. 7, 17). — 2)
au^fud^en, $. $. honestissimum quemqpe
exq. ex civitatibus Q. 1 § 10 D. 27. 8);
subdi exquisitis poenis (I. 30 C. 9, 9). —
3 exquisitus, gefucbt, gefünftelt: umbra
aliqua exquisitae definsionuiohdutiil. 3 C.
1,7).
Exsculpere f. exculpere,
Exseoare, au^fd^neiben: exsecto tfentri
B. utero extractus, editus (1. 6 pr. D. 5, 2.
1. 11 § 5 D. 6, 2. 1. 12 pr. D. 28, 2: -
„natum accipe et si exsecto ventre editus
Sit.** 1. 1 § 9 D. 38, 8); moHuae ßius ez-
sectus (1. 132 § 1 D. 50, 16).
Digitized by
Google
Exsecrari — Exsilium.
201
Sxseerari, Detfluc^en, toertt)ftnf(^en,
t>ecabf(i^euen, ). 9. exsecr. lUes (L 4 § 1
D. 4, 7); exsecratio, »ertoünfc^unfl (1. 2
pr. C. Th. 3, 16); exsecr anduSt exseerabilist
f luclmfitbtg, abfd^euli(^ (1. 4 C. 10, 11.
1. 2 C. Th. 10, 10).
Ezseoutio, exeoutdo, SSon^iel^uitg,
ilttdffil^ru]t9(be{onbfrd bec auf bieSied^tö»
Derfolgung bejfiglü^n l^anbtttngen), }. 0.
ofieri» 9u>r» (nuntiationisj exec (1. 5 pr.
1. 19 D. 89, 1); ex. lüis; liie contestata
neglegere exeeutianem (1* 17 § 14. 22 D.
47, lOV, ex. apdkUionis (1. 28 § 2 D. 49,
1); unbitoar: a)bie tec^tlid^eSSerfoIaung
fitted 9[nf))ntc^, einer ^lage: a)t>on weiten
bcd tlAgerd ober fintUqtx», §. 8. ex.
stipuiationis (L 8 D. 18, 4. 1. 66 D. 45,
1), ddniae peeuniae (1. 132 pr. eod.); per-
secntiones, quae non habent »uris ordinarii
exeaaionem (1. 178 § 2 D. 50, 16); ex.
delictarum (1. 1 § 1 D. 47, 1), critninttm
(1. 1 § 1 D. 47, 9); legis Faviat^exec. =
accasaüo (1- 3 pr. D. 43, 29); ß) bie SSer^
folgung» ^^nSuna eitted Verbrechend
bur(^ ben SRagiftrat, ). 99. res, quae
habet publicam excecut. (1 7 8 1 D. 47,
10); n incertae personae convicium fiat,
nuüa ex. est (L Ab % 9 eod.); crimina, quae
ad ex. praesidis perÜnent (L 8 D. 47, 11);
coi crimiHtfi sive delicti exsec. competit (1.
131 § 1 D. 50, 16); b) bie »ollftredung
eined ric^terUc^en Vixif^tiU, ^tlfdtooH«
ftredung, exec rei iudicatae (tit. G. 7,
53), iudicoH (1. 16 § 1 D. 16, 2); dare
executionem dictae sententiae, poenae (1.
32 § 6. 8 D. 4, 8); exec poenarum (1.
37 pr. D. 4, 4); ordo executianis (1. 4 § 4
D. 42, 1); exec extraordimiria , miUtaris
(1. 3 § 1 D. 43, 4. 1. 5 C. 3, 13); inter-
poeito provoGationis auxilio vim executia-
nis eUtdere (\. 18 C. 7, 62).
Exsecutor, IBoIUie^et, ^oUftredet:
a) exs. negotiorum, 0ef d^äftdfü^rer (1.25
D. 22. 5. cf. ßinbe in ber Reitfc^. für
CUrfIr. u. *n». »b. I. @. 285 ff); b))8on-
^kS^ rid^terltcler Oefel^Ie, (S^eric^tdbiener
in $roie6fa(^en, ). IB. exBecutores de
achola agentium in rebus aitribueudis —
quibus imminendi litHms sollicitudo in-
iuncta est (1.12 %1 C. 12, 19. cf. 1. 25 § 1
C. 1, 3. 1. 3 C. 7, 39. 1. 8 pr. § 3. 6 C. 12,
21); aiK^ toerben fie exsecut. negotiorum
genannt (i. 13 | 2. 9. 1. 15. 18 C. 3, 1. 1.
3 C. 3, 2); inSbef. bejeu^net exaec. ben SoIIr
ftrecfer eined ric^terlid^en Urtl^eild,
^fiIf«öoIIftre(fer (L 8 C. 7, 53: „Exse-
cutorem eom solum eHse manifestum sit,
qui post Bententiam , inter partes audita
omni et discussa lite, prolatam iudicatae
rei vigorem ad effectum videtur adducere^j;
exsec. rerum iudicatarum (1. 6 eod.), sen*
tenUae (1. 4 pr. D. 49, 1); au^ bie d^in^'
treibet öffentlicher, indbef. fidcalifc^er
(S^efälle merben exsecut genannt (tit. C.
12, 60) ; exsecut. a iudice dati ad exigenda
debita (1. 7 C. 8, 16 cf. Gothofr. ad 1. 1
C. Th. 2, 30).
Exsequi, 1) angilben, audfül^ren,
Don§ie^en: a) im Mgemeinen, 5. 9. exs.
nuptias (L 2 G. 5, 1), mandatum (1. 22 § 10.
1. 27 § 3. 4 D. 17, 1), procurationem (1. 25
D. 3,3), alienam iurisdictionem (1. 3 D. 1,
21), abenum iudicium (1. 47 § 1 I). 38, 2),
ius religionis (1. 30 D. 10, 2), ius suum^ fein
9te(^ geltenb mac^ (1* 7 § 1 D. 27, 9),
b) indbef. eine auf bie 9ie(^tiStoetfoi'
gung be^üglic^e^anblung üolliiieben,
eine Sted^tdfad^e uot (S)eri(^t audfü^
ren, getic^tli^ »erfolgen, 5. )B. exs.
litem, causam, appellationem (1. 8 § 2 D.
17, 1. 1. 24 § 1. 1. 28 § 2 D. 49, 1. 1. 2 pr.
1. 18 § 4 D. 49, 14), actionem (1. 3 D. 47,
1); ei tutor reum postulaxerit et non sit
exsecutus (1. 22 D. 34, 9); exs. accusatuh
nem, crimen (1. 19 pr. D. 48, 2. 1. 2 § 8
D. 48, 5. 1. 11 G. 9, 1); advocatus fisci,
qui intentionem delatoris exsequitur (1. 5
§ 13 D. 34, 9); iniurias exs. iniuriarum
actione (1. 11 § 7 D. 47, 10); exs. suas suo-
rumque iniurias (1. 3 § 11 D. 43, 29), iustum
dolorem (1-3 § 8 D. 29, 5), mortem alicuius
(1. 22 eod. 1. 1.2.4 D.48,2). c) aUffHd^'
ter ein IBerge^en »erfolgen, al^nben,
j. ©. severius exs. ; rem severe exs. (1. 2 D.
1, 6 1. 6 D. 48, 6); rem exs. acriter, graviter,
usque ad poenam capitis, (1. 35 D. 47, 10.
L 9 D. 47, 11); patronorum querellas ad-
yersus libertos praesides audire et non
transHaticie exsequi debent (1. 1 D. 37, 14) ;
d) ein ric^tertid^ed Urt^eil uqllftr ed en:
exs. sententiamt iudicatum, rem iudicatam
(1. 19 pr. D. 2. 1. 1. 2. 15 pi. § 2. 7. 8.
12 D. 42, 1); per manum militarem exs.
decretum suum (1. 3 pr. D. 43, 4). — 2)
erhalten (1. 2 C. 3, 36. 1. 2 C. 12, 40).
— 3) ott«einonber feben (1. 1 § 10 D. 3,
1. l. 6 § 1 D. 48,3).*
Exsequiae (funeris), ^eid^enbegäng^
nift a. 91 D. 35. 1).
Exserere, jeigen, angilben, geltenb
machen, 5. SJ3. ita superior potestas se ex-
serat (1. 1 C. 1,28); vigor iudiciarius ex-
seraiur in aliq. (1. 9 § 1 C. 1,55); aueto-
ritatem suam exs. in contumaces debitores
0. 7 C. 10, 19).
ExBicoare, audtrod nen (1. 00 § 1 D.
41, 1: — „cum exsiccatus esset aheus, pro-
ximorum fit, quia iam populus eo non
utitur**).
Exsilium f. exHium.
Digitized by
Google
202
Exsistere — Exstare.
Ezftistere, eziBtere^ t)or!omtnen/ \id^
jeiaen, fi^ ftnben^ auftreten, bafeiit/
j. ©. exist. heredem (1. 7 § 10 D. 4,4: —
,,here8 manebit, qui semel extüit/^ 1. 32 § 1.
1. 87 pr. 89 D. 28, 5. 1. 61. 63. 93 pr. D.
29, 2. 1. 14 D..38, 16: „In suis heredibus
aditio non est necessaria, quia statim ipso
iure heredes existunt/' 1. 194 D. 50, 17);
casus existentium heredum (1. 45 D. 28, 6);
sive heres sive bon. possessor existat all-
quis (1. 2 I 15 D. 38, 17); iusta causa
existimandi se heredem vel hon, possessorem
extitisse domino (1. 33 § 1 D. 41, 8); in-
certum esse, utrum existat successor; si
nemo successor extüerit (1. 4 pr. 51 pr. D.
40,5); exist. dominum (1. 32 D. 39, 2); si
existant defensores (1. 37 § U 1. 38 D. 3,
3); si mulier defensor alicuius exstiterit (1.
2 § 5 D. 16, 1); si existat aliquis, qui de-
fendere sit paratus (l. 5 pr. D. 42,4); qui
fideiussor pro altero exstitit (1. 11 pr. D.
45, 2) ; creditor, apud quem mand<Uor ex-
stiterat (1. 58 § 1 D. 17, 1); qui ctccusator
ex8itit(l-7§2D.48,2); exstitit, quicontra-
diceret q. 12 § 5 D. 48, 5), qui peteret (1. 23
D. 46, 8); si quis extiterit, qui meliorem
condicionem adferat (I. 6 § 1 D. 18, 2);
cum debitor exstitisset aliquis (1. 60 § 4
D. 17, 1) ; ser70 persuadere, ut amator ex-
isteret vel erro (1. 1 § 5 D. 11, 3). — 2)
fidj ereignen, erfolgen, eintreten, j.©.
si variae sententiae iudicum exstitissent (1.
76 pr. D. 31); si inccrtum sit, aliquo tamen
casu possit existere (1. 1 § 2 D. 37, 9) ; si
exstitisset c(isus, in quem obligatio coUata
ftdsset (1. 19 pr. D. 12, 1); in8be|. ttnrb e«
üon ber (Erfüllung, bem (Eintritt einer öe*
bingung gefagt = impleri^ im (Stegenf. üon
deficere (1. 8 pr. D. 18, 6. 1. 5 D. 28, 3. 1.
48 § 1 D. 28, 6. 1. 91 § 1 D. 30 1. 88 pr.
D. 35, 2); be^leic^en öom (Eintritt eines dies
0. 16 § 1 D. 12, 6. 1. 71 § 1 D. 29, 2).
Exsolvere, ein fßtt^pn^tn, eine SSerbinb*
ttc^teitlöfen, erfüllen, g. ©. praestationi-
bus exsoluta causa mandati (1. 46 D. 17,
1); exsolv. fidem (1. 5 § 15 D. 24, 1); se
exsolv.y feine )BerbinbIi(^feit erfüllen (1. 18
D. 18, 6); bal^er bejaMen, ouöja^Ien:
exs. debitum (1. 38 pr. D. 32. 1. 45 § 9 D.
49, 14), aes alienum (l. 58 D. 5, 3. 1. 2 § 14
D. 18, 4. 1. 1 § 2 B. 27, 9. 1. 41 § 1 D.
40, 5), usurasß. 67 § 4 D. 12, 6. 1. 12 D.
22, 1), litis aestimatianem (1. 12 § 1 D. 20, 4).
alimenta (i. 8 D. 41,7), fideicommissum, lega-
tum (1. 1 § 11 D. 36, 3. 1. 5 § 17 D. 36, 4);
omnis pecvtnia exsoluta esse debet, aut eo
nomine satisfactumesse, ut nascaturpigne-
raticia actiq (l- ^ f 3 D. 13. 7). ExsolutiOy
©eja^Iung, §. ^. in exsolutione vectigalis^
totius debiti, cessare (1. 31 D. 20, 1. 1. 41
§ 1 D. 22, 1); non suffioere — ad totius
dcbiti exsolut. (1. 34 § 2 D. 82) ; in stipulatione
— in exsoMüme esse (L. H % 6 D. ^, 7).
Bzsors, frei, j. 8. exs. munerum (1. 11
C. 10, 48), a tironum pradntione (1. 10 C.
12, 28).
Exspeotare, 1) toarten, ertoarten: a)
l^offen ober fürefiten, bafi ettood gefe^e^
toerbe, j. 9. locupletiores, qui fructns sno«
aequis pretiis vendere nollent, dum minus
uberes proventus exspeetant (1. 6 pr. D. 47,
11); exsp. iudiciorum indignationem (i- 4
C. 11, 2); b) fi(^ gebulben, abwarten,
t)er§ie^en, §.8. exspectare, quoad donec,
dum (1. 24 § 2 D. 13, 7. 1. 68 pr. D. 35, 2.
1. 30 § 14 D. 40, 5); statim (competere,
valere, nancisci), nee exspect. etc. (1. 24 § 2
simul offerre, non exspectata die (1. 3 § 18.
14 D. 40, 7); exsp. condicionem, eventum
condicionis, ut condicio existat (L, IS % 2
D. 16, 1. 1. 3 § 2. 3 D. 28, 5. 1. 4 § 5 D.
40, 5); %!speet. nee urgere debitorem ad
solutionem (1. 12 § 13 D. 17, 1); non videor
vi deiectus, qui deici non exspeetavi, sed
profugi n.9 pr. D.4,2); andf totrb exspectari
in ber tSebeutung Don snstineri, aufge»
fd^oben toerben, gebraucht: ita demum
sustinentur liberalia iudicia, si etc. — cete-
rum non exspectantur (1. 7 § 1 D. 5, 8);
c) betoorftel^en: reos poena exspectet (1. 1
C. 9,39). — 2) berüdfid^tigen (§ 2 1.4,
2. 1. 30 § 8 B. 48, 5).
Exspeotatio, (Sr»artnng (1- 4 C. Th.
9, 86).
Bxspirare, 1) ben ®etft aufgeben 0-
22 B. 29, 5). — 2) erlöf (^en = evanescere.
§. ©. priore öbligatione exspirante ex se-
cunda introducitur petitio (L 58 B. 45, 1);
exspirat (= moritur), lis, iudicium (1. 19 D.
24,3. 1. 5 § 1 C. 7, 63), cnminis causa (L
1 § 4 B. 48, 17); post aditam hereditatem
suhstitutiones exspirare solent (1- 5 C. 6, 26).
Bxspoliare, entblößen, berauben =
spoliare.
Exstare, extare, 1) Dorl^anben fein,
5. 9. int (Stegenf . toon interiisse, exstinctnm
esse (l- 8 pr. B. 18, 6, üon intercidisse. in
rerum natura s. in rebus humanis non
esse, 8.- esse desüsse (1- 8 pr. B. 13, 1. 1.
17 § 2 B. 25, 2. 1. 84 § 7 B. 80. 1. 1 § 3
B. 37, 11), im (Skgenf. t)on consumptum esse
a. 9 § 1 B. 10, 4. 1. 11 § 2 B. 12, 1. 1. 29
B. 12, 6: = „si exstant nummi, vindica-
buntur, consumptis vero condictio locum
habebit." 1. 9 § 2 B. 14, 6. 1. 5 § 18 B.
24, 1: „ut si exstet res, vindicetnr, si con-
sumpta sit, condicatur**) ; fptctus extantes,
im ®egenfa| t>t>n consumpti (1. 22 C. 8, 32.
1, 8 C. 4, 9); cavere, restituturum quod
inde exstabit (l. 1 pr. B. 7, 9); si UUmhe
Digitized by
Google
Exstinctio — Externus.
203
testamenti extabunt (üt D. 87, 2. cf. 1 1
§ 2 ff. D. 37, 11); ai tabolae test.
nullae extabunt (rubr. D. 38, 6. 1. 3
eod.); qnaeritur, memoria facti operis exstet
nee ne (\. 28 D. 22, 3) ; depositio pecuniae,
cuius non exstat memarin (1. 31 § 1 D. 41,
1); extat exemplum (1. 1 § 5 D. 3, 1), SCtum,
rescriptum, edictum (1. 30 § 6. 13. D. 40, 5.
1. 8 pr. D. 48, 18), sententia existimantiam,
dicentium (L 11 § 1. 8 D. 43, 24. 1. 4 § 8
D. 44, 4) ; si non exstat qtii conveniatur (1.
23 § 1 D. 22, 1) ; si tutor , vel curator ex-
stent (1. 21 § 5 D. 9,4). — 2) eintreten:
condicio,^ quaej omnimodo exstcttura est
(1. 18 D. 12, 6). — 3) feftfte^cn (constare
(1. 4 D. 7, 1).
Exstinctio, Kui^Iöfcfiung, ^uf^ebung,
j. ». acciisationis (Paul. V, 17 § 1).
Exstinicuere, extinguere, l)etlöf(^en
machen, lb\dftn, audtöfc^en: exting.
ignem, incendium (1. 1 D. 1, 15. 1. 27 § 9. 1. 49
§1D.9, 2) ;trot)if(l^:untoirff am, ungültig
matten, c.ntftäftcn, ouf^cben, j. B.
^exting. substitutionem a parente factam
(1. 17 § 1 D. 1, 7), venditionem (1.10§5 D. 23,
Sl^condicionem (l. 96 § 4 B. 30. 1. 18 § 7
D. 36, 1), fideicammissum (1. 11 § 13 D. 32),
actionem (1. 46 pr. D. 47, 2), crimen = abo-
lere (1. 2 C. 9, 43); extingaiy crlöfc^cn,
untotrifam toerben, 5. Q. exstinguitur
obligatio, stipulatio (1. 21 § 1 D. 34, 3. 1. 2
§ 2. 1. 83 § 6. 1. 140 § 2 D. 45, 1. 1. 47
pr. D. 46, 1. 1. 24 D. 46, 2. 1. 98 g 8 D.
46, 3), actio, condictio (1. 58 pr. eod. 1. 41
§ 3. 1. 43 § 12. 1. 72 pr. D. 47, 2), mandatum
(1. 12 § 16 D. 17, 1); donatio (1. 32 § 10. 18
D. 24, 1), institutio, condicio (L 38 § 3. 4
D. 28, 5), kgatum, fideicommismm (1. 6. 41
I 15. 16. 1. 69 § 1. L 75 § 2. 1. 114 § 3
D. 30. 1. 21 § 1. 1. 65 § 1 D. 32. 1. 12
D. 33, 1), pignm, im pignoris Q. 8 § 12. l. 9
Er. D. 20, 6), serüitus (1. 27 D. 8, 3. 1. 10
>. 8, 4. 1. 11 § 1 D. 8. 6), umi8 fr. (1. 3 § 2
D. 7, 1. 1. 8. 10 D. 7, 4), peculium (1. 1 8 3
D. 15, 2. 1. 1 § 1 D. 15, 3); beneficitim per-
sonale cum persona exstinguitur (1. 13 D. 24,
3); haesitatur, an, si postea in mora non
fuerit, extinguatur superiür mora (1. 91 § 3
D. 45, 1); crimen morte extinctum, poena
exstincta (1. 22 D..29, 5. 1. 6 D. 48, 1. 1. 9
D. 49, 14); provocationis remedio condem-
mtionis extinguitur pronuntiatio (1. 1 § 14
D. 48, 16). — 2) vertilgen, üernic^ten,
tobten: veneno exsting. hominem riscera
hominis (1. 1 C. 9; 18. 1. 3 C. 9, 41); ex-
gtingui, ju ©runbe ge^en: res extincta
G. 8 pr. D. 18, 6. 1. 46 pr. D. 47, 2);
ttm'8 ßeben fommen, fterben; persona
extincta (L 1 § 43 D. 43, 20); post omnes
€09 exsiinctos, qui etc. (1. 32 § 6 D. 31);
explorari non posse, uter prius exstinctus
Sit (1. 22 D. 34, 5).
Bxstirpare, ausrotten (1.7 § 2D. 47,7).
ExBtrinseeuB f. extrinsecus,
ExBtruere, extruere, bouen: exstructio
= aedificatio (1. 1 § 19 D. 35, 2. 1. 8 C.
8, 11), ^erftellung, (grbaunng. extr.
aedificia (\. 18 § 10 D. 50, 4).
ExsTÜ f. exul.
Exsulare f. exulare.
Exsuperare, barfiber ^inaui ge^en
überfteigen (1. 42 D. 19, 1).
Exsurgere, fid^ ergeben, j. ©. captta-
Uter exsurgendum in aliquem (1. 7 C. Th,
7, 20).
Exta, bie C^ingetneibe: extorum prae-
sagium (1. 2 C. 1, 11).
Extare {. exstare.
Extendere, auiSbel^nen: a) avi^\pan*
ntn, a.».ext. vela (1. 12 § 20 D. 33, 7);
homo ad malam mansionem extensus (1. 7
5r. D. 16.3); b) öetlängcrn: ext. n'tmw
. 1 § II D. 43, 21); c) erftteden, j. ».
ad ulteriores voluntatem suam ext. (1. 1
§ 20 D. 14, 1); lex suum vigorem extendit
in aliquem (§ 3 I. 4, 18).
Extensivus, audbel^nbat: t7er&aexten8.
(1. 6 § 1 D. 38, 17).
Extenuare, t)ertingetn, bermtnbetn,
,. ». legatum (l 11 D. 34, 4), factdtates
1. 6 § 10 B. 50, 6), aes alienum 0- 5 § 9
t). 27, 9).
Exter 8. exterus, 1) angen, auf bet
«ugenfeite befinblicfi, äuletlid^: ext*-
rior scriptura im ®egenf. bon interior (Paul.
V,25 § 6). —2) fvemb: a) externus, einem
anbem JBoHe ongeftörenb, natio, gens extera
a. 4 pr. B. 48, 4. 1. 6 B. 49, 15); b) =
extraneus, nid^t jur gamilie be« («blaffet«
gel^ötenb (1. 84 B. 29, 2. 1. 11 B. 30. 1. 67
§ 4. 5. 1. 69 § 1. 3 B. 31: — »si domus
ad exterum pervenerit, fideicommissi pe-
titio familiae competit." 1. 6 B. 33, 3: „ne,
quod affectu filiae datum est, hoc et ad
exteros eitis heredes transire videatur**);
bo^er extero iure (b. ^. ttne eine frembe ¥cr»
fon, ni(^t aB Xod^izt) capere relictum (l. 10
C. 6, 20); femer fommt e« t)or im ©egenfaf
ber ®^au (l 6 § 1 B. 36, 2), ber perso-
nae exceptae (1. 3 § 4 B. 37, 5), be« co-
heres (1. 1 § 3 B. 5, 4. 1. 122 § 3 D. 45,
1), ber ^erren eine« ©cloüen (1. 67 B. 29.
2); exter i servi im (S^egenf. t>t>n servi eins,
de quo quaeritur (1. 28 § 6 B. 48, 5); c)
nidft X^eil l^abenb: ext. religionis lud.
(1. 9 C. 1, 9).
Extergere,abtoit(^en(1.12§22B.33,7).
Exterminare, [auftreiben, erftiden
(1. 2 § 2 C. 1, 1).
Externus, andlftnbifc^, andtoftttiig,
Digitized by
Google
204
Extinguere — Extrahere.
(1. 7 pr. D. 49» 15); apud exUrnos lega-
tione fungi (1* 13 § 1 D. 28, 1).
XJxtinguere (. exstinguere.
Extollere, 1) et^ö^en, indbef. ein (Bt»
bdttbe: UUx bauen (\, 2. 11 § 1. 1. 31
D, 8, 2. l 6. 6 pr. 1. 15 D. 8, 5). ~ 2) er-
ftteden: extoll, potestaiem fascium extra
metas territorii (1. 53 C. 10, 32).
Extorquere, entn)inben,l^etattd«/ab<*
(Steffen: a) mit (Stetoolt gemanben §u einet
^nblungbeftintmen: ettoadetjtoingen, ah^
nötl^igen^ ). 9. venditiones (donationes,
transactianesj, per vim (per potentiam) ex-
tartae (L 6 pr. D. 1, 18. 1. 12 C. 2, 19);
stipuMio per vim extorta (1. 7 D. 12, 5);
munus per vini extortum (L 4 pr. D. 50, 4) ;
extorq. ccuUionem ab aliquo s. alicui (1. 14
§ 11 D. 4, 2. 1. 5 pr. D. 36, 4); ext liber-
tatem invito (L 85 pr. D. 28, 5. 1. 19 D.
40, 1); b) btttc^ S^nO^nt^ttel ein IBetmö'
fiendobject toon gemanbem etlangen: et^ref^
tn, j. 8. mortis aut verberum terrore pe-
coniam alicui extorq. (1. 3 § 1' D. 4, 2);
iudex incitnliter extorta restitni iubeat (1. 23
§ä eod.) ; per vim extortum cum poeua tripli
restituitur (1. 9 § 5 D. 39, 4) : c) über^u^t
entreißen/ ent^ieben, }. fb. extorq. lu-
cnm (1. 4 D. 16, 3. 1. 6 § 11 D. 42, 8.
1. 35 pr. D. 44, 7) ; twpia Ivcra heredibus
quoque extorqueri (1. 5 ]jr. D. 3, 6) ; semel
adquisitam exceptionem inyito ei^rqueri
non posse (1. 62 D. 2, 14).
ExtorriB» öetbonnt, üettrieben (1.31.
32 C.Tb.l6, 5); audgefd^Ioffen: ext.tm-
petrata fortuna (1. 5 C. 9, 4).
Sxtra (praep\ avL%ex: a) augetl^afb
einem Otte, barübet ^inaud, im ®egen{. Don
intra (1. 1 § 14 D. 43, 20), j. ». extra ur-
bem, extra continentia urbis (1. 1 m\ 1. 3 D.
1, 12. 1. 87. 173 § 1. 1. 199 pr. D. 50, 16);
extra patriam profectus (1. 35 § 7 D. 4,
6); extra territorium iua dicere (1. 20 D.
2, 1); extra iudicium admonere debitorem
(1. 5 § 11 D. 3, 5); extra ius bonis cedere
(1. 9 pr. D. 42, 3) ; extra contubernium agere
(1. 5 § 6 D. 49, 16); b) abgefe^en t»on
tttoa^, ol^ne Oe^iel^nng )tt etioad, ni(^t
in ^etbinbung mit ettoad, äuget bem
^txti^t, aufietl^alb bet ^^ten^en toon
ettood, ). 0. extra obli^ationem esse, im
^egenf. oon contineri stipulatione (1; ^ § ^
D.40, 9); extra redhibitionem esse, imSe«*
genj. Don redhibendum esse (1. 12 § 1 D.
21, 1); extra rcUionem s. modum legis Falc.
esse, im d^eoenf . t>on in computationem legis
venire (L 81 D. 35, 2); extra computationem
patrimonii esse (L 5 pr. D. 50, 16) ; extra
causam bonorum computari, extra bona esse
(1. 68 D. 31. 1. 1 D. 33, 2. 1. 42 D. 41, 1);
efgtra causam alimentorum relictum aliquid
(1. 3 pr. D. 34, 8); quae extra dotem re-
licta sunt; species extra dotem viro ira-
ditae (1. 34 § 7 D. 31. 1. 31 § 1 D. 39,
6); quis extra heredem, ein anbetet aU bet
(rtbe (1. 3 § 8 D. 10, 4); quae extra testa-
mentum incurrunt, im (Sfeaenf. Don quae ex
ipso testam. oriuntur (1. lo B. 35, 1); quid-
quid extra rem emptoris per servum ad-
quisitum est (1. 24 D. 21, 1); in hac actione
(sc. de servo corr.) non extra rem dupluwi
e»t (L 14 § 5 D. 11, 3); redpere aliquid
extra negotium, im (SJegen?. t)on exercens ne-
gotium suum (f. 3 § 2 D. 4, 9); extra man^
datiformam esse (1. 48 § 2 D. 17, 1); arbi-
ter nihil extra compromissum facere potest
0. 32 § 21 D. 4, 8); extra culpam esse (L 24
D. 38, 2); extra legem positum esse, extra
(legis) poenam esse (1. 3 § 1 D. 25, 7. 1.30
§ 4 D. 48, 5. L 11 pr. 1. 22 § 10 B. 48,
10); extra sententiam SCti esse (1. 22 § 3
eod.); extra consuettidinem acddere Q. 15
§ 2 D. 19, 2); extra ordinem, aug^r«
otbentH(^et Sßeife, in einet t)on bem ge»
n)ö^nli(^en unb tegelmägigen SBkge abnm c^«
ben ©eile, §. ©. e. o. poenam exercerey im
^egenf. üon pecuniariter agere (1. 3 D. 47,
1) ; crimen expHatae heredü, e, o. agere; im
®tQtn\. Don hereditatem iure ordinario vin-
dicare (1. 3 D. 47, 19); e. o. coerceri (I. 1
eod. 1. 66 pr. D. 23, 2. 1. 1 § 4 D. 25, 3.
1. 49 D. 26, 7), plecti, puniri^ vindicari
a. 8 § 2 D. 11, 7. 1. 36 pr. D. 13, 7. 1. 1
pr. 1. 10 D. 47, 11. 1. 3 D. 48, 16. L 37
D. 48, 19), damnari (1. 43 D. 47, 19. !• 4
D. 48, 3); e. o. animadvertitur in aliq. (L
9 D. 26, 1); fures noctumi e. o. audiendi
sunt (1. 1 D. 47, 16); e. o. cognoscere de
crimine, de iudiciis publ. (1. 15 § 1 D. 48,
16. 1. 1 § 3. L 13 D. 48, 19); e, o. crimlna
probantur (1. 8 D. 48, 1); de iniurüs nunc
e. 0. statui söUt (1. 45 D. 47, 10) ; e. o. ius
dioere alicui (1. 2 D. 4, 6. 1. 1 § 1 D. 50,
13); subvenire alicui (1. 43 D. 6, 1. 1. 1
§ 5 D. 42, 6. 1. 1 8 2 D. 43, 3); e. o. peii
0. 7. 56 § 3 D. 17, 1); e. o. sequi senten-
tiam decretum (1. 50 D. 21, 2. 1. 3 pr. I).43,
4); non e. o. exactionem fieri, sed dviliter
oportuit (1. 23 § 3 D. 4, 2); quae e. o. im-
perantur (l. 6 D. 50, 5) ; feriae e. o. indi-
ctae (1. 26 § 7 D. 4, 6); c) aufgenommen
(1. 4 D. 26, 3. 1. 12 § 31 D. 33, 7).
Extra (adv.), äuget, aufgenommen:
ita exdpere ; extra quam si etc. (1. 1 § 16
D. 43, 12).
Extrahere, 1) l^etaud^iel^en, ^olen,
\, 9. res ex mari extracta; merces extractae
a. 4 § 1 D. 14, 2. 1. 58 D. 41, 1); quod
extraxit piscium (L 12 D. 19, 1); exseeto
ventre extractus (f. exsecare) ; nemo de do-
mo sua extrahi debet (1. 103 D. 50, 17.
Digitized by
Google
£xtraneu8-T- Extrarias.
205
cf. 3. 21 D. 2, 4. 1. 4 § 5 D. 39, 2). —
2) entjieben: rebus humanis se extrah.
(1.28 §3 D. 21,1). — 3) ^injicl^en, I>in-
audfc^ieben^ dilatio — quae in tempus
ptibertatis extrahet negotium (1. 6 pr. D.
37, 10); res per appellaiionem extracta (1.
42 § 3 D. 3«, 2).
Extraneus, ftemb: a) auger^alb
eine« getoifHen, in grage befangenen
9ie(^tiSt>er^dItnined fte^enb: a) in tln*
fe^ung bed 9<^iniltenberbanbd ober bei}
e^elic^en 5Ber^dItniHe«,ä.©.i>o»t^iiMin-
cipMümem (a patre adoptivo factam) ex-
traneus intellegor (1. 55 § 1 D. 23, 2); Je-
gatam adscribere extraneo, im (SJegenf . ehte^
bej patria pot. bed Schreibet« Untecniorfenen
a. 10 § 1 D. 48, 10); extranei im ©egenf.
ber necessariae personae, necessituddnes
(I. 6 D. 40, 12. 1. 28 § 8 D. 48, 19: .Om-
nia admissa in patronum patronive fiüum
patrem propinquum maritum uxorem ce-
terasque necessihtdmes gravius vindicanda
sunt, quam in extraneos/* 1. 29 § 3 C. 9,
9: — „Extraneoa procul arceri ab accu-
satione (adulterii) censemus.** cf. 1. 4. 14
§4 D.48,5); im ^enf. ber cognati (1. 31
pr. C. 5, 12. 1. 19 C. 6, 30); im ®egenf. be«
pater ober parens: si patronns vel quivis
extraneus impuberi tutorem dederü (1. 4 D.
26, 3); 8i extraneus sit, qui dotem promi-
ft< 0. 38. 84 D. 23, 3. 1. un. § 13c C. 5,
13: — ^Extraneum intellegimus omnem
citra parentem per virilem sexnm adscen-
dentem et in potestate dotandam perso-
nam habentem"); extran. mulieres im (Äe*
genf. ber maires, filiae atque germanae (l.
19 C. 1, 3); inter extraneos s. extraneas
personas (im (^egenfat^ bon inter yirnm et
ux.) facta dofuUio (1. 24. 25. 32 § 27 1. 44
D. 24, 1); extran, heres, im (Segenf. beffen,
qui ex numero liberorum est (1. 14 D. 50,
12); ober betet, qui de familia sunt (1. 38
§ 3 D. 32); heres tutoris extr. im @egen{.
bet 65^e bed IBotmunbd (l. 64 § 1 D. 23,
2); im engetn ©inn bebentet extr. heres einen
bet patria pot. beö C^blaffetd nid^ Untet*
iDotfenen, im dfegenf. bon suus heres (§ 2. 3
I. 2, 19. 1. 6 § 1 D. 29, 5); extr. postwiius,
ein ^ofhtmuiS/ bet nid^ ald suus heres bed
(itblaflet« geboten Witb (§ 26 I. 2, 20: —
„ex emancipato filio conceptus nepos ex-
traneus erat postumus avo"J; ß) in An*
fe^nng anbetet )6et^ältniffe, j. 93. im
<ikgen{. bed ^>ettn eined Sciaben: quod «erro
(iefcettir ab extraneis (1. 41. 51 D. 15, 1);
aliter (pnnitarj, qui quid in dominum pa-
rentemre ausus est quam qui in extraneum
(1. 16 § 3 D. 48, 19); extr. creditar, im
degenf. be« ^tttn aH ©Wubiget (1. 1 pr.
D.14,4); extr. coioni im ÖJegenj. bet ©claben,
toelc^ ein (»vt betoittMc^ften (1. 20 § 1 D.
33, 7); extr. hämo im (S^egenf. eine^ iiber-
tus (1. 8 D. 37, 15: „Heres libeiti omnia
iura integra extranei hominis adversus pa-
tronum defuncü habet**); fetnet fte^ extr.
im (Sfgenf. M proprietarins (1. 13 pr. D.
43, 24. § 3 I. 2, 4: — „finitur usus fr.
si damino proprietatis ab usu fructuario
cedatur nam extraneo cedendo nihil agitur**J;
im @kgenf. eined socius (1. 9 pr. D. 11 , 8. 1.
3 C. 3, 27), eine« coheres (1. 1 § 3 D. 5, 4),
eine« creditor (1. 55 D. 9,2. 1. 10 D. 20,1),
ein^ yenditor seryitutis (1. 10 D. 8, 4), M
tutor (1. 54 D. 26, 7. 1. 6 D. 26, 8: Tutores^
quibus adniinistratio decreta non esset,
tanquam extraneos recte a pupillo emere
placet*'); eoetr. emptor im (Segenf. bon iide-
lussor, qui emit (1. 59 § 1 D. 17, 1); si
extr. defensor existat, im (Skgenf. bon si
ex fideiussoribus existat def. (1. 5 §4 D. 46,
7); b) ftemb, extr. servus (1. 4 8 1 D. 9,
4. 1. 10 § 4 D. 26, 2. 1. 1 pr. D. 29, 5. 1. 28
§ 11. 14 D. 48, 5); extr. fides (1. 32 C. 6,42);
c)an«toättig, Imperium adversus extran.
homines (1. 3 D. 1, 18).
Extraordinarius, an^etotbentlic^,
I. 9d. extraord. perseeutiones = quae non
nabent iuris ordinarii exsecutionem, koomit
bot^üglic^ bet ®egenfa| bon ins unb iudi-
cium gemeint ift, mlä^tt im (Stttaotbinat"
betfal^en nid^t botlommt, abet au(^ t>a^ neue
Siedet mit ben neuen 9le(^t«mitteln, toeld^e
bie alte die(^t«otbnung etgän^en f offen (1. 178
§ 2 D. 50, 16h deberi vel iure cicili, vel
hofiorario, vel extraordinario (1. 10 eod^;
extraord. actio salarii nomine (1. 52 § 2 D.
19, 1); extraordin. iudicio subvenire alicui
(1. 17D. 12, l);in extraordin. iudiciis con-
ceptio formularum non observatur (l. 46
§ 1 D. 3, 5); extraord. auxilium, remedium
(1. 16 pr. D. 4, 4. 1. 7 D. 29, 5, 1. 12 D. 36,
4), genus mandati (l. 6 pr. D. 1, 16); extra-
ord. cognitiones (tit. D. 50, 13); extraord.
iurisdictio (l. 14 C. 8, 40), exsecutio (1. 3
§ 1 D. 43, 4), animadversio, coercitio (1, 93
D. 47, 2. 1. 2 D. 47, 20. 1. 1 § 3 D. 48, 19),
poena (1. 1 D. 50, 7); extraord. crimina (tit.
D. 47, 11. 1. 8 D. 48, 16), munera, onera
(1. 5 D. 10, 16. 1. un. C. 10, 46. 1. 1. 2 C.
II, 65 l. 1 C. 12, 23); extraord. necessitu-
dinis damna (1. 15 C. 10, 48); extraord. in-
dictiofies (1. 10 C. 10, 42).
Extrarius = extraneus s. a. j. ©. heres
extrar. (1. 28 § 1 D. 27, 1. 1. 78 § 3 D. 31);
libertus— ^rof^tto patrofio extrarios re-
linquit heredes (1. 36 D. 38, 2); adulterii
crimen ab extrario (im <!kgenfa| M ^^e^
manne«) potent inferri (1. 40 § 1 D. 48, 5.
cf. 1. 17 pr. D. 48, 18).
Digitized by
Google
206
Extremus — Faber.
ExtremuB, äugetftet, legtet; extremo
(ady.), iuUtft, §.0. posi mortem extremi;
exiremo mortuus (1. 83 § 1 D. 82); in ex-
tremum gradum miUtiae dari (1. 14 § 2 D.
4d, 3); servns rtoto« extremae (1. 16 § 44
D. 47, 10); is videtur ius dicenü non ob-
temperasse, qui quod extremum in iuris-
dictume est non fecit (1. 1 § 1 D. 2, 3); in
extremis vitae constitutus; in extremis, in
extrema valetudine esse; in extremis dicere
(l. 30 § 4. D. 34, 4. 1. 42 § 1 D. 39, 6. 1. 47
§ 4 I>. -*0, 5); extr. dispositiones (L 2 C.
7, 15).
Bxtricatae margarltae, $etlen, bie nid^t
an eine@(^nutgetd]^t finb, unangef (^nütte,
lof e perlen 0- 27 § 30 D. 9, 2).
Extrinseoua (adv.), 1) k>on äugen ^et,
§. IB. Vitium aedinm extrins, accidens; dam-
num, quod extrins. contingit (nid^ ou^ bcr
6a(^e K^ft ober tH)n SRenfd^ ^etrü^renb)
(1. 24 § 2. 3 D. 39, 2); vi extrins, admota
cadere (1. 43 pr. eod.) ; damni iniuriae actio
ob ea ipsa sit, per quae, non extrins. alia
causa oblata, damno quis adfectus est (1.
57 D. 19, 2) ; extrins. (im ©egenf. üon ex
ipsa hereditate) accedere (1. 20 § 3 D. 5, 3);
condiciones ea^rins., non ex testamento ve-
nientes, i. e. quae tacite inesse videantur
(1. 99 D. 35, 1); si exstrins. stispendatur
legatum, non ex ipso testam. (l- 6 § 1 ^-
36, 2); dies legati, cui condicio non ad-
scrihitur, quamvis extrins. exspectanda sit,
cedit (1. 25 § 1 eod.); extrins. exspectare
condidonis eventum (\. 87 pr. D. 28, 5);
quod ex lite consecutus ent sive princi-
paliter ipsius rei nomine sive extrins. ob
eam rem (1. 46 § 4 D. 3, 3)j res quae ex-
trins. (im @egenf. öon ex ems substantia,
cuius in potestate sunt) ad filios fam. ve-
niunt (1. 6 C. 6, 61). — 2) ouget »cjie-
^ung au titoa^, äuget Bufammen^ang
mit ctluoiJ, onberweit, j. ©. quae extrins.
et nihil ad praesentem actum pertinentia
adieceris stipulationi (1. 65 pr. D. 45, 1);
extrins. (im @egen{. öon in dotem ipsam)
impensae factae (1. 5pr. D. 25, 1); quae-
dam Civtrins. elocuta, im (^egenf. Don in
causa, quae agebatur,pronuntiatum aliquid
(1. 13 § 6 D. 3, 2); aliarum extrins. rerum
personarumve causa commixta, im @egen{.
k>on quod inter ipsos donationis causa agi-
tur (1. 5 § 2 D. 24, 1); si extrins. (b. f^. o^n«
bamtt üerbunbene vereid^uug bed aRftnbdd)
aliquid tutor dolo admtserit, pupillo nihil
nocere oportet (1. 4 D. 26, 9).— 8) augfr*
bem, übetbieS (§ 19 T. 4. 1. 1. 2 § 1 D.
33,4. 1.2 D.47,3. 1. 15 § 1 D. 48, 18 1.7
pr. C. 10, 1).
Extruetio, extruere f. exstruere.
Exuberare, 1) übetfc^teiten, fiber*
f (^ i e js e n : si fructus quantitatem exuberant
(1. 28 § 16 D. 36, 1); exuberantis debUi re-
petitio (1. 6 C. 8, 42). — 2) oortvaUfit:
m societatis contractibus fides exuberat
(1. 3 C. 4, 37).
Ezuere, audAtei^en, entlleiben^bo^t
ttotnfd^: entblöBen, berauben, §.B. exni
cingulo (1. 1 C. 7, 38), privilegiis fl. 3*C.
12, 46), patrimonio (1. 1 C. 10, 13), boms
a. 25 § 7 D. 42, 8), facuUatibus (1. 3 § 3
D. 26, 7); ent§ie]^en: res commercio ex.
fl. 34 § 1 D. 18, 1), entlebigen, ent*
binben, befreien: praerogaüva, quae
seiet a persimalibus muneribus exuere (L 6
§ 4 D. 50, 4); exui omni onere (1. 1 § 4 D.
D. 89, 4); aetionibus exuere se non posse
(1. 2 D. 48, 23); nemo delictis exuitur (i;2
§ 3 D. 4, 5); cHmine se ex. (1. 19 C. 9, 1);
incendium aere alieno non exuit debitorem
(1. 11 G. 4, 2); liberos suos ex. potestak
(1. 1 C. 1, 39).
Bxul, ein «erbannter (1. 20 pr. D.4,
4 1. 4 D. 48, 19).
Ezulare, in b'er IBerbannung leben:
nulla restitutionis aequitas est advenni»
eum , qui amissis bonis et dritate rdieto
nudus exuiat (1. 7 § 3 D. 4, 5); mulier ob
latronum societatem exulare iussa (1. 40
§ 4 D. 48, 5); ad tempus ex. iussus (1. 28
§ 2 D. 27, 1. 1. 5 D. 50. 2); tro^fd^: t^tv
bannt, auSgefc^Ioftentein: distindionit
exulare (1. 23 pr. C. 4, 29 1. 1 § 1 C. 1, 17).
Exundare, austreten, UomSaffer (LI
§ 2 D. 39, 3).
Exurere, uerbrennen: \virum exuri;
exurendum damnari (L 7 D. 48, 13. 1. 9
§ 11. 1. 28 § 12. 1. 38 8 1 D. 48, 19. 1. 1 D.
48, 24); exur. membra oblatis ignibas (l
un. C. 9, 14).
Exustio, SSerbrennung: flammarum
extistionibus mancipari (1. 2 C. 9, 24).
Exvehere = evehere (1. 5 pr. D. 10, 4).
F.
Paba, ©o^ne (f. 77 D. 50, 16).
Faber, ein ^anbmerfer ober tünftler
ber in ^ol^, ©tein ober SKetatt arbeitet, j. «.'
eteinmei (1. 5 § 7 D. 13, 6), 6d^mieb
(1. 2 § 1 D. 14, 2), Simmermann (L67
D. 6, 1. 1. 12 § 5 D. 33, 7. 1. 5 § S D.
39, 1. 1. 13 § 1 D. 40, 4. 1. 7 § 12 D. 41,
1. 1. 137 § 3 D. 45, 1. 1. 235 § 1 D. 50.
Digitized by
Google
Fabia — Facere
207
10: „Fabras tignarios dicimus non eos
domtaxat, qui tigna dolarent, sed omnes,
qui aedificarent ' ) ; faber argentarius, @ i l »
bftarbcitct (1. 39 pr. D. 34, 2); faber
aerarius, plumbarius, ferrarius etc. (1- ^
D. 50, 6).
Fabia (s. FaviaJ lex, ein d^efe^, bad
plagium B^reffenb (tit. D. 48, 15. C. 9, 20.
— „Lege Fabia cavetur, ut über, qui ho-
minem ingenniun yel libertinum invitum
celaTerii invinctam habaerit etnerit sciens
dolo malo quive in earum qua re socius
erit, quique senro alieno servaeve persua-
serit, ui a domino dominave fugiat, yel
eum eamve inviio vel insciente domino
dominave celaTerit, inTinctum habaerit
emerit sciens dolo malo quive in ea re
socios erit, eius poena teneatur"* l. 6 § 2
D. cii cf. 1. 19 § 3 D. 10, 3. 1. 1 § 2 D.
11, 4. 1. 51 § 1 D. 17, 2. 1. 12 D. 40, 1.
I. 3 pr. D. 43, 29. 1. 39. 83 § 2 D. 47, 2).
Fabiana (s. FavianaJ €icHo \, Calvisiana.
Fabrioa, 1) bad ^anbtoerl, bie $unft
eine« faber (1. 26 § 8 D. 17, 1); aucb ars
fabrica (1. 19 § 1 D. 33, 7). — 2) ©er!*
jitittf bec fabricenses: S^affenfamtebe:
Optio, primicerius fabricae (1- 7 D. 50, 6.
1. 2 C. 11, 10); qui inter fabricenses so-
£rae fabricae sodati sunt (1. 6 eod.);
publici servi fabricis deputati (1. 8 C. 6, 1).
— 3) ber 8au: a) bad Saiten, fabr. insu-
ifl« (L 2 § 7 D. 13, 4), navium (1. 5 pr. D.
49, 13); harreorum, stabulorum (1. 13 C. 8,
11); b) toa» gebaut tfl 0- 1 C. 11, 43).
Fabricare, 1) au^ ^olj, ©tein ober 3Wc-
M etioad tyerfettigen: aimmetn, bauen,
f unlieben, f^. B. fabric instdam, mivem (1.
12 § 6 D. 7, 8) , argentum 0- 19 § 11 D.
34, 2). ~ 2) fc^mieben in trolrif^er
^ebeuhutg: falsum fabric (1. 2 g 6 D. 29, 3).
FabricariuB, 3int metmann (1. 1 C.
10. 66).
Fabricatio, IBauen (1- ^ P^- ^- '^^•
9. 17. L 4 C. Th. 14, 6); fabricatio ar-
mrum, bad SBaffenfc^mteben (1- 12 § 3
C. 10, 48).
Fabrioenais, Arbeiter in einet faifet^
^tn »affenf^miebe (tit. C. 11, 10).
Fabrilis, bie Äunft eine« faber be*
tteffenb: aperae fabr. im @egenf. bon op.
offidales (1. 26 § 12 D. 12, 6. 1. 6. 9 § 1
D. 38, 1); operibus fabril. exerceri .(1. 12
8 1 B. 49, 16).
Fabnla, 1) etbic^tete (St^fti^Iung,
«Ä^tc^en 0. 3 D. 5, 4). — 2) unnüje
«fbe, (Sefd^toäfr (1. 1 § 1 C. 7, 40.
prooem. I. § 3).
Facere, l^anbeln, tbun, machen, bet«
tickten, betDit!en:a)fiDet^u^ eine ^anb«
Iuhq liotnel^men, ^, 9. quae facta contra
bonos mores fiunt, ncc facere nos passe cre-
dendum est (1. 15 D. 28, 7); qui vetante
praetore fecit, bie adversus dictum fecisse
proprie dicitur (1. 102 D. 50, 17); facere
contra s. adversus legem, SCtum, voluntatcm
defuncti etc. (f. adversus s. 1., contra s. 1.);
quod metus causa factum est (1- ^ § 8 D. 4,
2); quod quisque ob tutdam corporis sia fe-
cerü, iure fecisse existimetur ^1. 3 D. 1, 1^;
nullus videtur dolo facere, qui iure suo uti
tur (1. 55 D. 50, 17); b) in^bef. aU ®e-
aenftanb einet obltgatotifd^en $et«
oinbHcbfeit bebeutet ed a) im »ettetn
@inn ieoe mögliche iBeHbing, anc^ bad dare
in fic^ begreif enb (1. 218 D. 50, 16: „Ver-
bum facere oninem omnino faciendi causam
complectitur dandi, solvendi, num^andi
etc." cf. 1. 175 eod.: „Faciendi verbo red-
dendi etiam causa continetur." 1. 176 eod. :
„sohere dicimus eum, qui fecit, quod facere
promisit^); ballet mitb e^ auc^ t)on bet St*
ffillnng einet obligatotifc^en IBetbinbUd^feit
flbet^u^ qt\a^i, in bet Qebeutung t)on prae-
stare, solvere, leiften, jaulen: facere
passe = solvendo esse, facere non (s, nüiilj
passe = solvendo non esse (I. 8. 9 D. 12, 6.
1. 23 pr. l. 81 D. 17, 2. 1. 18 § 1. 1. 28.
54 D. 24, 3. 1. 1 § 1 D. 42, 7. 1. 21 D.
46, 3) ; boc facere quis poftse videtur quod
dolo fecit quo m inus possit (1. 63 § 7. 1. 68
§ 1 D. 17. 2); ccntwn tan tum /ocere posse
(1. 82 D. 35, 2); quatenus facere potest debi-
tor (1. 49 D. 2, 14); in id, quod (s. in quan-
tum) facere potest, conveniri, condemnari (1.
3 pr. D. 13, 5. 1. 63 D. 17, 2. 1. 36 D. 24,
3. 1. 33 pr. B. 39, 5. 1. 16— 25 D. 42, 1);
ut ita querellae locus sit, quantum facere po-
tuit (1- 34 pr. D. 3, 5): nihil vel minus fa-
cere posse (l. 1 § 43 D. 16, 3); facere iu-
dicatum (1. 45 § 1 D. 5, 1. 1. 42 pr. D.
12, 1. 1. 45 D. 46, 1); ^) im enget n Sinn
bebeutet ed jebe obligatotifc^e Seiftung, toelc^e
nid^t auf ha» Eingeben einet @ad|e, indbef.
ni^t auf (Sigenti^umdflbetttaaung gedeutet ift,
im (SIegenf. t>on dare (f. biefe« SB. s. 1 c);
c) begeben, anftiften, f,. 8. fac. homici-
diwn (L 1 § 21 D. 48, 18. 1. 28 § 15 D.
48, 19), stuprum, adulterium (1. 13 D. 48, 5) ;
furtum (1. 7 pr. 1. 18. 19 § 6. 1. 23 D. 47,
2), damuum (1. 151 D. 50, 17), pauperiem,
iniuriam (1. 1 pr. § 3 D. 9, 1), vim, metum
(1. 9 § 1. 8. 1. 14 § 2. 13. 15 D. 4, 2), mo-
ram (f. b. ».); d) ettid^ten, *• *• ^ac.
testamentum, tabulas testamenti (L. 18 § 1.
1. 19 D. 28, 1), codiciüum (1. 19 D. 29, 7.
1. 37 § 1 D. 82); e) eingeben, abfc^Ue*
gen, conttal^iten, j. 8. fac. lacationem,
venditionem 0- 8 § 1 D. 43. 5), nomina (1. 9
r. D. 2, 14, 1. 39 § 14 D. 26, 7. 1. 46 D.
12); f) fac. negotium, IBetbtn^ beteiten:
i
Digitized by
Google
208
Facessere — Fsctio
S
catumniae causae negotium fac. alicui (l. 1
pr. § 1. 1. 3 § 1 D. 8, 6. 1. 5 pr. D. 37, 15);
g)k>erfettigen: locat artifex operam suam,
1. e. faciendi necessitatem (1. 22 § 2 D. 19,
2); opus factum (1. 21 § 1 D. 39, 1); mor
teria facta (1. 6 D. 6, 1); argerUum, aurum
factum (1. 78 § 4 D. 82. 1. 27 D. 34, 2);
h) ausüben: fac. medicinam (1. 26 § 1 D.
38, 1), argentariam (1. 4 § 3. 4 D. 2, 13),
artem Itidicranh, lenociniwn (1. 4 pr. § 1. 2
D. 3, 2); i) au ettoa» moc^en, beiüir*
fett, 5. 9. possessorem fac. abquem (1. 22
D. 50, 16); famosum fac. aliquem; fac. in-
famiam (1. 6 § 5. 1. 13 § 5 D. 3, 2); suspe-
ctum fac. aliquem (1. 2 D. 27, 8); fieri,
toetben, iure institutionis, ex iestamento,
heres factus (1. 5 D. 28, 6. 1. 68 § 1 D. 30);
er adrogationem ßitun sibi fac. (1. 40 § 1
>. 1, 7); sui iuris, paier fam. factus (1. 2
§ 1. 1. 3 D. 14, 5. 1. 3 § 4. 1. 20 D. 14,
6); pubes factus pupillus (1. 4 D. 27, 2);
annorwm XIV foctus (1. 22 pr. D. 86, 2) ;
furiosus, mentis compos factus (l. 47 D. 29,
2. 1. 2 § 11 D. 38, 17); liber, servus factus
(l 1 § 4 eod. l. 38 pr. D. 46, 3); fundus
sacer factus (1. 91 § 1 D. 45, 1); nummos
facere accipientis (1. 3 § 8 D. 12, 4. 1. 55.
D. 35, 1); ita donare, ut statim fiat accipien-
tis (1. 2 D. 39, 6); pecuniam dare ut cre-
ditoris fieret; pecuniam suam facere (1. 23
D. 3, 5); fundum facere emptoris (1. 25 § 1
D. 18, 1); — betoirfen, facit totum volun-
tas defuncti (1. 35 § 8 D. 28, 5); facere do-
drantem quadrantem bonorum (f. dodrans) ;
k) ctjcugen, bcftcllcn, j. ©. fac. ius Q.
40 D. 1, 3); fac. plures gradus heredum (1.
36 pr. D. 28, 6); dotem fac. alicui (1. 49
D. 23, 3); fac. curatores (1. ^ I>. 27, 10);
ad actionem procurator feictus (1. 13 pr.
D. 2, 14); 1) atifmenben: f&c, alimenta in
aliquem (1. 5 § 14 D. 25, 3) ; in distrahen-
dis rebus sumptus factus (1. 20 § 2 D. 36,
1); fac. impensas (f. b. S5.); m) = agere
s. 2: attnum in fuga facere (1. 14 § 1 D.
40, 7); n) fcbäjcn: magni parvi facere (1.
4 § 5 D. 1, 16. 1. 1 § 10 D. 43, 24. 1. 16
C. 10, 32); o) {=zexperiri) baöonbttbcn:
fac. lucrtm (f. b. 9B.), damnum, in ocr Be»
bcwtung bon ©droben leiben (1. 56 D. 30.
1. 26 D. 39, 2); Vitium fac, fc^ob^aft
werben (1. 82 eod. 1. 10 § 1 D. 14, 2);
ahortum fac. (f. b. SB.); p) im Oegcnj. ju
immittere, ouf ftembem ®runb unb ^ohtn,
an^ttfyHh feiner ©tenjen eine SSeranbetung
ober ein SJerf üotnei^mcn (I. 1 pr. D. 43, 6.
1. 2 pr. D. 43, 8. 1. 1 pr. D. 43, 12).
Facessere = facere s. f. (1. 4 D. 48, 2).
Facies, l)«ngefi(^t, 5lntlij: in fade
alicuius scribere (l. 17 C. 9, 47). — 2) ®e*
ftalt, ?[n|e^en §. ©. fac operis locarum
(1. 1 § 11. 1. 21 § 3 D. 39, 1. 1. 3 § 2 D.
47, 21) ; pristinam faciem aedibus reddere
(1. 19 § 4 D. 19, 2); decora facies civitatis
(l. 6 C. 8, 11). — 3) «nf(^ein: prwM
fade, im ^egenf. bon re vera (1. 13 pr. D.
16, 1. 1. 10 pr. D. 34, 1. 1. 31 § 4 D.
40, 5). — 4) 16e{(^aff enl^eit, 3nft(inb: fac.
patHmonii (1. 55 § 4 D. 26. 7).
Faoilis (adi.); faoüe (adv.), 1) leicht,
ol^ne @c^n)ierig!eit, of^nt Sebenten^
5. 16. si solutio oneratur fadUor pretii vel
maturior, melior condicio adfem yideiur
(1. 4 § 6 D. 18, 2); pecunia ex fadU sei-
venda (1. 4 § 1 D. 13, 4); in fadU esse (1-
8 D. 26, 3); facile inteUegere licet (1. 1 § 4
D. 1, 1); facüius putare, dicere (1. 33 D.
3, 5. 1. 2 D. 20, 3). — 2) geneigt, etwa« ju
t^nn, beteittotUig, millf&^tig, ). 6.
in adeundo fadlem sepraebere (1. 19 pr. D.
1 , 18) ; fac. drca bon, poss, dandam (1. 1
§ 1 D. 25, 6); sunt magis in legandis suis
rebus, quam in alienis comparandis — fad^
liares voluntates (1. 67 § 8 D. 31); fac ad
liberationem (1. 47 D. 44 , 7), ad temerariam
indicationem (1. 13 § 3 D. 19, 1), ad ««-
randum (1. 8 pr. D. 28, 7); btt^ lei^t*
fertig, leic^tfinnig: fadllimus ad iusiur,
decurrens (l. 3 pr. D. 12, 2); facile pro-
süire ad accuscUionem (1. 7 pr. D. 48, 2).
Facultas, 1) !Bei(^tigfeit einer $>anb«
Inng: conveniendi facil. (1. 2 pr. D. 2, 8).
— 2) (S^eneigt^eit, 16eteittvinigfeit:
naturalis hominum ad dissenticndum facil.
(1. 17 § 6 D. 4, 8); »illfÄbrigteit: pro-
fusa facü. erga aliq. (1. 1 D. 24, 1). —
3) Seic^tfinn (1. 44 D. 4, 4. 1. 3 § 3 D.
86, 4. 1. 1 § 17 D. 42, 6. 1. 16 § 6 D. 48,
5. 1. 1 § 5 D. 48, 16).
Faoinorosus, oetbtec^erifd^, ru(^Iod:
gladii potestas ad animadvertendum fad-
norosos homines (1. 3 D. 2, 1); fadnoro-
sisdma secta (1. 8 pr. C. 1, 5).
Faoinus, Uebelt^at, IBerbred^en, ).
©. tripli poena prapter fadnus satisfacere
cogi (1. 14 § 11 D. 4, 2^; ex fadnoribus
defunctorum de eo, quod ad heredem per*
venit, actio datur (1. 3 pr. D. 43, 16).
Faotio, 1) testamenti factio a) %tfta*
mentdettid^tnng (1- 3 D. 28, 1: Testam.
factio — publid iuris est 1. 23 pr. C. 6, 23:
— „si a testatore aliquid fiat testibuspaalis-
per separatis — iterum introductis testibns,
consequentiafactionis testamenHprocedere^'y,
b) Xeftamenti$ffi^igleit: a)bie9A^§M,
ein Xeftomentjn errid^ten (Gai. II, 114:
„si quaeramuB, an valcat testamentom,
inprimis animadvertere debemus, an is, qui
id fecerit, habuerit testam, facHonem," 1.
17 § 1 D. 5, 2: „Cum contra testamentnm
ut inofßciosum iudicatur, testam. fc^cUonem
Digitized by
Google
Factionarius — Factum.
209
habuisse defunctus non creditur 1. 18 pr. D.
28, l. l. 6 § 8 D. 28, 3. 1. 1 pr. D. 29, 1.
1. 8 pr. D. 29, 7. 1. 1 § 8. 9 D. 87, 11:
„Si qaia testamentum feöerit, deinde amise-
rit testam. factionem — potest eius peti bon.
poss.'* 1. 7 § 3 D. 48, 22: — „relegatus —
testam. factionem non amittit^');ß) biefjä^ig*
feit, öon Semaitbem im %t\iamtnt ^ono*
ritt ju njcrbcn (1.16 D. 28, 1: ,,Filiusfam.
et servus aliefius et postumus et mirdus
testam. factionem habere dicuntur: licet
eniui testamentum facere non possuut, at-
tamen ex testam. vel sibi vel aliis adquirere
posmint. Furioms quoque testam. factionem
kabetj licet testam. facere non potest**);
testam. factio e^^ cum aliquo (Ulp. XX 11, 1 :
„Heredes institui possunt, qui testam. fa-
ctionem cum testatore hahenV^ § 6 I. 2, 10:
„Tesies adhiberi possunt ii, cum quihus
testam. factio est". 1. 21 D.26, 2: „Testa-
mento tutores hi dari possunt, cum quihus
testam. factio est.'' 1. 82 § 2 D. 31. 1. 5
D. 33, 3 : — „testam. factio cum servis all-
enis ex persona dominorum est.* 1. 20 D.
34,4. 1. 7 D.41,8: „Nemo potest legato-
rum nomine usucapere nisi is, cum quo
testam. factio est"). — 2) SJerbinbung,
^erfc^tvötung: seditio praerupta factio-
que cruenta; seditionum concitatores , vel
duces factionum (1. 6 § 9 D. 28, 3. 1. 16
D. 49, 1); sceUstam inire fact. cum aliquo
(1. 5 pr. C. 9, 8); latronesj qui factionem
babent (1. 11 § 2 D. 48, 19); puhlicamrum
factiones, bic Umtriebe ber public. (1. 12
pv. D. 39, 4); factiosus, empötctifc^: eru-
ptio fact. (1. 2 § 2 C. 1, 1); auf fc^Icc^te
Streiche ou^ge^enb: familia fact. (1. 13
8 2 D. 39, 4). — 3) «Inbang, ben Semanb
^t, ^ortei (Paul. V, 29 § 2 1. 2 § 24 D.
1, 2). — 4) 9(btl|cilun9: singulae fact.
stabulot^um (1. 2 C. Th. 15, 10); factionarius,
»er einer ?lbt^eilung öorgefe^t ift (1.
1 eod.).
Factionarius) ? ^ .. n a
Pactiosus } '■ f^"^ «• 2 u. 4.
Faotitare = frequenter facere (1. 7 § 8
D. 42, 4).
Factor, J^äter (1. 1 § 21 D. 29, 5. 1. 7
D. 48, 3. 1. 6 § 8 D. 49, 16).
Factum, 1) Xf^at, ^anblung, j. $. im
öegenf . oon dolus, consilium (1. 7 D. 48, 8 :
,In lege Cornelia dolus pro facto accipitur."
1. 53 § 2 D. 50, 16: — ,ut — nee consilium
haimisse noceat, nisi et factum secutum
faerit.* 1. 225 eod.); praestare factum so-
ciorum, servorum etc. (1. 22 D. 17, 2. 1. 25
8 7 1. 31 § 15 D. 21, 1. LI 8 6 D. 47, 5);
,fEx facto actio est, quotiens ex eo teneri
qnis incipit, quod ipse admisit" (1. 25 § 1
D. 44. 7); factttm cuique mtum^ non adver-
sario nocere debet (1. 155 pr. D. 50, 17);
facto meo alter locupletatus (1. 5 § 13 D.
3, 5); iniJbcf. aB ©egenftonb einer Ob*
lifjation bezeichnete« in engerm ©inn eine
Seiftung, bie ni^t auf ipingabe einer Sac^e
gerid^tet ift> im Oegenfa^ öon datio, res, pe-
cunia (§7 I. 3, 15: „Non solumfe^in sti-
pulatum deduci possunt, sed etiam facta."
(1. 82 D. 35, 1); „Quid continetur bis ver-
bis *si rationes reddiderit'? — nos neque
condicionem meram putamus esse, quae
in datione exsistit, neque meram condici-
onem, quae in facto sit, sed eam condi-
cionem, quae ex mixtura quadam consi-
stit. nam — incipit quidem res a facto,
pervenit autem ad pecuniam." 1. 6 § 7 D.
40, 7 : — „rationum reddendarum condicio,
quod ad reliqua quidem attinet, in danda
pecunia consistit, quod autem ad ipsa yolu-
mina rationum tradenda — et examinandas
rationes— /Vm^mw habet.*'— 2) X^atfod^e,
im Oegenf. öon ius, 9le(^t ober ^ed^dnorm,
j. 89. in facto potius, quam in iure con-
sistere (1. 10 D. 4, 3); multum interest, con-
dicio facti an iuris esset (1. 21 D. 85, 1.
cf. 1. 60 pr. eod.: „In facto cansistentea
condiciones — quasi tripertitam recipiunt
divisionem, ut quid detur, ut quid fiat, ut
quid optingat*^); etiam sine tutoris aucto^
ritate possidere incipere posse pupillnm
aiunt: eam enim rem facti, non iuris esse
(1. 1 8 3 D. 41, 2. cf. 1. 19 D. 4, 6: „si
emptor, priusauam per usum sibi adqui-
reret, ab hostious captus sit, placet inter-
ruptam possessionem postliminio non re-
stitui, quia — possessio plurimum facti ha-
bet: causa vero facti non continetur post-
liminio''); possessio facti est et animi (1.
1 §15 D.47,4. cf. 1.29 D.41,2); solutio,
venditio, traditio facti magis, quam iuris
sunt (1. 7 § 3 D. 27, 10); in stipulationibus
ius continetur, in pactis factum versatur
(1. 27 § 2 D. 2, 14. cf. 1. 38 § 6 D. 45, 1);
alibi de iure, i. e. in confessoria actione,
alibi de facto, ut in hoc interdicto (sc. de
itinere), quaeritur (1. 2 8 3 D. /8, 5); in
factum agere, actio in factum begreift breier*
Ici: 1) eine actio, bei welc^ ber ©onbemna*
tion^befel^l niÄt bon bem gegenwärtigen %a*
fein eines cioilen Slet^te« (j. ©. Ai A* esse,
dare oportere etc.), fonbem bon bem Äa^*
fein irgenb welcher in ber SSergangeni^eit tte*
genber ^atfa^en abbängtg gemad^t wirb;
ben ÖJegenfaj bilbet afebann bie actio cum
formula in ius concepta; Gai. IV, 45 — 47,
0. 93. 1. 2 8 1. 2. 1. 7 pr. 8 1- 1- 8 8 L 5
h. 11, 7. 1. 11 8 1 D- 12, 2. 1. 9 8 1 D.
27, 6. 1- 13. 25 8 1 D. -^» 7). 2) eine
actio, weld^e bom ^ätor nid^t im boraud auf*
gefteöt unb oer^ießen, fonbern erft im ^nb(i((
14
Digitized by
Google
210
Facultas— Faenus.
auf ben concreten f^aH formulirt unb gegeben
tvurbe; ben (^egenja^ bilbet aldbonn bie
actio vulgaris. „Quia actionum non plenus
numerus esset, ideo plerumque actiones
in factum desiderantur, sed et eas actio-
nes, quae legibus proditae sunt, si lex
iusta et necessaria sit, supplet praetor
in eo, quod legi deest: quod facit in lege
Aquilia reddendo actiones in factum ad-
commodatas legi Aquiliae" 1. 11 D. 19, 5.
Dgl. 1. 7 § 7. 1. 11 § 1. 1. 28. 33 D. 4, 3.
1. 23 § 5. 1. 52 D. 6, 1. 1. 7 § 6. 1. 9 pr.
1. 11 § 8 1. 17 pr. 1. 27 § 14 1. 33 § 1
D. 9, 2. 1. 10 D. 9, 4. 1. 6 § 6 D. 10, 3.
1. 3 § 14. 1. 9 § 4 D. 10, 4. 1. 63. 1. 77
§ 2 D. 31. i: 15 § 34 1. 18 § 15 D. 39, 2.
l. 10 pr. D. 42, 8 1. 50 § 4 1. 51 § 20
l. 67 § 4 D. 47, 2). 3) enblidb l^cißt aud)
bie actio praescriptis verbis, oofc^on in ius
cond^irt^ actio in factum (civilis), totil ^ier
bie demonstratio burc^ eine Anführung be^
concreten SHet^t^efd^oft« (praescriptio) etfeftt
kourbe (1. 1 pr. D. 19, 5: „Nonnumquam
evenit, ut cessantibus iudiciis proditis et
vulgaribus actionibus cum proprium nomen
invenire non possumus, facile descendemus
ad eas , quae in factum ' appellantur").
Uebrijeng ift mit bem Untergonge ber or-
dinana cognitio bieje Unterf(^eibung unr
pxacü\d) gekPOtben. In f. iudicium (1- ^ § 1
D. 2, 7. 1. 12 D. 19, 5); poenalis in f. actio
(1. 12 D. 2, 4. 1. 25 D. 48, 10); in f. ca^
cipere, eocceptio, praescriptio (§ 1 I. 4, 13.
1. 4 D. 7, 9. 1. 20 pr. D. 11, 1. 1. 27 D.
13, 5. 1. 20 D. 14, 6. L 1 § 4 D. 21, 3.
1. 14. 23 D. 44, 1. 1. 4 § 16 D. 44, 4.
1. 9 C. 4, 30); in f. (concepta) replicatio
0. 15 pr. D. 35, 2. 1. 14 D. 46, 1. 1. 28
C. 2, 4); quaestio facti, non iuris, eine
tJh^age^ bie oud ben Umftünben bed einzelnen
SaUed, ni(^t nac^ einer oUgenteinen diegel
entfc^ieben werben fann (1. 16 D. 1, 5. 1. 12
§ 4 1. 13 D. 20, 4. 1. 15 § 1 D. 28, 5. 1.
94 D. 45, 1) ; igfwrantia vel facti, vel iuris
est (1. 1 pr. D. 22, 6); error iuris— facti;
errare in iure — in facto (f. errare s. 2);
ex facto (b. ^. ouf SSeranlaffung eine« öor^
gelommenen fJatteS, in ©ejug ^ieronf) quae-
situm, proposituTHy tractatum est (1. 11 § 2
D. 4, 4. 1. 52 pr. D. 15, 1. 1. 35 pr. D. 28,
5. 1. 43 pr. D. 28, 6. 1. 39 § 6 D. 30. 1. 18
pr. D. 36, 1. 1. 5 § 1 D. 44, 3); ex f in-
cidit species talis, eiusmodi (1. 83 D. 31.
L 22 pr. D. 35, 2); ex f. consuUus (1. 4 § 3
D. 2, 14. 1. 3 § 1 D. 4, 4. 1. 52 § 7 D.
17, 2).
Facultas, 1) bie ^äf^x^itit, ba8 Ver-
mögen, bieäf^dglid^feit, tttoa^ au t^un,
*. «f. fac. generandi (1. 9 pr. D. 28, 2), ex-
hibendi (1. 21 § 3 D. 9, 4), dandi (1. 137
§ 4 D. 45, 1); solvendi G- 95 § 6 D. 46,
3); si quid debitori ad sohendum facul-
tatis accesserit (1. 53 D. 23, 3); facultatem
pecuniae non habere (1. 73 D. 3, 3); facuJ-
tas 8. facultates patrimonii, bie Sermö'
genSiräfte, SSermögenSumftänbc (1.12
§ 3 D. 26, 7. 1. 36 D. 38, 2); au(^ facul-
tates fc^Iec^tn^eg bebeutet bod Vermögen;
j. V. pro modo facultatum, pro facuUatibus
aUcuius (1. 5 § 19 D. 25, 3. 1. 3 § 2 D.
33, 1. 1. 1 § 19 D. 37, 9. 1. 6 § 5 D. 37,
10); in facuUatibus esse, im ^egenf. öon
egere; idoneus facuUatibus, im @egen{a||
Don egens (1. 5 § 13. 26 D. 25, 3); facul-
tatibus ioW (1. 8 D. 4, 3. 1. 1 § 11 D. 27,
8). — 2) öefugnife, h- ®- ^ac. testam. fa-
ciendi (L. 19 D. 28, 1), petendae hon. poss.
(1. 4 D. 38, 15), ahstinendi (1. 2 D. 38, 9);
lihera legandi fac. (1. 1 pr. D. 35, 2); libera
mortis fac., freie 3Ba^I ber Xobedort 0-8 §1
D. 48, 19). *
Pacundia, «crebtfamfeit (1. 1 § 10
D. 50, 13).
Facundus, berebt (1. 25 C. 2, 7).
Faenebris peounla, gegen 3^11 i^^*
Qu^geüe^ene^ @)elb, ^indbared %CiX*
le^n (1. 34 pr. D. 12, 1. 1. 9 pr. D. 22, 1),
fenebr. (1. 3. 20 C. 4, 32. 1. 3 C. 4, 33).
Faenerare, GJelb gegen ^infen ou5»
leiben, »erborgen, ein &a)ntal jindbor
onlegen (1. 2 § 6. 1. 6 § 6. 1. 20 pr. D.
17, 1. 1. 7 § 6. 1. 15. 46 § 2. 1. 47 § 4
D. 26, 7) ; faener. pecuniam publicam suh
usuris solitis (1. 11 D. 22, 1); servus peeu-
niis faenerandis praepositus (1. 5 § 2. 1.
19 § 3 D. 14, 3); faen. alicui,^ Semanbem
®elb auf 8i«f^n borgen: SCtum, quo fae-
nerare ßiis fam. est prohibitum (1. 3 C.
4, 28). — 2) faenerari, Don 3«nonbem Selb
öuf 3infen borgen, ein öerjin^lii^eg
3)arle^n aufncl^men (1. 35 D. 46,3).
Faenerator, xotx ®elb ouf 8^«!^"
au^Iei^t (1. 23 § 2 D. 4, 2. 1. 6 D. 22, 2.
1. \2 § 43 D. 33, 7).
1, $cu (i.
bei
33; 7).
Faenum, ßeu (1. 13 D. 7, 4); fenarius,
boffelbe betreffenb: falx fen. (1. 8 pr. D.
Faenus, 1) bie S^i^f^n eine« jin^baren
^arle^ni^, a- V. faenus sortium, quas de*
functus collocavit (l. 24 pr. D. 33, 2); sol-
vere faenus medii temporis (1. 60 § 2 D.
36, 1); faenus uberitis promittere (1. 9§1
D. 22, 1); stipulatio faenoris; maius legi-
tima usura faenus (1. 4 pr. § 1 D. 22, 2) ;
faenus ülicitum contrahere (L 13 § 26 D.
19, 1); pecuniam faenori s. in faenus dort
= faenerare (1. 10 § 3 D. 17, 1. 1. 9 pr.
1. 47 § 4. l. 58 § 1 D. 26, 7); pecuniam
faenebrem, faenus exercere (f. b. «B. 8. 4.).
— 2)ba3 iin^bore 2)arle^tt felbjt = fae-
Digitized by
Google
Faex — Familia.
211
nebris pecunia (!• 1^ ^- 4, 29) ; maioribus
usuris faenus accipere (1. 12 § 9 D. 17, 1).
Faex, ^cfc, au(^ 8(^muJ, ^Mcbrig*
f e i t, j. ^. sordidarum mwierum faece vexari
(1. ö C. 1, 2); serrili faece descendens (1.
21 C. Th. 16, 5); in faecem vilitatemque
plebeiam abiectus (1. 5 C. Th. 9, 42).
Faleidia, 1) sc. lex, ein Jöoßgfc^IuS öom
3a^c 714 u. c, »onoc^ bcr Srblaffcr an ÜC"
flotcn nid^t me^r aU ^J4 ber (grbjd^oft t)ct*
madfm batf, |o ba| V4 bcn (Jrbcn frei bleibt,
toel^e, »enn me^r bermad^t ift, bie« bcn ßc*
gatoricn oBÄUjieben bered^tigt finb (Gai. II,
227. Ulp. XXIV, 32. Paul. UI, 8. tit I. 2,
22. D. 35, 2. C. 6, 50. — .novissime lata
est lex Falc, qua cavetur, ne plus legare
liceat, ^am dodrantem totorum bonorum,
i. e. ut, sive uuus heres institutus esset
sive plures, apud eum eosve pars quaria
remaneret" pr. I. cit.). — 2) sc. quarta, baS
Siert^eil ber (Srbfd^ft, wel^e^ bie ©rben ju*
folge ber lex Falc. ben fiegatarien abjujie^en
bered^tigt finb (1. 11 § 5. 6. 1. 14 pr. 1. 21 § 1
D. cit.); bo hit lex Falc. bttrd^ bad SCtum
Pegasianum oud^ ouf UniDerfalfibeicommiffe
au^ebe^nt »urbe, fo tuirb nun and) bieienige
quarta, toelcbe ein heres fiduciarius hti 9^e«
^tution ber drbfc^aft abp^iel^en berechtigt ift,
Faleidia genannt (1. 1 § 19. 1. 53. 57 § 2.
1. 60 § 3 D. 36, 1).
Fallacia, Betrügerei, j. SS. occurrere
faUaciis vendentium (1. 1 § 2. 1. 37 D.
21, 1).
Fallax (adi.); fallaciter (adv.), be«
trügerifc^ (1. 43 § 3 D. 47, 2. 1. 9 C. 9,
46)
Fallere, 1) entgegen (Gai. U, 70). —
"^ t, hintergehen, betrügen, *.B.
si mensoT fefellit in mensura, modo (1. 5
§ 2. 1. 7 § 1. 2 D. 11, 6); fallere fidem (1.
1 pr. D. 13, 5. 1. 5 D. 18, 3), suam ttaturam,
bie ^atux berleugnen (1. 33 § 1 C. 3, 28);
aud^ bebeutet eS, ettoa^ pm ©d^ein t^un (1.
6 § 7 D. 29, 2): — «eum, qui timore co-
nctuBfallens adierit hiereditatem — heredem
non neri placet").
FalBare, berfälfd^en: fals, potulera,
mensuras (1. 32 § 1 D. 48, 10).
Falsarius, SSerfdlfc^er: (1. 1 § 4 eod.
1. 24 C. 4, 19).
Falsitas, 1) golfc^^eit, Unttio^r^eit:
precum falsitatem arguere (1. 3 C. 1, 22).
— 2) f}A(fd^ung: falsitatis ciimen (1. 8
§ 2. 3 C. 5, 17.
Falsus» falfd^, 3. B. falsa causa non
nocet (f. causa s. 1. c); falsus creditor,
h. e. qui se simulat creditorem (1. 43 pr.
D. 47, 2h fabus procurator (§ 1 eod. 1. 3
§ 1 D. 46, 8); quod falso iutore auctore
gestura esse dicetur (tit. D. 27, 6. cf.
1. 221 D. 50, 16: — „falsum tutorem eum
vere dici, qui tutor non est — sicut fcUsum
testamentumj quod testam. non est^*J; testam,
falsum scribere, signare, recitare (1. 6 § 1
D. 47, 11. 1. 2 D. 48, 10); testam. falsum
arguere fdicere,accusare (1.5pr. §9 D.34, 9. 1.
14 D. 37. 1. 19 pr. D. 38, 2. 1. 17 § 2 D. 44,14.
1. 18 D. 48. 2. 1. 13 § 9. 1. 19 § 1 D. 49,
14); falsas rationes deferre (1. 15 § 6 eod.);
falsas testationes facere, testimonia falsa
dicere (1. 1 pr. 1. 9 § 3 D. 48, 10); si ex
faUis instrutnentis vel testimoniis iudica-
tum sit (tit. C. 7, 58); falsae mensurae (l. 6
§ 2 D. 47, 11); fdüus modus renuntiatus
(1. 3 § 1. 1. 5 § 1 D. 11, 6); falsam mo-
tie^am percutere (1. 19 pr. D. 48, 10); falsi
nominis adseveratio (1. 13 pr. eod.); falsis
constitutionibus uti (1. 33 eod.); falsae con^
fessiones (1. 23 pr. D. 11, 1); falao (adv.),
fälfc^li(^, irrtbümlid^, §. 85. falso vere
putare (1. 46 § 7 D. 47. 2); falso praesu-
mere, cvistimare , credere, sibi persuadere
(1. 3. 12. 15 § 1. 1. 19 § 1. 1. 26 § 2. L
65 § 2 D. 12, 6); mit Unmal^rl^eit: falso
respondere (1. 9 § 4 D. 11, 1), testimonia
dicere (1. 16 D. 22, 3). Falsum (Subst.),
Sr a n d^ u n g : lex Cornelia de falsis (f. Com.
s. c); falsi accusatio, crimen (1. 3 D. 22^
4. 1. 1 § 10. 1. 4 D. 48, 16); quid sit fal-
sum quaeritur : et videtur id esse, si quis
alienum chirographum imitetur aut libel-
lum vel rationes intercidat vel describat
(1. 23 D. 48, 10); falsum facere in ratio-
nibus, tabulis cerisve (1. 1 § 4 1. 16 § 2
eod.); poena falsi vel quasi falsi depor-
tatio est et omnium bonorum publicatio
(l. 1 § 13 eod.); falso sibi legatum adscribi
curare (1. 4 eod.); heredem per quasi fal-
sum adscriptum accusare (I. 4 D. 34, 9).
Falx, ©it^el, ©enfe, ^ippe (L 8 pr.
D. 33, 7 1. 31 D. 50, 16).
Fama, ^erüc^t: veluti con^entien« fama
(1. 3 § 2 D. 22, 5). — 2) ber 9luf, bie
äTleinung, in ber man ftel^t, $. $. capitis
famaeve periculum (1. 36 pr. D. 40, 5);
famae causa (1. 39 § 7 D. 3, 3); famam
lacessere, insectari 0. 1 § 4. 1. 15 § 29
D. 47, 10. 1. 39 § 9 D. 48, 5); integrae fa-
mae esse (1. 7 pr. D. 4, 8. 1. 4 § 2 D. 26,
10. 1. 28 § 16 D. 48, 19).
Fames» junger, 5. 9. fame premere
servos (l. 1 § 8 D. 1, 12); fame necare
hominem, pecudes (1. 9 § 2 1. 29 § 7 D.
9, 2); ^egierbe: auri fames, (Selbgier
(1. 30 C. 1, 3).
Familia, 1) ber Sw^^Ö^ff ^^ ^"^ ¥w
!on angei^örigen (Ba^m ober $er|onen: a)
>a«gcfammte SSermdgen einer $erjon (1. 195
§ 1 D. 50, 16: „Familiae appellatio —
varie accepta est: nam et in res et in
14*
Digitized by
Google
212
Familiaricus — Famosus.
personas deducitur. in res, ut puta in lege
Xlltab. bis verbis 'adgnatus proximus fa-
miliam haheto^^J; actio familiae erciscimdae
(f. erciacere); familiam restituere rogari
(1. 15 § 8 D. 36, 1); familiae emptor; fa-
miliam venderCj nuincipare, mancipio dare
— accipere; familiae renditiOy mancipatio
(Gai. 11, 102—106. 109. 115. Ulp.XX, 7ff.);
b) bcr Sn^cgriff bcr burc^ öätcrlic^c
©etoolt ober (in weiterem 6inne) ber burc^
Ägnotionöerbunbenen^erfonend. 195
§ 2 D. 50, 16: „familiae appellatio re-
fertur et ad corporis cuiusdam significa-
tionem, quod aut iure proprio ipsorum
aut communi universae co^ationis con-
tinetur. iure proprio familiam dicimus
plures persona^, quae sunt suh unius po-
testate aut natura, aut iure subiectae. —
Cum pater fam. moritur, quotquot capita
ei subiecta fuerint, singulas familias inci-
piunt habere — et (emancipatus) sui iuris
effectu 8 |>ropr mm familiam habet, communi
iure familiam dicimus omnium agnatorum.^'
§ 4 eod.: „Item appellatur familiu plun-
mum personarum, quae ab eiusdem ultimi
genitoris sanguine proficiscuntur/* % 5 eod. :
.^Mulier familiae suae et caput et finis est.'*
1. 196 § 1 eod.: ,yFeminarum liberos in fa-
milia earum tum esse palam est, quia qui
nascuntur, patris familiam sequuntur.'
1. 40 § 2 eod.; yjFamiliae appellatione li-
beri quoque continentur") ; lam. adoptiva
(1. 1 § 4 D. 38, 8: — „evenit, ut is qui
in adoptionem datus est tarn in familia
naturalis patris iura cognationis retineat
quamin/htw.odo^fi'rananciscatur, scd eonim
tan tum cognationem inadopt fam. nancisce-
tur, quibus fit adgnatus." 1. 4 § 10 D. 38,
10: — „in eam familiam ad quam per ad-
optionem venit, nemo est illi cognatus praeter
patrem eosve, quibus adgnascitur." cf.1.23
D. 1, 7: — „si filium adoptavero — nee
mater mea aviae loco illi est, quoniam
bis, qui extra familiam meam sunt, non
adgnascitur*') ; filius, nepos, in familia re-
tentus (1. 84 D. 29, 2. 1. 9 D. 37, 6); ex-
ire ex fam. alicuius (1- 32 D. 40, 12); mu-
tare, amittere familiam (1. 3 pr. 1. 11 D. 4,
5) ; ex 8. de fam. heredem scribere aliquem ;
heredes, qui d^ fam. sunt (1. 67 § 2 ff.
D. 31 1. 38 § 3 D. 32); petere, ne fundu^
de fam. exeat etc. (j. exire s. 1); petere,
fideicommittere, ne domus (fundus) aUena-
retur, sed ut in familia relinqueretur ;
praedium de fam, liberorum alienari pro-
bibere (1. 114 § 15 D. 30. I. 69 § 1. 3. 4.
1. 78 § 3 D. 31); familiae relinquere fidei-
commissum (1. 32 § 6 eod. 1. 5 § 1 C. 6,
38 : — ,8i quis per suum elogium fidei-
commissum familiae suae reliquerit — non
solum propinquos per banc appellationem
significari decernimus, sed etiam bis de-
ficientibus, generum et nurum"J; sub con«
dicione legare: si in familia nupsisset (1.
15 D. 35, 1. cf. 1. 4 D. 27, 2. 1. 41 § 7
D. 32. 1. 21 D. 33, 5. 1. 21 pr. D. 36, 2.
1. 41 § 16 D. 40, 5); sepulchra, quae quls
sibi familiaeque suae constituit (1. 5 D. 11,
7); c) bte ©cfammtl^eit bcr jum §au!^
tuefen gehörigen ^erfonen, tn^bcf. bie «Sclo*
Den, tüelc^c berfelben |)errfc^aft unterworfen
finb: ®cfinbe (1. 32 D. 9, 4. 1. 1 § 1. 1.25
§ 1. 2 D. 21, 1: .^Familia^ appellatione
omnes qui in servitio sunt continentur."
1. 79 pr. D. 32 : „Si — familia legetur, per-
inde est quasi singuli bomines legati sint."
1. 9 D. 2, 1. 1. 1 pr. 1. 12 § 1. 2 D. 39, 4.
1. 1 pr. 11. 16—19 D. 43, 16. 1. 2 § 14
16 D. 47, 8. 1. 40 § 3. 1. 195 § 3 D. 50.
16); fam. urba^w — rusUca (1. 166 eod.),
publica — privata (1. 1 D. 1, 15), domestica,
venalicia (1. 31 § 10 D. 24, 1) ; quaestio
a familia necatorum babenda (1. 1 pr. D.
29, 5). — 2) ein i&oxp^ 9iefruten (l. 0 C.
10, 1. 1. 1 C. 12, 38. cf. Gotbofr. ad 1. 17
C. Tb. 10, 1).
Familiaricus, bie <Bciat)en betref*
f enb: vestimenta famil. (1. 23 § 2 D. 34, 2).
Familiaris, 1) bie gomilie betreff enb,
5. 33. famil. funus (1. 2 D. 2, 4), s^-
chrum (1. 5 D. 11, 7. 1. 4. 8. 13 C. 3,
44); f^äuülx^: famil. ministerium (1.2 C.
7, 12); famüai-is (Subst.), einer, ber
^äuölic^e^ienfteo errichtet; familariim,
PuSHd^c «cbienung (1. 6 § 9 C. 1, 12.
1. 20 0. 9, 1). — 2) ocrtrout, befreun^
bet, j. 33. Cae.sari f amiliar issimus (1. 2
§ 44 D. 1, 2); propinquos ^notos famliares
a calumnia submovemus (1. 22 C. 9, 47);
oertrauHc^, freunbfd^of tlic^: famil. epi-
fftidae (1. 13 C. 4, 26); familaritas, öer-
trouter Umgong (1. 4 § 3 D. 1, 16. 1. 19
pr. D. 1, 18. 1. 223 § 1 D. 50, 16); trojnf(^:
^Jle^nlid^feit (l- 2 § 1 D. 19, 2). - 3)
res familiaris, bo§ Vermögen (1. 7 § 14
D. 2, 14. 1. 18 pr. D. 5, 1. 1. 36 pr. D
40, 5. 1. 2 § 1 D. 43, 1. 1. 6 D. 47, 12..
1. 4 D. 48, 1).
Familiaritas f. familiaris.
Famositas, f(^Iec^ter 9tiif, ^(nrüt^tg*
feit (Vat. § 324).
Famosus, 1) berttd^tigt (1- 3 § 1 D.
1, 15. 1. 28 § 15 D. 48, 19). — 2) e^rlo^,
infamis (1. 2 § 5. 1. 14 D. 3, 2. 1. 9 § 2
D. 12, 2. 1. 3 § 18 D. 26, 10. 1. 3 § 4 D.
38, 17. 1. 13 D. 48, 2. 1. 7 pr. D. 48, 4.
1. 28 § 16 D. 48, 19). — 3) bie ^u
^emanbcg ongreifenb, ehrenrührig:
fam. libelli ^a^qilU {h 16 pr. eod. tit
C. 9, 36); fam. Carmen (f. b. S.). — 4) bie
L
Digitized by
Google
Famulari — Fatum.
213
3nfomie nad^ \iä) jie^enb: f a,m. delictum
0. 32 § 6 D. 4, 8); fam. actio, eine Äloac,
»clc^e bie gnfamic bc3 t)crurt^cilten ©e*
nagten nadj f\ä) jtcl^t (1. 6 § 1. 1. 7 D. 3»
2. 1. 1 § 4 D. 4, 3. 1. 5 § 1 D. 37, 15- 1.
7 pr. D. 47, 10); damnari (ex) famoso tu-
dicio (1. 1 § 10 D. 3, 1. 1.9 § 2 D. 12, 2);
neque unde vi neque aliud interdictum
famosum est (1. 13 D. 43, 16); cessat tf^no»
minia in condictio nibus , qaamvis ex fa-
mosis causis pend^ani (1. 36 D. 44, 7) ; si
quid ex famosa causa et non famosa de-
beatur, id solutum videtur, quod ex fam.
causa debetur (1. 7 D. 46, 3).
Famulari, bienen, *. ö. ministra, o6-
sequio famuluta servUi (1. 28 C. 9, 9); fam.
officio^ einem 3)icn|te obliegen (1. 6 C. Th.
1, 6), functioniy einet ?lbgabe untertüorfen
fein (1. 35 C. Th. 13, 5).
Pamulatio, öebienung (1. 2 C. 12, 26).
Famulatna, ©ebtenung, ^ienft, (Se*
^orfam 0- 23 C. Th. 16, 8).
Famulus, ©clao (1. 1. 2 C. 1, 13. 1. 4
§ 1 C. 12, 5).
Fanatious, religio jer ©(^»ärmer (1. 1
8 9 D. 21, 1).
Fanum, |)eiligt^um, %tmpel: circa
fana bachari (§10 eod.).
Farl, reben, fpre(^en: qui fari non
polest, a) = infam (1. 30 § 1 — 6 D. 40,
5. 1. 70 D. 45, 1. cf. 1. 1 § 2 D. 26, 7: —
„pro his, qui fari non posstmt — ipsi tu-
tores iudicium suscipiaut, pro his autem,
qui supra sepiimum annum aetatis sunt —
auctoritatem praestent." 1. 9 D. 29, 2:
^PupiUus si fari possit — cum tutoris
auctoritate heredidatem adquirere potest."
1. 141 § 2 D. 45, 1 : pupillus „ex quo fari
coeperitf recte stipulari potest.** 1. 2 D. 46,
6: „Si pupillus — fari non possit, servus
eius stipulabitur." 1. 6 eod.); b) ftumm
(1. 17 D. 46, 2: „Delegare scriptura vel
nutu, ubi fari tfon potest, debitorem suum
quis potest**).
Farlna, SWe^I (Paul. III, 6 § 64).
Farreum s. farreus panis, tin D^)f er»
!u(^en auö ®etreibcme^I, weld^er bei ber
confaireatio (f. b. SS.) gebroud^t »urbe ((rai.
1, 112. Ulp. IX, 1).
Fas, 'Sitd)t, inSbef. im Sinne ber religi*
Öfen Gebote; contra, praeter fas (1. 5 D.
48, 8. 1. un. C. 9, 38); bem ^eä)i gemäß,
erlaubt; fas non est (I. 13 § 4 D. 3, 2.
1. 34 § 2 D. 18, 1. 1. 3 § 1 1. 32 8 2 D.
24, 1. 1. 17 § 3 D. 39, 3. 1. 1 C. 8, 55).
Faaoia, ©inbe: fasciae crurales (1. 25
S 4 D. 34, 2).
Fasois, 1) iöünbel, inöbef. bejeid^net
fasces ein ©ünbel Stäbe, Welche bie Victoren
ben ^öl^em 3Kogifttoten ooijtrugen (1. 14 D.
1, 16; „Proconsüles non amplius quam
scc fascibus utuntur.*' 1. 53 C. 10, 31:
„Duumvirum impune non liceat extollere
jyotestatem fasdum extra metas territorii
propriae civitatis.** cf. Gothofr. ad l. 174
C. Th. 12, 1); consularitatis fasc. (1. 4
C. Tb. 9,26). — 2)«erjet(^niB, ©teuer-
lifte: eximi de publicis fasc. (1. 6 § 2
C. Th. 7, 13). - 3) «ürbe, Saft: multae
fascem imponere (1. 22 C. Th. 11, 30).
Fastidium. ©fei (1. 6 C. Th. 2, 1).
Fastlglum, ®ipf el, ^o^cr 9long: prac-
fecturae sublime fast. (1. 25 C. 2, 12) aar
oi'ationis ambitiosum fast. (1. 2 C. 1, 24).
Fastus, ©tolj (1. 3 C. 12, 28).
Fatalis, Fatalitas f. fatum.
Fateri, a) befennen, geftel^en, im
®egenf. t>on infitiari (1. 5 § 2 D. 11, 3);
fateri, se debere (1. 21 D. 5, 1), de maleficio
(1. 1 § 27 D. 48, 18); qui tacet, mm utique
fatetur (1. 142 D. 50, 17); b) jugefte^en,
einräumen (1. 12 § 1 D. 17, 1. 1 39 § 6
D. 30. 1. 27 pr. D. 41, 1).
Fatigare , übermäßig onftrengcn,
plaqen, befc^tüeren, erfd^ö^fen, ent*
iräften, 5. ö. fatig. public, verum statum
a. 5 C. 11, 41); fatigari morbo (1. un. C.
3, 14), inopia (1. 23 § 1 C. 4, 29). oneribus,
obsequiis (1. 2 C. 11, 65), debitis (1. 1 C. 1,
12); quod imrainet fatigatis fundis (1. 10
C. 11, 62); fatigata reparare (1. 14 C. 2,
7). Fatigatio, ^nftrenguttg, I3efci^njerbe
(1. 14 C. 12, 23).
Fatl8cere,5erf ollen: opera, quae victa
Hcnio fatiscunt (1. 15 C. Th. 15, 1).
Fatum, S5erPngni6,@(i^i(ffaI; fata-
Us (adi.); fataliter (adv.), burd^ baffelbe
beftimmt, herbeigeführt, in^bef.un^Iüd»
lief), j. ©. fati infelicitas excusat funosum
(1. 121). 48, 8); fata causarum componere,
dirimere (I. 3 C. 1, 14. 1. 14 C. 2, 7);
fatalis casus necessitas 0* ^ ^-7, 62), quod
fataliter accessit (1. 135 D. 50, 16); fatalia,
Unglnc!^ fälle: detrimenta fatalium (1. 3
pr. D. 33, 7); dies fatalis, ber le|te %a% einer
yiotbfrift, fatales dies Werben bie für bie
SSerganblung einer ^ettotion öorgefcftriebenen
fjriften genonnt (1. 2. 3. 5 C. 7. 63); weiter
wirb fatum, fatalis in öejug ouf ben %o\>
be^ SJlenfc^en gefagt, 5. ©. in fatum con-
cedere, fterben (1. 20 § 1 D. 34, 3. 1. 3
C. 6, 30. 1. 4 C. 7, 66. 1. 4 C. 8,42); faH
diem fungi (1. 6 C. 9, 6); fati munus im-
plere (1. 1 C. 4, 10. 1. 6 C. 6. 20. 1. 1 C.
6, 22. 1. 12 C. 6, 42); fata alicuius pro-
pei-are, Qemanben tobten (1. un. C. 9, 17);
fatalis sors, Untergang, %oh (1. 18 C. 5,
4. 1. 11 C. 5, 18. 1. 1 C. 6, 62). — 2) über»
^au^t 3" f tili' h-^' magis fato, quam vo-
luntate servari (1. 33 pr. D. 48, 5); fato,
Digitized by
Google
214
Fatuus — Feria.
non noxae imputari (1. 1 C. 9, 16); fatum
praesiare (1. 16 pr. D. 6, 1); damnum fato
aecidens, fato contingere (1. 11 § 4. 5 D.
4,4); damnum fatale (1. 3 § 1 D.j4, 9. 1.
5 § 4 D. 13, 6. 1. 52 § 3 D. 17, 2. 1. 2
§ 1 D. 18, 6); fatalitas, Sufall, jufämgc«
feeiöttil (1. 1 C. 4, 66).
FatuuB, albern, blöbfiitnig H. 2 D.
3, 1. 1. 21 D. 42, 5).
Fauoes, ©c^Iunb, ftc^Ic: faucium tu-
mores G- U § 8 D. 21, 1).
Faustina, ©emal^Iinbe^ hälfet« ^ntoninu«
pn« (1. 57 D. 31).
FauBtus, qlüdlxd): faust. nuntiorum
gaudia (1. 3 C. Th. 8, 11).
Fautor, Fautrix, f.
Favere, bcgünftigcn, j. ©. praetores
favent libertatibus (1. 3 | 1 D. 4, 7); in
obscura voluntate manumittentis favmdum
est libertati (}. 179 D. 50, 17); in re ob-
scura melius est favere repetitioni quam
adventicio lucro (1. 41 § 1 eod.); pupillis
favetur ^er tutores (1. 4 § 23 D. 44, 4);,
partui in hoc favetur^ ut in lucem pro-
ducatur (1. 1 § 15 D. 37, 9). Favor, %e-
günftigung, j. ©. favor libertatis (1. 71
pr. D. 29, 2. 1. 14 pr. D. 31. 1. 32 § 5 D.
35, 2. 1. 17 § 3. 1. 29 D. 40, 4. 1. 26 pr.
D. 40, 5. 1. 4 § 6. 1. 20 § 3 D. 40, 7. 1.
12 § 9 D. 49, 15), dotium (1- 9 § 1 D. 23,
3), nuptiarum (1. 45 D. 24, 3), rdigionis
(1. 17 pr. D. 7, 1). Favorahilis, a) ju he^
günftigen, 5. i6. libertas omnibus rebm
favorabüior est (1. 122 D. 50, 17); fam-
rabiliores rei potius, quam actores hc^n-
tur (1. 125 eod.); b) begünfttgenb: favo-
räbile est, libertatem admitiere (1. 20 D.
49, 17); favorabiliter, ou« ©cgüitftigung
(I. 9 D. 29, 2. 1. 10 § 7 D. 40, 4. 1. 7 D.
48, 10). Fautor, ©cjünftiacr; fautrix,
Begünftigerin: conditores legum aequi-
tcUis convenit esse fauleres (1. 8 C. 5, 14);
latronum fautrix (1- 8 § 3 C. 5, 17).
Favia (. Fabia.
Favor, favorabilis f. favere.
Favus, ^oitigfcftctbc (1. 5 § 3 D. 41,
1. 1. 26 pr. D. 27, 2).
Fax, godel (1. 167 D. 50, 16); tro^lfd^:
novis caltimniarum faeibus inardescere
(1. 2 C. Th. 12, 11).
Febrlcitare, fiebern, am gflcbcr leiben
1. 60 D. 42, 1.
FebrlB, fjieber (1. 1 § 7 D. 21, 1);
febricuia , unbebeutenbeS gieber (1. 1
§ 8 1. 4 § 6 D. 21, 1).
FebruarluB. ben HRonat gcbruor be*
treffenb, j. ©. Kalendae Febr. (1. 12 D.
45, 1).
Feounditas, 1) gfrucbtbarfctt (1. 8
§ 1. 1. 9 § 1. 1. 10 C. Th. 9, 42). — 2)
Slac^fommenfd^aft (1. 8 § 1 C. Th.
9, 42).
Fecundus, fruchtbar, ^. ^. fundus iefi,
(1. 6 § 1 C. Th. 13, 11).
FeUcltas, ®Iü(f (1. 28 C. 5, 4. 1. 2
C. 11, 66).
Felix (adi.), feliciter (adv.), glüdli^,
j. ©. navigatic, fei (1. 137 § 2 D. 45, 1);
feliciter gestae res (1. 1 C. 3, 12).
Femina, SBeib, ^rau: in multis iuris
articulis anterior est condicio feminartm
quam masculorum (1. 9 D. 1, 5); feminae
ab Omnibus officiis civilibus vel publicis
remotae sunt (l. 2 pr. D. 50, 17 cf. 1. 12
D.2,13. 1. 1 § 5 D.3,1. 1.12 §2 D. 5. 1.
1. 1 pr. § 1 D. 16, 1. 1. 18 D. 26, 1. 1. 3
§ 3 D. 50, 4); femina nuUum adoptare
füium sine iiissu principis potest (1. 29 § 3
D. 5, 2); ad testamenta feminarum edictnm
contra tab. bon. possessionis non pertinet
quia 5110« heredes non h<ibent (1. 4 § 2 D.
37,4); femineus, femininus, to e i b I i (^ , *. ©.
genus, sexus femin. (1. 2 § 3 D. 2,8. 1.45
pr. D. 31. 1. 56 § 1 D. 50, 16); propter
sexum femin. ins suum ignorare posse (1*
2 § 7 D. 49, 14); mancipia feminea (1.10
C. Th. 15, 7).
Fenarius f. faenum.
Fenebris j. faenebris.
Fenerare f. faenerare.
Feneraticius , auf ein ^inihaxti
2)arle^n bejügltd^: fenerat. cautio;
fenerat. instrumentum (1. 14 § 2. 1. 16
C. 4, 30. 1. 11 C. 5, 14. 1. 25 C. 5, 37. 1*
14 C. 8, 37).
Fenestra genfter (1. 6. 40 D. 8, 2).
Fenus, f. faenus.
Fera, ttiilbe« J^ier (1. 62 § 1 D. 7, 1).
Feralis, ben Xob btingenb, ntthtxh*
Itc^, 5.93. fer. angustiae (l. un. C. 9, 17);
fer. pestis (1. 6 C. 9, 18, cf. Gothofr. ad
1. 5 C. Th. 9, 16); fer. seda (}. 3 C. 1,9).
Ferax, furc^tbor (1. 1 C. Th. 13, 11).
Fere (adv.), 1) foft, beinahe, ntm"
lid) (1. 2 § 47 D. 1, 2. 1. 13 D. 1,7. 1. 7
§ 2 D. 14, 1. 1. 108 D. 50, 17). — 2) nn>
gefö^r, ettoo (}. 1 D. 1, 22. 1. 8 § 9 D.
2, 15. 1. 1 D. 42, 4. 1. 44 pr. D. 44, 7. 1.
9 § 11 D. 48, 19). — 3) in ber «egel,
insgemein (1. 68 § 1 D. 18, 1. l. 17 §3
D. 21, 1. l. 4 § 2 D. 33, 9. I. 54 pr. D.
35, 1. I. 153 D. 50, 17).
Feria s. feriae, bic Seit, todl^renb tod»
d^er feine gerichtlichen ^onblungen torgenom*
men »erben, ®eric^t«fcrien (tit. D. 2,12.
C. 3, 12); feriae extra ord. indictae, ob
res puta prospere gestas, vel in honorem
principis = feriae repentinae, im Äegenj.
ber sollemnes (1. 26 § 7 D. 4, 6. 1. 3 C. 3,
11); messis feria, drnbteferien (1. 2 C.
Digitized by
Google
Ferire — Fervor.
215
3, 12); fei-iatus (fertaticius), s, feriata dies
Serien, geiertag (1. 2 § 1 D. 2, 5. 1. 2.
9 D. 2, 12: — „ferias a forensibus tantum
negotiis dare vacationem, ea autem, quae
ad disciplinam militarera pertinent, etiam
feriatü diebus peragenda." 1. 36 D. 4, 8,
1. 12 D. 48, 1. 1. 12 § 6 D. 48, 5. 1. 4 C.
7, 43); feriati gemini menses (l- 4. 6. 7 C.
3, 12).
Pepire, ft^Iajcn, l^aucn, ftoßen, j. ©.
illum solum qui vim inferit, ferire conce-
ditur (1. 45 § 4 D. 9, 2); feriri a bove (\.
52 § 3 eod). — 2) jüd^tigen, fttafcn:
feriri supplicio capitis (1. 5 C. 9, 18), ea
condeninaiione, ut etc. (1. 7 C. 9, 49).
Feritas f. ferus.
Peröx, loilb, unbönbig, j. ©. canis
ferox (1. 2 § 1 D. 9, 1) Ferocia, ferocitas
= SBiIb^ctt a- 1 §4 eod. 1. un.C. 7,24).
Ferramentum , eiferneS SBcrfjeug
(1. 18 pr. D. 33, 7. 1. 55 § 4 D. 47, 2).
Perraiius, 1) auf @ijen bejügltd^,
in @ifen bcftel^enb, j. 93. praefatio ferr.
(1. 6 C. Th. 6,29). — 2) (sc. faber), ©ijen*
fc^mieb G- 7 D. 50, 6).
Perre, 1) tragen (1. 235 pr. D. 50, 16:
„Ferri proprie dicimus, quae quis suo cor-
pore baiülat"), 2) »egtragen (l. 1 § 1 D.
2, 3. 1. 27 § 27 D. 9, 2. 1. 21 § 5. 6 D.
47, 2. 1. 7 D. 48, 13); oud^ gelten, über,
nel^mcn, babontragcn: amplius, plus,
minus ferre (1. 4 D. 6, 1. 1. 3 pr. D. 36,
1. 1. 1 § 9. 11 D. 37, 8. 1. 41 § 1 D. 44,
7. 1. 6 D. 47, 6); ferre portionem, partes
0. 58 § 1 D. 17, 1. 1. 24 D. 28, 6. 1. 82
D. 35, 2); damni, lucri partern (1- 30 D.
17, 2), quodassi deest (1. 17 pr. D. 28,5),
hgatum, dotem (1. 53 pr. D. 31. 1. 24 D.
37. 5), usum fr. (1. 42 § 1 D. 7, 1); ne
qnis doli sui praemium ferat (1. 31 D. 4,
8); diversas sententias iudicum tniisse (1.
15 § 2 D. 5, 2). — 3) bortragen, fagcn:
ferre sententiam (1. 32 § 4 D. 4, 8. 1. 27
§ 3. 1. 39 § 1 D. 40, 12. 1. 1 pr. D. 49,
1), testimontum (1. 3 pr. D. 22, 5. 1. 20 C.
6, 23), suffragium (1. 8 D. 50, 4. 1. un. pr.
C. 4, 3); feruntur exempla (1. 7 § 3 D. 48,
20); fertur, man fagt (1. 1 § 8 D. 3, 1.
1. 1 § 3 D. 5, 4). — 4) ^erbcitragen,
fc^affen: aujcilium ferre (1. 1 §28.35.36
D, 29, 5). — 5) eintragen: ferre acceptum
(J. accipere s. 1), expensum (f. expendere).
— 6) ertragen, bulben: a) anSl^altcn:
morbus ferendus alicui (1. 22 § 7 D. 24,
3 ; b) Der seilen: nee supina ignorantia
ferenda est (\. 6 D. 22, 6); c) julancn,
oeftatten: quod ferendum non est (1. 33
D. 23, 3); ut regionis qualitas tulerit (1.
un. C. 9, 17); d) öe^or geben: non ferre
querentem (1. 1 § 2 D. 27, 3. 1. 7 § 2 D.
47, 10) ; ferendus erit pudorem suum pur-
gans (1. 25 D. 3, 3); non est ferendus, qui
etc. (1. 6 D. 1, 6. 1. 15 D. 2, 1. 1. 12 D.
2, 15. 1. 50 D. 23, 2. 1. 5 D. 26, 10. 1. 1
§ 12. 15 D. 42, 6). — 7) nomen alicuius
ferre, ben 9'iantcn 3emanbe§ annebnten,
f ül^ren: (1. 7. 65 § 10 D. 36, 1. 1. 19 § 6
D. 39, 5). — 8) legem, ferre, eigentlid^ ein
®efe^ in Antrag bringen, bann überl^auipt
ein ^efe^ mad^en, geben, erlafjen; latio,
@rlaffung eine« ®efe^e^ (§ 15 I. 4, 3. 1.
2 § 2. 4. 16. 21 D. 1, 2. 1. 1 pr. D. 85,
2); ferre SCtum (pr. I. 3, 4); latae san-
ctionis (1. 11 C. 10, 53); latio sanctionis
(1. 27 pr. C. 4, 32). — 9) einen drtrag
geben, eintr<igen: fundus ferens annua
LX (1. 21 § 1 D. 33, 1).
Perreus, eifern, ». 93. nexus ferrei (1.
3 C. 12, 60).
Pemun, 1) @ifen, j. 93. ferri fodinae
(1. 13 § 5 D. 7, 1); aud^ f. t>. a. eiferne
93anbe, Äctten: ferro vincire aliquem
(Paul. 1, 7 § 9) ; ferro öbrui, ligari (1. 13
C. Th. 1, 5. 1. 1 § 1 C. Th. 5, 9). — 2)
eiferne SBaffe, befonberS' @(^toert, j. ©.
ad manufl aut ad ferr um venire (1. 11 § 2
D. 48, 19); cum ferro adgredi (1. 28 § 10
eod.); ferro petere aliquem (1. 5 pr. D. 9,
2); damnari ad ferrum, b. ^. jum ^ant^f
mit ©labiatorcn (1. 8 § 4 D. 28, 1).
Ferrumen, 93inbemittel, Älebmittel
bei SÄetatten; ferruminare 1) iufammen*
fügen 2^ onffebcn, onlöt^en; ferru-
minatio, Da§ metattif c^e Suf^^mwenfügen,
n)obur(^ res unita entftel^t: statuae fer-
ruminatione iunctum brachium; ferrum.
per eandem materiam facit confusionem
(1. 23 § 5 D. 6, 1); scyphum alieno
argento ferruminare; ferrumine cohaerere;
niassa ferruminata (1. 27 pr. § 2 D. 41, 1).
Fertilis, fruchtbar; fertilltas, grud^t*
barfeit (1. 3 C. 7,41).
Feriüa, 9Hutl^e jur Qüd^tigung ber ^a*
htn (1. 1 § 33 D. 29, 5).
Perus, ungejö^mt, »ilb: fera bestia,
aud) fera fc^lec^ttoeg: Wilbed X^ier (1. 62
§ 1 D. 7, 1. 1. 1 § 1. 1. 5 § 1 D. 41, 1.
1. 3 § 14 D. 41, 2); apes ferae (1. 26 pr.
D. 47, 2); fera natura elephantorum,
apium etc. (1. 2 § 2 D. 9, 2. 1. 5 § 2. 5
D. 41,1). Feritas, 3BiIb^eit: bestias acci-
pere debemus ex feritate (1. 1 § 6 D. 3, 1) ;
actio (de pauperie) locum habet, cum
commota feritate fiocuit quadrupes; in
bestiis autem propter naturalem feritatem
locum non habet (I. 1 § 4. 10 D. 9, 1).
Pervere, ficben,tro^ifc^: mutzen: j. fe
insania fervet (1. 6 C. 1, 55).
Fervor, ^ii^c ®Iut^, j. 93. f. solis
(1. 15 § 2 D. 19, 2); aestivi ferv. (1. 6 C.
Digitized by
Google
216
Fessus — Fideiubere.
3, 12); ttop%]d): fervor aetatis (1. 16 § 6
D. 48, 5); 3E8ut^: f ervore pauperiem facere
(pr. I. 4, 9).
Fessus, entfrdftct, \d)tüad): aetate
fessus (1. 5 D. 39, 6).
Festinare, eilen, eilfertig fein (1. 4
§ 4 D. 40, 1. 1. 137 § 3 D. 45, 1). Festi-
natio, (&iU, ©ilfertigfeit, j. ^. ne alte-
rius fesOnatione alterius ius laedatur (1. 68
D. 29, 2); praeceps festio, (1. 7 § 1 D. 26,
7. 1. 18 § 7 D. 49, 14); festin. poenae (1.
6 § 9 D. 28, 3).
Festinus, eilfertig, 5. 8. festina cu-
piditaU transire (l. 7 C. Th. 7, 1).
Festivitas, f^eierlic^feit, 5. ^. nti-
ptiarum (1. 24 C. 5, 4); befonber^ bie fjef*-
lic^feU öffentlid^er Sc^ufpielc (1. 5 C. 11,41.
1. 1 C. 12, 5).
Festuoa, 'Sfintf^e, Stab, vindicta (Gai.
IV, 16).
Festus, feftlid^: festi dies (1. 40 § 1
D. 34, 2. L 27 § 1 D. 50, 1. 1. 2 C. 1, 24);
festa convivia (1. 4 C. 1, 11).
Fetus (a. foetus), bie ^erborbringung
einer fjrut^t, ba8 (SJebören: uno fetu enixo,
V liberos (1. 7 pr. D. 34, 5). — 2) bie
grud^t felbft, a- *• ber öäume (1. 2 C. 11,
58); ßeibegfrud^t (1. 1 § 19 D. 37, 9);
iniSbef. tmrb e^ t>on ben Qungen ber
Xbiere gefogt {1. 12 pr. D. 4, 2. 1. 68 § 1
D. 7, 1. 1. 28 pr. l. 39 D. 22, 1. 1. 48 §2
D. 41, 1. 1. 4 § 5 D. 41, 3).
Fibula, epan^e (1. 25 § 2 D. 34, 2).
Fioticlus f. fingere s. 2.
Fiotilis» irben, j. ©. escaria, potoria
fiotilia; supeUex fict. (1.3 § 3. 1. 7 § 1 D.
33, 10).
Fictio f. fingere s. 2.
Ficus, geige (1. 16 § 1 D. 33, 6).
Fideicommissarius , Fldeicommis-
sum f. fideicommittere.
Fideicommittere s. fidei alicuius
committere, ber 9lebli(ft!eit eined (Srbcn
ober SSermäd^tnißne^mer« bie ©rfüllung
eineiJ SBunfc^eg anheimgeben, in bit*
tenben Störten i^m eine^^eiftunp auf^
erlegen; fideicommissum (Subst.), eine auf
biefe fßeife gentad^te lefetmillige 3utf en-
buna (Gai. 11, 246 ff. Ulp. XXV, 1 ff.
yyFiaeicommissum est^ quod non civilibus
verbis sed precative relinquitur, nee ex
rigore iuris civilis proficiscitur, sedexvolun-
tate datur relinquentis." § II. 2, 23 : — „ideo
fideicommissa appellata sunt, quia nullo
vinculo iuris, sed tantum pudore eoruni
qui rogabantur continebantur.*' § 3 I. 2,
24: ffVerha fideicommissorum haec maxinie
in U8U habentur: peto, rogo, volo, mando,
fidei tuae committor' 1. 12 § 1 D. 28, 3.
1. 115. 118 D. 30); burd^ ^uftinion ift ber
Unterfd&ieb ber gormein befeitigt unb bod
gibcicommig mit bem ßegat gleic^gcftellt
»orben (§ 3 I. 2, 20); — sciendum est
earum fidei committi quem posse, ad quos
aliquid perventurum est morte eins 0* 1
§ 6. 7 D. 32); heredis fidei cammmitUre,
ut bereditatem restituat (I. 90 D. 35, 2);
heredibus institutis fideicommittere , ut le-
gata solverent (1. 14 § 1 eod.); fideicom-
mittere alicui bebeutet aber auc^ f. b. a.
fideicommissum dare alicui (1. 28 D. 34,
4) : fideicommittere ab aliquo, s. fideicom-
missum dare, relinquere ab al. (1. 114 pr.
§ 1. 1. 126. 127 D. 30); legatarius, a quo
fideic. datum est (1. 8 pr. D. 32); per fideic.
dare alicui ab aliquo (1. 21 § 1 D. 33. 1.
1. 25 § 1 D. 35, 2) ; iMre fideicommissi ca-
pere (). 91 eod.); fideicommissa od intestato
data (1. 13 D. 5, 2); hereditatem fideicom-
missam dare relinquere, restituere (L 18
D. 28, 2. 1. 3 § 2 D. 34, 4. 1. 12. 27 D.
36, 1); fideicommissum her editat is accipere
(1. 52 §.1 eod.); restituitur alicui hereditas
fideicommissa ; per fideic. restitui iussa hered.
(1. 25 D. 3, 5); libertas fideicommissa,
per fideic. data, adscripta (1. 90 D. 35, 1.
1. 1 pr. 1. 12 § 2. 1. 24 § 1 ff. L 55 8 1
D. 40, 5. 1. 4 D. 40, 13); fideicommis-
sam libertatem accipere, petere (1. 53
D. 5, 1. 1. 3 § 3 D. 28, 5); ex fideic. ad
libertatem pervenire (1. 56 D. 40, 4) ; verbis
fideicommissi manumissus (1. 28 § 1 D. 26,
2) ; ex causa fideic. manumittere (1. 9 D. 2,
4). Fideicommissarius, biegibeicommifje
betreffenb, 5. "&. praetor fideiconimiss. =
qui de fideicommissis ius dicit (pr. I. 2, 23.
1. 2 § 32 D. 1, 2. 1. 7a § 6 D. 32. 1. 4 D.
40, 18); epistiüa fideicommiss. (1- 37 § 3
D. 32. 1. 7 C. 6, 22); heieditas, libertm
fideiconimiss. = fideicommissa (1. 13 § 1 D.
29, 6. 1. 11 § 2. 1. 17 § 13. 1. 23 § 1. 1.
54 § 1 D. 36, 1. tit. D. 40, 5); fideicommis«.
restitutio hereditatis (1. 19 pr. 1. 31 § 1 D.
36, 1); fideicommiss. hereditatis 2>«<ttM) (tit.
D. 5, 6); aU Subst. b^eic^net fideicotnmis-
sarius a) ben burc§ ein gibcicommift |)onO'
rirtcn (1. 11 § 2. 1. 17 § 3. 8 D. 36, 1.
1. 27 D. 42, 5) ; fideicommissaiii, quibus ex
Trebelliano restituitur hereditas (L 2 § 19
D. 41, 4); b) ben bamit Dnerirten (1. 51
D. 5, 1. 1. 29 § 2 D. 7, 4).
Fideiubere, fid^ üerbürgen, b. 1^. mit*
telft Stipulation oerfprec^cn, für eine frembc
5öerbinblic^!eit einjufte^en; fideiussio, Öürg*
f(^aft;/t</et«iwor,«ürge(Gai. lll. 115 ff.—
„tideiussor ita interrogatur: Item fide tua
esseiubes?'' tit I. 3, 20. D. 46, 1. C. 8. 40;
fideiub. in obligationem pro aliquo (1. 21 § 2.
1. 69 D. cit.); {?i fideiussor heres extiterit ei,
pro quo fideiussit, quasi reum esse obliga-
Digitized by
Google
Fideiussio — Fides.
217
tuiu, ex cau^a fideiiissionis Uberari (1. 5 pr.
eod.) ; et reum et fUieiitssorein teneri (1. 92 D.
50, 17. cf. 1. 9 § 8. 1. 11. 14 § 6 D. 4, 2);
fideiussor conductionis (1. 54 pr. D. 19, 2),
empiionisi (1. 56 D. 21 , 1), evictioni^ nomine
(1. 18 § 1 D. 18, 6); fideiussorem iudicio
ffistendi cattsa dare; fideiussor iudicatum
solvi (1. 2. 8 § 3 D. 2, 8); suh fideiussoribus
ad praesidem remitti (1. 7 D. 47, 9), dece-
dere (1. 3 § 1 D. 48, 21); fUkiussorimy bie
©ürgfd^oft betreff cnb,ä. SB. o6%attofide-
iu88. (1. 14. 50 D. 46, 1); ex causa fideiuss.
conveniri, daranari etc. (1. 8 D. 7, 5. 1. 11. 47
pr. D. 17, 1. 1. 9 § 1 D. 26, 7. 1. 38 § 5 D.
46, 3); fideiuss. nomine debere pro alio,
SB obligjire (1. 4 eod. 1. 7 § 3 D. 4, 4),
pro debitore intercedere (1. 19 C. 8, 40).
Fideiussio, fideiussor, fideiussorius
f. fideiuhere.
FidoUs (adi.), fldeUter (adv.), 1) treu,
rebltc^, 5. 93. iutor fid. et diligens (1. 8
D. 26, 10); fidditer facere, im ^cgcnf. t)on
maligne, in fraudem (1. 20 D. 42, 8. 1. 6
§ 1 D. 48, 3). 2) äutjerlöffiö (1. 2 C.
Th. 1, 12). 3) treu betn c^riftfti^en ©lauben
a. 5 ib).
Fidelitas, Xxcne: fidelitate secuta =
fideliter (L 2 C. 7. 44).
Fidepromittere, eine im neuften ^lec^t
öcrfc^tüunbeue ^rt ber SBerbürgung unter ber
3fOrmeI: idem fide (tua) promittis? (Gai.
m, 92. 112. 115); fideprom%ss(yr , toer fid^
auf biefe SBeifc öerbürgt (Gai ill, 115 ff.).
Fides, 1) ber ®loube ou QlemanbeS 9ieb*
lic^fctt, ba8 5ßcrtrouen hierauf, 5. ^. fidem
explere, bem Vertrauen ©enüge leiften (1. 62
D. 12, 6); contractus, quos aiienani fidem
secuti (im S5ertrauen auf bie Steblic^feit ^u^
berer) instituimus (1. II). 12, 1) ; is natura
debetquem iure gentium dare oportet, euit4^
fidem ifecuti sumus (1. 84 § 1 D. 50, 17) ; qui
pecunias apud mensara, jfidem publicam se-
cuti (im 33crtroueu ouf ben öffentlichen Q^rebit)
deposuerunt (1. 24§2D,42, 5); fidem alicuius
sequi bebeutet auc^: ^emanbem (^rebit geben
(§ 41 I. 2, 1: — „Si is qui vendidit /wit'm
emptoris secutus fuerit, dicendum est statiiu
rem emptoris fieri") ; in berjelben 93ebcutuug
ttnrb fidem habere alicui gebraucht (1. 19 D.
18, 1: „Quod vendidi non alit^r fit acci-
pientis, quam si aut pretium nobis solutum
»it aut satiH eo nomine factum vel etiaui
fidem hctbuerimus emjJtori sine uUa satisfa-
ctione." 1. 4 § 8 D. 40, 5 : — „si ei fideshahita
fuerit promittenti sine satisdatione, idonee
cautum videbitur**). — 2) SReblic^feit,
X r e u e , a) über^au^t 5. 95 . egregia in rempubl.
fides (1. 1 pr. D. 50, 15); fides tutoris (1. 22 D.
34, 9). curatorum (1. 5 § 6. 1. 33 § 1 D.
26, 7) ; res ex fide agenda (1. 60 § 4 D. 17, 1);
fidei alicuius committcre (\,fideicommittereJ;
fidem alicuius eligere (1. 53 D. 5, 1. 1. 1
§ 4 D. 16, 3. 1. 58 D. 17, 1. 1. 3 D. 22, 3);
in fidem alicuius confugere (1. 5 D. 40, 1);
fidem siMm amico commodare (1. 12 D. 38, 5);
fidem adhibere, exhibere (1. 7 D. 17, 1. 1. 1
§ 2 D. 19, 5), praestare (1. 37 D. 3, 5. 1. 5
§ 15 D. 24, 1. 1. 4 D. 27, 5); b) in^bef. in
^e^ug auf bieiSrfüQung eineiS gegebenen Sßortd,
eine^ a^crf^ed^enS (1. 1 pr. D. 2, 14: —
,;Quid enim tarn congruum fidei humafiae,
quam ea quae inter eos placuerunt servareT^);
fidem praestare pacto transactioni, placitis,
einen »ertrag erfüllen (1. 52 § 1 eod. 1. 17
pr. D. 5, 2. 1. 6 C. 2, 4); fidem cofitractus
(non) implere (1. 19 § 9 D. 19, 2. L 9 D.
19, 5) ; non servata fides conventionis (1. 26
§ 3 D. 23, 4); fidem fallere, frangere, rum^
pere (L 10 pr. D. 2, 4. 1. 16 D.'2, 15. 1. 1
pr. i. 25 pr. D. 13, 5. 1. 1 § 4. 1. 5 pr. D.
16, 3. 1. 5 D. 18, 3); fides sacramenti rupta
(I. 11 pr. D. 29, 1); bal^er bebeutet eS aud^
bad ^ort, burc^ toetc^eiS ^femanb fic^ binbet,
SSerfprec^eu, 3ufogc, 9Ser|)fnc^tung, j.
^.tacitatnfideminterponere, ut non capienti
restituat hereditatem; in fraudem legum s.
iuris fidem accommodare (1. 46 D, 5, 3. 1. 43
§ 3 D. 28, 6, 1. 10 pr. D. 34, 9); tacite in
fidem suam reeipere (1. 40 § 1 D. 49, 14);
contra legem fidetn suam offerre (1. 3 C. 6,
50); pro evictione praediorum fidem suam
adstringere 1. 67 D. 3, 3) ; fidem exsoUere
(1. 5 § 15 D. 24, 1); in lege dicere, ut ven-
ditoris fides soluta esset j si etc. (1. 40 pr. D.
18, 1); befonberS wirb ed in öepg auf bie
SJer^flic^tung burc^ ©ürgfd^aft gefagt: id
fide tua esse iubes? ift bie.2formeI ber ©ürg*
fc^aftöfH^)uIatiou (1. 75 § 6 D. 45, 1. 1. 51 pr.
D. 46, 1. cf. 1. 60 § 1 D. 17, 1); fidem
dicere pro aliquo = fideiubere (1. 62 § 1 eod.);
in fidem suam reeipere (1. 49 pr. D. 19, 1);
fidem suam obligare pro aliquo (1. 27 § 2 D .
16, 1. 1. 28 8 6 D. 34, 3. 1. 54 D. 46, 1);
fide eipericulo alicuius dare (1. 24 eod.) ; fide
alterius fideiubere pro alio (1. 53 D. 17, 1);
si proponatur te Titio mandasse, ut pro te
fideinberet, meque — liberandae fidei eius
causa fideiussisse (1. 45 § 1 D. 3, 5). —
3) dJlaubtüürbigfeit, SBa^r^aftigteit,
^Ba^r^eit j. 93. fides instrumentorum (tit.
D. 22, 4. C. 4, 21), testium, testationis, testi-
monii (1. 1 pr. 1. 2. 3 pr. § 1. 1. 13 D. 22,
5); ad fidem rei gestae faciendam etiam
non rogatus testis intellegitur (1. 11 eod.);
testium memoria ad fidem creditae pecuniae
uti (1. 32 § 1 D.47, 2); fides alicui contra
se habebitur (1. 11 § 1 D. 11, 1); secundum
fidem acceptorum et datorum rationem ad-
ministrationis ponere (1. 2 § 2 D. 50, 8);
quod convenit ex fide eorum, quae pröbabun-
Digitized by
Google
218
Fidicina — Fiducia.
UiTy sequi (1. 6 § 1 D. 1, 18); fides j;ro5a^u>nis
(1. 49 C. 3, 32); de fide intentionis adlegare
aliquid (1. 1 C. 8, 2); fides veri, veritatis
(1. 2. 5 C. 2, 1. 1. 6 C. 6, 23. 1. 2 C. 8, 31,
1.8 0.8,53). — 4) bcr (^rtftIi(^c®IouBc:
ministri verae orthodoxae fidei (1. 27 C. 1 , 3);
a fide Christianorum discr&pare (1* 12 § 1 0.
1, 9) ; qui sanctatn ^cmprodiderunt, pollue-
runt(1.4C.Th. 16,7);®loubcn8bcfcnnt-
ni§: fides Nicaena (f. b. SB.). — 5)bona fides,
a) C^l^rlid^Ieit, Slebltc^Ieit; mala fides
= dolus: fides bona contraria est fraudi et
dolo (1. 3 § 3 D. 17, 2): bona fide (im
^egenf. üon per fraudem) negotium contra-
here (l. 35 pr. D. 19, 2) ; h. fide, non in frau-
dem, gestum, negotium (1. 34 D. 3, 8); non
mala fide im ^egenf . t)on callide (1. 5 C. 2, 3) ;
bonam f,praestare, i.e. ut dolus malus absit
(1. 68 pr; D. 18, 1. cf. 1. 17 D. 3, 5. 1. 10
pr. D. 17. 1. 1. 5 § 7 D. 26, 7); tutorem
eorum redituum nomine rationem reddere
debere, qui ex fundo b. f.percipipotuerunt;
praestandum, quod b. f. percepisset, aut per-
cipere potuisset (1. 32 § 2. 3. 1. 58 § 1 eod.;
ex b, f. reddere (1. 11 D. 16, 3); ex b. f.
c»»e, praestari (1. 22 §4 D. 17, 1); bona f.
exigit, ut, quod oonvenit, fiat (1. 21 D. 19, 2.
cf. 1. 11 § 1 D. 19, 1); b. f. ncn patitur ut
bis idem exigatur (1. 57 D. 50, 17); con-
ventio (dolum non esse praestandum) contra
b. /•. est (1. 1 f 7 D. 16, 3. 1. 23 D. 50, 17);
contractus quibus doli praestatio vel b, fides
inest (1. 152 § 3 eod.); b. fides, quaeincon-
tractibusexigitur, aequitatem summamdesi-
derat (L 31 pr. D. 16, 3); bonae f. contractus,
ein jtoeifeittger auf Xttyxt unb ®Iaubcn
geötünbetet (Jontract (1. 11 § 18. 1. 48 D.
19, 1. 1. 32 § 2 D. 22, 1); bonae f.iudicium,
We aus einem folgen ©ortroct cntf^nringenbc
Äloge, ttiobei bet "Sixä^itt in 9lu(f ftAt auf %x^uc
unb Glauben m^ dled^t unb IBinigleit bie
acgenfeitigcn ^nf^wüc^e ju prüfen unb hmmä)
Dai$ Öbjiect ber ^onbemnation ju beftimmen
^at, im ©egenf. bon stricti iuris iudicium
§ 30 I. 4, 6: in bonae f, iudiciis libera
potestas permitti videtur iudici ex bono et
aequo aestimandi, quantum actori restitui
debeat." 1 .7 §5 D. 2, 14: — „pacta conventa
inesse b. f. iudiciis." l. 6. D. 3, 5: — tantun-
dem in bonae f. iudiciis officium iudicis
valet, quantum in stipulatione nominatim
eins rei facta interrogatio." 1. 3 § 2D. 13, 6:
— „in b. f. iudiciis in litem iurabitur; et rei
indicandae tempus, quanti res sit observa-
tur, quamvis in stricti litis contest. tempus
spectetur." 1. 24 D. 16, 3. 1. 54 pr. D. 17,
1; — „placuit, afiectus rationem in b. f. iudi-
ciis habendam." 1. 11 § 1 D. 19, 1. 1. 31
§ 20 D. 21, 1: „quae sunt moris et consue-
tudinis, in b. f. iudiciis debent venire.** l. 5
D. 22, 1); actione«, quibus invicem experiri
possunt de eo , quod alterum altert ex b. f.
(= ex bono et aequo) praestare oportet (1.
5 pr. cf. 1. 2 § 3 D. 44, 7); iudicium, quod
ex b. f. descendit fl. 57. § 3 D. 18, 1); actio,
quae ex b. f. oritur (1. 2 § 2 D. 43, 26);
arbitrium bonae f. iudicis (1. 4 § 2 D. 12, 4);
b) ber gute ®Ioube, in tneld^em fw^ 3e»
monb in SSejug auf fein dted^töDer^Itntg be«
finbet, bieUeberjeugung ))on ber 9iec^tmfigigfeit
feinet ^anbeln^ unb habend, gegenüber einem
bered^tigtcn ^Dritten; mala fides, baS ©etougt*
fein bet Unrec^tmaßigleit j. ^. bofui — mala
fideemere; bonae f. emptor (§ 35 I. 2, 1 pr.
I. 2, 6. 1. 7 § 11. 17. 1. 13 § 2 D. 6, 2
1. 27 D. 18, 1. 1. 2 pr. § 1 D. 41, 4. 1. 109
D. 50, 16) ; bona — mala f.possidere; bonae
— malae f. possessor (1. 25 § 7 D. 5, 3.
1. 45 D. 6, 1. 1. 48 § 1 D. 41, 1. 1. 3 § 22
D. 41, 2 1. 38 D. 41, 3. 1. 136 D. 50, 17:
„Bona fides tantundem possidenti praestat,
quantum veritas.'* 1. 137 eod.); bona fide
diutina possessione capere posse (1.43§ 1 D.
41, 2); bona — mala f. percipere frucUis
(1. 4 § 2 D. 10, 1); bona f. servire (1. 23
§ 6. 1. 25 § 2. 1. 43 § 3 D. 21, 1. 1. 19.
21. 23. 49. 54 D. 41, 1. 1. 19. 33 D. 4ö,
3); bona f. dominus 0- 12 § 6 D. 40, 12).
Fidicina, ßautenfpielerin (1. 10 C.
Th. 15, 7).
Fidicula, ©d^nnr jum fjoltern (1. 4 C.
9, 8. 1. 16 C. 9, 41).
Fiducia, 1) IBertrauen auf ettooS, j.
56. fid. doctrinae-y fid. sui (1. 2 § 47 D. 1,
2). — 2) bie na(^ älterem Siecht bei ber man-
cipatio ober in iure cessio öorfommcnbe Ser*
pflid^tung jur ^lemancipation bc^Db*
ject«, tt)cl($e in^bcf. bie öltefte ?(rt bet «er*
pfftnbung bilbetc, inbem ber Sd^ulbner feinem
Gläubiger eine ©ad^e cum fiducia s. fiduciae
causa (b. ^. mit ber öeftimmung^ refp. bem
Sotbe^alt, ^a^ i^m biefelbe nod^ getilgter
©(^iilb remancipitt metbe) burc^ SRancipation
in'g eigent^um übertrug (Gai. II, 59 ff.);
fidaciam contraherebejeid^nettnol^l ni(^ einen
eigentlichen Settrag (conventionem), fonbem
ber bloje Sotbel^alt bcmitfte gleit^ einem Set»
trage bie 58crpflic^tung jut Slürfgabe, ba^
fidtuna; actio fiduciae, bie au§ biefem Sot*
behalt entfptingcnbe Älage unb jmat fotoo^I
bed ©d^ulbnetS auf ?Remancipation be^J Ob«
jectg, als ancb beS (5JIäubiger§ auf erfoj ber
auf bie ©ac^e gemachten SSetttjenbungen (Gai.
IV, 33. 62. Paul. II. 13 § 6 ff.); res fiduciae
data 8. fiduciario,, eine auf biefe Sßeife »er*
pfänbcte ©a(^e (Paul. 1. c. § 6. 7. cf. § 2 eod.
„Ouidquid creditor per fiduciarium semtm
adquisivit, sortem debiti minuit'*); auc^ ttwr
eS bei ber altern ©mancipotionsform bnn^
SKancipation unb SWanumiffion ou8 bem 9Kan»
Digitized by
Google
Fiduciarius — Fingere.
219
äpinm üblic^, bog ber $ater bieStemanci^tion
bt^ §txn\>td tidf oorbel^telt, bamit er e^ fetbft
aui» bent SRand^utn manumtttiren unb {o
bic ^tronotSrct^te fic^ erhalten fonnte; hierauf*
Bei^iel^ ftc^ ber ^[u^brua: contracta fiducia
emancipare, manumittere (§ 8 1. 3, 2. cf. 1. 2
§ 15 D. 38, 17); coemptio fidueiae causa (im
®cgenf.bon matrimonü c.) facta a.fiduciariay
joenn eine %tau, fyivüpt\ää)lidf um einen anbetn
Xtttor aU ben öcfe^Ii(^en \\d) p berjc^affen,
bei ber (Soemtion ftd^ oui^bebingte, bog ber
Soemtionotor fie einem beftimmten dritten
remoncijnre, bamit biefer pe bann au§ bem
aRanci^ttm\manumittire unb baburc^ i^r ge^
jejttc^cr Sutor merbe, welcher ba^er tutoi- fidu-
ciarius genannt würbe (Gai. 1, 114. 115. 195) ;
tutor fiduc. toirb aud^ ber SRanumiffor eineg
tom ISater i^ manci^jirten finbe^, ingleitfien
bei einer ©manci^ation contracta fiducia Der
parens manumissor aU gefejlid^er Xutor be«
manumittirten ÄinbeS, fottne biefe gefe^lic^e
Sormunbfd^aft f elbft ttUela fiduciaria genannt
(Gai.I, 166. 172. 175. Ulp. XL 5); im neu-
eren 9^e(^t »erben biefe mi^hxüdt auf bie*
ienigen gefe^Iid^e 2:utei bejopen, welche nad^
bem Xobe be§ parens manumissor ben ©ö^nen
beffelben über ba§ emanci^irte ^nb juftel^t
(tit. LI, 19. L 4 D. 26, 4). — res fidu-
ciaria, bte in fiduciam gegebene ©ac|e (Paul.
I, 9 § 8. II, 13 § 1. 3. 5. V, 26 § 4).
Fiduciarius, 1) f. fiducia — 2) heres
fiduc, ber (Srbe, bent burd^ ein gibeicommig
bie Sdeftitution ber (Srbfc^aft ouferlegt ift;
hereditas fiduc. = fideicommissaria (L 48.
69 § 3 D. 36, 1).
Fidus, treu, beftänbig, fidum ohse-
quium praebere (1. 55 D, 46, 1).
Figere, 1) befeftigen: iuncta fixaque
(1. 38 § 2 D. 19, 1); furca figendus (L
28 § 14 D. 48, 19). — 2) beftimmen a.
». usus fr. fixus (L 15 C. 3, 88).
Figlinus, figlina f. figulus.
Figmentum, ßrbi^tung SSorj^ic^
gelung 0- 7 C. 4, 38).
Figulus, Xöpfer (L 25 § 1 D. 33, 7);
figulinus s. fiplinus, benfelben betrcffenb, a. ^.
Camera ex figlino opere facta (L 19 § 1 1). 8,
2); figlina, ^ö|)fcrtDerfftatt, Xö^fer*
Ofen (L 6 pr. D. 8, 3. L 25 § 1 D. 33, 7).
Figura, 1) äußere SJilbung, ®e*
fialt, gor m 5. 53. partus non humanae fig.
(L 185 D. 50, 16); sequi verborum figuram,
im@egenf.t)on mentem testantis (1. 116eod.);
non figura litterarum, sed oratione, quam
exprimunt litterae, obligamur(1.38D.44, 7);
non solum fipuram, sed vim quoque con-
dicianis continere (L 70 D. 28, 5) ; figura con-
dicionis accipere aliauid (L 30 § 7 D. 35, 2).
— 2) ©ef <^af f enl^eit: debitum in sua flg.
remantns (L 7 C. 5, 11). — 3) ^rt = spe-
cies, 5. S3. figurae capieiidi (L 31 pr. D. 39,
6) ; variae causarum fig. (1. 1 pr. D. 44, 7).
Figurare, 1) formen, bifben, prägen:
j. fb. ex auro figuratum in raonetis publi-
ds (1. 7 C. Th. 9, 21); solidi nostris vul-
tibus figurati (1. 1 C. Th. 12, 7); solidus
adultera imitatione figuratus (1. un. C. Th.
9, 22); figuratio, gormung, Prägung:
tnonetae adulterata fig. (L 7 C. Th. 9. 38).
— 2) auSbrüden; figuratio, «u^brud
L 124 D. 50, 16). — 3) ju4n @d^cin bor-
nebmen: figurata donatio (l. 23 § 1 C.
4, 35); venditiones figuratae (1. 6 C. 8, 48).
Filius, ©o^n; ßia, %od)ttt (L 6 D. 1,
6. L 2 pr. D. 1, 7. L 6. 16 D. 26, 2. L 115.
122. 148. 220. D. 50, 16); ßius familias,
filia fam. (Sobn, Xod^ter, bic ber patria pot.
unterworfen finb, im ®egenf . oon pater fam.,
materfam. oberqui sui iuris sunt (1. 4. 9
D. 1, 6. L 1 § 1 D. 1, 7. L 3 § 4 D. 4, 4.
L 3 § 4. L 6. 9 § 2 D. 14. 6. L 11 D. 28, 2.
L 6 § 2 D. 48, 5. L 195 § 2 D. 50, 16);
aud^ fiUus, ßia mirb in ber S^ebeutung bon
filiusfam., filiafam. gebraudöt (1. 7 § 18. 1.
17 § 7. \. 19 § 1. L 20. 21. 28 § 2 D. 2.
14. L 13 § 1 D. 3, 2, L 8 pt. L 39 § 4
D. 3, 3); in »eiterer «ebeutung bejeit^net
filius überl^aupt einen 3)efcenbenten (L
84. 201. 220 § 3 D. 50, 16).
Fimus, ä^ift ©c^mu^: fimo comipto
perfundere aliq. (l. 1 § 1 D. 47, 11).
Finalis f. finis s. 1.
Fingere, 1) erbid^ten, fälfc^Iid^ bor»
geben, l^eud)eln, J. ©. quod quis finxit,
im ^egenf.bon veritas (1.8 D.49, 17); fin-
gere furorem, dementiam (1. 6 D. 27, 10),
tutorem esse (1. 1 § 1 D. 27, 5); patrem fam,
(pro patrefam.) se fingere (1. 10 D. 42, 1.
L 52 § 15 D. 47, 2). — 2) jufolge red^tlid^er
S3efHmmuna einer Xbatfa^e ergangen, etwa«
alg loirlhc^ annel^men, toa« in ber X^at
nic^t ift: ficiio, eine folc^e red^tlid^e ?ln»
na^me: habemus^itonesinquibusdamfor-
mulis, velut cum is, qui ex edicto bon. pos-
sessionem petiit, ficto se herede agit —- yel si
in personam agatur, praeposita simüi fi-
ctione (Gai. IV, 34); similiter et bonorum
emptor^ctoae herede a{iit{%db eod.); eiusdem
generis est quae Publiciana vocatur — quia
non potest eam rem ex iure Quiritium suam
esse mtendere, fingitur rem usucepisse (§ 36
eod.); item civitas Born, peregrino fingitur,
si eo nomine agat, aut cum eo agatur, quo
nomine nostris legibus actio constituta est
(§ 37 eod.); actio utilis, in qua fingitur cap-
itedetninutus dcminutave non esse (§38 eod.);
postliminium/itw7t^euw qui captus estsemper
in civitate fuisse (§ 5 I. 1, 12); fictio Ze^
Comeliae (f. Cornelia s. d.); ficticius, auf
eine folc^e giction gegrünbet; ficticiae
Digitized by
Google
220
Finire — Fisciis.
actioneff, in qnilius heredcs esse finguntur
(Ulp. XXVlII. 12). ficta possessio 1. 17 D.
11, 1. — 3) ühn^upt einen goH feften,
annehmen, j. fe. finfjamus, esse etc. (1.
27 D. 20, 1. 1. 32 8 1 D. 21, 2): finge,
esse etc. 0- 18 8 4 D. 5. 1. 1. 38 D. 6,' 1.
1. 8 pr. D. 13, 7. 1. 20 D. 20, 4).
Flnire,l)beftimmen, begrenzen: quod
erat finiiis partibus, rursus confundeco (1.
19 pr. D. 10, 3); in eo. quod tempore at-
que faeto finitum est, nulliis est coniecturae
locus (1. 137 8 2 D. 45, 1) ; ius finitum (1. 2D.
22, 6). — 2) beenbigen: a) /imVt, tjom Slb*
lauf einer ^ettfrtft flefoflt, j. ©. tempore
finito (1. 43 D. 5, 1. 1. 14 D. 19, 2. 1. 4
D. 37, 1); finito dies solutionis, stipulatio-
nis (I. 38 pr. D. 4, 4. 1. 118 81 D. 45.1);
b)öon betöeenbigung eine« öJefd^äft^,
einc^ «mtö, j. «. we^ofta finita {!• 24 8 2
D. 4, 4) ; o/'/?c»iim finitum (1. 38 8 1 B. 4,
6); finita tutela, administratio (1. 46 8 3.
1. 53 D. 26, 7); c) t)on bet «eenbiflnug,
(gntfd^ctbung, Beilegung ftreitiger
Sied^t^fac^en j. ©. quae iudicata, tranti'
acta, finitave sunt, rata maneant (1. 1 8 12
D. 38, 17: — if finita (accipere debemus)
vel consensu velhngo^silentiosopita.'* 1. 229.
230 D. 50, 16); lis finita vel solutione vel
transactione etc. (1. 13 pr. D. 46, 7); res in
iitdicium deducfa et finita: finitum iudi-
cium (1. 4 8 3 D. 9, 4. 1. 57 pr. D. 15, 1);
species in auditorio finita (1. 18 81 I>- 4,
4); d) erlöf(^en, t)on ber Äuflöfung
eine8 9llc(l^t«t)crl^ältntfJe8ober^nfJ)ruci^,
j. ©. actioneSf quae certo tempore finiun-
tur, quae tempore vel morte finiri pos-
sunt 0. 2 D. 44, 3. 1. 29 D. 46, 2); post
legis Aqu. actionem utique commodati finie-
tur (1. 34 8 2 D. 44, 7. cf. 1. 9 8 6 B. 4,
2); finita inofficiosi querelJa (I. 8 pr. D.
5, 2); finita ohligatio (1. 21 8 4 D. 4, 2),
cama promittendi (I. 1 8 2 D. 12, 7); tem-
pore finitum pignuft, im pignoris (1. 6 pr.
D. 20, 6. 1. 15 D. 49, 15); alim^nta cum
vita finiri (1. 8 8 10 D. 2, 15); mortua
legataria finitum legatum (1. 12 cf. 1. 8 D.
33, 1); morte mariti finitum matrimonium
(1. 2 D. 23, 4); crimen morte finitum (1.
6 C. 9, 6). — 3) untergeben, oergc^en:
res usu finitae (1. 12 D. 33. 4).
Finis, 1) (Slrenje: a) fttüxid)tn ÖJrunb«»
ftüdfen; fifMlisy bic ®renje bctreffcnb;
finium regundarum actio s. iudicium (tit.
D. 10, 1. C. 3, 39); iudici finium regund,
permittitur, ut, ubi non possit dirimere
finesy adiudicatione controversiam dirimat
(1. 2 81 D. cit.): finalis quaestio, lis, finale
iurgium (1. 11 eod. I. 3 8 2 D. 47, 21. 1. 4.
5 C. cit. 1. 10 C. 8, 44); in demonstrandis
finibm a^ri venditi plus demonstrare; fines
ampliores emptori demonstrare {1* 18 8 1 ^'
18, 1. 1. 45 D. 21, 2); pedem finibus in-
ferre; finibus expellere aliq. (l. 18 § 2. 3
-D. 41, 2) ; lapides finales furari (8 6 I. 4, 17),
b) jtoij(|en Sönbcm, j. ©. provinciae fines
ingredi, excedere (1. 4 8 3. 4 D. 1, 16. 1.
15 D. 1. 18); fines patriae iuberi excedere (L
1 8 1 D. 47, 18); c) tro^fd^: ©renje, «e*
fd^ränf ung/ 5. ^. habet certum finem ista
actio, ut dolo fecerit iste (1. 1 8 2 D. 47,
4); latae culpae finis est non intellegere
etc. (1. 223 pr. D. 50, 16). — 2) ba« SWoft,
ber Betrag, bic ©röge einer @umme, ^.
93. finem pretii deminuere vel excedere (i.
66 8 3 D. 21 , 2) ; praestare actiones ad
eum finem, quopraedium fueratcomparatum
S. 25 D. 34, 4); fini s. ad finem, h\% jum
ctrag, ©elauf einer ge»iffen @umme: ad
finem j)€adii legata praestare (1. 17 8 1 D.
49, 17); pecuUi /im compensationem dare
(1. 19 D. 16, 2); fini quadrantis compensari
(1. 15 8 4 D. 35, 2); fructus usuris com-
pensari fini legitimae usurae (1. 1 8 3 D. 20,
l); ad finem centesimae deberi (1. 4 § 1 D. 22,
2). — 3) 6afr 0- 124 D. 50, 16). — 4)
©nbe, j. ö. finis vitae (1. 67 8 1 D. 36,
1), aetatis (1. 38 8 2 D. 28, 6); negotio finem
adhibere, imponere (l. 56 8 4 D. 17, -1. 1. 65
8 10 D. 17, 2); controversiae finem imponere
(1. 13 8 2. 1. 32 8 6 I>- 4, 8); ubi coeptum
est iudicium,ihi et finem accipere debet(1.30
D. 5, 1); usucapio constituta est, ut ali-
quis litium finis esset (1. 5 pr. D. 41, 10).
FinitimuB, angrenjenb, benoAbart
(1. 2 8 18. 27 D. 1, 2).
Firmamentum, 9lec^t«beftanb (L 5
C. Th. 4, 4).
Firmare. bcfräftigen, beftätigcn
(1. 34. 40 D. 1, 3 1. 15 8 3 D. 36, 1. 1. 5
C. 8, 17).
Firmitas, flrmlter f. firmus,
Firmitudo, SRed^tSbeftanb (Vat. 8248).
Firmus (adi.), firme s. firmiter (adv.),
feft, 5. 53. testamentorum iura ipsa jKr se
firma esse oportet (1. 32 pr. D. 28, 5);
rec^tSbeftänbig, gültig: firmam pigno-
ris ohligationem habere (1. 35 8 1 B. 39, 5) ;
improba possessio firmum titulum possi-
dendi nullum praestare potest (1. 7 C. 7, 32).
Firmitas, 9le(i^tgbeftänbig!cit: firm, sen-
tentiae iudicati, rei iudicatae (1. 3. 7 C. 7,
43. 1. 2 C. 7, 48); perpetua firm, possidendi
(\. 1 C. 10, 21). .
Fiscalis f. fiscus h. 2.
Fiscus, 1) Äorb (I. 19 § 2 D. 19, 2).
— 2) bic faiferlic^e Äaffe, im ®egenf.
öon aerarium; {cit aber biefe^ terf^tounbcn,
bejeic^net fiscus ben 3nbcgrif f ber StaaU*
cinfünftc, bcn ©taotöfc^aft, im ®egenf.
bcö laifcrl ^batbermögeniJ, ber res privat«
Digitized by
Google
Fistula — Pocus.
221
principis, ratio Caesaris et Augustae (1. 14
1. 2, 6. i. 6 § 1 D. 49, 14. 1. 3 C. 7, 87.
I. 3 C. 11, 74); ius fi^ci (tit. I). cit. C.
10, 1); fiscalis, bcn Jji^cuS betreffenb, fiS=»
calijd): pactis privatorum formam iuris
fiscalis convelli non placiiit (l. 42 D. 2, 14) ;
fisc. res (l. 2 § 4 D. 43, 8), loci (1. 3 § 10
D. 49, 14), poenae (1. 17 eod.), usurae (\. 6
pr. eod.), caiisae (1. 29 pr. eod.), eontractuSf
negoiia, renditioties (l. 3 § 5. 8. 1. 84 eod.) ;
fiscalis hastae fides (1. 8 C. 8, 25) ; fiscalia
=z fisc. pensitaiiones, Öffentliche ©teweru (1. 3
C. 1, 3, 1. 3 C. 11, 48); fisc. onm (1. 4 C.
II, 59); ^5caZt«(Subst.), fi^califdier «e*
amter (1. 1 C. Th. 14, 1).
Plstula, 1) mHxe jum aBoffctleiten (1.
18. 19 B. 8, 2. 1. 13 D. 8, 5. 1. 47 D. 18,
1). — 2) m^xQe\d)toixx, giftet (1. 1
§ 8 D. 50, 13).
Pixus, befeftigt, feft, beftimmt j.
figere.
Plagellum, ©eigel, ^eitfc^e, gut 8üc^-
tigung ber (Scinöen, im ÖJegenf. öon fustis
(1. 10 pr. D. 48. 19: — „ex quibus causis
Über fustibus caeditur, ex his sermis fla-
gellis caedi iubetur." cf. 1. 4 § 1 D. 47,
9. 1. 45 D. 47, 10).
Flagitare, 1) forbcrn, uerlangen:
arbitri vel a iudidhus flagiiati vel sponte
electi (1. 6 § 5 C. 3, 12). ~ 2) ein »rouen^
simmer fc^dnben (1. 2 § 5 D. 47, 1).
Flagitatio, Sorbcrung; aWn^nung
(I. 57 C. Th. 12, 1).
Flagitium, ©c^anbt^ot, SJerbrcc^en,
j. 53. furtum adulterium vel aliud flag.
(1. 7 § 1 D. 4, 2j; fiwgvivsk admittere in tu-
tela (1. 17 § 1 D. 26, 2); arma non sine
flagitio amiUuntur (I. 2 § 2 D. 49, 15);
flag. militare (1. 13 C. 6, 21); flagitiosus
(adi.), flagiiiose (adv.), fd^änblic^, ber*
brec^crif^: nee societas aut nrnmlatum
flagitiosae rei ullas vires habet (1. 35 § 2
D. 18, 1. 1. 70 § 5 D. 46, 1); flagitiose
inmdere (1. 4 § 1 D. 47, 9).
Flagrare, brennen: adhuc. flagrante
crimine comprehensus, auf frifd^er Xl^at
ergriffen Q. un. pr C. 9, 13).
Flagrum, ©eifeel (1. 9 § 3 D. 47, 10).
Flamen, trieft er eine^ l^cibnijdjen
(^ottei^: flamiues IHaleSj Martiales (Gai. I,
112, 130); au(^ c^riftlic^er ^rieftcr (1. 2
C. Th. 12, 5); flaminium, bie SBürbe
eines foI(^en (1. 21 C. Th. 12, 1).
Flaminia, ein ^anbftric^ gtalienS (1. 1
C. Th. 9, 30).
Flamma, flamme, 5. ©. flamma con-
snmptus (1. 45 § 3 D. 9, 2); ultima flamma-
rvm animadrersione consumi (1. 2 C. Th.
7, 18); flammis puniri (I. 6 § 1 C. Th. 7,
18); flammeusj flammenb: flammeis i^wt-
hwi exuri (Coli. XV, 3 § 6).
Flare, blafen, burd^ ©d^meli^en au*
bereiten: flare nummos adulterinos (1. 9
pr. D. 48, 10). Flator, ©(^meljer: trium-
viri uionetales, aeriSj argentiy auri flatores
(1. 2 § 30 D. 1, 2).
Flaturarlus, ©elbfc^meljcr (1. 6 C.
Th. 13, 5).
Flatus, aSinb (1. 6 C. 11, 2).
Flavianum ius civlle, mirb bie bon
(£n. glaöiuS, bem ©c^eiber be« 9(ppiu«
eiaubiug, in ber 9JMtte be« 5. Sal^rl^unbert«
u. c. beröffentlid^tc ©ammlung ber alten
Älagformeln (legis actiones) genonnt (1. 2
§ 7 D. 1, 2).
Flebilis, flögtic^: fleb. adiutorium
cessionis bonorum (1. 7 C. 7, 71).
Flectere, beugen, rühren, crJoeid^en
(1. 22 § 8 D. 24, 3. l. 5 C. 3, 36).
Flere, bemeinen, flogen, g. ©. aerum-
nas suas (1. 13 C. Th. 9, 42).
Florentinus, !3urift unter 9(Iejanber
©eber (1. 209. 211 D. 50, 16).
Florentissimua, im blüjenbften, bor*
trefflid^ften Suftonb, j. 53. florent. civi-
tas sefMtus (l. 7 § 5. 6 C. 5, 70); florent.
proceres sacri palatii; florent. ardo (l. 5
§ 2. 3 C. 7, 63).
Florere, florescere, blüben, fic^ ^er*
bortbun (l. 2 § 2 C. Th. 7, 20. 1. 12 C.
Th. 13, 3).
Flos, g^Iume (l. 12 § 1 D. 7, 8).
^lüt^c in tropijd^cr ©ebeutung: in ipso
aetatis flore discedere (1. 1 pr. C. Th. 7, 20).
Fluctuare, fc^wanfen: ne fluctuet du-
bius (1. 9 C. Th. 4, 8).
Fluctus, glut^ (1. 96. 112 D. 50, 16).
Fluentum, Stbflug (1. un. C. 9, 38).
Fluere, fließen (1. un. D. 43, 13); tro-
pifc^: ex legibus XII tab. fluere coepit ius
civile (1. 2 § 6 D. 1, 2); bon ber 8eit ge-
fügt: berftieSen (l. 13 C. 4, 32).
Fliiinen, 1) Rluß, ©trom (tit. D. 43,
12-14). — 2) §lbflu6 beiJ 9tegenn>af jer«,
bon einem ©ebäube ftcomweifc, ,im ©egenf.
bon stillicidium, tropfentoeife (1. 1 pr. 1. 20
§ 5. 1. 28 D. 8, 2. 1. 33 D. 18, 1. 1. 1 §
17 D. 39, 3).
Fluviatills f.
Fluvius, ber fjlu6: naves fluvii eapa-
ces, ad mare non sufficientes ; navis fluHa-
tilisj Shi^Jc^iff/ im ®egenf. bon marina
(1. 1 § 6. 12 D. 14, 1).
Fluxus, ber ßauf beiJ gtuffe« (l. un. §
8 D. 48, 13).
Focarla, Focarius f.
Focus, ©erb (1. 8 § 6 D. 8, 5. 1. 27
§ 10 D. 9, 2); focaHus, ein ©clab, ber am
©erbe befc^äftigt ift (I. 1 § 5 ü. 4, 9);
Digitized by
Google
222
Podere — Formare.
focaria, jeöc^in, .t)0ii§^öltcrin (1. 12 §
5. 6. 1. 15 pr. D. 88, 7. l. 2 C. 5, 16. 1. 3
C. 6, 46).
Podere, graben (l. 11 D. 43, 16. 1. 1
§ 27 D. 48, 20. l. 18 D. 46, 8); fod. cre-
tam, harenam (1. 34 D. 4, 3. 1. 1. § 1 D.
8,3).
Fodina, @J ruber fod. auri, argenti,
mlphuris etc. (l- 13 § 5 D. 7, 1).
Foedare, öerunftatten, bejubelit;
befletf cn, j. 39. ludaica nota foedare Chri-
stianum (1. 22 C. Th. 16, 8); ne Uceat
foedare conubia (1. 30 C. 9, 9).
Foederatua f. foedvs (Subst.).
Foeditas {. foedus (adi.).
Foedus (Subst.), 1) ©unb, öünbniß/
a) jjoijd^cn Siöifcrn; foederatus, öcrbünbct
(l. 5 § 2. 1. 7 D. 49, 15); b) jtüifc^en ein-
icinen ^erfonen, j. ©. foedus matrimonii
(l. 7 C. 8, 55. 1. 1 C. 8, 57); foedus natu-
rale (1. 19 C. 1, 3). — 2) (gntfc^cibung,
9tnorbnung (1. 21 § 4 C. 6, 2).
Foedus (adi.), pglic^, fc^änbltcfi,
ab\^tviüd): delictorum turpis atque foeda
communio est (l. 53 D. 17, 2); foeditas,
©(i^&nblid^feit, SScrtoorfen^cit: cum
flagitiosa foedüate vivere (1. 19 C. 8, 28).
Foenariua \. fenarius.
Foenebris pecunia f. faenebris pec.
Foenerare \. faenerare.
Foeneraticiua f. feneraticius.
Foenerator f. faeneraior.
Foenum j. faenum.
Foenus f. faenus.
Foetus \. fetus.
Folium, ©latt (1. 12 § 1 D. 7, 8).
FolUs, OJelblad, »cutcl: in folle
offerre reliqua(l. 82 D. 35, 1); anä) bejetd^*
net c§ eine bcftimmtc ^elbfumme (1. 2 § 2
C. Th. 6, 2. 1. 21 § 5 C. Th. 6, 4. 1. 3 C.
Th. 7, 20. 1. 2. 3 C. Th. 11, 36).
Fomentatio, bag auflegen eine« tüarmcn
Umfd^logä, öä^ung (1. 70 § 7 D. 32).
Fornentum, Fomes, 3uitber, "kaf)*
rung. S3eförberunggmittel, j. Sd. ca-
' lumniarum fonwnta restinguere (1. 19 C. 5,
4); illicito patrocinii sui fomite iura con-
turbare (1. un. C. 11, 72); ad frumentarii
tituli fomitem redundare (1. 2 C. 11, 24).
Pons, Ouelle (I. 1 § 7. 8 D. 48, 20.
tit. D, 43, 22); fontana aqua, Cluell*
waifer (1. 1 § 1 eod.).
Foramen, ßod^ (l. 6. 28 D. 8. 2).
Forensis f. forum s. 2.
Fores, ^ougtbür (1. 27 § 81 D. 9, 2.
1. 39 D. 47, 2).
Forioariua, SKict^cr dffentlid^er
Abtritte (l. 17 § 5 D. 22, 1).
Forma, 1) gorm: a) äußere ©eftalt
= ftgura s. 1. j. ©. contra formam hu-
mani generis prpcreari (1. 14 D. l, 5); rea,
quarum corpus inanet, forma mutaia est
(1. 18 § 1 D. 50, 16. cf. l. 9 § 4 D. 10, 4:
— „wiuto(a forma prope interemit substan-
tiam/' 1. 7 § 5 D. 41, 1:— ,ille ager, qui
fuerat desinit esse amissa propria forma'^J;
b) aWobeU: forma calcei, ßciftcn (l. 5
§ 3 D. 9, 2); c) ©tempcl, ®eproge:
signare pecuniam forma publica. (1. 8 pr.
D. 48, 13); materia, forma publ. percussa
(1. 1 pr. D. 18, 1); in aliam formam num-
mos accipere (]. 99 D. 46, 3); d) 9[rt unb
SBeif e, ftjefc^aff enl^eit, ©l^oraf tcr, *. 83.
certam formam eroga^umis annuae habere
(l. 10 § 1 D. 83, 1); forma computationis
in alimentis faeietidae (1. 68 D. 35, 2);
forma usurarum (1. 7 § 10 D. 26, 7); e)
SRorm, Siegel; ©eftimmung^SBorft^rift,
5. ^. nemo ius publ. remitiere potest —
nee mutare formam antiquitus constitutam
(1. 5 § 7 eod.); forma, qua tutores temn-
tur (1. 31 eod.); contra — secundam, iuxta
iuris formam (1. 7 § 15 D. 2, 14. l. 22
p. 4, 4. 1. 49 § 2 B. 46, 1. 1. 5 C. 7, 62);
iuxta formam de inoffic. testam. constitutam
(1. 1 C. 3, 29) ; iuris forma non patitur (1. 15
0. 4, 32); forma iurisdictionis (I. 20 pr. D.
10, 2. 1. 5 § 1 D. 36, 8); forma mandati
(1. 46. 48 § 2 D. 17, 1); locationis (1. 7 § 3
D. 24, 8), compromissi (1. 42 D. 4, 8), ediäi
(1. 14 B. 2, 8. 1. 8 B. 3, 6. 1. 4 D. 25, 4);
forma censualis (1. 4 pr. D. 50, 15); forma
SCto data, SCti (1. 20 § 6 D. 5, 3. 1. 1 C.
8, 33) ; forma a Marco, Hadriano data (L 10
pr. D. 2, 14. 1. 14 § 1 D. 84, 1); forma,
quam div. Pius rescripsit (1. 31 D. 42, 1. cf.
1. 4 C. 4, 65); forma dii^alium responsorum
(1. 1 C. 12, 25); forma arbitralis = senten-
tia arb. (1. 5 pr. C. 2, 55). — 2) öegrcn-
5ung, Umfang, ©ejirl: insula ad pro-
vinciae formam pertinens (1. 7 § 1 D. 48, 22).
— 8)©(l^ön^eit: renalem formam exhibere
= corpore quaestum facere (1. 22 C. 9, 9),
— 4) ®rob, 9long: (1. 7 C. 12, 23. l. 2
C. 12, 25). — 5) ©anal: forma aquae,
aquaeductus (1. 27 § 8 D. 1, 1. 1. 39 § 5
D. 80) ; formarum ineati^s, fäbrica formae
(1. pr. § 8 C. 11, 43); ex formis dicere
aquam (1. 3 eod.).
Formalis, 1) fdrmlic^, feierli(^: form.
verba; form, observatio (1. 26 C. 6, 23).
— 2) formali pretio (im ®egenf. bon se-
cundum rei veritatem, secundum praesens
pretium) aesiimari (1. 62 § 1 D. 35, 2),
nac^ abftracter ©d^äjung ben »er^ bejliin<
men (Forcellini).
Formare, formen, geftalten, bilben,
g. 83. mancipia ad 8%u>s mores fonnaie
(1. 87 D. 21, 1); form. paHum (l. 30 § 6
D. 29, 2); form, actionem 0- 7 § 5 D. 2,
Digitized by
Google
Formianus — Forum.
223
14. 1. 14 B. 3, 5. 1. 1 § 11 C. 5, 13); sen-
tmtiam (l. 25 § 3 D. 22, 3. |1. 23 § 1 C.
9, 9), condemnationem (1. 11 C. 6, 2); ob*
f offen: form, instrumenfu (1. 9 § 5 D. 48,
19), scripturam (1. 4 C. 6, 32); :prägcn:
form, nummos (1. 2 C. 9, 24. cf. 1. 17 pr.
D. 48, 10).
Formianus, gotmiä, eine ©tabt iit
dam^nicn, bctrcffcnb: piscatores Form.
(1. 4 pr. D. 1, 8).
Fopmidare, fürchten (1. 10 C. 4, 61);
fopmidabilis, ju fürd^tcn (1. 1 C. 8, 5;:
„ludices — auctoritatis suae formidabile
ministerium obiciant*).
Formido, gurtet (1. 1 C. 12, 60).
Formidolosus, futd^tfom (1. 22 pr.
C. 6, 30).
Formio, geflod^tene ^cde, SKattc (1.
12 § 18 D. 33, 7).
Formnla, eine in beftimmtcr SBortform
abgefofite Sorfd^ft, grormular, gotmel,
indbef. tlagfotmel, b. ^. bie öom ^rotor
obgefogtc f(^iriftlid^e ^nweifung an ben 9li(^
tex, ben ©cflagten je nac^ SJor^onbenfein ober
S^i^otl^onbenfein getoiffet Umftänbc uerut»
t^Ien ober ftei ju f^rei^cn. 3R\t ^^Inng
bar formula cnbete jur geit beS ordo iudi-
cioram bad SJerfal^en üor bcm SOi^agifttate
(in iure) (GaL IV, 39 ff.); extraordinaria
iudicia, ubi conceptio formularum non ob-
servatur (1. 46 § 1 D. 3, 5); ba^er bebeutet
e« f. b. a. actio s. 3 (1. 42 pr. D. 47, 2:
„Si servus navem exerceat non voluntate
domini, de co, quod ibi perlt, volgariB
formula in dominum danda est^^J, — 3)te
Sonnel ^eigt in ins concepta, toenn bom
^or^nbenf ein eine« ciuilen mtä)i^, in factum
concepta, »enn bon irgenb »eitler in ber
Vergangenheit liegenben Xl^atfad^c ber (£on*
bemnationdbefel^I abl^&ngig gemad^t nnrb (Gai.
IV, 45-47. 60).
Fomacarius, Fomaoator f.
Fomax, Ofen (1- 27 § 9 D. 9, 2); for-
nicarius servus s. fornicator, Dfenl^eiser
(1. 27 § 9 D. 9, 2. 1. 14 D. 33, 7).
Fornicarius, fomicator f. fornax.
Forsan s. forsitan, fortasse s. for-
tassis, forte, üielleic^t, ettoo (1. 4 D. 1,
3. 1. 8 pr. 43 pr. D. 3, 3. 1. 34 pr. D. 4,
8. L 12 § 5 D. 7, 1. 1. 10 D. 13, 7. 1. 1
§ 2 D. 22, 6. 1. 29 § 8 D. 28, 2. 1. 31 pr.
D. 28, 6. 1. 38. 198. 199 D. 50, 16).
Fortis, tapfer (1. 6 C. 12, 37). — 2)
ftarf, nac^brüdlid^: fortissimum (^gu-
mentum (l. 1 pr. D. 1, 21); fortiter Udv,),
mit ^ladfhvnd, »cftimmtl^eit, j.». for-
titer, lortius defendi (1. 2 § 2 D. 10, 2.
1. 15 D. 26, 8. 1. 85 D. 32), proban Q. 57
§ 3 D. 36, 1); fortius dici potest, dicen-
dum est (1. 2 D. 2, 7. 1. 14 D. 2, 11. 1. 3
§ 4 D. 7, 9 1. 10 § 2 D. 26. 2. 1. 31 § 1
D. 45, 1).
Fortitudo, ©tärfc, Äraft (1. 38 § 7
D. 21, 1); 9le(l^t«fraft (1. 1 pr. C. 5, 13).
Fortuitus, jufällig: fort, casus (1. 36
§ 1 D. 3, 5. 1. 7 § 8 D. 4, 4. 1. 61 D. 26,
7); fort, incendia 0- 28 § 12 D. 48, 19);
fort, mora 0. 26 § 5 D. 40, 5), causa de-
positionis (1. 1 § 2 D. 16, 3); fortuüo (adv.),
burc^Sufall: fort., non iudicio testatoris,
consequi hereditatem vel legatum (1. 6
§ 1 D. 32); fort., non ex voluntate domi-
norum, confusae materiae (§ 27 I. 2, 1);
fort., non data ad hoc opera, in venire
thesaurum (I. 39 eod.).
Fortuna, 1) ©c^idfal, ©efd^id, 8«'
fall, ®Iü(f ober Unglüd, j. ». si pluri-
bus Optio rei fuerit relicta — sancimus,
rei iudieem forttmam esse, et sortem inter
altercantes adhibendam (1. 3 pr. § 1 G.
6, 43) ; thensaurus donum fortunae creditur
(1. 63 § 1 B. 41, 1); fort, contraria, ad-
versa (1. 77 pr. D. 36, 1. 1. 83 § 5 B. 45,
1. 1. 8 B. 50, 12. 1. 12 C. 4, 34); futuros
casus et fortunam praestare (1. 1 § 11 B.
27, 8); universorum debitorwn fortunam
suscipere (1. 11 § 1 B. 22, 1). — 2) bie
ßage, bie SBcrl^dltniffe, %. Ä. similem
fortunam recipere (1. 37 § 2 C. 3, 28); par
fort heredis (1- 2 C. 7, 51). — 3) «mt,
IIBürbe, 5. 9. ad aliam fortunam adspirare
(1. 12 § 2 C. 12, 57); fort, curialis (1. 3.
9 C. 5, 27. 1. 62 C. 10, 32); augusta, im-
perialis (1. 18 C. 3, 1. 1. 7 C. 6, 61). —
4) ^ahe, Out, SSermögen, j. 8. foHuna
et substantia (1. 27 B. 22, 3); totam for-
tunam in nominibus habere (1. 40 § 8 B.
40, 7); pretiosissimam partem fortunarum
suarum reponere in horreis ^1. 3 § 2 B. 1,
15); excutere fortunas alicuius (1. 2 § 6
B. 13, 2) ; societas universarum fortun. (1.
73 B. 17, 2).
Forum, 1) SWarltplafe (1. 6 I>. 3, 3.
1. 122 pr. B. 30. 1. 39 § 1 B. 35, 1. 1. l
§ 22 B. 41, 2. 1. 7 § 13 B. 42, 4. 1. 27
§ 1 B. 50, 1); forum suarium (1. 1 § 11
B. 1, 12), rerum venalium (1. 12 C. 12, 37);
foro cedere (f. biefeS SB. s. 2). — 2) ©e^
ric^t, atö ber Ort, too SUcd^tgfac^cn berl^n*
bclt werben: a) im ?(ttgcmcincn; forensts,
gerid^tlid^, j. ©. in foro causas dicere
(1. 1 B. 1, 2); disputatü) fori (1. 2 § 5 eod.);
in forum compelli (1. 1 pr. B. 2, 12); non-
numquam cui interdicitur foro — si quidem
huic omnino forensibus negotiis accommo-
dare se non permittatur (1. 9 § 4 B. 48, 19.
cf. 1. 1 § 13 B. 1, 12); vacatio a forens. ne-
gotiis (1. 9 B. 2, 12); forensium rerum expers
(l. 25 § 1 B. 22, 3); disceptationum forens,
peritus (!• 40 C. 1, 3); forensia instrumenta
Digitized by
Google
j
224
Possa — Fraudulentus.
(I. 20 C. 4, 21); in einem engern @innc he-
beutet farensiü f. ö. a. civilis 8. 5: for. actio-
neSf im ©egcnf. öon criminum executiones
(1. 1 § 1 D. 47, 9); [b)Tin S5eÄug ouf eine
beftimmte ^erfon: bn^ ©eric^t, oem Scmonb
unteriüorfen [ift, bct ©eric^t^ftanb einet
^erfon: forum conipetens (rubr. C. 3, 13);
actor, accusator rei forum sequatur (1. 2. 5
pr. eod.; alterius fori esse coepisse; ius
rerocandi forum (1. 7 D. 5, 1); fori prae-
ficriptionem habere, iure fori uti (I. 7 pr.
D. 2, 8. cf. 1. 7 C. cit.).
Possa, ®raben (1. 1 § 5 D. 43, 14:
y,TosB& est receptaciil um aquae manu facta"* J'
Possatum, SBallgraben (1. 3 § 4 D.
49, 16).
Possor, ©rabcnmac^er (1. 18 § 8 D.
33, 7).
Povea, Sallgrube (1. 28 pr. D. 9, 2).
Povere, pflegen, ^egcn, »a^ren,
g. ©. pactum ex lege fovendum (1. 9 C. 4^
54); larem fov. (1. 48 § 2 C. 1, 3).
Pragllls, gebrec^Ii^, fd^tüoc^, unju^
berläHig, unjic^et, j. ^. consilium frag.
(1. 1 pr. D. 4, 4); res frag, et periculosa
(1. 1 § 23 D. 48, 18).
Pragilitas. ©c^Wäc^e, j. 'ö. fragil. Ä?i-
wawi (1. 6 § 7 D. 1, 18), muUebris (1. 12
pr. C. 8, 17. cf. 1. 20 § 1 C. 5, 3: — ,mu-
lieribus propter fragilit. sextis — subve-
niri'*); Unjuberlöffigfeit, Unjid^erl^eit:
tanta fragilitas est adoptionis, ut possit in
ipso die et filius fieri et extraneus per
emancipationem inveniri (1. 10 pr. C. 8, 47) ;
fragil, cautionis (1. 68 § 1 D. 36, 1).
Pragmentum, obgebroc^eneS ©tücf
(1. 8 § 5 D. 8, 5).
Pramea, ©pieg (l. 3 § 4 D. 43, 16).
Pranci, bte Sranfen, eine beutfc^e 3SöI*
ferjc^ft (1. 2 § 2 C. 1 , 27). Francicus
nennt ftc^ 3«fttman a!§ ^efieger berjclben
(rubr. prooem. I.).
Prangere, 1) brcd^en, jerbrec^en: si
quis alten damnum faxit, quod usserit fre-
gerit ruperit iniuria (1. 27 § 5 D. 9, 2);
crus frangere (1. 52 § 4. 1. 57 eod. 1. 3
§ 1 D. 11, 3); 0« fractum (Gai. III, 223.
Paul. V, 4 § 6); ttopi\d}: frangere fidem,
fein SBort brechen (f. fides s. 2. b). — 2)
beugen, fd^tuäc^en, j. ©. fractus se^iio
(1. 12 § 2 C. Th. 7, 20).
Prater, 1) ©ruber: a) im eigentlit^en
©inn (1. 10 § 13 D. 38, 10: — „Frater
per utrumque parentem accipitur, i. e. aut
per matretn tantum aut per patrem aut per
utrumque, i. e. ex utroque parente eodem
- «venire solet in bis, qui diversis paren-
tibuM nati sunt, ut qui meo fratri frater sit
mens cognatus non sit. pone me fratremha,-
bere e.r eodem tantum patre, illum habere
ex eodem matre: illi inter se fratres sunt,
mihi alter cognatus non est*); fratres bt'
beutet ouc^ 39ruber unb ©d^wefter: (äfej^toi*
fter (1. 35 D. 2, 14. l. 38 D. 10, 2. 1. 93
§ 3 D. 32); fraternusj ben ©ruber be^
treffenb, brüberlic^, j.©. frat. hereditas,
bona (1. 12 D. 28. 6. 1. 3 § 7 D. 37, 10):
adfectio frat. (1. 4 C. 12, 36); fratemitas,
brüberlic^eS ober gefc^»ifterIi(^eS«eT*
l^ältnij, j. ©. per adoptionem quaesita
fraternitas (1. 17 pr. D. 23, 2); societasiM«
quodammodo fraternitatis in se habet (1. 63
pr. D. 17, 2); fraternitatis quatstio (1. 13 C.
4, 19); auc^ beaeid^net e« bte ©cft^wifter
\t\h\i : in totam fraternii. dominium cedere
(1. 13 C. 6, 58); b) jur ©egeid^nung eine^
SreunbeS (1- ''>9 § 1 D. 28, 5: ,Qui fra-
ter non est, si fraterna caritaie düigüur,
recte cum nomine suo sub appellatione
fratris heres instituitur*), ober Kollegen
(1. 2 C. 1, 48). - 2) »etter: fraUr pa-
truelis. ©nterbruber«|obn (1. 1 § 6. 1. 10
§ 15 D. 38, 10).
Pra1>emitas, fratemus f. frater.
Praudare, betrügen, hintergehen,
beüortl^eilen, 5. 8. fraudandorum eredi-
torum consilium 0- 69 § 1. 2 D. 36, 1.
1. 4 § 19 D. 40, 5. 1. 10 § 14. 1. 17 § 1
D. 42, 8); quod fraudand. credit, causa fa-
ctum est (1. 10 pr. § 1 eod.); exceptio frau-
datorum credit, (l. 9 § 5 D. 12, 2); frau-
dandi causa pactum factum, coita societas
(I. 7 § 10 D. 2, 14. 1. 3 § 3 D. 17, 2);
fraudare legem, edictum, bog ÖJefefe umgt^
(1. 42 pr. D. 29, 2. 1. 64 § 1 D. 35, 1);
fraudatum vedigal, fraudatus censu% goD^
©teuer*^efraubation (1. 8 pr. D. 39, 4. 1. l
C. 9, 41) ; fraud. antumam publicam — con-
tra annonam facere, ^mtouc^er treiben (1. 1
2 pr. D. 48, 12) ; fraud. aliquem aliqua re,
Semonben um etjoo« bringen, j. ©. Ä4?ir-
ditate (1. 2 D. 28, 4) ; fraad. pueros ingenui-
täte destinata (1. 26 § 2 D. 40, 5); mari-
tum fraud. liberis [l 4 D. 47, 11).
Praudatio, öetrug, Hintergehung,
©eöortl^eilung: fraudationis causa gesta
(1. 1 pr. § 2. 1. 3 § 1 D. 42, 8); frauda-
tionis causa latitare (1. 7 § 1. 2. 5. 7 D.
42, 4).
Praudator, iPetrüger, befonber« »irb
ber gegen feine ©laubiger bctrügerifc^ bon-
beinbe ©(^ulbner fo genannt (1. 9 § 5 D. 12, 2
1. 6 § 9. 1. 10 § 9. 1. 14. 25 pr. § 1 D. 42, 8).
Praudatorium interdictum, ba§ 3nter«
biet, welche« ben ©laubigem wegen
betrügtid)er:«eräu6crungenbe#
©(^utbnerS jufte^t (1. 69 |§ 1. 2 D. 36,
1. l. 96 pr. D. 46, 3).
Praudulentu8,fraadulo8a8 (adi.),frau-
dulenter (adv.), betrügeri|(^, j. «. frau-
Digitized by
Google
Fraus — Prequentia.
225
dulentum consilinm (1. 12 pr. D. 5,^. 1. 7
D. 40, 9. 1. 47 pr. D. 50, 17); fraudulosa
contrectatxo (1. 1 § 3 D. 47, 2) ; fraudalenter
acta 0. 40 § 4 D. 40, 7); fraudul. alienare,
aUenationes facere (1. 60 § 4 D. 17, 1. 1. 39
8 1 D. 49, 14).
Fraus, 1) bettügerljc^cr, übct^oupt
rec^t«toibrigcr SJorfoft, «rgUft, ©c^
fa^rbe = dolus j. 9. im ®eaenf. oon culpa,
neglegentia, segnitia (1. 63 D. 6, 1. 1. 7
§ 1 D. 26, 10. 1. 52 § 1 D. 46, 1); ex
in^ofHso ca9u potius, quam frattde acci-
dere (1. 1 C. 9, 16); actiones, quae doli vel
fraudis babent mentionem (1. 5 D. 37, 15) ;
obligatio, dolo vel esc fraude eius qui ne-
gotia gesserit, commissa (1. 8 § 6 D. 34, 3);
per fraudem (im ÖJcgcnf. bon bona fide) lo-
care alienum praedium (1. 35 pr. D. 19, 2);
per fraudem res retitas distrahere (1. 3 § 13
D. 26, 10), omittere hereditatem (1. 1 § 13
D. 29, 4). — 2) betrügcrifdbc ^anh*
Iiing, öctrügcrei, j. ©. fraudes in cura
admissae (1. 3 § 11 D. 26, 10); magnas
fraudem committere in rationibus (1. 23 § 4
D. 9,2); über^u^t rec^tdmibrige $anb<'
lung, Uebelt^at, aScrbrcc^cn: poena
sine fraiide esse non potest; fraus ipsa
fiara dicitur (1. 131 pr. D. 50, 16); capi-
talem fraudem admittere (1. 1 § 1. 1. 23
§ 2 D. 21, 1). — 3)$)intei:ge^ung, «e*
bort^eilung ^emanbed^ j. 9. quae in
fraudem creditorum facta (alienata) sunt ut
resfituantnr (tit. D. 42, 8. C. 7, 75); Zt7>er-
ttts in fraudem credit, relicta 8. data (1. 65
§ 15 D. 36, 1. 1. 4 § 19 D. 40, 5. 1. 18.
23 D. 40, 9. 1. 5 C. 7, 2. 1. 1 C. 7, 11);
in fraudem credit, adire hereditatem (1. 1
§ 5 D. 42, 6); si quid in fraudem patroni
factum sit; si in fraudem patr. a libertis
alienntio facta sit (tit. D. 38, 5. C. 6, 5. cf. 1.
16 D. 87, 14) ; in fraudem fisci res alienatae,
datae libertates (1. 45 pr. § 3 D. 49, 14);
fraudis causa adpptio facta (1. 7 § 2 D.
48, 20); in fraudem futurae actiotiis (b. f).
um bie ^ge ju bereitein) erogare bona sua
(1. 68 § 1 D, 17, 2). — 4) Qbjidfttlic^e
»erle^ung einer 9lec^tgbeftimmung,
tn^befonbere ret^tsmibrige liftige Um^
ge^nna bertelben: in fraudem legis facit,
qui salvis verbis legis sententiam eius
circumvenit; fraus enim legi fit, ubi quod
fieri noluit, fieri autem non vetuit, id fit
(1. 29. 30 D. 1, 3 cf. 1. 7 § 7 D. 2, 14:
„Ait praetor: pacta conventa, quae —
neque adversus leges plebiscita, SCta etc.,
neque qtw fraus cu% eomm fiat, facta
^runt servabo." 1. 44 pr. D. 21, 1: „ne
qua fraus aut edido aut iuri cir. fieref'J;
fraus legi facta 0- 64 § 1 D. 35, 1. 1. 6
§ 3 D. 37, 14. 1. 7 § 1 D. 40, 9); in taci-
tis fideiconmdssis fraus legi fieri videtur
(1. 103 D. 30); in fraudem legum s. »Mm
(tacitam) fidem accommodare (1. 123 § 1
eod. I. 18 pr. D. 34, 9. 1. 3 pr. § 1 ff. D.
49, 14) ; in fraudem legis sententiam dieere
(1. 15 § 1 D. 5, 1); libertates in fraudem
legis Aeliae Sentiae datae (1. 32 D. 40, 4) ;
condicio fraudis causa adscripta (1. 27 D.
35, 2); fraus 8cto facta, adhibita (1. 7 §3
D. 14, 6. 1. 8 § 6 D. 16, 1); fraudem con-
stitutioni facere (1. 2 D. 1, 6); in fraudem
constitutionum adiectum (1. 18 § 26 D. 19,
1); in fraudem legitimarum u&urarum (1.
16 C. 4, 32). <- 5) ^aä^tf^eil, ©efa^r:
veteres fratidem pro poena ponere solebant
(1. 23 § 2 D. 21, 1); majäristratus, qui sine
fraude in ius vocari non potest (1. 32 D.
47, 10. 1. 8 D. 48, 2. cf. l. 26 § 2 D. 4,
6) ; sine fraude sua capere liceto, retinere
Uceat (1. 1 pr. D. 35, 2. 1. 26 pr. D. 48, 5);
fraudi esse alicui (1. 114 § 14 D. 30. 1. 6
C. 4, 54).
Frediani, eine ^eibnif c^e 6efte (1. 20 § 2
C. Th. 16, lOJ.
Ppenum, S^um, Sügel: equus freni
patiens (1. 2 § 1 D. 49, 15); ttO^fA: freni
quaedam temperies adhibita (1. 2 C. 9, 4).
Frequens, 1) oft gcfd^e^enb, ^äufig
botfommenb^^. ^. oratores usucapionem
frequentem usum vocant (1. 2 D. 41, 3);
clausula freq. (1. 1 pr. D. 26, 10); frequen-
tissima causa possessionis (1. 7 § 2 D. 42,
4); frequefiter (adv.), oft, ^öufig, j. «.
ad ea potius debet aptari ius, quae et
freq, et facile, quam quae peiraro eveniunt
(1. 5 D. 1. 3); frequentissime ad fidem num-
mulariorum decurritur (1. 9 § 2 D. 2, 13).
— 2) öiel bcfuc^t, j. 33. frequentiores
loci (1. 9 § 1 C. 1,55). — 3) ^dttfig ober
unablöffig etmad tl^uenb, ballet tl^ätig,
emfig: philosophi, qui se frequentes atque
utiles contendentibus praehent (1. 8 § 4
D. 50, 5); minus frequentes advocati (1. 9
§ 4 D. 1, 16); frequenter, unoblöffig (1.
15 § 22 D. 47, 10).
Frequentare, befud^en, oft ha fein,
oft betreiben (1. 15 § 16 D. 47, 10. l. 1
C. 3, 27); frequentari, ^äufig gefc^e^en,
iJOrfornmen, in öJebtaut^, übli^, ge*
wö^nlid^ fein, j. ©. im ^genf. bon in
deauetudmera abiisse (§ 7 I. 4,4); minus
frequentari et in desuetud. abiisse (1. 1
§ 1 D 11, 1); sequi quod in regione fre-
quentatur (l. 34 D. 50, 17); usurae, quae
(in regione, provincia) frequentantur (1. 10
§ 3 D. 17, 1. 1. 37 D. 22, 1. 1. 7 § 10 D.
26, 7).
Frequentia, 1) :£)aufigleit, ^enge,
ä. «. freq. populi (l. 5 § 1 C. Th. 9, 17);
freq. admissorum (Paul. V, 3 § 5).
15
Digitized by
Google
226
Fretum — Fructus.
I
Unoblöfligfcit, uuobIä|Jigcd »erfol*
gen (1. 15 § 22 D. 47, 10: — adsectatur,
qui tacitus f'requentei' seqiiitur: adsiduo
enim frequentia quasi praebet nonnullam
infaraiam*').
Pretum, aWccrcngc (1. 99 § 1 D. 50, 16).
Fretus, auf cttoo^ öerttoucnb, fi(^
ftüjcnb (1. 1 C. 7, 19).
Fribusoulum {. frimisculum,
PrigiduB, folt: aqwie frig. (1. 1 § 13
D. 43, 20).
Frigus, ^ättc (1. 12 § 16 D. 33, 7).
Frigusculum f. frivusculum.
Privolus, 1) gering, wertl^Iog: fri-
vola, toettl^Iofe 6ac^en, ÄIcinigfciten
(1. 11 8 5 D. 13, 7). — 2) fc^le(^t,
nic^t^würbig (1. 4 C. Th. 2, 4).
Frivusculum, S^U*/ S^n! unter ben
(Seeleuten, um beffcn wiflen pc fid^ ouf einige
"eit trennen (1. 32 § 12 D. 24, 1 : — „si
irortium non intercesserit ned frivusc.
— valebit donatio, si frivusc. quietfit^'J.
Fpons, 1) ©tirn : homo integrae frontis,
eigentlich ein 3Ren|(^, beffen ©ttrn nid^t ge*
bronbmarft ift, bo^ ein 9Ken((^ bon unbe-
flerftem 9luf (I. 13 D. 22, 5); tro^rift^: qtui
fronte poterit hoc desiderari? (1. 38 § 2
D. 26, 7). — 2)»orber|eite: frons fwndi,
agri (1. 30 pr. 56 pr. D. 41,1). = ^) pri-
ma fronte, ouf ben erften 9dUd: pr. f.
aequius ridetiir (1. 12 D. 22, 3); fofort,
fogleic^: pr. fr. restitui (1. 11 C. 4, 34).
Fructifer, f rud^ttrogenb (Paul. V, 20
§3).
Fmictuarius f. fnictus s. 2.
Fructuosus, fruchtbar, einträglich,
g. ©. tundum frucfiwsiarevi facere (1 7.
§ 13 D. 24, 3).
Fructus. 1) grud^t, a) im eigentlichen
8inn: hai öön einer förderlichen 8ocfte
burcft i^re orgonifc^e Äroft ^crDor*
gebrachte, j. SB. in pectidum fructu fetus
pst sicut lac et pilus et lana (1. 28 pr. D.
22, 1. cf. 1. 48 § 2 D. 41, 1. 1. 48 § 6 D.
47, 2); vitulum fructum esse vaccae —
praedioruro frumenta et i'inum fructum
recte dicimus (1. 43 D. 21, 2); ou^nol^mS-
Uieije wirb baö SHnb einer ©cloöin nid^t ol^
grud^t betrachtet (l- 27 D. 5,3: „Ancillarum
partus — fructus esse non exiHimantur,
quia non tem^re ancillae eius rei causa
comparantur ut pariant." cf. 1. 28 § 1 D.
22, 1: „Partus ancillae in fructu yvoti est;
absurdum enim videbatur hominem in
fructu esse, cum omnes fructus renim
natura hominuin gratia comparaverit." 1.
23 § 3 D. 36, 1 : — .^parttis et partuum
%HirtuH — in fructilnis non }ud)entur'*J ;
gebrochene Steine gelten bonn aU Srüd^te,
ttienn ha^ (iJeftein nac^toäc^ft (1. 7 § 13. 1. 8
D. 24, 3. cf. 1. 18 pr. D. 23, 5); ex saUu
fructus percipere, ex praedio, ex agri»
fructus capere (1. 9 D. 33, 7. 1. 8 § 1 D.
42, 5. 1. 203 D. 50, 16); possessio (fundi)
cum suis fructibus (l. 21 § 2 D. 4, 2);
omnis fructus non iure seminis, sed iure
soll perdpitur (1. 25 pr. § 1 D. 22, 1);
fructibus stantitms fundum recipere (1. 7
§ 15 D. 24, 3); fructus pendentes pars
ftindi videntur (1. 44 D. 6, 1); fructus,
qui terrae (fundo) cohaerent (1. 25 g 4 D.
42, 8); fructuarii fructus tunc fieri, cum
eos perceperity bonae fidei autem possessoris,
mox quam a solo separati sini (1. 18 D. 7, 4.
cf. 1. 25 § 1 D. 22, 1. 1. 48 pr. D. 41, 1);
fructus intdleguntur dediwtis impensis,
quae quaerendorum cogendorum eonserran-
dorumque eorum gratia fiunt (1. 36 § 5
D. 5, 3. cf. 1. 46 D. 22, 1. 1. 7 pr. § 16
D. 24, 3); in instrumento fundi esse,
quae fructus quaerendi cogendi conserravdi
causa parata sunt (1. 8 pr. 1. 12 § 1 D.
33, 7); b^ im uneigentHc^en ©inn: jeber
@rtrog, o. i. ieber SSermögen^öortpeil,
ber aus einer @oc^e ober einem 9lfc4t
gejogen wirb, 9luiMn^, j. 1Ö. in con-
fessoria actione — id demum fructuum
nomine computandum, si quid sit quod
intersit agenti^ servitutem non prohiberi.
et in negatoria actione, fructus compu-
tantur, quanti interest petitoris non uti
fundi sui itinere adversarium; veniunt et
fructus in iiac actione, i. e. commodum
quod hdberetf si onera aedium eins vicinus
sustineret (I. 4 § 2. 1. 6 § 6 D. 8, 5. cf.
1. 19 § 1 D. 22, n-, fructus rei est vel
pignori dare licere (1. 49 eod.) ; venationem
fructus fundi negavit esse, nisi fructus
fundi ex venatione constet (1. 26 eod.);
inercedcH a colonis acceptae loco sunt fru-
ctuum; operae quoque servorum in eadem
erunt causa, qua sunt pensiofits; item re-
cturae tiarium et iumentorum (1. 29 D. 5,
3. cf. 1. 62 pr. D. 6.1: ,Si wamä — peta-
tur, et fructus aestimandi sunt, ai in
tat>erfia et area quae locari solent,'^ (I. 4
D. 7, 7: Fructus hmninis in operis consi^itit."
1. 36 D. 22, 1: „Praediorum urban. pen-
siones pro fructibus accipiuntur'*); usurae
ricem fructuum optinent (l. 34 eod cf. 1.
121 D. 50, 16: „Usura pecuniae, quani
pereipimus, in fmctu non est (b. ^. bif
ainjen finb feine grüd^tc in ber engern «. a.
angegebenen ©cbeutung), quia non ex ipso
corpore, sed ex alia causa est, i. e. nova
obhgatione'*) fructus medii temporis, qui
verbi gratia efficient quinque (1. 88 § 3
D. 35, 2); annua tot ex fructibus bonorum
accessura (l. 26 § 2 D. 36, 2); ex bows
fructum adquirere (l. 5 pr. D. 37, 6);
Digitized by
Google
Frugalitas — Frustrar i.
227
fructos habitationis (1. 8 § 25 D. 2, 15);
c) tro^fd^: 2o^n, ^tfolg, j. 9. muni-
fieentiae gtiae fnictuin capere (1. 2 pr. D.
50, 10); con^enientem desiderii sui fni-
ctum reportare (l- 2 C. 7, 72). — 2) bo«
8c(§t, bie gfrüd^te, ißujungcn einer
6tt(^e, in^bef. einer fremben, ju jie^en:
«utnicfeunfl (1. 14 § 1. 2. D. 7, 8:
„vsusfructxis an fructiis legetur, nihil in-
terest, nam fructui et usus inest, i{sui fru-
chis deesi. — Usu legato si eidem fructus
legetur — confundi eum cum usu. et si
^bi %uu8, mihi fructus legetur, concurrere
nos in usu me solum fructum habiturum") ;
mu8 sine frudti; fructus sine ttsu (l. 1 §
1. 1. 14 § 3 eod. l. 5 § 1. 2. D. 7, 9. 1. 13
§ 3 D. 46, 4); quae usui, non fructui sunt
(1. 64 D. 6, 1). Fructuarius, a) (adi.) auf
bü« 9lni^VLn^^xeä}i on einer frembcn
8o(^c bejüglic^: stipulatio fi-uct. (1. 4
8 2 D. 45, 1); befonberS toirb e« öon ben
Öbjccten beffelben geiagt, j. 83. «^rtn*» fruct.
(1. 25 § l. 4. 1. 26 D. 7, 1. 1. 2 D. 15, 1.
l. 45 § 3 D. 29. 2. 1. 73 pr. D. 32. 1. 1.
§ 5. 1. 18 § 3. 1. 22. 27 D. 45, 3); fundus
fruct. (1. 1 pr. D. 7, 6); b) (Subst.) SRufr'
itieger: im @(egenf. t)on usuanus (1. 42 pr.
D. 7, 1 ) unb gleid^bebeutenb mit usufru-
ctuarius (1. 7 pr. § 1 ff. 1. 13 § 2. l. 21
jf. 1. 42 pr. 1. 55 D. 2, 14. 1. 1 § 3 D. 7,
6. 1. 22. 28 pr. D. 45. 3); fructuaria, 91 uj*
niejerin (1. 58 pr. D. 7, 1).
Frugalitas, S^ägigfeit, Wxx\^\^a\U
Vx^UM (1. 18 pr. D. 21, 1. 1. 10 C. 8,55).
Frugaliter, in mäßiger SBeiJe (i. 3
§ 3 D. 27, 2: — quod exhihitiofii fnigal.
fmffidt modum alimentis dabit**).
Fruges, frugi f. frux.
Frugifer, frut^ttragenb: arbores
frugif. (1. 13 § 4 D. 7, 1. 1. 16 § 1 D.
43,24).
Frui, geniegeu, inäbef. ben grud^t*
oenng \>i>n etkoad baben, bie %xüd)U,
xu^ungen einer Sad^e jie^en, a. IB.
fundum, praedium fruendum locare (1. 25
§ 1. 1. 35 pr. D. 19, 2); oportet airum
praestari conductori, ut frui possit (1. 15
§2 eod.); teneri ex conducto ei qui con-
doxit, ut ei praestetur frui quod conduxit
Heere (1. 9 pr. eod.) ; locum publicum fru-
endum locare (1. 1 pr. D. 43, 9); pecuniam
atdpere fruevdi causa (l. 10 D. 19, 5);
asusfr. est ius alienis rebus utendi fruendi;
nsusfr. ex fruendo consistit; constituitur
nsusfr., cum quis iam frui potest (1. 1 D.
7, 1. 1. 1 pr. § 2 D. 7, 3); satisdare, se
boni viri arbitratu usurum fruiturum (l.
13 pr. D. 7, 1), cavere per tempora se
umtros et fruiiuros (1. 7 § 10 D. 10, 3); al-
ternis annis frui = fructum percipere (1.
23 eod.).
Frumentarius, bad @)etreibe be«
treffenb, j. ©. machina frument. Q. 12
§ 10 D. 33, 7); harreum frum. 0- 60 D.
41, 1); ratio, pecunia frum. (l. 2 § 2 ff.
D. 50, 8); negotiatores frum. (1. 9 § 1 D.
50, 5); tesserae frum. (f. tessera); arca
frum. (f. arca).
Frumentatio, $[udt^eilung i)on &t*
treibe (1- 12 § 2 D. 49, 16).
Frumentum, betreibe (1. 77 D. 50, 16:
— „frumentum id esse, quod arvtta se
teneaV); frumenta, quae in herbis erant
(öJetreibe auf bcm ^atm) vendidisse (1. 78
S 8 D. 18, 1); bie öffentliche betreibe*
f:p cnbe, curti fruitienti comparandi, emendi
(1. 1 § 2. 1. 3 § 12. 1. 18 § 5 D. 50, 4);
Aediles, qui frumento praeessent (1. 2 § 32
D. 1. 2).
Frustra (adv.), öergeblid^, umfonft:
a) ol^ne Örunb, j. 93. fr. timei-e, vereri
(1. 7 pr. D. 4, 2. 1. 3 pr. B. 45, 2); b) ol^ne
©irfung, erfolglog, nuftloS, 5. 93. fr,
ea;Äer€(iabtü*r(filiu8fam.)po8t mortem suam
(l. 29 § 10 D. 28, 2. cf. 1. 4 § 2 D. 28, 5);
substitutionem (post decimum quartum an-
num) fr. fieii convenit (l. 7 B. 28,6); fr.
convenire (1. 31 pr, B. 3, 5), intendere (l. 6
pr. B. 8, 5), distrahere (1. 1 § 1 B. 20, 1),
donare (1. 53 pr. B. 24, 1), promittere (1.
65 B. 46, 1); frustra est (1. 31 B. 21, 2);
frustra est, si quis dixerit (1. 3 B. 36, 2).
Frustrari, Oeräbgern (1. 2 § 24. 27
B. 38, 17. 1. 4 B. 49, 5); auc^ frustr.
tempus, bie geit öerjic^en (1. 26 § 6 B.
4, 6); frustratio, 93eraögeruug, SScrjug
(1. 37 B. 17, 1. 1. 3 § 4 B. 22, 1. 1. 5 § 20
B. 36,4); frustrator, im SJcrjng befinb-
lic^ (1. 19 B. 43, 16). — 2) inSbef. wirb
e8 öon bem gejagt, ber einen Älagbered^-
tigten auf betrilglic^c SBeife fin^ölt,
ben 3[u8gang einer SRed^tSfad^e ah--
fic^tlit^ öerjbgert, ober ber ^lage fic^
ju entjie^cn, biejclbe ju öereiteln
Juc^t, j. 93. actorem frustr ando efficere, ne
ad exitum controversia deducatur (L 78
pr. B. 3, 3. cf. 1. 24. 25 B. 4, 6); fru-
strandae actionis causa latitare (1. 3 B. 5,
1); frustrandi fideicomm. gratia copiam
sui non facere (1. 22 § 2 B. 40, 5); fru-
stratio bog betrtiglic^e ^inl^atten beö
Kläger«, ah\xd)tlxd)t S^erax^gerung
einer 9te4tgfa(^e (§2. 3 I. 4, 17. 1. 9
B. 10, 3. 1. 89 § 1 B. 35, 2); frustrator,
Wer fic^ber^urd^fü^rungeiner9le(^tS='
fad^e entjie^t (1. 30 § 2 B. 3, 5); frw
stratorius , bie SJerjbgerung einer
9le(^t8fad^e bexwetfenb: frustrat. appeh
latio (l. 41 pr. B. 22, 1).
16*
Digitized by
Google
228
Frustratio — Funditus.
Prustratio, frmtrator, fmstratorius f.
fnisiari.
Pruatum, abgcfc^nittcncS ober abgc^
^ouenc^ 6tü(f: in frusta caedi (l. 12 C.
12, r>0).
Prux, 1) 5etbfru(^t, in§bef. hülfen"
frud^t (legumina), im ^egenf. öon frumen-
tum; im Weitem ©inn: icbcr (Srtrog
cine^ ©ruubftücfig (1. 77 D. 50, 16). — 2) er^
tüorbcneööut: adulescentes^qnipaferwaw
frugem gubernare cupiunt (1. 2 pr. C. 2,
44). - 3) gutciJebenöart, »led^tfc^affcn^'
^eit: ad melioris vitae fruqem se reformare
(1. 19 C. 2, 11); be|onber« Wirb ber ^a«ü
fi^(ji, bonae frugi, objcctitnft^ gebroud^t:
rcc^tft^offcn, ober fporfom, 5. 83. fni^
vitae esse (1. 8 § 11 D. 2, 15); bonae
vitae vel frugi videri (I. 3 § 3 D. 26, 7);
diligentia, quam debent homines frugi et
diligentes praestare (1. 12 D. 18, 6); ser-
vuß Imiae fmgi (1. 23 § 5 D. 9, 2. 1. 1
§ 4 D. 11, 3. 1. 13 § 3 D. 19, 1).
Pucare, färben (1.3C. 11,9); Jc^min*
!cn in tropijc^er 53ebentung (1. 37 C. Th.
16, 5). Fucatio, bog fjärben (1. 18 C. Th.
10, 20).
Pucus, ©d^minfe (1. 16 § 7 D. 39, 4);
ouc^ in tropifd^er ^ebeutung (1. 14 C. Th.
11, 36).
Ptifldlus, gurift, 3citgcnoffe be« ^oculug
(1. 5 D. 34, 2. 1. 25 D. 40, 2).
Puga, 1) gluckt, 3. 83. fugae se
tradendo potestati dominorum se subtra-
liere (1. 16 § 4 D. 39, 4); servum in fuga
habere (1. 27 § 3 D. 9, 2); fuga aUcuius
bebeutet an6) ben fjlüdjtling |elbjt; eius
fugam, qui cum sub custodia vel in car-
cere esset discesserit, in numero desertontm
non computandam (1. 13 § 5 D. 49, 16);
fugam servi (^ servum fugitivum) vendei'e
(1. 2 § 1. 3 D. 48, 15). — 2) 93erban-
nung (1. 5 ü. 48, 22. 1. 4 § 4 D. 49, 16.
l. 2 C. 10, 71). — 3) SSermeibung: mu-
nerum fuga (l. 43 C. 10, 32).
Pugare, flicl^en machen, oerjogen,
vertreiben, 5. 83. fug. a2)es alienas (1. 49
pi. D. 9, 2).
Pugax, flüchtig: a) = fugitivus: ser-
vuH fugax (1. 8 pr. C. Th. 2, 1); b) fa^-^
nenflüditig (1. 6 C. Th. 7, 18. 1. 119 C.
Th. 12, 1).
Pugere, 1) f Helfen, entlaufen, 3. 83.
si a bonae fidei possessore fuger it servtis,
requiremus, an talis fuerit, ut et custodiri
debuerit (1. 21 D. 6, 1); tro^fc^: entflie-
ßen, entftrömen: uno sermotte ex ore
fugiens (1. 5 C. Th. 9, 1). — 2) fi(^ ent-
äicl^en, j. 83. fug. munus (1. 1 C. Th. 13,
6). sacramenta nulitiae (1. 5 C. Th. 7,13);
fugiefis \. ö. a. reus, 83e!logtcr, im (Bt^
gcnf. t)on agens, actor (1. 2 pr. C. 2, 58.
1. 13 § 2 C. 3, 1. l. 8 pr. § 3 C. 6, 61).
Pugitivariua , 1) einer, ber ent*
laufene @IIat)en auffud^t, um fte bem
^erm aurüdjubringen (1. 18 D. 19, 5). —
2) mer entlaufene ©ctoüen htx fic^
aufnimmt (1. 1 § 1 C. Th. 10, 12).
Pugltivus, entflogen, flüchtig, j. 83.
actor fugit. (1. 13 § 2 C. 3, 1); indbef. ein
entlaufener ©clabe (tit. D. 11, 4. 1. 17
D. 21, 1).
Pulcimentum f. fulcire.
Ptdcinius^Pmci*«;, ^nxi\t, ttKi^c^nKc^
ein 3eitgenoffe be8 ^oculu« (1. 3 § 4. 1. 6
pr. D. 25, 2. 1. 49 § 2 D. 81. 1. 43 D.
39, 6).
Pulclre, 1) ftüft^"/ 3- ®- insuiam nien-
tem, aedificia vetera (1. 4. 14 pr. D. 25»
1); domus fulta (1. 60 pr* D. 19, 2); fuJ-
iura, bad ©tü^en 0- 8 pr. D. 8, 5); fuh
cimenttm, fulcrum, ©tüfe (1. 12 § 19 D.
33, 7. 1. 26 pr. D. 41, 1). — 2) unter*
ftüjen: fulciri integris patris fartuntJt,
be«; 83ermögen« t^eill^aftig »erben (l 10
C. 9, 49).
Pulcrum f. fulcire.
Pulgere, glänjen (§ 24 I. 4, 6).
Pulgor, 1) Olonj, Slul^m: cognaiionia
»uae fulgori 'dedecus esse (1. un. C. 7, 24).
— 2) ber 83nfe (1. 1 C. Th. 16, 10).
PuUo, 8Bal!er (1. 2 D. 12, 7. 1. 13 § 6,
1. 25 § 8. 1. 60 § 2 D. 19, 2. 1. 12 pr. D.
47,2). Fwitomca,bie8Ber!ftättebeff erben
(1. 3 pr. D. 39, 3).
Pulmen, 83Iife (l. 6 D. 14, 2).
Pultura f. fulcire.
Pumare, rauchen, bampfcn, *. 83.
thuris rapore (1. 12 § 2 C. Th. 16, 10).
Pumigare, beräud^er n (1. 11 D. 47, 10).
Pmnus, 9lau(^, Dampf (l. 8 § 6 D.
8, 5. 1. 55 § 7 D. 32. 1. 2 § 20. 26-29.
35 D. 43. 8).
Punctio f. fungi,
Pundamentum, ^runblage, a) etne^
(^ebftubeS: fundamenta jx)n^e, teuere {\.\\
§ 5 D. 43, 24); h) tro^fc^: fondam. Usta-
menti (1. 34 I. 2, 20).
Pundare, grünben, begrünben, be«
feftigen, g. io. ctritatcfn fiind. le^ltus;
fund. ius civile (l. 2 § 4. 39 D. 1, 2); bene
fundata peritia (1. 17 pr. D. 37, 14); accu-
satio fundata (1. 32 C. 9, 9).
Pundere, 1) ausgießen, fid^ ergießen
in: fund. preces 0- 7 § 2 C. 1, 23. 1. 17
C.3,32). — 2Jl^erborbringen: fund. par-
tum (Paul. IV, 9 § 2); in lucem fund. (1.
7 C. Th. 4, 6). — 3) fc^tagen: copia^
fusae 0- 3 C. Th.-5, 4).
Punditus, t)on ®runb au$, qan\ unb
gar (1. 2 C. 12, 2).
Digitized by
Google
Fundus— Pur.
229
FimduB, 1) bet untetfte 9iaum Don ettoaS,
©oben: scypho ansani vel fufidum adicere
(1. 23 § 2 D. 6, 1. l. 26 pr. D. 41, 1). —
2) ein bcgrenatct Xftcil beS Srbbobcnö,
©runbftüd (1. 60 D. 50, 16: — „fundus
integrum aliquid est et plerumque sine
üiUa locum accipimus.** § 2 eod. „fundus
8U0S habet fine^', 1. 115 eod. — y.Fundus
eat omne, quidquid solo teneturJ^ 1. 211
eod. „Fundi appellatione omne aedificium
et omnis ager continetur — idemque ager
cum aedifiao fundus dicitur.*).
Ftmebris vestis, Xrauerfleib (l. 15 § 5
D. 7. 1).
Funerare, bcftattcn, beerbigen (1. 12
$ 3. 1. 14. 16. 20 D. 11, 5).
Funerarius, funeraticius^ bic Scerbi*»
flung betreffenb: actio funer., bie Älage
beffcn, ber o^ne tec^tlid^e SSetpfliditung ein
fieicbcnbcgängnig beftritten l^t, gegen ben ^ier«-
an feer^id^tcten auf ©rftattung ber toften
a. 12 § 2. 1. 14 § 6. 12 1. 16. 20. 21. 27.
30—32 eodJ ; privilegiuni funerarium, ba§
Sorrec^t in ©eaug auf bie SBeerbigungSfoften
im eoncurfc (1- 46 § 2 eod. cf. 1. 17 pr.
D. 42, 5).
Funestare, öerunreinigen, entebren
(1. 6 C. 5, 5).
FunestuB, 1) in Xrauer um einen ^er*
ftorbcnen (1. 28 § 4 D. 45, 3).— 2) traurig,
^eillo«, bcrberblid^, j. 33. vocem fun.
amputari oportet potius, quam audiri (1. 20
C. 9. 1); fun. sacrificia (1. 7 C. Th. 9, 16).
Fungi, feinen 2)ienft berric^ten, lei*
ften, eine Öbliegenl^eü erfüllen, ober ju
erfüllen boben, ein ?(mtbern>alten,5. 'S.
fungi tutela 0. 2 D. 26, 5), boni ciri offir
do i}.4 % l D. 10, 2); iudex male seu bene
officio functus (1. 55 D. 43, 1) ; fungi vice
(et officio) aHcuius (1. 12 D. 1, 18. l. 16 1). *
2, 1); partibus sui^ fungi (1. 1 D. 1, 22.
1. 21 § 5 D. 4, 8 1. 40 D. 23, 3); fundi
paritlms s. onere aetori^, petitoris (1. 18 pr.
D. 22, 3. l. 14 D. 87, 10. 1. 35 D. 41, 2.
1. 1 § 3 D. 43, 17); fungi publids mune-
ribus (1. 29 D. 50, 1); munere (legata prae-
standi) fungi debere (1.33 § 1 D. 31); mu-
nere F^iciaiae fungi, üon einem a3ermä(^=»
tttfi gefagt, toeld^ed ben ^sug ber quarta
Pale. §u erleibcn \:iai (1. 77§1 eod.); fungi
cdlatione dotis, bie 2)0« conferiren muffen
(1. 3 D. 37, 7). Functio, a)^ienftDer-
rit^tung, ?lmt«ob(iegenfteit (1. 31. 44.
45 C. 10, 32. 1. 11 C. 10, 53); b) «eftim*
wung^ 3we(f, consult. vet. iur. c. 4); c)
öffentlich «bgabe (1. 9. 13 C. 4, 49. 1. 6
C. 7, 39. 1. 4 C. 8, 53. 1. 5 C. 11, 75);
funct.i>i46/icae (1? 2 C. 3, 23. 1. 1 C. 3, 25.
1. 2 C. 4, 66); iUatio functionis tributariae
(1. 3 C. 10, 22); functio vectigalium (1. 6
C. 4, 61). — 2) genießen, fid^ bebienen
!önnen, §. ^. ius, quo dos fungitur (1. 3
C. 6, 44) : fungi possessoris commodo (1. 62
D. 5, 1. 1. 1 § 3 D. 43, 17); neque pw/tM>-
ribus quis neque pecuniae d^ositione in
vicem satisdationis fungitur (1. 7 D. 46, 5) ;
eine ß^renfteHe bcfleiben- fungi honoribus
decurionum, municipalibus (I. 7 §2. 1. 13
§ 2 D. 50, 2. l. 1. 2 D. 50, 3), aedilitate
(1. 17 § 4 D. 27, 1). —3) gebraucht, he^^
nujt werben; nondum functum mann-
mentum (1. 43 D. 6, 1). — 4) einen SBcrtl^
^aben, gefd^äjt »erben, gelten: pretia
rerum non ex affectu sed comm uniter fun-
guntur (1. 63 pr. D.35, 2). Fundio, Gel-
tung, SBert^: res (sc quae pondere, nu-
mero, mensura consistunt), quae in genere
suo functionem recipiunt per solutionem,
quam specie, b. f). ©ac^en, bie in ^ejug
auf bie S^^^'^MWß ^^^ i" ^^*er (^attung^eigcn*
fd^aft in öetra^t fommen,beren öJeltung fidj
nur nad^ Ouantitöt, nic^t nac^ inbioibueÜen
@igenfd^aften beftimmt, bie f. g. fungiblen
ober bertretboren ©a^en (1. 2 § 1 D. 12, 1).
— 5) überfte^en: in metallum damnati,
non mintis X annis poenae suae fiincti
(1. 22 D. 48, 19); vita fungi =: defungi s. 3
(1. 26 pr. D. 33, 2. 1. 12 § 12 D. 48, 5.
1. 14 pr. D. 49, 17); boffelbe bebeutet fiuuji
diem 0- 4 D. 1, 22. 1. 39 § 10 D. 26, 7.
1. 26 § 2 D. 36, 2).
Punis, ©eil, %an (1. 29 § 3. 5 D. 9,
2. 1. 6 D. 47, 9).
Funus, ßeic^enbegöngniß; funus du-
cere, facere (1. 2 D. 2, 4. 1. 12 § 4. 1. 14
§ 2. 1. 32 D. 11, 7); funeris impensa, sunv-
ptu^ (1. 18. 29 pr. 1. 37 eod.).
Für, 2)ieb; furari, ftel^Ieu; furtum,
a) 5)iebfta^I, @ntn)enbung, b. f). bie»'
jenige (normtoibrige unb ftrafbare) ©anblung,
bur^ Joeld^e Qemanb beioujjt »iberrec^tli^
eine frembe betoeglic^e ©ac^e fic^ aneignet,
in ber ^bfid^t, fic^ burt^ biefelbe ju bereichern,
fei e«, t>a^ er bie (Sac^e felbft getoinnen, ober
fonft einen Sortl^etl barau« jiel^en toill (tit.
I. 4, 1 D. 47, 2 C. 6, 2. — „Furtum est
contrectatio rei fraudulosa lucri faciendi
gratia vel ipsius rei vel etiam 'usus eius
possessionisve/' 1. 1 § 8 D. cit. cf. § 6 I.
cit. ,jFu/rtum autem fit non solum, cum
quis intercipiendi causa rem alienam amo-
vet, sed generaliter cum quis alienam rem
invito dojnino contrectat, itaquesivecreditor
pignore sive is apud quem res deposita est
eare utatur sive is qui remutendamaccepit
in alium usum eam transferat, quam cums
gratia ei data est, furtum committit/* § 7
eod. — „furtum sine affectu fnrandi non
committitur." § 10 eod.: „Aliquando etiam
suae rei furtum quisqve committity veluti
Digitized by
Google
230
Purari — Futurus.
ai debitor rem quam creditori pi^noris
causa dedit subtraxerit." l. 15 § 1 D. cit. :
„Dominus qui rem subripuit, in qua usus
fr. alienus est. furti tisu fructuario tenetur/*
1. 19 § 5. 6 eod.: ^.Furtum reipigneratcie do-
minus non tantum tunc facere videtur, cum
possidenti sive tenenti creditori aufert, ve-
rum et si 60 tempore abstulerit, quo non
possidebat, ut puta si rem pigneratam
vendidit.** 1. 40 eod.: „Qui iumenta sibi
commodata longius duxerit alienave re in-
vito domino usus sit furtum faciV^ 1. 46
§ 7 eod.: „Is solus für est, qui adtrectavit,
quod invito domino se facere scivit." 1. 52 §
7 eod. : , Eum creditorem, qui post solutam
pecuniam pignus non reddat, teneri furti —
si celandi animo retineat.*' 1. 67 pr. eod. :
,,Si is, qui rem pignori dedit, vendiderit
eam: quamvis dominus B\i, furtum facit*');
furandi c&nsilio rem amo vere, furandi animo
contrectare (1.57 § 3. 1. 76 eod.); furtum ma-
nifestum— nee manifestum; für. manif, (1.
2—8 eod.; fun. diurnus — nocturnus (1. 16
§ 5 D. 48, 19); b) ba§ ©cftol^Ienc, 5. 33.
deprehendi cum furto (1. 3 pr. D. 47, 2) ; ab-
iecto furto effugere (1. 7 § 2 eod.); furtum
conceptum, oblatumy prohibitumy fwn exhi-
hitum (§ 4 I. cit.). Furtivus, a) oufeincn
^icbfta^I bcjüglid^, barauf fid^ grün-
bcnb: condictio fürt. (f. condicere) ; ex causa
fxirt. condici (1. 9 § 1 D. 12, 1); teneri condi-
ctionis nomine ex causa fürt. (l. 6 § 4 D. 25,
2); ex fürt, causa dare oportere (1. 8 § 7 D.
34, 3); b) gcfto^Icn, 5. ^. cum re fürt.
deprehendi (1. 5 pr. D. 47, 2) ; nummus, qui
redactus est ex pretio rei fürt., non est für-
tivus (1. 48 § 7 eod.) ; dicit lex Atinia, ut res
fürt, nofi usucapiatur (1. 4 § 6 D. 41, 3); c)
öerfto^Ien, öerftctft, ^cimlic^: furtivi
aquarum meatus (l. 4 C. 11, 43); compendia
fürt. (1. 3 C. 7, 18); furtive, furtim (adv.),
^eimlic^ (dam): arboi'es furtim caesae (tit.
D. 47, 7. — „Furtim caesae arbores viden-
tur, qüae ignorante domino celandique eius
causa caeduntur" 1. 7 pr. cit.); furtive
ingredi possessionem (1. 6 pr. D. 41, 2)
Furari f. für.
Furca, ®algen: in furca suspendere
aliquem (1. 7 D. 48, 13); furcae suhici,
furca figi^ in furcara tolli , damnari (1. 9
§ 11. 1. 28 § 15. 1. 38 § 2 D. 48, 19. 1. 3
§ 10 D. 49, 16).
Furere, Joo^nfinnig fein; furor,
SBal^nfinn; füriosus, ma^nftnnig (1. 8
D. 1, 6. 1. 13 § 1. 1. 14 D. 1, 18. 1. 22
§ 7 D. 24, 3. tit. D. 27, 10. 1. 5 D. 50, 17:
— „füriosus nuUum negotium contrahere po-
test.^^ 1.40 eod.: y,Furiosi nulla voluntas est.''
1. 124 § 1 eod.: „Füriosus absentis hco esf'J.
Furia lex, a) de sponsu, ein burc^ bte
epistula divi Hadriani oufge^obencS ®efct
über bie ^yaftpflid^t mehrerer 55ürgen (Gai. III.
121. 122. IV, 22); b) testamentaria, ein bnrt^
bie lex Falcidia aufgehobene« ®cte|, welche« bic
?lnnobme eine« £egat« übee 1000 ?l« betStrofc
be« öierfot^en ©rfa^« öerbot (pr. I. 2, 22.
Gai. II, 225. IV, 23. Ulp. I, 2); lex Furia
(s. Fusia) Caninia, ein Oon 3wf*^wian auf>
gel^obene« ÖJcfefe au8 ber 3cit ^luguft'ö, but^
ttJclcbcS bie Änja^I ber im Jeftamente frci>
äutaffenben ©claöen befc^ränft tourbe (tit. 1. 1,
7. C. 7, 3. Gai. I, 42—45. Ulp, I, 24).
Furlalis, unfinnig, toüt^enb (l. 12
C. Th. 16, 2).
Füriosus f. furere.
Fumua, 35adofen (1. 27 § 10 D. 9. 2);
furnarius, «ädcr (1. 24 § 7 D. 89, 2).
Furor f. furere.
Furtim, furtivus, furtum f. für.
Furvus, \dftoaxff (1. 1 pr. D. 47, 2).
Fuscare, f c^tpdrjen, üerunftatten: ta-
bularum adumbrationt fuscari (1.21 C.8, 1 1).
FtLsoina, ein bteijacfige« SSBcrfjcug
jum gfifc^en (Paul. III, 6 § 66).
Fusia f. Furia s. c.
Fusio, 1) hai biegen uon aJtetoII: num-
mum falsa fusione formare (1. 2 C. 9, 24).
— 2) 3lbgabe, ©teuer = functio (1. 27
§ 3 D, 7, 1).
Fusor, aj^etaUgieger (l. 1 C. 10, 66).
Fustis, $rügel, Stoct jur Süd^tiaung
freiet ^erfonen, im (^egenf. t>on flagellum
(1. 28 § 2 D. 48, 19: Non omnes fustibwi
caedi solent, sed hi dumtaxat, qui liberi
sunt et quidem tenuiores homines: hone-
ötiores fustibus tion suJnciuntur^^j.
Futurus, »0« cinft fein, entfte^en
toirb, fünftig, j. ©. quae nondum sunt
futura tarnen sunty hypothecae dari p<w-
sunt (l. 15 pr. D. 20, 1); frtictus fuiuros
stipulari (1. 73 pr. D. 45, 1); condicio in
futurum concepta (1. 16 D. 28, 3); in fut.
concipi potest obligatio fideiussoris (1. 35
D. 5, 1); damnum fut. (l. 27 § 2 D. 39, 2.
1 6 § 4. 1. 14 § 2 D. 39, 3).
Digitized by
Google
Gabinus — Generatim.
231
G.
GabinuB, ^inwol^ner oon Q^ahii, einer
8tobt in ßotium (1. 8 D. 50, 12).
Oades, bad heutige (Sabi; (1. 12 § 1 D.
30|. GaditnnitSy @obe5 betteffcnb.
Gaius, ein ou§fleaeic^neter 3urift, bcffcn
Mt^^cit unter Äutoninud $iu« unb SWorc
Slitrel fällt, ein ©obinianer (proem. I. § 6.
§5 L 4, 18. 1. 39 D. 45 3); in einigen
8te0en be^etc^net Gaius ben G. Cassius Lon-
ginus (1. 54 pr. D. 35, 1. 1. 78 D. 46. 3).
Gaius Cassius Iionginus, Qurift unter
Xiber unb nac^folgenben l^aifern, 92a(^foIger
bed 3Raff. ©obtnu^; nac^ ii^m werben bie
Sobinianer an^ Cassiani genannt (1. 2 § 51
D. 1. 2).
Galatia, Sanbfc^aft tIeinafienS (1. 35 § 1
D. 32); Galatae, bie ^öewol^ner berfelben
(GaL 1, 55).
Galbanum f. chalhaw;.
Galea, ^elm (1. 41 D. 50. 16).
Gallia, ©allien (gröStentbeiB ba« ^en-
tige gronfreic^), römi|^e ^Jroöinj (1. 99
§ 1 D. 50, 16). Gallicanm, gallift^:
rerum gallic. (1. 4 § 1 D. 30).
Gallina, ^u^n (1. 5 § 6 D. 41, 1).
Gallinaceus, t>xt ^ü^ner betreff enb: gcUlus
pillin., ^ü^ner^o^n, öouö^a^n (1. 9 pr.
D. 48, 9)
Oallus, 1) ^a^n (1. 9 pr. cit.). - 2)
©ollier (1. 9 § 3 D. 23, 3). - 3) ber
Äome jmder 3uriften, au§ ber legten Qeit
ber 9ie^)uMif : a) AeHm, SSerfaffer eine« SBer!«
de verborum, quae ad ius pertinent, sijfni-
ficatione (1. 77. 157 D. 50. 16); b) Äquilius,
ber (frfinber bcrstipulatio Aquiliana(f. b. SB.),
unb einer 2rOtmeI für bie ©infejung gewiffer
poötumi (I. 29 pr. D. 28, 2. 1. 33 § 1 D. 28, 6).
Garum, eine aud gewiffen marinirten
Sif(^ bereitete «rü^e (1. 3 § 1 D. 33, 9).
Gaudere, fic^ erfreuen, genießen,
j. ©. gaud. consuetudine alicuius (1. 10 C.
5, 27), vacatione 0- 1 C. 1, 3).
Gaudium, ??reube, ©ennß: j. ^. im*
munitatis gaud. (l. 3 § 3 C. 12, 16).
Gemellus, 3 n)i Hing (1. 22 § 1 D. 9, 2).
Geminare, öerboppetn, j. ©. custo-
diam (1- 1 pr- C. 9, 4); »ieber^olen:
sanctüatem haptiftmatix illicita asurpatione
gem. (1. 1 C. 1, 6).
Geminatio, SSerboppelung 0- 10 § 17
D. 38, 10).
Geminus, 1) gwilling (1. 16 D. 1, 5).
— 2) über^upt bo^)^)eIt, j. f3. geiu. arhor
(1. 10 D. 47, 7); gem. portiones (1. 4 C. 1, 3).
a«mma, (gbelftcin, 3u»el (l. 19 § 13
—20 D. 34, 2); gemmeusy ouö ©belftein
bereitet: geram. vasa (§20 cit.); gemma-
tus, bamit befe^t: lecH gemm. (1. 3 § 3
D. 33, 10).
G-enearohious , l)Dm Stammtooter dner
J^amilie obftommcnb (lul. ep. nov. c. 29
§ 102).
Gener, ©d^wiegcrfo^n, @ibam, ber
(Sämann ober Bräutigam einer 3^odbter, (£n*
felin u. f. tt>. (1. 3 § 2 D. 3, 1. 1. 5 D. 22, 5.
(1. 4 § 6. 1. 6 § 1. 1. 8 D. 38, 10. 1. 4 D.
48, 9. 1. 136 D. 50, 16).
Generalis (adi.), generaliter(adv.), alt«
gemein: a) o^ne befonberc ©e5iebung ober
^efc^ränfung auf beftimmte einzelne ^äue,$er»
fönen ober Satten, im ®egenf. t)on specialis,
specialiter: sexmßer specialia generaUbm in-
sunt (1. 147 D. 50, 17); obligatio gener. reram,
quas quis babuit, habiturusve sit ; generaliter
bona obli^ata (1. 6 D. 20, 1. 1. 6 C. 8, 17);
general. (im ÖJegenf . bon sub condicione) pi-
gnori datus servus (1. 29 D. 40, 9); generale
legatum (supollectilis), im ®egenfa| bon spe-
cies certi numeri demonstratae (1. 9 pr. D.
33, 10) ; dos general relegata, im ®egenf . Don
fundus specialiter legatus (1. 1 § 14 D.33,4) ;
conßtitütio generalis, im (Slegenfa^ t)on per-
sonalis ; general. constitui. non in singulas
personas (§ 6 1. 1, 2. 1. 8 D. 1, 3); general.
pacisci, ne petam, im ®egenf, üon ne a per-
sona petam (1. 7 § 8 D. 2, 14); general. (s.
ad omnia) iubere, im ®egenf. Don specialiter
in uno contractu (1. 1 § 1 D. 15, 4); generale
nuindattim de universis negotii« gerendis^;
general. mantlare; mandata generalis iuris-
dictio (1. 4 pr. D. 1, 21. 1. 25 § 1 D. 4, 4. 1. 25
§ 5 D. 29, 2) ; ex gener. edictOy quod est de
minoribus XXV annis, succurrere; ex gener.
clausula adiuvari (1. 57 § 1 eod. l.- 33 pr.
D. 4, 6); b) ber Gattung nad), o^ne öe*
ftimmung be§ 3nbi0ibuum§, 5. ©. generaliter
stipulariy debere bouiinera (1. 27 § 7 D. 2, 14.
1. 2 § 1 D. 45, 1); servus, homo generaliter
legatm (1. 29 § 3 D. 32. 1. 9 § 1. 1. 10
D. 33, 5. 1. 12 § 7 D. 36, 2); heres servuni
generaliter dare damnntus (1. 45 g 1 D. 30).
G^neralitas, ein allgemeine^ @(e{e^;
ober bie ^lUgemein^eit, ba« gonje S^olf
(l. 3 C. 1, 14. l. 3 C. 12, 16).
Generare, erjeugen: generandi facul-
tas; geiierare posse^ non posse (1. 6 D. 1, 6.
1.2 §1 D. 1,7. 1. 6 § 2 D. 21,1. 1. 6 pr.
1. 9 pr. D. 28, 2); tro^)ifc^: gen. praeiudiciiim
(1. 7 D. 25, 3), usuras (1. 5 C. 4, 49).
Generatim, 1) nac^ (S)attungen (1. 2
Digitized by
Google
282
Generositas — Gerer e.
§ 41 D. 1, 2). — 2) allgemein (1. 57 pr.
D. 36. 1).
Generositas, 5lbcl, 3SortrcffIic^!cit
(Nov. Val. III. U, 11, 1).
Qenialls torus, (S^ebett (1. 29 § 2 C.
9, 9: „In primis maritum genialis
tori üindicem esse oportet**).
Genitalis, angeboren, natürlid^, j. 16.
f'ci'itas genit. (pr. I. 4, 9).
Genitor, Genitrix (. gignere.
Genius, ©d^uftgcift: per genium pmi-
cipis iurare (1. 13 § 6 D. 12, 2).
Gens, 1) ®ef(^Ic(^t«ftamm (1. 195 § 2
D. 50, 16; — „recte eiusdem familiae
appellabantur, qui ex eadent domo etgente
proditi sunt").— 2) 3SoI!dftamm, SSoIf:
itis gentium, ba§ bei aflcn (ben SRbmetn bc-
fannten) S^ölfem geltenbc ^ed^t, im ®egen|.
be« iu8 civüe (§ 1 1. 1, 2. 1. 1 § 4. 1. 2-5.
9 D. 1, 1 ; — „Quod naturalis ratio inter
omnes homines (ins) constituit, id apud
omnes peraeque custoditur vocaturque ius
gentium, quasi quo iure omnes gentes ntun-
tur'' 1. 1 D, 41, 1).
Gentilioius f.
Gentilis, 1) ©enoffe einer gern, b. ^.
eine« Vereine« bnrc^ gemeinfomcn ©efd^Icc^t^^
namen Dcrbunbener ^erfonen, einer 9lamcnö=
üctterft^oft (cf. Cic. Top. c. 6: — „Gentiles
8unt, qui inter se eodeni nomine sunt"); auiS
fold^en einzelnen gentes beftanben nämlit^ bie
alten rdmifc^en ©urien, unb btc ©enoffen
einer gens toaren burc^ gemcinfame Sleligion*^*
gebrauche unb gen>i[|c gcgenfeitige 9^e(^te Der^
bunben, in^bej. l^atten fie nac§ bem ^xohi]-'
tafelgefej ein (5rbre(^t nac§ ben Agnaten (Gai.
III, 17 : „Si nullus adgnatus sit, lex XI J tob.
gentiles ad hereditatem vocat/^ Paul. 1 V, 8 § 3.
Coli. XVI, 4 § 2: — „lex XU tab. gentües
ad heredit. vocat bis verbis: „Si adgnatus
nee sit, gentiles familiam habento^^J; gentili-
ciusy hit (Ventilen bctreffenb: ius gentil.
(Gai. 1. 0. — „totum gentil. ius in desue-
tudinem. abiisse". Coli. 1. c. — „Nunc nee
gentil. iura in usu sunt"). — 2) ein grcm*
ber, barbarus, peregrinus (1. un.C.Tb. 3, 14:
„Nulli provincialium — cum barbara sit
uxore coniu^ium , nee ulli gentilium pro-
cincialis femtna copuletur^^J ; praefecti legati
gentilium (1. 62 C. Th. 11, 30. 1. 5 C. Tb.
12, 12). — 3) (Hubst.) ein ©eibe (1. 46. 63
C. Th. 16, 5); gentiJicius = paganus (adi.)
8. 2. 5. 9. professio, superstitio gentil. (1. 12
§ 2. 1. 20 § 2 C. Th. 16, 10).
Genuinus, angeboren, natürlich, 5. S9.
pietas gen. (1. 3 § 4 D. 43, 29); functio
gen. = originaria, urj^nrünglic^e ©eftimmung
(1. 10 8 1 cf. 1. 8 pr. C. Th. 14, 4).
Genus, 1) (gefd^Iec^t: a) ber 3nbegriff
ber burd^ gcmeinfd^aftliclc «bftammung Der»
bunbenen ^erfonen, 6tamm, ^,^,ex eodem
genere orti (1. 220 pr. D. 50, 16); generi /w-
sterisque datae immunitates (1. 1 §2D. 50,6);
sibi suoque generi iniuriam inferre (L 1 pr.
D. 40, 12); qufiestionem generis facere alicui
(1. 2 C. 3, 8); b) ber Sn^cgrtff ber 'üfXi gici*
d^cn SRatur nac^ öerwanbten ®efd|öpfe: genm
humanum (1. 14 D. 1, 5. 1. 1 D. 41, 1). -
2) Gattung, j. S5. tria gener a (hominum)
esse coeperunt, liberi, servi, liberti (1. 4 D. 1,
1) ; singula gener a ferarum (1. 62 § 1 D. 7, 1);
genera possessionumiot sunt, quot et causae
adquii'endi — magis unum genus est possi-
dendi, species infinitae 0- 3 § 21 D. 41, 2);
reSy quae nomen sui generis separatim non
babent (1. 6 D. 33, 10) ; res. quae in genere siw
functiofiem recipiunt (f. ifungi s. 4.); res ex
eodem genere , eiusd. generis (1. 3 D. 12, 1.
1. 42 D. 23, 3); inSbef. mirb e^ auc^ t)on
einzelnen @ad^en gefagt, toeldjt nic^t inbitnbueO,
{onbern nur ber Gattung nac^, ber fie ang^
^dren, beftimmt finb, unb nur in bicfer ott»
gemeinen ©igcnft^aft in ©etrad^t fommen, ^. ©.
mutuum damus receptüri non eandem spe-
dem, sed idem genus (1. 2 pr. D. 12, 1); in
stipulaiionibus alias species, alias genera de-
ducuntur (1. 54 D. 45, 1).— 3) überl^upt toai
im ?(IIgemeinen (nic|t mit bef onberet Be»
jie^ung ober ©efc^ränfung auf einzelne gättc,
^crfonen ober ©ad^cn) beftimmt ift; in toto
iure generi per speciemderogaturi^. derogare
8. 2); si species certi numeri demonstratae
fuerint, modus generi (=» generali legato)
datus in bis speciebus intellegitur (1. 9 pr.
D. 33, 10). — 4) ^rt, SBetfe, j. «. genus
actimiis, iudicii (1. un. D. 13, 2. 1. 7 § 41). 44,
2. 1. 68 D. 50, 17); velut genus quoddamper-
mutationis (1. 25 § 11 D. 5, 3); quasi genus
locati et conducti (L 1 § 9 D. 16, 3); non
esse contra genera sercitutum (L 8 § 2 D. 8,
5) ; ex genere causae constitui (1. 3 § 4 D.
43, 30) ; genere usus distingui (1. 12 D. 33, lü.
L 166 I). 50, 16); meretricio quodam genere
uxorem pati adulterari (1. 30 § 4 D. 48,5);
genere quodam = quadammodo (1. 36 D. 45,
3); au(| genere quodammodo (\. 10 D. 41. 4);
alio qtiovis gene^'e, omni genere (1. 47 § 6
D. 15, 1. 1. 26 D. 40, 1); ex empto agere
et eo genere rem salvam habere (1. 23 § 1
D. 41, 3).
Geometra, gelbmejfer (l. 22 pr. D.
27, 1. 1. 1 pr. D. 50, 13). Geometria,
gelbmegfunft (1. 2 C. 9, 18).
Gerere, 1) trogen, bei fid^ führen,
, 5ö. telum (1. 11 § 2 D. 48, 6). — 2) t^un,
anbeln, in^bef. eine inriftifc^e Jpanbüing
öomel^men (l. 58 pr. D. 50, 16: „Licet inter
gesta et facta videtur quaedam esse subtüis
diü'erentia, attamen %aTa%iffi6xi%mi nihil in-
ter factum et gestuminterest/* cf. 1. 19 cod.—
Digitized by
Google
Geritio — Gladius.
233
„gestum rum »igniÜGBxetfine verbis factatn^^J;
praetor edicit; quod cum minare quam
XXV annis tiatu gestum esse dicetur —
animadvertam (1. 1 § 1. 1. 7 pr. D. 4, 4: —
,fiestum die accipimus qaaliterqaaliter)
dTe caniractum sit, sive quid aliud conti-
aü^'J; quod m^us causa gestum erit (1. 1
D. 4, 2); fraudationis causa gesta (1. 1
pr. § 2. 1. 3 § 1 D. 42, 8); pro herede ge-
rwe, ipanbluimen uomcbmen, au« toelt^en
auf bie Wa\\^, (grbc fein ju toottcn, ju
((Riegen ift. butd^ koelc^ alfo ber (Srbfd^ftö«
aittrüt ^ft^tDdgenb erüart tottb (§ 7 I. 2,
19. L 20 ff. D. 29, 2); pro her. gestio (ge- .
rüio), bie IBotna^mc folc^cc ^anblungen,
ftillj(^t»cigenbcr (grbfcfioft^onttitt, im Ocgcnf.
wn aditio (1. 14 § 8 D. 11, 7). — 3) ein
3»c(^t^gcf(^dft tjct^onbcln, eingeben
dUquid negotii gerere (1. 38 D. 12, 6); con-
«eam dicimus obligationem contrahi, quia —
sufficit eoB, qui negotia gerunt, conseotire
(1. 2 § 1 D. 44, 7) ; geritnr negotium invicem
(L 17 § g D. 13, 6); ger. contractum (1. 13
C. 5, 16). — 4) führen, üerjooltcn, j. «.
r'. magistratum (1. 9 D. 1, 6. 1. 9 D. 50,
1. 2 pr. D. 50, 17), potestatem (1. 1 pr.
D. 1, 11), honores Q. 1 § 3 D. 1, 13. 1. 14
§ 5 D. 50, 4), curam, tuUlam (1. 1 § 6
D. 3, 1. L 1 pr. 1. 3 § 1. 7. 8. 1. 5 § 1 ff.
1. 12 pr. 1. 18. 27. 37 pr. 55 pr. D. 26, 1.
l. 1 § 19 D. 27, 3), hona^ patnmonium^
rem s. res alicuius (1. 5 § 3 D. 15, 3. 1. 23
pr. D. 33, 8. 1. 101 §4 1). 35, 1. l. 6 pr.
C. 4. 29), renrpM, (1. 11 pr. D. 22, 1), ratio-
H«« (L 52 § 1 D. 10, 2. 1. 9 D. 34, 3. 1. 13
8 2 D. 40, 4), negotia (alterius), bie %t*
i<^fte ^tmaxCbti fü^en, o^nc boju beouftrogt
Jit fein: negotiorum gest. actio (tit. D. 3, 5.
C. 2, 18); negotiorum gestor, ein folc^er
»efc^äft«fü^rcr (i, 24 pr, D. 49. 1);
gefttis, ©cft^dft^fül^tung (1- 5 § 13 D.
3, 5); befonber« wirb e§ üon ber SSotmunb^
ft^oft^fü^tung gefogt (1. 5 g 2, 1. 23 D.
26, 7. 1. 3 § 9. 10 D. 26, 10. 1. 1 § 13
l). 27, 3. 1. 14 § 1 D. 46, 3). — 5) aus-
üben, mad^en: negotium (sc. lenocinium)
gerere (1. 4 § 2 D. 3, 2). — 6) ^aben:
fiduciam ger. (1. 9 C. 3, 26). — 7) se gerere,
iic^ bencl^mcn, berfo^ren, *. ». negle-
gmter se ger. (1. 12 § 1 D. 50, 8); pro
libero, pro milite ae ger. (1. 10. 11 D. 40,
12. 1. 27 § 2 D. 48, 10).
Geritio f. gerere s. 2.
Germania, 35eutf(i^(onb (1. 11 pr. D.
21, 2. 1. 8 § 2 D. 50, 15). Germanl, bie
5)cutf(^en (1. 24. 27 D. 49, 15). Germa-
mcas nennt fid^ Suftinian otö «efieaer ber*
ffiben (nibr. prooem. I.); au(^ ^iber toirb
German. Caesar genonnt (1. 4 § 13 D. 49, 16).
Germanus, »on benjelben «Itern ob-
ftommenb, leiblic^: soror gorm. (§ 4 I.
3, 2); anä) {. t>. a. consanguineus ; fratres
gerra. im Oegenf. ber utenni (1. 1 C. Th.
2, 19).
G^rontocomium, ^oS^ital für arme
Seute 0. 22. 23 C. 1, 2).
Gerulus, Ueberbringer einer ©otfc^ft
(l. 1 C. 12, 63).
Geata, dffentlic^e Äften, j. ©. gesta
conficere; ius gestor um habere (1- 1^ § "*
C. 1, 2. 1. 27 C. 8, 53); cognitionalia gesta
edere (1. 4 § 2 C. 12, 25); sub gestorum
testifkatione (1. un. C. 2, 56).
G^stare. 1) tragen; in utero nihil ^est.
(1. 4 D. 29, 5); gestari, fid^ in einer
©önfte trogen loffen, ober j^ojieren
reiten: gestandi ius, servitus (1. 12 § 1
D. 7. 8. T. 14 § 3 D. 34, 1. 1. 7 D. 40, 2);
equus gestandi causa couimodatus (§ 6 I.
4, 1); gestatio, Drt, \oo man fid^ ^erum='
tragen lägt (l- 13 § 4 D. 7, 1). — 2)
fül^ren, üertoalten (1. 5 C. Th. 12. 6) =
gerere.
Gestatio f. gestare s. 1.
Gesticulari, ^ontomimifc^e ®eber»
ben motten 0- 8 § 11 D. 48, 19).
Gestio f. qerere s. 2.
Gestire , trachten (1. 1 C. 3, 29).
Gtostor, C^estus f. gerere s. 4.
Gibberosus, budelig (1. 3 D. 21, 1).
Gignere, berborbrin^en, erzeugen,
ebäreU; §. ü. si qua fiha mihi gignitur
17 § 1 D. 30); geniti ex s. ab aliquo
(1. 10 D. 1, 9. 1. 37 pr. D. 38, 1); contra
naturam genitum (1. 38 D. 50, 16). Geni-
tor, (Srjeuger, SSoter: ab eiusdem wt^imi
genit. sanguine proficisci (1. 195 § 4 eod.);
genitores, hie (gltem (1. 24 C. 1, 4. 1. 19
§ 3 C. 1, 5. 1. 10 § 1 C. 5, 9); genitric,
SRutter (L 21 C. 11, 48); Dei genitrijs
Maria (1. 8 § 1 C. 1, 1. 1. 1 § 9 C. 1, 27).
Gladiator, 1) geexter auf ber harena
(1. un. C. 11, 44); „Cruenta spectacula —
non placent. quapropter omnino gladiatores
esse prohibemiis*^J ; — 2) IBonbit ober
«ummler (l. 3 pr. D. 28, 2). — 3)
@(^toertfeger (1. 7 D. 50, 6).
Gladiatorius, bie ged^ter betreffenb,
Ä. ». munus gladiat. (1. 2 C. Th. 15, 12);
ludufi gladiat. 0- 3 eod. 1. 1 C. Th. 9, 18).
Gladius, 6(^)0 er t: a) aU Megdtooffe
(L 14 § 1 D. 49, 16); b) ofe ©offe ber ®la*
Motoren : ad gladium damnari, jum ©d^toert^»
fompf auf ber harena öerurt^eilt tocrben (1.
6 § 6 D. 28, 3. 1. 25 I 3 D. 29, 2. 1. 1 pr.
D. 47, 14); c) aU 3Berlieug jum (Snt^u^en
eined SSerbrec^er^: vita adimitur, ut putk si
damnatur aliquis, ut gladio in eum animad-
rertatur (1. 8 §1 D.48, 19); supplicium caoi-
tis ferre^ todio ultoreprostratum (1. 5 C. 9, 18) ;
Digitized by
Google
234
Glans — Gradus.
gladio consumi (1. 16 C. 9, 20) ; iu8 a. potestas
gladii, bog Siecht, bicXobc^flrafc ju ber^öngcn,
©ewalt übet ßcbcn unb Xob (1- 6 P^-
D. 1, 16. 1. 6 § 8 D. 1, 18. 1. 3 D. 2, 1).
Olans. cigentUi^ (Sid^el, c3 umfaßt aber
ber ^u^btud (namentlich in ^e^ug auf bad
interdictuni de ghinde legenda) jebe S^aum-
truc^t (tit. D. 43, 28. 1. 236 § 1 D. 50, 16:
jjGlandis appelatione omnis fructus conti-
netur").
aiarea, Äieg ober ©anb (1. 11 § 6 D.
39, 3).
Glaucinum, @albe a\x^ ber ^$f(an^ glau-
cion, ylaw^vov (1. 21 § 1 D. 34, 2).
Gleba, 1) (Srbjc^oUe (I. 13 § 1 D. 8,
3. 1. 3 § 1 D. 41, 2). — 2) (Scholle,
®runbftüd (1. 15 C. 11, 48: „Colonos —
ita/7^&26fw/iaffrcrcpraecipimns, ut ne puncto
quideni temporis debeant amoveri*'). 3) eine
geioiffc ©runbfteucr (L 2 C. 12, 2. 1, 12.
16 C. Th. 6, 2).
Gleballs, auf^ruub unb ©oben ^af»
tcnb; gleb. praeslatio, fnnctio, nccessitas,
gleb. onera, gleb. aurum (1. 7. 9. 10. 14.
17 C. Th. eod.).
Glebatio. ®runbfteucr (l. 18 C. Th.
eod.).
Glomerare, [ammeln(l. 2 § 7e C. 1, 17).
Gloria, 9lu^m (pr. 1. 1, 25: — „quia
pro re publ. ceciderunt , in jf^rpetuum j>cr
glariamvicereinteWeguntuY'^). Gloriari, fic^
rühmen, j. ». prirUcgiis (1. 14 C. 12, 23).
GlorificuSy gloi'iosus, ru^muoll, glor*
reid^, j. ©. gloriosa, gloriosissima virgo
Mana (I. 8 § 1 C. 1, 1); ghrif. tua sedes
(l. 26 § 2 C. 2, 7).
Glos, be« @^emann§ ©(^»efter, ©(^tuä*
gcrin (1. 4 § 6 D. 38, 10).
Gnania, funbig, tuiffenb (1. 9 C. Th.
10, 1).
Gnaviter, emftg, forgföltig: gnav.
observari (1. 55 in f. C. 1, 3. 1. 3 C. 7, 37).
Gk>thicu8 nennt fid^ 3wfti«it»n al^ ©c«*
fieger ber ®ot^en (rubr. prooem. I.)
Oraculus, Strftl^er ober ^äljti (1. 15
§ 2 D. 19, 2).
Gradatim, ftufcnrteife, nad) einer
gewiffen SfJei^enfolge, j. 33. ut gmd.
honores deferantur, edic^^.o exprimitur (1.
11 pr.D.50, 4); inöbef. nac^ ber ©tufen^^
folge ber einzelnen 9SerttJanbtfc^aft§^
grabe: liberos nan omnes simul vocat prae-
tor, sed gradatim (1. 1 § 7 D. 37, 8); grad.
admittuntiir cognati ad hon. poss.: ut qui
sunt primo gradu, omnes simnl admittun-
tur (1. 1 § 10 D. 38, 8); intestati posses-
sio ab Omnibus repudiata, qui grad. petere
potuerunt (1 10 § 1 D. 44, 3).
Gradilis panis, öffentlid^ (an bcn
©tufcn ber iBad^äufcr) augget^eil=>
iti »rob (tit. C. TÄ. 14, 17).
Gradus, 1) ©d^ritt (1. 17 § 9 D. 21,
1). — 2) Stufe: a) im cigentlit^n ©itin
(1. 20 § 1 D. 8, 2): b) tro^if(§^: «bftuf ung,
®rab, iniJbef. a) ^bftufung in ber S5crtt)onbt*
fc^aft^rei^c, ®rab ber Serwanbtfc^oft,
»eld^er burd^ bic 8^^^ ^^ 3^"9wngen ht^
ftimmt tt)irb, bie jur ^croorbringung be§ SScr*
manbtfd^aft^öer^Itnifte^ crforberlieg finb (tit.
I. 3, 6 D. 38, 10. — „Semper gtnerata
qtmeque persona gradnm adicit'^ § 7 I. cit.
— „Gradus dicti sunt a similitudine scala-
rum locorumve proclivium, quos ita in-
gredimur, ut a proximo in proximum, i. e.
in eum, qui quasi ex eo nascitur, trans-
eamus** (1. 10 § 10 D. cit.); au(^ toirb
gradus in ber ©ebcutung Don Unea gebraud^t
(1. 10 § 9 eod. 1. 68 D. 23, 2); ß) «bftufung,
©laffe, in Welcher S^manb nad^ ber burt^ ®e*
fej ober Xcftament beftimmten Slei^enfofgc
*u einer ©rbfd^aft berufen »irb: intestati
hi gradus vocantxir: prinium sui heredes,
secundo legitimi, tertio proximi cognati,
deinde vir et uxor (l. 1 pr. D. 38, 15. cf.
1. 1 § 1 D. 38, 6) ; gradu cognatoritm vocari
(1. 5 D. 38, 8); plures gradtis hon, posses-
sionis admittendae (1. 9 D. 37, 1); in plu-
rium heredum gradibus hoc servandum est,
ut — prius a scriptis incipiatur, deinde
transitus ßat ad eos ad quos legitima hered.
pertinet (l. 70 pr. D. 29, 2); befonber« toerbcn
bie in golge einer ©ubftitution entftanbcncn
^bftufungen ber inftituirten ref:p. fubftituirten
@rben gradus genannt: defertur hon. poss,
secundum tah. primo gradu scriptis Tieredihus,
mox Ulis non petentibus sequentibus, non
solum substitutuif verum substituti quoqu^
substitutiSy et per seriem substitutos ad-
mittimus. primo gradu autera scriptos acci-
pere debemus omnes, qui primo loco scri-
pti sunt (1. 2 § 4 D. 37, 11); primo, secundo,
tertio gradu heredes scribere, instituere
(1. 4 D. 28, 3. 1. 54 D. 28, 5. 1. 1 pr. D. 28, 6. 1.
69 D. 29, 2); in secundum gradum suhstitni
(1. 37 pr. D. 28, 5); secundo tertiove gradu
suftstitutiis (1. 3 § 1 D. 15, 1); a primo,
secundo, tertio gradu exheredare, praeterire
aliquem; inter fduosj gradus exheredari;
ab Omnibus gradibus summoveri (1. 3 § 3.
4. 6. 1. 14 pr. § 1 D. 28, 2. l. 3 § 2 D.
28, 3); y) mftufung in «ejug auf «erntet
unb SBürben: honores per gradus perti-
nentes (1. 44 pr. D. 3, 5); per gradus mu-
nerum honorumquc iniungi (l. 3 § 15 D.
50, 4); baber bebeutet cö beu Slanj, bcn
3cmanb beneibct, j. 93. administratio rei-
publ. cum dignitatis gradu (1. 14 pr. eod.).
qui secundo gradu sunt (1. 16 D. 48, 8);
inferioris = antecedentis gradus hominee
Digitized by
Google
Graecia — Gratuitus
235
(1. 49 D. 23, 2) ; gradu mUüiae deici, pelli ;
gradüs deiectio (I. 3 § 1. 5. 14. 20 D. 49,
16). — 3) ber für eine (Snc^e beftimmte Ort,
Stelle: tertuinos statutos extra auum gra-
dum movere (1. 3 pr. D. 47, 21).
Graecia, ^rie^enlanb (1. un. C. 10,
54). Graeci, bie ©riechen (1. 14 § 4 D.
3, 2. 1. 10 § 4 D. 21, 1. 1. 3 § 6 D. 47, 9.
1. 5 § 1. 1. 19 D. 50, 16); graecus (adi.),
grie^ifd^ §. ^. graeca Ungua, graeeis ver-
bis fideicommissum relinquere (1. 11 pr.
D. 32. 1. 46 § 3 D. 40, 5) ; iadices graeca
lingua senUntias proferre posaunt (1. 12
C. 7, 45); graece (adv.), in gried^ifd^cr
Bptad^t (1. 1 § 6 D. 45, 1. 1. 8 pr. D. 46,
1. 1. 21 § 6 C. 6, 23). Oraecitas, bie
griei^ifd^c (Bptad^t (1. un. C. 11, 19).
Gramen^ ^raut: noxUs graminibus
qoaesita venena (1. 6. C. Th. 9, 38).
Orammatica , S^tad^Iunbe (I. 1
pr. D. 17, 2). Cframmaticus , Spta^lnn*
biger a 1 pr. D. 50, 13. 1. 2. 6. 11 C.
10, 53).
Grammatophylaolum, %xd)it) (l. 9
§ 6 D. 48, 19).
Granarium, Jlornboben (1. 12 § 1 D.
33, 7).
Grandaevus, febt alt: seneettM grand.
(1. 83 C. Th. 12, 1).
Grandifl, ßto^, h- ®- ^- d<ifnnum, com-
modum (1. 9 pr. D. 4, 4. 1. 4 D. 4, 6);
gramUs natu, bejal^tt (i. 11 D. 50, 2).
Grando, ^a%t\ (1 4 C. 9, 18).
Granius Placcoa, '^)xx\\i gegen ha^ @nbe
ber 9lepttbtü, Serfojfer eine« ^ommentorö
aber bad ins Papirianum (1. 144 D. 50, 16).
Granum, Äorn bcg (»etreibeS (§ 28
I. 2, 1), wirb au(^ ftatt bed betreibe« fclbft
gefagt, j. ®. pietium arani, quod invehitur
(1. 3 § 1 D. 48, 12); praedia ctim vino,
grano (1. 6 D. 33, 7).
Grasaari, 1) ouf ben Straßen um»
^er{(^tDdrmen, um ju ^mhttn; grassa-
tores, {olc^e« um^erf^meifenbe« ©efinbel,
Wegelagerer: grasmtura, 9Bege(agerung
(1. 20 § 1 D. 19, 5. 1. 16 § 6. 10. 1. 28
§ 10. 15 D. 48, 19). — 2) in ein «ermögen
teuften, mutl^toillig, fc^Iec^t toirt^-
ft^aften: tutor grassatus intutda; grass.
m re fanUliari (1. 3 § 5. 1. 6 D. 26 , 10).
- 3) ba^ Tta% überfc^rciten (1. 2 C.
Th. 2, 38). — 4) gegen gemanben ge^cn,
i^n treffen: poena grassetur in aliquem
a. 2 § 2 C. Th. 9, 15).
Gratanter, tuiUfäbrig, gcrn(l. 169C.
Th. 12, 1).
Gratia, l)(»unft, 53egünftiguna, (3t*
faUigteit: a) ^difd^e ©egünpigun^
$arteili<^feit^ j. ©. si ar^uatur iudicts
gratia vel inimicitia yel sordes (1. 15 § 1
D, 5, 1); per gratiam aut sorden iua höh
dicere (1. 26 § 4 D. 4, 6); arbiter gratiae dum
vel 8ordibu8 comiptus (1. 3 § 1 D. 4, 8);
gratia aut pecunia falsa renuntiare (1. 1
I 2 D. 27, 8); b) gratia (abl.), a) au3 (Se*
fälligfeit, im ©e^enf. bon mercede (l. 1
D. 1, 15); ß)alicmu8 gratia, umSemon*
be3, um etkoad miUen, jum «cften 3e»
manbed, j. ©. in stipulationibus pivmisso-
ris gr. tempus adicitur (1. 17 D. 50, 17);
mandare sive mea tantum gratia, sive mea
et aliena etc. (1. 2 D. 17, 1). — 2) 35c*
gnabigung, ©rlaffung, j. ©. ex gratia
sententiae facta statum pristinum recupe-
rare (1. 4 C. 9, 51); indulgentia poenae
gratiayn facit (l. 3 C. 9, 43) ; decreti gratiam
facere (i. 1 § 27 D. 48, 18); iurisiurandi
gratiam facere alicui = remittere iusiur.
Q. 6. 32. 41 D. 12. 2). — 3) bona gratia,
gutes «ernc^men, greunbfd^aft: bona
gr. discedere, uon ©bleuten gefogt, bie fic^
in ®fite trennen (1. 32 § 10 cf. l. 60-62
D. 24, 1: — „saepe evenit, uti propter
sacerdotium vel etiam sterilitatem vel
senectutem aut valetudinem aut militiam
satis commode retineri matrimonium non
possit; et ideo bona gr. matrimonium dis-
solvittir/' a. 14 § 4 D. 40, 9). — 4) «n^
neftmlid^feit: gratia locorum (1. 7 C. 9,
49). — 5) ^anf: gratiam implere jßatriae
(I. 171 pr. C. Th. 12, 1).
Gratiflcari, ju Ö^unften gemanbe^
banbeln, i^n bcgünftigen (1. 4 D. 36,
1. 1. 6§ 2 D. 42, 5 l. 28 § 14 D. 48,
5). Gratißcatio, S5egftnftigunq (1. 24 D.
42, 8).
Gratiosus, 1) ma« auS parteiifd^er
«egilnftigung gejc^ie^t, eine fold^e
cntl^ält, j. ©. iudici ob. grat. sententiam
datum (1. 5 pr. D. 3, 6); grat. coniventia
(1. 8 § 3 C. 10, 48); gratiose (adv.), au«
partciifc^er öunft: neque Äordirf« neque
gratiose — per sordes aut gratiam (1. 7
§ 2 D. 26, 7). — 2) bcgünftigt: Augusti
henefidis gratiosa colonia (l. 1 § 1 D. 50,
1.5).
Gratis (adv.), uncntgcltlid^, umfonft,
im ®egenf. öon si merces intervenerit,
mercede data aut constituta, pecunia ac-
cepta (1. 3 § 1. 1. 6 pr. D. 4, 9. 1. 22 B.
19, 5. l. 4 § 1 D. 29, 4); gratis concedere,
im^egenf. öon vendereaut locare (1. HD.
7, 8); habitare gratis , im ÖJegenf. üon in
conducta domo (1. 5 § 2 D. 47, 10 cf. 1. 9
pr. D. 39, 5: ,Jn aedibus alienis habitare
gratis donatio videtur: id enim ipsum ca-
pere videtur qui habitat, quod mercedem
pro hahitatione non solviV).
Gratuitus (adi.), unentgeltlich, j. S5.
grat. debet esse cominodatum — alioquinwcr-
Digitized by
Google
236
Gratulari — Grex.
cede intervcniente locatae usus rei videtur
(§ 2 I. 3, 14) ; wMndatum nisi grat. nullum
est — intervenietUe enim pecunia res ad lo-
cat. et condnct. potius respicit (1. 1 § 4 D.
17, 1); officium (^procurationisj grat. esse
dabei (1. 15 C. 2, 12); gratuitam (im (SJegenf.
Oon mercede) operam exhibere; grat. operae,
im ®cacnf. bon conducere operas (1. 1 § 18. 1.
5 pr. D. 14, 1); grat. fidem praestare (1. 37
D. 3, 5); grat. ^^Htattonem dare, praestare,
accipere, habere (l. 5 § 1 D. 9, 3. 1. 28 § 2 D.
19, 2. 1. 17 pr. D. 19. 5, 1. 5 pr. D. 20. 2.
1. 15 § 1 D. 43, 26. 1. 1 § 3 D. 43, 32);
grat. pecunia utenda data, grat. pecuniam
darey grat. pecuma uti, unt>et%in$Iic^e$
^orlcl^n (1. 2 D. 3, 6. 1. 10 § 8 D. 17, 1.
1. 8 D. 20, 2); gratuito (adv.), unentgelt-
lich, umfonft: hahitare vel in conducto
vel grat (1. 1 § 9 D. 9, 3).
Gratulari, 1) über ein qlMli^ed @r*
eignift feine gfteube bejeigen, ®Iü(f
tDÜnfd^en (1. 35 § 1 D. 4, 6).— 2) feine
^on!bar!eit bejcigen, bonfen (1. 3 C.
4, 34).
Qratulatio, greubenbejcugung; grat.
publica, 5ffentlid^e« greubcnfeft, 3)onf*
fejl a. 8 D. 48, 16).
Oratus, 1) ongenel^m (1. 15. 17 pr. D.
8, 2); beliebt (1. 17 § 1 D. 22, 1). — 2)
bonfbar (1. 8 § 3 D. 38, 2); grate facere
(1. 3 § 1 D. 26, 10).
aravamen, ©ef d^toerbe, ßoft, j. ©. im
(»cgenf. oon lucrum (1. un § 4. 9 C. 6, 51);
dispositio modum cel aliud grav. intro-
ducens; aliquod grar. imponere vel in
qmntitate vel in tempwe (1. 32. 36 § la
C. 3, 28); grav. functionis (1. 9. 18 C. 4,
49), tutelae (1. 5 C. 5, 30).
Gravare, bejd^toeren, j. ©. gravari
fideicommisso (1. 1 C. 6, 43. 1. un. § 4 C.
6, 51), onere tutelae (1. un. C. 5, 69); con-
demnatiane grav. reum (1. 11 D. 47, 7);
inSbef. einen SSerbod^t ouf 3emanben loben,
il^n öerbäd^tigen, beloften j. ©. faUis
argumentis apud praesidem gravari (1. 18
§ 6 D. 48, 5); gravari dominos confessiane
servorum (1. 1 § 19 D. 48, 18); gravata
opinio (I. 24 C. 9, 9. cf. 13 C. 2, il).
Qravate (adv.), mit Unloillen, un-
gern (1. 7 pr. D. 1, 16).
Gravidus, fc^toanger (1. 2 § 4 D. 2,
11).
Gravis, 1) Jc^toer, biif, berb 5. 33.
fumus non gr. (1. 8 § 6 D. 8, 5); inSbef.
a) fc^toonget: gravi utero uxor (1. HD.
29, 7); b) lort, bnldenb; graviter (adv.)
= dure, j. ©. mereri graviorem poenatHj
sententiam (1. 3 § 17 D. 29, 5. 1. 1 § 5 D.
49, 7) ; gravem, gramorem sententiam dicere,
ferre (l. 7 B. 47, 9. 1. 13 D. 48, 19); gra-
viore animoAversione indigere (1. 1 § 7 D. 1 >
12); graviter, gravius puniendus Q. 1 § 8
D. 26, 10. 1. 5 § 2 B. 49, 16); gravior
servüus (1. 20 § 5. 1. 24 B. 8, 2); grave
aes alienum (1. 11 § 5 B. 4, 4. 1. 23 § 3
B. 28, 5); gravis tmpefwa (1. 7 § 22 D. 48,
22); graves, graviores, gravissimae usurae
(1. 3 B. 13, 4. 1. 12 § 9 B. 17, 1. 1. 47 D.
19, 1. 1. 11 pr. B. 22, 1. 1. 7 § 8. 1. 9 § 4
B. 26, 7); condido gravior (1. 35 B. 35, 1) ;
in graviorem causam videri sciui^m, quo-
tiens indistincte quid solvitur (1. 5 pr. D,
46, 3); c) getoaltig, ^viora crimtwa 0- 1
§ 5 B. 49, 7) ; gravissima iniuria adficere
aliq. (1. 10 § 12 B. 2, 4); d) ^eftig j. ».
gravissimae inimicitiae (1. 3 § 11. L 22 D.
34, 4) ; gravis valetudo, infirmitas (1. 3 pr.
B. 29. 5. 1. 40 § 3 B. 40, 7); e) f d^toierig,
graviter = diffi/ndter: res gravis ad recipc-
randum (1. 25 B. 13, 7) ; graviter loqui (1. 9
B. 21, 1). — 2) jtteng in bet ^flid^terffinunp,
feft in feinen ^tunbfäfren, §. ©. congroit
bona et gravi praesidi (1. 13 pr. B. 1, 18) ;
apud bonos et graves opinionem aUcoias
onerare (1. 13 C. 2, 11). Gravitas, a)
geftigfeit be« ai^oraftcrS (\. 18 pr.B. 21, 1.
1. 2 B. 22, 5); b) bie SBürbe eine^ «mte«,
©erufe«, 5 ». militaris grav. (I. 4 C. 4,
52); praeses, rector provinciae pro su<i
gravitate curabit, providebit etc. (1. 18 C. 2,
3. 1. 4 C. 2, 26. t 5 C. 3, 34. 1. 16 C. 5,
62) ; bo^ grav. tua, vestra, aU Xitutatut für
»eomte (1. 27 pr. B. 40, 12. I. 3 C. 3, 3.
1. 7 C. 3, 26. L 4 C. 5. 73. 1. 1 C. 10, 10).
Gravlsoanus, Ofttger Don &xa»
toiäcä, einer (Stobt in ferutien (1. 30 D.
31).
Gravitas f. gravis s. 2.
Gregalis, gregarius, gregatim f. grex.
Gregorianus, ^urift im (oiferlid^en (^n*
fiftorium unter donftontin b. ®r., üieEeit^t
fd^on unter 3)iocIetion; codex Gregorianus,
bie t>on bemfelben t>erfo^e Sammlung faifet^
lid^er (Sonftttution (I. 5 C. Th. 1, 1). ouc^
corpus Gregoriani genannt (Consult. c. 1
u. 9).
Gremium, @^oo6,tro|nfd^:baS3Jiw^'^f:
penetrale, j. ©. in eccUsiae gremio servulis
suis concedere libertatem (I. 2 C. 1, 13);
in gremia potentissimarum domorum con-
fugere (1. 8 C. 5, 5).
Gremium, IleineS örennl^olj, 9lei8>
1^0 Ij (1. 55 § 4, B. 32): arbores greniia-
les im ^egenf . t)on caeduae, S3ufci^^oIj, ©recft^
^olj (1. 7 § 12 B. 24, 3).
Grex, 1) ,^ecrbc (§ 18 I. 2, 20: — „est
gregis unum corpus ex distantibus capiti-
btts/' 1. 1 § 3 B. 6, 1. 1. 68 § 2. 1. 70 § 3
B. 7, 1. 1. 31 B. 7, 4. 1. 13 pr. B. 20, 1.
l. 21. 22 B. 30. 1. 6 B. 81. 1. 30 pr. D.
Digitized by
Google
Gubernaculum — Habere.
237
41, 3. 1. 21 § 1 D. 44, i.. p. 3 pr. D. 47,
14); gregatim (adv.), ^cetbentoeifc, j.
B. quadnipedes , quae^re^. hdbentur^ pa-
scuntur (1. 2 § 2 D. 9, 2. 1. 65 § 4 D. 32).
— 2) Sä)aax, ©orp§: grex Cohortalino-
rum (1. HC. 12, 57); gregaliSy gregariiiSj
§it einet 8d^0Qr gel^örig: gregales Ne-
storii = participes sectae Nest. (1. 6 pr. C.
1,5); gregarii milites, gemeine Solboten
(1. 4 C. 12, 39).
Gubemaculum, ©teuerrnber (1. 44
D. 21, 2); tropifc^: bog 8tuber ber Ut
giernn 9*. orbis terrarum, qui nostris guber-
naeulis regitur (1. 14 § 1 C. 3, 1); gubem.
prorinciae (1. vm. C. 12, 14).
Gubemare, lenfen, regieren, öer^
tDoIten, j. 39. giibern. res, patrimonia (1.
2 pr. C. 2, 44. I. 6 § 2 C. 6, 61). Guber-
natio, ßettung, SSertoaltung, (l. 5 C. 5,
30. l. 7 § 6 C. 5, 70).
Oubemator, Steuermonn (1. 29 § 4
D. 9, 2. 1. 13 § 2 D. 19, 2).
Gula, Äel^Ie (1. 11 pr. D. 9, 2).
Gulostui, lerfer^oft, gefräßig 0- 4
§ 2 D. 21, 1).
Gustus, bog Äoften, degmtatio (1. 34
§ 5 D. 18, 1).
Gutturosus, einen Stxop^ ^obenb (1.
12 § 2 D. 21, 1).
Gymnious agon , 3ßettIom^f im
giingen (1. 1 C. 11, 41).
Gynaeceum, SBerfftott für bog 3ße^
ben ber foiferlid^en Jtleiber; (iifnaecia-
rim, SBeber in einer folc^en fotfwlid^en
Sßeberei (I. 5 C. 9, 27. 1. 2. 3. 5. 13 C. 11,
8. 1. 1 C. 11, 9. 1. 4 C. 12, 39).
K
Habena, Stiemen jum ^^äßqitxi ber
Änoben (1. 1 § 33 D. 29, 5).-
Habere, 1) l^oben, g. 33» hab. ivrisdi-
ctumem, imperium, itis animadvertendi (1. 2
§ 1. 1. 8. 11 D. 1, 16), inm ac potestatem
0. 1 § 1 D. 26, 1); hab. actionem (1. 41
D. 2, 14. 1. 5. 6 D. 4, 3), petitumem (1. 7
§ 1 D. 13, 5), candictianem (1. 30 D. 12, 6),
exceptionem (1. 40 pr. eod. 1. 1 § 5 D. 21,
3); nondum iustam aetatem hab. (1. 8 D. 12,
4); hab. clavum, morhum, febrem (1. 12 pr.
1. 53 D. 21, 1. 1. 60 D. 42, 1); hab. patrem
(1. 23 D. 1, 5); hab. aliquem in suis heredi-
bus (1. 73 § 1 D. 50, 17), in (ma) potestate
(§ 10 I. 1, 11. 1. 4 D. 5, 1. 1. 22. 24 § 1
D. 48, 5; locum habere @tott l^oben (1. 34
pr. D. 12, 2. I. 30 D. 12, 6); carendum
babere, ju entbehren l^oben, entbel^en muffen
(1. 38 D. 6, 1); in gleicher Slebetoeife ^eigt
eg; excusationem allegandam hab. (1. 1 § 1
D. 49, 4), redimendos hab. servos (1. 55 § 2
D. 40, 4) : laborare, operari hab. = debere
(l. 16 § 3 D. 48, 5. 1. 10 § 1 D. 48, 19),
hab. mandare actiones (1. 43 D. 24, 3);
ingbef. rem habere ttrfrb fon^ol^I öom ©igen*
tjfimer einer ©od^e, nnb jebem 3!(nbern, ber
em "SMlfi boron ^t, olg ou(^ Dom Sdefi^er
ref<). ^ctinenteit gefogt (1. 38 § 9 D. 45, 1:
„Habere dupliciter accipitur: nam et eum
habere dicimus, ^t rei dominus est et eum,
qni dominus quidem non est, sed tenet: deni-
qae habere rem apitd nos depositam solemus
dicere." cf. 1. 2 § 38 D. 43, 8: „Habere
eum dicimus, ({ui utitur, et iure possessionis
fruitur.*' 1. 1 § 33 D. 43, 16. 1. 143 B.
50, 16: „Id ,apud se' quis habere videtur,
de quo Iwbet actionem.'^ 1. 15 D. 50, 17:
„Qui actionem habet ad rem reciperandam,
ipsam rem habere videtur**) ; nomentlic^ be*
beutet eg oud^: eine ©oc^e in feinem (5igen«
tl^nm, im ungeftörten ©eft^ be^olten: ha-
bere Heere cavere, spondere, praestare em-
i)tori a. 11 § 8 D. 19, 1. 1. 8 cf. 1. 21 § 1. 1.
34 § 1 D. 21 , 2; — „non interest, quo
genere iudicii evincatur, ut mihi habere non
liceat/' 1. 38 D. 45, 1); ita dare debere
(servura), ut eum habere liceat (1. 45 § 1
D. 30) ; non videtur heres dedisse, quod ita
dederat, ut habere tionpossis (1. 29 §3 D.32);
sie accipere, ut habeat, im (Itegenf. t)on quod
est restituturus (1. 71 pr. D. 50, 16); emere
(servos), ut ipse haberet, im ®egenf. t)on ut
venderet (1. 203 eod.); quod non ipse ha-
buissef (legatum), sed ad alium transla-
tunis (1. 1 § 1 6. 29, 6); ita legare: —
sumito sibique habeto (I. 20 D. 33, 5); in re-
pudiis comprobata sunt haec verba: tuas
res tibi Iwbeto (1. 2 § 1 D. 24, 2); absenti, sive
mittas qui ferat, sive qu©a ipse habeat
sibi habere eum iubeas, donari recte pot-
est (1. 10 D. 39 , 5); oud^ bebeutet eg f. D.
0. empfongen, j. ö. habere totam heredi-
tatetn, vel partem, semissem ^1. 1 § 12 D. 25,
4. 1. 2 D. 38, 4); filia praetenta id vindicare
debet, quod intestata matre habitura esset
n. 19 D. 5, 2). — 2) l^olten: a) in «c^t,
yluffic^t, SSertoo^rung polten, §. ©. dili-
gentibus hab. servum (1. 5 § 3 D. 12, 4);
neglegentius (apud se) hab. ignem s. ignes;
innocentem hab. ignem (1. 3 § 1. 1. 4 D. 1, 15.
1. 9 § 3 D. 19, 2); constituere, ut fructus
in vicini villa cogantur coactique hdbean-
tur (1. 3 § 1 D. 8, 3); b) f. ö. o. be^on-
be(u; durius häbiti servi (I. 2 D. 1, 6);
Digitized by
Google
j
238
Habilis — Haesitare.
c) f. ü. a. gebrauchen, beiluden: in hoc
haberi, ut etc. (1. 30 pr. D. 50, 16) ; in usum
cottidianum haberi (1. 7 D. 20, 1); d) too^
für galten, ad^ten, anfeilen, 5. 95. prae-
tor bon. possessorem heredis loco habet
(l 117 D. 50, 17); haben infamium loco,
inter infames (1. 21 D. 3, 2) ; haberi i'ice ab-
senlis (1. 16 § 3 D. 48, 5) ; sie haberi, quasi
etc. (1. 37 D. 4, 3. cf. 1. 2 D. 3, 4); ma{jnae
auctoritatis haberi (1. 36 D. 1,3). — 3)
entl^alten, in \i(S) begreifen, j. 93. hab.
summam aequitatent (1. 15 pr. D. 43, 16);
possessio plurimum facti habet (1. 19 D.
4 , 6); in se hab. condicionem , admonitio-
neni (1. 6 § 1 D. 26, 1), conventionew (1. 1
§ 3 D.' 2, 14) , delictum (1. 1 § 8 D. 21, 1).
4) =r aMbere s. 1: hab. fid^n, Glauben
beimcffcu (l. 21 D. 3, 2), rationem, Küdfid^t
nehmen f. ratio s. 3.J. — 5) eine ^onblnng
öorne^men, boUjte^en, 5. 93. hab. cotj-
tractum; contractus rede habitus (1. 10 C.
4, 2. 1. 5 C. 4, 10. 1. 4 § 1 C. 4, 64); habita
convenlio (1. 8 C. 4, 54), stipulatio (1. 1 C.
5, 59); luistis habitis res venditae (1. 1 C.
10, 3) ; sine scriptis habita emptio (1. 2 § 1
D. 18, 1); probationes in scriptis habitae
(1. 25 § 4 D. 22, 3); testatio sine scriptis
habita (1. 4 D. 22, 4); ex sententia pro alio
habita alium praegravari non oportet (1. 21
D. 3, 2); hab. luctmi (1. 25 pr. eod.).
Habilis, paf fenb, touglid^, j. ^. man-
cipia ad omne ministerium hab. (1. 37 D.
21, 1): negotio habilem non esse (1. 9 D.
27, 10); habiliter (adv.); bequem (1. 20 D.
34, 2).
Habitaculum, SBo^nung (1. 4 C. Th.
7, 9. 1. 3 C. Th. 16, 5).
Habitare, n^ol^nen, 5. ^. im (SegenJ.
t)On hospitari, hospitio repentino recipi (1. 6
§ 3 D. 4, 9. 1. 1 § 9 D. 9, 3); habtt, vel
in stw vel in conducto vel gratuito (1. 1 § 9
cit. cf. 1. 5 § 2 D. 47, 10); relictns domus
usuafr. K. usus habitandi causa (1. 10 § 2 D.
7, 8); Quc^ betüol^nen: habit. civitatem
(1. 2 D. 50, 11). Hdbitatio, SBo^nung;
a) Söo^nunggred^t (§ 5 I. 2, 5; „Si cui
hahii. legata sive aliquo modo constituta
sit, neque usus videtur neque ususfr., sed
quasi proprium aliquod iiw." 1. 8 § 1. 12.
13. 25 D. 2, 15 tit. D. 7,8); legatis ali-
metUis — et haintatio debebitur (1. 6 D. 34,
1); habitationem eiccipcrc, recipere lege ven-
ditionis; habitationis exceptio (1. 32 D. 7,
1, 1. 13 § 20. 1. 21 § 6. 1. 53 § 2 D. 19,
1); habit. gratuita (J. b. SS.); b) 3Bo]^n =
gebäube (1. 12 pr. D. 7,4. 1. 5 § 9 D.
9, 3. 1. 20 § 2 D. 33, 7. 1. 5 § 5 D. 47.
10); habitat. urbanae (1. 4 pr. D. 2, 14),
paternae (1. 26 pr. D. 3, 5); c) Sßo^ufife:
larem habit ationemque collocare in oppido
(1. 8 § 1 C. Th. 6, 2). Habitator, i^tXot>^*
ner a) etned ^aufed, tndbe{. eined fremben,
afö SUiict^^monn = inquilinus (1. 53 § 2
D. 19, 1. I. 27 pr. 1. 30 pr. D. 19, 2. 1.
37. 43 § 1 D. 39, 2); b) einer ©tobt, ober
eine« ßanbe« = incola (1. 1 § 8 C. 1, 27.
1. 6 C. 11, 70).
Habitudo, äußere 93efc^offen^^cit,
93ilbung: inspectio habit udinis corporis
(pr. I. 1, 22).
Habitus, 1) «etd^offen^ett: a) = habi-
tudo (pr. I. cit. — „Pubertatem veteres —
etiam ea: habitu corporis in masculis aesti-
mari volebant'*); b) !örperIi(^eiS 93efin'
ben; liab. coi-poris contra naturam = mor-
bus (1. 1 § 7 D. 21, 1); c) bie ßoge, ba^
IBer^ältnig, 5. 93. Status et hab, (furioei)
a pupilli condicione non multuw abhorret
(1. 7 § 11 D. 42, 4); fundus in suo hab,
possessus (1. 12 D. 8, 6). — 2) «naufl,
Äleibung, %xaä^tf §. 93. hab. matrofiali^
(1. 15 § 15 D. 47, 10); dignitatis habitum
et omamenta praeferre (1. 4 C. 9, 35);
habitum phHosopiUae usurpare (1. 8 C. 10,
53. cf. Gothofr. ad 1 7 C. Th. 13, 3).
Haotenus, 1) in fo toeit, fotoeit, 5.
93. hact. quatenus (1. 8 § 5 D. 8, 5. 1. 8
D. 15, 4. 1. 33 D. 17, 1. 1. 1 § 17 D. 36,
1); hact. ut (1. 22 § 1 D. 1, 7. 1. 16 D.
1, 18. 1. 11 D. 7, 8. 1. 3 § 5 D. 15, 3);
hact., quod (1. 34 § 2 D. 7, 1); hact, si
(1. 25 D. 3, 3. 1. 11 pr. D. 13. 5). — 2)
Jo, bergeftolt (l. 61 D. 40, 4).
Hadrianus, römif(^er Äaijer, 117— ISS
n. (£^r. (1. 20 § 6 D. 5, 3).
Hadrumetum, (Stabt in 9frtta (sub-
scr. 1. 16 C. 4, 44).
Haedus, 93ö(frein G- 28 pr. D. 22, 1).
Haemimontus, iBanbfc^ft in ^ro^ien
mit bem 93erg §ämuiJ (l. 23 C. 7, G:»).
Haerere, 1) in etttKii^ feft ^fingen, 5. ©.
laqueo (1. 55 D. 41, 1); tro^Jifc^: in etttw*
t>ertvi(fe(t, 5U etmaS ber^fH^tet fein,
5. 93. acHonibus (l. 13 pr. D. 36, 1). tuttUs
(1 45 § 1 D. 27, 1). — 2) aufammen*
grenjen, praediis, fundo (l. 5 D 1, 8. 1.
7 § 2 D. 41, 1). - 3) innewohnen (l.
13 § 1 D. 5, 3; yjOmnibus titulis hie pro
possessore haeret et quasi iniunctus es^*).
— 4) onl^dngen, obliegen: contubernio
alicuius.
Haeresis, l)Äeterei; haereticus, ftcjer ^
!e|crifd^ (tit. C. 1 , 5 C. Th. 16, 5); di-
versarum haeresum sectatores (1. 14 C. Tb.
cit); haereticae superstitionis turba (1. 10
eod.). — 2. 93ef(i^äftiguntt, 93cruf (1. 6
§ 2 D. 27, 1. 1. 9. 10 C. Th. 13, 6).
Haesitare, jmeifeln, jögern (I. 15.
91 § 3 B. 45, 1). Haesitatio = dubitatio
(l. 5 § 1 D. 5, 4. 1. 42 pr. D. 39, 6).
Digitized by
Google
Hama — Hereditarius.
239
Hama, ama ^affereimer (1.3 §3 D.
1, 15. 1. 12 § 18. 21 D. 33, 7).
Hamus, ^alen ^um f^i{(^fang (Paul. III,
6 § ße.
Harena, 1) @ a n b : ius harenae fodiendae
(1. 1 § 1 1. 6 § 1 D. 8, 3). — 2) @onb^
grübe (1. 9 § 2 D. 7, 1). — 3) tompf^^
plQ| int 3lmp^it]^catcr (1. 1 § 6 D. 3,
1. 1. 1 § 1 D. 21, 1); in harenam se dare,
[id) ju bcn Äami>ff|)ielcn im Ämpl^itl^. öer^
bingen (1. 5 D. 11, 4); harenamm spectacitla
(1. 8 § 3 C. 5, 17); harenarius, Sämpfcr
in ben öffentlichen leampff^elen (l. 21 § 2
D. 22, 5. 1. 5 D. 36, 1).
Harenifodina, 8anb grübe (1. 13 § 5
D. 7, 1).
HarenoBus, fanbig (1. 24 § 3 D. 39, 2.
Hariolus, ein hntd) ben D4)ferbuft he*
gciftcrtet Se^er (1. 5. 7 C. 9, 18).
Harpago, ^aUw (I. 12 § 21 D. 33, 7).
Harundo. 8cl^iIfrol^r; hartmdinetumy
6(^iIfro^rflebüf(^, 9to^rbru(^ (1. 9 § 7
D. 7, 1).
Hanispex, ^eiffager and ben ^in«»
getoeiben bcr Dpfert^iere (1. 3. 5. 7 C. 9, 18);
harmpicina, «ßeif fagefunft (1. 9 C. Th.
9, 16.)
Hasta, ©peer, S^te6> ßonje, a)
SBurffpieg (l 2 § 1 D. 11, 5. 1. 3 § 2
D. 43, 16)-, b) «fle^, toad mon ergaben, in
bie fiuft ragcnb, trägt (1. 7 pr. D. 8, 3);
c) Symbol be§ iustum dominium (Gai. IV,
16); be^^fb nmrbe fomol^I in ben &tx\ä)t^
filungen, in meieren ^^roccffe über SWcin unb
^ein oer^anbelt mürben, namentlich in ben
8i|ungen be$ &entumt)iralgeri(^te', aU inSbef.
Qu^ bei öffcntlid^en SSerfteigernngen, eine
haßt4i aufgeftedt; bal^er bebeutet eS: a) f. D.
0. iurisdictio (1. 2 § 29 D. 1, 2: „Cum
f»«8et necessarius magiMratus qüi hastae
praesesent, decemv. in litibuB iudic. sunt
constituti") ß) J. t). 0. auctio, subhastatWy
öffentliche ^erfteigening, habitis Imstis res
?enditae; decursi^i hastis comparasse res;
praeiermissa hastaruiu sollemnitate posses-
sionendistractae ; siib hastae soUenmis ar-
hiirio res addicere (1. 1. 2. 5 6 C. 10, 8);
fulcalis hastae fide (1. 8 C. 8, 25.)
Haud, nid^t, g. ^. h. duhii iuris esse
(1. un. C. 10, 57).
Haurire, fd^öpfcn: ius s. serriius hau-
riendi s. aquae hanriendae, hausius (aquae\
hausius servittis =■ aquaehaustus (l. 10
D. 8, 2. 1. 2 § 1. 2 1. 3 § 3 D. 8, 3. 1. 14
§ 3 D. 34, 1. 1. 17 § 2. 4 D. 39, 3. 1. 1
§ 6 1). 43, 20. 1. 1 § 1 D. 43, 22); oud^
bebeutet haustus boS (^inot^men: aurae
comwunis haustu privatus (1. 23 C. 9, 47).
Haustus f. iMurire.
Have, fei gegrüftt! (coli. L. M. I. 10).
Hebetare, fd^wäd&en (1. 2 C. 11, 58.
Hedera {. edera.
Helena, eine Xod)ter ^onftantin^ b. Q^x.
(1. 1. C. Th. 9. 38).
Helenopontus, ein ^iftrict in $ontUj^
(1. 10 C. 11, 48).
HeliooaminuQ, ^in^merjum 8onnen
(I. 17 pr. D. 8, 2).
Heliupolitanus, |) e I i 0 :{) 0 1 i ^ , eine 6tobt
in ^egi^pten, betreffenb: colonia Heliu-
polit. (I. 1 § 2 D. 50, 15).
Hellespontus, fianbfd^ft am ^ette^^mtt
(1. 2 C. 1, 35. 1. 23 C. 7, 62).
Herba, Äraut (L 8 § 1 D. 1, 8); Un^
Irout (1. 15 § 2 D. 19, 2); bcr grüne
^alm be^ ÖJetreibeö (1. 78 § 3 D. 18, 1).
Herbula, f l eine« traut (1. 55 §5 D. 32).
Herciscere f. ercicere.
Hereditarius, erbfd^aftlic^; eine ^b^
fd^aft ober ba§ 9led^t an berfelben betreffenb,
barauf fid^ grünbenb, auf htxi i^ben aU
fold^en bejüglic^, ju einer (Shrbfd^aft gel^örig,
a.,©. Corpora, res heredit. (1. 16 § 1. 1. 19
pr. D. 5, 3. 1. 2 § 3 D. 18, 4. 1. 11. 14
D. 20, 5); onera, munera, molesUae here-
dit. (1. 20 § 2 D. 29, 2, 1. 2 D. 36, 1. 1.
4 § 11 D. 44, 4); a«5 alienum herehit. (1.
20 § 2 D. 5, 3. 1. 7 D. 42, 5); negotia
heredit. gerere (1. 20 § 1 B. 3, 5); heredit.
creditor, toer an ber (Srbfc^ft, alfo gegen
ben (Srben (xU fold^en, eine gorberung i^ot;
dehitor heredit., toer ber drbfc^ft ettoa^
f^ulbet (1. 13 § 15. 1. 14—16. 49 D. 5.
3); actiones heredit. bebeutet fotuol^I bit
itlagen, toeld^e bem (grben ote folc^ gegen
bie (grbfc^ft^fdbulbner jnftc^n (1. 20 § 4
eod. 1. 8 § 6 D. 28, 7. 1. 73 D. 36, 1. 1.
1 § 26 D. 38, 5), aU auä) biejenigen, toelc^e
ben erbfd^aftigläubigem ref<). ben fiegotoren
gegen bcn (£rben aufteilen (1. 4 § 22 D. 40,
5. tit. C. 4, 16); obligatio heredit. (1. 17
D. 4, 2. 1. 50 D. 46, 1); ex heredit. con-
tractu conveniri (1. 89 D. 29, 2); Jteredit.
iure, ex heredit. causa habere actionem
0. 49 D. 17, 1. 1. 7 pr. D, 27, 3); iure
heredit delatu« fundus (1. 37 D. 18, 1);
iure lieredit. adquirere, capere (1. 6 pr. D.
11, 7. 1. 91 D. 35, 2); iure heredit. (im
®egenf. öon legatorum nomine) habere
quartam (1. 74 eod.); habere Falcidiani
iu/re heredit, dotem iure proprio (1. 14 pr.
eod.); iure proprio, non hereditario, con-
troversiam facere posse (1. 73 D. 21, 2);
suo nomifie — hereditär io experiri (1. 93
pr. D. 46, 3); heredit. litem inferre — pro-
prio nomine disceptare (1. 10 D. 44, 1);
hereditario vel honorario titulo (b. %. mitteift
ciDilen ober )n:ätorifd^en (^bred^t^) succedere
n. 1 C. 5, 73); heredit. pars, portio, ber
^^eil, 2U koelc^ ein (Srbe jur (^bfc^ft be«
Digitized by
Google
240
Hereditas — Hippocentauras.
rufen ijt, (Srbantl^I, im ®caenf. üon virilis
p. 0- 32 D. 28, 6. 1. 124 D. 30. 1. 8 § 2
D. 34, 5. 1. 24 D. 36, 1); pro portumibus
heredü, adcrescere (1. 60 § 3 D. 28, 5);
cum coherede pro heredü. parte agi: actio
in heredem pro heredü. portione (1. 18 D.
16, 3. 1. 24 D. 46, IV, beredit. sepuldhra
,quae quis sibi beredibusque suis consti-
tuit, vel quod paier fam. iure beredit. ad-
quisiit" (1. 5. 6 pr. D. 11, 71; iuraftientum
beredit., ein öom @rben im 9camen ht^ @rb*
lafferd geleifteter (5ib, im (S^enf. Don prin-
cipale sacramentum (1. 12 pr. C. 4, 1).
Hereditas, (Srbf^aft: a) bie @(e|ammt^
beit be^ l^intcrloffenen flktmb^tn^ eineiJ Ser*
ftorbenen, ^interloffenfd^oft, ^a^lai,
indbef. aU @)egenftanb ber cit>ilrec^li(i^n Uni<=
tjerfolfucceffion, im (SIegenf. bon bona (f. b.
83. 8. 1 b) ; hereditatis honorunwe possesHo
— est iuris magis quam corporis possessio
(1. 3 § 1 D. 37, 1); hered. etiam sine uUo
corpore tum inteUectum habet (1. 50 pr. D.
5, 3) ; bered. et augmentum recipit et demi-
nutionem (1. 20 § 3 eod.); defertur bered.
alicui (f. deferre s. 2.); bereditatem adire,
adquirere,omittere, repudiare,abstinere sc ab
bereditate, immiscerese berecütati ; beredita-
tem dtvidere, restituere, eapilare (f. b. SBorte) ;
bereditas fidetcommissa , fideicommissaria,
fiduciaria (f. b. SB.) ; bered. rendüa (tit.D. 18,
4 C.4,39); venditor, ewptor bereditatis (l. 17
D. 2, 15); bereditatis petitio (tit. D 5, 3
— 6. C. 3, 31); \o longe bie erbfAaft bom
Crben nod) md)t ongetreten ift, wirb fie aU
9lepr&fentantin be^ IBerftorbenen in ^ejua auf
beffen )8ermögen«fabigfeit ongeje^en, uno bie
gfottbouet be« Serftorbenen fingirt; bered.
personae viae fungüur (1. 22 D. 46, 1. cf.
I. 15 pr. 1. 22 D. 41, 3); creditum est here-
düate^n dominam esse defuncti Jocum opti-
neie (1. 31 §1 D. 28, 5. cf. 1. 15 pr. D.
II, 1. 1. 34 D. 41, 1); servus bereditarius
et heredi futuro et heredüati rede stipula-
tur (1. 35 D. 45, 3); b) bie Succeffion f etbft
(!. 24 D. 50, 16: „Nibü est abud bered.
quam ftuccessio in unirersum ius quod de-
functus habttiP'),
Heres, ®rbe, b. ^. »er aU Uniöerfal*
fucceffor in ben ^adflafi eine« JBerftorbenen
eintritt, ober jum Eintritt berufen ift, in^bcj.
md) ben @(runbfö|en be« (iitnlxtd^i^, im ®t*
genf . fomo^l öon bonorum possessor (f. bona
8. 1. b) ttne aud^ oom ßegator unb Uniberfol*
fibeicommiffar: beres in onme im mortui,
non tan tum singulnrum rerum dominium
mccedit, cum et ea, quae in nominibus sint,
ad beredem transeant 0- 37 D. 29, 2. 1.
11 D. 44, 3); beres neque in tutelam neque
in societatem succedit, sod-- in aes alienum
defuncti (1. 6 § 6 D. 3. 2); beres ejr asse
— ex parte (1. 10 § 1 D. 5, 3); beredem
scriberey instUuere, substituere (f. b. SB.):
beredem exsistere (J. b. 83. s. 1.); pro herede
gerere, gestio (f. gerere s. 2.); pro herede
possidere, usu capere (1. 9. 11 pr. D. 5, 3 :
„Pro b. possidet, qui putat se h^edem esse
— et bon. possessor pro b. videtur possi-
dere.'* tit. D. 41, 5).
Heri, geftern (1- 7 § 2 D. 47. 10).
Herilis, ben ^ertn betreffenb, i^m ge*
^örig (1. 2 § 2 C. 4, 27. 1. 7 C. 6, 46).
HermaphrodituB, gtoitter (1. 10 D. 1,
5. 1. 15 § 1 D. 22, 5. 1 6 § 2 D. 28, 2).
Hermogeniani, eine !e|ert{(^ ©ecte (1.
5 C. 1, 5).
Hermogeniani equi, eine Dorjügfic^
^erberoce, fo genannt öon bem (Skftüte eine#
getoiffen ^ermogeneö in ^ontud (1. un. C.
11, 76. cf. Gotbofr. ad. 1. un. C. Tb. 10, 6).
Hermogenianns, 5iuxx\t jur 8«* ^on»
ftantiUiJ b.(^.; codex Hermogenianus, bie t>on
bemf elben berfagte Sammlung laiferli^er Son^
ftitutionen, eine gfortfcjung be« codex Gre-
gor. (1. 5 C. Tb. 1, 1), auc^ corptm Hermo-
geniani genannt (Consult. c. 4. 6. 9).
Hero, ©ad (1. 31 D. 19, 2).
Herne, f. erus.
Hibemus, auf ben hinter fi(^ be*
jiebenb, j. 5Ö. bib. saltus, SBintertrift (1.
67 D. 32).
Hie (iMec, hoc), biefer (1. 1 § 4 D.
1, 1. 1. 2 § 7 D. 1, 8. 1. 42. 90. 169. 177 D.
50. 16); au(^ f. ö. a. is s. 2., j. «. hie
mibi lu^es esto (1. 59 pr. D. 28, 5) ; hoc iu-
ris esse (1. 36 pr. D. 30); hoc Itabere. ut
etc. (1. 4 § 5 D. 1, 16); hoc amplius (f. b. ».).
Hie (adv.), bter: an biefem Ort (1. 19
§ 4 D. 5, 1); in biefem gall (1. 7 D. 2.
12. 1. 7 § 4 D. 2, 14).
Hiemare, übertointern (1. 6 C. 1, 40).
Hiems, hiemps 1) Sinter (1. 1 § 32
D. 43, 20). - 2) f(^Ie(^te«®etter (1.38
§ 1 D. 4, 6. l. 4 § l D. 28, 5).
Hierapolis, ^ajenftabt in $^tt)gien:
Hierapolitanus, ©inWol^ner berfelben (l. 1
§ 13 D. 43, 20. 1. 26 D. 48, 19).
Hieropn3'lacus , Xempell^üter (1. 20
§ 1 D. 33, 1).
Hilaris, l^citer, ungetrübt, unbeflecft:
fama (1. 7 C. 2, 6).
Hinc (adv.), ^ieroon, l^ierau«, j. ^.
binc descendere, nasci (I. 1 § 3 D. 1, 1.
1. 7 § 2 D. 2, 14); f. ö. a. ex hac causa (l.
7 § 5 D. 42, 4).
Hippo, ^afenftabt in 9himibien (1. 6 D.
14. 2).
Hippoeentauma, ein fabel^fte« ^*
fc^öpf, ^Ib ^erb, fyäh Wenfc^ (S 1 L ^^
19. 1. 97 pr. D. 45, 1).
Digitized by
Google
Hippocomus — Honor.
241
Hippocomus, <ßfcrbc»ärtct (1- 13 C.
12, 50).
Hippooratea, ©ried^enlanbS berübmtcr
«rst a. 12 D. 1, 5. 1. 3 § 12 D. 38, 16).
Hlroosus, tote ein «cd ftinlenb (1. 12
§ 4 D. 21, 1).
Hispania, ©panicn, römifc^e ^roötnj
(1. 2 § 32 D. 1, 2); hispanus, f|)anifc^:
hisp. sanguinis equi (1. 1 pr. C. Th. 15, 10).
Hlstoria, (gtjäl^Iung, Oefd^id^te (1. 9
§ 1 D. 41, 1).
mstario, ©c^auf^ieler (1. 15 § 1 D.
7, 1. 1. 12 § 1 D. 7, 4. 1. 7 § 5 D. 38, 1);
histrionicus y bie ©(^ouf^cler betreff cnb:
operae histr. 0- 73 § 3 D. 32).
Hodie, ^eute (1. 24 D. 38, 1. 1. 118
§ 1. I. 141 § 4 D. 45, 1. 1. 12 pr. D. 45,
2. 1. 7 § 2 D. 47, 10. 1. 24 § 4 D. 48, 5);
über^u|)t: \t%i (1. 8 § 1 D. 2, 13. I. 39
pr. D. 5, 1. 1. 31 D. 10, 2. 1. 21 § 3 D.
19, 1. I. 17 § 1 D. 47, 2); aud^: öon
je^t on, im ^egenf. t)on retro (1. 6 § 1 D.
3, 2), ^eut ju %Ci%t, befonbcri^ bei ^n*
ffi^runö neuer Sted^tSfäfe (1. 1 § 3. 1. 7 § 2.
6. D. 4, 4. 1. 1 § 1 D. 11, 1. 1. 24§2 D.
24, 3. 1. 1 pr. D. 27. 10. 1. 1 § 5 D. 35,
3. 1. 70 pr. D. 36, 1. 1. 13 § 8 D. 39, 2.
1. 3 D. 48, 13. 1. 13 D. 48, 19).
Hodiemus, l^etttig, j. 16. iisque in
hodiernum sc. diem (1. 135 § 2 D. 45, 1).
Hoedus f. iMedtis,
Holographus , eigenbänbig gefc^rieben
(Nov. Val. III. 2, 21 c. 2).
Holoaericus, ganj feiben: veRtris ho-
lo8. (L 1 C. Th. 15, 9).
Holoverus, gang ober äc^t ^ur|)urn:
vestimenta holov. (1. 4 C. 11, 9).
Holus, ßüd^engemöd^^ (1. 58 § 1 D.
7, 1. 1. 12 § 1 D. 7, 8).
Homerus, Oried^enlonb« berübmter 3)i(^-
ter, ax^ beffcn S^o* «"b Ob^ffec mel^rerc
©teilen ctHrt werben (§ 1 I. 2, 7. 1. 1 § 1
D. 18, 1. 1. 65 § 4 D. 32. 1. 9 § 1 D. 33,
10. 1. 4 I 6 D. 38, 10. 1. 16 § 8 D. 48,
19. 1. 236 pr. D. 50, 16); Homerus totus
in UDO volumine, unum Homeri volumen,
Homeri corpus Q- ^^ § 1. 2 D. 32). Ho-
mericum, ^omerifd^er Ser^ (1. 14 § 1 D.
48,5).
Homidda, aKorb er eineö SWenJc^en; ho-
micidium. SJlorb (1. 1 § 3 D. 48, 8. 1. 6
§ 2 D. 48, 22. 1. 3 C. 1, 4. 1. 1. 4 C. 9,
16).
Homo, 1) Wltn\^, j. $. alterius magis
animalis, quam Jwminis, imrtus (1. 135 D.
50, 16); iu8 sdlis hominibns (im ®egenf. öon
Omnibus animdlibus) inter se commune ; com-
mune omnium Iwminum ius (1. 1 § 4. 1. 9 D.
1, 1); omnes homines aut liheri sunt aut
serri (1. 3 P. 1 , 5). - 2) ©etat) = serms j.
C corporales res, velut fundus, Jwmo etc. (1.
1 § 1 D. 1,8); ususfr. in homine; operae
Iwminis (1. 5 § 3 D. 7, 9. 1. 49 § 6 D. 21,
1); hominem promittere, debere (1. 27 § 7
D. 2, 14. 1. 38 § 3. 1. 67. 72 § 5 D. 46,
3), stipulari 0- 75 § 8 D. 45, 1. 1. 13 § 4
D. 46, 4); heres hominem dare damnatus;
homo legatus; legatum hominis (1 13. 35. 37
pr. D. 30. 1. 66 § 3 D. 31). — 3) Untere
geben er, §. Sß. hominefl ducis (1. 2 § 6.
20. C. 1, 27), senatorum (1. 4 C. 12, 1). —
4) ©eamte, SJertoalter: homines augu-
stiJi»imae domus nostrae (1. un. C. 11, 72).
Homologus, Colone, ®runbgebö'=
riger 0- 6 pr. § 3 C. Th. 11, 24).
Honeatamentum, (Sbrentitel (1.4. 74
§ 4 C. Th. 12, 1).
Honestare, eieren (l. 3 § 1 C. 5, 27).
Honestas, (£|rbarfeit, 3. 33. festes
eiusdem honestatis et existimationis (1. 21
§ 3 D. 22, 5); hon. matrisfam, 0- ^1 § 1 D.
23, 2); hon. ritae (§ 7 I. 4, 4), morum (1. 2
pr. C. 2, 44), natalium (1. 7 C. 8, 50).
Honestua, 1) ehrbar, anftftnbig, \.
C honeetae et inculpatae vitae, im ®egenf.
öon notatus et reprehensibilis (1. 3 pr. D.
22, 5); persona honesta, im ®cgenf. öon
vilis abiectaque (1. 17 § 13 D. 47, 2); ho-
nestae rei societas (1. 57 D. 17, 2); oh rem
honestam (im ®egenf. öon turpem) dari (1.
1 D. 12, 5); hon caum (1. 20 D. 24, 3. 1. 11
77 § 1 D. 47, 2); hon. affectio, hon. amor
(I. 17 § 4 D. 1, 7. 1. 3 pr. 24, 1. 1. o D.
39, 5); hon nuptiae (1. 18. 44 § 6 D. 23,
2); in coniunctionibus non solum quid
liceat considerandum est, sed et quid hone-
stum Sit (1. 42 pr. eod. cf. 1. 144 pr. D, 50,
17; „Non omne quod licet honestum est");
hnneste {ü.dv,), mit (S^rborfeit, ?lnftanb,
3. Sß. hon. rivei-e (1. 10 § 1 D. 1, 1); hon.
haUtare cum aliqua (1. 7 D. 7, 8); hon.
praestare operas, im ®egenj. non turpes
operae (1. 16 pr. B. 38, 1). — 2) e$r^
n^ürbig (1. 9 D. 37, 15: Liberto et filio
semper honesta et sancta persona patris ac
patroni videri debet"). — 3) el^rennoll:
hon. missio (1. 3 § 2 D. 3, 2. 1. 13 § 3 D.
49, 16). — 4) in «ejug ouf bie bürgerlid^e
Stellung, ben SRong, Ben mon beHeibct, gc^«
e^rt, ongcf cl^cn, t)ornel^m, j.^.Äonesftor,
im (5JegenT. öon plebeius, tenuior, humilior,
humihoris fortunae (1. 11 D. 47, 12. 1. 1
§ 2 D. 47, 18. 1. 28 § 2. 1. 38 § 3 D. 48,
19); homo honestioris loci, honestiore loco
positHS, 7iatm (1. 8 § 23 D. 2, 15. 1. 1 § 3
D. 47, 14. 1. 3 § 5 D. 48, 8. 1. 7 D. 48,
13); au(^ ongefel^en »egen Vermögen« (1. 52
§ 21 D. 47, 2).
Honor s. hanos, l)I(£bre, a) n^elc^e ^e-
monbem ertniefen »irb: Äd^tnng, @^rcr-
16
Digitized by
Google
242
Honorabilis — Hordeum.
bietung, d^^tenbejeigung, 5. 9. hono-
rem debere, habere, exhiberCy trtbuere alicui
(1. 10 § 1. 4. 11. 13 D. 2, 4. 1. 1 pr. D.
88, 2. L 4 § 16 D. 44, 4. 1. 6 pr. D. 50,
6); honores decernere alicui, /im quid in
himorem alicuius non pati (1. 18 § 4 D.
47, 10) ; maritdlis honor et affectio (1. 31 pr.
D. 89, 5) ; honoris catisa tutor datus=hono-
rarius (L 60 § 2 D. 23, 2. 1. 26 § 1 D. 26, 2);
aud^ tmrb honor ini^bef. t)on ber ^ee^rung
mit einer le^ttoiUigen Sutoenbung ge«
fagt, j. 5ö. Äonorß fe^aft prosequi aliquem
(1. 36 pr. D. 27, 1) ; testator, qui honorem
hdbitufn voluit his quihus reiliquit (I. 52 § 2
D. 5, 1 cf. 1. 11 f 20 D. 82: „Plerumque
eyenit multorum Interesse id quod relin-
quitur, verum testatorem uni voluisse ho-
norem habitumj; hereditates pleniore honore
(sc. quam legata) tribuuntur (1. 5 § 6 D. 37,
5); honoreproprio omi^^o alienam institutio-
nem malle (1. 26 pr. D. 29, 4) ; b) bad Siedet
ottf CB^rerbictung, hai %n\ei)en, in toel*
d^em gemonb fielet, SBürbe, j. ©. honori
alicuius indulgere, tribuere aliquid (1. 32 § 4
D. 4, 8. 1. 2 pr. D. 37, 15); honori suo vin-
dioare aliquid (1. 7 pr D. 1, 16); amittere
honorem 0. 10 § 6 D. 2, 4). — 2) (gieren-
ftelle, (gl^tcnomt (tit. D. 50, 4); ut gra-
datim honores defercmtur, edicto, et ut a mi-
noribus ad maiores perveniatur, epistula divi
Pii exprimitur (1. 11 pr. eod.); ob honorem
(decretum sibi vel decemendum) promittere
pecuniam ^ 19 pr. D. 39, 5. 1. 1 § 1. 1. 11 D.
50,12); ex mdulgentia Antonini recepta est
aüa causa donationis (inter v. et ux.), quam
dicimus honoris causa: ut ecce si uxor viro
latidayii petenti gratia donet (1. 42 D. 24, 1).
— 3)^onoror (1. 6 pr. D. 17, 1: „Si re-
munerandi gratia honor intervenit, erit
mandati actio." 1. 1 § 5. 1. 6 § 5 D. 50, 13).
Honorabilis, el^rtoürbig: dominicum
diem honor ab. decemimus (l. 9 § 1 C. 3,
12).
Honorare, beeilten, befd^enlen: legato
honorari (1. 15 pr. D. 48, 10. 1. 2 C. 7,
7); belohnen: in harena passi se honorari
(1. 1 § 6 D. 3. 1).
Honorarium (Subst.), fionoror,
e^renfolb, b. ^. bct ßo^n für 3)icnftc, in
©ejug auf toelc^e fein SD^ietbe ftottfinbet, unb
toeUbe bod^ ni^t unentaeltlidg aeleiftet toerben,
j. ©. für bie iienfte ber gfelomeffer, W>\)0^
caten, «erjte: ^rofefforen (1. 1 pr. D. 11, 6;
— „non crediderunt veteres inter talem
personam locationem et conductionem
esse, sed raagis operara beneficii loco prae-
beri et id quod datur ei, ad remunerandum
dari et inde honorarium appellari" 1. 38
D. 19, 2. L 1 § 10 D. 50, 13. 1. 5 C. 3, 6).
Honorarius (adi.), 1) toai ^u d^ren
SemanbeS gefc^ie^t, ^.9. honor. «timma
= honorarium (L 1 § 12 D. 50, 13); honor.
tutores, (g^renoormünber, toeld^en nic^t
bie eigentliche ßertoattung, fonbem nnr bie
«ufpc^t herüber obliegt (1- 3 § 2 D. 26, 7.
cf. 1. 60 § 2 D. 23, 2. 1. 14 § 1 D. 46, 8);
honor. codidUi, (g]^renbi|)Iome, bur4
melcbe bie IBürbe eined %mM of^nt bie $f(t(^
gur feertt)ottung beffelben auf ^nnanben übe^
trogen toirb; honor. dignitasy eine foIc^Xitii^
larwürbe; honor arii, bie bamit bellcibcten
$erfonen: viri illustres, sine adminislratione
honor ariis decorati codicilli%; honor arii, qui
a nostro numine sine cmgulo codicillos tan-
tum honor ariae dignitatis adepii sunt (L3§2
C.3, 24. 1, 2 C. 12, 8); honor. tituh illustrem
dignitatem consecutus 0. 21 C. 1, 3); honor.
consiUatus insignibus decorari (1. 8 § 1 C.12,
3). -2)ouf ber«mt«n)ürbe unb&etDoIt
eineiS römifd^en SD>^agiftratg beru^enb:
honor. ius tmrb \>a^ m^ ben ^bieten ber
SlRagiftrate, indbef. bed $rätord, fliegenbe 9to^
genannt (§7 I. 1, 2: Praetorum qaoqoe
edicta non modicam iuris optinent auc-
toritatem. haec etiam ius honor. solemus
appellare, quod qui honorem gerunt, i. e..
magistratus, auctoritatem huic iuri dede.
runt." 1. 7 § 1. 1. 8 D. 1, 1. 1. 2 § 10. 12
D. 1, 2. 1. 52 § 6 D. 44, 7); actio honor., im
Oegenf. öon civilis, legitima (1. 1 § 1 D. 6,
2. 1. 32 pr. D. 35, 2. 1. 25 § 2. 1. 85 pr
D. 44, 7. 1. 11 D. 46, 1. 1. 178 § 3 D. 50
16; obligatio honor. (1. 5 pr. D. 20, 1. l
1 § 1 D. 46, 2. 1. 8 § 4 D. 46, 4); sueees-
sor honor., im ®egenf. öon heres, legitimus
succ. 0- 7 § 9 D. 6, 2. 1. 24 § 1 D. 10,
2. 1. 9 § 6 D. 11, 1. 1. 10 D. 16, 1. 1. 6
§ 1 D. 36, 1. 1. 1 § 8 D. 36, 3); honor.
titulo succedere (1. 1 C. 5, 73).
Honoratus, 1) »er eine (^f^ttrifttlU
beüeibet ober beüeibet ^at 0- 18 C. 1,
3. 1. 19 C. 1, 4. 1. 1 C. 1, 45. 1. 3 C. 10,
80. 1. un. C. 11, 20: „Omnes honorati
seu dvilium seu müitarium vehiculis di-
gnitatis suae — utantur*'). — 2) e^ren»
t)o(I: honoratissimae munerum quieti donari
a. 24 C. 10, 82).
Honorias, ein 3)iftrtct on ber ®ren^ Wn
^ap^Iogonien (lul. ep. nox. c. 28 § 101).
Honorifioentia, ©l^rerbictung (1.2 C.
1, 48. 1. 1 C. 12, 17).
Hora, <Stunbe, §. ö. et diem eihoram
denuntiatione conplecti (L 5 § 1 D. 48, 24);
alternis horis vel una hora cottidie ser-
vitutem habere; certis horis, diumamm
aut nocturn. horarum aquaeductum habere
0. 7. 10 § 1 D. 8, 6. 1. 2 D. 43, 20).
Hordeum, ©erfte 0- 3 § 8 D. 38, 9);
hordiarius, bief e(be betreff enb; [aes hord.
Digitized by
Google
Horologium --Humanitus.
243
= peconia, ex qua hordeum equis erat
eomparandum (Gai. IV, 27).
Horologium, U6r (1. 12 § 23 D. 33, 7).
Horrearius, ©cftfrer, inSbef. Wlittf^^x
eines S^agaaind (1. 5 § 3 D. 9, 3. 1. 5
pr. D. 10, 4. 1. 60 § 9 D. 19, 2).
HorreatioiiB, in einem SWogajin ouf*
beiDO^rt (1. 3 C. 10, 26).
Horrescere, öor etttKi« jitteru, ettoaS
fürchten (l. 20 C. 6, 23).
Horreum, aWagagin, S'iiebcrioge,
Bptiiiitt, j. 55. horr. pentiarium (1. 3 § 11
D. 38, 9), iHnarium (1. 7 D. 33, 7), frumen-
tarium, S^ucr (1- 60 D. 41, 1).
HorriduB, fc^auerltd^: carcer horr. (1.
6 C. Th. 9, 38).
Horror, @c^ouer, Surc^t (1. 8 § 2 C.
Th. 2, 1).
Hortamentum , Ermunterung, ^er*
anlajfung (1. 1 C. 1, 19).
Hortari, ermuntern, jureben, 5. So,
ad furtum fcusiendum (§ II I. 4, 1).
Hortator, tocr au ettooS ermuntert,
jurebet 0- 2 § 3 C. Th. 10, 12).
Hortatua, d^rmuntcrung, ßw^^^cn
(§ 28 I. 4, 6: — „competit (servi corrupti
actio) in eum, cuius hortatu consiliove
senros alienus fugerit.** 1. 20 pr. D. 4, 3).
Hortensia lex, ein t)om ^ictator £l.
^ottenßuiS im 3. 467 u. c. ro^rter SSoRd*
\äßi, burd^ todd^n ben $Iebtfciten allge«
meine 0e|e|e«!raft crtl^eilt tourbe (Gai. 1, 3.
§ 4 I. 1, 2. 1. 2 § 8 D. 1, 2).
Hortulua, ©arten (1. 4 pr. C. Th. 9,
45).
Hortos, (Sparten, 5. 16. deduoi in hortos
(|. deducere s. 1.).
Hospes, 1) ein (Haft, ein fjtember, ben
man b^erbetgt; hospitari, aU fold^er fid^
too «ttfbalten, auf einige ^di bei 3eman*
bemloatren; /ioapittum, Verberge, £ogid
^\ nmge Seit, Quartier (1. 1 § 9 D. 9, 3:
— »Hospes non tenebitar (de effusis et
del), qma non ibi habitat, sed tantisper
^iotpitatur, sed ia tenetor, qui hospihum
fiederü: mal tum autem interest inter häbi-
iatorem et hospüem, quantum interest inter
domiciliom habentem et peregrinantem*") ;
hifi^io recipi (1. 6 § 3 D. 4, 9. 1. 5 § 2 D.
47, 10); hospitium conducere (1. 15 § 3 D.
4. 6. 1. 29 D. 39, 2); befonber« merben bie
%idbrü(fe in Vejug auf einquartierte
Solbaten gebrandet, ^. 16. milites, quibus
supenrenientibus hopitia praeheri oportet;
^^piendi hospitis necessitas ; ab ho^ite re-
^ptendo excuflari non posse; ne hospitem
rfciperent, immunitas indulta (1. 3 § 13 1.
1^ § 29. 30 D. 50, 4. 1. 10 § 2 D. 50, 5.
cf- 1. 4 D. 1, 16: „Observare proconsulem
oportet, ne in Jiospitivt praehendis oneret
provindam'O; molestia hospitum s. Tiospi-
talis, (ginquartierung«Iaft (1. 4. 8 C. 12,
40) ; nonien hospitatun postibus adscriberc
(1. 1 eod.) ; Tiospitalitas = Iwspitium (1. 5. 6
eod.). — 2) mer einen gremben im Duortier
l^at; ©irt^ Q. 5 cit.).
Hospitale (Subst.), f^rembenjimmer
0. 5 § 1 D. 9, 3l
Hoapitalis (aoi.), liospitdlüas, hospitwi
y hospes.
Hoapitioliun, Ileineö Qimmer jum
Sogiren (1. 5 § 1 cit).
Hospitium, 1) Verberge, Quartier.
- 2) ®aftfreunbfc§oft (1. 5 § 2 D. 49,
15).
Hostia, Dpfcrt^ier (Gai. IV, 28. 1. 10
12 § 1. 1. 25 C. Th. 16, 10).
Hostioum, hostilis f. hostis.
HostiUa lex (pr. I. 4, 10).
Hostis, 1) gfrembling (XII. tay —
2) geinb; a) »er einem feinblid^en SSoIie an*
gebort (1. 24 D. 49, 15. 1. 118 D. 50, 16:
f, Mostes hi sunt, gut nöbis aut quibus nos
publice bellum decrevimus") ; hostilis feinb-
lid^, ben Jfeinben gel^örig, öon i^nen an^t»
l^enb, j. ©. incursio host. (1. 1 C. 4, 23);
quae res host, apud nos sunt, occupantiam
fiunt (l. 51 § 1 D.41, 1); hosticum, hosticolum
(Subst.), geinbe« ßanb (1. 1 pr.D.37, 13:
„Non dubium est, quindebeant rataevolun-
tates esse eorum , qui in hosticolo suprema
iudicia sua quoque modo ordinassent ibi-
demque diem suum obissent.** cf. 1.44D. 29,
1); b) toer feinbfelige ÖJeftnnungen gegen ben
©taat an ben %aq legt (1. 5 § 1 D. 4, 5: — „ca-
pite minuuntur — et hi, quos senatus hostes.
iudicavit vel lege lata: utique usque eo,
ut civitatem amittant." 1. 8 § 2 D. 48, 19).
Huo, 1) ^ier^er (1. 38 § 3 D. 21, 1);
hucusque bi8 l^ierl^er (1. 1 C. Th. 8, 9).
— 2) bal^in; h. decurstim est, man ift ba«
l^in gelangt (f. decurrere s. 4).
Huiusmodi s. huiuscemodi , ber ^(ct
(l. 19 pr. D. 2, 1. 1. 8 § 9 D. 2, 15. 1. 84
pr. D. 30. 1. 20. 64 D. 45, 1).
Hiunanitas, 1) men{d^(i(|e @(^mdc^e
(1. 38 § 1 D. 4, 6). — 2) menfd^Iic^eS ®c
fübl, 2RenfdbenIiebe, aWenf^enfreunb
tic^teit, j. ©. gerere negotium ipsius hu
14 § 7 D. 11, 7); humanita-
alicui (1. 1 §4 D. 3, 1); pro
Ue rem temperare (1. 31 D. 48,
hu-
manitatis\l. 14^§ 7 D. 11, 7^; humanita-
tem exhibere
sua humanitate
10). — 3) 3JliIbe, «ilUgfeit im Urt^ell,
\. 16. im ®egenf. t)On strictum s. subtihr
1U8, sul)tilita8 (l. 13 pr. D. 28, 2. 1. 86 pr.
D. 29, 2. 1. 4 § 2 D. 40, 4. 1. 12 § 5 D.
49, 15).
Hiunanitus (adv.), in menfc^Ud^er
3Beife: si quid human, accidevit, cofitigerit
16*
Digitized by
Google
244
Humanus — Hysginum.
alicui = 81 quid humanuni contigerit, b. f).
tDcrni er ftcrben folltc (1. 30 § 2. 4 B. 84, 4).
Hiimanus, men\^Ud), ^. O. si aJiquid
mihi humanum contigerit (f. humanitus);
factum humanae sortis (1. 21 pr. D. 21, 2);
res divini — humani iuris; res divinae, hu-
manae (1. 1 pr. D. 1, 8. I. 1 pr. D. 43, 1);
capitatio hum. (f. b. SB. s. 1. a.); in rebus
hum. esse, in ober auf ber feett fein,
a) oon ©ad^en gefoot: ejtftiren (1. 24 pr.
D. 10, 2. l. 8 D. 13, 8. 1. 91 § 1 D. 45, 1);
in rebus hum. martere (1. 31 pr. D. 46, 2);
b) öon $crfonen: geboren fctn, leben (l-
10 § 1 D. 28, 6. 1. 20 § 1 D. 38, 1. 1. 8
§ 5 D. 37, 4. 1. 1 § 8 B. 88, 16); auc^
in rebus hum. ageie (1. 1 C. 3, 29. 1. 3 C.
8, 54); in reb. hum. non inveniri, nit^t
mel^ ouf ber SBelt, om Scben fein (1- 3 C. 6,
55); rebus hum. eximi, suhtrdhi, excedere,
fterben fl. 16 C. 2, 3. 1. 8 C. 4, 10. 1. 5. 6
C. 6, 53); reb. hum. se exträhere, f\d) auS
ber 2BeIt fc^affen (1 28 § 3 B. 21, 1). —
2) railb, billig, in ambiguis rebus huma-
niorem sententiam sequi oportet (1. 10 § 1
B. 84, 5. cf. 1. 8 B. 2, 14); humanior inter-
preiatio (l. 24 B. 18, 5. 1. 3 B. 28, 4);
humanitis esse et magis aequitatis ratione
subnixum (!• 85 pr. B. 28, 5); humanius
dime, interpretari (i. 56 B. 24, 3. 1. 112
§ 2B. 85, 1).
Humare, beerbigen (1. 2 § 5. 1. 87
pr. B. 11, 7. 1. 2 B. 11, 8).
Humatio, » e er b i g u n g (1.22 § 4.B.48, 24).
Humerale f. umerale.
HuxQerus, ©d^ulter: htimeris alicuius
imponere aliquid 0- 23 C. Th. 11, 1).
Humidus, fcud^t, nag: fruges hum.
im dJegenf. öon arentes (f. b. SB.).
Humilis, niebrig, j. ©. viam humi-
liorem — altiorem facere (1. 1 § 2 B. 43,
11); befonber^ in öcjiig ouf ©tanb, 9lohg,
SC nf eben, §. ©. int ®egenf. öon honestus
(f. b. SB. 8. 4); humiliores im ®egenf. bon
in aliqua dignitate positi, potentiores,
altiores 0- 6 § 2 B. 1, 18. 1. 3 § 16 B.
26, 10. 1. 3 § 5 B. 48, 8); humiliora o/)?-
cia (1. 14 C. 10, 72); negotia hum. gering*
fügige Sfled^tgfod^en (Y. 5 C. 3, 3).
Humilitas, 9iiebrigfeit, @d^ted^tig*
feit: testes quos vitae humil. infamaverit
(Paul. V. 15 § 1).
HuxQor f. umor.
Humus, (5rbe: humi corpus dare =
humare (1. 40 § 2 B. 84, 2).
Huxmi, bie öunnen, ein formatifc^e
«5«erf(^aft G- 3 C. Th. 5, 4).
Hyaointhus, ein l^l^actntl^enblauer
(gbelftein (1. 6 jpr. § 1 B. 34, 2).
Hydraula, SSBaf ferboufunbiger (1. 4
C. 10, 48).
Hydromeli, SKetb ou« ©affer unb
iponig (1. 9 pr. B. 38, 6).
Hydroparaatatae, eine !e|erif(^ @ectf
(1. 5 C. 1, 5).
Hydrophylax, SBdt^ter ber ©offeriei*
tungen (1. 10 C. 11, 48).
Hypaethrum, unbebetfte« 8*"*«^ ">^r
fRäume eine« ^aufe«, öietteic^t «Itan, ® öller
(1. 12 § 20 B. 33, 7. 1. 242 § 2 B. 50, 16).
Hyperocha, Ueberfd^ug (1. 20 B. 20,4).
Hypooaustum, s. hypocausta di^ieta,
2)am^fbab-8in!mer (1. 16 B. 17, 1. L
55 § 3 B. 32).
Hypodiaoonus, = subdiaoonus (1. 7 C.
Th. 16, 2).
Hsrpomneinatographus , @ t eu er b e>
amter, ©ecretär (1. 59 C. 10, 82).
Hypopodium, gujft^emel (Paul. III,
6 § 65).
Hypotheca, ein burd^ bloge* pa-
ctum o^ne IBefi^übertragnng beftedte^
$fanb, fott)ie baS auf biefe Seife begrünbete
ipfanbred^tlic^c S^erl^dltnig, im ^enf.
öon pignus im engem 6inn (§ 7 I. 4, 6:
— ,,pignoris appellatione eam proprie(rem)
contineri dicimus, quae simul etiam traditur
creditori, maxime si mobilissit: at eam qwu
sine traditione nuda eonventione tenetw, pro-
prie hypothecae appellatione contineri dici-
mus." 1. 9 § 2 D. 13, 7 : „Proprie pignus dici-
mus quod ad creditoremtransit, hypothecnm,
cum non iransit nee possessio adcreditorem.''
1. 4 B. 20, 1 : „Contrcüiitur hypoth. per pactum
conventum, cum quis paciscatur, ut res eins
propter aliquam abligationem sint hypotheeae
nomine obli^cUa&' 1. 5 pr. B. 20, 6: „Sokitur
hypoth. et si ab ea discedatur aut pacisc^tor
creditor, ne pecuniam petat") ; pignori ky-
pothecaeve esse, dare; pignoris hypoihecaece
datio 0. 11 § 2. 1. 16 § 9 B. 20, 1. 1. 12 §8 D.
20, 4. 1. 28 B. 22, 3) ; iure pignoris vel hypoA.
res dbligata (1. 1 § 8 B. 42, 6); hypothecam
liherare (f. b. ©. s. c.) ; iure hypothec. tin-
dicare (1. 27 C 8, 18); au(^ bäeutete«bie
Seftellung einer ig^))ot^eI, 'ftber^ni^
S5er<)fänbung (pr. 1. 2, 8. 1. 8 C. 2 44.
1. 8 § 5 C. 6, 61). Hypoihecarius . auf
$^potbefen, über^u^ auf $f&nber be«
jüglid^: hypothec. crer/tfor bejcid^et jebei?
^fanbgläubigcr, aud^ benjenigen, bem fin
gaufMjfanb (pignus) befteßt ifl (1. 1 § 8 D.
42, 6. 1. 8 C. 7, 71. I. 1 C. 8, 18); hypo-
thec. actio, bie Älage be8 ^fanbgWub^ert,
burd^ meldte er fein binglid^ed Siedet an ber
öer^fänbeten (Sac^e gegen jeben ©epfrer ber^
felben befolgt (§ 7 I. 4, 6. 1. 29 B. 10, 2.
1. 8 § 8 B. 10, 4. 1. 84 pr. B. 20, 1): per-
secutio hypothec. (1. 1 C. 8, 19).
Hysgüium, bunlelrot^e ^arbe om«
bem Safte einer ¥flansc G- 78 § 5 D. 32).
Digitized by
Google
lacere — Ibi.
245
laoere. Hegen, bo liegen, j. Sß. res,
quae in litore post naufragium iacent;
iacentem rem ex naufragio auferre (L 1
§ 5. 1. 5. D. 47, 9); alienum quid iacens
aulerre (1. 43 § 4. 7 D. 47, 2); hereditas
iacens, ber S^od^loJ eindJ SBerftorbenen, \o
lange berfelbe tiom (Stben nod^ nxAi ange«
treten ift (1. 5 § 20 D. 36, 4. 1. 1 D. 37, 3.
1. 1 pr. D. 38, 9. 1. 4 § 17 D. 40, 5. 1. 13
§ 5 D. 43, 24).
laoare, 1) toerfen, 5. fß, pilo iadendo
certare (1* ^ § ^ ^' 1^» ^)> ^^rram saxa etc.
iacere in fundum alicuius (1. 3 § 2 D. 8, 2.
1. 11 § 1 D. 8, 4); iactus, baS Werfen,
ber Surf: iactus lapilli (\. b. SB.); iactus
retis, Sicbttmrf, b. % ber burc^ baä auSge«'
toorfene SJeJ gemad^tc gif (^ fang, gift^a^^Ö
(l 11 § 18. l. 12 D. 19, 1). — 2) t)On
|i(^toerfen,tDegtoerfcn, sponte rem iacere
vel iaetare, non quasi pro derelicto habi-
turum (1. 48 § 10 D. 47, 2); in^bej. über
öorb tDcrf en; iactus s. iactura, ha^ ^ud^
toerfen ber äöaaren and bcm ©4iff: ©cc*
»urf: lex Bhodia de iactu (tit. D. 14, 2);
levandae s. servandae navis causa iactae
merces, iactus mercium f actus; laborante
nave iactus f actus; tempestate gravi orta,
necessario iactura facta (1. 1. 2 pr. § 2.
1. 4 eod.); res iacta domini manet nee fit
adprehendentis, quia pro derelicto non
habetur (1. 2 § 8 eod. cf. 1. 21 § 2 D. 41,
2); iactus bebeutet avKä^ f. t). a. res iactae:
iactus in tributum nave saka venit (1. 4
pr. h. t.); si iactum ex nave factum alius
tuierU, an furti teneatur? (1. 43 § 11 D.
47, 2). — 3) legen, iac. fundamenta (1.
11 § 5 D. 43, 24); in mare iac. molem,
/)tor (L 2 § 8. 1. 3 § 1 D. 43, 8).
lactantia, «ßra^Ierei (1. 2 C. 6, 7).
Iaetare, 1) l^in* unb ^ertoerfen, be«»
loegen: inter fanaticos caput iact. (1. 1
§ 9 D. 21, 1). — 2) merfen: iact. lapidem
(l. 5 § 1 D. 48. 5), laptUum (f. b. SB.);
missilia iact. in vulgus (1. 9 § 7 D. 41, 1);
iact retem (1. 12 D. 19, 1); peeunias iact.,
toeg»erfen, üergeuben (1. 25 pr. D. 22,
3); merces ex nave iactatae; derelinquentis
mimo iaetare (L 7 D. 41. 7. 1. 44 § 11
D. 47, 2); legen, ftelten, 5. ©. in mare
iact püas (I. 30 § 4 D. 41, 1). — 3) burd^
bie Äebe Don fiÄ geben, au^po^en,
ittlern, f agen, ä- ^- ia^t. infaustas voces,
petulantia verba fl. 9 § 1 D. 34, 9. 1. 2
C. 9, 30); quod vulgo iactatur (1. 95 § 8
D. 16, 3). — 4) |)ra^Ierif4 «ttoaö
äuftetn, angeben, fic^ betill^mcn (1. 3
§ 2 D. 2, 15. 1. 31 D. 28, 1. 1. 47 § 1 D.
38, 2. 1. 6 pr. D. 48, 19. 1. 225 D. 50, 16);
cttt)o§ jur 3in^rcif ung einer ©ad^e f age n
(1. 19 § 3 D. 21, 1); se iaetare, \iä^ hxü'>
pen, prol^Ien (1. 7 C. 5, 11). lactatio, a)
«u^ftogung öon ©orten, j. ö. öon
Dro^morten (1. 9 C. 2, 19); b) «Prahlerei,
@itelleit: iactatione mortem sibi consciscere
(1. 6 § 7 D. 28, 3).
laotatio {. iaetare s. 4.
laotura, 1) bad ©egmerfen (f. iacere
s. 2). — 2) »erluft, ©d^aben, a- ©. qui
iactura adfectus est, damni disceptet (1.
28 § 12 D. 48, 19); tutelae iudicio^ iactu-
ram consequi (1. 171). 26, 8) ; iactura' causae
adfici; debiti iactura multari (1. 1. 2 C. 2,
13); iact existimationis (l. 31 C. 10, 32).
Iactus f. iacere s. 1. 2.
laculari, iaculatorius f.
Ia,oulmn, SBurffpiefe: iaculis ludere s.
iaculari, bamitn^erfen; iaculatorius cam-
i)UÄ, Uebungi^pla^für oaSSpeertucrfen
(§ 4 1. 4, 3. 1. 9 § 4 D. 9, 2).
lam, {(^on, bereitiS, nun, 5. 9. iudi-
cium, quod iam est, im QJcgenf. öon futurum
(1. 8 § 1 D. 4, 7); pati iam controversiam,
im OJegenf. öon sperare (1. 3 § 6 D. 35.3);
iam tunc, cum s. ex quo etc. (1. 8 pr. Ö.
18, 1. 1. 41 § 3 D. 23, 3. 1. 12 § 1 D.49,
15); iam hoc iure utimur (1. 4 pr. D. 28, 6.
1. 15 § 1 D. 48, 16); iam non s. non iam,
ni^t mcbr (1. 3 D. 18, 2. 1. 6 C. 9, 12.
1. 9. 10 § 2 C. Th. 14, 4. Gai. II, 123).
lanitrices, bie d^^efrauen jmeier trüber,
©c^ttJägerinncn (1. 4 § 6 D. 38. 10; —
„Duorum fratrum urores ianitrices dicun-
tur, apud Graecos e/vare^ag'*).
lanthinum, »iolett (1. 70 § 13 D. 32).
lanua^ 1) 3:pr (1. 41 § 1 D. 8, 2). —
2) Sugang überl^aupt (Nov. Th. II. I. 2
c. 1 § 2).
lanuarius, benäl'^onat Januar be^
treffen b, a« 33. Kalendae lan. (l. 12 D.
45, 1).
lavolenus (Priscus), gu^P «w^er Xta*
S' n unb ^abrian, ein Sabinianer (1. 2 § 53
. 1, 2. 1. 5 D. 40 2).
Ibi, bafclbft, ba, bort a. 8. 30 D. 5,
1. 1. 32 B. 20, 1. 1: 7 § 1 D. 20, 2. 1. 44.
67. 78 § 1 D. 32. 1. 1 pr. § 33 -38 D.
43, 16); ba^in (1. 10 § 2 D. 14, 2); in
bem gaU, ba, bonn (1. 1 D. 2, 6. l. 33
§ 2 D. 3, 3. 1. 5 § 1 D. 3, 6); botoiber
(1. 9 § 3 D. 1, 8).
Digitized by
Google
246
Ibidem — Idoneus.
Ibidem, bofclbft 0- 19 § 2 D. 5, 1).
loere, f plagen; icti^ (Subst.), ©d^Iag,
Sto6, §ieb (l. 7 § 7. l. 11 8 2. 1. 15 § 1.
1. 27 § 22. 34. 1. 51 pr. D. 9, 2. 1. 1 pr.
D. 9, 3. 1. 17 D. 48, 8); ictus fustium,
flagellorum (1. 22 D. 3, 2. 1. 10 § 2 D. 48,
19. 1. 12 D. 50, 2), plutnbatarum (1. 40 C.
10, 32); ictus ftdminis (1. 6 D. 14, 2).
Iconiensis, au§ Sconium, einer <Stabt in
S^coonicn G- 3 C. Th. 16, 1).
Icosaproti, bte jh^anjig obetften
SD>^itgIiebet bc3 ©tobttatl^«; icosapro-
tia, baS 5Imt bcrfelben (1. 18 § 26 D.
50, 4. cf. deceprimi s. 1).
lotus f. icere.
Idciroo, bt^ialb, bar um, j. 33. idc.
ut 8. ne etc. (1. 8 § 6 D. 2, 15. 1. 1 § 8 D.
43, 27); idc. quia 8. quoniam etc. (1. 43
§ 12 D. 23, 2. 1. 33 § 2 D. 35, 1. 1. 91
pr. D. 47, 2).
Idem , b c r f c I b e, 5-35. eodeni patre
eademque matre nati ((jai. I, 61); duo rei
eiusd, pecuniae, eiusd. debiti (1. 28 § 3 D.
12, 2. 1. 71 pr. D. 46, 1); si ideni cum eo-
dem pluribus actionibuu agit (1. 11 pr. D.
2, 1); ideni crimen ab eodem in etmdem
instaurari non potest post abolitionera
(1. 4 § 1 D. 48, 16); creditor idemque (unb
augleidl) debitar (1. 2 D. 16, 2V, emptor
idemque possessor (1. 75 D. 3, 3) ; fratres
iidemque coheredes (1. 7 C. 6, 20); iclem
(ba« Slämlid^e) iuris est (1. 8 pr. D. 9, 2.
I. 4 D. 24, 1. 1. 3 pr. D. 45, 1); idem
dicendum est (1. 13 § 2 D. 13, 6. 1. 5 § 3
D. 25, 3).
Identidem, w i e b e r ^ o 1 1 (1. 4 C. Th.
8, 13. 1. 9 C. Th. 15, 14).
Ideo, bcÄbatb, ideo ut s. ne (I. 17
pr. D. 1, 7. l. 16 D. 12, 4. 1. 23 pr. D.
21, 1); ideo quia s. qumiiam (1. 27 D. 1,
3. 1. 7 § 4 D. 2, 1. 1. 6 pr. D. 12, 6).
Idiochirum , eigenl^änbig gc*
jc^riebcne Ur!unbc (1. 11 C. 8, 17),
IdoluxQ, ®5^enbilb: idolarum super-
siitio (1. 6 C. Th. 16, 7).
Idoneus (adi.), idenee (adv.), taug«
HA, geeignet, genügenb, tüchtig,
j. ©. paries idon. (1. 36. 37 D. 39, 2h
magis idonee reficere parietem (1. 41 eod.);
minus idon. navis (1. 13 § 1 D. 19, 2);
idon. causa (1. 14 § 2 D. 4, 2. 1. 15 pr.
D. 42, 5. 1. 2 § 3 D. 44, 4. 1. 4 § 2 D.
48, 5), culpa (1. 12 D. 46, 6); pater fam.,
Hr, hämo idon. (1. 10 D. 26, 7. 1. 5 D. 43,
5. 1. 42 D. 50, 16: — ,nec enim natura
probrum est, quod potest etiam in homi-
nem id. incidere*); coloni idoniores prae-
diis fiscalibus (1. 6 § 11 D. 50, 6); valde
idon. socius (1. 16 pr. D. 17, 2); testis
idon. (1. 6. 9. 10 D. 22, 5: „Nullus id.
testis in re sua intellegitur") ; id.defensor.
expromissor (l. 46 § 2 D. 3, 3: — „nemo
alienae litis id. defensor sine satisdaiionc
intellegitur." 1. 54 cod.; „neque femiiw
neque mile« etc. — id. defetisor intellegi-
tur." 1. 110 § 1 D. 50, 17: Nemo aliemt
rei expromissor id. videtur, ni«i si cum
satisdatione"); qui sui tum est id. defensof
(1. 5 D. 42, 5); habere eum, qui ae idonet
defendat (\. 1 D. 44, 3); fideiussor idon. =
qui obligari potest et conveniri (LSD.
46, 1); befonbetS totrb ed t>on $erfonen 9^
fagt, weld^e in öcjug auf bit (grfüßung etn«
@^ulb juöerläfftg, fidler, ^al^Iuno^*
f öl^ig [inb, be^gleid^en t>on ^rmögeni^obielteii
unb 6i(^er^eitdTeiftungen eineiS (5<^ulbnerl,
tütld^t ben ©Iftubigern in Sepg auf i^
^öefriebigung genügenbe <Si(^er]^t gewä^,
j. ©. idoneum esse, im ®egenf. Oon facui-
tatibus labi; idoneus — lapsus ftwHÜati-
bus; idoneus subito lapsus (1. 8 D. 4, 8.
1. 14 D. 26, 7. l. 1 § 11 D. 27, 8. 1. 2
§ 7 D. 50, 8); idoneus faadtatibus im
®egenf. öon egens (1. 5 § 26 D. 25, 3);
idonei et suffidentes im ©egenf . öon tenues
et exhausti (1. 6 pr. D. 50, 4); idon. pro-
missor, debitor (1. 112 § 1 D. 45, 1: -
„plerumque idonei non tarn .p<xtrimonio
quam fide quoque aestimarentur*); ab
idoneo debitore ad inopem tranaferre obU-
gationem (1. 27 § 3 D. 4, 4); fideiussores
minus idon. = egeni (1. 3 § 3 D. 36,4);
satis idon. fideiussorem, fideiussores idon.
dare, offerre (1. 5 § 1. 1. 7 pr. D. 2, 8. 1.
18 § 1 D. 18, 6. 1. 43 § 3 D. 47, 2); aliam
personam non minus idoneam fideiubentem
praestare (1. 14 § 2 D. 13, 5); personam
mulieris ut idoneae sequi (1. 27 § 1 D. 16,
1) ; si plures (tutores) satisdare parati sint,
tunc idonior praeferendtis erit (1. 18D. 26,
2); ex pluribus tutoribus unum, qiiod ceteri
non sunt idonei, convenire (1. 2 D. 11, 2):
pro non idoneis qui sunt idonei convemun-
tur (1. 46 § 9 D. 49, 14); curatores idonei,
minus id. 0- 39 § 1 D. 4, 4. 1. 30 § 3 D.
27, 1. 1. 1 § 5 D. 27, 8); commendwe ali-
quem quasi idoneum, cui crederem (1. 67
§ 4 D. 47, 2); si persona idonior accedat
ad emptionem — videri meliorem condi-
cionem allatam (1. 4 § 6 D. 18, 2); m
emptor alium non idoneum subiecit 0- 1^
§ 1 eod.); heres, successor id. (1. 14 D. 4,
4. 1. 19 b. 20, 4. 1. 2 § 1 D. 28, 5. 1. 39
§ 16 D. 26, 7. 1. 5 D. 42, 6); bona idonea
heredis; hereditas non id. (1. 1 § 17. L 5
^ eoa. 1. 40 D. 4, 3) ; praedia non id. (L 7
§ 2 D. 26, 7); nomina idonea, non s. pa-
rum id. (1. 19 § 4 D. J6, 1. 1. 11 pr. D.
22, 1. 1. 35 D. 26, 7); idoneis nominihivt
credere pupillarem pecuniain (1. 102 pr.
Digitized by
Google
Idns — Ignotns.
247
D. 46,3); ne pecuniae publicae credantur
sine pignoribus idon. vel hypothecis (l. 33
§ 1 D. 22, 1); idon. cautela, cautio, satis"
datio (L 1 § 36. l. 14 pr. D. 16, 3. 1. 59
^ 6 p. 17, 1. 1. 50 § 1 D. 40, 4. 1. 11 pr.
50, 1) ; idonee cavere (I. 41 pr. D. 5, 3.
1. 11 § 15 D. 32. 1. 2. 4 § 8 D. 40, 5: —
„quid est idonee? satisdato utique aut
pignoribus datis sed si ei fides habita
fuerit promittenti sine saiisdatione, idonee
cautum videbitur"); satis idonee dare (1. 3
C. 8, 50).
Idus, ber funf^e^nte %a% im SRonot
!Rd% 9Wai, JJuKu« unb Dftober, bcr hxtu
|cl>ntc in ben übrigen SJlonatcn (1- 41 §2.
L 122 § 1 D. 45, 1).
lecur, ßebcr (L 12 § 4 D. 21, 1).
leiunitas, £eete bed Wtaatn^ 0- ^
§ 2 C. Th. 14, 4).
leiunium, (Sntbaltung ber Qpti\t,
gapen (L 24 C. Th. 2, 8).
leinnus, mager, nnfrud^tbar: sterilia,
atque ieiuna bis quae culta vel opima
sunt compensentur (l. 4 C. 11, 58).
Igitur, bemnad^^.alfo (1. 6 § 1 D. 1,
1. L 2 D. 1,5. 1. 7 § 5 D. 2,14. 1. 8 § 3
D. 2, 15. 1. 1 § 1 D. 12, 5. 1. 3 § 6 D.
26, 7).
Ignams, nid^t toiffenb, unbefannt
mit ittoaS, ^. $. si, cum debitor solvisset,
ianarus fideiwaor solverit, puto eum man-
dati habere actionem (1. 29 § 2 D. 17, 1);
ign. Status sui, de statu (1. 41 D. 12, 1. L
12 § 1 D. 40, 12), iuris sui (1. 1 pr. D.
32); ign. edicti vel SCti (1. 3 § 22 D.
29,5).
Ignavus, trag; ignania, Xräg^eit,
S- 9. ob neglegentiam vel ignaviam repulsi
tutores (L 2 § 41 D. 38, 17. cf. 1. 4 § 4
D. 26, 10).
Ignis, %tntx, ). Sß, aqua et igni acci-
pere virginem (f. accipere s. 3); aqua et
igni interdicere, öerbonnen; igne cremari,
ignibas tradi, subiugari (1. 28 § 11 D. 48,
19. 1. 1 C. 9, 11. 1. 1 C. 9, 17).
Ignobilis, unebel in ^ejug auf bie ®e«
btttt (L 13 D. 23, 2).
Q^Ignominia, SBerluft bed guten ^a*
mend, 6(i^impf, 8d^anbe; ignominiosus
(adi.), ignominiose (adv^, f c^impf Iid&, J. ©.
ignominiam irrogare (1. 20 D. 3, 2); ig-
nominia notatus (1. 25 § 3 D. 48, 5); crimen,
quod ignominiam importat (1. 5 D. 50, 2) ;
ignominiae causa s. ignotninia mittere (ab
ezercitu), s. «(uramento solcere militem;
ignominiosa missio; milites ignoniiniose
»>hUi (1. 2 pr. § 2—4 D. 3, 2. 1. 8 § 1.
1. 4 § 6. 1. 7 § 6. 1. 13 § 3 D. 49, 16. l
8 C. 9, 41. 1. 3 C. 12, 35); ignominiosus
Gebeutet aud^ f. t). a. ignominia notatus (l.
4 pr. D. 3, 2. 1. 7 pr. D. 4, 8. 1. 48 § 1
D. 23, 2. 1. 3 § 5 D. 37, 4. 1. 25 § 3 D.
48, 5).
Ignorantia f.
Ignorare, nid^t toiffen, nid^t fennen:
ignorantia, ignoratio, bad Sllid^ttoiffen,
Üntoiljen^cit, UnfcnntniJ, ^. ©. per-
sonales actiones etiam ignorantibus ad-
quiruntur (1. 16 § 1 D. 28, 1 cf. 1. 24 pr.
D. 44, 7); et ignorantes adstringunttir fideu
commisso, quibus ignorantibus emolumentum
ex testamento quaeritur (1. 77 § 8 D. 81);
ignorare ius — factum: ignorantia iiiris
— facti (1. 11 § 4 D. a, 2. L 29 § 1 D.
17, 1. tit. D. 22, 6. C. 1, 18); regula est
iuris quidem ignorantiam cuique nocere,
facti vero ignorantiam non nocere; sed
facti ignor. ita demum ctdque non nocet,
si non ei summa neglegentia obiciatur (1.
9 pr. § 2 D. h. t. cf. 1. 6 eod: „nee Wjnna
r* nor, ferenda est factum ignorantis,'* L 15
1 D. 18, 1: „Ignor. emptori prodest,
quae non in supinum hominem cadU.^ 1. 55
D. 21, 1 : — „non — dissolutam ignoratio-
nem emptoris excusari oportebitM; turw
ignorantia non prodest adquirere volentibus,
suum vero petentibus non nocet (1. 7 D.
h. t. cf. 1. 9 § 3 eod.); iuris ignor. in
usucapione negatur prodesse: facti vero
ignor. prodesse constat (1. 4 eod. cf. 1. 5
§ 1 D. 41, 10); si quis ius ignorans lege
Falc. usus non sit, nocere ei (1* 9 § 5 D.
h. t.); cum quis ius ignorans indebiiam pe-
cuniam per solverit, cessat repetitio (1. 10
C. h. t.) ; iuris ignoratione lapsus, deceptus
ignor atione facti (1. 79 D. 31. 1. 17 D. 34,
9); minoribus XXV annis ius ißnorare per-
missum est; propter rusticitatem, vel
propter sexum femininum ius suum igno-
rare posse (\. 9 pr. D. h. t. 1. 2 § 7 D.
49, 14. cf. 1. 11. 13 C. h. t.); qui in al-
terius locum succedunt, iustam habent cau-
sam ignorantiae, an id quod peteretur de-
beretur. fideiussores quoque — iustam igno-
rantiam possunt allegare Q. 42 D. 50, 17);
heres ignoratione sua defuncti vitia non
eicludit (1. 11 D. 44, 3).
Ignoratio \. ignorare.
IgnoBoere, üerjei^en, nid^t^jured^**
nen, $. 93. im ®cgenf. üon punire, imputare
(1. 2 § 36. 37. 44 D. 38, 11)] ignoscitur
servis si dominis obtemperaverint (1. 157
pr. D. 50, 17); ignoscendum est ei (sc. fideiu-
ssori, qui solverit), si non divinavit debi-
torem solvisse (1. 29 § 2 D. 17, 1); aetati
eius, qui accusavit, ignoscitur (1. 5 § 9
D. 34, 9).
Ignotus, unbetannt. a) nid^t gefannt,
moDon man leine ^enntni| ^t, 5. 9. pater
ignotus, ubi degit et an »uperstes ait (1. 10
Digitized by
Google
248
Ilico — IlluBtris.
D. 23, 2)]ignotuit testatori heres ingtitutus
(1. 47 D. 28, 5); condita ab ignotis domi-
nis mobilia (1. un. C. 10, 15); b) unfun«
big: tum sui ign. Q. 2 § 7 D. 49, 14).
lUco, auf bct ©teile, foöleid^, fo*
fort (1. 10 § 6 D. 17, 1. 1. 1 D. 33, 9. 1.
17 D. 43, 16. 1. 26 C. 5, 16. 1. 1 § 3 C.
9,4).
niensia, Xroioncr (1. 17 § 1 D. 27, 1.
1. 1 § 2 D. 50, 1).
niacrlmari f. inlacrimari.
Illaesu8,unt)etle|t, unberfe^tt, 5. 8.
existinKUio, dignitas ill. (1. 25 1). 3, 3. 1. 5
6 1 D. 50, 13).
niatio f. inferre.
nie, 1) Jener, §. ©. im QJegenf. öon hie
(1. 1 § 4 D. 1, 1. 1. 2 § 7 D. 1, 2); ilh
tempore im ©egenf. bon nunc (1, 10 § 3
D. 2, 13]; intra ülum diem (I. 41 D. 2, 14);
cum iudicatur rem meam esse, simul iudi-
catur illius non esse (1. 40 § 2 D. 3, 3);
f. O.a. berunb ber, ^,90. apud ülum prae-
torem professus — eam in civitate üla,
domo illuis, mense ülo, consuUbus Ulis ad-
nlterium commississe (1. 3 pr. D. 48, 2);
nie ÜU salutem (1. 59 8 5 D. 17, 1); - 2)
berjenigc: iUe, gut (l. 11 D. 1, 1. 1. 2
§ 2 D. 1, 2. 1. 12 § 1 D. 2, 11. 1. 45 D.
22, 1); illa ratio, quod (1. 6 § 9 D. 2, 13};
iüud explorandum, videndumj an (1. ^
D. 1, 3. 1. 7 D. 2, 12); Uhid ohservandum,
ne (1. 15 D. 1, 18); de ülo quaeritur (1. 3
§ 2 D. 17; 2); illo spectare, ut (1. 7 § 2
D. 47, 10). — 3) iUe et (aut) ilh, biefer
II nb (ober) jener, j. ©. Uli et Uli (Uli
cum ilh) iegare (1. 7 D. 7, 2. 1. 31 § 1
D. 40, 7); illud aut ülud legatum (1. 27 D.
31); duas res promittere, illam aut Ülam
(1. 7 § 7 D. 4, 4); stipulari illud aut
illud, quod ego voluero (I. 76 pr. D. 45,
1); si iUud aut ülud factum non erit (1.
14 § 3 D. 34, 5).
Illecebrae, ßodungen, ©(^meid^e*
leien (1- 49 C. Th. 16, 5).
nieotus, ni(^t jufommengelefen: sti-
pula ill. = spicae in messe deiectae nec-
dum lectae (1. 30 § 1 D. 50, 16).
Illegitimus (adi.), illegitime (adv.),
ungefe^Ud^, unred^tmägig, 5. !6. illegit,
cavsa insectandi (Paul. V, 4 § 15); illegi-
time (= non ex iusto coitu) concipi (Gai.
I, 88, 89).
niibatus, unberminbert, unüerfürÄt,
ungefc^m Alert, 5. 16. quadrantem iili-
batum habere (1. 20 § 5 D. 10, 2); illib.
potestas (1. 3 D. 1, 6); persecutio (1. 3 C.
5, 71); existimatio (1. 18 C. 2, 11. 1. 7 C.
9, 51); tempus ill. (1. 5 § 1 C. 2, 52).
Illic, ba, bort, a. ©. illic, ubi etc. (1.
50 § 2 D. 5, 1).
mioere, berletten, Perioden (1. 1 §8
D. 25, 4).
niicituB, unerlaubt, indbef. gefeftli^
berboten; ülicite (adv.), unerlaubter
tBeife, ä. ©. usurae illic. (1. 20 D. 22, 1.
cf. 1. 11 § 3 D. 13, 7); faenus ÜL (\. 13
§ 26 D. 19, 1); illic coüegium coire, usur-
pare 0* 1 § 14 D. 1, 12. 1. 1 pr. L 2. 3
pr. D. 47, 22); incestum, quod per iüiei-
tarn matrimonii coniunctionem admittitur
(1. 39 § 7 D. 48, 5); matrimonium iUicit^
contrahere (§ 1 eod.); ilUcite (= contra
mandata) diicere uxorem (1. 2 § 1. 2 D.
34, 9); illic. nubere (1. 3 § 5 D. 38. 16);
illic. (= contra disciplinam) oomparar^pro^
dium (1. 9 pr. cf. 1. 13 § 1 D. 49, 16);
illic. aedifiMre, i. e. quod dirui consütu-
tiones iubent (1. 11 § 14 D. 32); illicite
leaatum relictum (1.25 §1 P.34,9); quod
üfic. adiectum (s. scriptum) est pro non
adiecto (s. scripto) baberi s. esse (1. 29 D.
22, 1. 1. 14 § 1 D. 48, 10).
Illioo f. üico.
niidere f. inlidere.
lUigare, 1) einfügen, mit etttnig öer»
binben, befeftigen, ). 9d. dolia illigata
aedü>us (1. 26 pr. D. 33, 7). — 2) »er*
bi nblic^ machen, t72t^an, berbunben, unter«
n)orfen fein, dicendo se heredem üligari
etiam ablata sibi bereditate (1. 6 § 1 D.
11, 1); periculo depositi se illig. (1. 1 § 35
D. 16, 3); pro aliena obligatione se illig. Q.
22C.4,29);c ' "" *"*_
44 C.lO,S2);poeftae illigari (1.26 § 7 C.8,40).
; curiae nexüms illigari (1. 51 cf. 1.
niotuB, ungen)afd9en: illotis manibw
materiam tractare (I. 1 D. 1, 2).
niuoere, anbred^en, erf(^einen,
offenbar toerben. (1.10C.5, 71. 1.15 C.2,4).
lUuoesoere, 1) bell toerben, an»
brechen, üom Xag gefügt (1. 2 pr. C. Th.
2, 16). — 2) offenbar toerben.
niudere, fein @|)iel treiben, tauf (^en,
betrügen, um tttoa^ bringen 0- 24.43.
62. 119 C. Th. 12, 1); iUusor, toer fein
@^iel mit ettoaS treibt, ^interge^er,
S3erf|)0tter: ill. utilitatis alienae (1. 27
§ 4 C. Th. 10, 10). illusio, «erf^ottung:
Ifffis (\, 7 C. 11, 48).
niuere, bef^ülen.
niuminare, f. irüuminare.
niusor f. illudere.
Illustrare, 1) erflären. — 2)ber^err*
ri(^en, augjei^nen (1. 25 § 1 C. 2, 7.
1. 28 C. 5, 4).
niustratus (Subst.) f.
niustris, erlaud^t, ald (S^n^dbifat
ber ©eamten erflen 9tonge«, 5. ©. ber prae-
faecti praet., bed quaestor sacri palatü (1.
32 pr. C. 7, 62. 1. 2 pr. C. 7, 63J, M
comes rerum privat. (1. 20 C. 2, 7. 1. 6 C.
Digitized by
Google
Illuvies^Immemoria.
Z4»
3, 26), bec magistri inilitum (1. un. G. 1,
47); senatores accipiendum est eos, qui
a patriciis et consulibus lisqtie ad omnes
illustres viros descendunt fl. 12 § 1 D. 1,
9); aud^ bie fjroucn fold^ct Beamten »erben
illustres genannt (1. 5 C. 6, 57); illustris
dignitas, bie SBürbe eine« vir ill. (1. TC.
3, 24. L un. C. 8, 12. 1. 60. 61 C. 10,32);
ill. administratio (L 63 § 1. 1. 66 eod.);
ülustrissima praetoriana potestas (1. 8 pr.
C. 1, 55); illustrattis z= ülustris dignitas
(1. 13 § 8 C. 3, 1). — 2) berüfimt 0- 16
C. Th. 15. 1).
niuvlea, @d^mu6 (1- 12 § 4 D. 21. 1);
tro^fc^ für ©d^änbUd^Ieit (1- 17 C. TK
9, 40).
niyricus s. ülyricianiis, Illyrioanus,
SUljrten betreff enb, 5. ö. expeditio IWy-
rica (1. 12 C. 10, 48); necessitates lUyri-
canae (1. 1 C. 10, 49); Illyriciana prae-
fectura (L 9 C. 2, 7); Illt/ricum, gilQrien
(1. 9 C. 12, 57).
Tmaginaritts» nur jum <Sdbein öor*
genommen, ouf einer ©d^eingonblung
bernl^enb, 5. ^. contr actus imagin. iuris
vinculum non optinent, cum fides facti
simulatur non intercedente veritate (1. 54
D. 44, 7); imagin. emptio venditio; imag.
emptor (1. 55 D. 18, 1. 1. 4 § 2. 7 D. 40,
1. 1. 16 D. 50, 17. 1. 20 C. 5, 16. 1. 10 C.
8,27); per coUusionem imaginarium colo-
num supponere (1. 49 pr. D. 19, 1); accep-
tilatio est imagin. solutio (§ 1 I. 3, 20);
imagin. nuntii s. repudia — sive nuptiis
fin^ant se renuntiasse, sive sponsalibus (1.
3 C. 5, 17); emancipari nemo potest nisi
in imagin. servilem causam deauctus (1. 3
§ 1 D.' 4, 5. cf. § 6 I. 1, 12).
nnago, 1) »ilb, »ilbnife, 5. «. con-
cedi solet, ut imagines et statuae, quae
ornamenta reipubl. sunt futurae, in publi-
cum ponantur (1. 2 D. 43, 9); statuas vel
imag. ponendas legare; iubere in municipio
imagines poni (1. 7 D. 33, 1. 1. 5 pr. D.
50, 10); imag. argenteae, marmoreae (1. 6
§ 2 D. 34, 2); imag. maiorum (1. 22 C,
5, 37^; iroa^inem decemere alicui (1. 13
§ 4 D. 47, 10); ad statuas vel imag. prin-
cipum confugere (1- 28 § 7 D. 48, 19); qui
sUituas aut imag. imperatoris iam con-
secratas conflaverint lege lulia maiest.
tenentur; crimen maiest. factum vel violatis
statuis vel imaginibus (1. 6. 7 § 4 D. 48,
4); vana imago, ©ö^enbilb (1. 12 § 2
C. Th. 16, 10). — 2) ^e^nti(^feit, «na*
logie (pr. I. 3, 28. 1. 1 § 2 D. 38, 2).
3) ftugerer Änfd^ein, Schein, j. ©. veri
patris adoptivus filius numquam intelle-
gitur, neimaginenaturaeveritas adumhretur
(1. 23 pr. D. 28, 2); effugiendorum munerum
causa imaginem navicularii induere 0- 6 §19
D.50, 6); imaginem, non statum i^igenuitatis
obtinere (1. un. C. ^9, 21) ; coloratam iuris
imag. referre (1. 1 C. Th. 2, 24).
Imbecillis s. imbecillus, inbecülis,
f (^ to a (^ ; imbecilUtas, inbecillitas,
©cl^tt)äc|ß/ a.) in ^ejng auf bcn för^jerlid^cn
Mtanb (1. 12 § 3. 1. 38 § 7 D. 21 , 1. 1.
3 § 8 D. 29, 5: „Surdus quoque inter in-
becillos numerandus est." (I. 24 § 5 D. 39,
2. 1. 2 § 7 D. 50, 5. 1. lül § 2 D. 50, 16.
1. 10 C. 5, 17); b) in ^ejug auf bag geiftige
IBermögen, iniJbefonbere in ^ejug auf bie
SBißen^* unb UrtbeiBfraft: furiosoveX pupillo
non recte persolvitur, ne datio ex illorum
inbeciUitate pereat (1. 68 D. 46, 3); im-
becill. aetatls, sexus (1. 7 § 5 B. 4, 4. 1. 2
§ 2 D. 16, 1).
Imber, ftorfer Siegen, ^laftregcn (1
1 pr. § 16 D. 39, 3).
Imbibere, einf äugen, in fid^ auf*
nel^men: animo irab. aHquid (1. 9 C. Th.
9, 16).
Imbnere, Scmanbem Äenntniffc bei«=
bringen, ii^n in etwas unterrichten, 3.^.
nulla arte imbutus (1. 1 § 5 C. 7, 7); pri-
mitiis imb. (1. 2 § 11 C. 1, 17); servos iam
imbutos artificiis instruere (1 25 D. 13, 7).
Imitari, nac^al^men: adoptio naturam
imitatur (§41. 1, 11); nacbmad^en: imit.
alienum diirographum (1. 23 D. 48, 10);
analog antoenben: imit. edictum,, ius (1. 23
§ 1 D. 28, 5. 1. 43 pr. D. 28, 6); gleic^
lommen, gleic^ ftcgen: diutumi mores
legem imitantur (§ 9 I. 1, 2).
Imitatio, 92ac^a4mung (1. 25 §6 D. 21,
1); analoge ?lntt)enbung, Analogie (1-
2 § 18 C. 1, 17. l. 3 C. 7, 37); oleic^e
©efinnung: et filios et nepotes habero
adfectione paterna et imitatione (I. 34 § 1
C. 3, 28).
Imitator, ^a^af^mtr, 35erf älfd^cr (1.
6 C. Th. 9, 38).
Immemis, ungel^euer, unmenfc^tid^,
C saevitia immanium barbarorum (1. un.
9, 14); immanissima sacrilegia (1.8 § 12
C. 1, 5); übermäßig: immania lucra sectari
(1. 9 C. 12, 57). Immanitas, ungebeure
©röge, in«bef. eine« SSerbred^en«, Äbfc^eu*
lid^feit: pro criminum immanit. damnatuK
(1. 6 C. 1, 4); per immanit. facinorls auppli-
cio adficiendus (1. 14 D. 1, 18).
Inunaturus, unreif, unjeitig, j. 33.
olea immat. lecta, faenum immit. caesum (1.
48 § 1 D. 7, 1) Silva caedua immat., nod^
nic^t fd^Iagbar (1. 18 pr. D. 43, 24); virgo
immat., noc^ nit^t mannbar (1. 25 D. 47,
10. cf. 1. 32 § 27 D. 24, 1).
Immemor,uneingebenf n.34C. 10,32).
Immemoria, SSergeffen9eit.
t
Digitized by
Google
250
Immensitas — Immoderatus.
Immensitas, Unmäßig feit: immeus.
pretiomm (1. 6 C Th. 8, 4).
Immensus, unbegrenzt, unmögtg,
k. 9. iurare in immemitm = in intiniium,
tm®egenf.t)on intra cortamquantitatem (1.4
§ 2D. 12, 3); imm. Uberalitas, donatio (1. 2. 3
C. 3, 29); imm. contentiones (\, 26 D. 8, 2).
Immerens, eine ©träfe nic^t oerbie«
nenb, unfd^utbig: docere immerentem se
praeteritum (l. 5 D. 5, 2).
Immergere, oneribus heredit. se imm erg.,
in bie ©rbfc^aftölaften fid^ tiertotdeln (1. 20
§ 2 D. 29, 2).
Immeritiis, unöerbient: hmior, immer.
(1. 25 C. Th 12, 2); immerito (adv.), un-
öerbienter Steife, o^ne ®runb, mit
Unred^t, j. C non imm. ctdpae adscriben-
dum (1. 14 D. 1, 18); non imm. dari actio-
nem (1. 16 § 2 D. 4, 2).
Imminere, 1) an tttoai anftofeen/ an*
grenzen: ricinus, cuius lapidicinae fundo
tuo imminent (1. 3 § 2 D. 8, 3. l. 40 § 3
D. 39, 2). — 2) beborfteben, §.©. imminens
periculum (1. 1 § 3 D. 16, 3. 1. 2 D. 39, 6);
poenam stipulationia imminentis evadere Q.
70 § 1 D. 31); spes imminentis libertatis (1.
1 § 1 D. 47, 4); bojer; f d^toebcn = pendere,
in 8\A»pen80 esse: finge condidonale debitum
imminere vel in occulto esse (1. 7 pr. D. l4,
4). — 3) auf Semanbcm Jaften, laften: ob-
ligatio immineat heredibus, donec ad effe-
ctumperducatur(L15pr.C.8,37);br äugen;
vel sua sponte, vel iudice imminente consen-
tire a. 84 § 13 D. 30); 3emanbem auf bem
X)ad^e fein, il^n beauffic^tigen: Pala-
tinus iudicibus atque officiis praeceptus im-
minere (1. 10 C. 1, 40).
Imminuere, öerminbern, 5. 33. im-
pensae necessariae, quibus non factis dos
imminuitur (1. 14 pr. D. 25, 1); numerum
imminutum implere (L 17 pr. C. 2, 7).
Imminutio, <S(|mäIeruna: opinionis suae
imniinutionem quati (1. 6 § 1 C. 2, 6).
Imminutus = non mintUus, unge*
fd^mftlert, unöerföat: suum im habere
immin. (1. 44 pr. D. 38, 2).
Immisoere, 1) mifc^en, bermifd&en,
frumento harenam immisc. (1. 27 § 20 D.
9, 2). — 2) se immisc, in Htoad fi(b ein*
mif(^en, mit etwa« fi(^ befaffen, j. 83. im-
misc. se negotiisalienis (1. 3 § 10 1) 3, 5) ; alie-
nis causis (1. 1 § 5 D. 3, 1), rei ad se nonperti-
nenti '(1. 36 D. 50, IIY administrationi (1. 8
pr. D. 27, 7); in«bef. tpirb se imisc. (here-
ditati 8. bonisj t^on ben suis et necess. here-
dibus gefugt, toeld^e fi(^ in bie ipso iure
acquirirte (grbfd^aft einmifArn, b. 1^.
fid^ mirlUc^ aH dtbtn bencbmen, in«*
bem fle ^anblungen öornel^men, tn »eichen,
»enn fie bie (Jrbf<5aft nic^t ipso iuro ertuorben
l^dtten, ein ftiajd^toeijenber ;^bf(^ft^ntritt
(pro berede gestio) hegen ttjftrbc, im ®egenf.
öon abstinere (§ 5 1. 2, 19. 1. 11. 38. 56.
57. 91 D. 29. 2); au(^ ttjirb e« üon bem
Jeinem ©ruber pupillariter ©ubgituirten ge*
lagt, ber in 33eaug auf beffen ferbfd^aft f«^
afö (grbe benimmt 0- 40 eod.); be«glei(^n
öon bem gegen hie agnoiScirte bon. poss. refti*
tuirten emancipatus, ber fid^ öon Keuem aö
erbe benimmt G- 2 § 10 D. 38, 17).
Immissio f. immittere s. 2.
Immittere, inmittere, 1) tt)o^inein ober
tool^in f Riefen, treiben, werfen, §. 33. car-
ceri immitt. aliquem (1. 1 C. 12, 22); immisso
pecore (in fundum) depascere glandem (1. 9
81 D. 10, 4. l. 14 § 3 D. 19, 5); navem in
umen immitt. 0. 13 § 2 D. 19, 2); tro))if(^:
corpus in aliquam valetudinem immitt., in
eine ^anf^eit ftürjen (i. U % 2 D. 21, 1);
se immitt m tabemam, in einen ßaben treten
(1. 2 § 1 D. 9, 1). — eine @a(^e wol^in
einbringen (äffen, unb jtoar a) einen
f:üffigen, nic^t feften istbvptx loo^in Itittn,
Hefen mo^en, 5. 33. immit. aquam, fu-
mum; fumi, aquae immissio (1. 8 § 5 D. 8, 5.
1. 3 pr. D. 39, 3. 1. 2 § 27. 28 D. 43, 8);
doacam in viam publ. immitt (§ 26 eod.) ;
ex aedibus meis in aedes tuas immitt. stilii-
cidium; ius stillicidii immütendi in aream
tuam (l. 16 D. 8, 5. 1. 8 pr. D. 8, 6. cf. 1. 28
D. 8, 2: jfStillicidii immtttendi naturalis et
f)erpetua causa esse debet"). — b) einen
eften Körper einbringen loffen, einbauen,
einlegen, einfeften, einf d^teben: immitt
aliquid in aedes alicuius (1. 5 § 8 — 10 D. 39
1. cf. 1. 15 § 2 D. 43, 26. 1. 242 § 1 D. 50.
16: — „immissum (esse), quod ita fieret, ut
aliquo loco requiesceret, veluti tigna,trabes
qxMe immitterentur") ; in aedas tuas tignum,
menianum inmissum (1. 20 pr. D. 8, 2); ius
immittendi tigna in parietemvicini; servitus
immittendif tigniimmissi (1. 1 pr. 1.2. 6 eod.);
immitt. luminas.fenestras, colores, picturas,
marmora^ itis luminis immittendi (1. 40 eod.
1. 13 § 7 D. 7, 1). 5)a§ immittere bilbet ben
©egenfaj jum facere (f. b. unter o); beibe,
bad facere in alieno unb bad immittere in
alienum bilben ben SBorwurf für bie actio
negatoria (1. 5 § 8-10 D. 39, 1).
Inuno, 8. imo, ja, jogar, j. ©. nihilo
minus, immo magis (1. 5 § 3 D. 3, 5) ; dif ficilis,
immo inpossibilis condicio (1. 4 § 1 D. 40, 7) ;
immo et s. etiam (l. 4 pr. D. 1, 21. 1. 7 § 18
D. 2, 14. 1. 50 D. 41, 1); öietme^r (l. 48
pr. D. 28, 5. 1. 21 D. 40, 4).
Immobilis, 1) unbetueglid^: res immob.
(pr. I. 2, 6. 1. 15 pr. D. 2, 8. 1. 63 D. 3,
8. 1. 25 pr. D. 41, 3). — 2) unabönber-
lid^ (C. Theod. 7, 13 C. 10).
Immoderatus (adi.), immoderate (od v .),
Digitized by
Google
Immodeste — Impedire.
251
unnt&gig, j. 9. immod. aestimatio (1. 40
|>r. D. 39, 2), liberalitas (1. 4 C. 3, 29);
immod. venditor (1. 1 C. 10, 34); i[m a
pnieceptore aufugit, quia Imniodei'ate eo
utebatur (1. 17 § 3 D. 21, 1).
Immodeste (adv.)» unBcfd^eibcn (1. 5
§ 5 C. Th. 4, 8).
Imxnodicus (adi.), immodioe (adv.),
unmft^i0,üBetmftBi9/ h- ^/ anntmmsatis
immod.j i. e. supra vires dotis, uxori prae-
stare, munus immod. uxori dare (1. 15 pr. 1.
31 § 8 D. 24, 1); immod. pretio (= plurie
iusto) vendere (1. 14 § 2 D. 32. 1.31 §4 1).40,
5); immod. donatio (1. 4 C 3, 29); iramodice
migan (1. 30 pr. D. 38, 1), Inedi (1. 5 C.
2, 20).
Immolare, aliSO^ferfd^ Tätigten, o))fern;
immolatio, Opferung: Tio^tam immolare,
hostiarum immolationes (1. 12 § 1. 1. 25
C. Th. 16, 10).
Ixnmorari, tootin toertoeilen, Bleiben
a. 15 § 21 D. 39, 2. 1. 1 C. 12, 26); bei
ethmS bebarren (1. 15 C. 4, 44); toarten
([. 1 C. Th. 8. 5).
Immortalis, 1) unftetblic^: Dem im-
mort. (1. 4 § 1 D. 48, 13). Immortalitas
= divinitas (1. 2 pr. C. 1, 17). — 2) ctoia
bauetnb: ne Ktes fiant paene immort. (1.13
pr. C. 3, 1); prope immort. timore teneri
(1. 7 pr. C. 7, 39).
Immtindiis, unrein, fd^mufrig (1. 12
C. 12, 35). Immtmditiae, Unreinigteit,
6(^mut Q. 1 § 2 D. 43, 23).
Immunis, frei üon einet ßeiftnng:
a) inSbef. Don öffentlichen Saften; im-
munitas, bie grci^eit bon Seifhingen ober
«cmtem (tit. D. 50, 6. 1. 10. 25. cf. L 18
D. 50, 16: j,Mimm tribns modis dicitur: —
alteroont«», qnodcufnremittatury vacationem
mlitiaf munerisque praestat , inde immunita-
lern appellari"); immunis ab honoribus et
muneribus dmlibus; immunitas munerum
jtersonaliwm, civüium (1. 17 § 1. 1. 18 § 29 D.
50, 4), operum public. (1. 1 C. 8, 11), solvendi
publici veetigalis (1. 9 § 8D. 39, 4) ; plenissima
immunitas, ut etiam tutelae excusationem
habeant (1. 17 § 1 D. 27, l);per8oni8 — rebus
datamimun. (\A%1. 2. D. 50. 6. 1. 3 § 1. 1. 4
§ 3 D. 50, 15); tributum capitis* emittere —
solum immtme factum (1. 8 § 7 eod.); b) bon
anbeten Seiftungen, j.SS. post rem iudicatam
tempus a fructibus dependendis immune est
(1. 3 § 1 D. 22, 1) ; d^tam sibi partem im-
munem habere (1. 34 D. 38, 2).
Immurmurare, ühtt etwa« 8 au b et*
fotmeln l^etmutmeln: diris secretis ini-
nmrmurata venena componere (1. 6 C. Th.
9,38).
Iminutabilis (adi.) ; immutabiliter
(adi.), unbetänbetlid^, j. ^. causa statu-
liberi immut. (1. 9 § 1 D. 40, 7); immutabil.
verum (1. 99 § 1 D. 45, 1).
Immutare, öetänbetn, j. ^. in uni-
vorsitatibus nihil rcfort, utruni omties idem
maneant vol oinnes immittati sint (1. 7 § 2
D. 3, 4) ; excolere quod invenit potest (sc.
fructuarius), qualitate aedium non immutata
(1. 13 § 7 D. 7, 1); nee ex praetorio nee ex
sollenini iure privaton^m conventione quic-
quam immutandum est, q^uamvis obligatio-
num cskusB,e pactione possvnt immutari (1. 27
D. 50, 17\ Immutatio, SScränberung
(1. 10 § 1'7 D. 38, 10).
Immutllatus, unbetftfintmelt, un^
üetfel^tt, §. ©. testatoris voluntas immut.
im ®egenf. bon ruptum testamentum (1. 4
§ 1 C. 6, 29).
Impar, inpar, 1) ungleid^: a)unäl^n«
lid^, üetfd^ieben, 3. ©. non esse duos reos,
a quibus inpar suscepta est obligatio (1. 9 § 1
D. 45, 2); b) uneben: tres aedes in hco
impari positae (1. 25 § 1 D. 8, 2); c) un*
paffenb: imp. nuptiae (1. 12 C. 6, 58. cf.
Ulp.XVI,4:„8iniaiorquinquagenariaminon
sexagenario niipserit, impar matrionium ap-
pellatur"). — 2) in ©ejug auf bieSSetmögenS*
ftäfte: einet Seiftung nitStgetoad^fen, j. 99.
paupertas, operi et oneri tutelae impar ; im-
parem se oneri iniun<;to probare (1. 7. 40
§ 1 D. 27, 1); impar sumptui (1. 9 § 1
D. 3. 5).
Imimtiens, etUHi« nid^t etbulben fdn*^
nenb, ungebulbig; Impatlentia , in-
patientia, Ungebulb übet etn>ad, §. 16. do-
loris, valetudinis adnersae inpaUentia mori
malle, mortem sibi consciscere (1. 6 § 7 D. 28,
3. 1. 34 pr. D. 29, 1. 1. 88 § 12 D. 48, 19); tm-
patientem doloris se praecipitem dare (1. 2 C.
6, 22) ; tmpa*tentcr (adv.), u n g eb u I b i g , b 0 1«=
eilig: imp. appellare (1. 3 C. Th. 11, 36).
ylmpedlmentum, 1) &eplid, Bagage.
— 2) ^inbetnife, f. empedire.
Impedire, ^inbetn, öetl^inbetn: im-
pedire navigattonein,impedimento esse navi-
gationi (1. 1 § 15 D. 43, 12. 1. 1 § 2 D. 43,
15) ; impediri morbo, valetudine (1. 2 § 3 D. 2,
11. l. 40 pr. D. 3, 3. 1. 75 D. 5, 1), neces-
sitate rerum (1. 16 D. 4, 6); befonbet« ttntb
eS au(^ bon tec^tlic^en^inbetniffen, ge»
feftlit^en SSetboten gefagt, 5. ©. quidam
lege impediuntur, ne iudices sint (1. 12 § 2
D. 5, 1); donationes iure civ. impeditae (1.
5 § 18, D. 24, 1); impedita alienatio {\. 7
pr. D. 27, 9); si non lex vel SCtum aut con-
stitutio servi Itbertatem in^ediat (1. 84 pr. D.
28, 5) ; seryus cui libertas propter impedi-
mentum iuris non competit (1. 76 § 4 D. 31) ;
impedim SCti {SilanianiJ de non adeunda he-
reditate (1. 3 § 32 D. 29, 5); sine impedim.
legis VeUeiae succedere (1. 2 D. 6, 28).
Digitized by
Google
252
Impellere — Imperium.
Impellere, 1) treiben, ftofecn; im-
pulBUß, @to6 0. 7 § 3. 1. 29 § 3. 1 52 § 4
D. 9, 2): impulsua fluminis, Äubtana
bc« (Bttom a. 24 8 11 D. 39, 2). _ 2) an^
treiben (1. 50 § 3 D. 47, 2); impulsio,
Eintreibung, ©cftürmung(1.32§6C.l, 3).
Impendere, 1) überhängen: quae arbor
in aedes s. agrum (aedibus s. agro) illius
impendet (1. 1 D. 43, 27). — 2) f d^toeben =
in penäenti s. in suspenso esse (1. 11 § 10
D. 24, 1). — 3 beöorfte^en, broben (Paul.
s. r. II. 23 § 1).
Impendere, inpendere, 1) au« feinem
Söermogen etttaiS auf »enben, ouf ettoa^öer*
toenben; impensa, impendium, inpen-
dum,S(uftoanb,«ertoenbung,au3gabe,
5t 0 ft e n : impensae necessartae,util€s, voluptch
r%aeB,voluptuosae (1.38.39D.5,3. L lff.D.25,
1. 1. 79D.50,16);impenderetn elationemmor-
tut, funeris causa j impensa facta, ut corpus
perferretur, imv^perfei-endicorporis; funeris
imp (1. 8 § 9 ß. 5, 2. L 14 § ^4. i. 37 pr.
p. 11, 7.1. 12 § 17 D. 18,4. 1.8 § 5U
31. 1. 112 § 2 D. 35, 1); impendet aU-
quid circa res alterius, in rem ahsentis, uxoris,
pupiUi (1. 2. 5 § 5 D. 3, 5. 1. 47 D. 24, l!
1. 5 § 1 D. 44, 7) j in fructus redigendos,
fructuumpercipiend.causa impendi (1 46 D
22, 1. 1. 7 § 16 D. 24, 3: - ,,ex fnictibus
pnus impensts satisfaciendum est"); condu-
ctor ad recipienda ea, qua impendit, ex con-
ducto cum dominofuiidiexperiripote8t(L55
§ 1 D. 19, 2); praedia talia, ut magis in ea
mpmdamus, quam de illis adquiramus (1.41
§ 1 D. 7, 1); unusquisque, quod spopondit,
suo impendio dare debet (1. 20 pr. D. 38, 1);
suampensa opus restituere debere (1. 7 § 1
D. 43, ^) ; impendia s. impensae cihariorum,
valetudinis in «ervum (1. 45 D. 7, 1. 1. 18
§ 2 D. 13, 6) ; impendia s. impensae litis, ob
htan, m iudicum factae (1. 46 8 6 D. 3, 3.
1. 22 pr. § 4 D. 46, 8 1. 102 D. 45, 1);
retentw impensae, fRetention toegen ber auf*
getoenbeten Äoften (1. 31 § 2 D. 24, 1). --
2) ttopi\d): ouf ettoag geben, einen SBert^
bei legen: libertati a maioribus tantum im-
Pensum est, ut etc. (1. 10 C. 8, 46).
ImpendiuxQ ) , .
Impensa | '• impendere.
Impensus (adi.); ünpense (adv.), eif*
yig, J. 33. impensiorem söllicitudinem adhi-
bere (1. 10 C. Th. 6. 29); impensius pravi-
dendum esse (1. 2 C. Th. 12, 19).
Imporare, gebieten, befehlen, j. ».
legis Yirtus haec est: imperare, vetare etc.
(I. 7 D. 1, 3); iussus eins, qui ius imperandi
habet (1. 37 pr. D. 9, 2. 1. 38 § 2 D. 28,
5^; imperantes medico, bie Äunben eine«
«ntc« (1. 26 pr. D. 38, 1).
Imperativua, befe^Ienb: imperat ver-
bis institutionem heredis facere (1. 15 C. 6'
23); imperative (adv.)," in befel^Ienber
äB e i f e : quod impe^-atrelinquitur testamento
(ülp. XXIV, 1).
Imperator, 1) Jöefel^lg^aber einer
«rmee, gelbl^err (1. 4 § 2 D. 1, 5). —
2) «e^errfc^cT bed 8toat«, taifer:
quodcumque imp. statuit vel decrevii etc.,
legem esse constat (1. 1 § 1 D. 1, 4) ; beneficio
imperatoris, quod a diviua eins indulgentia
proficiscitur (1.3 eod.); deportatus indtägen-
tia imperatoris restitutus (1. 1 § 5 D. 30 cf. 1.
4 D. 48, 19); imperatorem litis causa heredem
institui invidiosum est (1. 92 D. 28, 5) ; fra-
tres impeiot, = divi fratres (1. 39 § 4 D. 48,
5. 1. 33 D. 48, 19. cf. divus).
Imperatorlus, laif erlid^: imp. maiestas
(prooem. I. pr.).
Imperfeotus» unoollenbet, unboU«
ftfinbig, unDoIIfonimen, j. 5B. imperf.
negotium (1. 35 § 1 D. 18, 1), testamentum
(1. 23 D. 28, 1. 1. 3. 35 D. 29, 1. 1. 2 § 1
D. 29, 3. 1. 23 D. 32); imperf. scriptura (1.
30. 77 § 22 D. 31), donatio (1. 7 D. 39, 6),
st^ulatio (1. 115 pr. D. 45, 1), transactio
(1. 65 § 1 D. 12, 6), liberatio (1. 14 D. 46,
4); aetas imperf., bie SKinberjä^rigfeit
beaeid^nenb (1. HCl, 18. 1. 5 C. 2, 40).
Imperialis, laif erlief, a. ®. imper.^to-
tuta (1. 3 § 5 D. 47, 12); imper. consiUu-
tiones (L 2 pr. C. 1, 5); imp. beneficium
(I. 2 D. 27, 9), auxilium (1. 2 pr. C. 2, 44);
imperialiter (adv.), ber faiferl. SSürbe
gemäß (1. un. § 14 C. 6, 51).
Imperitia, 1) Unerfa^renl^eit, Unge*
fd^idiad^reit (1. 9 § 5 D. 19, 2; — „im-
peritiam culpae adnumerandam — puta
si quis sarciendum quid poliendumve con-
duxit, culpam eum praestare debere et quod
imperitia peccavit, culpam esse: quippe ut
artifex — conduxit.'* cf. 1. 13 §5 eod. 1.8§1.
1. 27§29D. 9,2.1. 6 § 7 D. 1, 18: — „quod
jjer imper, commisit (sc. medicus), imputari
ei debet*).— 2)Unlunbe,Unujiffen^eit,
in^bef. 9led^tiSunIenntnig. a) oon Seiten
beö m^itt^ (1. 26 pr. D. 26, 2. L 14 § 4
D. 38, 2. 1. 23 D. 48, 19. 1. 1 pr. D. 49,
1); b) bon ©eiten anberer ^trfonen = jgno-
rantia iuris (pr. 1. 2, 11. 1. 7 § 4. 1. lö
D. 2, 1. 1. 8 § 2 D. 2, 8. 1. 31 pr. D. 3,
5. 1. 20 pr. D. 10, 2. 1. 9 § 5 D. 22, 6. 1. 28
1 D. 25, 4. 1. 40 D. 26, 7. 1. 3 § 22 D. 29, 5).
Imi>eritu8 (adi.), imperite (adv.), uner*
fahren, ungefd^idt, un!unbig, $. "Q.pro
perito imperitus locatus servus (1. 27 § 34
D. 9, 2); si medicus servum imperite secuerit
(1. 7 § 8 eod); si imp, versatiis est mensor
(1. 1 § 1 D. 11, 6).
Imperium, 1) ©efel^I (1. 14 D. 42, 1:
„Quod iusfiit vetuitve praetor, contrario im-
Digitized by
Google
Impersonaliter — Implere.
253
perio tollere et remittere licet." 1. 4 D. 50,
17: „Velle non creditur, qui obsequitur im-
perio patris vel domini"). — 2)bie9D'Jac^t
p befel^Ien.^etoalt: a) ber Oberbefehl,
00« (£ommanbo übet ctneSlnnee: imperium
exerdtumve deserere (1. 3 D. 48, |4); b) bie
^mHqttDalt eine« tömifc^en ^aqU
prat«: imip. mixtum, bie mit ber (Sttnljttri«*
bictioit berbunbene IBefugni^ ^ti rid^terltd^en
Setfügungen, totld)t au|er§alb ber (SJtenien
be« eigentßd^tt SSe(^tf|)re^en« liegen, in«bef.
bie -remedia praetoria (1. 1 § 1 1. 5 § 1 D.
1, 21. 1. 8 D. 2, 1 : ,,Imp. aut merum ant
mixtum est. merum est imp. hoher e gladii po-
testatem ad animadvertendum facinorosos
homines; — mixtum est imp., cuietiamiuris-
cUetio inest, quodin dandabon. possessione
consistit." cf. 1. 4 eod. „lubere caveri prae-
toria stipolatione et in possess. mittere im-
perii magis est quam iurisdictionis,*^ 1. 2 D.
2, 4: — „magistratus, qui imperium hahent,
qui et coercere aliquem possunt et iubere in
careerem duci,'' (1. 6 § 2 D. 26, 1. 1. 26 pr. D.
50, 1); imperiwm potestatemve habere (1.26 §
2 D. 4, 6. 1. 1 § 1 D. 48, 4. 1. 7. 10 pr.
D. 48, 6) ; qui maius tmp. in eadem iuris-
dictione habet; cui par imp. est; magistra-
tus superiore aut. pari imp. (1. 4 D. 4, 8. 1. 58
D. 5, 1. 1. 14 pr. D. 40, 1); minores magistra-
tus, i.e. qui sine imp. 2iXiipotestate sunt (1.32
D. 47, 10) ; qui alienam iurisdictionem ex-
sequitur, non pro suo imp. agit (1. 3 D. 1 , 21) ;
adoptio fit aut principis auctoritate, aut
magistratus imperio (1. 2 pr. D. 1, 7); pro-
consul portam Romae ingressus deponit im-
perium (1. 16 D. 1, 16); maiestas, vis imperii
a. 11 D. 1. 1. 1. 12 § 1 D. 5, 1); c) bie
^ad^tt)oIIfomnien^eit be« rdmifd^en
Solfe«, fotme f^öter be« faifer«: lege
regia, quae de imperio eiu8(ßc. principis) lata
esty populus ei et in euro omne suum imp. et
potestatem contulit (1. 1 pr. D. 1, 4); licet
lex imperii sollemnibus iuris imperatorem
solverit, nihil tamen tam proprium imperii
est, quam legibus vivere (1. 8 C. 6. 23) ; bolzet
§ertJd^aft,S5otniä^ig!eit: civitates quae
8uh imp. populi Rom. sunt (1. 27 D. 36, 1);
homines, qui suh imp. Rom. sunt (1. 1 § 2
D. 1, 6). — 3) bo« römifc^e ?Rei(^, j. «.
ampliare imp. hominum adiectione (1. 7
§ 3 D. 48, 20) ; simulatque ad nos redeundi
causa profugit ab hostibus, et intra finea
imperii nostri esse coepit, postliminio re-
disse existimandum est (1. 30 D. 49, 15).
Impersonaliter, ol^ne ^eftimmung
einet ^erfon: imper». stipulari (1. 15 D.
45,3).
Impertire s. impertki, ju^^eiltver^
ben laffen, ett^eilen, j. 8. imp. auxi-
ium (L 18 P. 4, 6), cognitionem (1. 2 C, 2,
26), extraordinariam iurisdictionem (1. 14
C. 8, 40).
Impetigo, ein ^autau«f (^lag, gl ed^te,
9laube; impetiginoaus, hamit htha^, tau*
big 0. 6 § 1 i>. 21, 1).
Impetrare, an«toitfen, etlangen,
§. ©. petere, postulare et impetr. (1. 34 D.
13, 7. 1. 9 § 1 D. 36, 1. 1. 1 § 8 D. 48,
16), desiderare nee impetr. (1. 3 § 6 D. 17,
4); audiri impetrareque a praetore (1. 1
§ 1 D. 42, 5). Impetrabüis, etteid^bat,
ju etlangen (1. 1 § 43 D. 43, 20). Impe-
tratio, @rbittung,Äu«loitfung: impetr.
aetionis (rubr. C. 2, 57). Impetr ator, toet
ettoa« etlangt: heneficii impetr. (1. 3 C.
Th. 12, 6).
Impetus, 1^ heftige«, genMtItfame« (Sin«
btingen, Änotong, Einfall, Ängtiff,
?. ©. maioris rei imp., qui repelli non potest
1. 2 D. 4, 2); imp. praedonum (1. 23 D.
50, 17); damnum datum tempore impetus
(1. 9 C. 8, 4) ; uno impetu pluribus vumeri-
bu8 aliquem occidere (1. 32 § 1 D. 9, 2);
imp. fluminis (1. 14 § 1 D. 8, 6. 1. 30 § 3
D. 41, 1); inopinatus fortwuze imp., @<i^(t«
faföfd^Iag (L. 14 D. 36, 4). — 2) l^eftiae
SCttftegung be« ©emütl^«; »nftoaf-
lung, §. V. impetu delinquitur, cum per
ebrietatem ad manus aut ad ferrum venitur
(1. 11 § 2 D. 48, 19); impetu doloris inter-
ficere uxorem in adulterio deprehensam
(1. 39 § 8 D. 48, 5).
Impletas f. impius.
Impiger (adi.), impigre (adv.), nnDer«
btoffen, emfig (1. 6 pr. C. Th. 7, 1. 1. 1
C. Th. 8, 18).
Impilia f. inpilia.
Impingere f. inpingere.
Impius, inpius, getoiffenlo« in öe§ug
auf ba« ^ettagen gegen @)ott, (SItetn, %atet«
lanb: gottio«, lieblo«, unbantbat a. 8.
ßius inpüssimus (1. 49 § 1 D. 28, 5); impias
manus inferre patri aut matri (1. 1 § 2 D.
37, 15); impios sepatriam 'oitaiido demon-
strare (1. un. C. 10, 38). Impietas, Sieb«
lofigfeit, Unbonfbarfeit: impietati»
arqui a matre (1. 7 § 1 C. 8, 55); ©Ott»
lofigfeit (1. 5 C. Th. 15, 5).
ImplacabiUs, unbetföbnliÄ (1. 1 § 2
C. Th. 4, 8).
Implere, onfüllen: cum flumen sie
abundasset, ut implesset omnem locum (1. 2
§ 8 D. 2, 11). — 2) etfüHen, öollen-
oen, irapl. annum, antios (1. 13 § 2 D. 26,
5. 1. 49 pr. D. 30. 1. 35. 37. D. 33, 2. 1. 41
§ 10 D. 40, 5), aetatem (1. 21 § 2 D. 33,
1. l. 41 pr. D. 46, 1), tempus militiae, sti-
pendia (1. 3 § 8. 1. 9 pr. 1. 13 § 3 D. 49,
16); si possessio impleat tempm'a statuta (1.
76 § 1 D. 18, 1); iiupl. possessUmem^ usu^
Digitized by
Google
254
Implicare — Impositicius.
capionem (1. 28 § 1. 1. 30 pr. D. 4, 6. 1. 7. 40
D. 41, 3. 1. 7 pr. 1. 13 D. 41, 4); quod
desit naturali possessioni, id animus im^let
(1. 3 § 3 D. 41, 2); iinpl. condicionein, im-
pleta condicio (1. 18 D. 12, 6. 1. 7 pr. D.
18, 1. 1. 7 § 1. 1. 11 § 1. 1. 86 D. 35, 1.
1. 13 pr. D. 40, 4. 1. 3 § 1 D. 40, 7); im-
plenda voluntas (1. 8 § 7 D. 28, 7); impl.
officimn (1. 3 § 1 D. 4, 8. 1. 21 § 2 D. 29,
5), fidem (1. 19 § 9 D. 19, 2. 1. 9 D. 19,
5. 1. 4 § 8 D. 40, 1. 1. 8 C. 4, 34), cm-
ventionem (1. 2 § 3 D. 41, 4), venditionem
(l. 46 D. 19, 1), stipühtianem (l. 3 D. 46,
1. 1. 7 D. 46, 2), cautionem Q. 24 pr. D.
33, 2), collationem (1. 1 § 13 D. 37, 6);
testamentum impletum = perfectum (1. 14
§ 1 D. 30). — 3) ouSfül^re n, öollfül^rcit,
impl. litem (1. 9 C. 7, 39), accmationem
(1. 14 D. 48, 16), sollemnia accusationis, pro-
vocationis (1. 18 D. 48, 2. 1. 12 § 5 D. 48,
5. 1. 11 C. 5, 37); in^bcf. toitb e« öon her
IBonfü^tung bed S3emeifed gefagt: impl.
prohaHonem (l- 26 § 2 D. 16, 3); proban-
dum est, et eo impleto etc. (1. 1 C. 4, 7.
1. 3 C. 4, 30) ; pröbiUiOy quae ctdfirmationem
»uam non implet (1. 5 C. 7, 16); impl. j>rO'
feasionem suam (1. 42 § 1 D. 49, 14), petir
tionem (1. 30 § 1 D. 44, 2), suam intentio-
nem (1. 14 D. 5, 2); intendere nee implere
(1. 5 pr. D. 40, 1); nisi implesset qvtod in-
tenderat (1. 3 § 8 D. 22, 5); expeditionem
velut intentionem implere oportere (1. 19
pr. D. 22, 3). — 4) Scmanben bcfricbi-
gen: sufficere ad implendos creditores (1.
15 § 8 C. 7, 2).
Implioare, 1) öcrtoidcin, j. ©. frau-
dihus se impl. (1. 8 C. 10, 1); Implioitus,
bcttoicfclt, fd^toierig: rationem implici-
tam habere cum mensulario (1. 47 § 1 D. 2,
14); implicita facti quaesHo (1. 52 pr. D. 17,
2). — 2) bcfeftigen, fcft mad^cn, quae
non implicantur rebiM soli, sed mobilia per-
manent (1. 30 § 1 D. 41, 3); tropifc^: sta-
tülibero implicitus cams libertatii (1. 6 D. 2,
9). — 3) implioari, auggefctt, unter-
tootfcn toerben, §. ö. implicari oneribtiSy
molesÜis, negotiis hereditariis (1. 38. 42. D.
29, 2. 1. 22 § 2 D. 29, 4. 1. 87 D. 30.
1. 4 § 11 D. 44, 4); implicari meUdh (1. 3
C. 5, 5).
Implorare, anrufen^ erbitten, nad^«
fuc^en, j. ^. impl. edictum (1. 1 § 4 D.
36, 4), legem Falcidiam, heneficium legis
Falc. (1. 87 § 4 D. 31. 1. 58. 89 § 1 D.
35, 2), in integrmn restitutwnem, reetitutio-
nis aiAxiUum (1. 8 35. 46 D. 4, 4), iudicium
(1. 7 § 1 D. 5, 3. 1. 3 § 10 D. 41, 2).
Imponere, 1) auf ober in etmad ftel^
en, fefeen, legen, j. ©. merces imp. in
navem (l 4 § 2 D. 4, 9. 1. 2 § 2 D. 14,
2); impoaiti — deportati (1. 10 pr. eod.);
locus, in quo corpus impasitum est (1. 87 § 1
D. 11, 7); pecora prciediis imp. (1. 14 § 1
D. 25, 1) ; parietibus imp. tectariutn, rivum
(L 44. 61 D. 7, 1); fenestras et osiia imp.
m aedifwia (1- ^^ Ö- 6« 1)> <iuae paroAa
sunt ut imponantur, non sunt aedifidi; tegu-
lae nondum aedificiis impositae in rutis et
caesis habentur (1. 17 § 10. 1. 18 § 1 D. 19,
1); arecie imp. aedificium; in 3olo imp.
swperficiem (1. 89 D. 31. 1. 18 § 4 D. 39,
2) ; in inünito »uj^ra suum aedificium imp.
(1. 24 D. 8, 2); servo imp. vindictam (\,o.
SB.). — 2) g[emanben über ettoa« fe|en,
t)orfe|en, %u ttxoa^ anftellen: mamstrum
navi, locandis navibus etc. imp. (1. 1 pr.
§ 3 D. 14, 1). - 8) auferlegen, j. ö.
mip. alicui necessitateni (L 8. 9 D. 1, 18.
1. 82 § 2 D. 86, 1), legem (1. 7 § 8 D. 24,
1), candidonem (1. 4 § 1 D. 28, 5), tudu-
randum (1. 6 § 4 D. 87, 14), onera (1. 88
§ 2 D. 81), operas Q. 95 D. 30. 1. 7 § 8.
1. 88. 37 § 1. 1. 88 pr. 1. 47 D. 88, 1);
Ubertatis causa impoaita (l. 2 pr. eod. 1. 8
D. 39, 5. 1. 44 pr. D. 40, 1); poena im-
posita (1. 8 § 7 D. 3, 2. 1. 1 § 1 D. 47,
18. 1. 131 § 1 D. 50, 16); servitutem imp.
fondo, praedio, aedificio, aedibus (1. 19 D.
8, 1. 1. 17 pr. 1. 23 § 1 D. 8, 2. 1. 32 D.
8, 0. 1. 105 D. 85, 1. 1. 47 D. 89, 2. 1. 1
§ 28 D. 39, 8. 1. 205 D. 50, 17). —4) bei*
legen, ert^etlen: nomen impositum (1. 106
D. 45, 1); imp. libertatem (f. 11 § 1 D. 4,
4. 1. 7 § 8 D. 24, 1. 1. 10 C. 6, 21), -
5) mod^en, betoirlen, imp. rationem legis
Falcidiae, legatorum (1. 6 pr. 1. 8 C. 6, 50),
imp. fugam (1. 8 C. Th. 3, 1).
Importare, 1) mol^in tragen, filieren,
fd^ äffen, }. S3. locus, quo importantur
merces et mde eosportantur (1. 59 D. 50,
1 6) ; quae vi fluminis impoi-tata sunt (1. 4
§ 2 D. 12. 1. 1. 9 § ID. 39, 2); quae in
praedia s. habitationem inducta invecta im-
portata essent (1. 32 D. 20, 1. L 14 D. 20,
6. 1. 1 pr. D. 43. 82). — 2) l^erbeifül^*
ren, jujiel^en, bereiten, j. ö. infamiam,
ignominiam imp. = irrogare (1. 22 D. 3,
2. 1. 7 p. 48, 1. 1. 5 D. 50, 2); actionem,
crimen imp. = intendere (1. 1 1 § 2 D. 24,
2. 1. 14 § 4 D. 88, 2).
Importunitas , Ungelegenl^eit, Oe«
fd^toerbe (l. 3 § 1 C. 11, 61).
Importunus (adi.), importune (adv.).
ungelegen, j. ©. importune repetere (L 17
§ 3 D. 18, 6).
ImpoBitloius, 1) jum 9(nfe|en einge«
richtet: canthari impos. (1. 41 § 11 D.
30). — 2) impos. causa operis fum nunm-
tionis — cum quis postea, quam servitutem
imposuit, contra^ serv. fecit, ein ^)ofiti»er
Digitized by
Google
Impositio — Impubes.
255
(Shntnb, ber auf einer |moatred^tli(^en fBiUend«
beftimmung berubt (1. 5 § 9 D. 39, 1).
Impositio, Auflegung: impos. tun-
dictae (1. 2 C. 2, 30), medicaminis (1. 28 pr. C.
6, 23); «uftetung: ünp. pilei (1. 10 C. 7, 2).
ImpoBsibilis, inpossibilis, u n nt ö g I i m :
inposiibilium nulla obligatio est (1. 185 D.
50. 17); si m|>095. conaicio ohligationibus
adiciatur, nihil valet stipulatio. m|)09«.
autem condicio habetur, cut natura impe-
dimento est, quo mimis existat (§11 I. 3,
19. cf. 1. 1 § 11. 1. 31 D. 44, 7. 1. 7. 137
§ 1 D. 45, 1. 1. 29 D. 46, 1); quod imposs.
in testamento scriptum esset, nullam vim
habere (1. 46 D. 28, 5. cf. 1. 50 § 1 eod.
1. 16 D. 28, 3. L 1 D. 28, 7: „Sub imposs.
condiciofie — factam institutionem placet
non vitiari.* 1. 4 § 1. 1. 6 eod. 1. 3 D. 35,
1 : „Optinuit imposs. condidones testamento
adscriptas pro nuUis habendas/^ 1. 6 § 1
eod. 1. 5 § 4 D. 36, 2. 1. 135 D. 50, 17:
„quae dari impossibilia sunt — pro non
adiectis habentur"). Impossibilitas, Un^
möglic^feit (1. un. § 1 C. 7, 47).
Impostor, ©ettüaet (1. 4 § 2 D. 21,
1. 1. 1 § 3 D. 50, 13). Impostura, »e-
trügetci (1- 3 § 1 D. 47, 20).
Impotenter, ol^ne S^^ägigung, jügel^
Io3, tam imp. se gerere, ut onines me-
tuantadversuseum advocationem suscipere
(l. 9 § 5 D. 1, 16).
Impotentia, S^atllo^iattit, Serkoe^
genl^eit (\. 33 C. th. 5, 13. 1. 8 C. Th.
13, 11).
Imprecari, inprecari, 9öfed atttoün^
f(^en (L 1 § 3 D. 50, 13).
Impressio, 1) ?lufbtü(fwng eineg @ic*
petö (1. 1 C. Th. 6, 22). — 2) 53ebrücfung:
impr. poteniium (1. 1 pr. C. 10, 22); si
per impressionem quis aliquem metuens
feeerit cessionem (1. 11 C. 2, 19).
Imprimere^, aufbrücfen: impr. sigil-
IwH, Signum (1. 1 § 36 D. 16, 3. 1. 22 § 5
D. 28, 1. 1. 1 C. 2, 16).
Improbare, mißbilligen, öcrioerfen,
j. 53. condidones y quas praetores impro-
caverunt; condicio, quam sefiutus aut prin-
heps impröbant (1. 14. 15 D. 28, 7); conventio
moribus improbanda (1. 27 D. 2^. 4); iudex,
qui improbat ab arbitro pröbatos (fideius-
sores), alias improbatos probat (1. 10 pr.
D. 2, 8h excusati vel improbati tutores (1. 2
^ 35 D. 38, 17V, |- - - -
(1. 4 § 1 D. 10, 2); iusiurandum improbatae
38, 17); libri improbatae lectionis
publice religionis (1. 5 § 3 D. 12, 2). Im-
probabilis, öcrioerflic^: votum improb.
(1. 11 C. 2, 4). Improbatio, SRif billi*
gung: domus facienda locata ita, wipro^
hatio aut improb. locatoris aut heredi« eius
esset (1. 60 $ 3 D. 19, 2).
Improbitas f.
Improbus (adi.), improbe (adv^, f d^ l e d^ t
in motal\\äftx IBe^tel^ung, unteblid^, un«
red^tlic^, 5. 9. puto improbum esse eum,
qui velit iterum consequi quod aceepit (1. 51
§ 1 D. 42, 1), qui soUicüus est de vivi he-
reditate (1. 2 § 2 D. 28, 6); improbe ad ne-
gotia alicuius accedere (1. 5 § 5 D. 3, 5),
coire in alienam lüem (1. 6 D. 48, 7) ; testa-
mentum tno//icio9um improb edicei-e; Ute im-
proba perseverare (1. 8 § 14 D 5, 2); im-
probe rem a se distractam evincere conatur
(1. 17 D. 21, 2); impr. UHgator (§ 1 I. 4,
16), iudex (1. 4 C. 9, 27); impr. accusatio
(1. 1 § 10 D. 48, 16. 1. 19 C. 9, 22); impr.
possessio; po9sessionemimi>ro5efdiner«(l. 7.
9 C. 7, 32); improbum fenus exercere (1. 20
C. 2, 11^. Improbitas, Unteblid^feit,
@d^le(^tigfeit: nemo de improbitatj ma
consequitur actionem (1. 12 § 1 D. 47, 2);
exceptio doH propter improbit. heredis (1. 49
pr. v. 46, 1); iniquae exactionis Improb.
(1. 2 pr. C. 1, 3).
Xmprofessus f. inprofessus.
Improprie, uneigentlid^ (1. 1 pr. D,
38, 16. 1. 130 D. 50, 16).
Impro videntia,Unbor fid^tigleit (Vat.
§35).
Improvidus, unDotfiAtig (L 28 pr.
C. 5, 4. 1. 3 C. Th. 4, 9).
Improvisus (adi.), improvise (adv/i, u n *
t)or]^erge{e^en, unk)etmutl^et, 5. 9. ah-
sentxa inprov. (1. 6 D. 27, 2); castM im-
prov. (1. 36 § 2 D. 29, 1); ex inproviso in-
dictae coUationes (1. 8 § 3 D. 50, 5).
Imprudens (adi.), imprudenter (adv.),
1) ntd^t k)Otaudfe^enb, ni(^t bermu«
1 1 e n b : damna, quae imprudentibus acddunt
(1. 52 § 3 D. 17, 2). — 2) unöorfiAtia:
imprudenter eligere aliquem (1. 20 § 3 D. 3,
5). — 3) untoiffcnb, unfunbig. impru-
dentia = ignorantia, imperitia, j. w. impru-
dens tum (§ 1 I. 4, 2); imprudentia iudicis
(1. 51 pr. D. 21, 2. 1. 5 § 4 D. 44, 7);
imprudentiae stuxuritur (1. 108 D. 50, 17);
si errasse videbitur (delator), det (iudex)
inprudentia^ veniam (1. 15 pr. Ö. 49, 14) ; per
imprud. (plus) sohere (1. 11. 32 § 1 D. 12,
6) ; imprudentem fdus stipulari (1. 66 § 4 D.
24, 3) ; cum negotia mea gerens, imprudens
rem meam emisti; servum tuum imprudens a
füre bona fide emi; cui res sub condicione le-
gata erat, is eam impr. ab herede emit (1. 18
§ 3 D. 3, 5. 1. 24 § 1. 1. 29 D. 19, 1);
massam argento coopertam pro solida ven-
dere imprudenUm (1. 41 § 1 D. 18, 1).
Imprudentia f. imprudens b. 3.
Impubes, nic^t mannbar, unmünbig,
©. im ®egenf. öon adulescens (1. 7 pr.
26, 10); moribus introductum est, ut
%.
Digitized by
Google
256
Impndens — In.
quis liheris impnheribus tetftamentum facere
possitf donec masculi ad XIV annos per-
yeniant feminae ad XTI (1. 2 pr. D. 28, 6) ;
inpubefi, qui doli capax non est: imp. tarn
iniuriae capax (1. 5 § 2 D. 9, 2. 1. 3 § 1
p. 47, 10. cf. § 18 I. 4; 1: — „placet —
ita demum ohligari eo crimine impuherem, si
proximus pubertcdi sit et ob id intellegat
se delin quere*).
Impudens (adi.), impudenter (adv. j, u n *
öerf c^ftmt, j. 35. imp. audacia calumnian-
tium (1. 32 § 8 C. 1. 3); petitio impuden-
tior, im ®cgcnf. öon iustior (1. 3 C. Th. 12,
12); impudenter attollere manus (1. 15 C. Th.
16, 5). Inpudentia, UnöerfAämtficit
(1. 27 § 1 D. 48, 10).
Impudicus, fAamloS, uni^öd^tig: im-
pudidtia, UnÄÜt^tigfeit (1. 2 D. 1, 6. 1. 9
§ 4. 1. 10 D. 47, 10).
Impugnare, gc^cn cttuaS ftrcitcit, t)cr*
ftogcn, g. 95. ins civ. impugnatur nacto, ne-
ob res amotas ageretur (1. 5 § 1 D. 23, 4) ;
imp. utäitatem pnpitti (I. 42 pr. D. 29, 2) ;
Beftrcitcn, anfcd^tcn: imp. iudidum (1. 87
D. 30. 1. 24 D. 34, 9). Impugnatio, «n:=
griff (1- 3 C. Th. 9, 39).
Impulsio, impulsus f. impellere.
Impune (adv.), ftjcaflo«, ungeprüft,
j.*©. im ®Menf. öon non recte, illicite (1. 60
§ 4. 6 D. 23, 2); imp. prohibei'i, rim pati.
vim fien alicui (1. 1 § 2 D. 43, 11. 1. 4 § 1.
1. 5 § 1 D. 48, 19. 1. 1 § 18 D. 43, 20);
imp. puto admittendum, qxwd per furorem
älictiius accidit (1. 61 D. 26, 7); extra terri-
torium ius dicenti imp. nonparetur 0.20 D.
2,1).
Impunitaa, (Straflofigfcit (1- 1 § 1
D. 11, 4. 1. 2 pr. D..47, 1: „Numquam
plura delicta concurrentia faciunt, ut ulliwi
impunitas detur.'' 1. 8 § 2 C. 9, 12. 1. 7 C.
9, 47: ,Jmpnn. delictis proptei' aetatem non
datur. si modo in ea quis sit, in quam
crimen quod intenditur, cadere potest*).
Impunitus, ungcftroft, ftraflo^ (1. 51
§ 2 D. 9, 2: — „neque impun. maleficia
esse oporteat." 1. 4 § 2 D. 9, 4. 1. 95 §
1 D. 46, 3. 1. 9 § 2 D. 48, 9: — „ai per
furorem aliquiR parentem occiderit, inpuni-
tus erit/^ (1. 5 pr. D. 48, 19: — satius esse
impun. r€U7iqui facinus noceniift quam in-
nocentem damnari**).
Impurus (adi.), impure (adv.). untau«
ter, fci^impflt(^: Uheralitas imp. (l. 1 g4
C. 5, 27) ; imptiriufi reverti ad patriam (1. 1
C. Th. 14, 9).
Imputare, 1) in ctroa§ cinred^ncn,
5. ^. imputari Falcidiae s. in Faicidinm, in
quartam, quadrantcm hereditatia, s. qua-
drantiy porfioni qnndrantiA (1. 19. 24 §2. 1.29
50. 76. 86. 91 D. 35, 2. 1. 19 § 1. 1, 60 § 5
D. 36, 1. 1. 36 D. 38, 2), in portionem de-
bitam patrono (1. 20 § 3 eod.), in praeterita
alimenta (1. 8 § 22^ D. 2, 15); si supra legi-
tim um modum 8olvit(usuras),repetiquidem
non posse, sed sorti impittandum H. 26 pr.
D. 12, 6); si pignore snbrepto fuiti egerit
creditor, totum quidquid percepit, dehüo im-
putare (1. 22 pr. D. 13, 7). — 2) 3eman*
bem cttoa? anrcd^nen, in Stnreqinung
bringen, 5. C in Falcidia, in ratione legis
Falc. imputari heredi (1. 21 pr. 25 pr. D.
35, 2): in restituendo \fideiconim. imputare,
quod heres detraxit quartae nomine (L 80
§ 11 D. 36, 1); imp. coheredi sumptum pro
parte eius (1. 11 § 23 D. 32); sumptus imp.
societati (1. 52 § 15 D. 17, 2); honoraria
imp. pupiUo (1. 9 § 6 D. 26, 7) ; si matrem
aluit pupilli tutor, imputare eum posse (1. 1
§ 4 D. 27, 3). - 3)}ur ©d^ulb anrcc^»
ncn,änrcd^nen,5ufd9reibcn,beimcffen,
3. ^. culpam imputari alicui (1. 9 pr. D.
20, 5. 1. 14 § 1 D. 49, 16) ; imput. alicm.
cur passus sitj cur non convenerit etc.
(1. 5 § 14 D. 3, 5. 1. 31 § 4 D. 5, 3. 1, 7
§ 5 D. 10, 4. 1. 9 § 4 D. 27, 3. 1. 14 § 2
D. 38, 2. 1. 2 § 89. 41 D. 38, 17); imput.
(debere) stbi^ suae facilitati (§ 3 T. 3, 14.
§ 9 I. 3, 15. 1. 1 § 6 D. 4, 8. 1. 2 § 2 D.
4, 5. 1. 27 § 2 D. 4, 8. 1. 1 § 1 D. 11, 6.
1. 28. 37 D. 12, 2. 1. 1 § 4. 9. 14 D. 14.
1. 1. 6 § 1 D. 20, 6. 1. 3 § 3 D. 39, 3.
1. 1 § 5. 11. 17 D. 42, 6); contutoris
factum imputatur collegae (1. 14 D. 26, 7);
neglegentia propria heredi non imputabitur
(1. 4 I 1 D. 27, 7).
Imputatio, 1J5ered^nung, Sied^nungd^
po\i (1. 82 D. 35. 1).
Imus, ber untcrfte 0- 21 pr. D. 49, 1).
In (praep.), 1) in, on, auf, a) ouf bte
?5rogc: »0? toorin? »orouf? ober tooffin?
j. 95. deponere in aede (f. b. SS8. s. a) ; in
//ww»»i« factum (1. 1 § 11 D. 43, 12); in
solo fieri opus ([. l § 4. 1. 7 § 5 D. 43.
24); in hello (= propter causam belli) amis-
sum (1. 1 § 2 D. 47, 9); deprehendere ad-
ulterum in filia, uxore; filiam in ipsa turpi-
tudine depreh. (1. 24 pr. 25 pr. D. 48, 5);
succedere in ius, locum etc. (f. succed.) ; con-
ferre in aliquid s. aliquem (f. b. SB. s. 4. 5);
imputari in quartam etc. (f. imputare s. 1);
ex Servitute in libertatem proclamare, ex
libertate in servitutem peti (1. 7 § 5 D. 40,
12); redigi in servitutem (1. 6 D. 4, 1); re-
eider € in poteatatem (1. 5 D. 1, 6); esse in
cau^m aliqua, in potest<ite^ sermtvte etc. (f.
esse s. c); in adopiionem dare, habere; in
adoptione esse (f. adoptio); in possessione
esse ; in possesnonem mitt-ere (f. possidere) ;
in eo esse, ut etc. (l. 44 D. 2. 14. 1. 30 § 2
D. 29, 2. 1. 24 D. 42, 8); in difficili epse
Digitized by
Google
In.
257
(1. 29 § 15 D. 28, 2); in penäenii, suspenso
esse (f. b. SB.) in rebus humanis esse n. hu-
manus) ; esse in faeuUatibus, dote etc.({. esse
8. g.); in bonis habere (1- 73 pr. D. 35, 2);
b) bei Qt\tht\timmnn^tn: a) bei $e«
jtimmung einer 3^ttfrift^ innetl^alb totU
dftt ettoad gefc^ie^t ober gefc^eben foK =
intra (1. 1 $ 9 D. 38, 9), a* ^. ita data
condicione HUud fadto in diebus\ in Hduo
condicionem impleti oportet (1. 217 § 1 D.
50, 16) ; in diebus\X X proxiinis dare iussns
(1. 3 § HD. 40, 7. cf. 1. 40 pr. D. 18,
1); quidquid in his XXIV horis actum est
(1* 8 D. 2, 12); in X mensibus proximis tio-
tus (L 29 pr. D. 28. 2); in pubertaU defun-
ctus (1. 2 § 6 D. 28, 6); ß) auf, ju, an,
bei IBeftimmung eined ^titpuntU^, an
toclt^em ettoa« ftattfinbct, j. ©.res, quae
ibi fuerunt in diem mortis; praedia a me in
diem mortis meae possessa; fandi, ut eos in
diem mortis meae possedi (1. 78 § 2. 1. 91
§ 1. 1. 92 pr. D. 32); res, quas in diem
mortis meae mecum habui (1. 16 D. 39, 5);
in diem ttUelae finitae idoneos fuisse tutores
(L 53 D. 26, 7) ; in diem statutum non sol-
wrtf (L 6 § 1 D. 18, 1); in id tempus ad-
ptiri, quo etc. (1. 82 D. 8, 3) ; in praesenti,
inpraesentiarum (f. praesens s. l.b); in con-
tinenti (f. b. ©. s. 2); y) bei ©eftimmung
eined Xermind, auf totlä^tn ettoad feftge«
fe|t ifi, mit toelcbem indbef. ein Slec^töbec«
l^Itnig eintreten )oU, %, S3. in diem vel sub
condicione debitorem esse, deberi (1. 16 pr.
D. 5, 3. L 14 D. 34, 3. 1. 27 pr. D. 40,
9), sUpulari (L 22 D. 44, 7. 1. 8 § 1 D.
46, 2), in diem obligatio (1. 5 eod. L 43 § 1
D.23,3) ; in diem conferre öbligaiionem, con-
cipere stipulationem (1. 44 § 1 D. 44, 7.
L 16 § 5 D. 46, 1); in diem de hypotheca
convenire (1. 12 § 2 D. 20, 4); in dSem re-
licUi kaata (1. 73 § 4 D. 35, 2. 1. 8 § 1
D. 46, 2) ; in annos X dare damnatas, aut
quis liber esse iussus (1. 49 D. 35, 1. cf.
1. 41 § 15 D. 40, 5); in diem vel sub con-
dicione rogatus.restituere (1. 6 § 6. 1. 23 § 3
D. 36, 1); praesenti die aut in diem dare
libertatem (L 22 D. 28, 7); in tempus directo
data libertas (1. 57 § 1 D. 36, 1); in tem-
pus capiendae heieditAtiainstituere heredem
n. 68 pr. D. 28, 5]; in diem addicere (f. b.
te. 8. 2); 9) bie feefiimmung eine« 3^^**
pnnltt^, hii auf toeld^en, ober eined
Sleitraumd, koftl^renb beff en etmaiS ftatt^
nbet, für koelc^en ettoaS feftgefe^t ift = ad
8. 4. a. ff. 9. in adventum (= usque ad
adv.) suceessoris ius dicere debet procon-
8ul (1. 10 pr. D. 1, 16); in Kalendas Julias
precario possidere (L 12 pr. D. 43, 26) ; i«^
que in Kai, dort stipulari (1. 56 § 4 D. 45»
1); usgue in diem litis impuberem apud se
habere (l. 3 § 4 D. 43, 30); in diem. vitae
permanere (1. 57 D. 24, 1); usuras computare
in eum diem, quo etc. (1. 60 pr. D. 36, 1.
cf. 1. 40 D. 22, 1); usuras debere in diem,
quo etc. (1. 7 § 15 D. 26, 7); dies, in quem
caveri solet; in annos X satisdare; in trien-
nium, in longum tempus cavere (1. 15 § 1. 2
D. 39, 2. L 10 D. 46, 5) ; in quinquennium
locare fundum (1. 9 § 1. 1. 24 § 2 D. 19,
2); in menses singulos sive in dies sive in
annos rdicta alimenta (1. 8 § 3. 4 D. 2, 15)-
stare usum fr. in annos, in qtws testator sta;
tuü (1. l2 pr. C. 3, Ji3); c) ouf (jur ©e-
)ei(^nung bed "SRaaiH) in tantum, ut; inio-
tum, in assem, in infinitum (f. btefe 9B.) ; in
solidum (f. b. S63.) : in id, qiiod s. in quan-
tum facere possunt, condemnari etc. (f .facere
8. b. a) in totam, omnem causam se obligare
etc. (f. causa s. 4. b.). — 2) unter, cre-
ditores habere, in quibus et Seium (1. 67 § 2
D. 12, 6); habere quem in suis lieredibus
(l. 73 § 1 D. 50, 17); in testibus esse (§ 9
I. 2, 10). — 3) ju (3tt)edbcaei(finung) in
hoc accipere, ut etc. (1. 31 § 2 t>. 39, 6);
offerre sc in hoc ut etc. (1. 39 D. 4, 8) ; in
hoc manumitti, ut etc. (1. 13 D. 40, 2);
legare in hoc (l. 14 § 1 eod.) ; nger in ali-
menta obligatus (1. 8 § 15 D. 2, 15); in
fraudem alicuius facere (f. fraus s. 3. 4.);
ludere in pecuniam, um ^elb fpielen (1- ^
§ 1 D. 11, 5). ~ 4) in «nfejung, in
«etreff: in retn pacisd (I. 27 D. 2, 14);
inportionem le^^torum jpaci^ct (1. 73 pr. D,
35,- 2); in rem alicuius mutuari spondere etc.
(f. res 8. 2); in litem iurare (f. lis); in fa-
ctum agere, excipere etc. (f. factum s. 2);
esse, iuris esse, constitutum, dicendum, re-
spondendum esse, observari in aliqua re s. per-
sona n. 5. 8 D. 1, 6. 1. 27 pr. D. 2, 14.
1. 17 D. 2, 15. 1. 25 pr. D, 3, 3. L 30 § 1.
L 83 D. 3, 5. l. 29 D. 29, 1. l 88 D. 50,
16); mentiriin condicionem (1. 69 § 3 D. 21,
2); vereri in se, in liberis suis (1. 8 § 3 D.
4, 2); praestare in re vendita (1. 58 D. 2,
14) ; usum fr. habere in servo (1. 55 eod.). —
5) gegen, imperium habere in aliq. (1. 3 D.
1, 18); ius dicere, actionem dare in aliq.
(I. 10 pr. D. 2, 11. 1. 3 § 2 D. 2, 12);
testimonium dicere in aliq. (1. 3 § 5 I). 23.
5); interrogari, torqueri, confiteri in aliq.
(I. 7 D. 22, 8. 1. 1 § 19. 27. 1. 2. 3 D,
48, 18); valere in alib. (1. 17 § 5 D. 2, 14).
— 6) nad^, gem&g, in pedes singulos dare,
in pedes mensurasve praestare (1. 30 § 3.
L 36 D. 19, 2); dividere in capita, stirpes (f.
Caput 8. 2) ; cum vir nubit in feminam femina
viris porrectura, b. f}. nad^ ?(rt einer fjrau,
bie r4 ^^ 9)^ännem ^in^iebt (l. 31 C. 9,
9). — 7) in mortem inquisitionem tendere
(1. 4 § 4 C. 1, 5), Aber ben %o\> ^inaui».
17
Digitized by
Google
258
Inaedificare — Incertus.
S:
Inaedificare, 1) auf obet fihtx etmad
bauen: solo cedere solent, qwie inaedi*
ficantur (1. 33 I. 2, 1); supra pilas inaedif.
(1. 30 § 4 D. 41, 1). — 2) in rin ®cbäube
fttoad einbauen: infixa inaedificataque
21 D. 33, 7); inaedif. lapides (1. 43
. 6, 1). — 3) bauen (1. 43 pr. D. 13. 7).
Inaequalls (adi.), inaequaliter (adv.),
ungleid^ (l. 12 D. 28, 5. 1. 3 C. 3, 38).
Inaequalltas, Ungleid^^eit 0- 1^ § 1 D.
21, 1).
Inaequu-1 = inaequalis (1. 3 § 2 D. 33, 1).
Inaeetünabilis, nid^t nac^ ©elbn^ert^
aniufd^Iagen, unfd^äl^bar (1- 106 D. 50,
16: „Liberias ifmestimab. res est")-
Inaeatimatus , üid^t nac^ ®elb qt*
fd^äjt, untaiitt fl. 10 § 1. 1. 75 D. 23,
3. 1. 29 pr. D. 23, 4).
Inania (adi.), inaniter (adv.), leer, 3. 9.
amphorae in. (1. 206 D. 50, 16); tropifc^:
nur beut Sd^etne ober Flamen nad^, ol^ne mirl«
Itd^e Qebeutung, ol^ne n^a^ren ®runb ober
(Irfolp, leer, eitel, grunbloS, nn^loö,
unn^trlfam, j. ö. in. ohserrafioy ©eobad^*
tung leerer gdmilid^t (1. 15 C. 6, 23); in
namen heredum liberis relinquere (1. 3 C. 3,
29); iniuria, quae inani hofiestaüs colore
velatur (1. 14 C. 4, 38); in. timor (1. 5 C.
4, 2); in. cautio = mendax scriptura (1. 2
C. 8, 37); inaniter conscribere dotem, im
(S^egenf. bon corporaliter tradere (l. 9 pr.
C. 9, 49); chirographum inane factum so-
lutione (1. 18 D. 10, 4, cf. 1. 27 pr. D. 47,
2. 1. 19 C. 8, 42); actio in., eine erfolg»
lofe Älage (1. 24 § 2 D. 40, 12); actio
in.propter inopiam adversarii (1. 6 1). 4, 3);
causa stivulationis propter exceptionem
in. (1. 8 D. 12, 5); obligatio in. (1. 8 § 9
D. 16, 1. 1. 95 § 2 D. 46, 5).
Inarare, be^f lügen.
Inardesoere, entbrennen (1. 2 C. Th.
12. 11).
Inargentare, mit Silber befd^Iagen
(1. 100 § 4 D. 32. 1. 3 pr. § 3 D. 33, 10).
Inargutus, nic^t f(^arf finnig (1. 5 § 1
D. 7, 5).
Inaudire f. inaugere.
Inaudltus, 1) obne gehört n)orben
ju fein Q. 2 D. 48, 8: „Inauditum filium
pater occidere non polest.'* 1. 1 pr. D. 48,
17: — .neque inaudita causa quemquam
damnari aequitatis ratio patitur*). — 2) un*
erl^ört: nomen inaud. caelicolarum (1. 12 C.
1, 9); inaud. secta (Coli. XV, 3 § 3. 7).
Inaugere, lieber anregen, dne ßlage
bon neuem ergeben (V. 27 § 2 D. 40, 12).
Inaugnrare, ^emanben (nad^ Befragung
be« SSogelflug«) in ein Hmt einttjei^cn:
Flamen Diafis inauguratus (Gai. 1, 130.
111, 114. Ulp. X, 5).
Inaurare, 1) mit ®oIb überstellen,
Dergolben: auro legato, ea,^ua« itMurata
sunt, non deberi (1. 19 § 6 D. 34, 2); cra-
battus argento inaurato tectus (1. 20 § 8
D. 33, 7); lecH inaorati (1. 3 § 3 D. 33,
10). — 2) mit «olb t>ermifc|en (1. 14
D. 18, 1).
Inaurla, Dbrgel^änge (1. 25 § 10. 1. 32
§ 8 D. 34, 2).
InbeoilUtas, inbeoUlus f imbecillis.
Incalesoere, entglüben: sexus inca-
lescens, bai» ©efdbled^t, beffen 9egierben fid^
regen (1. 15 § 1 D. 22, 5).
Incantare, 3<^u'^^^f<'^ii^^lit l^erfagen
(1. 1 § 3 D. 50, 13).
Incautus, unk)orfi(i^tig: ine. neglegef^
tia (Coli. XI!, 5§ 2); incaute (adv.) = in-
consulto (1. 1 § 1. 2 D. 28, 4).
Incedere, einiger gelten: contenüo,
quisnam prior incederet, quisque subse-
queretur (1. 2 C. Th 7, 3).
Incendere, geuer anlegen, anjün*
ben,in9ranbfte(fen: incendium,^tan\> ,
2feutr8brunft; incendiarius , incensor,
mer tttoai in IBranb ftedt, 93ranb«
ftifter (1. 1 pr. 1. 3 § 1. 1. 4 D. 1, 15. 1.
5 pr. D. 48, 6. 1. 10 D. 48. 8. 1. 16 § 9
I. 28 § 12 D. 48, 19: „Incendiarii capite
puniiintur, qui ob inimicitias vel praedae
causa incenderint intra oppidum: et ple-
rumque vivi exuruntur. qui vero casam
aut villamj aliquo lenins. nam forttdta
incendia, si cum vitari possent, per negle-
gentiam eorum, apud quos orta sunt,
damno vicinis fuerunt,civiliter exercentnr**).
IncensituB, einer, ber n\d)t in bie
(Steuerliften einroUirt ift (1. un. C.
II, 18. cf. Gothof. ad 1. un. C. Tb. 10, 23).
InoenAor f. incendere,
Inoensus, n^er fi(^ bem (S^enfud ent«
aogen ^at (ülp. XI, 11).
IneertuB, ungen^ig, a) unbeflimmt,
incerta s.incerti stipulatiOy incertum ^tpii-
lariy deducere in cbligationem (1. 68. 75 pr. §
1 ff. D. 45, 1 : „Ubi non apparet, quid quak
quantumque est in stipulatione, incertam
esse stipul. dicendum est.** 1. 106 eod.); in-
certus B. incerti cofitractus (1. 9 pr. D. 12, 1.
1. 1 § 6 D. 13, 5. 1. 18 pr. D. 46, 4); incerti
agere, actio, iudiciumj civilis incerti actio,
i. e. praescriptis verbis (l. 3 D. 2, 5. 1. 7
§ 2 D. 2, 14. 1. 27 § 7 D. 4, 8. 1. 8 D. 7,
5. 1. 23 D. 10, 3. 1. 33 D. 16, 3. 1. 6 D.
19, 5. 1. 4 pr. D. 22, 1. 1. 59 § 1 D. 28,
8. 1. 75 § 4 D. 30. 1. 8 § 6 D. 34, 3. L 2
§ 4 D. 39, 5. 1. 121 pr. D. 45, 1. l. 9. 22
C. 8, 53) ; incertum s. incerti condicere, con-
dictio (1. 16 § 2 D. 4, 4. 1. 5 § 1 D. 7, 5.
1. 35 D. 8, 2. 1. 22 § 1. 1. 40 § 1 D. 12, 6.
1. 3 D. 12, 7. 1. 5 § 1. 1. 8 pr. D. 19, 1.
Digitized by
Google
Incessanter — Incipere.
259
1. 2 § 3 D. 39, 5. 1. 12 D. 46, 2); ine.
polHcitatio (1. 17 G. 4, 35); ine. smmna com-
promisMf ut puta 'quanti ea res erit' (1. 28
D. 4, 8) ; iBC. sententiain dicere,ut puta : 'quan-
tum ei debes redde* etc. (1. 21 §3 eod.); in
Cßrtum confiteri (1. 6 pr. § 1 D. 42, 2); ine.
corpus, haminem legare; ioc. res relictae; in-
certi legatum (\, 8 D. 7, 5. 1. 25 § 17 D. 10,
2. 1. 13 D. 30. 1. 85 D. 32. 1. 1 § 7. 1. 30
§ 5 D. 35. 2) , ine. pretium (1. 7 § 1 D. 18,
1); ine. pars (1. 26 D, 41, 2. 1. 32 § 2 D. 41,
3: „Inc. partem possidere nemo potest'O;
ex ine. parte institutus (1. 1 1 § 3 D. 1 1, 1) ; in-
certae partis vindicatio (1. 76 § 1 D. 6, 1);
ine persona (| 25 I. 2, 20. 1. 4 D.34, h);
ine. heres (1. fO pr. D. 50, 16); ine. dies
(f. b. ©. 8. 2. a); b) atoeifcll^ttft, incer-
tum, utrvm, an (1. 28 § 5 D. 5, 1. 1. 36 § 4
D. 35, 2. 1. 4 pr. D. 40, 5); ine. ti^mnon
est (1. 19 C. 3, 36. 1. 5 C. 4, 5. 1. 3 C. 8,
1); ine. etentus (L 51 D. 15, 1. 1. 6 D. 27,
6); de Ute twc. transigere (1. 1 D. 2, 15);
litis incertum redimere (1. 20 pr. C. 4, 35) ;
ificertum rei venire, aestimari (1. HD. 18,
4. 1. 12 D. 19, i)] sub incerto eautionis
(1. 17 § 14 D. 36, 1); 8ub ine. eius qui ede-
tur (l. 1 § 3. 5 D. 37, 9); propter incertum
iuccessionis (1. 14 D. 2, 15), condicionis
(L 11 pr. D. 37, 11); aetatis ac. restitutionis
(l. 48 § 1 D. 46, 1) ; ine. possessor (1. 89
§ 8 D. 50, 16); pater ine. (§ 12 i. 1, 10.
1. 3 C. 5, 18); c) uiifi(^et, fd^toanfcnb,
incertus, quam partem vindicet (L 1 § 5
B. 5, 4); incertum dimittere interrogatorem
(L 11 § 7 D. 11, 1).
Inceesanter, ungef&itmt (1. 6 § 10
C. 1, 12).
Inoessere, angteifen, Verfolgen (1.4
C. 1. 7).
Inoestare, {(^ftnben, k)er(e|en (1. 12
C. 12, 35).
Inoestum s. incestus (Sobst), Un*
hvidft, f3Iut{d^anbe, b. ^. bie Pfifd^Iid^e
Sermtfc^ung mit einer $erfon, mit meieret
toegen ju na^ec SSertoanbtfc^ft ober Sd^md«
gerfc^ft bie &^t »erboten ift; inoastus (adi.),
inoeste (adv.), blutfc^önberifd^: ine nu-
ptiae (§ 1 I. 1, 10. L 5 § 1 D. 12, 7. 1. 12
pr. 1. 39 § 1 D. 23, 2: „Si quis ex bis,
quas moribus prohibemur uxores ducere,
duxerit, incestum dicitur commiUere,^ (1.
52. 56. 68 eod. 1. 39 pr. § 1—7. 1. 40 §
5 ff. D. 48, 5. 1. 4. 5 D. 48, 18. tit. C. 5,
5); inceste commissa (Coli. VI, 4 § 1).
Inchoare, beginnen^ ben Anfang
machen, ). f3. inchoaU usucapio (L 24 § 1
D. 41, 3); incb. societatem (1.58 §3 D. 17,
2. L 42 § 1 D. 29, 2); ante s. p08t litem
inchoaUm (1. 44 D. 5. 1. 1. 11 D. 10, 1.
L 18 pr. D. 22, 1. 1. 26 D. 44, 7); litem
\'
incboatam deserere (1. 54 § 1 D. 42, 1);
incboatam a<^ionem repetere (L 21 pr. D
5, 2); incboatas delatumes implere (1. 5
§ 2 D. 48, 1); crimen incb. contra aliq.
(1. 8 C. 9, 8. 1. 13 C. 9, 9).
Incidere, 1) tool^in fallen, jtärjen^
5. 9. aedes vitiosae in aedes non vitiosas in-
cidentes (1. 13 § 2 D. 39, 2); ine in fos-
sam (1. 7 § 8 D. 43, 24), in laqueos (1. 29
»r. D. 9, 2). in latrones, fures (1.52 §4 D.
7, 2. L 50 § 4 D. 47, 2). — 2) in tttoo»
^eratl^en, tjetfallen = cadere s. 4. j. ^.
inc. in valetudinetn adf)ersam (L 20 D. 28,
3), in Vitium (1. 13 § 6 D. 39, 2), in ca-
ptionem (1. 1 D. 4, 1), in obligationem (1. 81
§ 1 D. 46, 3), in poenam vectigalis, in
causam commissi (1. 16 § 5. 10 D. 39, 4),
in poenam s. voluntatem SCti,in SCtum (1. 22
§ 1. 7. 11 D. 48, 10. 1. 1 § 10. 1. 15 §2
D. 48, 16), in edictum, in poenam s. sen-
tentiam edicti (L 24. 40. D. 29, 2. 1. 6 § 1, 2.
1. 27 § 1 D. 29, 4. 1. 3 § 25. 28 D. 29, 5.
1. 15 § 23 D. 47, 10. L 14 § 2 D. 48, 10),
in legem (1. 8 pr. l. 12 § 2 D. 4, 2. L 32
pr. D. 40, 9), in Aquüiam et acHonem in-
iuriarum (1. 34 pr. D. 44, 7J, in interdictum
(1. 20 § 3 D. 43, 24). — 8) unter etwa«
fallen, babin gehören, »n d^nieion^m (1. 27
§ 3 D. 34, 2), in sententiam SCti (1. 72 § 1
D. 28, 5), in legem Falcid. (L 60 § 1 D. 35,
2), in crimen {\, 152 pr. D. 50, 17). — 4)
anfällig mit gemanbem jufammentreffcn,
A. ©. pupillus, qui non ipse contraxit, sed
m tutorem incidit (1. 12 D. 46, 6); cum
coberede non contrabimus, sed incidimus
in cum (1. 25 § 16 D. 10, 2). — 5) bor-
lommen, fic^ jutragen, aufftogen, ein*
treten, casus, qui quandoque inoiderint
(1. 10 D. 1, 3); si forte inciderii, ut ete
h. 6 § 1 D. 8, 6); quidquid indderit, quod
donationem peremat(l. 20 D. 24, l); prout
res incidit (1. 7 pr. D. 2, 1); si talis spe-
des inciderit (1. 2 D. 27, 9); quaecumque
incidisset controversia (l. 6 § 1 D. 3, 4);
incidens quaestio quae in iudicium devo-
catur (1. 1. 3 C. 3, 8).
Inoidere, 1) einfc^neiben, j. 53. in-
ciditur lapis vel terra (1. 1 § 5 D. 43, 21).
Inoisio, ©infc^nitt ober Xl^Iungdllnie (1. 2
C. 10, 66), auä) «Imputation, (lul. ep.
nov. c. 10 § 46). — 2) jerf(^neibett, inc.
linum (1. 3 § 23 D. 29, 5. 1. 28 § 1 D. 34,
3. 1. 1 § 10. 11 D. 37, 11), tabulas, testa-
mentum (1.20 D.28,3. 1. 4 D. 28, 4. L 15
§ 1. 1. 20 § 1 D. 29, 1. 1. 16 $ 2 D. 34,
9. 1. 11 § 2 D. 37, 11. L 1 $ 8 D. 38, 6).
Inoil©, einfc^nitt in bie (trbe, S»a||er-
ablcitungggraben G- 1 % ^ ^' ^3, 20.
1. 1 § 4. 5 D. 43, 21).
Inoipere» anfangen, beginnen, ben
17*
Digitized by
Google
260
Incisio — In com modus.
Anfang ma^tn obet nehmen, ^.^.dies
a media nocte incipit (L 8 D. 2, 12);
ine. debert, cedere (1. 28 D. 20, 1. 1. 13 § 2
D. 38, 1. 1. 213 pr. D. 50, 16); ab heredi-
buß et contra heredes incipere acHones et
obligationes (1. un. § 2 C. 4, 11).
Incisio f. incidere », 1.
Inoitare, erregen, anregen, j. ©.
amare patriae incitari (1. 16 C. Th. 7, 13).
Inoivilis (adi.), inoiviliter (adv.), bent
ffttd)i ober ber JOinigfett ni^t gemäg,
im 4(egenf. bon civilis s. 4., civiliter s. 2.
(1. 24 D. 1, 3. 1. 15 pr. D. 3, 3: — „in-
Bcium procuratorem teneri satis inciv. est.*
1. 23 § 2. 3 D. 4, 2: — „iudex indviliter
extorta restituti iubeat." 1. 66 § 1 D. 23,
2. 1. 70 § 2 D. 46, 1: — „inciv. est fide-
iussorem ex sua promissione non teneri.**
L 9 § 10 D. 48, 19: — „sunt hae poenae
— inciviUs invitum hominem iubere facere
quod facere non potest." 1. 2. 3 D. 50, 13.
1. 2 C. 8, 28. 1. 11 C. 3, 31. 1. 12 C. 3, 82.
1. 2 C. 6, 2. 1. 4 C. 7, 72).
Indamare, aufrufen, anregen (1. 1
§ 6 C. Th. 2, 27). Inolamatio, Aufruf:
praeconis incl. (1. 6 C. Th. 1, 16).
Inolemens, unglimpflid^, grob: in-
clementiores iniuriae (1. 4 C. 8, 46).
Inolinare, tuol^in neigen, fenfen, bie*
gen, 5. ^. arbor vento tJteUnata in tuum
fundum (1. 2 D. 43, 27); si paries com-
munis in aedes meas se inclinaverit (1. 14
§ 1 D. 8, 5); tro^ifc^: fic^ ^u einer Slnfid^t
neigen, 5. 9. incl. in senteniiam, in hoc, 1^
putet a. 7 § 2 D. 15, 1. 1. 42 pr. D. 29, 2);
quaereoatur — et inclinandum est (1. 22
§ 1 D. 6. 2. 1. 81 § 3 D. 30).
Inoludere, 1) in ettoaS einfd^liegen:
a) einfperren, 3. 9. incl. hominem (1. 5
pr. D. 48, 6. 1. 12 § 1 D. 48, 13); etiam
%nclu808 yeluti lautumiis yinctorum numero
haben placet (1. 9 D. 4, 6) ; incl. alienum
pecus (1. 39 § 1 D. 9, 2. I. 2 § 20. 21 ü.
47, 8); feras bestias incl. vivarüs; aves
inclusas habere (1. 3 ^ 14. 15 D. 41, 2);
b) Derfc^Iiegen: res mclusas subtrahere
(1. 55 D. 17, 1); c) einfügen, einfaffen,
befeftigen, $. 16. gemma inclusa auro
alieno rel sigillum candelahro (1 6 D. 10,
4); mensae argento inclusae (1. 9 § 1 D.
33, 10); gemma indudenda data (1. 13 § 5
D. 19, 2); alienam rem aedificio incl. (1. 1
§ 2 D. 47, 3. cf. 1. 63 D. 24, 1). — 2)
bringen, einöerleiben, interrogationes
liiteris inclusae (1. 6 § 1 D. 48, 8) ; omnes
actiones. semel inclusae iudiciOj salvae per-
manent (1. 139 pr. D. 50, 17)-
InclutUB, incUtus, berül^mt (1. 17 § 1
D. 27, 1. 1. 11 C. 1, 51. 1. 22 C. 8, 11).
InoositablliB; unbenfbar (Vat § 75).
Inoognitus, unerörtert, unbelannt,
). 16. incognito negotio litem dirimire (L 15
C. 7, 62); facüe repudiare vel temere susci-
pere ineognitam successionem (1. 58 D. 24, 3) ;
non esse incognitum s. tum incogniti (1. 8
§ 11 D. 5, 2. 1. 48 D. 40, 4. 1. 2 C. 4, 64).
Inoola, d^inmol^ner, b. 1^. tott an einem
Drt feinen ©ol^nfil aufgefd^Iagen (l. 5. 20.
29. 34. 35. 88 § 3 D. 50, 1. 1. 239 § 2
D. 50, 16: „Inc. est, gut in aligua regtone
domicilium suum conttUit: quem Graed
näifoi%ov appellant. nee tantum hi, qui in
oppido morantur, incolae sunt, sed etiam
qui in alicuius oppidi finibus ita agrum
habent, ut in eum se quasi in aliquam
sedem recipianf 1.1.^ 3. 4. 7 C. 10, 40:
„Cives origo manumissio adlectio adoptio,
incolas vero — domicilium facif'J. liico-
latnsjba« SJomicil, ber SBol^nfi^, tnco-
latus iure civitatis muneribus se obligare
(L 5 eod.); incolatus occasione ad alienam
civitatem se conferre (1. 5 C. 10, 39); in-
colatui renuntiare (1. 34 D. 50, 1).
Inoolere, an einem Drt n^ol^nen = in-
colam esse (1. 7 § 10. U D. 48, 22).
Incolorate (adv.), ol^ne 9[nfü^rung
einei^ (S^runbed: ine. restitui desiderare
(1. 18 § 1 D. 4, 4).
Inoolnmis, 1) untoerfe^rt, unge«
f(^mdlert, j. S5. perseverare incol. ius
proprietatiSy actionem (1. 1 C. 4, 52); ha-
bere incol. libertatem (1. 20 C. 8, 50);
praestare incol. quartam partem debitae
portionis (l. 2 C. 3, 29). — 2) noc^ am
2thtn befinblic^, liberorum incoluwUum
iure a muneribus civilibus sibi vindicare
excusationem (1. 1 pr. § 3. 1. 2 § 5 D.
50, 5. cf. 1. 4 pr. D. 50, 4. 1. 1 C. 5, 66.
1. 1 C. 10, 65. 1. un. C. 10, 69).
Incolumitas, unoerle^ter 3uf^<^n^/
©id^cr^it (1. 7 C. Th. 9, 35).
Inoonimodare, unbequem macj^en,
erfd^toeren, öerbinbern, %, ©. ine. ad
usum {}. U % ^ D. 21, 1. 1. 1 § 1 D. 43,
21), navigationem (1. 1 § 15 I>. 43, 12).
Incommoditas, Unbequemli(^teit,
^e\d)toexli^U\t (l. 1 § 6 D. 43, 19).
^inbernig (1. 16 pr. D. 4, 8). — 2) =
incommodum (1. 3 § 4 D. 4, 7. L 3 § 2
D. 48, 21).
Inconunodnm (Subst.), ^aö^if^til,
(S(^aben, im ©egenf. öon commodum (1, 19
D. 10, 2. 1. 4 § 4 D. 18, 2. 1. 7 pr. D. 18,
6. 1. 1. 11 D. 37, 1. 1. 137 § 4 D. 45, 1.
1. 83 D. 50, 16. 1. 10 D. 50, 17).
IncommoduB (adi.), unbequem, be*
fc^toerlid^, 5. ©. incommodior usus fr.
(l. 19 § 1 D. 7, 1), exhibitio (l- H § 1 D.
10, 4); incommode (adv.); un^affenb, 5.9.
non incomm. dici potest (1. 1 § 4 D. 37, 6).
Digitized by
Google
Incompetenter — Incrustare.
261
Incompetenter (adv.)> unaeMentenb
a. 19 § 1 C. 1. 3).
Inoonoussua (adi.), inooneusse (ady.)>
unetfc^üttett, unan^efod^ten^ ). 9. in-
conc. possessio, possessionis ius; inconcusse
possidere (1. 4 § 3 C. 6, 61. 1. 5 § 2 C. 7,
16. 1. 4 C. 7, 35. 1. 6 C. 11, 62).
Inconditns, ungereimt (1. 95 § 2 D.
46, 3).
Inoongmens, un))affenb (1. 33 § 1
D. 24, 1. 1. 4 § 2 D. 28, 6).
Ineongruus, uitgel^drig, unbefugt,
nid^t }ttftdnbi0,§.f3. inoongr. insinuaUo;
ab incongruis usurpari (1. 23 in f. C. 6,
23); iudex incongr. =: non competens
(l 1 C. 3, 13).
Inconsequentia, 9Rangel ber Dtb«
nung, be^B^^f^^ntmenl^angd (G. Omnem
reip. § 1).
Inoonsideranter s. inoonsiderate
(adv.), uttüBctIeat 0- 3 § 17 D. 26, 10.
1. 15 C. Th. 6, 30).
Inoonstans, unbebatrlid^: ine. igna-
via (1. 1 C. 1, 24); fic^ nid^t gleich blei»
bcnb, inconjcquent (L 28 § 5 D. 48,
19). Inoonstantia, tlnbeft&nbigteit
(1. 27 pr. D. 3, 3).
Inoonsulte (adv.), unüberlegter
Steife, aud Unbebad^tfamleit, ). 9. in-
consuUius facere im ^egenf. t)on optimo
consilio (1- 67 § 6 D. 23« 2); damnum non
incons, accidens, sed fato (1. 11 § 4 D. 4, 4) ;
incons. eulita hereditas (1. 5 D. 12, 6); in-
cons. in solutum dare (1. 40 § 1 D. 4, 6).
Inoonsulto (adv.), nid^t ntit 8eba(bt,
ttnabfi(^tli(^, im ®egenf. t)on consulto
(L 1 pr. § 3 D. 28, 4. 1. 1 D. 37, 2).
Ineonsultos (adij, 1) nid^t befragt,
= non consuUus, j. ©. inconsulto principe,
praetore, facere aUqaid (l. 6 § 1 D. 1, 16.
1. 8 § 20. 1. 13 D. 2, 15. l. 2 D. 48, 24.
1. 46 § 7 D. 49, 14); inconstUtis ac nescien-
tibiis nobis; nobis insciis atque inconstdüs
(1. 4 C. 9, 8. 1. nn. C. 11, 47). — 2) un*
überlegt, unbeba(^tfam, i- 16. incons.
facilitas (1. 11 § 4 D. 4, 4); incons. calor
(l. 1 § 5 D. 48, 16. 1. 5 C. 9, 35), error
(1. 1 C. 5, 74); inconstdto dolore inter-
imere adultemm (1. 4 § 1 G. 9, 9).
Inoonveniens, unpaffenb, unange«
meffen (§ 3 L 2, 7. 1. 2 § 31 D. 1, 2-
1. 34 D. 38, 1).
InoonTulsns, unerfAüttert (1. 14 C.
Th. 5, 13. 1. 1 C. Th. 12, 14).
Incorporalis , unförj)crlic^: res in-
corp.; »14« incorp. (1. 1 § 1 D. 1, 8: —
„Incorp. (res) sunt, quae iangi non possunt,
qaalia sunt ea, ouae in iure consistunt, sicut
hereditas, usus fructus.obligationesquoquo
modo contractae.** L 14 pr. D. 8, 1 : „/Sfem-
UUes praediorum — etiamsi corporibus
accedunt, incorporaies tarnen sunt*' 1. 43
§ 1 D. 41, 1: „Incorp. res traditionem et
usitcapionem non recipere manifestum est.^*
L 4 § 26 D. 41, 3; „nee possideri intelle-
gitur ius inoorp,*" 1. 12 C. 7, 33).
Incorporare, einverleiben (Li § 2
G. Th. 9, 42); incorporatto, d^inberlei«
bung (1. 3 G. 10, 10).
InoorruptuB, unberborben, ). fd. in-
corr. reddere rem, depositum (L 34 D. 16,
3. 1. 1 § 1 D. 19, 3). — 2) unberfel^rt,
unangefochten, incorr. manere ius, obli-
gationem (I. 26 § 4 D. 12, 6. 1. 9 pr. D.
40, 12). — 3) untjerfälfd^t, d(^t: inoorr.
fides instnimentorum; incorr. prohatümes
(1. 11 C. 4, 21. l 1 C. 7, 13).
Inorebescere, auftommeu, getoöbn«
lid^ merben (1. 12 pr. G. 4, 1. L 1 § 2
G. 6, 43).
InoredibiliB, unglaublich (L 3 D. 5,
4). IncredibiUtas, Unglaublid^Ieit (1.
30 pr. D. 48, 5).
Incredulitas, Unglaube: ex Ghristiana
fide ineredülitute ludaiea poUui (\. 19 G.
Th. 16, 8).
Incrementum, 1) ^ntoad^fung: a) eineiS
gittffe«, ?lnfd^toellung: Nilus, qui incre-
mento suo Aegn^ptum operit: incrementa
Nili (1. 1 § 5 D. 43, 12. 1. 10 D. 47,11);
b) bag ?lntoad^fen bon (Sxht an ein (Sknno-
ftücf (1. 20 I. 2, 1: „est alluvio inerem.
latens,'' 1. 9 § 4 D. 7, 1). — 2) SBad^«*
tl^um, flunal^me, §. S9. pro incrementis
aetoHs (T. 10 § 2 D. 34, 1); pro incremento
facultatum (1. 6 § 8 D. 50, 6); «ertjoll*
fommnung: omne artificium incrementum
recwit (1. 65 § 3 D. 32).— 3) ZvLtoaä^^,
1. 8. actio (quae infitiatione crescit) cum
suo increm, (1. 20 § 4 D. 5, 3); increm.
dotis (1. 4 D. 23, 3), pectdii fl. 47 § 2. 1.
57 § 1 D. 15, 1. 1. 56 § 1 D. 35, 2); in-
crementa ex rebus peculiaribus, ut pnta
partus ancillarum vel fetus pecorum (l 8
§ 8 D. 33, 8); cum incremento fideicom-
missum praestare (1. 43 § 2 D. 31). — 4)
(Srtrag, (3etoinn: increm, negotiationis
(1. 58 pr. D. 26, 7).— 5) flufat; increm.
verhorum (1. 4 § 8 G. 6, 28).
Increpare, fdbelten, tabeln (I. 13 G.
2, 11).
Inoresoere, antuad^fen, anfc^koel«
len (L 1 § 16 D. 39, 3); junel^men,
über ^anb nehmen (L 12 § 27 D.
33, 7),
Inoruatare, t ü n (^ e n , über^ie^ mit ^If ,
@tu(t, äRarmor u. bergl. ; incrusttUio, Ueber «
tünc^ung fl. 13 § 1 D. 8, 2. L 79 § 2 D.
50, 16).
Digitized by
Google
262
Incubare — Indecens.
Incubare, 1) moranf liegen: quae in-
eubandi causa parata sunt (1. 23 § 1 D. 34,
2). — 2) fi(^ bem&c^tigen, in I9eft|
neunten: ine. rei aiienae (1- 1 C. Th. 4,
18); incuhatiOf untec^tmÄJiget löcfi^ O-
3 § 1 C. 7, SS);incubator, unted^tmäjiget
«efi|et 0. äO § 1 C. Th. 16, 10).
Inoulpanter, (1. 10 C. 12, 23); incul-
patuSf (adi.), inculpaU s. inculpattm (adv.),
frei bon )Ber(c^uIben, untabel^aft, §.
1Ö. inculp. vtto (I. 3 pr. D. 22., 5), mora
(L 9 § 1 D. 22, 1); incolp. exeubias per*
agere (1- 3 ^ 4 C. 12, 16); inculp. tuUlae
nioderatione illatam vim propulsare licet
(1. 1 C. 8, 4); inculp. officia praebere (1.
1 G. 12, 28); inculpate complere officium
suum (1. 1 C. Th. 10, 7); inculpatim per-
veniread calcem militiae (1. 20 C. Th. 6, 30).
Inoultus, unbebaut (!• 7 § 3 D.
28, 8).
Inoumbere, auf etliHii^ ftd^ ftemmen,
liegen^ tuben: onera, quae in parietem
incumbunt (1. 28 D. 39, 2); tro^fd^: a) inne
l^aben: velut praedonem bonis alienis in-
cumb. (1. 3 § 15 D. 26, 10); incumb. pw-
sessioni (1- 3 § 15 D. 10, 4. L 1 § 2 D.
86, 3. 1. 19 § 1 D. 41, 2. 1. 1 C. 7. 36);
b) fi(^ an tttoali l^alten: imcumh. pignori
(8 14 I. 4, 1. 1. 56 D. 47, 2); c) 3emanbcm
obliegen, j. 93. incumbit alicui onus (1.
64 D. 7, 1), officium 0- 25 § 8 D. 21. 1),
necessitas (1. 8 § 8 D. 17, 1), cura (1. 57
pr. D. 50, 16), praestatio (1. 139 D. 45, 1),
probatio (1. 2 D. 22, 3); d) 3emanben an-
liegen: rectores commonere, eorutnque
officiis incumb, (1. 2 C. 10, 23).
Inounotabüis, unbebenlli^, nic^t^u
bezweifeln (1. 21 § 1 D. 22. 5).
Inounctanter, ol^ne S^^^^^^^ 0- 20
pr. D. 40, 2).
Inouria, ©orglofigfeit, S^ac^löffig*
feit n. 5 § 3 D. 29, 5. 1. 2 § 2 C. 5, 35.
1. 5 C. 8, 4); incuriosus, forglo«, nadb*
löffig (§ 4 I. 3, 9. 1. 33 pr. D. 22, 1).
Inourrere, 1) geaen cttoa^ anrennen,
ftofeen = impingi (l 29 § 2 D. 9, 2). —
2) einen Einfall mad^en, anfallen (1.
2 § 4 C. 1, 27); incursus a. incursiOf @in*
fall, Ueberfall: ine. hostium, latronum,
praedonum (1. 18 pr. D. 13, 6. l 15 § 1
D. 19, 2. 1. 1 § 4 D. 44, 7. 1. 1 C. 4, 23.
1. 1 C. 4, 34). — 3) herfallen: ine. acuUos
legis (1. 1 C. 9, 44), ^i7t<m proscriptionis (1.
7 C. 9, 49), crimen (1. 1 C. 9, 5). — 4) auf*
ftogen, Dorf^mnten, si nulla fraudis in-
currat suspicio (1. 2 D. 42, 6); cum nihil
Vitium ineurrit (1. 13 § 1 D. 24, 1); ineur-
rebat haesitaHo (1. 42 pr. D. 39, 6); quae
extra testamentum incurrunt, im (9egenf . Don
quae ex ipso testam. oriuntur (1. 16D.35, 1).
Inoursio, incursus f. incurrere s. 2.
Incus, «ntbod (1- 2 § 1 D. 14, 2).
Inousare, anfd^ulbigen (1. 37 § 2 C. 1,
3. 1. 22 § 6 C. 2, 7. 1. 3 C. 9, 42. 1. 18
§ 6a. C. 12, 35).
Incustoditus , unbetoad^t: aediculas
incustod. tentare (1. H § 1 D. 48, 13).
Inda^are, unterfuc^en, erforf(^en:
cura indagandi desertores (I. 9 pr. C. Th. 7,
18) ; indagatio ^ investigatio, inquisüio (L
3 C. 5. 60. I. 9 C. 9, 22. 1. 10 C. 12, 1).
Indago, l)Umftenung eined^e^irtd
mit 3<^gbne^en, um SSilb )u fangen: iit-
daginem plagis positis (b. 1^. toad burc^ bie
Umftettung gefangen »erben wirb) a veno-
tore emere (1. 11 § 18 D. 19, 1). — 2)
tludf^ürung: ind. criminis (1. 4 pr. C.
1, 7. 1. 22 C. 9, 22), bonorum (L 7 C. 9,
49).
Inda (adv.), Oon ba, barauS, $. S.
inde exportari (1. 59 D. 50, 16); sacra inde
evocare (1- ^ § 2 D. 1, 8); inde se movere
non posse (l. 2 D. 2, 4) ; inde in ius vocare
(1. 18 eod.); jnr ©epimmung eine« 3eitpun!td:
Oon ba an, (|. Q. inde numeramus annum,
ex quo etc. (1. 21 § 1 D. 9, 2); baOon, ba *
^er, ). 9. certa quantitas relicta, ut inde
alinienta praestentur (1. 8 § 5 D. 2, 15); inde
inteüegere licet quia etc. (1. 1 § 4 D. 1 , 1);
inde nomen sumere, namen tractum, appeila-
tum, dictus (1. 1 § 1 D. 2, 14. 1. 70 D. 5. 1.
1. 111. 184 D. 50, 16); medicamentum darc
et inde perire (1. 9 pr. D. 9 , 2) ; au(^ für
proinde, bedl^alb (1. 23 pr. D. 9, 2).
Indebitus (adi.), indebite (adv.), 1)
nid^t gefc^nlbet, $. ö. indebitam pecu^
niam, s. indebitum solvere, diure, numerare
promittere (1. 1. 6. 7. lo pr. 25. 26 § 8 D.
12, 6: „IndebitufH solutum accipimus non
solum si omnino non debeatur, sed et si per
aliquam exceptionemperpetuampeti non pole-
rae." 1. 30. 31. 47. 50. 56 eod. „Sufficit ad
causam indebitiincertum esse, temporaria sii
an perpetua exceptionis defensio.** 1, 57 pr.
65 pr. § 9 eod. „Indebitum est non tantum,
Quod omnino non debetur, sed et quod alii
debetury si alii solvatur, aut si id, quod alius
debebat alius quasi ipse debeat solvat^');
indebite promittere, cautionem exponere (1.
25 § 4 D. 22, 3); condictio indebiti (f. condi-
cere); actio indebiti (1. 8 D. 34. 1). — 2)
nid^tgebübrenb, nid^t ^ufommenb, un*
gel^drig, x. ^. vetitum et indeb. ivdumen-
tum (1. 2 C. 11, 9); indeb. sacramenta sua-
cipere (l. 2 C. 12, 59); indebite usurpare
(1. 8 C. 10, 53).
Indeoens (adi.), indeoenter (adv.), u n*
ziemlich, ungebül^rlic^ 0- 2 C. 1, 31. 1.
28 C. 3, 28).
Digitized by
Google
Indecorus — Indictio.
263
Indecorus (adi.), indeoore (adv.), un«
anftdnbig, nne^tbar (1. 12 $ 1 D. 26,
5. 1. 48 § 2 D. 38, 1. 1. 3 C. 5, 60).
Indefense (adv.), ol^nc fid^ *u öcr*
»o^ten (l. 2 § 2 C. 4, 18).
Indefensus (adi.), Dor (Serid^t niäftt>tx*
t^eibigt, j. 16. iudef. rdinquere iussuum,
persanam aliquam (1. 40 pr. D. 5, 3. 1. 29
D. 9, 4. 1. 30 D. 26, 7: „Tutoris praecipuum
est officium, ne indef. pupillum relinquat*^) ;
contra pupüUim indef. proposltum perem-
ptorium nihil momenti habet (1. 54 pr. D.
42, 1); contra indef, minores nulla sen-
tentia proferenda est (1. 45 § 2 eod.).
Indemnatus, niefit tierurtbeilt (1. 9
D. 28, 1).
Indemnis, feinen @(^aben leibenb,
fc^abloi^, §. ö. indemnem praestare, con-
servare aliquem (L 14 § 1 D. 11, 7. 1. 38
pr. D. 12, 6. 1. 31 D. 13, 7. 1. 5 § 3 D,
17, 1. 1. 23 pr. D. 17, 2. 1. 29 § 3 D. 21,
1. 1. 16 D. 23, 3. 1. 17 D. 26, 7); ind. ad-
verms aliquem (1. 29 D. 10, 2. 1. 19 § 2
D. 16, 1. 29 D. 23, 3); ex aÜerius re indem-
nem fieri (L 5 § 16 D. 14, 4). Indem-
nitas, Sc^ablod^altung, j. 9. actionem
in factum cum sua indenrnttate competere
(L 33 B. 4, 3) ; indeiunitatem conaequi con-
trario iudicio tutelae (1. 1 § 6 D. 27, 4);
indemn. eius, quod expendisti (1. 5 pr. D. 12,
4) ; indemnitatem praestare (1. 8 D. 27 8.
I. 63 D. 31), repromittere (1. 8 § 1 D. 16,
1)'; de indemnit. cavere; indemnitetis cautio
fl. 29 D. 23, 8. 1. 7 pr. D. 33, 4. 1. 14 § 6.
l 17 § 14. 1. 61 pr. D. 36, 1); indemnitati
alicuius satisfaeere (1. 36 § 1 D. 50, 1. 1 4
C. 5, 75), consulere (I. 31 pr. D. 3. 5. 1. 4
C. 3, 38. L 1 C. 5, 22), prospicere (1. 3 C.
3, 36).
Indeptio f. indipisci.
Indere, 1) hinein tl^un, j. ©. in awrum
aryentum aes publicum quid indere (1. 1
D. 48, 13). — 2) Semanbem beilegen,
geben: nomen inditum alicui. — 3) ein«
rüden, eink)erleiben s. 2 5. Sß, pretium,
dotali instrumento inditum (1. 6 § 3 G. 5,
18), indita actis (1. 15 C. 7, 62).
Inderotus, untre«, ungel^otfam; in-
derotio, 3:reuIofigfeit, Ungeborfam (1.
1 in f. D. 33, 9. 1. 17 C. 7, 4. 1. 4 C. 8,
39. 1. 35 8 5 C. 8. 53),
Index, 1) Anzeiger, Angeber: ind.
cuius fkufüii (L 9 § 1 D. 37, 14). - 2)
lurje «ngabe beS Sn^alt«, Slu^jug,
5. )6. ex indice et exemplo alicuius
seripturae conveniri (1. 2 D. 22, 4); per
induxm, inx^, fummatifd^ (§ 11 1.4,18).
Indicare, anzeigen, angeben: a) an^
Ic^ttlbigen a. 1^7 D. 50, 16. cf. L 3
§ 14 D. 29, 5. 1. 48 8 1 D. 47, 2); b)
tf
batlegen (1. 2 § 5 D. 29, 3. 1. 234 pr.
D. 50, 16); c) behaupten (L 26 § 1 D.
41. 1).
Indioatio, ^el^au))tung (L 13 § 3 D.
19, 1).
Indicere, anfagen: a) anlünbigen,
$. $. bellum indictmn (1. 18 D. 50, 7);
feriae extra ordinem indictae (1. 26 § 7
D. 4, 6); b) auferlegen, 5. ö. operae in-
dictae (1. 13 § 2. 1. 24 D. 38, 1. 1. 73 pr.
P. 45,1); munera, quae patrimoniis indi-
cuntur a. 6 § 4. 1. 18 § 21 D. 50, 4. 1. 7
D. 50, 5); collationes indictae Q. 8 § 8 eod.);
multae indicendae ius (L 2 0. 1, 54).
Indioium, 1) ((n^ige eineS )Bet*
bred^enS, j. ©. md.proaitae mortis, dete-
ctae coniurationis (L 39 D. 35 , 2) ; nuntiato-
res, qui per notoriam indicia prodwU (1. 6
§ 3 D. 48, 16); profUeri indicmm apud ali-
quem n. 24 D. 48, 10); /oteuw ind. profiteri
8. confiteri (1. 1 pr. 1. 3 § 4 D. 48, 8); »mit.
da servorumcontradominos9Am\i\Au^ non
sunt (1. 1 § 16 D. 48, 18}. — 2)»clo^nuua
'ür bic «njeige eine« feerbrcid^en« (1- 4 § 4
). 12, 5. 1. 15 D. 19, 5). — 3) «naeid^en
Sur (Srforfd^ung ber SBa^r^eit, }ur ^ecfteUung
eineg ©etocifcd, öetpeiSgrunb, $. ©. in-
dicia cetera non minorem probationis quam
instrumenta continent fidem (1. 19 C. 3, 32);
amissis instrumentis cetera pröbationum in-
dicia non habentur irrita (1. 15 G. 5, 12. cf.
1. 13 G. 5, 4. 1. 21 C. 4. 19) ; indidis ad pro-
bationem indubitatisexpeaito^TeB (1.25 eod.);
manifestis indidis accusationem compro-
bare (1. 3 C. 9, 8); — 4) Äcnnjeidfen,
SD'letImal; exprimere nomina heredum, et
dignitates singulorum et indicia (1. 8 G.
G. 6, 22. — 5) Urlunbe (1. 6 G. Th. 8, 12: —
„irritas donationes esse, quae actorum tn-
dicianon haberent." 1. 13 G.Th. 11, 1).
Indiotio, 1) Änfagung, Äufertegung:
ind. operarum (1. 15 pr. D. 38, 1), mune-
rum (1. 3 § 1 D. 49, 16). — 2) = delegatio
8. 2 (tit G. 10, 17. 1. un. G. 10, 18}; ca-
nonicae indict, tributum praestent (L 4 G.
12, 19). — 3) aufläge, «bgabe, ©teuer,
j. 8. si qua tributorum aut vectigalis in-
dictionisve quid nomine praestare oportet
venditor fundi (1. 13 § 61). 19, 1); indictio-
nes temporariae indictae fimdo (1. 28 D. 33,
2]; indict. extraordinariae (1. 10 C. 10,42);
ao omni indictionis onere, ab omnibus indi-
ctionibus immunis (1. H G. 1, 51. l 3 G. 12,
52). — 4) ©teuetja^r, b. 1^. ein Sa^it ber
15jö^ngen @teuer))eriobe, für todAt na^
Sonftantind @teuert)erfaff un^ bie ^ruKofteuern
öom ^aifer burc^ ein ©biet auSgef^rieben
tDurben; ed beginnt mit bem 1. @et)tember
(l 31 G. Th. 7, 4. L 18. 35 G. Th. 11, 1.
1. 3. 7. 9 G. Th. 11, 28).
Digitized by
Google
264
Indictum — Indivisus.
Indiotum, defetlid^e tSotfd^tift (1. 1
C. Th. 7, 12).
Indioua, auiS l^nbien: aroma, ebur,
ferrum Ind. (1. 16 § 7 C. 39, 4).
Indiffsrenter, ol^ne Unterfc^ieb (L 1
§ 3 D. 1, 13. 1. 101 pr. D. 50, 16).
Indigena, (SingeBotenet, ber in bem
Dttc feine« ?Iufent^aI» geboren i% C. Tbeod.
Indigere, bcbütfen: ind. refectione (1.
7 § 1 D. 1, 16); mimadoersione (1. 1 § 7 D.
I, 12), venia (1. H B. 47, 9).
Indignari, 1) ilber etnmd nnn^illig
Iein, an etnmd 91etaernig nebnten, ).
I. contaminationi 0. 2 § 3 D. 48, 5) ; in-
dignandum est circumventam voluntatem de-
fwncti (1. 4 pr. D. 29, 4). Indignatio, Un-
toille, (Snttüftung: ). 16. lex parem in
eo8; qui deprehensi sunt, indignattanem exi-
güa. 33 pr. D. 48, 5); «l^nbung, ©träfe,
j. Id. compeimti indi^nationi sübici (1. 2
C. 11, 58); indignatione aübdici (1. 6 C.
II, 41). — 2) berfc^mäl^cn = dedignari
0. 2 § 20 C. 1, 17); res, (^uae adquiri in-
dignantur — quae adcjuisitionem effugiiint
(1. 6 C. 8, 48); imperiales danationes indi-
gnari 8ub observatione manumentorum fieri
sancitum est (1. 34 § la C. 8, 53).
Indignus (adi.\ indigne (adv.), 1) un»
toürbig, 4. 8. indignus heneficio legis Ealc.
59 pr. D. 35, 2), auxüio praetoris (1. 4
ft
. 40, 13), nuptiis alicuius (1. 63 § 1 D.
35, 1); indi^us quid habere (1.7 § 3 D. 40,
12); tndigntssime oonsequi cotnmodum pos-
sessoris (l 20 D. 22, 3); heredes tU indignos
accusare (1. 26 D. 29, 5h indignus heres
pronuntiatus (1. 8 D. 34, 9) ; quasi indignum
carere legato s. fideicommisso ; quasi s. tU
indignum Yepelli; quasi s. ut indtgno auf er-
tur alicuiliereditas, successio, dos (1. 1 . 2 § 1 ff .
1. 5 § 18. 1. 12. 18. 20 eod. 1. 80 D. 39,
5. 1. 13 § 9. 1. 46 pr. D. 49, 14. 1. 5 C. 6,
35); fisco Tindicari quasi indigno ablatum
(1. 8 § 14 D. 5^ 2); sponsaUa improbanda et
quasi ab indignis ea quae donata sunt ab-
lata fisco vindicari (1. 32 § 28 D. 24, 1);
bona vacantia et ea, quae ut indignis aufe-
rtmtur (L 22 C. 7, 62) — 2) unöerbicnt,
unDerfd^uIbet: indigne praeteritus vel ex-
heredatione summotus (1. 5 D. 5, 2.) — 3)
unanftänbig: indignus moribus (1. 12 § 1
D. 23, 1); indignum videri potest, impune
fraudasse (1. 4 D. 47, 11); indignius esse
(L 17 § 22 D. 47, 10); non indigne sor-
tiri uxorem (1. 20 § 2 D. 40, 2).
IndUigentla, tlna(^tfantfeit 0- ^ § ^
D. 89, 4).
Indipisci, crtoerben, erlangen: in-
deptus insignia comitivae (1. un. C. Tb.
6, 16); restituere indepta sc. bona (1. 13
C. Tb. 9, 42). IndepHo, (Erwerbung, ad-
ministrationis ind. (1. 44 C. Tb. 8, 5).
Indiscrete t. indisoretiin (ad?.^ , indi-
Sünde, a) ol^ne Untcrfd^ieb, nantndiscr.,
sed cum moderata divisione (1. 8 § 1 C.
7, 39); b) si eautio indiser, hquitttr, b. 4.
toenn ber 6<^Ibfd^ein feinen bejHmmten dkunb
ber SdfuVb angiebt (1. 25 § 4 D. 22, 8}.
IndiBcretus (adi.), nid^tnnterfd^ieoen:
indiscreta dignitaie poenas exsolvere (1.
1 C. 12, 28); ni(^t t^erfd^ieben, glei(^:
indiscretaedignitatis dncere aliq. (1.1 C. 12,4).
Indiscussus, unüberlegt: calor indisc.
(Nov. 23 c. 1).
Indistincte (adv.), 1) ol^ne Unter»
fd^eibung ober Unterfd^ieb, unbebingt,
^. 16. boc iure indist utimur (1. 11 § 9 D.
47, 10); indist. defensio danda (1. 33 D. 9,
4); indist. adquiri (l. 49 D. 41, 1). — 2)
ol^nen&l^ereQeftintntung,}. 13. quotdens
indist, quid solvitur, in graviorem caasam
videri solutum (1. 5 pr. D. 46, 8) ; si indist,
datus Sit curator, in totam Htem datum
videri (1. 4 pr. D. 26, 1); post annas indisL
liber esse iussus post biennium liber erit
(1. 17 § 2 D. 40, 4); indist. legare hominem,
nummos (1. 75 D. 32. 1. 3 D. 40, 9).
Individuus, 1) nnt^eilbar, j- ®- A»"
dum indiv., veluti iter fieri, im ®eaenf.
bon quod divisionem recipit (1. 4 § 1 . 1. 72
pr. D. 45, 1. cf. 1. 80 § l D. 35, 2: „si
opus municipibus beres facere iussus est, in-
dtv. videtur legatum'^J; ususfr. qui dividi
potest — cderae servittOes indiv, (L 1 § 9
eod.); unum atque indiv. viae tu^ (I. 6 § 1 D.
8, 6); indiv. officium 0- 46 § 1 D. 26, 7. 1. 11
pr. 1. 13 D. 50, 1). — 2) unaet^eilt,
communis et indiv. hereditas (1. 32 §6D.
26, 7); individuum commune pro solido
possidere (1. 3 C. 7, 34); coniunctio, in-
dividuam vitae consuetudinem continens
(§ 1 I. 1. 9).
Indivisus, 1) nngetl^eilt, j). ö. res
indiv. relicta (1. 20 § 4 D. 10, 2. L 4 § 2 D.
10, 3); indivisam cum fratre rem habere
(1. 89 § 1 D. 31); tres fratres, qui indiv,
Patrimonium babent (1. 3 D. 27, Ih indiv.
successionem cum sorore habere (1. 1 C. 6,
22) ; iudex familiae eroisc. nihil debet indiv.
relinquere (1. 25 § 20 D. 10, 2); servus
communis sie omnium est non quasi singu-
lorum totus, sed pro partibus utique indiri-
^,utintellectu magis partes babeantquam
corpore (1. 5 D. 45, 3); |)ro indiviso communia
praedia (1. 5 § 16 D. 27, 9); communio pro
indiv. (1. 94 § 1 D. 46, 3); totius corporis
pro indiv. pro parte dominium habere (l.*5
§ 15 D. 13, 6): communis rei partem pro
indiv. dare hypothecae (1. 7 § 4 D. 20. 6);
agri Portio pro indiv. pignori data (1. 3 § 2
Digitized by
Google
Indoctus — Indulgere.
265
D. 20, 4); pro indiv. partio fundi evicta (1.
1 D. 21, 2); certa pars pro indiv. poasideri
potest (1. 26 pr. D. 41, 2); pro indiv, aliena
pars fundi Q. 43 pr. eod. 1. 4 § 1 D. 41,
4) ; opus a pluribas pro indiv, factum (1. 15
§ 2 D. 48, 24). — 2) untlbcilbar: res
naturaliter indiv. (1- 26 § 2 D. 30); indiv.
pignoris causa (1. 65 D. 21, 2); indiv. usus
viae, itineris etc. (1. 17 D. 8, 1).
IndootuB, ungele^rt, ungefd^idt: ind.
in oHificium (1. 19 § 4 D. 21, 1).
Indotaths, ol^ne ^udftattung G* ^ § 1-
1. 40. 59 § 1. 1. 63. 78 § 2 D. 23, 8. 1. 4.
12 § 1 D. 23, 4. 1. 85 D. 35, 2. 1. 31 pr.
C. 5, 12. 1. 11 § 1 C. 5, 17).
Indubltabilis, un^toeifelfiaft: signo
indub. demonstrare (1. 9 § 8 1). 28, 5).
Indubitanter, o^nc 8»eifel Q. 2 § 7
D. 37, 11).
IndubitatUB (adi.) , induhitate l>clv.),
unbejwcifelt, itnjtDcifcl^aft, §. ©. res
certa et indub. (1. 1 D. 2, 15) ; sentenüa
indub. (1. 28 § 1 D. 12, 6): indubitatum,
indubitati iuris esse (1. 7 pr. D. 3, 5. 1.
49 D. 42, 1); indubitate dici, dicendum
esse (1. 1 § 9 D. 32. 1. 45 D. 47, 2).
Indubius, un^loetfell^aft: probationes
ind. a. 11 C. 4, 21).
Induoere, 1) einfüllten: a) n)Ol^in
fügten, leiten, Bringen, fc^affen, j. ©.
aquam ind. in fundum (1. 31 D. 8, 8); in-
ducta, invecta, importata in praedia ^l. 32
D. 20, 1) ; in praedia urbana inducta tllata
pignori esse creduntur (1. 4 pr. 1. 7 § 1 D. 20,
2); qnae coloni in fundum conductitm in-
duxerinty pignoris iure teneri (1. 5 C. 4, 65) ;
induc. aliquem in fur^dum, aedes (1. 8 pr. D.
7, 1. 1. 11 § 1 D. 20, 1), in possessionem (1.
35 § 1 D. 39, 5. 1. 38. 52 § 2 D. 41, 2.
L 15 f 6 D. 42, 1. 1. 7 § 19 D. 42, 4);
b) aufbringen, jut SHegel matten: mo-
rtbus et consuetudine inductum (1. 32 pr.
D. 1, 3. 1. 3 pr. D. 47, 15); SCto, inductum
(l. 1 D. 7, 5); Gallus induxiif sie posse in-
stitui postumes; interpretatione induci, ut
etc. 0. 29 pr. § 14 D. 28, 2); actio inducta (1.
3 § 1 D. 4, 9. 1. 1 D. 10, 4), remedium in-
ductum (1. 1 § 1 B. 39, 1); c) eine 9led^td'
fttc^e bei ©eric^t onbrlngen (1. 19 D. 49, 1).
— 2) ^erbeifüj^ten, l^ettootbtingen, i.
©. induc. et actionem et exceptionem (1. 28
§ 10 D. 12, 2), condictiünem (1. 56 D. 12, 6}.
— 3) julaffen, antoenben lajfen, j. ©.
in bonorum possess. induc. aliquem: induci
edicto praetoris (l 1 § 6 D. 37, 4. 1. 6 § 2.
l. 10 § 1 D. 38, 17); induc. legem Falci-
cidiam, potestatem legis (1. 1 § 2. 1. 11 § 6.
l 18 pr. 1. 32 § 4 D. 85, 2), SCtum Tre-
bell., tus SCti p. 18 § 1 eod. 1. 3 § 2 D.
38, 4), tu« compensationis (l. 36 D. 26, 7),
officium praetoris (1* 1 § ^ B* 3» ^)f induc.
iniuriam adversus liberos (1. 4 D. 5, 2). —
4) )U füllten: vitricum induc, pupillis {\, 1
C. ö, 49). — 5) Ijemanben \n ettooiS \>tx^
fübten, Detleiten, ). 93. dolo creditoris
inductus minor, ut fideiubeat (1. 48 § 1 D.
46, 1); calore inductus (1. 7 § 3 D. 48, 11).
— 6) anleiten, anhalten, «. lefcn induere
oberfi»5ii«r«(l. 11§4D.60,4). — 7) ntitet-
ttmd übetjiel^eit: Induc. tectorium, mit
%ünd)\otd ilber^ieben G- 38 D. 6, 1); ba^
— 8) ettpa« (»efc^ebcne« aiiSftreidjen ober
überfd^reiben (inbem auf ben alten ^d^
tafeln bie au titgenbe Sd^rift mit IBac^ Aber«
jogen nmrbe); inductto ^ui^ftteic^ung,
Uebetf(^teibuntt (1. 1 pr. § 1. 1. 2. 3 D.
28, 4. 1. 15 § 1 D. 29, 1. 1. 16 D. 84, 4.
1. 12. 16 § 2 D. 84, 9. 1. 2 § 7 D. 37, 11.
1. 10 § 1 D. 48, 18. 1. 22 C. 8, 42). — 9)
aufl^eben, ^nxfid^ut^tn: cognitio appel-
lationis inducenda (1. 9 D. 49, 14); diffe-
rendum de libertate iudicium, donec de
inoffidoso iudicium aut inducatur aut finem
accipiat (l. 7 pr. D. 5, 3).
Induoiae f. indutiae.
Induotio f. inducere s. 8.
Induere, 1) umt^un, umbftngen (1.
23 § 1 D. 34, 2. 1. 6 D. 48, 20). — 2)
fi(^ beilegen, annel^men: ind, imaginem
alicuius (1. 6 § 9 D. 50. 6); nomine Chri-
stianitatis induti (L 4 § 3 C. 1, 7).
IndulgentU, Sla^fic^t, «etgünfti-
gung, (S^nabe, §• 9- indulg. dominorum
erga servos (1. 1 D. 40, 16. cf. 1. 3 § 17
D. 29, 5); habere praetoris indulgentiam
necme ex iure civil! orig^em habere (1. 1
pr. D. 38, 8); beneficium imperatoris, quod
a divina eius indul proficiscitnr (I. 3 D.
1, 4); Nerva plenissimam indulg, in milites
contulit a. 1 pr. D. 29, IJ; in«bef. bie
faiferlid^e @nabe gegen einen IBetbted^er: 9e«
gnabigung 0- H !>• 34, 1. 1. 24 § 5 D.
40, 5. 1. 80 D. 44, 7. 1. 2 D. 48, 8. L2.3
C. 9,43. 1. 2-12 C. 9,51. 1. 5 C. 12,36).
IndtOgere, 1) 9lad^fi(^t f(^enfen,
nad^fe^en, ber^eil^en: cum lex in prae-
teritum quid indulget, in futurum vetat (1.
22 D. 1, 3); neque malitiis indulgendum
est (1. 38 D. 6, 1); quis sacrilego diebus
sanctis indulgeat? (1* 8 C. 1, 4); indültum
(Subst), 9la(|fid^t (1. c.) — 2) an» 2Haä)*
fic^t, (S^nabe, IBergünftigung ettimd gewalkten,
ertl^eilen, *. ©., quod princeps alicui ob
merita indulsit (1. 1 § 2 D. 1, 4); Privi-
legium indültum alicui (1. 17 § 3 D. 27,
1. L 6 I 6 D. 50, 6); immunitas indulta
(1. 18 §80 D. 50,4); abolitio reorum, quae
publice indulgetur (1. 17 D. 48, 16); modi-
cum tempus post condemnationem reis in-
dültum; tempus reoprindpali indültum (1.
Digitized by
Google
266
Indultum — Infamia.
21 D. 5, 1. 1. 1 D. 46, 7); indulg. legis
beneficium (1. 18 pr. D. 35, 2); auxilium
divisionis (1. 10 § 1 D. 46, 1); restitutio-
nem (1. 1 § 10 D. 3, 1. 1. 26 pr. D. 4, 6.
L 17 § a D. 22, 1), hon, possessionem (1.
20 D. D. 5, 2), aetionem (1. 28 D. 3, 3. 1.
9 § 5 D. 4, 3). excepUonem (1. 23 D. 12,
2), libertatem (1. lü D. 40, 9K indultum
(Subst), (SJeto&^rung: postulatae induU
gentiae adnotationisve ind. (1. 1 C. 5, 8).
Indultum, f. indulgere,
Induxnentum, fininq, ^leibungO* ^
C. 11, 9).
Industria, grieig, %f)&tiqUit, ^t*
tricbfamleit (1. 25. 29 § 1. L 80 D. 17,
2); de B, ex industria, mit tJIcig, t>or=»
{atli(^ (l- 60 § 1 D. 21, 2. L 13 § 4 D.
49, 16).
Industrius, fleigig, emfig, betrieb:«
f am (1. 71 pr. D. 35, 1. 1. 1 C. 2, 41).
Indutiae, 1) SSaffenftillftanb (\, 10
§ 1 D. 49, 15: „Ind. sunt, cum in breve
et in praesens tempus convenit, ne in-
vicem se lacessanf.) — 2) ©tillftanb
bed ^af)n\xnn», liäftt Btoifc^en^eiten
eine» aBal^nfinniöen (L 6 C. 5, 70. 1. 9 C.
6, 22 : „Furiosum in suis indutiis ultimum
condere elogium posse — placuik*.) —
3) iJtift, ind. quinquennales, quadrimenstreSy
semenstres (1. 3 pr. C. 7, 54. 1. 8 C. 7, 71.
1. 26 § 2 C. 8, 40).
IndutoriuB, ^ur t3el(eibung bienenb:
peües indut. (Paul. III, 6 g 79).
Inefficax (adi.), inefficaciter (adv.),
untoirifam, ^ 9, pactum ad aetionem
parandam ineff. (1. 27 § 2 D. 2,4); ineff.
legatum (L 2 D. 34, 2), ademptio legati 0-
14 § 1 D. 34, 4), actio (1. 13 D. 23, 3. 1.
1 C. 7, 36), smtentia, decretum (1. 11 § 5
D. 4, 8. 1. 3 D. 40, 16); inefficaciter con-
demnatus (1. 2 D. 49, 8).
Inolegans (adi.), Inelesanter (adv.),
gefi^madlod, unpaffenb, absurdum at-
que inelegans (1. 3 § 1 C. 7, 54) ; non in-
eleganter tractare, defendi posse, probatum
esse, dici (1. 3 § 1 D. 4, 4. 1. 43 D. 28, 5.
1. 66 § 1 D. 31. 1. 2 D. 34, 2).
Inelegantia, Ungeretmtl^eit (Gai. I,
84, 85).
Inemptus, ungelauft, fo gut tute
nic^t gelauft, fundum ea lege venire, ut,
si in diem statwtum pecunia soluta non
esset, fundus inemptus foret (1. 6 § 1 D.
18, 1. cf. 1. 2. 4 pr. 1. 5. 6. 8. D. 18, 3. 1.
10 pr. D. 18, 5. 1. 22 pr. D. 19, 2); prae-
dium venire, ut, displicuisset , inefnptum
esset (1. 11 § 13 D. 43, 24); horainem
emere, ut, si aiiqua condicio extüisset, in-
emptus fieret (1. 19 D. 41,3); de iumentis
tnorbi vitiive caiisa inemptis faciendis in
VI mensibus iudicium dabimus (1. 38 pr.
D. 21, 1).
Ineptus, un))af{enb, ungereimt,
albern, §. ©. in. condicio (l. 87 pr. D.
28,5). Ineptia, Slbern^eit, ^umm^eit:
ob ineptiam removeri a cura s. tutela (l. 3
§ 18 D. 26, 10).
InermiB, unbewaffnet (1. 3 § 4 D.
43, 16).
Iners, untl^ötig, trag, }. 9. mügus in.
(1. 10 C. Th. 8,7). Inertia, Unt^dtigfcit
(1. 3 § 18 D. 26, 10. L 9 pr. -D. 40, 12).
Inesse, tDortn entl^alten, begriffen
fein, %.^. in maiore (parte) minor quoque
inest (1. 29 § 1 D. 32. cf. 1. 1 § 4 D. 45,
1); semper specialia generalibus insunt (1.
147 D. 50, 17); contract>u8, quibus doli
praestatio vel bona fides inest (1. 152 § 3
eod.); pacta conventa, exceptiones (pacti,
doli) inesse bonae f. iudiciis (I. 7 § 5. 6
D. 2, 14. 1. 3 D. 18, 5. 1. 21 D. 24, 3);
pacta in continenti facta stipulatiani in-
esse creduntur (l. 40 D. 12, 1); conven-
tionem, condicionem, diem (tacHe) inesst
stipulationi, donationi, legatis etc. (1. 4 § 3
D. 2, 14. 1. 2 § 3. 6 D. 13, 4. 1. 8 D. 24,
1. I. 10 § 4 D. 26, 2. 1. 25 D. 28, 5. 1. 1
pr. § 3. 1. 99 D. 35, 1); diversa causa est
vcHuntatis expressae et eius quae inest (1.
138 § 1 D. 45, 1).
Inexcusabilia, nid^t abjulel^nen, un»
toeigerlid^, j. ©. onera inexc. (L 50 § 1
D. 5, 1).
Inezorabilis, 1) unerbittitcb: leges
inexorab. (l. 4 C. 10, 71). — 2) nic^t ob*
^utoenben: causa inexorab. (1. 5 § 4 C.
7, 63).
Inexpiabilis, nic^tAufübnen: uliio,
poena inexp. (1. 9 C. Th. 7, 13. l. 9 § 1
C. Th. 16, 5).
Inezpletus, unerf&ttlid^: aviditas in-
expleta (l. 1 Ch. 1, 7).
Inexplioabilis, nid^t }U entmideln^
unauflöi^Hc^: difßcuUas inexplic. (1. 6
D. 44, 2).
Inextricabilis = inexplicabilis: dubx-
tatio, circuitits inextric. (I. 7 § 3. 4. 8 C.
5, 70).
Infamare {. infamia.
Infamia, 1) ^räntung bed Quten
^axntn^ einer $erfon, $ef d^impfung;
infamare, ^tmanhtn an feiner (g^re
Iräufcn, bef(^im:pfen, j. 55. ait praetor:
„7ie quid infamandi causa fiat* ; generaliter
vetuit praetor ad infamiam alicuim quid
fieri. proinde quodcumque quis fecerit yel
dixerit, ut alium infamet, erit actio in-
iuriarum; infamandi causa dictum; librutn
ad infamiam cUicuius pertinentem scribere,
edere etc. (l. 5 § 9. 1. 15 § 12. 25. 27 D.
Digitized by
Google
Infamis — Infectus.
267
47, 10); ea, quae infamandi alterius causa
in monumenta publica poaiia sunt, toUi
de medio (1. 37 pr. eod.); infamandae
Hxoris stme causa adulterum subicere (1.
15 § 1 B. 48, 5); liberos infamandi gratia
dicere servos (1. 9. 10 C. 9, 35); iimor in-
famia^ vel alicnius vexationis (1. 7 pr. D.
4, 2); periculo vitae infamiaeve liberare
dominum (1- ^ pi"- ^* ^^\ ^) ' ^nfamatus
s. infamiSy betüc^tigt: naiio non infamata
— magis infamis (1. 31 § 21 D. 21. 1). —
2) (gj^rlofigfcit, b. ]^. «crluft bet bürget*
liefen df^xe toeqen beftimmter, butd^ bad po*
ptibc (döilc ober ^ätorij(^e) 9lcd^t onäbrüd*
U(^ ald entel^enb bejeic^neter ^anblungen
ober (Steloerbe; fte tritt bei mand^en jpanb«
lungen ex lege ein, bei anbern erft burd^ bie
Serurt^eilung bc^^alb. — infamis, ton eine
\oldft @^en{d^mölerung erlitten ^at, el^rlod
(tit. D. 3, 2. C. 2, 11; 10, 59. cf. 1. 2 D.
1, 22. 1. 64 D. 47, 2: ,Non poterit praeaes
prov. efficere, ut furti damnatum non se-
quatur infamia."^ 1. 7 D. 48, 1: „Infamem
fum ex omni crimine sententia facit, sed
ex eo, quod iudicii publici causam habuit.''
1. 8 D. 48, 2. 1. 1 pr. 1. 8 D. 48, 7. 1. 10
§ 2 D. 48, 19. 1. 4 § 4 D. 49, 16: „causa
damnatianis — st contineat infamiam per-
petuam etc.- 1. 12 D. 50, 2. 1. 104 D. 50,
17: ,Si in duabus actionibus alibi summa
maior, alibi infamia est, praeponenda est
causa existimationis*); haeretici dogmatis
infamiam sustinere (1. 1 § 1 C. 1,1); in-
famare, ^tmanbtn ber bürgerlichen i^l^re
berauben, el^rloä matten, bofür er»
ridren (1. 66 pr. D. 23, 2. 1. 18 C. 2. 11:
,Non damnatos duuitaxat iniuriae, sed
pactos quoque perpetuuminfamatedictum/*J
— 3) über^au^t f. ü. a. ignominia, turpi-
tudoy ©c^anoej. ©. licet verbis edicti
non habeantur infames ita condemnati,
re tarnen ipsa et opinione hominum non
effugiunt infamiae notam (1. 2 pr. D. 37,
15); propter notam et in f. vitae suae ad-
mittendum non esse ad testimonii fidem
(1. 3 § 5 D. 52, 5).
Infamis, 1) e^rlod (f. infamia s. 2).
— 2) berüd^tigt 0- 31 § 21 D. 21, 1). —
3) f(^im))fli(^; td^dnblic^ = ignominio-
8U8, turpis, j. ^. infami iniuria adfecti
servi (1. 2 D. 1, 6); infamissimam vilitatem
susdpere (1. 34 § 1 C. 10, 32).
Infandus, abfd^eulidb, x.^. simulacra
inf. (1. 7 C. 1, 11).
Infans^ein^inb, bad nodbnid^t mitSSer«»
^önbni6rebenIann,indbe(.nod^nid^tfie«
bcn 3o^r alt ift = minor VII annis 0. 18
C. 6, 30. cf. fari) ; inf ans et qui infanti pro-
ximus est non multum a furiose distant,
quia huius aetatis pupiUi nullum intdlectum
habent: sed in prosoimis infwUi propter
utilitatem eorum benignior iuris interpre-
tatio facta est, ut idem iuris habeant,
quod pubertati proximi (1. 10 I. 3, 19. cf.
1. 82 § 2 D. 41, 2: „Inf ans possidere recte
potest, si tutore auctore coepit, nam iu-
diciwn infcmtis stfppletur auctariUUe tuto-
ris: utilitatis enim causa hoc receptum
est, nam alioquin nuUus sensus est infan-
tis aecipiendi possesswnem")\ pupillus ipse
debet restituere (sc. hereditatem fideic.)
tutore auctore, non tutor sine pupiüo, nisi
ifrfans e«« (1. B8 § 1 D. 36, 1); tutor pu-
pillo, et pater infanti fiUo, hon, possessio-
nem petere possunt (1. 7 § 2 D. 37, 1. cf.
1. 18 C. dt.); quod infans vel furwsus
possessor perdidit yel corrupit, impunitum
est (1. 60 I). 6, 1); servus infans, cuius
operae nuUae sunt (1. 12 § 3 D. 7, 1. cf.
1. 55 eod. „Si infantis usus Umtum modo
legatus sit, etiamsi nuUus interim sit, cum
tarnen infantis aetatem excesserit, esse in-
dpit^).
Infaatia, 1) tinbl^eit, ini^bef. 91(ter
unter fieben Sauren (1. 2 pr. D. 26, 7).
— 2) = infantes (1. 1 C. Th. 11, 27).
Infantilis veatis, tieibung für
Äinber (l. 25 § 9 D. 34,2).
Infaustus, unglüdüc^, ^eillod, }. 9.
infaustas voces iaetare adversus aliq. (1. 9
§ 1 D. 34, 9).
InfavorabiliB (adi.), infavorabillter
(adv.), ungünftig (\. 6 D. 37, 6. 1. 2 § 6
D. 50, 2).
Infeotio \. infieere s. 2.
Infeotus, 1) = non factus: a) unge*
f(^e^[en, nichtig, j: ®. ea quae lege fieri
pröhibentuTf si fuerint facta, non solum
inutilia, sed pro infectis etiam iMbeantur
a. 5 § 1 C. 1, 14. cf. 1. 20 C. 5, 16. l. 3
C. 7, 11); potest conventione nostra in-
fecta fieri emptio (1. 2 D. 18, 5); infectum
efficere divortium (1. H pr. D. 24, 2); facti
causae infectae nulla constitutione fieri
possunt (1. 12 § 2 D. 49, 15); b) untrer»
arbeitet, ro^, j.9. inf. aurvmj argentum
(1. 19 pr. § 11 D. 34, 2: ,Jnf, argenii
appellatio rudern materiam continet, i. e.
non factam.'' 1. 27 § 3. 4. eod. 1. 19 § 2
D. 47, 2: „Quodsi quis argentum inf. petat,
et massam argenteam dicere et pondus de-
bebit ponere." cf. 1. 6 D. 6, 1 ; — infectae
materiae pondus, signatae nmnerum, f(tct€ie
speciem dici oportet'*, sc. si in rem aliquis
agat); inf. purpura, lana, inf. linum n. 1
§ 40 D. 16, 3. 1. 70 § 1. 11 D. 32); c)
damnum inf., ein no(^ nid^t eingetretener,
betyorfte^enber ober bro^ber @(|aben (f.
damnum s. b. o. (£.). — 2) a) eingetauqt/
burc^nftgt, b) gefärbt, c) angeftedt f. infieere.
Digitized by
Google
268
Infecundus — InficiarL
Infeonndiu, unfruchtbar: funäi inf.
0. 10 C. 11, 59).
InfeUoitas, Uuglüct, ^\%%t\6^\d (1.
22 § 8 D. 24, 3. 1. 12 D. 48, 8).
Infellx. unglücflic^, Unheil brin*
geub: infelici cupiditaU capi (}, un. C.7,24).
Inferior, 1) btr untere, niebere; tn-
fimus 8. imus, ber unterfte: a) ber ört-
lichen 2aat naäf, ). 9. inferior, imus/ufi-
dus, ager locus (L 29. 31 D. 8, 3. L 1 § 23
D. 39, 3; — „semper inferiorem superiori
servire.*^ cf. L 2 pr. eod. „In snmma tria
sunt, per quae inferior locus superiori ser-
vil, lex, natura locd, yetnstas"); infer.o^t-
ficia, aedes (1. 24. 25 § 1 D. 8, 2. L 8 § 5
D. 8, 5: — ex superiore in inferiora non
aqnam, non qnid dMndimmitti licet"): ex
superiore taberna in inferiorem inaedifica*
tarn (1. 1 B. 33, 3); b) ber aHid^tund nac$:
gradus coanationis inferioris ordvnis; inf.
cognatio, oie ISerwanbtfcJ^ft in abfteigenber
ßinie (1. 1 pr. § 1 D. 38, 10 V, c) beut
Klange, 91nie^en nac^, j. 9. interior, imns
ordOf inf. dignitas, gradus (1. 4. 6 § 1. 1.
8 D. 1, 9. L 49 D. 23, 2. 1. 21 pr. D. 49,
1); infer. magistratus (1. 4 D. 4, 8); a
summis cid infimos usque decurrat sarcina
(1. 1 C. 10, 49). — 2) fvater, nac^fol-
genb (posterior), inferioris gradus oogna-
tus, ein SertDanbter entfernteren ®rabed, im
©egenf. öon prior (1. 2 D. 38, 9); inf. bo-
norum possessor, im ®egenf. bon proximus
(L 1 I 7 D. 32); infer. creditores, bie nadf:^
ftel^ben ®Uubiger, im ^egenfa^ ber privi-
legiarii (1. 24 §. 3 D. 42, 5); tesiamentum
superius per inferius rnptum (1. 3 § 4 D.
28, 3. 1. 19 pr. D. 29, 1); prior — inf erior
pars (1. 126 D. 50, 16).
Inferre, 1) h>ol^n tragen, bringen,
fe^en, fc^affen, a- 9- ^^ ^^* ^^ fundum
pignoris nomine (1* 1 § 1 B. 43, 33); pignori
res iUata (1. 1 § 5 D. 43,32): in fundum,
in praedia urbana indticta tllata; invecta
et illata (l. 11 § 5 D. 13, 7. 1. 4 pr. 1. 7
§ 1. D. 20, 2. 1. 11 § 2 D. 20, 4. 1. 5 C.
4, 65) ; mortuum, ossa mortui (in locum ali-
quem, in sepulclirum) inferre, eine ßeic^e
beife^en, bejtatten: inter dictum de mortuo
inferendo (tit. D. 11,8. cf. 1. 6 § 4 D. 1,
8. 1. 17 pr. D. 7, 1. l. 6 § 6 D. 10, 3. 1. 2
§ 1. 2. 1. 4. 6 pr. 1. 10. 11. 43 pr. D. 11,
7. 1. 39 D. 17, 2. 1. 20 § 3 D. 29, 2. 1. 3
§ 3 D. 47, 12); illatio, 8eife(ung: ill.
quae sepuUurae causa fit ; ill. testatoris (1.
2 § 3. 1. 4 D. 11, 7}; pedem finibus in-
ferre, ben grttß ober bie (ähcenje fejen (1. 18
8 2 D. 41, 2). — 2) eintragen, ein-
jc^ reiben, §. ©. ration^ms s. in rationes
inf. pecuniam, summam (1. 37 D. 3, 5. 1.
22 § 8 D. 17, 1. 1. 3 D. 26, 9. 1. 32 §4
D. 83, 2. 1. 12 D. 34, 3. 1. 40 pr. D. 40,
7). — 3) erlegen, entric^en, §a^Ien,
). 9. fisco aerario (s. in aerarimm inf. pe-
cuniam, sclidos, poenam (1. 3 § 5 D. 47, 12.
1. 15 § 6. 1. 36 D. 49, 14); inf. vecUgal
(L 7 § 1 D. 39, 4); provinoalibus inferen-
dum aliquid indicere (L 8 C. 10,48); tar-
dius pecuniae illatae usuras debere (L 17
§ 4 D. 22, 1); intra certa tempora non
illatis usuris graviore« infligi Q. 11 pr. eod.);
inf. pensiones (1. 58 pr. D. 7, 1); annua
G. 21 § 5 D. 33, 1); summam dotis (L 12
D. 33, 4. 1. 80 § 14 D. 36, 1), preHum (1.
34 § 1 D. 31. 1. 9 § 2 D. 41, 1), aesU-
mationem (1. 14 § 2 D. 32); per errorem
plus debito inf (1- 101 pr. D. 46, 3); iUatio,
d^ntricbtung, 9lbgabe t)on Steuern (L
2 C. 11,62. 1. 2 C. Th.6,22. 1. 13 C.Th.
8, 5. 1. 2 C. Th. 11. 1. 1. 1 C. Th. 11, 19);
iU. capitalis, (Entrichtung ber ^pffteuer (L
23 pr. C. 11, 48). — 4) ^ufögen, an-
tf^nn, beibringen, j. ö. in corpus inf.
iniuriam (1. 1 § 2 D. 47, 10); vulnus inf
alicui (1. 7 § 8 eod.); manus inf., ^nb
an ^{emanben legen (1. 1 § 1 eod.); manus
sibi inf = mortem sibi consciscere (L 3 pr.
§ 3. 5. 6 D. 48,21); inf alicui iniquam condi-
eionem (L 74 D. 50, 17); damnum (\, 41
D. 21, 1. 1. 24 pr. D. 39, 2), vim, metum
0. 3 § 1. 1. 8 pr. 1. 14 § 5. 12. 1. 21
pr. D. 4, 2. 1. 45 § 4 D. 9, 2. 1. 8 D. 48.
8) ; stuprum per vim inf alicui (1. 1 § 4
eod. 1. 30 § 9 D. 48, 5) ; illatio stupri (Paul.
V. 4 § 1 ). — 5) eine «tage ober «nlluge
gegen 3emanben erl^eben, aufteilen; inf.
actionem (1. 52 § 1 D. 15, 1. 1. 39 pr. D.
26, 7. 1. 77 § 14 D. 31. 1. 24 § 3 D. 40.
12. l 28 D. 44, 7), Htem, controversiam (L
44 § 1 D. 5, 1. 1. 4 pr. D. 35,3. 1. 10 D.
44, 1), qiMestionem status, libertatis (1. 39
§ 3 D. 40, 12. 1. 2 D. 40, 15. 1. 10 C. 2,
4), crimen, acct^ationem (1. 76 § 9 D. 31.
1. 12 D. 48, 10. 1. 1 § 9. 10 D. 48, 16. 1.
11. 18 C. 9, 9), calumniam (l. 14 D. 48. 1).
6) auferlegen, inf. necessitatem (1. 57 §2
D. 36, 1). — 7) antragen: inf iusiuran-
dum (1. 28 § 10 D. 12, 2. 1. 25 § 3 D. 22,
3. 1. 1. 11 U. 4, 1); iUatio sacramenti =
delatio 0. 26 § 1 C 4, 32).
Infestare, angreifen, anfallen (L 3
§ 2 D. 47, 9).
Infestus, feinbfelig (1. 28 § 2 D. 24,
1. 1. 11 § 8 D. 32).
Inflcere, 1) eintauchen, burc^nfiffen:
pluviis infecta perire ([. 2 C. 10, 26). —
2)fdrben: cruore conchylii infecta pallia;
infectio, fJSrbuna (1. 4 § 2 C. 11, 9). —
2) anftecfen, üeroerben: venenis inüci (l
1 C. 5, 27).
Inflolari f. infitiari.
Digitized by
Google
Inficias ire — Infrequens.
269
Infloias ire f. infitias ire.
InüdeUs, infldus/ untreu^ treulod,
j. 18. servi infid. (1. 1 C. 8, 5); advocatio"
nes infidae (1. 16 pr. D. 48, 19).
Infigere, 1) l^ineinfteden, befeftigen;
infixa inaedificataque (1. 21 D. ^, 7); in-
figi, ftedcn bleiben; — 2) einprÄgen:
animis hominem infigi (§ 9 I. 3, 6).
InfimuB f. inferior,
Infindere, 5 etf galten: qui süvam in-
finduni (1. 7 D: 50, 6), ^ola fpalten.
Inflnitas, ajlaglofiglett ober Unbe*
^immt^eit (1. 2 § 12 0. 1,17).
Inflnitus, unbegrenzt, unbe^immt,
unbefd^tftnlt, unenbhd^, §. fö. tempm
inf. int (Segenf. t)on certum (1. 91 D. 35, 1);
peeunia int. im (S^egenf. ))on modica (1- ^^^
D. 50, 16); aestimatio inf. (1. 40 pr. D. 39,
2) ; inf. pretio emere (1. 61 D. 35, 1); inf.
(Mbtodiam debere (L 4 § 2 D. 18, 6); in
in/imto, yidelicet per quamlibet fundi par-
tem, vre agere Heere (1. 9 D. 8, 1); tn in-
finita supra suum aedificium imponere (L
24 D. 8, 2); in infinüum iurare in litem
(L 68 D. 6, 1. 1. 4 § 2 D. 12, 3); in inf.
exceptio obicienda (1. 4 § 17 D. 44, 4); non
onerandus est heres, ut in inf., quotiens
perdiderit, restüuere tantumdem debeat (1.
11 § 18 D. 32); ulteriores gradus ti8q:ue ad
inf. (L 53 D. 28, 2); deinceps in inf (1. 18
§ 3 D. 33, 7. 1. 2 § 1 D. 38, 16); infiniU
(ady.) = in infinüum (1. 28 D. 22, 3).
Infirmare, entfrAften, untnirlfam,
nn gültig machen, j. id. infirm, testamen-
tum (1. 19 D. 5, 2. L 43 § 2 D. 28, 6. 1. 15
B. 28, 7); kgattm, fideicomm. (1. 108 § 9
J) 30. 1. 18 D.32), donationem (1. 11 D. 5,
2. 1. 11 § 10 D. 24, 1. 1. 66 § 1 D. 35, 2),
obligatianem (1. 61 pr. D. 23, 3), sententiam
(L 1 § 1 D. 2, 12), actionem per exceptio-
nem (1. 112 D. 50, 17); exceptionem repli-
catione (1. 4 § 5 D. 2, 11); in iure con-
fessus sttam confessumem infirm, non potest
(L 29 § 1 D. 39, 5).
lufinnitas f.
Inflrmus, fd^koac^: a)an ^ör^etfraft;
infirmitas = imbedüitas, in alimenta tn-
firmae aetatis, puto senioribus, vel pueris
pnellisque relictnm (1. 122 pr. D.30); ae-
taUs infirmiUUe inutilis operi faciundo (1.
22 D. 48, 19) ; operae, quas infirmitas cor-
poris non paütur (l 17 D. 38, 1); indbef.
imtb ed t)om Iranien guftanb bed ^ött^ecd
gefagt: infirmavaletudo, infirmitas^ Stxant*
$eit (1. 3 D. 89, 6); ex in/irmitate aliqua
decedere (1. 30 § 4 D. 34, 4); ob gravem
infirm, pro derelicto habere servum (1. 2
B. 40, 8); in mortui infirmitate erogasse
(l 4 C. 3, 31); b) an Urt^eil unb (Er*
fal^run^: infirmum hoinsmodi aetatis con-
süium; inf. pupilli iudicium (1. 1 pr. D.
4, 4. 1. 25 D. 40, 2); curatores propter
aetatis infirmitatem dati (1. 4 § 8 D. 46, 6);
infirmitas sexus (1. 9 pr. D. 22, 6. 1. 18
pr. D. 49, 14. cf. 1. 2 § 3 D. 16, 1; — „In-
firm, feminarum, non calliditas, auxiÜam
meruif); c) in 9e}ug auf ein füt^t:
creditor informier = inferior , im (ikgenf.
t)on prior, potior (1. 12 § 12 D. 49, 15. 1.
3 C. 8, 18. 1. 1 C. 8, 45).
Infitiari, ]h leugnen; in/Uiatio, baiS
leugnen, ). 9. actio, causa, quae inktian-
do (s. infttiationej crescU (1. 30 pr. D. 12,
2. L 7 D. 46, 3. cf. § 26 I. 4, 6. 1. 2 § 1.
1. 23 § 10 D. 9, 2. 1. 1 § 4 D. 9. 3. 1. 5
§ 2 D. 11, 3); infUiantibus (sc fideiussori-
bns) auxilium divisionis non est indulgen-
dum (1. 10 § 1 D. 46, 1). — 2) Oetleugnen;
infiOatio, ^bleugnung (1. 13 pr. v. 16,
3. 1. 3 § 18 D. 41, 2. 1. 68 pr. D. 47, 2:
„Infttiando depositum nemo facit furtum
(nee enim furtum est ipsa infitiatio) licet
prope furtum sit." (1. 3 C. 4, 15).
Infitias ire = infitiari (1. 44, 5 D.
10, 2).
Inflare, in bie ^ö^e treiben: infl.
vecHgaUa {\. 9 pr. D. 39, 4).
Inflexus, Irumm, inbirect: verbainü.
im dkgenf. t)on directa (1. 15 C. 6, 23).
Infiiotio, ttuferlegung: muitae infl.
(1. 2 pr. C. Th. 9. 17).
Infligere, 1) beibringen, l^erur«
fachen: infl. vulnus^ maculam (L 26
D. 48, 19), damnum (1. 52 D. 36, 1. L 6
§ 11 D. 42, 8). — 2) auferlegen:
summa poenae nomine inflicta aJicui
(1. 1 C. 10, 8); infl. usuras (1. 11 pr. 1. 17
§ 3 D. 22, 1. 1. 3 § 4 D. 27, 2).
Influere, l^inein fliegen (1. 1 § 21. 1.
2 § 9 D. 43, 20).
Infodere, graben, eingraben (L 54 §
1 D. 19, 1).
Informare, 1) entkoerfen, anlegen:
inf. navum opus (1. 5 G. 8, 11). — 2) ent«
koerfen, befc^reiben, unterrichten: inf.
actiones (1. 12 C. Th. 11, 39); informatus
suggestione alieuius (1. 2 0. Th. 10, 9).
Infortanlaxii, Unglüd, Unheil, }. 8.
furoris inf. (1. 6 C. 5, 70).
Infra, 1) (adv.), unten, a) an einem
intern Orte (\. 2 pr. § 1 D. 9, 2) ; b) in f^te«
rer SHei^foIge (1. 1 pr. § 3 ff* !>• 38, 10.
cf. inferior s. 1 b). — 2) (praep.), unter,
unterhalb: aquae ductus infra domum
(1. 41 D. 19, 1).
Infrenatua, ungezügelt: ctfptdita« in-
fren. (ColL Vi, 4 § 8).
Infirequena, feiten, toenig gebrau(bt
a. 1 § 2 D. 43, 32).
Digitized by
Google
270
Infringere — Inhabilis.
Infringere, brechen, fd^to&c^en, tnt»
ftdften, 5. 9. infr. publicum tW (1. 20 pr.
D. 11, 7), iu8 libertatis (1- 71 § 2 D. 45, 1),
Ustamenium (1. 5 § 15 D. 34, 9), actionem
(\, 12 D. 44, 4).
Infructuosus, unfruchtbar (1. 18 § 4
D. 7, 1. 1. 13 D. 27, 9); fru(^tIo8: tetne-
ritas iiifruct (1. 5 § 1 C. 12, 38).
Infulae, eigentlich ein l^eiliger ^o^ffc^mitcf
ber ^riejter, bebeutet überl^ou^rt f. b. 0. in-
signia, dignitaSfdecus, j.©. vetitis inf.digni-
iatum se munire (l. 11 G. 11, 8); Inf. im-
periales (L 3 C. 7, 36), ingenuitatis (1. 4
C. 12, 6).
Infundere, in ober auf ethntd diesen
(1. 9 § 1 D. 9, 2. 1. 44 D. 47, 10).
Inganitus, angeboren^ 5. ^. officia
ing. (1. 38 C. 10, 82).
Ingenium, natürliche ^efd^affenl^eit,
(Sigenfc^aft, 3. 13. mula nata eo ingenio,
ut alterum iugum non patiatur (1. 38 §
9 D. 21, 1); ing. ruris (1. 7 C. 9, 49);
meniiri paupertatis ing. (1. 2 C. 11, 58);
natürliche «niage, gfd^igfeit (1. 12 D.
32. 1. 31 D. 46, 3: „Inter artifices longa
differeniia est et ingenii et — doctrinae etc") ;
)Berftanb, dinfic^t, 5. $. auctoritatem
dignitatis ingenio suo augere (1. 19 § 1 D. 1,
18); cum ingenio patientem esse (1. 9 § 2
D. 1, 16); ^enlungiSart, ^efinnung:
neqmtia servüis ingenii (1. 3 C. 6, 7); ®e«
banle, Einfall: si cniiquam tale ezistat
ingenium, ut etc. (1. 6 0. 1, 40); mbtili
ingenio (Sift) auferre (1. 2 C. 4, 63).
Ingans, fel^r grog, ). 9. merita ing.
(L 1 C. 7, 13); ing. dubttatio (1. 1 pr. D.
19, 3).
Ingenuitas f.
Ingenuus, freigeboren (tit. 1. 1, 4.1. 5
§ 2 D. 1, 5: „Ingenui sunt, qui exmtUre
libera wjiti sunt." 1. 1. 2 D. 40, 11: „In-
terdnm et servi nati ex postfacto iuris in-
tenventu ingenui fiunt, ut ecce si libertinus
a principe natalibus suis restitutus fuerit''.
tit, D. 40, 14. 1. 11 pr. C. 6, 3: „Quod ex
liberta muliere ncksdtur, ingenuum est" (tit.
C. 7, 14); se exlihertinüate ingenuum dicere
(1. 14 D. 22, 3); libertus, servus ingenuus,
pronuntiatns, iudicatus (1. 58 D. 12, 6. 1. 1
D. 40, 10. 1. 1 D. 40, 14. cf. 1. 25 D. 1, 5:
„Ingenuum accipere debemusetiameum, de
quo aententia lata est, quamvis fuent liber-
tinus: quiares iudicata pro veritate accipi-
tur'*). Ingenuitas, ber 3 uftanb eineSgrei*
geborenen: ex libertinitate, Servitute in in-
genuitatem vindicari, se allegare adserere, pe-
tere, def ender e, proclamare (l. 27 § 1. 1. 32
D. 40, 12. l. 2 § 1. 1. 4 D. 40, 14. 1. 2
§ 3 D. 40, 16. 1. 2 § 2 D. 49, 4); sententia
pro ingenuitate dicta (I. 2 D. 40, 10. 1. 5
D. 40, 14. 1. 5 pr. D. 40, 16); libertinus iura
ingenuiiatis nactus (1. 6 D. 40, 10. cf. 1. 10
§ 8 B, 2, 4) ; ad omnem ingenuitcUis statum
reslitui (1. 3 D. 40, 1 1) ; in possessione in
genuitatis esse (}. 14 D. 22, 3).
Ingerere, 1) barbieten, barbringen,
). ö. invito ing. operam suam (L 25 D. 3,
8); se ing, defensorem (1. 21 § 3 D. 4. 6).
— 2) einreichen, 5. 5ö. ing. libeUos appel-
latorios (1. 28 C. 7, 62); coramentariensia
ingerat numerum personarum etc. (1. 5 C. 9,
4). — 3) ing. alicui aliqnid, 3cmanbem ben
(S^ebanlen 5U etmaS eingeben, i^n baju uer«
anlaffen, betoegen (1 3 C. 1, 14). — 4)
anlegen, jufügen = inferre §. Sß. manus
audaces inger. alicui (1. 8 § 8 C. 5, 17);
detrimentum ing. alicui (1. 5 C. 10, 10);
ergeben, onftellen, actione» ingerendaa
excipere (1. 12 § 4 C. 12. 19). — 5) auf-
erlegen, peccandi necessitatem ing. invitis
(l. 6 C. 11, 41); poena ingesta (1. 4 C. 9,
27); supplicium ingerendum (1.3 § 8 C. 3 24).
Ingestio, Sinfc^üttung, (Singiegung:
liquentis plumbi ing. (1. 1 § 1 C. Th. 9, 24).
Ingestus (adi.), ungef^el^en (l. 13 § 1
C. 12, 57).
Inglorius, unberül^mt 0- 9 C. Th. 6, 24).
Ingratus, l)nnbanlbar: ingr, libertus
est, qui patrono obsequium non praestat
(1. 19 D. 37, 14); libertum ut ingratum ae-
cusare, arguere (1. 35 § 1 D. 3, 8. 1. 4 D.
37, 15. 1. 70 pr. D. 50, 16); ingrati actio
(1. 3 C. 6, 7); donationis acceptor ingr. circa
donatorem (1. 10 C. 8, 55). — 2) »iber
©illen, ungern (l. 36 § 2 D. 17, 1).
Ingravare, befd&weren (1. 6 § 6 C. 1,
54). Ingravatio, öefd^toerbe (1. 7 C. Th.
7, 13).
Ingredi, 1) eintreten, betreten, 5. ^,
ingr. fines provinciae (1. 4 § 3. 4 D. 1, IB),
in alienum fundum (l. 3 § 1. 1. 5 § 3 D.
41, 1. 1. 13 § 7 D. 47, 10); ingr. posses-
sionem, in ben «efi| treten (1. 78 § 1 D. 18,
1. 1 44 § 2 D. 41. 2. 1. 8 D. 41, 8); ingr.
bona debitoris, fic^ in ben S^efift be^ «er*
mögen« feften (1. 14 pr. D. 42, 4). — 2) an*
treten: ingressus consuloMim (1. 36 pr. D.
35, 1), annum (1. 48 eod. l. 76 § 1 D. 36,
1, 1. 1. 4 D. 50, 6).
Ingressus (Subst.), 1) (Eintritt, ^u»
tritt: ingressum secretarii consessumque
habere (f. considere s. 2.). — 2) antritt,
9(nfong, S3eginn, j. ©. ingr. anni (1. 8
D. 33, 1), gerendorum honorum (1. 1 § 3 D.
1, 13); pacta in ingressu contr actus facta
(1. 7 § 5 D. 2, 14); ingr. litis (1. 15 C. 3, 1).
Ingruere, hereinbrechen: si hiemps m-
gruerit (1. 6 § 1 D. 8, 8).
Inhabilis, untauglic|[, j. 1ö. iter inh.
(1. 4 § 5 D. 8, 5); navis inh. ad ontra (1.
Digitized by
Google
Inhabitare — Iniquitas.
271
t
1 § 12 D. 14, 1); inh. ad agendum (1. 1 § 2
D. 3, 4).
Inhabitare, toottit too^nett; einen Drt
betDO^nen, j. 13. excipere, ut inhahitare
liceai (1. 32 D. 7, 1) ; actio (de eihisis et
dei.) in eum datur, qui inhabitai, non in
dominum aedium ; si plures babitent, actio
in enm solum datnr, qui inhabitat eam par-
tem, unde effusum est (l. 1 § 4. 1. 5 pr. i). 9,
3^ ; plerumque incendia culpa ^nniitüiahüanr
ttum (1. 3 § 1 D. 1 , 15) ; fundus cum auisinhabi-
tantibus, i. e. familia, et quae ibi erunt (1. 78
§ 1 D. 32). Inhabitator, SWiet^Smann
(1. 5 § 9 I). 9, 8. 1. 1 § 6 D. 47, 5).
Inhaerere, 1) in etttmö l^aften, ent*
galten \tin = inesse 3. ^. quae natura
hier insunt legaiis^ etfideicommissisinhaerere
intellegantur (1. 2 C. 6, 43) ; quod cum domi-
nio pignus quae^itum est et ab initio 06h'-
fjatio inhaesit (1. 2 D. 27, 9) ; inh. stipuiationi
(1. 13 pr. D. 46, 7). — 2) üerbunben fein,
jnfammen^ängen: pai-ietihtis inha erentes
hibliothecae, statuae (1. 41 § 9. 12 D. 30).
- 3) obliegen 0- 3. 4 C. 12, 5).
Inhiare, md) ettoad begierig trachten,
^. alienis rebus fortunüque inh. (1. 22
. 4, 35. LUC 11, 8). Inhiatio, brin-
jenbei^ JÖcgel^ren, ©eftürmnng, j. ©.
mverecunda petentium inh. (1. 1 C. 10, 12).
Inhibere, aufholten, dinf^alt tt^nn,
^inbern, t)erbteten, 5.9. inh. usurarum
cursum (i. 4 C. 5, 56) ; inh. opus per nun-
tiationem (1. 1 pr. D. 39, 1); creditor non
inhibenduSy qtw minus petat (1. 30 § 1 D.
2, 14); inh. actionem (1. 31 D. 9, 4. 1. 52
pr. D. 15, 1), rt^itionem (1. 3 § 7 D. 2, 2),
rindicationem (1. 10 D. 27, 9), alienaHonem
;i. 56 § 3 D. 23, 3), donationem (1. 11 § 1
D. 25, 1. 1. 7 § 4 D. 39, 5), nuptias (1. 16
D. 23, 1); ubi lex inhibei tisucapionemy boca
fides possidenti nihil prodest (L24 pr. D. 41,
3) ; contra inJUbita sacratissimis eonstitutis
adspirare. (1. 5 § 1 C. 12, 59). InhlbiUo,
ri(^terIi^e«Cinf^teiten(1.2§2C.3,43).
Inhoneatua (adi.), inhoneste (adv.),
unel^tbar, unanft&nbig, ^^, affeciionis
arcUia inhon, donatio circa meretrices (1. 5
D. 39, 5); rerum inhonest, nullam esse sode-
tatem (1. 57 D. 17, 2) ; inh. quaestus (1. 52 D.
5, 3); inh. locus, puta popina, vel lupa-
narius; inhoneste venire in aliquem locum
(1.21 §11 D. 4, 8); inhoneste ni*p£i«ra alicui
(L 63 § 1 D. 35, 1); inhonestum (= contra
bonos mores) visum est (1. 134 pr. D. 45, 1).
Inhumanus (adi.), inhumane (adv.;,
ttnmenf(^Itc^, unbillig, 5. 9. inhumanum
erat spoliatmn fortunis suis in solidum
datnnari (§;40 1. 4, 6); mos yalde inh. (1. 3
§ 6 D. 46, 14); inhumane relinquere (1. 34
C. 3, 28).
Inieotio f.
Inicere, 1) in, auf, ilbet etkoaiS totx*
fen ober legen, ^ 16. lolium tn segetem
alienam inic. (l. 27 § 14 D. 9, 2) ; qui alienum
fundumexcolit, dominire^abeotmVcia« con-
tinuo efEcit (1. 14 D. 39, 5); inic. ignem (1 12
D. 19, 2); tapeta, quae aut stemi aut inici
solent; vestimentumj quod inicitur (L 25 § 3.
cf. 1. 28 f 1 D. 34, 2. 1. 45 D. 50, 16); tn
Collum imc. aliquid (1. 7 D. 48, 6); manum
inic, bie jpanb anlegen, mit bet ^anb
ergreifen; manus inieotio» ^anban*
legung: a) agi, actio per manus iniect.,
eine ber alten fiegitectionen, bie %oxm für
(Einleitung ber (E^ecution, toelc^e na^ bem
gtoölftafelgefet gegen ben iudicatus ober in
iure confessus ufte natfirKc^e tbilDenbung
fanb, na(^ f^&teren @)efe(en aber toegen ge*
loiff ex Srorberungen au(^ o^ne ttoraud^egangene
IBerurtbeilung ^ngelaffen tonrbe. 6te befUinb
barin, oag ber (dl&ubiger an feinen (BdjiaVtmtt
^anb anlegte, il^n bor ben $rötor fül^ unb
^ier fein ^anbanlegen unter Berufung auf
feine fjorbentng begrünbete, ^efe Si>rberung
burfte ber @<^ulbner bei ber ftrengeren gform
(m. i. pro iudicato) nid^t in eigener ^^on,
f onbem nur burc^ einen vindex mit ber (Skfa^r
ber SSerurtbeilung auf bad 2)op^eIte beftreiten,
in ber milberen ^orm (m. i. pura) §n)ar in
eigener $erfon, jeboc^ immer mit ber Qk^oift
bt^ duplum. X>en geft&nbigen ©d^ulbner aber
burfte ber dJI&ubiger ^imfMren unb gefangen
lüften (Üai. IV, 21—25) ; b) in Suftinian'*
iRtäft^quttim be^ie. en ftd^ bie tludbrüde auf
bie eigenm&d^tige (ih:areifttng einei^ €daoen,
meiere fi(^ ber Sertüujfer eined folc^n für ben
t^U, bag ber ^'dufer einer Bebingung luttnber«
l^nbelte, oorbe^Iten fomtte (1. 10 § 1 D. 2,
4. 1. 9 D. 18. 7. 1. 20 § 2 D. 40, 1. 1. 7 D.
40, 8. 1. 1 § 4 C. 7, 6) ; au(^ gegen einen nnber«
f)>enftigen ^ecurionen tourbe bie manus ini.
angemenbet (I. 12 G. 1, 3. 1. 54 C. 10, 32).
— 2) einfügen, in etmad faffen: auro
argentove iniecta altenus generis materia (I.
29 pr. D. 34, 2). — 3) ^inaufügen: inic.
condicionem legato, fideicommisso, libertati
(1. 6. 96 i>r. D. 30. 1. 12 § 3 D. 40, 4. 1.
13 § 5 D. 40, 7).
Inimioitia, Sfeinbfd^aft (1. 8 § 3 D.
3, 3. 1. 15 D. 4, 8. 1. 15 § 1 D. 5, 1. 1. 23
B. 17, 1).
iDimiouB, Seinb (l. 21 D. 3, 3. 1. 4 D.
26, 2. l. 3 § 12 D. 26, 10).
Iniquitas, 1) Unebenheit: loci iniq. (l.
1 § 4 D. 9, 1). — 2) Unric^tigfeit: pon-
derum iniq. (1. 15 C. 10, 72). — 3) Un*
billigfeit, Ungered^tigfeit, ). 9. arbi-
trium itapravum, ut manifesta iniq, eius ap-
pareat (1. 79 D. 17, 2); iniq. sententiae (l. 1
pr. D. 49, 13), iudicantium (1. 1 pr. D. 49,
Digitized by
Google
272
Iniquus — Iniarla.
1); eligendum est quod minimum habeat
iniquitatis (1. 200 D. 50, 17).
IxiiquuB, 1) ungleid^: ^eriniquam dis-
tributionem papilli raüonibus favere (1. 3
D. 26, 9) — 2) unrichtig, im ©cgcnf. üon
aequus s. 2. 3. 9. pondera, mensurae iniq.
(l. 32 D. 19, 1. 1. 13 § 8 D. 19, 2); pretium
iniq., ttntit&itg (immodicum) (1. 31 § 4 D. 40,
5). — 3) ungerecht, paxttii]6), §. ©. sUri
debet 8ententi<ie (Mrbiiri, sive aequa sive
iniqua sit (L 27 § 2 D. 4, 8); in alteruiram
partem intißuum arbitrium (l. 9 D. 2, 8); ini-
quum ins impetrare adversus aliquem (1. 3
Sr. D. 2, 2); inique (adv.), in ungcrcAtcr
kif e: in. tti« dic^e, decemere (LUD. 1,
1. 1. 1 pr. D. 47, 10), condemnare (1. 28 § 2
D. 49, 1), pronuntiare secundani scriptum
heredem (1. 10 pr. D. 5, 2); testamentum ini-
qne (== non ex officio pietatis) ordinäre (1.
5 cf. 1. 2 eod.). — 4) ungünftig, naq*
t^ eilig: non debet alteri per aJterum ini-
qua condicio inferri (1. 74 D. 50, 17).
Inire, 1] toorauf gelten, einher ge^en
(1. 13 D. 8, 1). — 2) an tttoa^ ge^cn,
tttoa» t)orne^men, j. 9. in. aestimationem
(1. 41 pr. D. 9, 2), computationem, ratianem
(1. 22 nr. 68 pr. D. 35, 2. 1. 3 pr. D. 36, 1);
nnterfnc^en, ani^mitteln: arbiter <u2 tn-
eundam quantitcUem bonorum (1. 1 § 6 D.
35,3); nntetn ernten: navigationis ineun-
dae pericolum (1. 3 D. 89, 6); ÜBcrnc^men,
f ic^ unterhielten: sponte in. officium (1. 39
§ 9 D. 26, 7); ein 9mt antreten: in. mar
gittratum, honorem (1. 54 pr. D. 3, 3. 1. 21
pr D. 36, 2. 1. 11 D. 60, 12); einen (Kntfc^IuB
f äffen: in. consilium furti, creditonim
frandand. (L 51 pr. D. 17, 2. 1. 43 § 7 D.
21, 1). — 3) ein «ec^t»gef(^ft eingeben:
pacta iniU, (1. 22 § 8 D. 24, 3); in. societa-
tem, eonBoriium, communionem (1. 52 § 8.
L 65 § 3. 4. 1. 67 pr. D. 17, 2. 1. 20 D 48,
10), negoUationem (1. 10 D. 3, 5).
Ixiitiare, 1) beginnen: initiata opera
Q. 22 C. 8, 11); legitime initiata lia (\. 11
C. 5, 34); init. iurgium (L 3 C. 3, 6). —
2)3emanben in ettoad eintoeil^en: oecdum
curiae aacris iniüati (1. 52 C. 10, 32).
Initium, Unf eng, i. ». qui testatur ab
heredifl institutione pierumone debet ini-
iium facere iegtamenti (L 1 pr.D. 28, 5) ; infir-
mantfilii (praeter! ti)eum gradum, quiabini-
tiononvaluü(\,4S%2J).2S,e);dbinitioinuiile
legatum, inutilis institutio (l. 51 D. 35, 2.
1.210 D.50, 17) ; initio vitiosum esse; initium
sine vitio capere (1. 29. 201 eod.); initium
con^adus spectandum, inspiciendum (1. 12
D. 14, 6. 1. 8 pr. D. 17, 1. 1. 58 § 2 D. 17, 2);
initium usucapionis intueri debemus (1. 4 §
18 D. 41, 3); ex iusto initio longo tempore
öbtenta possessio (l. 2 C. 7, 22); semel inter
initia facta vis perseverat (L 3 § 1 D. 43,
24) ; inter initia nihil dolo m. fecisse (1. 2 § 5
D. 44, 4); causam agitare ab initioy tpoit
Steuern (1. 19 D. 49, 1); quae talis naturae
sunt, ut saepius in sua redigi possint inHia,
b. 1^. bie nrf^nglidte @efialt G* 73 § 4 D. 32).
Iniunotio f. iniungere s. 2.
Iniungere, 1) ntit etmad betbinben,
5. ©. area iniuncta domui (L 57 D. 19, 2);
possessio morti iniuncta, b. 1^. ber beim Xobe
fortbauembc t3efit (1. I3 § 5 D. 41, 2). -
2) oufetlegen, jufügen, infligere, impo-
nere s. 3 ). fö. ini. alicui damnum (1. 135
D. 50, 16), poenam (L 2 D. 47, 15. 1. 7 §
21 D. 48, 22); poenae, quae servitutem in-
iungunt (l 6 § 2 D. 48, 19); servitutem im.
solo (1. 5 D. 8, 4) ; condicio iniuncta personae
(1. 69 D. 35, 1); ini. curam liberorum, edu-
cationem (1. 62 § 2 eod. 1. 1 § 3 D. 27, 2),
satisdationem (1. 1 § 11 B. 36, 3. 1. 15 §2
D. 39, 2), munus (1. 45 § 4 D. 27, 1. 1. 18
§ 5 D. 47, 10. 1. 9 D. 50, 4. 1. 2 C. 11, 36);
ab Omnibus iniunctis (sc muneribus) haben
immunem (1. 3 C. 12, 28); muneris iniuncta,
«mtgfunctionen (1. 29 § 3 C. Th. 10, 10). -
Iniunctio = iniunctum munus (1. 14 C. 12, 23).
Iniuria, 1) im »eitern ®imi: iebe« Un»
rec^t, jebe »iberte^tlic^feit pr. 1.4, 4:
„Generaliter im. dicitur omne, quod non
iure fit.'' 1. 1 pr. D. 47, 10), j. «. iniuria
rem suam amittere (1. 1 D. 3, 5); per im.
ex bonis alienis quid ablatum (1. 3 § 2 D.
48, 7); inöbcf. a) f. b. 0. culpa, «etfc^ttl*
bung (pr. I. cit. -—„alias (ini. dicitor)
culpa, quam Graeci äöUrjfuc oicunt, sicut
in lege Aquilia damnum inturiae accipitur."
cf. 1. 5 § 1 D. 9, 2: „Iniuriam hie (96. in
lege Aq.) accipere nos oportet — quod non
iure factum est, h. e. contra ius, i. e, <t culpa
quis oociderit**); damnum iniuria datum;
^mnttmunafteneri; agere, actio domnttn-
«tir»a€(f .damnum);pauperie|8 esidamnumsine
ini, facientis datum, nee enim potest anioDal
iniuriam fecisse, quod sensu caret (L 1 §3 D.
9, 1); impnbes iniuriae capax (1. 5 § 2 D.
9, 2); b) Ungetec^tigleit Don ©eiten bei
aiid^ter» (pr. I. cit. — „alias (ini. dicitur)
iniquitas et iniustitia, quam Uraeci iSmav
vocant; cum enim praetor vel iudex non
iure contra quem pronuntiat, iniuriam acce-
pisse dicitur." 1. 1 pr. D. 47, 10: — „cum
quis inique vel iniuste sententiamdixtriiji^
iuriam ex eo dicam, quod iure et iustitia
caret, quasi noniuriam",, j.®. iniuriam tuett-
cisB,a iudioepati ; iniuria iudicis condemnan,
Vinci (1. 50 pr. D. 15, 1. L 52 § 18 D. 17, 2.
1. 5 D. 21, 2. 1. 29 § 1 D. 40, 7. 1. 67 D.
46, 1); per ini. a iudice absolvi (1. 13 D.
20, 6); per ini. pronuntiatum (l. 50 § 1 !>•
30); per errorem aut. inL iudicis non de-
Digitized by
Google
Iniuriosus — Innocens.
273
bitum consequi (1. 46 § 4 D. 3, 8); adversus
im. appettare fl. 7 § 2 D. 4, 4); c) toibtr-
xtdjitlit^n @(^aben, ftad^tf^til, f. \>, a. dam-
nnm, ). ©. ad alienam int. referre negle-
genüam, porrigere beneficium (1. 3 pr. D. 2,
15. 1. 40 D. 26, 7); cum aüeri'us ini, postu-
lare benefidom (1. 12 D. 86, 1); in cuterius
imuriam mutare consilium (1. 75 D. 50, 17);
iniuriam pati (1. 8 § 3 D. 2, 2. 1. 31 § 5
D. 21, 1. 1. 10 D. 37, 6); iniuria adfici (l. 11
8 4 D. 13, 7. 1. 6 § 11 D. 42, 8. 1. 22 § 2
D. 46, 8) ; iniuriam facere libertati (1. 45 § 1
D. 40, 5) ; ne praesumptio iniuriam adversor
rü8 adferat (1. 3 § 18 D. 37, 10) ; ne mutatus
alveus vicinis imuriam aliquam adfercU (1. 1
§ 1 D. 48, 13); fundo ini. irrogata (1. 3 pr. D.
43, 11) ; tigna, qoae sine domus ini, auferri
po88unt (I. 21 § 2 D. 82). — 2) im engem
@inn: Dor|ft|lt(^lBetle|ung bet^etfön«
lic^teit etned Wtn\dftn, IBertetung allge'
meiner ^enfi^en* nnb 9ütgerre$te
(L 2 § 9 D. 48, 8. L 13 § 7 D. 47, 10).
namentlich bed ^td^t» auf dfixt: 9tUu
bignng (tit. I. cit. D. 47, 10. C. 9. 85. —
«Specialiter (ini. dicitar) contumelia, quam
Graeci vßifiv appellant** pr. I. cit. — „In-
iuriam fieri Labeo ait aut re, aut verbis: re,
quciiens manus inferuntur, verbis, quoiiens
convicium fit; omnemque ini. aut in corpus
inferHy aut ad dignitatem, aut ad infamiam
ptrtinere^ (1. 1 § 1. 2. D. cit.); iniuriarum
agere, actio s. iudicium (1. 1 § 4. 9. 1. 7 pr.
1. 11 § 1. ff. L 12. 13. 15 pr. § 14. 24. 27 ff.
eod. cf. L 5 § 1 D. 9, 2. 1. 2 § 4 D. 37, 6:
— „tnagis vindictae, qiMm pecuniae habet
persecutionem^'f sc. iniur. actio. I. 84 pr. D.
44, 7); 8uam iniuriam, matrimonii sui in-
iuriam exsequi, vindieare (i.ll pr. D. 48, 2.
1. 16 § 6 D. 48, 5); ini. atrox (f. b. SB.);
lex Cornelia de iniurüs (f. Cornelia s. a.).
Iniuriosus, l)2[enuinbetnUnre(^t,tndbef.
Seletbigungen ^nfügenb, a. 9. iniur et
damnosus socius (L 14 pr. D. 17, 2); pater-
nos libertos iniuriosos tibi fuisse, ferendum
non est (1- 7 C. 6, 6. cf. 1. 8 C. 9, 51);
iniuriose (ady.), auf bei eibigenbe ^eif e:
iniur. (= per iniunam) facere aliquid (1.
32 D. 47, 10); contumeliose iniurioseve uti
U8U fr. (1. 27 § 1 D. 7, 1). — 2) ungered^t:
iniuriose (ady.) = iniuste, §. 33. perquam
iniur, est conveniri etc. (1. 3 C. 4, 10);
contra servitutem imuriose exstruere ali-
quid (1. 5 C. 8, 84). — 3) nac^t^eitig fl.
19 § 5 D. 49, 15).
Iniussu alicuius, o^ne ben 9efe]^l,
o^ne bad (i^el^eifi l^emanbe«, 3. IB. ini. prin-
cipis (1. 1 § 1. L 3 D. 48, 4), eius, qui rei
praeerit (LH § 5 D. 48, 18), testatoris (1.
89 § 2 D. 34, 2).
IniuatitiA, Ungerecht! gleit (pr. 1.4,4).
Iniustus (adi.); iniuste (adv.), 1) un«
red^t, ungerecht, unrec^tmft|ig, toibtx*
tec^tltc^, }. 9. iusti atque iniusti scientia
(1. 10 § 2 D. 1, 1); ini. sententia (1. 21 D.
3, 2); iniuste sententiam dicere (l. 1 pr. D.
47, 10); ini. appellatio (1. 6 § 1 D. 3, 2. 1.
64 D. 42, 1. 1. 122 § 5 D. 45, 1. 1. 24 pr.
D. 49, 1. 1. 2 pr. D. 49, 4); iniuste appeU
lare (1. 19 C. 7, 62); inL causa dbsentiae
(1. 28 § 5 D. 40, 5); id quod ex ini. causa
apud aliquem sit, posse condici (1. 6 D. 12,
5. cf. 1. 4 § 1 D. 12, 1. 1. 6 § 5 D. 25,
2); ini. possessio (1. 7 § 4 D. 10. 3. 1. 3
Er. D. 43, 17); iniuste possidere (1. 3 § 5
>. 41, 2). — 2) im engem @inn: ben «ots
fi^riften bed C^it^ittec^td nidbt gemftg,
}. 93. im. matrimonium (1. 1 D. 38, 11);
mi. uxor (1. 14 § 1 D. 48, 5); ini. testor
mentum ttnrb tniSbef. ba8 h>egen Ueberge^ng
eined aut 3eit ber (Jhrrii^tuna bereite boti'
^nbenen 9btl^erben bom 91nfange an un«
aftltige Xeftammt genannt (\. 26 D. 5, 2. 1.
3 § 3. 1. 6 § 1 D. 28, 8. 1. 9 § 2 C. 6, 55).
Inlaorimari, ju X^rftnen gerül^rt
toerben (1. 19 § 1 D. 1, 18).
Inlaesus f. iUaesus.
Inlatio, iüatio f. inferre.
Inlidere, gegen etmad ftogen, werfen:
puerum sazo ini. Q. 7 § 7 D. 9, 2).
Inluminare, erleud^ten, aufl^ellen;
aufll&ren, 5. fö. ad inluminandam veri-
tatem in lucem emergere (1. 10 §5 D. 48, 18).
Innasoi, entflel^en (1. 65 § 4 D. 41, 1).
Inneotere, l)t)ertt)i(leln: civilibus yel
criminalibus negotiis inn. aliquem (1. 25
pr. C. 1, 8). — 2) ^injufü^en: accepti-
kUionis vinculis firmitas iuris mnexa (1. 40
C. 2, 4).
Inniti, ft(^ fttttoen (1. 8 C. Th. 15. 14).
Ixmooens, 1) fc^ulblod, unfd^ulbig;
innocentia, Unfc^ulb, 3. 9. satius est
inpunitum relinqui facinus nocentis quam
innocentem damnari (l. 5 pr. D. 48, 19);
in accusationem, ad öbligationem iwnocen-
tium (societatem) coire (1. 2 B. 47, 13. 1.
1 § 1 D. 48, 10); falsum indicium profi-
teri, ut quis innocens conveniretur condem-
naretur (1. 1 pr. 1. 8 § 4 D. 48, 8); inno-
centem inveniri ex crimine aliquo ^ 13 D.
48, 8); cuius post damnationem de innocen-
ttaconstitit; siquando ei, quinoccn»videba-
tur, postea ratio innocentiae constitit (1. 1 §
27 D. 48, 18) ; innoc. consilii tuetur infantem
(1. 12 D. 48, 8). — 2) unbef (polten, tec^t*
fd^aff en; Innocentia, Unbefd^oUen^eit,
j. 93. boni et innoc. viri officio fungi (1.
4 § 1 D. 10, 2); explorare, cuius fidei, cuius
innocentiae smt (1. 7 § 4 D. 4, 9). — 8)
unfd^ftblid^: ignem innoc. habere (1. 9 §
8. L 11 § 1 D. 19, 2); innooenter (ady.),
18
Digitized by
Google
274
Innocentia — Inquietare.
auf unfi^ftbltc^e; unfd^ulbige SBeife (1.
4 C. 9. 18).
Innooentia f. innocens.
Innoouus» a) unf d^itlbig (1- 10 § 5 C. 5,
9: — „innoeuam posteritatem nullis adfici
iniuriis patimur**); b) unfd^äblic^ (I. 2 C.
Th. 8, 5).
Innodare, Derfnfl^feit: negotia, quae
adnuc legum laqueis non sunt innodata, in
bie $anbe ber (S)efe(e gefd^Iagen, %t\t1fiiä) ge«
regelt (1. 2 § 18 G. 1, 17); causa non multis
ambagibus innodata (1. 14 § 1 G. 4, 31).
Innoteaoere, befonnt toetben (1. 1 §
2. 1. 4 pr. § 1 D. 48, 17).
Innovare, 1) t>tx&nhtxn, receptaappel-
latione i&mdm nihil eritinnovandum, (juam-
diu de appellatione fuerit pronuntiaium
(1. 1 § 1 D. 49, 7); ne quid contra veterem
formam atque soUemnem marem innovetur (1.
7G.3,34). Iiinovatio,»etänbetttng,«b*
Anbetung (1. 6 C. 1, 2. 1. 27 G. 6, 23).
— 2) erneuern (1. 6 C. Th. 4, 4. 1. 1 C.
Th. 11, 35).
Innoxina, a) unfc^nlbig (1. 12 D. 48,
1); b) unfcfiftblic^ (1. 11 § 1 D. 19, 2).
— 3) unbeftroft (1. 6 § 7 D. 1, 18).
Innubere^ l^eirat^en (L 1 pr. Cf. Th.
8, 13).
Iimiunerabilis, unj&bUg (§ 12 I. 4,
6. L 1 § 1 D. 1, 8).
Iimumerus = innumeräbilis (1. 1 C. 2,
40).
Iimupta, unberbeirotbet (Nov. Th. II.
I. 22).
Innutritus, an einem beftimmten Orte
etjogen (1. 6 § 1 Th. C. 7, 13).
Inoffensus, ununterbrocben (1. 2 G.
Th. 2, 19).
Inofadosus, 1) gegen 3emanben feine
^flid^t nii^t erfüUenb: libertus inoffic.
patr<yno (1. 1 D. 37, 14. cf. 1. 25 D. 2, 4).
— 2) ^flid^ttoibrig, b. 1^. ben ^flit^ten
ber 2itht gegen bie näcfiften fiin^t*
l^örigen niqt aentög: inoffic. testamen-
tum tmrb bo« 3:eftament genannt, in »eldbem
bie näd^ften SSertoanbten bed (SrMafferi» (tin«
ber, eitern, ©efAnnftcr) unberbienter ©eife
ni(^ gel^örig (b. ^. rdäft mit bem $flid^^(,
toelcfier nac^ frö^erm ^ed^t ^U, na^ Nov. 18
bei 4 ober weniger (£oncurrenten ^k, bei me^
aW 4 bie iödlfte be« ^nteftoterbt^eil» beträgt)
bebat^t ftnb (tit. I. 2, 18. D. 5, 2. G. 3, 28);
ino^ciosi s. de inofficioso querella (L 8
pr. § 3 ff. 1. 11. 12 §2. 1. 15 § 1. 1. 21
24. 25 § 1. 1. 31 § 1 D. cit.), accusatio (1.
6 § 2. 1. 17 pr. 1. 27 pr. 1. 29 § 2. 1. 31
pr. 1. 32 eod.), actio (1. 12 § 3 1. 15 § 2
eod.); hereditcUis petitio ex causa inofficir
osi quereüae (1. 20 pr. D. 37, 4. 1. 34 G.
cit.): accusare ut inofftciosam voluntatem
patris (1. 8 § 1 eod); inoff. donatio, do6,
eine 6(^en!ung ober Mitgift, burc^ koeh^e em
^flic^ttl^eili^berec^tigter in feinem ffitdft m»
fe|t ift, infofem er beim Xobe bed Sc^enfecd
weniger erl^It, aU fein $fli(^tt^( beträgt,
wobei biefer bon bem SSermdgen bd$ Wh
lafferd. Wie e8 bor ber @<^ennmg war, hf
rei^net wirb (tit. G. 3, 29 u. 30).
Inopla, 1) Mangel an ben not^wenbigen
fiebendmitteln, 9lrmut]^, 5. 9. propter inop.
renussa multa (1. 6 § 9 D. 1, 18); excasata
ept inop. (1. 8 § 8 D. 17, 1); in eos, ^t
inopia laborant corpus torquendum eet (L
7 § 3 D. 2, 1. cf. 1. 25 D. 2, 4); si qois
fideiussorum ad inop. jpervenmi, pars eios
ad ceterorum onus respicit (L 26 D. 46, 1).
— 2) ilberl^au^t äJ^angel: inop. probatio-
num (1. 3 G. 4, 1. 1. 1 G. 9, 41).
Inopinans, nic^t bermutbenb (L 11 C.
Th. 15, 14).
Inopinatus, 1} unbermutbet, $. IB.
inop. imjpetus fortunae (l. 4 D. 36, 4);
nova et inop. causa (L 3 D. 12, 6) ; exino-
pinato, wiber »ermut^en (1. 24 § 16 D.
40, 5). — 2) = inopinans (L 5 pr. G.Th.4, 8).
Inopinus = inopinatus s. I. (1. 5 C.
Th. 9, 45).
Inopportonus, 1) ungelegen: inopp.
tempore vel loco offerre (1. 39 D. 46, 3).
Inops, 1) unbemittelt, arm (1. 27 §
3 B. 4, 4. 1. 4 § 2 B. 50, 4). — 2) übet-
^u))t etwad entbel^renb, nid^t ^abenb:
adsertoris inops (1. 5 § 1 G. Th, 4, 8).
Inordinatio, Unorbnung (L 1 pr. C.
3,43).
Inpar f. in^ar,
Inpatientia f. imptUiens,
Inpemdium, ini>en8ae f. impendere.
Inpllia, giljf ocf en (1. 25 § 4 D. 34. 2).
Inpingere, wol^in ftogen, Werf en,j.8.
navis inpacta in scapham (1. 29 § 2 D. 9,
2); inpactus in earcerem (1. 13 D. 48, 8).
Inpreoari, t3öfei$ erwünfc^en (l 1 §
3 B. 50, 13).
Inprofessus, )ur 6d^|ttng ni^tange^
geben (1. 16 § 1 B. 39, 4).
Inproprie f. improprie.
InprovisuB f. improvisus,
Inprudens f. imprudens,
Inpubes f. imp^Aes,
Inpudemtia f. impudens,
Inpudlous f. impudicus.
InpunitOB f. impunitus,
Inquietare, beunruhigen, ftören,a.9.
ne terra conditum corpus inquietetar (l.
39 B. 11, 7); bel^elligen: inquiet. magi-
Stratum (1. 1 § 5 B. 3, 1. cf. 1. 12 or. C.
8, 17); anfechten: inquiet iudicia (1. 1 S
3 B. 37, 12), donoHones (1. 1 C. 8, 55);
in Änf^tu(| nehmen, $.©.♦» «wtw» iu-
Digitized by
Google
Inqnietator — Inscriptio.
275
quiet. debüores (1. 33 pr. D. 22, 1); eum
qni bonis cessit ne quidem ab aUis, quibus
debet, passe inquietari (L ,'4 § 1 D. 42, 3);
ob maritarum culpam uxares inquietari leges
yetant (1. 2 C. 4, 12); inquiet. peeulium
castrense (I. 1 § 9 D. 42, 6); inquiet. res,
facultates (1. 5 C. 4. 14. 1. 7 C. 10, 1).
Inqiiietator,9eunrttbiaet,9e(äftiget
(l. 1 § l C. 12, 7).
Inquletudo,©cuntuiijuna,©cIftftia*
ung, §. 9. hospitutn inquiet. (1. 2 § 1 C.
12, 5); 9(nfe(i§tung: inquiet. Status (l. 2
C. 7, 22); evictionis vel aUerius inquiettid.
rtia aliquid sustinere detrimentum (1. 3
7, 37).
InquÜinatua f.
Inquilinus, 1) »crxutSKict^cioo^nt,
WthtiSmann (1. 19 § 4. 1. 24 § 2. 1. 25
§ 1. 2. L 58 pr. D. 19, 2. 1. 2 D. 20, 2.
1. 1 § 1. 1. 3 § 3 D. 43, 17. 1. 2 D. 43,
32). — 2) (SJrunbfiöriöcr (1- 112 pr. D.
30. 1. 11 C. 3, 26. 1 11 C. 3, 38. 1. 6. 12.
13 pr. C. 11, 48. cf. ©oötgntt in bet Seit*
f(^ift für Qt\^dftl mtd^töto. VI. ©. 308).
Inquihnatus = colonatus (1. 6 C. 11, 66).
— 3) (Siniool^net (\. 17 % 1 D. 27, 1).
Inquinare, be{(^mu|en, trüben, inq.
testimenta (1. 27 § 14 D. 9, 2), aquam (1.
1 § 27 D. 43, 20); tro^nfd^: quos scelus aut
۟ae turpitxAdo inquinat (1. 2 G. 12, 1).
Inquirere, 1) auf|tt(^en, nad^fpüren,
a. 9. inq. fugüivos (1. 1 § 2. 1. 3 D. 11,
4). Inqui8itio,9la(^fu(^ung (1.3§13D.41,
2). — 2) unter fuc^en; Inquiaitio, Unter»
fttc^ung, ). 9. inquir. fortunas contutoris
a. 55 § 4 D. 26, 7), res suas (1. 1 D. 41,
3), de causis, de modo, de personis transi-
gentium (1. 8 § 17 D. 2, 15), m alic[uem
(I. 4 D. 26, 2 : — in^uiri in eum, qui ma*
tris testamento datus est tutor, oportebit
cum a patre datus — sine inquisitione con-
firmatur.'' 1. 67 § 4 D. 47, 2) ; ex inqtäsitione
8. per inquisit, — eitra inquisit, 8. sine
inquisit confirmari, dari tutorem 8. cura-
torem (1. 2. 5—7 D. 26, 3. 1. 1 § 7 D. 27,
3. 1. 8 D. 27, 10. 1. 14 § 5 D. 46, 3. 1. 5
C. 5, 59).
Inquiflitio, 1) 9(uffu(6nng, Slac^fuc^»
ung (1. 3 § 13 D. 41, 2). — 2) Unter-
$n^ung, 9{ac^forf(^ung, scrupuhsa in-
Suis. im (^enf. t)on supina ignorantia (l. 6
K 22, 6); mquis. localis, ^iocalbefK^tigung
(L 4 pr. D. 39, 2); indbef. f. t). a. causae
cognitio: ex inquisit, s. per inquisit —
citra inquisit. 8. sine inquisit tutorem s.
cttratorem dari, confirmari (L 4 D. 26, 2.
1. 2. 6—7 D. 26, 3. 1. 1 § 7 D. 27. 3. 1. 8
D. 27, 10).
Inquisitor, 1) Unterfni^er (L 9 § 1 C.
Th. 16, 5). — 2) «innc^mer 0-6 C. Th.
13, 11).
Inqxiit = ait, }. 13. t>on fLm\pt&d)tn M
$tatoriS gebrau(^t (L 8 § 1 D. 2, 4. L 6 §
3. l. 8 D. 3, 2).
Inrationabilis, unt)ernünftig (L 10
§ 5 C. 5, 9. i. 3 § 2a C. 6, 43).
Inreouflabills, unt)ermeibli(b (1. 13 §
8 C. 3, 1).
Inrepere, ftd^ einf(^Iei(^en (1. 14 § 1
D. 13, 5. 1. 7 § 1 C. 5, 27).
Inreprehenaua, untabelbaft (1. 20, C.
9 9).
Inreptor, (i^rfc^Ieic^er (1. 4 C. 3, 39).
Inretire, bertoicteln, litibus inr. all-
quem (1. 25 pr. C. 1, 3).
Inreverens, nnel^rerbietig: miles inr.
(1. 13 § 4 D. 49, 16); inreverenter (adv.),
o^ne @(^eu unb @(^ant (1.21 C. 2, 12).
Inreverentia, 93erle|ung ber @l^rer«
bietung (1. 1 pi. C. 9, 13).
Inrevooabüis, untoiberruflic^: dona-
tio inrev. (1. 34 § 1 D. 39, 5. 1. 7 § 3 C. 5, 1 1).
Inriguna, 1) betoft{f^^i* ^ocas inr. (1.
7 § 6 D. 24, 3). — 2) betoüffernb: aqua
inr. (1. ICH, 63).
Inritos f. irritus,
Inaamis, getfleiSfrant, gehörten (S^ted
(L 7 §3 D. 48, 4). Insania, äSa^nfinn
(1. un. C, 9, 7).
Insoiens, nicbt h^iHcnb, ). 9. insciente
dotnino facere aliquid (1. 5 § 6 D. 9, 3. 1.
2 pr. D. 9, 4. 1. 34 D. 41, 3); insciente
socio conferre aUquid (1. 55 D. 17, 2);
servum meum insciens a te emi (1. 37 D.
12, 6). Insoientia, Untenntnt§, Un«
»iffenl^eit (1. 28 § 5 D. 5, 1. 1. 52 pr.
D. 9, 2. 1. 23 C. 4, 65).
Insoius, ni(^t toiffenb (1. 15 pr. D. 3,
3. 1. 15 pr. D. 48, 24).
Insoribere, 1) auf ober in etkoad f d^rei*
ben, 3. 9. operi ptiblico inscr. nomen ali-
cuius (1. 2 § 2. 1. 3 § 2 D. 50, 10); inscr.
codicülo aliquid 0- 3 C. 6, 36); einfc^rei*
ben, ein3ei(^nen, eintragen: instrumen-
tis inscr. nomine (1. 5 § 4 D. 26, 8); in-
ventario inscr. res (1. 13 pr. C. 5, 51). — 2)
ftberfc^reiben, betiteln (1.2 f 38. 46 D.
1, 2). — 3) unterseii^neit, etne ttnlkge
(L 11 C. 9, 35).
Insoriptio, 1) «uffd^rift, 3nf(^rift,
}. 93. inscriptio, nominis sui operibus (1. 2
pr. 1. 7 § 1 D. 50, 10); monumerUorum in-
Script. (1. 6 C. 3, 44). — 2) (ginjeidbnung,
Eintragung (L. 22 C. 1, 2). — 3) ©ranb*
marlunj 0- 17 C 9, 47). — 4) Unter*
fc^rtft einer ttnllage s. subscnptio (1. 3
C. 9, 1 : „Qui crimen publicum instituere
properant, non aliter ad hoc admittantur,
nisi prius inscriptionumpaginaprocesserit "
18*
Digitized by
Google
276
Insciilpere — Insolens.
(1. 17 C. 9, 2: — „quisquis ille est qui
c limen intendit, in iudicium yeniat, nomen
rei mdicetjVinculufn inscrystionis adripiaV
1. 29 § 1 C. 9, 9); Ubdli inscriptionis (1. 3
pr. § 1 D. 48, 2. 1. 2 § 8 I). 48, 5); in-
scriptionem deponere (1. 1. 19 C. 9, 1);
accusationem cum inscrif ftontftusproponere
(1. un. C. 9, 37); etiam sine inscript
audiri interdictum (1. 8 C. 8, 4).
Insculpere, mit bcm &xah)Ü^tl ein»
^nijcn, eingraben, j. ©. gemma in-
sculpenda (1- 13 § 5 D. 19, 2).
Insectari, verfolgen, nad^ftellen, an*
greifen, j. 9. caLumniosis criminibus ins.
innocentes (1-6 § 2 D. 1, 18); ins. fa-
mam alienam (1. 15 § 29 D. 47, 10). in-
sectatio, SS er folgung: criminis ins. (1. 11
C. 12, 57).
Insepultiis , unbeerbigt (1. 12 § 8.
1. 14 § 7. 1. 28 D. 11, 7).
Insequi, 1) auf ettoa^ folgen, ). $B.
fructus insequentis anni (1. 35 § 1 D. 19,
2); temporis, quod inseqttitury periculum
(1. 11 C. 5, 51); erfolgen, ). 83. mors in-
secuta (1. 34 § 1 D. 17, 1. 1. 2. 32. 42 § 1
D. 39, 6); nuptiae non insecutae (I. 7 § 1.
1. 10 D. 12, 4); insecuta ratihabitio (1. 17
D. 46, 8). — 2) üerfoljen, in «nfl)ru(b
nebmen: iura adquiri insequi (1. 57 § 3
D. 36, 1).
Inserere (I), 1) l^inein |äen, ^flan»
jen (§. 33 1. 2, 1: — „solo cedere solent
ea, quae — inseruntur^^J, — 2) insitus, ein*
gefügt: picturae insito^e vestimentis (1. 23
§ 1 D. 34, 2) ; condicio insita legato (1. 82
D. 35, 1).
Inserere (II), einfilgen: inserta aedi-
/Jcio (1- 38 § 2 D. 19, 1); tropifd^: ein-
fled^ten, einrilcfen, einfilgen, j. ©. co-
dicillis ins. verha (1. 80 pr. D. 36, 1);
edicto praetoris insertum (1. 5 § 1 B. 37,
6); venditioni ins. pactum (1. 10 D. 18, 7),
legem (1. 10 § ID. 18, 5); pacto ins. per-
sonam (1. 7 § 8 D. 2, 14); quae dubita-
tionis tollendae causa contractibus inserun-
tur (1. 56 pr. D. 17, 1); dies insertus sti-
pulationi (1. 13 § 15 D. 39, 2. 1. 118 § 1
D. 45, 1); ins. condidonem (1. 9 § 5 D.
28, 5. 1. 8 pr. 1. 9 D. 28, 7. 1. 11 pr. D.
31. 1. 2. 19 § 11 D. 35, 1. I. 44 § 2 D.
44, 7); actis inseri (1. 15 C. 7, 62).
Inseryire, obliegen, agrorum culturae
0. 2 C. 3, 12).
Insidiae, 1) ^intcrl^alt, j. ©. exer-
citus in insidias deductus (1. 3 pr. D. 48,
4). — 2) tro^nfd^: a) Siad^ftellungen: in-
sidias vitae 8. mortis struere, parare (1. 80
D. 17, 1. 1. 9 C. 9, 16); insidiae aedificio-
rum (1. 2 § 7 C. 1, 17) bejetc^net ba« »er*
fa^en in 1. 48 ü. 39, 2; b) ^interlift.
^ilde: minoribus adversus iutorum vel
curatorum ins. cautum est (1. 2 C. 2, 27);
dolum ex caüiditate atqne ins. emptoris
arguere (1. 8 C. 4, 44); si ex fortunaeins.
defecent condicio (1. 6 C. 6, 27); c) ©c*
fc^äbtgung, aedificiorumSnA. (1. 14C.8,11).
Insidiari, auflauern, nad^fteUen,
©efabr bringen, j. 9. ins. salwti (1. 28
§111). 48, 19), pudicitiae Q,. 5 D. 27, 2).
Insldiatrix = insidians (I. 8 § 3 C.
5, 17).
Insidiosus (adi.), insidiose (adr.),
binterltftig, tildifd^, gefö]^rli(^: insid.
foca (1. 56 § 1 D. 6, 1. 1. 4 D. 39, 6); artes
insid. (1. 49 § 1 C. Th. 12, 1); insidiose
dissimulare (1. 48 § 2 D. 18. 1).
Insigne (Subst.), 1) ^ennjeicben,
HRerfmal (§ 1 I. 2, 7). — 2) «baei^en:
tristior babitus, ceteraque boc genus in-
signia (1. 15 C. 2, 11); inSbef. »jeic^
einer SlmtSioürbe, e^ren|ei(^en, ^ ».
insignia consutaria^proconsulariai militaria
a. 1 D. 1, 16. 1. 2 pr. § 2 D. 3. 2); ÜU-
dtis insign. uti (1. 27 § 2 D. 48, 10).
Insignire, jeid^nen, bejei^nen: «a-
cula insignitus (1. 10 C. Th. 7, 13).
Insignis (adi.), audge^eid^net, 5. 9.
ins. latrones (1. 16 D. 49, 1); abolitio ob
diem ins. (I. 8 D. 48, 16).
Insimolare, anffagen (1. 8 C. 6, 35.
1. 7 C. 9, 2. 1. 2 C. 9, 3). jnsiintdatio,
Auflage (1. 4 § 2 C. 1, 7).
Inainuare, 1) hn %m^t einreid^c«,
anbringen, «vortragen, ^. 16. decreta
ins. praefedo (1. 6 C. 10, 65); iudid ins.
desiderium (I. 16 C. 10, 82); ins. apudma-
gistrum censuSy actis s. gestis (intervenien-
tibus) ins. donationem (J. 20 pr. § 1 C. 5, 3.
1. 30—32. 36 § 3 C. 8, 53). insinuatio
(gestorum), ©rfldrung ju ben Acten
(f 32 cit. 1. 8 C. 7. 37. § 2 I. 2, 7). -
2) über^ou|)t mittl^circn, !unbt^un. Der*
lünben; insinuatio, äRtttl^etlung: %tx*
fünbigung, §. ö. voluntatem insin. hert-
dibus (1. 11 § 2 D. 32); litem insin. =
denuntiare (1. 2 C. 5, 40); ins. religionewi,
fidem; populos Christianae religionis do-
ctrinae insinuatione moderari (1. 1 pr. C.
1, 1. 1. 6 C. 1, 4. 1. 2 C. 1, 5); insinuatio
testamenti, 2:eftamentgerdffnung (1. 22 § 9
C. 6, 30. cf. I. 23 C. 6, 23).
Insinuatop, ©inl^anbiger, Heber*
bring er (rubr. C. 12, 63).
Insistepe, 1) auf ettoa« ftel|en G- ^
pr. D. 41, 2). — 2) brängen — ctttm« be-
treiben (1. 7 C. 10, 19. 1. 1 C. 12, 60).
Insitus f. inserere (1).
Insolens (adi.), insolenter (ady.). 1)
ungetodl^nlidb, orbnungStoibrig, nn*
gefe^Ud^, $. 9. ins. divortium (1. 2 § 1
Digitized by
Google
Insolescere — Instern ere.
277
C. Th. 3, 16); indebite et insolenter usur-
pare (I. 8 C. 10, 58). — 2) übermütl^ig,
frec^, 5. ©. 81 quis potentiorum extiterit
ins(dent%(>r (1. 2 C. 1, 40); insolentius, quam
moderatio patitür (1. 22 § 4 ;C. Th. 6, 4).
Insolentia, Uebcrmut^, grcc^l^eit, j. ©.
ins. ineuriosa, im @(egenf. t)on diligentia
non ambitiosa Q. 33 pr. D. 22, 1); ins.
officiaHum (1. 4 C. 1, 55); iudicum (1. 2 C.
10, 19).
Insolesoere» übermüt^ig toerben (1.
14 § 1 C. 1, 9).
InsoUtuB» ungetoöl^nltci^ (1. 18 § 3
D. 4, 4. 1. 27 pr. D. 48, 19).
Insons, unfc^ulbig: insontibus calum-
nias nectere (1. 1 C. 12, 22).
Inspectare, in ^etrad^t ^iel^en (1. 11
§ 4 C. 5, 27). Inspeotatio, IBetrac^tunQ
(1. 12 § 9 D. 49, 15).
Inffpectio, inspector f. inspicere.
iBsperains, un)i erhofft: insp. commo-
dum legati vel heredit. (1. 1 G. 6, 52).
Inspioere. l)anfe^en, jitfe^en, §.9.
inspiciente colono messem sastutisti (1. 60
§ 5 D. 19, 2).— 2) befiAtigcit, (iin\\dft
iiebmcn;in8peotio, ©efid^tigung, Cin-
]xqt, inspeotor, ©cfic&tiger, 5. ©. in-
spicere ventrem (tit. D. 25, 4); rem inspi-
eiendam dare alicui, rem inspectori dare
(1. 10 § 1 D. 13, 6. 1. 17 § 2 D. 19, 5);
codicem^ ratiantm, tabulMtestamenti, tabulas
publicas inspiciendi describendiqne pote-
stas; inepectio tabularum, rationum (1. 10
I 2 D. 2, 13. 1. 1. 2 D. 29, 3. 1. 11 § 5
D. 48, 13. 1. 4 C. 4, 21); inspectio iecoris
0. 2 C. 1, 11); in bct \piktnn toifetjeit be*
^eic^net inspeetor einen ©tenetbeamten,
tMtftt bie ftener))fli(^tigen ^(mnbftüde ^u
befic^gen ^tte, unb inspectio ha^ 9(mt eined
folc^ (1- 6 C. 2, 7. 1. 12 C. 10, 16. cf.
Gothofr. ad tit. C. Th. 13, 11). — 3) onf
ettoad fe^en, ettoad betücffii^tigen: in
»etra(^t jiel^en (I. 43 § 1 D. 3, 3. 1. 23
I 2 D. 9, 2. J. 7 § 1 D. 20, 5. 1. 14 § 2
D. 23, 2. 1. 11 D. 33, 1. 1. 56 pr. D. 35,
2. l. 24 D. 46, 3); inspectio, «erüdfic^«
tigung, 9et rac^tung (1. 44 § 1 D. 44, 7.
1. 91 § 4 D. 45, 1).
Instabilis, nid^t re^tdbeftdnbig: do-
natio instab. (1. 5 C. Th. 8, 13).
Tustanlia f. instare.
Instar, ^Ibtig, t3ilb: instar operis (1.
21 g 3 D. 39, 1); tro^fc^: donationis, le-
gati, venditionis, condicionis, iudicii, actio-
num instar obtinere, habere, exhibere, einer
Bdfttdtinq n. f. to. gleic^ftel^en (| 1 I. 2.
7. 1. 26 § 2 D. 12, 2. 1. 10 § 3 D. 16, 2.
L 17 D. 39, 6. l. 3 § 10 D. 43, 19. 1. 37
pr. D. 44, 7. 1. 120 D. 45, 1); baffelbe be«
beutet instar esse, j. 53. sceleris (1. 16 pr.
D. 48, 19); ad instar, nöc^ Analogie, ad
instar ifUerdicti, actionis experiri, con ve-
nire aHq. (1. 17 C. 4, 49. 1. 4 D. 8, 4. 1. 3
C. 8, 8); auxilium ad instar vnoffidosi te-
stam. (1. 4 C. 3, 29).
Instare, 1) nabe bebotftel^en, $. 9.
instans periculum (1. 1 D. 4. 2), annus (1. 7
§ 1 D. 24, 3). — 2) onf etttw« ober in ^f
manben bringen, i^n brdngeu, anlie«
gen, eine @ac^ betreiben, fic^ onge*
legen fein laffen, j. 33. negotio gerendo
inst. (1. 3 D. 14, 3); instandum acctisatori,
ut id quod intendat comprobet (1. 18 § 2
D.48, 18) ; libertis patris instantibus accusa-
tionem instituere (1. 22 D. 34, 9); instanter
(ady.), btingenb, nad^brücflid^, an^aU
tenb, j. ». inst, petere (1. 1 § 2 D. 49, 6);
persequi (1. 3 C. 1, 4); instantia, anbal«
tenbe Xl^ätialeit, Unobläffigfeit,
(Sit er, }. 9. diligenti studio instantiaque
complere opera (1. 22 C. 8, 11); stricta inst.
falHum arguere paratus (1. 24 C. 9, 22): effi-
caci inst, oompellere aliq. (1. 6 C. 8, 50), in^
bef. in ©ejug auf ©itten, gorberungen, 5. ©.
inst, petentis dimissorias (1. 1 § 2 D. 49, 6),
repetendi debiti (1- 33 § 1 D. 22, 1); se
ex<ictorem praebere cum instantia humanum
(1. 33 pr. eod.); aud^ toirb e« üon ber ge*
rid^tUd^en ^erfolaung einer Sded^t«-
\ad)t fotool^r bon Letten m ^lögeriS aU bed
©eflagten gefagt (§ 1 1. 4, 16: — „reus non
ahter suis alle^tionibus utitur, nisi prius
iuraverit, quod putans se bona instantia
uti ad contradicendum j^rvenit." 1. 1 pr.
C. 2, 58: — „sacramenti (sc. de calumnia)
timore contentiosa Utiganiium inst, com-
pescitur**); instantia edicti (peremptorii)
periit in 1. 73 § 2 D. 5, 1 beaeid^net bie
%ümt x^p. »irfjamteit be« (gbictS.
Instaurare, 1) erneuern, loiebetl^er*
Seilen; instauratio, Erneuerung, ^ie«
er^erftellung, 5. ©. instaurare aedificia;
instauratio portm, aquae ductus, murorum
(1. 29 C. 4, 65. 1. 5. 7 C. 8, 11); divortio
facto instaur. matrimonium (1. 62 § 1 D. 24,
1); inst, mandatum Q. 56 § 2 D. 17, 1);
instauratio negotii (1. 2 C. 2, 31); in«bef.
einen 9led^tdjtreit »ieber anregen, eine ^lage
ober Anflöge üon Steuern erl^eben, }. ©. in-
staur. querellam semel omissam, quaestiones
terminatas, finita (1. 6. 13. 30 C. 2, 4. 1.
5 C. 7, 52: — „nee instaurari finita re-
rum iudicat. patitur auctoritas"); instau-
ratio litis, causae (1. 1 C. 2, 30. 1. 2 C. 2,
53. 1. 20 C. 8, 44) ; instaur. crimen aocusa-
tionem 0- 4 § 1 D. 48, 16. 1. 1 C. 9, 42. 1. 3
C. 9, 45). — 2) erf ejcn (1. 1 C Th. 12, 6).
Instemere, auf ettoad be(fen, ettoad
bebeden (1. 23 § 1. 1. 25 § 3 D. 34, 2.
L 5 pr. D. 33, 10).
Digitized by
Google
278
Instigare — Instruere.
Inatigare, anreihen: inst, accusatorem
(1. 1 § 13 D. 48, 16). InstigatOTy «itrci-
5er: inst, accusationis (l. 20 D. 3, 2). In-
stigatio s. instigoHtSy %tttet)ung (1- ^ ^*
5. 2. 1. 1 § 6 D. 9, 1).
Instimulare = insHgare (1. 3 D. 5, 2).
Instinotus, 91nteiAuna, antrieb (1. 5
D. 47, 11. 1. 3 C. 9, 8).
Institor, \otx t)on bem ^errn eined (S(e»
loerBeS mit ber ^fl^rung beffelben ober ber
t3efotgunQ einjelnet barauf be)üg(tc|er (Se«
fd^fte beauftragt tft, Factor: insHtoria actio,
bie ^lage btitter ^ßetfonen gegen ben $nnd|>al
and ben mit bem Factor eingegangenen Siec^tiS«
aefd^ften (§ 2 I. 4, 7. lit. D. 14, 3. C. 4,
25. — 1. 3 D.cit.: ^ylnstüor appellaias est ex
eo, quod negotio gerendo inatet: nee inaltum
facit, tabernae 8it praeposiius an cuüibet
alii negotiatumV cf. 1. 5 pr. § 1 ff. 1. 18.
19 § 1. L 20 eod. 1. 7 D. 14, 5); servue
institor vendetidarum merctum, dominicae
mercis (1; 19 § 3 D. 5, 1. 1. 37 § 1 D. 26,
7); institores eorum, qui cauponam vel
stäbulam exercent; cauponae, in cauponio
instit. 0- 1 § 5 D. 4, 9. 1. 13 pr. 15 pr D.
33, 7); quasi s. utilis instit, actio, exempio
8. ad exemplum institoriae actio (1. 30 pr.
B. 3, 5. 1. 5 § 8. 1. 12. 16. 19 pr. D. h. t.
1. 13 § 25 D. 19, 1. 1. 5. 6 C. h. t.).
Institiiere, 1) errichten, begtflnben,
instit. lapidicinas, cretifodinas (1. 13 § 5
D. 7. 1), vineas (1. 61 D. 19, 2), rivos no-
vos (1. 3 D. 50, 13); iure gentium institu-
tae obligationes (L 5 D. 1, 1); a maioribus
institutos libertatis favor (L 12 § 9 D. 49,
1 5) ; more maiorum institntaji^oena parriddii
(1. 9 pr. D. 48, 9); instit. novum vectigal
(1. 1 § 3 D. 48, 14. 1. 1 pr. D. 1, 11); actio,
quae instituit magis, quam restituit obli-
gatianem (1. 8 § 14 D. 16, 1). — 2) ein*
gelten, instit. contraetum (1. 1 D. 12, 1). —
3) beginnen, unternehmen, noi;am rem
inst. (1. 12 § 7 D. 48, 5); testamentum aliud
facere instit neque perficere posse (1. 22 D.
34, 4); instit. actionem, iudicium, filagean«
ftetlen, ergeben (1. 21 § 2D. 2, 14. 1. 36
pr. D. 6, 1. 1. 1. 11 § 4 1. 12 § 1 D. 11,
1. 1. 30 D. 25, 2. 1. 5D. 44, 2), peHtionem
(1. 28 pr. D. 27, 1); agere, petere instit.
8. 11 D. 2, 8. 1. 47 B. 9, 2. 1. 84 § 5. 6
. 30. 1. 135 § 4 D. 45, 1. 1. 15 § 1. 1.
66 B. 46, 1. 1. 22 pr. B. 46, 8); inst, litem
(1. 10 B. 5, 1. L 15 § 1 B. 5, 2), quereüam
inofficiosi (1. 8 pr. 1. 21 pr. 1. 25 § 1 eod.),
accusationem, accusare (1. 6 § 2. L 27 pr.
eod. 1. 22 B. 34, 9. 1. 14 § 2. 7 B. 38, 2.
1. 4 pr. § 2. 1. 11 § 3. 1. 13 pr. 1. 18 §4
B. 48, 5), cnmen (1. 14 C. 3, 28. 1. 3 C.
9, 1). — 4) Uttterftü^en: aMis probationi-
bus instit. causam (1. 15 § 2 B. 48, 18).
— 5) heredem instit., gemanben im erfien
^abe ium dxhtn einfe|en, ernennen;
(heredisj institutio d^rtoerbi^einfe^ung
(tit. 1. 2, 14. B. 28, 5. C. 6, 24 u. 25 cf.
L 1 pr. B. 28, 6: „Heredes aut instituH
dicuntur äut substituti: instituH priwio
gradUf subbtituti secundo vel tertio'*)* —
6) unterrid^ten, instit. aliquem discipli-
nis vel arte, liberdlibus artibus, studiis (l*
27 § 2 B. 7, 1. 1. 4 B. 27, 2. 1. 6 C. 10,
53); institutio = erudüio (L 31 B. 46, 3).
Institutio, 1) f. instituere s. 5 u. 6. —
2) institutiones , ttufangdgrAnbe, erfter
Unterrid^t in einer ©ijfenft^aft (1. 2
§ 11. 23 C. 1, 17. prooem 1. § 4. 6).
Institutum (Subst.), 1) IBorfcbrift,
Siegel (1. 2 C. 10, 66). — 2) «erfaffung,
IBefc^affen^eit, ttrt unb SBeife, §. «.
huius esse instituti et vitae (1. 12 g 4 B.
7, 8); operae, quibus institutum vitae mi-
nuitur (1. 17 B. 38, 1); morum saoram
instituta (1. 2 pr. C. 2, 44). — 3) = in-
stitutiones s. 2. (luL ep. Nov. c. 67 § 241.).
InstruotiOy inatructum f.
Instruere, 1) einrichten, audrftflen,
mit tttoai berf e^en, indbef. a) eine $erfon
ober ^d^ mit ben p i^rer t)olIft&nbigen dia*
rid^tung nötl^igen ^ngen iKrfe^n; instrtictum
(Subst), \oa» 5ur t)onftänbigen din«
rid^tung einer Sac^e gehört, §. ^. le-
gare fundum instruetum, s. ut instructus est^
praedia instrueta s. tU instrttcta sunt (L 54.
68 B. 15, 1. 1. 1 pr. 1. 3 pr. L 5. 6. 12
§ 27 ff. B. 33, 7; — „plus esse, cum instruc-
tus fundus legetur, quam si cum instra-
mento ; — quanto igitur hoc legatum übe-
rius est? — omnia quae eo coUocata suni,
ut instructhr esset pater fam., ins^rueto —
oontineri.'* (1. 1. 2 C. 6, 38); lesare domum
ita, ut instrueta est (1. 12 § 42. c£ 1. 15 § 1 D.
cit: „Domo ifistructa responsum est^Mji^l-
lectilem le^tam, non etiam yina, quia do«
mus vinis instrueta intellegi non potesi^*);
quae täbernarum exereendarum inkruenda-
rumcausa facta parataque sunt, legare(l. 15
pr. eod. cf. 1. 185 B. 50, 16: „Instructam
tabernam sie accipiemus quae et rebus etho-
minibus ad negotiationemparatis constat^');
quae ad instru4stum possessionis vel domus
pertinent (1. 2 C. 10, 10); instruendae navi^
gratia factus sumtus; eAinstruendamnavem
mutuari, credere (1. 1 § 8 B. 14, 1. 1. 6 B. 14,
2. 1. 26. 34 B. 42, 5) ; utrubique ita se instru-
ere, ut non ideo minus apud alteros se eoUo-
casse videatur (1. 6 § 2 B. 50, 1); b) mt
JBeben^mitteln, $ro t)iant t^erfe^: ad m-
struendas mansiones delcgari (1. 8 C. 10, 16) ;
c) boi^ienige angdben unb bef(^ffen, »od ^m
Durc^^rmtg einer %itd)t^\aä^ erf orberlti^ i^,
namentlidl ^toei^miüd, omnia, quibus eau9a
Digitized by
Google
Instrumentum — Insula.
279
ingtrui polest, inatramentorum nomine acci-
pienda sunt (1. 1 D. 22, 4); novis defensioni-
hus instr. causam (L 2 C. 2, 43); adsistere
alicui, causamque instr. (l. 21 C. 8. 47); cath
sam ab alio delatam instr. (1. 2 C. 10, 11):
ob insiruendas Utes pecuniam accipere (L 9
§ 4. L 20 D. 48, 10); a4xysationem insir.
probatianilms (L 2 § 8 C. 48, 5); instr. aii-
quem ad aceusationem dando probationes (L
1 § 13 D. 48, 16); instructioy «uflldtunö,
Untet{tü|ttnp eittet 9ie(^tdfad^e mit ben
nöt^en ^etoetdmitteln, ^. 16. quae litiga-
tores insftrudionis probationisgue catisaveci-
taverint; instructiones necessariae (L 15 C. 7,
62); iudicium, in quo eiinstructio suffieiens,
et Terigsima possunt documeuta praestari
(L 2C.3, 21); d) imt^ciftaiib üerfe^n, unter-
ftü^en, §. >b. instr. aliquem con#t7u> ad fur-
tum faciendum (1. 51 § 3 D. 47, 2) ; instr. fu-
gam aUcuius (1. 5 § 3 D. 48, 17); e) «ud^
fünft geben, unterrichten, belehren, j.
9. aequissimnm videtur eum qui acturus
eet edere actionem, ut — reus v<:niat instru-
etus ad agendum (1. 1 pr. D. 2, 13); pars
rationum, quae ad instruendum aliquemper-
tinet (L 10 § 2 eod.); copiam instrumen-
torum inspiciend. facere alicui, ut instruere
sepossit 0. 5 pr.D. 28, %)\plenim instructus,
instromentis iuris sui edoctus (L 11 § 12
D. 11, 1); dolo fecit, qui tum ultro instruxU
emptorem (1. 14 § 2 D. 40, 12); victus (emp-
tor), anoniam parum instr udus esset {i,
53 § 1 D. 21, 1); instr. diligentiam, religio'
nem, consüium iudicantis, cognoscentis,
praetoris (1- 34 D. 26, 7. 1. 12 D. 26, 10. 1. 5
§ 11 D. 27, 9. 1. 1 § 16. 17 D. 48, 18). — 2)
audbilben, artificiis instr. servos (1. 25 D.
13, 7). InstrucHo, 91ttdbilbung, Unter«
rid^t (L 3 § 5 D. 27, 2). — 3) aMfügen:
eahimniam instr. alicui (1. 1 D. 37, 14). —
4) etric^ten, erbauen (1. 45 D. 28, 5. 1.
122 pr. D. 30. 1. 42 D. 32). Instruetio,
^erfiellung, (Srric^tung (1 12 § 1 D.
50, 12. 1. 4 C. 11, 75).
Inatniinentum, 1) baS pr 91ui$ilbung
etued ^ktoerbed, einer Stanzt, ober ^ur DoH«
ft&nbigen Benutona einer 6ac^ not^toenbtge
Ättbel^ör, 9txla%, il^erät^e, ). le. fun-
aus eum instrumento legatus {l. 1 cf . 1. 8. 12
pr. § 1 — 15 D. 33, 7: — „instrumentum
{fnräüL)e9tijyf>parattisrerum diutiusmansuro'
rum, sine quibus exerceri nequiret possessio"
L 12 pr. cit.); fnndus cum omm instrum.
rustieo et mrbano legatus (1- 18 § 9 eod.); do-
mus inslrum. legatum (L 12 § 16 ff. eod. ^
„instrum. domusid esse, quodtempiestatis ar-
eendae aut ineendii causa paratur, nonquod
voluptaüs gratia; inter instrum. et omamen-
tum multom intereese, instrumenti enim ea
esse, quae ad tutelam domus pertinent, orna-
menti quae ad yoluptatem'*); instrum. tH72ae
(1. 16 pr. L 19 § 1 eod.). tabernae Q. 23 eod.
,,Cumquaeratur quod sit tabernae instrum.,
interesse quod genus negotiationis in ea ex-
erceri soUtnm sit.'* cf. 1. 13 pr. eod. 1. 88 § 3
D. 31) ; instrum. navis (1. 3 D. 14, 2. 1. 29 D.
33, 7) ; instrum. balnearium s. halneatoriumy
caup![miumypiscatorium,pistorium (1. 13 § 1.
1. 17 § 1. 2. 1. 18 § 1 eod.); instrum. pictorw,
lanionis, medici (1. 17 pr. L 18 pr. § 10 eod.),
venationis (1. 22 pr. eod.). — 2) 2UIe3, hKi3 in
einer Sied^tiSfac^e j^r ^er^eHung bed ^etoeifed
bient, föttotUmxtitl (1. 1 D. 22, 4: „Instra-
mentonim nomine ea omnia aocipienda
sunt quibus causa instruipotest: et ideo tam
testimonia quam persona^ instrumentorum
loco habentur." cf. l. 99 § 2 D. 50, 16); im
engem 6inn: fd^rif tlic^ei^ )6etoeü$mitte(, Ur«
lunbe, j. 16. instrumentis vel testibus pro-
bare (1. 10 § 3 D. 2, 13); instrum. quae
ad causam pertinent, instrum. causaCf litis
(1. 3 eod. 1. 36 pr. D. 5, 1. 1. 8 pr. D. 17,
1. 1. 38 § 8 D. 48, 19), probationum (1. 27
pr. eod.); fides instrumentorum (f. fides s.
3.); adgnita instrum. quasi vera essent, /alsa
instrum. (1. 11 D. 44, 1); instrum. cogno-
scereQ. 56 pr. D. 50, 16), edere, exhibere (f.
biefe xB.): instrum nova,postea reperta (L 35
B. 42, 1. 1. 4 G. 7, 52); instrum. emptionis
(1. 43 pr. D. 13, 7. 1. 58 § 2 D. 24, 1. 1. 20 C.
4, 49), divisionis (L 35 D. 2, 14), donationis
(1. 23 C. 8, 53), dotak (L 45 D. 24, 3. l 43
§ 1 D. 26, 7. L 4 C. 5, 11), nuptiaU (1. 1
eod.); instrum. tutelaria (L 8 § 1 D. 27,
7), ingenuitatis (1. 2 § 2 D. 40, 14), manu-
missioms (1. 25 C. 7, 16), praediorum (1. 24
C. 6, 42. 1. 15 C. 6, 50), voluntatis (1. 77
I 26 D. 31), tabularum testamenti (1. 2 pr.
D. 29, 3); instrum. domestica (f. b. SS.).
InsubtUis f. insi^tilis.
InBudare, bei ober über tttoa^ f d^toiften,
fi(^ anftrengen: susceptis armis insud.
(1. 28 C. Th. 8, 4).
Insuere, einn&l^en (L 9 pr. D. 48, 9;
— „parrioida — culleo insuatur cum cane
etc." 1. un. C. 9, 17); annähen (1. 23 § 1
D. 84, 2).
Insuetua, ungetool^nt: insuetis lumini-
bus patere carcerem (1. 6 C. Th. 9, 38).
InBuf&oieiis, un^ureic^enb, unfal^ig
(1. 11 C. 5, 62).
Insula, 1) SiT^\tl, j. ö. ins. in flumine
nata 0- 9 § 4 D. 7, 1. 1. 7 § 3. 1. 29 D.
41, 1. 1. 1 § 6 D. 43, 12. 1. 26 § 1 D. 44,
2), in mari nata (L 17 pr. D. 32. 1. 7 § 3
D. 41, 1); ins. maritmae (1. 11 D. 33, 7);
in insulamr«tegfare.dcpor*are,insulae(iepor-
tatio, insulam adnotare alicui (f. biefe 8Ö.) —
2) (»ebdube, ^ou« (l. 52 § 10 D. 17, 2. L
1 D. 20, 2); indbef. a) ein twn ben «a**
Digitized by
Google
280
Insumere — Int eile ctus.
bargebduben huxd) einen freien 3tt>i{(^taum
getrennte« ^u8 (1. 14 D. 8, 2: — „in area —
posse dominum aedificare, iniermisso legi-
timo spatio a vidna insuW); b) ein ^u bem
eigentlicben Sßo^nl^aud ge^brige« 9ttf>tn^ara,
»eld^ed Die SRömer an Seute geringen 6tanbed
au bermietben p^taitn (l. 8 § 2 D. 1, 15.
1. 11 § 5 D. 13, 7. 1. 30 pr. D. 19, 2. 1. 91
§ 6 D. 32. 1. 15 § 14 D. 39, 2). Insulartus,
a) ber 9)11 ietl^d mann eined folc^en ^ufed
(1. 4 D. 1, 15); b) ein @claü, ber bie «uf-
fic^t bar über fü^rt G- 16 § 1 D- 7, 8.
1. 5 § 1 D. 14, 3, 1. 166. 203 D. 50, 16).
Insumere» 1) )u tttoa^ ne Jörnen, auf
ettoo« toenbcn, ber»enben: ine. aperam
in cogendia fractibus (1. 46 § 1 D. 36, 1).
— 2) auftoenben, insumptio, Äuftoanb
(1. 2. 3 C. Th. 6, 24).
Insuper, 1) überbieS, obenbrein (1.
3 § 16 D. 26, 10. 1. 20 pr. D. 33, 7). —
2) ins. habere, ni(^t acbten (1. 43 D. 11,
7. 1. 17 D. 34, 9).
InsuptiliB (adi.), insuptiliter (adv.),
nit^t fein, nid^t {(^arffinnig (1. 7 § 6
D. 2, 14. 1. 1 § 5 D. 28. 5. 1. 11 D. 80).
Insurgere, fi(^ erbeben (1. 30 C.
9,9).
Intactus, unangetoftet, ünüerfebrt,
j. ©. manere int. honorem usumfr, (1. 2 C.
2, 41. 1. 17 C. 3, 33).
Integer, 1) unberönbert, im alten,
borigen B^f^^^nb, j. ©. re integra; dum
8, 81 res integra est (§ 9 I. 3, 26) : „manda-
tum, si, dum adhue integra res sit, revoca-
tum fuerit, evanescit." cf. 1. 27 § 3 D. 17, 1 :
„morte eins cui mandatum est, si is integra
adhuc mandato decesserit, solyitur manda-
tmn." — 1. 2 D. 18, 5: — „potest, dum res in-
tegra est, conventione nostra infecta fieri
emptio." cf. 1. 1. 2 C. 4, 45. — 1. 9 D. 27, 10.
1. 6 § 1 B. 36, 4. 1. 13 C. 2, 12. L 15 C. 4, 35.
1. 1 C. 7, 45. 1. 21 C. 8, 44) ; integris omnibus
(1. 57 D. 2, 14. 1. 65 § 10 D. 17, 2. 1. 15
§ 4 D. 42, 1); si omnia in integra sunt (1. 24
§ 2 D. 4, 4. 1.24 §4 B. 19, 2); in integrum re-
stituere, restitutio; integri restituHo (f. biefe
SB.). — 2) in gutem, öoHIommnem flu*
ftanb, unöerfebrt, unberlejt, 5. ©. re
integra, im ®egenf . bon post ruinam aedium
(1. 9 pr. D. 39, 2); rivus int. im (Skgenf. Don
qui refectione indiget (1. 1 § 7 B. 43, 21);
quidquid venditor accessurum dixerit, idtw-
tegrum ac sanum tradi oportet: veluti si
fundo dolia accessnra dizisset, non quassa
sed integra pare debet (L 27. 54 § 1 B. 19, 1.
cf. 1. 33 pr. B. 21, 1) ; nomina integra im 4Je*
?enf. bon deperdita et male contracta (1.
6 B. 26, 7); non integrum ammal editum,
cum spiritu tamen (1. 12 § 1 B. 28, 2); homo
integrae frontis (f. biefcd 85.); integrum ius
0.24§4B.4,4. 1.57pr.B.7,l. 1.10§1B.
38, 17. 1. 15 § 35 B. 39, 2): int. obligatio
0. 5 § 2 B. 20, 6), actio (1. 2 § 1 B. 24.
3. 1. 1 § 5 D. 27, 4. l. 89 pr. B. 46, 8),
petüio 0. 21 § 2 B. 5, 2. 1. 29 B. 44, 7);
unbeftedt, unbe{(^o(ten: int. fama dir
gnitas, opinio, existimatio (l. 7 pr. B. 4, 8.
1. 21 B. 6, 1. 1. 14 § 1 B. 11, 3. 1. 4 pr.
B. 26, 10), fides (1. 37 B. 3, 5. L 1 § 11
B. 37, 10), persona (1. 4 B. 47, 23); integre
(adv.),aufunbef(^oUeiie,rebIic$e»eife;
int. peraeta administratio (i. 9 C. 2, 7). —
3) bollftänbig, ganj, §. ©. integrum, im
(^egenf. bon portio (1. 60 pr. B. 50. 16);
ex integra, im d^enf. bon ex parte (L 18
C. 1, 2); integram poenam committere —
pro rata offerre poenam (L 9 § 1 B. 2, 11);
teneri in integrum, im <9egenf. bon in id,
quod facere possunt (1* 25 D. 42, 1); inte-
gra legata praestare, retinere (L 75. 86 D. .
35, 2); offere integrum, quod relictum' est
(1. 1 § 6 B. 35, 3); in integrum offerre
summam (1. 122 pr. B. 45, 1); integram
servitutem, partes integras petere (L 76 pr.
1. 77 § 27 B. 81); integrae dotis aetionem
habere (1. 3 C. 5, 14); tempus int. im ^
genf. bon reliquum (1. 15 B. 45, 1); integra
aetas, »oHi&l^rigleit (1. 8 pr. C. 6, 61).
-- 4) ex integra, bon Sleuera, toiebernm,
ex int. locare = redintegrare locationem (1.
14 B. 19, 2); ex int. causam agere = re-
tractare causam (1. 31 B. 12, 2); ex int
peUre (L 25 § 2 B. 44, 2); ex int. repe-
tendi reum potestas (L 8 § 1. 4 B. 48, 2);
ex int. audiendus (L 6 § 1 B. 48, 8).
Integrare, 1) erneuern, §. 9. iure post-
liminii tutelam pristinam integrare (L 8 D.
27, 3); integratum ius debiti (1. 21 § 1 D.
29, 5). — 2) ergänzen (Paul. 11, 15 § 8).
Integritas, 1) unber(e|ter Buftanb:
integr. mentis (1. 2 B. 28. 1). — 2) «ec^t*
|(^affen^eit, «eblit^feit (l. 1 C. 10,
26).
Integrltudo = integritas s. 2 (1. 1 pr.
B. 29, 1).
Intelleotos, 1) gfaffungdtraft, d^in«
fi(^t, SSerftanb 5. 13. continna mentis alie-.
natione omni inteü, carere (L 14 B. 1, 18);.
mutus, si intellectu non caret, si inteüe-
otum habet Q. 93 § 1 B. 29, 2. 1. 124 pr.
B. 50, 17). — 2) bad «erfte^en, »er*
ft&nbni§: linguae intellectum habere (§ 1
1.8, 15); tacttotneeUcctu actum (1.60$ 8 B.
17, 1). — 3) »egrif f , »orfteUung, gbee,
|. 9. rei intellectum capere (1. 14 B. 29, 5.
. 1 § 3 B. 41, 2); magis inteüeetu pere^
quam elocutione exprimi posse (f. elocaüo);
intellectu magis partes habere quam cor-
pore (1. 5 B. 45, 3); plures in uno fundo
dominium iuris intälectu, non divisione cor-
i
Digitized by
Google
Intellegen tia — Intentio.
281
pcHs optinent (1* ^ § 2 D. 31); hereditas
etiam sine ullo corpore iuris intdlectum
habet (1. 50 pr. D. 5, 3). — 4) Sinn, »€•
bentung (1. 5 D. 18, 7.| 1. 11 § 6 D. 85,
2. 1. 3 § 2 D. 44, 7. 1. 132 pr. D. 45, 1).
Intellegentia » ftenntnig, S^erß&nb»
ni|: sermonis intellig. (1. 20 § 9 D. 28, 1).
Intellegere, 1) mit bcm »erftonbe ouf-
foffcn, bearcifcn, cinfc^en, öctftc^en,
^ SB. pupillus buius aetatis, ut causam
adquirendae hereditatis tum intellegat; nt
non ifUdUgat, quid agat (1. 9 D. 29, 2. 1.
6 D. 46, 6) ; mutus surdos caecus bon. pos-
sesnonem admittere possunt si quod aga-
tur Knieüegant (1. 2 D. 37, 3); qui fari pos-
sunt, quamTis actum rei non inteJfegerent
(L 5 D. 50, 17); non videri praesente ali-
qno fecisse, nisi is intellegat (1. 209 D. 50,
16); intelL alterius linguam (1. 1 § 6 D. 45,
1); quae in testainento ita sunt scripta,
ut intellegi nonpossint (1. 73 § 3 D. 50, 17) ;
extrinsecus intellegi (1. 1 pr. D. 28, 4). —
2) 5ttfolge tec^ftd^ Seftimntung ttxoa^ an*
nehmen, für titoa^ anfeilen (1. 26 D. 1,
5. L 5 D. 3. 2. L 57 D. 3, 3. L 46 D. 5,
8. 1. 12 pr. D. 23, 5. 1. 47 § 1 D. 46, 3,
L 82. 76. 140. 156. 165. 188 pr. 228. 229
D. 50, 16. 1. 88 D. 50, 17). — 8) auf-
loffcn, öerflcl^cn (1. 10 § 2 D. 2, 13. 1.
27 § 13 D. 9. 2. 1. 85 D. 35, 1. ). 17 § 1.
1. 70 § 1. 1. 84. 103. 142 D. 50, 16).
Intemeratus, nnt) txUi^t, unt>exhxii6f*
lidf, ). JB. intemerata pacti iura senrare
(1. 41 C. 2, 4); intemeratum persistere (1.
9 § 2 C. 9, 49); int. fides (1. 2 § 1 C.
1,1).
Intemperanter, maglod (1.5 0.11,41).
Intemperantia, UnmäBtafeit (1. 28
C. 9, 9).
IntemperatUB, übermd|ig (1* ^ C.
9, 9).
Intempestiviis (adi.), intempeetive
(adv.), unaeitig, jut Unjcit, j. ». in-
iemp. euUura (1. 25 § 3 D. 19, 2); silva
intempestive caesa (1. 48 § 1 D. 7, 1); in-
temp. renunUare sodetati; intemp. rent^n-
tiatio societatis (1. 14. 17 § 2 D. 17, 2).
Intendere, 1) einen ^la%an\pxnä for«
multren, ein älaggefud^ fteOen, ). 6. ac
tiones, qnibus dare facere oporiere inten-^
dUur; dari (sibi) oport^r« intendere (§15
I. 4, 6. 1. 42 § 1 D. 12, 1. 1. 93 pr. D. 46, 3) ;
rem suam esse, hereditcUem nostram esse in«
tttid. (§ 1. 83 I. cit. 1. 3 D. 5, 3); uH frui,
ire agere, ius sibi esse intend. (1. 5 pr. B. 7, 6.
1. 9 pr. D. 8, 5); int sibi reddi dot&m (1. 22
§ 9 D. 24, 3); intend. (aliqnid) ex causa
e^ricHonis, dwplae sUpulationis (1. 85 § 5. 1.
139 D. 45, 1); ad eaM)endum intend. (1. 6 C.
8, 42); intenditur recte, etiamsi si nihil sit
in peculio (1. 80 pr. D. 15, 1); aud^ öon ben
IBe^au^tungen eined flnK&getd tnirb ed
gefogt (1. 3 § 3 D. 22, 5. 1. 5 D. 40, 1. 1.
1 § 3 D. 48. 16). — 2) anflrengen, er*
^eben, int. actumem (1. 33 pr. 55 D. 3, 3.
1. 2 D. 27, 4. 1. 5 § 1 D. 47, 10. 1. 24 pr,
D. 40, 12. 1. 6 D. 40, 14. 1. 7 pr. D. 47,
10), lü^ (1. 44 § 4 D. 10, 2), petitionem
hereditatis (1. 3 § 5 D. 25 , 3), accusatio-
nem, cnmen (1. 14 § 11 D. 88, 2. L 30 § 1
D. 48, 10. 1. 7. 8 C. 9, 1. 1. 19 C. 9, 9.
1. 6 C. 9, 82). — 3) onftrengen, tid^ten,
animum, curam mentis (1. 43 0. Th. 12, 1).
Intentare, 1) = intefidere, ctecusationem
(1. 4 C. 9, 12), cnmen (1. 8. 1. 41 § 1 D.
48, 5. 1. 4 C. 9, 2. 1. 1 C. 9. 32); inten-
tatadepeüere (1. 33 C. 9, 9). — 2) be*
l^au^ten, causam intentatam probare (1.
8 § 4 C. 6, 17). — 8) auflegen, onus in-
tentatum (1. 4 C. Th. 6, 35).
Intente (adv.), emfig, fotgföltig (1.
26 § 3 C. 2, 7).
Intentio, 1) 9(nfttengung (1. 18 § 1 D.
50,4)..— 2) (gntfd^IuB, »or^aben, «b*
fidjt (1. 14 § 7 D. 11, 7: — „quis sinei^ie-
tatis intentione alienum cadaver funerat?*');
wjluntatis intentionem dirigere in aliq. (1. 77
§ 26 D. 31); intentionem defuncti refragari
(1. 10 pr. D. 34, 1). — 3) im alten gormulot-
tn:ocef{e beseid^net intentio benienigen^^eü bec
ßlagformel, tnelc^ ben eigent(i(^n 9led^an«
l^nruc^ be« tWget« enthielt (Gai. IV, 39, 41 :
„Intentio est ea pars formulae, qua actor de-
siderium suum condudit/' 44. 53: „Si quisj
intentione pjtuscomplexus fiieri t,cau8a cadit.'M
86:„Qui alieno nomine agit, intentionem quii
dem ex persona domini sumit, condemnatio-
nem autera in suam personam convertit**) ;
ba^ bebeutet ed im neueften Siecht ben ßla g ^
anf^rud^, ben bec Kläger verfolgt, übetl^ujpt
ftlage, = actio s. 3 j. ^. si qni agens in
intentione sua plus complexus fuerit, quam
ad enm pertinet, causa cadebat (§ 33 I.
4, 6); in intentionem condemnationemve
deductum (1. 2 pr. D. 44, 1); civiii inten-
tione agere (1. 6 D. 19, 5); int. servitutis
(1. 6 8 3 D. 8, 5), dominii (1. 1 § 2 D. 20,
1. 1. 24 C. 3,82: — ,cum usucapio cesset,
int. dominii absumitur**); int. ncn iure
facti testamenti (L 47 D. 5, 3); in qnae-
stione de inoffic. testament. praecedente
causa filiorum^tfM intentio adhucpendet.
quod si contra filios iudicetur, pater ad
qnerellam vocatur et suam intent. implere
potest (1. 14 D. 5, 2); exceptionem velut
tntentionem implere oportere (1. 19 pr. D.
22, 3); intentionem suam perdere; inten-
tionem suscipere (1. 9 § 6 D. 10, 4); int.
exceptionem elisa (1. 17 D. 21, 2); contra
except. replicatione adiuvare intentionem
Digitized by
Google
282
Inter — Intercessor.
replicaiionibus intentionem muntre (L 7. 10
C. 8, 35). — 5)©cJom)tung öon ©citcn
be8 »enoötcn, (Sintoonb (1. 1 C. 4,30.
1. 1 C. 8, 32.-6) »cfd^ulbigutiö, «n*
Ilage: int. delatoris, accusatoris (1. 5 § 10.
13 D. 34, 9. 1. 2 C. 9. 2).
Inter (praep.), 1) unter, bei IBe^c^
nung me^etet $erfonen obet ^nge, a) ^u
tt)el(|en Sfetnanb obet ettoaiS gehört, ober ge«
red^net toirb, j. ®. conwum^ran, fco^ert, esse
inter aliquos (1. 14 D. 1, 5. 1. 1 § 9 D.
3, 1. 1. 6 § 1. 1. 21 D. 3, 2); b) unter
toelc^en ettoad ftott finbet, auf meiere ftc^ etUHid
beliebt, $. ©. tu* citc«r«, tudicare, arbürari
inter aliq. (L 1 § 2 D. 2, 2. 1. 10 § 3 D.
2, 13. 1. 8 pr. D. 2, 15); convcnire, plcLcere,
agi inter aliq. 0- 8 pr. 1. 12 D. 2. 8. 1. 1
pr. 1. 2. 27 § 6. 1. 40 § 3 D. 2. 14); qui
tnter «« öbligati sunt (L 57 eod.); tnler
se condemnari (l. 4 § 6 D. 10, li. — 2)
jtDifd^en, j. S3. exheredari inter duos gra-
duSy inter medias heredum instiixUumes (I.
3 § 4 D. 28, 2. 1. 3 § 2 D. 28. 3). — 3)
to&l^renb, ). IB. tntfr moros (f. mora s. a.).
Interaestiinatio, Sc^ä^ung (1* ^ P^-
D. 21, 1).
Interoalare, einfd^alten (1. 3 § 3 D.
4, 4. 1. 98 pr. D. 50, 16). Intercalaris (adi.),
eingefd^altet: mensis interc (l. 98 § 1.
2 cit); dies interc. (L 2 D. 44, 3).
Int«eroapedo, 3>»U(^^ntaum (1. 3 pr.
D. 22, 1. 1. 11 C. 8, 10).
Interoedere» 1) bastoifd^en fid^ be*
finben, liegen, 5. IB. si inter meas et
Tita aedes tuae intercedant (1. 5 D. 8, 5);
tnter eiusdem domini pr<iedia intercedit
ffumen publicum (I. 38 D. 8,3); intercedit
solum publ. ; caelum, quod supra id solum
intercedit (1. 1 D. 8, 2); via publica inter-
oedens (1. 17 § 2 D. 39,3); fundusmedius
alterius inter me et te intercedit (1. 4
eod.). — 2) bajtt)if(ben treten, ein-
treten, a)in eine fremoeJBerbinbUd^Ieit
eintreten,bie{elbeilberne]^men,bafürein'
fte^en, }. ^.Velleiano SCto comprehensum
est, ne pro uUo feminae inlerccderent (1. 1
pr. cf. 1.2pr.§1.4 D. 16, 1: „Omnis om-
nino obligatio SCto Yell. comprehenditur
sive verbis sive re sive quocumque alio con-
tractu intercesserinU" §5 eod.: „et si mulier
defensor alicuius exstiterit; procul dubio
intercedit suscipit enim in se alienamobUga'
tionem, quippe cum ex hac re subeat con-
deninationem.** 1. 8 § 14 eod. „Si, cum
essem tibi contracturus, muiierintervenerit,
ut cum ipsa potius contraham, videtur
intercessis8e*^J 'f mulier, quae intercedens
fundum pignori dedit (1. 39 § 1 D. 6, 1);
fideiussorem, mandatorem interc. pro ali-
quo ; fideiussorio sive mandatorio vel quo-
cumque alio nomine pro debitore interc
(1. 10 C. 4, 35. 1. 19 C. 8,40); b) eittfd^rei*
ten, ut praetor intercederet tn^dtcto MIO
[L 2 § 5 D. 43, 8); c) U)ibetf4)re(^en (1-
3 § 4 D. 50, 4); ll) baju tommtn, tfin^
^utreten, in veiditionibus et emptioni-
bus consensum iebere intercedere palam
est (1. 9 pr. D. 18, 1); re obligamur, cum
res ipsa intercedit; re et verbis obligamur,
cum et res interrogationi intercedit (L 52
^ 1. 8 D. 44, 7. c£ 1. 8 D. 39, 5); pactum
intercesserat inter aliq. (L 63 D. 46, 1);
yitiose vel inutiliter intercedit contrachu
pignoris (1. 25 D. 20, 1); intercessit stipu-
latio (1. 108 § 4 D. 30); satisdatio (L 1
pr. D. 36, 4) ; nullo mandato intercedente
(1. 34 § 4 D. 46, 3); ratihabitione non inter-
cedente (1. 14 D. 12,4); appeUatione inter-
cedente (1. 5 § 12 D. 34, 9); intercessit
(nuUa) mora (L 3 § 1 D. 34, 4. 1. 122 §5
D. 45, 1), culpa (1. 9 § 1 D. 45, 2), dolus
et caUiditas (l. 47 pr. D. 50, 17), error (L
25 pr. D. 28. 2); nuptiae non intercesserant
(1. 7 pr. D. 12, 4); intercessit divortium
(L 8 eod. 1. 32 § 10. 1. 62 § 1 D. 24, 1.
1. 66 § 1 D. 24, 8); e) ottftteten, er-
fd^einen, cum feminae heredes intercedunt
(1. 73 pr. D. 50, 17); intercedente tuiore
auctore (1. 5 pr. D. 39, 1). — 3) bon ber
3eit gefagt: (bajloifc^) betflielen, ab-
laufen, 5. IB. annt, qui inter cessennt (L
64 D. 45, 1); longum spatium intercessu-
rum (1. 18 pr. D. 5, 1); si intercessit aU-
quod tempus (1. 5 D. 47, 9), statutum tem-
pus, temporis apattunt (1. 19 pr. D. 8, 6.
1. 3 C. 5, 73).
Intercessio, l)(lintrittineinefrenibe
SBetbinblid^leit, Ueberna^me betfei-
htn, 5. )6. per intercess. aes alienum sus-
cipere (1. 19 § 3 D. 14, 3); SCtum, quod
de intercessionibus feminarum factum est
(l. 15. 29 § 1 D. 16, 1. L 2. 9. 10 C. 4,
29); quam vis p^ftOTM datio intercessionem
faciaty tarnen — redditionem pignoris nom
esse intercess. (1. 8 pr. D. eod.); rw pignori
data per intercess,; creditor, qui pignus
per intercess. accepit (1. 32 § 1 eod.); ifUer-
cessionis exceptio etiam fideiussori compeÜt
(1. 7 § 1 D. 44, 1). — 2) «inttitt, »et-
ntittelung, intercessione audoritatis suae
prospiciet praeses prov. (L 1 C. 9, 42).
— 3) «ludübung, Sollai^^ung (1- 1 ^•
12, 21).
Intercessor, 1) tuet in eine ftembc
SBetbinblid^leit einttitt, biefelbe auf
fid^ nimmt, bafüt einfielt, lafttge (L
8 § 5. 6 D. 15, 1. 1. 23 pr. D. 18,4. L22
C. 4, 29. l. 11 C. 8, 35. 1. 20. 21 D. 8, 40).
— 2) intercessorem existere, einff^teiten
(1. un. 8 3 C. 5, 7). — 3) «eti*t«-
Digitized by
Google
Intercessus— Interdicere.
283
ttoHjie^et, exsecutor (1. 8 C. 1, 40. 1.
7 C. 8, 16).
Interoeflsiis = intercessio s. 2, ^ IB.
interc praesidis (I. 7 C. 7, 53); rebus pro-
prüs intercessum commodare non posse (1.
3 C. 10, 51).
Intepcrdere, 1) öerf oUcn (1. 85 D. 46,
3). — 2) untergeben, etlöfd^en, res,
Cfw intercidit casu, vi maiore, ma natura
(L 18 § 4 D. 13. 6, 1. 14 § 1 D. 16, 3. 1.
36 D. 19, 2); casu intercidit usus fr, (1. 60
pr. D. 7, 1); intercidit mandaium defnncto
qni mandatum suscepit (1. 57 D. 17. 1);
intercidit obligatio ratione confusionis (L 50
D. 46, 1. cf. 1. 82 D. 36, 1); intwcidit actio
(L 51 § 2 D. 21, 2. 1. 63 D. 23, 3); poe-
naks aetiones morte reorum intercidere
posaunt (L 32 pr. D. 35, 2); crimen, quod
morte reorum non intercidit (1. 2 C. 7, 2);
intercidit legatum, fideic, (1. 17 pr. 1. 57 § 2.
1 61 pr. D. 36, 1), libertas (1. 26 § 6. 1.
30 § 6. L 33 § 2 D. 40, 5); officio fomi-
üae ercisc. iudicis contineri, ut volimtas de-
fttnäi non intereidat (1. 18 § 2 D. 10, 2).
Intercidere, 1) jerjc^neiben, ftbttf^aupt
öctnt(^ten, $. B. interc. codiciUos, libellum.
Totiones (1. 4. 23 D. 48, 10). — 2) ob»
brechen, nieberrei^en, 5. 9. interc. aquae
ductum (1. 29 § 1 D. 9, 2), aedes (1. 49 § 1
eod. 1. 7 § 4 D. 43, 24}.
Intercipere, 1) toegfangen, toegne^«
men, unterfc^Iagen, enttoenben (1. 10
pr. D. 13, 1. 1. 43 D. 40. 12. 1. 38 § 1 D.
46,3. 1. 1 § 2. 1. 14 § 17. 1. 33 D. 47,2.
1. 1 D. 48, 13. 1. 6 pr. D. 48 15). — 2)
entließen: interc. facultaiem repetitionis
(1. 5 C. 10, 3). — 3) öetlütjcn: noluit
oratio (divi Marci) aUmenta per transadio-
nem interdpi (1. 8 8 6 D. 2, 15). — 4)
l»etni(^ten: ususfr. interceptus (1. 9 D.
35, 3); pater interceptus = interemptus
(1. 31 § 2 D. 34,4). — 5)öet^inbetn (1.
2 C. 11, 3).
Interdudere , berf (fliegen, bet-»
\tfttxtn, j. ^- viam provocandi (1. 1 pr.
D. 49, 4), usum (1. 13 § 1 D. 8, 4).
Interoolumniimi, ber jtuifd^en (Bau*
len befinblicbe fftaum (1. 45 C. Th.
15, 1).
Interdioere» 1) unterfagen, betbte^
ten: interdietum (Subst.), interdictio, SBet«*
bot, §. O. iuris civilis interdietum (!• 20
C. 5, 16); sordidis concussion^>us inter-
dietum est (i. 1 § 3 D. 3, 6); interd. aU-
coi negcüaiion^ , professione, advocationi-
bw, /bro (L 1 § 13 D. 1, 12. 1. 8 D. 3, 1.
l 9 pr. 8 4. 10 D. 48, 19. 1. 3 § 1 D. 50,
2), testimonii officio (1. 14 D. 22, 5); inter-
dictio certae rei (1. 45 D. 47, 10), matri-
monii (1. 9 pr. D. 23, 3): lege XU tabnl.
prodigo interdicitur bonorum suorum ad-
miniatratione (L 1 pr. D. 27, 10); cui
(lege, per praetorem bonif) interdieüur s.
interidictum est (1. 10 pr. eod. 1. 18 pr. D.
28, 1. l. 5 § 1 D. 29, 2. 1. 1 § 9 D. 37,
11. 1. 6 D. 45, 1. I. 3 D. 46, 2. 1. 40 D.
50, 17); interdicta loca (1. 4 D. 48, 19);
interdictio certorum locorum (1. 5 D. 48,
22); interdici alicui terra italica, provin-
cia, patria urbe, eivitate (1. 8 § 3 D. 28,
1. 1. 7 pr. §10 — 16 D. 48, 22), ordine,
Tumore (1. 7 § 20. 22 eod.), aqua et igni,
eine Formel ^ut Qe^eid^nung ht^ (S^tö (1.
18 D. 1, 5. L 60 § 4 D. 28, 5. 1. 1 § 2
D. 32. 1. 4 § 11 D. 38, 10. 1. 10 § 2 D.
48, 6. 1. 33 D. 48, 10. 1. 17 D. 50, 7);
aquae et ignis interdictio (1. 5 pr. D. 4, 5.
L 29 § 5 D. 28, 2. 1. 13 D. 87, 1. 1. 2 D.
48, 1 : — esUliwn h. e. aq, et ign, inter-
dictio'' I. 2 § 1 D. 48, 19: — „deportatio
in locum aq. et ign. interdictionis succes-
Sit/' (I. 1 C. 5, 17). — 2) in«bef. wirb inter-
dicere, interdietum x>on ben (gebietenben fo«
roof^l ol« öerbietenben) ©ef c^len be8 $tä-
totd gefugt, rotl^ berfelbe in ben %iüUn,
für toeld^e et eiS im (Sbict im Durand t>et*
f^to<^n ^tte, auf 9(ntraa etUeB unb bei
beten S^td^tbefolgung ein toeiteted com^licttted
Ciinibetfobten einttat (Gai IV, 138, sq. tit.
1. 4, 15. D. 43, 1 — 33. C. 8, 1-9. -
,£rant interdicta formae atque conceptio-
nes verborum, quibus praetor out iubebat
aliquid fieri aut fieri prohibebat. Summa
divisio iivterdict. haec est, quod aut pro-
hibitoria sunt aut restitutoria aut exhibi-
teria — sunt tamen qui putant proprio
interdicta ea Yocari, quae prohibit, sunt,
qiiia interdicere est denuntiare et prohi-
bere: restitut. autem et exhibit. proprio
decreta vocari : sed tamen optinuit omnia
interdicta appellari, quia inter duos dicun-
tur** pr. § 1 I. cit.); interdicta competunt
vel hominum causa vel divini iuris aut de
rdigione; hominum c. competunt vel ad
pubUcam utilitatem pertinentia vel sui
iitris tuendi causa vel officii tuendi causa,
vel m familiaris; baec autem interd.,
quae ad rem. famil. spectant, aut apis-
cendae sunt possessionis aut recipei-an-
dae aut retinendae (1. 2 § 1. 3 D. 43, 1);
interd. simplicia — duplida (f. biefe ®.);
interd. quae in alba proposita habet
praetor (1. 1 C. 8, 1); praetor ait: — vim
fieri Veto; item — tnterdieam (1. un. pr.
D. 48, 14. 1. 1 § 29 D. 43, 20. 1. un. pr.
D. 43, 22); praetorem sie interdixisse , ne
vis fieret, quo minus etc. (1. 2 D. 43, 23) ;
quolibet postulante de kis interdicitur
(1. 1 D. 43, 7). — 3) mittelfl eine« öom
^tätot ett^etUen 3ntetbictd gegen
Digitized by
Google
284
Interdictio — Interesse.
Semanben Ilagett, toenii biefer bem Sdt*
fe^le bed $tätori» ni^t nac&gelommen toax =
interdicto uti, experiri (1. 3 § 11 D. 10,4.
1. 3 § 6 D.-48, 5. 1. 6 D. 43, 8. 1. 1 § 2
D. 43, 11. 1. 1 § 22 D. 43, 20. 1. 7 §• 1
D. 43, 24. L 8 § 2 D. 43, 26); inberd.
cum aliquo, adver aus, in aliq. (1. 1 § 13
D. 43, 16. 1. 8 § 6 D. 43, 17. 1. 5 § 10
D. 48, 24. 1. 5 D. 43, 30).
Interdictio f. interdicere s. 1.
Interdictum f. cbenba{. s, 1. 2.
Interdiu, bei %aqt, ^. SB. für interdiu
depreheneus (l. 4 § 1 D. 9, 2).
Interdum, 1) bidtoeilen, im.iSfegeitf.
t)On utique, semper, plerumque (1. 19. 37
§ 1 D. 4, 4. 1. 36 pr. 73 pr. D. 5, 1. 1. 29
D. 12, 6. 1. 1 J 2 D. 22, 6. 1. 1 § 3. D.43,
1. 73 pr. D. 46, 1. L 7 § 2 D. 47, 10.
1. 78 D. 50, 16). — 2) untcrbellcn (1.16
§ 1 D. 4, 8. 1. 2 C. 6, 17).
Interea, untcrbcffcn (l 14. 34 pr. D.
3, 5. 1. 21 D. 6, 1).
Interemptio, Uittetgana: int. umi« /r.
0. 14. 15 C. 3, 33).
Intere88e,l)^ugeaenfein,beitD0]^tten,
j. ©. Interesse cancäiis (1. 1 § 5 D. 3, 1),
frumentationibus (1. 12 § 2 D. 49, 16). —
2) [id^ cinmifdbcti (1. 9 § 8 D. 48,19). —
3) ha fein: si honesta causa interest (L
11 D. 47, 2). — 4) intereat, ed ip ein
Unterfc^ieb, 5. 16. multnm interest inter
genus et speciem (1. 10 pr. D. 40, 4. cf. 1.
194 D. 50, 16); inter stuprum et aduUerium
hoc interest etc. (1. 101 pr. eod.) ; interest,
utrum, — OH 0. 4 § 5 D. 2, 11). — 5)
interest iUieuius, a) ed ift Sem anbeut
moran gelegen, et ^at ein Snteteffe:
a) in S3e5ug auf bad öffentliche Snter«
efffe, bad ©taatdmol^l, 5. 9^. rei pul)li'
cae, puU. saiutis et securüatis s. publice
interest (1. 2 D. 23, 3. 1. 1 D. 24, 3. 1. 1
§ 13 D. 25, 4. 1. 67 § 2 D. 36, 1. 1. 4. 5
8 11 D. 39. 1. 1. 44 pr. D. 41, 3. 1. 18 D.
42, 5. 1. 1 § 1 D. 47, 9. 1. 16 D. 49, 1.
1. 13 § 1 D. 50, 12. 1. 14 C. 9, 47); rdi-
gionis interest (1. 1 § 6 D. 11, 8); ß) in
1Be|ug auf bad Sntereffe, namentUd^ ben
»ermögen«öott^eiI ber ^^tt!oattn, j. ©.
non id, quod privatim interest unius ea>
sociisy servari solet, sed quod sodetati ex-
pedü (1. 65 § 5 D. 17, 2); qui quia sua
interesse dicit, propriam causam defendit
(1. 2 § 3 D. 49, 4); interegt nastra potius
non solvere quam solutum repetere (1. 3
D. 16, 2. cf. 1. 15 pr. D. 46, 1); intwest
debitoris liberari (L 49 § 6 D. 80); interest
creditoris duos reos habere (1. 3 § 5 B.
34, 3); interest emptoris primiy secando
rem non evinci (1- 3 pr. D. 21, 3); inter^
esse fruetuarii videiur, bonae frngi ser-
vum esse, in quo usumfr. habet (L 9 § 1
D. 11, 3); interest patris, filiam dotatam
habere (1. 71 D. 21, 2); in popnlaribus
actionibus is, cuius interest, praefertor (L
3 § 1 D. 47, 13); ad exhibendum posaunt
agere omnes, quorum interest (1. 19 cf. L
3 § 9. 1. 13 D. 10, 4); mandati actio tone
competit, cum coepit inter esse eius qui
mandavit ceterum si nihil interest, cessat
mand. actio, et eatenus com^tit, quate-
nus interest, ut puta mandavi tibi ut fon-
dum emeres : si intererat mea emi, teneberit
(1. 8 § 6 D. 17, 1); y) indbefonbm bebeuttt
auf t)ermögendve<^K(^m ^thitttquod s. quan-
t%tm s. quanti interest (alicuiusj boS 3n«
tereffc im jpe*ienen juriftifd^cn ©inn, b. %
ben änbegrift WIed beffen, um toa& ber buc^
ein fd^bigenbed (EreigniB lBerIe|^e ^bex
mürbe, toenn bie Serle^ung nic^t 0ef(^i<^
fo ba^ nic^t hU» bet pofitb>t @^ben, fon«
bem aud^ bet entgangene (S^euHnn in ilnf (^
lommt (1. 33 D. 19, 2: — „si colonus tuua
fiindo frui a te prohibetur — tantum ei
praestabis, quanti eius inter fuerit frui, in
quo etiam lucrum eius continebitur."* L 1
§ 41 D. 43, 16; — „in hoc interdicto (sc
de vi) omnia, quaecumque habiturus vel
adsecuturus erat is qui deiectus est^ si ti
deiectus non esset, restitui aut eorum litem
a iudice aestimari debere eumque tantum
consecuturum, quanti sua interesset se ri
deiectum non esse." 1. 13 pr. D.46,8: ,ß\
commissa est stipulatio — in tantum com-
petit, in quantum mea interfmt, L e. 911011-
tum mihi äbest quantumque lucrari potui,"
1. un. § 2 C. 7, 47: — „hoc non solum
in damno, sed etiam in lucro nostra am-
plecitur constitutio, quia et ex eo veteres
%d quod interest statuerunt.* cf. L 8 pr.
D. 2, 10. 1. 4 § 1 D. 10, 1. 1. 3 D. 13, 1:
„Si condicatur servus ex causa furtiva, id
venire in condictionera certum est ^pfod
intersit agentis, veluti si heres sit instita-
tus et periculum snbeat dominn« heredi-
tatis perdendae," (1. 8 D. 21, 2); in biefer
iBebeutnng mitb ed ibentifd^ mit utihtas %t*
nommen (L 14 D. 2, 11. 1. 1 § 6 D.43, 4),
unb bem flkttf^ bet befc^abigtcn @a(^ fefbfl
entgegengefe^t: fo fte^ ed im (Ikgenf. wn
rei aestimaOo (certa), pretium (yerum),
pretii quantitas (L 3 D. 12, 3. L 1 § 20
I). 27, 3. 1. 50 pr. D. 47, 2. 1. 193 D. 50,
16. 1. 12 C. 4. 49. cf. 1. 1 pr. D. 19, 1:
„Si res vendita non tradatur, in id ftiod
interest agitur, h. e. quod rem habere in-
terest emptoris: hoc autem interdum pretium
egredUur, si pluris interest, quam res vajd
vel empta est*'); teneri, quod emptoris in-
terest, im @kgenf. «»on ut pretium reddat^
teneri; praestare, si quid pluris mea in-
Digitized by
Google
Interficere — Interloqui.
285
tersit, im @(egenf. Don pretium reddere (l.
11 § 18 eod. 1. 83 D. 19, 2); ebenjo im
(^enf. t>on qtianti ea res est, quantüas (1.
nn. § 4 D. 2, 3. 1. 21 § 2. 1. 55 D. 9, 2.
I. 4 § 7 D. 39, 2. 1. 38 § 17 D. 45, 1. L
179. 193 D. 50, 16); bod^ toirb bet «u«*
btnd quanü ea res est au(^ gleid^bebeutenb
mit id quod interest gcbtou(^t (1. 4 § 7 D.
39, 2. 1. 1 § 5 D. 43, 4: „Haec verba
'quanti ea res erit, ob quam in possess.
missus erit\ continent tUüitatem crediioris,
at qtMnium eins interest possessionem hct-
here, tantom ei qui prohibuit condemne-
tor." ). 3 § 11 D. 43, 17. 1. 3 § 2 D. 46,
8); femer toirb quod interest üon ber C^on*
tentümalftrofe ate einer im Soraud beftimmten
(Int|<^^i9uw9^|ummc unterf(^eben (§ 7 1. 3,
15. 1. 3 D. 2, 5. 1. 41 D. 17. 2. I. 28 D.
19, 1. 1. 65 D. 45, 1); quod interest (agen-
tis) im ®egenf. öon quod in litem iuratur,
quanti in litem iuraverit 1. 64 pr. D. 5, 1.
1. 2 § 1 D. 12, 3); in litem iurare, quanti
ma interest, ea (sc. tntrumenta) proferri
(1. 10 eod. cf. 1. 28 § 1 D. 49, 1) ; id prae-
stare, quod interfuit mea rationes ^i (1. 8
§ 1 D. 2, 13); tanti damnandus est (posses-
8or), quanti actoris interfue9'it per eum non
effeäum, quo minus — homo exhiberetur (1.
12 § 4 D. 10, 4); litem tanti aestimare,
qwmti actoris interfuerit eam summam
Capuae potius quam alibi solvi (LSD. 13,
4); hoc quoque pensandum, quanti mea
interfuit certo hco dari (1. 15 D. 16, 2);
quanti mea intersit, moram factam non esse
(1. 114 D. 45, 1. cf. 1. 60 pr. D. 17, 2); in
quam adionem (sc. contrariam pignerat.)
venit, quod interest creditoris (1. 54 D. 46,
1); qui de sepulchri violati actione iudi-
cant, aestimabunt, quatenus intersit; si
ad plores ins sepulchri pertineat, in id,
quod uniuscuius^ interest, agitur (1. 3 § 8.
9 D. 47, 12); quatenus cuius intersit, in
facto, non in iure consistit (1. 24 D. 50,
17); bidmeilen toirb interest alicuius nur
in 9e)ng auf ben erlittenen pofitioen ©c^oben
gciogt a. 72 § 1 D. 47, 2: — „furti age^e
postest is, cuius interest rem non sulyripi,
interesse autem eius videtur, qui damnum
pdssums est, non eius qui lucrum facturus
esset." cf. 1. 10. 11. 12 § 1. 1. 14 § 6. 10.
1.82 §1 eod.); b)3emanbem julommcn,
iit^el^en, tutores ab eo, cuius interest (=» a
competente iudice) dati (1. 3 C. 5, 29); ad
iudices, quorum interest, referre (1. 3 C. 3,
2. cf. 1. 11 C. 11, 43); ad scrinia quorum
interest transmittere (1. 6 § 3 C. 7, 62).
Interficere, 1) umbringen, tobten (I.
1 § 17 D. 29, 5). — 2) ouf^eben, jer*
?ören, negotium interfectum (1. 2 G. Tb.
i22).
Interfrigeeoere, eigentlid^ erfalten,
tro^fd^: in »ergeff enbeit aeratben (Vat.
§ 155).
Interiaeens, bojtotfc^en liegenb (1. 4
pr. C. Tb. 9, 45).
Interieotus (Fartic), ba^toifc^en He*
?ienb, einaef(^oben; aequor interiectus
1. 33 C. Th. 7, 4); spatia interiecta (1. 6
C. Th, 11, 31); moratoriae frustrationes
interi. (1. 3 C. Th. 11, 36); venditio inter-
iecta 0. 5 § 2 C. Th. 8, 15).
Interim, 1) unterbejfen, in ber
3toif(^en5eit, mittlertoeile, 5. 9. f. t).
a. pendente die vel condicione (1. 10 pr.
D. 38, 4. <5f. 1. 6 § 2 D. 7, 2. 1. 12 pr. D.
17, 1. 1. 41 D. 35, 1. 1. 36 § 4 D. 35, 2),
pendeute appellatione (1. 7 § 1 D. 50, 4.
cf. l. 27 § 3 D. 5, 2, 1. 21 | 2 D. 49, 1);
bonae fidei emptor percipieudo fructus
etiam ex aliena re suos interim facit (L 48
pr. D. 41, 1). — 2)intotiUn 1. 3 pr. D.
■ D. 35, 1). — 3) t)or ber
?7, 1). L 112 § 3
^anb, 1. 51 § 2 D. 9, 2.
Interlmere, 1) umbringen G- ^ § 18.
20 D. 29, 5). — 2) tocgncl^mett, auf*
^eben, dilatio interempta (1. 3 § 14 D.
40. 7).
Interior, ber innere, intoenbig, j. ®.
scriptura int. im (S^egenf. t)on script. ex-
terior s. supema impressio (Paul. Y, 25
§ 6. 1. 1 C. Th. 6, 22); templum int. (1. 4
pr. C. Th. 9, 45).
Interire,unterge]^en,Oer(orenge^en,
ju beftel^en auf^drcn, ^.^.sive homines
sive res sive voluntas sive actio interierit,
distrahi yidetur societas. intereunt autem
homines maxima aut media capitis demi-
nutione aut morte: res vero, cum aub ntUlae
reUnquantur aut condicionem mutaverint
(1.63 § 10 D. 17, 2); interire incendio, ruina,
chasmaU (1. 21 D. 3, 5. 1. 11 D. 18, 6. 1.
34 D. 39, 2); rei mutatione interire usiim fr.
placet (1. 5 § 2. cf. 1. 10 § 5 D. 7, 4); actiones
tales, ut tempore aut morte intereant
(1. 24 pr, D. 40, 12) ; interire possessionem
(1. 44 pr. D. 41, 2).
Interitus, Untergang, Vernichtung,
j. «. inter. usus fr. (1. 14 D. 7, 4. 1. 4 D.
46, 2); a personis discedere sine interitu
sui non potest usus fr. (1. 15 D. 10, 2);
quae sine inter. dividi non possunt (1. 35
§ 3 D. 6, 1).
Interlinere, überfc^mieren, ba^ j.
t). a. inducere s. 8 (1. 42 D. 9, 2. 1. 16 § 5.
1. 18 pr. D. 10, 2. L 11 § 1 D. 11, 3. 1.
5 § 8 D. 13, 6. 1. 27 § 3 D. 47, 2. 1. 2
D 48, 10); interlita vel suprascripta (1.
12 C. 6. 23).
Interlooutio (.
Interloqui, in einer Mc^9\aä^ oor an*
Digitized by
Google
286
Interminari — Interponere.
geßeSter ober beenbigter causae cognitio
einen 2iu^\pxuä) t$un; interloeutio , ein
fold^er ric^terlit^er KuSfprud^, 8>oif4*tt*
Bef d^eib (tit. C. 7, 45); j. 5ö. quod imperator
de piano interlocutus e8t,im(S(egenf. toonquod
cognoscens deerevit L 1 § 1 D. 1, 4. cf. 1. 38
D. 40, 5); interloeutiane iudicis responsum,
im ^cgenf. Don caMa cognita dictum (1. 17
C. 2, 11); praeses vel iiidea: ita intorlocu-
tus: „vitn fecisti'* (1. 32 D. 48, 19) „iuc.
Titius temere ckccusasse videtur*^ (1. 1 § 5 D.
48, 16); de decarione Duniendo praeses
scribendum principi vat&n. (1. 6 §7D.28, 3);
iudex interl. principem se consuUaturum
(1. 1 § 2 D. 49, 1), quaestionem habendam
(1. 2 D. 49, 5); severa interhcutume com-
minatus praefectus yigilum (1.3 § 1 D. 1, 15).
Interminari, anbro^en: poena inter-
minata (1. 60 C. Th. 16, 5); interminatio,
?lnbro]^ung einet ©trofe, j. ©. intermina-
tione vetare (1. 5 C. 11, 9); interminationi
subiacere (1. 1 § 8 C. 10, 22); intorm. XXX
Ubrarum auri (I. 6 C. 12, 59).
IntermlnuB, nnbeftimmt (1. 13 C. Th.
11, 28).
Intermisoere , untetmifc^en, ein-
m i { d^ e n : nullum actum aiienum tesiamenio
intermisc. (1. 21 § 3 D. 28, 1).
Intermissio, Untetbted^nng (1. 13 D.
33, 2 ; — „viae servitus una est, quia nor
iura mi habet intermissionem") ; Hd^tet
3toifc^enranm 0- 20 § 4 D. 28, 1).
Intermittere, 1) einen 3>»tf<^^ntaum
loffen 0. 14 D. 8, 2). — 2) untetlaffcn,
öerfänmen (L 20 § 2 D. 3, 5. 1. 14 D.
27. 3).
Intermori, aufböten, untergeben (l.
3 § 1 D. 43, 7. l. 2 § 23 D. 43, 8).
Intermutatio, S^etftnbetung (l. 2 pr.
C. Th. 16, 6).
Interna, böS 3nnere: provinciarum in-
terna depasci (1. 7 pr. C. Th. 7, 13); cau-
sae interna, Äern ber ©od^e (l. 1 C. Th.
4, 22. 1. 2 § 1 C. Th. 10, 12).
Intemeoivus, ben ißtoxh 3emon*
bed betreffenb: internecivi (sc. criminis)
actio, SÜnflaat »egen SRorbe« (1. 14 C. Th.
9. 1).
Intemosoere, nnterfc^eiben (l. 31 D.
19, 2).
Internuntius, IBote, ^toi^d^entxä^et,
(1. 18 D. 23, 1. 1. 25 § 4 D. 29, 2).
Interpellare, 1) ftd^ mit föotten an ^e»
manben menben: a) einen ©(^ulbner ^ut £r«
fftttung feiner SerbinbUt^feit auff orbern, mob =•
nen (1. 4 § 4 D. 18, 3. 1. 24 § 2. 1. 32
pr. D. 22, 1. I. 2 D. 22, 2. 1. 23 D. 44, 7.
f. 23. 24. 49 § 8 D. 45, 1); b) citare, öor*
laben, ad tribunal interp. aliquem (l. 13
§ 3 D. 47, 10); c) belangen (l. 1 D. 20,
5. 1. 45 D 26, 7. 1. 21 pr. D. 50, 1. 1. 3
C. 4, 12. 1. 4 C. 11, 36); d) forbern (L
3 C. 8, 19); e) angeben (adirej: interp.
praesidem, iudicem (1. 14 D. 2, 4. L 12
pr. D. 11, 7. 1. 9. 41 C. 2, 4. 1. 6 C. 4,
32. I. 5 G. 7, 14); f) Anträge mad^en, appd-
lare: mulierem pueüamve interp. (1. 1 § 2
D. 47, 11). — 2) »erbieten, ber^inbem,
fundo frui interpeüari (l. 33 D. 19, 2);
interp. manumissionem (1. 30 D. 17 , 1),
venditionem (1. 6 D. 33, 5), iurisdictionem
alicuias (L 36 § 2 D. 40, 5) ; non potest
videri usucepisse vicinus tuus libertatem
aedium suarum, qui ins tuum non interpeUor
yit (l. 18 § 2 D. 8, 6) ; si nee ulla praescri-
ptione tua inUrpellatur petUio (L 6 G. 7,
32). —-3) mterrumpere, unterbrechen, in-
terp. usucapionem (I. 1 § 7 D. 7. 9. 1. 32
§ 1 D. 8, 2. 1. 29 D. 13, 7. L 33 § 6 D.
41, 3. L 1 § 4 D. 50, 4), possessionem G-
16 D. 23, 5. L 13 D. 41, 4. 1. 2 pr. D. 41,
5). — 4) in fin\pxnäf nebmen, hcma
alicuius interp. (1. 5 G. 10, 1).
Interpellatio, l)bad®efud^, obrepere
ßraesidi per libeUt interpeliationem (1. 29
>. 48, 10). - 2) geri(^t»d^ »elangung,
^(age, 5. 9. non potest — videri in indi-
cium venisse id qnod post iudic. acceptom
accidisset: ideoque alia interpelkUione opus
est (1. 23 D. 5, 1); apud iudicem ceUbrata
interp. (1. 3 G. 4, 46); interpeC. adversus
maritum (1. 20 pr. G. 5, 3); mterp. civilis
vel cnminalis (1. 17 G. 12, 1). — 3) 6tö-
rung, 9[nfed^tung, 5. 9. sine interpeU,
optinere aliquid (1. 188 pr. D. 50, 16), mo-
rari in possessione libertatis (1. 2 G. 7, 22).
Interpellator, @törer: matrimonionm
interp. (1. 1 pr. D. 47, 11)
Interpolare, auf^u^en, aufftu|en:
veteratores interp. et pro noviciis vendere
(L 37 D. 21, 1); interpolus (adi), attfgf*
^u|t: vestimenta interp. (\. 45 D. 18, 1).
Interponere, 1) ba^toifc^en ftellen,
feigen, fegen: a) inteipositum esse, b<«
kmif d^en legen, a) t>on ^eböuben gefagt (l
7 § 1 D. 8. 4); ß) t>on ber 3eit (L 83 D.
23, 2. 1. 4 D. 37, 10. 1. 135 § 2 D. 45, 1.
1. 6 § 3 D. 45, 2. l. 24 § 4 D. 48, 5): b)
interp. aiiquem, ^emanben oB SHttettl^erffm,
aU Vertreter ftetten (I. 32 § 2 D. 16. 1. 1.
5 pr. 1. 11 § 6—8 D. 24, 1. L 14 D. 42,
8); interpositus curator, procurator (1. 32
§ 4 D. 26, 7. 1. 3 pr. D. 46, 8); inter-
posita persona, s. interpositus 9litteU'
i>erfon, Srfa^mann, Unterb&nbler (l
18 D. 23, 1. 1. 5 § 2 D. 24, 1. 1. 57 D.
35, 1. 1. 12 D. 38, 5. L 4 D. 39, 5); e)8e
interp. a) in ein frembed @(^ulbbei^ltoi|
fid^ einmifc^en, intercebiren (L 6 § 1. L 23
G. 4, 29: — „saucimus, mulierem, aitnier-
Digitized by
Google
Interpositio — Interrogare.
287
cesserit — aUqmd acci^iens, ut sese vnter-
ponat, omnimodo teneri — sive sine scri-
ptis sive per scripturam seae interposuerit^^J ;
ß) etnf (^teiten (L 16 § 3. 1. 24 § 1 D. 4, 4:
„nisi manifesta circumscriptio sit — prae-
tor interponere se non debef 1. 3 § 1 D.
4, 8: — finge arbitram — nolle sententiam
dioere — aeqaissiamm fore, praetorem irUer-
ponere se debuisse, ut officio m — implerei."
1. 5 § 2 D. 25, 3: — se iudex interponat
— succnrstirap." 1. 15 § 7 D. 42, 1: —
„nimm adversus emptoremporrigere manus
debeant idem iudices? — melius erit, si
non se interponant — certe sise interpanant,
hactenns debebunt intervenire, ut etc/*); in
berfelben IBebeutung ^B^ ed: interp. auctori-
tatem suam (1. 2 § 2 D. 50, 2), officium
suuim (1- 30 C. 10, 2); praetoris partes inter-
ponendae (1. 5D. 40, 12); y) fid| einlaff eit:
negotOs se interp. (1. 9 § 2 D. 50, 7) ; d)
interp. appellationemj provocationem, ißt»
rnfnng einlegen, eintoenben (1. 18. 24 §1.
1. 28 pr. D. 49, 1. 1. 1 pr. D. 49, 6. 1. un.
pr. § 5 D. 49, 7); e) interponi, ba^totf (^en
treten, fommen, j. 9. inimiciHae inter-
positae (l. 3 § 11 D. 34, 4); nuptiae inter-
pos. (1. 21 D. 40, 9). — 2) ftbcc^u^ ttnrb
ed t)on bet Sorna^me einer ^anblnng
defagt a) Hon ber ^otnobnte, (JHnge^g einei»
9te<$tdgef(^öftd, j. 9. interp. cau^tVmem,
cautdam (1. 15 § 1 D. 8, 3. 1. 41 D. 5, 1.
L 11 D. 7, 9. L 57 D. 24, 3. L 8 pr. D.
31. 1. 71 pr. D. 35, 1. 1. 32 D. 39, 2).
saiisdatumem (1. 67 D. 35, 1. 1. 3 § 10 D.
35, 3. L 20 § 1 D. 39, 1), stifpulaUfmem
(l. 5 D. 2, 15. L 1 § 1 D. 7, 9. l. 36 D.
19, 1. 1. 20 D. 21, 1. l. 23. 24 pr. D. 39,
2. l. 48 D. 42, 1), obligationem (l. 12 § 1
D. 20, 5), pactum (1. 1 eod. 1. 3 D. 20,
3. 1. 5 pr. D. 20, 6. 1. 12 § 1 D. 23, 4),
eontractum (1. 75 pr. D. 86, 1), locationem
(1. 44 D. 46, 1), donationem (1. 40 D. 39,
6), delegaa(mem (1. 40 § 2 D. 2, 14) , ae-
ixptilatianem (1. 13 § 6 D. 46, 4); b) üom
(STebcn eined fßtx\pxtäftn^: tacitam fi-
dem interp. (I. 46 D. 5, 3. 1. 10 § 2 D.
34, 9), einer SBinendetKörnng: interp.
tesUUionem voluntatis contrariae (L 16 I).
14, 6); o) m>n bet £ei{tnna eined (Sibed:
iusiwr. interpositum (1. 28 § 1. L 40. 42
Sr. D. 12, 2); d) t^on bec ^bfaf fung einer
Irlunbe: interp. instrumentum (1. 35 D.
2, 14. 1. 72 D. 21, 2. 1. 134 pr. D. 45, 1);
scripturam (L 61 pr. D. 44, 7); e) toon ber
(Ertbeilung ber auctoriUM tutoris (L 18
pr. D. 26, 7. 1. 9 § 5. 1. 13 D. 26, 8. 1.
25 § 4 D. 29, 2); f) t>on ber (Srlaffnng,
(Ert^eilung eined ^ecreted (1. 29 § 2
D. 4, 4. I. 6. 7 § 1 D. 26, 3. 1. 7 § 1 D.
27, 10. L 6. 7 § 7 D. 37, 10): interpositio
decr^i 0. 18 C. 5, 71. 1. 4 C. 5, 72. 1. 3
C. 5, 73); g) Don ber ©ege^ung einer
unerlaubten ^anblung: fraus inter-
posita (1. 3 § 2 D. 49, 14); dolus inter-
psitus (1. 1 C. 5, 12). — 3) l^inju*
fügen, apponere: condicio interposita (1.
31 D. 44, 7).
Interpositio f. interponere s. 2 f.
Interpres, SUn^U^tx, Crflärcr: op-
tima est legum interpres consuetudo (l.
37 D. 1, 3); antiqui legum interpretes, ve-
teris tum interpr. (l* ^ C. 6, 2. 1. 17 C.
7, 4); 3)oImetf(^er (1. 1 § 6 D. 45, 1).
Interpretari , auflegen, erllären,
). 9. benignius leges interpretandae sunt
(1. 18 D. 1, 3); ambigoum pactum contra
f>enditorem interpretandum est (1. 172 pr.
D. 50, 17); yerba contra stipulatorem
interpretanda sunt (1. 38 § 18 D. 45 . 1).
Interpretatio , 1) flndlegung (Sr^
ÜArung, j. IB. minime sunt mutanda,
quae interpretationem certam semper habtie-
runt (1. Ä D. 1, 3); interpretatione sup-
pleri (1. 13 eod.), adiuvari (1. 64 § 1 D.
35, 1), coangustari (1. 120 D. 50, 16). —
2) IBefcl^rftnlung: publica (crimina), quo-
rum delatio omnibus sine äliqua legis
interpretatione conceditur (1. 29 pr. C. 9, 9).
Interpretator = interpres: veteres,
antiqui Interpret, iuris, legum (1. 30 C. 6,
23. 1. 4 C. 6, 29).
Interrogare, fragen, inÄbef. a) =
consulere (1. 9 § 8. 1. 22 D. 12, 1. 1. 17
§ 4D. 21, 1); b) bad $00 megen^nna^me
einet? (^e^k^orfc^Iagd befragen, ein (S(efe| in
9(ntraa bringen (§ 4 I. 1, 2); c) bie }ur
@4tte$nng einer ©ti^Iation nd^e feierliche
9[nfrage t^nn; interrogatio s. interrogatus,
bie 9[nfrage bed 6ti^u(ator (1. 6 D. 3, 5.
1. 1 § 7 D. 44, 7 : „ Verbis obligatio contrahitur
ex interrogatione et responsu, cum quid dari
fierivenobis stipulemur." 1. 1 § 1. I. 75 § 6.
1. 88 § 2. 1. 141 § 3 D. 45, 1. !. 6 pr. g
2 D. 45, 2. 1. 1 D. 46, 4. 1. 7 D. 50, 16);
ba^er bebeutet interrogare f. t>. a. stipulari,
rogare (l. 41 pr. D. 18, 1); interrogari
f. X>. a. obligari, spondere: fideiussor in-
terrogatus pro magistratu (1. 5 § 3 D. 50,
8); d) k)or bem äxagiftrat (in iure) ben
(^ner ilber gemiffe fünfte befragen, Don
totld^n ed abfängt, ob unb niiemeit er über^^
^pt in flnffnntd^ 5U nehmen ift ; interrogatio
8. interrogahM, eine fott^ in iure ju ftel»
lenbe ^xa^t (tit. D. 11, 1), §. fd. an heres
vel quota ex parte sit? (1. 1 pr. 1. 2. 5. 6
§ 1.1. 9. 11. 12 eod.), an quadrupes quae
pauperiem fecit eins sit? (i. 7 eod.), an
aedes eins vel locus sit, ex quo damnum
timeatur? (1. 10 eod.), an fundum possi-
deat? (1. 20 § 1 eod.); interrogator , ber
Digitized by
Google
288
Interrogatio — Intervertere.
fragenbe Kläger (1. 1 1 § 7 eod.) ; inUrro^atoria
actio, bie auf hai (Singeftdnbntg bed
gefragten $unlted gegrünbete $Iage
(1. 1 § 1. 1. 22 eod.) e) Saugen öer^ören
a. 8 § 8. 1. 24 D. 22. 5); f) einen ange-
nagten t)er^ören: interrogatio, peinli^ed
«crl^ör (1. 7 D. 22, 3. 1. 17 D. 29, 5. I.
15 § 41 I). 47, 10. 1. 6 § 1 D. 48, 8. 1. 1
§ 21. 22. 1. 18 § 6-8 D. 48, 18).
Interrogatio 8. Interrogatua f. in-
terrogare,
Interrogator, interrogatoriua f. tbtn*
baf. 8. d.
Intemimpere, 1) abbred^en, jer*
ftören, j. IB. via intemipta (1. 1 § 6 D.
43, 19). — 2) unterbrechen, j. ©. mterr.
umcapionem (1- 5 D. 41, 6. 1. 12 § 2 D.
49, \b), possemonem (1. 44 D. 24, 1. 1. 5
D. 41, 3), servitutem (1. 30 § 1 D. 8, 2.
1. 88 D. 8, 3), tempus (1. 4 C. 4, 61).
Interruptio, Unterbrechung: interr.
usitcapionis (1. 2 D. 41, 8), temporis (1. 2
C. 7, 40).
Intertrimentiim, intertritura, 91 b«
gang, »crluft (L 43 § 1 D. 13, 7).
Interuaurium, ber ^Betrag ber toft]^«
renb eines getoiffen 3^i^^<^untd ju
jie^enben S^wf en = eommodum s. usurae
medii temporis (1. 9 § 8 D. 15, 1. 1. 82.
pr. D. 31. 1. 66 pr. D. 35, 2. cf. 1. 64 D.
42, 1).
Intervallum, 3toif(^enraum, S^i»
|(^enicit, j. ©. intervalla dierum et hora*
rum (l. 4 § 2 D. 8, 1); iter aquae vel coir
tidianae vel aestivae vel quae intervaüa
longiora habeat (1. 15 D. 8, 3); dilucida
intenr., UdfU «ugenblitfc (1. 9 C. 6, 22); ho-
norum interv. Befreiung Don C^renämtem
(1. 7 D. 50, 7); debitori dare interv. ^rrift
geben 0- 12 § 14 D. 17, 1).
Intervenire, 1) bajwifd^cn Hegen
(l. 38 D. 8, 3. 1. 4 § 11 D. 10, 1. 1. 17
8 2. 3. 1. 18 D. 39, 3). - 2) baawifd^cn,
baju lommen, eintreten: a) in eine
frcmbe «erbinblic^leit eintreten (intercedere),
feminae pro alio interv, non posaunt (1. 2
pr. D. 50, 17); qui non prohibet j:>ro se inter-
venire, mandare creditur (1. 60 eod.); pro
aliquo fideiubere vel alias interv, (l. 3 § 5
D. 15, 1. 1. 6 § 2 D. 17, 1); interv. fide-
iussoretn (1. 30 pr. D. 3, 5. 1. 6 D. 45, 1.
1. 27 § 4 D. 46, 1. 1. 5 pr. D. 49, 1); bc*
fonber« »irb t» anäf bon bem gefagt, \bcr
für einen ?[nbem bie gfül^rung eine«
«et^tgflreit« übernimmt (1. 10 § 13 D.
2, 4. 1. 33 § 5. 1. 40 § 4 D. 3, 3. 1. 17
§ 2 D. 39, 2. 1. 3 § 1. 1. 5 § 8 D. 46, 7.
1. 11 § 2 D. 47, 10); b) fid^ tn'8 8»it-
tel legen, einfc^reiten (1. 8 pr. D. 2,
15. 1. 8 pr. D. 4, 2. 1. 30 D. 4, 8. 1. 27
pr. D. 9, 4. 1. 14 pr. D. 11, 7); c) fic$
einlaffen: int-erv. negatOs alicnius (l. 24
pr. D. 4, 4. 1. 10 pr. 1. 13 pr. D. 33, 1),
cdligendis naufragiis (L 7 D. 47, 9); d) ge«
genmftrtig fein, (x>ram praetore vel tn-
tervenientibus honestis personis (1. 1 § 36
D. 16, 3); interveniente füia pactum con-
ventum (1. 19 D. 23, 4); e) toorTommen,
üor^anbenfein, si liberi non interveniant,
ob liberos intervenientes, intervenientibus li-
beris a. 12 pr. 1. 24 eod. 1. 1 § 1 D. 33, 4);
f) t)orIommen, eintreten, interve&it
cautio 0. 5 § 1 D. 7, 5. L 16 D. 10, 3.
1. 1 § 10 D. 29, 4), stwukUio (1. 13 § 1
D. 4, 8), pactum (1. 4 D. 23, 4), adrogaüo
(1. 44 pr. D. 41, 3), capitis deminutio (L 1
§ 8 D. 38, 17), aoousatio (\.l § 10 D. 48.
16), abolitio (1. 7 eod.), lex Falcidia (L 7.
36 § 3. 1. 44. 71 D. 35, 2), mora (1. 3 pr.
§ 4 D. 22, 1), culpa 0- 91 § 3 D. 45, 1),
dolus (1. 7 § 3. 1. 8 D. 14, 4. 1. 4 § 17 D.
44, 7), fraus (L 7 § 1 D. 4, 1. L 10 § l
D. 34, 9). error (L 17 § 1 D. 35, 1).
Interventio, 1) (JHntritt in eine frembe
»erbinblid^feit (1. 7 § 8 D. 4, 4). — 2) =
interventus s. 2 c. (L 1 C. Th. 12, 9. L 18
C. Th. 16, 5).
Interventor, ^nfte^ für eine frembe
»erbinblic^Ieit, intcrce88or (1. 3 § 9 D. 15,
1. 1. 7 § 5 D. 37, 15. 1. 3 § 3 C. 7, 54).
Interventus, 1) bad ^astoif d^enliegen
(1. 14 § 2 D. 8, 1: „Sacri vei religiosi
loci interventus itineris servitatem impe-
dit"). — 2) 3)ajitoif(l^enfttnft, (Eintritt:
a) über^u^, §. lö. interv. capitis deminutio-
nis G- 35 § 1 D. 7. 1); feriarum (1. 26 § 7
D. 4, 6), legis Falc. (}. 82 pr. D. 36, 2.
1. 6 D. 50, 8); b) — intercessio s. li-©.
interventu cuiusdampersonae eontrahi (l. 11
§ 5 D. 14, 3) ; molier interventu viri liberata
aere alieno (\. 50 pr. D. 24, 1); c) «er*
mittelung: interv. arbitri (1. 7 § 1 D. 14,
4), iudicis 0- 7 D. 33, 1), tutoris (1. 68 D.
46, 3), iuris (I. 2 D. 40, 11).
Interversio, Unterfd^Iagung, Unter«
fc^lcif (1. 12 C. 10, 72).
Interversor, Unterfd^lager (1. 8 G.
10, 1).
Intervertere, 1) unterfc^Iagen (L 8
§ 1 D. 4, 2. 1. 5 D. 11, 4. 1. 18 D. 46,3.
1. 20 pr. 1. 43 § 10 D. 47, 2. - 2) ent-
^iel^en: possessionem interv. (1. 20 D. 41,
2). — 3) öerfürjcn: intervertendi fidei-
commissi gratia alienatum vel deminntom
(1. 56 D. 36, 1). — 4) Dernic^ten, tuU
^ie^en, intervertendae inofficiosi quereUae
Patrimonium exinani88e (1. 87 § 3 D. 81) ;
legitimae tutelae ex XII tabulis interver-
tuntur eadem ratione, qua et hereditates
(1. 7 pr. D. 4, 5); per quam (sc. capitis
Digitized by
Google
Intestabilis — Intricsr e.
289
deminutionein minimam) publica iura non
inUrverti constat (1. 6 § 2 eod.). — 5)
»egieitcn, ?(nbern entjic^en: aquae du-
etum interv. (1. 8 D. 43, 20).
Intestabilis, unfäl^ig, 3^WÖf i" fei"
nnb Qtn^tn ju^u^te^en, ba^et auc^ nn*
fö^ig ein %t\tamtnt ju errichten (1. 18
§ 1. L 26 D. 28. 1. 1. 21 pr. D. 22, 5.
1. 5 § 9 D. 47, 10).
Intestatus (adi/), intestato (adv.), tt*
llamcnt^IoS, b. 9 fein tt)ir!fomc3 XcftO'
mcnt ^intctloffcnb (pr. I. 3, 1 : „Intestatus
deceditj qui aut omnino testamentum non
fecit aut non iure fecit aut id quod fecerat,
raptum irritumve factum est aut nemo ex
eo heres extitit." (1. 6 D. 26, 4. 1. 6 D. 29,
1. 1. 1 pr. D. 38, 16. 1. 64 D. 50, 16);
intestato decedere (1. 37 D. 28, 6. 1. 19 pr.
B. 29, 1. 1. 4 D. 38, 8. 1. 5 D. 38, 16.
1. 7 D. 15, 17); heres intestato patri, aro
(1. 28 D. 28, 7. 1. 88 D. 46, 3); intestati
successor, intestato succedere; ab intestato
facti codicäliy data fideicommissa (1. 16 D.
29, 7. 1. 13 D. 5, 2); intestatum facere ali-
quem; pro paHe intest, effici (1. 19 eod. 1. 4
pr. D. 28, 5) ; intestati exitum facere ; redit
res ad intestati exitum (1. 3 D. 28, 4. l. 20
pr. D. 37, 4); si ita scripserit (miles): 'Ti-
lius usque ad annos X heres esto', nemine
sübstituto, intestati causa post X annos I0-
cumhahebit (1. 41 pr. D. 29, 1); iure intestati
es-se heredem, bon. possessorem (1. 13 D. 5,
3), defeiTi bona (1. 42 § 1 D. 38, 2). In-
testato unb ab intestato tt)crbcn aböerbioliter
flfbrouc^t für: o^ne Xepament, ab intest, de-
fern hereditatem (1. 39 D. 29, 2), lieredem
fieri, successorem exstare (1. 1 § 8 D. 37, 6.
1. 4 § 1 D. 40, 5); successio ab intest. =
legitima (\. 14 § 2 C. 6, 58); ab int bon.
possessionem accipere (1. 6 pr. D. 5, 2), he-
reditatem petere, possidere (1. 19 eod. 1. 2
§ 1 D. 28, 6. 1. 29 D. 40, 4), rem auferre
(I. 12 pr. D. 28, 3).
Intesünarius, toer bie $(rbeit für bod
Sttncre eineg 4>aufcS fertigt, j. ©.
lifc^Ier u. bgl. (1. 2 C. Th. 13, 4).
Intestiniis, innerlidi: 7>ulnus intest.
0- 14 § 5 C. 6, 58).
Intexere, eingeben (1. 7 § 2 D. 10,4);
*wW«*: ^injufügen (1. 2 C. 10, 11).
Intimare, a) bem ÖJcri(^t überreichen,
tJortrogen, int. suas petitiones (1. 6 C. 10,
65); adrogalio apud praetorem intimata
(1. 2 C. 8, 47) ; donationem int. apud ma-
gistratum (1. 30 C. 8, 53); donationes in
actis intimatae (1. 19 C. 1,2); descriptio-
nea int apud. acta (1. 1 pr. C. 10,22); b)
belannt moc^en, intimatio, ^(njetge (I.
3 C. 1, 9. 1. 1 § 1 C. 9, 40. 1. 22 C. 9,
47); int. elogia = insinuatio testamenti
1. 23 C. 6, 23).
Intimus, inner ft er, »erborgen««
ft e r, j. ©. post nudnta intiina (1. 3 § 1 D.
4, 8); sedis intimae tenebras pati (1. 1 pr.
C. 9, 4). .
Intingere, eintaudien.
Intolerabilis, intolerandus , ntcbt j|u
ertragen: iniuria intolerab. (1. 2 D. 1,
6) ; intolerandi impetiis officialium (1. 7 C.
Th. 1, 16).
Intonare, alicui, gegen Semanben feine
Stimme ergeben (1. 2 C. Th. 9, 6).
Intra (praep.), innerhalb. %. 33. inira
urbenif intra centensimum miliarium, im
©egenf. üon ultra ipsum lapidem (1. 1 § 4
D. J, 12); intra terviinos (l. 39 D. 19, 1);
praedia intra viampüblicam = usque ad
viam publ. (1. 38D. 8, 3) ; intra iurisdictionem
iudicantis esse, im ^egenf. Don excedere mo-
dum iurisdictionis (1. 11 pr. D. 2, 1) ; intra
pretium (= minoris vel tantidem) emere (1.
5 § 5 D. 17, 1); intra numerum esse, eine
30^1 nic^t überf^eiten (L 46 pr. D. 27, 1);
intra Falcidiam, fotoeit bie lex Falc. ed ^n*
im a. 9 pr. D. 34, 1); in^bef. bei fleh-
beftimmungen, mä^renb (L 1 § 9 D. 38;
9: „Quod dicimns Hntra dies C. bon pos-
sessionem peti posse", ita intellegendum
est, ut et ipso die centens. bon. poss. peti
possit , quemadmodum intra kalendas
efciam ipsae kal. sint.** 1. 133 D 50, 16: „Si
quis sicdixerit'ut intra diem mortis eius ali«
quid fiat', ipse quoque dies, quo quis mor^
tuus est, numeratur'*); dies, intra quem si
quid darani contigerit (1- 13 § 15 D, 39, 2) ;
intra annum actionem dare, polliceri, actio
competit (1. 1 pr. D. 3, 6. 1. 17 § 1 D. 15,
3. 1. 1 § 3 D. 25, 6); intra utile tempus
restitutionis petere restitutionem (1. 39 pr.
D. 4,4); ouq }ur ©eftimmung eine« 8^*'
pmUt^, oor beffen (gintritt ettooS ftattfinbet,
). 16. decedere intra pubertatem, intra an-
nos pübertatis, intra XIV. s. XXV. annum
(1. 8 pr. 1. 15. 41 § 8. 1. 43 § 1 D. 28, 6);
intra kalendas manumittere (1. 19 pr.
D. 12, 1).
Intrare, einbringen, intr. in posses-
sionem (1. 1 § 19 D. 41. 2. 1. 18 pr. D. 43,
16), in rem debitaris (1. 7 D. 48, 7); intr.
flumen, portum, einlaufen (1- ^ pr- ^' 14,
2) ; intr. apud iudicem, ben 9lid^ter angel^n
(1. 61 § 1 D. 23, 3).
Intributio, ©eifteuer, «bgabe (1. 4
pr. D. 49, 18. 1. 22 § 7 D. 50, 1. 1. 1 § 4.
5. 1. 18 § 23 D. 50, 4).
Intrlcare, toerttjirren, inUnorbnung
bringen: intric. pecuUum (!• 1 § 5 D. 11,
3. 1. 21 pr. D. 15, 1).
19
Digitized by
Google
290
Intrinsecus — Invehere.
Intrinsecus (adv.), im Innern (1- 91
§ 4 D. 32).
Introducei*e = indwccrc, l)etnfü^ren^
introducta in habitationein jngnoris nomine
(1. 1 pr. § 5 D. 43, 32); introd. aliquem
in ponftessioneni (1. 2 pr. D. 25, 5. l. 5 § 27
D. 36,4); tro|)ifc^: mortbus introductum (1.
1 pr. D. 27, 10. 1. 2 pr. D. 28, 6); ius, quod
praetores introduxerunt (1. 7 § 1 D. 1, 1);
condictio ex hono et aequo introducta (l. 66
D. 12, 6); introd. actionem (1. 43 D. 4, 6.
1. 1 D. 14, 5), remediumy remedii loco (1. 2
§ 1 D. 7, 5. 1. 66 D. 23, 3); anbringen
«»or ©etic^t : introd. postulationent (1. 1 C.
12, 21). — 2) herbeiführen, ^eröotbrin*
gen: ignorantiadomini nonintroducit actio-
nem (1. 2 D. 47, 4) ; introducUur petitio ex
obligatione (l. 58 D. 45, 1); computatiOy
quae in persona alicuius introducitur (1. 62
§ 1 D. 35, 1); certa pars pro indiviso, quae
introducitur ex emptione, donatione (1. 26
D. 41, 2).
Introduotio litis, Sitii^conteftotion
(1. 3 C. 9. 44. cf. contestari a. 6).
Introire, betreten, partem fundi, intr.
(1. 3 § 1 D. 41, 2); domus vi introita (1. 5
pr. D. 47, 10).
Introitus, 1) (Eingang, ?lnfang(l. 13
§ 2 C. 3, 1). — 2) wag für ben eintritt
in eine ^offtelle (militia) gejault mirb
(1. 102 § 2. 3 D. 32).
Intromittere , ^ i n ei n f (^ i (f e n: cum
bestiis depugnandi causa in harenam in-
trojuissus (1. 4 D. 48, 2). — 2) e i n b r i n-
gen t>ox ©eric^t accusatio intromissa (]. 32
C. 9, 9).
Intueri, anfcbauen, betrad^ten, j. ©.
tabuJas pictas (1. 65 pr. D. 21, 1); tropifc^
= inapicere s. 3 (1. 21 D. 17, 1. 1. 47 D.
19, 2. 1. 7 § 1 D. 33, 10. 1. 3 D. 38, 8. 1.
22 D. 39, 6. 1. 4 § 18 D. 41, 3). IntuituSy
9iü(tfi(^t: intuitu humanitatis, affectionis
(1. 67 § 1 D. 23. 2. 1. 47 § 1 D. 46, 1. 1. 5
§ 1 D. 48, 20).
Intus (adv.), barin, brinnen (1. 1 § 10
D. 25, 4).
Inultus, l)ungcrdc^t,j.©.8ifiliu8j>atm
necem inultam reliquerit — indignus est
(1. 23 pr. D. 37, 14) ; caduca bona def uncti
propter inultam mortem (1. 9 D. 29, 5);
crimen inultae mortis (1. o C. 6, 35). — 2)
unbeftraft (1. 15 § 35 D. 47, 10. 1. 7 pr.
D. 48, 2. 1. 3 C. 4, 7).
Inumbrare, in ©chatten (teilen, öer*
bergen, desuetudine inumhratum — im-
periali reraedio illuminatum (prooem. I.
§ 5); tw conspectu inumhratae quietis con-
stitutus furiosus (1. 18 § 1 D. 41, 2).
Inundare, überfc^toemmen; inundatio,
Ueberfc^toemmung (1. 7 § 6 1. 30 § 3
D. 41, 1).
Innrere, eig. einbrennen, baber w-
ustus, behaftet, prohrosis notis inusta fe-
mina (1. 2 C. 5, 9); perpetua infanUa in-
ustus (1. 33 C. 10, 32); elogia inurenda
impiis nepotibus, einprägen (1. 9 § 1 C.
6, 55).
Inusitatus, 1) ungetoö^nlii^ (1. 17
§ 1 D. 7, 1). — 2) öeraltet (Const.
Cordi § 3).
Inutilis, unnü|, unbrauchbar, un^
tauglid^, ^.90. homo inut. factus (1. 7 D.
9, 3); operae hominis inut. factae (1. 79 D.
6, 1); proprietas inut. (1. 3 § 2. 1. 56 D.
7, 1). — 2) fraftio«, wirfungSlo«, in-
utiliter (adv.) = inefficaciter, frustra s. b.
, ©. inut. actio (1. 2 § 2 D. 15, 4. I. 8
* 5 D. 17, 1. 1. 11 § 4 D. 20, 4. 1. 20 S 1
. 27, 3); inut. interdictum (l. 1 § 6 D. 48.
19. I. 5 D. 43, 30); inut stipulatio (tit I.
3, 19. C. 8, 38. 1. 1 § 9 ff. D. 44, 7); inutiL
stipulari (1. 110 pr. D. 45, 1), promittere
(1. 65 D. 46, 1), obligari (1. 29 § 1 D. 17,
1), fideiuben (1. 1 § 5 D. 15, 4); inut. ac-
ceptilatio (1. 8 pr. D. 46, 4) ; inut. le/fotum
(1. 82 § 5 D. 30. 1. 82 pr. D. 31. 1. 11 D.
34, 3. 1. 65 D. 35, 2); inutil. legari (1. 79
§ 3 D. 35, 1. 1. 34 § 2 D. 40, 5); inutil.
quis instittUus; inut. institutio (l. 6 D. 37,
11); te^ftamentum inutile, inutil. factum (1.
25 § 6 D. 5, 3. 1. 97 D. 29, 2. 1. 1 § 3 D.
43, 5). — 3) fc^&blid^, publica utüitas
coercenda est — est enim inutile etc. (l. 1
§ 4 D. 16, 3); inut. esse papillis (1. 12 § 1
D. 26, 7).
Inutilitas, Unbraucbbarleit: fructuum
inntil. G- 14 § 1 C. 3, 34).
Invadere, 1) fic^ bemftc^tigen, 5. B.
inv. possessionem (1. 3 §8 D. 43, 16), bona
(1. 20 § 6. 1. 25 § 1 D. 5, 3), pecuniam
communem (1. 1 § 1 D. 22, 1); tropifc^: inv.
negotia alicuius, eigenmöc^tig (b. 1^. ulfyxt %vi\'
trag) bie O^efc^äfte ^emanbed führen 0- ^ pr-
D. 44, 7) ; invasor = qui iwoadit, §. ^. inv.
locorum (1. 6 C. 8, 4); invasio, gemalt (ante
9efi|na^me: invas., quae circa res soii
fiunt (§ 1 1. 4, 2). — 2) Eingang finben,
auflommen: iure gentium servitus invasit
(1. 4 D. 1, 1).
Invalesoere, fic^ befeftigen (L 12 § 27
D, 33, 7).
Invalidus, untauglich, fcl^mad^: argu-
mentum inval. (1. 1 § 26 D. 48, 18).
Invasio, invasor f. invadere.
Invehere, ttjol^in führen, fcl^affen,
^. $. indticta invecta importata in praedia
pignori data (1. 32 D. 20. 1. 1. 14 D. 20,
6); imecta et illata Q. 4 pr. D. 2, 14. L
11 § 5 D. 13. 7. 1. 2. 6 D. 20, 2).
Digitized by
Google
Invenditus — Invius.
291
Invendittis = non 'oenditm (1. 10 § 1
D. 18, 5).
Invenire, finbcn, a) ouffinben, j. 33.
quae in liUyre invenimus, iure naturali
nostra statim fiunt (1. 3 D. 1« 8); inv. ihen-
aaurum ; inventor thensauri, ber ^ i n b e r einciS
6<^fte« (§ 89 I. 2, 1. 1. 63 D. 41, 1. 1. 4
§ 6 D. 48, 13. 1. 3 § 11 D. 49, 14); b) f.
ö. a. erlangen, belommen, §. ©. solven-
do hereditM est, qtme inveniat heredem (1.
36 D. 38,2); nuptias non facile posse in-
venire (1. 64 § 1 D. 35, 1); inv. meliorem
ctmdicionem (1. 3 D. 20, 6), nullum empto-
rem (1. 66 D. 30. l. 61 pr. D. 36, 1), credi-
torem (1. 137 § 4 D. 45, 1); fideiussores (1.
2 § 9 D. 37, 6) ; fundus pro fractuum modo
pretium inventums (1. 13 D. 27, 9); c) in-
veniri, befunben Uierben, f id^ batftellen,
inveniri aui iuris, patremfam,, Uherum (l.
11 § 6 D. 24, 1. 1.1 § 20 D. 36. 3. l. 1 § 8
D. 37, 11); d) erfinben, einfüllten, j. ©.
oblig(Uiones inventae ad hoc, ut etc. (1. 38
§ 17 D. 45, 1); in crvnen subscriptio ad
id inventa, ne etc. (1. 7 pr. D. 48, 2).
Inventarium, Setjeic^ni^, tniSbe{. a)
ba« üom ^otmnnb aufjune^menbe 1Ber$ei(^^
ni6 be« tRünbelöermögen« (1. 7 pr. 32 pr.
57 pr. D. 26, 7. I. 1 § 3 D. 27, 3. 1. 22.
24 C. 5, 37); b) ba^ Dom curator ventris
gefertigte iftac^Ioftöeraci^niS (1. 1 § 26 D.
37, 9) ; c) ein t)on ben credi tores in pos-
seBäionetn rerum debitorig missi gefertigte^
Skrjeic^nig feine« Vermögens, ober ber boju
gehörigen Urtunben (1. 15 pr. D. 42,5); d)
ha^ t)on ben (^ben jn erric^tenbe 92a4lag<
»eraeic^ntS (1. 22 § 2 ff. C. 6, 30).
Inventor f. invenire s. a.
Invereoundus (adi.), invereciinde
(adv.), unk^e^rfc^antt, unatemlic^ (1- 1 § 5
D. 3, 1. 1. 23 D. 32).
Investigare, nad^fpüren, auffuc^en,
j. «. inv. fugitirum (l. 1 § 2 D. 11, 4);
erforfc^en, ou^mittcln, §.93. inv. wafe-
fuka (1. 8 pr. D. 48, 18). Investiijatio, (gr*
forfc^ung, Ermittelung (I. 8 g 1 C. 9,
41. 1. 7 § 4 C. 9, 49). Invesiiqator, $(uf*
f<)ürer, «u8f»)a^er (1. 5 C. Th. 10, 19).
InveteratuB, feit langer ^tii be«
fte^enb, alt, eingewurzelt, j. )ö. invet.
cwisuetudo a. 32 § 1 D. 1, 3), usus (1. H
C. 1, 14), leges (1- 2 C. 10,72); invet. tu-
mores faucium (1. 14 § 8 D. 21, 1).
Invioem, 1) gegenfcitig, unter ober
gegen einanber, j. ^. qui jnv. crediior
idemque debitor est (1. 30 D. 13, 6); inv.
cidiudicationes et condemnationes factae (1.
36 pr. D. 10, 2); geritur negotium inv. et
ideo inv. praepositcie sunt actiones (1. 17
§ 3 D. 13, 6); inv. ohiigare (1. 5 pr. D.44,
7). deheri 0- 21 D. 16, 2); inv. agere (1.36
D. 4, 3. 1. 22 § 2 D. 43, 24); inv. cavere,
cautionem sibi praebere (1. 39 § 5 D. 26, 7.
l. 7 D. 28, 7. 1. 38 § 7 D. 32), sHpuktri
(1. 32 § 18 D. 4, 8. 1. 54 § 1 D. 19, 2),
^t donare (l. 26 D. 39, 6); inv. substüuere
heredes (1. 37 § 1. 1. 54. D. 28. 5. L 23 -25.
41 § 1. 1. 45 § 1 D. 28, 6); a singnlis
heredibus legata inv. dare (1. 22 pr. D. 35,
2); vir atque uxor mores inv, accusantes
0. 39 D. 24, 3). — 2) ^intoieberum, ^in»
gegen (1. 3 D. 10, 1. 1. 31 § 1 D. 12, 1.
1. 24 § 1 D. 19, 1. 1. 15 D. 44, 2).
Inviotus, u n b e f i e g t : invictissimus prin-
ceps (1. 23 § 5 C. 5, 4).
Invidere, mißgönnen, nid^t geftatten
(l. 4 pr. D. 7, 8).
Invidia, @4impf, «ef(^im^fung (1.9
§ 5 D. 1, 16. 1. pr. D. 25, 4. L 15 § 27.
1. 38 D. 47, 10).
InvidioBUs, invidus, gel^ftf fig (1. 92 D.
28, 5. tit. I. 1, 7).
InvigUare, mad^en: a) föad^e galten
(1. 1 § 3 C. 12, 45); b) auf etmad »ad^«
fam fein (l. 25 § 8 D. 29, 2).
Invlolabüis (adi.), inviolabillter(adv.).
unberle^lic^, observatio, lex inviolab. (1.
6 C. 1, 40. 1. 18 C. Th. 6. 4); inviolabi-
liter eustodiri (Autb. Sacramenta pub. ad
I. 1 C. 2, 27).
Inviolatus, unberle^t: existimatio in-
viol (1. 21 C. 2, 11. l. 20 C. 9, 9).
Invitare, einlaben, j. ^.culcenamQAH
pr. D. 13, 6); berufen, j. ^. ad honores
(1. 6 § 1 D. 50, 4), ad hon. poüseasionem
(1. 3 § 10 D. 38, 2. 1. 1 § 6 D. 38. 6. 1. 1
pr. D. 38, 8. l. 1 § 6 D. 3S, 9), ad fidei-
commissum (1. 77 §27 D. 31); aufforbern,
5. ®. ad matrimonium (1. 71 § 1 D. 35, 1),
ad furandum (1. 5 § 1 D. 23, 4).
Invitator, faiferl. Äammerbiener, ber jur
«ubiens ruft (I. 10 § 5 C. 12,59).
Invitus, nic^t Uiollenb, einer, toiber
ober ol^ne beff en ^itUn etn^ad ^efc^iel^t
(1. 8 § 1 D. 3, 3: — y^Anvitum accipere de-
bemus non eum tatilom qui contradicity
verum eum quoque qui consensiise non pro-
batur."" l. 5 D. 8. 2. 1. 45 § 5 D. 28, 2),
j. ©. solvendo quisque pro alio licet invito
i&berat eum (1. 38 D. 3, 5. cf. 1. 23. 53.
91 D. 46, 3); aliud pro alio invito credi"
tori solvi non potest (l. 2 § 1 D. 12, 1);
etiam invitiit nohis per nervös adquiritur
(1. 32 D. 41, 1); qui semel aliqua ex parte
heres exstitit, defidentium partes etiam in-
vitus excipit (1. 53 § 1 D. 29, 2); invito
nemini bm. possessio adquiritur (1. 3 § 3
D. 87, 1); invito beneficium non datur (1,
69 D. 50, 17).
Invius, unmegjam (1. 4 § 5 D. 8, 5).
19*
Digitized by
Google
£32
Invocare — Irruere.
In▼ooal^e, anrufen, angeben, arbitri
officium inv. (1. 18 § 3 D. 8, 3).
Involare, toegnebmen (1. 6 D. 47, 9.
Coli. XI, 1 § 1).
InvoUicrum, Futteral, Sd^ranl (1. 21
% SD, 47. 2).
Involvere, 1) um toi et ein, j. ®. tabulae
involutae linteo (1. 22 § 7 D. 28, 1); in-
voluta ßcriptura (I. 21 pr. C 6, 23). — 2)
belegen, mvlta inv. aliquem (1. 6 C. 7, 65).
loeus, eä^ex% (]. 3 § 2 D. 44, 7).
Ipse, f elbft, inSbt\. a) f. t». a. in eignet
^erfon: ipsum cognoscere (proßaidemjj im
äegen{. üon indicem dare (1.8. 9 D. 1, 18);
b) f. t>, a. an unb für fid^: ipsum ius
successionis , utenüi fruendi, obligationis,
incorporale est, im <^egenf. ber tbxpttüäftn
Dbjecte einer (grbjd^aft u. f. to. (1. 1 § 1 D.
1,8); c) f. t). a. unmittelbar, gerabeju,
). IB. ipso iure, unmittelbar bur(^ bad Gitoil«
rec^t, im (Uegenf. t)on per exceptionem, per
in integr. restitutioneni , per tuitionem
praetoris, praetorio iure (1. 16 pr. § 1 D.
4, 4. 1. 9 § 1 D. 7, 9. 1. 4 pr. D. 8, 1. 1. 1
I 5 D. 27, 6. 1. 1 § 9 D. 43, 18. l. 34 § 1
D. 44, 7. 1. 38 § 1 D. 46, 3. 1. 3 C. 2, 30);
andf im (^egenf. Don per fideicommissum
(1. 19 pr. D. 29, 1); vi ipm (fieri statüli-
benim), im (^egenf . Oon condicione expressa
(1. 1 § 1 D. 40, 7); re ipsa, rebus ipsis, in
ipsis rebus (f. res s. 4); d) j. 0. a. gerabe,
juft, thtn, j. ©. in hoc ipso, ut venderet,
circumscriptus (1. 7 pr. D. 4, 3) ; hoc ipso
dolo facere, quod etc. (1. 1 § 22. 47 D.
16,3); ipsa die et sumere lugubria et de-
ponere (1. 8 D. 3, 2); ipsorum XX anno-
rum esse (1- 66 I>. 46, 1).
Ira. iPÄenndia, gorn (1. 32 § 10 D.
24. 1. 1. 3 ». 24, 2).
Iraeundna, iA^^ornig (1. 1 § 9. 11
D. 21, 1).
IratuB, etüürnt (1. 29 § 1 D. 22, 3).
Ire, 1) ge^en, j. $. pati vicinum per
fundum suum ire agere (l. 16 D. 8, 4. cf.
agere s. 1.); ius ire, agere; ius eundi,
agendi (1. 1 pr. cf. 1. 7 pr. D. 8, 3: „Qui
aella aut lectica vehitur, ire, non agei'e
didtur.* (1. 9 pr. D. 8, 5); fundi nomine
itum (1. 6 D. 8, 6); si qms in ius vocatus
non ierit(t\i.D.2,b); fi(^ an S^w^nben
toenben, 5. IB. ire ad iudicem s. iudicium,
ad arbürum (1. 9 § 5. 1. 10. 11 pr. 1. 32 § 6.
L 37 D. 4, 8. 1. 3 pr. D. 12, 4. 1. 32 § 4 D.
16,. 1. 1. 76 J). 17, 2); fideitissores (1. 76 D.
3,:B)^ ^u ettoad {c^reiten: ire adhberaie
iudieium (1. 7 § J D. 5, 3), ad interdictum
(1. 4 Di 48, 30). — 2) einnehmen, er*
greifen, ire in possessionem (L 1 § 14 D.
37, 9. 1. 30 § 2 D. 41, 2. 1. 18 nr. D.43,
18), in bona debitoris (1. 4 § 3 D. 43, 29).
— 3) ein ^efd^dft eingeben: in Miga-
tionem ire (§ 3 I. 3, 29); in ereditum ire
(f. credere).
Irenarohae, ^tooinsialbeamte , toelc^n
bie IBetoKid^ung ber öffentlic^n @id^^t,
namentlid^ auc^ bie Suffnc^nng \>on S^^
bre(^em oblag (1. 6 D. 48, 3. 1. 18 § 7 D.
50, 4. tit. C. 10, 77).
Irrationabilis f. inrationabtJis.
Irreousabllis f. inrecusabilis.
Irrepere f. inrepere.
Irreprehensus f, inreprehensus.
Irreptor f. inreptor,
Irretire f. inretire.
Irreverens f. inreverens.
IrrevocabiliB f. inremcabüis.
Irridere,oerfpotten(1.6§lC.Th.7,13).
Irrigare, bemäffern; irrigatio, ©e*
mäfferung (1. 3 § 2 D. 39, 3. 1. 1 § 11.
13. 1. 3 pr. D. 43, 20).
Irriguus f. inriguus.
Irritare, ^ur 93ut^ reiben: eanmt irrit.
(1. 11 § 5 D. 9, 2); irritatus, «u fr ei jung
(Paul. I, 15 § 3).
Irritare, ungiltig machen.
Irritus, inritiu, untoitifam, ungfil*
tig, nichtig, ). IB. ad irritum decocari (1.
7 C. 2, 50), recideie (f. b. ®.) ; transactio,
donatio irr. = nullius momenti (1. 8 § 17
D. 2, 15. 1. 3 § 4 D. 24, 1); irr. paelio (1.
31 § 4 cod.), emptio, venditio (I. 52 D. 18.
1. 1. 10 pr. D. 18, 5). solutio (1. 59 D. 12,
6), sententia (1. 6 C. 7, 45); legatum ad
in-itum recidit (1. 38 § 4 D. 28, 5. 1. 42 D.
28, 6); irr. facta suhstituiio (1. 41 § 7 eod.);
irr. fit primus gradus (L 7 D. 28, 3); irr.
codidlli (I. 30 8 17 D. 40, 5); irr. tolun-
tates (1. 2 C. 6, 36); irr. testamentuw loirb
indbef. ba^ burc^ eine capitis deminutio bed
Xeftatord ungültig getootbene Xeftament g^
nannt (§ 4—6. I. 2, 17. 1. 6 § 5 ff. D. 28,
3. 1. 75 § 9 D. 31); aud^ ha» testam. desti-
tutuni mirb irritum genannt (1. 1 D. 28,3.
1. 10 pr. D. 29, 5), ebenfo ba« bun^ »ibet-
ruf hti %e\iatoxd aufgehobene (1. 36 § 3 D.
29, 1. 1. 27 C. 6,23); res soli ad irr. per-
ductae, ©ad^, bie »ert^Iod gekoorben (1. 24
D. 42, 8).
Irrogare, inrogare, eine ©träfe iucr»
Tennen, oerl^ängen, auferlegen: irr.
poenam (1. 1 § 2 D. 1, 4. 1. 8 D. 3, 6. 1. 1
§ 1 D. 48, 17. 1. 5 pr. D. 48, 19. 1. 131 § 1
D. 50, 16), deportationem (1. 47 pr. D. 46,
1), exUium (1. 8 D. 3, 1), infamiam, igno-
miniam (1. 9 eod. 1. 13 § 6. 1. 20. 22 D.
3. 2); überl^u^rt jufügen = inferre, irr.
damnum (1. 2 D. 43, 6. 1. 4 C. 8, 29), prae-
iudicium (1. 2 C. 7, 56).
Irruere, inruere, auf ettoad lodftürj^eu,
»0 einbringen (1. 57 D. 9, 2. 1. 4 C. 1,
Digitized by
Google
Irnimpere — Iter.
293
9); tropifd^: inr. in contumeliam matronalis
pudoris (1. 21 C. 2, 12).
Irmmpere, in cttoa* einbrechen, ein»
bringen: inr. fundum alienum (1. 9 G. 7,
32). IrrupUoy einbringen, Änbrong,
irr. fluminij (I. 8 pr. D. 10, 1); and^ f. ü.
0. exsecutio s. a. (1. 4 § 2 C. Th. 3, 17).
Is, ea, id, 1) er, fie, eg, auf eine bor-
f^ genannte $er(on ober ©ac^e ftc^ bejiel^enb
(!. f pr. D. 1, 4. 1. 14 D. 2, 1. 1. 9 pr. D.
2, 11. 1. 17 § 7 D. 4, 8. — 2) berjcnige,
ber, u. f. tt>. auf ettoaa golgenbe« fic^ be*
jie^b, 5. 9. eo twrc esse, quo sunt qui etc.
(1. 26 D. 1, 5); in eam causam incidere,
quae etc. (1. 5 § 2 D. 50, 13); eo remedio
obviam ire, scilicet ut etc. (1. 13 § 1 D. 1,
18); in id, quod facere posaunt, condemnari
(f. facere s. b. a.); oh id, quod (1. 46 § 7
D. 3,3); €0, quod, be«^olb, »eil (1. 18
g 1 D. 41, 2. 1. 2 § 8 D. 41, 4); eo venire,
quod (1. 62 D. 32); acddere eo, quod (1. 8
D. 34, 2); in eo esse, ut etc. (j. in s. 1 a);
eo pertinere, ut etc. (1. 7 D. 33, 1);
eo minus, quo etc. (1- 5 § 3 D. 12, 4); eous-
que (= eatenus), quousque, donec, m* (1. 38
D. 3, 3 1. 33 D. 6, 1. 1. 17 pr. D. 23, 2. 1.
53 § 1 D. 50, 16); eo (loci), qui, unde (1.
1 § 27 D. 29, 5. 1. 5 § 2 D. 39, 1. 1. 4 § 5
D. 49, 16. 1. 27 § 3 D. 50, 1). — 3) = iüe,
hie, $. iB. ex ea familia in eam familiam
(1. 195 § 1 D. 50, 16); pacisci, ne eapecu-
nia peteretur (1. 28 § 2 D. 2, 14); qui igno-
ravit, eam rem (um bie e^ fid^ l^anbelt) alle-
nam esse (1- 109 D. 50, 16); eo (sc. pretio)
phirisve (1. 9 D. 12, 3); eo (sc. loco) = illic,
ibi (!. 12 § 27 D. 33, 7); id est, a) bag
^ei6t nftmlic^ 1. 9 pr. D.4, 4. 1.68§2D.
7, 1. 1. 1 pr. D. 9, 1. 1. 1 § 1 D. 15. 2.
1. 18 § 4 D. 20. 1. 1. 2 D. 33, 10. 1. 16
D. 42, 1); ß) ^um öeif»)iel (1. 7 § 8 D.
2, 14. 1. 8 pr. D. 28, 6. 1. 24 D. 33, 1. l. 3
D. 44, 1). — i)=zipse (1. 140 D. 50, 17).
— 5) = idem fl. 13 § 2 D. 3, 2. 1. 6 § 1 D.
8, 5. 1. 25 § 2 D. 38, 1).
Isauria, :^nbf(^aft ^einafiend (1. 2 C.
12, 39); laauri, bie (Sintto^ner berfelben,
als etragenräuber berfid^Hgt (1. 10 C. 9, 12).
Iste — is. Hie, hie (1. 7 § 1 D. 1, 9. 1.
4 § 5 D. 1, 16. 1. 8 § 8. 12 D. 2, 15. 1.
38 pr. D. 45, 1).
Istio (adv.), l^icr (1. 71 § 9 D. 29, 2).
Ita, fo: a) ^hoc modo, j. 83. quo iure
= ea praedia hodie sunt, ita veneunt Ua-
que habebuntur (1. 81 § 1 D. 18, 1); ita
condemnari atque si possideret (1. 36 § 3
D. 5, 3), audf = sub hoc modo, j. 10. servum
manumitti ita, ut — promittat (1. 42 D. 38,
1); liber eat ita, ut — rationem reddat (l.
17 § 2 D. 40, 4); b) = hoc ca»u, j. ©. ita
{demumj, 5t (1. 6 § 5 D. 2, 13. 1. 35 § 3 D.
3, 3. 1. 15 § 3 D. 4, 6. 1. 31 D. 4, 8. 1. 1 § 1
D. 7, 4. 1. 6 D. 8. 2. 1. 5 pr. D. 26, 7.
I. 51 § 1 D. 29, 2); c) = adeo, 5. 9. non
ita pridem (1. 2 § 2 D. 12, 5); ita infamis,
ut etc. (1. 2 § 3 D. 3, 2); ne ita neglegas
servum, ne etc. (1. 50 D. 2, 14); d) ==
deinde, j. Sd. fustibus caedi et ita absolvi
(1. 7 § 1 D. 37, 14); tesfcamentum facere,
et ita decedere (1. 13 § 2 D. 28, 1. cf. 1.
8 § 3 D. 29, 7. 1. 6 pr. D. 37, 4); ©) ita-
que, bal^er, alfo (1. 1 pr. D. 1, 21. 1. 2
18 § 1-3 D. 3, 5. 1. 7 pr. D. 4, 1).
Italia, ^[taUen; Italius s. Italiens, ita«
^M^/ S- 9- terra Italica interdici; extra
terram ItaUicam relegari; Itaita abstinerc
inbere aliquem (1. 8 § 3 D. 28, 1. 1. 3 §
3 D. 47, 14. 1. 1 § 2 D. 47, 18); Italicum
solum; Italicae soli res, praedia Ital. im
®egenf. bon provincialia (Gai. II, 31. 63.
ülp. XIX, 1 pr. I. 2, 6. 1. un. C. 7, 31);
rerum Italic, (im (^egenf. uon provincialium)
tutor, curator (1. 3 § 4. 1. 39 § 7. 8. 1.
47 § 2. 7. D. 26, 7); ius Italicum, ber In-
begriff ber ben italienifd^en ©täbten ^u-
fie^enben Siechte, nftmlic^ bed SRec^tö einer
felbftftänbigeren ftäbtifc^en Serfaffung unter
aRunicipalmoaiftraten mit befd^ftnfter ®e-
ric^tsbarfeit, oer ^Befreiung i»on (Shrunb^ nnb
^ot^teuer unb ber Sfätiifti*^* ^^ Qhmnbe^
unb lobend, im quiritorifc^n ^gentbum 5U
fielen, melc^ed ius. ItaL ^Au^g anbem Gtäbten
ert^eilt ttjurbe (1. 1. 6-8 D. 50, 15. 1. un.
C. 11, 21. cf. ©auign^ in ber S^i\dfx. för
gefc^c^tl. aUec^tdtt). V. 9lb^. 6); Ita]. colonia,
eine mit bem ius Ita). befc^enfte (S^olonie (1.
1 § 2 D. cit.).
Italioensis, (Sintto^ner ber 8tabt
Italica im bdtifc^en S|)anien (1. 27 p. D.
48, 19).
lalioianus, l^talien betreffenb: comes
Italicianorum sc. titulorura, Äuffe^ über
bie fiScalifc^en Gefälle in Stalieti (1. 1 C. Th.
6, 19).
Italus, eintool^ner ODn gtoHtn (1. 6
C. Th. 11, 1).
Itaque, 1) ftatt et ita, unb f 0 (1. 2 § 18
D. 1, 2; Gai. I. 3, 13). - ^ ba^er, alfo
(1. 3 D. 34, 5).
Item, ebenfo, gleid^falU (1. 8 § 3. 1.
19. 23. 35 pr. 46 § 3. 5 D. 3, 3).
Iter, ^eg: a) bad ©e^en fiber einen Ort,
$affage, 5. 9. locus, quo s. qua s. per
quem, viae, per quas vulgo Uer /(t (l. 1 pr.
8 2. 1. 5 § 6. 1. 6 D. 9,3. ). 42 D. 21, 1);
b) Sleije, 5. ©. iter agentes = viatores (I.
1 § 6 D. 47, 5); sumptus in iter fadendi
(l. 10 D. 6, 1); itinere facienda yiginti mi-
lia passum in dies singulos peragenda (1.
3 pr. D. 50, 16. cf. 1. 2 § 3 D. 38, 15. 1.
1 D. 2, 11); c) ©troje §um ®e^n, »leiten.
Digitized by
Google
294
Iterare — Iudex.
f^l^ren, j. ©. publice interest sine metu et
periculo per itinera commeari (1. 1 § ID.
9, 3); iter pfiblicum (1. 1 I>- 43, 7. 1. 2
§ 20. 34 D. 43, 8. 1. 1 pr. D. 43, 11),
prwatum (1. 1 pr. § 2. 7 ff. 1. 3 § 11 ff.
D. 43, 19); ou(^ für bic ©^tfffol^ (1. 1 pr.
§ 14. 17. 19 D. 43, 12); d) baö ecrüitut^
rcc^t, übet ein frcmbc« ®tunbftü(f gm
gelten ober ju reiten (1. 1 pr. D. 8, 3:
— yyiter est ius eundi ambulandi hamini, non
etiam iumentum agendi." 1. 7. 12 eod. „iter
est, qua quis pedes vel eques comnieare pot-
esV' l. 13 § 12. 1. 14 eod. iter ha-
bere ad hauriendum (l. 3 § 3 D. 8, 3. cf. 1.
17 D. 8, 6): 8eryitu3 itineris ad supulchrum;
iter sepulchro dehitum (1. 4 eod. L 14 § 5 D.
8, 1. cf. 1. 12 pr. D. 11, 7. L 5 D. 47, 12);
e) iter aquae = ofjuae di*ctusy SGBaff erleitunfl,
aBofferleitungSrec^t (1. 15 D. 8, 3. 1.
21 D. 8, 5. 1. 16. 19 pr. D. 8, 6. 1. 19
§ 4 D. 10, 3. 1. 8 D. 43, 20).
Iterare, toieber^olen; iUratio; 2Bie*
ber^otung, j. %. ne sanctum hapiisma
iteretur (rubr. C. 1, 6); iter. conductionem
(1. 9 § 2 D. 39, 4), munus, aacerdotium, ein
%xai »iebcr übernehmen (1. 14 § 6. 1. 17 D.
50, 4); üeratio transacti oneris (l. 52 C.
10, 32); im altern Siecht ift iterare, iteratio
ber tec|nif(^ ^luSbtud für bie jtocite feier*
(id^e ^anumiffion eines t)or^er unfeietlic^
SRanumittirten, Joeld^et l^ierbutc^ Latinus
gekoorben mot (ülp. III, 1» 4: „Iteration^ fit
civis BümanuSy qui post Latinitatem —
iterum iuste manumissus est ab eo, cuius
ex iure Quiritium servue fuit.** Vat. § 221).
Iterato (adv.) , noc^mols, ttJieberum
(1. 6 D. 42, 3. 1. 3 § 9. 1. 5 § 3 D. 49, 16).
Iterum (adv.), 1) toicber^olt, toie-
berum, abermaU (1. 7 D. 2, 12. 1. 6 § 8.
10. 1. 7 § 1 D. 2, 13. 1. 7 § 10 D. 2, 14.
1. 23 D. 28, 1. 1. 15 § 1 D. 42, 5), — 2)
onbetnfeit« (L 2 § 8 D. 2, 11).
Itidem, gleic^foHg (1. 29 § 1 C. 3, 28).
lubere, fagen, ^a^ titoa^ gefc^e^en
foH, befehlen; iussio, iussus, iussum,
©efc^I, ©e^cift: a) oon gefe^lic^en Sor^
fc^tiften gefogt, 5. 33. einer lex (1. 28 §6.
11 D. 48, 5. 1. 16, C.6, 50), eincS tiCtum (1. 27
D.36, 1.13§2D.48,8), beg|)rdtorijc^en®biftS
(1. 2 D. 2, 6), faiferli(^er ©onftitutionen (1. 1
§ 3 D. 3, 6. 1. 5 D. 37, 14. 1. 2 D. 40, 5. 1. 3 C.
3, 19. 1. 4 C, 9, 27. 1. 1 C. 11, 61); b) öon »er^
füaungen, tlnorbnungcn ber 9li(^ter
uno ä)<^agiftrate, ^. IB. auctoritas, impe-
rium eius, qui iubere potuit^ qui ius iu-
bendi. iubendi potesiatem, habuit (1. 10 D.
20, 4. 1. 17 D. 26, 7. 1. 2 D. 50, 13. 1.
214 D. 50, 16); quod iusait vetuitve prae-
tor (1. 14 D. 42, 1); iu88us praetoris (1. 13 D.
2, 4. 1. 6 § 3 D. 3, 2. 1. 26 § 6 D. 9, 4. 1. 1
§ 10 D. 39, 1), tnagi^ratas (I. 3 § 1 D. 27,
9. 1. 3 § 23 D. 41, 2), indici« (1. 12 § 5
D. 10, 4. 1. 13§ 9 D. 41,2), senatus (1.
23 pr. D. 39, 3), prindpis (1. 19 § 3 D. 5, 2.
1. 8 pr. D. 11, 7); iubere exhiberiy edi resti-
tui (l. 4 D. 2, 8. 1. 6 § 8 D. 2, 13. 1. 23
§ 3 D. 4, 2. 1. 23 § 1 D. 21, 4), solvi, prae-
stari (1. 59 pr. D. 42, 1), cat?m, satisdari
(1. 4 D. 2, 1. 1. 7 pr. 1. 15 § 2 D. 39, 2),
in bona^ in possessionem ire, jxfssidere (1.
7 pr. I. 15 § 13 eod. J. 2 pr. D. 42, 4. 1. 26
§ 1 D. 50, 1); exulare iub»i (1. 28 § 2 D.
27, 1. 1. 40 § 4 D. 48, 5. 1. 5 D. 50, 2);
c) üon le^ttoilligen ^Inotbnungen, j. ^.
heredem iubere dare usum fr. alicui (1. 3
pr. D. 7, 1); heres pecuniam dare ütasus,
damnatus (1. 1 pr. D. 35, 2); fundum dari
iub. (1. 26 pr. D. 33, 2); dari fieri iub.
(l. 13 D. 5, 2); per fideicomm. restitui
iusm Iwreditas (1 25 D. 3 7 5); servum
(testamento) liberum esse iubere; servos
liber esse iussus (1. 29 pr. 32 pr. 57 § 1
D. 15, 1. 1. 6 § 3. 1. 8 § 5 D. 33, 8. 1.
49. 82. 96 § 1 D. 35, 1. 1. 10. 11 § 2. 1.
13 § 3. 1. 24. 25. 46 D. 40, 4); iussum,
iussio testatoris, testatricis (1* 44 eod. 1. 7
.D. 33, 1); d) öon (Se^eiBcn htS ^txxn
ober SiaterS an bie ©claöen ober ^nbcr in
patria potestate ; quod iussu actio, bie ßlage
([cgen ben |>errn ober JBater au« einem auf
ein (Sle^eig t)om 8c(aben ober filiusfam. ein«
gegangenen SÜcc^tSaefcfKift (§ 1. 8 I. 4, 7. l.
1 § 1 D. 15, 1. tit. D. 15, 4. 1. 9. 18 C.
4, 26); iussu patris s. domini creditum (L
14 D. 14, 6. 1. 2 § 1 D. 15. 4); cUra pa-
tris iussionem pecunias creditas accipere
(1. 7 C. 4, 28); iussiimy ut fiUus vel »€r^>us
coheredes adeant (1. 36 cf. 1. 25 § 4 D. 29, 2);
itissu eius, in cuius potestate est, ducere
uxorem (1. 1. 11 § 4 D. 3, 2); patris iussu
donare (1. 9 § 2 D. 39, 5); is damnwn dat^
qui iubet dare (1. 169 pr. D. 50, 17); e) öon
^e^eigen tinei ©läubigerSan feinen ^dfüü>*
ner in Sejug auf bie Sc^ulb, ). IB. deHUh
rem iubere solvere, promütere, alicui; iussu
(creditoris) numerare, pramittere, expromU-
tefre pecuniam (debitam) alicui (1. 51 § 1 D. 2,
14. 1. 32. 36 D. 12, 1. 1. 7 pr 1. 9 D. 12, 4.
1. 36 D. 23, 3. 1. 21 D. 46, 2. 1. 64 D. 46,
3). Unter d unb e tt)irb aber iussus m^
blöd üon mirflic^n ^^e^eigen, fonbetn axni^
üon anbern ^illen^rllärungen gebraucht.
luoundus, angenehm (1. 1 C. Tb. 2,8).
ludaeus, ^ube (L 11 pr. D. 48, 8. tit.
C. 1, 9); ludaicus, jübifc^, j. ». Ujg
synagoga iud. (1. 4. 5. 19 § 1 eod.) ; super-
stitio lud. a. 3 § 3 D. 50, 2).
Iudex, diic^ter: a) ein bie ^ec^td«^
pflege öerttjaltenbcr SWagiftrat, j. 33.
iudex, qui tribunali praeest vel aliam iuris-
Digitized by
Google
ludicare — ludiciarius.
295
dicHonem habet (\. 1 D. 5, 1. cf. 1. 4 § 1
D. 11, 1); 81 qnis in ius vocaius non ierit,
a competenti iudice niulta pro iimsdictione
iudicis damnabiiur (1. 2 § 1 D. 2, 5) ; om
nia provindalia desideria, quae lioniae
rarios iudices habentt ad officium praesidis
pertinent (1. 11 D. 1, 18); iudices dioece-
neos tarn civiles quam militares (1. 1 § 19
C. 1, 27); iudices ordinarii jut IBejeid^nung
ber ^robin^ialftatt^altet (1. 32 pr. C.
1, 3. 1. 2 C. 1, 37. 1. 2 C. 12, 19); compe-
tentem iudiceniy vel principem adire (1. 5
§ 5 D. 49, 5): iudex appdlationis (1. 40 $ 1
D. 2, 14. 1. 20 D. 46, 7); restitutio in
integr. facienda officio iudicis (1. 9 § 7 D.
4, 2) ; competenK i udex rem suae aequitati
restitui decernat (1. 23 § 2 eod.); b) ein
t)om S^agifhat für einen Sflec^tdftteit
beftellter SRtc^tet: iudicem dare, addi-
cere; iudicis datio;- ius iudicis dcMdi; iudex
datus 0- 4 D. 1, 14. 1. 8. 9 D. 1, 18. 1.
12 § 1. 2. l. 18 pr. 32. 39 pr. 46. 47. 49
§ 1. 1. 76. 81 D. 5, 1. 1. 15 pr. D. 42, 1.
1. 7 pr. D. 48, 11. 1. 2 § 1 D. 49, 8); ab
imperatore iudex datus (1. 18 § 4 D. 4, 4);
iudex, usque ad certam summam iudicare
iussus 0. 74 § 1 D. 5, 1); in iudicem con-
sentire (1. 33 eod.) ; iudicibus de iure dubi-
tantibus praesides respondere solent (1. 79
§ 1 eod.); iudex, qui litem siuim fecit (f.
lis); iudex cognoscens (f. cognoscere s. 3.
a.) ; iudex actionis Servianae (1. 3 pr. D. 20,
1); iudex iudicii bonae fidei (1. 1 § 2 D. 22,
1); iudex finium regund., famüiae ercisc,
eommuni divid. (1. 2 § 1 D. 10, 1. 1. 25 § 20.
1. 42 D. 10, 2. 1. 19 § 3 D. 10, 3); heredi-
tatis iudex (1. 50 1 1 D. 30); c) m^itx in
einer Criminanot^e, j. 83. adversus ca-
psarios iudex est constitutus, ut, si quid
fraudulenter admiserinty ipse cognoscat (1.3
§ 5D. 1, 15) ; iudex aduUerii (1. 14 § 5. D. 48,
5), quaestionis ob capitalem causam (1. 1
§ 1 D. 48, 8); servus sine iudice ad bestias
datus 0- 11 § 1 eod.); d) compromissarius
iuilex, ©(^ieogrid^ter {(. compromittere).
ludioare, richten, SRec^t f^rec^en, aU
9li(bter erfennen, cntfd^eiben: iudicans
= iudex (1. 11 pr. D. 2, 1. 1. 3 § 6. 1. 13
D. 22, 5. 1. 7 § 1 D. 23, 5. 1. 14 § 4 D.
38, 2. 1. 1 § 3 D. 48, 16. 1. 11 pr. D. 48,
19); iudicium solvitur vetante eo qui iu-
dicare iusserat {\, 58 D. 5, 1. cf. l. 13 pr.
D. 2, 1); iudicandi necessitas inter munera
personalia habetur (1. 18 § 14 D. 50, 4. cf.
1. 13 pr. § 2 D. 50, 5); pecuniam ob iudi-
candum decernendumve acdpere (1. 3 D. 48,
11); conira, secundum constitutiones iudicari
n. 1 § 2. 4 D. 49, 8); res tudicata^ xtd^U-
Kräftig entfd^iebene ©ac^e (tit. D. 42,
1. C. 7, 52. — „Bes iud, dicitur, quae finern
controversiarum pronuntiatione iudicis ac-
cepit: quod vel conderanatione vel absolu-
tione contingit" 1. 1 D. cit.); ejcsecutio rei
iud. (tit. C. 7, 53); usurae rei iud. (tit. C.
7, 54); ob rem iud. conveniri (1. 28 § 8
D. 12, 2); exceptio rei iudic. (tit. D. 44, 2),
— „exceptionera rei iud. obstare, quotiens
eadem qwtestio inter easdem personas revo-
catwr** 1. 3 eod.) ; rebus iudic. standum est
(1. 1 C. cit); rei iudic, rerum indieat.
auctoritas (1. 3 § 3 D. 27, 9. 1. 67 § 2 D.
36, 1. l. 14 8 1 D. 49, 1. 1. 5 C. 7, 52: —
„nee enim instaurari finita rerum iud. pati-
tur auctoritas**); res iud. jpro veritate accipi-
tur (1. 25 D. 1, 5); iudicatum bebeutet {ottn)^I
hai, toOAU ber Vellagte red^tiSfrAftig üerurtl^eilt
ift, aU bo« Urteil felbfl, j. ©. iudicati au-
ctorit<is (f. b.SB. 8. 3.); iudicati actio, agere,
courenirij teneri (1. 28. 31 pr. D. 3, 3. 1. 4.
6. 7. 61 D. 42, 1. 1. 41 § 1 D. 46, 1. 1. 69. 86
D. 46, 3); obligatio iudicati, obl. quae ex
causa iudicati descendit (1. 4 § 7 D. 42, 1.
1. 8 § 3 D. 46, 2); iudicati exsecutio (L
16 § 1 D. 16, 2); iudicatis satisfacere (1.
40 § 1 D. 2, 14) ; iudicatum facere, solvere
(1. 6 D. 2, 12. 1. 45 § 1 D. 5, 1. 1. 35 D. 9,4.
1. 25 D. 26, 7. 1. 78 § 2 D. 31. 1. 45 D.
46, 1); itidicatum solvi cavere, promittere,
satisdatio, stipulatio (1. 39 § 6. 1. 40 § 2.
1. 42 § 2. 1. 46 pr. D. 3, 3. tit. D. 46, 7):
tempus iudicati, bie gefe^tit^e fjrift jur @r»
füttung be« Urt^eifö (1. 2 D. 42, 1); iudi-
catus = condemnatus j. C confessus pro »u-
dicato est (1. 1. 3. 6 D. 42, 2. 1. 56 D. 42,
1); tempus, quod datur iudicato, s. consti-
tutum iiidicatis (1. 29 cf. 1. 7 eod. 1. t D.
44, 3. 1. B pr. D. 22, 1. 1. 51 D. 15, 1); in
iudicio ^hhco calumniae praevaricationisve
causa quid fecisse iudicatus (1. 1 D. 3, 2).
Iiidicatio, 1) ric^terlid^eg ^erfobren
(1. 4 § 8 D. 49, 16. 1. 131 § 1 D. 50, 16. 1.
1 C. 1, 38). — 2) (grIenntniS (1. 30 D.
3, 3. 1. 5 C. 7, 65).
ludioialis, 1) rtc^terlid^, ^. IB. iudic.
quaestio (1. 38 pr. D. 17, 1), forma, sen;
tentia (1. 2 § 23 C. 1, 17. 1. 3 C. 7, 50)-
iudic. stipulationes = quae a mero iudicis
officio proficiscuntur, im ©egenf. ber prae-
toriae (1. 5 pr. D. 45, 1). — 2) <)roäeffu^
alijc^ (1. 1 pr. § 1 D. 46, 5: ,,Praetoria-
rum stiptUationum tres videntur esse spe-
cies, iudiciales catUionales communes. lu-
diciales eas dicimus, quae propter iudicium
interponuntur ut ratum fiat*^).
ludioiarius, 1) bad gri^tltc^e ^Ser»
fahren betreff enb; lex lulia iudic. (1. 1 § 4
D. 48, 14). — 2) richterlich, iudic. mu-
nere fungi(l. 5 C. 8, 1); iudic. cognitio (1.
18 C. 5, 4. 1. 10 C. 8, 4), severitas (1. 28
C. 9, 9), vigor (I. 9 § 1 C. 1, 55).
Digitized by
Google
296
Ixidicixim — lulias.
ludioium, 1) ©erteilt: a) tic^tetUd^e ^e^*
^örbe, j. «. adire iudicia (1. 8 C. 1, 9. 1.
1 C. 12, 61); contumeliam iudiciorum non
timere (1. 30 C. 7, 62); b) bet Ort, m
^tdfi gefptoc^en toixh, }. id. ad s. in iudicium
venire (1. 3 § 3. 4 D. 2, 10. 1. 1 pr. D. 2,
12) ; siatere (inj iudicio s. in iudicium (tit.
D. 2, 11); responsio in iudicio (1. 4 pr. D.
11, Ih extra iud. admonere(l. 5 § 11 D. 3,
5); c) l^etl^anbluna einer died^tdfac^e
öor ©cric^t, geric^^tlic^e« »erfahren,
$TO(eg, a) in (Sriminoifacl^en; publica
iudicia (tit. I. 4, 18. D. 48, 1); leges iu-
diciorum pM, (1. 1 eod.); ordo exercendo-
rum public, iudic. capiUüium (l. 8 eod.);
publ. iudicii exercitatio (1. 1 pr. D. 1, 21) ;
lud. capitis (1. 7 pr. D. 48, 11), praeiari-
cationis (1. 3 pr. D. 47, 15); accusare publ.
iudicio ; (in) iudicio (publ.) damnari (1. 1 § 6
D. 3, 1. 1. 43 § 10 D. 23, 2); de bis, qui fuge-
rint — lege de sicariis iudicium fiat (1. 25 § 1
D. 29, 5); ß) in Siöilfac^en = lis, $ro-
ffti, dies iudicii (1. 2 § 3 D. 2, 11); rem
in i%tdicium deducere (f. b. SB. s. 2.); actio-
nem in iud. perducere; res, quae in iudicio
est (1. 31 D. 5, 1); iudicium accipere (f. b.
95B. 8. 2.), suscipere (I. 3 eod,); iud. acce-
ptum 8. contestatum (i. 25 D. 4, 3. 1. 7 § 1
D. 5, 3. 1. 19 D. 24, 3. 1. 28 pr. D. 49, 1);
po8t litem contest. manente adhuc iudicto
solvere (1. 60 pr. D. 12, 6) ; qui fundum vin-
dicavit — pendente iudicio nihilo minus
interdicto (unde vi) recto agere placuit (1.
18 § 1 D. 43, 16). - 2) bie Älaoe, j. ».
iudicium dare^ reddere (1. 20 pr. D. 3, 5.
1. J § 1 D. 4, 3. 1. 1 jpr. D. 4, 9); iud. wo-
vere (1. 8 § 10 D. 5. 2); iud. honae fidei (f.
fides 8. 5. a.), in factum (f. b. 93. s. 2.), con-
trarium (f. b. 8ß. s. 1). utile (1. 4 D. 43, 20),
famosum (1. 1 § 10 D. 3, 1. I. 104 D. 50,
17), poenaU (1. 11 D. 2, 4). — 3) = iudica-
tum, }. 9. si feriatis diebus fuerit iudi-
catum, lege cautum est, ne his diebus iu-
dicium Sit (1. 6 D. 2, 12); iudicio terminata
(1. 230 D. 50, 16); exsecutio iudicii (1. 80
§ 15 D. 36, 1). — 4) 9lec^t«pflege (1. 2
8 8 D. 5, 1). — 5) einfielt, Urt^eil 0-
12 § 2 eod.); infirmum iud. (pupilli) tu-
tore auctore reptur (1. 25 D. 40, 2). — 6)
Sntfd^UB/ Äillc, leges iudicio populi
recepta» (1. 32 § 1 D. 1, 3); principis iu-
dicio oonsequi dignitates (1. 2 D. 50, 3);
disputari de priw:ipdli iud. non oportet
0. 2 C. 9, 29); inSbef. imrb ed öom legten
SSBiUen gefagt, j. 9. iudicium defuncti ad-
gnbscere, comprobare (1. 8 § 10. 1. 12 § 1.
1. 23 § 1. 1. 32 D. 5, 2); contra iud. testa-
toris facere (1. 34 D. 27, 1); nihil «aj i>a(rw
iudicio merere (1. 13 D. 44, 4); quasi furio-
sae iud. ultimum matris damnari (1. 19 D. 5,
2) ; supremi iud. divisio (1. 20 § 3 D. 10, 2).
— 7) <5a^ung, dogma: iudicio catMicae
religionis deviare (1. 2 § 1 C. 1, 5).
lugali», bie ®attin (l. 22 § 1 C. 2, 7.
1. 8 § 3 C. 5, 17).
lugatio unb
lugeratio, ein SRorgen SJonbe^, f. iugam
8. 3 (1. 9 C. Th. 5. 15. 1. 33 C. Th. 12, 1).
lugemm = iugum s 3. (1. 4 § 1. 1.
13 § 14 D. 19, 1. 1. 64 § 4 D. 21, 2. 1. 4
pr. D. 50, 15. l. 3 C. 10, 30).
lugis (adi.),tti^t(er(adv.), fortbauerub,
ununterbtod^en, j. ©. iuge biennium (1.
un. C. 5, 7), quinquennium (1. 2 C. 1, 7);
XXX annorum iuge silentium (L 3 C. 7,
39): iugiter servari tempora in causis appel-
lationum (1. 1 C. 3, 12) ; iugiter obsequium
debitum (1. 28 C. 3, 28); iugitas, 5)attCt,
j. ». temporis iug. (1. 7 C. 5, 17).
lugulare aliquem, ^kmanbem bie ^e^Ie
abf^neiben (1. 1 § 17 D. 29, 5).
Iugum, 1) 3o* bet 8«öt^t«e (1. 38 §9
D. 21, 1). - 2) ®efpann bcrfetten (§ 12.
13 eod.) — 3) fo öicl Sanb, aU ein (»t\patm
in einem ^ge pflügen fann, guc^ett, SRor«
!|en, ein ^detma^, auf toelc^em nad^ ber
^)dtem©teuert)erfa(fung eine beftimmteÄruub*
fteuer ^ftet: pro capitibus s. iugis »utsre-
cognoscere pensitationem atque obaeqaia
(1. 1 C. 12, 23); per iuga s. capita conferre
(1. 2 C. 12, 39) ; iugorum capüatvonts et pro-
fessiones 0- 1 C. Th. 11, 12); dispositio,
ut iuga, quae ad ecclesiam pertinerenty a
publica functione cessarent 0- 15 pr. C. Th.
16, 2): ballet bejet(^net iugatio a) bie auf
einem iugum ^aftenbe @)runbftettei:
capitatio aut iugatio (1. 1 pr. C. Th. 8, U.
1. 9 C. 11, 48; mg. terrena im (S^egenf. tN>n
humana capitatio (1. un. C. 11, 52); b)
ben bet ^runbfteuer untettoorfenen
^dercomplej: pro portione suae posses-
sionis it^ationisque coartari ad munia (1.
1 § 1 C. 10, 49); Busceptores modum in-
gationis possessorum perscribant (I. 10 C.
10, 72); iugationis pensitatio (1. 8 C. Th.
5, 15); iug. , quam hastis decursis a fisco
compararunt (1 3 C. Th. 5, 14). — 4)S«)<4
in ttopif(^et öcbeutung, j. ^. iugum serti-
tutis (1. 8 C. 8, 50). — 5) nuptiaU iugum
(1. 10 pr. D. 35, 1), bag e^elic^e »anb.
lulianuB, 1) tömifc^ taijet, 361—63
n. (£^t. (1. ICH. 61). — 2) fSalvius)
lul., Sutift unter l^abriau unb ben folgenben
taifem (\. 17 pr. D. 37, 14. 1. 5 D.40,2.
1. 10 C. 4, 5).
lulius (adü, 1) ben nod^ Suliu« 6ofat
benannten SJconot betreff enb, i. *. Ka-
Undae lul. (1. 141 pr. D. 18, 1). — 2) 00 m
taifer SluguftuS (€. gulin« (JUfar Octo*
öianug) ^errü^renb: lex lulia, a) maiesia-
Digitized by
Google
lumentarins — lurisconsultus.
297
tis (tit. D. 48, 4. C. 9, 8); b) de adulteriis
(tit. D. 48, 5. 0 9, 9); einen X^cil biefc«
(S^efe^ed bilbet bie lex lulia de fundo dotali
(1. 1 pr. 1. 3. 4. 16 D. 23, 5. pr. 1. 2, 8);
c) de vi publ.y de vi privata (tit. D. 48, 6.
7. C. 9, 12) ; d) t>it leges luliae ptihlicorum
et privatorum, ^n^ei aHgenteine Drbnungen
für bic (kriminal* u.©iöilinf% Sfluborff SUcc^t«'
ocW. I. ©. 95 (1. 1 § 2 D. 43, 16. l. 32
D. 48. 19); e) repetundarum (tit. D. 48, 11.
C. 9, 27); f) de annona (tit. D. 48, 12);
s) peculatus, et de sacrilegiis, ei de residuis
(tit. D. 48, 13. C. 9, 28); he. ambitus (tit.
D. 48, 14. C. 9, 26); i) iudidorum s. iudi-
ciaria (1. 2 § 1 D. 5, 1. 1. 4 D. 22, 5. 1. 1
§ 4 D. 48, 14. cf. 1. 9 § 2. 1. 41 D. 4, 8.
1. 3 § 1 D. 47, 15); k) de bonis cedendis
(1. 4 C. 7,71); \) de maritandis ordinibus,
ein 2^eil ber lex lulia et Fapia Poppaea
(Gai. 1, 145. 178. Ulp. XI, 20. XIII, 1.
XVI, 2. Vat. § 197. 1. 44 pr. D. 23, 2. 1. 6
§ 4 D. 37, 14. 1. un. § 1 D. 38, 11); einen
%Ml beffelben @efe^ bilbetc ond^ bic lex
lulia ilber bie bona cadnca, lex ItUia cadu-
caria genannt (Gai. II, 111. 144. 150. 286.
Ulp. XXII, 3. XXVIU, 7. l. 96 § 1 D. 30);
m) lex lulia eiTitia, toobutc^ ben^roöinsial*
ftatt^altern ha^ Siedet gegeben tourbe, in ben
^roDinjen Xntoten §n beftetten, toenn wcber
teftamentatif c^e noc^ geje^c^e üot^anben maren
(Gai. I, res. 195. tJlp. XI, 18. pr. I. 1. 20).
Itunentariua f.
lumentum, ßafttl^ier (1. 38 § 4—6.
D. 21, 1. 1. 65 § 5 D. 32. l. 89 pr. D. 50,
16); iumentariae molae, öon ^u^itiitten
getriebene SRü^len (1. 26 § 1 D. 33, 7).
lunoianmn SCtum (Aemilio lunco et
lulio Severo consulibus factum), ein auf
ftbeicommtffarifc^ef^rei^itdertl^eilungen bejäg«
lieber 8enatd{c|lug aud ber 3eit bed ^aiferd
(5ommobu3 (1. 28 § 4. 1. 47 § 1. l. 51 § 8
D. 40, 5).
lunctura, 1) SSerbinbung (1. 10 D.
47. 7). — 2) Sierrat^ (1. 19 § 8 D. 34,
2). — 3) 3ugöie^, Öfefpann (Paul. III,
6 § 91).
lungere, t)erbinben, quaecumque aliis
iuncta sive adiecta accessionis loco cedunt ;
statuae iunctum brachium (1. 28 § 5 D. 6, 1);
tignum iunctum aedibus; actio detigno iuncto
0. 23 § 6 D. 6, 1. 1. 6 D. 10, 4. 1. 7 § 10
D. 41, 1. tit. D. 47, 3); ea, quae aedibuß
iuficia sunt, legari non possunt (1. 41 § 1.
cf. § 15. 16 p. 30); tro^if4: «rf/inttoic aliqua
adversario iimgi (1. 22 I). 3, 3); iungi (inter
ge) mairimonio (% 1 I. 1, 10. 1. 17 pr. D.
23, 2) ; filio stto iungeTe pupiUam Huam (1. 66
pr. eod.); mulier alii se iunxit; legitimis nu-
ptiis sectmdis iuncta (1. 12 § 12 D. 48, 5).
lunianus f. lunius s. 2. a.
lunior, 1) jünger (1. 6 D. 22, 4). — 2)
aiclrut (1. 1. 6 pr. 12. 15 C. Th. 7, 13).
lunius fGracchanusJ, JJutift gegen baS
(£nbe ber Stepublif (1. un. pr. § 1 D. 1, 13).
lunius (adi.), beu ^onat ^uniu^ be«
treffenb, j. ». kalendae lun. (1. 60 pr. D.
19, 2). — 2) lex Junia, a) (Norbana), aud
ber Seit be« Äaiferg Xiberiu« (772 u. c),
tooburc^ ben nic^t unter ben ciüilred^tlic^n
(Srforberniffen S^eigelaffcnen bie ßatinität er*
t^eilt »urbe, ba^cr fie Latini luniani l^eigen
(Gai. I, 80. U, HO. 275. III, 56. 57. ÜIp.
I, 5. 10. XI, 16. XVII, 1. XV, 14. XXII,
3. § 3 I. 1, 5. § 4 I. 3. 7); b) Veüeia, au^
ber Seit «uguft'g (763 u. c), Ujoburd^ bie
(Srbe^einfe^ung resp. Snterbun^ eined nod^ bei
iBebjeiten bed Xeftatord agnofarenben postu-
mu8 unb quasi post. suus atö n^irtfam pr
fibtoenbung ber wuption bed ^eftamenti^ an^
erfannt »urbe (1. 29 § 5—7. 11 ff. D. 28, 2.
l. 3 § 1. 1. 13 D. 28, 3. I. 6 § 1 D. 28, 5.
1. 2 pr. D. 28, 6); c) Peironia, ebenfalls au«
ber öeit Äuguft'8, auf grei^eitö^oceffe bejüg*
lid^ (I. 24 pr. D. 40, 1 : „Lege lun. Petr.,
si dissonantes pares iudicum existant sen-
tentiae, pro libertate pronuntiari iussum").
luramentum, ®ib (1. 34 § 5 D. 12, 2.
1. 25 § 3 I). 22, 3. 1. 1 pr. C. 2, 58J.
lurare, auc^ iurari (I. 14 D. 33, 4),
fc^tt)ören,bcf(l^tt)ören,eibnc^öerfi(^ern,
j. ©. perinde habere quod iuratum est, at-
que si probatum esset (1. 11 § 3D. 12, 2);
iurare per deum, per caput suutn vel jfiluh
rum suorum, per salutem suam, per genium
principis (I. 3 § 4. 1. 4. 5 pr. 1. 13 § 6. 1.
33 eod.) ; iusiur. propria superstitione iura-
tum (1. 5 § 1 eod.); iur. saerosanctis evan-
gelits propositis (1.2 pr. C. 2, 58); iur. de
s. pro calumnia (f. b. &.) ; |iur. in litem (f. b.
9GB. 8. 2.); iurato (adv.), iuratorius (adi.),
eiblid^: cautio iurat. (§ 2 I. 4, 11. 1. 1 §
1 C. 1, 49. 1. 17 pr. C. 12, 1); iurato pro-
mittere (1. 16 D. 2, 8).
luratorius f. iurare.
lurgare, ftreiten (I. 6 § 1 C. 2, 6. 1.
1 pr. C. 3, 40).
lurgium, 1) 3»ift (I. 31 D. 23, 3. 1.
27 D. 23, 4). — 2) ©treit, ^rocej (1. 35
§ 1 C. 3, 28. 1. 22 § 4 C. 6, 2. 1. 57 D.
10, 2. 1. 6 § 4 C. 2, 6. 1. 23 C. 2, 12. 1.
5 C. 3, 39).
luridicus, 1) (adi.) ba« dtec^tfprec^en
bctreffenb: dies iuridici, @ertc|tiStage (1.
6 C. 3, 12): pronuntiatio iurid. = iudici-
alis (I. 3 0. 7, 51). — 2) (Subst.) = iudex
(L 41 § 5 D. 40, 5); in^bef. fü^rt ber 3Ber*
toalter ber afled^td^flege in ^le^anbria biefen
Xitel (tit. D. 1, 20 C. 1, 57).
lurisoonsultus, Slet^ti^gelel^rter (1. 2
§ 40 D. 1, 2. 1. 5 C. 3, 42).
Digitized by
Google
298
lurisdictio — lus.
lurisdictio, 1) bad Slec^tfprec^en, bte
.t^anbl^aBung beS ^ed^t^, Q^ttoat^xünq
öon ^cc^tS^ilfe öon Seiten ber bie 9«e(^t8-
pflege öerroaUenben^Ragiftrate, foroic ba« 9lec^t
berfclben, bie 9le(^t§pf icacju tocrto alten,
unb in einem concteten fJaU wcc^t ju ^pre^»
c^en, (»eri(^t8barfeit (tit. D. 2, 1 C. 3,
13), j. 39. imperiumj cui etiam iwisd. inest,
quod iurisdictioni cohaeret; impeni magis
esse «juam iurisdictianis (f. iuiperium s. 2.
b); iurisd. est etiam tudici« (2an<ii Jtcetitui
(1. 3 D. h. t.) ; iurisd. contentiosa — volun-
taria (1. 2 pr. D. 1, 16); qui iurisdicHoni
praeest; qui tiibunali praeest, vel aliam
iurisd. habet (1. 12 D. 1, 3. L 10 D. 2, 1.
1. 2 pr. D. 2, 5. 1. 1 § 2 D. 3, 1. 1. 1 D.
5, 1); cuius de ea re iurisd. fuit (1. 8 pr.
D. 3, 1. 1. 7 pr. D. 39, 2. 1. 5 pr. D. 42,
1. 1. 1 pr. D. 43, 4); iurisd. mcmdata (tit.
D. 1, 21. cf. 1. 16. 17 D. 2, 1); ex aliena
iurisd. ad praetorem vocari (1. 5 D. 5, 1);
si inter eos quis dixerit ius, inter quos
iurisdictionem non habuit (1. 1 § 2 D. 2, 2) ;
supra iurisd. ius dicere (1. 20 D. 2, 1) ; quan-
titas intra iurisdict. iudicantis, ad iuris-
dict. pertinens (1. 11 pr. 1. 19 § 1 eod.); res
extra necessitatem iurisdictianis posita (1. 3
§ 1 D. 4, 8); a competenti iudice multa j^ro
iurisdict. iudicis damnari (1. 2 § ID. 2, 5);
magistratus pro iurisdict. sua restituere in
inte^. posaunt (1. 16 § 5 D. 4, 4); omnibus
magistratibus concessum est iurisdict. su^tm
defendere poenali iudicio (1. un. pr. D. 2, 3) ;
iurisdictioni (alicuius) se subicere (1. 1 cf . 1. 2
pr.D.5, 1); iurisdictionimwntcipatisubiectus
(1. 29 D. 50, 1); iurisdictioni^ro^toriaeswb-
iciendumesae ; praetoriae esse iurisdict. (l. 13
§ 3 D. 39, 2. 1. 1 § 10 D. 46, 5); commit-
tere se praetoriae iurisdict. (1. 1 § 9 D. 39,
1); 2^>'(*^^^ iurisdidione sua id agere debet,
ut etc. (1. 29 D. 33, 2) per iurisdict. prae-
sidis provinciae praestanQ. 57D.30); praeses
prov. secundum iurisdictianis formam solvi
legata iubebit (1. 9 C. 6, 37) ; secundum iuris-
dictianis ordineni convenientem formam rei
dare (1. 2 D. 50, 13); iurisdictianis tenar
promptissimus (1. 2 C. 7, 72) ; iuris dictianis
farmam mutare non posse (1. 20 pr. D. 10, 2.
l. 1 C. 3, 19. 1. 13 C. 6, 23); iurisdictionem
denegare G- 26 § 6 D. 4, 6). — 2) bag
dled^t bed $rätori», aber bie (3tto^*
rung t>on ^ec^tiS^üTfe ^runbfä^e im
(Sbict aufjufiellcn, j. C ohligationes,
quas praetor ex sua iurisd. constituit (§ 1
I. 3, 12) ; actianes, quas praetor ex suaiurisd»
intraduxit, camparatas, prapasitas habet,
quae expraetoris i\3nad.siä)stantiamcapiunt
(§ 3. 7. 8. 13 I. 4, 6); au(§ bebeutet e« bie
m Sbict anfgeflellten 9lec^t§gtunb{ä(e,
jotDie baä ©biet felbft, j. C praetaria iurisd.
im ®egen f. toon legitimum ius, lex XII tab.
(1. 15 § 1 a C. 6, 58); nee praetaria iuris-
dictiane ita abligari, ut etc. (1. 7 § 2 D. 4, 5);
administrationc negotiorum secundum for-
mam iurisdictianis prohibcri; praetor secutus
iurisdictianemy quae exerceri adversus inde-
fensos HoIet (1. 3 C. 2, 12): in integr. re-
stitutio perpetua iurisdictiane intra annum
utilem permittitur (1. 2 C. 2, 50).
lurisperitus, ^led^t^gcle^rter (I. 2 §
13 D. 1, 2. 1. 17 § 1 D. 8, 5. 1. 30 pr. D.
27, 1. 1. 88 § 17 D. 31. 1. 2 C. 7, 7. I. 1
C. 9, 23).
Iiirisprudens = iurisperitus (1. 10 D.
37, 1. 1. 2 § 5 D. 38, 15).
Iuri8prudentia,9ie(i^ti$gele^rfam!eit,
9ie(l^t«wiffenf«aft (1. 10 § 2 D. 1, 1:
yjurisprud. est divinarumatquehumanarum
rerum natitia, iusti atque iniusti scientia'*);
media iurisprud.^ quae erat lege XII tab.
iunior, imperiali autem dispositione ante-
rior (§ 3 1. 3, 2).
I\i8, 1) SHed^t, a) im objcctiöen ©inn:
a) ber3nbcgriff ber öon einer ®emein*
fd^aft (t)ome^mIi(^ ber ftaatlic^n Gemein«
fc^aft)auSge^enbenaSorf(^riften, toe((^e
bagfeerl^atten ber®enoffen beftimmen
fotlcn, '^ovmtn, ff. ^. iuris praeceptaBuni
haec: honeste vivere, alterum non laedere,
suum cuique tribuere (1. 10 § 1 D. 1, 1);
omne ius aut consensus fecit aut necessitas
constituit aut firmavit cansiietuda (1. 40 D. 1,
3) ; iusy quod diu aequum visum est (1. 2 D. 1,
4), qua urbs Borna utitur (1. 32 pr. D. 1, 3);
ius nostrum constat aut ex scripta aut sine
scripto (l. 6 § 1 D. 1, 1.' cf. § 3. 9 1. 1, 2); aut
lege aut more aut mixto iure (Paul. S.
R. V, 4 § 6) ; ius naturale, gentium, civüe ;
ius legitimum, sollemne — hanararium, prae
torium; ius publicum — privatum ius
commmie — singulare (f. bicfe ?B.V, iuris
auctoritas (f. b. '903. s. 3.), ratio (f. b. SB.),
forma (f. b. SB.) s. 1 e); dbserratio et lex
iuris (1. 14 pr. D. 29, 7) ; iuris ignorantia,
eirar (f. biefe SB.), dubitatia (l 85 § 2 D.
50, 17); respondere de iure (I. 2 § 43 D.
1,2); ius facere, constituere (1. 2 § 11 eod.
1. 9 D. 1, 3); quid iuris sit'^ (LH D. 18,
6. 1. 7 § 2 D. 20, 5. 1. 18 pr. D. 24, 1. 1.
30 D. 26, 2); id iuris est (1. 5 D. 13, 7);
hoc 8. ea iure utimur (!. 4 D. 2, 15. 1. 7 D.
28, 2. 1. 4 pr. D. 28, 6. 1. 152 pr. D. 50,
17); iure (non) valere (l. 54 D. 12, 6. 1. 31 pr.
D. 39, 5); iure testamenti factianem halitrc
(1. 8 § 2 D. 29, 7); iure facere test^^mentum
(1. 31 D. 28, 2); testam. iure factum, per-
fectum (1. 1 D. 5, 3. 1. 2 § 1 D. 29, 3. 1. 12
§ 1 D. 37, 4), non iure factum 1. 1 D. 28, 3:
„Testam. non i. factum dicitur, ubi solUmnia
iuris defuerunt." (1. 5 pr. 1. 24 D. 34, 9. 1. 6
Digitized by
Google
Ins.
299
pr. D. 48, 10); iure — non i. emancipare;
(udoptio non iure facta (1. 25 pr. 1. 88 D. 1,
7); iure — non i. tutor datus (I. 3 § 1 D.
26, 2. 1. 39 § 2 D. 26, 7); iure quaesiti liberi
im ^egenf. t>on vulgo quaes. (1. 18 D. 38, 2);
iure cofUractummatrimonium (1.34 § 1 D.23,
2) ; quae iwre contrahuntur (1. 100 D. 50,
17); iure facta obligatio {h 127 § 5 D. 45,
1); iure vindicare (1. 56 D. 26, 7), desideiare
in integr. resütutionem (1. 84 § 1 D. 4, 4);
bona 8ua negare iure venisse (1. 80 D. 42, 5);
iure solutiane liberari (1. 88 D. 46, 3); non
iure profertur sententiaj ei specialiter con-
iara leges vel Sctum vel Constitutionen)
fuerit prolata (1. 19 D. 49, 1); omne, quod
non iure fit, iniuria fieri dicitur (1. 1 pr. D.
47, 10. cf. 1. 3 D. 1, 1. 1. 5 § 1 D. 9, 2.
1. 1 pr. 1. 20 § 11 D. 39, 1); iure licito —
per iniuriam (1. 3 § 1 D. 4, 2) ; /J) einzelne
9ie(^t^t)otf(]^rift, 9te(&tdgrunb{aft,
dlec^t^quelle, 5. 16. lege vel quo alio iure
agere etc. (1. 8 D. 1, 14. 1. 131 § 1 D. 5,
16) ; cdiqtw iure, specialiter lege vel constitu-
tione prohibitum (1. 5 pr. D. 22, 3) ; in eo
iure, quod dicit etc. (1. 45 pr. D. 23, 2);
nuUo iure cogente concedi (1. 82 D. 50, 17);
neque iure uUo, rieque aequitate adniitti (1.
52 § 3 D. 2, 14); im Scti inducere (1. 3 § 2 D.
38, 4); iura condere^ reddere, interpretari
(§ 8 I. 1, 2. 1. 2. 10. 13 D. 1, 2); evenit,
ut plebs secederet sibique iura constitueret^
quae iuraplebi scita vocantur (1. 2 § 8 eod.) ;
scripta iura (1. 35 D. 1 . 8) ; multa ad cow-
tractua varios pertinentia iura (1. 1 D. 12, 1);
propria atque sinqulariaiura in testamento
rnüitum observan (1. 2 D. 29, 1) ; vetustatis
iura (I. 4 § 2 C. 6, 88); y) in^bcfonberc wirb
unter ius bic ciöitrct^tUc^c Sajung öcrftanbcn,
im (Segenfaft p bem ptätorif^eit 9{ec^te:
„Quos autem praetor vocat ad hereditatem,
hi heredes ipso quidem iure non fiunt: nam
praetor heredes facere non potest*. (Gai.
II. 32), haftet ipso iure = f(^on md) ^itiiU
xtdft (f. ipse 8. c); fideiussor aut iure aut
exceptione liberandus (L 60 D. 46, 1);
„parvi refert, utrum iure sit constitutus
usus fructus an vero tuitione praetoris**
(L 1 pr. D. 7, 4). „neque enim praetoris
factum iuii derogare oportet" (1. 1 § 1 D.
2, 12). ÄnbcterjdtiJ toitb ajudj ba3 magiftra*
ti{(^ 9le^t aU ius houoranum, ius prae-
torium bejeic^net unb indbef. tuirb ius dicere,
statuere, reddere, öon bcn ^(ugfpriU^cn unb
3krffigungen bcr bic 0lc(ötgppcgc OetwaÜen»
ben ^agifttate gefagt: ius dicentis officium
latissimum est : nam et bon. possessionem
dare potest et in possess. mittere, pupiUis
non habentibus tutores constituere, iudices
liUgantibus dare (1. 1 D. 2, 1); qui iuris-
dictioni praeest, neque sün ius dicere debet
neque uxori etc. (1. 10 eod.); si quis raaior
vel aequalis subiciat se iurisdictioni alte-
riu8, possit ei et adversus cum ix^s did (1.
14 eod. ; con venire, ut alius praetor, quam
cuius iurisd, esset ius diceret (1. 18 eod.);
extra territorium im dicenti impune non
paretur. idem est, et si supra iurisdict. suam
velit ius dicere (I. 20 eod.); ius dicenti non
obtemperare (1. 1 § 1 D. 2, 3); 'qui iuri di-
cundo praesunt (1. 2 § 18 D. 1, 2. l. 26
D. 39, 3) ; qui Romae vel quasi magistra-
tus vel eoctra ordinem ius dicunt (1. 7 § 2
S. 1, 16); si pergratiam aut sordes magir
stratus ius non dixerit H. 26 § 4 D. 4, 6);
proconsulare iiM dicere (1. 25 C. 2, 12) ; ita
ius dictum, ne — actio detur (1. 2 § 1 D. 16,
1); hactenus ius dicendwn, ut litem con-
testetur resque ablata exhibeatur (1. 16 D.
1, 18); ius dicere de capite civis rom. (1. 2
§ 23 D. 1, 2); dies quibus ius praetor reddit
(1. 1 D. 44, 3); praetor ius reddere dicitur
etiam cum inique decemit (I. 11 D. 1, 1);
qui magistratum potestatemve habebit, si
quid vn aliquem novi iuris statuerit, ipse —
eodem iure uti debet. si quis — dliquid novi
iuris optinuerit — eodem iure adversus eum
decemetur (1. 1 § 1 D. 2, 2); iniquum ius
adversus aliq. impetrare (1. 3 pr. eod.); S)
ba§ bur(^ richterlichen 2iu^\pxudf feft*
geftcHtc 9lc(^t, j. ©. ius facit pronunti-
atio (1. 50 § 1 D. 30) ; ius fieri ex sententia
iudicis (1. 17 § 1 D. 5, 2) ; si perlusorio iudicio
actum sit — an ius faciat iudex? (1. 14 pr.D.
49, 1); f) ülec^tswifienfc^oft: ius est ars
boni et aequi (1. 1 pr. D. 1, 1); iuri
operam daturus, Studiosus iuris (1. 1 cit. 1. 1
D. 1, 22. 1. 9 § 4 D. 48, 19. 1. 4 D. 50,
18); b) imfubjcctiöcn^inn: bie auf bem
giec^t im objectiüen ©inn beru^nbeöetec^»
tigung, Cef ugnift iut Äeugerung unb %v^
fügrung jeine« mUtn^, a- *• im ©cgcnf. öon
factum (f. b. SB. s. 2.), ober t)on coi-pus (f.
b. SB. s. 3.) ; nemo plus iuris ad alium trans-
ferre potest, quam ipse haberet (L 54. cf.
1. 160 § 2 D. 50, 17); nuUus videtur dolo
(s. vim) facere, qui suo iure utitur (1. 55.
155 § 1 eod.); auctor meus, a quo ius in
me transiit (1. 175 § 1 eod.); ius suum con-
servare (1. 41 D. 1, 3); nihil iiiris habere
(1. 49 D. 5, 8. 1. 15 D. 40, 4); iure aliquo,
ius dominii possidere (1. 15 § 88 D. 89, 2.
1. 181 D. 50, 16); iure pignoris accipere,
retinere (1. 21 § 1 D. 20, 4. 1. 78 § 4 D.
31); iureservitutis opus in alieno facere (1.30
pr. D. 39, 2) ; sive corporis dominus sive is
qui iushabet (ut puta servitutem); sive domini
sint sive aliqutd in ea re ius babeant (1. 13
§ 1. 1. 19 pr. eod.); Servitute usus non vide-
tur nisi' is, qui suo iure uti se credidit (1. 25
D. 8, 6. cf. 1. 1 § 19 D. 43, 20); ius in
Digitized by
Google
300
lusiurandum — lustus.
ffiH [habere (I. 20 D. 32); im stipulari, ve-
luti U8um fr. vel serviiuteni praediorum (I. 1
pr. D. 18, 3); iuris s elut possessor (1. 18 § 1
D. 5, 3) ; iura praediorum = Servitutes (1. 1
§ 1 D. 1, 8. 1. 2. 6 D. 8, 2. 1. 3 D. 8, 6.
1. 11 § 3 D. 20, 1. 1. 86 D. 50, 16); rei
appellatione et causae et iura continentur
(1. 23 eod.) ; i?tafi» aut aliquod ius fundi emere
(1. 20 D. 8, 1); iu« crediH, debiti (1. 12 § 2.
1. 13 D. 4, 2. 1. 21 § 1 D. 29, 5); ius here-
ditarium (f. b. 95B.)* i^ testandit testamenÜ
faciendi 0- 6 pr. D. 28, 1. 1. 18 § 2 D. 86,
1) ; ius donandi, vendendi, concedendi (1. 168
D. 50, 17); ingenui s. ingenuitatis iura con-
seqai, impetrare (1. 32 D. 23, 2. 1. 4 D. 40,
10); peremancipationem iuraomnia perdere
(1. 14 D. 1, 7); sui iuris persecutio (1. 46 D.
2, 14); iuris experiundi causa vocare (1. 1
D. 2, 14); au(^ bebeutet ed bie (S^efammt«
l^eit bet ^ermdpeniSrec^te einet $erfon:
succedere^ successio in iusdemortui, in omn«
s. Universum ius (1. 13 § 1 D. 21, 3. 1. 37
D. 29, 2. 1. 3 pr. D. 37, 1. 1. 11 D. 44, 3.
1. 24 D. 50, 16. 1. 128 § 1 D 50, 17);
heredes iuris successores sunt (1. 9 § 12 D. 28,
5); legatarii et fideicommissarü non tum
successores sunt (§ 11 I. 2, 20); c) = po-
testas: quaedam personae sui iuris sunt,
quaedam dlieno iuri subiectae (pr.1. 1, 8. 1. 1
pr. D. 1,6); aliquo iure suhiectus alicui ; iuri
alicuius subi. (1. 3 § 3 D. 24, 1. 1. 5 § 6
D. 26, 8); in iure alieno positae personae
(1. 7 pr. D. 4, 5); in ius sdicnius pervenire
(1. 14 § 3 D. 36, 2); sui iuris fieri = in
suam tutelam et in suam potestatemjyery emre
(1. 50 pr. § 4 D. 32); emancipatus vel alio
modo sui t. effectus (1. 38 pr. D. 38, 2);
proprii ♦. constitutus (1. 15 C. 5, 3); d) =
Status, 5. Q. emancipari a patre adoptivo,
atqne ita pristinum %us reciperare (1. 33 cf.
1. 18 D. 1, 7); e) bie re(^tHd^e ßage,
Sefc^affenl^eit, ). 9. ius actoris deterius
facere, im®egenf.t)on in eadem causa sistere
(1. 1 § 1 D. 2, 9) ; ius fundi deterius factum
(1. 126 D.50, 16); de iure pr(tedii repro-
mittere (1. 15 D. 13, 7) ; ius soli superficies
secuta (1. 29 § 2 D. 20, 1); domum cum
iure SUD omni legare (1. 8 D. 33, 10. 1. 12
§ 42 D. 33, 7); f) «et^ältniB (1. 12 D.
1, 1: «Nonnumquam ius pro necessitttdine
dicimus veluti 'est mihi ius cognationis vel
adfinitatis,'' 1. 23 D. 1, 7: — „adoptio non
ius sanguinis, sediuso/J^na^tonwadfert*'). —
2) (S)eri(^tiS^ätte, namentlid^ im &tQtn\ai^
}u iudicium ber Ort bet magifttattfc^^n
mrisdictio (1. 11 D. 1, 1: — „alia si-
gnificatione ius dicitur locus in quo ius
redditur, appellatione collata ab eo quod
fit in eo ubi fit." 1. 4 § 1 D. 11, 1: — „ius
eum solum locum esse, ubi iuris dicendi
vd iudicandi gratia consistat, vel si domi
vel itinere hoc agat**), ). 9. in ius vocare
(tit. D. 2, 4—7), produci (1. 5 § 2 D. 2, 7.
1. 23 § 4 D. 28, 6); ad <}uem de ea re in
ius 8. in iure aditum ent (1. 6 D. 2, 12.
1. 2 § 1 D. 16, 1); m iure sisti (l. 4 pr. D. 2,
4); in iure apud eum, qui iurisdictioni
praeest, eaponere desiderium, postulare (1. 1
§ 2. 8 D. 3, 1); in iure interrogari (tit D.
11, 1), respondere (1. 26 § 8. 1. 27 § 1 D. 9,
4), confiteri (1. 1 § 7 D. 38, 5. 1. 29 § 1
D. 39, 5. 1. 56 D. 42, 1), pecuniam offerre
(1. 56 § 1 D. 17, 1); in iure cedere, cessio
^f . cedere s. 3.) ; bonis cedi non tantum in
ture, sed etiam extra ius potest (1. 9 D. 42,
3). — 3) = iudicium, gerichtliche SJer*
^anblung, dies, in quibus debent iura
differn (1. 6 § 3 C. 3, 12).
lusiurandum, (Sib; ^d^toVLX (tit.D. 12,
2. C. 4, 1. — „Maximum remedium cx-
pediendarum litium in usum venit itirisiur.
religio, qua vel ex pactione ipsorum litiga-
torum vel ex auctoritate iudicis deciduntur
controversiae*' 1. 1 D. cit. — „lusiur. spe-
ciem transactioniscontinetj maioremqueha-
betauctoritatem quam res iudicata" 1.2 eod.
cf. 1. 1 pr. D. 44, 5; „lusi. vicem rei iudic
optinet non immerito, cum ipsequisiudicem
adversarium suum de causa suafeceritdefe-
rendo ei iusi.") ; iurei. decisa res (1. 56 D. 42,
1), transactum negotium (1.31 D. h. t.) ; res in
itm. admissa s. demissa (1. 5 § 4. 1. 34 § 9
eod.) ; causa incondicioneiurisi, deducioQ.. 39
eod); iusi. deferre, referre, remitiere (f. b.
9B.); exceptio iurisi. (1. 9 § 4. 5. 1. 11 pr. 1. 26
§ 1. 1. 28 § 4. 7 ff. 1. 29. 39. 42 eod.);
iurisi. obligationem contrahere (1. 7 pr. D.
38, 1); iusi. de calumnia (f. b. 2B.), in litem
(f. b. SB.).
Iu38io, iussus {. iubere,
lustinianei novi beigen nac^ ^i^ftinian'd
»efttmmunj bie 9lec^t«fc^üler im erften 3a^
i^e« ©tubtum« (C. Omnem reip. § 2).
lustinianos, römifc^ ^ifer, 527—565
n. ß^^r. (rubr. prooem. I.)
lustitia, 1) ©etec^tigfeit (1. 10 pr. D.
1, 1: „Tust, est constans ac perpetua ro-
luntas im suum cuique tribuendi,*^ 1. 31 §
1 D. 16, 3); gratia cognitoris oppressa
iust. (1. 29 § 1 C. 7, 62); fugore iustUiam
animadversionis (1. 5 D. 11 , 4). — 2)ffitdfi*
mdgigfeit; causarum iust. (1.3 D. 4, 1).
lustus (adi.) iuste (adv.), rec^t, ge»
rcci^t, red^tmÄßig: a) ühttf^nptan^ gutem
©runbberu^enb, begrünbet, burc^ bie
Umftftnbe gerechtfertigt; iuste, mit
ffit^t, mit ®runb, j. ©. i. mehut (1. 7
§ 1 D. ,4, 2); iusti^simum mortis mehm
habere ; ecristimationem (moriturum se) iuste
nee ne euscipere (1. 48 D. 39, 6) ; i. Ornor
mortis (1. 3 D. 4, 6); vani timoris i. ex-
Digitized by
Google
luvamen — lu venia.
801
eusatio non est (1- ^^^ ^- ^0, ^7): i. rZoTor
(1. 3 § 3 D. 29, 5. 1. 39 § 8 D. 48, 5.
1. 4 C. 9, 9); i. causa errandi, erraris (1.
16 § 2 D. 38, 2. 1. 11 D. 41, 4); i. error
(1. 2 D. 4, 1. 1. 11 § 10 D. 11, 1. 1. 50
pr. D. 41, 2. 1. 44 pr. D. 41, 3); i. causa
ignarantiaey i. ignorantia (1. 66 § 1 D. 6, 1.
1. 89 § 7 D.81. 1. 15 § 5 D. 43, 24. 1. 42
D. 50, 17); i. ratione motum donare (1. 7
§ 1 D. 39, 5); i. ratione opinari (1. 11 § 3
D. 11, 1); insie putare, credere (1. 21 D. 15,
3. 1. 1 § 8 D. 25, 4); ex i. catisa abesse
(1. 19 pr. 1. 20. 28 § 3. 1. 29. 36 D. 40, 5);
i. causa eaxusationis (1. 25 D. 17, 1. 1. öl
Er. D. 27, 1); i. causa traditionis (1. 3 § 1
>. 6, 2); csMask possideyidi, retinendae, pos-
sessionis, i. possessio (1. 35 D. 10, 2. 1. 7
§ 3. 4. 8 D. 10, 3. 1. 24 D. 41, 2. 1. 2. 3
pr. D. 43, 17); b) bcm ?Rc(^tc gcmög,
ourd^ hai died^t antxtannt, ttä^tUd)
bearünbct; iuste, re(^tmä6^9f reAtIi(^,
j. ». i. possessor (1. 31 § 2 D. 5, 3. 1. 7
8 3 D. 6, 2); iuate possidere (1. 22 § 1 D.
9, 4. 1. 3 § 5. 1. 11 D. 41, 2); possessio-
nein nancisci, ut iuste avelli non possit
(]. 4 § 12 D. 41, 3); tüulus usucapionis
iüsiissimas (1. 1 pr. D. 41, 9); i. retentio
0. 54 § 4 D. 47, 2), repetitio (1. 31 § 1 D.
16, 3), exceptio (1. 66 D. 50, 17); i. rem
pastulare (1. 39 pr, D. 21, 2); i. querella
(1. 11 § 2 D. 48, 8); iuste queri (1. 6 D.
38, 6), deprecari (1. 2 D. 1, 6), exigere (1. 24
D. 42, 8), ad iudicium provocare (1. 24 pr.
D. 22, 1), c&ntradicere (1. 14 D. 40, 5); tum
iusto eontradictore quiB ingennuspronuntia-
tus (1. 3 D. 40, 16): i, accusator (1. 2 § 9 D.
48, 5); i. appeUatio; non inste appellare
(1. 21 § 2 D. 49, 1); i. sententia (1. 21 D.
3, 2) ; iustissime edicere (1. 7 pr. D. 3, 4) ;
i. interpreiatio (1. 201 D. 50, 16); i. jpoctwm
(1. 52 § 2 D. 2, 14); i. conventio, i. causa
amveniionis (1. 5 § 2 D. 18. 5. 1. 18 D. 23,
4); inSbcf. bcn JBorfc^riftcn, @runb^
f&|en bei» SiüitTedbtd 0emö|, batauf
berul^enb, gefe^m&lig = legitimus, j. 13.
iustas nuptias inter se cives Rom. contra-
hnnt, qui secundum praecepta legum coe-
unt (pr. I. 1, 10); i. matrimanium (1. 13
D. 34, 9. 1. un. pr. D. 38, 11. cf. Ulp.V,
8); i. uxor Q. 31 D. 23, 2. 1. 28 § 3 D.
28, 2); liberi ex i. nuptiis quaesiti, ex i.
matrimonio nati, editi (1. 65 § 1 D. 23, 2.
1. 1 pr. D. 38, 4. 1. 6 C. 5, 5); ♦. nuptiis con-
tipere, procreare (1. 5 § 2 D. 1, 5. I. 17 § 3
D. 1,|7); iuste procreati, i. liberi, im ©egenf.
toon Yulgo quaesiti (1. 4 § 3 D. 2, 4. 1. 2
§ 1 D. 38, 17); qui CLXXXII die natus
est, i, tempore videri natum (I. 3 § 12 eod.);
qui ex i. nupUk Vllmense natus est, i. filium
esse (I. 12 D. 1, 6)^ qui adoptat, interroga-
tur, an velit eum, quem adoptaturus sit i.
sibi filium esse (1. 2 pr. D. 1, 7); i. pater
(1. 44 § 3 D. 2a, 2. 1. 9 D. 50, 1), tutor
(i. 27 pr. D. 26, 2); i. aetas, im ®egenf.
öon pupillaris (1. 16 D. 49, 14. cf. 1. 50 § 6
D. 32) ; inter eas personas, quarum altera
nondum t. aetatem haheat, nuptiae factae
(1. 8 D. 12, 4); ad i. Iib2rtatem perducere ali-
quem,pervenire,i. libertatem consequi (1. 17
§ 17 D. 36, 1. 1. 8 § 3 D. 40, 1. 1. 2 C. 7,
4); vindictae impositio, qua libertas i. mu-
nitur (1. 2 C. 2, 30); i. Servitute (s. i. servi-
tutem) servire (1. 28 D. 9, 4. 1. 34 D. 45,
3); ex i. Servitute manumissus (1. 6 D. 1, 5);
i. causa manumissionis (1. 9 pr. D. 40, 2^;
i. dominii exceptio (1. 16 D. 6, 2. 1. 5 7 D.
17, 1); i. hereditas (1. 9 § 2 D. 17, 2); non
i. testamentum (l. 3 D. 26, 3. 1. 22 D. 29,
2); voluntatis nostrae t. sententia (1. 1 pr.
D. 28, 1); c) ber Orbnuna gcmäj, ae*
^örig, gcbül^renb, ben »crl^ältniffcn
angcmcf Jen, j. C sumptus iusti (1. 6 § 1
D. 5, 4); iustam sumptus rationem egredi
(1. 14 § 6 D. 11, 7); i. sepuUurae tradüum,
i e. terra conditum, corpus (1. 39 eod.) i.
septdchrum (1. 43 eod.); iusta facere mortuo
(1. 2 D. 2, 4. 1. 20 § 1 D. 29, 2); d) bem
toasten Scrt^ einer @ad^e entfpre*
(^enb: iusto pretio rem aestimare (1. 10
§ 2 D. 10, 3. 1. 16 § 9 D. 20, 1. 1. 36 pr.
D. 24, 1. cf. 1. 3 § 5 D. 49, 14: — „iustapre-
tia non ex praeterita emptione, sed ex
praesente aestimatione constitui"); j)2urt«
tusto vendere (1. 31 § 4 D. 40, 5); emptor
iusti pretii; i. aestimationem praeätare
(1. 12 § 1 D. 23, 3); supra i. aestimationem
adquirere (1- ^^ D. 31); e) gerecht f)an^
betnb: iudex i. 0- 14 § 13 D. 11, 7);
iustius facei-e (\. 12 D. 28, 6).
luvamen, ^ilfe, öeiftanb = adiuto-
rium, auxilium, j. ö. iuv. legis (I. 6 C. 5,
27), SCti Vellei. (1. 23 pr. C. 4, 29), ap-
pellatorium (I. 5 § 4 C. 7, 68).
luvare = adiuvare, l^elfen, unter*
ftü|en, qui curatorum ope iu van tur (1. 7
§ 12 D. 42, 4); actione, exceptione iuvandus
(1. 41 D. 41, 1).
luvoncus, junges 9iinb (1. 10 § 2 D.
41, 3).
luvenilis, jugenblic^, ). 16. iuv. levitas,
facilitas (1. 24 9 2 D. 4, 4. 1. 16 § 6 D.
48, 5).
luvenifl, jung, }. fd. mulier admodum
iuv. 0- 22 § 6 D. 24, 3); iuvcnior — senior
(1. 2 D. 47, 21); aU Subst. bebeutet eS einen
jungen fOttn]d)tn, Süngling: a) im (&t^
genf. öon puer unb senior (1. 8 § 10 D. 2,
15); b) = (jui adulescentis excessit aeta-
tem, quoad mcipiat'inter seniores numerari
(1. 69 § 1 D. 32); c) = adulescens minor
Digitized by
Google
302
luventus — Laborare.
(1. 25 § 1 D. 4, 4. 1. 26 D. 12, 1. 1. 24
§ 1 D. 49, 1); d) = irnj^hes G- 28 § 2
eod.); e) ,,8olent quidam, qui volgo se iuve-
nes appellant in quibusdam civitatibus tur-
bulentis se adclamationibus populariimi
accommodare" (1. 28 § 3 D. 48, 19).
luventus, Sugenb: a) jugcnblic^c^
«Itct (1. 1 § 3 C. Th. 2, 17); b) = tu-
venes: cupida legum iuv. (nibr. prooem. I.).
Iuxta(adv.), 1) neben, nal^e bei, j. 9.
insula t. fundum in flumine nata (1. 9 § 4
D. 7, 1); i. eommunem parietem camera
facta (1- 19 § 1 D. 8, 2); acervus frumenti
i. domum positus (1. 9 D. 47, 9). — 2) ge*
m&i, i. iuris publ. auctoritatem (1. 2 C. 10,
51); j. legem (1. 2 C. 10, 72. 1. 8 C. 12,
37). — 8) in betreff: observari i. aliquid
(Paul. III, 5 § 5. Vatic. § 248).
K.
Kalendae, ber erfte % a ^ je*
bei» 9J{ 0 n a t d 0- 41 pr. 1. 46
pr. D. 45, 1. 1. 98 pr. 132 pr.
233 § 1 D. 50, 16. 1. 98
46, 3).
Kalendarium {. calendarium
§ 4 D
Ijabarum (s. laborum), bie 9iet(^$«
fa^ne, bog "Sieidi^panitt unter ben \p&^
tetn ^aifem: praepositi labarum (= labaro-
nim 8. laboromm), bie 9leic^Sfa^nen*
mad^e (tit. C. 12, 18).
Labefaotare, erfd^ilttern, j. 9. aedium
fundamenta (1. 6 C. 11, 7); tropifd^: labe-
factari int ©egenf. öon valere (\. 2 pr. D.
49, 18); gefä^rben: l^bef. vitas insontium
(1. 6 C. 9, 18); caMunoniatn viduae (l. 1
C. Th. 9, 25); labefactatlo, ÖJefäl^rbung:
libertatis labefact. (1. 5 § 5 C. Th. 4, 8).
Labeo (Marcus Antistius), ^urift unter
^uguft, bag fyinpt ber juriftif^en ©ectc ber
^ocul!aner(l. 2§ 47 D. 1,2); f. ^ernice,
M. A. Labeo, I, 6. 7 fg.
Labes, 1) «infturj, «erfall (1. 15 § 2.
1. 62 D. 19, 2). — 2) Äranf^eit (1. 7 pr.
C. 12, 57). — 3) glerf, ©d^anbe: tnale-
ficiorum labe pollutus (1. 9 C. 9, 18); la-
bern pudoris contrahere (1. 15 C. 2, 11.
1. 17 C. 5, 62); sine ulla opinionis labe
0. 9 C. 2, 7).
Labi, 1) fallen, Einfallen: lapsm^u^-
quis (1. 7 § 2 D. 9, 2); ^erobf allen: ex
ftindo tuo crusta lapsa in meum fundum
(1. 9 § 2 D, 89, 2); cinfollcn, einfinlen,
t^erfallen: vi fluminis lapsum aedificium
(1. 24 § 5 eod.); lapsum monumentum (1.
7 D. 47, 12); ne urbes vetustate labantur
(1. 11 C. 8, 11); tro^nfd^: in «ermögen«-
berfaH gerat^en: idoneus subito lapsus
(1. 14 D. 26, 7); labi facultatibus (1. 9 § 1
eod. 1. 1 § 11 D. 27, 8. 1. 8 D. 50, 2);
§u (Krunbe ge^en: subito heredüas lapsa
(1. 11 § 5 D. 4, 4). - 2) ftrouc^eln.
feblen, irren, j. 9. eis, qni ob aetatem
vel rusticüatem vel ob aexum lapsi Don
ediderunt — subvenietur (1. 1 § 5 D. 2,
13. cf. 1. 3 C. 1, 7: — ^lapsis et err<m-
Ubus Bubvenitur*) ; errore labi, lapsus (1. 57
D. 17, 1. 1. 77 § 6 D. 31. 1. 19 D. 38, 2);
labi in persona, in designanda regione funai
(1. 29 pr. D. 10, 8. 1. 35 § 2 D. 82); fide-
iussor itnperüia lapsus (1. 31 pr. D. 3, 5);
iudex ignorantia iuris lapsus (1. 17 § 2
D. 24, 3); per rinum aut lasciviam lapsi
(1. 6 § 7 D. 49, 16). -- 3) bon ber ßeitr
jagt: ablaufen, berftreic^en: tempora
provocationis lapsa; lapsum iemporis spiP-
tium (1. 6 § 1 D. 3, 2. 1. 6 C. 7, 66).
Labium, ü^ippt: labiis regit rex (1. 8
C. 1, 1).
Labor, 1) Arbeit, flnftrengung,
SRü^e, }. ö. labor personalis muneris (1.
18 § 13 cf. 1. 1 § 3 D. 50, 4. L 13 § 5
D. 47, 10), müitiae (1. 2 § 2 D. 3, 2), ea-
strorum (I. un. C. 12, 30). — 2) ©(^Wie-
rigfeit, «ebenfen (1. 2 § 2 D. 4, 5).
Laborare, 1) arbeiten, fic^ bemühen,
,. ». laborare, ut etc. (1. 1 § 5 D. 4, 8.
. 16 § 3 D. 48, 5); lab. adversus propria
oommoda, gegen ben IBort^I ftretten (1. 4
C. 5, 1). — 2) in »erlegenden, «otl|,
dJefa^r fic^ befinben, an ober burt^
et»a « leiben, j. ». lab. contractu (1. 3 C. 8.
34), de poena (1. 2 pr. D. 2, 11); labonit
pudicitia (1. 12 § 12 D. 48, 5); laborante
nave iactus f actus (1. 2 pr. D. 14, 2); lab.
vento, plut^ (1. 12 § 17 D. 38, 7), adverso
casu (1. 1 pr. D. 4, 6), morbo (1. 13 pr. D.
50, 5), suis corporibus laborantes = a^fro-
tantes (1. 48 § 3 C. 1, 3); lab. inapia.
f.
Digitized by
Google
Laboriosas — Lanius.
303
egestaU (1. 7 § 8 D. 2, 1. 1. 18 § 1 D. 5,
1). fwta, infamm (1. 2 pr. 1. 6 § 2 D. 3, 2).
Laboriosos, arbcitfnm (1. 18 pr. D.
21, 1).
Laborum f. lahat-um,
Labrum, SBaffcrbcdcn (1. 15 D. 19, 1).
Lac, SRitc^ (1. 28 D. 22, 1).
Laccariiis, 3)edentaf elcr (1. 1 C.
10, 66).
Laocus (lacus), bic Xonnc (1. 27 § 35
D. 9. 2).
Laoedaemon, Sparta; Lacedaemo-
lüua, ©jpartaner (§ 10 I. 1, 2).
Iiaoerare, 1) ^erreigen, jcrflcifc^cn:
membri quid laceratum (1. 10 pr. D. 21,
1); laceratio, gerflcijd^unö (1. 1 C. 12,
49). — 2) mift^anbetn, t)ctbcrbcn,lac.
leaem (I. 23 § 8 C. 4, 35), cmnmoda pu-
blica (1. 4 C. 10, 65).
Laoerta, ein ©ecfijc^ (1. 3 § 3 D.
33, 9).
Lacedsere, 1) auf f orbern, j. 5Ö. invi-
cem se lacess. (1. 19 § 1 B. 49, 15); la-
cessitus ad curiam (1. 11 pr. C. Th. 7. 22).
— 2) anareifen, lacess. famam alicuius
0. 1 § 4 D. 47, 10).
Ijacrimosua , Xl^rönen erregen b: fe-
rarum lacr. spectcicula (1. 9 § 2 C. 3, 12).
Laouna, Serluft, SRangel (1. 32 C.
Th. 13, 5. cf. 1. 6 C. 11, 6).
Iiaounar, Xedengetdfel, $Iafonb
(1. 12 § 22 D. 33, 7).
Laous, ein 6ee ober Xcic^, ber Ab*
nnb 3uflu6 ^at (1. 1 § 3. 7 D. 43, 14).
liaedere, ö erleben, in^bef. a) för^Iid^
befd^äbigen, 5. 9. liberi hominis corpus
laesnm (1. 7 D. 9, 3); frukus laesi (1. 25
§ 6 D. 19, 2. cf. 1. 30 § 3 D. 9, 2); b)
ein 9le(^ Semanbe^ öerle^cn, beein»-
trächtigen: a) ein perfönlic^eS, j- 9. quae
facta laedunt pietatem existimationem vere-
cundiam nostram (1. 15 D. 28, 7); laed.
vudarem alicuius (1. 15 § 27 D. 47, 10);
laed. maiestatem pvblicainf quaestio laesae
maiest. (l. 3. 8 D. 48, 4); crimen laesae
rdigionü (1. 1 C. 9, 19); ß) ein Sermögeng*
red^t, j. ©. laedi = damnum pati (l. 44 D.
4, 6) ; laesum ins per id tempus, quo quis
reipubL operam dabat, corrigitur (1. 1 pr.
eod.) ; privatis pactionibus non laedi iu: ce-
ierorum (L 3 pr. D. 2, 15); nee sequentium
causa propter superiores laedi debet (1. 69
§ 3 D. 31); laed. sodetatem (1. 49 pr. D.
17, 2). Laesio, SSerlefruna, ©eein=»
träc^tigung, ©c^aben, 5. Ä. absente
socio ad laesionem eius facere aliquid (1. 28
D. 10, 3); non ad publicam laesionem, sed
ad rem familiärem respicere (1. 7 § 14 D.
2, 14); laesio rebus minoris illata (1. 6 C.
6, 75),
Laelius, ^urift unter Xraian unb ^«
brian (1- 3 D. 5, 4).
liaesio f. la^dere.
Laetapi, fi(§ freuen (1. 11 C. 10, 48),
beö ®cnuffc^ einer ©ac^e fic^ erfreuen.
liaetica terra, 2tift>t, unbebaut ed
8taatd«£anb, Jneld^e^ benienigen Barbaren,
bie r^c^ freimiOig ber römifd^en f^(^aft un«
termorfen Ratten, unb Laeti genannt tt)urben,
jur Bebauung übern^iefen ttmrbe (1. 10. 12
C. Th. 7, 20. 1. 10 C. Th. 13, 11).
Laetitia, greube, gfröl^Iic^feit (1. 4
C. 1, 11); (Senug: plena dignitatis laet.
potiri (I. 3 C. 12, 16); freubige« «reig-
nil (1. 12 D. 48, 16).
Laetoria lex f. Plaetoria,
Laevus, linf (1. 1 § 2 C. 11, 43).
Lagena, glafc^e (1. 37 § 2 D. 32).
Isaious, nid^t |unt ^riefterftanbe gehörig,
ein Saie (1. 52 C. Th. 16, 5).
Ijamna s. lamina, ein bünned @tü(t ^t^
taU, öarre (1. 27 § 6 D. 34, 2).
JLampadarius, gfadeUräger (1- 10 C.
12, 59), ber beut ^ifer ober ^o^en Beamten
oorau^gel^t.
Lana, SB olle, überhaupt bad meic^ ^aar
ober QJefieber t>on Xl^eren: gflaunt au(^
öaumnjolle (1. 70 pr. § 1—10 D. 32.—
yyLana legata etiam leporinam lanani et
ansennam f et caprinam credo contineri
et de lignoj quam igu^vlov appctlant*'
§ 9 cit.j.
Lanatufl, mit SBoIIe berfe^en, mol«
Hg: pelles lan. (1. 70 § 8 eod.).
Lancea, ß a n j e, (lul. ep. nov. 79 § 304.)
Laneus, au§ SBoIle bereitet, »ollen
a. 23 § 1 D. 34. 2. 1. 26 pr. D. 41. 1).
Languere, matt, frant fein (1. 34 D.
38, 1. 1. 1 § 1 C. Th. 2, 27).
Ijanguesoere , matt franf, f(^toad^
»erben (1. 22 D. 29^ 5. 1. 32 C. Th. 12, 1).
Languor, 6(^toöc^e, tranf^eit (l* ^^
§ 6 D. 17, 1. 1. 44 § 6 D. 41, 3).
Laniare, 1) ^leifc^ in (Stüde ^auen
(1. 18 pr. D. 33. 7). — 2) ftören, ber*
b erben: lan. cursum publicum (1. 4 C.
1. 40).
Laniflcium, ^ollfpinnerei (1. 12 § 6
D. 7, 8); lanifica (mulier), aßollfpin*
nerin (1- 12 § 5. 6. 1; 16 § 2 D. 33, 7).
Laniger, SBoIle tragenb: oves lanig.
(1. 2 C. Th. 9, 30).
Lanlo, Steiferer (1. 18 pr. 33, 7.
Lanipendia (sc. mulier), ©pinnmei«
fter in, »eld^e btn (Spinnerinnen bie SBoHe
iunjog (1. 31 pr. D. 24, 1).
Lanista, gf ec^ tme ift er (1. 11 C. Th.
9, 40).
Lanius « lanio (l. 7 D. 50, 6).
Digitized by
Google
804
Lanx — Largitio.
Lanx, 1) ©(^üffel (1. 19 § 4. 13. 1.31
D. 3t, 2). — 2) SBagfc^Qlc (1. 1 C. 10,
73); ba^cr tropifc^: aequa lance, glcic^*
mal ig 0- 20 D. 42, 1. 1. 17 C. 6, 20.
1. 4 § 6 C. 6, 28. 1. 23 § 1 C. 6, 37).
Laodioea, ©tobt in ©^tien (1. 8 § 3 D.
50, 15); Laodicena colonia (1. 1 § 3eod.);
civitas Laodicenorum (l. 2 C. 10, 40).
Lapidarius, ©tcinmct 0- 5 § 7 !>•
13, 6. 1. 7 D. 50, 6). Lapicidina = lapi-
dicina,
Lapidatio grandinis, &aQtl\d)laa (1-
4 § 1 C. 9, 18).
Lapldeus, fteinern (1- 1 § 4. 10 D.
43, 21).
Lapidicina, ©tcinbru(^ (1. 9 § 2 D.
7, 1. 1. 77 D. 18, 1. 1. 32 D. 23, 3. 1. 8
pr. D. 24, 3); lapidic. marmoreae^ Ttax*
tnotbtüd^e (U 7 § 13 eod. 1. 18 pr. D.
23, 5).
Lapillus, 1) Heiner Stein: iactare la-
pillum, iactus s. ictus lapilli, bad Werfen
eine« ©teinS gegen ein begonnene« 53autt)erf,
öon bem mon ©(^oben fürd^tet, aU Qei6)en
be« (ginf^Jtuc^« gegen ben 83au (1. 6 § 1 D.
8, 5. 1. 5 § 10 D. 39, 1. 1. 1 § 6. 1. 20
§ 1 D. 43, 24). — 2) ebetftcin (1. 3 D. 1,
8. 1. 19 § 17. 18. 1. 25 § 10. 11 D. 34, 2).
Lapis, ©tein, a) überhaupt, x. $. cae-
dere lapidem (1. 9 § 2 D. 7, 1. 1. 13 § 1
D. 8, 4. 1. 8 § 5 D. 8, 5); lapidicinae in
qiiibus lapis crescere possit (1. 18 pr. D.
23. 5 cf. 1. 7 § 13 D. 24, 3); ius lapidis
eximendi (1. 6 § 1 D. 8, 3); lapis qui per
iUrumque fundum extenditur (1. 19 D. 10, 3.
1. 83 D. 17, 2); b) ©ou* ober «ßflafterftein
a. 43 D. 6, 1. 1. 11 § 1 D. 8, 4. 1. 1 § 1
D. 47, 3) ; lapis quadratuSy structilis, stratus
(1. 6 § 5 D. 8, 5. 1. 17 § 1 D. 39, 3); c)
ft einer neg ®e»ölbe: iUatuvi corpus tri
lapideni (1. 2 C. 3, 44); d) ©renjftein
(1. 2 D. 47, 21); e) SWeitenftein (§ 16
1. 1, 25. 1. 1 § 4 D. 1, 12. 1. 21 § 2 D.
27, 1. 1. 2 C. 12, 37); f) «Öurfftein (1. 3
§ 2 D. 43, 16. 1. 1 § 1. 1. 5 § 1 D. 48,
4); g) «belftein (1. 25 § 11 D. 34, 2).
Lapsus, l)8eitobtauf: temporis lapsus
(L 2 C. Th. 2, 6. 1. 2 C. Th. 11, 31); ge-
mino lapsu causa evoluta (1. 10 G. Th. 11,
32). - 2) fiet(^tfinn, Unöerftanb: in-
firmae aetatis lapsus (1. 3 C. Th. 4, 11). —
3) »ergeben (Nov. Val. III. cap. 1. U. 20).
Laquearius f. laavtritis,
Laqueus, 1) ©trief pm ©r^ängen:
animadverti gladio oportet, non — laqueo
(1. 8 § 1 D. 48, 19); laqueum torquere, fic^
errängen (1. 23 § 3 D. 21 , 1). — 2)
©c^Iinge pm gangen: ponere laqueum s.
laqueos, incidere in laq. (1. 29 pr. D. 9,
2. 1. 55 D. 41, 1). — 3) trojHfc^: «onbe
= vineulum, nexus, iuris laqueis liberari
(1. un. C. 5, 2); in laqueos constitutionis
incurrere (1. 4 § 4 C. 11, 9).
Lar, ©d^n^gott bed ^aufed: larem
igne vewrari (1. 12 pr. C. Th. 16, 10);
bal^er f. t>. a. ^ftui^lid^er ^txh, ^&udt i(^e
Einrichtung, ^auSloefen, j. Sß, larem
collocare, constituere (1- 1 § 2 D. 25, 3.
1. 7 § 1 C. 10, 40. 1. 3 C. 12, 59), fovere
(1. 48 § 2 C. 1, 3); ad lares suos reverii
(l. 10 C. 9, 51); laribus carendum habere
(1. 38 D. 6, 1).
Lardum {. laridum.
Largianum SCtum, ein unter ^tfer
Slaubiui? (Iiupo et Largo consulibus) txx»
fagter ©enatdfc^Iug, bur^ toelc^en ^ur (Srb»
fc^aft eined Latinus lunianus nac^ bem ^«
tron junäc^ft bie nic^t ejrberebirten ^nber
beftelben berufen mürben (Gai. Hl, 63. § 4
I. 3. 7).
Largiri, 1) frcigiebij fein, fd^enlen,
j. ©. largiendi vel relmquendi potestas
(l. 2 C. 5, 27) ; species lucri est ex ali^no
largiri et beneficii debitorem sibi adqnirere
(1. 55 § 1 D. 47, 2); larg. de suo {}. ^
§ 1 D. 49, 14). ^ 2) freiftel^en, sufte-
^en, §. ©. si per aetatem heneficium resti-
tutioyiis largitur (l. 2 C. 2, 21. 1. 1 C. 2, 26);
befonberS tt)irb ^ öon geitfriften gefagt,
koetc^e noc^ nic^t obgeloufen ftnb (1. 14 § 2
D. 4, 2. 1. 30 D. 4, 4. 1. 1 § 3 D. 38, 6.
1. 1 § 6 D. 38, 9). — 3) largin (ad) aliquid.
5U etmad l^inreic^en, j. %. si largiatur
poi'tio ad servi pretium (1. 7 D. 40, 5. cf.
1. 11 § 6 D. 35, 2); cum reditus largiatur
annuara praestationem (1. 25 § 1 eod. cf.
1. 21 § 1 D. 33, 1).
Largitas, greigebigfeit, ©c^enlung,
}. ©. titulo larqitionis conferre alicni ali-
quid (1. 2 C. 6, 60); sponsalieia larg,, quam
vir contulit in uxorem (1. 4 C. 5, 9); SSer*
Qünftigung, ®nabe: ex imperiali largiL
indulgeri (1. 22 § 13a C. 6, 30); per speciales
largit. praestituta privilegia (1. 6 C. 7, 51).
Larg^ter (adv.), febr öiel, j. C larg.
interessey refeire (1. 81 D. 17, 2. 1. 5 C. 6, 44),
Largitio, 1) Sreigebigfeit (1.24 C. 5,
16. 1. 2 C. 7, 18). - 2) largiüones bejeic^
net in ber fiteren Äoiferjeit ben ©taat«*
fd^a^, S^^cuS, 5. 93. comes (sacrarum)
largit, (f. comes s. 3); largitionum comita-
tenses (f. b. 993.), palatini, palatina officia (1.
2 C. 10, 23. rubr. C. 12, 23; aurum, argen-
tum, et reliquae species, quae sacris largit.
ex more penduntur (1. 1 C. 10, 28); aurum ad
sacras largit. mittendum (1. un. § 1 C. 1, 32);
nostris largit. inferri, inferre cogi (1. 17 C. 1,
9. L 21 C. 7, 62) ; ad divinas largit, nein
sanguinis pertinens (1. 13 C. 11, 8); lar-
gitionaUs (adi.), ben ©taati^fc^a^ betreff
Digitized by
Google
Largus — Latrunculus.
305
fenb = fiscalis, j. 9d^'aurum largit. (1. 18
§ 1 C. 10, 72); vectigalea, canon largi-
tionalium titiüorum (1. 12 C. 4, 61. rubr.
C. 10, 23). — 3) (subst), »crtooUer einet
öffentlich Äaffe (1. 1 C. Th. 8, 3).
Ijarsus (adi.), largo (adv.), xtid^lxA,
ötcl (1. 1 § 4 D. 27, 3. 1. 1 § 12 D. 38,
9. 1. 16 D. 40, 5).
Laridiun s. lardum, Specf (1. 9 C. 10,
72. 1. 1 C. 12, 37).
Iiasoivla, aRutl^tnille (pr. I. 4, 9).
Laser, bet @aft ber ^ffanje silphium,
ein Öemüra (1. 5 § 1 D. 33, 9. 1 16 § 7
D. 39, 4).
I^assatuB, ermattet (1. 7 § 7 D. 9, 2).
I-assitudo, (gtntattung (1. 27 C. 1, 3).
Latabra, ©^lupftoinfel, «erfterf (1.
5 C. 11, 8. 1. 1 C. 12, 46).
Ijatena, latenter f. latere.
Later. gicgelftein (1. 38 § 2 D. 19, 1).
I«ateralia (s. later arta)y Ouerfacf: lat.
ciatoria, aUeifetafc^c 0- 102 pr. D. 32).
laateroulensis f.
Laterculum, bad in bec f^ätern l^ai{ei>
Aett geführte Ser^eic^nig aller 93eaniten
(1. 1 § 18 C. 1, 27. 1. 1. 2 C. 1, 30. 1. 5
§ 2 C. 1, 31). Laterculensis, tott biefe
»eamtenlifte ^u führen ^at (I. 13 § 1.
15 § 1 C. 12, 19. 1. 5 C. 12, 33).
liStere, 1) öerborgen, öerftcdt fein,
). 9. receptatores, sine quibus netno kUere
diu jwtest (1. 1 D. 47, 16. cf. 1. 13 pr. D.
1, 18); dornt latere Q. 17 § 4 D. 21, 1);
latens Vitium (1. 55 eod.), increTnentum (§ 20
I. 2, 1); in latenti retinere ius civile, im
(^gettf. t>on publice profiteri (1. 2 § 35 D.
1. 2); latenter (adv.) = clam (1. 64 D. 26,
7). — 2) nid^t entbedt, nid^t bcfonnt
fein (1. 3 ß. 1, 14. 1. 60 § 2 D. 50, 16).
lÄtibTÜum = latehra Q. 1 pr. C. Th.
7, 19).
laatiolavus, breiter ^urpurftreif (1. 17
C. Th. 6, 4. cf. Ulp. VU, 1); laticlaviu8,
»er eine Xunica mit breiten ^urpur*
ftreifen ju tragen berechtigt ift (1. 4
C. 6, 21). j. ». ©enotoren.
Latinitas f.
Latinus (Sahst.), bezeichnet jur 3cit ber
flaffifd^ Suriften einen befonbcrn @tanb ber
freien (tinwo^ner beö römifc^en 9leic^, toelc^er
eine SRittelftnfe jtoifci^en civis nnb peregnnus
bibete, inbem ber Latinus t>on ben (SiDität^^
rechten nur bad commercium, nic^t auc^ bad
coDubium ^tte (cf. 6at)ign9 in ber
Äeitfd^. für gefd^ic^Ü. 9ieÄt3n)iffenfc]^. V. «bb.
5.); indbef. nmrbe biefe« 9lecl^tdt)erbäItniB mtt
einigen bie testamenti factio betreffenben 9e*
fc^dnfungen burd^ bie lex lunia (Norbana)
auf bie unfeierlic^ 9>lanumittirten angetoenbet;
fte luerben tKif^t>i>thng,^rod\eLatini(Iuniani)
unb i^r üled^tdjuftanb Latinitas ober hMna
libertär genannt (ülp. I, 5. 10. 16. XI, 16.
XIX, 4. XX, 8. 14. XXII, 3. XXV, 7. Gai.
I, 15. 22. III, 56. 71. 73. Vat. § 193. 221).
^ie Latina libertas tourbe burä Suftinian
aufgehoben (§ 3 I. 1, 5. § 4 I. 3, 7. 1. un.
C. 7, 6).
Latinus (adi.), 1) Satium betreffenb.
— 2) OTe »5ßer, bie lateinifc^ reben, be*»
trcffenb, lateinifc^, feriae Lat, ein alted
rbmifc^ed jä^rlidä gefeierte^ geft (l. 2 § 33 D.
1, 2); lilterae Lat. (1. 11 § 3 D. 14, 8);
verha Lat. (1. 8 § 4 D. 46, 4); Latine loquen-
tes (l. 103 D. 50, 16); testis, qui Latine (lo-
qui) non noverat (1. 20 § 9 D. 28, 1); decreta
a praetoribus Latine interponi debent (1. 48
D. 42, 1). — 3) ben Sftec^tSauftanb ber
Latini (lunianx) betreffenb: Lat. libertas
(1. un. pr. C. 7, 6).
Latio f. ferre s. 8.
Latitare, 1) ficift öerftedt balten, in^*
bef. um fic^ ^tn ^(nfprüc^en ^emanbeS ju
eiüjie^en = se occultare, copiam sui non
facere; latitaüo = occultatio ««♦ (1. 7 § 1 ff.
B. 42, 4: „Praetor ait: ^Qui fraudationis
ca isa laiital it — eius bona possideri ven-
dique iubeo** § 1 cit. — „Latitare est cum
tractu aliquo latere" § 8 eod. — „latitatio
animum et affectum occultantis se desiderat*'
§ 9 eod. cf. 1. 36 D. 42, 5). — 2) öer*
borgen fein (1. 9 § 4 D. 7, 1).
Iiatitudo, 1) ©reite, j. C actus itine-
risque (1. 13 § 2 D. 8, 3), viae (1. 8. 23 pr.
eod.), praedii (1. 7 8 3 D. 41, 1). — 2)
Umfang: voluntatis lat. (1. un. C. 4, 11).
Latrina, Äot^grube (1. 15 § 1 D.
7. 1).
Latro, ©trafienrduber (1. 118 D. 50,
16), *. S. latronum vis, incursus (1. 18
pr. D. 13, 6. 1. 30 D. 35, 2. 1. 1 C. 4, 34);
a latronibus oppressus, captus (1. 9 D. 4, 6.
1. 5 § 4 D. 23, 3. L 13 pr. D. 28, 1: „Qui
a latron. ca^ti sunt, cum liberi manent,
possunt facere testamentum," 1. 24 D.
49, 15: „qui a latron. captus est, servus
latronum non est, nee postliminiura illi
necessarium est*') ; a latron. redimere aliq.
(1. 21 D. 24, 3); latr. furca figendi (1. 28
§ 15 D. 48, 19).
Ijatrooixiari, dnen Straßenraub be*
ge^en (1. 3 C. 9, 16).
Latroolnium, ©tragenraub (1. 4 § 2
D. 10, 2. I. 52 § 3 D. 17, 2. 1. 27 § 2 D.
48, 19. 1. 1 C. 4, 34).
liatronoulator, ein mit ber Unter*
fuc^ung gegen ©trafienräuber ©eauf'
tragter (1. 61 § 1 D. 5, 1).
Latrunculus = latro (1. 1 pr. D. 32,
1. 34 § 1 D. 39, 5. 1. 24 D. 49, 15).
20
Digitized by
Google
306
Latus — Legare.
Latus (Subst.), @ette, a) bei men\djliu
d^n Äbtper^: latus vel crus hrevius (1. 12
§ 1 D. 21, 1); auäf hie $et{on felbft U-
^eic^nenb: circa latus principisagere, militari
(1. 30 pr. D. 27, 1. 1. 25 C. 5, 62); quos
nostri lateris comitatus illustrat (1. un. C. 12,
18); b) bic ©citenlinic ber »ertpanbt*
fc^aft: gradus cognationis alii superioris
ordinis sunt, alii inferioris, alii ex trans-
verso sive a latere; ex latertbus cognati (I.
1 pr. § 1. 1. 10 § 8 D. 38, 10. cf. pr. 1. 3, 6); ex
latere (im (^tqen\. üon ex gradu ascendentium
vel descend.) uxorem ducere, contrahere ma-
trimonium (1. 68 D. 23, 2. 1. 17 C. 5, 4); (fe
latere, im ^egenf. t)on de descendentibud,
aacendentibufl (1. 6 C. 5, 5); c) pg. ©citc,
Xf^til, ex uno latere -- alia parte (1. 7 § 4
D. 41, 1); ex uno lat. constare contractum
(1. 13 § 29 D. 19, 1); ex utroque lat nasci
actionem (1. 5 § 6 D. 3, 5) ; in contrario lat,
agitata species (1. HD. 29, 2) ; hoc latere
nemo dubitet (1. 49 § 2 D. 46, 1. cf. 1. 118
D. 45. 1).
Latus (adi.), late (adv^, 1) breit, j. ».
ria latior, angustior (1. 2ö pr. D. 8, 3. 1. 9
§ 1 D. 8, 5. 1. 2 § 32 D. 43, 8); latius
iter (1. 11 pr. D. 8, 6); circa aquam late
Xpedes excipere (1. 30 D. 8, 3); latus clarus,
bcr breite ^ur^)urftreifen auf ber 3:unica ber
©enotoreit (Ulp. VII, 1. 1. 42 D. 24, 1). —
2) tpeit, j. ö. late diffusum i. e. in diver-
818 locis constitutum Patrimonium (1. 3 C 5,
36); lata fuffa, eine «rt be« (gjil^ (1. 8 D.
48, 22); owögebe^nt, umfaffenb: latiss.
potestas (1. 120 D. 50, 16); latiss. officium
(1. 1 D. 2, 1); latior interpretatio (1. 1 § 3
D. 22, l);kitius accipere appellationem (1. 9
D. 4, 6) ; late, latius, latissime patere (1. 7
§ 5 D. 43, 24. 1. 2 pr. 1. 181 D. 50, 16);
late concipere verba (1. 99 pr. 45, 1);
latius porrigere iudicium (1. 5 § 2 D. 11. 6).
— ^) Ö^og, erJ^eblicb: lata culpa (f. b.
3B.); lata neglegentia (1. 7 § 1 D. 27, 10.
1. 8 D. 50, 8).
Laudabilis (adi.), laudabiliter (adv.),
löblich (1. 10 8 1 C. 1, 3. 1. 2 § 9 C. 1,
17). Laudabüttas, M eftrcntttulotur (1. 1
§ 1 C. 11, 6).
Laudare, 1) loben; laudator, Sob*
preifer (1. 1 § 4 D. 11, 3). — 2) nen*
nen, anführen: laud. auctorem (1. 6 § 1
D. 19, 1. 1. 63 § 1 D. 21, 2. 1. 7. 14 C.
8,44).
Laureatus, mit einem ßorbeerfronje
flefc^mildt: praetor laur. (1. 25. 29 C. Th.
6, 4).
Laus, £ob (1. 19 pr. D. 21, 1).
Laute (adv.), freigebio: lautius uti,
impendere (1. 25 § 12. 16 D. 5, 3).
Lautumiae, ftcinerne Oefangniffe
(1. 9 D. 4, 6. 1. 1 § 4 D. 11, 5. cf. Liv.
XXVi, 27. XXXII, 26. XXXVII, 8).
Lautus (adi.), p r & (^ 1 1 g : lavacra lautiora
(1. 8 C. Th. 15, 2).
Lavacrum, Sda\> (1. 9 C. 1, 4); Xanfc
(1. 1 C. 1, 6).
Lavare, toajc^en, j. ö. lana Iota (I. 70
§ 4 D. 32); ba ben: balnea conducere, ut
municipes gratis lavarentur (1. 30 § 1 D. 19,
3); mulieres, quae se emundaverint lotae
in balneo (1. 25 § 10 D. 34, 2).
Lavatio, 1) *ab (1. 30 § 1 D. 19, 2).
- 2) öabegefc^irr (1. 25 § 10 D.
34, 2).
Laxamentum, 9^a(i^(af{ung: a) bit*
(ige Stücffid^t: cum quodam laxam, itineris
numerandum tempus vocationis (1. 4 D. 50,
5); b) lichte 3»tfc^enräume (I. 6 C. 5,
70); c) 3frijl, «nff(^ub 0- 7 § H D. 26.
7. 1. 3 § 1 C. 7, 54).
Laxare, 1) nac^lof f en, erfaff en, ). 9.
ex iuris rigore, de iure lax. aliquid (1. 32
D. 24. 1. 1. 8 C. 6, 23). - 2) geftatten,
getoä^ren: lax. licentiam alicui (1. 4 C.
11, 7). — 3) losmachen, erlöfen, be»
freien: laxari vinculis (I. 23 C. 9, 47).
Laxitas, 1) ^^^^^i^* ^^ suam natura-
lem lax. pervenire, dimittere (1. 44. 55 D.
41, 1). — 2) erla6 (1. 4 C. Th. 11, 7).
Laxus, 1) frei, bixior agendi facultas
(1. 76 § 8 D. 31). — 2) umfoffenb, laxior
sumptus (1. 14 C. Th. 13, 1).
Lectica, ©Änfte (1. 7 pr. D. 8. 3. 1. 49
pr. D. 32). Leotiearius (servus), ©änf»
t^ntröger (L 49 pr. 1. 99 § 4 eod. 1. 65
pr. D. 31. L 13 D. 34, 2. l. 29 pr. D. 45, 1).
Lectio, 1) ba« ßefen einer ©c^ft: lectio
tabularum (1. 2 § 5 D. 29, 3); actorum (1.
24 C. 9, 9); libri improbatae lectionis (I. 4
§ 1 D. 10, 2). — 2) gefc^ebene ©teile,
©a|, ?[ui8fpruc^; multae et variae leetio-
nes (de adquisitione dominii) insertae volu-
mini (1, 2 § 7 C. 1, 17); diversae iuris
Uct, 0. 5 C. 6, 61>
Lector, »orlefer in ber Ähw^ (l. 6 C.
1, 3).
Leotulus = Uctus: lectuli invasor alieni
(1. 6 C. Th. 9, 38).
Leotum s. leotus, 9ett (1. 52 § 9. 1. 100
§ 4 D. 32. 1. 8 § 3. 1. 9 § 1 D. 33, 10.
1. 19 § 8 D. 34, 2).
Legaliter (adv.), ben ®efe^en gemft|
(Conault. c. 2. 3).
Legare, 1) nad^ bem ©prac^ebranc^ ber
12 tafeln: über^u|rtteftamentarif(^ Aber
fein Sermdgen t>erfüaen (1. 120 D. 50,
16: ,Yerbis legis Xll tab. iiis *ut% legassit
suae rei, ita ius esto* latissima potestas
tributa videtur et heredis instituendi et
legata et libertates dandi, tutelas quoque
Digitized by
Google
Legatarius — Legitimus.
307
conetituendi"). — 2) im itd)ni\d^n ©inn:
butc^ lelttoiUige SSerfügung unter ben Dom
(£ttnlred^t t^otgefd^riebenen Soi^^ Semanbem
einzelne ^ermögenSobiecte ^utoenben,
öcrmac^cn; hffatum (Sohsi.), nn fotc^e« in
citnlre^tlic^ fjbrm anacorbnetcS ^ermäd^t'«
ntg, im (^egenf. t)Ou fideicommissum; boc^
toirb ber SUn^htud auc^ auf SSetmöc^tniffe
über^u^ bcjogcn (tit. I. 2, 20. D. 30—32.
C. 6, 37. — „Legatum est delibatio here-
ditatis, qua testator ex eo, quod Univer-
sum heredis foret, alicui quid coUatum
velit- 0. 116 pr. D. 30. cf. 1. 36 D. 31:
,,LegatuDi est donatio testamento relicta/*
1. 87 D. 32: „Et fideicommtssttm et mortis
c donatio appellatione legati continetur") ;
res ita derehctae: illam aut illam rem illi do
Ugo (1. 4 C. 6, 38) ; lex Falc. liberam legandi
faeuUatem dedit usque ad dodrantem (1. 1 pr.
D. 35, 2. cf. pr. 1. 2, 22) ; legatorum petitio
adversus heredes pro partibus hereditariis
coinpetit (1. 33 pr. D. 31); legatorum actio
(1. 13 D. 36, 3) ; legatorum nomine satisdari
oportere praetor putavit (1. 1 pr.eod.); lega-
torum satis desiderare, accipere (1. 17 eod.
1. 35 § 3 D. 3, 3); legatorum (s. de legatis)
stipulari, stipulatio (1. 35 § 2. 1. 40 § 1 eod.
l. 5 pr. D. 44, 4. 1. 29 pr. D. 45, 1. 1. 1
§ 2 I). 46, 5). Legatarim, Jein mit einem
Segot ^onorirter, ^ermäd^tnigne^mer,
§. ^. legatarii ceterique qui quid in testa-
mento acceperunt (1. 1 § 11 D. 29, 4); lega-
tarii non iuris successores sunt (§ 11 1. 2,
10); in re legata in accessione temporis,
quo testator possedit, legatarius quodam-
modo quasi heres est (1. 14 § 1 D. 41, 3);
legat. caveat evicta hereditate legata reddi,
et quod amplius per legem Falc. ceperit (1.8
§ 4 D. 2, 8) ; legatarii in possessionem legato-
rum seroandorum causa missi (1. 11 D. 36, 3),
legataria, SSctmäc^tnifinel^m erin (1. 43 D.
19, 1. 1. 2 pr. D. 33, 4). — 3) abf^idcn,
fenben, Tab. Heracl. lin. 75.
Ijeg^tarius {. legare.
Legatio f. legatus s. 1.
Legativiun, 9ieifege(b ber @e{anb^
ten (1. 18 § 12 D. 50, 4. 1. 3 D. 50, 7).
Legatus (Subst.), 1) @)etanbter; lega-
tio, ®efanbtf(^aft (tit. D. 50, 7. C. 10,
65); ). ^. legatus munidpalis s. munidpii^
rei publicae, creatus a patria sua (1. 1. 2
pr. L 12 D. dt. 1. 8 D. 4, 6), provincialis
(1. 35 § 2 D. 12, 2); legati, qui ad sacra-
rium princi]^ mittuntt^ (1. 18 § 12 D. 50,
4); Romam in legationem venire; legationis
causa Eomae esse (1. 32 § 9 D. 4, 8. 1. 86 pr.
D. 29, 2) ; legationis causa abesse (1. 30 pr.
eod.); apud exteros legatione fungi (1. 13 § 1
D. 28, 1); transmarina legat perfungi (1. 3
C. h. t.) ; si quis legatum hostium pulsasset,
contra ius gentium id commissum esse ex-
istimatur, quia sancti habentur legati (1. 1 8
D. h. t.) ; legatis in eo quod ante legationem
contraxerunt , revocandi domum suam ius
datur (1. 2 § 3 B. 5, 1) ; si quis in legatione
constituerit quod ante legat. debuerit, non
cogi ibi iudicium pati ubi constituit (1. 8
eod.); legati ex delictis in legatione com-
missis coguntur iudicium Romae pa{.i (1. 24
§ 1 eod.).— 2) ©tellöer tretet eine^jwa««««
prov. (1. 2 § 1. 1. 3. 4 § 6. 1. 5. 6 pr. § 2. 1. 10
§ 1. 1. 11 — 13D. 1, 16: „Legati procon^
sulis nihil proprium habent, nisi a procon-
sule eis mandata fuerit iurisdictio." 1. 4 D.
1, 21. 1. 32 D. 4, 6. 1. 1 pr. D. 37, 13. 1. 17 D.
40, 2. 1. 9 § 2. 3 D. 48, 19. 1. 2 D. 49, 3). —
3) Legatus Caesaris, ber bie Stelle be8 ftaiferg
t)ertretenbe ©tattl^alter einer fjiiferL
^rouins 0- 1- 20 D. 1, 18. 1. 7 D. 40,
2). — 4) öefe^lSl^aber einer Segion
(Vat. § 222).
Legere, 1) lefen: a) ^ufammentefen,
auflefen, j. ^. leg. glandem (1. 1 pr. D.
43, 28), aleam (1. 42 D. 33, 2), uvam (1.
25 D. 19, 1); legulus, fiefer (L 13 § 6 D.
7, 1); b) etmaS ®efd^riebene8 lejen; le-
gibilisy leg bar: legibüia = quae (in testa-
mento) legi possunt (1. 1 pr. D. 28, 4);
ita delere instrumentum, ut legi non possit
(l. 42 D. 9, 2); claris litteris proscribere,
unde de piano recte legi possit (1. 11 § 3
D. 14, 3); c) DO riefen, j. "B.pro tribunali
leg. libellos (1. 73 D. 47, 2); in auditorio
lecta cautio (1. 40 D. 12, 1). — 2) jum
^egigbienft anliefen, aud^eben (1. 35 pr.
D. 4, 6. 1. 6 § 2 D. 48, 11. 1. 4 § 1. 2 D.
49, 16).
Legibilia f. legere s. 1. b.
Legio, Segion, ein and 10 So^orten
bcfte^enbe« ^xmttcoxp^ (1. 2 pr. § 1 D.
3, 2).
Iiegionaria mllitia, Sugt)0(t = pe-
destris mil. (1. 2 § 4 C. Tb. 7, 22).
Legislator, 1) ^fefe^geber (1. 30 § 1
D. 1, 3. 1. 5 pr. C. 1, m — 2) 3urift
= iuris 8. legum auctor (1. 2 § 20 C. 1,
17. 1. 2 pr. C. 4, 18. 1. 10 § 5 C. 8, 47.
cf. auctor s. 4.).
Legitimus (adi.), legitime (adv^.), 1) ben
öorfd^riften ber ®efe|e entfpre(^enb,
in^bef. ben Spornten bed \ixt)xU^d)ti, no"
mentlic^ einer lex gemög, barouf be*
ru^enb, burc^ fie ongeorbnet: jefej*
m^lig/ gef ejüci^/ *. ©. ius. legit. im ®e*
genf. Don naturale (§ 14 I. 8, 1); conventio
legit. BB quae lege aliqua confirmatur (L
6 D. 2, 14); iure legit. stipulatio interposita
(1. 4 § 4 D. 27, 4); novatio legitime facta
(1. 18 D. 46, 2); donatio legit. confecta
(1. 2 C. 5, 15); legit. actio (1. 2 § 6 D. 1,
20*
Digitized by
Google
308
Legulus — Leno.
2. 1. 14 § 3 D. 19, 5. 1. 19 D. 39, 1. 1.
22 § 2 D. 39 , 3) ; poenales actiones , sive legit.
sive honorariae (1. 32 pr. D. 35, 2); legit. ac-
cusatu) (1. 12 § 9 D. 48, b),'poena (1. 7
§ 1 D. 13, 1. 1. 1 §3 D. 48, 12); legit.
crimen (1. 3 ß 2 D. 47, 10); legit. proba-
tiones (1. 25 br. D. 22, 3. i. 40 pr. D. 29,
1); actus legit. (1. 77 D. 50, 17h legitime
in adoptionem dare, adoptare (1. 2 § 9 D.
38, 17. 1. 132 pr. D. 45, 1); cognaHo le-
git. = civilis (1. 4 § 2 D. 38, 10. 1. 12
§ 4 D. 23, 2); legit. uxor (1. 4 eod.); legit
matrimonium, coniunctio, nuptiae (1. 7. 19
C. 5, 4. 1. 6 C. 5, 5. 1. 7. 8 C. 8, 46); cum
legit nuptiae factae sunt, patrem liberi se-
quuntur; qui nascitursine legit matrimonio,
matrem sequitur (1. 19. 24 D. 1, 5); legi-
time quaesitus im ©cgenf . üon sjiurius (1. 3
§ 2 D. 50, 2); legit. filius, liberi (1. 45 pr.
D. 28, 6. 1. 6. 19. 23 § 2 C. 5, 4); non
secundum legit observationem divortium fa-
ctum (1. 35 i). 24, 1); legit. aetas, fotool^I bic
SWünbigfcit aU «oUjäl^gfcit bcaeid^nenb (1.
26 D. 3, 5. 1. 32 § 2 D. 26, 2. 1. 1 pr. D.
27, 7. 1. 20 § 1 D. 34, 3. 1. 41 pr. D. 46,
1. 1. 28 § 2 D. 49, 1. 1. 2 C. 2, 40. 1. 12
C. 5, 37. 1. 1 C. 5, 70. 1. 10 C. 7, 62);
dies legit., quibus appellare licet (1. 2 C.
7, 67); legit. tempus, quod condemnatis
praestatur (1. 3 pr. D. 22, 1. cf. 1. 4 § 5 D.
42, 1); intra legit tempus reum convenire
(1. 72 D. 3, 3); post annum XXV habere
legit. tempus sc. ad in integr. restitut. (1. 19
D. 4, 4) ; tempus legit., quo Servitutes pereunt
(I. 13 I).*8, 6 cf. 1. 5 D. 7, 1); per tempus
legit. dominium adquisitum (1. 24 D. 24, 1);
intra legit. tempus (sc. luctus) nubere (1.
10. 11 § 1 D. 3, 2); legit. usurae (1. 1
§ 3 D. 20, 1. 1. 7 § 4. 7. 10 D. 26, 7. 1.
14 — 16 C. 4, 32); legit. modus usurarum
(1. 2 § 8 D. 13, 4. cf. 1. 26 pr. D. 12, 6.
1. 10 § 3 D. 17, 1. 1. 8 D. 20, 2); usuram
legit. excedere (1. 13 § 26 D. 19, 1); supra
leait definitionem donatum (1. 34 pr. C. 8,
53); usque ad quantitatem legit vel eam ex-
cedentes intimatae donationes (1. 25 G. 5,
16); legit. computatio, sc. legis Falc. (1. 6
§ 2 C. 6, 50); legit. portio, ber gefejHt^e
Ontcftot^erbt^eil (1. 28 § 1. 33 pr. C. 3, 28);
quarta legitimae partis (§ 3 I. 2, 18); pa-
tronus ex minore parte quam legitima heres
institutus; legit. pars deminuta (1. 19 pr. D.
38, 2. 1. 1 C. 6, 5); partis legit bon. poss.
c. tab. (1. 1 C. 6, 13); legit. hereditas, bic
ttnmittelBot bun^ gefe^Iic^e ^efKmmung bed
©öilred^t« (ab intestato), nic^t burt^ %t\ia-
mcttt befcrirtc (Krbfd^aft (1. 7 pr. D. 4, 5. 1.
6 § 8. 1. 22 pr. D. 29, 4. 1. 16 pr. D. 34,
9. 1. 7 pr. D. 38, 6. 1. 2 pr. 1. 4 D. 38,
7. 1. 2 § 3. 4. 1. 3 § 1 ff. 1. 4 ff. D. 38,
16. 1. 1 § 3. 5. 8 D. 38, 17); ius legitim,
hereditatum (1. 87 D. 28, 6); bereditas,
quae iure legit obvenit (1. 3 § 2 D. 17, 2);
iure legit. possidere hereditatem, periinet
hered. ad aliq. (1. 1 § 9 D. 29, 4. 1. 22 D.
37, 14) ; bon. possessio competit ab intest.
habenUbus ius legit (1. 6 § 1 D. 37, 1);
exemplo iuris legit et bon. poss. c. tab.
distnbuitar (1. 11 § 1 D. 87, 4); citra bon.
possessionis subsidiura legüimo iure (sc.
adgnationi8)«M&ntiri« (1.40.6,38); legit. wc-
cessiones (1. 11 C. 3, 28); legit. heres (I. 27
D. 3, 5. 1. 6 pr. D. 5, 2. 1. 1. 2 § 4 D. 38, 17.
1. 1 pr. D. 38, 15. 1. 2 pr. D. 38, 16); bon.
poss. unde legitimi (1. 1 § 9 D. 88, 8); le-
gitimis capite deminutis non datur bon.
poss. iure heredis legit (1. 5 eod.) ; succes-
sores legit. im (Segenf. öon honorarii (1. 6
§ 1 D. 36, 1); legit. tutela, logit. tuior
(tit. I. 1, 15. 17. 18 D. 26, 4. C. 5, 30); res a
tutore legitime distracta (1. 12 § 1 D. 26,
7); legit modo alienare de bonis dementis
(1. 7 § 1 D. 27, 10); testamentum facere ad-
hibitis legit testibus (1. 16 § 1 D. 28, 6);
legit. testamenti factio (1. 35 pr. C. 3, 28):
legit. verbis (im (Sfegenf. öon Graecis verbis)
dare tutores, libertates (1. 8 C. 5, 28. 1.
14 0. 7, 2)\ususfr. legitime (im (Sfegenf. t)on
ex causa fideicommissi) dlicuius f actus (1.
3 D. 7, 6); latitudo (viae) legit. (l. 13 §2.
cf. 1. 8 D. 8, 3); aedificare intermisso legit
spatio a yicina insula (1. 14 D. 8, 2) ; pro-
pius aedificium alienum intra legit modum
moHuus ülatus (1. 3 § 1 D. 11, 8). — 2)
auf bie ^efe^e, bad fSitd)t fic^ he*
ffit^tnh: legit. opus (prooem. I. § 7); legit.
scientia (§ 4 eod. 1. 2 § 9 C. 1, 17); audf:
bcr Offene, bc3 "Sitd^ti lunbig: vir ab
antiqua stirpe legit procedens, cum et
pater eins et avus optimam sui momoriam
in legibus reliquerunt (1. 2 § 9 cit.). —
3) itiilid), totUlidi (1. 35 § 5 C. 8, 53).
Legulus {. legere s. 1. a.
Legumen, |>ütfenfru(^t (1. 3 § 8. 11
D. 33, 9. 1. 77 D. 50, 16).
Lena f. leno.
Lenire mtlbern: poena lenienda (1. 1
§ 3 D. 48, 8).
Lenis, (adl), leniter (adv.), fanft, ge*
linb, mitb, §. 13. stiUicidium lenius —
acrius facere (1. 20 § 5 D. 8, 2); leninn
punin 0- 28 § 12 D. 48, 19). Lenitas, bic
SWilbc (1. 12 pr. eod.).
Leno , l^urenkoirtl^, Kuppler; lena,
^urentoirt^in; lenocinium,^MXtnXo\xtt^-
f(^aft, Äu^elci 0- L 4 § 2 D. 3, 2;
,Jenoc. facit qui quaestuaria mancipta
habuerit: sedetqui in liberis hunc ouaestum
exercet, in eadem causa est." 1.43 §6— 9
D. 23, 3: — f.Lenas eas dicimus, quae mu-
Digitized by
Google
Lentare — Lex.
309
lieres quaestuari€i8 prostüuunt/* (1. 47 D. 24,
3. 1. 2 § 2-7. 1. 25 pr. 1. 27 pr. 1. 30 §3
D. 48, 5. 1. 12 C. 1, 4. 1. 2. 9 C. 9, 9).
Lentare, t)erle|en, beugen.
Leo, Sötoe (1. 2 § 2. 1. 29 g 6 D. 9,
2); leonina socieiaa, ßötoengejettfc^aft,
b. ^. eine folc^e, »obei feftgefe^t ift, bo| ber
eine Xbeil otten (Serben tragen, ber anbete
aHen (^toinn ^iei^en {oH (1. 29 g 2 D. 17, 2).
Leo, römiWet Äaifer (457—474 n. ^%x,)\
Leonina s. Leoniana lex, constitutio (1. 49 C.
1, 3. 1. 20 § 7 C. 5, 3); i^ folgte fdn (Sn*
fei Leo (iunior), bet (einen Sater Zeno jum
ittegenten annahm unb noc^ in bemfelben
ga^re parb (l. 16* C. 2, 7).
Leporinu3, bon ^a\txi: lana lep. (1.
70 § 9 D. 32).
Leptia , bec 9{ame ^toeier @täbte in 9[fri^
ca: LepÜH magna^ Leptimagnensis civitas
-aUera Leptis (1.8 g 11 D. 50, 15. 1. 2 g 1 D.
C. 1 . 27) ; colonia Leptüanorum (1. 30 D. 28, 6).
Letum, 2:0b (1. 9 D. 47, 11. 1. 1 g 1
C. 9, 4); letifer, letalis (adL), letaliter (adv.),
ben Xob bcingenb, töbtlic^: herhae le-
tif. (1. 4 C. 4, 58); vulnm let. (1. un. g 1 C.
9, 14); letaliter vulneratus (Coli. II, 7 g 1).
Levamen, levameniumj @tletc^tetung
(1. 3 g 2 D. 47, 6. 1. 5 C. 11, 58).
Levamentarius , ^il^ter eines AUt
(Erleichterung eine« iJaftf(^iffeg be»
ftimmten «00t eS (l. 1 C. Th. 13, 5. cf.
Gothofr, ad h. 1.).
Levare, 1) erleichtern, §. 39. navis
onusUie levandae causa merces in scapham
traiectae ; levandae navis gratia iactus mer-
cium factus, iactu mercium levata navis (1.
1. 4 pr. g 1. L 8 D. 14, 2). — 2) entle*
bigen, befreien, 5. 9. leyari vinctdis (1.
48 D. 50, 16), onere obligationis (1. 67 D.
3. 3), muneribus (1. 4 C. 10, 43). — 2) in
bie ^ö^e ^eben, ergeben: manm le-
Tatae adverKus aliq. (1. 15 g 1 D. 47, 10);
lecato velo (f. t). a. bei offenen ?:^üren)
cognoscere causas (1. 5 C. 11, 6). — 4) ein«*
^ebcn, tribtUum (I. 4 g 2 D. 50, 15).
Levir, beS (Sl^emannS trüber, ©c^mager
(1. 4 g 6 C. 38, 10).
Levis (adi.), leviter (adv.), leicht: a)
leicht bon @)ett)ic^t: gering an SSert^,
an Geltung, j. ©. leves anuli (1. 6 D.
48, 20), lances (1. 102 g 1 D. 32); tropifc^:
non leves anctores (1. 3 D. 5, 4); b) über*
f^aupt gering, unbebeutenb, j. 9. levis
febricula, leviss. febris (1. 1 g 8 D. 21, 1.
I. 60. D. 42, 1); levis castigatio (1. 5 g 3
D. 9, 2. 1. 13 g 4 D. 19, 2), coercüio (1. 7
g 2. 1. 11 g 7 D. 47, 10), terrüio (1. 18
§ 41 eod.). poena (1. 14 D. 48, 19); leviter,
leviua castigari, puniri (1. 68 D. 23, 2, 1. 9.
D. 47, 9. l, 1 pr. D. 47, 18); leviter /ni/-
sare, percutere aliqueiu; leviter makdictum
alicui 0- 7 g 2. 1. 15 g 44 D. 47, 10. 1. 7
g 5 D. 9, 2); levior causa delicti , levius
delictum, crimen (1. 32 pr. eod. 1. 4 g 14 D.
49, 16. 1. 5 C. 50, 2); levis culpa (f. b.
2B.); c) nid^t befd^toerlic^, nic^t brücf enb,
im ©egenf. bon durus, gravis, j. ©. leviora
vincula fl. 8 g 6 D. 48, 19); levior sen-
tentia (1. 13 eod.); in leviorem causcun ac-
cipi (fideiussorem) ; levior fideiussoris con-
dicio (1. 8 g 7. 11. l. 34 D. 46, 1); levioros
usurae (1. 3 D. 13, 4. 1. 12 D. 22, 1. 1. 89
g 2 D. 46, 3); d) nic^t fc^toierig = fa-
cüis 8. 1. }. 13. in libertatibus levissima
scriptura (s. condicio) speetanda est, ut, si
plures sint, quae manumisso facilior sit,
ea leviss. intellegatur (1. 5 D. 40, 4. cf. 1.
35. 51 pr, 87. 90 D. 35, 1); sub condicione
letnss. heres institutus (1. 66 g 1 D. 36, 1);
e) leid^tfinnig, unbeftänbig (1. 1 g 9.
1. 18 pr. D. 21, 1. 1. 22 g 6 D. 24, 3. 1.
30 D. 48, 19).
Levitas, Seic^tfinn (1. 24 g 2 D. 4, 4.
1. un. C. 9, 7).
Lex, 1) ©efe^, b. ^. eine für bie ©taotö-
büraer allgemein berbinbtic^e 9lec^tdbor|(^rift
(1. 1 D. 1, 3 : „Lex est commune prae-
ceptum, virorum ^rudentium consultum,
delictorum — coercitio, communis reipubl.
sponsio.'* 1. 7 eod. jyLegis virtus haec est
imperare vetare pcrmiitere punire"J; a) im
engern 6inn: dn bom römifd^n ^oß auf
Eintrag eine« äJ^agiftratS berfagted @(efe^,
SoI!«fc^Iu6/ unb iwar im engften ©inn,
itt toü^m ed bon plebiscitum unterfc^ieben
toixh: ein in ben (Furien ober d^enturiat^
comitien gegebene« ©efe^ (g 4 I. 1, 2:
„Ijex est, quod poptdus Bom. senatore ma-
gistratu interrogante, veluti consule, con-
stituebat/' 1. 2 g 2-8 D. 1, 2: — „factum
est (lege Tforteusia), ut inter plebis scita et
legem species constituendi interesset, pote-
sl^ autem eadem essef 1. 7 g 7 D. 2, 14. 1.
1 g 1. 1. 28 g 2 D. 4, 6); fcitbem aber bie lex
Ilortensia ben $( e b i f c i t e n allgemein berbinb«
lid^e Äraft gegeben, toerbcn auc^ fic leges ge*
nannt, 5. «. lex Aquilia (1. 1 § 1 D. 9, 2:
yylex Aq. plebiscitum est, cum eam Aquilius
tribunus plebis a plebe rogaverit"), unb fo
bebeutet nun lex überhaupt einen ^olf^jc^tug (1.
32 g 1 D. 1, 3: — „ipsae leges nulla alia ex
causa no8 tenent, quam quod indicio populi
recej)tae sutit''), in melcber ^ebeutung e§ bon
ben ©enatSfc^Iüffcn unb faiferl. (^onftitutionen
unterfc^ieben toirb (1. 1 pr. D. 1, 21. 1. 6
D. 2, 14. 1. 7 pr. D. 4, 5. 1. 2 pr. D. 10,
2. 1. 6 g 2 D. 26, 1. 1. 6 C. 2, 3); -öfter«
be^cic^net e« einen beftimmten )6oR«fc^lug,
in«bef . a) bie lex Xll tab. , 5. ©. cui lege
bonis int^»rdictum est (1. 18 pr. D. 28, 1.
Digitized by
Google
310
Lex.
l. 5 § 1 D. 29, 2. cf. 1. 1 pr. D. 27, 10);
adiectio dominii per continuationcm posses-
sionis temporis lege definiti (1. 3 D. 41, 3);
latitudo fviae) lege comprehensa (1. 13 § 3
D. 8, 3); cie furto pacisci lex permittit (1. 7
8 14 D. 2, 14); ß) bie lex lulia et Papia
Poppaea, oud^ leges genannt (1. 2 D. 4, 4.
1. 45 § 5. 1. 48 § 1. 1. 49 D. 23, 2. 1. 64
§ 6. 7 D. 24, 3. 1. 5 D. 34, 7. 1. 10 D.
34, 9. 1. 62 § 2. 1. 63 § 1. 1. 64 D. 35, 1.
1. 16 pr. D. 37, 14. 1. 5 C. 10, 10):_y) bic
lex Aelia Sentia (1. 4 D. 18, 7. 1. 6 D. 37,
14. 1. 12 § 1. 1. 14 § 1. 5. 1. 31. 32 D.
40, 9); 8) bic lex lulia iudidorum (1. 6 D.
2, 12. 1. 2 pr. § 1 D 48, 3); b) im »dtcrn
@inn: eine died^UDorfd^rift oe3 ^W\U
ted^tg, inSbefonberc bc§ lus scriptum: ben
®egenfa| bitbct atöbann \>(x^ edictum pnie-
tons (Gai. lU, 50, 52, 78. Ulp. XXIX, 1.
5 I. 3, 5. 1. 8 D. 23, 2. 1. 112 § 3 D.
30. 1. 10 pr. D. 38, 10. 1. 52 § 5. 6 D.
44, 7. 1. 27 D. 50, 17); '
Maced. lex genannt (l 9 § 4 D. 14, 6),
50, 17); fo ttJirb boS SClxm
ebenfo bo« üCtum Turpill. (1. 10 pr. D. 48,
16), bcSoI. bie oratio Severi (1. 49 D. 4, 4. cf.
1. 1 pr. D. 27, 9); cbenfo »irb bcr «uSbrud
üon laiferl. d^onftitutionen gebraucht (1.
21. cf. 1. 7 D. 37, 5. 1. 49 C. 1, 3. 1. 9 C.
1, 14. 1. 22 C. 5, 37. 1. 3 C. 7, 39. cf. 1.
1 pr. § 1 D. 1, 4: „Quod principi placuit,
legis habet vigoi'em. — Quodcumque Impe-
rator — statnit — legem esse constatV; ^^ova
lex, novae leges, ©enat^fc^Iüffe nnb(£on=»
Eitutionen be^eic^ncnb (1. 7 pr. D. 4, 5.
nn. D. 13, 2); leges nostrae = tus (ci-
mle) nostrum (1. 26 pr. D. 26, 2); legum
quoque tuendarum causa dat (praetor)
bon. possessionem (1. 6 § 1 D. 37, 11);
omissa causa testamenti hereditatem possi-
dere lege, b. 1^. unmittelbar nac^ gefeftlit^cr ©e^
ftimmung beS Citrflrec^tg = ab intestato
(1. 11 D. 29, 4. cf. 1. 130 D. 50, 16: „Le^e
obvenire hereditatem non improprie quis
dixerit eteam, quae extestamentodefertur,
quia lese XII tab. testamentariae heredita-
tes connrmantur") ; ex lege (= ea; iure Oiiiri-
tium vindicare (1. 1 § 2 D. 6, 1); ex lege (= le-
gitime) nubere (1. 42 D. 40, 7) ; ita factum,
uti de lege fieri licuit (1. 1 § 16 D. 43, 12h
publica lex = ins. publ. (I. 4 D. 47, 22);
c) im toeitcften @inn: überl^aupt 'Sit^i^»
Dorfc^rift ol^ne alle Mdtfid^t auf bie befon«
bete Dueue, au§ ber fic fltelt: fo toirb j. iö.
eine 9eftimmung beS ptätorifd^en C^bictd
lex genannt 0- 1 § ^ I>- 38, 8); bcSgleid^en
»erben bie burc^ bie 3uriften eingefügt*
ten ^led^tgfäje leges, uno fle felbft legum
auctores, legum latores genannt (1. 2 § 10.
20 C. 1, 17. 1. 33 § 1 C. 3, 28. 1. 10 C.
6, 26. 1. 19 C. 6, 30. cf. legislator s. 2);
ratio naturalis f quasi lex quaedam tadta
(1. 7 pr. D. 48, 20); lex naturae, lex specia-
lis (1. 24 D. 1, 5); inveterata consuetudo
pro lege non immerito custoditur (i 32 § 1
D. 1,3); mü^ bebeutet leges f. t>. a. iussA. a.
S) g. ö. legum scientia, eruditio; prima le-
rm audientia, cttnabula (prooem. I. § 3.
un. C. 7, 25); leges tradere discipulis;
optimam sui memoriam in 2f^rt&u^relinquere;
legum Professor es, prudentis (1. 2 § 9. 22 C.
1, 17. 1. 11 C. 8, 25). — 2) lex iwMfiicipÄ-
lis, municipiiy ctrtto^i«, hei, ber Snbegciff
ber auf bie ^erfaffung unb $rit)ilegien
eine« ajihtnici^numg bcjüglid|en 9e{limmungen,
©tabtrc4t (1. 3. 6 pr. D. 3, 4. 1. 37 D.
42, 5. 1. 3 § 4 D. 43, 24. 1. 8 § 5 D. 47,
12. 1. 12 D. 49, 1. 1. 21 § 7. 1. 25 D. 50,
1. l. 10 D. 50, 2. 1. ID. 50, 3. 1. 11 § 1
D. 50, 4. 1. 3. 6 D. 50, 9. 1. 4 C. 11, 30).
— 3) ^ie autoromifd^e SBinenääule*
rung,inSbcf.bie9lebenmiiIen8et!lätung,
tt^elc^e ^[emanb einer (&aht beifügt unb xotläiix
fid^ ber ©mpfönger burd^ bie Annahme unter*
ttJitft (legem rei suae dicere 1. 20 § 1 D.), ha*
l^erbieburc^$ribattDittenfüTein9le(^td«
Sefc^äft fejtgefeJte5»orm,«ertrag8be'
immung, ©ebingung, j. ©. lex commis-
soria (f. b. 3B.); lex venditionis (1. 22. 33. 60
D. 18, 1. 1. 8 D. 18, 3. 1. 6 § 1 D. 18, 7.
1. 53 § 2 B. 19, 1), emptimis (1. 13 § 14
eod.); leges praediorum vendendorum (1.
5 D. 47, 12); \exfundi (venditij; legem dare
fundo (1. 13 pr. D. 8, 4. 1. 40 pr. § 1. 1.
77 D. 18, 1); lex aedinm (1. 33 D. 8, 2);
lex traditionis; legem traditioni dicere (I.
17 § 3 eod. l. 6 pr. D. 8, 4); lege pignoris
vendere (I. 89 § 4 D. 31); lex loMtionis con-
ductionis (1.77 D. 17, 2. 1. 25 § 3 1. 29.55§2.
1.61pr.D.19,2);o/><fm(1.15§10D.39,2),ai>f-
ris locandi (1. 13 § 19 eod.) ; lex vectigalis (1. 2
§ 29 D. 47, 8), vectigali fundo dicta (1. 31 D.
20, l),c«n«ona(f.censores); \exdonationis{\.
22 D. 1, 5. 1. 16 § 1 D. 40, 2. 1. 8 D. 40, 8),
ohligationis (1. 108 D. 46,* 3); mandatuDi
habens et custodiae legem (1. 1 § 12 D. 16,
3); lex contractuSy legem contractui dicere
(1. 24 eod. 1. 13 § 26 D. 19, 1. 1. 8 D. 19.
5) ; pacta, quae legem contra^ui dant (I. 7
§5 1). 2, 14); contractus legem ex conven-
tione accijnunt (1. 1 § 6 1). 16, 3); nee
paciscendo nee legem dicendo nee stipiäando
quisquam alteri cavere potest (I. 73 § 4 D.
50, 17); legem imponere alicui (1. 7 § 8
D. 24, 1); legem apertius conscrihere (1.
39 D. 2, 14), consignare (I. 13 § 6. D. 19,
1); aud^öon lefttwilligen Ceflimmungen
nnrb e« gebrauch: legem testamento dicere
1. 14 D. 28, 1. 1. 114 § 14 D. 30); lega-
tario legem dicere (i. 40 § 1 D. 40, 5);
nemo eam siln potest legem dicere, ut &
Digitized by
Google
Libanensis — Liber.
311
prioro (voluntate) ei recedere non Hceat
(1. 22 pr. D. 32). — 4) «c^affen^eit:
lex danda aperi talis, ne quid noceat ?i-
cinis (1. 16 § 10 D. 39, 2). — 5) = dogma:
lex. catholica veneräbHü (1. 1 C. 1, 5. l. 1
C. 1. 7), iudaica (1. 4. Ö C. 1, 9).
IiibaaensiB (pravinciaj, bte $totrina am
ßibanon (l. 10 C. 8, 10).
Iiibare, beim 0)»fetit audgieBen (1.
7 C. 1, 11).
Iiibella» ein fleined (^elbft&d, ber a^nte
%f^l eine« @eftcn 0- 9 C. 1, 4).
Idbellensis, Secretät ober SHatb im
faiferl. »crinium libellorum (!• ^ P'- ^- 3«
24. 1. 32 § 4 C. 7, 62. 1. 14 § 1 C. 12.
19. Nov. 35).
Idbellua 8. libelli, {(^riftli^et ^uf«
\ai, ©d^reiben, Sd^rift, «tief, a- ©•
lib. divoriiiy repudii, ©d^eibebrief (1. 7
D. 24, 2. 1. 6 C. 5, 17); lib. rerum, famir
liae, «etaeid^ttiB Q- 9 § 3 D. 23, 3. 1. 99
pr. D. 32. 1. 4 § 1 D. 39, 4): f(^riftK(^
nnaeige: Ubellum ad aedes pr opaner e (1.
4 §6 D. 39, 2); öffentlicher «n^rag: Ubel-
lam proponere conünentem invenisse se et
redditurum ei qui desideraverit (1. 43 § 8
D. 47, 2); lib. famasi (f. b. ©. s. 3); be-
fonbet« »itb t» bon f (^rif tlic^en eingaben
an bie SWagifttate ober ben Äaifer, bon »e-
richten, «nfrage*, «itt-, Älaa- unb
«cfd^toerbefd^riften gefagt, a- »• "b. di-
iiUssarü; appeUatorü, aceusatorti (f. biefc
».); lib. inscriptionis (f. b. ©. 8. 3); con-
vetUionis (f.b.fö.); nsque ad denuntiationem
vel l^Ui dationem praece88is8e (1. 7 D. 5,
2) ; principi vel praekdi dare libellnm ad-
versus planum (1. 15 D. 2, 4); per lib, ex-
pedire bom SWagiftrat gefagt, ber auf bo«
i^ übergebene ®efud^ fogleid^ feine »er*
fflgung fdjreibt, ni^t causa cognita ein be*
fonbere« %tcttt ert^eilt (1. 9 § 1 D. 1, 16.
1. 71 D. 60, 17: „Omnia, quaecumque cau-
8fte Cognitionen! de8iderant, per lih. ex-
pediri non po88unt.* cf. 1. 6 C. 5, 71);
princeps libello complexus, quid fieri placeat
(l 20 § 6 D. 5, 3); libello cuiusdam im-
peraior suhacripsit (1. 32 § 14 D. 4, 8); ad
lib. rescrihere (1. 3 § 2 D. 1, 19. 1. 19 § 9
D. 19. 2. 1. 6 § 9 D. 28, 3. 1. 41 § 7 D.
30. 1. 23 D. 33, 2. 1. 2 D. 49, 14); scrinium
Uheüorum, bie foifcri. (ä^n*Iei für bic (5in*
gaben »on ^ribatperfonen (1. 1. 3—5. 11. 15
C. 12, 19); libeüis praeesse, bom ^l^cf bicfer
Canalei gefagt (l, U C. 10. 48), ebcnjo U-
hellos agere (\. 12 pr. D. 20, 5).
Libens, toi Ilig 0- 2 C. Th. 11, 15);
libetUer (adv.)» gern, mit Vergnügen (l-
1 D. 1, 2. 1. 1 C. Th. 11, 13).
I^ber, 1) «anb, öuc^ (\, 52 pr. § 1 ff.
D. 32: „Librorum appellatione continen-
tur omnia volumina^ sive in charfca, sive
in membrana sint, sive in quavis alia ma-
teria etc." 1. 2 § 34 D. 33, 7); libri wi-
probatae lectianis a. 4 ß 1 D. 10, 2). —
2) »ud^ aU 9lbt^eilung einer S^rift (pr. I.
2, 1. 1. 2 § 41, 44. D. 1,2. 1. 8 pr. D. 5,
2. 1. 2 § 3 ff. C. 1. 17). - 3) (Schrift =
libeUus: librum ad infamiam alieuius per-
tinentem 8Cribere, componere, edere (1. 6
§ 9 D. 47, 10). — 4) »rief (1. 1 § 2. 4
D. 1, 13).
liiber (Subst), ber @o^n (1. 33 pr. C.
3,28. 1. 8 § 4 C. 5,9); lif^i, bte ftinber
einer $erfon, n&mlid^ 1) über^u^t beren
55)efcenbenten (1. 56 § 1 D. 50, 16: .Xi-
berorum appellatione continentur non tan-
tum qui sunt in potestate, sed omnes qui
8ui iuris sunt, avevirilis sive feminini sexus
sunt exve feminini sexu descendentes.^ 1. 220
pr. eod. „Liberorum appellatione nepotes
et pronepotes ceterique qui ex his deacen-
dunt continentur.' cf. § 5 I. 1, 14. 1. 10
D. 1, 9. 1. 10 § 9 D. 2, 4: ^Liberos et
ultra trinepotem accipimus.** l. 2 § 3 D. 2,
8. 1. 48 D. 24, 3. 1. 1 § 1 D. 37, 5. 1. 3
§ 6 D. 38, 4. 1. 10 § 7 D. 38, 10: — „li-
beri usque ad trinepotem: ultra hos poste-
riores vocantur.* 1. 9 § 13 D. 48, 19. L
15 D. 50, 12); lib. naturales — adoptivi
a. 10 D. 1, 9. 1. 1 pr. D. 37, 4. 1. 1 § 6.
1. 4 D. 38, 6); iure trium liberorum excu-
satus (1. 37 § 1 D. 27, 1. et pr. I. 1,25.
tit G. 5, 66; ius liberorum, ein a^r ^«
tt)enbttng ber 9lad)it^U, totläft nad) ber lex
lulia et Papia Popp, mit ber ^nberloftgteit
t)erbunben loaren, t)om ^ifer ert^eilte? $ri^
bilcgium (1. 1 C, 8, 58. ülp. XVI, 1). — 2)
im engeren ©inne totxhen jeboc^ (bei ber bo-
norum possessio contra tabulas unb unde
liberi) unter liberi (ebiali(^ berftanben bie
getoaltunterworfenen 3)cfcenbcnten (sui —
naturales nne adopUvi) unb bie burd^ d^an«
cilmtion aud ber bemalt bed pater naturalis
®nttoffenen (ülp. XXVIII, 8; Gai. in, 26;
§ 9 I. 3, 1. L 1 § 6 D. 38, 6).
Ijiber (adi)., frei: a) unbefc^rfinlt,
a. «. lib. voluntas fl. 18 § 2 D. 3,5); lib.
arbitrium (1. 28 D. 1, 7); Üb. administratio
a. 28 § 2 D. 2, 14. 1. 58 D. 3, 3. 1. 41
§ 1 D. 6, 1. 1. 1 § 1 D. 20, 3. 1. 11 D.
28, 2); rerum suarum alienatio (1. 2D. 37,
12), Ustamenti factio 1. 1 pr. D. 29, 1.
1. 41 D. 38, 1. 1. 3 § 2. 1. 47 § 2 D. 38,
2), possessio (1. 11 D. 43, 16); lib. commÄi-
tum impetrare; lib. legatione abesse (l. 22
§ 6 D. 50, 1. 1. 15 i). 50, 7); Hber pro-
spectus (1. 15 D. 8, 2); b) atoanglo«: li-
ber a matrimonia esse antiquitus placuit ideo-
9ue pacta, ne liceret divertere, non valere
. 2 C. 8, 38); c) nic^t einer fremben
Digitized by
Google
312
Liberalis — Liberare.
&etoaU unterworfen, j. ©. Über popu-
lu8 (\. 7 % l D. 49, 15); omnes homines
aut liberi sunt, aui servi (1. 3 D. 1, 5);
Über homo, qui bona fide servil alicui (1. 18
§ 2 D. 3, 5. 1. 23 § 6. 1. 25 § 2 D. 21, 1.
1. 19. 23. 49. 54 D. 41, 1); ait praetor:
quem Üb. hominem dolo m. retines, exhibecis
(1. 1 pr. D. 43, 29); lib. corpus = lib. ho-
minis corpus (1. 73 D. 9, 1. 1. 7 D. 9, 3);
lib. Caput (f. b. ®. 8. 3); d) t>on einet
«erbinblid^feit befreit, j. ©. über a
rationibus inventus actor (1. 13 § 4 C. 4,
26); e) ni(^t mit einet ©cröitut be*
laftet, ober nitl^t t>erpfänbet, ^.fd.prae-
dium lib. im ^^egenf. üon serviens s. ser-
vam (1. 8 D. 19, 1), ober t)on obligatum
(1. 52 § 1 eod. 1. 33 C. 2,4); pars (fundi)
a nexu pignoi'is libera (1. 33 D. 10, 2);
Übertun (ab omni Servitute) j^raestare fun-
dum, praedium (1. 75 D. 21, 2. 1. 69 § 3
D. 30. 1. 126. 169 D. 50, 16); aedes liberas
esse, i. e. nulli servire — aedes servae
0. 90 eod. 1. 6 § 3 D. 8, 4); si mulier rem
a se pignori datam per intercessionem re-
cipere velit, fructus etiam Uberos redpit
(1, 32 § 1 D. 16, 1).
IiiberaliB, bie Steilheit einer $er|on
betreffenb, 5. lö.ub. causa, lih.iudidum
0. 32 § 7 D. 4, 8. l. 7 § 1 D. 5, 3. 1. 6
§ 3 D. 37, 10. 1. 7 § 4. 1. 8 pr. 1. 10. 24.
25 § 2 D. 40, 12. 1. 36 D. 42, 1. 1. 12 D.
48, 18. 1. 2. 15 C. 7, 16); lib. lis (1. 4 C.
7, 19); lib. negoHum (I. 1 C. 1, 39). — 2)
eine« freien 3Renf(^en toürbig, für i^n
angemeffen, 5. ©. üb. studia (1. 1 pr.
D. 50, 13. tit. C. 11, 19); lib. arte« (1. 4
D. 27, 2. 1. 10 § 2 D. 50, 5. 1. 4 § 2 D.
50, 9); lib. operae (1. 26 pr. D. 38, 1). —
3) freigebig 0- 18 D. 34, 4); liberaliter
(adv.), ou8 greifiebigfeit (1. 21 § 1 D.
16, 1).
Liberalitas, 1) greigebiqfeit, j. «.
Uberalitate, non necessitate debiti, concederc
(1. 2 pr. D. 50, 10), remitiere (1. 1 D. 2,
15); ex causa stipulationis, non ob liberaKt,
consequi (1. 15 D. 42, 4); cuiuslibet muni-
ficae liberalit. praemio adsequi (1. 3 pr. C.
5, 9); donatianes seu aliae tiberalit. (1. 19
pr. C. 1, 5; precarium, genus liberalitatis
(1. 1 § 1 D. 43, 26); liberalit. princtpales
(1. 35 pr. D. 32) ; liberalitatis in reinpubl.
factae usurae non exiguntur (1. 16 pr. D.
22, 1) ; Pius rescripsit eos, qui ex Iwerali-
tote (sua) canveniuntur, in id quod facere
possunt condemnandos (1. 33 D. 23, 3. 1.
28 D. 50, 17). — 2) 9lo(^fid^t (1. 10 § 1
D. 49, 16. 1. 3 C. 1, 4).
liiberare, befreien, 5. ©. über, ali-
quem, liberari periculo (1. 9 pr. D. 40, 2.
1. 72 § 1 D. 46, 3), vinculis (1. 2 § 1 D.
48, 3), poena (1. 3 § 2 D. 29, 5. 1. 33 pr.
D. 48, 5. 1. 8 § 12 D. 48, 19), cnmine (1.
4 § 1. 1. 11 D. 48, 4); obligatione (1. 2 D.
3, 6. 1. 3 D. 12, 7. 1. 11 D. 46, 4), actione
(1. 28 § 4 D. 34, 3. 1. 91 pr. D. 47, 2),
condictione (1. 72 § 3 D. 46, 3), petitüme
(1. 43 D. 19, 1), oneribus heredit (I. 12 D.
28, 6. 1. 87 § 1 D. 29, 2), onere fideicom-
missi (1. 79 pr. D. 36, 1), a fideicommisso
(1. 41 § 12 D. 32), debito G- 50 § 6 D. 38,
2), aere alieno (1. 25 D. 10, 8), patria po-
testate (1. 12 D. 1, 7. 1. 107 D. 45, 1), po-
testate domini (1. 18 D. 50, 17), tuteia (pr.
I. 1, 22), religione liber. loeum (1. 9 § 2
D. 1, 8), servitutibus liber. praedia (1. 30
pr. D. 35, 2. 1. 18 § 3 D. 49, 17); inSbef.
a) einen ©d^ulbner öon feinerSSetbinb*
lid^feit befreien: liberari im ^en{. iwn
Miqari (l. l D. 18. 5. 1. 5 § 4 D. 24, 1.
1. 47 D. 44, 7. 1. 83 § 5 D. 45, 1); se
liber are = soloere (1. 9 § 5 D. 26, 7); sol-
vendo qmsque pro oHo licet invito et ig-
norante liberat eum (1. 38 D. 3, 5. cf. 1.
23. 91 D. 46,3: „Si ddntor tuus mm mit
a te liberari et praesens est, non potest
invitus a te solvi"); liberatus fideiussor
(1. 20 D. 49, 14); liberare (debitorem) dam-
natus 8. rogatus heres (l. 5 § 3. 1. 7 § 2.
1. 19. 23. 24 D. 34, 3); debitorem, ut H-
beretur, legare (1. 18 pr. eod.); liber. ae-
cepto, acceptum rogando, accepti2atione s«
per acceptü. (1. 3 § 3. 1. 5 § 3 eod. 1. 31
§ 4 D. 39, 6. 1. 1 § 2 D. 42, 8. 1. 2. 3. 8
§ 2. 1 11 pr. l 13 § 7. 10 D. 46, 4); tem-
pore (1. 10 pr. D, 2, 11. 1. 7 pr. D. 3,5);
liberandae fidei alicuius causa fideiubere
(1. 46 § 1 eod.) ; b) liber. creditorem, einen
@!änbigcr abfinben, befriebigen (1- ^
§ 1 eod. 1. 26 § 2 D. 40,5); eine Det^Än*
bete ©oc^e bom ^fonbneju« befreien, ^f anb«
frei machen: liber (a creditore) pignus,
hypothecam (1. 18 D. 10, 4. 1. 3 § 2. 1. 4
D. 20, 4. 1. 1 pr. 1. 7 pr. D. 20, 6. 1. 65
D. 21, 2. 1. 2 D. 42, 8), pigneratas res vel
in publicum obiigatas (1. 15 D. 33, 4);
fundum obligatum (1. 41 D. 18, 1); rem
venditam (1. 131 § 1 D. 45, 1), liberand,
praediorum onus (1. 57 D. 30); and^ toom
$fanbgtfiubiger n^irb t^ pefagt, ber bod
^fanb freigiebt: si creditnx mulier rem,
quam pignori acceperat, d^tori liberaverü
(l. 8 pr. D. 16, 1); liber. domum (debitoris)
ex pignoribus (1. 20 pr. D. 34, 3); d) Don
einer Seröitut befreien (1. 2 D. 7, 6.
1. 6 § 1 D. 8, 6); e) entloffen Don einem
«mte (1. 39 D. 27, 1. 1. 50 § 2 D. 32. 1. 1
C. 5, 63); f) freifjjred^en (1. 5 § 1 D. 48,
1. 1. 6 D. 48, 2); g) freiloffen (1. 10 D.
18, 7. 1. 43 D. 19, 1. 1. 9 D. 20, 2. 1. 31
D. 29, 1. 1. 32 D. 38, 2. 1. 5 D. 40, 2. l.
Digitized by
Google
Liberatio — Libertinus.
313
122 § 5 D. 45, 1); se liber. ab aliquo =
manumiUi (1. 3 § 5 D. 22, 5).
Iiiberatio, t3eftetund, 5. 13. t)on ber
t>&ittlxd^n ©etoolt: potestatis hb. (1.50 §1
D. 32), üom ^onlmcjnö: pignorum lib. (1-
21 D. 49, 14^; in^bef. t)on einet obliga»
vcrbuni eandem vim habet quam söhUianis
(1. 47 D. 50, 16); si fuerit solutum — liher
contingit (1. 11 D. 16, 3. cf. 1. 96 pr. D.
46, 3); tunc res pro re sciuta liberationem
praestat, cum pro solido facta est susci-
pientis (1. 46 § 1 eod. cf. 1. 25 D. 23,3);
quotiens suos nunimos accipit creditor,
nan contingit liber, deUtori (1. 22 § 8 D.
17, 1); acceptUatio vel alia Über (1. 9 § 4
D. 4, 2. cf. 1. 1. 18 pr. D. 46, 4. 1. 8 C.
5, 51); liberationem legare, relinquere de-
bitori, reo fideiussori (1. 1 pr. 1. 5 pr. 1 ff.
1. 7 § 4 ff. 1. 8 § 7. 1. 27. 28 § 1 D. 34, 3.
1. 50 § 6 D. 38, 2); liberationem condicere
(1. 8 § 2 D. 16, 1. cf. 1. 46 pr. D. 23, 3).
liibere (adv.), frei, unge^inbett (1. 2
C. 3, 12).
Liberi f. über (Sobst.).
Iiibertas, greil^cit: a) fbr^jcrlic^c:
ferae, in liher U^te natunüi relictae; natura-
lem liberl. redpere; in nat. lib. se recipere
(1. 3 § 2. 1. 5 pr. D. 41, 1. 1. 3 § 14 D. 41,
2); b) ber Sflec^tSjuftanb einer freien,
b. ^. nidfi ber 6clat)erei uwterttwrfenen ^er*
fon: a) int Mgemeinen: lib. est naturalis
facultas eius quod cuique facere libet, nisi
si quid aut iure prohibetur (1. 4 pr. D. 1,
5); lib. naturali iure continetur, dominatio
ex gentium iure introducta est (1. 64 D.
12, 6); lib. inaestimabilis res est (1- 106.
cf. 1. 176 § 1 D. 50, 17. 1. 8 § 2 D. 46, 8);
ex possessiofte sivo servitutis sivo libertatis
de suo statu litigare; ßive ex Servitute in
libertatem litigare, sive ex Itbert. in servi-
tutem petere (1. 33 f 1. 1. 39 § 5 D. 3, 3);
ex posaess. servitutis in libert. reclamare
(1.3 § 10 D.41,2); ad libert. proclamare;
lil>ertatis proclamatio , petitio (1. 1. 3. 4.
D. 40, 13); in libert. se adserere (1. 11 § 9
D. 47, 10) ; secundum libert. vindicias di-
cere (\. 2 § 24 D. 1, 2); magna capitis
deminutio, i. e. cum libertas adivntur (1.
5 § 3 D. 50, 13. cf. L 11 D. 4, 5); ß) bie
bur(^ f^reilaffung ou3 ber ©clatoerci er*
löngte grei^jeit, tt\p. bie Sreiloffung
(eiber, datio libertatis = manumissio (l.
4 D. 1, 1); vindicta manumittendo ad li-
hert. perducere (1. .32 D. 4, 3); libertatem
imponere (f. b. SGB. s. 4); libertatis causa
imposita (f. ebenbof. s. 3); ob s. in pactio-
nem libertatis dare, accipere (1. 13 pr. D.
16, 1. 1. 2 § 14. l. 9 D. 41, 4); infbef. bie
burc^ i:eft«ment georbnete fjreiloffung refp.
bie einem ©cloben ert^lte greil^t: liber-
tatem dare (testamento), rdinquere (1. 23
§ 1. 1. 33. 38. 39. 41. 45. 48. 53. 56 D.40,
4. 1. 26 § 1 D. 40, 5); directo—per fideic.
dare libertatem ; lib. directa — fideicommibSa,
fideieommissaria(\.\>,'S^)y \ih. praestita ab
berede (1. 47 pr. D. 40, 4), praestanda ex
causa fideic, (1. 43 D. 40, 12. 1. 72 § 5 D.
46, 3k lib. adempta a testatore (1. un. D.
40, 6); legatorum et libertatium ratio ha-
benda; nihil nocere neque legatis noque
libertatibus (1. 22 pr. D. 29, 4. l. 14 § 1
D. 49, 1); si iudex pronuntiaverit contra
testamentum (inofßc.) — et libertates ipso
iure non vaknt: nee legata debentor (1. 8
§ 16 D. 5, 2); in generali repetitione IC"
(fatorum etiam datcie Ubert. continentur (1.
80 D. 50, 16); c) bie gfrci^ü öon ber
ööterliAen ©etoolt (1. 18 C. 6,4. 1. un.
C. 8, 49. 1. 13 § 4 C. 9, 51); d) bie grei*
l^t einer @at^ öon einer ©cröitut:
libertatem (servitutis) usucapm'e; usucapio,
quae libertatem prctestat sublata Servitute
(1. 6. 7. 32 § 1 D. 8, 2. 1. 18 § 2 D. 8, 6.
l. 4 § 28 D. 41, 3).
liibertinitas f.
Libertinus, 1) (Subst), ein au« ber
©cIot>erei ^^reigeloffcner in iRücffi(^t
feineöSHec^t^nftttnbe«; lib^tina, eine grei*
geloffenc (1. 5 pr. 1. 6 D. 1, 5: — „qui-
dam (liberorum hominum) ingenui sunt,
quidam lib^ini. — Libert. sunt qui ex
iusta sermtute manumissi sunt." 1. 8 0. 7,
14: „Ingenui nascuntur, Ubertini manumi^i'
sione tantum constüuuntur/^ tit. 1. 1, 5);
libert. iura ingenuitatis nactus (1. 6 D. 40,
10); legePapia cavetnr omnibns ingenuis
praeter senatores eonimque liberos liber-
tinam habere uxorem Heere (1. 23. cf. 1. 27.
31. 58 D. 23, 2); si senatoris filia neptis
proneptis Ubertino nupserit, nuptiae non
orunt (1. 42 § 1. cf. 1. 32. 34 § 3 eod.);
and) ttnrb e« in ber ©ebeutung öon lil>ertus
gebroud^ (1. 16 D. 1, 18. 1. 37 pr. D. 38,
1. 1. 5 pr. 1. 28 D. 38, 2). lAbertinitas,
ber 9*ed^t«iiuftonb eine« fjreigclaffenen,
j. ©. ex libertinitate ingenuum se dicere,
in ingenuitatem se def andere etc. (f. inge-
nuus) ; ingenuum qui» se contendendo nee
probando non amittit libertinitatem 0- 13
C. 7, 14); quaestio de libertin. (1. 32 § 7
D. 4, 8); lil>ertinitati8 causa (1. 5 C. 8, 22),
condicio (1. un. C. 10, 58). — 2) (adi.) ben
©tanb ber greigetoffenen bctrcffenb:
baju gcl^örig, j. 1Ö. libert. condici^mis
effici, constitui (1- 21 D. 1, 5. I. 2 0. 7,
20); libert. condicionis hominis (1. 4 C. 6,
7. 1. un. C. 9, 21); libert. personae (1. 2
pr. D. 38, 1); ßius, j^^pUl»» libert. (1. H
Digitized by
Google
314
Libertus — Licere.
D. 28, 8); libert. nuiter (1. 9 C. 7, 14), pro-
genies (1. 3 C. 8, 51)
liibertus, liberta, ein gftciöclaffenet,
eine ^tetgelaffene, in mdfid^t bed !Ber-
l^ItniffeiS ^um frftl^em S^txtn, bem $atton
(tit. D. 38, 1—5. C. 6, 3—7. 13); libertum
accipere debemns eum, quem quis ex eervi-
ttUe ad civitatem Rom, j)erduxU (1. 3 § 1
D. 38, 16. cf. 1. 1 pr. D.38,2); libertinum
quidem se confiten, libertum autem Seit
86 negare (1. 6 D. 40, 14); lib. civitatis
(1. 6 § 1 D. 1, 8. cf. L 10 § 4 D. 2, 4);
lib. orcinus (f. b. f&.) ; communem Itbertam
uxorem ducere (1. 46 D. 23, 2); adsignare
libertum, adsignatio liberti ({. adsignare
8. 4); honor, quem liberti patronis habere
dehent (1. 1 pr. D. 38, 2. cf. L 3 C. 6, 7:
„Liberti — eandem, quam patronis ipsis,
recerentiam \yrae8tent heredibus ;>atiwio-
nvm"); libertum ut ingratum accu8are(f.in-
gratus); libertum fiono7>96gi4enfememendare
a. 9 § 8 D. 1, 16. cf. 1. 1 § 10 D. 1, 12); ne
patroni patronae adversus libertos, neque
liberti ndversus patronum cogantur testi-
monium dicere (1. 43 D. 22, 5); praetor
poUicetur se iudicium operarum daturum
in libertos et lihertas (1. 2 § 1 D. 38, 1 ;
intestato lib, mortuo, primum suis deferri
hereditatem; sihi nonfuerint, tuncpatrono
(1. 3 pr. D. 38, 16); municipibus plenum
ius in bonis libertorum libertarum defertur,
h. e. id ius quod etiam patrono (l. un.
pr. D. 38, 3); aud) ttntb e« in bet tSebeutuna
t)Dn libertinus gebraucht (1. 4 D. 1, 1. 1. 9
D. 1, 9).
Übet, t^ beliebt, }. 0. prout Ubuerit
(1. 164 § 1 D. 50, 16).
Ijibidino8U8, looKüftig: mulier libid.
(1. 7 C. Th. 4, 11).
Libido, 1) ©elüfte, «eßierbe, j. SB.
omnium libidinum servus (1. 13 § 2 G. 9,
51); inSbef. fleifc^Uc^e ßuft, ©olluft:
Sudicos animos ad libid. deflectere (1. 4
. 9, 18); libidine servai'um ducente in
gremia domorum confugere (1. 3 0. 5, 5) ;
libidinis causa fores meretricis effringere,
supprimere scortum, subripere ancillam (1.
39. 83 § 2 D. 47, 2), castrare hominem (1.
3 8 4 D. 48, 8). — 2)SBelieben, sna libi-
dine facere stipulationem (1. 3 C. 4, 2).
liibitinarius, £ e i (i^ e n b e ft a 1 1 e t, ra-
HQod'iinTTjg (l. 5 § 8 D. 14, 3).
IiibituB, belieben, SßiUfür: i)ro suo
lib. (1. 22 C. 6, 23).
liiboniamim SCtum, ein unter Xibet
(769 u. c) üerfagter (Senatdbefd^lug, moburc^
bie ju fünften be^ Xeftamentdfc^eiberi^ ge«
ttoffenen, Don biefem {elbft niebergefc^ebenen
Setfügnngen fih; nngüftia erflört, unb ber
6c^etber ber Strafe ber lex. Com. de falsis
untertDorfen »urbe (1. 29 D. 26, 2. 1. 1 D.
34, 8. 1. 1 § 7. 8 1. 5. 6. 10. 14 pr. 15
§ 1 ff. D. 48, 10. 1. 3 C. 9, 23).
liibra, 1) $funb: libra auri, argenü,
aeris (L. S9 % 2 D. 31. 1. 30 pr. D. 34, 4.
1. 5. 8 § 5 C. 1, 5. 1. 7 C. 1, 11. 1. un.
C. 10, 29: — „pro XX libris aeris solidus
reddatur.** 1. 5 C. 10, 72: „Quotiens —
auri massa transmittitur, in LXXII so-
lidos libra feratur accepta,*' 1 un. C. 10,
78: — „pro singulis libris argenti quinos
solides inferat"). — SSßage (Gai. I, 119);
testamentum per aes et libram (f. aes s. 2.).
Libramentum, 1) (^etoid^t (1.1 C. 10,
78. 1. 12 C. 12, 50); ttopi\d): iustum Jibr.
imponere, richtig, geredet obm^^en, beftimmen,
entfc^eiben (1. 5 pr. C. 7, 63); cum omni
veritate liti liberamenta imponere (1. 4 § 3
C. 2, 55). — 2) toagere^ter Suftanb,
©leid^^eit ber %Uä)t, (Sben^eit 0- 1
§ 1 D. 43, 11).
liibrare, h)figen, ablodgen: duorum
solidorum librata impendia (1. 2 C. Th. 15.
9); crtoägcn (1. 26 C. Th. 8, 4).
liibrarius, 1) )Bü(^erabf(i^reibeT (1.49
D. 38, 1); über^u^t 9lbf(^reiber (1. 92
D. 50, 17). — 2) »uc^l^olter: horreorum
librarii, et depositorutn, et libr. caducortun
(1. 7 D. 50, 6).
Libratio, %btt)figung, ^^ioeUement;
librator, ^btodger, ^it> tUtnx, befonberd
mit ber ©afferttmge: aquae libratores; qui
aquarum ductus et inventos modos docili
libratione ostendunt (1. 1. 2 C. 10, 66)
liibripenB, met bei ber SRancipation
bie ©age rsit (Gai. 1. 119. II. 104. III,
174. Ulp. XIX, 3. XX, 3. 6. 7. § 1 jl. 2,
10. cf. aes 8. 2).
liibya, ein 5^1 ?lftica'8; liibycuB,
barauf be^üglit^ 0- 2 pr. § 23. 24 C. 1, 17).
liicenter (ady.), nac^ ^Belieben, nad^
SBiniür (1. 54 D. 26, 7. 1. 9 C. 12. 59).
Iiicentia,l)(l^rlaubni6,9efugni6,d.9.
lic. lUigare pro aliquo (1. 1 pr. D. 40, 12),
agere cum tutore (1. 45 § 1 D. 4, 4), trans-
ire ad noxalem causam (1. 4 § 3 D. 9.
4); lic. iudicis dandi (L 3D. 2, 1). relegandij
deportandi (1. 1 § 3 D. 1, 12); plenior lic.
(= potestas) ad disciplinae publ. emenda-
tionem (1. 1 pr. D. 1, 11). — 2) gd^ig»
feit, lic. nihil (eorum) ignorare (§ 6 I. 2,
11). — 3) S)reiftigfeit/gtec^^cit (l, 10
§ 2 C. 5, 9. 1. 4 C. 6, 6).
liioere, 1) xt^tliä^ erlaubt fein, a)
zufolge bef onberer ^ertragdbeftintmung, s. ^,
stipulatio : luxhere licere (s. possidere mihi
lic) spondes? (1.38 pr. § 7 D. 45, 1. cf. habere
s. 1) ; uti frui licere sibi heredique suostipci-
lari (§12 eod); stipulatio, per te non fieri,
quo minus ire agere liceat (1. 4 § 1 eod.);
Digitized by
Google
Liceri — Linea.
315
uipomum decerpere liceat, Servitut emimpo-
nere 0- Ö pr. D. 8, 1; b) nad) »orf^ft
bcr (^t^t, J. ©. quod prr fe^re«, plebtacita^
Saa etc. /tcc6/t (1. 1 § 1- 1 28 § 2 D. 4,
6. cf. 1. 38 D. 40, 4. 1. 32 § 1 D. 41, 3);
amplius s. /)^i« legare, capere, quam per
legem Falc. licebit (1. 88 § 2 D. 35. 2. 1.
1 pr. § 8. 1. 5 D. 35, 3. 1. 28 § 16 D. 36, 1);
ita factum, uti de lege fieri licuit (1. 1 § 16 D.
43, 12); in coniunctionibus non solum $m(2
heeat couBiderandum est, sed et quid ho-
nestum sit (1. 42 pr. D. 23, 2. cf. 1. 144
D. 50, 17: ,,Non omne quod licet honestum
est*) ; non debet, cuiplus Ucet, quod minus
est, fion licere (1. 21 eod.); non debet aetori
licere, quod reo non permittitur (1. 41 pr.
eod.); 2tctYtt9, 9efe|U^ er(a übt, 5.9. /»on€^
stete et Ucitae rei societais (1. 57 D. 17, 2) ; lic.
eontractus (1. 3 D. 50, 14); lic. usurae, lic.
modus usnrarum (1. 53 pr. D. 2, 14. 1. 44
D. 22, 1. L 8. 19. 25 C. 4, 32); lic. quanti-
totem legare (1. 27 D. 22, 3) ; licito iure facere
(1. 48 D. 39, 2), dare (1. 20 § 1 D. 40, 12),
petere (1. 1 D. 50, 14), vira inferre (1. 3
§ 1 D. 4, 2), uxorem ducere (1. 23 § 1 C. 9, 9);
lic. matHmonium (1. 28 § 3 D. 28, 2); contra
/»««Mwredimere (1.20 C.4, 85); licite(adv.),
erlaubtet SBeife, *. ©. lic. quid relictum
alicui (1. 144 §5 1). 30). — 2) möflüc^
fein: fsLCÜe intellegere licet (1. 1 §4D. 1, 4).
liioeri s. licitari (de aliqua re), bei bet
^erfteigentng einer 6a(^e batauf bieten,
ein d^ebot t^un; lioltatio, ha^ bieten
auf ettDOg (1. 7 § 8 D. 4, 4. 1. 12 D. 4, 7.
1. 6. 29 D. 10, 2. 1. 7 § 13. 1. 19 § 1. 3
D. 10, 8. 1. 78 § 4 D. 23, 3. 1. 9 pr. D.
39, 4. 1. 1. 3 C. 3, 37. 1. 4 C. 4, 61. l. 2
C. 8, 22).
lilcet (coni.), obgleich (1. 31 D. 1, 3.
1. 3 pr. D. 2, 2. 1. 18 D. 4, 2. 1. 58 pr. D.
50, 16).
Ijioiimia lex (l 12 D. 4, 7: „Si quis
iudicii comniuni divid. evitandi causa rem
aliena?erit, ex lege Lic. ei interdicitur, ne
comm. div. iudicio experiatur**).
Uoitari, licitatio f. liceri.
liictor. bfftnti\d)et ^enet ber ^ö^em 9Wo^
oifltate (1. 8. 23 D. 40, 2); lictoria consu-
laris dccuria, bie 3)ecurie bet fiictoten bet
«onfuln (1. 1 C. Th. 8, 9).
Ligare, binben, fÄnüten, 5. 13. fo-
biUae (testamenti) non ligataey sed tantum
naturaliter clausae (1. 8 § 19 D. 29, 5) ; linumj
quo ligatae sunt tabulae (1. 1 § 10 D. 37, 11).
Iiigueus, l^fthetn, §. 9. tahüae (testa-
menti) ligneae (1. 1 pr. eod.); ex tabulis
lign. factum horreum (1. 60 D. 41, 1).
liignam, 1) ^ol), inSbef. 9tenn^oIa,
im ^(egenf. bon materia, 18an^oI§ (1. 55. 56
D. 32. cf. 1. 12 pr. D. 7, 1. 1. 3 § 9 D.
33, 9. 1. 167. 168 D. 50, 16). — 2) = ta-
bulae testamenti (1. 19 D. 37, 4 : „Quod vulgo
dicitur liberis datam bon. poss. contra lig-
num esse sie intellegendum est, ut sufficiat
exstitisse tabulas mortis tempore patris, ex
quibus yel adiri hereditas vel secundum aas
bon. poss. peti possit"). — 3) bet @tO(f
aum Südftttaen (1. 233 D. 50, 16. lul. ep.
nov. 108 § 390).
Llgo, |)a(fe a« 8 pr. 16 § 1 D. 33, 7).
liiguBÜcum, ein (tgutifc^ed gehHiral^fted
Ätaut (1. 5 § 1 D. 33, 9).
liimare, fein au«fin«en (1. 4 C. 11,
2); limatus, fein, geübt, limoitioris in-
genii vir (1. 5 C. Th. 1, 1).
liimen, 1) Qd^totlU (§ 5 1. 1, 12); auc^
f. t). 0. domus 0- 3 C. 9, 18). - 2) (Ein-
gang, in ipso limine contractus (1. 24 C.
8, 44), litis (1. uu. C. 2, 56). — 8) ©tenje,
(Snbe (§ 5 I. 1, 12).
Ijimenaroha, .f^afenauffe^et (1. 18 §
10 D. 50, 4).
liimes, 1) ©tenje (§ 5 I. 1, 12: --
„hinc (sc. a limine) et limes dictus est, quasi
finis quidam et terminus'^J; indbef. ^txd)^=*
gten^e mit militAtifc^et ^efa^ung, 5. IB. Urne»
AegypUaeuSy Lybtcus, Wiaeticus (1. 5 pr.
C. 7, 63. 1. 12 C. 10, 48); annonam ad
limites transvehi praecipimus (1. 6 C. 10, 16.
cf. 1. ICH, 60); limitum duces (f. dux);
limitanei milites, bie <Sten§befat^ttng (l. 2 §
8 C. 1, 27. 1. 4 C. 1, 46. 1. 3 C. 11, 60);
agri limitanei, bie jum Untet^Ite bctjelben
bcftimmten Äeder (1. 3 cit.); anc^ fondi limi-
trophi genannt (rubr. C. cit.). — 2) ®ten^*
totn 0- 7 § 1 D. 18. 6). - 3) ©d^eibc*
linie (1. 9 D. 38, 10).
liimitaneos f. limes s. 1.
Tilmitare , a) beaten^en, ager limita-
tus (1. 16 D. 41, l.|l. 1 § 6. 71). 43, 12);
b) befc^teiben (). l C. 5, 27).
Limitrophus f. limes s. 1.
lamua, ©d^Iamm (1. 11 § 6 D. 39, 3).
Linea, 1) ©c^nut, 5. 9. margaritarum
(1. 26 D. 35, 2. 1. 52 § 25 D. 47, 2. cf. 1.
27 § 30 D. 9, 2. 1. 40 § 2 D. 34, 4). —
2) mäit\d)nnx (1. 29 D. 41, 1). — 8) ßinie
5Ut I3e8eic|nung einet bleibe bon S^et*
wonbten (1. 9 D. 38, 10: „Stemmata co-
gnationum directo limite in duas lineasaepik-
ran tu r, quarum altera superior, altera in-
ferior: ex superiore autem et secundogradu
transversae lineae pendent**); qui ex trans-
versa linea veninnt (1. 21 C. 3, 28); ex pa-
tema vel materna lin. venientes (1. 10 C. 5,
9); res quae materna linea descendunt (1. 11
C. 6, 59. cf. l. 2 C. 6, 61); linea legitima
(1. 15 § 8 G. 6, 58); contintM gener üt linea
sibi coniuncti (1. 5 C. 8, 48) ; quaelibet san-
guinis linea (1. 4 C. 10, 10).
Digitized by
Google
316
Lineus — Litigare.
Linons, leinen (1. 23 § 1 D. 34, 2).
Lingua, l)3un8e, 5. S9. Hngua abscisa
(1. 8 D. 21, 1). haifmiiens (1. 15 C. 6, 23.)
— 2) ^pxa^e (1. 11 pr. D. 32. 1. 1 § 6
D. 46, 1); 911 che: lubricum Unffu<ie, unbe*
bad^tfame 9)ebe (1. 7 § 3 D. 48, 4).
liinifarlus f. linypharius.
liinquere, t) er (äffen: liiq. vitam (1. 1
C. Th. 9, 12).
liinteamen = UnJteum.
Lintearius, 1) (adi.) a) bieSeintoanb
betreffenb: Mni, netiotiatiOy Seintoanb^an«
bei (1. 5 § 16 D. 14, 4); b) = linteus:
vestis lint (l. 14 G. 11, 8). — 2) (Subst.)
= Hnteo (I. 13 eod. l. 6 § 4 D. 14, 3).
Linteo, ßeintocber (1. 7 C. 10, 48).
Iiinteus, leinen: vestimenta lintea (l. 23
6 2D. 34, 2), llntetun (Subst), 2) e de, Um«
fd^Iag twn ßetntoonb: lintea, quibua inster-
nuntur vehicula (1. 5 § 1 D. 33, 10): linteura,
quo tahuiae involiita mnt (1. 22 § 7 D. 28, 1).
liintrarius (öon lintev, ^(üfn), ^af^n»
führet (1. 1 § 4 D. 4, 9).
Ijinum, 1) Seintüönb, ßinncnjeug
(1. 70 § 11 D. 32). — 2) leinener gobcn,
womit 5. IB. bie ^eftamentönrhmben pges
fc^nürt tourben (§ 3 1. 2, 16. 1. 3 § 23 D.
29, 6. 1. 28 § 1 D. 34, 3. 1. 1 § 11 D.
37, 11).
Linypharius = linteo (1. 13 C. 11, 8).
Lippitudo, Sriefdngigleit (l. 4 § 6
D 21, 1).
liiquamen, I3rü^e (1. 1 0. 4, 41).
liiquef actus, gefc^moljen: plumbum
liquef. (interpr. ad 1. 1 C. Th. 9, 24).
liiquere, flar, einlend^tenb, offenbar
fein, j. ©. si liquerüy im ®egenf. \)on si
dubitetttr (1. 2 § 4 D. 29, 3); liq. ex apcr-
tissimis argunusnJtis (1. 3 § 4 D. 26, 10);
iurare, sihi de causa nondum liquere (I. 13
§ 4. 8. cf. 1. 36 D. 42, 1). — 2) liqu4im,
^lü\\\Q:phmhum liq. (1. 1 § 1 C. Th. 9, 24).
Iiiquidus, flüffig: liq. materia (1. 4
pr. D. 33, 9). — 2) flor, bcntlic^, offen*
bor: liq. probaiioties (1. 5 0. 5, 38. 1. 2 0.
6, 22); liq. lex (1. 4 C. 6, 60); liquidum
(SubBt.), ööfligc ©cn^igl^eit: ad liq. ex-
quirere diem et consulem (1. 2 § 8 D. 39,
3); liquido (ad?.), a) flor, glonb^oft:
liq. apparere (1. 1 § 6 I). 44, 5), constare
(1. 4 pr. D. 39, 4). adprohari (1. 76 D. 5,
1), protHiri (l. 42 pr. D. 12, 2); b) liq.
iurare, ber Ucberjeugnng gcmäf) fd^mö-
rcn (1. 18 eod.).
Lis, 1) Sieci^t^ftreit, ^roce^ in(S:it)i^
f ac^ en : litis nomen omnem actioncm sipii-
ficat, sive in rem sive in personam «it (1.
36 D. 50, 16); litibus iudicandiB decemviri
(1. 2 § 29 D. 1, 2); lis proprietatis, de pro-
rietate instituta (l. 33 D. 4, 3. 1. 3;^ § 1 D. 7,
1. 102 D. 45, 1); Us inofficiosi (1. 6 D. 37,
7); litem suscipere, defendere (l. 69. 78 i»r,
D. 3, 3); liti subsistere (f. b. SB.); litein am-
testari, litis contestcUio (f, contestari); lis
coepta, inchoaia (f. b. %B.); lis in iudicium
deducta ; in litein deduci (f. deducere s. 2);
tempus, quo lisincondemnaiionemdeducUur
(l. 3 § 3 D. 19, 1) ; litem praeparare, ordi-
näre, inferre, instituere (f. biefe SB) ; litem
deserere, derelinquere, a lite discedere, liti
renufUiare (f. biefe 9£8.) ; litem amütere, per-
dere (f. b. S5B.) ; lis vivü — moriiur,perit (f. biefe
3B.); liti se offerre (f. b. ©.); litem in alium
transferre (1 4 § 3. 1. 1 1 D. 4, 7) ; litem, litis
incertum redimere; litium alienarum re-
demptares (1. 15 C. 2, 12. 1. 20. 22 C. 4, 36);
lites donatae; litium donatio (l. 22 § 2 D.
49, 14. 1. 2 C. 2, 17); litis procurator (1. 86
D. 46, 3), dominus (f. b. 993. s. 2.) ; litis con-
sortes (f. b. SB.); litis impendia, impensae,
sumptus (f. b. SB.) ; de lite inceria ncque finita
transigere (1. 1 D. 2, 15); boni praetoris est,
potius restituere litem, quam actionem fa-
mosam constituere (1. 7 § 1 D. 4, 1); litem
suam facere, t)om Slid^tcr gefügt, qui dolo
malo in fraudem le^s sent^nHam dixit (pr.
1. 4, 5. 1. 15. 16 D. 5, 1. 1. 5 § 4 D. 44.
7. 1. 6 D. 50, 13). - 2) ba§ Obiect eine«
dled^tdftreit^, namentlich bad Sntereffe
be3 Älöper^, um ttjel(^ eö pc^ in einem
Sled^töftrctt ^nbelt: litem acb-timare, litis
aestimatio (f. b. 3B.) ; in litem iurare, iusiuran-
dum in litem, bcr @ib, burc^ loelc^en ber
Rlöger fein ^ntereffe felbft ta^rt unb babun^
basäonbcmnationj^nantum felbft beftimmt (lit.
D. 12,3. C.5,53. — „crescerecondemnatiopo
test ex contumacia nonrestituentis per itis-
iur. in litem"^ 1. 1 D. cit. — „Interdum quod
inter8itagentis8olumae8timatur,veluticum
culpa non restituentts vel non exhibentis pu-
nitur: cum vero dolus aut contumacia —
quanti in litem iuraverit actor'' (1. 2 eod.
cf. l. 18 pr. D. 4, 3. 1. 64 pr. D. 5. 1. 1. 20
§ 21 D. 5, 3. 1. 46. 68 D, 6, 1: „Qiii re-
siituere iussus iudici non paret -— si dolo
fccit, quo minus possit (restituere), is quan-
tum adversarius in litem sine ulla taxatwne
in inßnitum iuraverit ^ damnandus est.*' 1. 7
D. 8, 5. 1. 8 § 1 D. 26, 2: — „si mulier
res quas amoverit non reddat, aestimari
debere quanti in litem vir iurasset,* l. 16
§ 9 D. 43, 24 : „quod interfuit, aut per ius-
iurandum, quod in litem actor iuraverit, aai,
si iurare non possit, iudicis officio aesti-
mandum e.st'*).
Litania (liTavBia)^ ba^ öffentliche
©cten SU ©Ott (1. 3 § 1 C. 1, 6).
Litare, ein 6ä^no)>f er bringen (Paul.
V, 23 § 16); tropifc^: snpplicio alicuius
publicae severitati litari (l. 12 § 1 C. Tb.
10, 10).
liitigare, oor ^eric^t ftreiten, ). S3. liti-
Digitized by
Google
Litigiosus — Locare.
317
gandi causa in iure aisti (1. 4 pr. D. 2, 4);
litigantibus iudices dare (l. 1 D. 2, 1); inte}'
htigantes non aliter lis expediri potest, quam
si alter petitor, alter poescssor sit (1. 62 D,
5. 1) ; litig. ex stipulatione (l. 3 § 2 D. 32),
de testamento matris (1. 76 pr. D. 31), de
statu suo, de condicione sua (1. 33 § 1 D.
3, 3. 1. 12 D. 4, 6. 1. 1 pr. D. 40, 12), de
libertate sua {17 % 5. 1. 25 pr. 1. 29 eod.),
pro libertate liberti (1. 4 eod.) ; ex Servitute in
libertam litig. adversus aliq. (1. 39 § 5 D.
3, 3). Litigator = Utigans (1. 9 § 4. 1. 11
pr. 1. 17 pr. § 1. 4. 1. 19 § 2. 1. 47. 49
I 1 D. 4. 8. 1. 1 § 3 D. 43, 17. 1. 1 C. 2,
10. 1. 2 C. 7, 51).
I<itii^o8U8, 1) fttcitig, üon ben©a(^cn
fiefagt, über toelc^e t)ot &tnd)t geftritten tobch
tit. D. 44, 6. C. 8, 36). — 2) »>ro»cffuo*
Hfd^: strepitus litig. (1. 1 C. Th. 3, 1).
liltiglum = lis 8. \ (1. 49 pr. D. 4, 8.
1. 6 C. 2, 52. 1. 3 C. 3, 39).
lattwa. «uc^ftobc (l. 2 § 36 D. 1, 2);
Utterae, a) »uc^poben, 6(^rift, j. ». lit-
teris perscribere testamentuni, im @(egenf.
üon notis scribere (1 40 pr. D. 29, 1. cf. 1.
6 § 2 D. 37, 1); Claris litt, proscribere (l.
11 § 3 D. 14, 3); non figura litterarum, sed
oratione, quam exprimuntlitteraey obligamur
(1. 38 D. 44, 7) ; Htterae, licet aureae sint,
ehartis meiHbranisque eedunt (1. 9 § 1 D. 41,
1); qui nescit litteras; imperitusy ignarus
litteranim ; ignorans litteras, bed ©c^teibend
unb fiefen« unfunbig; sciens litteras; litte-
ramm scientiay peritia — imperitia (§81.1,
25. 1. 6 § 19 D. 27, 1. 1. 93 § 1 D. 29, 2.
1. 3 § 2 D. 48, 2. 1. 29—31 C. 6, 23. l. 22
§ 2 C. 6, 30); b) ©c^tift im Okgcnf. jut
^cbe: litteris cantrahi obligationeoi ; litte-
rarom obligatio (§2 1.3, 12. tit. 1. 3, 21); sine
Utterarum consignatione (1. 5 D. 22, 4); c)
©tief, }. 1Ö. inter absentes contrahi per Htt.
(1. 1 § 2 D. 18, 1); Utt. quibus hereditas
pramittitur (1- 17 D. 26, 7); litt, commenda-
Uciae (I. 65 pr. D. 41, 1); litteras facere,
mittere, emittere, dirigere ad aliq. (1. 65 D. 3,
3. 1. 26 D. 13, 5. 1. 16 D. 14, 6. 1. 60 § 1
D. 17, 1. 1. 15 D. 23, 4. 1. 57 D. 24, 1.
1. 77 § 26 D. 31); d) be^örblid^e« ©c^rei..
ben (1. 1 § 2. 1. 3 D. 11, 4. 1. 1 § 2. 1.
4 pr. D. 48, 17. 1. 36 pr. D. 50, 1); litte-
ris evoeari (f. b. Ä. s. 2 c); in Htt. publi-
eis falsum facere; nomine ]>raeton8 litt,
falsas reddere (1. 16 § 2. 1. 25 D. 48, 10);
e) loiferl. Strfcript (1. 87 § 4 D. 31. 1.
5 § 4 D. 86, 3. l. 20 pr. D. 40, 1. 1. 7 D.
50, 5. 1. 5 § 1 D. 50, 6); f) «etic^t, li-
belli: litt, dimissoriae (f. b. ©.); g) Me Rif-
fen fc^aften, §. ©. primis Htt. imbuere.pri-
man litt, docere pueros (1. 1 1 § 4 D. 50, 5) ;
professores litterarum (1. 6 C. 10, 53).
Litterarius, bie föiffenfd^aften be*
treffenb: ludi HU. magistri (1. 1 § 6 D.
50, 13).
liitteratnra, )6e{c$öftiguna mit ben
»iUcnfc^aften (l. 1 C. Th. 14, 1).
Iiitteratus, 1) be$» ©d^retbenS tunbig
fl. 31 C. 6, 23). = 2) tt)tffenf(^oftIi(^ ge*
btibet (1. 43 pr. D. 18, 1). - 3) toilfen*
fc^aftlic^e tStIbung etfotbernb: (litt.
miHtia (1. 8 C. 12, 19).
liitora, bad lBettoi{(^en einer Bdpci^
(1. 1 § 1 D. 28, 4).
Iiiturgras, öffentlic^ed fimi ober 9t'
omter (1. 6 pr. § 7 C. Th. 11, 24).
Iiltus, »leeregufer, ©cftobe (1. 96 pr.
D. 50, 16: „Litus est, quousque maximus
fluctusamaripervenW 1. 1 12 eod. : „Litas pu-
blicum est eatenns, qua maxime fluctus ^x-
aestuat*') ; quaein Htore invenimus^ iure natu-
rali nostra statim fiunt (1- 3 D. 1, 8. cf. 1. 1
§ 1 D. 41, 2); quod in Htore quis aedifica-
verit, eins erit (1. 14 pr. cf. 1. 50 D. 41, 1.
1. 1 § 18 D. 39, 1. 1. 4 D. 43, 8).
liivor. 9leib (1. 2 C. Th. 16, 2).
Lixa, SWarfetcnbcr 1. 10 C. Th. 7, 1).
Iiooalis, lofal, auf einen beftimm«^
ten Ort {i(^ be^ie^enb, 5. 9. loc. inqui-
sitio (1. 4 pr. D. 39, 2), constitutio (Ji. 13 C.
8, 10), ecclesia, im @)egenf. twn metropoli-
tana (1. 20 § 1 G. 11, 48).
liooare, oermiet^en, berpac^ten, b. ^.
ffir einen beftimmten &t\hpmi a) bie IBe^
nu^ung einer ©ac^e ^^^nbem einrAu^
men (cf. conducere s. 2. a.), %. C loc. fun-
dum (fruendum, colendum), domum, habi-
tatianem, insulam (1. 3. 5. 7. 9. 24 § 1 ff.
1. 26 § 1. 1. 32. 51 pr. 1. 58 pr. D. 19, 2),
agrum (1. 1 pr. D. 6, 3 1. 13 § 11 D. 19,
1;, praedium publ. (1. 2 § 1. 1. 5 pv. D. 50,
8); locum publ. fruendum loc. (1. 1 pr. D.
43, 9); loc. urbana praedia, vechtras navium
(1. 55 D. 12, 6), vectigalia (1. 45 § 14 D.
49, 14. 1. 2 § 4 D. 50, 1); usumfr. (1. 12
§2D.7, 1), vestem Bca^enicMn, funebrem (1. 15
§ 5 eod.), dolia (1. 19 § 1 D. 19, 2), servum
hominem, operas servi (1. 48. 45 § 1 eod.
1. 12 § 6. 1. 14 pr. D. 7, 8); b) jur 2eU
ftung Don ^Dienften ft(^ t)er))fli(bten: loc.
operas suas (I. 1 § 6 D. 3, 1. 1. 3 D. ?, 2.
1. 26 D. 7, 1. 1. 38 pr. D. 19, 2): „Qui ope-
ras suas locavit, totius temporis mercedem
accipere debet, si per enm non stetit quo mi-
nus operas praestet**); locat artifex operam
suam i. e. faciendi necessitatem (1. 22 § 2
eod.) \ factum, quod 2ocart9o2^,pu taut tabu -
lam pingas (1. 5 § 2 D. 19, 5); c) gegen
einen ju »il^lenben So^n eineKrbeit oer»
bin gen (cf. conducere s. 2 b), j. ©. loc.
opusfaciendum ita, utpro opere redemptori
certam mercedem in dies singulos darem;
Digitized by
Google
318
Locatio — Locus.
opus aversione loccUum (1. 36. 51 § 1 D. 19,
2); hc. fcxiendam aedem, domum, insulam
(1. 22 § 2. 1. 30 § 3. 1. 60 § 3 eod.), nierces
vehendas (1. 2 pr. 1. 10 § 1 D. 14, 2. 1. 1
§ 1 D. 19, 5); locatum (Subst.), locatio,
bei ^ermiet^ungd» obec$ec)>a(^tun9d'^
Sontroct (1. 50 D. 2, 14. 1 20. 65 D. 18,
1. 1. 4. 20 pr. 22 § 1 D. 19, 2. 1. 12 pr.
D. 50, 16. 1. 23. 45 pr. D. 50, 17), inÄbef-
in ^f^ug auf bie ^tä^it bei» ^etmie*'
t^eti» obet Verpächters: ex locato agere,
petere, ex loc. 8. locati actio, iudiciutn, bie
j^lage bed V^rmiet^erd gegen ben 99äet^;
ex loc. te7ieri, in ^e^g ouf bie )6erpf(i(l^tung
bed l^iet^d gejagt (pr. I. 3, 24. 1. 2 pr.
D. 14. 2. 1. 9 § 4. 1. 11 § 3. 4. l. 13. 10
§ 3. 1. 22 pr. 1. 35 § 1. 1. 42. 48 pr. 1.
60 § 4 D. 19, 2); locatio (et) conductio,
locatum (et conductumj, ber ^iet^* ober
$aci^tDertrag in I3e3ug auf bie ge^en<«
feitigen mec^te unb Verbinblic^fetten
(pr. § 1 ff. I. 3, 24. 1. 7 § 1. l. 57 D. 2,
24. 1. 1 § 9. 10 D. 16, 3. 1. 1 § 4 D. 17,
1. 1. 12 D. 19, 2. 1. 22 D. 19, 5); looalior,
IBermiet^er, SSerpac^ter, ^erbinger
(pr. I. cit. 1. 9 pr. L 11 § 4. 1. 29. 36. 37.
60 pr. § 3 D. 19, 2. 1. 9 pr. D. 20, 4. l.
12 D. 43, 16).
liocaüo, locator f. locare,
Loculus, ftöftc^en, ^fjatnUt (1. 52 §
9 D. 32. 1. 23 § 1 D. 33, 8).
Ijoouple8,begütert,bermögenb,rei(^,
^a^IungSfä^i^, 2- ^* edicto cavetur, ut
fideiussor iudicio sistendi causa datus pro
rei qualüate locuples deiur (1. 1—3 D. 2,
6. cf. 1. 2 pr. 1. 5 § 1. 1. 9. 10 pr. D. 2,
8. 1. 234 § 1 D. 50, 16: „Locuples est, qui
satisidonee habet T^TomsLgmiudmeTüi, quam
actor resti tu endani esse pet i t ** ) ; qui rem a lie-
nam defendit, numquam locuples habetur (l.
166 cf. 110 § 1 D. 50, 17. 1. 51 § 2. 1. 53 D.
3, 3: ,rs, ^Mt suscepü defensioncm, etsi
locupletitsimus sit — non videtur defendere,
nisi satisdare fuerit paratus^') ; reum locupl.
dare, offerre (l. 42 § 1 D. 12, 1. 1. 13 § 23
D. 19, 1); si nomen sit distractum, locupl.
esse debitorem, non debere praestari (1. 4 D.
18, 4); natura aequum est, neminem cum
alteriusdetrimentofieri locupletiorem, fi(^ be-«
reichern (1. 14 D. 12, 6); si ipsa res, quae
ad alium pervenit interiit, non esse locuple-
tiorem (bereichert) dicemus ; sin vero in pecu-
niam aliamve rein con versa sit — pretium
locupletem cum perinde obligat, ac si corpora
ipsa in eadem specie mansLssent (1. 18 1). 4,
2. cf. 1. 22. 23. 25 § 1 D. 5, 3); in id, ^wd
(s. inquantum) locupletior if actus) est, actio
danda in aliq. (l. 5 § 8 D. 3, 5. 1. 28 cf.
1. 26 D. 4, 3. 1. 3 § 12. cf. 1. 1 § 4 D. 15,
1); si minor XXVannls filio fam. minori pe-
cuniamcredidit, melior est causa consumen-
tis, nisi locupletiorexhocinreniaturh\A»coik'
testatae tempore is qui accepit (1. 34 pr. D.
4« 4) ; pupiUus locupletior factus (1. 5 § 2. 1.
36 pr. D. 3, 5. 1. 13 § 1 D. 12, 6. 1.4 § 4.
23 D. 44, 4. 1. 47. 66 D. 46, 3); in dona-
tionibus iure dvili impeditis — «i res con-
8umptasit,cotuitoa^tirhactenus,9i4<Uent«« lo-
cupletior quis eorum factus est 0- ^ § ^^*
cf. 1. 7 pr. § 1. 1. 9 § 1. l. 50 D. 24, 1);
au(^ auf ^ermögen^beftaubt^le mirb ber^ud«
brud belogen/ 5. $. pecuHum locupletius fac>
tum (1. 1 § 4 D. 15, 1); hercditaUm locu-
Eletiorera facere (1. 43 D. 35, 2. cf. 1. 26
I. 4, 3).
Itocupletare, bereichern, }. ß.nan lo-
cupletari, im ^egenf. öon demnuere Patri-
monium suum (1. 6 pr. D. 42, 8); iniquissi-
mum est, ex furto serri dominum loeuplHari
impune (1. 3 § 12 D. 15, 1).
L0CU3, Drt, ©teile, ^laj, a) in
eigentUd^ertSebeutung: a) im allgemeinen,
}. ^. loco plus petituT, veluti cum quis id,
quod certo loco stipuiatus est, alio loco pe*
tit etc. (§33 1. 4, 6. cf. 1. 1 D. 13, 4) ; airox in-
iuria aestimatur ex loco, veluti si cui in
theatro vel in foro ini. facta sit (§ 9 I. 4,
4) ; locus facit, ut idem vel furtum vel sacri-
legium sit (1. 16 § 4 D. 48, 19); emandpari
iiiium quocumque loco posse constat (1. 36
pr. D. 1, 7); locus, in quo ius redditur
(l. 11 D. 1, 1); locus publicus (1. 1. 2 pr.
§ 2 ff. D. 43, 8. 1. 1 D. 43, 9), sacer, mn-
tius, religiosus (1. 6 § 3 ff. D. 1, 8. l. 23
§ 1 D. 6, 1. 1. 17 § 3 D. 39, 3. l. 1 D. 43,
6); locum dedicare (1. 60 D. 2, 14), religi-
one liberare (1. 9 § 2 D. 1, 8); locus »epul-
chri (1. 10 D. 11, 7); in alienum 1. moriuum
inferre (1. 2 § 1. 1. 7 pr. eod.) ; locus, quo vuigo
iter fiet, vel in quo consistetur (1. 1 pr. 1.
5 § 6 D. 9, 3h 1. itineris, viae (l. 28 D.
8, 3. 1. 6 § 1 D. 8, 6); loca in nave con-
ducere (l. 2 pr. D. 14, 2); loco imar^re
rem, thensaurum, terminos (1. 15 D. 10, 4.
l. 8 § 18 D. 41, 2. 1. 3 pr. D, 47, 21);
ß) im engem @inn: ein ©tflcl fianb, $Ia|
(1. 60 D. 50, 16: „Locus est non fundus,
sed portio aliqua fundi, — Loci appella-
tionem non solum ad rustica, verum ad
urbana quoque praedia pertinere. — Fundus
quidem suos habet fines, locus vero laterepo-
test, quaienus determinetur et defini€Uur^\
locus certus ex fundo (l. 26 D. 41, 2); majo-
rem, minorem 2ocumtn(errttortohabere,po8-
sidere (1. 7 D. 10. 1); loca fundi vacua aedi-
ficiis etc. (1. 22 D. 8, 3); fundi lodve furtum
(1. 38 D. 41, 3); agri vel loci, medü Jod
usum fr. legare (L 10 § 2 D. 7, 4. 1. 2 § 2
D. 8, 5); locus serviens (L 20 § 5 D. 8,
2); aedium, loci, ope^^ve damnum factum
Digitized by
Google
Locusta — Longus.
319
0. 24 § 2. 12 D. 39, 2); super sui iuris locis
de finibus deferre qtierimoniam ; finale iur-
gium vel locorum intentio (1. 8. f C. 3, 39);
invasor locorum (1. 5 C. 8, 4); y) ^egenb,
Ottfc^aft, 5. 18. durissimam eaiy qtwtquot
locis qiiis navigans delatus est, tot locis sc
defendere (I. 19 § 2 D. 5, 1); secundmn loco-
rum consuetudinem, moderamen (1.7D. 2. 12.
1. 6 § 1 D. 3, 4); magistratus loci alicuius
(1 22 D. 22, 5. 1. 239 § 1 D. 50, 16); lo-
corum anlistües (l. 25 C. 5, 4); b) in tro-
pifc^cr ^ebcutung: a) ©teile, SoJ,
X^eil einet ©<^ft (1. 8 pr. D. 5, 2. 1. 2
§ 5 C. 1. 17); ß) bie ©teile, n>el(^e eine
lelttoinige flnotbnung, ober eine $ecfon
in^e^ug auf bie Srbfolgeorbnung ein^
nimmt, ^. ©. primo fmedio, twmssimoj loco
heredem scribere, institnere (1. 20 pr. D.
28, 5. 1. 88 § 4 D. 31. 1. 27 D. 35, 2. 1. 2
§ 4 D. 37, 11); quocumque loco libertaa data
(I. 22 D. 28, 5); posteriore loco manumitti
(1. 248 D. 50, 16) ; qui primum locum ah in-
testato tenent (1. 1 § 14 D. 25, 4) ; tesia-
mentum seeundo loco factum ^ posterius
(1. 30 D. 36, 1); y) bet @tonb, ^ong einer
^erfon : humHiore — honestiore loco positus ;
hmnilis loci esse; homo honestioris loci (1. 8
§ 13 D. 2, 15. 1. 39 § 8 D. 48, 5. 1. 1 § 5.
1. 3 § 5 D. 48, 8); ou(^ f. t>, 0. Soften, «mt
(1. 4 § 1 D. 3, 2); S) bie ©tcHunfl, ßoge,
ha^ SBerl^altnig einer l^erfon ober Badft
in rec^tli^er ^e^ie^ung : i>aW — duriore loco
esse in litigjindo (1. 1 § 1 D. 2, 9); de-
teriore loco esse (l. 2 D. 2, 7); infnmium
loco haberi (1. 21 D. 3, 2) ; in locum alicu-
ius suceedere, locum alicuius ohtinere (j. biefe
Ä) ; in locum {h. loco) filiiy nepotis adoptare
aliq. (1. 11. 22 § 2. 1. 37 pr. D. 1, 7); do-
mini loco habetur hereditas (1. 15 pr. D.
11, 1); praetor bon. possessorem heredis loco
in omni causa habet (1. 117 D. 50, 17);
furiosus absentis loco est (1. 124 § 1 eod.) ;
uxoris loco, sine nuptiis, in domo esse (1. 144
D. 50, 16) ; accessionis loco promittere (1. 34
D. 46, 1) ; hco fructuum esse (1. 29 D. 5,
3); f) locum facere alicui (personae), 3e*
manbem $Ia| machen, betotrten, ha% er
in tttüa» (). 9. in eine @rbf(^ft) ein«
tritt; locus est alicui, eintreten, §. ©.
locam fac. substitutis ; locus est substituto
a 7 8 10 D. 4, 4. 1. 20 § 4 D. 38, 2);
locus est postumo; rumpendo testamentum
(tollendo primum gradum) sibi locum facere
postumus ^olet (1. 5 D. 28, 8. cf. 1. 30 § 1 D.
29, 2); si liberti extat patroni filius,;/feco
locus non est in parte nlii patroni (1. 8 pr.
D. 48, 20); locum facere alicui rei, bctüir*
fen, hai ettoad @tatt l^abe, ^ur Kn*
toenbung fomme: locus est alicui rei, s.
locum habet aliquid, 6tatt ^aben, $(a(
greifen, j. ©. locum facere suecessioni (1.
31 pr. D. 5, 2). beneficio (1. 68 D. 50, 17),
edicto (1. 27 pr. D. 29, 4); locus est edicto
s. locum Itabet edictum (i. 9 pr. § 1 D. 4, 2.
1. 1 § 4. 5 D. 21, 1. 1. 3 § 2. 1. 6 §2 D.
87, 10); 1. e. SCto, 1. h. SCtum (1. 1 § 3.
1. 12. 15 D. 14, 6. 1. 1 § 12. 1. 23 § 5. 1. 28
8 8 D. 36, 1); 1. e. legi, 1. h. lex Falc. (1. 11
§ 6. 1. 22 § 3. 1. 67. 87 pr. § 1 D. 35,
2); 1. facere Falcidiae (1. 5 § 5 D. 37, 5);
1. e. bon. possessionis 1. h. bon. poss, (1. 4
pr. § 1 D. 37, 4); 1. e. actioni, 1. h. adio
(1. 19 pr. 1. 24 D. 9, 4. 1. 9 § 4 D. 10, 4.
1. 9 § 10. 11 D. 18, 4); 1. e. repetüioni,
I. h. repetüio (1. 2 pr. 1. 23 pr. § 3. 1. 26
pr. 1. 29 D. 12, 6); 1. e. exceptioni, 1. h.
exceptio (1. 11 § 8 D. 44, 2. 1. 4 § 4 D.
44, 4. 1. 93 pr. 46. 3).
lioousta f. lucusta,
liogarium, Keine 9le(^nung (1. 3 § 10
D. 38. 9).
liOgista, ft&btifd^ Beamter, bet bie Kuf»
fic^ nnb (Sontrole über bie SHec^nungdbeamten
fü^rt (1. 3 C. 1, 54).
liOgographus, 9ie(^nungdfü^ret (1. 18
§ 10 D. 50, 4. 1. 1. 4 C. 10, 71).
liolimn, £oI(^, ein Unfraut (1. 27 § 14
D. 9, 2).
liongaevua, 1) t>on ^o^em 9(Iter, 6e<^
ia^rt: homo long. (1. 56 D. 7, 1). — 2)
feit alter 8^^^ oefte^enb, langiäl^rig:
usus long. (I. 2 C. 8, 52). — 3) lange
3cit bauernb: actio long, im @kgenf. üon
annalis (1. 2 pr. C. 4, 18); long, exactio,
nulla temporis solita praescrlptione coar-
tanda (1. 23 pr. C. 1, 2).
lionginquitas , ^röge, £änge, idi
(1. 14 D. 39, 2), temporis (1. 3 C. 7, 22).
lionglnquus, 1) toeit entfernt, §. 95.
long, excursiones (1. 13 § 1 D. 33, 1); long.
provincia (1. 122 pr. D. 45, 1); ad long.
examina protrahi (1. 4 G. 7,51); in longinquo,
velnti trans mare, habere rationes ^ 6 § 9
D. 2, 13) ; in hnginquum mittere telum (1. 28S
§ 2 D. 50, 16); de longinquo petenda verba
fideicommissi (1. 13 § 8 D. 36, 1) ; longinquo
abesse (1. 44 D. 8, 3. 1. 39 pr. D. 30). —
2) langtoierig: adversa et long, väletudo
(1. 3 C. 1, 26). — 3) lang: long, et inve-
terata redituum susceptio (1. 20 pr. C. 11 , 48).
liongitudo, Sfinge: per longitnd. viae
fundus divisus (1. 6 § 1 D. 8, 6).
liongus, 1) lang, a) bet ^ui^be^nung
nac^, *. ©. naves longae H. 2 pr. D. 49, 15);
viam longiorem facere (I. 1 § 2 D. 43, 11);
Suodammodo longa manu tradita res (1. 79
. 46, 3); b) ber Beitbauer nac^ = diutur-
nus, ). 16. longa consuetudo (1. 85 D. 1, 8.
1. 11 D. 50, 2T; longioris ten^poris silentio
finita (1. 280 D. 50, 16); per kmgi temporis
Digitized by
Google
320
Lo qu i — Lucr u m.
spaUum. longo tempore, longi temp, posses-
sione, longa possessione capere, usucapere,
sibi quaerere rem (pr. I. 2, 6: — „immobiles
(res) per longi temp. possessionetn, i. e. inter
praesentes decennio, inter abseniee XX
annis, usucapiantur/^ 1. 16 D.28, 5. 1.5 pr.D.
39, 2. 1. 3 § 23. 1. 26 D. 41. 2. 1. 17. 88
§ 2 D. 41, 3. 1. 2 § 6. 1. 4 pr. D. 41, 4);
longa quasi possessione iuB aquae duceudae
nactus (l. 10 pr. D. 8, 5); 1. possessionis, 1.
temporis praescriptiOt exceptio (1. 3. 5 § 1 D.
44, 3. 1. 1 C. 7, 22). — 2) tücit, entfernt,
1. peregrinatio, l. iter (l. 23 D. 3, 3. 1. 28
D. 18, 6); qui per stuxessionem quamvis
longissimam defancto heredes constiteront,
non minus heredes intelleguntur, quam qui
principaliter heredes existunt (1. 194 D. 50 ,
17); kmge (adv.), toeit, Weithin, fern,
}. ^. longius producere ignem, longius
procedere (l. 30 f 3 D. 9, 2), evolare (1. 5
§ 6 D. 9, 2); qui iumenta sibi commodata
longius duxerit, furtum facit (1. 41 D. 47»
2); longius positae res (l. 7 C. 11, 59);
longe abesse (1. 17 § 17 D. 47, 10); longe
esse, totxi entfernt fein (1. 16 § 8 D. 20,
1); longe esse a bona fide (1. 45 § 1 D.
19, 2), a saeculi nostri beatitudifie (1. 17
C. 9, 1). — 3) groß, J. ©• 1. differentia
(1. 31 D. 46, 3); longe, fc^r, bei »eitern,
j. «. 1. dissifMk, aliud (1. 32 D. 17, 1. 1. 10
§ 1 D. 41, 2); 1. utUe, aequum (1. 28 g } D.
2, 14. 1. 4 § 13 D. 44, 4); l. commodius
(l. 24 D. 6, 1), absurdius (1. 51 § 2 D. 9,
2). — 4) toeitlänfiö, überflüffig, un^*
nüft (1. 67 § 8 D. 28, 2. 1. 2 § 41 D. 38,
17. 1. 15 § 1 D. 40, 2).
Loqui, ^pxe^tn, a) = fari, }. ©. loqui
quidem non posse, alio tarnen modo quam
sermone manifestum facere posse (1. 29 D.
1, 7); nemo sine voce dbdsse existimatur:
nisi forte et eos, qtU loqui non possunt, co-
nato ipso et sono quodam dicere existime-
mus (1. 7 § 2 D. 88, 10); qui loqui potest,
creditur et stipulari, et promittere recte
posse (1. 1 § 18 D. 44, 7) ; infans, anteqiMm
loqueretur (1. Ö C. 6, 9f) ; graviter, tardius loqui
(1. 9. 10 § 5 D. 21, 1); b) = dicere, j. «.
k)on ^(udfprüc^en bed ^rätord gefagt (1. 1
§ 10 D. 3, 1. 1. 1 pr. D. 36, 6. 1. 1 § 5
D. 43, 20. 1. 195 D. 50, 16), öon 9luiJf<)rü*
(^en ber «ebilen (1. 38 § 1 D. 21, 1), be«
©enat« (1. 20 § 12. 13. 1. 28 § 1. 1. 25
§ 5 D. 5, 3), einer lea- (1. 80 pr. D. 48, 5),
t)on le^tn^iHigen ^eftimmungen (1. 69
)r. I. 77 § 30 D. 31. 1. 28 § 3 D. 34, 3.
. 47 § 4 D. 40, 5).
liorica, «ßonser (1. 14 § 1 D. 49, 16).
lioricatio, Zünd^cn, 2:ün(l^tt)erf (l. 79
§ 2 D. r>0. 16).
liorum, Stiemen, a) jum $rüge(n.
r:
$eitfc^e (l. 43 § 5 D. 21, 1. 1. 15 § 39
D. 47, 10); b) Bügel (1. 27 § 34 D. 9, 2).
Lotus f. lavare.
liUbrioum, 1) f(^IiH)friger Drt (1. 7
§ 2 eod.). — 2) Unfi(^er^eit, ©efa^t:
lubrico <ute2a« praeferrefideicommissi reme-
dium (1. 8 § 8 D. 22, 1); Unbebad^tfam*
leit: aetatis lubrico captus (1. 11 § 5 D. 4,
4) ; propter lubr. consilii sui non admitti ad
testimonii fidem (1. 3 § 5 D. 22, 5); nee
lubr. linguae ad poenam faciie trahenduoi
est (1. 7 § 8 D. 48, 4).
Lucellum, Heiner (&etoxnn (1. 81 C.
Th. 12, 6).
liuoema, £ampe, üaUtne (1. 52 § 1
D. 9, 2. 1. 44 D. 40, 4).
Luoidu8(adi.), lucide(adv.), ^ed, beut«
Ii(§ (l. 1 pr. D. 44, 4. 1. 9 pr. C. 5. 27).
liUcrari, luorifaoere, lucrativus, lu-
orosuB f. lucrum,
liuonmi, &tto\nn, ^ermögendoer'
mebrung, SSermüaendüort^eil, im &t-
genf. bon damnum (f. b. IB. s. b.) ; lucrari,
lucrifacere, einen (Setoinn machen, ttt
tuad gen^innen, mit etioad fiq beret«
c^ern, 5. $. quantum lucrari potui, im
®egenf. t)on quantum mihi abest (1* 13 pr.
D. 46, Sy, non lucran, im (iegenf. t>on
amittere (1. 27 D. 4, 6); bono et aequo non
convenit aut lucrari aliquem cum damno
aUerius aut datnnum sentire per alterius hi-
erum (1. 6 § 2 D. 23, 3. cf. 1. 28 D. 4, 3) ;
ne ex dolo suo luci'entur (1. 12 eod. cf. L 1
§ 6 D. 2, 10: — ,ut ex dolo defuncti heres
non lucretur^'J; sui lucri causa negoda alte-
rius gerere, contrahere cum aliquo (L 5 § 5
D. 3, 5. 1. 25 § 1 D. 44, 7); lucn faciendi
causa possidere, usucapere (l. 33 § 1 D. 41 ,
3. 1. 2 § 1 D. 41, 5); contrectalio rei lucri
fac. gratia (1. 1 § 8 D. 47, 2); lucrandi
animo adprehendere, auferre (1. 5 § 6 1. 9
§ 8 D. 41, 1); eo animo, ut ipse lucrifaeeret,
capere feram (1. 5 § 1 eod.); lucrari s. lu-
crffacere dotem (1. 20 § 1. L 27 § 2 1. 29
pr. 1. 80 § 1 D. 11, 7. 1. 10 § 1 D. 24, 3.
f. 11 § 4 D. 27, 6. 1. 6 D. 85, 2); lucrif.
hereditatem G* 1 § 9 D. 29, 4), superficiem
(1. 86 § 4 D. 80); lucrari fructus accessiones
(1. 4 § 2 D. 10, 1. 1. 2 § 1 D. 18, 2), pre-
tium 0. 83 § 1 D. 5, 3); tacite lucrifieH ab
aliquo (1. 3 § 8 D. 48, 20); lucro alicuias
cedere (f. b. SB. s. 6.). Lucrum bebeutft audj^
SJort^cil übcr^u^t, non debet is videri
damnum facere, qui eo veluti lucro, quo ad-
huc utebatur, prohibetur (1. 26 D. 39, 2),
liUcrosuB, @len)innbringenb,t)ort^etI«
l^aft: lucrosum esse aUcui, im (Skgenf. tnm
damnosum, captiosum esse, nocere (1. 1
pr. D. 4, 3. 1. 3 § 1 D. 14, 4. 1. 6 § 10
D. 42, 8); hereditas lucr. ü. 9 § 3 D. 26,
Digitized by
Google
Luctamen — Lumen.
321
8. L 17 D. 29, 4), minus lucr. (1. 7 § 5 D.
4, 4) ; bona — si non videantur Iticrosa, cre-
ditoribus concedentur (1. 8 § 1 D. 28, 1).
IiuorativuH, ben ©ctpinn, bic SBcrcic^c*
tun03cw*<^w^^^ betreff enb: cauAo lucrat.,
ein @rtt)crb^mb, tüobur(^ ber ©riperbenbe
nur bereichert tt)irb, inbem er felbft bafür au8
feinem SSermögen ntc^t« aufopfert (1. 13 § 15
D. 19, 1. 1. 82 § 4 D. 30. 1. 4 § 14 D. 40,
1. 1. 5 D. 41, 3. 1. 17, 19 D. 44, 7. 1. 83
§ 6 D. 45, 1); auc^ causa, quae lucrativam
habet adquisition^t (1. 4 § 31 D. 44, 4);
lucrat. possessio, ber 5öefi^, ber fi(§ ouf eine
oausa lucrat. grünbet (1. 2 § 1 D. 29, 4);
lucrat. res, ©Q(^en, bie au3 einer causa lucr.
erworben finb: lucrat. descriptio^ iugaiio,
bie hierauf gelegte ©teuer, toomit nämli^ bie
9^(^tcurtalen, toel(^e t)on einem ^urtalen ex
causa lucrat. ertoorben, belaftet Waren (tit.
C. 10, 36: — „lucrat. res eas tantum vo-
lumus appellari atque praedictae descri-
ptionis gravamen excipere, quae hereditatis,
legati, fideic, iure m. c. donatione vel cu-
iusl. pofltremae voluntatis arbitrio ad
quemp. delabuntur ; inter vivos etiam donatio
— lucrativae merebitur et nomen et sarci-
nam** 1. 1 § 3. 4 eod.) ; lucrat%vorumC= dona-
tionum) inscriptiones (}. 22 cf. 1. 19 C. 1, 2).
Luctamen, Äampf, ©treit, competenti
luctamine subire appellationis discrimen
(L 40 C. Th. 11, 30); luct. de proprietate
(1. 1 pr. C. Th. 4, 21).
liuotari, ringeu (1. 2 § 1 D. 11, 5).
liuotuosus, luctuB f. lugere,
Lucubratio, 9?ad^tarbcit C. Th. II. pr.
liUoiilentus, Ud)tt>oll, Ilar (prooem.
I. § 2).
IiU0U3, ^ain (1. 7 § 1 D, 18, 6).
Iiucusta, ^euf(^re(fe (1. 18 C. 4, 65),
otö (JHgcnnamen (1. 48 pr. D. 31).
liUdere, 1) f<)ielen, j. SB. lud. pila (1. 11
^r. 1. 52 § 4 D. 9, 2), alea s, aleam (f. b.
fe. 8. 1.)*, lud. in rem aliquam, in pecu-
niam (1. 2 § 1. 4 pr. D. 11, 5); lud. ar-
genta, auro (1, 3 C. 3, 43); aud) öerfj)ie*
len (1. 4 § 2 D. eod.). — 2) \potttn (I. 5
C. Th. 2, 4). — liusor, (Spieler G- 1 § 2
eod.). IjUSUs, a) @piel (1. 2 pr. eod. 1. 9
§ 4. 1. 10 D. 9, 2); b) ©c^erj (1. 3 pr. D.
II, 3. 1. 50 § 4 D. 47, 2).
Ijudibrium, Spiel in tropifd^er ^ebeu'
tung, $offenfpieI, ©efpött, ludibrio ha-
bere aliquem, mit 3«"tönbem fein Spiel
treiben (1. 26 D. 47, 10); ludibrio defraudari
iura (1. 10 pr. C. 8, 47); mimae et quae
ludibrio corporis sui quaestum faciunt (1. 4
C. 1, 4); antiquae subtilitatis lud. (1. un. C.
7, 25). liudlbrlosns, aU bloje Spie-
lerei erfc^einenb: ue quasi ludibr. fiat
curatoris creatio (1. 6 C. 5, 70).
liudlcrus, jur ^urjtoeile @rgöfelic§»
feit bienenb: ars ludicra, bie S(^aufpte*
lerfunft a 1- 3. 4 pr. D. 3 2, 1. 42 § 1
1. 44 D. 23, 2. 1. 37 pr. D. 38, 1).
Ijudifioare, mit Semanbem fein Spiel
treiben (1. 8 § 8 D. 20, 6). Ludificatlo,
mutl^toilligeg ^in^alten (1. 6 C. 4, 54).
Iiudus, 1) Spiel, inSbef. Sc^aufpiel,
Suftbarfeit, j. ©. ludos edere, facere,
pollicere (1. 6 § 10 B. 13, 6. 1. 27 D. 38,
1. 1. 10 pr. C. 48, 6); ludi circenses, sce-
nici (f. b. 9£8.); in ludum venatorium dari,
damnari (1. 8 § 11. 12 D. 48, 19). — 2)
= schola: ludus litterarius (f. b. SB.).
Ijuere, 1) büßen: luere poenam (1. 8
D. 2, 1. 1. 29 D. 48, 10. 1. 6 § 4 D. 49,
16) ; cajHYeluendum(8acrilegium), vel minore
supplicio (1- 16 § 4 D. 48, 19). — 2) löfen,
einlöfen, bejai^len, j. SB. ea in obliga-
tione consistere, quae pecunia lui praesta-
rique possunt (1. 9 § 2 D. 40, 7); se luere,
Söfeqelb jaulen (1. 8 D. 49, 16); luitio, ©c*
jol^Iung beg fiöf egelbeg (1. 15 eod. 1. 1 § 4
B. 38, 16); ingbef. Wirb eS öon ber ©inlö^
fung eineg ^fanbe«, b. b. ber I3efreiung
beffelben öom ^fanbnefuö ourc§ SBe^a^lung
ber Sc^ulb, gefagt: Im&cq pignus, rempignori
datam, obligatam, fundum obligatum (1. 28
D. 10, 2. 1. 7 § 12 D. 10, 3. i. 57. 86 pr.
D. 30. 1. 80 § 6 D. 36, 1), omamentum
pignori positum (1. 33 § 2 D. 32); a cre-
ditore luere praedium (1. 52 § 1 D. 19, 1);
luitio pignoris (rubr. C. 8, 30); annm lui-
tionis (1. 3 pr. C. 8, 33).
Iiues, Unfoll.
liUgdunensis, bie Stabt Lugdunum in
Pallien (bag heutige S^on) betreffenb, ba^in
gehörig: Lugd. GalU (1. 8 § 1 D. 50, 15);
provinda Lugd. (1. 1 C. Th. 11, 3).
liUgere, 1) um einen Serftorbenen
2^rouer anlegen, il^n betrauern; luctua,
Xrauer G- 8. 9. 11. 23. 25 D. 3, 2. 1. 35
D. 11. 7. 1. 6 D. 23, 2); lugubris, bie
3^rauer betreff enb; lugubria (sc. vesti-
menta, ^^rauecfleiber; vestis lug. (1. 8
D. 3, 2. 1. 15 § 27 D. 47, 10). — 2) über*
baupt Wegen etwa§ traurig fein, etwa«
bef lagen (1. 11 C. 6, 59. 1. 6 pr. C. 6,
61); lugubris s. luctuosus, traurig,
fc^merjlic^, 5. 9. satis est lug., maiorum
imagines revulsas fidere (1. 22 § 3 C. 5,
37); luctuosior reditus, quam discessus (1.
13 § 3 C. 9, 51); luct. hereditas (1. 10 C.
6, 25), Portio (l. 28 C. 3, 28).
Iiugubris f. lugere.
liUitio f. luere s. 2.
Lumen, £id^t: a) Sonnenlicht; auc^
Deffnung in einem Öebäube jum einbringen
beS Sic^tS, genfter, j. ©. luminibus (vici-
norum) officere; servitus, ne luminibus offi-
21
Digitized by
Google
322
Lumin are — Lytae.
ciatur (1- 4 D. 8, 2: — „cum eervitus impo-
nitur, ne luminibus officiatur, hoc maxime
adepti videmur ne ius sit vicino, invitis no-
bis altius aedificare atque ita tittnu^e Lumina
nostrorum aedificxorum." (1. 10. 11 pr. 1. 15
— 17 eod.); ius officiendi luminibus vicini
(1. 2 eod.); servitus luminum (1. 4 cifc.; ^Lum.
Servitute constituta id adquisitum videtur
ut vicinua lumina nostra excipiat^J; servitus
imposita ^lumina quae nunc sunf^ut ita sint
(1. 23 eod.); lumina immittere; ius luminis
immittendi (1. 40 eod. 1. 13 § 7 D. 7, 1);
ut non in totum aedes obscurentur, sed mo-
dicum lumen, quod hMtantibus sufficit, ha-
beant (1. 30 eod.); si vicino aedificante ob-
scurentur lumina cenaculif teneri locatorem
inquilino (1. 25 § 2 D. 19, 2); and) bcbcutct
c5 f. ö. a. 3iiwiwcr mit einem genfter (1. 6
§ 5 D. 1, 18); b) Seuc^te, Äerac (1. 10
§ 4 D. 21, 1. 1. 1 § 10 D. 25, 4. 1. 10 D.
47, 9); c) ^ugenlid^t, ?tuge: homo lu-
minibus effossis (1. 43 § 1 D. 18, 1); lu-
minibus orbatus, captus (1. 1 § 5 D. 3, 1.
1. 17 pr. D. 50, 1); d) in tropifc^cr S3cbeu='
tung: libertatis lumen adspicere (1. 1 § 5
C. 1, 27).
Luminare, Sid^t, ßeu(^te (in ber Äitd^)
(1. 19 C. 8, 11).
Limaticus, monbfüAtia (1. 43 § 6 D.
21, 1).
liupanarium , ^Jorbell (1. 21 § 11 D.
4, 8. 1. 27 § 1 D. 5, 3. 1. 43 pr. D. 23, 2).
liupinus, SBoIfSbobne (1. 77 D. 50,
16).
Lupus, 2BoIf (1. 10 D. 21, 1).
IiusdUo, ©löbfit^tigfeit (1. 10 § 4
D. 21, 1).
Ijuscus, einäugig (Gai. III, 214. 1. 101
§ 2 D. 50, 16).
Lusitania, ber Weftlic^e Xt^eil ©^nienS,
ba« ^euHge Portugal (1. 8 pr. D. 50, 15);
Lusitani, bie ©intüobner beffelben (1. 20 pr .
D. 3, 5).
liusor f. ludere,
liUsoriae (sc. naves) Danubiiy Schiffe,
Jüelc^c auf ber ^onau jur ©etoa^ung ber
Sieic^ggrenje auf unb ob ful^ren (tit. C. Th.
7, 17),
liUsorie (adv.), l^interliftig, Rubere
lefen coUusorie (1. 50 § 1. 2 D. 30).
liUsorius, njaS au^ 6c^erj gefc^ie^t,
j. ©. Iu8. minae (1. 4 pr. D. 35, 3); ol^nc
5Öebeutung, »irlung^IoS (1. 75 D. 5, 1:
— „alioquin lusoria erunt edicta et decreta
praetorum." 1. 7 D. 43, 8: — „alioqui
inane et Ius. praetoris imj)erium erit**).
Iiustralis, auf einen gcitraum üon
5 Salären bejttglic^/ einen folc^en um*
faffcnb: lustr. census (Ulp. I, 8); lustr.
tempus = quinquennium (1. 36 C. Th. 8, 5);
lustr. possessio (1. un. C. Th. 4, 15); lustr.
aurum, argentum; lustr. coüatio, pensiOf
eine auf 5 So^re auSgef(^riebene (StekoerSefteuer
(1. 14 C. Th. 1, 5. tit. C. Th. 13, 1).
liustramentum, 9ieinigun3dmitte((l.
3 § 3 D. 48, 8).
liUBtrare, berjieren (i. 6 C. 1, 23).
Ijustrum, l)3citraum t)On 5 Sauren
a. 4 § 1 D. 12, 1. 1. 13 § 11 D. 19, 2.
1. 3 § 6 D. 49, 14). — 2) (öü^no^)fer
(1. 5 C. Th. 16, 2).
Luaus f. ludere,
Iiutulentus. fc§mu|jig (1. 17 C. Th.
9, 40).
liutum, @(^mu(, Sotl^ (L 1 § 1 D.
47, 11).
Ijux, ßic^t, a) Xage^lic^t, Xag (1. 8
D. 2, 12. 1. 21 pr. D. 47, 2); b) ba« Sic^t
ber fficit, SebenSlid^t, Beben: in lucem
produciy ad 1. redigi (1. 1 § 15 D. 37, 9.
1. 3 C. 6, 29); ab hoc luce subtrahi (1. 3
cit. L 13 § 1 D. 24, 1); de luce migrare
(1. 13 C. 12, 20); luds auctores = paren-
tes (1. 42 C. 7, 16); c) in tropif(^er S3e»
beutung: lux veritatis (L 21 § 3 D. 22, 5),
pröbationis (l. 3 C. 4, 7) ; pro sapientia ac
luce dignitatis suae iudicare (1. un. § 1 D.
1. 11).
Luxuria s. luxuriös, 1) Uet»^igteit:
a) ü))))ige f^füHe: luxuriem ramorum com-
pescere JPaul. V, 6 § 13); b) «uSfd^Wei*
fung, werfc^menbung, j. ©. honestus
modus servandus est, non immoderataewiuS'
que lux, subsequenda (l. 40 pr. D. 39, 2);
emere ad luxuriae materiam (1. 3 § 6 D. 15,
3). — 2) SWutbtoille, luxuria aut dolo
proxima culpa (1. HD. 47, 9).
Luxuriosus (adi.), luxuriöse (adv.),
au8fc^ Weif e nb, fc^melgerifd^, »er*
f(i^tt)enber!fc§ OH § 1 l>. 4, 3. L 12
§ 11 D. 17, 1. 1. 15 pr. D. 27, 10: ,Et
mulieri, quae luxuriöse vivit, bonis interdici
potest." 1. 8 D. 41, 4); toollüftig: uxor
ita luxur.y ut commune lavacrum viris
libidinis causa habere audeat (1. 11 § 2
C. 5, 17).
Luxus, «uSfc^tt)eif ung (Coli. V, 3 § 2).
Lychnus, fiampe (1. 245 pr. D. 50, 16).
Lycia, fianbfc^aft tleinapen« (1. 77 § 20
D. 31); Lyclus civis, ein ©Arger berfelben
(1. 9 C. Th. 9, 38).
Lydia, ßanbfd^aft meinapen« (1. 23 C.
7, 62).
Lytae toerben nac^ ^uftinian'd ©eftim«
mung bie 9tec^töjc^üler im üicrten Sa^re
i^red ©tubiumS genannt (C. omnem reip.
§5).
Digitized by
Google
Macedo — Magis.
323
M.
Maoedo, bet Spante etned ^ut 3^^ ^^
ßaiferd (Slaubiui^ burc^ ^c^ulben %um $ater<*
morb getriebenen filias fara., ttjelqer ju bem
mä) tl^m benannten ©enotgfd^luft, ÄCeum
Macedanianum, l^eranlaffung gab, tooburc^
bte fRüdforberung bed einem filius fam. gege«
benen (S^elbbarle^nd bem @)(äubiger t^etfagt
tourbe (tit. D. 14, 6. C. 4, 28. — „Verba
SCti Maced. haec sunt: Cum inter ceteras
sceleris causas Macedo — etiam aes alienum
adhibuisset — placere, ne cui, qui filio fam,
mutuam pecuniam dedisset, etiam post mor-
tem parentis eius, cuius in potestate fuisset,
actio petiHoque daretur" L 1 pr. D. cit. —
f^exceptiontm SCti Mac. nulli obstare, nisi
qui sciret aut scire potuisset filiumfam. esse
eum cui credebat* 1. 19 eod.).
Macedonia, Sanbfci^aft ©riec^enlanbd (1.
10 § 4 C. 12, 59. 1. 8 C. Th. 10, 19); Mo-
cedonica dioecesis (). 7 eod.).
Maoedoniani, eine fe^erifc^e 6ecte (1. 5
C. 1, 5).
Maoedonianum SCtum f. Macedo,
Macerare, quälen (1. 5 C. 9, 4).
Maoeria, ^autx )ur Umbegung (1. 157
pr. D. 50, 16. cf. 1. 17 D. 8, 4. l. 73 § 1
D. 18, 1).
Maohina, 1) SKafc^ine, j. ©. jum
SRal^Ien beS ©etteibe« (1. 12 § 10 D. 33, 7);
ballet asintts machinarius , ^^^(efel (I. cit.
L 60 § 3 D. 32); mensor machinarius, ein
gfelbmeffer, ber fid^ befonberer SWcginfttumente
bd)ient (1. 7 § 1 D. 11, 6); ingbef. bebeutet
machina ein ©erüft (1. r§ 8 D. 11, 8.
1. 5 § 7 D. 13, 6); machinarius, »er auf
einem ©etüft orbeitet (1. 31 D. 9, 2). —
2) Äunftgtiff, machinatio (1. 5 C. Th. 2,
26. 1. 6 C. Th. 9, 34).
Machinari^ gegen ^emanben liftig t)et«
fabten; machinatio. Sift, Sftftnfe (1. 1
§ 2. 3. 1. 14 D. 4, 3. 1. 36 D. 45, 1. 1. 14
§ 2 C. 1, 51. 1. 23 pr. C. 4, 35).
Machinarius f. machina,
Machinatio f. machinari.
Machinator, Url^ebcr einet Sift ober
eines «etbred^en« (1. 1 § 2 C. Th. 7, 19.
1. 53 C. Th. 16, 5).
Mactare, ^emanben bem Xobe* opfern,
mit bem Xobe beftrafcn (1. 9 § 1 D.
48, 9).
Macula» (Sc^anbfled, 5. $. mac. ext-
stimationiSj infamiae, turpitudinis , levis
notae (L. 17. 20 C, 2, 11. 1. 27 C. 3, 28),
violati pudoria (1. 11 C. 9, 41), servitutis
G. 5 § 1 D. 40, 11), servüis (1. 9 C. 7, 16) ;
mac. corporalis = Stigma (1. 3 C. 3, 2).
Maculare, befleden, enterten, 5. $.
sceleribus se macul. (1. 12 C. 12, 1); ma-
culata opinio (1. 3 C. 9, 35); ne patris
fiota filius macularetur (I. 2 § 2 D. 50, 2).
Maoulosus, fc^mac^t^oH: fraudes ma-
cul. G- 8 C. 10, 1).
Madefieri, nag, feucht »erben: paries
umore madefactus (1. 57 D. 19, 2).
Madere, nag fein, triefen: madens
cruor filiae (1. 2 § 24 D. 1, 2).
Madescere = madefieri: sterculinum,
ex quo paries madescebat (1. 17 § 2 D.
8, 5).
Maenianum s. menianum, (Sri er,
»aÜon (L 20 pr. D. 8, 2. 1. 242 § 1 D.
50, 16. LUC. 8, 10).
Maestus, traurig: maestos penates
componere (1. 2 C. 9, 3).
Magious f. magus.
Magis, Oadtrog (1. 36 D. 12, 6).
Magis (adv.), me^r, bielmel^r — toirb
oft gebrandet oon ben fünften, um audju^
brü(fcn, toelc^cr äReinung fie bei (Jontroocrfen
ben 5Bor§ug geben — mag. placere, videri
(1. 46 § 3 D. 3, 3. 1. 13 D. 5, 1. 1. 32 pr.
D. 9, 2. 1. 63 pr. D. 35, 1. 1. 1 § 7 D. 37,
4); mag. displvcere (1. 31 § 23 D. 21, 1);
mag. dicetwr, dicendwn est (1. 16 § 3 D.
13, 5. 1. 59 § 1 D. 21, 1. 1. 18 § 7 D. 36,
1. 1. 15 § 1 D. 39, 2); mag. admittere (1.
9 § 1 D. 19, 2. 1. 6 § 4 D. 29, 2); arbir
trari, opinari, puiare (1. 10 D. 1, 5. 1. 14
§ 1 b. 10, 3. 1. 21 pr. D. 24, 1. 1. 11 pr.
18 § 7 D. 36, 1. 1. 4 § 24. 29 D. 44, 4),
sentire (1. 10 D. 37, 6); magis est, at etc.,
ed ift me^r anjune^men, ed f)>ri(bt mel^ ba*
für, ba6 u. f. xo, (1. 7 D. 2, 12. 1. 22. 45
pr. D. 3, 5. 1. 32 § 8 D. 4, 8. 1. 23 § 1
D. 12, 6. 1. 18 § 2. 1. 22 D. 13, 5. 1. 5
§ 15. 1. 6 D. 27, 9. 1. 55 § 7 D. 32. 1. 4
§ 15. 16 D. 40, 5. 1. 23 § 1 D. 41, 1);
mag. est, ne etc. (1. 1 § 13 D. 39, IV,
iXkäi magis est, quod etc. (1. 15 § 2 D. 20,
1); quod inagis est (1. 1 § 2 D. 13, 7. 1. 30
§ 1 D. 48, 5); magis, quam (1. 5 D. 10, 1.
1. 1 D. 10, 3. 1. 17 § 8 D. 13, 6. 1. 27 pr.
D. 28, 7. 1. 48 D. 45, 1, 1. 237 D. 50, 16);
non magis quam, eben fo »enig al§ (1. 6
D. 1, 9. 1. 5 D. 1, 18. 1. 9 § 1 D. 19, 2.
1. 7 § 12 D. 24, 3); nihilo magis (f. nihil;
qtAO magis = scilicet ut, bamit eben, ba-
mit um fo mebr, im (SIegenf. t)on quo
minus (1. 14 pr. D. 34, 4. 1. 3 § 5 D. 37,
21*
Digitized by
Google
324
Magister — Magnitudo.
4); bod^ toirb quo magis avi&j in ber ^t*
beutung ioon quo minus gebraucht (1. 3 C.
3, 1. 1. 1 C. 5, 34).
Magister, 1) SJorftcj^er, ^luffc^cr,
(1. 57 pr. D. 50, 16: „Cui praecipua cura
rerum incumbit et qui mcLgis quam ceteri
diligentiam et sollicitudinem rebus quibus
praesunt debent, hi magistri appellantur**),
j. 33. mag. navis, ^apitSm, ©c^iffer (1. 1
pr. § 1 ff. D. 14, 1 : — , Magistrum navis
accipere debemus, cui totius navis cura
mandata est'* 1. 4. 5. 7 pr. eod. 1. 2 pr. 7
D. 14, 2. 1. 1 § 1 D. 19, 5. 1. 11 § 2 D.
89. 4. 1. 4 C. 4, 25); mag. universitatis (1.
9 D. 46, 8), societatis (L 14 D. 2, 14). —
2) »orftc|er, «uffe^cr Ucrmögc eine«
öffentlichen "^mM, mag. equitum, ber bem
3)iäator jur Seite ftc^enbe militärifc^e ®^ef
(1. 2 § 19 D. 1, 2. 1. 1 pr. D. 1, 11); ing*
bef. ift mag. in ber fpätem Äciferjeit ber
3:itel getoiffer uorgefeftter öeomten, §. ©.
mag. offictorum, (£^ef ber §ofbeamten. Ober*
bofmarfcbafl (tit. C. 1, 31. 1. 2. 3 C. 3, 24.
1. 38 C. 7, 62. 1. 2 § 5 C. 7, 68. 1. 3 C.
12, 50); mag. militum s. peditum et equi-
tum s. utriusque militiae, ^eermeifter (1. 2
§ 35 C. 1, 27. 1. 1 C. 1, 29. 1. 8 § 1 C.
1, 55. L 16 C. 6, 21. L 33 C. 7, 62. 1. 1
C. 12, 4. 1. 9 C. 12, 86); mag. scriniorum,
©anjleid^ef (1. 7 § 1 C. 1, 23. 1. 39 § 1 C.
7, 62. tit. C. 12, 9) ; mag. scrinii liMlorum
et sacrarum cognitionum; mag. mefnoriae
(C. Summa reip. § 2 1. 11 C. 10, 48); mag.
census, (£^ef ber censuales (1. 81 C. 1, 3.
1. 23 C. 6, 23. 1. 30. 32 C. 8, 53. cf. cen-
suales); mag. rei privatae, ©c^ajmeifter,
ouc^ mag. aeris genannt (1. un. C. 1, 52.
1. 5 C. 3, 22); mag. privatae vel linterae
vestis, ©arberobemeifter (1. 14 C. 11, 8). —
8) iJe^rer (1. 57 pr. D. 50, 16: — ,uiide
etiam cuiuslibet disciplinae praeceptores
magistros appellari a monendo vel mon-
strando" cf. f. 5 § 8 D. 9, 2. 1. 65 § 3 D.
32. L 18 § 30 D. 50, 4. 1. un. C. 11, 19);
ludi Utterarii magistri (1. 1 § 6 D. 50, 13);
magistri studiorum (1. 7 C. 10, 53); stu-
diorum liheralium (1. 37 § le C. 3, 28).
Magisteria potestas s. magisteiiiun,
boiJ 3(mt eines magister, j. 33. in nave magi-
sterio fungi (1. 1 § 5 D. 14, 1); mag. mili-
tare, mag. equitum et peditum j militaris ma-
gist, potestas, bad ?lmt eine^ mag. militum
(1. 25 G. 2, 12. 1. 2 C. 12, 4. 1. 1 C. 12,
5), and) magist. pot. fc^Ied^ttüeg (1. 3 C. 1,
29. 1. 4 C. 1, 46. 1. 6 C. 3, 13. 1. 2 C. 3,
23. 1. 3 pr. C. 3, 24. 1. 33 C. 7, 62); ma-
gist, efficax (f. biefeS SB. s. 2.).
Maglstra, fiebrerin: mag. falsorum
consuetudo (1- 3 C. Th. 9, 19).
Magistratio, Sel^ronftalt (1. 1 C. 11,19).
Maglstratus, 1) obripIeit(t(^ed 9lntt,
©taatdamt, ). fd. nmgistratam potesta-
temve habere (1. 1 §1 D. 2, 2); mari-
stratmn gerere (1. 9 D. 1, 6. 1. 13 § 5 D.
36, 1. 1. 2 pr. D. 50, 17), inire Q, 11 D.
50, 12); in aliquo magistr. positus (l. 3 § 3
D. 4, 8); in magistr. esst, a magistr. abire
(1. 12 D. 46, 7. 1. 32 D. 47, 20); princeps,
qui magistratum dedit alicui (1. 57 D. 42,
1) ; quae iure magistratus competunt, man-
dari possunt (1. 1 pr. D. 1, 21). — 2) »er
ein oorigfeitlici^ed 9mt t>erttKitt^, Staatd*
beamter, Dbtialeit, öel^örbe, nament-
lich a) bie IBel^örbe ber @tabt 9lom, b) bie
ritterliche SBe^örbe, magistr. vel ia, qui in
poiestate aliqua sit (1. 13 § 1 D. 2, 1);
qui Bomae reipubl, causa operam dant, ut
sunt magistratus (l. 5 § 1. 1. 6 D. 4, 6) ;
Bomae s. populi Born, ma^str. im ^egenf.
ber praesides prov. (1. 12 V. 1, 18. L 8 §
1 D. 4, 2. 1. 12 § 1 D. 5, 1. 1. 4 § 1 D. 11, 1.
1. 20 pr. D. 26, 5. 1. 15 pr. D. 42, 1. L 3
D. 49, 3. cf. 1. 131 § 1 D. 50, 16: — „mar
gistratus solos et praesides prov, posse
multam dicere mandatis permissum est");
qui Romae vel quasi magistr. vel extra
ordinem ius dicunt (1. 7 § 2 D. 1, 16);
magistr., qui imperium habent (1 2 D. 2, 4),
qui publ. iudicii exercitationem habent (1.
1 pr. D. 1, 21); magistr. superiore, pari i$ih
perio — inferiores (1. 4 D. 4, 8) ; mag. minor
- maior (1. 18 pr. D. 4, 4. 1. 32 D. 47,
10), magistr. mihtares (\. 17 C. 3, 1), muni^
cipales (1. 12 D. 2, 1. 1. 29 § 7 D. 9, 2.
1. 1 § 6. 1. 4 D. 11, 4. 1.12 §6 D. 11,7.
1. 3. 19 § 1 D. 26, 5. 1. 2 § 23 D. 38, 17.
1. 35 § 1 D. 44, 7), munidpü (L 37 D. 3,
5), reipuhl 0. 8 D. 50, 8), loci a. 22 J).
22, 5. 1. 239 §-8 D. 50, 16); au($ bejeii^
net magistr. fd^led^tuieg bie 9i^untci^a(be«
l^örben (l. 25 D. 3, 5. L 1 § 2 D. 11, 4.
1. 8 D. 26, 6. tit. D. 27, 8. 1. 17 § 1 D.
40, 9. 1. 17 § 2 D. 47, 10. 1. 11 § 1. 1.
13. 38 § 2 D. 50, 1. 1. 4 C. 11. 65).
Magnificentia f.
Magnificus, f^txxli^, ^[»räd^tig: magnif.
statu praeditae urbes (L 52 C. 10, 32);
' indbef . aU Sl^renpröbicat für bie l^öc^ften Qe«
amten, j. 33. magnif. viri praef. praet. (L
8 § 1 C. 1, 55); magnif. iudices, ebenfalls
bie praef. praet. be^eid^nenb (1. 32 § 5 G.
7, 62); vir magnif. magister officiorum,
militum {l 33 eod. 1. 3 § 2 C. 3, 24. L
16 G. 6, 21); magnif. tua sedes (1. 17 pr.
G. 2, 7); magnifwentia tua s. vestra, dto.
^errlic^Ieit (1. 6 eod. 1. un. C. 11, 76.
1. 118 G. Th. 12, 1).
Magnitudo, (SIröge, j. 33. magnit pe-
cuniae, im ®egenf. t)on mediocritas facul-
tatum (1. 30 D. 31); magnit. operis (L 14
Digitized by
Google
Magnopere — Magnus.
325
D. 39, 2), fluminis, aquarum (1. 2 § 7 D.
2, 11. 1. 23 D. 50, 17); »ebcutfamfcit,
«nfc^cn: magnit. officti (1. 1 § 1 D. 1,
11), centumviralis iudicii (1. 12 pr. C. 3,
31); tnagnitudo tiM, atö (Sl^entitulatut (L
33 C. Th. 5, 13. 1. 2 C. Th. 8, 9. 1. 5 C.
Th. 12, 6).
Magnopere (ad?.), f cl^t (L 7 §2D.33, 10).
Magnus, mator, maximus, %xo%, axb*
itx, gtögter, bebeutenb: a) bem um«
fange ober bet S^^^ 1^^$/ S* ^- m^^a»
maior possessio (l. 5 § 10 D. 27, 9); maior
domus (1- 38 § 4 D. 32. L 38 § 1 D. 39,
2) ; fundum legare, dare, ut optimus mcuci-
musqueest im t)Ottteffli(i^ftenimbt)Ot)ügIi(i^{ien
Sttflanbc (L 22 pr. D. 33, 7, 1. 126. cf. 1.
163 pr. D. 50, 16); uti optimae maximae-
que sunt, aedes tradere (1. 90 eod.h mai.
quantitdUem petere (L 11 § 1 D. 2, 1); mai.
rei Tel summae praeiudicari (l. 4 D. 4, 1);
maL re sua destringi (1. 20 D. 3, 3); mai.
pondera commodare (!• 18 § 3 D. 4, 3);
mai., max. usurae (1. 37 D. 3, 5. 1. 9 § 1
D. 22, 1. 1. 54 D. 26, 7. 1. 89 § 2 D. 46,
3)'; ex maiore parte heres (1. 4 § 3. 1. 5 D.
10, 2); mai.partis creditorum yoluntas, con-
sensiis (1. 7 § 19 cf. ]. 8 D. 2, 14: .Mai.
esse partem pro modo debiti, non pro nu-
mero personarum placuit.* cf. 1. 14 pr. D.
16, 3: — „mai. paxtem (heredum) non ex
numero uti^ne personarum^ sed ex magni-
todine porüonum heredit. intellegendam."
— 1. 16 pr. D. 42, 5. 1. 2 pr. D. 42, 7);
mai, partis tuiorum sententia (1. 3 pr. D.
3, 1. cf. 1. 19 § 1 D. 26, 2); quod de mai.
partis (sc. arbitrorum) sententia placuerit
(1. 32 §13 P. 4, 8. cf. 1. 18 D. eod.: -
„tribus iudicibus datis — id demum, quod
maior pars omnium iudicavit, ratum est") ;
quod maior pars curiae effecit, pro eo habe-
tur, ac si omnes egerint (1. 19 D. 50, 1. cf.
L 160 § 1 D. 50, 17: „Refertur ad univer-
808, quod publice fit per mai. partem" J;
maior pars diei (1. 2 § 1 D. 50, 16); mai.
parte atmi possedisse (1. 156 eod.); b) ben|
Sßertl^e nod^: ma^ni pretii esse (1. 14 § 5
D. 47, 2); mai. pietii res (1. 26 § 4 D. 12,
6); magno (pretio) emi, redimi (1. 33 pr. D.
9, 2. 1. 22 § 10 D. 48, 10); magni facere,
^oc^fc^äftcn, aestimare (1. 36 D. 38, 2);
maiore valere(l. 5 C. 2, 19); c) bct ©tärfe,
SSid^tiglett naä), j. 9. magna (et iusta
8. idonea) causa (1. 8 § 17 B. 5, 2. l. 4 §
3 D. 12, 3. 1. 4 § 3 D. 42, 1); mai. causae
occupatio (1. 53 § 2 eod.); casus maior,
vis maior s. magna (§ 2 I. 3, 14. 1. 7 pr.
D. 2, 13. 1. 3 § 1 D. 4, 9. l. 30 D. 13, 7.
L 2 § 1 D. 18, 6. 1. 9 § 2. 1. 25 § 6. 1.
33. 36 D. 19, 2. 1. 17 § 5 D. 19, 5. 1. 1
§ 4 D. 44, 7); magna neglegentia, culpa
(1. 1 § 5 eod. l. 226 D. 50, 16); mai. rei
impetus 1. 2 D. 4, 2); timor mai. mali (1.
5 eod.); maior, max. metus (1. 8 § 1. 2
eod.); magna captio (\. 43 D. 9, 2); iniuria
maior (1. 7 § 7 D. 47, 10); mai. delicta
(1. 5 § 2 D. 48, 19) ; mai. animadversionem
exigere (1. 11, D. 1, 16); maior cognitio,
quaestio (l. 54 D. 5, 1); magna s. max. ca-
pitis deminutio ({. caput s. 5,); d) ber ^ac^t
ober bem Sflange nad^i \od), 5. S3. si quis
maior vel aequalis subiciat se iurisdictioni
alterius (1. 14 D. 2, 1); maius imperium in
eadem iurisdictione habere (1. 58 D. 5, 1);
mai. iudicem appellare, provocare (1. 1 § 3
D. 49, 1); apud competentes max. iudices
examinari (1. 6 C. 3, 22); ad maius audi-
torium vocari (1. 54 § 1 D. 42, 1); mai.
(honores) petere, ad. mai. adspirare (1. 7 §
22 D. 48, 22); m2A.magistratum gerere (1. 14
§ 5 D. 50, 4); max. principes (L 80 pr. D.
27, 1. 1. 8 pr. § 5 D. 50, 5); maiores,
Obere, «orjlcl^er (1. 3 C. 1, 9); e) bem
Äeic^tl^um ttO(|: maior centenario (f. b.
SB.); f) bem ^Iter nac^: a) in IBejug auf
boiJ ßebendalter: maior (natuj, älter (1.
15 § 3. 1. 40 § 1 D. 1, 7. 1. 77 § 21 D.
31. 1. 21 § 5 D. 33, 1); maior natu XXV.
annis (1. 14 pr. D. 38, 2); maior XX annis
(1. 5 § 1 D. 1, 5), LXX annis (1. 4 D.
50, 6) ; pro monstro est, ut maior sit filius
quam pater (§ 4 I, 1, 11); indbef. »irb
maior [dUtd^txot^ auf baS jurüdgelegte 25. 2e*
ben^jo^r, bicSSoIIiä^riöIeit, belogen: mai.
aetatis (constitutum) esse (1. 23. 48 § 2
D. 4, 4); maior dominus — minor (XXV
annis) servus (1. 3 § 11 eod.); minor
maior (actus (1. 3 § 1. 2 eod.); si minor ne-
gotiis maioris intervenerit (1. 24 pr. eod.) ;
maior aetaU (l. 15 C. 4, 44) ; jj) jur ©cjeic^^
nung t)on @eitent)ern)anbten, meiere
bem gemeinfc^aftlic^en ©tammoater
n&l^er fielen: patruus, avunculus magnus,
maior, maximus; amita^ ma^eHe^a magna,
maior raaxima = avi (aviae), proavi (pro-
aviae), abavi (abaviae) frater, soror (1. 1 § 6.
1. 10 § 15—17 D. 38, 10); y) maioreSy aa)
entferntere ?lfcendcnten: feoreltern (1. 10
§ 7 eod. „Parentes usque ad tritavum pro-
prio vocabulo nominantur: ulteriores qui
non habent speciale nomen maiores ap-
pellantur.* cf. 1. 4 § 2 D. 2, 4. 1. 35 D. 4,
4. 1. 36 D. 38, 2. 1. 3 D. 48, 22); ^ß) über*
l^avipt ^ox\ai)Xtn, j. S3. a maionbus con-
stituta (1. 20 D. 1, 3), institutus libertatis
favor (1. 12 § 9 D. 49, 15); mai. (nostri)
putaveruntj prohibuerunt etc. (1. 35 D. 11,
7. 1. 3 pr. D. 24, 1. 1. 28 § 1 D. 48, 19);
mos maiorum (1. 11 D. 1, 1. 1. 5 D. 2, 1. 1.
11 § 1 D. 3, 2. 1. 9 pr. D. 48, 9); yy)
»orgänger im »epft (1. 11 C. 7, 32).
Digitized by
Google
32(5
Magu8 — Malleatus.
Magna, ^aubcter (1. 5. 7 C. 9, 18),
magious, bteg^^ubetei betreff enb: mag.
artes (1. 4. 6 eod.); mag. carmina (1. 7
eod.); mag. susurri (§ 5 I. 4, 18); mag.
libri (1. 4 § 1 D. 10, 2); crimen magicae
(sc. artis), ba8 ^erbtecben ber Rauhttd (1.
2. 4 C. Th. 9. 42).
Maiestaa, Stürbe, ^o^eit, SRaieftat:
a) bie ^eUigfett (S^otted (L 32 § 4 D. 4,
8. 1. 1 pr. C. 1, 1); b) bie Unöerlefelic^*
leit ber ©taatsinftltutionen, bieSBürbe
be» fßolU (L 7 § 1 D. 49, 15); in«bef.
bed rdmifc^ett: maiestatis crimen illnd est,
quod adversus pop. Born, vel adverms sc-
curitatem eins commitütur (1. 1 § 1 D. 48,
4. cf. 1. 8 eod. : — „Lex lulia maieet. praeci-
pit eum, qui mcUestatem pttblicam laeserü,
teneri**); quaestianes laesae mai. (1. 8 eod.);
maiestatis s. legis lul. maiest. reua (1. 11
eod.); maiest. causa damnati (1. 1 D. 48,
24); maiestatis iudicium (1. 20 D. 48, 2);
vindicta maiestatis (1. 88 D. 47, 10); c)
bie Sfirbe dntS tömifd^en SRagifttatiS:
contempta maL prcietoris ^1. 9 I). 2, 1);
salva mai. imperii praetons (1. 11 D. 1,
1); bie SUlaieftdt bed ßaiferd: principalis
maiestatis veneratio (1. 7 § 8 D. 48, 4);
contra maiest. imj^ataris commissum ali-
quid; laesa inai. imperatoris (1. 7 C. 9, 8);
crimen maiest,, quod ad saltUem principis
t>ertinet (1. 1 G. 9, 61); mai. imperatoria
1. un. C. 10, 15), regia (1. 1 C. 2, 16),
augusta (1. 4 C. 10, 1).
Maior f. magnus.
Maiorina peounia, eine ar5§ere
SWünafotte 0. 6 C. Th. 9, 21. 1. 1 § 3 C.
Th. 9, 23).
Maiiuna, eine aud bem Orient ftontmenbe
ßufkborleit auf bemSBaffer, ft^nlic^ bemSfifc^er»
;cd^en (1. un. C. 11, 46. cf. Gothofr. ad C.
h. 15, 6).
Malus, ben SRonat SRai betteffenb:
Kahndae, Idus Maiae (1. 24 D. 13, 5. L
20 D. 14, 3. 1. 10 C. 45, 1).
Mala, öaden (1. 11 pr. D. 47, 10).
Malabathrum, ein f^rifd^er IBoum, toot'
oud ein Del ^um Salben gewonnen mürbe
(1. 16 § 7 D. 39, 4. cf. Plin. hist. nat.
Xn, 59).
Male (adv.), fd^Ied^t, übel, i,fd. nego-
tium male (im ®egenf. bon utiliter) gestum
(1. 8 D. 3, 5); m. gerere, administrare rem
alicuius (1. 5 § 4 D. 26, 4. 1. 3 § 1 D.
26, 10. 1. 7 § 2 D. 27, 10); m. vendere res,
int ®egenf. bon bene administrare (1. 3 pr.
D. 35, 2); competit adversus tutores tu-
telae actio, si m. contraxerint, h. e. si prae-
dia comparaverint non idonea per sordes
aut gratiam (1. 7 § 2 D. 26, 7); ro. con-
tracta nomina, int (S^egenf. Don integra (l.
16 eod.); m. credere pecuniam (L 18 pr. D.
5, 3. 1. 10 § 7 D. 17, 1); m. versari (s. con-
vereari) in tutela s. cura (l. 1 § 7 D. 1,
12. 1. 3 § 2 D. 26, 7. 1. 3 § 8 D. 26, 10),
in deposito vel in mandato (1. 6 § 6
D. 3, 2); m. meritus publice, s. de aliquo
(1. 31 pr. D. 16, 3. 1. 49 § 1 D. 28, 5);
m. notus servus (1. 15 § 44 D. 47, 10); mtt
Unred^t, ungerecht, unrichtig, falfc^:
m. iudicare, dbsolvere (1. 12 D. 12, 5. 1.
28 D. 12, 6); m. agit, qui ante diem agit
(1. 1 § 4 D. 7, 3); ante nuptias m. petir
tur do5 (1. 4 § 2 D. 2, 14); m. stipulari
(1. 10 pr. D. 38, 1); non. m. testari (1. 3
§ 14 D. 88, 2).
Maledioere alicui, gemanben f d^tn A l^en,
fd^int))fen; maledlctum, ©c^m&l^rebe
0. 49 § 1 D. 28, 5. 1. 9 § 1 D. 34, 9. L
15 § 11 D. 49, 10. 1. un. C. 9, 7).
Malefloitun, l)Serge]^en,9erbre(^en,
nnberred^Iid^ ^anbeln ex maleficio — ex
contractu tenert, öbligatum esse Q. 5 § 1 — 6
D. 44, 7); ex makf. venire — ex contractu
deberi (1. 18 § 1 D. 5, 1); maleficii soeie-
tas coita G- 57 D. 17, 2. cf. L 1 § 14 D.
27 3). — 2) Sanberei (1. 9 C. 9, 18. 1.
34 § 1 C. Th. 16. 5).
MaleficuB, l)mibertec^tli(l^ ^anbelnb,
iudices malef. (1. 3 C. 1, 40). — 2) »et
burdJ8aubet!ünfkeööfe«antl|ut:Chal-
daei ac magi et ceteri. quos maleficos ob
facinorum ma^tudinem vulgus aopellat;
magus vel magicis contaminibus aosuetus,
qui maleficus vulgi consuetudine nuncu-
patur (1. 5. 7 C. 9, 18); ars malef. = nia-
gica 0- ö eod.).
Malevolu8,l)übeIge{innt,mi6gftnftig
(1. 31 § 7 D. 24, 1). — 2) bod^aft; pro-
positum maley. (1. 6 D. 26, 10).
MaUgnitas, l3od^eit (1. 11 C. 5, 14.
1. 5 C. 7, 14. 1. 12 C. 7, 32).
Malignus (adi.), maligne (ady.), boS«
^aft, atglifkig, j. *. animus mal. (1. 71
§ 8 D. 29, 2); mal. suspicio (1. 1 § 1 D.
27, 2); maligne facere aliquid (1. 43 D. 4,
MalitM.'bad Uebet (1. 5 D. 4, 2).
MaUtia, IBodl^eit, tlrglift (l. 1 pr. D.
4, 3. 1. 38 D. 6, 1. 1. 1 § 4 D. 11, 3. L
4 § 13. 26 D. 44, 4. 1. 3 C. 2, 42: — „cum
malitia suppleat aetatem, restitutionis auxi-
lium — denegari." 1. 5 C. 9, 23) ; maliti-
086 (adv.) = mcdigne, ). t3. malit. versa-
tum esse in pignore, fecisse aliquid in here-
ditate (1. 9 pr. D. 13, 7. L 67 pr. D. 80).
Malle, Heber toollen fl. 25. 29 D. 3,
3. 1. 10 § 6 D. 17, 1. 1. 15 § 35 D. 39, 2).
Malleatus, mit bem Jammer geIIo))ft
ober gefc^Iagen, libri nondum mall
52 § 5 D. 32).
1
Digitized by
Google
Malleus — Man dar e.
327
Malleus, kommet (1. 2 § 1 D. 14, 2).
Malum (Subst.), 1) Ucbel, Uitalüd (1.
1 § 5 D. 47, 5. L 6 C. 9, 12). — 2) VithtU
t^ot (1. 1 C. Th. 9, 14).
Malus (Subst.), Wla\thavim (1. 242 pr.
D. 50. 16).
Malus (adi.), 1) fc^Ie(^t, böfc, j. «.
m. homines (1. 8. 13 pr. 10 § 1 D. 1, 18.
1. 35 § 5 D. 4, 6. 1. 20 D. 13, 6. 1. 5 § 6
D. 44, 7J; m. servus (1. 1 § 4 D. 11, 3.
1. 23 § 3 D. 21. 1); m. mores (I. 43 § 4
eod.); m. fiden (f. b. SB. s. 5,); dolus m.
(f. b. SB.); m. antmuSf m. exemplum (1. 3
§ 2 D. 48, 8); m. conscientia (1. 11 § 3 D.
3, 2); non m. menU parentis ezheredatus
0. 12 § 2 D. 38, 2); m. consiUum dare (I.
26 D. 47, 10), habere cum aliquo (f. con-
sUium 8. 3); m. artes = magicae (1. 1 §
5 D. 11, 3. 1. 6 C. 9, 18); ungerecht: m.
litetn persequi (1. 6 § 4 C. 7, 62). — 2)
fd^dblic^: m. medicamentum venenum (1.
4 § 1 D. 10, 2. 1. 35 § 2 D. 18, 1. 1. 3
§ 1. 2 D. 48, 8. 1. 236 pr. 50, 16); m. herha
(1. 19 § 1 D. 19, 2). - 3) clenb, mortct=*
JDOlU m. letojperire (1. 9 D. 47, 11); m.
mansio (f. b. m).
Mamilla, toeiblic^e IBtuft: ornamen^um
mamiUatum 0- 32 § 9 D. 34, 2).
Manare, flicBcn (1. 24 pr. D. 7, 4. 1.
11 pr. D. 39, 3); tro^nW: berboraeben
0. 1 pr. D. 1, 11).
Manoeps, 1) QtaatipSi^ttx 0- ^3 D.
19, 2. 1. 11 C. 4. 61). - 2) «uffe^cr bcr
BtaaHpo\t, ^oftmciftet (1. 18 C. 12,
50. 1. 35. 36 C. Th. 8, 5. 1. 4 C. Th. 8, 8).
— 3) «uffc!|ct bcr »robbftdcrci für
bie «rmen 0- 1. 2 C. 11, 24).
Mancipare, 1) burc^ einen feierlichen
©d^einüertanf (per imaginariam quan-
dain yenditionem, per aes et libram) üer«
ftngern; mancipatio, eine folc^e feier*
Hc^e Seräugerung: [it tommt l^auptfäc^
lic^ Dor: a) aU ältefte ciDilrec^tlid^e f^orm
ber Sigentl^umdübcrtrogung, barin be«
ftel^cnb, baB ber ©d^einläufcr (mancipio ac-
cipiens) in ©egentoort öon 5 ^euaen unb beg
libripens bie Bad)e, toeld)t tn fein dKgen*
^um übcrtrogen »erben foütc, unter beftimm»
ten feierlid^en SBorten ergriff, unb ein ben
Sau^ei^ oor^eOenbeS ^pferftücf (aes) [auf
bie Sage (libra) legte, toeld^c« bem ©c^ein*«
öerldufer (mancipio dans) jugetDogen tourbe
(Gai. I, 119—122. Ulp. XIX, 3-6, Vat.
§ 50); fie fommt noc^ )u (Sonftantin'd b. ®r.
3dtcn öor (1. 4. 5 C. Th. 8, 12); b) aU
olte Xeftamentdform (testam. per aes et
libram), barin befte^enb, bag ber (^blaffer
fein IBemtögen (famdia) einem ©d^einläufer
(familiae emptor) burd^ ben ?(ct ber 9Jlanci»
pation übertrug, unb bemfelben augleic^ eine
feinen legten ©iflen entbaltcnbe Bcviptux
unter feierlidben SBorten üoerrcic^tc (Gai. II,
102—108. :Ulp. XX, 2—9 § 1. I. 2, 20);
c) öor 3uftinian al§ (^nleitung^ct f ür @ m a n *
cipation unb ^Iboption, barin befte^enb,
ba6 ber Später fein |)au3finb einem 3)ritten
manci^irte, toorauf inbeffen, jumeift erft na^
öorauSgeganger SlemancijKition, eine grei-
laffung aud bem äRancipium bie (Smanci^a^
tion, eine in iure cessio auf bie vindicatio
fiUi familias bie $tboption begrünbete (Gai.
1, 132—135. II. 142. Ulp. X, 1); ba^er toirb
aud^ mancipatio in ber ^ebeutung öon eman-
cipatio gebraucht (Paul. II, 25 § 2. 1. 8 C.
Th. 15, 14); aud^ bebeutet e« f. ö. o. manr
ciptutn 8. 2: ex mancipatione manumitti
(GaL I, 135. 162); d) aU gorm ber coem-
ptio (Gai. I, 113. cf. coemptio). — 2) alö
manceps (f. b. 8». s. 1) pad^ten (1. 2 C.
10, 56). — 3) toibmen, einverleiben,
niandpari curiis (l. 14. 18 C. Th. 12, 1);
sponte se manc. ministerio censuali (1. 4
C. Tu. 8, 2). — 4) übergeben: manci-
pari custodiis, carceris custodiae (1. 4 C.
Th. 9, 3. 1. 19 C. Th. 9, 40), flamniarum
exustionibus (1. 2 C. 9, 24). — 5) au«*
fta tte n: praemio mancipari (1. un. G. 10, 13).
Mancipatio f. mancipare s. 1.
Manoipatns, bad$lmteinei$9uffe]^eriS
über bie «Soften (1. 23 C. Th. 8, 4. 1. 36.
46 C. Th. 8, 5. 1. 16 § 2. 1. 19 pr. C. Th.
8, 7).
Maneipium, 1) = mancipatio', res man-
dpi (= mancipii), ber äRancipation fähige
Sachen; res nee mancipi (Gai. I, 120. II,
15—22. Ulp. XIX, 1. 3. 1. un. C. 7, 32);
mancipio dare = accipere (Gai. I, 119. 121.
U, 102). — 2) baS burc^ bie SWancipa*
tion einer $crfon (toclt^e in^bef. bei einem
|>au§finbe jum 8tt)erf ber @mancipotion ober
iibo^tion ober aud^ ex noxali causa @tatt
fanb) begrünbete, ber ©cloöerei äbn*
Iic^e,^b^ängigteitdüer]^äItni6üonber
Oetoolt eine« Zubern (Gai. I. 49. 116,
123. 132. 135. 138—141. II, 86. 90. 160.
III. 114. Ulp. XIX, 18. XXIV, 23. 24. Vat.
§300). — 3) ©claö = serms (§ 2 1. 1, 3. 1. 4
§ 3 D. 1, 5: jMandpia dicta, quod ab hosti-
bus manu capiantur,** 1. 35. 37. 48 § 6.
1. 51 D. 21, 1. 1. 84 § 10 D. 30. I. 41 §
2 D. 32. 1. 210 D. 50, 16).
Mancus, an einem ©liebe ht^ ^5rperd
gebrechlich, öerlrüppelt (§ 9 I. 4, 3. 1.
12 § 3 D. 21, 1).
Mandare, 1) überhaupt: bon ^emanb bie
IBottjie^ung einer ^anblung begel^ren, fie
i^m anvertrauen, (Paul. IV. 1. § 6. 1.
62 § 1. 1. 1 § 2 D. 17, 1. — 2) bie (un-
entgeltlid^e SJoH^ie^ung einer §anblung, bie
©eforgung üon ÖJefd^äften, 3emanbem auf»
Digitized by
Google
328
Mandator — Mandatorius.
ttaaett; mandatum s. mandatus (Subst.),
Auftrag, ). 93. mand. alicui administratiO'
nem negotiorum, rerum, resadministrandas,
negotia gerenda, ut gerat negotium, ntnego-
tia administrety nt aliquid agat (1. 46 § 7. 1.
68 D. 3, 3. 1. 8 § 11. 1. 5 § 6. 1. 18 § 2
D. 3, 5. 1. 6 § 1. 1. 31. 60 § 2 D. 17, 1. 1. 26
§ 1 D. 26, 2. 1. 17 § 16 D. 47, 10), ut
emat, vendat (L 8 § 6. 1. 5 § 2. 8. 1. 34 §
1. 1. 85 D. i7, 1), ut solvat, credat alicui,
ut fidem dicat pro aliquo (1. 2 § 4. 5. 1. 26 §
1. 1. 59 § 5. 1. 62 § 1 eod.); mand. debi-
toribus, ut procuratoribus solvant (1 84 § 8
D. 46, 8. cf. 1. 56 eod. „Qui mandat solviy
ipse videtur solvere"); mandatu domini
^ena negotia adminütrare (1. 1 pr.D. 8^ 8) ;
mandatu alicuius emere, vendere (L 26 § 7. 8.
1. 45 pr. 1. 49 D. 17, 1), credere pccuniam
(I. 27 § 5 eod. 1. 95 § 10 D. 46, 3), stipu-
lan (l. 108 eod. 1. 59 pr. D. 17, 1), fide-
itibere pro aliquo (1.21.26 §5 eod.), Micium
msdpere (1. 45 § 1 eod.) ; mandatu fideius-
soris cum reo agere (§ 8 eod.) ; mandatu do-
mini defensionem serri stMcipere (1. 9 D. 10,
3) ; mandare defensionem sui (1. 23 pr. D. 22,
1), funeris sui cur am, funus (1. 14 § 2. 13 3^.
11,7); mand. accusationem (1. 1 § 18 D. 48,
16), caedem (1. 6 C. 6, 85); mcmdatum unius
rei — plurium causarum (1, 1 § 1 D. 3, 8.
1. 46 D. 17, IJ; generale mandatum de uni-
versis negotiis gerendis (1. 25 § 1 D. 4, 4.
cf. 1. 60 D. 3, 3); sine speciali domini man-
datu alienare non posse (1. 68 eod.); perso-
nae, quibus sine mandatu agere licet, in qui-
bu8 mandatum non exigimus (1. 35 pr. 1. 40
§ 4 eod. 1. 3 § 8 D. 46, 7); inöbef. bebeutet
mandatum \)tn JBeitrog, tooburd^ 3^'
manb bie il^m aufgcttagcne ^ou^iel^«
ung eines (^efc^äftd unentgeltlich über«
nimmt (üt. 1. 3, 26. D. 17, 1. C. 4, 85);
obligatio mandati consensu contrahentium
consistit (1. 1 pr. D. cit.); mand. nisi gra-
tuitum nuilum est: nam originem ex officio
atque amicitia trahit (§ 4 eod.); mand.
inür nos contrdhitur, sive meatantumgratia
tibi mandem sive aliena tantum sive mea et
aliena sive mea et tua sive tua et aliena (1. 2
eod.); rei turpis nuilum mand. est (1. 6 §
3 eod.); extinctum est mand./intta voluntate
(1. 12 § 16 eod. cf. § 9 I. cit. „mandatum,
si, dum integra res sit, revocatum fuerit,
evanesciP'J ; mand. re integra domini morte
finitur (1. 15 C. cit. cf. 1. 26 pr. 1. 58 pr.
D. cit.) ; morte quoque eius, cu\ mandatum
est, si is integro adhuc mandato decesserit,
solvitur mand. (1. 27 § 3. 1. 57 eod.); actio
8. iudicium mandati, mandati o^ere — teneri,
öbligatum, conveniendum esse (1. 1 § 2. 1. 6
pr. § 2. 5. 6. 1. 8 § 2. 1. 10 § 6 ff. 1. 11.
12 pr. § 1 ff. 1. 14-16. 19. 21. 22. 26 §
8 ff. 1. 80—88. 40. 41. 48. 46. 50. 55 eod.);
mandcUi te si condemnavero, famosum facio
(1. 6 § 5 D. 8, 2); contraria mand. actio,
contr. iudicium mand. (L 46 § 5 D. 8, 3.
1. 14 D. 6, 2. 1. 54 § 1. cf. 1. 12 § 7 D.
17, 1); mandantis culpam esse, qui talem
(furem) servum emi sibi mandaverit (1. 62 §
5 D. 47, 2). — 8) ein «mt, ober bic «uÄübung
t)on Siechten 3emonbem übertragen, ibn
bomit beaufttaaen, bop .beboUm&^o
tigen, ). 9. mand. alicui munus, magistra-
tum (1- 17 § 7 D. 50, 1. 1. 6 pr. D. 50, 4),
legationem Q. 9 § 1 D. 50, 7); tuUla testa-
mento mandata; mtoid&tamtutelae officium
(1. 28 D. 26, 2. 1. 89 § 6 D. 26, 7); mand.
iurisdictionem, cognitionem (1. 4 § 6. L 5.
6 pr. § 1. 2. 1. 12 D. 1, 16. tit. D. 1, 21.
1. 16. 17 D. 2, 1); mandatu alicuius ius
dicere (1. 8 ü. 1, 21); mand. actionem =
cedere (1. 70 D. 8, 8. 1. 2 § 5 D. 10, 2.
1. 18 pr. 1. 24 § 2 D. 18, 7. 1. 51. 53 D.
15, 1. l. 28 pr. D. 17, 2. 1. 25 D. 26, 7.
1. 38 § 1 D. 86, 1. L 41 § 1 D. 46, 1. 1.
76 D. 46, 8. 1. 14 pr. D. 47, 2), persecu-
tionem rerum heredit. (1. 2 § 8 D. 18, 4).
— 4) anbefehlen, [öeiotbnen: edictum
D. Severi, quo mandatur, ne etc. (1. 8 § 4
D. 47, 12); inSbef. »erben bie faif erliefen
»etorbnungcn, Snftructionen an bic
©tattl^olter ber ^roDinjen mandata
genonnt (1. 6 § 3 D. 1, 16. 1. 3. 19 pr. D.
1, 18. 1. 65 D. 23, 2. 1. 8 § 1 D. 24, 1.
1. 1 pr. D. 29, 1. 1. 2 § 1 D. 84, 9. L 7
§ 1 D. 87, 14. 1. 6 pr. D. 47, 11. 1. 1 pr.
1. 8 D. 47, 22. 1. 6 § 1. 1. 10 D. 48, 3.
1. 4 § 2 D. 48, 13. 1. 15. 27 § 1. 2. 1. 35
D. 48, 19. 1. 181 § 1 D. 50, 16. tit. C
1, 15).
Mandator, «uftroggeber, a) jut un-
entgeltlichen »ottaiel^ung eines @ef($äft« (1.
22 § 11. 1. 26 pr. 1. 46. 49. 58 pr. D. 17,
1: — „mandatum morte mandatoris, non
etiam mandati actio, solvitur**); inSbcf. berj.,
»elc^er Stuftrog giebt, einer britten ^er*
fon OJelb barjulei^en, ober ©rebit ju
geben, ober jic^ für fie ju Verbürgen
(1. 18 pr. D. 4, 4. 1. 10 § 11. l. 12 § 14.
1. 28. 58 § 1. 1. 60 pr. D. 17, 1. 1. 1 §
20 D. 38, 5. 1. 41 § 1. 1. 52 § 8. 1. 71 pr.
D. 46, 1. 1. 95 § 10. 11 D. 46, 3. 1. 2 D.
50, 14. 1. 8 C. 4, 26. L 12 C. 4, 80. 1. 8
C. 8, 18. 1. 28 C. 8, 40); baber mandatorio
nomine intercedere G- l^- 22 eod.). rogare,
ut tuam fidem obstringeres (L 15 U. 4,
29); b) jur «njeige eine« «erbret^«, jur
(Srbebung einer «nfloge (1. 20 D. 8, 2. 1. 2
§ 5. 6. 1. 28. 24 D. 49, 14); c) jnr «e«»
ge^ung eine« «erbrcd^en«, j. ö. caedts man-
dator (1. 6 pr. D. 29, 5. cf. 1. 5 C. 9, 2).
Mandatorius {. mandator s. a.
Digitized by
Google
Mandatum — Manumittere.
329
Mandsium, mandaius f. mandare,
Mandragoras, Alraun (1. 3 § 8 D. 48,
8. cf. Plin. bist. nat. XXV. 94).
Mane, ^rü^e, 2SlotQtni, a mane (1. 2
D. 33, 1).
Manere, 1) bleiben: a) ftc^ too auf*
l^alten, Dettoeilen, raften, j. ö. viatores
manere in caupona pati (1. 5 pr. D. 4,
9); b) in einem 3wft<Jn^ ober Sfle^tS»
Detl^ftttnil bleiben, ^. 9. man. in suo
8. «(Miem statu, in «ua s. eadl^m causa (1.
47 in f. D. 2, 14. L 7 D. 8, 2. 1. 3 pr. I).
17. 2. 1. 77 § 20 D. 31. 1. 21 pr. D. 46, 1.
1. 38 pr. D. 46, 3), in eadem specie (1. 18
D. 4, 2], in suo iure (1. 29 § 2 D. 5, 2);
man. ooligatum s. in obligatione (1. 11 § 1
D. 31. 1. 49 pr. D. 45, 1. 1. 15 D. 45, 2.
1. 21 § 5 D. 46, 1. 1. 38 § 5. 1. 66 D. 46,
3); man. tutorem (1. 9 § 5 D. 27, 3); man.
in familia (1. 5 D. 1, 6), in adoptione (1. 1
8 7 D. 37, 4), mpotestate (1. 23 D. 29, 4. 1. 42
I). 35, 1. 1. 8 § 14 D. 37, 4. 1. 1 § 1 D.
37, 8. 1. 1 § 2 D. 37, 12. 1. 8 D. 38, 6.
L 23 § 2 D. 40, 5); c) fortbouetn, un-
t^erdnbett bleiben, materia manente spe-
cies mutata (1. 24 D. 41, 1. cf. 1. 13 § 1
D. 50, 16); manere actum, im ®egenf. k)on
perÜBse (1. 2 D. 8, 6), servitutem (1. 15 eod.
1. 30 § 1 D. 8, 2. 1. 13 pr. D. 8, 3), cau-
sam pignoris {h 18 § 2 D. 13, 7), naturalem
obligat (1. 38 § 2 D. 12, 6), pristinam obli-
gat. (1. 46 D. 46, 3), actionem, iudicium,
mdicii exseeutionan (1. 9 D. 10, 1. 1. 47
D. 21, 1. 1. 11 D. 27, 3. 1. 80 § 15 D. 36,
1. 11 D. 47, 7); post litem contest. manente
adhuc iudicio (1. 60 pr. D. 12, 6. cf. 1. 45
§ 1 D. 17, 1); manente appellatione conve-
niri (1. 60 pr. eod.); quamdiu manet con-
tr actus b. fidei, cnrrent nsnrae (1. 23 D. 44,
2); manente societate (}. 27. 65 § 15 D.
17, 2), communione (1. 14 § 2 D. 10, 3),
matrimonio (1. 46 pr. 1. 73 § 1. 1. 85 D.
28, 3. 1. 18. 20 § 2. 1. 29 pr. D. 23, 4. 1.
8. 33 pr. D. 24, 1): manere fideicommissum,
im (S^egenf. t^on ademptum esse (1. 3 § 11
D. 84, 4), libertates, legata (1. 14 D. 49, 14);
foena etiam post mortem manet, si quis m
insnlam deportatus fuerit (1. 2 D. 48, 24). —
2) man. aliquem, ^^manbem obliegen (1.
1 C. Tb. 6, 36. 1. 1 pr. C. Tb. 7, 10). -
3) man. cum aliq., fleifcbtiA gebrau-
chen (Coli. V, 1).
Manes, 1) bie (S^eifter ber ^erftor«
benen: manes accire (). b. 3B.): aedificia
manium violare (l. 4 C. Tb. 9, 17). — 2)
Dil manes, bie unterirbifAen iSlötter
(Gai. n., 4).
Mango, ©claDen^ftnbler (1. 207 D.
50, 16).
Manica, ^anbfeffel (1. 1 § 2 C. 9, 4).
Maniohaei, eine fe|erif(^ @ecte (1. 4.
5 C. 1, 5); bo^ Manichaeus furor (L 21
§ 1 eod.).
Manifestare, offenbaren, bart^un,
aeigen (l. 2 D. 1, 6. 1. 17 pr. D. 4, 6. 1.
6 § 11 D. 9, 3. 1. 3 § 6 D. 43, 5. 1. 6
D. 49, 5); manifestatdo, Darstellung
(lul, ep. nov. 105 § 369).
Manifestarius = manifestus s. 1 (1. 9
D. 20, 2. Nov. 102 c. 3).
Manifestus (adi.), manifeste (adv.),
1) l^anbgreifli^, offenbar, flar, beut*
lid^, ff. 9. arbiirium ita pravum, ut mani-
festa iniquitas eius appareat (1- 79 D. 17,
2); manif. argumento comprobare (1. 65 D.
28, 5); manifeste docere, manifestissime com-
probaH (1. 16 D. 33, 4. 1. 3 D. 34, 9. 1. 243 D.
50, 16); manif esti, manifestissimi iuris esse
(1. 20 C. 5, 12. 1. 18 C. 6, 42. 1. 24 C. 8,
53). — 2) für manif., ein anf ber 3:bat
ergriffener S)ieb; furtum manif ,, ein fol»
d^er ^iebftal^I, im ^egenf. Don für, fur-
tum ncc manif. (§ 3 1. 4, 1. 1. 13 § 7 D.
3, 2. 1. 10 pr. D. 13, 1. 1. 24 § 2 D. 22,
1. 1.3. 5— 8 D. 47, 2. — ,Fur est manif.
quem Graeci in avroaxoQip appellant, b.
e. eum qui deprebenditur cum furto" 1. 3
pr. cit).
Manilius, Surift ^u Anfang be« 7. 3a]^«
l&unbert« u. c. (1. 2 § 39 D. 1, 2).
Manipularius, gemeiner ©olbat (1- ^
C. 9, 27).
Mansio, 1) 9iaftort, Station, (Sta))^e,
für bie mit ber ©taatd^oft Sfieifenben, too bie«
felben mit bem ndt^gen 8fleifebebarf üerfe^en
ttmrben (1- 18 § 10 D. 50, 4. 1. 2 C. 10.
26. 1. 8 C. 10, 16. 1. 9 C. 10, 72. 1. 11 C.
12, 35. 1. 2 C. 12, 61. cf. Gotbofr. ad. L 9
C. Tb. 11, 1). — 2) ©taHon für ©olbaten,
Guartier, C. Tb. . . — 3) mala mansio,
gfolterbanf (L. 7 pr. D. 16, 3. 1. 15 §41
D. 47, 10). ~ 4) fleifc^Iic^c Suft (Coli.
V, 1).
Mansitare, fid^ to)o aufl^alten 0- 16
C. 1, 3).
Mansuef actus, mansuetus, gejdl^mt,
aa^m a. 4. 5 § 5 D. 41, 1).
Mansuetudo, äRilbe, ®nabe, aU lai«
ferti(^e Situtatur (i. 3 C. 1, 26. 1. 11 C.
10, 48. 1. 1 C. 11, 65. 1. 2 C. 12, 5).
Manuale, ^anbbuc^, Vatic. § 45.
Manuaria mala, ^anbmül^Ie (1. 26
§ 1 D. 33, 7).
Manubiae, 1) Beute (1. 6 § 5 G. 1,
54). — 2) glaub (1. 2 C. Tb. 5, 4).
Manuoaptusl , ^^^,,„
Manufactus ) '* ^«**^-
Maniunissio, manumissor f.
Manumittere, aud feiner (S^emalt ent»,
laffen, freilaffen, a)aud ber@clat>erei
Digitized by
Google
330
Manupretium — Marcianus.
manunüssio, gteiloffung batauiJ (pr. §
1. 2 I. 1, 6. 1. 4 D. 1, 1: — „Est manu-
missio de manu missio, i. e. datio \liber-
UUis: nam quamdiu quis in Servitute est,
manui et potestati snppositus est, manu-
missus liberatur potestate/' tit D. 40, 1— 4)';
manumiasor, gteiloffer (l. 3 D. 37, 15.
1. 28 pr. D. 38, 2. 1. 8 D. 38, 4. 1. 15 D.
40, 1. 1. 24 § 21 D. 40, 5. 1. 20. 30 pr.
D. 40, 9. 1. 17 §!8 D. 50, 1); b) au§
bem mancipinm (Gai. I, 138); c) aud bec
ü&tctlic^cn (^ttoalt « emancipare (1. 28
D. 1, 7. 1. 92 D. 35, 1. 1. 1 § 1. 1. 3 D.
37, 12. 1. 5 § 2 D. 38, 17. 1. 107 D. 45,
1); manumissio = etnancipatio (l. 16 § 1
D. 5, 2); manumissor = qui emancipavit
(L 1 § 5. 1. 5 D. 37, 12. L 4 § 1 D. 38,
15. 1. 10 D. 38, 16. 1. 5 § 2 D. 38, 17.
1. 5 C. 2, 20. 1. 2 C. 6, 56).
Manupretium f. manus,
Manus, $anb, ). 16. qui manus amisit,
testamentam facere potest, quam vis scri-
bere non possit (1. 10 D. 28, 1); sm tnanu
peraeribere chirographum (I. 26 § 1 D. 20,
1), cavere testamento (1. 37 § 6 D. 3*2), de-
darare (1. 29 D. 26, 2); signare etsubscri-
here codicillos (1. 6 § 2 D. 29, 7), sibi ad-
scrihere legatum (1. 15 pr. D. 48, 10. 1. 2.
4 C. 9, 23), heredem scrihere aliq. (1. 1 eod.V
se exheredetn scribere (1. 8 § 6 D. 37, 4),
adimere libertatem (1. 6 § 2 D. 48, 10);
aud) bebeutet e« bie |)anbf(^r!ft: raanum
emittere (f. b. SB. s. 2), delere (1. 1 C. 12.
40); —,manu facere, quo (aliter fluat aqua)';
quodmanu fit, opus manufactumjagger, fossa
manu facta, öon SRenft^enbanb gemotzt,
im (Scgenf . öon naturalis (1. 28 D. 8, 2. 1. 20
I 1 D. 8, 3. 1. 1 § 1 1. 2 § 5. 6 D. 39,
3. 1. 1 § 8 D. 43, 12); oud^ bebeutet e« \i\t
^anbarbeit: ^unftarbeit: manus pre-
tium, ber 3Bert^ einer folc^en (1. 13 § 1 D.
50, 16); manupretium, ?lrbeit8lo^n (1 30
§ 3 D. 19, 2); prae manu s. ad manum non
habere pecuniam, nummos, nic^t bei ber
^anh ^ahen (1. 27 D. 13, 7. 1. 19 § 5 D.
16, 1); manu longa tradita res (1. 79 D.
46, 3); brevi m, acceptum (1. 43 § 1 D. 23,
3^; manum inicere, manus iniecto (f. b. SB.);
sibi manum depellere (Gai. IV, 24. 25: —
«Omnibus, cum qnibus per m. iniecttonem
agebatur, permissum est sibi manum depel-
lere et pro se agere**); porrigere manus ad
s. ad versus aliquem (1. 13 § 4 D. 5, 3. 1.
15 § 7 D. 42, 1); raanum mittere ad res
legatas (1. 14 § 1 D. 11, 7); manus ahstitiere
a pecuniis (1. 3 C. 9, 27); manus inferre
(f. b. SB. s. 4) ohicere (1. 5 C. 10, 1); suis
manibus retinere, deicere aliquem (l. 1 § 1
D. 2, 10. I. 1 § 12 D. 43, 16); ad manus
aut ad femim rem'rc, jum ^aubgcmenge
lommen (1.11 §2 D.48, 19); manu armata
adgredi (1. 3 § 7 D. 47, 12); manu capi ab
hostibus (l. 4 § 3 D. 1,5); ager mantusap-
tus (l IQ D. 41, 1); sub manibus (= sub
possessionej domini constitutus servue (1. 21
C. 6, 2). — 2) X^ätlid^Ieit, ©cwolt*
t^ätigfeit^j. 93. manu damnumfiniuriamj
dare (1. 29 § 2. 1. 37 pr. D. 9, 2); iniuria,
quae manu ^ (1. 5 pr. D. 47, 10). ba^
^m f^mbolifd^e ^onblung jur 85crftär!ung
ober an @te0e einer in&nblid|en (Stflärung:
per manum, i. e. lapilli ictum, prohibere
(1. 5 § 10 D. 39. 1. cf. 1. 50 D. 41, 1);
manum opponens lapülumve iactans (1. 20
§ 1 D. 43. 24). — 3) bewoffnetc iBd^aat,
2Renge, motte, SKonnfc^aft, j. ©. ad-
hibita manu per vim aedificare in solo
alieno (1. 9 pr. D. 4, 2); manu facta ef-
fringere templum (1. 7 D. 48, 13); per ma-
num müitarem exsequi decretum (1. 3 pr.
D. 43, 4. cf. 68 D. 6, 1); corripere accusatos
(1. 2 C. 9, 39). — 4) bo^ ®etoaltöet*
!|ältni6 be^ ^au^öotet« über bie ©einen —
0 a) bie (^etoalt über ©clat^en ober
J^inber in pat. pot. g. 33. manui et potestati
suppositum esse; dejßianu missio (1. 4 D.
1, 1); ^^iL-manu dimittere filios (§ 6 I. 1,
12. 1. 6 C. 8, 48); manu patema liberatus
(l. 1 § 2 C. 7, 40). — b) in^bef. aber bog
burd^ bie altrömifc^c ftrenge ©l^e begrünbete
®ett)altt)er^ältni6be«e^emanne«über'
feine @^efrou: in manum convenire, con-
ventio; in m. recipere, in manu habere uxo-
rem; in manu (viri) esse (Gai. I, 49. 108—
113. 136. 159. II, 86. 90. 96. 98. XU, 3.
14. 24. 84. 163). — 5)(Sigenma(^t, SBill*
für (1. 2 § 1 D. 1, 2: — ,initio civitatis '
nostrae populus sine lege certa — agere
instituit, omniaque manu a regibus guber-
nahantur").
Mappa, toeißeS Xuc^: linteis mappis
scripta lex (1. 1 C. Th. 11, 27). auc^ bie
gtagge, mit welcher ba« 8^^n aum ©e*
ginn ber SSettfa^rten u. bgl. gegeben würbe.
(lul. ep. nov. 98 § 359).
Marcelliani, eine fcfterift^e ©ecte (l. 5
C. 1, 5).
Marcellus, Surift unter «ntoninu^ ^vA,
SWarc 5lurel nnb (5:ommobtt« (1. 19 § 1 D.
26, 2).
Maroere, matt, trag fein (1. 9 C. Th.
1, 5).
Marcia lex, ein gegen \stxi B^i^^^^c^
gerichteter S3oI!df(^lu6: r-ut, si usuras exe-
gissent (faeneratores). de bis reddendis
per manus iniectionem cum eis ageretur*
(Gai. IV, 23).
Marcianus, Surift unter Klejanbct ©€t)er
(§ 1 I. 4, 3. 1. 57 § 1 D. 23, 2. 1, 8 D.
48, 5).
Digitized by
Google
Marciauistae — Mater.
331
Maroianistae, eine fcfterifd^e @cäe (1. 5
C. 1, 5).
Marcus, ber ^atfer SRatcud ?(uTeItu^ %n*
tontnu« 161—180 n. ^x. (§ 2 I. 2, 15. 1. 8
D. 4, 6. 1. 1 D. 20, 2. 1. 67 § 10 D. 81.
I. 11 § 23 D. S2. 1. 39 § 8 D. 48, 5. 1. 1.
2 C. 6, 26).
Mare, SJiccr: mare catnmune amnium
est (1. 13 § 7 D. 47, 10. cf. 1. 2 § 3 D. 1,
8. § 1 I. 2, 1); terra marique capta (1. 44
D. 41, 1. 1. 3 § 21 D. 41, 2); trans mare
ire, abesse (1. 3 § 9 D. 26, 10. 1. 3 § 12
D. 37, 10), marintts, maritimus, hai Wlttx,
bie 6ee betreffenb, a. 9. navis marina
8. maritima, ©ccfc^iff, im ®cgcnf. öon
flariatilis, ad mare non sufficiens (1. 1 § 6.
12 D. 14, 1. 1. 6 D. 50, 6); bestiae marinae,
im (S^egenf . bon torrestres (1. 44 D. 41, 1);
tempestas marit. s. marina (1. 2 § 6 D. 2,
II. 1. 3 C. 4, 33); insulae marit. (1. 11
D. 33, 7); praedia marit., am 9Jlccr gelegen
(1. 27 pr. eod.) ; civitatis marit. im Segenf .
öon mediterraneae (1. 9 C. 10, 16); tisurae
marit., bie ginfen, iDeld^e für ein übet <3ee
SU berfenbenbei^ ^arle^n gejol^tt mürben (1.
6 D. 22, 2).
Margarita s. margaritum, $erle (1.
19 § 5. 18. 1. 25 § 11. 1. 32 § 77 ff. D. 34,
2), Unea margaritarum (f. b. SB.).
Margo, Uanh (Paul. V, 25 § 6).
Maria, bie SWutter 3cfu df^^i sancta
et gloriosa semper virgo dei genetrix M.
(1. 8 § 1. 2 C. 1, 1. 1. 1 § 9 C. 1, 27).
Marinus f. mare.
Maritaiis f. mariiu^,
Maritare, üctj^ei tätigen: lex Julia de
maritandis ordinibus (f. lulius s. 2 k.).
Maritimus f. mare,
Maritus, ©l^emonn, ®atte, j. ©. ma-
riti affedio — uxoris animus (1. 5 § 1 D.
48,20) ; tMrc martitpostulare ream adulterii,
accusare (1. 2 § 1. 1. 11 § 7. 1. 13 § 4.
1. 14 § 3. 1. 41 pr. D. 48, 5. 1. 1. 6 C. 9,
9); mariti — vir et uxor (1. 52 § 1 D. 24,
1); wiarttoZts, e^emftnnlid^, el^elic^, j.©.
marit. affectio, honor (1. 32 § 13 D. 24, 1 :
— ,,11011 coitusmatrimonium facit, sed marit.
affectio.* 1. 31 pr. D. 39, 5); marit. ser-
mane placare onensam mulieris, iudicium
uxoris postremum in se provocare (1. 3
D. 29, 6. 1. 3 C. 6, 34); marit. dol(n: (1.
15 C. 9, 9); marit, facultates = res ex ma-
riti substantia devolutae 0* ^ § 9 G. 5, 9);
res ex occasione marit adquisitae Uberis
a. 11 C. 6, 59).
Marmor, SRormot: a) aU toller ©tein
a. 18 pr. D. 23, 5. 1. 41 § 4 D. 30. 1. 78
§ 4 D. 32. 1. 6 C. 11, 7); b) SWarmororbeit
0. 39 § 1 D. 5, 3. 1. 34 pr. D. 18, 1. 1, 7
§ 1 D. 50, 10); marmoreus, marmorn,
A. 5Ö. stattMe, imagines marm. (1. 100 § 1
D. 32. L 1 pr. 1. 6 § 2 D. 34, 2); lapidi-
cinae marm. (f. b. 28.); marmorarius,
SWarmorarbeiter, öilHouer (1. 1 C.
10, 66).
Maroci, 9SoII in 3(frica G- 16 § 7 D.
39, 4). — Änbere Icfen pecorum ober arbo-
rum lana.
Mars, ber ®ott be8 Kriege« (ülp. XXII,
6); tropifc^: bad 6^i(ffal etneiS $ro«
ceffeS: stw marte discurrere (s. decurrere,
percurrere) litem (1. 1 C. 2, 13. 1. 13 § 9
C. 3, 1. 1. 12 § 2 C. 4. 1).
Martialis flamen, $riefter ht&^ax»
(f. flamen).
Martius, 1) bem Vtat» gemeint: Cam-
pus U. (§ 4^ I. 2, 20); M. aes f,nx «eaeic^*
nung ber Ärieg^maffen (1. 1 C. Th. 11,
18). — 2) ben nod^ i^m benannten SRonat
aRär* bctreffenb: Kaiendae, Idus M. (1. 20
§ 6 D. 5, 3. 1. 58 pr. D. 7, 1).
Martyres, 1) ^eilige, bie aU S^gen
ificcQtvQss) für Die SBo^^eit ber d^riftli^cn
9leIigion ben 3:ob erlitten, SWftrtljrer (1. 2
C. 1, 2). — 2) bie »leliquien berfelben
(1. 3 eod.). Martyrium, eine i^nen getvei^te
daptlU (1. 16 eod.).
Martyropolis, @tabt in Armenien (1. 5
C. 1, 29).
Mas, masciUus, 9)^ann§))erfon, ). Sß.
maris atque feminae coniunctio (1. 1 § 3
D. 1, 1. 1. 1 D. 23, 2); feminae tutores
dari non possunt, quia id munus mascu-
lorum est (1. 18 D. 26, 1); eiTor facti ne
maribus quidem obest (1. 8 D. 22, 6);
marium pubertas (l. 3 C. 3, 60) ; mascuH-
nus^ männltc^: sexus mascul. (1. 1 pr. D.
26, 2. 1. 8 C. 4, 29).
Massa, 1) ro^e SJlaffe a^etatU, )• ®-
aurum, argentum in massa constitutum,
im ©egenf. bon confectum (1. 12 C. 4, 34.
cf. 1. 27 § 6 D. 34, 2); argentum inmas-
sam redactum (1. 3 § 2 D. 6, 1) ; ex scypho
massa facta (1. 9 § 3 D. 10, 4. cf. 1. 36
pr. D. 7, 1. 1. 44 § 2 D. 30); massa legata,
scyphi ex ea facti exigi possunt (1. 78 § 3
D. 32); si massae usus fr. legeiur, et ex
ea vasa sint facta — interire usum fr. (1.
10 § 5 D. 7, 4); duabns massis duorum
dominorum conflatis, tota massa communis
est (1. 19 pr D. 10, 3). — 2) |>aufe (\.
12 C. Th. 12, 6).
Masliigophorua, $eitfd^enträger, ein
^oliaeibiener (1. 18 § 17 D. 50, 4).
Mater, "Sftutttx, a) in eigentlicher 9e«
beutung, 5. 93. m. semper certa est, etiam-
81 vulgo conceperit (1. 5 D. 2, 4); qui na-
scitur sine le^timo matrimonio, mairem
sequitur^. 24 D. 1, 5); maternus, mütter^
lid^, j. 35. mat. affectus, mat, verecundia^
Digitized by
Google
332
Materfamilias — Maturitas.
i
0. 5 § 14 D. 25. 3. 1. 31 § 1 D. 39, 5);
mat. bona, hereditas (1. 77 § 20 D. 31. 1.
83 D. 36, 1. 1. 2. 5 C. 6, 57); b) in tro*
fnfd^et S3d)eutttng: ipsa (sc. ecclesia) reli-
gionia et fidei mater perpetua 'est (1. 14
pr. C. 1, 2).
Materfamilias, $audmutter, $auiS«
frou; a) = uxor (1. 44 D. 1, 7. 1. 41 § 1
D. 23, 2. 1. 1 pr. D. 25, 7. 1. 5 C. 5, 3.
1. 18 C. 9, 9); b) = matrona (1. 3 § 6 D.
43, 20. 1. 15 § 15 D. 47, 10. 1. 46 § 1 D.
50, 16: „Matremf, accipere debemus eam,
qiMC non inhoneste vixit — proinde nihil
intererit, nupta sit an vidtui, ingenua sit
an libertina: nam neque nuptiae neque
natales faciunt matremfam,, sed boni mores. ^
1. 28 C. 9, 9); c) — femina suae potestatis,
im (S^egenf. toon filiafam. (1. 4 D. 1, 6. 1. 25
.r. D. 1, 7. 1. 34 D. 24, 3. 1. 41 § 7 D.
2. 1. 1 § 1 D. 38, 17).
Materia s. materies, 1) @tof f, a) toot«
au^ eine @a^e befte^t ober gemacht i\t, 5. 9.
speciem potius rerum, quam mat, intueri
oportet (1. 7 § 1 D. 33, 10); qui materiae
dominus fuerit, idem eins quoque qmd ex
eadem mat. factum sit, dominus esset, quia
sine mat. ntdla species effici possit (I. 7
§ 7 cf. 1. 24 D. 41, IV, in corpus consen-
tire, in mat. errare (1. 9 § 2. 1. 11 pr. 1.
14 D. 18, 1); mat. infecta, signata, facta
(l. 6 D. 6, 1); mensae cuiuscumque mat., vel
argentsie, vel argento iuclusae (l.9§ 1 D.33,
10); tabulae ligneae, sive cuiuscumque al-
terius mat., sive chartae, sive membranae
sint etc. (1. 1 pr. D. 37, 1 1); materiae ipsius
(sc. tabularum testam.) adprehendendae co-
piam facere (1. 3 § 8 D. 43, 5); im engern
@inn bebeutet ed bie Baumaterialien,
in^bef. baS Bau^olj, im @)egenf. Don lign^
um (1. 55 pr. D. 32: — „Mat. est, quae
adaedificandumfulciendum necessaria est.*^
1. 167. 168 D. 50, 16); arbores materiae
causa succisae (1. 55 pr. cit.), maieriam succi-
dere quantum ad viUae refectionem (1. 12
pr. D. 7, 1); mat. caesa (1. 17 § 6 D. 19,
1), aedificio necessaria (1. 1 § 8 D. 11, 8),
ex qua aedif constat (1. 1 § 1 D. 47, 3);
in suo solo aliena mat. aedifkare; in alieno
solo sua mat. aedif. (1. 7 § 10. 12 D. 41,
1); navem suam aliena mat. reficere (1. 61
D. 6, 1); mat. cupressi olivae (1. 45 § 13
D. 49, 14); b) in tro^)ifd^er »ebeutung: a) hex
©toff einer toiffenfc^aftli^en Arbeit:
lectio propositae mat. (1. 1 D. 1, 2); /3) Ur-
fa^e, tlnlag, §.9. discordiae, quas mat.
communionis solet excitare (1. 77 § 20 D.
32); dare mat. litis instaurandae (1. 20
pr. D. 27,3h post absolutum iudicium nefas
est litem aiteram consurgere ex litis primae
mat. (1. 3 C. 7, 51); praebere m&,t. seditionis
t.
(1. 3 pr. D. 50, 10); malis moribus praestare
ratii. peccandi (1. 1 pr. D. 14, 6); tribuere
mat. gratiae vel ambitionis (1. 79 § 1 B. 5,
1); emere ad luxuriae mat. (1. 3 § 6 D.
15, 3). — 2) ©efc^offen^eit: urbanum
praedium non locus facit, sed. mat. (L 198
D. 50, 16. 1. 16 C. 5, 71).
Martemos f. mater.
Matertera, ber SJ^utter ©cfitoeftet;
mat. mo^ma, ber (Slrogmutter (5(9toe{ler;
mat. maior, ber Urgroßmutter (proavia)
(5(^n)efter= promatertera ; mat. maxiimiy
ber @(ro6urgro§mutter (abavia) Sd^toe«
iter = abmatert. (1. 1 § 5—7. 1. 10 § 14--17
38, 10).
Mathematicus (adi.), bie @ternbeu'
terei betreffenb: ars mathemat (1. 2 G.
9, 18); (subst.) @ternbeuter = astrologus^
Chaldaeus (1. 7 eod.).
Matriearii, geuertoe^rleute, (Nov.
13 c. 5).
Matrioula, SerAeic^ni§ t>on Beamten,
©olbaten, Sünften, SD^atrifel, j. ». matr.
agentium in rebus (1. 3 G. 12, 20); nomina
(scriniariorum , apparitorum) matriculia
militaribus referri (1. 16 G. 6, 21); miU-
tantium matriculis auferri, eximi (L 2. 3
G. 12, 42); si quis militiae gradum ami-
sisse monstrabitur, locum is, qui iuxta
matriculae veritatem sequitur, optineat (L
5 G. 1, 28).
Matrimonium, bie @^e (§ 1 I. 1, 9:
„Nuptiae sive matrim. est viri etmulieris
coniunctio, individuam vitae consuetudinem,
contincns." 1. 32 § 13 D. 24, 1: — „non
coitus matrim. facit, sed maritalis affectio'^J,
im ^egenf . Don concubinatus, contubemium
(1. 1 pr. D. 25, 7. 1. 12 § 1 D. 48, 5).
Matrix, bie ^au^trdl^ren einer SSBaffer«
leitung (1. 3 G. 11, 43).
Matrona, el^rbare ^rau (1. 1 § 6 D.
25, 4. 1. 1 § 2 D. 47, 10. 1. 14 pr. D. 48,
5); matronalis, ben SWatroncn eigen, ge-
jicmenb, 5.B. h abitus matron. im Qkgenf .
Don ancillaris, meretricia vesids (1. 15
§ 15 D. 47, 10); matron. pudor (1. 21 G.
2, 12).
MatrueUs, ^Jlntterfc^toefterfinb (1. 1
D. 48, 9).
Matula, ^af($na^f (1. 25 § 10 D.
34, 2).
Maturare, beförbern, be(c^(eunigen:
auxilium scelerosis impertiendo maturari
scelera facere (1. 6 G. 1, 55); matur. nupt-
ias (1. 2 G. 5, 1).
Maturitas, 1) 9ieife: mat. naturalis
(1. 42 D. 33, 2), aetatis (}. 4 C. Th. 13,
10). — 2) Botiftdnbigfeit (1. 3 C. TL
11, 29). — 3)©c^Iettnigfcit (L 12 C.Th.
Digitized by
Google
Maturus — Medius.
333
7, 18. 1. 3 C. Th. 11, 20. 1. 33 C. Th.
16, 5).
Maturus, 1) reif: fruetus mat. (1. 12
§ 5 D. 7, 1. L 8 D. 33, 1); süva mat.,
f^Iagbat (1. 18 pr. D. 43, 24); tropifc^:
mat. aetatü factus (1. 50 § 6 D. 32). —
2) ftü^jeitig: solutio maturior (1. 4 § 6
D. 18, 2); mature (adv.), j eilig, ftü^,
fd^Ieunig, halb, 5. 9. mat. iudicari, im
®eflenf. öoit differri cognitionem (1. 3 § 5
D. 37, 10); maturins in Itbertatempervenire,
liberum fieH (l. 3 § 14. 1. 4 § 2 p.40, 7);
mctturissime pervenire in provinciam (1. 5
D. 1, 16).
Matutinum tempus, gtü^^eit/ Ttox*
gen (1. 10 § 4 D. 21, 1).
Maurioianus, 3utijt unter SlntoninuS
^m (1. 7 § 2 D. 2, 14. 1. 47 D. 31 Ulp.
XIII, 2).
Mauritania, Sanbfd^aft in ^frica an ber
ftüfle beS mitteHanbifdpen unb atlantifd^en
SOleered; Mauri, bie (^ntoo^ner berfelben (1.
1 § 2. L 2 § 1. 4 C. 1, 27).
Mazilla, tinnlabe (1. 12 § 1 D.
21, 1).
Maxime (adv.), am meiften, fel^r,
biirc^au«, öorjüglit^, befonoer«, then,
gerabe (1. 4 D. 8, 2, I. 21 § 1 D. 15, 1.
L 3 pr. D. 25, 7. 1. 1 § 6 D. 37, 6. 1. 1
§ 3 D. 41, 2. 1. 30 D. 42, 1. 1. 63 D. 47,
2. L 2 D. 47, 7. 1. 112 D. 50, 16. 1. 90
D. 50, 17).
Maximus (adi.) f. magnm,
Meatus, ^ang, (Sanol, ). 9. oris et
faudtm (1. 1 § 1 C. Th. 9, 24); inSbef.
einer SBafierlettung (1. 1. 4 C. 11, 43. 1. 5
C. 11, 66).
Mechanicus, Serfertiger bon ^a»
feinen (1. 2 C. 10, 66).
Medela, $i(fe, Hilfsmittel (1. 17 G.
8,44).
Mederl, 1) ^ranfe l^eilen: medendi cura
ftingi (1. 1 C. 10, 47). — 2) tro^rifc^: burt^
eina^ec^tSmittel jtt^iifefommen, Reffen,
abhelfen, 5. ©. pio reniedio med. (§ 4 I.
2, 7); cautione med. meto (L 57 D. 5, 3);
stiptäatione med. rei (1. 26 pr. D. 4, 4);
med. desiderio (1. 5 § 1 D. 11, 8. 1. 11 6.
5, 4. 1. 5 C. 7, 62).
Medianum, äRttte: med. cenaculi (1. 5
§ 2 D. 9, 3).
. Mediastiiius , ein ^u alterl^anb Ser»
ric^tungen, totlä^e feine befonbere ^nft*
fertigleit erforbem, gebrauchter ©clao (1.
1 § 5 D. 4, 9. 1. 6 pr. D. 7, 7. 1. 15 § 44
D. 47, 10).
Mediator, 2JlitteU^)erf on, ©ote, (lul.
ep. nov. c. 15 § 430).
Medieamen, medioamentum, 9[r 5 n e i «
mittel, ). IB. venenum pro mcdicamento
dare; medicam, pro veneno bibere (1. 7 § 6
D. 9, 2. 1. 23 § 3 D. 21, 1); medicaminis
datio vel impoaitio (1. 28 pr. C. 6, 23);
medicam. infundere vel ore, vel clyatere
(1. 9 § 1 D. 9, 2); medic. saluhria (1. 35
§ 2 D. 18, 1). adveraa (1. 3 D. 50, 13), mala,
fc^äblic^e ^itel; medicamento alienare
mentem alicuius (1. 15 pr. D. 47, 10); medi-
cam. dare ad conceptionem (1. 3 § 2 D. 48,
8), ne condperet (1. 3 § 16 D. 40, 7); medi-
eamen tisj^arttim sibi (Sigere (1. 39 1).48, 19).
Medicamentarius, ©iftmifcber H. 1
C. Th. 3, 16).
Medlolna, 1) ßeilfunft (1. 26. 27 D.
38, 1. 1. 1 § 2. 3 D. 50, 13). — 2) ^tiU
mittel a- 22 § 8 D. 24,3). — 3)gfeittcl:
correctionis medic. (1. un. C. 9, 15); com-
petens medic. (1. 18 C. Th. 6, 27).'
Medicus, «rjt G- 1 § 1- 3 D. 50, 13),
(adi.), I^eilenb, ^eilfam (L 1 Nov. Th.
1, 6).
Medle(adv.), billig, in mäßiger SBcife:
medie a iudice dispiciendum (1. 25 D. 13, 7).
Medietas, 1) ^itte, ^ittetftrage:
paganum peculium vel castrense vel qnod
medietatem inter iärumque optinet (1. 37 § 1
C. 3, 28); mediet. quandam seculi iuris
auctores Q. 3 D. 5, 4). — 2) bie ^älftc
(I. 16 § 1 C. Th. 7, 8. 1. 1 C. Th. 10, 18).
Mediocris (adi.), mediocriter (adv.),
mittelm&|ig, mäßig, gering, ).9. med.
facultatum esse (1. 44 D. 19, 1); med.
poena (1. 37 § 1 D. 4, 4) ; non mediocriter
delinquere (1. 30 § 3 D. 48, 5) , vulnerare
verberibus (1. 7 § 2 D. 47, 10); geringen
(Bianhti (1. 9 § 4 D. 1, 16).
Mediocritas, 1) aRittelmftBigfeit,
@)eringfügigf eit, ^leinl^eit, ^.9. scapha
mediocritate a nave differt (1. 29 D. 33, 7);
mediocr. facultatum (1. 30 I). 31); negotii
(1. 26 C. 7, 62); 9liebrigfett beS ©tanbe»
a 6 § 19 D. 27, 1); «rmut^ 0- 4 C. 11,
48). — 2) ha9 |>altcn ber SWittelftraßc,
Stlligleit: per mediocrit. causam dinmere
(1. 7 D. 36, 3. cf. 1. 35 § 2 C. 8, 53).
Meditari, auf ettoad beulen, finnen,
j. ». fugam (1. 1 § 1 C. Th. 5, 9); medi-
tatus, audgebac^t, burc^bat^t: medit. ser-
monem adferre, im iSlegenf. bon ex tempore
respondere (1. 3 § 1 D. 22, 5); medit. cri-
men (1. 2 C. Th. 9, 6).
Meditatio, 1) bai» ©innen auf etttHii?,
}. ©. futurae fraudis (1. 20 C. Th. 8, 4). —
2) Uebung, ©etoo^nbeit (l. 11 C. Th.9,
40. 1. 41 C. Th. 16, 5).
Mediterraneus, im ©innenlanbe ge*
legen: civitatea medit. im @fegenf. t^on
maritimae (f. b. 9R.).
Medius, 1) in ber 3Ritte, bajtoifc^en
befinblid^, mittlerer, j. ö. fundm me-
Digitized by
Google
234
M^l — Melloproximus.
dius — 8ummu8, imus (1. 31 D. 8, 3) ; ae-
des mediae — superiores, inferiores (1. 25
§ 1 D. 8, 2) ; m. partes, qui utrasque aedes
difitinguit (1. 4 D. 33, 3); medio — primo,
novissimo loco heredem scribi (1. 20 pr. D.
28, 5); inter medias heredum institutiones
recte exheredari (1. 3 § 2 D. 28. 2. 1. 3 § 2
D. 28, 3); heres medius — ulterior (1. 2
§ 18 D. 41, 4); locator m. — primus, no-
vissimus (l. 8 D. 19, 2); creditor m. — anti-
quior, terfcius (l. 12 pr. D. 20, 6); si medius
aliquis ex auctoribus non possederit. prae-
cedentium possessio non proderit, quia
coniancta non est (1. 15 § 1 D. 44, 3); per
mediam ipsius testatoris personani^heredem
alicuius effici (1. 14 C. 6, 24) ; alios medios
(SWittcUperjoncn) subicere (1. 26 § 1 C. 4,
32); medio tempore = interim s. 1. j. 53.
f. U. a. pendente condicione vel die (1. 4 § 3.
1. 16 D. 18, 2. 1. 11 pr. D. 26, 2. 1. 9 § 2
D. 27, 3. l. 73 D. 35, 1. 1. 11 nr. D. 36, 4,
1. 9 pr. D. 40, 7) ; f. t). a. pendente appel-
latione (1. 13 § 2 D. 28, 1. 1. 1 pr. D. 49,
7. 1. 10 § 3 D. 50, 5); j. ö. o. per captivi-
tateni (1. 23 § 2 D. 4, 6. 1. 23 § 1 D. 41,
2. 1. 12 § 3 D. 49, 15); |. ü. a. post testa-
mentum factum ante mortem testatoris (l.
79 § 2 D. 32. cf. L 6 § 2 D. 28, 5: — „media
tempora nonnocent." 1. 12 § 5 D. 49, 15:
— „codicillos ita suum effectum habere,
quasi in medio nulla captivitas intercessis-
seV*) ; f. t), a. post mortem testatoris ante
aditam heredit. (1. 20 D. 41 , 3 : „possessio
testatoris ita heredi procedit, si medio temp,
a nuUo possessa est*'), ante restitutam here-
dit. (1. 8 § 11 D. 5, 2. 1. 18 § 1 D. 35, 2. 1. 34
D. 36, 1); medio iem^. post prdbatam abta-
ten ante impletum XX V annum (1. 32 D. 4,
4); m. temp. dum Status pendet (I. 18 § 1
D. 38, 17); m. temp. inter primam licitcUto-
nem et sequentem adiectionem (1. 50 D. 49,
14); mediam viam eligere, bic SWittelftraße
einfAlagcn (§ 7 I. 1, 6): m. sententia (1. 7
§7 1). 41, 1); m. iurisprudentia (f. b. SB.).
— 2) nttttelmäBig: nomo medii actus =
mediastinus (§ 71.4,4). — 3) jtocibcutig:
nomen medium (1. 3 § 2 D. 48 , 8). — 4)
l^alb: media nox, m. pars noctis, 3RiUcr»
na(^t (1- 8 D. 2, 12); m. pars fluminis (1. 7
§ 3 D. 41, 1), oneris (l. 5 C. 11, 6); m.
quantitas (1. 12 C. 10, 16). — 5) öCÖ^n*
»artig, nobis mediis (1. 91 C. 6, 23); in
medio constitutum esse, oor^anben fein (1. 14
C. 1, 9); de medio tdli (1- 37 pr. D. 47, 10),
discedere (1. 8 D. 35, 1). — 3)a^cr gur öc*
jetc^nung t)on$etm5gendinaffen, tooran ^el^"
tctc XT^cil %ahtn, gebraucht: manumis-
sorura pretia e medio (b. ^. ber (lh:bmaffe)
deducenda (1. 9 D. 31); ex s. de medio (ex
8. de media heredit.) sumere, praecipere, re-
cipere a« 88 § 1. 3 eod. 1. 41 § 3. 1. 92
pr. D. 32. L 18 § 1 D. 33, 1. 1. 26 D. 33,
8. 1. 32 § 4 D. 34, 2. 1. 12 D. 35, 1); ex
medio ferre, in medium venire (1. 59 § 1. 1.
60 § 1 D. 17, 2); in medium conferre (L
45 § 2 D. 29, 2. 1. 3 § 2 D. 37, 6).
Mel, |>onig (1. 10 D. 33, 7).
Mela (Fabius) , 3urift pr 8«t 9(uguft'S
(1. 17 § 6 D. 19, 1. 1. 1 § 12 D. 43, 23).
Melancholious, an f(§!Por§cr (^alle
Icibenb, fc^iöcrmüt^ig (1. 2 1). 21, 1).
Melinum, g clbe gorbc (1. 78 § 5 D. 32).
Melior, bcffet, §. Ö. im Oegcnf. öon
deterior (f. b. SB.) res med. facta ab aliquo
(1. 26 pr. D. 3, 5); praediorum mel. cau-
sam facere (1. 6 § 1 D. 8, 3); m. est
causa consumentis (1. 34 pr. D. 4, 4), oc-
cupantis (1. 6 D. 14, 4. L 3 D. 14, 5. 1.
10 D. 15, 1), possidentis s. possessorts (L
5 § 1 D. 2, 6. 1. 126 § 2. L 154 pr. D.
50, 17); nemo ex suo delicto mel. suafH
condicionem facere potest (l. 134 § 1 D.
50, 17); mel. condicionem suam facere etiam
sine tutoris auctoritate concessum est pu-
pillo (1. 23 pr. D. 2, 14); licere etiam igno-
rantis invitique mel. condicionem facere (1.
53 D. 46, 3); mel. condicionem facere ad-
ferre, offere ein beffcrcd ®cbot t^un (1. 1. 2 pr.
1. 3. 4 § 3. 6. 1. 5 ff. D. 18, 2: „Quidquid
ad utilitatem venditoris pertinet, pro meL
condicione haben debet" 1. 5 cit.); ad meL
fortunam (SSermbgenSöerl^Itniffe) pervenire
(1. un. § 7 C. 5, 13); ex venditione melior (=
locupletiorj f actus (I. 32 § 4 D. 26, 7); in
melius produci (1. 2 § 13 D. 1, 2), reformari
(1. 3 C. 3, 38); — öorsüglid^et, melius ett
possidere potius, quam inpersonam experiri
(1. 1 § 1 D. 43, 18); in arabiguis pro iiote
respondere melius est (1. 70 D. 23. 3); mel.
est, sensum magis, quam verba amplecti (1.
3 § 9 D. 34, 4. cf. 1. 3 C. 6, 28: — „tyr-
borum intretatio nusquam tantum valeat,
ut melior sensu existat"); mel. est diccre (1.
61 pr. D. 5, 1. 1, 8 D. 9, 4. 1. 22 § 1 D.
17, 1), ut dicanius (1. 1 § 5 D. 3, 1); melius
diciy probari, statui (1. 18 D. 27, 1. 1. 6 D.
27, 6. 1. 5 pr. D. 48, 19); meUus facere,
si etc. (l. 9 pr. D. 1, 16. 1. 1 D. 5, 2).
Meliorare, öetbeffcrn, mert^Doder
mod^en, j. ö. mel. Proprietäten (1. 13 D.
7, 1); sumptus meliorati praedii (1. 16 C.
5, 71); ad meliorandam rem erogare im-
pensas (1. 16 C. 8, 44). Melioratio, Set-
bef jeiung (1. 24 C. 2, 18. 1. 3 C. 4, 66.
1. 3 § 4 C. 6, 43).
Melloproximus, bet bem proximus
scriniorum junäc^ft fte^enbe ober uüd^*
folgenbe @.an)Ietbeamte (1. 5. 7. 14§ 1
C. 12, 19); melloproximatus, bie Stürbe
eines feieren (Nov. 35).
Digitized by
Google
Membrana — M ens.
235
Membrana, Pergament 0- 52 pr. § 4.
5 D. 32. 1. 1 pr. D. 37, 11. 1. 9 § 1 D. 41,
1); in^bcf. bebeutet membranae s. membra-
nulae tin au§ ^etgamentbldttern beftcl^enbe«
9toüihuä), gournal (1- 10 § 2 D. 2, 13.
1. 102 pr. D. 32); ynemhraneus , )^tx^a*
menten: Codices luembr. (1. 52 pr. eod.).
Membrum, 1) Olieb be« Äötper§: do-
mifms membrorum suorum nemo videtur (1.
13 pr. D. 9, 2); m. ruptum (§ 7 I. 4, 4);
membri quid laceratum (1. 10 pr. D. 21. 1).
— 2) SWitglieb: m. rApubl (1. 2 C. 12,
55). — 3) %\)til cincg ^aufeS (1. 52 § 7
D. 32. 1. 13 § 1 D. 40, 4).
MeminiBse, fid^ erinnern (1. 28 B. 22,
3, 1. 2 § 8 D. 39, 3); eingebcnf fein,
bebenfen (1. 10 pr. D. 1, 16. 1. 13 § 1
D. 14, 3. 1. 6 § 1 D. 36, 1. I. 37 pr. D.
40, 2); gebenlen, ertoä^nen (1. 2 § 23
B. 1, 2).
Memor, eingeben! (1. 31 pr. B. 34, 4).
Memorabilifl, benftoürbig (1. 2 § 38
B. 1, 2). .
Memorare, ertoä^nen (1. 5 § 1 B. 40,
12).
Memoria, 1) ©ebäd^tniß: a) (grinne*
rungdt? ermögen: infirmitas memoriae (1.
44 pr. B. 41, 2); b) (Erinnerung: memo-
ria tenere aliquid Q. 28 B. 22, 3. 1. 2 § 8
B. 39, 3); opera, quorum memoriam ve^
tustas excedit; fossa, cuius mem. non exstat;
ductus aquae, cuius origo memoriam excessit
(§ 1. 3. 7 eod. 1. 3 § 4 B. 43, 20); mem.
testium (1. 32§ 1 B. 47, 2); c) «nbenfen:
diuturnitatis memoriam relinquere (1. 220
§ 3 B. 50, 16); mem. conservandae defuncti
gratia celebrare spectaculum ; in memoriam
(defuncti) dare, praestare (1. 16 B. 33, 2. 1.
17 B. 34, 1); in mem. prioris dominiiy di-
gnitatis, interrogari non po8se,non esse tor-
quendum (1. 18 § 6 B. 48, 18. 1. 14 B. 50, 2);
luctum habere patris memoriae (1. 25 pr. B.
3, 2); matris vel patris mem. post quin-
quennium a morte non retractata (1. 2 pr.
B. 40. 15); mem. alicuma post mortem dam-
nata (§ 3 I. 4, 18. 1. 32 § 7 1>. 24, 1. 1. 6
§ 11 B. 28, 3. 1. 76 §9 B. 31); divae mem.
(f. divusj. — 2) scrinium memoriae, hie !atferl.
^onjlei für bie 5luf jeic^nung aller »id^tigeren
,9*egierung§o!te, inöbef. ber ÖJnabenbejci"
gungcn unb 93eftanungen (1. 67 § 3 C.
10, 32. 1. 1. 3-5. 10. 11. 15. C. 12, 19);
magister memoriae, ber (£^ef biefer ßanjlei,
au(| alÄ Xitel für bie onbern eanjleid^cfö (1.
HC. 10, 48); proximi memoriae (f. b. 303.);
memorialiSj ©ecretär im scrinium memo-
riae, überl^au^t in einer ber 4 laif erl. (Sangleien
(1. 7 § 1 C. 1, 23. l. 37 § le C. 3, 28. 1.
2 C. 10, 12. 1. 10 C. 12, 19).
Memorialis, 1) benftoürbig: liher me-
morialium, eine ©d^rift he^ Swi^if^^n SWaffu*
riuS ©obinuSi (1. 144 D. 50, 66). — 2)
(Subst.), ©anjieifecretdr (s. memoria
8. 2).
Menander (Arrius), ^vndft unter ?ln*
toninuö (Sarocallo (1. 11 § 2 B. 4, 4. 1. 1
B. 38, 12. 1. 13 § 5. 6 B. 49, 16).
Mendaoium, £üge, 5. ^. mendaciis
apud principem onerare aliq. (1. 1 pr. B.
49, 4); ex suo mend. argui; propter mend.
conveniri (1. 41 B. 13, 7. 1. 4 § 1 B. 14,
5); mendacii poenam ferre (1. 11 § 3 B.
11, 1); sine mendacioy o^ne gralfc^, auf*
rid^tig G- 35 pr. B. 34, 2).
Mendaz, lügenl^aft, j. 33. m. precator
(1. 5 B. 1, 22); m. scriptura (1. 2 C. 8,
32).
Mendicare, betteln gelten; mendicitas,
»ettelei G- 48 § 6 C. 1, 3. 1. un. C. 11,
46).
Mendum, (jf eitler: mendo facta in&ti-
tutio (1. 1 B. 28, 7).
Menianum f. maenianum.
Mens, 1) SSerftanb, §. ©. mentem oHe-
nare, mentis alienatio (f. b. SB.) ; suae mentis
non esse (1. 9 § 5 B. 1, 16. 1. 5 § 2 B. 9,
2); furiosus suae m. effectus, sanae m. factus
(1. 39 pr. B. 5, 1. 1. 4 B. 14, 4); compos
mentis (1. 13 § 1 B. 1, 18. 1. 16 § 1. 1. 20
§ 4 B. 28, 1. 1. 2 § 11 B. 38, 17. 1. 24
pr. B. 44, 7) ; integra mente 0. 20 B. 28, 3) ;
mente captus (1. cit. 1. 45 § 2 B 27, 1. L 14
B. 27, 10. 1. 23 § 1 B. 89, 5). — 2) ®e*
müt!^, ^erj: mentis trepidatio (1. 1 B. 4,
2). — 3) Slbfic^t, SWeinung, ©inn, j. ©.
prior atque potentior est quam vox mens
dicentis (l. 7 § 2 B. 33, 10) ; ex menU pro-
nuntiantis accipitur oratio (1. 28 § 1 B.
50, 16); mentem testafUis — figuram verbo-
rura, sequi (1. 116 eod.); m. testatoris —
verba fideicomm. (1. 24 § 8 B. 40, 5); m.
testatoris, patris fam. respicienda, spectanda
(1. 29 B. 28, 3. 1. 50 § 3 B. 30); alia m.
testatoris aliud sentientis (l. 49 § 3 eod.) ;
alia m. legantis^ alia paciscentis (l. 5 pr. B.
34, 3); de mente praetoris legem accipere
(I. 52 pr. B. 45, \)\ ex m. praetoris ^etk^-
ganda collatio (1. 20 § 1 B. 37, 4); mens
Scti plenius accipienda, trahenda ad aliq.
(1. 41 § 12 B. 3Ö. 1. 30 § 4 B. 40, 5); m.
Scti non cessat, pertinet ad aliq. (l. 25 § 5
B. 5, 3. 1. 7 § 4 B. 14, 6); ex m. Ugis
Bumere (1- 47 B. 24, 3); ex m. wationis
permissum (1. 32 § 16 B. 24, 1); contra m.
constitutionis (1. 12 § 8 B. 49, 15); ca mens
est, ut etc. (1. 30 pr. B. 38, 1); eius m,
esse, ut etc. (1. 225 B. 50, 16); eam m.
habere, ut s. ne etc. (l. 8 B. 35, 1. 1. 88
pr. B. 41, 2); cum ea m. nactus possessio-
nem, ut etc. (1. 1 § 20 eod.); praedonis
Digitized by
Google
336
Mensa — Merces.
mente adprehendere (l. 25 § 5 D. 5, 3); dare
ea mente, ut etc. (1. 1 pr. D. 39, 5); ea
mente discedere, ne redeat (1. 17§1D.21,1)
Mensa, Xifc^ (1. 3 pr. § 8. 1. 9 § 1 D.
*33, 10); inSbcf. bet ©clbttjed^^ler: ©cc^fel*
banf, j. ©. argentariae mensae exercitor (1.
4 pr. D. 2y 13); mensae (nummulariae)
praepositus (se rvus, libertus), institor apud
mensam (1. 5 § 3. 1. 19 § 1. 1. 20 D. 14,
3); mensae negotium (1. 77 § 16 D. 31);
apitd m. deponere pecunias (L 24 § 2 D.
42, 5); mensae scriptura (1. 27 § 1 D. 47,
2), ratio (1. 47 § 1 D. 2, 14).
Mensia lex, ein ®efe^ aui^ bem 8. ^afycf),
u. c. , toel^ed „ex alteiutro peregrino na-
tum deterioris parentis condicionem sequi
iubet" (Ulp. V, 8. cf. Gai. I, 78, 79).
Mensis, SJionat, ). S3. tibi lex duorum
mensum fecit mentionem, et qui LXl die
venerit, audiendus est (1. 101 D. 50, 17.
cf. 1. 28. 31 § 22 D. 21, 1); m, intercala-
Tis 0. 98 pr. D. § 1 D. 50, 16).
Mensor, 1) ?lu8mc||et, aSctmeffct,
j. «. agrorum (1. 1. 2 D. 11, 6. cf. 1. 4
1. 1. 8 D. 10, 1); m. machinarius (j. b.
.), frumentarius (1. 26 D. 27, 1. cf. 1. 12
2 D. 49, 16. 1. 10 § 1 D. 50, 5. 1. 1
10, 26) — 2) Ouattictmciftcr =
metator (1. un. C. 12, 27. 1. 1. 2. C. 12,
40).
Menstruus, monatliä), alle Tlonatt
jtt entri(^ten, j. ». m. merces (1. 20 § 3
D. 40, 1); m. fideicommissum (1. 101 § 4
D. 35, 1); oneribus menstniis adstringi
necessitatem alimentorum praebendorum
(1. 8 D. 34, 1); m. Ovaria ; m. frumentum,
vinum (1. 9 § 1 eod. 1. 17 D. 33, 1. cf. 1.
8 § 24 D. 2, 15); m. nummi G- 40 § 2 D.
40, 7. cf. 1. 18 pr. D. 34, 1. 1. 28 pr. D.
34, 3. 1. 30 pr. D. 34, 4. 1. 37 § 1 D. 36,
2); menstruum (Subst.), SWoitatSgelb (1.
25 pr. D. 24, 1. 1. 8 C. 4, 64).
Mensularius, 83orftebet einet SBec^*
f elbanf (1. 47 § 1 D. 2, 14. 1. 24 § 2 D.
42, 5).
Mensura, 1) SWeffung, SJermcffung,
). ©. mensuram agri agere (1. 2 D. 11, 6);
in opere novo tam soli quam caeli mens,
facienda est (1. 21 § 2 D. 43, 24); per
corbem mensuram facere (1. 1 § 4 D. 18,
6); prius quam mens, fieret; intra diem
mensurae (1. 10 § 1 eod. 1. 40 pr. D. 18, 1);
mens, non eo proficit, ut aut plus aut
minus veneat, sed ut appareat, quantum
ematur (1. 34 § 5 eod.) — 2) Wia%, a) too*
mit gemeffen toitb, 5. ©. opus ita condu-
ctum, ut in pedes mensurasve praestetur (1.
36 D. 19, 2); mens, aeqiiae — iniquae 1.
13 § 8 eod.), falsae (1. 6 § 2 D. 47, 11) ; falsus
mensurarum modus (1. 37 D.48, 19) ; mensu-
ras publice probatas corrumpere, falsare
(L 32 § 1 D. 48, 10); b) bic nac^ bem SKaft
beftimmte ®rö6e, ßänge. Umfang, =
modus, j. 33. mens, dicenda erit (sc. si in
rem aliquis agat), cum res mensura con-
tinehitur (1. 6 D. 6, 1) ; res, quae pondere nu-
mero mensura consistunt s. constant (1. 2 § 1
D. 12, 1. 1. 1 pr, D. 13, 3. 1. 35 § 5 D. 18, 1. L
1 § 2 D. 44, 7); pondere, numero, men-
sura valere (1. 1 § 7 D. 35, 2); falsam
mens, renuntiare; in mensura (aedificii)
fallere (1. 5 § 2 D. 11, 6); mensurae agri
demonstratio (1. 36 § 1 D. 50, 1); pro mens.
agri praehere frumentum (I. 18 § 25 D. 50,
4); ttopi\(^: pro mens, admissi, delicti, ple-
ctitur aliquis, constituendum est in aliq.
a. 10 D. 47, 11, 1. 31 D. 48, 10).
Mentio, ettt)ö^nung, j. '©. actiones,
quae doli vel fraudis Mbent mentionem (L
5 § 1 D. 37, 15): temperanda de dolo actio,
ut bonae fidei mentio fiat.i}. 11 D. 4, 3).
Mentiri, lügen, bie Untoa^r^ett
fagen, j. «. mentiendo ment. (L 6 !>• H»
6); ment. in computatione , ratione (L 23
D. 48, 10), in qualiiate fundi (1. 22 D. 19,
1), in persona sua (1. 43 § 3 D. 47 , 2),
de se (1. 27 pr. D.48, 19); ment. se libe-
rum, \\6) fälf^ttc^ für einen gteien ausgeben
(l. 17 § 16 D. 21,. 1) patremfam, (1. 4 § 1
D. 14, 5); ouc^ toixb e5 in ^fjiöem ©inn
gebraucht (1. 28 D. 48, 10).
Mercalis, fftuflid^, feil, promercalem
habuisse uocorem (1. 5 C. 4, 7).
Meroari, 1) ^anbel treiben (1. un. C.
3, 25). — 2) !aufen (1. 22 § 11 D. 17,
1. 1. 72 D. 21, 2. 1. 18 § 2 D. 24, 1).
Meroatio, 1) gfeilbietnng, impia mer-
catione prostituere ancillam (1. un. § 4 C.
7, 6). — 2) ber aRarlt.
Meroator, 1) Kaufmann, ^änbler (L
2 § 2. L 4 § 1 D. 14, 2. 1. 31 D, 19, 2,
1. 12 § 43 D. 33, 7. 1. 4 § 2 D. 33, 9. 1.
5 D. 50, 4. 1. 207 D. 50, 16); tro^nf^ toom
aWd^ter gcfagt, ber fein Urt^eil feil
bietet (1. 3 C. 9, 27). — 2) ÄÄufer (1. 9
§ 8 D. 39, 4. 1. 2 C. 11, 3).
Mercatura, Äaufbanbel (1. 5 § 2 D,
14, 3. 1. 2 pr. C. 1, 3).
Mercatus, SWarltl^anbcI, Äatft (L
un. C. 4, 60).
Mercedula, ßobn (1. 4 C. 11, 2).
Meroenarius, für Sobn gebungen,
gemiet^et: opera merc. (1. 1 § 4 D. 50,
13); (Subst), Sol^narbeiter (L 20 D. 8,
6. 1. 3 pr. 1. 5 § 11 D. 43, 24. 1. 92 D.
47, 2. 1. 11 § 1 D. 48, 19).
Merces, 1) ber bei ber locatio conductio
für \>\t überloffene ©ennfeung einer (Bai^
ober für bie Seiftung öon 2)ienften bebungene
©elblol^n (1. 2 pr. D. 19, 2: — „haUio
Digitized by
Google
Mercimonium — Merere.
SS7
et cond, contrahi intellegitur, si de mercede
convenerü^J; a) für me öenu^una einer
©ad^e: mtttj^tlh, $ad^tgelb, ). 8. mer-
cede intervenienie locatus usus rei videtur
§ 2 I. 3, 14); m. doliorum (1. 1 § 3 D. 18,
6), horreorum, areae (1. 6 § 2 D. 20, 4),
hartat-um (1. 30 § 1 D. 32). domus (1. 28
§ 1 D. 19, 2 cf. 1. 91 § 4 D. 32). habita-
Honis (1. 1 pr. D. 43, 32. cf. 1. 9 pr. D. 39,
5); insulae (1. 53 pr. D. 19, 1), agn (1. 15 § 2
D. 19, 2 cf. 1. 7 § 8 D. 24, 3), fundi (1.
22 D. 23, 4), praediorum (1. 60 § 5 D. 36,
1); mercedes a colonis acceptae loco sunt
frnctuura (l. 29 D. 5,3); b) für 3)icnft-
leifhtngen, 3. 9. mercede {dtLia, aut constituta)
operam exhibere etc. im (S^egenf . öon gratia,
gratis, (fratuitam op. exhib. (f. biefe SB.);
contranam est officio (®efä0igfeit) merces
(1. 1 § 4 D. 17, 1); qui operas suas locamt,
totius temporis mercedem accipere debet (1.
38 pr. D. 19, 2); m operas singulas merces
constituta; pro op^e redemptori ce^'tam
merc. in dies singulos (1. 51 § 1 eod.); merc.
serrorum, quorum aperae fuerint locatae (].
55 D. 12, 6. cf. 1. 8 § 2 D.42, 5); ex operis
(hominiK, anciUae, liberti) mercedem capere.
percipere (L 12 § 6 D. 7, 8. 1. 2 D. 33. 2. 1. 25
§ 1. 4 D. 38, 1. l. 32 § 1. 2 D. 40, 9);
sub mercede apud aliquem esse (1. 4 C. 6, 1);
mercede fundum colere (1. 20 § 1 D. 33, 7),
servanda in balneis vestimenta susdpere, (I.
3 §5 D. 1, 15); mercedem accipere pro custo-
dia alicuius rei (I. 40 D. 19, 2); pro arte
(1. 5 pr. D. 4, 9); merc. fabrorum (1. 7 § 12
D. 41, 1). — 2) überhaupt «o^n, »elo^^
nun 9 für geleiftete ^tenfte, j. ». si quis
aliquem a latrunculis vel hostibus eripuit
et aliquid pro eo ab ipso accipiat — merces
eximii laboris appellanda est (1.34 § 1 D. 39,
5. cf. 1. 9 § 1 D. 4, 2); talium officiorum
mercedes ut puta: si tibi adfuero, si satis
pro te dedero etc. (l. 19 § 1 D. 39, 5); of-
ficium magistri quadam mercede remunera-
tum (1. 27 eod.) ; m. disciplinarum, ^ 0 tt 0 r 0 r
(1.12§5D.36, 2. cf. I. 12 § 3D.26, 7. 1. 3 § 2.
1. 4 D. 27, 2. 1. 1 pr. D. 50, 13: „Praeses
prov. de mercedibus ius dicere solet, sed
praeceptoribus tantum studiorum libera-
liumV ; merc. medicis praestitae (1. 7 D. 9,3).
Meroimonium, ^anbel mit föaaren (1.
1 C. 5, 27. 1. 2 0. 12, 40); tro^)iW: venali-
tas et sordidum mercim. (Nov. 35).
Merere s. mereri, 1) öerbienen: a)
fi(^ Derbient ma^en: merere aliquem s.
de aliquo, auc^ meritum collocnre apud ali-
quem. um S^ntanben ftd^ üerbient motten, ein
Äerbienp erwerben, ettooiJ um ibn öerbicnen
(I. 77 § 26 D. 31. 1. 11 8 8 Ö- ^2. 1. 46
§ 3 D. 40, 5)1 bene merentes amici (1. 9 B.
38, 5. l. 5 D. 89, 5); meritus (adi.), »)er=»
bient: meritissimi iuris auctores (1. 1 C. 7,
18); male meritus de aliquo (f. male); b)
cttooö k)erbicnen,beffentt)ürbig, wert^
fein, 5. ©. mor. beneficium (1. 1 § 14 D.
38, 9), in int. restitutionem (1. 10 § 10 D.
42, 8), veniam (1. 3 § 9 D. 29, 5. 1. 4 § 11.
1. 5 § 5 D. 49, 16), favorem (1. 42 D. 26,
7. 1. 38 § 1 D. 40, 12), publicam tutelam,
curam (1. 2 § 1 D. 40, 5. 1. 1 § 3 D. 43,
23); declarare, voluntatetn suam non me-
reri unum ex heredibus suis (1. 4 C. 6,
35); mer. exheredariy notam esdieredatioms
(1. 8 D. 37, 8. 1. 132 pr. D. 45, \),poemm
(1. 9 D. 9, 4. 1. 15 D. 38, 2. 1. 27 § 2 D.
48, 19), graviorem sententiam (1. un. § 5 D.
49, 7); meritus (adi.), mol^lDerbient, ge«
r e (^ t ; meritis de causis summoveri a succe s -
sione (1. 7 pr. D. 48, 20); merito (adv.),
mit %icd)t: mit ®runb, §. ©. iure meri-
toquCj iure ac merito (1. 14 § 4 D. 4, 2.
1. 17 § 13 D. 47, 10. 1. 45 § 12 D. 49, 14);
mer. optinere (I. 4 § 2 D. 2, 4), placere (I.
75 D. 23, 3. 1. 14 8 3 D. 47, 2), com-
probaH (1. 2 8 4 D. 28, 6). introduci (1. 14
D. 43, 26); metus, qui wef. et in homine
constantissimo cadat (1. 16 D. 4, 2). —
meritum (Subst.), a) ber ^erbienft unb
bo^ ^erbienft, j. SB. suo merito adquirere
(1 4 8 10 D. 40, 1); merittty mtibus hofiestum
Sit libertatem ))raestrare (1. 15 8 l^ö- 40,
2); ob merita alicuius concedere liberam
testam. factionem (1. 47 8 2 D. 38, 2);
quae princeps alicui ob merita indulsit (1.
1 8 2 D, 1, 4); merita militiae (l. 18 8 5
D. 49, 14. 1. 11 D. 50. 5); malum meritum,
Untoürbigfeit, ©(^led^tigfeit (1. 2 D.
28, 4); au(^ meiitum ^c^Ied^tttieg wirb in
biefer ^ebeutung: ex mentis filiae ad odium
incitari (1. 19 C. 3, 28); ß) «nfjruc^:
mer. hereditatis acci2>iendae (1. 16 § ^ D.
49, 17); y) «Bürbe, «mt: praefecturae
meritum ceteris dignitatibus antestat (1.
1 C. 1, 38); d) »crt^, »efc^affenl^eit,
SBef cn: rei familiaria vel merita (1. 15 C.
4, 44); in^bef. bejeic^net cg bie wejentli(jen
fünfte einer 9ie(^t«foc^e, bie Umftänbe,
worauf e§ anlommt, f. ö. 0. momentum,
j. 33. appellationis merita probare (1. 27
D. 49, 1); causae meritum ad mag. referre
(1. 1 C. 9, 3); horas quibus causarum merita
panduntur (1. 1 C. 1, 45); merita negotii
(l. un. C. 2, 14. l 2 C. 8, 5), s) über^u^rt
Art, SBeife: in synagogam hospitii me-
rito irruere (1. 4 C. 1. 9); — c) burt^
^ienfte fid^ erwerben, j. ©. quod ex
operU suis meret servus (1. 3 8 8 ^' 40,
7): bo^er mer. stipendia , aH 6oIbat
Dienen (1. 18 D. 42, 1. 1. 18 8 6 D.
49, 14. 1. 16 § 1 D. 49, 16); boffelbe bebeutet
aud^ merere fd^tec^tweg (1. 26 8 3 D. 23, 4.
Digitized by
Google
338
Meretriciua — Metallum.
1. 3 § 1 D. 24, 1. 1. 28 § 1 D. 27. 1. 1. 26
D. 29, 1. 1. 23 § 1 D. 50, 1: „Miles ibi
domicilium habere videtur, uU meret^J;
merüuniy So^n, @olb: militarium merit.
erogatio (\. 16 pr. C. 12, 37). — 2) übcr^ou^t
cttüctben, erlangen, mer. Ubertatem (1.
91 D. 28, 5. 1. 23 pr. D. 37, 14. 1. 3 § 4
D. 38, 16. 1. 20 D. 40, 4), legatum (1. 28
pr. D. 26, 2. 1. 40 § 1 D. 29, 1. 1. 21 pr.
D. 35, 2), fideicomm. (1. 83 D. 31); amittere
id, quod testamento meruit (1. 5 § 2 D. 34,
9); liberi exheredati, qui nihil ex patris
iudicio meruerunt (1. 13 D. 44, 4); meruisse
tudicium patris (1. 1 § 6 D. 37, 6); fortuna
quam nascendo meruit decurio (1. 41 C. 10,
32); mer. coniugium, eine (S^e eingeben (1.
19 § 1 C. 1, 3).
Meretriciua {.
Meretrix, eine fitavLtndpix\on, bie fi^
für Sobn ben 3Rännem ^nreii^iebt, ^uie (1.
4 § 3 D. 12, 5. 1. 3 pr. D. 37, 12. 1. 38
pr. D. 38, 1. 1. 39 D. 47, 2); meretricim,
Die ^uten betteffenb, il^nen eigen:
meretr, more vulgo se praebere (1. 22 C. 9,
9), meretr. quodam gener e adulterari (1. 30
§ 4 D. 48, 5); vestis meretr. (1. 15 § 15
D. 47, 10).
Mergere, öetfinlen (1. 13 pr. D. 41,
2. 1. 6 D. 47, 9); tto»)if(|: in ©c^ulben
üerjenfen, ftütjen (1. 3 pr. D. 27, 4: —
,ineque enim in hoc adminlBtrantur tute-
lae, ut mergantur pupilU").
Meridies, SO^ittag: ante meridiem, im
@cgen|. t)on post epulas (1. 2 pr. C. Th.
15, 5); meridianum tempus, SKittag^Äeit
0- 26 pr. D. 38, 1); merid. horae, SWit*
togdftunben (1. 1 C. Th. 1, 8).
Meritorium, gimmer jum SJermie*
t^en, in^bef. on »leijenbe (1. 13 § 8 D. 7,
1. 1. 52 § 15 D. 17, 2. 1. 5 § 5 D. 47, 10).
Meritum, meritus f. merere.
Merus, rein; a) f. t>. o. ttngemij(^t,
9. ©. m. condicio, quae in datione exsistit,
m. condicio, qtute in facto est, im @)egenf.
öon cond. quae ex mixtura quadam consir
stit (1. 82 D. 35, 1); m. factum stipulari
(1. 98 § 6 D. 46, 3); ni. donatio, im ®egen|.
Don officium mcrcede remnneratum (1. 27
D. 39, 5); m. imperium, im ®egenf. öon
mixtum (f. imperium s. 2. b); merum (sc.
vinum), ni^t mit Söäaffer t)ermif(bter 3Bein
a. 12 pr. C. Th. 16, 10); b) f. t). a. bloB,
alleinig, ). $. mera (= nuda) voluntate
(im iSlegenf. bon necessitate) donare (1. 18
D. 34, 4); in m. voluntatem heredis coüa-
tum (legatum), im (äJegenf. öon quasi viro
bono ei coromissum (1. 75 pr. D. 30); m.
poenam continere (1. 1 § 4 b. 2, 3); m m.
aestimationem condemnari (1. 62 D. 23,3);
a mero iudicis s. praetoris officio proficisci
(1. 5 pr. D. 45, 1); ad. m. ius gentium aesti-
mare (1. 31 pr. D. 16, 3); c) f. t). a. stri-
ctuSy i. C quantum öd m. rationem, non
consiatere (1. 22 § 3 D. 17, 1); seeundum
VL suhtilitatem obligat um videri (l. 3 § 1
D. 34, 4); »I. iure (=. ipso i.) munitum
esse (1. 16 pr. § 2 D. 4, 4); m. iure omne
obsequium debere (1.3 C. 6, 6); d) j. tj. a.
underfe^rt: merum atque immutilatum
sei'vari (l. 12 § 1 C. 6, 58).
Merx, oerfäupic^ ben)eglid^e ©oc^e, S a a r e
(1. 4 D. 13, 3. 1. 1 pr. § 1 D. 14, 4. 1. 1
pr. D. 18, 1. 1. 73 § 4 D. 32. 1. 42 D. 46,
1. 1. 66 D. 50, 16: „Mercis' appellatio
ad res mobiles tantura pertinet." 1. 207
eod. „Mercis appellatione hominea non
contineri Mela ait."
Mesonauta, ein i^toifd^n ©teuermann unb
9}uberer in ber S9^itte fte^ber ©c^ff^mann
(1. 1 § 2 D. 4, 9).
Mesopotamia, Sanbfd^aft ^fiend htm\d^
dup^üt unb Xiger (1. 10 C. 8, 10).
Messaliani, etne te^fd^eeecte(l. 5 C. 1 , 5).
Messis, @rnte: a) bad ^ä^n unb
Sammeln beö ©etreibeS, 5. ©. messv; vin-
demiarumque tempus (1. 1 pr. 1. 3 pr. D.
2, 12); tempus messium et areanim (1. 15
§ 1 D. 34, 1); mesaem facere (1. 13 D. 7,
4. 1. 1 § 12 D. 39, 1); e.v messibus colUctum
(1. 25 § 1 D. 22, 1); b) bie eiiuuerntenbe
Srruc^t, ). 9. messem auferre (1. 60 § 5
D. 19, 2); messium incensores (l. 16 § 9
D. 48, 19).
Messius, Stttift, ein geitgenoffe^a^intan*?
(l. 50 D. 49, 14).
Messlvus, bte (lernte betreffenb, m.
feriae, (Srnteferien (L. R. Burg. 11).
Messorius, bie ©c^nittter betref fenb,
faUes mess. (1. 8 pr. D. 33, 7).
Meta, 1) ein tegetfdrmiger ß5r))er: meta
molefidaria, ber untere ©iüblftein (1. 18
§ 5 eod.) — 2) Siel, fenbpunft,
^renje, ^. ^. extra metas terriiorii (1.
53 C. 10,32); intra statuti temporis meiam
(1. 2 G9, 44); metas temporis praestituti
implere (1. 23 C. 9, 47. cf. 1. 13 § 2 C. 3,
1): anni metas habere (1, 31 C. 7,62).
MetallariuB, 9ergto)ertdarbeiter (1.
7 C. 11, 7).
MetalliouB, 1) (adi.), bie ^ergioerfe
betreffenb: metall. canon (1. 2 eod.);
metall. opus, »ergtoerfSarbeit (1. 28 § 6
p. 48, 19). — 2) (Subst.) = metalJarius:
in ministerium metallicorum damnari, dari
(l. 8 § 8. 1. 36 eod. 1. 9 C. 9, 47).
MetaUum, 1) SR et all (1. 9 § 3. 1. 13
§ 5 D. 7, 1). — 2) «ergtoerf: in metah-
lunif in optts metaili dari, damnari; me-
tallo plecti, puniri; metaili- poena, coer-
citio, supplicium (I. 6 § 8 D. 1, 18. 1. 10
Digitized by
Google
Metatio — Miles.
38d
D. 47, n. 1. 7. 8 § 1 D. 48, 13. 1. 8 § 4.
6. 1. 17 pr. 1. 28 pr. § 6. 10. 14. 1. 86. 38
pr. § 3. 5. 7 ff. D. 48, 19. 1. 12 D. 49, 14.
1. 3 § 1 D. 49, 16. 1. 5 § 3 D. 50. 13. 1.
11 C. 9, 47).
Hetatio,bad£luartietge6en (Nov. Th.
IL 1, 5 cap. 1 § 1.
Metator, Ouottietmciftct (1. 5. 9 C.
12, 40).
Metatum, Cluattiet für bie einpcjuar«
tietenben @olbaten: metatum sibi in aheDis
aedibus jt^nrt^^io militiae vindicare; metata
in suis domibus i>r(ie8tare (1. 9 § 1 cit.);
metatorum onus, molestia, (Sinquattie^
tmifl«Ioft (1. 3 § 2. 1. 24 § 2 C. 2, 7. 1.
9 C. 12, 19).
Metaxa, ro^e Selbe (1. 16 § 7 D. 39,
4. 1. 10 C. 11,8); metaocarius, ©eibeit"
^änblet (1. 27 C. 8, 13).
Meticulosus, furc^tfam (1- '^ V^- ^*
4, 2).
Metiri, mcjjcit: a) ouiJmeffcn, ber*
nteffen, j. ^. met. areamy tignum, lapi-
(im 0- 6 I>. 11» ß)» /M>MiMW (1. 40 pr. D.
18, 1), opus (1. 30 § 3 D. 19, 2); b) ju^
meffen: diem ad metiendum vinum prae-
stituere (1. 1 § 3 B. 18, 6); c) met. iter,
einen ffieg jurüdlegen (1. 2 § 8 D. 2, 11);
d) tro^)Hcl5: obmefjen, ctmejfen, j. ®.
met. aliquid ex eo, qwod etc. (1. 1 § 1 D.
5, 4. cf. 1. 61 pr. D. 5, 1); filü sui con-
tumeliam ad suam utilitatem met. (1. 17
§ 13 D. 47, 10); met. ad tempus (1. 9 pr.
D. 48, 9).
Metoecus (fiiToixog), toer aud feiner
ipeimat^ an einen anbern Ort jte^t (1. 4 C.
10, 1).
Metreta, ein ^ag \ax ^tüffigleiten ettoa
Xonne 0.35 § 5. 7 D. 18, 1).
Metrocomia, ^utterborf,$au^tborf
(1. un. C. 11, 56).
Metropolis, ^ntterftabt, ^au^tftabt
(l. un. pr. C. 1, 49. rubr. C. 11, 22); me-
tropolitanus, barauf bejilgUd^: metro-
polit. nomine ac dignitate exornanda civi-
tas (1. un. C. cit.); ecciesia metropolit. im
®egenf. Don localis (f. b. ^.).
Metuere, für^ten, befürchten (1. 9
§ 6 D. 1, 16. 1. 11 § 3 D. 39, 3).
Metus, tjrn^t: „instantis vel futuri
periculi causa mentis trepidatio.*^ (1. 1 D.
4, 2); ait praetor: *quod metm causa gestum
erit, ratum non habebo' (1. 1 cit. cf. 1. 5.
6 eod. „Metum non vani hominis, sed qui
merito et in homine constantissimo cadat,
ad hoc edictum pertinere dicemus." 1. 9
pr. eod. : „Metum praesentcm accipere de-
bemus, non suspicionem inferendi eins.**
(1. 13 C. 2, 4: „talem metum probari opor-
tet, gwi ßolutis periculum vel corporis cru-
ciatum contineat.'' 1. 4. 7. 9 C. 2, 19;
,,metum non iactationibus tan tum vel con-
testationibus, sed atrocitate facti probari
convenit**); metus causa actio (1. 14 § 15.
1. 21 § 6 D. cit. 1. 18 pr. D. 4, 3), ex-
ceptio (1. 4 § 33 D. 44, 4: — ,,m. c. exe
in rem scripta est „si in ea re nihil m.
c. factum est."" cf. l. 7 § 1 D. 44, 1); m.
c. abesse videtur, qui iusto timore mortis
vel cruciatus corporis conterritus sehest (1.
3 D. 4, 6) ; si m, c. adeat aliquis heredita-
tem, fiet ut, quia invitus heres existat, detur
abstinendi facultas (l. 85 D. 29, i),
Meus', mein, ini^bef. *u meinem SJer*
mögen gel^örig, in meinem ^gentl^mfi befinb'
lic^, j. 6. servus, qui meus erit, cum mo-
nar — quatenus accipiatur me\AS, quaeritur
etc. (1. 2 pr. D. 28, 7. cf. 1. 5. 6 D. 30.
1. 85 D. 32. 1. 7 D. 34, 2); meum est —
cuius vindicandi ius habeo (1. 49 § 1 D.
6, 1. cf. 1. 40 § 2 D. 3, 3); cum in rem
ago non expressa causa, ex qua rem meam
esse dico, omnes causae una petitione ad-
prehenduntur. neque enim amplius quam
semd res mea esse potest, saepius autem
deberi potest (1. 14 § 2 D. 44, 2); quod
meum iam usumcapere me intellegi non
potest (1. 12 § 8 D. 49, 15); iurare, xisum
fr, alicuius rei vel meum esse, vel dari mihi
oportere (1. 11 § 2 D. 12, 2); meorum et
tutorum appellatione eüaCm actiones con-
tineri, dicendum est (1. 31 § 1 D. 36, 1);
meum (Subst.), mein (Sigentbum, tn^bef.
ber mir gehörige @runb unb ^oben, ). ^.
in meo facere aliquid (1. 16 D. 17, 1);
ca: wieo ad te defluere (1. 2 § 13 D. 43, 8).
Mißrare, 1) oud einer ^o^nung meg*
hiei)c\\, ou^iiel^en (1. 13 § 7. 1. 30 pr.
D. 19, 2. 1. 30 § 5 D. 32. 1. 1 § 1. 4 D.
43, 32). — 2) ju ettoo« f abreiten, über*
ge^en, 5. 9. migr. ad aliud matrimonium,
ad alias nuptias (1. 6 D. 24, 2); ad fidei-
comm. (1. 8 pr. § 1 C. 6, 36), in profatia
(1. 3 C. 1, 7), in fisci iura (1. 1 C. Th.
13, 11).
Miles, 1) ©olbot 0- 1 § 1 !>• 29, 1:
„miks appellatur vel a militia, i. e. duritia,
quam pro nobis sustinent, aut a,muUitudine
aut a malo, quod arcere milites solent,
aut a graeco verbo — 1. 42 eod. — „qui
nofidum in numeris sunt, licet etiam lecti
tirones sint — nondum milites sunt." 1. 1
§ 1 D. 37, 13: — : „In classibus omnes re-
miges et nautae milites sunt item mgiks",
(1. 35 C. 4, 65); militum ddicta (1. 2 pr.
1. 6 pr. D. 49, 16: ;,Omne delictum est
militis, quod aliter, quam disciplina com-
munis exigit, committitur: veluti segnitiae
crimen vel contumaciae vel desidiae");
dare se müitem, cui non licet, grave cri-
22*
Digitized by
Google
840
Milesius — Minimus.
men habetur (1. 2 § 1 eod.); poenae mili-
tom (1. 8 § 1 eod.). — 2) ifber iDaffcn*
trogcnbe «eamte (l. 35 C. 4,65; 1. 10 D.
4.6).
MUeaius, aud 'SkiUt, ber ^au^tftabt
Sonicn« (1. 39 ü. 48, 19).
Miliarium, ein (SIeffig, um äBoffer
barin toarnt ^n mac&en (1. 19 § 12 D.
34,3).
Miliarium, SKeilenftfin, bcr dne (gnt*
fcmnng t»on 1000 @<l^rittcn onjrigtc (1. 1
§ 4 D. 1, 12: — „si quid intra centensimum
mü. admissum alt, ad praef. urbi pertinet:
si ultra ipsum lapidetn, egressum est prae>
fecti urbi notionem.** l. 4 § 1 D. 28, 5.
I. 42 D. 27, 1 : ultra centes. mil ab urbe
filiorum collegarum suorum tutelam sus-
cipere non cogpintur**).
MUiefl, taufenbmal 0- 4 § 1 D.
40, 7).
Militare, 1) aU ©olbot biencn,
$ riegdbienftf t^un (l. 62 pr. D. 18, 1.
1. 20 § 1. 1. 21. 24. 26. 33 § 2. 1. 38 § 1
D. 29, 1. 1. 9 D. 48. 3. 1. 16 § 3 D. 48,
5. 1. 4 pr. § 6 D. 49, 16. 1. 11. 13. 15 pr.
1. 1« § 1 D. 49, 17). — 2) am faifcrl.
^of ein «mt, einen 3)ienft belleiben
1. un. C. 3, 25. 1. 30 § 2 C. 3, 28. 1. 27
C. 8, 13. 1. 6 C. 12, 33); miUt. in quo-
ci4mque officio, intra noatrum palatium (1.
1 C. 10, 71), in sacris scriniis (1. 2. 3. 7.
9. 12 C. 12, 19); inter fabricmses (\. 6
G. 11, 10), inter archiatros (\. 11 C. 10, 53).
MUitarifl, 1) (adi.) bie ©otbaten ober
ben ÄriegSbienft betreffenb, milita==
rifd^, a. ©. rail. disciplina (l. 9 D. 2, 12);
mil. delictwn (1. 1 D. 38, 12. 1. 2 pr. D.
49, 16) ; insignia milit. detrahere (1. 2 § 2
D. 3, 2); milit. munera (1. 18 D. 50, 16),
ministeria 0- 7 § 1 D. 1, 16) ; rail. Wr. =
milea 0- 6 § 3 D. 1, 18); mil. iude,c (1. 2
C. 7, 48); mil. nuinus (l. 68 D. 6, 1),
custodia (1. 4 § 1 D. 2, 11); castrenses vel
milit res (1. 3 D. 49, 17); equns mil. (1.
12 § 1 C. 49, 16); viae mUit. (1. 3 § 1 D.
43, 7); beneficium mil. (1.3 D. 29, 1); iure
milit. testari, testamentum facere (1. 4. 7.
10. 11 pr. 42. 44 eod); iure milit. valere,
desinere valere testamentum, codicillos (1.
26 eod. 1. 8 § 4 D. 29, 7); militariter (adv.),
auf militärifd^eSBeifc: miWt. puniendm
". 4 § 9 D. 49, 16). — 2) (Subst.) = miles
7 C. 12, 37).
Mültia, 1) eolbatcnbienft, Äriegf*
bienft, §.0. sub armata mil. stipendia
merere (\. 18 D. 42, 1. cf. 1. 4 C. 5, 34.
1. 2—4 C. 12, 33); in militia agere (1. 11
D. 49, 17); vacatio militiae 0- 18 D. 50,
16); militiae se s, nomen dare (l. 29D.40,
12. 1. 4 § 1. 2. 1. 8 D. 49, 16); in aliam
i
mit. nomen dare (1. 4 § 9 eod.); militiam
mutare, in deteriorem militiam, in extre-
mum gradum militia dari; militia reici,
gradu militiae deici, peÜi (L 3 § 5. 13.
14. 16. 18. 20. 1. 4 § 11. 1. 6 § 6. 1. 13
§ 4. 6 eod. 1. 14 § 2 D. 48, 3); detrectare
ftMnus militiae (1. 4 § 10 D. 49, 16); mi-
litiae subtrahere filium (§11 eod.); mili-
tiae tempm in desertione implere (1. 3 § 8
eod.); militiae tempore, in müitia testari,
codicillos facere; iure s. more müüiae
testamentum facere (1. 11 § 2. 1. 33 pr.
D. 29, 1. l. 8 § 4 D. 29, 7. 1. 14 D. 34.
9); iure militiae peculium tenere (l. 12 D.
49. 17). — 2) 5)ienft, ©teile, «mt am
faifert. $of ober in ber laif. ^anjlei
(1. 3. 4. 6 C. 11, 10. tit. C. 12, 38. 1. 13.
14 C. 12, 57); litterata mil. proximorum
sacr. scrin. (l. 8 C. 12, 19); mil., quae
vendi vel ad heredes transmitti fotest 0-
27 C. 8, 13); mil. ex pecuniis mortui ad-
quisita (L 30 § 2 C. 3, 28. l. 20 C. 6, 20);
renditor et emptor militiae (1. 52 § 1 D.
19,1); militiam, ins militiae legare, relin-
quere (l. 3 § 7 D. 4, 4. 1. 22. 49 § 1 D.
31. 1. 11 § 16. 1. 102 § 3 D. 32. 1. 18 § 2
D. 34, 1).
Milium, |»irfe (1. 27 § 19 D. 9, 2).
Mille, taufen b, §. 16. res milk aeris
(Gai. IV, 14); decem müium modiorum na-
vis (Ulp. III, 6); viginti milia passum (1.
3 pr. D. 60, 16); miikni, je tauf enb vGai.
II. 225); millesimus, ber taufen bf^e: ex
milles. parte socius (l. 80 D. 17, 2).
Milliarium f. miliarium.
Millies f. milies,
Mimus, ^unftftüdmac^er, Xdnaer(l.
38 § 14 D. 21, 1).
Minae. ^ro^ungen, j. ^. m. capüales
(1. 7 C. 2, 19).
Minarl, brol^en (1. 23 § 1 D. 4, 2. 1.
18 D. 48, 2. 1. 41 pr. D. 48, 6).
Mlnax, b rollend (I. un. C. 5. 7).
Minima (ady.), feinedmeg^, burc^auS
nic^t (1. 2 § 8. I. 4 § 5 D. 2. 11. 1. 53
§ 1. l. 54 pr. D. 19, 1. 1. 62 D. 21, 1.
1. 24 pr. D. 39, 2).
Minimus (adi.). fleinfter, geringf^er,
toenigfter; fe^r gering, unoebeutenb,
j. ©. ne propter satis min. rem vel sum-
mam, si maiori rei vel summae praeiudi-
cetur, audiatur is, qui in int. restitui po-
stulat (1. 4 D. 4, 1); si diversis summis con-
demnent iudices, minimain spectandam (1. 38
§ 1 D. 42, 1); semper in obscnris qttod
minimum est sequimur (1. 9 D. 50, 17) ; eligen-
dum est, quod minimum habet iniqmUUis
(1. 200 eod.); min. aeris esse (L 3 '^D. 34,
1); minimo ralere 0- 13 § 5 D. 19, 1); mi-
nimo transigere (1. 3 § 2 D. 2, 15), aistro'
Digitized by
Google
Minister — Minor.
341
fj,
here (1. 5 C. 2, 19); capitis deminutio min.
(f. Caput 8. 5.).
Miniater, Wiener, a) einet $tit)at))erfon,
0. circa ministros terribilis (1. ^2 § 7
. 24, 3); ministra, Wienerin (1. 28 G.
9, 9); b) einer obrigleitlid^en $erfon, j. 9.
praetoria potestate vel manu ministrorum
cogere (1. 1 § 2 D. 25, 5); c) bec dfti\U
li^n Äir(^e 0- 10 C. 1, 3); d) Untere
ftüter, »ef örberer, (Sfel^ülfe. j. 9. min.
interdictae rei (1. 15 § 2 D. 50. 1): facinoris
(1. 17 § 3 D. 48, 18), caedis (l. 14 D. 29, 5).
Miniaterialis = ministerlanus (1. 5
C. Tb. 8, 7).
Miniateiisntui = saoro ministerlo no-
Btro deputatoB, laiferl. ßammerbiener
(rubr. C. 12, 25. cf. 1. 4 pr. eod.).
Ministerium, 1) 2)ienft: a) eined Gcla^
t>en: a) ber Inbegriff feinet 2)ienftletfhtn0en,
Oebienung, ). )0. in ministerio (alicuius
8. alicai) esse (1. 12 § 35. 1. 27 pr. D. 33,
7. 1. 41 § 15 D. 40, 5. 1. 2 § 14 D. 47,
8); de urhano minist, esse (1. 99 § 2 D.
32); extra minist, alicuius esse (1. 12 § 1
D. 40, 9); in ministerio secum habere servos;
liberum aliquem penes se habere ministe-
num (1. 22 D. 40, 2. 1. 6 C. 7, 14); in
ministerio alicuius legare capita servorum,
concedere !mancipia (1. 34 pr. D. 31. 1. 12
§ 4 D. 40, 9); ancillae minist, dare (1. 4 G.
7, 10) ; ad suum minist, uti (servo), et ad
liberorum coniugisque; servi necessarii ad
minist, uxoris (1. 12 § 5 D. 7, 8. 1. 4 § 1
D.37, 9) ; mancipiaocca«ton€ mtni«tmiquae-
stum facientia (1. 4 § 2 D. 3, 2); usum mi-^
nisteriumque hominis impedire; nihil ex mi-
nist, praestando subtrahere (1. 1 § 8. 1. 12
§ 1 D. 21, 1); jß) einAelne 3)icnftlciftuna,
^tttid^tunq, Ätbeit eine« ©cloöen, j- ©•
alicui mini'.-terio praepositus servus (1. 65
§ 2 eod.); ad ministeria aptiora mancipia
(1. 37 eod.); contrariis minist, corrumpere
artificium servi (1. 17 § 1 D. 7, 1); b) »e*
bienung bed ftaifetd: sacro minist, nostro
deputatus, tammetbienet (1. 4 pr. G. 12,
25); c) minist, dei, ©ottc^bienft (§ 8 I.
2, 1); d) übet^u^t 5)ienft, 2)ienftleifhinö:
a) 9ltbeit = opus: in minist, metaüicorum
damnari (f. metallicus s. 2); ^) Function,
Kmt SB munuSy ). 9. minist, publicum
(1. 39 § 10 D. 48, 5. 1. 1 pr. D. 48, 11),
corporis, corporale (1. 18 § 11. 26 D. 50,
4), tutelae (§ 10 I. 1, 26); ministerio fungi
in provinciis (L 4 § 1 D. 1, 16); rainist.
exercere (1. 4 § 1 D. 3, 2); y) «er<)fH(^-
tnng: bereditatem non capienti resti-
tuendi tacitum minist. (=. tacitam fidem)
suscipere (1. 18 § 2 cf. l. 10 D. 34, 9);
d) ©efötbctnng, Untetftüjung, ^ülfc-:
fraudis minist, suscipere (1. 46 § 1 D. 49,
14); ad subripiendas res praebere minist.
(1. 50 § 3 D. 47, 2); ministerio suo alium
possessorem facere; alienae possessioni prae-
stare minist. (1. 18 pr. D. 41, 2); minist.
exhibere, accommodare (1. 17 pr. D. 50, 1.
L 3 D. 50, 14); propter minist, annonae
(1. 1 § 18 D. 14, 1); e) Oebtouc^, bet bon
einet ^d)t gemalt toitb; ad epulandmn
ministerio habere argentum (1. 19 § 12 D.
34, 2). — 2) = minister, a) %\tntx, mi-
nisteria, i. e. mares pariter ac feminae (1. 2
§ 4 G. 1, 3); urbica minist. (1. 4 § 5 D.
33, 9); mimst., quae in usum cottidianum
habentur (1. 6—8 D. 20, 1); u»us ministerii
relictus alicui (L 12 § 5 D. 7, 8); vecturae
ministeriorum (L 21 pr. D. 24, 1); b) ^ie«
net einet Obti^leit, iUicita minist, ad
concutiendos homtnes procedentia (1. 6 § 3
D. 1, 18); minist, militaria ad curatores
(operum) adiuvandos (1. 7 § 1 D. 1, 16);
mmist. municipalia, publica (1. 10 D. 4, 6.
1. 1 § 6 D. 11, 4); corruptis minist, prae-
toris redimere tutelam 0- 3 § 15 D. 26, 10);
sacri jtalatii minist. (1- 15 G. 12, 37). —
3) 2:ifci^gefcl^itt, Sofelfetbice (Paul,
m, 6 §86).
Ministrare, 1) bienen: a) bebienen,
auftuatten, \. 9. mancipia ministrantia
(1. 4 § 2 D. 3, 2. cf. 1. 4 § 5 D. 33, 9);
cenanti ministr. (1. 25 D. 15, 1); honor
ministrandi (I. 51 § 1 D. 40, 4); b) flbet^
^aupt ^ienfte leiften, j. 9. wai puhlicanis
in vectigali ministrant; familia, quae pu-
blico vectigali ministrat (1. 1 § 5 D. 39,
4). — 2) batteidben, geben: minist,
alicui salarium (1. 21 D. 15, 3), nummos
(1. 1 D. 20, 2).
Ministrator, Qebientet, ^nfn^öttet,
ini»be{. bei %M (1. 203 D. 50, 16).
Minor, 1) Iieinet, getingct, toeniget,
j. ©. lanx minor (1. 31 D. 34, 2); min.
pondera (1. 18 § 3 D. 4, 3); min. causae,
i. e. usque ad L solidorum summam (1. 1
G. 1, 55); min. dies, im (Segenf. tton amplior
numerus dierum (1. 4 § 5 D. 42, 1) ; inter-
vallum non minus X dierum (l. 69 D. 5,
1); m. crimen (1- 7 § 5 D. 48, 2); capitis
deminutio m. (f. caput s. 5.); m. honor,
magistratus (1. 7 § 22 D. 48, 22. 1. 4 pr.
1. 14 § 5 D. 50, 4); min. iudicem appellare
(1. 1 § 3 D. 49, 1); minor cenUnarto (f. b.
©.); min. usurae (1. 9 § 1. 1. 18 pr. D.
22, 1); minor facta dos, quod per neces-
sarias impensas accidit (1. 5 D. 33, 4);
reditus mm. facti (1. 38 D. 33, 2); plus
— minus esse in facultatibus (1. 36 § 2 D.
28, 5), in peculio legato (1. 8 § 3 D. 33,
8), in bonis heredis; minus in hereditate ha-
bere (l. 41 § 2 D. 21, 2); tributoria datur
(in dominum), ut quanto minus tributum sit
Digitized by
Google
342
Minorare — Minuscularius.
quam debuerit, praestet; minm autem tri-
buere videtur etiam si nihil tributum sit
(1. 7 § 2 D. 14, 4); quanto s. quanti tnino-
rt8 actiOf ittdidum (1. 18 pr. 1. 47 pr. D.
21, 1); minoris actum cum tutoribus; mino-
ris candemnati tutores (1. 25 D. 26, 7); min.
condemnare, qtiam iuratum est (\. 4 % S D.
1 2, 3); tanti condemnandus corruptor, quanti
servus minoris sit (1.9 § 8 D. 11, 3); mancipii
pretium, seu pluri^ seu minoris id esset
(1. 36 D. 21, 1); aestimare pretium, qiw
loco minoris fit* (I. 3 § 3 D. 19, 1); mino-
ris emere (1. 13 pr. eod. 1. 6 D. 40, 5), ve-
nire (1. 32 § 26 D. 24, 1. 1. 63 D. 46, 1),
locata venditave res (1. 2 D. 3, 6); minus
solvitiqni tardius solvit; nam et tempore mi-
nus solvitur (1. 12 § 1 D. 50, 17); m. solu-
tum intellegitur etiam b\ nihil sit solutum
(1. 32. cf. 1. 82 eod/j; nihil vel mint*s facere
posse (1- 1 § 43 D. 16, 3); in eo, quod
plus sit, semper inest et minus (1. 110 pr.
cf. 1. 21 D. 50, 17); minus (adv.), a) toC:»
niaer, mtnber, j. ©. m. delinquere (1. 1
§ 7 D. 3, 1); m. solvendo esse (1. 9 § 1
D. 4, 3); m. frequmtari (1. 1 § 1 D. 11,
1); m. audiens (!. HD. 26, 4); m. proba-
bilis sententia (1. 27 § 2 D. 4, 8); m. utilior
possessio (1. 5 § 10 D. 27, 9); non m. iu-
stiu^ esse, quam tutius (I. 192 § 1 D. 50,
17); ß) iii(^t l^inrcid^cnb, minus legitime
minuBYe perite facere (1. 88 § 17 D. 31);
m. penso consilio facere (l. 3 § 3 D. 26, 7);
m. idonee defendi (}. l § 11 D. 37, 10);
m. idonei curatores (l. 1 § 5 D. 27, 8);
y) nid)t, j. 5B. si — si minus (I. 6 § 9 D.
2, 13. 1. 73 § 3 D. 5, 1); quo minus =
ut non s. ne, ). C dolo facere, quo m. etc.
a. 9 pr. D. 10, 4. 1. 7 § 2 D. 14. 4); mo-
ram facere, quo m. (I. 4 pr. D. 2, 7); impe-
diri, quo m. (1. 3 § 2. 3 D. 2, 10). —
2) jünger, sc. -aetate, *. S. nee (debet
adrogare) maiorem minor (1. 15 § 3 D. 1, 7) ;
minor LX annis (§ 2 eod.); m. XX annis
dominus (§ 4 I. 1, 6. 1. 102 D. 30. 1. 1 D.
40, l);!m. XVIII annis (l. 13 D. 40, 2.
1. 57 D. 42, 1); min. XX Fanww (tit. D.
4, 4. — „Praetor edicit: *Quod cum minore
quam XX V annis natu gestum esse dice-
tur, uti qnaeque res erit, animadvertaiu**
1. 1 J 1 eod. — „Minorihus XXFanntfisub-
venitur per in int. restitut.** 1. 6 eod. cf.
1. 16 § 61). 48, 5: — „minorem XXV annis
etiam eum accipimus, gut XX Vannum aeta-
tis agiV'Jj anq minor J(^Ic(^ttocg bebeutet f.
tt. a. m. XXV annis, mtnberjftftig, 5. S3.
praetor minoribtts auxilium promisit, non
maioribus (1. 3 § 4 h. t.) ; si quis maior fa-
ctus comprobaverit, quod minor gesserat, re-
stitutionem cessare (§ 1 eod.); si alterius
circumveniendi causa minor aetate maiorem
te probare adspectu laboraveris — restitutio-
nis auxilium denegari (1. 3 cf. 1. 2 C. 2,
42); minorum — item omnium, qui ipsi po-
tuerunt restitui in integrum, successores in
int restitui possunt (1. 6 D. 4, 1) ; minori-
bus annorum desiderantibus curatores dari
söhnt (1. 13 D. 26, 5); minor circumscripius
in venditionjr (1. 39 § 6 D. 3, 3) ; ra. iudex
praetor; consui (1. 57 D. 42, 1); m. aetas,
«Rinberiä^rigfett (1. 2 C. 2, 29).
Minorare, t)ermtnbern: minorato pre-
tio vendere (l. 10 D. 18, 7).
Mintumae, Stabt in £atium, an ber
(Sirene (£anu>anten^ am f^uffe Sirid, ber
hahttflumenMinturnense genannt totrb (1. 13
§ 1 D. 19. 2); Minturnenses, bic (StntDOl^ner
berfelben (1. 8 § 5 D. 8, 5).
MlnuUus Katalls, ^utift ^nx 3dt
XvaiarC^ (I. 9 D. 2, 12).
Mlnuere, 1) tjermtnbern, ft^mäletn;
minutio = deminutio, j. S3. capiie minui,
capitis minutio (f. caput s. 5.) ; servile caput
nullum ius habet, ideo nee minui r)otest
(1. 3 § 1 D. 4, 5) ; minuitur existimatio (im
©egenf. tjon consumitur), quotiens manente
libertate circa statum dignitatis poena ple-
ctimur (1. 5 § 1 ff. D. 50, 13); amplianda
vel minuenda poena daranatorum (l. 45 § 1
D. 42, 1); poena minuta, vel in int. resti-
tutio concessa (I. 27 pr. D. 48, 19); nihü
ex obligatione ^QMcorum dierummora minuet
0- 24 § 4 D. 19, 2j; res, quae usu tollun-
tur vel minuuntur {LID. 7, 5^; impensae
necessariae, quae dotem ipso ture minuere
solent G- 61 D. 23, 2. cf. 1. 56 § 3 D. 23,
3. 1. 1 § 2. 1. 5 pr. D. 25, 1); aes alienum
minuit legatum peculium (1. 6 § 4 D. 33, 8) ;
ratione Faicidiae minui fideic. (1. 15 § 7 D.
35, 2) ; si lex Falc. legatum minuerit (1- 25
§ 1 eod. 1. 21 § 1 D. 33, 1); hereditatem
propter alimenta minui (1. 5 § 3 D. 37, 10);
patroni partem mm. (1. 9 D. 38, 5. cf. 1. 20
pr. D. 39, 5); minoribus subvenitur, cum
de bonis eorum aliquid minuitur (1. 6 D. 4,
4. cf. 1. 41 D. 1, 3); nihü minuere, nic^
üerftuSern (1. 31 § 4 D. 42, 5. cf. 17 § 2
D. 44, 4); minutus (adi.), Hein, gering:
min. summae C aureorum, im ©egenf. tton
una summa aur. L (1. 9 § 1 D. 2, 14);
min. alimenta relicta (1. 3 § 4 D. 35, 3).
— 2) t)etänbern: operae, quibus insti-
tutum vel propositum vitae minuitur (l. 17
D. 38, 1).
Minus (adv.) f. minor.
Minuscularius, 1) (adi.), fe^r Hein,
geringfügig: minuscul. res = minores
causae (l. 1 C. 1, 55); minuscul. aquaedu-
ctus (1. 10 C. 11, 43). — 2) (Subst), ¥Äd|-
ter ober (Sinnel^mer einzelner Ileinec
Digitized by
Google
Minusculus— Missio.
343
(Stcuerpoften (1. 3 C. Th. 11, 28. cf.
Gothofr. ad h. l).
Minusculus, )t^x Kein; minusc. por-
tio (1. 38 pr. C. 3, 28).
Minutatim, 1) in Stüctd^en: minut.
concidere (1. 55 § 2 D. 32). — 2) n a d6
unb na dl, minut. singulos canrenire (L 8
§ 9 D. 2, 15), petere alimenta (l. 3 D. 34,
1). — 3) ollmäliö G- 38 D. 41. 1).
Minutia, tlein^eit, tleinigleit (1. 10
§ 3 C. Th. 14, 4), ©ttbtilitöt (c. 3 Nov
Val. in. 2, 27).
Minutio f. nUnuere,
Minutulus, fel^r tUin, gering: minut.
summa (1. 192 D. 50, 16).
Mirabilis, tounberbor, feltfam, par-
tus mirab. (1. 12 § 1 C. 6, 58).
Mirarl, 1) fid| tounbern 0- 9 D. 11,
7. l 13 pr. D. 18, 2. 1. 1 pr. D. 25, 4).
— 2) betuunbern, üere^ren: miranda
prudenttOy suMimitas tua (1. 2 pr. C. Th.
6, 29. 1. 9 pr. C. Th. 8, 5).
Mirus = mirabilis, ak. ^. nee ntvum aut
mtVufw esse (1- 3 § 12 D. 24, 1); quid mi-
tum? 0- 55 § 5 D. 32).
Misoellus, ))ermif(^ten ^n^altd: lex,
lulia misc. toith bie lex lul. et Papia
Popp, genonnt (1. 2. 3 C. 6, 40).
Misoere, 1) tiermifd^en, ). ^. voluntas
duorum dominorum miscentium materifis
commune totum corpus efßcit — veluti
vina miscuerunt (1. 7 § 8 D. 41, 1); plum-
bum cum argenio mixtum (1. 5 § 1 D. 6, 1);
miscendo corrumpere siliginem (1.29 D. 3,5);
aVeni nummi mixti ita, ut discemi non pos-
sent (1. 78 D. 46, 3); misc. corpus cum ali-
quo, fid) fleifd^Itd^ t^ermifc^en (1. 144 D. 50,
16); tti)|)ifd^: misc. duos gradus (1. 3 § 5
D. 28, 2) ; si alter heres futurus sit, misc.
extraneum (I. 14 § 6 D. 34, 5); mixtus (üiis
heredibus (1. 80 § 1 D. 29, 2); mi8ceri|)ro-
prieiati (1. 4 D. 7, 2); nee possessio et pro-
prietas misceri debent (1. 52 pr. D. 41, 2);
mter se misceri actiones (1. 34 § 2 D. 44, 7);
bo^ »ermengen, üertoirrcn (l. 2 § 24
D. 1, 2); mixtus (adi.), gemif d^t = duplex:
mixta actio (1. 37 § 1 D. 44, 7. „Mixtae
sunt actiones, in quibus uterque actor est/^
cf. § 17—19 1.4,6; „Ex maleficiis prodi-
tae actiones — aliae tarn poenae quam rei
persequendae (comparatae) et ob id mixtae
sunt.'* § 20 eod. „Quaedam act. mixtam
causam opfinere videntur tam in rem quam
in personam^J; interdicta mixta, quae et
prohibitoria sunt, et exhibitoria (1. 1 § 1
D. 43, 1); condicio mixta = proroiscua (1.
un. § 7 C. 6, 51); quaedam mun^a per-
sonalia sunt, quaedam patrimoniorum di-
contur, alia mixta H. 18 pr.l26 D. 50, 4);
mixtum imperium (f. biejeö w. s. 2. b.). —
2)jtcl^ einmtfc^en, tDomit ftcfi befaffen,
miscere se negotiis (l. 39 § 11 D. 26, 7),
tutelae G- 2 § 42 D. 38, 17), comparationi-
bus (1. 21 pr. D. 50, 1), heredüati (1. S
§ 2. 1. 7 § 9 D. 4, 4. 1. 14 § 8 D. 11, 7.
f. 19 § 1 D. 16, 1. 1. 12. 42 § 1. 2 D. 29,
2. 1. 5 pr. D. 29, 5. 1. 28 D. 42, 5); filius
in integr. restitutus, quod se miscuerat (1.
10 § 10 D. 42, 8); mixtus paternae here-
ditati (1. 6 § 3 D. 38, 2). — 3) eine 8er«
binblt(^!eit eingeben, misc. contractum
cum aliquo (\. 9 D. 26, 3).
Miser, elenb, unglüdlid^ (1. 1 C. Th.
8, 17); tni^bef. üon bem Angenagten ge*
Saat, exosa miseris cHaustra, tormenta mise-
rorum (1. 5 § 1 C. Th. 8, 15. 1. 14 C. Th.
9, 1).
Miserabilis (adi.), miserabiliter (adv.),
1) erbormeniSWert]^, mitletbSttJürbig:
pupilli vel viduae aliique fortunae iniuria
miserabües (1. 1 C. 3, 14); abcissis unguis
poenas suas miserabil. loqui (1. 1 § 4 C.
I, 27). — 2) erbärmlit^, fd^Iet^t: miser.
iniuria Q. 13 § 1 C. 12, 50).
Miserandus = miserabilis: mis. for-
tuna (1. 1 C. Th. 3, 3).
Miseratio, 1) ha^ ^Iftgltc^t^un: pre-
cum mis. (1. 11 C. 12, 57). — 2) bo3
SWttleib, parentes ad bona liberorum ratio
miserationis admittit (1. 7 § 1 D. 38, 6);
mis. aetatis (1. 37 § l D. 4, 4); redemptae
miserationis vox fl. 2 C. 9, 42).
Miseria, (Sleno: exsüii miseriae (1. 23
C. 9, 47).
Miserioordia, (Srbormen, S^ttletb
f^. ©. qui publicis locis misericordiae causa
exponit (partum) , quam ipse non habet^
necare videtur (1. 4 D. 25, 3); misericor-
diam provocare (1. 4 § 6 D. 47, 8), intem-
pestive exercere (1. 7 pr. D. 16, 3).
Misericors, mitleibtg (l. 14 § 7 D.
II, 7).
Missilia, jum ©efd^ent unter ba$ $oIt
ottdgetoorfcne ©ad^en (1. 8 D. 18, 1.
i, 9 § 7 D. 41, 1. § 46 1. 2, 1).
Missio, 1) @inn>eifttng in ben 9eft|:
missio in bona (1. 5 § 12. 28 D. 36, 4);
legatorum missio = m. in bona heredit.
legatorum causa (1. 1 § 8 D. 43, 4); m. in
aedes (}. 15 § 12 D. 39, 2); m. rei nomine,
de qua damnum timetur (l. 1 D. 42, 4). —
2) (gntlalJung: de manu missio (1. 4 D.
1, 1); iniJbef. ou« bem ÄriegSbienft: SSer^
abfd|tebung: missio honesta^ causaria,
ignominiosa (1. 2 § 2 D. 3, 2. 1. 4. 26 D.
29, 1. 1. 13 § 3 D. 49, 16. 1. 9 C. 7, 64);
post miss, facere codicillos (1. 17. 92 D. 35,
2) ; intra — post annum missionis decedere
(1. 40. 92 cit. 1. 7 D. 28, 3).
Digitized by
Google
344
Mitescere — Mo destinus.
Mitescere, bcfänfttgt töerbcn (Vat.
§ 248).
Mitigare, mtlbern, befftnftigen: mit.
iram (l. 5 C. 3, 36); vigorem suum miti-
gans lex 0- 22 C. 1, 2).
Mitis, fanft, mtlb, $. 33. mitior lex
(1. 32 D. 48, 19), sententta (1. 3 C. 2, 11);
Mitra, |)aube (1. 23 § 2. 1. 25 § 10
D. 34, 2).
Mittendarii, $ala{ibeamte, toeld^ juv
Ueberbringung bon Oefe^Ien ober (^itl^ebung
bon ^Ibgaben in entfernte $robtnjen gefenbet
tourben (1. 3 § 1. 7 S 8. 8 C. 12. 23).
Mittere, 1) tt)0^n(c§i(!en,fenben, ob*
f dritten, §. SB. qui mittuntur, ut müites
ducerent aut reducerent; missi o^ gratulan-
dum principi (1. 35 pr. § 1 D. 4, 6) ; mitt. ali-
quem ad agendum vd defendendutn (1. 2 § 1
D. 42, 7), ad possidendum (1. 1 § 10. 11
D. 41, 2); servos mitt. in mercedem (l. 12
§ 8 D. 33, 7); mitt. liUeras ad aliq. (1. 57
D. 24, 1. 1. 77 § 26 D. 31); nuptias denun-
tiatio ad domum mulieriR missa (1. 40 § 3
D. 48, 5); uxori, marito mitt. repudium (1. 16
eod. 1. 4. 8 D. 24, 2); too^in ttjeifen,
bertoeifen, j. 6. causam mitt. ad praef.
aerarii (1. 12 D. 34, 9); mitti ad iuaicem,
arhitrum (1. 22 D. 5, 1. 1. 1 § 6 D. 35, 3.
1. 8 § 1. 1. 9 pr. D. 40, 12), ad actionem
iudicati (1. 26 D. 21, 1); too^in toerfen,
ftikxxtn, ). 9. praecipitem se ex alto mitt.
" 23 § 3 eod.); mitt. per fenestram (1. 3
13, 7); über^u^t tool^in bringen, U-
gen, fefeen, j. ©. in navem missae res
(1. 1 § 8 D. 4, 9); fistulae mb terram missae
(1. 38 § 2 D. 19, 1); mitti in vincula publica
(1. 38 D. 47, 10), ferreas manicas (1. 1 § 2
C. 9, 4); manum mitt. ad aliquid (1. 14 § 1
D. 11, 7); tn sumptum mittere = expendere
S15 C. 2, 18); in^bef. Semanben in ben
ePl einer ©ac^c eintocifen burd^ ric^ter^
Iid|e^ ^efret, mitt. aliquem in vacuam possess,
fundi (1. 34 pr. D. 41, 2); mitti m domus
possessionem, in domum possidendam (1. 15
§ 13. 14 D. 39, 2), in possess, hereditatis,
rerum heredit, in res heredit. (1. 26 D. 5, 1.
1. 58 D. 36, 1. 1. 10 D. 36, 4), in poss.
legatorum 0- 7 § 8 D. 10, 3); rerum pupü-
larium (1. 3 § 1 D. 27, 9); ventris nomine
in poss. mitti vel rei servandae causa, vel
legatorum fideive commissorum (servandorum
c), vel damni infecti (\, 2 D. 2, 12. cf. 1. 4 § 1
D. 1, 21. 1. 3 § 23 D. 41, 2. 1. 1 D. 42, 4.
l. 1 § 2 D. 43, 4); vcntrem mitt. in poss.
(tit. D. 37, 9); mitti in s. ad bona (1. 21
§ 2 ID. 4, 6. l. 28 D. 42, 5). — 2) ent-
faffen, indbef. an^ bem Sbiegdbienft, ber^*
ab fdiie ben: missus militia (1. 84 § 1 D.
29, 1), ab exercitu, ab aliquo numero militum
(1. 2 § 1 D. 3, 2), ignominiae causa, s. igno-
ü:
minia (1. 2 pr. § 4 eod. 1. 26 D. 29. 1. 1. 13
§ 3 D. 49, 16), JionesU (1. 5 C. 6, 21). —
3) edftUcn. löfen (1. 5 § 17. L 20 pr.
D. 39, 1. 1. 1 pr. D. 43, 25).
Mixtura, ^ermifd^ung: rerum mixt,
facta an usucapionem interrumpat? (1. 30
B. 41, 3); conaicio, quae eo; mio?^. quadam
consistit (1. 82 D. 35, 1).
Mobilia, betueglidi: res mob, im @e«
genf. bon res soli, s. quae solo continentar,
res immobiles, unb bie res se mof?entes bolb
mit umfaffcnb (1. 1 § 1 D. 6, 1. 1. 3 § 13.
1. 30 § 4 D. 41, 2. 1. 222 D. 50, 16), balb
bon i^nen unterfd^ebcn (1- 1 pr- D. 21, 1.
1. 15 § 2 D. 42, 1. l. 13 C. 3, 24. 1. 30
C. 5, 12. 1. un. § 12 C. 5, 13. 1. 7 C. 6,
61. 1. 2 C. 7, 37).
MobiUtas, Unbeftänbigteit (L 1 pr.
C. Th. 9, 24).
Moderamen, 1) £enlung, Leitung:
regi moderamitie praef ecturae urb. (l. 4 C. 1,
28). — 2) iBejtimmung, Drbnung, con-
dere moderamina voluntatis suae (1. 8 G.
6, 22); secundum mod, locorum impertirc
dilationem (1. 7 D. 2, 12).
Moderare s. moderari, 1) nat^ (Srmeffen
beftimmen, einritzten, reguliren (1 6
§ 3 D. 1, 16. 1. 14 D. 3, 5. 1. 72 D. 5, 1.
1. 3 pr. D. 27, 2. 1. 7 D. 48, 13). — 2)
mftgigen, be|d^ränfen, j. ©. mod. neces-
sitatem solutionis (1. 6 § 9 D. 1, 18), iu-
risdictionem (1. 11 D. 2, 4).
Moderatio, 1) iRdgigung, ^efd^rän*
Inng, Einrichtung, ^. 9. cum aliqua
mod, definiri (1. 7 pr. D. 48, 20); incul-
patae tutelae mod. (l. 1 C. 8, 4). — 2)
moderatio (nostra) ^ut Be^eid^nung ber
faiterl. 9RiIbc, ®nobe (1. 24 C. Th. 6, 30.
1. 3 C. Th. 8, 18. 1. 8 C. Th. 9, 21).
Moderator, Senicr, ßeiter, 9legierer:
su<ie quisque rei mod. atque ärbiter (1. 21
C. 4, 35); mod. provinciae= rector, prae-
ses prov. Q 9. 11 C. 1, 40. 1. 5 C. 3, 3.
1. 3 C. 5, 17).
Moderatus (adi.), moderate (adv.), 1)
gemäßigt, mo^ig^ a« ©• mod. c^estimatio
facienda (1. 40 pr. D. 39, 2) ; mod. spatium
a iudicc statuendum (1. 8 pr. D. 2, 8) ; mo-
derate statuere (1. 3 § 1 D. 27, 2); mode
ratius utendum edicto (1. 4 § 1 D. 48, 7);
ber »iHigfcit gcmäj (1. 38 § 1 D. 4,
6). - 2) geeignet, linreic^enb: aetas
(annorum XVII) moderata ad procedendum
in publicum (1- 1 § **^ !>• 3, 1).
Modestia, Sdeft^eiben^ett, Sittfam»
!eit (l. 26 C. 1, 3. l. un. C. 9, 7).
Modeatinus (Ilerennius) , ^nrift, \XU
pian'» ©(^üler (1. 52 § 20 D. 47, 2. L 26
§ 2 C. 3, 28).
Digitized by
Google
Modestus — Modus.
845
Modeetns (adi.), modelte (adv.), be«
fd^eiben, fittfom (l. 25 § 1 D. 13, 5.
L 14 § 3 D. 23, 2).
Modiatio, ein nad^ ©d^effeln he*
ftimmte« SKoft (l. 16 C. 4, 32. 1. 7 C. 4,
64. 1. 6 C. 11, 6. 1. 2 C. 11, 25).
Modious (adi.), modice (ad^.), m&Bid
(nid^t übet boS 9Äo6) — ober aud^ mittel*
tnAgig, gering, unbebeutenb, j. 9. mod.
lumen, quod habitantibüs auffielt (1. 30
D. 7, 1); mod. lacte uti (1. 12 § 2 D. 7,
8); mod. usm fr. 0- 8 § 23 D. 2, 15); mod.
summa i. e. ueque ad duos aureos (L 10 D.
4, 3) ; contentus modico (= mod. summa)
prciesente (1. 8 pr. D. 2, 15); modicnm ho-
noris graiia datum (1. 15 § 2 D. 6, 1); modi-
cum sortis et tisurarum (1. 31 pr. D. 34, 3) ;
ad modicnm aeris pignerata res (1. 36 § 1
D. 13, 7); modico (sc. pretio) vendere, distra-
here (1. 18 § 4 D. 5, 8. 1. 26 § 12 D. 12,
6) ; modicum quid ex tabema vendere (1.11
§ 6 D. 14, 8) ; modicum aliquid de templo
ferre (1. 7 D. 48, 13); mod. furtum (1. 3
§ 2 D. 48, 21); mod. coercitio, castigatio
a. 5 § 1 D. 1, 21. 1. 12 D. 2, 1. 1. 23 § 1
i). 7, 1); modice vindicari (1. 28 § 12 D.
48, 19) ; ex bono et aequo modice desiderare
(1. 18 pr. D. 21, 1); mod. interesse sua (1. 2
§ 24 D. 47, 8); mod. damnum (1. 25 § 6
D. 19, 2:— „mod. damnum aequo animo
ferre debet colonus, cui immodicum lucrutu
non aufertur*^); mod. impendia, impensae
(1. 18 § 2 D. 13, 6. 1. 12 D. 25, 1); mod.
refectio aedificiorum (1. 15 eod. 1. 7 § 2 D.
7, 1); mod. actus (l. 6 § 3 D. 45, 2); mod.
tempus, post condemnationem reis indultum
(1. 21 D. 5, 1); si sine die constituas —
mod. tempus statuendum est non minus X
dierum, ut exactio celebretur (1. 21 § 1 D.
13, 5) ; mod. tempore uti (itinere actuque),
i. e. non minus, quam XXX diebus (1. 1
§ 2 D. 43, 19); nee modicum tempus
dandum (1. 4 § 2 D. 43, 29).
Modiolus, ein XrinfgeJAtu*, etwoÄonne
(l. 36 D. 34, 2).
Modius, ein (SIetreibemag, 6 sextarii (ben
britten Xl^eil etned ^biffuge^) ent^Itenb:
©Aeffel (1. 38 D. 5, 1. 1. 35 § 5 D. 18,
1. 1. 61 § 1 D. 19, 2. 1. 9 C. 10, 72. 1. 2
C. 11, 25).
Modo (adv.), 1) nur, j. S. si modo, s.
modo si, 8. modo ut = dummodo (1. 5 § 2. 7
D. 3, 5. 1. 19 § 10 D. 19, 2. 1. 1 § 5 D.
26, 10. 1. 2 pr. D. 28, 6. 1. 18 § 1 D. 39,
1. 1. 156 D. 50, 16); non modo — sed et
(1. 33 pr. D. 6, 1). — 2) je^t: aut tum,
aut modo Q. 13 § 12 D. 39, 2); modo —
modo, balb — balb: m. Juinc, m. illam
sententiam probare (1. 15 § 32 D. eod.). —
3) ttjenn, nur (Paul. IV. 8 § 4).
Modulos, 1) bad t>on einet @ad^ ge«
nommene SRaft (1. 8 § 5 D. 39, 1). — 2)
bie eherne 9i5^te, in ti>el(^ bie 2dhm^^
xbfjittn bei 9(quabucten eingefügt ttietben, unb
todd^e ba» ^ai he» SSBaffetd beftimmt, Fron*
tin. de aquaed. § 34 (1. 30 f 1 D. 39, 2).
Modus, 1) ^ag: a) bte nad^ bem
^afi beftimmte (SItöBe einet 6ad^, a. 9.
fundum metiri et de modo renuntiare (I. 40
pr. D. 18, 1); falsum modum renuntiare; in
m^odi renuntiatione, in modo fcUlere aliquem
(l. 1 pr. 1. 3 § 1 1. 5 pr. § 1. 1. 7 § 2 D,
11, 6. l. 32 D. 19, 1); si in emptione modus
dictus est, et non praestantur, ex empto actio
est (1. 2 pr. cf. 1. 4 § 1. 1. 6 pr. l. 13
§ 14. 1. 22. 42 eod. 1. 64 § 3 D. 21, 2);
quod venditur, in modum agri cedere de-
bet a. 7 § 1 D. 18, 6. cf. 1. 51 D. 18, 1:
„Litora, quae fundo vendito coniunctasunt,
in modum' non computantur, quia nullius
sunt — itaque ut proficiant venditori, ca-
veri solet, ut viae, item litora et loca pubL
in modum cedant*^)-, de modo agrorum arbi-
tri dantur (1. 7 D. 10, 1) ; edieta principum
ad modum aedificiorum facta (1. 1 § l7 D.
39 , 1) ; supra priorem m. extollere aedifi-
cium (1. 31 D. 8, 2); b) übetl^upt «töfee,
Untfanq, ). ^. modus pecuniae, quae in
transactionem venit, aesiimandtis est: ut-
pnta quantitas transactionis (1. 8 § 10 D. 2,
15) ; modus (dotis) ex facuitatibus et digni-
täte mulieris maritiquestatuendus (1. 60 D. 28,
3) ; pro modo facultatum constituere dotem,
alimenta (1. 69 § 5 eod. 1. 5 § 10 D. 25, 3. 1. 2
§ 1 D. 27, 2); modus Ccibarioi'umJ viri boni
arhitrio statuendus (1. 5. cf. 1. 22 pr. D.34, 1);
pro modo patrimonii praestare legata (1. 126
pr. D. 30) ; pro m. temporis (1. 9 pr. D. 22, 1.
1. 7 § 2 D. 24, 3); pro m. delicti, adnnssi, cuU
pae puniri, coerceri [etc. (1. 1 pr. D. 87, 15.
1. 12 pr. 1. 14 § 2 D. 48, 3. 1. 7 D. 48,
15. 1. 3 § 5 D. 49, 16); c) bad ^u beob*
ad^tenbe ^et^&Itntft, bie ^ten^e, a. IB.
usque ad certum m. capere posse (1. 27 D.
22, 3. cf. 1. 36 D. 39, Q: — „capere supra
modum non poterit is, cui certum m. ad
capiendum lex concessit*^); supra legitimum
m. donare (1. 5 § 2 D. 44, 4) ; supra m. legis
Falc. legatum (1. 23 D. 4. 3); non excedere
modum legis Falc., extra m. legis esse (1.
1 § 12. 1. 81 § 2 D. 35, 2); m. hgatorum (1.
I pr. eod. 1. 6 D. 37, 5); m. legitimtie
usurae, m. usurarum licitus, probabilis (l.
9 pr. 1. 44 D. 22, 1. 1. 3 § 6 D. 33, 1);
supra legitimum s. licitum modum usuras
solvere, promittere (1. 26 pr. D. 12, 6. 1.
II § 3 D. 13, 7); modum iuriiur. statuere,
ut mtra certam quantitatem iuretur (1. 4
§ 2 D. 12, 3); divisio tutelae modum ad-
min^troHoni fadt (1. 36 D. 26, 7); modum
Digitized by
Google
346
Moecha — Momentaneus.
egressus (magister navis) non obligavit ex-
ercitorem (1. 1 g 12 D. 14. 1); excedere mo-
dam iurisdictionis (l. 11 pr. D. 2, 1); modum
(non) tenere (1. 15 § 3 D. 7, 1. 1. 13 § 4
i), 19, 2); od eum modtnn, quem hominum
natura desiderat düigentem esse — ad suum
modunt curam praestare (l. 32 D. 16, 3); ad
aliguem modum einigetmagen (1. 36 pr.
D. 5, 1. l. 19 § 4 D. 21, 1); praeter.uUra
ni. 0. 1 § 11 eod. 1. 2 § 10 D. 39. 3}. — 2)
eine bei (ünge^ng eined 9ie(^ti^efd^&ftd htm»
{elben l^jugefü^te nä^e Oeftimmung,
§• IB. modus Mtgationis est« eum stipula-
mur decem aut hominem (1. 44 § 3 D. 44, 7);
sub hoc wodo aedpere fideiussorem, ut ns-
<jue ad tempns vitae suae dumtaxat ob-
bgaretnr (1. 72 D. 46, 1); insulam hoc modo,
%tt aliam insulam reficeres, vendidi (1. 6 D.
19, 5); tni^bef. a} eine bei le^tmilligen 8u^
toenbungen ober bei 6qenlungen oem
dhn^dnger qtma^U 91 nf läge über bte )6er»
toenbung bed (hn^angenen, a. 8. si cui in
hoc legaium sit, ut ex eo aliquid faceret,
veluti monumentum testatori vel opus aut
epulum municipibns faceret, vel ex eo ut
partem alii restitueret: sub modo legatum
videtur (1. 17 § 4 D. 35, 1); in legatis et
fideicomm. etiam modus adscriptus^to oon-
dicione observatur. sed si per te non stat,
quo minus voluntati testatoris pareas —
non oberit (1* 1 0. 6, 45); donationes, quae
sub modo conficiuntur (rubr. C. 8, 54); b)
Soraudfeftung (causaj (1. 93 B. 28, 5:
— .,fal8U8 m. non solet obesse**); c) bie bei
(Srri(btung einer Servitut befümmte 9(rt unb
Steife ber ^Lu^übung berfelben: modum
adici servUutibus posse constat: veluti quo
genere vehiculi agatur etc. (1. 4 § 1 D. 8,
1); intenralla dierum et horarum non ad
temperis causam, sed ad modum pertinent
iure constüutae servitutis (§ 2 eod.); aediii-
dum refioere ad eum modum, qui Servitute
imposita comprehensus est (1.6 § 2 D.8,5). —
3) überl^upt «rt, %&ti\t, j. ©. viridaria
cid alium modum convertere (1. 13 § 7 D. 7,
1); actionum modus vel lege vel per prae-
torem introductus privatorum pactis non in-
firmatur(1.27 D. 50, 17); per eum modum qui
Erocedere potest dare procuratorem(\.^'pr,
K 3, 3); stibstituere in hunc modum, ut etc.
(1* 10 D. 39, 6); ad eum m, ooncepta re-
petitio legatorum (1. 32 pr. D. 31), stipula-
tio hoc nwdo concepta (1. 61 D. 45, 1); etiam
hoc modo: cupio des etc. fideicommissum est
(1. 115 D. 30); alio, simili m. (1. 25 D. 4, 3. 1.
51 § 1 D. 36, 1); quocumque, quolibet m. (1.
44 D. 5, 3. 1. 51 pr. D. 9, 2); nuüo m. (1. 38
§ 3 D. 46, 3). — 4) SWoB, SKägigung:
cum modo audiendus (1. 5 § 14 D. 25, 3).
Moecha, (j^l^ebred^erin (1. 1 C. Th. 3,
16).
Moenia» SKauern einer Stobt ober eineS
Oebäube« (1. 239 § 7 D. 50, 16. 1. 14 C.
8, 12. 1. 39 C. Th. 15, 1).
Moenianum f. maenianum,
Mo©ror, Xroner (1- 2 § 1 C. Th. 3,
16).
Moesia, bad ieftige Bulgarien nnb ©er«
bien (L 4 C. 11, 7).
Moestus f. maestus.
Mola, 3Rü^Ie (L 21. 26 § 1 Ö. 33, 7).
Molendarius, bie SKü^Ie betreffenb:
asina, meta mol. (1. 18 § 2. 5 eod.).
Molere» mablen (§ 5 cit.); molitor,
VlülUx 0- 12 § 5 eod.).
Moles, 1) fd^mere, brilcfenbe SKoffe,
Saft, j. 9. debiti s. debitorum mole prae-
gravan, deprimi (§ 8 I. 3, 25. 1. 16 C. 4,
44). - 2) iomm G- 52 § 3 D. 19, 1. L
1 9 3 D. 25, 1. 1. 2 § 8 D. 43, 8). — 3)
groged @eb&ube (Nov. Val. ill. 2, 23
c. 1).
Molestare, befc^toeren, bel&fligen,
A. IB. molestari nomine debiti (1. 20 pr. D.
34, 3).
Moleste (adv.), mit Sefd^njernd^feit,
mit SerbrnB: moL ferre aliquid (1- ^ pr»
C. Th. 11, 20).
Molestia, S3ef d^n^erbe, Saft, §. 9. moL
hereditariae (1. 4 § 11 D. 44, 4); mol.
curialis (1. 177 pr. C. Th. 12, 1), m. poo-
nae, bie ^drte ber ©träfe (1. 126 ib.).
Molestus, befd^merlid^, läftig, j. ^.
mol. adversarium pro se subioere (1. 4 § 1
D. 4, 7); fd^toierig: mol. separatio (L 27
§ 14 D. 9, 2).
Molimen, Unternel^men (1. 6 C. 11,
43. i. 25 pr. C. Th. 16, 8).
Moliri, 1) einen ^an unternehmen,
auffül^ren, ). ^. moL novum opus (1. 1
§ 9 D. 11, 8); mol. aliquid in publico vel
in privato (1. 1 § 17 D. 39, 1), in alieno
G. 3 § 13 D. 43, 19). — 2) ühet^aupi etloo«
unternebmen, j. ^. perniciosius quid in
se mol. (1. 14 1). 1, 19); mol. contra salu-
tem hominum (I. 4 C. 9, 18).
Molitio, 1) ^nffübrung eined8aued
(1. 21 § 1 D. 39, 1. I. 2 C. 11, 3). — 2)
bie «änfc (1. 1 C. 10, 34. 1. 9 pr. C. Th.
16, 5).
Molitor f. mokre.
Mollire, 1) milbern (l. 42 D. 48, 19:
„Interpretatione legum poenae moüimdae
sunt potius quam asperandae**). — 2)
oertocidilid^en (1. 23 C. Th. 2, 8).
Mollis, 1) toeiäf, eben, ex moUi aspe-
ram (viam) facere (l. 2 § 32 D. 43, 8). — 2)
milb, moUior poena (l. 8 § 3 C. 9, 12),
Momentaneus, momentarius äugen«
blidlid^: t)orübergebenb,). 9. praesens
ac mouientaria cura Q. 8 D. 34, 1); mo-
ment voluntates (L 20 €. 3, 28); mom.
Digitized by
Google
Momentum — Mora.
347
usus fr. (1. 8 § 7 C. 6, 61); mom. possessio (1.
1 C. 8, 16. 1. 1 C. 8, 5); rmmentariae pos-
st SS, inier dictum, momentaneae possess, actio,
tvoburc^ \Xki interd. unde vi bejetd^net tiHrb
(1. 3 C. 3, 6. 1. 8 C. 8, 4).
Momentum, 1) ®etoid^t; a) im daentl.
6innc (pondus, l. 1 C. Th. 12, 7); b) tro-
|nf<^: ^ebeutung (ns), Äroft, nullius
mom esse = trritum^ inutile esse, im ^t*
oenf. üon valere, vires habere (1. 1 § 1 D.
2. 12. 1. 8 § 17. 23 D. 2, 15. 1. 28 § 1 D.
12, 6. 1. 8 § 4. 10. 1. 32 § 14 D. 24, 1.
1. 5 § 2 D. 26, 8. 1. 13 § 2 D. 28, 2. 1.
1 D. 28, 8. 1. 8 § 2. 1. 14 D. 29, 7. 1. 81
D. 44. 7. 1. 8 pr. D. 46, 4. 1. 4 C. 8, 88);
nullius m. facere actum (1. 77 D. 50, 17);
mom. (üiquod habere (1. 69 D. 28, 5). —
2) fleiner gcitt^eil, «uflcnblid, j. ©.
a momento ad mom. tempus spectare, com*
putare G- 3 § 3 D. 4, 4. 1. 6 D. 41, 3. cf.
f. 15 pr. D. 44, 3. 1. 184 D. 50, 16: —
y,annum civiliter non ad momenta tempo-
rum, sed ad dies numeramus"); omnes
eiu8 (sc. mensis intercal.) dies pro momento
obserrat Cato (1. 98 § 1 eod.); continuus
actus stipulantis et promittentis esse debet
(ut tarnen aliquod mom. naturae intervenire
possit) 1. 137 pr. D. 45, 1); inhabitare non
momenti causa (1. 5 § 5 D. 47, 10). — 3) ® C:•
?|enmQ1:t « momentaria possessio (1. un.
:. 7, 69. 1. 4. 6 C. ITi. 4, 22).
Monachlum, Äloftcr (1. 13 C. 1 2).
Monachus, 3Wönd^ (1. 20. 37 C. 1, 3.
1. 6 C. 1, 4).
Monasterium = monachium (1. 22 C.
1, 2. 1. 34. 37 C. 1, 8).
Monastioos, mönd^ifc^: monast. pro-
fessionis cultus (1. 37 cit.).
Monason, {(tovdimv, eiitfam lebenb) =
monachus (1. 26 C. 10, 32).
Monere. 1) ermahnen (1. 5 § 3 D. 9,
2). — 2) gericfitlid^ belangen: actione
civili monitus (I. 6 § 3 G. 1, 12).
Moneta, S^ünae: a) geprögted (S^elb,
j. S3. falsam mon. percutere (1. 19 pr. D.
48, 10); falsae mon. crimen (1. 53 D. 5,
1); adulterator monetae 0* 16 § 9 D. 48,
19); b) <^elb))i:ägung, cidulterinam mon.
exercere (1. 8 pr. D. 48, 13); c) bcr Ort,
100 gepvAgt »irb (1. 6 § 1 cit. 1. 38 pr.
D. 48, 19. 1. 2 C. 9, 24).
Monetalis, bie 9]?ün5en betreffenb;
triumviri monet., Sorftel^ bed äRünjtoefend
(1. 2 § 80 D. 1, 2); monet. cusio, aKünj-
«»rägung (1. 15 C. Th. 11, 16).
Monetarios, SRünaet (1. 2 G. 7, 13. 1.
1 G. 9, 24. 1. 13 G. 11, 8).
Monile, ^aU]ä)mnd (I. 82 § 7 D. 34,
2. 1. 7 § 1 G. 9, 49).
Monitio, (Stma^nung (1. 9 g 1 G. 1,
4. 1. 89 G. Th. 12, 1).
Monitor, 1) 9[uff e^er über 6c(aOfn, bet
fic jur «rbeü ontreibt (1. 8 pr. D. 33, 7).
— 2) 6tettet»9RQl^ner obet (S^elutor
(1. 2 C. Th. 1, 10).
Monitus, Antrieb (Coli. XV, 2 § 5. 6).
Monobolon, eine Hrt 6|ne( ober ^n^,
(1. 1 § 4 C. 8, 48).
Monooontia» eine SSaffe^ IBanje (lul. ep.
nov. c 79 § 804.
Monopolium, bad Siecht bed tUlein«
^anbeld (tit. G. 4, 59).
Mons, iBetg: m. sacer, ein IBetg in bet
mt^e mom» (1. 2 § 20 D. 1, 2).
Monstrare, geigen, meifen, j. C fugi-
tivo iter monsb-. (l. 63 D. 47, 2K nomen
monstr. (1. 2 D. 50. 14); nad^mti^tn, be«
toeifen, x. 9. qui monstratur fecisse(\. 1
§ 6 D. 8, 1).
Monstrosus, miggeftaltet: monstro-
sum (aliqnid) eniti, edere (1. 14 D. 1, 5. 1.
185 D. 50, 16),
Monstrum» aUed @eUfame SBibet«
natürliche (§ 4 1. 1. 11: — „adoptio na-
turam imitatur et pro monstro est, ut
maior sit filius quam pater**).
Montanistae, eine le^ecif(^ Secte (1. 5
G. 1, 5).
Monimientum, 1 ) ^nlmal.indbef . ® r a b «
mal (1. 2 § 6 D. 11, 7: „Monum. est, quod
memoriae servandae gratia existat." 1. 6.
37 § 1. 1. 42 eod. 1. 1 § 6 D. 11, 8: —
„religionis interest monumenta exstrui et
exomari.'' 1. 8 § 1. 1. 5 pr. eod. 1. 27 D.
85. 1. 1. 44 D. 40, 4. 1. 27 D. 47, 10. 1. 2.
7 D. 47, 12). — 2) «He«, loa« S^ttflniB
oon ettoad ^efme^enem gibt, Utfun«
ben, <J)enfmäIer, bitten n. bgl. (l. 11 D. 10,
1. 1. 10 D. 22. 3. 1. 31 G. 8, 53); donatio
monumentorum observatione vallanda; do-
nationes et Itberae monument. observatione
(l. 34 § 4 eod.).
Mora, IBeyögernng, Set^ug, «uf-
f c^ttb: a) im fiflgemeinen, j. ©. m. temporis,
qnod datur iudicatia (1. 51 D. 15, 1); m.
modici temp. Q. 21 D. 5, l),paucorum dierum
(1. 24 § 4 B. 19, 2); inter moras = interim
8. 1. (1. 14 D. 8, 5. 1. 49 D. 5, 3. 1. 38 D.
6, 1. 1. 88. 60 § 4 D. 23, 2. 1. 28 pr. D.
26, 7); sine (uOa) mora (l. 2.') § 1 D. 48,
5, 1. 123 § 1 D. 30. 1. 41 § 2 D. 40. 4);
moram pcUi in itinere (1. 5 D. 1. 16 cf. 1.
2 § 1 D. 50, 7), in bon. poss. accipienda
&. 2 8 18 D. 88, 17], ne manumittatur (1. 13
. 40. 5); moram facere mannmissioni (1. 5
§ 4 D. 40. 4). depositioni (1. 7 § 10 D. 26,
7), in agendo, exigendo (1. 56 pr. D. 28, 8),
in iudicio accipiendo (1. 26 § 4 D. 9, 4);
exercitioiudiciinonnu/io« mora« ^bet (1. 15
Digitized by
Google
348
Morari*
pr. D. 36, 3); m. iudicii (1. 23 § 4 D. 4,
6), contradictwnis (I. 39 D. 27, 1), appeüa-
tumis (l- 1 B. 49, 10), cautionis (1. 8 D. 37,
6V, m. libertatis fortuita (1. 26 § 3. 4 D. 40,
bj ; heredis aditio maram legati quidem peti-
turnt facit, cessioni diei non facit (1. 7 pr.
§ 6 D. 36, 2); cum ita legatum sit pupillo
„arbiirio iatonim** neque eondicio inest le-
gato neque mora (1. 1 § 1 D. 31); mortis tem-
pore qui in utero est, quantumod moramfa-
ciendaminferioribuset sibilocnmfaciendum
si fnerit editus, pro iam nato habetur (1. 30
§ 1 D. 29, 2); ne credüorUnis langior m. fie-
retf success. edictum propositum est (1. 1 pr.
D. 38, 9) ; res mora periturae deterioresve fu-
turae(l 63 D. 5, 3. cf. 1. 7 § 2 D. 26, 10. 1. 5
§ 1 D. 28, 8. 1. 2 § 9 D. 37, 6. 1. 27 D.
42, 5); actoris ius ex m. deterius factum (1.
8 D. 2, 11); b) Set^ug im engem @inn:
fc^ttlböoUe SJeraögerung ber (gtfü^
iuitg einer ob(igatorif($en $erbinb<>
lic^feit t>on Seiten be9 @(^u(bnet^ «) m.
ex persona, totnn, nne ciJ ber Siegel nad^ ber
^n ift, bie culpa bed nic^t erffiOenben
@(^Ibnerd erft burc^ bie gehörige ^ufforbe«
tung 5ur (^rffillung (^Interpellation) begrünbet
ift (1. 32 pr. D. 22, 1; „Mora fieri intel-
legitur non ex re, sed ex persona, i. e. si
interpeUatus opportuno loconon solvent." cf.
§ 1 eod.); si quis solutioni quidem moram
facit (^cr fte^ mora in ber toeitern ©eben»
tung),mdioium autem accipore paratus fuit,
non videtur fecisse moram : uUque *♦ iuste ad
iudiciumprovocavit (1. 24 pr. eod. 1. 63 D.
50, 17. cf. I. 82 § 2 D.45, 1: — „moram
videtur/ecis^e qui liligart maluit quam resti-
tuere**); non in mora est is, a quo pecunia
propter exceptionem peti non potest (1.40 D.
12, 1. cf. 1. 53 § 1 D- 2, 14); non omne,
quod differendi causa optima ratione fiat,
morae adnumerandum (1. 21 D. 22, 1); m.
solutionis (1. 22 D. 39, 5. 1. 2 § 3 D. 50, 8. 1. 3
C. 7, 53) ; moram facere fideicommisso, resti-
tutioni fideicommissi, in solvendo fideic. (1.
14 pr. D. 22, 1. 1. 92 D. 35, 1. 1. 46 § 1 D. 36.
1. I. 5 § 16 D. 36. 4), in homine reddendo (1.
17 § 1 D.6, l); propter moram solventium in-
fUguntur usurae(\. 17 § 3 D. 22, 1); mora rei
et fideiussori nocet (1. 88 D. 45, 1. cf. 1. 58 g 1
D. 46, 1. 1. 24 8 1 D. 22, 1. 1. 54 pr. D.
19, 2: — „si in omnem causam condu-
ctionis etiam fideiussor se obligavit, cum
quoque exemplo coloni tardius iüatarum
per moram colonipensionum praestare debere
usuras"); si duo rei promittendi sint, alte-
rius mora alteri non nocet, item si fidnussor
solus moram fecerit, non tenetur (1. 32 § 4. 5
D. 22, 1); in bonae fidei contractibus ex
mora usurae debentur (§ 2 eod.); in actione
quoque ex empto officio i^^icia post moram
interoedentem usurarum pretii rationem Ao-
beri oportet (1. 47 D. 19, 1); «t post moram
res interieritt aestimatio eins praestatur (1.
39 § 1. cf. 1. 47 § 6 D. 30) ; totiens elecüo est
heredicommittenda, quotieuBmoramnonest
facturus legatario (§ 3 eod.) ; non potest vi-
deri mora per vendüorem entptori facta esse
ipso moram faciente emptore (1. 51 pr. D. 19,
1); Stichi promissor post moram off er endo
purgat moram (1. 73 § 2. cf. 1. 91 § 3 D.
45, 1); si Stichum dari stipulatus fuerim
et, cum in mora promissor esset, quo minus
daret. rursus eundem stipulatus fuero, desi-
nere periculum ad promissorem pertinere
quasi mora purgata (1. 8 pr. cf, 1. 14 D. 46,
2); p) m. ex rCy toenn audno^mdumfe bie
mora audi obne 3nter)»eIIation begrünbet ift (1.
32 pr. D. 22, 1); in re moram esse, si forte
non exstat qui conveniatur (1. 23 § 1 eod.) ;
in minorum persona re ipsa et ex solo tem-
pore tardae pretii solutionis moram fieri —
in bis videlicet, quae moram desiderant,i. e.
in b. f. contractibus et fideicommissis et in
le^to (1. 3 C. 2, 40) ; subventum fideicom-
missis libertatibus, ut in re mora facta esse
bis videatur ; — certe minoribus et in hoc
tribuendum est auxilium, ut videatur in re
m. esse : nam qua ratione constitutum esttn
re moram esse circa pecuniaria fideicom-
missa, qua minoribus relicta sunt, multo
roagis debet etiam in libertatibus hoc ideui
admitti (1. 26 § 1 D. 40, 5. cf. 1. 3 § 2 D. 34,
4: — „ad pupilli heredes fideicommissum
transmittatur utpote re ipsa morasubsecuta. '^
1. 17 § 3 D. 22, 1: „Si pupillo non habenti
tutorem fideicomm. solvi non potuit, non
videri moram per heredem factam**); «cmper
moram für facere videtur (1. 8 § 1. cf. 1. 17. 20
D. 13, 1); eum, qui ob restituenda quae ab-
egerat pecuniam accipit — restituere de-
bere, licet perisse dicantur. cum in hoc casu
in rem mora fiat (1. 7 C. 4, 7): — c) QU(^ onf
6citen be^ölftubiger^ ttjirb mora angenom«
inen, wenn biefer burt^ SWc^tonna^me oer ge*
börig offerirten ßeifhing bie (grfüDung ^x-
^inbert: pro soluto id, in quo creditor cuxi-
piendo moram fecit, oportet esse (1. 72 pr. D.
46, 8) ; mora (emptoris) videtur esse, si nulla
difficultas venditorem impediat, quo minus
traderet, praesertim si omni tempore para-
tus fuit tradere (1. 3 § 4 D. 19. 1); si mora
per mulierem fuit, quo minus dotem red-
peret (1. 9 D. 24, 3).
Morari, 1) etnmd ttetjdgern, auffc^ie'
bcn, j. ©. mor. cognitionem (1. 7 C. 9, 1.
1. 20 C. 9, 22); dies veniens libertatis, quae
hereditatem moratur (1. 9 § 17 D. 28, 6);
cautionis praestandae necessitas solutionem
morfttur (1. 7 § 4 D. 33, 4); sub obtentu
legis Falc. legata mor. (1. 2 C. 6, 47); jö*
Digitized by
Google
Morbosas — Mortifer.
849
^
gern, {ftumtg fein: mor. in danda rele-
gata (1. 6 D. 33, 2), prctestare libertcUew
(1. 84 D. 31). — 2) '3emonben obl^olten,
^tnbern (1. 36 pr. D. 40. 6). — 3) fi(^
oufl^olten, tjcttoeilcn, fiq befinbcn,
. Sd. mor. cum aliquo 8. apud. aliq. (l* 6
). 1, 6. 1. 7. 30 pr. D. 38, 1. 1. 19 § 1.
2 D. 36, 1. 1. 1 § 3 D. 43, 30); ubi velint
inorandi arbitrium (1. 22 § 6 D. 50, 1);
solet interdici quibusdam ne intra j^oi^iae
territorium vel muro8 morentnr (I. 7 § 19 D.
48, 22); distractus servus, ne aliquo loci
nioretur (1. 1 D. 18, 7); domwi pars, in qua
morari consuevimus (l. 33 pr. I), 32); man-
cipia in praediis morata vel operis rustici
causa vel alterins officii; servus in fundo
morari solitus ; familiaj quae in fundo mora-
tur ; f undus et omnia, quae ibi maiore parte
anni morari consueverunt (1. 78 § 2. 1. 82. 93
§ 2 eod. 1. 18 § 12. 1. 27 § 3 D. ;^, 7); pre-
cario mor. in fundo 0- 6 § 2. 1. 21 D. 43,
26) ; mor. in possessione (l. 7 D. 48, 7), in
hereditate (1. 31 § 2 D. 42, 5), in libertate
(1. 16 § 2 D. 38, 2. 1. 29 D. 40, 4. 1. 30
§ 17 D. 40, 5. 1. 12 § 1 ff. 1. 24 § 3 D. 40,
12. 1. 3 § 10. 1. 28 pr. D. 41, 2), in
damno, lucro (1. 49 D. 10, 2. 1. 11 § 2 D.
36, 1. 1. 10 § 24 D. 42, 8. 1. 1 pr. C. 2,
47), in cessatione (1. 1 D. 50, 10).
Moratorius, Der^dgernb, auffd^ie^
benb, j. 53. praescriptio morat. = dilatoria
im ^egenf. t>on peromptoria (I. 2 C. 1, 19);
cautio morat. (I. 5 § 2 D. 50, 15); gdgem b,
f dum ig: morat. cunctatio (I. 7 § 1 D.
26, 7).
Morbosus f.
Morbus, ^xant^tit] morbosus, franf
0. 1 § 1. 6 ff. D. 21, 1: „sciendnm est
morbum apnd Sabinnm sie definitum esse
habüum cuiusque corporis contra naturam^
qui asum eins ad id faciat deteriorem, cuius
causa natura nobis eius corporis sanitatem
dedit: id auteni alias in toto corpore, alias
in parte aecidere (namque totius corpmis
morbus est, puta fp^iQig febris partis ve-
luti caecitas: intiumque a morbo muttum
differre.ni pnta si quis balbus sit, nam huno
vitiosum magis esse quam morbosum/^ 1. 4
§ 3. 1. 6—16. 35. 51. 53. 65 § 1 eod. 1. 101
§ 2 D. 50, 16: „Verum est 'morbum' esse
temporalem corporis imbecillitatem, 'Vitium'
vero perpetuum corporis impedimentum^);
m, sonticus (qui cuique rei agendae nocet,
b. ^. ^nberlid^ ift), 1. 113 D. 50, 16).
Mordere, beißen (1. 11 § 5 D. 9, 2).
Mori, 1) fterben, j. ©. eorum, qui mori
magis quam damttartmaluerintob conscien-
tiam criminis, testamenta irrita constitti-
tiones faciunt (1. 6 § 7 D. 28, 3) ; stipulatio
ita concepta: cmn morieris dari? (1. 121 § 2
D. 46, 1) ; hereditatem, cum moreretur, re-
stituere rogatua (1. 77 § 4 D. 31); non tarn
mortis causa, quam morientem donare (1.
42 § 1 D. 39, 6); pro mortuo s. mortui loco
haben (1. 65 § 12 D. 17, 2. 1. 1 | 9 D. 37,
4. 1. 1 § 5 D. 37, 8. 1. 4 § 2 D. 38, 2);
mortuo utsta faeere f. iustus s. c); mor-
tmim inferre (f. b. SB. s. 1.): abftetben:
vites mortuae (1. 4 § 1 D. 50, 15). — 2)
tto^fd^: etldfc^en: unterge]^en,i)€cti7»um
nascitur — moritur; moritur, cumademptum
est (1.40D. 15, 1); non est locupletior(uxor),
qüae tantumdem in re mortua impendit (1. 7
§ 1 B. 24, 1); litem mori pati; lis mortua
(1. 3 § 1 D. 42, 8. 1. 2 Ü. 46, 7. cf. Gai.
IV, 104); mortua causa (1. 5 § 1 C. 7, 63).
Morlo, 9taxT (1. 4 § 3 D. 21, 1).
Morose (adv.), müttifdi, eigenfinnig
(1. 6 § 3 D. 1, 16).
Mors, 1) Xob, ^. S3. wiorf« exsiliove coer-
ceri (1. 4 pr. D. 2, 11); crimina, quae poe-
ndm morh'« continent (1. 1 D. 48, 21); causa
mortis vel amissionis civitatis. (1. 103 D. 50,
16); servitus morti adsimilaUir (1. 59 § 2 D.
35, 1); soÜemnia mortis peragere (1. 44 D.
40, 4); mortem sibi consciscere (f. b. ®.k
mortes sei'vorum, animalium (1. 18 pr. D. 13,
6. l. 30 pr. D. 35, 2. l 23 D. 50, 17);
frustra exheredabitur (filius) j)08t mortem
suam (1. 29 § 10. cf. 1. 13 § 2 D. 28, 2. 1. 4 §
2 D. 28, 5) \post, m.suam restituere heredita-
tem rogatus (1. 48 § 1 D. 49, 14); moHis
causa capere, capio (f. capere s. 1. c); m.
c. donare, donatio (f. donare s. 1.); donatio,
quae mortis consilium ac titulum habet (1.
42 pr. D. 39, 6) ; alienatio m. c. facta (1. 1 § 1
D. 38, 5); m. c. manumittere servum (1. 15 D.
40, 1); m. c. promittere certam pecuniam (1.
52 § 1 D. 24, 1); m. c. remissum debitum (1.
15 pr. D. 35, 2). — 2) Untergong, (£nbe;
mors litis (1. 13 § 5 C. 3, 1).
Mortali», l)fterbli(^;mortales(Subst.)
= homines (I. 2C. 1, 11). ~ 2) üergäng"
Hc^: res mort. (1. 11 § 4. 5 D. 4, 4). —
3) ben Untergang, t>a9 (£rlöfc^en t»on
etn)a$ ^etbeifü^renb: occasiones mort.
appellationum (I. 5 § 1 C. 7, 63).
Mortalitas, 1) (Bterblidifeit, 3. 8. cogi-
tatione mortalitatis donare 0- 2. 31 9 2 D.
39, 6); turbatus ordo mortalitatis (l. 15
pr. D. 5, 2); and^ bejeid^net e9 bie ^infdUtge
nnt^oHfommene fflatnx be« 9Kenf(^n -» imbe-
düitas Humana, im ^egenf. tton divinitas
(1. 2 § 13 C. 1, 17). — 2) ber %oh (1. 2
D. 23, 4. 1. 23 pr. D. 36, 1. 1. 15 D. 36.
2. 1. 2 § 43 D. 38, 17. 1. 26 pr. D. 40, 5.
1. 11 D. 48, 4; — ^a^inguitur crimen mar-
talitaU.*' 1. 209 D. 50, 17: „Servitutem
mortalitati fere comparamus^^J.
Mortifer (adi.), mortifere (adv.), töbt^*
Digitized by
Google
850
Mos — Movere.
lid^: mortif. vuJnus; mortifere vulnerare (1.
11 § 3. 1. 15 § 1. 1.80 § 4. 1. 36 § 1. 1.
51 pr. D. 9, 2).
Mos, 1) ^anblung^tueife, Sitte: a)
mos 8. mores, (äJctDOl^nl^cit, diuturni mores
consensu utentium comprobati legem imi-
tantur (§ 9 1. 1, 2); populi, qui legibus et
moribus reyuntur (1. 9 D. 1, 1); quod mo-
ribus et consuetudine induetum est; ins mo-
ribus (non legibus) constitutum, introdu-
ctum (1. 32 D. 1, 3. 1. 8 D. 23, 2); moribus
receptum, introductum, induetum (l. 8 pr. D.
1, 6. 1. 1 D. 24, 1. 1. 1 D. 27, 10. l, 2 pi.
D. 28, 6. l. 3 D. .47, 15); monhus ac legi-
bus constitutum (1. 19 pr. P. 49, 14); legibus
ae moribus comprobatus diguitatis status
(1. 5 pr. D. 50, 13); quas vumbus prohibemur
uxores ducere (1. 39 § 1 D. 23, 2); moMus
(impediuntur, ne iudices sint) feminae et
servi — quia receptum est, ut civilibus offi-
dis non fungantur (1. 12 § 2 D. 5, 1. cf. 1. 1
§ 1 D. 16, 1) ; res, (\viaamores civitatis commer-
cio exemerunt (1.34 § 1 D. 18, 1); civiliter et
quasi more civitatis turpia (1. 42 D. 50, 16);
mos regionis (l. 1 § 15 D. 25, 4. 1. 39 § 1
D. 30); ex f nore regionis uhi contractum est
constituitur usunirum modus; exsolvendae
ex mwe usurae (1. 1 pr. 1. 13 pr. D. 22, 1);
secundum morem provinciae praestare usu-
ras (1. 7 § 10 D. 26, l)',mM-isesse{\. 31 § 20
D. 21, 1. 1. 9 pr. D. 48, 19. 1. 7 § 17 D.
48, 22); b) mores, ©ittcn, @ittHd|Ieit,
{ittHc^ed Betragen, iBebendtoanbel,
}. 9. non rebus dumtaxat, sed etiam mo-
rbus pupiUi praeponitur tutor (1. 12 § 3 D.
26, 7); mali m. (1. 1 pr. D. 14, 6. 1. 43 § 4
D. 21, 1); indignus moribus (1. 12 § 1 D.
23, 1); mores mutare, corrumpei-e (l. 23 §
5 D. 9, 2. l. 47 D. 24, 3); mores improbare
(1. 47 cit.), accusare (1. 39 eod. 1. 14 § 10
D. 48, 5) ; agere de moribus mulieris (Gai.
IV, 102. 1. 5 pr. D. 23, 4); de moribus
actio, iudicium (rubr. C. 5, 17. 1. 1 C. Th.
3, 13); retentio ex dote propter mores (Ulp.
VI, 9. 12: „Morum nomine, graviwum qui-
dem sexta retinetur, leviarum&uiem octava;
graviores mores sunt adulteria tantum, levi-
ores omnes reliqui**) ; mariti mores maiores
— minores (Ulp. VI, 13); morum coercitio
(l. 15 § 1 D. 24, 3) ; sanos mores recipere (1. 1
Er. D. 27, 10); bonos m. colere (1. 14 § 5
K 48, 5) ; boni m. faciunt matrem fam. (1.46
§ 1 D. 50, 16) ; (bonisj mor. improbari (1. 27
D. 23, 4. 1. 15 § 5 D. 47, 10), convenire
(l. 1 C. 2,2); stipulatio, ex bonis m. concepta,
non secundum bonos m, interposita (1. 121
§ 1. 1. 134 pr. D. 45, 1); contra s. achei'sus
(bonos) m. esse, fieri etc. (g 7 I. 3, 26. 1. 3
§ 1 D. 4, 2. l. 1 § 7 D. 16, 3. 1. 5 D. 22,
1. I. 14 § 1 D. 24, 3. 1. 9. 14 D. 28, 7.
1. 112 § 3 D. 30. 1. 29 § 2 D. 39, 5. 1. 35
§ 1. 1. 61 D. 45, 1. 1. 15 § 5. 20. 34. 38
D. 47, 10. 1. 1 § 1 D. 47, 11. L 116 pr. D.
50. 17. 1. 6. 30 C. 2, 3. l. 4 C 8, 38). —
2) übet^itpt fixt, »cifc, ?JrauA, *. B.
more militiae faeere testamentum (i. 33 pr.
D. 29, 1) ; more iudiciorum exigere (l. 14 C.
2, 3), convenire (l. 10 C. 2, 12), perseqoi
(1. 2 C. 4, 19. 1. 3 C. 4, 50. 1. 4 C. 7, 21).
examinari, tractari (1. 15 C. 5, 62. 1. 4 C.
9, 2); usitato more legum curare (1. 32 C. 2,
4); moresolito desiderare auxilium (l. 50 § 1
D 40, 4), exercere actiones (l. 1 C. 3, 34),
persequi, experiri (1. 14 C. 9, 9. 1. 3 C. 9,
35) ; sollemni more instituere accusationein
(1. 3 C. 9, 12); malo more gestum (l. 8 pr. D.
4, 2), promissa, erogata pecunia (1. 18 §
1 D. 3, 5. 1. l § 1 p. 50, 13); praedonio,
improbato m. versari (1. 25 § 5 D. 5, 3. 1.
1 § 1 D. 19, 1) ; rm boni more a^ere (1. 21 pr.
D. 40, 7) ; fnoi'e insanorum dendenda loqui
(1. 4 § 1 D. 21, 1); converso m. procreari
(l. 13 D. 1, 5). — 3) morem gerere alicui,
3emttnbem tDtllfo^ren (1. 71 D. 6, 1. l.
16 pr. 1. 51 § 1 D. 10, 2. l. 14 D. 22, 3).
Motio, ^udfc^Hegung: ab ordine mo-
tio (1. 3 § 2D.47, 20); «änfe, al. moli^o).
Motusy 1) Bemegung, §. ©. terrae mo-
tus, (gtbbeben (1. 15 § 2 D. 19, 2. 1. 24
§ 3 D. 39, 2. 1. 2 § 6 D. 39, 3); (gm^
pörung; Cassianus m. (Coli. XV, 2 § 5.
cf. Cassianus). — 2) 9iegung be« Ökmufiß,
Effect, SßiUe, «ntfc^IuB, i. «. ex dioer-
sis animi motibus in unuiu consentire (L
1 § 3 D. 2, 14); iudex, cuiuB animi motum
vultus detegit (1. 19 § 1 D. I, 18); con-
firmabit iudex motum animi sui ex argu-
mentis et lestimoniis (l. 21 § 3 D. 22, 5);
m. iudicis s. iudicialis ({. \>. a. arbitrium
(1. 20 D. 10, 3. 1. 10 C. 9, 2. 1. 2 C. 9,
45); motum congruae severitalis excipere
(l 19 C. 9, 47). — 3) «nttieb: in, spon-
tanem (1. 3 C. 1, 14), divinus (1. 12 C. 7,
33). — 4) gerichtliche« «orge^en (1.3 §
Id D. 7, 37).
Movere, 1) betoegen: a) überhaupt in
Sen^egungfe^en: moveri, se movere, f öt*
pexüqt Ben^egungen machen (1. 2 § 5
D. 3, 2. 1. 8 § 11 D. 48, 19); res se mo-
ventes, auc^ moventia = quae se ipsa mo-
vent, sc. animalia (1. 1 pr. D. 21, 1. 1. 15
§ 2 D. 42, 1. 1. 93 D. 50, 16. 1. 13 C. 3,
34. 1. 4 C. 3, 36. L 30 C. 5. 12. 1. un. § 7
C. 5, 13. 1. 7 C. 6, 61. 1. 2. 3. C. 7. 37);
auc^ bebeutet mm^entia s. res motentes f. t>. a.
res mobiles (1. 93 D. cit. cf. l. 32 § 9 D.
33, 2. 1. 2 D. 33, 10. 1. 35 pr. D. 39, 5.
l. 19 D. 43, 16. 1. 5 § 2 D. 48, 17: —
,»inter moventia fructus quoque haberi");
b) t)on ber ©teile bewegen, wegfc^affen.
Digitized by
Google
Mox — Mulier.
851
fortrficfen, 5.9. deposoi apud te decem,
postea permisi tibi uti — ctiam antequam
mooeantur^ condicere quasi mutuatibihaec
posse (1. 9 § 9 D. 12, 1); non alias enm,
qni seit, possidere (thensaurum), nisi si loco
nu>tu8 Sit (1. 3 § 3 D. 41, 2); loco s. ex-tra
8uum gradutn finesve mov. tcrminos (l. 3 pr.
D. 47, 21); c) gcmanben ju etttjo« betoegen,
beftimmen, beranlaffen, j. IB. si qua
iusta causa praetorem moverit (1. 3 § 12 B.
26, 10); ubicumque iudicem aequitas mo-
verit (1. 21 D. 11, 1); motuB aequitatCf aequi-
iaiis ratione (1. 56. 76 § 1 D. 36, 1. 1. 2
D. 38, 8); inSbt\. )u einet onbern ^nfit^t
beftimmen, mitunter auc^: n^anfenb, irre
mad^en, 5. 9. nee quem s. qucmpiam mo-
veai 8. moverit, quod etc. (1. 5 § 8 D. 24,
1. 1. 5 pr. D. 36, 1. 1. 3 pr. D. 43, 24);
nee no8 movere dehet, quod etc. (1. 17 § 1 D.
15, 3. l. 3 § 12 D. 41, 2. 1. 75 D. 47, 2);
nee me movet quod etc. (1. 53 D. 17, 1) ; nee eo-
movemur, quasi etc. (l. 3 § 4 D. 4, 4) ; movet
me^ quia etc. (1. 22 pr. D. 25, 2); quosdam
motet, quia etc. (I. 24 § 19 D. 40, 5); hie
videtur illud movere^ quod etc. (1. 2 D. 27,
9); movet iüud primum, quod etc. (1. 1 §
9 D. 43, 3) : movet, quod etc. ; contra mo-
vet, quod etc. (1. 1 § 10 D. 48, 16); ego
mavear (1. 7 § 8 D. 4, 3). ~ 2) reljen:
quotiens contra naturam fera mota paupe-
riem dedit (1. 1 § 7 D. 9, 1). — 3) titoa^ tt'
tegen, §. ©. mov. dubitaiionem Q. 3 § 4
D. 4, 4), quaestionem (I. 41 § 3 D. 30. 1.
1 § 11 D. 36, 3. 1. 29 § 1 D. 45, 1. 1. 12
§ 12 D. 48, 5); onftiften: seditio mota
(1. 3 § 20 D. 49, 16). — 4) untern c^«
men, anftellen, bcßinncn: mov. eontro-
rersiam (1. 10 D. 5. 4. 1. 9 § 2. 1. 17 D.
34, 9. 1. 4 D. 37, 10. 1. 24 § 2 D. 40, 12),
Utem (1. 55 D. 3, 3. 1. 33 D. 4, 3), negotium
(1. 16 § 1 D. 50, 7), causam (1. 1 § 4 D.
49, 14. 1. 13 C. 7, 62), actionem (1. 20 D.
5, 2. 1. 10 D. 19, 1. 1. 36 D. 42, 5. 1. 37
§ 1 D. 47, 10 1. 3 C. 7, 39), querellam in-
ofiiciosi, iudicium de inoffic. testam. (l. 6
§ 2. 1. 8 § 10. 12 D. 5, 2. 1. 7 § 2 D. 5,
3), ifUerdictum (l. 1 § 2 D. 43, 9. 1. 3 §
13 D. 48, 29. 1. 3 § 4 D. 43, 30), quaestionem
de hereditate (1. 27 § 2 D. 32), proprietatis
8. propter propriet. (I. 2 C. 8, 34. 1. 28 C.
8. 44), servitutis (1. 7. 9 C. 7, 14), status
(1. 11. 13 C. 7, 16. 1. 6 C. 7, 21. 1. 18 C.
8, 44), criminis (1. 2 C. 7, 4), aceusatio-
nem (1. 20 D. 48, 2). — 5) entfernen,
au 9 f daliegen, moveri (de) senatu (1.2. 7
§ 1 D. 1, 9. 1. 12 § 2 D. 5, 1), ordine (1.
22 § 4 D. 50, 1. 1. 3 § 1. 1. 5 D. 50, 2);
praescriptione motus ab excusatione perfe-
renda (1. 1 pr. D. 50, 10).
Mox, 1) ba(b (l. 12 § 1 D. 4, 2. 1. 7
§ 10 D. 4, 4. 1. 68 D. 6, 1. 1. 8 D. 14, 2.
1. 6 § 9 D. 28, 3. 1. 39 § 2 D. 80. 1. 67
D. 46, 3); mox quam s. cum, fobatb ald
0. 13 D. 7, 4. 1. 5 § 3 C. 2, 52). - 2)
bolb no(^^er (l. 6 § 10 D. 3, 5. 1. 9 § 2
D. 4, 3. 1. 68 D. 5, 1. 1. 25 § 2 D. 7, 1.
1. 11 § 8 D. 11, 1. 1. 5 D. 19, 2. 1.5 §4
D. 28, 5).
Mueianus f. Mucius.
Mucidus, {d^immelig, labmig (vinum
(1. 6 D. 18, 6).
Muciiu Soaavola, 1) Publius Mucius,
ein ju Einfang be^ 7. 3a^^. u. c. lebenber
fRed^mdtfittet unb Pontifex max. (I. 2 § 39
D. 1, 2. cf. 1. 66 pr. D. 24, 3); er ift andf
unter ^em in 1. 4 D. 49, 15 citirten Scae-
vola gemeint; fein trüber, L. Crassus, fihop*
tiofo^n bed fiiciniud C^raffud, ebenfalls ffitdft^
gelehrter, toirb Mueianus genannt (1. 2 § 40
D. 1, 2). — 2) Quintus Mucim, ©o^n M
$ubliud, ebenfalli^ Pontifex max. unb an^^
ge^eid^^eter 9le(i^t9gelebrter, ber ha» rdmtfd^e
mtd)i juerft ft^ftematif« bearbeitete (§ 41 eod.
— ,iuR civiie primns constituit, generatim
in libros XVHI redigendo." cf. 1. 30 D. 17,
2. 1. 3 pr. § 6. 9 D. 38, 9); ba^r Muciana
senteniia (1. 9 § 2 D. 33, 5): Muc. eautio,
hie ))oit i^m eingeführte (Kaution, bed unter
einer itegotiDen $ote|tatit)bebingung (g. S. si
in Capitolium non ascenderit, si Stichum
non manumiserit) jponorirten, baft er im gaü
bed Butuiber^nbelnd ba^ i^m 3ugettHinbte
l^au^eben werbe (1. 76 § 7 D. 31. 1. 7.
18. 72 § 1. 2. 1. 73. 77 g 1: 1. 79 § 2 3.
1. 101 § 3. 1. 106 D. 35, 1). »on i^
ftammt audi bie Stipulatio Aquiliana ^n,
Mucor, ©d^immel, Äol^m (1. 4 D. 18, 6).
Mula f. mulus,
Mulota f. muUa»
Mulctare f. multare.
Mulctatio = multa (1. 2. 3. C. Tb. 6, 4).
Mulotaticius, xoa» aH ©träfe ge«
geben toirb: mulct. servus (1. 5 § 2 C.
Th. 4, 7).
Muliebris, bie grauen betreffenb,
toeiblid^, j. ^. mundus, vestis, vestimenta,
ornamenta mal. (1. 1 pr. 1. 28 § 2. 1. 25
§ 9. 10. 1. 32 § 6. 7 D. 34, 2); corpore
sQo muliebria pati, fid^ brandneu (äffen
0. 1 § 6 D. 3, 1).
Muliebriter (adv.), toetbifc^: virile cor-
qus muliebr. constitutum (1. 6 C. Th. 9, 7).
MuUer, grau, S5eib, a) über^au^ =
femina {]. 25 §9 D. 34, 2: ^mulieres ora-
nes dici, quaecumque sexus feminini sunt.*'
(1. 13 pr. D. 50, 16: „Muliens appellatione
etiam virgo viripotens continetur.'* cf. L
81 § 1 D. 32); b) üer^eiratl^ete gfrou, im
(»cgenf. »on virgo (1. 11 § 1 D. 18, 1. 1.
Digitized by
Google
352
Muli e reu la — Munificus.
11 § 5 D. 19, 1); bo^ct J. ö. 0. uxor 0. 22
D. 7. 4. 1. 2. 23J 2 D. 34, 2).
MuUeroula, ^etb (t>eTö(i|tUc^) (1. 16 D.
11. 3.)
Muliercularius, SBetbetfrennb 0* 1
C. Th. 3, 16).
Mulio, ^ault^tettreiber (1.8 § 1. 1.
52 § 2 D. 9, 2. 1. 60 § 7 D. 19, 2).
Mulomedious, X^icrorjt, C. Th.
Mulsum, ^et^, ein ^emifd^ t)on ^onig
unb 3Bein 0- 5 § 1 D. 6, 1. 1. 9 pr. 1. 16
§ 1 D. 33, 6).
Multa, Strafe, tnSbef. OJelbftrafc (1.
131 § 1. 1. 244 D. 50, 16. cf. 1 6 § 9 D.
I, 18. 1. 1 § 1. 2 D. 11, 4. l. 1 § 1 D.
II, 5. 1. 6 D. 36, 1. 1.3 8 1 D. 47,21. 1.
11 § 6 D. 48, 13. 1. 3 § 1 D. 49, 16).
Multare, ftrofcn, beftrofen, j. ©. non
ultra condemnationent noxae multanda mu-
lier (1. 21 8 2 D. 25, 2); multari pecunia-
ria poena (1. 1 § 6 D. 3, 1), magna pecu-
nia (1. 27 D. 35, 1), parte boncyrum (1. 13
§ 7 D. 3, 2), e^ilio (1. 4 § 11 D. 49, 16),
opere temporario (1. 10 § 2 D. 48, 19);
actione, b. ^. mit bem Äerluft ber j^Iage (1.
5 § 1 C. 3, 13).
Multifariam (aclv.), vielfältig (1. 7 D.
47, 9. 1. 220 8 1 D. 50, 16).
Multimodus, ))ie(fad^, ohservatio niul-
tim. (1. 2 8 1 C. 1, 3).
Multiplex (adi.), multipliciter (adv.),
XiU\\oi6), mannid^fad5[, j. S. bon. posses-
sionis heneficium multiplex est (1. 6 8 J
D. 37, 1) ; multipliciter constituta (1. 47 C.
Th. 16, 5).
Multiplioare, t)ert)ielfa(^en, tterme^^
reit (1. 45 8 6 D. 17, 1. I. 34 8 3 D. 30.
L 6 D. 44, 2). Multiplicatio, «eröiel'
fac^ung (1. 32 8 6 D. 34, 2).
Multitudo, ^^eitge, SKaffe, nmltitu-
dinis hominuM coetus (1. 4 8 3 D. 47, 8);
superflua mult. testium (1. 1 8 2 D. 22, 5) ;
multitudine rerum distringi (1. 25 D. 4, 6).
Multus, \>itl, iaf)txtiö), groß, j. ^.
multi dixerunt, i>uUibant, multorum opinio
(1. 41 D. 4, 8. 1. 30 6 3 D. 29, 2. 1. 240
D. 50, 16); multu8 hämo = multi homines
(1. 158 eod.); multa turha (1. 2 8 28 D. 1,
2); multum tempus, temporis spatium {% 7
eod. 1. 33 D. 23, 2. 1. 67 C. 10, 32); mul-
tum etfundere tractatum (1. 2 8 1 C 4, 27);
muHum s. multo (adv.), \>it\, {e^r, ). ^.
multum distare (1. 23 pr. D. 38, 1), interesse
(1. 54 D. 6, 1. l. 6 D. 39, 4); non m. ab-
esse quin etc. (1. 17 D. 40, 7); non m. fa-
cere (1. 21 D. 26, 7) ; multo magis (l. 3 D.
1, 14. l. 10 8 1 D. 2, 8); m. iustius (1. 6
D. 27, 8); ra. ante (1. 2 8 8 D. 2, 11).
M^üus, mrda, mauU^iev (1. 1 8 '^ ^•
9, 1. l. 27 8 34 D. 9, 2. 1. 62 D. 32).
Mundanua, toeltlid^, nic^t bem geift«
liefen Stanbe anae^örtg.
Mundare, reinigen (L 1 C. 11, 43).
MunduB (adi.), rein, reinlich, fanber:
(l. 21 8 1. 1. 25 8 10 D. 34, 2); mundum
(Subst.), 9leinf(^rift: instrumenta iniiiti«-
dum recepta (l. 17 C. 4. 21).
Mundus (Subst.), 1) ^oilettengerät^
ber gfranen (1. 1 pr. 1. 8. 25 8 10 P. cit.
— „Mundus muliebris est, quo mutier mun-
dior fit: continentur eo specola matulae,
unguenta etc.'* (1. 33 8 7 L 39 pr. eod.).
— 2) S5elt Q. 18 C. Th. 16, 5).
Munerari, befd^e nien (1. 6 D. 48, 20);
muneratio, ©c^enlung (1. 1 8 ^ 1>* 27, 3).
MunerariuB, mer (^labtatorenfpiele ^um
»eften giebt (1. 2 C. Th. 15, 12).
Munia, 1) Steckte, omnia ingenuitatis
m. habere (1. 10 8 3 D. 2, 4). — 2) ^ienfle
(1. 130. 191 C. Th. 12, 1).
Munioeps, 1) Bürger ober SKitbur^
ger eine« aÄunici<)ium« (1. 1 pr. 8 1 !>•
50, 1: „Municipem aut nativitas facti, aut
manumissio aut adoptio. et proprie qui-
dem munic. appellantur muneris participes,
recepti in civitatem ut munera nolnscum fa-
cerent: sed nunc abusive munic. dicimus
suae cuiusque civitatis cives^^ 1. 14. 17 8 10. 1.
22 8 2. 1. 23 eod. 1. 6 8 5. 1. 18 8 22 D. 50,
4. 1. 18 D. 50, 16: — „munic dici, quod
munera civilia capiant.^* 1. 228 eod. „Munic.
intellegendi sunt et qui in eodem municipio
nati sunt*% — 2) Slat^g^err, decurio (I.
4. 110. 130. 143. 144. 154 C. Th. 12, 1).
Munioipalis, 1) (adi.), bie ^unicipten
ober beren $)ürger betreffenb, j. 1Ö.
municip. lex (f. b. fB. s. 2), maqistratus
(f. b. m, s. 2), iuri»dictio (1. 29 D. 50, 1),
Iwnor (1. 2 D. 50, 3. l. 14 pr. D. 50, 4),
munrn, onus (1. 8 8 1- 1- -* 8 -^ ^od. 1. 6
pr. 8 7 D. 50, 6); muri munic. (l. 9 8 4
D. 1, 8). — 2) (Subst.), «ot^g^err (I. 3
C. Th. 8, 12. I. 62 C. Th. 12, 1).
Municipium, eine Stabt mit einer me^
ober weniger felbftpänbigen »erfoffnng, beren
Bürger bie Siechte ber römif(^en Bürger ge*
noffen, ä- B. im (Segenf. Don colonia (I. 27
8 1 D. 50, 1) ; itmgistratus in nmnicipio crea-
tus (1. 9 I). 50, 4) ; ordo, quo quisque eonim
(sc. dccuvionum) maximo honore in munici-
pio functns est ; album decurionum in munici-
pio (1. 1. 2 D. 50, 3); per quos municipU res
genintur (l. 97 D. 35, 1); resptibl. municipii
(1. 13 8 1 D. 39, 4. 1. 31 8 1 D. 47. 2).
Munifex, bienftt^uenber gemeiner
(golbot (1. 2 C. Th. 8. 5).
Munifloentia, ^reigebigfeit (1. 18 D.
34, 4. 1. 1 pr. D. 39, 5. l 2 pr. D. 50, 10).
Munifioius {. munis,
Munificus, 1) ^ienfte t^uenb: miks
Digitized by
Google
Mtiü imeti — Murreus.
353
munif. = xnunifex (1. 18 D. 50, 16); spon-
taneos aliquos munificos ad puhlicas no-
minare functiones (1. 59 C. 10, 81). — 2)
fkeuerpfltd^tig, fteuerbor: pars (empta
a naviculario) munif. — ad pensionem fan-
ctionis ten enda (1. 2 C. 11, 3. 1. 4 § 1 D. 39,
A);praedium munif. (1. 12 C. 11, 59); ius mu-
nif. (1. 9. 16 C. Th. 11, 28). — 3) freigebig,
mitbt^fttig: munif. liberalitas (1. 8 pr. C.
5, 9).
MunimeTi, ©d^u^, Sd^u^mittel (1. 3
C. 1, 7. 1. 22 C. 4, 85).
Munire, 1) befefttgen, in ©tonb f e| en,
j. ». viam (1. 15 § 8. 1. 31 pr. D. 39, 2),
aggeres (1. 1 § 23 D. 89, 3), rinam (1. un.
§ 6 D, 48, 13. 1. un. § 1. 6 D. 43, 15).
— 2) üerwol^ten, fidlem, fd^üjen,». 93.
ignem ita munire, ne evagetur (1. 27 §
9 D. 9, 2); (u2 illud se munire, ne etc.
(1. 14 § 8 D, 11, 7); quod ab iniuria ho-
minum manitum est (1. 8 pr. D. 1, 8); ab
omni petitume moniendae res civiles (1. 2 G.
10, 12); muniri iure, auxilio, privilegio,
benefieio (1. 16 pr. § 1. 2 D. 4, 4. 1. 2 § 32
D. 88. 17. l. 9 C. 4, 29), tituh possessionis
Cl, 2 C. 8, 81), longi temp. possessione (1. 7
C. 7, 88), praescriptione (L 7 C. 7, 35), ex-
ceptione (1. 6 C. 4, 80. LUC. 8, 85); re-
plicationibus mun. suam intenUonem (1. 10
eod.); res munita idoneis testtbus (1. 25 C.
4,1§).
Munis f. munificus.
Munitio, 1) Sefeftigung, 9dau, mun.
©UM? a. 8 § 1 D. 48, 11. 1. 12. 14 § 2 D.
50, 4). — 2) «etttjal^rungg-, 6c^u^-
mittel: aggeres vel quam aliam munit,
adhibere, ut agrum snura tueretur (1. un.
§ 7 D. 48, 18). — 8) ©ci^uft: murus ad
munii, urbis exstructus (1. 18 C. 8, 11);
legis plenissima munitione securus (1. 4 C.
7, 89).
Munufl (L 18 D. 50, 16: „*Munus' tribus
modis dicitur: uno donum, et inde munera
dici dari mittive, altero onus, quod cum re-
mittatur, vacationem militiae munerisque
praestat inde immunitatem appellari. tertio
officium, unde munera militaria et quosdam
milites munificos vocari: igitur munieipes
dici, quod munera civilia capiant^), 1) Ob«
Hegen^ett, gunction (1.214 eod. „'Mu-
nuti* proprie est, quod necessarie obimus
lege more imperiove eius, qui iubendi habet
potestatem"); a) im 9(ttgemetnen: petitoris
m. esse, non possessoris (1. 73 pr. 1). 6, 1);
mun. hereditaria (1; 2 D. 36, 1. cf. 1. 83
9 1 D. 81); Patrimonium, quod m. collationis
pati debuit (1. 56 D. 86, 1) ; munere Fald-
diae fungi (f. fungi s. 1.); fati m. implere,
Setben; b) inSbef. bürgetUAer 2)ienft,
mt: m. civile (1. 1 pr. § 1 ff. D. 50, 4:
„Munerum civilium quaedam sunt patri-
monii s^a, personarum.— Dludteiiendumest
generaliter personale quidem m. esse, quod
corporibus labore cum sollicitudine aninii
ac vilip^antia sollemniter extitit, patrimonii
vero, in quo sumptus maxime postulatur.
Aeque personale m. est tutela, cura adulti
etc." 1. 6 § 3 ff. 1. 18 eod.); m, publicum (1. 14
§ 1 eod. — „publicum m. dicitur, quod in
administrando republ. cum sumptu sine ti-
tulo dignitatis subimus." 1. 289 §3 D. 50, 16.
cf. 1. 78 D. 5, 1: ,,iudicare m. publ. est."
pr. I. 1, 25; — „tutelam et curam placuit
publ. m. esse"); tutela non est reipubl, mu-
nus nee quod ad impensam pertinet, sed
civile (1. 6 § 15 D. 27, 1); mnnere tutoris,
pro tutore munere fungi (1. 1 pr. § 1 D. 27,
5); m. municipale (f. b. 2B.), obnoxius mu-
neribus suae civitatis (1. 4 § 3 D. 50, 4);
si quis magistratus in municipio creatus mu-
nere fungi detrectet, per praesides munus
adgnoscere cogendus est (l. 9 eod.); honorem
sustinenti muntis imponi non potest: munus
sustinenti Jwnor deferri potest (1. 10 eod.) ;
privatis muner. excusati magistratus (1. 17
§ 4 D. 27, 1); c) ©olbatenbienft, h- ©•
a signis vel muneribus avocare milites (1.
8 § 6 D. 22, 5); stationis munus relin-
quere (l. 3 § 5 D. 49, 14); detrectare m.
militiae (1. 4 § 10 eod.); munus desertum
(1. 5 pr. eod.); d) öffentlid^e «bgobe
(1. 2 C. 10, 22). — 2) ©efdjenf (1. 18.
194 D. 50, 16: Jnter 'donum' et 'munus'
hoc interest, quod inter genus et speciem —
nam munus esse donum cum causa, ut
puta natalicium, nuptalicium. cf. 1. 53 eod.
1. 6 § 3 D. 1. 16. 1. 7 § 3. l. 87 pr. D.
88, 1); debiti potius solutio quam muneris
oblaiio (1. 1 § 1 C. 10, 86); sollemnia mun»
parentibus cognatisque mittere (1. 12 § 3 D.
26, 7); m. immodicum uxori dare (1. 81 § 8
D. 24, 1); anulum sponsae muneri mittere
(1. 56 § 1 eod.); m. ntiptiale (1. 1 § 5 D.
27, 8). — 3) öffentliche^ ©d^auf^iel,
Sfeft, bog 3^monb giebt: munus edere, dare
(l. 122 pr. D. 30. 1 49 § 4 D. 31. 1. 86
pr. D. 85, 1. 1. 5 D. 50, 12).
Munusoularios f. minuscularius.
Munusculum, tleinei^ ©efd^enl (1. 1
C. Th. 11, 11).
Muralis ambitus, ^inl^egung burc^
eine 8W au er (1. 10 C. 8, 10).
Murex, 1) ¥ur<)urfd^nede (1. 9 C. 11,
8);murilegulus, ^ut<)urfc§neaenfif(^ct
(1. 11 ff. eod.). — 2) $ttt^urfarbe (1. 3
C. 11, 9). — 3) bo« foifetl. $ur^nrfleib
(1. 1 C, 12, 53).
Muria, ©olatafe (1. 3 § 1. 3. D. 83, 9).
Murilegulus f. murex s. 1.
Murreus (s. murrheus), murrinus (s.
23
Digitized by
Google
354
Murus — Mutuus.
murrhinus), auS einer getDiffen %i)onaxt
(murra) bereitet; ber ©toff \\t Atoeifel^oft,
üieUcic^t glugf^tl^, vasa murr. (1. 3 § 4. 1. 11
D. 33, 10. 1. 19 § 19 D. 34, 2).
Munis, 3Ramx, indbef. ttm eine ©tabt
(1. 8 § 2. 1. 9 § 4 D. 1, 8. 1. 2. 3 D. 43,
6. 1. 2 pr. 1. 87. 157 pr. D. 50, 16); tro*
^if^; ©c^nfttoel^r: m. integritati (1. 30 § 2
C. 1, 3).
Mus, HRouS (1- 13 § 6 I>- 19, 2).
Musarius, musivaiius, 9J{u{it)arbei«
ter 0- 1 C. 10, 66).
Mustum, 971 oft (1. 12 § 3 D. 10, 4.
1. 14 § 3 D. 13, 1).
Mutabilis, t^eränberlid^: vocahula
mutab. (1. 4 pr. D. 30).
Mutare, dnbern, tteränbern, ). 9.
res, quarum corpus manet, /brma mutata est
(1. 13 § 1 D. 50, 16); per se natura agri
mutata; terrae motu soli causa mutata (1. 2
§ 6 B. 39, 3) ; mutata re usus fr. exstinguitur
fl. 10 § 3 D. 7, 4); mut. alveum (1. 1 § L
3. 5. 7 D. 43, 13. cf. L 30 § 2 D. 41, 1:
— „natura fluminis haec est, ut cursu suo
mutato alvei causam mutet"); a veteribus
praeceptum est, neminem sibi ipsum causam
possessionis mutare posse (1. 3 § 19. 20. cf.
L 18 pr. 1. 19 § 1 D. 41, 2. 1. 2 § 21 D.
41, 4. L 2 § 1 D. 41, 5. 1. 1 § 2 D. 41,
6) ; iudicii mutandi causa f acere aliquid (L 4
§ 1. 1. 8 § 1. 1. 9. 11. 12 D. 4, 7. 1. 24
§ 1 D. 10, 3); mut. actionem (1. 5 D. 44,
2), vindicationem (1. 19 D. 31), testamentum,
iudicium Q. 93 D. 28, 5. 1. 1 § 1 D. 29, 6.
!• 88 § 4 D. 31. L 6. 7 C. 6, 22), vdunta-
tem a. 18 D. 2, 1. 1. 65 D. 3, 3. 1. 20 D.
33, 5. 1. 32 D. 39, 5), consilium (1. 17 § 1
D. 21, 1. 1. 8 D. 37, 6. 1. 75 D. 50, 17),
sententiam (1. 19 § 2. 1. 21 pr. D. 4, 8);
mut. statum (l. 9 § 4 D. 4, 4), famüiam
(1. 3 pr. 1. 7 pr. D. 4, 5), matrimonium^
eine anbere (£be eingeben (1. 5 D. 28, 2),
domicilium (1. 32 D. 50, 1), militiam, begro*
birt »erben (1. 3 § 13. 16. 1. 13 § 4 D. 49,
16); mut. procuratorem, actorem, einen an*
bern ©efd^öftSfü^rer toä^Ien (1. 16. 17. 24
D. 3, 3. 1. 6 § 3 D. 3, 4); non mutat, si,
etsi, an, quod, e« Änbert nic^tg, e3 mod|t
feinen Unterfd^ieb (L 11 D. 7, 9. 1. 11 § 6
D. 13, 7. 1. 3 § 13 D. 15, 1. 1. 36 § 1
D. 29, 1. 1. 52 § 2 D. 46, 1).
Mutatio, 1) Äenbernng, Seränber*
UUQ, J. C rei mutatione interire usum fr.
placet (1. 5 § 2 D. 7, 4); neque usus fr. ne-
que iter actusve dominii mutatione amittitur
(1. 19 eod.) ; etsi eadem quaestio vertitur,
t&mea personarum mut., cum quibus sing^lis
suo nomine agitur, aüam atque aliam rem
facit (1. 22 D. 44, 2); singulorum iudicum
mut, eandem rem , an aliud iudicium f eoisset ?
(L 76 D. 5, 1); mut nominis, cognominis,
praenominis (1. un. C. 9, 25); mut. Status
(L 2 D. 4, 1), müitiae, ^Degrabation Q. 3
§ 1 D. 49, 16). — 2) ^ofttoed^fel, ©ta-
tion a. 15. 17. 18 C. 12, 50).
Mutesoere, tjerftummen (l. 17 C. Th.
9, 40).
Mutilare, eigentlich tterftümmeln, ba^er
a) üertoüften (L, 2 C. 11, 61); b) »er*
ftören, fd^wäc^en (1. 8 C. 7, 21. 1. 3 C.
7, 22. 1. 1 C. 11, 34. 1. 2 C. 11, 43).
Mutilus, t)erftümmelt: dttos mut. iu-
niores pro uno integro offerre (1. 10 C. Th.
7, 13).
Mutina, ©tabt in Gallia cisalpina (1.
Gall. cisalp. 1, 50).
Mutuare s. mutuari» 1) borgen, ein
2)arle]^n anfnel^men, barlel^ni^toetfe
empfangen (1. 14 D. 12, 1. 1. 5 § 13 D.
14, 3. 1. 50 § 3 D. 15, 1. 1. 17 pr. L 19
§ 5 D. 16, 1. 1. 3 § 1 D. 27, 4. cf. mu-
tuus). — 2) tro^nfd^: entlegnen (L 49 pr.
D. 41, 2: — „cum plurimnm ex mre pos-
sessio mutuetur"*)* — 3) mutuo (mutuatoj
amore, gegenfeitig (1. 1 D. 24, 1).
MutUB, ftumm (§ 3 I. 2, 12: — mutus
is intellegitur, qui eloqui nihü potest, non
qui tarde loquitur.*' § 7 I. 3, 19. 1. 9 D.
21, 1: „Mutum morbosum esse Sab. ait:
morbum enim esse sine voce esse apparet"
(1. 3 § 10 D. 29, 5. 1. 67 § 3 D. 36, 1.
1. 7 § 1 D. 50, 2. 1. 124 pr. D. 50, 17).
Mutuus, 1) geborgt, geliel^en, bar^
tel^niStoeif e enH)fangen:mutuum(Subst)
^arlel^n, b. f). eine Ouantitat fungibler
@acl^en, bie man jum (Sigent^um er^ mit
ber 9luflage, baft man eine gleid^e Okontit&t
bedelben @)attung unb @^üte ^urücferftatte,
j. 9. mutuum dare, mutui datio (1. 2 pr.
D. 12, 1 : „Mut. damus recepturi non ean-
dem speciem quam dedimus — sed idem
genus" — § 2 eod. «Appellata est mutui
datio ab eo, quod de meo tuum /U," § 3
eod. — „mutuum non potest esse nisi
proficiscatur pecunia" § 4 eod. „In mutui
datione oportet dominum esse dantem" (L 3.
8. 27 eod. 1. 2 § 1 D. 16, 1. 1. 1 § 2 D.
44, 7: „Re contrahitur obligatio mutui
datione. mutui autem datio consistit in his
rebuSf quae pondere numero mensurave con-
stant — quas res in hoc damus, ut fiant
accipientis, postea alias recepturi eiusdem ge-
nerisetqualitatis'*) : mtituo accii)«r epecuniam
(1. 12. 17 C. 8, 13); mutuam pecuniam dare,
credere, accipere (1. 8 § 8. 1. 12. 16. 18.
^6. 33 D. 12, 1), desiderare, rogare, petere
. 4 pr. 1. 8 § 9 1. 32 eod. 1. 19 § 5 D.
6, 1); praeponere servum mutuis peeumis
da!ndis (1. 8 D. 14, 5); nmt, pecuniam faene-
hrem sumere (1. 34 § 1 D. 12, 1); mut
ft
Digitized by
Google
Myops — Nasci.
855
nummos dare (L 8. 13 § 1 eod.) , quindecim
matua numerata (1. 40 eod.) ; mutuos et nu-
meratos decem accipere (1. 41 § 2 D. 22,
1); quantitcUem mat. accipere ^. 8 pr. D.
15, 3); mut. vinutn, oleum datum (1. 22 D.
12, 1. 1. 5 § 14 D. 14. 3). — 2) toed^-
feifettig, gegcnf etttg, j. S. mut prae-
stationes actiouesque civiles (1. 17 § 3 D. 13,
6); mut. actiones (1. 11 § 1 D. 2, 1. 1. 5
§ 1 D. 44, 7), petitiones (1. 38 pr. D. 17,
1. 1. 1 §15 1). 50, 13) ; non prius exsolvi,
quod debere te constiterit, aequum est, quam
petitioni tnutuae responswn fuerit (l* 6 C. 4,
31. L 1 C. 5, 21); mut. cautianes; vice
mutua cautum (L 5 § 1 D. 36, 3); m. stUh
sHtutio (1. 64 D. 31); paria delicta mtUua
pensatione dissolvuntur (1. 39 D. 24, 3);
mutuo (adv.), a) gegenf eittg, duo praedia,
quae m. serviebant Q. 34 pr. D. 8, 3) ; Ser-
vitutes, quas m. praedia heredis et testatoris
habent (1. 76 § 1 D. 36, 1); b) ^iitflegen
(1. 4 C. 5. 71).
Kyops {uva}ip), bldbfic^tig (1. 10 § 3
D. 21, 1).
Myrrha, fR\)xxi)t, ein mol^Iried^nbe^
^orj a. 21 § 1 D. 34, 2).
Kysla, Sanbfd^aft ^letnafteni^, toelc^e in
2 ^oüinjen gctl^cilt toax (1- 3 D. 1, 32);
?rae8e8 prov. Mysiae inferiaris (1. 9 D. 49,
5); M. prima, secunda (1. 10 C. 12, 59);
Kysiaous, mt)f ifd^: limes Mys. (1- 1 0. Th.
7. 17).
Mysterium, ^el^eimnig, befonbetd in
SReligiondfac^en; bie fird^Hc^e Anbetung,
(Botte8bienft (l. 2 pr. C. 1, 1. 1. 3 C.
1,7).
N.
Naevus, gled (1. 2 C. 11, 8); tto^ifdj:
©d^impf 0. 16 § 2 C. Th. 6, 27).
Kam, namque, benn (1. 1 I>. 1, 2. 1. 6
§ 1 D. 2, 13. 1. 2 D. 35, 1. l. 1 § 8 D.
41, 2. 1. 3 § 12 D. 43, 19. 1. 5 § 9 D. 43,
24. 1. 1 D. 44, 1. l. 83 § 5 D. 45, 1. 1. 95
§ 7 D. 46, 3. 1. 101 § 2 D. 50, 16).
Nanoifloi, erlangen, ermetben, nanc.
possessionem Q, 19 § 1. 1. 22 D. 41, 2),
dominium, (1- 1 pi'* l^* 41, 1), adionem (1.
45 § 5 D. 17, 1), 1. 65 § 9. 10 D. 36, 1),
exceptionem (1. 66 D. 50, 17).
Napooensis colonia, bie 6tabt ^apoca
in ®ocien (1. 1 § 9 D. 50, 15).
Narbonensis provinoia, ein ^^il (^ah
Ueni^, fo genannt t>on ber @tabt Narbo, bent
beutigen 9{arbonne (1. 8 § 1 eod. 1. 2
§ 32 D. 1, 2).
Nardum» S^arbe, eine tuol^Inec^enbe
^flan^e, fotuie ha^ baraud bereitete Del (1. 21
§ 1 J>. 34, 2).
Narratio, Qtxk&f^lnnq, 2)arftenung,
indbef. ber X^tfad^en, burd^ toetäic ein ^ä«
ger feine ßlage bor ^erid^t begrünben n)ill
a. 2 pr. § 7 C. 2, 58. 1. 14 § 4 C. 3, 1.
1. un. C. 3, 9).
Nasci, 1) geboren toerben, 5. 9. 7um
natus, sed post mortem matris exsecto
ventro eim extracius (1. 11 § 5 D. 6, 2. cf.
1. 12 pr. D. 28, 2: — „ncUum accipe et si
exsecto venire editussit**); qmmartui nascun-
iur, neque nati neque procreati videntur
Q. 129 D. 50, 16); qui nasci speratur (I.
281 eod. cf. 1. 7 D. 40, 4); septimo mense
nasd perfectum partum (1. 12 D. 1, 5);
mutus, surdus, ita nati (1. 5 pr. B. 29, 2);
commune nascendi initium habere (1. 1 § 1
D. 38, 8); qui nascuntwr patris familiam
sequuntur (1. 196 D. 50, 16); qui ex me et
uxore mea nascitur (1. 4 D. 1, 6); ex matre
libera, liberum nasci (1. 5 § 2. 3 D. 1, 5);
ex iustis nuptiis, ex aduUerio natus (1. 12
eod. 1. 3 pr. D. 28, 2); anciUae et quod ex
his natum erit; anciUa cum suis natis (1. 63
D. 30. § 17 I. 2, 20); animalia, quae mari,
caelo et terra nascuntur (§ 12 I. 2, 1). —
2) ühext^anpt erseugt toerben, l^erttor^
mac^fen, ern^adifen, entfte^en, ent«*
f ^ringen, j. 9. quod ex sttpula nascitur
(1. 40 § 0 D. 18, 1); ex vinea natum (1. 9
pr. D. 33, 6); quid quid in fundo nascitur;
quae in fundo nascuntur; fructus, qui in
agris nascuntur (l. 9 pr. 1. 58 pr. D. 7, 1. 1. 12
§ 1 D, 7, 8); inducta in fundum, illata, ihi
nata
nata
tum (1. _
1) ; Caput aquae, unde aqua nascitur (1. 1 § 8
D. 43, 20) ; instila in mari, in flumine nata
(f. insula s. 1.); tro^fc^: pectdium nascitur,
crescit, decrescit, moritur (1. 40 D. 15, 1) ;
nascitur actio, condictio (1. 6. 7 § 2. 1. 17
§ 2 D. 2, 14. l. 2. 5 pr. § 6 D. 3, 5. 1. 10
pr. 1. 29 D. 10, 3. 1. 13 pr. D. 12, 1. 1. 14
D. 13, 6. 1. 9 § 3 D. 13, 7. 1. 5 § 3 D.
19, 5. 1. 38 § 3 D. 22, 1. 1. 6. 52 § 1 D.
u. /, oj; mauern m lunaum, uiaüa, tot
(1. 11 § 2 D. 20, 4); arhor in confinio
(1. 19 pr. D. 10, 3); oleum, vinum na-
(l. 39 § 1 D. 18, 1. 1. 83 § 5 D. 45,
24, 1. 1. 32. 53 pr. D. 44, 7. l. 98 § 1 D.
45, 1. 1. 56 § 2 D. 46, 1. 1. 58 pr. D. 46,
3. 1. 9 pr. 1. 17 § 1. 1. 18. 90 D. 47, 2);
semel nota actio (1. 6 § 4 D. 11, 3); in-
23*
Digitized by
Google
856
Nasica — Natura.
offic. querdla (1. 8 § 10 D. 5, 2), bon poss,
contra tab. (1. 8 § 5 D. 37, 4); iam. nata
petitio (1. 1 § 21 D. 37, 6); nascitur inter-
dictum (1. 40 D. 46, 3), obligatio (1. 7 § 2
D. 2, 14. 1. 21 § 3 D. 4, 2. L 26 § 2 D.
16, 3. 1. 5 pr. § 1 D. 19, 5. 1. 1 pr. 1. 3
§ 1 D. 44, 7. ). 126 § 2 D. 45, 1), Ube-
ratio a. 2 § 1 eod. 1. 94 f 1 D. 46, 3);
nascitur crimen adversus ahquem (1. 1 D.
48, 15).
Nasica (G. Scipio), angelesener aUec^töge«
le^cr in bcr SWitte be« 6. äa^^. u. c. Q. 2
§ 37 D. 1, 2).
Nassa, Sift^reuße (Paul. EI, 6 § 66),
Natalicius = natalis: natal. dies urbis,
ber ©rünbungStag einer ©tabt 0- 6 C. 3, 12) ;
natalicium (sc. munus s. donum), ® eburtd»
tagggefc^enl (l. 194 D. 50, 16).
Natalis, bie Geburt betreffenb: nat.
dies (l. 31 § 8 D. 24, 1. 1. 98 pr. D. 50,
16); ouc^ natalis fc^Iec^hoeg bebeutet f. D. a.
nat. dies (1. 5 D. 28, 1); auc^ dies natalis
sui (1. 3 § 3 D. 4, 4); nat. professio (1. 6
C. 4, 21); natales (Subst.), a) bie OJeburt
(L 13 C. 4, 19: — „necessitudo consan-
guinitatis — natalibus vel adoptionis sollem-
nitate coniunffitur*'); b) ©eburtSftonb,
b. S- ber (Btonb, bent nton ber (^thntt nac^
angel^5rt, 3. Sd. natales tui, licet ingenuum
te probare possis (1. 10 cod.); nataÜum di-
gnitas (1. 69 § 5 D. 23, 3), honestas (1. 7
C. 8, 50); natalibiLS (suis) restitui, reddi,
bejcic^net bie loiferHt^e (grl^ebuno eine« gtei»
oelaffenen in htn ©tanb bcr greiaeborenen
1. 10 § 3 D. 2, 4. l. 3 § 1 D. 38, 2. 1. 4
t). 40, 10. tit. D 40, 11).
Natatus, ha^ Sc^mtmmen (1. 13 G.
Th. 7, 1).
Natio, JBoIIgftamm (1.31 § 21 D. 21,
1. 1. 1 § 5, 1. 4 § 5 D. 50, 15).
Nativitas, Geburt, infofern burt^ Ific
^)erfönIi(Se aSer^ältniffe beftimntt »erben (1. 2
§ 3 D. 38, 16: ,.Parvi refert, adgnatus hie
nativitate an adoptione sit quaesitus.** 1. 1
pr. D. 50, 1 : „Municipem aut nativ. facit
— aut adoptio," 1. 2 G. 3, 8).
Nativns, 1) angeboren: nat. libertas
(1. 7 pr. G. 11, 8). — 2) notürlic^: nat.
color (i. 70 I 12 D. 32).
Natu (abl. öon natus), ber ®eburt,
b. 1^. bem fltter nod^: grandis natu (f. b.
SB.); minor quam XXV annorum natu (1. 3
§ 3 D. 4, 4).
Natura, 9'iotur, inSbef. a) (rerumj nat.,
bie Drbnung, bie (äJefeJc ber Silatur,
§. ©. ius et naturam recipere posse (1. 14
§ 1 D. 11, 1); rerum natura non recipitj
non patitur; natura non permisit (1. 15 D.
1, 5. 1. 4 pr. D. 38, 10. 1. 23 § 2 D. 41,
2); contra nat est, ut etc. (1» 3 § 5 D. 41,
i
2) ; häbitus, motus corporis contra nat, (1. 1
§ 7 D. 21, 1. 1. 60 D. 42, 1); pars corpo-
ris naturae contraria (1. 38 D. 50, 16); con-
dicio, cui natura impedimento est, quo minus
exsistat ; m,t\iTQ,impossibilis condicio (§111.
3, 19. 1. 137 § 6 D. 45, 1); per rerum nat,
praestari, persolvi posse (1. 73 eod. 1. 186
D. 50, 17); sententia, cui pareri rerum na-
tura non potuit (1. 3 § 1 D. 49, 8) ; quae
rerum nat. prohibentur,n\i\\&\ege confirmata
sunt (1. 188 § 1 D. 50, 17); naturae conce-
dere (f. b. 903. s. 4.); — b) (rerumj nat. f.
t>, 0. SSBelt: in (rerum) nat, esse = in re-
bus humanis esse (f. humanus s. 1.); er) t)on
SÄenfc^en gejagt (1. 26 D. 1, 5: „Qui in
utero sunt — intellegitur in rerum nat. esse."
(1. 16 pr. D. 30. 1. 80 § 10 D. 36, 1. 1. 22
pr. D. 36, 2. 1. 2 pr. D. 37, 6. 1. 7 D. 88,
16: „conceptus quodammodo in rerum nat,
esse existimatur," (1. 54 D. 40, 5); ß) öon
»ermögen^objecten 0-21 D. 5, 3: ,De-
perditum intellegitur, quod in rerum naU,
esse desiit,** 1. 1 D. 7, 7: „Opera in acta
consistit nee ante in rerum nat. est, quam
si dies venit quo pracstanda est." 1. 19 D.
15, 3. 1. 15 pr. D. 18, 1. 1. 1 D. 18, 4.
1. 13 § 5 D. 20, 1. L 50 § 1 D. 24, 1.
1. 24 pr. 1. 48 § 1. L 69 § 5. 1. 84 § 7.
1. 108 § 10 D. 30. 1. 40 § 4 D. 35, 1. 1. 20
pr. D. 38, 1): — «unusquisque, quod spo-
spondit, suo impendio dare debet, quam-
diu id, quod debet in rerum nat, est," 1. 8
§ 21 D. 41, 2. 1. 98 § 8 D. 46, 3); a na-
tura recedere = in rerum nat, esse desinere
(1. 3 D. 42, 2); c) baS natürliche »er*
^ftltnig, bef. in betreff ber »erttanbtfc^ft,
im <S(egen{. t)on adoptio (§ 4 I. 1, 11:
„Ädoptio naturam imitatur." 1. 1 pr. D.
1, 7: „Filios fam, non solum natura, ve-
rum et adoptiones faciunt." 1. 16 eod. „Ad-
optio in bis personis locum habet, in quibus
etiam natura potest habere." cf . 1. 23 pr. D.
28, 2) ; plures personae, quae sunt sub unius
potestat-e aut natura aut iure subieetcie
(1. 195 § 2 D. 50, 16); oucft f. t>, a, origo
(1. 6 pr. D. 50, 1); — d^ natürliche ©e-
fc^affen^eit, ^efen, 3. V. humanae nat
congruum (1. 65 §11). 32); quantum in
natura hominum sit (1. 38 D. 12, 1); per
nat. humanae condicionis (1. 30 § 6 D. 29,
1): fera nat. bestiarum (L 2 § 2 D. 9. 2.
1. 5 § 5 D. 41, 1); quotiens contra nat, fera
mota pauperiem dedit (1. 1 § 7 D. 9, 1) ;
natura (im ®egen{. öon vitio corporis) steri-
lem esse (1. 14 § 3 D, 21, 1); nat. loci, agri
(1. 24 p. D. 39, 2. 1. 1 § 14. 23. 1. 2 § 6
D. 39, 3); loca, quae natura non admittunt
aquam; nisi aestate (1. 1 § 3 D. 43, 20);
nat. aquae (1. 6 eod.); aqua, quae natura
fluit (1. 1 § 13 D. 39, 3); nat. fluminis (L
Digitized by
Google
Naturalis.
357
I
80 § 2 D. 41, 1); 8ua natura intercidere;
sna nat. corrupta vina (1. 14 § 1 D. 16, 3.
L 16 D. 18, 6); 8ui natura patefactae ta-
bulae (I. 10 § 1 D. 29, 3); natura sui pos-
sibilia (L 83 § 5 D. 45, 1); quae natura
divisionem non admittunt 0* ^ §1 eod.) : nat.
servitutum ea est, ut possideri non possint
(1.32 §1 p. 8, 2) ; servitutum non ea nat. est,
ut aliquid faciat quis, sed ut aliquid pa-
tiatur, aut non faciat (1. 15 § 1 D. 8. 1);
venditio, cuius indivisa nat, est Q. 139 D.
45, 1); nat. ohligationis (1. 9 § 1 D. 45, 2.
L 5 P. 46, 1), actionü 0- 12 § 2 D. 4, 2.
L 14 § 13 D. 11, 7). contractus (§ 3 I. 8,
24. L 7 § 5 D. 2, 14). negotn (L 21 § 3
D. 22, 5), depositi (1. 24 D. 16, 3), omni-
"bus Ugatis una sit nat. (§ 2. 3 I. 2, 20);
e) ttotütlic^cg Stecht, »ecnünftigfcit,
j. ©. natura debere (L 31 § 1 D. 5, 3. 1.
26 § 12 D. 12, 6; — „nat operas patrono
libertus debet." 1. 41 eod. „Quod pupillus
sine tutoris auctoritate stipulanti promi-
sent solvent, eins repetitio est, quia nee
nat debetJ' 1. 6 D. 16, 2: „Etiam quod
nat. debetur, venit in compensationem." 1.
1 § 17 D. 35, 2. 1. 49 D. 36, 1. 1. 10 D.
50, 16. 1. 84 § 1 D. 50, 17: „Is nat dehet,
quem iure gentium dare oportet, cuius fidem
secuti sumus"); nat. debitum (1. 1 § 7 D.
13, 5. 1. 60 D. 46, 1 : „übicumque reus ita
liberatur acredltore, utnat.dehitummaneat,
teneri fideiussorem**); nat. debitorem esse,
manere (1. 18 pr. D. 3, 5. 1. 60 pr. D. 12,
6^ ; natura aequum est neminem cum alte-
nus detrimento fieri locupletiorem (1. 14
eod. cf. 1. 206 C. 50, 17); secundum nat. est,
commoda cuiusque rei eum sequi, quem se-
quentur incommoda (1. 10 eod.); lex naturae
haec est, ut qui nascitur sine legit. matri-
monio matrem sequatur (1. 24 D. 1, 5); con-
tra nat. subici dominio alieno (1.4 § 1 eod.) ;
natura manifestum esse (l. 45 D. 7, 1. 1. 1
§ 12. 14 D. 44, 7. l. 75 § 4 D. 45, 1).
Naturalis, natürlich : a) burd^ bic Äraft
bcr Statur l^eröotgcbra^t, auf bcr Drbnung
ber!Rotur bcru^cnb, ber natürlichen ©cfd^affcn*
beit einer 6at^e gemäS, in ber iRatur bcr
©at^c licgenb; naturallter (adv.), auf
notürlic^e ©eife, öonSRatur, bcr 9la*
tur ber ©ad^e nod^, §. 93. nat. color; na-
tural, nigrum (1. 70 § 12 D. 32); nat. fe-
ritas (1. 1 § 10 D. 9, 1), maturitas (1. 42
D. 33, 2); nat. vitium (1. 24 § 2 D. 39, 2),
impedimentum (1. 137 § 4 D. 45, 1); agger
nat. im <S(egen{. t>on manu factus (1. 2 § 5
D. 89, 3); si aqua natural, decurrat —
quodsi opere facto repellatur (1- 1 § 10
eod.) ; nat. cursus fluminum (1. 1 § 8 D. 43,
13), alvus (1. 7 § 5 D. 41, 1); servitus na-
tural, non manu facto opere laedere potest
fundum servientem (1. 20 § 1 D. 8, 3) ; (^uod
ex caelo cadit, ex naturali causa fit, et ideo
perpetuo fieri existimatur. ^»/^icidfn quoque
immittendi natur. etperpettia causa esse de-
bet (l. 28 D. 8, 2); nat. causa operis novi
nuntiationis (1. 5 § 9 D. 39, 1); vis nat.,
veluti terrae motus (1.59 D. 19 2); nat.
interitus (1. 14 § 1 D. 16, 3); res natural
indivisae (1. 26 § 2 D. 30); natural, aperire
tabulas; natural, clausae tab. 0* 3 § 19. 23
D. 29, 5) ; si nihil convenit. tunc ea praesta-
buntur, quae natural, insunt huius iudicii
(sc. empti) potestate (1. 11 § 1 D. 19, 1):
fhlsae confessiones naturalibus convenire
debent (1. 13 pr. D. 11, 1); naturale ius, im
®egenf . öon ius civile unb gentium (1. 1 § 2. 3
D. 1, 1: „Privatum ius tripertitum est:
collectura enim est exnatural.praeceptisskui
gentium aut civilibus. Ius nat. est, quod
natura omnia animaliadocuit: namiusistud
non humani generis proprium, sed omnium
animalium — commune est. binc descendit
maris atque feminae coniunctio etc." cf. 1.
4 eod. pr. § 11 I. 1, 2. § 11 I. 2, 1: „Pa-
lam estvetustius esse nat. ius, quod cumipso
genere humano rerum natura prodidit.'' §
18. 19. 37. 40 eod. 1. 2. 3 D. 1, 8. 1. 50
D. 9, 2. 1. 31 pr. D. 16, 3. 1. 14 § 2 D.
23, 2. 1. 2 D. 4?, 18. 1. 59 D. 44, 7. 1. 32
D. 50, 17); natur. ratio (l. 1 I. 1, 2:"—
„quod natur. ratio inter omnes homines con-
stituit, id apud omnes peraeque custodi-
tur.«' pr. 1. 1, 10. § 12. 35 1. 2, 1. 1. 38 D. 3, 5.
1. 2 § 1 D. 7, 5. 1. 4 pr. D. 9, 2. 1. 83 D.
17, 2. 1. 5 § 16 D. 25, 3. 1. 1 pr. 1. 3 pr.
1. 7 § 7 D. 41, 1. 1. 1 § 9 D. 44, 7. 1. 7
r. D. 48, 20); natur. aequitas (§ 39. 40
. 2, 1. 1. 1 pr. D. 2, 14. 1. 3 § 7 D. 12,
4. 1. 1 pr. D. 13, 5. 1. 2 D. 38, 8. 1. 1 §
1 D. 44, 4. 1. 1 § 1 D. 47, 4. 1. 19 pr. D.
49, 15); furtum quod lege natur. pröhibi-
tum est admittere (1. 1 § 3 D. 47, 2); —
b) burc^ natürliche ^rjeugung ent*'
ftanbcn, bara'uf beru^enb, j. ©. nat.
origo (1. 6 § 1 D. 50, 1), cognatto (1. 4 pr.
§ 2 D. 38, 10) ; ßi quis emancipatum filium
exheredaverit eumque postea adrogaverit
— iura natur. in eo praevalere (1. 8 § 7
D. 37, 4); nat. liberi, nat. ßius, nepos, a)
leibliche finber, im ®cgcnf. ber adoptivi,
>er adrogationem quaesiti (1. 31 D. 1, 7.
. 5. 10 D. 1, 9. 1. 1 pr. D. 37, 7. 1. 4 D.
38, 6. 1. 2 § 6. 1. 7 D. 38, 17); filium nat.
emancipare, alium adoptare (1. 5 D. 38,
10); ad vicem natur. subolis adrogare alici.
(1. 2 C. 8, 47); ebcnfo nat. familia im ©egenf.
Don adoptiva (1. 1 § 4 D. 38, 8); paren-
tes, pater, avus nat. (1. 29 D. 1, 7. 1. 6 D.
2, 4. 1. 30 pr. D. 5, 2. 1. 44 § 4 D. 23,
2. 1. 6 8 4. 1. 10 § 1. 1. 11 pr. 1. 14 § 1
l
l
Digitized by
Google
258
Nauarchus — Navalis.
D. 37, 4. 1. 1 § 12 D. 37, 9. 1. 7 § 1 D.
37, 10. 1. 107. 132 D. 45, 1); ß) inSbcf.
ivkb nat. in $Be5ug auf bte au|ere^elid^e
(Srjeugung im Soncubinot ober (£on*
tubcrnium ^efagt: nat. liberi, fiUi, filiae,
nat. suboles, tm ®egenf. t)on legitiini liberi,
legit. suboles (tit. C. 5, 27. 1. 8 C. 5, 35);
nat, liberi i. e. in Servitute susc^ti; fiUus,
ßia, frateTf soror, pater nat. ^. 88 § 12
D. 31. cf. 1. 33 D. 9, 2. 1. 5 pr. D. 19, 5.
1. 18 § 4 D. 36, 1. 1. 19 D. 40, 1. 1. 11
D. 40, 2. 1. 40 pr. D. 40, 5. 1. 3 pr. D.
40, 12. 1. 17 § 1 D. 42, 8. 1. 21 D. 49,
15. 1. 2 C. 4, 57. 1. 4 C. 5, 6. 1. 3 C. 9,
9) ; naturalis {üUmb) postea curiae datus po-
testati patris subicitur (§ 13 I. 1, 10); —
c) auf bem ius naturale, btx ratio, aequi-
tas nat bctu^cnb: naturaliter = naturali
iure, ratione 5. 5ö. hcatio et conductio, cum
naturalis sit et omnium gentium, non ver-
bis, sed consensu contrahitur (1, 1 D. 19, 2);
nihil tarn naturale est quam eo genere quid-
que dissolvere, quo coUigatum est (L 35 D.
50, 17); natural. Heere concessum esse (1. 16 §
4 I). 4, 4; — ^in pretio — natural, licere
contraiientibuß se circumvenire.' 1. 9 § 7 D,
15, 1 : — „licet — natural, in suum corpus
saevire." 1. 22 § 3 D. 19, 2; — „natwal,
concessum est quod pluris sit minorisemere,
quod minoris sit pluris vendere et ita invi-
cem se circumscribere"); natural, videturad
mortuum pertinere locus, in quem infertur
(1. 4 D. 11, 7); quod natural, adquiritur,
sicuti est possessio, im ®egenf. t)on quae
civiliter adquiruntur, veluti per stipulatio-
nem (1. 53 D. 41, 1) ; nat. obligatio im ®egenf.
Don civilis (1. 19 pr. D. 12, 6: — „nat,
oblig, manet et ideo solutum repeti non pot-
esf' 1. 38 pr. eod. 1. 61 pr. 66 pr. D. 36,
1. L 10 D. 44, 7, 1. 126 § 2 D. 45, 1. 1.
6 § 2. 1. 7. 21 § 2 D. 46, 1. 1. 1 D. 46,
2. 1. 95 § 4 D. 46, 3); eas obligationes,
quoA naturalem praestationemh€U>ere inteUe-
guntur, palam est capitis deminutione non
perire, quia civilis ratio naturalia iura cor-
rumpere non potest (1. 8 D. 4, 5); natural,
obligari, (1. 2 1 2 eod. „Hi qui capite minu-
untur ex bis causis, quae cap. deminutio-
nem praecesserunt, manent obligati natu-
ral" 1. 13 pr. D. 12, 6: „Natural, ctiam servus
obli^atur." 1. 5 pr. D. 26, 8: „Natural, obli-
gabitur (pupillus) in quantum locupletior
factus est." 1. 14 D. 44, 7. 1. 1 § 2 D. 45,
S; ad remunerandum sibi aliquem natural,
ligare (1. 25 § 1 1 D. 5, 3}; ex pacto natural,
deberi G- 5 § 2 D. 46, 8); natur. debitum,
vinculum 1. 59. 64 D. 12, 6: •— „repetere
non poterit, quia naturale adgnovit debi-
tum; — debiti vel non debiti ratio in condi-
ctione naturaliter intellegenda est," (1. 40 §
8 D. 35, 1. 1. 8 § 1 D, '46, 8); indebüi so-
luti condictio natur. est (1. 15 pr. D. 12, 6);
nat. causa, quae inhibet repetitionem (L 3 § 7
D. 2, 2); nat. pignus (1. 2 C, 8, 50); ver-
borum obligatio aut natural, resolvitur aut
civiliter: natural, veluti solutione etc. (1. 107
D. 46, 3) ; natural, liberationem consequi (1. 9
C.3,42); ex novis legibus hereditates sie de-
feruntur, ut personae natural, designentur
(L 7 pr. D. 4, 5); — d) natürlich, t^at»
|fi(^Itd^ = corpordlis; naturaliter = cor-
poraliter, §. ^. possessio nat. im ®egenf. Dott
civilis; poss. natural, comprehensa; natural
possidere, tenere^ incumbere possessioni (1.35
D. 10, 2. 1. 7 § 11 D. 10, 3. 1. 3 § 15 D.
10, 4. 1. 38 § 10 D. 22, 1. 1. 1 pr. § 1.
1. 3 § 3. 1. 12 pr. 20 pr. 24. 49 pr. D. 41,
2. 1. 2 § 1. 2 D. 41, 5. 1. 1 § 9 D. 43,
16. 1. 22 § 1 D. 43, 26. 1. 38 § 7 D. 45,
1); natural, interrumpitur possessio, cum
quis de possessione vi deicitur (1.5D.41, 3);
nat. datio (1. 8 D. 15, 1) ; solutam pecuniam
intellegimus utique naturaliter, si nume-
rata sit creditori 0. 49 D. 46, 3); nat.
laxitas, libertas (f. bicfc ©.).
Nauarchus, 6(^iffi&ta))itftn (1. un. §
1 D. 37, 13. 1. 4 C. 11, 2).
Nauderus, ©(^iffSlfterr (l. 1—3. 6,C.
11, 2. 1. 6 C. 11, 6. 1. un. C. 12, 44).
Nauftraglum, 1) @(^if|btu(§ (1. 1 pr.
§ 5. 1. 3 pr. 1. 4. 5. 7 D. 47, 9. tit. C. 11,
6). — 2)f(5iffbrü(|ig««(5Jut:naufr.8uum
colligere (1. 12 pr. D. eod.); naufr. si^pri-
mere (}. S % 4: J). 48, 8).
Naufragus, tuet (Schiffbruch erlitten
(1. 3 § 8 D. 47, 9).
Naulum, ©c^iffSlo^n, gobrgelb (1.
6 § 1 D. 20, 4. 1. 39 § 1 D. 30).
Naupegus, 6c§iff3stmmermann (1. 7
D. 50, 6).
Nauta, ©cfiif f er, a) über^au^rt SWatrof e
(1. 1 § 2. 1. 7 pr. D. 4, 9. 1. 1 § 2. 7 D.
14, 1. 1. un. § 1 D. 37, 13. 1. 11 § 2 D.
39, 4. 1. 1 § 1 D. 47, 5); b) inSbef. ©Siff«*
r^eber = exercitor navis (L 1 pr. § 2 D.
4, 9; „Nautam accipere debemu« eum qui
navem exercet: quam vis nautae appelian-
tur omnes, qui navis navigandae causa in
nave sint: sed de exercitor e solummodo
praetor sentit." 1. 4 pr. 5 pr. eod.).
Nauticus, bie 6qtffer betreffenb:
naut. pecunia (mutuaj, naut. faenus, ein in
©cfiiff au öerienbenbe« ©elbboriebn (L 1 § 7
eod. 1. 3 D. 22, 2. 1. 122 § ID. 45, 1. 1.
3 C. 4, 33).
Navalis, 1) bie ©d^iffe betreffenb:
vasa nav. (1. 19 § 10 D. 34, 2); navale
(Subst.), (Sc^iffSttjerfte (L 18 § 10 D. 50,
4). — 2) = navicularius: functio nav. (1.
15 C. 11, 59).
Digitized by
Google
Navarchia — Necessarius.
359
Navarchia, ©Aiff^bicnft, wavtcw^oria
functio (L 20 C. Th. 13, 5).
Navarohus f. nattarchus.
Navare operam, feinen Sfl^tfi toih*
mcn, befitffen fein, obliegen (1. 1 C.
Th. 14, 9).
Navieella f. navloula^nauoella, 6 db i f f «
d|en, ©oot, ^o^n (1. 44 D. 21, 2. 1. 17
§ 1 D. 38. 7).
Navlcularia, bie ©c^ifffol^rt betref*
f enb: munera m navic. (LI § 1 D. 60, 4).
NavicxQarius, 1) (adi.) = navicularis:
functio navic, ©(^iffSbicnft (tit C. 11,
3. 1. 3 C. 12, 57). — 2) Subst.) ©d^iffS*
berr 0- 1 pr- I>. 3, 4. 1. 1 § 3 D. 4, 9.
L 13 § 1 D. 19, 2. 1. 9 § 1 D. 50, 2. 1. 6
§ 3. 9 D. 50, 6. 1. 1. 2 C. 11, 3).
Navlgabüis, f^iffbar 0. 1 § 12. 15.
L 2 D. 43, 12).
Navlgare, fcbiffen (1. 5 pr. D. 1, 8.
1. 2 § 8 D. 2, II. 1. 12 § 1 T). 7, 1. 1. 1
D. 22, 2. 1. 1 pr. D. 43, 13. 1. 1 pr. § 1
D. 47, 5).
Navlgatlo, @d|ifffa^rt, j. So. tempus
navigationü (l. 16 § 1 D. 6, 1); periculum
tuwigat, ineundae (1. 3 D. 39, 6); praetor
coSrcet — ai quid fi at, qtu> deterior statio et
navigaiio fiat ;Bi quid fiat quod navigationem
incommodet difficilioremvefaciat velprorstis
impediat, interdicto locus erit (1. 1 § 14.
15 D. 43, 12. cf. 1. 1 pr. § 2 D. 43, 15).
Navigium, 1) @Äifff obrt (1. 122 § 1
D. 45, 1. 1. 4 C. 4, 33). — 2) ©c^iff (l. 1
§ 14 D. 43. 12).
Navis, ©d^iff (1. 1 § 6. 8. 12. 1. 7 D.
14, 1. 1. 1 ff. D. 14, 2); n. marina, fluvior
tüis , anusta (f. b. äB.); navem exercere,
navis exercitor, magister (f. bicfe SB.) ; navis
instrumentum (f. b. 9B.).
Naviter = gnaviter eifrig, ftteng,
(1. 23 C. Th. 6, 27).
Ne, 1) bog nid^t (1. 3 D. 2, 10. 1. 7 §
5. 8. 13 ff. 1. 32. 33 D. 2, 14). — 2) nic^t,
nic^t einmal (L 18 D. 1, 18. 1. 13 § 1
D. 11, 1. 1. 10 b. 18, 7. 1. 29 § 2 D. 21,
2. 1.^119 D. 30. 1. 12 § 1 D. 40, 9).
Ne, ob, ob nic^t: in arbitrio est credi-
toris, utmm — an etc. — sed iudex aesti-
mare debet, ne forte etc. (1. 4 pr. D. 14, 5);
guaero, possetne (1. 59 D. 6, 1); videndum
est, ne etc. (1- 30 D. 2, 14. 1. 1 § 2 D. 7,
4J; videamtts, ne aliud dicendum sit (1. 6
I). 40, 5); videamus, ne non etc. (1. 13 §
1 D. 4, 8. 1. 43 D. 5, 3. 1. 4 § 1 B. 45,J);
inspiciendum est, ne neque etc. (1. 27 pr.
D. 28, 7); dispiciamus, ne nihü vetet (1. 38
D. 8, 3).
Nee f. neque, nnb nid^t, aud^ nic^t,
niefit einntol (1. 4 § 2 D. 1, 15. 1. 10 §
8 P. 2, 4. 1. 15 § 7 D. 2, 8. 1. 7 § 15 D.
2, 14. 1. 26 § 2 D. 4, 6. 1. 41 § 1. 2 D.
29, 1. 1. 3 § 10 D. 37, 10. 1. 1 § 2 D.
45, 1. 1. 56 § 2 D. 46, 1. 1. 115 D. 50,
16. 1. 38 D. 50, 17); neque — neque, toeber
- noc^ (L 4 D. 1, 14. 1. 6 § 4 D. 1, 18.
1. 2 D. 2, 4. 1. 5 D. 2, 12. 1. 6 D. 10, 2.
1. 21 § 2 D. 34, 3); nee non, übet ou(^,
fogar aud^ (l. 9 pr. D. 2, 14. 1. 23 D. 3,
2. 1. 1 pr. 28 pr. D. 4, 6. 1. 141 D. 50,
16). — 2) nid^t: furtum nee manifestum
(f. b. SB.); inspiciendum, ne homo neque
compos mentis esset (1. 27 pr. D. 28, 7);
nee (neque) enim (1. 15 D. 1, |5. 1. 15 D.
2, 4. 1. 24 § 4 D. 19, 2); nee minus, eben*
fo (1. 11 D. 1, 1); nee ne = oh nic^t (1.
11 § 1 D. 34, 5. 1. 6 D. 49, 1) ; nee non,
nnb bod^, boc^ auc^ (i. 141 D. 50, 16).
Necare, tobten (1. 4 D. 25, 3. 1. 7 D.
48, 6. 1. 1 § 1. L 3 pr. D. 48. 8).
Necdiun = et nondum (l. 32 D. 19, 2).
N'eoessarius, 1) notl^ttenbig: neces-
sarie s. neeessario (adv.), notl^toenbfger
SSBeife, a) nötl^ig, erfotbcrlic^, quod
alimentis alicuius neeessarium est; quae ad
vivendum homini necess. sunt. (1. 5 § 3 D. 37,
10. 1. 43 D. 50, 16); necess. rem emere; in
necess. causas mutuam pecuniam accipere
(1. 47 § 1 D. 46, 3); neeessario emere rem
(1. 21 D. 3, 5); impensae necess. im ®egenf.
non utiles, voluntariae (1. 79 pr. D. 50, 16:
„Imp. necess. sunt, quae si factae non sint,
res aut peritura aut deterior futura sit cf.
1. 38. 39 D. 5, 3. 1. 8 pr. D. 13, 7. 1. 1.
4. 5. 14 1).25, 1) ; impensae necessarie factae;
sumptus necess. factus (1. 51 pr. D. 5, 3. 1. 8
D. 16, 3. 1. 30 § 1 B. 21, 1); neeessario
vel utiliter auger e aliquid (1. 55 § 1 D. 19,
2); operi necessarii, bie jum SBerle nötl^gen
«rbeitMeute Q. 1 § 8 D. 11, 8); cautio nee,
bie itoat nic^t erattjungen »erben lann, bie
aber nöt^ig ift, b. 1^. einem Sebürfnift ent«
fljrid^t (1. 39 pr. D. 39, 2); b) notbae-
brnngen, geawnngen, nnfreittjiuig,
im Ocgenf. bon voluntarius; neeessario im
®egen{. bon sponte, 5. 9. adiudicatio necess.
est, emptio voluntaria (1. 39 D. 10, 2); quod
necessarie öbimus — quae nuUa necessitate,
et sponte praestantur (1. 214 D. 50, 16) ; non
sponte sed neeessario officio fungi (1. 6 D.
3, 1); necess. satisdatio (1. 7 § 1 D. 2, 8);
necess. äbsentia (1. 6 D. 27, 2); necess. do-
micilium Q. 22 § 3 D. 50, 1); necess. he-
res, einer, ber o^ne befonbere SSBillenS*
erltärung, 'alfo auc^ pcgen feinen 2BiU
len, ipso iure @rbe tt)trb: a) ein ju (Srbcn
eingefefeter ©clan be8 Xeftatorg (§ 1 I. 2.
19: „Necess. heres est servus heres insti-
tutus: ideo sie appellatur, quia, sive velit
sive nolit, omninopost mortem testatoris pro-
tinus liber et necess. heres fit.'* (1. 22 D,
Digitized by
Google
860
Necesse — Nectere*
24, 1. 1. 12 D. 28, 1. 1. 3 § 3. 1. 80 D. 28, 5.
1. 57 § 2 D. 29, 2); bo^et servt^s necess.
(L 7 § 18 D. 2, U. 1. 10 § 10 D. 42. 8);
b) ein suus beres (§ 2 I. cii. „Sui et necess.
heredes sunt veluti filius — et deinoeps ce-
teri liberi, qui modo in potestate monentis
fuerint. — NecessariiidiQO dicuntur, quia om-
nimodo sive veiint sive nolint, tarn ab inte-
stato quam extesiamentoheredesiiunt^e^\i\&
praetor permittit volentibusabstinereseab
bereditate." 1. 7 § 5 D. 4, 4. 1. 20 D. 28, 2. 1.
87 § 1 D. 28. 5. 1. 18 pr. 48 § 2 D. 28,
6. 1. 12 D. 28, 7. l. 15. 16. 57 D. 29, 2.
1. 5 pr. D. 29, 5. 1. 19 pr. D. 34, 5. 1. 6
^ 2 D. 36, 1. 1. 18 pr. D. 49, 17). — 2)
tn naivem )6et^ältnig ju gemanbem
fte^enb, indbef. t^ettoanbt, necess, (alicui)
F'sonae, necessarii (alicuius), bic Änge»
ciaen 3emonbe« (1. 13 § 1 D. 1, 18. 1.
2 D. 2. 6. 1. 59 D. 2, 14. 1. 20. 21 D.
24, 3. 1. 7 pr. D. 26, 10. 1. 1 § 9 D. 27,
5. 1. 5 8 11 D. 27, 9. 1. 3 § 1. 1. 6 D.
40, 12. 1. 2 § 3 D. 49, 4. 1. 4 C. 5, 31.
1. 1 C. 5, 63. 1. 27 C. 8, 53).
Neoesse esse^ 7wJ>ere, not^toenbig {ein,
nöt^ig ^aben, muffen (1. 8 § 13. 15 D.
2, 15. L 20 § 2 D. 3, 5. 1. 79 § 1 D. 50,
16. 1. 167 § 1. 1. 169 D. 50 17).
Neoe68ita8, 1) ^ott^to cnh i at t ii ,
3toang, Set^flic^tung, 5. 13. voluntatis
et offidi magi8 quam necessitatis est com-
modare (L 17 § 3 D. 13, 6); causa depo-
sitionis ex necessitdescendens, non exvolun-
täte proficiscens (1. 1 § 2 D. 16, 3); propter
necessit — mera voluntate donare (1. 18
D. 34, 4); ex necessit non ex yolunt. dotem
promittere (1. 33 D. 23, 3) ; ex necessit (non
suo arbitrio) — nuüa necessit cogente ma-
numittere (}. 50 D. 23, 2. l. 13 § 1 D. 38, 1),
ex necessit distrahere rem (1. 15 § 1 D. 6, 1);
ex necessit. facta venditio (1. 9 pr. D. 20,
5); sponte et nuUa necessit. cogente im-
miscere sz negotiis alienis (1. 8 § 10 D. 3,
5); nulla necessit cogente^ sed ex voluntate
sua administrare (1. 46 ^ 4 D. 26, 7) ; teneri
administrationis necessitate (1. 9 § 9 eod.);
necess. offidi (1. 5 § 13. 1. ?2 ß. 34, 9);
dvüium offidorumnecessitatibus distringi (1.
15 § 5 D. 48, 16) ; ex necessit non ex volun-
tate abesse (1. 26 § 9 D. 4, 6) ; nulla necessit,
ur^ wtcvoluptatis causapro^cwc» ; necessita-
tem proficiscendi habere; peregrinationes,
quae ex necessit fiunt (1. 2 § 8 D. 2. 11. L 4
pr. D. 12, 1. 1. 17 D. 23, \)\propter navigandi
necessit contrabere cum magistris (1. 1 pr.
D. 14, 1); necessitate öbligantur, quibus non
licet ahud facere quam quod praeceptum
est: quod evenit in necessario berede (1. 52
§ 7 D. 44, 7); necess. iuris (1. 40 pr. D. 5, 1.
1. 11 D. 12, 3. L 2 D. 20, 5); ex causa
iudicati soluta peetmia ex necessit. iudicis
0. 11 B. 49, 1); res libera et soluta et
extra necessit iurisdictionis posita (1. 3 § 1
D. 4. 8); impensae. ouae babent in se ne-
cessitatem impendi (1. 1 § 1 D. 25, 1); ne-
cess. servüis ])otestatis (I. 18 § 2 D. 3, 5.
L 15 § 3 D. 48, 10); parendi necessitatem
babere (1. 10 § 2 D. 34, 9); quae propter
necessit recepta sunt, non debent in argu-
mentum trabi (1. 162 D. 50, i7). — 2) »e^
bürfnift, Siiot^^öebc&ngniB/quonmdam
necessitatibus succursurus (index), quomm-
dam aegritudini (L 5 § 2 D. 25, 3); nee
m famUiaris (1. 36 § 1 D. 17, 1), penuriae
(1. 3 D. 50, 6); secundum necessit. temparum
ac rerum utüibus inutilia permutare (1. 1
pr. D. 18, 1); necessitates humanae (§ 2
1. 1, 2. § 13 I. 2, 10); lllvridanae (I. 1
C. 10, \%publicae pnvatae (1. 1 C. 12. 22);
primipüi necessitas ne^^ecta (1. 4 C. 1, 3).
3)öffentU^e ßeiftung, j. UimWtca nee
(1. 1 C. 11, 4); et publicarum necessit. et
privati aerarii utilitas (1. 8. C. 7, 65); com-
moda publica et statutae necessit. (1. 10
C. 10, 16); necessit. dviles (1. 19 C. 10, 32),
munidpaJes (1. 21 § 1 C. 9, 22); ratiociniis
vel necessitatibus obnoxii (L 4 § 1 C. 1,3).— 4)
necessit. publicae bebeutet aucb {. t). a. öffent»
(ic^e Angelegenheiten (l. 21 § 1 C. 9, 22).
Necessitudo, 1) Slotl^tQenbigfeit (L 5
pr. D. 49, 16). — 2) na^e« »erbftltntl
jtt)if(^en meisteren ?ßerfonen, tn*oef. bcc
i6ett0anbtf(^aft ober @(^mä§et«
fd^oft (1. 12 D. 1, 1. 1. 2 D. 6, 6. L 50
§ 3 D. 30. 1. 24 D. 37, 5. 1. 5 § 1 D. 42,
4. 1. 176 § 1 D. 50, 17. 1. 83 C. 9, 9);
pietaSf vineulum necessitudinis (L 1 § 7. 1. 9
D. 26, 10); necess. sanguinis (l. 6 C. 5. 43.
L 2 C. 8. 47), consanguinitatis (1. 18 C. 4,
19). — 3) öerwanbte ober no^e ftebenbe
?erfonen (1. 3 § 3 D. 22, 1. 1. 28 § 8
D. 48, 19); necess. propinquorwn = propin-
qui (1. 4 C. 1, 3).
Neotere, 1) Oerpflic^ten, 3. 9. necti
crimine (1. 3 § 3 D. 48, 21), obligationi (1. 5
C. 4, 10); öetpfänben, rem nectere ere-
ditori (1. 2 C. 9, 34), rem suam putare sibi
nexam (1. 1 § 4 D. 43, 4); res (alicui) nexa
hypothecae s. pignori^ praedium pignori ne-
xum ; fundus pignori nexus (L 52 § 2 D. 2,
14. 1. 22 § 1 D. 49, 14. L 3. 10 C. 4, 24.
1. 2 C. 5, 70. 1. 7 C. 8. 25. L 2. 7 C. 8,
27); pignora tibi nexa (L 2 C. 8, 18). —
2) ^injufügcn (1. 14 C. Tb. 16, 5); ein.
Oerleiben, necti fisd rationi, viribus (L 33
eod. 1. 7 pr. C. Tb. 7, 18), patrimonio (L 7
C. 9, 49). — - 3) fpinnen, bereiten, nect
calumnias (1. 1 C. 12, 22); moros (L 1 pr.
C. 4, 3).
Digitized by
Google
Nefandus — Negotiatio.
361
Nefandus, af>\^tuU^, gottlod^ 5. 9.
scelus nefandissirnnm (1. 2 C. 5^ 8); nef.
superstitio (L. 4 C. Th. 16, 9).
Nefarius (adi.), nefarie (adv.)^ gott«
lo«, ftcöcll^aft, nef. nt^tiae (§ 1 I. 1,
10); nef. coniunctio Q. 1 § 3 D. 25, 7);
nef. sceJera; nefarie incesteque commissa
(Coli. VI, 4 § 1. 3).
Nefas, Unted^t, 6ünbe, '|. 9. ex ea,
quam nefas sit ducere, posiumum heredem
insütuere (1. 9 § 3 D. 28; 2. cf. 1. 55 pr.
D. 23, 2. 1. 4 § 7 D. 38, 10).
Nefastus dies, gefd^Ioffenet Xa^, an
loeld^em Detboten ift, gerid^tUc^e ßanbmngen
öotaunc^men (Gai. IV, 29).
Negare, H öerncincit, leugnen, |. ©.
actio (legis Aqailiae) adversus confitentem
compeüt in simplnm, adversus negantem
in duplum (1. 23 § 10 D. 9, 2); negantes
(JeWore« — convicti (1. 9 C. 4, 10); factum
negantis probatio nuUa est (1. 23 C. 4, 19) ;
si parens neget ßium, vel filius negetparenUm
(L 5 § 8 D. 25, 3) ; denuntiante muliere ne-
gare ex se esse praegnatem (1. 1 § 16 eod.)';
testamentum patris iure factum negare (L 24
D. 34, 9); negare se heredem (i, 6 §1.1 11
§ 10 D. 11, 1), se possiderefl. QhV. 6, 1);
si partis fandi usus fr. constituatur, potest
de eo in rem agi, sive vindicet quis usum fr.,
sine alii neget (1. 5 § 2 D. 7, 6); comjjetit
etiam de Servitute actio domino aedificii ne-
ganti servitutem se vicino dehere (1. 4 § 7 D.
8, 5) ; ba^er actio negatoria s. negativa, bie
Staat beS (ligentl^ümeti», toobutc^ er ben t3e-
ftone einer ©crtottut öerneint unb biegrei*
l^ett feinet (Sigentbumd gettenb mac^t (§ 2.
L 4, 6. 1. 5 pr. D. 7, o: — ,,actio negat.
domino competit adversus fructuarium —
cum invito se negat ius esse'utendifruendi"
§ 6 eod. 1. 2 pr. D. 8, 5: ,J>e servitutibus in
rem actiones competunt — tam confessoria
quam negatoria, confess. ei qui Servitutes
sibi competere contendit, negat. domino qui
negat.'* 1. 4 § 2 eod. — 2) Verweigern,
l^erfagen, neg. petitionem, persecutionem,
actionem (1. 43 D. 5, 3. L 27 pr. D. 9, 4.
I. 2 D. 25, 2. 1. 1 § 7 D. 39, 1. 1. 1 § 3
D. 43, 18). — 3) untetfagen (1. 2 C.
II. 9).
Negrativus, negatorius, t)erneinenb:
verba negativa (1. 237 D. 50, 16); actio
negat. (f. negare s. 1).
Kefi^dius (Ntimerius), pngirtet 9lame für
einen (feine ©d^nlb leugnenben) ©d^ulbner,
»dd^ befonberd in ben aiten ^lag» unb
@tik)uIationdf otmeln gebraucht tpurbe (Gai. IV,
34. 40. 47. 86. 119. 131. 136. 137. L 18
§ 1 D. 46, 4).
Kegleotus, SSernac^Ififftgung; negl.
utilitatis publicae (1. 6 C. Th. 1, 15).
Neglegenter f. neglegere s. 1.
Neglegentia, Slad^Uffigteit, ^af^x*
I&ffigleit, Ä. ». im ®egenf. öon casus
(1. 7 pr. D. 2, 13. L 12 pr. D. 48, 3); ne-
gleg- lata, magna, crassa, dissoluta (1. 29
pr. D. 17, 1 ; — „dissol. negleg. prope dolum
est/' 1. 6 D. 22, 6. 1. 7 § 2 1). 26, 7. 1. 7
§ 1 D. 26, 10: — „lata negleg. — prope
fraudem accedit.'' 1. 1 § 5 D. 44, 7; —
„magnam negleg. placuit in dolicrimine da-
dere." 1. 8 D. 50, 8. 1. 226 D. 50, 16^;
rebus suis consueta negleg. (1. 23 § 3 D.
36, 1).
Neglegere, 1) üernad^iaffigen, §. 16.
neglecta custodia rerum mobilium (1. 47 D.
41, 2); tutelae iudido t&m de admini-
stratis, quam de neglectis convenire tutorem
(1. 6 C. 5, 28); neglegens, nac^Iftffia,
folbrläffla; neglegenter (adv.), auf no(f*
Iftffige SBeife, 3. ©. culpa eorum, qui
negl^entiores in officio suo tuerint (1. 14 D.
1, 1^; negl. in eligendis ministeriis (1. 27
?9 D. 9, 2); negl. suarum (L 5 § 6 D. 49,
6); non neglegentibus subvenitur, vel neces-
sitate rerum impeditis (1. 16 D. 4, 6); qui
neglegentiamico rem custodiendam committü,
de se queri debet; neglegenter res custodita
(1. 1 § 5 D. 44, 7); negleg. versari, agere,
se gerere Q. 1 § 1 D. 11, 6. 1. 23 § 1. 1. 26
B. 17, 2. 1. 12 § 1 D. 50, 8); neglegentius
häbita praedia (1. 3 § 5 D. 49, 14). —
2) au« 9iodMdffig!eit öetfftumen, unter*
laffen, j. ». negl. petere (1. 16 D. 23, 5.
1. 5 §1 D. 38, 15); defendere causam (L 47
§11). 42, 1), adesse, praesentiam sui facere
(1. 14 § 1 D. 49, 1. 1. 8 C. 7, 43], suspe-
dum facere tutorem (1. 41 D. 26, 7). —
3) unbeachtet laffen, negl. praeceptum,
voluntatem, constitutiones principum (1.5 §9.
1. 7 § 7 eod, 1. 1 § 3 D. 48, 10. L 5 C. 3,
44). — 4) <E)a]|er übergeben (L. 3 C. 3,
28 : — „non iustis rationihus neglectus (filius)
deinofficiosoquerellam instituere poterat*^.
Negotiari, 1) ^anbel treiben, §. ».
argentum, quodnegotiandi causa venaUpro-
poni soleret (1. 32 | 4 D. 34, 2); negotiandi
c. emere, vendere (1. 52 D. 18, 1), aedificia
demoliri (1. 2 C. 8, 10); pluribus locis ex
aequo negot. (1. 5 D. 50, 1): negot. (injpe-
culiari merce, peculiariter (1. 1 pr. 1. 23 D.
14, 4); negot. ex vino (1. 21 § 3 D. 19. 1).
— 2) einloufen, um ^anbel ju treiben:
utensüia negot. et vendere (1. 12 D. 50, 2).
Negotiatio, (grtoerbggefd^&ft, a) über*
^au|)t ®en)erbe: alterius negot. accessio,
ut puta si caupo fuerit vel stabukiritcs (1. 4
§ 2 D. 3, 2. cf. 1. 13 pr. D. 33, 7); taber-
nae praepositus, an cuUibet alii negot. (1. 8
D. 14, 3. cf. L 5 § 4 D. 14, 4); b) in^bef.
^anbeldgefd^dft, §. So. dvm negotiat
Digitized by
Google
362
Negotiator — Nemo.
exercere, puta sagariam et linteariam;
duas iabernas eiusaem nc^ot, ezercere (1. 5
§ 15. 16 eod.); transmartnas negot. exer-
cere (1. 10 D. 40, 9); soeietas, socii nego-
tiatioujs (1. 5 pr. D. 17, 2, 1. 47 § 6 D.
26, 7) ; si negotiationis causa venu hereäitas
G; 48 D. 5, 3. cf. 1. 10. 21 D. 18, 4); nego-
tiatione irUerdicere alicui, ahstinere iuberi
(f. biefc ».).
Negotiator, 1) ^efc^ftft^bcfotgcr (1.
65 pr. D. 32 : „Legatis eervis exceptis ne-
gotiatoribus — eos exceptos videri, qui
praepositi essent negotii exercendi causa, ve-
luti qui ad emendum locandum conducendum
praepositi essent"). — 2)^änblcr, Äauf»
mann, $. ©. illicitae mercis negot. (1. 1 D.
34, 9); negot. marmarum (1. 21 § 1 D. 20,
4); vestiarius (1. 45 D. 38, 1); [ne^otiat. fru-
mentarii (1. 9 § 1 D. 50, 5), gut annonam
urbis adiuvant (1. 6 § 3 D. 50, 6).
Negotlatrix, ßonbcl^ftau (1. 82 § 4
D. 34, 2).
NegotioBus, aefd^ftftdtetc^: diffusa et
negot. tuteia (1. 81 5 4 D. 27, 1).
Negotium, 1) (5Jcf d^äft: a) ju bcforgenbc
9( na elegenl^ett, indbef. bie bad Vermögen
betrifft, 3. ©. «^^otia (alterius) gerere; negot
gestarum actio; negotiorum gestor (f. gerere
8. 4); suum neg. gerere (1. 5 § 5. 6 D. 3,
5. 1. 9 § 1 D. 12, 4. 1. 42 D. 13, 7. 1. 27
§ 2 D. 16, 1. 1. 12 § 6 D. 20, 4. 1. 9 § 4
D. 42, 5^; curam negotiorum suorum man-
dare; sine mandatu suscipere negotiorum
administrationem (1. 5 pr. D. 44, 7); ne-
gotium dare alicui = mandare (1. 6 § 1
D. 3, 4. 1. 8 § 4 D. 42, 5); alienis negotiis
se offerre, immiscere; negotia alicuius inva-
dere (f. bicfc ® .) ; negotiis 'publicis, privatis,
intervenire, interesse (L 9 § 8 D. 48, 19) ; neg.
publicum agere (1. 74 D. 3, 3) ; in neg. publi-
cum sumptum facere (1. 7 pr. D. 3, 4) ; sui
privati neg. causa in legatione esse (1. 42
D. 4, 6); occupatio negotiorum moTpnomm
(1. 15 D. 4, 8); suis neg, non sufficere, super-
esse non posse (1. 6 D. 3, 1. 1. 45 § 4 D.
27, 1); deserta derelictaque pupilli neg. (1. 6
D. 27, 2); remotus a negotiis, quae aamini-
strare vellet (L 13 pr. D. 33, 1) ; ab admini-
strandae rei. negotio removere aliq. (1. 51 § 1
D. 40, 4) ; pecwniae neg. G- 36 § 1 D. 3, 5);
neg. hereditaria (f. b. SB.), forensia (f. b. SB.);
b)«cd^t«öefc§äft, inSbcf. »etttog, j. ».
neg. contrdhere (1. 83 pr. D. 45, 1 : „Inter
stipulantem et pronuttentem negotium
contrahitur" ögl. § 5 eod. 1. 32 D. 12, 1.
1. 2 pr. 1. 33 fi. 12, 6. 1. 35 pr. D. 19, 2.
L 49 D. 24, 1. 1. 14 D. 26, 8. 1. 70 § 2
D. 30. I 2. 1. 5 § 1. 1. 57 D. 44, 7. 1. 5
D. 50, 17) ; ex bona fide est et negotio con-
fracto convenit (1. 50 pr. D. 23, 3); con-
i' §■
tractum non utique eo loco intellegitur, quo
neg. gestum est (1. 3 D. 42, 5); consensu
dicimus obügationeui contrahi — sufficit eos,
qui negotia gerunt, consentire {1. 2 § 1 D.
44, 7) ; in quibuscumque neg. sermone opus
non est, iis etiam surdus intervenire potest,
veluti in locationibus etc. (1. 48 eod.); ex
ineq. gesto — ex delicto venire a4itionem (1. 1
8 D. 9, 3); geritur neg. invieem (1. 17 § 3
. 13, 6); neg. cifJtle gestum bona fide 0- 1
pr. D. 19, 3); conventio ista non est nuda,
sed habet in se neg. aliquod (1. 15 D. 19, 5);
agere praescriptis verbis, quasi negotio quo-
£im inter nos gesto proprii contr actus fl. 19
pr. eod.); neg. locationis conductiontsque
(1. 22 eod.), venditionis (1. 31 D. 2, 14);
dliquid negotii gerere, per quod adquiratur
(1. 20 § 3 D. 28, 1); qui non debitam pe-
cuniam solvit, hoc ipso aliquid negotii gerit
(1. 33 D. 12, 6); qui mortis c. donat, qua
parte se cogitat, neg. gerit (1. 35 § 3 D. 39, 6) ;
neg. potius gestum videri, quam donatUmem
intervenisse Q. 58 pr. D. 24, 1. cf. 1. 24 § 4 D.
24, 3); magis ad beneficii causam, quam
ad negotii contr acti spectat precarii con-
dicio (1: 14 D. 43, 26); ex negotio — ex
deUcto l. 1 § 8 D. 9, 3. «gl. oud^ 1. 4
§ 1 D. 11, 5, too baö (Bpicl, 1. 4 D. 11, 6
tDO bic X^fitiglcit ht^ mensor, 1: 1 C. 2, 13,
tDO bie ^tojegffil^rung aU negotium bejetd^net
»icb. c) ^anbel, ®e»etbe, j. ©. neg. ge-
rere f. t). a. quaestum exercere, lenocinium
facere (1. 4 § 2 D. 3, 2), tahernae vel ne-
gotio praeponere institorem (L 1 pr. D. 14, 1.
cf. ]. 3. 5 pr. D. 14, 3), mensae neg., ^tA*
fclgcfd^ftft (f. 77 § 16 D. 31. cf. L 19 § 1
D. 14, 3); ©onbelögefc^aft (1. 19 § 2
eod. 1. 47 § 6. 1. 58 pr. D. 26, 7. L 88
§ 3 D. 31). - 2) ^tojeft, 6treitfad5e,
finitum neg. = causa decisa Q. 7 C. 1, 18) ;
exceptio transactineg. (1. 17 D. 2, 15); neg.
civiU, criminale (1. 4 C. 3, 8. 1. 12 C. 7, 62) ;
neg. Status (1. 7 C. 7, 19); ad praeeides
prov. remittere negotia (1. 9 D. 1, 18); ne-
gotia tractare in suum auditorium (1. 5 D.
1, 22) ; condemnatus appeUavit, et diu neg.
tractum est (1. 64 D. 42, 1. 1. 24 pr. D. 49,
1); neg. facere, movere alicui; neg. pati
". 1 pr. § 1. 1. 3 § 3 D. 3. 6. L 5 pr. D.
7, 15. L 34, D. 49, 14. 1. 17 § 1 D. 50, 7).
Nema (vwxia), (Sefpinnp: nema seri-
cum (L 16 § 7 D. 39, 4).
Nemesiad, eine Slrt matftfc^etifc^
SBabrf ager (1. 3 C. Th. 14, 7. cf. Gothofr.
ad h. 1.).
Nemo, nicmanb, feiner (L 17§ 2D.
4, 8. 1. 24 pr. D. 39, 2. L 124. 246 pr. D.
50, 16. 1. 43 pr. 1. 54. 120. 123 pr. 126
pr. D. 50, 17).
Digitized by
Google
Nempe — Nicomedia,
363
Nempe, nftmlidl, ofiitc gtocifel G- 27
pr. D. 8, 2. 1. 158 D. 50, 16).
Neooaesarea, eine @tabt in (S^t><^bocien
(luL ep. nov. 27 § 98),
NepoB, 6nIeT; neptis, (Snfelin (1.2 pr.
L 11. 14. 43. 44. D. 1, 7. 1. 48 D. 24, 3.
L 1 § 4 D. 38, 10. 1. 136. 195 § 2. L 220
§ 3 D. 50, 16).
Neqnaquam, feinedmegd (1. 13 § 12.
1. 16 § 3 D. 5, 3. 1. 60 § 4 D. 23, 2.
1. 25 D. 34, 3): neq. dübium (1. 13 § 7
D. 19, 1).
Neque {. nee.
Neqnire, nic&t fönnen (1. 4 G. 3, 41.
L 8 § 1 C. 6, 36).
Nequissimus, nid^tStDÜrbig^ 5. 13.
verbero neq. (1. 6 C. 6, 1).
Neqnitia,9li(i^tSmfltbigfeit, ScfileA*
tigfeit (L 23 § 2. 1. 43 § 4 D. 21, 1. 1.
8 § 4 D. 43, 20. 1. 7 C. 8, 50).
Neratius fPriscus), Sutift unter Xroian
(L 2 § 47 D. 1, 2. 1. 3 1). 20, 3. 1. 5 D.
37, 12. 1 6 D. 48, 8).
Nere, fpinnen: lana neta; tincta et
ne«a (1. 70 § 2. 12 D. 32).
Nero, römifd^er Äaifer, 54—68 n. (S^r.;
iVeromanum /SC^um bekeic^net me^ete unter
9ltto t)erfagte @enatdf($iüffe, iniSbef. a) einen
auf bie ftitem £egatiSfomten bejüglid^en <5e«
notSfc^Iug: tfUt quod minus aptis verbig
legatum est, perinde sit, ac si optimo jure
'sc. per damnationem) legatum esset"
Gaj. II, 197. 212. 218. 220. 222. Cflp.
"XIV, 11 a Vat. § 85); b) einen auf ba«
SGtum Silanianum bej(ügiid|en ©enatSfd^Iug:
„ut occisa uxore etiam de familia yiri
<]^aaestio babeatur, idemque ut juxta uxo-
ns familiam observetur, si vir dicatur
occisus" (Paul. lU, 5 § 5).
Nerva, 1) ^urift unter Xiber, Knb&nger
bed Sahto 0- 2 § 47 D. 1, 2). — 2) Nerva
fßiusj, bed t)i>rigen @o^n (1. c. I. 1 § 3 D.
3, 1. L 2 § 5 D. 3, 2). — 2) römifc^er tai-
(er, be« lefetem Suriften ©oi^n, 96—98 n.
iär. (L 2 § 32 D. 1, 2. 1. 4 pr. D. 40, 15.
L 3 § 1 D. 47, 21).
Nervus, 3ltxt> in tro)nfc^er 16ebeutung;
nervi reipubl (1. 1 § 20 D. 48, 18); suc-
cisi quasi quarundam virium nervi (1. 2
C. 11, 59).
Neeoire, nid^t toiffen (L 6 D. 3, 6. L
62 § 1 D. 18, 1. 1. 1 § 1 D. 22, 6).
Neecins, untoiffenb, unbefannt mit
2C., nesc. et dübita/ns (§ 16 J. 4, 1); peri-
culi sui nesc. (1. 6 0. 1, 55); modestiae
nesc. et pudoris ignarus (1. un. C. 9, 7).
NestoriuB, 6tifter einer fe^fd^en @ecte
(L 6. 8 pr. C. 1, 5).
Netus f. nere.
Neutep, leiner t>on beibcn (1. 1 D. 2,
11. 1. 9 pr. D. 3, 5).
Neutique, auf feinen S^^n, burc^«
au8 nid^t (l 3 C. Tb. 15, 2).
Neve, ober bag nid^t (1. 29 § 15 D
28,2).
Nex, 1) getoaltfamer %ob (§. ». do-
mino occiso necem eins detegere (1. 16 D.
29, 5. 1. 3 § 4 D. 38, 16); vitae necisque
patestaa (1. 1 § 1 D. 1, 6. 1. 10 C. 8, 46).
— 2) IBerberben, @d^aben, $. ©. inne-
eem alterius dolum, collusionem facere (1.
5 § 15 D. 36, 4. 1. 3 § 1 D. 47, 20. 1. 14
pr. D. 49, 1), lUem inter se lungere (L 1
§ 1 D. 44, 6); in neeem patroni rem pi-
gnori dare (L 1 § 19 D. 88, 5) ; in necem
creditoriSy L e. perdituro servo vel filio,
sölutum (1. 10 § 6 D. 15, 3).
Nexum, jebeiS per aes et libram t)gt
mancipatio) UoUjogene ®ef(^ftft, qnodcumque
per aes et libram geritur; nexum aes =
pecunia, quae per nexum öbiiaatur; in^bef.
beaeid^net e3 ba« im ftiteften m^t öorfom*
menbe per aes et libram in ber ®ei{e ein«
gegangene f^mbolifc^e ^arlel^iSgefc^aft, bei
melc^em bem Sc^ulbner bie t)on ibm ju ^
lenbe (Summe fc^einbar al3 5)arlcbn juge«
mögen ttmrbe, inbem baiS auf bie SBagfc^ale
(lelegte ^ferftüdf biefe f^mbolifc^e ^arle^d«*
umme öorfteHte, unb hd toeld^cm ber @(^ulb*
ner \i^ in bie ©d^ulbbaft bei» (Sfläubiperd
eüentucH ju begeben öerftnraA, fo ha^ btefer
5ur (^ecution gegen bie ^erfon he» @d^ulb«
neri$ bergeftalt berechtigt n^urbe, atö ob le^
terer öom Weiter baju öerurt^eüt ttjorben
(Festus 8. V. nexum. Varro de 1. lat. VI, 5).
Nexus, ©anb, Süffel: ferreis nexibus
ligatus 0- 8 C. 12, 6); troptfd^: iuris nexi-
bus detineri (1. 28 C. 9, 9); quem curiae
nexus adstringit; curiae nexÜms illigari
(1. 27. 51 C. 10, 32); nexus sanguinis Q.
13 C. 11, 8), paternae potestatis (1. 3 C.
12, 36); au^ aSerbinblic^Ieit: nexus
commissi, culpae (l. 1 C. 10, 72. 1. 4 C.
11, 36); utriusque ab eodem nexu liberatio
0. 1 D. 46, 4) ; nexu venditi liberare ven-
ditorem (1. 26 § 7 D. 12, 6); nexupigno-
ris libera res (1. 33 D. 10, 2. cf. 1. 4 C.
8, 25); nexum facere praediorum (1. 8 C.
8, 15). — nexus (part.) f. nectere.
Ni (niai), toenn nic^t (Gaj. IV, 184.
L 1 C. Tb. 11, 31).
Nioaenus, bie @tabt 92icfta in IBi«
t^^nien betreffe nb: Nie. civitas (1. 8 pr.
C. 1, 5); Nie. fides, ba« nicftifd^e ®(auben««
belenntnift (L. 2 C. 1, 1).
Nioensis (Nioaeensis), ^inh^o^ner
t>on «icfta 0. 6 C. 11, 70).
Nioomedia, @tabt in t3it^^nien (1. 1 C.
Digitized by
Google
364
Nicopolis — Nobilitas.
Th. 7, 10); Nicomedensis, (Sinlüofincr bct*
fclbcn a. n B. 50. 2. 1. 5 D. 60, 9).
Nicopolis, ber Slamc meisteret in üer*
fd^iebcnen ^otoinjen aelcacncr ©t&bte (1. 13
D. 50. 7).
Nidor, bec (Sterud^ toott angebtannten
wo^ldcd^cnbcn lautem (1. 12 C. Th. 16, 10).
Nidus, «cft (1. 5 § 2 D. 41, 1).
Niger, \d)toan 0- 70 § 12 D. 32).
Nihil, 8. DihiluTn, 1) nid^t«, j. ©. ni-
hil obesse, nocere — prodesae alioui, tnter-
esse alicujus (I. 15 § 7 D. 2, 8. 1. 23 D.
2, 14. L 22 § 3. 4 D. 40, 12); nihil agere
(f. b. SB. 8. 7.); nihil acti esse (1. 21 § 4
D. 4, 2); nihil mali esse (I. 3 § 10 D. 36,
1)\ nihü vitii incurrere (1. 13 § 1 D. 24,
1); nihil prcieiudicii generari (I. 7 D. 25,
3); nihilum differre (1. 55 D. 9, 2); in
nih. Uberari (1. 2 § 7 D. 13, 4); ad nihil.
perduci (1. 3 D. 34, 1); pro nihüo esse (1.
1 pr. D. 28, 4); nihilo magis, a) um ni(|td
me^r, eben fo ttjcntg, bo^ nic^t (g 7
I, 8, 2. 1. 6 pr. D. 28, 1. 1. 12 D. 33, 2.
1. 8 D. 34, 4. 1. 12 I 2 D. 46, 8); b) =
nihilo minus (1. 25 § 6 D. 42, 8); nihilo
minus a) nichts befto toenigct, bemun*
aead^tet (1. 5 pr. D. 2, 8 1. 56 D. 2, 14.
1. 6 § 5 D. 3, 5. 1. 8 D. 4. 1. 1. 1 § 5 D.
27, 6. 1. 1 pr. D. 28, 4. 1. 9 § 1 D. 33,
5. 1. 5 § 6 D. 41, 1. 1. 7 § 2 D. 41, 4.
1. 2 § 1 D. 47, 8); b) thtn fo fcfir: n.
minus, quam (1. 40 § 6 D. 18, 1); c) chtn
fo wenig, nihilo magis (1. 106 D. 35, I.
1. 30 § 1 D. 41, 3. L 7 § 2 D. 41, 4. L
56 C. 10, 32); nihilo secius = nih. minus
0. 9 § 1 C. Th. 9, 42). — 2) nic^t, con-
scius, ad se nihil hereditatem pertinere (1.
25 § 5 D. 5, 3); obligatum esse — nihil
Uneri (1. 28 pr. D. 9. 2).
Nüoticus, f.
NUus, ber 9lilflu6 in ^leg^pten (1. 1
§ 5 D. 43, 12. 1. 2. 3 C. 7, 41. 1. un. C.
9, 38); Niiaticus, benfelben betreff enb: agge-
res, qui solent aquam Nilot continere;
aggeres NHot, per quos incrementa Nili
dispensantur (1. 10 D. 47, 11).
Nimietas, Unmäßigfeit (1. 9 C. Th.
. 16, 8).
Nimirum, allerbingi?, freili(^ (1. 3
D. 34, 3).
Nimis (adv.), ju fcl^r, onju {}. 7 C.
5, 27),
Nlmius, 1) all}u groß, übertrieben,
Ä. ©. n. neglegentia (L 12 pr. D. 48, 3.
1. 213 §2 1). 50, 16), cessatio (1. 6 D. 27,
2); nimium (adv.) = nimis ^ j. ©. nim.
credere alicui (1. 5 § 1 D. 27, 9); n. sum-
ptuosa (1. 5 § 1 D. 28, 8). — 2) fid^ nid^t
mftgigenb: in spectacutis nimius servus,
jc^aufptelfüd^tig G- 1 § ^ D. 11, 3);
mulier nimia circa maritum non mercen-
tem, oIUu gütig (1. 22 § 6 D. 24, 3). —
3) ber grögte: n. subtüitas requirmtda
est (1. 32 C. 6,42); nimium, fcl^r, forg»
faltig (1. 3 § 1 D. 27, 4).
Nisi, toenn nid^t, auger tvenn, ald
toenn (1- 3 D, 2, 14. 1. 5 pr. D. 5, 3. 1.
7 § 13 D. 10, 3. 1. 9 § 3 D. 14, 6. L 2
pr. D. 18, 2. 1. 2 D. 20, 6. 1. 3 pr. D. 37,
6. 1. 6 D. 37, 9. 1. 2 § 2 D. 48, 3. L 10
§ 1 D. 49, 16. 1. 53 § 2 D. 50, 16); über-
haupt au6er, auägcnontmen, §. ©. nid
si (1. 42 D. 3, 5. 1. 10 § 2 D. 15. 3. L 4
D. 41, 1. L 23 D. 50, 17); nonprius, nisi
(l. 2 pr. D. 40, 7); alius, nuüus aUuSy nisi
(1. 18 § 3 D. 4, 4. L 23 § 2 D. ^ 2);
non obesse, nisi hactenus (l. 2 D. 2, 10) ;
non admittif nisi forte ad quartam solam
(1. 22 § 1 D. 1, 7); ne emat quid (pro-
consul), nisi victus cottidiani causa; ne
fines provinciae excedat, nisi voU solvendi
causa (l. 6 § 3 D. 1, 16. 1. 15. 18 D. 1,
18); usumfr. a fructuario cedi non posse,
nisi domino proprietatis (1. 66 D. ^ 3).
Nislbis, ©tobt in SRefopotamien (L 4 a
4, 63).
Nisus, itnftrengung, öemü^ung (1.
1 C. 7, 13. 1. 2 C. Th 14, 3).
Nltere, glä njcn: nit. splendore (1- 1
C. Th. 12, 19); saxorum nitentium venae
(1. 2 C. Th. 10, 19).
Niti, 1) auf ettoaS ftc^ ftü^en, }. 9.
iti aequitate (1. 1 pr. D. 50, 5), lauetori-
täte iudicati (1. 1 C. 3, 6). — 2) ftrcben:
contra legis voluntatem niti (1. 5 C. 1, 14).
— 3} ftreiten, fämpfen (L. 14 C. 2, 7).
Nitor, manh (1. 20. 25 C. Th. 15, 1).
Nivartum colum, SSetn^ßü^ler (1- 21
D. 34, 2).
Nix, nivos ©(^nee (1. 78 § 3 D. 18, 1).
NobüiB, 1} be!annt, berül^mt, j. 9.
colonia nobilis regionibus (1, 1 pr. D. 50,
5); quos in foro meritum nöbilissimos fe-
dt (1. 7 C. 2, 6). — 2) ebel, a) ber (Sk*
burt, bem ©taube nac^: abclig, öornc^m,
§. Sd.patricus et nob. (1. 2 § 43 D. 1, 2);
nobiliores natdlibus et bonorum luce con-
spicui (1. 3 C. 4, 63); testamentum inser-
tum precibus inter tot nob, probatasque
personas, b. ^. Dor t)erfammeltem ©taot^
rotb (1. 19 C. 6, 23); nobilissimus , atö
ebrenörobilat be« taifer« (1. 3 D. 40, 11. cf.
inscr. L 5 C. 1, 18, 1. 15 C. 2, 3. L 6 C.
7, 16. 1. 3 C. 7. 71); b) ber ©crrnnuiig
nad^: broö (\. 1 C. 10, 26).
Nobültare, abeln (L 13 C. 12, 1. L
un C. 12, 13)-
NobiUtas, S5erül^m titelt, «u^m: in-
cluta nobil. civitatis (1- 17 § 1 D. 27, 1);
Digitized by
Google
Nocens — Nomen.
865
»ortrcffliAIeit: nobil. cauHum (1. 14
C. Th. 10, 19).
Nooens, 1) fd^ftblic^, nad^tl^eilig,
j. C iura noc. usucapionum (1. un. C. 7,
81); noc. Volumina usucapionum (l. 8 C.
8, 41); nocenier (adv.); ouf fd^ftblid^c
»ctfe a 9 C. Th. 9, 16). -- 2) fd^ulbiö,
im (S^egenf. t)on innocens, innocuus (1. 12
§ 6 D. 40, 9. 1. 12 D. 48, 1. 1. 22 § 1. 4
D. 48, 10. 1. 1 § 27 D. 48, 18. 1. 5 pr.
D. 48, 19); SÄiffct^ätcr, »ctbrcd^et:
peccata nocentium, nocentem infamare (1.
18 pr. D. 47, 10).
Nooere, fc^obcn: a) ©d^abcn onftif*
Un, iufügen, 3. fö. f. t>. 0. damnum dare
(1. 1 pr. 8 6. 1. 5 § 6. 12 D. 9, 3. 1. 52
§ 16 D. 17, 2. 1. 42 D. 21, 1. I. 1 § 1. 2.
6. 12. 14 ff. L 2 § 10. 1. 16 D. 39, 3);
f. t>. a. noxiam committere (!• 1 pi** § ^0.
12 D. 9, 1. 1. 18 D. 47, 2: „Quod dicitur,
noxam Caput sequi, tunc verum est, ut
quae initio adyersus aliquem nata est,
captU nocentis 8equatur"J; auc^ l^cijt eS
noxiam s. noxam nocei'e (1. 2 § 1. 1. 4 pr.
D. 9, 4. 1. 66 § 1 D. 30. 1. 63 pr. D. 35,
2); b) übet^u^ no(^t^eiIig ober ^tn«
bcrlid^ fein, entgegenftel^en, f. ö. 0.
obstare, obesse (1. 2 § 11 D. 38, 17. 1 2
§ 1. 7 D. 49, 14), im QJegenf. öon prodesse
(1. 10 § 2. 1. 17 § 6. 1. 21 § 5 B. 2, 14);
noc. lumini (1. 15 D. 8, 2); nocere, nihil
noc. (exheredationem, capitis minutionem)
ad bona ad legitimam hereditatem (1. 10
§ 1. 1. 27 D. 38, 2. 1. 1 § 8 D. 38, 17);
exceptio (non) nocet (l- lÖ. 21 § 5 D. 2,
14. 1. 18 D. 8, 1. I. 7 § 1 D. 16, 2. 1. 57
pr. D. 36, 1, 1. 1 § HD. 43, 19. 1. 17 D.
44, 1. 1. 2 §'3. 4 D. 44, 4); instrumenta
nocitura causam alicuius (1. 2 § 1 D. 49,
14); donationes a tutore factae pupillo
non nocent (1. 22 D. 26, 7); in duobus
reis stipulandi ab altero dslatum iusiur.
etiam aiteri nocebit (1. 28 pr. D. 12, 2);
ne conventio in ulia re facta aut cum alia
persona in alia re aliave persona noceat
1. 27 § 4 D. 2, 14); actori moram suam
nocere debere, manifestum est (i. 12 D.
39, 3); acquum non est nos noceri hoc,
quod adversus eum non nocuit, in cuius
locum successimus (1. 3 § 2 D. 43, 19);
expressa nocent (f. exprimere s. 5).
Nootu,bei9'ia(^t, j.©. n.deprehensusfur
0. 4 § 1 D. 9, 2), in aduHerio (1. 4 C. 9, 9).
Noctumus, näc^ttic^, §. ©. noct. für
(1. 1 D. 47, 17. 1. 9 D. 48, 8. 1. 16 § 5
D. 48 19}, effrador (1. 2 D. 47, 18), po-
pulator (1. 1 C. 3, 27); noct. aqua; noct
horarum aquaeductus (1. 10 § 1 D. 8, 6*
1. 27 pr. D. 39, 3. 1. 2 D. 43, 20); trium-
viri noct. (1. 1 D. 1, 15).
NodosuB, fnotig: fustes nod. (1* ^ C*
Th. 8, 5).
Nodus, knoten in tropifc^SSebeutung:
a) f. ö. 0. jBertoid elung: antiguae iuris-
dictionis difficillimi nodi (1. 23 pr. C. 4,
29);
Nolle, nid^t toollen, fic^ weigern,
j. ö. noDe adire hereditatem (1. 4 D. 29,
2. 1. 6 § 1 D. 38, 17); non potest libera-
litas nolenti (= invito) adquiri (1. 19 § 2
D. 39, 5) eins est noUe, qui potest velle
(1. 3 D. 50, 17).
Nomen, 1) S^lame: a) überl^au^rt Se«-
nennung, aut nomine suo aut e&demon-
strationequae nominis vice fungitur, osten-
di (1. 6 D. 12, 1); non ex opinionibus
singulorum, sed ex communi usu nomina
exaudiri debent (1. 7 § 2 D. 33, 10); cum
deficiant vulgaria atque usitata actionum
nomina j praescriptis verbis agendum est
(1. 2 D. 19, 5. cf. 1. 1 pr. D. 19, 3); iuris
gentium conventiones quae pariunt actio-
nes in suo nom. non stant, sed transeunt
in proprium n, contr actus (1. 7 pr. § 1 D.
2, 14. cf. 1. 1 § 2 D. 19, 4); in aliud n.
aliumoue statum obligationis transferri
(1. 17 D. 13, 1); hereditas iuris nomen
est (1. 119. 128 § 1 D. 50, 16); n. gene-
rale Q. 115. 128 eod. 1. 1 5 1 D. 1, 7. 1.
7 pr. § 1 D. 2, 14); b) bcr 9lame einer
$crfon, j. ©. im (Segenf. üon praenomen
unb cognomen, »0 ti in^bef ben ÖJe*
fd^Iec^ti^namen beaeicbnet (§ 29 I. 2, 20.
1. 80 D. 5, 1. 1. 21 pr. D. 28, 1. 1. 1 D.
28, 2. 1. 8 § 2. 3 D. 37, 11. 1. 9 C. 7, 16.
1. un. C. 9, 25) ; nomen heredis non dicere,
sed indubitabili signo eum demonstrare,
quod paene nihil a nomine distat (1* ^
§ 8 D. 28, 5) ; non sub appellatione here-
dum, sed propriis nomin. expressis fidei-
comm. relinquere (1. 25 D. 36, 1); nomi-
nis ferendt condicio (1. 65 § 10 eod.) ;
sub nomine alicuius celebrari certamina
(1. 21 § 3 D. 33, 1); nomen inscribere,
subscribere (operi publico); inscriptio, sub-
scriptio nominis (I. 38 § 2 D. 34, 2. 1. 2
pr. § 2. 1. 3 § 2. 1. 4 D. 50, 10); nomina
edere (f. b. SB. a. 1. c); sine nomine stipti-
lari (1. 2 C. 4, 27); c) tropifd^ bebeutet ti
bte $erfon fclbft, §. ©. pietas patemi
nom, = patris (1, 23 § 4 D. 48, 5); male-
dicto nomina nostra (= nos) lacessere (l.
un. C. 9, 17); nomen dare (= se dare)
militiae; n. addere curiae (i. 43 D. 38, 1.
1. 23 C. 10, 32); nomen (suum) dare, aC-
commodare emptioni; in nomen suum emere
g. 5 § 4 D. 26, 8. 1. 2 D. 26, 8. 1. 2 D.
26, 9. 1. 4 § 1 D. 40, 1); nomen alicuius
sequi, in creditum habere (1. 19 § 5 D. 16,
1. 1. 41 § 3. 1. 71 D. 23, 3. 1. 10 § 10
Digitized by
Google
866
Nomen.
D. 42, 8); obtentu aÜeni nominis euain
causam agere etc. (1. 1 § 13 D. 49. 4);
alieno nom. agere etc. ({. alienus s. 1.); quod
meo nom. possideo, possum et alieno nom,
possidere (L 18 pr. D. 41, 2); quod quis
8U0 nom. soltnt, non dehitoris^ debitorem
non liberat (L tSl pr. D. 5, 3); suo nom.
stipulari — pupüli nom. credere (1. 16
D. 26, 7); pecuniam pnpillarem stio nom.
faenerare (1. 7 § 6 eod.); suo nom. teneri
tutelae iudicio (1. 4 pr. D. 27, 7); suo
nom. damnatus furti etc. (1. 4 § 5 D. 3,
2V, aliud est ex persona heredis conveniri,
aliud proprio nom. defiincti precibus ad-
stringi (1. 57 § 2 D. 36, 1); auA bebeutet
ed baiS 9le(^t, aud toeld^em Semano l^anbelt,
obet bie te^tlic^c^igcTildJaft, in »eld^er
Semanb in öetrat^t lommt, 3. ©. non pro-
prio nom., sed iure cuiusdam successionis
agere (1. 22 § 3 D. 5, 2); hereditario nom.
(b. ^. atö erbe) experin (1- ^3 pr. D. 46,
3), conveniri (l. 13 § 1 D. 4, 3); pecunia
hereditario nom. (= tamquam ab berede)
data (1. 18 D. 18, 4); procuratorio nom.
agere (f. procurator); matMla^ario nom.
intercedere (f. mandator); fideiussorio nom.
debere etc. (f. fideiubere); d) nomine ali-
cuius rei, ouf bcn ®runb, ober jum
med t)on eitoa^, toegen, füt etnmd, in
eAug auf ettoad = alicuius rei causa,
. ©. culpae, neglegentiae nom. ^neri (1.
15 § 18 D. 10. 2. 1. 4 D. 27, 8); cessatio-
nis nom. obligari (L 1 pr. D. 50, 10);
crediti nom. obligari (1. 4 pr. D. 12, 1);
hypothecae nom. obligatae res (1. 4 D. 20,
1); pignoris nom. /ewm (1. 9 D. 39, 1):
omnium nom. teneri; sui facti nom. jpoe-
wam merere (1. 9 D. 9, 4); operarum nom.
condemnari (1. 37 § 6 D. 38, 1); (feWt»
nom. satisfieri (1. 27 § 1 D. 40, 9); pecu-
nia exsoluta, aut eo nom. satisfactum (1.
9 § 3 D. 13, 7. cf. 1. 4 § 3 D. 42. l);
nom. %a^i satis accipere (1. 5 § 30 D.
36, 4) ; eo nom. satisdare, cavere (1. 6 pr.
1. 13 eod.), praestare (1. 57 D. 2, 14); oc-
cessionis nom. (2are (1. 27 D. 21, 1); digni-
tatis nom. a patre datum (1. 1 § 16 D.
87, 6); pater tutelam geri mandavit, et
eo nom. tutores liberavit (1. 5 § 8 D. 26,
7); eo nom. (sc. de peculio) agere (1. 21
§ 4 D. 44, 2) cant>, «e?Tt, nummorum
nom. o^erc (1. 2 § 1 D. 9, 1. 1. 38 § 2
D. 9, 4); sortis et usurarum nom. f>o-
tiorem esse (1. 18 D. 20, 4); ventris nom.
tn possessionem mitti (f. venter); e) 85ot*
ttjonb a- 6 § 3. 5. 6 D. 1, 18). — 2)
au|enftebenbe (S^elbpoft, ©c^ulbfotbe«
tung, meiere 16ebeutung batauf berul^t, bag
no(^ tömifc^er ©itte jur geit bet 9le^blil
iebcr ^ouSöoter ein S3u(^ fül^rte, in »elt^e«
I
er feine gemachten ®elbgef(^ftfte unter HngoBe
bed ^amtn^ feineiS ©c^ulbnerd ober ^Iftubi«
geriJ eintrug (tit. I. 3, 21: „Olim scriptwra
fUhat obligatio^ quae nominibus (b. ^. burc^
bte ind ^audbuc^ eingetragenen 9lamen bed
@d^ulbneriS n. dfl&ubigeri) /im dicebatur,
quae nomina bodie non sunt in usu**):
a) indbef. 5£)arIe^niSforberung: nomen
facere, eigentlid^ ben Flamen beiS @d^ulbnerd,
olfo eine gorberungSpop, inäbef. ein bärge«
liebened (Siipital, in bad ^uiSbuc^ eintragen,
ba^er über^au^t eine Sd^ulbforberung, m^
bef. eine ^Darle^nSforberung begrilnben, ein
(Kapital barlei^en (L 4 § 1. 1. 52 pr. D.
15,' 1. 1. 12 § 15 D. 17, 1. 1. 16. 39 § 14
D. 26, 7. 1. 34 § 1 D. 32. 1. 41 § 17 D.
40, 5. L 3 § 8 D. 49, 14. 1. 2 D. 50, 14);
ex stipulatu aut nomine facto peü (l. 1
D. 33, 1); plures argentarü, quorum nom.
simul facta sunt (1. 9 pr. D. 2, 14. cf. L
34 pr. D. 4, 8); pecuniae nominibus fa-
ciendis destinatae (L 64 D. 32); nummi
exacti, ut aXiis nomin, coUocarentur (L 86
eod.) ; idoneis nomin. collocare pecuniam (1.
89 pr. D. 35, 2); in nomina ccUocare duo
milia (1. 58 § 3 D. 26, 7); quod gessit tutor
in contrahendis nomin. (1. 16 eod.); nomina
i. e. faeneraticias cautiones^ dare alicui
S. 11 C. 5, 14); usurae nominum in bere-
itate relictorum (1. 24 pr. D. 33, 2);
usuras cum periculo nominis adgnoscere
(1. 30 D. 5, 3); nom^n et pignus probar«;
periculum nominis adgnoscere (1. 36 § 1
D. 50, 1), suBcipere (L 7 § 6 D. 26, 7);
qui nominÜMS a curatoribus prioribus sus-
ceptis nomina adgnoverunt, periculum in
se transferunt (1. 44 pr. eod.); b) ilber^
fau|)t @(^uIbforberung (1. 6 pr. D. 50,
6: Nominis — appellatio adomnemcon-
tractum et obligationem pertineV'J; qwu
in nominibus sunt, im (^egenf. Don singu-
larum rerum dominium, ober bon quae in
patrimonio habet (1. 37 D. 29, 2. 1. 9 D.
46, 6); quod in nomine est, im ®egenf. IH>n
quod in corpore constat (1. 1 § 7 D. 35.
2. cf. 1. 37 D. 36, 1); nomina dehitorum,
im ^egenf. öon corpora beredit. (1. 11 D.
20, 5) ; pecuniam habere vel in nnmeraio
vel in nominibus, quae conveniri possont
(1. 5 § 9 D. 27, 9); paene totam fortunam
in nomin. habere (1. 40 § 8 D. 40, 7); ea,
quae in nomin. sunt, non recipiunt divi-
sionem (1. 6 C. 3, 36)^ nomina, quae diem
vel condicionem habent (1. 3 § 1 D. 46, 3);
nom. eorum, qui sub condicione vel tn dian
debent (1. 17 D. 18, 4); nomen vendere,
comparare (a creditore); n. distractum;
nominis venditor, emptor; nominis venditio
(1. 4. 6. 14 pr. 23 § 1 eod. L 7 C. 4, 10.
1. 3 C. 4, 39. 1. 1 C. 8, 41), n. confesaum
Digitized by
Google
Nomenculator — Nondnm.
867
(L 15 § 9 D. 42, 1); cum chirograplia
veneunt, nomen venisse videtur (1. 44 § 5
D. 30); n. legare; legatum nominis; uni-
versa nominis obligatio legata (§ 6 eod. L
34 pr. 1. 59 D. 32: ,Si nomen quis lega-
verit, id quod in actionibus est legatum
intellegitur.* 1. 18 C. 6, 37); n. debitoris
sui in solutum dare (1. 6 C. 4, 10); n.
debitoris pignerari posse pridem ülacuit
(1. 4 C. 8, 16); convenire, ut n. debitoris
piftiori Sit; n. pecuniarium — corporis
alicuius (1. 18 pr. D. 13, 7); ii48 nominis
eedere (1. 19 D. 20, 4); n. debitoris dde-
gare (1. 1 § 12 B. 37, 6); honum n. fadt
creditor y qui admittit debitorem delega-
tum (1. 26 § 2 D. 17, 1); nomina exacta
(1. 28 § 3 D. 34, 3); nominum usus fr.
(1. 3 D. 7, 5). — 3) ©c^Icd^t, gami-
Ite, %. 9. in fideicoramisso quod familiae
relinquitur hi ad petitionem eins admitti
possunt, qui ex nomine defuncti fuerint
(L 32 § 6 D. 31); praedium, quod nomini
familiae relinquitur (1. 69 § 1 eod.); fundum
de nomine meo exire veto etc. ({. exire s. 1.).
— 4) ber ©tanb, clarissimum nomen, bet
©tanb bcr ©cnotoren (1. 10 D. 12, 1). — 5)
eine ©cfammtbcitöonSJlenfc^cn bcrfclbcn
Benennung, ^ou u. bgl., dicio Eomani nom.
(l 2 C. 5, 5). — 6) aJcrmögcn puhlico
nomini accedere (1. 16 C. 4, 44).
Nomenculator s. nomenolator» 91 a«
mcnncnnct, ein (Bdat>, bcr feinem ^errn bie
9^men ber 93ürger ju nennen l^atte, bie i^nt
i^en ©efu(§ mod^ten, ober beren stimme er
erlangen tooUte, bei Segebmng eined Sümtt^
a. 7 § 5 D. 38, 1. 1. 44 § 2 D. 40, 12).
Nominare, 1) beim $Ramen nennen (1. 3
pr. D. 28, 2: — .si cum convicio dixerit
'non nominandue' — magis est, ut recte
exheredatus sit**); namentlich anfül^ren
« nominatim enumerare (1. 124 D. 30. 1. 17
D. 45, 2). — 2) = appellare s. 1 (§ 12 I.
1, 11. 1. 7 § 1 D. 1, 1); nomlnatio, $dt-
nennung (1. 1 § Ib C. 5, 13: — „dos
sive adventicia sive profecticia sit secundum
veterisiurisnominat.'^J. — ^) üerlünbigen:
ex parte heredem nom. aliquem (1. 12 D. 37,
14). — 4) beaeid^nen (1. 63 § 1 D. 18,
1 : — „demonstratione fundi facta ^n«« nowi-
nari supervacuum est**). — 5) anflagen
(LI § 26 D. 48, 18. 1. 2 D. 48, 21. 1. 6
§ 2 D. 48, 22) ; nominati capitalium crimi-
num (1. 17 § 12 D. 50, 1). — 6) ertoäl^*
len, toö^Ien, nom. magistratum, coUegam,
successorem (1. 2 § 2. 1. 11 § 1. L 13. 15.
§ 1. 1. 17 § 14. 15 eod. 1. 14 § 4 D. 50,
4), tuiarem (1. 2 D. 27, 7. 1. 1 pr. D. 27,
8); nominatus ad munus (1. 2 C.ll, 36), ad
scribc^m (1. 4 C. 7, 62) ; ad ordinem remit-
iere nominatum (l. 1 § 3 D. 49, 4); noml-
natio, bie SBabl (L 2 pr. D. 50, 1. 1. 27 C.
7, 62. L 2. 5 C. 110, 32. 1. un. C. 10, 69.
1. 1 C. 12, 28. 1. 1 C. 12, 54); nominator,
ber SBäbler (1. 4 C. 8, 14. 1. 3 C. 10, 2.
1. 2 C. 10, 32. 1. un. C. 10, 69. tit. C. 11,
34. 1. 2 C. 11, 36); nominat. magistratuum
(1. 1 pr. D. 27, 8), tutorum (rubr. D. 27, 7.
1. 4. 5 C. 5, 75).
Nominatim (adv.), nnter au^btüdlt«
c^er Angabe bed ^amtn^, namentlich,
§. ©. nom. exkeredare, eai^eredem facere
aliquem (pr. § 1 I. 2, 13. 1. 1. 2. 21 D,
28, 2. 1. 3 pr. § 5 D. 28, 3. L 1 pr. D. 28,
5); alicuius heredisnom. fidei commiUi; nom.
legari ab aliquo, a certis personis; a quibus-
dam heredibus nom. relinquere legata (1. 29
§ 1. 2. 1. 33 § 1 D. 31. L 16 D, 45, 3.
cf. 1. 90 D. 32: ,Nom. legatum accipiendum
est, quod a quo legatum sit intellegitur, licet
nomen pronuntiatum non sit**); nom. dam-
nare heredes (L 98 eod.) ; servis quibusdam
nom. libertates dare; nom. servos liberale;
nom. liber esse iussm, manumissus (§ 25 1. 2,
20. 1. 24. 37. 59 pr. D. 40, 4); nom. substitui
(§ 7 I. 2, 16); nom. stiptäari alicui G- 23
§ 3 D. 41, 1. 1. 5. 7. 16. 30. 39 D. 45, 3);
überl^upt aui^brüdtlid^, f. t>, a. expres-
sim, specialiter, 5. 9. convenire, im ®egen{.
t>on conventio tacita (1. 4 pr. D. 2, 14. 1. 1
§ 2 D. 20, 1); nom. mandatim (1. 39 § 7.
1. 40 pr. D. 3, 3. 1. 25 § 1 D. 4, 4. 1. 17
§ 3 D. 12, 2); nom. expressum (L 40 D. 12,
1. 1. 52 D. 35, 2), adiectum (1. 43 § 2 D.
31), exceptum (1. 13 D. 10, 3).
Nominatio \ r „,,^^^^^
Nominator) ^ ^o^^^^'
Nominatorii breves, SlomeniJöer*
Äcicfiniffe öon ©cfinibnern (l. 8 C. Th. 1,
10. 1. 3 C. Th. 11, 28).
Non, 1) nicfit, $. ö. non debitum = in-
debitum (1. 64 v. 12, 6); non vi non clam
non precario (1. 1 § 7 D. 43, 23); non velle
debet dominus, sed non nolle: si igitur seit
et non protestatur — tenebitur actione tribu-
toria (1. 1 § 3 D. 14, 4); qui non facit,
quod facere debet — qui facit, quod facere
non debet (1. 121 D. 50, 17). — 2) noc§
nid^t (l. 16 D. 28, 2. 1. 12 D. 46, 2). —
3) nic^t nur (1. 11 § 2 D. 4, 8. 1. 5 D.
8, 2. 1. 5 pr. D. 20, 1. 1. 39 D. 36, 1).
Nonae, ber neunte Xag t)or ben Idus,
alfo ber f^ebente ober fünfte ^g einei» 9Ho«
nat8 (1. 20 § 6 D. 5, 3. 1. 41 § 2 D. 45, 1).
Nonaginta, neunjig (1. 2 § 1 C. 7, 63).
Nondum, nod^ nic^t, j^. 9. heres, qui
nandum adiit (1. 8 § 6 D. 3, 5J ; nond, iMUr
captum petere (l. 1 pr. D. 0, 2); quHms
nond, competit actio, est autem competitura
(1. 54 D. 50, 16); cessit dies, sed nond. ve-
nu (1. 213 pr. eod.).
Digitized by
Google
868
Nonianum — Notare.
Nonianum s. Numiantim BCtum,
ein bie d^ollufion beftrofenber (Benat^fc^lug
ou« bet 8«t 2)omUian*8 (1. 2 C. 7, 20. cf.
l. 1 D. 40, 16).
Nonnlhü, cttoa« (1. 25 § 15 D. 5, 3.
1. 25 § 8 D. 21, 1).
Nonnullus, itgcnb einet (1. 6 pr. D.
49, 19), nonnulU, ©inige (Gai. IV, 170).
Nonntimquam, bidmeilen (1. 2 § 25
D. 1, 2. 1. 32 D. 1, 7. L 72 D. 5, 1. 1. 52
D. 35, 1. 1. 95 § 2 D. 46, 3).
Norma, 1) 9loxm, »otfd^rift, §. «.
n. legis (1. 34 C. Th. 10, 10), sanctionum
generalium (1. 58 § 6 C. Th. 16. 5). —
2) 3Ro6, ®tö6e (1. 17 C. Th. 8, 5). —
3) 3Renöe, ©umme (1. 10 C. Th. 16, 10).
Kos, toir, iniSbef. 5ut Oejeic^nung a) bet
915 m et, im ©egenj. Don peregrini, Graeci
(Gaj. 1, 193. § 2 I. 1, 2. § 2 1. 1, 9. 1.
283 § 2. 1. ^6 pr. D. 50, 16); b) bet
iejt fiebenben, im ©egenf. öon veteres
(1. 234 pr. eod. Gaj. I, 188); c) be3 tegie*
tenben Äotf et« (§ 5 l. 1, 20. pr. I. 2, 6).
Noscere, Don etn)ad ^enntnig et«
langen: novisse s. nasse, fennen, ttjiffcn
(L 1 pt. D. 1, 1. 1. 3 pr. D. 10, 4. L 20
§ 9 D. 28, 1. 1. 26 D. 45, 1. 1. 4 C. 6, 24).
NosmeUpsi» tott felbft, j. ©.jpern<w-
meHpsos (im ®egen{. Don per nuntium)
pactsd (1. 14 § 3 D. 13, 5); per nosm.
(im (Segenf. bon per eos, quos in pote-
State habemus) adquirere (Gai. II, 8o. III,
163. 1. 6 § 2 D. 7, 1. 1. 10 pr. D. 41, 1).
Nosooomium, ^tanfen^auS (1. 19
G. 1, 2), nosocomus, ^tanfenh^ftttet
batin.
Noster, iinfet, indbef. a) ouf bie Wo«
met be^üglid^, §. 9. leges nostrae (Gai. lY,
37); ins nostnim (§ 2. 3 I. 1, 2. 1. 6 § 1
D. 1, 1); civitas, urhs nostra (I. 11 eod.
1. 1 § 4 D. 1, 12); b) bie gejtaeit be-
treff enb, ). ©. nostris temporibus im ®egen{.
Don olun (Gai. I, HO. 112); nostra aetate
(1. 8 pr. D. 84, 5); Caesar princeps, impe-
rator noster (l. 8 D. 1, 18. l. 11 D. 3, 1.
L 7 § 5. 6 D. 24, 1. 1. 41 § 3. 5 D. 30);
c) ouf ben tegietenben Äoifet beaüglic^,
3. 9. imago \ nostra vel retro principum
(l. 16 C. 8, 11); dementia, mansuetudo
nostra (1. 16 cit. I. 2 C. 12 , 5); numen
nostrum (l. 2 C. 10, 49); nostra domxis
(1. 2 cit)i, sedes (1. 5 C. 10, 65); d) in
nnfetm Ö^igentl^um befinblit^ (l- ^ § 1
D. 1, 5. 1. 5 § 5 D. 41, 1. 1. 25 D. 50,
16: n^^ete dicimus eum fundum totum
nostrum esse, etiam cuius usus fr. alienus
est*); qnotiens quis in nostro (ouf unfetm
dHoetttl^ume) aedificare, vel in nostrum (in
unfeten dHgentl^umdbeteid^, übet bie (Stenge)
immittere vel proicere vult (1. 5 § 10 D.
39, 1).
Nota, 1) ftenhjeic^en, 9Wet!moI (1.1
§ 8 D. 11, 4. 1. 3 C. 11, m — 2) «b.
lütjungi^Seicl^en, im (Skgenf. Don littera,
!f. 9. artes extra litteras vel notas positae
1. 1 § 7 D. 50, 18); qai notis scribunt
acta praesidum (1. 33 g 1 D. 4, 6) ; notis
scribere testamentum, tahulas (L 40 pr. D.
29, 1. 1. 6 § 2 D. 37, 1) ; pro centum
ducenta per notam scribere (1. 9 § 4 D. 28,
5).— 3) ©emetlung, Knmetlung, 8»-
io(, }. 9. notam adicere kgato (L 21 § 1
>. 28, 1); sine ulla nota demonstrationis
stipulari fundum (1. 106 D. 45, 1); ex nota
Marcelli constat etc. (L 10 D. 49, 17);
notae Papiniani, Ulpiani, Pauli (1. 1 § 6 C.
1, 17. 1. 13 pr. C. 9, 51). — 4) ©c^onb«
ftecf, @(^onoe, j. ©. nota et infamia vi-
tae a.S % 5 J), 22, 5); n. infamiae (L 2
pr. D. 87, 15); nota adspersa alicui (1. 17
§ 1 D. 87, 14); levis notae macula adspergi
(1. 27 G. 8, 28) ; prdbrosis inusta notis femina
(1. 2 C. 5, 9); noUie extremae servus (l. 15
§ 44 D. 47, 10); sine infamia — ctim nota
removeri a tutela (1. 2 0. 5, 42), dignus nota
tutor (1. 6 D. 27, 2); nota laborare (1. 2
Sr. D. 3, 2); notam non evadere (1. 1 § 6
>. 3, 1); ex persona vel nota patris excludi
a bonis aviti liberti (1. 17 pr. D. 37, 14);
ne patris not a filius maculetur (1. 2 § 2 D.
50, 2); ©d^impf, ©efc^impfung: non
notae causa exheredarefilios ; exkeredationon
notae aratia adiecta (l. 18 D. 28, 2. 1. 47
pr. D. 38, 2) ; in notam aliquorum producere
inlyQafifutTa 0- 5 § 10 t>. 47, 10).
Notabilis, beaeit^net, befledt, per-
sonae (tnrpitudine) notab. (l. 1 § 5 D. 3, 1.
1. 5 § 2 C. 9, 8).
Notabiliter, jum @Aim^)f = infa-
mandi causa (1. 15 § 26 D. 47, 10).
Notare, 1) bejei^nen, 3. ^. exhereda-
tione notati «> nominatim exheredati (L 8
Er. D. 37, 4). — 2) bemetfen G- 9 § 2
►. 1, 8. 1. 21 § 1 D. 4. 6. 1. 1 § 5 D. 25,
4. 1. 7 § 5 D. 43, 24); befonbet« Witb H
Don ben tlnmetfungen bet äfutiften ju ben
©d^tiften anbetet $utiften gefogt (l. 9 § 1
D. 3, 5. 1. 7 § 7 D. 4, 8. I. 7 § 1 D. 15,
1. 1. 11 D. 18, 6. 1. 20. 69 D. 35, 1. 1. 9
D. 50, 16). — 3) tügen, tob ein: senteniia
notata ab aliquo (l. 16 D. 5, 1. 1. 42 pr.
D. 29, 2. cf. 1. 9 § 8 D. 4, 2. l". 17 § 5
D. 28, 5). — 4) mit einem ©d^onbfled
bejeic^nen, mit bet Snfomie belegen,
§. 9. qui edicto praetoris ut infames no-
tantur (1. 1 § 8 D. 3, 1); notari infamia,
ignominia (1. 1 pr. 1. 2 pr. 1. 11 § 4 D. 3,
2. 1. 42 D. 47, 10. 1. 6 § 3 D. 50, 2); no-
tari lege, secundum verba legis; lex, non
Digitized by
Google
Notarius — Noverca.
369
sentenida, notat factum (L 43 § 4. 12. 18
D. 28, 2); ctüumnia notare {tutor^m (1* ^
D. 84, 9); notatus calumnia (1. 4 D. 48, 2),
ex ccMaa desertianis (L 15 D. 49, 16); no-
tatus et r«pr«ft«n«a>ili9 (L 3 pr. D. 22, 5);
famo8% et noto<» (L 2 G. 12, 1).
Notariua, toet mit fihfümin^^d^tn
fd^Bt, ©(^nellfd^reibet: a) ein ^at>
(L 40 pr. D. 29, 1. 1. 41 § 8 D. 40, 6.
L 26 C. 8, 18); b) foifcrlid^et öeowtet Q. 1
C. 1, 16. 1. 1. 2 C. 12, 7).
Notatio, (gtinnctuna (1. 12 C. Tb.
16, 8).
Kotio, 1) ÄenntniB (§ 8 I. 3, 7. 1. 8
C. Th. 11, 5). — 2) xi^ittli^t Unter*
fuc^una unb (Sntfdbeibung (L 1 § 4 D.
1, 12. L 10 D. 1, 18. 1. 8 § 1 D. 2, 15.
L 28 § 8 D. 4, 2. 1. 69 § 1 D. 82. 1. 14
D. 38, 4. 1. 28 § 8 D. 84, 8. L 5 § 16 D.
36, 4. 1. 5 pr. 59 § 3 D. 42, 1. 1. 1 § 14
D. 42, 6. 1. 3 § 8 D. 48, 80. 1. 61 § 1 D.
44, 7. LI § 12 D. 48, 16. L 10 § 1 D.
49, 1. 1. 99 pr. D. 50, 16: „Notionem
acdpere possmnus et eognüionem et iuris-
dictimem'^J,
Notltia, 1) Kenntnis bon ettimd, ). 16.
not boni et aequi (1. 1 § 1 D. 1, 1), divi-
narum et humanarum rerum (1. 10 § 2
eod.); rertm pupülariwn (l 5 § 11 B. 27,
9) ; propter rerum not iutor datus (1. 32 § 1
D. 26, 2. cf. 1. 1 § 7 D. 27, 3. 1. 14 § 1. 6
D. 46, 3). — 2) feelanntf^oft mit 3e-
manbem: coHremis not. (1. 3 D. 49, 17). —
3) «erseic^nift = brevis (1. 1 C. 10, 66);
modus (sportolaram), quem notitia nobts
porreeta dedarat (L 22 § 3 G. 2, 7); nrbana
mandpia, quia totius suppeüedilis notitiam
fferont (1. 22 § 2 G. 5, 37); particularis
delegtUumum not (1. 2 G. 10, 17); omnium
offieiorum not (1. 10 § 1 G. 12, 59. cf. 1.
2 § 6. 17 G. 1, 27).
Notoria, fc^riftlicfie tlnseige eined
Serbted^d 0- 6 § 3 D. 48, 16.1 7 G. 9, 2).
Notas, befannt, ft. 13. notae nemitiae,
maU notus senrus (1. 3 § 4 D. 43, 30. 1. 15
§ 44 B. 47, 10); notwm facere alioui aliquid
(L 62 § 1 B. 17, 1. 1. 1 § 8 B. 25, 3. 1. 5
8 3 B. 43, 24. 1. 141 § 4 B. 45, 1); notum
habere aliquid G- 1 § 2 B. 21, 1. l. 9 § 2
B. 22, 6).
Novalis (sc. terra) s. novale (sc. solum),
1) ntutli fidtxlanh: ex eilva novale fa-
oere a. 3 § 2 B. 47, 21).- 2) ©roc^fclb
(L 30 § 2 B. 50, 16: „Novalis est terra
praeeisa, quae anno ceseaoit, quam Graeci
vuici¥ Tocant").
NoTare, 1) betdnbern (1. 6 B. 49, 5.
1. 1 pr. B. 49, 7: „Appellatione interposita
— medio tempore nüUl novari oportef^J;
novatio = innovatio (1* 30 § 1 G. 8, 28). —
2) im tn^ttn @inn: eine beftel^enbe Cbli«
gation nrntoanbeln, indbef. eine neue
Obligation an bie Stelle ber früi^ern
fe^en, um biefe babur^ auf)u^eben;
novatio, eine foI(^ Ummanblung einer
Dbliaation (§ 3 I. 3» 29. tit B. 46. 2.
L 8 C. 8, 41. — „Novatio est prioris ddnti
in aliam obligaHonem — transfusio atque
tranalatio, h. e. cum ex praecedenti causa
ita nova constituatur, ut prior perematur.
novatio enim a novo nomen accepit et a
nova Obligation^' L 1 pr. B. dt.); nova-
tionem ita demum fien, si hoc agatur, ut
novetttr obligatio: ceterum si non hoc aga-
tur, duae erunt obligat. (1. 2 c£. 1. 8 § 1
ff. eod.); novandi <mimo stiptUari, ita ut
a prima obligat, in Universum discedatur
(L 30. cf. 1. 26. 28. 82 eod.); adicere potius
obligationem, quam pristinani novare (1. 16
eod.]; quod non transfertw in catuam nova-
tionis, iure pristino peti potest (L 4 § 1 B.
22, 1); quottena quod pure deMur, naoandi
causa subcondieionepromittitur, non statim
fit novatio, sed tunc demum, cum condido
eztiterit sed si quod sub condieione dd)etur,
pure quis novandi causa stipuletur, ne nunc
quidem statim novat — sed tunc novabit,
cum extit.erit condido (L 14 h. t cf. 1.
60 § 1 B. 12, 6); nihil vetare una stipu-
laiione plures obligat, novari (1. 34 § 2 h.
t cf. 1. 4 B. 2, 15: „Aquiliana stipulatio
omnimodo omnes pra^cedentes obligat, novat
et peremit*'); novatione legitime facta libe-
rantur hypothecae et pignus, et usurae
non currunt (L 18 cf. 1. 27 h. t 1. 11 § 1
B. 13, 1: ffNovata debiti obligatio pignus
peremitjniai convenitut pignus repetatnr**).
Novatiani, eine lefterifÄe @ecte 0. 5 G.
1, 5).
Novatio f. novare,
Nove = novlter.
Novelletum s. novelliun, ^flanjung
t>on iungen Dbftbanmen ober ^ein«
ftöden (1. 89 B. 5, 3. 1. 8 B. 23, 5. 1. 6
B. 25, 1).
Novellns, neu, $. ©. nov. vint*m (1. 10
C. 12, 37); nov. professio (1. 3 G. 7, 38);
nov. lex (1. 5 G. 1, 14. 1. 8 pr. G. 6, 61),
constitutio (pr. 1. 3, 28. 1. 29 G. 3, 28. 1. 25
G. 6, 23).
Novem, neun (1. 23 § 13 G. 6, 30).
November mensis, ber SWonot 9ioüem-
bcr (L 10 G. 12, 37). .
Noverca, Stiefmutter (1. 4 § 6 B.
38, 10: — nÜxor liberis ex alia uxore natis
noverca dicitur." cf. § 7 I. 1, 10. 1. 12 § 1.
L 14 pr. § 4 B. 23, 2); novercalis, ftief*
mfitterlic^: novercal. deknimentis instiga-
tionibusve corrupti parentes (L 4 B. 5, 2).
24
Digitized by
Google
370
Noyicius — Noxa.
NovioiuB (BervTLs), noT. manoipiom,
ein neuer ^clat>, b. 1^. ber no(^ nid^ lange
gebient i)cA, im €)egenf . üon veteranus, vete-
rator 0- 37. 65 § 2 D. 21. 1. 1. 16 § 3 D.
39, 4; — „nov. mancipia intelleguntur,
quae anno nondum servterint^'J,
Novltas, 1) iReubeit (1. 2 C. Th. 1, 11.
1. 4 C. Th. 11, 22. 1. 20 C. Th. 15, 1). —
2) Unerfa^ten^cit (1. 23 C. 10, 82). —
3) bie neuere 8^^t/ ^i« icjtt Uhtnhtn
mtn\^tn, im Q^egenf. t)on antiquitas (Not.
23 c. 3).
Noviter (adv.), ouf neue, ungetoöbn-
lid^e «tt a. 2 § 18 C. 1, 17).
Novua, neu, a) im (SJeacnf. bon alt, §.».
vinutn n. pro vetere reddere (1. 3 D. 12, 1.
cf. 1. HD. 33, 6); n. Charta, im ©egenf.
t>on deleticia (1. 4 D. 37, 11); n. vestimenta,
im ®egcnf. öon trita, interpola (I. 6 D. 6,
1. 1. 45 D. 18, 1); opus n. facere videtur,
qni aut aedificando aut detrahendo aliquid
prifltinam faciem operis matat (1. 1 § 11 cf.
§ 13 D. 39, 1); opus n. nuntiare, denun-
tiare ({. b. S.); demolitis aedibus, aiias
novas restituere (1. 10 § 1 D. 7, 4); insula
constituta nova (1. 7 D. 33, 7); n. tectorium
imponere parietibus ; n. tigna immittere (1.
44 jD. 7, 1. 1. 14 pr. D. 8, 5) ; n. instrumenta
causae reperire (1. 24 P. 44, 2): n. heredi-
tates vel ex lege vel ex SCto delatae, im
(S^egenf. t)on yetus hered., quae lege XII tab.
defertur ; hereditates, quae ex l^ibtis novis
aut ex SCtis veniunt (1. HD. 38, 16. 1. 1
§ 8 D, 38, 17. cf. 1. 7 pr. D. 4, 5. 1. 1. 3
D. 5,3: — „Novo iure ftunt heredes omnes qui
ex SCtis aut ex constitutionibus ad heredit.
yocantur*"); obligatio lege n.introducta(l. un.
D. 13, 2); regula Gaton. ad n. leges (b. 1^.
bie lex Julia et P. Popp) non pertinet (1. 5
D. 34, 7) ; Caput edicti, quod a luliano intro-
ductum est, i. e. nova clausula; n. edietutn
(1. 3 D. 37, 8. 1. 1 § 13 D. 37, 9); aHquid
in aliquem novi iuris statuere, optinere (1. 1
^ 1 D. 2, 2); n. bcnefidum cum alterius
iniuria postulare (1. 12 D. 86, 1); qui n.
privilegio utliwr^ non videtur in eaaem causa
sisti (1. 12 pr. D. 2, 11); n. negotium, quod
non sit solitus absens facere, nomine eius
gerere (1- 10 D. 3, 5); n. negotia inchoare
(1. 20 §2eod.); n. voluntate aliud adgredi
iL 15 eod.); n. völuntas testatoris (1. 15
). 34, 4); n. matrimonium (1. 34 § 2 D. 23,
2) ; n. heres adgnoscitur alicui (1. 33 § 3 D.
29, 1); relegatus ad tempus (decurio) velut
novus in ordinem venit (1. 2 § 1 D. 50, 2);
si rursus in servitutem reciderit (servus ma-
numissus), novus videtur homo esse (1. 27 § 1
D. 34, 4); b)f. t). a. ungetoöfinlid^,
fonberbar: $. B. portentosum vel mon-
strosum vel qualem visu vel vagitu novum
edere (1. 135 D. 50, 16); n. rem deaiderare
(1. 15 § 5 D. 19. 2. L 1 pr. D. 25, 4); c)
novissimus, ber iflngfte, le|te, }. S3. no-
viss. loco scribere heredem (1. 20 pr. D. 28,
5. 1. 36 pr. 28, 6) ; noviss. condido (1. 8 § 8
D. 26, 2. 1. 61 pr. D. 35. 1); noviss. dies
(L 49 eod. 1. 6 D. 44, 7); etiam noviss.
tempore impleri posse (1. 5 D. 28, 5); no-
viss. pars pactomm, testamenti ^ 7 § 12
D. 2, 44. L 56 D. 40, 5); pacta noviss.
servari oportet (1. 12 C. 2, 3) ; noviss. vö-
luntas servatur (1. 6 D. 34, 4); in legatis
noviss. scripturae valent; si sub alia et alia
condicione legatum ademptum est, noviss.
ademptio spectanda est (L 12 § 3 D« 80. cf.
1. 16 pr. D. 28, 6); noviss. iudieium patris
(1. 9 C. 6, 20. 1. 3 C. 6, 32); si per multos
dominos transierit servus, nomssimo dabi-
mus hon, possessionem (1. 2 § 9 D. 87, 11);
noviss. heres (1. 18 § 1 D. 34, 1); filius, qui
novissimus mortuus fuerit; noviss. puer;
filia, quae novissima diem suum ohiisset ü.
25. 37. 41 § 7. 1. 42 D. 28, 6. cf. 1. 34 pr. D.
33, 2); qui novissimus supervixerü (L 12 D.
34, 5); novlssime (adv.), jule^t, enbtic^/
j. So, divisio noviss. a patre facta (1. 30 § 3
D. 34, 4) ; noviss. testamento adseriptum (L 1
§ 1 D. 28, 4); ex eo tempore quidque aesti-
matur, quo noviss, solvi potuit (1. HD. 42,
1); nov. vidsTidum, dicendum est; nov.
inspiciemus (1. 3 § 5 D. 4, 9. 1. 8 § 2 D. 13, 1.
l. 1 pr. D. 44. 4).
Nox, 9JadJt (1. 8 D. 2, 12).
Noxa 8. noxia» 1) @(^aben snfft^
genbe ^anblung, SßexQti^tn, @(^utb
a) über^au))t, ^.9. poena est noxae vindu^
(1. 131 pr. D. 50, 16); facto, non noxae im-
putari (1. 1 C. 9, 16); b) inÄbef. bie S«^a»
b;eni»)ufügung, hai 5DeHet eined @cla«
nen, aud »elc^em ber ^err in ^Inf^nndb ge«
nommen h^irb (nac^ frilberem ^tedbt auq bod
5Delict eines in nftterlid^er (^ttoali ßel^enben
Säxiht», au^ totl^tm ber ^ater belang nntrbe),
aud^ bie (Bc^abeni^jufügung eined nietf ft|t^
gen %f)ittti, fär votlqt ber Sigei^ttmec
einauftel^en l^ot (1. 1 pr. D. 9, 1 : „Si qua-
drupes pauperiem fecisse dicetur, actio ex
lege XII tab. descendit: q^uae lex voluit
aut dari id quod nocuit, i. e. id animal
quod noxiam commisit, aut aestimatkmem
noxiae offerre," § 1 eod. ,,Noxia autem
est ipsum ddictum." l. 17 § 18 D. 21, 1 :
„Noxas accipere debemus privaUis, h. e.
eas, qimecumque committuntur ex delictis,
non publicis criminibus; --- ex. privatii
noxiis oritur damnum pecuniarium." 1. 238
§ 3 D. 50, 16); furtum vel aliam noacam
committere (1. 2 § 1 D. 9, 4); coneenirie»
noxa servi (1. 14 eod.); ex pluribus noxis
experiri, ex una noxia servi dominium
Digitized by
Google
Noxalis — Nudus.
371
nandsci (1. 20 eod.); noxa caput aeqiUtur
(f. Caput 8. 2 b.) 2) bcr öon einem
@dca>tn ober Xf^in gefHftete @(^aben fd[bft,
). !8. noxiam s. noxam nocere (f. b. SB. s.
a.); noxiam «areire (1. 1 § 11 D. 9, 1).
— 8) ber (Srfa^ etned folc^en 6d^aben9,
). 16. noxoe s. «ki noaßam dedere; noxae
ded»^ (f. b. SB.); noxae accipere Q. 17 § 2
D. 7, 1); «J naakP» teneri (L 11 § 6 D.
43, 24); nooMi« aolutum esse, h. e. noxali
iudicio Bubiectum non esse (1. 17 § 17 D.
21, 1. cf. L 11 § 8 D. 19, 1. 1. 2 D. 19,
4. L 11 § 1. 1. 80 D. 21, 2. 1. 45 § 1 D.
30. L 72 § 5 D. 46, 8. 1. 3 pr. D, 47, 6.
L 174. 200 D. 60, 16). — 4) bie ©ad^e,
meiere gef trabet i^ai, corpus, quodnocuü,
i e. servus (§ 1 I. 4, 8).
Noxalis, bie noxa betTeffenb: nox.
actio, nox »udietum, a) bie waA bec noxa
eined ©claüen entf^ngenbe SA^oit gegen ben
^errn (tat I. 4. 8. D. 9, 4, C. 3, 41. —
„Noxdlea ad. appellantur, quae non ex con-
tractu, aed ex noxa atque maleficio aervorum
adveraus noa instituui^tur: quaram actio*
num vis et poiestas haec est, ut, si dam
nati füerimus, liceat nobis deditione ipsius
corporis quod deliquerit, evitare litis aesti-
mationem** 1. 1 D. cit cf. pr. I. dt. 1. 1 § 1
D. 2, 7. 1. 1 pr. 1. 4 D. 2, 9. 1. 3 § 6 D.
11, 6. L 16 pr. D. 33, 8. 1. 17 pr. D. 39, 1.
1. 7 § 5 D. 47, 7); nox. Äquiliae actio (1.
19 pr. D. b. t.) ; iniuriarum nox. actio (1.
17 § 4 D. 47, 10); furH actio yel de doh
wuilo nox, servi nomine danda (1. 16 D.
10, 4. cf. L 22 D. 18, 6); servi nomine nox,
vi bofiorum raptorum actione teneri (1. 2
§ 19 D. 47, 8); serrus, cuius nomine nox
tudieium dominus acoepit (1. 14 D. 8, 2. cf.
L 12 pr. § 1 D. b. t); nox. iudicio defen-
dere statuliberom (l. 62 § 9 D. 47, 2) ; noxali
agere, experiri (1. 21 § 6. 1. 28 D. h. t.),
eondemnari (L 4 § 8 D. 42, 1) ; eo; nox. causa
agere Q. 12 D. h. t); duci servum (1. 86
D. 8, 8); nox. interdicta (1. 5 D. 43, 1) ;
b) bie na^ Altetm ffUd^t aniS ber noxa eine£
ftinbed in p. pot gegen ben IBotec entf^ndn«
gcnbe ftlage (L 5 § 5 D. 44, 7. cf. § 7 I.
b. t.) ; c) oie ^lage aui ber noxa eined Xffittti
gegen ben (ügent^ümct (pr. I. 4, 9 : „Ani-
medium nomine — si pauperiem fecerint
— nox. actio lege XII tab. prodita est.'*
L 1 § 14 D. 9, 1).
Noxia f. noxa.
Noxius, 1) fd^ablic^: luxua nox. (1.10
D. 9^ 2); nox. gramibua quaesita venena
(L 6 C. Tb. 9, 38). — 2) tine» «ergeben«
fdjulbifl: facinoris nox. (l. 3 § 12 D. 29, 6).
— 8) indbef. f. t>. a. qui noxiam conmisit
(L 7 pr. D. 9, 4. L 3 § 7 D. 10, 4. L 4
pr. D. 19, 1. 1. 1 pr. D. 47, 6).
Nubere, 1) fidj üerljeirat^en üon bet
gttttt gefogt, §. ö. mulierem äbsenti per
Utteras Hus velper ntmtiumposse nübere pla-
cet, si in domam eins deduceretur (L 5 D
23, 2); nuptum dare, collocare filiam, pupü-
lam (1. 59. 62 pr. eod. 1. 11 §3 D. 27, 6.
1. 88 D. 46, 3); nuptum se collocare {\. 11
§ 1. 8 D. 8, 2); pupillae legatum 'fuamlo-
que nupserit^ (1. 30 D. 36, 2); ita legatum
cum nupserit (1. 68 D. 85, ij ; ita legatum
'ai Titio (non) nubseriVQ,. 63 eod.) ; legare
uxori *ai a Uberis ne nubseriV (1. 1. 62 § 2
eod.) ; legatum dare filiae ; cum in familia
nubsent (L 21 D. 33, 5. cf. L 41 § 7 D. 32) ;
matres, quae non in secundi matrimonii
foedus nupserint (1 . 7 C. 3, 65) ; alteri sponsa,
alteri nupta (1. 13 § 3 D. 3, 2) ; adulterium
in nuptam, stuprum in viduam committitur
a. 101 pr. D. 50, 16). 2) üon 3»ttnn«per-
fonen gefogt: toie ein 2fwmenaimmet fid^
einem SRanne yrei«geben (1. 80 C. 9,9).
Nubes ©olre, trofif* S)un!el: ius
nube Plenum (ß 10 I. 3, 6).
Nubilia, reif )nm ^eirat^en, mann-
bar: nub. aetas (1. 10 pr. D. 36, 1. 1. 11
8 2 D. 36, 1).
Nuoleus, ftern (1. 66 § 1 D. 82).
Nudare, entblößen, a) entfleiben:
nudatos verberibus subiacere (1. 12 C. 1, 40);
b) ilbet^au^ ber ^ülU bevauben, blol"
legen: propter iactum nudata res (L 4 §
2 D. 14, 2); b) tropifd^: entl^ftllen, auf-
b eden: nudata intima (1. 3 § 1 D. 4, 8);
d) berauben, plftnbern:nud. prownciam
(1. 1 C. 9, 27).
Nuditas, SWongel (1. 12. 13 C. Tb. 9, 42).
Nudus, blog: a) nnbetletbet, nacft,
im ®eaenf. t>on vestitus (Gai. III, 192. 193);
b) aller SJ^ittel entb(5gt: qui amissis
bonis nudus exulat (1. 7 § 3 D. 4,5); c)
allein, mit ni(^8 bereinigt ober üemrifdjt,
». ©. n. proprietas, ba9 (gigentbum obne
gruÄtgenuB (1. 33 D. 6, 1. 1. 72 D. 7, 1.
1. 2 D. 7, 4. 1. 18 § 1 D. 13, 7. 1. 19 pr.
D. 22, 1. 1. 4. 78 § 3 D. 23, 3. L 8D. 33,
2) ; n. usiM, i. e. sine fructu (1. 1 § 1 D.
7. 8. cf. L 8 § 3 D. 7. 1); n. res im ®egen*
fa| t}on fructus et omnis causa (1. 1 § 24
D. 16, 3) ; n. cautio = sola promissio, im
^enf. k)on satisdatum (1. 2 § 6 D. 5, 1.
cf. 1. 63 § 4 D. 17, 2): cavere n. conven-
tione, im ®egen{. t)on fiaeiussoribus etc. (1.
9 § 8 D. 13, 7) ; n. repromissio, im ®egenf.
t)on satisdatio (L 1 § 5 D. 46, 5. cf. 1. 56
pr. D. 21, 2); n. promissio sivepollicitatio,
\m @egenf. k)on sponsio (1. 19 p 2 D. 21,
1); poüieitatione repromittere, im (Segenf.
t)on chirographum eo nomine dare (1. 10
pr. D. 34, 9) ; n. consenstAs, im (Segenf. bon
verba, soriptura (1. 14 D. 19, 2. 1. 4 pr. cf.
24*
Digitized by
Google
372
Nugatoriae res — Numerositas,
1. 7 pr. D. 23. 1. . 62 § 9 D. 44, 7. 1. 89
D. 46, 3. 1. 35 D. 50, 17); n. consentienHum
voluntaSf im (S^egenf .t)on res tradita (L 1 § 2
D. 19, 4); n. conventio,im (^egenf. Don tra-
ditio (1. 1 D. 13, 7.1.38| 4. 5 D. 41, 3);
traditionibus et usucapionibus dominia
rerum, non n, pädia transferuntur Q.. 20 G.
2, 3. cf. 1. 9 § 5 D. 41, 1: „Interdum etiam
sine traditione n. voluntas domini sufficU
ad rem transferendam'*) ; numqwm n. tra-
dUio transfert dominium^ sed ita, si aliqua
iusta causa praeoesserit (L 31 pr. eod.);n.
|>acito(cum nulla sähest causa) obUgatianem
non parit (1. 7 § 4 D. 2, 14. cf. 1. 10 C. 2, 3.
L 27 0. 4, 65); emptio n. conventione dissol-
vüur^ si res secuta non fuerit (1. 5 § 1. cf.
LSD. 18, 5. 1. 1 G. 4, 45): quomodo, cum se-
mel coeperit (actio negot. gest.), n, volun-
tote tolletur? (1. 8 D. 3, 5) ; sicut hereditatem
miles n. voluntcUe dare potest, ita et add'
mere potest (1. 15 § 1. c£ L 1 pr. D. 29, 1);
n, voluniate adimi possunt legata et Mei-
comm. (1. 3 § 11 D. 34, 4).
Nugatorlae res, I&ppifc^e S)inae,
hoffen 0. 17 § 14 D. 21, 1).
Nullatenus, leineStoegd (L 1 G. 6, 61. -
1. 30 C. Thl 11, 36).
Nulliu» 1) fein, *. ©. ad n. preUum
8ui redactus servus ij. 50 § 1 D. 17, 1);
n. mcmenH esse ({. b. 3B. s. 2) ; n. videtur
actionem habere, cui propter inopiam adver«
sarii inanis actio est (1. 6 cf. 1. 7 ^ 8 D. 4,
3: — quasi n, actio sit quae exceptione re-
pellitur'*); cum servo n. actio est (1. 107 D.
50, 17); nullum nid^tS, 5. fd. innuUode-
teriorem causam adversarii facere (1. 2 § 3
D. 42, 4). — 2) nid^tia, toirlungSloÄ,
pro nulto hdberi (1. 1 § 2 D. 2, 2); nullum
esse Ugaiwmy fideiconm, im (S^egenf . t)on de-
beri (L 41 § 3 D. 28, 6. L 75 pr. § 1 D. 30};
stipuidUio, nisi habeat consensum, nulla
est (1,1 § 3 D. 2, 14); iurisdictio sine mo-
dica coerdtione ntUla est(\, 5% ID. 1, 21).
— 3) nid^t cjiftircnb (1. 1 D. 18, 4: „Si
hereditas yenierit eins, qui vivat aut mdlus
Sit, nihil esse acti'*); indbef. nidjt a(8
$ctfon eiiftircnb (1.32D.50,17:„Quod
attinet ad ius dvile, servipro ntdlis haben^
tur'% — 4) iRtemanb, adversus nuüum
rei persequendae actionem habere (L 14
§11). 50, 16); nüUius (in bonisj esse (L
1 pr. D. 1, 8. L 51 D. 18, 1).
Num, ob a. 16 pr. D. 4, 4. 1. 25 § 15 D.
5, 3. L 57 § ID. 21, 2. 1. 5 § 11 D. 25, 3).
Numa Pompilius, ber )toeite römifcfie
Äönig (i, 1 pr. D. 1, 13).
Numantini, (gintvol^ner DonS^uman*
tia, einet @tabt in @^nien (1. 17 D. 50, 7).
Numen, 1) CdivinumJ (^otifftit, ). 8.
respectu div, nttmvnis iurare (l. 33 D. 12,
2), metus, superstUio (divini) numinis (L 8
pr. D. 28, 7. 1. 30 D. 48, 19). — 2) faif ert
hofitit a. 11 C. 1. 2. L 8 pr. G. 6, 61. L
34 G. 7, 62. L 9 G. 12, 50).
Numerare, 1) §ftl^Ien, red^nen = com-
putare, ). fd. mille passus a continentibus
aedifidis numerandi (l. 154 D. 50, 16); od
dies num. ann«4m(l. 134 eod.); num. ex die
aliquo (L 6 D. 3, 6. 1. 48 pr. D. 23, 3. 1. 9 D.
50, 1); etiam suam personam num. in partim-
busfaciendis (L 1 § 24 D. 37, 6); numerari
t*niu8 Zoco (1. 9 pr. D. 2, 14), in fructu (L 48
§ 6 D. 47, 2), inter onera (L 15 § 16 D. 27,
1) ; numeraiio »^ computatio, dinumeroHo (L
2§3 D. 38, 15). — 2) ^in»aftten, au8-
^afiUn, ^al^len j. Sd.solvendi cottMnum.
pecuniam (1. 5 D. 16, 1) ; pecunia numerata
creditori (1. 32. 49 D.46, S),donationis causa
(L 33 § 1 D. 39,5);t9a6niiodatipignori8,
nee numeratae pecmUae (L 1 G. 4, ^); ea>
c^tio non num, pecuniae (L 3. 5 ff. eod.
L 3 G. 5, 15. cf. tit. L 3, 21. § 2 I. 4,
13); num. dotem ex causa promissionis;
usurae numeratae dotis (1. 41. 42 § 2 D.
24, 3); num. pretium (1. 25 § 1 D. 7, 1. L
27 D. 21, 1. L 7 § 4 D. 24, 1); indebiUm
num. (1. 57 pr. D. 12, 6); numerc^tus Be«
beutet aud^ boar: num. pecunia (L 1 pr.
D. 13, 3. 1. 7 § 3 D. 14, 6. 1. 25 § 6 D. 19, 2.
1. 66 pr. D. 24. 3. 1. 6 D. 28, 8. L 1 § 1
D. 34, 2. 1. 32pr.D. 34, 4.L 18 § 1 D.42, 1.
L 178 pr. 1 222 D. 50, 16); in numerato ha-
bere pecuniam, aureos (I. 5 § 9 D. 27,9.
1. 96 pr. D. 30. 1. 35 pr. D. 39, 5) ; numeriOio,
9lu8|a]^Iung, Ral^iung, %. SB. numeraUone
solvere (1. 25 § 1 D. 7, 1); per numeraL
yd noyationem solutae summae (L 21 § 8
D. 33, 1); numeratione facta aut accepto
debitor liberatus (l- 9 | 3 D. 4, 2); in nu-
merationibus aliquando eyenit, ut vna
numeratione duae öbligationes toÜanturxuio
momento (L 44 D. 46, 4) ; non omms numer,
cum qui acc^^ obligoi^ sed <}uotiens id ip-
sum agitur, ut confeetim obligiuretur (1. 19
pr. D. 12, 1); omniA^ qusLe inseri stiptdatuh
nibus possunt, possunt etiam numerationi
pecuniae (1. 7 eod. cf. 1. 19 D. 50, 16); quod
yulgo dicitur filio fem, credi non Jieere, non
ad yerba referendum est, sed ad numerat
(L 4 D. 14, 6);dotemnumeratio, non scripiara
dotalis instrumenti faeit (l. 1 G. 5, 15).
Niimerarius, 9le(|nungSbeamtet im
^ienfte ber böbecen !aifetL Beamten (L 1 §
3 G. 10. 22. 1. 7 G. 11. 10. L 1—4 6. 8.
10. 11 G. 12, 49. L 6 G. 12, 60.
Ntuneratio f. namerare.
Numerius f. Negidius.
Numeroaus, %a^lTei^, ). fd, sväboUs
numer. (l. 74 pr. G. TL 12, 1).
Numeroaitas, SJienge (1- ^^0. 10,82).
Digitized by
Google
Numerus — Nundinae.
873
Numerus, 1) 3^4^/^n§a^t§.99. quod
numero contineturj quod in numero est Ct. 88
D. 5, 1. 1. 78 § 4 D. 23, 2. 1. 115 pr. D. 45,
1); res, quae numero consistunt s. constant
(l 2 § 4 D. 12, 1. 1. 35 § 5 D. 18, 1. 1.
1 § 2 D. 44, 7); numero valere (1. 1 § 7
D. 35, 2); numero fieri, in numerum cedere
divisionem ; numero dividi (1. 15 § 1 D. 38,
1. L 54 D. 45, 1. 1. 29 D. 46, 8); in numerum
procedere tntelam ; in num, tnutn tutelarum
conymtari a. imputari (1. 60 pr. § 1 D. 23,
2. 1. 15 § 16 D. 27, 1); si in rem aliquis
agat — 9%gnatae materiae numerum dici
oportet (L 6 D. 6, 1. cf. 1. 19 § 3 D. 47,
2) ; plenus num. ordinis (L 2 pr. D. 50, 2);
soüemnis n. testium (1. 21 pr. D. 28, 1);
comites, qui sunt intra sUUutum num. Q..
41 § 2 D. 27, l)ipro numero (= longitudinej
temporis statuendum (1. 3 § 7 D. 49, 16).
— 2) ©teile, »lang, Geltung, testium,
hostium numero haberi (1. 27 D. 28, 1. 1.
19 § 14 D, 49, 15); numero liberorum, in
num. parentum liberorumve esse (1. 53 D.
23, 2. L 24 D. 37,5); in nxxm. familiarium
esse (1. 1 § 5 D. 39, 4); servorum t*rhan,
numero esse; in eo numero haberi (1. 66
§ 1 D. 32. 1. 166 D. 50, 16) ; quadrapedes,
qvLSLepecudum num. sunt (1- 2 § 2D. 9, z); res
quae mercis num. habentur (1. 42 D. 46,
1); vestis num. haberi (1. 26 D. 34, 2) ; argenti,
auri num. habere, computare aliquid; in-
fecti auri num. esse (l* 27 % 1. 4. 5. 1. 32 1
1 eod.) ; vini num. esse, habere aliq. (1. 2
§ 3 D. 33, 5. 1. 1 D. 33, 6); extra num. vina-
riorum esse, in eo num. non esse (1. 206
D. 50, 16); eodem num. esse (l. 31 § 2 D.
39, 6). --3) «(btficflunö öon ©olbaten,
CoröS (1. 3 § 1 D. 3, 2. 1.8 § 2D. 3, 3. 1.4.
38 § 1. L 42 D. 29, 1. 1. 1 § 2 D. 37, 13.
L 4 § 10 D. 49, 16. 1. 31 C. 4, 65. 1. 8
C. 12, 37). — 4) «eamtenöerjeidJiiipQ.
2 § 1 C. 12, 7 : „biennales metas — primi*
oerio agendis numeris duximus statuen-
das")-
Nmnidia, JBanbfd^aft in tlfrifa am mittel
Wnbifc^ a»cer Q. l § 12. 1. 2 § 1 C. 1, 27).
Numisma, aRün$e, (SIelb (1. 28 D. 7,
1. L 27 § 4 D. 34, 2),
Nummarius, 1) ®elb ober SSermögen
betreffen b, res num. im Oeaenf. öoncapi-
talis causa (1- ^ § ^ ^- ^* 1^); l>o^^
num. (1. 11 § 2 D. 4, S^\pretit*mmxm. (L
1 § 51). 50, 13). —2) mit ®elb beftod^en
ober beßed^Ud^ Q. 1 G. 12, 63: — iudices
nummarios esse prohibemus").
Nummulariua, 1) (Subst.) (^tlhtot^^*
ler geringerer 9rt afö bie argentarii (1. 1
i9 D. 1, 12. 1. 9 § 2 D. 2, 13. 1. 47 § 1
. 2, 14. 1. 7 § 2 D. 16, 3. 1. 39 D. 46,
3), _2) (adi.) bie Oelbtoed^^Ier betref-
fenb: mensa nummul. Sßed&felbon! (1.
io D. 14, 3).
Nmnmtilus «> nummus (1. 6 D. 48, 20).
Nummus, ©elbftftdP, IRünse, ». ö.
nummum /afea fusione formare (1. 2 C. 9,
2^; nummi stagnei plumbei (L 8. 9 § 2 D.
48, 10. 1. 159 D. 50, 16); repröbos num-
mos solvere creditori (1. 24 § ID. 13, 7);
certos nummos, certam corpus nummorum,
numerum nummorum legare, relinquere (1.
34 § 4. 1. 50 § 3. 1. 51 D. 30); nummorum
^alitas, species (1. 21 § 1 D. 28, 1. L 79
§ 1 D. 28, 5); nummo uno conducere (1.
46 D. 19, 2. 1. 10 § 2 D. 41, 2), locare,
yendere (1- 66 D. 23, 3); nummi, aud^ num-
mus, für ® elb a. 1 § 7 I>. 1, 12. 1. 10 pr. D.
2, 4. 1. 8 § 24 D. 2, 15. 1. 2 § 4. L II pr.
§ 2. 1. 13. 14. 31 § 1 D. 12, 1. 1. 7 D.
22, 1. 1. 45 § 2 D. 23, 2. 1. 4. 19 D. 40.
1. 1. 26 § 1 I). 47, 2).
Numquam, niemals, (1- 129 D. 50, 16,
1. 106. 208 D. 50, 17).
Numquid ob öielleidbt (1. 73 D.3, 3.
1. 8 § 10 D. 5, 2. 1. 2. pr. D. 38, 15).
Nunc, iejt, nun, gegenwärtig, im
®egenf. t)on olim, aliquando, apud anuquos
(Gai. II, 103. 142. 143. 1. 1 § 10 D. 21, 1.
1. 144 D. 50, 16); nunc primum (1. 33 § 3
D. 29, 1); lex traditionis 'stillicidia uH
nunc sunt, ut ita sint'; *paries oneri ferundo
uH nunc est, ita sit';servitus 'lumina quae
nunc sunt, ut ita sint* (1. 17 § 3. 1. 23 pr.
33 D. 8, 2).
Nunciare,}, ^^^^^f^^
Nuntiatio j '' ^^***^^^'
Nunolos f. nuntius.
Nunoupare, 1) auSfpred^en, nennen,
mftnblid^ erllAren; nunoupatio, feter«
tid^e, münblid^e (grllörnng, toirb mSbef.
t)on ber münblid^e.n SeftamentiSerrid^«
tung, namentlid^ ber (Srbedernennung
d^f^dt, ^. Sd. heredes pcUam ita, ut exau-
airi possint, nuncupandi sunt; vel nuncu-
pare heredes, vel scribere; heres non scri-
ptuS; sed solummodo nuncupatus, palam
nuncupatus; ohscurius in testamento vel
nuncupare, vel scribere aliquid; plus nuncu-
patum, minus scriptum (1. 21 pr. L 25 D. 28,
1. 1. 1 § 1. 5. 1. 9 § 2 D. 28, 5. 1. 20 D. 29, 7.
1. 7. 29 C. 6, 23); per nuncupationem h. e.
sine scriptura testamenta valere (1. 21 § 4
eod. cf. 1. 8 C. 6, 22); per nuncupat. im ®c>
genf. t>on scripturam s. in tabulis) facere
testamentum. substituere (1. 20 § 1 D. 28, 6. 1.
8 § 4 D. 37, 11); secundum nuncup. deferri
hon. possessionem (1. 2 C. 6, 11). — 2) be*
fennen, bezeugen (1. 5 G. 6, 23).
Nundinae, 1) ber alle 8 2^ge (nono
quoque die) in 9itom gel^altenelRarft: dies
nundinarum (1. 20 § 1 D. 33, 1. 1. 138 pr.
Digitized by
Google
374
Nundinari — Nutus.
D. 45, 1), frü^ dies nefasii fferiarumj, fdt
ber lex Hortensia dies fasH. — 2) ühtt^avpt
Wlattt, SUleffe, fotole bo8 SRe^t, jolc^c
§tt Italien (1- 1 ^- 50» 1^5 „iVundtnwiifi-
petratis a principe noD utendo qui meruit
decennii tempore usum amittit." 1. un. CA,
60). — 8) Se^rungSfoftcn beim öeatel^cn
eine« aWarftc« (1. 69 D. 17. 2). — 4) Un*
terfd^Ieif; nund. purpurne (1. 5 C. 11, 9.
cf. Gothofr. ad 1. 18 C. Th. 10, 20). —
5) »eftet^ung G- 5 pr. C. Th. 8, 5).
Nundinari, banbeln, feilfd^en (1. 10
C. Th. 8, 4); fi(^ beped^en laffen G- 2
§ 2 C. 9, 3).
Nundinatio, 1) fianbel (1- 82 C. Th.
7, 4). — 2) »eftec^ung (1. 3 C. 11, 32).
— 3) Unterfd^Ieif (1. 3 pr. C. Th. 10, 24.
cf. Gothofr. ad h. 1.).
Nunquam f. numquam.
Nuntiarey » denuntiare; nuntiatio =
denuntiatio, a) anüogen^ anzeigen, 5. 16.
tacultas crimen publicum arguendi, oopia
nuntiandi, deferendi (1. un. G. 9, 11) ; nunti-
are et gesta prodere (1. un. C. 10, 13) ; fisoo,
<kd fiscum nuntiare; nuntiatio ad fiscum (1.
1 pr. § 5. 1. 22 § 3. 1. 39 § 1. 1. 44 D. 49, 14) ;
hwM (vacantia) nuntiare; vacantium bon.
nuntiatio (L 22 D. 29, 6. 1. 18 D. 41, 3. 1. 1
§ 2 D. 49, 14); tacitum fideicommissum nun-
tiatum; se nuntiate non capere (1. 13 § 7
eod.); nuntiator '^delator (1. 1 § 5 eod. 1. 6
§3 1). 48, 16. 1. 3 C. 9, 35); b) berbieten,
inSbef. öom(ifnf^)ru(i^ ^t^tn einen ^tn*
bau gebrandet: opus navum nuntiare; (operis
novi) nuntiatio (1. 7 § 14D. 2, 14. 1. 45 § 2
D. 3, 3. 1. 3 pr. D. 11, 8. tit. D. 39. 1. 1. 3 §
8 P. 43, 21. L un. D. 43, 25, 1. 14 C. 8,
10); nuntiare, ne quid operis {novij, ne quod
novum opus fieret (L 6 § 12 D. 10, B. L
20 pr. § 9 D. 39, 1); nuntiator = qui
nuntiat opus n. (1. 5 § 6. 1. 20 § 15. 1. 21
§ 1 eod.).
Nuntius, 1} SB 0 te, a. 9. per nuntium con-
venire, pacisi, contrahere, constituere (1.
2 pr. D. 2, 14. 1. 14 § 3 D. 13, 5. 1. 1 § 2 D.
18, ] . 1. 2 § 2 D. 44, 7), mandatum suscipere
1 § 1 D. 17, 1), societatem coire (1. 4
17, 2), nubere (l. 5 D. 23, 2), restituere
hereditatem (1. 38 pr. D. 36, 1), precario
possessionem constituere (1. 9 D. 43, 26).
— 2) SSotfd^aft, ^a^ti^t, §. 8. nuntium
perferendum suscipere (L 1 § 1 C. 3, 3);
eertior n. allatus (1. 2 pr. D. 38, 15). —
8) ©d^eibebrief = bbeUus divortii s.
repudii; nuntium mütere, remittere (L 6.
10 D. 23, 1. 1. 45 § 4 D. 23. 2. 1. 5 § 14.
1. 7 § 3. 1. 21 D. 23, 3. 1. 32 § 19 D. 24,
1. 1. 4 D. 24, 2. 1. 22 § 7 D. 24, 3. 1. 2
C. 5, 17).
i
Nuper (ad?.), neulich, nnlÄngft (L 85
D. 32. 1. 23 D. 33, 2).
Nuperrimus, neuefter, in jüngfte?
tit gefd^el^en: experimenta nuperr. (L 4
. Th. 15, 1).
Nuptalicius::: nupticUis: munus nuptal.
0. 194 D. 50, 16).
Nuptiae, ebelid^e SSerbinbung, fStx*
befratl^ung, ®^e (tit I. 1, 10. D. 23. 2.
C. 5, 4. — „Nuptias sunt coniimctio maris
et feminae et consortium omnis yitae, di-
vini et humani iuris communicatio" 1. 1
D. cit.) ; nuptias nan concubitus, sed con-
sensus facit (1. 30 D. 50, 17. 1. 15 D. 35.
1); ei coniuncta, cuius nuptiis eiinterdictum
Sit (1. 10 pr. eod.); quaruindam nuptiis abs-
tinendum est (§ 1. 6. 9 I. cit. 1. 14 | 3 D.
h. t) ; nuptiis se collocare (1. 11 § S D. 3,
2) ; uxoris loco, sine nuptiis, in domo esse
(1. 144 D. 50, 16); nuptiaium festivüas,
Vota, aetas (1. 24 G. h. t).
Nuptialis, bie SSerl^eiratbung^ bte
(Sbe betreffenb: nupt. munus, ^od^^eitS«
aefd^en! (1. 13 § 21). 26, 7. L 1 § 5 D.
27, 3); nupt. itigum, (g^ebftnbnig (L 10 pr.
D. 35, 1); nupt tabulae, instrumenta (1. 9
C. 5, 4. 1. 11 C. 5, 27).
NuptuB = nuptiae: nuptui eoOocare
filiam, bie S^od^tet ber^eitotl^en.
Nurus, ©d^miegertod^tet, SAnuv,
bie (ibeftau ober 9raut eine« Sof^nt», ttn!e&
u. f. to. (L 2 § 3 D. 2, 8. 1. 3 § 2 D. 3. 1.
1. 14 § 4 D. 23. 2. 1. 8 § 4 D. 37, 5. L 4
§ 6. 1. 6 § 1. 1. 8 D. 38, 10. 1. 50 D.
50, 17).
Nusquam. nirgenbS, 5. 16. quod ita
nroYeheretur ut nusq. requiesceret (1. 242 § 1
D. 50. 16); si ager ita corruerit, ut nusq. sit
(1. 15 § 2 D. 19, 2); au(^ f. b. a. num-
^uam (1. 39 D. 47, 2).
Nutare, toanttn, refp. fid^ fenlen (L
29 C. Th. 15, 1); fd^toanfen (1. 169 C.
Th. 12, 1).
Nutricium, «mmenlol^n (LI § 14D.
50, 13).
Nutrimentum, 9{a^tungdmitte( f&r
Äinber (L, 2 C. 7, 14).
Nutrire, 1) ^^al^rung geben, indbef.
fttnbern, fie ernftbren (1. 10 D. 1, 6. 1. 14
pr. D. 40, 2. 1. 210 D. 50, 16. 1. 24 C. 1,
4. 1. 2 C. 8, 51). — 2) fötbern, ber*
meldten, cumulum dehiti nutr. (1. 2 pr. C.
11, 33); nutrita licentia (l. 32 C. Th. 7, 4).
Nutrltop, (ttn^xtv (1 27 pr. D, 33,
7. 1. 10 C. 6, 59).
Nutpix, «mme Q. 1 § 7 D. 26, 10.
1. 34 § 1 D. 33, 2. 1. 13 D. 40, 2. 1. 1
§ 14 D. 50, 13).
Nutus» Sint, ). SB. nutu significare
(1. 67 § 3 D. 36, 1); iubere p. 93 § 1 D.
Digitized by
Google
Nux — Obire.
375
9, 2), reUnquere fideicommisswn (L 21 pr.
3% ' • ' - : ; - -
gcire (1. 17 D. 46, 2); nntu solo consistere
D. 32
2), adsignare (L 1 § 3 D. 38, 4), dele-
TL 52 § 10 D. 44, 7); to»)if(^ f. ü. a.
fötUe, ). 16. ex rnUu heredis valere (1. 46
pr. D. 40, 5).
Nux, iRug G- 205 D. 50. 16).
Nyoto8trategu8, Hauptmann ber
fHa^ttoa^t G. 18 § 12 D. 50, 4).
Nymphaeiim, dffentlid^ed (S^ebAube mit
foltcn Ȁbem (L 5. 6 C. 11, 43).
o.
Oasenus f.
Oaais, @tabt in ber I^bifd^en Wk\U, too«
£»on Äcg^^rten 83erbre^ ücrimcfen tout*
ri 7 § 5 D. 48, 22. cf. 1. 26 § 2 C. 9,
47) ; bober Oasena deportatio, bielBerbantutng
ba^n (1 1 C. Th. 9, 32).
Ob (praep.), 1) tocgen (al8 Otunb ob«
QmtA), ob aetatem etc. lapaus (LI § 5 D.
2, 13^; ob neglegentiam removendus of&do
(1. 8 D. 48, 3) ; clausula, stipulatio ob rem non
defensamjoh rem iudicatam\ agereobremnon
defensam (1. 33 D. 46, 1. L 3 § 9. L 13 pr.
L 14 § 1. L 16 D. 46, 7); ob rem, ob cau-
sam dare (1. 1 D. 12, 5. 1. 52 D. 12, 6). —
2) ^Vi, fftt, accipere pecuniam ob denun-
tiandum testimonium, Job accmandum etc.
(1. 6 pr. § 2 D. 48, 11); se sponsione cofh
stringere ob referendam vicem (L un. pr.
C. 4, 3). — 3) übet, in «nfeljung, §. «.
Braetoris notio ob transactümem (L 8 § 1
K 2, 15); causam probare ob auquid (1.
18 D. 1, 7) ; fideiubere ch rem pecoliarem
(L 47 § 1 D. 15, 1).
Oboantare, bezaubern (PauL V, 23
§ 15).
Obdaudere, k)erf(^(ie|en (L 1 G. Th.
11, 24).
Obdormire s. obdormiaoere, ein«
fc^Iafen (L 27 | 9 D. 9, 2).
Obduoere, mtt ettpad über^iel^en, be«
beden: obduci umbra (L 3 C. 1, 7).
ObdTirare, k^erbärten, l^artnftdig
toerben ober {ein: obd. in quaestione (L 28
11 D. 48, 5); obdurata nequitia (L 2 § 2
10, 19).
Obedientia f. oboedientia,
Obedire f. oboedire.
Oberrare» uml^erirren (L 11 pr. C.
Th. 7, 18).
Obesse, entgegenftel^en, l^inberlid^
fein, jÄaben, im 0egenj. öon prodeaae
(1. 7 § 2 D. 1, 9. L 14 D. 2, 14. L 1 pr.
D. 4, 6); obesse prospectui (L 3 pr. D.
39, 1), iibertati (L 26 § 1 D. 40, 5); nihü
obesse aücui in subatitutionei}, 11 D.28, 6);
exceptio obest alicui (L 11 pr. L 30 § 1 D.
44, 2).
OhejL,^\nhctnii,prae8criptionum obex
(L 32 C. 9, 9).
Obieotio, obiectus f.
Obioere, 1) entgegentoerfen, fe^en,
fteUen; obieotio, obieotus, (Entgegen«
ftellnng, 5. 6. obi. alicui facem (L 27
§6 D. 9, 2); obL corpus suum; cinectu
corporis aunlium ferre (1. 1 § 35. L 19
D. 29, 5); obieotio poenae (L 12 C. 4, 20).
— 2) öorioerfen, untertoerfen, au3-
fe^en, preisgeben, 9. 8. bestiis obici
(L 11 § 3 D. 48, 19); mulieres multis huius-
modi casibu8 obiectae = subiectae (1. 2 § 2
D. 16, 1). — 3) obioi, entgegenfte^en,
im SBege, l^inberHd^ fein = obstare
(L 10 pr. D. 26, 4. L 21 § 3 D. 37, 14.
L 2 § 15 D. 38, 17: „Obicitur matripater
in utnus^ue bonis tarn filii quam filiae**)* —
4) eine (Shnrebe ober einen (ünUHinb entgegen-
feften, eintoenben, öorfd^üfeen: ob. ex-
ceptionem (L 9 D. 6, 1. 1. 7 pr. D. 7, 9.
L 27. 28 D. 21, 1. L 19 § 2 D. 22, 3. L 1
§ 3. L 7 § 3 D. 43, 24. 1. 7 § 3 D. 44, 2.
f. 4 § 12. 24. L 11 pr. D. 44, 4); auctoris
dolus emptori non ohicitur (1. 4 § 31 eod.) ;
ob. praescriptionem (1. 2 § 1. L 16 § 7 D.
48. 5. L 7 pr. D. 48, 16), r<^lieatianm (1. 2
§ 1 D. 44, 1), compensationem (1. 7. 8 C. 4,
31), Falddiam (L 78 pr. D. 31); obieotio,
obiectus, (Eintoenbung, 93orf(^ü^ung:
ob. exceptionis (1. 5 C. 2, 53); callidae liti-
gatorum obiect. (L 14 C. Th. 15, 14); ob-
iectu religionis latere ; tali obiectione excu-
sari (L 12 § 2 C. Th. 7, 20); obieotum,
(gintottnb, Hugfluc^t (L 15 C. 4, 44: —
„neque »nan»bu6 immorari %m^i\ix obiectis'^).
— 5) Semanbem ein ©erbred^n ober »ergeben
bortoerfen, ibnbeffen befd^nlbigen: obi.
enmina G- 3 § 3 P. 22, 5. 1. 14 § 8 D.
38, 2), crimen adülterii, ea^üatae heredü,
(L 13 D. 37, 10. L 4 D. 47, 19), stuprum
adulterium^ lenocinium (1. 30 § 6 D. 48, 5),
stelUonatum (L 3 § 1 D. 47, 20), falsum
(1. 5 D. 48, 16), culpam, neglegentiam (1. 6
D. 27, 2. L 7 § 12 D. 41. 1); obiectus,
©prwurf, öefd^ulbigung: obL criminis
(L 17 C. 9, 2L
Obire, 1) fid^ unterhielten, ftbernel^«
men, ). IB. ob. munus (L 214 D. 50, 16.
1. 2 § 2 D. 50, 7); impendia legationum,
quae solo ministerio obeuntur (1. 6 eod.). —
Digitized by
Google
376
0 biter — Obligare.
2) öbire mortem, s. diem suum, s. ultimum
diem, oud^ ohire fd^Iec^ttoeg: ftctbcn (1. 15
D. 2, 11. 1. 9 § 1 D. 8. 5. 1. 3 D. 12, 6.
1. 7 § 2 D. 13, 1. 1. 26 § 5 D. 23, 4. 1. 28
D. 28. 7. 1. 4 D. 29, 5. 1. 14 D. 34, 9.
1. 101 pr. D. 35, 1. 1. 35. 59 § 1 D. 36, 1.
1. 1 § 11 D. 38, 17. 1. 26 D. 48, 10. 1. 4
C. 6, 56. 1. 6 C. 9, 6).
Obiter (adv.), im JBorbeigcficn, ne-
benbei 0. 1 D. 18, 5).
Obitus, %o\> G. 14 pr. D. 29, 7. 1. 80
§ 7 D. 36, 1).
Oblurgare, f dielten, tabeln (1. 2 § 43
D. 1, 2).
Oblatioium aurum, ein (ibtengefd^n!,
toeld^ öon ben mit bet fenatorifd^en SBütbe
JöcHeibeten bcm taifer bei gehnffen (SJelegen*
l^eiten batgeteid^t würbe (1- H. 15 C. Th.
6, 2).
Oblatio, 3)atbietttn0, Änbietnng,
}. fd, obl. eiu8, quod rdictum «^ (1. 8 § 10
D. 5, 2); aestimationis (1. 89 § 1 D. 31),
cautionts (1. 15 § 33 D. 39, 2), uberions
preHi (1. 4 C. 10, 3); debUi (1. 9 C. 8, 42);
pignoris liberatio vel solutione vel oblatione
atque sollemni depositione (1. 10 C. 4, 24);
^arreid^ung: victusyelpotionisohl, (1. 2iB
5r. C. 6, 23); Vi th ttx txd^unq: precum obl.
. 2 C. 1, 20); 3)orbringung, Bei^ung:
ad oblat. dei dona/re uxori (1. 5 § 12 D.
24, 1) ; Erlegung, (gntrid^tung, Seiftuna:
obl. functionem publicarum (1. 5 C. 10, 16);
equorum oblat. (1. 3 C. Th. 6, 26); a col-
lationibus et omnibus öblationibus liberatus
(1. 5 pr. C. Th. 13, 5).
Oblectamentum, obleotatio, dx^bt*
lid^feit, »ergnügen (1. 26 C. 1,3. 1. 169
C. Th. 12, 1).
ObUdere, unterbrüdten (1. 7 C. ITi.
1, 16).
Obligare, 1) Inü^)fen, eingel^en, ab*
{d^ liefen, pignoris ohligatio etiam inter
absentes recte ex contractu obligatur (1. 23
§ 1 D. 20, 1) ; matrimonium arris obligatum
(1. un. § 2 C. 5, 2). — 2) öetbinbli* ma*
d^en, berpflid^ten, fidem suam ohiig. (1.
54 D. 46, 1. 1. 2 C. 4, 28); civitatis mu-
neribus se obl. (L 5 C. 10, 40); obligari
tributo capitis (1. 3 D. 50, 15); corporis mi-
nisterio (1. 18 § 11 D. 50, 4), operis (\. 43
D. 38, 1), Ugatis (1. 87 § 7 D. 35, 2), he-
reditati (1. 12 D. 28, 1. 1. 5 pr. 1. 6 pr.
§ 4. 1. 22. 50 D. 29, 2), aere alieno (1. 6 pr.
cit. cf. 1. 28 D. 42, 6: — „»n omni aere al.
— etiam invitus heres obligatur^'J ; indbef .
bebeutet eS: gemanben aU ©d^ulbner
berbinblid^ mad^en, b. h. il^n 5U einer
baS IBermögen betreffenben fieifhing an eine
$erfon (ben (S^Iftubiger) berpflid^en, fo bag
biefe ein Sorberungdred^t gegen il^n etl^dlt:
obligamur aat re aut verbis ant eonsensu etc.
Q. 52 D. 44, 7); obligari ex delictis —'ex
eontraetibus (1. 14 eod.) ; obligari civtUter,
naturaliter ({. bief e SS.) ; pupiüus sine tutoris
auctoritate non obligatur iure civili (1. 43.
cf. 1. 46 eod. 1. 1 pr. D. 27, 4. 1. 5 pr. D. 26,
8); qui non debitum accipitpererrorem eol-
yentis, obligatur quasi ex mutui datione et
eadem actione tenetur, qua debitores credi-
toribus (1. 5 § 3 D. 44, 7); ex donatione se
ob). (1. 12 D. 39, 5); obligari promittendo
(1. 6 D. 45, 1), voto 0. 2 D. 50, 12); ehiro-
grapho oblig. se ad praestandnm fideicom-
missum (1. 103 D. 30); invicem oblij^ri (1. 5
pr. D. 44, 7); consecsus eorum, qui inter se
ohligati sunt (1. 57 D. 2, 14); si esx.pluribu8
dbiigatis uni accej^to feratur, non ipse solus
liberatur, sed et hi, qiti secum cbligantur (L
16 pr. D. 46, 4) ; fideiussor et ipse obligatur et
heredem obligatum relinquit (l. 4 § 1 D. 46,
1); ohlig. sibi legatarium (1. 44 ü. 46, 3);
se in re absentis alicui oblig. (L 2 D. 3, 5);
negotiorum gestorum (actione s. nomine) ob-
ligÄtus (1. 6 pr. 1. 8 pr. 1. 19 § 8. 1. 28
eod.) ; obligari mandati actione (1. 22 § 4 D.
17, 1), quodiussu (1. 1 pr. D. 45, 1), iudicio
communi divid. (1. 46 D. 44, 7), fürti (1. 4
D. 13, 7. 1. 25 D. 39, 5. 1. 55 § 1 D. 47, 2.
1. 174 D. 50, 16); au(^ ttrirb obligari öon ber
©traffÄHigleit eines Serbred|er« aefagt
(1. 30 pr. D. 48, 10). Obligatio, a) ha» m^^
berb&Itnig §toifd^en @(^ulbner unb ®Uubiger:
@(9u(bforberungi$t)erbftItntg, ober (in*
{ofem befonberi^ bie SSerpfliAtung bei» @(bulb«
ner« ^eröorgel^oben tmrb) @d|u(bberbtnb*
lid^Ieit (tit. I. 3, 13 ff. D. 44. 7; 45, 1.
C. 4, 10. — „Oblig. est iuris vineulum, quo
necessitate adstringimur alicuius solvendae
rei secundum nosiJae civitatis iura" pr. I.
cit. -;- „Obligationum subsUmtia non in eo
consistit,ut aliquod corpus nostrum aut ser-
vitutem nostram faciat, sed %U alium nobis
obstringat ad dandum aliquid vel faciendum
vel praestandum'^ 1. 3 D. 44, 7); obligat, aut
ex contractu nascuntur aut ex mcUeficio aut
proprio quodam iure exvariis causarum figu-
ris (1. 1 pr. eod.); obligat, ex contractu aut
re contrahuntur aut verbis aut eonsensu
(§ 1 eod. cf.l. 8 § 1 D. 46, 1. 1. 35 D. 50, 17);
oblig., an sit nata ex scriptura (1. 26 § 2
D. 16, 3); oblig. civilis, naturalis, honoraria
(f. biefe SS.); si dos metu promissa sit, non
puto nasci obligat (1. 21 | 3 D. 4, 2); si in
alium contractum res non transeat, subsit
tarnen causa — esse obligat,; sed etiin nulla
subest causa — non posse constitui obligat,
(1. 7 § 2. 4 D. 2, 14) ; cum mixtum sit ne^-
tium cum donatione, o6%at. non contraJu eo
casu quo donatio est (1. 18 pr. § 1 D. 39,
5) ; qui solvit per errorem, magis distrahen-
Digitized by
Google
Obligatio — Obrepere.
377
dae Migat. animo quam contrdhendae dare
videtur (1. 5 § 3 D. 44, 7. cf. 1. 56 § 2 D.
45, 1); eu^pUo, vendiHo etc, ceteraeque sirnües
obligat, (1. 57 D. 2, 14); oblig. locatiomm
(L 46 § 1 D. 86, 1); ea oblig. guae eonr
sistere solet inter daminwn et procuratorem,
mandati actionem parit (L 42 § 2 D. 8, 8);
oblig. mandati (L 1 pr. D. 17, 1), fideius-
»ionia (L 8 pr. D. 42, 6), dehiti (1. 15 D.
49, 15), nominis (1. 84 pr. D. 82), legati
(L 82 pr. D. 80), voti (1. 2 § 2 D. 50, 12);
faciendi obligat. (1. 18 § 1 D. 42, 1); oblig.
operarum (1. 87 pr. 41 D. 88, 1); iniuriarum
et actionutn ex delicto venientiumohMgtkt (1.7
§ 1 D. 4, 5) ; ex causa perpetucte obligat, de-
bere (l. 84 § 8 D. 8, 5) ; eo; aliqua obligat
deberi; in obligat es«e, versari (1. 1 § 1 D.
1, 8. L 6 D. 12, 1. 1. 10 D. 18, 4); ex sua
mora in dbligat. retineri (1. 44 D. 88, 1);
obligatione Uberariy solvi (1. 28 pr. 1. 87 pr.
eod. 1. 115 pr. D. 50, 17); eodem modo vin^
cuhtm obligationum solvitur, quo quaeri ad-
Bolet (1. 46 D.41, 2) ; expUta est numeratione
substanHa obligattonis (1* 6 D. 14, 6) ; b) bad
gotberungdted^t bei^ (&läuU%tx», ber
in\)fxn^, {. t>\ a. actio s. 8. a., 5. 16. nuda
pactio obligationem non parit, sed parit ex-
c^tionem (1. 7 § 4 D. 2, 14); obüg. quae
adversus ie intra annum sit (1. 21 § 2 D.
46, 1) ; obligatiobes praestare emptori (1. 2
§81). 18, 4); princepB bona concedendo
videtur etiam obligationes concedere (1. 21
D. 50, 16); c) 6(^ulbüer{(ijreibun0,
Sc^ulbfd^ein = cautio s. 2. j. JB. per
condictionem obligationem repetere (1. 7 C. 4,
80); tabulas öbligationis signare (1. 6 G. 8,
40); d) fßtxtoiatlnnq in eine (Sttmi»
nalunterfud^ung, f. t). a, accusatio: ad
obligationem innocentium pecuniam acci-
pere(l. 1 §1 D.48, 10). — 8) öerpfänben:
obligatio = pigneratio, §. fe. obligare im
(öegenf. bon distrabere, yendere, alienare;
obligatio im (S^eaenf. t)on alienatio, venditio
0. 4 D. 28, 5. 1. 8 § 1. 1. 5 § 11. 18. 1. 7
8 4 D. 27, 9. 1. 12 C. 5, 16. 1. 2 C. 6, 60);
non ut in causam öbligationis, sed ut empta
habeat (praedia), emptio facta (1. 81 pr. D.
18, 1); obligatum aut alienum (1. 6 § 9 D.
19, 1. cf. L 16 § 1 D. 13, 7); pignus ob-
ligatum; pignoris obligatio (1. 11 § 8 eod.
L 28 § 1 D. 20, 1. 1. 28 D. 48, 10); res
obligata hypotlieca^ nomine, iure pignoris
Tel kypothecae (1.4 D. 22, 4. 1. 1 § 8 D. 42, 6);
res in publicum obligata (1. 16 § 1 D. 18, 7.
1. 15 D. 38, 4); fwndus obligatus alicui; ob-
Ugatio fundi (1. 28 § 1 D. 16, 1. 1. 41 pr.
D. 18, 1. 1. 52 pr. D. 19, 1); ager in ali-
menta obligatus (1. 8 § 15 D. 2, 15); aedes
pignori obligatae (1. 44 § 1 D. 89,2); ob
nabitationem, noxae nomine vel alias obli-
gatushomo (1. 6 D. 20, 2. 1. 18 § 8 D. 89, 6);
pignori oblig. ancillam (1. 26 §2 D. 40, 5);
universa bona oblig. (1. 89 § 4 D. 81) ; oblig.
quae haberet häbiturusque esset ; obligatio ge-
neralis rerum, quas quis habuit habiturusve
Sit a. 6 !>• 20. 1. 1. 28 D. 49, 14).
Obligatio f. obligare.
Obligatoriua, eine ©d^nlbbctbinb*
lid&Ieit ergeuaenb; mandcUum obligat.
(§ 6. 7 I. 8, 26. 1. 2 § 6 D. 17, V).
Oblinere, Be{(^ mieten: caeno Zufo obl.
aliquem (1. 1 § 1 D. 47, 11).
ObliqucLS, jeittoart«, ex dbliquo co-
gnatus, ©eitenbertoanbter (Paul. IV,
11 § 8 ff.).
Oblitterare, audlöfc^en, aufl^eben,
oblitt. poenam (1. 42 pr. D. 88, 2), flagir
iium (1. 8 C. 1, 7); desuetudine oblittera-
tum ius (Gai. I, 111).
ObUvio, »ergeffen^eit (§ 1 I. 2, 13.
1. 8 D. 20, 3).
ObUvlsoi, »ergeffen (L 60 § 6 D.
28 2).
bbloqui, toiberfpred^en (L 10 C. 4, 80J.
Obmutescere, t^erfiummen (1. 25 D.
28, 1).
Obniti, toiberfireben (1. 11 C. Th.
7, 18).
Obnoxius, 1) nntetmorfen, $. 9. obn.
sententiae (1. 57 § 1 D. 26, 7); pomae (1.
8 pr. D. 29, 5. 1. 2 C. 2, 55), criminis
accusatunU (1. 15 C. 9, 22), legibus (1. 11
C. 9, 2); 2) öetpflid^tet, f^ulbig: ob-
noxium fieri crimine (I. 1 D. 48, 15); ob-
noxii criminum (L 11 C. 8, 44); obn. lege
Aquilia 0- 14 § 7 D. 11, 8. 1. 8 C. 8, 85);
reus obn. = obligatus (1. 47 § 1 D. 46, 1) ;
obn. fisco (1. 4 C. 10, 2), debitoribus fisci
(L 3 C. 4, 15) ; obn. ad praestationem fru-
menti (1. 81 § 1 D. 18, 1); 8) berpfftn-
bet = pigneratus; res obn. creditori (1. 81
C. 1, 4) ; quae tibi obnoxia sunt (1. 1 C. 8,
9); quae quis de bonis suis facit obnoxia
1. 6 C. 8, 16).
Oboedientia,@(e]^otfam (1. 25 D. 49, 1).
Oboedire, gel^ort^en (L 53 § 8 D. 42,
1. 1. 8 § 1 D. 50, 4); ©enftge leiflen
(1. 8 D. 50, 12).
Obolus, ein Heine« IRoß (1. 2 C. Tb.
15, 2).
Obrepere alicui, S^n^^nben burd^ $er«
iictmlic^ung ber SBa^rl^eit ober butd^ 5lngobe
allerer X^atfac^cn l^intergel^en, um etwo«
öon tbm *u erlangen, etwo« bon ibm et=»
fdjletd^en 0. 29 § 2 D. 17, 1. 1. 65 § 4
b. 26, 7. 1. 1 § 2. 1. 5 § 15 D. 27, 9. 1. 8
§ 3 D. 37, 10. l. 1 § 2 D. 37, 12. 1. 1
I 9. 1. 29 D. 48, 10). Obreptio, (£r-
fd^Ieid&ung, j. ©. Hbertus per obrept
(b. IJ. butd; »er^eimlic^ng feine« @tanbe«)
Digitized by
Google
378
Obrogare legem — Observare.
adrogatus (1. 49 B. 38, 1. cf. 1. 10 § 2 D.
2, 4); per obrept. petere fundum (1. 7 § 1
D. 3, 5); per obr. aditus praeses prov.
(1. 5 C. 7, 43); obr. precum, ligrfi^Icic^unö
burd^ acuten (1. 1 C. 5, 8); obr. suffragto-
rum (1. 1 C. 12, 53); öbrqpticius s. (^re-
ptiims, erfd^Hc^en: obrepticia petitio (1. 3
C. 3, 6); araculum obreptivum (1.8C.Th.
16, 10); ohreptive (adv.) = per o6r«pt«m«m
(1. 4 C. Th. 16, 1).
Obrogare legem = wutaxe aUquid ex
prima lege (Ulp. I, 3).
Obruere navem, ein .©Äiff in bcn
®runb bohren (1. 29 § 4 D. 9, 2. 1. 3
C. 11, 6).
Obryaa, reine» ®oIb (L 12 C. Th. 12,
6. 1. 3 C. Th. 12, 7); obryalacus, b ar au 0
beftebenb: solidi obryz. (1. 3 C. 11, 11.
l 1 d 12, 48).
Obscaenus, un)ü(i^tig^ {d^ftnblid^:
obac. voluptates (1. 9 § 2 C. 3, 12). Ob-
scenitas, Unaüd^tigleit (1. 1 § 8 D. 1,
12. cf. 1. 2 D. 1, 6).
Obaourare, 1) k^erbunleln: obsc aedes,
himina aedium, cenaculi (l. 80 D. 7, 1.
1. 10 D. 8, 2. 1. 25 § 2 D. 19, 2. — 2)
un(e{etli(b macfien: obscorata pro^crtptto
a. 11 § 4 D. 14, 3). — 3) ameifelljaft
ma^tn, t>tTtoixxtn: finalium quaeatumum
öbscurand, causa faciem locornm conver-
tere (1. 3 § 2 D. 47, 21).
Obsouritas, 50unte(]^eit, UnbeutUdI''
feit, UngeniiBl^eit 0- 2 § 1 !>• 10, 1.
1. 21 D. 18, 1: — „ohscuritaiem pacH no-
cere potius debere venditori — quia po-
tuit — apertiuB dicere**); Unberftbmtbeit,
Sliebtigfett (}, 96 pr. 134 C. Th. 12, 1).
Obscuriis, bunlel: a) ol^ne Sid^t: ne
lumina cuitisquam ohscuriora fiarU (1. 15
D. 8, 2); b) unbeutlid^, atoeifelboft =
ambiguuSf ^. 5Ö. obsc. pactio (1. 39 u. 2,
14); voluntas (1. 74 D. 30. 1. 179 D. 50.
17); in obscuris inspici solet, quod verisimi-
Uu8 est G. 114. cf. 1. 9. 41 § 1 eod.); in
obscuro esse (1. 168 § 1 eod. 1. 10 § 1 D.
40, 4. 1. 16 § 2 D. 21, 2); obscure (adv.),
unllar, 5. ö. obsc. respondere (l. 11 § 7
D. 11, 1), loqui, dissimulare (1. 43 § 2 D.
18, 1); obscurius nuncupare^ scrtbere (l. 21
§ 1 D. 28, l);c)unBe!annt, niebttg^bet
Geburt, bem 6tanbe naä): obscuro loco naia
(1. 3 ^r. D. 25, 7; d) obscure, im S)un*
lein, im ^Verborgenen, htirnUA: quod
clam et obsc, fit (1. 1 pr. D. 47, 2); furti-
vis compendiis obsc. capta ac parata (L
3 § 1 C. 7, 18).
Obsecratio, l) inft&nbiged ^Bitten,
gleiten (Vat. § 35). — 2) öffentlid^e«
(Siebet, feiernder ®ottedbienft: religio
anniversariae cbsecrcUianis, ^itr 9f)eid^mtng
be« Ofterfefke« (1. 7 C. Th. 9, 38).
Obsecundare alicui, gel^orc^en, in 3e«
manbtd ^ienfteit fielen (1. 11 G. 10,48.
1. 2 G. 12, 42). Obsecundatio, (Sle^orfam,
^ienft (1. 34 G. 10, 32). Obseeundatar,
^ i e n er : obsecundat. sacrarum scriniorum
(1. 3 G. Th. 6, 26).
Obsepire, t^ertperren, t)er{(|^Ue|en:
obs. copiam ad iudida yeniendi (L 7 G.
Th. 11, 31).
Obsequela, SBillfftbrigteit (L 49 § 1
G. Th. 12, 1).
Obsequi, 1) %olqt leiften, gel^ord^en
(1. 9 § 3 D. 1, 16. 1. 53 § 3 D. 42. 1.
L 4 D. 50, 17). — 2) leipen, öerfeben:
obs. fnuniis militaribus (1. 40 G. Th. 12, ly
Obsequium, 1) gfolgeleifiung, (&tp
b orf am, }. 16. im (S^egenf. bon contumacia
(L 2 D. 42, 1); in öbseqmo esse = obse^
(L 84 D. 35, 1); fidum obs. defunctipredr
bus praebere; plenum obs. praeslare testaUh
Tis iudicio (1. 47 D. 36. 1. L 16 D. 87,5);
iniSbef. ber (3)eborfam gegen (Altern unb
«Patrone (1. 9 § 3 D. 1, 16. 1. 5 § 20 D.
25, 3. L 17 § 12 D. 36, 1. 1. 1 § 1 D. 37,
2. l 19 D. 37, 14. 1. 28 G. 3. 28. L 5 G.
6, 6. L 30 G. 7, 16. 1. 1 G. 8, 55. — 2)
i)ienft, ^ienftleiftung: obs. servitmiis,
servile (1. 20 § 3 D. 40, 1. 1. 2 G. 7, 14.
L 29 G. 9, 9); « ministerium s. b.:
principaUbus obsequiis inhaerere (1 4 G. 12,
6^; s. d. ). 8. carpori indicta obseqoia
(1. 4 § 2 D. 50, 4); obs. civüium munerum;
obsequia dvüia (l. 17 G. 8, 50, L 3 G. 10,43);
necessitatis publicae obs. (1. 2 G. 7, 35); obs.
pistrini (1. 12 G. 10, 48); obs. saumitifim-
bus muniendis impendere (1. 1 G. 11, 65);
aliena obs. peragere; inprivato obs, retinere
militem (1. 3 pr. G. 12, 35) ; fesHnare in
obs, necessarium (1. 2 G. 12, 22); obs. ad-
Mbere, ein Amt t^ertoalten (eod).
Observantia, 1) lOeobad^tung, ). 8.
obs. legum (1. 1 pr. D. 29, 1), testamentorum,
SSeobaätung ber für bie Sleftamentikrrid^tung
borgefc^riebeneii gormen (l. 5 G. 6, 22); in
legatis vel fideicomm. necessaria non sit
verborum obs. (1- 21 G. 6, 37). — 2) ®e*
tool^nl^eit (§ 7 I. 4, 11: — „necesse est,
omnes provincias — hanc regiam urbem
eiusque observantiam sequi*'); vetustissima
iuris obsenr. (L 2 § 24 D. 1, 2). — 3)
9ieUgton, (S^ottedbtenfi: rectae obser-
vantiae cuUus; catholicae öbserv, fides (1.
11. 12. 54 § 3 G. Th. 16, 5).
Observare, 1) beobad^ten, befolgen,
). IB. diuturna consuetudo pro iure et lege
ohservari solet (1. 33 D. 1, 3); longa con-
suetudine comprobatum ac per annos phh
rimos observatum (1. 35 eod.); idias inusu
Digitized by
Google
Observatio — Obstare.
379
observari (1. 1 § 88 D. 28, 5); id ohservan-
dum; quod eonvenisset (1. 15 D. 2, 15); pacta
non observanda (1. 27 § 4 D. 2, 14); non
obs. pactorum fidem (1. 8 C. 9, 45). — 2)
bead^ten, Betüdfid^ttgen, auf etkoal
fe^en: auctoritas neque omnimodo sper-
nenda, neque omnim. obBervanda (1. 7 D.
88, 1); appellatio non observanda (1. 28
pr. D. 49, 1); ternpara in excusationibus ob-
servanda (l. 16 D. 27, 1); mortis tempus in
ratione legis Falc. ineonda placuit obser-
vari (1. 56 pr. D. 85, 2) ; ex hono et aequo ob-
serv. tempus (L 71 § 2 D. 30); observare
oportet (proconsnlem, praetorem), observan-
dum est, ne, s. ut, s. quod (1. 4 pr. § 5 D.
1, 16. 1. 19 pr. D. 1. 18. 1. 47 D. 5, 1. 1.
49 D. 28, 2. 1. 6 D. 27. 10. 1. 22 § 2 D.
88, 1). — 8) BcttufffAtigcn = custodire
8. 1. (l 14 D. 1, 18. 1. 1 § 15 D. 25, 4:
— „mos regionis inspiciendus est et secun-
dum eum et observari ventrem et partum
et infantem oportet." 1. 12 D. 49, 16. L
1 C. 8, 2. 1. 8 § 2 C. 9, 8). — 4) ^alttn,
bel^ an bellt: ut filium obs. aliquem (1. 182
pr. D. 45, 1). — 5) üben, ausüben, man-
cipia hoc genus (sc. quaestus) observantia
HL 4 § 2 D. 8, 2). — 6) a^tcn, gebor-
(amen: observ. proprietarium et quaedam
ministeria ei adimplere (1. 1 § 2a G. 7,
15); exceptores observantes arbitrum (1.
12 § 1 C. 12, 19); observans pars, bie ge*
l^otfonte Rottet, im (S^egenf. t>on altera pars,
qnae se subtraxit (1. 8 G. 8, 89).
Obeervatio, 1) SSeobad^tung SBefoI«
gung, ). 9. sine observat. legum facere
testamentum (1. 19 § 2 D. 49, 17); traiecti-
cia pecunia, libera ab observat. communium
usurarum (1. 1 G. 4, 88); in testamentis
sine scriptis faciendis omnem formalem ob-
servat. (b.b.bie^eobad^tung öon Sortfeierlid^-
feiten) amputamusa. 26 C. 6, 28). — 2) bie
)u befolgenbe IBeftimntung, au beob«
ad^tenbe Ißorfd^rift, DbferDana, a. 16.
öbservationem et legem iuris servare (1. 14
pr. D.29, 7); non secundum leqitimam öbser-
vat. divortium factum (1. 85D. 24, 1); lege
Xn tab. cavetur, quod et honorarii iuris oo-
sero. sequitur (L 8 G. 6, 55); eflFugere legis
observat. (1. 8 C. 6, 40) ; ex vetere more atque
observatione, secundum antiquam observat.
0. 7 G. 8, 84. L 1 pr. G- 7, 15); observ., qua
testamentapanduntur (1. 4 G. 6, 82); observ.
iudicialis (1. 12 § 5 G. 4, 1); sub hac ob-
servat. concedere, ut etc. (1. 5 G. 12, 40J.
— 8)öea(^tttng,93erütffid^tigung:feml-
nae, quas vitae vilitas dignas legum ob-
servatione non credidit (1. 28 G. 9, 9). —
4) Obad^t, Huffid^t: custodia et observ.
rerum (1. 3 § 28 D. 41, 2), personarum (1. 4
G. 9, 4). — 5) ©otgfoU, Sleift G- un.
G. 12, 15). — 6) = ministerium (\. 5 G.
1, 51. 1. 8 G. Th. 7, 22). — 7) leer-
et rung: observ. christianitatis ; divina
observ. fl. 104. 112 G. Th. 12, 1).
Observator, SBeobad^ter: a) iSuffe^er:
dati sunt (honorarii tutores) quasi observ.
actus eins (sc. tutoris) et custodes (L 8
§ 2 D. 26, 7); b) »creljrer, «nl^änger:
catholieae legis observat (1. 1 G. 1, 5).
Obses, ©eißel (1. 11 D. 28, 1. 1. 1 §
1. 1. 4 pr. D. 48, 4. 1. 31. 32 D. 49, 14).
Obsidere, eingefc^Ioffen, befejt bal^
ten, belogern, j. 5B. obs. hominem (1. 5
pr. D. 48, 6); obsessus a latrunculis (1. 1
pr. D. 82), obs. Uinera (1. 1 G. 8, 27);
tropifd^: oh6.ü\mmindecentibus machinationi-
bus (l 28 %2 C. 3, 28).
Obaidianus, s. obsianus (lapillu«), ein
fc^marjer glänaenbet (Sbelftein (1. 19 § 17 D.
84, 2).
Obsidio, ©elagetung, »lolabe (l. 18
D. 27, 1).
Obsignare, öerfiegeln, §. Sß. si forte
Omnibus absentibus causa siliqua aperire
tabulas urgeat, debet proconsul curare, ut
— ab iisdem, quibusintervenientibus apertae
sunt, obsignentur (L 7 D. 29, 8. cf.. 1. 2 G.
6, 82) ; sacctdum cun^ pecunia signis signa-
torum obsign. (1. 8 D. 18, 8); pecuniam ob-
sign, et deponere, obsignatam deponere
(1. 25 § 1 D. 16, 8. 1. 56 § 1 D. 17, 1. 1. 1 § 8.
1. 7. 41 § 1 D. 22, 1. L 2. 6 G. 4, 32. L
1 G. 8, 17).
Obsignatio, 85erfiegelung: obsigna-
tionis depositionisque remedium (1. 7 G.
4, 54. cf. 1. 9 G. 8, 42: „Obsignatione to-
tius debitae pecuniae sollemniter facta li-
berationem contingere manifestum est**).
Obsistere, 1) fid^ toiberfefeen, iniecta
manu obsist. (1. 15 G. Th. 9, 40); obsist.
testamentis (l. 7 G. Th. 15, 1), iudici (1.
16, 10). — 2)
^en, IJtnbern a« 7 § 2 C. 6. ^6.^1. 10 G.
10 G. Th. 16, 10). — 2) entaegen fte*
10, 16).
Obsonator, ein ©ctoö, ber bie Su!oft
einlauft (1. 65 pr. D. 82).
Obsonium, Suloft (1. 81 § 9 D. 24
1), - öffentlidje glctjc^fpenbe G- 10 G.
Th. 14, 4).
Obstaoulum, $inberni|, exceptionis
obst. (1. 20 G. 2, 18); legis obstaculo inter-
cludi (1. 11 G. Th. 16, 10).
Obstare, entgegen, im SBege fteljen,
^inberltd^ fein, §. ©. si de prospectu est
obstatura aedificia (\. 12 D. 8, 2); obst.
luminibu^ (1. 6 pr. D. 8, 5); obst. (aedifi-
cium) publico usui Q. 2 § 17 D. 48, 8);
usucapere, nisi lex obstaret (1. 88 pr. D.
41, 8); dicendum est, constat, nee obstat,
quod etc. (1. 18 § 2 D. 13, 6. 1. 5 pr. D.
Digitized by
Google
380
Obstetrix — Obtinere, optinere.
41,17; nee quicquam obstat j nihil obstabit,
quo minus etc. (1. 83 D. 2, 14. l. 18 § 11.
12 D. 39, 2); tnöBej. toirb c« gefogt a) öom
^ntgegenfte^en einer (Sinrebe, ^eplit
u. f. to. 0- 27 § 6 D. 2, 14. 1. 27 D. 21,
2. 1. 7 § 2 D. 27, 10. 1. 13. 18 D. 44, 1.
1. 3. 7. 11. 19. 21 § 1. 1. 29. 80 D. 44,
2. 1. 1 pr. 1. 17 D. 44, 4); b) öom HuiJ*
{d^lug t>on bet (Srbfd^aft burd^ einen
näbetn «crcd^ttaten Q- 6 § 1 D. 28, 3. 1. 3
§ 9. 1. 4 § 2 D. 38, 2. 1. 7 pr. D. 38, 6.
1. 2 pr. D. 38, 7. 1. 1 § 8 D. 38, 8: ,Si
quie proximior cognattis nasci speretur —
obstare eum sequentibus; — nam si post
mortem (fuit conceptus), neque €bstabit
alii neque ipse admittetur. 1 2 § 6 D.
38, 17).
Obstetrix, ^ebomnte (\. 9 pr. § 1 D.
9, 2. 1. 1 pr. § 5 D. 25, 4).
Obstinatio, ßattnädtiöfeit = contu-
macia (1. 5 § 2 C. 7, 14).
Obstinatus, l^artndaig: animi obsti-
natioris dementia (1. 2 pr. C. 1, 1).
Obstrepere alicui, gemonben burd^ ©e*
taufd^ ftören (L. un. § 4 C. 11, 19).
Obstringere, 1) umfd^Iinöen, feifeln:
sceleris conscientia obetnetus (1. 2 C. 6,
22). — 2) öerpflid^ten, öetbinblid^
mad^en, fidem suam obstring. (1. 1 C. 4,
18); obstringi tnuneribus (1. 17 § 8 D. 27.
1), oneribus hereditatie (1. 15 § 5 D. 86,
1), fideicommisso (1. 78 § 11 eod. 1. 198
§ 14 D. 30) ; pro berede gerendo obstring,
se hereditati (1. 22 D. 29, 2); iudidis,
stipulationtbus obstrictum manere (1. 87
D. 86, 1); obstringi öbligationibus (1. 2
§ 1 D. 16, 1); alium nobis obstring, ad
dandum aliquid vel faciendum vel prae-
standum (1. 3 pr. D. 44, 7); accipiendo se
obstring, alicui (1. 80 D. 12, 1); ob ven-
ditionem obstrictus emptori possessor he-
reditatis (L 20 § 20 D. 5, 3); interdicto
(unde vi) locatori obstrictus colonus (l.
12 D. 43, 16); domino mandaH vel nego-
tiorum gest. actione obstrictus procurator
(1. 51 § 1 D. 21, 1); pro socio actione ob-
strictus (1. 45 D. 17, 2); condictione ex
furtiva causa obstringi (1. 16 D. 13, 1);
fater et dominus de peculio obstricti (I. 1
8 D. 13, 5). — 8) öer^)fänben, in «or-
tet» vel in usuras obstrictum pignus (1. 11
§ 8 D. 18, 7); obstring, res (1. 2 C. 9, 34).
Obstructio, »orbau (1. 11 § 1 C. 8, 10).
Obstruere, öerbaucn, öcrmouern (1.
18 § 7 D. 7, 1. 1. 6 D. 8, 2): t)ctfto^)fcn,
\>tx]ptxxtn: si aqua fluens iter suum
stercore obstruxerit (1. 2 § 6 D. 39, 8);
tro^fd^: alienandi viam obstr. (1. 11 C. 5, 71).
Obtegere, bebcdten (1. 1 C. 7, 20).
Obtemperare, ge^otd^en, Sfolfic Icf*»
Ecn, j. ©. obt. domino iuhenti (L 2 § 1
. 9, 4. cf. 1. 157 pr. D. 50, 17); non obt
ius dicenti (1. un. 1). 2, 3. 1. 53 pr. D. 42,
1), decreto praetoris (1. 26 § 6 D. 4, 6. L
81 § 3 D. 42, 5), arbitrorum sententiae
(1. 3 C. 2, 55), stipulationi (1. 15 D. 2,
11), praeceptis legis (l. 41 D. 48, 19); do-
nationis legi non obtemperatum (1. 8 D.
40, 8); obtemperandum testaioris voluntati;
non obt. voluntati, scripturae testamenH
g. 113 § 1 D. 30. 1. 2 D. 85. 1. 1. 10 C.
3, 36. 1. 2 § 1. 8 C. 6, 46); postliminio re-
gressi patriae muneribus obtemp. cog^tur
(1. 17 § 6 D. 50, 1).
Obtentus, optentus. SSotfd^ü^nng,
5Bortoonb, j. ©. obtentu paupertatis tur-
pissimam vitom agere; pauperiEttis optenta
non excusari (1* 43 § 5 D. 28, 2. 1. 10 § 3
D. 50, 5); Qon passim tatoribus sub opt
aeris alieni permitti debuit venditio (1. 5
§ 9 D. 27, 9) ; sub obt novi)rum instrumen-
torum restitui negotia minime oportet (l.
85 D. 42, 1); optentu consilii derogare iuri
(1. 77 § 24 D. 31); aub obt, legis Falc
legata morari (1. 2 G. 6, 47); cbtentu expi-
latae hereditatis emolumentum legatorum
legatariis auferri non oportet (L 5 C. 9,
32); sub obt. paenitentiae donationem revo-
care non posse (1. 4 G. 8, 55); onerum
municipalium obtentu interpellari (L 3 G. 4.
12); civitatibus obtentu privikgiorum suo-
rum occupata intestatorura bona (1. 19 G.
10, 10).
Obterere. jermalmen, »erquetfd^en,
vertreten (1. 8 § 1 D. 9, 2. 1. 5 § 4 D.
12, 4); tropifd^: nullus tamquam ludaeus,
cum sit innocens, obteratur (1. 14 G. 1, 9).
Obtinere, optinere, 1) erlangen, er«
galten, a. ^. obt. tuUlam (1. 1 § 1 D. 26,
4), hereditatem (1. 28 pr. D. 5, 2. l. 4 D.
28, 3. 1. 41 D. 29, 2. 1. 15 pr. D. 37, 5.
L 7 § 1 D. 87, 10. 1. 22 G. 3, 28); ex
testamento successionem obt. (L 1 G. 6, 20) ;
bon. possessionem accipere remque obtin.
(1. 12 pr. D. 28, 8); quadrantem intearum
obt. (1. 41 § 6 D. 28, 6); actione (com-
muni divid.) praedium obt. (1. 1 C. 3, 37).
— 2) inne l^aben, htf^anpttn, einnen*
men, bejt^en, l^aben, bel^alten, 3. Q.
ratio obtinendae possessionis, im (^egenf.
öon origo nanciscendae (l. 6 D. 41, 2); ex
iusto initio longo tempore cbtentaposs. (L
2 G. 7, 22); plures in uno fundo dominium
iuris intellectu optinent (1. 66 § 2 D. 31);
oht. proconsülatum (1. 1 pr. D. 26, 5); obt
hcum (1. 31 § 1 D. 28, 5. 1. 19 D. 85, 1.
1. 5 § 1 D. 38, 6. 1. 1 § 7 D. 38, 8. 1. 2
pr. D. 50, 2); usurae vicem fructuum op-
tinent (1. 84 D. 22, 1); obt legis vicem
(§ 7 I. 4, 18), vim Ugis (1. 38 D. 1, 3), vim
Digitized by
Google
Obtingere, optingere — Occasio.
381
rei iudieaUie (1. 6 C. 7, 58), suam vim,
vires «tio« (1. 3 § 5 D. 47, 12. 1. 2 G. 7,
12), potestatem condicianis (1. 39 D. 12, 1) ;
contmctos imaginarii tum vinculum non
optinent (1. 54 D. 44, 7). — 8) in einem
9Mtö{itteit SRec^t bel^alten, oBfiegen,
). )6. no2Ze o&h'n^e = in Ute vinci vdJe
JX 1 § 7 D. 38, 5); animus litiganüs et
opHnendi votwn (1. 11 § 3 D. 35, 2); obti-
nendi spes (L 1 D. 5, 2); agere, petere,
ioB 8üum persequi — et obtinere (1. 6 § 1.
L 16 pr. 19 eod. 1. 76 § 1. L 83 D. 36,
1. L 19. 29 pr. L 80 § 1 D. 44, 2); de
inoffkioso agendo obt. (L 47 § 1 ]). 40,
4); appdlatione intercedente obt. (1. 5 § 12
D. 34, 9) ; non inre factum (testam.) con-
tendere, falsos esse codicillos dicere, de
falso agere, litem peragere — nee obtinere
(L 5 1 1. L 15. 22 eod. L 27 D. 27, 1. 1.
22 § B D. 5, 2); non obt. in accusando,
in falai testam, accusatiane^ qtMestione de
inoffidaso (1. 22 § 1 eod. L 47 D. 5, 3.
L 12 1 4 D. 38, 2. L 38 pr. D. 49, 14);
obt. ob aliquo s. dUquem, gegen Semanben
obfiqien (L 16 D. 20, 4. L 27 § 2 D. 32);
bajf^ bebeutet an^ obt. causam (1. 3 § 6
D. 37, 10). — 4) t>on 9le(^ti»anfi(i^ten, ffU^t^
fd|en, ®eiDobnbetten unb bergt gefaat: bie
Dbetl^anb behalten, (S^eltung er^alten^
gelten, (Statt f^ahtn, j. 8. fuitquaestio-
m» — et obtinuit (1- ^ I>* 29, 2); post
maanas varietates obtinuit (1. 9 D. 41, 8.
L 32 D. 44, 7); obtinuit sententia (1. 88
p. D. 7, 1. L 127 D. 30. 1. 10 pr. D. 41,
8); qnod et honestius est et merüo opti-
mtü (L 4 § 2 D. 2, 4), ^ix id optinerepot-
est; vix est, ut id optineat (L 18 D. 32.
1. 7 § 5 D. 41, 1); oonsuetudo quae retro
opHmUi (L 7 pr. D. 1, 16); in liberalibus
causis pro libertate statutum optinet (1. 38
pr. D. 42, 1); forma servetur (in agris)
mae vivo testatore optinuerit (1. 15 § 1 D.
o8, 2); öbtinendum (= öbservandum) est,
fM etc. 0- 34 D. 49, 14); quod m heredi-
bus optinendum est (1. 13 D, 44, 4).
Obtingere, optingere, 1) ^nlommcn,
§tt Sj^eil toerben, is, cui optigerü exer-
ciH/io iurisdictionis (1. 1 pr. D. 1, 21); ho-
nores, qui fiHo obti^erunt (1. 15 D. 50, 4) ;
pars quae tibi optigerit; per {divisionem,
ex divisione obting. alicui (L 77 § 18 D.
31. l 81 D. 33, 2. 1. 4 C. 8, 44); a^ ^ui
emptione yel quoHbet aUo easu opti^^ennt
(!• 92 pr. D. 82); nisi hereditas optigerit
aditaque fuerit 0. 23 § 2 D. 28, 5). —
2) eintreten, gefdeben, si per heredita-
tem optigit actio (L 10 D. 47, 12); si in
uinos X quis liber esse iussus est novis-
simo eins temporis' die l^)ertas optinet
(l 49 D. 35| 1); oondicio, ut quid opttn-
t
jat — ne quid optingat (1. 60 pr. eod. cf.
L. 35 § 3 D. 39, 6).
Obtreetator, labtet, ©d^m&l^et (l.
un. C. 9, 7).
Obturare, berfd^Iiegen, bermad^en
a. 6 D. 8, 2).
Obtutus, ber Hnblid, baS ©eifetn,
%. 19. procul a cunctorum obtutibus (L 12
6. 12, 35).
Obumbrare, betbergen (l 83 C. Th.
16, 5).
Obumbratio, ©efd^ottung, SSerbun»
lelnng.
Obvenire, an ^emanben lommen,
il^m pfaUen, ^n Sl^eil toerben, h^Jd.
sacerdotio obveniente an cogatur arbiter
sententiam dicere (1. 32 § 4 D. 4, 8) ; in ca-
sum a quolibet obvenientis Ubertatis liere-
dem instituere (1. 22 D. 28, 7); quod legato-
rum nomine a patre obvenit impuberi (1. 60
pr. D. 35, 2) ; heres de eo quod heredüati ob-
venerit recte aget (L 50 § 1 D. 6, 1), here-
ditate obv. alicui (1. 2 D. 48, 6); indbef.
toirb ed bom tlnfaH einer (Srbfd^aft ge*
fagt, f. b. a. deferri, ). ©. hereditas ex te-
stam. nobis oboeniens; hered., quae iure
Jegüimo obvenit (l. 34 pr. D. 5, 3. 1. 3 § 1
D. 17, 2. cf. 1. 14 D. 29, 2. L 14 D. 41, 4,
1. 28 D. 42, 5. 1. 130 D. 50, 16).
Obventiones, @in!ünfte aud bem (Sx»
trag einer @a(be, iniSbef. burd^ SSermiet^n
a. 7 § 1 D. 7, 1. 1. 1 § 15 D. 14, 1. 1. 34
D. 22, 1. 1. 5 § 9 D. 27, 9).
Obviam Ire s. obvlare, entgegen*
Selben, begegnen, fid^ »tberf ejen, 6in*
alt tl^un, 5. C remedio per praesidem
obv. eundum (1. 13 § 1 D. 1, 18); darda-
narii, quorum avaritiae obv, itum est con-
stüutioniibus (L 6 pr. D. 47, 11); obviare
fraudi (1. 1 C. 11, 4), cupiditatibus (1. 51 C.
10, 32); miUH obv. telo 0. 1 C. 3, 27);
«tio« confessioni obviare non posse (1. ^
§ 1 D. 39, 5); ut ea impleat, adversus quae
öbü. ire nonpotest (1. 4 § 7 C. 2, 55).
Obvius, begegnenb, entgegen (1. 39
C. Th. 11. 30).
Oocasio, 1) (S^elegen^eit: a) STlöglid^*
leit, ). ^. propter mortem alicuius ca-
piendi occ. (1. 31 pr. D. 39, 6) ; occ. usuca-
pionis (1. 33 eod.), adquirendi (1. 28 pr. D.
50, 16); b) »eranlaffnng, j. «. calcis
ictu mortis occ.praebita (1. 5 C. 9, 16); occa-
sione Jiereditatis aliquid lucri sentire, habe-
re portionem (1- 2 § 17 D. 18, 4. 1. 61 § 1
D. 36, 1); occasione omissae hereditatis ni-
hil habere (1- 20 § 1 D. 37, 4); liberis ex
occas. maritcUi adquisitae res; quae per
quascumque occas, vel inter vivos vel per
nltimas dispositiones vel ab intestato de-
soendunt (1. 11 C. 6, 59); heredites, quae
Digitized by
Google
382
Occasus — Occupare.
ex castrenaibus occas. pervenit filiofam. (1.
8 § 2 C. 6, 61); quidquid ex huiuscetnodi
professione vel ipsius occasione quaesierint
ad?ocati (1. 4 C. 2, 7) ; occasione ministerii
quaestum faoere (1. 4 § 2 P. 8, 2); occassione
iuris liberari (1. 32 pr. D. 15, 1); ne cui do-
lus suuBper occas. iuris civilis contra nata-
ralem aequitatem prosit (L 1 § 1 D. 44, 4) ;
in occasionem Tiabere aliquid, ettvaS aU (^e*
Icgcn^cit bcnuften; aur SScranlaffung n^mcn
(1. 8 § 3 D. 48, 4). — 2} 3uf alt: ma^ns ex
occas. quam ex iure conttngere (1.2 D. 48, 21).
Oocasus, Untergang, Xob (1. 3 C. Th.
5, 1).
Ocoidentalis, abenblänbifd^: occident.
patriarchae (1. 17 C. 1, 9).
Occldere, untergeben: occid. cum per-
sonis delicta (1. 5 § 2 C. Th. 4, 8).
Oocidere, tobten (1. 7 § 1. L 51 pr. D.
9, 2. 1. 1 § 17 D. 29, 5. 1. 1. 15 D. 48, 8);
iu9 ocddendi adulterum (1. 21. 23 § 2 ff.
1. 25 pr. § 3 D. 48, 5).
Occisio, Xöbtung p. 23 § 2 D. 9, 2).
Ocoulere, ö er bergen, occul. desertores
a. 6 § 1 C. Th. 7. 18).
Occultare, öerbergen,t)erftetfen,ber»
l^el^Ien, oocultatio, s5erbergttng,a.5B.oc-
cult. fraudem (1. 49 pr. D. 19, 1); se occul-
tare; occupatio sui (1. 7 § 4. 7. 9. 13 D. 42,
4. cf. latitare); occult. reos; occultatione
cdare mancipia, colonum (1- 1 C. 9, 39. 1. 6
C. 11, 8. 1. 2 C. 11, 64). Ocotdtatop, SSer-
l^e^Ier: occult. gestorum (1. un. C. 10, 13) ;
poena, quae de occultatoribus etfugitivariis
data est (1. 1 § 1 C. Th. 10, 12).
Oocultus, ö erborgen: a) bunfel: in
occulto esse (1. 7 pr. D. 14. 4. 1. 4 pr. D. 18,
6); h) ^eimltd^: occ. compendium (1. 4 C.
9, 34); occulte (adv.) = clam (1. 23 pr. C.
4, 35. 1. 25 § 1 C. 8, 53. 1. un. C. 9, 11).
Occupare, 1] fic^ bemäd^ttaen, er»
greifen, in ©efi^ nehmen, aj im Slttge*
meinen, §. ö. occupatus ager (1. 26 D. 7, 4);
a latronihus occupata domus (1. 3 § 8 D.
41, 2); sine auctoritate iudicis occup. res
debitaris (1. 8 D. 48. 7) ; quod quis legatorum
nomine non ex voluniate heredis occupavit,
id restituat heredi (1. 1 § 2 D. 43, 3); occup.
res hereditarias (1. 49 D. 5, 3); in causam
iudicati fundipignus occup. (1. 2 C. 8, 17).
intestatorum bona civitatibus occupata (1. 1
C. 10, 10); bona a fisco occupata (1. 3 § 4
D. 4, 4. cf. 1. 31 D. 28, 1. 1. 68 § 1 D. 46, 1.
1. 2 pr. D. 48, 17. 1. 48 § 1 D. 49, 14. 1. 1 C.
5, 16. 1. 1 C. 7, 73. 1. 2 C. 9, 51); occup. (va-
cuam) possessionem (1. 6 D. 41, 2. 1. 4 § 27
D. 41, 3); tropifd^: nummis datis tutelam
occupasse (1. 1 § 7 D. 1, 12); condicio^ quae
prior exstiterit, occupabit insliiutionem (1.
17 D. 28, 7); aut morbo occupatus, fiber«
toftUigt (1. 1 § 1 D. 26, 8); b) iniJbd. »on
einer ^errenfofen @a(^e §uerft ©efift
ergreifen: quod ntdlius est, id ratione na-
turali occupanti conceditur (1. 3 pr. cf . L 5
§ 1. 4. 1. 7 § 3 D. 41, 1. 1. 1 D. 41, 7 :
„Si res pro derelicto habita sit — occupan-
tis fit." 1. 1 § 6. 7 D. 43, 12). — 2) ein-
nel^men, auffüllen = mpZerc s. 1. §. ö.
locus, quem flumen aut mare occupavit;
impetu 8. inundatione fluminis oocupatus
locus, ager (1. 14 pr. D. 8, 6. 1. 7 pr. D. 18,
6. 1. 30 § 31). 41, 1. 1. 8 § 17, 1. 30 § 8 D.
41, 2); tro^nfd^: si aes B^enxuxi substantiae
fines occupaverit (1. 16 C. 6, 50); auSfüI*
len, umf af f en: tantum temporis, qucmtum
dbsentia occupavit (1. 28 ^ 3 D. 4, 6); si
minus, quam viginti, milia (passuum) su-
perfcint, integrum di^ oocupmt (1. 3 pr. D.
50, 16); tam angustus legatarius, cui domus
usus legatus est, ut non possit occupare to-
tius domus usum (1. 22 § 1 D. 7, 8). — 8)
erlangen, erl^alten, %. 95. occ. bon. pos-
sessionem contra tab. (I. 2 pr. D. 37, 11) ;
c. tab. bon. possessione accepta debitam
portionem occup. (1. 19 § 2 D. 35, 1); occ
partem filii sui (\. 18 D. 37, 5), substituti
(1. 16 § 11 D. 88, 2). — 4) inne ^aben:
occ. sequentem gradum (1. 6 C. 6, 59). —
5) Semanbem juborlommen, inSbef. in 6f
}ug auf bie geridbtlic^ Verfolgung cined «n-
ftmtd^d ober bie ^langungeinei^ric^ern^
Urtbeil« (1- ^2 D. 8, 3: ,JPluribu8 procura-
toribus in solidum simul datis occtqHJuUis
melior condicio erit, ut posterior non sit in
eo quod prior petit procurator." 1. 14 pr.
D. 9, 4: „Si quis a multis conyeniatur ex
noxa eiusdem servi — si quidem unus occu-
pavit — oceupantis meliorem esse condicio-
nem. ei itaque dedetur non qui prior egit,
sed qui prior ad sententiam pervenit: et
ideo ei, qui postea vicerit, actionem dene-
gari iudicati." (}. 6 D. 14, 4. 1. 8 D. 14,
5. 1. 10 D. 15 1 : — „in actione de peculio
oceupantis melior est condicio, occupare
autem videtur non qui prior litem conte-
status est, sed qui prior ad sententi&m iudi-
cis pervenü." 1. 4 D. 15, 8. 1. 11 § 21 D.
32: — „unus qui occupat agendo totwn am-
sequitur." 1 19 pr. D. 42, 1: „Inter eos,
quibus ex eadem causa debetur, oceupantis
melior condicio est.'' 1. 9 D. 45, 1. L 8 § 9
D. 47, 12. 1. 4 pr. D. 48, 5. 1. 4 C. 6, 88).
— 6) bie X^atigleitSemanbe« in«n-
fprud^ nel^men, i^n befd^ftftigcn, j. C
si hereditas superveniens occai>et jprocuni-
torem (1. 10 D. 3, 3); occupati circa rem
rusticam (1. 1 pr. D. 2, 12), circa prindpem
(1. 11 § 2 D. 4, 4); rebus müitaribus aai
custodiis aut cognitionibus occupatos prae-
ses (1. 2 § 2 D. 88, 15); occupari r^^tibL
Digitized by
Google
Occupatio — Offensa.
883
causa (1. 8 G. 2, 20), onertbus extraordin.
p. 21 C. 10, 32}.
Occupatio, ©cfe^aftiottitg, Mc Seman«
M X^tigleit in fin\ptvi^ nimmt nnb i^
an anbem ®e{(^ften t)er]^nbett, ). Q. si
oecup, aliqua iiidieem non patiatur operam
iudicio dare (1. 18 pr. D. 5, 1); si oceup,
negottorum propriarum id ei munns remit-
tat (1. 15 D. 4, 8); quem maioris causae
oecup. defendit Q. 58 § 2 D. 42, 1); qui
agere non potuerint, vaHis praeHdum occth
pat districti (1. 15 § 5 D. 48, 16); per occur
pat pvblicM accnsationem instituere non
posse ^1. 21 0. 9, 9); propter occitpat miK"
tares litem tardius exseqni (1. 8 C. 2, 18).
Occupator, ©efitergteifet (1. 19 C.
Th. 9, 42).
Ocourrere, 1) entgeaenlommen Pro-
consnl excusans, ne pimiee vel privatim
oecurrant « (1. 4 § 8 D. 1, 16. — 2) ^ct»
beifommen: non tardius profectus, quam
ut occurrere possei intra commeatwn (L 14
pr. D. 49, 16); intra diem oecurr. adprohir
oendum non posse (1. 5 § 1 D. 48, 24); ad
iudicium oec non posse ^L 2 § 2 D. 2, 11).
—8) eintreten, eomparattonuua leaatorum
occurrit (L 20 § 1 D. 87, 5); oecurrft c^equi-
tos rei (L. ß D. 87, 6). — 4) begegnen,
öerbinbern, oec. calliditaH (I. 1 pr.I).29,
4. L 14 pr. D. 40, 12. 1. 1 § 1 D. 43, 20),
fallaciis 0- 1 § 2 D. 21, 1); contra fidem
testatoris venienti merito oecurretur (1. 20
§11). 89, 5); pactiyel x>«r doli exceptio-
nem oecurretur contra placita servittUem
vindicanti (1. 4 pr. D. 8, 1); lex venditio-
nibus occurrere Yoluit (1* ^^ ^- 4^» !)•
Oecorsus, 1) SSegegnung: occursum
creditoris evitare (1. 7 § 18 1). 42, 4). —
2) Eintritt: congruae emendatUmis oec
0. 51 C. 10, 82).
Ooiter, gefd^minb.
Ootava (sc. pars), 1) ad6ter S^l^eil
(Ulp. VI, 12). — 2) eine im atzten 5:^eile
beffel^enbe «bgabe (1. 2 C. 4, 42. 1. 7
C. 4, 61. 1. 7 C. 4, 65). Octavarius,
einnehmet berfelben (1. 8 C. 4, 61).
Octavenus« ein in Set äRitte M 1.
n. C^t. lebenbet g[urift (1. 44 § 8
, 2. 1. 69 pr. D. 86, 1. 1. 82 § 2 D.
40, 9).
October (mensis), ber ä^onot October
(1. 58 pr. D. 7, 1).
Ootoginta, ad^t^ig a. 54 § 1 D. 19, 1).
Ocnlatus, bnrd^oa^^lngekoal^rne^m*
bat, fi(^tbat (§ 9 I. 8, 6: — „magis
yeritas oculata fide quam per aures animis
hominum infigitur'O*
Oooltuu «uge (L 7 pr. 1. 52 § 1 D. 9,
■ " ' 1 D. 21, 1) ; tto»rtf(^ f. ö. a.
2. 1. 12
»lief, §
oculis et affectu adprehendere
possessionem (l. 1 § 21 D. 41, 2); ocuZi«
sttis subieere locum, in ^genfd^ein nel^men
(L 8 § 1 D. 10, 1); anU oeulos habere,
bead^ten (L 4 § 1 D. 18, 4. 1. 8 § 2 D.
27, 2. 1. 14 § 5 D. 48, 5); ocuhs imponere
alicui rei, bie Znqtn anf etmad tt)etfen, bat«
nac^ itad^ten (1. 1 C. 7, 89); j>u52i0o« oc.
incestare (1. 12 C. 12, 85).
Odiosus, k^etl^agt: ars legibus odiosa
(1. 10. 10, 15); pactiones od. (1. 80 C.
2,3).
Odium, ^ai, }. 99. ubi in odium eius
eui debetur exceptio datur, perperam solu-
tum non repetitur (1. 40 pr. D. 12, 6).
Odor, 1) ®etnd^ (1. 2 § 29 D. 48, 8).
— 2) odores SBobIgetüd&e, ©peceteien
a. 11 D. 7, 5. 1. 7 § 8 D. 15. 8. 1. 8 § 10
D. 83, 9. 1. 27 f 1 D. 41, 1).
Odorari, anf fpüten (Nov. Th. 11. c. 1
I, 26).
Oeoonomatus, ha9 Hmt eines oeco-
nomus (1. 14 § 5 C. 1, 2).
Oeconomus (ecclesiae),S3ettoa(tet beS
Äit(^enöetmögen«, Äitcfienöotfie^et (1.
14 pr. § 1. 8—5. 8—10 cit. l 82 § 4 C
1-, 8. 1. 6 § 10 C. 1, 12).
Oenomeli, a^etb and Sßein nnb $onig
G. 9 pr. D. 38, 6).
Oenophorum, Sßeingef&B gum Etagen
(Paul, m, 6 § 90).
Offendere, 1) anf dalagen, famosum
libeDum (\. 9 C. Th. 9, 84). — 2) gegen
etnmS betftogen, ed t)et(e^en, 5. 9. off.
legem s. legi (1. 40 § 1 D. 5, 1. 1. 1. pr.
D. 22, 1), edictum (1. 6 § 2 D. 29, 4),
SCtum, manifestam sententiam SCti (1. 8
§ 3 D. 14, 6. 1. 17 C. 5, 62), naturam
(L 14 § 5 C. 6, 58); pietatis ratio offensa
(1. 35 D. 21, 1). — 3) f(^aben: servitus,
ne prospectui offendatur (1. 15 D. 8, 2). —
4) aegen Semanoen {id| tietgel^en, il^n be«
leioigen, 3. 8. servus missus in viUam,
quia dominum offenderat, quasi ad tempus
relegatus (1. 85 § 3 D. 28, 5); si ita (fidei-
comm.reliquisset ali<^uis): ,his quosdignos
putaveris* (rogo restitnta), petere posse eos
qui non offenderint (1. 24 cf. 1. 77 § 25
D. 31. 1. 11 § 8 D. 32); offensus = iratus:
mater jure contra filiam offensa (1. 30 § 1
D. 39, 5) ; propter fugam offensus dominus
(1. 5 § 8 D. 12, 4). — 5) offensum habere
aliquem, einen ßag auf 3emanbenbaben
a. 2. D. 28, 4).
Oflfensa, 1) »etftoß, »etge^en, »et*
le^nng, öeleibigung, 5. ©. sine off.
edtcti (1. 6 pr. D. 3, 1) ; servi, qui sine off,
fuerunt (= qiti non offenderunt); per offen-
sam exelusi servi (1. 51 D. 40, 4); ex levis-
sima off, vincire servum (1. 27 D. 20, 1);
culpae aut erroris off, (1. 38 C. 10, 32). —
Digitized by
Google
S84
Offensio — Officium.
2) Untotlle, (inttftßuno, (ScoU, ). 9.
im (Seaenf. bon amicitia (L 4 D. 84, 4);
levis Ott. im (S^eaenf. k)on gravissimae ini-
micitiae (1. 8 § 11 eod.); offensam pZooore
G. 8 D. 29, 6), flectere (1. 5 C. 8, 36); iustas
offensae cauaaa praestare (L 22 C. 8, 28).
Offenflio, a) JBergel^en, 2et;i9 cm^o« off.
(l. 1 C. 12, 7); b) (gntrftftung, iustas offeth
sionis ccMsas praestare (1. 20 G. 8, 28).
Offerre, 1) antragen, anbieten, ^99.
off. alicui, utrutn — an etc. (1. 7 D. 46, 6);
off. meliorem condidonem (1. 2 pr. 1. 20
D. 18, 2); off. itmi^andum = deferre (L
14 § 8 C. 4, 80); off. cognitionem, [lä) tt*
Meten, bie @a(l^ bet ric^teclid^en (S4)gnition
ju untcmerfen (1. 8 pr. D. 86, 4); contra
legem fidem suam off., fi(^ jur @rfil0ung
eine« gibeicommiff e« erbieten (l, 8 C. 6, 50) ;
oblata defensio Q. 5 § 8 D. 42, 4); off.
satis 8. satisdationem (l. 21 § 2 D. 18, 5.
L 5 D. 26, 10. 1. 1 § 1 D. 86, 4. L 21 § 1
D. 89, 1. 1. 2 § 1 D. 48, 8. L 1 § 8 D.
48, 4), eautianem (L 80 D. 85, 1. 1. 15 § 6
D. 86, 1. 1. 8 D. 87, 6. 1. 50 § 1 D. 40, 1.
1. 10 pr. D. 46, 1); reum numerare para-
tum (1. 84 § 1 D. 40, 7); inöbef. tmrb H
bom 9(nbieten ber 3<^^Iung gefagt, h- ^* «o-
lidum off. creditor^^ 0- 4 § 19 D. 40, 5);
off. pecuniam (1. 56 § 1 D. 17, 1. 1. 1 § 8
1. 7 D. 22, 1. L 64 D. 46, 1), pretium (1. 18
§ 8 D. 19, 1. 1. 18 pr. D. 28, 6). litis aesti-
mationem (1. 14 pr. 28 D. 9, 4. 1. 29 D. 10,
2. 1. 12 § 6 D. 40, 6. 1. 1 D. 41, 4); bal^
au(^ ,iu8 offerendae peconiae' «offerendae
pecuniae facultas' (1. 2. 8 pr. D. 20, 5)
haS 9(udlaufdred^t — f. g. ins offerendi
— ber ^fanbglftubiger. — 2) se offidrre, su
ettoad fid^ erbieten, eine« @ef(^äftd frei«
toillig (ol^ne 9[uftrag) fi(^ nnter^iej^en,
baju fid^ brAngen, §. 8. negotiis alienis
(gerendis) se off. (1. 8 § 9 D. 8, 5. 1. 86
I 1 D. 5, 1. 1. 5 pr. D. 44, 7. L 54 § 8
D. 47, 2); se off d^osito p. 1 § 85 D. 16,
8); liti, defensioni (1. 61 D. 8, 8. 1. 22 pr.
D. 4, 6. 1. 89 § 1 D. 9, 4. 1. 4 pr. § 1
D. 42, 1); in«be{. tmrb liH (s. petitioni, m
defensioni) se off. öon bem gefagt, ber, oljne
IBeft^ au fein, p(^ auf eine binglid^e 0oge
einlägt G- 18 § 13 D. 5, 8: — „« non
posstdens optukrit tarnen se petitioni, an
teneatur. — omnem, qui se offert petitioni,
quasi possidentem teneri." 1.45 eod. „Qui
se lüi opttUit, cum rem non possideret, con-
demnatur; — aui se hereditatis petitioni
optulit ex doli clausula tenetur.'' L 25. 27
pr. D. 6, 1. L 10 D. 7, 2): in bcrfelben
SBebeutung l^eigt tS aud^ se off. alicui (1. 89
D. 4, 8: „Si te Titio opuäeris de ea re
quam non possidehas — de dolo malo tene-
beris"). — 8) barbieten, barreidjen.
geben, i» 16. sibi off. mMeammtwm (L 9
St, D. 9, 2); ftberretd^en, übergeben:
bellus divoHü oblatns (L 7 D. 24, 2);
oblata nee recepta a iudice appeUatio (L
19 of. 1. 81 C. 7, 62); furtum oblatum
{§ 4 I. 4, 1 : — „ObL furtum dicitnr, cum
res furHva ab aliquo tibi oblata sit eaque
apud te concepta sit**); ^etnanben bem
Stifter überliefern, bor (S^erü^t fül^ren,
ftellen: defensores dvitatum oblatos sibi
reos ad iudicium dirigant (1. 7 C. 1, 55);
latrones off. iudicibus (1. 1 G. 9, 39); se
off. praesidi prov. (L 1 G. 9, 16); si atro-
cem iniuriam servus fecerit, prctesidi offe-
rendus e^t (1. 9 § 8 D. 47, 10); a dommo
ad tormenta offerri (1. 18 § 7 D. 48, 18);
filius a patre oblatus (1. 9 § 8 D. 1,. 16);
desertor a patre suo oblatus; qui post quin-
quennium desertionis se optulit (1. 13 § 6
D. 49, 16).
Offioere, ^inberlic^ fein, fd^aben,
|. 93. itts offictendi luminibus yicini; servi-
tus, ne luminibus prospectui ofßdatur (L
2-4. 10. 11 pr. 28 pr. D. 8, 2); arborem
ponere, ut lumini offidat (1. 17 pr. eod^);
permitti ei, cui arbor officeret, ut si yeUet
succideret eam (L 1 § 2 D. 48, 27); non
off. lihertati, manumissioni (1. 6 D. 20, 2),
statui (L 21 pr. D. 49, 15).
Officialis (adi.), bie ]^&u«Ii(^e SSebie«
nnng betref fenb: operae offic. tm (S^enf.
Don labriles (f. b. SB.); officiale maj^piste-
rium, ha& %xttt htd ^ßlagi^n diy. offidorum
(L 1 G. 12, 6).
OffioialiB (Subst.), <Oiener, Sluftoär*
ter, 5. ©. offic praesidis prov. (L 84 jnr.
D. 12, 1); per offic. praefecH introdudin
possessionem (1- ^ § 27 D. 86, 4).
Offloina, 1) SßerfftAtte (L 19 § 2 D.
5, 1). — 2) IBnrean, C^om^toir hnWO^
ler (L 8 D. 50, 14). — 8) fiauflaben (L
19 G. 8, 11). — 4) ®arberobe (L 4 § 2
D. 8, 2).
OffLciose (adv.), pflic^tmftlig (1. 21 D.
84, 9: — „Omnes heredes — of/ie. agere
drca defuncti vindictam convenit").
Offloium, 1) ^flict^t, a) im 9(ugemei«
nen, ). 9. officii (tuendt) causa de homine
libero exhibendo interdictum competit (L 2
§ 1 D. 48, IJ; off. avi circa neptem ex off.
patris erga fUium pendet (1. 6 D. 87, 6); non
ex off. pietatis facere testomentom (L 2 D.
5, 2); ex off. amiciticie gerere negotium im-
puberis (l* 28 D. 42, 5); ba^er (S^ef&Hig«
leit, ^ienftfertigleit: exoff.stqneawi^
dtia mandatum originem trahit; contra-
rium est offida merces (LI § 4 D.17, 1); Wh
luntatis et offidi magis quam neeesdtaUs,
ese commodare (1. 17 §8 D. 18, 6); MiaiMMi
off. praestare (L 5 § 4 D. 19, 5) ; iniquum est
Digitized by
Google
Officium.
885
damnomm esse cuique off, suum (1. 7 D. 29,
3. 1. 60 §5 D. 47, 2); aud) ein (ouö ®cfäl<
Hgf cit) für einen Änbetn übernommen
nc^ &t\d)&\t: promissuni off, deserere —
explere non posse (1. 27 § 2 D. 17, 1); in
officio delinquere — off. implere (1. 32 pr.
P. B, 5); b) in^bef. S(mt^<)flic^t, 3lmt,
officio iudicis, iudicantis, cognoscentis,
praetoriSy arhitri contineri, con venire; ad
off. iudicifl etc. pertinere; esse off. iudicis
etc. (1. 43 D. 4, 6. 1. 32 § 10 D. 4, 8. 1.
38. 44 D. 5, 3. 1. 7 D. 5, 4. 1. 9. 76 pr.
D. 6, 1. 1. 22 § 2 D. 7, 8. 1. 18 8 2 1. 26.
42 D. 10,2. 1. 38 D. 11, 7. 1. 21 D. 12,1.
1. 21 § 3 D. 15, 1. 1. 19 § 3. 1. 25 § 5.
L 42 D. 19, 2. 1. 43 § 6 D. 21, 1. 1. 13
D. 22, 5. 1. 7 § 1 D. 23, 5. 1. 24 § 2 D.
24, 3. 1. 6 B. 27, 7. 1. 4 D. 29, 8. 1. 69
§ 5. 1. 109 § 1 D. 30. 1. 95 § 2 D. 35, 2.
1. 5 pr. D. .39, 2. 1. 47 § 2 D. 40, 5. 1. 5
D. 43, 1. 1. 4 § 3 D. 44, 4. I. 27 pr. D.
45, 1. 1. 45 D. 46, 1. 1. 9 § 1 D. 47, 2);
ai mero iudicis , prattoris officio proficisci
(1. 5 pr. D. 45, 1); officio iudicis dtWmi (1.
73 D. 3, 3), expediri (1. 14 § 8 D. 11, 3),
celebrari (1. 7 § 3 D. 43, 24), prohiberi (1.
13 D. 23, 2), compelli (1. 44 D. 40, 4), aesti-
mari (1. 11 pr. D. 10, 4. 1. 16 D. 47, 10),
restitutio in int. facienda (1. 9 § 7 D. 4, 2),
cautio inteiponenda (1. 35 § 1 D. 28, 5. cf.
1. 25 § 10 D. 10, 2. 1. 71 § 1 D. 30); ex
off. posci 0- 45 § 8 D. 49, 14); usürae,
quae in officio iudicis fuerunt (I. 60 pr. D.
36, 1. cf. 1. 24 D. 16, 3: —„est constitutum
in bonae f. iudiciis, quod ad usuras attinet
et taniundem possit off, arhitri quantum
stipulatio,** 1. 6 D, 3, b)'tiudici otnnium re-
rum off. incumbit, quaecumque in iudicio
versantur (1. 25 § 8 1>. 21, 1); ex off, iuris-
dictionis sub venire (1. 1 § 10 D. 3, 1); arbi-
ter officio in sentetUia non functus (1- 25 pr.
D. 4, 8) ; off. re^entis exercüum, tribunorum
vel eoruni, qui ex^rcitui praesunt (1. 12 pr.
§ 2 D. 49, 16); ad oS. procuratoris pertinere
(1. 56 § 2 D. 17, 1); off. curatoris in admi-
nistratione negotiorum constat (1. 20 D. 23,
2); tutoris praecipuum est off., ne indefen-
Bum pupilluni relmquat (1. 30 D. 26, 1)\ of-
ficio tutoris incumbit etiam rationes actus
»vi conficere et pupiUo reddere (1. 1 § 3 D.
27, 3) ; tutor curator ceterique qui ex off,
pro aliis intercedunt (L 31 § 14 D. 21, 1]; ex
off. sumptus facere (1. 3 pr. D. 27, 4. cf. 1. 1
§ 9 D. 27, 3) : ad off. suum revocare (1. 39 §
7 D. 26, 7) ; praetores adire, ut officii ad-
moneantur cessantes tutores aut curatores
0. 2 D. 2, 12); auA beicit^net eS ben SBit^
fung^Irei^ eineS ©eamten : ius dicentis ofL
latissimum est (1. 1 D. 2, 1) ; mandata iuris-
dictione off, totum iuris dicundi transit (1.
I
1 § 4 D. 26, 10); bal^ ühexffavipi \, t>. a.
munus 8, 1 b. j. ©. off. civilM, publica (1,
6 D. 4, 5. 1. 1 § 1 D. 16, 1. 1. 15 § 5D. 48,
16. 1. 2 pr. D. 50, 17); proconsul, vel qui in
aliquo off. erit (1. 6 § 3 D. 1, 16); qui ad
officia proficiscuntur (1. 4 § 2eod.); off. ali-
quod gerer e in prooincia; off- in aliqua
prov. administrare (L 38 pr. 57 pr. D. 23,
2. L 2 § 1 D. 34, 9); fungi off. legatianis
(1. 11 pr. 12 § 1 D. 50, 7); iudicandi (1. 6
I).5, 1); iudex datus in eodem off. permanet,
licet furere coeperit (l. 46 eod.) ; off. advo-
cationis (1. 54 D. 6, 1) ; off. cura£ a magi-
stratibus iniunctum (l. 46 § 1 D. 26, 7);
mandatum tutelae off. detrectare — off.
sponte inire (1. 39 § 6. 9 eod.); tutores
post finem tutelae per errorem in off. du-,
rantes; off, tutelae manens pr. § 10 eod.) ;
off. tutorum curatoribus constitutis finem
accipit (1. 33 § 1 eod.); off. finitum, depo-
situm (l 5 pr. D. 26, 9. 1. 1 § 3 D. 27, 4).
— 2) anbegriff öon 3)ienftleiftunöen,
. ^. off. magistri remuneratum (l. 27 D.
9, 5); in^bef. ber ^ftuSlit^enS^ienfte unb
arbeiten eine^ ©cteoen ober Sfreigelaffenen,
=: ministenum s. 1. a. a. ). ^. im ©egenf.
t)On artificium (1. 65 § 1 D. 32. 1. 24 D. 40,
4. U 4 § 5 D. 50, 15); rusticis off. abducta
mancipia (1. 27 § 1 D. 33, 7) ; operae sunt
diurnum off. (1. 1 cf. 1.3 § 1. 1. 22 pr.B.
38, 1); in officio alicuius esse, in S^wanbeÄ
5)ienften fte^en (L 48 pr. eod.); off. a li-
berto destderare (\. 26 § 12 B. 12, 6); off.
patronis praestare (1. 2 C. 6, 6). — 3) über*
Sam)t ßeiftung, JBerrit^tuna: menibrorum
lUnianorum officia (1. 14 D. 1, 5); testimO'
nii off. 0. 14 D. 22, 5); »etreibung, «u«*
Übung: cunctarum artium officia die solis
quiescant (1. 2 C. 3, 12); 9lntoenbung:
regula simul cum in aliquo vitiata est, per-
dit off. suum (1. 1 D. 50, 17). — 4) bog ju
einem ®eric^t gehörige ^erfonol, j.Ö.
officio non praesente sententiam dicere (1»
6 C. 7, 45); ba^er überhaupt f. b. o. ©e^«
tid^t, ©el^örbe, j. ö. apud off.cavere (1.
17 D. 2, 4), deponi (1. 7 § 2 D. 2, 8. 1. 11
§ 1 D. 10, 4); apud off. censuale publicari
testamenta (i, 18 C. 6, 23); ad off. U'ans-
mittere libeüos (1. 73 D. 47,2); ad off. prae-
sidis prov. vel proconsulis transmittere com-
preliensos fugitivos (1. 4 D 11, 4h missus ex
off. annonae centurio (1. 43 § 1 D. 13, 7);
tnöbef. bie Oeric^t^biener, fo toie anbere
Unterbeamten unb Dfficianten eine«
Obern Beamten, 5. 5B. sub praetextu adven-
tus officiorum vel militum iniuriis vexari
(1. 6 § 5 D. 1, 18); per off, militare exhi-
beri apud tribunal (l. 2 C. 4, 56); cum in
causa iudicati aliqua res pignori capitur,
per off. eius qui ita decrevit, venumdari so-
25
Digitized by
Google
886
Offnlgere — Omittere.
let G. 2 C. 8, 22. cf. 1. 74 § 1 D. 21, 2);
8uh custodia offidi factus (1. 1 G. 9, 45);
nuae per off, praesidibus denuntianiur (1. 7
C. 9, 2) ; ad solutionem per off.procuratoria
compeUi (1. 8 C. 4, 16); constUares etprae-
sides et unusquisque ex officio eorum; tudi-
ceSf aut officia eorum; dux, et eius officium
(L 1 § 4. 6. 1.2 § 6 C. 1, 27); officia rectorum
prov, n. 4 C. 12, bl^palatina (1. 2 C. 10,
23. 1. 3 C. 12, 69); off. praetorianum (1. 3
C. 12, 60), proconsulare (1- 8 C. 12, 55).
praesididle (1. 1 C. 7, 39); omnium offU:.,
quibus necesse est per sacras probatorias
müitiae sodari, notitia (1. 10 0. 12, 59'
Offtdgere, erjc^cinen (1. 25 C. Th. 2, 8;
OfiliuB (Aulus), ein in 9Cnfang ht» t
3aM. u. c. Icbcnbct Sitrift, ©t^ülct be«
@ennu8, d^for'i^ gfteuitb (1-2 § 44 D. 1,
2. L 65 § 1. 4. 7 D. 32. 1. 8 § 5. 8 D.
88, 9).
Olea, 1) OelBaum G* 1^ § 2 D. 19, 2).
— 2) bie grtuc^t beffcttcn: Dliöe G- 19
§ 2 eod. 1. 48 § 1 D. 7, 1. 1. 13 D. 7, 4).
OleagineuB, aud Oelbaum^ol) betei*'
tet: pocula oleag. Q. 80 pr. D. 32).
OleariuB, bad Oel betreffenb, ). O.
arca ol. (f. b. ©.); ceOa ol. (L 10 § 4 D.
7, 8) ; merd ol. ( = ad vendendum emen-
dumve oleum) praepositus servns (1. 13 pr.
cf. 1. 6 § 14 D. 14, 3); mercatores ol. (1.
5 D. 50, 4).
Olere, ried^ctt, ftitt!en (1. 12 § 4 D.
21, 1: — „non esse morbosum 08 alicui
olere'%
Oleum, ou8ae<)tc6tct Dliöcnfaft: Dcl (L
4 D. 33, 6. L 7 § 7 D. 41, ij.
Olfacere, beried^en (1. 5 D. 9, 1).
Olim, 1) cl^cmoU, t)or Seiten, im
(Stegenf. bon nostris temporibus (f. noster
8. b.), im ®egenf. öon nunc (f. b. SB.) ; olim,
quo tempore^ s. cum, s. quamdiu etc. (Gai. I,
131. 184. IV, 82. 94. 108). — 2) langft,
auöor 0. 21 § 3 D. 19, 1).
Olitorlus hortus, ßtautgatten, (Sfar«
ten mit ßüd^engetodc^fen (L 13 § 4 D. 7,
1. 1. 198 D 50, 16).
Oliva, 1) Dliöe G- 78 D. 6, 1. 1. 12
3 D. 10, 4. 1. 7 § 7 D. 41, 1). — 2)
elbaumpflanjung, olivaram incenso-
res (Paul. V, 20 § 3, 5).
OlivariuB = olearius: mola oliv. (1.
21 D. 38, 7), Delmü^Ic.
Olivetum, OeIbattmi)fIanänng, Dcl*
gotten 0- 18 § 5 D. 7, 1. 1. 8 D. 28, 5.
f. 58 D. 18, 1).
Olusy f. holuB.
Ominosus, Unglüd t)orbebeutenb (1.
72 pr. D. 35, 1).
Omittere, 1) unbeod^tet loffen, nid^t
Betfidfid^tigen, ). 13. multo melius est
omitti operis novi nuntiationem, quam im-
pediri operis necessarii urgentem exstru-
ctionem (1. 5 § 12 D. 39, 1); cpavi in-
famia sit notandus (iudex), si violentiae
crimen apud se probatum dtkulerü omiserU
(1. 8 § 8 C. 9, 12). — 2) übergeben:
a) niqt ertoft^nen, loeglaffen, aui-
laffen, j. O. omissa fideicommissi verha
(1. 67 § 9 D. 31); quod legibus omissum
est, non omittetur reUgione iudieantium
(1. 13 D. 22, 5); novercae et sponsae per-
sonae omissae — sententia tarnen legis
(Pompeiae de parric.) continentor (L 3
D. 48, 9); cum id ^erte ageretur (in
stipulatione: Luc; Tit. ratum babitumm),
ut heredis ceteroiumque personae, ad quos
ea res pertineret, omittereniur, — cum per
imprtMentiam hae pera, omitUmtwr (1. 22
§ 7 D. 46, 8) ; testanientum facere et omt^.
postumum ijer errorem (1. 33 § 2 D. 29. 1);
filius heres institutus omiseo postumo (L 16
D. 28, 2) ; filium ezheredare et ex eo nepo-
tem omitt. (1. 4 § 1 D. 87, 4); b) nidjt
in ^n\ptvi4 nel^men: omitt. dMtorem,
fideiussorem autem eins convenire (L 49
pr. D. 46, 1); omisso pignore fideiussorem
convenire (l. 51 § 3 eod.); qui mutoam
pecuniam dari mandavit, omisso reo pro-
mittendi eligi potent (1. 56 pr. D. 17, 1).
— 3) unterlaffen, a) ühetf^aupt ettood
bor^une^men ober ein Siedet auiSpüben, ). 93.
om. pactum de distrahendo Q. 3 pr. D.
20, 3) ; om. defensionem Q. 5 8 1 D. 42, 4.
1. 5 § 5 D. 46, 7. 1. 34 D. 49, 14); omissam
aUegationem per in int restitutionis auxi-
lium repetere (1. 86 D. 4, 4) ; omitt. auxi-
lium appeUationis (1. 8 § 8 D. 17, 1),
heneficium SCti (L 2 § 20 D. 38, 17), legis
Falc. (l 27 D. 35, 2); omissa retenHone
(quae per legem Falc. competebat) solida
legata solvere, totam hereditatem resti-
tuere G- 14 § 1 eod. L 65 § 3. cf. L 22
D. 36, 1); omissa ratione Falcidiae resti-
tuere fideicommissum (L 19 D. 42, 8);
omitt exceptionem (1. 89 pr. D. 10, 2. L 10
§ 12. l. 29 § 4 D. 17, 1), actiones (L 25
I 5 D. 19, 2); omissa miurtartimacfio;iniur.
ludicium semel omissum (1. 10 § 2 D. 2,
11. 1. 37 pr. D. 4, 4); ius omissum repetere
(§ 1 eod.); b) etmad %u erfüllen: omittendo
ciyndicionem (iurisiur.) perdere hereditatem
legatumve (1. 8 pr. D. 28, 7); omissa am-
didone locum substitutis facere (l. 20 § 4
D. 38, 2); omitt mandatum (1. 26 pr. D.
17, 1), officium (1. 1 C. 5, 55. L 1 D. 6,
86); c) etmad ju forbem: tanta negl^entia
(magistratus), ut omnem cautionem omit-
teret (1. 6 D. 27, 8): om. stipulationem
(1. 1 § 9. 17 D. 36, 8); d) ettood p etwer*
ben: quod adguirere emolumen^m potue-
Digitized by
Google
Omnifariam — Onerare.
387
E
rutU, omisenint (1. 44 D. 4, 4); e) tttdbef.
iDhb H t>oit bet untetlaffenen Znttt*
tung einet (HtBfc^aft, fomie bet untet«
laffeiten flgnitioit bet bon^posiusio, mtb
bet ttittetlftff enen flnna^me einedSSet«
mftc^tniffed gefagt: omitt. adire heredi-
datem (L 9 D. 38, 16); om. adUionem (L
14 pr. D. 28, 2. 1. 76 § 1 D. 29, 2. L 18
>r. 22 § 1 J>. 85, 2), heredüatan (l 24 § 2
4, 4. 1. 19 D. 5, 2. 1. 14 5 8 D. 28, 5,
1. 58 D. 24, 8. L 84 § 1 D. 28, 6. 1. 7 § 2.
L 24. 60 D. 29, 2. L 1 § 9. 1. 4 I 2. 1 6
8 D. 29, 4. 1. 53 § 1 1. 82 § 1 D 81. 1.
D. 85, 1. 1. 1 § 4 D. 36, 4. 1. 20 § 5.
1. 28 pr. D. 38, 2. 1. 4 D. 38, 7. 1. 7 § 3
D. 44, 4. L 28 pi. D. 50, 16), partem he-
redüoHs (L 82 D. 82. 1. 80 § 1 D. 84,^,
partem, portionem suam (1* «^ P'* ^' ^t
2. 1. 1 § 12 D. 87, 8): tti^fiuiumm (1. 6
§ 8 D. 29, 4. 1. 28 D. 81), 8ueoe89ionem ex
testam. (1. 8 G. 6, 26), causam iestamenti
(1. 4 pr. 6 pr. 10 pr. D. 29, 4); amissa
causa testammH s. omisso iestamento ab
intestato possidere hereditatem, legitimam
heredit. possidere, adire, bon. possessio-
nem ab intest, accipere (1. 1 pr. 2 pr. 6
pr. 8. 10 § 2. 1. 11. 12 § 1.1. 18. 21. 22.
27 pr. 28 § 1. 1. 29 eod.); omitt b(m.poS'
sessianem (l. 14 pr. D. 37, 5. 1. 1 § 2 D.
87, 6. L 2 § 8 D. 37, 11. 1. 3 § 9 D. 38,
2. 1. 1 § 5 D. 88, 5. 1. 2 D. 44, 2, 1. 15
D. 44, 7); legatum n. 31 D. 29, 1), fidei-
eomm, (1. 34 § 2 D. 81); audf omittere
fdUeAttoeg = am, heredüatem (1. 14 pr. D.
S», 2. L 4 § 1 D. 29, 4. 1. 12 D. 37, 5).
— 4) falzten laffen, aufgeben: omitt.
possessianem (1. 5 pr. D. 41, 6. 1. 119 D.
50, 17: „Non alienat, qui dumtaxat omittit
possesfl." cf. 1. 4 § 1 D. 4, 7); omitt. rem
= derelinquere (1. 2 § 1 D. 41, 7); in
fraudem creditorum pignus omitt. = re-
mitiere, aufgeben (1. 18 D. 42, 8), om.
usuras praeteritas, etlaffen (1. 17 § 1 D.
22, 1). — 5) laffen = relinquere: necem
testatoris inültam omitt, (1. 1 C. 6, 35).
Onmifariam, allentbalben (1. 4 § 1
C. 2, 55. 1. 13 C. Th. 13, 3).
Omnimodo» iebenfalli^, \ä)USttx*
bingd, ühtxf^anpt, i, 13. im (Stegenf. t)on
non aliter, quam si; non alias, nisi (1. 38
D. 5, 3. 1. 16 D. 12, 1. I. 1 § 26 D. 29,
5> ; non amnim, nedüa demum (1. 10 pr. D. 20,
6); non omnim, sed causa cognita ezcnsare
(1. 9 § 4 D. 4, 8); omnim. licere, cogi,
sire — sive (1- 31 D. 2, 14. 1. 1 § 15 D.
25, 3); omnim. prohibere, etiamsi etc. (1.
7 D. 3, 1); omnim. dehere (1- 10 § 6 D. 28,
2, tenert (1. 8 D. 2, 8), competere actionem
17 D. 4, 2); omnim. legatum meum fieri
(1: 59 D. 81).
Omnino, gan) unb gat^ butd^aud,
ühtthavipt, ). ©. omn. non exaudire, im
iSegenf. t)on tardios exaud. (1. 1 § 15 D.
44, 7); omn. non uti posse im <0egenf. Don
cum aJiquo incommodo uti (1. 1 § 4 D.
7, 6); omn. non facere testamentum, im
(Kegenf. t)on non iure facere (pr. L 3, 1):
omn. non deberi, im (Skgenf. ^t>n per ali-
quam exceptionem perpetuam peti non
posse (1* 28 § 3 D. 12, 6) ; omn. non teneri
(L 3 § 2 D. 26, 7. L 4 § 8 D. 46, 6); omn.
non obUaari (L 8 § 7 D. 46, 1); omnia
omn. crtmina (L 1 pr. D. 1, 15); omnis
omn. peeunia (1. 178 pr. D. 50, 16); quid-
gtmd omn. fiat (l. 152 pr. D. 50, 17).
Onmipotens, allm&c^tig: deus omnip.
'a. 2 § 1 C. 1, 1).
Omnis, lebet, allet, j. 8. unus (ex
dominis), vel plures, vel omnes (L 66 D. 29,
2); vel de omntbus simtd vel de quibusdam
(alimentis) facere transactionem (1. 8 § 13
D. 2, 15); Omnibus annis = in sinnlos an-
nos (1. 22 D. 88, 2) ; omnta, quae iure oon-
trabuntur (1. ICK) D. 50, 17); omnia, quae-
cumque causae cognitionem desiderant (1. 9
§ 1 D. 1, 16); omnis dolus quicumque^Ämis-
sus est (1. 69 D. 50, 16); culpa omnis (f.
b. SB. a. (S.); omnem deligenttam praestare
debere; cum omnis culpa a venditore aberit '
Q. 88 pr. D. 39, 2); omne genus materiae
(1. 62 D. 50, 16); legare vestem mundum
muli^em omnem omamentaque müliebria
omnia facta infectaque omnia (1. 32 ^ 6 D.
34,2^; servi omnes cum peculio legati (1.52
pr. D. 80); non intellegere, ^pwd omnes in-
teüegunt (L, 213 § 2. 1. 223 pr. D. 50, 16);
aud^ gan§ (universus, totusj, omnem iuris-
dictionem (im (i^egenf. t)on speciem unam)
mandare (L 16 D. 2, 1); omne ius, quo uti-
mur (1. 1 D. 1, 5) 'fpraedium omne relinquere
per fideicommissum (1. 68 pr. D. 32).
Onerare, 1) Belüften, belaben, Be-
padtn, beftad^ten, %. ä. plus iusto se
oner. (1. 7 § 2 D. 9, 2) ; on. mulum, qua-
drupedem (1. 27 § 28 eod. 1. 1 § 4 D. 9,
1); on. parietem (1. 40 § 1 D. 39, 2); one-
rata navis (1. 61 § 1 D. 19, 2. 1. 21 § 5
D. 47, 2). — 2) Beiaftigcn, Bcfd^weten,
i. fd, res, quae onerahant magis heredüa-
tem quam fructui erant ; res, quae patri-
monia onerare tnagis impendio, quam au-
gere fructibus consueverunt (1. 20 § 12 D.
5, 3. 1. 1 § 20 D. 37, 9); on. annonam, bo«
©etteibe öett^euetn (1. 6 D. 47, 11); on.
pudorem, verecundiam, bad@(^mgefü^I t)et«
leten (1. 20 D. 3, 2. 1. 17 C. 2, 11), opi-
nionem alicuius (1. 18 eod.); mendaciis apud
princmem oner, dliquem, Semanben öet*
oftc^ttgen = gravare (1. 1 pr. D. 49, 4);
au(( bebeutet oner, aliquem f. t>, a. deteriorem
25*
Digitized by
Google
388
Oneraria navis — Onustus*
faeere condicionem alicuius (1. 1 § 2 D.
42, 6: — ,,atqui adiit hereditatem debi-
toris mei, non faciet meara deteriorem con-
dicionem adeundo — 8tu)8 vero creddtores
oneravit, dum adiit hereditatem quae sol-
vendo non est." 1. 154 pr. D. 50, 17: „Cum
par delictum est duoram, semper oneratur
Petitor et melior habetur possessoris cau-
sa"); inSBef. mit eiltet wetbinblid^feit
befd^toeten, eine lBer))fIic^tung aufet»
legen, Detbinblic^ mad^en, ^.IB.animalia,
quae nozam commiserunt, non uÜranos
solent onerarCf qiiain ut noxae ea dedamus
(1. 7 § 1 D. 39, 2); confitendo vel mentiendo
se oner. (1. 4 pr. D. 11, 1); oner. heredem,
duobus aatiafacere (l. 18 § 1 D. 31); one-
randus beres in infimito, ut restituere tan-
dumdem deheat (L 1 § 11 D. 36, 8); heres
oneratus in praestando legato (1. 41 § 1
D. 32); oner. heredes praestatüme legato-
rum 0. 98 eod.), duplicis dotis (1. 34 § 5
D. 81. 1. 16 D. 88, 4); beredis beres propter
fideieommissum, quod in exterum collatum
est, oneratus (1. 67 § 5 D. 81) ; onerari fidei-
eommisso (1. 7 D. 88, 4); TrebelL SCto lo-
cum esse, ne dupliciter fideicommissarius
oneretur Q. 17 § 3 D. 36, 1); qui fortuito,
non iudicio testatoris consequitur beredi-
tatem Tel legatum, non dehet onerari (1. 6
§ 1 D. 82); idem saepe legatum corpus
non onerat heredem (1. 66 pr. D. 81); sunt
magis in legandis suis rebus quam in alie-
nis comparandis et onerandis heredibua fa-
ciliores voluntatcs (1. 67 § 8 eod. of. 1. 86
§ 1 D. 88, 2) ; duos substituere, et alterius
portionem onerare; legatia (vel libertatibtis)
onerata jK)rtu), substitutio (1. 11 § 6 D. 85,
2. 1. 6 § 5 D. 36, 1. 1. 5 § 8 D. 87, 5);
onerandiie libertatis cattsa stipulari, pro-
mittere (1. 1 § 5. 1. 2 § 2 D. 44, 5); one-
rari satisdatione, cautione (1. 39 § 1 D. 9,
4. 1. 14 § 1 D. 36, 3. 1. 44 pr. D. 88, 2),
sumptibus (1. 82 § 5 D. 26, 7); usuria se
oner. (1. 9 § 4 eod.); onerari tutela (1.32
§ 2 D. 26, 2. 1. 2 § 82 D. 88, 17); poena
oner. aliquem (1. 13 § 7 D. 3, 2).
Oneraria navis, ^Saftfd^iff (1. 1 § 12
D. 14, 1. 1. 2 pr. D. 49, 15).
Onerosus» 1) Iftftig, Befcbtoerlic^/
a. ». creditor on. (1. 25 H 13, 7). — 2)
no^tl^eiliö: hereditas on. (1. 73 D. 36, 1),
heneficium on. (1. 7 D. 36, 3).
Onus, £aft, a) im eigentlid^n @iitit, %. 8.
amplius oneris, quam licuit, vexisee (1. 11
pr. D. 8, 6); cavere sibi damni infecti
onerum eorum relevandorum gratia, quae
in parietem incumlfunt (1. 28 cf. L 40 § 1
D. 89, 2); partes aptus oneribus ferendis
(1. 85. 36 eod.); in lege aedium ita scri-
ptum : paries oneri ferundo, uti nunc est, ita
»it (l. 33 D. 8, 2); aedes, quae onera vicini
sustinere debeant (1. 1 § 1 eod.); servitus,
ut vicinus onera vicina sustineat; serv. one-
ris ferendi causa imposita (1. 6 fi 2 D. 8, 5
§ 1 I. 2, 8); fiabung, grrac^t, tndbef. ber
Sd^iffe, )• 8* (^ onera inhabiles naves (L 1
§ 12 D. 14, 1); oneris aversi actio (f. aver-
tere s. 2); b) tio)nf(^: ^efc^toetbe, Dh*
liegen^eit, IBerbinblid^teit, ^. 9. adr
gnoscere onus aeris alieni etc, (f. aognoscere
s. 4.); oneribus necessariis succurrere (1. 21
pr. I). 24, 1); alimentorum praebendorum
cura oneribus menstruis atque annuis ad-
stringüur (1. 8 D. 84, 1); ad onus alicuius
pertinere; onus esse alicuius ; oneri esse alt-
cui (1. 27 § 3 D. 7, 1. 1. 8 D. 25, 8. L 1 § 16
D. 87, 6. I. 41 § 7 D. 40, 5. 1. 51 § 4 D.
46, 1), onera cius, qui in adoptionem datus
est, ad patrem adoptivum transferuntur (L
45 D. 1, 7) ; fundum cum »uo onere obligare
1. un. C. 4, 53. cf. 1. 8 C. 8, 34); onera
patrimonii s. quae patrinumio iniunguntur
n. 2 § 1 D. 49, 18. L 4 § 2 D. 50, 4. 1. 8. 6
C. 10, 42); onus s. onera matrimonii (L 46
D. 10, 2. 1. 56 § 1 ff. D. 23, 8: „Ibi dos
esse debet, ubi onera matrimonii sunt." 1.76
eod. — „nisi matrimonii oneribus servicU,
dos nulla est." 1. 16 pr. D. 49, 17); onera
hereditatis, Tiereditaria (1. 20 § 1 D. 8, 5. 1.
6§ 1 D. 5,4. 1. 1 § 10 D. 25. 6. 1. 12 D.28, 6.
1. 20 § 2. 1. 38. 42 pr. 98 D. 29, 2. 1. 2
§ 2 D. 29, 6. 1. 76 § 1 D. 31. 1. 15 § 5
D. 36, 1. 1. 15 § 4 D. 37. 5); totius here-
ditatis onus suscipere (I. 20 § 5 D. 38. 2);
portionem ad coberedemMn«on«rß pertinere
— cum suo onere consequi adcreecentem
port. (1. 61 § 1 D. 81); deductis oner. ad ali-
quem pervenire (1. 17 § 1 D. 36, 1); onus
legatorum (1. 2 eod. 1. 50 § 2 D. 80. 1. 84 § 6
D. 31. 1. 18 D. 37, 5), fideicommissorum (L 15
D. 84, 2. 1. 14 § 1 D. 85, 2. 1. 79 pr. D.
36, 1); onus deductionis (L 5 § 1 D. 81),
coUationis (L 77 § 1 eod. 1. 2 § 2 D. 87, 6).
cautionis, satisdationis (1. 18 D. 11, 1. L 66
D. 85, 3. 1. 12 D. 86, 3), obligationis (L 67
D. 3, 3. 1. 48 § 1 D. 46, 1); onera acHoms
(1. 3 D. 10, 2. 1. 3 pr. D. 12, 2); onus
probandi, probatumis (1. 22 D. 31. 1. 15 C.
4, 19. 1. 10 C. 4, 30); ad onera petitoris
compellere adversarium ; onera petitoris suS'
tinere; petitoris onere fungi (1. 62 D. 5, 1.
1. 24 D. 6, 1. 1. 1 § 3 D. 43, 17); — in^
bef. auc^ 9mt, ^ienft, on. civilia, mum-
cipalia (1. 6 D. 27, 10. L 21 § 4. 6 ü. 50,
1. 1. 4 § 3 D. 50, 4. 1. 3 C. 4, 12. 1. 8
C. 7, 71. 1. 4 C. 10, 65); on. decurionatus
(1. 21 § 8 D. 50, x), tutelarum (1. 8. 5. 15
§ 16 D. 27, 1).
Onustus, belaben = oneratus, }. 0.
Digitized by
Google
Onyx — Opistographum.
389
ploHrum on. (1*52 § 2 D. 9, 2); navis on.
(1. 4 pr. D. 14, 2).
Oii3rx, ein (Sbelfteiit (1. 16 § 7 D.
39. 4).
OpaouB, fd^attig (1* 17 § 1 D. 8, 2).
Opera, 1) «tbcit, SWü^e, 3)icnftlct-
ftnnq, 3)iciift, %, 83. fructus, qui dtK^en-
tia et apera eins (sc. bonae f. emptoris)
pervenerunt; suie operü adqmrere fnictus
(i. 45 D. 22, 1. 1. 48 pr. D. 41, 1); opera
alicuius exercere nayem, cauponam (1. 5 § 6
D. 44, 7); operam snani accomodare^ inge-
rere (f. bicfe ©.); operam dare (f. b. ®. s.
2); gratuitam op. exhibere; grcUuitae op.
(f. b. XB.) ; operam suam, operas snas locare
(f. b. SB. 8. b.); in singulas op, coUocare
opus (1- ^1 9 1 I>* 19t 2); inSbef. toitb ed
t)on ben arbeiten, ^ienftleiftuitaeit ber @cla«
uen iittb gfrcioeloffenen gcfoflt (tit. D. 7,
7; 38, 1 C. 3, 88; 6, 8); in hominis usu fr,
operae sunt, et oh operas mercedes (1. 8. 4
D. 7, 7); operis servi legatis usum datum
intelligi (I. 5 eod. cf. 1. 1 § 9 D. 35. 2);
hominis operae legaUae capitis deminutione
yel non utendo non amittuntur (1. 2 D. 88,
2) ; aegrotans servus yel infans euius opercie
ntdlcie sunt (1. 12 § 8 D. 7, 1); etiam imptt-
beris aliqtuie opercie esse possmU (1. 81 D.
6, 1. cf. 1. 7 § 5 D. 88, 1. 1. 44 § 2 D. 40,
12) ; aditio hereditatis non est in opera ser-
vili^ in operis servi non est hereditas (L 45
pr. D. 29, 2. 1. 47 D. 41, 1); diurnas op,
Stü^i dare damnatus (1. 2 D. 88, 1); operae
sunt diumum officium (1. 1 D. 88, 1); op.
fabriles, offieiales, liberales, histrionicae,
pidoriae^pistoriae (f. biefe 9SB.); artificii ope-
ras praestare — turpes op. exercere (1. 16 pr.
eod.) ; librorum scrtbendorum operas edere
patrono (1.49 eod.); O'per&a praestare, edere ;
o^ertmimpraestatio, editio (f.biefe 9SB.); ope-
ras exhibere, reddere (f. bieje 8B.)J iif^pof^Te,
indieere (f. biefe SB.); cedit dies operarum;
eedunt operae ({. cedere s. 7. b); operis obH-
gatus; operarum obligatio (1. o4. 87 pr. 41.
48 eod.), persecutio, petitio, exactio (1. 7 § 4.
9. 1. 46. 47. 48 pr. 51 eod.); actio s. iudi-
dum operarum s. de operis (1. 7 § 5. 1. 11
§2 1. 30 § 1 eod.); aud^ bie ^tbeiten ber
X^iere toerben operae genannt: op. homi-
nis yel cuius alterius animalis relictae (L 5
6 3 D. 7, 9); an^ bejetc^net opera ben d^e«*
brauch, %n toeld^em eine ^ad^e bient:
op. doliorum ad yindemiam necessaria (1. 1
I 4 D. 18. 6). — 2) Slrbeitet, operarius
(I. 187 § 8 D. 45, 1).
Operari, 1) arbeiten: a) ein SSBetI
tjctric^ten, l^erftellcn (L 5 § 8 D. 9, 8.
1. 5 § 7 D. 18, 6. 1. 5 § 8 1). 39, 1. 1.
10 8 1 D. 48, 19); b) Xienfte leiften,
operas praestare (1. 28 § 1 D. 7, 1. 1. 28
1 D. 88, 1. 1. 8 § 8 D. 40, 7); c) ob*
iegen, bienen, operam dare: op. reiputH,
(1. 16 pr. D. 48, 5), causis agendis (L 1
§ 11 D. 50, 18). — 2) op. ad aliquid, )tt
cttDoiJ bienen, gereld^en: op. adpraescrv-
ptionem (1. 5 G. 7, 16), ad dispendium (\,
7 C. 5, 12).
Operarius, 1) (Subst.) Arbeiter (1. 18
§ 5 D. 88, 7. 1. 208 D. 50, 16). — 2) (adi.)
in^ienftleiftungenbefte^enb: operaria
Servitut (1. 6 C. Th. 14, 17).
Operoulum, 50 edel: operc. puteorum
(1. 17 § 8 D. 19. 1).
Operire, bebeden, j. fö, Wvu« opertus
im (S^egenf. t)on apertus (1. 1 § 4 D. 48, 18.
1. 1 § 11 D. 48, 21).
Operosus, mü^eöoU (Nov. VaL III. 1.
1. II. 28).
Operula = levis opera (1. 8 D. 50, 14).
Ophitae, eine te|eri{(i^ ^ecte (1. 5. 16
§ 1 1. 21 C. 1, 5).
Opifez, $anb»er!et (1. 5 § 7 D. 25,
8. 1. 5 § 8 D. 89, 1. L 1 § 7 D. 50, 18).
OpiUo (ovlUo), ©d^&fer.
Opimus, fruchtbar (1. 4 C. 11, 58. 1. 9
C. 11, 59).
Opinari, meinen, glauben, pro do-
nato is usucapit, cui donationis causa res
tradita est: nee sufficit opinari, sed et do-
natum esse oportet (1. 1 pr. D. 41, 6); qui
testamentum faoere opinatus est nee yoluit
quasi codicillos id yalere (1. 1 D. 29, 7);
opinari se heredem ex minore parte (1. 11
§ 3 D. 11, 1); tU vulgus opinatur (1. 56
pr. D. 21, 2).
Opinator, ©eamter, ber bo8 betreibe für
bad SKilitär einforbert (L 7 C. 10, 19. 1. 11.
14 C. 12, 87. L 1 C. 12, 38),
Opinio, 1) S^einung, bef. bie irrige,
im <0egen{. t>on veritas, substantia (1. 15 D.
27, 2. 1. 2 § 2 D. 41, 4); in ea opin, esse,
utputet se pro emptore possidere (pr. eod.) ;
opinione domini possidere (1 22 § 1 D. 9, 4).
— 2) aHuf, Anfeilen, yir optimae, sum-
mae, probatae, integrae opin. (},7 D. 29, 8.
1. 18 C. 4, 20. 1. 7 § 6 C. 5, 70. 1. 11 C.
8, 17); suam opin. amittere (1 c5 C. 4, 65);
opinionem alicuius sugillare, onerare, gra-
vare (f. b. ©.). — 8) Anficht über 9ledjt8-
l)uncte (L 1 pr. D. 1, 18. 1. 32 § 1 D. 16, 1.
1.82 §14 D. 24, 1. 1. 7 §3 D.27, 9. 1. 17 pr.
D. 87. 14. 1. 4 C. 6, 20). — 4) religibfer
©loube (i. 5. 41 C. Th. 16, 5). — 5)
gutacbtiidber ^erid^t eined 9Hd^tetd an
bie Dberbe^ötbe (L 6 § 1 D. 48, 22. L 6
§ 3. 1. 18. 19 C. 7, 62). — 6) (Steuer-
Üinfd^ätung, agri op., quae antiquitus
habebatur adscripta (1. 8 C. 11, 8); inte-
gra op. solvenda (1. 8 C. 11, 74V.
Opisthographum, auf bet 9iü(ffeite
Digitized by
Google
390
Opitnlari — Oppugnare.
befd^tiebene« ^apitx: in opistographo
testari (1. 4 D. 37, 11}.
Opitnlari, tn ^ülfe fommen, nü|en,
deceptis, non dedpientibas iura opitulaip'
tur (L 2 § 8 D. 16, 1); nanfragi per yim
SQppressi, ne navi vd ibi perlclitantibus
?Htulentur (L 8 § 8 D. 47, 9); opüulaUo,
ülfe, t3eiftanb, %. 13. adverms eaptiones
opituL (1. 1 pr. D. 4, 4).
Operiere, 1) mflnen, notl^toenbig
Jein, }. ©. |)<w«e — atquin non oport. (1.
16 pr. D. 48, 5); iitdbef. t)on bent oefagt,
tiHid nad^ beut SRed^te nnb itoot ft>e)teu na(^
bent iu8 civile (im (Skgenf. jum ^nt&torifc!^
SRed^) gefd^el^en ober unterbleiben foH; pars
edicii: tum quem ei heredem esse oportet
a. 1 §2D. 88, 14. 1. 227 pr. D. 50, 16);
si index nutriri vel ali oportere pronun-
tiaverit (1. 10 D. 1, 6); stipulari: guidquid
te dare facere oportet, oportMtve (L 76
§ 1. 1. 89. 125 if. 45, 1. cf. 1. 8 pr. 37 D.
50, 16); solvere, quod solvere eum non
oporUbat (1. 29 § 3 D. 17, 1); quem more
maiorain lugeri non oportet ^ 11 § 1 D.
8, 2). — 2) f ollen, bürfen, fid^ gebü^*
ten, 5. 9. cUiter, quam oportuü, dictum
ins (l. 2 D. 2, 2); pluris, quam oportuU,
y andere (1. 27 § 1 D. 4, 4); ampliores.
quam op(yrtuity fhictus consequi (1. 7 § 1
I). 8, 6); non oportet, ti botf niefit (L 21
D. 1, 8. 1. 9 § 5 D. 1, 16. 1. 21 D. 3, 2.
I. 18 § 1 D. 13, 6. 1. 62 D. 81. 1. 89 § 1
D. 88, 1. 1. 8 § 3 D. 48, 19. 1. 79 § 1 D.
50, 16).
Opperlrl, er Worten (1. 2. 8 C. Th. 1,
6. 1. 7 C. Th. 12, 1).
Oppidaneus, ft&btifd^: oppid. ordines
(1. 47 G. Tb. 12, 1) ; oppid. muma s. mwnera,
onera, obsequia, oppid. necessitaa (L 88. 40.
45. 46. 168 eod.); eommodis oppid« obse-
quium denegare (L 48 eod.).
Oppidum, etobt (1. 289 § 7 D. 50.
16: „Opp. ah ope dicitwr, quod eins rei
causa moenia sint constitnta") ; qui in
oppido morantur — qui in alicuius oppidi
finibus agrum habent (§ 2 eod^.
Oppig^orare, tjerl)fänben (1. 2 C. Th.
II, 27).
Opplera» anfflllen: sordibus oppleti
aquarum ductus (1. 1 C. 11, 48).
Opponere, 1) entgegen fe|en, pei-
len, j. ©. opp. manum (f. b. ©. s. 2.);
opp. adversarium potentiorem (1. 1 § 1
D. 4, 7); iniSbef. = eintoenben, §. ©. opp.
easceptionem (1. 27 § 5. 6 D. 2, 14. 1. 57
§ 1 D. 3, 8. 1. 12 § 1 D. 11, 1. 1. 9 § 5.
1. 28 § 4 D. 12, 2. 1. 28 § 8 D. 12, 6. 1.
18. 27 D. 21, 2. 1. 3 § 11. 1. 15 D. 84,4.
1. 9 § 2. 1. 19 D. 44, 2. 1. 2 § 2. L 4 §
88. 1. 5 § 4. 1. 13. 14 D. 44, 4), prae-
aeriptionem (1. 11 D. 44, 1), compensaüomem
' " L 46 §4 D. 49, 14),
legem falc (L 95 fi 2 D. 85, 2). — 2) tin
0. 42 8 2 D. 24, 8. L 4« § 4 D. 49, 14),
' ^ FaU, (L 95 ß 2 D. 85, 2). - -^
ober toor ettoad fe^en, {teilen: septa
sunt, quae ad incUe opponontur (L 1 §
4 D. 48, 21). -- 8) entgegenftellen im
@inne bei» Soraugd (§ 8 L 8, 8)— ante-
ponere.
Opportunitas, bequeme, gflnßige Be»
f((affenbeit, Sage, Otelegen^eit, ^ 9.
opp. lod (1. 12 pr. D. II, 7. cf. L 1 8
15 D. 88, b)\emptoris (1.38 D. 4, 8); opp.
natiwraHa mutat causam operanun (L 26
8 12 D. 12, 6); pro negotii opport (I. 27
C. 8, 53).
Opportnniis (adi.), opportune (adv.),
bequem ))a{fenb, gelegen, }. B. opport
hco inierpellatus (1 82 pr. D. 22, 1); tocua
opportunior aolvendo pretio (1. 4 8 ^ 1^*
18, 2); opp. nubendi tempue (l 2 C. 5, 17);
non esse tarn opportune, ubi sepeliretur;
in alium locum mferri tarn opp, nonposae;
alio inferre non posse vel tam opp. non
habere (\. 17 pr. D. 7, 1. 1. 2 8 7. 1 4 D.
11, 7. 1. 53 8 7 D. 80).
Oppressui, Unterbrfldung, Ueber«
mftltigung (Paul. V, 6 8 4)-
Opprimere, 1) etbtüden, \txqutU
{(^en, erf((Ia^en, 5. B. trabem deieere,ei
hominem opprun, (L 11 8 ^ C. 9, 2); rmna
opprimi (115 8 4 1). 12, 4. 1. 8 pr. D. 28,
5). — 2) untetbrüden, flbertoditigen,
%, B. opprimi a latronibus (L 9 D. 4, 6.
L 6 % 4 u. 2S, 8), per adversarü sui po-
tentiam (}. 9 % ^ D. l, 16), importunis
potentium intercessionibus (L 1 C. 2, 24) ;
evidentioribus argumentis oppressus reus
(1. 18 8 1 !>• 48, 18); omnnntestibuspe-
nunia corruptis (1. 8 D. 4z, 1), iniwiieitUs (L
18 8 6 D. 48, 5) ;|)ererrorem Tel graHam co-
gnitoriso^^TessAiustitiaCL 29 81 G. 7,62W
d)fe{tne^men,{i(( bemächtigen, (L2G.8,
27: „Opprimendorum desertorum facolta-
tem proyincialibus iure permittimus.*' 1.
2 G. 12, 45: — „desertores —tanquam rebel-
le» in ipsis temeritat is suae conatibus op-
primantur**J.
Opprobrio8U8,jd^im»)fIicfi(L40G. 1,3).
Opprobrium, 6qim))f, Botmurf (l.
42 D. 50, 16).
Oppugnare, entgegen Ump^tn, fi^
n)ieberfe|en: resistere atque armis op-
pugn. (L 2 G. 12, 45); be!ilm»)fen, on-
greifen: patria oppugnata rel prodita (L
8 G. 9, 42); illud in^(2ichifvi (sc nnde lii
oppugnat possessorem, hoc (sc. uti poseid.)
tuetur (1. 1 8 4 D. 48, 17); opp. tudiäum
Sarentis, testamentum (1. 40 D. 29, 2. L 13
9 D. 49, 14) ; replicatio obicitur, ut ex-
ceptionem oppngnet (L 2 8 1 B. 44, 1);
Digitized by
Google
Oppugnatio — Opus.
891
S
loiberflreiteit: uUUtaü puhlicae oppog*
nana condido (1. 2 § 44 D. 88, 17).
Oppugnatio, 8elllmi)fung: oppugn.
UbertoHs p. 5 § 5 C. Th. 4, 8).
Oppugnator, öcfäm^fet (l. 3 C. Th.
1, 5 .
Ops» ^ülfe, 8eiftanb, $. 9. opem
fem alicui = qpitulari (1. 2 § 2. 8 D. 16,
1. L 8 § 2. 6 ]J. 29, 5); furi 8. furtum fa-
cimH opem ferre, opem consiliumve accam-
modare (L 20. 21 § 1 D. 25, 2.1.52pr.D.
47, 2); ope (et) consiUo B^oxms furtum fa-
ctum (§ 11 L 4, 1. 1. 6 D. 18, 1. 86 pr. 51 §
1. L 52 § 21 D. 47, 2. 1. 1 pr. D. 47, 5.
1. 58 § 1 D. 50, 16); opem dare flagitio
'§ 8 I. 4, 18). -2) opes, SWittel, «ütcr,
le propriis opibus erogare peconiam (1. 1
C. 4, 85); opes ahdücie, k)etBotgeite @c|dfee
(I. nn. C. 10, 15).
Opsoninm f. obsonium,
OptabiliB, toünfd^endtoettl^: condtctö
8or$, optab.(l. 17 § 1 C. 8, 50. 1. 8 C.Tli. 5, 1).
Optare, 1) toünfd^en (L 1 § 8 D. 25,
4. L 115 D. 80); optatus, ettoünfd^t, %.fd.
optata dignitaa (1. 74 C. Th. 12, 1), con-
ümctio (L 1 C. Th. 9, 8). — 2) toft^Ieit;
Optio, ®a^I (§ 28 L 2, 20: „Optionis le-
gatwn, i. e. uSt testator ex 8ervi8 suis vel
(uns rebus optare legatarium iuaaerat*' (1.
9 § 1 D. 4, 8. 1. 7 § 7 D. 4, 4. 1. 18 pr.
D. 10, 2. 1. 8 I 6 D. 10, 4. — „ü optare
velim servum yel quam aliam rem cuius optio
mM reitet a est ad exhibendum me agere
posse constat** 1. 2 § 8 D. 18, 4. 1. 10. 99 D.
80. L 2 pr. § 2. L 7. 8 pr. § 2. 1. 9 § 1.
2. 1. 10. 11. 18—17 D. 88, 5. 1. 28 § 1
D. 85, 1. 1. 81 D. 86, 1. 1. 8 D. 40, 9. L
25 pr. D. 40, 12. 1. 81 § 2 D. 47, 2. L 28
pr. 160 D. 50, 16. L 77 D. 50, 16); tutoris
wtio, Me einer (S^efrau im Seftament ibt^
SRanneS überladene fB^affi iSfct» %xdox» (GaL
I, 150 — 154; ba^er tutor optivus =i gudex
optione sumüur, \m d^egenf. t^on dativus
(§ 154 dt.).
Optentus f. öbtentua,
Optime, (adv.), anV^ ©efte, (Sd^önfte;
iumenta opt, omata vendendi causa (L 88
pr. D. 21, 1); k>or)üaIt(^: o^t meritua (l
81 § 4 D. 84, 8); {c$r gut, fe^r too^U
opt. nosse (l- 2 B. 29, 1).
Optimiu, befter, t)orsügItd^j]ter: cum
Optimum quisque stipulatur, id stipulari in-
tellegitur, cuius bonitas principalem gra-
dum bonitatis habet (1- 75 § 2 D. 45, 1) ;
fundum emere, tradere, legare, uti opt
maximuaque est (1. 48. 75 D. 21, 2. 1. 69 § 8
D. 80. 1. 22 pr. D. 83, 7. L 126 cf. L 168 D.
50, 16); uti opt. maximcteque sunt, aedes
tradere (1. 90 eod.); (bejitibt ftc^ auf bie
9cei]^ t>on gestern imb ©erk^ituten);
„SCo Neroniano — cautum est, ut c^uod
nainus ratis verbis legatum est, perinde
sit ac si optimo iure legatum esset: Opti-
mum autem ius legati per damnationem
est." (ülp. XXVI, IIa. GaL II, 197)— opt.
maximusque princeps noster; opt. ma-
ximique prindpes nostri; opt. imperatorea
nostr. (1. 80 pr. D. 27, 1. 1. 78 § 1 D. 81. 1. 16
§ 1 D. 84, 9. 1. 39 D. 48, 19. 1. 8 pr. D. 50, 5);
t)onfommen: iure opt, conseqni libertatem
(1. 81 D. 4, 4J, possidere domum (L 26 §
1 D. 20, 1), deberi usuras (1. 1 C. 4, 82),
admitti codicillos (pr. I. 2, 25).
Optinere» f. ohtinere.
Optingere J. öbtingere,
Optio, 1) feal^I (f. optare s. 2). — 2)
?iCa8c) ®e^tlfe, ^e^eid^nung für Unter«
eamte, namentlid^ für ^efangento&tter
SL 6 D. 48, 20); optio /o^t-ico«, «uff e^ er
er ÄBoffenjci^miebe (1. 7 D. 50, 6); für
militartfc^e Unterbeantte, Unteroffi^
eiere, ^biutanten Q. 85 G. 4, 65); in^
bef. Ar $rot)iantmeifter (1. 9 C. 10, 1.
I. 8 C. 10, 22. L 9 C. 12, 87).
OptivuB f. optare s. 2.
Optdentare, bereid^ern (Vat. § 249).
OptdentLa, 9lei((t]^unt, opul. facul-
tatum (1. 6 C. Th, 16, 2).
Opulentus, t)ermögenb, xti^, here-
düas opul. (1. 1 § 2 D. 1, 19)
Opus, 1) 9trbeit, §. ö. ad opus priva-
tum mittere militem; fabrilibus oper, eLer-
cere milites (1. 12 §1 V. 49, 16); operisru-
stici causa in praediis morata mandpia (1.
78 § 2. 1. 98 § 2 cf. 1. 99 D. 82); hovem com-
modare, id opus faceret (1. 17 § 8 D. 19, 5);
in 8. ad opus publicum (perpetuum vel tem*
porariuni) dari, damnari (L 6 pr. 7 D. 47,
II. 1. 1 § 1. 1. 2 D. 47, 18. 1. 8 § 7. 1. 10
pr. § 2. 1. 17 § 1. L 84 pr. D. 48, 19); in
opus metaUi s. metailieum dari, damnari f.
btefe SB.): in opus sälinarum dari (L 6 I).
49, 15). — 2)®er!,iniJbef.©ouwerl;opera
publica (tit. D. 50, 10. G. 8, 11); curator
cperum (f. biefei^ SB. s. 1.); o;i^ publico
inscribere nomen (L 8 § 2 D. dt.); pecunia
in opera nova legata (1. 7 eod.); opus no-
vum nuntiare ; operis n. nwntiatio (f. biefe
®. cf. 1. 1 § 11 1). 89, 1: „Opus n. facere
yidetur, qui aut aedificanäo aut detrahendo
Aliqmdpristinamfaciem operis mutat^ § 12
eod. «,Hoc autem edictum non omnia opera
complectitur, sed ea sola, quae solo con-
iuncta sunt, quorum aedificatio vel demolitio
videtur opus novum continere^J; opus lo-
catum canductum (L 5 § 1 D. 50, 16); opus
aversione locatum — ita conductum, ut in
pedes mensurasve praestetur (L 86. cf. 1.
24 pr. 51|1D.19,2J. — 8)©lffenfd^aft,
fiunft (1> 2 §44. 46 D. 1 2); opus facerein
Digitized by
Google
392
Opus esse — Ordinarius.
ber Ccbeutttitö üon medicinam facere (L 26
pr. D. 38, 1).
Opus esse, notbtoenbia fein (1. 1 D.
1, 15. 1. 7 § 1 D. 1, 16. 1. 7 § 1 D.
2, 13).
Ora, Äüfte 0. 2 § 46 D. 1, 2).
Oraeulum, fotferli^cr ?(uSf^)rud^ (§11
L 1, 11. 1. 10 C. 1, 2. 1. 21 C. 1, 5. 1. 4
§ 1 C. 1, 7. 1. 4 C. 1, 14. 1. 7 pr. C. 1,
28. 1. 10 C. 1, 55).
Orare, 1) münblid^ t)ortrogcn, t)et«'
banbeln — dicere: caitsas orare (1. 2 §
43 D. 1, 2. 1. 9 C. 2, 7). — 2) etbtttcn
(1. un. C. 3, 14). — 3) beten (1. 4 pr. C.
Th. 9, 45).
Oratio, 1) 9lebc, aUcbcfafr (1. 28 § 1.
1. 124 D. 50, 16. 1. 96 D. 50, 17); b) fcler-
lid^er münblic^cr SSorttog: or. Ciceronü
(1. 2 § 46 D. 1, 2).— 2)münbIi^erober
fd^riftlic^cr SBortrog beS ^atferS on
ben@enot über ein objnfoffcnbcS 6enat8*
confult: leges, quae missae ad ven^abilem
coetum aratione conduntur (1. 3 C. 1, 14);
or. divi Hadriani (t. 22 C. 5. 3. 1. 1 § 2
D. 49. 2), divorum fratrum (1. 19 § ID.
26, 2), divi Marci (1. 1 pr. 1. 2 D. 2, 12.
1. 8 pr. D. 2, 15. 1. 16 pr. 67 § 3 D. 23,
2. 1. 9 D. 38, 17. 1. 1 § 3 D. 40, 15. l. 56
D. 42, 1. 1. 6 § 2 D. 42, 2. 1. 17 C. 5, 62.
1. 11 C. 6, 35), Antonini et Commodi (l. 16
D. 23, 1. inscr. 1. 60 D. 23, 2), Pertinacis
§ 7 I. 2, 17), Seiten (1. 1 D. 27, 9. 1. 9 C.
5, 71); Antoninua Atigustus ((SaracaHa)
ante excessum divi Severi patris sui ora-
tione in senat. hahita auctor fuit senatui
censendi, ut etc. (1. 32 D. 24, 1). — 3) ©ttte,
»otpellung an ben Äotfer (1. 16 C. Th.
13, 5). —4) ®ehei (lul. ep. nov. 6 § 27).
Orator, 9lebner: a) ©^jred^er einer
©efanbtfd^aft (1. 7 D. 48, 6); b) @ad|*
waltet (1.32 § 1 C. 1,3); c) Seigrer ber
©erebtfamfcit= rhetor (1. 11 CIO, 53).
Oratorium, ©et^auS (1. 12 § 5 C. 4,
1); ©apelle, eolriftei (1. 4 pr. C. Th.
9, 45).
Orbare, bcrouben: utrisque luminibus
orbatus (1. 1 § 5 D. 3, l);utroqueparcwte
orbata (1. 20 C. 5, 4).
Orbis, 1) Ar et 3 (Gai. I, 46). 2) orbis
(lerrarum), (SrbfrciiJ: vagari per arhem
terr. (1. 20 § 1 D. 38. 1); in hunc orhem
devolvi; ad orbem procedere, auf bie SBelt
!ommcn (1. 8 C. 6, 39); orbis romanus,
bo8 römifd^e «eid^ (1. 17 D. 1, 5. 1. 1 C.
4, 42).
Orbitas, 1) fttnbetloftgfeit: poenae
caelibatus et orbitatis (rubr. C. 8, 57) ; SS et»
Inft bct ^inber: plagiarii, qni viventium
filiarum miserandas infligunt parentibus
orbüates (1. 16 C. 9, 20). — 2) «etlnft
bet (SItetn, iniSbef. bei» SSatetS, h(^ Set«
toaiftfeln: filia in orhitate pdtris relicta
(1. 20 C. 3, 28).
Orbus, ünbetlog (Gai. n, 111. 286. 1;
1 pr. C. 8, 57).
Orcinus ClibertitsJ, ein nad^bemXobe
beg ^ettn in Solge bitectet tcpomentotijt^cr
gtei^eitSert^Iung ober in golgc gefefthc^cr
Sodd^rift ftei gewotbenet Sclan, al«
bcfjen ?Patton bet im OtcuS toeilenbe
©tblaffet angefe^en Witb (8 2 1.2,
24: — „qui directo testamento liber esse
iubetur, ipsiiis testatoris fit libfrtus, qui
etiam orcinus appellatur." 1. 3 § 3 D. 26,
4: „si forte ex Rabriano SCto pervenerit
ad libertatem — orc. liberttis effecttta <td
familiam testatoris pertinebit" I. 8 pr. D.
28, 5. 1. 22 pr. D. 33. 8. 1. 4 § 12. 1. 30 § 12.
1. 49 D. 40, 5: „Si is, cui serms legatns
est, rogatus manumittere latitet, orc. fieri
Ubertum respondit." 1. 2 pr. D. 40, 7. 1.
5 D. 40, 8: „Qui ob necem detectam do-
mini praemium libertatis conseqoitur, fit
orc. libertus.'' 1. 8 C. 1, 18. 1. 10 C. 7, 2.
1. un. § 7 C. 7, 6).
Ordinäre, 1) orbnen, in Drbnung
bringen: ord. res hereditarias urgentes {\.
20 D. 29, 5). — 21 anorbnen: a) einen
$tD5eg einleiten: aagnita litis ordvnandae
gratia bon. poss. (1. 8 pr. D. 5, 2) ; post
rem inofficiosi ordinatam litem derelinquere
(§ 1 eod.); lis inofficiosi testamenti ordi-
nanda (1. 26 § 2 D. 26. 2); ordinata liberdlis
causa; ordin. liberale iitdicium (L 24. 25 §
2 B. 40, 12) ; ordinanda causa Itbertatis (L
2 C. 7, 19; causa criminis ordinata (1. 1 C.
9, 5); söllemnibus ordinatis cognosci (1. 11.
31 C. 7, 16); b) abfoffen: ita ordinatum
edictum (1. 13 D. 25, 2); libelli inscripHonum
legitime ordinati(l. 3 § 1 D 48, 2); inSbef.
eine Ic^te SBiKenSotbnung ettit^ten: ord.
suprenia fiudiciaj sua (1, 39 D. 13, 7. 1. 25
§ 1 D. 28, 2. 1. 36 § 2 D. 29, 1. 1. un.pr.
D. 37, 13), suum iudicium, testamentum,
codicillos p. 5 D. 5, 2. 1. 30 D. 28, 2. 1.
12D. 37, 14. l. 9 § 7 D. 48, 19.1.2. 4 § 1 C.
6, 22. 1. 3 C. 6. 36); ord. facuttates pro-
prias, über fein SSetmögen öetfüaen 0- 1^
§ 2 C. 6, 23); c) öetotbnen, fepfe|en,
beftimmen (l. 8 C. 1, 14. 1. 1 § 43 C 1,
27); beftellen, ernennen: ord. procura-
torem (1. 11 § 1 C. 2, 12) curatorem, tu-
torem (i. 1 C. 1, 39. 1. 24 C. 5, 37. 1. 6
C. 8, 14.)
Ordinarius, 1) otbentlid^, b. 1^. ber
^tatl gemäg, j. ©. iudicia ord. im 0e»
genf. bet extraord. (pr. 1. 3, 12), and^ im
@egenf. bon quae apud compromissarios
acta sunt (1. 5 § 4 C. 2, 55); actio örd. im
®egenf. üon utilis persecutio (1. 5 C. 8, 15);
Digitized by
Google
Ordinatio — Originarius.
393
iure ordin, vindicare hereditatem, im ®^
genf. tion extra ordinem agere crimen ex-
püatae heredit. (1. 8 D. 47, 19) ; iure ord, peti
Q. 15 g 4 D. 42, 1); persecutiones, quae non
habent iuris ordin, exsecutionem, Mf ntc^
oMf bcr' alten 3Re(^8orbnunö Benign (1. 178 §
2 D. 50, 16); ad iüs ord. remitiere aliquem
(I. 1 § 2 D. 25, 5. 1. 8 D. 47, 1. 1. 2 D.
47, 17) ; iu8 ord, eripcre alicui (1. 10 D. 87,
10); him, possessio ord int (SJegenj. ber Car-
boniana (l. 3 § 14 ff. eod. 1. 5 ^ 8D.87,
5); servus ord. im ®cgcnf. t)on vicarius (1.
5 8 1 D. 14, 4. 1. 17. 19pr.D.15.1),au(^
Don mediastinns (1. 15 § 44 D. 47, 10);
dignitas ord. im ©egenf. Don honoraria (L
2 C. 12, 8); prd. potestas (1. un. C. 5, 7);
mii ordinario provindas iure moderantur
(1. 6 pr. C. 1, 54); iudices ord. (f. iudex s.
a.); ordin. iudicum apparitoreSt qui vel
speculatomm vel ordinariorum attifferint
ffradam; officium o?d. (1. 7 C. 9, 49. L 7 C.
12, 57). —2) ber Otbnung, htm'Sitdft,
ber Silligleit gernftg (1. 88 § 2 D. 8,
8. L pr. D. 5, 5. 1. 1 pr. D. 15, 1. 1. 7 C.
4, 89. 1. 9 C. 9, 22).
Ordinatio, 1) ^norbnung: a) 9[b*
faffttng/ (Srrii^tung: ord. gestorum (1.
86 § 1 D. 8. 58), Ustamenti (l. 25 C. 5,
12); b) Bctorbnttng, ©eftimmung (1.
1 § 15 C. 1, 27. 1. 16 8 7 C. 12. 87). —
2) =r ordo 8. 1. a. (1- 7 pr. D. 50, 2. 1.5
C. 1, 28).
Ordlnator, Dtbner: Salv. lulianus,
praetorii edieti perpetui ord. (1. 10 C. 4, 5).
Ordo, 1) Drbnung: a) aUei^enfoIgc,
!i. ©. ordo adhibetar, ut prius — deinde etc.
1. 6 pr. D. 29, 4); talis ordo dabitur, ut
inprimis — mox — postremo (1. 13 D. 50,
1); ordioem speetare, ohservare, facere inier
aliqao8, im (S^egenfa^ Don simul oniniam
rationem habere, simul omnes aequaliter
tueri, simul adinittere (1. 7 § 8 D. 16, 8. 1. 5
8 8 D. 36, 4. 1. 5 8 2 D. 88, 4); quis ordo in
bon, possessionibus servetur (rubr. D. 88,
15); suo ordine vocari ex illa parte: unde
proximi cognati (1. 1 8 H 1>. 88, 9); or-
dine unusquisque munere kgationis fungi
coflritur; ordine suo susdpere legationem;
ordine vocari (1. 5 8 5. 1. 14 D. 50, 7);
gerendorum hanorum non promiscua facul-
tas est, sed ordo certus huic rei adhibitus
e^ (1. 14 8 5 D. 50, 4); ordo sententiarum
dicendarum (1. 2 8 1 B. 50, 2. cf. 1. 1 8 8 D.
50, 8); scribantur (decuriones in albo) eo
ordine, quo etc. (pr. eod.); ordo scripturae
(l. 2 8^4 D. 28, 6. 1. 77 8 12 D. 81. 1. 24
8 17 D. 40, 5. 1. 6 D. 46, 8), edictorum (1.
72. 75 D. 5, 1). postulationum (1. 9 84D.
1, 16); ordo incertus n<iscentium (1. 15 D.
1, 5); b) «egcl, tcgelmajige« «et*
f ofiten, j. ©. ordine facere (1. 4 8 4 D.
1, 16. 1. 2 8 11). 16. 1.1. 25 8 101). 21,
1); civile ins et legum ordo (1. 31 pr. D.
16, 3); secundum legum ord, vocari ad suc-
cesäionem (1. 8 8 1 C. 5, 5): soUemnis ttirt«
ordo (1. 4 C. 8, 47); prolata sententia
contra solitum iudieiorum ord, (1. 4 C. 7,
45); secundum iurisdictionis ord. convenien-
temformam rei dare (1. 2 D. 50, 18); lis
apud iudicem suo ord. peragenda (1. 30 D.
4, 8); ordo restituendae possessionis (1. 1
8 4 D. 48. 17); ordo exsecutionis (1. 4 8
4 D. 42, 1); ordo exercendorum ptiblic, iu-
dieiorum capitalium (1. 8 D. 48, 1); ordo
accusationis 0- 17 C. 9, 2); ex ordine (im
^egcnf. t)on ex appellatione s. ex delega-
tione) iudicare (1. 19 C. 7, 62); extra or-
dinem poenam exercere. agere etc. (f. extra
8. b). — 2) 9iong, @tanb, j. ©. ordo infe-
rior, superior (1. 4 B. 1, 9); secundi ord. vir,
im 4)egenf. bon Senator (1. 10 C. 5, 4); ordo
senatorius, equester (f. bicfe SB.) ; in ordinem
ingenuorum transire (1. 44 8 8 D. 27, 1) ;
ordinum dignitas fannliarumque (1. 1 8 18
D. 25,4). — 8)9lot^8betfommIttng, ®e*
nat: amplissimus ordo (f. amplus s. 2);
inSbef. bcaeid^net ordo bcn 3Ratb ber SR u*
nici^icn, f. b. o. curia s. 2. (1. 8. 6 8 1
D. 8, 4. 1. 1 pr. D. 48, 7. 1. 15 pr. D. 50.
I. 1. 2 pr. 8 1 !>• 50, 2. 1. 0 C. 1, 4. 1.
16 C. 9, 41. 1. 5 C. 12, 57).
Orfitianum SCtum, ein unter SJlarc
«urel ocrfogtcr ©enatSfd^Iug, meieret bcn
^nbcm ein 3ntcftotcrbtec^t gegen bie 5Kutter
üor beten Ägnoten goB (tit. I. 3, 4. D. 88,
17. C. 6, 57).
Oriens, bad SRotgenlanb afö bet ^n*
begriff bet motgenlänbifd^en ^^üinjcn oe«
tömijd^en Sleid)« 0- 2 C. 12, 89) ; comes
Orientis (f. comes s. 3.) ; comitiva Orientis
(1. 3 C. Th. 6, 10); praefectura Orientis
(1. 30 8 1 C. Th. 8, 1); orientalis, mo r-
genlftnüifd^: provinciae Orient. 1. un. C.
II, 49).
Originalis, 1) ut{))tünglid^, ftd^t:
authentica atque orig. rescripta (1. 3 C. 1,
23). —2) bcm Util)tung noc^, butd^ bie
®ebutt beftimmt: orig. patria (1. 22 8
4 D. 50, 1); omnes curiales in original.
euriis perseverent (1 50 C. 10, 82). — 8)
= originarius, a) s. 1: colonus orig. (1.
11 C. 11, 48. L 1 C. 11, 68); b) s. 2. (I.
4 C. 10, 40).
Originarius, 1) »et butd^ bie 0e*
butt einem ©tanbe ongel^ött, in«bef.
bem bet Äolonen: orig. cohni (1. 11 C.
11, 48). ottc^ oHginarii fAIec^ttoeg genonnt
(L 7 eod.); mutier , quae misse originaria
dooebitur (1. 16 eod.); originaria 8e\i coh-
Digitized by
Google
S94
Origo — Ob.
!l
naria (L 7 § 1 C. 11, 8). —2) »er btttc^
bie d^eburt an einem Dtte feine ^ei^
matb ^at: municipes et oriainarii (rubr.
C. 10, 89). — 3) = originalu 8. 2; origi-
naria functio (1. 8 pr. C. Th. 14, 4).
Orlgo, 1) Urf))rung: a) ftberl^au^ d^nt*
ftel^ung, Einfang, $. S9. iuris or. atque
Processus (1. 2 pr. § 18 D. 1, 2); habere
originem iuris necessariam (L 13 D. 10,
2); originem trahere ex contractu (LUD.
44, 7); or. petitionis (L 11 § 4 D. 44, 2),
obligationis 0. 3 C. 4, 28) ;-b) utfprünglic^et
(Srtoerb: instrumenta praediorum, qnae
ad pröbationem oriffints earum periinent
S.. 24 C. 6, 42);'ex originej^afm vel avi
escendere (1. 19 G. 8, 58) ; c) indbef. ^h*
ftamntung, ^erfunft: originem ducere,
trahere, habere^ gebürtig fein G« 6 § 1.1.
23 pr. D. 50, I. 1. 8 pr. D. 50, 4. 1. un C.
5, 31. 1. 2. 5 C. 10, 89) ; unde or. est alicui (L 1
)r. D. 50, 15) ; originis provinoia (1. 7 §
2 D. 48, 22); alienae orig, patres (1. 12 0.
11, 8); ad propriae artis atque orig, vin-
cula revocari Q. 11 C, 11^ S);cives origo —
incolas domioilium fadt (1. 7 C. 10, 40). —
2) bie burc^ bie (Sfeburtbeftimmte^ eint at^,
%. 9d, origine eximi; originem retinere (L 22
§ 5. 1. 28 pr. D. 50, 1. 1. 4 C. 10, 89); morari
apud ong. suam (L 7 § 10 D. 48, 22);
muneribus civilibus apud orig. avi natu-
ralis respondere ; apud orig. patris ad hono-
res s. munera compelli (1. 17 § 9 D. 50, 1. 1. 8
C. 10, 89); ius originis in honoribus obeun-
dis ac muneribus suscipiendis (I. 15 § 8 D.
dt.); libertini originem patronorum vel do-
micilium sequuntur (1. 6 § 8 cf. L 7. 17 § 8
eod.); eius, qui iustum patrem non habet,
prima origo a matre numerari debet (1. 9
eod.); matemae orig. municeps (1. 1 § 2
eod.). — 8) ©tomm, Mamille (1. 1 8 1-
4 C. Th 5, 10).
Oriri, feinen Urfl)rttng nel^men,
entfptingen, entfteben, %. Jö. aqua ori-
tur a. 10 § 1 D. 8, 5. 1. 1 § 18 D. 39,
3) ; actiones, quae ex delictis (ex maleficiis)
oriuntur (1. 1 § 2. 1. 3 D. 47, 1. cf. 1. 52
D. 42, 1. 1. 9 § 8 D. 42, 5); eaxeptio, quae
ex delicto personae oritur (1. 4 § 27 D. 44,
4) ; si qua vitia ex ipsa re oriantur (1. 15
§ 2 D. 19, 2) ; tempestas orta (1. 13 § 2 eod.) ;
incendium ortum (L 7 § 4 D. 48, 24. cf. 1. 8
§ 4 D. 1, 15); obftammen: ex eodem ge-
nere orti (1. 220 pr. D. 50, 16); ex altera
CprovinciaJ ortus in altera adsedebit (1. 8
D. 1, 22).
Oriundus, abftammenb, gebürtig
. 11 D. 1, 9. 1. 88 pr. D. 23, 2. L 30 § 1
K 27, 1. 1. 7 § 11 D. 48, 22. L 6 pr. D.
50, 1. 1. 190 D. 50, 16).
Omamentum, ©d^mud, gierbe, a)
L 87 § 1 D. 21, 2.
1. L 8. 18. 16. 25
&
SSer^ierung: fuod omamenU eausa fU
— quod deformitatis vel incommodi (L 1 §2
D. 48, 6); b) \oa» )ur gierbe bient,
indbef. a) gietrat^ an (Sebünben (1- 12
§ 16 D. 88, 7: — „inter instrumenUim ei
omom. multnm interesse; instmmenti emm
ea esse, quae ad tutelaijn domus pertinent,
omamenti, qu&eadvoluptatem, sicuti tabulas
pictas**) ; ^ubZic. operum omamenta servari
volumus (1. 8 C. 1, 11); omam. auferre de
sepulchris (1. 5 C. 9, 19); fi) «uf»)uft ber
2:^iete: actio de ornam. restituendis iumen-
tisve omamentorum nomine redhibendis (L 88
pr. D. 21, 1); y) ©(^mud ber gr^^^uen
a. 10 § 6 D. 7, 4.
1. 100 § 2 D. 32. 1. 6
§ 10. 11. 1. 26. 80. 82 i 9. 1. 87 D. 84, 2.
L 68 D. 46, 1); 9) (S^ren^eic^en: honorem
ornamentaque adtemptare (L 15 § 89 D. 47,
10): ad honoris ornam. procedere (1. 4 G.
12, 19); ornam. senatoria (L 100 D. 50, 16),
impertalia (1. 1 § 6 G. 1, 27), saeerdotU
a. 1 C. 5, 27).
Omare, fd^müden, gieren, ). B. or-
nandi municipii causa positae statuae
(1. 29 D. 42, 5); iumenta (wtime omata
vendendi causa (1. 88 pr. D. 21, 1); muüer
omata (1. 25 | 10 D. 84, 2).
Omatrix, Sd^müdetin, indbef. ^aau
franMerin (1. 65 § 3D. S2).
OmatuB, 6d^müdung, äer§ietnng,
IBerfd^önerung, j. B. omatus aedium
causa parari (1. 245 pr. D. 50. 16. et L
13 § 7 D. 7, 1. 1. 12 § 86 D. 33, 7); ad
ornatum reipubl spectare; ad om. civi-
tatis perünere (L 82 § 2. 1. 122 pr. D. 80).
— 2) «uSaeic^nung (LI G. Tb. 6, 26.
1. 4 G. Th. 12, 6).
Orontes, gflul in ©^rien (L 1 G. Th.
10, 28).
OrphaauB, SB aif e; orphanotrophitun,
SSBaif en^aud: orphanotrophus, Borfte^
beffelben, SßatfenDater (L 19. 22 pr. G.
1, 2. 1. 86 G. 1, 3).
Orphitianuxn f. OrfiUanum.
Orthodoxus, red^tgtftubig: orthod.
episcopi, qui tiicaenam fidem tenent (L 2
§ 2 G. 1, 1); orthod. religio, fides (1. 12
eod. 1. 27 C. 1, 8. 1. 19 pr. G. 1, 5).
Ortua. 1) 9[nfang: ortus imperit, am^
ortus fd^Ied^tmeg: 9tegierungdantritt (L
9 § 2 G. 8, 12). — 2) «ebutt (PauL IV,
8 § 11).
Ob (oris), 1) SKnnb, ). ©. ore infimdere
medicamentum (1. 9 § 1 D. 9, 2). — 2)
©örod^e C^'ox, sermoj: ore designare, mtvh*
lic5 be§ei(|nen (L 14 pr. G. 12, 19). —
8) Oefic^t, ®eftolt (L 6 G. Th. 9, 88}.
Ob (ossis), Stno^tn, (Stebein: os fra-
ctum percussum alicui (GaL UI, 228. PauL
Digitized by
Google
Oscitare — Pacisci.
395
y, 4 § 6. 1. 7 § 8 D. 47, 10); ossa (hominis
mortui) illata, condita (1. 2 § 2. 5. L 8
pr. D. 11, 7).
Oscitare, q^ntn, \aulUnktn (1* ^
C. Th. 1, 5).
OMulapl, tüffen (1. 1 C. 12, 17).
Osoulma, ftug: tnterveniente osculo a
sponso res sponsae donatae (1. 16 G. 5, 8).
Oepratora f. pratura.
OsroSne s. Osdroöne, ber nötblici^
Xf^ bon aRefot^otamien (L 10 C. 8, 10).
Oesnarium s. ossuaria» Utne. toOTin
He (Gebeine eines SSerftorbenen gefammelt
»etben (L 2 D. 47, 12).
Oetendere, geigen: a) fe^en loffen,
§. 16. quasi commodatam ostendendi gratia
acdpere peconiam (1. 18 § 1 D. 12, 1); vir-
tuUs ostmd.eau8a depuffnare cum besidis (L
1 § 6 D. 3, 1); b) be^elc^nen: ost. cUgüo,
dmonstraUone (L 6 D. 12, 1. L 7 D. 84, 2);
c) batt^utt, betoeifen (1. 45 D. 5, 3.
L 10 pr. D. 8, 5. L 3 § 1 D. 10, 4. L 26
§ 1 ff. J). 22, 3. 1. 34 § 3 D. 30. L 16
I 1 D. 40, 2. 1. 2 § 1 D. 44, 4. 1. 22 D.
48, 2. L 3 § 8 D. 48, 21).
Ostentare f. b. a. ostendere (1. 4 G.
TL 6, 26).
Ostentatio, ba0 8^i0^n,6e|^eitla{fen:
ad pompam vel ostentai. accipere (L 3
§ 6 1). 18, 6); ludicrae artia astentoHone
tpectaculum sui praebere (L 21 G. 2, 11);
$ra^Ierei Q. un. G. 11, 19).
Ostentum, 9[bnonnitat, iitdbef. eine
9Ri6||ebuYt Q. 38 D. 50, 16: „Ost. Labeo
definitoffm« contra naturam cuiusque rei ge-
nitum faetumaue").
Ostia, ^fenftabt an ber a)<^ftnbnng ber
2:iber (L 6 B. 14, 2); Ostiensia, onf biefelbe
beaftglic^, bal^n ge^brig: Ost. pistoris (Vat.
§ 234); Ost. panis (tk G. Th. 14, 19).
Ostiarius, X^üvf^üUt, Pförtner, a)
an @clab (L 12 § 9. 42. D. 33, 7) ; b) ein
ftirc^enbiener a. 6 G. 1, 3).
Ostiexisis {. Ostia,
Osttum, 1) 2:pr (1. 59 D. 6, 1. 1. 11
2 D. 43, 24). — 2) SRünbung eined
fluffed 0- ^ pr. D, 14, 2. L 13 § 1 D.
9 2).
btiari, aHu^e baben (Nov. Th. U. L 1.
L 2).
Otiosus» 1) SRul^e geniegenb, frei
toon flrbeit, ntfigig, %. 8. im (Stegenf. t)on
laboriosus (l. 6 G. Th. 6, 24); ita eos post
tnilüiam volumtia esse otioaoe^ ut ab omni
publica molestia habeantur immunes (1. 7
G. Th. 6, 26); tro|Hfd^: otiosa jpecunta, @elb,
loeI(^ mügig, b. b. uniierxini^Iicb baliegi
(GaL III, 156. 1. 13 § 1 D. 22, 1). —
2) frei Don Saften, 9[bgaben: Patrimo-
nium ot et immune Q. 2 § 1 G. 11, 3);
ot. Corpora (L un. G. Th. 12, 16). — 3) un *
n{l|/ fiberflüffig: ot. etdtus aedium (L 15
G. lli. 8, 5).
Otitun, ^VL^t, gfriebe; ot. civile et
domestica quies (1. un. G. 11, 44); ignöbüe
ot. adamare (1. 5 G. Th. 7, 1).
OriUo 8. opilio, ©c^ftfer (1. 60 § 3
D. 32. L 25 fi 2 D. 33, 7).
Ovilis, bie 6((afe betreffenb: ov.
grex, @d|afbcerbe (1. 12 § 2 D. 7, 8.;
ovUe, ^^a\ftaU, ^orbe (1. 24 § 2 D.
33 7).
Ovis, ©d^af (1. 2 § 2 D. 9, 2. L 60
§ 3. 1. 65 § 7. 1. 81 § 4. 5 D. 32).
P.
Fabulmn, Sntter für Si^ (1. 93 § 4
D. 32. L 12 § 8 D. 33, 7).
Facatas, rnl^ig, friebli((: pac. pro-
vincia (1. 13 pr. D. 1, 18).
Faoensis, (Sintool^er ber 6tabt Fax
lulia in Sufitanien (1. 8 pr. D. 50, 15).
Fadflcus, in gfrieben lebenb: mater
adhuc padf. (L 7 G. 8, 56).
Facisoi, \i^ «vereinbaren, überein«
fommen über dttsxa, einen IBertrag
j(^Iiegen, t)tx\pxt^tn ober fic^ ber«
tbred^en laffen; pactio s. pactum, fßtx*
etnbarnng, Vertrag, a) imfClIgemeinen;
pactum est duorum consenaus atque con-
ventio (L 3 pr. D. 50, 12. cf. 1. 1 § 2
p. 2, 14: yJSlst pactio duorum pluriumye in
idem placitum et conaenaus'^J ; publica con-
ventio est, quotiens inter sc duces beUi
quaedam paciscuntur (1. 5 eod.); heUo capti,
de quibus nihü in packe erat comprehensum
(1. 12 pr. D. 29, 1); pactio de vendendo
pignore 0- 7 § 4 6. 13, 7); pactum dir
visionia (l 35 D. 2, 14), aocietatia (1. 71
pr. D. 17, 2); pactio dotis G- 48 § 2 D.
4, 4); pactum dotale (f. b. SB.); inter yirum
et\ni,pactum conventum ante nuptias factum
(L 17. 32 D. 23, 4) ; puellam suia nuptiiapar
äaciy ein Wtäbd^ [\Qf berloben (L 2 G. 5, 1);
seryus cum domino de libertate paetua (1. 8
§ 5 D. 33, 8), pecuniam ob libertatem s. pro
libeH, paetua (L. 6 D. 40, 1. 1. 104 D. 45, 1);
pactiopro libert. (1. 7 § 8 D. 4, 3); tn, aud^ ob
pactionem libertatia dare, accipere (L 2 § 14.
L 9 D. 41, 4); pactione data (b. ^. gegen Der«
Digitized by
Google
096
P actio — Paganitas
trag9magtge Seja^Iung) manumitti (1. 3 C. 6,
6) ; de lUepaetus aliquis (1- 1 § 12 D. 50, 18) ;
ad litem instruendam pacfcionem facere (t. 20
D. 48, 10); pacisci itidiccUis se satisfaelurum
0. 40 § 1 D. 2, 14); potestaiem facit lex
(sodalibus), pactionem quam velint 8ibi ferre
(1. 4 D. 47, 22); ius publicum prioatorutn
pactis mutari non potest (l 88. cf. 1. 42 D.
2, 14) ; privatis pactionibuß non laedi ius
ceterorum (l. 3 pr. D. 2, 15); b) im engern
©tnne be^eid^nen bie ^ui^brücfe, fotc^e fßtx*
trftge, tpelAe nid^t in cioiIrec^tIi(^et
gorm abgcfc^Ioffen ober nac^ i^rcm
3nl^alte nid^t bom Giöitred^t oner»
f onnt finb (alfo nid^t ju bcn SficoK «erbol-
ober <£onfenfua(contracten gehören); pacisci
unb pactio ober pactum fte^en ba^er meift im
0egcnfa| ^n contrahere, contractus, bef . ober
^u stipulari unb stipulatio (1. 7 § 1. 1. 7
§ 12. 1. 58 D. 2, 14. I. 23 pr. D. 7, 1.
1. 78 § 4 D. 50, 17. 1. 11 C. 2, 3); nuda
pactio obligationem non parity sed parit ex
ceptionem (1. 7 § 4. cf. 1. 45 D. 2, 14); ex-
Cnudo) pacto actionem non nasci (I. 10 C. 2,
3. 1. 27 C. 4, 65. cf. 1. 6 D. cit. — „inter-
dum ex pacto actio nascitur vel tollitury quo-
tiens lege vel SCto aaiuvatur.'* 1. 17 § 2
eod.); ea pacta insunt (bonae fidei iudiciis),
ffwie legem contractui dant, i. e. quae in
ingressu contractus facta sunt; solent et ea
pacta, quae postea interponuntur , parere
exceptiones (1. 7 § 5 eod.); pacta conventa,
quae postea facta detrahunt aliquid emptioni,
contineri contractu videntur, quae vero adi-
ciunt, credimus non inesse (1. 72 pr.D. 18, 1);
venditioni inserere pactum conventumy uti ne
etc. (1. 10 D. 18, 7); ait praetor; pacta con-
venia, quae neque dolo malo, neque adversus
leges etc. facta erunt, seroabo (1. 7 § 7D. 2, 14) ;
c) fc^r ^dufig toerben bie «udbrftdfe ouf folc^e
Verträge bejogen, tt)obur(^ ein ^nfprud^
aufgegeben, einem ftlogred^t entfogt,
einem (Sc^ulbner tttoa^ erloffen wirb
unb berol. ; neben ber cibitre(^tli(^en "^cctpü*
lotion ift bod pactum bie einzige (|n:ötor.)
gform für Ührloß unb Äerjic^t; qui padscitur,
donationis causa rem certam et induhitatam
liberalitate remittit (l. 1 D. 2, 15); pacto
fransigere (1. 9 § 3 eod. 1. 27 pr. D. 5,
2); si nihil causa cognita secundum iuris
rationempronuntiatum e^i^vox pacisci suor
dentis praesidis actionem perimere minime
potuit (1. 7 § 1 C. 7, 45); pactorum quaedam
in rem sunt, quaedam in personam, in rem
sunt, quotiens generaliter paciscor ne petam:
in personam, quotiens ne a persofM petam
(1.7§8.cf.L17§5. 1.21 §1.10. 1.27 §10.
1. 28 § 2. 1. 56 § 1 D. 2, 14); pacisci cum
creditoribus ut minus solvatur (1. 7 § 17
ßod.); unus ex argentarüssocüs cum de&itor^
pactus (1. 27 pr. eod.) ; cum reo ad certum
tempus pactio facta (§ 1 eod.); tacita pa-
ctione id actum, ne peteretur (§ 9 eod.);
padi (conventi) exceptio (1. 7 § 18. 1. 10
§ 1. 2. 1. 30 § 2 eod.); pactum inter here-
dem et legatarium factum, neabeo scUis m-
cipiatur (T. 46 eod,) ; pacisci, ne iudicati, de-
posiH, furti, agatur (I. 7 § 13. 15. 1. 27
§ 3 ff . eod.) ; illud nulla pactione effici potest,
ne dolus praestetur (§ 3 cit. cf. l. 17 pr. D.
18, 6) ; d) ouc^ toirb pacisci t)on bemienifien
gefogt, ber fi«^ in ©ejug ouf ein Je*
gongened ^elilt mit bem IBerle^ten
ober mit bem 9CnfIäger burc^ <8elb ob'
finb et: qui furti, vi bonorum rapt etc.
damnatus pactusve erit, infamis est (L 4
§ 5. cf. 1. 6 § 3 D. 3, 2: — „pactum tk
accipimus, si cum pretio quanto€umqne
pactus est/' 1. 4 D. 49, 14: ,Jn fisci causis
pacti cum delatoribus pro confessis haben-
tur, si modo pretium vel modicum dedenmt"
(1. 18 C. 2, 11); transigere yel pacisci de
crimine capitali (1. 18 C. 2, 4. cf. 1. 10
C. 9, 9).
Faotio, pactum f. pacisci,
Faedagoglanus, $ogent)or{le^er (\,b
C. Th. 8, 7).
Faedagogium, ein Ort, too ©clooen*
linber erlogen n>erben, ou(^ bie barin gebil^
beten Knaben (1- 12 § 82 D. 33, 7).
Faedagogiu, 1) ein 6cIob, ber bie
«uffid^t über ftinber fü^rt 0- 13 D-
40. 2 1. 35 D. 40, 5. 1. 15 § 16 D. 47,
10). — 2) ^ogenborftel^er om (oifert
^of (I. 10 § 5 C. 1-^, 59).
Faene, foft, beinobe (1- 2 § 6 D. 1|2.
1. 26 D. 1, 5 1. 1 pr. D. 1. 13)
Faenitentia, 9{eue (L 46 JD. 2, 14);
1. 25 § 14 D. 29, 2: „si postea quam iassit,
paenitentiam egit, priusquam adiret, nihil
agit adeundo.*' 1. 3 § 1 D. 50, 12: — „aequis-
simum est, huiusm. voluntates in civitates
coWd^i&a paenitentia non revocari.*' L3.4 C.
8, 56 : — „si donationem perfecisti, eam re-
vocare non potes sub obtentu paenitentia^)'
Faenitere, gereuen^ j. ©. dicere
prioris voluntates sibi paenituisse (L 22 pr.
D. 32); 1 3 § 2. 3. 1. 5 pr. D. 12, 4: aut
si me paeniteat, condicere possum.
Faenltudo = paenitentia (1. 9 § 1
C. 3, 12. 1. 28 C. 7, 62).
Faenula s. penula. Ob er f leib überbk
3:unica (l 25 D. 19, 5. 1. 23 § 2 D. 34, 2).
Faganious = paganus (adi.) s. 1 : bona,
quae in paganico (sc patrimonio) hahebat
(miles), im (Stegenf. öon quae in castris re-
Uquit (1. 1 C. 6, 21).
Faganitas, ^eibent^um (L 5 C. Th.
15, 5).
Digitized by
Google
Paganus — Fände re.
397
Paganus (Subst), 1) ;Sanbmann:
praedia seDatoniin vel paganonim (1. 1 § 2.
L 3 D. 11, 4). — 2) tt)et ni(^t Solbot
xft, im (^egenf. t)on miles (L 1 § 2 cit. 1. 50
D. 19. 2. 1. 26 D. 28. 2. 1. 3. 14. 38 § 1
D. 29, 1. I. 96 D. 85, 2. 1. 52 D. 40, 4.
L 14 D. 48, 19); pagani im (Sfegenf. t)on
qui habcnt castrense peculium vel quasi
castr. (1. 7 § 6 D. 39, 5). — 3) i&cibc
(L 6 C. 1, 11).
Faganus (adi.). 1) äuget bem ^cieg9<*
bienft ettvorbeit: pag. peculium, im ®c*
genf. Don castrense (1. 37 § 1 C. 3. 28). —
2) (eibnifdi; pag. superstitio (1. 8 C. 1, 11).
Faglna. Olatt einer @c^rift 0- ^ 0. 1,
23); audf f. t>, a. libelltts: inscriptionum
pag. (I. 3 C. 9, 1).
Fagus, ^otf, /(. 9. praedia diverais
pagis (1. 12 D. 33, 1); praefectm pagi (1. 7
§ 1 C. 8, 16) : praepositura pagorum (1. 2
C. 10, 72).
Falaestina. fianbfc^ft in @Qrien (1. 1
§ 3. 6 D. 50, 15. 1. un. C. 11, 51); Pa-
laeHinus (aiii.), biefelbe betteffenb, ba^in ge«
^drig: coloni Palaest. (rubr. C. cit.); advo-
caHo Palaest. (I. 27 C. 8, 40).
Falaestra, 9lingfd|ule (1. 15 § 1 D.
7,1).
Falam (adv.), 1) in (S^egentoart an^
betet «Beute (1. 33 D. 50. 16: „Palam est
coram plutibu^*), {obann übet^au^t offen,
öffentlich, im ®egen{. Don clam, latenter,
secreto (I. 68 D. 23, 2. 1. 54 D. 26, 7. 1. 3
§ 10 D. 29, 5) ; palam rogari restüuere, im
<^enf. Oon tacite rogari; palam relictum,
fidei palam commi^^um, im ®egenf. oon tacite
relictum, tacitum fideicomm. (1. 3 pr. § 1.
1. 13 § 1. 1. 40 pr. D. 49, 14. 1. 1 C. 10,
11); heredea palam ita, ut exaudiri possunt,
nuncupandi sint (1. 21 pr. D. 28, 1 ; „quid
tBipcäam? non utique in publicum, sed ut
exaudiriposait : exaudiri au tem non ab Omni-
bus, sed a testibus*') ; jn-oscribere palam sie
accipimus: claiis ?tttcrw,unde de piano recte
legi possit (1. 11 § 3 D. 14, 3) ; palam quae-
8tum facere (corpore), se prostituere (1. 43 pr.
§ 1 — 8 D. 23, 2: — „palam sie accipimus
passim, h. e. »ine dilectu" § 1 cit.). — 2) pa-
lam faoere. öffentlich beYannt mad^en
(1. 34 § 1 D. 40, 7. 1. 18 § 9 D. 48, 18).
— 3) palam est, c« ift offenbat. Hat,
unaweifcl^aft (1. 8 § 10 D. 2, 15. 1. 43
D. 10, 2. 1. 5 § 1 D. 16, 3. 1. 52 § 1 D.
28, 5. I. 5 § 6. 1. 7 § 2. 6 D. 41, 1. 1. 1
§ 9. 1. 5 pr. D. 44. 7. 1. 41 pr. D. 45, 1).
Falaris f.* palus (paii),
Falatinua, ben laifetl. $a(aft ht*
tteffenb, ). O. palat. numeri, bie bafelbft
bienpt^uenben Cot^« (l. 14 C. 12, 35); ob-
sequia palat. (1. 2 C. 12, 28); ofö Subst.
bcjeic^net e« einen bafelbft fungitenben
Beamten: palatini, qui obsequiis nostris
officia praebuerunt — qui in scriniis nostris
versati sunt (1. 1 eod.) ; inSbef . Witb bet Äu8*
btud in ^Pejug auf faifetl. ©cfiaftmeiftet
gebtauc^: palatini sacrarum largitionum et
rerum privatarum (rubr. C. 12, 23), aud^ pa-
latini 8. riri palat fc^Ied^tWeg genannt (1. 4.
6. 10. 12. 14 eod. 1. 2 C. 1, 33: ,Ad pa-
latinorum cnram — omnium rerum nosün-
rum — exactio revertatur*); sacrarum pri-
vatarum yel largitionum palatina officia (1,2
C. 10, 23); utrumque ofücinm palatinorum
comitatensium (1. 2 C. 12, 28); palatinus
utriusque officii (1. 3 C. 12,59) ; palat. exactor
(1. 1 C. 12, 60); iudex — X libras auri pri-
vatis nostris largitionibus inferreper scholam
palat compellatur (1. 13 § 8 C. 3, 1); mi-
litia palat. (l. 5 C. 12. 23).
Falatium, laifetl. ^alaft, j. 53. ex-
cubias pahitii deserere (1. 10 pr. D. 49,
16) ; in palatio miiilare (1. 4 C. 12. 28).
Falea, 1) @|>teu (1. 93 § 4 D.32. 1. 14
§1 C. 3, 34). — 2) guttet (1.2 C. 12,37).
Falliolum, pallium, metted Dbetfleib
füt 3Ranni^»)etfonen, SWantel (1. 23 § 2 D.
34, 2).
Falma, 1) ^almbaum. — 2) bie gtud^t
bed $a(mbaumeiS, Dattel (l. 16 § 1 D. 33,
6). — 3) $alme in tropifd^et ©ebeutung:
$teid, Bo^n: palma lab&ris emeriti (1. 1
C. 12, 21).
Fahnarium, ©iegeSlo^nbeSÄnwattiJ
für einen gewonnenen $tOAeg (LI § 12 D.
50, 13).
Falmatii equi, eine Ootjüglic^e ^fetbe^
race, fo genannt k)on bem ^eftüte eindS ge^
n>iffen ^(matiud in <£a|)^becien (1. un. G.
11, 76. cf. Gothofr. ad 1. un. C. Th. 10, 6).
Falmyrenua, bie ©tabt $a(mQta in
S^tien betteffenb: Palm, civitas in provincia
Phoenice (1. 1 § 5 D. 50, 15).
Falparl, ftteic^eln (1. 1 § 7 D. 9, 1).
Falus (pali), ^fa^l (1. 56 D. 32); auc^
4)olj ju $fä^Ien (1. 9 § 7. 1. 59 § 2 D.
D. 7, 1); palaris siha, ein SBalb oon folc^em
$ol5, ©tongen^ola (l. 9 § 7 cit.).
Falus (paludis). eum|>f (1. 10 § 2 D.
7. 4); palustria, fum|)fig (1. 24 g 2 D.
39, 2. 1. 2 § 32 D. 43, 8).
Famphylia, fianbfc^oft Äleinafiend (1. un.
C. 11, 49).
Fanoratium, SBettfam|)f im Siingen
unb Äloj)ffec^ten (1. 7 § 4 D. 9, 2).
Fandeotae = Digesta (f. b. ^.).
Fandere, öffnen, etöffnen, j. ^. ob-
servatio, qua testamenta pandnntur (1. 4
C. 6, 32); pand. aditum supplicandi (l. 2
C. 1, 19), hcentiam agendi (1. 1 C. 3, 40);
tempora, quibus causarum merita panduntur
Digitized by
Google
398
Fang er e — Parapessia.
0. 1 C. 1, 45. cf. 1. 2 C. 8. 5: — „neg<h
tiorum merita partium adsertdone pandun-
tur*'); pand. tum ac legum voluntates (1.
un. § 4 C. 11, 19).
Fangere, Detabreben, \i^ bertragen
= pacisci }. IB. si quid ipai sine dolo malo
inter se pepigerunt, id in primia iudex ser-
vare debet (L 8 § 1 D. 10, 8); ad com-
plendum id, quod pepigerunt, ex vendito
agere (1. 75 D. 18, 1) ; si, cum dotem daretpa-
ter vel extraneus pro mulier e,in unum casum
pepigit, vel in divortium vel in mortem, di-
cenduui est in eum casum, in quem non pe-
pigit, esse mulieri actionem (1. 22 pr. D. 24,
3); res coloni, quas pignori futuras pepigit
dominus fundi (§ 8 1. 4, 15); pangere, nepe-
tatur (1. 27 § 1. 5 D. 1, 14. 1. 39 D. 12, 2).
Faniflolam, hai ^robbaden: perpetui
panif. nexibus addici (1. 2 C. 12, 58. cf.
1. 8 § 1 1. 21. 22 C. Th. 14. 8).
Fanis, SBrob: panem coquere; panis ex-
coctio (f. biejc SB.); panes civiles = anno-
nae civ, (1. 81 § 2 C. 5, 12. cf. annonae
8. 1 b.).
Fannioularius^ 2vimptn betreffenb:
panniotilaria (Subst.), ßunH)eii, pröe»
iieid^nung beffen, toa^ etn in'd d^efftngnig ®e*
cfeter mit M fü^ (1. 6 D. 48, 20: —
„rannic. sunt eA,quaein custodiam receptus
secum cUtulit"),
Fannonia, Sanbfi^aft jtotf^en ber ^onau
unb (Sou (1. 27 C. Th. 8, 5).
Fannus, Xn^, 2apptn'(l. 50 § 4 D.
47, 2).
Fantapola, graecns negotiator (Nov.
Val. m, 1. 1. II. 5).
Panthera, $ant]^ert]^ier (1. 2 § 2 D.
9, 2). — 2) Sie^ }um IBogelfang: ab auct^
emere pantheram, b. \ toaS mit bem
9^et gefangen wirb (1. 11 § 18 D. 19, 1).
Fantomiinua, tunfttÄnaer (1. 25 § 1.
1. 27 D. 88. 1).
Fapa, ber t<^P\t G- 62 C. Th. 15, 5).
Faphlagonia, ßonbfd^aft Äleinafienö (1.
28 C. 7, 62).
Papla (Poppaea) lex, ein mit ber lex
lulia de marit. ordin. (f. lulius s. k.) t)er*
bunbene« ®efeft ü. 3. 762 u. c. ilber bte
^hndm, al» ©träfe bei» Q^ölibatd unb ber
tinberlofigfeit (Gai. I, 145. ü, 286. III,
42—58. Ulp. I, 21. XVI, 2. XVDI. XIX,
17. XXIV, 81. 1. un. § 1 C. 6. 51. l. 2 C.
8, 67).
Fapinianistae, 1) eine fefcerifd^ ©ecte
(1. 5 C. 1, 5). — 2) ttmrben fo bie «lec^t«*
fd^üler im britten Sa^e i^eS ©tubium» ge*
nannt, tt)eil befonberiJ ^^apiniarC» ©(^riften
ben (SJegenftonb bcffdben bilbeten (C. Omnem
reip. § 4).
Faplniantis C^emilimJ, berühmter Sht-
rift unter ©e))timiitd ©ebemd nnb beff en ©ebn
datacaUa, ber i^n l^inrid^ten lie^ G- 40 D. 12,
1. 1. 12 pr. D. 20, 5. 1. 16. 80 C. 6, 42).
FapiriuB fSextus s. PubliusJ, IBerjfaffer
ber unter ^larquinini» ©n^bnS iieran^Ite«
ten ©ammlung I5nigli(^er @tefe^, bei» {. 9.
ius cwiie Papirianum (L 2 § 2. 86 D. 1, 2).
FapiriuB Fronto, ^nrifl unter ^äca*
caUa (1. 40 pr. D. 15, 1. 1. 114 § 7 D. 30.
1. 220 § 1 D. 60, 16).
Papymm, $a))ierftaube (L 52 § 6.
1. 55 § 5 D. 82).
Far, 1) glei^, tion glei(^ (Skdge ober
Oeff^ffen^eit, j. V. ex paribus j^rtihus he-
redes (\. 56 D. 40, 5); qui par% gradu sunt
(1. 8 § 9 D. 88, 16, L 8 D. 48, 9); duo
pares aetate (1. 10 pr. D. 84, 5); magistra*
tus pari imperio (1. 4 D. 4, 8); pari loco
esse in litigEUido (1* 1 § 1 I^- 2, 9); par
candieio omnium creditorum (1. 6 § 7 D. 42,
8) : par utriusque causa (1. 25 pr. eod. l. 91
§ 3 D. 45, 1); in pari causa possessor po-
tior haberi debet (1. 128 pr. D. 50, 17);
cum par deUctumestduorum, melior habetur
possessoris causa (1. 154 pr. eod.); paria de-
licta mutua pensatione dissolvuntur (1.89D.
24, 8). — 2) in 9e§ug auf 9te(^nungett:
ouiJgeglic^en, beri^tigt: j>areifi ratuh
nem adscribere alicui (1. 22 D. 40, 4); jMi-
rem ratiomm faeere cum coheredibus (L 17
" 8 D. 44, 4); aud^ paria faeere (L 40 § 8
40, 7. 1. 6 § 10 D. 50, 6). — 8) an
einem $aar Derbunben; par (Subst),
$aar^ %, O. iumenta paria; duo paria mu-
larum (1. 88 pr. § 14 D. 21, i);poeula s.
poculorum paria duo (I. 30 pr. D. 82). —
4) ben SSermbgendfrdften nac^ einer Sei*
ftung qttoaq\tn: ita tenuee et exhausti,
ut publicis himoribus pares non sint (!• ^
pr. D. 50, 4).
Farabalanus, ^ranfenpf leger bei an«
ftedenben tranf^eiten (1. 18 C. 1, 8).
Faraoharaotes, Sfalf((mfin)er (1- ^
C. Th. 9, 21).
Paragauda, ^efa| um ein tieib,
»orbe (L 1. 2 C. 11, 9).
Paragogia, föafferleitung (1- 1<> § ^
C. 11, 48).
Faramerium, ein tiduH^, an ber ^üfte
t)om mxUl l^erab^ngenbei» ^totct (lol.
ep. nov. 79 § 304).
Parangariae, ^ro^nf ubren anf Sieben'
ftragen 0- 12 C. 10, 48. l 2 C. 10. 49.
1. 2 C. 12, 5. I. 8 C. 12, 16. L 21 C. 12.
50. cf. angariae); parangarius (adL), bie*
felben betreffenb: parang. praestatio (L 2
§ 8 C. 1, 8).
Parapessia faedifieiaj, föetterbfi^er
(l. 14 C. 8, 11).
Digitized by
Google
Parapetenma — Parßre.
399
Parapetenma» ^etteibe^SRatfe %wc
(Erlanoung einer ottgerotbentlicfien i&tttmt»
fjienbe (1. 2 C. 11, 25).
Paraphema» bad JBermdgen bet (S^e«
ftau äuget bet dos = res, quas extra
dotem mulier habet (1. 8. 13 G. 5, 14. of.
L 9 § 8 D. 28, 3).
ParapBüi, eine Reinete S((üf{el (1. 19
§ 9 D. 84, 2).
Parare» 1) Beteiten, ^ubeteiten, ju*
tt^t, fettig mad^en, 5. 8. vas, in quo
aqua aa bibendum lavandamgue famüiam
paratnr (1- 12 § 10 D. 38, 7); scriptura,
quae a<2 tefftoittenhim faciendum parabatnr
(1. 29 pr. D. 28, 1); in^to« paratae vüae
aücuius (1. 14 C. 9, 1); quae ad iniuriam
alicaiug vel damnum parata sunt (1. 11 pr.
D.50, 7) ; adyersns petentem parata exceptio
(L 4 C. 6, 44); parare aeeusationem z^prae-
parare (L 2 § 8 D. 48, 5); paratus (adi.),
beteit }U tttoai, j. 16. paratus solvere, satis-
faeere (1. 26 D. 3, 3. 1. 21 D. 5, 1. L 18 § 5
D. 10, 2. 1. 6 § 12 D. 13, 6. 1. 10 D. 13,
7. 1. 6 § 1 D. 20, 6. 1. 17 D. 46, 1); iudi-
dum aedpere, pati (1. 13 § 14 D. b, 3.
1. 24 pr. 47 D. 22, 1. 1. 3 § 10 D. 41, 2),
defendere, defensionem suscipere (1. 87 § 1.
1. 88 D. 8, 8. 1. 8 § 7 D. 10, 4. 1. 2 § 1
D. 48, 3), cavere (1. 6 § 6 D. 37, 10). —
2) = oomparare, ettoetben (1. 31 § 1
D. 12, 1. L 5 § 13. 14 D. 14, 4. 1. 89 D.
15, 1. l 39 § 7 D. 30. 1. 46. 47 D. 32: —
«Inter enyptum et paraium quid interest,
quaeritnr: et refiponsum est in empto para-
ium inesse, in parato non eontinuo emptum
eontineri," 1. 49 § 1 ff. L 58. 78 § 6 eod.
L 12 D. 38, 7. L 2. 3. 10 D. 34, 2. 1. 12 § 2
D. 40, 9. 1. 19. 21 pr. D. 41, 1. 1.'3 § 12
D. 41, 2. 1. 88. 165. 242 § 4 D. 50, 16).
Parasynazis, gufamntenfunft (L 8
§ 8 C. 1, 5.
Paratio» (Sttoetbung (1. 89 § 7. D. 30).
Paratitla» Uebetf^tiften (1. 1 § 12
C. 1. 17).
Paraveredus, $o{l))fetb junt (Slebtaud^
ottf Äebenfhcaften G- 12 C. 10, 48. 1. 2 C.
12, 5. 1. 8 C. 12, 16. 1. 2. 19 C. 12, 50).
Paroe (adv.), \pat\am, mit ©efc^tän*
fnng, feiten, %. ©. parcius restitui (1. 24
§ 2. 4 D. 4, 4); parcissime ius dici (1. 16
D. 1, 18).
Paroere, f(^onen, a) nid^t tietlejTen,
§. ©. im (&tQtn\. t>on occidere (Coli. IV, 8.
9. 1. 9 D. 48, 8. 1. 2 C. Th. 9, 14); ht*
loabten: pudori suo (non) parc. (1. 48 pr.
D. 17, 1. 1. 43 pr. D. 23, 2); b) nidjt
9ebtau(ben: non parc. nominüms (1. 10
§ 6 D. 38, 10. cf. 1. 3 pr. D. 28, 2); c)
%a4fi<(t üben, rusticitati hominis par-
cenaum erit (1. 2 § 1 D. 2, 5); quamquam
temerarii digni poena sint, tarnen Uit insa-
nis iUis parcendum est (1. 7 § 3 D. 48, 4).
Parens, 1) Ctjeuget, ©otct, übet*
haapt lebet, t)on bem malt abftammt,
fotoo^I IBatet atö a^htttet, ©togüatet, ©tog«
muttet u. f. ».; parentes, ©Itetn, übet*
bautet »fcenbenten (1. 4 § 1 ff. 1. 10 § 5
D. 2, 4. l. 15 pr. D. 5, 2. 1. 5 pr. D. 23,
3. 1. 5 § 2 D. 25, 3. 1. 3 § 1 D. 26, 7.
1. 10 %1 D. 38, 10. 1. 9 § 1. 2 D. 48, 9.
1. 51 1). 50, 16: „Appellatione 'parentis'
non tantum pater, sed etiam avus et pro-
avus et deinceps omnes superiores conti -
nentur: sed et mater et avia et proavia^J;
parentis loco esse, haben, parentis locum
obtinere (§ 5 J. 1, 10, 1. 39 pr. D. 23, 2.
1. 16 D. 24, 3). — 2) parens f. t>. 0. pater
famiHas (Gai. I, 117 n. 144. 1. 3 § 1 D. 28,
3). — 3)S8otfo^t in bet foifetlid^en ®ütbe
(1. 1 C. 2, 13. L 3 C. 2, 36. 1. 4 C. 6, 49.
1. 2 C. 7, 12. L 2 C. 7, 66. 1. 4 C. 7, 71).
— 4) 6(^5))fet: sumnius rerum parens
a. 2 § 1 C. 1, 1).
Parere, 1) gebüten 0- 15. 16. 18 D.
1, 5. 1. 1 § 10 D. 25, 4. 1. 80 § 1. 2 D.
29, 2. 1. 1 § 27 D. 37, 9. 1. 8 § 1 D. 38,
16. 1. 2 § 8 D. 38, 17. 1. 132 § 1 D. 50,
16: „Falsum est eam peperisse, cui mor-
tuae filius exsectus est"). — 2) etjeugen,
l^etbotbtingen, bewitlen, j. ©. parere
usuras (1. 33 pr. D. 22, 1), obligationem,
actionem, exc^tionem (1. 7 pr. § 1. 4 D. 2,
4. 1. 42 § 2 D. 3, 3. 1. 9 § 6 D. 12, 2.
1. 17 D. 20, 1. 1. 7 § 16 D. 24, 3. 1. 6 D.
44, 2. 1. 108 pr. D. 45, 1. 1. 1 § 3 D. 45,
3. 1. 10 D. 46. 5), condictionem (1. 26 § 7
D. 12, 6); liberationem (§ 4 eod. 1. 23 pr.
D. 7, 1. L 98 § 1 D. 46, 3. 1. 13 § 4 D.
46, 4. 1. 9 C. 8. 42).
Parere, 1) fi(^ seigen, etfdbeinen,
(1. 10 D. 4, 6. 1. 32 § 12 D. 4, 8. 1. 11
§ 4 D. 14, 3. 1. 7 D. 37, 11. 1. 7 § 13 D.
42. 4). — 2) et^ellen, ftat fein (1. 5
pr. D. 6, 1. 1. 24 § 17 D. 40, 5. 1. 34 D.
50, 17). — 3) gel^otd^en, golge, Genüge
leiften, j. B. parere parentibus et patriae
(1. 2 D. 1, 1). domino (1. 2 § 1 D. 9, 4.
1. 13 D. 35, 2); extra tenitorium ius di-
centi impune non paretur (1. 20 C. 2, 1) ;
impune non pareri arbitro (1. 21 § 10. 1. 32
§ 16 D. 4, 8); parere sententiae arbitri,
iudicis a. 23 § 2 eod. 1. 5 § 4 D. 45, 1);
sententia, cui pareri rerum natura non
potuit (1. 3 § 1 D. 49, 8); parere voluntati
defunoti (1. 94 D. 35, 2), iudtcio (1. 77 § 27
D. 31), iussioni testatrids (1. 44 D. 40, 4) ;
efficere, ne pareretur legi venditionis (L 38
pr. D. 4, 4. 1. 6 pr. D. 18, 3) ; parere condi-
cioni (1. 8 § 10 D. 5, 2. 1. 1 § 1 D. 12,
4. 1. 59 § 6 D. 17, 1. 1. 28 § 1 D. £8, 5.
Digitized by
Google
400
Parhippas — Pars.
1. 2. 5 pr. 24. 44 § 8. 1. 55. 1. 60 § 1.
1. 97 D. 35, 1. 1. 32 § 2. 1. 65 § 7 D. 86.
1. 1. 12 pr. 22. 45. 55 pr. D. 40. 4. L 3
§ 1. l. 23 § 1. 1. 29 § 1 D. 40. 7. 1. 161.
174 pr. D. 50. 17); necesse est. ut iuH
manifesto pareatar (l. 21 D. 46, 8)-, purere
solutioni (1. 8 C. 4, 10). pensionibus, = sol-
vere pensiones (1. 54 § 1 D. 19. 2), pensi-
tationibiis (1. 27 C. 5, 12), aeri alieno (1. 5
§ 9 D. 27. 9), sorti et usuria (1. 9 C. 4. 26).
Farhippus. )Bei|)ferb, totl^e^ ein tntt
bet @taatd^oft 9lei{enber au^er bett in bet
evectio bcftimmten ^f erben fotbett (1. 4 C. 12,
5). 1. 22 § 1. 1. 29 C. Th. 8, 5).
Fariare. eine dlec^nung betid^tigen,
bcjal^Ien (l. 4 § 5 D. 40. 1); pariatio
löeriqtigunö einer aied^nung (l. 67 § 3
D. 12. 6); pariator, tt)er eine Siec^nung
betid^tiflt (1. 81 pr. D. 35. 1).
Farientia, (S^e^orfam (1. un. C. 3. 4).
Fariea, SBonb (l. 157 pr. D. 50, 16:
„Partes est. sive murus sive macer ia est*);
mcdiiis partes, quiutrasque aedes distinguit
(1. 4 D. 33. 3); pariete wedio aedi/^to
unam domum in duas dividere (l. 6 § 1
D. 8. 4); paries communis (1. 35—37. 39
pr. I). 39, 2); intra parietes domesiicos
docere (l. 3 pr. C. Th. 14, 9).
Farilis = par. gleic^, patris et filii
et Spiritus sancti una deitas suh parili
maiestate (I. 2 pr. C. Th. 16, 1); parili
modo (1. 10 C. Th. 16. 2).
Farlter (adv.). qUidf, iualeic^^, j. ©.
eandem rem apud duos par. deponere (I. 9
pr. D. 45, 2); duos servos emere par, uno
pretio (1. 44 D. 18. 1); qui par, eandem rem
emerunt (1. 2 pr. D. 10. 3); si duo par.
de hypotheca padscantur (l. 16 § 8 D. 20.
1); per duas par. vias ire agere posse
(1. 6 § 1 D. 8, 6); par. mortui (1. 17 pr.
D. 34, 5).
Farium, etabt in W)\kn (1. 7 § 9 D.
50, 15).
Farrhasius, ein berühmter griec^ifc^et
aWoIet (§ 34 I. 2. 1).
Farrioida, IBatermötber, überl^u^t
SSetmanbtenmdrber; parriddium» Sa«
termotb, über^upt ^ermanbtenmotb
(tit. D. 48. 9); parricidalis. t)atermör<'
berifc^: furor parric. (l. 6. C. Th. 9, 38).
Fars. 1) Xl^eil, a) abaejonberteY
%f)€xl öon einem ®anjen, j. ©. im Oegenf.
üon totum, tota res (1. 11 § 2 D. 2, 1. 1. 1
D. 21, 2. L 41 § 1 D. 22, 1. 1. 5 § 15 D.
39, 1. 1. 25 D. 50, 16); refertur ad uni-
▼ersos, quod publice fit per maiorem partem
1. 160 § 1 D. 50, 17); maioris partis ro-
luntas, sententia (1. 7 § 19. l. 8 D. 2. 14.
1. 3 pr. D. 3, 1); quae in partes dividi non
possunt (1. 192 pr. D. 50, 17); quaedam
(stipulationes) partium praestationem reci-
piunt, quaedam non recipiunt; quaedam
partis dationem natura recipiunt (1. 2 § 1
D. 45, 1); eiiam partis bonorum usus fr.
legari potest. si tarnen non sit specialiter
facta partis mentio, dimidia pars bonorum
conti netur (L 43 D. 7, 1); herediiatem par-
temve eius possidere (l. 1 pr. D. 29, 4) ; liere-
ditatem vel partem hereditatis petere (1. 1
pr. § 1 D. 5. 4); ex parte (im (9egenf. Don
ex asse) heres (1. 11 § 6 D. IJ. 1. cf. 1. 1
§ 3 D. 5. 4. 1. 39 pr. D. 10, 2. 1. 28 pr. D.
28. 2. 1. 25 D. 46, 3); pro parte (im akgenf.
Don in solidum) ^^neri (1. 5 § 15 D. 13, 6);
pro p. liberari (l. 25 D. 46, 3); pro p. nunte-
ratio subsecula (1. 1 pr. D. 20, 4) ; in partem
experiri, im ®egenf. Ocn in solidum agere
(1. 40 § 2 D. 39, 2); in partem valere — in
p. non valere (1. 27 D. 10. 2); per partes
= particulatimj j. ^. p. p. erogare pecu-
niam (1. 9 § 2 D. 2, 13), impendere (1. 56
I 3 D. 23, 3), parere condicioni 0- 44 § 8
D. 35. 1); p. p. servitus retinetur^ licet ab
initio p. p. adquiri fion poterit (l. 8 $ 1 D.
8. 1. 1. 6 § 1 D. 8, 4); partem facere fali-
cuij, bemirlen, ha^ gemanb Don einem ^an*^
5en (in^bef. einer (^bfd^aft ober einem IBer«
mfic^tnig) nur einen gen^tjfen ^^eil belommt,
{ei e&, t>a% man mit i^m mirHic^ aU %f^U
ne^et concurtirt o\>tx toenigftend bei ber
9ere(^nung ht» i^m aufallenben X^eiled mit
gerechnet mitb (1. 8 § 8 D. 5, 2: — ,viden-
dum erit an exheredatus partem fadat qui
non queritur? — utique faciet — et si dicam
inofficiosum. tiofi totam hereditatem debeo,
sed dimidiam petere,** (1. 17 eod. ,qui repu-
diantis animo non venit ad accn&ationem
inofficiosi testam., partem non facit his qui
eandem quercllam movere volunt." (1. 14 g 1
D. 29, 7. 1. 84 § 8 D.3ü. 1. 67 § 3 D. 31:
— „qui heres scriptus est, i*atione doli exce-
ptionis ceteris fideicommissum petenübus
facere partem intellegitur*. I. 7 D. 34, 5:
«Utrum ita postumus partem faciat, si natus
sit, an et si natus non sit?*" 1. 1 g 5 D.37,
4: — „quamdiu postumus speraturj in ea
causa est, ut partetn f<iciat," (1. 10 § 4 eod.
„Liberi, qui contra tabulas habere non pos-
sunt, nee partem faciunty si per alios com-
mittatur edictum.*" 1. 1 § 24 D. 37, 6. 1. 3 § 9.
10 D. 38, 16. 1. 18 pr. D. 45. 3); b) in«
tegritenber X^eil Don etwad, 5. 16. usus fr.
in multis casibus pars dominii est (I. 4
D. 7. 1. cf. 1. 25 Dr. B. 50, 16); malum
navis esse partem (1. 242 pr. eod.) ; partum
non esse partem furtivae (1. 26 eod. L 10
§ 2 D. 41,3); c) «ntl^eil on ettoo«, > »-
pro parte dominii servitutem adquiri non
posse (1. 11 D. 8, 1); lucrum et damnum
hereditarium pi'o rata parte commune (§ 5
Digitized by
Google
Parsimonia — Partiri.
401
I. 2, 28); 81 non faerint partes societati
adieetae, aeqtias eas esse consiat (1. 29 pr.
D. 17, 2); aegualtbus partibus niittendi
omnes in poseessionem (1. 40 § 4 D. 39,
2); partem ^5^e cum ceteris oreditoribus
n. 1 § 14 D. 27, 8); p. virilis (f. b. SB. s.
2.); d) Xf^l eine« ßonbe«, «egenb, C.Th.
— 2) 3ut tSeseic^nung einet t)on nte^te'*
ten fic^ fiegenfibetfte^enben $et{onen
ober Parteien, }. 9. i>aftt «»tarit« (= ma-
rito) credere se snainque dotem (1. 2 C. 5,
20); a parte aHcuius, »on Seiten 3e*
manbed, 5. 9. a. p. uxoris deftmcÜ prae-
scribi ooheredibus (1- 34 § 8 D. 81); a. p.
hgntarii sug^estunj (1. 97 D. 82); a5 u^a^tie
p, dolus compensandus (1. 3 § 8 D. 2, 10);
a n^tf^a |>. conirahi obliffationem (1. 84 § 8
D. 18, IV, iniSbef. jur x^e^eic^nnng einet
bet ftteitenben ^atteien: pars rei —
adoris', p. fugiens (1. 25 D. 3, 8. 1. 212 D.
50. 16. 1. 13 § 2 C. 8, 1); p. adtersa (f.
b. i3. 8. 1.) ; dwersam partem adiuvare, pro-
dita cao8a sna (1. 4 § 4 D. 3, 2); advocatio
aUerius partis (1. 17 D. 2, 1); absente una
parte discuti causam (1. 40 G. 7, 16); partes
bie ftteitenben ^atteien (1. 2 pr. D. 2,
II. 1. 6 D. 2. 12. 1. 84 § 5 D. 12, 2. 1. 8
C. 8, 88); au4 Don feinblid^en $atteien
»itb e« gefaßt (I. 21 § 1 D. 49, 15). - 8)
partes = vices, officium^ bie Function,
ba« 9(mt^ bie Stolle omnium partes, qui
Bornas ins dicunt 0- 7 § 2 D. 1, 16); partes
iudkis (L 18 § 2 D. 4, 8. 1. 34 D. 24, 8.
1. 5 § 19 D. 25, 8. 1. 69 § 4 D.30. 1. 15
D. 89. 1. 1. 15 § 6 D. 42, 1. 1. 41 § 1
D. 44, 7), praetoris 0- 7 § 19 D. 2, 14.
1. 11 § 2. 1. 16 § 1 D. 4, 4. 1. 28 § 1
D. 28, 5. 1. 20 D. 40, 4), praesidis fl. 2
D. 1, 6); aestimare, quid sit partium sua-
Tum (L 9 D. 1, 18); partibus (sui^ fungi
n. 7 § 1 D. 5, 8. 1. 80 D. 10, 2. 1. 40
D. 28, 8. 1. 7 § 1 D. 26, 7); partes suas
interponere, exhtbere, accammodare (§ 1 1. 1,
24. L 2 C. 2, 26. 1. 7 C. 8, 36V, partes
aequitatis non negare (1. 8 0. 8, o2); acto-
ris, petitoris — m, possessores partes su-
stinere, partibus fungi (1. 8 § 8 D. 8. 5.
l. 2 § 8 D. 10, 2. 1. 6 § 6 D. 87. 10.
l. 15 D. 89, 1. 1. 7 § 5 D. 40, 12. 1. 12
D. 44, 1 cf. fungi s. 1.); defensoris partes
sustinere (1- 45 § 2 D. 8, 8. 1. 5 § 19. 20
D. 89, 1); fideicommissi partibus fungi (1. 12
C. «, 50).
Parsiinonia, @))atfamfeit: quod par-
simonia sua quisjparavit (1. 39 P. 15, 1).
Parthi, eine SöRetfd^ft tljiend (1. 24
D. 49, 15); parthiooB, (»att^ifd^, ). Sß,
pelles parth. (1. 16 § 7 D. 89, 4); onA ttrftb
l^oifet %xa\an aU vefleget bet ^att^et fo
genannt (1. 20 § 6 D. 5, 8); parthioarius,
einet, bet mit ))attl^if d^en S^Hen Ban«
belt (1. 7 0. 10, 48).
FartiariuB, ^n getoiffen llntl^eilen:
part. legcttarius i. e. oui pars bonorum
legabatur (§ 5 I. 2, 23), oolonus, ein
^ad^tet, bet ftatt bed ^a^tgelbed einen
getoiffen Zf^til bet gtü^te abgiebt
(1. 25 § 6 D. 19, 2: — ,part colonus quasi
societatis iure et damnum et lucrum cum
domino partitur"); pascenda pecora parti-
aria, i. e. ut fetus eorum portionibus, quibus
Slacuit, inter dominum et pastorem divi-
antur (L 9 0. 2, 3).
Fartlceps, an tttoai X^eil l^abenb,
S^l^eilnel^met, Oenojfe, j. ©. particeps
eiusdem obligationis (1. 16 pr. D. 46, 4),
doli (1. 1 § 14 D. 27, 8), fraudium (1. 23
§ 4 D. 9, 2), facinorü (1. 2 D. 27, 10);
particeps nrnneris s. in munere = oollega
8. b. (1. 2 C. 5, 56. .. 7 C. 5, 62).
Fartioipare s. partioiparl, 1) mit ^e«
manbem ettoad t^eiCen, an ettmi^ ^l^eil
^aben, X^eil nehmen, 3. 9. liber homo
ad preUum partictpandum sese vennmdari
passus (§ 8 I. 1, 8. cf. 1. 7 pr. D. 40, 12.
1. 1 G. 7, 18); partio. luerwn, damnum
(1. 55 D. 17, 2); partic. fraudem, furtum
(1. 11 § 2 D. 42, 8. 1. 1 pr. D. 47, 6);
fraudis consilium cum faeredibus partici-
r um (1. 27 § 2 D. 29, 4); partic. coetum
1 § 4 D. 49, 7), euriae (i. 1 G. 10, 38).
— 2) mitt^eilen (l. 4. G. Th. 1, 15).
Fartiolpatio » partioipattis , S ^ e i ( «
na^me: sceleris participatione confovere
(1. 4 pr. G. Th. 7, 18) ; participatum atque
consitium iniisse in contrahendis incestis
nuptiis (1. 8 G. Th. 3, 12).
Faxüoiüa, fleinet 2^eil (1- 43 pr. D.
41, 2).
Fariicularis, t^eiltoeife, ). 9. parti-
cularem (im (S^egenf. bon in totum) solu^
tionem facere (1. 22 pr. G. 6, 2). ■— 2) be*
fonbetet 0- 2 G. 10, 17).
Fartioulatiin (adv.), tbeiltoeiiS, ftüd*
toeid, ). 16. partic. exsolvere, im ®egenf.
Don exsolutio totius (1. 41 § 1 D. 22, 1);
quamvis partic. venierit (fündus^, omnes
partes servitus sequitur (1. 28 § 8 D. 8, 8).
Fartim, 1) tbeiltoeife, p. soluta pe-
cunia (1- 67 § 2 D. 12, 6). — 2) jum
2^^ eil, t^eil«, j. ©. agere partim suo
partim procuratorio nomine Q. 8 D. 10, 2).
Fartiri, a) t^eilen, }. 9. ad fundum
partiendum "petere arbitrum communidivid.
(1. 30 D. 10, 2); duo tutores partiti inter
se administrationem tutelae 1. 5 D. 27, 8) ;
Eart. hereditatem cum aliquo (§ 5 I. 2, 28.
20 § 1 D. 36, 1); b) X^eil baben, ad
partimdum pretium venum se dari passus
(I. 7 § 1 D. 40, 12. cf. 1. 1 § 1 D. 40, 18).
Digitized by
Google
402
Partitio — Pater.
Partitio, 1) ^l^eilung (§ 5 I. 2, 23:
— «Post quod SCtum (sc. Pegasianom) —
ille, qui ex fid^commisso recepit partem
heieditatis, legatarii partiarii loco erat —
quae species legati partüio vocabatar/ of.
Gai. it 254. ülp. XXIV, 26. — 2) «et-
tl^eilung (L 2Cr C. Th. 11, 1: — ,nuUum
iniquae partttionis vexet incommodum'^),
Partitudo, 9cburt: futurae partitudi-
nis iesHmonia (1. 10 G. Th. 9, 42).
Partorire, gebdten toollen, fteigen
a. 15 D. 1, 5. 1. 1 § 10 D. 25. 4).
Partus, 1) hai (&thäxtn, bie (S^eburt,
}. )B. partas incipiens (1. 15 cit.); ad par-
tum usque produci (L 1 § 19 D. 37, 9);
feminae reeentes expartu (1. 163 § 1 D. 50,
16). — 2) toad geboren tohb ober ift: a) bie
noq ungdorene fieibe^fruc^t: partos an-
tequam edatur, mulieris portio est vel yi-
scerom (1. 1 § 1 D. 25, 4): partas nondum
editus homo non recte luisse dicitar (1.9
§ 1 D. 35, 2); partui in hoc favetur, uttn
lueem producatur (L 1 § 15 D. 37, 9); eusUh
dito partu defertur Carbon, edictum (1. 2
C. 6, 17^; partum obigere Q. biefed f&. s.
3); b) ein bereite geborenes &nb; septimo
mense nasci perfectum partum (L 12 D. 1,
5); partus, qui membrorum humcMorum
officia ampliavit (1. 14 eod.), partum eubi-
eere, atipponere (1. 1 § 18 D. 25, 4: — publice
interest partus non subici.*' 1. 1 § 11 D. 37,
10. L 1 C. 9, 22); tni»bef. totrb e9 t»on ben
ftinbern ber 6clabinnen gefagt (L 12
r. D. 4, 2. 1. 27 pr. D. 5. 3. 1. 11 § 2.
D. 6, 2. L 27 pr. D. 12, 6. L 18 § 2 D.
13, 7. L 15 pr. D. 20, 1. l. 30 pr. 1). 35,
2. 1. 60 § 4 D. 36, 1. L 10 § 2 D. 4), 3.
L 10 D. 41, 4. 1. 61 D. 47, 2); c) bie
Sungen ber X^iere (1. 24 § 20 D. 5, 3).
Panim (adv.), »enig, nic^t, $. ©. p.
bonus, p. bene (1. 5 § 3 D. 9, 2. L 37 D.
39, 2); nomina p. idonea (f. b. S. 8. f.);
p. prcbatum sibi opinari (l. 3 § 2 D. 22, 5);
p. est, ut non poasit (1. 202 D. 50, 17).
Parvltas, ftlein^eit: parvü<Ue defor-
m» (1. 12 § 2 C. Th. 7, 20).
Parrus, parvuluSy Hein, toenig, j. ©.
»am refert (1. 6 § 1 D. 3, 4. 1. 25 § 5 D.
5, 3); parvum vini (L 21 pr. D. 47, 2);
parvum temptu (L 2 C. 5, 9); aliquam par-
tem parvulamincommodi sustinere (1. 27 pr.
D. 19, 2); exparvulo consequi substantiam
(L 33 pr. C. 3, 28); parvuli, tUiut »in*
ber (L 55 § 1 D. 40, 5. L 1 pr. C. 6. 38);
puer panr. (1. 3 C. 8, 51); filii, qui inparv.
aetate relinquuntur (L 5 C. Th. 14, 3).
Pasoere, 1) jur SBeibe f ül^ren; pasci,
toeibett/ ). «. quadrupedes, quae gregatim
paeeuntur (L 65 § 4 P. 32), pecus in com-
mune pascendum dare; societatis conlra-
r
hendae causa pascenda data peeora fl. 52
§ 2. 3 D. 17, 2); tue, sertitus (pecoris) pa-
eeendi; ut boves, per quo« fundus coütur,
in vicino agro pascantur (L 1 § 1. L 3 pr.
L 4 D. 8, 3). — 2) über^u^ füttern, er«
narren, Unterbalten (1. 11 § 1 D. 10,
4. l. 21 § 1 D. 24, 1. 1. 22 § 1 D. 34, 1.
1. 6 § 1 D. 48, 15).
Pasoba, Dfterf eft; pasohalia, baff elbe
betreff enb: sanctus dies paschae, pamiui-
lis laetitiae dies, paschalis dies, pasch, tem-
pus, paschae cel^ritas, festMtas (L 5—8
C. 3, 12. L 3. 4 C. Th. 9, 38. 1. 6 C. Th. 16, 6J.
Pasouus, }ttr Seibe bienenb, ^ Q.
pascua sUva (1. 80 § 5 D. 50, 16); paMUum
(Subst.), SGBeibe, Xrift, ^ V. peeora ex
pascuis subtrahere (L 1 § 1 D.47, 14); pmr
aoui servitus, Xriftrec^t (l. 6 § 1 D. 8, 3).
Passim, ol^ne SSeitere^, ol^ne Unter»
f c^ieb, a- ^* ^^ (Se^enf. t>on causa cognita,
cum causae cognitione (1. 11 § 3 D. 4, 4.
1. 7 § 1 D. 37, 9); sine deketu passim.
(L 1 pr. D. 3, 1. cf. L 43 § 1 D. 23, 2).
Pas8io, Seiben, 9^&rt9rertl^um:a|N^
stoHca passio (L 5 G. Th. 15, 5).
Passus, aetrodnet: uvae passae 9l9«
finen (Paul 111, 6 § 77); passum (sc
vinum), Sßein and getro(!neten Xronben (L
9 pr. D. 83, 6).
Passus, (Subst), Schritt, M ein £An«
genntafi t>on 5 gfufi 0- 3 pr. D. 50, 16).
Pastinare, £anb nml^aden, nntgra«
hcn, iniSbef. um ed fikr ben SBetnbau taug*
(ic^ SU mad^ (L 15 § 1 D. 43,24);pa«ttfiat»o,
ane foU^ tlmgrabung (L 79 § 1 D. 50,
16); pastinum, )tt biefent Rwtdt untge»
grabened Sanb (L 7 § 16 D. 24, 8).
Pastio, 1) ha» «Seiben (L 32 D. 7, 1).
— 2) »eibelanb (L 8 § 1 D. 38, 7). —
3) fla^rung, 9la^rttng«mittel (l. 6 C.
Pastor, ^irt (Paul. HI, 6 § 38. 76. L
25 § 2 D. 83, 7. L 2 C. Th. 9, 30).
Pastus = pastio, a) Iföeiben G-l^§d
D. 19, 5); b) »eibelanb (l. 2 C. Th. 7,
7); c) flal^rung (L 3 eod. L 10 C. Th, 7,
8. 1. 13 C. Th. 7, 13. L 8pr. lÖpr.C.Th.
8, 4. L 18 C. Th. 11, 16. L 7 C. 12, 57).
PataTioasLses, bie9e»ol^ner einedgMen»
in i)acien (L 1 § 9 D. 50, 15).
Patefaoere, 1) öffnen, patef. iamum
(L 1 pr. C. Th. 2, 17). — 2) offenbaren,
i, B. patef. areana consiliorum (L 5 § 7
C. 9, 8); paUfieri belannt, offenbar
toerben (1. 23 D. 29, 5); patef acta rermn
fides (1. 18 G. 5, 71).
Pater, 1) «ater, §. ©. pater is est,
quem nuptias dewumstrant (L 5 D. 2, 4) ;
patrem demonstrare non posse (1. 28 D. 1,
5); au(^ aur iBeieic^nung M <Bro|baterd
Digitized by
Google
Patera — Pati.
403
0. 201 D. 50, 16); paterfamilias $au9«
tratet, ^aitd^ett, b. 1^. mer ttei t)on ber
bAtetlid^en (S^ehmtt, sui iuris ift, mag et felbft
JHnbet ^ben, bie feinet (&malt untettpotfen
fhib, obet nidjt (L 4 D. 1, 6: — patres-
familiarum sunt, fui sunt suae potestatis
sive puberes sive impnberes.* 1. 195 § 2 D.
50, 16: — „paterfam, appellatur^gief in domo
dcminium habet — quamvis filium non ha-
hectt; denique et pnpillum patremfam. ap-
pellamus et cum paterf. moritur, quotqnot
capita ei subiecta fuerint, singulas familias
indpiunt habere :8inguli enimpatrumfamil.
nomen subeunt*), im ®egenf. bon filiusfam.
8. qoi in potestate patris est (L 8 § 4. 1. 6. 20
D. 14, 6) ; emancipatione patreafam, eonsti-
tuti üben (1. 15 D. 86, 2); filiusfam. emanci-
patus vel alias paterf, /actus (1. 1 § 8 D. 87,
11); filiifam. in castrensi pecUlio i>ice pa-
irumfam, funauntur (1. 2 D. 14, 6). — 2)
»otfobt in bet aUegietung (l. 1 C. 7, 12).
— 8) $otti|iet (fi 4 I. 1, 12: — .patn-
ciatus dignitas — nlium a patris potestate
liberat. qui enim patiatur — iuiperatoriam
celsitudinem non valere eum quem sibipa-
trem elegit, ab ahena eximere potestate");
pa^es, bie Sattixiet im (S^egenf. bet
^lebejet (1. 2 § 8. 12. 20. 25. 26 D. 1, 2);
decretum patrum = senatus-constätum (1.
16 C. 9, 9); patres canseripti jut t6ejei(|«
Bitng bed ©enatd (1- 22 D. 5, 8. 1.8 C. 9,
48). — 4) »ifc^of a. 8 pr- C. 1, 5).
Patera, (Schale (Paul. III, 6 § 86. 90.
l 19 S 1 D. 47, 2); pateris vina libari
(1. 7 C. 1, 11).
Patere,!) offen fielen, ftei ftel^en.
%. 9d, Omnibus patere actionem (1. 1 § 6
D. 26, 10). — 2) fid^ etftteden: laU,
latissime pat Q. 21 § 1 D. 18, 5, 1. 181
D. 50, 16). — 8) offenbat fein (1. 1 pr.
D. 14, 1. L 5 C. 4, 16).
PatemuA, D&tetlic^/ }. 9d. &otta pat.
bai^ bom fßoin bettü^tenbe 16etmöaen (L 79
nr. D. 28, 5. 1. 3 § 7 D. 87, 10. 1. 6 § 2
D. 42, 5); auc^ patema f(^(e^ttoeg (1* 7 §
8 D. 48, 20. 1. 9 pr. D. 49, ie)ifacuüates
pat. (L 87 § 7 D. 85, 2): hereditas pat.
0. 59 D. 29, 2); ereditar, ddntor pat. (L
7 § 2. L 29 § 2 D. 4, 4).
Pateaoere, eröffnet »etben, ge*
ftattet fein (1. 8 0. 10, 71).
Patil, (eiben: a) etleiben, etbulben,
itt etttagen, )u befte^en ^aben, }. 9.
.ti periculum (1. 15 § 2 D. 20, 1. 1. 60
2 t. 28, 2), damnum, detrimektum, in-
eommodum (1. 3 § 5 D. 87, 10. 1. 40 § 2
D. 89, 2. 1. 1 § 23. 1. 22 pr. D. 89, 8. 1.
18 I 1 D. 42, l. 1. 25 pr. D. 42, 8), casum
(l 12 D. 7, 1), iniuriam (1. 8 § 8 D. 2, 2.
1. 21 D. 8. 2. 1. 52 § 18 D. 17, 2. 1. 5D.
21, 2. 1. 10 D. 37, 6), maram (1. 5 D. 1,
16. 1. 78 pr. D. 81. 1. 85 pr. D. 32. 1. 1
§ 1 D. 88, 16. 1. 18 D. 40, 5 1. 3 § 2 D.
40, 7), dolum (\, 1 % 1 D, 4, 8), metum Q.
4 § 34 D. 44, 4), vim (1. 14 § 11. 1. 23
pr. D. 4, 2); indbef. toitb vim pati Dom (&t*
leiben bet 92ot^aud»t gefagt (1. 14 § 7. 1. 40
pr. D. 48, 5); pati adtUterium, stuprum (1*
8 § 2 D. 4, 2. 1. 6 pr. D. 48, 5. 1. 25 D.
47, 10), furtum (1. 16 D. 1, 18. 1. 27 § 1
D. 47, 2). pati poenam (1. 8 § 6 D. 2, 2.
1. 51 § 1 D. 19, 1. 1. 29 pr. D. 40, 7. 1. 3
D. 44, 6. 1. 1 § 9 D. 48, 16), departationem
(1. 13 § 1 D. 24, 1), ultimum supplicium
(1. 1 § ^ D. 29, 5), condemnationem, senten-
tiam a* U § 4 D. 4, 2. 1. 1 § 3 D. 32. 1.
1 pr. D. 48, 19); pati controversiam, in
einen ^roceg benoidelt metben (L 7 § 2 D.
5, 8. 1. 3 § 6D. 85,3. 1. 65§2D. 86, 1.1. 1 §
4. 1.3 § 8. 9. L 11 D. 37, im, quaestionem (i. 7
1 D. 6,3. 1. 14 1 7 D. 11, i),causam de bonis
1. 39 pr. D. 10, 2), actionem (l. 36 pr. D. 3, 5.
1. 9 § 2 D. 4, 4. 1. 30 § 8 D. 15, 1. 1. 4
D. 27, 4. 1. 10 § 2 D. 29, 4. 1. 68 § 3 D.
36, 1. 1. 18 § 4. 5 D. 49, 1% iudicium (l
54 pr. D. 8, 8. 1. 8 § 5 D. 4, 7. 1. 22. 24
Sl D. 5, 1. 1. 18 § 14 D. 5, 8. 1. 25 D.
, 4); interdictum (1. 7 § 2 D. 87, 15. 1. 1
§ 19 1). 48, 16), exceptionem (L 4 § 28.
81 D. 44, 4), eompensationem (1. 3 § 4 D.
3, 5. 1. 24 § 6 D. 24, 8), deductionem (1.
17 § 3 D. 86, 1), Falcidiam (1. 1 § 19. L
17. 22 pr. 1. 26 § 1. 1. 36 nr. 1. 65. 98 D.
35, 2), eautionem (1. 8 § 5 D. 35, 3); aedi-
ficia, quae servitutem patiuntur (1. 12. cf.
1. 24 D. 8, 2); b) bulben, gefc^e^en
laffen, julaffen, geftatten, }. 9. aliud
est, auctorem esse senro delinquenti, aliud
pati delinquere (1. 3 cf. 1. 19 § 2 D. 9, 4);
5ati uxorem suam delinquere, adülterari
. 2 § 8. 1. 30 § 4 D. 48, 5); deteHusfa-
cere aliqnid vel fieri pati (1. 11 § 2 D.
19, 2); qui patitur ab alio mandari^ ut
sibi credatur, mandare intellegitur (1. 18
D. 17, 1); yix est, ut non viaeatur alie-
nare, qui patitur usucapi (1. 28 pr. D. 50,
16); pupillus pati posse non intmegitur (1.
110 § 2 D. 50, 17); patiente vicino opu»
facere (1. 19 D. 39, 3); res patitur, ut etc.
(1. 1 pr. D. 14, 1); nulla iuris ratio patitur,
ut etc. (1. 25 D. 1, 3); iusnostrum non pati-
tur etc. (1. 7 D. 50, 17); eatenus praestare
debere, quatenus peculium patitur (§ 4 1. 4,
7); quae virumpati non potest, nid^tmonn*
bat (1- 80 D. 36, 2); freni patiens equus,
ein $fetb, bai» ben 3ügel bulbet (1. 2 § 1 D.
49, 15); aud^ bebentet patiens bulbfam,
gefftllig (1- 9 § 2 D. 1, 16: „Circa advo-
catos patientem esse proconsulem oportet*).
26*
Digitized by
Google
404
Patibulnm — Patronatns.
Fatibtanm^ (Balgen (1. 1 § 1 C. Tk
9,5).
Patienter (ady .), g e b u I b t g : pat. audire
aliquem (1- 3 D. 28, 4).
Fatientia, 1) (Srbulbung, ©rttogung
a. 1 § 23 D. 48, 18). — 2) 3)ulbung,
®eftattung, 3ula{fung, 5. SB. sdentia,
quae habet nonvoluntatem,8edp(Uientiam:
non enim velle debet dominus, sed non
nolle (1. 1 § 3 D. 14, 4); per patientiam cofir
stitutae Servitutes, forte si per domum c^uis
snam passus est aquaeductum transduci (L
11 § ID. 6, 2. cf. 1. 1 § 2 D. 8,8: .Traditio
plane et patientia aermtutium inducet offi-
cium praetoris*); sera est pat, fruendi,
quae offertur eo tempore, quo frui colonus
non potest (1. 24 § 4 D. 19, 2); patien-
tiam {destrtiendi, restitttendi operis, toUendo
operi) praestare, bulben (l. 22 D. 39, 1.
1. 4 § 2. L 5. 11 § 2. 6. L 12 D. 89, 3.
1. 5 D. 48, 1. 1. 2 § 43 D. 43, 8. 1. 13 §
7. 1. 15 § 1 D. 43. 24).
Patina, ©c^üifcl (1. 18 § 3 D. 33, 7).
Patrare, }u d^nbe bringen, dies pa^
trati iudicii (1. 1 pr. C. Th. 4, 19).
Patria, »ftterlftnb, »aterftabt, $ei*
ntatl^: Roma communis nostra patria est
(1. 38 D. 50, 1); parentibus et patriae
parere; legibus patriae sua^ oboedire (1. 2
D. 1, 1. 1. 3 § 1 D.50.4);eum,cuti)a«na
interdictum est, etiam urbe abstinere de-
bere; si cui urbe fueritinterdictnm, ^afria
siM interdictum non videtur (1. 7 § 15. 16
D. 48, 22); ad munia patriarum subeunda
revocari (1. 26 § 1 C. 10, 32).
Patriarcha, £)bct|)ticftcr bei ben Suben
(1. 1 § 8. 13—17. 29 C. Th. 16, 8), Cts*
bifc^of (lul. ep. no7. c. 6 § 119).
Patridatus f.
Patrloins, 1) euter bet urf^nrünglic^en
t)oIIbetec^tigten SBütger SÜomiS, einet bet t)on
ben aiteten ©enatoten abftammt (§ 4 I. 1,
2. 1. 2 § 43 D. 1, 2. 1. 12 § 1 D. 1, 9. 1.
1 8 3 D. 1, 13). — 2) (gl^tentttel fntgetoijfe
faifetlid^e Beamte; patridatus s. patricia
dignitas, bie ©ütbe etne3 fold^en Beamten
§ 4 I. 1, 12. 1. 3 pr. C. 3, 24. 1. 64. 67
' 1 C. 10, 32. 1. 1. 3 C. 12, 3).
Patrimonialis f.
Patrimonium, 1) a) eigentlid^ bo^ t)om
»atet etetbte S^etmögen (1.38 D. 10, 2.
1. 61 D. 12, 6);bannübet^u|)t»etmögen,
= bona, facultates, 5. IB. tmtb bie bonorum
possessio qU ius persequendi retinendique
pfitrim. bcfinitt (1. 3 § 2 D. 37, 1); corpus
patrimonii (f. corpus r. 1); patrimonii
mvnera, onera, im ®egenf. t)on personalia
munera, corpori indicta obsequia (1. 1 pr.
1. 4 § 2. 1. 18 § 18 D. 50, 4); b) in^bef.
ha» (ftgent^um, }. 9, quae in patrimonio
habet aliqois, im ®egen{. t>on qoae in no-
minibus sunt (1. 9 D. 46, 6) ;re8, qna^ yel in
nostro patrim, sunt, vel extra nostrum pa-
trimon habentur;qusyß extra eomputationem
patrim. nostri sunt — quae in patrimon.
sunt (pr. I. 2, 1. 1. 5 D. 50, 16); in patrim.
nostro computantur apes (1. 8 § 1 D. 10, 2);
praedia,quae[tia«trt patrim, sunt (1. 10 eod.);
in patrim. suum convertere aliquid (L 25 §
1 D. 5, 3. 1. 77 § 19 D. Sl); in patrim. fisci,
populi esse (1. 72 § 1 D. 18, 1.1. Upr.D.
41, 1. 1. 2 § 4 D. 43, 8). — 2) ba« laijetL
$riDatk>etm5gen, bod (t^atttllegut:
praedia Cciesaris, quae in formam patri-
monii redacta sub procuratore patrimoim
sunt (1. 39 § 10 D. 30); dcmus vel saeri
jpainm.vel emphjteutici iuris (1. 1 C. 10,17);
fundi ad patrim. nostrum pertinentes (1. 15 C.
10, 48) ; patrim. pietatis nostrae^ cuius re-
ditus necessitatibus publids frequentissime
deputarous (1. 5 C. iL 75); hc^ex pairimo-
niaies fundi, agri, faifetL i^atnlUht^
fijungen, «tongütet (1. 3 C. 11. 64. tit.
G. 1 1, 62. 65) ; mdf patrimonialis tumfnndi,
praedia genannt (1. 19. 33 C. Th. 5, 13. 1. 17
C. Th. 11, 16); colonus patrimonialis, »et
an ein ^ongut atö colonus (f. b. SB. s. 2) ge^
bunben ift (1. 7 C. 3, 26. 1. 1. 2 C. 11, 64).
PatriuB, t>ättxli^: patria potestas (f.
b. m); patrio iure uti Q. 132 D. 45, 1);
patrium solum = patria (L l D. 50, 2).
Patrocinari, beifte^en, )tt ^ülfe
fommen, ^otfc^ub leiften, begfin^i-
gen, 5. 9. non solum aetatis benefido,
verum et si aetas non patrocinetur, habere
abstinendi facultatem (1. 6 D. 4, 1); indi-
gnus, cui exceptio patrocinetur (1. 2 § SD.
2, 11); patroc. libertatis praestationi (L
24 § 9 D. 40, 5).
Patrooinlum, 1) SSctttetung, Set»
tl^eibigung, IBeiftanb t)Ot (&ttxäft, h
S3. causarum patroc. profUeri (L 9 C. ^,
7) ; patrocinia praestare^ pra^)ere iurganti-
bus n. 2. 6§1C.2,6). — 2)«ef(^üjnn9,
Qegunftignng/ sub patrocinio clericatits
muneribus debitis patriam fraudare; pa-
trociniorum fiducia iuncUone se subtrahere
0. 72 § 1 C. Th. 12, 1. 1. 21 C. Th. 13, 1).
Patronalis, ben $atton betteffenb*
verecundia, reverentia patron. (l. 20 pr. D«
39, 5. 1. 2 C. 2, 41).
Patronatua, 1) bad Umt eine« Sadj*
toaltet« (L8. 10 C. 2, 7).— 2) ba««et.
baitni§ be« greilaffct« »nm grei0^
laffenen: ius, iura, commodum patrona-
tus (1. 64 § 5 D. 24. 3. 1. 14 D. 26, 5. L
3 D. 37, 14. 1. 1 § 1 D. 48, 23); tn fraudem
patronatus factum aliquid (L 1 § 27 J>.
38, 5).
Digitized by
Google
Patronus — Peculatus.
405
Patronus, 1) ©adbtoaUev (1* M ^ ^•
3, 1. 1. 12 D. 48, 1. 1 23 § 7 D. 48, 5. 1.
6 pr. C. 2, 6. 1. 1 C. 2, 7). - 2) bcr
%vtilü\\tx old @(^ut^ett bed Steige«
laffenen, ^atvon im engetit 6inn; patrana,
greilofferitt, ^otronitt (1. 9 § 3 D. 1,
16. 1. 4 § 1. 1. 8 § 1. 1. 10. 14 D. 2, 4. 1.
2 § 2 D. 2, 8 1. 1 ff. D. 37, 14. 1. 5 ff.
D. 37, 15. 1. 1 ff. D. 38. 2).
Patmelis, (fraUr, «oror), 6 ol^n, Xod^
tev t)on bei$ flSatet^ IBtubev; patrueles,
O^efc^wifterfinbev, beten ^&tet Otilbet
ftnb (L 1 § 6. 7. 1. 10 § 15 D. 38, lo).
Fatruus bei» SSatetd iBtubet, Onlel,
O^eim; p. magnue, be9 ®toftt)atet9
Stubet; p. maior, bed Utgtogbatetd
(proayos) 8 t üb et = propatruus; p.
maximus,M(&voinx^voit>attx9 (abavus)
«tubet = abpatruus (1. 10 § 14—17
eod.).
Pauoitas, getinge ^n%ahl (l. 12 D.
50, 2).
, Patums, toenig/ ). 9. pauciares res
possidere (1. 41 pr. D. 5, 3); Kut paucioru
bus diebus aat nullis poesedisse (1. 156 D.
50, 16); si paitcissimi dies 2A^em<AendAm
longi temporis possessionem superfuerunt
0. 16 D. 28, 5).
PatQatim, alltn&l^Iic^, naA unb naä^,
§. IB. üa paül. adici, ut intellogere non
po88iiuu8, quantum quoquo temporis mo-
mento adiciatur (1. 7 § 1 D. 41, 1).
PatOianus, 1) ben gutiften ^uliud ^ulud
betteffenb: responsa Paul. (c. Omnem reip.
§ 5). — 2) Paul, actio, bie (nad^ einem $tfttot
^ulud benannte) fttoge auf SÜefciffion bet
bon einem (i^emeinfc^iäbnet in fraudem
creditorum botgenommenen ^etfingetungen
0. 38 § 4 D. 22, 1. cf. tit. D. 42, 8). —
3) Pauliniani, eine leisetifcbe 6ecte (1. 5 C.
1.5).
Paolisper, ein f&tniq, paul. rdaxari
iu8 publicum (1* 2 G. 10, 44).
Paulus (adi), menig, ((ein, (ut): p.
denerticulum (1. 33 § 1 C. Th.8, h)\paulo
(adv.), ein menig, ettoad, $. 9. p. maior
aetae (1. 1 § 3 D. 3, 1); p. honestius nomen
(l. 144 D. 50, 16).
Paulus (Mius), betül^mtet gutip untct
Set^mui^ 6ebetUiS, QSkttacaUa unb^Ie^anbet
Sebet(pr. I. 2, 14. l. 5 § 1 C. 2. 55. 1. 6
C. 5, 4. 1. 11 C. 9, 22).
Pauper» otm (L 4. 5 § 8 D. 24, 1; —
„eam demum donationem impediri solare,
qme et donantem pauperiorem et (tccipien-
tem faciet hcupUtiorem," cf. § 16 eod.).
Pauperies, bet oon einem bietfügi"
gen X^iete angcticbtete ©cfaaben (tit-
L 4, 9. D. 9, 1).
Paupertas, 1) «tmut^ (1. 7 D. 27, 1.
1. 10 D. 48, 2). — 2) getinge« »et*
mögen (1. 80 § 12 D. 36, 1).
Pavidus, futcfitfam (1. 4 § 3 D.
21, 1).
Pavimentum, (gfttic^ (1. 7 § 3 D. 7,
1. 1. 28 D. 8, 2. 1. 12 § 22 D. 33, 7).
Pavo, ¥fou (1. 5 § 5 D. 41, 1).
Pavor, afutd^t.
Pax, Stiebe (1. 1 § 1. 1. 5 D. 2, 14).
— bet öffentlid^e gtiebe, bie Otb-
nung (1. 4 C. Th. 16, 5).
Peooare, fic^ betgel^en, per imprur
dentiam pecc. (1. 9 § 5 D. 19, 2. 1. 6 D.
50, 13); peccatum, SSetge^en = ddictum
(L 52 pr. § 8 D. 44, 7. 1. 18 D. 47, 10. 1.
131 § 1. 1. 244 D. 50, 16); peccator,
Uebelt^fttet, delinquens (§ 4. 8 1. 4, 18).
Pecten, 1) ftomm (1. 4 C 11, 9). —
2) ^ammmufd^el, obet ein ©eefifd^ (1.2
pr. 0. 4, 59).
Peotiuatus, ge(&mmt, ge(t&m^eU:
Sana pect. (Paul. III, 6 § 2).
Pectus, Otufi, ^et); pectoris cwrae
a. 3 C. Th. 7, 8).
Peouarius, »ie^l^Anblet (1. 10 pr. C.
Th. 14, 4).
Peculatus, »etletuna bei» dffent«
lid^en (Sigentbumd, iniSbef. (Sntmenbung
obet iOefd^ftbtgung öffentlid^et obet au
vtliqib]en S^edtn bestimmtet (S^elbet
obet' anbetet ^aAtn, butd^ eine ^tv*
fon, meieret biefelben ntc^t anoet«
ttaut finb (tit. D. 48, 13. C. 9, 28. —
„Labeo — peculatum definit pecuniae
publieae aut sacrae furtum non ab eo fa-
ctum, cuius periculo fuit et ideo aedituum
in his, quae ei tradita sunt, peculatum non
admittere^ 1. 11 § 2 D. cit. — „(}ui pecuniam
traiciendam suscepit, vel quüibit alius, ad
cuius periculum pecunia pertinet, pecu-
latum non commitiit" § 4 eod. — „senatus
iussit lepe peculatus teneri eos, qui iniussu
eius, qui ei rei praeerit, tabnlarum pubL
inspicieudarum describendaru mque po-
testatem fecerint" § 5 eod. — „eum, qui
pecuniam publ. in usus aliquos retinuerit
nee erogaverit hac lege teneri** § 6 eod. —
„Qui tabulam aeream legis forroamFe agro-
rum aut quid aliud continentem refixerit
yel quid inde immutaverit, lege lulia pec,
tenetur. Eadem lege tenetur, qui quid in
tabulis publ. deleverit vel induxerit** 1. 10
eod. — „Qui perforaverit muros vel inde
aliquid abstulerit, pecul, actione tenetur"
1. 13 eod. — „is qui praedam ab hostibus
captam subripuit,£^« pec. tenetur^^h 15 eod.
— „Sed et si de re civitatis aliquid subri-
piat, constitutionibus — cavetur, pecuh cri-
men commUti'' (1. 5 § 4 eod. cf. 1. 82 D. 47,
Digitized by
Google
406
Peculiaris — Pecunia.
2: „Ob pecuniam dvitati subiractam
actione furti, non crimine pec. Unettur"),
Peculiaris s. peouliarius, 1) auf ba9
6onbetgttt (peculium) eiltet ©claDen
obev ^aui^finbed ftc^ be^ie^enb, ba^u
Jie^örtg/j. 9. eo; causa peculiari fideiubere
1. 19 D. 46, 1), habere rem (I. 13 § 8 D.
41, 2) ; pecul, nomine adprehendere, possi-
dere, tenere (1. 4. 32 § 2 eod. L 4 § 9. 1.
31 § 8 D. 41, 8), usucapere (1. 45 § 4 D.
41, 1), emere (1. 51 pr. D. 21, 1. 1. 16 §
4 D. 40, 42. 1. 2 § 10 D. 41, 4), credere
(1. 32 D. 46, 3) ; non peciü, nomen facere, sed
quasi dominicae rationis (l. 3 § 5 D. 15,
3); pec. obligatio (1. 19 D. 46, 2); peculiaria
debita (1. 34 pr. eod.); debitar peculiaris
(1. 26 § 8 D. 12, 6. l. 7 § 1 D. 15, 3. 1. 24 D.
23, S)\creditore8 pecul (1. 18 § 5 D. 10, 2.
1. 18 I). 33, 8); negotia peciü. gerere; re-
rum pectU. causa negotia gerere (1. 33 pr.
D. 3, 3. L 5 § 9 D. 3, 5); ob rem pecul
fideiubere (1. 47 § 1 D. 15, 1); parenti
licere deteriorem condicionem liberorum in
rebus pecüliariis facere (1. 4 § 34 D. 44, 4) ;
merce peculiari negotiari (1. 20 § 10 D. 14,
1. L 1 pr. § 2. 1. 3 § 1 D. 14, 4. 1. 27 pr. D.
15, 1); ntmmi pecul. (1. 30 pr. D. 19, 1. 1. 2
§ 4 D. 21, 1. 1. 20 § 4 D. 29, 2); servus
pecul. a. 1 § 22 D. 14, 1. 1. 21 D. 33, 8.
1. 7 D. 40, 1); jp«cu2tartter(adv.)oIg@on*
bergut, in ber C^igenfc^aft uon ®on«
betaut/ pecvL^BX, tenere, adquirere, pavare,
nancisäa. 1 § 5. 22. 1. 3 § 12 D. 41, 2.
1. 8 pr. Ö. 41, 3), hypothecae accipere (1.
8 § 5 D. 20, 6), emere (1. 1 § 4 D. 21, 3),
negotiari (1- 2 D. 14, 4), mutuari (L 3 §
1 D. 15, 3); — 2) bef onberg (L 3 C. Th.
6, 14).
Feouliatus, mit einem ©onbetgut
(peculium) t)erfe^en: servus pecuL (1. 13
§ 4 D. 19, 1. 1. 18 § 2 D. 21, 1).
Peculium, 1) SSetmögen = pairi-
monium (pusiUum), pecunia: (1. 5 § 3 D. 15,
1. 1. 17 pr. D. 36, 1. 1. 7 § 1 C. 12, 57). —
2) im engem 6inn: ©onbetgut, b. ^. ber
Snbegtiff gemiffer SSerm5gendftü({e, bie atö
ein für (i(^ befte^nbed Vermögen rec^tltc^ in
Oetrac^ tommen: fo mitba. 9. bet %f^lht»
SSermögen«, ben S^manb für ben gatt ber
ffloiii (praesidii causa), aU 9h)t]^))fennig, |u«
rücÖegt, pec. genannt (l. 79 § 1 D. 32);
ebenfo hai $arat>^ernalt)erm5gen ber (Sbefrau
(L 9 § 3 D. 23, 3. 1. 31 § 1 D. 39, 5);
inöbet. aber beaeicftnet t» ben gnbegriff berj.
SSermögendftüoe/ bie ein @clak> ober ^auiSfinb
uom Vermögen beiS $emt ober SSoterd abges
fonbert }ur eigenen Sßerhmitung erlitten ^(d
(1. 5 § 4 D. 15, 1: „Pec. Tubero sie definit,
quod servus dominipemtissu separatum a ra-
tionibus dominicis habet, deducto inde si
quid domino debetur." cf. 1. 4 pr. eod. „Pe-
culii est non id, cuius servus seorsum a do-
mino rationem habuerit, sed quod dommus
ipse separaverit, suam a servi ratione dis-
cernens," L 39 eod. „Pec et ex eo conaislLt,
quodparsimonia sua (j^uisparavit vd officio
meruerit a quolibet sibi donari Idque velut
proprium patrimonittm servum swim habere
quis voluent." (1- 87 § 1 D.41, 4. L 182 Ü.50,
16 : „Paterfam, peculium non potest habere
quemadmodum nee servus bona*^ im ^kgenf.
t>on Patrimonium liberi hominis, patrim.
eins, cuius in potestate fuerit filius (L 2 pr.
D. 14, 5. L 47 § 6 D. 15, 1); servus, ^tim eiiM
peculio emisti; deducto |>ec. venditus (§5 eod.
1. 30 pr. D. 19, 1); peculium, quod servus d-
viliter quidem possidere nonpotest, sed naUh
raliter tenet, dominus creditur possidere (L
24 D. 41, 2) ; filius servusve, cui admiimstra^
tiopeculiipermissa e^t (1. 34 pr. D. 46, 2) ; li-
berajpeculii administratio non permanet ne-
que «n fugitivo neque in subr^to etc. (L 48
pr.D. 15, 1); ßliusfam, donare nonpotest^
neque si liberam peculii administratumem
habeat; non enim ad hoc eiconcediturlibera
pec. administratio, ut perdat (1. 7 pr. D. 39,
5. cf. 1. 28 § 2 D. 2, 14); pec. legatmn (tit
D. 33, 8); actio de peculio s. in pecuüum,
bie Ma^t, burcfi totü^ ber ^erc ober Sätet
ouiSL einem SÜe^ti^ef^aft bed Sdotien ober
^auiSfinbed h\& auf ben $6ettag M @onbet»
gntd in ^n]ptti^ genommen toitb (§ 10 L 4,
6: „Actiones de pec. ideo adversus patrem
dominumve comparavit praetor, <^uia licet
ex contractu filiorum servorumve ipso iure
non teneantur, aequum tamen esset, pecuUo
tenus, quod vduti Patrimonium est fiUorum
ßiarumque item servorum condemnari eos"
4 I. 4, 7. 1. 30 § 1 D. 2, 14 LI pr.
4 1.3. 10.11 §8. 1.41 D. 15, 1. L Iff.
. 15, 2); formula in dominum danda de
peculio; persecutio in peculio (L 42 pr. D.
47, 2) ; de pec. aedilida ctctio in dominum
vel patrem; redhibitoria peculio tenus s. in
peculium (L 23 § 4. 1. 57 pr. § 1 D. 21, 1);
de pec. öbligari, teneri, convemri^ condem-
nari (L 3 § 1. 2. 5. 6. 1. 5 pr. § 1. 1. 19 § 1.
1. 30 § 1 D. 15, 1); enbU^ toitb aud^ ber
Snbe^ff bet t>on einem filiusfam. and Biefon«
betn tn laifetl. C^onftitutionen beftimmten 8et«
anlaffungen etgent^ümlü^ eüootbenen Setm5*
gendftflde peculium genannt: pec^paganum,
castrense, quasi castr, (f. bieje 16S.).
Pecunia, 1) &tlh, ). 9. pec signata
(l. 19 pr. D. 34, 2), aurea (L 85 D. 2, 14),
numerata (f. numerare s. 2.), eredita (f. cre-
dere s. 3.), mutua (f. b. S. s. 1), faenebris
(f. b. S.) ; pecuniam exercere (f. b. %3. s. 4^;
pecuniae negotium gerere (1. 36 § 1 D. 8, 5);
acervum pecuniae stipulan (1. 29 pr. D. 45,
Digitized by
Google
Pecuniarie, pecuniariter — Peius.
407
1); f. D.O. (Btlhlofin cnm do, ut facias —
peeimia data.hcatio «rit (1. 5 § 2 D. 19, 5.
cf. 1. 1 § 4 D. 17, 1); ita opus locare —
wt in singuias operas eertapec, daretur (l. 51
§ 1 D. 19, 2); operas suas locare, et eo no-
mine pecuniam %n annos HngtUoa dari stipa-
lari (1. 18 § B D. 45, 8); pec. messium (1. 7 § 3
D. 24, 8); au(^ bft (Selbtoevtb einer @a(|e:
non magnae pec, esse (1. 4 § 1 D. 47, 9). —
2) üBet^ttpt tCHed, toai degenftanb be9
»ermö^enö ifl (1- 5 pr. D. 60, 16: — „pe-
cnniae si^ficatio ad ea refertnr, qime in
patrmomo sunt" 1. 178 pr. 1. 222 eod. „Pe-
caniae nomine — <mmes res tarn soli pMm
möbHes et tarn eorpora qnam iura continen-
tor"); pec. constituta (J. constitaere s. 6. cf.
L 2 C. 4, 18). — 8) «etmögen, de pec.
sm Usiari (l. 77 § 24 D. 81); cum dicitnr
*supeTfecuniae tutelaeve suae\ tutor separa-
iim 9ine pecunia dari non potest ^. 58
pr. D. 50, 16); publica loca, quae non in
peennia populi, sed in publice usu haben-
tur (1. 6 pr. D. 18, 1); miignitttdo pecu-
niae = facuUatum (1. 80 D. 81).
Pecuniarie, pecuniariter, f.
PecuniariuB, (Selb betteffenb, in
(Selb beflel^enb, $. ^. fideicommissum
pecun. (1. 24 pr. 26 J 1. 1. 45 § 1 D. 40, 5);
dos pec. 0* ^6 § 8 D. 28, 8); damnum pec.
(1. 17 § 18 D. 21, 1); pecun. Utes, im (»egenf.
tH)n cnminales causae (1. 1 § 1 D. 22, 5);
r>. causa, res 0. 4 pr. D. 1, 16. 1. 1 § 1
8, 6. 1. 15 § 1 D. 24, 8. 1. 22 D. 29, 6.
L 87 D. 40, 5. 1. 6 D. 48, 1. 1. 9 § 4 D.
48, 10, 1. 18 § 2 D. 48, 16. L 9 pr. D. 48,
18. L 1 D. 49, 9. 1. 15 C. 9, 41), actio
(1. 9 D. 47, 12), appellatio (1. 2 C. 2, 12),
sententia (l. 1 § 27 D. 48. 18), condemnatto
0. 5 D. 2, 9. 1. 6 § 1 D. 42, 1), coerdtio,
poena, mülta (1- 2 D. 48, 1. 1. 12 § 4 D.
48, 2. 1. 5 pr. D. 48, 19. 1. 8 § 1 D. 49,
l^)', pecuniarie s. pecuniariter agere, auf
dntfc^abigung in (S^elb Kagen^ bal^
f. «). a. civiliter agere (l. 10 § 2 D. 16, 2.
1. 3 D. 47, 1) ; pecuniariter interesse alicuius,
ein naA (S^elb an^ufc^IaoenbeiS 3nter«
effe ^aben 0- 1^ I>* 10, 4).
PecuB, f^ith, hai in beerben Reibet
2 § 2. 1. 29 § 6 D. 9, 2. 1. 65 § 4
. 32).
Pedamentum, %fabl (1. 10 D. 7, 1. 1.
1 § 1 D. 47, 8).
PedaneuB index, bet toom S^agiftvate
gegebene Ui&ttx, toon ienem (bet in f|)d«
terec Seit oua afö index bejeid^net »irb)
bnn^ ben 3tt|ft| pedanens untecf (Rieben:
n — praesides de bis causis, in qnibus
antebac pedaneos iudices dabant'*
(l 2 C. 8, 8. 1. 8 § 1 D. 2, 7. 1. 1 § 6
B. 3, 1. L 4 D. 26, 5. L 38 § 10 D. 49,
i.
19. 1. 29 C. 2, 8. 1. 8 C. 2, 46. tit. C. 8,
8. 1. 2 C. 6, 7. L 11 C. 9. 22); au^ ped.
arhiter (1. 25 pr. C. 2, 7).
Pedeplana (Flur.), (Srbgefd^ofi (1. 7
C. 12, 40).
Pedes, SfuBgdnger (L 12 D. 8, 8);
Suftfolbat a. 5 § 1 D. 49, 16).
Pedester, ju %nit: milüia pedestris
im (Segenf. Don equestris (1. 48 G. Th. 8,
5); pedestre iter, Sein^fab, Stt6))fQb,
auf toeUfiem ftftbne gebogen »erben (1. 1 § 14
D. 48, 12).
PediculuB, ^üi^tn (1. 82 pr. D.
84, 2).
PediaequuB, 1) ein @cla)), ber feinem
^ertn beim ^udge^en folgt, S^ac^ttetet,
irobont Q. 65 pr. D. 81. 1. 17 D. 34, 1);
pedisequa, eine ^clatHn, bie il^ ^errtn
'olgt, 8ofe a« 59 pr. D. 40, 4). - 2) ^a^*
olger, trobant Q. 2 § 6 C. 1, 17).
Pedius (Bextufe), ein ma^c^einUd^ AUt
.eit Xtaian'« lebenber 3uti(t (1. 5 § 11 D.
1, 5. 1. 82 § 20 D. 4, 8. 1. 88 pr. D. 9, 2.
1. 6 D. 12, 1. 1. 6 § 2 D. 87, 1).
Pedulis fascia, Sugbinbe (1* 25 § 4
D. 34, 2).
Pegasianum SCtum, ein untetS3edt)a|[an
(Pegaso et Pusione consulibus) berfagtet
6enatiSf($IuB, butcfi »eichen bie tBeftim«
mungen bet lex Faicidia auf SfibeicommifFe
oudgebel^nt unb namentlid^ betreffe bet Uni«
Detfalfibeicommiffe »weitete llnotbnungen ge«
ttoffen tourben (Gai. II, 256—59. Ulp.
XXV, 14—16. § 5—7 I. 2, 28. 1. 2 § 6
C. 1, 17).
Pegasus, ^tttifl ant ßeit fßt»pa\ian% ein
qjtoculeioner fl. 2 § 47 D. 1, 2).
Pegma, XSanbfc^tanl obet Oftcbet«
fc^tanl (1. 12 8 85 D. 88, 7).
Peierare, falf(^ fd^n)5ten, einen
SWeineib begel^en (1. 18 § 6 1. 26 pr. D.
12, 2).
Peior, f(^Ie($tet, getinget, neglesen-
tia dominorum peiora facta praedia (1. 54
§ 2 D. 5, 8); debitorum facta peiora no-
mina (1. 30 pr. D. 85, 2)
Peiorare, toetf c^Iimmetn (Paul. II, 18
§ !)■
Pelagus, bad ä^eet (1* ^ P'. C. Th.
13, 9).
Pellere, toertteiben: po^e^^ione pulsus
(11 § 8 D. 43, 4) ; non solutis vectiraium
ßensionibus pellere conductores (L 10 § 1
•. 39, 4).
Pellex = oonoublna (1. 144 D. 50, 16).
Pellicius, au9 S^Hen bereitet: stra-
gvXa pell. (1. 24 D. 34, 2).
PelUo, ftütf(^ner (1. 1 C. 10, 66).
Pellis, %t\\f ). 16. pelles lanatae, ca-
Digitized by
Google
408
Peloponnesus — Pensio.
prinae, agninaCj parthicae, bäbuloniccte (f.
Mcfc 2B.)/ (1. 5 § 1 D- 83. 10).
Peloponnesus, eine ^albtnfel (Btitäftn*
lanb« (1. 3 C. 5, 4).
Pelvis, »eden (1- 19 § 9 D. 34, 2).
Fenates, @c6u|9öttet beS ^aufed, JLa-
rw (1. 2 C. 9, o : — „Ei, qui dedncendus
erit, ad disponendas res suas componen-
dosque maestos penates spatium — suffi-
cientium dierum — tribuatur"); — bad
^ftu3 (\^ 8 C. 12, 42).
Fendere, 2) ^fingen: fructm pendentes,
bie nod^ am tSoutne ^ftngenben f!rtü(^te (1- ^
D. 6, 1 : „Fructus pend. pars fundi viden-
ttir." 1. 12 § 5. 1. 27 pr. D. 7, 1. 1. 15 pr. D.
20, 1. 1. 62 § 8 D. 47, 2); fmctum olivae
pendentis vendere; ^endeniem vindemiam
emere (L 39 § 1 D. 19, 1. 1. 25 D. 19, 1).
— 2) t)on etttHiS abl^dngett/ tootauf he*
xnf^ tn, J. ©. pend. ex alieno arbitrio (1. 82
pr. D. 28, 5), ex condicione (1. 16 § 4 D.
40, 9); ex iurüdictione pAndens quaestio (1.
88 D. 46, 3); ex negotio contractu vendent
conventionalea stipiäationes (1. 5 pr. D. 45, 1) ;
toorauiS l^ertül^ten: damnum vel lucrum
pendens ex societate; aes alienum, quod ex
quaestu pendebit Q. 12. 38 pr. D. 17, 2);
actUmes, qu^e ex honis defuncti pendent {[.
68 § 2 D. 36, 1). — 2) fc^toeben, untnU
fc^ieben fein: quod pendet, non est pro
eo, quasi sit (1. 169 § 1 D. 50, 17); pendere
8. in pendenti esse, an etc. (1. 1 § 1 D. 14, 6.
1. 10 § 1 D. 38, 17. 1. 16 D. 39, 6. 1. 19
D. 40, 2), donec, quamdiu etc. (1. 80 D. 23,
3. 1. 11 § 7. 1. 20 D. 24, 1. 1. 106 D. 45,
1); tw« alicuius pendet s. in pendenti est
(1. 9 § 2 D. 28, 2. 1. 16 § 5 D. 46, 1);
non debet pendere Status pupülorum, cum
iam possit indubitatus esse (1. 3 § 5 D. 37,
10); in pendrnti est dominium (I. 12 § 5
1. 26 § 1 D. 7, 1), usucapio (1. 15 pr. D.
41, 3): mutui datio interdum pendet, ut ex
postfacto confirmetur (1.8 D. 12, 3)); pendet
condicio (f biete« ©. s. 2. c). dies (1. 10 pr.
D.38, 4); cum propter condicionem aliorum
legatorum legis Faicidiae causa pendebit (1.
31 D. 35, 2) ; in quaestione de inoffic. testam.
praecedente causa filiorum patris intentio
adhuc pendet (1. 14 B. 5, 2); quoad usque
appellatio pendeat; pendente appellatione,
causa appetlationis (1. 21 § 2. 1. 28 § 2 D. 49,
1. L un. pr. D. 49, 13. 1. 7 § 1 D. 50, 4);
pendente cognitione (1. 17 § 2 D. 44, 4),
iudicio (1. 62 § 9 D. 47, 2), Ute, causa (1. 2
C. 1, 21. 1. 2 C. 8, 36), rerum vindicatione
(1. 28 C. 2, 4); casus adhuc pendentes et iudi-
cialitennino necdum sopiti (1.22 § 1 C. 1,
2). — 4) Wiegen, ein beftimmteä ©ennc^t
^aben: pend. pondo C. (1. 7 § 1 D. 33, 6).
Pendere, l)hti(i^Uix,dependeTe: pend.
tributa (1. 52 § 2 D. 2, 14), usuras (1. 6
§ 6. 1. 10 § 3 D. 17, 1. 1. 17 § 8. 1. 37
D. 22, 1), poenas (1. 20 D. 44, 7). — 2) er-
tDdgen/ perpenderei minus penso consilio
facere aliquid (L 3 § 3 D. 26, 7).
Penes, bei, pt 9ejiei($nttng M Ortö,
tme bet ^nnel^abung ober vhrmä^ttgung^p^tie«
dliquem esse, deponi, relinqui (1. 5 § 2. 14
D. 18, 6. 1.29 D. 16, 8. L 2 § 8 D. 29,3.
L 16 § 11 D. 42, 1. 1. 1 pr. § 1. L 3 § 4
D. 43, 5); penes se retinere (l. 52 § 1 D. 10,
2). tndbef . aber mirb ber Kudbrud penes aiiq,
esse auf ben juriftifc^en ^^Ulf ^pud
aliq. esse bagegen auf bie bloge ^tentiott
beaoaen (1. 63 D. 50, 16. cf. 1. 23 § 2 D.
41, 3. 1. 16 § 4 D. 43, 16); consules, penes
quos summum ius uti esset, lege rogatum est
a. 2 § 16 D. l, 2); tutela est penes aliq.
(1. 3 § 5 D. 26, 4).
Fenetrabilis, burd^bringenb (Nor.
Th. II. 1. 1. I, 6).
Penetrale, bad innere etne;^ ^ufed
(1. 3 C. 12, 5).
Fenetrare, eingej^en, einbringen,
}. 9. si Vitium corporis usque ad animwn
penetrat (1. 4 § 1 D. 21. 1).
Peniculus s. penidllus, $inf el (PauL
III, 6 § 63. l. 17 pr. D. 33. 7).
Penitus, 1) hU auf'iS Snnerfte 0- 1
§ 21 D. 43, 20). — 2) gfinalic^, gan^
unb gar, ita deletum, ut pen, legi non
possit (1. 1 D. 37, 2); pen. toüenda actio
(1. 27 § 1 D. 3, 3).
Pensare, l)toägen, abtoftgen, ertoö«
gen: ex personis hominum dicta pensare
(1. un. C. 9, 7). — 2) = compensare, auf»
beben, au«glci(6en (L 10 1). 3, 5. l. 32
D. 6, 1. 1. 17 pr. D. 9, 4. 1. 18 pr. D. 13,
7. 1. 15 D. 16, 2. 1. 13 § 2 D. 20, 1. L 4.
D. 20, 4. 1. 19 § 3 D. 22, 8. 1. 33 D. 24.
3); pensatio « compensatio (1. 52 § 2 D.
10, 2. 1. 18 § 4 D. 13, 6. 1. 7 § 1 D. 16,
2. 1. 39 D. 24, 3. 1. 67 § 3. 4 D. 31).
Pensio, 1) bie an einem befiintmten
Termine ju leiftenbe 3<^^Iung, menn
eine $oft in mel^reren Terminen, bie
aud^ felbft pensiones genannt toerben, gu
jal^len ift, ). Q. non soluta pecuuia sta-
tutis pensionibus (1. 40 D. 12, 1); aate-
quam omniumpens. dies venerit — omnibus
Pension, practeritis (1. 8 § 3 D. 13, 7); lex
Falcidia in omnibus pension. locum habet;
quamdiu Falc. nondum locuin habet, inte-
grae pens. annuae dabuntur (1. 47 pr. D. 35,
2); unum fideicommissum certis pension, dt-
Visum (1. 26 § 2 D. 36, 2); legatum relictom
pensionibtis aequis s. iniquis s. quas putave-
rit legatanus (1. 3 pr. § 1 f(. D. 33, 1); si ita
sit legatum: heres meus Titio deoem trima
die dato, utrum pensionibus an vero post
Digitized by
Google
Pensitare — Per.
409
irienniwm dehcatur? et puto sie accipien-
dam, quasi paierfam. de annua bima trima
die sensiBse proponaiur (§ 5 eod.); pnma —
Urima peneio (L 3 § 13 D. 40, 7). — 2)
^iet^jind, pensiones ex locationilmsprife'
cUomm urhanarum pereeptae, pens. praedio-
rum, aedificiorum urban. (1. 27 § 1. 1. 29 D.
5, 3. J. 36 D. 22, 1. 1. 7 § 11 D. 24, 3. 1. 39
§ 1 D. 30), insidarutn (l. 55 D. 12, 6), loca-
tortm agrorum (L 59 § 1 D. 7, 1), fundi
(1. 27 § 2 D. 32), vectigalium (1. 10 § 1 D.
39, 4). — 3) «böabe (1. 1 C. 4, 63),
Pensitare, . be^ablen, pens. uaurm
(L 5 G. 4, 54); indbef. ttntb ed Dom d^nt«
richten öffentlicher abgaben ge^
{odt a. 3 C. 1, 3. 1. 4 C. 10, 16. 1. 8 C.
10, 48).
Pensitatio, 1) terminliche B^^^^una,
annua, anniversaria pensit. (1. 41 D. 19,
1. 1. 1 0. 10, 28); perpetua pensit in
quadrienniim (L 24D. 33, 1). — 2) öffent-
liche Seiftung, llbgabe, 6teuer, §. 9.
onmespro bis agri8,gao8pos8ident,jpu62ic(u
pemitat, agnoscant Q. 3 C. 4, 47); pro capi-
tibns 8. iugis suis pensüaUonem atque oüe-
quia recogno&cere (1. 1 G. 12, 23); pensitatio-
nes fiscaiium recognoscere (1. 3 G. 1, 3) ; sah
lemnea et canonicae pensit. Q. 2 G. 12, 61).
Pentapolis, ^iftrict in G^renaica, am
S^bifd^ SWeete (L 10 § 5 G. 12, 59).
Pentaprotla, bad 9lmt eined ber
f flnf oberften SRitglieber txnt^ ©tabt«
rat^i^ (curia), toel^e befonberd mit bem
Steuectoefen au tbun batten (1. 2 § 1 G.
12, 28).
Pentasphaernm folium, ein tPO^rie«
c^enbed ^aut (1. 16 § 7 D. 39, 4).
FenuariuB f. penus.
Penula f. paenula.
Penuria, S^angel (I. 27 § 1 D. 40, 12.
L 11 § 2 D. 50, 4).
Penus, anc^ penum, SSorrat^ an fie«
benSmitteln, 9){unbborrat]^ (tit D. 33,
9. — j.penu leaata continen quae esui
potuique sunt** 1. 3 pr. cit. cf. 1. 5 pr. eod.
„Non omue, quod bibetur, in penu babetur
— ea demuDi penorisesse, quae akndi causa
&ib^0n<ur'V;penuarins, jur ^ufbetva^«
rung bed^orrat^i^ bienenb; pen. ceKa,
pen. harreum, pen. vasa (1. 3 J 8. 11 eod^.
PepoBitae; tine le^ifc^e ®ecte (1. 5 G.
1. 5).
Per (praep.), 1) burc^: a) burc^ etmad
^inbur^, A. 9. ad hortum per domum
aditus (L 41 pr. D. 8, 2) ; per eam partem
provinciae ingredi, per quam ingredi moris
est; per mare venire in provincias (L 4 § 5
D. 1, 16); b) ^inburd^, toä^tenb (jät-
Itd^), per id Umparis etc. (1. 1 § 2 D. 2, 12);
per totam nociem vigilare (1. 3 § 3 D. 1, 15);
per annos plurimos observatum (I. 35 D. 1,
3) ; per einguhs annoa^fnenses, dies, t>t>n 3a^r
m 3a^r u. f. to. (1. 8 § 6 D. 2, 15); c) mit
^ülfe, mittelft, §. ©. per iudicem repo-
scere (1. 13 D. 4, 2); jper iniuriam^ per
vim facere aliquid (1. 3 § 1. 1. 9 pr. eod.);
-jper calumniam (f. b. SB.); per pactum, per
excepiionem tollt (actionem); prodesse per
except. (1. 17 § 1. 2. 1. 40 § 3 D. 2, 14),
Stare, fieriper aliquem, quo minus etc. (l. 5
D. 12, 1. h 57 D. 24, 1. L 23. 49 pr. D.
45, 1) ; stipulari, per te non fieri, quo minus
etc. (L 49 § 2 ff. 1. 50 pr. eod.); cavere,
neque per se neque per heredem suum futu-
rum, quo minus etc (1. 22 D. 21, 1) ; adipisci-
mur possessionem per nosmetipsos (1. 1 § 2 D.
41, 2), per servum aut fUium (§ 5 eod.); per
semetipsum — per subiectas iuri suopersonas
possidere (1. 12 § 2 D. 49, 15); pröhibere
per semetipsum — per servum suum velpro-
curatorem (1. 3 pr. D. 43, 24) ; aut per se-
metipsum alicui fU iniuria, aut|>6r alias per-
sonas (1- 1 § 3 D. 47, 10); per ßium. per
lucorem facere iniuriam patri, marito (1. 18
§ 5 eod.); per se bebeutet aud^: für fid^
allein, k. 9. per se partes suas vendere,
im ^egenfibon communiter cum aliquo (1. 62
B. 17, 2); Servitutes per se nunquam longo
tempore capipossunt, cum aedificiis possunt
(1. 10 § 1 D. 41, 3); adipiscimiir possessio-
nem corpore et ammo, neque per se animo
aut per se corpore (1. 3 § 1 D. 41, 2). —
^ an^, jur Se§eid^nung ber Urfac^, bed
(ärunbed, toegen^jp^r imperitiam (vel ntsti-
dtatemj oommittere, facere aliquid (1. 6 § 7
D. 1, 18. 1. 7 § 4 D. 2, 1); per errorem
dare aliquid (I. 53 D. 50, 17); per gratiam
aut sordes ius non dicere (1. 26 § 4 D. 4,
6) ; per potentiam adversarii non invenire
advocatum (1. 9 § 5 D. 1, 16); per aetatem
aut valetudinemhvkhere non possepostumos
(1. 9 pr. D. 28, 2) ; per immanitatem faci-
noris supplicio adficiendus (1. 14 D. 1, 18) ;
per aliquam exceptionem perpetuam peti non
posse (1. 26 § 3 D. 12, 6); per longi tem-
poris pra^scriptionem avocari non posse (1.
15 §1 eod.). — 3)aufoIge,nac^,gema6.
amplius capere, quam per legem Falcidiam
licuerit (1. 31 D. 35, 2) ; per constitutiones
principcUes ius ignorare posse (L 29 § 1 D.
22, 6) ; per rerum naturam praestari, persol-
vi posse (1. 73 D. 45, 1. 1. 186 D. 50, 17);
per contrarium = e contrario (1. 28 D. 3, 3).
— 4) bei, jur ©ejeidjjnung bcffen, bei bem
ettoaä beteuert toirb : iurare per deum etc.
(f. iurare). — 5) fe^r, oHau (öerbunben
mit Stbj. ober 9(bt).) = perquam, interpretatio
perdura et pemimium severa (L 2 § 1 D. 48,
3); periniquum (1. 29 D. 26, 7): perabsurdum
(1. 17 § 22 D. 47, 10); pemece^^aria clau-
Digitized by
Google
410
Per absurd US — Perdere.
8ula (1. 1 pr. D. 26, 10); permodica dos
(1. 20 § 1 D. 11, 7); perraro (L 5 D. 1, 3.
1. 3 pr. D. 4, 4); peraeque (1. 9 D. 1, 1.
1. 1 I 1 D. 1, 7. 1. 2 § 1 D. 37, 11).
Ferabsurdus, f. per s. 5.
Peraequare, glcid^mdBifl befleuern,
}. IB. peraeqtiatam omne Patrimonium (1.
14 C. Th. 13, 11); possessio peraeqoata
aut relevat» (1. 5 § 1 C. Th. 11, 20); per-
aequatio, gleic^mAgige Sett^eilung
ber (Steuern 0- 5 § 1 cit. 1. 1 C. 10. 25.
1. 10 C. 11, 48. 1. 15 C. 11, 69. 1. 1 C. 12,
7); peraequator, ©teucröertficiler (L 3.
5—7 C. 11, 58).
Peraeque, gan^ ßleid^ (1.3 pr. D.47, 10).
Peraestiinare, $uk>et{i(fitli(fi meinen
a. 2 § 4 C. Th. 6, 29).
Peragere, burd^fü^tcn, au«fftl^ren,
öoUaicl^en, »oUenben, beenben, 5. ©.
perag. sollemnitcUemf solkmnia (1. 25 § 1 D.
1, 7. 1. 44 D. 40, 4. L 1 C. 8. 33), negotia
(1. 9 D. 2, 12), administrationem (l. 8 C. 5,
37); consensa peragitar emptio (1. 1 § 2 D.
18, 1) ; peractnm testamentum (L 12 D. 28, 5.
1. 12 D. 34, 9); ante peractnm diem (1. 3
pr. D. 38, 1); peracto quinqiiennio (1. 35 D.
33, 2); perag. litem, causam, einen $ro5e|
h\9 %u dnbe burdp^ren (1. 57 pr. D. 3, 3.
1. 30 D. 4, 8. 1. 22 § 2. 3 D. 5, 2. 1. 18
§ 9 G. 3, 1) ; delatum cäuHerium non perag.,
nic^t toeiter berfolaen (i. 16 C. 9, 9); perag.
reum, ben ^rojef gegen einen llngenagten
burd^fü^n (l. 2 pr. 1. 5 D. 48, 5. L 6 § 2.
1. 15 pr. D. 48, 16).
Peragrare, burcfiteifen (1. 15 C. Th.
13, 11).
Peroellere, treffen, betreffen,
percelli iactura litis Q. 18 § 9 C. 12, 36);
percell. multa (1. 32 C. Th. 7, 4).
Peroeptio f.
Percipere, 1) anffongen, ergreifen,
§. ©. percip. fugiiivos (1. 1 § 8 D. 11, 4).
— 2) in ©efit neunten, entl)fongen,
erl^alten, be^ieV«: percip. fructum s.
fructus, biegftfld^te abnel^men, einfam»
mein; perceptio fructus s. fructuum, bie
IBefi^reifnng an ben ^c^ten bnrc^ Kb*
nebmen, W>\^ndhtn u. bgl. (§ 36 I. 2, 1.
1. 78 D. 6, 1: — „Perceptionem fructus ac-
cipere debemus non tantum si perfeoti sint
collecti, sed etiam coepti itaperdpi, ut terra
continere se fructus desiertnt,^ l. 12 § 6
D. 7, 1. L 13 D. 7, 4: — „fructum percipi
spica aut faeno caeso ant ubi adempta aut
excussa olea, qaamvis nondum tritum fru-
mentum aut oleum factum aut yindemia
coacta Sit.' 1. 25 § 1. 2 D. 22, 1); aud^
bebeutet percip. fructus über^ttupt S^utun*
geniiefien, getoinnen (1 77 § 31 !>• 31.
f. 9 I).38, 7. 1 18 pr. D. 84, 9. 1. 15 § 3
D. 35, 2. 1. 60 § 2 D. 36, 1. L 9 § 1 D.
39, 6), unb perceptio fructus s. fructmum,
ha» mt^t, bie gfvüc^te ober fonfliaen
9{utungen einet 6ad^e )n Rieben (1. 9
§ 1 dt. 1. 66 D. 23, 3); peroeptio usus-
fructus, hex (»tm% be9 9Ke|bran(^ (1. 28
§ 11 D. 48, 5); percip. usuras, fiinfen ht*
aie^ a. 18 § 4 D. 3. 5. 1. 15 § 1 D. 24,
1. 1. 7 § 6 D. 26, 7. 1. 60 § 2 D. 36. 1.
1. 26 § 1 D. 36, 2), redUus (L 32 § 2 D.
26, 7. 1. 21 § 5 D. 33, 1. 1. 17 D. 88, 2).
mercedem ex operis, mereedes praediorum,
pensiones (1. 2 eod. 1. 1 § 15 D. 33, 4. L 60
§ 5 D. 36. 1), alimenta, cibaria, vestiaria
0. 4 pr. L 12. 20 pr. D. 34, 1), legaium
(1. 17 eod. L 41 D. 38, 2); ex firudibus per-
cepisse fideioommissi debitam quantitatem;
ratione eompensatUmis percepisse deHritum
(1. 77 § 31 D. 31); ex iisdem facuUatibus
percepta pecunia f§ 20 eod.); to^iitfi qtUd-
quid pereepit (creaitorj, debito imputari
(1. 23 pr. D. 13. 7); swm percepisse (1. 86
D. 46. 1); aud^ bebeutet perceptio f^te(^tl9eg
ben (Smtifang einer Sa^tnng, ha9 9f
)al^Iter^aIten,9efriebigttoerbenin9f«
,ug ouf eine ju fotbftnbe Seifhtng (L 36 cit.
. 46 D. 2. 14: — ,cnm hceat sui inris
persecutionem ant spem fulurae perceptio-
nis deteriorem constituere.*^ l. 3. 4 D. 9, 3:
,si cum nno fuerit actum ceteri liberahumtur
perceptione non litis contestatione.* 1. 82
Dr. D. 15, 1. I. 7 § 4 D. 27, 6. 1. 15 § 2
D. 43, 24); perc. bebentet enbM ha», toa»
eingenommen tnirb, dinnabme (L 17
C. Th. 7, 4. 1. 10 § 6 C. Th. 14, 4). - 8)
toetpel^en (1. 2 § 48 D. 1, 2).
Percontari, burc^forfd^en: percont.
rationes (1. 6 § 7 D. 40, 7).
Percurrere, 1) burd^Ianfen: perc mi-
litiam 0. 24 C. Th. 16, 8). — 2) = decur-
rere, ju dttbe geben: lis suo marte per-
currat (L 12 § 2 C. 4, 1).
Percu8sor,i:obt{(^(&ger,9Rörber(L 1
§ 28 1. 6 D. 29. 5).
Peroutere, 1) fd^Iagen, flo§en, tref*
fen, etf (flogen, aetfÄIogen, ^.^.saxo,
fusta, ferro percussus (1. 1 § 17 D. 29, 5.
1. 1 § 3 D. 48, 8); aladio cafnU percassum
(1. 7 § 1 D. 47, 10); os ahcni percussom
(1. 7 § 8 eod.); mortifero tm^nere percut. all-
quem (1. 11 § 3 D. 9, 2); tro))if<$: percussus
dolore (1- 15 C. 9, 9). — 2) fc^lagen,
prAgen: forma publica percussa materia
(1. 1 pr. D. 18, 1); percnt. falsam monetam
(1. 19 pr. D. 48, 10). — 3) percut foedms,
einöilnbniß fd^Hegen (llpi^l>.«>,15).
Perdere, 1) oettl^un, berfd^ttienben,
burd^bringen (I. 24 § 4 D. 4, 4. 1. 12
§ 11 D. 17, 1. l 73 § 1 D. 23, 8. L 22
I 1 D. 24, 8. L 82 § 8 D. 26, 7. L 15
^
Digitized by
Google
Perdocere — Perferre.
411
D. 88, 1). — 2) Detlieven, Derluflig
merbeii, %, O. perd. civüatem, Ubertaiem
(L 29 D. 4iB, 19); perd. Ktem, intmUonem
suam (l. 19 D. 8, 6. L 9 § 6 D. 10, 4);
tiointfia perdita = deperdita (1. 40 § 8
D. 40, 7). — 3) perditat, toetborben,
elenb, nic^tiStvürbig: perdUi im ^enf.
üon lapsi et errantes (l. 8 0. 1, 7. cf. 1. 1
pr. C. 1, 11. L 1 C. 5. 27 .
Perdoeere, nac^tocifeit (1. 2 § 2 C.
2, 44).
Perducere, 1) tool^ führen/ bringet/
§. 8. ad praetorem, magigtratum, perduc.
aUqnem Q. 48 D. 19, 1. 1. 4 D. 27, 2V,
perd. (sennim) ad UbertaUm (l. 82 D. 4, 8.
1. 29 D. 29, 8. 1. 86 D. 85, 1. L 2. 15 pr.
D. 40, 2. 1. 28 I 8 D. 40, 5), ex servitate
ad civitatem (1. 8 § 1 D. 88, 16), in fami-
liam sponsi ]perdac. filiam (1. 11 § 8 D. 27,
6); in iudici%tm perduc. actianem — de-
ducere s. 2. (1- 81 D. 5, 1), perduoi ad ef-
hdum (L 55 D. 44, 7), ad mhüum (1. 8
D. 84, 1). — 2) machen: »ervoa perduc
Ubertoe (1. 25 § 2 D. 88, 1). — 8) etjlteden
(L 24 D. 85, 1). — 4) au9ftrd($eit (1. 1
pr. D. 28, 4. 1. 20 § 1 D. 29, 1. 1. 8 § 8
6. 87, 11).
PerduelUo, 1) ^oc^t^etratl^ (L 11 §8
D. 8, 2. L 75 J 9 1). 81. 1. 1 § 8 D. 88,
16. L 81 § 4 D. 39, 6. 1. 11 D. 48. 4: -
„perdueUianis reus hostüi animo adversus
rempublicam vd principem animatus'^J, —
2) feinblid^et dinfon ä.7C.Th.ll,81).
PerduelUB» bct S^ino, .cum quo bel-
lum est" (L 234 pr. D. 50, 16).
Perdurare, fottbouctn (1.11 C. 7,82.
L 6 C. Th. 14, 4).
Perdums, fel^t l^att, $u l^att, f. per 8. 5.
Pereger = peregrinua (Ulp. XVlI, 1).
Paregre (adv.), aufiev Saneed, and*
lDAvt9/ ). tB. peregre esae^ agere, ire, pro-
fieisci a- 21 § 8 5. 9, 4. l. 50 D. 10, 2.
1. 85 § 8 D. 18, 1. L 29 B. 26, 5. L 38
§ 1. L 49 D. 88, 1. 1. 9 §4 D. 41, 1. L44
D. 41, 2. 1. 7 § 18 D. 42, 4. 1. 5 pr.
7).
Peregrinari, audtoAvtd fein, reifen
(L 26 § 9 D. 4, 6. 1. 29 § 1 D. 17, 2. 1. 4
§ 1 D. 25. 5. L 1 C. 2, 51. 1. 7 C. 10,40).
Peregrinatio, 9ieif e ou^ SianM Q. 9.
28 D. 8, 3. 1. 17 D. 28, 1. L 27 § 1 D.83,
7); Olefanbtfc^ofti^teife 0- ^ C. 10, 21).
Paragrinitaa f.
Peregriniia, 1) (acM.), a) ougtofittiö,
an^Iftnbifc^, nic^ 5U Sen 9tömem gel^dtig,
^^.. ?ttfierj|alb ber @tabt ffUm ober be9
genSf
x^mi\dfm Steid^ befinbUc^, peregr.
peregr. populua (QaL 1, 197. lU, 94);
regr. im (^egenf. t>on urbanus (L 12 D.
, 10); nega^ peregr. im (ikgenf. ton ur-
bica (1. 51 D. 26, 7); evitafcis proviuciae euae
finibu« — peregr, expeiere cammeatue (1. 51
C. 10, 82); praetor peregrinus, bct füt bie
9iecl^töftreitig(eiten bet in 9lom ftd^ auf^Iten«
ben Sftemben eingefe^te $ratot G- 2 § 28 D.
1, 2); b) ftemb, peregr. a Bomanis Ugtbus
(1. 8 C. Th. 4, 6); naturae peregr. = ini-
micus (1. 6 C. 9, 18). — 2) (Subst). a)
«uÄlÄnbet, gtembet (Gw. I, 92. 193.
n, 40. m, 134. 1. 2 § 88 D. 1, 2); b) ein
Untert^an be9 tömifcfien 9leid^i», bem
gar feine «ibit&töte^te sufke^en, im
wegenf. bon civis unb latinus (Gai. I, 47.
56. 67. 78. 90—93. ülp. V, 4. 8. XIX, 4.
1. 6 § 2 D. 28. 5. 1. 1 C. 6, 24); feregri-
nitas, ber 9led^tdauftanb eineiS foI(|en
flic^tbürget« (1. 10 § 6 D. 2, 4).
Peremare = perimere.
Peremptorins f. perimere.
Perennia, bad gan^e gal^r l^inbntc^
bauetnbr/lumen pereuue = quocl semper
fluit (l. 1 § 2.8 D. 43, 12); aqua perennia
(L 1 § 5. 6 D. 43, 20); immetto&l^tenb,
etoig: perenn. notis inuri (1. 15 C. 7, 62);
perennia memoriae, reeordatumis (1. 6 pr.
C. Th. 8, 4. 1. 5 C. Th. 16, 5); perennea
sanctumes (1. 8 C. Tb. 6, 26); perenniter
(ad7.), beftanbig, bouetnb (1. 2 pr. C.
Th. 7, 20).
Perenxütas nostra, 1) afö laiferli($e Xi«
tulotut 0. 3 C. 1, 4. l. 4 0. Th. 2, 4. L 3
C. Th. 9, 19. 1. 10 pr. C. Th. 10, 20). —
2) Dauer, »eftÄnbigfeit (Nov. Th. II.
l. 1. 1. 6).
Perfecta (adv.), tJoUftÄnbig, 5.». non
perf. cuiusque esse (}. 139 § 1 D. 50, 17);
non perfecüaaime eautum (1 28 C. 4, 82).
Perfeotlo a. perfeotoa, IBoIIenbung
2 § 8 C. 1, 17. L 81 § 1. 1. 36 C. Th.
5, 1).
Perfeotiaaixnattia, bie SBürbe eineiS
perfectiaeimus (1. un. C. 12. 32. L 7 C. Th.
6, 35. 1. 10 C. Th. 8, 1. L 8 C. Th. 8, 4).
Perfeotiaaimaa, baiS (S]^ten))t&bicat bei
ottf bie clarismU folgenben »eamtcn (1. 31
C. 1, 3. L 1 C. 5, 27. 1. 11 0. 9. 41. 1. 7
C. 12, 23. 1. 1 0. Th. 6, 22).
PerfeotuB (Subat.) f. perfedio,
Terierre, 1) »o^in bringen, über-
bringen, 5. Sd.pecuniam perferendem ac-
cipere (1. 5 § 4 D. 3, 5); custodiendum per-
ferendumque dare argentum fl. 20 § 2 D.
19. 5); rumor perlatus (1. 93 D. 28, 5). —
2) ou«f ü^ten, öoUaie^en, praeacripfcione
motua ab excusatione perferenda (L 1 pr.
D. 50, 10); perf. quaiestionem inofficiosi
teatam. (l. 16 § 1 D. 5, 2), causam adulterii
S, 11 D. 48, 16), accusaticmem (1. 14 § 8
. 38, 2. L 8 C. 6, 85. L 7 C. 9. 1). —
3) ettragen, erbulben, perf. poenae (1. 7
ft
Digitized by
Google
412
Pe rf icere — Peri culum.
C. 9, 18), sacramknta tuilitiae (1. 6 pr. G.
Th. 7, 1).
Ferfioere, 1) tjollenbcn, ^u @tonbe
bringen, ausfüllten, öolljie^en, a. ©.
perf. rem coeptam (1. 42 § 1 D. 29, 2),
coeptum opus (l 3 pr. D. 50, 12], Utem
coeptam, incfaoatam (1. 5 § 6. 1. 39 § 12
D. 26, 7), crimen = perferre accasationem
(I. 14 § 11 D. 38, 2), negoHum (1. 9 § 3
D. 4, 2), mandatum (1. 45 § 1 D. 17, 1),
emptionem, venditionem (1. 35 § 5. 1. 57 pr.
D. 18, 1. 1. 8 D. 18, 5. 1. 8 pr. D. 18. 6),
donationem (§ 2 I. 2, 7. 1. 5 pr. D. 24, 1.
1. 32 D. 39, 6); perfioi, §u ©tanbe Um*
mtn, Hipuhtio ex utriusque conseneu per-
ficitur (I. 137 § 1 D. 45, 1); militis testa-
mentum sola perficitur voluntate (1.35 D. 29,
1); testamentum iure perfecium, rec^tdbe«
ftänbig (§ 2. 3 1,2,17), perfectisswmm (§ 14
1.2, 10); perfectnsiwrtt«, ein biÄ jut bebend«
fft^igleit ouggcbilbete« Äinb (I. 12 D. 1, 5);
arixfex perfectus, im ©egenf . bon ad aliquem
modum peritus (1. 19 § 4 D. 21, 1); per-
fecta aetaa, Sollift^tiafeit (1. 82 pr. P.
4. 4. 1. 25 § 1 D. 22, 3. L 16 § 1 D 26,
1. 1. 4. 8 D. 26, 4. 1. 9 § 1 D. 27, 3). —
2) bctoirfen (1. 57 D. 2, 14. 1. 15 § 17.
D. 47, 10. 1. 14 C. 1, 9).
Perfide (adv.), treulo« (1. 55 § 1 D.
26, 7. 1. 4 § 13 D. 44, 4).
Perfidia, 1) Xteulofigfcit 0- 1 § 4
D. 16, 3. L 1 C. 2, 27). — 2) «btrün*
nigfeit bont d^ftlic^n (^\mUTi (1.4 C. 1,
1. 1 6 § 1. 1. 12. 63 C. Th. 16, 5).
Perfidus, )^im d^ftlic^en (Schüben ah*
trünnig 0- 15. 25 § 1 eod.)
Ferfluere, binburcfa fltefien (1. 12
D. 8, 6).
Perfocare f. prc^efocare, perf. partum
0. 4 D. 25, 3).
Perfodere, butcbgvaben, butcbftogen
(1. 9 C. Th. 15, 2).
Perforare, butc^bo^ren. butd^ftogen,
Ä. ©. perf. parietem, muros (1. 1 § 2 D. 47,
18. 1. 13 pr. D. 48, 13), margaritas (1. 27
§ 30 D. 9, 2).
Perfrlngere, jerbvec^en (Nov. Marc.
1. 1 III. 1); fcfitoaAen: fidem veri (1. 6
C. 6, 23).
Perfrul, genießen (1. 13 § 30 D. 19,
1. 1. 8 D. 19, 2).
Perfaga,fifIfi(^tUng, Uebeclftufet (1.4
§ 2 C. Th. 9, 45).
Ferfagere, übertreten, überlaufen,
ad hastes (1. 2 D. 48. 4).
Ferfugixmi» l)Uebertritt5umt}einbe,
(1. 50 C. Th. 12, 1). — 2) aufludet (1. 30
C. Th. 11, 30. 1. 14 C. Th. 11, 36).
Ferfimotorie, obenhin, nad^I&ffig (1-2
pr. C. Th. 12, 3. 1, 1 C. Th. 14, 9),
Perfimdere, 1) begießen (1. 1 § 1
D. 47, 11). — 2) ooulum, baS 9luge ^er«
ftören (1. 5 § 3 D. 9, 2).
Perfiingi, t)etri(l^ten,DertoaIten,perf.
officio (1. 3 § 3 D. 4, 3); here- perfun-
ctu8 onmibus hereditarOs muneribua (1. 2 D.
36, 1).
PerfüBOjrie, unbeutlic^, unbeßimmt
(1. 69 § 5 D. 21, 2. 1. 5 § 1 D. 43, 24).
Pergamena, $a^ier aud gellen.
Pergere, 1) fid^ mo^in begeben: ad
locum poenae pergentes (1. 6 C, 1, 4). —
2) fortfobren: perg. petere (1. 17 § 2 D.
44, 4. 1. 94 pr. D. 46, 3). — 3) ^tnrei-
c^en: possessio, qaae non pergit adiudi-
di vigorem (l. 7 § 4 D. 10, 3).
Pergula, 9ube, Saben (1. 19 § 2 D.
5, 1. 1. 6 § 12 D. 9, 3).
Perhibere, 1) Don fid^ geben, a)perh
Ugtimonium (GaL U, 104. Ulp. XX, 9
1. 3 § 6 D. 22, 5. 1. 21 § 2 D. 28, 1);
b) behaupten (Paul. HI, 5 § 6. L 8 C.Th.
16, 2). — 2) onjeigen 0- 5 C. 10, 10).
Perhorresoere, fürchten, perh. pcien-
tiam alicuius (L un. C. 3, 14).
Periohyte, Stamp^pnl im 9tinaen (L 1
§ 4 C. 3, 43).
Periolitari, (Stefa^r laufen, gef&^r«
bet fein, j. 93. de statu suo perici. (L 21
pr. D. 4, 2. 1. 3 § 5 D. 37. 10); in Äe-
bendgefa^r fc^meben (1. 3 § 4 D.47, 9.
1. 9 C. 10, 53).
PericuLosuB (adi.), perioiüose (adv.),
gefft^rli^, §. 9. tn loeo periad, ionsori
se committere (1. 11 pr. D. 9, 2); peri-
culose positum aliquid (1. 5 § 7 D. 9, 3);
pericuhsam rem, periculosa facere (1* ^
pr. D. 19, 1. 1. 8 D. 33, 6).
Perloulum, 1) (iefa^r, a) im tUIge«
meinen, $. O. perle, praesens, instans, immi-
nens, futurum (L 1 D. 4, 2. 1. 2. 6. 35 $ 4
D. 49, 6); peric. m suae famüiaris (1. 18
Sr. D. 5, 1); peric. vitae, capitis (1. 16 pr.
8 pr. 38, 1. 1. 28 § 1 D. 48, 19); penc.
esse, ne etc. (1. 12 D. 3,. 5. 1. 56 D. 7,
1); b) 9taä)tf^til, @(^aben, peric., quod
culpa contigit, praestare debere (L 5 § 7 D.
13, 6); im enoern iurifKfc^en ®inn: bec in
obIigatorif(!^en %erl^Itniffett tton eutem Z^dl
m tragenbe, burd^ casus (SufaK) ent«
fte^enbe ©c^ben, fotoie bie Semanbem ob«
liegenbe Verantwortung in $ie^ng auf bad
fragen ober ben (Srfat eines folc^ Qd^tma,
A. 9. im (S^egenf. bon dolus et culpa (L 5
§ 2 D. 13, 6. 1. 17 § 2 D. 19, 5); pactoa
aliquis, ut ex causa depositi onute peric
praestet (L 7 § 15 D. 2, 14); deposui apud
te decem, postea permisi tibi uti — trantit
peric, ad eum, qui ffUittiam rogamt, et potetrit
ei coodid Q. 9 § 9 D. 12, 1); penculam
Digitized by
Google
Perimere — Perlucidas.
413
&'
susHnere; pericnlo se aubieere; peric. perti-
net, respicU, spedai iid aliquem (1. 3 pr. D.
4, 9. 1. 5 § 7. 14. 1. 10 § 1 D. 13, 6. 1. 1
pr. § 1. L 4 § 1. 1. 5. 8 pr. 1. 16 D. 18,
6. 1. 14 pr. § 17 D. 47, 2. 1. 9 § 4 D. 48,
13); Corpora, qnae hob sunt faereditaria,
quorum tarnen peric, ad heredem pertinet
(1. 19 pr. D. 5, 3) ; peric. navis, mancipiorum
praestare (1. 62 pr. D. 6, 1. 1. 60 § 6
D. 86, 1); peric. nomiimm praestare etc.
(L 36 § 1 D. 3. 5. 1. 35 D. 12, 1. L 3
D. 12, 6. 1. 7 § 6. l. 39 pr. § 14 D. 26, 7.
L 77 § 18 D. 31. L 60 § 1 D. 36, 1. 1. 96
§ 2 D. 46, 3); peric. custodiae subire, prae-
stare (1. 40 D. 19, 2. 1. 1 § 4 D. 47. 5);
perieulo alieuius esse, auf bie (&t\CLlo(t, bad
m^ SemanbeiS fte^en G- ^7 § 1 D. 10, 2.
1. 4 pr. D. 12, 1. 1. 34 pr. D. 17, 1. L 18
r. D. 39, 2. 1. 14 § 16 D. 47, 2. 1. 11 § 2
>. 48, 13) ; wmmuni peric, dare vasa utenda
(1. 21 § 1 D. 13 6); fid^ et perieulo alicuius
dare (1. 24 D. 46, 1); pericalo aücuios cre-
der« (L 12 § 13 D. 17, 1), stipUlaH (1. 45
I 7 eod.) ; perieulo et inpendiis aetoris per-
ferenda res — suis sumptibus et pertculo
exhibere (L 11 § 1 D. 10, 4. cf. 1. 12 § 1
D. 16, 3); perieulo suo rem habere (1. 4
pr. D. 12, 1), exactionem (nominnm flEU^ere
(L 45 D. 26, 7), constituere adiutorem tute-
lae, nominae collegam (1. 13 § 1 D. 26, 1.
1. 2B D. 26, b) ; in una tutela duplex peric,
sustinere (1. 28 cit); periculi societatem ex-
cipere (L 38 pr. D. 26, 7); peric tutelae
(1. 60 pr. 1). 23, 2). administraiionis (1. 2
C. 11, 34), creationis (L 1 eod.); nominati
successaris peric, fideiussorem nominantis
non tenet (1. 17 § 14 D. 50, 1); varietate
Status non mutabitur |>mcuZ^ causa (1. 19 § 1
D. 14, 3). - 2) »etfttc^ (1. 3 C. Th. 12, 7).
— 3) ^TOtocoU, ©d^tift: sententiae ex
perieulo recitandae (rubr. C. 7, 44); ex
peric. promatur sententia (1. 2 C. Th. 4, 17).
Perimere, ^u ®vunbe vierten, Dev<>
itid^ten, sevftövcn, ). 9. navis (naufra-
gio) perempta (1- 36 § 1 D. 6, 1. 1. 6 D. 22.
2. L 83 § 5 D. 45, 1); aud^ f. D. a. occt-
dere, interimere s. 1. (§10 I. 4, 3, 1. 1 § 2
C. 1, 11 : — facuUates perempti fisco decer-
nimus vindicari.' 1. 9 C. 6, 35); indbef.
f. t>. a. exstinguere s. 1., perimi = evane-
seere: naturalia iura civilis ratio perimere
non potest (§11 I. 3, 1); civile ius capitis
deminutione peremptum (1. 2 C. 6, 59); ius
possessionis peremptum Q. 44 pr. D. 41, 2) ;
peiim. nsumfructum (1. 17 § 2 D. 7, 1. L 1
1 3 D. 7, 4) ; pignus, pignoris causam (1. 11
§ 1 D. 13, 7: ,Noyata debiti obligatio pi-
ffnns peremit.' 1 1 § 2. 1. 13 § 2 D. 20,
1: — „si dominus solverit pecuniatn, pi*
gnus qnoque peremitur*), dciiaiionem (1.20
D. 24, 1), legatum, fideicommissum (1. 64 D.
32. 1. 11 D. 34, 4), öbligationm (1. 4 D. 2,
15. 1. 100 D. 45, 1. 1. 13 D. 45, 2. 1. 5.
14 D. 46, 1. 1. 31 § 1 D. 46, 2), actionem
(1. 1 § 1. l. 2 § 1 D. 2, 9. 1. 1 § 2 D. 2,
12. 1. 1 § 2 D. 15, 3. 1. 35 § 1 D. 19, 2.
1. 34 § 1 D. 44, 7. 1. 75. 76 D. 46, 3).
Peremptorius, jerftötenb, auf^ebcnb:
exceptio perempt im (Segenf. Don dilatoria
(f. b. ^, cf. § 9 I. 4, 13); edictum perempt.
,quod inde hoc nomen sumpsit, guod per-
emeret disceptationem, h. e. ultra non pate-
retnr adversarium tergirersari*^ (1. 68—73
D. 5, 1. 1. 53 § 1. 1. 54 pr. 59 § 3 D. 42,
1. 1. 2. 9 C. 7, 43).
Perinde, ebenfo, §. IB. perinde (esse,
haben), atque s. ac si s. quasi (1. 11 jD. 1,
7. 1. 8 D. 2. 12. 1. 34 pr. D. 8, 5. 1. 51
pr. D. 19, 1. 1. 10 D. 28, 5. 1. 52 pr. D.
29, 2. 1. 43 pr. D. 36, 1. 1. 1 § 11 D. 37,
10. L 2 D. 40, 11. 1. 9 § 1 D. 41, 1);
perinde condemnandi, qu<tsi possiderent
a. 25 § 8 D. 5, 3).
Periniquus, fc^t ungctcd^t (1. 7 C.
8, 18).
Perire, 1) ju ütitnbe gelten, unter-
geben/ berloten ge^en, umtontnten:
verbo perisse et scissum et fractum con-
tineri et vi raptum (1. 9 D. 50, 16); per.
furto, per furtum (1. 35 § 4 D. 18, 1. 1. 14
§ 1 D. 18, 6), latrocinio, incendio (1. 52
§ 3 D. 17, 2), vi ignis (l. 17 § 4 D. 19,
5), naufragio, ruina etc. (1. 26 pr. D. 23,
4. 1. 9 § 1. 1. 23 D. 34, 5. 1. 18 § 7 D. 36,
1); dum languet libertus, patrono operae
pereunt (1. 34 D. 38, 1); qui dies interea
cesserintf patrono perire (1. 20 § 1 eod).
— 2) etiöfc^en^ untoitffam tvetben,
evanescere: tempus, quo lis perit (1. 2 D.
44, 3. cf. 1. 18 § 4 D. 4, 3); perit causa
(1. 29 pr. D. 49. 14), actio (i. 37 D. 23, 3.
1. 139 pr. D. 50, 17), legatum (1. 65 § 1
D. 81. 1. 112 § 1 ü. 35, 1), Privilegium
(1. 29 D. 46, 2).
Perissoohoregia, ein ®efcl^en( aber bca
beftimmte Wtai bei (Sletteibef)>enben (1. 2
C. 11, 28).
Peritia, (l^tfal^ten^ett,ßenntntg,<S)eo
id^idlid&feit (1. 27 § 2 D. 7, 1. 1. 17 pr.
37, 14. 1. 1 D. 50, 9).
PeritUB (adi.). perlte (adv.), erfahren/
lunbig, gefc^idt (l. 19 § 4 D. 21, 1.
1. 88 8 17 D. 31. 1. 4 D. 43, 24); iuris-
peritus, »leAtggelel^rter (1. 17 pr. D. 87,
14. 1. 1 § 32 D. 43, 20).
Periurlum, SReineib (1. 21. 22 D. 4,
3. 1. 4 D. 47, 20. 1. 13 C. 4, 20).
PerluddiiB, butd^fid^tig (1. 19 § 17
ü. 34, 2).
Digitized by
Google
414
Perlusorius — Per per am.
PerluBorius s. proluaorkis, auf l^einti'
(td^cm ®tnt)etftAnbni| bevu^enb: iudi-
cio perliM. (= per collusionem) actum (1. 14
pr. D. 49, 1).
Ferlustrare, l^tnbutt^, untl^er geben
(1. 10 C. Th. 16, 10: — »nemo delubra
adeat, Umpla perlustret**).
Fermanere, bleiben, aui^battctn, qui
cessit (bereditatem) permanet heres (Ulp.
XIX, 14. Gai. II, 35); perm. in sua condu
dorn (Gai. I, 68), in potestate (1. 5 pr. D.
88, 6), in eadem mluntate (1. 15 D 40, 1);
salvum perm. (1. 139 pr. D. 50, 17).
Permeare, ge^cn, <)offiten (1. 2 § 23
D. 43, 8).
FermiUtare, bienen aU 6o(bat (L 9
D. 27, 1).
Permiscere, öermifdjen, fic^ einmi*
fd^en (1. 11 §7 D. 35, 2. L 52 pr. D. 41,
2. l. 1 § 12 D. 42, 6).
Penni88ii8, (Srlaubnig, SemiUi«
gung, $. 9d, praetor ait: in ins sine per-
missu meo ne quis vocet (1. 10 § 12 cf. 1. 4
§ 1 D. 2, 4V, citra permissum praetoris capi
(1. 15 § 12 D. 42, 1); permissu eius^ cuiiM
de ea re iurisdictio fuerit, in poisessione
bonomm esse (1. 1 pr. D.43,4); vel testatoris
permissu Yei concedente legatario bona dis-
tracta (l. 5 § 4 D. 36, 6).
Fermlttere, 1) erlaub en, geftatten,
%. 9. quibus permittendi ius est (1. 2 § 4
D. 47, 12); cum bona possidere praetor per-
mittit (1. 12 D. 42, 4); permitt. acHonem,
iudicium (L 10 pr. D. 42, 8. 1. 15 § 44 D.
47, 10) ; permitti acHones exercere (1. 7 § 2
D. 28, ö) ; permitt. procuratori litemperagere
(1. 57 pr. D. 3, 3); non permittendum aUcni
iudicare vel testimonium dicere (1. 2 D. 1, 9);
permissa alicui admmistratio, tutda(\,S4D,
46, 3. L 3 § 5 D. 46, 7. 1. 4 § 2 D. 49,
17); prout vires permiUunt (1. 7 § 1 D. 1,
16). — 2) etloifen (}. 37 D. 2, 14. 1. 6
§ 4 D. 37, 14. 1. 3 D. 48, 1); bie Sd^art ift
überall jmeifel^aft.
Permixte (adv.), toerntif d^t, im (S^egenf.
Don separatim (§ 3 I. 2, 20).
Permixtio, 1) ©ermifd^ung (1. 4 C.
11, 9). — 2) «ettoirrung (L 5 C. Th.
8, 8).
Permodious, fe^r m&gig ober Hein
(l. 20 § 1 D. 11, 7).
Permuloere, ftreidbeln: permnlc. equum
0. 1 § 7 D. 9, 1).
Permntare, 1) eine @a(be gegen eine
anbere Eingeben, Dertaufd^en: permu-
tfttlo, %axL\df (§ 2 I. 3, 23. 1. 1 pr. § 1
D. 18, 1. tit. D. 19, 4. 1. 5 § 1 D. 19, 5:
— „si rem do, ui rem €UXiipiam, quia non
placet permutationem rerum emptionem
esse, dubium non est nasei ciyilem obliga-
tionem.« 1. 4 § 17 D. 41, 3. L 15 D. 42, 4: „Is,
gui rem permutatam aecepit, emptori sinulis
est." 1. 76 D. 50, 16. L 1—4 C. 4, 64). — 2)
Dettoedbfeln; permutatio, ^ertoec^fe«
lung (1. 13 § 6. 1. 81 D. 19, 2). — 3)
iierftnbern, mutare, ). 9^, quaedam in
opere permut. (1. 60 § 3 eod.); permat 1o-
cum (1. 8 § 24 D. 2, 15); condicionem snam
(I. 10 § 1 D. 48, 19) ; referre ad principem,
ut ex auctoritate eius poena permutetur (L 9
§ 11 eod.); permutatio = mutatio s. 1. ). 0.
Status permut. (l. 1 D. 4, 5); 8cto cayetur,
ne usus sepulchrorum permutationibus pol-
luatur, i. e.sepulchrum aliae conversationis
usum accipiat (1. 12 § 1 D. 11, 7); permukir
tionum saltibus superior grados captatus
(l 27 C. 2, 7).
Pemeoeasarius, gana notbmenbig (1.
1 pr. D. 26, 10).
Pemegare, ^artnAtfig Ifiugnen (1. 7
C. 9, 18).
Pemioianum SCtum, ein auf Ut lex
lulia et Papia Poppaea be^figlicber @eiMA^
fc^lu6 (ülp. XVI, 8).
Pemicies, 1) »erberben, 9ta^t^M,
5. IB. nee quidquam faoere debet (fra-
ctuarius) in pemieiem proprietatis (L 13
§ 4 D. 7, 1); pemioiosuB (adi.), pemioiose
(adv.), öetberblic^, oefft^rlic^, no4-
tbeilig, 3. Sd, pemic. lusus (1. 50 § 4 D.
47, 2), furor (1. 22 § 7 D. 24, 3); pemi-
ciose errari (I. 91 § 3 D. 45, 1); agere
pemieiose pupülo (1. 3 § 5 D. 26, 10). —
2) <i)ad \Da9 SSetberben bringt (1. 18C.
4,65).
Pemlmium, gor 5U biil, ju fe^r, f.
per 8. 5.
Pemootare, übernachten (1. 166 § 1
D. 50, 16: pemoctare extra urbem intel-
legendus est, qui nuUa parte noctis in urbe
est^'J; licebit repudiare iugalem, ipso (viro)
inyito sine iust^ causa foris pernodantem
(1. 8 § 3 C. 5, 17).
Femumerare, auf^fiblen H. 1 § 24
D. 87, 9).
Ferorare, in einer 9lebe Vortragen/
enttoideln, peror. causam (Gai. IV, 15.
1. 14 § 8 D. 88, 2. 1. 6 D. 48. 19. 1. 1 C.
8, 5), negotia (1. 11 S 2 C. 2, 7).
Perpellere, antreiben, berleiten (1. 1
§ 4 D. 11, 3).
Ferpendere, eriofigen, l)rüfen, }. ©.
perp. testimonii fidem (1. 13 D. 22, 5);
causa cognita perp. (L 18 pr. D. 4, 4) ; p^
penso iudicio s&tuere, discipere (1. 1 1 pr. D.
48, 19. 1. 7 C. 9, 2); perpensa deliberatione
ducere sanciendum (1. 1 G. 11, 7).
Ferperam, 1) unred^t, folfc^, im (^*
«enf. bon recte: perp, pronunHare ^, 8 § 4
K8,5), iudicare (1.42 D. 40,12. 1.62 D.42,1),
Digitized by
Google
Perpes — Perpetuus.
415
pOere (1. 22 § 4D. 46, 8); in testamento am-
bigue aat perp, scriptum (1. 24 D. 84, 5) ;
pupillus perp. obHmtua (1. 18 D. 27, 8). —
2) t>tx%thU^, p^n^* ^^^ ^*^ <>^^^ 0- 2
§ a D. 18, 4). — 8) itttpmlid^, perp.
«oJtieiim (1. 40 D. 12, 6. 1. 9 D. 18, 5. l. 26
§ 1 D. 28, 4).
Perpes, beft&nbia, perpetem firrnUa-
fem teuere (L 15 C. Th. 18, 8).
Ferpeti,. bulben, tttxa^tn, nou am«
pliora anera perp. (1. 8 § 1 C. Th. 8, 5).
Perpetrare, DoU^ie^en, bollfübtett,
indbcf. ein Sechred^ (1. 8 § 6 D. 48, 21.
L 1 C. 8, 24. L 8 pr. C. 9, 12).
Perpetuare, bauetttb madftn, tttx*
etoifien, pmrpetaum faoere, 3. 0. qoo-
Üens culpa intervenit debiioris, perpetuofri
obUgationem ; nüqne principmli$ uMtUorper-
petuat öbügationem; perpHuatur obligatio
iakm ip9orum qamm 8uece88orum suorum. ae-
eesmawibmB fnogtce suiis, L e. fideiussoribos,
perpehtant Migationem, quia in totam cau-
sam spoponderunt (1. 91 § 8. 4. D. 45, 1. of .
L 58 § 1 D. 46, 1: „Cum facto 9uo reus
prineipalia Mig<Uionem perpehtat, etiam
fideiussoris durat oblig.*'); P09t litem con-
teitatam perpetuatur Mig. (1. 9 § 8 D. 12, 2.
cf. L 8 § 1 I). 27, 7: — „litis contestatione
tCM^portäesaetümesperpetuantur'*); tempor.
actiones, quae per oblationem precum et ad
eas reeeripHofiea perpetuantur (1. 2 C. 1, 20) ;
si in sacro nostro consistorio lis exordium
eeperit, etei non fnerit in eodem die com-
Sleta, tarnen perpetuari com concedimus
. 5 § 8 C. 7, 68); quuquiB in opus pu-
blicum damnatus refngit, duplicato tem-
pore damnari solet — si in X annos dam-
natus sit, perpetuari ei ä^bet poena; si
initio statim fugit, videndum est, utrum
dupUeari ei tempora dtbeant an vero perpe-
tuari? (L 8 § 7 D. 48, 19).
Perpetaariua f. perpetuus a. d.
Perpetuitae, gfOTtbaitev (1. 61 G. 10,
82).
Perpetnns, bauetnb, beft&nbig, im»
mtxtoäf^xtnh: perpetuo, in perpetuum,
immcT, für immeT, ). 16. morbus perp.
im (ikgenf. bon temporarius s. qui tempore
finitur a. 6 pr. L 65 ft 1 D. 21, 1. cf. L
101 § 2 D. 50. 16); in opus (publicumj
rp. vel temporarium dari (L 1 § 1. 1. 2
47, 18. L 84 pr. D. 48, 19); in perp.
vineuia, perp. vinculis damnan (1. 8 § IB.
L 85 eod.); relegatio ad tempus vel in per^
petuum (L 28 § 1 eod.); perp. poena &an\n
(L 89 pr. D. 49, 14); locus perp. s. qui per-
petuam habet aguam (L ^ § 1 D. 8, 8.
L un. § 8 D. 48, 14); perp. causa sHlliddü
immütendi etc. (l, causa s. 4 d.); dentis causa
perp. eet (1. 1 D. 28, 8); ^guae perp. usus
causa (im ({kgenf. bon ad praesens) in aedi-
ficiis sunt; perpetuo (im ®egen{. bon tempo-
ris causa) positae fikulae (1. 17 § 7 D. 19,
1. cf. 1. 242 § 4 D. 50, 16); inhabi^ator
perp. im (S^egenf. tton Tiator (1. un. § 6 D.
47, 5); officiales perp. (1. 84 pr. D. 12, 1);
perp. constietudo (1. 6 pr. D. 8, 4); rerum
perpetuo similiter iudicatarum auctoritas (1.
88 1). 1,8); quod iurisdictionis perp, causa
(imiS^enf. bon prout res inoidit) i^ropom^um
est (1. 7 pr. D. 2, 1); edictum perp. (f. b. SGB.
s. b.); perp. iuris forma (1. 5 G. 7, 62);
actio perp. im (^enf. bon tomporaria, an-
nua, quae intra annum dumtaiat eompetit
(1. 5 8 5 D. 9, a L 81 § 2 D. 11, 7. 1. 1
i 1. 8 D. 15, 2. 1. 6 § 8 D. 42, 1. 1. 8 § 2
C. 7, 89 : — „hae actiones annis XXX con-
tinuis extinffuantur, quae perpetuae vide-
bantur,nou mae,quae antiquitus temporibus
limitabantur**) ; perpettwcompetereactionetn,
im (S^egenf. t»on intra annum vivere; in per-
petuum extendi, i. e. usque ad fincm ex con-
stitutionibus introductum; perpetuo s. in
perpetuum dari (ictionem, interdictum; in
rrp. teneri, perpetuo conveniri (pr. 1. 4, 12.
28. 29 D. 4, 8. 1. 8 § 1 D. 88, 5. 1. 20 § 6.
cf. § 16 D. 89, 1. 1. 4 § 10 D. 89, 2. L 8
§ 1 D. 48, 16. 1. 17 pr. D. 49, 17): perp.
Judicium (L 2 § 5 D. 4, 5. L 7 § 6 I). 4,
9), interdictum (L 2 § 84 D. 48, 8. 1. 8
§ 15 D. 48, 29); exceptio perp. im d^egenf.
t)on temporalis (§ 9 I. 4, 18: „Perpetuae
(except.) sunt, quae semper agentibus ob-
statu.*' 1. 14 pr. D. 4, 2. 1. 40 D. 12, 2. 1. 26
S8. 7. 1. 40 pr. 56 D. 12, 6. L 9 § 4 D. 14,
. 1. 8 D. 44, 1. 1. 84 § 11 D. 46, 8. 1. 55
D. 50, 16); exceptio pacti conventi per-
r4i, L e. ne omnmo pecunia petatur (1. 8
44, 1); perp. obligatio (L 84 § 8 D. 8,
5. L 91 S 4 D. 45, 1), stipulatio (L 24 § 2
D. 22, 1); perpetuo s. in perpetuum (im Öe«
genf. bon ad tempus) quotannispraestandum
fideicommissum, annua praestanda; perp.
pensitatio; perp. legatum (1. 6. 20 § 1. 1. 28.
24 D. 88, 1); perpetuo {im (S^enf. t)on us-
que ad annos certos) relicta alimenta (1. 8
§ 8 D. 2, 15); societas coiri potest vel in
perp. L e. dum vivunt, vel ad tempus (1. 1
pr. D. 17, 2); agri, qui in perp. locantur;
praedia, quae perpetuo quibusaam fruenda
traduniur; in perp. fundum fruendum con-
ducere, im ^egenf . t)on ad tempus oonduoere
(§81.3,24.1. 1.8 D.6,8. 1. 11 § 1 D. 89,
4) ; perpetuo iure (im (S^egenf . bon conductio-
nis titalo) tenere fundum; praedia iure perp.
consignata, f. D. o. emphjrteuticaria (l. 10.
15 C. 10, 48); bal^ perpetuarius f. 1». a.
ev^phyteuticarius: ius perpet h. e. empby-
teut (L 1 G. 1, 84); perpet. oonductor, onc^
perpetuarius fd^ttoeg f. 9. a. emphgteuta (1.
Digitized by
Google
4J6
Perplexus — Perseverare.
3. 5 C. 11, 71). — perp. bebctttet ouc^: aUt
S&He untfaffenb n. 14 pr. D. 44, 8/1.
40 pr. D. 12, 6. Gai. I, 200).
Perplexus (pari.), DetWidcIt (Nov.
Val. III. 1. 1 II, 15).
Perpotipl, erlangen, perp. privilegiis
(1. 2 pr. C. 7, 37), heneficiU (1. 3 C. 12. 16).
Ferquam, fe^t, ). 9. perq. absurdum
0. 4 § 6 D. 1, 16); perq. durum (I. 12 § 1
D. 40, 9).
Ferquirere, anffuc^en, untetfnc^en
(l. 6 C. 11, 7, 1. 8 pr. C. Th. 3, 5).
Ferraro, fe^t feiten (1. 12 D. 1, 9).
, Ferrepere, ^tanftiec^en, t)on einem
©ctüc^t gefaßt: fi(§ Detbteiten (l. 2 pr.
D. 38, 16).
Persoribere, 1) ft^reiben (l 26 § 1
D. 20, 1. 1. 4 C. Th. 11, 16). — 2) öor*
ft^reiben 0- 3 C. Th. 6, 4).
Perscrutari, auffuc^en (1. un. C. 10,
15); unterfut^en (l- 12 § 1 C. Th. 16, 10).
Fersecare, burc^fc^neiben, jetflei»
fc^en (1. un. C. 9, 14).
Ferseoutio, 1) 55etfoIfluna, a) im
eigentlichen ©inne, j. ©. eine« wilbeh Xtjxt»
re« (1- 5 pr. 1. 44 D. 41, 1); b) eine« SWen-
\6^tn, i. ». ber 3uben (1. 26 C. Th. 16, 8);
c) tropifc^: getid^tlid^e SSerfoIgung, a)
überl^u))t; g. )3. ita sistere, ut actori per-
secutio locodeteriori non sit, qiiamvis exactio
rei possit esse difficilior (1. 11 D. 2, 11);
rei persecutianem habere continere (1. 14
§ 2. 1. 16 § 2 D. 4, 2. 1. 7 § 2 D. 18, 1.
1. 3 § 1 D. 38, 5. 1. 4 § 10 D. 39, 2. 1. 6 § 3
D. 42, 1); in m peraeeutione — in sola vit^
dieta consütutum esse (l. 10 D 47, 12);
ad poenae persecut. pertinere (1. 55 § 8 D.
47, 2) ; placuifc, si yiyus conventos fnerat,
etiam poenae persecut transmissam videri
(1. 83 D. 44, 7); parta ex cauea iudicati
persec. (1. 40 pr. D. 4, 4) ; 8U% iuris p^rsec.
(1. 46 D. 2, 14); persec. ususfr. (1. 3 D. 2,
9), pignoris (I. 40 § 2. 1. 41 D. 18, 7. 1. 14
pr. 1. 17. 29 § 2 D. 20, 1. 1. 44 § 5 D. 4,
3. 1. 5 § ID. 44, 8); bonorum (1. 45 § 9
D. 49, 14), hereditatis (l. 5 § 4 D. 37, 5),
legati (I. 16 § 7 D. 88, 2), libertatis causa
impositorum, operarum (I. 2 pr. 1. 7 | 4 D.
38, 1); in proprium perseeut. cooere dehctum
0. 45 § 1 D. 19, 2. cf. 1. 2 pr. D. 49, 16);
privata persec. (1. 2 § 1 D. 47, 8); £) im
engern @inn: Siec^tdt^erfolgung im SEBege
einer extraordinaria cognitio, im ^egenf.
l)On actio, petiüo (l* 28 D. 44, 7. 1. 18 § 1
D. 46, 4. 1. 28 D. 46, 8. 1. 4 § 1 D. 49,
17. 1. 10. 49. 178 §2 D. 50, 16: — „Pcr-
secutionis yerbo eostraordinarias perseeut.
pato contineri,atpcita fideicommissoram et
si qnae aüae sunt, quae non habent iuris
ordinarii exsecutionem"). — 2) ®eteit =
prosecutio (1. 7 C. 1, 55).
Persecator = proseeutar.
Perseoutoria = prosecutoria.
Peraeqtil, 1) Derfolgen, a) im eigent«
lid^n 6inn, %. SB. pers. feram bestiam (L 5
§ 1 D. 41, 1), pavonem mansueium, oam
de domo effugisset (1. 37 B. 47, 2), sertum
fugitivum 0- 2 § 1 D. 48, 15); b) tropif(|:
inimicitiis gravissimis pers. aliquem an«
f einben {1. 22 D.84, 4) : einen aRcnWe«, §. «.
bie 3uben fl. 26 C. Th. 16, 8); c) gerid^t-
Ii(^ t)erfoiaen, gelten bmatfien; ins j9er-
sequendi iudieio quod sibi deoetur (pr. L
4,6); iu6persequendi retinendiquepatri$nom%
(1. 8 § 2 D. 87, 1); rei persequendae actio
(l. 14 § 1 D. 50, 16. of. 1. 13 pr. D. 6, 2) ;
ius suum pers. et obtinere (1* 80 9 1 l^-
44, 2); pers. pijnus, hypotheeam', pignorii
iure rem pers. (L 14 pr. D. 20, 1. 1. 11.
12 § 1 D. 20, 6); pers. indicatum (1. 39
§ 12 D. 26, 7. 1. 52 S 1 D. 46, 1); iudieio
privato legis Aquiliaedamnum pers. (§ 11 L
4, 8) ; pers. furtum, iniuriam (1. 2 § 5 D.
5, 1); snas suorumque iniurias (1. 16 C. 9,
l), uUionem et mortem filii (L 9 eod.), cri-
men legis Fabiae, expilatae hereditatis (L 2
C. 9, 20. 1. 2 C. 9,32). — 2) fortflelten,
auÄfül^ten, pers. lüem (l. 5 D. 46, 8).
appeÜationis causam (1. 27 D. 49, 1), accu-
sationem (l. 16 C. 9, 22); pers. ad finem
sententiam (1. 15 pr. § 1 D. 42, 1). —
3) txf^alUn (§ 29 I. 2, 1. § 4 I. 2, 9).
^ 4) folgen.
Ferieveraatia, Oe^arrIi(^!eit (l S
D. 24, 2).
Perseverare, 1) bel^arrtn, t}txhUu
htn, fortfa^ten, §. 9. in crimine usque
ad sententiam persev. (1- 7 § 1 D. 48, 2);
persev. in Ute (1. 15 §^1 D. 5, 2); perser.
petere, agere (1. 2 § 8 D. 44. 4. 1. 17 § 6
D. 47, 10); bonorum fuiste, et e«se persev.
a. 12 § 1 D. 49, 15); ^nev. abesse (l 1
§ 1 D. 2, 12); persev. in contumaeia (1. 3
€. 5, 43. 1. 8 C. 7, 43. 1. 8 C. 8, 46), in
eadem voluntate (1. 8 B. 40, 8), in eodem
fwrore (1. 82 § 6 D. 88, 2), in eodem of-
ficio, in eadem cura (L 25 D« 26, 5. L 87
§ 2 D. 26, 7), in adminisiratione 0- ^
D. 4, 4), in societaU 0* ^^2 § 1 D. 29, 2),
in matrimonio (l. 101 § 8 D. 85, 1. 1 12
eim ft 10 D. 48, 5), in possessione (l. 15 § 85
ege D. 89, 2). — 2) fortbanern, perse?. jh-
(egenf. gnus, ptgnoris persecuHonem (L 14 f 1.
1. 20 § 2 D. 20, 1), obUgationem Q. 11 D.
20, 6), legatum (1. 82 § 6 D. 88, 2); com
curatore agi poterit, etsi usque adhucofr»
perseveret (1. 16 § 1 D. 27, 8); ävohmias
non perseverat Q. 1 § 14 D. 43, 8); per-
seyerante matrimonio (L 5 C. 6, 29)«
Digitized by
Google
Perseveratio — Pertinere.
417
Perseveratio, Sbaxtu&diqUit (l* ^
C. Th. 16, 4).
Persiatere = perseverare (1. 1 C. Th.
9, 42).
Persolvere, jablen^ ef fftUen, pewolv.
debiiuM, plus debtto (l. 25 S 2 D. 22^ 8.
l 89 § 4 D. 31) ; tum recte persoM furioso
vel pupillo (1. 68 D. 46, 3); nihil peti
potest ante id tempus, quo per rerum ncUu-
ram persolvi possit (1. 186 D. 50, 17).
Persona, 1) $er(on: a) ein befKntmted
menf Attc^ed Snbit)ibuum ; personalis, baff elbe
betreffenb, batauf beaügltc^/ ptx\bnUäf, a* 9-
peraonae, non rei vel causae datur tuior
(I. 14 D. 26, 2); privilegia quaedam cau-
SM sunt, quaedam personae (1. 196 D. 50,
17); oauAoe mtkgis, qBtaapersanaeheneficium
praestare (1. 29 D. 42, 1. cf. 1. 42 D. 26,
7); personale heneficium (1. 28 § 1 D. 5, 1.
1. 63 § 1 D. 17, 2. 1. 13 D, 24, 3); quae
princeps alicui ob merita indulsit vel si
quam poenam irrogavit vel si cui sine
exemplo subvenit, personam non egredüur;
eonstüutio (principis) personalis (L 1 § 2 D.
1, 4); condiciones, quae sunt in faciendo,
personis eorum cohaerent, quibus adscribun-
tur (1. 6 § 7 D. 40, 7); ius fruendi morte ex-
tinguitur,8icuti si quid aliud, quod personae
co^Merei (1. 3 § 3 D. 7, 4), quotiens cohaeret
personae id iuod kgatur, veluti personaiis
servitus, ad heredem non transit (1. 8 § 3 D.
34, 3); Servitutes aut personarum sunt, aut
rerum (1. 1 D. 8, 1) ; quod praediis daiur (ius
aquae ducendae) extincta persona non ex-
tinguitur: giiod datur personis, cum personis
amittitur (L 1 § 43 D. 48, 20) ; pactorum quae-
dam in rem sunt, quaedam in personam;
pactum personale, in personam conoeptum
(l. 7 § 8. 1. 17 §5. 1. 21 pr. § 1. 1. 25 § 1. 1. 40
pr. 1. 56 § 1 V. 2, 14); in rem — in pers.
actio 8. petitio; actio personalis (1. 38 D, 5,
1. 1. 25 pr. D. 44, 7. 1. 36. 178 § 2 D. 50,
16); interdicta omnia, licet in rem videan-
tur concepta, vi tamen ipsa personalia
sunt (1. 1 § 8 D. 48, 1); petitio hereditatis,
eisi in rem actio sit, habet tamen praestatio-
nes quasdam personales (1. 25 § 18 D. 5, 3);
numerumciviHum quaedam sunt patrimonii
alia personarum; personale munus (1. 1 pr.
g 2. 1. 18 D. 50, 4); in persona iJicums
consistere stipulationem, solutionem (LUD.
45, 3); ex pers. alicuius vires capere fidei-
commisst^m (1. 11 D. 80); ex pers. £dicuius
agere, actiones intendere, convenire (1. 8 § 4
D. 2, 2. 1. 9 pr. D. 2, 15. 1. 45 pr. J). 3,
5. L 17 § 2 D. 50, 1); personam alicuius ut
idoneam sequi (1. 10 C. 4, 29); b) $artei,
^arteirolfe/ ex parte rei — in persona
aetoris ohservari (L 25 D. 8, 8); personam
alicuius sustinere (1. 17 | 5 D. 84, 4. 1. 84
D. 41, 1. 1. 24 D. 46, 3); duorum personam
sustinere (1. 1 § 4 D. 45, 3); absentium
suscipere personas (I. 1 C. 8, 5); legitimam
pers. gerere (1. 1 6. 6, 60); iustam pers.
habere, b. f). t)or (Btti^t auftreten fönnen
(1. 11 C. 5, 34). — 2) menfd)li(^e3 «b-
oilb, @tatue 3C. personae, ex qiiarum ro-
stris aqua salire soUt (1. 17 § 9 D. 19, 1).
Personalis f. persona s. 1 a.
Persi^icere, 1) butd^fe^en, befe^en:
non intellegi, sed oculis perspici scripta
(1. 1 pr. D. 28, 4). — 2) unterfu(^en:
re perspecta consuh (1. 2 D. 1,' 19). — 3)
berücffid^ttgen: perspieiendum est iudi-
canti, ne etc. (1. 11 pr. D. 48, 19). — 4)
ei nf eben: causa cognita persp. (l. 19 C.
2, 12). — 5) perspioi, erhellen (1. un.
C. 5, 19).
Perspiouus (adi.), perspioue (adv.),
flat, offenbar, 5. ö. persp. rationes (l. 27
pr. D. 28, 7); perspicue sancire (1. 30 C.
Th. 8. 5).
Perstare, auf ettimd befte^en, be^ar*
• D. 26, 10}.
Perstrepere, ftöreno, l^tnbernb
ten (l. 3 8 16 D. 26, 10).
in
ben ©eg treten (L 32 C. 9,' 9).
Perstringere, 1) abftum))fen/ f(^koA<
(§en; — 2) öet^>f Herten (1. 1 C. Th. 11, 27).
Persuadere, 1) Überreben (L 1 pr. §
8. 1. 5 § 1 D. 11, 3); eine fatfc^e Sot<
Geltung erregen, totii machen Q. 23.
25 D. 4, 3); falso sibi persuadere, eine
falf(^e ^orfteOung tn>n etnmd l^ben (1. 65
§ 2 D. 12, 6). — 2) ratl^en, em^>fe^Ien,
severius, si iustitia persuaserit, promenda
sententia (1. 3 C. Th. 1, 10).
Porsuasio, 1) Ueberrebung (1. 3 C.
Th. 16, 7). — 2) Ueberjeugung, (Glaube
(1. 24 C. Th. 16, 10).
Persuasus = persuasio s. 1 (1. 43 § 2
D. 21, 1).
Pertemptare, tietfud^en (1. 8 C. 1,
11. 1. 9. 10 C. 11, 48).
liorterrere, erfc^reden (1. 28 § 1 D.
4, 2. L 9 pr. D. 40, 9. 1. 1 § 29 D. 43, 16).
Pertica, <&tange (1. 5 § 7 D. 13, 6.
1. 12 § 18. 22 D. fe, 7. 1. 1 § 1 D. 47, 8).
Pertimesoere, fürchten (1. 14 C. 2, 11.
1. 7 C. 2, 19).
Pertinaoia, ^artnadigteit Q. 88 § 1
C. 10, 32. 1. un. C, 11, 72).
Pertinaz (adL), pertinaoiter (adv.),
^artnöcfig, 3. 8. obstinaHonis pertinax
natura (1. 7 § 1 C. Th. 16, 5); pertinac. resi-
stere (L 58 § 1 C. Th. 11, 30).
Pertinere, 1) mol^n ji(^ erftreden,
). 93. cloaca, quae ex aedibus eius in tuas
pertinet, h. e. dirigitur, extenditur, per-
venit (1. 1 pr. § 8. 10 D. 43, 23). — 2) kootauf
fid^ be^iel^en, ettooiS ober Semanben be*
97
Digitized by
Google
418
Pertingere — Peryenire.
treffen, angelten, j. ©. codiciUi vel quid
aliud cid testamentum pertinens (l. 3 § 8
D. 10, 4. cf. 1. 21 § 3 D. 28, 1. 1. 16. 18
D. 29, 7. 1. l § 2 D. 48, 5); pert. ad jpc-
riculum alicuius (1. 45 § 1 D. 19, 1); peri-
culum, damnum pert. ad äliquem (1. 60 pr.
D. 23, 2. 1. 34 D. 86, 1); Utem, causam
ad se pertinentem oxsequi, tuen (l. 24 § 1.
1. 28 § 2 D. 49, 1); ad quem ea resperti-
net, f. t>. a. cuius intereet (1. 88 § 8. 1. 39
§ 1. 2 D. 8, 8. 1. 9 pr. § 8 D. 42, 5. 1. 80
pr. § 1. 2 D. 48, 5. 1. 80 § 1 D. 48, 10);
rationem, qwie pertinet ad aliquemy edere
(1. 4 pr. cf. 1. 6 § 5. 1. 9 § 4 D. 2, 18);
qui pertinent ad aliquem «^ necessarii' ali-
cuius (1. 5 § 2 D. 24, 1); pert. ad am-
mum alicuius, Sfemanbem oitt ^erjen liegen
(1. 60 § 1 D. 17. 1). — 8) tooju gel^öten,.
j. ^. pert. ad officium iudicis (1- 10 D. 7,
9. 1. 1 |§ 2 t). 22, 1), ad notionem prae-
sidis (I. 26 B. 49, 1), ad curam praefecti
(1. 1 § 11. 12 D. 1, 12); quantitas ad
iurisdictionem pertinens (l. 19 § 1 D. 2, 1);
qui ad iurisdict. eius, cui negant o6«egi«t, per-
tinent (1. 53 § 8 D. 42, 1). — 4) geman»
bem gulommen, jufte^en, obliegen^
}. IB. datur actio (funeraria) adyersus eos
ad quos funus pertinet^ utputa ad versus he-
redem etc. 0- 14 § 17 D. 11, 7. cf. 1. 8 pr.
D. 47, 12); pertin. ad iudicem (1. 26 § 8
D. 21, 1), ad praefectum (l- 1 § 4 D. 1,
12) ; hon, possess. pert. ad aliquem (1. HD.
26, 8). — 5) on ettoa« Xfitil ^aben, t^eil-
^aftig toetben, j. ©. pert. ad stipulatio-
' 14 D. 7,9), - - • -
40, 4) - - .
55). — 6) auf ettpad anfontmen, §. )3.
n«m (i. 8 § 4 D. 7, 9), ad libertatem (1. 18
§ 3 D. 40, 4) ad heneficium (1. 1 C. S,
S:
pertinet scire (1. 20 § 2 D. 11, 1), quaeri
(1. 84 § 1 D. 17, l)] nee ad rem. pertin.,
ni^t« att»mo(^en (I. 98 D. 85, 1). — 7) pert.
ad legem, SCtum, edictum etc., unter eine
gefeiltere 16efHmmung gel^ören, fallen
1. 6. 7 § 1. 1. 8 § 8 D. 4, 2. 1. 60 pr.
). 23, 2. 1. 8 pr. D. 23, 5. 1. 8 D. 47, 12).
— 8) im enaem juriftifd^ ©inn bebeutet
pertin. ad aliquem: jum )6ermögen3^'
manbed gehören, 5. iß. emptor omnesque,
ad quos ea res pertinet; heres ceterique
successores, ad quos ea res pertinet (1. 1
§ 1. 1. 19 § 5. f. 34 § 21 D. 21, 1. 1. 8
§ 9 D. 27, 4. cf. 1. 7 D. 12, 2. I. 58 § 1
D. 44, 7. 1. 8 pr. 1. 22 § 7 D. 46, 8. 1. 70
D. 50, 16: „Verba haec *w, ad quem ea
res pertinet' sie intelleguntur, ut (][ui in
Universum dominium vel iure civili, vel
iure praetorio succedit, contineatur.* 1. 181
eod. „Verb um illud *pertinere^ latissime
patet: nam et eis rebus petendis aptum
est, quae dominii nostri sint, et eis, quas
iure aliquo possideamus*^); legatum s. rem
legatam ad se pertin. velle int dkgenf . twn
repudiare (1. 44 § 1 D. 80. 1. 65 D. 47, 2);
fideicommissum, servum ad se pertin. nolle
(i. 48 D. 19, 1. 1. 36 D. 43, 3); desinere
pertin. itsumfructum accipiemus eüam si
nee coeperü peHin. <1. 8 § 1 D. 7, 9).
Pertingere, berühren, betreffen (1.7
§ 3 D. 3, 5. 1. 1 § 5 D. 47, 10).
Fertraetare, genau prüfen, pertr.
ratiocinia (1. 5 C. 12, 37).
Pertrahere, öetlocfen (Coli. XV, 3
§ 1).
Fertundere, burc^ftogen^ burc^boV
ren, burc^Iöc^ern: pertundi navem (I. %
D. 47, Ö); pertusa« margaritae (1. 27 §30
D. 9, 2).
Ferturbare, t)ertotrren, ftören, pert
tarn sensus quam aures legentium (1. 2
§ 18 C. 1, 17); civium ima (1. 42 C. Th.
15, 1); perturbatio = turbatio (1. 31 C. Tb.
11, 36).
Femrere, tjerbrennen 0- 2 C. Th.
9,24).
Ferurgere, 9|emanben br&ngen, in
Änfprnc^ nehmen, j. ®. civiHter, mmi-
naliter perui^ere de operis (1. un. G. 9,
8); ad pensitanda fiscalia perurgeri (1. 3
C. 1, 8).
Fervadere, gemaltfam ft(^ bemft^«
tigen (I. 6 § 1 C. 8, 4).
Fwvalere, fortbauern (1. 48 C. Th.
15, 1).
Fervasio, gemaltf anter (Eingriff (1. 5.
6 C. Th. 2, 4).
Pervecüo, Xrand^ort (1. 18 G. Tb.
H, 1).
Fervebere, fortfc^affen (1. 18 dt).
Pervenire, 1) loo^in tommeU; ge«
langen, gerat^en, g. ©. pwv. in ado-
ptivam familiam (1. 8 § 9 D. 87, 4), in Uu
alienum (1. 14 § 8 D. 86. 2), in potesiatem
patris (1. 83 § 1 D. 29, 1), hostium (1. 5
D. 28, 3. 1. 12 pr. D. 49, 15). — 2) ^t
tttoa^ lontnten, gelangen, ettood er«
reichen, erlangen, j. ©. perv. ad annos
XIV etc., ad annum vicesimum etc. (1. 21
§ 2. 5 D. 88, 1. 1. 18 § 2 D. 84, 1. 1. 28
§ 8 D. 84, 8. 1. 64 § 1 D. 86. 1), ad im-
b&rtatem (1. 22 D. 84, 9. 1. 10 D. 46, 6),
ad legitimam aetatem 0- 28 § 2 D. 49, 1),
ad statum, suum (1. 77 § 14 D. 81), ad eivi-
totem (I. 6 § 2 D. 28, 5), ad s. in UberUt
tm (1. 54 § 2. 1. 118 § 1. 1. 114 § 10 D.
80. 1. 1. 6. 18 pr. § 8. 1. 17 § 2. 1. 30.
51 pr. 54 pr. 55 pr. D. 40, 4), ad dignüa-
«em (1. 84 D. 88, 1), ad hereditatm (1. 93
D. 85, 1), ad fideiammissum (1. 65 § 5 D.
86, 1), ad suum (1. 1 D. 18, 4. 1. 1 § 16
D. 47, 4). — 8) Jon Sentanben (al« ©^
ftanbt^eil feined Vermögend) lommen, ge«
Digitized by
Google
Pervers! o — Petere.
419
(angeit, fallen, g. IB. quo tuiela redit,
€0 hereditas pervenü (1. 73 pr. D. 50, 17);
ad quera heredittis ex emptione pervenerit (1.
94 § 1 D. 32) ; quod ex hereditcUe ad eum, gut
vendidit heredüatem, pervenit (I. 2 § 2 ff. D.
18, 4); ;ita rogare: quidquid adteex heredi-
täte himisve meis f^ervenerit, rogo restituas
(l. 17 § 1 D. 86, 1: — ,perven. proprio
dicitor quod deäMCiis onertbua ad aliquem
pen)emV cf. 1. 19 pr. 1. 25 pr. eod. 1. 3
§ 3 D. 22, 1); cum ita legatam esset:
qmmtapecunia ex hereditate Titii ad me per-
venit, i^tam pecnniam heres meus Seiae
dato, id legatam putat Labeo, quod acce-
ptum in tabulis suis ex ea hereditate rettu-
lisset; — non potest videri pervenisse ad
heredem, quod eius hereditatis nomine prae-
ataturus esset (1. 29 § 2 D. 32); eorum fidei
committipo88C,a<2gtios aHquid perventurum
est morte eius (1. 1 § 6 eod.); pretia, quae
ad eos (sc. a quibus petita hereditas fuisset)
rerum ex hereditate venditarum pervenissent
(1. 20 § 17. 18 D. 5, 3); ad quem dotia no-
mine aliquid pervenit (1. 16 D. 4, 3); in
heredem eatenus dare actionem, quaienus ad
eum pervenerit, i. e. quatenus ex ea re lo-
cupletior ad eum hereditas venerit, dolove
eius factum est, quominua pervenerit (L 26.
27 D. 4, 8. cf. L 19 D. 4, 2. 1. 3 § 4. 1. 4
D. 25, 2. 1. 127 D. 50, 17); in heredem
competere, dari actionem in id, quod ad
eum pervenü (L 5 pr. D. 8, 6. 1. 16 § 2.
1. 17 D. 4, 2, 1. 1 § 48. 1. 2. 9 pr. D. 43,
16. cf. 1. 71. 164 § 2. 1. 171 D. 50, 16);
non tantom in id quod pervenit, verum
etiam in solidum teneri (1. 157 § 2 D. 50,
17); non pro parte quae pervenü, sed in
solidum teneri (L 9 P. 18. 1) ; non teneri,
quasi neque ad eum pervenerit, neque dolo
feoerit (1. 9 8 2 D. 14, 4). — 4) perven.
ad s. adversus aliquem, gegen S^ntanben
ttagenb auftreten, ihn geric&tlid^ ht*
langen = ctmvenire aliquem (1. 1 § 43
D. 16, 8. 1. 21 D. 40, 12. 1. 4 C. 5, 75).
- 5) betreffen (1. 5 D. 88, 1). - 6)
tontmen, entfielen, mors perventura (1-
28 8 8 D. 21, 1); perv. fructus (1. 25 § 1
D. 86, 2), redüus (1. 12 pr. D. 84, 1).
Perversio, IBerbrebung (l- 1 § 1 C. 7,
47).
Perversitas, SSerTebrt^it, ©d^Iec^»
tigfett (1. 24 C. Th. 16, 8).
Perversus, öetfcl^rt, fd^lec^t: perv.
iudex (1. 2 C. 10, 19); perv. superstitio (U
5 C. Th. 16, 5).
Pervertere, bur(^bringen (l. 8 C. Th.
8, 18).
Perveatigatio» Unterfuc^ung (1. 8 C.
Th. 8, 2).
Fervioaoia, ^attnäcfigfeit (l. 1 C.
Th. 11, 38).
Pervlcaeiter, ^artnftcfig: pervic. per-
stare (1. 3 § 16 D. 26, 10).
Pervldere, cinfc^en (I. 16 C. 2, 12.
I. 11 C. 7, 4).
Pervigil, wat^f am, auf merff am: perv.
diligentia (1. 2 § 1 C. 12, 22).
Pes, 5u6 (1. 88 D. 50, 16); statuae pes
aut manus (!• 26 § 1 D. 41, 1); al^ £än^
genma^: in pedes mensurasve praestari (1.
36 D. 19, 2).
Fessimus, fc^(e(btefter, g. 9. pess.
factum (l. 2 D. 47, 21); pessima criminum
peccantes (1. un. pr. C. 9, 13); inter pes-
simos quosque et plebeios haberi (1. 12 C.
12, 1).
Festibilis, ber ®efunb^ett fd^äblid^,
t)er))eftenb: pestib fundus, id est pesti-
bulas vel herbas letiferas habens (I. 4 G.
4,58).
Pestifer» öetbcrbUt^: pestif. perse-
veratio (L 2 C. Th. 16, 4); pestit. dogma-
tis clerici (1. 58 § 3 C. Th. 16, 5).
Pestilens, pestilentiosus = pestihilis:
fundus, locus pestilens, pestilent. (1. 13
D. 27, 9. 1. 2 8 29 B. 43, 8); caelum pe-
stilens (1. 1 8 2 B. 43, 23).
PestiB, 1) $eft: scelera, velut conta-
gium quoddam funestae pestis (1. 2 C. Th.
9, 28). — 2) »erberben, Sob (1. 6 C. 9, 18).
Pesulania lex, (Paul. 1 tit 15 8 1).
Rubere lefen Solonia.
Petere, 1) auf S^ntanben IoiSgel^en,t^n
angreifen, j. Ä. bos cornu petere solitus
(1. 1 8 4 B. 9, 1); calce pet. aliquem (1.
7 8 1 !>• 9, 2). — 2)3emanben angelten,
— adire s. 2 (1. 8 8 2 C. 8, 33). — 3)
Semanben bitten, erfut^cn, j.». um (St*
füUung eined lefttmtlligen äBunfcbed (1. 69
pr. 1. 76 8 5 B. 31. 1. 59 8 2 B. 36, 1);
um tttoa^ bitten, nac^fuc^en, etkoad t)er<'
langen, forbern, j. ©. pet. bonorum
possessionem (1. 1 8 ä. 10. 1. 2 pr. B. 87,
II. 1. 20 8 4 B. 38, 2); curatorem pet.
alicui (1. 48 8 3 B. 8, 8); pet, satis (1. 2
1 B. 43, 3. 1. 7 B. 46, 6); um ein SUmi
i^ betverben: pet. mamstratum, sacer-
dotium (L un. 8 1 !>• 48, 14), honores (\.
4 8 4 B. 49, 16. 1. 7 pr. B. 50, 4:);petitio,
Bewerbung: pet. honoris (8 1 eod. 1. 6
pr. B. 3, 4). — 4) gerichtlich (burA
^lagerl^ebung) forbern, in %n]pxuq
nel^men; petitio, gorberung^re^t,
^lagted^t, fotme bie Q^eltenbmad^ung bejfel«
Ben: Siaget^ebung, ^lage; petitor,
ÄlÄgetj petitrix, Älftgerin: a) im M*
gemeinen, j. C petere im ®egcnf. öon oom-
pensatione uti (1. 12 8 8 B. 46,8); petitio
im ©egenf. öon reUntio (1. 51 B. 12, 6);
27*
Digitized by
Google
420
Petitio — Piac nlom.
Petitor m (Segenf. tum reus s. cum quo agi-
tur (1. 1 § 3 D. 2. 3. l. 2 § 3 B. 13. 4.
1. 4 § 13 D. 44, 4. 1. 20 D. 46, 7), s. qui
excijnt (1- ^ I>- 22, 3), 8. poasessor (\. 62
D. 5, 1. l. 24 D. 6, 1. 1. 8 § 3 D. 8, 5.
1. 29 § 1 D. 21, 2. 1. 30 D. 34, 3. l. 3 §
9 D. 37, 10); petitoris partes rastinere (f.
pats 8. 2) ; in eo, quod vel is qui petit
ve) is a quo petitur lucri factums est, du-
rior causa est petitoris (1. 33 D. 50, 17); ad-
versus petentem exceptione uti ; petentem exce-
ptione summovere^ per exceptionem a petir
tione removere 0- ' § 7 D. 6, 2. 1. 50 D.
46, 3. l. 13 D. 50, 17); Btipnlatio amplius
nonpeti (1. 15 D. 46, 8); pactus, nepeteret,
postea convenit, ut peteret (1. 27 § 2 D. 2,
14) ; petitionem habere ab aliquo (1. 56 § 1
eod.); si qua« putas te habere petitiones,
actionibus experiari« (1- 13 D. 4, 2); fundi
petitionem personalem habere 0» 15 § 4 D.
2, 8); petere ex testamento (1. 3 pr. D. 2,
15); petitio hgati, fideicommissi (1-4 § 3 D.
26, 6. 1. 11 § 22 D. 32); qui certam pecu-
niam numeratam petita illa actione utitur
*si certum petetur': qui autem alias res, per
triticiariam condictionem petet (1. 1 pr. D. 13,
3); in publicum petere id, quod ad usum
omnium pertineat, 1. 1 D. 43, 7); h) inSbef.
merben bie ^ui^brücfe bott binglid^en ^la^
gen gebraucht, 5. 9. petitio im ®egen{. bon
actio (1. 28 D. 44, 7. 1. 23 B. 46, 8. 1. 49.
178 § 2 B. 50, 16: — „petitionis verbo in
rem actiones significari videntur) ; actio sin-
qularum rerum petitionis (1. 1 pr. B. 6, 1);
)ier€ditatis petitio, quae et ipsa in rem est
(1. 27 § 3 eod. cf. 1. 25 § 18 B. 5, 3);
petere hereditatem (1. 16 § 7. 1. 20 § 6 eod.) ;
Petitor Tiereditatis (1- 1 pr- C. 8, 31), fundi
(1. 1 § 2 B. 44, 5); petere fundum suum
esse (1. 11 § 2. 1. 21 § 3 B. 44, 2); pet.
(jregem (§ 1 eod.), usum fructum (§ 3 eod.
i. 2 B. 39, 1); petuntur liberae personae aut
praeiudiciis aut interdictis aut cognitione
praetoria — nisi forte adiecta causa quis
vindicet; si quis ita petit 'filium suum^
vel Hn potestate ex iure Bomano\ recte
eum egisse (1. 1 § 2 D. 6, 1); ex libertate
in servitutem — ex seiTitute in libertatem
pet. aliquem (1. 9. 16 pr. 30 B. 38, 2. 1.
33 § 1 D. 40, 5. 1. 26. 31 B. 40, 12. 1. 1
§ 21 B. 43, 16. 1. 8 § 2 D. 46, 8. 1. 8 B.
40, 16); bolzet petitoria actio s. petitorium
iudicium f. tj. a. in rem actio y rei vindicatio
(§ 4 I. 4, 15. 1. 36 pr. B. 6, 1), petitoria
formula, Gai. IV, 92.
Petitio, Petitor, petitrix, petitorius,
f. petere.
Petronia ^lex, ein SSoHSfd^Iufe ouS ber
Seit Kuguft'd, a) n^oburd^ „dominis potestas
ablata est ad bestias depugnandas suo ar-
bitrio servos tradere'* (LH § 2 B. 48, 8);
bte lex lunia Petr. (f. Innin« s. 2 c.) i^ (ml*
Iei(^ btefetbe lex; b) toobun^ „ei, <)m iare
viri delatnm adulterlum non peregit, nuD'
quam postea id crimen deferrepermittitur*'
(1. 16 C. 9, 9); c) Si dissonantes pare« io-
dicum existant sententiae, pro libertate
pronuntiari iussnm (1* 24 B. 40, 1).
Petalans (adi.), petaUmt^r (ad?.),
mut^toitlig, ftec^; j. 9. petul. verba ia-
ctare (1. 2 C. 9, 30); pet. maledictum (1-
nn. G. 9, 7) ; dictum immodestins iactatvm
petulantiusque fusum (I. 5 § 5 0. Th. 4.
8); petulanter adtemptare honorem (1. 15
§ 39 B. 47, 10).
Petnlantia, Vtuif^toilU, ^tec^^eit
0. 16 § 6 B. 48, 19. L 6 § 1 D. 49, 16.
1. 1 C. 2, 41).
Pharua, Seuc^tt^utm (1- 3 C. Th.
14, 9).
Phasianufl , gf tt f a n , phasianarinB,
gfofanenwÄTtet (1. 66 B. 32).
PhiaU, %Tinf\^aU 0- Id § 13. 1. 36
B. 34, 2).
Fhilantropium, (Sefd^enf, IBeloV
nnng 0- 2 B. 50, 14).
PhlUppenBia oolonia, bie Stobt ^^if'
üppi in S^acebonien; PhilippenBes, bie
^tnwo^ner berfelben (1. 6. 8 § 8 B. 50, 15).
PhUippufl, eine golbene SDWln^, ipifi*
lipp'bor (I. 27 § 4 B. 34, 2).
Pnilosophari, ber«elttoei«^eit(phi-
loBophia) obliegen; philosophus, fBelt«
toeifet (1, 1 § 1 B. 1, 1. 1. 2 B. 1, 3.
1. 8 § 4 B. 50, 5. 1. 1 § 4 B. 50, 13. 1. 11
C. 10, 53).
Phllyra, bad 8a{t ber Sinbe, toOäf^ aU
^pin benuftt nmtbe (1. 52 pr. B. 3^.
Fhoenioe s. Phoenicia, Sftnoft^
e^rien^« (1. 1 pr. § 3. 1. 8 § 3 B. 50, 15),
Phoeniciarchia , bad 9int eined
Dbetptieftet« in ^^önicien H- 1 C-
5, 27).
Phormio j. formio.
Photiniani \ feterifc^e ©ecten Q. 5 C.
Phryges | 1, 5).
Phrygia, ßonbft^ft Äleinopeng 0- 28 C.
7. 62).
PhylarohUB = dux Saracenonxm (luI.
ep. noT. 95 § 356).
Piaoularifl, toa9 ein @ü^no|)fer ber»
bient, ba^et [ünbl^aft, rud^Iod: piacol
crimen (1. 2 C. 1, 6), flagiHum (l 30 8 ^
C. 1, 3).
Placulum, 1) ©ül^no^fet (l 12 C.
Th. 16, 10). — 2) au fü^nenbe« Unrei^t,
^txhxt^tn, @ünbe: in piac. ineidere (l
5 G. 9, 19); necandi infantis piac. (I 8
G. 9, 16). — piare, fiH^nen (1. 1 § 8 Nov.
Th. 11, 1, 6).
Digitized by
Google
Picare — Pignus.
421
Fioare, t>expi^tn (l. 19 § 2 D. 19,2).
Pioaria, ^td^f^üttt (1. 17 § 1 D.
50, 16).
Pioenum, Sanbfc^ft S^^li^ni^ am abria«
Hfd^ äReer (1. 41 § 2 D. 32).
Piotor, piotorius, piotora f. pingere.
Pietas, 1) $fli(^taeffibl aegeit Sott,
Saterlanb unb mtmm]^tn (L 80 § 2 D. 36,
1. 1. 41 pr. D. 32; in^bef. — 2) <>fIiÄt.
mä|ige (deftnnung, Siebe gegen ^U
ittn, ftinber, ®ef$mifter ober anbete
S^ectt^anbte,). Id.pieiatcm liba-iparentibus,
non operas, debent (1. lOD. 37, 15); pieto«
pwrentibus aequalis debetwr (1. 4 D. 27, 10) •,
pairia poteaias in pietate debet consistere
(1. 5 D. 48, 9) ; plerumque pietas patemi
nommis consilmm pro liberis capit (1. 23
§ 4 B. 48, 5); pietatis fiducia gerere filii
negotia (L 30 § 6 B. 3, 5); iure pietatis,
pietate cogente praestare alimenta (1. 34
eod); pietatis respectu sororis alere filiam
(1. 27 § 1 eod.^ ; pietatis fungeris munere, qui
frafcris tui fihos protegere conaris (1. 6 C. 5,
43); fratres communem herediiatem con-
sensu dividentes pietatis officio funguntur
(]. 57 D. 10, 2); parenies et liberi utrius-
que sexus nee non et ceteri adgnati vel cog-
nati secundum pietatis rationem lugendi
sunt (1. 23 D. 3, 2) ; non ex officio pietatis
facere iestamentum (1* 2 D. 5, 2). — 3)
»armber^taleit, SOlilbtptiglett (1. 14
§ 1 D. 84, 1. L 19 C. 1, 2. l 34 C. 1, 3). — 4)
faif etl. ®nabe ald Titulatur bed taiferd (1.
3 pr. C. 3, 24 1. 13 C. 8, 11. 1. 5 C. 12, 5).
Piger (adi.), pigre (adv.), trag, faul,
langfam 0- 18 pr. D. 21, 1. 1. 19 C.
5,3).
Pigmentarius, i^arben^ ober6alben«
^änbler (1. 3 § 3 D. 48, 8).
Pignerare s. pignorare, ^um ^fanbe
geben, t^er^fdnben, §. ^. pignori rem
pigneratam accipi posse (1. 13 § 2 D. 20,
1); exceptio rei sibi ante pigneratae (1. 19
B. 44, 2) ; potest creditor de fructibus rei
»ibi pigneratae ad modum legitimum usuras
retinere (1. 8 D. 20, 2) ; praediutn pignera-
tum, fundus pigneratus (1. 42. 52 § 1 D. 2,
14. 1. 6 § 1 D. 13, 7); 5tfm pignerati, aw-
ällae pigneratae (1. 25 eod. 1. 26 § 2 D. 20,
1); pign. nomen debitoris (1. 4 C. 8, 16),
spem praemiorum (L 5 eod.). Pigneratio s.
pignoratio, a) «er^fänbung (1. 9 §1 D.
20, 1), ingbef. «3eftettung eine« gauftpfan-
beS (|. pignus s. 1. b.), im ®egen{. t)On
bypotheca (1. 21 C. 1, 2); b) bad ^er*
<>fänbet(ein, ^fanböerbinblid^leit: pi-
fnu8 a pigneratione liberare (1. 3 § 3 C.
f33). Pigneratioius s.pignoratioius, bte
*erj>fänbttng betreffenb: a) = pigne-
»•a<««, S. ». fundus pignerat. (1. 6 D. 13, 7.
1. 26 D. 46. 3); circa res pignerat. sumptus
facere (1. 7 C. 4,24); b) creditor pignerat.
= qui pignus accepit, gouftpfonogldu*
biger (1. 11. 15 § 25 D. 39, 2); c) actio
Signerat., ^fanbflage: a) bie ^Tage beiS
»erpfönberiS, t^orne^mlid^ auf 9lü(fgabe
bed gauftpf aubeg nad^ getilgter 6(^ulb
(§ 4 1.3, 14: ryCredüor quoque qui pig^nus
accepit re oblii^atur, qui et ipse de ea ipsa
re quam acceptt restituenda tenetur actione
pigneraticia,'* tit. D. 13, 7. C. 4, 24. —
„Omnis pecunia exsoluta esse debet ^ aut eo
nomine satisfactum esse, ut nascatur pigne-
rat, actio^ 1. 9 8 3 B. cit.); actio pignerat.
contraria, bie flage be« $fanbne^merd
gegen ben $er))fänber, toornel^mlic^ auf
Üntfd^äbigung n^egen ber auf bad $fanb«
object gemalten Sertoenbungen fotoie n^egen
ber burc^ 6d^ulb bed ^erpfänberd erlittenen
9la(^t^ilc (1. 1 § 2. 1. 3. 8 pr. 1. 16 § 1.
1. 22 § 4. 1. 25. 31 eod.); and) iudicium
pignerat. (L 36 pr. eod.); ß) = actio hypo-
thecaria (1. 41 eod. 1. 7 § 12 B. 10, 3. 1. 3
§ 3 B. 10, 4. I. 22 B. 20, 1. 1. 19 pr.
B. 20, 6. 1. 11 § 10. 1. 19. 30 § 1 B. 44,
2. 1. 5 C. 8, 15); d) exceptio pignerat.,
bie (Sinrebe ber gejc^e^enen ^janbbeftellung
(1. 6 § 9 B. 10, 3).
Pigneratioius, pigneratio \. pignerare,
Pignus, 1) $fanb, foh^ol^I ^fanbob^
ject, aU 5Pfanboer]^ältni6, a) im OT-
gemeinen, au4 bie hypotheca umfaffenb, 3.©.
pignus contrahitur etiam nuda conventione,
etsi non traditum est (1. 1 B. 13, 7); res
coloni^ quae pignoris iure pro mercedibus
fundi tenentur (§ 7 I. 4, 6); pignori dare,
ponere, Migare fundum praedia, aedes (1. 13
§ 5 B. 12, 2. 1. 38 pr. B. 32. 1. 44 § 1 B. 39, 2.
1. 35 § 1 B. 39, 5); debitor sub pignore
(1. 61 pr. B. 36, 1); pignus s. ius pignoris
dimittere, omittere, remittere (f. bieje SEB.);
pignus Ixberare (f. b. 3B. s. c); b) im engem
©inn: ^außpfanb, b. % toelc^ed burd^
^ingabe be« $fanbobiect$ in ben ©efi| bed
©laubigere beftcllt wirb, im ^egcnf. öon hy-
potheca (1. 238 § 2 B. 50, 16 : „Pignus ap-
pellatum est a pugno, quia res, quae pignori
dantur^ vianu tradufüur. unde etiam videri
potest verum esse, quod quidam putant pi-
gnus proprio rei mobilisconstitui.* cf. hypo-
theca); creditor, qm pignus accepit, possessor
non est, tametsi possessionem habeat (1. 15
§2B. 2, 8); si ex quacumque causa magi-
stratus in possessionem aliquem miserit,
pigntis constitui (1. 26 B. 13, 7); pignus in
causa iiidicati ex aimtoritate eius qui iubere
potuit captum-, iussu ituÜcis rei iudicatae
pignus captum (1. 10 B. 20, 4. 1. 74 § 1 B.
21, 2); pignori capi inssn magistratus; iure
pignoris in causa iudicati copt (1. 3 § 1
Digitized by
Google
422
Pigrescere — Placare.
D. 27, 9. 1. 40 D. 42. 1); pignoHbus fcaptisj
coerceri (§ 8 1. 1, 24. 1. 4 § 2 B. 89, 2); suh
pignoribus nmtuaspecunias accipere (1.12D.
18, 7); pignoribus caveri Q. 2 § 8 D. 43, 3);
venditor qua»i pignus retinere potest rem
quam vendidii (l. 18 § 8 D. 19, 1); pignus
reddere Q- 5 § 12 D. 18, 6. 1. 8 D. 18, 7).
— 2) Untcrpfanb bct e^clit^eii ßicbc
= fiUiiSf filia: ad vicem naturalis pignoria
sibi adscribcre adoptivum filium (l. 4 C. 10,
82). — 8) UnterHttnb bcr Xrcuc, §.».
bei «erlöbniffcn Q- 1 C. Th. 3, 10).
Pigrescere, trag, fc^Iaff toctbcn (1. 2
C. Th. 8, 5).
Plgritla, Irdgl^cit (1. 14 § 4 D. 21, 1).
PUa, ftcincmcr Pfeiler (1. 80 § 4
D. 41, 1. 1. 8 § 1 D. 43,8).
PUa, »oU (1. 11 pr. 1. 52 § 4 D. 9, 2).
PileatxLs f.
Pileus, ^ut, ein geid^n bcr Steilheit:
imposüione püei Ubertum constitui (1. 10
C. 7, 2); bo^et pileatitSy ein mit bem §ttte
bcbedtet grcigelaffcner (1. 1 § 5 C.
7 ß^
'Püum, SBurffpicfe (1- 2 § 1 !>• H.^)-
PÜTis, ^aar (1. 28 pr. D. 22, 1).
Pinaria lex, ein auf bie legis actio per
iudicis postulationem bezüglicher ISoIIi^fc^Iug
(Gai. IV, 15).
Plngere, molen, bemalen (l. 15 § 1
D. 8, 1); tabula picta, ®emälbe (1- 34 pr.
D. 18, 1. 1. 17 § 3 D. 19, 1. 1. 65 pr. D.
21, 1); pictor 3fealer (1. 17 pr. D. 38, 7);
pictorius auf ä^alerei bejüglicb: operae
Eict. (1. 26 § 12 D. 12, 6. 1. 28 pr. 24
►. 88, 12); pictura, a) Später ei: picturae
Professoren; (1. 4 C. Th. 13, 4); b) ^emÄlbe
0. 18 § 7 D. 7, 1. 1. 9 § 2 D. 41, 1: —
„placuit, tabulas picturae cedere"^, l. 14. 79
§ 2 D. 50, 16); c) ©tiderei 0- 23 § 1
D. 34, 2).
Pinguis, umfaffenb: pinguiorem na-
turam vndulgere, im ®egen(. t)on stricte con-
cludere (§ 8 I. 2, 20); pinguius jaro com-
muni atilitate accipi p. 14 pr. D, 44, 2);
pinguius succurrere alicui (1. 49 D. 42, 1.
1. 7 C. 7, 71).
Plngnltudo, gettigfeit (1. 1 § 23 B.
39 8).
iPinus, Sitzte (1. 55 § 10 D. 82).
Piper, Pfeffer P- 5 § 1 D. 38, 9).
Piperatorium, $fefferbüd^fe (Paul.
III, 6 § 86).
Pirata, Seeräuber (1. 8 pr. D. 13, 6.
1. 2 § 8 D. 14, 2); piratica, ©eeräuberei
(1. 20 D. 44, 7).
Piscarl, fifd^en (1. 2 § 9 D. 48, 8.
1. 18 § 7 D. 47, 10); plsoatio s. piscatus,
gift^erei (1. 9 § 5 D. 7, 1. 1. 12 § 1 D.
49, 16); piacator, gift^er (1. 11 § 18. 1. 12
D. 19, 1. l. 2 D. 50, 11); pisoatorius,
auf bieSif(^ereibe)flgIi^:fn«(nifiiei»eKm
piscat. (1. 17 § 1 D. 33, 7); naves piscat.
(L 2 pr. D. 49, 15).
Piscina, gfifc^mei^er (1.8 fi 14 D.41,
2. 1. 1 pr. § 4 D. 43, 22).
Fiscis, 3fif4 (1- 1 § 1 D' 41, 1); piscinm
captus (f. b. 8B.).
Pisidia, ßanbfd^ft ^(einarieniS (l. 8 § 10
D. 50, 15).
Pisonianum Setum, ein unter ftaifec
9lero t^erfagter Senatdfd^Iug, burc^ loeli^
befHmmt tourbe: ^ut, si poenae obnoxius
servus venisset, quandoque animadversam
in eum esset, ut venditor pretium prae-
staret* (1. 8 pr. D. 29, 5).
Pistor, Oetreibeflampfer, @tam)>f«
müller, »Ader (Paul. III, 6 § 72. 1, 1
pr. D. 8, 4. tit. C. Th. 14. 3); pistorins,
auf bad 2SftüXUt' ober »ftcfergekoetbe
be^figlic^: instntmentum pist. (l. 18 § 1
D. 38, 7); operae pist. (1. 78 § 8 D. 32);
causae pist. (1. 4 § 1 C. 8, 12).
Pistrinarius, mer eine ©tampfmfl^lf
rcfp. Ȁderei befijt ober betreibt (1. 1
§ 9 D. 16, 8).
Piatrinum, 6tam))fmfl^Ie, }. 9. m
pistr. conicere servum (1. 1 §9 cit.); ptHrmi»,
inpistrina dedi (1. 3 C. Th. 9, 40) ; pistrinum
exercere, bai? SÄüffer* ober ^dtt%mnht trei*
ben (l. 46 pr. D. 27, 1. 1. 18 § 1 D. 83,7);
pistrini öbsequium (f. b. SB. s. 2. c), soUi-
citudo (1. 5 C. Th. 14, 8).
Pittacium [niTtdiuov), eine fleine %aM,
worauf gefc^rieben »irb (1. 5 C. 12. 37. 1. 11.
13. 16 C. Th. 7, 4).
Pituocampa s. pityoe. {niTVotucfixTJ),
grit^tenraupe 0- 8 § 3 D. 48, 8).
Pius, 1) gegen (gltern, Äinber ober anbere
»erlaubte pflid^tmftgig gefinnt. Hebe»
tooll, j. ». pii ßii (l. 88 D. 40, 5). parentes
(1. 220 § 3 D. 50. 16); folAer ©efin*
nung entfpred^enb, angemeffeu: iustis-
simum et ptissimum ducere portionem he-
reditatis legare fratri et marito (1. 30 § 4
D. 84, 4); ple (adv.), mit fold^er i»e\\n*
nung: non minus parentibus quam liberis,
pie relinqui debet heredüas (1. 15 pr. D. 5, 2).
— 2) fromm. Coli. M. L. 6,4. — 3) anf
grömmigleit, ©arm^erjigfeit, Äilb-
tl^ätigleit berul^enb, )u frommen,
wo^lt^ätigen 8*»«*^" beftimmt: super
püs causis factae donationes (l. 19 C. 1,
2) piis actibus depntata donatio (l. 35 § 5
C. 8, 58); piis domibus deputatae res
(Nov. 65).
Placabilis, angenehm (Nov. cit.).
Placsure, befd^loic^tigen, berul^igen,
befänftigen, tjerfö^nen, §. ©. offmsam
aegrae mulieris tmritali sertfume plac. (1. 3
Digitized by
Google
Placentarius — Plaut iu.
423
D. 29. 6); rigorem iuris plac. (1. 3 C. Th.
1, 2); placati dii (Coli. VI, 4 § 1).
Flaoentorius, ^uc^enbäcfer (Paul. III.
6 § 72).
Flaoere, gefallen^ belieben, genehm
feilt; angenommen, beftimmt, be»
fc^Ioffen, Derabrebet n^etben, $. 9.
qaod testatori plaeuisse abprobabitar (1. 78
g 1 D. 32); quod viro bono possit placere
0. 41 § 4 D. 40, 5); de qutbus inter conr
dmtientes placuit; quae inter eos placueruni
(L 1 pr. D. 2, 14. 1. 9 § 1 D. 2, 15); pacto
placmt, ut etc. (1. 1 § 3 D 20, 1); usurae
phcitae inter nos (1- 41 § 2 D. 22, 1); pla-
ciium pretium (1. 9 C. 4, 38); factum est
Sctum in haec verba: placere etc. (1. 28 § 4
D. 40, 6. Cf. 1. 20 § 6 D. 5. 3. 1. 1 pr.
D. 14, 6); quod prindpi placuit; constitutio
principia, qua placuit etc. (L 1 pr. D. 1, 4.
1. 66 pr. D. 31); iudicanti placuit (1. 14 § 4
D. 38, 2) ; piacet, placebat, placuit, t)on ^ni»
|))rft(^en brr Suriften gefagt (1. 36 § 1
D. 1, 7. 1. 3 pr. D. 4, 4. 1. 41 D. 12, 1,
1. 70 D. 18, 1.^. 7 § 14 D. 26, 7. 1. 6 § 1
D.89,3). PladUm (Suhat). a) Uebctein*
tommen, pactum, convenUo: duorum plu-
riumve in idem plac. conaeneus (1. 1 g 2 D.
2, 14) ; si — convenerit, plac. custodiendutn
est (1. 74 pr. D. 21, 2); fidem adhibere pla-
ätis (1. 7 D. 17, 1); contra plac. fiacere, pe-
tere etc. (1. 16 B. 2, 15. 1. 4 pr. D. 8, 1.
1. 26 § 4 D. 28, 4. 1. 96 § 2 D. 46, 3);
plac. divisionis (I. 45 D. 2, 14), transactionis
(1. 7. 17 C. 2, 4); b) ©eftimmung, »ot-
{(^rift = constitutio s. 2 — 4, §. ©. placita
iuris 0. 12 C. 6, 50. 1. 23 C. 9, 9), legum
(1. 5 C. 8, 10), principum (1. 4 C. 6, 24.
1. 1 C. 8, 23).
Flaetoria (s. Laetoria) lex, ein totkfyc*
\d^\id) )u Anfang bes 6. S^^^^v u. c. Der«
fagter auf ben 8(&ui htx minores XXV annis
beaügli(^ »o««f(i^Iu6 (1. 2 C. Th. 8, 12: —
«donec — annos Plaetoriae legis egressus,
legitimam compleverit aetatem**).
Plaga, 6(^iag, |)icb, ©ttcid^ (1. 52
pr. D. 9, 2. 1. 8 § 6 C. 5, 17).
PUga. 1) @tri(^ £onbe« (1. 51 § 9 D.
32). — 2) 3agbne| (1. 11 § 18 D. 19, 1);
«ogcigatn (1. 12 g 13 D. 33, 7). — 3)
tro^nfd^: ®orn (1. 3 C. Th. 4, 11).
Plagiare, plagiarius, plagiator f.
Pla^ium, äJ^enfc^enraub, b. ^. ba^
Serbtecben bedienigen, bet miffentli^ einen
freien iKenf(^ in feine ober einei^ nnbem
(Sfenmlt bringt ober einen fremben ©cloöen
ber (üetoalt feineiS ^nxn tntiitf^t: plagiarius,
SWenft^enräuber (tit. B. 48, 15. C. 9,
20); plagiare, einen SDlenfc^en rauben
(Coli. XIV, 1 gl); plagiator = plagiarius
(Coli. XIV. 3 g 6). *
Plagula, ^d^Ieier (1. 23 g 2 D.34, 2).
Planariua f. planus s. 1.
Planclanum Sctum, Senatdfc^Iug aud
ber Seit SeS^Hifion'!? a) de agnoscendo partu
(1. 3 g 1 B. 25, 3); b) de fideicommissis ta-
citis (T. 59 g 1 B. 35, 2. cf. 1. 11 B. 34, 9).
Plane (adv.), bnrd^aud, allerbingd,
freiließ (1. 8 g 4 D 2, 8. 1. 6 g 6 B. 3,
2. 1. 42 g 6 B. 8, 8. 1. 7 pr. B. 26, 10.
1. 62 g 7 B. 32. 1. 134. 198 B. 50, 16).
Planta, $f(anae (Gai. II, 74. 1. 11 C.
3, 32); plantare, pflanaen (1. 12 G. Th.
10, 1).
Planus, 1) eben, §. IB. via pl. im ®e-
genf. öon clivosa (1. 2 g 32 B. 43, S), de
piano t)on ober auf ebener (Erbe, j. 9.
de pl. opus facere, im d^egenf. Don in
machina operari (L 5 g 7 B. 13, 6) ; pro-
Bcribere paJam, unde de pl. rede legi possit
(1. n g 3 B. 14, 3); indbef. b)irb de piano
im (^egenf . t)on pro tribunali gebraust unb
bebeutet einen obrigfeitlic^en ^udfpruc^ ober
^efel^l, ber ni(^t an orbentlic^er (Bmd^ti^itUt
unb o^e Unterfuc^ng bed @a(^t)er^altd auf
einfeitigen Eintrag gegeben toirb; bon. pos-
sessio, quae de pl. peti potuit, im <^enf.
}9on quae causae cognitionem pro tribun.
desiderat, vel quae decretum exposcit (1.
2 g 1 B. 38. 15. cf. 1. 3 g 8 B. 37, 1);
quodcumque imperator vel cognoscens de-
crevit vel de pl. interlocutus est (1. 1 g 1 B.
l, 4)\depl. proconsul potest expedire haec :
ut iubeat etc. (1. 9 g 3B. 1, 16); levia crimina
audire et discutere de pl. proconsul oportet
(1. 6 B. 48, 2): de pl. Ubeüus dari potest
(1. 12 g 6 B. 48, 5); haf^tt planarius,toai
nic^t pro tribunali naäf förmlid^ <^^ör
ber Parteien ref^. in orbentlic^er (S(erid^tdfi(ung
gef (^iel^t : non inteipellatione plan., sed con-
sidente magis iudice colligi cognitionem
causae (1. 4 C. 3, 11); co^itores, Kbeüi
datione vel plan, interpellattone commoniti
a 5 g 1 C. 11,6). — 2)flar, bcutUc^:
plana sanctione revelare (l. 20 pr. C. 6, 20).
Platea, ©äffe (1. 14 C. 8, 11).
Plaudere,' ®lücf n)ünf(^en (1. 8 g 1
C. Th. 6, 22). ^ .
Plauaor, «eifallflatfd^er (1. 2 C. Th.
15, 9).
Plaustrum «. plostrum, Saftmagen H.
7 pr. B. 8, 3.1 1. 52 g 2 B. 9, 2.[l. 12 g
10 B. 33, 7) ; \plau8trarius s. plostrarius,
gul^rmann fl. 27g33 D. 9, 2).
PlausuB, öeifallflatfc^en: populari-
bus plaus. sennVc (1. 5 C. 11, 41).
Plautia (lulia et PI.) lex, «o««fc^lu6
au« ber 3eit ?luguft'«, tt)el(^er bie res vi
possessae ber Ufuca^iion entzog (Gai. II. 45.
g 2 I. 2, 6. cf. 1. 6 B. 47, 8).
Digitized by
Google
424
Plautius — Plumbeus.
Plautlus, gurtft jut 8«it »ed^mPan*«
(1. 5 § 1 D. 8, 8. I. 8 B. 84. 2. l. 48 pr.
D. 36, 1).
Plebeius, plebiscitum f.
Plebs, 1) bie nid^t §u beit ^atri*
jiern ge^örtae )3ürgerfc^aft 9iomiS;
pldteius btefelbe bctrcffcnb, ba^u gc-
^ötig; plebiscitum, ein toon betfelben in
ben iributcomitien Derfagtet )6oI!d«
fd5[Iu§ (Gai. I, 8. § 4 L 1, 2: — ^Pfefri-
5Ct(uin est, quod plebs plebeio magistratu
interrogante canatituebat ; — plebis autem
appellatione sine patriciis et senatoribus
ceteri cives significantar.*^ 1. 2 § 8. 9. 20.
21 D. 1. 2. 1. 1 § 1 B. 9, 2. 1. 288 pr. B. 50.
16).— 2) flber^aupt bai» gemeine S^oII
in ben 6täbten, im (S^egenf. ber decuri-
ones. iudices (1. 5 C. 1. 55. 1. 2 G. 8, 12);
suscipere pl^em, et adversus publicain
disciplinam defendere (1. 1 C. 9, 30); ple-
beiuB, totx ba^u ge^dtt, im @legenj. t)on
decurio (I. 3 pr. D. 22. 6. 1. 9 § 15. 1. 10
§ 2 B. 48, 19. L 7 § 2 B. 50, 2. 1. U §
4 B. 50. 4). coneularis (1. 11 B. 4, 8),
honestior. in aliqno honore positus. no-
bilior natalibus (1. 1 § 2 B. 47, 18. 1. 8
§ 2 B. 47, 20. 1. 8 C. 4, 63); inter pesHmoe
quosque et pld>, haberi (I. 12 C. 12, 1);
poenae plebewrum (1. 8 pr. LUC. 9.41) ;
-8) bieörnnb^ötigen (1. 5 C. 12, 40).
Pleotere. beftrafen, usuris plecti tar-
ditatis gratia (1. 7 § 3 B. 26, 7); plecti
poena pecuniana (1. 4 B. 48. 3), tripU
condemnatione (1- 14 § 9 B. 4, 2) ; extra or-
dinem plecti pro quaUtcUe admissi (l. 8 B.
48, 16); plecti Scto (\. \ % 10. 13 eod);
capite plect. aliquem (1. 7 C. 9, 20).
Pleotibilis, 1) fttafbav: uaurpaito
plectib. (1. 16 C. Th. 14. 3). - 8) ftrofenb:
aeterüas plectib. (1- 161 C. Th. 12, 1).
Plene (adv.). üölHg, DoUftänbig^ um«»
faffenb, §. ©. minus pl. edere (1. 7 pr.
B. 2. 18); plenius restüuere (1. 5 § 15 D.
24, 1); non pl. defendere ; -pleniua respondere
(L 9 § 4. 6 B. 11, 1); plenius instructus
(1. 11 § 12 eod.); plenius |>ro«pujere (l. 122
B. 50, 16); plenissime subventum, cautum
esse (I. 2 § 1 B. 16, 1. l 15 B. 48, 19);
plenius, quam plenissime interpretari, acci-
pere (1. 3 B. 1, 4. 1. 53 B. 18, 1. 1. 4 B.
23, 5. 1. 1 § 8 B. 29. 5. 1. 1 § 10 B. 47. 10);
plenius coercendus (1. 3 § 1 B. 47, 14).
Plenus (adi.), öoU, ). ©. venire pleno
lulier. ft^Wangct (1- 84 B. 29, 2); plenis
uberibus oves (L 48 § 2 B. 41, 1); tjoll*
e n b e t = completus : pro pleno habere annum
coeptum (1. 8 B. 50, 4) ; annum agere plenum
XIX (1. 76 § 1 B. 36, 1); tjonafi^fig: pl.
grex (l. 170 §4B. 7, 1); pl. numerus m&n-
cipiorum (1. 21 B. 33. 5); ^foll^änhi^,
gan), umfaffenb, j. 9. Falcidiam ple>
nam retinere (l. 18 pr. B. 85. 2); pl. le-
gata praestare (l. 17 eod.); pl. eustodiam
praestare (L 2 § 1 B. 18, 6); plenior oUi-
gatio (1. 51 § 3 B. 21, 2. 1. 5 B. 46, 1. 1. 95 §
3 B. 46, 8) ; plenior praetoris animadverno
(1. 15 § 28 B. 47. 10); plenissimamturttf-
cficttON^m^ coereiticnem habere (i. 7 § 2 B. 1,
16. 1. 17 § 1 B. 7, 1); pl. defensio (l 21 § 3
B. 4, 6. l. 34§ 8 B. 12, 2.L 1 § 2 B. 26, 7);
pl. compromissum (f. b.9B.); pleniss. immmni-
tas (1. 17 § 1 B. 27, 1); pl. ti^Mni habere (L
12 pr. B. 7, 8); pl.tti« habere (1. 17 § ID.
6. 1); pl. iure esse alicuius (1. 28 pr. B. 22,
1. 1. 73 pr. B. 82. l. 29 pr. B. 40, 9). efficer«
aliquid alicuius (l- 1^^^ § 1 B. 45, 1); li-
berum effici (!• 1 0, 7, 15). redire ad nere-
dem (1. 19 pr. B. 88, 1). habere fundum Q.
17 B. 7. 4), dominus constitntus (1. IIG.
4, 49); pl. dominio habere praedia (l. 4 pr.
B. 84, 1); pl. proprietas (l. 36 § 1. L 46
pr. B. 7, 1. 1. 2 pr. B. 7. 4. I. 78 pr. B.
23, 3. 1. 10 B. 33. 2); pleno proprietatM wre
obtinere (1. 8 § 2 C. 5. 9); plenam in re
habere potestatem^ im (S^eaenf. t)on nada
proprietas (§ 4 I. 2, 4); legatum efficere
plenius, im Segenf. t>on eziguius (1. 46 B.
32); pleniorem facere hereditatem (1* 56 §
1 B. 35, 2); inlerpretationem pleniorem
exigere (1. 18 § 1 B. 18, 3]; plenam ha-
bere significationem (1. 88 § 4 B. 22. 1);
Slena pubertate, i. e. XVIII annis, praece-
ere aliquem H. 40 § 1 B. 1, 7): in ple-
num = plene (1. 63 B. 12, 6).
Plerique. bie meiften (1. 2 pr. B. 1.
8. 1. 1 § 4. 1. 44 B. 2. 14. l. 56 pr. B.
85, 2. 1. 25 pr. B. 47, 2); öiele, einige,
manche (1. 3 pr. B. 6, 2. I. 84 pr. B. 18,
1. 1. 32 § 10 B. 24, 1).
Plenunque (adv.), mtifttni, meinen*
t^eild, gemö^nli«, regelmäßig (§ 8 I.
1. 15. § 5. 39 I. 4. 6. pr. l. 4, 12. 8 41.
4, 15. 1. 10 B. 1, 3. 1. 1 § 10 B. 1, 12. 1.
14 B. 1, 18. l. 7 § 8 B. 2, 14. 1. 84 § 1,
1. 35 B. 21, 1. l. 10 pr. B. 28, 8. 1. 1 §
2 B. 27. 3. 1. 12 § 8 B. 46, 8. l. 60 pr.
195 pr. B. 50, 16); autoeilen, mitunter
(1. 50 § 4 B. 32).
Plorare, um ^ülfe fc^reien (l. 1 §
28 B. 29 5)
Plumbare, mit »lei Idt^en (1. 27pr.
B. 41. 1).
Plumbariua, »Ieiorbeitet(1.7B.50,6).
Plumbata. (Seeigel mit IBIeilngeln (l.
40 C. 10, 82. L 2 C. 10, 19).
Plumbatura, bad Sötten mittelfl
«lel (1. 28 § 5 B. 6, 1).
Plumbeus, Bleiern: doUa plnmbes (1*
26 pr. B. 83, 7); nummi plumbei (1' ® 8
2 P. 48, 10).
Digitized by
Google
Plumbum — Poe na.
425
Flambum, 9U\, ). 9. pl. citrn argento
mixtum (1. 5 § 1 D. 6, 1); pL, quo oonti-
nentur vascuia argetUea (l. 19 § 4 D. 34, 2),
quod pro tegttlis hypaethri legendi causa
ponihir (1. 242 § 2 D. 50, 16); inaerevei
vlumbo pensari (1. 16 G. Th. 14, 3); aud^
|. D. 0. plumbata (I. 7 C. Th. 11, 7).
FluraÜB, anf Vtti^xtxt {id^ be§ie^enb:
plor. casus (f. b. IGB. s. 5.)t elocuUo (1. 12
D. 22, 5), sermo 0- 33 fi 4 D. 35, l);pliira.
litor (ady.), in bet SRel^raaj^l: plur.
nuncupare, im tfegenf. Don oniuB facere
menüonem (1. 14 G. 7, 4).
PloratlTus £= pluralis: plurat. nu
merus (l. 148 B. 50, 16},
1. 2 pr. D. 49, 14).
Plnrifarlam, me^i
G. 1 D. 4, 1.
Flurimtia» bet nteifte, größte; fel^t
r>\tl, fe^r gtoft, §. ©. ^lur.pars bonoram
(1. 21 pr. D. 27, 1); |>«r aniM>8 plur. obser-
vata (l. 35 D. 1, 3); plor. et maxinii viri;
plurimum auctoritaiis habere (1. 2 § 35. 44
DA,2);plurimumreipul^icaeconsulere{% 16
eod.); plurimo reäimere filium (1- Ö3 pr.
D. 35. 2).
Plus, 1) (adi.), mtf^t, gröfect, §. ».
servum tonto pluris esse, quo pluris venire
potest (L 63 pr. cit.); si pecuniam debens
oleum dederit pluris pretii, quasi plus deitens
(1. 26 § 5 D. 12, 6) ; pluris vel minoris con-
demnare (1. 37 D. 50, 16) ; solidorum decem
plurisve; quae Bnni pluris aureorum triginta
8. 192. 232 eod.); pondo plus mintts decem
. 26 § 2 D. 16, 3); eo plurisce (1. 9 D.
12, 3); longe plus habere quarta patemae
hereditatis (1. 11 § 5 D. 35, 2); an t>\tU
plus petere, intendere, intentione complecti;
%n eondemnatione,in demonstratione plus po-
süum (Gai. IV, 53-60.68. Paul. 1, 10 § 1. U,
& § 3); plures, ntebtere, }. 9. plurium nu-
merus credüorum, im ©egcnf. öon numerus
par creditorum (1. 8 D. 2, 14); uni pluribusre
lundus relictufl (1- 8 § 15 6. 2, 15); plures
subsiituti (1. 13 B. 2, 8); cum eodem pluri-
bus actionibus agere (1. 11 pr. D. 2, 1). —
2) (adv.) mcftr, a) = amplius, pl. semel
(L 10 D. 2, 12); pl. quam manifestum (1. 8
§16 B. 2, 15); pl. quam iniquum (1. 1 § 30
D. 29, 5); b) = magis: pl. dicere, putare,
arbitran (1- 3 § 10 *B. 10, 4. 1. 24 § 7 B.
24. 3. 1. 5 B. 28, 1. 1. 3 f 4 B. 43. 16).
PluBoultia, etmad me^t: plusculum
dubitationis habere (1- ^ § 1 B. 8, 6).
Pluteos, ©d^ranf, d^eftell (1. 17 § 4
B. 19, 1).
Pluvla, «cgen (1. 11 § 4 B. 14, 3. 1. 12
S 17 B. 33, 7); pluvla aqua, aUcgen»
wo ff er G- 1 pr. § 15 B. 39, 3).
Pneumatomaohi, cfrif fefeenf*e ©fcte
(1. U G. Th. 16, 5),
Fooularia, «b potorius: pocul. ffosa,
XrinfgefAge (Paul. HI, 6 § 61. 67).
FoculentoB, tcinlbar: penus pocul.
(1. 3 fi 4 B. 33, 9).
FooQlum, 1) Xtinfgefc^itt, Ved^et
(L 36 B. 34, 2). •— ^ <8etranf, poo. amo-
iorium, dbortionis (Paul. V, 23 § 14).
Podagra, %niaiAt (\, 53 B. 21, 1.
1. 13 C. 10, 32. LSG. 10, 51).
Podium, dxUt (L 12 § 22 B. 33, 7).
Poena, 6ttafe: 1) bad fftt ben gfall
einet9^ocmftbectretungftaatHd^etfeit6
angebro^te U'ebet a) toeid|e» enttoebet im
dffentlid^nSntereffe ^n iN>aftTe(Ien ift (5f f ent«
Iid^c ©träfe) (tit B. 48, 19. G. 9, 47. cf.
1. 131 B. 50, 16: — „Poena est noxae vm-
dicta -- omnium delietorum eoeroUio; poena
non tanturn pecumiaria, yerum capitis ei exi-
stimaiionis irrogari solet'*); poenae certae
singulorum peccatorum (L 244 eod.); MmHo
legum, quae certam poenam irrogathiB, qui
praeoeptis legis |non obtemperayerini (L 41
D. 48, 19) ; interpretatione le^mpoenae mot-
liendae sunt potius quam asperandae (L 42
eod.); poena, quae servum efficit (L 1 § 9
B. 37, 4); poenae servus s. serva (^ 3 I. 1,
12; — .Servi poenae efficiuntnr, qui in me-
tallum damnantnr et qui besüis subiciun-
tur.« 1. 7 B. 1, 6. 1. 6 § 6 B. 28, 3. 1. 25 § 3
B. 29, 2. 1. 1 § 4. 1. 2 § 3 B. 38, 17. 1. 8
pr. B. 40, 1. 1. 8 § 8. 11. 12. 1. 12. 17. 36
B. 48, 19); servitus poenae (1. 1 § 1 B. 48,
23); b) ober $tt beffen SSenoirflt^na bem
fMMttn ein int (EiMfoerfal^ten ^u üecfolgen«
bet tfnftnntd^ (actio poenalis) ^etoA^ ttiicb
($riDatftrafe): ex malenciis proditae
actiones aliae tantum poenae persequendae
causa comparatae sunt, aliae tarn poenae
quam rei persequendae (| 18 I. 4, 6); rei
restituendae gratia, non poenae nomine dar!
actionem (1. 25 § 1 B. 42, 8); magis rei
persecutionem, quam jx>e9iam conti$%ere (1. 12
§ 1 B. 29, 4); meram p. oontinere 0. 1 § 4
D. 2, 3); actio de rationibus distrah.) licet
in duplum sit, in simplo rei persecutionem
continet, non tota dupli poena evt (1. 2 § 2
B. 27, 3) ; tr^U poena propter taoinus satis-
facere cogi (1. 14 § 11 B. 4, 2); poena ad
heredem non transU (1. 16 § 2 eod.); ex lege
Aquilia quod alius praestitit, alium non re-
levat, cum sit poena (1. 11 § 2 B. 9, 2);
2) ber hux^ iBertrag fflr ben S<^n be«
3umtber^anbelni^ gegen benfelben
feftgefe|te IBerntögendnad^tj^eil, don»
t)enttonatftrafe: poenae nomine dari sti-
pulari (1. 40 B. 12, 1); cum poena — sine
p. deberi (1. 4 B. 46, 3); poena, quam, si
contra placitum fecerit, promiserat (L 16 B.
2, 15) ; poena, quam adver sariuspromisit, si
ad iudicium non venerit (1. 24 B. 5, 3); ex
Digitized by
Google
426
PoenaliB — Pollinctor.
sUpulatu conveniri de poena, quod ad iadi-
ciuin non renerit (}. l § 3 D. 2, 10); d
(iudicio sistendi caa8a)8tipulaiione promit-
tatur -- poenam committi (l. 9 § 1 D. 2, 11);
homo sisti promissttsantediemperiit — non
ante poenam peti poeae, quam dies Tenerit
(1. 10 § 1 eod.); poena ex eompromissOy ei
onus paruerit, alter non paruerit sentenÜae
iudicis (I. 5 § 4 D. 45, 1); poenam stipuiari,
(si mihi pecnniamnonoredidisses (1.68 eod.);
Bortem promüieref et si ea sohtta non esset,
posnamf stiptdariprouswis legitimispoenam
in singulos mensee, si sors soluta non sit
(L 5 § 3. 1. 90 eod. cf. L 44 D. 22, 1:
„Poenam pro usuris sHpulari nemo snpra
modam usurarum licitum Tpoieai); uUrapoe-
namkaitimarummwrarwnprooedere (1. 15
C. 4, 32); eertae swnmae praestari poenam
oonvenire (1. 22 eod.); aes alienum, quod ex
^oma crescU (1. 1 § 7 D. 42, 7); poena tra-
uctidae peeuniae(l 12 D. 3, b);poenae com-
mütendae actio (1. 1 eod.); 3) bet hntdf
(e|tkoiUt0e i)ii»pofition filt ben %aU
bet ^{id^terfftdung einet IBebingung
ftuf etlegte lOetmdgendnac^t^eil: poenae
nomine s. causa legari, reUnqui, aäimi etc.
(§ 86 1. 2. 20: y^Poenae nom, inutiliter le-
gabahir et adimebatur vel transferebatur,
poencLe autem nom. legari videtur, quod
eoercendi heredis causa relinquitur, quo ma-
giB is aliquid faciat aut non faciat. — quin
etiam nee libertatem poenae nom, dari posse
placebat. eo amplius nee heredem poenae
nom, adici posse. — sed huiusm. scrupulo-
eitas nobis non placuit et generaliter ea
quae relinquuntur, licet poenae nom. fnerint
reUcta Tel adew^ta vel in alios translaUn^
nihil distare a ceteris legatis constitui-
mu8.- tit. B. 34, 6. C. 6, 41).
Foenalis, l) ottf @ttofe beaügtic^:
a) übet^u^t, §. ^. in poencU. causis benignius
interpretandum est (1. 156 § 2 D. 50, 17);
fere in omnibus poenal. iudtciis et aetati et
imprudentiae succuritur (}, 108 eod.); b) in^
bef. nncb t9 a) in i6e}ug auf bte butd^ ^lage
gehenb ju maqenbe ^tibatfttaf e (f. poena
8. b.) gdfagt: actio s. iudicium poen. im (&t*
genfa| )u ben auf rei persecutio (Sd^blod«
battung im Snteteffe be« fßtxldfitn) gettd^en
magen (1. 11. 12 D. 2, 4. 1. 4 § 6 D. 4,
7. I. 23 § 4 D. 21, 1. 1. 32 pr. D. 35, 2.
1. 60 D. 44, 7. L 1 pr. D. 47. 1. 1. 111 § 1
D. 50, 17 : ,In heredem non solent actiones
transire, qmae poenales sunt ex malefido,
veluti luiti, damni iniuriae, vi bon. ra-
ptorum, iniuriarum.** 1. 164 eod. jjPoen.
iudicia semel aocepta in heredes transmitti
possunt*); ex poenal, causis non eolet in
patrem de peculio actio dari (1. 58 eod.);
ß) in I3e)ug auf bie butc^ Setttag feft»
gefegte Sttafe (f. poena s. 2), ^. 9. sti-
puiaHo poen. (1. 54 § 1 D. 19, 2. 1. 1 8 6
D. 44, 5); poen. condicio (1. 5 D. 22, 2);
ex causa poen, deberi (1. 7 D. 46, 3). —
2) fttafbat, fttafn^fltbig (1. 2 C. 10, 19:
„Carcer poenaUum, carcer hominum bo-
xiorum est**).
Poenitentia f. paenitentia.
Foenitere f. paenitere,
Foenitudo = paenitudo,
Foenus, punious, pnnifc^, catt^a*
gifd^, poenus sermo (L 1 § 6 D. 45, 1).
Foeta, 3) legtet (\, 3 C. 10, 53).
Folia, ©tutetet, eine ^eetbe $ferbe
(1. 38 § 14 D. 21, 1).
FoUo, »alfet (i. 7 D. 50, 6).
Folire, glätten, teinigen, toallen:
pol. vestimenta (1. 13 § 6 D. 19, 2. l. 22
D. 19, 5. 1. 12 pr. 1. 49 § 4. 1. 58 g 9.
1. 83 pr. D. 47, 2).
FoUtor = cuUor agri (1. 52 § 2 D.
17, 2), bie £edatt ift beM^cn.
Folien, feinei» 9Re^l, Staubmebl:
confiäendi polUnis cura (1. 12 § 2 G. 10, 48).
Feilere, Vermögen, gelten, ftat!,
mätfttig fein, fi(^ au«^ei(^nen, §. ».
rei substantiap^jpo/^existiinatione falsa
(Vat.§260); studiorum liberaUum v^ti atqne
exercitatione pollere (1. 1 C. Th. 14, 1); pol-
lens, mä(^tig, ongefe^en, emerito honore
pollentes viri (1. 1 § 1 C. Th. 8, 11) ; htteris
poüentior reliquis (1. 2 C. Th. 10, 15).
FoUex, 5)aumert (1. 23 § 8. I. 27 § 34
D. 9, 2).
FolUceri s. pollicitari, 1) ^u ettoad {t^
etbieten, etnmS tietfptec^en, üet^etgen;
pollicitatio»$etf)>te(^ung,^et^ei6ung,
actionem poUiceri (1. 1 § 18 D. 14, 1. 1
13 § 2 D. 7, 2). — 2) indbef. einfeitig
Äufid)ern, bcrf<>te(^en, p^ne ba§ eine
5(ccc|>tation erfolgt (tit D. 50, 12: — ,pa-
ctum est duorum consensus atque con-
^eniio ypollidtatio vero offerentis soliuspro-
missum'* (1. 3 pr. cit.); polliceri, reipublicae
opus se facturum vel pecuniam daturwn; cb
honorem s. pro honore polliceri, poUicitari
aliquid , poUicitationem apud rempubL fa-
cere; pollicitat. in civitatem factae (1. 1 pr. L
3 pr. 1. 6 pr. § 2. L 8. 9. 13 pr. eod.) ; ex polli-
citat. debitor patriae suae (!. 46 § 1 D. 26,
7J; civitati relinquere, quod ex causa poili-
citationis praestari necesse est (1. 5 D. 35,
2). — 3) conttactli(^ üetf^>te(IJctt (1. 6
§ 8 D. 19, 1), mida pollicitatione repro-
mittere (1. 10 pr. D. 34, 9) ; poUicit dotis,
rerum dotalium (\. 1 % S D. 37, 7. 1. 6 C.
5, 11. 1. 1 C. 5, 12).
Follinetor 2eic^entoÄf<|et (1. 5 I 8
D. 14, 3).
Digitized by
Google
Polluere — Ponere,
427
Pollueve, t)eritnteinigen, befielen,
fiwu> sardidatis fiueniis poU. commtine po-
calnni (1. 12 C. 12, 3ö); ttofufd^: canscten-
iiam »nam poll. eriminibus (1. 1(^ G. 10, 1);
famtm ten^htmve poll. (Paul. V, 28 § 16);
haerettcomin pouuta eontagia, pouutcie
menUs (1. 20. 26 C. Th. 16, 5).
Polyposus, toer ein 9{a{engef(^mftt
^at (1. 12 pr. D. 21, 1).
PolypUoa, ©tcttetbid^ct (1. 2 C. Th.
11. 26. 1. 13 C. Th. 11, 28).
Pomarium, Obftgatten (1. 54 § 2 D.
ö, 8).
Pomeridianus (adi.), nachmittägig,
C. Th.
Pomifera arbar, Obftbaum (I. 45 § 18
D. 49, 14).
Pomoerium, Slingmaucr einet ©tobt
a. 5 D. 18,. 7).
Pompa, 1) feierlicher Unfjng: pompa
aliaque nuptiarum celebritas (1. 22 C. 5,
4); pompa exsequiarum (1. 5 § 1 C. Th.
9, 17). — 2) «lans, ^roc^t (Not. Th.
II. 1. 2 L 22).
Pompeia lex (de parriddiis), ein auf Kn«
trag bed Cn. Pompeius oerfagted ®efe| über
ben Settoanbtenniorb (§ 6 I. 4, 18. 1. 1 D.
48, 1. 1. 12 § 4 D. 48, 4. 1. 1 D. 48, 9).
PomponiTui fSextus), Snrift unter ^*
brian unb 9ntoniu^ $iud,3eitgenoffe gutiand
(1. 5 § 8 ff. D. 8, 5. 1. 68 § 9 D. 17, 2.
1. 44 pr. D. 24, 8); anc^ Sextus \d)Ud^mt%
genannt (1. 1 § 27 D. 29. 5).
Pomum, ObS (1. 205 D. 50. 16).
Ponderare, Wögen (1. 20 pr. D. 47,
2); ponderatio, SSAgung (1. 4 § 2 C. Th.
14, 4); Lieferung nac^ (S^ewic^t (1. 21
G. 4, 65); ponderator, SBdger bed bon ben
©teuer^id^tigen geja^ften ®elbe« (robr. G.
10. 78).
Pondo (indecL). $funb, argenii vel
awri pondo relicta Q* 52 § 2 D. 5, 1. cf.
1. 19 § 2. 3 D. 31, 2. 1. 31 § 2 D. 84, 4);
Btapalari X p. oki (1. 89 § 1 D. 18, 1);
trüici modii C. qui singuli p. C. pendent
a. 7 § 1 D. 88, 6).
Pondus, (&tto\ä)t: a) montit gewogen
wirb: pondera aequa, iniqua, falsa, maiora,
mmora (1. 18 § 8 D. 4, 3. 1. 32 D. 19. 1.
L 52 § 22 D. 47, 2); b) na<^ beut (S^eWiÄt
beftintmte (Droge, Cuantttöt, ©umnte, a* ^*
res, quae pondere, numero. mensura; con-
ttant 8. consistunt (1. 2 § 1 D. 12, 1. 1. 1 pr.
D. 18, 3. 1. 85 § 6 D. 18, 1. 1. 1 § 2D. 44, 7);
pondere etc. contineri (1. 38 D. 5, 1. 1. 47
§ 1 D. 80. 1. 115 pr. D. 45, 1), valere (\. 1
I 7 D. 85, 2); emere ad pondus (1. 58 § 22
D. 41, 2); ad certum p. oneris lowre malas
(1. 80 § 2 D. 19, 2); cerii pond. materia
(1. 85 I 1 D. 34, 2); certum p. auri vel
argenii legaiqtn (1. 19 § 1 eöd. cf. I. 80 g 4
D. 35, 2) ; certum p. olei Icgare, dari stipa-
lari (1. 4 D. 88, 6. 1. 60 D. 45, 1); eme
ponderis quod debebatur (iitpIimiiDferre cogi
(1. 1 § 1 G. 10. 72); c) 8aft, catenarum pon-
deribus praegravan (1. 23 » 1 C. 9, 47h
ovitare pondera dehüorum (1. 1 G. 1, 12);
d) «uferen, ©influg/ pondus naturale
vel patronaliB reverentia (1. 2 G. 2, 41).
Ponere, 1) legen, fejf n, ftellen, in«*
bef. a) anlegen, aufftellen, errichten,
%. tö. pon. fundamenta (1. 11 § 6 D. 43,
54), aedifkium (1. 37 D. 6. 1. 1. 7 1 1. 1. 18
S 6 D. 7, 1. 1. 2 pr. 1. 4 8 8 D. 10, 1.
1. 45 pr. D. 41, 3); bihUoiheeam (1. 50 D.
18, 1), arborem, plantam (1. 17 pr. D. 8,
2. 1. 12 D. 38, 2. 1. 7 § 13. 1. 26 § 2 D.
41, 1), vineas (1. 61 pr. D. 19, 2. 1. 16 i8
D. 20, 1), statnas, tmagines (1. 17 9 8 D. 22,
1. 1. 2 D. 43, 9. 1. 5 pr. D. 50, 10); termini
flnium causa positi (1. 2 D. 47, 21); si jd
quod poeitum erat deeiderit et nocuerit, in
eum competit actio, qui posuit (1. 5 § 12 cf.
§ 6 ff. D. 9, 3); pon. laqueos (l. 29 pr. D.
9, 2); b) feftfe|en, befkimmen, anorb»
neu, 3. ö. dies ponitur ad proroganda ea,
quae ad praesens tempns le^ta sunt (1. 54
pr. D. 35, 1); quotiens in öbltgatiombus dies
non ponitw% praesente die pecunia debetur
(1. 41 § 1 D. 45, 1. 1. 14 D. 50, 17); de
die poMnda soXet inter litigatores convenire
(1. 8 pr. D. 2, 8); ponere condicionem (1. 16
D. 28, 8. 1. 87 pr. D. 28, 5. 1. 27 pr. D.
28, 7. 1. 6 § 1 D. 35, 1); exheredationem
(1. 25 pr. B. 28, 2); in venditione jpreetiim
rei ponere (1.36 D. 18, 1); sententiam dicere
et pon. terminos (l. 44 V. 4, 8); pon. legem
(1. '2 C. 2, 58. 1. 13 pr. G. 8, 1. 1. 28 G.
4, 32); leges ohecure positae (1. 19 pr- C. 1,
2) ; iura posita super eessionihus (f. 88 § 2
in f. G. 8, 53); c) einen gall fejen an»
nebmen, f. b. a. fingere &. 3 (i. 7. 28 D.
5, 2. 1. 60 § 1 D. 12, 6. 1. 19 § 3 D. 16, 1.
1. 35 pr. D. 28, 5. 1. 97 D. 82. 1. 7 § 3 D.
39, 5. 1. 124 B. 50, 16); d] bejlellcn: pon.
cmstodem (l. 5 § 14 D. 18, 6); e)'pon. »i-
gnori, jum $f onb fe|en = supponere (1. 33
§ 2 D. 32. 1. 2 G. 8. 16); f) pon. rationem,
eine Slet^nung ober Oered^ung aufftellen,
legen, anfejen (1. 12. 15 $ 3. 4. 1. 83.
95 § 1 B. 35, 2. l. 89 pr. B. 46, 3. 1. 1
§7 1). 47, 4. 1. 2 § 2 B. 50, SV, g) pon.
aliquid in voluntate, arhitrio alicuius, in
Sfemanbed SSiUen ftellen 0- 4B f 2 B.
30. 1. 7 § 1 B. 34, 5. 1. 61 pr. B. 36, 1);
h) positus, t)erfe|t, beftnblic^ fein,
positus in bona valetudine (1. 85 § 4 B. 39,
6), in facultatibus (1. 1 & 4 B. 27, 3), htmi-
luyre, honestiore toco (I. 1 § 5. 1. 8 § 5 B.
48, 8), in aliqm dign^te (1. 9 § 4 B. 1,
Digitized by
Google
428
Pons — Porrectus.
16), in aliquo mag%8tratu vel potestaie Q. 3
§ 3 D. 4, 8), in patria patesUUe (\. 2 C. 6,
57) ; rurepoiiti, Sanbbetoo^ncr (1. 2 C. 3, 12).
— 2) ntebeflegen = deponere, posiio
thogistratu im (Skgenf. tion quamdiu est in
magifltr. (1. 32 D. 47, 10); in publica pon.
apparatum (1. 1 fi 3 D. 50, 12); aliquo hco
pon. nummos (1. 55 D. 35, 1); apud tutorem
posita ptcunia (1. 28 § 4 D. 34, 8) ; pecuniam
rmtam habere (1. 13 § 1 D. 22, 1); taxd^
t). a. (terra) oandere, eine £eul^ beife^en
(1. IB § 5 D. 34, 1). — 3) entgegen jlel*
len, porita exceptio (1. 30. 48 D. 6, 1. 1.
18 D. 12, 2. l. 3 § 4 D. 34, 4. 1. 10 D.
44i 4), repUcaiio (1. 7 D. 16, 1).
Foitf , »vAde (1. 38 D. 8, 3. 1. 2 § 33
D. 43, 8).
Pontloua f. Pontus.
Fontlfez, 1) ^eibnifc^er ^rieflet =
sacerdos, ). 9. res per panUfices deo comecror
toe (§ 8 1. 2, 1); pontificem dum eaera facit,
in ins Tocari non oportet (1. 2 D. 2, 4):
ooU^itim pontificum (1. 2 § 6 D. 1, 2); pon-
tificum decretum (L 8 pr. D. 11, 7); pon-
tifloaliB, bie ^tieftet betreffenb, tion
ibnen att^gel^enb: permismm pontif. (1. 8
oit); pontif. auetaritaa (1. 50 § 1 D. 5, 3). —
2) d^ftltc^ )Bif(^of = epiacopus (1. 1 pr.
C. 1. 1. 1. 2 § 1 C. Th. 9, 17).
PoDtlfloalis f. porUifex,
PontifioatuB, bal 91 mt einei^ pontif ex
(Consult. c. 7).
Ponüficiiun, 1) — pontificatus (l. 13
C. Th. 16. 5). — 2) SRad&t, 9«e(^t, pon-
tif. fruendi {l. 1 § 1 C. Th. 8, 18), adipi-
seendae hereditäre (1. 2 § 2 C. Th. 16, 7).
Pontö, gä^te (1. 38 D. 8, 3).
Pontos, Sanbfd^aft ftleinafiend am {d^toat*
ktn Wttex (1. 1 8 10 D. 50, 15) ; Ponticus,
biefelbe betreffenb, ba^n gehörig, ba^ ftam*
menb; ^nroof^nn berfelben (1. 1 § 2 D. 50,
1 : — „Ponticis — competere, ut qui Patt'
tica matre naJtus esset, Pcnticus esset").
Popina, 6(fi&nle, «arlftd^e (). 21 § 11
D. 4, 8. 1. 26 D. 47, 10).
Populäre s. populitare, t^erkoüften,
^erftöten, ^u (S^tunbe richten: pop.
fructue (1. 21 8 3 D. 49, 1).
Popolaris f. popuhM,
Popularitas, bad Streben nac^ bem
«eifaU Ui ^t>\U (1. 9 C. Th. 1. 16).
Populatlo, Setftdcung, ^lünbetung
0. 37 C. Th 8, 5).
Populator, Sermftfiet, $Iänberer:
quicuipque ad agros noctwmue pop. in-
traverit (1. 1 C. 3, 27).
Populitare \, populäre.
Populus, Ißoii: a) bie ^ejammt^eit
ber ©toatdbfttgec, tnfonber^t bad rö«
mif(^e 9o(f; popularia (adi.), auf biefe
{i(fi beftie^enb, i^nen iVi^thtnh, bad
öffentn(^e gnteceffe betteffenb (tmrb
oft gebraud^, too mir ^jutage bad Soct
^etttot", aU iitrifkif(^K begriff, antoenben),
). 8. civitates quae sub imperio popmU
Eom, sunt (1. 27 D. 36, 1); litora, injmae
pop. Rom. imperium habet, popuii Rom.
esse arbitror (1. 3 pr. D. 43, 8); publica snnt
(bona), quae popuii Rom. stmt (1. 15 D. 50,
16) ; vectigcU popuii Rom. oondnctum habere
(1. 10 eod.); publicum iudicium, quocuHibei
ex pop. eaj^H hcet (1. 18 8 10 D. 23, 2);
populäre iudicium (1. 7 pr. D. 2, 1); inter-
ätclumpopul. s. quod cuivis ex pop. eompetü
0. 2 8 34 D. 43, 8. 1. 1 8 d 1^* 43, 13);
popuL actio, ubi quis quasi umis ex pop.
agit (I. 42. 43 § 2 D. 3, 3. 1. 5 8 5. 13 D.
9, 3. 1. 30 8 3 D. 12, 2. I. 25 8 2 D. 29,
5. 1. 3 8 12 D. 47, 12. tit. D. 47, 23. ,Bam
popul actionem dicimus, quae suum im
popuii tuetur^ (1. 1 h. t) ; ex popul causa
deberi (1. 12 D. 50, 16); nac^ fittecm r5mi»
fd^en <Btaat^xtäft bebeutet populus indbef. bk
^lefammt^eit ber $atri^ier, im^eqtn\.
ber plebs (8 4 I. 1, 2. 1. 2 8 2. 3. 8. 9.
20 D. 1, 2. I. 1 pr. D. 1, 4); b) über.
^aupi bie ®e{ammt^eit ber d^intvo^ner
bie 9et)ö(lerung einer 6tabt ober ^ro*
bin}; popularia (adi.), biefelbe betreff
f enb, h. IB. res, quae ciüitatum populis usui
sunt (1. 18 8 7 D. 50, 4); popularis annona
(1. 37 D. 48, 19); in conspectu ecclesiae ac
religiosi pop. (1. 2 C. 1, 13); popukmbus
plausibus servire (l. 5 G. 11, 41); popuUuis
homo 8. popularis (8ubst.), mer ba^n ge»
^ört, dinmo^ner: universi ctoes ac po-
puläre« (1. 4 C. 1, 28); homines popul. sedi-
Piombus öbnoxii (L 2 eod.) ; quies popularimn
ad praefecti urbi curam pertinere videtur
(1. 1 8 12 D. 1, 12); adclamationesy voces
popularium (i. 28 8 3 D. 48, 19. 1. 12 D.
49, 1); au(^ bebeutet popukri« einen Sanbl«
mann (1. 70 D. 48, 1); c) »öüerfd^aft
über^u^, omnes popuii, qui le^bus etmori-
bus reguntur (1. 9 D. 1, 1); lus inter nos
ac liberos pop. regesque constitutum 0- 1^
pr. D. 49, 15).
Porca, 1) Sau (1. 1 8 2 D. 47, 14). —
2) bie ^mifc^en ben gfutc^en empor«
ragenbe (Srbe (1. 24 pr. D. 39, 3).
Porcina (so. caro), 6(^tocinefle!f(^
(1. 2.' 3 C. Th. 14, 4).
Porcinarius, @(bmeinebdnblrr (l 1
C. 11, 17).
Porcus, ©(^toein (1. 3 pr. D. 47, 14).
PorphyriuB, ©ttfter einer h^enl*«!
@ecte; Porphyri»ni, bie ^nl^ger beffffben
(1. 6 pr. C. 1, 5).
Porrectus, Hu^be^nung in gerabet
Digitized by
Google
Porrigere — Possibilis.
429
Sinie, im tfegenf. Don anfractns (1. 8 D.
8, 3).
Porrigere, 1) andfttecf en, au^Bf eiteit,
). IB. porr. raäieea in fundum vieini (1. 6
I 2 D. 47, 7) ; porr. wumus ad 8. advenus
aKquem (f. b. ». 8. 1). — 2) etftrcden,
aulbel^neit = extendere s. c, ). IB. ne
poena tempore determinata ttlterius porri-
gatur (L 8 D. 3, 1); IcUius porr. ituUcium
(1. 5 § 2 D. 11, 6); iuris iMetoritaa porrecta
ad aliquem (1. 36 D. 40, 7). — 3) bar*
ttid^tn,ühtxvt\d)tu,jk,^,gladiumpomg.
furenii (1. 7 § 6 D. 9, 2); porr. imperatori
decretum (1. 36 pr. D. 50, 1), precea (1. 1
C. 1, 20); geben, gem&l^cen: porr. alicni
Privilegium (1. 3 C. 12, 57), vacatümem (1. 14
C. 10, 32); porrig. viris, {i(^ ben SKAnnent
*tei« geben (1- 80 C. 9, 9).
Porrina,£att(^/$otree(1.58§lD.7,l}.
Porro, meitet, ferner, §. ©. rem abi
porro dare (1. 19 D. 39, 6); p. proeedere
(L 29 § 15 D. 28, 2); quid p. refert? (1. 1
§ 10 D. 48, 16).
Porta, %tot (1. 1 D. 4, 8. 1. 2 D. 48,
6); ttotpi\df: dignitatia portale patebunt (1. 2
C. 12, 1).
Portare, tragen, ). IB. peregre secum
portare argentum (1. 18 pr. D. 13, 6); audf
forttragen, fortf<^aften (l. 10 § 1. 2
D. 14, 2).
Portendere, anzeigen, pro)>^e0eien
(I. 1 C. Th. 16, 10).
Portemtoans, mibecnatüilid^, unge«
Jener, ). 8. si portentoswm, ediderit mulier
. 135 B. 50, 16); portent sttperstitio (1. 6
C. 1, 6), eivitas (1. 7 § 1 C. 8, 55).
Porticatio, Steige ^on SAuIengAngen
0. 37 § 1 D. 11, 7).
Porticns, 6&n(engang (1. 8 § 1 D. 8,
5. l 41 § 8 D. 30. 1 20 C. 8, 11).
Portio, l) Xl^etl, p. aliqua fundi (1. 60
pr. D. 50, 16); eertam p. aodpere (1. 44 D.
2, 14); p. hereditatis reliota aUcni (1. 24 D.
48, 10); debitae patronis portianis bonorum
possessio (L 13 pr. D. 12, 2); portionem
legis Falcidiae detrahere, portio per legem
Fak, detracta (1. 32 § 3. 4 D. 35, 2); pro
rrtione temporis^ anni (1. 28 § 2. 1. 30
1 D. 19, 2. 1. 7 § 12 1. 11 D. 24, 3). —
, 8epanbt^ett, statuae adfixae, fistulae,
canales serae et olayes damus portio snnt
(L 12 § 23. 24 D. 38, 7). — 3) «ntl^eil,
non pro pot'tione damnt mitti in posses-
sionem (damni infecti nom.), sed in totnm
0. 15 § 18 D. 39, 2); p. vinlis (f. b. ».
t. 2). - 4) etelle, «mt G- 7 C. Th. 1, 15.
L 5 § 1 C. Th. 8, 15).
Portitor, 1) Ueberbrinaer: port.|>ra«-
cepti (1. 2 G. 12, 60). — 2) ^ul^rmann:
port. frumenti (1. un. C. 11. 5).
Portiunoula, Keiner Steil: modica
port. aedium (1. 15 § 13 D. 39, 2. cf. L 4
pr. D. 7, 8), dommii (1. 10 pr. D. 39, 3).
Portorium, AoH fttr Ueberfafact imb
dHnffl^ng bon ttaaren (1. 60 g 8 D. 1% 2.
1. 203 D. 50, 16).
Portoensis, auf ben rbmijd^en ^afen
(p OfHa) be)ftglt(&: patroni korreorum
Sortuensium, bie Httrfel^ flbet bie bott hf
nbli(^ (Mreibemogaaine (tit. C. Th. 14,
23); portuenses menaores, bte (Mteibemeffer
bafelbft (l- 9 C. Th. 14, 4).
Portos, ^afen (1. 4 pr. D. 14, 2. 1. 1
§ 17 D. 43, 12. 1. 59 D. 50, 16: „Portus
appellatus est eonclusus loeu8, quo impor-
tanturmerees et inde exportantur^) ; tro^k^ :
portam quietis indipisci (1- ^^ § ^ ^- '^^*
6, 27).
Poscere, f orbern, berlangen, i»o«oen-
tibus dari tutorem (1. 3 § 2 D. 26, 1); cm-
raiorem posd a praetore (1. 24 D. 26, 2) ;
Dosci arbitrum(}, 43 D. 10, 2), operas (1. 17.
22 pr. D. 38, 1); nbi aequitas poscit (1. 7
pr. D. 4, 1).
Positio, 1) baiS Giften, ^te^en 0- 1
jpr. D. 41, 2). — 2) etellnng, ßage,
iSerfaffung: pos. pairimonii (1. 8 § 2. 3
D. 38, 1), peeuUi (f. 11 « 3 D. 15, 1). —
8) «(ufftellnng, «bfaffung 0- 1 fi 7
cf. 1, 17). — 4) «bt^eilung 0- 1 § 2
D. 1, 1).
Poaae» fönnen, a) im ®tanbe fein,
t) er mögen, ). B. per rerum nutturam (non)
posse (1. 73 D. 45, 1. 1. 8 § 1 D. 49, 8.
1. 186 D. 50, 17); fari non posse (f. b. ».);
qui generare non possunt (1. 2 § 1 D. 1, 7);
qni solvere, etiamsi vellet, non potuit (1. 17
§ 3 D. 22, 1); faeere (non) posse; in quam-
tum faeere potest^ convenin (f. iacere s. b.
a.^; nee posse resUhtere, iieo dolo fecisse,
qmminus possit (1. 68 D. 6, 1); oavere, eum
primum poHierit se exhibitorum (L 2 § 1 D.
2, 9); nihü posse seire H. 10 D. 22, 6);
f aoiant testamenfca (milites) quomodo 9ohnt,
faciant quomodo poterint (L 1 pr. D. 29, 1) ;
b) bflrfen, foKen, f. 9. ei posse ei debere
(f. b. XB. 8. 1); in %us vocare non posse
(1. 8 pr. D. 2, 4), agere non posse (1. 4
§ 5 D. 14, 5); contentum esse posse eaooe'
ptione (1. 1 § 3 B. 2, 10); proeuratorem
dari posse (1. 1 § 8. 1. 8 D. 8, 8); co^'
poese (L 10 eod. 1. 1 § 2 D. 2, 12); neqne
adire heredit<Mtem posse, neque pro berede
gerer e (1. 69 D. 29, 2); eapere (non) posse
(f. b. «. 8. 1. b).
PoMessio, poMessor» possaMoriua f.
possidere.
Poasibilis, mdglic^, ). 9. quaeftoewra
sui possibilia sunt (L 88 § 5 D. 45, 1); res
dinidi possib. (1. 34 § 2 G. 8, 58).
Digitized by
Google
4S0
PoBsibilitas — Possidere.
Po88ibUita8«9RöoUd^!eit,9Ra(i^t (\. 2
I 1 C. 1, 17. 1. 1 C. 11. 60).
Possidere, Befiten; possessio, ^efift;
possessor, Be{i|er, unb ^toat tvevben Me
^u<btüffe a) über^au^t t>im tf^at\&d^liöftn
Snne^aben einer ©ad^e gebraucht: pos-
sidere = tcnere, detinere s. 3. ; posseseio =
detentio; pos8e88or= deteiUor; posiessio ap-
pellata est a sedibus qtutsipositio^quiancUu*
nUiter tenetur ah eo qui ei insistü^ quam
Graed HatoxtfV dicunt (l. 1 pr. D. 41, 2);
possideri possunt qiMe sunt corporalia (1. 8
pr. eod. cf. 1. 4 § 26 D. 41, 3: — ,nec possi-
deri intellegituriusincorporale"); corpora-
lis, naturalis possessio; no^tira/tter posssi-
dere, incurobere possessioni (f. corpus s. 2.,
naturalis s. d.); «« paasessionem miUerey ire^
venire (f. biefe &.) ; ventris nomine, custodiae
causa in poesesskme esse (1. 9 D. 6, 1. 1. 10 § 1
D. 41, 2) ; possessio rerum debitaris data cre-
ditori S}' 21 § 8 D. 46, 1); pro alieno pos-
sidemus rem pignon acceptam (1. 13 pr. D.
41, 3); b) im tn%tm 6inn n>etben bte 9ud«
brüde t)on bem f. o. juriftifc^en, b. 1^. t)Ott
bent mit bem l^illen, bte Sad^e filr
fic^ %u laben, berbunbenen 9efit ge^
braud^, todä^tx in^bef . oom $rAtor burd^ Qn^
terbtcte gefd^ü^t nnrb unb^ menn er bona fide
begonnen, bnrc^ ttfuca^n ffVaa (Sigent^^um
fü^rt: in biefer Bebentung ftebt possid. im
®egenf. Don tenere (1. 49 § 1 D. 41, 2.
1. 1 § 22 D. 48, 16: „Quod aervus vel pro-
curator yel oolonus tenent^ dominus videtur
possidere.'' 1. 88 § 7. 8 D. 45, 1. L 19 § 6
D. 47, 2. 1. 68 D. 50, 16); ebenf. im «egenf.
t)on in possess, esse (1. 9. 10 § 1 D. 41, 2:
— „aliud est possidere, longe aliud in pos-
sess, esse: denique m servanda^ causa, iega-
tarum, damni infeeti non possident, sed sunt
in possess. custodiae causa." cf. L 12 D. 42,
4. 1. 1. § 9 D 43, 8. 1. 3 § 8 D. 48, 17);
ab eo, apud quem deposüa sU (res), vel
eam^nodata vel qui conduxerit etc. — quia
hi onmes non possident, vindicari non posse
n. 9 D. 6, 1. cf. I. 17 § 1 D. 16, 3. 1.3 § 20
D. 41, 2. 1. 6 § 2 D. 43, 26: „Is qui rogavit,
ut precario in fundo moretur, non possidet
— nam et fructuarius et oolonus et in-
quüinus sunt in praedio et tarnen non possi-
deMV i 9y^ pignoris eauea fundum creditori
tradä, intellegitur possidere (L 36 D. 41, 2);
cuUpiscimur possessionem corpore et omimo
(1. 3 § 1. 8. 1. 8 eod.); possessio non tantum
corporis, sed et iuris est (1. 49 § 1 eod);
possessionem hereditas non habet, guo^/'acit
est et animi (1. 1 § 15 D. 47, 4); furiosus, et
pupillus sine tutoris auctoritate, non potest
fndpere possidere^ qwia affecti&nem tenendi
non habent (1. 1 § 3 V. 41, 2) ; animumpossi-
dentis non habere (§ 20 eod.^; penera poeses-
sionum tot sunt, quot et cattsae adquirendi
eiusquod nostrum non ait, vel uü pro empto-
re etc. (1. 8 § 21 eod.k possidere pro empiore,
pro berede (f. bieft vi.), pro possessore, b. ^
afö Moger »efi|ec, o^e aOen Siec^ddtd (L 14
§ 2 I>. 4, 2: — pro poss. qui vim ttUuUt
possidet."" I. 11 § 1. 1. 12. 13 pr. § 1 D. 5,
3 : „Pro poss. possidet praedo, qui interroga-
tus, cur possideat, responsurus sit: qmapos-
sideo — nee uUam causam possessionis possit
dicere.^' 1. 110 D. 85. I. 1. 16 D.41,2. l. 33
§ 1 D. 41, 8. 1. 1 § 4 D. 43, 3); a veteribut
praeceptum est n^mtn^m stbi ipsum causam
possessionis mutare posse ({. mutare); iusta
possessio, causa possidendi; iuste possidere,
iustus possessor ({. iustus s. b.); iniusta pos-
sessio; iniuste possid. (f. iniustuß s. 1); pos-
sessio vitiosa (f. b. S.) ; possid. vi aut dam
aut precario (1. 14 D. 43, 16. L 1 § 9 D. 43.
17) ; bona — wcila fide possidere; bomte —
malae f. possessor (f. fides s. 5. b.); pos-
sessio civilis; dviliter possid. ((. biefe fej;
longa possessio (f. longus s. 1. h); possidere
et per longum tempus capere; posstdendo ca-
pere (dominium), usuoapere (1. 12. 18 § 15
D. 39, 2. 1. 54 § 4 D. 41, 1. 1. 21 D. 41, 3);
sine possess. usticapio oonJUngere non potest
(1. 25 eod.) ; ad usucapionem tantum possid.
(1. 16 eod. 1. 1 § 15 D. 41, 2); ius possessumis
(1. 44 pr. eod. L 2 § 38 D. 43, 8. 1. 5 § 1 D.
48, 6. 1. 5 G. 7, 16); irUerdicta adipisoendae,
recuperandae, retinendae possess. (1. 2 § 3
D. 43, 1. §2 f. 1. 4, 15); int^rdictum uUpos-
sidetis (tit. D. 43, 17 C. 8. 6. — „interd.
quod Yolgo uU possid. appellatur — huius
rei causa redditur, ne vis fiaJt ei, qui pos-
sidet; illud (interd. de vi) resHtuit vi amis-
sam posses., hoc interd. (uti possid.) tuetur,
ne amittatur poss.: illud obpugnat posses-
Sorem, hoc tuetur*' 1. 1 § 4 I). dt.); meliw
est causa poesidentis s. possessoris (f. me-
lier); longe commodius est ipM«f»|MMM20re
quam alio possidente petere (1. 24 D. 6, 1);
possessoris commodum consequi, commodo
frui, fungi, im (ätegenf. tKm petitoris onera
tustinere, onere fungi (1. 62 D. 5, 1. 1. 20 D.
22, 3. 1. 12 § 3 D. 40, 12. 1. 1 § 3 D. 48,17); ex
possessore petitor factus (1. 29 § 1 D. 21, 2);
possessorem facere adversarium (1. 1 § 6 D.
89, 1) ; qui se offert petitioni, quasi pos-
sidentem teneri (1. 18 §13 D. 5, 3); <pU da^
fecit quo minus possideret, ut possessor con-
demnatur, sive dolo desierit possidere, sive
dolo possessionem noluerit admittere (L
25 § 8 eod. cf. 1. 1 § 7 D. 43, 8: .Quod
ait praetor atU dolo desOt possidere^ sie
accipere debemus d^it faetmatem habere
resHtuendi." L 131. 150 D. 50, 17); bonorum
possessio, ber t)om $tfttor ert^eilte nitl ge»
f (^ftftte S^ac^BbeTil ; bonorum possessor, mm
Digitized by
Google
Post — Poste rior.
4SI
biefer fde^i evt^eilt ift (f. bona s. 1. b.) ; auc^
poseessio {c^Ied^ttveg tommt in bet Sebeutimg
üoti bon. po88. toor (1. 9 D. 37, 6. 1. 9 D. 38, 8);
poeaesMrtus ; auf bieöon. poss. bej^üglid^,
bOTOuf gegrün bei: possess. hereditatis pe-
^t^toitn (Siegenf.bft civiles actiones heredibus
propositae (tit. D. 5, 5); possess. adiones
(1. 4 D. 37, 10. 1. 50 § 2 D. 38, 2); c) oud^ ttoii
bertdidübnng txntüius in realienatobch
gefagt : posMere ins (L 2 D 8, 4. 1. 7 D. 43,
19); potfseaaio iuris (1. 2 § 3 D. 48, 26); item
(quasi 8. velut) possesaor (1. 13 §15. 1. 16 § 4.
7. 1. 18 § 1. 1. 34 § 1. 1. 35 D. 5, 3. 1. lOD. 5,4.
1. 6 § 1 D. 8, h)\ususfriu!^uB (quasi) possessio
(L 23 § 2 D. 4, 6. l. 3 D. 7, 6. 1.4D.43,
17); usus fr, nomine ewe quasi in possess,
(1. 3 § 17 D. 43, 16); longa quasi posies-
sume ius aquae ducendae nancisoi (1. 10
pr. D. S,b);taXes Servitutes, ntikonhabeant
certam conUnuamque possess. (1. 14 D. 8,
1); puto UHum eius iuris pro traditione
possessionis accipiendum esse (). 20 eod.);
interdieta veluti fosssssoria, bte auf ben
Oaiafi'Qefi)^ eined ins in re al. ge^nbeten
Sntöb. (1. c); d) tuettet bebeutet possessio
ben foctifd^endlec^td^uftanb einer $et-
\om ex possessione eive seroitutis svve Über-
tatis de stto statu Utigare (1. 33 § 1 D. 3, 8);
ex possess, servüutis in libertatem reda-
mare (1. 8 § 10 D. 41, 2); e) possidere ht»
beutet enbltc^: <i(Tunb{til((e(aId(l^ent]^üitter)
f^abtn, befi^en, 9)efi|ungen ^oben,
possessio, Oefit^ung, (^Tunbftftcf ;poMe»-
sor, Q^KUubbefilet, 5. e, seiendum est
possessores immobilium rerum satisdare non
eompelli (L 15 pr. D. 2, 8. cf. § 1 eod. „Pos-
sessor is accipiendus est. qui in agro vel
dnitate rem soli possidet, sed et qui vecti-
gdlem agrum possidet, possessor intellegi-
tur; item ^i soiam proprietatem habet,
possessor inteUegendus est. eumvero, qui
tantuin usumfructum habet, possessorem
non esse ülp. scripsit**); vilici vel procu-
ratores possessorum (1. 1 § 1 D. 11, 4); pos-
sessores cuiusque civitatis (1. 1 D. 50, 9);
possidere in territorio civitatis alicnius (1.
18 § 25 D. 50, 4), trans flumen, iuoßta litora
maris, prope viam pubheam (§ 15 eod. 1.
un. § 4 D. 43, 15. 1. 7 D. 47, 9); legare
ita: quidquid in patria Oadibus possuleo;
possessiones suas legare (1. 41 § 6 D. 32.
1. 78 D. 50, 16); vetukre, dietrakere pos-
sesdonem (1. 15 § 7 D. 2, 8. 1. 38 pr. D.
4, 4. 1. 5 § 10. HD. 27, 9); possessionis re-
ditms(\, 91 §3 D. 32); quaedam (^mutt^o;
possessionibus indicuntur; munus posses
sionis (1. 18 § 21. 25 D.50,4); intributuh
nes, quae possessionibus fUmt (1. 4 pr. D.
49, 18); dominus possessionis (1. 2 C. 9,
39); possessores sive senatores »ive privati
sint (1. 4 C. 11, 6); possessores, qui non
erant curiales (1. 8 C. 8, 10); honorati
possessores, curiaks (1. 19 C. 1, 4. 1. 8 G.
1, 55. cf. 1. 4 C. 9, 27).
FoBt, 1) (praep.), a) nac^: a) snr lBe<
^eic^nung eine< oor^erge^enben S^iU
puntted ober Umflanbed, ). 9. po^ de-
cretum praetoris ante diem exhibitionis —
post diem exhibitionis (1. 4 D. 2, 8); post
— intra annum agere, actionem competere
(1. 1 pr. D. 3, 6. 1. 37 § 2 D. 15, 1. 1. 81 D. 17,
1); post impletos annos XXV (1. 87 § 1 D.
31) : post Umpus legitimum (i. 8 D. 3, 2) ;
post dotem datam et nuptias eontractas (1.
40 D. 24, 3) ; post divortium mortua iiiulier
(1. 27 eod.), ad eandem vimm reversa (1.
13. 64 D. 23, 3); post mortem parentis,
post testamentum factum nasci (1. 3 § 1 D.
28, 3); post libertatem datam (1. 19 § 1 D.
14. 3) ; post datum procwratorem (I. 14 D.
3, 3) ; post htem contestaiam (L 1 7 jpr. eod.) ;
post rem iudioatfun (1. 7 pr. D. 2, 15);^)
SUT fßtytidfnnn% einer SHet^enfoIge, 5. stf.
supremus non is demum, qui post aliquem,
sed etiam post quem nemo sit, iniellegitor
(1 34 pr. D. 28, 6) ; oost eonsangmneos ad-
mittustor adgnati (1. 2pr. D.SS, 15);ma-
gi8tri equitum, qui secundam post eos (sc.
dictatores) potestatem gererent (i. 1 pr. D.
1, 11); omnes post prineipem (L 18 i>. 1,
16); r) in Sfolge, in (»tm&i^tit t>on et«
maiS, }. O. post rescriptum divi Pii potest
etc. (1. 3 § 41). 3, 5); po8t quad (sc. SCtumJ
poterit etc. (1. 3 D. 7, 5); habere dicere,
post quae ete. (L 6 pr. D. 48, 19); b) hinter:
post horrea habere insulam (I. 13 pr. D.
8, 2).— 2) (adv.), a) nad^^et, post deinde
(1. 2 § 17. 32 D. 1, 2); postquam, nac^
bem (1. 41 § 1 D. 40, 4. 1. 2 § 1 D. 48,
19. L 217 pr. D. 50, 16); paulo post, ein
»enig fpftter (§ 7 1. 2, 13); b) aW
bonn: primo — post (1. 5 D. 1, 5>.
Fostea (adv.), nad^^et, ^ietanf,
\p&ttt, i, 16. im (Skgenf. ben ante (L 16
§ 2 D. 37, 14. 1. 12 pr. D. 50, 16), oon-
festim (1. 57 pr. D. 3, 3), (ab) initio (1. 13
pr. D. 3, 2. 1. 51 D. 35, 2), in ipso nego-
tio gerendo (1. 31 D. 2, 14); paetns, ne
rteret, postea convenit, ut peteret (L 27
2 eod.); postea deinde (1. 1 § 8 D. 38,
16); posteaquam, nac^bem (L 13 pr. D.8,
2. 1. 9 pr. D. 4, 2. 1. pr. D. 88, 6. 1. 6
pr. D. 48, 19).
Poateri, 9{a<^Iommen, 5. fß, liberis et
posteris alicuius, generi posterisqus data
immunitas ; ad posteros transmitti immunit.
(1. 13 D. 50, 4. ]. 1 ^ 2.1.5 D. 50,6); exci-
pere locum sepulchn ad hoc, ut ^»«e po-
sterique eius illo inferrentor (L 10 D. 11, 7).
Posterior, nnd^folgenb, f^&tet (bet
Digitized by
Google
432
Posteritas — Postulare.
3eit, bem Dttt, beut 9lange nac^): leges
posier, im <0egeit[. tion priores, antiquiores
(1. 26—28 D. 1, B); testamentum post. im
(0eaen[. uon prius, supenus (1. 2 D. 28, 3.
1. SO D. 86, 1); credüor pst. im Qkgenf.
HO« prior, primus (1.4. 5 D. 20, 4. 1. 15
D. 20, 6); post. condudor, f[fter)>ft(^tet
(1. 24 fi 1 D. 19, 2); posteriores (Subst.),
a) bie \p&itx Uhtnhtn SRentd^en (I. 11
§ 5 D. 11, 1); b) bie entfernteTti 9lad^^
fommen G- 10 § 7 D. 88, 10: — „libeH
usque ad trinepotem: ultra hos poste-
riores vocantur''); c) bie nad^gebotenen
ftinbec, postum (1. 8 § 8 D. 28, 8. Flo-
rent.).
FoBteritas, 1) 9{a(^fommen{c^aft =
posteri (1. 6 pr. D. 11, 7. 1. 86 § 2 C. 8.
28. 1. 7 C. 5, 27. 1. 30 C. 6, 42). — 2)
9la^totli = posteriores s. a. (1. 6 C. 4,
37. 1. 4 C. 6, 59).
Fostfaotum, nad^bet einaeicetenet
Umftanb, fp&tetei» ittiqnii, ). S3. ex
postf. confirmari, comxdescere non posse
(1. 17 § 4 D. 2, 14. 1. 22 D. 20, 1. L 210
D. 50, 17); ex postf. retroduci (1. 15 D.
84, 5), retro Ubertm esse (l 7 J). 40, 4).
FoBtferre, na(fitet^en, im i^egenf. bon
praeferre s. 2. (1. 8 pr. C. Th. 6, 22).
Fosihabere, bei 6eite fet^n/ befeiti«
gen: posthabUa düatione =z sine düa-
tione, unber^flgUc^ (l 10 § 1 C. Th.
14, 4).
FoBihao, fftnftigbiti (1. 11 § 1 C. 2,
7. L 9 C. 9, 49).
Poetioa (sc. iaima),^intert^ftr (1. 18
§ 7 D. 7, 1).
FostU, %^U (L 7 C. 1, 11).
Fostlimininm s. ius posiliminii, SUfld»
febtted|t, b. b. bad 9itdfi bet aud feiitb«
limec (^angett{<9aft gutfidtgefe^tten, in t^ren
früberen 9to^tö5tt|tanb einAuiteten, fotoie bod
9ita^t, bie aud bet OktoaU oer gcinbe lieber«
edangten ©adben in bem frftl^n 9iedkiSber'
laitmfi }tt beftlen (§ 5 1. 1, 12: — „posü.
fingit eum qui eaptus est semper in ewüate
fuisse; — dictum est autem posÜ. a limine
et poet, ut eum, qui ab hostibus eaptus in
fines nostros postea pervenit, posdiminio
reversum reote dicimus.* tit. D. 49, 15. C.
8, 50. — ,po8tl. habet (reversus), i. e. perinde
omnia restüttuntur ei iwra, ae si eaptus ab
hostHms non esset" L 5 § 1 D. cit — ,postl.
est ius amissae rei Ttcipiendae ab extraneo
ei in stak^m pristinum restituendae inter nos
ao liberot populos regesque moribus ac le-
gibus consükitum'' 1. 19 pr. eod.); si prae-
gnas tnulier ab hostibus capta sit id quod
neiitum erit posÜ, habet (1. 26 D. 1,5); si ager
ab hostibus occupatus seryusve eaptus Übe-
ratus fuerit, tur« postl. restituetur usus fru-
ctus (I. 26 D. 7,4) ; si intermisswn dominium
rediit quodam postl (l. 11 § 4 D. 44, 2); tto«
^f(^: aedificio dilapso quasi iure postl rever-
titur locus in pristinam causam (1. 6 pr. D.
1,8).
Fostmeridianum tempus, S^ad^mtt«
tag (I. 13 C. Tb. 1, 16).
FoBtmodum, 1) nac^^er (1. 25 D. 3,
5. l. 132 pr. D. 45, 1). — 2) fünftig^ti
(1. 1 § 1 C. 10, 84).
Fostponere, ^intanfteUen, nad^
fetten, S- O. postponi creditarem, im (^
genf. t>on potiorem esse (1. 20 D. 20, 4).
Fostremus, letzter: postr. iudicium,
postr. vduntas (1. 2. 4. 5 G. 6, 22. 1. 3 C.
6, 84); postremo (adv.), anlegt, enbU(^
(1. 4 C. 9, 27).
FoBtulare, 1) ettoad fotbetn, berlan«
gen, auf etmai» anttogen, a) im ^e^
meinen, §• ^* iudicatum soM satis posUtL
a procuratore (1. 21 D. 46, 8); postul. aprt-
curatore actionem, interdictum (1. 36 | 2
D. 3, 8) ; postuL cognitionem (1. 89 § 6 eod.),
in int, resHtuUonem (1. 22 D. 4, 4), bon, pos-
sessionem (1. 16 D. 87, 1), decretum advertos
absentes (I. 6 pr. D. 86, 1), arbitrum (L 85
D. 88, 2), tutorem (1. 2 D. 27, 7)\postulatio,
Sfotbetung, Verlangen, §. 9. postoL
non iniqtuL (1. 85 D. 8, 8) ; perstare in eadem
postulat. (1. 1 pr. D. 25, 4); postulationibus
(bon. possessionis) non dare (l. 2 § 2 D. SB,
15); b)imengefn6inn: bei einet rietet'
li&tn 9ebötbe einen auf fÜtä^t^^tP
foignng oder Slec^tdbectl^eibigttng g^
tid^teten «Lntrag ftellen (tit. D. 3, 1 C.
2, 6. — , Postulare est desiderium suumffl
atnici sui in iure apud eum, qui iuris-
dictioni praeest, exponere: vel aUeriusde-
siderio oontradicmre'* (1. 1 § 2 D. cit cf. 1.
4 § 8 D. 89, 2: — »postulare propiie hoc
dicimus pro tribunali petere, non aKbi*);
potest interdici cui, ne apud tribunal
vraesidis postulet (1. 9 § 2 D. 48, 19); qui-
bus per edictum postulare permittitur (1. 9
§ 2 D. 1, 16.1.4 D. 47, 28); qui pro aUero
postulandi ius habent; quibus ius postu-
landi non est (L 2 § 4 D. 40, 16. t 4 §
1 D. 50, 7); postulatio, postulatum, 9^
tic^tUc^er VCntrag: post, iudicis \m aUi^
^^^1 Gai. IV, 12; observare eum (sc pro-
cons.) oportet, ut sit ordo aiiquis pestu-
kUionum (1. 9 § 4 D. 1, 16); pro aliis inter-
dicta postulattone repelli (1. 1 § 6 in f-
D. 8. 1); postnlationem introduoere (l 1
G. 12, 21); ad postulatum patroni inter-
locutione iudicis responsum (1. 17 C. 2,
11); res in iudicium deducta non videtor,
si tantum postulatio simpkx ceUbrat^ sH
(1. 1 C. 8, 9). — 2)3eniaiibettattffotbetB,
). 16. a domino postulatns (sarvus), ittpf-
Digitized by
Google
Postulatio — Pöstestas.
433
cuniam praestet (1. 18 C. 4, 26); nox(&e»
ttc^t fotbetti, getid^ilid^ belangen,
in^bef. »egen eineS Verbrechend, an*
IIa gen = accusare, ). 16. postul. aliquem
crimine 8. criininis (1. 11 § 2 D. 24, 2. 1. 41 D.
46, 3. 1. 7§8D.48,2.1.2pr.D.48,3.1.16
pr. D. 49, 16); adulterii crimine postulata
mulier (1. 27 D. 25, 2) ; rea adnlterii, quam
vir iurt mariti postulavit (1. 34 §1 D. 23,
2); po0tul. aduUeram (1. 18 § 61).' 48, 5);
lenocinii inceati postulari (I. 89 § 1. 8
eod.); capitis postulatus (1. 53 D. 46, l);
S08tuL aliquem expilatae hereditatis 0« 82
K 8, 5); suspectum postal. tutorem vel curct-
torem (1. 1 § 1. 6. 1. 8 § 6ff.D.26, 10); postu^
latio, 9n!Iage Q. 8 § 10 eod. 1. 82 D.
48, 5. l. 4 C. 9, 2); quaestüme postulari,
^nr ^nlic^en grage gebogen tt^eroen (1* ^^
5 D. 40, 9).
Postulatio f. posMare.
Fofltumus, ein Siiadjgeborener, unb
gtoar a) ein nac^ bent %oht bedSSaterS
geborenes $tinh beffelben, ühex^aipt
ein nad^ bent %oht bed (Srblafferd ge«
Borener ^efcenbent beffelben: postumi
rr inrUem sexum deacendentes (L 8 pr. cf.
1 D. 28, 8: „Postumos autem dicimus
eo8 dumtazat, qui post mortem parentis
n(tscimtur"J; omnis post. qui moriente te-
BtaUyre in utero fuerit (l. 8 D. 87, 1); si
postumis dederit (tutorem), tarn ßii po-
stumif quam ceteri liberi continebuntur (l.
6 D. 26, 2); po8t. nepotes (1. 29pr.D.28,
2);an(^ t)on nad^aeborenen ©ettenüer'
toonbten M (Srbuifferd nrirb ber Kudbrad
gebrauch, ^. S3. fratris poatumus, ein nai^
geborener S3ruber9fo^n (1. 127 D. 80); b) ein
na^ ber XeftantentiSerrid^tnng gebo*
rener ^efcenbent bed (Srblafterd =:
qui post testamentum factum nascitur (1. 8
§ 1 D. 28, 8); po8tumu8 vivo testcUore na-
tus (1- 12 pr. eod.) ; post. filius natus vivo
patre (l. 8 D. 28, 2); postumorum loco esse,
ttrirb üon benen gejagt, n)et(^e quasi adgna-
scendo sui heredee bed XeftatorS »erben (1.
18 D. 28, 8. cf. adgnasci s. 2.).
Potare, trinfen (1- 18 § 3 D. 88, 7. 1.
32 § 3 D. 34, 2).
Potens, 1) = qui polest (1. 10 § 1 D. 16,
2 : ,Si quis compensare potens solverit, oon-
dicere potent"). 2) mannbar (ülp, V, 2).
3) mit Vtad)t, (»ttoalt, 9(nte|en ber
Ileibet, mAc^^ifl/ §• ^* potentiores viri,
im ^egenf. t)on humüiores (I. 6 § 2 D. 1,
18); a potentiore vi oppressus, detentus (1.
9 D. 4, 6. 1. 28 § 7 D. 48, 19); potentiorem
adversarium opponere alicui; potentiori bA-
Tersario tradi 0; 1 § 1 ^- 4, 7. 1. 8 D. 44,
6); potentium titulos bis, a quibus in ius
Tocantor, opponere (1. un. C. 2, 14); po-
tentiorum patrocinium sibi advocare (1. 1
G. 2, 18); actiones ad potentiorum delatae
personas (1. 2 eod.). — 4) potentior, ben
^or§ug ^abenb, Dorge^enb == potior:
si quis in merces obligatas crediderit, vel
ut salvae fiant vel ut naulum exsolvatur,
pot erit, Jieet posterior sit: nam et ipsum
naulum pot, est (1.6% 1. cf. §;2D.20,4);prior
atque pot est quam vox mens dicenHs (I. 7 §
2 D. 88, 10); margaritae, ita omamentis
muliebribus contextae, ut in his adspectus
auri pot. sit (I. 82 § 1 D. 34, 2).
Potentatus, bie auf ber duBern €teQung
bem^enbe Wtaä^i (I. 68 D. 23, 2. 1. 6 C.
4, 20. 1. un. pr. D. 9, 13); auc^ 3»i6*
braud^ berfelben (1* 1 C. 9, 43).
Potentia, (&troalt, Uebermac^t, §. S3.
pot. materiae (l. 78 § 4 D. 32), latronum
(1. 12 § 2 D. 42, 5).
Potestaa, 1) Wtad^t, (Semalt (L 215
D. 50, 16: „Potestatis verbo plurasignifi-
cantur: in persona magistratuum imperium:
in persona liberorum patria potestas: in
Sersona servi dominium, at cum agimus
e noxae deditione — praesentis corporis
copiam faeuUatemque significamus"): a)
^mtdgemalt C^periumJ: imperium pote-
statemve habere (1. 26 § 2 D. 4, 6); qui sunt
eiusdem potest. (1. 173 pr« eod.) maioris po-
te8t. magistratus (1. 2 § 18 D. 1,2); magi-
stratibus secundum ius potestatis suae con-
cessum (1. 1 pr. D. 2, 8); quae iure pote-
statis a magistratu fiunt (\. 13 § 6 D. 47,
10); iure suae potest. exsequi decretum
suum (1. 3 pr. D. 43, 4); summa pot. (l.
1 pr. D. 1, 11); pot. gladii (1. 6 pr. D. 1,
16); vitae necisque pot. (l- 1 § 1 !>• 1» 6);
in metallum dandi pot. (l. 6 § 8 D. 1, 18);
Sot. fascium (f. b. f&.), auc^ bebeutet pot.
Sftrbe rdignitas) ober bad 9[mt f elbft (mar
gistratusj, magistraHun potestatemve habere
(1. 1 § 1 D. 2, 2); in.aliquo magistratu vel po-
test positus (1.8 § 3 C.4,8); magistratus, vel
is, gut in potest aliqua sit (1. 13 § 1 D. 2, 1) ;
aliquam potest. habere (1. 8 D. 48, 11); ordi-
naria vel qualibet praeditus potestate (l* nn.
C. 5, 7); and^ f. t>. a. ^Beamter , j. S3. iussus
praestdis vel alterius potest (1.8 § 1 D.27,9);
ab aliqua potest. damnatus (1. 17 § 19 D. 21,
l)iimpetrare a potestate, ut etc. (}. 26 pr. D.
20, 1); sublhnium potestatum iunsio (l. 2 C.
10, 75); apparitor iüustrium potest. (1. 2
C. 12, 60); b) ©emalt, ©errfdbaft über
eine $erfon ober ©ac^e, §. fe. in ho-
stium praedonumve potestate esse (L 19 D. 3,
3) ; vis ac pot in eapite libero (l. 1 pr. D.
26, 1); plena in re pot. (§ 4 I. 2, 4); in
süa potest habere servum (1. 21 § 2. cf. § 3
D. 9, 4: „In potest, sie accipere debemus,
ut faculiatem et potest. exhtbendi eius ha-
28
Digitized by
Google
434
Potestativus — Praebere.
heat^J; in potestatem domini venire, redire,
reverti 0- 4 § 6. 7 L 41 D. 41, 3. ). 215 D. 50,
16); heredem eittsdem potest. iarisque esse,
cuius fuit defunctus, constat (1. 59 D. 50,
17); tn^Bef. bie (S^etoalt bt»^aUx»ühtx
{eine^inbet^fotoiebeS^ecTn über {eine
eclaöcn (1. 3 § 2. 3 D. 24, 1: .Verbum
potestatis non solum ad liberos i^ahimus,
verum etiam ad servos." cf. 1. 1 § 21 D. 14,
1. 1. 1 § 4 D. 14, 4: „Potestatis verbum
ad omnem sexum, iiem ad omnes, qui sunt
alieno iuri subiecti porrigendum erit." 1. 20
§ 1 D. 28, 1); in potestate nostra sunt liberi
nostri (1. 3 D. 1, 6); in potest. sunt servi
domvnorum (i. 1 D. 1 eod.) ; servus vel alius,
qui in cUiena potest. est Q. 7 D. 2, 11) ; patria
pot. (tifc. I. 1, 9. C. 8, 46. 1. 12 D. 1, 7.
I. 40 D. 26, 7: — „filii tutela iure patriae
potest. mandatur." 1. 1 § 5 D. 43, 30. 1. 5
D. 48, 9: — „patria pot. in pietate debet,
non atrocitate consistere") ; quod ad ins
publicum attinet, non sequitur (filiusfam.)
ius potestatis (1. 15 pr. D. 36, 1); potestatem
famüiae habere (1. 10 C. 6, 55); in potest,
habere aliquem ^. 4 D. 5, 1. 1. 24 § 1 D.
48, 5) ; in potest. alicuius esse (1. 10 pr. D.
48, 10); in dlterius potest. pervenire (1.30
§ 3 D. 41, 2); exire a, de, ex potest. (f.
exire s. 1.): c) Mbf^lid^Uit, (Stelegen«
faeit, potestatem sui (noxi) facere (1. 32 § 1
D. 22, 1. 1. 2 pr. § 1 D. 42, 4); seeum
agendi potestatem non facere (1. 23 § 4 D.
4, 6); facere in publieo potestatem, ut etc.
a 2 D. 10, 4); d) mmHx, »elieben,
condicio, quae est in potest. ipsius (l. 4 D.
28, 5) ; condicio, qwxm in sua potest. non ha-
hd)it (1. 23 § 2 eod.) ; in potest. aliouius fa-
cere (1. 7 § 1 D. 34, 5); in potest. esse, qua
velit actione uti G- ^ § 2^» ^h ^ potest.
alicuius esse, an etc. (l. 11 § 1 D. 2, 1); in
sua potest. habere, quando utatur suo iure
(1. 5 § 6 D. 44, 4); potest. fieri alicui, utrwn
veHt etc. (l. 32 pr. D. 23, 4). ~ 2) Äraft,
«Sitfung, öebeutung, SBettl^, §. ». pe-
euniarum una et eadem pot. ubique esse
videtur (1. 3 D. 13, 4) ; utraque actio eitisdem
potest. (1. 46 § 1 D. 3, 5); duae Migationee
eiusdem potest. (1. 13 D. 45, 2); potestate
conventionis valere (1. 5 pr. D. 18, 5); in
potestatem institutionis redigere codidllos
(1. 19 pr. D. 29, 1); potest. legis (L 1 § 2
D. 85, 2. 1. 27 D. 44, 7. 1. 5 § 2 D. 48, 6.
1. 1 § 4 D. 48, 16), 8GH. (1. 4 C. 4, 28).
Potestativns, in betSRad^t, SBiHffit
Semanbed fte^enb: condicio potest. (im
Segenf. \>on casualis ({. b. 93.).
Potio, 1) bad £tin!en: quod potionis
est (l. 16 § 2 D. 38, 6). — 2) Xtonf,
Qtetrftnl: potionis oblatio (l. 28 pr. C.
6, 23).
S:
«
Potior, »otjügUc^ec, beii iBotjiia,
bte DBer^anb ^abenb, übetmiegenS;
potissinMs, t)Ot)figItc^fteT^ l^au)>t{ä(^'
lid^ftet;, toic^tigfter, 5. 93. potioribus qui-
busque iniungenda sunt munera (1. 7 pr.
D. 50, 2. cf. l. un. C. 10, 67); eligat (prae-
tor), quem potissimum in hoc esse exisHmat
1. 5 § 1 D. 40, 12) ; potissimum haberi (L 80
i). 50, 17); in ittdicio possessionis jM>(ü>fein
esse (1. 34 § 4 D. 18, 1); potuyr est m re
pari causa possessoris; in pari causa passes-
sorpotiorhaberi debet (1.36 g3D. 29,1. 1.128
ir. p. 50, 17. cf. 1. 8 D. 12, 5. 1. 5 pr. D. 12,
); in re pari potiarem causam esse prohi-
bentis (1. 28 D. 8, 3); in^bef. tt^itb ^ tH)m
$fanbaiaubiger gefagt, ber inBc^ug auf
feine IBefdebigung aud bem $fanbe üor anbem
ben «orjug fjat (tit D. 20. 4. C. 8, 17. 1. 28
D. 49, 14. 1. 4 C. 4, 28. 1. 1 C. 8, 45); po-
tiuB (adv.), me^r, el^ec, utrum — : an pot
<1. 11 § 2 D. 2, 1. L 6 D. 3, 6); pot. esse,
ut etc. (1. 17 § 2 D. 16, 1); quaestio facti
pot. non iuris (1. 16 D. 1, 5); in ambigua
voce le^s ea pot. acdpienda est signific^io,
quae vitio caret (1. 19 D. 1, 3); pot. id,
quod actum, quam id, quod dictum sit, se-
quendum (1. 6 § 1 D. 18, 1); potissimnm
gdv.), bauptfad^U(^,ttorne|tttIid^ (1.67
.50, 17: „Quotiens idem sermo duas sen-
tentias exprimit, ea pot. exdpiatur, quae
rei gerendae aptior est").
Potiri, 1) in bte (Slett^alt Semanbed
geratl^en: pot hostium, t)on ben gfeinbei
gefangen metben (1. 15 pr. D. 4, 6. 1. 11
pr. 1. 12 § 6. 1. 22 § 1 D. 49, 15). - 2)
erlangen, genießen, pot. effectu (1. 1
pr. D. 47, 11).
Potorius, »um Xtinlen bienenb: ar-
gentum pot. (1. 32 § 2 D. 34, 2).
Potulentus. ttinf bat (L 18 D. 1, 18).
Potus» a) bad Xcin!en: quae esui po-
tuique sunt (L 3 pr. 1 D. 33, 9. 1. 43 D.
50, 16); oinnia potui parata (1. 36 D. 34,
2); b) berXranf: cibum, potumetcprae-
Stare alicui (l. 1 § 19 D. 87, 9).
Prae, bei, an, prae manu non habere
pecuniam (1. 27 D. 13, 7).
Praeandire, k^ot^et Uerbdten G*^P<'-
D. 1, 16).
Praebere, barreic^en, geben, ge»
n^äbren, liefern; praebitio, i^ernft^rung,
Siefetung, ßeiftung, j. ö. (qui quid
exercitui praebendum condnxit (L 19 pr. D.
22, 5); milites, quibus supervenientibas
hospitia praeberi oportet (1. 3 § 13 D. 50,
4) ; certum quid frumenti praeb. (L 18 $ 25
eod.); praebitio angariarum (§4 eod.), amuh
nae (1. 2 D. 50, 11), tironum (1. 7 C. Th.
7, 13); canonicae praebitiones (1. 4 C. Tfa.
11, 2) ; cura oamis, ut iusto pretio praAea-
Digitized by
Google
Praebitio — Praecipuus.
435
iu/r; pecora quae a4 htdusmodi pradniianem
spectant G- 1 § 11 !>• h 12); gratis prae-
ftere haHimnH; calefaotionis et pra^>Uioni8
onus (l. 35 § S D. 32); mora, quominus vi-
num praeberetur et traderetur (1- 51 pr. D.
19, 1); praeb. aervitutem (l. 76 pr. D. 31),
domiwium (L 46 D. 41, 1), amtianem (1. 30
§ 1 D. 3, 5), aetionem (L 49 D. 50, 17), in
int. restitutionem (L 1 1 C. 5, 71), priiesmUiam
corporis (1. 22 D. 50, 16), spectaculum sui
(1. 2 § 5 D. 3, 2); facilem se praeb. (\\d^
ermetf en) in adeundo (1. 19 pr. D. 1. 18).
Praebitio {. pratifere.
Fraebitor, 1) tott titoa» leiftet ober
AU leifien bot: angariarum praebitores
(L 21 C. Th. 8, 5).
Praeoavere, 1) fi(| ttotfe^eu (1. 26
§ 7 D. 17, 1). — 2) = cavere, ©id^etl^eit
Icifkcn 0. V pr. C. Th. 4, 4).
Fraeoedere, tjot^ctge^en, im ©egenf.
iHnt se^ni ^ 31 pr. D 41, 1. 1. 52 § 2
D. 44, 7), im i^ettf. \>sm interponi per*
facto negotio (1. 25 § 4 D. 29, 2); in le-
gatis non posterior, sed praeoedens scri-
ptura valet (1. 12 § 3 D. 30); praeoedens
dominiM (L 18 § 1 D. 8, 6); SHvr^tus causa,
qui necessarie factns est, setnper praecedit
(1. 8 D. 16, 8); impensa funeris — omne
credituni solet praecedere (1. 45 D. 11, 7);
gradu praeced. (Gai. III, 15. Paul. IV, 8
§ 17).
Fraeoellere, fta aud)etd^neti^ ben
BoT^ug ]^obeit> §. 9. honoris ordine prae-
celL ceteros (l. 6 § 5 D. 50, 2); praecellens
auctoritas tua (1. 1 C. Th. 9, 45); praecel-
Untissima sedes tua (1. 5 C. 11, 43).
Fraeoelsns, audae^eicl^net, praecelsa
sedes tua (1. 26 C. Th. 8, 4).
Praeoeps, 1) lopfübet: praecipitem
se ex tdto miUere (i. 23 § 3 D. 21, 1); se
praecip. dare (1. 2 C. 6, 22). — 2) öot*
eilig, unbefonnen: praec. festinatio;
praecip. animo fesünare (1. 7 § 1 D. 26, 7.
f. 13 I 7 D. 49, 14, L 1 C. 2, 36. — 3)
gefAbrUc^, stare praecip. loco (1. 26 C.
5, 37).
Praeceptio, 1) IBotkoegnal^me, indbef.
eined SSetmftc^tniffe^, bad einem Q^ben
Sim SSimiud (b. b. auger feinem QttW^U)
ntetUiff en ift, aud| bad^BoTandUeTmäc^t*
ni| felbft, §.9. per praecept. Ugare, dare,
rdinquere, ou(b praeceptionem dare (Gai.
II. 216. 221. Ulp. XXIV, 6. 11. L 89 § 4
D. 31. 1. 32. 34 § 1. 2. 1. 38 § 8. 1. 93
§ 5 D. 32. ]. 20 pr. D. 33, 7); praeceptio-
nis legatum (1. 12 C. 6, 37); praecepUones
relictae, datae heredi (1- 75 § 1. 1. 76 pr.
D. 31. 1. 12 D. 34, 9); alteri ex heredibus
praeceptionem praedii dare (1. 25 D. 34,
4); praeceptionem bonorum aviae dare he-
redibus (1. 2 pr. D. 33, 7); pluribus unius
rei praec. relicta (I. 22 § 1 D. 10, 2); ex
causa praeceptumis poss%dere (1. 1 § 6 D.
43, 3). — 2) «norbnuug, «etfügung
(1. 2 C. 1, 12. L 7 C. 3. 13. 1. 3 C. 12, 16).
Praeoeptor, ße^ret (1. 6 D. 9, 2. 1. 17
§ 3 D. 21, 1, 1. 1 pr. D. 50, 13).
Praecerpere, üotmegpflilden: praec.
fructus (1. 11 C. Th. 6. 24).
. Praeoldere, 1) abfd^neiben, 5. 16. <^2a
praecisa (1. 11 pr. D. 9, 2); digitus, pollex
praecisus (1. 23 § 3 eod. 1. 10§ 1 D. 21,
1). — 2) = prooindere, aufteilen, ^^flü»
gen, terra praecisa (1. 30 § 2 D. 50, 16).
Praecingere, umgfirten (l 23 § 1 D.
34,2).
Praecipere, 1) uortoeg nel^men, \>ox*
au^ belommen, §. O. communi dividündo
iudicio praec. summäm (L 45 D. 41, 1);
praec. dotem (1. 1 § 13 D. 33, 4); tndbef.
in Oe^ug auf $tAtegate gefagt, ). O. onus
ex heredibus certam pecuniam praecip.
iussus (1- 10 D. 34, 1); praecepta certa
quantitate, praecepta aliqua re aut summa,
praeceptis quibusaam rebus, restituere here-
ditatem rogatus heres (1. 5 § 15 D. 24, 1.
1. 28 § 14. 1. 65 D. 36, 1). — 2) anorb*
nen,üetorbnen,uot{(i| reiben, bef elften,
§. ©. quodcumque imperator edicto prae-
cepit (1. 1 § 1 D. 1, 4. cf. 1. 5 § 6 D. 50,
7); quae edido perpetuo, vel magistratu
praecipiuntur (1- 52 § 6 D. 44, 7); quod
in sententiis praeceptum est (1. 1 § 6 D.
49, 4); praeceptum fSubst.), SSetorb«
nung, »otfd^tift, ©efe^I, 5. ©. praec.
iudieis, praesidis (1. 11 D. 44, 1. I. 28 § 1
D. 49, 1. l. 3 pr. D. 49, 8), legis (1. 40
§ 1 D. 5, 1. 1. 52 § 5 D. 44, 7. 1. 41 D.48,
19), iuris (1. 10 § 1 D. 1, 1); praecepta
civilia et praetoria (1. 31 pr. D. 16, 3).
Praeeipitare, 1) ^etabftHtjen, j. 33.
praecip. aliquem de ponte (1. 7 § 7 D. 9,
2); de saxo praedpitari (1. 25 § I D. 48,
19). — 2) übereilen, brftngen, j. ©.
interest viventium, ne praecipitentur, quan^
diu iusto deUberant (1. 6 pr D. 11, 1. cf.
I. 1 § 12 D. 38, 9. I. 20 § 6 D. 40, 7);
ad sohUionem praedpit. aliquem (1. 33 D.
23, 3).
Praeclpue (adv.), Domebmlic^ (Gai.
II, 278. IV, 160. 1. 1 pr. D. 22, 5).
Praeoipuus, 1) toai gemanb snm
SSorand er^&It, i. $d. praec esse im
(»egenf. t»on confem (1. 1 § 15 D. 37, 6);
praec. habere, retinere (1. 35 D. 10, 2. 1. 89
pr. D. 31. 1. 2 § 1 D. 33, 4. 1. 23 § 2 D.
40, 5. 1. 45 D. 41, 1. L 4 pr. D. 49, 17);
praec computari alicui (1. 2 C. 6, 60). -^
2) t)orsügHc^, befonberd, %. fd. quibus
praec. cura rerum incumbit (1. 57 D. 50, 16);
Digitized by
Google
436
Praecise — Praefectura.
ß
traec. facorem merere (1. 42 D. 26, 7); auc^
to. a. potior, %, O. dotium causa semper
et ubibue praee. est (lA V, 24, 8) ; placuit
in Omnibus rebns praecipuam esse iusHtiae
aequitatisgue qtMtn stricH iuris rationem
0. 8 C. 8, 1).
Fraeoise (adv.), futjtoeg, fc^Ied^t^in
= absolute, %, 9. praec. cavere Q. 1 § 20
D. 86, 8).
Fraeolamare (al. proclamare). toar*
nenb jutufcn 0- 7 D. 48, 8).
Praeolndere, 1) DeTfc^Iielen (1. 20
ir. D. 48, 24). — 2) au8f(^ttc§en (1- ^
80,2).
Praeco, ^erolb (1. 9 § 1 C. 8, 12).
Fraeoogitare, mtf ettoad Dotaud htn*
Un, finnen (1. 20 C. Th. 9, 4).
Fraecomxnodare, (Sfelb uovfd^iegen,
(1. un. C. 11, 29).
Fraeconium, 1) öffentlid^et 9[udruf
(luL ep. nov. 105 § 869). — 2) öffent*
lid^c »eloBung (L. 52 cf. 1. 25 C. Th.
12, 1).
Fraeourrere, übetragen (1. 50 C. Th.
15, 1).
Fraeda, IBeute: a) Mtqihtutt (L 20
§ 1 D. 49, 15); b) anbcrc »cutc: grassa-
tores, qui praedcie causa id faciunt. ; incen-
diarii, quipraedae c. incenderint intra oppi-
dum (1. 28 § 10. 12 D. 48, 19); qui praedam
ex naufragio diripulssent (1. 4 § 1 D. 47,
9); c) tropifc^: unerlaubter ^etoinn (L 1 pr.
D. 25, 5. 1. 27 § 1 C, Th. 10. 10).
Fraedari, Oeute machen, ^lünbetn
(Paul. V, 19. 20 § 1); tro^Hfd^: unet«
laubten (Setoinn mad^en (1. 6 G. Th.
9 8^.
*Fraedator, IBeutemac^er (1. 8 § 1 C.
12, 60).
Fraedeoeasor, iBorgAnger (1. 22 C.
8, 11).
Fraedelegatio, eine int SSotaud ge»
f(^e^ene 3)eIegation (L 8 C. Th. 11, 5).
Fraediator, bet ftftufer txnti beut
Staate t)er)>f&nbeten (Srunbjiücld =
qui mercatur (praedium) a populo; prae-
diatura, (Ecn^erb eine:^ ©taatdgtunb«
ftflcfd (Gai. II, 61).
Fraedicabilis, lobendmertl^ Q. 2 G.
Th. 9, 84).
Fraedioatio, Sob)>reifung (1* ^ §' ^
D. 50, 18).
Fraedlcere, Dor^r fagen, nennen,
betfünben, erüÄren, }. fe. venditor de
morbo vitiove praedicere lubetur (L 82 D.
21, 1); si (venditor) ignorans non prae-
dixerit (de tributo) — non tenetur (1. 21
§ 1 D. 19, 1) ; scire talem esse eervum, nee
praedic, (1. 26 § 7 D. 17, 1); praedictio,
ttot^ergebenbe drflftcnng (L 7 pr. D.
4,9).
Fraediolum, !Ieine9 (Stnnbftüil (L 88
§ 6 D. 81. 1. 88 § 5 D. 82).
Fraeditos, mit ttioa» Derfe^en, be«
gabt, belleibet, a* ^- potestaU, dignikUe,
auctoriiate praeditus (1. 28 pr. D. 4, 2. L 81
D. 5, 1. 1. 5 D. 86, 1); diversis oHibus
praedita mancipia (1. 5 G. 6, 1).
Fraedium, ^runbftüct, jl 8. praed.
rusttcum, urhanum (f. biefe %B.); praedia
legare, ut instructa sunt (l. 6 D. 88, 7. 1. 1
G. 6, 83) ; praedium cumvitico legatnm (1. 220
§ 1 D. 50, 16); praedio servitutem imponere
(1. 205 D. 50, 17), dd>eH (1. 84 pr. D. 8, 8.
1. 25 § 18 D. 10, 2); praed. servtens (f. ser-
yire s. 2), liberum (f. Über s. e.); quodprae-
diis datur extincta persona non extinguitur
(1. 1 § 48 D. 43, 20).
Fraedo, $Iünberer, 9iauber (1.1 {6
D. 8. 1. 1. 19 D. 8, 8. 1. 9 D. 4, 6. 1. 80
pr. D. 85, 2. 1. 1 § 4 D. 44, 7. 1. 23 D.
50, 17: — „impetus praedonum a nuUo
praestantnr"); über^u^t »et fic^ ol^ne
alten Slec^tdgrunb in ben IBefi^ einet
©ac^e gefett ^at (1. 11 § 1. 1. 12. 18 pr.
§ 8. 1. 25 § 8—7. 1. 28. 81 § 8. l. 86
§ 3. 1. 46 D. 5, 8. 1. 18 D. 9, 4. I. 7 § 4
D. 10, 3. 1. 22 § 2 D. 18, 7. 1. 1 § 9 D.
29, 4. 1. 18 § 8 D. 41, 2); praedonios,
rAuberif (b: praed. tnore versari (l. 25 { 5
D. 5, 8).
Fraeease, 1) t)otfte^en, ))Ocgefe(t
fein, §. ©. qui provinciae praeest (1. 3. 8.
9 D. 1, 18); qui exercitui praeest (1. 2 D.
8, 2); iudex, qui tribunali praeest (1. 1 D.
5, 1); qui iuri dicundo praesunt (L 26 D.
89, 3); praeesse puhlico iudicio (l. 1 pr. D.
48, 8), officio (1. 17 § 12 D. 86, 1); epi-
scopi, qui praesunt pani et ceteris vendUbus
rebus Q. 18 § 7 D. 50, 4). — 2) praesens
f. b. ».).
Fraefatio, 9$orh)i>rt, Sottebe, Sor«
bemerlung, heredem instituere hoc. praef,
(1. 98 D. 28, 5); — «oröet^attbtnng
fiber f[bf(^Iu| titit^ (Sefd^ftd, plerumque ea,
quaepraefationibus eonvenisse eoneipiuntur
(1. IM § 1 D. 45, 1).
Fraefatna, Dotber genannt, §.9. prae-
fata iura (1. 19 § 4 D. 10, 3); praefati
modi 0- 12 § 1 !>• 20, 4).
Fraefeotiantia, dienet bed praefectus
praetorio (1. 8 C. 1, 40. 1. 2. 8 C. 12, 52).
Fraefectoria arca = aroa ampliasi-
mae praefeoturae (l. 9. 16 G. Th. 11, 28).
Fraefeotorios (vir), ein getoefener
^tÄfect (1. 1 pr. D. 1,9. 1. 10 C. 12. 40).
Fraefeotnra. bie SBütbe, bad Kmt ober
bie (SleriAtdfteUe eined ^tAfecten (1. 1
D. 1, 17.1. 4 G. 1, 26. L 2 § 17 C. 1, 27.
Digitized by
Google
Praefectus — Praeiudiciam.
437
L 1 C. 1, 80. 1. un. 0. 10, 18); praef.
whia (l* 1 pr« § 7 ^* h 12); praetariana
vel urbana praef. (1. 25 G. 2, 12).
Praefectus, SBotacfeJtet, »otfte^cr,
fße\t1^H^ahtx, a. 8. praef. coftorii9 vel
alae vel legionis (1. 2 pr. D. 8, 2), centu-
riae (1. 6 g ^ I>* '^d, 16), equitwn (1. 68
D. 23, 2), claasium (Paul. V, 26 § 2), w^i-
Zum (tii. D. 1, 15. C. 1, 48); praef. whi s.
urbis, 6tabtcominanbaiit (1. 2 § 88 D. 1, 2.
tit. D. 1, 12. C. 1, 28); praef. paai (I. 7
C. 8, 16: praef. ÄegypH 8. augustaUs ({. b.
».); praef. praetorio (f. b. SB.): praef. an-
nonae (\. b. IB. s. 1.); praef. aerario 8. oe-
rarii 0- 12 D. 84, 9. 1. 4 § 20 D. 40, 5.
l. 15 § 4. 6. 1. 42 D. 49, 14).
Fraeferre, 1) t)OT fid^ ^ertragen, ini^»
bef. bie Slbaeid^n einer ^ürbe, eined 9(mteiS,
ballet f. t). a. bamit Beleibet fein, §. 9.
dignitatis haUtum et oritammta praef.
(1. 4 C. 9, 85). — 2) üotjie^en = ante-
ferre (\. 8 D. 2, 14. 1. 8. 12 | 8. 1. 21 D.
20, 4); praelatio, )Bor^ug (1. 2 § 20 D.
88, 17). — 8) tJorauS botiren: praelato
die fieri (1. 1 § 2 D. 2, 18).
Praefioere» Uorfe|en, ). IB. irenarchae,
qui disciplinae publicae et corrigendie mo-
rOma praefiduntur (1. 18 § 7 D. 50, 4).
Praeflgere, t>tv\ptxxtn, 5. S3. tabulü
praef. adiiu« (L 1 § 10 D. 25, 4); fenestras
praefixas habere (1. 6 D. 8, 2).
Praeflnire,beftimmen,fefifet^en;prae-
flnitio, IBeftimmung, §. !6. praef. certam
sumtnam, nsque ad quam luretur (1. 5 1 1
D. 12, 8); dies praefinitus H. 6 D. 22, 2);
praefisitum temptia aetatis (L 48 D. 86, 1);
8ine praefinitione iemporia — sine prae^
fifUt cmnoTum legatum (1. 19 pr. 20 D.
86, 2).
Praefocare, tt\iidtn, ertoilTgen:
praef. partum (1. 4 D. 25, 8).
PraefUlgere, t)orongi&n§en: nosiro
nomine praefulgente coadunatum opus (1. 1
§ 2 G. 1, 17); hanore praefiilg. (1. 8 § 1
C. Th. 11, 89).
Praegnas 8. praegnans {c^toanger
(Gai. 1, 90. 91. 1. 15. 16 D. 8, 2. 1. 9 § 16
D. 87. 9. L 187 D. 60, 17).
Praegravare, 1) belaften, bef c^meten,
non oportet ex aententia pro alio h<ä)ita
aUum praegramH (1. 21 D. 8, 2). — 2)
üocmiegen, übermiegen, graviorem esse
(1. 6 pr. D. 46, 8).
Praeiudlcare, eine (Sntfd^eibung geben,
tod^t einer anbent Slecbtdftage ober rnt^i^*
\ad^ vorgreift, — ühexfyivipt (Sintrag
tl^un, 9la(^t]^eil bringen, f. 9. resinter
aUos iudieatas aUis non praetudicare (1. 68
D. 42, 1); quae invUo te acta sunt, tibi
non praeiudicant (1. 27 pr* P, 3» 3); non
debet puMico iudieio prioata actione prcte-
iudicari (1. 2 § 1 D. 47, 8); privato iudieio
legiComeliae praeiudic. p. 7 § 1 D. 47, 10);
inhibendae petitiones credifcorum singulo-
rum, ne publicae causae praeiudicetur (1. 85
D. 49, 14); neutrum eorum (sc. iudiciorum,
et hereditatls et libertatis) ita ezplicari
Botest, ut non condicioni eius, qui se fi"
lium esse contendat, praeiudicetur (1. 8 § 11
D. 87, 10); Statut ingenuae praeiud. (1. 14
G. 7, 14); negando se heredem prafiiud.
«W (1. 9 § ID. 11, 1).
PraeiudioialiB, 1) praeiud. actio for-
mula, eine auf t)orI&ufige rid^terlic^e
Sreftftellung eine« 9tec^tdüerpUnif{ed
ober einer 2:i^atfoc^e, »oüon bie ftnU
fd^eibung eine« anbem ^rojeffe« ab^ngt,
^erid^tete Älage, geftfieUunggflage,
tnSbef. auf richterliche gfeftfteHung bed status
einer $erfon (Gai. IV, 44. 94. § 18 I. 4, 6:
,J'raeiud. actiones in rem esse videntur,
quales sunt, per quas quaeritur, an aliquis
Über, vel an libertus sit, vel de partu agno-
scendo"). — 2) praeiud. multa, eine ©träfe,
mlä)t ben trifft, ber gegen eine interlocutio
appeUivt; nee ab interlocutionibus appel-
landum esse (1. 65. 50 G. Th. 11, 80).
Praeiudioium, tin $ro§e| gunt S^ed
einer borldufigen, abgef onberten (Snt»
fc^eibung einer not^toenbigen IBor^
frage, non totldftt ein vtad^pto^jji ober ein
aulergeridbtlid^er SCnf^c^ abhängig ift, unb
ber bed^alb mit einer bIo|en pronuntiatio,
nid^t mit einer condemnatio enbigt ; — aud|
ber bitrd^ bie t)orgreifenbe d^ntfd^ei«
bung entfte^enbe^ac^tl^eil; 1) im It^*
teren Sinne per minorem cau9am maiori
cognitioni praeiud. fieri non oportet (1. 54
D. 5, 1); ret maioris pecuniae praeiud, fieri
yidetur, cum ea quaestio in ludicium de-
ducitur, quae communis est quaestioni de
re maiori (1. 21 D. 44, 1); exceptio quod
praeiud, non fiat hereditati, fundo (1. 18.
16. 18 eod. 1. 25 § 17 D. 5, 8); si per
quaestionem nummariam praeiud, statui vi-
detur fieriy cessare quaestionem (1. 4 D.
40, 15); sustinendum iudidum, ne praeiud,
libertati /{ae (1. 24 § 4 D. 40, 12); sie de
utriusque statu ag^tur, ne aliquod praeiud,
fiat impvheriper puberis personam (1. 8 § 8
D. 87, 10) ; nlius nihil praeiudicii passus
(L 29 D. 40, 4); res inter alias iudioatae
neque emolumentum adferrehis,qui iudieio
non interfuerunt, neque praeitid.solent irro-
gare (1. 2 G. 7, 56); causam agere sine prae-
iud, rerum iudicat, (1. 1 eod.); sine praeiud,
frioris sententiae totum ins alii creditori
mtegrum relinqui (1. 16 in f. D. 20, 4); sine
ullo litis praeiud, auctorem ad litem fieri
(1. 27 pr. I>. 26, 2) ; veritaH non facere prae-
Digitized by
Google
438
Praelatio — Praeponere.
iud. (1* 10 D. 1, 6. 1. 5 g 9 D. 25, 8); (a}8etiH
creditori nullum praeiud. debitor facit (1. 4
§ 4 D. 49, 1); in coheredum pratdudicium se
condemnari pati (1. 5 pr. ü. 49, 1). — 2)
=z praeiudietaHs actio (1. 8 § 1 D. 2, 4: —
„si qui praeiudicio pronuncietur esse Über-
tus." 1. 35 § 2 D. 3, 3. 1. 1 § 2 D. 6, 1: .
— j.petimtur (sc. liberae pers.) aut praeiudi-
ciis aut interdictis'' 1. 18 pr. D. 22, 3. 1. 3
§ 2. 5. 1. 5 § 18 D. 25, 3. 1. 6 D. 40, 14:
„Qixoüens de hoc contenditur,an qiiis liber-
tus sit etc. — redditur j^aeiudiciwn^^ . 1. 30
D. 42, 5: — „eos, qui bona sua negant
iure yenisse, praeitidido experiri debere."
1. 12 D. 44, 1: «Generaliter in praetudidis
ia actoris partes stistinet, qui habet inten-
tionem secundum id quod intendit.** 1. 37
pr. D. 44, 7). — 3) f. t>. a. interlocutio (l. 5
C. Th. 1, 2. 1. 40. 44 C. Th. 11, 30. 1. 1.
2. 11. 15. 16 C. Th. 11, 36); ba^er prae-
iudicialis multa, eine bem fLpptllanitn
gegen eine hlofit interlocutio angebtol^te
Oelbfttofe (\. 50. 65 C. Th. 11, 30. cf.
1. 25 0. Th. 11, 36). — 4) «or*ug, ¥ti»
üileg (1. 43 C. 10, 32. 1. 19 C. Th. 16, 2).
Praelatio f. praeferre s. 2.
Fraelegare, 1) einem @rben ettoo» §um
Voraus, b. 1^. au^et feinem (Srbt^eile
t>exmadftn, §. C scr^tis heredibus sin-
gulis certa pradeg. (1. 94 D. 35, 2. cf. 1. 27
§ 1. L 34 § 3 D. 32); alteri (heredum)
ftmdtm praeleg. (1. 67 § 4 D. 31), partes
coheredibus praelegatae (l. 77 § 8 eod.);
uni ex heredibus praelegatae rationes (1. 8
pr. D. 10, 2); servum testamento liberum
esse iubere, eique pecuHum praeleg. (1. 1
§ 4 D. 21, 3); peculium servo vel filio
praeleg. (1. 10 D. 33, 8); praelegatio»
^0tauduetma(^tni6 (1. 31 § 1 D. 34, 4.
1. 2 C. 5, 12). — 2) but(^ ßegat 3emonben
ettoad erftotten, jurficfgeben (relegare s. 2)
praeleg. dotem (1. 77 § 12. 1. 82 pr. 1. 88
I 7 D. 31. 1. 27 D. 33, 2. 1. 1 § 7. 13.
1. 9 D. 33, 4. 1. 8 § 6. 1. 10 § 1 D.
37, 5).
Ppaelum, ftettet, ^teffe (l- 19 § 2
D. 19, 2).
Fraematurus (adi.), praemature (adv.),
ju ftü^jeitig, öorjeitig, öerftül^et,
praemat. solutio (1. 41 § 1 D. 40, 4); qui
praemature petit, plus petere videtur (§ 33
I. 4, 6).
Fraemeditari, üotl^er bebenlen (1. 3
C. Th. 9, 37).
Fraemittere, t)orl^et/ Dotaui^ f d^iden
(1. 1 § 4 D. 25, 3).
Fraemium, ©elol^nung, ßol^n, j. C
propter pr.{=: quaeetus causa) in scaenam
prodire (1. 2 § 5 D. 3, 2) ; praetnii nomine
consequi (l. 15 § 1 D. 49, 14); praetnii
Joeo tribui (L 26 § 1 D. 29, 1); in prae-
mia adsignatae possessiones (1. 11 pr. D.
21, 2); ne quis doli sui praem. ferat (1. 31
D. 4, 8).
Fraemonere, k^ot^et mal^nen, txs
innern, toatnen.
Fraemunire, Dorfel^en, {(^ü^en (L 2
§ 10 D. 1, 2).
Fraenomen, )Borname (1. 1 D. 28, 2.
1. un. C. 9, 25).
Fraeoooupare, 1) ttortoeg nehmen,
praeocc. partem coniunctomm sibi here-
dum (1. 1 § 10 e. G. 6, 51). — 2) §uU0T'
fommen (1. 21 § 2 D. 34, 3. 1. 7 § 2 D.
43, 24).
Fraeoptare, Hebet tofinfc^en (l-^ §^
C. 5, 35).
Fraeparare, 1) Dorbeteiten; praepa-
ratio, SSotbeteitung, 0.©. praep. litem,
controversiam (1. 6 § 1. 1. 7 D. 6, 2: „Quem-
admodum praeparasse litem quis videa-
tur, ut possit transmittere actionem (de in-
offic. testam.), yideamus; — si commina-
tus tantum accusationem fuerit vel usqne
ad denuntiationem vel libelli dationem
praecesserit, ad heredem suara aecusatio-
nem transmittot." cf. 1. 36 § 2 C. 3, 28: —
„In medio tempore, i. e. a morte quidem
testatoris, ante aditam autem hereditatem,
etsi decesserit filius, huiusmodi qnerdkm,
licet non se praeparaverit, ad suam poste-
ritatem transmittet, ad eztraneos vero he-
redes tunc tantummodo, quando anüfm
libris insertam faeiatpraeparaUonem**); se
adversarium praep, alioui (1. 15 § 1 D. 41,
3) ; ^raeparatio causae (im ^egenf . t>on sen-
tentia, quae arbitrium finit (1. 19 § 2 D.
4,8);praeparatoriu8,)nt)6otbereitititg
t>on ettoad bienenb: interdictufn,qvLode9t
de liberis exhibendis, praepafat, est huius
interdicti, sc. de liberis ducendis (1. 3 § 1
D. 48, 30). — 2) ühttf^npt bereiten, ju-
bereiten; praeparatlo, S^^^^^^^^^d'
§. ©. ad praeparat hibendi comparatum
argentum 0* 21 pr. D. 34, 2).
Fraeparatio, praeparatorioa {. prae-
parare,
Fraeparous, fe^r f)>at{am.
Fraepedire, t)et^inbern, bemmen,
%, O. lingua penitus praepedita (1. 10 § 5
C. 6,22); aufhalten, bet§dgetn: neprae-
pediatur per astutias fataUs rei terminw
(l. 3 C.7, 63); praepeditio,8et}dgerttii0,
«uffc^ub (1. 11 § 2 C. 6, 85).
Fraeponderare, übertoiegen (L 56 G.
Th. 12, 1).
Fraeponere, 1) üoran ftellen, fe|en
(l. 2 § 38 D. 1, 2); praepositio, Sota«'
f^ellung, IBorfeJung: diei et oonst^
praep. (l. 6 § 6 D. 2, 18); mdf t^otonl*
Digitized by
Google
Praepositio — Praescribere.
439
ufetenbed SBort, Sotmott (1. 8 § 2
3. 1. L 1 pr. D. 16.3). — 2) öorjicl^cn
g. 52 pr. D: 15. 1. 1. 2 P. 42. 8.^1. i04
. 50, 17). — S) gcmanbcn übet ettoa«
fe^en, einem @)ff<^ft oberVmt uovfeten,
3Ut Oefotgung, Seitung einet ^[ngelegen^t
an {teilen; praepositio. VnfteUung, ji. O.
eineiS magister navis, institor (1. 1 § 12
D. 14, 1. L 11 § 2. 5 D. 14, 3); qui navi
wraepasitus est = magister navis (1. 6 § 3
D. 9, 3); praepon. (navi) magistrum (1. 1
§ 2. 4. 5. 12 1). 14, 1); insUtorem taber-
nae vel negotio praepon. (1. 1 pr. eod.
1. 8. 5 pr. § 1 ff. D. 14, 8); ad emenr
dum vendendumque tabemae praeponi (1.
18 eod.); servns praepositos distrahendis
mereibus (1. 16 eod.), ddntü exigendis
(1. 37 § 1 D. 26, 7); calendario praep.
servum (1. 41 D. 12, 1); servus unius
ex sociis societati praepositus (1. 23 § 1
D. 17, 2); praepon. curatores operum
(L 7 § 1 D. 1, 16); odminiHra-
iioni rerum civitatis praepositus (1. 4 D.
^5, 4); procurator (Gaesaris) «xac^tont prae-
pos. (L 21 § 1 D. 20, 4); tributis exigendis
Jiraepös. (L 5 § 2 D. 50, 15); praepositus
Subst.), beamtet, ^otaefe^tet = prae-
fectus, indbef. militatifd^et (£^ef (1. 8 §
6. 22. 1. 6 § 1. 8 D. 49, 15); praepositi
müitum et castrorum (1. 7 G. 3, 26), laho-
rum (f. labaram). sacri ciibieuli (f. b. SSB.)^
seholarum (1. nn. 0. 12, 11), agenHum in
rebus (rubr. C. 12, 21), thensaurorum (1. 1
C. 10, 23. 1. 14 C. 11, 8); praepositura,
bad ^mt, bte föürbe tinti praepositus,
5. ©. praepos. castrorum (1. 1 C. 1, 30),
castri ac mtlitum (1. 1 G. 12, 59), horreorum
et pagorum (1. 2 G. 10, 72), annonarum
(I. 2 C. Th. 11, 5).
Praepositio, praepositura f. praepo-
nere.
Fraepo8teni8(adi.), praepostere (adv.),
t>tttt^xi, 5. JB. praeposterum esse, ante nos
locnpletes dici, quam adquisierimus (l. 68
pr. V. 35, 2); stipulatio praepostera, ^oe-
postere concepta (§ 14 I. 3, 19).
Praepotens, butc^ SRacbt, 9(nfe^en
andgeseic^net (l 8 § 2 G. Tb. 13, 3).
Praepoperu8(adi.), praepropere (adv.),
t)0 teilig: caecitate praepr. accedere ad
etc. (Vat. § 35); praepr. poscere (1. 2 G.
Th. 11, 86).
Fraeripere, 1) an fic^ reiften, ent*
reiften: praer. alicui ins; sibi praer. alie-
num ius (1. 11 D. 8, 5. 1, 16 pr. D. 48,
5). — 2) se praeripere, \i^ eltig too*
'in begeben, flüd^ten (1. 17 § 4 D.
1, I).
Praerogare» t)otau8jal^Ien, bot-
fdjieften (1. 19 § 6 D. 19, 2. 1. 8 § 1 D.
27, 4. l. 20 G. 10, 32).
Fraerogativa, IBotjug, ^otted^t, §.
16. habere praerogativam, ut etc. (1. 18 §
25 D. 50, 4); praerog. deductionis (1. 11
D. 26, 7), usucapionis (1. 1 G. 4, 52),
temporum (1. 22 § 9 G. 6, 30), minorts
aetatis (l. 4 C. 2, 30).
Praerumpere, untetbte^en, tna prae-
rupta (1. 1 § 6 D. 43, 19). — 2) prae-
raptns, ^eftig, gef&|tli(^, seditio prae-
rupta (1. 6 § 9 D. 28, 8).
Pr aes, 35 ü t g e : praedes adversario dare
litis et vindiciarum ; pro praede Utis vin-
diciarum stipulatio (öai. IV, 16. 94) ; prae-
dibus cavere (1. 6 § 7 D. 10, 3).
Praesagium, f^eiffagung: extorum
praes. and b^n (^ngeweiben (1. 9 G. Th.
16, 10).
Praescribere, 1) üotan fc^teiben,
feften, ftellen: praesoriptio,»otonftel-
tttng, tjotangeftelltet ©aj, indbefonbete
bet SBotmetf obet bie (Staufet toeld^e im
SfotmuIatlMfojeft bet gotmel infetitt toutbe,
a) nm bem ÄlÄget, ttjenn et ouS einet Ob»
ligation auf fatftge unb fünftige iBeifhntgen
mtt bie etfteten in 9nf^d^ nirnntt, bie
SO^dglid^teit einet ^toeiten ßtage toegen bet
fünftigen ßeiftungen offen ju Ratten, b) nm
einen (Sintuanb M S3eliagten jnt (St-
öttctung §n DetffeHen. ©eit (SfoiuÄ ttwben
oHe praescr. pro reo afö ©jcc^tionen fot»
mufitt (Gai. IV, 132—187: ^Videamus de
praescriptionibus, quae receptae sunt pro
actore. — Si velimus id quidem, quod
praestari oportet, petere et in iudicium de-
ducere, futuram vero obligationis prae-
stationem in incerto relinquere, necesse
est, ut cum hae praescriptione agamus : ea
res agatur, cuius rei dies fuit. — item si
ex emnto agamus, ut nobis fundus man-
cipio detur, debemns ita praescribere: ea
res agatur de fundo mancipando. — Prae-
scriptiones autem appellatas esse ab eo,
quod ante formulas praescribuntur, plus
quam manifestum est. Sed bis quidem tem-
poribus omnes praescriptiones ab actore
proficiscuntur; oUm autem quaedam etj^ro
reo opponebantur, qualis iUa erat prae-
scr iptio: ea res agatur, si in ea re prae-
iudtctum hereditati non fiat, quae nunc in
speciem exceptionis deducta est. — Item
admonendi sumus, si cum ipso agamus,
qui incertumpromiserit.ita nobis formulam
esse propositam, ut praescriptio inserta sit
formulae loco demonstrationis, hoc modo:
Iudex esse etc. — Si cum Sponsore aut fide-
iussore agatur, praescribi solet hoc modo:
ea res agatur etc. — deinde formula sub-
icitur*) ; — c) praescriptis verbis agere, actio,
Digitized by
Google
440
Praescriptio — Praesens.
iudicium, eine ßlage auf Q^Hung eintd
SSertrag;», meldtet toebet au ben ffttaU noc^
au ben )BerbaI« nod^ §u ben (i^ontentuaI»(£on«
tracten gehörte, welchem aber, faHd babei iebec
$acid€ent bem flnbetn eine Seiftung ^n»
ftnpoc^en (do ut des, do nt facias, faoio ufc
des, au4 facio ut facias), nad^ bet \päUx
reci^Hrten £el^e ber $TOcuIeianet ju fünften
beffen, bet mit feinet Setftung uotangeoangen,
^agbotfeit jugeftanben nntb. ^ie ^otmei
etfotbett bedbalb eine S^atftettung bet t^at«
fA(^ lieben a^ontente (praescr. verba), auf
»el^e bie ^lage ftc^ gtünbet (1. 7 § 2D. 2,
U. l 13 § 2 D. 13, 6. L 1 § 9 D. 16, 3.
L 2. 7. 8. 13 § 1. 1. 15. 22, 24 D. 19, 5),
auc^ aU actio, quae prae$cr. verbis rem
gestam demonstrat, be^eic^net (l- ^ C. 2, 4) ;
d} ba in ditetet 3^ ^^^ d^inteben bed
IBeflagten ber ^lagfotmel ptafaibitt »utben
(Gai. IV, 133), ^o^atpraescribereühtt^upt
bie Oebeutung oon excipere ttXanqt (1. 52 §
3 D. 5, 1. I. 34 § 3 D. 31. 1. 10 D. 44,
1. 1. 3 § 1 D. 47, 15. 1. 3 § 1 D. 49, 1),
unb praescriptio bie IBebeutung t)on exceptio,
d^intebe, praeseriptioneo, quae obici wlent
accusantibus adolterii (1. 16 § 7 D. 48, 5);
ezcludi praescriptione in factum data 0*
23 D. 44, 1); praescr. rei iudicatae (1. 11
eod. 1. 29 D. 44, 2. I. 1 C. 7, 56), factae
tranaactionis (l. 9 pr. D. 2, 15), fori (1. 26
pr. D. 2, 7. 1. 1 C. 3, 24. 1. 13 C. 8, 35).
doli mali (1. 91 D. 46, 3), mendaciorum (1.
2 0. 1, 22) ; omnes peremptorias praeseript.
expromere cogi (l. 37 C. Th, 11, 30);
ini^bef. hnrb ed oon ber d^intebe bet ^et«
lAl^tung unb (Stfit^ung gefagt: praescr.
Umgae s. diutinae possessionis (1. 76 § 1
B. 18, 1. 1. 3. 9 D. 44, 3), longi temporis
a. 15 § 1 D. 12, 6. 1. 1 C. 7, 22), diu-
turni süentii fl. 1 C. 4, 52), XXX an-
norum (1. 6 G. 3, 39) ; in fisci quaestioni-
bus XX annorum pnvescr. custoditur (1.
13 pr. D. 44, 3); praescriptioue V anno-
rum crimen incesti non excluditur (1. 40
§ 5 D. 48, 5); and) toixb longi temporis
praescr. bon bet SSetjäl^tung unb (£t*
f i^ung felbft gefagt a* 13 § 1 V. 12, 2. 1.
54 pr. D. 21, 2. 1. un. C. 7, 31. tit. C. 7,
33). -—2) Dotfd^teiben, anorbnen, feft*
fe^en, beftintmen, }. iB. tempus a testa-
tore praescriptum (I. 28 | 8 D. 34, 3);;
condicio praescripta (1. 27 D. 35, 2^; pu-
blico iure praescriptum (1. 1 C. 7, 39);
praesoriptum (Sabst.), praescriptio,
iBotfd^tift: praescriptio 2ß^ teneri (1. 27
pr. D. 48, 10); oae/e^te« praescriptiones (1.
26 C. Th. 8, 4). — 3) befd^tftnfen, annuo
tempore praescripta actio (1. 5 C. 9, 35).
— 4)au«f(l^teiben,in8 SHeine f(^teiben
(L 40 pr. D. 29, 1).
l
Fraeaoriptio f. praescribere.
Praesens, l)gegenl[Ddttig: praesentia,
®egenmatt, a) in Se^ug auf ben Ort:
praesens im (Segenf . \>on abims, ini^befonbere
mter praesentes — inter absentes, je nadf*
bem amei $etfonen in betfelben $toinn^ bomü
cUitt finb obet ni(^t (1. 1 § 1 D. 2, 12. L
5—7. 43 § 3 D. 3, 3. I. 23 pr. § 3 D. 4,
6. L 1 pr. D. 45. 1. 1. 209 D. 50, 16. 1.
12 C. 7, M. 1. 3 C. 9, 1. 1. 6 C. 9. 2); im
ipso negotio praesens (1. 9 § 5 D. 26, 8);
in eundem locum omnium praesentiam fieri
(1. 1 D. 11, 2); in praesenti B.inpraesen-
Harum esse = praesentem esse (1. 21 § 1
D. 22, 5. 1. 1 § 15 D. 27.S)', in praesenUa
rerum constitutus = praesens (L 1 C. 5,
27); nuntiatio in re praesenH facienda, L
e. loci, ubi opus fiat (1. 5 § 2--4 D. 39,
1); in re pra^, consentire(L 1 § 21 D.41,
2); praesentis corporis copia; praesentiam
corporis praebere^ praestare (l. 22. 215. 246
pr. D. 50, \6)\praeseiüiam sui facere nolle
lio), fofottig oft übetfe|t metben tarn:
§ L L 53 § 1 D. 42. 1); b) in^^
Aug auf bie B^it, »o edbutd^ augenblict«
B'
praesens — futurum tempus (1. 8 pr. D.
50, 16); in praesenti, in praesentia, in
praesentiarum, im (^egenf. t>on post tem-
US, postea in futurum etc. (1. 22. 23 pr.
>. 8, 2. I. 16 pr. D. 36, 2. 1. 2 D. 37, 10.
1. 1 § 1 D. 43, 5. 1. 2 § 31 D. 43,8.1.
53 D. 45, 1); ex praes. aestimaiione (im
(Siegenf. Uon ex praeterita emptione) con-
stitui pretia (l. 3 § 5 D. 49, 14) ; secun-
dum praesens pretium corpora aestimanda
(L 62 § 1 D. 35, 2): ad praesens (im <9^
genf. bon perpetui usus causa) in aedibus
esse (L 17 § 7 D. 19, 1); soluto matrimo-
nio praesentem dotem reddere (1. 17 § 2D.
42, 8); praesens solvere, cum in diem de-
beretur (1. 10 § 12 eod.); praesens (im
©egenf. öon ex die) dari (L 4 D. 7, 1);
praesenti die datum s. relictum legatum,
fideicommissum (1. 8 § 21 D. 2, 15. 1. 24.
25 D. 31. 1. 1 § 7 D. 35, 3); praesens le-
gatum 0. 12 § 3. L 49 § 1 D. 30. l 19
§ 3 D. 36, 2); quae ad praesens tempus k-
gata sunt (1. 54 pr. D. 3^\ 1); aut praes.
die, aut in diem, aut sub condidone dare
libertatem debere (1. 22 D. 28, 7); praes.
die senrus liber esse iussus (L 14 pr. D.
15, 1); praesens s. praes. die deberi (L 13
§ 5 D. 20, 1. 1. 30 § 2 D. 30. L 17 pr.
D. 33, 1. 1. 89 D. 35, 1. L 21 pr. D. 36.
2. 1. 41 § 1 D. 45, 1); praesens in diemve
dare facere oportere (1. 76 § 1 eod. 1. 46
D. 31. 1. 18 § 1 D. 46, 4); praesens ob-
ligatio (1. 9 pr. D. 12, 1. 1. 46 pr. D. 45,
1). — 2) = praesentaiis: qui praesentes
Digitized by
Google
Praesentalis — Praestatio.
441
obsequio nostrae ekmentiac deputati sunt
(1. 18 pr. C. 12, 35).
FraesentaliB, am !(|i{ec liefen jpofe
^ienft il^uenb, }. fb, praeaent. müites,
numen (1. 18 pr. § 1. IQ eod. 1. 4 C. 12,
54); praesent agmina (l. 5 C. 1, 29);
praesent. domestici (l 4 G. 12, 17).
Fraeaentaneusjof ortig (l6pr.C.l,12).
Prae8e^tare, borbictcn, audliefern,
dos praesentetur (1* 1^ C. Th. 9, 42);
praeaentatio, ©tellung.
Fraasentla f. praesens.
Fraesertim, autttal (1. 32 pr. D. 9, 2.
L 3 § 4 D. 19, 1. 1. 3 pr. D. 43, 29)
Praeses, Sorfte^et,$raftbent, (Sl^ef:
a) mUttAtif^er (iL^ef (L 3 § 6. 1. 6 §2
D. 49, 14); b) (»ttiä)Hpt&\\htnt =
praetor (1. 15 D. 2, 1. 1. 23 J 3 D. 4, 2);
c) tttdbff. @tatt^altet einer $ri>t)in5
(tdt D. 1, 18); praesidallB, bie 6tatt*
^alter betreffeiib, ibncn jujiel^enb,
üon i^nen auSgel^eno, j. iB. praesid.
officium (l. 2 C. 6, 1), decretum (1. 2 C. 5,
72), iudicimn (1. 8 C. 3. 3. 1. 17 C. 9. 1);
praesid. iurisdictio (1. 36 § 2 G. 1, 3),
noUo (1. 4 G. 4, 9. 1. 18 C. 7, 16. I. 20 G.
8, 13. 1. 5 G. 9, 33), iussio (1. 11 G. 4,
24); praesid. acta (1. 6 G. 3, 81).
Praesidalis f. praeses s. c
Fraesidatns, iai 9(mt eined prae-
ses (1.2 C, Th. 6, 28. 1. 23 pr. G. Th. 8, 5).
Fraesidere, t)orfte^en, praes. ludis (1.
6 D. 33, 1); j^isßtoTy qnitutelaribus eogni-
tiofdbus praesidet (l. 1 pr. G. 5, 38); iu-
dices cuinbet ctdmifU lumorive praesiden-
tes (l. 2 G. 9, 44) ; archiepiscopuB ecdemae
praesidens (1. 14 pr. G. 1, 2).
Praesidium, 1) ®d^u6, $ülfe, §• ®*
praesidii causa repositos habere nuromos
(1. 79 § 1 D. 32); sancHonum praesidio
cautum adversos tutorum insidias (1. 2 G.
2, 27).- 2) @c^an§e, Sager (1. 5 § 1.1.
12 § 9 D. 49, 15. 1. 5 § 5 D. 49, 16).
Fraestare, 1) geto&bren, leiften a)
über^tt^ geben, ert^eilen, §. 9. praest.
causam (1. 2 § 9 D. 2, 11. L 46 D. 41, 1),
iura (§ 6 I. 1, 12), immuniiatem (1* ^ §
4 D. 50, 6), vacationem (1. 18 D. 50, 16),
liberatümem (L 46 | 1 D. 46, 8); adro-
ffandum se praest, fid^ ^ergeben , toxlU
U^rig jetgen (1. 36 § 1 D. 5, 3); discere
voientibus 8e praest. (1. 2 § 35 D. 1, 2) ;
iure pietatis praest. alimenta getud^ren
(1. 38 D. 8, 5); praest. advocationem Q.. 6
I 1 D. 3, 1), defensianem (1. 43 § 2 D. 3,
8), probationem, IBett^eid ffi^&n (l. 5 § 1 D.
22, 3), rationem, Sted^nung le^en (1. 67 § 6
D. 23, 2); tttoti\tn, bezeigen: praest.
reverentiam (L 13 D. 2, 4), obsequium (l*
1 § 1 B. 38, 2), fidem (f. b. ». s. 2); b)
leiften, toai man and einer Obligation
fd^ulbig ift (ob \>a» praestare neben bem
dare unb facere M ^n^U ber Obligation
no(^ eine befonbere S^ebeutung l^t nnb u^eld^e?
iftbeftritten);lKi]^ leiften, gew&l^ren, ge»
ben, ). IB. quae me ex empto praest, tibi
oportet (l. 57 cf. 1. 43 D. 2, 14. 1. 31 pr. D.
19, 1); in primis ipsam rem praest. vcndUo-
rem oportet i. e. tradere (1. 11 § 2 eod.);
venditi iudicio praest. fr actus (l. 4 §41).
18, 2); ex causa fideicommissi praest. res
singulas (1. 16 § 7 D. 5, 3) ; praest. lega-
tum, fideicomm. (L 9. 19 § 1 D. 40, 5);
agere ex testamento, ut Uberatio prae-
stetur (1. 19 § 3 D. 36, 2); praest. liber-
tatem (1. 33 D. 4, 4. L 23 § 1 D. 37, 14.
L 20. 40 pr. 47 pr. D. 40, 4. l. 24 § 7.
19 D. 40, 5. 1. 43 D. 40, 12), cibum,
potum etc. (1. 1 § 19 D. 37, 9), operas (L
7 § 3. 1. 15 pr. 16 pr. 35 D. 38, ll caulio-
nem(\. l % 2 D. 7, 9. L 67 § 1 D. 36, 1.
1. 1 D. 37, S),aesHmationem (1. 25 § 10 D.
10, 2. L 5 § 3 D. 13, 6. 1. 34 jr. D. 44,
7), servitutem (1. 20 pr. D. 8, 3), passes-
sionem (1. 6 pr. D. 44, 3); omnis causa
praestanda (1. 17 § 1 D. 6, 1. cf. 1. 1 D.
22, 1); actionem praest. = cedere, man-
dare (l. 20 § 3 D. 3, 5. 1. 20 § 17 D. 5,
3. 1. 17 § 1 D. 6, 1. L 5 pr. D. 14, 1. 1.
1 § 11. 1. 2. 1. 69. 16 D. 16, 3. 1. 45 pr.
§ 5 D. 17, 1. 1. 31 pr. D. 19, 1. 1. 11 pr.
1. 47. 60 § 2 D. 19, 2. 1. 36 D. 46, 1. 1.
95 § 10 D. 46,3). — 2)fürettoa«®etoabr
teiften, ^aften, eingeben, 5. ö. easola
dicta s. promissa admittenda sunt, quae-
cumque sie dicuntur, ut prctestentur, non
ut iactentur (1. 19 § 3 D. 21, 1); in vendendo
fundo quaedamy etiam si non dicantur prae-
standa sunt veluti ne fundus evincatur (1.
66 pr D. 18, l):si nomen sit distractum,
locupletem esse debitorem, non debere prae-
stare, debitorem autem esse praestare (1. 4
D. 18, 4); debitores fuisse idoneos, praest.
(1. 111 D S5f l); non esse fugitivumservum,
praest. (1. 2 D. 19. 4); praest. /actum, culpam
alicuius (1. 6 § 2 D. 9, 3. 1. 11 pr. D. 19,
2. 1. 1 § 15 1). 43, 16. 1. 149 D. 50, 17) ;
praest. damnum, dolum, culpam, periculum,
casum, factum (f. biefe SB.)/ mortaiitatem
(1. 40 pr. D. 5, 3. cf. 1. 23 D. 50, 17: ,Ani-
malium casus mortesque, quae sine culpa
accidufU — impetus praedonum a nuüo
praestantur"),
Fraestatio, 1) obliaatorifAe fieiftnna, j.
S3. familiae erciscundae iudicium ex duo-
bus constat, i. e. rebus 9Xaw% praestatio-
nibus (1. 22 § 4. 5 D. 10, 2) ; sicut ipsius rei
divisio venit in oommuni dividundo iu-
Digitized by
Google
442
Praestigiae — Praeterire.
diclo, ita eüam praeHationes veniunt (1- 4
§ 8 D. 10, 8); pro socio actio magis ad per-
sofuUes invicem praestat pertinet qnam ad
communinm rerum divisionem (l. 1 eod.) *,
operae, quMqxiB^inpecuniafpraestatione
consistunt (1. 6 D. 88, 1); praest. operarum
(1. 20 pr. eod. 1. 57 D. 86, 1. 1. 57 D. 81V,ptae-
statione actis oneraxe heredem (1- 84 $5 eod.
1. 16 D. 88,4); praestatione fideieommisso-
rum et legatorum ezonerari (1. 48 pr. D. 85,
1); praeet. libertatüi}. 24 § 8. 19 D. 40, 6^;
praestat., quae legatum sequuntur (1. 66 D.
81); produci (pactum) (id perpetuam prcLe-
8tat (1. 52 § 8 D. 2, 14): 9\ü) certa annua
praestat locare usumfractum (1. 10 C. 3,
88). - 2) ®etoaijrtctpttnö, ^aftpftidjt:
contractus, quibus doli praest. inest (1.
152 § 8 D. 50, 17).
Praestigiae s.
toer!, (9au!elei, \,
ris (1. 27 C. 9, 9)
FraeAtituere,
praesUgia, Olettb*
9. praest. verstUi iu-
eftfc^en, 6eftim-
1) fep. ,
men, uoTfd^tetben, indl^ef. üon 3<^^'
fKmimtngen gefagt, ). O. praestit. alicai
tempus ad deliberandum (1. 1 pr. D. 28, 8);
e re praetor putavit praestit. tempus his,
quibus ban. possessionem detulit; placait
eis praestitni annum (1. 1 pr. § 12 1). 88,
9) ; dies XXX ad denuntiandum praestituit
senatns (l. 1 § 10 D. 25, 8); eertum diem
praestituit (le^lator), intra quem manu-
mittere non hceat (1. 12 pr. D. 40, 9) ; dies
cautioni praestitutus (1. 4 ^r. D. 89, 2^;
dies commissoriae legi praestitutus (1. 7 V.
18, 8).— 2) üorf efeen: efficiendo operi prae-
stit. aliquem (1. 2 § 1 D. 50, 10).
Fraesto esse, 1) gegentoftttig, Bei
bet ^anh, )u ^ienften \t\n, 5. 9. pae-
dagogia habere, ut pr. essent in triclinio
(l. 12 § 82 D. 88, 7); qui aegris pr. sunt
(1. 7 D. 50, 6). — 2) %u\tt^tn,privilegia
pr. sün fuisse laetan (1. 11 C. 10, 48).
Praestolare s. praestolari, auf ettoad
toatten, etload ertoarten, abtuarten
G. 9 § 1. 1. 15 C. Th. 8, 1. 1. 62 C. Th. 11, 80).
Praestringere, 1) binben, ücr|)flt(3
tcn 0. 7 C.Th.12,12). — 2)öorf(^tcibc'n
a. 5 C. Th. 6, 27).
Fraestruere, bauen, viam sib! praestr.
(1. 8 § 1 C. Th. 6, 22).
Frae.=)iü, JBotftel^eT, auctor et praesul
totius operis (1. 2 pr. C. 1, 17).
Fraestunere, 1) DOTtoeg neunten Q.
26 C. Th. 15, 1). — 2) fic^ anmoßen (1.
7 pr. C. Th. 6, 22. 1. 54. 55 C. Th. 8, 5.
1. 9 C. Th. 16, 8). — 8) al« »ab t an*
nebmen, t)eTmut^en (1. 88 § 2. 1. 78 §
8 D. 32).
Fraesumptio, 1) 9(nma§ung (1. 12.
61. 68 C. Th. 8, 5. 1. 11 C. Th. 9, 88).
— 2) «ortetet 0. 7 C. 8, 14). — 2)«n-
nannte ber SBabr^ einer ^atfaAe, Ser«
mut^ung 0. 28 pr. D. 4, 2. 1. 24. 25 pr.
D. 22, 8. 1. 57 D. 28, 8. l. 28 § 'S D. 84,
8. 1. 24 § 8 D. 40, 5).
Fraestunptor = tyranmia (l. 47 €.
Th. 16, 2).
Fraetendere, 1) t)Ot{<^ftt^en, Hop
toenben, l^otgeben, k, 9. ad eludendam
acGusationem praet. aliquid (1. 12 § 9 D.
48, 5); praet. facti ignorationem (l. 7 D. 16.
äignaviam 0- 78 § 2 D. 81). — 2) an
em Ctte )unt 6d$nte \\^ befinben,
SBac^e galten, bon (»uui\tAhatm m^oß/t (\.
1 C. 12, 42. cf. Gothofr. adl. 1 C. Th.7,
12). — 8) htf^anpien, in 9nf))Tit<^ ne^
men (L 9 pr. D. 2, 14).
Fraeter (praep.), 1) äuget, äu^e»
n 0 m m en , amnes eeteri — praeter etc. (ülp.
X, 1. XI, 26. XXII. 22. 1. 28 D. 28, 2);
praeter haec onmia — quoque (1. 220 § 8
D. 50, 16); fundum iWi praeter usumfru-
etum neque do neque lego, ni(^ M be«
SWeftbrouc^ Jjermad^en (L 2 pr. D. 84, 4);
teneri actione praeter (Dorbe^ltü^) stel-
lionatum, quem fedt (1. 1 § 2 D. 18, 7).
— 2) übet, praeter modum (L 1 § 11 D.
21. 1. 1. 220 I 8 D. 50, 16).
Fraeterea, Haugetbem, übetbie9(l-
22. 217 § 1 D. 50, 16. 1. 4 D. 27, 2. L
84 § 7 D. 81). — 2) a«mal (§ 5 eod. 1.
17 pr. D. 50, 7).
Fraeterire, 1) botflbetge^en, «et«
gelten, betfUegen, ». ©. cum 8olvendi
tempus obligationi additur, nisi eo praeU-
rito, peti non potest (1. 186 D. 50, 17); qui
*hoc anno' aut *hoc menseVdari stipulatus
sit, nisi omwibus parUhus praeteriüs anni
vel mensis^ non reote petet (1. 42 D. 45, 1) ;
non nisi praeterito biennio recte petere (L
27 § 1 eod); non ante agere, quam dies
stijndationis praeterierit (1 18 D. 46,8); si
dies hon. possessionis praeterierit (l. 2 pr.
D. 88, 2. cf. L l § 8 D. 22, 6); praeterüi lern-
rris s. praeteriH fructus (1. 5 § 4 D. 7, 6.
56 D. 10, 2. 1. 2 D. 88, 5); pro praeterita
pensione satisfacere (\. 34 D. 89, 2);prae-
teriti facti poena (L 4 § 2 D. 48, 29);
praeteriti deltcti aestimatio (L 188 § 1 D.
50, 17); dolus praeteritus (1. 18 § 2. L 20
§ 6. 1. 25 § 7 D. 5, 8: — .Qui praedo ebt,
et ante litem contestatam doli nomine
tenebitur ; hie est enim dolus praeter.* 1.
27 § 8 D. 6, 1. 1. 1 § 20 D. 16, 8: ,Non tan-
tum praeter, dolus in depositi actione
yeniet, sed etiam futurus, i. e. ppst litem
contest.* 1. 95 § 9 D. 46, 8); praeterita
alimenta G- 8 § 22 ü. 2, 15. L 8 C. 2. 4);
ßraeteritae operae (1. 4. 87 § 5. cf. L 13 § 2
>. 38, 1 : ,Iudicium de operis tunc locum
Digitized by
Google
Praeteritio — Praevaricari.
443
habet, evm operae praeterierint. praeterire
antem non poBsont, antequam incipiant
cedere, et incipiont, posteaquam fuerint
indiotae*) ; leges praeteritae, frflbere (!kfe^
(1. 28J7a5.4).-2)übetge^cn, tobcf-
einen 9(of^ben tm Zeftomente überge^, b.
menta necessario desiderantor, principale
ioB est de liberis heredibus instituendis
vel ezheredandiß, ne praeteritis istis rum-
patur testamentum: namque filio qui in po-
iegtaUest praeteritQ inutile est testamentum^
1.1.12pr.l7n.28,3.L41§3D.29.M.8§
1.5D.87,4.L31§3D.40.5.1.3.4§1C.6,
28). — 3) unterlaffen (1. ? C. 6. 38).
Praeteritio, Uebetgebnna eined 92oib«
erben (1. 4 § 1 C. 6, 29).
Praetermitter©, 1) unterlaffen, üer*
f&nmen, praetermitt exceptionem (1. 29
pr. B. 17, 1); per ignorantiaro stiptUalio
praetennissa (1. 10 D. 19, 5); minoribus
m bis, quae vel praeUrmiserint, vel igno-
ra/verint, consultum eat (L 8 C. 2, 21). —
2) ttid^t antreten, praetermitt. heredita-
eei« (L 45 D. 28, 5. I. 59 D. 29, 2. 1. 2
r. 1. 3 D. 29, 4), causam testamenti (1. 1
2. 6 eod.). - 3) übergeben (1. 4 § 3
. 37, 4).
Praeterquam, au^tt, aui^genomnten,
|. ©. sef^er — praeterq. si etc. (ülp. VI,
5); praetor exdpit: praeter q, si etc. (1. 4
D. 2, 2); in amnibus causis, praeterq, etc.
a. 7 D. 19, 5).
Fraetexta toga, mit $ttrpnr t)er«
brftntte« Dberüeib, ml^t» indbef. bie
tnaben Dom 14. hii 17. 2tt>tn^\afftt trugen
(L 23 & 2 D. 34, 2); haf^tt praetextatus,
ton in biefem Sllter ftebt (§ 1 I. 4, 4. 1. 3
§ 6 D. 43, 30).
Praetextus, SSorfoanb, pecuniam re-
petere, quasi sub praetextu hereditatis acce-
ptam (1. 3 § 2 D. 2, 15); sub praetextu
religioms temptare ooetus (1. 2 D. 47, 11);
praetextu incredibilitatis adumbrare patien-
tiam (1. 30 pr. D. 48. 5).
Praetores, Beamte bed römifd^en fßotl^,
toelc^en 4au|)tf ft^Iid^ bie Leitung ber ($ri«
bat-)9ie(^tdi)fIegeobIag(1.2§ 27. 28.32.
34 D. 1, 2. tit. D. 1, 14. C. 1, 39); prae-
tor urbawus, p®rxnus (f. b. ©.); aud^
tDurben für einzelne (Sfattungen bon SHed^td«
fachen befonbere $r&toten ernannt, j. 9. fidfi-
commissarius ,qui de fideicommissis ius
diceret (f. fideicommittere): pr. tutelaris
t. qui tutelaribus cognitionibus praesidet
(f. tutelaris); \p&tn mürben anc^ $ratoren
m bie ^tobin^en §ur tSerttHiltung obgefenbet,
(l. 2 |32D. 1, 2) unb $ur d^tfc^tbnng tNHt
Mminalfad^n (quaestiones perpetuae) ber«
menbet; in ber f jpdtent ftaif ei^ »nrben ge«
hnffe $rötoren nac^ Qeinamen ^on Eifern
benannt, 3. 9. pr. ConstarUinianus, Theo-
dosianus, Ärcadianus (1. 18 C. 5, 71. 1.
26 C. Th. 6, 4).
Fraetorianus, 1) ben praefeet^us prae-
torio betreffenb, §. ©. praetor, sedes (1.
7 C. 2, 7), advoeatio (L 8 eod.), prae-
feetura (f. bv ©.); praetor, officium (f. b.
®. 8. 4.). — 2) = praetorius s. 1 : tutor
praetor, (ülp. XI, 24).
Praetorium, l)Sfe(bl^errn5ett,i|»an)>t«
(inartiet: praefeeti praetorio, ©efe^t«»
^aber ber faifert i|»au)>tn)a(^e> h^eld^
^u ©tetttiertretern bed ftaiferd in atten feinen
Srnnftionen, jn mirflid^en 6taatdminiftern fic^
erhoben (tit. D. 1, 11 C. 1, 26. 2i);prae-
torii dignitas, bie fSfirbe eine< praer. praet.
(1. 10 § 1 C. Th. 6, 4). — 2) «mt«-
»obnung bed 6tattl^alterd (1. 15 C. 1,
40. 1. 4 C. 8, 11. 1. 3 C. 12, 40). — 3)
irrftc^tige« ßanbl^au« (1- 1^ pr. I>. 7, 8.
1. 2 pr. D. 8. 3. 1. 34 § 3 D. 31. 1. 91 §
1 D. 82. l. 13 § 7 D. 47, 10. 1. 198 D.
50, 16).
Praetoriua, 1) ben $r&toc betreffenb,
il^m »ufte^enb, auf feiner 9[mtdgemalt
bern^enb, §. ©. praet. potestas (1. 1 § 2
D. 25, 5), iwrisdictio 0- 7 § 2 D. 4, 5. 1.
1 § 9 D. 39, 1. 1. 1 § 10 D. 46, 5): ius
fraet. = honorarium (l. 7 § 1 D. 1, 1.
14 D. 22, 5. l. 18 pr. D. 29, 4. 1. 27
b. 50, 17); praet. actiones (1* 65 § 9 D.
36, 1), stipulatianea Q. 37 pr. D. 44, 7. l.
5 pr. 52 pr. D. 45, 1. tit D. 46, 5>;
eautio praet. (1- 82 § 2 D. 35, 2); praet.
pignus ([. 12 D. 41, 4. tit. C. 8, 11) ;
i>raet. sucoessar (l> 2 t 19 D. cit.), tutor
J 3 I. 1, 21). — 2) »er ^rätor ge*
toefen 0- 2 § B9. 47 D. 1, 2. 1. 19 § 1
D. 16, 1).
Praetura, badVmt, bie 93Ürbe eined
$rätor (1. 3 D. 1, 14. 1. 7 C. 6, 25;
Constantiniani fiominis, Constantiniana,
Theodosiana praet. (1. 25 C. Th. 6, 4^.
Praevalentia, Uebergen)id^t/ 9Sor»
ang a. 23 § 4 D. 6, 1).
Praevalere, übermiegenb, borberr«
f(^enb fein, ben 85or»ttg baben (1. 10
D. 1, 5. l. 22 D. 24, 1. 1. 14 pr. D. 81.1.
50 D. 40i 5. 1. 98 § 6 D. 46, 3. 1. 21 D.
46, 7).
Praevaricari, 1) eigentlid^ f. ö. a. va-
ricari, hHrb nur in ber tro|>ifd^ Oebeu^
tung gebraucht: aU Anflug er ober
9nh)alt bnrc^ IBegünflignnQ bed
VLnqeflag ten ober ber ^egenportet feine
tßflic^t' üb ertreten; praevaricator, n^ec
aU 9[nfl&ger ben 9[nge!tagten ober
Digitized by
Google
444
Praevenire — Precativus.
aU ^ntoalt bie &t^tnpaxtti begüit"
fügt; praevarioatio, eine {olc^e lieber-
tcetung bcr ^flic^ten be« ?lnfläger«
ober «ntoolt» (l. 4 § 4 D. 3, 2: — „prae-
varicator est gwo« varieator, qui diversam
partem adiuvat prodita causa stui: quod
nomen Labeo a varia certatione tractum
ait, nam qifi praevaricatur , ex utr(nque
parte conatitü, quin immo ex adversa.*^ tit.
D. 47, 15. 1. 1 § 1 D. 48, 16: ~ „prae-
varicari est vera crimina abscondere,^ § 6
eod. „praevaricatorem eum esse ostendimus,
qui colludit cum reo et translaticie munere
accusandi def ungitur, eo quod proprias qui-
dem probationes dissimularet , falsas vero
rei excusationes admitteret.*' 1.2121). 50, 16:
„Praeoaricatores eos appellamus, quicausam
adversariis suis donant et ex parte actaris
in partem rei conceduni/^ 1. 1 C. 2, 7. 1. 11
C. 9, 2). — 2) praevaricatio, ÄbfoH üom
redeten ©louben G- 8 § 1 C. Th. 16, 7).
Praevenire, jutiotlommen, a) in bet
«Ludübung eined Sled^töafted (1. 1 § 2 D.
15, 3. 1. 2 § 8. 1. 4 pr. § 2. 1. 16 pr. D.
48, 5); b) Dermeiben, praev. pertculum
0. 6 § 9 D. 28, 8); c) übetrafc^en: morte
praeveniri (1. 6 D. 24, 2. 1. 77 § 32 D.
.31); d) Dorge^en, ben »orjug l^aben
(1. 28 D. 49, 14: — „praevenit causam pi-
gnoris fiscus.'' 1. 2 C. 7. 73).
Fraevertere, nm legten, praev. ordi-
nem, seriem (1. 2 C. 1, 31. 1. 26 8 1 C.
2, 7).
Fraevidere, Dorljctfe^en, j.©. quae
fortuitis casibus accidunt, cum praevideri
non potuerant (1. 6 C. 4, 24).
Fragmatioa sanotio, iussio, lex, ge-
neralitas, anc^ pragmatica fd^tec^hoeg, ein
in befonberd feietUt^er Raffung audgefertigted
faifeclid^e» Slefcript an eine üotpo*
tatton, @emeinbe ober $rot)ina in
^ ngelegenl^eit en bed öffentltd^en
aUec^td (G. Summa reip. § 4. 1. 7 G. 1, 23.
1. 12 G. 4, 61. 1. 2 G. 10, 12. l 67 § 6
G. 10, 32. l. 3 C. 12. 16. 1. 4 G. 12, 17.
1. 5 G. 12, 33); pragmaücarius, ein
)ur Slu^feTtigung fold^er SHefcripte
angeftcllter »eamtec (1. 5 cit. 1. 7 § 1
G. 1, 23).
Fragmatious (Subst), IBetfertiger
fc^tiftlic^ec Slnffdfte in 9le(^tdangelegen«
Reiten (1. 9 § 4 D. 48, 19).
Fratum, SBiefe (\. 31 D. 50, 16).
Fratura, d^infaufen t)an hülfen«
frfi(^ten (L 18 f 19 D. 50, 4).
Fravitaa, 6(|lec^tig!ett, §. ©. prav.
dogmatis (1. 68 § 4 G. Th. 16, 5); societatis
(L 4 pr. C. Th. 16, 6).
Fravus (adi.), prave (adv.), berfe^tt,
fc^Ied^t, ). 9» aHHtrium ita pravum, ut
manifesta iniquitas eius appareat (1. 79 D.
17, 2); prava conscietUia (L 31 G. Th. 11,
30); pravae mentis error (1. 4 | 3 G. Th.
16, 6) ; prave amstUentes iudices (L 61 G.
Th. 12, 1).
Freoari, a) gfürbitte einlegen 0- 17
§ 4 D. 21, 1); b) anflehen (Vat. § 35).
Frecarius, 1) toünfc^enb, bittenb,
precariis (im (9egenf. üon directis) t>erhis uti,
auale est rogo, voh, mando, fideicommitto,
. 2 G. 6, 43); verbis prec. testamenlum
factum (I. 14 G. 6, 42), in codieillis relictum
(1. 10 G. 6, 20). adscriptum (1. 4 C. 6, 86),
restituere sancire (L 24 G. 3, 36), dotem
reddi statuere (l. 5 G. 6, 44), libertatem ac-
cipere, manumitti (l. 11. 13 G. 7, 4); prec.
substitutio (l- 16 G. 2, 3. cf. 1. 41 § 8 D.
28, 6); prec. voluntas (l. 64 D. 31); pre^
cario (adv.), bitttoeif e, iter ad sepulchrum
peti prec, et concedi solere (1. 12 pr. D. 11,
7). — 2) bitttoeife, auf willlüttit^cn
SBiberruf geMäl^rt; precarium (Subst.),
toai !3^ntanbem mibetruflic^ ^um
(Sebrauc^e übetlaffen ift, {otoie baiS
^ierbuTd^ begrünbete 9le^t9üet]^&It«
nig (tit. D. 43, 26: — ,Prec est, quod
precibus petenti utendum concedüur tarn-
diu, ^fuamdiu is qui concessit patitur" l. 1
pr. cit. — „qui preeario concedit, sie dai
quasi tunc recepturus, cum sibi libuerü pre-
carium solvere^ § 2 eod. — , Habere preeario
yidetur, qui possessionem vel corooris vel
iuris adeptus est ex hac solummodo causa,
quod preces adhibuit et impetravit, ut sibi
possidere aut utiliceat^ 1. 2 § 3 eod.); ma-
gis ad donationesetbeneficii causam, quam
ad negotii contracti spectat precarü cimdicio
(1. 14 eod.); si manente adhuc preeario tu in
ulterius tempus rogasti, prorogatur prec, —
si vero praeterita die rogas, proprius est, ut
soluta tarn causa precarii non redintegretor,
sed nova constituatur (l. 5 eod.) ; preeario
rogare; preeario s. precarii ro^atio (1. 3. 4
pr. § 2 ff. 1. 6 § 1. 3. 4. 1. 8 pr. § 1 ff.
1. 10 ff. eod.); preeario dare, tradere, occt-
pere (I. 3 § 5 D. 41. 2. 1. 1 § 11 D. 4S,
19. 1. 11 § 12 D. 43, 24), possidere, esse
in possessione (§12 cit. 1. 6 § 3. 1. 12 pr.
D. 43, 26), woran in fundo, hdbitare (L 6
§ 2. 1. 15 § 1 eod. 1. 2 G. 8, 9); interdi-
ctum de prec. (\. 14 D. cit). — 3) auf baS
precarium (in bem eben angegebenen Sinne)
be)ügli(6: interdictum precarium (X, 15 |8.
l. 19 § 1 eod.).
Frecatio, «itte, (SJefnc^ 0- 8 G. 1, 19.
1. 2 § 1 G. 11. 67).
Freoativus (adi.). preoaUve (adv.), bit*
tenb, in bittenbet SBeife: preeativo
modo 8. precative (im (Siegenf. k>cn impera-
Digitized by
Google
Precator — Primiscrinius.
445
tive, dvflibas verbis) rdinqui (Ulp. XXIV,
1. XXV, 1).
Preoatop, mttfttlUx (1. 5 C. 1, 22.
1. 7 pr. C. 1, 28).
Preoes f. prex,
Prelum f. praelum,
Fremere, brütfcn: a) ^^teffen, UU
tetn: prem. oleam (L 19 § 2 cit), woob
(L 14 § 3 D. 84, 1): b) bctaften, be-
((^toeven, ). O. prem. parietem (1. 40 § 1
D. 89, 2); tro|)if(i^: berbftd&tigcn Cgror
varej: crimine premi (l. 19 C. 9, 1); o) qua«
len: fame prem. servos (1. 1 § 8 D. 1, 12);
d) ühtxroäUiatn, somno yinoque presBus
a. 14 § 4 D. 21, 1).
Frendere, anfoffcn (Gai. IV, 21).
Ppesbsrter, ^tieftet (1. 6. 8 C. 1, 8).
Preesura, bad 8tttü(f|)rancn, bet
»ieberfc^ein bed £id^U (L 17 § 2 D.
8, 2).
PretioBtia, 1) mett^tjoll, foftbat, a- 9-
res pretiosiores, margarita forte aut oma-
menta pretiosa (I. 87 § 1 D. 21, 2), aedes
pretiosiores , int (Segenf. bon viliores (L 5
§ 1 D. 89, 2); pretiosissima pars fortu-
narwm soarum (1. 8 § 2 D. 1, 15). —
2) tuicfttig, pret ratio (Gai. I, 190. II.
282).
Pretium, Sßett^, $reid: a) übft^u)rt
bet (S^elbtt^ett)^ einer ©ad^, ^. O. prefta
ffrum non ex affectu nee utihtate singn-
lorom, sed ccmmunUer funguntur; nonnul-
lam Uanenpretiavarietatem loea iemporaqtte
adferuni (1. 68 pr. § 2 D. 85, 2); plus est in
manus pretio, qoam in re (1. 18 § 1 D. 50,
16); pretium non in substaniia, sed in arte
pciUrnn (1* 14 eod.); itisto pretio rem aestd-
mare (f. iustns s. d.); magni pretii esse (1. 7
t 8 D. 24, 1); b) inS>U\. St an fpttiii empiio
et venditio oontrahitur, simulatque de pretio
eonvenerit; nulla emptio sine pretio essepot-
est; sed et eertum pretium esse debet; item
pretium innumerataj^ecwniaeonsistere dd^et
{$ix. § 1. 2 1. 8, 28) ; hmusmodi emptio ; quan-
tum pretii tn area Kabeo, valet, nee enim in-
oertam est pretium (l. 7 § 1 D. 18, IV, aliud
est pretiumy aliud merx [1. 1 § 1 eoa. cf. 1. 1
pr. D. 19, 4: — ,nec ratio patitur, ut una
eademque res et veneat et pretium sit em-
ptionis'); qui rem vendendam acceperit, ut
pretio uteretur (\. 4 pr. D. 12, 1); pretii
l>rae9to^io,eorumque, quaepretiumsequuntur
(1. 81 pr. D. 21, 1); usurae pretii 0- 29
§ 2 eod.); ad pretium participandum sese
vennmdari pati (f. participare) ; c) 2o\fn,
SRiet^« tefp. ^ad^tgelb, merees: pretium
eonduetionis (1. 28 § 2 D. 19, 2), operae
(l.* 52 § 2 eod.); uno pretio eollooare opus,
tocare insulam (1. 51 § 1. 1. 58 pr. eod.);
wro pretio oonducere (1. 10 § 2 D. 41, 2);
pretium deposüionis (1. 2 S 24 D. 47, 8);
cum pretio padsci (1. 6 § 8 D. 8, '2); verbis
sive pretio suadere (1. 1 § 5 D. 11, 8).
Prex, 1) fbxitt, §. 8. precibus calami-
tosorum inlacrimari (!• ^^ § 1 ^' h 18);
preces adhibere, precibus petere, impetrare
(1. 6 § 8 D. 8, 2. 1. 1 w. 1. 2 § 8 D. 48,
26V. — 2) IBittfc^veiben an ben ftaifet,
5. fc. deferre precem (1. 1 C. 1, 19); inpreee
8. in precem conferre (1. 4 C. 2, 42.,' 1. 10
G. 8, 82); %mbf^nlid)n im $Iurat,j. fb.
preees datae, oblatae, porrectae (1. 29 D. 48,
10. 1. 6 C. 1, 19. 1. 8 C. 7, 89. 1. 8 § 8
C. 8, 88) ; precum conceptio (1. 9 C. 7, 16);
preces refutatoriae (f. b. SB.). — 8) (Bthtit
(1. 7 C. Th. 9, 16).
Pridem, öortÄngp (1. 77 § 17 D. 81.
1. 2 G. 8, 86); e^entald (1. 18 § 2 D. 50,
16. 1. 1 G. 2. 81).
Pridle, Xagd Uor^et, 5. O. pr. holen-
darum s. kalendas (1. 5 D. 2, 12. 1. 5 D.
28, 1. 1. 7 D. 41, 8); über^u^)t (für*)
nothtx, %. 9. pr. vindemias (1. 7 pr. D.
24, 8); pr. quam, früher, aU (l- 10 § 2
D. 40, 5).
Primarius = primas (1. 89 G. Th.
12, 1).
Primas, (Stfter, Cbetftet, »orfkel^er,
$. 9d. Primates officii (1. 6 G. 1, 4. 1. 8 G.
1, 51. 1. 18 G. 10, 72), apparitionis (L 10
G. 9, 12), «cÄolo« (1- 4 pr. C. 12, 25);
scrinii (1. 7 G. 12, 19); primas advocatorum
(1. 22 pr. 1. 26 § 8 G. 2, 7); primatesiHW-
«Mwonui» f. ö. a.tHcorum, 5Dorfdc^er (f. 12
G. 9, 89) ; primates urhium, vicorum castel-
lorumque (1. 13 G. Th. 7, 18), civitatum (1. 13
pr. G. Th. 16, 10).
Primloertatus, bad Kmt eined pnmt-
«Wft« (1- 4 C. 12, 17. 1. 1 G. 12, 26).
Primioerius = primas, magister, §.0.
primic. o/jlSetarum, «crtniorum (1. 10. 13 G.
12, 18), domesticorum (1. 2 G. 12, 17), men-
sorum (l. un. G. 12, 27), fabrieae (1. 2 G.
11, 10).
Primipilaris s. primipilarios , 1)
(Subst.), ^xot)ianimti\ttx, l^rtegiS^afil«
meiftet (1. 88 § 4 D. 82. 1. 18 § 24 D.
50, 4. 1. 27 C. 1, 8. 1. 2 G. 12, 47. 1. 5
G. 12, 57). — 2) (Adi.), auf ba» «mt
eined f oIc^en,bte$TODianti»ect^ei(un g,
be^ügticb: species primip. (1. 8 eod.); ordo,
honor primip. 0- 14 § 4 G. Th. 18, fi.
Vat. § 278).
Primipilatus, ba9 $lmt eined ^vimi«
pilaxtn (1. 1 G. 12, 62).
Primipilus = primipilatus (L 2 — 4
eod. 1. 4 G. 1, 8. 1. 28 D. 84, 4).
Primisorinius=primas8. prünicerius
sorinü (1. 1 G. 8, 2. 1. 12 C. 12, 49. 1. 8
C. 12, 52).
Digitized by
Google
446
Primi tiae — Principium.
s
Frimitlae, «[nfangdgrftnbe (1* ^ § 11
C. 1, 17).
Primitus» |iterft, t»orecft, primüus —
demde — tertio (l 1 C. Th. 14, 9); prim.
statuta n. 2 C. Th. 14, 1), lata lex (l. 7
pr. G. Th. 16, 5); prim. urgeri ad solu-
tionem (l. 1 C. 9, 26).
Primordium, Einfang, iBeginn, prim.
usttcapianis (1. 45 § 1 D. 41, 3), aetatis
(1. 14 D. 23, 1); Utium prim. accipere
(1. 14 0. 3, 1).
PrünoriB = primas, §. 9. primores
civitatis (1. 16 D. 33, 2), officii (1. 1 C.
12, 45), milüiae (1. 3 C. 12. 60).
Primus, etfter, ^. IB. primus — secun-
dus— tertius gradus (f. b. 163. s. 2 b. ß);
primae — secundae nuptiae (1. 77 § 9 B.
31); primus — posterior ereditor (1. 15 D.
20, 6); primis non petentibus — sequentihus
dfUur bonorum possessio (1. 2 pr. D. 38, 2) ;
primae personae, im ®egen{. t»on heredes
(1. 23 § 3 C. 1, 2) ; primas litteras docere
1. 2 § 8 D. 50, 5); prima quaque die (1. 26
r. D. 36, 1); a prima aetaU (l 68 pr. D.
15, 2); prima facie, nadf bem erften ^n«
{(^n; primum s. primo (adv.), in primis,
jiterft, aut»ötberft, j. ©. tn prti?iw --
d^n — tertio (1. 8 § 8 D. 2, 15); primo —
post (1. 2 D. 1, 5); primum illud ^loran-
dum ; »npfimt« tfwpu'^^^^^ (I* ^^' 37 D. 1,
3); errore primum, deinde consuetudine ob-
tentum (1. 39 eod.); tempus, quo primum
fari possit (1. 217 pr. D. 50, 16); qui pri-
mum 8. priwu) ad fanas meum venerit (Ülp.
XXII, 4. XXIV, 18).
Prineeps, 1) Ucl^eber, ^au^t (pr.
delicti (1. 10 D. 11, 3), famihae (1.2 § 38
D. 1, 2. 1. 196 pr. D. 50, 16). — 2) SBor^
gefegter, princ. agentium in rebus (tit. C.
12, 21); iniSbef. = primiscrinius (1. 3 C. 1,
48. 1. 2 C. 12, 19). — 3) Siegen t, bef.
bet ^aifer, quod prindpi placuit, legis
habet vigorem (1. 1 pr. D. 1, 4) ; principis
auctoritate adoptare (1. 2 pr. D. 1,7); re-
stitutio, quam princ, indtäsit (1. 1 § 10 D.
3, 1); Privilegium a princ. datum (1. 10
D. 50, 1).
Prlnoipalia (adi.), 1) etftet, f^aupi*
fd ä^li^tx, ). 16. princip.te«tof»ifntiim, princ.
tdbulae, im i^egettf. toon testam. pupillare,
tabulae secundae (1. 2 pr. 1. 44 D. 28, 6.
1. 2 § 2. 1. 11 D. 29, 3. 1. 5 § 14 D. 34, 9.
1. 1 § 12 D. 35, 2); princip. loco institutus,
im <^enf. bon substitutus (1. 13 C.6,42);
princip. res im (Segenf . bon qnae accessionum
locnm obtinent (1. 2 D. 33, 8. of. 1. 19 1 13
D.34, 2); princ. causa, m (^egenf. Don ea.
quae sequuntur (l. 129 § 1. 1. 178 D. 50,
17); princ. obligatio, im (S)egenf.tH>n obüg.
fideiussionis, s.quae sequelae locum obtinet
(L 3 pr. D. 42, 6. 1. 98 § 2 D. 46, ^;
princ. reus s. debitor, im (S^egenf. Don fid«-
inssor, mandator (LH pr. D. 45, 2« 1. 58
§ 1. L 65. 71 pr. D. 46, 1); fideiussor princ.
im ®egen{. ^on sequens Q. 27 $ 2 eod.);
actio princ. im (S^egenf. bon contraria (1. 17
§ 1 D. 13, 6); sacramentum princip. im d^e«
genf. t>on hereditarium (1. 12 pr. C. 4, 1);
princ. peeuniae usurae (1. 24 pr. D. 49, 1).
— 2) filrftlic^, laiferlicfi, princ. aueto-
ritas (l. 50 § 1 D. 5, 3, 1 40 D. 28, 6],
maiestas (i, 92 D. 28, 5. 1. 7 § 3 D. 48,
4) ; prino. benefidum (1. 43 pr. D. 28, 6. 1. 98
D. 29, 2. L 92 D. 35, 2. 1. 32 D. 49, 14),
auxilium (1. 13 §4 D.36, 1); princip. Übe-
ralitfltes (1. 35 pr. D. 32); princ. cognitio
(1. 6 D. 27, 2), iussio (1. 1 § 2 D. 5, 1);
Srincip. oonstitutiones (L 33 D. 12, L 1. 9
1 D. 22, 6. 1. 38 § 3 D. 26, 7. L 17 pr.
§ 2 D. 27. 1. 1. 4 § 2. 1. 16 9 4 D. 39. 4.
I. 11 § 1 D. 40, 9. 1. 2 pr. D. 49, 14);
rescripta princip. (L 2 § 7. 1. 3 § 8 eod.).
Prlnoipalis (Subst), l)bie er^en SRa^
gifttatiS« ober 6tabtratbdbeamtett,
princip. civitatis (1. 27 § 1 ff. D. 48, 19.
1. 41 C. 7, 16. 1. 33. 40. 42. 56 C. 10, 32.
1. 2 § 1 C. 10, 35. 1. 5 C. 12, 57), offi-
ciorum (1. 1 C. 9, 51). — 2) ^ouptmann,
Dfficier (L 13 8 4 D. 49. 16).
.Prinoipalitas, bie SBürbc tinti prüh
cipaiis (L 6 C. Th. 9, 35).
. Prinoipaliter (adv.), i^aupi\&6^l\ä^,
). 9. princip. gerere negotium, im (Bf^eni.
t»on alteriusnegotiationis accessione uii(L4
§ 2 D. 3, 2); princip. agere de aliqua re
(1. 7 § 1 D. 47, 10); cirüis disceptatio prin-
cip. mota (1. 3 C. 3, 8); eigentlich: princip.
donare, im (^egenf. )»on reniunerare (1. 12 pr.
D. 17, 1); adieotio absentis, cui princip. ob-
ligatio quaerebatur (l. 126 § 2 D. 45, 1);
iiTf^Tünglic^, unmittelbar: diredto a
patre dominove condici, tcMquam princip»
cmn ipso negotium gestum esset (§ 8 I. 4,
7) ; princip. iurisdictio data alicui (1* ^ ^*
2, 1), princip. (im dkgenf. bon per succe»-
sionem) heredem exsistere (1. 194 D. 50, 17.
cf. L 103 § 1 D. 32. 1. 7 D. 34, 9).
PrinoipatuB, a) bad 9(mt, bieföfitbc
tint^ prineeps, etned IBor gefegt en, t***'
in diversis agunt officiis prineipatus (1. 2
C. 11, 55); ini^bef. eine« prineeps agentium
in rebus (L 5 C. 12, 20. 1. 1 C. 12, 21):
h)ta\\txlid^t^aitht,prineipalismaiesta8
(L 4 C. 1, 14: — ,maiu8 imperio est sub-
mitUre legibus prindpatum.V' — o) ber etpe
»ang, «otrang (1. 22 C. Th. 7, 18).
Prindpiiun, 1) Einfang, principio oinm
XU (1. 41 pr. D. 40, 3). — 2) prineipiä,
ber $I(i| im ^Qager, mo bie %dh^dfm pAX'
ben, unb bie Sh^i^^ngelegen^ten oed^ojtbett
Digitized by
Google
Prior — P ri vilegium.
447
ttmrben: ^aittot^uattiec, auc^ bie bafelbß
ftattßnbenbenSSerfammlitnaen bec Offi'
eiere, fotoie bad ftd^ l^ier Derfammeinbe Df«
ficiercocf)^ (L 12 § 2 D. 49, 16. 1. 3 C.
8, 52. 1. 16 § 1 C. 12, 37. 1. 1 C. 12, 48).
Prior, frfll^eT, tootl^ergel^enb, bot«
anfte^enb, §. iB. priores üges ad posie-
riores trahi (1. 26 D. 1, 3); prius pactum
p^ posterius elidi (1. 27 § 2 D. 2, 14){
prior heres, im (S)egen{. bon substitutus (Gai.
11, 177); priores ufficii = primcUes (1. 10
C. 11, 8); prius (adv.) = ante 8. 2. j. ©.
(u2tt2terum an o^Zierami^rtiM aoci4«are / prius
adüUerum feragetre, tunc mulierem (1. 5 D.
48, 5)i potior est in pignore, quipri%is cre-
didit pecuniam (1. 11 pr. D. 20, 4); fton ante^
quam prius consiitent (1. 45 § 2 D. 49, 15);
non prius, nisi adita heredit«^ (1. 2 pr. D.
40, 7); prius esse, ut etc. 0. 1 C. 9, 1);
priuBquam, beboc (1. 7 § 18 D. 2, 14..L 76
D. 3, 3. 1. 34 pr. D. 3, 5. 1. 8 § 1 D.
37, 11). .
Priscillianistae, eine Ie^if(i^ @ecte
(l 5 C. 1, 5).
Priaous, a\i, ftill^et, prisca lingua
(§ 15 I. 4, 6); priscae leges (1. 1 C. Th.
8, 18).
FristinuB, bocig, el^emalig, fcilber,
S. 8. in prist staium restitui (1. 9 § 7 D.
4, 2); in prist. causam reverti, redire (1. 6
pr. D. 1, 8. 1. 10 § 1 D. 20, 6); in prist.
ol>Ugationem revocari (1. 17 pr. D. 42, 8).
Frivare, berauben/ a- ©. iure privari
(L 2 C. 5, 9).
Privatiani, bie bem Comes rerum prir
vatarum ttntergeocbneten Ideamten (L
24 C. Th. 6, 30).
Privatim, au|ec fBe^iel^nng )um
@ taate ober einer anbetn(S(emeinj[<^aft,
nxdft öffentlidl, in befonberer lee^ie-
^ung ouf (Einzelne, §. IB. priv. (im ®e^
genf. )»m publice) utilia G- 1 § 2 B. 1, 1);
qnod priv. interest unius ex sociis, im (S^e«»
^nf. t»on qnod sooietati expedit (1. 65 § 5
D. 17, 2); priv. sibi constituere sacrum
(l 6 § 3 D. 1, 8); priv. facta venditio (1.
67 § 2 D. 12, 6).
Privatus (adi.), 1) ni<^t auf ben
@taat aH {olc^en, ober eine anbete
^emeinfc^aft, fonbetn auf einzelne
$ev{onen be^üglic^, a) im (S)egenf. bon
publicas, ). iB. ius priv. = qnod ad singu-
lomm utilitatem spectat (1. 1 S 2 D. 1, 1);
res priv. = qaae singulorum sunt (1. 1 pr.
D. 1, 8); pnv. loca (1. 31 D. 9, 2. L 62
f 1 D. 18, 1); in privato opus facere (1. 3
§ 3 D. 39, 3); priv. fines (1 5 § 1 D. 50,
10); priv. munera (L 17 § 4 D. 27, 1);
pnv. delicta, flkxhttdjtn, bie nic^t l>on (Staat«-
tofgen berfolgt »erben (tit. D. 47, 1); priv.
crimina{l 1 ^ 3 D. 48, 19); priv. tu^icitim,
velutifurti, vi bonorum raptorum, iniuria-
rum (L 7 D. 48, 1); priv. actio (1. 42 § 1 D. 3,
3); priv. litium cognitor (1. 3 C. 9, 27); vis
priv. (tit D. 48, 7); noxae priv. = quae-
cuinque committnntur ex delictis, non pu-
blicis criminibus (1. 17 § 18 D. 21, 11; priv.
pactio, priv* pactum (1. 5 pr. D. 23,4. 1.2 C. 7,
20. 1. 5 C. 8, 16); servitus itineris ad se-
pulchrum priv. manet (1. 14 § 1 D. 8, li;
fnndus patriinoniales iure priv. susdpere (l.
9 G. 1 1 , 59) ; personae, quaepriv.vitamdegunt
(1. 6 C. 4, 61) ; b) im (^en]. bon communis :
ager priv. (1. 11 § 5 D. 39, 3); c) im ®egen(.
t^on fiscalis: debita priv. (1. 11 C. 8, 40);
creditores priv. (1. 3 C. 7, 75). — 2) rea pri-
▼ata, hai laifetlic^e $tit»att>etm5gen/
d^^atttllegut, ). JB. palatinus, qui in of-
ficio rei nostrae priv. militat (1. un. C. 11,
73); in officiosa sacrarum largitionum vel
privat, rerum cingulum, sumere (L 9 C.
12, 23); comes rerum privat, (f. comes s. 3);
actor rei priv. nostrae s. r&rum privat, no- .
strarum (1. 9 C. 3, 26. L 4 C. 10, 19);
rpcdia, quae in re prw. tinenJkur (1. 3
11, 74); ne quid m prw. oommodis
furto subducatur (1. 7 C. 9, 49).
Frivatua (Subst.), $tibQtpet{on, ).)B.
im ®egenf. bon universitas, civitas (1. 1
fl 3 D. 3, 4. 1. 1 fi 5 D. 50, 12. 1. 16 D.
.50, 16), im (Degenf. bon ma^stratus nid^
mit einem dffentlic^n «toste bdleibet (1. 5 § 1
D. 1, 21. L 13 § 1 D. 2, 1. 1. 17 pr. D.
40, 9. 1. 32 D. 47, 10. 1. 3 D. 48, 4), bon
Senator, gemeinet äRann (1. 4 C. 11, 6. 1. 11
C. 12, 1), im (^en{. bon miles, in militia
constitutus (L 66 § 1 D. 21, 2. 1. 6 C. 4, 63.
(L 5 pr. C. 9, 8. 1. 1 C.9,24), im (»egeuf.
bed Stdcud (1. 6 pr. 1. 35. 37 D. 49, 14.
1. 3 C, 10, 19).
Frivignus, @tief{obn; privigna,
etiefto^tet (§ 6 I. 1, 10. 1. 44 § 4. 1.
34 § 2 D. 23, 2. 1. 4 § 6 D. 38, 10: —
,Priv. est uxoris meae ßius ex alio viro
natuS^'J.
Privilegiarius f.
Privilegium, ein aU 9udnal^me bon
ben gemeinen 9ie(^tdtegeln ettl^eilted bejon*
betei^ ^td^t, Sotte<^t^ ). IB. privilegia
militum, im (S^egenf . bon commune ius civium
Roman. (1. 20 D. 29, 1); privil. quod mili-
tantibus datum est, ut quoquo modo facta
ab bis testamenta rata sint (1.24eod.) ;priv.
fori (1. 1 D. 2, 5. 1. 7 pr. D. 2, 8), domum
revocandi (1. 2 § 5. 1. 5 D. 5, 1); guinovo
privil. utitur, non videtur in eadem causa
sisti (1. 12 pr. D. 2, 11); priv. deductionis
(1. 5 § 7 D. 14, 4); indbef. iDitb e« bon bem
einem (€(^itogtai)^n{(^n) (3(I&ttbiget in Oe^ug
auf bie JBefriebigung (einet ^otbetung ^u«
Digitized by
Google
448
Pro — Probare.
ftel^nben Sotjitgi^Tec^t t>s>t anbetn
(SHÄublgcrn gefügt, f. ». a. privil exigendi
((. b. Ä. 8. 2. b.), j. ©. jM^M« aut privil
(1. 58 § 1 D. 17, 1) ; in creditoribus habenda
ratio privilegior um ; creditores^gutpririZ. won
Äaften« (1. 52 D. 15, 1); privil. quaedam
cattsae sunt, quaedam personae (1. 196 D.
60, 17) ; yrvfil.quod interpersonales actiones
vertitur; privil., quae personalibua actumi-
hus competunt (1. 74 D. 23, 2. 1. 9 C. 8, 17) ;
priv. funerarium (f. b. 8B.) ; qui in navem
extruendam etc. credidit, pirivil, habet (I. 26
84 D. 42, 5); priv. pupiUi in bonistutoris
(I. 42. 44 § 1 D. 26, 7. 1. 22 D. 27, 3.
1. 19 § 1. 1. 23 D. 42, 5); priv. in bonis
curcUoria (1. 15 § 1 D. 27, 10); priv. (mu-
lieriH) in bonis viri (l. 22 § 13 D. 24, 3.
1. 17 § 1. 1. 19 pr. D. 42, 5); priv. dotis,
quo mulieres ntuntur in actione de dote (1.
un.C. 7, 74); priv. fisci (1. 6. 33. 37 D.49, 14.
1. 2 C. 7, 8); simile priv, fisco nulla civitas
habet in timis debitoris, nisi nominatim id a
principe datum sit (1. 10 D. 50, 1); ante
privilegiüf si bona (nunimularii) venierint,
depositariorum ratio habetur (J. 7 § 2 D. 16,
3. cf. 1. 24 § 2 D. 42, 5) ; ballet privilegiarius
(creditor)y ein mit einem »orjuggrec^t
t»erf ebener (SIlÄtt biger (1. 3 eod. 1. 10
pr. D. 2, 14. 1. 3 D. 14, 5).
Pro (praep.), 1) öor, Iti, ouf, §ur
JDrt8beaei^nung, pro tribunaU (f. b. SR,); pro
rostris (L 2 § 4. 43 D. 1, 2). - 2) för,
§tt, toegen, j. iB. fideiubere, fidetn dicere,
fidem 8uam obligare pro aliqoo (f. biefe ^.);
agere pro populo, pro libertate, -pro tutela {pr.
I. 4, 10); pro omnium notione (§ 3 I. 3, v) ;
pro utilitate hominum introduci (1. 25 D. 1,
3); pro eo, m* etc. (I. 28 § 2 D. 2, 14); |tt
fünften: in arabiguis pro dotibus respon-
dere melius est (1. 85 pr. D. 50, 17); in
®e§ug anf: cavere sibi pro oneribus here-
ditariis (1. 3 pr. D. 2, 15), homo pro testi-
monio non vaciUans (1. 15 pr. D. 48, 18);
servus, pro qtw noxalis actio competit (I. 2
§ 1 D. 2, 9); pro solido, pio parte (f. biefe
fe.). — 3) onftott, on ©teUe, in ©er*
tretung, ). 9. pro magistratibus fungi (1. 2
§ 31 D. 1, 2); alius pro alio (f. b. WMpro
peeunia acceptum aliquid (l. 1 § 4 D. 3, 6);
pro dote rdictum aliquid (1. 3 § 6 D. 37, 5);
üH, Xoxt, 5. ©. pro lege custodiri, obser-
vari (I. 32 § 1. 1. 33 D. 1, 3); haberi |>ro
cancellato (1. 47 § 1 D. 2, 14); pro eo esse,
ac si 8. quasi (1- 29 D. 10, 2. l. 22 § 4
D. 28, 1. 1. 38 § 1 D. 30); dari pro bene-
fieio (1. 4 § 1 D. 3. 2); pro adulteno punire
aliquid (1. 37 § 1 D. 4, 4) ; damnari pro
possidente (1. 131 D. 50, 17); possidere pro
emptore etc^f . possidere s. b.) ; pro herede
gerere (f. b. IB. s. 2); pro tutore prove cura-
torej gerere negotia (tit D. 27, 5. G. 5, 45.
— „ Pro tut nepotia gerit, qui munere tntoris
fungitur in re impuberis, siye se putet tuto-
rem, sive seit non esse, fingit tarnen esse.'
1. 1 § 1 D. cit cf. 1. 25 D. 27. 3. l. 1
f 1. 1. 3 § 8 D. 27, 4. 1. 8 pr. D. 27, 9);
iahet protutelcte adtio, iudicium (1. 1 pr. § 6.
8 D. h. t.). — 4) nadf, in (»emdS^eit,
§. ©. pro modo (f. b. ®. s. 1. b.); pro fa-
cuäatibus alicuius (f. b. 993. s. 1); pro iuris-
dictione iudicis damnari (1. 2 § 1 D. 2, 5);
pro pietate statuendum (L 8 D. 22, 3).
Proamita, ®(^toefler bed proavus,
Urgrogtante, auc^ amita maior genannt
(L 1 § 7. I. 3 pr. 1. 10 § 16 D. 88, 10).
Proastiuin = praedium suburbanum
(lul. ep. nov. c. 7 § 34).
Froavitus f. proavus.
Proavunculus, 9 ruber ber proavia^
Urgro^ol^eim, an^ avuneulus maior g^
nannt (i. 10 § 16 D. 38, 10).
Proavua, Urgrofiöoter; proavia,Ur<
groftmutter (1-18 5. 1. 10 $ 14 eod.);
proavituB, urgrogDöterlic^: proav. sue-
cessio (L 1 C. 6, 52), affectio (L 1 pr. C.
8, 47).
Froba» $robe 0- ^' C. 12, 24).
ProbabUia, 1) ju Billigen, billig,
erlaubt, ^, 9. modumprobab. in mutuando,
usurarum, non excedere (l. 7 § 13 D. 14, 6.
1. 3 § 6 D. 83, 1); peti posse usque ad
probab. quantitatem 0* 1 § 12 D. 50, 13);
sumptus probab. facere (L 30 $ 7 D. 3» 5.
cf. 1. 11 G. 2, 18); minus probab. sentenüa
(1. 27 § 2 D. 4, 8); iusta est probab. caofia,
ein genügenber unb ^u biHigenber tfntnb
(Gai. nr, 160. 1. 3 § 11 D. 10, 4. prob, error
l. 5 D. 41, 10). —2) gut, redjtf (Raffen,
vita prob. (Vat. § 113); prob. sacerdi)tes(X.S
G. Th. 16, 1).
ProbabUiter (adv.), glaublich, billig,
probabilius dici (1. 71 D. 21, 2); non
probab. recusari (1. 4 G. 4, 28).
Frobamentum, 8eioei» (L 10 § 1 C.
Th. 13, 6).
Probare, 1) prüfen, für tflc^tig, gut
befinben, billigen, genel^migen =a<^
probare, comprobare s. 1. 3. ©. prob, opus
(l. 37. 62 D. 19, 2); pecuniam signciam
apud nummularium, qiioad probaretur, de^
ponere (1. 39 D. 46, 8); mensurae publice
probatae (l. 32 § 1 D. 48, 10); arbiter ad
fideiussores pröbandos constitutus; impro-
bare ab arbitro probatos, alios improbcttos
probare (l. 9. 10 pr. D. 2, 8. 1. 7 § 3 D. i 4) ;
prob, negotium gestum ab aJiquo (1. 8 D. 3,
5); voluntatem testatoris (l* 31 §4 D. 5, 21
opinionem, sententiam (}.b D. 12, 5. L 9 D.
23, 1); probatos (adi.), bemfll^rt, tftc^ttg:
bene probaH tutores (L 17 § 1 D. 26, 2);
Digitized by
Google
Probatio — Proclamare.
449
vir Omnibus ntodis probcUus (1. 3 § 4 D. 43,
30); probatae opinianis viri (I. 11 C. 8, 17) ;
probaiissimi (1. 8 C. 10, 53). —• 2) hetotU
}en, bart^un, ). 9. necessitas, onus pro-
bandi (1. 21 D. 22, 3. I. 22 D. 31); dtcere
et hoc prob. (1. 25 D. 5, 3); petere et prob,
(1. 12 D. 12, 2); prob, furem (l. 13 § 2
eod.); ex aspectu corporis falso prob, per-
fectam aetatem (1. 32 D. 4, 4); prob, de
iure «HO (1. 60 § 1 D. 7, 1. 1. 1 § 2 D. 49, 8),
de ea>cU8ationibu8 (1. 21 § 1 D. 27, 1), de
crimine (1. 3 § 8 D. 48, 21).
Proliatio, IBiUigung, (^enel^iitiguRg
(1. 60 I 3 D. 19, 2). — 2) «ewei«, »e-
loei^föl^rung, 5. 8. ei incumbit probatio,
qui dicit, non qui negat (1. 2 D. 22, 3);
onus probaUonis (1. 15 C. 4, 19. 1. 10 C. 4,
30) ; arg^amentis ita probationi admaveri, ut
sola confessio deesse videatur (1. 1 § 1 D.
48, 18)j)Betoetdgrititb,8eloeidmttteI=:
argum^um, 5. SB. non tantam instrumento
emptioiiis, Ked ex quibuscumqne aliia legiti-
misprobat.ostendereiJiACAf 19) ; evidentism-
mis, dilucidis probat, adparere^ ostendi, ad-
probari (l. 2 pr. D. 28, 7. 1. 34 § 3 D. 30.
1. 66 § 4 D. 36, 1. 1. 14 § 5 D. 40, 9):
probaiiontbus instruere atqae munire accu-
sationem (1. 2 § 8 D. 48, 5).
Frobatoria, ta\\ttl\ä^ IBeftAttgungd^
ober eeftaUttirgiSfc^reiben (l. 5 pr. C.
1, 31. 1. 3 C. 12, 20. 1. 17 C. 12, 35. 1. 2
C. 12, 57. l. 6. 9. 10 C. 12, 59).
Probitas, »iei^tf^affen^eit, 5. ^
prob, marum (1. 1 D. 50, 9).
Probrosus (adi.), probroae (adv.),
\dftmpiUdf (1. 1 D. 34, 6. \. 1 0. 6, 41).
Probriun, {(^im^flic^e ^anblung/
Qdfimp^ (1. 42 D. 50, 16. 1. 41 pr. D.
23, 2).
Probus, pxohti^aUx^, gut, tüc^tig^
}. 9. quindedm (mutua numerata) proba
reete cUtri (1. 40 D. 12, 1); speciei pröbae
solidi (1.1 C.11,11); re^tjc^affcn, broi>
(L 19 pr. D. 21, 1. 1. 1 9 1 D. 27, 10);
probe (adv.), gitt, rec^tlic^, probe ae
gerer e (1. 1 § 9 D. 1, 12); non probe agere
(1. 28 § 4 D. 36, 1); pamm probe postur
lare (1. 13 § 11 D. 39, 2).
Frocaoia, prooaoitas, f^rec^^eit,
SKtitl^toide 0. 4 C. 1, 55. L 4 C. 4, 49).
Procax, fre(^ (1- 6 § 1 C. 2, 6).
Prooedare, 1) berüortreten, aud*
gelten, dffentlid^ fi(^ geigen, auftre-
ten, ). 9. domo 9ua proc. (1. 9 D.48, 22);
proc. in pubUeum (1. 1 § 3 D. 3, 1); pro-
cedens iudex (1- 4 G. 3, 11); einen \t\tx*
liefen 9[ufiug Italien: procedendi et ge-
rendi consuiatus facultas (1. 4 G. 12, 3);
eonsuUs procedentes (1.2 eod.; prooeasio s.
prooeaans, feierltc^et Knfsug (1. 4 cit.
L 41 D. 24, 1). — 2) öorh>fttt«ge]^en,
fortf (freiten, §u ettoa^ fc^reiten, §.9.
ad similia proc. (1. 12 D. 1, 3); ulterius
proc. mpoena (1.1 § 10 D. 1, 12); hucusque
procedenduin, ut etc. (1. 6 D. 7, 8); proc.
usque ad denuntiationem vel libelU datio-
nem (1. 7 D. 5, 2), ad accusatiotiem (1. 1
§ 3 D. 48, 16), ad agendum (I. 42 D. 50,
17); prooessus, i^ortgang, gfortfc^titt:
origo et proc. iuris (l. 2 pr. § 13 D. 1, 2);
honoris auctiores proc. (1. 8 C. 1, 40); proc.
temporis (1. 3 C. Th. 11, 2). — 3) öor jic^
ael^en, erfolgen, @tatt finben, @tatt
^aben, s- ^* P^ ^^ modum, qui proc.
potest, procuratorem dare (1. 43 pr. D. 3, 3) ;
quod ita procedit, si etc. (1. 11 § 7 D. 24, 1.
cf. 1. 21 § 5 D. 4, 8); proc. quaerere, tra-
ctare (l. 12 § 6 D. 10, 4. 1. 10 pr. D. 13.
1); donee ea procedunt (1. 12 § 4 C. 4. 1);
non procedente contractu (1. 17 G. 4, 21);
processisae solutionem (I. 18 C. 8, 42). —
4) ju Statten fommen = proficere, 5.
S3. possessio testatoris heredi procedit (l.
13 § 5 ü. 41, 2.cf.l. 7 pr. D. 41, 4) ; einptori
tempus venditoris ad usuoapionem procedit
(1. 2 § 20 eod.); proc. temporis suff^agium
n. 24 D. 24, 1). — 5) l^etöotge^en, enU
f)>rtngen, res, qaae ex prinata «orum (sc.
Imperatorum) substantia procedunt; alie-
nationes de auia procedentes (1. 3 § 1. 1 c.
G. 7, 37). — 6) entfielen, si suspido pro-
cesserit (1. 18 G. 5, 4). — 7) t»ertt>enbet
tverben, too^n bienen, res, quarinn pretia
in legata vel fideicommissa vel alios credi"
tores processerunt (1. 22 § 5 G. 6, 30);
proc. in dotem (1. 1 § 1 G. 9, IS); in rem
alicuius proc. = verti (1. 7 § 1 C. 4, 26).
ProceUa, Sturm (1. 2 G. Th. 13, 9).
Prooeres, bie Sorne^mften, durften,
proc. officii (L 5 G. 11, 42); sacri nostri
palatii procerum auditorium (1. 2. 8 G. 1,
14. 1. 37. 39 9 1 G. 7, 62); a nostris
procer. delegati iudices (1. 13 § 1 G. 3, 1).
Proceritas, Sänge, ©röfee (1. 5G.Th.
7, 1).
Prooeasio, processus f. procedere.
Prooinotiun testamentum, ber \>ox
bem aur St^Iat^t gerüfteten fteere er*
Härte leftte SBille (§ 1 I. 2, 10).
Prooinctus, 1) = expeditus et armatus
exereitus (Gai. II, 101 ; in prodnctu facere
testamentum^ i. e. cam belli causa ad pu-
gnam ibant (1. c). — 2) fjelbvug, qui in
prodnctu versantur (1. un. pr. D. 37, 13) ;
müites ex proc. redeuntes (1. 7 G. 12, 40).
Proolamare, 1) laut rufen, jurufen
(1. 81 D. 9, 2. L 7 D. 48, 8). — 2) ben
9lt(^ter anrufen, iBefc^werbe ergeben
(1. 4 S 2 eod.). — 3) gerichtliche ftilfe
anrufen, procl. (ex senritute) in s. ad
29
Digitized by
Google
450
Prodi vis — Procurator.
libertaUm (1. 59 § 1 D. 40, 4. 1 41 § 10
D. 40, 5. 1. 7 pr. § 5 D. 40, 12. tit D.
40, 13. 1. 4 § 9 D. 47. 10. 1. 3 § 9 D. 49,
14), in ingenuitaiem (1. 4 D. 40, 14. L 1
D. 40, 16) \ prodamatio = adsertio: pro-
clam. Uberiatis, in s. ad libertatem Q. 7 §
2. 1. 25 § 1. 1. 34 D. 40, 12. 1. 1 § 1 D.
40, 13); bolzet geltenb machen G- 58 § 1
D. 17, 1).
ProoUvis, proclive (adv.), 1) leicht (1.
14 § 1 C. Th. 8, 5. L 5 C. Th. 1, 12). —
2) geneigt, beteittotHig, proclivior ad
aUquid (1. 16 D. 12, 4. 1. 32 § 4 D. 24.
1); proclivior, ut putem etc. (I. 11 § 15
D. 32).
Prooonsul, ein getoefenet (S^onfuI,
ber eine $tot)tnx oB Stattl^alter DertDaltet (1-
1 D. 1, 18. tit D. 1, 16. C. 1, 35); prooon-
sulatus, baiSfimt, bieSBürbe eined \oU
c^en, ).. 8. proconsulatum yel moderamen
provinciae ^tinere (i. 1 pr. D. 26, 5); in
proconmlatum proficisci (1. 12 § 40 D. 33,
7); prooonsularis, auf bte $roconfuln
bejüglic^: procons. inaignia habere (1. 1
D. 1, 16); procons. im dicere. atö $TOCon«
fttl ffUdft \pte^tn (l. 25 C. 2, 12).
Frocrastinare, Der {(Rieben (1. 8pr. C.
Th. 7, 18); proorastinatio, 91 uff (^ üb,
«etjug (I. 4 C. 5, 5. 1. 11 § 1 C. 6,35).
Frooreare, erzeugen, j. 6. de l^cHs
procreandis cogitare (1- 17 § 2 D. 1, 7);
liberorum procreand. animo et voto uxorem
ducere (1. 220 § 3 D. 50, 16); qai mortui
nasountur, nequenaU, neque procreatividen-
tur (1. 129eod.);prooreatio, (Sr^eugung:
liberorum proer. (1. 1 § 3 D. 1, 1).
PpocuI, »eit, fern, j. 53. pr. abici (L
3 C. 1, 7), stmmovere (1. 22 C, 9, 47); pr.
a cunctorum obtidibus (1- ^^ C- l^i 35);
pr. dubio, ol^ne 8»^«f«I G- 18 D. 2, 1.
1. 23 § 5 D. 36, 1).
Proculiani s. Froculeiani, bieVnl^änget
be« Suriften ^oculud (1. 2 § 47 D. 1, 2.
§ 25 I. 2, 1).
Froculus, berühmter 3unft unter Xiber
(1, 2 § 47 cit.).
Frooumbere, fic^ vorbeugen , ober
aufliegen: in vicini domum proc. (1. 17
pr. D. 8, 5).
Froourare, für ettt)ad ober filr S^manben
©orge tragen, forgen, etwa« beforgen,
5. 16. qui operibus pUblicis procurat (1. 2
g 17 D. 43, 8); factendum procur. abquid
(1. 12 § 1 C. 4, 1); servum aegritudine
periclitantem non procur. (1. 1 § 3 C. 7,
6); in^bef. bie^ngelegeni^eiten ^tman^
be8 in bejfen ?luftraa beforgen, oer*
walten, feine ©efc^äfte füllten: qui
procurat = procurator (1. 10 § 9 D. 17.
Ij; iibertinus, qui patrono pi'ocurat (1. 44
§ 3 D. 27, 1); fiUus, qui procurat pairi (1.
34 § 1 D. 32) ; qui nostra procurasse moii-
strantur (l. 1 C. 10, 48).
Frocuraüo, 1) bie ©efotaung, Set*
waltung einer öffentlichen ^ngelegen^,
procur. urbica (L 11 § 2 D. 4, 4). rerum
provinciae (1. 35 § 2 D. 4, 6), locorum pu-
blicorum (l, 3 § 4 D. 43, 25). — 2) 9t*
[c^äftiSfü^rung filr eine $ritmt^on in
Deren ^(uftrage, procurator, cui omnium re-
rum proc. concessa est (1. 4 § 18 D. 44, 4);
indbef. ^rojegfül^rung für Semanben, s*
16. adyocaiionem praebere procurationemve
suscipere (1. 32 pr. D. 5, 2); procurationem
exseqai (1. 25 D. 3, 3); procur. aeUonis
iniuriarum (1. 17 § 16 D. 47, 10). — 3)
9[uftrag, SSoUmac^t %\xx ^tojeDü^ng:
exsequi, quod procur, emissa praeseripserü
a. 21 c. 2, 12).
Procurator, »er bie ^[ngelegen^etten
Semanbed in beffen 9(nftrag beforgt,
oertoaltet, ®ef (^ftftdfü^rer, a) im 9U(g^
meinen : procur. est qui aUena negoUa mam-
datu domini administrat (L 1 pr. D. 3, 3) ;
procur. vel omnium rerum vel umue rei
esse potest (§ 1 eod.)\^roctotorum bono-
rum (1. 63 eod.); proc, cui generoHter K-
bera administratio rerum commiasa est (L
58 eod.), cui mandatum est vel spedaliUrj
vel cui omnium negotiorum administratio
mandata est (1. 12 pr. D. 46, 3. cf. 1.3 §2
D. 46, 7.1. 17 § 16 D. 47, 10); b) iH«bef.
mer für ^[emanben in beffen rnnftrag
gerichtliche ^anblungen t»orntmmt,
einen ^ro^eg f ül^rt, j. 9. procuratorem
habere in actionibus, quae ei vel adversus
eum competunt (1. 33 § 1 D. 3, 3); piocar.
actionis (1. 42 pr. eod.); tantum ad actio
nem procur. factus (1. 13 pr. D. 2, 14);
procuratorem dare ad agendum, ad defen-
dendum, ad ulciscendam iniuriam (L 8 pr.
D. 3, 3), ad litem suscipiendam (§ 3 eod.),
ad litem hominis (1. 66 § 2D. 21,2); litis
procur. (1. 86 D. 4ü, 3) ; per procurat. iudi-
dum aocipere (1. 12 pr. D. 37, ib);appel-
lare (1. 4 § 5 D. 49, 1); accusare libertum ut
ingratum (1. 35 § 1 D. 3, 3); anU UUm
contestatam libera potestas est vel mutan^
procurcttoris vel ipsi domino iudieium ac^*
piendi (1. 16 eod.); procur. Ute eoniestala
dominus litis efficitur (L 4 § 5 D. 49, 1);
procur. reipublicae (1. 30 C. 10, 32); procur.
in rem suam, totx in SJolge einer tte(*
fion baiS ^lagrec^t eined ^nbern fftr
fid^ felbft geUenb mac^t (I. 13 § 1 D. 2,
14. 1. 8 § 2. L 25. 28—30. 33 § 5. 1. 42
§ 2. 1. 55. 61 D. 3, 3. 1. 24 pr. D. 4, 4.
1. 2 § 5 D. 10, 2. 1. 17 § 3 D. 12, 2. l 3
§ 5 D. 15. 3. 1. 18 pr. D. 16, 2. 1. 8 § 10
D. 17, 1. I. 8 § 2 D. 20, 6. i. 4 pr. D.
Digitized by
Google
Procura toriu 8 — Productio.
451
42, 1. l. 8 C. 4, 89. 1. 1 C. 5, 58); c)
faiferlic^e iBeamte, toelc^ beffen ^xitmU
vermögen tKmaltHtn, ober öffentliche
Functionen, bef. in ben $tot)inAen ausübten,
in StellDerttetung ber ©tatt^Iter, in ^n«
^bung ber 9lbgaben, felbft in 9[udübund
einer gewiffen Sun^biction; proour. Gaeaaris
(1. 1 D. 1, 19. 1. 8 § 19 D. 2. 15. 1. 35 §
2 D. 4, 6. 1. 25 § 2 D. 29. 2. 1. 4 § 1. 1.
1. 23 § 1 D. 49, 1. 1. 6 § 10 D. 50, 6),
principis (L 9 pr. D. 1, 16. 1. 32 D. 4, 6),
impera^oris (1. 50 D. 49^14) ; procur. noHer
(1. 1 0. 3, 13), damus nostrae (L 8 C. 3,
26), «Urntnoe rei (1. 8 C. 4, 46), privatae
rationiä (1. 7 C. 2, 1), patrimonii (l. 39 §
10 D. 30), heredüatum (1. 32 D. 49, 14),
mäaüorwm (L 4 C. 11, 7).
Fr(H|uratoria8, ben procurator im
^ro^eft betreffenb, j. $. procurat ex-
ceptio, gegen ben procurator atö folc^ensn«
fte^enbc fenrebe (1. 57 § 1. 1. 62 D. 3. 3.
1. 29 § 4 D. 17, 1. 1. 19 § 2 D. 22, 3. L
89 § 3 D. 39, 2. 1. 2 § 4. L 3 D. 44, 1.
l. 23 D. 46, 8); procurcU. nomine petere
(1. 23 cit), agere (1. 34 D. 3, 3. 1. 3 D.
10, 2. 1. 2 pr. D. 49, 4), nimtiare (1. 1 §
20. 1. 5 § 18 D. 30, 1); suscipere iudiciam
(1. 10 § 12 D. 17, 1), condemnari (l. 31
pr. D. 8, 3).
Prodere, 1) V^rbotbringen, erjcii^
gen: ex eadem domo et genie inroditi (1.
195 § 2 D. 50, 16). — 2) öorbringcn,
beibringen: probattonum indida iure
prodita (1. 15 C. 5, 12); einfül^ren, anf'*
gellen; legibus proditae actione8{\. 11 cf.
1. 1 pr. D. 19, 5); videndum est^ an etc.
— et prodUum est etc. (1. 12 D. 7, 9). —
3) jur 9[nseige bringen, angeben: nun-
tiatores, qui per notoria indida produni
(l 6 § 3 D. 48, 10); causae a nuntiatore
proditae (LI § 5 D. 49, 24); indicium
proditae mortis (1. 39 D. 85, 2) ; si dederit
fuTy ne proderetur, cesset repetitio (1. 4§
1 D. 12, 5. cf. l. 7 § 1 D.4, 2); proditio,
% n S e i g e eineiS ^rbrec^end ; proditor, $[ n*
geber (1. 1 § 26 D. 48, 18. l un. C. 11,
26). — 4) treulofer, öerrät^erifd^cr
Seife Don fic^ geben, l^eraudgeben,
andliefern: instrufnenta prod. adversario
(1. 8 D. 47, 11. 1. 1 § 6 D. 48, 10. 1. 38
§ 8. 9 D. 48, 19); utrique parti prod. to^tt-
monia, ju (S^unften beiber Zt^Ait Dercdtl^erifc^er
SBeife äenguiS oblegen (l. 16 D. 22, 5). —
5) flber^aa4>t Derrat^en: diversam partem
adiuvare prodita caiisa sua (K 1 pr. D. 47,
15) ; legem prodidisse ob hoc, quod adgres-
8UB accusationem destitit (1. 2 § 1 D. 48,
5); exereitus hostibus proditus (1. 4 pr. D.
48, 4); provincia f>el civit<is hostibus pro-
dita (i. 10 eod.); patria oppugnata vel
prodita (l. 3 C. 9, 42); qui sanctam fidem
prodiderunt (1. 3 C. 1, 7); proditio, 3Jer^
ratl^: proditionis conimratio (1.2 §24D.
1, 2); proditor, »errät^er (1. 19 § 4 D. 49,
15. 1. 4 § 10. 1. 6 § 4. 1. 7 D. 49, 16).
Frodesse, nü^en, l^elfen, ). S. et
prodesse et obesse alicui pactum alicuius
(1. 14 D. 2, 14); nihil prodesse alicui con-
ventionem, paetionem (1. 28. 27 § 1 eod.);
proderit alicui exceptio (l. 7 § 18. 1. 21 §
5 eod. 1. 4 pr. D. 2, 11. 1. 49 pr. 67 D.
46, 1); hello amissi ad tutelae excusatio-
nem proeunt (1. 18 D. 27, 1).
Frodiga (f. D. a. prodigenda), Sebend^
mittel, ^roöiont (1. 5 C. 10, 8).
Predige, (adv.), öerfd^toenberifd^ (1.1
C. Tb. 2, 29).
Prodigere, öertl^un, berjebren, 5. ^.
esculentum potulentumve quod intra dies
proximos prodigatur (1. 18 D. 1, 18); pre-
dig, acceptum pretium, mutuam pecuniam
0. 1 § 16. 17 D. 38, 5).
Prodigialifl, feltfom, ungewöl^n*
lid^: prodig. appellaHo (1. 9 § 1 C. Th.
16, 5).
ProdlgioBU8,unnatürlicl^, ungeheuer*
lid^, prodigiosum (aliqutd) eniti (1. 14 D.
1, 5. cf. l. 38 D. 50, 16).
Prodigium, bad Ungeheuer (Coli. XV,
8 § 4. 1. 6 § 1 C. Th. 16, 5).
Prodigns, $erf(^n>enber (Gai. i, 53.
ülp. XII, 2. XX, 13. 1. 1 pr. D. 27, 10.
1. 7 § 12 D. 42, 4); tro^if4 für «crac^*
ter: famae suae prodigi (1. un. C. 2, 14).
Prodire, ^etöortrctcn, prod. in
scaenam (1. 1. 8 D. 3, 2).
Produoere, 1) Dor führen, n^o^in
führen, bringen, 5. ©. in publicum pro-
duc. hominem (L 3 § 8 D. 43, 29); pro-
duc testes (1. 23. 24 D. 22, 5. 1. 20 D. 48,
18); produci in it«« (L 5 § 2 D. 2, 7. 1.4
pr D. 48, 7), in lucem (1. 1 § 15 B. 37,
9). — 2) loeiter führen, erftreden, auS»
be^uen, ). !6. regula longius producenda
(1. 1 § 16 D. 41, 2); i)rod. ad consequen-
tias (1. 14 D. 1, S),ad severüatem (L 25
eod.) ; ad perpetuam prciestationem produc.
pactum (1. 52 § 3 D. 2, 14); produc. ohli-
gationem (L 91 § 4 D. 45, 1), in infinitum
prod. dubitationes (1. un. C. 7, 47), $lnbre
lefen red. — 3) fortfd^offcn; productio,
gortfc^affuttg a. 18 § ^ D. 50, 4). —
4) betoegen, pietate productam (1. 1 § 7
D. 26, 10).
Productio, 1) «orfü^rnng, @tel*
lung, j. 33. testium (lul. ep. nov. c. SS.
§ 325). — 2) f. producere sub 3.
29*
Digitized by
Google
452
Proelium — Profiterl
Pro^Unm, ©d^Iacfat (1. 13 pr. D. 49,
16).
Profanare, entioet9eit, ent^etltgen,
5. 16. profan, sanctum baptisma (1. 3 C. 1,
7), dies festos (1. 9 pr. C. 3, 12), vene-
randa mysteria (1. 4 G. 1, 1).
Frofanator, (Sntl^etltger: profan, ca-
tholicae disciplinae (l. 9 pr. C. Th. 16, 5).
Frofanus, 1) ungeioeil^t, ni^t ge*
getilgt, im (&t^tn\. m>n sacer, religiosus
(l. 6 § 3. 1. 9 § 3 D. 1, 8. 1. 40 D. 11, 7.
1. 73 pr. D. 18, 1. 1. 83 § 5 D. 45, 1.1.4.
9C. 3, 44). —2) nnd^xiftü^, ^eibnif^
ungläubig, prof. prciecepta (1. 2 C. 1, 5);
prof. ritiis (1. 4 C. 1, 11); qui prodentes
divinum inysteriuni in profana migrarunt
(1. 3 0. 1, 7); profanus (Subst.), Un<
gläubiger (1. 4 pr. eod. 1. 2 C. 1, 38).
Frofari, Weif (a gen (1. 1 § 9 D.
21, 1).
Profeotio, f. proficisd s, 1.
Profectioius j. proficisd s. 3.
Profecto (adv.), toa^rlid^, getoig,
o^ne 3n>etfel (1. 21 § 3 D. 47, 2. 1. 1 §
14 D. 49, 4).
Froferre, 1) »ocbringen, ^oxitx%tn,
vorlegen, 5. 93. in iudicium prof. libnim
vel testinwnia (1. 6 § 4 D. 48, 16); prof.
acta (L 45 § 7 D. 49, 14), codicem (1. 6 §
7 D. 2, 13], codiciUos (1. 12 D. 2, 15. 1.
2 § 1 D. 12, 6. 1. 101 pr. D. 30), testanien-
tum (1. 70 D. 29, 2), tabulas (I. 22 eod. 1.
47 D. 31. 1. 1 § 2 D. 37, 11. l. 5 D. 43,
5); prclator = qui profert: scripturam
prol. adfirmet (1. 1 § 1 C. Tb. 2, 27). 2)
Dorf ulkten: testes prolaii (1. 6 pr. D. 48,
18). — 3) münbltc^ t»ortrageu, aug*
\pxe^tn, funb t^un, eröffnen, §. IB.
prof. desideria sua (1. 9 § 4 D. 1, 16); prof
serUentiam (1. 1 § 1 D. 2, 12, 1. 4 § 5. 1. 26.
36. 45 § 2. 1. 57 D. 42, 1. 1. 19 D. 49, 1), iudi-
catum (1. 3 C. 7,43); iurisiuratidi prolati
religio (\. 3 C. 5, 53); prolatio, ^röff*
nung: prol. sententiae (1. 19 C. 9, 9). —
4) fottrüden, öertüden: prof terminos
(1. 2 D. 47, 21). — 5) ouf eine Wngere 3eit
erftreden, ouÄbc^nen: in longius tempus
urof precarium (l. 5 D. 43, 26); auf einen
f)>dtem Xermin l^inaudfc^ieben: sermo,
quo praesentia legata in diem proferuntur
(I. 12 § 3 D. 30); prof diem Ugatorum
(1. 74 § 1 D. 31), diem compromissi (1. 25.
27 pr. I. 32 § 11. 1. 33 D. 4, 8); prolatio,
^inandfc^iebung (1. 25 pr. cit.). — 6)
to^t^ögern: rem dissimulatione prof (l* ^
C. 5, 56). — 7) befleibet fein: prof
dignüatem (1. 30 C. Th. 8, 5).
Profeaaio, profesaus, profeasor f.
profiteri,
Froflcera,!) fortfc^reiten; uZtra prof
(1. 2 § 45 D. 1, 2). — 2) *tim «Mfcei
feteic^en, bienlic^, uft|U($ fei«, icl*
en, %. 9. commodo heredum profic (I- ^
§ 1 D. 81); profic. ad actionem (L 7 § 6
D. 2, 14). — 3) abftammen, |ett»ot*
ge^en (I. 2 $ 40. 44 D. 1, 2).
Frofleiaci, 1) nH>^n ge^en, reifen, 3.
iB. qui ad officia proficiscuntur (1. 4 §2
D. 1, 16); volupiatis cauBa in miinteimiiii
profic. (l. 2 § 8 D. 2, 11); profBoUo, SReiff
(L 18 pr. D. 5, 1. I. 5 pr. D. lä, 4), -2)
tK)n etnent auf ben.anbetn übergeben: pe-
cunia a me ad te profecta (L 15 D. 12, 1.
cf I. 2 § 3 eod. «matuam non poieei esse,
nisi profidscatur pecunia**J ; in rem minoris
pecuma profectOy quae curatori luoiuo data
est (1. 3 €. 5, 39); a uie substarnüa pioi-
ciscitur (l- 20 D. 18, 1). — 3) lipn Mobft
tM)n S^manbem audge|en, ^etlommei,
entf))ringen, getrübten, abftammen, 3.
16. personae, quae ah eiusdem ulHmi gern-
toris sanguine proficiscuntur (1. 195 § 4
D. 50, 16); tutores non ab heyede, sed a
testatore proficiscuntur (l. 7 D. 26, 2);
profic. ex testamento (l. 6 D. 2, 15), ex ediäo
0. 24 § 5 D. 4, 4), ex lege (11 pr. D. 10, 2);
peculium profectum a patre (l. 9 D. 49,
17); haf^ profedida dos =z a patre vd
patente profecta de bonis vel facto eins,
im Ükgenf . tK)n adventicia dos (Ulp. VI, 3.
4. 1. 5 D. 23. 3. 1. 6 C. 5, 12. 1. 4 C. 5,
18. 1. 4 C. 6, 20).
Profitari, 1) befennen, erflAren, a«l'
fugen, angeben : profeeaio, Befenntnift,
findfage, Eingabe, a) übec^nirt, i-'t.
apud mttgistratum professa (mater), nihil
se adversus voluntatem filii facturam (1.
37 pr. D. 3^); apud magistraius interro-
gatus professus est probaturom quemad-
modum etc. (I. 24 D. 48, 10): interrogaU
et professa apud acta, se esse ancillam (1.
24 €. 7, 16), se profit. capere man posse
(1. 1 pr. D. 49, 14); professio de taeito fideir
commisso facta (l- 42 § 1 eod.) ; prof de statä
aetatis (l. 13. 16 D. 22, 3. cf. l. 1 C. 2, 42);
prof nata/t« @(ebnttdf(^ein (L6C.4,21.
cf 1. 15 C. 7, 16: — »nee onussa prof pro-
bationem generis excludit*); prof peeuniae
sdutae (l. 14 C. 8, 42) ; excMMKümt« (L 6 C.
5, 62); b) indbef. beclatiren, aninelbea,
bon bet Angabe ber joH« nnb ftenet'
baren <9egenftänbe gebron6t (1. 16 f 6.
12 D. 39, 4. 1. 2D. 50, 15: ,VitiaprionMi
censuum ediiis nods prafessumibus ervte-
sount'' L 4 § 1. 2. 8. 9 eod. 1. 3 C. 4,
61); bo^er prof censualis, ©teuerbecla«
ratio n; c) auc^ tphrb professio §. pro-
fessus bpm religidfen IBefenntnife 9t*
brauch, 9. IB. exsecrabilium rcdigionum et
professionum rüus (1. 61 C. Th. 16, 5) ; harum
Digitized by
Google
P rof ligar e — Proi cere
453
profesmonum ;>on<»/icium vel ministerium
sibi vindicare (I. 13 eod.); instinctu per-
suasaeprofessionia crinem suuin abscindere
(1. 27 I 1 C. Tb. 16, 2); profesaum saorae
religionis derelinquere (!• 39 eod.). — 2)
^ einet ftunft ober SBiffenfc^ft \\^ beten«
nen, bkfelbe betreiben, tndbe{. iuris seien-
tiam prof. bie SHecbtdttHnenfc^aft öffentUd^
lehren (1. 2 § 36. 38 D. 1. 2. L 9 pr. D. 50,
15); proÜBssio, Betreibung etned @^e»
toerbeil. iQanhvottU, einer ^unft ober
3Bi{fen{(|aft, }. 9d. profcssione interdicere
(1. 1 § 13 D. 1, 12); instruotus (argen fcarius)
instrumento professkmis (1. 6 § 9 D. 2, 13);
profe89ume8 äliquas seu negotiaidones exer'
cere (1. 7 G. 3, 13); grammatici sophistae
inrisperiti professionem sttam exercentes (L
nn. C. 12,15); liberalibus sbudiis operam
dare, maxime circa professionem iuris (1. 1
C. 10, 50); profesaor, dff entließet ße^rer
ei»et freien ßunft ober Sßiffenfd^: profess.
libercUium studiorum, litterarum Q.. 4. 6 G.
10, 58). Ugum (1. 2 § 22 G. 1, 17), iuris
civilis (1- 1 § 5 D. 50, 13).
Frofligare, 1) einl^eben (1. 6 G. 7, 39.
L 3 pr. G. 7, 54. 1. 11 G. 10, 16. 1. 4 G.
11, 7. 1. 3 G. 12, 60); profligatio = ex-
actio (1- 10 G. Th. 6, 30). —2) obt^un,
beenb igen, adsertianibus jam ordinaiis et
profUgatis exactisque paene iudiciis (1. 4
C. Th. 4, 8).
Froflnere, 1) fortfliegen, ftrömen (1.
1 § 20. 22 D. 39, 3. 1. 6. 7 G. 4, 34). —
2) t)etflieften, bon ber 3eit gefagt (1. 27
G. 6, 23). — 3) ausfliegen, iussioneme
nosiro sacrario profluxisse (1. 16 G. Th.
15, 5).
Pröitigere, entweichen (1. 9 pr. D. 4,
2. L 36 D. 42, 5. 1. 4 § 1 D. 49, 16).
Profugns, flüchtig (1. 12 pr, G. Th. 7,
18. L 7 C. Th. 11, 1).
Profundere, fortgiegen, ausgießen,
tro^fc^: a) berfc^wenben: bona sua prof.
(1. 1 pr. D. 27, 10); profuBus, oer*
jc^toenberifc^, unmäßig: donaiionibus
non temperantes, sed profusa erga se /o-
cüitaie (1. 1 D. 24, 1); b) ou«fprc(^cn,
Dertftnben: a nostro divino ore profusa (1.
1 § 6 G. 1, 17).
Profundus, 1) tief: profondum, bie
Xiefe M SReace« (1. 14 § 2 D. 19, 5);tro*
pifc^: profundior sdentia aique doctrina
(1. 1 C. 11, 19). — 2) unbefannt, b. ^.
100 )n ftnben, res legatae quae in profunda
esse dicantar,quandoqae apparuerint, prae-
stantar (1. 15 D. 32). — 3) unmäßig:
profunda liberalitate Patrimonium suum
exhaurire (Yat. § 280).
Progener, (^tte ber dnfelin: <5(^n>ie^
getenfel (l. 4 § 6 D. 88, 10).
Progenerare, erzeugen (§ 4 I. 8, 6. 1.
1 § 6 D. 38, 10).
Progenies, 92a(^f ontmenfd^af t (l. 15 pr.
G. 6, 58. 1. 6 G. 8, 48).
Progignere, erzeugen (l. 33 § 1 G. 3,
28. 1. 6 G. 5, 27).
Prognatus, erzeugt (§ 2 I. 3, 1).
Programma, öffcntlid^e Gelaunt*
mad^ung einer !Beb5rbe, 9(uSf(^reiben 0-
3 C. 1, 14. 1. 1 § 4 G. 1, 49. 1. 6 G. 7,
57); (Sbictadabung = edietum s. c. (1*
6 G. 8, 25. 1. 8 G. 9, 40).
Progedi, borfd^reiten: ultra, ulterius
progr. (1. 17 D. 40, 7. 1. 22 G. 9, 47).
Progressus, ©eförberung (I. 2 G. Tb.
7, 3. 1. 23 G. Th. 8, 7).
Prohibere, abl^atten, berl^inbern unb
au(^ bloS b erbieten, ^ie le^te idebeutung
fyit ed namentti<^ bei bem Interd. qaod vi;
vi facit tarn is qui prohibitus fecit quam
isgiM, quomimts prohibeatur, conseeutus est;
prohü/itus autem intellegitur quolibet pro-
hibentis aetu, i. e. vel dicenHs se prohibere,
vel manum opponentis (l. 20 pr. § 1 D.
43, 24) ; prohibitus quis a possessione (i. 1
§ 7 D. 43, 4); fundi usufructarius prohi-
bitus out deiectus (l. 60 D. 7, 1) ; prohi-
bere autem videtnr et qui condicionem non
quaerit (1. 19 D. 23, 2); valetudine vel tem-
pestate prohäntum se sistere non posse (1.
2 § 3 D. 2, 11); qui in totum pr(^ibentur
posttdare; qui pro aliis ne postulent pro-
hibentur; qui lege, plebiscito etc. nisi pro
certis personis postulare prohibentur (1. 1
§ 1. 2. 5. 8 D. 3, 1); neque licita nego-
tiatione aliquos prohiberi neque prohibita
exerceri — ad sollioitudinem suam praeses
provinciae revocet (l 6 § 4 D. 1, 18);
curare debebit praefectus urbi, ut nummu-
larii — temperent his, quae sunt prohibita
(1. 1 § 9 D. 1, 12); prohibitio, iBer^in«
berung, «erbot (1. 42 pr. D. 3, 3. 1. 8
pr. D. 48, 19. Goll. XV, 2 § l);prohibi-
torins, ber^inbernb, bcrbietenb: pro-
hibit. edietum (1. 43 § 1 D. 3, 3), inter-
dictum (§ 1 1. 4, 15: prohibit (interdiota)
sunt, qmbus vetat (praetor) aUquid fierij*
1. 20 § 10 D. 39, 1. 1. 1 § 1. 1. 2 pr. D.
43, 1).
Proioere 1) tocgwerfen, ou^toerfcn
(1. 8 D. 14, 2). — 2) cinloffcn, ber*
[enlen, molem in mare proi. (1. 1 § 8 D.
25, 1. 1 2 § 8 D. 43,8). — 3) Weggeben,
koegn^erfen (1. 50 D. 21, 2. 1. 25 § 2 D.
22, 3). — 4) borbouen (1. 20 pr. D. 8, 2.
1. 5 § 19 D. 39, 1. 1. 242 § 1 D. 50, 16:
— „proiectum esse id, quod ita jproveheretur
ut nusquam requiesceret, qualia maeniana
et suggrundae essenf); ius sertitus pro-
ieiendi, bad ISttd^t, Aber bed SRad^bard (Slrunb*
Digitized by
Google
454
Proiectio — Promittere.
ftücf einen Vorbau ^u mad^n, in^bef. einen
erfcr ananlcficn (l. 6 D. 11, 6. 1. 1 pr. 1. 2
D. 8, 2); proiectum (Subst.) s. proieotio,
«orbou, (Srfer 0- 3 § 5. 6 D. 43, 17.1.
22 § 4 D. 43, 24). — 5) einf (Rieben,
einbauen (immiUere) : quae ex meis aedi-
hu8 in tuas aedes proiecta sunt (1. 80 § 1
D. 18, 1).
Proieotio f. proicerc s. 4.
Proinde, 1) ba^er, bemna(^ (1. 1 pr.
D. 2, 13. 1. 6 D. 4, 1. 1. 19 g 2 D. 5, 1.
1. 22 pr. 25 pr. D. 9, 2. l. 8 D. 12, 1. 1. 55 § 2
D. 32. 1. 46 § 1. 1. 198 D. 50, 16). — 2)
then fo, perivde (1, 7 D. 46, 3. 1. 15 pr.
1. 29 D. 48, 10. 1. 205 D. 50, 17).
Prolabi, ^erobfallen (I. 9 § 2 D.
39, 2).
Frolatio, prolator f. proferre.
Froles, 92a(^roinmen{(^aft (1 220 §3
D. 60, 16. 1. 21 C. 11, 48).
Frolixitas. jßeite, ßänge, a- ö. prolix.
temporis (1. 23 § 3 D. 36, 1. 1. 3 C. 7, 33);
exceptiones maioris aevi prolixitatem con-
tinenfces (1. un. 0. 7, 31); prolix. üinerum
(1. un. C. 12, 30), stipendiorum (I. 3 C.
12, 43).
Frolixus, n>eit, lang, a- ®- prol. tem-
ptis (l. 45 § 10 D. 49, 14. 1. 3 § 3 D.49,
16); prol. aetas, ^o^e« «Iter (1. 6 § 12 D.
50, 6), prolixior tractatm (I. 13 § 3 D.
36, 1); prolix. catenae, im ^e^tn\. t>on ossi-
bus inhaerentes (1. 1 § 2 C. 9, 4); ent-
fernt: proUxiores gradus (1. 4 C, 5, 30).
Proluere, abf|)ülcn (1. 28 D. 8, 2).
Prolusorius f. jm'lusoritis.
Prolytae, Siame ber »led^Wf dualer im
5. "^aiijitt i^rcä 8tubiumd (C. oinnein reip.
§5).
Promercalis, eine ©ac^e, toomit ge«
^anbelt wirb (1. 10 D. 25, 1).
Promerclum, ipanbel: promercii causa
habere (1- 41 § 5 D. 30. 1. 4 § 2 D. 33,
9. 1. 2 D. 48, 6).
Promere, 1) ^etaui^, ^erbor nel^tnen:
prom. pecuniam (1. 1 § 36 D. 16, 3. 1. 8
§ 6 D. 27^ 4). ~ 2) an ben Xag legen,
offenbor e'n: uUionü acrimonia erga sacri-
legos promenda (I. 5 C. 1, 2); in promptu
esse, am Xage, auf ber $anb liegen
(1. 43 § 1 D. 18, 1. 1. 72 § 1 D. 46, 3.
1. 10 § 1 D. 49, 15); promptus (adi.),
prompte (adv.), auf ber ^anb (iegenb,
offenbar, leidet (1. 32 pr. D. 34, 4);
bereit: promptam habere probationem (1. 1
C. 7, 64); bereitwillig, f(^nen, f(^Ieu.
nig: promptit*8 de suo aliquid pro pupülis
impendere (l. 1 pr. D. 27, 4); iurisdictionis
tenor promptisstmus (1- 2 C. 7, 72).
Promerere, 1) fi* um 3^»»onbett
berbient mad^en (1- '77 § 25 D. 31. l. 20
D. 40, 4. 1. 4. C. 5, 25). — 2) erwerben,
erlangen: qui canonis promer mt relem-
tianem (l. 5 pr. C. Th. 11, 20).
Promisoere, bermifdjen (1. 3 § 1 D.
42, 6).
Promiscuus (adi.), promisoue (adv.),
Dermifc^t: a) nic^t unterfc^teben, ge«
meinfam, allgemein, j. 9. gerendorum
h(morum non promiscua facultas e^f, sed
ordo certuH huic rei adhibituB est (1. 14
§ 5 D. 50, 4); nee omnibus promiscue im-
rounitas dator (1. 6 § 12 D. 50, 6); promi-
Bouns usus; promifloue uU (1. 17 § 2 D. 14,
3. 1. 45. 49 § 2 D. 32. l. 4 g 2 D. 33, 9. 1. 1 § 22
D.41, 2. 1.17 C. 6, 2); b) condicio promiecua,
eine gemifc^te iBebingung, b. ^. beren (h«
füllung Sotoofß t)om d^fall, aU bon ber Wi*
Ux beffen, bem [le geftetlt ift, ab^ngt 0- 11
§ 1 D. 35, 1).
Promissio, promissor f.
Promittere, \>tt^pxt^tn: a) im HIIg^
meinen, 5. 9- prom. bonorum posse.'fsionm
(I. 3 pr. D. 37, 6. 1. 3 §2 D. 37, 10. 1. 2
D. 38, 8); promissio, SBerl^eiftnng: exto
runi praesagio vanae spem promissionis
accipere (1. 2 C. 1, 11); b) bnr(^ «er*
f^rec^en fi(^ ju einer fieiftung »et»
binblic^ mad^en; promissio s. promis-
sum, bad ISerf^rec^en einer Seiftttng,
bef. bon bem ^erfpret^en mittelft 6tt))ula'*
tion gebraud^t; promissum potest referri
et ad nudam promissionem sive poUieita-
tionem vel ad sponsum (1. 19 §2 D. 21, 1);
offerenHs soHus promissum (1. 3 pr. D.50,
12); si scriptum m instrumento fuerit jm>-
misisse aliquem, perinde habetur, atque si
interrogatione praecedente responsum sit
(§17 1. 3, 19) ; reus promiUendi, im ®egen(.
bon reus stipulandi (1. 1. 3 pr. D. 45, 2); sÜ-
pulanti promittere (1. 9 § 7 D. 4, 2); promiti
dotem, promissio diotis (1. 21 § 3 eod. 1. 41 D.
23, 3. 1. 17 pr. D. 44, 4. 1.19 D. 44, 7. l. 98 pr.
D. 46, 3. 1. 125 D. 50, 16. 1. 1 C. 5, 12); pro-
missor = reus promittendi, im (Öegenf. twn
stipulator 0- 15 § 3 D. 41, 3. 1. 2 § 2. 1. 02.
73 §2. 1.82§1D. 45, 1. 1. 34 § 1. 1.72§6
D. 46,3. 1. 17 D. 50, 17); c) burd^ ©tipula*
tion 6i(^er^eit (C^ution) leiften (bgl. 1. 1
D. 46, 5): carere in iudicio sistij statuente
praetore in quem diem promittat; sota pro-
missione (im @(egenf. Don cum satisdatione)
cavere (1. 2 § 6 D. 5, 1. cf. 1. 63 § 4 D. 17, 2);
iurato promitt. iudicio sisti (1. 16 D. 2, 8);
sisti exniberive satisdato promitt. (1. 16 D.
1, 18. 1. 4 § 5 D. 2, 11); iudicio sistendi
caiusa stipulationc promitt. (l. 9 § 1 cod.);
promissio sistendi s iudicio sist^fidi causa
facta (1. 2 § 8. l. 4 § 4. 1. 5 § 1. 2 eod.);
in iudicio secundum suam promissionem non
sistere (1. 2 § 1 eod.); apud acta promitt
Digitized by
Google
Promotio — Pro pel lere.
455
eahibiturum se (}. 17 D. 2, 5); promitt. rem
ratam dominum hahiiurum (l. 14 D. 46, 8) ;
promitt. damni infecti (1. 44 pr. D. 39, 2) ;
promissor, Wer burdj ein fclerlit^eä
$er{)>red^en (Kaution Ictftet (1. 5 § 2
eod. I. 1 § 1 D. 2. 9. 1. 3 § 3 D. 2, 10.
1. 4 § 4 D. 2, 11).
Promotio, 1) ^öcförberuna ju einer
^^rn »ürbe (). 1 § 19 C. 1, 27. 1. 1 C.
12, 4. 1. 5 C. Th. 6, 35. 1. 1 C. Th. 8, 7.
1. 14 C. Th. 12. 1). — 2) erfolg (L. 4
G. Th. 9, 34).
Promovere, 1) t^ortoärtd bctocgcn,
üorrficfen, §.9. ad fugam gradum unum
alterumve proraov. (1. 17 § 9 D. 21, 1). —
2) bfförbern: ad militiam promovcri
(I. 84 D. 36, 1); promotus, ein ^u einer
^ö^n »ürbe «eforberter (1. 1 C. 9, 24.
1. un. C. 9, 26). — 3) förbern, nü^en,
Reifen (1. 25 pr. D. 29, 2. 1. 12 C. 7, 14).
Promptuarium, Ißorrat^Slammer (1.
4 § 1 D. 33, 9).
Promptua (. pramere s. 2.
Promul^^are, befannt machen, eröff»
nen, J. V. promulg. scntentiam {I. 3 C.
7, 51). Promulgatio, Befanntmac^ung:
legis promulg. 0- 3 C. Th. 16, 2); »er*
orbnung (l. 30 § 1 C. 3, 28).
Promulsidarium, (S^ef c^irr ober Xrage
)ttin 9(uftragen ber »orgerid^te (1. 19
§ 10 D. 34, 2).
Promutuus, oorgefc^oHen, geborgt:
promutuam dare, accipere aliquid (1. 40
§ 5 D. 40. 7).
Pronepos, ®rogenfe(; proneptis,
©roßenfelin (1. 1 § 5 D. 38, 10).
Pronuiitiare,audfpre(^en:a){pre(l^en
äbfr^ou^, ex mente pronuntiantis accipi
orationem (1. 28 § 1 D. 50, 16); pronun-
tiatio = ehciUio (1. 195 pr. eod. 1. 74
D. 45, 1); b) beftimmen, pronunt. condi-
cionem (1. 15 § 1 D. 40, 7); Vtt)or^eben
(1. 1 § 1. 1. 31 § 1 D. 21, 1. 1. 69 § 1 D.
21, 2); c) ernennen: pronunt. heredes
(1. 25 D. 28, 1); d) öerfünbigen: triste
pronunt. alicui (1. 1 § 2 D. 2, 10); e) \)0X*
tragen, l^erfagen: pronuntiandi causa
in scaenam prodire (1. 1 D. 3, 2) ; f) in^bef .
aH 9ii(ibter einen 9(nd{^ru(^ tl^un, ein
Urt^eii fällen, ertennen: promiscue
Xironuntiasse et sta^uisse solemus dicere
eos, qui ius habent cognoscendi (l. 46 pr. D.
50, 16) ; de qua re cognaverit iudex, pronun-
tiare quoque cogendus erit (l. 74 pr. D. 5.
1); convenire inter litigatores quid pronun-
ttetur (1. 26 D. 42. 1); pronunt. contra, ad-
versus, secwndum aliquem (1. 50 § 1 D. 30.
1. 122 § 6 D. 45, 1); rede, perperam pro-
nuntiatum (1. 8 § 4 D. 8, 5); pronunt. de
iure (1. 35 D. 19, 1. 1. 1 § 2 D. 49, 8).
de appellaUone (1* un. § 1 D. 49, 7) ; ex ap-
pellatione (1. 25 D. 17. 2); burd^ adi^terf^mit^
tDofür ertlären: si quis praeiudicio pro-
nuntietur esse libertus (1. 8 § 1 D. 2, 4);
servus pronunt iatus aliquis (I. 11 D. 26.
7. 1. 23 D. 40, 1); pronuntiatus ingenuus
(1. 58. 67 pr. D. 12, 6. 1. 8 § 5 D. 17, 1.
1. 29 § 1 D. 40. 12. 1. 3. 6 D. 40. 16);
illicitum matrimonium fuisse pronuntiatum
est (1. 27 D. 33, 2); indignus heres pro*
nuntiatus (1. 8 D. 34, 9); praevaricationis
calumniatve causa quid fecisse iudicio pu-
blico pronuntiatus (1. 4 D. 48, 2); qui
calumniatores pronuntiantur (1. 5 C. 9, 46);
testamentum pronuntiatum falsum inoffi-
ciosum (1. 47 § 1 D. 40, 4. 1. 4 C. 3. 28) ;
falsi pronuntiati codicilU (1. 2 G. 7, 4);
pronuntiatio, richterlicher Sludf^rnc^,
Urt^eil 0. 1 D- 42, 1. 1. 1 § 4. 14 D. 48,
16. 1. 2 G. 1, 21).
Pronuntiatio f. pronuntiare s. a. u. f.
PronuruB, Gattin bed @n!dd: ©c^toie«
gerenfelin (1. 4 § 6 D. 38, 10).
Pronus, geneigt, 5. ». pronior ad kni-
tatem (1. 11 pr. D. 48, 19).
Propagare, 1) fortpflanzen, a) im
eigentlichen .6inn: meiter ber^flan^en:
propag. vites (1. 3 pr. D. 24, 1); bepflanz-
ten: propag. vineas (1. 12 eod.); b) tro))tfc^:
propagandae suboli liberorum educatione
prospicere (1. 1 C. 2, 41). — 2) gomilie
fort^)fIan8en (§ 4. 11 I. 3, 6. L 1 § 6
D. 38, 10). — 3) weiterleiten (1. 6 C. 3,
34). — 4) auffc^ieben (1. 32 § 16 D.4,8).
Propagatio, Verpflanzung (1.24 § 3
D. 19, 2).
Propago, 9lac^fommenf(^aft (1. 6 G.
Th 16, 7).
Propalam, offenbar (Ulp XI, 8).
Prope (adv.), 1) nal^e, nahebei, na^e
an, i. fB. pr. ripam praedia possidere
(1. 7 § 3 D. 41, 1); pr. confinium arbor
posita (§13 eod.) ; propius aidificium alie-
num mortuus illatus (1. 3 § 1 D. 11, 8); pu-
pilli, qui pr, puhertatem sunt (1. 4 § 26 D.
44, 4); dissoluta neglegentia pr. dolum est
(1. 29 pr. D. 17, 1); inficiatio (depositi) pr,
furtum est (1. 68 pr. D. 47, 2) ; propius attin-
gere aliquem cognatione (l. 5 pr. JD. 47, 10).
— 2) beinahe, faft (1. 21 § 2 D. 21, 2.
1. 34 § 1 D. 32). — 3) prope s. propius
est, ut etc. ed liegt na^e, ed ift angemeffen
a. 32 D. 12, 1. 1. 19 § 2. 4 D. 16, 1. 1.31
pr. 1. 38 § 2 D. 19, 1. 1. 44 D. 24. 1. 1. 55
D. 28, 5. 1. 124 D. 30. 1. 71 § 3 D. 35,
1. 1. 24 D. 36, 1. 1. 9 D. 40, 5. 1. 118 pr.
140 pr. D. 45, 1. 1. 38 § 3. 1. 95 § 11
D. 46, 3).
PropeUere. Vertreiben, domo propell,
aliquem (1. 132 pr. D. 45, 1).
Digitized by
Google
J
456
Propemodum — Proprietas.
%
Propemodum, 1) beinahe, faft, ^itm*
HA (1. 14 D. 2, 11. 1. 30 D. 31). — 2) ge-
winermaöcn Q. 66 § 2 D. 41, 1). —
3) e^ liegt noqc = prapitu est (1. 6 pr.
D. 36, 4. 1. 113 pr. D. 45, 1. 1. 18 D.
46. 8).
Fropensus, 1) geneigt, toKlf&l^tig
(l. 47 D. 44, 7). — 2) ^eftig, fiar!, l>Ott
(^emüt^betoegun^en gefagt, 5. 8. prapeiv-
Store ira exsequi accusationem (l. 2 § 8
D. 48, 5).
Froperanter, eilig, fc^nell (1. 9 C. 6,
9. 1. 8 C. Th. 11, 30).
Properare, eilen, be{(^(eunigen,). ©.
id properctre atque fesUnare^ ui etc. ( Vat.
§ 35) ; faia alicuius prop. = occidere ali-
quem (1. un. C. 9, 17).
Propere = properantur (1. 1 C. 7, 53).
Propinquitas, l)9{ä^e,9la(fibatfd^aft
(l 65 § 3 D. 41, 1). — 2) «cttoonbt-
(d^oft a. 10 C. Th. 7, 1).
FropinquuB, 1) na^e, bet»orftel^enb:
irop. mortis periculum p. 3 D. 39, 6). —
t) bertoonbt (1. 1 § 1. 1. 4 D. 27, 2).
I. 28 § 8 D. 48, 19. 1. 5 C. 6, 38).
Propior, nftl^er, j. IB. qui propiore
fradu sunt; propior sohrino, sobrina (L 4
\. 22, 5. 1. 1 § 7 D. 38, 10); cantum, ut
propiore (im (S^egenf. bon longiore) tempore,
quam legibus constitutum est, reddatur
dos (1. 17 D. 23, 4).
Propitius, gnöotg: deo propitio per-
actum (prooem. I. § 3).
Fropola, ^bUx, ^Anblet (1- 1 C. Th.
II, 10).
Froponenda, filt bQd9(udftenen(pro-
ponere) ber IBaoTen anf oen Sa^t*
mdrlten )u entrid^tenbe 9i[bgaben,
SRarltftener (L. 2 pr. C. Th. 7, 20. cf.
Gothofr. ad h. 1.).
Proponere, 1) öffentlich audftellen
ober auf ft eilen, ). fd. propon. venaiia
(1. 9 C. 1, 9); libeUum ad ipsas aedes pro-
pon., anl^eften (1. 4 § 6 D. 89, 2); tum-
ddetionis perpetucLe causa in Charta vel in
aÜa materia propositwn (1. 7 pr. D. 2, l);
propon. edictum (1. 2 § 10 D. 1, 2. 1. 1 § 2 D.
21, 1. 1. 1 pr. D. 47, 6. l. 6 § 1 D, 47, 11. 1. 25.
32 pr. D. 48, 10); propon. (edicto) actionem
.(§ 4 I. 4, 6. 1. 1 pr. D. 5, 4. L 1 pr. D.
27, 4. L 1 pr. D. 27, 5. 1. 3 C. 8, 30),
interdictum (). 20 § 1 D. 39, 1. I. 1 § 1
D. 48, 4. 1. 1 D. 43, 8. 1. 1 § 1 D. 43. 9.
1. 1 § 1 D. 48, 14. 1. 1 § 1 D. 43, 16. 1. 1
§ 2 D. 43, 17); interdicta, quae in aXbo pro-
posita habet praetor (1. 1 C. 8, 1). — 2)
barftellen, botlegen, oud einanbec
fejen, öorbringen, j. ©. sua iura pro-
pon. (1. 16 C. 3, 1); actionem propon. (1. 1
C. 3, 13); nihil proponi, cur etc. (1. 21 D.
3, 2. 1. 12 D. 26, 10. 1. 90 D. 46, 3);
indbef. einen SfaQ^ur Veurt^eilung bot«
^tÜtn, ^, ^. pTojoosiia, specieSf causa, quat-
stio 0. 19 § 2 D. 16, 1. L 87 § 4 D. 31.
1. 23 pr. 1. 29 § 2 D. 36, 1); in propo-
8ito, tm botliegenbengrall (1. 14 D. 12,
1. 1. 30 pr. D. 19. 1. l. 24 D. 19, 5. 1. 48
1 D. 28, 5. I. 57 D. 35, 1. 1. 18 § 2
45, 3. 1. 38 § 1. 1. 95 § 5 D. 46, 3);
quod ad propositum attinet (L 23 pr. D. 28,
2); secundum eo, quae proponerentur (L47
pr. D. 2, 14. 1. 3 § 2 B. 2, 15); propone-
batur — et quaerebatur (1. 76 D. 5, 1. 1. 2
D. 27, 8); si proponas — puto, dicemus,
dici oportet etc. (1. 52 § 2 D. 5, 1. 1. 1 § 1
D. 19, 1. 1. 17 § 9 D. 36, 1. 1. 3 9 5 D.
37, 5. 1. 2 D.47, 3); propone — dicendum
est 0- 2 § 7 D. 38, 16). — 3) fid^ bor«
fej^en, fic^ bornel^men, eine befttmmte
Sbfic^t faffen, ). 8. propon. we^tta ali-
cuius gerere (L 3 S 11 D. 3, 5); praetori
propositum est, tribuere etc. (L 8 $ 14 D.
37, 4. 1. 17 D. 37, 5); propositum (Bnbst),
$orfa^, 9(bfid^t, ). iB. propos. faeme-
randi habere (1. 4 pr. D. 12, 1); proposito
possidendi ingredi (1. 46 D. 41, 2); proposito
delinquere (l 11 § 2 D. 48, 19).
Propositio, 1) «n^pellung, «nf»
jtellnng 0- 7 § 2 D. 2, 1). — 2) jnt «e-
urtl^lung borgelegter Sfall = proposita
species (f. 19 § 1 D. 16, 1. 1. 20 § 1 D. 18.
4. 1. 6 pr. D. 36, 4). — 8) «orfoj, «b-
fid^t = propositum (1. 225 D. 50, 16).
Proprio (adv.), 1) eigentlich, ). 8
•r. dici, appdUuri (1. 1 § 1 D. 13, 6. 1. 9
2 D. 13, 7. 1. 2 § 1 D. 29, 3. l. 1 pr.
8 pr. D. 38, 16. 1. 1 pr. D. 39, 5). —
2) eigent^ftmlic^, befonberd = speeior
liter (1. 2 pr. D. 50, 5. 1. 3 § 1 D. 50, 8).
Froprietarius f.
Proprietas, 1) d^igenl^eit, digen«
t^ümlic^Ieit: propr. operarum officiaHom
n. 9 § 1 D. 38, 1), verborum scripturae (L 2
§ 1 D. 44, 7). — 2) Cioent^um: a) über*
^u^t = dominium, §. v. int (&t^tn\, bon
possessio (1. 38 §10 D. 22, 1); propr. piena,
solida (1. 2 pr. D. 7, 4. 1. 26 pr. D. 33, 2);
litem proprietatis movere (1. 33 D. 4, 3);
transf^rre proprietatem mercium ad empto-
rem (1- d § 6 I>* ^It 1); itt^M« nuda pr<h
prietas ober auc^ proprietas f^Iec^t^ boi
(Sigentl^um ol^ne ben gfruc^tgenul, bad
burc^ fremben ususfructus befcbränlte (^gen«
t^um (§ 1 I. 2, 4. 1. 15 § ID. 2, 8. 1. 3
§ 2. 1. 12 § 4. 1. 13 § 4 D. 7, 1. 1. 10 D.
7, 9. l. 78 § 3 D. 23, 3. L 15 § 8 D. 43,
24) ; dominus proprietatis s. proprieta-
rius, totx bad Sigent^um an einet
@ac^e o^ne ben Srrnc^tgenng bat, im
(^enf. bon fructuarius (1* 8 § 4 b. 2, 8.
Digitized by
Google
Proprius — Proscribere.
457
1. 12 § 4. 5. 1. 13 pr. 1. 15 § 7. 1. 22. 26
§ 1 ff. 1. 72 D. 7, 1. 1. 12 D. 9, 2. 1. 20.
22 pr. D. 39, 2).
Proprius, eigen, etgentl^ümlic^, be«
fonber, 9. SB. cum aliqaid addimus vel
detrahimos iari communi, ius prapriumj
i. e. civile efficimus (1. 6 pr. D. 1, 1); pro-
pna verborum sigmficoHo (1- 13 § 8 D. 33,
7); pr. nomine appellari (1. 78 | 5 D.32);
fandum sine pr. appeüatione vel homineio
ffeneraJiter sine pr, nomine dari sibi stipu-
Iari (1- 75 § 1 D. 45, 1); pr. ac separatam
condicionem habere (1. 7 § 1 D.41, 4); pr.
qualitas (1. 26 § 1 D. 41, 1); ager qui
ftierat desiit esse amissa pr. forma (1. 7
§ 5 eod.); negotium proprii con^cushu (1. 19
pr. D. 19< 5) ; pr. aetiones habere; pr. actione
obligatas (1- 39 § 1 D. 9, 2. 1. 30 D. 13,
5k auf eine be^immte $erfon be^ftg»
Itd^, il^r anael^örig, caiiM pr. im (S^egenf .
üon aHena (1. 1 § 11. 1. 2 D. 49, 4. 1. 38
§ 1 D. 49, 14); pr. lis (l. 25 D. 3, 3); pr.
negotium gerere (1. 60 § 2 D. 36, 1) ; duae
aetiones in eiusdem persona concurrentes,
propria et hereditaria (1. 10 D. 19, 1); iure
proprio (im dkgenj. t^on hereditario) habere
aliqaid (1. 14 pr. D. 35, 2); seposito bene-
fido teetatoris pr. iure ad libertatem perve-
nire (1. 85 § 1 D. 28, 5) ; pr. nomine onerari,
defuncti precibae adsUrxngi, im (S^egenf. bon
ex persona heredis oonveniri (LH § 6 D.
35, 2. 1. 57 § 2 D. 36, 1): iwrisdictio pr.
im (S^eoenf. bon mandato (1. 4 pr. cf. 1. 1
§ 1 D. 1, 21 : „Qui mandatam iurisdictionem
sascepit, proprium nihil habet, sed eins qui
mandavit iurisdicdone utitur.*' 1. 13 D. 1,
16) ; ususfructus, qui tuus proprius est, im
(Segenf . Don communis (1. 10 D. 7, 9) ; indbef.
in bem (Siaentbnme einer beftimmten
fiecfon befinblic^, j. 9. servus pr. im
«Mtnf. Don alienns, communis (1. 21 D. 28,
7. 1. 1 § 7 D. 41, 2); bona pr. im (»egcnf.
IHm hereditaria (1. 15 § 3 i). 35, 2); pr.
Patrimonium alicuius (1. 3 § 5. 10 D. 4, 4) ;
res propriae principis (1. 2 § 4 D. 43, 8) ;
jfrooriae meae aedes (L 32 D. 39, 2)\ in^üa
m flumine propria tua (1. 65 § 1 D. 41, 1);'
non videntnr rem amittere, quibus propria
non fuit (1. 83 D. 50, 17); de proprio ex-
solvere (I. 7 C. 10, 19).
Propter (praep.), 1) toegen, für, in
Be^ug auf,5.fB. negotium, pr,quodiudicio
sisti promisit reus (1. 2 pr. D. 2, 11); pr,
sodetatem impensum (1. 60 § 1 D. 17, 2);
stipulatio, qnae pr, (muscmi dotis fit (1. 21
D. 23, 3); dos pr, nuptias fit; pr, nuptias
donatio (1. 20 §2 C. 5, 3); pr. quod, loed-
toegen (1. 23 D. 1, 7. 1. 1 § 2 D. 2, 10.
L 14 § 2 D. 4, 2). — 2) burt^, pr. dolum
aUenum lucrum faoere (1. 3 § 1 D. 2, 10).
Propterea, bed»egen 0*2§2 1^-
1,2).
Propulsare, abtte^ten, prop. «im, tn-
iuriam (1. 3 D. 1, 1. 1. 1 C. 8, 4).
Proreta, Untetfteuecmann (1. 11 § 2
D. 39, 4).
Proripere, fovtreigen: fomUdo prori-
puit aliquem (1. 4 C. 1, 12); se proripere,
fic^ loiSceigen, babon laufen (L 2 § 1
D. 49, 15).
Proritare, teilen, irritatu suo bestiam
in se prorit. (Paul. I, 15 § 3).
Prorogare, 1) belannt xaaAen (1. 13
C. Th. 7, 7); prorogata iussio (L 1 C. 11,
61), semtentia H. 4 pr. G. 12, 25). ^ 2) Der«
Idngern, Detfc^ieben, prorog. precarium
S. 5 D. 43, 26), diem, tempus (L 25 § 1
. 4, 8. 1. 13 § 18 J>, 19, 1. L 19 pr. D.
30. l. 15 D. 33, 1. 1. 2.31 D. 42, 1. 1. 45
§ 10 D. 49, 14), legatum Q. 30 § 1 D.30).
— 3) DOrfAiefien (1. 53 pr. D. 2. 14.
1. 4 § 1. 5 D. 40. 1. 1. 27 C. 4, 65).
Prorogatio, ^inaudfc^iebung (l 2 §2
D. 5, 1).
ProrsoB, gan) unb gar, surdus, qui
pr. non audit (1. 1 § 3 D. 3, 1); pr. toUi
G. 102 D. 50, 16).
Proruere, |etDotftfirien: pror. in 06-
tutus (Vat. § 35).
Pronunpore» molbin ftüt^en: pror. in
licentiam (1. 6 J 1 C. 2, 6).
Prosapia» ^acbfommenfcfiaft (L 13
C. 11, 8).
Prosoaenium, bet Dorbere Sl^eil bec
ȟ^^ne 0. 8 D. 50, 12. 1. 4 C. 11, 41).
Proscindere, mit bem Pfluge bur(^«
f^neiben, pflügen (L 13 § 2 D. 7, 1).
Proscribere, 1) niebetfc^ reiben,
fd^riftlic^ aufzeichnen, beftimmen: in
pacto convento proscrib. de aliqua re (1. 71
or. D. 17, 2. cf. 1. 1 § 10 D. 16, 3). —
2) öffentlich anfc^Iagen, befannt ma»
c^en; prosoriptio, ^nfd^Iag, Gelaunt«
mac^ung (\. 11 | 3. 4 D. 14, 3. 1. 34 S 1
D. 40, 7. 1. 10 D. 50, 2). — 3) öffentüc^
(bucc^ finfc^lag) ^umlBerfauf auiSbieten
prosoriptio, öffentlich 9[udgebot, %. Sd
proscrib. pignus, hypothecas (1. 15 § 32 D.
47, 10. L 4 C. 8, 27. L 3 pr. C. 8, 33: —
,in pignoribus — proseriptio pMica et
anmutuitionis antiquus introducti sunt");
proscribente ac distrahente fisoo debitorum
fiscalium emere facultates ; decursis hasUs
et proscriptione habita comparasse res (1. 6
C. 10, 3); auc^ bebeutet f>roscriptio f. D. a.
publicatio, (Sonfidcatton: proscr. domus
(1. 15 C. 1, 3), omnium faeultaium (1. 17 C.
Th. 6, 30). - 3) in bte «c^t etflÄten,
Derbannen: proseriptio, ^Ic^tderfld*
rung, IBecbannuug: bona proseriptonm
Digitized by
Google
458
Proscriptio — Protestari.
(rubr. C. 9, 49); stilus proscriplionis (1. 7.
9 pr. eod.); pro ratiociniis proscribi ot
condeiunari (1. 9 § 2 eod.); in temptis pro-
scribi (1. 5 C. 12, 40); nulli iudicum liceat,
proscriptionis tempestate iotius substantiae
aliquem percellere (1. un. C. 9, 48).
Proscriptio f. proscribere.
Proseoutio, Begleitung, Geleit, in«-
bef. beim ^rani^)ort toott ^erbteci^etn (l- ^
C. Th. 9, 2: ,,Defen8ores civiiatum oblatos
aibi reo8 — sub idonea prosecut. ad iudi-
cium dirigant.'' 1. 3 C. Th. 9, 40. 1. 175
C.Th. 12,1). — 2)«u«etnanbctfe6uit9,
«orfteHung (1. 4 C. Th. 7, 1).
Frosecutor, Begleitet beim ^raniS^ort
tton Sad^n ober ^erfonen, 5. ©. in trans-
misitionem publicarum functionuni prose-
cutores constituti (1. 40 pr. 1. 47 pr. C. Th.
8, 5); auri prosecut. (I. un. C. Th. 12, 8).
Froseoutoria, faifer(i(^eS Begleitu ngS*
f(^reiben (1. un. cit. 1. 7 C. Th. 6, 35.
1. 14 C. 11, 8).
Frosequi, 1) folgen, begleiten, ge*
leiten, j. B. qui cadaver prosequuntur (1. 3
D. 2, 4); qui animalia atque equos sacro
usui necessaiios prosequuntur (1. un. § 1
C. 12, 51). — 2) ouäeinonberfe^en,
Dorftelten, öerUngen (1. 175 C. Th. 12,
1. 1. 11 C. Th. 12, 12. 1. 9 C. Th. 13, 11).
Froserpere, Dorioärtd ftiec^en, (id^
einfc^leit^en (l. 30 § 2 C. 1, 3).
Frosilire, tüofpn obet tooju eilen,
ftür^en, 5. Sd. prosil. ad accusationem
0. 16 § 6 D. 48, 5. cf. 1. 3 § 14 D. 29, 5),
ad maleficia (1. 14 C. 9, 47), ad tnunua
(1. 7 § 1 C. 10, 58).
Froaocer, ^roM^tDiegerbater; pro-
soorus, ®ro6f(^loiegermttttet (1. 15 § 1
D. 25, 2. 1. 4 § 6 D. 38, 10).
Frospeotio, «otfic^t (I. 4 C. 12, 37).
Frospectus , 9 u d f t d^ t : servitus , ne
prospectui officiatur s. offendatur (1. 3. 15.
16 D. 8, 2).
Frosper, prospere, ^lüdlic^, 9. B. ob
reni prosp. gestam abohtio publice facta
(1. 8. 9 D. 48, 16); quidquid nostrof*um
nuntiari ooeperü prosperorum (l. 1 C. 12,
63); prosperitas, ^eil, ® lud (1.28 C. 5,4).
Frospioere, 1) fflretload forgen,
prosp. 8€curikUi reipublicae (1. 83 D. 22, 1),
libertati (1. 27 D. 40, 5); liberis prosp. in
tutore dando (1. 122 D. 50, 16); prosp. sibi
cautione, stipulatione s. per stipukitUmem
(l. 17 D. 5, 8. 1. 9 § 4 D. 10, 4. I. 3 § 4 D.
34, 4. l. 1 § 12 D. 35, 2. 1. 3 § 8 D. 35,
3); cautionibus prosp. danmo (1. 38 pr. D.
17, 2); lex prospexit creditoribus (1. 27 pr.
D. 40, 9); prospexit legislator, ne etc. (l. 12
pr. eod.); edicto s. interdicto prospexit
praetor, ne etc. (1. 1 pr. D. 25, 5. 1. 1 § 1
D. 43, 13). — 2) oorau«|e]^en (1- 26 §7
D. 4, 6. 1. 9 § 1 D. 19, 2. 1. 8 § 2 D. 40,
1. 1. 1 § 11 D. 47, 4). — 3) einje^en
(1. 132 pr. D. 45. 1). - 4) etbliden,
fe^en (1. 38 D. 8, 2).
Fro8temere,l)nieberftreden, tobten:
gladio ultore prostratus (1. 5 C. 9, 18);
niebetretgen, jerftdren: prostem. aedi-
fkia fl. 14 C. 8, 11). — 2)Jftct« geben:
pudorem suutn alienis libicänibns prostem.
(1. 20 C. 9, 9).
Frostituere, jur Befriebigung bcr SBoflujl
öffentlich |)ret«geben, j. ö. quae in
lupanario se prostituü (1. 43 pr. D. 23, 2) ;
quae mulieres quaestuarias prostituunt (§ 7
eod.); mancipia tueri, ne prosHtuantwr (1. 1
§ 8 D. 1, 12); mancipium emere, ne pro-
stitueretur, et cum prostitutum faisset, tA
liberum esset (1. 34 pr. D. 21, 2. cf. 1. 10
— 1 D. 2, 4. 1. 56 D. 18, 1. 1. 6 pr. 1. 9
. 18, 7. 1. 7 D. 40, 8 tit. C. 4, 56).
Froteotio f. protegere s. 1.
Frotector. ©efd^üfter ber ^ferfon M
Seaifer«: ßeibgorbift (1. 1. 2 C. 12. 17.
1. 3. 4. 7. 9. 10 C. Th. 6, 24); protecto-
ria dlgnitas, bie Stürbe eined folc^en
(1. 2 C. 12, 46).
Frotegere, 1) fo bauen, ha% Baden
ober ba^ ^a^ eined ^ebäubed l^erDor*
ragen (l. 242 § 1 D. 50, 16); proteotum
s. protectua, and) proteotio, Borbau,
Borbac^, §. B. supra domum (lUienam)
habere protectum; in suo protegere (!• 29
§ 1 D. 9, 2); servitus: per vicini domum
protectum habere Heere; servitus protegendi
(1. 2 pr. D. 8, 3. 1. 1 pr. 1. 2 D. 8. 2);
tignorum protectus (L 41 § 1 eod.); im-
missa vel protecta (l. 15 § 2 D. 43. 26).
— 2) beden, f(^ü(en, t»ert^eibtgen,
5. B. vulnerati servi, cum protegerent do-
minum (1. 1 § 37 D. 29, 5); praepositum
suum non proteg. 0- 6 § 8 D. 49, 16); ad
protegendam causam tutor datus (1. 3 C.
5, 44): Status ex praescriptione protectus
(1. 7 C. 7, 21).
Frotelare, 1) erftreden. protel. diem
(l. 4 pr. D. 39, 2). 2) in bie Sdnge
aieben, protel. litem (1. 2 § 9 C 2. 58.
1. 13 § 1 C. 3, 1).
Frotendere, au^bel^nen (1. 3 C.7.39:
— „actiones ultra XXX annorum spatium
minime protendantur").
Frotervitaa, gred^^eit (1. 1 § 1 D. 47,
4. l. 32 § 2 C. 1, 3).
Frotenni8(adi.), proterve (adv.), fretbf
mutbn>iIHg (I. 8. 18 pr. D. 21, 1. 1. 29
§ 3 C. 9, 9).
Frotestari, öffentliA ober audbrfltf*
(id| erflären, namentlich um öorjubeugen,
bal bag fonjHge Beruften be« ^^toü^tnm
Digitized by
Google
J
Prothyrum — Provocare.
459
??
in einer i^m nad^t^Hgen fSeife gebeutet
»erbe, j. ©. fein ©c^ttieigen aU 3uftimmung
(1. 14 § 8 D. 11, 7. 1. 11 § 4 sq. D. 14, 8.
I. 1 § 3 D. 14, 4. 1. 16 D. 14, 6. 1. 1 § 11
D. 25. 3. 1. 1 § 4 D. 48, 3).
Prothyrum Xprtjotl^ang 0- 12 § 23
D. 33, 7. 1. 245 § 1 D. 50, 16).
Protinus, 1) fogleid^, causae, quae
prot, agentem repelltmt, int ^egenf . t)on quae
habent moram (1. 80 D. 35, 1); prot. eorum
ficri, qui primi possessionera adprehende-
rint (1. 1 § 1 D. 41, 2); prot simuUitque (1. 7
D. 26, 2). — 2) fünfttg Q. 25 § 2 C. Th.
16, 8).
FrotoooUum, bie 5:itelf eite einer dff ent»
lic^ 6<^ft (Tal. ep. nov. 40 § 170).
Frotostasia, b o 3 S( m t ber Steuererhebung
(1. 8 C. 10, 42. L 3 C. 10, 62. tifc. C. Th.
II, 23).
Prototypia, ha9 fimt ber aUefruten»
aud^ebung, re{^. ber 9[bf(i^d(ung unb ^n*
l^ebung ber ®elbcr, totld^t ftatt ber SRehuten
itt Icifien waten (1. 2 C. Th. cit. 1. 3 pr.
" Th. 6, 35. 1. 7 pr. C. Th. 7, 13).
Protractio, SSerjögernng (I. 2 § 15
a 1, 27).
Protrahere, 1) oorbringen, oorfüft*
ren, ne superflua muUitudo testium protra-
hatur (1. 1 § 2 D. 22. 5); in publicum
protrah. (1. 1 C. 1, 48). -~ 2) in bie SÄnge
iie^en, öerjagcrn, öerfc^Ieifen, j. ©.
protrah. liteSf merita causae (1- 18 § 1. 9
C. 3, 1), negotium (1. 6 C. 7, 64). — 3) au«^
bc^ncn (1. 1 § 6 D. 45, 1).
Protnrbare, fortjogen (1. 20 C. Th.
16, 5).
Protntela f. pro s. 3.
Prout, |o tote, je na(^bem tüte, *. ©.
ntraquo via uti posse prout elegerit (1. 10
§ 1 D. 2, 14); pr. quisque voluerit (1. 23
D. 3. 2); pr. res incidit (1. 7 pr. D. 2, 1);
pr. quaeque res erit, animadvertcre (1. 15
§ 28 D. 47, 10); pr. causa exegerit (1. 1
§ 19 D. 48, 18); pr. temporis condicio exi-
git (1. 22 § 1 ü. 7, 8).
Proveotio, «eförberuug (1. 1 C. 12,
5. 1. 1 C. Th. 6, 5. 1. 23 C. Th. 8, 7).
Provehere, 1) ttorrüden, adperfectam
aetatem provecH minores (1. 3 C. 5, 74);
provecta aetas (1. 2 C. 10. 55). — 2) be*
förbern (1. 2 § 1 C. 12, 4; — „sit scdes
prior ante provectis."* (1. 1 C. Th. 6, 8: —
fjprout quisque provectus est vel fuerit pro-
vehendus, suae locum vindioet dignitatis.**
1. 5 C. Th. 6, 35. 1. 2 C. Th. 7, 3. 1. 14 C.
Th. 12, 1) — 3) ^injiel^en, alieno hortatu
ad furtum faeiendum provectus {1. 70 § 5
D. 46, 1). — 4) oorbauen (1- 242 § 1 D.
50, 16).
Provenire, jum ^orfd^ein fontnten,
entfielen (1. 12 D. 34, 1. 1. 8 C. 8, 11);
au XbetI »erben. — 2) nfLi^tn (1. 4 C.
Th. 11, 7).
Proventus, ^rtraa (I. 6 pr. D. 47, 11).
Proverblum, 6prt(^»ort (1. 6 § 3 D.
1, 16).
Providens (adi.), providenter (adv.),
öorfid^tig, umfic^tig, toeife, x. ö. prin-
ceps promdentissimus (1. 67 § 10 D. 31);
providenter lex efficit (I. 1 pr. D. 47, 3).
Providentia, «orfid^t, Umji^t, gfflr*
forae, j. ©. divina promd. imperatoris
(1. 3 D. 1, 4); summa provid. praetor pro-
posuit edictum (1. 1 § 1 D. 43, 4. cf. 1. 1
pr. D. 26, 4); provid. pupillaris, ^rforge
fßr ben SKünbef (1. 27 D. 26, 7), filii, für
bcn @o^ri (1. 90 pr. D. 30).
Providere, 1) {orgen, Sorge tragen,
rei suae provid. (1. 6 D. 27, 2); ne quis
iniquum lucrum aut damnum sentiatf prae-
ses prov. provideat (1- 6 pr. cf. § 5. 6 D.
1, 18); Scto provisum depostumis (1. 13 § 1
D. 38, 5). — 2) üoraugfe^en (1. 28 § 1
D. 9, 2. 1. 3 § 1. 1. f) § 3 D. 41, 1). —
3) auSbebingen (1. 2 C. 12, 40).
Providus = providens: prov. sanctio
(1. 9 C. 12, 37), cautio (1. 27 § 4 C. ITi.
10, 10).
Provincia, 1) ^robinj, b. ^. ein ber
rbmifc^en ^errfc^aft unterworfene« Don einem
Stattbatter Oernmttete« ßanb aufterftolb 3ta*
Iten (1. 2 § 32 D. 1, 2. 1. 4 § 5 D. 1, 16.
tit. D. 1, 18, 1. 3 D. 1, 22. 1. 1 pr. D. 47,
22. 1. 99 § 1 D. 50, 16). — 2> X)iftrict,
provinciae suburbanae (f. b. Ä. s. 3). —
8) «mt (1. 2 § 11 D. 1. 2).
Provincialifl, auf bie ?ßrooiiuen be-
aüglic^, bafelbft befinblid^, a. ^. legati
provinc. (1. 35 § 2 D. 12, 2); rerum pro-
vinc. tutores, curatores ; administratio rerum
prov. (1. 89 § 7. 8 D. 26, 7. 1 19 D. 27, 1.
1. 100 D. 46, 3); debitor, creditor, contrachits
provinc. (1. 47 § 2. 7 D. 26, 7); provinc.
praedium; provinc. fundiy res soli (1. 3 C. 3,
34. 1. 1 § 15 C. 5, 13. l. 12. 14 C. 5, 71.
1. un. C. 7, 31); provinc. servi (l. 5 C. 4,
58); homo prov. s. provvncialis ydfl^ttota,
©intoo^ner einer ^rooina 0- 4 8 4. 1.
7 pr. 1. 10 pr. D. 1, 16. 1. 19 § 3 D. 5, 1.
1. 190 D. 50, 16: „Provinc. eos accipere
debemus, qui in provincia domioüiumhabent,
non eos, qui ex provincia oriundi sunt").
Provisio, 1) «orf i(^t, Sorge (1. 18 § 1
D. 50, 4. 1. 2 pr. C. 1, 3. 1. un. C. 11, 38.
— 2) Verfügung, «erorbnung (1. 21
§ 6 C. Th. 6, 4. 1. 1 C. Th. 14, 1). —
8) Sd^Iaul^eit (1- 35 C. Th. 16, 5).
Provocare, l)]^erttorrufen,ouf rufen,
l^erou^f orbern, a- 33. adversus se provoc.
severitatem (1. 5 p. 6, 6); onreiacn, an*
Digitized by
Google
460
'Provocatio — Prüden s.
areifen (1. 1 § 11 D. 9, 1); reijen,
foden, im ®egen{. »on deterrere (1. 31
§ 21 D. 21, 1); leiten, (enlen: iudidum
uxoris postremum in se provoc. maritali
sermone (1. 3 C. 6, 34); aufforbetn, öot*
forbern, belangen, %. ©. provoc. com-
muni dioid. iuätcio (1. 12 § 1 D. 13, 1);
provoc. apud iudicem (1. 43 D. 10, 2), cid
iudidum (L. 13. 14 D. 5, 1. 1. 2 § 1 D. 10,
3. 1. 63 D. 50« 17), ad quaesHonem, Ussii-
nummm a* 1 § 3. 1. 10 § 1 D. 48, 18), ad
aatisdationem Q. 19 pr. D. 26, 2), ad eoHa-
tionem (1. 19 C. 6, 20).— 2) a^J^jelliren
(1. un. § 1 D. 1, 11. 1. 40 § 1 D. 2, 14.
1. 11 D. 2, 15. 1. 6 § 1 D. 8. 3. 1. 38 pr.
D. 4, 4. 1. 8 § 8. 1. 60 pr. D. 17, 1. 1. 122
§ 5 D. 45, 1. 1. 18 D. 48, 2. L 1 § 1. 2
D. 49, 1. 1. 1 D. 49, 3. 1. 1 pr. § 1 ff.
Ö. 49, 4. 1. 3 C. 5, 62. 1. 6 C. 7, 62). —
3) belannt mad^en 0. 3 C. Th. 11, 5).
Frovooatdo, 1) ^Infforbetung (1. 7 pr.
D. 27, 9). — 2) «^)|)enotion (1. 2 § 4.
16 D. 1, 2. 1. 11 § 8 D. 35, 2. 1. 18 D.
49, 1. L 244 D. 50, 16).
Frovooator, fipptUant (1* ^^ cit.
1. 5 C. 7, 65).
Provolvere, f orttoäl^en (1. 3 § 2 D.
8,3).
Froxeneta, SRäfler; proxenetioum,
SRöflerlo^n (iit D. 50, 14).
Proximatas, bie Stürbe eined prcm-
mu8 scrinü (1. 1 C. 12, 19. L 18 C. Th.
6,2).
Proxime (adv.), 1) ndc^ft, fe^r nal^e:
qua prox. adire, accedere (L. II % l D, 8^
4. 1. 3 § 6 D. 43, 30). — 2) jnleftt, in
ber Ie|ten 3^^^* ^^^ liberidnuB, cuius
prax, fuerit servua (1. 3 § 4 D. 38, 16) ; auc^
f. to. 0. nenlic^, prox. eonatitutum (l. 50
D. 28, 2. cf. 1. 57. 83 D. 31).
Froxünitas, 9lä^e, §• *• proxim. pos-
aessianum (L 6 C. 10, 16); indbef. 9{ftl^e ber
Sertoanbtfd^aft, ). 8. proximitaUs no-
mn« bonorum possessionem deferri, compe-
tere, promitiere, polliceri, petere (§ 4 I. 8,
5. 1. 1 § 1 D. 22, 6. 1. 3. 4 D. 38, 8. pr.
D. 38, 16. 1. 2 C. 6, 9. 1. 1 C. 6. 58);
proximitatis iure venire ad intestaii suc-
cesslonem (1. 5 eod.).
Froximus (adi.), nal^e, fe^r na^e,
näc^ft, ). 8. prox. non solum ie quiante
ahquem, sed etiam is ante quem nemo sU
intellegiiur (1* 34 pr. D. 28, 6), a praxmo
(gradu) in proximum, i. e. in eum, qui quasi
ex CO nasoikir, transire (1. 10 § 10 D. 38,
10); prox. vieinw (1. 8 pr. D. 39, 1. l. 1
§ 11 D. 43, 23); prox. praedium (1. 17 § 3
D. 39, 3); aediboe meis prox. aedes (1. 32
D. 39, 2) ; alten parii proximior insula (1. 7
§ 3 D. 41, 1); in proximo stare (1. 4 D.
47, 10); yroximna puberktU (f. b. fB.), tfi-
fanti (§ 10 I. 3, 19); dolo proxitnum (l 29
§ 3 p. 17, 1. 1. 24 D. 34, 3); culpa dolo
proxima (f. culpa); proximum sacrUe-
gio crimen (1. 1 pr. D. 48, 4); gnusatores
prox. latronibus habentur (1. 28 § 10 D. 48,
19); proxima morti poena metaUi coercitio
(pr. eod.); proxima empH actioni in factum
actio (1. 6 D. 18, 5); dies, anni prox. (L 18
D. 1, 18. 1. 37 D. 7, 1. 1. 40 pr. D. 18,
1) ; bienniumy quinguennium prox. (1.43 D. 4,
6. 1. 4 § 1 D. 35, 1. 1. 23 § 4 D. 40, 5);
Erox. kalendae, idtis (L 41 pr. 1. 122 § 1.
126 § 2 D. 45, 1); prox. (int ®eaenf. t»oi
pristina) causa stipulaHonis (L 8 D. 12, 5);
Brox. im dkgenf . t»on ulterior) gradus (l. 58
). 23, 2); prox. (im ®egenf. bon inferior)
bonorum possessor (1. 1 § 7 D. 82); prox.
heres (1. 17 D. 4, 2. cf. 1. 84 pr. D. 28, 6).
— Pf<»* A /^^ poatumo heres (L 80 § 1
D. 29, 2); prox. agnatus, cognatus (1. 22
eod. 1. 3 § 1 D. 29, 7. 1. 10 pr. D. 84, 5.
l. 1 § 5 ff. 1. 9 D. 38, 16. 1. 92. 155. 162
pr. 1. 195 § 1 D. 50, 16); bonorum pos-
sessio unde prox, oognati (1. 1 § 9 D. 38,
8); parentum vel proximorum (sc. cogna-
torum) successio 0* ^ ^' 6, 9), persona
prox., eine fel^r na^ ftel^enbe ^erfon (L 10
C. 6, 37).
Froximus (scrinü), ber nd(^fte ^d^^Jk*^
leibeamte nac^ bem magister scrinii, j|. 9.
viri spectabiles proximi sacri scrinii me-
moriae et saerarum epistuUwum etc. (L 67
C. 10, 32); prox. memoriae episiularum ac
libellorum atque disposUionum (L 1 C. 12,
19); qui in tribus scrinüs memoriae etc.
ad gradum perveneruni proximorum (L 6
eod.); honor proximi (1. 4 eod.); prox. sa-
crorum scriniorum et ex proximts (1. un.
§ 2 C. 12, 9).
Frudenfl (adi.), prudenter (adv.), 1 ) ü o t <>
fici^tig, nmfic^tig, Ilug, t)erftänbta,
j|. 9. pr. et diligens pcUer fam, (1. 54 pr. D.
19, 1); consilium prudentis viri, pr. consi-
lium (1. 1 § 27 D. 48, 18. 1. 2 § 7 D. 50,
5); prudentius facere (I. 32 D. 8, 5. 1. 77
§ 81 D. 31) ; prudenHssime medieiatem quan-
dam sequi (I. 3 D. 5, 4). — 2) lunbig,
loiffenS, 5. 9. sciens prudensque se prae-
gnatem non esse (1. 1 § 2 D. 25, 6); eon-
sulendo prudentiores adsequi scientiam (1. 8
§ 5 D. 38, 15); legum prudentes (LUC.
8, 25); indbef- tec^tdtnnbift, ius civile.
quod ex auctoritate prudenHum venit (L 7
pr. D. 1, 1), quod in sola prttdentium inter-
pretatione consistit (l. 2 § 12 D. 1, 2); re-
sponsa prudenHum (§ 8 I. 1, 2), virorum
prudentium consultum (1. 1 D. 1, 3); plaeuU
prudentibus, prudentioribus, viris pradenti-
bus (1. 54 pr. D. 17, 1. 1. 31 pr. D. 28, 6*
Digitized by
Google
Prudentia-^Publiciana actio.
461
1. 6 § 2 D. 50, 1); prud. viri putaverttnt
(l. 12 C. 4, 29); sententiae prudentiam
virorum (1. 6 C. 6, 21); variae prüden tium
opimones (1. 4 C. 6, 20).
Pradentia, Umfii^t, ftlug^eit (l. 25
§ 8 D. 29. 2. 1. 3 § 4 D. 43, 30. 1. 2 D.
50, 11); ^emmtnift (1. 9 § 3 D. 22, 6);
inibtS' 9ttd^i^Unnin\i, antiquae prud.
cuUores (I. 15 C. 4, 38); regola ab aiUiqua
prud. exposUa (1. 21 § 1 G. 6, 2).
Proriginosus, mit (Srinb behaftet
(1. 3 D. 21, 1).
Paalterium, 6c^mä|gebt(^t (Paul. V,
4 § 16).
Ptoehotrophium, %tmtn^an^ (l. 19
C. 1,2); ptoohotrophu8,^rmenpfleget
(1. 33 § 7 cit).
Ptolemenaes, (tiittool^net bet @tabt
^tolemaid in ^^btti^ien (l. 1 § 3 D.
50, 15).
Puber 8. pubes, mannbar^ münbig;
puberUa, fkannbatUii, "Skünhiqftxi,
k»dc^e für bad männliche iSk\d^ltd)t md^ tH>Q«
e«betem 14. fiebendja^e, fflr bod lodbH«^
nac^ bcm 12. So^e eintritt' (pr. I. 1, 22.
l. 3 G. 5, 60); pupillus ptä^ fcushte, con-
stüutus (1. 13 § 1 D. 12, 6. 1. 1 g 2 D. 13,
6. L 5 § 5. 1. 39 § 12 D. 26, 7); proximus
puberiati pupilliis (1. 18 I. 4, 1. 1. 13 § 1
D. 4, 3. 1. 111 pr. D. 50, 17); nonduni|m-
beris (Uiaiis dgse (1. 14 D. 29, 5); pnb. at-
taiem eomplere, wgrtdi (1. 41 § 7 D. 28, 6.
l. 3 § 6 D. 43, 30); plma pubertas (f. ple-
DQ8 a. ((.).
Pubesoere, mannbar, mftnbig toer«
ben (1. 3 § 8 D. 37, 10. 1. 3 G. 5, 60).
Publioanus, ^ai^ter bffentlid^er
(Sinlünfte, etaatd^ad^ter (tit. D. 89, 4:
— „Püblie^ simt, qui publko fruunhtr —
sive fisco veetigal pendant vel iribatum
consequantur: ei omnes qni quid a fisoo
conducunt, recte appellantur public.*' 1. 1
§ 1 cii. — .Pablic. dicuntur, qui pubHoa
vtcUgaUa habeniU eondueta; sed et hi, qui
salinas et cretifodinas et metalla habent
(eondueta), publicanorom loco sunt" 1. 12
§ 3. 1. 13 pr. eod. cf. 1. 16 D. 50, 16).
Publioare, 1) Derbffentlid^en/ he*
fannt mai|en; Innb t^nn, ). 8. suum
deUctum public, im (^egenf. tfon celare (1. 2
§ 24 D. 47, 8) ; public, secreta iudiciorum
(1. 41 pr. D. 9, 2); public. testammtHm (l. 2.
18 G. 6, 28); apud magistrcUus public do-
nationes (1. 30 G. 8, 53); apud acta public.
desideria sua (L 14 G. 11, 59). ~ 2) etnmd
}n tintx res publica mad^en, in bai^ df«
[entließe (tigentl^nra bringen 0.28 §2
B. 8, 3: ,8i fundus serriens vel is cui
senritus debetur publicaretur — dunuit
Servitutes, quia cum sua condicione quisque
fundus publicaretur." (1. 33 D. 19, 2. 1. 2
§ 21 D. 48, 8: — «viae publicae solum
publicum est, relictum — ab eo, qui ius pu-
hUcandi habuity ut ea publice iretur com-
uieareturM, indbej. bem gfi^cud aueignen,
für benfewen einaie^en, confii^ciren;
publioatio, (Sinaiel^nng für ben %i^cn9,
eonfi«cation (1. 22 § 1 D. 5, 2. 1. 22
§ 5 D. 17, 1. 1. 65 § 12 D. 17, 2: „PubU-
catione quoque distrßhi societatem diximus.
quod videtur spectare ad universormn bono-
rum publicationem, si socii bona publieen-
tur.*' 1. 6 § 1 D. 22, 1. 1. 24 § 7. 1. 36
D. 24, 3. 1. 8 § 4 D. 28, 1. L 28 § 11 ff.
D. 48, 5. 1. 1 pr. D. 48, 7. 1. 1 § 13 D.
48, 10. 1. 6 pr. D. 48, 18. 1. 1 pr. 1. 3.
5 pr. D. 48, 20. 1. 8 G. 1, 61. 1. 2 § 1
C. 11, 60).
Publioatio, 1) Qe!anntma(^nng: pu-
blic, legis (1. 1 G. Tb. 5, 3), edictorum
(1. 37 G. Tb. 16, 2); «njeige (1. 3 G. Tb.
16, 9). — 2) (Eonfi«cation (f. pnblicare
8. 2).
Publice (adv.), öffentlich: B)=palam,
a. Sd. publ. profUefi (1. 2 § 85 D. 1, 2.
1. 6 § 7 D. 50, 6), iimotescere (1. 4 D. 48,
17); b) an einem öffentlichen Orte,
publ. deponere (1. 56 § 1 D. 17, 1), pro-
ponere (1. 1 § 8 D. 11, 4. 1. 7 D. 49, 1);
c) tion ober für Sebermann, ^um 9f<«
fentlic^en (Btbtanä^, 5. iB. viae solum
relictum, ut ea publ. iretur commearetur
(1. 2 § 21 D. 43, 8); balineum loeare, ut
publ lavet (1. 13 § 8 D. 7, 1) ; publ. prae-
bere balneas (1. 91 § 4 D. 32); d) in 1Be<
)ug anf ben ©taat ober ein anbered
(9emeinn»efen, für ben 6taat, Don
©taat^megen, a- ^ P»^l- ^«^ 0- 1 § ^
D. 1,2. 1. 38 §2 D. 3, 3); publ. prodesse,
inUresse (1. 33 § 2 D. 4, 6. 1. 44 pr. D.
41, 3); publ. dedicata loca (l. 9 pr. D.
1, Sy, consecratae res (1. 6 § 3 eod. cf. 1.
15 D. 36, 4); publ vendere, loeare (1. 5
g 1 D. 50, 8), optM facere, aedificare, de-
struere, reficere (1. 15 g 10. 1. 24 pr. D. 39,
2); per wMgistratum publ. fieri (1. 176 pr.
D. 50, 17); publ. exactum (1. 9 | 5 D. 89,
4); publ. manumitü (1. 12 pr. D. 40, 5);
quUms publ iudidium est (1. 2 g 8 D. 5, 1);
abclitio aut pvbl fit — aut privatim; abo-
litio, quae publ indulgetur (l. 8 — 10. 17
D. 48, 18).
Publioiana actio, bie Dom ^rOtor ^'
bliciud eingefü^e, auf bie giction ber Doflen«
beten Ufuca^jrion gegrünbete analoge (Eigen«
t^umi^flage hti bonae fidei possessor (g 4 1.
4, 6: ,si cui ex iusta causa res aliqua tra-
dita fuerit — necdum eius rei dominus effe-
ctas est, si eius rei casn posseasionem ami-
serit, nullam babet directam in rem actio-
nem — sed inventa est a praetore actio, in
qua dicitis, qui possessionem amisit, eam rem
Digitized by
Google
462
Public US — Puella.
86 usucepisse et üa cindicat suam esse, quae
actio Pti!)2ic.appellat[ir, qaoniam primum a
Pvblicio praetore in edicto proposita est/
tit. D. 6, 2. I. 57 D. 17, 1. l. 18 D. 20,
I. 1. 35 pr. D. 44, 7. Gai. IV, 36).
Publious, öffentlich: a) auf beit
@taat bejüglic^, bad öffentlidie git'
teteffe betteffenb, Don Staati^toegen
ftattfinbenb, |. 9. publ. im est, quod
od statum rei Eomanae spectat (1. 1 § 2
D. 1, 1); ius publ. privatorum pactis mtUari
non potest (I. :^ D. 2, 14. cf. 1. 20 pr. D.
II, 7. l. 5 § 7 D. 26, 7. 1. 1 § 9 D. 27.
8. 1. 15 § 1 D. 35, 2. 1. 42 D. 38, 1. 1. 45
§ 1 D. 50, 17); testamenti factio ptibl.
iuris est (1. 3 D. 28, 1); iure publ. habere
excQsationem, excusari posse, vaoationem
postulare (1. 29 D. 26, 2. 1. 30 § 3. 1. 36 § 1
D. 27, 1); iure publ (im Skgenf. Don iure
mariti) accusare (1. 41 pr. D. 48, 5); publ.
conveniiOy quae fit per pacem (1. 5 D. 2,
14); publ. abolitio (l. 12 D. 48, 8); publ.
iudida (tit. D. 48, 1); crimen, quod iudidi
publ causam habet (1. 7 eod.); publ. crimina,
quorum delatio omnibus conceditur (1. 29 pr.
C. 9. 9); vis publ. (tit. D. 48, 6); publ.
causa operis novi nuntiationis^ quotiens le-
ges aut Scta constitutionesque principum
per op. n. nuntiationem tuemur (1. 5 § 9 D. 39,
1); ne experiar interdicto unde vi, quatenus
publ causam contingit, paciscinon possumus
(1.27 §4D. 2,14); quae non ad publ. faesionem,
8ed ad rem familiärem respiciunt (1. 7 § 14.
eod.), bono publ. introducta usuci^io (l. 1
D. 41, 3); publ. utilitatibus prospici {L 2
§ 2 D. 43, 8) ; filius fam. in publ causis hco
patris fam. habetur fVelvLÜ simagistratum ge-
rat (1. 9 D. 1, 6. cf. l. 1. 15 pr. D. 36, 1);
capitis deminutio, quae salva civitate acci-
dit, per quam pM* iura non interverti con-
Htat (l. 5 § 2 D. 4, 5) ; offida publ. (L 6 eod.
1. 2 pr. D. 50, 17); munus publ. (1. 27. 78
D. 5. 1. 1. 239 § 3 D. 50, 16); publ. per-
sona (§ 5 l. 1, 20); b) pm öffentUd^en
^ebcauc^ bienenb, allen @taat^bür^
gern ju^e^enb, §. 83. res publ. populi
Momani et cimtatum (l. 9 D. 41, 3. cf. 1.
1 pr. D. 1,8: — »quae publicae sunt,
ntUlius in bonis esse creduntuTj ipsius enim
universitatis esse creduntur." 1. 15 D. 50,
16: „Bofm civitatis abusive publica dicta
sunt: sola enim ea publ. sunt, quae populi
Bomani sunt"J; flumina et portus publica
sunt; riparum usus publ. est (1. 4 § 1. 1. 5 pr.
D. 1, 8); in usupubl esse, haberi (1. 6pr. 1. 72
§ 1 D. 18, 1); usibus publ. relicta res (1. 83
§ 5. l. 137 § 6 D. 45, 1); locus publ. (tit.
D. 43, 8—9); via publ., iter publ. (tit. D.
A 11); flumen publ. (tit. D. 43, 12—14.
1. 15 § 2 D. 39, 2); in publica (sc. loco)
opus facere (1. 5 § 4 D. 43, 24); in pablico
positum (l. 41 D. 41, 1. l. 29 D. 42, 5),
depositae tabulae (I. 4 D. 28, 4); in pubh-
cum deduci (l. 1 § 6 B. 11, 4); inpubiUco
seroari (1. 48 D. 50, 16); pubL custodia
coerceri (l. 9 D. 4, 6); c) \m (Etgentl^itm
beiB®taatd ftebenb, ben Staatdfc^a^ ober
benSfidlud oetceffenb, i^m jnfte^enb,
baj^in g^örig; §. 16. pubL vectigaUa, ex
quibus vecti&ral fiscus capit (l. 17 § 1 D.
50, 16) ; conductar pubiicorum, sc rectiga-
lium (I. 33 D. 17, 2. cf. l. 9 § 9 D. 48,
19); publicani,^jpuUteo (sc. vectigali) fru-
untur (L 1 § 1 D. 39, 4); publ. reditus (l. 5
§ 1 D. 50, 10); publ. pecunia (l. 19 D. 16,
2. 1. 11 pr. l. 33 D. 22. 1. l. 11 D. 48,
13. l. 18 § 10 D. 49, 14); pubL debüor,
creditor (§ 10 dt. 1. 2 <J. 10, 6); servus
publ. (l 19 D. 16, 2); homines publ esse
iubere = publicare s. 2 (l. 28 §11 D. 48,
5); publ nomine contenwi (L 21). 48, 28);
in pubUcum peti, vindioari = a fiaoo vindi*
cari (l. 5 § 1 D. 50, 10. 1. 1 C. 4, 56),
cammitti (f. b. 95B. s. 3) ; in publ. obUgatae
res (L 15 D. 33, 4); in pübti. redigere, ex
publ accipere (l. 25 pr. § 2 D. 29, 5); ad
publ. ififerre (l. 20 § 3 C. 11, 48).
Fublüia lex, ein auf bie sponsio be^ft
lid^ ^oH^fc^lug aud ber 3eit ber 9^b[
(Gai. Ul, 127. IV, 22).
Fudicitda, 6(^am^aftigleit (l. 1 § 5
D. 3, 1. 1. 1 § 2 D. 47, 10. l. 14 § 5 D.
48, 5. I. 8. 9 C. 9. 9).
^udicus (adi.); pudioe (adv.), feuj(^,
aü(^tig (1. 14 § 5 D. 48. 5. 1. 10 C. Tb.
9, 42).
Pudor, 1) @d^amgefü^I, Sd^am^af'
tigleit, ^enfc^^eit, %. ^. contra puditrem
est filiam suam uxorem ducere (l. 14 § 2
D. 23, 2); pudoi'i suo non parcere fl. 43
pr. eod.) ; pudorem suum alienis libiäMms
prosternere (l. 20 C. 9, 9). — 2) ü^rge'
f ül^I, d^l^te, ). 9. nullo vinculo iaris, sed
tantum pudore eorum qm rogabantur eonti-
nebantur fideicomnUssa (§ 1 I. 2, 23); inm-
ria, quae fit liberis nostris, nostrum pud. per-
tingit (l. 1 § 5 D. 47, 10); filii pudori wwrt,
ut potius patris bona veneant (L 28 D. 42,
5); suggillare, onerare pudorem (l. 10 § 12
D. 2, 4. 1. 20 D. 3, 2); pudorem säum
purgare (1. 25 D. 3, 3). — 3) Bäftn,
«c^tung 0. Ö2 D. 47, 2).
Fuella, äR<tb(^en; puer, ^nabe, ilber*
i^awpt ^inb (1. 8 § 10 D. 2, 15. 1. 117.
122 pr. D. 3(). 1. 163 § 1. 1. 204 D. 50,
16); auc^ bebeutet pueüa f. D. a. ßia (l 26
§ 4 D. 23, 4. l. 22 § 11 D. 24, 3); pne-
rüia, bie Knaben ober ^inber betrrf'
fenb: puer. aetas (l. 204 D. 50, 16); puer.
vestimenta (1. 23 § 2 D. 34, 2).
Digitized by
Google
Pueritia — Pupillus.
468
FueHtia, ^inb^eit, ^ugenb unter 17
Soweit (1. 1 § 3 D. 3, 1).
Fuerpera, &tb&xtxin, ^inbbettetin
(l. 14 § 2 D. 21, 1. 1. 168 1 1 D. 50. 16);
Puerperium, 9liebetlttnft, ^inbbett
(§ 4 I. 3, 3. 1. 3 C. 3, 28).
Pugü, grouftfäm»)feT (1. 7 § 4 D. 9, 2).
Pugülares, ©(^Teibtofcl (1. 17 § 3
D. 13, 6. 1. 6 § 1 D. 33, 10).
Fugna, ßam^f, 5. 9. belli causa ad
pugnam ire (Qai. li, 101); p. ad beetias
(1. 5 D. 11, 4); tto^W: »ibctltteit (1. 7
D. 50, 17).
Fugnare, läm))fen, §. $ß. pugn. cum
hesHis (1. 1 § 6 D. 3, 1. 1. 10 pr. D. 48,
6); tw)<wfc^: »iberftreiten (1. 188 pr. D.
50, 17. 1. 13 § 8 D. 34, 5: — „duae
or ationes pugnaniia continentes simn] falsae
sunt*).
Fugnatrlx, lam^fluftig, ftteitbar
(I. 11 C. Th. 9, 40).
Fugnufl, 9f<^tt{t: pugnum dueere alicui,
Sentanbem einen Sfauß(c^lag geben (1. 4 D.
47, 10).
Fuloher, fc^ön, 5. B. oratio pulcher-
rima (1. 2 § 46 D. 1, 2); pulobritudo,
Sc^ön^ett (1. 50. 53 C. Th. 15, 1).
Fullulare, f))toffen, anSfc^Iagen
(1. ICH, 48).
Fullus» iungei» Xf^itt, 5. 9. fällen
(1. 5 § 9 D. 18, 6); iunged ^ul^n (1. 16
D. 19, 1).
Fulmentarium, Aufoft, (^emüfe (1. 12
8 5. L 18 § 8 D. ^, 7).
Fulmo, ßttttge (l. 12 § 4 D. 21, 1).
Fulpltum, eine (Sr^d^ung^ ein$ult ober
bgl. auf bcr ȟ^ne (1. 8 C. Th. 15, 7).
Fulsare, 1) Vertreiben (1. 54 § 1 D.
19, 2). — 2) anregen, puls, vereamdiam
(1. 8 D. 34. 1]. - 8) {(plagen (§ 6. 8 1.
4, 4. 1. 8 § 1. 1. 5 § 1 D. 47, 10. 1. 7. 10
§ 1 D. 48. 6). — 4) angreifen, antaften:
puls, maiestatem (1. 7 C. 9, 18); indbef.
gerid^tlic^ angreifen, belangen, t>er'
t lagen: pulsari actione, persecutione (1. 3
C. 7, 39), lite (1. 17 § 1 C. 1, 3. 1. un.
8 3 C. 2, 14); pulsari ab aliquo super
criminali seu civili negotio (1. 11 C. 3, 26),
pro contractu (1. 11 § 9 D. 11, 1); pul-
santüms respondere (1. 2 § 3 D. 5, 1).
Fulaatio, 1) bad ©erlagen (l 5 § 1.
1. 9 pr. D. 47, 10). ~ 2) »crle|ung:
puls. pudori8 (Paul. V, 4 § 4). - 3) gerieft*
Ii(^ Angriff, ^lage: illata soUemniter
puls. (1. un. § 3 C. 2, 14).
Fulveraticum, Xrintgelb, ^onbgclb
(1. 16 C. Th. 7, 13).
Fulvinua, ^olftcr (Paul. UI, 6 § 56).
Fulvis, Staub, ®anb: in pulvere in-
cribere gladio (1. 15 § 1 C. 6, 21); tro|rtf(^:
SKül^e, ^(nftrengung: pulois et Idbor
castrorum (1. un. C. 12, 80).
Functum, 1) ©anction burc^ fai{er(i(^e
Unterfc^ft: divina nostrae serenitatismatm
punctum (1. 23 8 1 C. 2, 7). — 2) Heiner
X^eil (1. 15 C. 11, 48).
Punieus, ))unifc^, cortl^agifc^: pnn.
lingua (1. 11 pr. D. 32).
Funire, ftrafen, betrafen (1. 7 D. 1,
3. 1. 1 8 10 D. 1, 12); dolus ius dicentis
puniri debet (1. 2 D. 2, 2); ne ignorantia
{)uniatur (1. 8 D. 3, 2); per legem Aqui-
iam etiam culpa pünitur (Gai. III, 202);
ptmitio = poena (Coli. XII, 5 8 1)-
FupUlarlB, Unmflnbige betreffenb,
*. 33. pup. aetas (1. 16 D. 49, 14. 1. 7 C.
6. 26. 1. 8 8 4 C. 6, 30); res pup. (1. 49
D. 4, 4); usurae pup. (1. 7 8 7. 1. 9 8 4
D. 26, 7); tutor, qui quid pupillare Migit
(l. 5 8 1 eod.); pup. testamentum, pup.
tahulae, hai Xeftament, totld)t» fflr ein ber
bdtertic&en ^en^aÜ bed Xeftirerd untemiorf ened
unmfinoiged ^nb auf ben Sali, ba| biefeiS
»o^enb ber Unmünbigfeit fterben mürbe,
errid^et »irb (1. 8 8 ^ D. 5, 2 1. 2 pr.
8 1 ff. 1. 38 8 3. 1. 44 D. 28, 6) ; pup.
substitutio, bie (^be^einfe^ung in einem fola
Atn Xeftament (1. 14 eod.); substituti pup.
(I. 10 % Q eod.); pupüfariter substituere
(1. 20 C. 6, 30).
Fupillus, 1) Unmünbiger, §. B. ex
suo dolo conveniendas pup., si proximus pu-
bertati est (1. 13 8 1 B. 4, 3); pupiUum tarn
filium quam servum peculium habere posse
(1. 7 8 3 D. 15, 1); pup. — si in parentis
potestate est, ne atuitore quidem patre obH-
gatur (1. 141 8 ^ B. 45, 1); nulla dubietas
relicta, quin pup. post impletos VII awnos
ipse adire heredttatem conaentiente parente,
si sub eius potestate sit, vel cum tuioris
auctoritate^^si sui iuris sit, possit (1. 18 § 4 C.
6, 30); suum pup. hercdem instituere (1. 4
C 6, 27). — 2) im engern ©inn: ein nidjt
me^r unter u&terlic^er (Bttoalt fon«
bern unter ^ormunbfd^aft fte^enber
Unmünbiger (1. 239 pr. D. 50, 16: ,Pup.
est, qm cum impubes est, desiit.in pairis
potestate esse aut morte aut eroancipa-
tione"); tutelas pupülorum gerere (1. 10 pr.
D. 3, 1); plures tutores unius pup. (1. 9 pr.
D. 2, 14) ; pup., cuius sine tutoris auctoritoUe
negotia gesta sunt (1. 36 pr. D. 3, 5) ; rem
salvam fore pupillo cavere (1. 8 8 4 D. 2,
8). - 3) überl^oupt toer noc^ unter «I»
terdUormunb|(^aft fte^t, $f(egebe«
fo^lener, SWünbel (1. 20 D. 23, .2; —
,ad officium curatoria administratio ref*um
pupiüae pertinet, nubere autem pupiüa suo
arbitrio potest/' 1. 1 8 2 D. 27. 9).
Digitized by
Google
464
Pure — Puteolanns.
l
Pure (ady.), einfad^, unbebingt, {.
purus.
Purffare, 1) reinigen, j. So. purg.
rivum (1. 1 pr. § 6—8 D. 43, 21). fontem
(I. 1 § 6-8 p. 43, 22), viam, einen »e^
ebnen = ad libramentum proprium redi-
gere (1. 1 § 1 D. 43. 11); au(^ tion ber
monatlichen Steinigung n>ttb ti gejagt
(1. 15 D. 21, 1: „Quae bis in mense pur-
gatur, sana non est, item quae non pur-
gatur nisi per aetatem accidit), tro))if(^:
t)on einem ^etbac^t reinigen, recht-
fertigen, j. 53. qui reus f actus est pur gare
se debet; constutionibus observatut, ut —
innocentia reus purgetur (l. 5 pr. D. 48, 1.
cf. 1. 11 D. 48, 4); purg. innocentiam (1. 22
r. D. 49, 1. 1. 6 C, 2, 12), existimationem
1. 1 § 6 D 47, 10), pudorem suum (1. 25
3, 3); reum ad purganda, quae negat,
urgere (1. 3 § 4 C. 9, 42). — 2) Detbeffern,
purg. moram (1. 73 § 2 D. 45. 1. 1. 8 pr.
14pr. D. 46, 2); viiium rei purgatum (§ 8
I. 2, 6). — 3) beaol^Ien, berichtigen:
pecunia, quae purgatis necessariis sumpti-
bus superest (1. 30 § 3 D. 3, 5).
Purgatio, Steinigung (1. 1 § 7 D. 43,21).
Purificare, reinigen, ^eiligen (1. 30
C. 1, 3; „castus eligatur episcopus, ut
— Ofnnia vitae propriae integritate puri-
ficet^'J,
Purpura, $ur^ur: a) $ur^ur«
forbe (l. 5 C. 11, 9); b) toai bamit
gef&rbt i{t (I. 32 § 2 D. 33, 2. 1. 4 D.
34, 2); faiferU(^cd$ur)>urfIeib (1. 1 C.
12, 53).
Purpurarius, ben ^anbel mit $ur«
^ur betreffenb: tdbema purp. (l. 91 § 2
D. 32); negoHanUs purp. (1. 7 C. 10, 48>.
Purpureus, ^ur)>ern , purpurfarben,
). e. lana purp. (1. 4 D. 34, 2); ume
purp. (l. 205 D. 50, 16); inaeriptio purp.
(1. 6 C. 1, 23).
Pums, rein: a) nid^t befc|rieben,
g. S. membranae, dtartae purae, im &t»
genf. t)on scriptae (l. 52 § 3 D. 32); b)
glatt: lanx pora, im dkgotf. bon caelata
(l. 6 D. 6, 1); c) locus purus: «) freier,
unbebauter $la| (l. 43 pr. D. 13, 7);
ß) )>rofan, ungen»eibt (1. 6 § 6 D. 10,
3. 1. 2 § 2. 4 D. 11, 7: „Purus locus di-
citur, qui neque sacer neque sancius est
neque reUgiastts, sed ab omnibus huius-
modi nominibus vacare videtur ** 1. 1 § 2
D. 11, 8. L 73 f 1 D. 18, 1. cf. 1. 2 C.
3,44: „Invito vel ignorante te ab alio iU
latum corpus in puram possessionem tuam
— locum religiosum facere non potest.**
L 9 eod. — „agrum purum monumento
eohaerentem profani iuris esse**); monumen-
tum purum, ein (ShMibmal, totl^ti nix^ ni(^
burc^ ^feftung ber Sei^e getoei^ ift (l. 6
§ 1 D. 11, 7. 1. 5 § 10 D. 24, 1); d) frei
t)on ©c^ulben, abgaben, ober anbern
Saften, nad^ ^bjug ober 8eric^ti|nng
berfelben, 5. 9. pura substantia (l- ü
§ 1 C. 5, 17); quantitas quae in reditus
puroB remanet (1. 20 § 4 G. 11, 48):
e) o^ne ^iniufflgung einer 9e«
bingung ober 3^it^<^f^iinntuiia,
o^ne IBorbe^alt, unbebtngt, §.6.
in lege Falcidia non habetur pro puro^
quod in diem relictum est (1. 45 pr. D.
35, 2) ; gravier — et sub satisdatione Tide*
tur (causa) quam ea quae pura est (l. 5
pr. D. 46, 3); deberi «ive pure sive in diem
vel sub condicume (1. 10 D. 50, 16); ubi
pure quis stipulatus fuerit, et cessit ei
venit dies (1. 213 pr. eod. cf. l 138 § 1
D. 45, 1); omnis stipulatio aut pure aai
in diem aut $uh condicione fit ; pure facta
obligatio (§ 2. 3 I. 3, 15); pure (im (^
genf. bon sub ezceptione) repromitti (1. 22
§ 1 D. 39, 2); auctoritas non con-
dicionaliter, sed pure interponenda est
(l. 8 D. 26, 8) (im (Segenf. bon mortis
causa) donare (1. 56 D. 24, 1); pure testa-
mento libertatem accipere (1. 44 § 1. D. 3,
5); pura libertas (1. 59 § 1. D. 40, 4).
PusilluB, flein: pus. pecunia (1. 5 § 3
D. 15, 1).
Pusulatus s. pustulatus, mit Olafen
berf e^en, argentum pusulatum, gefd^ntol«
5ened reinei» @ilber (l. 31 D. 19, 2).
Puta s. utputa, n»ie, jum tBeif^ifl
(1. 34. 44 D. 1, 7. 1. 8 § 3. 1. 35 pr. D.
3, 3. 1. 11 pr. D. 13, 5. 1. 2 § 19 D. 88,
17. 1. 1 § 2 D. 43, 5. 1. 72 pr. D. 45, 1.
l. 27 pr. 44 § 3 D. 47, 2. 1. 99 § 2. 1 195
§2 D. 50, 16); puta quod, gefegt, an*
genommen, bafi (1. 26 D. 9, 2).
Putare, 1) I^Aume befc^neiben, and-
))u|en (1. 1 § 12 D. 39, 1. 1. 1 § 27 D.
48, 20); putator, S3ef(^neiber, %ui*
puitT (i. 31 D. 9, 2. 1. 18 § 7 D. 38, 7);
putatorius, gum 91ud))n|en ber 9ft«iR(
bienenb: fatces putat. (1. 8 pr. eod.). -
2) rechnen (1. 7 pr. D. 18, 1. 1. 41 8 7
D. 40, 5). — 3) meinen, bafür galten
0. 5 § 1. 1. 48 D. 3, 5. l. 11 pr D. 5,
3. 1. 36 D. 10, 2. 1. 1 § 1 D. 27, 5. L 6
§ 1 D. 41, 4. 1. 109 D. 50, 16); putatlo,
ä»einung G- 1^ § 4 D. 47, l6).
Putatio, putator, putatorius f. putare.
Puteal, IBrunnenlaften ober 9rttii-
nenbectel = quo puUum q^^eritur (1. 18
§ 31. 1. 14 D. 19, 1).
Putealia aqua, JBrunnenmaffer (i 1
§ 6 D. 43, 20).
Puteolanus, 1) tion ^uteoH, einer
©tabt in daxapanitn: (Kntoo^ner beifelben
Digitized by
Google
Puteum — Quaerere.
465
0. 1 § 1. 2 D. 50. 1). — 2) 3uti|i, txmn
libri AsseBsoriorum geff^eben ^t (1. 12 D.
2. 14).
Futeum s. puteus« Brunnen (1. 1 pr.
D. 43, 22).
Putreflerl,faiiI,inov{(^ toetben: Knum
putrefactum (1. 1 ^ 11 D. 37. 11).
Fyrrioharius, äaffentAnseT (1.8 § 11
D. 48, 19).
FyrrhuB, ftönig bon dpimi Q. 1 § 5
D. 3. 1).
Q.
1) »0 (1. 9. 10 D. 8, 1. 1. 12 D.
1 pr. D. 11, 8). — 2) fo totii
3 D. 12, 1. 1. 25 D. 29, 4. 1. 1
29, 5. 1. 6 pr. D. 42, 1. 1. 87
50, 16). — 3) ol3, »ie (1. 63 pr.
D. 35, 2).
QuAdrageni, je biet^tg: finge qua-
dragena annua esse reditus (t. 4 D. 23, 4).
QuitdrageBimus. Dteriigfter: hordei
qu{ulrages%ina8 snsceptoribus dari (1. 9 C.
10, 72); quadragesimae dies = XL. dies,
qui paschale tempus anticipant (1. 24 C.
Th. 2, 8. 1. 4. 5. 7 C. Th. 9, 35).
Quadraginta, bier^ig: quadrag. au-
reomm poena (1. 3 § 5 D. 47, 12) ; quadrag.
annorum praescriptio (1. 5. 6 C. 7, 39).
Quadrans, bet t>iette ^l^eil eined
91$, ühtti^upt etned (danken, 5. iB. }ur ^e^
jei^nung ber quarta Falcidia (1. 6 pr. D.
29, 4); ex quadranie heres scriptus (1. 17
§ 2 D. 44, 4); usurtte quadrantes, S^n\tn,
loelcbe ^4 ^^^ centesima bettagen (1 t)om
^uitbett ieben SRonot, olfo 3 ^rocent (1. 21
§ 4 D. 33, 1).
Quadratarius, toer Ouaberfteine hcat*
bettet: eteinmeft (1. 1 C. 10, 66).
Quadratus. Dtetedtig: lanx quadrata
(1. 6 D. 6, 1. 1. 19 § 4 D. 34, 2); lapis
quadratus Ouabetftein (l- 6 § 5 D. 8, 5).
Quadriennium, Rtxttaum tiott t>4et
Sagten (1. 10 § 1 D. 44, 3. 1. 1 § 2 D.
49, 14).
Quadrifariter, auf bierfad^e Sßeife;
proavus, qni quadrif, intdlegitur = qui
ritiwr persoTMS compUctitw (1. 10 § 14
38, 10).
Quadriga, 1) S3iergef))antt (l 10 § 8
D. 7. 4. 1. 65 § 1 D. 31). — 2) Dier-
f^JännigeT »agen (1. 5 C. Th. 6, 29).
QuacMgariiui, IBetfettiget t>\tx\p&n*
niget SSageit (1. 1 G. 10, 66).
QuadrixneDstruus s. quadrimeBtris,
biermonatlid^: quadrim. induHae (1. 3
C. 7, 54), breves ({. b. ».).
Quadrimus, tiieridbrig: quadrima
(die), na(^ 4 3a^ten (L 19 D. 23, 4).
Qnadringenti, bierl^unbert, 5. 16.
monumentum exsirui usque ad quadring.
aureoa (l. 42 D. 32).
QuadripertituB, in t>iet %ht\lt ge*
t^eilt (I. 4 pr. C. Th. 9. 45).
Quadrupes, Dierfüftigei^ X^itx, 5. IB.
8% quadr. pauperiem fedsse dicetur, actio
ex lege XII tabnlanim descendit 0- 1 px,
§2 1). 9, 1. 1. 5 § 2 D. 9, 2).
Quadruplajre, t>ert)ierfa(^en: qua-
drupl. (in actione) onine quodcumque resti-
tui opoHuit, qiianti ea res erit, quodinter-
fst, rei verum pretium (1. 14 § 1. 7. 14D.
4, 2. 1. 50 pr. D. 47, 2. 1. 2 § 13 D. 47, 8).
Quadruplicatio, bte dHntebe bed ^eflag»
ten gegen bie 2:rtpUf bed ^Ifigeti^: Quo«
brm)nf (1. 2 § 8 D. 44, 1}.
Qadruplum, bad Sl^ierfac^e ). ^. actio
quadrupli (l. 3 D. 2, 8); in quadruplum
eius pecuniae, quam accepisse dicetur,
actionem competere (I. 1 pr. D. 2, 6); m
quadr. itidiciutn polliceri (1. 14 § 1 D. 4,
2); damnari (l. 15 D. 48, 13).
Quaerere, 1) fuc^en, auffuc^en, j. ^.
servitus, ut aquam quaerere et inventam
ducere liceat (1. 10 D. 8. 3. 1. 20 D. 3, 5);
quaer. fugitivum servum (1. 35 $ 3D. 18,
1). maritum filiaefam. (1. 34 pr. D. 23, 2),
fideiussores (1. 8 D. 7, f)). ahos creditores
(1. 25 D. 13, 7). — 2) erlangen, ge*
toinnen, etmetben: a) im fUlgemeinen,
5. Sß,patria dt^nito«, quaesita per adoptio-
nem (1. 13 D. 1, 7); adgnattis nativitate, ad-
optione quaesitus (1. 2 § 3 D. 38. 16); frater
post emancipationem patris quaesitus
(1. 9 D. 37, 5); post emancipationem quae-
rere filium (1. 3 § 8 D. 37, 4); in seroittde
quaesitus filius 0. 3 pr. D. 40, 12. l. 1 § 3
D. 38, 17); vulgo — iure, iustis nuptiis
quaesüi liberi (1. 1 § 2 eod. l. 18 D. 38,
2. 1. 1 pr. D. 38, 4); impensae miaerend,
fructuum causa factae (1. 16 D. 25, 1. cf.
1. 8 pr. D. 33, 7); quaer. exceptionem (L 24
D. 44. 1); b) ingbef. in bem ©inner fein
Sl^etmögen Detmel^ten, }. IB. cum possit
aliquid quaerere, non id agere, ut adqui-
rat (1. 6 pr. D. 42, 8); nm quaeri (im
80
Digitized by
Google
46ft
Quaesitor — Quaestus.
(^eqettf. tionäHenari (1* 45 pr. D. 49^ 14);
Bocietatem ita coire, ut quid^iuid erogetur,
^ quaereretuff commaniBlucn atqne iinpen-
dii esset (1. 73 D. 17, 2); scelere quaesüum
aliquid (L 5 pr. D. 3, 6. 1. 16 | 2 D. 4,
2); qliaer. dominium (1. 19 pr. D. 24, 1),
pignoris ohligationem (l. 16 C. 8, 13), here-
ditatem (1. 6 § 4 D. 29, 2. 1. 9 C. 8, 31),
porti<ifiem iure subsütationi« (1. 98 D. 35,
1); bona quaesita Q. 1 pr. D. 20, 1). — 3)
0ert(^tnd9 untetfu(^ett, t)etl^anbeln,
j. 9. praetori res quaerenda commissa (1. 8
§ 17 D. 2, 15); apad praetorem quaeri de
causa transactionis (§ 8 eod.); qaaer. de
statu (l 1 pr. § 2. 3 D. 40, 15); quaer.
bona debitaris non sufficientda (l. 10 D. 40,
1); seyera indagatio per tormenta quaerendi
(V 10 C. 12, 1). ~ 4) ftagen, j. ».
r£ret aliquis — et magis est etc. (1. 135
50, 16); ^pMerebatur>, et mnlti putabant
(l. 240 eod.); quaesUum est, an etc. (L 16
D. 2, 4, 1. 19 D. 44, 2); de ülo quaeniur,
aü etc. (1. 1 § 8 D. 36, 1).
Quaesitor, Uttterfucfier, ^nquirent
(1. 3 C. 11, 6).
Quaeatio, 1) Unterfuc^ung: a) ge^
tie^ttid^c (Srörtcrung (1. 2 § 1 D. 1, 21);
res, qaae privati iudicii qttaestionem liabent
(1. 2 C. 3, 6); b) in^bef. Untcrfud^una
Don fßcxhxtd^tn, a) im 21ttgcmeincn (1. 1
§ 25 -D. 29, 5: „QuaeHtionem sie accipi-
mus non tormenta tan tum, sed rrnintm in-
qUisitionem et defensionem mortis*); quae-
itiones publicae, veluti de üeiIso, de parri-
ctdio, de sicariis (1. 2 § 82 D. 1, 2); iu-
dicii publici quaestio (l. 6 § 3 D. 50, 2);
quaest. laesae maiestatis (1. 8 D. 48, 4);
cognitio criminaliufn quaest. (1. 5 C. 3, 12);
in qnaestionibus notninati capiteUium cri-
minum (1. 17 § 12 D. 50, 1); magistratus
iudezve quaestionis ob capitalem causam
n. 1 § 1 D. 48, 8); Ä) im «ngcm ©inn:
«crl^dt mittclfk tottur, ptinliAt
grogc (1. 7 pr. D. 16, 3. 1. 15 f 41 D.
47, 10: „Quaestionem intellegere debemus
tormenta et corporis dolorem ad eruendam
veritatem, — Quaestionis verbo etiam ea,
quam malam mansionem dicunt, continebi-
tur. cum igitnr per vim et tormenta ha-
bita quaestio est, tunc quaestio intelle«
gitur.« tit. D. 48, 18. C. 9, 41). — 2)
grage, S^cifel, ©treit, %. 9ß, vetus fuit
quaestio, an etc. (1. 68 pr. D. 7, 1); est
qu. mlgata, an etc. (1. 1 § 2 D. 41, 9);
gu. in eo est, consistit, an etc. (1. 60 § 4
D. 23, 2. 1. 1 § 21 D. 37, 6. 1. 51 D. 41,
2); m quaestionem venire (1. 3 § 3 D. 25,
3. 1. 49 D. 49, 14); quaestionis esse, fuisse
0. 11 § 3. 1. 36 D. Ibi 1. 1. 18 § 7 D.
19, 1. 1. 24 D 29, 2. 1. 1 § 12. 1. 10
§ 2 D. 29, 4. L 89 D. 32. 1. 12 § 1 D.
36, 2. 1. 9 D. 87, 7); facti magis, quam
tur« quaestio (1. 2 § 7 D. 39, 5. l 12
§ 12 D. 48, 5. cf. factum s. 2.). — 8)
©trcit, $tOie^ (controversia), quaestio-
nem pro praedii proprietate facere alicoi
(1. 73 D. 21, 2); de statu facere alicoi
quaestionem; Status quaestio (1. 5 pr. D.
37, 14. 1. 39 § 2. 3 D. 40, 12. L 1 § 1.
2 D. 40, 15. 1. 8 D. 41, 7); in quaestio-
nem libertatis vocari (l. 7 § 3 D. 37, 10);
qu. nummaria (1. 4 D. 40, 15); exceptio-
nem rei iudicatae obstare, quotiens eadem
qu, inter easdem personas revocatur 0* ^
7 § 4 D. 44, 2).
Quaestores, 1) bie ^ut 3^* ber ^nige
unb in ber evfien 3^ ^^ ffttpuhUl Dom
IBoße ^m&fßm 9li^ter über ^apiiah
D erbrechen, quaest. parriddii genannt
(L 2 § 28 p. 1, 2. 1. un. pr. D. 1, 13).
— 2) bic mit ber »ertooltuna be«
9(erard beauftragten ve^ublilantfc^en
iBeamten «dicti ab eo quod inquirendae
et conservandae pecuniae causa creati
eranf (1. 2 § 22 D. 1, 2). — S) = eaih
didati principis (1. un. § 2. 4 D. 1, 13).
— 4) quaestor (sacri palatiij, de^eim*
referenbar, ftabinetiSminifter M ftd*
fer9 (feit (£on|tantin b. (9r.), todc^ bem«
felben in allen ©taotdangelegenbeiten SSottcog
)u galten unb bie laiferl. ((onßttittionen mit
§u untetjetd^nen ^tte, aud^ bie 9btffi(^ über
bad laterculum unb in ben faifcrl (^xkiß-
^öfen ben »orfi| führte (1. 7 § 1 C. 1, 23.
tit. C. 1, 30. 1. 32. 84. 87 C. 7, 62. 1. 2
C. 10, 12. 1. 13 § 2. 1. 15 C. 12, 19).
QuaeatoriuB 1) (adL), bie Cufiftoren
betreffenb: adiutores quaestoris nostri
palatii, quorum obseqttio res agitur quae-
storia (l. 15 eod.). — 2) (Snbst.), »er bad
91mt einei» Oud^oc befleibet ^at (1. 2
§ 45 D. 1, 2. 1. 2 C. 12, 8).
Quaestuarius , mit bem Mtptt %t*
n»inn treibenb:.mi4Ztere9 quaest., oorpora,
mandpia quaest. (1. 4 § 2 D. 3, 2. 1. 43
§ 7. 9 D. 23, 2).
Quaestuosus, eintröglie^: fundus
quaest. (1. 8 C. Th. 13, llj.
Quaeatura, baiS 9(mt etned Bufifton
quaest. in aliqua eivitate, bie Sertoaltxng
ftabttf(^ »ecmögen^ (1. 18 § 2 D. 50, 4);
(1. un. C. 12, 6).
Quaestas, (Srtoerb, (8e»inn, ). Q.
societas coita universorum quae ex quae-
stu veniunt ; quaestus et oompendii societas
(1. 7 cf. 1. 8. 18 D. 17, 2. 1. 45 §2 D.
29, 2); quaestum ex aduUerio nxoris suao
facere (1. 30 § 8. 4 D. 48, 5); vulao (cor-
pore) quaestum facere (L 41 pr. f. 47 D.
23, 2); in liberis quaestum ex^reere; habere
Digitized by
Google
Qn^libet — Quandoque.
467
mancipia guaestum facientia (l. 4 § 2 D.
3, 2); quaesius catisa in certamina de-
scendere (1. 2 § 5 eod.); (Sttcag =
redihu s. 2: quaestus fundi (1. 22 pr. of.
L 12 § 12 D. 33, 7).
QuaUb«t, überall, too ed beliebt (1. 9
D. 8, 1).
Qualis, tote befc^affen^ t»on toeld^er
Oefc^affenl^eit^ ). 9. qui nomen quäle
fuit vendiditf damtaxat ut sit^ praestare
cogitur (L 74 § 3 D. 21, 2) ; quäle est,
cum petitur, tdU dari debet (1. 2 D. 22,
1); ^iolis esset, fundum praestctri oportere
(1. 59 D. 18, 1); fundus legatu« (lalisj,
quaiis (relietus) est, dari debet (1. 69 § 3.
1. 116 § 4 D. SO); quaiis sit (serous), tcUis
ex testamento praestari debet (L 5&cf. 1. 70
pr. eod.) ; qualisqualis = qualiscumqm,^. 16.
adgnoTiBse yidetur, qui qualeq, iudicium de-
functi comprobavit (1. 32 pr. D. 5, 2); qua-
lisq. voluntas (1- ^1 § ^ ^' ^* 2),pos8es8io
(1. 88 D. 29, 2), candicio (1. 13 pr. eod.
l. 2 § 1 D. 37, 11), obligatio a debitore
interposita (L 12 § 1 D. 20, r>); servusquar
lisq. (1. 15 § 44 D. 47, 10): qualeq. itttni-
sterium accommodare (I. 3 D. 50, 14).
Qualisoumque, toie nur immer be«
{c^affen, tion toelc^er %xt ed auc^ fei,
lebtveber, %. S9. qualec. et undeeumque
dominium aa^isitum hdbuit, vindicatione
prima in iudiciuin deduxit (1. 11 § 5 D.
44, 2); qualisc. possessor hoc ipso, quod
poBsessor est, plus iuris habet quam ille,
qui non possidet 0* ^ ^- 43, 17); qualisc.
fideiussor iudicio sistendi causa accipiatur
(1. 2 § 2. 4 D. 2, 8. cf. L 1. 2 D. 2, 6).
QuaUtas, IBet^affenl^eit, §. ». cer-
tum pondu8 olei non adiecta qualit le-
gare (1. 4 D. 33, 6); yinum frumentumve
sine quälit, dan sibi stipulari (1. 75 § 1
D. 45, 1); in materia et qualitate errare
0. 14 D. 18, 1).
QuaUter (adv.), auf toeld^e Seife,
«Die (1. 5 D. 1, 9. 1. 1 § 4 D. 5, 4. 1. 36
pr. D. 13, 7. 1. 195 8 1 D. 50, 16); Oon
toelc^erlei «ef^affenl^eit (1. 86 eod.
«Quid aliud sunt iura praediorum, quam
praedia quai, se häbentia^J; qualiterqualiter
= quaiitercumque, j. ©. gestum qualiterq,,
sive contractus sit, sive quid aliud contigit
(L 7 pr. D. 4, 4); innotescere (tutori, se tu-
torem esse) qualiUrq. sufficit (1. 5 § 10 D. 26,
7); qualitcarq. possidere, esse in possessione
(1. 3 § 17 D. 43, 16. L 11 § 12 D. 43, 24),
ttneri 0- 63 D. 50, 16), damnum dare (1. 1
§ 2 D. 47, 4); qui sanguinem suum qualiterq.
redemptum voluerit (l. 1 D. 48, 21).
Qualiterouxiique, auf toad immer für
eine ©eife, wie nur immer, j. ©. res
qualitsrc, relietae (L 5 C. 1, 5).
QualuB, Stoxh (l. 8 pr. J)^ 33, 1).
Quam, 1) aU, toie, ini^bef. bei Setglei«
(jungen unb 9[u9nal^men, }. 9. magis s. pb-
tius, quam etc. (1. 17 | 3 D. 13, 6. I. 21
D. 18, 4. L 1 pr. D. 39, 6); aud^ quam
aQein toirb in ber IBebeutnna tion nuigis qu,
gebramj^t (1- 7 pr. D. 16, 8. 1. 49 § 5 D.
30); tarn— quam (f. tam); au^ quam aOein
= tam qu.f j. 16. non esse facti, quam animi
(1. 20 pr. D. 29, 2); aliter, qu. (1. 10 pr.
D. 48, 6), non aliter s. alias, qu, ei (1. 18
D. 1, 7. 1. 1 pr. D. 1, 21. 1. 13 § 5 D.
12, 2); alius, qu. (1. 11 D. 1, 8); mdlus
magis nee cUius, qu. (1. 3 pr. D. 1, 15);
nemo, qu. is (1. 2 § 1 D. 8, 5). — 2) =
cum, totnn, ald, mox, statim, qu. (f. b.
AB.). — 3) = perquam, j. Ö. qu. primum
B, prim%tm,\x>h(i\h aldmöglidb, balbigft,
fofort (1. 17 C. 8, 11. 1.4 C. Th. 11, 19);
qu. plenissime interpretari (1. 3 D. 1, 4).
Quamdiu, 1) fo lange a\i, j. S3. con-
dicio: q^amd. volam (L 4 pr. I). 8, 1);
non posse, quamd, etc. (l. 39 § 1 D. 42,
5); eon prohibere — quamd. de iure suo
probetur (1. 60 § 1 D. 7, 1); quamd. vd
exiguum tempus superesset (1. 138 pr. D.
45, 1); quamd. quis in serüitute est (1. 4
D. 1, 1). — 2) fo »iel, fo toeit aH (f.
tamdiu s. 2.).
Quamquam = quamvis s. 1. (1. 1 g
20 D. 36, 3. I. 88 D. 50, 16).
Quamvis, 1) toenn auq, obgleich,
loietDOl^I, %. 16. quamy. — nihüominus,
nihüomagis (1. 30 $ 1 D. 15, 1. 1. 6 pr.
D. 28, 1. 1. 38 § 5 D. 46, 3); quamv. —
tarnen (f. b. %S.); respondetur — quamv,
possit dici (1. 2 g 2 D. 46, 5); quamy.
quidam putent (1. 1 § 2 D. 2, 10); post
mortem, quamv, pendente condicione insti-
tutionis (1. 46 D. 10, 2); qui per succes-
sionem quamv, hngissimam (tDenn au^ no(^
fo entfernt), defuncto heredes constiteruut
a, 194 D. 50, 17). — 2) = nisi (1. 7 § 5
I). 10, 4: — „absolvi eura oportet: quamv.
sit, quod ei imputetur,^ cf. (SlüdC, dommtn*
tax XI ©. 227) = aliquando.
Quando, 1) wann, au totlAtx S^xi
(L 24 D. 16, 3. 1. 42 D. 50. 17). — 2)
weil, wenn (1. 21 § 1 D. 13, 6. 1 17 § 1
D. 15, 3. 1. 19 § 5 D. 16, 1. 1. 24 D. 19,
5. 1. 62 D. 21, 1. I. 16 § 1 D. 36, 1). —
3) einmal (1. 3 C. 7, 61) = aliquando.
Quandocumque, ju Weld^er ^eit ed
aud) fei, wann nur immer, trgenb
einmal, j. 16. guandoc. decesserit tescator
(1. 1 pr. D. 34, 7); quandoc. post kalendas
acceptum iudicium (1. HD. 42, 1).|
Quandoque, Wann einmal, 3. fd.
uxori, quandoque liberos hahebit, fundum
legare (1. 25 D. 35, 1); ita legatum
30*
Digitized by
Google
468
Quandoquidem — Quartns.
*quandoque liberos hahuerif (1. 18 D. 36,
2); pupillae legatum 'quandoque nupserif
(1. 30 eod.); heredem instituere, quando-
que mater eins decessisset (l. 104 § 6 D.
30);toonit immer, itgenb einmal, auf
bie äufunft Belogen, 5. >ö. im ®egen|. öon
statim (1. 7 § 9 D. 24, 1); quod quando-
que pervenerit ad heredem, im ®egenf. öon
quod iam pervenit (1-2 § 4 D. 18, 4);
ita stipulan: quantam pecuniam Titio
rndoque credidero, dare spondes? (1. 56
46, IV, rogo: b&na tua quandoqiie dis-
tribuaa (1. 77 § 25 D. 31); rogo: quando-
que heres mens Titio decem Set (1. 29 D.
36, 2J; liberatur, qui se daturum spo-
ßondit, iti quandoque tradit (1. 137 § 3
'. 45, 1); restitnendi fructus quandoque
divortio facto (1. 6 D. 24, 3); omnis, qui
quandoque experitur (1. 3 § 2 D. 2, 2);
herefi, qui quandoque exstitisset (1. 12 D.
3, 5); condiciones, quae quandoque impleri
posBunt (1. 2 D. 35, 1); omnes casus, qui
quandoque inciderint (1. 10 D. 1, 3); quan-
doquiB non, niemals (1. 7 D. 28, 6: —
,qui non admittitur ut subBÜtutus, ut ad-
i^us heres quandoque non erit^J.
Quandoquidem, tvtil nömlic^ (I. 10
C. 10. 48).
QuanUtas, 1) <S(röge, ^nxqt ober
tlnjo^l, Umfong, ©ctrog, j. ^. usque
ad probabileni quantit. peti; licitam quan-
tit. excedere (1. 1 § 12 D. 50, 13); legare
(l. 27 D. 22, 3); certae quantit. triticum
(1. 94 D. 45, 1); quant. patrimonii (1. 72.
73 pr. D. 35, 2); Ugatoium (1. 18 § 4 D.
34, 1), dotis (1. 45 pr. D. 46, 3), pretii
(1. 89 § 7 D. 31), usurarum (1- 24 D. 19,
5). — 2) ber Snbegriff geloiftcr tiac^
3fta6, äfl^J ober ©emic^t bcftimmtcr
@a(§en, j. ©. im (MegcnJ. t)on species
corpus (1. 6 D. 12, 1. 1. 34 § 3 D. 30. 1. 94
§ 1 D. 46, 3); quantitatis usus fructus
(1. 15 § 4 D. 7, 1); inSbef. eine beftimmte
Summe (Btlhti, j. ©. quant. alicui le*
gata, ut ex UBuris eius se alat; ad habi-
tationem certa quant annua relicta (1. 8
§ 4. 25 D. 2, 15); in veram qtuintitatem
teneri (fideiusBorem), nisi pro certa quan-
tit. accessit (1. 2 § 5 D. 2, 8); in quanti-
tatem öbligari venditorem (1. 43 D. 19, 1);
mai4)re quantitate locare poBBessionem (1. 47
§ 1 D. 49, 14); quant, quae concurrit cum
quantitate siln debita (1. 3 § 3 D. 27, 4. cf.
l. 11 D. 16, 2); solutio debitarum quantita-
tum (1. 23 § 3 D. 4, 2).
QuantooiuB, fo fcbnell aU möglich
(1. 66 C. Th. 11, 30).
Quantulus, tt)ie aroj ober »ie flein
0. 19 § 1 D. 32).
Quantulusoumque , quantuluslibet.
, toit tiein nur immer, nod^ {0 flein,
noc^ f 0 unbebeutenb, 5. 8. febricula quan-
tulalibet (l- 4 § 6 D. 21, 1); qtiantulae. ex
parte heres institutus (1- 6 P«'- ^- ^» 2).
Quantus, xo'xt grog, toie Diel; fo
grog, {0 Diel, old, 5. 9. fidel aHcnius
committere, uti det, qtmntas summas dicta-
rero dedero (l. 95 D. 32); stipulatio era-
ptae hereditatis: quanta pecunia ad te per-
venerit etc. (1. 50 § 1 D. 45, 1); actio
danda in quantum locupletior factus est (l. 5
§ 8 D. 3, 5) ; Aquilia eain aeBtiraationem
complectitur, quanti eo anno plurimi fuit
(1. 2 § 3 D. 47, 1. cf. 1. 2. 21 pr. D.
9, 2. I. 68 § 2 D. 47, 2); quanto pluris
minorisve sit res (1. 30 § 1 D. 35, 2);
quanto s. quanti minoris actio s. iadicium
(1. 18 pr. 47 pr. D. 21, l)i quanti interest
alicuius; quanti ea res est (f. Interesse
8. 4. a. y.) ; quanti res est, quanti in litem
iurai'eritf condeninari (1. 8 D. 12, 8);
quantum (pertinet) ad aliq. (l. 6 § 3 D. 1,
16. 1. 38 pr. D. 3, 3); quanti, mie öiel
= quot: tanti, quanti inveniantur (1. 65 pr.
D. 30) ; qiMntus quantus = quantuscumque
(1. 1 § 2 D. 38, 5).
Quantuscumque, n)ie gro| ober leie
öiel nur immer, 5. ©. quantac. pecunia
ad eum pervenit (1. 33 D. 36, 1); pretio
quantoc. pacisci (1. 6 § 3 D. 3, 2); poteet
quis in quantasc. roluerit plurimas uncMs
suam hereditatein dividere (§ 5 I. 2, 14).
Quantuslibet, toit grog auc^, toie
öiel ouc^: quantol. tempore poBsederit
(Vat. § 272); quantuml. ex duodecimo ofMto
(1. 41 pr. D. 40, 4).
Quare, we^l^alb, j. ©. causae, quare
existimassent (1. 20 § 6 D. 5, 3); allegare,
quare exheredari non debuerit (1. 3 D. 5, 2);
non dubium est - quare (1. 3 pr. D. 2, 15).
Quartana (febria), fBed^felfieber,
to^ld)t9 ie am vierten %aqt eintritt
(1. 1 § 8. 1. 53 D. 21, 1. 1. 60 D. 42, 1).
Quartocerlus, ber auf ben tertiocerios
folgenbe öierte »eamte (I. 7 § 2 C. 12,
23).
Quartus, ti i e r t e r : quarta (pars), 1B i c r «
t^H, mirb in«kf. gejogt a) t)on ber Fat-
cidia (|. b. SB. s. 2.), ^. ». uti legis Falc.
commodo et partem quartam hereditatis re-
tinere; per legem Falc. retiner e quartam (1.
28 § 10. 1. 53 D. 86, 1); dtducere quartam
(1. 18 pr. D. 35, 2); in qtuirtam et q%tartae
fructus computari (1. 24 § 1 eod.); non de-
ducta quarta rogatus restituere (1. 5 § 15 B.
24, 1); b) t)om vierten Xi^eiU ber gntefUit*
erb<)ortion, bem ^fUd^tt^eile, 5. ©. inof-
ciosi querellam cessare, si quartam in dona-
tione haheat (1 25 pr. cf. 1. 8 § 6. 8. D.5.2: —
„quarta debitae portionis sufficit ad ezcla
Digitized by
Google
Quasi — Quatenus.
469
dendam querellam/ 1. 8 pr. 1. 29.31 G. 3,28.
1. 20 C. 6, 20); c) öom ötcttcn X^cile
bed Vermögend bed adrogator einei^
Unmünbigen, rotten ^tigitttx nad^ einer
(Eonftttution bdS ^ntoninui» $iud im gaU
ber C^ntetbung ober unbegrünbeten (Smanei))a'
tion p f orbern berec^Hgt ift (§3 I. 1, 11.
l. 22 D. 1, 7. 1. 8 § 15 D. 5, 2. 1. 2 § 1
D. 10, 2. 1. 1 § 21 D. 37, 6. 1. 13 D. 88,
5. I. 2 C, 8, 47).
Quasi, 1) t9ie menn, aU totnn, qU
ob, *. ^. pro eo esse, quasi etc. (1. 169 § 1.
1. 180 D. 50, 17); perinde esse, haberi, quasi
etc. (1. 8 D. 2, 12. l. 51 pr. D. 19, 1.1. 10
D. 28, 5); sie habei% quswi etc. G 2 D. 3,
4. 1. 37 D. 4, 3); sie accipere, quasi etc.
0. 2 § 1 D. 3, 2. 1. 3 § 9 D. 15, 3); sie
hqui, quasi etc. (1. 10 pr. D. 2, 14); sie
teneri, quasi etc. (1. 11 § 9 D. 11, 1); teneri
actione, quasi etc. 0- H § 1- 2 D. 9, 2);
damnari, quasi etc. (1. 26 § 8 D. 17, 1); ex-
ceptio, quasi etc. (I. 62 D. 3, 3. 1. 3 § 1 D.
34, 3); praetextu uti, quasi etc. (1- 21 D.
31); noc colote inofficioso testamento agi-
tur, qu, non sanae nientis faerunt, ut testa-
mentum ordinarent ().2 D.5, 2).— 2)gleicl^'
{am, i|. 93. nee fideicommissa ab intestato
data deberi, qu. a demente^ (1. 13 eod. cf.
1. 36 D. 32: — ,quia crederetur, qu. furio
sus testamentum facere non potuisse"); qu.
ex contractu nasci Obligationen), teneri, de-
bere (pr. § 2. 5. 6 1. 3, 27); qu. ex maleficio
obligari, teneri (§ 1. 3 I. 4, 5); condicere
qu. mutuum aliquid (1. 9 § 9 D. 12, 1); qu.
indehitum repetere (1. 39 D. 12, 6); qu.pt-
gnus retinere aliq. (1. 13 § 8 D. 19, 1); qu.
dehitum obvenire hereditatem (l. 10 D. 17, 2) ;
qu. heredit<Uem deferri peculium (L 9 D. 49,
17); qu. heredi dare alicni utiles actiones
(l. 21 § 6 D. 4, 2); qu. ex testiimento ad
libertaUm pervenire (I. 10 § 1 D. 40, 5);
nepotem qu. ex fiiio natum adoptare aliquem
(1. 10. cf. l. 11 D. 1, 7); qu. filium esse,
haben (1. 7 pr. § 1 D. 1, 9); qu. adgnasci
(l. b. 9B. s. 2); qu. maritus (1. 32 § 27 D.
24, 1); qu. dos (1. 39 pr. D. 23, 3); qu.
dotis facti fructus (1. 6 D. 24, 3); qu. do-
minus, §ur Se^eic^nung M Ufufructuar ober
©n^jerficior (1. 22 pr. D. 39, 3. l. 3 ß 7 D.
43, 17); qu. usus fructus, im ®egenf. bon
proprius (1. 2 § 1 D. 7, 5); qu. possessio,
qu, possessor (f. possidere s. c.) ; qu. pro pos-
sessore possidere (1. 13 § 8 D. 5, 3) ; pecu-
liuM qu. castrense (f. b. 2B.) ; qu. tutor = pro-
tutor (1. 1 pr. § 2. 5. 6 D. 27, 5); qu. ac-
cessianem intellegere eum, qui iubet (1. 91
§ 5 D. 45, 1); poena faki vel qu. fahi (l. 1
§ 13 D. 48, 10); indbef. bient td jur «e*
idc^nung einer analogen ^lage, }. 93. qu.
Serciafia actio, quae et hypotnecaria voca-
tur (§ 7 I. 4, 6. L 13 § 1 D. 16, 1); qu. Pu-
bltciana actio (1. 70 D. 6, 1); qu. per Cal-
visianam vel Favianatn actionem revocari
(1. 13 D. 38, 5) ; utilis actio damni iniuriae
qu. ex lege Äquüia (l. 51 D. 47, 2); utilis
actio qu. insHtoria fl. 10 § 5 D. 17, 1);
qu. tributoria actio (1. 6 pr. D. 14, 1); qu.
ex empto actio (l. 8 § 1 D. 11, 7); utilit actio
qu. tuUlae (1. 52 pr. D. 15, 1). — Ä) glei^
toie, 5. 9. qu. liberto, i. e. inter hbertos,
legatwn alicui (1. 33 § 2 D. 35, IV, qu.
viventi dare beneficium (1. 191 D. 50, 17);
non qu. ad extraneam, sed qu. ad uxorem
fecisse donationem (1. 32 § 27 D. 24, 1); non
qu. heres, sed qu. mater accepit (1. 61 § 1 D.
36, 1) ; qu. fideiussorem intercedere (1. 30 § 1
D. 2, 14); liberandus qu. fideiussor, non qu.
pater (1. 5 § 4 D. 34, 3. cf. 1. 5 § 6 D.
23, 3); non usum fructum habere, sed suo
fufnAo gu. dßminuim u^i (l. 78 ^r. eod.) : qu.
captum in integrum restitui desiderare (1. 11
§ 2 D. 4, 4); si ego pecuniam qu. donaturus
dedero, tu qu. mutuam accipias, donationem
non esse (1. 18 pr. D. 12, 1); qu. plebdo
editus, ita plectendus (1- 9 § 15 D. 48, 19).
— 4) »ie (1. 16 D. 11, 7: — „aequissi-
mum Visum est, mulieres qu. de patrimoniis
suis ita de dotibus funerari"). — 5) Xotxl
(1. 5 § 12 D. 9, 3. l. 36 § 1 D. 13, 7.
1. 63 § 5 D. 17, 2. 1. 47 pr. D. 46, 1).
Quassare, 1) §erf (plagen (1. 13 pr. D.
19, 2). — 2) jcrrütten, iudices, quijgp-
ciüatu provincias quassavissent (1. 1 C. Th.
9, 28); corporis imbeciUitate quassatus (1.
19 C. 6, 27).
Quatenus, 1) toie toeit, ). 16. locus
latere potest, quat.detexminetur et definiatur
(1. 60 § 2 D. 50, 16); fo »eit, aU: non
totus locus, sed quat. etc. (1. 1 § 5 D. 11,
7); in toic \otit, in toic fern: videre, an
et quat. etc. (1. 11 pr. D. 19, 2), quando
vel quat. etc. (1. 1 pr. 1), 48, 18); explorare,
quat. desiderio medendum sit (1. 5 § 1 D. 11,
8); in fo weit, aU\ fo t)tel, aU: prae-
tor in heredem dat actionem, quat. ad eum
pervenit 0. 127 D. 50, 17. cf. 1. 19 D. 4,
2); datur in patrem de peculio actio, quat
manet filius ex stipulatu obligatus (1. 49 pr.
D.45, 1) ; quat. facere possit debitor, eatenus
agere (1. 49 D. 2, 14); hactenus — quat.
(f. hactenus); fo lange, aH = gfuamdttc
(§ 2 I. 1, 25). - 2) infofern, »eil =
quia, quando s. 2. (1. 6 D. 12, 1. l. 8 § 1
D. 15, 3. l. 26 § 3 D. 17, 1. 1. 2 pr. D.
38, 5. 1. 4 pr. D. 38, 10. 1. 53 pr. D. 40,
5). — 3) ouf bag, bamit, j. ö. officium
iudicis interponendum, qu<it. — consulatur
(1. 22 § 6 D. 24, 3); adire iudicem, quat.
necessitas imponatur marito (§ 8 eod.);
conveniri, quat. — indemnitas servetur (1. 55
Digitized by
Google
470
Quater — Quidem.
§ 2 D. 19, 2); privilegia intacta servanda,
auat, —possint etc. 0- 13 C. 2, 7. cf. 1. 20
C. 2, 7); pacifici, apondere, quat. etc. (1. 35
§ 1 C. 8, 28. L 26 C. 8, 40).
Quater, t>ietmQl: qu. peperisse (Paul.
IV, 9 § 1).
Quatere, 1) jett^Ugen: grandinis
lapidatione quati (1. 2 C. Th. 9, 16). —
2) treffen, quati, betroffen tt^erben,
quati damno (1. 3 pr. G. Th. 11, 8), candem-
nationis summa (1. 80 C. Th. 7, 4), auri
vexatione (1- 1 C. 12, 68).
Quatemi, |e Oier: quinquieB quatemaa
enixa (1. 8 D. 5, 4).
Quattuor, t»ier 0- 30 pr. D. 82).
Quattuordecim, 0 i er § e ^ n : mares po9t
excessum quatttwrd, ontiof um puberes ezi-
stimentnr (1. 8 C. 5, 60).
Quattuorvlri, bie ^iermönner, totU
Atn bie 9(uf{id^t über bie Strogen oblag
(1. 2 § 80 D. 1, 2).
Que, 1) unb (1. 46 D. 82. 1. 142 D. 50,
16). — 2) ober CveJ (1. 29. 58 pr. eod.).
Quemadmodum, 1) n^ie, auf toelAe
SBeife, ). Sd. ratio, queDiadm. (1. 1 § 5 D.
37, 10. 1. 24 § 2 D.40, 12); quemadra.—
ita (1. 8 D. 3, 5. 1. 35 D. 5, l. 1. 46 pr.
D. 28, 8. 1. 40 D. 28. 6. 1. 8 D. 41, 2). —
2) toie, jum »eif^)iel (1. 20 § 1 D. 8, 3.
1. 29 pr. D. 9, 2).
Querella, Äloge, «efAtoerbe, ©e*
fc^ulbiguna; ^tnuage, ^.^d. patronarum
querellae adversus libertos (1. 1 D. 37, 14.
cf. 1. 1 § 2. 10 D. 1, 12); quer, contra
patris testamentum (1. 9 § 3 D. 2, 15), d^
non iure facto nee signato testam. (1. 47 D.
5,3); inofficiosi testam. (f. b. SB.); falai H. 12
C. 9, 22), de non numerata pecunia (1. 4.
9. 10. 14 C. 4, 30).
Queri, flagen, fi^ bellaaen, ©e*
f^toerbe führen, j. B. servi ae dominis
aaerentes; patroni(2e libertis suis querentes
. 1 § 1.2. 8. 10 D. 1, 12): de inofficioso
testamento queri (1. 27 § 4 D. 5, 2) ; de se
queri debere, eitoai ficb \eTb\t ^ufd^reiben
muffen 0- 38 D. 5, 3. I. 72 D. 17, 2. 1. 15
D. 18, 6).
Querimonia, 1) 99ef(l^tt)erbe, tCn*
'ftöge, ). 9. patronoB in querim. deducrre
(1.2 0.2,41); in querim. criminalem voca-
tu8 (1* 3 § 3 G. 3, 24); de finibus quer.
(1. 3 C. 3, 39); — 2) (Sntfd^ulbigung,
«blebnung (1. 1 C. 1, 56).
Qul, quae, quod, totl^tx, toel^e,
toeI(&eiS; mer, toa», ). 9. id quod; quod
— id; hae res, quae etc. (1. 29 D. 1, 3.
1. 1 D. 1, 8. 1. 1 § 2 D. 43, 3. 1. 1 pr. D.
48, 24); ii s. hi, qui etc. 0- 10. 11 D. 50,
16) ; is, ad quem ea res, qua de agitur, per-
tinebit (1. 3 pr. D. 46, 8); infamia notatm,
qui etc. (1. 1 D. 3, 2); quod metus causa
gestum erit, ratum non habebo (1. 1 pr. D.
4, 2); id quod interest 0- 1^ § 1 !>• 2,
11 sc.); quod actum est (L 10 D. 12. 2
sc); 'quod vi aut cJam äbotum est —
restituas' (1. 1 pr. D. 48, 24); ba^ inter-
dictum quod vi aut clam (D. 43, 24);
rd sententiae dixerit, ratum sit (1. 89 pr.
5, 1); quod praetor praecepU ; quod ait
praetor 0- 3 § 2 D. 2, 7. 1. 2 § 8. 4 D.
2, 8); quod dici solet (L 32 D. 8, 8); quod
magxs dicendum est (1. 67 § 3 D. 23, 2);
quod est, etsi etc. (1. 81 pr. D. 3, 8); auc^
bebeutet quod f. b. a. quantum, ). IB. quod
distat --hoc distat (1. 30 D. 1, 3.); inid,
quod f actus est locupletior, conveniri Q, 3
§ 4 D. 3, 5).
Quia, toeil, a. 8. ideo quia (i. 27 D.
1, 3. 1. 1. 14 § 11 D. 4. 2. 1. 13 § 1 D.
12, 1).
Quioumque, toeld^er nur immer,
irgenb melc^er, irgenb einer, j. f9,
argen tum omne, quodc. habeo (1. 78 § 1 D.
32) ; a quoc. cuicumqae sohi posse (1. 9 § 1
D. 38, 1); 8emp(6r — cuiusc. sit dignitatis
vel facuUatum quarumc. (1. 1 § 1 D. 36,
3) ; deberi ex quae. actione (1. 10 D. 50, 16) ;
ex quae. causa, ex quoc, contractu posse
constitui (1. 1 § 6 D. 18, 5) ; quoc, modo (l-
44 D. 5, 3); quodc, fraudis causa factum est
(1. 1 § 2 D. 42, 8); quaec. sie dicuntur, nt
praestentur, non ut iactentur (1. 19 § 3 D.
21, 1); non defendi a quoc. sive a tutüre
vel curatore (1. 5 pr. D. 42, 4).
Quid 8. quis,
Quidam, ein gemiffer, einer,
mancher, einiger, ). ©. quidam Hiberus
nomine (1. 13 pr. D. o, 2); ex pluribus qui-
dam (1. 2 D. 5, 4); qumdam ex patroms-
in iu8 vocare (t. 23 D. 2, 4); vel de Om-
nibus simul vel de quibusdam faeere tranJt-
actionem (1. 8 § 13 D. 2, 15); contractus qui-
dam — quidam (1. 23 D. 50, 17); favore
quorundam constitutum (1. 6 G. 1, 14); quo-
rundam veterum sententia (1. 38 D. 41, 3);
sunt quidam, qui crediderunt (1. 57 D. 40. 4) ;
quidam putant (1. 1 § 2D. 2, 10. 1. 7 § 14
D. 2, 14. J. 36 § 1 D. 24, 1. 1. 81 pr. D. 32. I.
101 pr. D. 50, 16).
Quidem, (adv.), »toor, freilid^, §. ©.
videamus — c« ^. (I. 9 § 8 D. 4, 2. 1. 195
§1 D. 50, 16); posse qu, — sed {\. 2S D.
1, 5); non qu. — sed s. tamen (1. 29 D. 1,
7. 1. 43 pr. D. 3, 8); si quidem, totnn nftm»
li(^, unb \toat totnn (1- 4 § 3. 1. 6 § 9
D. 2, 13. f. 13 pr. D. 19, 1); ne quidem,
nidft einmal (1. 67 § 4 P. 12, 6. L 40
8 3 P. 50, 16).
Digitized by
Google
Quidni — Quirinus.
471
Qnidni, toarntn ni(^t? (1. 1 § 2 D.
45. 1).
Qnidquid 8. quisquis»
Quies, aHii^e, %xitht, ). Q. cul tuen-
dam popuiarium quietem dispositi milites
(1. 1 § 12 D. 1, 12); in eanspectu inum-
bratae quietia constitatas furiosas (L 18 §
1 D. 41, 8).
Quiesoere, 1) rul^en, {d^Ufett, ^. 16.
absentis vel qißiescentis loeo habetur funosus
(I. 2 § SD. 29, 7); qni qmesc. sepuUos non
sivit (1. 8 C. Th. 9, 38); tto^fd^: actianem
quiesc im (Ikgenf. tion resascitari (Gku. IV,
78). — 2) ttti^ctt, untoitffam toerben
(1. 2 C. 1, 6. 1. 6 C. 8, 48. 1. 2. 4. C. Th.
9, 42). — 3) quieacens = quietus: quiesc.
matrimonium non debet alius torbaxe (1. 27
pr. D. 48, 5).
Quietus, (adi.), quieie (adv.), cu^ig,
frieblid^, ). O. pacata atque quieta pro-
vinda (1. 13 D. 1, 18); quietam ac verecun-
dam domum sequi (1. 10 pr. D. 34, 1);
quieie degere (1. 6 C. 1, 11).
Qullibet, toet e« nur fei, ein Sebet,
). ». quil. ex papulo (1. 30 § 1 D. 48, 10);
ex quäl deberi (1. 11 D. 50, 16); quol
modo (1. 51 pr. D. 9, 2); non qua. timor,
sed maioris mali (1. 5 D. 4, 2 cf. I. 3 D.
4, 6); ita yitiosae aedes, ut quäl, vel
minima tempestate ruerint (1. 24 § 10 D.
39, 2); quael. portio (}. 53 D. 7, 1): debi-
torem se ut extraneum et quend. facere
pnpillo (l. 54 D. 26, 7).
Quin, 1) hai nid^t; nac^ dubitari non
oportet, non est dubium, non dubitandum,
quin etc. blod: bag 0* 30 pr. D. 2, 14.
1. 36 § 8 D. 5, 3. l. 51 § 1 D. 21, 1);
plus quam manifestum est, quin (1. 8 pr. D.
29, 2). — 2) qu. immo, qu. etiam, aum Mo*
quin, je fOöot (Gai. 1, 27. 140. IV, 53.
71. 1. 7 § 5 D. 2, 14. l. 25 § 7 D. 5, 3.
1. 10 D. 8, 4. 1. 35 D. 9, 4. 1. 71 D. 36,
1. 1. 27 D. 39, 2}.
Quinounx, fiinf g^^^f^^^I^ eine*
99, 5 unciae; über^au^ Vis ^tteiS (Skiitsen,
Ü.Q. einer (Stbfc&aft: ex asse heres institutus,
quine. legatus Q. 1 § 14 D. 85, 3); quicun-
ces U9urae, 8^^/ toeld^ ^is ber centesima^
olfo 5 ^ocent jöbtlic^ betrogen (1. 17 pr. D.
22, 1. 1. 7 § 10 D. 26, 7. 1. 15 pr. 16
§ 2 D. 34, 1. 1. 102 § 3 D. 46, 3. 1. 5 C.
4,32).
Quindeoennium, A^^^^^^^m t>on 15
galten (1. 171 pr. C. Th. 12, 1).
Quindeoim, funf^el^n: quind.pedes a
terra altius coercere arborem, circumudere
ramos 0- 1 § 7—9 D. 43, 27).
Quingenariua, fünf^nnbett 91d be«
bettagenb: quing. poena, qning. sacramen»
tum (Gai. IV, 14, 15).
i:
Quingeni, ie fünfbunbett (1* 1^ § 1
D. 38, 1).
Quinsenti, fftnfl^unbert: usque ad
quing. soUdos vaHtarae donationes H. 36
§ 3 C. 8, 53).
Quini, ie fftnf (l. 38 D. 3, 3); quina
dena, ie fftnfael^n (1. 88 § 3 D. 35, 2);
Quinquagenarius, 1) fflnfsig Ki» be«*
tragenb: quinquag. poena, quinquag.
saeramentum (Gai. IV, 14, 15). —2) fünf*
ig Salute alt (Ulp. XVI, 3, 4. 1. 12 C.
, 58).
Quinquageni, ie fflnf^ig (1. 14 pr. C.
Th. 13, 5).
Quinquagesimus, fttnfMgftet: intra
quinqtMges. diem postulare aebere (LUC.
5, 62); frumenti quinquagesimas susceptori-
bus dari (1. 9 § 1 G. 10, 72); quinquagesima
(sc. dies), ber fünf^igfte ^g na^ D|iern,
$fingften (1. 5 C. Th. 15, 5).
Quinquaginta, fünfzig G- ^^ ^ 3, 5).
Quinque, fünf (1.- 8 D. 2, 11).
Quinquennalis, ein auf 5 Sal^ er»
nannter JDberbeamter in ben SO^unid^en,
»eld^em ]^au))tfd^U^ bie Leitung bed ©teuer»
toefeniJ oblag (1. 1 pr. C. Th. 13. 3); quin-
quennalitas, bie 93urbe eine« fold^n (1. 3 C.
Th. 4, 6).
Quinquennium, ^tittanm bon fünf
Solaren (1. 9 § 1. 1. 24 § 2. 4 D. 19, 2).
Quinquevirale iudioium, ein ®eri(^ti«
5of bon 5 SUd^tern, tott^n unter bem $rdfi'
ium bed praefectus urbi über (So^Iber*
bredben ber Senatoren urtbeilte (1. 12 G. Th.
• 2, 1. 1. 13 C. Th. 9, 1).
Quinquevlri , bie gf ü n f nt & n n e r,
toelAtn bie ndd^Iid^ $ou^ oMag 0. 2 §
31 D. 1. 2).
Quintus, fünfter, ). 99. quintae partis
iudicium (Gai. Iv, 177); dos a patrepro-
fecta ad patrem revertitur, ^intis in
singtUos liberos relictis penes yirum (Ulp.
VI, 4. Vat. § 108).
Quippe, 1) benn, loeil (1. 8 § 14 D.
37, 4. 1. 39 D. 40, 4. 1. 3 § 5 D. 41, 2).
— 2) n&mlid^, allerbingd (1. 14 D. 3,
2. 1 31 D. 19, 2).
Quique = quicumque (1. 19 C. Th. 13, 5).
Quire, fdnnen (1. 43 § 1 D. 26, 7).
Quirinalis flamen, $riefter oed
9lomulu9 (f. flamen).
Quirinus, S3einante be9 9lomuIttiS;
bal^er Quirites = Bomani (^ 2 I. 1, 2: —
„ins, quo populus Rom. utitur, lus ciyile
Romanorum appellaraus : vel ius Quiritium,
quo Qnirites utuntur: Bomani enim a
Quirino Quirites appdlantur"); Latinus ius
Quir. consecutus (Gai. 111, 72. 73. cf. Ulp.
ni, 1 ff.) ; divisionem accepit dominium, ut
atius possit esse ex jure Quir. dominut», alios
Digitized by
Google
472
Quirites — Quodammodo.
in bonis habere (Gai. IT, 40, 41) ; vel in hanis,
yel ex iure Quir., yel ex utroque iure coins-
qne servus esse intellegitur; nudum ius
Quir. in servo habere (Gai 1, 54. III, 166. cf.
1. an. C.7,2S: — .nuUam esse differentiam
paiimur inter dominos, apud quos vel nu-
dum ex iure (^ir. vel tantum modo in bonis
reperitar* ) ; intendere rem suam ex. i. Quir,
M«c(GaL II, 194. cf. 1, 119.17. 16. 36. 45.86);
ex lege Quiritium{= ex iure Rom.) vindicare
(L 1 § 2 D. 6, 1).
Qtdrites f. Quirinus.
Quis, 1) mtt? quidy toad? ). 9. quid
aliud — quam? (1. 86 D. 50, 16); quid si
etc. (1. 125 eod.) ; quaeritur, quid iuris sit
(1. 7 § 2 D. 20, 5); scire, ^id praeatare
debitor debeat (1. 43 D. 2, 14). — 2) —
aliquis, j. IB. si quis — corruperit, contra
fecerit, negotia gesserit, non probibuit,
damnatus erit ete. (1. 7 pr. D. 2, 1. 1. 4
D. 2, 2. 1. 4 « 5 D. 3. 2. 1. 3 pr. § 1 D. 3,
5. 1. 89 D. 47, 2. cf. 1. 1 D. 50, 16: «Verbum
hoc ,si quis^ tam masculos quam femin as
complectitar*); si qui (alii) sunt (l. 5 § 1 D.
42, ^; si quid — prohibetur, admissum sit
etc. (1. 4 pr. D. 1, 5 1. 1 § 4 D. 1, \2Y
si quid sit s. est s. erit, quod etc. (l. 1 1 D.
l, 16. 1. 2 § 8 D. 2, 11. 1. 22 D. 26, 8);
si quM putas te habere petitiones (1. 13
D. 4, 2)\ ut ne quis — caperet (1- 18 ^ 1»
18); non debet quis etc. (1. 15 §3 D. 1, 7);
omnia, quae quis editurtis est; ibi quis
compellitur edere, ubi etc. (1. 1 § 3 1. 4
§ 5 D. 2, 13).
Qiiisquam, icgfnb einet, ). IB. ex
dliena familia quemq. redigere in pote*
statem suam (1. 17 § 2 D. 1, 7); nee cuiq.
haminum ius suum detrahi (1. 2 D. 1, 6);
nee quemq, qui agat habere (1. 41 D. 3, 3.
cf. L 14 § 1 D. 49, 1); sine iniuria cuiusq,
fieri (1. 2 § 10 D. 43, 8); nee quidq. intei'-
esse (\. 57 D. 2, 14).
Quisque, 1) jebet, ieglid^er (1. 29
D. 28, 5: — ;,articulo quisque omnes signi-
ficantur*); quod ius de quaque re quisque
dicturus esset (L 2 § 10 D. 1, 2); uti s.
prout quaeque res erit, animadvertere (1. 1
I 1 D. 4, 4. 1. 1 pr. § 4 D. 11, 5. 1. 15
I 28 D. 47, 10); prima quaque die, primo
rque tempore (l* 26 D. 36, 1. 1. 5 § 22
36, 4); tertio, qu/into quoque die (1. 1
§ 22 D. 43, 20. 1. un. pr. D. 43, 28); sua
quaque die, suo quoque tempore (f. suus
s. c.J. — 2) itgenb einer, 3. IB. quemad-
modum quid cuiusque fiat; quae cuique
adquiruntur (l. 41 D. 1, 3. 1. 2. pr. D. 1,
8); res, auae cuiusque, cum morvtur, fuit
(1. 3 § 2 D. 37, 1); negotia, quae cuiusque
fuerint (L 3 pr. D. 3, 5); uti quaque lege
— bonorum possessionem dare oportebit
(1. un. pr. D. 38. 14).
Quisquis, toet nur immer, toecand^,
tmisquis prcbatus fuerit posddere (L 13
I). 4, 2); quisqu. mihi heres erit (1.8 § 1.
1. 10 pr. D. 28, 6. 1. 3 pr. D. 29, 7. L 123
pr. D. 30. L 70. 116 D. 50, 16); omne,
quidquid etc. (1. 115 eod.), quidq, omnino
per vim fiat (l. 152 pr. D. 50, 17); qmdq.
in^^enderit — habet actionem; condemnari,
quidq, non, ut oportuit, gessit; praestari ei,
quidq, eo nomine äbest ei (1. 2 D. 3, 5). —
3) iebec, iegüc^er, quoquo momento tem-
poris, quoquo anno (Gai. I[, 70. 1. 2 § 6 D.
1, 2). — 3) itgenb einet, si a quoquo eorum
— furtum factum esse dicetur (1. 1 pr. D.
47, 5); quod quaqua exeeptione elidi potest
^. 2 § 5 D. 44, 4) ; ad quemcumque quoquo
ture bona mea perveniant (l. 9 D. 32);
quoquo nomine obligatus (l. 2 § 20 D. 18, 4).
Quivis, einlebet, cuiv, patrifam. quam-
vis düigentissimo posse contingere (h 11
§ 5 D. 4, 4); aliter ad versus ipsum debi-
toreiu, aliter adverstis quemv, possessorem
lis aestimanda (l. 21 § 3 D. 20, 1).
Quo, 1) (adv.). a) too, too^in (1. 1 pr.
8 5 D. 11, 8. 1. 5 § 1 D. 16. 3. 1. 73 pr.
D. 50. 17): b) töoju? J. ». quo bonum est?
0. 13§ 2 D. 7. 1. 1. :; § 11. 1.10 §4 D.
37, 4. 1. 93 pr. D. 46, 3); o) ex quo, feit*
bem (L 4 § 6 D. 1, 16. 1. 16 pr D. 2. 14).
— 2) (coni.) bog, bamit (l. 18 D. 1, 3.
1. 7 § 7 D. 2, 14. 1. 19 pr. D. 7. 1. 1. 42
D. 40, 5); quo magis; quo minus (f. b. fB.).
Quoad, fo lange aU, f>\^, tamdiu,
quoad etc. (1. 5 §11). 42, 4) ; quoad usque
iuvenis sit (l. 52 D. 40, 4); quoad trium
mensum sit (1. 1 § 10 D. 25, 4); quoad
viveret (1. 52 § 3 D. 2, 14. 1. 39 § 2 D.
10. 2).
Quod (coni.), 1) bag, }. B. facere, quod
— valeat (I. 12 § 3 D. 30); notum facere,
quod etc. (1. I § 3 D. 25. 3); notandum
esse, quod etc. (1. 4 pr. D. 37, 4) ; divisio,
quod etc. (1. 1 pr. D. 1. 6); hoc interesse,
quod etc. (1. 101 pr. 191 D. 50,. 16); /kmic
poenam ferre, quod etc. (1. 11 § 3 D. 11.
1). — 2) toeil, non quia — sed quod etc.
(1. 1 D. 1. 2); propterea, quod (1. 2 § 2 eod.
1. 35 D. 28, 6); ideo, quod (l- 7 § 4 D. 2,
1); ob id, quod; eo, quod (f. is s. ^; nuUa
alia ex causa, quam quod etc. (L 32 g 1
D. 1, 3); ea ratione, quod (1. 38 pr. D. 4, 4);
exceptio: «quod non iure meo receperim'
a. 1 § 3 D. 43, 24).
Quodammodo, getoiffetmaften, |. 9.
quasi quodamm, (L 19 § 2 D. 16, .1); q^
dämm, quasi — vigeri (1. 7 § 6 D. 2, 14);
meum quodamm. instrumentum (1. 4 § 1
D. 2, 13); quodainm, quasi heres; effeetu
Digitized by
Google
Quodni — Raptor.
473
quodamm, heres (1. 5 § 1 D. 14, 5. 1. 14
§ 1 D. 41, 3); qnodamiu. sibi heredüatem,
seque ei obligare (1. 20 § 1 D. 3, 5).
Quodni» loettn aber ni^t (Gai. II, 165.
ülp. XXn. 33).
Quodsi, loenn aber (Gai. II, 71. 166.
188. 212. l. 16 pr. 17. 26. 37 D. 5, 3. 1. 41
D. 12, 1. 1. 28 pr. D, 19, 2. 1. 9 pr. D.
26, 7. 1. 4. 7. 10 § 1 D. 34, 4. 1. 14 § 3
D. 47, 2).
Qnomodo, tote, fotoie (1. 41 D. 1, 3.
1. 67 D. 24, 3. l. 1 pr. D. 29, 1. 1. 1 pr.
D. 37, 13, l. 10 D. 46, 4. 1. 125 D. 50, 16).
Quomodooumque, toie nur immet
(ülp. xxni, 10).
Quondam» 1) einft, einmal (1. 3 § 1
D. 3, 1. 1. 15 D. 23, 2. 1. 24 C. 2, 3. 1. 28
D. 11, 7).
Qiaoniam, toeil (1. 23 D. 1, 7. I. 9 pr.
1. 14 § 2 D. 4, 2. 1. 7 pr. D. 12, 4. l. 12
D. 85, 1. 1. 10 § 1 D. 40, 5).
Qnoque (coni.), and^ (1- 8 § 4 D. 2, 8.
1. 3 D. 2, 12. 1. 2 pr. D. 2, 14. l. 33 pr.
D. 3, 3. 1. 40 pr. § 2 D. 5, 3. l. 16 pr.
D. 46. 4. I. 40 § 2. 1. 43. 60 § 1. 1. 78.
91. 138. 146. 176. 220 § 3 D. 50, 16).
Qnoquo (ady.), tvobin nur immer
(1. 26 § 3 D. 23, 4).
Qnoquomodo, loie, auf meldbe Steife
nur immer (1. 1 pr. 1. 24. 40 pr. D. 29, 1).
Quorsum, n>0)tt (1. 7 § 2 D. 33, 10).
Quot, 1) toie öiele, j. Sd, tot — quot
0. 86 D. 45, 1); toHdem — quot (1. 2 § 32
D. 1, 2); quot sint (L 15 pr. D. 42, 5);
quotquot, tokt \titU nur immer (l. 195
§ 2 D. 50, 16). — 2) iebe, alle: quot
diebus, quot tnensibus, tftglid^, monatlid^
(1. 8 § 24 D. 2, 15. l. 17 § 1 D. 33, 1).
Quotannis, idl^rlid^ (l. 12 § 4—6 D.
36, 2).
Qnotidiannii f. eottidianus.
Quotiens, fo oft ali, toann, 5. 99.
totiena — quot (f. totiens) ; tune, quot (1. 13
D. 4, 2); duo genera: unum, quot. etc. —
alterum, cum etc. (l. 38 D. 50, 16); quot.
in republiea sunt maffistratas — quot. pro-
fidscuntur (1. 2 § 33 D. 1, 2); quot. lex
impedimento non est (L, 136 D. 50, 17);
quot. aequitas suggerit (1. 26 § 9 D. 4, 6).
Quotienscumque, fo oft nur, mann
nur immer, 5. 6. quotiensc. quis ex ne-
cessüate afuit (1. 26 § 6 cit.); fiUae meae
quotiensc. vidua erit, in annos singulos
centum heres meus dato (1. 22 D. 33, 1);
quotiensc. cdiquid in looo publieo fieri per-
mUtitur (I. 2 § 10 D. 43, 8).
Quotlensque = quotiens (1. 3jpr. D. 7,4).
Quotus, ber toiebiel^e, j. 9. respon-
dere, quota ex parte eins sit praedium (1.20
§ 2 D. 11, 1); non interesse, quota portio
hereditatis ad Lepotem perbineat (1. 1 § 10
D. 37, 8).
Quousque, fo toeit, litus est, quousq,
maximw fluctus pervenit (1. 96 pr. D. 50, 1 6) ;
quousq. ratio patitur (1. 60 J). 23, 3).
Quum f. cum.
R.
Babies, 9laferei, SSutl^: furoris rabie
constrictns (1. 2 C. 6, 22).
Badere, abtragen, obfd^aben, ). Sd.
rad. nummos aureos (1. 8 D. 48, 10); reddere
tabulam rasa pictura (1. 14 pr. 50« 16);
fc^ecrcn (Umdere) (1. 11 pr. D. 9, 2).
Badiare, ftroblen, glönaen(§3 J 1,5).
Badloitus (adv.), mit ber aSBurjel,
bon (S)runb au«, §. C arhor rad. eruta;
rad. arborem eveUere (1. 26 § 2 D. 41, 1.
L 7 § 2 D. 47, 7); gana unb gar, rad.
exeisa satisdatio (1- 7 § 8 C. 5, 70).
Radix, SBur^el, 5. ^. in alienum agram
radices immittere, agere (l. 5 § 3 D. 6, 1.
1. 7 § 2. 13 D.41, 1); ttOpi\d): sanctio swts
radices extendMt ad omnes personas (1. 35
§ 3 C. 8, 28).
Bamus» gtoeig (1. 1 § 8 D. 43, 27).
Bapaoitas, 9laubfu(bt (1. 11 G. Th.
13, 11).
Bapaz, raubgierig: rapaces quaestus
(L 3 C. 12, 28).
Bapere, 1) rauben, v 16. (^ bonorum
rapt. actio (tit. I. 4, 2. i). 47, 8. C. 9, 33);
rap. liberum Äomtncm (1.20 D. 22,Z),puerum
ingenuum (1. 6 D. 48, 6), mulierem (l. 5
§ 2 eod.); rapta virgo vel vidua (1. un.
§ 2 G. 9, 13). - 2) fortreißen, fort-
jie^en, 5. lo. rap. secum in accessionis
locum (1. 4 pr. D. 33, 9). — 3) fc^nell
ergreifen, benu^en: rapienda occasio
(l. 168 pr. D. 50, 17).
Bapidoa, reigenb, bon ber Strömung
bed 9kffer9 gefogt (1. 1 § 15 D. 43, 12. 1 1
§ 3 D. 43, 13).
Bapina, 9laub, j. ©. « rapinas fecerint
inter se coilusores, vi bonorum raptorum
non deneffabitur actio (1. 1 § 1 D. 11, 5);
per rap. ab invito domino rem comparare
(1. 70 D. 6, 1); rapinae a nullo praestantur
(1. 23 D. 50, 17, cf. 1. 30 pi. D, 35, 2).
ancillae vel libertinae rapinam passae
(1. un. § Ic G. 9, 13).
Baptor, 9l&ttber (1. 3 § 1 !>• h 15
Digitized by
Google
474
Raptus — Ratio cinator.
I. 13 pr. D. 6, 3. 1. 3 § 11 D. 10, 4. 1. 81
§ 3 ü. 47, 2; ;,Cuin raptor omnimodo
furtum facit, manifestus für existimandus
est"); raptores virginum yel viduarum
(1. 53 C. 1, 3. 1. un. pr. C. 9, 13).
Raptus, ^anb, auferre per raptum (1. 4
pr. D 2, 7); raptus crimen (1. 5 § 2 D.
48, 6); stu^o vel raptu vel adtUterio de-
prehmsi rei (1. 7 C. 1, 55); raptus virgi-
num vel vidußrum (1. un. § 5 C. 9, 13^.
Barus (adi.), raro (adv.), fcUen, j.^.
iier navigio deterius fieri, si usus eius vel
difficilior fiat aut minor vel rarior (1. 1 § 15
D. 43, 12); raro et non nisi re urgente
faciendum (1. 82 D. 5, 1); quod raro accidit
(§ 22 I. 2, 1).
Baater, Stax\i, S^adt (l. 16 § 1 D.
33, 7).
Batiarius, gflogfa^ter, Sflog^änblet
(1. 30 D. 13, 7).
Batihabitio f. ratus.
Batio, 1) Sled^nung (1.6 § 3 D. 2, 13:
gRationem esse Labeo ait ultro citro dandi
accipiendi, credendi, obligandi sohendi sui
ccmsa negotiationem**) ; rationem implicitani
habere cum aliquo propter accepta et data;
ratio a^xepti aique expensi (1. 47 § 1 D. 2.
14); nuda ratio (ber (Sintrag in eine 9{ed^«
nung obet int ^aui^buc^e) non facit äliquem
debitorem (1. 26 D. 39, 5. cf. 1. 49 § 2 D.
15,1); rationemjMmere, reddere, praestare^
subducere, edere (\. bicfe SB.), agere, gerere
0. 41 §7. 10 D. 40, 5. 1. 40 § 3 D. 40, 7.
1. 34 D. 40, 12); actus sui rationes con-
ficere (1. 10 § 1 D. 2, 13); quidquid ex
prima adminisiratione debuit ad secundavt
rat transfene (1. 56 § 2 D. 17, 1); quod
rationi bonorum per tutorem deerit {1. 18 D.
27, 3); actio de ration. disträhendis (f. biefe
3B. 8. 2); rationes accipere (1. 7 pr. D. 18,
1), interddere, adulterare (f. biefe SB.); falsas
rat. deferre (l- 15 § 6 D. 49, 14); subscriptae
et expunctae rat. (1. 43 § 1 D. 44, 3); ra-
tionibus fundi praeficere servum (1. 31 pr.
D. 34, 4); quod servus separatum a ration,
donUnicis habet (1- ^ § 4- cf. 1, 4 pr. D. 15,
1); in rationes suas pervenisse pecuniam
(1. 31 D. 13, 5); in rat meas translata
(1. 102 pr. D. 32) ; in ratione impensarum
referre aliquid (1. 33 D. 3, 5); rationibus
tutdae referre pretium (1. lo pr. D. 18, 5) ;
ration, publids referri (1. 2 § 6 D. 50, 8);
fisci rationibus referri (1. 2 C. 10, 2), vindi-
caH (1. 4 C. 10, 1), öbligari (1- 1' eodj;
aud^ f. t). 0. pecunia, Patrimonium, jk.
ex ratione fisci nomina facta (1. 3 § 8 D. 49,
14); quodcumque privilegii fisco competit,
hoc idem et Caesaris ratio et Äugustae ha-
bere seiet (1.6 § 1 eodJ) ; procurator privatae
rat,.(\ 7 C. 2; 1).— 2) Slec^enfd^aft, füt^U
fettiaung, ^,fB. siquid uxores eomm qui
ad of ncia proficiscontur deliquerint, ab ipsis
ratio et vindicta exigatur (1. 4 § 2 D. 1, 16);
81 quando ei, qui nocens videbator, postea
ratio innocentiae constitit (1. 1 § 27 in f.
D. 48, 18. cf. 1. 15 D. 49, 16), — 3) »e-
ril(f{i(^tiQung, 9lfi(ffi(^t: rationem ha-
bere alicuius, auf ethmS SUUffld^t nehmen,
5. 99. officio iudicis inest, ut rationem loa
vel temporis habeat (1. 5 pr. D. 13, 6); rot
hab. aetatis (1. 16 § 31). 48, 19), remissiomi
(1. 15 § 7. cf. § 5 D. 19, 2), dämm (L 12
eod. 1. 15 § 32 D. 39, 2), improvisi onerit
(l. 41 D. 19, 1), sumptuum, impensarum,
impendiorum (1. 39 pr. D. 10, 2. 1. 7 pr.
D. 24, 3. 1. 7 D. 36, 1); in condemnatione
§er8onarum,qnae in id quod facere possont
amnantur, ipsarum ratio habenda est, ne
egeant (1. 173 pr, D. 50, 17). — 4) Ornnb,
). 9. ratio, quare etc. (1. 1 § 4 D. 37, 9.
1. 15 D. 41, 2); affectus ratione mandati
agi (1. 54 pr. D. 17, 1); non omnium, quae a
maioribus constituta sunt, ratio reddi potest,
et ideo rationes eorum, quae constituuntur,
inquiri non oportet (1. 20. 21 D. 1, 3). —
5) SfoIgeti(^ttg!eit, (Sonfequena ober
IBernunftgemäg^ett ))ofttiliet9led^dbeflim'
mungen, b. ^. bie UebereinfHntmung berfelben
mit anbem aHaemeinen (!hcttnbfä|en be^ pcfu
Üt>tn^edfi», ober mit ben $nnci|nen ber fkt'
nunft, mit ber 3bee be« %itdftd über^n^rt, §.».
contra rat, iuris receptum ; contra tenorem
r(Uionis introductum (1. 14. 16 eod); mdla
iuris ratio aut aeqmtatis benignitas patitur,
ut etc. (l. 25 eod.); et ratio et aeqmias
Postulat (l. 7 § 1 D.4, 1); et aequitatem et
rationem habere magis (1. 32 § 4 [D. 35, 2);
summam rat. habere (1. 63 pr. D. 17, 2);
habere mediam rat. (l 6 pr. D. 48, 19);
naturalis ratio (f. b. SB.); iuris civilis ratio
(1. 33 pr. D. 35, 1); rationis esse (IU^t.
D. 23, 2. 1. 69 § 1 D. 28, 3); rationi am-
gruens (1. 87 § 7 D. 35, 2); ratio suadet
(1. 4 pr. D. 22, 1. 1. 38 pr. D. 26, 7. l. 22
D. 2^ 7. 1. 70 pr. D. 31. l 95 § 10 D.
46, 3), admittit (1. 5 pr. D. 25, 1), deposeii
(1. 87 § 3 D. 31), facü, efficU (1. 3 § lö.
1. 17 § 1 D. 15, 3. 1. 32 pr. D. 21, 2. 12
§ 6 D. 87, 6. 1. 25 D. 40, 1); in cantrariiM
ducit 8. trahü G- 60 § 2 D. 23. 2. 1. 11
§ 1 D. 35, 2). — 6) «tt ttttb »eife,
ratio, quenuidmodum etc. (1. 1 § 6 D. 37, 10.
1. 24 § 2 D. 40, 12); qua ratione - it»
(1. 15 § 1 D 1, 7); ahqua ratione bonafide
possessionem nancisci; ratio optinenäae
possessionis (L 6 D. 41, 2); secundum pietatis
rat. lugendi parentes et liberi (1. & D.'S,
2) ; ratio naturalis animi tut (1. 14 C. 9, 1).
Batiooinator, 9ledb nungiSfü^ter,
«ud^l^altet a* 5 § 16 P, 14, 4).
Digitized by
Google
Ratiocini um — Recedere.
475
Batiooinium, 1) 9led^nttngdfüfituitg
a. 6 C. 2, 7. 1. 9 § 2 C. 9, 49. 1. 1 C. 12,
59). - 2) bie Wcd^ttung (\. 2 C. 10. 80).
BationftbiliB (adi.), ratlonabiliter
(adv.), vernünftig, u. fe. ration. causa (1. 2
§ 8 D. 6, 1). sententia (1. 2 § 8 D. 5, 1); ratio-
nabil inteüegere p. 8 § 1 C. Th. 11, 8).
Bationalls, i^affenbeamtet, indbefon« .
bete rat. privatae rei, ber Äertoattcr be*
laiferl. ^dtwtft^te« (rubr. D. 1, 19. 1. 4
C. 1, 3. 1. nn. C. 1, 52. 1. 2 C. 1, 54. 1. 4
C. 2, 8. 1 8 C. 2, 86. 1. 5 C. 8, 22. 1. 5.
8. 10 C. 3, 26. 1. 2 C. 4, 12. 1. 7 C. 9, 49.
1. 3 C. 10, 10. 1. 4 C. 11, 65. 1. 4 C. 11,
66) ; rcUumalis officium, bad SSmt eine« f oldöen
(1. 6 C. 10, 19).
BatiB, Sflog (1. 1 pr. D. 48, 14).
Batiunoula, 9le(^nung (1. 28 D. 16,
3. 1. 8 § 10 D. 88, 9).
Batus, 1) gültig, toirffom, j. 8. rato
tnanente pacto (1. 16 D. 2, 15); ratam esse
transactionem, donationeniy traditionem (l« 8
§ 25 eod. 1. 65—67 D. 24, 1); testamenta
rata, im (^egenf. bon irrita (1. 6 § 11 D. 28
3); ratum manere testamentum, im ^egenf.
üott rumpi (1- 16 § 1 D. 28,B); per omnia
rata vciuntas suprema (1- 42 D. 40, 5); cum
semel adita est hereditas, omnis defuncti
voluntas rata constituitur (1. 57 § 2 D. 86,
1); ratum, non ratum legatum, fideicommis-
8um (1. 16 C. 29, 1. 1. 12 § 1 D. 80. 1. 41
§ 8 D. 82); libertates ratae (I. 9 D. 29, 6);
nullum divortium ratam est nisi VII civi-
bu8 Rom. puberibuR adhibitis (1.9D.24,2);
contra iuris civilis regulas pacta conventa
rata non habentur (1. 28 pr. D. 2, 14); rata
non habetur auctoritas dolo malo facta
(1.61 pr. D.28,8); non aliter pupiUi rata ha-
bebitur nttntiatio quam intercedente tutore
auctore (1. 5 pr. D. 89, 1); in8bef. toirb ratum
habere unb ratilwhitio non ber nodbfolgen»
ben (BüUigerflArnng, iS^ene^mtgnng,
Qefröftigung eine« eigenen mangelü^ften
«efd^ft« {1. 25 C. 5, 16. l. 1 C. 2, 45), ober
einer fremben ^anblnng, namentlich eined o^ne
Auftrag gefül^rten ©ef^dftS burc^ benjenigen,
fthf ben eö gefü^ ip, gefogt: ratam rem
haheri hoc est comprobare adgnoscereque
quod actum est a falso procuratore (1. 12
§ 1 D. 46. 8); ratihabitio canstituit tuum
negotium, quod ab initio tuum tum erat, sed
tna contemplatione gestum (1. 5 § 11. 12
B.8, 5); ratihdbitiones gestorum ad illa re-
dnci tempora oportet, in quibus contracta
snnt (1. 25 C. 5, 16. cf. 1. 16 § 1 D. 20, 1); si
non vcro procuratori solvam, ratum autem
hAeat dominus quod solutum est, liberatio
contingit; rati enira habitio mandato com-
paratur (l. 12 § 4 D. 46, 8); si quod alius
dciecit ratum Äootiero—me videri deiecisse;
rectius enim dici in maleficio ratihabitionem
mandato comparari (1- 1 § 14D. 43, 1 6) ; ratam
rem hdberi s, ratam rem dominum habt'
turum 8. ratum habere cum, ad quem ea res
pertinet s. de rato (habendo) s. de ratihabi-
turne cavere, stipulari, satisdare; ratihabt-
tumis satisdatio (1.88 § 8. 1.89 § 1. 1.40 § 1 ff.
1. 75 D. 3, 3. tit. D. 46, 8). — 2) rata
^r*fo^, jnfommenber ober ber^<nig«
magiger Xl^eil ober «ntl^eil, §. ©. pro
rata eius, quod cuique debetur, tributionem
fieri (1. 5 § 19 D. 14, 4); pro rata conferre
in funus (1. 27 pr. D. 11, 7); pro rata patri-
monü, quod heres proprium nabuit,(2ts£n&t4t
erogationes; pro rata castrensis pecuniae
decedere sumptus (1. 56 D. 86, 1); pro rata
portione restitutionem facere (1.75 pr. eod.);
pro rata ex fideioommisso retiner e (1.5 D. 85,
3); pro rata adcrescere (1. 4 D. 5, 4); ex
substitutione heredes existent pro rata
fartium, ex quibus instituti sunt (1. 10 pr.
L 28, 6) ; pro rata exonerandi heredes (1. 1
§ 19 D. 86, 8); mercedis exonerationem pro
rata consequi (1. 15 § 7 D. 19, 2).
Bauoa, eine 9rt SBurm: raucis segetes
corruptae (1. 15 § 2 D. 19, 2).
Bavenna, Stabt in JDbetitoiien am abria»
tifdjcn SReer (1. 16 D. 17, 1).
BeatuB, bad 9[ngenagtfein; ^Lnflage-
ftonb (l. 25 D. 48, 19. 1. 7 § 2 D. 48, 20.
1. 46 § 6 D. 49, 14. 1. 8 § 9 D. 50, 4.
1. 34 C. 5, 16).
Bebaptizare, miebertaufen (\, 2
C. 1, 6).
BebelllB, ^ufrü^rer, StebeUe (1- ^
C. 12, 45).
Beoalcare, mieber^olen (l. 4 pr. G.
Th. 16. 6).
Beoavere, ®egencaution leiflen (1. 3
C. Th. 9, 2).
Beoedere, ^urücttreten/ iurüd«
ge^en, fortgel^en, fic^ entfernen,
a) bom Snrüatreten be« SBaff er« gefogt ;
recessus, bod 3urü(ftreten bed ®afferd
(1. 7 § 6. 1. 80 § 3 D. 41, 1. 1. 8 § 2
D. 43. 20); b) Weggehen, j. ». rec. a
fossato (1. 3 § 4 D. 49, 16), a magistro (1.
17 § 5 D. 21, 1); ea condicione liberto
fideicommissum relictum, ne a fUiis rece-
deret (1. 34 § 4D. 81. cf. l. 18 § 1 D. 38,
1); 5urü(ttreten, ab emptione venditione,
locatione conductionc ceterisque similibus
obligationibus quin integris onmibns con-
sensu eorum, qui inter se obligati sint;
recedi possit, dubium non est (1- 58D.2, 14) .
rec. a (priore) contractu (l. 24 pr. D. 18, 7. 1.
72 pr. D. 18, 1), a societate (1. 65 § 6. 15 D.
17, 2), a prior« testamento, iudicio (l. 18D.
82.1. 19 D. 34, 9), a legato, ab his.quae
legata essent. (1. 18 pr. D. 34, 1. 1. 7 D. 84,
Digitized by
Google
476
ReceuB — Recipere.
§;
4. 1. 24 § 16 D. 40, 5), ab uaufruäu (1- 48
►r. D. 7, 1) de possessione (1. 34 pr. D. 41,
!); toeglommen, ^d^tibtn, dominium, pro-
prietaSy possessio recedit ab aliquo (1. 10
8 2D. 13, 1. l. 105 D. 35, 1. l. 35 D. 41, 1.
1. 84D. 41, 2); sive remanserit (praedium)
penes emptorem sive recesserit (l. 9 pr. D.
39, 3): c) f id^ entfernen, abloeid^en, j. ©.
rec. a naturali iure (1. 1 § 4. 1. 6 pr. D.
1, 1), a significatione verborum (1. 69 pr. D.
32), a veterum opinione (I. 1 § 9 D. 35, 2).
Beoens, frijd^, neu: a) toer eben et*
lOQd get^an bat, j. 9. recens a caede
madenteque adhuc cruore (1. 2 § 24 D. 1,
2); feminae recerUes ex partu, grauen, bie
thtn geboren ^aben (1. 163 § 1 D 50, 16);
b) ge^enttidrttg, augenbüdltc^, $. ^.
recerUt tempore 8. in recenti = in praesenti
8. etatam (1. 1 § 11. 1. 2 D. 37, 10. I. 25
D. 48, 19).
Beoensere, erA&blen, auf jäblen (1. 3
C. Th. 4, 17).
Becensio s. reoensltio, Xurd^ge^ung,
Prüfung, äRufterung, 5. 9. lec. ser-
vorum (1. 3 § 7 D. 10, 4), actorum (1. 3
C. 7, 61).
Beoeptaculum, l)$e]^ältnt6: recep t.
aquae (1. 1 § 5 D. 13, 14); quinque nasci
poBse , qaia vulvae mulierum iotidem
receptacula habere possin t (1. 36 D. 46, 3) ;
— 2) @d^lu<)f»inlcl, Suflud^tSort (1.
18 D. 2, 4).
Beoeptare, aufnehmen (1. un. C. Th.
7, 14).
Beoeptator s. reoeptor, »er Serbredber
ober ©egenft&nbe etned S^erbred^enä bei ftd^
aufnimmt unb oerftedt: gebier (1. 3 § 1
D. 1, 15. 1. 13 pr. D. 1, 18. 1. 3 § 3 D.
47, 9. 1. 3 § 3 D. 47, 14. 1. 1 D. 47, 16.
1. 6 § 1 D. 48, 3).
BeoepUolus, koad ber. Sfhldgabe unter»
liegt, 1) dos recept, bie ST^itgift, beren
»Iftdfall für btn Xobegfall ber (gl^e*
frau jti<)ulirt ift (1. 31 § 2 D. 39, 1).
— 2) actio recept., bie ^laae gegen einen
(Sfelbioec^dler auf ^e^a^Iung ber oon
i^m übernommenen fremben 6d^ulb
(§ 8 I. 4, 6. 1. 2 C. 4, 18).
Beoeptlo, ^eimlid^e ^ufna^me: per
recept, sübtrahere mulionem (1. 17 C. 12, 50).
Booeptor, f. rec^tator.
Beoeptoriua, ^ur ^ufbekoal^rung
bienenb: scrinia recept. (1. 3C. Th. 6,3).
Beoeptum s. recipere s. 2 c.
Becessua s. recedere s. a.
Becidere, 1) surüdfallen, jurüd'»
berfe|t toerben, jurüdle^ren, j. ö.
redempta (maller) in causctm suam recidit
(1. 6 D. 49,15); rec. inpristinam cciusam
(1. 14§ 1 D. 41, 1); vec.inpotestatem (1. 1
§ 1 D. 14, 6); audf überhaupt f. t). a. cadere
in potest. (1. 5 D. 1, 6 1. 10. 40 pr. D. 1,
7. 1. 28 § 1 D. 28, 2. 1. 2 pr. D. 28, 6);
ad irritum rec., nid^tig Serben (1. 42
eod. 1. 16 § 1 D. 5, 2); ad unum rec., ft^
bcrminbern (l. 13 pr. D. 33, 5). — 2) rec.
ad 8. in aliquem, ait gemanben fallen,
lommen, S^manbem anfallen, a. S. in
unum recidit ius omnium (1. 7 § 2 D. 3,
4) ; recidit in aliqnem ususfructus (1. 9 pr.
D. 7, 9); heredita'J (1. 41 § 2 D. 21, 2),
bonorum possessio (1. 2 § 8 D. 37, 11}.
Becidere, 1) abfc^neiben, abreißen,
j. 83. rec. radices (1. 6 § 2 D. 47, 7),
proteetum (1* 29 § 1 D. 9, 2); statuae
partes recisae (1. 11 § 8 D. 6, 2). — 2)
oerfürjen, berringern = minuert;
recisio — minutio^ J. ö. recid. legata, im
(SJegenf. Don augere (1. 5 § 5 D. 37, 5. cf.
1. 1 § 13 D. d3, 4); Falddia recisionem
legatorum factura; recid. praeceptiones (1.
35 § 1 D. 28, 5); recisus (adi.) — wtnirfitf,
brevis: tempus recisius, im (Segenf. l^on
longius (1. 2 D. 47, 21).
Beoiperare s. recuperare.
Beoipere, 1) empfangen: a) jurüd«
nehmen, jurürfer^alten, toieberct*
langen, 5. ^. post divortium recip. dotem
(1. 41 § 7 D. 32); partem dotis recipere,
Eartem apud virum relinquere (l. 66 § 5
K 24, 3) ; pius debito solutum per condictio-
nem recte recipitur(l. 45 D. 12,6) ; solutione
Itberatae receptaeque species auri (1 27 D. 13,
7); mutuum damus recepturi ideni genus
(L 2 pr. D. 12, 1); qui donat, sie dat, ne
recipiaty at qni precario concedit, sie dat
quasi tunc recepturus, cum sibi libuerit pre-
carium solvere (l. 1 J 2 D. 43, 26); ius
amissae rei redpiendae ab extraneo(l 19
pr. D. 49, 15); in servo pristinum ius recip.
(§5 eod.); recip. amissum ius (1. 21 pr.D.
37, 14); pristinam libertatem (1. 7 pr. D. 41,
1), pri8tinam^peciem(1.14§ 1 eod.),civit(riem
Romanam (1. 104 D. 35, 1). — b) nehmen,
em<)fangen, j. ^. hereditatem recijo, fidei-
commissam, ex Scto Trebeü, (l. 17 D.2, 15.
1. 9 § 4 D. 26, 8. 1. 47 D. 36, 1); alumno
certam pecuniam legare et eam reeipi a
Sempr, mandare (1. 64 § 1 eod.); qui ab hi?
(sc. debitoribus naturalibus) peeuniß»
recipiunt, debitum sibi recepisse intellegi
posaunt (1. 16 § 4 D. 46, 1);. rem ab aliquo
receptam custodire (l. 1 § 13 D. 16, 3); repe-
titio nulla est ab eo qui suum recepit (1-
44 D. 12, 6). — c) bejicl^en {perciieres.
2)» h' ^' fr^*ctus post mchoatum iuaicium
recepti (l. 25 § 4 D. 42, 8); quod ex mem,
et quod eo nomine receptum est; preUitm
(niercium) receptum (I. 5 § 5. 11 D. 14, 4).—
2)aufne^mcn, annehmen: a) bei fi<4
Digitized by
Google
Reci procus — Recludere.
477
aufnehmen, 5. B. ait praetor: *nautae
caupones stabularü quod cuiusque salvum
fort receperint nisi restituent, in eoß iudi-
eiam dabo' (1. 1 pr. cf. § 6 ff. 1. 8 pr. § 2. 1. 4.
§ 1. 1. 5 § 1 D. 4, 9); hospitio repentino recip.
aliqaem (1. 6 § 8 eöd.) ; recip. hospüetn (1. 2
§ ID. 7, 8); transfugam iure belli recipitnus
(1. 51 D. 41, 1); recip. sermim alienum (1- 1
pr. § 2 D. II, 3: — „est proprie recipere re-
fugiwnahscondendi causa aervopraestare*^) ;
qui ex hicendio, ruina etc. quid rapuisse,
recepisse dolo mah dicetar (l. 1 pr. 1. 3 § 3.
4 D. 47, 9); b) Semanbcn wo^in ober
worunter aufnehmen, ^.^.incoUegium
recip. aliquem (1. 8 § 2 D. 47, 22); tw car-
cerem recipienda persona (1. 1 D. 48, 8);
recepiarum personarum custodia (1. 4 C. 9, 4);
tft 8. inter reos recipi (I. 12 § 1 D. 48, 2. 1.
16 § 7 D. 48, 5) ; inter reas adtdterii recepta
(1. 11 § 2 eod.) ; qui exhibendi postulati sunt
proptor aliam causam, alterius criipinis,
quod anteadmissum e8t,m non recipiuntur
(1. 2§2D. 48, 3); c) auf f id^ nehmen, übcr^
nel^men = suscipere, excipere s. 2 j. 95.reip.
euatodiam (I. 55 pr. D. 19, 2); in se recip.
periculum 0- 13 § 5 eod. 1. 21 D. 26, 7. 1. 1 pr.
D. 27, 8). debitum (1. 4 § 1 D. 40, 1); recip.
oUigalionem alienatn (1. 8 § 1 D. 16, 1);
tacite in fidem suam recip. (1. 40 § 1 D. 49,
14); aditurum se hereditatem recip. =pro-
mittere (1. 47 D. 28, 5); recip. (in se) arbi-
trium (1. 3 § 1. 1. 13 § 2 D. 4, 8: „recepisse
arbitrium videtur, qui iudicis partes suscepit
finemque se sua sententia controversüs im-
positurum pollicetur*) ; receptiim(Sub8t),
Wc Uebernal^tne bc^ ©(Jicb^ti^tcrow^
tc8: qui ex recepto, i. e comproraisso, causas
dirimendas suscipiunt (1. 14 § 1 C. 3, 1); d)
onnc^incn, g. So. arhiter receptus (f.
arbiter) ; coÄer^d^m recip. aliquem (1. 38 § 8.
1. 93 § 5 D. 32) ; in partem hereditatis senatus
recipi voluit fideicommissanum , pro qua
Sarte ei restituta esset hereditas (1. 46 § 1
^ 36, 1) ; constitutiones, quae de recipienda
nee non appellationibus loquuntur(l. 16 D.
49, 1. cf. tit. D. 49, 5); e) aufnehmen, ex-
cipere 8 1. ^. IB. recip. stillicidium{\. 21 D.8,
2), aquam (1. 2 § 23 D. 43, 8); f) atö gültig
annehmen ober oufnc^men, ancrfeit"
neu, billigen^ 5. ©. leges iudicio populi
receptae (l- 32 § 1 D. 1, 3); contra
raUonem juris receptum (1.14 eod.) : be-
nigne, propter utilitatem receptum (1. 34 pr.
D. 17, 1. 1. 40 § 1 D.41, 2. 1. 6 D. 46,6) ; iusta
interpretatione recipiendum(1.201 D.50, 17);
^Igo, ab Omnibus receptum (1. 11 § 8 U.
19, 1. 1. 2 D. 22, 1); moribus receptum (1. 8
pr.D. 1, 6.1. I.D. 24, 1); sententia recepta.
(l 7 § 1 eod.); inter virum et ux. mortis
causa donationes receptae sunt (1. 9 § 2 eod.) ;
consularis receptae auctoritatis (1. HD. 4,
3); causa probata et recepta (1. 9 § 1 D. 40,
2); g) jutoffen, j. ®. usucapionem reci-
pinnt maxime res corporales (1. 9 D. 41, 3) ;
res Sacra non recipit aeitimationem (1. 9
§ 5D. 1,8) ; contract'is quidam dolum malum
dnmtaxat recipiunt, quidam et dolum etcui-
pam(\, 23 D.50, 17); actus legitimi, qui non
recipiunt diem vel condidonem (1. 77 eod.) ;
et ius et naturam recip. (1. 14 § 1 D. 11, 1).
—- 3) fi^ ootbe^alten — excipere s. 6.
b. ß, 5. 16. quidquid venditor servitutis no-
mine sibi recip. vult, nominatim recipi
oportet (l. 10 D. 8, 4. cf. 1. 69 § 5D. 21,
2); fundum vendere et omnem fructum recip.
(1. 40 §4.cf.§3D.'18, 1. 1. 205 D. 50, 16);
recip. (sibi) usumfr. (1. 36 § 1 D. 7, 1. 1.42
pr. D. 39, 6); habitatio lege venditionis
recepta (1. 53 § 1 D. 19, 1). — 4) se recipere,
ji(^ jurücfjie^en, »oegbegeben, entfcr*
neu, 5. 93. si condicio horae effecit, ut se
reciperet — non videbitur se subtraxisse (1.
1 § 8 D. 49, 4); jurücffebren: se recip.
in naturalem liberlatem (1. 3 § 2 D. 41, 1);
übetl^au^t fic^ tool^in begeben: in agrum
se quasi in aliquam sedan recip. (1. 239
§ 2 D. 50, 16).
Beeiproons, gegenfeitig, j. ®. recipr.
suhstitutio (1. 4 8 1 D. 28, 6); poena
recivroci, 6ttofe ber fßieberDergeltwng
(l. 2 C. 9, 3).
Itecialo j. recUlere s. 2.
Reoitare, 1) t)or|efen, ablefen, j. ©.
testimonia quae recitari solent, im ®egenf.
t)on praesentes testes (l. 3 § 4 D. 22, 5);
recit. testamentum (1. 1 § 38 D. 16, 3.
1. 82 § 1 D. 28, 5. l. 3 § 18 D. 29, 5.
1. 11 § 1 D. 31. l. 29 D. 40, 4. 1. 1 C. 6,
32), falsum instrumentum (1. 13 § 1 D. 48,
10), libellos pro tribunali (1. 73 D. 47, 2),
sententiam scriptam (1. 1 C. 7, 44); oratio
principis in senatu recitata (1. 2 D. 2, 12.
1. 8 pr. D. 2, 15. 1. 3 D. 11, 4); consti-
tutio recitata (1. 28 § 1 D. 49, 1. cf. 1. 8
C. 1, 14). — 2) funb geben, ernennen,
in tabulis suis recit. heredem aliquem (1. 1
D. 34, 8).
Redtatio, baS SSorlefen, ^blefen,
jj. ©. recit. scripti (1. 3 C. 7, 44), constitu-
tionis (1. 1 C. 7, 47).
Redamare, 1) n)iberf^ted^en, 3. 9.
reclam. voluntati (1. 4 C. 6, 27), sanctioni
(1. 10 pr. C. 5, 9); licere, nisi pacti tenor
ad hoc reciamaverit (1. 26 C. 8, 40). —
2) = proclamare, f orbetn, Ilagen (1. 3
§ 10 D. 41, 2).
Recludere, 1) aufft^Iieftcn, dffnen:
redud. occultaQ, 12 § 1 C. Th. 16, 10);
aditum (l. 77 C. Th. 12, 1). — 2) t>eT*
f(^It eisen, ). $. in arcam reclusa pecunia
Digitized by
Google
478
Recognitio — Recurrere,
(L 15 § 13 D. 42, 1); in horreo reclusae
res (1. 21 § 6 D. 47. 2); tro^nfd^: ius re-
clusutn alicui. im ®egenf. oon apertum
(§ 7 I. 3, 2); \)tx\pttxtn: redud. lunien
(1. 10 D. 8, 2). — 3) au3fd^ne|jen, ^ ©.
recludi a successiane (1. 14 pr. C. 6, 28).
Beoognitio f.
BeoognoBoere, 1) totebeterlennen^
§. Ib. recogn. locum thensauri (L44 pr. D.
41, 2); ad recognoacendos singuhs nomina
comparata; Hominis recognoacendi singulos
impositio (1. 10 C. 7, 14. 1. un. C. 9, 25).
— 2) toiebec butd^ge^en, pxü\tn: re-
legere et recogn. instrumenta (1. 56 D. 50,
16); recognitio, ^urd^gel^ung.^tilfung
(1.15 §1 D. 42,5). •— 3) a) anerfcnncn,
&. !B. didare et recogn. (1. 1 § 8. 1. 15
§ 3 D. 48; 10); deacriptum et rccognitum
facere (1.5 D. 10, 2. 1.7 D.29,3); recogn.
aigna, sigilla (l. 4 eod. 1. 3 § 9 D. 43, 5);
b) ühexnti^mtn, j. !B. recogn. pablicas
functiones (1. 14 G. 11, 59), pcnsiiationem
atque öbaequia (1. 1 C. 12, 23).
Beoolere, toieber aufkoätmen (1. 11
§ 1 D. 47, 10: — ;^8i quis iniuriam de-
reliqaerit — remissam iniuriam non potei'ü
recolere*)*
Becolligere, toieber fammeln: recoll.
vires (1. 5 § 1 C. Th. 4, 8).
Beoonoiliare, 1) erneuern: reconc.
matrimonium (1. 29 § 1 D. 23, 4. 1. 14
C. 5, 4). — 2) joiebetöereinigen, an»»
fö^nen (1. 33 D. 23, 2); reconcHioHo,
«ui^fö^nung (§ 11 1. 1, 25).
B eoondere , verbergen, reconditam
personam praesentare Q. 6 § 2 G. 1, 12).
Beconducere, n}ieDer mietl^en ober
pa^ttn 0. 18 § 11 D. 19, 2).
Beoordari, fid^ erinnern (1. 12 G.
Th. 7, 4).
Becordatio, 9[nbenlen, ).S9. venerabilis,
sanctae recordationis episcopus (1. 23 C. 1,
3. 1. 8 pr. C. 1, 5).
Beoreare, erneuern, toieber ^er«
ftellen, j. «. recreari iura (1. 4 G.4, 61);
actio semel nata et non iteratis fab\ilis
saepe recreata (1. 1 § Id C. 7, 40).
Beete, rid^tig, red^t: a) ben SSor^
f d^riften bed SRed^td gem&6, a- ^- ^^^^
(im ®egenf. Don perperain) iudicarcy pro-
nuntiare, petere (f. perperam s. 1.); recte
agere ad exhibendum (f. 56 D. 3, 3); recte
vindicari (1. 27 pr. D. 41, 1); pignus recte
contr actum (l. 38 pr. D. 32); recte factum
testamentum, im (0egenf. Don inutüe (1. 25
§ 6 D. 5, 3); recte quidem feciase testa-
mentum, sed non ex officio pietatis (1. 2
D. 5, 2); recte praeterire filium (1. 31 D.
28, 2); recte manumissi servi (1. 31 D. 4,
4); rectius, rectissime dici (1. 1 § 14 D.
43, 16. 1. 4 § 4 D. 44, 4. 1. 8 § 3 D. 46,
1. 1. 24 § 1 D. 46, 8); b) mit vcd^tüä^tt
SSirlung: recte solvere alicui (L 32. 35.
38 pr. 68 D. 46, 3: — .tutori vel cora-
ton utiliter dependi, ipsis autem, 1 e.
furioso vel pupiüo, non recte perMlvi^)\
c) in gel^öriger, genügcnber »eife,
}. 9. recte (= boni viri arbitratu s. quad
bonum patremfam.) edere fündain (1.9pr.
§ 2 D. 7, 1); reste restitui (L 73 D. 50,
16: — ^recte verbum pro viri boni arbitrio
est''); recte (= idonee) caveri (LI § 9
D. 37, 6), praestari (1. 19. 58 D. 6, 1. L 71
S 1 D. 50, 16): „Haec verba: 'his rebu»
recte praestari* hoc sigiiificant, ne quid
periculum vel damnum ex ea re stipolator
sentiret"); recte defendi (L 63 D. 5, 1.
1. 5 § 2. 3 D 42, 4); recte (im «qgenf.
Don vitiose) uti via (yZ pr. 1. 6 D. 43, 19).
Beotor (provinciae), 6tatt]^alter f.
praeses (rubr. G. 1, 40. 1. 8 G. 7, 62. 1.85
G. Th. 1, 15. 1. 5 G. Th. 1, 16).
Beotus, 1) gerabe (directus)^ 3. 9. qui
recto iure descendunt, im (S^egenf. Don qui
ex transversa linea veniunt (§16 I. 3,
1); ius rectam hastam referendi (l 7 pr.
D. 8, 3); recta via s. recto := directo, }.9.
r. y. transire ad legatarium (1. 80 D. 31.
1. 65 D. 47, 2), suum recipere (1. 53 D.
12, 6); recto ad principem factae appdla-
tiones (1. 21 pr. D. 49, 1); rccta vindicatio,
im (S^egenj. oon utilis actio Q. 9 § 2 D.
41, 1); iudicium rectum im (S^egoif. Doa
contrarium (1. 18 § 4 D. 13, 6). — 2)
rid^tig, red^t: salva ratione reäi 8er-
monis applicare denionstrationem (1. 8
D. 34, 2). — 3) gerecht: rectus index
(1. 19 § 1 D. 1, 18).
Beoui>erare, reeiperare» toieber et'
langen, ). $. mortuo marito recip. dotem
(1. 41 § 7 D. 32); actio ad reeiperandam
rem (1. 52 D. 41, 1), de pretio reeiperando
(1. 12 § 9 D. 17, 1); spatia recuperandae
possessionis (1. 1 pr. G. 8, 5); recip. pri-
stinum ft4< (1. 33 D. 1, 7), libertatem (i. 10
§ 1 D. 34, 1), dignitaUm (1. 13 § 1 D.48,10).
Becuperatio, ® iebererUngung:
recup. amissorum (1. 13 § 3 G. 9, 51),
sumpiuum (rubr. G. 10, 69).
Beouperatores^eineäRe^^^I Don^M^'
9ti(^tem,n}et(^e iiurgeit bed 3formuIarfm)§ef|el
in getDiffen ^uen ftatt bei& unus iudex 9^
geben würben (Gai. IV, 46. 105. 109. 141.
185) ; reouperatorium Iudicium, ein oor
9iecu^>eratoren Der^nbelter 9ied^tdftreit (Gu.
IV. 105).
Becurrere, 1) ^urüdlel^ren: servos
mittere recursuros (1. 35 § 3 D. 28, 5);
auf tttoa^ aurüdge^en, iuradlommen:
ad generaUm definitionem recurrendom
Digitized by
Google
Recursus — Redhibere.
479
(1. 4 § 1 eod.); ad quod tempm recurra-
miu? (L 24. cf. 1. 28 § 2 D. 9, 2); si quis
iiHsinrandum intulerit et — hoc revoca-
v^t, nemini licere iterum ad saeramentum
riecurrere, satis enim absurdam est redire
ad hoe, cid renunUandum putavit (l. 11
C. 4, 1); an Semanben ^urüdfallen: re-
curr. (emolmnentum) ad dominum pröprie-
iatis (1. 57 § 1 D. 7, 1). — 2) an Semanben
ft(^ galten, 9iegte|3 nehmen, ad auetores
SU08 recorr. (l. 11 § 2 D. 50, 8).
JEtecursna» 9iüdle^r: rec. ad ecclesiam
(1. 39 C. Th. 16, 2); flufluAt: reo. ad
iatebram ahoUiionis (1. 2 C. Th. 9, .87);
hai 3uva(f gel^e-n auf etttmd (1. 6 pr. G. 7,
62: — «ut post sententiam ab eo qui de
appellaüoiie cognoscit rec. fieri non possit
ad iudieem, a quo fuerit provocatum*).
Becusare, 1) ablelbnen^ nid^t an»
ne^meitv nid^t ftbetne^men; reousatio,
Hble^nuna, ). IB. recus. actionem (1. 6
D. 27, 8. 1. 4 pr. D. 42, 1), iudicium
noxale (1. 29 D. 9, 4), educaiionem testa-
menta sibi iniunctam (1. 1 § 8 D. 27, 2),
herediiatdm (1. 95 D. 29, 2. l. 4, 6 pr.
D: 86, 1), fideiussorem (L 7 pr. D. 2, 8);
liceat ei, qui suspeetum itidieem putatf
antequam* lis inchoetur, eum recusare, ut
ad alium curratur UbeUo recusationis ei
porreeto (L 16. cf. 1. 18 G. 8, 1); appella-
tionis vel recusationis (sc. iudids) auxilium
CL 16 C. 7, 45); defensionia recusatio (1. 28
I 2 C. 5, 87). — 2) dnc ßdftung t>tx*
loeigettt/ §. 16. recus. praestationem usu-
rarum (1. 8 pr. D. 50, 8), mod%tm peeuniae
'*. 7 § 5 D. 24, 1), fideiLommi88um (1- ^
•. 81). — 8) obleugnen (l. 76 D. 8, 8.
1. 48 pr. D. 17, 1).
Beda, toierrdbtiaer ISBageit (1- ^ § B
D. 19, 2. 1. 4 D. 88, 10).
Bedaotna (Sahst.) f. redigere s. 4.
Bedadoptare, toieberunt abo))tiren
a. 41 D. 1, 7).
BedargrQ«re» 1) gegen ^emaitbeit einen
(Begenbetpeid ffll^ten, {einen ^n\}ptnd)
loib erlegen: redarg. peraequentem (1. 9
C. Th. 4, 8). — 2) anfc^ulbigen: falswm
redarg. testamentum (Paul. V, 12 § 8).
Baddere, 1) §aril(fgeben, ). IB. redd.
aureos, quos mutuos acceperam (1. 98 § 1
D. 82); cavere, quod amplius, quam per
legem FalcidiiMn liceret, cepisset^ redditum
in (1. 27 § 16 D, 36, 2 cf. 1. 78 §2 D.85,
2. L 8 § 4 D. 2, 8); dolo facit, qui petit,
quod redditurus est {\. S pr. D. 44, 4). —
2) geben (1. 94 D. 50, 16: „Verbum red-
aendi quainquam significatum habet retro
dandi, redpit tarnen et per se dandi
significationem." cf. 1. 21 D. 31); redd.
actionem, iudicium (L 1 § 1 D. 2, 7. 1. 9
8:
D. 3, 4. 1. 20 pr. D. 8. 5. 1. 52 D. 6, 1.
L 60 § 1 D. 7, 1. 1. 23 D. 10, 8. L 11.
12 D. 19, 5. 1. 86 pr. D. 44, 7. 1. 7 D. 47,
9. 1. 15 § 14 D. 47, 10), interdicium (l. 1
§ 7 D. 89, 1. 1. 7 § 2 D. 39, 2. 1. 1 § 4
D. 48, 8. l. 4 D. 48, 16. 1. 1 § 4. 1. 4
D. 48, 17. 1. 1 § 2. 2. 10 D. 48, 19. 1. 11
D. 47, 7), pradudidum (1* 3 § 5 D. 25,
3. 1. 6 P. 40, 14); iudex tutelae iudicio
redditus (L 8 C. 5, 51). — 8) = praestare
6. 1, ). IB. redd. rationem s. rationes,
9^nnng ablegen (1. 69 § 4 D. 21, 2.
1. 8 8 5. 1. 28 § 9 D. 34, 3. 1. 82. 81.
82. 111 D. 35, 1. 1. 22 D. 40, 4. L 41
§ 10 D. 40, 5. 1. 6 § 7 D. 40, 7. 1. 89
1 2 D. 50, 16); redd. actum, tuUlam =
rationem redd. actus, tutelae (1. 16. cf.
1. 2 D. 3, 5. 1. 21 D. 27, 8); redd. poenam,
eine Strafe Derbfigen (1. 28 § 15 D. 48, 19).
4) angeben, §. ^. redd. causas absentiae
(1. 71 D. 3, 3), appellationis (L 28 § 2 D.
49, 1). — 5) \pxtä)tn, A. IB. dies, quibus
iu8 praetor reddit (1. 1 D. 44, 8): praetor
iu8 reddere dicitur etiam cum inique de-
cemit (1. 11 D. 1, 1). — 6) ma^en, be-
\oixt tn, ). 9. ditiorem redd. aliquem (1.
2 0. 7, 41); reddi obnoxium coUationibus
(1. 1 C. Th. 11. 20).
Bedditio, füüdqaht (1. 21 pr. D.
21, 1).
Bedemptio, redemptor, redemptura\.
redimere.
Bedhlbere» 1) jnrüdgeben, hiieber*
erftatten: redhibitio, Stfldgabe, nie*
bererftattung: a) im 9UIgemeinen, j. ^.
non tantum rem redhipere, sed etiam pretio
eins privari (1. 5 pr. G. 8, 86); expensas
sumptueque redh. alicui (1. 82 § 8 C. 1, 3);
per condictionem aut per utilem in rem
actionem redh. (1. 15 § 1 C. 5, 8); pacta
de redhilfitione yei retentione atictoe dotis
vel donationis (i. 19 § 1 eod.); b) im en*
gern Sinn n}erben bie ^udbrü(fe t>im ber auf
ha» ftbUicifd^ (Sbict fidb grflnbenben ffiU*
gäbe einer gefanften Sa^^ tt^egen fel^Ier^fter
)Befd^affen^t berfelben unter Sifldforbemng
ht» bafür ge^^lten Ihinf^fed, ber f. g.
S93anbelttng, gebraucht (1- 1^ § B. 5 D. 19,
1. 1. 1 § 1. 1. 10 § 2. 8. 1. 12 § 1. 1. 21
pr. D. 21, 1: „Redhibere est facere, ut
rursue hetbeat venditor quod h(ä)uerit, et
quia reddendo id fiebat» idcirco redhibitio
est appellata quasi redditio." 1. 28. 80 pr.
31 § 2 ff. 1. 34. 35. 38. 49. 56. 58 pr. 59.
60 eod. „Facta redhibitione omnia in inte-
grum restituuntur f perinde ac si neque
emptio neque venditio intercessit." 1. 18
§ 2 D. 41, 2. 1. 19 D.41, 8); redhibitoria
actio s. redhibitorium iudicium, bie ftbilicifcbe
fttage bed Ständet» gegen ben SSktfAufer auf
Digitized by
Google
j
480
Redhibitio — Redimire.
gutüdna^me bet ©ad^e itnb ISSiebererftattung
Ui tauf^fed, {. 0. SBanbelungdflage
(I. 18 pr. I. 23 § 7. 1. 48 § 2. 1. 51 pr.
57 D. 21, 1. 1. 25 § 1 D. 44, 2. 1. 17 § 2
D. 47, 2).
Redhibitio, redhibitorius s. redhibere,
Bedigere» 1) 5utüclbringen, ^utfld*
f flirren, übet^upt tDol^in bringen, fül^ren,
in einen 8«?^"^ betjcjen, §. ©. in pos-
seaaianem, polestatem suam redig. aliqaid
(1. 5 § 4 D. 37, 10. 1. 57 § 4 D. 47, 2);
in daminiufR, poteatatem alicuius redigi
(1. 5 § 1. 1. 11 D. 1, 5. 1. 15 pr. 1. 38 D.
1, 7); in familiam mam redig. pupillum
(l. 17 § 2 eod.); redigi in servitutem (I.
32 § 6 D. 24, 1. 1. 48 § 3 D. 28, 6. 1. 32
D. 38, 2. 1. 2 § 3 D. 38. 17. 1. 24 § 3D.
40, 5), ad f^eregrinitateni (1. 10 § 6 D. 2,
4), in deteriorem condicionem (1. 1 § 2 D.
48, 19}. ad poenam (1. 1 § 1 D. 48, 7);
ad niälum pretium sui redactus servus (1.
50 § 1 D. 17, 1); auf etmad befc^tänlen:
redigi ad poriionem virilem (1. 8 § 14 D.
37, 4. 1. 8 § 5 D. 37, 5); l^erabfeften:
ad id, quod minimum est, redigenda Humma
(1. 34 D. 50, 17); auf ettoad tickten: ad
id, quod actum est, interpretatio redigenda
(I. 125 D. 50, 16). — 2) öcttoenben,
j. S9. inpeculium, in Patrimonium, in rem
alicuius res s. pecunia redacta (1. 2 pr. D.
14, 5. 1. 2 C. 4, 26). — 3) redigi ad ali-
quein, an S^inctnb gelangen, i. 16.
frucius redigendi ad aliquem (1. 51 pr. D.
10, 2); pecunia redacta ad aliquem (1. 62
D. 17, 2); — 4) einnehmen, bejiel^en,
gewinnen, d^elb aud etttnid Iö(en; redactus
(Subst), Crlö8, ertrag, ®en)inn, j. ©.
pecunia redacta ex venditione (I. 62 cit.
cf 1. 12 D. 3, 5. 1. 22 D. 31), ex pretio
rerum venditarum (1. 20 § 15 D. 5, 3 cf.
1. 27 D. 42, 5); nummus redactus ea? presto
rei (I. 48 § 7 D. 47, 2); Universum reda-
ctum venditionis solvere (L 88 D. 46, 3);
ex bonis redactum (1. 68 § 1 D. 46, 1);
bona disirahi, et portionem, quae ex re-
dacto fieret, solvi creditoribus (1. 5D. 42,
7) ; dare, legare alicui ex redactu fructuum
partem sextam — quaeritur , an usus-
fructus legatus videatur. respondi non
usumfructum, Bed ex eo quod redactum
esset partem legatam (1. 58 § 1 D. 7, 1);
quantiias annua, quam pat^am. ex lo-
catione fundi redigere consueverat (1. 38
D. 33, 2); locando domum redig. pensionem
n. 14 C. 4, 3. — 5) einlammeln redig.
fructus (1. 46 D. 22, 1. 1. 5 § 22 D. 36,
4). — 6) bringen: redigi in fiscum (1. 1
C. 10, 4); redig. in commune (1. 52 § 6. 8.
1. 73 D. 17, 2. 1. 1 § 11 D. 37, 6).
Bedimere, 1) toieberlaufen (1. 1 §
25 D. 16, 3. l. 19 D. 17, 1. 1. 9 5 16 D.
28, 5). —2) an \i^ fanfen: a) übttf^aw^
faufen (l. 5 § 2 D. 12, 4. 1. 39 pr. D.
18, 1. 1. 82 § 2. 3 D. 30. 1. 14 § 2 D. 82.
1. 3 § 2 D. 34, 8. 1. 4 § 10 ff. D. 40, 1.
1. 6. 24 § 12. 18. 1. 32 § 1. 2 D. 40, 5);
redemptio = emptio (1. ^ § 18 cit 1. 27
§ 6 D. 15, 1. 1. 13 C. 7, 4); b) in^.
einen SieAtdftreit an ficb faufen, b. ^
ein filagrec^t gegen ein <^lb&qmlMlent fi^
cebiren laffen: eoentum litium majoris pe«
cuniae praemio redim. (1. 7 D. 17, 1);
redim. litem, negotia (1. 7. 15 C. 2, 12).
litis tnc^tu«n(1.20pr. C. 4,35); redemptio,
Uebernal^me eined $ro$effed bnr(t
ftauf bed ^lagrec^td (1. 6 § 7 D. 17.
1); redemptor, Käufer eined$roseffe«:
redemptor existit, qui alienas pecumii
praestitis subiit actiones; redempi. litium
alienarum (1. 22 § 2 G. 4, 35), caw>anm
(1. 9 § 2 D. 1, 16). — 3) lo^faufen: aj
aud ber <Bc(aoerei ober Okfangenfi^ft (1. e
§ 5 D. 17, 1. 1. 28 § 1 D. 24, 1. 1. 20.
21 D. 24, 3. I. 9 D. 28, 7. I. 43 § 3 D.
30. 1. 1 § 17 D. 37, 6. 1. 3 § 3 D. 43. 29.
1. 12 § 7. 8. 10 ff. D. 49. 15. 1. 5. 6. 10
ff. C. 8, 50); redemptio, fio^taufniig
(1. 15 D. 49, 15. 1. 8 C. cit.); redemptor.
Äo«f auf er (l. 12 § 12. 14 D. cit. l. 6 C.
cit); b) t)on einer 6trafe: si quis in
(iduUerio deprehensus redemerit se: cessat
repetitio (1. 4 pr. D. 12, 5. cf. 1. 15 pr.
D. 48, b); consiiio esse, ut crimen redimere-
tur (l. 32 § 1 eod.); ignoscendum ei. qai
sangainem suum qualiterqualiter reden^tum
voluit (1. 1 D. 48, 21). — 4) erfaufen,
befted^en, burcb ^efte^ung erlangen,
a. ©. redim. delatorem (l. 29 pr. D. 49,
14); adversarios aut judices (I. 34 eod.),
actionum suarum exactores (1. 2 C. 2, 13);
actores, procuratores redempti (1. 1 eod.);
rederaptus tutor vel curator (1. 4 C. 5. 1);
viles et forsitan redempti testes (l. 18. C.
4, 20). — 5) miet^en, paarten, accot'
biren, redemptio = condutio operis 5. 6.
redim. vestimenta texenda, insulaim vel
navem fabricandam (1. 12 § 6 D. 7, 8),
frumentum inferendum (1. 14 C. 4, 65);
redemptio vectigalium (1. 11 § 5 D. 39,4);
redemptor = i^nductor, manc^ s. 1. (i-
29. 51 § 1. 1. 60 § 3. 8 D. 19, 2. 1. 1 D.
20, 2. 1. 15 D. 39, 4. 1. 98 § 1 D. 45.1);
redemptores operum (l. 11 pr. D. 50. 8
cf. 1. 2 § 1 D. 50, 10. 1. 17 § 7 D. 22. 1.
1. 7 § 3 D. 11, 6). f>eetigalium (1. 8 J 1
D. 50, 5); redemptura = conduetio operis,
bie übernommene Lieferung eine« Äetifl (L
5 § 2 D. 14. 8).
Redimire, umkoinben: sertis redim.
templorum postes (l. 7 C. 1, 11).
Digitized by
Google
Redinte grare — Referre.
481
^
Bedintegrare» 1) in ben alten @tanb
fej^en, »oicbcrl^crftencn, ctnenctn,
. 16. redint. öbligatümem (l. 10 § 1 D. 4,
I), locationem (L 14 D. 19, 2), causam
precarü (1. 5 D. 43, 26) ; servitutem (L, 7
§ 1 D. 23, 5), Ugatum (1. 4 D. 34, 4), vires
Ustamenti (1. 36 § 4 D. 29, 1), dotem (l.
64 D. 23, 3), matrimonium (1. 29 § 1 D.
23, 4. 1. 23. 30 D. 25, 2. 1. 14 § 1 D. 49,
15).— 2) ergönacn, erfe|cn; si quid
fiierit translatum, ex matemis redintegr.
facultatibus (1. 3 § 1 C. 5, 9); redint.
iacturam (l. 4 G. 10, 72).
Bedintegratio, SStebet^etftellung:
redint. specierum (1. 9 C. Th. 12, 6).
Bedire, 1) jutüdl ommen, jürücf'
feilten, ). 9. red. postUminio (1. 15 pr. D.
1, 7), ad priorem virum (1- ^ I>- 23, 3);
tto}pi]df: red. ad superius testamentmn (l.
27 D. 29, 1), in pristinam causam (1. 10
§ 1 D. 20, 6), in potestatem (1. 13 § 2 D.
50, 16), in öbligationem creditorum (1. 30
D. 44, 7); ad suam proprietatem red. usum-
fructum 0. 15 § 1 D. 33, 2). — 2) httah*
fommen, fid^ berminbern: si ad unum
redit universitas (1. 7 § 2 D. 3, 4). — 3)
fontnten, gelangen, j. !B. hereditates et
tutelae cid proximum quemque adgnatum
redire consuerunt (1. 10 pr. D. 38, 10. cf.
1. 73 pr. D. 50, 17: „Quo tutela redit, eo
et hereditas pervenit*); jure (kgitimo)
redit ad aliquem hereditas (1. 3 D. 29, 4.
1. 69 pr. D. 31); actio redit ad aliquem
(1. 22 § 9D. 46, 8). - 4) müdanf))rud^
neunten (1. 10 D. 20, 5: — ,qui lege
pignoris emit, oh evictionem rei redire ad
vmditorem non potest* l. 2 D. 27, 8).
Bedltus. 1) diüdle^r (1. 28 § 3 D. 4,
6. 1. 13 § 3C.9, 51). —2) (ginlommen,
dttxaq, 9^u|ung, «Btourf, j. 83. pecu-
niam habere in redituum spe atque ob-
ventionum (1. 5 § 9 D. 27, 9); rei soli,
ut puta aedium usufructu legato quicum-
que reditus est, ad usufructuarium pertinet
(1. 7 § 1 D. 7, 1); ad redit um spectare, in
reditu esse (1. 13 § 4 eod. 1. 198 D. 50,
16); red. praedii (1. 6 D. 7, 9); reditus,
Sai ex fundo percipi potuerunt (1. 32 § 2
». 26, 7); praedia reditum efficientia an-
nua X ^ 32 § 7 D. 33, 2); red. patri-
monii (l. 22 eod.), pecuniae, summae (1.
24 D. 19, 5. 1. 30 pr. D. 34, 4. 1. 88 § 3
D. 35, 2); sine reditu, exceptis reditus
restituere hereditateni (1. 14 § 1 D. 22, 1.
1. 60 8 4 D. 36, 1); red. civiles, puUici =
vectigalia (1* un. C. 8, 12).
Bedivivus, ttiieber l^eTgefiellt, alif»
lebenb, }. 83. novum opus qui volet moliri,
Bua pecunia absolvat — non redivivis
(fd^on gebraud^te Steine, bie toiebet t>ettoenbet
toetben) de publieo saxis Q. 19 C. Th. 15,
1); post L annorum seriem molestia
rediv. (1- 10 § 1 C. Th. 13, 6); in redivi-
V08 semper conflictus exagitari (1. 3 § 1
C. Th. 16, 7).
Beducere, 1) jurüd jiel^en, Junten,
bringen, j. 83. post fugam (servi) requi-
rendi reducendique eius causa factae im-
pensae (1. 18 § 2 D. 13, 6 cf. 1. 8 pr. D.
31); semel remissus adulter redüci non
potest (1. 26 § 3. 4D. 48, 5); reduc. uxo-
rem, eine gftau, t)on ber man aefd^eben toot,
toiebet ^mfü^en (L 14 § 9 1. 41 § 1 eod.
I. 9 C. 9, 9); in servitutem reduci (1. 2
C. 6, 3).
Bedundantia, Ueberflu^: red. for-
tunarum (1. 7 G. 11, 62).
Bedundare, 1) ftberflielsen (l- 1 § 1
D. 39, 3). — 2) an etttKid Uebetflug
haben, etttmd in xti^li^tm 9la§e
naben: redund. privilegiis (1. 2 § 1 G. 1,
3}. — 3) fid^ erftreden, j. 85. redund. ad
aliquem periculum H. 3 J 2 1. 39 § 10 D.
26, 7), onus (1. 50 § 2 D. 30); interdum
iniuria servo facta ad dominum redundat
(L 15 § 45 D. 47, 10); redund. ad culpam
alicuius (1. 6 G. 1, 4).
Befabiioare» n}ieber bauen: collapsum
balneum refabric. (1. 5 G. 8, 10).
Befeotio, refectus s. reficere.
Befeuere, » i b e t ! e g e n (1. 3 C. Th,
II, 19).
Bef erendariua, ® e ]^ e i m r e f e r e n b a t bed
^aifetd, ber bie ®efud^e unb dingftnge bot«
trägt unb bie IBefd^eibe bed Stai\M ausfertigt
(inscr. 1. 2 C. 1, 50 Nov. 10).
Beferre, 1) iutüdtragen, bringen
10 § 1. 1. 12 § 1 D. 13, 6. 1. 20 § 2
. 19, 5); se referre, fi^ jurüd^ie^en,
toerfteden (1. 12 § ID. 48, 13). — 2)
jurüdgeben, erioiebern, a* ®* ob refe-
rendam vicem se sponsione constringere
(1. un. pr. C. 4, 3) ; ref. iusiurandum, rdi-
aionem, einen bom (SJegner angetragenen ^b
oemfelben ^rüdgeben, ^utüdfc^eben, im
©egenf. bon deferre, inferre iusi. (1. 17 pr.
24. 25. 34 pr. § 7 ff. 1. 38 D. 12. 2. 1. 25
§ 3 D. 22. 3. 1. 8. 9. 12 § 1 a. G. 4, 1).
relatio, ^utüd^ahe, 3i^^A^f<^i^^ung
eined angetragenen d^ed (1. 34 pr. § 9 D.
12, 2: — „ex relatione non iurante actore
absolvet (iudex) reum." 1. 12 § 1 a. G. cit
— «iuramento illato — hoc praestetur vel
referatur, necessitate imponenda ei-^cwt
refertur relationis sacramentum siibire^'J;
ref. iurgium, einen 9ie(6ti^(treit ertoiebetn
b. ^. fi(9 barauf einlaffen, tm ®egenf. toon
inferre (1. 25 C. 2, 12); relatio criminis,
3urüdf(^iebung einer «nflage, b. ^. (Sr^ung
berfelben ^Inflage gegen ben^nUfiger, toeU^e
81
a
Digitized by
Google
482
Eefertus — Refricare.
bicfet erhoben p. 5 pr. D. 48, 1.) — 3)
ergeben, einwenbcn, j. ©. ref. quaestio-
nem, controversiam (1. 11 pr. D. 21, 2. 1.
7 § 1 D. 37, 9. 1. 5 D. 4§, 5. 1. 2 C. 4,
56. 1. 11. 12 C. 8, 44); ref. exception. {}.
36 C. 10, 32). — 4) aufführen, an-
rechnen, J. ©. in ratione impetisarum ref.
aiimenta (1. 33 in f.D. 3, 5); inter nomina
dehitorum relatum nomen (1. 6 D. 49, 14);
acceptum ref. aliquid in tabiilas 1. 29 § 2
D. 32); accepta recte relata (1. 82 D. 35,
1) ; pecuniam acc^tam ref. Jilicui (1- 32
§ 21). 16, 1); pecuniam exactam acceptam
legatis ref. 0. 48 § 1 D. 23, 3); oud^
referre fd^Iec^ttoeg bebeutet f. t). a. acceptum
referre, A. Sß. quaestum ref. patri (1. 4 § 2
D. 2. 13); mercedem ref. heredi (1. 14 pr.
D. 40, 7). — 5) ref. in medium = conferre,
jut %f)t(lm^ btinöen (1. 65 § 15. 1. 71 § 1
D. 17, 2). — 6) Dortrogen, bcrid^ten:
sententiam ref., ein Urtl^eil fpre(^en, rela-
tum est, wirb Don ben in ben juriftift^en
©d^riften anaefül^en ?Recl^t§anfic^ten gcfagt
(1. 2 § 2 D. 12, 5 1. 22 pr. D. 13, 7. 1. 4.
pr. D. 21, 2. 1. 2 § 5 D. 26, 6. 1. 3 § 4
b. 28, 5. 1. 3 pr. D. 47, 10. 1. 2 § 5 D.
50, 1); inSbef. Wirb e8 Don ber ©erid^tSer*
ftattunö einer unteren 53e^örbe an eine obere
gefagt; relatio, ein fold^er ©erid^t, j. ©.
per relationem ad majorem iudicem referre
(1. 13 § 3 C. 3, 1); ref. ad scientiam
principis (}:1. 2. C. 7, 61. 1. 11 C. 12,35);
relatio minus plena (1. 1 cf. 1. 2. 3 C. 7,
61 : — „oninem omnino causam relationis
series comp^-ehendat"); minus rettvdisse,
Don mangelhafter Ceri^tcrftattung gefagt 0-
6 § 1 D. 48, 3) ; relationes a puhUcis per-
sonis destinandae = elogia (1. 14 C. 9,
2). — 7) worauf bejie^en, 5. ©. ref. si-
gnificationem, appellationetn ad aliquid Q.
195 § 1. 2 D. 50, 16); aestimatio relata
in id tempuSt quo furtum factum est (1.
50 pr. D. 47, 2); referri in praesens, in
praeteritum (1. 1 § 2 D. 43, 1); retrorsum
se refert actio 0- lö § 1 D. 13,' 5); relatio,
93ejie]^ung: rel. facta ad aliquid (1. 11
D. 1, 1). —8) worauf anfommen, woran
gelegen fein, etwas Derfc^Iagen, auS^
matten, 5. ©. ref., quid acti esset 0. 38
2 D. 19, 1), qua mente emerim (1. 45 pr.
. 3, 5); parvi, nihil ref., utrum, an etc.
(1. 7 § 2 1). 3, 4. 1. 20 § 1. 1. 46 § 1 D.
8, 5 l. 7 § 1 D. 46, 1. 1. 7 § 3 D. 47, 2.
1. 9 § 2 D. 47, 10).
Refertus (öon refercire) angefüllt,
DoH (1. 13 § 1 C. 11, 48).
Refioere, 1) Don ißeuem mad^en, er*
rid^ten: ref. testamentum (1. 9 pr. D. 9,
1). — 2) wiebcr in ©tanb fe^en,
Wieber^erftcIlen,auiJbcffcrn;refeotio,
S8ieber^erftenung,«ugbefferung,j.«.
refic. viam, iter, actum, rivos (1. 4 § 5 D.
8, 5. 1. pr. § 1 D.43, 11. 1. 3 § 11 ff. D.
43, 19. 1. 1 pr. § 6. 1. 4 D. 43, 21); re-
fectio itinerum, rivort*m (1. 4 cit.); refic
domum, dedes; refectio aedium (1. 32 D.
29, 2. 1. 61 D. 50, 17); ad refect. aedificii
credere (1. 20 D. 20, 1); non solum neces-
sarias refect. facere, sed etiam voluptatis
causa ut tectoria et pavimenta (L 7 § 8
D. 7, 1) ; refectio in sartis tectis (1. 18 D.
7, 8) ; in j)raediis fulciendis vel reficiendis
erogare aliquid (1. 9 § 3D. 42, 5); refic.
statuas vetustate corruptas (1. 5 pr. D.
48, 4) ; navis adeo saepe refecta^ ut nulla
tabula eadem permaneret (L 76 D. 5, 1).
— 3) gewinnen, bejic^en, 5. ®. ex ren-
ditiontbus refecta pecunia (1. 39 § 8 D.
26, 7) ; ex nummo refecto comparare prae-
dium (1. 5 pr. eod.); quod refici ex here-
ditate potest; quantum ex bonis refici
potest (1. 82 D. 35, 2. 1. 88 D. 50, 16);
in id quod ex his (sc. pignoribus) refici
non potuerit acceptus fidejussor (1. 17 C.
8, 40), refectus (Subst.), (SJeWinn, Cr*
trag 0. 80 § 12 D. 36, 1).
Refigere, etwad ©efeftigted Wieber (od*
mad^en, abreißen (1. 15 pr. D. 7, 1. 1.
22 § 2 D. 43, 24. 1. 10 pr. D. 48, 13J.
Refluere, jurüdfliegen (1. 1 § 2 D.
39, 3).
Reformare, 1) umgeftalten, ah*
Änbern, j. ©. si potest tota res tolU, cur
non et reformari? ut quodammodo quasi
renovatus contractus videatur? (1. 7 § 6
D. 2, 14) ; in peius reform, sententias (1. 1
pr. D. 49, 1) ; in deterius reform. M-
gationem (1. 3 C. 2, 3); in melius refonn.
niaequaliter factum (1. 3 0. 3, 38). — 2)
aurüdgeben 0- 6 § 9 C. 1, 12. 1. 17 C.
8, 11); reformatio, äBieb er einräumung:
reform, possessionis (l. un. C. 7, 69 cf. 1.
14 C. 11, 48).
Reformidare, fAeuen 0- 52 § 2 D.
9, 2).
Refragari, wiberftreben, wiber*
fpret^en, entgegenfte^en, §. IB. potest
defendi, si voluntas non refragetur (L 10
§ 4 D. 26, 2); mandato non refragantt
stipulari (1. 681). 3, 3); privatorum captione
legibus non esse refragafidum constitit (1.
15 § 1 D. 35, 2); reftagatio, »ibet^
ftrebung, a3iberf<)rud^ (\. 1 C. 11, 10).
Refrenare , jügeln, in ©d^ranfeii
galten, mäßigen, j. ©. calor et impäus
refrenandus (1. 23 § 4 D. 48, 5); officio
judicifl debet taxatione iusiurandum refft-
nari (1. 18 pr. D. 4, 3).
Refrioare, wieber in 9(nreaitng
bringen, öon Sfleuem erl^cben (raol.
Digitized by
Google
Refrigerare — Begius.
488
1, 6 b. § 1: ,De bis criminibus, quibua
quis absolutus est, ab eo, qui accuaavit,
refricari accusatio non potest^J; toibeti^
rufen, anfcd^tcn (1. 2 C. 10, 22: „Semd
securitatem — emissam ab alio iudice non
liceat refricari'* j.
Befrigerare, abfüllen: aquae refri-
geratae (1. 1 § 13 D. 43, 20).
Kefrlngere, erbrechen (1. 21 § 8. 1. 22
§ 1 D. 47, 2).
Befaga, 1) Entlaufener, @nt»
fprungener: ref. ex opere metalU, ref.
operis (1. 8 § 6 D. 48, 19. 1. 5 § 3 D. 50,
18), custodiae (I. 13 § 5 D. 49, 16). — 2)
Ucbetläufer (1. 6 § 1 C. 1. 12).
Befugere, 1) entfliegen (1. 8 § 7 D.
48, 19. 1. 28 D. 49, 15). — 2) feine flu*
flucht nehmen: refug. ad ecclesiam (1. 4
§ 2 C. Tb. 16, 6). — 3) fi(^ entäie^en:
ref. tuUlas (1. 2 § 4 C. 5, 35).
Befugium, 1) 8ufIw^t«ort (1. 18 D.
2, 4 1. 1 § 2 D. 11, 3). — 2) geheimer
unterirbifd^er ©ana in einem $aufe (1.
13 § 7 D. 7, 1).
Befiindere, jurüdgeben, erftatten,
j. ©. refund. quod accepit (1. 5 § 4 D. 12,
4); quod ex pretio hahes (1. 26 § 12 D. 12,
6); cavere refusurum se^ si quid debitum
emerserit, quid praesüterit (1. 7 pr. D. 14,
4. 1. 9 § 8 D. 15, 1); refund. summam,
quantitatem (1. 47 § 1 D. 2, 14. 1. 49 pr.
D. 24, 3. 1. 34 § 1 D. 40, 7), legatum (1.
24 § 16 D. 40, 5), fisuras et pensiones (1.
46 § 1 D. 36, 1); fructiis (1- 6 pr. D. 18,
2), impensas, expensas (1. 5 § 3 D. 19, 5.
1. 20 C. 10, 3).
Befusio, 3 Ortung, securitas de refu-
sione munerum emissa (1. 2 C. 10, 22)
Befutare, 1) n)ib erlegen; refutatio,
SSBiberlegung, inSbef. einer ^(ppettation
(1. 14 pr. § 1 C. Tb. 11, 30); ba^er refu-
tatoriae preces s. refutatorii libelli, Schreiben
an htn kai\n pt ^Mberlegung einer an i^n
gerit^eten Ä^jpellation: SBiberlegung3 =
ober ®egenou8fül)rung^f(i^rift (1. 8 pr.
11 pr. 24. 29 eod. 1. 1 C. 7, 61. 1. 18. 19
pr. C. 7, 62). — 2) jurücfweifcn, Der-
Werfen; rescripta contra ius elicita ab
Omnibus iudicibu» refutari praecipimus (1.
7 C. 1, 19); non refut. öblata xenia (1. 1
C. Th. 11, 11).
Befatatio, refutatorius f. refntare s. 1.
BegaliB, löniglic^, lanbeiS^errlic^,
j. ©. reg. culmen (l. 14 § 2 C. 1, 51. 1. 3
C. 7, 37); reg. aula (I. 12 C. Th, 13, 3).
Begere, y lenlen, leiten, füj^ren,
regieren, %. ©. consilio regere aliquem
(1. 10 § 7 D. 17, 1. 1. 12 § 2 D. 26, 5);
aduleecentes cwatorum auxilio reguntur
(1. 1 § 3 D. 4, 4); populi, qui UgS>us et
moribiM reguntur (1. 9 D. 1, 1); qui pro-
mncias regunt; regen tes pronncias =
rectores, praesides prov. (1. 1. 6 § 9. 1.
11 D. 1, 18. 1. 13 § 1 D. 2, 1); regens
exercitum = dux (l- 12 pr. D. 49, 16). —
2) beftimnten, feftftellen: finium regun-
dorum actio, iudicium, iudex (f. finis s. 1. a.).
Begerere, 1) »ieber ]^inf(^af fen:
terra sublata ex fundo meo et alia regesta
(1. 24 § 2 D. 7, 4). — 2) eintrogen:
securitates regestae polgpticis (1. 2 C. Th.
11, 26); regesta (Subst.), Scr5ei(^ni|j,
JRegifter (C. Summa reip. § 4).
Beglmen, regimentum, Leitung, 9ie«
gie ru ng, oberfte bemalt, 5. 93. regimenta
reipublicae ad imperatores translata (1. un.
gr. D. 1, 11); regimen pravinciae (1. 50
. 10, 32. 1. 14 C. 12, 57); honore comi-
ttvae regimen nacti (1. un. § 1 C. 12, 11).
Begina, ^aiferin (1. 26 C. 5, 16).
Begio, 1) abgegrenzte^ @tüd £anb old
X^eil eines (ShmnbffftdS, }. 5B. certia regioni-
btis inter plures dominos divisus ftmdus;
certis region. possidere fundum (1. 8 D. 6,
1. 1. 23 § 3 D. 8, 3); regianibus diviaus
fundue (1. 7 pr. § 1 D. 10, 3) ; inmila in flu-
mine nata non pro indiviso communis est«
sed regionibus quoque divisis (1. 29 D. 41,
1). — 2) ßoge, 8flid^tung eine« OJmnb-
ftilcfd, j. ©. insula c regione fundi in flu-
mine nata (1. 26 § 1 t). 44, 2); arbor in
confinio nata (prope confinium posita) e
reg. cuiusque finium (pro reg. cuiuaque
praedii) utriusque (communis) est (1. 19
pr. D. 10, 3 1. 8 pr. D. 41, 1); per aUam
reg. dirigeie fines (1. 2 S 1 D. 10, 1). —
3) eomplej t)on ©runoftüd en , ©ejirf,
^iftrict, j. ©. inter plures tutores divisa
tutela regionibus \ per regionea constittUi
curatores, unus forte rei italicae, alius in
provincia ; tutor regionis aUcuiuSj vel pro-
vinciae vel rerum italicarum (1. 51 D. 26,
7. 1. 2 § 2 D. 42, 7. 1. 3 § 7 D. 46, 7);
^^anbfqaft, ^egenb, in aliqua reg. domi-
cilium habere (1. 239 § 2 D. 50, 16) ; varia
sunt pretia rerum per singulas civitates
regionesque (l. 3 D. 13, 4); usurae, quae
in regionibus frequentantur , lanbedübli^e
Sinfen (1. 10 § 3 D. 17, 1. cf. 1. 1 pr. D.
22, 1 : — „usurarum modus ex more regionis
ubi coutractum est constituitur*).
B^us, 1) fönigli^, b. ^. auf 9lomd
Könige bejügln^, if)nen jnftel^enb, t)on i^nen
au^ge^enb: regia potestas (1. 2 § 16 D. 1,
2); Ux regia (1. 2 D. 11, 8). — 2) laif er*
lid^: lex regia, quae de imperio eius (so.
principis) lata est (1. 1 pr. D. 1, 4); regiae
possessioneSf domus (1. 15 G. 12, 35); urbs
regia, faiferlid^e Slefibcnjftabt (l. 6 C. 8. 47).
31*
Digitized by
Google
484
Regnare — Relegare.
Begnare, regieren, ^errj(^en: ma-
iestas regnantis (1. 4 C. 1, 14).
Begradare, einen Beamten jurüd«
Derfejen, begrobiren = retrorsum in
ordinem inferiorein trahere (1. 3 C. 12, 17
1. 1 C. 12, 30); regradatio» ^egrabation
p. 2 C. Th. 8, 5).
Begredi» 1) jurüdlefiren, §. ©. post-
liminio regressi (1. 17 § 6 D. 50, 1); ordine
decurionum motus et in ordinem regressus
(1. 15 pr. eod.); regr, in potestatem alicuius
(1. 28 § 11 D. 48, 5 1. 17 § 3 D. 47. 2;;
o^ proprietatem regt, usumfructum (1. 3 pr.
C. 3, 38); and) f. b. o. recurrere, j. ®. dos
regreditur ad aliquem (1. 71 D. 21, 2);
regressufl, mMUf^t (L 6 § 4 D. 26, 1);
iro))i{d^: boS B^^üdfornmen auf tttoa^,
8(lüdtritt )U ettoa«, j. ©. eligere quis de-
bet, qua actione experiatur, cum seit sibi
regressum ad aliam non futurum (1. 9 § 1
D. 14, 4); regr. ad eandem litem (1. 13 §
2 C. 3, 1); — 2) toegen (goiction einer @ad^e
ben Autor ober beffen Vertreter in
9[nf))ru(^ nel^men, fi(^ an il^n l^alten,
feinen Hlegreg gegen i^n nebmen (l.
21 § 3 D. 21, 2); regressus, Slüdan^
f))ru(^, müdlla^t, 9iegreg (1. 1 eod.
,&ive tota res evmcatur, sive pars, habet
regressum emptor in venditorem." cf. 1. 25
§ 17 D. 5, 3. 1. 22 § 4 D. 13, 7; ,Si cre-
ditor, cum venderet pignus, duplam pro-
misit (et conventus ob evictionem erat et
condemnatus) an haheret regressum pi-
gneraticiae contrariae actionis? et potest
dici esse regressum." 1. 3 D. 16, 1. 1. 59
§ 4 D. 17, 1. 1. 14 § 9 D. 21, 1. 1. 3 pr.
D. 47, 6. 1. 8 C. 8, 44).
Begula, 1) ein gerabei» 6til(f ^ota
aum ^jfen bed Oetö (1. 19 § 2 D. 19, 2).
— 2) Siegel, ©eftimmung be|fen, too3
im allgemeinen fütAttn^ ifi, SRe^tiS«
grttnbfa^, Sled^ti^befinition: „Regula
est, quae rem quae est breviter enarrat.
non ex regula ius sumatur, sed ex iure
quod est regula fiat* (1. 1 D. 50, 17. 1. 9
pr. D. 22, 6. 1. 1 pr. D. 26, 8. 1. 3 pr. §
1 D. 28, 2. 1. 12 § 2 D. 30. 1. 1 pr. D.
34, 7. 1. 1 § 16 D. 41, 2).
Begulariter, regelmäRig: regul. dicere,
definire, aU 8Regcl oufftellen (1. 9 D. 5, 3.
1. 25 § 5 D. 7, 1. 1. 3 § 2 D. 15, 3. 1. 71
§ 1 D. 30).
Begulos, Keiner ^önig (1. 5 C. Th.
12, 12).
Beioere, 1} xüdtoSitii toerfen, ftogen,
ft^Iogen: rei.calcem (f. b. 9ß.). — 2) ju*
rüdbrdngen: si in agrum vicini viam
publicam quis reicerit, in eum viae reiectae
actio dabitur (1. 3 D. 43, 11). —3) toej*
tperfen, fi(^ entduSern: rem sponte reio.
(1. 43 § 10 D. 47, 2 cf. 1. 36 D. 45, 3:
— ,qui pro derelicto rem habet, omni'
modo a se reiecit"). •>— 4) toerfloteii,
auiSftolsen: reic aliquem militia^ eastris
G. 29 pr. D. 40, 12. 1. 3 § 18 D. 49, 16);
reic. uxorem (L 1 | 14 D. 25, 3). — 5)
bertoerfen, ^urüdtoeifen: reici a tutela;
reiecti tutores (1. 17 § 1 D. 26, 2. L 2 §
2 D. 26, 6. 1. 2 § 23. 39. 41 D. 38, 17).
— 6) öertt)eifen, ahachtn (L 11 D. 1
16: „Si quid erit quod maiorem animad-
versionem exigat, reicere legatus ad pro-
consulem debet*).
Beieotio, SSertreibung: rei. eius, qui
emphyteusin suscepit (l. 2 C. 4, 66).
Belatio, f. referre,
Belatoria, (Smpfangf(^ein = se-
curitas s. 2 (1 8 cf. 1. 21- 26 C. TL
13, 5).
Belazare, 1) Befreien, §. O. potesta-
tis nexibus relax fibum (§ 4 I. 1, 12). —
2) entlaffen, na(^Iaffen: a rei eondem-
natione relaxari (1* 1^ § ^^ 1>* ^^ 2)- —
3) gen}&]§ren, nac^Iaffen, ). 9. relax,
alicui vemaw (1. 22 § 3 C. Th. 6, 4),
compendium (l. 3 G. Th. 10, 9); actio
inoffidosi frB,inhuB relaxata (1. 3 C. Th.
2, 19).
Belaxatio, (Sriag (l. 2 C. 1, 19).
Belegare, 1) gemanben 5ur Strafe an
einen Ort bermeifen, berbannen, o]^ne
bals er ber bürgerlid^en Steckte berluftig tom,
im ©egenf. toon deportare; relegatio, IBer*
ttieifung, Verbannung, obne (Sntjie^ung
ber Mrgerli^en Siechte, im (S>egenf. bon de-
Sortatio, exsilium, toomrt iöerlu^ jener
ie^te berbunben n>ar (1. 8 § 2. 3 D. 28,
1: „rdegati in insulam — testamenti fa-
ciendi ius retinenf 1. 2 D. 48, 1: —
, cetera non exilia, sed relegationes propie
dicuntur: tunc enim civitas retinetur.*
1. 4. 28 pr. § 1 D. 48. 19. L 4 D. 48, 22:
„Relegatt in insulam in potestate sua
liberos retinent, quia et alia onmia iara
sua retinent: tantum enim insula eis
egredi non licet, et bona quoque sua om-
nia retinent praeter ea, si qua eis adempta
sunt.'' 1. 7 § 2—4 eod.); relegatorum dao
genera sunt: sunt quidam qui in insulam
relegantur. sunt, qui simplidter, ui pro-
vinciis eis interdicatur, non etiam insula
adsignetur (1. 7 pr. eod.) ; releg. in Oasin
(§ 5 eod.), in provinciamy extra provindam
suam, in partes provinciae desertiores §
6—9 eod.); releg. ab Italia, extra ter-
ram Italiam (1. 1 § 13 D. 1, 12. L 3 § 3
D. 47, 14). — 2) jurüdoermac^en, b. b.
einen VermögenSbeftanbtl^l bem jnr Srxxüa*
forberung be{felben S^erec^tigten t>erma(^;
reUgatio, ein fold^ei» 9lüdberm&(^tni6:
Digitized by
Google
Re legere — Relinquere.
485
releg. dotem, relegaiio doiis (1. 8 D. 28, 5.
1. 41 § 1. 1. 48 pr. D. 31. 1. 95 D. 32. 1.
1 pr. § 1. 2. 5. 9—15. 1. 2. 4. 5D. 33, 4).
— 3) toieber^oU toetmad^en: releg. in
annos singulos = repetere legatum usus-
fructue (1- 23 D. 33, 2 cf. l! 3 D. 7, 4).
Belegere, 1) koteber burc^Iefen (1. 56
pr. D. 50, 16); öoricfcn (1. 2 § 11 C. 1,
47). — 2) erlangen: releg. libertatem (1.
6 § 2 C. Th. 4, 8).
Belevare, 1) ettetd^tern, unter*
jtü|en, §. ^. onerum (quae in parietem
incumbont) relevandorum gratia fulcire
aedificia (l. 28 D. 39, 2); ttopi\d): ent*
laften, j. $. ex lege Aquilia quod alius
praestüü alium non relevat (1. 11 § 2 D.
9, 2); procuratorem abaentem reley. 8atis-
datione (l. 65 D. 3, 3); non aequum est,
dolum suum quemquam relevare (1. 63 § 7
D. 17, 2); aud^ f. ü. a. entfd^ulbigcn,
f reif <)rc4en, 5. ©. relevandus im (Scgenj.
öon puniendus (1. 13 D. 48, 3); se, crimen
mum, factum aücuius relev. (l. 2 § 4. 7
D. 48, 5. 1. 4 C. 9, 9). — 2) minbern,
j. ©. relev. debiti quantitatem (1. 2 C. 4.
24) ; eo, quod datnm est, relev. rem iudi-
catam (1. 7 § 1 D. 2, 15). — 3) |^c6en,
in Bewegung fe|cn: cocleae, quihus re-
kvatur praelum (1. 19 § 2 D. 19, 2).
Belevatio, Erleichterung (1. 5 § 1 C.
Th. 11, 20).
Belisare, Befeftigen, j. 9. tabulae re-
ligatae catenis (1. 245 pr. D. 50, 16).
Religio, 1) 9leIigion, ©laubend-
belenntntjs: religio, quam divum Petrum
apostolum tradidisse Romanis religio usque
ad nunc ab ipso insinuata declarat (1. 1 pr. G.
1,1); insmTBjidum improbatae publice relig,
(1. 5 § 3 D. 12, 2). — 2) gieligiOrt^
Übung, religiöser ©tau(^: religionis
causa coire (1. 1 § 1 D. 47, 22). — 3) re-
ligiöse ®efinnung, (Sbrfur(^t, %er«
e^rung: erga deum rel. (1. 2 D. 1, 1); re-
liquiae, quibus rel. debetur; exsequi ius reli-
gionis (I. 20 D. 10, 2). — 4) baS ®e*
»ei^tjein, bie ^eiligfeit einer ^adft
ober eines DrteJ: res religioni destinatas,
quin immo religionis effectas seien tes qui
contigerintetemere et distrahere non dubi-
tavennt — laesae relig. in crimen inciderunt
(1. 1 C. 9, 19); qui propter hei rdig. inde
se movere non possunt (1. 2 D. 2, 4); rel.
sqpulchri (1. 14 § 1 D. 8, 1); religione libe-
rare locum (1. 9 § 2 D. 1, 8); favore re-
ligionis (1. 17 pr. D. 7, 1).— 5) §eilig*
feit einer |)anblung: rel. iurisiurandi,
sacramenti (1. 1 D. 12, 2. 1. 77 § 23 D.
81. 1. 3 C. 2, 42. l. 4 pr. C. 2, 55. 1. 2
C.4, 1 : ,yluri8i%ir. contempta religio deum ul-
torem habet." 1. 8 C. 6, 37); au(^ bie l^eiKge
^anblung felBft, inSbef. @ib, ©d^ttjur: stari
religioni debet (1. 21 D. 4, 3); religione
adstrictus (1. 44 pr. D. 40, 12); religionis
condicione adstringere (1. 8 pr. D. 28, 7);
ius referendae relig, (1. 25 § 3 D. 22, 3);
danda actio propter relig. (1. 25 D. 12, 2) ;
proderit patri rel filii (1. 24 eod.). — 6) @e*
»oiffen^oftigfeit, inSbcf. in Erfüllung
ber^mti»^fItd^t,ri(^terIid^eS@letoiffen,
audj f. t). a. officium s. 1. b. 5. ©. ad
relig. praesidis pertinere (1. 6 § 2 D. 1,
18. 1. 2 § 8 D. 50, 5); quod legibus omis-
sum est, non omittetur religione ittdican-
tium (1. 13 D. 22, 5); aequum videri reli-
gioni iudicantis (pr. I. 4, 5); instruere, cir-
cumvenire, religionem iudiciSy cognoscentis^
praetoris (1. 12 D. 26, 10. 1. 5 § 11 D. 27,
9. 1. 6 § 4 D. 29, 4. 1. 33 D. 42, 1. 1. 1
§ 17 D. 48, 18. 1. 1 C. 5, 68. 1. 5 C. 5,
71); pro sua relig. aestimare (1. 1 § 2 D. 27,
9); prout rel. suggerity sententiam proferre
(1. 79 § 1 D. 5, 1); partem religionis implere
(1. 3 C. 5, 51) ; religionem iudicationis suae
temperare (1- 6 C. 5, 18); fides religioni iu-
diciariae debita (1. 5 C. 4, 20). — 7) ®e*
tt)iffen8fcru<)el: sine religione a sacerdo-
tio discedei'e non posse (1. 13 pr. D. 50, 5).
Beligiosus, 1) getoeil^t, gel^eiligt,
^eilig: a) ju religiöfen Qtvtdtn be*
jtimmt: respecunia relig. (1. 83 § 5 D. 45, 1.
4 pr. D. 48, 13); b) loct^ relig., ein
burd^ 83eife|ung eines Xobten ge*
»ei^ter Ort (tit. D. 11, 7. C. 3, 44. cf.
1. 6 § 4. 5 D. 1, 8: „Relig. locum unusquis-
que sua voluntate facit, dum mortuum infert
in locum suum. — Cenotaphium quoque ma-
gis placet locum esse relig. ^ 1. 17 pr. D. 7,
1. 1. 6 § 6 D. 10, 3. 1. 44 D. h. t. ,Cum
in diversis locis sepultum est — illum relig.
locum esse, tibi quod est principak conditum
est, i. e. Caput. — Cum autem impetratur,
utreliquiaetransferantur,dmntt locus relig.
esse.'' L 53 § 7 D. 30. 1. 3 C. 8, 16: Si
monumento corpus filiae tuae intulisti^ relig.
idfecisti^J ;c)Dut6^ bieOefefte gel^eiligt,
fonctionirt, gefe|mä6ig, xtd)t: integro
legum sialu religiosum (1. 24 C. 5, 16);
minus relig. et probabilem rem facere (i.
4 C. 5, 4). — 2J anbä(^tig: in conspectu
ecclesiae ac relig. populi (1. 2 C. 1, 13).
— 3) getüiffen^aft: relig. constantia
praesidis (1. 10 D. 47, 9); providentissimus
et iuris religiossissimus princeps ; religiosiss.
imperator (\. 67 § 10 D. 31. 1. 5 C. 5, 17).
Relinquere, IJ jurüd laffen, a) im
ungemeinen, j. ©. im ®egenf. öon transferre
ab aliquo (1. 27 pr. D. 8, 8) ; custodiam eum
praestare debere, penes quem res rdictae
sunt 0. 5 § 14 D. 13, 6. cf. 1. 20 § 2 D. 19,
Digitized by
Google
486
Reliquari — Reluctari.
5); quoUens proficiscuntur (magistratue),
unu8 relinquitur, qui ius dicat (1. 2 § 33 D. 2,
1); b) inäbcf. nad) bcm %oht jutüd^
loffcn, ^intcrtaffcn, j. ©. heres rehctus
ab aliquo (l. 34 D. 5, 1); Tierede relicto de-
cedere, defungi (1. 35. 42 pr. D. 38, 2);
extra/rios relinq. heredea (1. 36 eöd.); relinq.
fiUum legitimum (1. 18 pr. D. 36, 3); in
potestate patris, in familia relictu8 filius
(l. 23 pr. D. 36, 1. 1. 20 § 2 D. 37, 4);
in utero relictus (1. 153 D. 50, 16); testa-
inento liber relictus (l- 17 § 16 D. 21, 1);
reliaq. pendentes fructus iam maturos (1. 27
pr. D. 7, 1) ; tantum quisque pecuniae relin-
quity quantutn ex bonis eius refici polest
(1. 88 D. 50, 16); im cngern ©inn: Sc-
manbem ettood burc^ legten fßillen l^in^
terlaffcn, öcrmac^en, 5. ©. danare s.
(largiri) yel relinquere (1. 22 D. 7, 1. 1. 2
C. 5, 27. 1. 2 C. 6, 60); relittquendi studio
verba adscripta (1. 14 C. 5, 16); relinq.
alicui hereditatem (1. 8 § 1 D. 29, 7), le-
gatum (1. 18 § 2 D. 36, 1. 1. 8 § 1. 1. 44
§ 2 D. 38, 2) ; pars supra debitam relicta
(1. 34. cf. 1. 10 pr. eod.); relinq. fideicammis-
sum (1. 5 C. 6, 38); legato, per fideicomm.
relinq. aliquid (1- 2. 4 eod. 1. 14 § 3 D. 34,
1); res qualitercumque relictae (1. 5 C. 1, 5);
in annos singulos certa quantitas relicta,
usus /ruc^M« relictus ad victum necessaria re-
licta (1. 8 § 23 ff. D. 2, 15); relinq. libertatem
(f. b. SB. 8. b. /J), liberationeni (f. b. 3B.)
— 2) übcriaffen, beftimmcn = desti-
nare s. 1 ; usibus puhlicis relicta res (1. 83
§5 D. 43, 1). — 3) aufgeben, öerlaffen,
derelinquere (1. 15 § 35 D. 39, 2. 1. 3 D.
41, 7. 1. 36 D. 46, 3); noxae, nomine, pro
noxae dedito (s. deditione) relinq. servum
(1. 31 D. 13, 7. L 58 pr. D. 21, 1. 1. 62
§ 2 D. 47, 2); relinq. conductionem (1. 25
§ 2 D. 19, 2), actionem (1. 21 pr. ü. 5, 2),
hereditatem (§ 5 I. 2, 19). — 4) unter-
laffen, omitiere: victus vel potionis obla-
tio etc., quibus relictis ipsa sanitas testa-
toris periclitatur (1. 28 § 1 C. 6, 23).
BeUquari, au^ reliquare, mit einer
fc^ulbigcn ©ummc in 9left, in IHücfftanb
bleiben, J-©- summas reddere, quibus
reliqualMS erat (1. 23 pr. D. 33, 8^; reli-
qua exigere, quae quis rdiquavit (l. 9 D.
34, 3) ; reliq. ampla pecunia exacta (1. 40
pr. D. 40, 7); debitum, quod ex conductione
reliquatus est (1. 46 pr. D. 26, 7); debito-
res , qui ex administratione reipublicae re-
liquantur (1. 6 § 1 D. 50, 4); ex admini-
stratione honoris, in muneribus publicis re-
liq. (1. 24 D. 50, 1. 1. 20 § 6 D. 10, 2).
Beliquatio, bad ^d^ulbigbleiben einest
giefte«, Sfteftfd^ulb (1. 44 § 1 D. 26, 7).
Iteliquator, mer mit einer ©d^ulb im S^üd^
ftanb bleibt: Slcftant (L 9 § 2 D. 39, 4.
1. 102 § 2 D. 46, 3).
Reliquiae, Ueberbleibfel, 9left, a- ©•
quasi voluntatis reliquiae in furiosis ma-
nentes (1. 8 pr. D. 1, 6); in^bcf. bic Uebet*
tcfte eincg lobten (1. 30 D. 10,2. 1.42.
44 8 1 D. 11, 7. 1. 5 pr. D, 11, 8. 1. 27
pr. D. 28, 7. 1. 38 § 4 D. 32).
Reliquus, übrig, j. $. deducta parte
tertia rel, dotem reddere (1. 23 D. 23, 4);
retenta parte quQ.Yia, rel. partemrestituere
(1. 77 § 1 D 36, 1); parte data, in rel'
partem teneri; rel. remanere in Obligation®
(1. 9 § 1 D. 46, 3); ex rel. partibus s-
portionibus heredem scribere, instituere
(I. 32. 42 D. 32. 1. J4 § 1 D. 33, 2. 1. 80
§ 7 D. 36, 1. 1. 9 D. 40, 14); inSbef. wirb
cö bon bem gefagt, »aS nac^ gcleater
9tec^nung ber 9fled^nung«(eger noqi jn
aa^Ien ^at, womit er in Slürfjtonb
bleibt (1. 18 § 1 D. 3, 5. 1. 9 § 6 D. 15,
1. 1. 9. 28 § 7. 1. 31 § 1 D. 34, 3. 1. 32.
81. 82 D. 35, 1. 1. 13 § 2. 1. 53 D. 40,4.
1. 6 § 7. 1. 18 § 2 1. 31 pr. 1. 34
§ 1 D. 40, 7); ba^er bebeutet e^ über^u))t
rüdftänbig, b. 1^. momit ein ©(^ulbner in
gicft bleibt, ,v 33. rel. pecunia Q. 32 § 9
D. 33, 2) ; rel. pretium cum usuris solvere
(1. 135 § 2 D. 45, 1); reUquum (Subst.),
afteft, Slüdftanb einer ©(^ulb: reliquorm
usuras exigere (1. 24 D. 50, 1); accepto
tulisse reliquum omne (1. 89 pr. D. 46, 3);
in reliquum non exsolutae quantitatis aoce-
dere (1. 45 § 11 D. 49, 14); reliquum s.
reliqua trahere s. contrahere f. ö. a. reli-
quari (L 46 pr. § 1 D. 26, 7. 1. 5 pr. D.
50, 8. 1. 1 C. 10, 2. 1. 2 C. 10, 23); con-
veniri propter reliqua alicuius (1. 47 pr.
D. 49, 14); in reliqua coUegarum inür-
pellari (1. 21 pr. D. 50, 1); rel. colonorumy
tüclftänbige «gac^tgelber (1. 78 § 3. 1. 91 pr.
1. 101 § 1 D. 32. 1. 20 pr. § 3. 1. 27 pr.
§ 1 D. 33, 7); in^bef. toirb e« öon rüd'
ftänbigen öffentlichen ?lbgaben, (Steucttejlen
gefagt: ob rel. tributorum distracta praedia
(1. 2 C. 4, 46) ; sifie censu vel reliquis fun-
dum comparari non posse (rubr. C. 4, 47) ;
rel. (fundorum) fisco inferre (1. 2 eod.);
species, quoLS ex rel. inferunt susceptores,
im ©egenf. t^on praesentis annis debita
(1. 3 C. 10, 72); reliquorum modum ingerere
(1. 2 C. 12. 49).
Relooare, anbertt)eitt)ermiet^en,t)«r*
pad^ten (\. 13 § 10. 1. 51 pr. D. 19, 2).
Beluotari, 1) miberftreben, j. ©• niu-
lier matrimonio reluctata (1. 2 pr. C. Th.
3, 16). — 2) n)iber|^re(^en, beftreiten;
reus non aliter suis adlegationibus atatur,
nisi prius iuraverit, quod putans se bona
instantia uti, ad reluctandum pervenerit (L 2
Digitized by
Google
Reluctatio — Remitiere,
487
pr. C. 2, 58); partes rdttctantis suscipere
(1. 3 C. Th. 10. 8).
Reluctatio, äBtberfpruc^, Weigerung:
cocetn reluctationis obicere (1. 179 § 3 C.
Th. 12, 1); amota omni relitct. restituere
(1. 9 C. Th. 14, 17).
Bemancipare, im ^ege bet mancipatio
(f. b. SB.) jurild (an bcn mancipio dans)
ober weiter (an eine beftimmte britte ^erfon)
tjcräugern (Gai. I, 115. 134. 140. 172.
195); remancipatlo , eine fotd^c fcicrlid^e
SBieberöcräußcrung (Coli. XVI, 9 §2).
Remanere, jurüäblciben, öer6(ei='
ben, 5- 53. reman. in potestate (1. 8 pr. D.
1, 6), in conductione (1. :I3 § 11 D. 19, 2);
id actum, ut nuUo casu remaneret dos
apud maritum (1. 240 D. 50, 16); pecunia,
quae apud curatores remansit (1. 11 pr.
D. 50, 8) ; si qua pecunia ex tutela reman-
sit apud tutorem (l. 31 § 2 D. 34, 3);
nüiil sihi commune remansisse cavere (1. 35
D. 2, 14); reman. antiquam ohligationem
(1. 21 § 4 D. 4, 2), actionem (1. 34 § 2
D. 44, 7); obligatum reman. (1. 14 eod.).
Remansor, ein ©olbat, bcr über Urlaub
ausbleibt (emansorj (1. 5 § 6 D. 49, 16).
Remeare, jurü(f!el^rcn, j. 53. ad ean-
dem militiam vel sollicitudinem remeandi
licentia (1. 1 C. 12, 25); remeatus, mUd"
febr; commeatum renieatumce dare exuli
(1. 4 D. 48, 19).
Remedimn , 1) Heilmittel: remedia
humanis quae&ita eorporibus (1. 4 C. 9, 18).
— 2) ilberl^au^ 9Äittet, ^ülf^mittel,
9led^tämittel, j. 93. competente remedio
aitxilium ferre (1. 7 cf. l. 13 § 1 D. 1,
18); cogi remediis praetoris (LI § 3 D.
25, 4); rem praetoris circa denegandas
actümes (1. 69 D. 29, 2); rem. expedien-
darum litium (1. 1 D. 12, 2) ; rem. decreti
(1. 41 D. 38, 2), cautionis Mucianae (1. 7
pr. 79 § 3 D. 35, 1), operis noxn nuniia-
tionis (1. 1 § 1. 1. 5 § 17 D. 39, 1), ex-
ceptiones (1. 14 C. 4, 29), indemnitatis (1. 2
C. 7, 72), provocationiSy appellationis (1. 1
§ 14 D. 48, 16. 1. 3 C. 2, 9); sententia
indubitata, quae nullo rem, adtemptari pot-
e«t (1. 23 § 1 D. 12, 6).
Remex, Sd üb er er (1. 1 § 2 D. 4, 9).
Reminisei, eingeben! fein (1. 12 § 4
C. 8, 17).
Remisse (adv.), milb, 5. 53. remissius
(tmC^egenj.Dondurius) constitui, quam causa
postulabit (1. 4 § 1 D. 47, 9) ; remissius pu-
niri (1. 21 D. 48. 10).
Remlssio, 1) UcberJoeifung, ^nloei*
fung (1. 1 § 3 D. 49, 4). - 4) ©tlag,
j. ». beS $a(^tgclbeö (1. 15 § 3—7 D. 19,
2). be« Raufgclbe« (1. 5 § 5 D. 24, 1) ; rem.
pignoris (rubr. C. 8, 25). — 3) Aufhe-
bung ber SS^irlungen ber operis novi nun-
tiatio burd^ ben ^ätor (1. 1 § 7. 1. 5 § 16.
19. 1. 8 § 4. 1. 20 § 4 D. 39, 1. 1. 7 § 2
D. 43, 24. tit. D. 43, 25).
Remissus (adi.), nac^Iäffig, trog:
neglegentia remissior (1- 5 C. 5, 38).
Remittere, 1) jurüdf d^iden (1. 10 § 1
D. 13, 6); über^am)t fd^icfcn, jufd^itfen,
überfd^idfen, j. 53. sponso remitt. nun-
tium, repudium (l. 10 D. 23, 1. 1. 101
§ 1 D. 50, 16); jumeifen, Dertocifen,
Überreifen, überliefern, 5. 53. igno-
minia missus ad iudicem suum remittendus
(1, 4 § 6 D. 49, 16); tarn famosa persona,
ut praefecto urbi remittatur (1. 3 § 1. cf.
1. 4 D. 1, 15); ob facta atrooiora accu-
satus (tutor), remittitur ad praef. urbi
graviter punicfidus (1. 1 § 8. cf 1. 3 ;§ 15
D. 26, 10. 1. 1 § 7 D. 1, 12); ad praesi-
detn remitt. reos (1. 7 D. 47, 9. 1. 6 pr.
1. 11 § 1 D. 48, 3) ; remitt. ad praetorem,
ut absolvatur (1. 7 D. 42, 2); remitt. ad
magistratus municipales (l. 1 § 3. 5 D.
27, 8. 1. 4 pr. D. 39, 2); ad Cognitionen
imperatorum a praeside provinciae remis-
sus (1. 13 D. 42, 4) ; ad imperatorem, prin-
cipem remissa cognitio, causa (1. 22. 26 D.
49, 1); ad praesides prov. remitt. negotia
(l. 9 D. 1, 18); ad iiidicis cognitionem re-
mittendum; totam rem ad iudicem, i. e.
ad virum bonum, remitt. (1. 135 § 2. 1.
137 § 2 D. 45, 1); remitti ad im ordi-
narium (1. 3 D. 47, 1), ad i7iterdictum (1.
2 § 8 D. 29, 3. 1. 1 § 3 D. 43, 17). —
2) D e r 5 e i b e n : remitti, 5Scaf jei^ung ermatten
(1. 26 § 3 D. 48, 5; „semel remissus adulter
reduci non potest* remittere iniuriam
(l. 11 § 1. 1. 17 § 6 D. 47, 10. 1. 5 § 2
D. 48, 6). — 3) nac^Iaffen, erlaffcn,
fal^ren laffen, aufgeben, j. 53. remittit
iurisiurandum, qui deferente se cum pa-
ratus esset adversarius iurare gratiam ei
facit contentus voluntate suscepti iurisi.
(1. 6 cf. 1. 9 § 1 D. 12, 2); iusiur. re-
missum a praetor e (1. 8 § 8 D. 28, 7);
remitt. condicionem (1. 7. 8 § 4. 5. 1. 9 eod.
„Condiciones, quae contra bonos mores in-
seruntur, remittendae sunt." 1. 14 § 1 D. 32.
1. 20 D. 35, 1 ; „Non dubitamus, quin tur-
pes condic. remittendae sint." 1. 65 § 7 D.
36, 1. l. 5 § 3 D. 36, 2. 1. 20 pr. D. 38,
2); remissa cautio (1. 72 § 2. 1. 77 § 3
D. 35, 1), satisdatio (1. 46 D. 2, 14. l. 1
pr. 1. 5 § 18 D. 36, 4) ; commodati agendo
remitt. actio^iem legis Äquiliae (1. 7 § 1
D. 13, 6); remitt. exceptionem (1. 57 § 1
D. 3, 3. 1. 15 § 5 D. 43, 24. 1. 12 D. 46,
2); crimen remitt. propter aetatem (1. 39
§ 4 D. 48, 5); ei, qui uxorem suam in
adulterio comprehensam occidisse se non
Digitized by
Google
488
Remmia lex — Reniti.
negat, ultimum supplicium remittd potest
(§ 8 eod.); taiitum delictum, ut uUio re.
mittenda non esset (1. 85 D. 40, 5); re-
missa propter inopiam mu^ta (1. 6 § 9
D. 1, 18); remitt. poenam (1. 2 § 1 D. 2,
5. 1. 3 D. 48, 23J, fustiura castigationem
(1. 3 § 1 D. 1, 15); remitt. pignus, piano-
ris iu8, obligaiionem (1. 13 D. 42, 8. 1. 1.
4. 7 C. 8, 25); debitum per pacti conven-
tionem remitt. (1. 5 eod.); remitt. servi-
tutem (1. 6 D. 8, 1), pensionemy mercedem
(1. 5. 15 § 4. 1. 24 § 5. 1. 33 D. 19, 2.
1. 19 G. 4, 65); ex pretio donationis causa
remissum (1- 31 § 3. cf. L 5 § 5 D. 24,
1); remitt. uxori petitianem usurarum do-
tis (1. 21 § 1 eod.); remitt. usuras (1. 23
D. 89, 5); tributum (1- 8 § 7 D. 50. 15);
militibus appellandi tenipora non remit-
tuntur (1. 20 § 2 D. 49, 1). — 4) tüicbcr
aufgeben: remitt. prohihitionem , nuntia-
tionem (1. 1 pr. 1. 5 § 18 D. 39, 1). —
5) 0eftatten, nad^Iaffen, j. 93. tempm
remissum alicui (1. 18 D. 8, 4); in his,
qui sunt in aliquo honore positi ad tem-
pu8 releqatio vel ab ordine motio remit-
tenda est (1. 3 § 2 D. 47, 20); desiderare
a praetore, ut remittat distrdhi (1. 5 § 11
D. 27, 9).
Remmia lex, ein bie calumnia beftra>
fenbe3 ©cfcfr (1- 13 D. 22, 5. 1. 1 § 2 D.
48, 16).
Bemorari, 1) aufhalten, l^inbern,
^inl^alten, Det^ögetn, j. !B. solet (qui
in utero est) remor. insequentes sibi adgna-
to« (1. 3 § 9 D. 38, 16); remor. poenam
(1. 6 § 9 D. 28, 3); frustrationibus remo-
rata restitutio (1. 7 C. 7, 53). — 2) = wo-
ran s. 3 öcrtoeilcn (11 § 8 ü. 7, 6.
1. 28 § 2 C. 11, 48. 1. 3 C. 12, 60).
Bemotio, (Entfernung eines SSotmun*
be3 bon feinem «mte (1. 4 § 2 D. 26, 4);
9[u$f^Uegung etned ^agred^tS burdb eine
(gintebe 0- 10 ß. 50, 16).
Remotua (adi.), entfernt: locus rem.
(L 11 § 3 D. 14, 3); pactum rem. a iure
communi, a re privata (1. 7 § 16 l. 27 § 4
D. 2, 14).
Bemovere, 1) entfernen: a) ettt)o8 tt)eg*
f (Raffen, ttieanebmen, 5. O. occultae et
remotae tabulae (1. 11 § 8 D. 11, 1); la-
pides inaedificati, postquam remoti sunt,
vindicari possunt (1. 43 D. 6, 1); remov.
scälas (l. 19 § 2 D. 8, 2); b) Semanben
Don einem «mtc, einer ©cfd^ftftgfül^*
rung entfernen, §. id. ob ne^legentiam re-
movendns officio (1. 8 D. 48, 3); dispen-
sator remotus ab actu (1. 51* D. 46, 3);
ex iusta causa remotus procurator (1. 35
§ 3 D. 3, 3); remoY. (a tutela, ab admi-
stratione) tutorem (1. 1 § 1. 3. 1. 3 pr. §
2. 5. 8. 13. 18. 1. 4 § 1. 1. 10 D. 26, 10.
1. 35 D. 27, 1. 1. 4 D. 27, 4. L 2 § 41 D.
38, 17); dementis curatorem remov. a bo-
nw (1. 7 § 2 D. 27, 10) ; removeri senatu,
ordine (1. 3 D. 1, 9. 1. 2 pr. D. 50, 2).-
2) jurüdhieifen, aui^fc^Iielsen, ). 0.
remov. aliquem a postulando (I* 1 § 6 D.
3, 1), a petitione (I. 13 D. 50, 17), a vin-
dicatione (1. 12 § 1 D. 20, 6), a quereUa,
ab accusatione testamenti (l. 8 § 15. 1. 12
§ 2. 1. 32 pr. D. 5, 2), a legato (1. 5 § 16
D. 34, 9), a bonorum possessione (1. 14 pr.
§ 2 D. 38, 2), ab hereditate (1. 12 D. 28,
6), a successione (1. 18 pr. D. 37, 4) «>
hsredatione notati et remoti (1. 8 pr. eod.) ;
remoto ßio potiorem esse heredem (1. 12
§ 1 eod.); inter duos gradus exberedatas
ab utroque remotua est (1. 3 § 4 D. 28, 2).
— 3) bei @eite feften, befeitigcn, auf*
lieben, j. ^. remotis tabulis secundis le-
gitimani habere hereditatem (1. 12 D. 28,
6); remota patris successione impuberis
hereditatem amplecti (1. 40 in f. D. 29,
2) ; remota stipulatione ex vendito esse
actionem (1. 6 pr. 18, 7); au(^ f. t). 0. *»-
firmare: remov. donationem ut imperfectam
(1. 7 D. 39, 6); ius petitoris removetur
soluto pignore (1. 12 § 1 D. 20, 6).
Bemunerare s. remunerari, ^Jemanben
für ettoaS t)on il^m ©eleifteted befc^enlen,
belohnen, eine empfangene ^Bol^ltbot t^tu
gelten, im ©egenf. bon principaliter de-
nare (1. 12 pr. cf. 1. 10 § 13 D. 17, 1);
officium magistri quadam mercede remu-
neratum, im (Segenf. t)on mera donatio
(1. 27 D. 39, 5); remun. beneficium (L 1
pr. D.38, 2); quae tutoribus remunerandae
fidei causa testamento parentis relinqoun-
tur (1. 28 § 1 D. 27, 1); eum qui Mit
ea spe, quod se ah eo qui acceperit remu-
nerari existimaret, repetere non posse opi-
nione fialsa deceptum (1. 3 § 7 1). 12, 4).
Bemuneratio, 1) ©elo^nung, ^et'
geltung, j. 53. remun^ationis graiia acci-
pere partem bonorum (1. 6 § 3 C. 6, 61) ; dtbita
remuneratione defraudare liberalitatem te-
statoris (1. 5 § 2 C. 6, 27). — 2) «ie*
bererftattung: remun. pretii (L 1 C. TL
3, 3). — 3) saorae remunerationes, fat«
ferlid^e ®efd^en!e (1 10 C. 12, 23. 1. 2
C. 12, 42).
Benasoi, toieber ^erbortoac^fen,
nat^ttjad^fen: ren. ex stirpxbus aut radi-
cibus (1. 30 pr. D. 50, 16); talis marmor,
ut lapis ibi renascatur (1. 7 § 13 D. 24, 3);
tro^rtfc^: »icber entftel^en, aufleben: ren.
actionem 0- 10 § 9 D. 15, 3. 1. 42 §3 D.
47, 2), vindicationem (1. 6 pr. D. 8, 5).
Beniti, toiberftreben, fid^ »iberfe^cu
(1. 16 C. 5, 4).
Digitized by
Google
Reno vare — Reperire,
489
Benovare, 1) erneuern, %. ©. renova-
tus cofUractus (1. 7 § 6 D. 2, 14. 1. 1. 7
§ 1 D. 18, 5); renoT. eandem locationem
0. 13 I 11 D. 19, 2); quasi renovata dos
(L 40 D. 23,,8). — 2)an bie ©teile Don
ettoo« f e|cn, substüuere (1. 88 pr. C. Th.
8, 5).
Benovatio, (Erneuerung, ^erftettuna
0. un. C. Th. 7. 17).
Benuere» abfd^Iagen, Dermetgern:
ren. solutionem (1. 5 C. 4, 21^.
Benuntiare, 1) auflünbigen, an\»
fagen, §. 9. susceptnm mandatum con-
Rnmmari opoHet, nisi renuniiatum sit (1. 22
§ 11 D. 17, 1); renunt. societati s. soeie-
iatem G- 14. 16 pr. 17 § 1. 1. 65 pr. 8 ff.
D. 17, 2); renunt. nuptiis, sponsaUbus (1.
17 § 1 D. 42, 5. 1. 8 C. 5, 17), uxon suae
(1. 8 ^ 5 eod.); si fundus dotis causa da-
tus Sit, et renunHcUa adfinitas, fructus
quoque restituecdi sunt (1. 88 § 1 D. 22,
1). — 2) entfagen, berji^ten, j. ©. re-
nunt. privikgio, beneficto (1. 1 D. 2, 5.
1. 8 D. 29, 1), legi commissoriae (1. 7 D.
28, 3), lüi (1. 21. 80 D. 4, 4), inofficiosi
qucrellae (1. 1 C. 2, 21), possessioni (1. 12
I 1 D. 41, 2), herediiati, successioni (1. 2
C. 1, 18. 1. 19 C. 6, 80. cf. 1. 4 C. 6, 81:
„Sicnt — delatam repudians successionem
post quaerere non potest, ita quaesitam
renuntiando nihil agit**). — 8) berichten,
melben, anzeigen, 3. IB. renunt. c{eiiio(2o
fundi (1. 40 pr. D. 18, 1); falsum modum,
falsam tnensuram renunt. (1. 3 § 1. 4. 1. 5
D. 11, 6); vires alicuius excutere et re-
nunt. eum idoneum esse (1. 42 D. 17, 1);
accusator, qui requisivit et renuntiavit
servos (1. 25 pr. D. 29, 5); renunt. cau-
sam (1. 22 § 8 D. 49, 14).
Benuntiatio, 1) ^ufülnbigung: re-
nunt. societatis (1. 17 § 2. cf. 1. 68 § 10
D. 17, 2: — „Yoluntate distrahitur so-
cietas renuntiatione") ; in sponsalUms quo-
que discutiendis renuntiationem intervenire
oportere (1. 2 § 1. 2 D. 24, 2). — 2) (gnt*
fagung, SBer^ic^t: vitae renunt. (1. 6 C.
12, 21). — 8) «nfogc, Slnjeige: renunt.
modi (1. 1 pr. 1. 8 § 1. 4 1. 5 pr. D.
11, 6).
Benuntiator, «njeiger, SSerrfttl^er:
renunüatores consüiorum (1. 88 § 1 D.
48, 19).
Benimtitis, Ueberbtinger einet flnt*
toort P. 1 pr- C. Th. 8, 7).
Beparare, 1) ouSbeffern, j. ^. rep.
domus (1- 8 C. 8, 10). — 2) erneuern,
toithtx l^erftellen, j. 9. pactum ad
acHonem reparandam inefficax (1. 27 § 2
D. 2, 14); repar. vires öbligationis eva-
cuatae (l 4 C. 8, 42); iura amissae pos-
S;
sessionis (l. 7 C. 9, 12). — 8) Wieber
onfd^affen, onfoufen: repar. merces =
alias merces emere (1. 122 § 1 D. 45, 1).
Benus, ber 91^ ein: praedia in Germa-
nia trans Renum (1. 11 pr. D. 21, 2).|
Beparatio, 1) 9[ttdbefferung: repar.
tnoeniumt theirmarwn (L 11 C. 8, 11). —
2) »iebereinfe|ung (1- 2 pr. 1. 8. 5 pr.
C. 7, 68).
Bepedare, )urfl(fle^ren (1- ^^ ^*
12, 57).
Bepellere,lUuril(Itreiben,brdngen:
aqua repulsa (1. 1 § 2. 10 D. 89, 8); ab«
tt)e^ren: maioris rei impetus, qui repelli
non potest (L 2 D. 4, 2); vim vi repellere
licet (1. 12 § 1 eod.). — 2) »urüdweifen,
ou«f^Iie|en, a- *• repelli postulaiione
" 1 § 6 D. 8, 1); a peHtione (1. 3 § 1
50, 12), ah acHonibus exercendis (1. 60
D. 3, 3); tam evidens exceptio, ut facile
repeUat agentem (l. 8 § 18 D. 10, 4); re-
pelli exceptione s. per exceptiorum (1. 23
D. 18, 7. 1. 29. 69 pr. D. 28, 8. 1. 84 § 2.
I. 85 D. 80. 1. 2 § 6. 1. 4 § 10 D. 44, 4),
replicatione (1. 8 pr. D. 85, 8); repelli ab
accussatione (}, 81 § 8. 4. cf. 1. 12 § 2 D.
5, 2. 1. 8 § 1 D. 26, 10), a bonorum pos-
sessione (1. 10 § 8. 1. 11 pr. D. 37, 4. 1. 1
§ 11 D. 87, 9. 1. 1 § 8 D. 87, 10. 1. 8
§ 2. 1. 14 § 6. 1. 47 § 1. 1. 50 pr. D. 88,
2), ab omni iudicio Q. 16 § 5 eod.), a fe-
gato (1. 86 pr. D. 27, 1. 1. 37 D. 85, 1),
a successione (1. 8 C. 5, 81); qui ut s.
qiMsi indigni repelluntur (1. 5 § 20 D.
31, 9. 1. 18 § 9 D. 49, 14); repelli a se-
natoriis nuptiis (1. 82 D. 23, 2); oud^ f. b. 0.
entlaffcn: ob neglegentiam vel ignaviam
repulsi tutores (1. 2 § 41 D. 88, 17). —
3) non fid^ toeifen, auSft^Iagen = re-
pudiare, 3. ©. repell, (a se) bon. possessio-
nem (1. 70 pr. D. 29, 2), legatum (1. 81
§ 1. 1. 86 § 2 D. 80. 1. 5 § 1 D. 31. 1. 1
§ 6 D. 38, 5), usum fructum, proprietatem
fundi (1. 10 D. 33, 2).
Bependere, ^urücf jaulen, erftatten
(1. 84 pr. D. 34, 2).
Bepensare, 1) = rependere (1. un. C.
II, 29. 1. 8 C. 11, 43). - 2) com<)enft-
ren, oufred^nen: sterilitates ubertate
aliorum annorum repensattie (l. 8 C. 4, 65).
Bepente (adv.), »)Iö|!i(^ (1. 7 C. 10,
53).
Bepentinus, ))Iö|ti(b, unermartet,
%. ö. incendium repent. (1. 15 § 3 D. 19,
2); hospitio repent. recipi (1. 6 § 3 D. 4,
9); auq f. b. 0. extraordinarius : feriae
repent. int '^egenj. bon sollemnes (1. 3 0.
8, 11).
Beperire, 1) a) finben (1. 3 § 1 D. 2,
15. 1. 4 8 1 D. 11, 4. 1. un. C. 10, 15);
Digitized by
Google
490
Repertorium — Reponere.
b) betreffen, antreffen, in delicto re-
pertus aliquis (1. 14 D. 48, 18); in posses-
sume Ubertatis reperiri (!• 21 C. 7, 16). —
2) er!ennen, erfahren, ante ignoi-ans, td
primum repperit, prodidit scelua (1. 1 § 4
C. 9, 24); debitor ex rationibus repertus
([. 4 C. 7, 2).
Bepertorium, SScrjei^ntg (1. 7 pr.
D. 26, 7).
Bepetere, 1) cttüü« jurüdforbern; re-
petitio, Sflüdforberung, in^bef. mittclft
einer condictio, j. ©. interest nostra, potius
non solvere qnam solutum repetere (I. 3
D. 16, 2); soliUum repeti non posse; su-
peresse enim naturalem causam, quae in-
hibet repetüionem (1. 3 § 7 D. 2, 2); qui
dedit pecuniam, ut negotium quispateretur,
non Tiabebit repetitionem: turpiterenim fecit
(1. 3 § 3 D. 3, 6); repetitio nuUa est ab eo
qui suum recepit (l. 44 D. 12, 6); cuius
per errorem dati repetitio est, eius consulto
dati donatio est (l. 53 D. 50, 17); in re
obscura melius est favere repetitioni (1. 41
§ 1 eod.); audf f. ö. a. petere, Ilagen;
repetitio = petitio (1. 1. 2 C. 7, 4. 1. 18
C. 9, 9. 1. 2 C. 9, 27). — 2) wiebcr^olen;
repetitio, SBieberl^olung: a) in'g ®e*
bäd^tnig jurüdrufen (1- 10 pr. D. 2, 14,
1. 14 pr. D. 29, 7); b) ein ?Re4t«gefd^äft
toon 9{euem eingeben: repet. emptioneni
= rursus emere eandem rem (1. 2 D. 18,
5); denuo repet. negotium (1. 3 C. 4, 21);
c) ein 9le(^tSDer^ältni6 »icbcr l^er*
ftellen, erneuern: Tepetii& potestas patria
(1. 6 C. 9, 51); d) ein «mt toicber über^
nel^men: praescriptio temporum, quae in
honoribus repetundis vel aliis suscipiendis
data est (1. 17 § 3 D. 50, 1); e) in einem
leiten äBiUen t)on ^tntra etn^ad feftfe^en, ein
Sermäd^tntg öon ^Itntm anorbncn,
toieber »ermaßen; repet. legatum (1. 12
D. 22, 3. 1. 32 pr. 52 § 1. 1. 53 § 1. 1. 113
§ 2 ff. D. 30. 1. 63. 77 D. 32. 1. 23 D.
33, 2. 1. 28 § 1 D. 34, 3); repetitio lega-
torum (1. 80 D. 50, 16. cf. 1. 19 pr. D.
30: „Legata inutiliter data — confirmari
per repetitionem, i. e. per hanc scripturam
postea factam ; hoc amplius ei heres meus
dato**); deberi a substitutis fideicommissum,
quasi tacite ab his repetitum (1. 4 C. 6, 49) ;
repet. (legato) usum fructum; repetitio
usus fructus (1. 2 § 1. 1. 3 pr. § 1. 2. 1. 5
pr. D. 7, 4. 1. 3 § 2 D. 7, 9); repet. con-
didonem, diem (1. 63 D. 32. 1. 77 pr. D.
35, 1); f) eine Älaqc ober ^nllage Don
Siieuem ergeben, tt)ieber anftcllen: re-
pet. actionem (L 21 pr. D. 5, 2); crimen,
quaestionem, accusationem (1. 7 pr. D. 48,
16. 1. 16 pr. D. 48, 18. 1. 6 C. 9, 1). —
ß) Semanben ton ^ileuem Dor ©erid^t
forbern, indbef. aU ^ngeftagten: repet
(reum) aliquem, 3emanben Don Steuern
onüagen (l 14 § 2 D. 38, 2. 1. 3 § 1.
4. 1. 12 § 1 D. 48, 2. 1. 32 D. 48, 5. 1. 10
§ 2. 1. 12. 15 § 6 D. 48, 16) ; reus evi-
dentioribus argumentis oppressus repeti
in quaestionem potest (1. 18 § 1 D. 48,
18). — 4) 3cnianben bon 9'ieuem ange^
^en: praeses repetitus (1. 6. C. 7, 43). —
5) ^urüdbejie^en, jurildred^nen; re-
petitio, gurüdred^nung: tantum prae-
stare, quanto in anno proximo homo
plurimi fuerit repeiitis ex die vulneris
CCCLXV diebtfs (1. 51 § 2 D. 9, 2); post
commodati (actionem) Aquiliaeremanere in
eo, quod in repetitione XXX diertim am-
plius est (1. 34 § 2 D. 44, 7); si nuntiavit
postea, et quod retro aedificatum erit
quasi repetito die nuntiatione facta (1. 5 § 7
D. 39, 1. cf. 1. 15 § 31 D. 39, 2); repetüa
die reddi interdictum (1. 1 § 10 D. 43, 19),
intentionem suscipere (1. 9 § 6 D. 10, 4),
— 6) beginnen, repet. ab initiis (L 1 D.
1, 2).
Bepetitio f. repetere.
Bepettindae (sc. res s. pecuniae), bie
öon einem S3eamten burd^ Uebertretung feiner
^mtd^flid^t, inSbef . boburc^, bag er [id) bunt
^clb ober bergteid^en ju äcugcrungcn feiner
^mtStl^ätigfcit bcftimmen läßt, erlangten unb
t)on il^m ^urüd^uerftattenben SermögeniSOOP
t^eile: lex lulia repetundarum s. de repetun-
dis, \iCL^ auf 33eftrafung biefe« SWißbrout^S
ber 5lmtSgehjaIt gcrid^tete 3nlif(^e ®efej (1. 1
§ 1 ü. 3, 6. tit. D. 48, 11. C. 9, 27); cri-
men repetundarum (1. 9 D. h. t.).
Bepignerare, tixi $fanb toieber ein*
töfen (1. 5 § 12 D. 13, 6).
Beplere, 1) ttjiebcr füllen, au#fül>
len: post exemptionem cretae repl. hcum
(1. 16 pr. D. 19, 5). — 2)ergänaen:repl.
quod deest (1. 14 D. 33, 2. 1. 4 § 5 D. 42,
1. 1. 46 § 2 D. 46, 3); repletio, (grgan*
aung (1. 36 pr. § Ib C. 3, 28. 1. 15 § 4
C. 7, 2).
Beplioare, gegen bie Dom 53eflagten öor*
gefcbüfete exceptio eine ©egeneinrebe
t)orf(§ü|en (\. 35 D. 2, 14. 1. 48 D.3,3.
1. 9 1§ 4. 1. 17 § 1 D. 12, 2. 1. 3 D. 13,
7); replicatio, ©egeneinrebe, 9lepli!
(pr. § 1 I. 4. 14. 1. 14 § 9 D. 4, 2. 1. 25
D. 4, 3. 1. 72 D. 6, 1. 1. 28 D. 9, 4. 1. 2
§ 1. 2. 1. 22 § 1 D. 44, 1: „Replic. e4
contraria exc^tio, quasi exceptionis ex-
ceptio.
Beplumbare, bie S3IeifüIIung ^er»
anSncbmen, j. 53. au3 ©öMungen ber ®^
fäge a. 19 § 3. 1. 32 § 1 D. 34, 2).
Beponere, 1) jurüdlegen, aufteben,
auf beteueren, j. ö. pecunia in arca re-
Digitized by
Google
Reportare — Repromissio.
491
po8ita (I. 15 § 12 D. 42, 1. cf. 1. 12 D.
3, 5); nummi repositi (l. 79 § 1 D. 32);
repon. frunienttim, fructus (l. 12 pr. 1. 18
§ 9. 1. 19 § 1 D. 83, 7); domus cum amni
instrumento et reposüis omnibus (1. 92 § 1
D. 32). — 2) micber (mo^tn) fe^en, Ic*
gen, ftcllen, j. 33. la^es in hoc detracti,
M^ alibi reponerentiir (1. 43 D. 6, 1), te-
giUae detractae, ut reponerentur (1. 18 § 1
D. 19, 1); arhores in locum mortuarum re-
pon. (1. 14 pr. D. 25, 1); se repon. in
obligatianem, in ein ©c^utbDecWtoiS toieber
eintreten (l. 10 pr. D. 4, 2). — 3) toicbcr
^erftellen, 5. io. repon. aedificium sab-
latum (1. 20 § 2 D. 8, 2), aggerem {1. 2 § 5
D. 39,3). — 4) ftcllcn, j.*». in potestate
alicuius repositum (1. 69 D. 28, 5); spem
negotii repon. in aUquid (1. 1 C 7, 49). —
5) befeitigen, tutores ((iai. i, 115).
Beportare, 1) §urü(f tragen, bringen,
{d^affen, ^. ^. corpus (eins, qui in pro-
vinda decessisset) repori. in patriam, in
monumentum fUiorum (1. 30 § 2 D. 34, 4).
— 2) babon tragen, erlangen: reporfc.
victoriam et gloiiam (l. 4 C. 9, 27), vifv-
dictam (1. 3 C. 9, 8. 1. 6 D. 9, 45). »en-
tentiam contrariam (1. 4 C. 4, 35). — 3)
eintragen: publicae rationi reportandae
peeuniae 0- 16 § 3 C. 12, 37), entrichten,
(1. 14 C. Th. 16, 8).
Beposcere» 1) jurüdf orbern: re-
poscenti rem (depositam, commodatam) fion
reddere (1. 1 § 22 D. 16, 3. 1. 44 D. 41, 1.
1. 20 D. 41, 2). — 2) forbern, j. ».
reposc. tutelam s. rationem tutelae (1. 29
D. 26, 7. 1. 31 § 2 D. 34, 3); amplins
quam causa reposcit (1. 13 D. 48, 3).
Bepositorium, Unterfe^er fftr (tfi*
gefd^rre (1- 19 § 10 D. 34, 2).
Bepraesentare, l){i(i§^eigen:«« repraes.
(l. 16 §3 D. 48, 5. 1. 8 C. 7, 43. 1.2 §3 C. 12, 7 :
qni per quinquennium se repr. cessaverint),
repraesentatio = praesentatio: repraes. per-
sonarum (l. 27 § 1 C. 8, 40). — 2) et»o§
fogleid^ t>orne]^men, betoirlen, ))oU-
jiel^en, eintreten laffen, j. ©. cogni-
Honem repraes. im @egen{. Don differe in
tempns pubertatis (1. 3 § 5 D. 37, 10.
l. 3 §4 D.43,30); repraes. hereditatis re-
siüutionem (1. 57 § 1 D. 36, 1), libertates (l. 41
§ 1 D. 40, 5) ; rerum amotarum actio damnum
repraeeentat (t)erfc^afft fofort (&v\ai^) etiam si
postea dotis exactio competat (l. 21 § 3
D. 25, 2); indbef. fogleid^, baar, boraud
(b. ^. t)or bem beftimmten 3<^^Iunp^tag)ba^^
len: repraesentatio, foforttge baare
Baq lung, ^orau^ia^Iung, 5. 6. reprae-
sentatio eiu8, quod ante diem existentem
solutum est (1. 88 § 5 D. 31); repraesentare
fideicommissum^ repraesentatio fideicom-
missi (1. 36 § 1 D. 35, 1. 1. 23 pr. D. 36, 1);
repraesentatam pecuniam consumere (1. 8 § 6
D.2, 15); quotiens mulieri satisdandum est
de solutione dotis post certum tempus, si
maritns satisdare non possit, tunc deducto
commodo temporis condiemnatio residui re*
praesenjkktur ; — nee ferenda est mulier. si
dicatr magis se veUe dilaiionem pati quam
in repraesentatione deductionem (1. 24 § 2
D. 24, 3); commodum in dote reUgata esse
repraesentationis, quamvis annua die dos
praestaretur (1. 1 §2. ct.§ 12. 1.2 pr. D.33,4);
si quis creditori sno quod debet legaverit
— si (propter repraesentationis eommodumj
utile eritf lex quoque Falcidia in eo com-
modo locum habebit (1. 1 § 10 D. 35, 2. cf.
§ 14 I. 2, 20 : — quodsi in diem vel sab con-
dicione debitum pure legaverit, utile est
legatum propter repraesentationem*); si,
cum in diem deberetur, fraudator praesens
solvent, dicendum erit in eo.quod sensi com-
modum in repraesentatione^ in factum actioni
locum fore (1. 10 § 12 D.42.8).--3)über^iH)t
^abten, (eiften, entrid^tcn, erftatten,
j. o. causa eius temporis, quo lis contesta-
batur, repraesentari debet actori (1. 91 § 7
D. 30); repraes. qiute a Püblio soluta tibi
nan fuerint (1. 62 § 1 D. 17, 1); ea, quae
fisco pensitanda sunt^ repraes. (1. 1 C. 11,
62); dari placita non repraesentata (1. 36
C. 2, 4); repraes. expensas (1. 20 C. 10, 32|.
-— 4) barftellen = proferre s. 2. j. ©.
repraes. causas provocationis (1. 8 C. 7, 62).
— 5) ausüben: praeses provinciae, qui
ius repraesentat (1. 1 C. 3, 22. 1. 1 C. 8, 23).
— 6) bie @tette bon ettoog bertreten, i^m
g(eid§ fte^en: culpa dolo proxima dolum
repraesentat (1. 1 § 2 D. 47, 4V
Reprehendere» 1) antreffen = de-
prehendere. — 2) tabeln (1. 22 § 5 D. 10,
2. 1. 7 § 4 D. 48, 22); reprehensio, Xabct
(1. 23 § 2 D. 34, 2. 1. 214 D. 50, 16); repre-
hensibilis, tabeIn^toert^(l. 3 pr. D. 22,5).
Beprlmere, Sinl^alt t^un, ). & re-
primenda insania, insolenUa (1. 65 pr. C.
Th. 16, 5. 1. 3 C. Th. 16, 9).
Beprobare, mißbilligen (1. 7 § 6 D.
2, 14. l. 8 § 2. 1. 8 D. 3, 5).
Beprobus, undd^t, ungiltig: repr.
nummi, repr. pecunia (1. 24 § 1 D. 13, 7),
Bepromissio = promissio, bad ^er*
fprcd^en mittelft Stipulation, befonber«
^utioniSleifhtng, 5. 93. mentio et reprom.
nuptiarum futurarum (1. 1 D. 23, 1); reprom.
dotis 0« 72 pr. D. 23,3); reprom. voluntati
defuncti statu iri, im ^egenf. bon satisdatio
fideicommissorum (1. 6 § 1 D. 36,3); r«-'
promissione contentum esse, im ®egenf. bon
pignohbus sibi caveri velle (1.2 § 3 P. 43,3
cf. 1. 61 D. 50, 16).
Digitized by
Google
492
Repromittere — Res.
Bepromittere = promittere , mütelft
®t!)mlation r)tT\pxtd)tn, indbef- @id^^
Idften, ). )B. ex operis navi nuntiatione
damni infecH reprom. im (S^egenf. t)on satis-
dare fl. 5 § 17. 1. 20 § 18 D. 89. 1. L 9
§ 4. 5. L 10. 11. 18 pr. § 1. 1. 30 § 1 D.
39, 2. 1. 1 § 7 D. 46, 5); reprom. de dolo
1. 9 § 5. 7 D. 4, 2. 1. 15 D. 13, 7. 1. 18
§ 17 D. 19, 1. 1. 58 D. 21, 2).
Bepadiare,l)etnen(!lrtoetb auSf d^Iagett/
A. )B. repud. legatum (1- 8 D. 12, 1. 1. 31
D. 29, 1. 1. 7. 38. 101 pr. D. 30. 1. 5.
45* § 1. 1. 59 D. 81. 1. 10 D. 83. 5), here-
düatem (1. 2 D. 1, 19. 1. 21 § 6 D. 4, 2.
1. 58 D. 24, 8. 1. 77 D. 29, 2), bona (\. 21
§ 4 D. 37, 14), banomm possessionem (1. 8
D. 37, 1. 1. 15 D. 37, 4. 1. 2 pr. D.88, 7.
1. 1 § 1 ff. D. 38, 9); ius adanationis non
poBse paoto repudiari (1. 34 D. 2, 14); quo-
tiens anplici iure defertur successio, r^u-
diato novo iure qtwd ante defertur, super-
erit vetus (1.91 D. 50, 17). — 2) öetmetfcn,
jutüdtoetfen: tali nubere, cuius condieio-
nem certum sit patrem non repudiatarum
(1.11 D.23,2); appdlatio a iadice repudiata
G.3C.7,62).— 3) auf fagcn, auflünbiöen:
repnd. matninonwm (1. 191 1).50, 16); repud.
wcorem s. maritAAm, bcm ©begatten bie (£1^
auffünbigen, fid^ t)on il^ f(^eiDen=rcpttdtuw
miUere (1. 12 pr. D. 23, 2. 1. 4 D. 24, 2.
1. 38 D. 24, 3. 1. 29 D. 40, 4).
Bepudiatio, ^udfd^Iagung, $.9. etneiS
)6etm&(^tnt{fei» (1. 26 C. 6, 42).
Bepudium, 9[ttflünbigung ber @be
ober be« «erlöbmffeiJ (1. 57 D. 24, 1. 1. 2
ft 1. 2. 1. 3. 4. 8 D. 24, 2. 1. 38 D. 24, 3.
1. 44 D. 48, 5. 1. 101 § 1. 1. 191 D. 50,
16. 1. 6. 10 C. 5, 17).
Bepugnare, 1) »tbetftteben (1. 6C. 9,
12. 1. 7 C. 9, 18). — 2) toibetftteiten
(1. 52 § 1 D. 28, 5 1. 56 C. Th. 11, 30).
Bepulfla, 9[btoetfttng, ^liii^fd^tiegung
(Vat. § 294: — „liberi, qui reptUsam dona-
tionuf auctoritate iuris tulerunt, aliis ratio-
onibus ad bona patris perveniunt").
Bepnlaare = propulsare, abtoe^ren:
repuls. iniuriam (1. 2 C. Th. 9, 10).
Bepurgare, reinigen (1. 1 C. 11, 29).
Bepnrgium, Steinigung (1. 1 C. 11, 48).
Beputare» 1) in Äbre^nung, An*
redjnung, ^egented^nunp bringen, 8.^.
repraeaentcUionem reput. in reliqna soln-
tione(1.88 § 5 D. 81); in ratione legis Falci-
diae ponenda creaitum suum reput. lega-
tariis (1. 12 D. 35, 2); reipublicae debita
repnt. fratri pro parte hereditaria (1.39 § 3
D. 10, 2); alimenta nepoti praestita reput.
aviae (1. 33 D. 3, 5); reputatio, Hbted^*
nung, ©egented^nung (§ 9 cit. 1. 19
J>. 10, 2, l 8. 25 § 2 J). 19, 2. 1. 2. pr.
D. 27, 2. 1. 5 D. 27, 7). — 2) in cttoad
einrechnen = imputare s. 1: reput. in
dotem; reputatio, (l^inted^ nun g (L 48 D.
46, 3). — 3) übetl^u^t beted^nen = com-
putare s. 1: usurae reputatae et compen-
satae (1. 40 § 1 D. 4, 4); reputatio == com-
putatio: reput. usurae (1. 40 D. 22, 1). —
4) jured^nen, ^ufdbreiben: testatoris
vitio reputari (1. 12 § 2 D. 5, 2).
Bequies, Sdu^e, SHoft, (gtbolung, %. «.
req. laborü (1. 6 § 1 C. 8, 12).
Bequiesoere, auf ettoad ruben, liegen
(L 242 § 1 ü. 50, 16).
Beqoirere. 1) auffud^en, ^ab^aft jn
metben f ud^en; reqtiisltio, 9[uf fud^nng,
5. 93. requis. rei furtivae (§4 I. 4, 1);
requir. thensaurum (1. un. C. 10, 15). fugi-
tivum (1. 3 D. 11, 4. l. 18 § 2 D. 13. 6.
1. 5 C. 6, 1), custodiam G- 14 § 6 D. 48,3).
reum ahsentem, einen abtoefenben ^ngeHagten
öffentlidj üorlaben (tit. D. 48, 17. C.9,l0);
requirendum adnotare aliquem (f. biejed fß.
8. 2 a). — 2) unterfud^en, etforfd^en,
j. ©. requir. veritatem (1. 8 pr. 1. 10 § 6
D. 48, iS); requir., an, num etc. (1.36 pr.
D. 6, 1. 1. 65 § 4 D. 36, 1. 1. 1 § 2 D.
43. 18). — 3) aufforbetn (1. 3 § 2 C. 8, 33).
Bepi, glauben 0- 1 § 3 D. 8, 1).
Bes, 1) ®ad^e, d^egenftanb: a) Aber«
i^anpt maS ejrtftitt, ^ing, 5. 9. divinarum
atque humanarum rerum notitia (l. 10 § 1
D. 1, 1); in rebus humanis esse; rebus
hum. eximi etc. (f. humanus s. 1) ; in rerum
natura esse (f. natura s. b.); b) Sted^td«
object (1. 5 pr. D. 50, 16: ^Rei appellatio
latior est quam pecuniae, quia etiam ea,
quae extra comptUoUionem patrimonii nostri
sunt, continet." 1.23eod. : „Rei appellatione
et causae et iura continentur*) ; c) indbef .
tbxptxU^t @ad^e aU tSetntögend«
objecto j. 93. res, quarum corpus manet,
forma mutata est (1. 13 § 1. cf. 1. 14 eod.);
omnes res tarn soli quam fnobiles (l 222
eod.); res, quae pondere, numero, menst^ra
consistunt (f^biefe ^.); res bonorum alicuius
(1. 30 § 6 D.3, 5) ; minus est actionem habere,
quam rem (1. 204 D. 50, 17. cf. 1. 15 eod. ,qui
actionem habet ad rem reciperandam, ipsam
rem habere videtur*9; Servitutes rerwui, im
®egenf. bon personarum (l. 1 D. 8, 1);
rebus (im^egenf. Don personis) cauhim (1. 188
§ 1 D. 50, 16); in rem (im ©egenf. bon in
personam) actio est, per quam rem nostram,
quae ab alio possidetur, petimus (L 25
pr. D. 44, 7. cf. 1. 1 § 1 D. 6, 1); d)
(Slegenftanb eineiS 9ted^tdftreited, h- 9.
quanti res est (f. quantus. cf. 1. 179 D. 50,
16: — ,,in utraque clausula (sc. quanti ea
res eritj vel qiMnti eam rem esse placet)
placet veram rei aestimationem fierL* 1. 193
Digitized by
Google
Res.
498
eod.); omnem rem condicionemque reddita
causa praestare (1. 246 § 1 eod.); m per-
secutio 0. 14 § 2. 1. 16 § 2 D. 4, 2. 1. 12
§ 1 D. 29, 4. 1. 11 D. 42, 5. l. 85 pr. D. 44, 7) ;
de eadem re agere (1. 5 D. 44, 2); e) SHed^td«
\ad)t, 9itd^U\txtit, $.16. iudex, apud quem
res coq^ta est (1. 49 pr. D. 5, 1); res, quae
in iudicio est (1< Bl eod.); rem in itidicium
deducere (f. b. ^. c. 2); res inofficiosi ordi-
nata (1. 8 § 1 D. 5,2); res iudicata (f. b. 9B.);
res tempore vel morte perittirae (1. 3 pr.
D. 2, 12); amitUre rem (1. 5 D. 46, 5. 1. 22
§5 D. 46, 8h stipulatio ob rem non de-
fensam (L 14 D. 8, 3); res qtuierenda com-
missa praetori (L 8 § 17 D. 2, 15); de re
cognoscere (1. 12 D. 2, 4); rem suae aemii-
tati restituere (1. 23 § 1. 2 D. 4, 2); f) An-
gelegenheit, (Slefd^äft, j.©. rebus proe-
eM<? (1. 2 § 32 P. 1, 2. 1. 57 pr. D. 50, 16);
rebus suis superesse vel nolle vel non posse
ii. 1 § 2 D. 3, 1) ; rebus alicuius intervenire
1. 13 pr. D. 83, 1) ; res alicuius administrare ;
rerum odministraMo (1. 9 pr. D. 2, 13.
1. 83 § 1. 1. 58. 63 D. 8, 8); proeurator
omnium rerum, unius rei (1. 1 § 1 eod.);
fides rei gestae (1. 40 § 2 D. 2, 14); res
peeuniaria (1. 2 § 5 D. 50, 1), familiaris, baS
Setmögen; g) jur ^e^eid^nung beriRatur
bet ©aäe obet bet matten, ttiirllid^en
JBefd^affen^eit tinti SRed^t^Det^ält«
niff ed, 5. 9. plus in re est quam in existi-
matione mentis (1. 9 § 4 D. 22, 6. 1. 2
§ 15 D. 41, 4. 1. 110 § 1 D. 45, 1); in re
esse^ ut etc., in bet iRotut bet 6a4e liegen
(1. 83 D. 29, 2); e re s. non ab re esse,
Sutare, bet 8ad^e angemeffen fein, bafilt
alten H. 1 D. 12, 1. 1. 14 D. 22, 8. 1. 87
1 J>: 28, 5. 1. 1 pr. D. 88, 9. i. 1 § 2
L 39, 4. 1. 26 D. 42, 1. 1. 16 § 6 D. 48,
5); ex re. constituendum (1. 1 § 8 D. 48, 8) ;
ut res patitur (1. 2 D. 1, 5); h) in rem, im
^lllgemeinen, in IBe^iel^ung auf ein
9le4itdt)etpitnip übet^au))t,im<S)egenf.
bet ^e^iel^ung auf etne beftimmte $etf on, g.Q.
pacta in rem (im ®egenf. t>on in i>er8onam)
sunt, quotiens generaliter paciscor, ne
petam (L 7 § 18. cf. i. 17 § 5. 1. 28 § 2. 1. 57
§ 1 D. 2, 14); in rem iurare, im (S(egenf.
t>on de sua persona (1. 1 § 8 D. 44, 5);
interdum restitutio in rem datur minon,
i. e. adversus rei possessorem (1. 1^) § 1 D.
4, 4) ; in rem permissum (1. 12 pr. D. 42, 5);
praetor in rem loquitur (1.9 § 1 D. 4, 2^;
in rem scriptum edictum (1. 5 § 8 D. 42, 4);
in rem scripta actio, exceptio (1. 9 § 8 D. 4,
2. 1. 4 § 33 D. 44, 4); in rem concepta doli
mal* mentio (1. 5 pr. D. 7, 9). — 2) 3n-
begtiff t>on IBetmö^endobiecten, ^tv»
mögen, 5. 9. ea; re alicuius adquirere (1. 45
§ 4 D. 29, 2. 1. 63 D. 46, 3. 1. 11 pr. D. 46,
4), stipulari (1. 68 D. 3, 8); in rem alicuius
vertere, convertere (f. biefe SB.), muiuari,
credere G- 2 8 4 D. 17, 1. 1. 8 C. 4, 35);
in rem suam actiones mandatae alicui (1. 4
C. 2, 12); in rem suam procurator (f. b. SB.
s. b.); in rem suam spondere (1. 24 D. 2, 14),
obligare aliquem (1. 1 pr. D. 27, 4); rei
suae administratio; bene rem suam gerere
(1. 1 § 3 D. 4, 4); rem sölvam fore pupillo
cavere, satisdare, stipulari (1. 8 § 4 D. 2, 8.
1. 1. 5. 9. 11 D. 46, 6); res ux&ria (f. b. SS.);
res pHvata (f. b. ». s. 2); inSbef. f. b. a.
bona s. 1 b. $. 9- bonotum possessionem
accipere, remque obtinere; bon. posses-
sione accepta rem habere, bon. possessio-
nem cum re accipere (1. 12 pr. D. 28, 8. L 5
§ 1 D. 37, 11. 1.8 D. 38, 6. L 25 C.3, 28);
rem ab intestato habere (1. 16 D. 37, 5. L 1
§8 D. 38, 6). - 3) Inbegriff aetoiffet
(Sintic^tungen unb Set^ältniffe, §. JB.
res müitaris, ^tiegdmefen (rubr. D. 49,
16. C. 12, 35J; respublica, ®emeintoefen,
©taat, §.16. regimenta reip. (1. un. pr.
D. 1, 11); quibus summa reip, commissa
est (1. 14 D. 50, 1); honore in rep, fungi
8. 1 pr. D. 50, 8); reip. qperam dare, operari
. 5 § 1. 1. 40 pr. D. 4, 6. 1. 16 § 1 D.
48, 5); egregia in remp, fides (1.1 pr. D. 50,
15); pro rep, cedicisse Q. 18 D. 17, 1); reip,
causa abesse (1. 45 eod. 1. 82. 85. 36. 88
§ 1. L 39. 41 ff. D. 4, 6); instrumenta reip.
municipii (L 31 § 1 D. 47, 2); a rep.
cuiusdam municipii vectigal conductum
habere (1. 13 § 1 D. 39, 4); servus reip. (1. 8
D.45,d); aud^ bebentet ed bie SSetfaffung
eined (^emeintoefend: colonia, quae Italicae
coloniae remp, aecepit (LI § 2 D. 50, 15).
— 4) X^atf a(^e, 2^at, ^anblung, ». ©.
rebus ipsis declarare voluntatem (1. 32 § 1
D. 1,3); re et facto domicüium transfertur
(1. 20 D. 50, 1); in ipsis rd>us Veneris
deprehensus (L 24 pr. D. 48, 5); iniuriam
fieri aut re aut verbis (1. 1 § 1 D. 47, 10);
atrocem iniuriam aut persona aut tempore
aut re ipsa fieri (1. 7 § 8. cf.l. 9pr. eod.);
restituta hereditas videtur re tpsa (im
®egenf. t>on verbo), si forte passas est
heres possideri res hereditarias (L 38 pr. D.
36, 1); re (im (itegenf. oon cautione) /"acer«
collaiionem (1. 1 | 11 D. 87, 6); convenire
posse vel re vel per epistulam vel per nun-
tium (1. 2 pr. D. 2, 14); societatem coire et
re et verbis et per nuntium posse nos (1. 4
pr. D. 17, 2); obUgationes ex contractu aut
re (^ingabe einet ^^t) contrahuntur aut
verbis aut consensu (1. 1 § 1 ff . cf. 1. 52 pr.
§ 1. 3 D. 44, 7. 1. 80 D. 46, 3: — „cum recon-
traximus, resolvi debet : veluti cum mutunm
dedimus,ut recto pecuniae tantundem solvi
debeat*") ; re contractus (actus (1. 9 § 3 D. 12,
Digitized by
Google
4Ü
Resarcire — Residuus.
1); ubi ex re actio venit (1. 46 D. 44, 7);
obligationes ex maleficio re tantum con-
8i8tunt{^.ex re nascuntar)X e. ipso maleficio
(1.4 eod. pr. 1.4, 1); re ipsa s. revera in bct
Xbat, ttJirlHd^ (1- 13 § 1 D. 1, 18. 1. 5
§ 13 D. 3, 5. 1. 30 § 2 D. 29, 2); mora in re
(facta), re ipsa suhsecuta (f. mora s.h.a.ßßX
— 5) Sctftung ober ©egcnUiftung afe
Dbject chter DMigatton, j. 59. in emptione
ceterisque bonae fidei iudiciis re nondutn
secuta posse abiri ab emptione (1. 7 § 6
D. 2, 14. cf. 1. 3 pr. D. 18, 5); dare ob rem
(I. 1 pr. 1. 16 D. 12, 4. 1. 52 D. 12, 6: —
,yOb rem datur, ut aliquid sequatur, quo
non sequente repetitio corapetit.'' — cf.
causa 8. 1. e.). — 6) ©tfolg, SSitltttig:
promissio nullam rem Mhitura (1. 41 § 1 D.
40, 7). — 7) Umgang, SScrle^r: occultj
rem fuibere cum servo (1. un. C. 9, 11).
Resarcire, etfelen, 5. ^. 9i quid deest
emptori — hoc ei resareiri (1. 42 inf. D. 19,
1); resarc. detrimetUum (1. 18 § 26 D. 50, 4.
1. 15 C. 3, 1. l. 5 C. 10, 10).
Bescindere, 1) finrctgen, jcrftdtcn,
g. ». reac. aedificia (§ 29 I. 2, 1. cf. 1. 1
§ 12 D. 43, 23). — 2) aufl^cbcn, ungültig,
wirfungi^Io« machen, 5. 1Ö. ipso iure re-
scindi, quod fraudandae legis gratia esset
adscriptum (1. 64 § 1 D. 35, 1); iudicium
patris resc. per c. tab, bon. possessionem
(1. 1 pr. D. 37, 5) ; resc. testamentum (1. 34
§ 2 D. 29, 1. 1. 36 D. 40, 7. 1. 34 pr. C.
3, 28); libertatem resc. per legem Aeliam
Sentiam (1. 5 § 2 D. 49, 7); resc. capitis
deminutionem (l. 6 § 1 D. 37, 1), ad^tio-
nem (1. 1 § 7 D. 38, 6), usucapionem (1. 35
D. 44, 7), alienationem (1. 13 § 1 D. 4, 4),
venditionem (1. 78 § 1 D. 31), locationem
(1. 23 D. 19, 2), obligationem (1. 5 pr. D.
48, 6), stipulationem (l. 7 § 16 D. 2, 14),
pactum (1. 15 D. 2, 15), acceptilationem
(1. 9 § 4 D. 4, 2). Beacissio, «ufl^cbung,
j. 93. non per resciss. (sc emancipationis)
18, qui filius iustus est, efficietur non filius
(1. 3 § 5 D. 37, 4); resc. usucapionis (I. 26
§ 7 D. 4, 6), emptionis (1. 11 § 13 D. 43,
24). Bescissoria actio, bie auf ^uf^*
Hebung eincä Sdcc^t^gcf d^äf t« ober
9led^ti$t)erpTtni{fed ftc^ grünbenbe
^lage (1. 28 § 5. 6 D. 4, 6. 1. 21 § 1
D. 39. 5. 1. 24 C. 3, 32. 1. 16 C. 4, 29.
1. 18 C. 8, 50).
Besoire s. resciscere, in (Srfa^rung
bringen, einfe^en (1. 43 D. 9, 2. 1. 49
pr. D. 15, 1. 1. 4 § 9 D. 41, 3. 1. 71 § 2
U. 46, 3).
LI^JShu. I «• rescinäere.
Bescribere, jurüdft^reiben, fc^rift*
Ii(^ antU) orten: rescribendi causa litteras
mittere (1. 65 pr. D. 41, 1); tn^bef. ttnrb H
gefagt a) Don antworten ber aturiflen
auf 5lnfragcn über Sflec^tSpuncte (l. 50 D. 4,
4. 1. 42 pr. D. 12, 2. l. 73 pr. D. 18, 1.
1. 38 § 2 D. 19, 1. 1. 44 D. 42, 1. 1. 52
§ 20 D. 47, 2), b) t>on ©efd^elben ber
Itoifcr auf Anfragen üon ^^ofl^onen
ober »ebörben (L 4 § 5 D. 1, 16. 1. 3 §2
D. 1, 19. 1. 7 pr. D. 4, 1. 1. 7 § 9. L 11
§ 2 D. 4, 4. 1. 6 § 9 D. 28, 3. 1. 1 § 5
D. 28, 5. 1. 1 D. 29, 7. 1. 28 D. 33, 2.
1. 5 § 3 D. 36, 3. 1. 1 § 3 D. 36, 4. 1. 17
pr. D. 37, 14. 1. 12 pr. § 2. 1. 26 § 3 D.
40, 5. 1. 27 pr. D. 48, 19. 1. 2 § 1 D. 49,
14); rescriptum (Subst.), faiferl. %nitooxt*
fd^reiben, »eftfieib (l. 2 D. 1, 6. 1. 48
D. 19, 1. 1. 15 8 5 D. 19, 2. 1. 45 pr. D.
28, 2. 1. 7 § 14 D. 26, 7. l. 7. 26 D. 27, 1.
1. 41 § 7 D. 30. 1. 1 § 11 D. 36, 8. 1. 4
D. 49, 5. tit. C. 1, 23); an^ rescriptio (1. 8.
9 D. r, 18. 1. 2 C. 1, 20. L 1 pr. C. 1,53,
(l. un. C. 5, 47).
Besecare, a) abfd^neiben: reseetis di-
giUs inutilis ad militiam (1. 1 C. Th. 7, 22);
b) befeitigen: resecandae ambiguitates
(L 24 C. 6, 23).
Beaerare, öffnen, eröffnen: r^.
instrumenta (1. un. C. 1, 57); tro^nfct:
reser. copiam (1. 6 § 3 C. 3, 12); auh
llären: reser. rem gestam, wrttatem (1. 21
§ 1 C. 9, 22.
Beservare, 1) jurüdtbe^atten, oiif'
betonieren (1. 16 D. 34, 2). — 2) oor*
bel^ alten, 5. ©. ocdso hodie adultero re-
servare et j^ost dies filiam occidere (l. 24 §4
D. 48, 5) ; reserv. alicui optionem (1. 2 § 3
D. 13, 4); reserv. sibi iurisdictionem; swie
iurisdictioni reserv. aliquid (I. 1.4 § 3 D.
39, 2). — 3) beibel^atten: ipsa rerfcfl
reserv. (I. 5 C. Th. 1, 1).
Besidere, 1) jurüd ble ib en, oer*
bleiben, 5. ©. stipulatio, ut liberomm
nomine dos apud maritum resideat (l 48 D.
24, 3) ; quod ex administratioyte rerum apnd
maritum resedisse constiterit (1. 95 pr. D.B5,
2) ; resid. (centum) apud fideicommissariim
(l. 3 pr. D. 36, 1); apud quem peeum
publica resedit (1. 5pr. D.48. 13); aU Qd^nU
rücffiftnbig bleiben; ostendere, quid in
debitis habeatur, et penes quos resederü
(1. 3 C. 12, 60); übrig bleiben: si ex
triennio annale temptis residet (1. 12 § 8
C. 3, 1). — 2) oertocilen 0- un. C. 12.
51). — 3) fijen: residendi cum iudieibus
facultas (l. 1 C. 1, 45); arbiter sponte reä-
dens (1. 7 C. 1, 4) ; residentibus sacerdotibus
episcopali loco detrusus (l. 14 C. 1, 8).
Besiduus, 1) übrig = reliquus, l 9-
res. tempus (1. 4 D. 1, 22.1. 18 pr D.88
1); res. pars (1. 18 § 1 D. 46, 4. 1. 2 C.6
Digitized by
Google
Resignare — Respondere.
495
24); res. legatum (1. 24 § 16 D. 40, 5). —
2) tüdftftnbig: res. quantitatü nnmeraXio
impleta Q. 1 pr. D. 20, 4); resid. summarum
usurae (I. 7 § 9 D. 26, 7); actio residui
(1. 7 D. 27, 7). — 3) residuae peeuniae s.
residua, Don einem (2Laffenbcamten jurüd'
behaltene, untctfd^lagene, öffentltd^e
®elbet: lex luUa de residuis (1.2 § 3—5
D. 48, 13); res peeuniae actio (1. 11
§ 6 eod.).
Kesignare, entfiegeln (1. 1 § 36 D.
16, 3. L 23 D. 28. 1. l. 6 D. 29, 3. 1. 16
§ 2 D. 48, 10).
Besllire, abfptingen, obfteben (1. 9
D. 18, 2. 1. 17 C. 2, 4).
Besipiscere, wieber öetnünftig
»erben (1. 43 pr. B. 28, 6. 1. 12 § 1 C.
3, 33).
Besistere, 1) toiberpc^en, fid^ ^Wtber*
fef cn, y9. im probe resistere, quo minus
actio moveatur (1. 41 D. 13, 7): si quid
magistratus adversus resistentem violentius
fecerit (1. 29 § 7 D. 9, 2); ciui centurioni
castigare se volenti restitent (1. 13 § 4
D. 49, 16); casus, quibus resisti non possit
(1. 18 pr. D. 13, 6). - 2) öerbleiben
(1. 28 § 1 C. Th. 7, 4. 1. 24 C. Th. 8, 5).
Besolutio f.
Besolvere, 1) trennen, j. ©. caementa
resoluta (1. 2Ö § 7 D. 6, 1); lapides reso-
luti (I. 25 § 11 D. 34, 2). — 2) auflöfen,
aufl^eben, $.9. verborum obligatio aut
naturaliter resolvitur, aut civiliter (1. 107
D. 46,*^3); emptio et vetiditio contrario con-
sensu'resolvitur (1. 3 B. 18, 5); actio ad
resolv. emptionem (1. 11 § 5 D. 19, 1); con-
ventio, quae pertinet ad resolv. id, quod
actum est {\. oJ J>. 2f 14); resoluta Irans-
actio (1. 28 pr. D. 12, 6); resolutio = dis-
solutio, rescissio: resol. venditionis (1. 13
§ 2 D. 41, 2). — 3) befreien: vinculo
suo resolv. aliquem (1. 71 pr. D. 29, 2).
4) jaulen (1- 10 D. 50, 12).
Besonare, ertönen (I. 16 C. 1, 4).
Bespectus, SRüdfi^t, h- ^. pietatis
respectu alere aliquem (I. 2o § 1 D. 3, 5).
Bespergere, beftreuen: tro|)ifd^ =» au8*
ftatten: tribunorum plebis appellatione re-
spersi (1. 74 § 3 C. Th. 12, 1).
Bespioere» 1) tool^n fe^en, bticfen,
fid^ menben: fugere sectam, et ad dei
cultum respic. (I. 3 C. 1, 9). — 2) befe^en,
anfe^en, betrachten: anulum ostendere,
utrespiceret (1. 23 D. 19, 5); unterfud^en,
ertoögen Q. 5 § 2 D. 4, 5).— 3) berüdf^
fid^tiaen (1. 8pr.D. 4, 2). —4) gehören,
betreffen: lucrum, damnüm, periculum
respic. ad aliquem (1. 34 § 6 D. 18, 1. 1.
2 § 9 D. 18, 4. l. 33 D. 23, 3. 1. 5 § 10
D. 26, 7) ; causüy quae respicit ad aliq. (1.
9 pr. D. 1, 16); peculium, quod respicit ad
ahq. (1. 19 § 1 D. 15, 1); quae ad rem
familiärem respiciunt (1. 7 § 14 D. 2, 14).
Bespirare, 9(t^ent fd^öpfen, fic^ tx*
ioten, ®rleid^terung,$ülfe belommen
(1. 3 § 1 C. 8, 34: — ,si quis tali con-
tractu ]a,hoTa.i,hac8anctione respiret^J^an^»
ru^en {1. 9 § 1 0. 3, 12: — y,respirent a
controversiis litigantes*).
Beapondere, 1) antworten; rcspon^m
(Subst.), responsio s responsus, ^nt*
tt)ort; indbef. n^erben bie ^Ini^brüde gebrauch
a) üon ber Antwort auf bie interrogatio beS
@ti|)uIator (1. 1 § 7 D. 44, 7: .Verbis
obligatio contrahitur ex inierrogatione et
responsu, cum quid dar! fierive nobis sti-
pulemur.** 1. 52 § 2 eod. „Verbis (obliga-
mur), cum praecedit interrogatio et sequi«
tur congruens rei^onsio*^ 1. 1 § 1 ff. D.
45, 1); b) öon ber Antwort auf eine inter-
rogatio in iure (1. 39 pr. D. 3, 3. 1. 26 §
3. 1. 27 § 1 D. 9, 4. 1. 1 § 1. 1. 4 pr. § 1. 1. 6 §1.
L 7 ff. D. 11, 1); ex sua responsione, ex
responso suo conveniri (1. 12 § 1. 1. 22 eod.);
c) öon ber Antwort eineiS S^^^Ö^" 0« 3 §
1. 1. 7 D. 22, 5. 1. 9 § 1 C. 4. 20: —
„unius testis responsio non audiatur*); d)
oon 3lntworten ber SRec^tSgelel^rten ober
©e^örben auf anfragen tn ?Rec^t«fad^en,
oon red^tlid^en d^utac^ten ober ®nt'
fc^eibungen, §. ©. consulentibus respon-
dere; publice respondendi ius (1. 2 § 47 D.
1, 2 cf. consulere s. 1); rcsponsa prudentium
(§ 4. 8 I. 1, 2); responsum luliani (1. 47
§ 3 D. 38, 2); ad consultationes legatorum
resp. (1. 6 § 2 D. 1, 16); iudicibus de iure
dubitantibus resp. (1. 79 § 1 D. 5, 1); in
dubiis quaestion^us resp. contra fiscum (1.
10 D. 49, 14); in ambiguis |>ro dotibus resp.
melius est (1. 70 D. 23, 3); e) bon laif er*
lid^en 9lefcri<)ten (\. 21 D. 26, 8 1. 4 C.
Th. 2, 4. 1. 8 § 1 C. Th. 11, 30); f) öon
ber Antwort auf eine Älage ober An«»
Hage, ber 95erant»ortung, ©ert^ei-
bigung bor ©eric^t, j. ©. pro tribunali
respondens aut defensus (1. 23 § 3 D. 49,
1); nomine absentis resp. (L 14 § 1 eod.
1. 1 D. 49, 9) ; per procuratorem resp. (1.
35 § 1 D. 3, 3); defensor si velU respondere,
cautionem ratam rem dominum habiturum
cavere compellendus est (1. 6 D. 46, 8);
pulsantibus resp. (1. 2 § 3 D. 5, 1); apel-
lationi resp. (1. 2 C. 2, 12); in foro, in
exaraine iudicis alicuius praebere respon-
sum; fideiussorem pro responüone (\, t>. a.
defensione) suae personae praestare (1. 4
pr. C. 12, 25). — 2) tnt\pttdfen, a- ©.
quod in sementem erogatur, si non re-
sponderint messes, ex vindemia deducetur
(f. 8 § 1 D. 24, 3); ©enüge leipen: resp.
Digitized by
Google
496
Responsio^— Restituere.
credüoribus herediUriis (1. 10 D. 28, 8. 1.
1 C. 4, 39). oneribus hereditatiSy pro oneri-
bu8 poriLonis saae (1. 72 pr. D. 23, 3. 1.
2 C. 9, 12), muneribus civilibas (L 17$ 9
D. 50, 1); heredes petitioni fidetcommtssi
resp. coguntar (I. 14 C. 6, 42); non prius
exsolvi quod debere te constiterit aequam
est, quam petüioni mutuae responsain
fuerit (1. 1 C.5. 21); fjolgc leiftcn, fld^
fttlltn: si citatua ad edu^m non re-
8pondeHt (L. 15 § 2. cf. 1. 42 § 1 D. 49,
14); ad delectum non resp. (L 20 D. 10,
3. 1. 4 § 10 D. 49, 16). — 3) tooau ge*
l^örcn vicus reipubl. (1. 30 D. 50, 1). —
4) t>tt\pxtd)tn = spondere, promütere 1.
17 § 15 eod.).
Besponalo f. respondere,
Besponsitare, ein ^td)Haniad)ttn
abgeben (1. 1 § 3 D. 3, 1).
Besponsum, responsus, SSeiffaguna
(1. 1 § 10 D. 21, 1). — Ad responsum ijt
bie IBe^d^nung einei^ müit&ri(6en Beamten,
bed 9[ointanten unb ©teHoettreterd
bed magister militum (1. 18 § 1 ff. C. 12,
35); scrinium auri ad responaum, ^u^
teau für ^elbjal^Iungen ^u mtlttä7i<*
f(^en 8»e(fen (L 7 § 11 C. 12, 23).
Bespublioa f. res s. 1. d.
Bespuere, auif dalagen: resp. heredi-
tatem (1. 22 § 1 C. 6, 30 1. 3 C. 6, 31. 1.
8 § 6 C. 6, 61).
Bestagnare, f t d^ jt a u e n ; restagnatio,
(Stauung be« $3af(et^ (L 1 § 6. 1. 2 §
6 D. 39, 3. 1. 2 § 28 D. 43, 8).
Bestare, in SRüdflanb fein (1. 27 C.
Th. 11, 1).
Bestaurare» erneuern, toieberber«
eIten:re8tauratio, (Erneuerung, 9iie«
erl^erftellung, j. 5Ö. restÄur. matrimo-
nium (1. 32 § 11 D. 24, 1), cognitionem
0 18 § 2 D. 48, 16), accusationem (1. 4 § 2
D. 48, 5), litem (1. 29 § 1 D. 4,4): restau-
ratio eremodicii (1. 7 § 12 eod.), servittUis
(1. 7 pr. D. 23, 5), moenium (1. 3 C. 11, 70).
Bestioulus, Seil, 8c^nur.
Bestinguere, öernid^ten (1. 19C. 5,4).
Bestipulari, im ^ege ber Stipulation
fi(^ bagegen \)tx\pxtä)tn laffen; re-
stipulatio, ein fotc^ed feierlichem Regent) er«
fl)red^en (Gai. IV, 13. 165—168. 180. 1. 43
§ 2 D. 39, 2).
Beatituere, 1) wieber^erfteUen, in
einen frühem guftanb jurild öer-
fefeeU/ in ben alten Staub fetten: re-
stitutio, SBieber^erfteHung: a)inBe)ug
auf IBautoerle, 5. Q. praetor alt: quod in
via publica itinereve publice factum im-
missumve habes, quo ea via idve iter de-
terius sit fiat, restüuas (1. 2 § 35. cf. § 43
D. 43, 8: — „Restituere videtur, qui in
pristinum statum reducit: quod fit sice qm
toUat id quod factum est vel reponat ^tod
sublatum est,"" cf. L 1 § 19—21 D. 48, 12
1. 1 § 15 D.48,23. L 1 pr D. 43, 24) ; intcr-
dictum *ne quid in loco sacro fiaV vel
'quod factum est restUuatur' ^.2 i\ D.43,1);
restit. onus factum (1. 21 § 1 D 39, 1. 1 11
§ 6. 1. 12 D. 39, 3. 1. 31 pr. D. 43, 24. L 81
JD. 50, 16; ,Cam praetor dicat 'uJt opus
factum restituatur\ etiam damnum datom
actor consequi debet: namverbo'res^if«^
nis' omnis utilitas actoris continetur^;
demolitis aedtbus alias novas restit. (I'^O §^
D. 7, 4) ; insuia canibusta deinde restituta
(L 35 D. 20, 1) ; pecuniam ob restitutionem
aedificii exstruendi mutuam dare (1* ^
D.20,2); bj in «ejug auf mtd)tSt>tv^lU
niffe unb flted^tdntittel, ). 9. restituenda
in pristinum statum obligatio (L 8 § 7 D. 4, 2);
restit. alicui obligationeSf quas adeundo etm-
fudit (1. 29 § 1 D. 49, 14) ; restit. adiones coih
fusas (1. 8. 17 D.34,9): actori actio resti-
tuenda perempia (L 2 § 1 D. 2, 9); restit
actionem in priorem deÜtorem s. reum (112
D. 4, 4. 1. 9. 14 D. 16^ 1); restit litem (1. 7
§ 1 D. 4, 1); restitui in dominium prioris
domini (1. 24 § 5 D. 40, 5); pupillns restitaus
in bona patema (1. 15 § 9 D. 19, 2); indbef.
merben bte 2lnd\>xüdt, getoö^nlid^ mit bem
Aufatme in integrum, Don ber SSieberl^er«
ftetlung eineiS frühem, nad^ ftrengem
^it>iUtd)i aufgehobenen 9ied^t8}ufta]i<
bed burd^ ben ¥rätor, bon ber »iebet«
einfe^ung eined naä^ bem (j^ioilrec^t
JBetletten in ben Suftanb bor ber
^ttltinn^ gebtau(bt (tit D. 4, 1. 1.3pr.
1. 9 § 2. 3. 7. 8. 1. 21 § 5 D. 4, 2. L 3
§ 1 ff . 1. 7 § 5. 8 ff. 1. 8. 11 § 2. 5. 6.
1. 13. 15 ff. D. 4, 4. 1. 15 § 2. 3. 1. 16.
18. 21 § 2. 1. 26 pr. § 1. 9 D. 4, 6. L 1
§ 2 D. 37, 6. 1. 6 § 3 D. 38, 2. tit C. 2,
21. 1. un. C. 2, 49); deiectum ab usu-
fructu in eandem causam praetor restitui
iubet (1. 9 § 1 D. 43, 16); aud^ bon ber im
(^nabentoege erfolgten SBiebereinfetung
einem Derurt^eilten SBerbred^erd in
Ene früheren f^tä^ie merben bie Vnd»
dt gebraucht, 5. 93. famoso iudicio con-
demnatus per in integrum restitut, ahsoiu-
tus; restitutio, quam princeps vel senatus
indulsit (1. 1 § 10 D. 3, 1); poenae resti
tutionem a principe impotrare (1. 40 § 1 D.
4, 6); damnatus capite, in metaüum dam-
natus, indulgentia principis (in integrum)
restitutus (1. 6 § 12 D. 28, 3. 1. 11 D. 34,
1. 1. 1 § 1. 1. 4 D. 48, 23); deportatus et
restitutus (1. 1 pr. 1. 2 eod. 1. 104 D.35,1.
1. 1 § 9 D. 37, 4); poenae servum effiä ei
postea restitui (1. 2 eod.); praeses provin-
ciae eum quem damnavit restit non potest
Digitized by
Google
Restitutio -Retinere.
497
(1. 1 § 27 D. 4S, 18); restitui in eivitatem
(\. 59 § 1 D. 35, 1) ; cognationis iura resti-
tuta (1. 4D. 48, 2S). — 2) jutüd erftatten,
Wicber ^crauggcbcii; restitutio, 3u*>
rüderftattung, Verausgabe: plus est
in restitutione, quam in exhibit'one: — re-
stituere est eti&mposseiisoremfacere fructiis-
que reddere (1. 22. cf. I. 35. 73. 75. 246.
§ 1 D. 50, 16: ^Bestituit non tan tum, qui
solum corpus, sed etiam qui onineni rem
condicionemque reddita causa praestet: et
tota restitutio iuris estinterpretatio.* 1.20
D. 6. 1. 1. 38 § 4 D. 22, 1. 1. 173 § 1 D. 50,
17); fructus et omnem causam restit. (1. 12
pr. D. 4, 2); restitutionem rei facere: venire
in restitut. (1. 14 § 4. 10 eod. 1. 1 7 § 1 D. 6, 1) ;
resUt. possessionem (1.35 § 1 eod.); quod
ex Ute consecutus erit (procurator), debet
mandati iudicio restit. {1. 46 § 4 D. 3, 3). —
3) Hestit. hereditatemf restitutionem Chere-
ditatisj facere, eine hereditas fideicommissa
on ben 2fibeicommiffar J^erauSgeben (1.25 D. 3,
5. 1. 1 § 5 ff. 1. 2 ff. D. 36, 1); fideicom-
missario restit. bona (1. 6 § 3 eod.) ; fidei
beredum committere,uh' darent restituerent
unicuique, quidquid ei leaasset (1. 28 § 2
D. 34, 3. cf. 1. 77 § 12 D. 31. 1. 41 § 14 D.
32. L 15 D. 34, 2. 1. 36 § 1 D. 35, 1); ita
fideicomniissum datum: volo restituas (1. 10
§ 1 eod.); cavere, quid(ßiid ex hereditate
ad eum pervenerity restitutu iri (1. 23 D.
19, 1); cavere se restiturum ea, quae ex
honis consecutus fuerit (1. 18 D. 1, 7);
cavere, ericta hereditate restitutu iri (1. 8
D.35,3). — 4) Slcd^nung legen über eine
»ermögengöertoaltung, restit. tutelam,curatio'
nem (1. 32 D. 4, 4. 1. 7 § 15 D. 26, 7.
1. 1 § 9. 11 D. 48, 10. 1. 8 C. 5, 43); re-
stitutio tuUlae a. 1 § 3 D. 22, 1). — 5)
getoä^rcn, (eipen, j. ©. restit. alicui
ixbertatem (1. 67 D. 5, 1); restit. pretium
(1. 8. cf. L 12 C. 4, 49); restit. promissa
(1. un. pr. C. 4, 3).
Restitutio f. restituere.
Bestitutorius, 1) actio restit., bie auf
©iebcr^erftellung eine« aufgel^obe*
nen 9}eci^tdt)erbältniffed gegrünbete
«löge (l. 3 § 1 D. 2, 10. 1. 8 § 9. 12. 13.
1. 13 § 2 D. 16, 1. 1. 8 C. 4, 29); ebenfo
iudicium restit., bie ouf eine in integrum
restitutio gegrünbete Älage (1. 46 § 3 D.
3, 3. 1. 7 § 3 D. 27, 6). — 2) interdictum
restit., ein auf SBieberl^erfteUung etneS
früheren factifd^enSwftanbc« oSer auf
f>erau$gabe Don Sad^en gerid^tete^S
Snterbict (1. 21 § 1 D. 39, 1. 1. 1 § 1
D. 43, 1. l. 1 § l D. 43, 2. l. 2 § 35. 36
D. 43, 8. 1. 1 § 19. 20 D. 43, 12. 1. 1 § 1
D. 43, 24. 1. 2 § 1 D. 43, 26).
Bestrictlo, «efd^ränlung (1. 2 C. Th.
15, 6).
Bestruere, mieber aufbauen.
Besultare, loi b er ftr eben (1. 54 C.
10, 32).
Besumere, wieber erlangen, loieber
annelffmen: resum. usumfructum (1.3 §2
D. 7, 4), condicionem (1. 101 § 4 D. 35, 1).
Besupinus, 1) jurücfgebogen: resup.
cervice jur ^eäeid^nung he§ @toI§e8 (1. 5
C. 9, 4); — 2) nad^Iäffig: qui solvit
nunquam ita resup. est, ut facile swis
pecunias iactet et indehitas effundat (I. 25
pr. D. 22. 3); resup. existimatio (1. 4 D.
43, 24).
BesuBoitare, tt)teber erregen: resusc.
eandem litetn (1. 13 § 2 c. C. 3, 1); resusci-
tari, Wieber aufleben, wirffam mer*
ben; resusc. obligatianem (1. 27 § 2 D. 2,
14. 1. 29 § 2 D. 49, 14), legatum (1. 27
§ 1 D. 34, 4). secundas tahulas 0- 38 § 3
D. 28, 6).
Betardare, 1) t)er55gern, aufhalten/
j. ©. non retardari praestationem (1. 41
§ ID. 22, 1). — 2) abgalten, öer^in-
bern, 5. ©. venire non posse, aegritudine
retardatus (1. 13 § 1 C. Th. 6, 4).
Bete, «Ret, inSbef. gifd^ernet (1. 29
§ 3 D. 9, 2); iactus retis (f. b. 9B.); tropifd^:
@ c^ 1 1 n g e : antiquae iurisdictionis retia
(1. 23 pr. C. 4, 29).
Betentare, 1) = retinere, a) inne
behalten (1. 1 C. 10, 74. 1. 15 C. Th. 5,
13); b) öerpflid^ten: praefectus urbis —
tutores curatoresve idoneos faciat retentari
(1. 1 pr. C. 5, 33) ; retentari ad suheundam
poenam (1. 14 § 2 C. Th. 7, 18). — 2) ab^
batten, auiSfc^ließen: retentari a licentia
(1. 21 C. Th. 10, 10).
Betentio f. retinere s. 2.
Betieere, öerfd^weigen (l. 4 § 4 D.
21, 1. 1. 6 pr. D. 48, 19).
Betioulum s. reticulus, lelneS SReJ (1. 5
§ 12 D. 9, 3); ingbef. ^aarneft Q. 25
§ 10 D. 34, 2); nefearttgc Draperie um
Fäulen a- 17 § 4 D. 19, 1).
Betinere, 1) gemanben jurücfbalten,
feftbalten = detinere s. 1. (1. 4 D. 2, 7.
1. 1 § 1 D. 2, 10. 1. 2 § 9 D. 2, 11); in
potestate, in familia retin. aliquem, im
(Segenf. t)on dimittere potestate, emanci-
pare (1. 28 D. 1, 7. 1. 84 D. 29, 2. 1. 25 pr. D.
37, 5. 1. 3 D. 37, 8. 1. 12 D. 49, 17). —
2) ^aben, bel^alten, quod ex non con-
cessa donatione retinetur (1. 6 D. 24, 1).
— 3) etwas jurüdbe^alten, tnnebel^al«
ten; retentio, gurüabel^altung, ^nnt*
bel^altung, fowie baS aUec^t ^ierju, gcaen*
über ber repetitio^ actio, condictio etneS
9lnbem (1. 17. 19 § 2 ü. 5. 3. 1. 33. 51
Digitized by
Google
498
Retorquere — Reus.
D. 12, 6. 1 8 pr. D. 18, 7. 1. 1 pr. D. 20, 1);
(idverstis vindicantem iusiam ret«Dtionem
habere (1.54 § 4 D.47, 2); ob aliquaa im-
pensas, qiias in rem commodatam fecisti,
retentionem eius habere ^1. 15 § 2. cf. 1. 60
eod.); propter impensas, tmpendiorum no-
mine retentionem facere; retinere impensaSy
impendia per exceptionem doli (1. 50 § 1
D. 5, 3. 1. 14 §1 D. 10, 3. 1. 14 D.39,5); retin.
dotem (1. 26 § 1 D. 23, 4) ; retentionem ex
peculio habere (1. 30 pr. v. 19, 1); venditor
quasi pignus retinere potest eam rem, quam
vendidit (l- 13 § 8 eod. 1. 31 § 8 D. 21, 1);
retin. Falcidiam (1. 16 D. 35, 2. 1. 13 C.
4, 1); quartae retentio (1- 4 C. 6, 49. 1. un.
C. 3, 3); and) bebeutet retentio \.t>,a, detentio:
desinere in servi retentione, im (^egenf. öon
posaidere (1. 21 C. 6, 2j. — 4) ein Siedet
ober bergleid^en behalten, fic^ erhalten,
). 9. retin. actiones, im ^egenf. t>on ad-
qnirere p. 72 D. 3, 3); reiin. possessionem,
im (Segenf. t)on adipisci uub recuperare (1. 2
§ 3 D. 43, 1. 1. 93 D. 50, 17); retin. aer-
vitutem (1. 18 D. 8, 3), hereditatem (1. 6 pr.
D. 42, 5), libertatem, dominium (1. 7 pr. I).
49,15); legatarii,qui retinuerant roluntatem
S. 16 § 2 D. 34, 9); retin. matrimonium^
ie (g^e fottfcfecn (1. 8 D. 1, 6); beibel^al*
ten, erholten, fottbcfte^en laffcn: in
8U0 statu retineri lites Q. 5 D. 2, 15); fetus
pecorum, qui submissi gregem retinent
(1. 60 § 4 D. 36, 1); tutor vel curator re-
tentus (1. 2 D. 49, 10). — 5) im Öfebäc^t*
nife bewahren, fim erinnern: retineo,
me dixisse (1. 92 D. 85, 1). — 6) treffen,
retineriy bettoicielt fein, bettoffen
to erben, j. S. maiestatis crimine retinen-
du8 (1. 2 C. 1, 12); poena retinebit ali-
quem (1. 7 C. 10, 19); ad multam reti-
nendu8(1.30 C.Th. 11,36); condemnatione
reüneri (1. 27 C. Th. 11, 1). — 7) abftcl^en:
se retin. a petilione (1. 24 C. Th. 10, 10).
— 8) geheim galten (Vat. § 13. cf. l. 49
pr. D. 19, 1).
Retorquere, jurücf bre^en, leieren,
toenben: petitus ab aliquo retorsit in eum
crimina (1. 14 § 6 D. 38, 2).
Betraetare, oon !Reuem öer^anbeln:
retractatio, noc^molige 35er^onbIung,
©töttetung, 5. ©. eandem causam re-
tract. = ex integro agere (l. 31 D. 12, 2.
1. 29 pr. 1. 45 § 8 D. 49, 14); inSbef. ju
bem gtoecfe, um eine frühere gerid^tlid^e S^er«»
Sianblung ober ein ric^terlic^e^ Urt^eil an^u«
eckten, 5. ©. retract. de sententta arbitri
(1. 32 § 14 D. 4, 8); sententiae praefecto-
rum praet. retractandae (1.5 § 5 C. 7, 63.
cf. 1. 85 C. 7, 62); rem iudicatam retractare
non debes (1. 2 C. 7, 64); cakuli erroris
retractatio (1. 10 pr. D. 50, 8). — 2) an-
fechten, beftreiten, j. ^. retract. setden-
tiam ingenuUatis; retract. statum, memo-
riam; qua^io retractationis (1. 29 § 1 D.
40, 12. 1. 1 § 1. 3. 4. 1. 2 pr. D. 40, 15.
1. 1 C. 7, 21); reipublicae rationes sub-
scriptae et expunctae retractari non possunt
(1. 13 § 1 D. 44, 3); teetamenta conserranda
nee facile retractanda (1. 31 C. 3, 28). — 3)
toi b errufen: retract. quod actum est (1. 39
§ 7 D. 3, 3); retractando contraetum, quem
ratum habuit, non andietur (l. 4 C. 7, 26);
retractata venditione recipere possessiones
(l. 6 C. 2, 50); donationes, quas is qai
donaverat in diem vitae suae non retrac-
tavit a. 1 § 3 C. 8, 55).
Betradere, jurüdgeben (l-^ §7 D. 4,
2. 1. 6 § 2 D. 19, 1).
Retrahere, 1) gutftdbringen, ). 9.
retrahi in servitutem (1. 24 D. 40, 9), in sua
iura (1. 2 C. 11, 67); vi bonorum raptorum
actio, quae retrahit dblata (1. 1 C. 9, 83). —
2) jurüdforbern: retrah. a^rro« (LH §2
B. 50, 8). — 3) aurüd^alten, abgalten
(1. tS C. Th. 16, 5). — 4) t)er festen, in
perfidiam (1. 11 C. 4, 34).
Retro, 1) rüdtnftrtd, in ^jug auf ben
Ort 0. 52 § 2 D. 9, 2); — in «ejug anf
bie 3^t 8« ®- exinde, ex quo etc., ex die,
quo etc. — non retro computari, rationem
haheri (1. 3 D. 43, 1. 1. 1 § 40 D. 43, 16); ex
postfacto retro liberum esse (1. 7 I).40,4);
retro libertatem competere (1. 3 D. 40, 2),
dominium habere (1. 44 pr. D. 30), adcrerisse
dominium (1. 17 § 1. 1. 35 D. 9, 2); retro
repudiata res heredis (1.44 § 1 D. 30); retro
infamis (1. 6 § 1 D.32); bor^er, frübet:
consuetudo, quae retro obtinuit (1. 7 pr. D. 1,
16); quo iure civitns retro usa est (1. 37
D. 1, 3); retro latae sanctiones (1. HC.
10, 53); retro principes, bie früheren Äoifer
(1. HCl, 18. 1. 2 C. 7, 18. 1. 16 C. 8,
11. 1. 29 pr. C. 9, 9. 1. 3 C. 10, 84). -
2) jurücf, toieber, j. ^. retro rec/tre (1. 52
§ 2. D. 9, 2. 1. 38 D. 41, 1), restitttere (1. 16
§ 14 D. 39, 4. 1. 6 D. 40, 5), dare, sokere
(1. 21 D. 31. 1. 67.. 80 D. 46, 3. 1. 94 D.
50, 16); retro agere y ein 3ie(^t8gef(^äft rfid'
gängig mad^en, »ieber aufibfen (1.6
D. 4, 7. 1. 11 § 2 D. 24, 1. l. 19 D.41.3.
). 1 C. 4, 45). ~ 3) ^inwieberum, um*
gefe^rt (1. 4 D. 7, 7. I. 34 § 1 D. 17, i.
f. 60 pr. D. 35, 1. l. 40 § 2 D. 41, 2. 1. 21
§ 2 D. 46, 1).
Betrorsum s. retrorsus = retro s. 1
(1. 23 § 2 D. 9, 2. 1. 18 § 1 D. 13, 5. 1. 1
§ 3 D. 43, 19. 1. 6 § 1 D. 44, 3. I. 2 § 3
B. 47, 1).
Bens, 1) Wer in einem obligotoris
1(^en «erbältntfje fte^t, I^eilneftmer
«iner Db!igQtiou,in«bef. einer ©ti^mlotiOH,
Digitized by
Google
Revalescere — Revertere.
499
fei t» aU Gläubiger oDer ©(^utbner (1. 1
D. 45, 2: ,Qui stipolatur. rew? stipulandi
dicitur; qui promittit, reus promittendi
habetur*); reus stipulandi (I. 54 D. 9, 2.
1.77 §6 D.31. 1.21 § 5 D. 46. 1); duö s.
plurcs rei, meistere St^eilnc^mct einet
ttitb ber{elben Obligation, fei ed aU
Gläubiger (rei stipulandi), Don n>etd^en
ieber bie pan^e ßeifhing p forbern berechtigt
ift, bie fietfhtng an ben etnen aber bad grorbe-
rungdtet^t bet übrigen aufgebt, fei ed aU
6(^utbner (rei promi|,tendi), t)on n^eld^en
jeber jur ganjen ßeiftung öerpflic^tet ift, bie
äeiftung t)on @eiten bed einen aber bie übrigen
befreit (tit. D. 45, 2. — «Ubi duo rei facti
sunt, potest vel ab uno eorum solidum
peti: hoc est enini duoruni reorum, ut
unnsquisque eorom in solidum sit obli-
gatub possitque ab altem tro peti; — utique
enim cum una sit obligatio, una et summa
est, ut, sive unus solvat, omnes liberentur,
sive solvatur, ab allere liberatio con-
tingat* 1. 3 § 1 cit. cf. 1. 9 § 1 eod.: —
,non esse duos reos, a quibus inpar sus-
cepta est obligatio.'' 1. 16 eod.: ^l&xduobus
reis stipulandi si semel unus egerit, alteri
promissor offerendo pecuniam nihil agif
1. 5 pr. D. 2, 11. 1.9pr. 1.27 pr. D.2, 14.
1. 13 § 9 ü. 19, 2: „Duo rei locationis in
solidum esse possunt.* 1. 16 D. 31 : — ^ut
sHpulando duo rei constitui possunU ita et
testamento potest id fieri." 1. 62 pr. D. 35,
2. 1. 128 D. 45, 1); stipulationes, quae ex
conveniione reorum finnt (1. 5 pr. eod.);
reus satisdandi — satis accipiendi (1. 34 § 8
D. 46, 3); ]^auptfä(^Ii(i§ aber begeic^net reus
fc^Iedittoeg ben Sd^ulbner au^ einer ObU«
gation, in^bef. einer Stipulation, unb §»ar
u) ben $)auptf(^ulbner, im (S^egenf. bed
«ürgen (1. 3 § 3 D. 2, 2. 1. 14 § 6 D. 4, 2.
1. 50 pr. D. 17, 1. 1. 5 pr. D. 34, 3. 1. 1
§8 D. 44, 5. 1. 5. 36. 38 pr. 45 § 11. 1. 49 § 2
D. 46, 1); b) umgefe^rt ben ©ürgen, 5. ©.
reis cavere, im ®egenf. t>on pignoribus (1. 1
§ 9 D. 37, 6); c) ben expromissor, j. ^43.
satisfactum sive fideiussorilms sive reo
dato (1. 9 § 3 D. 13, 7. cf. 1. 5 § 7 D. 23, 3);
pactionis pro Über täte reum domino dare
(1. 7 § 8 D. 4, 3. 1. 104 D. 45, 1); promissor
reum locupletem dando liberari potest (1. 67
§ 1 eod. 1. 42 § 1 D. 12, 1); egentem reum
doiis per novationem accipere (1. 22 § 2 D.
24, 3); pro se constituere mulierem ream
(1. 1 § 2 D. 16, 1); feminae, quae pro aliis
reae fiunt (1. 2 § 1 eod.). — 2) »eltagter
in einem Cttnlproaeg (1- 1 § 8- L 3 pr. D. 2, 10.
1. 3 pr. D. 12. 2. 1. 54 pr. D. 50, 17). — 3)
Ängeflagter toegen eine« «erbrechen«, j. ©.
iudido publico reum esse, reum facere ali-
qnem (I. 20 D. 22 5. 1. 3 § 11 D. 43, 29.
1. 1 D. 48, 2); publica lege reum fieri (1. 1
§ 1 D. 48, 8); rea adulterii (l. 26. 34 § 1
D. 23, 2. 1. 12 § 2 D. 48, 5); reus leno-
cinii (1. 2 § 4 eod.), homicidii (1. 14 § 4
D. 48, 3), maiestatis (1. 11 D. 48, 4), falsi
(1. 12 D. 48, 10. 1. 17 D. 48, 16); in s. inter
reos recipi (f. b. 958. s. 2. b.); abolitione
de reis eximi (1. 11 § 2 D. 48, 2); abolitio
reorum (1. 12 D. 48, 16); reum o^ro^f er«
(f. b. 9ß.) ; custodia reorum (1. 1 D. 48, 3).
— 4) über^au^Jt fd^utbig, berantwortlid^:
reus culpae s. ex culpa (l. 36 § 2 D. 6, 1.
1. 8 pr. l. 30 § 3 L. 9, 2. 1. 8 § 3 D. 42.
5. 1. 14 pr. D. 48, 3).
Revalescere, genefen (1. 38 § 3 D.
22, 1).
Bevehere,öon ouSWärt« l^erbeif d^af f en,
einführen (1. 5 C. 4, 61).
Bevelare, ben SSor^ang n^egjie^en.
Öffnen: revel. aditum iudicialem (1. 15 C. 3,
1); enthüllen, offenbaren, an benS^ag
legen: ex apeHissimis probationibus reve-
latum (1. 63 § 1 D. 28, 5); falsum reve-
latum (1. 42 C. 2, 4).
Revellere, abreißen (1. 4 C. 11, 41).
Bevendere, jurücf Oerfaufen (1. 22
§ 1 D. 38, 1. 1. 37 pr. D. 38, 2).
Bevenire (reveneo), jurüd berlauft
»erben (1. 5 D. 18, 3).
Bevenire (revenio), §nrüdfe^ren (Coli.
XII, 7 § 10).
Bevera, in 9Ba^r^eit, toixUidf, f. res
s. 4.
Beverens, el^rwürbig: vir, episcopus,
reverentissimus (l. 6 C. 1, 2. 1. 8 pr. C.
1, 55).
Beverenter (adv.), ehrerbietig: reve-
rentissime depoacere (1. 21 § 5 C. Th. 6, 4).
Beverentia 1) d^^rfurc^t, (Sl^rerbie*
tung, ^ere^rung, j. ^. personae, quibus
rever. praestanda est (1. 13 D. 2, 4) ; patrono
reverentiam exhibere; patroni rever. (I. 10
§ 3 eod. l. 45 § 6 D. 23, 2. 1. 1 § 6 D.
44, 5); maritis exhibenda rever. (I. 14 § 1
D. 24, 3); divifia rever., d^riftlid^e ©otte«'
bere^rung (1. 49 § 1 C. Th. 12, 1. 1. 56
C. Th. 16, 5). — -2) bo« «ec^t ouf (g^r-
erbietung (l. 16 C. Th. 6, 26. 1. 6 C.Th.
15, 3).
Bevereri»(i^^rerbietung bezeigen (1.1
§ 5 D. 3, 1.)
Bevertere, l)umle^ren, berwonbeln,
jurütf führen, jurütf bringen, j. ^3. si
species ad materiam reverti possit (1. 7
§ 7 D. 41, 1); quae ad eandem speciem
reverti possunt (l. 24 eod.). — 2) reverti,
a) jurücf lehren, revertendi animus (1. 5
§ 5 eod. 1. 47 D. 41, 2); brevi reversa
uxor nee divortisse videtur (1. 3 D. 24, 2);
de exilio reversus (1. 8 D. 3. 1); rev. ad
32*
Digitized by
Google
500
Revincere — Ripa.
prioretn voluntatem (1. 27 D. 29, 1), ad suum
statum (1. 21 D. 1, 5), potestatem (1. 12. 41
D. 1, 7); ad proprietatem, ad dominum
proprietatis reversue ususfructus (1. 33 D.
6, 1. 1. 66 D. 23, 3. 1. 10 D. 43, 16); rev.
ad aliquem dominitm (1. 10 § 1 D. 20, 6),
dotem (1. 10 pr. D. 24, 3), tutelam (1. 6 D.
26,4); b) «cgreg nehmen (1. 15 D. 4,4:
— , posterior einptor reverti ad auctorem
8uum poterit.*' 1. 6 § 3. 1. 7 D. 19, 1. 1. 3
D. 21, 2. 1. 18 C. 8, 44).
Bevinoere, 1) iptbcrlegen (1. 11 pr.
C. Th. 11, 30). — 2) überführen: iudicio
revictuB (1. 57 D. 5, 3); in mendcicio re-
Vinci (1. 3 § 15 D. 26, 10).
Reviviscere^ lieber in^8 Seben
treten p. 4 C. Th. 11, 22).
Revooare, 1) jurücl rufen, j. ö. in
metcUlum damncUum postea revocari (1. 46
D. 40, 4); in matrimonium revoc. uxorem
(1. 17 C. 9, 9): jurücf Idolen: requisitus
et revocatus servus (1. 5 C. 6, 1); jurüd
bringen, führen, in einen 3uftanb jurüd
t)erfe(en: revocari in s. ad servitutem
(1. 16 § 3 D. 40, 9. 1. 30 D. 49, 14); über-
fyiupt tool^in bringen, jie^en: ab eo iu-
dice, apud quem res coepta est, <id suum
iudicem revoc. litem (I. 49 pr. D. 5, 1);
iu8 revocandi forum (1. 7 eod.); ius revo-
candi damum; domum revocatio (f. domus
8. c); non posse revoc. in provinciam
8uam, sed ibi oportere defendere, ubi de-
liquerint (1. 7 § 4 D. 48, 2); ad soUicitudinem
8uam revoc. (I. 6 § 4 D. 1, 18); ad ani-
mum suum non revoc. iniuriam, nic^t 5U
©emüt^c jie^en (1. 11 § 1 D. 47, lOj. —
2) gemanoen too^u anl^alten, auff orbern:
fideiussorem et beredes fideinssoris ad
rationem eandem usurarum revocimdos esse
constat, ad quam et tutor revocatur (1. 3
D, 27, 7) ; revoc. legatarios ad Ugein Fak,
(1. 61 D. 35, 2). — 3) »iberrufen: con-
Buluit (praetor) creditoribus revocando ea,
quae in fraudem eorum alienata sunt (1. 1
§ 1 D. 42, 8); revoc. precarium (1. 2 § 2.
1. 8 § 2 D. 43, 26), donationem (tit. C. 8,
55), sententiam suam (1. 1 C. 4, 46), sen^
tentiam suam (1. 1 § 27 D. 48, 18), poenam
sua dictam seutentia (1. 15 C. 9, 47); re-
vocatio, SBiberruf (1. 10 § 1 D. 42, 8).
4) toieber jur ^ptaä^t bringen, revoc
(in iudicium) eandem qwustionem (1. 3. 7
§ 4. 1. 19 D. 44, 2). — 5) au^fc^Iiegen:
revocari a privHegio (l. 4 D. 4, 6). — 6)
abholten (1. 63 C. Th. 16, 5).
Revooati f. revocare.
Bevocatoria, taiferl. SurüdbernfungS»
f(^retben (1. 18 C. 12, 1).
Revolare,' jurüdf Hegen (1. 5 §5
B. 41, 1).
Revolvere, 1) jurüdMfttjen, tro)n|((:
damnum ad emptorem revolvi, jurücf«
fallen G- IB § 9 D. 39, 2); ^urüdoerf e(en:
revolvi in prioreni statum (1. 5 C. 2, 19),
ad inferiorem ordinem^ in infer. locumy
begrabiren (1. 10 C. Th. 7, 1. 1.2 C.Th.
7, 12); jurücfbejie^en: revolv. tempore
promotionis (1. un. C. Th. 6, 8). - 2)
aufrül^ren: revolv. semel iudicata (1. 4
§ 1 C. 1, 1).
Rex, £ö nig: Bomulus et sequentes reges
(1. 2 § 2 D. 1, 2); rex exterae nationis
(1. 4 pr. D. 48, 4).
Rhapisma, @<^Iag mit ber $anb 0- ^
C. 8, 48).
Rheda f. reda.
Rhenus f. Benus.
Rhetor, Seigrer ber ©erebtfamfeit
(1. 27 D. 39, 5. l. 11 C. Th. 13, 3).
Rhodinuxn, 9lofenfaIbe, 9^ofenfarbf
(1. 3 C. 11, 8).
Rhodia lex, ein m^ ber ^nfet 9i]^obud
benanntet (itefe^ über bie dtec^tdgrunbfat^
beim ^[udtoerfen bon SBaaren ou^
einem notl^Ieibenben Schiffe (tit. D.
14, 2).
Rhomphaea (i^utpaUt) , @))ie6 »brr
«meifd^neibigeS ©^mert (1. 3 § 2 D.
43, 16).
Ridere, t>txlad)tn, berfpotten 0- 1^
§ 2 C. 1, 14).
Ridica, ntinp\affl (l. 11 § 3 D.
43, 24).
RidiouloBUit , ridiouluB , I ä (^ er i i (^ ,
}. 93. plus quam ridiculum esse (1. 27 D.
28, 1); ridicul. amhiguitates (1. 12 § 5 C.
1, 14).
Rigare, betoäffern (1. 1 § 13 D.
43, 20).
Rigor, 1] gerabe Slit^tung, 6trö'
mun g bed »offer^: flumen naturalem rigo-
rem cursus sui tenens (1. 1 § 5 D. 43, 12.
cf. 1. 1 § 3 D. 43, 13) ; stUlicidU rigor (L 41
§ 1 D. 8, 2). — 2) Starrheit, Strenge:
iuris rigor (1. 32 pr. D. 24, 1. l. 24 § 10
D. 40, 5. 1. 19 D. 49, 1).
Rima, «it, ©palt (1. 27 § 29 D. 9, 2).
Rimari, 1) auftvül^Ien: aliena effodere,
aut in locis non sui iuris per famam su-
specta rimari (1. 2 § 1 C. Th. 10, 18). -
2) fu(^en: manu victum rimari, bur4
fianbarbeit ben Sebeni^unter^alt fu(^cn (1. 10
C. Th. 13, 1). — 3) nnterfu(^en: philo-
sophiae arcana rim. (1. un. § 4 C. 11, 10).
Ripa, Ufer eine« 5ki(^ed ober glnjfe«
(1. 1 § 5 D. 43, 12: „Ripa itarecte defi-
nietur id, quod flumen oontimt naturalem
rigorem cursus sui tenens: ceterumfliquando
vel imbribus — vel qua alia ratione ad tem
Digitized by
Google
Riparenses — Rostram.
501
pus excrevit, ripas non mutat." 1.3 § 1 eod. :
^Ripa ea putatuv esse, quae plenissimum
flumen continet").
Riparenses (riparienses) s. ripenses
milites, an bcn Ufern ein c3 fJIuffeS
ftationirte ©olbotcn (1. 14 C. 12, 35.
h 14 C. TJi. 7, 4. 1. 4 pr. § 2 C. Th.
7, 20).
Biscus, Koffer (1. 25 § 10 D. 34, 2).
Rite, 1) in feterlid^er b. ^. t)ont ©i»«
öitrcd^t Dorgcf^ricbener gorm, 5. ^.
testamentum r. perfectum (1. 2 D. 28, 3.
cf. 1. 6 pr. D. 48, 10); r. facta exhere-
daUo (1. 8 § 2 D. 37, 4); r. contractum
matrimoniuntf contractae nuptiae (1. 3. 6
C. 5, 6) ; verhorum obligatio r. intercedens
(1. 4 C. 5, 14); delegatio r. facta (1- 2 C.
8, 41). - 2) rcd^t, rid^tig: r. intendere
actiones (1- 55. 56 D. 3, 3).
Ritus, 1) feierliche (toom Q^itrilrec^t t)or^
gefc^ebene Jform: ritus m^tiarum (tit.
D. 23, 2). — 2) retigi5fer «ran*,
Zeremonie, j. ©. ludaicus ritiis (Paul.
V, 22 § 3); pagani riiua (1. 2 pr. C. Th.
16, 7). — 3) ©itte, ®ebrau(^, 5. ©.
ritus veti$8tatis neglectus (1. 18 C. Th. 11,
7); pecudum ac ferarum promiscuo ritu ad
illicita conubia instinctu exsecrandae li-
bidinis imiere; harbaricae immanitatis ritu
admissa (GoU. VI. 4 § 2. 3).
Rivales, ®cnoffen einer SBafferleituna,
= qui per etmdem rivum aquam ducunt (1.
1 § 26. 1. 3 § 5 D. 43, 20).
Rivns, 1) 33 ac^ (1. <> D. 10, 1. 1. 7 §
4 D. 41, 1. 1. 1 § 1 D. 43, 12: Flumen a
rivo magnitudine discemendum est aut
existimatione circumcolentium"). — 2)
»affergraben, ©anal (1. 11 D. 8, 4. 1.
12. 16 D. 8, 6. 1. 52 § 12 D. 17, 2. 1. 1
§ 4 D. 43, 13. tit. D. 43, 21. — ,Rivu8
est locus per longitudinem depressus, quo
aqua decurratf cui nomen est anb zov ^civ"
1. 1 § 2 cit.). — 3) 393afferrinne:
novum rivum parietibxis imponere (l. 61
D. 7, 1).
Rixa, gonf, ©anbgemcnge (1. 4 § 3
D. 47, 8. 1. 17 D. 48, 8).
Rixari, banbgentein merben (1. 52 §
1 D. 9, 2).
Roborare, bcftätigen, befräftigen,
33. robor. sententiam {1. 5 pr. C. 2, 55
. 14 C. 7, 45).
Robur, @tärfe, traft, a) be§ Äör^)er«
(1. 26 § 12 D. 12, 6. 1. 31 pr. D. 48, 19);
b) Oeltung, J. ö. im — suum teneat
röbur (L 2 C. Th. 5, 1); nemo scri-
ptis proprium auf erat robur (l. 5 C. Th.
4, 4).
Robastus, 1) ftarl, Iröftig: sanus ac
tob, (l. 60 B. 42, 1); nondum robustae
\
aetatis esse (1. 16 § 6 D. 48, 5). - 2) giltig
(I. 3 C. Th. 11, 12: —' ,qnod concessimus,
ßrmum sit atque robustum*^).
Rodere, jernagen, j. S. rosae a mu-
ribus tabulae (1. 1 § 11 D. 37, 11).
Rogare, 1) frogen, bitten, erfud^en,
forbern, rogatio, rogatus, ba§ Sitten,
j. 33. rogari sententiam, um feine 9Reinung
gcfrogt »erben (1. 6 § 5 D. 50, 2); tetis
rogatus, ein um fein S^^gnig audbrüdlic^
gebetener, baju aufgeforberter 3euge (l. 11
D. 22, 5. 1. 21 § 2 D. 28, 1); fideiussorem
rog. aliquem, 3««ttnben jum ©ürgen fi(^ er*
bitten (1. 21 D. 22, Ih mutuam pecuniam
rog. aliquem (1. 32 D. 12, 1); acceptum
rog. (f. accipere s. 1.); precario rogare, ro-
gatio (f. b. 303. 8. 2); utendum rog. (1. 15
D. 16, 3) ; commodatum rog. (1. 5 § 7. 10.
13. 1. 22 D. 13, 6); conductum rog. servum
(1. 17 D. 18, 6); emptum rog. fundum ^I.
41 pr. D. 18, 1); rogatu alicuius, auf Bit-
ten gemanbe« (1. 41 D. 3, 5. 1. 32 § 3 D.
16, 1. 1. 22 § 9D. 17, 1. 1. 15 § 34 D. 39,
2. 1. 1 § 8 D. 44, 5); interdictura in ab-
entern rogandum, beantragen (1. 3 § 14
D. 43, 29). — 1) legem rogare, ein ®e-
fe^ bei bem 33otIe in 9tntrag bringen
(1. 1 § 1 D. 9, 2); lex rogata ein gegebene«,
befannt gemad^te« ®efefe (1. 1 pr. D. 35, 2);
lege rogatum, burd^ ®efe6 beftimmt (1. 2 §
16 D. 1, 2).
Roma, 91 om (1. 2 pr. 139 pr. 147 D.
50, 16), im ®egenf. bon munieipium, pro-
vincia (1. 8 § 24 D. 2, 15) ; ius quo urbs
Roma utitur(l. 32 pr. D. 1, 3): qui Roniae
ius dicunt; causae, de quibus — consules
et praetores ceterique Bornas cognoscunt;
desideria, quae Bomae varios iudices habent
(1. 7 § 2 D. 1, 16. 1. 10. 11 D. 1, 18);
vetus Roma, im Oegenf. öon Sonftontino^jet,
welÄeS ebenfaß« Roma (nova) genannt wirb
(1. 6 C. 1, 2. 1. 1 § 10 C. 1, 17); ba^cr
utraque Roma (1. 7 C. 8, 14).
Romanus, r 5 m i f d^ , j. 33. imperiumRom,
(1. 1 § 2 D. 1, 6); popuht^ Rom. (f. b. 3B.
8. a.) ; cives Rom. (1. 17 D. 1, 5); Romani,
bicgiömer (§ 2 1. 1, 2).
Romuleus, auf 9lomutu« bejüg«
lid^: legum trames, qui ab urbe con-
dita et Bomuleis descendit temporibus (1. 1
§ 1 C. 1, 17).
Romulus, ber @)rünber unb erfte tönig
9tom8 (1- 2 § 2 D. 1, 2).
Rostrum, 1) ©d^nabet, SWunb, SÄauI:
personae, ex quarum rostris aqua salire
solet (l. 17 § 9 D. 19, 1). — 2) rostra,
bieSHebnerbü^ne auf bem römif dben gorum,
fo genannt, toeit ber Ort, wo biefelbe ftanb,
mit ben Schnäbeln eroberter Schiffe gegiert
mx (1. 2 § 4. 43 D. 1, 2).
Digitized by
Google
502
Rota — Rusticus
Bota, 1) 'Siah, f^, S3. rotam vehiculo
aptare (1. 7 § 1 D. 10, 4); aqua per rotam
toUenda ex flumine vel haurienda; rota,
per quam aqua trahitur; rota aquaria (1.
2 D. 8, 4. 1. 40 § 6 D. 18, 1. Paul. HI,
6 § 65). — 2) bcr «Bagen (l 21 C.
Th. 8, 5).
Botundus, runb: lanx rot. im ®egenf.
öon quadrata (1. 6 D. 6, 1).
Buber, rotq: rubrum mare (1. 19 § 18
D. 34, 2).
Bubor, gdöt^e: a) tot^c garbc (1. 11
C. Th. 15, 7); b) ©c^amtöt^e, ©c^am
(1. 3 § 4 D. 22, 1).
Bubria, (lex), ein für bic ©tobte beiJ ci8*
alpinif(^en ©attiend beftitnmted ®efe^ na(^
705 u. c.
Bubriantun Sottun (quod factum est
temporibiis divi Traiani Rubrio Gallo et
Caetio Hispone consulibus), ein auf bie
fibeicommifforifd^en gfret^eitSer*
tl^ eilungen bejüglid^er ©enatdfc^Iug (1. 26
§ 7 ff. 1. 28 pr. 1. 33 § 1. 1. 36 pr. D.
40, 5).
Bubpioa, SHubrif, Uebetfc^rift, Xitel
(1. 2 § 3 D. 43, 1).
Budera, f. rudua,
Budimentum» erfte $robe, Anfang:
rudimenta milüiae (1. 1 § 2 C. 12, 45).
Badi8(adi.), to^, unbearbeitet, 5.9.
rudis materia, massa (1. 78 § 4 D. 32. 1.
19 § 11 D. 34, 2); 2) ungebilbct: man-
cipia rudia, im (S^egenf. Don trita et
veterana (1. 37 D. 21, 1); homines rüdes
et in primis legum vestibulis stantes (1. 2
§ 11 C. 1, 17).
Budia (Subst), ©tab ober UappUx,
toomit aui^gebiente^tabiatoren bef c^enft tourben
(Coli. XI, 7 § 4).
Budus, ©c^utt (1. 3 § 2 D. 8, 3); ru-
dera, 2:rümmcr (l. 6. 7 § 2 D. 39, 2).
Buere, 1) mit .^eftigfeit ^erabftürjen:
grando mens (1. 3 C. Th. 9, 16). — 2)
^ufammenbrec^en, ). 9. aedificium mens
reticere; insulam ruentem fulcire (l. 1 § 3.
1. 4 D. 25, 1); evenire, ut praedia ruant
(1. 11 § 5 D. 4, 4).
Buflnus (Licinius), 3wnft, 3^i*9^noffe
beg Paulus (l. 4 D. 40, 13).
Bufus f. Rutil iu8.
Bugosus, faltig (1. 4 C. 11, 41).
Buina, (ginfturj (1. 14 § 1 D. 8, 6. 1.
5 § 5 D. 10, 4. 1. 1 § 1 D. 16, 3. 1. 46.
48 D. 39, 2 1. 1 pr. §-3. 4 D. 47, 9);
ruinoBus, ben (Sinftur^ brol^eub, bau«
fällig: aedcs ruin. (1. 6 D. 39, 2).
Bumor, ®erüc^t (1. 2 pr. D. 38, 15).
Bumpere, 1) jerreigen, ^erbrec^en,
§. 9. ruptis vinculis evadere (1. 13 D. 48,
3). — 2) öerbcrben, bejc^äbigcn (1. 27
§ 5. 13. 17. 18. 22—24. 1. 39 pr. D. 9, 2.
1. 30 § 2 D. 19, 2. 1. 72 § 1 D. 36, 1. 1.
34 § 2 D. 44, 7. 1. 27 § 3 D. 47, 2. 1. 7
§ 2 D. 47, 7. 1. 9 § 3 1. 15 § 39 D. 47,
10). — 3) brechen, üerle|en, wunu$
publice mandatum (1. 9 D. 48, 11); de-
nuntiationem edicti (1. 23 § 3 D. 49, 1).
— 4) rump. testamentuMy ein Xeftament
jerftbren, umftogen, toirtungdlod ma*
qtn, ift iniSbef. ber tec^nifc^e ^u^brud fär
bie 3^ii^tdrung eineiS Xeft. burc^ (i^rrid^tung
eineiS neuen ober burd^ Hgnation eined
^oftumu« (§ 1. 2 I. 2, 17. I. 7. 12. 29 §
4. 6. 7. 11 ff. D. 28, 2. l. 1. 2. 3 pr. § 3
ff. 1. 5 ff. D. 28, 3) ; cbenfo Wirb rump.
pradum öon ber gerftörung cineS ®rabc« ber
<^beSeinfe^ung gefagt (1. 4. 5. eod.).
Buptio, ^efc^äbigung 0- 27 § 17 D.
9,2).
Buralis, rureatris, Iänbli(^, bäuer«
Hd^: opus rurestre (1. 99 § 2 D. 32. 1. 31
C. 4, 65); obsequia ruralia (1. 16 C. 1,3).
Bursus s. rursum, lieber, a) ^in*
toieberum, j. ^. rurs. ex diverso (§ ö 1.
4, 6); ut creditor — ita rursum debitor
(1. 4 C. 4, 19); rursus pracstita mihi oJte
omnia, quae ego tibi praestiti (1. 58 D. 2,
14) ; nihil prohibet dominum rem petere
et cogi venditoi'em rursus defendere (1. 75
D. ;J, 3); b) noc^mal«, öon Steuern, ei
de augendo vel äeminuendo pretio rursum
convenit, nova emptio intercessisse videtur
(1. 72 pr. D. 18, 1); retro dare ac rursus
accipere (1. 67 D. 46, 3); rursus renasci
(1. 30 pr. D. 50, 16); c) fobann (Gai. II.
232. 254. 111, 100. 141. 201}.
Bus, g^elb, ßanb, j. ». rus müiere
aliquem; rure morari (L 15 § 1 D. 7, 1.
1. 12 § 31 D. 83, 7) ; civitates deserere rus
habitandi causa (1. un. C. 10, 38); rus cokre
(l. 3 C. 12, 46).
Busticanus, ^um ^anbt)o(I ge^öttg:
homo rustic. (1. 17 pr. D. 44, 4); rustic
plebs (1. 1 C. 11, 55); aU (Subst.) Sonb»
mann (1. 2 eod. 1. 3 10 C. Th. 13, 1).
Busticitas, 1) länbUc^e Einfalt, Un«
erfa^ren^eit, iniSbef. (S^efd^äft^unfunbe
(1. 7 § 4 D. 2, 1. L 2 § 1 D. 2, 5 1. 1 §
15 D. 25, 4. 1. 3 § 18 D. 26, 10. 1. 6 §
19 D. 27, 1. 1. 2 § 7 D. 49, 14). - 2)
Sanbooll (1. 3 C. 1, 55).
Bustlcus, 1) (adi.) auf baSfionb ober
bie Sanbtoirt^f^aft bej&glic^, lünb«
H(^, lanbtoirt^fc^af tlic^, 5. 16. opus rust.
(1. 99 pr. D. 32); familia rust. im^egenj.
üon urbana (1. 65 pr. D. 31 . 1. 166 D. 50,
16); qui rustic, rerum rationes dispensat
(1. 166 cit.) ; viae rust. im @)egenf. Oon urbi-
cae (1. 2 § 24 D. 43, 8) ; praedium rust.
im (^egenf. oon urbanum (f. b. SB); scrti-
Digitized by
Google
Ruta — Sacerdos.
503
tutes praedioram rustic, (tit. D. 8» 3) ; Ser-
vitutes rusticae (l. 1 § 1 D. 43, 19). — 2)
(Subst.) Sanbbauer, Sanbmann (1. 30
§ 1 D. 50, 16. 1. 4 C. 1, 55).
Buta (= eruta), ha» ^etaudgegra«
bcnc (1. 17 § 6 D. 19, 1: — ,ea placuit
esse ruta, quae eruta sunt, ut hären a creta
et similia*); ruta (et) caesa bejeid^net übet»
hanpt Wit^, toai» nid^t mit ®runb unb
«oben ^ufammen^ängt, toa^ baDon
getrennt i\t, toa^ niqt h>anb*, niet»
unb nafielfeft ift, im (S^egenf. t)on iuncta
(s. vincta) fixaque (1* 38 § 2 eod. 1. 66 §
2 D. 18, 1. 1. 241 D. 50, 16: Jn 'rutis cae-
sis^ ea sunt, quae terra non tenentur
quaeque opere structili tectoriove non
conti nentur**).
Butil€u:is, rot"^: litterae sanguine ruti-
lantes (1. 15 § 1 G. 6, 21).
Butiliana actio, eine toom S^tifien unb
^rotor 9lutiliu8 eingefftbrte Ätoge, mittctft
weld^er ber Käufer eine« »enndgenS bie barin
enthaltenen gforberungen in ber Sßeif^ geltenb
mad^te, bag bie intentio anf ben IBerIftufer,
bic condemnatio auf ben Ääufer gerid^tet
tt)urbc (Gai. IV, 85).
Rutilius Bofus, ein in ber W!dt bed
7. 3o]^^. u. c. lebenber 3«nft (1. 2 § 40
D. 1, 2. 1. 1 § 2 D. 43, 27).
s.
Sabbatiani, eine fefeerifc^e ©ecte (1. 5
C. 1. 5).
Sabbatum, ^ahhai, gfeiertag ber Suben
a. 13 C. 1, 9).
Sabiniani, bic ?ln^änger beiJ 3«tiften
SRaffuriui» ^aVxnyxi (§ 25 I. 2, 1.
l. 11 § 3 D. 24, 1. 1. U D. 41, 1. 1. 3
C. 6, 29).
Sabiniani libri = libri Ulpiani, quos
ad Massurium Sabinum scripsü (1. 17 C.
3, 33. 1. 14 C. 3, 34. 1. 3 C. 6, 40. cf. 1.
14 C. 6, 24).
Sabinianum Sotum, ein auf bie ^b»
Option be^üglid^er 6enatdf(^Iug (1. 10 § 3
C. 8, 47).
Sabiniis, 1) (Massurius)^ berühmter 3u-
rift äur 3eit be« ftaifer« a:iber (1. 2 § 47
D. 1, 2). — 2) (Caelius), 3urift jur 8eit
»ef^mfian'S (1. 20 D. 21, 1. 1. 72 § 7 D.
35, 1).
Saccarius, ©adträger (1. 40 § 3
D. 18, 1).
Saooularius, S3eutelfc^neiber (1. 7 D.
47, 11 . ySaccularii, qui vetitas in sacculos
artes exercentes partem subducuntt partem
subtrahunt — plus quam fures puniendi
sunt.'' 1. 1 § 2 D. 47, 18).
Saconlus, ©äcfd^en, Beutel, }. 9.
pecunia in sojccuto signato deposita (1. 1
§ 36 D. 16, 3); in sacculo soherey dare,
im (^egenf. t>on numerare (1. 25 § 1 D. 7.
1. 1. 3 § 6 D. 40, 7).
Saocua, @a(f,S3euteI, 5. 9. nummorum
saccum deponere (1. 21 § 1 D. 47, 2).
Sacer, 1) ben ®5ttern gemeint,
beilig: res sacra = publice consecrata;
locus sacer = publice dedicatus, conse-
cratus (1. 6 § 2. 3. 1. 9 pr. § 2. 5 D. 1,
8); pecunia sacra (1. 4 pr. D, 48, 13);
certamina sacra (1. 4 pr. D. 3, 2. 1. 6 §
13 D. 27, 1); ^ocrum (Subst.), a) ^eiUg«
tl^um: a) getoei^te Sa(^e: locus, in quo
Sacra reponuntur; sacra inde avocare (f. 9
§ 2 D. 1, 8); ß) jemeil^ter Ort: publica
sacra compüare; pnvata sacra temptare (l.
11 § 1 D. 48, 13); b) ^eilige, gotte«-
bienftlid^e ^anblung, indbef. Opfer:
deus, cuius sacris vacare sacerdotes oportet
(1. 32 § 4 D. 4, 8); pontifex, dum sacra
facit (1. 2 D. 2, 4); infofern t^ bei ben
aflömcm befonbere fjamilienopfer gob, biertt
ber ^udbrucf sacra aud^ $ur IBe^eiänung bed
fjramiliennejrud, ber Däterlid^en (Sie«
malt: in sacris patris s. parentis sui (f.
t>. a. in patria potestate) constitutus (1.
37 § 2 C. 3, 28. l. 7 pr. C. 5, 70. 1. 7 §
I C. 6, 56); in sacris (familiae) manere,
remanere (1. 12 C. 6, 20. 1. 3 C. 6, 55. 1.
II C. 8, 53V, filium suura a sacris paternis
remittere, f. ö. a. emancipare (1. 31 C. 6,
42); sacris (paternis) dimissus^ absolutus,
f. \>. a. emancipatus (1. 3 § 3 C. 6, 60. 1.
1 § 2 C. 7, 40); c) ©cl^eimnig: curiae
sacris initiati (1. 52 C. 10, 32). — 2) tau
ferlid^, 5. S3. sacrae constitutiones (1. 60
pr. D. 23. 2. 1. 5 § 5 D. 26, 7. 1. 5 pr. D.
40, 1. 1. 27 ü. 42, 1. 1. 4. 6 D. 49, 5. l.
1 § 2 D. 49, 8. 1. 18 pr. § 5 D. 49, 14);
sacra auditio; sacrum anditorium (1. 31 G.
7, 62); sacer cognitor Q. 5 C. 7, 65);
sacrum cubiculum, scrinium (f. b. SB.); sa«
crae largitiones, remunerationes (f. biefe ©.).
" 3) ab{cfieuli(^, t)ermünf(^t: auri sacra
fames (1. 30 C. 1, 3).
Sacerdos, ^riefter (1. 1 § 2 D. 1, 1. 1.
32 § 4 D. 4, 8h tropifd^: iustitiae sacer-
dotes Q. 1 § 1 D. 1, 1); aud^ f. t>. 0. epiV
copus (1. 10. 14. 18.32§4 C. 1, 3); sacer-
Digitized by
Google
504
Sacramentum — Salaria via.
dotalis = episcopalis: canventus sacerdot.
(1. 6 C. 1, 2); aU Subst. bebeutet sacer-
dotalis f. b. a. qui tnunus sacerdotii trans-
egit (1. 52 pr. 145. 176 C. Th. 12, 1).
Saeerdotitun. ^riefteramt (1. 32 § 4 D. 4,
8. L 60 § 1 D. 24, 1. l. 1 § 1 D. 48, 14.
1. 17 pr. D. 50, 4. I. 8 pr. D. 50, 5. 1. 11
D. 50, 12. 1. 14 C. 1, 3. 1. 1 C. 5, 27. 1. 4
C. 9, 35. 1. 8 C. 10, 42).
Sacramentum, 1) (Sib, 6(^tour, $. 9.
factionis sacram. suscipere vel dare (1. 5
pr. C. 9, 8); inSbef. ©olbatcneib (1. 2 §
3 D. 3, 2. 1. 8 D. 48, 2 1. 12 pr. D. 48,
5. 1. 13 § 3. 1. 16 pr. D. 49, 16. 1. 8 C.
12, 36V, aud^ f. b. a. officium h. 1. b. j. 53.
ad nullos honores, ad nuUa sacram. per-
venire (1. 5 § 1 C. 9, 8) *, depositum sacram.
(1. un. C. 12, 11). = 2) ®c^eimnt6,
©ultu«: Itidaica sacram. (1. 6 C. Th. 3,
1. cf. 1. 13 C. Th. 16, 8); ad dei summi
sacramenta properare, oom Ucbertritt jur
(^frtic^en Sleligton gcfagt (1. 1 C. Th. 15,
7). — 3) 3" 5öcjug auf bie legis actio per
sacramentum bebeutet biejeö 2Bort bie
©umme ©elbeS, welche bie ftreiten-
ben a:^eile für ben fjall be« Unter*
liegend an ha^ aerarium ju jaulen gc^
lobten unb n^ofür [xt bem $rötot Bürgen
ftenten (Gai. IV, 12 16).
Saorarium, 1) = locus, in quo sacra
reponuntur (1. 9 § 2 D. 1, 8). — 2) tax-
fernerer ^alaft (1. 18 § 12 D. 50, 4). -
3) @etic^t«faal (1. 2 § 8 C. 2, 58).
Sacratus, getoeibt, ^etlig, j. ©. sa-
cratiss. vasa (l. 21 C. 1, 2).
Saorificare, opfern (1. 11. 12 § 1. 3
C. Th. 16, 10); sacriflolum, £)p\et (1. 13
D. 48, 8. 1. 2C. 1, 11).
Saorileglum, (Snttoei^ung, SJerad^*
tung bed ^eiligen: a) %tmpel\d)lkn*
bung {1. 10 C. 1, 3. 1. 2 C. 1, 7) ; b) ©nt»
toenbung getoei^ter Sachen, Xempel*
raub (1. 6. 7. 11 § 1 D. 48, 13); c) «b.
trünnigleit bom c^riftlic^en (Glauben
a. 8 § 2 C. 1, 5); d) »erlefeung ber
fe^rfurcfit, bc8 ÖJe^orfam« gegen ben
Äaijcr, »eraÄtung feinet Söefe^le (tit.
C. 9, 29. 1. 1 C. 12, 8. 1. 13 C. 12, 37).
Saorilegus, bad ^eilige entn^et^enb,
berle^enb: a) burcb 2^cmpelraub (1. 13
D. 1, 18. 1. 4 § 2. I. 11 § 1 D. 48, 13:
«Sunt sacrilegi, qui publica Sacra com-
pUaverunt'^J; b) burt^ 5lbtrünni gleit
üom d^riftlic^en öJIauben: apostatarum
sacril. nomen (1. 4 C. 1,7); c) burd^ S^er*
le^ung ber e^eltc^en ^flic^ten: saciil.
nwptiarwn, (S^cbre(^er (1. 29 § 2 C. 9, 9);
d)bur(^ SScrleJung ber S^rfurd^t gegen
ben llaifer: sacril. animo inaiestatis quae-
stlonem admmere (1. 10 § 5 C. 9, 49).
Saorosanotus , ^oc^^etlig, sacros.
ecclesia (1. 20 C. 1, 3).
Sa>eoiüari3, f. saeculum s. 3.
Saeculum, 1) 3öl^r^unbert: serie
saeculorum antiquissima colonia (1. 1 pr.
D. 50, 15). — 2) 3eitalter, Seitgeift:
secundum saeculi severitatem (l. 3 § 5 D.
33, 10); contra decus saeculi (1. 3 C. 12,
22); abkarret saeculo nostro 0. 3 C. £,
17i. -- 3) SBelt, welttid^e« geben: sae-
cularis, n?eltli(^: saeculo renuntiare; a
saeculari conversatione recedere (l. 54 § 2
C. 1, 3).
Saepe, saepenumero, oft, j. ^. sie
saepe iudicatum (I. 1 § 27 D. 29, 5); sae-
pissirae wnstitutum, rescriptum (I. 6 pr. D.
11, 7. 1. 1 D. 29, 7. 1. 1 § 7 D. 47, 4);
saepius mutata species (1. 18 D. 4, 2) ; sae-
penum. mutatur rei effectus (l. 47 D. 35,
1); au(^ mitunter (1. 16 D. 32. 1. 53 pr.
D. 50, 16).
Saavire» n^üt^en, j. 9. in se, in suum
corpus saev. (1. 9 § 7 D. 15, 1. 1. 1 §
22 D. 29, 5); graufom, ftreng ber«
fahren: iudices itumodice saevieutes (1. 2
C. 9, 4).
Saevltia, ^ut^, ^eftigleit, (^xan-
famleit, Strenge (1. 1 § 8 D. 1, 12. I.
15 § 3 D. 7, 1. 1. 6 D. 9, 2).
Saevus (adi.), saeve (adv.), toüt^enb,
^cfti9/ gtaufam, ftreng, 5 ^. maritos
saevus in sercos dotales (1. 24 § 5 D. 24.
3): in saerissimo furore mulier constituta
(1. 22 § 8 eod.); saevior sententia (1. 1 C.
Th. 9, 1); saevius a{fere cum aliquo(l. 17
§ 3 D. 21, 1).
SaffirinuB lapis, ber d^belftein @op^ir
(1. 16 § 7 D. 39, 4).
Sagaoitas f. sagax.
Sagaria negotiatio» j^Ieiberbanbel
(1. 5 § 15 D. 14, 2. 1. 52 § 4 D. 17, 2).
Sagax, fd^arffid^tig, umfit^tig; sa-
gaoitas, @d^arffid^tig!eit:]toto8.wfniiia
sagacitate veetigare, quaerere (1. 5 C. Th.
12, 6. l. 34 § 1 C. Th. 16, 5); sagacissimani
curam commodare (1. 40 § 8 eod.)
Sagltta, $feil (1. 2 C. 4, 41); sa-
gittarius (faber), $feilf(^mieb (1. 7 D.
50, 6).
Sagmina sunt quaedam herbae, qim
legati populi Romani ferre solent (1- 8 § l
D. 1, 8).
Sagum, aUeifemantel ond btocm
%vid) (1. 23 § 2 D. 34, 2. 1. 37. 48 pr.50
C Th. 8, 5).
Sal, @oIa (1. 11 pr. D. 39, 4).
Salajnandra, 6alamanber, eine 9tt
giftiger (Sibec^fen (1. 3 § 3 D. 48, 8).
Salaria via, ©al^ftraße bei 9tom
(1. 27 D. 35, 1).
Digitized by
Google
Salariarius — Sanctio.
505
SalariariuS; tver ein salarium erhält
(1. 10 § 9 D. 17. 1).
Salarium, ®e^alt, ^efotbuna (1. 4.
6 D. 1, 22. 1. 8 § 23 D. 2, 15. 1. 21 D. 15,
3. 1. 7. 56 § 3 D. 17, 1. 1. 52 § 8 D. 17,
2. 1. 19 § 2 D. 33, 1. 1. 16 § 1 D. 34, 1.
1. 61 § 1 D. 44, 7. 1. 4 § 2 D. 50, 9);
Salgamum, bcr 3n^<^Ö^»ff bct jur
Subcrcitung bct S^a^rung^mittcl, fo*
toic ilur Pflege ht'ß fti^xptx^ nötl^iacn
Xiiige (tit. C. 12, 40. cf. Gothofr. ad 1.
3 C. Th. 7, 9).
Salictetum (1. 3 § 2 D. 47, 7) =
ealictum.
SaUctum, SBcibengebüfd^ (1. 9 § 7 D.
7, 1. 1. 12 § 11 1. 25 § 5 D. 33, 7).
Saligneus, t)onSEBetben: virgae salign.
(1. 3 § 3 ciU.
Salinae, ©aljWcrf (1. 1 pr. D. 3, 4. 1.
13 pr. D. 39, 4. 1. 17 § 1 D. 50, 16); in
salinas damnari^ in opus salinarum dari
(l. 8 § 8 D. 48, 19. 1. 6 D. 49, 15).
Salire, Iprtngen, j. ^. saliendo certare
(1. 2 § 1 D. 11, 5); canthari, per quos
aquae saliunt (1. 41 § 11 D. 30); saliens
(aqua), ©ptingbrunncn (1. 15 D. 19, 1.
1. 12 § 24 D. 33, 7. 1. 11 D. 33, 10. 1. 79
§ 2 D. 50, 16).
Salix, SBcibcnbaum (1. 9 § 7 D. 7, 1.
1. 12 D. 33, 1).
Salonitani, (Sintoo^ner toon @aIona
in ^almatien (1. 4 C. 4, 33).
Salsamentum, (SingefaUened (1. 7 pr.
D. 33, 6).
Saltare, tanjen (1. 25 pr. D. 48, 5).
Saltem, fogat (1. 42 D. 18, 1. 1. 13
D. 23, 2).
Saltuarius, %BaIb« unb Sftutl^üter (1.
8 § 1. 1. 12 § 4. 1. 15 § 2 D. 33, 7).
Saltuensis, ^Salbungen unb 2:riftcn
betteffcnb: sali, fundi (1. 13 C. 11, 62).
coloni (1. 1 C. 11, 64).
Saltus, 1) S^Jtung (1- 27 C. 2, 7). —
2) SBalbung, a:rift (1. 32. 62 pr. D. 7,
1. 1. 20 § 1 D. 8, 5. 1. 8 § 1 1. 9 D.
33, 7); übet^au^ ^cfiftung (1. 26 pr.
D. 3, 5. 1. 1 § 1 D. 11, 4. 1. 25 D.
13, 7).
Salubris, bic ©efunb^cit bcför*
bernb: medicamenta sal. (1. 35 § 2 D. 18,
1); überl^au^t ^eilfant, nü^Iid^, j. 9.
sal. consüium (1. 5§ 8 D. 26, 7); sal.
adoptio (l. 17 § 2 D. 1, 7); salubriter
(adv.) = utiliter, *. ©. salubr. introdtici
(1. 25 D. 1, 3); saluberr. sublatum (1. 1
C. 5, 6).
Salubritas, 1) gcfunbcr Suponb:
salubr. praediorum (1. 86 D. 50, 16), civi-
tatum (1. 1 § 2 D. 43, 23). — 2) ^t'xh
fomicit, SJü^lid^fcit: salubr. legis (1. 19
C. 5, 4. 1. 6 pr. C. 7, 62).
Salus, 1) Sol^Ibefinbcn, ©cfunb^cit
(1. 7 pr. D. 27, 10. 1. 10 C. 9, 12); über»
l^ttpt aBo]^Ifa^rt, aBol^I, §cil, j. ».
salutem reipublicae tuen (1. 3 pr. D. 1, 15);
post. Kai. lan. die tertio pro sal. pxinci-
pis Vota suscipiuntur (1. 233 § 1 D. 50, 16) ;
per sal. suam iurave (1. 33 cf. 1. 5 pr. D.
12, 2). - 2) ®IÜ(fn)unf4, ®ru6 (L 33
D, 3. 5. 1. 59 § 5 D. 17, 1).
Salutare, bcgrügcn (1. l C. 9, 51.
l. 1 C. 12, 16); salutatio, »cgrü|ttng
(1. 3 C. 1, 48. 1. 1 C. 12, 5. 1. 7 pr. C.
Th. 6, 22).
Salutaris, ^eiljam, nü|It(^: archiatri,
salut, ac necessariae artis professores (1.
14 C. Th. 13, 3); salutarem reipublicae
operam persequi (1. 5 C. Th. 7, 1); salut.
definitio (l. 16 C. Th. 6, 30).
Salvare, retten (I. 14 C. 2, 7).
Salvator, »letter, (£rlö|ct: salv.
Christus (1. 1 C. 1, 8).
Salvianum interdiotum, bad unterbiet
auf Erlangung be8 ©efifee« einer
bcrpffinbeten @o4e (§ 3 I. 4, 15.
1. 2 § 3 D. 43, 1. tit. D. 43, 33. 1. 1
C. 8, 9).
Salvxts, ^eil, tool^Ibe^olten, unt)er=
fe^rt, unbefd&äbigt, unbeft^obet, j. 33.
cum Sana salvave venero (1. 26 pr. D. 16,
3); si salva navis pervenerit (1- 6 ^- 22,
3); nummos salvos facere (1. 3 § 9 D. 12,
4); legata salva mauere (1. 12 D. 34, 9) ;
rem salvam fore satisdare, stipulari (tit.
D. 46, 6); salvum esse alicui, quod dam-
num cepisset (1. 29 D. 3, 5) ; uti frui salva
rerum substantia (1. ID. 7, 1); consentire
(in venditione pignorts) salva causa pi-
gnoris (1. 4 § 1 D. 20, 6); salva ratione
(legis) Falcidiae ex fideicommisso peti,
fideicommissum praestare (1. 2 § 4 D. 29,
7. 1. 77 § 1 D. 31).
Samarltae, eine lefeerifd&e @ecte (l. 21 §
2 C. 1, 5).
Sanare, fieilen (1. 31 § 12. 1. 16 D
21, 1).
Sancire, gefe^(i(^ feftfefen, betorb*
nen, j. ©. Sctis et statutis principum
sancitum (l. 1 C. 7, 13); principes sanxe-
runt (1. 1 C. 8, 54); and) lefettoitUg an*
orbnen (1. 24 C. 8, 36).
Sanctimonia , ßeiligleit (1. 13 C.
Th. 16, 8).
SaaotlmonialiF, gottgettiei^t, Ildfter»
li^i sanctimon. vitam vivere; sancti-
momaliter degere vitae tempus (1. 56 § 2
5 C. 1, 3).
Sanctio, ©eibe, UnberlefcHt^feit«*
erüdrung, iniSbef. inlBe^ug auf ein (S^efe^,
Digitized by
Google
506
Sanctitas — Sardonyx.
infoferu burc^ baffelbe toiber ben Uebertteter
eine ©ttafe feftgefe^t toirb, baber bebeutet ed
au(^ Sttafbeftimmung, ©traffalung
(§ 10 I. 2, 1: — legum eas partes, quibus
poenas constituimus adversus eos qui
contra leges fecennt sanctianes vocamw,*'
1. 41 D. 48, 19. 1. 20 C. 12, 50); über^au^t
SSerorbnuna, i. 9. sanctio pragmatica
(f. b. ^X
Sanotitas, ^eilialeit, ). 9. vir apo-
stolicae sanctit. (1. 1 pr. C. 1, 1); sanct.
baptismatis (1. 1 C. 1, 6).
SanotuB, beilig: a) gekoetl^t, unt)er«
lellic^ (1. 8 D. 1, 8: „Sanctum est, quod
ab iniuria hominum defensum atque munir
tum est.* 1. 9 § 3 eod. .Proprie dicimus
aancta, quae neque sacra neque profana
sunt, sed aa/nctione quadam confirmata:
ut leges sanctae sunt — quod enim san-
ctione quadam subnixum est, id sanctum
est, etsi deo non sit consecratum'*); sanctae
res, veluti muri et portae (1. l pr. 1. 8 § 2
eod. i. 2 D. 43, 6) ; sancti haben tur legati
(1. 17 D. 50, 7); b) el^rtoörbig: Impe-
ratar sanctiss. (1. 87 § 4 D. 31. 1 3 D.
40, 11); el^rbar: sanctiss. affedio (1. 17
§ 1 D. 1, 7); c) göttlich: spiritus sanctus
(l. 1 pr. 1. 2 § 1 C. 1, 1).
Sana, fürmal^r, freiließ (1- 1 I>- 2, 11.
1. 1 § 2 D. 2, 12. 1. 2 § 1 D. 9, 4. 1. 29
§ 4 D. 28, 2. 1. 1 § 5 D. 49, 4).
SanguineuB, blutig: virgis sanguin.
verberari (1. 9 pr. D. 48, 9).
Sanguinolentua, t)on ber @(eburt no(^
blutig, neugeboren (1. 2 C. 4, 43).
Sanguia, 9lut, indbef. a) ^ur $e«
jeid^nung ber ^Iut8öetmanbtfd^aft,
}. 9. ius sanguinis,im ®egenf.t)on ius adgna-
tionis (L 23 D. 1, 7); iura sanguinis nuUo
iure civili dirimi possunt (1. 8 D. 50, 17);
cognati, quos sanguinis ratio vocat ad he-
reditatem (1. 2 D. 38, 8. cf. 1. 16 § 1 D.
49, 17); sanguine contingere aliquem (1. 12
D. 40, 2); sanguinis proximitas (I. 7 C. 2,
21), linea (1. 4 C. 10, 10); b) jur «ejetd^*
nung ber ^tbftammung, ?(bfunft, §. Ö.
curialis sang. (1. 43 C. 10, 32); nejcu san-
guinis pertinere ad divinas largitiones (1. 13
C. 11, 8), c) ^ur ^e^eid^nung ber 92 ad^^
lommenfc^aft: parentes, maligne circa
sang, suum inferentes iudicium (l. 4 D. 5,
2); d) \. tJ. a. ßeben, 5. ©. sanguinis poena
(1. 18 C. 2, 4); sang, suum redemptum velle
(l. 1 D. 48, 21); in omnibus causis, prae-
terquaui in sanguine, f. to. a. in causis ca-
pitalibus (1. 7 D. 47, 15).
Sanies, blutiger (Siter (I. un. C. 9, 14).
Banitas, (Sfefunb^eit, a) bed Stbxptt(i
(l. 10 § 1 D. 17, 1. l 1 § 7. 1. 38 § 5
D. 21, 1); b) bed ®eifted: IBernunft G 1
pr. D. 27, 10. 1. 242 § 3 D. 50, 16).
Sanus, gefunb, a) am ^öi^r (l-6§2-
1. 8. 11 D. 21, 1. 1. 16 § 2. 1. 31 D. 21,
2); b) am ®eift: öernünftig (1. 2. 5 D.5,
2. 1. 27 C. 2, 4).
Sapa, 3Ru3 a- 12 § 10 D. 33, 7).
Sapere, bei SSerftanbe fein, im
®egenf. öon furere (1. 9 pr. D. 23, 2. 1. 2
§ 2 D. 24, 3).
Sapiens, 1) berftAnbig, üernünf«
tig, im dfegenf. üon furiosus, demens,
mente captus (1. 27 § 5 D. 4, 8. 1. 9 C.
6, 26). - 2) meife, gelehrt (i. 2 § 38
D. 1, 2).
Sapienter, flug (1. 57 D. 35, 1).
Saplentia, SSBei^l^eit, *. ©• pro aap.
ac luce dignitatis suae iudicare (l. 1 § 1
D. 1, 11); civilis 9B,^., 9le(|t^gele^rfam«
feit (1. 1 § 5 D. 50, 13); stoka sap.,
^l^ilofopl^ie a- 2 D. 1, 3).
Sapphirinus f. saffirinus,
Saraoeni, ein IBoRdftamm im glüdlic^n
Arabien (Nov. Th. IL c. 1. I. 24).
Sarclna, 1) (&tp&d eine« 9ieifenben (1. 2
pr. D. 14, 2. 1. 52 § 15 D. 17, 2). - 2)
ßaft, ßeiftung (1- H C. 1, 3. 1. 4 C. 8,
15. 1. 23 C. 10, 32. 1. 1 C. 10, 49).
Sarcinator, Sludbefferer bon fitd«
bung$ftil(ten, ^^licfer; saroinatrix, fjlidt*
tili (l. 27 pr. D. 15, 1. 1. 25 § 8 D. 10,
2. 1. 83 pr. D. 47, 2).
Saroinula, 9i e i f e b ü n b e 1 (1. 15 § 3
D. 4, 6).
Saroire, 1) au^beffern, in @tanb
fe|en, j. Ö- sarciendum quid poliendumoe
conducere (1. 9 § 5 D. 19, 2); sarcienda
vestimenta dare, accipere (1. 22 D. 19, 5.
1. 83 pr. D. 47, 2); sarc. aedificia (l. 7 § ::
1>. 28, 8); sarta tecta, in ^a(^ unb
^a^ gut audgebefferte, in gutem
©taub bcfinblid^e ^anwerfe (1. 7 § 1
D. 1, 16. 1. 7 § 2 D. 7, 1. 1. 18 D. 7, 8.
1. 7 § 2 D. 48, 11). - 2) erfeien, öer»
guten, erftatten, ^. ©. sarc. damnum
(l. 28 D. 10, 3. 1. 7 § 1 D. 13, 6. L 11
pr. D. 36. 1. 1. 7 § 1. 1. 15 § 28. 34. 1. 22
pr. I. 32 D. 39, 2), detrimentum (1. 2 § 1.
cf. 1. 1 D. 14, 2), noxam s. noxiam (1. 1
§ 11 D. 9, 1); tantum, quantum dmt
(1. 23 D. 35, 2), fideicommissum (\. 11 § 18
D. 32).
Sarcophagus, ©arg, ®rabpätte avA
einer Art Äaflftcin, burq welchen bie Seiten
fc^nett öerjel^rt würben (1. 37 pr. D. 11, 7.
1. 18 § 5 D. 34, 1).
Saroulus, fiade (1. 8 pr. D. 33, 1}
Sardiani, Die (Sinmo^ner don Sat*
beiJ, ber ^auptftabt ß^bien« Q. 24 D. 33, 1).
Sardonyx, ein (l^belftein (1. 6 D. 48, 20).
Digitized by
Google
Sargogolla — Satis.
507
Sargogolla, ^axs Don einem ))erfif(^en
«oum a. 16 § 7 D. 39, 4).
Sarmatae, eine $5Ifer{c|aft am fd^mat^en
SRcer (1. 25 pr. D. 34, 2).
Sarmentum, fReiftg ober fRebenl^oI^
(1. 55 § 4 D. 32).
Sarta teota f. sarcire 8. 1.
Sartago, Siegel, $fanne (1. 19 § 12
D. 34, 2).
Sartura, «uSbefierung (1. 2 § 1 C.
Th. 9, 17).
Satelles, Wiener, ^elferSl^elfer (1. 5
§ 6 C. 9, 8).
Satietas, ober satias, (&itl, Ueber«
brug (L 1 C. Th. 2, 18).
Satio, (Baat, 9(nfaat, 9(u^faat (1. 10
§ 4 D. 7, 4. 1. 1 C. 11, 48).
Satis, genug, fattfam, J^inrei^enb,
§. S3. satis dbundeque coerceri (1. 1 § 1 D.
11,6); satis puniri, satis poenae subire (1. 14
D. 1, 18. 1. 19 D. 2, 4); in stipulando satis
habemus de berede cavere (1. 158 D. 50, 16) ;
satis idonee Habere (1. 234 § 1 eod); au(^
fe^r, 5 9. magna et satis necessaria causa
(1. 7 § 3 D. 43, 24); satis incivile, inJinma-
num, impium esse (1. 15 pr. D. 3, 3. 1. 6
pr. D. 13, 7. 1. 71 pr. D. 29, 2); saus
minima res (1. 4 D. 4, 1). — Satisfacere,
flcnugtl^un, (äJenüge leiften, befrlebi»»
gen: satisfac. diciniur ei, cuius desiderium
implemus (1. 1 D. 2, 8. cf. 1. 5 § 3 D. 45,
1) ; satisfac. voluntati defoncti (1. 5 § 24 D.
36, 4), condicioni (I. 79 § 1 D. 36, 1. 1. 84
§ 7 ü. 30), fiddcommisso (1. 123 pr. eod.),
Falcidiae (I. 80 eod. 1. 93 D. 35, 2), edicto
(1. 1 § 11 D. 37, 6), sententiae (1. 50 D.
35, 1), iudicatis (1. 40 § 1 D. 2, 14); satis
non fieri stipulationi (I. 2 § 1 D. 45, 1);
satisfac. creditoribus (1. 67 § 2 D. 12, 6.
1. 28 D. 39, 5. 1. 39 § 1 D. 40, 7); inpre-
tium satisfieri alicui (1. 32 pr. D. 40, 5);
totius dotis satisfac. alicui (1. 30 pr. D. 33,
2), bal^er f. ö. a. solvere, praestare: satis-
fac. aeri alieno (i. 13 D. 27, 9), debito
(1. U C. 8, 40. 1. 2 C. 11, 21), pensionibus,
pensitatianibus (1. 54 § 1 D. 19, 2. 1. 2
C. 4, 37); satisfactio, ^efriebigung eine«
©löubigcrg (1. 5 § 16. 17 D. 36, 4. I. 176
D. 50, 16); inöbef. »erben bie «u3brüde
öon ber auf anbere SBeife aU burd^ baare
gaftlung (solutio) erfolgten 53efriebigung eine«
@(&ubigerd, namentltd^ bon ber (S^^romiffion
unb t)on ber ©id^er^ettöletftung burc^ 8ür=*
gen ober ^fanb gebrandet, J. ^. satisfactio-
nein admittere vice solutionis; non solvere,
sed satisfacere (1. 6 § 1 D. 20, 6. cf. 1. 10
D. 13, 7. 1. 41 § 1 D. 40, 4. 1. 4 § 3 D.
42, 1. 1. 52 D. 46, 3; „Saiisfactio pro solu-
tione est"); fidem habere emptori sine ulla
satis fact. (1. 19 D. 18, 1); qualibet ratione
venditori de pretio satisf actum, veluti ex-
promissore aut pignore dato (1. 53 eod.);
pretium solutum {B^numeratum), aut satis eo
nomine factum (1. 19 eod. 1. 11 § 2 D. 19,
1); pecunia exsoluta aut eo nomine satis-
f<ictum (1. 9 § 3 D. 13, 7); merces soluta
aut satisf actum (1. 14 D. 20, 6); solvi do-
tem aut satis doti fieri (1. 8 pr. D. 25, 2.
cf. 1. 41 § 7 D. 32); au(^ »erben bie ^tiS'
brüde don ber iüenugt^uung, ber 9uge
für ein SSerae^en gebrandet, §. Sß.propter
facinus satisfac. poena (1. 14 § 11 D. 4,
2) ; de servo supplicio et. verberibus saUs-
fieri; satis verberibiis ei fieri; verberandum
exhibere servum, ut ita satisfiat ei, qui in-
iuriam passus est (1. 5 D. 2, 9. 1. 17 § 4.
6 D. 47, 10); qui accepit scUisfactionem,
iniuriam suam remisit (§ 6 cit.). — Sa-
tis agere, fid^ barum fümmern (1. 10
pr. D. 35, 1). — Satisdare, genügenbe
8i(^er^eit leiften, iniSbef. burc^ tücbtige
i6ilrgen;8ati8datio,@td^er]^eitdIetftung
burc9 Bürgen: satisdare dicimur adver-
sario nostro, qui pro eo, quod a nobis
petiit, ita cavit, ut eum hoc nomine secu-
rum faciamus datis fideiussoribus (1. 1 D.
2, 8. cf. 1. 7 D. 46, 5: »Praetoriae satis-
dationes personas desiderant pro se in-
tervenientium et neque pignoribus quis
neque pecuniae depositione in vicem satis-
dationis fungitur^J; bal^er satisdare, satis-
datio im ©egenf. bon promittere s. repro-
mittere (nuda) promissio s. repromissio
1. 1 § 5. 7 eod. § 2 I. 4, 11. 1. 45 pr.
" 3, 3. 1. 56 pr. D. 21, 2. 1. 7 pr. 1. 9
4. 5. 1. 10. 11. 13 pr. § 1 D. 39, 2. I. 6
50, 16); satisdatio gteic^bebeutenb mit
fideiussoris datio (1. 3 C. 6, 38); satisdato
cavere, im (Segenf. bon nuda cautio ober
üon pignoribus datis cavere (i. 2 § 6 D.
5, 1. 1. 4 § 8 D. 40, 5) ; satisdato pro-
mittere (1. 16 D. 1, 18. 1. 4 § 5 D. 2, 11.
1. 17 D. 48, 2. 1. 2 pr. D. 48, 3); satis-
dato defendere (1. 18 § 5 D. 49, 17); de-
fense ris loco cum satisdatione se liti of-
ferre (1. 61. cf. 1. 46 § 2 D. 3, 3; ,nemo
alienae litis idoneus defensor sine satisdat
intellegitur*); iudicatum soloi, ratam rem
habere dominum, satisdare, satisdatio; ra^i-
habitionis satisdatio (1. 28. 33 § 3. 1. 39
§ 2. 1. 40 J 2. 3. 1. 43 § 3. 6. 1. 46 pr.
eod. pr. § 1 ff. I. 4, .11); satisd. iudido
sistendi causa (I. 4 §^5 D. 2, 11), rem
salvam fore (1. 5 § 1 D. 26, 4), damni in-
fecti 0- 5 § 1 D. 36, 4), legatorum (1. 8
eod. 1. 8 § 4 D. 2, 8. cf. I. 1 § 16. 17 D.
43, dy, satisdatio fideicommissorum (1. 16
§11). 36, 3); satis. fideicommiss, nomine
dare (1. 4 C. 6, 54); dare satis de heredi-
täte (1. 5 § 1 D. 5, 3) ; satis pro eviction^
%
Digitized by
Google
508
Satius — Schola.
dare (1. 20 D. 21, 2); and} bebeutet satü-
datio über^u^rt f. ö. q. satisfactio, im ®e-
gettf. öon solutio (1. 49 D. 46, 3). — Satis
praestare = satisdare (1. 8 D. 7, 5). —
Satis cavere = satisdato cavere (1. 60 § 1
D. 7, 1. 1. 5 § 3 D. 26, 4). - Satis of-
ferre = satisdatumem offerre (1. 5 D. 26,
10. 1. 21 § 1 D. 89, 1. 1. 3 § 5 D. 43, 24.
1. 1 § 4 D. 48, 17). — Satis acäpere =
satisdationem accipere (1- H D. 2, 8. 1. 28.
43 § 6 D. 3, 3. 1. 64 § 1 D. 5, 1. 1. 8 D.
7, 5. 1. 22 § 1. 1. 40. 41 § 2 D. 21, 2.
1. 1 pr. 1. 5 § 30 D. 36, 4. 1. 39 § 1 D.
40, 7. 1. 22 D. 44, 7. 1. 5 8 3 1. 112 § 1
D. 45, 1); satis acceptio (1. 5 § 2 eod.).
— Satis petere, postulare, desiderare, eod-
gere = satisdationem petere etc. (1. 7 § 2
b. 2, 8. 1. 35 § 3 D. 3, 3. 1. 52 § 4 D.
5, 1. I. 9 § 4 D. 10. 4. 1. 5 § 3 D. 26, 4.
1. 14. 46 § 6. 1. 53 D. 26, 7. 1. 1 § 15 D.
27, 3. 1. 1 § 11. 1. 7 D. 36, 3. 1. 1 § 1.
1. 3 D. 36, 4. 1. 2 § 1 D. 43, 8. 1. 21 D.
46, 8).
Satius, beffer, nä|(i(^er (1. 14 § 1
D. 11, 7. 1. 111 D. 45, 1. 1. 5 pr. D. 48,
19. 1. 5 § 1 D. 50, 10).
Satrapa, Sanböoat, ©tattbalter in
^erTien (1. 6 C. Th 12, 13).
Satura, ^Hed bur(^ etnanber, SIRif(^'
m of d^: quasi per saturatn collectum (opus),
et utile cum inutüibus mixtum (C. Omnem
reip. § 1).
Satuminii8, 1) (Claudius), gurift jur
Seit be« ?(tttoninu3 ^u3 unb ber divi fratres
(I. 6 § 7 D. 17, 1. 1. 16 D. 48. 19). -
2) (Venuleius), gunft jut Seit be^ ttntoninuiJ
(SatocaHo (1. 15 eod. l 19 § 7 D. 34, 2).
Satyra, ©öottacbid^t (Paul. V, 4
§ 15).
Sauciare, üertouttben, beriefen: si
quem gravior condemnatio saudaverit (1.
22 § 5 C. Th. 6, 4).
SaxoBus, fteinig (1. 13 D. 27, 9).
Saxum, ©tein, S^I^, j. ©. saxum eic
fundo eicere (l. 34 D. 4, 3); damnari, ut
de saxo praecipitetur (1. 25 § 1 D. 48, 19).
Scabiosus, anä^ scabidus, IrA|ig (1* ^
D. 21, 1).
Scaena, ©übne (l. 2 § 5 D. 3, 2: —
„Scaena est, ut Labeo definit, quae ludorum
faciendorum causa quolibetlocOj übiquis con-
sistat maveaturque spectaculum sui praebi-
turus, posüa sit in publice privatove*);
soaenions, soenious (adi.), bte9ü^nebe^
treff enb, tl^eatralifÄ, j. ©. scaen. vestis
0. 15 § 5 D. 7, 1. 1. 127 D. 50, 16); ludi scen.
(1. 122 pr. D. 30) ; scaenicus (Subst.), 6 d^ a u ^
jpieler (1. 5§10D.13,6); scaenica, @t^au*
fpielerin (1. 1 C. 5, 27).
Scf^va, totv bic linfe^anb ftatt ber
redeten gebraucht, lintd {ein (1* 1^ § 3
D. 21, 1).
Soaevitas, «erfe^rt^eit (1- 5 C. 2, 6.
1. 17 C. Th. 9, 40).
Scaevola, 1) Mticius Sc. (f. b. ».). -
2) Qu, Cervidius Sc, 3unft jur Seit SKatc
«urer« (1. 38 § 3 D. 28, 6. 1. 50 D. 40, 5).
ScaevuB, öerfel^rt, albern (Col. M.
15, 3).
Scala, ßeiter, Stiege (1. 19 § 2 D.
8, 2. 1. 12 § 18. 22 D. 33, 7).
Scamnum, ^onl (1. 3 pr. D. 33, 10).
Soandalum, ^nftog (consult. c 7).
Bcandularitis (faber) , 6 d^ i n b el m Q «
c^er, ©d^inberbeder 0- 7 D. 50, 6).
Scapha, 9oot 0- ^ D- 21, 2).
Scaphium, ^Jat^tgef d^irr (1. 27 § 5 D.
34, 2).
Sceleratus, öerbred^erifd^, öerru(^t,
i. ». sceler. factio (1. 9 C. 12, 35); scele-
ratissimum consilium (1. 8 pr. C. 9, 8).
Sceleritas, @)ottIofigfeit (1. 3 pr. D.
48, 21).
Soelerosus « scelestus, 5. 9. auxilium
scelerosis impertiendo maturari scelera fa-
cere 0- 6 C. 1, 55).
Scelestus, lafterl^aft, öerbre(^erii(ft,
j. ©. scel. fa<itio (1. 5 pr. C. 9, 8); factum
scelestissimum (1. 31 § 1 D. 16, 3).
Soelus , berrud^te ^anblung,
©d^anbtl^at^ Serbred^en, j. ©. in scekre
deprehensus (1. 3 pr. D. 48, 21); turpiter
vel sceler e quaesitum (1. 16 § 2 D. 4, 2.
I. 5 pr. D. 3, 6).
Sceptrum, @ce^)ter: imperii sceptra
sortiri (I. 2 pr. C. Th. 15. 5).
Scheda, fd^riftlid^er Entwurf, «uf*
fafe, ^onctpt, im ©egenf. öon mundum
(l. 17 C. 4, 21).
Schedia (navisj, leitet jufammengc*
fügte« ©c^iff (l. 1 § 6 D. 14. 1).
Schisma, Trennung bom Tatl^olifc^en
^lanben; schismaticus, mer {i^ h^
einer f old^en Xrcnn ung befennt (1. 62
—64 C. Th 16, 5. 1. 4 pr. C. Th. 16, 6).
Schola, 1) ©c^ule, jur ©ejeic^nung ber
beibcn üon ^eiu« ^apito unb antiftiu« Sa*
beo auögel^enben iuriftifd^en ©ecten bet ©a*
binianer unb ^oculianer: diver sae sdiolae
auctores (§ 2 I. 3, 23. § 8 I. 3, 26. L 188
D. 45, 1). — 2) ^ovp^ bon ©olboten ober
öon aufommenge^örigen militärifc^ eingettt^*
teten ©eamten, j. ©. milites, qui in Xlscho-
lis taxati sunt (1. 35 C. 4, 65); quit»««-
atüis scholifi militant (1. 2 C. 12, 29); scho-
larum tribuni, comites (1. 1 eod. 1. un. C. 12,
II. 1. 8 C. 12, 37); seh. equittm, pe^tum
(1. 6 § 3 C. 2, 8. 1. 4 C. 12, 17); domesti-
comm (1. 3 C. 3, 24), silentiariorum (1. *
C. 12, 16), aqentium in rebus (L 1 C. 12,
Digitized by
Google
Scholasticus — Scribere.
509
20. 1. 5 eod. 1. 7 C. 12, 21); seh. pa-
latina (1. 13 § 8. 9 C. 3, 1); scholae so-
cietatis saerarum largitianum (1. 13 C. 12,
23). Soholares» bie ^u einer schola ge*
porigen ©eamten (1. 3. 5 § 2 C. 1, 31.
1. 14 C. 12, 37); soholaris mUitia, ber
^ienft eine« folt^cn ©eamtcn (1.38 C.
Th. 12, 1).
ScholasUcus, fUtdfUqtUhxUx, 9(b«
öocat (I. 2 C. 12, 61. cf. Gothofr. ad 1. 2
C. Th. 8, 10).
Scientia, ha» SBiJfen, bic SBiffenf (^aft
bon ettoQd, Sentit nig, im (ikgenf. bon
ignoractia (1. 5. 6. 9 § 2 D. 22, 6. 1. 10
D. 37, 1); scientia, qtiam quis aut per se
habet aut constdendo prudentiores cidsequi
potest (1. 10 cit 1. 2 § 5 I). 38, 15); in Om-
nibus noxalibus actionibus, ubicumque
scientia exigitur domini, sie accipienda est,
«t, cumprohiberepossetf nanprohibtiü (1. 3.4
pr. D. 9, 4. cf. 1. 45 pr. D. 9, 2. 1. 1 § 3 D.
14, 4. — 1. 6 1. 9 § 2 D. 22, 6).
BcUicet, nämliä (1. 9 pr. D. 2, 13.
1. 2 § 5 D. 38, 15. I. 105 D. 46, 3).
Soindere, 1) jertcißen, a. ^. scind.
restimenta (1. 27 § 18 D. 9, 2); jetflci*
jd^en; scind. alicui corpus (§ 17 eod.). —
2) trennen, f^alten, ttfeilen, j| 9. scind.
sententiatn in personas (1. 10 § 3 D. 49,
1); defensio per plures scissa (1. 5 § 7 D.
46, 7); scind. petitionem legatorum (1. 1
§ 20 D.36, l)]Condicionem scind. non posse,
ne etiam legatum scindatur (I. 23 D. 35, 1) ;
qui totam hereditatem adquirere potest, is
pro parte eam sdndendo adire non potest
(1. 1 D. 29, 2).
Soire, 1) miffen, ^enntnig ^aben,
j. ©. scire et non pröhibere^ contradicere, pro-
Ustari (1. 2 D. 2, 10. 1. 15 D. 3, 3. 1. 1
i3 D. 14, 4); scire et consentire (1. 145
. 50, 17); de alterius causa et facto von
scire — de iure suo ignorare (1. 3 pr. D. 22,
6^ ; exceptionem SctiMacedon. nulii obstare,
nisi qui sciret aut scire potuisset filiuinfam.
esse cui credebat (1. 19 D. 14, 6). „Quod
ait praetor *sciente* sie accipimus *te
conscio et fi-audem participante'"* (I. 10
§ 2 D. 42, 8). — 2) funbig fein, ber*
^e^en: scire leges (1. 17 D. 1, 3); arma
magis quam iura scire (1. 22 pr. C. 6, 30).
Soisoere, öerorbnen.
Soisoitare, befragen (1. 28 § 4 C.
6,23).
Soitum, iBefc^IuB, ^ui\ptnd), fßtv-
orbnung, j. ». plebis scita (1. 2 § 8. 21
D. 1, 2. cf. plebiscitum): legum »cita (1. 2
§11 C. 1, 17); scita t7e(erum iuris cmiditorum
(1. 19 C. 9. 1).
Scopae, ^e^rbefen; scoparius, 91 uc^^
fe^rer (1. 8 § 1. I. 12 § 18 D. 33, 7).
Soopidua, @tein (1. 9 D. 47, 11); soo-
pelismos, eine eigent^ümli(^e ^rt ber ^b*
t^igung (1. c).
Soortum, ^ure (1. 8 D. 41, 4).
Scpiba, ec^reiber (1. 9 § 1 C. 1, 55.
1. 6 C. 5, 75 1. 1 C. 10, 71); scribatus,
bad %mi etned 'Siatffi* ober (SterK^töfd^reiberd
(1. 4 C. 7, 62).
Scribore, fc^retben: a) nieberfc^rei'
htn, fd^riftlid^ aiiffe|en, j. ^. in char-
tis inenxbranisve scnb. carmen, historiam,
orationem (1. 9 § 1 D. 41, 1); scrib. alterius
testamentum v^ codicillos (1. 15 pr. D. 48,
10. 1. 23 C. 9, 23); scripta = scriptura,
@ (^ r i f t ; sine scriptis testamentum conditum
(1. 2C. 6, 1 1. 1. 1 C. 6, 13) ; testatio sine scriptis
habita (1. 4 D 22, 4) ; sine scriptis habita em-
ptio (1. 2 § 1 D. 18, 1); b) fd^riftHc^ ah*
faffen, errichten, anorbnen, feftfe^en,
^. fe. actiones scrib. = proponere (1. 1 pr.
D. 27, 5); in rem scripta actio; in rem
scriptum edictum (f. ress. 1. h.); neque leges
neque Scta ita scribi possunt, ut omnes
casus camprehendantur (1. 10 D. 1, 3) ; scripta
iura; ius scripto comprehendere (1. 35. 36
eod.); ius constat aut ex scripto aut sine
scripto; ius, quod sine scHpto venu (1. 6 § 1
D. 1, 1. 1. 2 § 5 D. 1, 2. cf. I 9 I. 1,2:
— „ex non scripto ius venit, quod usus com-
probavif); scrib. testamentum, codtciüos (\.
25 § 1 D. 28, 2. 1. 12 § 5 D. 49, 15}; here-
dem scrib. aliquem (1. 25 § 1 cit. 1. 14 D.
2, 15. 1. 27 § 3. 1. 29 pr. D. 5, 2. l. 22
D. 24, 1. 1. 2 § 7 ff. D. 37, 11); exheredem
scrib. aliquem (f. exheredare) ; tutorem scrib.
aliquem ; tutoris datio in testamento scripta
(1. 10 § 2. 4 D. 26, 2. 1. 20 pr. D. 28, 1.
1. 24 § 9 D. 40, 5); quae in testamento ita
sunt scripta^ ut inüllegi nonpossint^j^evinde
sunt, ac si scripta non essent (1. 73 § 3 D.
50, 17. cf. 1. 2 D. 34, 8); quae in eam
causam pervenei-unt, a qua incipere non po-
t erant, pro non scriptishabentur (1. 3 § 2 eod.) ;
turpia legata odio scribentis j>ro non scriptis
habentur (1. 54 pr. D. 30); condiciones contra
leges scriptae etc. pro non scriptis habentur
(1. 13 D. 28, 7) ; mortui pars pro non scripta
habetur (1. 20 § 2 D. 28, 5. cf. 1. 2 § 1.
1. 6 § 4 D. 29, 7. 1. 4 pr. D. 34, 8); c)
sibi hereditatem vel legatum scribere, bon
bem unfertiger einer le^tnnlligenlBerfügnng ge<
fagt, ber ftd^ felbft ald (Srben ober Legatar bann
beaeitbnet (1. 1 eod. 1. 15 pr. D. 48, 10);
d) fdjriftlic^, bef. in ©riefen, erflären,
belennen ober berfpre^en, cautio huius-
roodi: L. Titius scripsi me accepisse a
Maevio mutua etc. (1* ^0 D. 12, 1); sibi
creditam pecuniam scrib. (1. 9 § 7 D. 26,
7); ^enero scrib. quasi usuras praeteritas ex
dotis promissione (l. 17 pr. D. 44, 4); e)
Digitized by
Google
510
Scribonia lex — Secernere.
c^riftUd^ eine ^dtfi (^t ou^fprec^en (1. 8
§ 2 D. 2, 4. 1. 4 § 2. 1. 9 § 2 D. 2, 13.
1. 9 § 8 D. 4, 2. 1. 13 pr. D. 13, 7. 1. 3
§ 1 D. 14, 6. 1. 34 pr. § 1. 2 D. 34. 2);
scripta, juriftifd^e Sd^riften (l. 2 § 45
D. 1, 2); f) «crid^t erftattcn (1. 1 § 27
D. 48, 18. 1. 27 § 1 D. 48, 19. 1. 2 § 1
D. 48, 21. 1. 6 § 1. 1. 7 § 1. D. 48, 22.
1. 1 pr. 1. 3 D. 49, 4); g) cinteibett, er»
nennen; inter senatores scribi (1. 28 C.
5, 4); h) fade alicuius scribere, ^entanben
branbmarfcn (1. 17 C. 9, 47).
Soribonia lex, ein SoÜSbef^Iufe/ »eld^er
bie Ufucapion ber ©erüituten ouf^ob (1. 4
§ 28 D. 41, 3).
Soriniarios, ©anjlcibeam ter (1. 16 C.
6, 21. 1. 6 C. 12, 36. 1. 8. 10 C. 12, 49.
1. 3 C. 12, 52).
Sorlnium, ©onjiei, ©üreau: scr. me-
moriae, eptstularum^ lihellorumy dispositio-
num {\. bief e SB.) ; scrinii magister, proximm
(f. biefe SB.) ; totuin ius, quod in nostris est
scriniis constitutum (l. 19 C. 6, 23).
Scpiptlo, 1) ©c^rift, Urfunbe (1. 1.
4. 10 C. Th. 9, 34). — 2) Unterfc^rift
finscriptio, 1. 2 C. Th. 9, 40). — 3) ©teuer*
auSfd^retben ("descriptio, 1. 12 C. Th.
6, 26).
ßcriptor, 1) ©d^reiber: scr. testamenti
(1. 24 D. 48, 10). — 2) ©d^riftfteller
(1. 1 pr. D. 1, 11).
Soriptura, ©^rift, a) bie ^orfteüung
bed <SlebanIend burd^ 'I3ud^{taben (1. 9 § 1
D. 41, 1. 1. 38 D. 44. 7); b) f(^ftli(^er
^MfföJ/ fc^riftlid^e Urfunbe, §. ©. seri-
pturas fierif ut quod actum est, per eas fad-
liu8 probari possit (1. 4 D. 20, 1); script,
quae prohationem rei gestae continere solet
(1. 5 C. 2, 4); scripturarum collatio (1. 22
C. 9, 22); sine script dividere bona int«r
iilios (1. 20 § 3 D. 10, 2); per script. (im
Oegenf. bonper nuncupationetu) facere testa-
mentum (1. 20 § 1 D. 28, 6); script. testa-
menti sive perfecta sive imperfecta (1. 1 § 5
D. 43, 5 cf. 1. 35 D. 29, 1); scripturara
testamenti cancellare (1. 3 D. 28, 4); aud^
^anbfd^rift, ^riftlid^e« ©d^ulbbe-
fenntniß (I. 9 § 2 D. 2, 13. 1. 31 D. 13,
5. 1. 27 § 1 D. 47, 2); c) mo« in einer
Urfunbe oefd^riebenfte^t: fdbriftlic^e ^eftim-
mung, Verfügung, j. «. eine? ©efejeg
(1. 7 § 3 D. 48, 4. 1. 15 § 3 D. 48, 10).
eine« »ertrag« (1. 48 D. 19, 1); inSbef.
mirb e« öon bem in einem Ifd^riftlid^en
Xeftoment entl^altenen legten SBillen,
fotoie öon )itn einjelnen lefttmilligen Ver-
fügungen gejagt (1. 48 § 2. 1. 68. 69 D.
28, 5. 1. 16 pr. 1. 41 § 3 D. 28, 6. 1. 12
§ 3 1. 19 pr. 30. pr. D. 30. 1. 64 D. 31
. 5. 20 pr. D. 33, 7. 1. 34 § 2 D. 34, 2.
1. 13. 17. 28. 29 D. 34, 4. 1. 76 pr. D. 36,
1. 1. 16 D. 39, 5. 1. 5. 17 § 1. 2 D. 40.
4); d) in einer juriftif(^en ©(^rift enthaltene
9le(^t «anfielt, eine ©tette (1. 18 § 5 D.
39. 2. 1. 1 § 6 D. 45, 1. L 1 § 10 C. 1. 17).
Sorobs. @rube jum (Knfeften tJonSBein^
ftüdfen (1. 2 C. 3, 12).
Sorupulositas, allju groge ^enautg*
feit, görmlic^feit (1. 12 pr. D. 28, 3.
1. 1 pr. C. 7, 40).
Sorupuloaus, ollju genou, ftreng,
förmlich: scrupul. inquisitio (1. 6 D. 22,
6. 1. 119 D. 30), soüeninilas (L. 17 C. 6, 30).
Scrupulus, 1) Sctviptl, ber 24|te 3^eil
einer uncia (1. 1. 5 C. 11, 7). — 2) 3»ei'
fei (1 3 C. 5, 6).
Sorntari, ouffut^^en, erförfd^en, 5. S.
scrnt. cuhilia atque vestigia occaltantium
(I. 3 D. 11. 4), verborum significationem
0. 18 § 3 D. 33, 7).
Sctdpere, in ©olj, ©tein ober SKftoD
graben, fd^neiben, ftec^en, g. ». sculp.
Signum adulterinum (1. 30 pr. D. 48, 10);
sculptura, ein burd^ ©(^neiben ober ©te(^n
erzeugte« ©ilb, VII anuli una aculpt. (§ 5
1. 2, 10); sculptor ligni, ^oljf^netber
(1 1 C. 10, 66).
Scutarius, ©d^ilbtrAger (1. 9 0.
Th. 14, 17).
ScuteUa, © (Rüffel ^um Unterlegen (l
19 § 10 D. 34, 2).
8cutulatu.9,gen)ürfelt(l.llC.Th.l5,7).
acutum, ©d^ilb (1. 2 C< 4, 41).
ScyphuB, «ec^er (l. 36 D. 34, 2).
Be f. sui.
Sebastena , Sebastenorum civitas.
bie ©tabt ©ebafte in $aldftina (1. 21 §3
D. 33, 1. 1. 1 § 7 D. 50. 15).
Secare, fd(>neiben, abfc^neiben, g. ^.
sec. segetem (1. 21 pr. D. 47, 2), marmora
(1. 1 C. Th. 10, 19); öon «Öunbärjten gejagt:
burdb ©c^neiben o^eriren (1. 7 § 8. 1. 8
pr. D. 9, 2).
Beoedere, 1) »egge^en, fi(^ entfer*
nen, jurüdjie^en: seced. in horbo8 (1. 16
D. 17, 1); secessus, a) S^^fic^S^iCd^"'
beit, Iftnblid^er «ufentl^alt 0- 12 § 41
D. 33, 7); b) einfamer, öerftecfter Ott
a. 21 § 10 D. 4, 8. 1. 4 C. 11, 2). - 2)
f,i(^ trennen: seceaslo, J^rennung (1. 2
§ 8. 20. 24 D. 1, 2).
Becemere, 1) öert^eilen, abfonbern
(I. 5 § 1 D. 8, 1 : „Usus servitutium tem-
poribus secemi potest*). — 2) »ecretus,
geheim, l^eimlid^, 5. ©. secr. iudieiaem
qui testatus est divulgare (1. 1 § 38 D.
16, 3); secr. mandata (1. 1 C. 1, 1^);
fideicommissum secr. = tacitum (1. 8 D. 22,
3); secreto (adv.), im ®egenf. üott palam
actis intervenientibus (1. 3 § 20 D. 29, 5
Digitized by
Google
Secessio — Sedare.
511
1. 1 § 10 C. 7, 6); secretum (Subst.). a) ® c*
I)fimnt§, §. ©. secreta tudicioriim, ro/nn-
tatis fl. 41 pr. D. 9, 2. 1. 3 C. 6, 36). negotii
a. 3 § 1 D. 4, 8), patnmonii (1. 2 Ö. 5,
50) ; praedia usibus caelestium secret. dedi-
cata(l. 5 C. 1, 2); b) öcrborgeitcr, ein»
famer Ort: captare solitudines ac secreta
(1. 26 C. 10, 32); c) = secretarium (1. 14
C. 4, 20).
re^SL 1 f- -«^'-
Seoius, koeniger: ntTiiTo sec. (f. nihil).
Secludere, awiJft^IicJen, j. ^. ab ex-
periunda re eecl. aiiquein (1. 1 C. 8, 5).
Secretarium, ®eri(^t«faal (1. 3
C. 1, 48. 1. 3 pr. C. 3, 14. 1. 2. 5 C.
12, 19).
Seota, 1) bie ®runbfä|e, bte ^emanb
befolgt, Xcnf- unb $)anbluitggn)cifc (1.8
§ 4 D. 50, 5. 1. 30 C. 2, 3. 1. 2 C. 9, 8.
1. 5 C. 9, 22. 1. 2 C. 10, 11). — 2) Par-
tei, ber Semanb tit^ejug auf feine @runb<
fftfte folgt, *. ©. aieligionSfecte (l. 3 C.
1, 9), ittriftifd^e ©ecte, f. b. a. scJiola s.
1. (1. 2 § 47 D. 1, 2).
Sectari, 1) aU ^nl^änger folgen,
j. ©. Christianitafem sectautes (1.4 C. 1, 7).
— 2) nad^ ettoad treckten: sect. compendimn
(1. ICH, 6).
Seotator, ^Inl^önger: haeresum, diver si
dogmatis sectatores (1. 14. 47 C. Th. 16,
5); ignaviae sect. (\. 26 C. 10, 32).
Sector, ber ©rfteber öffentlid^ für ben
@taat berfteigerter ^ac^en, qui publice bona
mercatur; sectorium interdidum, baö bem
sector jufte^nbe 3nterbict (Gai. IV, 146),
Secundarius, nad^folgenb, jmeit (I. 1
§ 2 C. Th. 4, 21).
Seoundocerius, ber auf ben primicerius
folgenbe »eamtc (1. 4 C. 12, 17).
Seoundo (adv.), junt ^meiten Wlalt,
noc^mal« (1. 4 C. 6, 1).
Seoundum (pracp.), 1) long«, ent»
fang, an, bei, j. ©. loca sec. ripas fluini-
num (1. 3 § 2 D. 43, 12); sec. ripam, sec.
viam publicamh&here praedia, fundum (1.29.
38 D. 41, 1); npa sec. agrum (1. 30 § 1
eod.) ; sec. parietem facere balnearia, stercu •
linuin (1. 13 pr. D. 8, 2. 1. 17 § 2 D 8, 5).
— 2) na(^, gemäg, im ®egenf. öon contra,
j. ©. sec. naturam esse (1. 10 D. 50, 17);
sec. bonos mores fieri (1, 33 D. 47, 10); sec.
praecepta legis, sec. voluntatem testatoris fa-
cere (1. 52 § 5 D. 44, 7. 1. 37 D. 35, 1); bono-
rum possessio sec. tabulas (f. b. ffi.). —
3) 5U Ounften, für, j. ©. sec. libertateni
gronuntiandoiu, respondendom (1. 27 § 1
». 40, 12. I. 20 D. 50, 17); sec. actorem,
sec. possessorem iudicari, pronuntiari (1. 30
§ 1 D. 44, 2. 1. 4 § 7 D. 44, 4. 1. 2 § 4
%
1. 15 § 4 D. 49, 14); sec. heredem, sec.
tesiamentum iudicare etc. (1. 8 § 16 1. 10
pr. D. 5, 2).
Seeundus, l)na(^foIgenber, jmeiter,
j. ^. sec. nuptiae (tit. C. 5, 9); sec. vir,
maritus (1. 1 eod. 1. 41 § 7 D. 32); sec.
pigniis (1. 40 § 2 D. 13, 7); sec. creditor
(1. 13 § 2 D. 20, 1. 1. 12 § 1 D. 20, 4};
sec. Tieres = substitutus (1. 32 pr. D. 30) ;
a sec. heredibus, a sec. gradu exheredari,
praeieriri (1. 14 D. 28. 2); sec. tabulae,
5ur ^ejeic^nung bed tesiamentum papilläre
I. 2 § 2. I. 12. 38 § 3 D. 28, 6. 1. 27 pr.
" 29, 4. 1. 18 § 3 D. 34. 1. 1. 11 §5 1).
35, 2. 1. 11 I 1. 1. 15 § 3 I. 83 D. 36. 1.
1. 2 § 5 D. 38, 17); sec. aetas, jur «e*
jeic^nung ber^i^inberiftl^tigTett im®egenf.
bon pupillaris aetas einerfeitd unb bon
plena actas anbererfeitg (1. 8 § Ib. C. 6.
61). -2) günftig, gtücllic^, tttoün\d)i,
sec. fructus (1. 63 § 2 D. 35, 2).
Securls, «eil (1. 8 § 1 D. 48, 19).
Securitas, 1) ©ic^erl^eit: a) ©org*
lofigfeit (1. 6 D. 22, 6); b) »ol^Ifa^rt,
Unberle^ti^eit, 5. $3. reipüblicae securi-
tati prospicere; publicae saliUis et securi-
tatis interesse (1. 33 D. 22, 1. 1. 5 § 11
D. 39, 1); c) Befreiung bon einer »er-
binbli(^feit, Unber^aftlicbfeit (§ 2 I. 2,
8. 1. 8 D. 9, 4. 1. 1 § 1 D. 19, 1. 1. 6 C.
4, 29. 1. 2 C. 4, 51. 1. 1 C. 4, 52). ~ 2)
Quittung (1. 17 C. 4. 2. 1. 18 C. 4, 20. 1. 2.
3 C. 10, 22. 1. 1 C. 10, 72. J. 4 C. 11. 65).
Securus, fieser: a] unbelümmert,
forgio« 0- 3 § 1 D. 22, 6); b) unge-
fA^rbet: sec. esse, im (Segenf. bon coer-
ceri, teneri, obligatum permanere. culpae
reum intellegi (1. 8 pr. D. 9. 2. 1. 1 § 1
D. 11, 6. 1. 27 § 2 D. 17, 1. 1. 1 § 4 D.
44, 7); sec. facen'e aliqueni datis fideiussori-
bus (1. 1 D. 2, 8); secure (adv.), o^ne (»e»
f al^r (1. 8 § 6 D. 5, 2).
Secua (adv.), 1) anbet« (1. 81 § 3 D.
30. 1. 70 § 2 D. 31. I. 4 § 7 D. 46, 6). —
2) übel (1. 25 C. 3, 28).
Secutorium iudioium n>irb bad iud.
Cascellianum genannt, „quod sequitur spon-
sionis victoriam'' (Gai. IV, 166. 169).
Sed. 1) aber (1. 9 pr. D. 2, 13. 1. 25.
40 § 4 D. 3, 3. 1. 4. 5 § 1. 1. 5 § 5 ff.
1. 9 pr. 15 D. 3, 5. 1. 14 pr. 25 pr. 31 pr.
§ 1. 1. 36 § 2 ff. 1. 38 1). 5. 3); sed enim
(a»ar) — sed no« (1. 7 § 1 D. 37, 9). —
2) fonbern: non, non solum, tantum —
sedj sed etiam, quoque (1. 7 § 1 cit. 1. 14
D. 1. 18. 1. 14 § 15 D. 4, 2. 1. 2 pr. D. 9,
1. 1. 18 pr. D. 22, 3. 1. 56 § 1. 1. 64 D.
50, 16).
Sedare, ftillen, fd^Iit^ten: sed. dis-
Digitized by
Google
512
Sedecies — Semissis.
cordias (}. 77 § 20 D. 31), tumultum (1. 16
D. 48, 8).
Sedeoies, fe(^}e]^nma( (1- 10 § 18 D.
38, 10).
Sedecim, fcd^jc^n (1. 8 D. 8, 3. 1. 10
§ 18 1. c).
Sedere, 1) fi|;cn, j. ö. öor bcm Tri-
bunal ju (Sfenc^t filmen: sessio, (S^ertc^td*
fi^unfl be8 ^ätorö (1. 7 pr. D. 4, 1. 1. 2
§ 12 D. 38, 15). — 2) feinen ©ift auf*
fc^Iagen, feinen Äufcntfiolt nebmen
(1. 2 § 1. 3 C. 1, 27). - 3) \\d) ftüften,
oufHegen G- 47 D. 39, 2). — 4) be*
f(^Ioffen fein, feft fte^en (pr. 1. 2, 6.
1. 7 § 2 D. 2. 8).
Sedes, 6i|^: a} in einer IBerfammlung :
ordo in sedibus et in consessu (1. 1 G. 12, 5.
cf. 1. 2 C. 12, 4: — ,8it igitur sedes prior
ante provectie'*); b) 9SBo]^nfi|, j. S&. in
agrum quasi in aliquam sedem se recipere
(1. 239 § 2 D. 50, 16); ubi quisque sedes et
tabu las hcibet (1. 203 eod.) ; sedihtis civitatis
relictis in alia loca transmigrare (1. 1 D.
50, 2); c) »e^oufung, (Stätte, a- ©• se*
pelire mortuum et quasi aetemum sedem
dare (1. 49 D. 1 1 , 7) ; apostolorum et martymm
sedes (1. 2 C. 1, 2); «edw tn<tma« tenebras
pati (1. 1 pr. C. 9, 4); d) fiRic^tetftul^I,
(Sferid^tdfteKe, §. 9. ante sedem »udt-
cialem deponi (I. 14 C. 3, 1); praetorianae
vel urbicariae sedis administratio (1. 3 C. 3,
24) ; urbanae sedis apparitor (1. 2 C. 12, 53.
cf. 1.5 C. 1, 28); ad ^(ittf alicuius ea;a)D«ii
adduci (1. 7 C. 9, 46); nemo post litem
contestatam ordinariae sedis dedinet exa-
wkw (L 4 C. 3, 13).
Seditio, Stufru^t (1. 8 pr. 1. 5 pr. D.
48, 6. 1. 88 § 2 D. 48, 19. 1. 2 C. 9, 30).
Seditiosus, 1) «ufrübret (rubr. C.
cit.); seditiose (adv), auftül^rerifc^ (1.
38 § 3 D. 48, 19). — 2) Qmeif el ertegenb:
omnes ambiguitates decisae nullo seditioso
relicto 0. 2 § 1 C. 1, 17).
Seduoere, üerfül^ren, binterael^en
(1. 3 § 5 D. 43, 29}.
Sedolaria, ^olfter Äum 8ifeen (1. 4
D. 33, 10).
SeduUtas, (Smfigleit (1. 4 C. 10, 72.
1. 1 C. Th. 6, 9).
Bedulus (adi.), sedulo (adv.), emfig,
fleißig: sed. officium exi^ere (1. 8 C. 5,
31); sed. querellis instare (1. 110 C. Th. 12,
1); sedulo operam navare (1. 1 C. Th.
14, 9).
Segas, 1) @aat (1. 40 § 3 D. 18, 1.
1. 25 § 1 D. 22, 1). -2)»eranraffung:
praedandi omnem segetem amputare (l. 6
C. Th. 9, 3).
Segnis (adi.), segnlter (adv.), trag (1. 17
§ 17 D. 47, 10. 1. 12 § 3 D. 50. S)isegnitia
s. segnüies, ^räg^eit (1. 3 § 18 D. 26,
10. 1. 6 pr. D. 49, 16. 1. 3 C. 5, 38).
Segregare, 1) auSfc^IieJen, j. ©. se-
gregari domo, provinciae communione (1. 1
C. Th. 9, 9), hnmanis, honestis coetibus (1.32.
54 pr. C. Th. 16, 5). — 2) au^neftmen:
segregari a necessitate, molestia (1. 8 § 2 C.
Th. 6, 2. 1. 23 pr. C. Th. 8, 5).
Segregatim, obgefonbert, befonberd
(1. 52 pr. § 2 C. Th. 16, 5).
Begrex, befreit (1. 15 C. Th. 6, 26).
Seiungere, audnel^men, befreien,
). ^. a necessitate seiungi (1. 1 C. 10, 17).
SeiuB. ein in ^ti\pitkn (neben Xitiud)
üblicher 9lame.
Sella, 1) ©effel, etu^I (1. 7 pr. D.
8, 3. 1. 49 pr. D. 32). -2) (8feri(^t«flu^I
(1. 1 § 5 D. 3, 1). — 3) ©ottel (1. 1 C.
11, 12. K 12 C. 12, 50).
Bemal, einmal, ). 0. causa tarn semd
atque iterum tractata (L 3 § 1 D. 4, 8);
non semel diem cedere, sed per singulos annos
(1. 12 pr. D. 36, 2. cf. 1. 1 pr. D. 7, 3);
durare actiones semel trausJatas; actiones
semel inclusae iudicio salvae permanent (1.
65 § 2 D. 36, 1. 1. 139 pr. D. 50, 17).
Samen, 1) @amen (1. 25 pr. § 1 D.
22, 1. 1. 12 pr. 18 § 9 D. 33, 7). — 2) Ur*
fac^e, SJeranlaffung (Nov. Th. n. c 1
I, 7).
Samantis, ^udfaat (1. 8 § 1 D. 24.3).
Samastris, fec^^monatli^, ^albjä^«
tig, 8. ©. pensio sem. (1. 1 § 4 D. 43,
32); semestria eine ©ammlung bon 9ttd<
\ptüö)tn be^ ^aiferi^ ^atc %nxtl, totldft in
bem aUt feAi$ 9)>{onate erneuerten geheimen
Confeil gegeben würben (§ 1 I. 1, 25. 1. 46
D. 2, 14. I. 10 D. 18, 7. 1. 12 D. 29, 2).
Samet f. sui.
Samicantasimus, ber fünf^igf^e (l 3
§ 2 C. Th. 13, 9).
Semidaoimus, ber fünfte (l 4 pr. C.
Th. 14, 4).
Samimitra, $albmu|e, ein ^))fpn|
für Srrauen (1. 35 § 10 D. 84, 2).
Saminara, fäen (I. 9 § 6 D 7, 1).
Saminarlum, $flanjfc^ule (1. 9 § 6
D. 7, 1. 1. 3 pr. D. 25, 1).
Baminax, balbtobt (1. 15 § 2 C. 6,
23).
Semipas, ein balber ^ni, ald IBangen^
mag (l. 52 § 13 D. 17, 2).
Samiplanus, ^alb boüenbet (1. 177
pr. C. Th. 12, 1).
Samis, ein f^alh: untts semis, V «; duo
semis, 2«/, (1. 10 C. 12, 40).
Semissalis, samissarius f.
Semissis, bie ^älfte eined 9(i$, über«
bau))t eine^ ©anjen, §. 6. ex semisse heres
institutus (1. 80 § 7 D. 36, 1); au($ semis-
Digitized by
Google
Semita — Sententia.
513
sarius heres genannt (]• ^^^ § ^ D. dO);
usureu aemissea 8. semissales, Sinfen, tod^
V2 ber centesimae, al\o 6 ^ocent jlAbrl^
bftrodcn p. 18 pr. D. 22, 1. 1. 134 8 2 D.
45, 1. L 10 D. 50, 12).
Bemita, fju^t^fab Q. 157 § 1 D. 50,
16).
Semotixn (adv.), obgcf onbctt (lul. ep.
noY. 115 § 482).
Bemovere, 1) an»\dfUt%tn, §. IB. ne-
potes iusta ratione aemo^i = erheredati
(1. 9 § 1 C. 6, 55). — 2} f onbetn, an«-
((Reiben, 5. 9. quibus omnibus perlectis,
quidquid ex his pulöherrimum erat, hoc se-
motum in optimam nostram compositionem
pervenit (1. 2 § 17 C. 1, 17).
Semper, immer, 5. IB. diu et fere sem-
per (LID. 41, 3); semper et ubique (1. 1
D. 24, 3^ ; neque smper neque nonnumquam
— omnino non (1. 6 pr. D. 48, 19); tum
semper, sed ad certum usum uti (1. 25 D. 15,
1) ; perenne est, quod semper fluü (1* 1 S ^
D. 43, 12); semper certa est mater (1. 5 D.
2, 4) ; ita contiahitur dos, ut semper apud
maritum sit (1. 1 D. 28, 3); eorom, qai par-
ricidii poenateneri posaunt, semper accusatio
permittitur (1. 10 D. 48, 9); semper satisdare
(legatonim nomine) cogitur heres, cuiuscnm-
qae sit dignitatis etc. (1. 1 § 1 D. 36, 3),
Sempronius, 1) ein um bie äJKtte bed
5. Sabrl^. u. c. lebenbet SRed^et^rtet (i. 2
§ 37 D. 1, 2), ber SBeile genannt. — 2) ein
in f3eif^elen (neben Sitiud unb 6eiu«) ftb»
lic^ 9tome.
Semunoia, eine Ibalbe Un^t, ber 24te
X^eil tint9 9i», überbauet eined (Sktn/^n,
A. «. einer dhrbfc^ft 0- B § 8 D. 5, 2. l. 17
§ 1 D. 28, 5. 1. 21 § 2 D. 33, 1).
Senator, SJ^itglieb bed Senate, römi»
fd^er 9iat^d]^err (tit. D. 1, 9); au(^ ift e»
ein Xitel für genriffe faiferlid^ ^Beamte (1. 3
C. 1, 31. 1. 1 G. 12, 29); senatoriuB, bie
(Senatoren betreffenb, $. O. senat. dt-
gnitas (1. 23 pr. D. 50, 1); senat. ordo
(1. 1 § 5 D. 3, 1. l. 27 D. 23, 2); senat
nuptiae (\. 32 eod.).
Senatufl, ber @enat^ ein 9ludf(^n|| ht»
r&mifc^en IBotf^, todäfem nac^ ber IBerfaffung
ber 9ie^b(if bie oberfte ©taat^^toertoaltung
nad^ innen unb äugen oblag; unter ben^ai»
fem erfc^tnt er tbeild aU berat^nbed C^oKe^
gium in öffentlichen ^ngelegenbeiten, t^B
atö Sieprafeutant ber üerfd^nmnoenen fßolU*
nerfammlungen, t>on meldten bad 9ied^t ber
<i(efe(^ebung, befc^ränlt burc^ ben (JHnfhtg bed
^aiferd, unb bie ^minalgeric^iSbarteit auf
i^n ftberging, bid er unter ben fpdtem ftaifem
immerme^ p einem blogen ftäbtifc^en SSer«
toattungdaudfd^ug ^abfanl; aenatus oon-
onltam. ein Dom @enat gefaxter 9e«
\^lui, 9iat]^f(filuj3 a- 5 § 5 D. 1, 2:
„Schon est, quod senaius iuhet atque eonsti-
tuii^ (1. 7 pr. D. 1, 1. 1. 2 § 9. 12 D. 1. 2).
Seneotos, l^o^ed 9((ter (1. 5 § 4 D.
13, 6. 1. 1 § 8 C. Th. 2, 17).
Senesoere, a(t»erben(1.33§2D.
83,2).
Senez, (SfreiS G* 8 S 10 D. 2, 15).
Beniy fec^d, §. IB. senum mensum die
reddere dotem (Ulp. VI, 13).
Senior, 1) Alter, 3. ^. im @fegenf. Don
iuvenior (L 2 D. 47, 21); sen. hypoiheca
(l. 12 § 2 C. 8, 17). — 2) örei« (1. 122
pr. D. 80).
Senium, O^reifenalter G* 13 pr. D.
26, 1. 1. 2 § 7 D. 50, 5); aetatis sen..
bobei» )llter flber^an))t (}, 16 C. 8, 11).
Sensim, aUma^lic^ (1. 12 C. Th. 1,
16).
Sensus, 1) (Smpfinbungittoermöaen,
Sinn (1. 10 G. 6, 22: — »surdis, licet
nattwaUter huiusmodi sensus yariatus est,
tarnen omnia facere — permittimus**). 2)
S^erftanb, C^infid^t, aeiMtfm non Aa5^€, Don
einer forore detenta gefagt (1. 22 § 7 D. 24,
3) ; intervallis quibusdam sensu saniore esse
(1. 14 D. 1, 18); animal iniuria fecisse non
potest, qood sensu caret (1. 1 § 3 D. 9, 1) ;
nuUus sensus est inüantis accipiendi posses-
sionem (1. 32 § 2 D. 41, 2). -- 8) äJ^einung,
©inU/ sensuni magis, quam verba amplecti
n. 3 § 9 D. 34, 4); sensus testatoris (1. 15
D. 88, 6. 1. 2 G. 6, 43); in eundem sensum
respondere (1. 49 § 1 D. 5, 1).
Sententia, 1) @inn, SReinung/ 9[b«
fid^t, %. fö. in unam sent. decurrere (1. 1
§ 3 D. 2, 14); sent. contrahentium (1. 115
§ 2 D. 45, 1); sent stipulationis (1. 64 eod.) ;
sent. defuncti, testatoris, legantis (1. 39 pr.
85 D. 32. 1. 44 § 9 D. 35, 1); sent. legis,
SCU orationis, edicti (I. 29 D. 1, 3:— ,in
fraudem (legis facit), qai salvis verbis legis
sententiam eius circumvenit," ]. 44 § 5. 1. 48
pr. 60 pr. § 1 1. 64 § 1 D. 23, 2. 1. 82
§ 16. 22 D. 24, 1. 1. 26 pr. 27 § 1. 2 D.
29, 4. 1. 8 § 1 D. 37, 10. 1. 15 § 3. 1. 22
§ 8 D. 48, 10). — 2) Weinung, tlnfic^t,
a. ». eineiS 9ied^tdgele^en (l. 7 $ 1 D. 1,
9. 1. 16 D. 5, 1. 1. 3 § 4. 6 D. 28, 2. 1. 38
D. 41, 3. 1. 115 § 2 D. 45, 1); Stimme,
Äbpimmung (1. 2 § 2 D. 1, 2. 1. 12 &1
D. 1, 9. 1. 1 § 3 D. 1, 13. 1. 1 § 5. 1. 3
pr. D. 8, 1. 1. 2 § 1. 1. 6 § 5 D. 50, 2).
— 3) Sudf^ruc^, %. Sß, testamentum est
voluntatis nostrae iusta sent, (1. 1 D. 28,
'1) ; sententiae auctorum, prudentium viro-
rum, f. D. a. responsa prudentium (1. 4 §
14 D. 44, 4. 1. 6 C. 6, 21); Catoniana
sent. = regula (1. 86 D. 35, 1); inSbefon»
bere rid^terlid^er 9(udfpru(^, »efc^eib,
33
Digitized by
Google
514
Sentire — Septum.
Urtljeil, a. ». sent. ar6i*rt (1- 21 § 1.
L 27 § 2. 1. 32 § 14 D. 4, 8), tMdieis (1.
19 pr. D. 2, 1); aent deportationis (1. Ö7
D. 50, 17), ingenuüati8 0; 1 § B D. 40, 15);
,non oportet ex sententia — pro alio ha-
bita aJium praevaricari* (1. 21 D. 3, 2);
sent. definitiva (f. definire s. 8.); senten-
tiam dicere (f. b. SB. s. f), dare (f. b. fö.
8. 1. a.), ferre (f. bicfe ©. s. 3), proferre
(f. bicfc ©. 8. 2.), eaw«3u» (f. b. ©. 8. 1. c),
retractare (f. b. ffi.); & sententia, contra
sent. appeUare (f. b. fö. s. 4.); tmä) f. 0. a.
«iMretum G. 1 C. 1, 21).
Bentire, 1) tmp\xnotn, füllen, 5. tB.
sent. ffifuriam (1. 15 | 88 D. 47, 10); trc
ntfdb: sent. daiimum, ^Aahtn (eiben(L9
§ 8 D. 11, 8. 1. 5 § 16 D. 14, 4. L 29 § 3.
1. 81 § 9 D. 21, 1. 1. 6 § 2. D. 28, 8.
L 5 8 7 D. 26, 7. 1. 81 D. 35, 2. 1. 208
D. 50, 17: ,Qaod quis ex culpa saa damnnm
sentit, non intellegitnr damniun sentire*),
etbulbett, auf fT(^ ttel^men, periculum
(1. 71 § 1 D. 50, 16), UjMionem (1. 45 D.
88, 1); aes aUenum (1. 9 D. 11, 7); genie«
fen, %. fd, sent. commodwn (1. 1 D. 14, 8.
10 B. 19. 1. L 3 5 2 D. 32. 1. 15 D.
88, 1. 1. 78 D. 86, 1); herum, emolumeiUum
(1. 10 S 8 D. 17, 1. 1. 2 § 7 D. 18, 4.
1. 16 D. 28, 8), incrementum (1. 1 § 13 D.
86, 8). — 2) im Sinne l^aben, benfen,
meinen, tvoUen, 5. $6. si fariosus factus
essem, non videor conseniire, qm sentire non
possum Q. 8 § 2 D. 88, 5); quid in re sit,
aestimari debet,non qttid aenserit promissor
(1. 110 § 1 D. 45, 1); non interesse, quid
senserü, sed quid fecerit G- 19 D- 41, 1);
sent. de aHquo^ de aliqua re, im Sinne
l^aben (1. 80 D. 5, 1: — ,eum esse iudi-
cem, de quo litigatores sensiesent.*' 1. 84 pr.
D. 18, 1. 1. 80 D. 26, 2. 1. 10 pr. 17 pr.
D. 85, 1. 1. 6 8 2 D. 87, 14. 1. 9 D. 40. 5.
1. 21 D. 40, 9. 1. 122 D. 50, 16); sent. cum
aliquo, übercinpimmen (1. 79 pr. D. 28. 8);
contra sent.. anbetet älleinuna fein (1. 25
D. 40, 2).
Beorstun, 1) abgefonbett, bef onbeti$,
cuius seors, a domino rationem habuerit
servns (1. 4 pr. 8 Ö D. 15, 1). — 2) ab«
tvAttd: seors. a via, im (S^eget^. t)on prope
viam (8 5 I. 4, 8).
Beparare,fonbetn,f (Reiben, ttennen;
separatio, ©onbetnnp, ©(Reibung,
S^tennung, 3. O. quamdm cohaerent res,
od exhtbendum agere, tU stparentur et tunc
vindicentur (1. 28 8 ^ D. 6, 1); fruc^ a
solo separati (1. 18 D. 7, 4. 1. 25 8 1 D.
22, 1. 1. 48 pr. D. 41, 1); uxor (divortio)
separata; separatum matrimonium; sqnira-
tib = divorHum (l. 8 D. 1, 9. 1. 9 8 8 D. 28, 8.
1. 11 pr. D. 24, 2. 1. 28 pr. D. 86, 1);
emancipatione s^ar. famiUa sua adopta-
tum (1. 9 C. 8,47) ; neredes separati, im Qkgita\'
Don coniuncti (L 64 D. 2^, 5); an possit
snbstitutus sq^arare hsreduiuei, ut fiiii ha-
beaty patris non habeat? non potest etc. (l
10 8 2 D. 28, 6) ; separatio i>a<rtmomortMi (I.
8 D. 27, 1) ; bonorum snonun (L 7 85 D. 4. 4);
inSbef . bebeutet separatio (bonorum) bte Wn
dhrbf^aftdgUlubigetn unb i^egatonen tnm $ift«
tot getoA^e Sonbetung bet dt^fc^aft,
oon bem übetfd^ulbeten IBetmögen
bei^ dxhtn, )u bem Smede, bamit fie and
bet dhrbfc^ft befonbetd beftiebigt toetben (tit
D. 42, 6). — 2) untetfdjeiben (L 60 pr.
D. 50, 16).
Separatim, gettennt, bef onbetS, }.9.
separ. (im Qkgenfa)^ bon coniunctim) here-
des seribi (1. 64 D. 28, 5) ; duos sep. (im
(Begenf. bon communiter) uHfrui sinere
damnatus heres (1. 14 D. 88, 2).
Separatio f. separare.
Sepelire, begraben (L 6 pr. 44 D.
11, 7. 1. 3 8 5. 1. 8 D. 47, 12. L 1. 2 D.
48, 24).
Seponere, 1) aufbemabren G- 1^ ^'
8. 5. 1.12pr. D.88,7. 1.22 8 1 D. 47, 2).
— 2) bef eitigen G- 85 8 1 D. 28, 5. L 28
8 16 D. 86, 1). — 8) fcbeiben (\.2 %%
C. 1, 17). — 4) bei Seite fe|en, an«*
nel^men (1. 15 8 38 D. 89, 2).
SepoBitio = separatio 0- 2 8 2 D. 50,
12).
Septem, fteben, i. fd. sept. tesUum
Signa; sept tesHbus adhibitis — signacala
teetamentis imponi (8 2. 8 I. 2, 10).
September, ben SRonat Se^tembet
betteffenb, ). IB. Kalendae Sept G- ^
pr. D. 4, 8).
Septeni, je fieben: uno utero sq^tenos
enüi (h 8 D. 5, 4).
Septenxüum, geitranm oon fieben
Sagten G- im- C. Th. 7, 17).
Septentrionalis, nbtbliA G* 53 0. Th.
15, 1).
Septimana, 3^^i^<^i<n^ bon fieben
Xagen, SBoc^e (1. 5 C. Th. 15, 5).
Septimus, fiebentet, ). IB. sept. mense
nasci perfeotum partum (L 12 D. 1, 5);
sq>timum (miiiariumj bc^eid^et einen laifet*
li^en $a(aft bd ((onftantinopel G- ^ ^- 1>
2. 1. 84 C. 8, 58).
Septoagenarius, fiebjig Sa^re alt
G. 6 8 5 D. 50, 6).
Septuagesimiis, fieb^igpet: qni in-
gressus est septuages, annum', qui oftfufs»
agit septuag. (L 4 eod.).
Septoaginta, fitb^ig; maior stp^uag.
cmnis G* 4 cit.).
Septum, 1) S(^tan!e, SRanet: septa
carcerum G- 1 8 1 C. 9. 4). — 2) ©(^lenfe
Digitized by
Google
Septunx — Sequi.
515
(1. 1 pr. § 4 D. 43, 21: „Sepia sunt, quae
ad incäe opp<munter aquae derivandae com-
pellendaeye ex flumine causa*).
Septunz, fieben Stodlft^eile eined
«8, 7 unciae (1. 51 § 2 D. 28, 5).
Sepulohrum, IBegc&bnig^Ia^, (Sfrab«
\täitt (1. 2 § 5 D. 11, 7: ,Sep. est, übt
corpus assave hominis condita sunt."* 1. 22
§4 D. 43, 24. 1. 3 § 2 D. 47, 12); s^ndOiri
violati actio (1. 1. 3 pr. § 12. 1. 4. 6. 9 eod.).
Sepultura, 2tiqtnht^atin na{}.2
§ 3. 5. 1. 44 D. 11, 7. 1. 3 § 2. 4 D. 47,
12).
Sequela, fjolge, ^Cnl^ang (§ 5 I. 2,
16: — «pupiUare testamentum |Hird et seq.
est paürni testam"); au(^ accenorifc^e
ober ^z\^tXititxl^\l\^ivitL^, obligatio, qtMLt
sequelae locum optinet, im &egen(. Don prin-
cipalis (L 93 § 2 D. 46, 3).
Sequester, a^itteId))et]on, bei tot^tx
eine im @treit befangene ©aqe toon ben ftrei^
tenben Steilen ober oud^ üom 9iid^ter nieber«
Siegt ift; sequestrum, ein fou^ed %epo*
nm (1. 5 § 1. 2 1. 6 D. 16, 3: ,Proprie
in semtestre est depositum, quod a plunbus
in solidum certa condicione custodiendum
reddendumque traditor.* 1. 7 pr. 17 eod. —
„apud sequestrem non nisi plures deponere
possunt : naxn tum id fit, cum aUqua res in
controversiam deducitur' 1. 33 eod. 1. 39 D.
41, 2. 1. 21 § 3 D. 49, 1. 1. 110 D. 50, 16:
„Sequester dicitur, apud quem plures eandem
rm, de qua controversia est, deposuerunt:
dictus ab eo, quod occurenti ans quasi se-
qnenti eos qui contendunt committitur. 1. 3
C. 7, 18. L 5 C. 7, 65); sequestrare, seque-
stratio = deponere, depositio apudsequestrum
(1. 22 § 8 D. 24, 9. 1. un. C. 4, 4); seque-
straria (depositi) cictio, bie actio depositi
gegen ben ©equejtcr (1. 9 § 3 D. 4, 3. 1. 12
§ 2 D. 16. 8^.
Sequi, folgen: a) auf etmad ober auf
Sentanben folgen, sequens, nachfolgen b,
f^&ter, 5. to. obligatio, int (Degenf. Don
oblig., quae praecessit (1. 1 § 1 D. 46, 3);
testamentum sequens = posterius (1. 3 § 7
D. 35, 3); tabtäae sequentes = secnndae
(l 15 § 3 D. 36, 1); sequentes heredes =
Substitut! (1. 56 D. 40, 5); prima gradu
?el sequenti heres institutus (I. 12 § 6 D.
38, 2) ; qui sequentis gradus sunt ; sequen-
tis gradus cognatus {\, 42 § 2 eod. l. 51
pr. D. 5, 3); illo (qui primo gradu siiccedere
potuit) repudiante oä seq, gradum devoluia
Huccessio (I. 1 § 9 D. 32) ; creditor sequens
= posterior, im ®egenf. öon prior (1. 5. 9
§ 4 D. 20, 4. 1. 7 § 6 D. 27, 9) ; sequitur
(e« folgt) dicere, videre etc. (1. 4 pr. D. 41 , 3.
1. 91 1 3 D. 45, 1); b) nachfolgen, be«
gleiten, mitgel^ en, mit ftbetge^en, ). 16.
si paterfam. adoptatus sit — liberi eius
qui in potestate sunt tum sequuntur (1. 15 pr.
D. 1, 7) ; liberi, qui adrogatum parentem se-
qufmtur (1. 3 pr. D. 4, 5) ; sequi, patrem^ ma-
trem, s. condtcionem patris vel matris (1. 19.
24. 26 D. 1,5); ex causa fideicommissi manu-
missus in muneribus civilibus manumissoris
oripinem sequitur (1. 17 § 8 D. 50, 1); se-
qui domicilium alicuius (1. 19 § 2 D. 5, 1);
noxa Caput sequitur (f. caput s. 3. b.); si
medii loci ususfhictus legetur, iter quoque
sequi (1. 2 § 2 D. 8, 5); indbef. toirb t»
t)on bem gefagt, tt)ad jugteic^ mit einem Der*
Ankerten dmnbftftcf atö ein ba}u geböriged
9te^t ober fonftiaed ^ubel^ör auf ben (Stttm*
ber ber ^Ktu^tfa^e flber^ej^t (l. 20 § 1 eod.
— ,iquaero, an in vendttione etiam ius ülud
(sc. compascendi) secutum sit praedia? —
respondit; et hociusad emptoremtransire.*
I. 25 D. 8, 3: ,Si partem fundi mei certam
tibi yendidero, aquaeductus ius — te quoque
sequetur,'' (1. 49 D. 18, 1. 1. 6 pr. 1. 14
§ 5 D. 18, 2: „hoc ipso, quod fructus cum
non sequuntur, qui secuturi essent priorem
emptorem melior condicio videtur allata." L
54 § 1 D. 19, 7: „Si dolia LXXX accedere
fundo, quae infossa essent, dictum erit —
emptorem semfentur**J; c) inXfftiitoctbtn,
treffen, 3. 9. quos ius monumenti sequitur
(1. 18 § 2 D. lOj 2); post mortem patris
statim onera patrimonU filium sequuntur (l.
56 § 2 D. 23, 3) ; peculium, quod sequitur aU-
quem (1. 8 § 5 D. 17, 1. 1. 43 f 2 D. 41,
1. 1. 7 § 8 D. 41, 1); d) nac^fommen,
befolgen, monad^ fi(9 rid^ten, \, 9. iudi-
cem in praediis dividundis quod omnibus
utilissimum est sequi oonvenit (1. 21 D. 10, 3) ;
fides bona sequenda (I. 3 § 2 D. 50, 8);
sequi benigniorem interpretationem (1. 192 § 1
D. 50, 17); sequi decretum praetoris (1. 7
§ 7 D. 26, 7) ; iudicium, voluntatem testatoris,
defuncti (1. 46 D. 38, 2. 1. 20 fi 1 D. 39, 5.
1. 39 § 1 D. 40, 5), mandatum alterius (1. 53
D. 17, 1); regula, sententia sequenda (1. 11
§ 1 D. 44, 4. 1. 12 § 2 D. 49, 15); e) fidem
alicuius sequi, auf gemanbed Xreue ober
noxt \xä) oerlaffen (1. 6 § 5 D. 3, 2. 1. 1
§ 1 D. 4, 9. 1. 1 D. 12, 1. 1. 47 D. 28, 5.
L 26 § 1 D. 36, 2. 1. 24 § 2 D. 42, 5.
1. 9 pr. D. 45, 2. 1. 84 § 1 D. 50, 17); se-
qui personam, nomen alicuius, S^manben
oettrauen, inSbef. in Oejug auf feine
Uebernabme einer fremben IBerbinb*
lic^Ieit, il^n atö Idürgen, d^^miffor n. f. to.
annehmen (1. 19 § 5. 1. 27 pr. § 1 D. 16,
1. 1. 45 § 7 D. 17, 1: — „tunc liberatur
is, qui debitorem delegat, si nomen eius
creditor secutus est.*" I. 41 § 3. L 71 D.
23, 3); attc^ bebeutet sequi aliquem s. per-
sonam, nomen alicuius fic^ anl^emanoen
83*
Digitized by
Google
616
Sequior — Serviana actio.
l^attett, i^tt in 2in\ptn^ nehmen, f. t). a.
eligere H. 1 § 10. 11. 15. 16 D. 42, 6);
tb^o beoetttet sequi bona, fi(^ an ben fHadf»
lai f^aUtn 0- 5 eod.); f) im lluge ^af>tn\
non vindicationem rei eli^re, sed ustira-
rum pretü petitionem sequi (l. 4 C. 4, 54) ;
g) nuptias alicuius sequi, fi^ mit ^eman«
Km t)et^ot]^cn (1. 9 D. 1, 9); ii) erfol»
gen, $. SÖ. consilium habuisse non nocet,
nisi et factum secutum fuerit (1. 58 § 2 D.
50, 16); ob rem datur, ut aliquod sequatur,
quo non sequente repetitio conipetit (1. 52 D.
12, 6. cf. 1. 1 § 1. 2 D. 12, 5); condictio
causa data eatisa non secuta ({. condicere u.
causa s. 1. e.); i) aud titoa^ Ip^^"'
f. D. 0. conaequens esse (L 1 § 1 D. 2, 8.
L 28 § 2 D. 2, 14. 1. 288 § 2 D. 50, 16).
Sequior, getinger, Atmet (1. 8 § 11
D. 2,>»15).
Sera, @(^Io6 5um fßtt\^lititn (L 17 pr.
D. 19, 1).
SerenisBimuB, but<^lQU(^tigftet, tau
\tx\i4a (Sfycttüsnäbxcat (1. 28 § 4 C. 5, 4.
1. 1 G. 10, 27); serenitas, 50ut(^lQU(^tig«
feit a. 2 C. 11, 41. 1. 1 C. 12, 58).
Serere» fften, §. ©. quae seruntur, fru-
menta, quae sota sunt, solo cedere (1. 9 pr.
§ 1 D. 41, 1); in arando serendoque agro
impensum (1. 7 § 16 D. 24, 8).
Seria, Xonne G- 206 D. 50, 16).
Seriooblatta, mit $ut|)ut gefätbted
©cibcnjeug (1. 10 C. 11, 8).
Sorlcus, leiben (1. 23 § 1 D. 84, 2).
Series, 1) 91 e i ^ e, 5. 13. per seriem Sub-
stitutes admittere (l. 2 § 4 D. 87, 11). —
2) ^nl^alt, 3. 9. ültimarum disposUionum
series lege concessa (1. 8 0. 6, 22); famosa
series scriptionis (l 10 C. Th. 9, 84).
Sermo, 1) 9lebe, münblid^e 9(euge«
tung (L 29 D. 1, 7. 1. 12 § 2 D. 26. 5.
1. 8 D. 29, 6). — 2)
ic^tiebeneföotte,
). 7. 1. L 2 § 1 D.
5. 1. 12 § 8 D. 80.
D. 88, 1. 1. 88 §
40, 4. 1. 8 pr. D.
lefiptod^ene obet ge»
iudbtud, ®a| (1. 20
11.7. 1.29.41 D. 28,
1. 85. 98 D. 82. 1. 7
4 D. 85, 1. I. 41 pr. D.
40, 14. 1. 112 pr. 45, 1.
1. 89 § 1. 1. 123 D. 50, 16). — 8) »lunb*
Ott, ®^)to(^e a. 20 § 9 D. 28, 1. 1. 11
pr. D. 82. L 1 § 6 D. 45, 1). — 4) ©<)tO(^'
gebtau(^ G- 8 I>. 34, 2. I. 162 § 1 D.
50, 16).
Sermooinatio, münblic^e Heu^e«
tung (Vat. § 85).
Serpena, erlange (I. 11 D. 47, 11).
Serpere, ftted^en; tto^fd^: H<4 ^v«
ftteden Q. 4 § 2 D. 29, 4).
Serra, ©dgc (1. 5 pr. D. 47, 7).
Serracnlum ((einige tefen servacuhm),
©teuettubet (1. 29 § 2 D. 9, 2).
Sertum, fttan) (1. 7 C. 1, 11).
Serus (adi.), sero (adv.), \pti, )tt fpfit,
3. i6. post^tquam decreta est (bon. possessio),
sera repudiatio e^e (1. 1 § 7 D. 88, 9); sero
accusat mores, quos uxorem ducendo pro-
bavit (1. 14 § 10 D. 48, 5).
Servaculum f serraculum.
Servare, 1) betva^ten, unbetle|t,
nnbetfel^tt, auftec^t etl^alten, ). 9.
send ex eo appeUati sunt, quod impe»-
tores captivos vendere — ac per hoc ser-
vare nee occidere solent (§3 I. 1, 3);
bona rei servandae causa iubere possideri
aut dotis serv. causa vel legatorum servand.
causa (1- 26 § 1 D. 50, 1. cf. L 4 § 1 D.
1, 21. 1. 2 D. 2, 12. tit. D. 36, 4. 1. 1 D.
42, 4); (integram) senrari alicui aetionem
(1. 4 § 5 D. 1, 16. 1. 3 pr. D. 20, 1); vo-
iuntas alicuius servanda (1. 8 D. 88, 4);
apud arbitrum Falcidiae defuneti voluntas
servatur (1. 12 D. 85, 2); novissitna volun-
tas servatur (L 6 § 2 D. 84, 4); pactum
servandum (1. 18 § 1. cf. 1. 7 § 7 D. 2, 14.
1. 12 pr. D. 28, 4); non servata fides coih
ventionis (1. 26 § 8 eod.) ; servanda fides com-
tractus (1. 1. 2 C. 4, 54); si convenit —
lex contractus servabitur^. 24 D. 16, 8);
serv. transactionem (L 122 § 5 D. 45, 1);
servandum iusiurandum (1. 1 pr. D. 25, 6).
-> 2) bead^ten, beobad^ten, %. fd. anti-
quum ius servandum est (1. 2 § 20 D. 38,
17V, ius, quod servatur in testamento (L 41
§ 1 D. 81); servari, servandum esse in sti-
pulationüms (1- 109 D. 45, 1. L 5 D. 46.
5), m kgato (L 20 § 8 D. 88, 2), m lege
Falc. (1. 62, pr. D. 85, 2); idem in hoc causa
servandum, quod servaretur, cum etc. (L 21
pr. D. 46, 1); perinde omnia servabuntur,
ac si etc. (1. 67 § 1 D. 81); diversum in eo
servari, qui etc. (1. 4 D. 1, 22). — 8) U^
toad^tn, t>txtoahttn,%.f6. servandum t^'
quid eonducere (1. 19 D. 13, 6); serv. i?«»-
trem (1. 8 D. 25, 4); in publieo sine vin-
culis servari (L 48 D. 50, 16). — 2) OOt*
behalten: modicum sibi residuum serv.
(1. 87 § 4 D. 8a— 5) etfeftt, etpattet
belommen, }. 9. serv. sumptus in rem
factos, quod tmpenderit aliquis (l 48 D. 6,
1. 1. 28 § 1 D. 24. 1. L 23. 42 J[ 1 D. 24.
3), quod praestiterit aliquis (L ^ D. 4, 4.
L 9 D. 10, 3. I. 67 pr. D. 17, 2]} übet*
^tt^ etlongen (1- 17. 18 § 4 D. 3. 5.
L 2 D. U, 8. 1. 9 pr. D. 16, 2. 1. 22 § 2.
1. 27 § 5. L 45 § 7 D. 17, 1. L 2 i 15.
1. 18 D. 18. 4. 1. 85 § 1 D. 19. 2. l 53
D. 23, 3. I. 39 § 15. 1. 61 D. 26. 7. L 13
41 pr. 52 pr. 55 D. 46, 1); au^ beliehen
(L 2. 18 D. 20, 4),
Serrlana actio s. Serv. ludidom, 1)
bie utfptünglid^ bem fßttüä^ttt, »eb^
bet $ft(^ fein Snbentcit (invecta et illala)
Digitized by
Google
Servilis — Seu.
517
$f anbglAubiget ju^ebenbe ftlage
auf Setf olguna feined $fanbre(^td
aegen iebett Oeji^et bed $f anbei»,
in toelc^ fpAtetn 9bidbe^nung fte aud^ guoM
Sery. actio genannt mtrb unb mit actio
hypothecaria gleid^bebentenb ift (§ 7 I. 4, 6.
L 42 § 8 D. 3, 8. 1. 29 D. 10, 2. 1. 3 § 8
D. 10, 4. 1. 28 pr. D. 18, 7. L 13 § 1. 1.
17 § 1 D. 16. 1. 1. 1 § 2. L 3 pr. L 7.
18. 21 § 1 D. 20, 1. 1. 34 § 2. 1. 35. 66
pr. D. 21, 2. 1. 1 pr. D. 20, 6. L 2 D. 43,
88. 1. 4 § 30 D. 44, 4). — 2J bie bem
Mufev einet (Srbfcbaft gem&btte lllage (Gai.
IV, 36).
Servilis, auf @clat)en bejüglic^ , i^nen
ti^tn, ). 9. sery. causa, condieio (1. 8
S 1 D. 4, 5. 1. 1 pr. D. 48, 20); peeulium
serv. (1. 4 pr. D. 15, 1).
Bervire, 1) aU @clat) bienen (1. 11
D. 4, 6. 1. 1 § 6 D. 15, 1. 1. 1 § 2 D. 22,
6. L 8 § 15. 1. 4 § 4. 5 D. 40. 7. 1. 34
D. 45, 8). — 2) bienftbar fein, toon
@ad^ gefagt, melcfie mit einet ©ettHtut be«
taftet finb G- 57 D. 7, 1. 1. 8 § 1 D. 8, 1.
1. 6. 26 D. 8, 2i'^„nidli res sua servit.**
§1. 30 § 1. L 82 § f eod. 1. 27. 34 pr. D.
, 3. L 6 § 1 D. 8, 6. 1. 2 § 10 D. 39, 3.
1. 3 § 2 D. 43, 20. 1. 90. 169 D. 50, 16),
serrieDs fundus, praediumt area, locw (1.
9 D. 8, 1. 1. 20 § 8. 5 D. 8, 2. 1. 20 § 1.
1. 23 § 2 D. 8, 3. 1. 8 pr. D. 19, 1. 1. 140
§ 2 D. 45, 1). — 3) einet «efc^öfti-
gung obliegen, einen 50ienft bet»
richten, befotgen, ». lö. serv. per-
sanali muneri (I. 18 § 17 D. 50, 4); an-
fianae urbis (1. 6 § 3 D. 50, 6). — 4) ttio*
nacfi fi(^ tickten, tooran fid^ galten,
§. fß. sery. quanUtaU contraotus, im (9e«
gen{. t>on excedere yel minuere quantitatem
(1. 2 § 8 D. 13, 4V, sery. iuri natural!,
im ®egenf . t)on receaere a iure nat. (L 6 pr.
D. 2, 1); sery. verUs edicti (1. 1 § 30 D.
14, 1).
Servitium, 1) ©clabenbienft, a.- »•
omnes qui in servitio sunt, etiam Hberi ho-
mines, qui bona fide seryiunt (1. 25 § 2 D.
21. 1). — 2) %>itnft übet^au^, a- »• of-
ficii sui adhibere seryitium (1. 5 C. 10, 19) ;
ad ecdesiam servitio fideliore transire (1. 4
§ 8 C. 1, 5); sery. adimplere (1. 1 pr. G. 1,
27). — 2) ©clatjen (1. 2 C. 4, %
Servltus, 1) @clat)erei, im ®egen{.
toon libertas s. b. (1. 4 pr. | 1 D. 1, 5:
,Sery. est constitutio iuris gentium, qua quis
dominio alieno contra naturam subicitur**);
ex possessione servitutisde suo statu ^üt^are,
in libertatem recZamar«; ex servüutem hber-
tatem Utigare, reclamare (f. libertas s. b. u.
proclamare s. 3); ex servit, in libertatem —
ex libertate m servit, petere aliquena (f. pe*
tere s. 4. b). — 2) ©clatoenbienp (1. 13
§2 D. 34, 1. 1. 28 § 8 D. 48, 5); bie
©clat)en felbfi (1. 195 § 3 D. 50, 16: „Ser-
vitutium quoque solemus appellare fami-
lias'^J. — 3) ©ettoitut, tienftbatfeit
einet 6a(^e, b. b. ha» 8ied^tdk)et^Itni6, tvo«
naä) biefelbe in ve^ng auf einzelne 9ht|ttngen
einem anbetn afö bem (Sigentl^ümet untet«
motfen ift, fei ed, bag biefeiS »etl^AItniB hum
IBottl^eil einet beftimmten ^^on (sendt. iw-
sonarum, hominumj ober bed ietoeifigen
C^ent^ümetd eined befHmmten ^ftunbfHlcId
(seryit. rerum, praediorumj befielt (1. 1 D.
8, 1: „Servitutes aut personarum sunt, ut
usus et usus fructus, aut rerum, ut seryit.
rusticorum praediorum et urbanorum." 1.
15 pr. eod. L 20 § 8 1. 34 pr. D. 8, 3.
L 1 § 1 D. 8, 4); servitutium nan ea na-
tura est, ut aliquid faciat quis, sed ut ali-
cpiid patiaiur aut non faciat (L 15 § 1 D.
8, 1); seryit. praedMrum urhanorum (tit
D. 8, 2), rusticorum (tit. D. 8, 3); unb ^ttiat
be)ei(^net bet tlndbtucf f omol^I hcA bntc^ bie«
fed 9lecl^td))et^Itnig begtünbete 9le(^t, ser-
yitutem adquirere, retinere, vindicare, sibi
campetere contendere (1. 8 § 1. 1. 11. 12 D.
8, 1. 1. 2 pr. D. 8, 5), ald aud^ bie bataud
entf^ngenSe SSetpflid^tung, ). 9. senri-
tutem imponere (1. 2. 8 pr. 19 D. 8, 1.
1. 83 § 1 D. 8. 3).
Servltu Snlpiolus, ein jut Äeit (liceto'd
febenbet 9iebnet unb ^utift (1. 2 § 42. 43
D. 1, 2).
Servulufi, © cl a ö e (1. 52 § 4 D. 9, 2).
Servus (Subst), 1) @claö (L 4 § 2 D.
1, 5: „Serin ex eo appellati sunt, quod
imperatores captivos veridere ac per hoc ser-
vare nee occidere solent^^J ; serva, @ cl a to i n
n. 2 pr. D. 9, 2. 1. 1 pr. D. 11, 3). — 2)
a)ienet (L 1 § 5 C. 1, 27).
Servus (adL), 1) ald ©dato bie«
nenb: seryae persanae Q. 6 pr. D 48, 5).
— 2) bienftbat, toon ©tunbftüden gefagt,
»elt^ mit einet ©etöitut belüftet
fmb: seryus fundus (L 22 § 3 D. 10, 2.
1. '20 § 1 D. 41, 1; seryum praedium (1. 8
§ 1 D. 19. 1); serya area (1. 34 D. 8, 2);
seryae aedes (l. 35 eod. 1. 6 pr. § 3 D.
8,4).
Sesounoia, anbettl^alb 3^^^'
tbeile eine^ 9^, übetl^upt eined ^n^en,
». einet GhrbfÄaft 0- 8 § 8 D- 5, 2. 1. 42
28, 6).
Bessio f. sedere.
Bestertius numinus, eint ©ilbet^äMn^e,
2V2 %d obet 1/4 ^enat entl^aUenb (1* 37 G.
8, 53).
Seu, nnh, and), obet (1. 30 D. 34,
^
Digitized by
Google
518
SeTcritas — Sigillaria.
2); mh — sau, tniWthtt — ^htt (\.l
I 3 D. 3^, 1).
tererttas, Strenge, im (^egenf. ipcm
dementia^ knita«, bcnignitat (L 1 1 pr. B.
48, 19); leTentaf ecltci«, ;^;c(« (L 9 § 2 B.
14, 6. L 1 § 1 D. 47, 9. L 15 pr. D. 48,
10), uidkantis (L 14 § 4 D. 38, 2).
tereritndo = sereritas: poena« se-
Tcrit 0- 2 C. 11, 55).
BeweruM (adi.), serere (adr.), ftreng,
5. 9. terera inUrloeutio (1. 3 § 1 D. 1, 15T;
«ererioTy severiMima $enientia (1. 1 § 5 D.
3, 1. L 49 I 1 D. 46, 1); serere r«iii ex-
sequi (L 6 B. 48, 6); deverisiiine animad-
vertere 0- 21 B. 1, 18).
SeFeros (L. Septimias), römtfc^ ftaifer,
Sätet be^ ftittonimid dtoocaDa (t 41 § 3. 5
B. 30. 1. 4 C. 6, 24).
Serems (ValeriusJ, Sttrift, todäftt tn>n
gitlUm citirt unrb (1- 29 B. 3, 5).
8ez, fec^d: feminis lex lolia a moiie
viri anm tribuit vacationem^ a divoriio sex
mensium — a repudio anni et sex mensium
(ülp. XIV).
Sexagenarins, 1) f ec^Ug 3a6re alt
(ülp. XVI, 8). — 2) etn lalferlü^ ©eamtet
(f. cenienarias).
Baxagesimns, fe(fiitgfter, ). 0. intra
iexages. (üem (1. 12 § 6. 1. 13. 14 pr. § 1
B. 40, 9).
Sezaginta, \tA^ia, 5. 6. minor sezag.
annis (1. 15 § 2 B. 1, 7).
Sezoenti, {e(^d|^unbert: sexc. aurei,
qaibQs fisci patronis consulatar (1. 26 § 4
C. 2, 7). .
Sezennium. Reitvanm tion {ecfid
Sollten a. 171 pr. C. Tb. 12, 1).
Beztaiui, ber fe(^fte X^eil etned ^8,
ühetfyiM eiltet (Statuen, ). 9. einer dhrbfc^aft
(1. 76 B. 29, 2. 1. 30 pr. B. 44, 2. 1. 51
§ 2 B. 28, 5).
Seztarium b. seztarins, ein &t\&% a) für
{JlüfftgWten, bcn fcc^en 2:beil eine« congius
ent^ßenb, tim Siöfel (1. 13 pr. B. 38,
7); b) für betreibe, ben fec^ften Xl^eil eine«
modiug entl^altenb, etma SDlelie (1. 21 § 5
B. 47, 2. 1. 9 C. 10, 72).
Beztus, fed^fter, 3. fß, sexta (sc. pars
dotis) retinetur graviorum morum nomine
(Ulp. VI, 12); sexta (sc. hora) noctis, SWtt*
tcrnac^t (1. 1 B. 40, 1).
Beztus, Surift (f. Pomponius).
Sezus, (S^eJc^IeÄt, männli^ed ober todh*
Il(^c« (1. 10 B. 1, 5. 1. 18 B. 27, 1. 1. 6
§ 3 B. 40, 7).
81, 1) »enn (1. 14 pr. § 1 jf. 1. 17 § 8.
5 ff. 1. 18. 19 pr. § 1. 1. 20 B. 21, 1.
1. 29 B. 35, 1. 1. 21 pr. B. 40, 7); in«bef.
Aur eeaei(^nung einer Oebinaung n. 2 —
4. 10-12. 16. 19. 23. 28 B. 28, 7. 1. 2.
4 § 1. L 7. 10 § 1. 1. 11 § 1. L 14. 15.
19. 21. 26. 29. 31. 33 § 4. L 40 § 1. 2.
L 45. 47. 52. 62 § 2. L 63. 64. 67. 69. 72.
76. 77 § 2. L 79 § 4. L 81—84. 89. 91.
94. 101 § 1-3. 1. 103. 106. 107. 112
B. 35, 1. 1. 8—10. 19. 27 § 1. 1. 38 § 16.
L 45 § 3. L 49 § 2. l. 61. 64. 71. 72 f 1.
2. L 85 § 6. 1. 97 § 2. L 99 § 1. L 108.
115. 126 pr. 129 B. 45, 1); ita si (f. iU
8. b.); ae, atque si (f. biefe W^.); si non =
nisi (1. 10 § 2 B. 2, 11. 1. 40 § 2 B. 2,
14. 1. 48 § 3, 3. l. 13 § 3 B. 9, 2); si
— Bi, enttoeber — ober (1. 14 B. 2,
15. 1. 10 8 3 B. 37, 4). - 2) ob, j. ».
quaerere, si etc. (L 11 B. 28, 8. L 3 § 1
B. 37, 6); mÄü imUressSy parvi referre^ si
etc. (1. 9 § 1 B. 2, 13. L 5 § 1 B. 34,
3). — 3) 8l quidem, toeil (1. 32 B. 12, 1.
1. 1 § 1 B. 47, 9. 1. 20 C. 2, 4. L 7 C.
3, 1); loenn jebod^, menn nur (1- -^ § 3
B. 2, 13).
Sibi, sibimet {. sui.
Bio, a) {0, bergepalt, sie — quemad-
modwm (L 18 B. 20, 1. L 15 § 3 B. 49,
17); sie — atque si (1. 1 pr. B. 1, 19);
sie — quasi\ quasi — sie (1. 10 pr. B. 2,
14. 1. 2 § 1 B. 3, 2. 1. 2 B. 3, 4. L 37
B. 4, 3. 1. 11 § 9 B. 11, 1. 1. 3 § 9 D.
15, 3. 1. 13 B. 39, 5); b) fo febr, j. ».
sie abondare, ii< etc. (1. 2 § 8 B. 2, 11):
c) bemnac^ 0- 5 § 1 B. 5, 3. 1. 1 pr. D.
c) htmnad^ (1. 5 § 1 B.
14, 1. 1. 15 B. 19. 5).
Bica, ^olc^ (§ 5 I. 4,
18).
Bioarius, äfteuc^elmörber lex ComeUa
de sicariis (§ 5 cit. cf. Oomelia s. b.).
Slcoare, trodnen, j. i6. agrorum ste-
candorum causa fossa facta (1. 1 § 4. l. 2
6 1 B 39 3)
Slocitas, irodenl^eit (1. 18 B. 8, 5).
Sioous, troden, §. Sß.siccum relinquere
locum a 30 § 2 B. 41, 1).
SiciUa, bic 3nfel ©icilien (1. 99 pr.
B. 50, 16).
SicilicuB, ber toierte Sl^eil einer uneia
ober ber 48rte ^^eil eined lld, überbaut^
eine« ®anAen, j. ©. einer (grbft^ft (1. 21
§ 2 B. 33, 1).
Sloubi, menn irgenbtoo (1. 1 § 10 B.
3, 1. 1. 1 § 1 B. 22, 5;.
Siout 8. siouti, 1) fo loie, ). S. sicui
- ita (1. 10 B. 1, 8. 1. 11 § 1 B. 10. 4.
1. 20 pr. B. 19, 2); praedia, siccut a me
possessa sunt, sicutx comparata sunt, do 1^^
(1. 91 § 1. 3 B. 32). — 2) aum ©eifpiel
32). -
3. 1. 11
a. 1 § 1 B. 1, 8. l._ll § 1 B. 10, 4). —
3) gleic^fam (Goi. n, 161).
Sifo, @^)ri|e (L 12 § 18 B. 33, 7).
BlgUlaria, %Xct% in 9lom, »0 Silber unb
mit Silbern gezierte @o(^ t)er!ouft merben
(1. 102 § 1 B. 32).
Digitized by
Google
Sigillatim — Simplex.
519
Sigillatim f. sinaillaUm.
Sigillatos, mit ueitten t^ilbern t)et»
ai|ctt a 11 C. Th. 15. 7).
SigiUmn, fletned eilbtverf (1. 18 § 7
D. 7, 1. 1. 6 D. 10, 4. 1. 41 § 18 D. 80.
L 12 § 28 D. 88, 7. 1. 19 § 8. 1. 32 pr.
D. 84, 2); oitd^ f. t). a. Siegel G- 1 § 86
D. 16, 3. 1. 11 § 8 D. 19, 2. 1. 1 8 2.
L 2 § 4. 1. 4. 7 D. 29, 8).
Bighmi, 8^<^/ fbud^Haht ^wc Oe^eid^o
mtng ganzer ^orte, ^Cboretoiatitr (L 1
§ 13. f. 2 § 22 C. 1, 17).
Signaciaum, (BUqtl, $etf(^aft (§ 8
I. 2, 10. 1. 1 § 86 D. 16, 8).
Signare, 1) 0ef iegcln, t)etf ieacin, 5.©.
sign, tegtamentum, tabulas (l. 19. 22. 27
B. 28, 1. L 10 D. 28, 8. 1. 20 § 1 D. 29,
1); pecnnia in sacculo signato deposita
(1. 1 § 36 D. 16, 8); signata vasa, dolxa (1. 1
pr. D. 18, 6); vmwn signatnm (1. 11 § 8
D. 19, 2); sign, domum debitoris absentis
(L 20 D. 47, 10). — 2) pt^^n, 5. «.
signata materia (1* 6 D. 6, 1); signatnm
awrtm, argentum (1. 27 § 4 D. 84, 2);
signata pecunia (1. 19 pr. eod. 1. 8 pr. D. 48,
18). — 8) ttnter{(^reiben, subscribere
fl 15 C. 5, 37). — 4) bejcic^ncn, aui*
^red^en, lege signatum (1. 5 C. 10, 16).
Signarias, totx IBilbet, Siegel unb
bergt toerfettigt (i, 1 C. 10, 66).
Signatio, f (friftlici^e Stflftt ung (1. 19
C. Th. 11, 1).
Signator, IBefteglet (1* ^^ !>• ^* ^•
1. 4. 6. 7 pr. D. 29, 8. 1. 3 § 9 D. 43, 5.
1. 32 D. 47, 2).
SignatoriuB aniüus, Siegelring (1.74
P. 50, 16).
Signifer, gfa^nenttager (1. 2 C. Th.
14, 7).
Signifloare, ht^ti^ntn, audbrüden,
audf |)te(fien, bebeuten (L 4 § 4 D. 1, 16.
L 66 D. 8, 8. 1. 4 § 1 D. 26, 10. 1. 46
8 2 D. 27, 1. 1. 7 § 2 D. 84, 5. 1, 4. 86.
41. 44. 62. 78. 98. 95. 126. 182. 166. 169.
170. 180. 213. 224 D. SO, 16); aignifi-
catio, signifloatua, Sejetc^nung, 9(ud«
btttd, »ebeutung Q.b pr. 94. 125. 189.
195 8 1* 2- 1- 225. 288 8 2 eod.); signi-
ficativus, jur ^ejetc^nung t)on ettoai}
bienenb (L. 232 eod. 1. 75 8 2 D. 45, 1).
Signinus, attiS SRöctel unb Scherben
bereitet 0- 1 8 10 D. 48, 21).
Signum, 1) geid^en, Wttximal, a* O*
8igni8 quibusdam, indubitabili signo de-
manatrare p. 1 8 6 D. 21, 1. 1. 9 8 8 D.
28, 5}. — 2) gelbacici^en, gabnc, §. ö.
discedere, (wocwi a aignis (1. 4d D. 4, 6.
1. 8 8 6 D. 22, 5. L 1 C. 12, 42); signis
fel%c&M8 applicati (1. 1 8 2 C. 12, 45); qui
Signa nostra comitantur (1. an. 8 1 C. 12,
80). — 8) eUb, »ilbfftule: Signum dei
in Sacra aede statui inbere (1. 80 8 2 D.
84, 2). — 4) Siegel (L 22 8 3. 5. 7 D.
28, 1. 1. 11 D. 28, 3. 1. 20 8 1 D. 29, 1.
1. 3 D. 88, 6).
Silaniannm Sotom, ein unter Hngnft
tjcrfofter SenotÄbefd^Iuft de publica quae-
stiane a familia necatorum hdbenda (1. 1
pr. 8 13 ff. D. 29, 5).
Silentiarins, ^iferl. fiammerberr,
n>elc^er für 9lu]^ unb Orbnung im Idferl.
^Icfie SU forgcn l^tte (tit. C. 12, 16).
Silentium, Stillf (^loeigen, 5. 9. filinm
silentio exheredare = praeterire s. 2. (1. 12
pr. cf. 1. 47 84 D. 38, 2); süentium irro-
gatum alicui = advocationibus interdictam
(1. 8 D. 8, 1); longo, longioris temporis
silentio scpita, finita (1. 1 8 12 D. 88, 17.
I. 280 D. 50, 16).
Silere, silescere» fd^tveigen (1. 9 8 1
C. 8, 12. 1. 5 C. 9, 18).
Suez, fiief elftein (L 4 8 5 D. 8, 5).
Silia, 2ltamt einer lex, tooburd^ bie legis-
actio per eondictionem in öepg auf bie
gorberuttgen beftlmmtcr ©elbfummen einge»
fül^ tourbe (Gai. IV, 19).
SlUgo, eine feinere 9(rt SBei^en (\. 29
D. 8, 5); siUginarius, Sßeiaenl^ftnbter
(I. 51 8 11 D. -47, 2).
Biliqua, 1) Sd^Otc (1. 77 D. 50, 16).
— 2) eine Reine SWilnae, ben 24ften SJetl
eined solidus betrogenb (1. 26 8 1 Cf. 4,
82. 1. un. C. 8, 12).
Billus, S|)ottgebid6t (CoU. H., 6 8 5).
Suva, »alb a. 9 87- L 10 D. 7, 1. 1. 18
8 3 D. 18, 7. 1. 30 pr. 8 5 D. 50, 16).
Simia, «ffe (1. 9 pr. D. 48, 9). t^
Similis, ftqniid|^ ). 9. heres similesque
personae (1. 8 8 5 D. 11, 6); glcid^: simili
modo^^simüiter (adv.), auf gfeidöe SBcif e,
ebenfo G- ^- ^ ^' 1. 6. l 2 8 2. 9 D. 2,
II. 1. 85 8 8 D. 4, 6. 1. 242 8 3 D. 50,
16); simile ius in filiis et in filiabus;
omnes similiter ad successionem ab in-
testato voeari (8 5 I. 2, 13), non similiter,
ut etc. (1. 63 D. 21, 1).
SimiUtudo, ^Cel^nlid^Ieit, )lnaIogte,
%. fd. ad similitud, absentis haberi (1. 35
8 8 D. 4, 6); utilis actio ad similitud.
eius, qui etc. (1. 2 C. 4, 10); (Sfleid^beit:
custodiae simihtudinem pati i}.ll C. 9, 2).
Simplarius, aeringfilgig (l. 48 8 ^
D. 21, 1: „SimpJ, venaitionum causa ne
Sit redhibitiOj in usu est^O-
Simplex, 1) einfad^, ^. O. substitutio
simpl. im (SJegenf. toon duplex (1. 1 8 1 D.
28, 6); interdicta simpl. im ®egenf. toon du-
plicia (8 7 L 4^ 15: «Simpl. sunt, veluti in
guibus alter actor, alter reus est: qualia
sunt omnia restitutoria aut exhibitoria*
Digitized by
Google
520
Simplicitas — Singillatim.
• 1. 2 pr. D. 48, 1); simpL donatio, im (Sfeoenf.
t^on sapremi iudicii divkio (1.20 §3 D.10,2),
ober toon ante napiias donatio yei dos (1. 20
g 1 C. 6, 20); flimpl. conventio, im ^egenf.
»on verboroin obligatio (1. 6 C. 5, 12). —
2) natürlid^, unberborben (L 37 D. 21,
1 : — praesumptum est ea mandpia, quae
i'udia sunt, simpliciora esse et ad ministeria
aptiora*'). — 8) einfdltia: homo simplex,
imo magis stultus (1. 13 pr. C. 5, 51);
hominfs simpliciores (1. H § 5 D. 11, 7).
Bixnplioitas, 1) (SinfQ(^$eit: simplic.
legibus amica (§ 3 I. 3, 2. cf. § 7 1. 2,
28: — .nobis in legibus magis siim>licitas
quam difHcuUas placet''). — 2) dinfalt
1 1 j)r. D. 4, 8. 1. 3 pr. D. 4, 6. 1. 25
1 D. 22, 3. 1. C § 18 D. 26, 10. 1. 1 pr.
. 29. 1).
Simplioiter (ady.), 1) einfach, o^ne
Umftänbe, o^ne totitttti, o^ne nähere
Oeftimmung, }.$. non simpl. (sed causa
cognita) poUieitus praetor , se daturum
actionem (L 6 {| 8 D. 29, 4); simpl. (im
Qkatn]. toon per inquisitionem) datus tuior
a. 5 C. 5. 59, 1. 9 § 9 D. 26, 7); simpl.
(im (SIegenj. toon ad iudicem) denuntiare
(L 18 pr. D. 48, 5); simpl, (im ©egenf . Oon
poena adiecta) promt^tere (1. 27 § 7 D. 4,
8); simpl. (im (S(egenf. Oon sub condicione)
donate (1. 9 § 1 D. 14, 6); simpl. (im
(S^egenf. toon invicem) rogare restituere (1. 6
pr. C. 6, 49); simpl. tnterrogatus, im ®cflcnf.
toon ita interrogatus: intra Kalendas quin-
tas? (1. 1 § 3 D. 45, 1); simpl. intervenire,
im (S^egenf. toon satisdare (1. 5 § 3 D. 46,
7). — 2) fc^Iic^t, ungcfünftelt, o^ne
galfc^, aufrichtig (L 3 ß 1 D. 22, 5.
1. 5 § 4 D. 26, 8. 1. 10 § 4 D. 42. 8). —
8) einfältig, tböric^t (l. 5 § 6 D. 3, 5).
SixnpluSy einfach*. simplum(6C. pretium),
simpla (sc. pecunia), ber einfache (S)elb«
toertb einer ©ot^ (l. 1 pr. D. 3, 6. 1. 14
§ 9. 10. 1. 21 § 2 D. 4, 2. 1. 17 pr. D.
14, 3. 1. 45 D. 21, 1. 1. 11 § 1. 1. 16 pr.
27. 37 § 2. 1. 56 pr. 60 D. 21, 2. 1. 34
§ 2 D. 44, 7. 1. 5 pr. D. 49, 14).
Bimiil, Auglet(b, 5. IB. simulmori, perire
(1. 34 pr. 42 D. 28, 6. 1. 16 pr. 17 D. 34,
5); nee enim natura permisit simul uno
impetu duos infantes de utero matris ex-
ceaere (1. 15 D. 1, 5); a duobus simul empta
res (1. 31 D. 17, 2); simul iUi et Uli pignus
datum (1. 16 § 8 D. 20, 1); simul et rem
et causam redderc actori (1. 35 D. 50, 16);
duo argentarii quorum nomina simul eunt,
beren §orbemngen gleichen SdfM ge^en, in
gleid^em IBer^AUnig ftel^en (1. 34 D. 4. 8);
simul cum, simulac s. simulatque, aviäf si-
mul allein, f 0 balb aU (1. 35 § 8 D. 4, 6,
1. 59 D. 6, 1. 1. 50 pr. D. 17, 1. 1. 8
D. 36, 8. L 18 S 8 D. 41, 2. 1. 244 D. 50,
16. 1. 1 D. 50, 17).
Simulaorum, ®ö|enbilb (1. 6. 8. 10.
12 pr. § 2 C. Th. 16, 10).
Simulare, fälfc^Iid^ toorgeben, toof
fpiegeln, erl^euc^eln, §um Schein \>ox*
nel^men; aimulatio, SSorf Siegelung;
sünulate (adv.), liUm (Schein, s*^* ^^^
simulari, aliud agi (1. 1 § 2 D. 4, 3. cf.
1. 7 § 9 D. 2, 14); acta, gesta simulata;
quae simulate agutUur, genmtur (L 21 C. 2,
4. 1. 2 C. 4, 22. 1. 17 C. 4, 29. 1. 20 C.5,
16); simulata venditio (l- 2 D. 39, 3); si-
mulatae nuptiae (L 30 D. 23, 2); simula-
tum divortium (1. 64 D. 24, 1); simulatns
furor; simulatio dementiae (1. 13 § 1. 1. 14
D. 1. 18); se simulare, fi(^ fAIfd^Iic^
toofür ausgeben, }. )B. se simul. patrew^
familias (L 6 D. 14, 5), ereditarem (L 43
pr. D. 47, 2).
Simiatas, (S^roII, 6ag (1. 22 D. 34. 9.
1. 6 C. 5, 87).
Sin, tocnn ober (L 9 § 4 D. 4, 3. L 17
5r. D. 8, 2. 1. 4 pr. D. 10, 2); sin autem
. 17 § 4 D. 21, 1. 1. 88 § 2 D. 34, 2).
Sinceritas, 1) filar^ett: sine mentis
(l. 3 pr. C. 6, 22). — 2) ölaubtoüfbig'
leif: sine, testamentorum (§ 4 I. 2, 10). —
8) sine, tua aU laiferl. Xitutatur (L 6. 8
C. Th. 1, 6).
Sinoerus, aufrichtig, teblic^: sine
fides (1. 2 C. 4, 46); sinoepiter (adv.),
ol^ne golfc^ (1. 10 C. 8, 27).
Bine (praep.), ol^ne, 3. IB. locus, qui
sine Villa est (1. 27 pr. D. 50, 16); deberi
sine ülia exeeptionis remotione (1. lOeod.);
sine praetore (audore), sine praetoris
auctoritate transigere (1. 8 § 2. 15. 23 D.
2, 15); sine iwtsu, permissu praetoris, sine
venia edicti impetrata in ius vocare (1. 13
16. 25 D, 2, 4); sine ulio iudiee temere
possidere (1. 13 D. 4, 2); quae sine uüo
bcripto populos probavit (1. 32 § 1 D. 1,3).
Binere, geftotten, bulben, lafjcn,
redemptor siivam ne caedito — nece quem
cingere, caedere, urere sinito (1. 29 D. 19,
2); non per medias vineas ire agere si-
nendus (1. 9 D. 8, 1) ; legare — ut sinerd
heres sibi habere (1. 16 D. 34, 8); heredem
— ei dare damnare, sinereque eum uti et
frui (1. 30 § 1 D. 82); heres damnatuii
sinere me frui fundo (1. 2 D. 83, 1); »■
nendi modo legare bejieic^net im alten M^i
eine befonbere Birt bed Segat« mit ber ^omä:
heres meus damna^ esto sinere Lucium
Titium sumere illam rem sibique habere
(Ulp. XXIV, 5. 10. Gai. II, 209 ff.)
Bingillatim s. sigillatim, etnaeU, be«
fonberiS (§ 14 I. 3, 1. 1. 12 D. i, 3. 1.3
Digitized by
Google
Singularis — Societas.
521
§2 0. 11, 82); audbrüdUd^ 0- 16 § 7
C. 12, 37).
Sixigularis, 1) ein§eln, 5.8. sing, re«,
im (S^eoenf. t)on universitaB (1. 207 V. 50,
16); sing, persona (1. 9 § 1 D. 4, 2. 1. 56
D. 85, 1). — 2) auf einen Cinjclnen
\\ä) be^ie^enb: casus sing, im (S^egenf. Don
pluralis ({. casus s. 5.); sing, sermane s.
singularüer scriptum edictuni, Sctum (1. 1
§ 4 D. 27, 6. 1. 1 § 1 D. 38, 4). — 3)
bffonber, b. ^. eine )(udna^me Don oSge«
meinen 9led^ti»grunbfö(;en entl^enb: ius sing.
(L 16 D. 1,3: „Ius sing, est, qnod contra
tenorem rationis propter aliquam ntili-
tatem auctoritate constituentinm intro-
ductum est.'' 1. 2 § 2 D. 29, 7. 1. 23 § 3
D. 40, 5. 1. 23 § 1. 1. 44 § 1 D. 41, 2.
1. 44 § 3 D. 41, 3).
Singulatim {. singiUattm,
SinguluB, einzeln, §. S). sing. parteSy
im ^egenf. üon tota res (l. 11 § 2 D. 2,
1); sinpr. partes (fnndi), im (S^egenf. Don
universitas (1. 2 § 6 B. 41, 4); sing, rerum
petitio, im (Skgenf. Don actio de universi-
tate (1. 1 pr. D. 6, 1); singuli im ©egenf.
Don universitas, respubHca (l. 1 pr. 2 pr.
6 § 1 D. 1, 8. 1. 2. 7 § 1 D. 3, 4), im
(ilegenf. Don magistratus (1. 176 pr. D. 50,
17); in annos sing, legatum aliquid; p&r
sing, annos deben (1. 1—4. 8. 9. 11. D. 33,
1. 1. 22 D. 33, 2).
Sinistra (sc. manus), linle^anb, im
(&tqtn\. Don dextra ({. b. SEB.).
Sinistre (adv.). ungefc^idt, fd^Umm:
in republica versati sinisterius (l. 2 C. Th.
9, 27j.
Sinopensis oolonia, bie @tabt @tno))e
in $ontud (1. 1 § 10 D. 50. 15).
Sinus, 1) 9auf(^, f^altenkourf (1. 4
C. 11, 41). — 2) ©4ooS: in sinu patriae
mauere (I. 122 C. Th. 12, 1); and^ f. D. a.
Dbl^ut: in stnu suo habe^'e fortunam et
substantiam (1. 27 D. 22, 3), in sinus
alicuius collata (1. 16 § 3 D. 40, 9). — 3)
u findet: furanti sinum praebere (1. 8
1 D. 48, 13).
Sipho f. stfo
Sipylensis, Sipelensis (adi.), Si^Qlod,
einen 6ecg unb eine 6tabt in S^bten Be«
treffenb (Ulp. 22, 6).
Siquidem {. si s. 3.
Sistere, eine 6a(^e Dor^eigen, eine
$erfon fteUen, namentlid^ Dor @leti(^t
(L 246 pr. D. 50, 16: — „gut sistit, prae-
stat eius de quo aaitur praesentiam''): iu-
dicio sf^i(aliquem) proniittere; (in) iudicio
sistendi causa promittere, satisdare, fide-
iusflorem dare (1. 1. 3 D. 2, 5. 1. 1. 4 D.
2, 6. 1. 2 §3. 1. 4 § 5. 1. 1.8. 9 § 1. 1. 10
pr. D. 2, 11. 1. 19 § 1 D. 22, 3).
Sitire, bürften (L 6 C. 3, 34).
Sitis, ^nrft 0* "^ ^' ^* 21).
Sitona (civoipfig), (^etreibeeinlftufer
5 D.
Don
50,
e*
(L 12 § 3 D. 50, 8. et 1. 18
4); Bitonia, bai^ (Einlaufen
treibe (1. 2 pr. D. 50, 5).
Situla, Sßanereimer (L 40 § 6
D. 18, 1).
SitOB, 1) Sage: pro locorum situ (l. 16
1 C. Th. 8, 5). — 2) @djmn| G- 1 § H
. 37, 11).
Situs (partic), fte^enb, geftelU, s- ®*
arbor eodem loco sita (l- 7 D. 8, 2); finis
(negotii) in iudicis potestate situs (1. 10
C. 9, 2).
Sive, 1) ober (1. 77 § 32 D. 31); sive
— sive; sive — vel (toenn, ed fei) ent*
Weber — ober (1- 2 § 6. 7 D. 2, 11.
1. 5 pr. D. 17, 2. 1. 23 pr. D. 41, 1. 1. 63
D. 45, 1. 1. 10. 36. 178 § 2. 3. 1. 188
§ 1 D. 50, 16). — 2) wenn and^ (Vat.
§ 128).
Bmaragdus, ein grünet (Ebelftein (1. 19
§ 17 D. 34. 2. 1. 16 § 7 D. 39, 4).
Smyma, 1) ©eeftabt in 3o>ii^>t G^P*
22, 6). — 2) 3»Drr^e (1. 16 § 7 D. 39, 4).
Soboles f. suboles.
Sobrie (adv.), nüd^tern, mftB^d/ ^^^*
ftänbig a. n § 4 D. 4, 4. 1. 12 § 1 D.
26, 5).
Sobrietoa, 9lüd^tern^eit, SRagigleU
(1. 17 § 4 D. 1, 7).
Sobrinus, sobriiuk, flnbergetd^toifter»
linb (L 1 I 3 D. 33, 8. 1. 3 pr. D. 38. 10).
Socer, @(^tt)iegerDater; soorus,
©(^toiegermuttet; magnus socer =
prosocer; magnus socrus = prosocrus (1. 4
§ 6 D. 38, 10. 1. 146 D. 50, 16).
Sooiare, l)Derbinben: publicis operibus
sociata aedificia Q. 14 C.8, 11). — 2) ein*
Derleiben: fisco sociandus fundus (L un.
C. 10, 38); fiscacihus corporibus socianda
bona (1. 11 C. Th. 9, 42). — 3) aU 0e*
noffen annehmen (1. 4 § 1 C. Th. 8, 5).
Sooietas, (S^enoH^nfd^aft, ^efell»
fc^aft, (Slemeinfc^aft: a) im ^gemeinen,
j. ». soc. vitae (1. 1 D. 25, 2. 1. 52 D. 42,
1) ;80c. munerum (1. 19 C. 10, 32); scele-
rum (1. 4 C. 9, 41) ; mnlier ob latronum
societ. exulare iussa (1. 40 § 4 B. 48, 5);
b) ini9be{. bie butdSi IBerttag Bearünbete
(^emeinfd^aft meuteret ^etfonen in
8e§ug anf IBermögendDer^ftltniffe,
bad burd^ einen fold^en (Sfefettfc^aft^Dertrog
begtünbete SRed^tSDerl^filtnig 5»if(^en
ben einzelnen Sl^eilne^mern: soc, coiri
potest vel in perpetuum, i, e. dum vivunt,
vel ad tempus (1. 1 pr. D. 17, 2. cf. 1. 70
eod. „NuUa societatis in aetemum coitio
est"J; societatem ooire et re et verbiß et
Digitized by
Google
522
Socius — Solidus.
per nunHum posse nos dabiam non est
(1. 4 eod.); aocietcUes contrahuntur sive
universorum honarum sive negoHaUonis
alicuius sive veetigalis sive etiam m unitu
(1. 5pr. eod.); in societate omnittm bonorum
omnes res quae coeuntdam sunt continuo
communicantar (1. 1 § 1. cf. 1. 2. 8 pr.
§ 1. ]. 73 eod.); si non fuerit distinctum,
videtur coita esse (soc.) universorum quae
ex quaestu veniiMt (L 7 eod.); si non
fuerint partes aocietati adiectae, aequas
eas esse constat (1. 29 pr. eod.); soc. leo-
nina (f. leo) ; soc. ins cmodammodo frater-
nüatis in se habet (1. 69 pr. eod.); soeietatis
itidicium = actio pro socio (1. 34. 174
eod.); c) bct 3ttBcatiff bcr in einem
folgen 9led^t9t)et$aitnt| fte^enben
$etfonen (1- H D. 2, 14. 1. 2 pr. § 1
D. 3. 4. 1. 3 8 4 D. 37, 1. 1. 22 D. 46, 1.
1. 81 § 1 D. 47, 2}.
neunter, ^effi^tte, ^. i6. uxor, qnae «ocui
rei humanae atqne tkvinae domus suscipi-
tur (1. 4 C. 9, 82); b) Xf^nt^ratt an
einem Serbted^en (1* 6 § 1 D. 48, 3.
1. 17 §2 D. 48, 18); c) «nnbe^genoffe,
f. D. a. foederatus: civitas socia, rex socius
0.19J3 D.49, 15); d) SWiteigenipmet
(1. 4 D. 2, 9. 1. 19. 84 D. 8, 8, 1. 9. 10 pr.
14 pr. 15. 20. 23. 28—30 D. 10, 8. 1. 18
§ 5 D. 39, 2. 1. 17 § 9 D. 47, 10); e)
^eilnebmer an einet burd^ SBertrag begtfln«
beten (Sfemeinfc^aft, ^efellfd^aftet, §. ^.
socii universorum bonorum — unius rei
(1.63 pr. D. 17,2); duo argentarii socii (1. 25
pr. 27 pr. D. 2, 14); vectigcUium socii (1. 1
pr. D. 3, 4. 1. 9 § 4 D. 39, 4); pro socio
actio j bie auf ben ü^efeUfd^ftdtoertrag fid^
grilnbenbe Stla^t eined ^efeUfc^afteri^ gegen
ben anbem (1. 31 D. 17, 2: „Ut sit pro
socio actio, societatemintercedere oportet:
nee enim suf&cit rem esse conmiunem, nisi
soc. intercedit.^ 1. 32. 37. 38 § 1. 1. 39jff.
eod.); and) socii actio (1. 35 eod.); pro socio
arbiter (l. 38 pr. eod.).
Socordia, 9la(^I&ffig!eit Q. 1 § 1 D.
2, 12).
SooruB {. socer.
SodaUs» (SoUege, Wt^ith eined ^rieftet«
conegiumd (1. 4 D. 47, 22; «Sodales sunt,
gui eitudem collegii sünt*%
Sodalioium (ocHkgium), Btüberfd^aft
(L 1 pr. eod.).
Sol, 6onne: soHs radii ^aul. I, 21
4); dies solis, 6onntag (1. 2 C. 3, 12);
onnen^i^e: locus solis pknus, im
©egenf. üon opacus (1. 17 § 1 D. 8, 2);
an($ bad Std^t ber fSBelt: cum libertate
sokrn respicere (l. 14 C. 7, 4).
Sdlarimn, fittan, SöUer (L 17 pr.
D. 8, 2).
Solarium, SCbgabe üon d^tunb nnb
«oben, (»tnnbaitt« (L 7 f 2 D. 7, 1.
1. 15 D. 20, 4. 1. 39 § 5 D. 30. L 2 § 17
D. 43. 8).
Solatium, solaoiaiii, 1) S^toft^ ). «.
ad solat. l^terorum amissorum adoptaie
Sossunt feminae (§ 10 I. 1, 11). — 2)
irjat, (Sntfd^äbigung, «ergütnng,
%. 9. certum sol constitutum tutori (1. S^
§3 1). 26, 7) ; munera, quae solacio egere
oonstiterit (1. 2 C. 10, 84); stercus ani-
malium pro suo sol. hc^e (1. 7 C. 12, 50);
Unterhalt: dotem sequestarari, quatenus
ex ea competens haibeat sol, una cum sua
famüia (L 22 § 8 B. 24, 3); O^e^alt, «e-
folbnng (L un. C. 1, 52. 1. 15 § 1 C. 2,
7. L 24 pr. C. 2, 7. L 5 C. 12, 16. L 4
C. 12, 17. 1. 8 C. 12, 20).
s:s« 1 »• «"'--•
Solare, gemöbnlid^ ober getoo^nt fein,
»pflegen (l. 5 D. 1, 6. 1. 8 pr. D. 2, 8.
1. 3 pr. D. 2, 12. 1. 15 D. 2, 15. L 61 pr.
". 5, 1. 1. 23 § 1 D. 22, 1. 1. 59 pr. 1).
5, 8. 1. 13 pr. D. 26, 1. L 1 pr. D. 27,
10. 1. 3 D. 34, 1. 1. 86. 144 D. 50. 17):
solituB, gemd^nlic^, gebräuchlich, §.8.
nrbe inlerdicere et quavis alia soutsurum
regionum (1. 1 § 13 D. 1, 12); sol. eauüo
?. 5 pr. D. 5, 8); soUte (adv.), in ge-
tÄttc^Uc^et «eife (1. 7 C. 4, 61. L 6
C. Th. 4, 12).
Solers {. sollers,
Solertia {. sollertia,
Solidare, 1) bid^t ober feft machen,
iufammenfügen: pectine solidanda fUa
(1.4 C. 11, ?). — 2) befrdftigen,
oeft&tigen: invocato dei omnipotentis
nomine, eo auctore, solid, pacta vel trcms-
actumes 0- 41 C. 2, 4). — 3) erfüllen:
solid, öbservationem inventarii faciendi
(1. 22 § 4 C. 6, 30).
SoUditas, 1) bad ®an)e, ganzer (£om«
^Ui, im ®egenf. t)on pars, portio (1. 2 C. 4,
52. 1. 7 C. 11, 48); aonje unaert^eilte
SD'laffe: in mctssam obryzae soUditaUmque
redintegrari solides (1. 12 C. Th. I2, 6).
2) Seftigleit: iistuiarum cursum ac soH-
ditatem adtemptare (1. 3 C. 11, 43). —
3) folibatifd^e ^a^ip^lid^t (für bad
(San^t): duobus pro indiyiso iniongi
munus, et ita, ut unusquisque eorum
pericuh soliditatis videatur obstrictus (L 2
C. 11, 36).
Solidus, 1) gans, tooHft&nbig, soll-
dum (subst.), bod ®an|e, bie ganxe
@ad^e, bie unget^eilte Summe, %. «.
solid, proprietast im (S^egenf. toon declucto
Digitized by
; Google
Solidus — Sollemnis.
523
ügufifuciu (1. 26 pr. D. 33, 2. cf. 1. 35 D.
38, 2); duorum %n solidum domimum vel
possessianem esse non posse — ti^um autem
balnei etc. in sol. esse (1. 5 § 15 D. 13, 6.
cf. 1. 19 § 3 D. 49, 17: — ,non posse
dominium apud duas pro soUdo fuisse'^J;
in solidum esse alicuias (1. 68 § 2 D. 32.
). 8 § 1 D. 40, 12); pro solide fUri ali-
cuias (1. 46 pr. D. 46, 3); pro solido per-
Hnere ad akquem (1. 12 D. 26, 8. 1. 21
D. 33, 5); in soKdum adquirere (1. 1 § 7
D. 41, 2. 1. 17 D. 45, 3), distrahere, Den-
dere {l. 58 D. 36, 1. 1. 14 D. 41, 4); soU-
dam successumem, optinere (1. 4 C. 1, 18);
in sol. sibi vindicare hereditatem (1. 4 § 1
D. 35, 3); solida s. in solidum prctestanda
legata, fideicommissa (1. 87 § 4 D. 31.
1. 74 D. 35, 2. 1. 3 § 2 D. 36, l)j solidum
capere non posse (1. 16 § 15 eod. 1. 73
D. 2$, 5. 1. 6 D. 28, 6); solidum solvere
(l. 25 § 13 D. 10, 2); debita et credita
singiUis pro solido adtribuere (1. 3 eod.);
duos habere debitores, filium in solidum, et
patrem dumtaxat de peculio (1- ^ l^- 15,
1); in solidum teneri (1. 36 eod. 1. 2 § 2
D. 45, 1), obligari (1. 8 D. 45, 2); solidi
obligatio (1. 1 § 20 D. 14, 1); pro solido
obligationem durare (1. 46 pr. D. 46, 3);
in solidum (im ©egenf. Don pro portione
hereditaria) convenire aliquem (1. 4 pr. D.
14, 5); eiusdem pecuniae exactionem hor
bere m sol. (1. 21 § 5 D. 2, 14); agere in
sol. (1. 11 § 21 D. 32. 1. 40 § 2 D. 39, 2.
1. 24 D. 46, 1); actio in sol. (1. 1 pr. D.
15, 1. 1. 2 § 2 D. 45, 1); in sol. lAerare
aliquem (1. 8 § 1. cf. 1. 13 § 12 D. 46,4);
plures in sol. simul procuratores dati
(l. 32 D. 3, 3); p;'o sol. defendere aliquem
(1. 42 § 7 eod.); res in sol. defensa (1. 17
D. 46, 7). — 2) oana ouS einet SWoffe
befte^enb, ntaffit): mensam argento co-
opertam pro solida vendere (1. 41 § 1
D. 18, 1).
Solidus (Bcnummus), eine (S^elbmünje
= aureus (1. 1 § 2 D. 11, 4. 1. 38 § 6
D. 32. 1. 34 D. 19, 14. 1. 192 D. 50, 16.
1. un. C. 10, 29. 1. 5 C. 10, 72. 1. 1 C. 10,
73). 3n Deutfc^lanb ift ber solidus qttooffn»
^ittd^tUät aU beut 9iei(l^bu!aten gleich«
toexüj/iq angenommen morben, b. ^. ju 9 3!ft.
38 Va $f9- unfeted heutigen &tVbe& (^nU
fc^nngen bed ffitimattidft» in Sioilfa^en,
J, @. 313).
Solitarius, 1) einfam; vita solit.,
mönc^ifd^ (l. 37 C. 1, 3). — 2) solit.
pater, Sater eined einzigen Stinhc^
(Ulp. XIII. rubr.).
Solitudo, (lin{am!eit: a) einfamer
Dtt, §. ©. in solitudine (Im ©egenf. t)on
in conspectu praetoris) iniuria facta (1. 7
§ 8 D. 47, 10); eaptare soliiudines ac
secreta; deserta loca et vastas solitud.
sequi Q. 26 C. 10, 32. 1. 1 C. Tb. 16, 3);
b)einfatnedSeBen eines (jgl^elofen (1.2
§ 1 C. Tb. 3, 16).
Solitus (adi.), sollte (adv.} {. solere,
Sollemnis, 1) l^er!ömmltd^, orbent«
lid^. regelm&gig, %. B. feriae solL im
il^egenf. toon extara ordinem indictae (1. 26
§ 7 JD. 4, 6); solL munera parentibus
oognatiB^ue mittere (1. 12 § 3 D. 26, 7) ;
patrimomorum onera solL (1. 2 § 1 D.
49, 18); tributariae ftmctionis soll, munus
(l. 4 G. 7, 65); soll, pensiones, pensitationes
(1. 25 C. 3, 32. 1. 13 C. 4, 31. 1. 27 C. 5,
12); sollenmitas,^et!ommen/(S(eloo^n»
^eit (1. 1 C. 11, 63). — 2) bntdj ba«
^o{itit»e 9le(fit borgefc^tieben, gefel«*
itd^, ). S). soll, numerus testium (1. 21 pr.
D. 28, 1^; spatio soll, usucapere (1. 1 pr.
D. 41, 9J; intra sdl tempora causas ex-
eusationis ad iudicem deferre (1. 2 C. 5,
65); soU. poena (1. un. C. 9, 17). — 3) ben
<9rnnb{&|en bed (£it)ilte(6td, indbef*
ben bntffi baffelbe tootgefc^riebenen
Sörmlid^Ietten entf|)red^enb, feierlid^,
fdvmlid^; sollemniter (ady.), auf feiet»
lid^e Steife, ben SSorf d^riften bed
Sied^td, indbef. ben burc^ baffelbe bot«
gef(|tiebenen gotmen gemdft; sol-
lemnia, bie für eine ^nblung t)i>tgef(^e«
benen ober l^ectömmlid^eu ^titxli^Uittn,
?rormant&ten; soUeninitas, %tittlxä)*
eit, görmlic^leit, j. ». etsi nihil facüe
mutandum est ex soUemmbus, tamen ubi
aequitas evidens poscit, subyeniendum
^ est (1. 7 pr. D. 4, 1); ius sollemne = ci-
vile, im (&tatn\. von praetorium (1. 27 D.
50, 17); sollemnis iuris ordo; sollemnia s.
soüemnitas iuris (1. 19 B. 26, 8. 1. 1 B.
28, 3. 1. 3 C. 6, 23. L 4 C. 6, 30. 1. 23
C. 6. 42. 1. 18 C. 8, 44. 1. 4 C. 8, 47);
soUemnitas verborum (L 7 C. 3, 38. 1. 12.
14 C. 4, 2); st^lationis Q. 7 C. 4, 64);
stipulationes soUemnibus verbis oompositae
(1. 10 C. 8, 37); soU. verbis acceptilatione
liberare debitorem (1. 1 C. 8, 43); liberatio
sollemniter per novationem atque accepti-
lationem tributa (1. 5 0. 2, 20); sollem-
niter praestare liberationem (1. 17 C. 6,
42); sollemniter cavere (1. 46 pr. B. 3, 3.
(l. 28 pr. B. 26, 7); sollemnis actus, ad-
optiOy emandpatio; sollemniter in adoptio-
nem dare; soUemnitas adoptUmis (1. 25 § 1
B. 1, 7. 1. 13. 14 C. 4, 19. 1. 5 C. 6, 35.
1. 9 C. 8, 47. 1. 3 C. 8, 48); sollemniter
testamenti i}oluptatem complere (1. 4 B. 28,
4), ordinäre iudicium suum (1. 4 0. 6, 22),
adire hereditatem fl. 12 0. 7, 2), bonimtm
possessio admissa (L 2 C. 6, 59); soUem-
Digitized by
Google
524
Sollers — Solvere.
niter iurare sollemnitas iurisiurandi (1. 83
D. 12, 2. 1. 21 C. 3, 32); sollemniier oc-
cusare^ inferre crimen) eollemnia accusiP-
tianis (1. 18 D. 48, 2. 1. 12 § 5 B. 48, 5.
1. 7 C. 9, 2. 1. 15. 18 C. 9, 9); sollemnia
appelUUionia (1. 13 G. 7, 62); soOemmbus
interpositis, ordinatiSt cognoaci de statu,
decidi causam liberalein, postulare ad-
yersus sententiam (L 11. 15. 31 C. 7, 16.
L 5 C. 7, 19); soUemniter persequi pignus
1. 5 C. 8, 44), repasoere Q. 7 C. 3, 33),
petere tutores (1. 10 C. 5, 3), vendere (1.9
G. 8, 27); sollemnitas hastarum (1. 2 G.
2, 36), ntqftiarum (L 3 pr. G. 5, 9); sol-
leumia tnortü peragere (1. 14 D. 40, 4).
Sollen (adi.), aoUerter (adv.), gef (^idt,
oetvanbt, emfig: soll, diligentia (1. 1 G.
Th. 15, 5) ; sollertissimam aperam accom-
modare (1. 40 § 8 G. Th. 16, 5); sollerter
munus agere (1. 6 G. Th. 6, 29).
SoUertia; (Stetpanbt^eit, ftlugl^eit
(L 1 8 3 D. 4, 3. 1. 2 § 1 G. 2, 44); ßift
(1. 6 C Th. 9, 17).
SoUioitare, 1) in ^etpeguttg fe^en,
erregen. Beunruhigen: quos poenaefor-
mido soUidtat (L 4 G. Th. 9, 38); qui<
cumque sab nomine Manichaeoram mtm-
dtm aoUieitant (1- ^^ ^- '^^' 1^« ^); sollic
terram, bie ^h*e ouf ȟl^Ien (1. 5 pr. G. Th.
9, 17). — 2) onreijen, öerfül^rett (1.50
D. 2, 14. 1. 1 § 3. 5 D. 13, 3. 1. 3 § 5
D. 43, 29. 1. 6 pr. D. 48, 15).
SolUoitatio, 1) 9[ufreanng, IBerfül^«
runo (l. 2 G. 11, 64. 1. 17 G. 12. 50). --
2) Sftal^nung, Beitreibung (1.31 G.Th.
5, 13).
SoUioitator, 1) Beunruhiget, ©törer:
sollicit. cUienarum nuptiarum (1. 1 pr. D.
47, 11). — 2) »erfübrer: (§ 8 I. 4, 1.
1. 11 § 2. 1. 14 § 9 D. 11, d. L 36 § 2
D. 47, 2).
Sollioite (adv.), angelegentlid^ 0- 1^
pr. D. 1, 18. 1. 3 § 2 D. 26, 7).
Sollioitudo, Sfttfotge, Sorge, }. B.
diligentiam et sollicUud. debere rebus (1. 57
pr. D. 50, 16); ad sollicitud, suam revocare
(1. 6 § 4 D. 1, 18. 1. 13 pr. D. 33, 1);
sollicit. tuUlae (1. 2 G. 5, 30), cwrsua
tuendi (1. 3 G. 12, 22); oudb f. t). a. munus
s. 1. (1. 6 G. 2, 7. L 21 G. 9, 9. 1. 1 G.
12, 25); sollicit. ab actis (f. ab s. 12).
SoUioitiis, beforgt; belümmert,
ftngftlid^ (1. 2 § 2 D. 28, 6. l. 40 § 7
D. 40, 7. 1. 3 § 11 D. 43, 29).
Solon, m^tnd berül^ter ®efe^cber (l. 13
D. 10, 1. 1. 4 D. 47, 22).
Solmn, (Sfrunb unb Boben, (S^runb«
\tüd, ini^bef. @runb, Boben, tporauf ge-
baut ift, ). fd. solum partem esse aedium
(L 49 pr. D. 6, 1); ius sali sequitur aedi-
fidtm (l. 21 D. 13, 7); omne, qnod in-
aedificatur, solo cedit (l. 7 § 10 B. 41, 1);
opera solo coniuncta (L 1 § 12 B. 39, 1),
quae in solo fiunt (1. 1 § 4. 1. 7 § 5 I>.
43, 24); res solo cohaerens (L 1 § 4 D. 43,
16); res, quae solo continentur (L 1 $ 1 D.
6, 1. 1. 12 § 12 B. 33, 7); res soU, im
®egenf. toon mobilis (l. 7 pr. B. 7, 1. L 1
§ 1 B. 7, 9. 1. 1 pr. B. 13, 3. 1. 7 § 4 D.
15, 1. 1. 1 pr. B. 21, 1. 1. 1 § 32. 1. 3 §
.15 B. 43, 16. l. 222 B. 50, 16).
Solum (ady.), solummodo \.
Solus (adi), allein, alleiuig, 5. 9.
XII tabulae, ex quibus proximus adgnatua
et solus habetur (1. 162 pr. B. 50, 16); non
Omnibus, sed solis his succurrere^ qui etc.
(1. 220 pr. eod.); ad quartam solam ad-
mitti substitutionem (L 22 § 1 B. 1, 7);
si sola turpitudo accipientis versetur — si
et dantis etc. (L 5 § 1 B. 3 , 6); solum
(adv.), solummodo, nur (L 1 § 1 B. 1, 1.
I. 3 § 9 B. 3, 5. 1. 1 § 5 B. 28, 5. L 65
B. 50, 16).
Solute (ad?.), frei, ungebunben:
solutius aequitatera sequi (l. 14 § 13 D.
II, 7).
Solutio, 1) !B5f ung bon 9)anben &ba>
^upt, PauL IV. 12 § 8. — 2) ßöfung
eined Sd^ulbtoer^dltniHei», «efreiung
bed ©d^ulbnerd uon feiner S3erbinbli($Iett
(l. 54 B. 46, 3: »Solutionis verbum perti-
net ad omnem liherationem quoquo modo
factam magisque ad substantiam obliga-
tionis refeHur, quam ad nummorum so-
lutionem.* 1. 47 B. 50, 16); inöbef. burc^
^efriebtgung bed (S^Iäubigerd (l. 176 eod.
„Solutionis verbo satisfaetionem quoque
omnem accipiendam placet*); im engften
©inn bebeutet e« bie nnrüid^e C^rfüllung
bei» Sn^altd ber Obligation, bie
Seiftung bed fc^ulbigen Obiectd,
gal^lung, im (SIegenf. oon satisfactio (L
6 § 1 B. 20, 6. 1. 52 B. 46, 3), satisdatio
(l. 49 eod. — ,Quodsi acceptum latom sit
— solutionis quidem verbum non profidet,
sed satisdationis sufficif), acceptüatio
(1. 27 § 6 B. 2, 14), delegatio Q. 187 D.
50, 16).
Solutor, »eaabler (1. 2 § 1 G. 10, 19L
Solvere, 1) auflöfen, trennen, ). ti.
soly. tignum aedibus iunctum (1. 1 pr. D.
47, 3); solv. involucrum 0- 21 § 8 B. 47.
2); unionem (1. 6 pr. B. 34. 2); margarita
soluta Q. 25 § 11 eod.); pons solutus 0*
2 § 7 B. 2, 11); re(^tli(| »ieber auf-
geben, auflöfen, i,^, praut quidque con-
tractum est, ita et solvi debet (L 80 D.
46, 3); solutus contractus (1. 95 § 12 eodO;
solutum pignoris vinctdum (1. 39 § 5 D.
26, 7); solvi pignoris jpactum (L 1 g 1 B.
Digitized by
Google
Somniculosus — Sordes.
525
20, 6); hypotheeam (1. 5 pr. eod.), ohli-
gatianem (1. 27 § 6 D. 2, 14. L 2 D. 45,
2); st^ulationem (1. 52 § 1 D. 24, 1. L 6
D. 46, 4); actio «a; stipulatu acceptilatione
soluta (L 21 eod.); soly. preearittm; soluta
causa preearii (1. 1 § 2. 1. 5. HD. 48,
26); emptio solata (1. 4 pr. D. 18, 6);
mandatum solvitur morte (1. 26 pr. 27 $
3 D. 17, 1); Bolutum compromissum (1. 30
D. 4, 8); solvi iudicium, cognüionem, ac*
cusationem (l. 11. 58 D. 5, 1.1. 30 D. 25,
2. 1. 11 D. 26, 10. 1. 15 § 3 D. 48, 16);
solvi matrimanium (1. 7 D. 24, 2) ; nuptiae
divortio solutae (l. 12 C. 5, 3); — 2)
tiollenben: tempus solutum (1. 33 D. 48,
19). — 3) Io«binben, loMaffen, bet
Oanbe entlebtgen: solutum non intelle-
gimus euni, qui, licet vinculis leyatus sit,
manibus tarnen tenetur: ac ne eam qui-
dem intelle^mus solutum, qui in publico
sine vinculis tenetur (1. 48 D. 50, 16);
solv. servum s. hominem vinctum, com-
peHtum (L 7 § 7 D. 4, 3. 1. 7 pr. D. 16,
3); sine causa solutos vinciri lubebis (1.
10 D. 48, 3); animalia soluta im ®egenf.
Don alligata (1. 41 D. 21, 1). — 4) lM>n
fhiem fitoang, einem IBetl^Itnig, einer fßn^
binblid^eit frei mad^en, befreien, ent»
binben, A. 9. solv. se necessitate legis (1.
45 § 5 D. ^, 2); princeps legibus solutus est
(L31D.1, 3.1. 23D.32cf.l.3C. 6,23: —
«Licet lex imperii sollemnibus iuris im-
peratorem solverii, nihil tarnen tarn pro-
prium imperii est, quam legibus vivere*);
solv. (militem) lahonbus militiae, sacra-
mento (L 2 § 2. 3 D. 3, 2. 1. 14 D.34, 9. 1.
18 § 3. 1. 16 pr. D. 49, 16. 1. 2 pr. D.
49, 18); solutus neont patemae potestatis
(i. 3 C. 12, 36), a muneribus (1. 20 § 6
D. 10, 2), ab obligatione (1. 123 D. 50, 16),
actione (1. 21 pr. D. 4, 6), naxa ({. b. SS.
8. 3.); non potest invitus (debitor) a te solvi
n. 91 D. 46, 3). — 5) einer obligatori»
fc^en SSerbinblid^Ieit \xä^ entlebigen,
biefelbe erfüUen (\. 4 % 1 J), 42, 1:
„Solvisse accipere debemus non tantum
eum, qui solvit, verum omnem omnino,
qui ea obligatione liberatus est^ quae ex
causa iudicati descendit.* 1. 176 D. 50,
16: — ^solvere dicimus eum, qui fecit
rd facere promisit^) ; solv. votum (1- 15
1, 18); im engem @inn: baS {(^ulbige
Object leiften, iMtn, ). 9. im (SJegenf.
t)on satisfacere (f. o. fB.); solutam pecu-
niam intellegimus utique naturaliter, si
numerata sit creditori {I. 49 D. 46, 3);
solv. debüum (1. 1 eod.), aes dlienum (1. 5
§ 10 D. 27, 9), Ugatum fideicommissum (1.
50 § 2. l. 52 § 1 D. 5, 1. 1. 36 § 2 D. 29,
1. 1. 13 § 1 D. 46, 8), fideicommissariam
L'
libertatem (}, 24 D. 27, 1), operas (1. 26 §
12 D. 12, 6. 1. 89 § 8 D. 40, 7); solv.
vndebitum (f. b. SEB. s. 1) ; solutum repetere
(f. b. 9B. s. 1.); cxim solvendi tempus obl|-
gationi additur, nisi eo praeterito peid
non potest 0- 186 D. 50, 17); mora sol-
ventium (1. 17 § 3 D. 22, 1); solvendo esse,
e.) uon einem (Bd^nlbnet gefagt: ja^InngS«
'a^ig lein (1. 1 § 12. 13 D. 27, 8. L 10
^ 40, 9. L 114 D. 50, 16: „Solvendo esse
nemo inU^Uegitur, nisi ^t solidum potest
solvere." 1. 95 D. 50, 17: ,Nemo dubitat
solvendo videri eum <mi defenditwr" ) : b)
üon einem Stomb^en gefagt: ^nr 3<^^Iung
ber ©c^nlben l^tnreic^en (1. 9 pr. D. 4,
3. 1. 3 pr. D. 35, 2: — „vix poterit per-
suaderi non fuisse eamhereditatem solvendo,
quae emptorem invenerit.* 1. 4. 9 § 2 D.
36, 1. 1. 36 D. 38, 2: — „solvendo here-
diUu est, quae inveniat heredem.*" 1. 5 pr.
18 pr. D. 40, 9. 1. 52 § 9 D. 47, 2. 1. 1
§ 1 D. 49, 14. .1. 17 § 1 D. 49, 17); in
solutum dare, accipere, an 3<^^Iutiil^f^<^^^
geben, em<)fangen (1. 40 § 1 D. 4, 4. 1.
19 9 1 D. 12, 1. 1. 45 pr. 46 $ 2 D. 46,
3); in sol. cedere (1. 16 eod.); au(^ pro so-
luto dare (I. 24 pr. D. 13, 7) ; pro sol.
usucapere (1. 46 D. 41, 3).
Somnioulosus, fd^Iäfrig (1. 18 pr.
D. 21, 1).
Somnium, Stanm: narrandis som-
niis occultare artem aliquam divinandi (1.
7 C. 9. 18).
Sonmus, @(^Iaf: somno pressus, oeeu-
paUis a. U § 4 D. 21, 1. 1. 1 § 1 D. 26,
8); ex somno statim omata mulier (1. 25
§ 10 D. 34, 2).
Sons, f(^ftblid^ (1- 65 § 1 D. 21, 1).
SonticuB morbus =: qui nocet, eine
^anf^eit, meldte an ber Oefotgung feiner
@(ef(^afte ben ^an!en ber^inbert (1. 65 § 1
oit. 1. 60 D. 42. 1. 1. 113 D. 50, 16).
Sonus, @(^an,filang: tantum nominis
sonum differre (L 5 § 1 D. 20, 1).
Sophiata, tott ^l^Iofo^^ie unb Verebt«
famfeü treibt (L un. § 2 C. 11, 19).
Sopire, jur 3ln^e bringen, ein*
fc^iafern, erlöfd^en mad^en, ). 9). eonr
sensu vel longo silentio sopita (1. 1 § 12
D. 38, 17) ; ne crimen quinquennio continuo
sopitum excitetur (l. 30 § 5 D. 48, 5); abo-
litione sopitum crimen (1. 1 G. 9, 42).
Sordere, befledt fein; perpetua e^eatot«
sordentes (l. 5 § 1 C. 9, 8).
Sordes, 1) ©d^mut: aquarum ductus
sordibus oppleti (1. 1 C. 11, 43). — 2)
f demütige ^abfuc&t,(iigennu|,S)efied^«
iid^Ieit, ). )B. sordes tuU>rum; curatorum
(1. 7 § 8. 1. 47 pr. D. 4, 4. cf. 1. 7 § 2 D.
26, 7), iudicis (1. 51 pr. D. 21, 2. cf. L
Digitized by
Google
526
Sordidatns — Species.
26 § 4 D. 4, 6. 1. 15 § 1 D. 5, 1), arbitH
0. 9 § 3. cf. 1. 3 § 1 D. 4, 8); urbani
magiftratus ab omni sorde se ci>8tineant
a. 6 § 2 D. 48, 11).
Sordidatns, be{d^tnit|t (1. 12 C.
12, 35).
Sordide (ady.), f(i^tnu|ia, ^aBfü(6tia
(1. 7 § 2 D. 26, 7. 1. 8 § 5 D. 26, 10).
SordiduB (adL), 1) {d^mu|ig: vestis
sord. f. t). 0. lugubris (1. 39 D. 47, 10). —
2) niebria, ). IB. sord. mvnera (1. 17 § 7
D. 50, 1. 1. 8 § 4 D. 50, 5. 1. 12. 14. 16
C. 10, 48. L 1 C. 11, 76); sordidiores =
humiliares (]. 4 § 1 D. 49, 9).
Sopop, @(^»efter (1. 1 §4 ff. 1. 3 D.
38, lO);9oroTpatruelis (f. b. SB.); sopopius,
fd^tvefietHc^: consortium sororiae appeU
lationis (1. 19 C. 1, 3).
SoP8, 1) So Od: 8orU rem decemere (1.
14 D. 5. 1). — 2) ©cfd^id, ©(^tdfal:
fiEitam humanae sortis (1. 21 pr. D. 21, 2);
humana, naturäli sorie consumptus, ab-
sumptug (1. 18 C. 1, 3. 1. 4 C. 5, 1); ex
8U0 adtnisso sorH subici, htm IBerl^ngnil
öerfoOen (1. 26 D. 48, 19). — 3) ßoge,
Umftftnbe (1. 1. § 1 D. 38, 16. 1. un. C.
5, 7). — 4) ^eife: paH sorte aestimari
(1. 10 C. 10, 48). — 5) au tocrjinfenbe
(S^elbfumnte, (Ea|)ital (l 4 §3. 1. 56 pr.
D. 2, 14. 1. 49 § 1 D. 19. 1. 1. 16 § 6 D.
20, 1. 1. 20 D. 22, 1. 1. 24 pr. D. 38, 2. 1.
95 § 1 D. 35, 2. 1. 60 § 6 D. 36, 1. 1. 5
§ 3 D. 46, 3. 1. 2 pr. § 1 C. 11, 33).
Soptipi, loofen (L. 5 D. 10, 2. 1. 24 §
17D, 40, 5); um ettoo« loofcn, butc^'«
ßooiJ erhalten: sort. provincias (l. 1 § 2
D. 1, 13); ühttf^anpt erhalten, erlangen,
belontnten, nel^men, wählen, §. 9. sort.
iudictm religiosum (1. 18 § 6 D. 48, 5),
alios creditores (1. 10 § 1 D. 42, 8), filium
" 3 § 5 D. 37, 4), virrnn, uxorem (l. 8
1, 9. 1. 20 § 2 D. 40, 2. 1. 15 pr. C.
5, 3. 1. 10 C. 5, 4), mariti aoniugium (1.
18 C. 3, 28).
Soptito (adv.), burd^ bad iBooS: sort.
vocari ad iudicium (l 12 C. Th. 2. 1). '
Soapitaa, SSBo^Ibef inben (1. 7 C.
5, 17).
Spado, aengungdunfdl^ig (1. 2 § 1. 1.
40 § 2 D. 1, 7. 1. 7 D. 21, 1. 1. 39 § 1 D.
23, 2. 1. 6 pr. D. 28, 2. 1. 14 § 1 D. 40,
2. 1. 4 § 2 D. 48, 8. 1. 128 D. 50, 16).
Spapgepe, l)audftteuen, auswerfen:
sparg. oe» (1. 5 § 1 D. 41, 7); f^Jtengen,
fi)ri|en: aquam sparg. equis Q. 4 pr. D.
3, 2). — 2) jetftteutn, jett^eilen: ne
per mtdtos tutela spargatur — is gerat,
qai cet. (1. 3 § 6 D. 26, 7).
Spatha, breitet jtoeifd^eibiged ^äftotvt
aum ^auen (l. 2 G. 4, 41).
i.
Spatiapl, um^ergel^en (l. 8 pr.
D 8, 1).
SpatioBus, gerftuntig: spat, dowms (L
4 pr. D. 7, 8. 1. 15 § 13 D. 39, 2).
Spatium, Staunt, Smifd^eutaum,). IB.
aedificare intermisso legitimo spatio a vi-
cina insula (1. 14 D. 8, 2); 6tre(fe: ier-
rarum spatia gentilibus concessa (L 1 0.
Th. 7, 15); tniJbef. S^^ttaum, gfrip (1. 8
pr. D. 2, 8. 1. 14 D. 37, ll. 1. 1 D. 37, 3.
1. 5 § 1 D. 37, 6. 1. 1 D. 38, 7. 1. 43 D.
46,3).
SpecialiB, befonber, b. ^. auf ein^Ine
beftimntte ©ad^en, ^He ober (S^efc^fte be«
jüglid^, ). ©. spec. petitio, in rem actio,
tm ®^enf. t>on hereditatis petitio, actio
de universitate (1, 19 pr. 40 pr. D. 5, 3. 1.
27 § 3 D. 6, 1. 1. 7 C. 3, 31. 1. 3 C. 7,
39) ; spec. indicia^ veluti mandati, commo-
dati, depo8iti,im ®egenf. t>on lud. generalia,
veluti pro socio, negotiorum gestorum, tu-
telae (1. 38 pr. D. 17, 2); spec. mandatum
(1- 63 D. 3, 3); spec. conventio, pactio^ spec.
pactum (1. 1 § 4 D, 43, 32. L 67 pr. D.
47, 2. 1. 22 C. 2, 18. 1. 17 C. 8, 27); lex
spec. (l. 24 D. 1, 5); spec. ius civitoHs, im
(Segenf. toon ius gentium (1. 15 pr. D. 48, 22) ;
spec. iudex Q. 4 D. 1, 14. 1. 5 D. 1, 18),
curator (1- 28 C. 5, 12).
Speoialitep (adv.), befonberd, im fdt*
{onbern,}.9.8pec. m uno contractu(im(^
genf. Don generali ter s. ad omnia) iubere
(i. 1 § 1 D. 15, 4), permütere (L 46 D. 15.
1), mandare (1. 25 § 5 D. 29, 2); fundus
spec. kgatusy im (Ikgenf . üon dos generalitep
relegata (1. 1 § 14 D. 33, 4); ususfructus
spec. aedium UgaJtus (1. 34 § 2 D. 7, 1);
spec. pignori accipere, obligare (1. 2. 17 Cr
8, 13. 1. 5 C. 8. 25. 1. 7 C. 8, 17. l. 9 C.
8, 27); audbrüdlid^: spec. (im (S(egenf.
t)on tacite) conrenire (1. 6 D. 20, 2); spec.
placuisse, actum esse contrarium (l. 2 pr.
D. 2, 11. 1. 3. 7 § 12 D. 2, 14).
Speoiatim = specialitep (1. 12 C. Th.
14. 17. 1. 13 § 1 C. Th. 16, 10).
Speoies, 1) ftugere IBefd^affen^eit,
dJeftalt, ?lu«f e^en, gotm, j. 9. retinere
suam propriam speciem; in eadem speeie
matiere; species mutata (1. 18 D. 4, 2. 1.
23 § 5 D. 6. 1); ad conservandam ipsam
rem speciemque eins necessariae impensae
(1. 16 D. 25, 1); Yoluptuariae (impensae)«
quae speciem dumtaxat omant (1. 79 § 2
D. 50, 16); ba^ aad^ bie neue @at^e,
totlAt ftd^ burd^ i^re 8e{(^ffen^ t)on bem
©tojfe unterfc^eibet, au» bem fie bereitet if:
„cum ex ahena materia species aliqna
ÜEMjta Sit*. 2) gotm, im ^nne öon Art
unb Sßeife, j. ©. per spec, fideicommissi
relictae libertates (§ 1 I. 3, 11); uni ex
Digitized by
Google
Speciosus — Speculator.
527
I pr. D.
D, 41,
heredibas onuB aeris alieni imungere citra
spec, legcUi (L 20 § 5 D. 10, 2); debitor
non semper quod debet iure l^^at, sed
ita, 8% plus sü in specie legati (L 66 pr.
D. 31). — 3) gorm, im ©inne »lon »ot*
tpanb, 9[n{d^ein, 3. 9. 8ub specie tribii'
torum illicitas exactiones facere (1. 6 § 3
B. 1, 18); 8ub spec. refectionis deteriorem
▼iam facere (l* 1 § 2 D. 43, 11); 9uh spec,
novorum instrumentarum restaurare res
iudicatas (L 4 C. 7, 52). — 4) bad 16e«
ionbere, auf eini^elne, Beftimmte^et'»
ontn, Sachen ober gfäHe Sßt^üqU^t:
in toto iure generi per speciem derogatur
({. genus 8. 3.); einzelne firt, Unterart
eined ^attungdbeonffd (L 1 § 1 1.
1, 7.1. 79 § 1 D. 28, 5. 1. 3 § 21
2; — unum genus est possidendi, speeies
infinüae.'' 1. 115. 194. &6 § 1 D. 50, 16);
oommtinis speo., (Stattung Q. 29 D. 46,
3); einzelne (beut 3nbit)ibuum nad^
beftimmte) Saä^t, einselned ©tuet eined
genus, }. B- appellatio rei non genus, sed
nfeciem significat infectae materiae pon-
dus, signatae vero numerum, fieuitae, autem
speciem dici oportet (1. 6 D. 6, l);'8iqui8
argentum depositum petat, utnun speciem
an et jfondus compfecti debeat? — si
cista signata deposita sit, utrum cista
tantum petatur an et speeies coroprehen-
dendae sint? (L 1 § 40, 41 D. 16, 3);
certum est, cuius speeies vel quantitas,
qnaUs quantaque sit, ostenditur (1. 6 D.
12, 1); res — in genere suo functionem
reeknunt per solutioneiu quam specie (1.
2 g 1 B. 12, 1); quae in specie sunt^ im
<9egenf. toon substantia omnis (l. S4c % 2
D. 7, 1); in stipulationibus alias speeies,
alias genera deducuntur (L 54 pr. B.
45, 1); M esse stipuloHones , quot
speeies sunt (1. 29 pr. eod.); evidionum
tot aetwnes sunt, ^Mt et speeies rerum
quae emptione comprehensae sunt (1. 72
D. 21, 2); speeies nominatim legatae; res
per speciem (b. ^. ©tüdt für 6tü(f) enume-
ratae reHctae (l 32 § 5 B. 31. L 30 § 6
B. 35, 2); spedes auri vel argenti legare
JL 15 B. 34, 2), pignori ponere Q. 37 D.
8, 7); in speaebus restUuere (1. 9 B. 33,
4); ex materia aliena speciem aUquam
facere (L 7 § 7 D. 41, 1); einjclnet
gall = casus, j. ©. pone — in qua
spede etc. (1. 33 B. 3, 5); speeies, mtae
proponitur: spec. proposita (1. 19 § 2 B.
16, 1. 1. 30 B. 23, 4. 1. 82 pr. B. 28, 5);
spec, de qua quaeritur (1. 4 B. 25, 4. 1.
87 § 4 B. 31); in specie dotis actionis
proeedere (L 27 § 2 B. 2, 14); aud^ f. t). a.
causa B, S k. 95. spec. in auditorio finita
(l 18 § 1 B. 4, 4). — 5) grüd^tc, (»e*
treibe, j. ©. spec. annonariae 0. 3€. 11,
74), horreaticae (1. 3 C. 10, 26); spec.
vetustate eorrufta\ spec. incorruptae (t 1.
2 eod.); specierum (publicarum) trans'
vectio (L 10. cf. 1. 12 § 2 C. 1, 2. 1. 1 C.
10, 49); ad canferendas spec, delegari (1.
8 C. 10, 16).
SpeciosuB, 1) too^Igepaltet: servus
spec. (1. 43pr.B. 18, 1). — 2) fc^einbar:
ratio mügiB speciosa quam vera (GaL I,
190). — 3) ^od^anf ebnlicfi =: clarissimus:
spec. personae (1. 100 B. 50, 16).
SpectabüiB, ^od^anf e^nlic^, M dffctn*
^Abteat ber auf bie illustres f olgenben .)6e«
amten (1. 3 pr. B. 1, 15. 1. un. pr. C. 1,
49. L 6 8 2 C. 1, 54. 1. 13 C. 2. 7. 1. 23
I 1 C. 2, 7. 1. 3 C. 3, 2. 1. 32 pr. C. 7,
62); spectabilis dianitas s. spedabilitas,
bie Stürbe etnei» folc^en Beamten (L 5 C. 9,
27. L 60 C. 10, 32).
8peotaeulum,€(^auf))iel, ).Q. speetac.
sm praebere (L 2 § 5 B. 3, 2. 1. 21 C. 2,
11), equarum circensium speetac. (1. 1 § 2
B. 50, 4); speetac. gymniei agonis, cer-
tammis (L 1 G. 11, 41. 1. un. C. 11, 42).
Spectare, 1) ein 6d^ttfpiel anfeben,
bemfelben jufc^ouen (L 65 pr. B. 21, 1.
L 2 § 9 B. 43, 8). — 2) berüdfic^tigen,
3. 8. tempus spectandum (1. 7 § 1 B. 1,
9. L 15 § 7 B. 2, 8. cf. 1. 3 § 1 B. 4, 4);
utilitas, aequitas spectanda (1. 14 B. 2, 11.
1. 90 B. 50, 17); spoct. fidem alicuius (L
33 B. 17, 1). — 3) »ejug ^aben^^be-
treffen, ). 9. spectat aliquem s. ad ali-
quem periculum Q. 3B. 22, 2. 1. 39 § 11
B. 26, 7. l. 8 pr. B. 32), onus aeris ^ieni
" 18 § 1 B. 34, 9), necessitas solvendi
42 B. 2, 14); ius, quod ad statum rei
jnae spectat (1. 1 § 2 B. 1, 1). — 4)
ertt>arten, abwarten (1. 5 § 11 D. 9,3.
1. 29 § 2 D. 17, 2. 1. 14 pr. B. 36, 2).
Speotatos, l)be»a^rt, tücfitig, ani'
Stitx^nti, 3. S). ob spect. lahorem otio
onati Palatini (1. 4 C. Th. 6, 35) ; spect.
auctoritatis vir (Paul V, 4 § 10). — 2) =
specUibilis: senatores, spectati maximi viri
(1. 13 C. Tb. 9, 1).
Speoula, 1) Sauer, ^ttdlunbfd^af»
tung: in speculis agere = speculari (1. 5
G. Th. 11, 31); in speeuia constituere ali-
quem G. 15 C. Th. 16, 5). — 2) gürforge
G. 45 eod.).
SpeoQlari« audlunbfd^aften (I. 1 $ 6
G. Th. 9, 9).
Speoularium, 6))iegel (I. 12 § 16. 25
B. 33, 7. 1. 9 § 1 B. 43, 24).
Speoularius, 6|)iegelmad^er (1. 7 B.
50, 6. 1. 1 G. 10, 66).
Speculator, fiunbf(^after, ein obrig«
Digitized by
Google
528
Speculatrix — Sponsio.
fdtl«^ iHener (1. 6 D. 48, 20. 1. 7 C.
12, 57).
Speculatrix, ^u^\p&f^txin (1. 5 G. Th.
1, 16).
Speculum, Qpxt^tl (l. 3 § 1 D. 38, 6.
1. 19 § 18 D. 34, 2).
Speous, ^ö^le (1. 58 D. 47, 2); un«
terttbifd^er ober bebecftet Stanal (1. 11
pr. D. 39, 3. 1. 1 pr. 3 pr. D. 48, 21).
Sperare, ermatten^ 9o|fen, §. 9. qui
nasd speratur, pro superstite esse (l. &1
D. 50, 16. cf. 1. 1 § 9 D. 37, 9: — ,ne
qui spereUur ante vitam necetur*'); here-
ditas, ex qua tutor spercitur; quamdiu
testamentaria tutela speratur, legitimam
cessare (1. 10 pr. 11 pr. D. 26, 2); sper.
libertaiem (1. 9 pr. D. 40, 7. 1. 14 D. 48,
18), sueessionem (1. 1 pr. D. 26, 4), iura
patronatua (1. 14 D. 26, 5); speratae nuptiae
(1. 5 C. 5, 1); de facultatibus suis ampUtiSf
quam in his est, sper. (1. 10 D. 40, 9);
fürchten: daranuio, quod eontingere spe-
ratur (1. 13 § 15 D. 39, 2).
Spemere, 1) Detad^ten, spreta aucto-
ritate (arbitri) ad iudicium vel alium ar-
bitmm ire (1. 9 § 5. 1. 10 D. 4, 8). — 2) oet*
fd^m&^en: spern. bona, hereditatem (1. 4§
17 D. 40, 5. 1. 6 C. 7. 2).
Spes, Hoffnung, (SttDartung, 3. 9.
spes nascendi (l. 1 pr. D. 37, 9), libertatis
Q, 9 pr. § 8 D. 40, 7), successionis (1. 1
§ 13. 14 D. 25, 4), matnnumii (1. 14 § 8
D. 48, 5), redituum atque obventionum (L
5 § 9 D. 27, 9) ; dare ea spe, quod se ab
eo qui acceperit remunerari existimaret
(1. 3 § 7 D. 12, 4); venditionem fecisse
sub spe recipiendi (1. 8 G. 2, 19);
Sphaeriaterium, $Ia6 »um ^all^pitl
(1. 16 D. 17, 1).
Spioa, 9(e^te (1. 13 D. 7, 4).
Spina, ^orngeftrdud^ (1. 55 § 5
D 32).
Spinosus, botntg (1. 1 § 9 G. 1, 17).
Spirare, at^nten, leben (1- ^^ § 1 ^•
Th. 16, 10).
Spiritus, 1) ^tf^tm, Sebendgetft: cum
spir, editum animal (1. 12 | 1 D. 28, 2);
spiritam panere, emittere, ben ®etft auf*
geben (1. 32 § 14 D. 24, 1. 1. 18 pr. D. 34,
5). — 2) @elft, 6{nn: tyrannico spiritu
adgredi aliquid (I. 6 G. 1, 28). — 3) spir.
sanctus, ber l^eilige ® eift ®otted: patris
et filii et spxr. sancH una deitas (1. 1 pr.
1. 2 § 1 G. l, 1). — 4) uno spiritu con-
tineri, aud einem ^anjen befte^en (1.
23 § 5 D. 6, 1. 1. 30 pr. D. 41, 3).
Splendere, gldn^en, audgeaeid^net
fein: splend. honoribus, insignibus (1. 15
C. Th. 6, 4. L 21 G. Th. 12, 1).
Splendidos, glftn§enb,))rad9tig,^err'
lid^, in 9[nfe^en ftebenb, §. 93. splendi-
diores personae (1. 2 D. 47, 21); splendi-
dissima colonia (1. 1 pr. D. 50, 15), urhs
(1. 18 G. 8, 11).
Spleiidor,®Iana,$ra(4t: splend. opm;
(1. 18cit.); ?infeben, 9lu|nt: splend. di-
gnitatis (1. 5 G. Th. 16, 7), patriäatus (l
I G. Th. 6, 6), senatorum, ordinum curiarum
(l 66. 93 G. Th. 12, 1); spiendoris oma-
menta (L 171 pr. eod.).
Spolia, 1) bie einem mit bem Xobe be«
ftaften 1Berbte<^er abgenommenen S^Iei«
ungSftüd e (1. 6 D. 48, 20: — „spolia
(sunt ea), quibus indutus est, cum quis ad
supplicium ducitur — quibus spoliatur, quo
momento quis punitus est*). — 2) ge«
raubte, erbeutete@a(^en(l.31§lD.16, 3).
Spolieure, 1) ber l^leiber berauben,
j(. 9. ea, quibus spoliatur, quo momento
quis punitus est (1. 6 cf. 1. 2 D. 48, 20:
,Non nt quis in carcerem ductus est, spo-
liari cum oportet, sed post condemnatio-
nem-*); spol. cadavera (1. 3 § 7 D. 47, 12). —
2) über^tt^)t berauben, plünhetn, j. 8.
spol. navem (l. 6 D. 47, 9); spoliatio, Oe«
raubung, Vlünbernng (1. 13 G. 12,50);
«ntaie^ung (1. 13 § 4 G. 9, 51).
Spondere, geloben, angeloben, feier*
lid^ (im ®ege ber Stipulation) üer«
f preisen = promittere s. b. (l. 7 § 12.
1. 47 pr. D. 2, 14. 1. 24 D. 7, 1. L 19
§ 2 D. 21, 1. 1. 2 § 3. 1. 20 § 1. I. 33
pr. D. 39, 5. 1. 24 D. 40, 7. 1. 8-10. 12.
20. 38 pr. § 13. I. 46 § 1. l. 47. 56. 61.
64. 65. 68. 75 § 6. 1. 83 § 8. 5. 1. 97 S 2.
). 98 § 1. l. 108. 110 § 1. 1. ll.o. 118 9
1. 2 I. 120. 121 pr. 122 § 2. 1. 124. 126
pr. 133. 141 § 6. 7 D. 45, 1. 1. 3 pr. 8.
II § 2 D. 45, 2); fic^ Verbürgen, fide-
iubere (1. 3 § 3 D. 2. 2. 1. 6 § 7. l. 21. 46.
52 D. 17, 1).
Spongia, (Bd^toatam (1. 12 § 18. 22 D.
33, 7).
Sponsalia, 1) SSerlobung, 93erI5bntB
(tit. D. 23, 1. — ,8pon8. sunt mentio et
repromissio nuptiarum futurarum*' (1. l cii).
— 2)«erIobung«geJ(^en!e (I. 3 C. 5,3.
1. 8 C. 5, 71).
Sponsalioius s. sponsalia, bie Ser»
lobung betreffenb: arrha spons. ({. b-
®.); spons. donatio, Brautgefc^enf (1-5
G. 6, 61).
Sponsare, fid^ öerloben (1. 38 pr. D.
23,2).
Sponsio, l)9lngeIobung,IBerfpre($eii
in 6tipuIatton«t«>rm: „Sponsio' appel-
latur non solum quae per sponsus int6r
rogationem fit, sed omnis stipulatio pro-
missioque*" (1. 7 D. 50, 16). %fx sponsio
bebiente man fic^ im diteren Sformutarproceffe;
Digitized by
Google
Sponsor — Stare.
529
um burd^ btefelbe ^u einem iudicium p ge«
langen; \o gab e^ eine in rem actio per
spoDsionem (Gai. IV, 91. 93: ;,Per spon-
sionem boc modo ag^imus: provocamus ad-
versarium — sponsione deinde for-
mulam edimus, qua inteudimus, sponsio-
nis summam nobis dari oportero**). $3ar
(ier bte sponsio rein praeiudicialis (Gai. IV,
94: «non tarnen baec summa sponsionis
exigitur"), {o gab eiS anbete 'S^üt, in benen
Sie poenalis toar, b. ff. too ber Untetlie^enbe
lurcfi ben $erluft bet summa sponsionis
für fein grunblofed Streiten geftraft toerben
fönte, ©old^enfaüd toar auqi bie sponsio
dne wec^felfeitige (sponsio et restipulatio;
Gai. IV, 94. 95. 165 sq.). — 2) »ürg*
fd^oft, ©i^erftellung (1. 1 D. 1, 3).
- 3) ©ette (1. 3 D. 11,5. 1. 17 § 5 D.
19, 5).
Sponsor, mer fid^ für bie 6(^u(b
eined^nbern bnrd^ bie @ti^uIationiS-
formet: idem dari spandes? Oerbürgt,
bie ältefte cibilred^tlic^e «rt ber »ürgen (Gai.
in, 115—123).
SponsuB = sponsio (1. 19 § 2 D. 21, 1).
Sponsus (partic), SB er lobt er, 9räu»
tigam: sponsa. Verlobte, ^raut (1. 3
D. 23, 1. 1. 12 § 1. 2. 1. 44 pr. D. 23, 2.
l. 74 D. 23, 3. l. 36 § 1 D. 24, 1. 1. 1 §
2 D. 41, 9. 1. 14 § 3. 8 D. 48, 5. 1. 101
§ 1 D. 50, 16. 1. 8 C. 5, 1. 1. 15. 16 C. 5,
3. L 5 C. 6, 61).
Spontaneus, freitoiUig, 5. 9. spont.
voluntate profiteri munus; spont. devotio
(1. 27 C. Tb. 6, 4. 1. 34 C. Tb. 11, 1),
militia (l. 1 § 1 C.Tb. 7, 13); »itllür-
üd) 0- 14 C. Tb. 9, 42).
Sponte s. sua sponte, 1) aud eigenem
eintrieb, freiwillig, öon felbft, im ©e*
genf. t>on compulsus, iudice imminente,
iussu nostro, mandante domino,nece8sitate
iuris (1. 3 § 1 D. 26, 4. 1. 84 § 13 D. 30.
1. 43 pr. D. 41, 1. 1. 42 § 1 D. 41, 2. 1.
214 D. 50, 16); anä) sponte propria (l. 2
C. 11, 55). — 2) felbftftänbig: qui pro-
pter aetatem sua sp. st defendere nequit
(I. 1 pr. D. 26, 1).
Sporta, Äorb (l. 3 § 11 D. 33, 9).
Sportulae, $[mtdgebil^ren, Sportein
(§ 24 I. 4, 6. 1. 5 § 17 D. 24, 1. 1. 6 § 1
D. 50, 2. 1. 32 § 5 C. 1, 3. 1. 29 § 1 C.
1, 4. 1. 2 C. 12, 21. 1. 18 § 2 C. 12, 35);
®ef(^enl (l. 120 pr. D. 30).
Spurcare, t) e r u n r e i n i g e n : spure . iH'num
0. 27 § 15 D. 9, 2).
Spurcos, 1) unrein, ft^mujig: spurca
aqua (i. 3 pr. D. 39, 3). — 2) fi^änblicb:
spurca amputatio digitorum (1. 10 C. Tb.
7, 13).
Spuiioa, unel^elic^eiS ^inb, vulgo con-
ceptus (§ 12 I. 1, 10: — «solent (ii, quos
vulgo mater concepit) spurii appellari, vel
a graeca voce quasi cnogad^v canc^ti
vel quasi sine patre fiUi", 1. 23 D. 1, 5. 1.
4 D. 38, 8. 1. 25 D. 49, 15 L 3 C. 5, 18).
Squalidus, 1) fc^mu^ig: vestis äqual.
(1. 15 § 27 D. 47, 10). — 2) bernodj-
läffigt: loca squal. (1. 2 C. Tb. 11, 28. 1.
4 C. Th. 13, 11).
Squalor, ©(^mub (1. 2 C. 9, 4).
Stabilis, feft, be$arrli(^, ). 16. manere
stab. itis (§ 21. 1, 11); qui stab. menUm
nondum adeptus est (1. 18 C. 6, 21); sta-
unter (adv.). unöerbrfid^lic^, stab. obser-
vari a. 3 C. 5, 27).
StabiUtas, feftfte^enbe »egel, fefte
Drbnung, ). 6. in stabilitatem redactum
esse, im @egenf. bon vacillare (1. 2 ^ 11
C. 1, 17); stabilitatem censtis finita alter-
catione componere (1. ? C. Tb. 13, 10);
ad stabilitatem reoocandae functiones (1. 20
C. Tb. 13, 1).
Stabulari, im @taUe fid^ aufl^alteti
(l. 5 pr. D. 4. 9).
Stabularius, 1) toer 8tdffe Aum Äufent*
^att für 2:^iere bermiet^et, ©tallwirt^
(1. 1 pr. § 5. 1. 5 pr. eod. 1. un. § 6 D.
47, 5). — 2) (Stollouf feiger (1. 5 § 6 D.
14, 3).
Stabulum. 6taU für X^iere (1. 13 § 8
D. 7, 1. 1. 15 § 1 D. 19, 2).
Stadium. 9tennbabn (1. 6 § 1 D.
1.8).
Stagnare, ein ftel^enbed ® affer
bilben; stagnum, fte^enbeS SEBafter,
Xei(^ (1. 1 § 4 D. 43, 14: „Stagwum est,
qaod temporalem contineat aquam ibidem
stagnantem, quae quidem aqua plerumque
bieme cogitur**); stagni ususftwAus (1. 10
§ 3 D. 7, 4).
Stagneus, jinnern: nummi stagnei (L
9 § 2 D. 48, lOV
Stamen, ^uf$ug auf bem ^ebftu^I
0. 70 § 2 D. 32. 1. 22 D. 34, 2).
Stannum, 3tnn (Paul. V, 25 § 5).
Stare, 1) fte^en, ). 9. necessita^ ständig
im ®egenf. bon ius sedendi (l. 6 § 6 C. 2,
6); locus, ubi tuto stare possunt nafoes (I.
1 § 13 D. 43, 12); condicio: si navis in
portu stat (1. 10 § 1 D. 28, 7); tarn alte
fodire, ut partes stare non possit (I. 24 §
12 D. 39, 2); in exustis aedibus eins tem-
poris, quo aedificmm stetit, merces prae-
standa (1. 9 § 1 D. 19,2); arbores stantes,
^&ume auf bem @tamm (1. 40 D. 19, 1);
fructus stantes = pendentes (1. 27 pr. D.
7, 1. 1. 7 § 15 D. 24, 3. 1. 26 § 1 D. 47,
2). — 2) (Stanb Italien (L 2 § 7 D. 2,
11: — .vim fluminis intellegimus — siye
pons solutus sit, vel navigium non st€t**J.
84
Digitized by
Google
530
Stater — Statuere.
— 3) beftf^en, fortbeftc^en, 3.©. stare
nomen universitatis (1. 7 § 2 D. 3, 4), ven-
dttumem (1. 57 § 1. 2 D. 18, 1), locationem
(1. 25 pr. D. 19, 2). matrimonium (1. 35
D. 10, 2. 1. 13 D. 34, 9); legibus stare
fum posse (1. un. C. 5, 19). — 4) fte^ctt
Bletoen, titthltihtn, j. 6. in suo nomine
non stare, sed transire m proprium nomen
(1. 7 § 1 D. 2, 14); bei etwa« oerbleiben,
beharren, nic^t bat)on abgeben, ein
ISetf^nre^en, einen ©ertrag galten, 3. ©.
non videtur causa secuta, cum transactioni
non sietur (1. 23 § 3 D. 12, 6): stare con-
ventioni, pacto (1. lÖ D. 2, 1. 1. 9 § 2 D.
19, 2. 1. 21 D. 23, 4). iuriiurando (1. 3 §
3. 1. 5 pr. D. 12, 2), emptioni, (1. 13 § 27
D. 19, 1), divisioni (1- 21 §3D.4,8.1. 2
§ 5 D. 10, 2. 1. 20 D. 26, 8), arbitri
sententiae (1. 23 § 2. 1. 27 § 2. 3 D. 4, 8),
rei iudicatae (1. 82 D. 42, 1. cf. 1. 12 § 3
D. 38, 2: — »rebus iudicatis etandum est*);
8ententi<ie testatoris standumest. 1. 64 D.
35, 2); stare verhis testamenti (1. 28 § 12
D. 34, 2); stare voluntati alicuius (1. 3 § 1
D. 26, 7. 1. 6 § 1 D. 36, 3); stare cohno,
bem $a(^ter ben $a(^tt)ertrag aud^Iten (1. 9
C. 4, 65). — 5) Stare per aliquem, mw-
minus etc,, an Igemanbem Hegen, ge*
manbent )ur Saft fallen, bag nid^t
u. f. ». a.8 § 4. 6 D. 2, 8. 1.36 D. 2, 14.1.
16 § 2. 3. 1. 18 pr. D. 13, 5. 1. 21 § 3 D.
19, 1. 1. 23. 49 pr. D. 45, 1). — 6) aU
^ntoalt t)or ®eri(^t f|)te($en (1- 6 § 6
C. 2, 6). — 7) bot (»erid^t etfd^einen (1.
4 § 8 D. 2, 11).
Stater, statera, Sßage (1. 6 § 1 B. 47,
11: «Onerant annonam etiam staterae
adulterinae.'' 1. 1 C. Th. 12, 7).
Statim, fo^Iei^, aldbalb, a- ^- f- b. a.
sine aliquo intervallo (1. 24 D. 31), im
(0egenf. bon interiecto tempore (1- 7 ^ 11
D. 26, 7), tempore statuto dilationis (1-
7 § 5 D. 2, 14); debere staHm sohere cum
aliquo scilicet temperamento temporis Intel-
legendum est (1. 105 D. 46, 3); statim, at-
que 8. quam s. ut s. ubi, fooalb aH (1.
1. 2 pr. D. 1, 16. 1. 15 § 21- D. 39, 2. 1.
1 D. 46, 3. 1. 134 D. 50, 16); simulatque
— statim (1. 244 eod.).
Statlo, 1) ©tanbott, a) für ©c^ffe:
fLnttvplai^ (1. 1 pr. § 13. 17. 19 D. 43,
12. 1. 59 D. 50, 16); b) für X^ere, ©toll
(1. 13 § 8 D. 7, 1); c) für taufleute, «übe:
a. 7 § 13 D. 42, 4. 1. 15 § 7 D. 47, 10);
d) für ©olbaten: Soften (1. 3 § 5 D. 49,
16); e) ^oftftation = mansio s. 1. (\. b
§ 1. 1. 6 C. Th. 6, 29. 1. 65 C. Th. 8, 5).
— 2) militdrifd^e ©teile (1. 8 C. Th.
1, 6. 1. 2 C. Th. 7, 3. 1. 10 C. Th. 8, 4).
— 3) an einem Ott ftotionitte fisfalifdje
»e^örbe, Sidcolamt (1. 1 C. 4, 31. L 1,
C. 10, 5).
Stationarii, 1) (rnüites), auf beftimm«
ten $often fte^enbe ©olbaten 0- ^ §
12 D. 1, 12. 1. 1 § 2. l. 4 D. 11 . 4). -
2) on beftimmten Dtten ftotionitte
Untetbeomte bet ^ot)in^iolftottboItet,
meldten indbef. bie ftuffpfttung u. ^n^ge
Don «erbrechen oblag (1. 8 C. 9. 2 1. 1 C.
12, 22. 1. 1 C. 12, 57). —3) ^oftmeiftet
(1. 1 C. Th. 8, 5).
Stativa, $oft^otton (1* lu^ 0. 12, 51).
Stator, f. strator.
Stataa, »ilbföule G- B4 pr. D. 18, 1.
1. 1 D. 43, 9. I. 245 pr. D. .00, 16).
Statuariiis, Bilb^ouet (1. 1 C.
10, 66).
Statuere, 1) oufftellen, }. 9. Signum
dei stat. in aede sacra (1. 38 § 2 D. 34,
2); termini statuti (1. 3 pr. D. 47, 21). —
2) feftfejen, beftimmen, öotf(ftreiben,
onotbnen; atatutam (Subst), gefe|(i(^e
9eftimmung, 8orf(^tift, IBetoronung,
= constitutio s. 3. 4. ^. 8. quodcumque
imperator per epistulam et subscriptionem
statuit; statuta imperialia, principttm (1. 1
§ 1 D. 1, 4. I. 3 § 5 D. 47, 12. L 1 C. 7,
13. 1. 2 C. 7, 36); statuta iuris (1. 2 C. 2,
42. 1. 12 C. 9, 1); statutis obtemperare (L
135 D. 50, 16); statuere poenam; poena
statuta (1. 3 § 5 D. 47, 12. 1. 2 § 2 D. 48,
5. 1. 22 § 2 D. 49. 14); stat actionem (1.
23 § 4 D. 12, 6); statuta lege portio (I.
67 D. 35, 2); supra statutum m^um usaras
stipulari (I. 29 D. 22, 1); pretium statutum
(1. 4 cf. 1. 3 § 1 D. 17, 1); stat. mercedem
(l. 25 pr. D. 19, 2), diem (i. 14. 21 § 2 D.
4, 8); dies statuta in cautione (1. 15 pr. D.
39, 2); in diebus statutis non admittere
bonorum possessionem (I. 1 § 10 D 38,
9); statuta tempora solutioni (1. 8 D. 18, 4);
statutum in usucapionibus tempus (1- 26§
8 D. 4, 6. cf. 1. 4 §29D. 41, 3. 1. 7 § 1 D. 41,4.
1. 4 pr.D.41, 10); statutum tempus, quo ser-
vitus amittitur (1. 16 cf. 1. 18 § 2 D. 8, 6. 1. 66
§ 1 D. 18, 1); statutum tempus in inte^nnii
restitutionis ; restitui intra tempus stat, (L
19. 20 pr. D. 4, 4); statuto tempore reddere
dotem (1.17§2D.42, 8. cf. 1. 78§4D.28.
3. 1. 17 D. 23, 4); statuta (in tempus yd
condicionem libertas (I. 15. 16. D. 9, 4. 1.
81 § 9 D. 30. 1. 9 § 2 D. 33, 5. L 1 pr.
6 pr. D. 40, 7. 1. 25 § 1 D. 40, 12. 1. 26
§ 10 D. 48, 5. 1. 2 D. 47, 4). — 3) ux*
t^eilen, entfc^eiben, 5. B. promiscae
pronunciasee et statuisse solemas dicere
eos, qui ius habent cognoscendi (1. 46 pr. D.
50, 16); causa cognita stat. (L S2 pr. D.
1, 7. 1. 2 1 6 D. 5, 1. 1. 5 cf. 1. 1 § 1 D. 27, 2);
modus (a&roentorum), quem praetor sUitmt
Digitized by
Google
Statuliber — Stilli cidium.
531
(l. 2 § 1 ff. cf. 1. 3 § 1 eod.); qoi magi-
Stratum potestatemve habebit, si quid in
aUquem novi iuris statuerit, ipse eodem
iure uti debet (1. 1 § 1 cf. § 2 D. 2, 2:
— ^si, cum veUet statuere, prohibitus sit
nee effectum decretum habuit, ceasat edi-
ctum*); aud^ f. ü. a. animadvertere s. 2. (1.
17 pr. D. 47, 2: — «neqne enim quipotest
in furem atattiere, necesse habet adversus
farem litigare**).
Statuliber, ein @clat), htm unter
einet 93ebingun0 obex3eitbeftimmuna
bie Sreibeit üermac^t ift (üt. D. 40, 7.
— , Statut est, qui sUttutam et destinatam
in tempua vel eondidanem libertatem habet^
1. 1 pr. cit.).
Statura, %t't%t, (^eftalt (L un. C.
12, 24).
Status, 3>^f^<^n^/ ^) int ^Ogemeinen
). iB. formam ac statunl aedificiorum custo-
dire (1. 11 pr. D. 8, 6); in 8uo statu et
loco manere arborem, parietem (I. 7 eod.) ;
magnifico 8t(Uu praedilae urbes (1. 52 Ö.
10, 82); dignitatis iUaesae Status (1. 5 § 1
D. 50, 13); Status aetatis 0* 13 D. 22, 3);
ad statum suum s. ad legitimum st, per-
venire, jut 9e)eid^nung ber SBottjä^gleit (1.
77 § 14 D. 31. 1. 5 C. 6, 53); status facul-
tatum (1. 2 § 2 D. 27, 2), peculii (1. 32 §
1 D. 15, 1); in eodem statu esse testa-
mentum (1. 8 § 3 D. 29, 7) ; in suo statu
esse usumfr. (1. 1 § 2 D. 7, 2); in suo
statu retineri Utes (1. 5 D. 2, 15); in suo
stcUu manere obligationem (l. 21 pr. D. 46,
1); in alium statum obligationis transferri
(1. 17 D. 13, 1) in pristinuni stcUum resti-
tuenda obligatio (1. 9 § 7 D 4, 2); in
mdiorem statum commutata causa usuarii
(1. 23 D. 7, 8); statum capcre, ffic^H^
beftanb entlel^nen (1. 108 § 1 D. 45, 1.
1. 201 D. 50, 17); b) in«bef. bw bürget-
Itdbe aUed^td^ufitanb (Seben, i^rei^t, <^^te)
5. ©. incipere statum habere (1. 4 D. 5, 5);
statum mtitare; status mutatio, permutatio
(1. 1 eod. 1. 2 D. 4, 1. 1. 9 § 4 D. 4. 4.
cf. § 5 I. 1, 16: „Quibus dignitas magis
quam status permutatwr, capite non minu-
untur." 1. 20 D. 1, 5: ,qui furere coepit,
et statum et dignitatem — videtur retiner e^^J ;
capitis minutio salvo statu contingens (1.
1 § 8 D. 38, 17); de statu defunctorum
posi quinquennium quaerere non licet (1.
1 pr. D. 40, 15); status quaestio ({. b. 9B.
s. 2). controversia (1. 6 § 3 D. 37, 10. L
39 § 5 D. 3, 3); de statu suo litigare (1.
43 I 1 eod.), periclitan (1. 21 pr. D. 4,
2); instrumenta status (1. 8 | 1 eod.)
StellionatuB, Bettügetifi^ed tänie«
boUei^ ^anbeln, tnfofetn ed ctimineH ge«
ßtaft toitb, ol^ne in ein beftimmted Setbtec^en
übet*uge^en (tit. D. 47, 20. C. 9, 34. —
„Stellionalum obici posse bis, qui dolo
quid fecerunt, sciendum est, soilicet si
aliud crimen non sit quod obiciatur: quod
enim in privatis iudiciis est de dolo actio,
hoc in criminibus steüioncUus persecutio:
ubicumque igitur titulus criminis deficit,
illic steUionatum obiciemus''. 1. 3 § 1 D.
cit. cf. 1. 1 § 2. 1. 16 § 1. 1. 36 pr. D. 13.
7, L 29 § 5 D. 17, 1. 1. 9 § 1 D. 40, 7).
Stexxuna, Stammbaum (1.9 0. 38,10:
„Stemmata cognationum directo limite in
duas lineas separantur*').
Stercorare, 1) mit SOi^ift büngen: pe-
cora sterciirandi eausaparata (1. 8 pr. D. 88, 7.
cf. 1. 60 § 3 D. 32. 1. 14 § 1 D. 25, 1). —
2) auiSmiften: stercorandis latrinis prae-
ponere servum (1. 15 § 1 D. 7, 1).
Steroulinum s. sterquilinium, 1 ) SR i ß «
gtube (1. 17 § 2 D. 8, 5). — 2) f)ünget
(1. 17 § 2 D. 19, 1).
Sterous, SRift, dünget (1. 12 § 10 D.
33, 7. 1. 22 § 3 D. 43, 24).
Sterilis, unftud^tbat, ). 9. tarn ster.
ager, ut nullus fructus nascatur (1. 12 § 8
D. 7, 1); ster. mulier (1. 14 § 3 D. 21, 1);
ster. pecunia, ster. nummiy ®elb, bo8 feine
8infen ttdgt (1. 7 D. 22, 1. 1. 3 § 4 D.
27, 4).
SterUitas, Unftud^tbatfeit, §. 93. re-
missionem colono dare oh sterilitatem (1.
15 § 4 D. 19, 2); Seugungdunfä^iglett
(L 6 pr. D. 28, 2).
Stemere, 1) ausbreiten, j. ©. tapeta,
quae sterni solent (L 25 § 3 D. 34, 2). —
2) bebe den, j. ^. stem. triclinium, eigent«
Itd^ bad tricl. mit $oIftetn bebeden, übet«
f^anpi bie ©^eifetafel ^utec^tmac^en, ^et»
tickten (1. 5 § 14 D. 13, 6); stem. viam
(lapidej, einen ©eg <)flaftetn (1. 4 § 5 D.
8, 5. L 1 § 2 D. 43. 11); strata (sc. via),
ae<)flaftette ©tröge 0- 4 C. 11. 75). —
3) ju ©oben »etfen, oetnic^ten, j. C
gladio ultore sterni (1. 1 § 2 C. 1, 11);
ne labores bominum stemerentur (l. 4 C.
9, 18).
SterquiUnium f. sterculium.
Stigma, «tanbmal (1.3 C. 11, 10).
Stillatura, ein ben Xtibunen bon beu
©olbaten (toa^tjd^einlic^ füt ertl^eilten Urlaub)
?tmad^M ®e{(^enl an ^tobiant (L 12
I. 12, 37. cf. Gotbofr. ad 1. 28 C. Tb.
7,4).
Stillioidium, Staufe, Xto))fenfan,
). SB. imposita vicinis necessitas stiUici-
diorum excipiendorum; stillic. immittendi
ius; servüus stillicidii Q. 17 § 3. 1. 20 §
3 ff. 1. 28 D. 8, 2. 1. 8 D. 8, 6. cf. 1. 16
D. 8, 5).
34*
Digitized by
Google
532
Stilus — Strages.
StiluB (8. stylusj, l)®riffcl §um Sdfttu
ben, ). 8. diligens stilus sigillatim omnia
adseribat (1. 3 C. 10, 10); stüo trepidante
recavere 0. 2 C. 9, 3); attd^ bad Schreiben
\ab% ©d^rift (L 1 C. 1, 2: — supremae
rolufUatis — liber sit stiltM^'J, — 2) Ut-
t^eil: stilum proscriptianis, exsilii sus-
tinere, incurrere, excipere Q. 15 C. 1, 4.
1. 7, 9 pr. C. 9, 49).
StimuluB, 8tad^el, trof^ifc^: a) 9(ntei)
contra naturales stimulos facere (1. 36 § 1
D. 27, 1); ipse naturalis Stirn, parentes ad
liberorum suorum educationem hortaiur (L
un. § 5C. 5, 13); b) Unruhe, Dual: si /t<ror
stimuUs suis iterum accenderit furiosum
(1. 6 § 1 C. 5, 70).
Stipendiarius , grunbfteuer))fU(]^»
tig: praedia stipend. (§ 40 1. 2, 1. Gai.
n. 21).
Stipendium, 1) (Sfrunbftetier (l. 7 § 2
D. 7, 1. 1. 13 D. 25, 1. 1. 27 § 1 D. 50,
J6). — 2) @oIb; stipendia merere (f. bicfe«
SB. 8. 1. c.) — 3)tticfl«bicnft, ühnf^aupt
5)iettft, ?(mt, aud^ ^Jicnftjctt, ^Dtenft^
\af^V, j. ©. Stipendium facere in provincia
(1. 15 C. 9, 9); inissio, quae emeritis sti-
pendiis indulgetur (1. 2 § 2 D. 3, 2);
veierani j>o«< vicesima stip. honestam niis-
sionem consecuti (1. 9 C. 7, 64) ; qui pleno
stipendiorttm numero funguntur; omnibus
st^. decursis sacramento solutus (1. 2 C.
10, 55); nemo agentum in rebus ordinem
militiae atqne stipendia praeyertat — is
gradu ceterosantecedat, quem stip.hmgiora
vel labor prolixior fecerit anteire (1. 2 C.
1, 31). — 4) ®cttJinn, Ertrag (1. 16 C.
Th. 13, 1).
ßtipes, ^fobl (1. 18 pr. D. 19, 1).
SUps, 1) tlcincrC^cIbbcitrag (\. 1 pr.
D. 47. 22. 1. 27 § 1 D. 50, 16). - 2) ©cfb*
gettJinn (1. 6 § 5 C. 2, 6).
Stlpula, ^alm (1. 12 § 10 D. 33, 7. 1.
30 § 1 D. 50, 16).
Stipulari, feietlid^ (b. f). in ber fjorm
münbttc^cr, nx^ptüngili^ in beftimmtc SBortc
gcfleibeter ^nftaac unb barauf erfolgter, ber
^age entfpted^enber, münblic^er Antwort bed
©c^ulbnetd) eine fieiftung {t(^ angeloben,
berfprei^en laffen; stipulatio a. stipu-
latuB» 1) bie münbltd^e anfrage bed
OWubigerS an ben ©c^ulbner, ob biefer eine
Seiftung angelobe, fotote 2) ha» auf folc^e
tlnfrage gegebene^ erf^red^en: cavere prae-
toria stipulatione (I. 4 D. 2, 1), iudicatum
solvi stipulatione data (1. 15 D. 3, 3) —
enblid^ 3) bad burc^ biefe anfrage nnb
bie barauf erfolgte fingelobung be*
grünbete obligatorifd^e Serl^AItni|
(tit. I. 3. 15-19. D. 45, 1—3. — „Stipu-
latio est verborum conceptio, quibus is qui
interrogatur daturum facturumye se quod
interrogatus est responderit' 1. 6 § 1 D.
45, 1. — „Stipul. non potest confici msi
utroque loquente: et ideo neque luutus
neque surdus neque infans sUpukUionem
contrahere posaunt: nee absens quidem
quoniam exaudire invicem debent. si quis
igitur ex bis vult stipulari, per servum
praesentem stipuletur et adquiret ei ex
stipulatu actionem^ 1. 1 pr. eod.); stijAtlari
im Oegenf. üon pacisd; stipulatio im ®e*
genf. bon paetio, pactum (f. pacisci s. b.);
reus stipulandi, im ®egenf. t»on reus pro-
mittendi (f. reus s. 1); inter stipulantem
et promittentem negotium contrahitur (L
83 D. cit.); stiptiUUor — stipulans s. reus
stipulandi, im (^egenf. üon promissor (f.
promittere s. b. ß); in stipulationem s. in
stiptdatum deduci (f. b. ^. s. 2); stipalat.
conventionales, iudidnles, praetoriae, aediU'
ciae (1. 5 pr. D. cit. tit. D. 46, 5); stipul.
de evictione (1. 39 nr. cf. l. 31 D. 21, 2);
stipul. Äquiliaim (f. b. ^.).
Stipulatio, atipulatus, stipulator f.
stipulari.
Stipulum = flrmum (pr. I. 3, 15).
Stirpitus, mit ber SBurjel: stirp.trafw-
ferre arborem 0. 3 § 4 D. 47, 7); stirp.
eruere (1. 30 C. 5, 12).
Stirps, Stamm, a) eine« 9aume$,
5. ©. a stirpe (f. ö. a. stirpitus) exeidenda
arbor (1. 1 § 2 D. 43, 27); silva, quae
succisa rursus ex sHrpibus renascitur (1.
20 pr. D. 50, 16); b) ber Snbegriff ber
bon bem @tammoater in geraber
2init abftammenben ^efcenoenten:
in stirpes (im (S^egenf. t^on in capita) diridi
hereditatem (§6. 16 1. 3, 1); ex sHrpibus
(im ®egenf. bon pro virilibus portionibus)
succedere (l. 2 C. 6, 55); c) ©efc^Iec^t,
tlfamilie, «. 9. de stirpe alicuius j^ro^enttt
(1. 33 pr. C. 3, 28); ex curiali stirpe de-
scendere (1. 85 C. 10, 32); ad propriae ori-
ginis stirpem laremque revocari (1. 7 C.
11, 7).
Stobenses, IBemol^ner oon Stobi, einer
8tabt in ^acebonien unb ^toax in $Aonien
0. 8 § 8 D. 50, 15).
Stoioua, ftoifc^: pbilosopbus stoicae
sapientiae (1. 2 1). 1, 3).
Stola, ein lange« ®emanb für Spanen,
©(^Ie<)<)IIeib a- 23 § 2 D 34, 2).
Stolidus, albern, t^brtc^t: stol. jiapa-
nitas (1. 5 C. Th. 15, 5).
Stoluß, (cTToAos), Slotte (1. 7 -C. Th.
13, 5).
Strabo, du @(^ielenber (1. 12 § 4 D.
21, 1).
Strages, 9{teb erläge: str. hostium (1. 2
C. Th. 8. 11).
Digitized by
Google
Stragula— Stuprare.
533
Stragula fvesHsJ, s. stragulum Cwsti-
mentumj, Uebetloutf, ^edte, 9){atra(e
(1. 12 § 28 D. 33. 7. 1. 5 pr. D. 33, 10.
L 23 § 2. 1. 24. 25 § 3 D. 34, 2. 1. 45 D.
50, 16).
Stramentum, 1) 6treu, 8tto^ (§ 1
I. 2. 5. 1. 17 § 2 D. 19. 1). — 2) Uc6ct.
»ixtf, ^cdc (1. 234 § 2 D. 50, 16).
Stransulare, 1) erbvotfeln (1. 7 § 1
D. 9, 2. 1. 1 § 17 D. 29, 5). - 2) quälen
(I. 1 C. 10, 34).
Strata (sc. via) \. steraere.
Strator (s. stator), ^ebienter ber
^rotnnjialftottl^oltet (l- 4 § 1 D. 1, 16. l.
10 D. 4. 6). — 2) ®cfangentt)ärtcr (1. 1
§ 1 C. 9, 4). — 3) ein Beim faiferl. Wlat*
^aH 9(ngeftenter, totl^tx bie t^on ben
^roüinjialen ju ffellenben $fetbe
au prüfen l^atte (1. un. C. 12, 24. 1. 3 C.
12. 59).
Stratoria vestis = stragula (Paul. IIl,
6 § 67).
Stratura. %tdt üon »rettcrn (1. 242 §
4 D. 50, 16).
Stratum s. atratua. ^ett ober %edt
(l. 45 eod. 1. 34 D. 41, 1).
Strena, geftgefd^enl (1. 11 C. Th.
6, 30).
Strenuitaa, Xf^ätiqUit, @ntfigleit (1.
8 C. 12, 19).
Strenuua (adi.), strenue (adv.), t^fitig,
emfig, eifrig: idoneae strenuacque per-
sonae (1. 20 C. Th. 11, 7); strenue müitare
(I. 10 C. Th. 6, 24).
Strepitus, (S)eräuf(^, £ärm, indbef. ber
gerid^tlic^en l^er^anblungen, baber {.
0. a. Unterfuc^ung: strep. criminalis (1.
22 § 2 C. 9. 22); falsi strepitum inferre
a. 2 pr. C. Th. 9, 19).
Striotus (adi.), stricte (adv.), genau,
f^reng, §. ©. stricta (iurisj ratio (| 10 I.
3, 26. 1. 43 D. 11, 7); stricto iure, im ®e-
genf. öon per exceptionem (1. 30 D. 13, 5);
actio stricti iuris s. iudicii, im @)egen{. t)on
bonae fidei (§ 28 I. 4, 6. 1. 5 pr. § 4 D.
12, 3. 1. 3 § 2 D. 13. 6); strictius inter-
pretari (1. 20 § 2 D. 8, 2).
Stringere, 1) ^üden: string. gladium
(1. 1 § 3 D. 48, 8). — 2) genau abmef*
Jen (1. 2 C. 10, 66). — 3) atringi, be-
troffen werben (1- 10 C. Th. 9, 16).
Strobüus, 3apfen an iRabeH^oI) (1. 55
§ 10 D. 32).
StruotUis, avii 2tf^ni bereitet: lapis
struet.. 3iegel, Sacfftein (1. 6 § 5 D. 8,
5); aui ^xtQtln ober ^acffteinen ge^
baut, gemauert: cdumnae, bases atmet.
(1. 8 § 1 eod. 1. 245 pr. D. 50, 16); opus
sruot. (1. 241 eod.); rivus stract. (1. 3 § 1
D. 43, 21).
Structor, SRaurer (1. 1 C. 10, 66).
Struere, bereiten, i- 9. str. irmdiiu
vitae alicuius (1. 30 D. 17, 1); totum hoc
struclum, ut etc. (1. 3 8 1 D. 4, 4).
Studere, \idf bemühen, befleißigen,
j. ©. stud. liberorum creationi (1. 15 § 2 D.
1, 7); suo lucro (1. 5 § 5 D. 3. 5); indbef.
bem 6tubium einer SBiffenfqaft ob«
Hegen: studendi causa mittere servum (l.
78 pr. D. 32); filius studms (L 2 C. 10,
40); studentibus utilem se praebere (1. 2
C. 10, 53).
Studiosus, 1) eifrig, fleißig: stud.
paterf. (1. 25 pr. D. 22, 3); studiose in-
tueri tabulas pictas (1. 65 pr. D. 21, 1).
— 2) einer »iffenfd^aft befliffen, bem
©tttoium berfelben obliegenb: stud.
alicuius doctrinae (1. 19 D. 10, 4); iuris
stud. 0- 1 D. 1, 22. 1. 9 § 4 D. 48, 19.
1. 4 D. 50, 13). — 3) »a« 3emanb fid^
angelegen fein läßt ober laffen foU,
tt>ünfd^endmert^, §. B. nihil tarn siu-
diosum in omnibus rebus invenitnr quam
legum auctoritas (1. 1 § 1. cf. § 7 C. 1,
17); non interemptionem ususfructus stu-
diosam essCf sed magis retentionem (1. 15
§ 2 C. 3, 33).
Studium, 1) @if er, %U\%, lOemül^ung,
^. iB. qni causis agendis quoquo studio
operantur (1. 1 § 11 D. 50, 13); studio
alicuius moram pati, ef&ci ut etc. (1. 13
53 § 1 D. 40, 5). — 2) «bfic^t, *. ».
relinquendi studio adscripta verba (1. 14
C, 5, 16). — 3) »ef *aftigung mit ettoa«,
). 9. abigendt stt^ium quasi artem exer-
cere (1. 1 § 1 D. 47. 14); indbej. mit einer
fSiffenfd^aft, 6tubium berfelben, loif«
fenfc^aftlid^e ^udbilbung, §. 9. stu-
diorum causa Romae esse, agere s. degere
(1. 18 § 1 D. 5, 1. 1. 17 D. 12, 1. 1. 5 §
5 D. 47, 10. 1. 36 pr. D. 50, 1); abesse (1.
28 pr. D. 4, 6. 1. 7 § 13 D. 14, 6); aud^
bie ©i||en|d^aft felbft, §. ©. magistri
studiarum (1. 7 C. 10, 53). — 4) «er*
gnügung: studiapopuli (1. 1 C. 11. 41). —
5) ©Ute, Öeben8»cife (1. 1 C. Th. 2, 1).
Stultitia, 2:bor^eit, Einfalt, Unmif«
fen^eit (l. 61 D. 21, 2).
Stultus, t^öridbt, einfdltig, unloif«
fenb (1. 9 § 5 D. 22, 6: — .sciant igno-
rantiam facti, non iuris prodesse nee
stultis solere succurri sed errantibus,*' 1. 4
D. 43, 24).
Stuprare, ein unt^erl^eiratl^äed grauen«
jiimmer ober einen Knaben burd^ fIeif(^U($e
^ermifd^ung Jd^&nben, fc^m&d^en; stu-
prum, fletf c^Iid^e IBermifc^ung mit einer
folc^en $er{on, 6d^&nbttng, ©c^tv&d^ung;
Digitized by
Google
534
Sturnus — Subdere.
stuprator» ©d^finber, ^urer (§ 4 I. 4,
18: — nlege luliä (de adulteriis) etiam
stitpri flagitium punitur, cum quis sine
vi vel virginem vel viduam honeste viventem
stupraverit, poenam auteni eadetn lex irro-
gat peccatorilms, si honesti sunt, publi-
cationem partis dimidiae bonorum, si hu-
miles, corporis coercltionem cum rele-
gatione.«* 1. 1 § 1. 1. 3 pr. D. 25, 7: —
„si honesiae vitae et ingenuam mulierem
in concubinatum habere maluerit — noYi
conceditur. sed necesse est ei vel uxorem
eam habere vel hoc recusantem stuprum
cum ea committere.'^ 1. 6 pr. § 1. 1. 13. 14
§ 10. 1. 33 D. 48, 5: „Stuprum committit,
gut liberam mtdierem consuetudinis (s. cu-
pidinis) com««, non matrimonii continet,
excepta yidelicet concubina. adulterium
in nupta admittitur: stuprum in vidua
vel virgine vel puero committitur." l. 101
pr. D. 50, 16. 1. 4 C. 5, 4. 1. 18. 22. 24.
28. C. 9, 9); stupr. virginem immaturam;
stuprum passa serva (1. 25 D. 47, 10);
sei'vus stupratus, mancipium stupratnm (1.
21 D. 1, 18 i. 23 pr. D. 21, 1); puero
stuprum persuadere (l. 1 § 2 D. 47, 11),
puerum vel teminam vel quemquam per
vim stuprare, not^jüt^tigcn (I« 3 § 4 D.
48, 6); vi praedonum vel hostium stupra-
tus aliquis (1. 1 § 6 D. 3. 1); adulteris
vel stupratdibus se committere (1. 43 § 1
D. 23, 2).
Sturnus, ©toor (1- 15 § 2 D. 19, 2).
Stylus f. stilus.
Stypteria, mann (1. 3 § 6 1). 27, 9).
Suadere, 1) rotten, einen Sflot^
geben: consülentihus suad (1. 5 D. 40^ 2.
cf. 1. 3 § 1 D. 4, 4. l. 3 § 3 D. 22, 1);
suadendum esse alicui, ut etc. (1. 5 § 11
D. 36, 4); anratl^en, ratl^fam machen:
qnae ratio suadety ut etc. (1. 15 § 3 D.
49, 17); quod magis ratio suadet (1. 38 pr.
D. 26, 7); ratio quae consuetudinem suasit
0. 1 C. 8, 52). — 2) üBetreben (1. 3 § 1
D. 11, 4).
Suarius (adi.), ©(^tneine Betteffenb:
forum snar. (1. 1 § 11 D. 1, 12); suarius
(Subst.), ©cfitoeine^änbler (1. 2 C. 11,
17. tit. C. Th. 14, 4); suaria functio,
suarium obse^ium, bie öon bet S^f* ^^
snarü )u letfienben 9[bgaben (1. 1. 10 §
4 eod.).
Suasio, 1) aHat^dert^eilung (}.4C.b,
59). — 2) Ueberrebung (1. 3 C. 9, 18);
©loubc (1. 1 C. 5, 62).
Suasor, «atftgebet (1. 13 pr. D. 4,4).
Suasus, Ueberrebung (I. 9 § 1 D.
9,2).
Sub (praep.), 1) unter: a) jur ©ejeid^
nung bed JDrtd, §. 6. sub terra, sub aqua
fieri opus (l. 15 g 5 D. 43, 24); b) ^nr Be*
jeit^nung bc^ @nt^oItenfein3, beS @e»
lören« unter tttoai, ^. ^. in edicto prae-
toris sub titulo de furtis (1. 195 § 3 D. 50,
16); sub tit, de in integrum restitutione (1.
1 § 10 D. 3, 1); sub edicto proponere
Caput (1. 6 § 1 D. 48, 3), c) §ur ^^eidf-
nung ber Unterwerfung unter eine $er-
fon; ber ^b^ängigleit t)on\fft, 5.^. sub
potestate alicuius esse (l. 195 § 2 D. 50,
16); sub aliquo esse provinciam, insulaui
(1. 7 § 6 D. 48, 22); sub curatore agere
(1. 77 § 14 D. 31; «liö creditoribus fieri
bona (1. 44 D. 29, 2); sub colono esse
praedia (1. 50 D. 49, 14); d) jur ^t^d^*
nunp ber einem Vertrag ober einer le^t«
tnilliöcu SSerfugung ^in^uaefügten 59 e *
f(^ränfung, ^ebingung ober oergl., j. B.
sub condicione stipulari (l. 70 pr. D. 46,
1); dare legatum (1- 107 D. 35, 1); sub
die incerto deberi (1. 16 § 1 D. 12, 6);
sub lege commissoria distrahi (1. 38 § 2
D. 35, 2); sub usuris dare, debere. acci-
pere pecuniam mutuam (1. 7 § 9 D. 14,
6, 1. 48 D. 17, 1. 1. 81 pr. D. 18, 1. 1. 18
D. 20, 4. I. 9 § 4 D. 26, 7); sub poena
debere pecuniam (1. 3 D. 12, 3. 1. 2 § 8
D. 13, 4. 1. 18 D. 18, 4. 1. 5 § 1. 1. 7 § 3
D. 28, 8); sub pignore contrahere (1. 2 D.
20, 5), credere. dare pecuniam (1. 59 § 5
D. 17, 1. 1. 9 § 1 D. 20, 6); sub pignore
debitor, creditor (1. 11 eod. 1. 6 § 5 D.
27, 9. 1. 61 pr. D. 36, 1); sub obligatione
fundi ac<;ipere mutuam pec. (L 28 D. 16,
1); sub fideiussore debere (1. 49 § 5 D. 30);
e) unter ben 9ugen, in d^egentnart
3emanbe8, bor 3emanbeni, 5. 1ö. sub
eodem iudice agere (1. 77 § 14 D. 31);
iuramentum, sacramentum sub ipso iudice
dari, praestari (1. 12 § 1. 5. C. 4, 1); 8t*b
obtentu testium (1- 8 § 1 G. 6, 22); f) unter
bem SBerf(^Iu6 bon ettoa^: sub una elave
tota habitatio (1. 17 § 15 D. 21, 1). — 2)
auf, in, bei, j. ©. sub ipso tempore divortii
(1. 12 D. 24, 1); sub tempus venditionia,
messis, mortis (1. 38 § 11 D. 21, 1. 1. 25
§ 6 D. 42, 8. 1. 193 D. 40, 17); sub incerto
causae eventu (1. 3 § 7 D. 48, 21). — 3)
toegen, ^. 9. quaestio sub capitalem cau-
sam (1. 14 § 5 D. 48, 5); sub capitalem
causam pecuniam accipere (l. 1 § 1 D. 48,
8); sub alieni compendii emolmnento per-
iurium subire (1. 4 pr. D. 12, 3).
Subadiuva, Unterge^ilfe (1. 4 § 1. L
5 pr. C. 12. 20).
Subaudire, barunter ober babei Der«
ftel^en (§ 2 I. 1, 2. 1. 1 § 7 D. 28, 5)..
Subourator,®ebtlfe eined^ef^dftd«
fü^rer« (I. 29 D. 8, 5).
Subdere, 1) ^in^ufügen, §. 9. breve
Digitized by
Google
Subdiaconus — Subiectio.
585
subditum (1. 1 C. 10, 66); pacto, converir
Uani subdita stipulatio (1. 88 pr. D. 8, 3.
1. 6 C. 2, 4). — 2) an eine« ^fnbetcn
@telle fe^en, unterfc^teben, a. 93. in
aUerius locum subdi (1. 8 § 2 D. 16, 1);
subditus iudex (l. 60 D. 5, 1); subd. par-
tum 0. 19 § 1 D. 48, 10). — 3) unter-
toetfen, j. 33. se subd. senientiae (1. 8 pr.
D. 46, 7), poenae Q. 84 D. 49, 14); subdi
exquisitis poenis (1. 80 C. 9, 9), tormentis
(1. 3 C. 9, 8) ; alterius iuri subdita persona;
subditiis (filius), im (Segenf. t)on suus (1. 1
C. 4, 27. 1. 4 C. 6, 24).
Subdiaconus, Untergel^ilfe beim
«ottedbienft (1. 20 C. 1, 8).
Bubdisiunctivus, etnanber nic^t ge«
rabe^u entgegengefe^t (l. 124 D.
50, 16).
Bubdivisio, Unterabtl^eilung (1. 87 §
1 C. 3, 28. 1. 22 pr. C. 6, 2).
• Bubdole (adv.), ouf üerftedte, liftige
«Seife (1. 6 § 1 C. 2. 6).
Bubduoere, 1) ent^iel^en.: a) tue^^»
nehmen, entmenben, ü. 9. sacculani,
quipartem sübducunt (1. 7 D. 47, 11); sub-
duci furto (l. 7 C. 9, 49), dolo malo here-
dis (1- 38 D. 5, 1); b) entjiel^tn, be-
freien, J. ©. subduc. rem de iudicio (1.
14 pr. D. 10, 2); de poteatate subductus
suus heres (l. 28 § 1 D. 28, 2); subduci
poetia Q. 2 § 5 D. 49, 14), quaestioni (1.
12 pr. D. 40, 9). — 2) entfernen: se sub-
duc. (1. 1 § 7 D. 49, 4) ; subducta persona
Supilli (1. 11 § 6 P. 35. 2). — 8) an» ber
Seit fd^affen, toegraffen, ). ©. con-
victum velox poena subducat (1. 5 C. 9, 4) ;
morte subductus reus (1. 4 § 1 G. 9, 6);
statim atque illum fata suhduxerint (1. 1
C. 12, 20). — 4] bered^nen: subduc.
rationem fructuum (1. 17 D. 34, 9); simplum
subductum (1.84§2D.44, 7); subduc. caU
culum, juf ommenred^nen (1. 5 pr. C 2, 55).
Subesse, unter ober hinter tttoai
fteden, einer ^onblnng jn ÖJrunbe Hegen,
über^u|)t bor^anben fein, vorliegen,
). fß. inquirendum, ne forte turpis causa
adrogandi stibsit (1. 17 pr. D. 1, 7); guia
adhuc lis subesse polest, transactio fieri
potest (1. 11 D. 2, 15); si in alium con-
tractum res non transeat, sübsit tarnen
causa — esse obligaiionem ; cum nvlla subest
causa — non posse constitui Obligationen!
(1. 7 § 2. 4 D. 2, 14); et civilis et naturalis
subest obligatio (1. 8 § 8 D. 46, 1).
Subfultus, geftil|t, berfel^en, j. 13.
subf. administratione (1. 25 C. 2, 12), di-
gnitate (1. 9 C. Tb. 6, 35).
Subhastare, jur öffenttid^en Ser*
fteigerung bringen (1. 3 C. 7, 55); sub-
hastaUo, ^erfteigerung (1. 16 C. 4, 44.
cf. hasta s. b.^); subhastaria sors <» sub-
hastatio (1. 9 C. Th. 13, 6).
Subiaoere, 1) unter tttoa» Hegen
(1. 49 pr. D. 5, 1}. — 2) unterHegen,
unterworfen fem: subiac. necessitati
(1. 11 C. 5, 31), supplicio (1. 4 C. 4, 40).
Subicere, 1) unter ettoad merfen,
legen, ftellen, j. ©. ignem subic. fornaci
(1. 27 § 9 D. 9, 2); equas subic. equis
r^g yov^g Xuqiv (1. 52 § 20 D. 47, 2). —
2) barnntcr ober boju fefeen, ^injn*
fügen, beifügen, ). fe. indita actis vel
subiecta (1. 15 C. 7, 62) ; doli clausula, quae
conipromissi stipulationi subici solet; sti-
Sulatio interposita et subiecta doli clausula
. 3 C. 2, 55. 1. 135 § 4 D. 45, 1 ; poena sub-
iecta (1.3 § 1 eod.) ; pacto subiecta poenae
stiptilatio, Äquiliafia stipul, (1. 10 § 1 D. 2,
14. ]. 15 D. 2, 15); subiectum legatum
(L 3 D. 30). — 3) on bie ©teile eine«
anbern fe|en, fteden, öorfd^ieben,
unterfc^ieben, j. 8. pro auro aes subic.
creditori (1. 36 pr. D. 13, 7); subic. par-
tum (l. 1 § 13 D. 25, 4. 1. 16 pr. D. 34,
9. L 1 § 11. 1. 2. 3. § 6 D. 37, 10); testa-
mentum (l. 2 D. 48, 10); falsus emptor
subiectus ; alium (emptorem) non idoneum
subic. \\, 4 § 5. 1. 14 § 1 D. 18, 2); cum Titio
honesto viro pecuniam credere vellem,
subiecisti mihi alium Titium egenum (1. 52
§ 21 D. 47, 2); molestum adversarium pro
se subic. (1. 4 § 1 D. 4, 7); subic. aliquem,
qui controversiam moveat (1-24 § 2 D. 40,
12); qui petat meo nomine (L 18 $ 8 D. 8,
5); subiecto nomine alterius emptoris sibi
comparare; subiectis aliorum nomintbus lo-
care; per subiectam personam agere, com-
parare (1. 9 D. 27, 9. 1. 2 § 1 D. 50, 8.
L 10 C. 8, 27); subiectio, UnterfteUung
einer $erfon (1. 18 § 8 D. 3, 5). — 4) on*
ftiften, anftellen: Bwhic. accusatorem (1.15
pr. D. 48, 16); infamandae uxoris suae
causa subic. adulterum (1. 15 § 1 D. 48, 5).
— 5) untertoerfen, j. ©. subici dominio
alieno (I. 4 § 1 1). 1, 5), potestati alienae
(I. 45 § 1 D. 45, 1. 1. 2 § 2 D. 1. 7),
alieno iuri (f. b. SB. s. 1 c); iurisdictioni
alicuius se subicere. subiectus (1. 14. 19
D. 2, 1. 1. 1. 2 pr. D. 5, 1. 1. 13 § 4 D.
36, 1); subici oneri, muneri (1. 3 § 5. 8
D. 50, 4), praestationi vectigalium (1. 9
§ 7 D. 39. 4), maximis usuris (l. 37 D. 3,
5. 1. 54 D. 26, 7), actionibus Q. 2 D. 48,
28), praescriptioni (1. 3 pr. D. 49, 1),
poenae (1. 2 § 7 D. 48, 5. 1. 1 § 9 D. 48,
10), fustibus, flagellorum ictibus (1. 28 § 5
D. 48, 18. 1. 12 D. 50, 2). — 6) bin-
toerfen: subici bestiis (1. 3 § 5 B. 48, 8.
1. 12 C. 9, 47).
Subiectio (. subicere.
Digitized by
Google
536
Subigere — Subnixus.
Subigere, 1) bcorbeitcn, j. 95. burc^
pflügen: arvay quae subigunt coloni (1. 1
C. Th. 5, 11), burc^ @tonH)fen: machinae,
quibus farinae subiguntur (Paul. III, 6
§ 64), btmi^ ©d^teifcn: fc^ärfcn: cos ferro
subigendo necessaria (1. 11 pr. D. 39, 4).
— 2) unterwerfen: subig. aliquem oneri
0. 30 C. 6, 42).
Subinde, 1) ^ierouf (1. 18 D. 46, 8).
— 2) nod^ einonber, toon Reit ju
Seit, öfters 0- 6 § 1 D- 8, 6. 1. 1 pr,
. 29, 1.
Subire, 1) eingeben, einbringen,
8ub. flumen (1. 13 § 1 D. 19, 2); locum
alicuios (1. 12 § 8 D. 20, 4); in animo
Bubire alicui, 3«nftnbem in ben ©inn !om»
men, einfallen (1. 1 C. 1, 28). — 2) fid^
unteraie|^en> übernehmen, j. ©.
sub. administrationem (1. 5 § 12 D. 27, 9J,
onus iutelae (1. 31 pr. D. 27, 1), onera rnatan-
monii, hereditaria (1- 7 pr. D. 23, 3. 1. 38.
42 pr. 98 D. 29, 2), hereditatem (i. 181 D.
50, 17), periculum (1. 3 B. 13, 1. 1. 44 D.
19, 1), satisdationem (1. 3 D. 36, 3), totam
litem (1. 7 § 2 D. 38, 2), condemnatumem
(1.2 § 5 D. 36, 1); ouc^ f. t>. 0. leiben,
0 u I b e n : sub. poenam (1. 5 § 1 D. 48, 1.
1. 1 § 5. 1. 7 § 1 D. 48, 16. 1. 1 pr. D.
48, 19), servitutem (1. 1 pr. D. 40, 12).
Snbltus, plbi^lid^, j. ©. sub. vis venu
(1. 30 § 3 D. 9, 2); per sub. servitutem
amittere civitatem (1. 6 § 5 D. 28, 3);
subito (adv.) = repente, j. S. abesse subito
eoactus (1. 23 pr. D. 22, 1).
Subiugare, 1) unter bod 3o(^ ]pan*
nen Q. 4 § 1 C. 12, 50), — 2) unter^»
toerfen, }. 93. subiug. aliquem donxinio
(1. 2 C. 10, 33), actionüms (l, 12 C. 7, 32),
gravamini (1. 80 C. 6, 42), publicis legibus
0. 1 C. 3, 24), capitali sententiae (1. 2
C. 10, 6), exüio (1. 2 C. 11, 55).
Sublnnotorium , \oa& gejogen »irb,
» a g e n (1. 10 C. Th. 8, 5).
Snbiungere, beifügen, 5. 95. pacto
Bubiung. poenalem stipulationem (1. 15 D. 2,
15); Pomponius scribit — ibidem subiungit
etc. (1. 8 § 12. 13 D. 10, 4. cf. 1. 9 § 1
D. 19, 2).
Sublegore, on bie ©teile 3eman*
be« toül^Ien (1. 76 D. 5, 1. 1. 2 pr. D.
50, 2).
Subleveu:^, 1) unter ftü^en: sublev.
plostrum conversum (1. 52 § 2 D. 9, 2). —
2) erleichtern, milbern: poena sub-
levanda (1. 25 pr. D. 48, 19).
Sublimare, ou^Aeid^nen (1. 3pr.
C. 3, 24. 1. 44 C. Th. 8,- 5).
Sublimis, ergaben, ouSgeieid^net,
5. 95. fastigiis proinotionum in stä)Ume
provecti (1. 5 C. Th. 6, 35); snblimis po-
testas (1. 8 § 2 C. Th. 6, 2. 1. 6 C. Th. 11,
28); sublimis honoris vir (1. 41 C. Th. 16,
2); vir sublimissimus magister officiorum
(1. 38 C. 7, 62); sublimiss. praefectura
(1. 2 C. 11, 6). SublimiUs, ^o^eit, aU
Xitulotur für bie ^öd^fken S5eamten, j. 93.
bic praefecti praetorio (1. 6 C. 11, 43. 1. 9
pr. 13. 18 § 1 C. Th. 8, 5).
Sublucare, 95äume burt^ 95efc^neibeii
auStid^ten (Paul. V, 6 § 13).
Subiug ere, in minber feierlicher
9Beife betrauern (Vat. § 321 ;,, minor
trimo non lugetur, sed sublugetur; minor
anniculo neque lugetur neque sublugetur*).
Submergere, üerfenfen; submergi,
üerfinfen, untcrfinfen: submersa sca-
pha, navis (1. 4 pr. D. 14, 2. 1. 3. 5 C.
11, 6); aquae ita summersae, ut defluere
extra terram non possint (1. 1 § 6 B. 43,
20), tief in ber (5rbe befinbtic^.
Subministrare, getod^ren, 5. 95. sub
ministr. alicui alimenta (1. 27 § 3 D. 5, 2).
Submittere, 1) l^erab^&ngen laffen:
Bubm. capHlos (1. 15 § 27 D. 47, 10). —
2) unterftellen, jum @rfaj fketlen: in
locum defunctorum yel inutilium capitum
alia summitt. (1. 68 § 2. 1. 69. 70 § 1 ff.
D. 7, 1. 1. 10 § 3 D. 23, 3); fetus pecorum,
qui summissi gregem retinent (1. 60 § 4
D. 36, 1). — 3) anftiften, toeranlaffen:
vim submitt. alicui (1. 9 § 1 D. 4, 2). —
4) anftetlen: submitt. delatorem, accusa-
torem (1. 5 pr. D. 37, 14. 1. 9 § 4. D. 48.
10. 1. 1 § 13 D. 48, 16); submitt. aHos,
ut vociferentur (1. 15 § 8 D. 47, 10).
Submovere, entfernen, auSfd^tiegen,
). 95. submov. aliquem a procincia sua
(1. 1 § 13 D. 1, 12. cf. 1. 239 § 8 D. 50,
16); ab utroque gradu submotus = ex-
heredatus (1. 3 § 5 D. 28, 2); submoveri
a successione (1.4 §2 D. 48, 17); petentem
submov.(exceptione); submoveri exceptionCy
praescriptione (1. 30 § 1. 2. 1. 51 pr. D.
2, 14. 1. 2 D. 16, 2. 1. 28 § 7^ D. 36, 1.
1. 1 § 10 D. 48, 16. 1. 4 § 2 D. 48, 17.
1. 115 § 1 D. 50, 16).
Submutare f. summutare.
Subnectere, on fügen (1. 37 C. Th.
16, 5).
Subnixus, auf ettoai^ geftü^t, bun^
ettoa« unterfküftt, gefd^ü^t, gefid^ert,
befrdftigt, mit ettoa« üerfe^en, j. 95.
firmissima ratione subnixa sententia (L 18
§3 D. 45, 3); sanctionc quadam subnixum
^. 9 § 3 D. 1, 8); subnixus civili actione
(1. 1 § 1 D. 43, 18), pHvilegio (1. 1 § 2
D. 1, 11), vacatione (l. 1 § 1 D. 50, 5j,
numero liberorum quincjue (1. 8 pr. eod.);
liberis subnixum matnmonium (1. 1 § 5
43, 30) D.
Digitized by
Google
Subnotare — Subsequi.
537
Subnotare, 1) bemericn (1. 15 pr.
D. 42, 5). — 2) untcrfd^rctben (1. 2
C. 10, 2).
Snbnotatio, Unterfd^rift, s. 1. a.
subnotatianem suam accommodantes (1. 8
§ 3 C. 6, 36).
Suboles, 9{ac^fomnienfd^aft (1. 1. 22
§ 7 D. 24, 3. 1. 2 C. 8, 47).
Subomare, Semonben mx fSornol^me
emet ^nblung gegen einen anbetn, indbef.
\m @T^bung einer falfd^en Stnflage, ^ut f(fh
legnng eine^ folft^en 3^gniffe^ jnftu^en,
anfletlen, onftiften: euborn. delatorem,
accusatorm (l. 1 D. 37, 14. 1. 1 § 13 D.
48, 16); t€8t€8 sQbornati (l- 13 § 6 D. 48
5. cf. 1. 9 D. 48, 2).
Subponere {. supponere.
Subrepere, erfcbletti^en fobreperej (1. 2
C. Th. 1, 11); sttbreptio — obreptio (1. 2
C. 1. 14. 1. 1 C. 6, 8. 1. 7 C. 10, 16);
sabreptloiass.snbreptivus, etfd^tid^en:
subrept. impetratio (l. 8 C. 11, 8), petitio
(l. 88 C. Th. 5, 13). mpplieaHo (1. 3 C.
Tb. 9, 26); subrept. rescriptum (1. 1 C. Th.
12, 16. 1. 10 C. Th. 13, 11. 1. 20 C. Th. 14,3).
Subripere, 1) l^eimliA »egnel^men,
enttüenben, fkel^Ien, j. Sß. furto subrip.
sacculos (1. 21 § 3 D. 47, 2); pignore
subrepto furti agere (1. 22 pr. D. 13, 7);
8% uxor rem viri ei, cui eam vir commoda-
verit, subripuerit — habebit furti actio-
nem (l. 28 D. 25, 2); ex araento subrepto
pocula facta coodici posse (1. 13 D. 13, 1);
res furtiva non usucapitur, niai in potesta-
tem eins, cui subrepta est, revertatur (1. 4
§ 6 D. 41, 3). — 2) »egroffen G- 6
C. Th. 4. 4). — 3) exWtiä^tn 0- 1 § 2
C. Th. 2, 23).
Subrogare, 1) = fegi adicere aliquid
(ülp.1.3). — 2) an 3emanb« ©teile
i^fecn, j. 8. in loco tertiae tutelae quarta
subroganda (1. 31 pr. D. 27, 1); illis testi-
bus separatis alios subrogari (I. 28 §4 C
6, 23) ; alii in eorum locum^ qui in eandem
iignitatem sttbsortiti sunt, subrogentur; in
subrogandis cerfcis quibus in diem functo-
rum Jocum ordo teneatur (1. 12. 21 § 2
C. Th. 6, 4).
Subruere, 1) einfkütjen: subruta aedi-
ficia 0- 17 C. 8, 11). — 2) etfc^üttern,
§u (Drunbe rtd^tcn: ne provincialium
Status Bubruatur (1. 16 C. Th. 8, 5).
Subscribendarius, ein beim ^ro»
oianttoef en ongeftellter ©contter,
tocld^er bie hierauf bejftglid^en ^lu«*
fertigungen nnb Ouittungcn jn unter*
fc^reiben ^atte (l. 1 C. Th. 7, 4. I. 8
§ 1 C. Th. 8, 4).
Subsoribere, 1) nnterfd^reiben:
a) fiber^pt unter ettoai» fc^reiben (1. 32 § 14
D. 4, 8. l. 15 § 3 D. 4, 10); b) in^bcf.
feinen Spornen unterfc^eiben, mit feiner
Sf^amenSunterf^rift tocrfel^en, j.^.
Bubscrib. rationes 8. rationibus (1. 12 D. 34,
3.. 1.82 D. 35, 1. 1. 40 § 3 D. 40, 7. 1. 13
§ 1 D. 44, 3), instrumentis G- U !>• 44»
1), chirographo (I. 1 § 4 D. 15, 4); sub-
scripti eodiciUi (l. 6 § 1 D. 29, 7): sub-
scriptum a testibus testamentum (l. 21 § 2a
C. 6, 23); c) subscrib. tn crimen s. crimine,
aU «nfldger bie «nflogefd^ft unterfd^reiben,
burc^ feine Unterfc^ft fic^ boju befennen,
bober über^upt f. b. o. f d^rif tlid^c «n*
Ilagc erbeben (1.3 D. 47, 1. 1.94 D.
47, 8. I. 2 C. 9, 1. 1. 2 C. 9, 45. cf. 1. 3
§ 2 D. 48, 2: — eubscribere debebit is
qui dat libellos se profeBSum esse''); in
berfelben öebeutung ^eiftt eö Bubscrib. iudi-
dum adrersuB reum (1. 8 eod.); d) jtt«»
ft i m m e n : voluntati alicniuB su bscrib. (L 1 8
D. 1, 7). — 2) abfoffen: Kbri ad edictura
subscnpti (1. 2 § 44 D. 1, 2).
SubscripUo, 1) Unterfd^rift: a) bie
unter eine fc^riftli^e Urfunbe gefd^riebenen,
ouf «nerfennung berfelben bejüglid^en SBorte
a. 61 pr. D. 44. 7. 1. 1 § 8 D. 48, 10)i
inSbef. Sf^omen^unterf d^rif t, j. ^.
inBtrumenta subscriptionibus partium con-
firmata (1. 17 C. 4, 21); chirographa cum
subscriptione procuratoris (1. 18 D. 8, 42);
finem testamenü stibscriptianes et signa-
cula testium esse decernimns (1. 21 § 2a
C. 6, 23); b) bie öom toifer ober einem
töeamten unter eine an i^n gerid^tete
fdbriftlid^e (gingobe gefd^riebene 9le*
f olution (1. 1 § 1 D. 1, 4. 1. 29 D. 48, 10.
1. 6 C. 1. 23. 1. 1 C. 7, 43. 1. 3. 5 C. 7,
57); c) subBcriptio (in crimen). Unter*
jeic^nung ber Änflogef (^rif t,
ftberl^aupt fc^riftlid^e «nflage, «n*
Ilogefc^rift (1. 7 pr. D. 48, 2. 1.13 C.
9, 2. 1.5 C. Th. 9, 1). — 2) «uffc^rift
(1.38 §2 D. 34, 2). — 3) ©d^rift, ^n*
f^aii (1. 68 § 1 D. 46, 1).
Subsoriptor, Unterf d^r cib er eine«
5:eftament« (1. 21 § 1. l. 28 § 6 C. 6, 23).
Subseoare, einen Baum unten abfd^nei*
bcn (1. 5 pr. 1. 7 §2. 4 D. 47, 7).
Subselllum, «an!, ©effel G- 3 pr-
5 pr. D. 33, 10).
Subsequi, 1) auf ettoa« folgen, noc^*
folgen, j. B. nihil interesse, utrum prae-
cedat voluntas an subsequatur (1. 10 § 1
D. 39, 3); ex continenti pacta subsecuta
(1. 7 §5 D.2, 14). - 2) erfolgen, @tott
finben (f 5 I. 4, 17. 1. 13 § 2 C. 3. 1).
— 3) befolgen, beobod^ten, j. S. aubs.
voluntatem legis (1. 10 § 1 D. 49, 15); subs.
debet praetor iuris civilis actinnetn (l. 39
pr. D. 9, 4.)
Digitized by
Google
538
Subserere — Substituere.
Subserere, nat^^ftottAfn (1. 13 § 2
D. 7, 1).
Subsidere, 1) jurüdblcibcn, toet»
bleiben (1. 62 § 1 D. 35, 1. 1. 76 § 1
D. 35, 2: — „legata, quae legatarii non
capiunt, cum apud heredes subsederini^
hereditario iure apud eos remanere.^) —
2) fid§ fenlen (1. 14 § 1 D. 39. 3).
SubsidiariuB, ^nr 9[ui$]^fllfe bte«
uenb unb erft antoenbbor, loenn onbcre
orbenttt(^e Wlxtttl nid^t $um 3tele führen;
actio Bubsid. be^((net in^bef. bie ^lage,
ntittetft toeld^ ber ^Mhtl gegen ben ^agi«
Sttat, ber ben Sormunb befteQt bat, für ben
%aU, bag biefet nid^t ^al^lungdf&^ig ift, {eine
©d^oblod^altung \ndft (l- 1 pr. § 4 D. 27,
8. cf. 1. 5 C. 5, 75).
Subsidium, 1) 9(niSl^ülfe: solemus
dicere, doli exceptionem subsidium esse
pacti exc^tionis (1. 10 § 2. cf. 1. 21 § 1
D. 2, 14); in subsid, heredem instituere
servum (1. 36 pr. D. 28, 6); in mafj^-
stratus municipales tutoruin norainatores,
si non faerint solyendo, pupillis in subaid.
indemnitoHa nomine actionem utüem com-
petere, constitit (1. 5 C. 5, 75). — 2) über*
ffaupt ^ülfe, Unterftfl^nng: debitum bo-
norum subsid. 5ur 9e^(^nung bed $flicbt«
tl^etfö (1- ö C. 3, 29); Unterfolt: subsid.
vitae exhibere alicui (1. 5 C. 8, 46).
Subsignare, 1) unter§ei(^nen, unter*
fd^reiben; subsignatio , Unterfd^rift
(1.39 pr. D. 50, 16). — 2) unterfiegeln
(1. 28 § 2 C. 4, 29). — 3) »er<)fänben:
facultates subsignatae fisco (I. 6 § 10
D. 50, 6); pro cautda litis subbign. res
(1. 28 § 3 C. 5, 37); subsignatio, SSer*
pfänbung (L 1 C. Th. 1, 11. 1. 5 § 1
C. Th. 13. 11).
SubsimUis, siemlid^ äbnlid^ (I. 1 § 5
D. 35, 3).
Subsistere, 1) ©tonb IJoIten, ou«*
galten, §. ©. in einem 8^ed^t«ftreit, im
(S^egenf. bon defugere (1. 85 § 5 1. 139 D.
45, 1). — 2) öeftonb ^oben, befte^en,
gelten, j. B. iuris ratione. nullo iure sub-
sistit sententia (1. 14 C. 2, 12. 1. 1 C. 3,
3); iure non subsist. testamentum (1. 11 C.
7, 2). — 3) bor^onben, am ßeben fein
(1. 18 § 2 C. 6, 30). — 4) tic^ ouf^aUen,
toertoeilen (L 2 § 4 D. 5, 1). — 5) »e*
benlen trogen, jtocifeln (1. 33 pr. D. 3,
3. I. 82 D. 12, 1. 1. 6 § 10 D. 50, 6). —
— 6) erleiben: corporales coerc. (lul.
ep. nov. c. 10 § 46).
Subsortiri, an bie ©teile cineiJ
«nbern gem&blt werben (1. 12 C.
Tb. 6. 4).
Substans. gegenwärtig, t>orbonben
(1. 28 pr. C. Th. 7, 4).
Substantia, 1) (Btoff, worattd eine
@ac^e befte^t, (Sel^alt, SBefen berfelben,
\. 93. rerum pretium non in substantta, sed
m arte positum (I. 14 D. 50, 16); materia
forma publica percussa usum dominiuw^ue
non tam ex subst praebet quam ex quanti-
täte (l. 1 pr. D. 18, 1); error in subst.,
ut puta si acetum pro vino veneat (L 9
§ 2 eod.); uti frui salva rerum subsL (1. 1
D.7,1); atub SSefen, 9latur eined ffte^tl-
ber^ältniffed, j. ©. subst. obügationis
(1. 6 D. 14. 6. L 3 pr. D. 44, 7), emptionis
(1. 72 pr. D. 18. 1. 1. 8 C. 4, 44), eogna-
tionis (I. 4 § 2 D. 38, 10); potius substan-
tiam intueri quam opinionem (1. 2 § 2 D.
41, 4. cf. 1. 10 § 1 D. 44, 3); subst ven-
tatis, toabred Sßefen, wirflid^e Befc^ffen^
eined SRec^tiStoer^dltniffed, toa^rer @a^ec^
(I. 5 C. 1. 8. 1. 10 C. 4, 21. L 17 C. 4.
29. 1. 10 C. 4, 38). — 2) »eftanb, fttaft,
^el^alt, subst. tollere, habere, capere (L 1
C. 7, 31 ; Gai. IV, 118). — 3) Snbeariff
bon Sermögendbeftanbt^etlen,
© e ft a n b eined Vermögen«: subst bonorum
(1. 34 § 2 D. 7, 1), hereditatis (1. 28 D. 4,
3. 1. 15 D. 18, 4. 1. 58 § 3 D. 26, 7),
kalendarü (1. 84 § 1 D. 32); au(^ hai
gefammte Vermögen einer $er(on,
). 9. subst quam pater, cum moreretur,
habuü; subst patema (I. 79 D. 35, 2. 1. 14
§ 7 D. 38. 2), defuncti (l. 27 D. 35, 1).
pupilli (1. 3 § 5 D. 26, 10. 1. 3 § 5 D. 27,
4), debitoris (1. 8 § 7 D. 17, 1); subst a
me proficiscitur (L 20 D. 18, 1); curator
substantiae (1. 6 § 4 D. 26, 1. 1. 80 § 1
D. 36, 1). - 4) Unterhalt, ßeben«*
mittel (1.9 C. 1, 4. I. 2 C. Th. 11, 27).
Substituere, 1) an bie Stelle einer
$er{on ober @ad^e eine anbere
fe^en, (teilen: a) flber^upt, a- ®- «*•
locum demortuarum arborum alias substit
(1. 18 D. 7, 1); substituta capita in locum
defunctorum vel inutilium (1. 68 § 2. 1. 69
eod. cf. 1. 10 § 8. 1. 11 D. 7, 4); cdiwn
iidversarium suo loco substit. (l. 1 pr. L 3
§ 4 D. 7, 1); substituti tutores in loeim
Ugüimi tutoris (1. 28 § 2 D. 49, 1); in
eius vicetn qui erat obUgatus substit se
debitorem (1. 6 G. 4, 30); eos, ^ui pro
aliis non ex contractu, sed ex officio qood
administraverint conveniuntur, in damnum
soi-tis substitui solere, non etiam in uauxas
(1.21 §1 D.50,l);b) einen »ettreter
für ficb ft eilen: snbsüt defensorem
(1. 5 § 7 D. 46, 7). fideiussorem (L 3 pr. D.
50, 8); c) an bie ©teile eine« ein*
gefefeten (Srben für ben %a% bag biefer
ntc^t mht wirb, einen anbern (Srben
ernennen, ober afi bie ©teile eine«
mit einem JBermdc^tntf f e ober
Digitized by
Google
Substructio — Subvenire.
539
einer mortis c, doneUio Sßthad^ttn für
ben t^tt, bog biefer bad i^m B^gettmnbte
nüft txtoixht, einen anbern Sermäc^tnig-
ober ©c^enlnel^mer ernennen; substi-
tatio, eine folc^ eüentuelle (Ernennung
cined erben ober SSerm&d^tniJ-
ne^merd; ebenfo toerben bie 9(udbrü(te
oon ber d^rbedeinfe^ung in einem
iestamentwm pupiUare gebrandet (tit I. 2,
15—16. D. 28, 6. C.6, 26. 1. 50 pr. D. 31 : ^üt
keredihus subsUtui potest, ita etiam lega-
tortw.^ 1. 10 D. 39. 6: ^Ei, cui morüs causa
donaium est, posse substüui oonstat in hunc
modom, at promittat alioai, si ipse capere
non possitv vel rab alia condicione*); here-
des aat instüuti dicontnr aat substituH:
instituti primo ^radu, substitati secundo
Tel tertio (1. 1 pr. D. 28, 6); &i; subsHtutione,
ex causa substitutionis deferri hereditatem
alicui (l.Söpr. D.29, 2. 1.9 D.38, 16); invicem
subst. beredes (f. invicem s. 1); pupiUariter
Bubstituere, pupülaris subetitutio, pupüla-
res Bubstituti ((.papillaris); sobstitatio Sim-
plex, duplex (f. b. f8.); — 2) nnterfkellen:
perRonam arbitrio substit. (1. 30 D. 38, 1).
Substniotio, Unterbau, (Srunb«
mau er (1. 19 C. Tb. 15, 1).
Bubstruere, unterbouen (1. 10 D. 8, 1.
L 1 § 6 D. 43, 21).
Subtemen, (Sinf(i^Iag im (iletoebe
(1. 70 § 2 D. 32).
Snbter, unten: subter annexa notitia
(1. 2 § 17 C. 1, 27).
Subterfagere f. supterfugere.
Subtextere, 1) unteru^eben (K 4
§ 1 C. 11, 9). — 2) onfügcn (1. 2 § 38
D. 1, 2).
Subtilis, Buptilis (adi.), rabtUiter
(adv.), fein, fd^orffinnig, f<)ifrfinbig,
genau, f^reng; subtilitas, suptUitas,
^einl^eit, S^i^finbigfeit, Strenge,
j. 58. suptilius tractare (1. 3 § 8 D. 12, 4);
8. disiinctio, differentia (L 4 § 2 D. 14, 2.
1. 58 pr. D. 50, 16); b. ratio (im (SIegenf.
bon benignitas (1. 11 D. 8, 3); s. regula
iuris (1. 13 pr. D. 28. 2); ins s. (1. 12 § 5
1). 49, 15. 1. 15 § 1 C. 6, 58); saptilitas
iuris, im (Efegenf. bon bonum et aequani,
benignum; nimia s. (1. 12 pr. 17 D. 28. 3.
1. 25 D. 39, 5. 1. 36 D. 45, 1. 1. 4 § 2
D. 40. 4. 1. 31 § 2 C. 5, 12. 1. 7 pr. C. 6,
49. 1. 14 § 1 C. 6, 58); s. verborum (1. 20
D. 12, 1), legis (L 16 § 6 D. 20, 1. 1. 30
C. 5, 12. L 31 C. 6. 23}.
Subtraotio f. subtrahere 8. 2.
Subtrahere, a) ent^ie^en, toeg«
n e b m e n , %. 8. ex hereditate subtrah. res
(1. 13 § 5 D. 19, 1). rem hereditariam
(1. 40 D. 9, 4), kgatam (1. 48 D. 30); pe-
cunia dvitati subtracta (1. 82 D. 47, 2);
subtrah. pecora ex pascais (1. 1 § 1 D. 47,
14); b) entjiel^en, §.16. filium suum
subtrah. milttiae (1. 4 § 11 D. 49. 16);
ffitifim6tt« publicis se subtr. (1. 6 § 8 D.
50, 6); subtrahi creditori mulieris personam
propter Sctum Vellei. (I. 14 D. 16, 1);
sibi mandaiorem subtra^um queri (l. 22
§ 3 D. 49, 14); c) entfernen, a. ». se
subtrah. alicui. ^emanbem babonlonfen (1. 17
§ 11 D. 21. 1); d) tocgraffen, j. ».
subtracti mortalitaie servi (1. 19 D. 43, 16);
libertus morte subtraotus (1. 14 § 8 D.
38, 2). — ab^iel^en: subtracHo = de-
tr actio (1. 5 C. 1. 29).
Suburbanus, 1) in ber 92&l^e einer
(Stabt gelegen, §. tB. subnrb. villa (L 1
§ j9 D. 49. 4); possessio (1. 41 § 6 D. 32);
snburbana (Subst.); bie Umgegenb einer
@tabt, «orftabt (1. 2 C. 3. 24). — 2)
praedium suburb. ift ein (^mnbftild im
ftdbti{(]^en Oeairf , %, $. ein JDbftgarten, u^el*
d^ Une ein praedium msticum einen ^»
trag abmirft unb ba^ biefem in 9ln{el^ung
ber Unberdugerlid^feit bon SRünbelgut bur($
bie oratio Septimii Severi gleid^efteflt U)irb:
.isuburbanum. quod ab urbanis non loco
sed qualitate secemitur'' (L 16 pr. G. 5,
71; 1. 1 pr. § 2 D. 27, 9 UgL f. 198 D.
50. 16). — 3) suburb. provinoia = ©iciÜen,
subwrb, provinciae = suburbicariae regiones
(1. 13 C. Th. 9. 1).
Suburbicariae regiones be^d^net nad^
(Sionftantin'd (fint^eilung bed römtfd|en 9teic^i$
in $räfecturen, ^öcefen unb $robin}en (cf.
dioeoesis) bieienigen ^fhricte ober $robinAen
ber ^rdfectur Stauen, meldte )nnd($ft
an bad Sßeiäbilb SHomd angrenzten
(1. 9 C. Th. 11. 1. 1. 12 C. Th. 11. 28).
Subustio. ^ei^ung bon unten:
ihermarum subustio (1. 11 C. 8. 11).
Subveotare. l^er^utragen, bringen
a. C. Th. 8. 5).
Subveotio. R^f^^^ bon $robiant (1. 1
C. 11. 4. 1. 4 § 1 C. Th. 14. 4).
Subvehere, 1) tragen, fortbringen
(l. 47 pr. C. Th. 8, 5. 1. 4 C. Th. 13, 5).
— 2) beförbern, s. Lb. (\, 10 C.10,53).
Subvenire. jkVi ^ülfe fommen, 5- 9.
praetor homintbus vel lapsis vel drcum^
Scriptis subvenit; ubi aequitas evidens
poscit, Bubveniendum est; in integrum re-
stitutione subveniri (1. 1. 7 pr. 8 D. 4, 1);
in lucro quoque minoribus subveniendum
dicitur (1. 7 § 8 D. 4, 4); ex officio iuris-
dictionis suae subvenire praetorem; extra
ordinem subveniri (1. 1 § 10 D. 3, 1. 1. 1
§ 2 D. 43. 32) ; subveniendum per exceptio-
nem (1. 1 § 3 D. 43. 30); subvenire ex
stipulatu de evictione vel ex empto actione
(1. 1 § 5 D. 43, 18).
Digitized by
Google
540
Subvertere — Succinctus.
Subvertere, 1) umreißen: arbor sub-
veraa a radicibus (l. 3 § 6 D. 47, 7). —
2) umftogen, ungültig machen, ent<*
fröften, j. ^. subvert. fideicommissam
libertatem {II % S D. 26, 4), vera iudicia
(1. 24 D. 29, 1). testamentum a. 28 pr.
C. 6, 23).
Sucoedaneus, 92ac^fotgeT, Settteter
einet frcmbeu SSctbinbtid^feit, ». ^. succed.
alieni pericuU (1. 3 § 8 D. 26, 7), culpae
(1. 4 D. 27, 8), damni (1. 10 C. 5, 34),
functionis pateruae (1. 27 C. 10, 30).
Succedere, 1) nadbfolgen, ol« 92ac^*
folger 3emonbe§ eintreten, a) in ctn
«mt (1. 2. 3 D. 48, 4); b) in ein 9«ec^«*
üer^öltniß, fei e« in ein einzelne« Sftec^t ober
eine einzelne ^erbinblic^Ieit, ober a(d @tbe
in bie ^efammt^eit ber Sermdgeni^ber^ltniffe
einer $erfon: in locum successias^i accipimus
sive per tmiversitatem sive in. rem sit
successum (1. 1 § 13 D. 43, 3); in Uni-
versum iuSf in universa bona — in rem,
in rei tantum dominium succed. (1. 3 § 1
D. 21, 3. 1. 24 § 1 D. 39, 2); heredüate
vel emptione dliove quo iure succed. in
locum alicuius (1. 3 § 2 D. 43, 19); here-
ditario iure succed. in alicuius locum (1. 5
D. 41, 10); heres in omne ius mortui suc-
cedit (1. 37 D. 29, 2. cf. 1. 6 § 6 D 3. 2);
in univermm dominium vel iure civüi vel
praetorio succed. (1. 70 § 1 D. 50. 16);
ab iniestato vel ex testamento succed. (1. 5
§ 3 C. 2, 52); c) in bie ©teile eine« uor-
ge^enben ^fanbgldubiger« einrüden (1. 3 D.
20, 3. l. 3 pr. 12 § 9. 1. 16 D. 20, 4. 1. 5
pr. D. 20, 5. 1. 1. 3. 4 C. 8, 18); d) an
bie ©tette eine« nöl^ ©rben noc^rüden (1. 28
§ 3. 1. 29 § 14. 15 D. 28, 2. 1. 13 B. 28,
3. I. 2 pr. D. 28, 6. 1. 1 § 11 D. 38, 9).
— 2) unterfollcn: succed. iugo servitutis
(1. 1 C. 7, 9), fuHi delicto (1. 3 C. 4, 34).
Suooendere, an^ünben, l^eijen:
succend. balneas (1. 1 C. Th. 7, 11); tro^nfd^:
entjünben, erregen: prava indignatione
succensi iudices (1. 16 pr. C. Th. 18, 5).
Sucoessio, 1) ^ufetnonberfolge:
auctorum (iuris) succ. (1- 2 § 13 D. 1, 2).
— 2) 92a4foIge, bo8 (gintreten an bie
©teile a^^'Wönbe«, a) in ©ejug ouf
einzelne Äecfit^uer^ältniff e: per dona-
tionem succ. facta (1. 17 § 5 D. 2, 14);
b) (gintritt in bie gefammten SSer*
mögen«uer^ftltniffe einer ^erfon, (Erb-
folge: succ. in Universum ««, quod de-
fanctus habuit ; ius successionis (1. 24. 208
D. 50, 16); universitatis cuiusque succ.,
qua*succeditur in ius demortui (1. 3 pr. D.
37,1); succ. legitima, ab intestato (1. 14
§ 2 C. 6, 58); c) ba« ^adftüden eincd
entferntem ®rben on bie ©teile eine«
nähern (1. 23 § 1. 1. 29 § 4 D. 28. 2.
l. 1 pr. D. 38, 9. 1. 194 D. 50, 17). - 3)
(Srbfd^aft, ^ad^la^, §. 9. ex testametUo
successionem optinere (L 1 G. 6, 20); adir
pisdj vindicare successionem (1. 5 § 3
C. 2, 52. 1. 4 C. 7, 34); inUr omnes here-
des successionem suam dividere (1. 10
G. 3, 36) ; aequis ex partibus dividere sac-
cessiones (I. 21 G. 2, 3); exhausta Ugatis
succ. (1. 1 C. 8, 3). — 4) bie dthtn ober
S^ad^Iommen einer ^crfon, &. S3. .mocestiom
suae conservare praedia (1. 38 § 7 D. 32);
succ. ex (üterius matrimonü coniuncUone
suscepta; nullam ex priore matrim<mio
habere su4xessionem (1. 3 § 1. 2 G. 5, 9);
alienas success. propriis anteponere (1* 30
G. 6, 42).
Suooeasor, Kad^folger einer $erfon, a)
in ©ejug ouf ein «mt (l. 10 pr. D. 1, 16.
1. 17 D. 1, 18. 1. 4 D. 1, 22. 1. 49 § 1.
1. 55 D. 5, 1. 1. 9 D. 27 9. 1. 20 pr. 21
D. 29, 1. l. 56 D. 31. 1. 3 D. 48, 4. 1. 15
§ 1. 1. 17 § 14 D. 50, 1); b) in »eang «if
ein SMtd»er]^aItni6 0- 3 § 1 D. 21, 3.
1. 24 § 1 D. 39, 2. 1. 12. 24 § 1 D. 39,
3. 1. 51 pr. D. 40,5); indbef. in 9^ug auf
bie ^efontmt^eit ber 9le(^«Uet^ältniffe einer
^erfon, (£rbe (1. 14 § 2 D. 4, 2. 1. 3 pr.
D. 5, 6. 1. 10 D. 16, 1. 1. 19 § 5 D. 21,
1. 1. 1 § 4 D. 48, 17. 1. 170 D. 50, 16.
1. 157 § 2 D. 50, 17); succ. honorarvm
(f. b. ®. s. 2), praetorius (f. b. ».); «»»«
success, decedere (1. 25 D. 40. 5. 1. 37 § 1
D. 41, 3); c) Vertreter Q. 26 D. 48. 19:
— unusquisque ex suo admisso sorti
subiciiur nee alieni criminis successof
constituitur*).
Suooessorium ediotnm, ba« |)r&tori|(l^
(Sbict über ba« bei htt bonorum possesm
ftattfinbenbe 92ac^rü(fen entfernteret
^Berechtigter an bte ©teile toeggefa^^
ner näherer (tit. D. 38, 9 G. 6, 16);
out^ success, Caput genannt (1-1 §3 1).
22, 6).
SuocessuB, Oeförberung (L 2. 3 C.
Th. 6, 28).
Sucoidere, 1) abf(^neiben: suocid
nervi (1. 2 G. 11, 59); abtönen, ffillen:
succid. arborem (l. 1 § 12 D. 39, 1. 1. 13
§ 3 D. 43, 24); propter sucdsas arbara
agcre ex locato (1. 28 § 6 D. 12, 2); »fc»
süccisa (1. 30 pr. D. 60, 16). - 2) unter*
brechen: praescriptio succissa (1.5 C. Th.
13, 6). — 3) succisus, Uerringert: fundi
succisi (1. 9 C. Th. 13, 11).
Sucoidus f. suddus.
Suooinotus, umgeben, au«gerüftet:
siuc. honore (1. 54 § 3 G. Th. 16. b);
iutttissima iuris ratione succincti libri (1. 2
C. Th. 1, 4).
Digitized by
Google
Succlamatio — Suggerere.
541
Suoolamatio, 1) 3utitf: succlamationes
populi (Vat § 35) - 2) «ittgejuti^ (1. 4
C. Th. 11, 7).
Sucerescere, toad)\tn (1. 8 § 2 C.
Th. 6, 2).
Sucoumbere, untetHegen, nachgeben:
necessitati succumbenduin eHse (!• 45 § 4
D. 27, 1); unterworfen, öcrfallen fein:
succ. legibus (1. 5 C. 10, 1).
Suoourrere, ^u $ttfe lommen, 5. 9.
deceptis sine culpa sua saccurri oportebit;
et aetati et imprudentio/e succarritnr (1. 7
§ 1 D. 4, 1. 1. 108 D. 50, 17); et in Incro
minoribus succurratur (1. 7 § 6 D. 4, 4);
saccurr. per in integrum resUtutumem, ex
generali edicto, decreio, causa cognita
(1. 51 pr. D. 3, 3. 1. 57 § 1. 1. 84 D. 29,
2. 1. 8 D. 38, 5^, exeeptione (1. 17 D. 13,
5), in partem debitam^ in totam heredüa-
tom (1. 43 § 1 D. 26. 7); non donare,
qui neeessariis oneribus succurrit (!• ^^
pr. D. 24, 1).
Suoidus, frifd^ obgefc^oren: lana suc.
(1. 70 § 4 D. 32).
Suoiüa, ^a^pel, mnhe (1. 19 § 2
D. 19, 2).
Suoulus, teertet.
Sudare, {(^toit^en, fid^ anftrengen:
sod. militiamy im iFriegdbien^ fi(^ anftrengen
(1. 8 C. Th. 7, 1. 1. 10 C. Th. 7, 20);
merita sudati diu labaris (l 2 U. Th. 6, 4).
Sudor, ©d^toeig: a) f^eud^tigfeit (i. 1
§ 8 D. 48, 20]; b) «nftrengung: qui in
sudore hellandi stipendiorum gradus me-
ruerunt (1. 7 C. Th. 13, 1); scriniorum saoro-
rum emensi sudores (1. 8 § 1 C. Th. 6, 22).
Sufiferre, tragen, leiften, 5. 9. suff.
poenam (I. 71 pr. D. 17, 2. 1. 15 D. 27, 3.
(1. 68 § 1 D. 47, 2), muUavi (I. 3 § 1 D.
47, 21), litis aestimatianem (l. 20 D. 9, 4.
1. 17 § 18. 1. 23 § 8 D. 21, 1. 1. 21 § 2
D. 21, 2. 1. 22 pr. D. 25, 2).
Snffioere, 1) ^inreic^cn, genügen,
gemad^fen fein, 5. 8. non guffic. admini-
strationi tutelae, ad rei administraHonem
0. 13 § 1 D. 26, 1. 1. 17 § 17 D 47, 10);
ne suis quidem negotiis suffic. (1. 45 § 4
D. 27, 1); operis suffic. non posse (l. 5
§7 1). 25, 3); Bufficientes viri publids
muneribus (1. 6 pr. D. 50, 6); leaatis non
suffic. hereditatem (]. 11 § 6 D. 35, 2);
bona debitorifl n&n sufficientia (l. 10 D.
40, 1); naves ad mare non sufficientes
8. 1 § 12 D. 14, 1); suffic. sibi posse, fflr
df felb^ forgen, ft<^ felbft er^Iten fönnen
1. 8 § 8 D. 2, 15); curator sibi non suf-
ficientis vel per aetatem vel per aliam
iustam causam (1. 14 § 7 D. 46, 3). — 2)
in (9ute fommen (1. 11 § 1 D. 49, 15).
— 3) aufteilen (1. 29 pr. D. 10, 3. 1. 22
D. 13,6). — 4) tragen: suffic. aestimatia-
nem (1. 40 pr. D. 40, 4). — 5) an ©teile
etned 9[nbern Ȋ^len: suffic. magistra-
tus (1.2 % 24 D, 1, 2); cansulatu suffectus,
an bie Stelle etned berftorbenen Gonfutö
nat^getoftp (§ 47 eod.).
Sufficienter (adv.), hinlänglich,
enügenb: suffic. alere et vestire (1. 15
2 D. 7, 1), defendere (1. 14 pr. D. 24, 3).
Suffigere, anheften: süffig cruci, an
ha» Äreuj gcf dalagen »erben (Paul. V, 23
§ 15. 17).
Suffooare, erftidfen (Gai. III. 219).
Suffodere, untergraben (I. 11 pr. D.
39. 8).
SuflVagari, 1) ju ®unften 3c»wönbe«
[pxtd^tn, bitten, um il^m ein Amt ju ber*
fd^af fen (1. 8 pr. C. Th. 6. 27). — 2) un^^
terftüt^en (1. 95 D. 32. 1. 1 C. 5, 47. 1. 29
C. 7, 62).
Sufnragatio.9ürf^ra<^e,(£m^fe^lung
(1. 10 § 1 C. Th. 6, 4).
Sufflragator, 1) gürf^rec^er beim
Äaifcr (1. 1 C. Th. 2, 23). — 2) «ntoalt
1. 6 C. Th. 2, 12).
Suffragium, 1) Stimme, bie bei einer
9lbftimmung gegeben toirb, j. ©. sufFr. in
curia ferre (1. 8 D. 50, 4); tribuum, po-
puli suffragio creari (i. 2 § 20 D. 1, 2.
1. 1 pr. D. 1, 13); sutfragio eligi (1. 5 D.
10. 2). — 2) gürf^rad^e beim Äaifer, um
^[emanbem ein 9[mt ju berfc^affen (1. un. C.
4, 3. 1. 1—3. 6. Th. 6, 22. 1. 7 C. Th. 7,
1). — 3) »a« für eine folc^e gür*
\pxadft ge^a^lt mirb (1. 23 § 2. 1. 26 pr.
C. 2. 7. I. 5 C. 12, 16). — 4) Unter-
fküt^ung, ©egünftigung, j. ©. suffragio
iustae paenitentiae absoivi (1. 19 pr. D.
48, 10); suffr. temporis (1. 24 D. 24. 1),
aetatis (1. 22 C. 2. 3. 1. 1 C. 2, 34); cor-
poratis indulta suffragia (1. un. C. 11, 15).
— 5) 8a uberfpruc^ (1. 4 C. 9. 18). —
6) Siunfc^: indulgeri alicui extrema suf-
fragia (1. 1 C. Th. 15, 7).
Suf^igium, 3uf lud^ti^mittel: suff. pro-
vocationis (1. 39 C. Th. 11, 30).
SufPtatus f. subfuUus
Suggerere, 1) unter ben %nfi, an bi,e
$anbgeben,5. 8. bom Unterfuc^ungdri(^<'
ter gefugt, melc^er bei feinen ^xaQtn bie 9[nt«
toort an bie ^anb giebt (1. 1 § 21 D. 48,
18: „qui quaestionem habiturus est, non
debet specialiter inteiTOgare, an Luc.
Titius homicidium fecerit, sed generaliter,
quis id fecerit: alterum |enim nuigis sug-
gerentis quam requirentis videtur**); sug-
ger. novum consilium et remedium (1. 1 pr.
D. 25, 4); prout religio suggerit senten-
tiam proferre (1. 79 § 1 D. 5, 1); prout
admissum suggerit, statuere (1. 1 § 2 D.
Digitized by
Google
542
Sug gestio — Summas.
47, 18) ; aequitcu, humanüas raggerit (l. 26
I 9 D. 4, 6. 1. 7 pr. D. 23, 8. 1. 18 pr.
D, 28, 2); ^ugfunft geben: sugger. prae-
tori de statu faeultatium (1. 2 § 2 D. 27,
2); onf ü^ten, erinnern (1. 97 D. 32. 1. 8
C. 6. 50). — 2) getoäl^rcn: aiimenta, quae
fiscus suggerit (l. 23 § 3 C. Th. 8, 5).
Suggestio, suggeatua, ^ntxaa, Vn«
frage, ©cri^t on eine obere ©cWroe (1. 1
", 5 D. 27, 8. 1. 2 C. 1, 14. 1. 20 C. 2,
. 1. 5 C. 6, 38. 1. 34 C. 7. 62).
Suggillare, suggilare, to erleben, be*
leibigen, befc^int^fen: sugill. pudorem,
opinionem (1- 10 § 12 D. 2, 4. 1. 4 § 16
D. 44, 4); suggillaUo, »efc^impfung
0. 15 § 35 D. 47, 10).
Suggrunda s. suggrundium, SBetter*
ba* (rubr. D. 39, 2. 1. 5 § 6. 12 D. 9, 3.
1. 242 § 1 D. 50, 16).
Sui, feiner: sibi (sibiinetj, se fsemetj,
fic^, 5. ^. copiam sui facere (f. copia s. 2.);
spectaculum sui praebere (1. 2 § 5 D. 3,
2); servum fuglUvoni sui furtum facere
(1. 1 C. 6, 1); sihi vigüasse (1. 6 § 7 D,
42, 8); sibi negotian (1- 6^ !>• 17, 2);
quasi sibi solvere (1. 9 § 4 D. 15, 1); si'
bimet retiner e portionem tertiam (I. 4 C.
I, 3); quiiurisdictioni praeest, neqne sibi
itAS dicere debet neqne uxori — vel ce-
teris, quos secum habet (1. 10 D. 2, 1);
secum habere liberos — filiuin a semet non
dimiitere (1. 8 D. 7, 2. 1. 8 D. 35, 1); se^
cum abducere mandpia (1. 27 § 1 D. 33,
7); tujcorem secum cubantem neoare (I. 3
§ 2 D. 29, 5); sibi familiaeque suae, sibi he-
redibusque suis conaütuere sepulchra (1.5 D.
II, 7); polliceri (pronuntiare) per se ve-
nientesque a se personas (per se heredemr
que suumj non fieri, qno minus etc. (1. 11
§ 18 D. 19, 1); per semet ipsum vel *w6-
iectas sibi personas adquirere stipulationein
(1. 7 pr. D. 26, 8); per semet ipsum —
per ahum adquirere hereditatem (1. 1 § 1
D. 29, 4); per semet ipstMU — per servum
suum probibere (1. 3 pr. D. 43, 24); con-
sules apud se servos suos manumittere posse
(1. un. § 2 D. 1, 10) ; pacisci, ne a se pe-
tatur (1. 17 § 3. 1. 19. 21 § 1 D. 2, 14);
secum agendi potestatem non facere (I. 1
§ 1. 1. 23 § 4. 1. 26 § 4 D. 4, 6); secwm
eampensare (1. 82 D. 35, 2); in se habere
aequitatem (1. 1 § 1 D. 47, 4); per se
ipsa valere (1. 2 D. 34, 8); per se esse
non posse — rapere secum in aocessionis
locnm id, sine quo esse non polest (1. 4
pr. D. 33, 9); Servitutes per se nusquam
longo tempore capi posse, cum aedificiis
posse (L 10 § 1 D. 41, 3).
StQoare, furchen, Ipfliigen (1. 11 C.
Th. 7, 20); tro^nfc^i ^erfleifc^en, unguli
sulcantes latera (1. 7 § 1 G. 9, 18).
Sulcus, 1) SfurAe G- 1 § 5. 9. 1. 24 pr.
§ 1 D. 39, 8. 1. 2 C. 3, 12). — 2) Stanal,
Proben (1. 6 C. 11, 43).
Sulphur f.
Sulpur, @(^n)efel: sulpuris fodina =z
sulpuraria, ©c^mefelgrube (1. 13 §5 D.
7, 1. 1. 52 § 8 C. 47, 2. 1. 8 § 10 D. 48,
10); sulpuratum, @cbtDefe(bo(i (1. 55
§ 8 D. 32).
Sumere, nel^men: a) an fic^ nehmen,
§. 9. sum. sibique habere (Gai. 11 , 209.
ülp. XXIV, 5. 1. 20 D. 33, 5); sibi sum.
ex administraUone nummos (l* 87 D. 3, 5);
ergreifen: sum. fustes aut lapides (l. 3
§ 4 D. 43, 16); sum. lugubria, %xaun*
Öeiber anlegen Q- ^ !>• 3, 2); b) anfne^'
men, empfangen: sam. mutuam pecumom
(1. 34 § 1 D. 12, 1); sum. mutuo aliquid
1. 4 G. 4,9); c) annehmen, ermäl^Ien, be»
^tlUniex compromisso, ex interdicto sum
jtuB iudex (1. 81 D. 5, 1. 1. 21 pr. D. 43,
24); arbiter familiae erciscundae inter me
et te sumptus (1. 52 § 2 D. 10, 2) ; alios
tutor sumptus (l. 3 § 6 D. 26, 10); d) ent«
nehmen, entlel^nen, ableiten: ex per-
sona alicuius sumpta intenHo (Grai. IV, 35,
86); ex ipsis rebtts sum. probationes (1. 38
§ 5 D. 50, 1); respondere — idque sam.
ex defuncti voluntate (1. 72 § 8 D. 35, 1);
e) erhalten, empfangen: sum. originem
a. 4 D. 1, 1); effectum G- 4^ D. 2, 14);
f) t^oU^ieben: Bwm. supplicium ab ali-
quo ober de aliquo (1- 1^ ^- 2* 1- 1- 1^
D. 29, 5).
Summa, 1) ^anptfac^e, ^auptpuntt,
9lefu(tat, ). O. summa quaestionis (1. 58
§ 8 D. 44, 7), opinionis (L 16 § 2 D. 21,
2); summa rei est, ut etc. (1. 32 § 8 D.
4, 8); summam hanc puto esse, ut etc.
(L 55 D. 41, 1); in summa, im fill^t'
meinen, ilber^aupt (L 11 D. 10, 8. L 65
pr. D. 12, 6. 1. 3 § 5. 21 D. 41, 2. L 1
I 6 D. 44, 5. 1. 17 D. 49, 14. L 214 D.
50, 16). — 2) oberfie Öeitung: quibw
summa reipublicae s. rerum commissa ett
(1. 14 D. 50, 1. 1. 40 C. 10, 82). - 3)
Bnmmt, SSktn^t (SIetbed ober anberer @a«
t^n, }. 9. tot esse stipulationes quotsvm-
mae sunt (1. 29 pr. D. 45, 1); ne moiori«
summae condemnetur, quam (Quantum ficere
poßsit (1. 22 pr. p. 42, 1); si diversissum-
mis condemnent iudices, minimam ^ectan-
dam esse (1. 88 § 1 eod.); summa condenma-
tionis (1. 3 § 11 D. 43, 17), debiH, peeumae
dehitae (1. 23 D. 13. 7. 1. 88 D. 47, 2),
dotAs (1. 12. 16 D. 33, 4).
Summas, SBorfte^er, SSorgefettci:
Digitized by
Google
Sammatim — Superesse.
543
snmmates ordinis Alexandrini (L 57 G. 10,
32). clasiiis (1. 4 C. 11, 2).
Summatim, 1) im 9(tlgemeinen,
fummarifc^; summ, cognoseere (1. 7 § 1
D. 5. 3. 1 40 D. 9. 2. f. 3 § 9 D. 10. 4.
1. 9 § 6 D. 11. 1. 1. 5 § 8 D. 25, 3. 1. 3
§ 1 D. 36, 4. L 1 § 14 D. 37, 9. 1. 3 § 4
D. 37, 10. 1. 16 § 4 D. 42, 1. 1. 1 § 9 D.
46, 5. 1. 2 C. 3, 19. 1. 1 C. 7. 65). — 2)
oIIc« sufammcnacrcc^net (1. 27 C. 5, 37).
Summitas, 1) @pi(e: ungulas onsque
summitatem praeoidi (l. 2 C. Th. 7, 4). —
2) ^^^c, ^ol^e SBürbe: träbeae sumini-
iaU honorati (l. 1 C. 12, 3).
SummuB. ohtx^tt, l^öc^fter, Äuget'
ftcr, 0. 8. Mummus (im (SJegcnf. t>ou imus)
fundus (l. 31 D. 8. 3); summa terra sab-
lata ez fundo (1- *^ § ^ I>- 7. 4); summa
potestas (I. 2 § 18 D. 1, 2); snmmum sup-
plicium (1. 28 pr. 38 I 3 D. 48, 19); summa
neglegenUa (1- 9 § 2 D. 22, 6); summa
(aequitatis) ratio (1. 43 D. 11, 7. 1. 8 D.
25, 1. 1. 73 D. 31); summa res, §ur 9e)ei(^«
nung bed faiferl. $ntHitt)ermögeitS: sammae
rei proeuraior (l. 3 C. 4, 46); ad summum,
Summutare, toertaufc^en (1. 1 § 2 D.
18, 6).
Sumptuosus (adi.), sumptuose (ady.),
Iopf«)icIi9 (1. 5 § 1 D. 28, 8. 1. 87 D.
39, 2).
Sumptus, ^Citftoonb, Soften, j. S.
sumptus refectionibas necessarii (1. 35 § 3
D. 32) ; Bumptum in funus facere (1. 14 § 7
D. 11 7); sumptus mofiumenti (1. 30 § 4
D. 3, 5) ; sumptus in praedtum alienum a
bonae ndei possessore facti (1. 48 B. 6, 1) ;
sumptus in praedia dotaüa facti (1. 42 § 1
D. 24, 3); sumptus facti in litem, in Ute
mota, in defensione causae (1. 39 pr. D. 10,
2. 1. 102 D. 45, 1); litis sumptus adversa-
rio suo reddere (1. 79 pr. D. 5, 1); actio
swnptuum (1. 9 pr. D. 3, 5); himores, qui
sumptum Tiabent (1. 7 D. 50, 7. cf. 1. 1
§ 3 D. 5a, 4).
SupelleoticariUB {. suppeUecticarius.
Supellex, Buppellex, ^auixatf) (tit.
D. 33, 10).
Super, ilber: a} |ur iBe^eic^nung einet
Jö^etn ©teflung (1- 3 pr- !>• 1. 15); *>) ou*
er, ). fß. super pretium, super <mnuam
mercedem amplius praestari (1. 19 pr. D.
18, 6. 1. 7 § 8 D. 24, 3); c) pt »eaeic^*
traitg bed (fi^enflanbed = de, §. iB. super ea
re cognoseere (1. 5 § 8 D. 25, 3); super ea
re notio (1. 1 § 12 D. 48. 16); iudex super
ea re datus, aditus (1* 1^ C. 4. 32. 1. 2 C.
5. 5 h super quaestionibus iudicare (1. 7 C.
7. 21): iura posita super cessionibus (1. 33
§ 2 C. 8, 53).
Superaddere, ^in^ufilgeti (1.7C.3.44).
Superaedlflcare, auf obet flbet ettoai^
boucn (I. 50 C. Tb. 15, 1).
Superamentiun, Uebetbleibf el 0- ^6
§ 4 D. 32).
Superare. 1) übet 3cmanben bie Obet»
banb begatten, obfiegen, ^emanben be«
ficaen, flbcttoinben, j. ©. in einem
9Re($tdftteit (1. 21 § 2 D. 5, 2. 1. 10 § 1
D. 18, 5. 1. 3 pr. D. 20, 1. 1. 16 D. 20, 4.
1. 1. 30 § 1 D. 44. 2. I. 14 § 3 D. 44. 3:
— „qui me potior est, cum ego te supe-
raturus sim, multo magis adversus te opti-
nere debet*); adiectione super ari, M, einem
^ufe fibetboten »etben (1. 35 D. 4, 4);
au(^ f. t>. a. flbetfill^ten: argumentis con-
yictus, testibus superatus (1. 2 C. 7, 65).
— 2) ben IBotjug ^aben, ilbetmiegen:
iurgia quae magnitudine superant (1. 32
C. 9, 9). — 3) übtig bleiben (\. 6 pr. D.
42, 5: -^ n^i*od superaverit — restitua-
tur"). — 4) vita superare, fibetleben,
no(^ leben (1. 80 § 4. 13 D. 36, 1).
Superbia, ^oc^mutl^ (1- 12 pr. C. 1. 14).
Supercilium. klugen btouen: erigendi
superc. fastus (1. 1 C. Th. 10, 26); au(^
IBinI obet ^itle: iudex, qui superc, suum
principali aestimet iudicio praeferendum
0. 9 C. ITi. 1, 6).
Superdioere, bttju fogen (1. 13 § 6 D.
12, 2).
Superducere, 1) ^ufilbten, superduc.
novercam (1. 10 § 1 C. Th. 8, 18). — 2)
?oft<)fetbe Äbet bie beftimmte 8a^t
l^inaud nel^men (1. 15 C. 12, 50); su-
perductio: Uebetf c^teibung übet ettoa«
9ui»ge{tti(^ened (l 1 § 1 D. 28, 4).
Supereminere, übettagen (1. 7 § 2 C.
6, 61).
Snpererogare, auftoenben (1. 14 C.
C. 2. 18).
Superesse, 1) übtig fein obet bleiben,
5. IB. pecunia, quae purgatis necessariis
sumptibus superest (1. 30 § 3 D. 3, 5); quod
aeri alieno superest; quae deducto aere alieno
supersunt (1. 11 D. 49, 14. 1. 39 § 1 D. 50,
16); dimissis legatis, si quid sup^uerit ex
dodrante, tun$ fideicommissa cogi praestare
(l. 6 pr. D. 29, 4); gi<od ex hereditate super-
fuisset, cum moreretur, restituere rogatus
(1. 60 § 7 D. 36, 1); siweresse alicui (im
(S^egenf. bon deesse), übttg l^aben (l- 1 pr.
D. 18, 1); superesse alicui actionem, petitio-
nem (1. 60 § 3 D. 17, 1. 1. 11 § 13. 1. 41
§ 11 D. 32), doli exceptionem (1. 21 § 1
D. 2, 14). — 2) übetleben 0- 15 § 6 D.
48, 10). —3) »otflel^en, bettoolten: ne-
gotiis, rebus suis, ret suae suueresse non
posse (1. 6 D. 3, 1. 1. 1 § 2 D. 3, 3. 1. 10
D. 4, 6. 1. 12 pr. D. 26, 5. 1. 2 D. 27, 10).
Digitized by
Google
544
Superexactio — Superior.
SuperexAotio, (Srl^ebung Don steuern
übet bai» erlaubte SRag (1. un. § l C.
10, 20).
Superexcurrere, über tttoa^ ^inau^
fid^ erftreden (1. 1 § 2 D. 48. 27).
Superficiarius f.
Superfioies (au(^ super ficiumj, 1) aEed
toai über @)runb unb )Boben fid^ be^
finbet, emporragt, ober mit bemfel-
ben in SSerbinbung fte^t, j. 83. ein ®e*
bäube, ein ^aum u. {. to. im (SIegenf. bon
area, solum 0- 71 D. 7, 1. 1. 3. 20 pr. D.
8, 1. 1. 18 pr. D. 8, 3. l. 29 § 2 D. 20, 1.
1. 81 § 8. l. 86 § 4 D. 30. 1. 39 D. 31.
1. 28 pr. D. 41, 8. 1. 3 § 7 D. 43. 17:
ysemper super ficiem solo cedere.^ 1. 44 § 1
D. 44, 7: — ,8i quis dixerit se solum sine
superf. tradere, nihil proficit, quo minus et
super f. transeatf quae natura solo cohaeret/^
(l. 98 § 8 D. 46, 8). — 2) ein ®ebäube,
tooran einem Slnbern, al^ bem (Stgen*»
t^ümer beiS SobeuiS (regelmäßig gegen
einen bem (^gent^ümer ^u entric^tenben ßin^)
bai? 9le(^t auf bollftänbige iBenu^ung
aU ein toererblid^ei^ unb berdugerli*
d^ed binglic^ed SHecbt (^la^red^tl au«
^e^t (tit. D 48, 16). - 8) baS bejugl.
binglid^e Sftec^t felbft. — Superfioiarius
(Subst.), toem ein fold^e« 9itd)t jufte^t
(1. 73 § 1. 1. 74. 75 D. 6, 1: „Superficiario
i. e. qui in alieno solo superficiem ita ha-
bet, ut certam pensionem praestet, praetor
causa cognita in rem actionem pollicetur.*^
1. 3 § 8 D. 39, 1. 1. 9 § 4. 1. 13 § 8.
l. 18 § 4. 1. 19 pr. D. 89, 2. 1. 1 § 4 D.
48, 18); atö adi. toixh ed jur $6eAei<^nung
ber Obiecte eined {otc^en SHec^tdüer^ältniffed
gebraud^t, 5. IB. superfic. aedex (1. 2 eod.);
superfic. insula (1. 9 § 4. 1. 89 § 2 D. 39,
2); superfic. praedium (l. 10 D. 10, 2. 1. 16
§ 2 D. 18, 7).
Snperfluere, überfliegen.
Superfluus, 1) toa» einen gen^iffen
betrag überfteigt, toa» mel^r beträgt,
ober toad nac^ gett^iffen ^b^ügen noc^
übrig bleibt; superfluum (SubsU,
SWe^rbettag, Ueberreft, Ueberfc^uB,
5. iB. quod superfl. est f. t>. a. quod amplius
promissum est, quam promitti oportuit (1.
61 pr. D. 28, 3. cf. 1. 48 § 1 D. 26, 7); ali-
quid esse superfl. exsoluto aere alieno (1. 57
D. 30) ; bona vendenda, ut id quod superfl.
estypupülo servetur (1. 81 D. 86, 1); bonorum
superfluum post mortem suam restituere ro-
gatus (1. 60 § 8 eod); cum praedia maioris
pretii quam portio bereditatis essen t, in
super fluo praediorum petenti fideicommissa-
rio Falcidiam intervenire (§8 eod.) ; si maior
modus institutionis quam fraudis fuerit —
de superfhw quarta rctinebitur (1. HD. 84, 9) ;
prius legata praestentur^deind« ex super fluo
fideicommissa (1. 6 pr. D. 29, 4); aliquid su-
perfl. inveniri in reditibus, quam est quanti-
täte cibariorum (1. 4 pr. D. 84, 1); sumptus
in praedia factos, compensatis fructibus
T^BTceptia, ad finem superfl ui servari conyenii
(1. 42 § 1 D. 24, 8. cf. 1. 48 D. 6, 1 ) ; si pecnniam
debeus oleum dederit pluris pretii, quasi plus
debens — superfluum olei esse repetendwm
(1. 26 § .5 D. 12, 6); non posse (creditorem)
in quantitatem certam pignora teuere, et
superfluum (f. t>. a. quod ampUus sibi debetur)
petere (1. 15 § 8 D. 42, 1); dimisso priore
creditore superfluum solvere {% 5 eod.); si
vendiderit creditor pignus pluris quam de-
bitum erat — an pigneraiido iudicio come-
niripossit ad superfl. reddendum .^ (1. 24 § 2
cf. 1. 7. 42 D. 13, 7. 1. 20 C. 8, 27 : — .pigno-
ribuH a creditore maiore quam ei debebatiir,
pretio distractis — pigneraticia de superfluo
competit actio."* 1. 5 C. 8, 29. 1. 8 | 4 C.
8, 33); si dos in funus non su^cit, in super-
fluum inpatrem actionem dari (1. 20 § 1 D.
11,7); minus ex tutelae iudicio consecufci de
superfluo habere actionem potestie (1. 1 C. 2,
26). — 2) überf lüffig: superflua non no-
Cent (1. 17 C. 6, 28); superfluo (adv.) H. 6
C. 5, 51. 1. 2 C. 7, 84).
Superfundere, über etmad fc^ütten:
aufböufen: superfusum solo et terrae (i
30 §2 D. 41, 1); tropifc^: über^Äufen:
Palatini, quos certa privilegia super fundunt
(l. un. C. 12, 30); über ba« kai cuf-
bürben (1. 5 C. 11, 58).
Supergredi, überfc^reiten: supergr.
numerum (1. 85 pr. C. Tb. 8, 5).
Superl dil, bie obern (b. ^. ^immli'
fd^en) @(5tter, im (Segenf. t)on dii manes
(Gai. II, 4).
Superimponere, über etmo^ aufftel*
len, errichten: sepulchro superimp. sta-
tuas (l. 7 C. 8, 44).
Snperlndicticius f.
Superindictio , superindictum s. su-
perindioticium, augerorbentlid^e Auf*
löge, ©teuer, im ®egen{. öon indictio
canonica s. sollemnis (1. un. C. 10, 18. 1. 4
C. 12, 19. cf. 1. 5 C. 1, 2. 1. 15 C. 10,48.
I. 1 C. 11, 75. 1. 3 C. 12, 16. 1. 1 C. Th.
II, 19); auc^ superindictus canon (\. 7 C.
Tb. 1, 12); superindicticius titulus ((. b. ©•
8. 3).
Superinducere, jufül^ren.
Superinductio == auperduotio f. su-
perducere.
Superinstruere , auf ettoaS bauen G-
1 C. 8, 10).
Superior, 1) oberer, l^ö^erer: a) ber
örtlichen Sage nad^, im ®egenf. t»on in-
ferior s. 1. a. 0- 1 I 23 D. 39, 3. 1. 8 § 5
Digitized by
Google
Supernumörarius— Supplicatio*
545
D. 8, 5); b) htt tHi^tuna na^: gradus
oognatiaim snperioris orcunis; cognaHo
sap. im ®egen{. Don inferior s. 1 b. (J. b.
SEB.): superiores, ble entferntem «er*
»anbten in anffteigenber ;Binie (1. 4
§ 2 D. 2, 4. 1. 51 D. 50, 16); c) bem aiange
nad^: magistratus super, (l. 4 ü. 4, 8); per-
sona sup. (1. 17 C. 9, 2). — ^ = potior,
}. 9. superiorem esae (in) interdicto (1. 8 pr.
D. 43, 17); qai sup. in lidtatione exetitcorit
. (1. 4 C. 4, 61). — 8) früher, j. «. testa-
mentum sup. im @kgeni. bon mferiu« (f. b. SB.
8. 2.); ex novissimo actu etiam superiorea
confirmari (1. 18 D. 8. 4).
Supemumerarius, übet^äl^Iiger 99e'
amter (1. 11 § 1. 1. 18 C. 2, 7. 1. 15 pr.
17 C. Th, 6. 80).
Sapemus, 1) oben ober äugen befinb«
lid^, äujerlic^: sup. impiessio codicillo-
rum, im ©egcnf. bon interior ecriptura
(I. 1 C. Th. 6, 22). —2) oberft: sup. legis
antintites (L. 4Q % 2 C. Th. 12, 1).
Superponere, 1) über ober auf ettoad
errieten, erbauen (1. 9 § 4 D. 1, 8.
1. 47 D. 89, 2. 1. 1 C. 8, 10). — 2) feften,
legen auf ettoaS: superponi redae, navigio
(l. 8 § 1 C. Th. 8, 6. f. 1 C. Th. 14, 9).
Superpostulaldo , übermäßige d^r^e»
bung b. Abgaben (\. 28 pr. C. Tb. 7, 4).
8ui>er9cribere, auf etmai^ fd^reiben
(1. 1 § 1 D. 28, 4. 1. 8 D. 29, 3).
Supersedere, einei^ (S)ef<^&ftd fic^ über-
beben, unterlafjcn, öcrfäumen (1. 7
§ 14. 1. 9 § 8. 1. 39 § 16 D. 26, 7).
Superstatutum, eine Abgabe ilber bad
georbnete SKog (1. 12 C Th. 7, 4).
Superstea, 1) lebenb (1. 8 D. 28, 2.
1. 231 D. 50, 16). — 2) übcriebenb (1.59
§ 1 D. 86, 1. 1 19 C. 2, 3. 1.2 C. 8, 57).
— 3) übrig: 8up. spaiium (1. 6 C. 2, 52).
ßuperstitio, 1) ?lberglaubc, aber*
gläubifc^e gurc^t: tirmdus metu divini
BuminiB usque ad superstiL (1. 8 pr. D. 28,
7); leves hominum animos superstitione
numinis terrere (1. 30 D. 48, 19). — 2) öon
ber cil^ri{tli(^en9leUgion abmei((enber
Glaube: iusiurandum propria superstitione
iuratum (1. 5 § 1 D. 12, 2); ad Ghrisiianae
religionis lucem de tenehris propriae super-
iftitionis migrare (1.28 C.Th. 16,8); superst.
ludaica (1. 3 § 3 D. 50, 2. 1. 158 C. Th.
12, 1), haeretica (1. 10 0. Th. 16, 5), pa-
ganorum (1. 22 C. Th. 2, 8); idolorum
superst. impia (l. 6 C. Th. 16, 7),
Superstitiosus, 1) aberglftubifcb (1.1
§ 9 D. 21, 1). — 2) tcterifc^ (1.53 C. Th.
16, 5). — 3) überftüffig: superstit. soUi-
citudo (1. 11 C. 4, 31. 1. 8 C. 5, 18), ap-
peüatio G. 6 C. 7, 64).
SuperraoaneuB, eitel, überftüffig:
supervacan. Utem instituere (1. 9 § 6 D.
26, 7).
Snpervaonus, überftüffig, unnötbig,
bcrgeblid^ (1. 7 § 10 D. 2, 14. L 8 pr.
D. 8, 8. 1. 9 § 1 D. 20, 5. 1. 65 pr. D.
45, 1); supexrvaouo s. supervaoue (adv.),
überflüffig, öergeben« (1. 14 § 8 D. 11,
7. Paul, m, 4 B. § 7).
Supervenire, plö Jlic^ beranfommen,
Semanben überfallen, f,, ^. supervenienH-
bus quibusdam fugari (1. 1 § 29 D. 48, 16);
morbiis superveniens (1. 10 C. 6, 22); Se»*
manbem unbermutl^et zufallen, anfallen:
hereditas superveniens (1. 10 D. 8, 3); an«
iommen, anrücfen: miliieB, qwibtis super-
venientibus hospitia praeberi oportet (1. 3
§ 18 D. 50, 4); jurüdfe^rcn 0- 17 § 17
D. 47, 10); ^tnjufommen: superveniens
delictum (1. 2 D. 43, 19); eintreten: super-
veniens usucapio (1. M § 5 D. 41, 3), con^
dicio (1. 3 § 7 D. 26, 10. 1. 4 D. 40, 13),
dies (1. 73 pr. D. 5, 1. 1. 22 § 1 D. 17, 1).
Superventus, ^in^utritt eine« Q^eig^
niffed (1. 28 § 2 C. 5, 4).
Snpervivere, überleben, j. ©. im
®egenf. bon common, simul perire, pariter
decedere (1. 32 § 14 D. 24, 1. 1. 9 § 2. 4.
LUD. 34, 5. 1. 26 D. 39, 6).
Supinus, trag, nac^Iäffig/ j. ©. igno-
rantia, quae non in supinum hominem
cadit; ignorantia supina (1. 15 § 1 D. 18,
1. l. 6 D. 22, 6).
Suppeditare, unterftü^cn (1. 28 C.
Th. 16, 8).
Suppellectioarius , ^uffe^er bed
^au^rat^g (1. 12 § 31 D. 33, 7).
Suppetere, 1) für einen ^Änbern for*
bem (1. 52 § 11 D. 47, 2). — 2) = suf-
ficere, a) ^inreic^cn (1. un. C. 12, 56);
b) nüftcn (l. 7 0. 8, 13); c) jttfte^en
(1. 22 C. 4, 35).
Supplementum, ^rgän^ung, ). 9.
supplem. quadrantis (1. 4 § 5 C. 6, 28.
cf. 1. 36 pr. C. 3, 28).
Supplere, berooltftänbigen, er^-
ganzen, §.53. supplet praetor in eo, quod
legi deest (1. 11 D. 19, 5. cf. 1. 7 § 1 D. 1,
1. 1. 13 D. 1, 3); suppl. capita demortua
(1. 70 § 1 D. 7, 1): suppl. quartam, debitam
portionem (1. 94 D. 35, 2. 1. 21 § 1 D. 37,
14. 1. 44 § 1 D. 38, 2); malitia supplet
aetatem (1. 3 C. 2, 42).
Supplicare, ben Äaifer anrn|en, an*
flehen, angeben, i^m eine ^tttfc^rift
überreichen (l. 2 C. 1, 19. 1. 41 C. 2, 4.
1. 10 C. 3, 1).
Supplicatio, 1) »ittfd^rift an ben
Äaifcr (1. 3 C. 1, 21. 1. 1 C. 9, 42. 1. 15
§ 1 C. 12, 19). — 2) öffentliche« (gebet
(1. 5 C. Th. 15, 5).
85
Digitized by
Google
546
Supplicium — Sursum Tersum.
8;
Suppllolum, Strafe: tUHmum s. sum-
mum suppl. )ur IBeieimnung ber Xobe^ftrafe
" 18 D. 1, 5. 1. 11 D. 47. 12. L 9 § 1
48, 9. 1. 8 D. 48, 10. 1. 28 pr. § 14.
1. 29 pr. 38 § 5 D. 48, 19); perpetua me-
taüarum suppl. (1- un. C. 2, 14); suppl.
deportationis (1- 2 C. Th. 3, 16), exsäii et
pro8criptioni8 (1. 20 C. Th. 9, 42); suppl.
exisHmationis exfcremum (1. 9 C. Th. 7, 18).
Supplodere, acrjtörcn (1. 4 C. Th.
11, 22).
Supponere, 1) baruntet ftelleit,
mad^cn, §. ©. acalas suppon. fenestris (§ 11
1.4, 1); batuntcr feften, bringen, k. ©.
suas subscriptiones, litteras suppon. (1. 28
§ 1 C. 6. 23. I. un. § 1 C. 7, 6); unter*
fc^ieben, j. ©. suppon. merces (1. 3 § 1
D. 47, 20); suppositus partw (i. 30 § 1
D. 48. 10. 1. 1 § 11 D. 37, 10), pupillus
(1. 9 eod.); suppon. a/tum, a quo stipuleris
(1.91 D. 46. 3); suppon. imaginarium cola-
num (1. 49 pr. D. 19, 1), emptorem (1- 22 $ 3
D. 17, 1); per suppoaitam peraonam mercari,
comparare etc. (1. 91 D. 29, 2. 1. 46 § 2
D. 49, 14. L 3 C. 4. 2); unterwerfen,
ff. 9. suppositus manui et potestaii (L 4 D.
1, 1), iurisdtctioni alicuius (1. 1 D. 2, 5). —
2, nerpfanben (1. 7 C. 4, 24, 1. 8 § 7 C.
5, 17. 1. 8 § 5 C. 6, 61. I. 9 C. 8, 16).—
3) noronöjcten (1 5 pr. C. 6, 27).
Suppositio, 1) Unterlegung: sine
Utterarum supposit. donationem facere (1. 4
Ö. 8, 56). — 2) »cr^fönbung (l. 3
C. 5. 74).
Snppressio, IBorent^attnna, ^tx*
l^e^Iung a. 6 C. 11, 8); Unterfd^togunö,
Unterfc^leif 0- 6 § 8 C. 11, 43).
8uppreB8or, SSorentb alter eineiS
frentbcn ©clatoen (I. 6 § 1 D. 48, 15).
Supprimere, 1) etttKid unterbrilden,
jnrüdl^alten, vorenthalten, unter*
f erlagen, 5. 9. cum reposcenti non reddit,
supprim. et intercipere videtur (1. 44 D. 41,
1); si plagium fecii vel suppressit^ Fabia
teneri; supprim. anctllcmi mancipium (1. 51
" 1 D. 17, 2. 1. 83 § 2 D. 47, 2, 1. 3 pr.
. 48, 15); supprim. partem (thesauri) ad
fiscum pertinentem (1. 3 § 11 D. 49, 14);
supprim. nierces (1. 8 § 3 D. 47, 20), nau-
fragium (l 3 § 4 D. 48. 8), testamentum (1. 3
§ 6 D. 48, 5. 1. 7 D. 48, 10), tabulaa (\. 10
§2 D.29, 3); toer^e^len, öer^eimlid^en:
supprim. condicionem statuliberi (L 9 § 1
D.40,7). — 2) Semanben fefkl^alten: nau-
fragt per vim suppreasi, ne navi opitulen-
tur (1. 3 § 8 D. 47, 9).
Supputare. jnfammen^ä^len, be«
rechnen G- 5 § 3 C. 2, 52. 1. 84. 154 C.
Th. 12, 1); snpputatio, ©eredbnnng (1. 6
pr. C. Th. 1, 1. 1. 12 C. Th. 11, 28).
Supra, 1) (adv.), oben, ^nr Oe^eid^nung
einer Dorberge^nben 16eftimmung: aupra
scriptusy dictus (1. 1 § 9 D. 8, 1. 1. 24 D.
24, 1. 1. 31 pr. D. 28, 6. 1. 122 § 1 D.45,
1); an(^sur9e}ei(^nungber auffteigenben
JBerwanbtfc^aftdlinte, im (S^egenf. non
infra s. 1. b. (1. 1 § 3 ff. D. 38, 10). —
2) (praep.), über, a) oberhalb, 5. 9. siqkra
terram possidere (1. 44pr. D. 41, 2); pro-
iectio supra vicini solum (1. 3 § 5 D. 43.
17); proiectum supra domum tuam (1. 29
§ 1 D. 9, 2); supra aedes cenacnlum (1.8
§ 7 D. 43, 17); b} au6er, borüber l^in*
and, 5. 9. dan yolo supra dotem tot aureos
(1. 11 D. 83,4); supra quod capere possum
rectum (1. 28 D. 32) ; quod patrono supar
suam portionem relictum est (L 10 pr. D.
38, 2) ; quod supra quadrantem apud here-
dem potest pervenire (1. 10 D.35, 2); supra
vires p<Urimonii dos promissa (1. 43 § 1 B.
26, 7); supra damnum seminis amissi mer-
cedes praestare (1. 15 § 2 D. 19, 2) ; supra
iurisdictionem suam ius dicere (1.20 D. 2, 1).
Supra Boribere, ba ruber (über etnmd
9(tti»geftri(^ene$) fc^reiben (1. 12 C. 6, 23).
Supremus, letzter; supremum (adv.),
^nle^t, j. 16. qui supremus moritur; supre-
num moriens (1. 34 pr. D. 28, 6: ,Ex dno-
bus impuberibus ei, gm supremus morereturj
heredem substittiit: si simul morerentar,
utrique heredem esse, qnia supremus non
is demum qui post aliquem, sed etiam post
quem nemo sit, intellegatur.^ 1. 9 pr. D.
34, 5. 1. 11 pr. D. 37, 11. 1. 162 pr. D. 50.
16); supremae defhncti preees (L 57 § 3
D. 36, 1); suprema voluntas (L 1 § 2 eod.
1. 79 pr. D. 28, 5. 1. 2 § 2 D. 29, 3. 1. 12
D. 34, 9. 1. 42 D. 40, 5); supremum tudi-
dum 8. suprema iudicia letzter Wut 0-4O
§ 3 D. 2. 14. 1. 32 § 3 D. 24, 1. 1. 5 D.
29, 3. 1. 36 D. 32. 1. 70 D. 35. 1. 1. 1 pr.
D. 37, 13); suprema sua (sc. iudicia) ordi-
näre (1. 39 D. 13. 7. l. 25 § 1 D. 28, 2.
1. 36 § 2 D. 29, 1); supremis suis cavere
(1. 3 § 17 D. 50. 4); supremae tabuhe (1. 1
§ 1. 1. 11 § 2 D. 37, 11. 1. 163 pr. D. 50,
16): supremorum stiorum sors pr ^e^eu^*^
nung beg Xobe« (1. 17 § 1 C. 9, 2).
8upterfugere,entn)ifd^en, entweichen,
5. 9. qui supterfugit, ne secum aliqua actio
moveatur (1.36 D. 42, 5); fi(i^ entjie^en:
supterfug. munus (1. 6 C. Th. 14, 3).
Sura, 9Bobe (1. 17 C. 9. 47),
Surdus. toub (§ 3 I. 2. 12. § 7 L 3.
19. 1. 1 § 3 D. 3. 1. 1. 3 § 8 D. 29, 5).
Surgere, an» bem «ett fid^ cr^cbeii,
aufftc^en G- U § 4 D. 21, 1).
Sursum veraum, aufwärts, na^
oben, im (0egenf. öon deorsum (f. b. Ä.).
Digitized by
Google
Sus — Suspendere.
547
Sus, Sd^Wein, @au (1. 2 § 2 D. 9, 2.
1. 65 § 4 D. 32).
Sueoeptlo, ^tnna^me dffenttid^et ®e«
fftHe: susceptionis tnunus, officium (1. 4 G.
10, 72. 1. 4 C. 11, 65. 1. 1 C. 12. 52);
susceptio redituum, pecuniarum (1. 20 pr.
§ 1 C. 11, 48).
Susceptor, 1) loer glüc^tigcn eine Sn*
Suc^t getoä^rt Q. 1 § 1. 2 D. 11, 5). — 2)
•inue^mer öffcnttid^er ©efälle (1. 5 C. 9,
27. L 5 C. 10, 19. 1. 23 C. 10, 32. tit. C.
10, 72) ; susceptoi* largitionaiium titulorum
(1. 3 § 3 C. 10, 23), aurarius (l. 1 § 1 C.
10, 22). vestium (1. 14 C. 10, 72), vini (1. 18
§ 20 D. 50, 4). — 3) Uebetne^mcr eine«
fremben mec^tsftteitö (l. 6 C. Th. 2, 12).
SuBcipere, 1) auf fid§ nehmen, übet*
nehmen, fi(^ unterbieten, 5. ^. compelli
ad mimei'a publica suscipienda; vocan ad
suscip. officium tutelae (1, 17 § 2. 5 D. 27,
1); snscepta tutela 0. 40. 41 § 2. 1. 45
§ 1 eod.); 8U8cipere adnUnistrationem rerum,
negotiorum (1. 30 § 1 eod. 1. 39 § 8 D. 27,
7. 1. 5 pr. D. 44, 7); suscip. defensionem
(1. 33 § 4 D. 3, 3. 1. 27 pr. D. 9, 4. 1. 58
pr. D. 17, 1. 1. 5 pr. § 1 D.46, 7), causam,
litem (1. 19 pr. D. 2, 1. 1. 8 § 2. 3. 1. 64.
69 D. 3, 3. 1 56 § 2 D. 17, 1. 1. 3 § 8
D. 48, 21), actionem, iudicium = excipere
8. 2. (l. 2 § 3. 1. 3. 52 pr. D. 5, 1. 1. 7
§ 1. 1. 20 § 5 D. 5, 3. 1. 2 § 4 D. 15, 1.
1. 10 § 1 D. 15, 3. 1. 63 § 1 D. 17, 2. 1. 1
§ 2, 3 D. 26, 7. l. 7 § 1. 1. 9 § 5 D. 27,
3. 1. 51 pr. D. 36, 1. l. 5 § 3 D. 42, 4.
1. 52 D. 50, 17), intentioneni (1. 9 § 6 D.
10, 4); suscip. periculum (1. 7 § 6 D. 26,
7), onus (1. 61. 99 D. 29, 2. 1. 76 § 1 D.
31), (MW alienum (1. 32 pr. D. 16, 1), debi-
tum pro aliquo (1. 8 D. 14, 5), obligatio-
nem (1. 17 D. 4, 2. 1. 2 § 5 D. 16, 1. 1. 45
pr. D. 17, 1. 1. 9 § 1 D. 45, 2), fideiussio-
nem (\, U § 3 D. 46, 3), fidem tacitam
(1. 13 § 7. cf. 1. 46 § 1 D. 49, 14); suscip.
mandatum (1. 1 § 1 D. 3, 3. 1, 1 § 1. 1. 6
§ 1. 1. 12 § 7. 1. 17 § 3. 1. 22 § 11 D. 17,
1). depositum (1. 5 pr. D. 16, 3), commo-
datum (1. 8 § 3 D. 43, 26). — 2) on*
nel^men, oncricnnen, j. )ö. suscip. here-
ditatem (1. 1 D. 5, 6. 1. 87 pr. D. 29, 2.
1. 77 § 7 D. 31), poHionem fratris (1. 59
§ 1 D. 36, 1), fideicommissum (l. 17 § 8.
1. 81 eod.), bona (1. 50 § 1 D. 40, 4),
pignora (I. 2 D. 20, 1. 1. 5 § 1 D. 20, 5),
nomina (1. 35. 44 pr. D. 26, 7). — 3) in
(imp\anq nejbmen, einnehmen, auf«
nehmen, i* S> procurator in pecuniam
suscipiendam (1. 55 D. 3, 3) ; suscip. pecuniam
mutuam (1. 4 pr. D. 12, 1), res donatas (1. 31
^ 1 D. 3, 5); suscip. annonam (1. 18 § 8
50, 4), aurum, species (1. 1. 3 C. 10, 72.
cf. 1. 1 G. 10, 73: , Aurum, quod infertur
a coUatoribus — aequa lance suscipiatur^ |
de suscepto securitatem percipere a rationah
(1.4 0.11,65). — 4) aufnehmen: suscip.stiZ-
licidia aedificiorum vicinorum (1. 17 § 3 D.
8, 2). — 5) oufnel^men = recipere, j. ©.
suscip. servum, fugitivum alienum (l. 1 § 2
D. 11, 3. 1. 48 § 3 D. 47, 2. 1. 5 D. 48, 15);
deso-Un-em agro tectove suscip. (l 1 C. 12,
45). — 6) Semanbc« fid^ annehmen/ 3^
manben in @c^u6 nehmen: suscip. p2e&em
et ad versus publicam disciplinam dofen-
dere (1. 1 C. 9, 30). — 7) tmp^auQtn,
erzeugen, 5. $B. partus suscepti (1. 77 § 17
D. 31); suscip. liberos (L 6 § 7 D. 50, 6),
filium, . filiam (1. 12 § 3. 1. 25 D. 23, 2.
). 18 § 7 D. 36, 1); apud bestes susceptus
fiUus (1. 9 D. 49, 15), susceptus ex fiHo
nepos (1. 7 D. 37, 8. 1. 7 pr. D. 38, 6). —
8) an ^inbe^ftatt annel^men: susoip.
fUium alienum (1. 132 pr. D. 45, 1); in
adoptiva famüia susceptus (1. 17 § 9 D.
50, 1). — - 9) auöbrüäen, au)8f^)teci^cn,
Vota susc, (1. 233 § 1 D. 50, 16).
Suscitare, auftil^reu (1. 10 § 2 C.
8, 55).
Suspectus, öetbäc^tig, inäbefonbete a)
eine« SSerbted^end: susp. reus (I. 1 § 1.
2. 1. 15 § 1 D. 48, 18); suspecto (adv.),
auf oetbftd^tiae (ben SSerbac^t eine^SRorbed
erregenbc) SGBeife: susp. deeedentes liberti
(1.21 D.34,9); b) ber Unreblit^fcit ober
Silad^Iäffigleit in »ejufl ouf bie gübrung
ber SBormunbfc^aft ober eine anbete Oefd^äftS*
fül^rung: susp. procurator (1. 19. 25 D. 3, 3),
tutor, curatar (tit. I. 1, 26. D. 26, 10. C. 5,
43. — ^Susp. tutorem eum putamns, qui
moribus talis est, ut susp, sit: enimvero
tutor quamvis pauper est, fidelis tamen et
diügens, removendus non est quasi susp."
1. 81). cit. cf. 1. 31 § 1 D. 42, 5); c) bet 8ol^*
tungdunf ä^igfeit: heres susp. (1.31 pr. §1
eod. : „susp. beres non isdem modis, qui-
bus susp. tutor aestimatur: siquidem tuto-
rem non faeultates, sed fraudulenta in
rebus pupillaribus et callida conversatio
su^ectiMH commendet, heredem vero solae
facuUates'^J; susp. hereditas (L 32 D. 17, 1)
Suspendere, l)auf^öngen, }. 16. quod
suspensum decidit (1. 1 § 3. cf. 1. 5 § 12
D. 9, 3) ; suspendi furca (1. 38 § 1 D. 48,
19), laqueo (1. un. C. 9, 14). — 2) jd^toe-
ben taf fcn, unentfd^iebcn, unbeenbigt,
untoon^ogen laffen, 5. $. suspeud. sen^
tentiam (1. 6 G. 9, 12); exsecuUo suspensa
(1. 5 G. 7, 65); suspeud. distractionem bo-
norum (1. 22 pr. D. 49, 14); suspensa
(f. t>, a. pendente) Ute, im (i^egenf. t)on post
causam actam (1. 1 § 12 D. 50, 13); suspensa
Cognitionen suspenso erimine (1. 86 § 1 D.
36*
Digitized by
Google
548
Suspen dios US — Suus.
29, 2. 1. 21 D. 48, 2); suspend. statum
alicuiua (1. 76 § 4 D. 81. 1. 2 § 8 D. 88,
7); iure postliminii omnia iura civitatis
in suspenso retinentur (l. 82 § 1 D. 28, 5) ;
suspensi iwis constitutii>, )ut IBe^^eic^nung
bei» ius postliminii (1. 15 B. 88, 16); quod
sub condicione debetur, eadem condiciane
suspendüur (1. 19 pr. D. 13. 5. cf. 1. 87
D. 12, 1); libertas suspensa sttb condicione
(1. 44 D. 40, 4); suspensa condicio (1. 84
D. 10, 2. 1. 72 § 4 D. 85, 1); in suspenso
esse, habei-i, f^toeben, unentfc^ieben
fein (1. 15 D. 9. 4. 1. 10 D. 15, 1. 1. 12 § 1
D. 20, 5. 1. 48 § 10 D. 21, 1).
Suspendiosus, einer, ber fic^ erl^öng^
t^at (1. 11 § 8 D. 3, 2).
Buspendimn, baS (Strängen: vitam
suspendio finire (1. 8 § 2 D. 48, 21).
Suspicari, argtool^nen, toetmutben
a. 11 D. 16, 8. 1. 6 pr. D. 41, 2).
BuBpicere. Dere^renb onfdftoucn, an*
beten (1. 10 C. Th. 16, 10).
Suspicio, ^txhad^i, ^rgtoo^n, fßtX'
mut^ung (1. 14 D. 1, 18. 1. 40 D. 9, 2.
1. 20 D. -24, 1. 1. 41 § 1 D. 29, l).
Bustentare, 1) erholten, etnö^ten
(\. 5 pr. D. 87, 9. 1. 8 C. 4, 12). — 2) auf-
recht erl^alten: susteni. statum reipubli-
cae (1. 1 pr. C. 1. 17). -- 8) ertragen,
(verbauen: totius eruditioms elementa,
quibus iuvenes subfulti possint graviora et
perfectiora hyum scita sqstentare (1. 2 § 11
eod.). — 4)t>ertoa(ten: sustent. munus
(1. 1 C. Th. 11, 28).
Biutentatio, Unterftü^nng, (Sr^al«
tung, (grnä^rung (1. 84. 48 § 6 C. 1, 3.
1. 29 C. 5, 12).
Sustinere, 1) l^alten, jlüjen, tragen,
5. 9. vasa, quae aliquid sustinent (1. 19
$10 D. 84, 2); sustiu. vetus opus (I. 1 § 18
D.9, 1); coniignatio, qua conelave sustinetur
(1. 47 D. 39, 2). — 2) anSl^alten, ertragen,
n^iberfte^en, ). 9. tarn firmum aediücium,
ut fluminis aut maris etc. vim sustinere
possit (1. 24 § 4 eod.). — 3) bulben, er*
leiben, §. ©. sustin. pro delicto condem-
nationem (]. 2 C. 9, 2); sustin. capitis demi-
nutianem (L. 2 C. 5, 30), maculam servitutis
(1. 5 § 1 D. 40, 11). suspicionem (1. 6 C. 9,
16), crimen maiestatis (1. 2 C. 9, 8), per-
duellionis causam (1. 2 C. 9, 50); Htem,
controversiam sustin. ab aliquo (1.2 C. 8, 19.
1. 7 C. 7, 16); sustin. actionem (l. 1 C. 4,
18). — 4) tragen, b.^. etttja« ju leifken,
toofür itt haften ^aben, j.^. sustin. |>m-
culum (1 84 D. 86, 1), damnum sortis (1. un.
C. 11, 89), onera matrimonii (l 75 D. 23,
8), aes aUenum (1. 89 § 5 D. 10, 2). sumptum
litis (L 3 § 2 D. 32). — 5) bertoalten,'
5. 93. sustin, administrationem (l. 17 § 8 D.
12, 2. 1. 100 D. 46, 3), officium 0- 21 § 2
D. 49, 1], munus collationis (1. 3 D. 87, 7),
partes aefensoris, actoris, petitoris (1. 45
§ 2 D. 8, 8. 1. 5 § 20. L 15 D. 39, 1. 1. 7
§ 5 D. 40, 12); sustin. oer^onam alicuius,
Semanben bertreten (1. 16 D. 28, 5. 1. 34 D.
41, 1. L 57 § 4 D. 47, 2). — 6) erholten
(1. 78 § 1 D. 28, 8. 1. 18 § 1 D. 26, 7.
1. 1 § 19 D. 87, 9). — 7) berfc^ieben,
b er ft eilen, 5. ^. suslin. tudicium, donec
etc. n. 5 § 1. 1. 7 § 1 D. 5, 8. 1. 24 § 3. 4
D. 40, 12); sustin. actionem, quamdiu etc.
(1. 1 § 3 D. 47, 6. cf. 1. 85 D. 49, 14);
sustin. cognitionem (1. 86 pr. D. 5, 1); sustin.
poenam, quoad etc. (1. 6 § 9 D. 28, 3. cf.
1. 6 pr. D. 48, 19); sustin. (fideicommissum)
in id tempus, quo etc. (1. 64 § 1 D. 86, 1).
Buaurrus, @)emurnte(: susarri magiei,
8attberf^)rü(^ (§ 5 1. i, 18).
Satela, Sift, 9lan! 0- 7 C. Th. 8, 1),
Sutor, @(bufter fl. 18 § 4 D. 19, 2).
Sutriniu, bie 6tabt @tttrtum in (Strurien
betreffenb (1. 35 D. 8, 8).
Suus, fein ober i^r: 1) ftber^au^ anf
eine befHmmte $erfon obcr©a<^ begüglid^,
i^r eigen, j. ^. suo iure^ non alieno bene-
ücio habere iurisdictionem (1, 5 D. 2, 1);
suo iure uti (1. 55. 155 § 1 D. 50, 17. 1. 6
§ 6 D. 44, 4) ; suo nomine agere, conv^iri
(§ 5 eod. 1. 6 § 12 D. 42, 8); sua fide
accipere mutuam pecuniam (1. 28 § 1 D.
16, 1); litem suam facere (f. lis s. 1), sua
natura intercidere (1. 14 § 1 D. 16, 3);
sua morte decedere, eine« natürlichen Xobed
fterben (1. 28 pr. D. 88, 2. 1. 7 § 1 D. 48,
20); aes suum, im Oegenf. öon alienum (j.
aes 8.8). — 2) eigen, felbftänblg, s-«.
in suavx tutelam, in suam potestatem per-
venire; sui iuris fieri, effici (1. 50 pr. § 4
D. 82. 1. 28 pr. D. 88, 2) ; sui iuris, suae
potestatis esse (1. 1 pr. 1. 4 D. 1,6. 1. 17
D. 3, 2. 1. 42 D. 44, 7. 1. 22 D. 48, 5: —
,in sua potestate non videtor habere, qui
non est suae potestatis**); sui arbitrii esse
(1. 22 D. 23, 2), suae aetatis factus. $ur
^e^eic^nung ber SWünbigfeit ober IBotl*
iäfirigf eit (1. 26 D. 3, 5. 1. 50 § 6 D. 32.
1. 8 0. 5, 28); suae mentis non esse;
suae mentis effectus furiosus (f. mens s. 1) ;
qui suus non est = furiosus (l. 7 8 9 D.
42, 4). — 8) f. b. a. gebörig, beftimmt,
georbnet, 5. 16. secunchim sua tempora
solvenda dos; suo tempore reddere dotem
(1. 48 § 2 D. 23, 3. l. 17 § 2 D. 42, S);
suis diebus, stm quaque die soluta pecunia
(1. 8 § 3 D. 18, 7. 1. 10 § 1 D. 18, 5), sua
Digitized by
Google
Sy Camino n — Syriarcha.
549
quciqe die exsolvere nsuras; non illatae
suis temporihus usurae (1. 12 D. 22, 1);
8110 quoque tempore facere (1. 25 § 8 D. 19,
2); sua die percipere pensionem (1 58 pr.
D. 7, 1); cntf<)rccftenb: suo pretio ven-
dere res (1. 9 D. 25, 2); ^uftänbig: suus
iudex a. 11 C. 6, 50. 1. 1 C. 7, 14. 1. 1
C. 9, 20.1.2 0.11,30).— 4) jur gamilic
Semanbei^ Ö^^örig, inÄbeJ. feiner tofttcr-
(id^en (S^etoalt untetmorfen: suuaCheresJ
eilt i)efceitbet, bet in ber üäterlic^en (S^ekoolt
(ober, im engeren ©inne, ber unmittelbor
in ber üöterlic^en O^etoolt) beg (ihrblaff erd ftanb
(§ 2 I. 2. 19. 1. 7 § 18 D. 2, 14. 1. 11.
29 § 12 ff. D. 28, 2. 1. 13 D 28, 3. 1. 10
§ 3 D. 38, 10: „Proximiores ex adgnatis
8ui dicuntur." 1. 1 § 1 ff. 1. 14 D. 38, 16:
„In suis heredibus cäitio non est necessaria,
quia statim ipso iure heredes existunt.**
LUC. 6, 20); sua heres (1. 9 D. 37, 7);
liberi, qui propter capitis deminutionem
desierunt sui heredes esse (1. 6 § 1 D. 37,
1); it$8 sui (L 1 % 15 D. 35. 3); sui, bic
©einigen ober S^rigen, bie SCnge^öri*
gen einer $erfon, j. ^. a suis custodiri
= per necessarios contineri (1. 14 cf. 1.
13 § 1 D. 1, 18); 9M9im suorumque culpam
praestare (1. 6 § 2 D. 9, 3); suas sttorum-
que iniurias exsequi s. persequi (1. 3 § 11
D. 43, 29. 1. 1 § 10 D.48, 16, cf. 1. 1 D.
48, 2. L 8. 12, 19 C. 9, 1); stuprum sibi
vel suis inf er entern occidere (1. 1 § 4 D.
48, 8); suis manibus vel per suos retinere
(1. 1 § 1 D. 2, 10); ae suosque (homines)
alere, pascere (1. 73 § 1 D. 23, 3. 1. 21 §
1 D. 24, 1); Qud^ bejeid^net wt bie Sanbd-
leute ober SRitbürger einer ^erfon (1. 8
|5 D. 50, 5). —5) aum »ermdgcn Seman*
bed ge^ßrig, im (Sigent^nm gemanbed
befinblic^, j. 6. argento omni legnto,
quod suum esset ,uon debetur id, quod in
credito est: quia non videtur suum esse,
quod vindicari non possit (I. 27 § 2 cf. §
4. 1. 34 pr. D. 34, 2. 1. 9 § 2 D. 33, 10);
suos servos eos accipimus, qui sunt pleno
iure testantis (1. 73 cf. 1. 71. 72 D. 32);
stu)s facere fructus (1. 62 pr. D. 7, 1. 1.
25 pr, 45 D. 22, 1. 1. 40 D. 41, 1. 1. 62
§ 8 D. 47, 2); servus nihil suum habere
poiest (1. 10 § 1 D. 41, 1); omnia sua
restituere rogare (1. 16. 31 § 1 D. 36, 1);
de suo erogare, dare (1. 33 D. 3, 5. I. 1 §
33 D. 16, 3. 1. 12 pr. U. 31); suum cuique
ita tribuere, ut non distrahatur ab uUius
personae iustiore repetitione (l. 31 § 1 D.
16, 3) ; suum petere (L 7 D. 22, 6), conse-
qui (1. 27 § 1 D. 4, 4. 1. 1 D. 14, 5, 1. 7
D. 42, 3); percipere (1. 36 D. 46, 1), red-
pere (i, 44 D. 12, 6. 1. 21 pr. D. 89, 5. 1.
6 § 6 D. 42, 8. L 129 pr. D. 50, 17); pro
suo im (^egenf. bon animo h^edis) gerere
(L 20 § 1 D. 29, 2); pro suo possidere (tit.
D. 41, 10) ; hahitare vel in suo vel in oon-
ducto (1. 1 § 9 D. 9, 8); iure quid in.suo
(sc. solo 8. praedio) faeere (1. 26 § 39, 2);
aqnam pluviam in suo retinere vel super-
ficientem ex vidni in suum derivare (1. 1
§ 11 D. 39, 8).
Syeaminon, SRanlbeerbaum (1. 10 D.
47, 11).
Syllaba, @^lbe (1. 67 D. 28, 5).
Symbolum, Ü^lanbeni^belenntnig (1-
8 pr. C. 1, 5).
Symphonlaous, symphonia, SRufifer
a. 15 § 1 D. 7, 1. 1. 22 § 1 D. 9, 2).
Synagoga, ^ird^e ber guben (1. 4. 17.
18 § 1. 2 C. 1. 9).
Syndious, 9(ntt)alt einer Stabt ober
eine« ©ollcginm (1. 1 § 1. 2 1. 6 § 1 D.
3, 4. 1. 5 § 10 D. 43, 24. 1. 18 § 13 D.
50, 4).
83medrium, giat^dOerfammIung(l. 17
C. 1, 9).
8yiigrapha,@(^ulbt>erf(^reibung (Gai.
III, 134).
Synodita, Äto fter br u ber 0- 6 0.
I, 4).
Ssmodus, Serfammlung (bef. bon
®if(böfen); syn. Chalcedonensis, Ephesina
(1. 8 pr. C. 1, 5. cf. 1. 23 C. 1, 3).
Synoneton, (S inf auf (1. 1 C. Th.
II, 15).
Synopsis, SBeraeid^nig (l. 5 § 11 D.
27, 9).
Synthesis, ber gan^^n§ug bontleibungd»
finden (1. 38 § 1 D. 34, 2),
Ssrria, s. Syriae (Syria Phoenice —
Sjrria Goele; prima — secunda Syria),
ßanbft^ft in «pen (1. 37 D. 42, 5. 1. 1 pr.
§ 3. 1. 3 pr. 1. 8 § 8 D. 50, 15. 1. un. C.
1, 36. 1. 24 pr. C. 2, 7); syriacus s. sy-
riaUous, f^rifd^ (I. 15 D. 26, 2).
Syriaroha, Dber^)rie.fter in ©^rien
(1. 2 C. Th. 15, 9); Syriarchia, hai
«mt eine« folc^en (l. 1 C. 1, 36. 1. 1 C.
5, 27).
Digitized by
Google
550
Tabella— Tacitus.
T.
?]
Tabella^ %a\tl, toorauf acfd^e&en (1.
104 § 1 D. 30. 1. 3 C. 10, 34).
Tabellarius, 1) ©tieftrfiö«^ 0- ß^ P'-
D. 41, 1). — 2) 8lc(^nunö«' ober (Steuer*
fteantter (1. 2 § 1 C. Th. 12. 6).
TabeUlo, 9lotot (1. 9 § 4 D. 48, 19. 1.
14 § 6 C. 1, 2. 1. 24. 29 C. 6, 23. 1. 15.
C. 10, 32).
Tabema, ©übe, ^Ätte, §ott» (1. 183
D. 50, 16: „Tabemiie appellatio declarat
<mne uHh ad habttandum aedificium, non
ex eo quod tabulis eUmditur*^); indbef. ^ube
obet^Baben ^umOettieb einei^^anbeld
oberO^etoerbed (1. 185 eod. 1. 19 § 2D.
5, 1. 1. 27 § 1 D. 7, 1. 1. 3. 8. 13 § 2. 1.
19 § 2 D. 14, 3. 1. 5 § 16 D. 14, 4. L 34
r. D. 20, 1. L 91 § 2 D. 32. 1. 7 D. 33,
.'); tab. argmtariaj ©übe, ßaben eine« ®clb^
X0t6fi\M (1. 32 D. 18, 1), cauponia, ©t^ent
laben obet mtüiifyiia (1. 43 pr. D. 23, 2.
1 13 D. 33 7)
' Tabemaotdum, Seit G- 184 D. 50, 16).
Tabemaria (sc. negotiatio), $txam*
%anhtl (1. 1 C. Tb. 41, 10).
TabenmritiB, Öefi^er eine« Äouf*
taben«, Äotufmann, ^tämer (1. 5 § 7
D. 14, 3); tabemaria, Ätämetln (1. 1 C.
5, 27).
Tabemula. Ätomlaben (1. 19 § 2 D.
5. 1).
Tabes, ^u^jefatung, ©c^tvinbfuc^t
a. 1 § 4 C. 9, 4).
Tabesoere, fi(^ au^jel^ten, \d)toin*
ben: iabescenies artm (1. un. § 1 C. 9, 14).
Tabifioare, au^je^ren (1. 5 C. Th.
16, 5).
Tabula, 1) 9ret, 5. 99. granaria, quae
ex tabulis fieri solent (I. 18 pr. D. 19, 1);
borreum ex tab, ligneis factum (1. 60 D.
41, 1); ex tah. alicuius navem facere (1. 7 §
7 eod.). — 2) 2::afel, a) toorauf gemalt ift:
iah, picta (f. pingere); tab. rasa pictura
(1. 13 pr. D. 50. 16); tab. adfixae et pa-
riettbus adiunctae (l. 41 § 13 D. 30); b)
moranf gefd^rieben i\t, 0. fß, tab. aerea legis
(1. 10 pr. D. 48, 13); lex s. leges XII
tabularum (1. 2 8 4. 8 D. 1, 2); bo^er
tabulae, ©c^rtf tjtüd, Urfunbe, j. ©. qui
chirographum legat, non tantum de tabulis
cogitat, sed etiam de actümibuSy quarum
probatio tabulis continetur (1. 59 D. 32);
tab. cautionis (1. 5 D. 26, 10), obUgationis
(l. 6 C. 8, 40), contractus (1- 4 C. 4, 50),
venditionis (1. 2 C. 4, 56), dotis s. dotales
(1. 29 pr. D. 23, 4. 1. 66 pr. D. 24, 1. 1.
12 D 33, 4); nuptiales (1. 9 C. 5, 4. cf.
I. 31 pr. D. 39, 5: — ^neqae tabulas
facere matrimoniam"); in tob, publieis
falsum conscribere vel recitare, delere Tel
indacere aliquid (1- 2 D. 48, 4. 1. 10 § 1
D. 48, 18); inSbcf. Wirb ber ÄuSbrud bon ber
^eftamentdtttfunbe gebraud^, f. Q. 5a-
norum possessio sectmdum tab, (tit. D. 37,
II. C. 6, 11. — „Tabulas testamenH acci-
pere debemus omnem materiae figuram:
sive igitur tab. sint ligneae sive cuiuscum^
que cuterius materiae — tabulae recte di- ^
centur" (1- 1 P>*. D. cit.), contra tab, (tit. *
D. 37, 4 C. 6, 12 — 13); interdictum de
tab, exhibendis (tit. D. 43, 5); tab. sub-
stitutionis (l. 18 § 4 D. 34, 1), pupülares,
secundae (f. biefe ©.).
Tabidaria, bad tlmt eined tob»-
larius,
Tabularium, «tdbib (I. 92 pr. D. 32).
Tabnlariua, 1) tlr^it^ar (1. 3 § 3 D.
43, 5). — 2) wer 5ur 9tb{affung tH>n Ux*
funben öffentliefi autorifirt ifk, ^lotor (L 9
§ 1 C. 1. 55.1. 3 C. 4. 66. 1. un. §10.
7, 6. 1. 1 C. 7, 40. 1. 11 C. 8, 17). — 3)
ein »lec^nunggbeomter (1. 7 §4 D. 11,
6. 1. 18 $ 10 D. 50, 4. 1. 1 § 6 D. 50, 13),
inSbef. betm ©teuerwefen, etwo @teuercal>
culotor (1. 2 C. 10, 1. 1. 2C. 10, 2. 1. 1
C. 10, 6. 1. 1 C. 10, 19. 1. 1 C. 10, 25. 1.
12. 13 C. 10, 72. 1. ICH, 58. 1. 2 C.
12, 49).
TahxüAtum (bpusj, wai aud Bteterit
Qtmad^t ift, ^ecfe ober SBanb (1. 20 §4
D. 8, 2. 1. 21 C. 8, 11).
Taoere, 1) fd^weigen, 5. ©. gut tacet,
non utique fatetur: sed tarnen verum est
eum non negare (1. 142' D. 50, 17. cf. 1.
11 § 4. 7 D. 11, 1. 1. 13 § 11 D. 19, 2: -
,hoc ipso, quo tacuerunt, consensisse Tiden-
tur«). — 2) unwirifam fein: lex (1. 28
C. 5, 4. 1. 1 § 5 C. 5, 13).
Tacitumitas, 1) etiUfc^Weigen, §. 9.
tacitumitate utriusque partis colonum re-
conduxisse Tideri (1. 13 § 11 cit.); taeitur-
nitate praeterire aliquem (1. 4 § 5 C. 6,
28. 1. 3 C. 7, 15}. — 2) SBergeffen^eit:
taciturnitati tradere nomina (1. 2 § 10 G.
1, 17).
Taoitumus, ftidfd^weigenb: (1. 1 § 4
C. Th. 2, 27).
Tacitus (adi.), taoite (adT.). 1) f(fiwei*
genb,ftin{c^weigenb:a)ni(^tfpre(9enb:
qui tacitus sequitur, im ^egenf. bon qui
sermone pudicitiam adtemptat (1. 15 § 22
D. 47, 10); b) nic^t aui^gef^roc^en, ni^i
aui^brüdlliq^ ). 8. tacite s. tacito oon-
Digitized by
Google
Tactus — Tanger e.
551
sensu oonvmire (1. 2 pr. D. 2, 14. 1. 2 §
6 D. 44, 4); tac. consensu amnium per
desuetadinem abrogari (1. 32 § 1 cf. 1. 35
D. 1, 3); i&c. pactione, tac. inteüeciu actum
(1. 27 § 9 D. 2, 14. 1. 60 § 3 D. 17, 1);
m praediis urbanis tacite seiet conventum
aocipi, ut perinde teneantur invecta et il-
lata, ac si specialiter convenisset (1. 6 cf.
1. 3. 4 pr. D. 20, 2); in praediis msticis
fructos qai ibi nascuntur ^oct^ inteUeguntur
pignori esse, etiamsi nominatim id non
convenerit (1. 7 pr. eod.); tac. pignus Q.
4 § 1 eod.); tac. hypoiheca (1. un. § 1 C.
5, 13. L 1 C. 6, 43), obligatio (1. 13 § 2
D. 12, 6); tacite sequi, accedere (1. 75 D.
•21, 2), excipi (1 9 D. 8, 1); quae tac,
insunt stipülationibus (1. 2 § 3 D. 13, 4
cf. 1. 38 pr. D. 46, 3); condiciones, quae
tac, inesse videntur (1. 99 D. 35, 1); tac.
oondicio (1. 68 D. 23, 3); condicio taciti
temporis (1. 49 § 2 D. 46, 1}; summatn tac.
habere apud aliq. (1. 47 | 1 D. 2, 14);
tac pensatianem inducere (l. 67 § 3 D. 31) ;
iure tac. adcrescere (1. 67 D. 29, 2); tac.
substitutio (1. 25 D. 28, 5); tacite adimere;
tac. ademptio (1. 5. 30 § 2 D. 34, 4). —
2) gel^eim, betmltc^, ioitb ini^bef. t)on ben
^eimlid^etSßetfe in fraudemlegis ange«
orbneten Sibeicommiffen an fold^e,
qui capere tum possunt, qui capere non
potest, restituere hereditatem , reddere
fideicommisBum; tac, promittere restitu-
turum se persona«», quae legibus capere
prohibetur; non capienti restituendi taci-
tum ministerium suscipere; tacitae fidei
committere, ut non capienti fundum daret;
per tac, fidem translata praedia; tacitam
fidem accommodare, suscipere; tacite in
fidem stutm recipere; tacite relictum; tad-
tum fideicommissum (1. 17 § 2 D. 22, 1. 1.
3 D. 22, 3. 1. 43 § 3 D. 28, 6. 1. 83 D.
39, 2. 1. 103. 123 § 1 D. 30. 1. 10 pr. 11.
18 pr. § 2. 1. 25 pr. D. 34, 9. 1. 18 D.
35, 2. 1. 12 § 2 D. 40. 5. 1. 1 pr. 1. 3 §
1 ff. 1. 13 § 7. 1. 40 § 1. 1. 42 pr. 48 pr
D. 49, 14. 1. 15 § 2 D. 50, 1. 1. 1 C'
10, 11).
TaotuB, IBetü^rung t)ont!6Ii|K 0* 1 C.
Th. 16, 10).
Taedere, anefeln, Wiihtt^aqtn et«
regen (1. 60 C. Th. 16, 5).
Taedium, UebetbruB/ $• ^- Uiedio
vitae manus sibi inferre (1. 11 § 3 D. 3, 2).
Taeter, garfkia: taetra iUuvies (1. 17
C. Th. 9, 40); f^dnbUc^, abfd^euUc^:
taetra iussio (l. 1 C. Th. 9, 12).
Talio,93iebett)etdeItnnabnt(i^<!(Iet(i^ed,
a. «. «uge um «uge (Gai. III, 223).
TaliB, fo bejd^affen, \ol^tt, j. «.
talis — qualis (f. b. Ä.); tempestas talis'
quae impedimento sit (1. 2 § 6 D. 2, 11) ;
talis maritus, quem lugeri non oportet (1.
11 § 1 D. 3, 2) ; qui moribus talis est, ut
suspectus Sit (1. 8 D. 26, 10); si qua talia
sint G. 14 § 7 D. 11, 3).
Talus, ftnotten (1. 101 § 2 D. 50, 16).
Tarn, 1) fo, fo fe^t, betgeftalt, j.».
tarn atrox tamque famosa persona, id etc.
(1. 3 § 1 D. 1, 15); quid tarn contrarium
consensui est quam error? nOnl consensui
tarn contrarium est, quam vis atque metus
(1. 15 D. 2, 1. 1. 116 pr. D. 60, 17). —2)
tarn, quam, f otoobl aU (1. un. § 8 D. 1,
13. 1. 23 D. 28, 2. L 6 § 1. 1. 8 pr. D. 60,
16); non tam, quam, nt(fit fomoM, aH
tjielmebt (1. 57 D. 2, 14. 1. 9 § 2 D. 2.
16. 1. 42 § D. 39, 6). — 3) f e^t: tam ne-
gUgenter versari (1. 24 § 1 D. 4, 4).
Tamdiu, 1) fo lange, ). ^, tamdiu
deberi, donec etc. (1. 14 pr. D. 34, 1);
tamd. condictioni locus erü, donec etc. (1.
10 § 2 D. 13, 1); quamdiu possit valere
testamentum, tamdiu legitimiis (Tieres J non
admiUitur (1. 89 D. 50, 17). — 2) fotoeit:
ttundiu, qtMmdiu peculium patitur vel in
rem versum sit (1- 20 § 2 D. 10, 2).
Tarnen, hod^, jebot^, §. ©. posse —
si tamen etc. (L 31 pr. D. 40, 5); ita tarnen,
ut etc. (1. 36 D. 3, 3. 1. 28 pr.D. 36,l)i
dum tamen (f. dum 8.4); bennoc^: quam-
vis, quamquam, licet, etiamsi, etsi — tamen
a, 11 D. 2, 4. 1. 5 § 1 D. 2, 7. 1. 1 § 5
D. 3, 1. 1. 8 pr. D. 3, 5. 1. 56 D. 5, 1.
1. 7 § 11 D. 14, 6. 1. 3 pr. D. 15, 1.
1. 54 § 1 D. 19, 2. 1. 20 D. 24, 3. 1. 5
D. 27, 6. 1. 74 D. 30. 1. 32 D. 35, 1. 1. 1
§ 4. 1. 41 pr. D. 36, 1. 1. 7 § 2 D. 37, 9.
1. 19 D. 43, 16. 1. 7 § 3 D. 48, 4. 1. 103
D. 50, 16).
Tametsi, obgleich (1* 1 § 1 !>• ^t 12.
1. 3 § 1 D. 4, 8. 1. 51 § 1 D. 19. 2. 1. 8
D. 19, 5).
TamiaouB, junt faifetlid^en f^idfud
gehörig (L. 2 C. 11, 69).
Tamquam, gleid^ tote, ald, 5. $6. eos,
qui arbores ceciderint, tamq, latrones pu-
niri (1. 2 D. 47, 7); tamq. furtivum usu
non capi (1. 26 D. 1, 5); tamq. de iniuria
sibi facta queri posse (1. 5 § 1 D. 2, 8).
Tangere, berühren, angreifen, et*
f äffen, ). 9. res, quae tangi possunt (I.
1 § 1 D. 1, 8); ttopifd^: ut pnus legata
praestentur, deinde ex superfluo fideicom-
missa, dummodo quadrafis non tangatur (1.
6 pr. D. 29, 4) ; si certum pondus auri sit
legatum, inagis quantitas legata videtur,
nee ex vasis tanget, be)iebt ftd^ nic^t anf i^ef&B^
(1. 19 § 1 D. 34, 2); 2) batan fkoBen, an*
gtenjen: luci, quifundtm tanguni (1. 7 D.
Digitized by
Google
552
Tantisp er — Tela.
18, 6); tetigisse annum, ein f^tnf^ialft an»
getreten l^aben (§ 7 I. 1, 6).
Tantiaper, 1) fo lange (1. 3 § 13 D.
43, 19. 1. 13 § 3 D. 50, 5). — 2) einft-
»eilen (§ 29 I. 2, 1. 1. 1 § 9 D. 9, 3. 1.
3 § 13 D. 37, 10).
Tantum (adv.), tantiunmodo, nur (1.
13 pr. D. 2, 14. 1. 30 D. 5, 3. 1. 7 § 1 D.
37, 9. 1. 21 § 1 D. 39, 5. 1. 56 § 1. l. 66.
217 pr. D. 50, 16. 1. 23 D. 50, 17); non
tantum, sed, sed oüam (1. 56 § 1. 1. 64 D.
50, 16).
Tantua, f o groB/ fo öiel, j. ©. iurare,
tanti (fo Diel »ett^) rem fuisse (1. 9 D. 12,
3); tanti interesse (1. 3 § 4 D. 2, 10).
habere (1. 4 pr. D. 4, 7); tanto magis,
um fo me^t (1. 10 D. 13, 4); in tantmn,
fo toeit, fo fe^t (1. 36 D. 1, 3. 1. 6
pr. D. 1. 8. 1. 55 pr. D. 23, 2. i. 5 § 1
D. 26, 4).
Tantiusdem, 1) eben fo groß, eben
fo Diel, 5. 16. ita legare: uxor mea tan-
tandem partem haheat quantulam unus
heres (1. 29 § 1 D. 32); taniundem tem-
paris, quantum supererat (1. 50 D. 4, 4);
tantundem valere, quantum (1. 6 D. 3, 5);
convenire tantundem, non idem reddi (1. 24
D. 16,3); quod indebitum solvitur. aut ip-
8um aut tantundem repetitur (1. 7D. 12, 6);
tantidem ponderis petitio (1. 26 D. 19, 5);
minoris vel tantidem emere, vendere; tan-
tundem pretium dare (1. 5 § 5 D. 17, 1. 1. 14
pr. § 5X5. 18, 1); tantidem aesiimata (man-
cipia) reddere (1. 66 § 3 D. 24, 3) ; tantidem
tenen (L 40 § 1 D. 15, 1). — 2) thtn*
berfelbe: tantundem iuris esse (L 14 § 2
D. 23. 2); tant. esse dicendum (1. 18 § 2
D. 22, 3).
Tapetum, %t\>pidf (1. 5 § 1 D. 33, 10.
1. 25 § 3 D. 34. 2).
Tardare. gögern, fftumig fein (1. 1 C.
Th. 11, 27).
Tarditas, fiangfamfeit, ©änmigfeit,
»etjögetung (1. 7 § 3 D. 26, 7).
Tardus (adi.). tarde. (adv.). lanafam,
5. ©. Twmo tardus (1. 18 pr. D. 21, 1); qui
tardius loquitur (1. 10 § 5 eod.); qui tarde
exaudit, fc^Wer^örig (§ 3 I. 2, 12); fpät,
). 9. minus solvit, qui tardiui» solvit (1.
12 S 1 D. 50, 16); t^rda pretii solutio;
tardius exsolutum pretium (1. 3 C. 2, 40. 1.
5 C. 4, 54).
Tarracinensis, Xarracina, eine @tabt
in Satium, betreffenb.
Tarsensis, %ax\u^, bie ^anptftabt dxlu
dtn^, betreffenb.
Tasoodrogitae, eine Äe|er»©ecte (1. 5 pr.
C. 1, 5. 1. 10 C. Th. 16. 5), eine anbete
9orm Tascodrogi (1. 19 § 4 C. 1, 5. 1.
21 § 1 eod.), ober Ascodrogitae (1. 65 C.
Th. 16, 5).
Taxare, l)beftimmen,feftpenen,g.©.
per in litem iusiurandnm damnari, iitdice
quanHtatem taxante 0- 3 § 2 D. 10, 4);
condemnatio taxatae quantitatis (1. 3 0.
8, 38); tax. usuras leviores 0- 108 § 15
D. 30) ; modus (usurarnm) taxatus (1. 27 pr.
C. 4, 32); taxatum tempus (1. 14 § 3 C. 4,
). -2)::\ - ' ;■
12. L 7 C. 12, 37). — 3) sagten »osu.
30).
f(^d|en, ȟrbern (l. 21 C. 5,
einreiben (1. 1 C. Th. 6. 16).
Taxatio, 1) ©d^a^nng (1. 41 § 1 D.
31. 1. 5 D. 33, 6. 1. 39 § 1 D. 38. 1. L
192 D. 50, 16. 1. 8 C. 12, 57). — 2) eine
beftimmte @umme ober 3<^^l, 5. 8.
iuriiurando (in litem) taxationem adicere
= modum statuere (1. 4 § 2 D. 12, 3 cf.
1. 18 pr. D. 4. 3 : — „officio iudicis debet
taxatione iusiur. refrenari") ; quantum ad-
versarius in litem sine ulla taxat, in infi-
nitum iuraveritf damnari (1. 68 D. 6, 1) ;
ultra peeulii taxat. dominus non condem-
natur (1. 24 § 2 D. 19. 1); in condem-
nationis taxationem deducere (1. 4 G. 4, 49).
Taxeota. ein )(rt Beamter bed Statthalter«
in btn $rot)in5en = cohortalis.
Tebennum, ein 6enatoremftleib (lul. ep.
nov. 96 § 357).
Tectop, Xünc^er (1. 5 § 7 D. 13,
6). — «öttd^er (1. 27 § 35 D. 9. 2).
Tectorium (^o/>i^>, Xftnc^merf, 93anb*
befleibung mit ^alf ober (Bt^p^ (1. 7 § 3.
1. 44 D. 7. 1. 1. 3 § 4 D. 15, 3. 1. 241 D.
50, 16).
Teotum, ^ad^, ). S3. in teckim vel aream
vicini avertere stülicidium (l. 2 D. 8, 2);
^avL^, äßol^nung, i. 9. qui sub eodem
Ucto fuerunt (1. 1 § 21. 26. 27 D. 29. 5);
tectnm praestare, exhibere alicui (1. 1 § 19
D. 37. 9. 1. 1 § 4 D. 50, 4).
Tegere, 1) beden, bebed en, 5. ©. teg.
corpus, bon ÄleibungSftücfen gefagt (l- 26 D.
34, 2. cf. 1. 180 § 1 D. 50, 16); plumbum,
quod hypaethri tegendi causa ponitur (1.
242 § 2 eod.); binae aedes una contigna-
tione tectae (1. 36 D. 8. 2); sarta tecta
(f. sarcire). — 2) öcrbeden, t)erbergen^
t)er]^e^len, ). v. verbis tegi. im Q^nf.
öon exprimi (L 69 D. 28, 5); dis-
simulatione teg. culpam (1. 4 C. 12. 49);
teg. fraudem (1. 7 G. 5, 6). criminosa (1.2
C. 4, 63).
Tegimentiun (tegumentom, legten-
tum), ^ede (l. 25 § 1 D. 34, 2).
Tegula, 5)a(^aiegel (1. 6 pr. D. 8, 3. 1.
18 § 1 D. 19, 1. 1. 1 § 1 D. 47, 3).
Tela, »ebflu^l (1. 70 § 11 D. 32. 1, 22
D. 34, 2).
Digitized by
Google
Telonerius — Temporaiis,
553
Telonarius, 3 ^H ein nehmet (1* ^ ^*
Th. 11, 28).
Telum, ©äffe, &t\ä^oi 0- 1- 3. § 1.
2. 1. 9—11 D. 48. 6. 1. 288 § 2 D. 50, 16).
Temerare, t)erle|en, übertreten:
temerata statuta (1. 8 § 1 C. 12, 50);
au^ f. t). a. invadere: temer. possessionem
(l. 6 C. 9, 12).
Temerarius (adi.), temerarie (adv.)
unbefonnen, üermegen: quamquam lerne-
rarii digni poena sint, tarnen ut insanis
Ulis parcendum est (1. 7 § 8 D. 48, 4);
temer. usitrpatio (1. 38 C. 10, 82); temerarie
commissa congrua nltione plectantar (1. 18
C. 9, 1).
Temeratio,$erle|un9,^ef(^äbigun8
(1. 2 C. 11, 8).
Temerator, SSerIe|er, Uebertreter:
temer. legis (1. 8 § 2 C. 7, 41), sacri ora-
culi (1. 10 C. 1, 55); »erfäHt^er (1. 29
D. 48, 10); au(^ f. t». 0. invasor: temer.
horreorum (1. 8 C. 10, 26).
Temere (adv.), voreilig, unbebac^t«
fam, ol^ne iflot^, o^ne ^rnnb, j. ©,
tem. petere separatimtem (1. 1 § 17 D. 42.
6); tem. suscipere incoffnitam successioneni
(l. 58 D. 24, 8); tem. movere oontroversiam,
accusationem (1. 39 § 1 D. 40, 12. 1. 1 §
10 D. 48, 16); famosa actio non tem, dehuit
a praetor e decerni; non tem. iniuriarwm
actio danda est (1. 1 § 4 D. 4, 8. 1. 7 § 8 D.
47, 10); sine uUo iudice tem. possidere (1. 7
D. 48,7); ou(^ f. t). a. leidet (1. 27 pr. D.
5, 3. 1. 28 D. 34, 2. 1. 64 D. 60, 17).
Temeritas, Unbefonnen^eit, "SRvii^*
XoilU, ^ertoegenl^cit, §. Ä. in eadem
temerit. propositi perseverare (1. 28 § 8 D.
48, 19); tem. agentium, accusatorum-, per
temerit. ad accusationem prosilire (1. 98
D. 47, 2. 1. 1 pr. D. 48 16. ). 2 C.*9, 42).
Temnere, üerac^ten Q. 3 C. Th. 6, 28.
1. 16 § 1 C. Th. 6, 27).
Temo, 9(bjabe an ®etb ftatt ber j^u
^ellenben SRefruten (1. 12 § 3 C. 10,
48. 1. 4 C. 12. 10); temonarium onus,
temon. functio, Verpflichtung ^ur Situ
ftuna biefer erfaogelber (I. 4 C. 12, 1.
1. 1 C. 12, 23, 1. 14 C. Th. 11, 16); temo-
narluB (Subst.), ©inforbcrer bcrfelben
(l 2 § 1 C. 12, 28).
Temperamentum, 9RAg;igung, 'SSl'xU
berung, j. )6. exigi cum aliquo temperam,
(1. 18 pr. D. 21, 1); quod dicimus — debere
statim solyere, cum aliquo temper. temporis
intellecendom est (1. 105 D. 46, 3); severi-
tatem legam cum aliquo temper. benignita-
Os subsequi (1. 11 pr. D. 48, 19).
Temperare. 1) na(b rt(^tertid^em Qhmief»
fen, ber 93iQipIeit gemäp befkimmen, orb*
nen, regnhren, 5. 19. a praetore causa
cognittty arhitrio praetoris temperandum (1.
14. 43 § 6 D. 3, 3. L 16 D. 4, 6); res
temperanda iustis decretis (1. 85 § 2 D.
50. 17); cautionibus (l. 45 § 1 D. 35, 2),
per exceptionem doli (1. 88 § 1 eod.); in
factum verbis temperanda de dolo actio
(1. 11 D. 4, 8); temporäre debet praetor
condicionem (1. 4 pr. D. 85, 1). — 2)
leiten, regieren: temper. dioeceses (1. 1
C. 12, 19). — 8) mftfeiaen: temper. dolo-
rem (1. 39 § 8 D. 48, 5); iurisdictio tem-
peranda (1- 2 G. 8, 13); (Sin^alt tl^un:
vis, quae temperari non potuit (1. 29 § 4
D. 9, 2); — 4) \xdf rnftgigen, ba8 ge*
Prige Wlafi galten: donationibus non
temperantes vir et uxor (1. 1 D. 24, 1);
ftd^ cntl^alten: temper. his, quae sunt
prohibita (1. 1 § 9 D. 1, 12), ab iniuria (1.
5 C. 7, 14); temper. legato = abstinere
(1. 41 D. 38, 2). — 5) temper. colores,
gorben mift^en (Paul, lll, 6 § 63).
Temperate (adv.), mit SRägigung (1.
8 C. Th. 8, 5).
Temperles, 1) a^äftigung (I. 2 C. 9.
4). — 2) gemäßigte ffiitternng (Nov.
Th. II, c. 1. I. 6).
Tempestas, 1) fetter, Ungetoitter
(1. 2 § 3. 6. 8 D. 2, 11). — 2) Ungiftd
proscriptionis temp. (1. un. C. 9, 48). — 3)
Seit (1. 6 C. Th. 6, 24).
Tempestivns, an ber Qeit (1. 13 § 4
D. 36, 1).
Templum. Xcmpel: a) c^riftlid^e« (SJot*
tcS^au« (1. 4 C. Th. 9. 45); b) ben ^ibni*
{c^en Göttern getoei^ted ©ebdnbe: ad aras
et templa transire, migrare: temphrum
cultus (1. 112 C. Th. 12, 1. 1. 2 § l. l. 8
pr. C. Th. 16, 7). c) tropijd^: templum
tustHiae (1. 1 § 5 C. 1, 17)
Temporaiis, temporarius, l)aufeine
gctoiffe S^it bef d^rdnlt, eineSeit lang
Daner nb; im ©egenf. üon perpetuus, ff.Sd,
actio tempor. (1. 1 § 1. 3. 1. 2 D. 15, 2.
1. 24 § 2 D. 16, 1. 1. 9 § 2 D. 26, 7. 1. 8
§ 1 D. 27, 7: ^ ^litis contestatione —
temporales (actiones) perpetuantur." 1. 57
8 5 D. 36, 1. l. 6 D. 44, 7: „In omnibus
temporal. actionibuB nisi novissimus totus
dies compleatur, non finit obligationem*');
temporariura interdictum (1 2 §44 D. 43,
8); temporalis exceptio (l. 3 D. 44, 1. 1.
55 D. 50, 16) ; temporaria exceptionis defensio
(1. 56 D. 12, 6); temporarius tutor (1. 2
D. 26, 5); temporaria servitus (1. 20 § 3
D. 40, 1), sincula (1. 33 D. 48, 19); tem-
por. exsilium (f. b. 9B.), opus publicum
(f. b. fB. 8. 1). — 2) dies temporalis,
«ppcnation«frift (1. 2 § 2 C. 7 63). —
3) weltlich = saecularis (l. 47 g 1 C,
Th. 16, 2).
Digitized by
Google
554
Temptare — Tenere.
?:
Temptare, l)t)etfu(i^en, ttnteTne|men,
§. ©. tempt. pröbare, dicere (1. 18 § 2 D.
12, 2. 1. 2 § 8 D. 38, 17); iUua temptari
posse, Kt petere poasit (1. 25 D. 34, 3);
tempt. coetus illicitos (1. 2 D. 47, 11). —
2) angreffen, §.85. qui pnrata «ocra vel
aedicuias incustodüas temptayerunt (1. 11
§ 1 D. 48, 18).
Tempus, 3cit: a) Seitaltet, 5. ©.
tempora C/auc^na, Ano^to^eana (1. 1 pr. D.
38, 4. 1. 23 § 8 C. 4, 35); b) Scitraum,
Seitbauet, and^ geittjerlauf, j. ©. per
langt temp. spatium, longo tempore, longi
temp, possessione capere etc. (f.longus s. 1.
b.); tempore adquirere dominiam (1. 3 pr. D.
2,10); temporis accessio (f. b. 9EB. 8. 1); longioris
t6mpom«t7en^ finita (1.230 D.50,16); tem-
pore finita actio (1. 1 § 6 D. 4, 3); actiones,
quae tempore pereunt (1. 139 pr. D. 50, 17);
causa, quae tempore finitur (1. 1 § 7 D. 27,
4); tempore liberari (1. 10 pr. D. 2. 11. 1. 7
r. D. 3, 5. 1. 25 § 2 D. 5, 3. 1. 45 D. 26,
. 1. 1 § 21 D. 37. 9. 1. 3 § 1 D. 42, 8.
1. 37. 69 pr. D.46, 1), litem amittere (1.30
§ 1 D. 9, 2); tempore finitus ususfr. (1. 9
§ 1 D. 43, 16); res tempore periturae (1. 20
§ 6 D. 5, 1. 1. 12 § 6 D. 11, 7. 1. 5 § 2
p. 37, 10); ad 8, in tempua, im (S^egenf. üon
in perpetuum, 5. 83. ad t. conductum ha-
bere; ad certum t. conducere (1. 3 D. 6,3.
1. 14 D. 19, 2) ; ad t. precario rogare (1. 4
§ 4 D. 43, 26); ad t. eaxusari (1. 12 D.
27, 1); in t. damnan (1. 28 § 14 D. 48,
19); ad 8. in t. in opus dari, relegari, re-
legatio (§ 1 eod. 1. 7 D. 47, 11. 1. 2 pr.
13 pr. D. 50, 2), exulare (1. 4 D. 47, 20),
ordine moveri (1. 1 § 1 D. 47, 18); temporis
causa f. t). 0. ad tempus (1. 17 § 7 D. 19,
1. 1. 1 pr. D. 26, 5); c) Seitpunct, dies,
5. 83. in tempus puhertatis relinquere (1. 43
§2 D. 31); in 8. ad t, liberorum legare
uxori (1. 9. 61 D. 35, 1); in id t. dari,
quo capere possit (1. 20 pr. D. 36, 1); in
t. data, destinata libertas (1. 57 § 1 eod.
1. 1 pr. D. 40, 7); t. conditioni legatorum
lihertatumque additum (1. 40 § 7 eod.); ad
t heredem facere (1. 15 § 4 D. 29, 1); ä»
tetnp. heres scriptus (1. 19 § 2 eod.); cum
tempus in testamento adicitur, credendum
est pro berede adiectum — sicuti in stipu-
lationibus promissoris gratia tempus adici-
tur (1. 17 D. 50, 17); d) ex tempore, aud
bem Stegreif, auf ber ©teile: ex temp.
respondere (1. 3 § 1 D. 22, 5); — gram»
matifc^: temp. futurum (l 123 D. 50. 16).
Temulentla, Xrunfenl^eit Q. un.
C. 9, 7).
Tenacitas, 83e^artli(^feit, ^axU
nädigfeit (1. un. C. Tb. 5. 6).
Tenax (adi.), tenaciter (adv.), be^arr^
lidf, ^ 83. foederis tenacissima colonia (1*
1 pr. D. 50, 15); tenaciter servari (l. 1 C.
4, 31. 1. 3 C. 8, 52).
Tendere, 1) wol^in feinen SSBeg, feine
9lid^tung nel^men (1. 3 g 6 D. 43, 16);
tto)nf(^: ettoad p erreichen fuc^en, et»
ftreben, be^toeden: tend. ad eandem
utilitatem (1. 13 D. 1, 3). - 2) auSbebnen
(1. 1 C. Tb. 11, 14).
Tendlciüae, ßift, Xöufdjung G- 1 C.
Tb. 4, 1).
Tenebrae, ^inftetniB*. sedis intimae
tenebras pati (1. 1 § 3 G. 9, 4); tene-
brosus, fmfter: tenebrosiasimus error (1.
3 § 2 C. 6, 43);
Toner, ^axt, k. 89. qui tenerae aetoHs
sunt (1. 11 D. 50, 2).
Tenere, 1) galten, feft^otten, 5, 83.
si cUius tenuit, alius interemit, is qui
tenuit, quasi causam mortis praebuit, in
factum actione tenetur (1. 11 § 1 D. 9,
2). — 2) innc ^aben, im för|)etli(^en
83eft| ^aben, im ®egenf. toon possidere s.
b. (f. b. 8SB.); naturdliter tenere, im ®egenf.
Oon civiliter possidere (l. 24. 49 pr. D. 41,
2); affectio tenendi (1. 1 § 3 eod.); qui
tenent et babent restituendi facultatem
(1. 9 D. 6, 1); adversus tenentem ad ex-
hibendum vel vindicatione uti (1. 8 C. 3,
42). — 3) erlangen, a*^* ^^^- hereditatem
(1. 65 § 5 D. 36, 1). ordinem (1. 2 § 1 D.
50. 2), missionem (1. 1 C. 12, 52). — 4)
einnel^men, 3. ^. ten. (insulam) mediam
partem fluminis (1. 7 § 3 D. 41, 1). — 5)
ergreifen, §. ö. cupidine (procreanda
subolis) tenta persona (1. 22 § 7 D. 24, 3);
morbo teneri (1. 54 pr. D. 3, 3); perpOua
valetudine tentus (1. 1 G. 5, 67); penitas
inopia tentus (1. 7 G. 5, 11). — 6) =
continere: quidquid solo tenetur (1. 115 D.
50, 16). — 7) öerbinblit^ moc^en, öer-
pf lichten; teneri, gel^ alten, berpflt^tei
fein, haften, j^. 9 tenent aliquem eon-
stitutiones (I. 15 § 13 D. 47, 10); temtü
aliquem decretum (1. 31 pr. D. 27, 1);
teneri edicto 0- 7 § 5 D. 2, 1. 1. 4 § 1 D.
2, 7), Scto (1. 6 § 1. 2 D. 48, 10), lege
Äquilia (1. 13 § 2 D. 7, 1), inUrdicto (}.
3 § 2 D. 4, 7. 1. 4 § 2. L 8 § 8 1. 19
§ 1 D. 43, 26), in rem actione (I. 27 § 3
D. 6, 1), ad exhibendum (1. 4 eod.), man-
dati, negotiorum gestorum (l. 8. 37 D. 3,
5), furti, rerum amotarum (l. 52 § 2
D. 47, 2), de dolo (1. 14 § 13. 1. 17
D. 4, 2), petitione keredüoHs, lega-
torum (1. 16 § 5 D. 5, 3. 1. 1 § 13 D. 29
4), fideicommisso (1. 41 § 3 D. 28, 6. 1. 79
pr. D. 36. 1), muneribus (l. 6 § 8 D. 50, 6).
poena (1. 3 § 3 D. 48, 8); pactum: profiteor
te non teneri (1. 40 pr. D. 2, 14); in solidtim
Digitized by
Google
Tenor — Terrenus.
555
teneri (1. 152 § 8. 1. 157 § 2 D. 50. 17);
post litem contestatein heresteneturexomn-
hus causis (1. 87 eod.). — 8) t)etbinbli(^e
ftraf t l^aben, gültig fein, gelten, @tatt
f^ahtn, A. 16. tenet stipulatio (1. 10 § 1 D.
7, 5. 1. 87 D. 12. 1. 1. 24 § 8 D. 89, 2.
I. 7. 28 D. 46, 2), öbliaatio (1. 1 § 1 eod.),
pignus (1. 4 § 8 D. 18, 2), nuntiatio (1. 5
§ 8 D. 89, 1), interdictum Q. 1 § 82 D.
48, 16), tutelae iudictum (1. 87 § 1 D. 26,
7); si pactum de iniaria intercessit —
actio inturiarutn non tenebit (1. 11 § 1 D. 47,
10); sententia, quae non tenebat (1. 28 § 1
D. 49, 1). — 9) obfiegen, §. ©. agere nee
tenere (l- 31 D. 44, 2); in causa tenere (1. 1
C. 9, 20); inofficiosi querellam delatam non
tenere (1. 14 C. 8, 28). — 10) beobatfiten,
feftbalten: tenendum esse (1. 12 § 1 D. 2,
II. 1. 3 § 5 D. 25, 8. 1. 2 § 2 D. 44, 1).
Tenor, 1) Ign^alt, j. ©. tenor instru-
menti (1. 8 D. 1, 5), adorum (1. 11 C. 4.
21), Jegis Aqmliae (1. 56 D. 9, 2), sententiae
0. 46 D. 42, 1). interdicti (1. 2 C. 8,
voluntatis (1. 6 C. 6, 86), pactorum (1. 8 C.
8, 38). — 2) «tt nnb »eife, Dtbnunß,
j. C contra ten. rationis introdoctum (1. 16
I). 1, 3); pro ten. veritatis cognoscere (1. 2
C. 1, z2); iurisdictionis tenore impetrare
(l. 1 C. 2, 19).
Tentamentum, SSerfncb, Unterneb*
men 0- 7 C. Th. 15, 1).
Tentare f. temptare.
Tentoriiim, ©olbotenjelt (l. 18 C.
Th. 7, 1).
Tenuare, tyerrtngern, öerminbern
(l._2 C. 11, 8).
B, bürritg, arm, *,
exhausti, im (S^egenf. t»on idonei et suffi
Tentiis, bürftig, arm, }. B. tenues et
cientes (1. 6 pr. D. 50, 4); tenuis vitae horai-
nes (1. 6 § 5 D. 1, 18); tenuiorünis stipem
menstruatn conferre (1. 1 pr. D. 47, 22); col-
legium tenuiorum; tenuiores per collegia di-
stributi (1. 6 § 12 D. 50, 6); niebri'a, ge-
ring: tenuiores (homines), im (^egenf. t)on
honestioree, potentiores (1. 28 § 2 D. 48,
19. l. 1 C. 2, 13).
Tenoitas, ^ürftigfeit: ten. patrimonii
(1. 1 C. 5, 38); SWonge!: colonia, quae
iaborat tenuitate, im ä^egenf. üon referta
cultoribus (I. 13 § 1 C. 11, 48).
TenuB, 1) bis an, bi« ju, bi8 auf,
a. ©. wuro tenus (1. 4 § 4 D. 83,
9. cf. 1. 87 D. 50, 16); peculio ten. prae-
stare (1. 57 pr. D. 21, 1); credito ten. Inter-
esse (1. 15 pr. D. 47, 2). ~ 2) in ©e^ug
auf, in 9(n{ebung, nad^, 5. 16. titulo ten.
allegare aes alienam (1. 5 § 18 D. 27, 9);
voce, verbo ten. (f. biefe ®.).
Tepere, lau merben (bie Äraft t>erUeren)
(1. 46 C. Tb. 16, 5).
Tepidarium, laue« «ab (1. 19 pr. D.
8,2).
Ter, breima!, *. ©. ter citatus (1. 8 C.
7, 48).
Tergiversorl, 1) t)on einer Auflage ah*
fte^en (1. 1 pr. § 1 D. 48, 16). — 2) aan-
betn, ^in^alten (1. 21 C. Tb. 11, 80).
Tergiversatio, miberred^tlid^ed ^in*
fi alten hei (S^egnerd im $ro§eS (1. 24 D.
4,6).
Terminalis, 1) arhor termin.: Sag«
ober ©renabaum (PauL V, 22 8 2). —
2) termin. sententia, (Snburtl^eil (1. 14 § 1
C. 4, 81).
Terminare, beenbigen, entfdjeiben,
%. e. iudicio terminata (1* *^30 D. 50, 16);
lis terrainata (1. 45 pr. V. 42, 1); arbiter
electu«, ut arbitratu eius res terminetur
0. 44 D. 4. 8).
Terminus, €fren%iei(i^en, (SItenjftein
(tit. D. 47, 21). — 2) ©renje, j. ». ter-
minos urbis exire (1. 8 D. 1, 12); tro))if(i^:
depositi notissimos term. egredi (1. 24 D. 16,
8). — 3) C^nbe, §. ©. in prindpio litis —
usque ad ipsum term. (1. 14 § 1 C. 8, 1);
term. vüae (1. 28 § 4 C. 1, 2).
Temi, brei.
Terra, 1) ^xhe: a) (Srbmajfe, (Srb*
ftüde, a* «• si sulpurariae sunt m agro et
inde aliquis terram egessisset dbstulissetqtte
dominus furti aget (1. 52 §,8 D. 47, 2);
terram iacere in fundum (l. 8 § 2 D. 8, 3.
1. n § 1 D. 8, 4); b) (Srbboben, ^ ®-
quod terra se tenet; quae terra continentur ;
quae terra non tenentur (1. 17 pr. § 8 D. 19,
1. 1. 241 D. 50, 16); terra continere se de-
siisse (1. 78 D. 6, 1 ) ; sub terra ducere aquam
(1. 11 pr. D. 8, 4); in terra condere pecuniam
(1. 44 pr. D. 41, 2); terrae motus, <]gtbbe<*
ben. — 2) Sanb: a) ba8 fefte Sanb, im
Oegenf. be« 2Reere« (1. 2 § 8 D. 2, 11. 1. 35
§ 4 D. 39, 6); b) gelb, ®runb|tü(!, SÄn*
berei, j. ©. terra praecisa, integra (1. 30
§ 2. 8 D. 50, 16); cultores terrarura (1. 18
C. 4, 26) ; originarios absque terra vendi non
licet 0- 7 C. 11, 48); terra consibtis obli-
gatae (1. 28 C. Th. 11, 1); c) Sanbf(^aft,
Gebiet, §. 9. omnis terra, quae nostro im-
perio gubematur (pr. I. 2, 6) ; in terris cto-
reat omnibus constitutio nostra (1. 2 § 8
C. 2, 58).
TerreniLs, 1) aud dvhe befte^enb: via
terr. im ®egenf. uon lapide strata (1. 1 § 2
D. 48, 11); rivus terr. im Ü^egenf. hon la-
pideus (1. 1 8 10 D. 43, 21). — 2) ben
®runb unb woben betreffenb: iuaatio
terr. im (S^egenf. k>on humana capitatio (1. un.
C. 11, 52). — 3) irbifd^: primlegia terr.
im @^egen(. t>on caelestia (1. 46 C. Th. 8, 5).
Digitized by
Google
556
Terrere — Testat io.
Terrere, l)\d)ttdtn, in gfurdbtfeljen
(1. 9 § 3 D. 1, 16. 1. 1 § 33 D. 29, 5.
1. 15 § 1 D. 47, 10). - 2) tjerfc^eud^rn,
fortfci^affen (\. 239 § 8 D. 50, 16: —
„niagistratus inira eos fines terrencU.i. e.
summovendi ius habent*).
Terrestrifl, ju Sanbe: terr. beaUa
(1. 44 D. 41, 1), tempestas (L. 2 % 6 T^.
2, 11).
Terribilis. 1) ©dbrcdcn erregenb,
JJurd^t einflöjenb, id^ttdli^, furd^t*
bat, }.^. furar circa ministros terrib. (1. 22
§ 7 I). 24, 3); qui sub praetextu publici mu-
neris possunt esse terrib. (1. 2 C. 11, 55. cf.
1. un. C. 5, 2) ; duo terrib. libri pro delictis
privatis nee non publiciscriminibus.gtit om-
nem continentaeveritatem poenarumque atro-
citatem 0- 2 § 8 C. 1, 17). — 2) e^rfurc^t
ertoecfenb, fettig: scripturae terrib. =
sacrosanctae (1. 13 § 4 G. 3, 1).
Territio,@(^rc(!uTiö,einjd&üc^tcrttna
Q. 15 § 41 D. 47, 10).
Territoiiiun, 1) ©cbiet einet ©tabt,
«Bci(^bilb a. 18 § 25 D. 50, 4. 1. 8 D.
50, 12. 1. 4 § 2 D. 50, 15. 1. 239 § 8 D.
50, 16: „Territ est universitas agrot'um
intra fines cmusque civitatis"); au(^ bo*
(Gebiet, anf toelc^ed fic^ bie (^encfitdbatfeit
eine« SWagifttot« etfhrerft (1. 20 D. 2, 1:
„Extra territ. ius dicenti icnpune non pare-
tnr-). — 2) ©eaitf (1. 4 C. 11, 58: ^.Omne
territ. censeatur — ut .sterüia atque ieiuna
bis qnae cnlta vel opima sunt compensen-
tur"). - 3) ©tnnbftücf (1. 12 C. 8, 11).
Terror, ©d^tcden, 8fut(^t (1- 3 D. 4,
6); ^ttcgnng bet gfutc^t üot ettoo«,
©(^tedung: mortis aut verhorum terrore
exlorquere alicui pocnniam (!• ^ § 1 1^-4, 2);
<Sinf(^ä(^tetung: si concussio intervenit,
ablatum eiusmodi terrore reetitui (1. 1 D.
47, 13).
Terrtda, ©tunbftüd (1. un. § 2 C. 10,
15).
Tertiana (febris) , 3Be(^f elf iebet,
melc^ed je am btitten Xage einttitt (1. 53 D.
21, 1).
Tettlooerius, bet ouf ben Secundocerius
folgenbe btitte «eomte (1. 5 § 1 C. 12, 20).
Tertius, btittet, j. ©. tertia pars (1. 7
D. 7. 2. 1. 164 § 1 D. 50, 16); teHio quo-
que die legere glandem (1. un. D. 43, 28) ;
unu8 ex illis, vel tertia persona (1. 7 § 10
D. 10, 3); tertio (adv.), a) jum btitten
2BlaXt: iterum — tertio mancipare (Gai. I,
132); b) btitten« (1. 17 § 2 D. 1, 7. 1. 8
§ 8 D. 2, 15).
Tertullianiun fs. Tertyll), Sotuxn, ein
untet ^abtian t)etfagtet @enatdbef(^Iu6, mel«
d^et bet äRuttet ein ^nteftatetbtec^t nad^ ben
liberi, bent IBatet unb ben ognatifc^en Otü»
betn i^ed Stinht^ gemeinf(^ftlu^ mit beffen
a^natifc^en (5(^loe|tetn bot ben entfetnteten
«gnoten gab (tit. I. 3, 3. D. 38, 17).
Terttillianus, ^uxift nntet @e^miud 6e*
t>ttu» (L 30 § 6 D. 29, 2. 1. 7 pr. C. 5, 70).
TesselariuB, ^etfettiget bon bnn«
tem, getoütfeltem (E{tti(| (1* 2 G. Th.
13, 4).
Tessera, 1) SBfitfel: duae tess. positae
una pacis altera helU (1. 2 § 37 D. 1, 2).
— 2) tees. frumentaria, (Setteibemarfe;
auf meldte bem ^nbabet an« öffentlich
satteln ®etteibe Detobteu^t toutbe (1. 52 § 1
D. 5, 1. 1. 49 § 1. 1. 87 pr. D. 31).
Teata, «adftein (1. 1 § 1 D. 47, 3).
Testamentaritui, 1) (adL) auf Xefta»
mente bejugtic^: leges testament. (1- 1
§ 1 D. 85, 2. cf. Gomelia s. c.) ; testament
testimonia (1* 21 G. 1, 5); butd^ Xefta-
ment beftimmt, befettrt: hereditas te-
stament. = quae ex testaniento defertur
(1. 130 D. 50, 16); tuUla testament, tultor
testament = testamento datus (1. 10 § 1
D. 26, 2). — 2) (Subst) 2:efioment«-
fAteibet (1. 9 § 3. 6 D. 28, 5. L 1 D.
29, 6. 1. 15 § 6. 1. 22 § 10 D. 48, 10).
Testamentum, Seftament, b. ^. bie
feiettic^e leMe SBillendotbnung eine« dMIaf»
{et« übet bie ©tbfolge in fein Setmögen (pr.
I. 2, 10: „Testam, ex eo appellatur, qood
test€Uio mentis est.» 1. 1 D. 28, 1: ,Teatam.
est voluntatis nostrae iusta sententia de eo,
quod quis post mortem suam fieri velü ^ cf.
§ 34 I. 2, 20): — „testamenta vim ex in-
stüutione heredum acdpiunt et ob id veluti
Caput atqiie fundamentum intellegitur to-
tius testam. heredis institutio'); testamenti
faetio (f. b. ». 8. 1).
Testari, 1) S^^^Ö« f«^"/ S^ttgniB ob-
legen (1. 21 § 2 D. 28, 1). — 2) öot
äeuaen ein 9le(^t«gef(^äft DoHiie^en
. 22 D. 22, 5); im cngctn (Sinn: ein
Xeftament ettit^ten (I. 2. 11 D. 28, 1.
1. 6 D. 29, 1. 1. 3 § 5 D. 37, 1). - 3)
but(^ Sengen battfun, betoeifcn (L26
D. 48. 5); in testatum redigere, einen 8««*
?enbetoei« übet etma« aufnehmen (1- 1 § 4
), 7, 9). — 4) etlUten (bef. t»ot Sengen)
(1. 14 § 7. 8 D. 11, 7. 1. 8 D. 18, 8. I. 20
§ 1 D. 29, 2. 1. 5 § 7 D. 39, 1. L 3 § 3
D. 43, 17. l 7 D. 47, 9. 1. 12 § 3 D.
48, 5).
Testatio, 1) geugenan^fage (l 21 D.
3, 2. 1. 27 pr. D. 6, 1. 1. 2 D. 22, 5. L 14
§ 5 D. 48, 3. l. 23 G. 3, 28. L 4 C. 4, 20).
— 2) etüfttung t)ot Beugen (L82§14
D. 4, 8. 1. 3 pr. D. 25, 7. 1. 5 § 10 D.
26, 7. 1. 1 § 17 D. 43. 24. 1. 40 pr. 238
§ 1 D. 50, 16); übet^ttpt etll&rung,
§. ©. test. contrarias vohmtatis (L 16 D.
Digitized by
Google
Testat o — Tiburs.
557
14, 6. cf. 1. 20 D. 33, 5); qualiscumque
test. ampleetendae hereditatis (l. 9 C. 6, 9) ;
test. in, sine scriptis habita (1. 4 D. 20, 1.
1. 4 D. 22, 4). — 8) öon Sengen nnter*
fd^tiebcne Utfnnbe (1. 22 pr. D. 4, 6.
1. 2 D. 22, 2. 1. 7 pr. D. 23, 1. 1. 39 § 1
D. 32. 1. 7 D. 38, 4. 1. 8 D. 41, 7. 1. 1
pr. 9 § 3 D. 48, 10. 1. 9 § 5 D. 48, 19).
Testato (adv.), 1) t)or S^ttgen, §. tö.
test. denuntiare (1. 1 § 3 D. 18, 6), con-
venire aliquem (1. 8 § 8 D. 17, 1. 1. 5 § 10
D. 26, 7. 1. 8 D. 41, 7. 1. 10 § 3 D. 42, 8.
1. 122 § 3 D. 45, 1), iübere (l. 1 § 1 D.
15, 4). — 2) mit |)interlafjnng eine«
giltigen Seftamentd: test. decedere (l. 19
pr. D. 29, 1. 1. 45 § 1 D. 49, 14. 1. 7 D.
50, 17. cf. 1. 5 D. 38, 16).
Testator, XeftamentdetYid^ter; testa-
trix, 3:eftament«erti(^tetin (1. 22 § 2.
3. 1. 28. 28 D. 28, 1. 1. 29 D. 28. 5. 1. .'lO.
87 pr. 88 § 3. 1. 89 § 6 D. 31. 1. 17. 26
C. 6, 23).
Testictilua, §obe: qui unum testic. ^-
6rt (1. 6 § 2 D. 21, 1. 1. 4 pr. D. 49, 16)
Testiflcuri, tnnb tbun, erflftren (1. 4
§ 1 D. 9. 2. 1. 107 D. 50, 16).
Testifloatio, 1) ^ejengnng, iBeglan»
bignng, §. C sub testificat, personarum
testatio facta ad aliquem (l. 24 § 2 C. 2,
18); 9tib gestorum testificat. depromere (1. 11
§ 1 C. 2, 7); interveniente ctetarum testifi-
catione conficiantur donationes (1. 27 G. 8,
53. cf. 1. 17 C. 5, 3). — 2) erflftrung
öor Saugen (1. 1 C. 2, 38).
Testlxnonialis, fd^riftlic^ed S^ugnig
0. 11 C. 10, 53).
Testimonium, S^^gnig/ a) S^wgen»
on«?age (1. 1 pr. § 1. 1. 2. 3 pr. § 3 ff.
1. 4. 5. 8. 13 ff. D. 22, 5); b) ©mpfel^-
lun g a 1 C. Th. 6, 22. 1. 25 C. Th. 12,
1); c) «etoei«, Beweismittel (Gai. III,
131).
Testis, 3euge (tit. D. 22, 5 G. 4, 20).
Testudo, ©d^ilblröte, ©d^ilbfröten*
fd^aale: teatudineus, baraud bereitet
(l. 100 § 4 D. 32. 1. 7 8 1 D. 33, 10).
Tetraditae, eine fe|erif(^c @ecte (1. 5 G.
1, 5).
Texere, Weben: texta, gewebte ßtei*
ber (1. 11 C. Th. 15, 7); ex lana et Uno
texta (Paul. III, 6 § 79). — 2) ein-
f (^ a 1 1 e n : quae praecibus texuisti (Gonsult.
c. 9).
Textor, »eber; textrix, ©eberin (1. 1
§ 1 D. 14, 4. 1. 27 pr. D. 15, 1).
Textrinnm, fBebetWerf^tte (I. 14
C. 11, 8. 1. 6. 9 C. Th. 10, 20).
Textus, ©ottlant, Sln^att (1. nn. § 1
C. 7, 6. 1. 22 G. Th. 8, 5).
Theatralis, anf @d^anf))iele bejüg«
Ii(^: theatr. liberalitas (1. 3 G. 10, 34),
depensio (1. 29 C. Th. 6, 4); theatr. specta-
culum; theatr. ludi (1. 2 pr. G. Th. 15, 5.
1. 1 C. Th. 15. 7).
Theatrum, ©d^aufpiel^auS (1. 6 § 1
D. 1, 8. L 3 pr. D. 50, 10).
Thebais, fianbf(^ft in (Sg^pten G- ^0
§ 5 G. 12, 59).
Theoa, »e^ättniB O- 3 § 11 D. 38, 9).
Theodosianus, auäf Theodosiacus, ben
^ifer S^eobofiui^ betreff enb, k>on i^m ftam«
menb (1. 1 § 16 G. 5, 13).
Theopolitanus, bie 6tabt 9[ntiod^ien in
Serien betreffenb (lul. ep. nov. 115 §481).
Theriaca, Gegengift (1. 12 § 41 D.
33.7).
Thermae, warme Sdber (1- 1 § 2 D.
50, 4).
Thesaurarins, Thesaurensia f. ^lesau-
rtM 8. 1. b.
Thesaurus, thensaurus, 1) @(^a|: a)
verborgene wert^DoHe Sachen (1. 22 pr. D.
10, 2. 1. 15 D 10, 4. 1. 44 pr. D. 41, 2);
ini^bef. beren (Sigent^flmer bnrc^ bie S^nge
ber Seit unbelannt geworben ift (§ 39 I. 2.
1. 1. 31 § 1 D. 41, 1: /rhens. est velus
quaedam depositio pecuniae, cuitts non ex-
stat memoria, ut iam dominum non ha-
beaf 1. 63 pr. eod. 1. 3 § 3 D. 41, 2.
1. 5 § 3 D. 48, 13. 1. 3 § 10. 11 D. 49,
14. ]. un. G. 10, 15); b) thesauri, faiferli-*
(^er edfai (I. 8 pr. G. 8, 24. 1. 2 G. 10, 6);
thesaurorum comes, praepositus, @c^a|«
meifter (f. biefeS.); au(^ thesaurarius Qe*
nannt (1. 1 C. 10. 23); themurensis = offi-
Cialis comitis ihes. (1. 2 C. 12, 23). — 2)
SRagosin (l. 48 § 1 C. Th. 8, 5).
Thlasias. thlibias, einer, bem bie
^oben jerbrüdt finb (1- 5 ^' ^* 8.
1. 128 D. 50, 16).
Thorax, öruft^arnifdj (l. 14 G. 2, 7).
Thymela, ein SC^eil ber ^ftl^ne, too ber
(£^or ber SKufifer, Sänger unb %&n^
jer fi(^ befanb (1. 21. 22 C. Th. 8, 7); %-
meliciis, 5U bem bort beft^äftigten 5:^ater*
perfonal gehörig, (J^orift; thjanelica, (£^0*
riftin (l. 4 pr. D. 3, 2. l. 21 C. Th. 14, 3.
1. 5 C. Th. 15. 7).
Thynnarius. bie 5:^unfif(^e betref-
fenb: piscatio thyn. (1. 13 pr. D. 8. 4).
Tiberts, ber Xiberflug (1. 2 § 31 D.
1. 2. 1. 9 § 1 D. 39, 2); tiberinus, ben-
felbcn betreffenb: navis tiber. (1. un. C.
11, 27).
Tiberius, römifc^er ftoifer, ber ^boptit)-
\of^n unb S>loc^folger Dctabian« (§ 11 1. 1, 11).
Tiblale, @($ienbeinbebe(Iung (1. 14
§ 1 D. 49, 16).
Tiburs, ©inwo^ner ber ©tabt 3:iburi8 in
ßotium (L 35 § 3 D. 32).
Digitized by
Google
558
Tignarius faber — Tollere.
Tign*riua faber, giinmermann (l. 235
§ 1 D. 50, 16).
Tiffnum, ein @tü(t ^au^ol^, föal*
Un, ühtti^anpi öaumaterial (tit. D. 47,
a. 1. 62 D. 50, 16: ,,Tigni appellationein
lege XII tab. onme genus materiae, ex qua
aäiticia constant, significatar").
Tllia, ßinbcnbaft (1. 52 pr. D. 32).
Timere, fürdjten; timor, 3urd^t(l. 4.
5. 7 pr. § 1. 1 9 pr. D. 4. 2. 1. 2 § 1.
1. 3 D. 4, 6); timidus (adi.), timide (adv.),
furdjitf am (1. 1 § 11 D. 21, 1. 1. 8 pr. D.
28, 7. 1. 42 pr. D. 29, 2); timiditas,
3utd^tfam!eit (1. 26 § 1 D. 40, 5).
Tingere, f ärbeit, §. >B. lana tinota (1. 32
§ 6 D. 34) 2); tinctum (cum) rhodino,
conchylio (1. 3. 4 § 1 C. 11, 9).
Tinge ober Tingi, eine ©tobt in ^frifa
(aWouritanien) (1. 1 § 12 C. 1, 27).
Tlro, mc!rut (tit. C. 12, 43).
Tlrooinium, 1) Sdelrutenbienft (1. 2
C. cit. 1. 3 C. 4, 7). — 2) Unerfabrcn*
^eit (1. 65 § 2 D. 21, 1).
Tironatus = tlrooinium 8. 1 (1. 21
C. Th. 7, 13).
Titia lex, 1) ein auf bie SBetten bcjtig-
Üä^tx SJoItebeWIufi (1. 3 D. 11, 5). - 2) lex
lulia et Titia (j. lulius 8. 2. 1.).
Titillus, tiftel (1. 2 C. Th. 8, 5).
Tltio, gebrannte« Scheit ^olj (1. 55
§ 7 D. 32).
Titubare, 1) ft^toanfen, jtoeifeln,
5. 9. mente titubante 8olvere pecuniam in-
debitara (1. 11 C. 4, 5); non tittibante animo
credere respuendam hereditatem (1. 22 § 1
C. 6, 30). — 2) wanfen, flefäl^rbet totx»
ben, j. ^. im ®egenf. ^on vires suas obti-
nere Q. 43 G. 2, 4); luctuosis infelicitati-
bu8 patrimonia hominum titub. (1. 5 § 1 c
C. 7, 63).
Titulus, 1) 3:itel: a) Uebetfc^rift eine«
Sßüd)t^, ober eine« 9lb((^nitte$ beffelben, beffen
^nfj/ait bejeic^nenb, fo toie ber überfcbrie«'
benc «bj(^nitt felbft fl. 1 pr. § 7 D. 3,
1. 1. 1 D. 4, 1. 1. 1 D. 12, 1. 1. 1 pr. D.
37, 6. 1. 195 § 3 D. 50, 16); b) Flamen,
^e^eid^n ung, ^.p. non tit. actionis, sed
debiü causa respicienda (1. 69 D. 46, 1.
cf. 1. 3 C. 4, 28); tit. cnminis (1. 3 § 1 D.
47, 20); 8ub tit. naturalis filii manumittere
ex se natura (1. 21 pr. D. 49, 15); c) Otunb,
Üledt|t30runb, ?Red^t«flef(^äft, j. 9d. se
excusare aliquo tit. (1. 60 § 4 D. 23, 2);
eiusdeni tit. privilegia (1. 32 D. 42, 5); titulo
comprobatarum rationum conveniri (1. 10 §2
D. 49, 1 ) ; emptionis titulo susciperepraedium
(1. 2 D. 20, 5); titulo venditionis transferre
dominium (1.6 G. 4, 38); titulo permutationis
tradere (1. 4 G. 4, 64) ; titulo donationis trans-
ferre, accipere (1. 2. 12. 33 C. 8, 53); titulo
liberdlitaHs, largüionis conferre (I. 8 C. 4, 6.
1. 1. 2 G. 6, 61); pignoris titulo obligare,
accipere, vendere (1. 26 Q. 8, 13. 1. 6 C. 8,
16. 1. 1 D. 20, 5); honorario iit. succedere
(1. 1 G. 5, 73); tit. ah intestato possessionis
(1. 1 § 9 D. 29, 4): pro emptore — sive
alio quolibet tit, possidere (1. 30 eod. cf. 1. 13
§ 1 D. 5, 3); pro debito Bjlutum hoc tit.
usucapi potest (1. 46 D. 41, 3); tit. usu^
capionis iustissimus (1. 1 pt. D. 41, 9); nullo
iusto tit. praecedente possidere (1. 24 C. 3,
32); causam possessionis sine vero tit. prae-
Stare (1. 5 G. 7, 33. cf. 1. 22 C. 3, 36V,
improba possessio /irmum tit. possidenti nni-
lumi^roe^tore potest (1. 7 C. 7, 32). — 2) » or :*
toanb, 5. 9. color vel tit. donationis quae-
Situs (1. 49 D. 24, 1); titulo tenus (f . b. SB.
8. 2). — 3) "absaht, ©teuer: indictiopUs
tit. soUemnis ; superindictidi tit. (1. un. G. 10,
18. 1. 5 G. 11, 75); susceptor largitionalium
titul. (1. 3 § 3 G. 10, 23).
Titus f. Äntoninus s. c.
Toga, 1) ba« ben fRömem eigent^ümltc^
Dbetfleib (1. 32 D. 49, 14. 1. 180 § 1 D.
50, 16); toga praetexta (f. b. ©.). — 2)
9lb§ei(^en Her 2into&Ut, ballet auc^ bad
«mt berfelben (1. 7 cf. 1. 3 G. 2. 7).
Togatus, mit einet Xoga beüeibet
(1. 1 pr. G. Th. 14, 10); in«bef. «nwalt
(toeil Die ©ac^tooltet eine Xoga trugen) (1. 3
6. 9 G. 2, 7. 1. 13 § 9 G. 3, 1. 1. 3 G. 3, 2).
Tolerabilis, ju ertragen/ (u bulben,
}u entfd^uIbigeU/ }. IB. in alieni' facti
ignorantia tolerab. error est (1. 5 in f. D.
41, 10); pluSt quam tolerabile est, laesi
fructus (1. 25 § 6 D. 19, 2); ju billigen:
esse tolerabilia, quae vetus consuetudo com-
probat (1. 13 § 1 D. 50, 12); billig, an*
gemeffen: tolerab. tempus (Gai. II, 170).
TolOTantia, Oblaft, Set|)flic^tung:
toler. mune9'iSf oneris (1. 4 D. Th. 6, 35).
Tolerare, 1) etbntben, auf fic^ ne^»
men, j. 8. toler. aliquid iniuriae (1. 3 G.
9, 42), damna (1. 17 G. 8, 44). — 2) er=
nähren, 5. 93. fructus capere, quib^us se
toleraret (I. 203 D. 50, 16).
Tollere 1) ergeben: aüius tolL = ex-
tollere s. 1 (f. altus s. 1). — 2) aufgeben,
an fid^nel^men, wegnehmen, megfc^af«
fen, 5. 9. enixa fiiium exposuit: hie suih
latus ah alio educatus est (1. 29 D. 40, 4);
toll, thensaurum (1. 15 D. 10, 4); glandem
(1. 9 § 1 eod.), fructum (I. 42 D. 33, 2.
cf. 1. 16 D. 19, 5), vindemias (1. 7 pr. D.
24, 3). vinum (1. 2 pr. 5. 16 D. 18, 6);
toegräumeu/ toegreigen, nieberreiften,
». ö. toll, opus (1. 1 § 22. 1. 7 pr. D. 39,
3. 1. 14 D. 43, 24), aedificium G- 17 § 2.
1. 20 § 2 D. 8, 2. 1. 2 § 17 D. 43, 8), »m-
perficiem p. 71 D. 7, 1. 1. 39 § 2 D. 39,
Digitized by
Google
Tomentum — Tractatus.
559
2). — 8) ein Utdft, SUcc^SDct^ftltnift ober
Sied^dgef^aft aufgeben, j. 9. toll. Miga-
tionem, sHpulationcm, contractum (1. 27 § 2
D. 2, 14. 1. 21 § 2. 1. 71 pr. D. 46, 1: —
„solutionis iure sublata ohUgatione etiani
mandator liberatur.* 1. 88 § 5. 1. 44. 95 § 3.
1. 98 § 8 D. 46, 8: — „inperpetuum sublata
dblig, restitui non potesfc.* 1. 35 D. 50, 17J;
tolli per aeceptüationem (L 6. 12. 13 pr. D.
46, 4); toll. aeUonem, condidionem (L. 6. 17
§ 1. 2. 1. 27 § 2 eod. 1. 7 pr. 17. 18 D.
18, 1. 1. 6 D. 18. 6. 1. 2 § 1 D. 27, 8.
1. 71 § 1 D. 46, 1. 1. 62 D. 46, 8); red-
hibitionem (1. 14 § 5 D. 21, 1), societatem
(1. 14 § 4 D. 10, 8); confusa sublataqae ^r-
vitus (1. 80 pr. D. 8, 2) ; testamentum sub-
lattim (§ 3 I. 2, 17, 1. 80 D. 36, 1). —
4) t) er^e^ren, \>txhxaud^tn: res, quae
usu tolluntur (1. 1 D. 7, 5). — 5) bcfom*
men, erjcugcn: toll, liberos (1. 77 § 24
D. 31. 1. 6 § 2 D. 87, 14. 1. 37 § 6 D. 88,
1), ßlium (1. 8 D. 87. 8); ßliis sublatis de-
cedere (1. 92 D. 29, 2).
Tomentum, ©topfrterf jum «umfüllen
bcr ^olftcr, tiffen k. (1. 70 § 5 D. 32).
Tondere, feieren, j. ©. ben ©art,
tonsor, 9axi[d)txtx (1. 11 pr. D. 9, 2);
tonsura, @(^ur: oves tonsae — proximae
tonsurae (\. 7 § 9 D. 24, 8); ovium numero
6886 videntur (agni), cum ad tonsuram ve-
nerint (1. 65 § 7 D. 82).
Tonsillae, 3ÄanbeIn am ^olfe =
avTiddsg a. 14 § 8 D. 21, 1).
Tonsor, tonsura J. tondere.
Topiarius, f nnftgftrtnct, bcr aus
9&umen, ^uc^baum u. bgt. aUer^anb f^tgu«
rctt btibct n. 60 § 8 D. 82).
Torale, ?pfü^! (1. 3 pr. 5 pr. D. 33, 10).
Torcularls, jum keltern bicnenb:
vasa torcul. (1. 206 D. 50, 16).
Tormentum, fjoltct, 2:ottur (i. 6 D.
48, 6. 1. 1 pr. § 1. 28. l. 4. 9. 10 § 3.
l. 18 § 1. 2 D. 48, 18. l. 16 C. 9, 47).
Torpor, ©tumpfl^eit, Xräg^cit (I. 9
§ 1 C. Th. 8, 1. 1. 89 § 1 C. Th. 12, 1).
Torquere, 1) ^ufammcnbre^n: torq.
laqueum (1- 23 § 3 D. 21, 1). — 2) fol^
tern, bet ^^ortur untcriocrfcn (1. 1
§ 7 ff. 1. 2. 3. 5. 10 § 1. 2. 1. 11. 12 D.
48, 18).
Torrens (flumenj, ein gfluj ober 33ad^,
ber ni(^t beftftnbig fliegt, fonbern im 6ommer
ou«ttO(fnet, (Sieg ba (^ (1. 1 § 2 D. 43, 12).
Torrere, aufborten (1. 13 pr. D.
8 2)
'Tortor, Solterer 0- 6 C. Th. 8, 1).
Torus (genialisjy S^ebett (f. genialis),
Uberi prioris tori, ^nber erfter ®^e (1. 2
C. 6, 40}.
Tot, fo Diele, 5. IB. quotqaot sunt per-
sonae, tot fiunt portiones (ülp. XXVI, 4.
Gai. HI, 16, 121); tot stiptdationes, quot
res (1. 86 D. 45, 1); aureos tot heredem
dare iabere; dare legare auri pondo tot
(l. 45 § 2 D. 31. 1. 6 pr. D; 34, 2).
Totidem, eben fo biete, j. ^. tot. de-
cimas pro numero liberorum accipere (Ulp.
XV, ]); tot ^ quot (f. b. SB.).
Totiens, fo oft: oUbann, §. fd. tot.
(verum esse, loeum habere, admittereetc.)
— quotiens etc. (l. 2 § 2 D. 3, 2. 1. 70 § 3
D. 7. 1. 1. 15 § 48 D. 47. 10. 1. 6 pr. D.
50, 12. 1. 220 pr. D. 50, 16).
Totus, 1) gan§, alt, j. ö. si tota res
evindtur (1. 1 D, 21, 2); in totum (im (Stegenf.
t>on pro portione dvkmnijmitti inpossessionem
(1. 15 § 18 D. 89, 2); totam debüum offerre
(I. 40 § 2 D. 2. 14); totum solvere (1. 81 pr.
D. 3, 3); non totum quod hahent extorquen-
dum (1. 178 pr. D. 50, 17); quosdam liberos
facere, vum totos (1. 15 § 5 C. 7, 2); facti
totum voluntas defuncti (1. 35 § 8 D. 28, 5) ;
in totufd, überhaupt (1. 6 pr. D. 1, 1. 1. 1
§ 1. 3. 7 D. 3, 1, 1. 4 § 9 D. 40, 1). —
2) fo groß (1. 1 § 5 D. 28, 5).
Trabea, ©taat«fteib ber (Xonfuln,
toeiB mit rot^n ©tteifcn (1- 4 C. Th. 8, 11);
bo^erf. b. a. consularis dignitas (1..1 C. 12,
3) ; trabeatus = consularis (1. 8 C. Th. 10, 10).
Trabs, «oHen (l. 242 § 1 D. 50, 16).
Traotare, 1) gemonben bel^anbeln, gc«»
gen ibn ber falzten, 5. ®. atrocissime tract.
ancilias (1. 2 D. 1, 6); severitate, cUmentius
tractari (1. 8 § 16 D. 26, 10. 1. 28 § 8
D. 48, 19). — 2) mit ettt)08 umgel^cn,
etwa« befotgen, berwalten, führen,
5. ^. sie tract. bonaj ut deducantor in ege-
statem (1. 12 § 2 D. 26, 5); tract. pecuniam
publicam (!. 2 § 1 D, 50, 1), rationes (1. 8
D. 40, 4. 1. 21 B. 40, 7). — 8) eine me^ti^
fac^e berl^anbeln, filieren: tract. causam
(1. 45 § 8 D. 49, 14. 1. 2 C. 2, 8). —
4) eine ^ec^t^frage ab^anbeln, erörtern
(1. 10 pr. D. 2, 14. 1. 88 D. 8, 5. 1. 9 pr.
D. 4, 2. l, 37 § 2 D. 26, 7. I. 8 D. 27, 8.
l. 41 § 2 D. 80. l. 1 § 16 D. 37, 8. 1. 1
§ 1. 1. 2 § 44 D. 88, 17. 1. 18 § 2 D. 40,
4. 1. 23 § 8. 1. 88 pr. D. 41, 1. 1. 14 § 5
D. 47, 2). — 5) unterl^anbeln, befpre*
(^en: convenire ad tractandum de adul-
terio (1. 10 § 2 D. 48, 5).
Traotator, Sf^ec^nungSbeamtcr, Sde*
üif or (1. 8 § 1 C. 10, 84. 1. 10 § 1 C. 12,
49. 1. 6 C. 12, 60).
Tractatus, 1) ^er^anblnng. Unter«
^anblung, ^35. tmctatu habito societas
coita (I. 32 D. 17, 2); coramuni consilio
tractaUique convenire (1. 5 C. 10, 65);
©ef^jre^ung, Befragung: cum peritio-
ribus tractatum habere (1. 3 C. 7, 14). —
Digitized by
Google
560
Tractoria — Traianus.
2) ^b^anbluna, (Stöttetuna, Untet**
fucbung einer S$e(^tdfrage (1- ^^ § 1^ I>*
4, 8. 1. 10 D. 5, 4. 1. 9 § 4 D. 7, 1. 1. 9
§ 3 D. 12, 1. 1. 5 pr. § 4 D. 19, 5. 1. 9
D. 38, 10. 1. 1 D. 44. 3).
Tractoria, ($rlati6nig((^ein für ben
(S^ebraud^ ber ©taatspoft (1. 22 § 1 C.
12, 50. 1. un. C. 12, 51).
Traotus, 1) (temporis), Ser^ud, Auf*
fc^ub, 3^^^berlauf^ j. 9. hoc autem
,cuin yohierii,* traciumhab€t,quamdiuvivat
(1. 11 § 6 D. 32); peti non posse, quia ineat
obligationi tractus temporis (1. 24 D. 38, 1);
tractu Ump, convalescere non posse (1. 29 D.
50, 17); res, quae ex tractu temp, deteriores
fiunt (1. 5 § 1 D. 28, 8. cf. 1. 12 D. 3, 3);
captio actoris propter temp. tractum (1. 43
§ 6 eod.). — 2) maum, ©trede, ßanb*
\txid) (1. 23 C. 12. 50).
Tradere, 1) l^ingeben, übergeben^
überliefern, ^* ^ ^^ ^^^* ^*^ concubi-
natum alicaius (1. 41 § 1 D. 23, 2); iradi
in opus publicum (1. 10 pr. D. 48, 19), poenae
(I. 11 § 2 D. 48, 8); andliefern: trad.
latrones (1. 1 § 26 D. 48, 18); inöbef. eine
Sad^e in bie factifd^e (S^etaHiU, ben fört>erUd^en
^epOemanbed geben; traditio, Uebergabe
einer ©0(^e in t>m *efi| 3emanbe«, S3ejiJ»
Übertragung, ^au^tfädjltc^ in ber ^fu^t,
um i^m mit bem Seft^ bad (^gent^um ober
auc^ ein ius in re aliena ^u übertragen (§ 40
ff. 1. 2. 1. 1. 20 C. 2, 3: „Traditionibus
et u6ucapion%bu8 dominia rerum, non nadis
pactis transferuntur'^J ; incorporales res tra-
ditionem et usucapionem non recipere mani-
festum est (1. 43 § 1 D. 41, 1); non videtur
tractu« (^Mrt'u«>,cui 11 8 possessio per locatio-
nem retinetur a venditore (I. 17 D. 18, 6);
videri trabe» traditaSf quas emptorsignasset
(1. 14 § 1 eod.); vina tradita videri, cum
claves cellae vinariae emptori traditae fue-
rint (1. 1 § 21 D. 41, 2); si acervum lignorum
emero et eum venditor tollere me iusserit,
simul atque custodiam posuissem, traditus
mihi videtur (1. 51 eod.) ; si quis rem apud se
depositam vel sibi commodatam emerit —
pro traditaerit accipiendaj sipost emptionem
apud eum remansit (l. 9 § 1 D. (>, 2. cf. 1. 8
D. 15, 1. 1. 62 pr. D. 21, 2. 1. 9 § 5 D. 41, 1 ;
„Interdum etiam sine traditione nuda volun-
tas domini sufficit ad rem transferendam,
veluti si rem, quam commodavi aut locavi
tibi aut apud te deposui, vendidero tibi'');
per tradit, accipercy im (SJegenf. Uon «tipulari
(1. 33 § 2. 1. 37 § 6. L 39. 63 § 2 eod.
1. 12 § 3 D. 7, 1. 1. 14 pr. D. 7, 8. 1. 16
D. 44, 7. 1. 14 § 1. 1. 15 § 3 D. 49, 17);
trad. (vacuam) possessionem; traditio (va-
cuae) possessionis (1. 77 D. 6, 1. 1. 20 D.
8, 1 : — ,pnto usum eius iuris pro traditione
possessionis accipiendum esse.'' 1. 68 § 2.
1. 78 § 1. 2 D. 18. 1. 1. 3 1 2 D. 19, 1. 1. 4 pr.
D. 22, 1. 1. 18 § 2 D. 41, 2. L 12 D. 43,
16); ususfructus traditus, im ^egenf. Don
iure consUtutus; Servitutes praediorum per
tradit. constitutae vel per patieutiam (LH
§ 1 D. 6, 2. 1. 1 pr. b. 7, 4. 1. 1 § 2 D.
8, 3). — 2) bur(^ ©Ärift ober ßebre
überliefern, mittl^eilen, lebren (1. 2
§ 35. 47 D. 1, 2. 1. 10 D. 29, 7. 1. 4 § 3
D. 33, 9. 1. 57 D. 40, 4).
Traditio f. tradere s. 1.
Traduoere, »o^in bringen, öcr*
leiten (Nov. Th. I[. c. 1 Ä 4 I. 6).
Traduotio» gfortfc^affung (L 3 C.
Th. 5, 4). '
Tragious, bie 3:ragöbie betreffenb:
trag; vestis (1. 127 D. 50, 16).
Tragoedus, tragifc^er ©c^anfpieler
(1. 38 § 14 D. 21, 1).
Trahere, 1) jie^en, \ä^Uppen, fc^lei*
fen, i. IB. trab, lapidem, tignum (I. 7 pr.
D. 8, 3), rota, per quam aqua trahitur
(1.40 § 6 D. 18, 1); itopi\äf: trahi ad poe-
nam (1. 7 § 3 D. 48, 4), in servitutem (1. 6
D. 40, 12); vüam tr. (Gai. H. 244). -
2) ]^in*ie^en, öerfc^Ieifen, üerjögern,
5. $. f. U. a. tardius adire hereditatem
(l. 3 § 11 D. 40, 7); trab, condicionem
(1. 23 § 1 D. 28, 5), satisdationem (1. 1 § 7
D. 27, 8); quadriennium et ulterius trah.
sponsalia (1. 17 D. 23, 1) ; per appellationem
trah. exsecutiouem sententiae (1. 41 pr. D. 22,
1); satis diu litem traxisse (1. 18 pr. D. 48,
16); diu negotium tractum (1. 64 D. 42, 1.
1. 24 p. 49, 1). — 3) an |i^ ober nac^
fic^ }iel^en, 5. 16. casus, in quibus mea res
per praevalentiam alienam rem trahit (1. 23
§ 4 D. 6, 1); in aedificiis partes reliqua a
vitiosa parte trahuntur (1. 38 § 1 D. 39, 2).
— 4) fic^ ju^ie^en, erleiben: trah. dam-
num (1. 57 D. 6, 1). — 5j ttwrauf bejie^en,
e r ft r e (f e n, a u d b e q n e n, 3. $. priores
leges trah. ad posteriores (1. 26 D. 1, 3);
quaedam (constitutiones) sunt pei*sonales
nee ad exemplum trahuntur (1. 1 § 2 D. 1, 4);
mens Scti trahenda ad aliq. (1. 30 § 4 D.
40, 5); trah. verbum ad aliq. (1. 3 § 3 D.
24, 1). — 6) ableiten, herleiten, j. «.
unde originem trahit aliquis (1. 23 pr. 38 § 3
D. 50, 1); trah. nomen ab aliqua re (1. 1
§ 1 D. 29, 1, 1. 1 pr. D. 47, 15. 1. 111
16. 50, 16). — 7)abjie^en, j. "^.demedio
trahendum tempus (1. 5 § 20 D. 36, 4). —
8) trah. reliqua, einen Slefk toirten (f. rp-
liquus).
TraianopoUs, @tabt in C^Uicien (L 1
§ 11 D. 50, 15).
Traianua, römifc^er ^{ec, 98—116
Digitized by
Google
Traicere — Transferre.
561
n. C^. 0. 5 § 2 D. 34, 9. l. 5 § 4 D.
48, 13).
Traicere, 1) über ben fällig ober ba^
SKeet fd^affcn, überfcjcn, übetf ol^ren,
j. ©. traic. vectores (1. 5 pr. D. 4, 9. 1. 1
§ 12 D. 14, 1); pecuniam traic. in pro-
vindam (l- 89 § 8 D. 26, 7. cf. 1. 11 § 4
D. 48, 13); ponUmibus tiaici (L 38 D. 8,
3).— 2) hinüber, ^inburdj fül^ren ober
bringen, tragen, 5. B. actus ubi armenta
traic. licet (l. 12 D. 8, 3); per damum tra-
iectas aquaeductus (1. 29 § 1 D. 9, 2); in
scapham traiectae merces navis levandae
causa (1. 4 pr. D. 14, 2). — 8) ^ernm«»
geben: vasa etc., qiMe circa cenam sdent
traici (1. 18 pr. D. 33, 7). 4) burc^ ©er»
fcn tobten, burt^bo^ren (§ 4 I. 4, 3).
Traleotioia peetmia, ein auf (Sfefal^ bed
^I&ubigerd über ha» Ttttx pn t>tt\tn»
fenbeiS (S^elbbartel^n = nauticum faenm
(1. 1 D. 22, 2: ,Traiect. ea pecunia est
quae trcms mare vehitur.^ 1. 2 ff. eod. 1. 2
§ 8 D. 13, 4. 1. 28 D. 44, 7. 1. 1. 4 C. 4,
38); traiect. contractus, ein fold^er ^ar*
le^ni^öertrag (1- 26 § 1 C. 4, 32).
Traiectus, Ueberfabrti»ort (1. 2 § 2
C. 1, 37).
Trames, beftintmter 9Beg, $fab: iti-
ueris tramites custodiri (1. 1 pr. C. Th. 9,
23); trofnfd^: a tramite (catholicae religio-
nisj deviare 0- 2 § 1 C. 1, 5); ©eiten*
10 eg: per alios tramites viam liereditatis
Setitionis infringi (I. 12 pr. C. 3, 31); btc
Jcife, 9iorm (1. 1 § 1 C. 1. 17).
Tranquimtaa, 1) Sdu^e 0. 8 C. Th. 6,
85). - 2) SWilbe, ©nabe (1. 1 C. 1, 20.
1. 1 C. 12, 53).
Trans, über, jcnfeiti?, j. ^. trans mare
absens (1. 199 D. .50, 16).
TransaotiO; auc^ transaotuB f. trän-
sigere.
Transoendere, 1) überfteigen:
transcend. muros (1. 11 D. 1, 0). — 2)
auf ftetgen: transcend. ad superiorem gra-
dum (1. 2. 3 C. Th. 6, 23). — 3) über*
f (breiten*, transcend. praecepta, vetita (1.
22 § 3 C. Th. 6, 4. 1. 11 C. Th. 16, 5).
Transoribere, transsoribere, 1) ab«
{einreiben: in transscrihendis stipulationis
verhis errare (1. 92 D. 50, 17). — 2) etwa«
auf gemanbcn überfd^reiben, fd^riftlid^
übertragen, §. 85. transcrib. aJicui fun-
dum, agri plagam (1. 12 D. 19, 5. 1. 41 §
9 D. 32); aes alienum hereditarium in se
transcrib. (l. 13 pr. D. 16, 1); ex bonis
alicuius danationis iure transscriptum in
aliquem (1. 3 C. 7, 75).
Transcripttoius f.
Tranaoriptio , bie naäf älterem ^ed^t
einen Sitteralcontract begrünbenbe (Sintra«
gung einer 6d^uIbforberung in ba«
^ottSbud^, toelftc« jur S^^ ^er Sflepubttf
oon jebcm orbentlic^en ©ürger über feinere»
machten ©elbgefd^ftfte gefü^jrt würbe; tran-
scripticium nomen, eine in bad $aud»
hnA eingetragene ©d^ulbforberung
(Gai. III, 128—130. 133). 5)en (»egenfaj
bilben bie arcaria nomina.
Transoorrere, 1) ablaufen, Oon ber
3eit gefagt: anno transcurso (l- ^ C- 10,
72); transcursio s. transcursus, Ablauf
ber 8ett 0- 27 § 3 C. 6, 28. 1. 14 pr. C.
Th. 6, 35). — 2) überf^jringen: munerum
ordo trunscursus (1. 182 C. Th. 12, 1).
Transducere s. tradneere, 1) über
ober burc^ etwa«, hinüber fül^rcn,
jiel^en, leiten, bringen, ^, 83. tradac.
gregem (1. 4 § 1 D. 8, 1); per domttm tra-
duc. aquaeductum (1. 11 § ID. 6, 2); per
insulam traducta Ivnea (1. 29 D. 41, 1);
ex fundo alicuius vites traduc. in suas
arbores (1. 3 § 4 D. 43, 17); in provinciam
traduc. damnatos (1. 31 § 1 D. 48, 19). —
2) Oerwenli^n: ad alium usum traductus
seryus (1. 61 D. 82).
Transferre, 1) anber« wol^in bringen,
fd^affen, oericgen, oerjejen, §. ©. alibi
8. alio transf. corpus terra conditum Q.
39. 40 D. 11, 7. cf. L 3 § 4 D. 47, 12);
alio transf. instrumerMm (1. 4 § 5 D. 2,
13) ; rivum posteaquam ductus est, transf.
non licet (1. 9 D. 8, 1); transf. domicilium
(1. 8 § 9 D. 2, 15. 1. 20 D. 50, 1: „Domic.
re et facto transfertur, non nuda con-
testatione*). — 2) anwenben, 0er*
toenben: ad alium usum transf. vasa
(1. 206 D. 50, 16); in alios usus trans-
latae summae Q. 96 pr. D. 30). —3) über*
tragen, inSbef. ein SHed^t ober eine 8Ser*
binblic^feit, auf Semanben übertragen; trana-
latio, Uebertragung, 5. 83. non vult heres
esse, qui ad alium transf. voluit hereditär
tem (1. 6 D. 50, 17. 1. 95 D. 35, 1); transf.
dominium, proprietatem (l. 1 § 1 D. 1, 19.
1. 6 § 4 D. 39, 3. 1. 9 § 7 D. 41, 1);
possessionem (1. 6 § 6 D. 37, 10); trans-
latio dominii, possessionis (1. 4 § 2 D. 4,
7. 1. 33 § 1 D. 39, 5); per tacitara fidem
praedia translata (l. 15 § 2 D. 50, 1);
ad alium, in se transf. litem; traoslatio
litis a. 17 pr. 27 D. 3, 8. 1. 4 § 1 D. 4,
7); transf. iudicium in aliquem; translatio
iudidi (l. 46 pr. D. 3, 3. 1. 57 D. 5, 1.
1. 15 D. 9, 4. 1. 45 pr. D. 17, 1. 1. 33 D.
46, 1. 1. 17 § 14 D. 47, 10); actiones
transf. ad emptorem; translatio actionum
(1. 35 § 4 D. 18, 1. 1. 7 § 1 C. 7, 49);
obligatio translata in aliquem (1. 5 pr. D.
26, 9); alienam obligationem in se transf.
(l. 1. 4 G. 4, 29); transf. venditionem, bie
36
Digitized by
Google
562
Trans figurare — Transire.
tjcrtottfte ©ac^e ouf ben 5Bcr!äufer übertragen,
Um aurücfflcben (1. 4 § 4 D. 18, 2. 1. 11
§ 10 D. 48, 24); ad heredem suum transf.
querellam (1. 6 § 2 D. 5, 2), Ugatum (1. 21
D. 36, 1. 1. 4 pr. 5 pr. D. 36, 2); iniSbcf.
ift transf. legatum, translatio legati bcr
tec^nifd^e ^udbrud für bie Ummanbluna
eine« »ermäd^tnif f e8, |ci eS burc5
Uebertrogung ouf einen anbcrn^ono*
rirten, ober bur^ SSerönberung ber
?perfon beS Dnerirtcn, ober be3 ©egen*
ftonbeg, ober ber Sßebenbcftimmungen
(§ 1 I. 2, 21. 1. 3 pr. 6 pr. D. 34. 4:
jt Translatio legati fit quattuor modis: aut
enim a persona in personam transfertur;
aut ab eo qui dare iussus est transfertur,
tU alius det: aut cum res pro re datur —
aut quod pure datum est, transfertur sub
condieione.^ 1. 95 D. 35, 1); transf. iuris-
dictionem (1. 1 § 1 D. 1. 21).
TranBfigurare, umbilben (1. 10 § 6
D. 7, 4. 1. 13 § 1 D. 50, 16).
Transfluere, berfliefien; Oon ber ^eii
gefugt (1. 5 § 1 C. 9, 27).
Transformare, untgeft alten, um*'
dnbern Q. 13 § 7 D. 7, 1); über*
fe^en, in graecam vocem (1. 2 § 21 C.
1. 17).
Transfretare, überfc^iffen (1. 9 C.
Th. 10, 19).
TransfuLga, UeberUufer (1. 14 D. 4.
6. 1. 51 pr. D. 41, 1. 1. 3 § 6 D. 48, 8,
1. 38 § 1 D. 48, 19. 1. 19 § 8 D. 49, 15).
— 2) (gntlanfener: transf. metalli (1. 12
§ 17 eod.).
Transfugere , au ben fjetnben über«'
laufen (1. 3 § 11 D. 49, 16).
Transfundere, 1) untn)anbeln, j. iB.
pristina obligatio transfusa (1. 24 D. 39,
6); Ugatum transfusum (1. 1 § 8 D. 35,
2. cf. 1. 1 D. 33, 9). — 2) übertrogen:
hereditas in eum (sc. heredem) id tantum
iransfundit, quod est hereditatis (1. 1 § 15
D. 47, 4).
Transfusio, Umtoonbelung: prioris
debiü in aliam obligationem traust. (1. 1
pr. D. 46, 2).
Transgredi, 1) uorüberge^en (1. 16
§ 6 D. 89, 4); übergel^en (1. 22 § 12
D. 24, 3). — 2) überfc^reiten (§ 6 I.
1, 2).
Translgere^ 1) Einbringen, Uer*
leben, 5. ®. bene transactum matrimonium
(1. 67 § 10 D. 31); transactum esse, öon
ber Seit gefogt: Uerfloffen, obgeloufen
fein a. 7 !>• 7, 4. 1. 37 D. 46, 1. L 12
§ 12 D. 48, 5 1. 4 C. 7, 32). — 2) ob*
mod^en, erlebigen, entfc^eiben, j. i6.
pro condicione admittentium coei'citione
transigendum (1. 1 D. 47, 21); duriori
sententia transactum de existimatione ali-
cuius (1. 13 § 7 D. 3, 2); turetura7u2o trans-
actum negotium (1. 31 D. 12, 2. cf. 1. 21
D. 4, 3). — 3) ein jttjifc^en mehreren $er*
foncn ftrcitigeö Slct^t^öcr^oltnig burc^ gegen»
feitigeS gfottenloffen öon Änfprüc^en feftfteuen,
fic^ ijergleic^en (1. 1 D. 2, 15).
Transactio, oud^ transactus (L 2 C.
2, 31), jebe SSereinborung über ein Sdec^t^
k)erEäItnig, in^bef. über ein ungemiffed ober
ein ftreitige« 9lcd^t^t)erEöttni6, S er gleich
(tit. D. 2. 15. C. 2. 4).
Transilire, überfpringen, j. 93. fossam
(1. 3 § 18 D. 49, 16).
Transire, 1) über ober burc^ ettoo«
geben, 5. SB. per lubricum Irans. (1. 7 §
2 Ij. 9, 2); ius transeundi per domum (L
6 D. 33, 3); forma aquaeductus, quae per
agrum transit (1. 27 § 3 D. 7, 1); vado
transiri posse flumen (l. 38 D. 8, 8). — 2)
uorübergel^en, a) an einem Ort: quilibet
transiens (1. 7 8 3 D. 47. 2) ; a transeunte
etiam ignoto emere (1. 5 C. 6, 2); b) bon
ber Seit gefogt; f. ö. 0. praeterire s. 1 (1.
4 C. 4, 9). -- 3) übcrfc^reiten: trans.
annum XXV (1. 5 § 1 C. 2, 52). — 4)
übergeben: a) fic^ toobin begeben, j. ö.
trans. in expeditionem (1. 35 § 6 D. 4, 6),
in aliud municipium (1. 30 § 5 D. 32);
jum geinbe übergel^cn, f. ü. 0. trans fugert
(1. 19 C. 8, 50); b) oorge^en: itrans. ad
interdictum (1. 1 § 1 D. 39, 11); c) Uon
@incm jum Änbern ge^en: trans. per
muUos dominos (1. 2 § 9 in f. D. 37, 11);
d) in einen 8«f*<in^^ ^^ ^^^ Slec^t^öer^ältniB
übergeben, j. 93. trans. in aliud s. proprium
nanien, in alium contractum (1. 1 § 4. 1.
7 § 1. 2 D. 2, 14); omnes res tnuis. in
novationem possunt (1. 2 D. 46, 2); trans.
(causam) ad condemnationem (1. 16 § 6 D.
20, 1); e) ouf 3cmonben übergel^en, über*
tragen n)erben, j. 93. obliaatio, quae in
heredem transit (1. 32 pr. D. 35, 2. cf. L
76 pr. D. 45, 1); ad heredem trans. querel-
lam inoffic. (1. 6 § 2 D. 5, 2); quae per-
sonae sunt fprivüegiaj, ad heredem non
transeunt (1. 196 D. 50, 17); auctor mens,
a quo ius in me transit (1. 175 § 1 eod.) ;
exceptionem rei iudicatae a persona auctoris
ad emptorem trans. (1. 9 § 2 D. 44, 2);
talis condicio (statuliberi), ut ad emptorem
transiret (1. 54 § 1 D. 21, 2. cf. 1. 6 § 7.
1. 27 D. 40, 7); si paterfara. adoptatos
sit, omnia [quae eins fuerunt tacito iure
ad eum transeunt qui adoptavit (L 15 pr.
D. 1, 7); trans. ad aliquem usumfructum
(1. 18 D. 7, 4), periculum (1. 9 § 9 D. 12,
1). — 5) übertreten: trans. legis prae-
cepta (1. un. C. 8, 12), quae sunt inter-
dicta (i. 1 C. 1, 24).
Digitized by
Google
Transitus — Trebellianum Sctum.
563
Transitus, 1) ^ntdf^anQ: trans. per
partes fundi 0- 23 § 3 D. 8, 3), per agrum
vicini (1. 14 pr. C. 3, 34); ^utc^matf (^:
qaod o6 transitum exercitm confertur ex
fructibus (1. 27 § 3 D. 7, 1). — 2) bog
Sorübctgc^cn an einem Ort (1. 7 D. 40,
2: — „plerumque in transüu servi manth
müti solent, cum aut lavandi aut gestand!
aut ludorum gratia prodierit praetor"). —
3) Uebergang, 5. ^. prius a scriptis
(neredibus) incipiatur, deinde trans. fiat
ad eos &d quos legitima hereditas per-
tinet Q. 70pr. D. 29, 2); transitum facere
(negotium) ad personam procuratoris (1. 20
C. 2, 12).
Transiimgere , in ein anbetet
3o(^ f|)annen (1. 38 § 8. cf. § 9 D.
21, 1).
Translabi, ablaufen, üetge^en (1. 19
C. 6, 30. 1. 3 C. 7, 37).
Translaticie , leid^t^in, 5. ^. trans-
lat. munere accusandi defungi (1. 1 § 6 D.
48, 16).
Translatio, l)5ortf(^affuna, Xtan««'
pOtt, J. ©. transl. armorum (1. 7 C. 11,
10); ptnsitationes fiscalium translationes-
que faciendae (1. 3 C. 1, 3); transl. na-
vicularia (1. 18 C. Th. 13, 5). — 2) Ueber.
tragung (f. transferre s. 3). — 3) ^len*
berung, J. ». fori transl. 0- 12 C. Th.
13, 5).
Translator,Ucbcrtrager/43erau6erer
(1. 10 § 3 C. 7, 72).
Transmarinus, ienfeitd bed S^leeted,
übetfccifc^, 5. ib. transmar. negotiatio (\.
10 D. 40, 9), dilatio (1. 7 C.3, 11), legatio
(1. 3 C. 10, 65).
Transmigrare, fi(^ überfiebeln (1. 1
D. 50, 2).
Transmissio, 1) Ueberfd^icfung, (Sin*
fenbung: transm. gestorum (1. 31 C. Th.
11, 30); transm. eorum (qui in levioribus
criminibus rei deteguntur) ad officium
praefecti annonae (1. 6 C. Tb. 9, 40;. —
2) 3:ran«»)ort (1. 9 C. 12, 50. l. 14. 17
C. Th. 1, 15). — 3) Uebertragung (l.
19 C. 6, 30).
Transmittere, 1) too^in fc^iden, ^t*
manbtm überjc^icfen, j. 58. transmitti in
opus metalli (1. 8 § 7 D. 48, 19); ad offi-
cium praesidis transmitt. comprehensos fu-
gitivos (1. 4 D. 11, 4), libellos (1. 73 D. 47,
2); ai scrinia transmitt. refutatorias (l. 6
§ 8 C. 7, 62); attestationem transmitt.
alicui 0. 3 § 1 C. 4, 66). — 2) toeiter
leiten, 5. C transmitt. aquam (1. 1 § 4
D. 43, 21). — 3) übertragen, §. ©. ad
heredem transtnittuntur privilegia, quae
causae sunt (1. 196 D. 50, 17); immunitates
generaliter ioibatae eo iure, ut adposteros
transmitterentur (1. 5 D. 50, 6); (u2 succes-
sores transmitt. bona (l. 1 § 4 D. 48, 17);
ad heredem transmitt. legatum (1. 2 D. 33,
2. L 19 D. 33, 5. 1. 4 § 1 D. 36, 2),
bonorum possessionis heneficium (i. 4 % S
D. 37, 4), actionem (1. 7 D. 5, 2); poenae
persecutio transmissa, quasi lite contestata
cum mortuo fl. 33 D. 44, 7); ad heredes
suos transmitt. suceessionem; in suam
posteritatem transmitt. heräitatem\ in
liberos suos transmitt. derelictam stbi here-
ditariam portionem (I. 7. 19 C. 6, 30. 1.
un. C. 6, 52). — 4) überfe^en, über*
ge^en: non transmittenda aUegatio (1. 1
§ 26 D. 48, 18); necessaria res transmissa
(l. 6 § 1 C. 7, 62). — 5) noÄfeben: fa-
cinus pactiane transmissum (1. 3 C. 7,
13). — 6) transmitti, ablaufen:
tempus transmissum (1. 4 C. 7, 32. 1. 3
C. 7, 35).
Transponere, übertrogen, §. ©. ius
emphyteuticum transpon. ad aliquem (1. 8
§ 3 C. 4, 66).
Transportare, Weiter tragen, beför*
bern (L. 11 § 3. 1. 25 § 7 D. 19, 2).
Transveotio, 3:ron«port (1. 1 C. 10,
49. 1. 4 C. 11, 2).
Transvehere, 1) fortjt^offen (1. 3 § 4
D. 47, 12. 1. 6 C. 10, 16). — 2) tran»-
vehl equo, üorüberreiten (l. 2 D. 2, 4).
Transversarius, toa^ dmtm in bie Cluere
fommt, tt)ibrig, unüermutbet (1. 27 pr.
D. 19, 2).
Transversus, quer, Jc^rdg: transv.
contignatioy Duergebölf (1. 47 D. 39, 2);
transv. linea^ bie Seitenlinie ber 85er*
toonbtfd^ft (Paul. IV. 11 § 2); ex trans-
verso, ©eitenüertoonbtfc^oft (f. la-
tus s. b).
Transvolare, üorüber fliegen (1. 44
D. 41, 1).
Trapetum, Oliüenpreffe, Delfelter
(l. 19 § 2 D. 19, 2).
Trapesita, ®elbh)e(^dler (1. 12 § 3 C.
12, 57).
Trapezophorum, ^^ifdbtrdgcr, ©to*
tuen u. bgl. (1. 3 pr. D. 38, 10).
Trebatius, ^unft au 9(nfong be« 8. So^r^.
u. c. a. 2 § 45 D. 1, 2).
Trebellianum Sotum, ein unter ^exo
(Annaeo Seneca et Trebellio Maxime Con-
sulibus) tjerfagter 8enotdbef(^lug, toelc^er be*
ftimmte, boj mit ber 9leftitution einer here-
ditas fideicommissaria bie erbfc^oftlid^
flogen foh)0]^I octit) aU pa\[it> ouf ben ^bei«
commiffor übergeben foHten (tit. D. 86, 1. C.
6, 49. § 4 ff. J. 2, 23); bo^er Trebellianus
fideicommissarius = cui ex Trebell. Scto
restitnitur hereditas (1. 15 § 1 D. 86, 8.
cf. 1. 2 § 19 D. 41, 4). .
36*
Digitized by
Google
564
Trecenti — Tricliniam.
l
, Treoenti, brei^unbftt, 5. 9. trec.
asnum poena (Gai. III, 223).
Tredeoi^n, irei^eJ^n (1. 47 pr D.
2, 14).
Tremissis» eine ^O^iht^e, ben btttten Tf^l
etned solidus ent^altenb (1. 16 § 16 C. 12,
37. 1. 3 C. 12, 39).
Trepldare, 1) jittetn (1. 2 C. Th.
9, 3). - 2) toanUn (1. 12 § 1 C. Th.
10, 10).
Trepldatio, «ngft, «enflplic^feit,
B. im (S^egenf. t)on constantia (1. 10 § 5
. 48. 18).
Tres, btei, 5. 9. tria onera tutelarum
dant excaeationem (1- 3 D. 27, 1); tribus
edicHs propositis vel ttno pro tribu8 —
litteris evocari; tres denuntiationes (1. 53
§ 1 D. 42, 1. 1. 9 C. 7, 48).
Trevirortim oivitas» bie ©tabt %titx,
(1. 11 C. Th. 18, 3).
Triboniantui , oerül^mtet Sutiß unter
Sttpinian (L 2 pr. § 9. 11. 17 C. 1. 17).
Tribuere, 1) unter meiere $er{onen
t)ertlbeilen, jur gemeinfomen SSer*
beilung bringen, ttnrb ini^bef. t)on ber
ÜBert^eilung einei» ^um ^anbetöbetrieb gege^
benen ^ecufiunt unter bie Gläubiger beffelben
lefagt G- 5 § 1. 5. 9 ff. 1. 7 § 1. 2. 1. 9
) 2. l. 12 D. 14, 4); tributio, »ertl^ei-
ung eines folc^en $eculium (1. 5 § 16. 19
eod. , Tributio fit pro rata eius quod cui-
qne debeatur^); in tributum vocari, t>on
wt&ubigem gefagt, totld^ an ber IBert^eilung
%fyal nebmen (1. 1 pr. 5 § 6. 15. 18 eod.
1. 1 § 20 D. 14, 1); in tributum venire,
bon ben merces peculiares gefugt, toeld^e
jur »ertljeilung fommen (l. 5 § 11. 17 oit.);
tributoria actio, bie dhttf^ftbipungdflage
gegen ben $erm ober IBater, ber ftd^ bei ber
iSert^ iinng ber merces pecul. eined dolus
fd^ulbig gemod^t (tit. D. cit. § 3 I. 4. 7).
— 2) beitragen, beifteuern: tributum,
a) öeitrag (1. 2 § 2 D. 14, 2; — .placuit
Omnes, quorum interfuisset iaoturam fieri,
conferre oportere^ quia id tributum — ob-
eervatae res deberent" (1. 4 pr. eod.: —
Mctus in tributum nave salva venit");
b) öffentlid^e Slbgabe, ©teuer, fotool^I
ftopf« aU (Shninbpeuer (1. 42 D. 2, 14. 1. 13
§ 6 D. 19, 1. 1. 18 D. 25, 1. 1. 32 § 9 D.
83, 2. 1. 1 § 1 D. 39, 4. 1. 1 § 20 D. 48,
18. 1. 46 § 5 D. 49, 14. 1. 8 pr. 1. 8 § 7
D. 50, 15>; in berfelben ^ebcutung toirb an(^
trOmtto gebraucht (1. 52 § 2 D 2, 14. 1.
18 § 23 D. .^0, 4); tributariu», auc^ trxbu-
torius, bie Steuern betreffenb, §. ©.
tribut. causa (1. 4(^ § 5 D. 49, 14); ratio
(1. 10 C. 5, 62), functio (l. 4 C. 7, 65),
exactio (1. 8 C. 6, 2); fkeuerbar: tribut
praedium (§ 40 I. 2, 1) ; atö Subst. bebeutet
tributarius einen Steuert^flid^ttgen (l- 1
§ 15. 1. 2 § 11 C. 1, 27). - 3) ert^eücn,
k>er{e4l^en, getoft^ren, 5. IS. ius suum
cuiqoe trib. (1. 10 D. 1, 1); trib. exceptio-
nem (1. 2 § 1 D. 2, 11), actionem (\. 28
D. 3, 3. 1. 9 pr. D. 3, 6. 1. 60 pr. D. 7.
1), aud^ f. b. a. cedere actionem (I. 2 § 3
D. 18, 4); sibi trib, fi(^ beilegen, an*
maften (1- 14 C. Th. 9, 42).
Tribunal, bie Sü^ne auf bem go«
rum, too ber $rfttor ^u Gericht fag, §. 9.
pro tribun, sedentem adire (1. 7 pr. D. 4,
1); pro tribun. cognoscere (1. 2 D. 42, 1);
bonorum possessio, quae causae cognitionem
pro tribun. desiderat s. quae pro tribun,
datur, bn (S^egenf. t>on quae de piano peti
potuit (1. 2 § 1. 2 D. 38, 16. cf . L 3 § 8
D. 37. 1); pro tribun. petere 0. 4 § 8 D.
39, 2), postulare (l. 1 § 8 D. 48. 16),
audiri atque damnari (1. 18 § 10 D. 48,
18), respondere aut defendi (1. 23 § 3 D.
49, 1); bal^er <S) ericfit, ). 9. iudex, qoi
tribunali praeest (\, 1 D. 5, 1); a tribun,
abesse (1. 51 § 5 D. 40, 5); intrare campe-
tentis iudicis trib. (1. 6 Cf. 8, 48); divisit
tribunal. actionem inofficiosi testamenti
perferre (l. 76 pr. D. 31).
Tribunatus, Sürbe eined tribunus,
a. 25 D. 29, 1. 1. 1 C. 1. 30. 1. 18 C. 6,
21. 1. 2 C. 12, 17).
Tribrmioia lex, ein t)om tribunus ce-
lerum beantragtet <!(efe|: exacti reges lege
tribun. (1. 2 § 3. cf. 8 15 D. 1, 2).
Tribunus, »orgefejter, »orjte^er,
<J^|ef/ «efe^U^aber, Dberft, j. Sd. trib.
ceterum, qui equitibus praeerat 0* 2 § 15. 19
D. 1, 2); tribuni. pUbis, »olfi^tribun
(§ 34. ct. § 20 eod.); tribuni müitum con-
sulari potestate (1. 25 cod.); trib. »1001««^
legionis, numeri (1. 20 pr. 25 D. 29, 1. L
12 § 2 D. 49, 16. 1. 9 C. 3, 28. 1. 11. 13
" 1 C. 12, 35. 1. 8 C. 12, 37. L 1 C.
2, 42); tribuni praetoriam (1. 13. 14
C. 12, 23. 1. 4 C. 12, 54), sdwlarum
(1. un. C. 12, 11), notariorum (L 2 pr. C.
12, 7).
Tribus, Vibtl^ eilung bed römifc^en SoIB
2 § 20 D. 1, 2); aud^ ©teile in einer
immten Claffe ber römift^en ©ürger, »omit
gettifle IBort^eile berbunben maren (1. 35 pr.
Tributarius , tributorius , tributio,
tributum s. tribuere,
Trioesimus f. trigesimus.
Triolinaria vestimenta» *S>tdtn fiber
bad tridinium, @|)eifetei)pid&e d. 20 D.
33, 5).
Trielinium, Saaerßfttte um bie
©peifetafel, fomiebie 6i)eifetafel felBfl,
}. Sß, tridi. stemere (f. b. SB. s. 2.); in
Digitized by
Google
Triduum — Tubarius.
565
tridinio praesto esse (1. 12 § 82 D. 38, 7);
aud^ ©^cifeaimmer (1. 19 pr. 28 D. 8, 2.
1. 12 C. 6, 35. l. 5 C. 9. 19).
Triduum, 3ettraum ober grift öon
btei Sagen (1- 10 D- 48. 1).
Triennium, geitrautn üon brei
3a^ren (1. 3 § 5 D. 33, 1).
Triens, ber britte Zf^exl eine« Ä«,
4 unciae (§ 5 I. 2, 14); über^au^)t Vt eine«
(Sanken, §. ©. triens praediorum (1. 86 D.
85, 2); trientes tisurae, 8infen, toüdft Vs
ber centesima, alfo 4 $rocent iftMi(| be*
trogen 0- 3 § 2 eod. 1. 7 § 10 D. 26, 7.
I. 3 § 1 D. 27, 4. L 26 I 1 D. 36, 2).
Trierarohus, ©efe^lSl^ober eine«
3)reiruberer« (1- ™- § 1 !>• 37, 13).
Trlfariam, breifa(^: trif. dividet'e (1.
18 § 28 D. 50, 4).
Triga. ®reigef»)onn (1. 38 § 14 D.
21, 1).
Trlgemini, ^Jriinnge (1. 137 D.
50, 16).
Trig^esimus, breigigfter, §. ©. intra
diem trig. (1. 7 § 1 D. 39, 4).
Triginta, breigig, j. ö. trig. annorum
maior, minor servus (Gai. I, 17. 18.
29, 31).
TrimatiLs, tlUer t»on brei Igabren
(Vat. § 321).
Trimus, einen fteitiföttm öon brei ^affxtn
umfaffenb, breijä^rig: anniM, bima, trima
die, in 1, 2, 3 Sabren (1. 19 pr. 30 pr. 49
§ 1 D. 30. 1. 3 § 5 D. 33, 1. 1. 54 D. 35,
1. 1. 3 § 13. 14 D. 40, 7); maior trimo,
über 3 gfal^re alt 0- 9 0. 8, 46).
Trinepos, trineptis, ber filnfte (gnlel
abmftrt« = adnepotis adneptis filiiM,
ßia (1. 3 pr. 10 § 17 D. 38, 10).
Trinitas, ^reieinigfeit (1* 1 V^- 0.
1, 1).
Trinoctium, brei 9^ft(^te (Gai. I, 111:
•— si qua nollet eo modo (sc. usu) in
manom mariti con venire, ut quotannis iri-
noctio abesset, atque ita usum cuiusque
anni interrumperet*).
Trinus = temus, brei (Paul. V, 5 A.
§ 7 1. 8 C. 7, 43).
Tripartitus s. tripertitus, au« brei
Steilen befte^enb: ius trip. (§ 3 I. 2,
10. I. 1 § 2D, 1, 1); audb f. t>. a. triplex:
trip. divisio (1. 60 pr. D. 35, 1) ; tripertita,
eine @(^rift be« guriften @e|tu« 9(eUu« (f.
Aelius).
Triplex, breifac^, j. ©. tripl. divisio
a. 18 pr. D. 50, 4).
Triplicare, üerbreifad^en: iUatio
triplicata (1. 8 C. Th. 7, 13).
Triplioatio, bic (ginrebe be« Älöger« gegen
bie ^upli! be« 9enagten,S:ri))Iif (i. 2 § 3
P, 44, 1).
Triplum, ba« ^reifadje, j. ©. tripli
condemnatio, poena (1. 14 § 9. 10 D. 4^ 2.
1. 9 § 6 D. 39, 4).
Tristis, traurig, j. 58. aliquid pro-
nuntiare triste (1. 1 § 2 D. 2, 10); au(^
ungünftig: sententiam tristem pati (1. 15
D. 49, 1).
Tristitia, Xraurigfeit 0. 17 C. 8, 50),
auc^ (Strenge: trist, iudicum (1. 2 § 6 C.
2, 58).
Tritavus, tritavia = patris et matris
atavus, atavia (1. 10 § 17 D. 38. 10).
Triticiaria condictio, bie Q^onbiction,
meldte auf anbere Sad^en al« baare« ®elb
gerichtet ift (tit. D. 13, 3).
Tritioum, ©eiaen (1. 52 D. 17, 1).
Tritus, gerieben, jerrieben: triti
conchylii ardor (1. 6 C. 1, 23); gebrofc^en:
tritum frumentum (1. 13 D. 7, 4); abge-
rieben, abgenu|t: res tritas corruptasque
reddere (1. 29 8 7 D. 9, 2); vestimenta
trita, im ©egenf. bon nova (I. 6 D. 6, 1);
biel gebrandet ober: gerieben, gemanbt,
mancipia trita. im Segenf. t)on nidia (1.
37 D. 21, 1).
Triumphalis, faiferlid^, }. 9. scita
triumph. (1. 5 C. Th. 11, 31); and^ »e-
^eidjnung einer Sflangflaffe ber $rfttoten,
tertia praetura^ triwnnphcdis (1. 5C. Th. 6, 4).
Triumviri, ein Kollegium bon brei
©eamten: a) monetaks (f. b. ©.); b)
capitales ^qui carceris custodiam habe-
rent* (1. 2 § 30 D. 1, 2); c) nocturni (1.
1 B. 1, 15: «Apud vetustiores incendiis
arcendis triumv, praeerant, qui ab eo quod
excubias agebant nocturni dicti sunt*).
Trochlea {. cocUa,
Trudere, loobin poften, brftngen: in
metallum trudi (1. 6 C. Th. 12, 1).
Trulla, (Bä^bp\* ober XrinIgefftB 0-
13 pr. D. 33. 7).
Trutina, ÜBage (1. 18 pr. eod.).
Trutinare, tt^dgen, abmAgen: aequa
s. una eademque lance trutin. (l. 12 § 2c.
C. 4, 1.1. IOC. 5, 27); ertoftgen, |)rüfen:
trutin. causam, appellationem (1. 14 18 C.
3, 1).
Tryphoninus (Claudius), ^uxi\t unter
@eptimin« Seberu« unb ^(ntoninn« C^racalla
(1. 44 D. 27, 1. 1. 39 D. 48, 19. 1. 1
C. 1, 9).
Tu, btt, ). B. tmde tu ülum vi deiecisH
— iudicium dabo (1. 1 pr. D. 43, 16);
quod tu aut tuorum quis fecit (1. 5 § 8
D. 43, 24); si ego tiSi mandavero — tu
alii — teneberis tu et ille (1. 6 eod.); si
tua tantum gratia tibi mandem — nuUa
obligatio nascitur Q. 2 pr. § 6 D. 17, 1).
Tubarius, »erfertiger bon ?:rom-
ptttn (1. 7 P. 50, 6).
Digitized by
Google
566
Tubero — Turbator.
Tubepo, ber ^amt jtocicr Suriften: a)
eine« in bct crftcn ^ftlftc bcS 7. S^^r^. u- c.
lebcnbcn (§ 40 I. 1, 2); b) eine« ©c^ülcrö
bcS Dpud (§ 46 cod.).
Tubulus, tubus, SRö^rc (l. 13 pr. D.
8, 2. 1. 1 § 6 D. 43, 23).
Tucca, f. Äufidius.
Tueri, fd^üjen, ücrtl^cibigcn, 5. 33.
tueri eum, gut sua sponte se def ender e ne-
quit 0- 1 pr. D. 26, 1); tuendi dumtaxat,
non etiam idciscendi causa vira inferre (l.
45 § 4 D. 9, 2); tueri aliquem de vi
Tiostium (1. 9 § 1 D. 4, 2) ; tueri ins suum,
non iniuriam comminisci (1. 1 § 2 D. 43,
24); nuntiatio publid iuris tuendi gratia
(1. 1 § 16. cf. 1. 5 § 9 D. 39, 1); inter-
dicta sui iuris vel officii tuendi causa (1.
2 § 1 D. 43, 1); interdictum tuendae Uher-
tatis causa (1. 1 § 1 D. 43, 29), ad tuen-,
das Servitutes pertinens (1. 1 § 1 D. 43,
19); tueri causam suam (1. 10 § 3 D. 2,
13); se tueri aequitate iudicis (1. 8 § 8 D.
D. 17, 1), exceptione (1. 46 § 1 D. 23, 3.
1. 39 D. 24, 1. 1. 13 D. 34, 3. 1. 7 pr. 1.
9 D. 44, 4); actione vel exceptione tuendus
(L 16 D. 8, 5. 1. 41 D. 41, 1); praescri-
ptio quinque annorum, quae statum de-
functorum tuetur (1. 2 § 2 D. 40, 15);
aufredet erholten: praetor voluntates
defunctorum tuetur; voluntas testatoris ex
bono et aequo tuebitur (1. 17 D. 28, 3. 1.
1 pr. D. 29, 4); in 6tanb erhalten;
aliud est tueri quod accepisset in novum
faceret (L 44 D. 7, 1); tueri res dotales
(1. 15 D. 25, 1); für cttoaS forflcn, cttoa«
bcjorgcn, öcrtoaltcn, j. ©. sua negotia,
rem familiärem tueri non posse (pr. I. 1,
23. 1. 15 D. 33, 1) ; tueri bona, ne dilapi-
darentur (1. 1 pr. D. 26, 4); consilio et
opera curatoris tueri debet non solum
Patrimonium, sed et corpus ac salus furiosi
(1. 7 pr. D. 27, 10); erhalten, crnäl^rcn
(L. 20 pr. 21 D. 15, 3. 1. 31 § 8 D. 24, 1.
1. 1 § 2 D. 27, 3. 1. 12 D. 32).
Tugurium, ^ütte (1. 6 § 1 D. 8, 3. 1.
180 D. 50, 16).
Tuitio, ©c^uj, ^ftlf c, J. ©. valere per
praetoris tuitionem, non ipso iure (1. 1 §
5 D. 27, 6); per tuiU praetoris habere
usumfructum; tuitione praetoris constitutus
ususfr. a. 1 pr. D. 7, 4. 1. 9 § 1 D. 7, 9);
tuitio müitaris (1. 1 C. 1, 46).
Tultor, «cfd^üftcr (1. 1 § 1 D. 26, 1).
Tum, bann, alSbann (1. 33 D. 26, 2.
1. 4 I 1 D. 34, 1. 1. 4 § 1 D. 35, 1. 1. 28
§ 2 D, 36, 1); hamaU, im (äJegenf. üon
nunc. 0- 10 § 3 D. 2, 13).
Tumidus, aufgebläl^t: superbiae fa-
stidio tumidus (1. 12 § 1 0. 1, 14).
Tumor, ®cf(^toulp (1. 27 § 17 D. 9,
2. 1. 14 § 8 D. 21, 1).
Tumultuarius, fd^nell ^ufammenge*
rafft: tumult. ornamenta comparata (L 6
D. 14, 2).
Tumultuosus, lärmenb, tumul'
tuarifc^, ). 33. conventicula tumult. (1. 15
C. 1, 3).
Tumiütus, 1) ÖJctümmcI, 5:umult
a. 1 § 1. 1. 18 D. 16, 3. 1. 1 § 1 D. 48,
4. 1. 23 D. 50, 17). — 2) ©cräufd^ =
strepitus: capitalium criminum tumultu in-
cessere aliquem (1. 1 C. Th. 9, 6).
Tuno, 1) bamal«, ju jener 3eit, }. ©.
yeteres, qui tunc iura condiderunt (Gai.
IV, 30); actiones, quas tunc habuit, cum
incideret in edictum (1. 3 § 6 D. 2, 2) ; in
eadem causa eum exhibere, in qua tunc
est donec iudicium accipiatur (1. 1 pr. D.
2, 9); iam tunc, cum s. ex quo etc. (f. iam).
— 2) bann, aUbann, j. ©. de peculio
teneri, quod tunc erit^ cum res iudicatar
(1. 35 D. 46, 1); si con&nl factus fuerit,
tunc ex hoc die etc. (1. 126 pr. D. 45, 1) ;
tunc accipi, impetrari, admitti etc. —
cum etc. (1. 2 D. 2, 6. 1. 8 § 6 D. 2, 8.
1. 4 § 2. 1. 8 pr. D. 2, 13. 1, 3 D. 26, 9);
tunc cum primum; tunc primum, cum etc.
(I. 18 § 1 D. 3, 5. 1. 68 D. 23, 3); tunc,
quoties etc. (1. 13 D. 4, 2); «t — tunc (1.
17 pr. D. 22, 1. 1. 29 pr. D. 28, 2. 1. 81
§ 1 D. 28, 6). — 3) fobann, l^icrauf,
ff. ©. posteaquam — tunc (1. 9 pr. D. 4,
2); ante — et tunc (1. 42 D. 50, 17); tunc
deinde (f. b. SB. s. a.) — 4) bctgcftalt, in
fo tocit: tunc verum esse, ut etc. (L 18
D. 47, 2).
Tunica, Untctfletoonb unter bte Xoga
a. 1 § 1 D. 18, 1. 1. 23 § 2. 1. 38 § 1 D.
34, 2).
Tupba, 1) Getümmel (1. 4 § 3 D. 47,
8: — „turbam muUitudinis hominum esse
turbationem et coetum. ^^ 1. 3 pr. D. 48, 6).
— 2) ©d^toarm, SKcnge (L 2 § 9.28 D.
1, 2. 1. 1 § 35 D. 29, 5).
Turbare, ftörcn, in Unorbnnng
bringen, üertoirren, 5. 33. turb. rationem
(1. 1 § 5 D. 11, 3); unruhig, beftürjt,
fc^eu machen (1. 27 § 34 D. 9, 2. 1. 43
pr. D. 21, 1. 1. 5 § 6 D. 41, 1); aer-
ftören: signa turbata a testatore (1. 22
§ 3D. 28,1); anfechten: t\jrh. testamenta
(1. 8 pr. D. 37, 4).
Turbatio, Scrtoirrung, ®ctoirt, @c-
toü^I (1. 4 § 3 D. 47, 8); öerttnrtenbe «er.
mifc^ung: propter turbationem sanguinis
vir elugeri solet G- H § 1 D- 3, 2).
Turbator, ©tötet turb. pacis (L 16 §
1 P. 49, 16).
Digitized by
Google
Turbide— Tutor.
567
Turbide (adv.), unorbcntlid^: turb.
res acta (h b %2 C. Th. 8, 15).
Turbidus (adi.), trübe, f d^mujig: turb.
caenum (L 13 C. Th. 7, 1).
Turbo, ©irbeltoinb (§ 3 I. 3. 23).
Turbulentus (au(^ turbulens), ftür«
mif(^, lörmcnb, bic ffinf^t ober Drb*
nung ftörenb, j. ©. turbulentis (turbu-
lentibus) adclamationibus popnlarium se
accommodare, seditiose et turbulente se
gerere (1. 28 § 3 D. 48, 19); turbul. mi-
nisterium exsecutionis (1 im. C. 11, 72);
nihü temptare turbulentum legibusque con-
trarium (1. 6 C. 1, 11).
Turiflcare, 9EBei^rou(^ opfern (1. 12
§ 2 C. Th. 16, 10).
Turma, ©c^toabron (1. 8 C. Th. 7, 13).
Turmarii,1Beamte für bieigin^ebung
ber «ccruten (l. 2 § 1 C. 12, 28).
Turpare, f d^ d n b e n (1. 8 § 1 C. Th.
8,4).
Turpilllanum Sotum, ein unter 'Sltxo
öerfo6ter ©enotöbcjc^luj, metc^cr bie Xcrgi-
öerfation ber Slnfläger mit ©träfe bcbrofte
(tit. D. 48, 16. C. 9, 45).
Turpis, (adi.), turpiter (adv.), fd^ftnb»
üäi, Jc^impflic^; turpitudo, ©c^önb*
lic^teit, ©d^anbe, @^impf, §. ©. rei
ti^pis nuUum mandatum est; propter
turpititd, mandati nihil mandati iudicio
consequi posse (1. 6 § 3. 1. 22 § 6 D. 17,
1); ob turpem rem s. causam, turpiter dare,
promittere, accipere; turpitudo dantis, ac-
cipientis (1. 1. 3. 4 § 2. 3. 1. 8. 9 pr. D.
12, 5. l. 5 D. 27, 3. 1. 9 D. 44, 4); turpis
quaestus; turpiter quaesitum (1. 16 § 2 D.
4, 2. 1. 51 D. 24. 1. 1. 8 D. 48, 2); turpia
lucra heredibus quoque extorqueri (1. 5
pr. D. 3, 6); pacta, quae turpem causam
continent (1. 27 § 4 D. 2, 14); turpiter
pacisci (1. 3 § 2 D. 2, 6); turpis stipulatio
(1. 1 § 5 D. 4, 3), institutio (1. 9 § 1 D.
28, 2), condicio (1. 29 § 2 D. 29, 1. 1. 112
I 3 D. 30. 1. 20 D. 35, 1. 1. 65 § 7 D.
36, 1); turpia legata (1. 54 pr. D. 30);
actio turpis = famosa s. 4 (1. 56 D. 17,
2); turpis persona, hmno, Wer fid^ burc^
id^Ie(^te ^anblungS* ober SebenStoeife
befd^impft, Deräc^tlid^ madbt (1. 22 § 6
D. 24, 3. 17 § 1 D. 26, 2. 1. 3 § 4 D. 43,
30. 1. 72 § 5 D. 46, 3); turpitudine nota-
biles personae (1. 1 § 5 D. 3, 1) ; turpitu-
dinis macula adspergi (1. 27 C. 3, 28);
aud^ bebentet turpitudo ©(^anbtl^at: in
ipsa turpitud. deprehendere filiam cum
adultero (1. 24 pr. D. 48, 5).
Turrls, X^urm (1. 18 § 2 D. 41, 2).
Tus, 2öei]^roud^ (L 3 § 9 D. 33, 9).
Tutamen, 1) ©(^uftmittel. — 2) ®e-
tool^rfam fl. 3 C. 9, 4).
Tutari. fd^ülen (Paul. V, 23 § 7).
Tutela, 1) 6(^u^, @i(^erung, Ott*
l^attung, j. 16. tutelam alicuius spectare,
ad tut. alicuius pertinere (1. 14 D. 1, 18.
1. 1 § 7 D. 43, 13. l. 1 § 2 D. 43, 23);
qui ad cottidianam tut. (balnei) pertinent
(I. 35 § 3 D. 32); in tutelam (viae, operis)
Ugare, conrertere (1. 30 D. 31. 1. 7 pr. D.
50, 10) ; in tutelam aedificiorum impensum
(1. 7 § 16 D. 24, 3); extra tut. necessariam
in res dotales impensum (1. 15 D. 35, 1);
res, quae publicam tut. meitUt (1. 2 § 1 D.
40, 15); tum publici tut. (1. 14 C. 1, 9).
— 2) im engem ©inn: ber öon ©toat«-
toegen dner $rit>at^on übertragene ©d^u^
eine^ nid^t unter öftterlic^er (Slemolt fte^enoen
Unmünbigcn, bie Srürforge für feine $erfon
unb fein Vermögen, ^eoormunbung bef«
felben, S3ormunbfd^aft über i^n; tutor,
mem eine foI(^e ^ormunbfc^aft übertragen ift,
«ormunb (tit. I. 1, 13 ff. D. 26, 1 ff. C.
5, 28 ff . — ^ Tutela est vis ac potestas in
capite libero ad tuendum eum, qui propter
aetatem sua sponte se defendere nequit,
iure civili data ac permissa. Tutores
autem sunt qui eam vim ac potestatem
habent, exque re ipsa nomen ceperunt:
itaque appellantur tutores quasi tuiiores
atque defensores"" 1. 1 pr. § 1 D. 26, 1);
tutoris auctoritas (f. b. SB. s. 5 cf. cura
s. e.) ; tutela legitima, testamentaria, fidu-
ciaria; tutor legitimus, testamentarius,
dativus, fiduciarius, Atüian\AS, honorarius
(f. biefe®.); actio tutelae {iii. D. 27, 3—4);
anä) mirb tutor in ber 16ebeutung Don
curator minoris gebrandet (1. 13 § 2 C. 9,
51). "Sithtn biefer «Iterdüormunbfd^aft
gab eö im früheren 9led^te aud^ eine tutela
mulierum, @fefd^Ie(^ti$»SSormunbf(^aft
(Gai. 1, 144. 168 sq. 190 sq. II.
122). — 3) \>ai ber Verwaltung
bed Vormunbed unterworfene
SSermögen eine« Unmünbigen (1. 5 pr. D.
26, 7). — 4) in suam tut. venire, suae tut.
fieri, jur ^e^eic^nung ber S'lünbigteit
(1. 9 § 1 eod. 1. 55 D. 28, 5. 1. 39 pr. D.
28, 6. 1. 11 D. 28, 8. 1. 32 pr. D. 30.
1. 51 D. 32. 1. 8 § 1 D. 37, 11. L 5 § 2
D. 42, 4).
Tutelarls, bie tutela (in ber s. 2 an*
gegebenen ©ebeutung) betreffenb, öor*
munbjc^afttid^, j. 83. instrumenta tutel.
a. 8 § 1 D. 27, 7); tutel. causa (i. 4 pr.
D. 12, 3); tutel. officium (1. 3 § 1 C. 6, 42);
praetor, qui tutelar. cognitianibus praesidet
(1. 1 pr. C. 5, 33).
Tutor f. tutela s. 2.
Digitized by
Google
568
Tutorius — Ulcisci.
TutoriuB, ben tutor betrcffcnb: tat.
nomine agere (pr. I. 4, 10).
TutuB, 1) gcfd^üftt, gcfid^crt, \xd^tx,
A. ©. ipso iure tutus advermis exactionem
(1. 1 § 7 D. 44, 5. cf. l. 29 § 1 D. 21, 2);
tutus (adversus aliquem) exceptione (1. 14
pr. § 11 D. 4, 2. 1. 26 § 3 D. 12, 6. 1. 28
pr. I). 30. 1. 12 D. 44, 4. 1. 4 D. 46, 2);
quo tutiore loco sit, qui contrahit de rato
solet Btipulari (l. 12 D. 46, 8); litem con-
testando in tutum redigere actiones (1. 24
pr. D. 40, 12); curare, ut quod in obli-
gationem deduximus, tutitut nobis debeatur
Q. 1 § 8 D. 44, 7); facere, quo minus tu-
dicia tuto exerceantur (1. 10 pr. D. 48, 6).
— 2) Dorfid^tig, j. ^. non minus iiMtius
esse, quam tutius (l 192 § 1 D. 50, 17);
ttUius facere, si etc. (1. 32 § 1 D. 5, 2.
1. 7 § 1 D. 27, 9).
Tuus, bcin, inSbef. in beinern (gigen*
tbum befinblid^, ). 9. in bonis tuis res
etficitur — pleno iure incipit tua res esse
(Gai. II, 41); ex meo tuum fieri (Gai. III,
90); si flumen partem aliquam ex tuo
praedio detraxerit — haec pars tua manet
(Gai. II, 71); in tuum (sc. praedium) pro-
volvi lapides (1. 4 § 2 D. 8, 3) ; tui (Subst),
bie 2)einigen 0- ^ § B D. 43, 24).
Tympanum, 1) tnnbe (paafenfdrmige)
$crle a. 32 § 9 D. 84, 2). — 2) eine
S^ofc^ine ^um $eben ber $reffen(l. 19
§ 2 D. 19, 2).
TyranniouB, t^rannifd^, 5. 9. tyrann.
furor (1. 2 C. Th. 7, 16); tyrann, tempu»;
tyrann. praesumptio (L 2. 11 C. Th. 9^
dS); fret)elbaft: tyrann. spiritu adgredi
(1. 6 C. 1, 23).
Tyrannis, (Sfett)aU]^err{(^Qft 0- ^ C.
5, 5. 1. 11. 12 C. Th. cit.).
Tyrannus, (Setoaltbertf d^et/ %ti*
rann p. 7 § 4 D. 42, 4. tit. C. Th.
15, 14).
TyruB, @tabt in ^bönicien (1. an. C.
11, 22); Tyrii, bie (gintoo^ner betfelben:
Tyriorum coloniaj civitas (1. 1 pr. 8 § 4
D. 50, 15).
Tzanga, eine t^gbeHeibung ber 9atbaten
(1. 2. 8. C. Th. 14, 10).
U.
Über (subst.), fftugenbe Stuft: nutri-
da eo usque producemus, quoad infantes
uberibus aluntur (1. 1 § 14 D. 50, 13);
(Sntet: plenis uberibus venire oves (1. 48
§ 2 D. 41, 1).
Über -(adi.), 1) frudjtbat, ergiebig,
\. 9. über (im (S^egenf. Don sterilis) annus
(L 15 § 4 D. 19, 2), dos (1. 4 D. 23. 4).
— 2) reid^Iic^, j. Ä. fündus uberiore re-
ditu (1. 85 D. 23, 3); minus üb. proventus
S. 6 pr. D. 47, 11); merces uberior (1. 8
. 19, 2); uberius legatum (1. 88 § 3 D.
35, 2. 1. 24 § 16 D. 40, 5); umfaffenb:
scriptura uberior, im ®egenf. t)on arctior
(1. 217 pr. D. 50, 16). ~ 3) toirtfam:
uberior actio (1. 1 § 2 D. 15, 3); uberri-
mum legatum (1. 54 D. 31).
Ubertas, 1) 2fru(^tbar!eit, im^egenf.
tM}n sterilitas (1. 15 § 4 D. 19, 2. 1. 26
ir. D. 36, 2). — 2) 3leic^U(^feit 0- ^
l Th. 7, 13).
Ubi, too, j. «. tW — mW (1. 4 § 5 D.
2, 13. 1. 8 D. 5, 1); toorin, toobei, too-
hntd^, ff.fß, illa stipulatio, ubi stipulatus
sum (1. 2 § 1 D. 13, 4); id testamentum,
ubi lioertas data est (1. 1 D.44, 2); popu-
läres actiones, ubi quis quasi unus ex po-
pulo agit (1. 43 ^ 2 D. 3, 3); toenn, ]o*
balb aH, 3. S. filiae suae aureos tot he-
redem dare iubere, ubi ea nupsisset (1. 45
l
§ 2 D. 31), ubi coaluit (arbor), agro cedit
(1.26 §2 D. 41, 1); ubi alter decesaU, ez-
tingui eins electionem (1.2 § 3 D. 13, 4); ubi
prooatH, non est negotiorum gestorum actio
(1. 8 D. 3, 5); ubi semel(\, 3 § 1 D. 4, 8); ubi
— statim (1. 31 pr. D 27, 1); non staüm,
t46t (1- 4 § 7 D. 40, 5); ubi ubi = ubi-
cumque (1. 1 § 12 i). 1, 12).
Ublouinque, tt)o nur immer, überall,
too, 5. 9. tibic praetor ius dicere oonstituit,
is locus recte lus appellatur (1. 11 D. 1, 1);
ubic. et quodcumque (1. 1 § 2 D. 11, 5);
koenn nur immer, in allen t^dUen, too
(1. 33 § 2 D. 8, 3. 1. 1 § 5 D. 5, 4. 1. 22
§ 1 D. 50, 17).
Ubillbet, irgenbtDO (L. 7 C. Th.
18, 10).
Ublque, il ber all, ). O. ubique sequi
aliquem (1. 20 § 1 D. 88, 1); irgenbtDO :
omnis penus, quae üb. est, legata (1. 4 § 5
D. 33, 9); in allen %älUn: ab. inUresse
creditoris (1. 12 § 2 D. 47. 2).
Udo, gilafc^tt^ (1. 25 § 4 D. 84, 2).
Ulcisci, rächen, al^n ben; ulUo, Süad^e,
$(^nbung, j. 93. ulc. necem, mortem testa-
toris; ultio necis testatoiis, ultio dommi
(1. 3 § 17. 1. 6 § 2. L 15 D. 29. 5. 1. 7. 9
G. 6, 35); ultio publica (LH C. 9, 2);
non ad rem familiärem, magis ad üUianem
pertinere (1. 6 P. 47^ 12); ultor, vltrix^
Digitized by
Google
Ulcus — Um quam.
569
räc^enb, Ui^tt, 5. 9. rei alicuius dis-
ceptatorem et, si res postularet, ultorem
facere aliquem (1. 1 § 2 G. 2, 13); armari
iura gladio ultore (l. 30 C. 9, 9); ultore
ferro persequi homicidas (^ 5 I. 4, 18);
uUrix senUntia proferatur in aliq. (1* ^^'
§ 4 C. 1, 25); ultrici poena plecii (1. 8
§ 1 C. 5, 17); flammis tUtricibus concre-
mari (}. 5 C. Th. 7, 13).
Ulcus, ®c|c^toür (1. 4 § 6 D. 21, 1}.
Ullus, irgcnb einet, einiger, j. ©.
3uae sine ulh scripta populus probavit
. 32 § 1 D. 1, 3); sine uUo iudice possi-
dere (1. 18 D. 4, 2); neque iure tUlo neqne
aequitate admitti (1. 52 § 3 D. 2, 14).
Ulplanus (Domltius), berül^mter 3urift
unter «üejanber ©eöer (1. 43 D. 19, 1. 1. 4
C. 8, 87. 1. 11 C. 9, 41).
Ule — ultra, jenfcit« (|. eis).
xnterior, 1) toeiter, entfernter, jj.©.
alt. (im ®egenf. t)On prozunuB) gradus (1. 53
D. 23, 2), cognatus, adgnatus (L 52 § 9
D. 17. 2. 1. 2 § 5 D. 38. 16), heres (1. 65
D. 50, 16. cf. 1. 28 § 1 D. 28. 2), vicinus
(1. 1 § 11 D. 43, 23); ult. praedium (}. 17
§3D.89,3); ulterius (adv.). toeitcr, j.«.
ult. proöedere, parrigi (1. 1 § 10 D. 1, 12.
1. 8 D. 3. 1. 1. 27 § 1 D. 4. 4). — 2)
überntdgig: ult. familiarüas (1. 19 pr.
D. 1. 18).
UltiLmus, Ie|ter, 5. 16. ult. vitaetempus
G. 11 § 9 D. 24, 1. 1. 13 pr. D. 40, 7);
ult. itidicium, ult. voluntas (l. 19 D. 5, 2.
L 6 pr. D. 85, 1); ftu^erfier: ult. supplicium
(f. b. SB.): oberfter, erfter: ab eiusdem
ult. genitoris sanguine proficisci (1. 195
§ 4 D. 50, 16); unterfter, niebrigfter:
ult. negotiatores (L 6 C. 12, 1).
Ultio» ultor f. ulcisci.
Ultra, 1) (praep.) a) jenfeitd, j.©. ultra
viam (1. 38 D. 41, 1); über ettoaÄ ^in=«
QUd, ). ©. ultra vires patrlmonii. taculta-
tum. uUra facultates dare etc. 0* ^ § 1 ^'
4, 4. 1. 2 § 3 D. 27. 2. 1. 21 D. 42, 1);
ultra dodrantem data legata (1. 87 §8 1).
35, 2); ultra hoc quod accepü re obligari
neminem poese (1. 9 G. 4. SO); uon ultra
annum dare iudicium (1. 24 D. 2. 4. 1. 1
§ 3 D. 25. 6); poena grayior lUtra legem
unposita (L 13 § 7 D. 3. 2); non ultra
culpam, dolum teneri (L 16 D. 13. 1):
cognati, qui sunt ultra fratrem (1. 1 D. 5. 2).
— 2) (adv.) toeiter, j. ©. ultra porrigi
(1. 50 D. 50, 16), procedere 0- 15 § 7 D.
42, 1). contendere (1. 1 pr. D. 2» 13); ultra,
rm quod necesse est, demoliri (1. 20 § 1
8, 2); }u toeit, ju fe^r, ultra excrc-
ww, ut etc. (1. 2 pr. D. 38, 1).
Ultriz f. ulcisci.
Ultro, 1) Qttf ber anbern ®cite, jeiner««
ieitJ, §. Ä. ultro Äofterc odtanew (1. 2 pr.
). 14, 2), dari, tribui, competere, esse actio-
nem alicui (1. 9 pr. D. 3, 5. 1. 29 D. 10, 2.
1. 3 § 4 D. 12, 4. 1. 37 § 4 D. 32. 1. 1
§ 6 D. 43, 17); ultro agere (1. 15 D. 39,
1. 1. 60 D. 47, 2), convenire aliquem (1. 19
D. 17, 1. 1. 1 § 3 D. 22. 1); ultro, quod
convenerit, praestare (1. 34 § 3 D. 18. 1) ;
ultro citroque, Quf beibcn Seiten, gegen*
fcitig/ h' ®' ^- ^' dandi accipiendi, cre-
dendi, ohligandi, sölvendi sui causa nego-
tiatio (1. 6 § 3 D. 2, 13); u. c. nasci actio-
nem, locum esse actioni (1. 2 D. 3, 5. l. 38
2 D. 9, 4) ; mandati actio u. c. est (1. 19
. 17. 1); u. c. obligatio (1. 19 Ö. 50, 16);
pensatio u. c. facta (1. 52 § 2 D. 10, 2);
inter mascnlos adgnationis iure hereditas
u. c. capitur (§ 3 I. 3, 2). — 2) öon f elbft,
ol^ne Seronlaffung burd^ Änbere, 5. ©. ultro
dare, im ®egenf. öon petentibus indulgere
(1. 9 § 5 D. 1, 16); se ultro (= nuUo man-
dato intercedente) alienis negotiis offerre
(1.34 § 4 D.46.3); ultro (— citra mandatum)
administrare (1. 20 C. 2. 18); ultro aliquid
dicere, confiten (1. 1 § 5. 1. 18 § 5 D. 48.
18); ultro in se suscipere probationes (1. 14
D. 22. 3. cf. 1.39 pr. D.40. 12); non ultro
deferre iusiurandum (1. 25 § 1 D. 13, 5).
Ultroneus. freikoiKig: ultronea do-
natio, liberalitas (1. 13 G. 1. 40. 1. 23 § 4
C. 5. 4. 1. 3 C. 9, 29); ultronea (adv.),
Don felbft.
UmbÜiouB, 9JabeI, tro^nfci^: SKittcl*
punit (Gonst. Tanta § 5 = 1. 2 § 5 G. 1, 17).
Umbra, ©chatten (1. 12 § 16 D. 33. 7.
1. 1 § 8 D. 43, 27); tropifd^: a) @d§ein,
SSortoanb, ©d^attenbilb, §. fe. neque
umbra aliqua defensionis obduci (1. 4 § 1
G. Th. 16, 7); necessitatis umbra non adsit
alicui (1. 72 G. Th. 12, 1); inanes umbras
dignitatum codiciUis honorariis sectari
(1. 74 § 4 eod.); h) @d6ttt: sub umbra
potentium latitare (1. 146 eod.).
Umbraoidum, 1) Ort, too 3emQnb
in ber Surüdgejogenl^eit lebt; secretae
quietis umbrac. (1. 6 G. Th. 6, 22). — 2)
umbrac, facere, SSorfc^ub leiften: ne
dignitas fraudibus faciat umbrac. (1. 8 G.
Th. 8, 1).
Umbratilis paotio, @cbeint)ertrag
a. 4 G. 10, 65).
Umbrla, eine Sanbfd^oft Stölien« itoi\^tn
ben 9(penninen unb bem tienetianifcfien äJ^eere
(l. 41 § 2 D. 32).
Umerale, ©d^ulterbebedung ber @oI*
baten (1. 14 § 1 D. 49, 16).
Umor, gfeud^tigteit (1. 19 D. 8, 2.
1. 57 D. 19, 2); Urin (1. 14 § 4 D. 21, 1).
Umquam, jemaU, j. ©. tempus quo
res umq. plurimi fuit (L ^ § 1 D. 13, 1).
Digitized by
Google
570
üna — TJui versus.
Una (adv.), juglcic^, 5. SB. una commu-
niterque nati (1. 4 § 1 D. 38, 10); Titius
una cum film suis et Sempronius heredes
mihi sunto (1. 11 C. 6, 26).
Unoia, Unje, ber 5hJöIftc 2:ftetl eine« SU»,
übcrftoupt eines ©onjen, in^bef. einer ©rb*
fd^aft (§ 5 I. 2, 14); ex unda heredem
scribere, instituere (1. 103 § 2 D. 32. 1. 1. 80
§ 2 D. 36, 1. 1. 5 § 1 D. 37, 5); unciae
usurae, ^m\t}x, »et(|e Vi 2 ber centesima,
olfo 1 «ßrocent iö^Iic|, betragen (1. 47 § 4
D. 26, 7).
Unoiarius heres, @rbe Aum ät»ölften
5:^eilc (1.34 § 12 D. 30).
Unda, aBogc Q. 4 § 2 D. 14, 2).
Unde, too^er, Don hjo, j. ©. unde
deiectum vel eff'usum quid erit (1. 1 pr. D.
9, 3); unde tu illum vi detedsti (1. 1 pr.
43, 16); provincia unde erat (1. 1 § 2 D,
47, 18); tooöon, öon wem, §. 33. ei ven-
dere, unde tu emisti (1. 15 § 1 D. 44, B);
si habes, unde pctas (1. 60 § 2 D. 19, 2);
esse in hereditate, unde praestetur (1. 54
§ 7 D. 30) ; dare sive de suo — sive unde
voluerit (1. 12 pr. D. 31); ttJorauS, hjeg*
l^alb, §. 53. unde apparet (1. 6 § 5 D. 2,
13); petere accipere bonorum possessio-
nem unde proximi cognati, unde legitimi
(1. 1 § 9 D. 38, 8).
Undeouinque, tool^er nur immer, 5.SB.
si ex operis vel undec. dederit (1. 3 § 8
D.40, 7); ilberall ^er, öon allen Orten:
und^e. coUecti discipuli (1. un. C. 11, 19);
auf toelc^e§(rt and), burc^ »eichen SRec^tS«
titel: qiialecumque et undec. dominium
adquisitum (1. 11 § 5 D. 44, 2); undec.
acceperit bonorum possessionem pater natu-
ralis, sive legitimus sive contra tabulas,
ex quavis parte excludit matrem (1. 2 § 16
D. 38, 17).
Undique, üon allen ©eiten, in allen
©tücfen, bur^auS, j. ©. si omnia un-
dique in unam aequalitatem concurrant
(1. 8 D. 2, 14); testes undique idonei (1. 14
§ 2 C. 8, 37).
TJngore s. unguere, falben; unguen-
tum, @ a l b e ; unguentaria vasa, @ a I b e n<*
büd^fcn (1. 21 § 1. 1. 25 § 10. 12 D.
34, 2).
Unguis, ungula, ^laue, Äralle (1- 1
§ 1 C. 9, 14); eine %xt Xortur (1. 7 C.
9, 18).
Unicus, ein einziger (1. 40 § 3 1. 162
pr. D. 50, 16).
Uniformis, gleid^, j. 53. omnium soli-
dorum unif. pretium (!• 3 C. 11, 11); unif.
in cunctos indictio (l. 3 C. Th. 12, 7).
Unio, groftc $erle G- 5. 6. D. 34, 2).
Unire, öereinigen, 8-53. domua unita
contextu aedificiorum (1. 15 § 13 D. 39, 2).
Unitas, (gin^eit, SSereinigung, j. 53.
non coalescere, nee unitatem cum terra
facere (1. 9 § 2 eod.); unitate maioris
partis consumi brachium statuae iunctnm
(1. 23 § 5 D. 6, 1).
Universaliter, im ©anjcn: universal
uno pretio (im ®egenf. öon in singula
Corpora certo pretio) venire (1. 35 § 6
D. 18, 1).
Universitas, ©efammtl^eit: a) ber
Inbegriff einzelner aufantmenae^öri*
ger ©tüdfe, aU ©in ÖJanje« aufgefaßt, ä- *•
gregis vel arm^nti, vel equitii i. e. uni-
versitatis (im Oegenf. öon Bingulorum capi-
tum) ususfructus legatus (1 70 § 3 D. 7,
1); univers. aedificii, aedium, im ©egenf.
öon singulae res, corpora, ex quibus aedes
constant (1. 7 § 11 D. 41, 1. 1. 23 pr. D.
41, 3. 1. 8 D. 43, 24); univers. fundi, im
©egenf. öon singulae partes (1. 2 § 6 D.
41, 4. cf. l. 30 D. 10, 2. 1. 10 D. 31);
univers. agrorum (l. 239 § 8 D. 50, 16);
non interest, utrum uno pretio opus an
in singulas operas coUocatur, si modo uni-
vers. coHSummationis ad conductorem per-
tinuit (1. 51 § 1 D. 19, 2); b) ber ge*
fammte (5om^)Iej öon 53ermögcn3*
objecten, §. 53. hereditas, pecuHum, vel
alia univers. (1. 20 § 10 D. 5, 3); quod
diximus ipso iure dotem impensis minui,
non ad singula corpora, sed ad universit.
erit referendum (1. 1 § 4 D. 33, 4) ; in^bcf. bie
©efammtl^eit be§ ^interlaffenen 53ermögenö
einer ^erfon: universitatis cuiusque successio
(1. 3 pr. D. 37, 1. cf. 1. 208 D. 50, 16) ; ad uni-
versit. venire iure successionis (1. 7 D. 48,
20); per universit. transire ad heredem (L62
D. 41, 1); adquiri (§ 6 I. 2, 9); ex universit.
bonorum soluta legata (1.18 pr. D. 29, 1) ;
fideicommissum universitatis, im ®cgenf. t)on
speciale (1.32 C. 6, 42J; actio de universit.
im Oegenf. üon singularum rerum petitio
(1. 1 pr. D. 6, 1); interdictum (quorum bo-
norum) ad universit. bonorum, non ad sin-
gulas res pertinet (l, 1 § 1 D. 43, 2); c)
ber 3nöcgriff ber ju einet ©otpora*
tion ge^rigen $erfoiien, im ®egenf.
ber siuguli (1. 1 pr. 2 pr. 6 § 1 D. 1, 8.
l. 2. 7 § 1 D. 3, 4); si univers, ad unwn
redit — posse eum convenire et conveniri,
cum ius omnium in unum reciderit et stet
nomen universitatis (§ 2 eod.); magister
universitatis (1. 9 D. 46, 8).
Universus, gefammt, fämratlic^,
ganj, 5-53. univ. iurisdictionem mandare,
im ®egenf. üon in personas certas vel de
una specie (l. 17 D. 2, 1); univ. res here-
ditatis, sive iura sive corpora sint (l. 18
§ 2 D. 5, 3) ; univ. res sims tradere (1. 17 § 1
D.42,8); bona sua univ. donare (1.37 §3
Digitized by
Google
ünquam — Usitätus.
571
D. 82); univ. hereditatem, reni, stibstantiam,
univ. fideicommissum restituere etc. (1-41
§ 14 eod. 1. 15 §8. 1. 80 § 7. 8 D. 36, 1);
univ. bonorum, univ. fortunarum societas (1. 5
pr. 73 D. 17, 2); success. in univ, ius, quod
defunctus habuit (1. 24 D. 50, 16); in univ.
dominium guccedere (1. 70 § 1 eod.); qui
univ. aedes possedit, singulas res, quae in
aedificio sunt, non videtur possedisse (1. 30
pr. D.41, 2) ; ^rex univ. non sie capitur usu,
quo modo smgulae res (1. 80 § 21). 41, 3);
refertur ad universos, quod publice fit per
maiorem partem Q- 160 § 1 D. 50, 17).
Unquam {. umquam.
XJnus, einer, einjtget, j. ©. unus (vel
fl. aut) alter (f. b. SB. s. 1); unus ex da-
minie vel plures (1. 66 D. 29, 2) ; plures per-
sonae, quae sunt sub tmius potestate (1. 195
§ 2 D. 50, 16); non est sine liberis, cui vel
unus ßius unave filia est (1. 148 eod.); unas
aedes tradere (1. 32 D. 7, 1. 1. 7 pr. D. 8,
4) ; pro unis tabulis haberi (1. 1 § 6 D. 37,
11); plures condiciones coniunctim datae
unius loco habentur (1. 5 D. 28, 7); una decem
communiter duobus legare(1.56pr D.45, 1);
uno pretio venire, emere(l. 35 § 5. 1.44 D. 18,
1) ; viae servitus una est (1. 13 D. 33, 2); una
est Omnibus parentibus servanda reverentia
(1. 6 D. 2, 4) ; ex diversis animi motibus in
unum consentire, in unam sententiam decur-
rere, in unum convenire, in unam aequali-
tatem concurrere 0- 1 § 3. 1. 7 § 19. 1. 8
D. 2, 14).
Unusquisque, 1) ein jcber (1- 17 § 3
D. 1, 7. 1. 131 § 1 D. 50, 16). — 2) einer
(1. 3 C. 3, 37).
Urbanidanus, auf bie (Stobt (Sdom
ober (£onftantino)>eI) bejüglid^: urbanic.
müites, bie bort ftotionirten ©olbaten (1. 35
§ 4 D. 6, 6), tribuni, bie 53efeW§^abcr über
biejclben Q. 8 pr. C. Th. 6, 27), officiales,
bie Officianten ber praefecti urbi (1. 1 C.
Th. 11, 14).
XJrbanii8,urbioarius,urbictis, ft ä b t i { (^,
j. ©. urbanae habitationes (1. 4 pr. D. 2, 14) ;
urbana aedificia (1 39 § 1 D. 30. 1. 211
D. 50, 16); via urbia im ©egenj. t)on rustica
(f. b. 9B.); urbanum praedium, ein nic^t
jur Ionbtt)irt^j(^aftUc^en ©enujung beftimmteS
©runbftüd, im ©cgenj. üon rusticum (1. 1
pr. D. 8, 4. 1. 59 D. 18, 1. 1. 4 D. 20, 2.
1. 198 D. 50, 16); Servitutes praediorum
urb, (tit. D. 8, 2); nomentlit^ ein Oebäube,
im dJeaenf. üon (Slrunb unb ^oben (ülp. 19,
1) ; urbana C= urbico usui destinataj penus,
supellex; urbanum s. urbicummini^tmum;
urbana familia, mandpia, urbani servi
(1. 65 pr. D. 31. L 60 § 1. 1. 99 D. 32.
1. 4 § 5 D. 33, 9. 1. 12 D. 33, 10. 1. 166
pr. D. 50, 16); servi, qui urbicis rationibus
expunguntur (1. 27 pr. D. 33, 7); urbica
(im ®egenf. üon peregrina) negotia admini-
strare (1. 51 D. 26, 7); urbica tutela (1. 8
§ 9 D. 27, 1), procuratio (1. H § 2 D. 4, 4);
praetor urbanus = qui in urbe (inter cives)
ius dicebat, im ©egenf. bon peregrinus (1. 2
§ 27 D. 1, 2) ; praetores, qui urbanis rebus
(im ®egen|. öon provincialibus) praesunt
(§ 32 eod.); urbana s. urbicaria praefe-
ctura, bi: SBürbe eine« praefeotus urbi (1. 25
C. 2, 12. 1. 2 C. 3, 24).
Urbs, 6tabt, inäbej. SRom (1.2 pr. 87.
147. 154. 239 § 6 D. r)0, 16), ober (5on*
ftontinopel (1. 6 pr. C. 1, 12. 1.11 C. 1,
51. 1. 13 § 1 C. 3, 1. 1.' 13 C. 8, 10).
TJrbum, Umbeugung mit bem $fluge,
eurvatura aratri; urbare, mit bem Pfluge
nmjiel^en; Änbere lejen urvum unb urvare
(1. 239 § 6 D. 50, 16).
TJrceua,Ärng; upceolus, ficiner Ärug
(1. 12 § 1. 1. 18 § 3 D. 33, 7. L 21 pr.
D. 34, 2),
Uredo, S5ronb on ®etoäd^|en (1. 15 § 2
D. 19, 2).
TJrore, 1) öerbrennen, }. ©. aedes ustae
(1. 23 § 3 D. 86, 1). — 2) befleden: uri
perpetua infamia (l. 5 C. Th. 16, 7).
Tlrgaere {urgerej, bröngen, nötl^igen,
j. ©. urgueri ad solutionem (1. 12 § 4 D
36, 2); si voluntas (testatoris) non urserit
(1. 52 § 4 D. 32); si urgueat aes alienum
(1. 5 § 14 D. 27, 9. 1. 7 § 11 D. 42, 4);
si res urgueat (1. 51 pr. D. 36, 1); nulla
re urguente, sed voluptatis causa sumptus
facti (1. 26 pr. D. 3,5); all qua necessitate
urguente negotia gereve (1. 3 § 10 eod.);
profectio urguens, notl^toenbig (1. 15 D.
4. 8); bebrängen, in bie @nge treiben
(1. 18 § 2 D. 48, 18): ^In ea causa, in
qua nullis reus argumentis urguebatur,'
tormenta non facile adhibenda sunt");
anfechten (1. 7 C. 9, 46. Vat. § 75).
Urina. Urin (1. 14 § 4 D. 21, 1).
Urinator, Xouc^er (1. 4 § 1 D. 14, 2).
Uma, umale, Urne (1. 16 pr. D. 33, 6.
l. 13 pr. D. 33, 7).
Urseius Ferox, 3urift unter Xibet unb
ben folgenben Äaifern (inscr. 1. 48 D. 23, 3.
1. 1 § 10 D. 44, 5).
Ursus, »or (1. 1 § 10 D. 9, 1).
TJrvum f. urbum.
Usio, Oebrouc^, «enuftung (1.60 §2
D. 32. 1. 27 § 4 D. 34, 2).
Usitatim (adv.), in ^erfömmlicl^er
SBeije fl. 12 C. Th. 1, 16).
Usitätus, gebräud^Itd^, ^erlömm«
lic^: usitatum, usitatissimum esse (1. 27
D. 1, 3. 1. 19 D. 27, 1. 1. 108 § 7 D. 30);
et usitatius et elegantius esse (1. 137 § 7
D. 45, 1).
Digitized by
Google
572
üspiam — Ußurpatio.
??
Uspiam, itgcnb too (1. 10 C. Th.
16, 10).
Usquam, irgcnbtoo (1. 1 § 1 D. 1, 9),
Usque, hii, §. ©. t^sque ad viam, prae-
dium (1. 30 pr. D. 31. 1. 35 § 1 D. 32); qui
usque ad sextum gradum oognaHonis sunt
(§ 5 I. 3, 5); parentem usque ad tritavum
appellari (1.4 § 2 D. 2,4) ; tisque ad diem dari
posse procuratorem (1. 3 D. 3, 3); usque ad
partem debitam fideicommissum relinquere
(l. 114 § 1 D. 30); usque ad sententiam com-
moda accipere Q. 8 pr. D. 22, 1); poena
usque ad relegationem (1. 1 D. 49, 9); usque
eo 8. eo usque, a) \o toeit: usque quo s.
uo usque, toic toeit, in toic fern 0- 38
3, 8. 1. 5 § 1 D. 4, 5. 1. 29 § 2 B. 6,
2. 1. 20 § 6 D. 5, 3. 1. 33 D. 6, 1); b) fo
lanfle: eo usque — donec (1. 17 pr. D. 23,
2); quoad usque — eo usque (11 § 5 D.
43, 19); usque dum, fo lange aU (1. 21
pr. D. 33, 1); usque quaque, überall (1. 1
I 1 D. 20, 3. 1. 12 D. 27, 10. 1. 14 § 1
JD. 28, 2. 1. 30 § 2 D. 85, 2).
Ustrina, Statte jnm SScrbrcnncn bcr
5:obten (Pauli, 21 § 3).
XJsualis, 1) ^nnt (STebraud^ beftintmt:
mancipia usualia, im (S^egenf. t)on venalia
0. 16 § 3 D. 39, 4). — 2) gebrÄud^Iid^
a. 3 C. Th. 7, 13).
Usuarius f. usus s. 2.
UBOcapere, erfi^en: usucapio, (&x*
fifeung; 1) ^n ÜBigentJum erfi^en, b.l^.
burd^ Den unter gemiffen %oraui$fe(ungen
(bona fide unb iusta causa) ertoorbenen unb
eine befHmmte geit ^inburd^ fortgefefeten ju*
riftifd^en Sefi^ (f. possidere s. b.) einer
fremben @a(^e bad Q^gentl^um baran er»
totthtn (tit.L2,6 D. 41, 3 ff. C. 7, 26—31.
— «Usucapio est adiectio dominii per coti'
tinuationem possessiofiis temporis lege de-
finiti" (1. 8 D. cit.); vix est, ut non vi-
deatur alienare, qui patitur usucapi (1. 28
pr. D. 50, 16). — 2) ©eröitutenerfifeunj:
,eam usucapionem sustulit lex Scnbonia
quae servitutem constituebat'' (1. 4 § 28
D. 41, S). — 3) greil^eitgerfi^ung, usu-
capere {»aert(U«ni (servitutis), usucapio, quae
libertatem praestet sublata Servitute, ber
(Srtoerb ber Srrei^eit t)on einer $rftbialfertntut
burc^ SSomabme einer bie 9[udübung ber
@ert)itut aui^fc^Iiegenben ^anblnng unb Sort-
bauer bed baburd^ betoirften 3uftanbed \oh\»
renb ber ^^m%^t\i (1. 6. 7. 32 D. 8, 2.
1. 4 § 28 D. 41, 3).
Usufniotuarius f. ususfrudus,
Usura 8. imurae, ginfen, b. 1^. bie
einem Änbem für ben öon yifva eingeröumt
er^tenen ober ti^m en^oaenen (iebrau(^
fungibler @a(^en, inSbef. einer (S^elbfumme
(sors), nad^ einem beftimmten S'lagftabe (3ini^
fug) atö (IMfd6ftbignng in gebenbe CuantitAt
bon ^6^tn gleid^er «rt (tit. D. 22, 1 C. 4,
32); sub US. — sine us, mutiM data pecimia
(1. 7 § 9 D. 14, 6); gravibus ns. muiuan
(1. 12 § 9 D. 17, l); pecuniaecreditae usu.
ras nisi in stipulationem deductas non
deberi (1.24 D. 19, 5); si^ra duplum Jim-
rae et usurarum usurae nee in stipulatom
deduci nee exigi possunt et solutae re-
petuntur (1. 26 § 1 D. 12, 6. cf. 1. 28 C.
cit.); US. legitima (1. 4 § 1 D. 22, 2): U8.
centesitnae, semisses, quincunces, trtentes,
quadrantes unciae (f. btefe 93.); us. ex wora
(1. 12 § 9 D. 17, 1. 1. 32 § 2 D. 22, 1. cf.
1. 60 pr. D. 17, 2), pupiUares (1. 7 § 9 |f.
D. 26, 7. tit. C. 5, 56), fiscales (L 6 pr.
D. 49, 14), rei iudicatae (tit. C. 7, 84).
UBurariuB, 1) \)tx%xn&li^, ^inSbar:
usnr. pecunia (1. 11. 12 D. 16, 2); usor.
debitum (1. 5 § 14. 1. 37 D. 3, 5). - 2)
5ur ^a^lnnq t)on 3i>if^tt t)er))fn4tet:
dehitor usur. (1. 7 D. 22, 1).
Usureoipere, eine in ba0 (Sigent^m
eined Vnbern übertragene @ac^e burc^ ir*
fiftung jurüdertoerben; usureoeptio,
9iüdtertoerbung bur(^ (Srfi^ung(6aL II,
59-61.
Usurpare, 1) t)on ettood (Sthtan^
machen, tttoai in Sntoenbung, Sud«
Übung bringen, }. 9. hodie magis usur-
patur aliquid (1. 24 | 2 D. 24, 3); si indi-
dum defuncti non usurpabitur, sed ad
irritum vocatum est, petitio relictorom
nuUo iure proc^dit (1. 2 § 1 C. 6, 39). -
2) burc^ 9[ui^übung ein 9ied^t ft(^ er'
(alten, im ®egenfa$ p bem IBerlufte M
fifled^tö burc^ 9H(9taui$übung: «sibi quisque
dominorum usurpat servitutem, sü)i non
utendo deperdit*^ (l. 6 § 1 D. 8, 6), ,iu8
ducendae aquae amisisse, nee per ceteros
qui duxerunt eius ins usurpatum (L 16. 9
D. 8, 6). ^a^er avtd^ bie Ü^rfi^ung eine«
Änbem nnterbred^en: (L 2 D. 41, 3; cf.
Gellius N. A. III, 2: ^^non esse usurpatam
mulierem, quae cum Ealendis lanuariis
apud virum matrimonii causa esse coe-
pisset, ante diem im Ealendas lanuarias
sequentes usurpatum isset : non enim posse
impleri trinoctium, quod abesse a viio
usurpandi causa ex duodecim tabulis de-
beret— •*). — 3) unerlaubter »eife au«'
ühtn, fid^ anmaßen, §. ©. usurp. üHci-
tum collegium (1. 2 D. 47, 22), immuniUi-
tem (1. 9 § 8 D. 39, 4), honorem (l 7 § 1
D. 50, 4), cur am (1. 3 C. 1, 80), nomen
tutoris vel curatoris (1. 8 C. 5, 6). — 4)
an fic^ sieben G- 40 § 1 D. 4, 6. J.8 pr.
D. 10, 1. l. 2 § 1 D. 50, 8. 1. 5 D. 41, 3).
Usurpatlo, 1) fortgefe^ter (Rebrontt
einer 8a(^e ober eine» we^t» — mit^ ««^
Digitized by
Google
XTsurpatorius — Ut.
573
Untetbted^ung eiltet fremben (gr-
fi^ung (tit. D. 41, 3 de usurpationibus
et Dsacapionibus ; «usurpatio est usucapio-
nis interraptio : oratores autem usurpatio-
nem freqnentem usum vocant* 1. 2 eod.);
usurpatio libertatis nuda (1. 7 C. Th. 4, 8).
—2) unerlaubte Ausübung, SJli^brau^
Anmaßung, j. ©. per vim atque ttsurpat.
vindicare (1. 6 G. 1, 4); sanctitatem baptis-
matis iUiciia usurpatione geminare (1. 1
C. 1, 6).
XTsurpatorius^ onmojenb: temeritas
usurpat. (1. 8 § 2 C. 10, 48).
Usus, 1) ©ebtauc^: a) bet ®ebrau(^/
ber t)on einer €a(^e gemacht mirb, IBe«
nu Jung bctfclben, 5. 1Ö. habitus corporis,
r* usum eiiM faciat deteriorem (1. 1 § 7
21, 1); ita fatuus, ut in eo usus nuüus
9it (1. 4 § 8 eod.); in usu esse aedificium
(1. 189 § 1 D. 60, 16); in usu habere ali-
quid (1. 9 § 3 D. 34, 9); in usu püblico
esse, haben p. 6 pr. 1. 72 § 1 D. 18, 1);
in usum cottidianum haben (1. 7 D. 20, 1) ;
in usum concedere alicui aliquid (1. 88 pr.
D. 31); ustbus alicuius comparare (1. 33
§ 1 D. 32); fundus, qui prindpalibus usi-
hus deservit (1. 39 § 8 D. 30); primtm-um
ustbus deservire (1. 2 § 2 D. 43, 8); in
privatos usus reverti ustbus püblicis re-
lictam rem (1. 83 § 5 D. 45, 1); in usus
suos vertere, usibus suis retinere (1. 7 § 5.
12 D. 26, 7); in alios tistis converiere (1. 17
D. 33, 2. 1. 98 § 8 D. 46, 3); ttstts sui causa
paratum argentum (1- ^S. cf. 1. 10 D. 34,
2) ; communis ustts causa parati send (1. 35
D. 31); suo usu domum ducere servos
(1. 203 D. 50, 16); res, quae usu tolltmtur
vel mintmntur; quod usu consumitur (1. 1
D. 7, 5. 1. 3 § 6 D. 13, 6); furtum usus
rei (1. 1 § 3 D. 47, 2); b) fortgefe^te
Itu^übung eineiS Sied^td, kuel^e ^ur
(Srfi^ung beS Unteren fü^rt, indbef.
ber 8a(^befi(, ber pr (Sigent^um^erfi^ung,
bie ®ert)itutaugübung, luel^e jur ©cröitut-
erft^ung, bie $(udübung ber el^emännlic^en
®emalt, kueld^e pr (Srfttung ber manus
fil^: usu suum facere aliquid, per ti&um
sibi adquirere, f. U. a. usucapere (1. 1 § 1.
1. 19. 21 pr. 23 D. 4, 6); diutumo tMu ius
aquae ducendae nancisci (1. 10 pr. D. 8,
5); aquae ducendae nancisci (1. 10 pr. D.
8, 5); usum iuris (fundi) pro tradittone
possessionis accipiendum esse (1. 20 D. 8,
1); usus viae, itineris etc. indivisus est
(1. 17 eod.); tisüs sertntutium temporibus
secemi potest (1. 5 § 1 eod); olim — in ma-
num conveniebant usu usu in manum
conveniebat, quae anno continua nupta
perseverabat velut annua possessione
usu capiebatur (Gai. I, 110. 111); c) ge*
brftud^Iid^e, l^erlömmlic^e ^ludübung ober 9ln<
menbung etned 9lec^töfa(ed, ^erlommen,
©ctoo^nl^cit, ä. 13. ius, guod usus com-
probavü (§9 I. 1, 2); in s. ex usu esse
(1. 48 § 3 D. 21, 1. 1. 73 § 2 D. 35, 2.
1. 89 § 2 D. 46, 3); in usu observari (1. 1
§ 33 f>. 29, 5) ; in tisu frequentissime ver-
sari (1. 45 D. 32); minus in usu frequen-
tari (1. 2 pr. D. 4, 6) ; ex usu cuiusque loci
sumendum esse tl- 65 § 7 D. 32). — 2)
(Slebraud^^red^t, b. 1^. bad einer $erfon
atö @emitut pftel^enbe 9ie(^t auf Senu^ung
einer fremben @a(^e mit ^lu^fc^Iug beö grruc^t*
?ennffeS, im ®egenf. t)on ususiructus (tit.
. 2, 5. P. 7, 8. 1. 3 § 3 D. 7, 1. 1. 20
D. 7, 4. 1. 5 § 2. 1. 10 § 1 D. 7, 5. 1. 5
§ 1 D. 7, 9. 1. 1 D. 8, 1); usuanus, a)
(adi.)t)onbenDbiecten gefagt, an teeld^en
gemanbem bicfeiJ Oebrauj^^red^t ^u*
ftel^t: ustiariae rei speciem is cuius pro-
prietas est nuUo modo commutare potest
(1. 23D. 7,8); us. servtis, us. ancUla (1. 12
§ 6. 1. 14 pr. eod. 1. 2 D. 16, 1); b) (subst.)
non ben^erfonen gefagt, meldten biefei»
»led^t aufteilt 0. 13 § 2. 1. 42 pr. D. 7,
1. 1. 10 pr. 23 D. 7. 8. 1. 11 § 10 D. 9, 2).
Ususfruotus, 9liegbraud|dre(^t, b. I9.
ba3 einer $erfon aU ©emitut pftei^enbe
!Red^ auf Siu^ung an einer fremben @ad^e,
entl^Itenb foföo^l ben ©ebraud^ (usus), nHe
ben 2fruc^tgenu6 (fmctus) (tit. I. 2, 4. D.
7, 1—6. C. 3, 33. — ,Ü8Usfr. est ius alie-
nis rebus utendi fruendi salva rerum sub-
stantia'' 1. 1 D. 7, 1); ususfructuarius,
tom biefed 9le^t jufte^t: ^^ießbrauc^er,
SRuftniefeer (1. 7 § 1 eod. L 3 D. 2, 9).
Ut s. uti (adv.), toie: a) fo »nie; j. ©.
praedia relinquere bis verbis: uti a me
possessa sunt; peto, ut fundum meum —
adscribatis, ita uti est; utipossedi (1. 78 § 2.
3. 1. 93 § 2 D. 32 L 20 § 9 D. 33, 7);
fundus legatus ut optimus maximusque est
a. 22 pr. eod. cf. L 90. 126. 169 D. 50,
16); uti quisqut primus her es scriptus sit,
heres sit (l. 61 D. 28, 5) ; interdictum uti
possidetis (1. 1 pr. § 4 D. 43, 17); simi-
Uter, ut etc. (1. 9 D. 2, 1); w< — ita, sie
0. 1 D. 2, 8 1. 27 § 6 D. 2, 14. 1. 2 pr.
D. 19, 2. 1. 95 § 4 D. 46, 3. 1. 153. 159
D. 50, 17) ; ut quidam putant (1. 30 pr.
D. 50, 16); b) toie, aum »cifpiel, a- ©•
omnes paene contractus, ut emptio, ven-
ditio etc. (§ 2 I. 1, 2); (juaedam actiones,
ut iniuriarum, item furti (1. 17 § 1 D. 2,
14); pars edicti, ut vi bonorum raptorum
(1. 195 § 3 D. 50, 16V, nonnumquam, ut
in illa stipulatione (1. 29 eod.); inter-
dictum, ut in bonae fidei iudiciis (1. 7 §
5 D. 2, 14); ut ecce\ ut puta (f. biefe ©.);
c) je na(^ bem, 3. O. distribuas — ut
Digitized by
Google
574
Ut— Uti.
quisque de U meruerit (1. 77 § 25 D. 32) ;
id res patitur (1. 2 1). 1, 5); ut mos
regionis postulabat (1. 8 C. 4, 65); d) aH,
glcic^fom, i- ©. qui non admittitur ut
substitutus, ut adiectus heres quandoque
non erit (1. 7 D. 28, 6); heres institutus
ut filius (1. 46 pr. D. 49, 14); fiUa quae
ut materfam, vixerat (1. 25 D. 1, 7); ut
contumax plecti; ut infames notari (1. 1
§ 3. 8 D. 8, 1); ut ingratum accusare
aliquem Q. 35 § 1 D. 3. 3); e) hjcnn, fo
balb ol3, 5. ©. statim, ut etc. (1. 134 D.
50, 16); possessio recedit, ut quisque con-
stituit nolie possidere (l. 17 § 1 D. 41, 2);
non ut quis in carcerem ductus est, spoliari
eum oportet, sed post condetnnationem
(1. 2 D. 48, 20).
Ut 8. uti (coni.), bag/ bamit, %. 33.
ideo, ut (I. 203 D. 50, 16); aut do tun ut
des, aut do ut facias, aut facio ut des,
aut facio ut facias (1. 5 D. 19, 5); quae
dantur aut ita dantur, ut aliquid facias,
aut ut ego aliquid faciam, aut ut Lucius
Titius, aut ut aliquid optingat (1. 35 § 3 D.
39, 6); fidei alicuius committere, uti det
0. 95 D. 32); in hoc legatum, ut — faceret
(1. 17 § 4 D. 35, 1); cum hoc adiectione
relinquere, ut etc. (1. 22 § 1 D. 34, 1);
süb hac condicione, ut etc. (1. 44 D. 40, 4);
hac lege in adoptionem datus, ut etc. (1.
34 D. 1, 7); vendere hoc pacto, ut etc. (1.
7 pr. D. 20, 5); illo colore defendi, ut
videatur etc. (1. 5 D. 5, 2); illud contineri
(arbitratu, iudicio), ut etc. (1. 10 § 1 D.
4, 2) ; contineri (plebiscito), ut ne quis etc.
(1. 18 D. 1, 18), Ate accipiendum esse, ut
etc. (1. 37 § 1 D. 21, 2. 1. 35 D. 41, 3);
hoc esse servandum, ut etc. (1. 62 D. 35,
2); consequens esse, ut etc. (i. 4 pr. D. 1,
21); evenire, lU etc. (1. 46 pr. D. 36, 1);
distinguere, ut etc. (1. 7 § 14 D. 2, 14);
admwiere, ut etc. (1. 3 § 4 D. 1, 15).
Utctunque, 1) ton nur immer (1. 64
D. 31). — 2) in ieber SBeifc, jebcn-
fall« (1. 3 § 8 D. 24, 1. 1. 75 § 8 D. 45,
1. 1. 26 D. 47, 10).
TJtensilia, bic jum täglichen ®cbrau(^
nbt^igcn SBirtMc^aft^öcgcnftänbc (1. 12
§ 28 D. 33, 7).
Uter, ©c^toud^ 0- 3 § 1 D. 33, 6).
Uter (adi.), 1) Weimer t)on bcibcit,
j. ©. non intellegi, uter ah utro eversus
Sit (l. 45 § 3 D. 9, 2); Stichum vel
Damam, utrum eorum ipse vellet, stipula-
tus (1. 66 D. 3, 3. cf. 1. 38 pr. D. 46, 1);
potestas utrum velit dandi (1. 21 D. 38,
2); cum utro veilit agere (1. 8 § 1 D. 30);
ab utro velit petere (l. 25 pr. D. 32). —
2) icber t)OTi htihen (lul. ep. nov. c. 57
§ 201. 1. 84 pr. D. 44, 7).
Uterinus (f rater), uterina (soror), 6 a 1 6 •
btubcr, ^albfc^mcftcr tjon bcr aRnt*
ter ber (§ 4 I. 3, 2. § 3 I. 3. 9. 1. 27 C.
3, 28).
Uterlibet, irgcnb einer tJon bcibcn,
J. ©. in utruml. dari actionem (1. 3 D.
14, 4).
Uterque, 1) ieber t)on beibcn, bcibe
j. 93. duobus impuberibus filiis suis heredi-
bus institutis, si uterque impubes deces-
serit — alterutro decedente (1. 10 C. 6, 26) ;
si duo mandassent, ut tibi crederem;
utrumque habeo obligatum Q,. 21 D. 17, 1),
qui fide alterius pro alio fideiussit —
utrosquc obligatos habet; actum sive cum-
reo sive cum fideiussore sive cum utrisaue
(1. 53 D. 17, 1. 1. 18 § 4 ü. 20; 1);%*
uterqiie dölo malo fecerit, ambo tenebuntur
(1. 7 § 5 D. 2, 1); utroque parente orbata
(1. 20 C. 5, 4); utrisque luminibus orbatus
(l. 1 § 5 D. 3, 1); utroque iure concur-
rente, et naturali et civili; utroque iure
valetx, tarn civili, quam praetorio (1, 4 g 2
eod. 1. 23 D. 28. 1). - 2) einer tJon
beibeu, foüiel hJie alteruter: ,ut igitur
nulla possessio adquiri nisi animo et
corpore potest, ita nulla amittitur, nisi
in qua utrumque in contrarium actum»* (1.
153 D. 50, 17); frater per utrumque pa-
rentem accipitur i. e. aut per matrem
tantum aut per patrem aut per utrumque^
(1. 10 § 13 D. 38, 10); leges, quae et
parentibus alendos esse liberos imper-
averunt et ipsis liberis parentes, si inopia
ex utraqiie parte vertitur (1. 8 6 4d. C.
6, 61).
Uterus, 1) SWuttcrIeib, 5. ©. qui in
utero est (l. 7. 26 D. 1, 5), in ut. habere
unum, in ut. nihil gestare; vacuo, gravi
ut, mulier H. 30 § 6 D. 29, 2. 1. 4 D. 29,
5. 1. 11 D. 29, 7); exsecto, exciso ut. edere
(1. 1 § 9 D. 38, 8. 1. 141 D. 50, 16). - 2)
©eburt, (gntbinbung, 5. ö. ex uno ut.
plures nasci possunt (1. 3 § 10 D. 38, 16);
uno ut. tres edere (1. 8 § 16 D. 40, 7);
uno ut. marem et feminam parere (1. 10
§ 1 D. 34, 5).
Uti, pebrauc^en, fic^ bebienen, inö*
be|. a) eine ©od^eben Uten, j. ©. utendum
dare, accipere aliquid (1. 1 § 1. 1. 19. 21
§ 1 D. 13, 6. 1. 34 D. 23, 3. 1. 20 D. 41,
2); rem utendam rogare (1. 15 D. 16, 3);
ius ali4snis rebus utendi fruendi (1. 1 D. 7,
1); uti mancipiis secund'um condicionem
eorum (1. 15 § 1 eod.); uti aedibus (1. 22
pr. D. 39, 2); b) eine (Sertntut ausüben:
non utendo amittere, deperdere servitutem,
usumfr. (1. 6 § 1. 1. 16 D. 8, 6. 1. 126 §
1 D. 45, 1. cf. §3 I. 2, 4: - „non utendo
Digitized by
Google
Uti— Utilitas.
575
finüur ususfructus^'J ; c) ein SRec^t g e n i c 6 c n ,
cudüben, bat^on ©ebrouc^ mod^en, 5.9.
iure »uo uti (1. 3 § 5 D. 37, 4. 1. 24 § 12
D. 39, 2. 1. 1 § 1 D. 40, 7. l. 5 § 6 D.
44, 4. 1. 55. 155 § 1 D. 50, 17); uti hene-
ficio, commodo (legis) Falcidiae, quartae,
uti ClegeJ Falcidia (1. 14 § 2. 1. 15 § 1.
1. 22 pr. 1. 47 § 1. 1. 75. 94 D. 35, 2. 1.
4. 16 § 9. 1. 27 § 10. 1. 28 § 2. 1. 30 pr.
1. 63 § 11. 1. 68 pr. D. 36, 1), auxilio
Scti (1. 26 D. 16, 1. 1. 3 D. 46, 1); uti
excusatione (1. 21 § 1. 1. 36 § 1 D. 27, 1.
1. 1 § 1 D. 50, 5), defemionibus (1. 52 pr.
D. 5, 1. 1. 5 D. 44, 1), exceptione {1. 1. 5.
8 eod. l. 2 § 4. 1. 4 § 1. 1 5 § 5. 1. 8 §
1 D. 44, 4), compensationej deductione (1.
12 § 3. 1. 15 D 46, 8), actu^ne (1. 3 § 11
D. 3, 5. 1. 12 § 6 D. 10, 4. 1. 11 pr. D.
19, 1. 1. 11 § 1 D. 20, 1. 1. 84 § 13. 1.
108 § 2 D. 30. 1. 15 § 26. 36 D. 39, 2.
1. 41 pr. 53 pr. D. 44, 7), interdicto (1. 5
§ 10. 20 D. 39, 1. 1. 3 § 7. 8 D. 43, 17.
1. 7 § 3 D. 43, 20. 1. 2 § 2. 1. 17 D. 43,
26); d) einen Sflcc^töjot antoenbcn, be-
folgen, J. 83. Jwc 8. eo iure utimitr (1. 25
§ 7 D. 5. 3. 1. 13 § 1. 1. 18 § 1 D. 23,
5. l. 16 § 9. 1. 26 pr. D. 36, 1. 1. 8 § 1.
7. D. 43, 26. 1. 8 § 3 D. 46, 1. 1. 13 § 7
D. 46, 4. 1. 152 pr. D. 50, 17); uti sen-
tentid alicuius (1. 49 pr. D. 35, 2. 1. 77 §
1 D. 47, 2).
Uti (adv. u. coni.) f. ut.
Utüis (adi.), utiliter (adv.), 1) brauch"
bat, btenli4, taugli^, j. 93. ad habt-
tandum ut. aedificium (1. 183 D. 50, 16);
ad refectionem utilia (1. 4 pr. D. 43, 19).
— 2J jum ©cften bicnenb, nü^^ic^,
öortgetl^aft, 5. 'Sd. publice, ir^ commune
utile esse (1. 33 § 2 D. 3, 3. 1. 1 § 1 D.
9, 3. 1. 3 § 15 D. 29, 5); impetwae ut. im
©egenf. öon necessariae unb voluptuariae
(l. 38. 39 D. 5, 3. 1. 1 pr. 5 § 3. 1. 6. 14
§ 1 D. 25, 1. 1. 79 § 1 D. 50, 16); utiliter
impendere (1. 11 C. 2, 18); quae util. in
negotia alicuius erogantur (1. 44 pr. D.
3, 5); util. gerere negotium (1. 9 § 1. 1.
11 § 2 eod.). — 3) hJir!f om, gültig, 5. ©.
ut. datio tutoris (1. 10 § 2D. 26, 2); non
utiliter dari posse tutorem (1. 10 § 1 D.
26, 4); actio ut. im ÖJegcnJ. öon inanis (1.
24 § 2 D. 40, 12. cf. 1. 13 § 1 D. 16, 1.
1. 22 § 5. 1. 37 D. 17, 1. 1. 51 § 3 D. 21,
2. 1. 38 § 21 D. 45, 1. 1. 31 D. 50, 17);
utü. agere (1. 6 § 1. 1. 7 D. 18, 7. 1. 30
§ 1 D. 19, 1. 1. 24 § 4 D. 19, 2), expenri
(1. 23 D. 16, 3); ut. exceptio (1. 41 D. 4,
4. 1. 19 § 5 D. 16, 1. 1. 3 D. 18, 5. 1. 16
D. 44, 1), replicatio (1. 7 § 6 D. 42, 4);
util. replicari posse (1. 35 U. 2, 14); ut.
interdictum (1. 2 § 6. 39 D. 43, 8. 1. 1 §
20 D. 43, 16. 1. 3 § & D. 43, 17. 1. 1 §
11. 1. 3 § 5 D. 43, 19. 1. 1 § 35 D. 43,
20. 1. 11 § 20. 1. 22 pr. D. 43, 24); util.
interdicto agere (1. 43 D. 11, 7); util.
stipulan (l. 45 § 2. 1. 46 pr. 97 § 1 D.
45, 1. 1. 98 § 4 D. 46, 3), obligari (1. 16
§ 7 D. 20, 1), institui heredem, legari (1.
49 § 2. 1. 90 D. 28, 5. 1. .6 D. 37, 11),
dari relinqui fideicommissam libertatem
(1. 17. 45 pr. D. 40, 5). — 4) jwed^
mögig, billig, a) im OTgemcinen, j. ©.
tani benignius quam utilius esse (1. 53 D.
12, 6); et verius et utilius videri (1. 54
pr. D. 17, 1); utilius responderi (1. 22 pr.
eod.); utilius est dicere etc., utilius dicen-
dum est (1. 3 D. 11, 7. 1. 61 pr. D. 23,
3. l 2 § 24 D. 47, 8); utilior sententia (1.
1 § 3 D. 5, 4); b) inSbeJ. bient e3 jur 53c-
Aeid^nung üon äeiträumen, bei beten
33ete(^nung billiget SBeifc biejenigen
Seitt^eilc nid^t gejäl^tt Werben, hjo
man on bet getiqtlic^en ®eltenb-
mad^ung feinet SRed^t^ ge^inbett mat:
tempus ut. im (SegenJ. öon continuum; ut.
dies, menses, ut. annus (1. 39 D. 4, 4. 1.
1 § 2 D. 15, 2. 1. 19 § 6. 1. 31 § 22. 1.
55 D. 21, 1. 1. 1 § 9 D. 25, 3. 1. 2 pr. §
1 D. 38, 15. 1. 6 § 14 D. 42, 8. 1. 1 § 39
D. 43, 16. 1. 1 D. 44, 3. 1. 12 § 5. 1. 30
§ 5. 1. 32 D. 48, 5. 1. 1 § 7 D. 49, 4. 1.
8 C. 2, 20. l. 7 pr. C. 2, 52); tempora,
quae utiliter computari solent (1. 21 C. 9,
9). — 5) auf 5lnaIogic betubenb: actio
ut. im ÖJegenf. öon directa (f. bie{e SB. s. a.);
utiliter condicticia experiri, im @egen{. öon
directe vindicare (1. 55 D. 24, 1); ut. actio
exemplo Aquilia danda (1. 17 § 3 D. 7, 1),
ad exemplum institoriae actionis (1. 13 §
25 D. 19, 1), exemplo pigneraticiae actionis
(1. 5 § 21 D. 36, 4); Servitutes (praetorio
iure constitutae) ad exemplum earum, quae
ipso iure constitutae sunt, utilibus actioni-
bus petentur : sed et interdictum de his ut.
competit (1. 1 § 9 D. 43, 18); utilem quasi
domino actumem aquae pluviae arcendae
dare (1. 22 pr. D. 39, 3); utiles actiones
quasi heredi dare (1. 21 § 6 D. 4, 2); utile
familiae erciscundae iudicium (1. 2 § ID.
10, 2); ut. persecutio exemplo creditoris
(1. 8 C. 4, 39).
Utilitas, 1) »tauc^batfeit, Xoug-
lic^feit, 9'iü^Uc^feit, 5. ©. si mulus ca-
stratus est — neque de fortitudine quid
eius detrahitur neque de utilitate (1. 38 §
7 D. 21, 1). -^ 2) S^u^en, »ott^eil,
SnteteJJe, j. ©. magna util. absentium
versatur, ne etc. (1. 1 D. 3, 5) ; ca; utilit.
pupilli creditum (1. 2 pr. D. 15, 4); ne
utilitates furiosi impediantur (1. 3 pr. D.
26, 7); utilitates alicuius desertae (1. 5 §
Digitized by
Google
576
Utique — Vacare.
2 D. 84, 9); et alias utilitates et Servitutes
praestare (1. 1 § 4 D. 7, 6); non solum
fructuum rationem haberi, vervunceterarum
etiam utilit (1. 1 § 41 D. 43, 16); iniJbeJ.
bebeutet eS {. t). a. guod s. guan^m interest
(1. 14 D. 2, 11. 1. 9 § 8 D. 10, 4. 1. 11
§ 18. 1. 21 § 8 D. 19, 1: ,Cum per ven-
ditorem steterit, quo minus rem tradat,
omnis util. ernptoris in aestimationem venit,
quae modo circa ipsam rem consistit.'' 1.
4 § 7 D. 89, 2. 1. 1 § 5 D. 48, 4: „Haec
verba: quanti ea res erit — continent uti-
litatem creditoris, ut quantum eius intereat
possessiouem habere, tantum ei qui prohi-
buit condemnetur.* (1. 81 § 1 D. 45, 1.
1. 81 D. 50, 16: — ,verbo restitutionis
omnis uiil. adoris continetur'); util.
publica 8. communis, ha& öffentlid^e
feefte, j. ©. iu8, quod praetores intro-
duxerunt propter utilit. publ. (1. 7 § 1 D.
1, 1); contra rationem disputandi pro
utilit, communi receptum (1. 51 § 2 D. 9,
2); ex utüit pM. receptum (1. 8 D. 16,
3. 1. 6 D. 46, 6); utilitatis publ interesse
(1. 18 § 1 D. 50, 12); ad publ utilit. per-
tinentia iuterdicta (1. 2 § 1 D. 48, 1 cf.
1. 2 I 2 D. 43, 8. 1. 1 § 1 D. 48, 9. 1. 1
§ 7 D. 48, 28); condicio quasi utüitati
publ oppugnans (l. 2 § 44 D. 38, 17). —
8)8»cdniä6ifl!cit, «illigfeit (1.20 §2
D. 8, 2. 1. 3 § 2 D. 13, 5. 1. 1 pr. § 5 D.
14, 1. 1. 17 § 2 D. 19, 5. 1. 67 § 10 D.
31. 1. 36 D. 40, 7. 1. 1 § 14. 1. 32 § 2. 1.
44 § 1 D. 41, 2. 1. 2 § 9. 16 D. 41, 4. 1.
95 § 7 D. 46, 3).
Utique, 1) fc^Iecbtetbingd, aU^r*
bingg, icbenfallg (1. 46 § 7 D. 3, 3.
1. 84 § 3 D. 3, 5. 1. 16 pr. D. 6, 1. 1. 9
D. 12, 3. 1. 14 § 1 D. 16, 8. 1. 17 § 4
D. 19, 5. 1. 34 D. 39, 2. 1. 142 D. 50, 17).
l
— 2) lebialid^, nur 0- 78 pr. D. 5, 1.
1. 21 D. 17, 1. 1. 31 § 12 D. 21, 1. 1. 41
96 § 1 D. 50, 16).
Utpote, 1) nftmlid^ 0- 4 D. 1, 1. 1. 1
►r. D. 1, 4. 1. 8 C. 3, 28. 1. 1 C. 8, 29.
_. 10 C. 8, 81). — 2) ol3 toie, j. ». utp.
suspectum amoveri (1. 28 pr. C. 5, 37).
ntputa f. puta.
ntrimque, auf beiben @eiteu, }. 9.
nondum impleta, quae tUr. praestari de-
boerunt (l. 6 § 2 D. 18, 1); utr. actianem
esse, nasci (1. 28 § 6 D. 4, 6. 1. 8 § 1 D. 17, 1).
Utrubi, \D0, bei totm, tomn Don Atoet
ücrfd^iebenen Drtcit ober ^erfonen bie Äebc
ift; interdictum utr. (Gai. IV, 148—151.
160. 1. un. D. 48, 81).
TJtrubique, an beiben Drten (1. 22
§ 2 D. 50, 1); in beiben gdllen (1. 12
pr. D. 6, 2. L 4 D. 28, 4. l. 51 D. 41. 2.
L 18 D. 44, 1).
Utrum, ob: utrum (utrumnej — an^ ob
— ober oh, tomn t)on jtoei t>erf(l^tebenen
gfäöen bie «ebe ift (1. 11 § 2 D. 2, 1. L 6
D. 8. 6. 1. 1 § 12 D. 16, 3. 1. 2 § 2 D.
24, 8. I. 13 § 1 D. 29, 7. 1. 15 § 14 D. 39,
2. 1. 15 § 1. 1. 17 pr. D. 42, 5. 1. 112 pr.
D. 45, 1. I. 58 § 2 D. 50, 16).
Uva, 1) »eintraube (\. 25 D. 19, 1.
1. 205 D. 50, 16). — 2) ©efd^tourp om
$alfe (1. 14 § 5 D. 21, 1).
Uxor, (g^eftau (1- 8—12. 19--31. 36
—40. 44—51 D. 23, 2. 1. 1. 8 pr. 52 D.
24, 1. 1. 14. 27 pr. D. 48, 5. 1. 101 § 1.
1. 144. 220 § 8 D. 50, 16); uxorias. bie»
felbe bctreffenb, il^r §ufte^enb: fu^ax.
(1. 29 pr. D. 82); res ux., SKitgift (L un.
C. 5, 13).
V.
Vaoare, 1) frei, Icbig fein: a) er»
lebigt, unbefcjt, leer, öerlaffen fein,
5. ^. exspectare, donec locus vacet, im
®egenf. Don plenum locum invenire (1. 2
pr. D. 50, 2); m» quae vacabunt, uti, im
®egenf. t)on totius domus usum occupare
(l. 22 § 1 D. 7, 8); possessio, quae ex neglegentia
domini vacat (1. 87 § 1 D. 41, 3); b) crblo«
fein, t)on bem Jinterlaffenen SSermögen ge^
{agt, ju bem feinSrbe ba ift, 5.©. tertio gradu
scriptos heredes ita demum substituere, si
tota hereditas vacasset (1. 30 D.28, 6); ad-
gnati ceterique succedent aut, si nemo sit,
bona vacabunt (I. 2 § 47 D. 38, 17); bona
vacantiä (1. 20 § 7 D. 5, 3. 1. 96 § 1. 1. 114.
§ 2 D. 80. 1. 6 § 3 D. 36, 1. 1. 2 D. 38, 9.
1. 50 pr. D. 40, 4. 1. 18 D. 41, 3. 1. 10
§ 1 D. 44, 8. 1. 1 § 2. 1. 38 pr. 41 D. 49,
14. 1. 10 C. 3, 28. 1. 4. 5 C. 10. 10); oc-
cupare vacantem portionem (1. 19 D. 28, 5.
1. 12 D. 37. 11); c) unbenu^t liegen (L 12
§ 4 D. 26, 7); d) t)on Arbeit frei fein,
feiern G- U § 1 I>- 10. 4. 1. 30 § 1 D.
50, 16); e) öon einer «er^flidStung,
ingbef. ju bffentlij^en SHenften, befreit fein:
vacare ab honoribus, muneribus, tutdis (1. 10
§ 4. 1. 12 § 1 D. 50, 5. 1. 4 D. 50, 6V a
legatione (1. 7 D. 50, 7); vacatio, tJe»
Digitized by
Google
Vacatio — Valetudo.
577
fceiung ^etttoit: vac. muneris (1.6 D. 50,
5. 1. 7 D. 50, 6), milüiae (l. 18 D. 50. 16),
tutelarum (1. 17 §3 D.27, 1), a forensihus
negotiis Q. 9 D. 2, 12); vacationutn privi-
legia (1. S §2 B. 50, 5); f) außer Dicnft
fein: vacantes, bic auSgcbicntcn ©camten
(1. 2 C. 12, 8); g) unöcr^citat^ct fein:
mulier vacans, im Ü^egenf. üon nupia (1. 5
§ 2 D. 48, 6). — 2) frei, offen fielen:
litora iure gentium Omnibus vacant (1. 51
D. 18, 1). — 3) too§u beftimmt fein, too*
2U bienen: balineum usibus dominicis so-
litum vacare, stabulum iumeniis et car-
rwc/iw vacans (1. 13 § 8 D. 7, 1). — 4) ob*
Hegen, fi(^ mibmen: 2ibm principalibus
in senatu leaendis vac. (1. 1 § 4 D. 1, 13).
Vaoatio f. vacare s. 1. e.
Vacoa, fttt^ (1. 43 D. 21, 2).
Vaeillare, fc^toanten, toanten, indbef.
t>on Senden gefagt, totl^e ber SEBal^^tt nic^t
treu bleiben (1. 2 D. 22, 5. 1. 27 § 1 D. 48,
.10. 1. 15 pr. D. 48, 18).
Vacuare, 1) leer mad^en: urhes vacua-
tae (1. 1 C. Th. 12, 18). — 2) entfräftcn
(1. 19 C. 10, 32. 1. 7 § 1 C. Th. 10, 3.
1. 4 C. Th. 11, 12). — 3) vacuari, mangeln,
megfallen: vacuaiis (personis) 8iU>8titutu8
suppositus vel coniunctus adgregatus (l.
un. § 3 C. 6, 51).
Vaouefacere, (eer machen: curiae va-
cuefactae (1. 25 C. Th. 12, 1); erf(^ö^)fen:
vacuefactae facultates (Vat. § 280).
Vaouus, 1) leer, 5. ©. uter vac. im
(^egenf. t>on plenus (1. 30 § 6. 1. 84 D. 29,
2); locus vac. im ®egenf. Don aedificatus
(1. 20 § 2 D. 39, 1. cf. 1. 22 D. 8, 3); ta-
Inäae vac. (l. 11 D. 28, 3); facultaUs vacuas
facere, erf(^öpfen (1. 5 C. 3, 29). — 2)
frei, lebig: a) = liber s. a. j. ^. servi
ministerio vacuo uti (1. 27 § 2 D. 7, 1);
b) nid^t im ©efifte Igemanbe«: vacuum
tradere fundum (1. 33 D. 19, 2); in vacuam
possessionem intrare, ire, inducere, mittere
aliquem; vacuam posses. occupare, tradere,
relinquere (1. 18 § 1. 1. 68 § 1 D. 18, 1.
1. 2 § 1. 1. 3 § 1. 1. 48 D. 19, 1. 1. 4 pr.
D. 22, 1. 1. 35 § 1 D. 39, 5. 1. 18 § 2.
1.33. 34 pr. 52 § 2 D. 41, 2.1.4§ 22. 27
D. 41, 3. L 18 D. 43, 16. 1. 52 § 1. 1. 75
§ 7 D. 45, 1); vacua traditio iuris (1. 20
D. 8, 1); c) erbloiJ = vacans (f. vacare
(s. 1. b), 3. Sß, successorium edictum id-
Circo propositum est, ne bona hereditaria
vacua sine domino iacerent (1. 1 pr. D. 38,
9); vacua pars relicta (1. 19. 60 § 1 D.
28, 5. cf. 1. 8 pr. D. 37, 11). — 8) vacuam
habere pecuniam, (MJb, bad feine 3^nfen
trägt (1- 24 D. 19, 5. cf. 1. 28 D. 16, 3).
Vadere, ge^en (l. 35 § 9 D. 4, 6).
Vadimonium, bad feierlid^e (utiter ^n*
gelobunp einer beftimmten ©umme (Mht^
unb ©id^er^eit^beftcHung ||ierfür geleiftete)
SSerfpred^en eined in ius vocatus , an
einem beftimmten Xoge fid^ bor (S^erid^t
äu ftellen (Gai. IV, 184 ff.).
Vadum, gurtl^, feid^tc Stelle eineö
Sfluffe« (1. 38 D. 8, 3. 1. 17 § 3 D. 39, 3).
Vafer, orgliftig: vafra mente concep-
tum iudicium (1. 7 C. Th. 15, 14).
Vagari, 1) umherf(^toeifen (1. 17 § 14
D.21,1. 1.20§1 D.38,1). — 2) f(^tt)on*
fenb, ungewiß fein (1- 16 I>- 4, 3. 1. 7
pr. D. 47, 10).
Vagina, @(^eibe eined hegend (1. 15
C. 6, 21).
Vagitua, (Sie toi mm er fleiner ^ber
(1. 135 D. 50, 16).
Vagus, umVtfd^toeif enb (1.12 § 2 D.
39, 4. 1. 10 § 17 C. Th. 7, 18).
Valde (adv.), fel^r, ^eftig Gai. T, 188)
f. valide.
Valeiis(AbumiiB),3urift unter ^ntoninud
^^m§ (1. 2 § 47 D. 1, 2).
Valentini, bie Sintool^ner bon ^a«*
lenaia in (Bpanitn (1- 8 pr. D. 50, 15).
Valentiniani, eine fe^erifc^e @ecte (l. 5
C. 1, 5).
Valere, 1) fönnen, t)ermögen, j. ©.
prohibere val. im ^egenf. bon nequire (1. 4
C. 3, 41); efficere val. (I. 182 D. 50, 17);
in quantum fieri valet (1. 7 G. 11,59); am-
plius quam facultates valent (I. 61 pr. D. 23,
3). — 2) einen gemiffen SBert^ l^aben,
toert^ fein, 5. $. si servum meum occi-
disti, non anectionea aestimandas esse
puto, sed quanti omnibus valeret (1. 33 D.
9, 2); si res minoris valet quam comparata
est, hactenuR locupletior factub videbitur,
quatenus^ res valet (1. 25 § 1 D. 5, 3); pos-
sessiones quae maiore valebant minimo dis*
trahere (1. 5 G. 2, 19); vicarius quinque
Valens (1. 11 § 4 D. 15, 1). — 3) gelten,
(Siültigleit l^aben, ). S8. causae, <{ua€ ture
non vcUuerunt (1. 54 D. 12, 6); ipso iure
non val, promissionem (1. 6 pr. D. 23, 3);
conventiones etiam tacitae valent (1. 4 pr. D.
2,14); valet pactum (1. 7 § 13 ff. eod.), «en-
tentia (1. 57 D. 42, 1) ; ita cavere : si quid
— reliquero, ita valere volo (1. 18 ü. 29, 7).
Valetudinarius, 1) franf (1. 8 D. 22,
5. 1. 40 pr. D. 27, 1). — 2) ftranfen*
toärter (1. 7 D. 50, 6).
Valetudo, ßeibeSbefc^affcnl^eit, för*
pttlid^e^ ©efinben: volet integra, bona,
(»efunb^eit (l. 20 D. 28, 3. 1. 35 § 4 D.
39, 6), adversa, aegra, ftrantbeit (I. 2 § 3
D. 2, 11. 1. 17 D. 28, 1. 1. 4 § 5 D. 40,
7. 1. 53 § 2 D. 42, 1. 1. 4 f 2 D. 44, 4.
1. 13 D. 50, 1); valetudo fd^Iei^tmeg bebeutet
37
Digitized by
Google
578
Valide — Vecti gal.
indbef. 9t anfielt, 5. O. corporis valetu-
dine Idborans (1. 6 § 1 D. 25, 3); gravi
valetud. adfectus (l. 3 pr. D. 29, 5); cor-
poris aut ntisntis valetudine ab agendis
rebus prohibere 0- 45 § 4 D. 27, 1)) ex vale-
tud. mori, decedere (1. 35 § 4 D. 39, 6); vale-
tudinis impendia, impensae (1. 45 D. 7, 1.
1. 18 § 2 D. 13, 6. cf. 1. 2. 12 D. 25, 1).
Valide s. valde (adv.), fe^r, ^eftig,
a. ©. V. stuUa consultatio (1. 27 D. 28, 1);
V. sapiens (1. 4 § 8 D. 21, 1); vaUdiue,
me^t: imbecillitate dextrae val. sinistra
uti (l. 12 § 3 eod.)
VaUdus, 1) ftart: validissimae fustes
(1. 2 C. Th. 8, 5). — 2) giltig: val. pactum
(1. 46 D. 2, 14).
Vallare, 1) öcrf (^anjcn: iiiuraK amWtt*
vall. fundos 0. 10 C.8, 10). — 2) [id^txn,
befeftigen: fideiussiones, quas stipulatio-
num soUemnis catUela vallaverit (1* 32 § 3
C. 1, 3).
Valium, ©(^anjc, ©olltocrf, tro^nfd^:
©d^u^mel^r: v. /ui<»' (1. 30 § 2 eod.).
Vandali, Vandalioa gens, eine Göltet«
f(^aft im SRotbcn be8 alten ^eutjc^Ianb (1. 2
pr. C. 1, 17. 1. 1 pr. 2 § 4 C. 1, 27). Van-
dalicus nennt ft(^ ^uftinian aU 8efteger htx*
felben (rubr. prooem. IX
Vanitas, ßecr^eit, ©ebeutungÄlofig*
feit (1- 5 C. 10, 2).
Vanus, 1) Icet, eitel, öergeblic^,
j. ». ttwor V. (1. 13 pr. D. 42, 1). — 2) un»
gültig, unmirffam: vanum et pro can-
cdlato haberi (1. 47 § 1 D.2, 14); v. ademptio
(1.16 § ID.34,4). — 3)furcl^tfam: metus
non vani hominis, sed qui xnerito et in
homine constantissimo cadat (1. 6 D. 4^ 2).
Vapor, S)unft, 3)ampf (1. 8 § 7 D. 8,
5. 1. 3 § 6 D. 43, 21).
Vapulare, ©daläge betommen (1. 52
8 1 l3 9 2^
Vaiiare, i) öer&nbetn (1. 10 §2 C. 6,
22: — „surdis, licet naturaliter huiustnodi
sensm variatiM est, tarnen ouinia facere —
permittimus"). — 2) jeinen (Jntfc^Iufe
änbern (1. 4 § 2. 1. 7 Ü. 18, 3. 1. 8 D
37, 6). — 3) variare s. variari, öerf(^ie»
bener SÄeinung fein (1. 32 § 16 D. 4, 8.
1. 17 § 1 D. 28, 5. 1. 65 § 1. 1. 140 § 1
D. 45, 1. 1. 4 pr. C. 6, 38. 1. 34 § 4 C. 8, 53).
Variatio, «enberung (be8 SBtllcnS)
(1. 11 § 5 D. 14, 3).
Varlcare, beim (äJe^en bie güje ouiJ-
einanberfperren, grätfd^cln (1. 212 D. 50.
16); varicator = qui varicat (1. 4 § 4
D. 3, 2).
Varloosus, met ^rampfabern an htn
©c^enfeln ^at (1. 50 D. 21, 1).
Varietas, )6erfd^ieben^eit, iniSbef. in
9e)ugauf9ie(^titon{i(9ten,9le4tibefHmmungen
0. 55 § 1 D. 31. 1. 13 § 1 D. 33, 1. 1. 12
pr. C. 3, 31. 1. 22 C. 4, 29).
Varius (adi.), varie (adv.), 1) Der«
fd^ieben, manni(^fa(fi, a. 16. variae cau-
sarum figurae (l. 1 pr. D. 44, 7) ; variae sen-
tentiae iudicum (1. 76 pr. D. 31); varie iudi-
eari (1. 8 § 1 D. 40, 12]; varie ex personis
causisque consHtuere (1. 38 D. 6, 1). — 2)
t)etanbet(i(^, f(^Iau 0- 1 pi*- !>• 4, 3).
Varus, toer auitohtH gebogeneQeine
]^at (1. 10 § 5 D. 21, 1).
Vas (vadis), ©ürgt, bej. bei einem 85a-
bimonium (1. 4 C. 12, 25).
Vas (vasis), %t\i%, (&tW\tx (1. 3 § 1.
1. 6. 14. 15 D. 33, 6. 1. 8 pr. D. 33, 7.
1. 19 § 10 D.34, 2); vasoulum, Heinere^
®efä| Don "SittdSi (§ 2. 4 eod.); vasou-
larius, SSecf ertiger f oI(^er %t\h%t (1. 39
pr. eod. 1. 61 pr. D. 44, 7).
Vaatitas, 1) toeite öbe @tte(te: im-
mensae vast. viarum (1. 4 C. Th. 15, 3).
— 2) SSerWüftung: harhara vast. (1. 20
C. Th. 7, 13).
Vastua, öbe (1. 1 C. Th. 16, 3).
Vates, 3Beif|aget (1.5 C. 9, 18); vaU-
oinari, toeiffagen; vatioinatio, ^eif-
jagung: vatidnator ^^ vates (Paul. V, 21
§ 1. 3. Vat. § 148. Coli. XV, 2§ 3. 5).
Vatius, met einto&ttS gebogene
«eine ^at (1. 10 § 5 D. 21, 1).
Ve, ober, 5. ©. ambo alUrve (L 17 § 7
D. 36, 1); pater dominusvc, filius servusve
(1. 141 pr. D. 45, 1), qui servum servamce
alienum alienamve occiderit (1. 2 pr. D. 9.
2); Lucio et Titio eorumve cui legaj*e (1. 81
§ 8 D. 30); post tres aut quinque pluresve
dies (1. 8 D. 2, 11).
Veoors, unfinnig, albern (1. 242 § 8
ü. 50, 16).
Veotigal, 1) 9ihaahe an ben 8taat
(gfidcuiS) ober eine @tabtgemeinbe, toetc^e ffir
bie Qenuftung öffentlichen Sigentbumd, fotoie
für bie diu« unb 9[udfu^r getoiffer äaaren
entrichtet »irb, Soll (1. 16 § 7 D. 39, 4.
1. 17 § 1 D. 50, 16: ^Publica vectig. in-
tellegere debemus, ex quibus vectigal
fiscns capit: quäle est vectigal portus vel
venalium rerum, item salinarum et me-
tallorum et picariarum**); vect. quod in
itinere praestari solet (1. 21 pr. D. 24, 1);
contra legem vectigalis factum (I. 2 § 20
D. 47, 8) ; fraudati vectig. crimen (1. 8 pr.
D. 39, 4); locatio, redemptio vecti^lium;
conductor vectigalis; fisci vectigahum re-
demptor; vectigal conductum habere (1. 9
pr. 11 § 5. 1. 13 § 1 eod. 1. 68 §1 D.46.
1. 1. 8 § 1 D. 50, 16). — 2) ferbjin«,
ber Don einem ager vectigafis ^u ent»
ric^tenbe ä^rlic^e (S^tunb^ind; vecti-
galis ager, fundus, vectigale praedium
Digitized by
Google
Vector— Velle.
579
Bebeutet nfttnlt(| ein (ShrunbfHld (jumeift bem
römifd^n fßoVt ober einet @tabtgemeinbe obet
einettt $riefterci)0egtum gel^öti^), totld^t»
geg^n einen ift^rlid^en S^^^ einem
dthp&dittx $ut t)o(Ien9enu|una über«
iQffen tourbe (1. 15 § 1 D. 2, 8. 1. 12
§ 2 D. 6, 2. L 1 D. 6, 3); — „VecHgales
(agri 8. fündi) vocantur qui in perpetuwn
locantur, i. e. hac lege, ut tamdiu pro his
vectigal pendatur, quamdiu ne<][ue ipsis,
qui bonduxerint, neque his, qui m locum
eomm successerunty auferri eos liceat.*
1. 4 ß 9 D. 10, 1. 1. 10 D. 10, 2. L 16 § 2
D. 13, 7. 1. 2 § 16 D. 18, 4. 1. 9 D. 18, 5.
1. 31 D. 20, 1. 1. 39 § 5. 1. 71 § 5. 6.
D. 5 0. 1. 219 D. 50, 16. cf. emphyteusis);
eben o vectig. aedes (1- 15 S 26 D. 39, 2);
adii vectig., bie ftlage Quf Uebergabe hk
<l^b»n^runb{tü(fd, ftott ber vindicatio bei
(Sigejttl^nm (§ cit. cf. 1. 66 pr. D. 21, 2).
— Sj) «rtrag Q. 59 § 2 D. 7, 1).
Vbotor, 1) ©(^iff«<)af Jagier 0- 1 § 8.
1. 5 pr. D. 4, 9. 1. 1 § 3 D. 14, 1. 1. 2 pr.
D. 14, 2). — 2) gfubrmann G- » C. Th.
14, 4. 1. 3 C. Th. 14, 6).
Veotora, 1) gul^rlo^n, grad^tgelb,
). 9. vecturae navium, iumeniorum, car-
rtdorum (1. 29 D. 5, 3. L 55 D. 12, 6. 1. 52
§ 15 D. 17, 2. 1. 13 § 13 D. 19, 1. 1. 39
8 1 D. 30); tn^bef. für bcn XranÄöort jn
ed^iffe (1. 4 § 2 D. 4, 9. 1. 62 pr. D. 6, 1.
1. 10 pr. D. 14, 2. 1. 15 § 6. 1. 61 § 1 D.
19, 2). — 2) Seiftung tjon gurren (1- 1
C. Th. 11, 5).
Veoturarius, gubrmann(l. 1. 2 C.Th.
14, 6).
Vegetare, 1) beleben, erfrijc^en,
fkdrf en G- 1 § 3 C. 9, 4). — 2) vegetari,
leben (1. 7 C. Th. 12, 1).
Vehatlo = veotura b. 2(1. 3C.Th. 14,6).
Vehemens (adi.), vehementer (adv.),
1) l^eftig, ftarf, j. ©. aqua vehementior
(1. 1 § 1. 22 D. 39, 3); vehementer per-
cutere (1. 13 § 4 D. 19, 2). — 2) emfig:
veh. observator (1. 32 § 1 C. Th. 10, 10).
Vehere, fal^ren, tragen, j. ©. sella
ant leetica vehi (]. 7 D. 8, 3); equo vehi
(1. 4 § 1 D. 8, 1); pecunia, quae trans
mare vehitur (1. 1 D. 22, 2); merces (nave)
vectae; vehenda mancipia conducere (1. 10
pr. D. 14, 2).
Vehes, fjul^re (1- 3 C. Th. 14, 6).
Vehiculum, fjul^rtoer! (1. 4 § 1 D.
8, 1. 1. 12 D. 8, 3); vehlcidaris, bof felbe
betreffenb: res vehic. im ®egenf. öon
navicularis), gu^ttDefen(l. 1 §1 D.
50. 4); cursus vehic, gal^r^joft (l. 18
§ 4 eod.).
Veientanus, 1) (lapiUus) ein f(^toat5 unb
toeti gef^enfelter (ibelfiein (l. 19 § 17 D. 34,
s
2). — 2) ©intoobner oon SSeji, einer
©tabt in etrurien (Vat. § 166).
Vel, 1) ober (1. 10 D. 1, 1. 1. 8 § 3.
1. 10. 20. 21. 35 § 3. 1. 36. 44 P. 3, 3.
1. 34 § 2 D. 3, 5. 1. 7 § 1 D. 4, 2. 1. 4
D. 10, 1. 1. 9 § 8 D. 10, 4. 1. 3 D. 39,
6. 1. 10. 198. 224 D. 50, 16); vd contra
(1. 28 § 10 D. 12, 2). — 2) au^, fogar
(1. 5§3 D. 1, 5. 1. 11 § 2 D. 2, 1. 1. 23
D. 2, 4. 1. 4 § 2 D. 2, 13. 1. 24. 46 § 1
D. 3, 3. 1. 7 § 1 D. 4, 2. 1. 25 § 14 D. 5,
3. 1. 55 D. 9, 2. 1. 60 § 3 D. 17, 1. 1. 10
D. 19, 2. 1. 1 pr. D. 20, 1. 1. 38 D. 21, 2.
L 59 D. 23, 3. 1, 17 § 2. L 78 § 1 D. 35,
1. 1. 2 § 24 D. 47, 8. 1. 13 § 8. 1. 40
3 D. 48, 5. 1. 96 § 1 D. 50, 16). —
toie, a. «. (1. 7 § 4 D. 48, 4. 1. 1
4, 65).
Velamen, velamentum, ^üHe, ^tdt
(1. 12 § 23 D. 33, 7); tropif^: »ortoanb
a. 7 C. 1, 18. 1. 27. 35 C. 2, 4. 1. 4 C.
2, 6. 1. 1 C. 5, 6. 1. 1 C. 6, 19. 1. 30 C. 7,
16. 1. 1 C. 7, 20. 1. 1 pr. C. 11, 18).
Velare, öer^üHen, Oetbeden: iniuria
quae inani honestatis colore velatur (1. 14
C. 4, 38).
Velle, wollen; in üerfd^iebener ©eben«
tung: a) tBiUenä fein, b) begehren, c) toün*
f(^en, »erlangen, 5. ©. eins est nolle, qui
potest veüe; velh non creditur, qui ohsequi-
tur imperio patris vel domini; pupiüus
nee velle nee noüe in ea aetate nisi ad-
posita tutoris auctoritate creditur (1. 3. 4
189 D. 50, 17), in potestate alicuius esse,
quando velit experiri (1. 42 eod.); volenti
datur actio (L 9 § 4 D. 4, 2); lepatum vel
libertatem vel tutelam sie scnbere: illi
aut illi dari volo, vel: illum aut illum
liberum vel tutorem esse volo (1. 4 C. 6, 38):
legatum: cum voluerit; praedia, cum ego
volam, mihi aut cm» ego volam, reddantur
restituantur; heres rogatus, cum volet, alii
restituere hereditatem (1. 11 § 6. L 37 § 3
1. 41 I 13 D. 32); ita fideicommissum re-
linqiiere : rogo restituas libertis meis, qui-
bus volcs; ex libertis, cm» völueris; filiis
suis vel CM» ex his voluisset, restituere ro-
gatus (1. 24. 77 § 4. 10 D. 31); electio,
quem (fundum) s. quam (lancem) velit dare
(1. 37 § 1 D. 30), optare quem velit (l. 2
pr. D. 33, 5); cum ita le^tum est: vesti-
menta quae volet triclinana sumito sibique
habeto, si is dixisset quae vellet, deinde
alia se velle dixisset, mutare voluntatem
eum non posse (1. 20 eod.); si quis stipu-
latus sit Stichum aut Pamphilum utrum
ipse vellet: quem elegerit petet. an autem
mutare voluntatem possit — respiciendus
erit sermo stipulationis, utrumne talis sit
*quem voluero\ an 'quem volam' (1. 112pr.
37*
Digitized by
Google
580
Velleia lex — Veneficium.
D. 45, 1 ) ; SIC dicere : quanti velis — habebis
emptum (1. 35 § 1 D. 18, 1); Servitutes —
neque ad certam cond)cionein,yerbi ffratia:
quanidiu volam, constitui possnnt (1. 4 pr.
D. 8, 1); — d) f. tj. a. auftimmcn 0- 1
§ 3 D. 14, 4. 1. 209 D. 50. 16).
Velleia lex f. lunius s. 2 b.
Velleianuin Sotum, ein unter ftoifer
(£(aubiu^ üetfogtet ©enatdbefd^Iug über bie
Untt)irl|amfett bet Sntercejponen bet grauen
(tit. D. 16. 1. C. 4. 29).
VeUere, ouSreiften (1.2 C.Th. 10,10).
Vellus, abgefd^orene, Verarbeitete
SßoUe, toollened Seug (1- 1 C* ^t ^0.
1. 3 C. 11. 9).
Velox, fernen, raf(^^ j. 9. convictos
velox poena subducat (l. 5 G. 9, 4).
Velxun, %vid) jum $(ufpannen ober Vuf«
l^ftngen, Sor^ang^ 5. ©. vela. quae frigo-
riß caMsa vel umbrM in domo sunt; vela
cilicia, quae ideo parautur, ne aedifida
venia vel pluvia lcä)orent; vela, quae in
hypaetkris extenduntur; quae sunt circa
columnas (1. 12 § 16. 17. 20 D. 33, 7);
vela regia suspendere (1. 2 C. 2, 15); le-
vato velo cognoscere (f. levare s. 3).
Velut 8. veluti, 1) gleidjfam, a. 1Ö.
veluti iuris (a. iuris velut) possessor (1. 16
§ 7. 1. 18 § 1 D. 5, 3); quos velut here-
des facit praetor (1. 1 D. 5, 5): tuetur
praetor eum, qui superficiem petit. veluti
uti possidetis interdicto (1. 1 § 2 D. 43,
18); interdicta veluti possessoria fi. 20 D.
18, 1). — 2) toie, toenn (1- 15 D. 1, 5.
1. 18 § 2 D. 49, 17). - 3) Äum «eif»)iel
(1. 1 § 1. 1. 6 § 1 D. 1, 8. 1. 3 pr. D.
2, 12. 1. 56 § 1 D. 2, 14. 1. 4 § 1 D. 8,
1. 1. 13 § 2 D. 13. 6. I. 4 § 6 D. 40, 1.
1. 2 § 2 D. 45, 1. 1. 19. 70 pr. 242 § 1
D. 50, 16).
Vena, «bcr, Ouelle (1. 21 D. 39. 3.
1. 1 § 9 D. 43. 22); «ber öon SWetallen
(1. 13 § 5 D. 7, 1).
VenalioiariuB (adi.). ben ScIaDen*
^anbel betreffend: venalic. vitam exer-
cere, ©claüenl^anbel treiben (1- 73 § 4 D.
32); (subst.), ©claöenbänbler (1. 57 D.
17, 1. 1. 37, 44 § 1 D. 21. 1).
Venalioium (subst.). 1) ©claüen, mit
benen ael^anbelt toirb (1. 65 § 2 eod.). —
2) 3on bon $anbe(i»kuaaren (1. 4 C.
12, 19).
Venalicius (adi.), t)erläuf(i(^; $. O.
venal. familia (1. 31 § 10 D. 24, 1); vena-
licia sc. mancipia (1. 5 § 1 D. 28, 8);
venalic. mercium navis. ftauffal^rtei«
fc^iff (1. 27 § 24 D. 9, 2); tro^njc^: venal.
matrimonium (1. 2 D. 24, 1).
Venalis. berfäufH(^, feil: res ven.
0. 18 § 7 D. 50, 4. 1. 17 § 1 D. 50, 16);
ven. mancipia (1. 16 § 3 D. 89, 4); ven.
novicii (1. 10 D. 3. 5); venalem habere
lancem, massam (1. 11 pr. D. 12, 1); tro)nf(^:
ven. heneficium (1. 20 pr. D. 37, 4); ven.
emcordia (1. 27 D. 23, 4), perfidia (1. 21
C. 9, 47); ven. suffragium (\, un. C. 14.
32); ven. sententtM, qnae in mercedem a
corruptis iudicibus proferuntur (1. 7 C. 7,
64); passim ven. förmam exh^)ere, Don
grauend^rfonen gefagt, bie [\df Sebermann
für ®elb ^weidgeben (I. 22 C. 9, 9).
VenaUtas, 1BertäufIi(^feit (\. 30 C.
1, 3: — „Nemo gradum sacerdotii pretii
venalitate mercetur*).
Venari, jagen (1. 3 § 1 D. 41, 1. 1. 22
§ 3 D. 43, 24); venaüo, Sagb (Paul. III,
6 § 22. 41. 45. 1. 1 D. 48, 6); au(^ Stampf
mit toiIbenX^ieren,S^iergefe(^t (1.122
pr. D. 30. 1. 6 D. 50. 8); venator. 3Äger
(1. 12 § 12 D. 33. 7); audf tdmpfer mit
toilben Xf^itten (L 8 D. 48, 19); vena-
torius, bie Sagb ober ben ftam^f mit
toilben X^ieren betreff cnb; ludus Yena,i.
§ 11. 12 cit.).
Vendere, oerfaufen: a) gegen einen
befHmmten $reid in baarem (^tibt ein fßn^
mögenSobiect oerftu^em (cf. emere). %. 9.
vendere ita : fundus — erit tibi emptus tot
nummis (1. 48 D. 19. 1); in emendo et ven-
demlo natural! terconcessum est quod plnris
sit minoris emere, quod minoris sit pluris
vendere (I. 22 § 3 D. 19, 2); exceptio rei
venditae et traditae (tit. D. 21,3), venditum
(subst), venditio, IBertanf, j. ©. ex ven-
dito agere, \)on ber jtlage beS IBerttuferd
gegen ben Käufer gefagt (1. 42 § 2 D.3,3);
emptum (et) venditum, emptio (et) venditio
(f. emere); in ipso negotio venditionis gerendo
con venire (1. 31 D. 2. 14); lex venditionis
(f. lex s. 3); au(^ bebeutet venditio über^u^
f. 0. a. «eräuBerung 0- 8 § 11 D. 20.
6. cf. 1. 29 § 1 D. 40, 7); b) tro<)ifc^: vend.
eventum sententiae, oom 9H(^ter gefagt, ber
ri(^ befielen M§t G- 15 § 30 D. 47. 10).
VendibiUe, fäufli(^ (1. 14. 15. C. Th.
9, 40).
Venditare, 0 erlaufen: vendit. even-
tum sententiae (1. 15 § 30 D. 47, 10), gegen
®elb einen beftimmten 9(u^gang eined ^«
aeffe« aufit^em,
Venditio f. vendere,
Venditor, «ertäufer (1. 6 § 1. L 7
pr. 8 pr. D. 18, 1. 1. 5—9 D. 18. 2.
1. 2—7 D. 18, ?); venditrix, «erfau*
ferin 0- 8 eod. 1. 2 C. 2, 23. 1. 3 C.
4. 51).
Venditum = venditio (1. 23 D. 50, 17).
Venefloinm, «iftmifc^erei (1. 7 C. Th.
9, 38. 1. 1 C. Th, 11, 36).
Digitized by
Google
Veneficus — Venire.
581
Veneflous, ©iftmifd^ct (§ 5 I. 4, 8.
1. 1 pr. 3 pr. § 5 D. 48. 8).
Venenarius = veneficus (1. 28 § 9
D. 48. 19).
Venenatus. öergiftet: telum venen.
(1. 10 C. Th. 9, 34).
Venenum. Ätjnci, iniJbef. ®ift (1. 3
pr. D. 48. 8: «Eiosdem legis Gomeliae de
sicariis et veneficis capite quinto. gut ve-
nenum necandi Tiomints caitsa feeerit yel
vendiderü vel Jkihuerit, plectitur." § 2 eod.
^Adieciio autem ista veneni mali ostendit
esse quaedam et non mala venena, ergo
nomen medium est et tarn id. quod ad sa-
nandutn quam id. quod ad occidendum
paratum est, continet. sed et id quod
amatorium (ßicbe^tronl) appellatur.* 1. 236
pr. D. 50. 16; ,Qui venentsm dicit, adicere
debet. utrum malum an honum nam et
medicamenta venena sunt, quia eo nomine
omne continetur quod adhibitum naturam
eiuscui adhibitum esset, mutatV; ixopi\ä):
venenis infici animos (1. 1 C. 5. 27); sacri-
legii ven. (1. 6 § 1 C. Th. 16. 5).
Venerabilis. c^ttoürbig, 1^ eilig, j. ©.
amplissimus et Tenerab. ordo (1. 1 C. Th.
6, 23); yenerab. eccUsia (1. 7 C. 1, 2. 1. 54
§ 1 C. Th. 16, 5); au(§ in «eaie^uug auf
bie faifetlic^e ^milie: venerab. svibstantiaQ
praedia (§ 5 eod.).
Venerabiliter (adv.), mit (Ebrfutdbt
(1. 14 § 2 C. 1, 2).
Venerari. Dere^ren,^. 9. mater. pater.
quos venerari oportet (1. 1 § 2 D. 37, 15);
vener andus = venerabilis: dominieum diem
honorabilem decemimus et venerandum
(1. 9 § 1 C. 3, 12); vener. ecclesia (1. 6
C. Th. 15, 3); vener. coetus senatus (1.12
C. Th. 6, 26); veneratio, 8Serc]^rung,
g. S. vener. principalis maiestatis (1. 7
§ 3 D. 48, 4), christianae legis (1. 1 C. Th.
15, 8); aud^ f. b. a. religio: vener. ehristiana
a. 19 C. Th. 16, 8), catholica a.38 C.Th.
16, 5).
Veneratio f. venerari.
Venia, 1) erlaubniß (L. 25 D. 2, 4).
- 2) »craei^ung (1. 17 D. D. 4, 4. L 1
§ 1 D. 11, 4. 1. 29 § 1 D. 27, 1); »e*
gnabigung (1. 4 G. 9, 23. 1. 12 G. 9, 51).
— 3) ©egünftigung, »crgünfligung:
venia aetatis (f. aetas s. 2).
Venire (veneo), ftatt vennm ire, jum
Verlauf (ommen, betlauft tuerben
(1. 22. 24. 29. 72 § 1. 1. 81 § 1 D. 18, 1.
1. 17 D. 18, 4. 1. 8 pr. D. 18. 6. 1. 1 § 15
D. 38, 5. 1. 10 pr. D. 40, 5); öffentlich
betfteigert »erben (1- 114 § 14 D. 30.
1. 169 § 1 D. 31).
Venire (venio), lontmen, a) fidj ein*
finben, erjc^einen, %. 9. bor (S^erid^t
(1. 2 pr. D. 2. 5; .Ex quacumque causa
ad praetorem vel alios, qui iurisdictioni
praesunt, in ius vocatus venire debet. **
1. 2 § 6 D. 2, 11. 1. 5. 18 § 1 D. 5. 1.
1. 28 § 1 D. 40, 5: — ,etei non latitet,
contemnat autem venire, Sctum locum ha-
bebit^; b) gelangen p ettoa«, erlangen,
j. ©. ven. ad civitatem (§ 4 I. 3. 7). ad
libertatem (1. 10 pr. § 1 B. 2, 4), in
possessionem (1. un. § 5 D. 25, 6. 1. 33 D.
41, 2), ad bonorum possessionem, ad bona
aUcuius (1. 6 D. 37, 4. 1. 6 D. 38, 6), ad-
versus tcämlas (1. 3 pr. D. 38, 2), ab in-
testato (1. 4 D. 28, 4. 1. 81 D. 31), in par-
tem dimidiam (1. 142 D. 50. 16); gelangen:
venisse ad heredem nihil intellegitur. nisi
deducto aere alieno (1. 165 eod.); (lagenb
auftreten (1. 1 § 15 D. 27. 3: „üsque
EMleo ad contutoi'es non venitur, si sint
solvendo contutores, ut prius ad magi-
stratus qui eos dederunt vel ad fideiussores
veniatur; — quamdiu vel unus ex tutori-
bus idoneus est, non posse ad magistratus
veniri." I. 1 § 9 D. 27, 8); c) ju ettoa«
f (freiten: ad tormenta veniri (1. 1 § 1
D. 48, 18); oorfd^reitcn, ^anbeln: si
quis — adversus pacta vel transactiones
— putaverit esse veniendum (1. 41 G. 2,
4); ven. contra praeceptum (1. 1 G. Th. 1,
17. L5 C.Th. 10, 3); Verborgenen, ah*
ftammen, j. 3J. dominus venientesque ab
eo personae 0- 8 § 2 D. 46, 8. 1. 11 § 18
D. 19, 1); a iurisdictione venire (stipula-
tiones) = a mero praetoris officio pro-
ficisci (§ 2 I. 3, 18); multa ex arbitrio
eius venit, ^ui multam dicit (1. 131 § 1
D. 50, 16); ludicia, quae ex legibus iudi-
ciorum publicorum veniunt (1. 1 D. 48,. 1);
actiones ex delicto venientes Q. 1 § 1 D.
4, 5); si res non ex mdleficio venit, sed
ex contractu debeatur (1. 18 § 1 D. 5,
1); societas universorum, quae ex quaestu
veniunt (1. 7. 13 D. 17, 2); c) worunter
fallen, tDO^tn gejogcn »erben, j. ö.
ven. in compensaiionem (1. 8. 14 D. 16. 2),
in aestimationem (1. 3 § 13 D. 43, 5), %n
hereditatem (1. 20 pr. D. 5, 3), in iudicium,
actionem s. actione, petitione (hereditatis),
interdicto, (^egenftanb etned SHec^tiS«
fireitd fein, aU fotd^er in Qetrad^t
fommen (\. 18 § 2. 1. 19 § 2 eod. 1. 11
§ 2 D. 2, 1. 1. 27 § 3 D. 6, 1. 1. 5 § 2
D. 13, 6. 1. 3 § 1 D. 19, 1. 1. 18 § 4 D.
39, 2. 1. 1 § 8 D. 39, 3. 1. 14 § 1 D. 42,
5. 1. 15 § 11 D. 43, 24); f) eintreten,
bon ^titpuntitn gefugt, 5. )B. duodecimns
annus est, cum quantumlibet ex duodec,
anno venisset (1. 41 pr. D. 40, 4); cum
dies certus adscriptus est, quamvis dies
nondum venerit, solvi tarnen possunt (1. 1
Digitized by
Google
582
Venter — Veritas.
1 D. 35, 1); diem venturam certum esse
§ 1 D. 35, 1)
(1. 68 § 3 D,
68 § 3 D. 30); ingbcf. bcjcic^itct diem
venire ben antritt bc8 ^nt3p\mftt&, »o ein
9led^t geric^tHd^ gettenb gemacht totx*
bcn fann, im ®cgcnf. öon cedere diem
0. 16 pr. D. 5, 8. 1. un. § 3 D. 7, 3.
1. 213 pr. D. 60, 16: — venire diem signi-
ficat eum diem venisse, quo pecunia peti
possif^ cf. cedere s. 7); dies petitionis
veniens (1. 12 D. 2, 8) ; venire diem pro-
missioniSy solvendi, eocigendarum pecunia-
rum (1. 2 § 8 D. 2. 11. 1. 51 D. 17, 1.
1. 8 D. 26, 7).
Ventop, 1) ©aud^, j. 89. paries, qui ita
ventrem facit, ut in vicini domum pro-
cumbat (1. 17 pr. D. 8, 5); inSbcf. SKuttets
Icib, j. ©. qui in venire est (1. 5 § 3 D.
1, 5); exsecto venire extractus (1. 6 pr. D.
5, 2); vacuo — pleno venire mulier (1 84
D. 29, 2); venbrem inspicere^ custodire^
ohservare (1. 1 § 10. 15 D. 25, 4). — 2)
ungeborene ßcibegfrud^t, (gmbr^o, j. W.
venter instituius, exheredatus, praeieriius,
(1. 30 § 2. 1. 84 D. 29, 2); ventri suhsti-
tuius (1. 3 D. 25, 4); ventrem mittei-e in
possessionem (tit. D. 37, 9); ventris no-
mine mitti in possess. (). 8 eod. 1. 1 D.
42, 4).
Ventilare, 1) fäd^cln (1. un. § 5
C. 7. 6). — 2) beuntu^tflcn (1. 6 C.
9,18).— 3) öerl^anbcln, betreiben
(1. 4 § 23 D. 44, 4. 1. 10 C. 3, 1. 1. 6 C.
4, 37).
Ventosus, h)inbtg, ftürmifc^: dies vent.
0. 30 § 3 D. 9, 2).
Ventrale, »ou(^gurt (1. 6 D. 48, 20).
Ventua, SBinb, ©turnt (1.29 §3
D. 9. 2. 1. 24 § 4 D. 39, 2); tro^ifd^:
vento vivere, Don ber Suft leben (1. 2 C.
5, 50).
Venuleius f. Saiurninus s. 2.
Vennndare, öerfaufen (i, 89 D. 19,
1. 1. 7 pr. D. 40, 12)
Venus, fleifcbIid^e»ermif(^ung(L24
pr. D. 48, 5. 1. 30 C. 9, 9).
Venustas, ©d^ön^ett (1. 26 D. 34, 2).
Venustus, f(b5n, angenebm CiAb § 5
C. 7, 2).
Vebres, 3)ornftrattc^ (1. 55 § 5 D. 32).
Veraciter, in »a^rbaftcr SBeife (1. 4
C. Th. 9. 1).
Verber, $eitfd^e, Ocifiel, $rügel
(1. 42 C. 10, 32); verbera, ©daläge ba*
mit (1. 3 § 1 D. 4, 2. I. 12 D. 49, 14. 1. 3
C. 9, 42).
Verberare, pcitfd^cn, geißeln, pxü*
geln: verberatio, baS prügeln (1. 11 D.
1, 16. 1. 5 pr. § 1 D. 47, 10).
Verbero, »er ^rügel öerbient,
©c^Iingel (1.6 C. 6, 1. 1. un. C. 9, 11).
Verbositas, Ueberflug an ^Sorten,
SBeitläufigfeit (1. 1 § 12 C. 1, 17. 1. 37
C. 8, 53).
VerbosuB, ttjortreidj, toeitiftufig (pr.
I. 4, 7. 1. 1 D. 1, 2).
Verbum, SBort, %. ©. f. ö. a. «uSbrud,
fStthe, »e^eic^nung (1. 1 § 3 D. 2. 14. 1. 3
§ 1 D. 40, 14. 1. 15 D. 46, 8. 1. 178 pr.
§ 2. 1. 179. 187. 240 D. 50, 16); rcrha
(Sctiy edicti) im Oegenf . öon mens, sententia
a. 7 § 3. 4. 1. 14 D. 14, 6. 1. 20 § 1 D.
37, 4. 1. 22 8 8 D. 48, 10), im ®egenf. öon
voluntas (f. b. 5B. s. a.); verho tenus (im
®egenf. öon cum effectu) accipere verba
Q. 1 § 2 D. 2, 2); verbis (Scti) (xmgrums
interpretatio (1. 20 § 6 C. 5, 3); non verbis,
sed consensu, contraM; neque verba neque
scripturam desiderare, «ed nudo consensu
convalescere (1. 1. 14 D. 19, 2); verborum
obligatio verbis tollitur (1. 35 D. 50 17);
verba facere pro aliquo (alS adsertor über-
tatis) (1. 24 D. 4, 3); praescriptis verbis
agere (f. praescribere s. 1); verba civilia,
directa, imperativa, precaria f. b. 93.).
Vere(adv.), 1) in ©a^r^eit, toit!Ii(§
(1. 5 § 1 D. 34, 3). - 2) rid^tig, j. «.
V. responderi (1. 12 § 1 D. 20, 6); v. causa
perorata (1. 6 pr. D. 48, 18).
Verecunde (adv.), mit 3((^tung, Cbr*
etbietung (1. 1 § 8 D. 1, 12); mit ©40*
nung (1. 4 § 5 D. 39, 2).'
Vereoimdia, 1) Äd^tung, d^l^rfurc^t,
^. 9. verec. paiema, patronalis, bie bem
^ater unb ^tron gebü^renbe 9d^tung (1. 20
pr. D. 39, 5. 1. 14 § 1 D. 49, 17. cf.1.92
D. 47, 2). — 2) ©dftam, §.©. verec. sexus
(L 1 § 7 D. 26, 10); verecundiam laedere,
onerare (1. 6 pr. D. 18, 7. 1. 15 D. 28, 7.
1. 17 C. 2, 11), pulsare (f. b. 8B. s. 2).
Verecundus, ehrbar, anpftnbig, j.C
verec. cogitatio eins, qui lites exsecrator
(1. 4 § 1 D. 4, 7) ; honesta et verec, prae-
cedente causa mandatas actiones exercere
0. 9 C. 2, 12).
Vepedus, $oiH)ferb (i. 18 § 21 D. 50.
4. I. 4. 7 C. 12, 60); veredarius = qui
veredis utitur (1. 13 eod.).
Vereri, fürdj^ten (1. 8 § 3 D. 4, 2);
in 9e§ug auf eine 9le(^ti»frage ein Qe«
benfen baben (l. 11 § 1 D. 20, 4. 1.9
§ 1 D. 23, 3. 1. 20 § 1 D. 37, 4. 1. 48
§ 1 B. 41, 1).
Vergere, toobin fid& neigen (1. 3 § 2.
D. 43, 12).
Veriaimüls, toa^rf (^einlidj (1. 6 D. 20,
1. 1. 13 D. 20, 4. 1. 114 D. 50, 17).
Veritas, »a^rfieit, »irüid^feit,
toahxt, toirflit^e «eft^affenl^eit einer
©ad^e ober einei» ^etl^&Itniffed, a. 16. im ®egenf.
üon opinio (1. 15 D. 29, 2); veritatcm
Digitized by
Google
Verna — Verus.
583
speekire, non quod qnis fiDxit (1. 8 D. 49,
17); adsumptio origims, quae non est,
veritaiem naturae non peremit: errore enim
veritas ariginis non amiUitur (L 6 pr. D.
50, 1); res iudicata pro veritate aecipitur
0. 207 D. 50, 17); in«bcf. i>et toa^xt
^ e r 1 1^ einer @a(^e, ). 9. quod in veritate
est im (^egenf. Don quanti res est ab actore
aestimata (1. 5 § 1 D. 2, 7. cf. 1. 2 § 5
D. 2, 8); quod ait praetor: quanti ea res
erit, magis puto non poenam sed veri-
tatem hia verbis contineri (1. 7 § 2 D. 27,
6); aestimatio pretii rerum ex verit, fa^
cienda; secundum rei verit, aestimanda cor.
pora (L 42. 62 § 1 D. 35, 2).
Vema, ein im ©oufe feine« ^errn
geborener ©clao (1. 36 D. 80. 1. 10 C.
3, 82).
Vemaoolns, bad fyivA ober bie f^amilte
betreffenb (I. 12. 13 C. Th. 13, 1).
Vernula = verna Q. 2 C. Th. 9, 12).
Vero, aber, j. ö. si (quidem) — ei
(sin) vero (1. 18 D. 4, 2. 1. 13 pr. D. 19,
1. 1. 14D.22, 3); an — an vero (I. 7D.2,
12); wmvero (1. 6§ 3D. 1, 16. 1. 7 pr. D.
2, 13).
VerPBs, (gber (1. 40 § 1 D. 21, 1).
Versare, 1) umtoenben, <)flügen:
vers. arva (1. 7 C. Th. 7, 20). — 2) oer*
toenben: in rem aücuius versari (1. 18 D.
15, 3. 1. 21 pr. D. 16, 1). — 3) versari,
ber]^anbett;tt)erbeti, ingfrage fommen,
in stipulationibus ius conti netur, in pactis
factum versatur (1. 27 § 2 D. 2, 14); inter-
dum in negotiorum gestorum actione dolum
solummodo versari Labeo scribit (1. 3 § 9
D. 3, 5); ex contractibus venientes actio-
nes in heredes dantur, licet delictum quo-
^ue versetur (1.'49 D. 44, 7); condictio
6ompetit, si sola turpitudo accipientis ver-
setur (1. 5 § 1 D. 3, 6); in causae cogni-
tione versari, num, an etc. (1. 17 § 2. 1. 27
pr.D.3,3.1. 14§2D. 4, 2.1. 13 pr. 16 pr.
V.4,4.), — 4) versari, fid^ befinben, 5.©.
vers. in lucro (1. 3 pr. D. 43, 16. 1. 17 D.
46, 2), in damno (1. 44 § 2 D. 3. 5). —
5) i?«rfiari, Jicfi benehmen, ^anbeln, j. ^.
male in tutela sive cura versati tutores
(1. 1 § 7 D. 1, 12); praedonio more, dolose
vers. in hereditate (1. 25 § 5 D. 5, 3);
vers. dolo (maloj, imperite, neglegenter,
simpliciter (1. 5 § 6 D. 3. 5. 1. 24 § 1 D.
4, 4. 1. 10 D. 11. 1. 1. 1 § 1 D. 11, 6.
1. 1 § 3 D. 27, 8).
Versioolor, buntgefärbte« geua (1. 70
§ 12. 1. 78 § 5 B. 32. 1. 32 § 6 D. 34,
2); versicolorlus, buntgefärbt: vestis
versicol.
Versus, Qeite (1. 2 § 1 C. 1, 17).
Ver8utia,»erf(§Iagen]^eit, ßifl,
«on! 0- 27 C. Th. 11, 36).
Versutus, Oerfc^lagen, liftifl/ be»
trügerifc^: vers. quaestus (L 16 C. Th.
13. 1); f<)tftfinbig: ius vers. (1. 27
C. 9, 9).
Vertere, 1) um!el^ren, oerfe^ren,
ff. 9. in alterius praemium verti dltenum
metum non oportet (L 14 § 5 D. 4, 2) ;
versa vice (f. b. 9B.). — 2) umtoanbeln,
öeränbern, 5. ö. vert. posticas (1. 13 §7
D. 7, 1). — 3) üertoenben, 5. ©. in suos
usus vert. pecuniam (1. 7 § 4 D. 26, 7), in
re^n alicuius vert. pecuniam mutuam (1. 32
D. 3, 5); in rem (domini, patris) versum,
toai burd^ ein oon einem ©claüen ober &aü^
finbe mit einer britten $erfon abgeld^Ioffeneä
died^t^efc^äft in ben 9lut[en bed $errn ober
^ateriS Oertoenbet ift; de in rem versa actio,
bie ^lage, toeld^e au« einem folc^en Siecht««
gefc^äft bem bntten (Kontrahenten gegen ben
^errn ober IBater infotoeit jufte^t, ald beffen
9hi|en toirüid^ beförbert toorben ift (§ 4 I.
4, 7. tit. D. 15, 3 C. 4, 26). — 4) verti,
tjcrl^anbelt »erben, §. ©. res, quae in
causis vertuntur (1. 1 § 1 D. 11, 1); verti-
tur quaestio in iudiciis (1. 22 D. 44, 2); um
ettna« fid^ l^anbeln, fid^ bre^en, toor«
auf anfommen, in ©etradjt, in grage
(ommen, §. S3. in interdicto possessio, in
actione proprietas veridtur (1. 14 § 3 eod.);
non factum, sed ius verti in stipulatione
(1. 38 § 6 D. 45, 1); si stipulata fuerit
mulier annunm dari, in annuo quoque do-
natio veHitur (1- 33 pr. D. 24, 1); übi
utriusque tUilitas vertitur, ut in empto etc.
et dolus et culpa praestatur (L 5 § 2 D.
13, 6) ; verti periculum alicuius (1. 15 § 6
D. 42, 1); Privilegium, quod inter perso-
nales actiones vertitur (1. 74 D. 23, 3).
Venun, aber, 5. ©. quidem, — verum
(1. 1 § 2 D. 2, 12); fonbern: non solum,
tantum — verum et etiam, quoque (1. 1 § 1
D. 1, 1. 1. 10 D. 1, 9. 1. 1 pr. D. 1, 12.
1. 19 §6 D.47,2); bod^, bennod^: quam-
quam — verum (1. 11 § 7 D. 47, 10); aud^
veruntamen,
Verus, ttjol^r, toirflid^, §. ©. divortium
verum, im ©egenf. oon simulatum (1. 64
D. 24, 1) ; falsus emptor subiectus — non
existente vero emptore (1. 4 § 5 D. 18, 2),
tutor verus, im ®egenf. öon falsus (1. 1 § 3
D. 27, 6); V. procaratnr (1. 26 § 5 D. 17,
1), dominus, heres (1. 13 pr. D. 39, 6.
1. 29 § 1 D.40, 7); vero delntori redditum
pignus (1. 3 D. 2, 14); v. dcbiU^m per-
solvere (1. 49 D. 42, 1), v. ratione nihil
deberi (1. 3 pr. D. 35, 2); re vera in ©irl*
lid^feit, inSbef. bem »oirflic^cn ©ert^e
einer ©at^e cntfpret^cnb; v. aestimatio
Digitized by
Google
584
Vervex — Vetus.
rei, litis (U 15 § 1 D. 5, 1. 1. 179 D. 50,
16), V. pretium rei. im öJcgcnf. öon quod
interest (i. 50 pr. D. 47, 2. cf. 1. 5 pr.
D. 15, 3); in v. qitantitatem teneri (1. 2
S 5 D 2 8^
Vervex, @d^öp§ (1. 1 § 2 D. 47, 14);
verveoina oaro, @(l^o<)fcnftetfd^ (1. 1
C. 12, 37).
Vesania, SBal^nf inn, ?llbcnil^eit (1. 15
C. Th. 16, 5. 1. 6 § 1 C. Th. 16, 6).
Vesanus. u n f i n n i g (1. 242 § 3 D.
50, 16).
Vesoere s. vesci, cffcn (1. 4 pr. D.
11, 5. I. 77 D. 50, 16); ernähren (I. 7
§ 3 D. 28, 8. 1. 7 § 1 D. 37, 9. 1. 33 pr.
D. 42, 5).
Vesica, Utinblajc (1. 14 § 4 D.
21, 1).
VespasianuB, rdmifd^cr $tai\et, 70—89
n. ^x. (1. 2 § 47 D. 1, 2).
Vespertlnum tempus, SlbenbAeit
(1. 10 § 4 D. 21, 1).
VespiUo f. vispellio,
Vesta, S:ocl^tct be3 @aturnu§; Vestales
8. Vestae virg^ines, bic ^efterinitcn bicfct
mttin (Gai. I, 130. 145. ülp. X, 5).
Vester, euer (1. 18. 22 C. 8, 42).
Vestiarlum, Äleibung (I. 4. 12. 13. 18
pr. D. 34, 2).
Vestiarius (negotiator) , bleibet«
änbler fl- 5 § 4 D. 14, 3. I. 45 D.
;8, 1).
Vestibulum, Jöot^of, SSorl^allc (1.19
§ 1 D. 10, 3); trot)if(§: qui in primis Ugum
vestibulis stantes intrare ad arcana pro-
perant (1. 2 § 11 C. 1, 17).
Vestioula, tlcib (1. 18 § 13 D. 33, 7).
Vestigare, auffuAcn (1. 5 C. Th.
12, 6).
Vestigator, «ufft)ürer bcä SBilbc« bei
aagben (1. 12 § 12 D. 33, 7).
Vestiglum, 1) gugtapfc, Xritt: in-
certo vestigio titubare (1. 1 pr. C. 7, 6). —
2) @t)ur: nuUum ex pristino retineri vest,
(1. 13 D. 1, 7). — 3) «nseid^cn, «e-
ttJci«: vestigia veritatis (1. 22 C. 9, 22).
— 4) e vestigio, auf hex ©teUc, fogleid^
(1. 34 D. 3, 5).
Vestlmentum, 1) ÄIcibungJftüd, ®c*
tt>anb (1. 22. 23 D. 34, 2). — 2) Decfe,
Ztppiti): vestim. tricUnaria (f. b. SB.).
Vestire, belleiben, j. ©. ad fami-
liam vestiendam parata vestimenta (1. 23
§ 2 eod.).
Vestls, Äleib, ÄIcibung (1. 22. 23 pr.
§ 3. 1. 25 § 2. i. 2 § 63. 1. 33 eod.).
Vestitus, Äleibung (1. 6 Ü. 34, 1. 1. 1
§ 19 D. 37, 9. 1. 18 ß. 38, 1).
Vetaro, ücrbicten, untcrfagett, §. ©.
si pro U praesenU et vetante fideiusserim,
nee mandati actio nee negotiomm gesto-
mm est (1. 40 D. 17, 1); tutor datus ve-
tari tutor esse potest vel testainento vel
codicillis (1. 8 pr. D. 26. 2); heres petere
a dehitore vetitus (1. 2 § 1 D. 34, 3); res
vetitas sine decreto distrahere (1. 3 § 13
D. 26, 10) ; nullius esse momenti propter
legem, qitae — vetat (l. 43 D. 28, 5) ; leges,
qtMte vetant quosdam legata capem ^ 7
I). 28, 7) ; praetor ait: — vim fieri veto (1- 1
pr. D. 11, 8. 1. 1 pr. D. 43, 9. 11. 14. 15
17-23. 27. 28. 31.32); quem praetor di
minuere vetuit (1. 7 § 5 D. 41, 4).
Veteranus, mer lange gebient ^at:
mancipium veter. im (Segenf. Don novicium
(f. b. IB.); (iniSbef. ein au^gebientet unb
e^renDoH uerabfc^tebetet ©olbat (tii.
B. 49, 18 G. 12, 46); aud^ audgebtenter
^Beamter: diversorum officiorum veterani
(1. 46 C. Th. 8, 5),
Veterator, 1) ein gebienter, etfal^re»
ner ©clab (1. 37. 65 § 2 D. 21, 1). —
2) ein burd^triebener, tän!eboner
'mtn\d) (1. un. § 2 C. Th. 2, 27).
Veterinarlua, X^ierarjt (1. 7 D.
50, 6).
Vetiis, alt, a) ntd^t neu, im (ä^egenf.
t)On novu 8. a. ^. ^. vinum v. (1. 10. 11
D. 33, 6) ; V. opus, ctedificium, partes (1. 1
§ 13 D. 39, 1. 1. 38 § 2 D. 39, 2); b) feit
alter geit beftefienb, alt l^ergebrac^t,
j. ©. V. consuetudo (1". 13 § 1 D. 50, 12),
mos atque observatio (1. 7 C. 3, 34); usus
aquae (1. 7 C. 11, 43); c) frül^er fd^on
t)or^anben, j. 9. novare veterem obU"
gationem (1. 25 D. 46, 2); v. contraetus
(1. 10 D. 20, 2); credüum (1. 22 B. 42. 8);
V. debitor (1. 1 § 2 D. 16, 1. I. 48 § 1 D,
46, 1); früber, bor Seiten geltenb, j. ».
V. ius (pr. I. 3. 9. 1. 2 § 24 D, 1, 2. L 32
I 10 D. 24, 1. 1. 8 § 1 D. 27, 9. 1. 2 § 20
D. 38, 17); V. hereditas, quae lege XU
tabulanim defertur (1. 1 § 8 eod.) ; d) in
früherer 3^^* lebenb: veteres, bie SSor-
fahren, j. ^. moris fuit veteribus (1. 2
D. 23, 1) ; in^bef. toirb bcr ^uSbrudE veteres
Aur IBejeic^nung ber frül^ern Siecht 8 ge^
lehrten gebrandet, ebenfo toie antiqui, unb
^ar a) nad) Suftinian'iS 6))ra(^gebraud^ ^ur
^eAeid^nung ber $anbecteniuriften (l. 12
pr. C. 3, 31. 1. 6 C. 4. 37. I. 25 C. 5, 4.
f. 20 C. 6, 2. 1. 10 C. 6, 22. I. 30 C. 6, 23.
1. 3 C. 6, 29); ß) nac^ bem 6pra(^ebrau(^
ber ^anbcctcniuriften jur ©eicid^nung ber
guriften bor «luguft (1. 4 § 2D. 2, 4.
1. 39 D. 2, 14. 1. 71 D. 7, 1. 1. 6 D. 12,
5. 1. 5 § 6. 11 D. 13, 6. 1. 52 § 18 D.
17, 2. 1. 7 pr. D. 18, 1. 1. 39 D. 19. 1.
1. 32 pr. 79 § 1 D 28, 5. 1. 1 § 9. 1. 31
Digitized by
Google
Yetustas — Vicarius.
585
B. 35, 2. 1. 1 § 16. 1. 3 § Id. 19. 1. 19
§ 1 D. 41, 2. L 91 § 3. 1. 140 § 1 D.
45, 1).
VetuBtas, 1) ttlter: a^ ber butc^ bte
:8&nge ber S^\t l^erbetgetü^tte fd^led^te
3ttftanb einet ©ad^e, j. W. vefc. arborum
(1. 24 § 9 D. 39, 2), vinearum (1. 15
§5 1). 19, 2), ftmium perticarumque
0. 5 § 7 D. 13, 6); f}etu8tate putrefactwm
linum (1. 1 § 11 D. 37, 11); vetustate cor-
rupta Villa; vetustate carruere (1* 7 § 2.
L 50 D. 7, 1. cf. L 30 § 4 D. 19. 2), ]>)
bad lange (über a^enfd^engebenten l^nand
reu^nbe) ^efiel^en etned Suftanbed:
vetnstaB, quae semper pro lege habehir
(1. 2 pr. cf. 1. 1 § 23 D. 89, 3: — .si lex
agri non inveniatur, vetustatem vicem legis
tenere'^J; opera, qmrutn tnemoriam vetastaa
excedit (1. 2 § 3 eod.); diictus aquae, qui-
hu8 auctoriUUem vetusias daret, tainetsi ins
non probaretur (1- 26 eod.) ; ve;tu8tati8 auoci-
lium (1. 7 C. IL 66). — 2) altberge-
bta^ted Siecht, ^er!ommen (1. 6 C. 1,
2: ;,Omni innovatione cessante vetuatotem
— aervari praedpimus'). — 3) IBot^eit,
ttltertl^ttm, ). 10. regula, qua vet, uteba-
tur (1. un. C. 4, 11); mos fidelissimae vetust,
(1. 18 C. 6, 23); vetustatis iura Q. 4 § 2
C. 6, 38).
Vetustos» alt, g. 9. tu5 vetastius (§
11 I. 2, 1); vetustissima iuris observantia
(1. 2 I 24 D. 1, 2); ftül^er, botl^et-
ge^enb, %. 9. vetostior oontractus (1. 97
D. 46, 3. 1. 2 C. 8, 41: — .iure novatdo-
nis vet, contractus evanuit"J; c) vetusHores,
bie Sorfa^ren (}. 1 D. 1, 15).
Vezare, qnftlen, ^lagert/ beunrul^i-
gen, belftftlgen, *. ©. vexari febri (1. 53
D. 21, 1); iniurits (1. 6 § 5 D. 1, 18);
iudiciis (1. 13 g 4 D. 5, 3), litibus et sump-
tibus (1. 6 D. 4, 4); vex. annonam (betreibe«
nmd^er treiben; audaciam vexare, IBertoegen-
^eit aeigen (L, 3 C. Th. 9, 24).
Vexatlo, 1) «eunrubigüng, ^elä|li-
guna (i. 7 pr. D. 4, 2. 1. 3 § 3 D. 33. 1.
1. 4 1). 36, 1). — 2) «bnbung (1. un. C.
12, 41. 1. 1 C. 12, 63).
Vexillatio, eine ©d^toabron »leiterei
(L 2 C. 6, 62. 1. 9 C. 7. 64. L 3 C.
10, 55).
Vexilltim, ga^ne (1. 4 C. Th. 9, 26).
Via, «eg, a) ^fab ober (Strafte sunt
(»e^en, fja^ren, »leiten (1. 157 § 1 D.
50, 16: — „via est, eive semita sive iter
est*'); viae, per quas vtUgo iter ßt (1. 6
pr. D. 9, 3); viarum quaedam publicae
sunt, quaedam privatae (1. 2 § 22. 23 D.
43, 8); b) ba« 6erbittttre$t, über ein
frembeS (Brunbftüd ^u geben, §tt fal^«
ren, )tt reiten, iBallen uno Steine ju
fd^Ieifen unb «iel^ ju treiben (1. 1 pr.
D. 8, 3: — ,Via est im eundi et agendi
et ambulandi: nam et iter et actum in se
via continet.* 1. 7 pr. eod. — ,Qui viam
babent, eundi agendique ius babent: ple-
nque et trahendi quoque, et rectam hastam
ferendif si modo fructus non laedaf 1.
8. 23 pr. eod.); c) 9leif e (1. 30 § 2 D. 34,
4); d) tro^fd^: SRittel iux ^rreid^ung
tint» S^tdt^, j.©. via iMris, qua cre
dito nun fraudes resoindi solent (L 22
D. 42, 8); via distractionis (1. 5 § 9 D.
27, 9).
Viatioulum, Heine« »leifegelb 0- IB
§ 1 D. 5, 1).
Viatiorun. »leifegelb, SHeife-Unter*
ftüfcung a. 79 pr. eod. 1. 17 D. 12, 1. 1.
52 § 15 D. 17. 2).
Viator. 1) aUeifenber (1. 2. 5 pr. 6 §
3 D. 4. 9). — 2) ©erid^tSbiencr (1. 82
D. 5, 1. 1. 5 § 13 D. 27, 9. 1. 5 § 27 D.
86, 4).
Viatorins, bad SHeifen betref«
fenb: viat. laterälia, viat. argentutn (f.
biefe ».).
Vioanus s. vioaneus. ^orfbemol^'
ner (L un. C. 11, 57. 1. 1. 5 C. Tb.
11, 24).
Vioariantui (adi.), bie vioarii, @tatt«
balter betreff enb, j. B. vicar. apparitores
(1. 2 C. 1, 35); vicar. potestas, dignitas (1.
un. C. Tb. 6, 11. 1. 22 C. Tb. 6, 27); vicar.
honor. (1. 54 § 3 C. Tb. 16.- 5).
Vicaritui (subst.V, ©tellöcrtreter, a>
im Slllgemeinen, )* fe. vic. alieni muneris
0. 13. cf. 1. 5 8 4 D. 50, 7}; b) »er^
treter: vic. damni (1. 39 § 16 D. 26, 7);
c) @tellbertreter ober d^el^ilfe eined ©claben,
Unterfclab, im Qkgenf. tion servus Ordi-
narius (1. 25 D. 10, 3. 1. 11 § 8 D. 14, 3.
1. 5 § 1 D. 14, 4. 1. 4 § 6. 1. 6. 7 § 4. 1.
11 § 4. 5. 1. 17. 18. 19 pr. 37 pr. § 1. 1.
38 § 2 D. 15, 1. 1. 73 8 5 D. 32. 1. 4. 6
§ 2. 3 D. 33, 8); vicariorum viearii (1. 25
eod.); d) nad^ ber «erfaffung (£onpantin8
»erben bie@tatt^alter in ben Diöcefen,
M ©teHbertreter ber praefecti praetorio,
viearii genannt (1- 1 pr- C- 1. 49. 1. 3 § 3
C. 10, 23. 1. 1 C. 12, 19); vic. Africae
(inscr. 1. 16 C. 4, 44), Hispaniarum (inscr.
1. 3 C. 8, 2. 1. 16 C. 5, 3); e) aud^ toerben
bie Hbiutanten militarifc^er Q^^efd vi-
earii genannt (1. 9 C. 12, 50).
Vioarios (adi.), 1) fteilbertretenb,
;. 9. vicaria oustodiae gratia possessio
L 5 8 1 D. 36, 3); iudex vic. im ©egenf.
Don Ordinarius (1. un. C. 5, 7). — 2) ben
Stattt^alttt betreffe nb: agens vicariam
praefecturam (inscr. L 11 G. 1, 18); vicaria
(sc. dignitas), bie Stürbe, bad 9mt eined
Digitized by
Google
586
Viceni — Videre.
©tattl^attet« (1. 1 C. 12, 19). — 3) geöen-
feit ig, §. ö. vic. damnis obstricti {1. SC.
II, 36); vic. fideiusaiones (1. 32 § 3 C.
1,3).
Vioeni, ^toan^ig: vicena milia pasauum
(1. 1 D. 2. 11).
Vicesimus, ^toan^ia^tx, 3. 9. annus
vices. (1. 68 pr. D. 35, 2); mcesitna
hereditatis, eine t>on ^luguft eingefftl^e
©rbfdJaWcuct (1. 3 pr. C. 6, 33. Gai.
III, 125).
Violnalis via, Dorftoeg, Stomrannu
fationStoeg (1. 2 § 22 D. 43, 8: — „Vicin.
sunt viae, qucte in vicis sunt vel quae in
vicos ducunt"),
Vioinitas, 9{ac^barf(^aft (1- 7 § 5 D.
41, 1); 9'iäl^e: sub mortis vicinitate lan-
guens (1. un. § 1 C. Th. 2, 27); auA f. ö.
a. vicini, bie 9la(§bani (1. 1 § 2 C. Th.
8, 12. 1. 39 C. Th. 15, 1).
Vicinitus, (adv.), in bcr SJäl^c ring«
^etum (1. 4 C. Th. 15, 1).
Vloinus, 1) benad^batt, angtenaenb,
5. 16. vic. insula, vic. aedes (1. 14. 33 D.
8, 2) ; vic. fwndus, vic. praedium (1. 29 D.
8, 3. 1. 4 § 10 D. 10, 1. 1. 7 § 5 D. 41,
1. 1. 1 § 8 D. 43, 27); (subst), ^ad)hax
a. 6 D. 1, 6. 1. 9 C. 5, 4); inSbcf. ©rens*
na^bar (i. 4. 11 D. 8, 2. 1. 16 D. 8, 4.
1. 1 § 11 D. 43, 23). — 2) na^c fom-
mcnb, äl^nlidj, tjertoanbt, j. ©.
permutatio vic. emptioni (1. 2 D. 19, 4);
coniectio ex vic. scripturis (1. 21 § 1 D.
28, 1).
Viols, 1) Stelle, an toclt^e 3emanb ober
ettoaiS ftatt eineiS onbem tritt, §. 9. filius-
fam. filiafam. guique deinceps vicem eorum
sequuntur, ut puta nepotes et neptes (1.
195 § 2 D. 50, 16); difBoile est, ut unus
homo duorum vicem sustineat (1. 9 j>r. D.
2, 14): is, cui mandata iurisdictio est
fungetur vice eius qui mandavit, non sua
(1. 16 D. 2, 1) ; qui provinciae praest, om-
nium Bomae magistratum vice et officio
füngi debet (1. 12 D. 1, 18); qui vice
praefecti cognosdt (1. 1 § 4 D. 32. 1. 19
C. 7, 62); qui vice principis iudicavit (1.
13 C. 2, 26); vicem praesidis tueri (1. 4 C.
9, 20) ; ad vicem naturalis ßii habere pri-
vignum (1. 5 C. 8, 47); defendere est
eandem vicem quam reus subire (1. 51 § 1
D. 3, 3); delegare est vice sua alium reum
dare (!• 11 pr. D. 46, 2); vice alicuius
postülare (1. 13 § 14 D. 39, 2); hereditas
personae vice fungitur (1. 22 D. 46, 1);
mortis causa donationes vice legatorum
funguntur (1. 3 § 17 D. 38, 2); demonstratio
vice nominis fungitur (1. 34 pr. D. 35, 1);
usurae vicem fructuum ohtinent (1. 34 D.
22, 1); iusiurandum vicem rei tudicatae
obtinet (1. 1 pr. D. 44, 4); soliUionis vicem
continet delegatio (L 37 § 4 D. 38, 1);
in vicem dotis adscriptum (1. 2 pr. D. 33,
4); vice codiciUorum valere (1. 3 D. 29, 1);
testamenti t?icc prolata scriptura (1. 4 C.
1, 18). — 2) SBct^fel, §. ©. vices fem-
porum (1. 2 pr. D. 7, 4); per vices, ob*
toed^felnb, ber 9teil^e na(| (1. 3 § 15D.
50, 4); per tres vices, breimal (1. 13 § 2
G. 3, 1); vice mutua, a) toec^feliStoeife,
gegcnfeitig (1- 77 § 30 D. 31. 1. 11 pr.
D, 45, 2. 1. 4 pr. D. 50, 8); b) t)on ber
anberen (Beite, feinerfeitd, bagegen,
bin Wieberum (l 76 § 1 D. 31. 1. 5 § 1
D. 36, 3. 1. 24 C. 3, 36); c) taufc^-
tt)etfe (1. 25 D. 19, 5); versa vice^ im
umgelel^rten ^all (l- 33 § 1 D. 24,
1. 1. 6 § 3 D. 39, 3. 1. 1 § 1 D. 40, 12. 1.
3 pr. D. 43, 29).
Vloissim, toed^feltoeife, gegenfettig
0. 11 C. 2, 4).
Violssltudo, SBed^fel: per vicissitudines
(1. 2 C. Th. 6, 32).
Victiina, Dpfertl^ter (L 10. 12 pr. C.
Th. 16, 10); victimariua, Dt)f ertl&ier»
f (§!&(§ ter (1. 7 D. 50, 6).
Victor, ©ieger, bef. in einem 9le<^t^
ftreite (1. 39 D. 41, 2. 1. 3 C. 7, 51).
Victoria, <5teg, iniJbef. in einem
«ed^SftreHe (1. 7 D. 10, 2. L 10 § 4 D.
49, 1).
Victrix, fiegreid^: victrices aquilae
(1. 9 § 1 C. Th. 7, 18); victrix par«, ber
in einem iRed^tdftreite obfiegenbe X^eil
(1. 10 C. 8, 4).
Viotualis, ben SebenSunterl^att be*
treffenb: victuales res, vict. sttbstantia,
ßcbengmittel (1. 6 pr. C. 1, 12. 1. 9 C. 9,
4); vict. sumpius (1. 20 § 1 C. 8. 50).
Victus, alle«, toc^ §ur Seibe« 9la^nmg
unb 9^ot^burft gel^5rt: Lebensunterhalt
(1. 43. 44 D. 50, 16).
VicuB, 1) S)orf, gleden (1. 6 pr. D. 9,
3. 1. 73 § 1 D. 30. 1. 30 D. 50, 1). — 2)
@tro6e, ©äffe G- 2 § 5 D. 3, 2. L 4 §
1 D. 21, 1).
Videlicet, gettjig, freilidj, nftmlic^ (L
4 § 5 D. 2, 13. 1. 26 D. 2, 14. 1. 1 § 5 D.
3, 1. 1. 29 D. 4, 6. 1. 9 § 1 D. 19, 2. L
30 § 1 D. 27, 1).
Videre, 1) fe^cn, erbtiden (L 1 § 5
D. 3, 1. 1. 4 pr. D. 9, 4). — 2) einfefen
(1. 19 § 4 D. 10, 3); ttjiffen (1. 1 § 3 D.
1, 1). — 8) betr Otiten, ertoftgen, unter*
fut^en 0- 3 D. 1, 14. 1. 5 §2D. 13, 6. L
1 § 5 D. 26, 10). — 4) videri, fftr tttoai
angefel^en, gehalten werben, fc^einen,
iielten, %, ©. verum rationdbile esse vid.
1. 122. 238 § 2 D. 50. 16); vix est, ut,
non videatur alienare qui patitur nsucapV
Digitized by
Google
Vidua — Vincere.
587
(l. 28 pr. eod.); iUo colore defendi, ut
videatur ÜU quasi non savuie mentis fuisse
(1. 5 D. 5, 2); facere, ut res in iudieium
deducta videatur (1. 66 D. 3, 3); vid. se
UH ohtulisse (1. 4 § 1 D. 42, 1); naturalüer
vid. possidere (1. 12 pr. D. 41, 2); rede
sHpiäciri vid. = inteUegi (1. 82 pr. D. 45,
1). — 5) videri alicui^ bafür l^alten,
qlanhttt, meinen, indbef. t>on ^Inftd^ten
oer äutiffen gejagt, %. )d. ut lulianus scri-
psit et nobisvidetur; ut Trd>atio videtur-,
quod et Labeoni videtur (1. 10 § 2 D. 2,
14. 1. 33 pr. D. 3, 8. 1. 1 § 42 D. 16, 3);
alüs contra Visum est; quibusdam contra
videbatur 0- 46 D. 28, 2. 1. 240 D. 50, 16).
Vidua, fBitttot, überl^u^ gattentofe
grau, auc^ tottm fie nod^ gat nid^t t)tt*
I^etrat^et mx (1. 242 § 3 D. 50, 16);
vidtiitas, SBitttoenftanb (L 68 pr. D. 35,
1. 1. 31 D. 41, 9. 1. 16 § 8 D. 48, 5. 1. 8
C. 6. 40).
Viduare, betottben (1. 10 C. 1, 5).
ViennenseB, bie (rintool^net bon
IBienna, bembentigen Vierme in fjxanltd^
(1. 8 § 1 D. 50, 15).
Vigere, 1) gelten (1. 12 § 5 D. 38, 2).
— 2) glänzen (1. un. C. 12, 6).
VigU, SSad^tet, indbef. %vix ^adftkdt:
praefectus vigilum (tit. D. 1, 15. C. 1, 43) ;
tribuni vigüum (1. 4 C. 12. 54).
Vigilanter (adv.), aufmerffam, forg*
fftltig: vigil. observare (1. 5§10D. 27,^.
Vigilontia, SBac^famleit, HufmerN
famfeit (1- 1 § 3 D. 50, 4).
VigUare, toa^tn (1. 3 $ 3 D. 1, 15);
toa^Jam, fotgfam fein, ). 9. licet cre-
dit ori vigilare ad suum consequendum (1. 21
pr. D. 15, 1); ius civile vigilantibus scriptum
est (1. 24 D. 42, 8); vigfUantissimi iudices
(1. 8 C. 1, 40).
VigUaz, toad^fam (1- IB pr. D. 21. 1).
Vigilia, baS Sßad^en unb arbeiten
»ä^renb ber ^a^t, )ur Se^d^nung ange«
fttengten gfleiBed: muUis vigihis excoaitatum
atqae inventum (1. 35 pr. C. 3^ 28).
Vigintl, iWonjig, ). ©. maior, minor
vig. annis (1. 5 § 1 D. 1, 5. 1. 41 D. 4,
8); Tig. aurearum poena (1. 2 § 2 D. 48, 12).
Vigop, nßebenSiroft (1. 1 § 2 D. 4,
4: — ;7P08t noc tempus (ac. XXV annomm)
compleri virikm vig, constat.* (1. 4 C. 6,
22). — 2) ftroft, SWoc^t, j. ©. quod prin-
cipi placuit, legis habet vigorem (1. 1 pr.
D. 1, 4); possessio iusta, sed quae non
vergit ad iudicii i7f^. (1. 7 § 4 D. 10, 3);
in contumacein vigor iudiciarius ezcitetur
(1. 4 G. 7, 65); rei iudicatae vigorem ad
effectum abduoere (l. 8 C. 7, 53); per vig.
offieii cojfi (1- 1 0. 10, 72); publicae coer-
cüumis vigorem experiri (1. nn. 0. 11, 5).
Viliooa, 1) ein @claö, ber anf einem
Sanbgute bie ^irt^fc^aft füi^tt, ®ntd«
t) er »alter, SReier (1. 16 D. 14, 3. 1. 32
D. 20, 1. 1. 8 pr. 1. 18 § 4 D. 33, 7);
viUoa, SWeierin (1. 41 § 15 D.40, 5). —
2) ©auStjettoalter (1. 36 § 1 C. Th.
16, 5).
Villa, gering an 93ert^, ntebrig im
greife, tool^Ifetl, %. ©. aedes viliores, im
(liegenf. Don pretiosiores (L 5 § 1 B. 39,
2. cf. ]. 1 D. 21, 2); praedia vilissima, im
®egenf. t)on magni pretü (1. 7 § 3 D. 24,
1); donationis causa viliore pretio res
distrahere, rem vüius locare (1. 52 pr. eod.
1. 88 D. 18, 1); vilioris distrahere mercem;
res vüissimo distracta (l. 2 § 8 D. 13, 4.
1. 7 § 3 D. 14, 4); vili emere, rem vilius
accipere, mereari (L 12 D. 4, 7. 1. 1 § 16
D. 88, 5. 1. 7 § 6 D. 41, 4); tto^rtfc^: non
vilis auctoritas 0- 2 C. 8, 52); übct^n^t
fd^Ied^t, gemein, gering, §. IB. luxuriosus,
prodigus aut alias vilis, im d^egenf. bon
homo vitae emendatioris (1. 11 D. 4, 3);
persona vüis abiectaqne, im (S^egenf. t>on
honesta (L. 17 § 13 D. 47, 10).
Vmtas, aSollfcil^eit: vil. pretii (1. 2
C. 10, 3); ©etingfftgigfeit: vil. negotii
(L 3 § 4 C. 12, §9); ^iebrigteit, ®e-
meinl^cit: vil. contubemiorum (1. 3 C. 11,
8); contumelia vüitatis (1. 2 C. 12, 20).
ViUa, ßanbbau3 (1. 81 § 3 D. 30. 1.
27 pr. 60 pr. 198. 211 D. 50, 16: — „ur-
bana aedincia ^aede^, rustica ^viUae' di-
cuntur*^.
ViUious f. vilicus,
Vinaoea f.
Vlnada, ©ein beerft^alen (1. 14 § 3
D. 13. 1. 1. 52 § 14 D. 47, 2).
Vinarlus, 1) ^ux Bereitung ober
Slufbetoabrung bed SBeined bienenb:
vin. vasa (1. 17 pr. D, 19, 1. 1. 206 D. 50,
16); ceUa vin. (1. 10 § 4 D. 7, 8) ; horreum
vin. (l. 7 D. 33, 7). — 2) bem ©eine er-
geben, »einfäufer (1- 4 § 2. 1. 25 § 6
D. 21, 1).
Vinoere, fiegen, bcfiegcn, über*
tt)tnben: qui — pugnaverant, et victi se
dederunt (Gai. I, 14): überwältigen: vi
fluminis victus (1. 7 § 7 D. 9, 2); bie
Oberbanb bcl^alten: vincere licitatione
(1. 6 D. 10, 2. 1. 9 pr. D. 39. 4); über*
toiegen: non nsque adeo valitura (con-
suetudinis auctoritas). ut aut rationem
vineat aut legem (1* 2 C. 8, 52); indbef.
in einem !Re<$t«jheit ben ©egner belegen,
ob J legen; vinci, in einem aUed^Wftreit
unterliegen 0- 3 D. 20, 1. 1. 62 8 1 D.
21, 2. L 1 § 7 D. 38, 5. 1. 11 pr. D. 44,
2. 1. 18 $ 6 D. 48, 5); victus inUrdicto
(1.35D. 19, 1): de possessione (1. 35 D. 41,
Digitized by
Google
588
Vincire — Vindiciae.
2); ühttiüf^xt fcanvincerej: victas maleficii
(\. 244 D. 50, 16).
Vincire, binbcn: a) mit cttoaS t>tv*
btnben, befefttgen, 5. ^. qui alienam
rem aedifido indasü vimcitve (l. 1 § 2 D.
47, 3); vincta fixaque G- 38 § 2 D. 19, 1):
b) in «anbc legen, feffeln (1. 9 D. 4,
6. 1. 1 § 7 D. 11, 4. 1. 7 pr. D. 16. 3. 1.
27 D. 20, 1. 1. 216 D. 50, 16); c) fid^ öct*
pftid^tcn: soUemni lege se vinc. (1. 3 C,
Th. 9. 2).
Vinculum, ©onb, a) geffeJ, ). ©.
tn t?tncM?w e««e (1. 9. 10. 23 pr. D. 4, 6);
in vincula conici (1. 2 pr. 1. 3 D. 48, 3);
ruptis vinc, evadere (1. 13 eod.); ex vinc,
cattsam dicere (L 2 pr. eod.); in vinctUis
decedere (1. 3 § 7 D. 48, 21. 1. 45 § 1 D.
49, 14J; b) tro^fc^: vinc. instdae = rele-
gatio in insulam (1. 5 B. 48, 22); indbef.
toixh t9 üon binbenben ^t^U\>tx^&lU
niffen gefagt, §. ©, soluta priore vinc,
nuptiis secundis iuncta (1. 12 § 12 D. 48,
5) ; aliquo vinc. necessituainis vei oLdfinita-
tis coniuDctus alicui (1. 9 D. 26, 10); vinc
familiae (L 87 pr. cf. 1. 71 pr. D. 29, 2);
vinc. öbligationis (L 67 D. 3, 3. 1. 46 D.
41, 2: — ,eodem modo vinc. oblißationum
solvitur, quo quaeri adsolet*); vinc. (obli-
gationis) naturale, civile (1. 59 D. 12, 6
cf. L 95 § 4 D. 46, 3: — ;,vinc aequi-
taiis, quo solo sustinebalur (natuialis
obligatio), conventionis aequitate dissol-
vitur«); vinc. locationis (1. 52 § 2 D. 46,
1), cautionis (1. 13 § 1 D. 26, 5. L 40 D.
28. 6), pignoris (1. 39 § 5 D. 26, 7. 1 15
7 D. 42. 1), restituendae rei (1. 9 § 2
33, 10).
Vindemia, 1) IBeinlefe: messium
vindemiarumque tempus (1. 1 pr. § 2. 1. 3
Sr. 1. 4 D. 2, 12). — 2) ber au tcfcnbe ©ein,
8 einernte, j. ©. pendentem vind. emere
(1. 25 D. 19, 1); vind. coacta (1. 13 D. 7,
4), legata (1. 6 D. 7, 9).
Vindemiatorius, jum SBeinlefen
bienenb: quali vindemiat. (1. 8 pr. D.
33, 7).
Vindez,l3ert]^eibiger eined^nbern
öOT (»eti(^t (Gal. IV, 21. 25. 46); auc^
f. b. a. defensor s. b. (1. 1 § 1 C. Th. 3,
11). — 2) mad^et, «eftrafer Q, 29 C. 9,
9: ^- »maritum genialis tori vindicem
esse oportet*).
Vindioare, 1) in tttnft)tud^ nel^men:
vindicatio, öetfolgung eine§ Sln-
\pt}i^^, a* %• honori suo vindic. aliquid
(1. 7 pr. D. 1, 16); (sibi) vindic. commoda
(1. 6 § 6 D. 1, 18), arhürium d&ndi tuto-
res (1. 24 D, 26, 5), vacationem (1. 8 D.
60, 7), libertatem (1. 40 § 1 D. 29, 1. 1.
^9 § 2 B. 40, 4), 9ucce88ionem, iura mc-
ceasionis; vindicatio successianis (1. 4 C.
6, 9. 1. 2 C. 6, 16. 1. 5. C. 6, 69. 1. 15 C.
8, 50); vindic. bona, hereditatem; vindi-
catio bonorum (1. 2 § 2. 1. 4 g 3 D. 26,
6. 1. 99 D. 29, 2 1. 2 § 2 D. 38, 17. h
47 § 4 D. 40, 5. 1. 11 pr. D. 44, 2); fisco
vindicari = confiscari (L 21 D. 34, 9. L
3 § 5 D. 36. 1. 1. 28 pr. D. 38, 2. 1. 3
pr. % 1. 3..D. 48, 21. 1. 3 § 10. 1. 14. 35
D. 49, 14); indbef. nietben bie ^udbrflcfe
gebtaud^t a) t)on bet ^eanfptuc^ung bed
8efi(ed einer @ad^e auf @runb bed
(Sigentl^umd bar an; (rei) vindicatio
ba^ bem d^aentl^fimer einer 6ad6e gegen ben
^[nl^ber berfelben getoäl^ Hed^tdmittel auf
Verausgabe, (Sigentl^untddage (tiU D. 6,
1. C. 3, 32. cf. g 15 J. 4. 6. 1. 25 pr. D.
44, 7: ^actionum ^enera sunt duo, in rem,
quae cUcitur vinduxUio, et in personam,
quae condictio appellatur*') ; per in rem
actionem vindicare (1. 16 § 7 D. 5, 3. 1.
3 g 8 D. 43, 21) ; meum est, cuius vindi-
candi ius hixbeo (1. 49 g 1 D. 6, l); per
vindicationem legare, leaatum, beaei(9net im
älteren Siecht eine befouoere $(rt bed Segatd
mit ber f$ormd ,do lego, suniito. cwito.
.ibi habeto^ tooburd^ ber £(^atar fofort
mit bem (^fc^aftdantrttt bad^gentl^um an
ber t^ermad^ten ®a(^e unb fomit bad SHed^
vax rei vindicatio erlangte (GaL II,
192-200. ülp. XXIV. 2. 3. 7. Vat. § 47.
57. 83 ff.); b) t)on ber d^eltenbmad^^ung
eineiS ©erüitutred^td mittelft ber actio
confessoria: vindicare servitutem (1. 4 pr.
D. 8, 1. 1. 2 § 1 D. 8, 5: — „servitutem
nemo vindicare potest quam is ^ui do-
minium in fundo vicino habet, cni servi-
tutem dicit deberi.« 1. un. g 4 D. 43, 25:
— ..fructuario vindicandarum servitwUum
ius esse^J ; vindicatio servitutis (1. 9 D. 39,
1. 1. 1 g 5 D. 43, 27); vindic. viam (1. 1.
4 g 5 D. 8, 5), usumfructum (1. 21 g 8 D.
44, 2); c) t)on ber IBerfoIgung eined
$fanbre(9td mittelft ber actio hjpotheca-
ria: vindicare pignus; vindicatio pignoris
(1. 16 § 3. 1. 28 D. 20, 1); d) öon ber
gerid^tlic^en IBerfoIgung eines SHed^tS
überbau))t (adserere): in libertatem vin-
dic. aliquem (1. 12 pr. D. 10, 4. L 3 pr.
D. 40, 12); ex Servitute aut libertate in
ingenuitatem vindicatus (1. 32 eod.) — 2)
rdc^en, al^nben, §. 9. vindic. mortem,
necem defuncti (1. 18. 26 D. 29, 5. 1. 37
g 1 D. 38, 2. 1. 1 pr. D. 49, 14), aduUenum
(1. 14 g 2 D. 48, 5), contemptam maiestor
tem praetoris (1. 9 D. 2. 1); ^ vindic. (1.
2 g 5 D. 5. 1).
Vindiciae, 1) ber Dom $rätor fflr
bie ^auer eineS 9led^tSftreitS einem
ber ftreitenben Steile jugefproc^ene
Digitized by
Google
Vindicta — Virilis.
589
«efift bc« ^ttcitöbjcct« (Gai. IV, 16,
94. 1. 2 § 24* D. 1, 2). — 2) bie (giflen-
t^umöfloge-n. 2 C. Th. 13, 5).
Vindicta, 1) bcr ©tab ober bie aHut l^c,
IDomtt bei ber legisactio per sacramentum
bie Dinbicitte ©a$e berül^tt ttmrbe (Gai. IV,
16); avi^ bei ber feietliAen greilaffung eine»
SciQDen bor bem Tlaai\ttat toüxht berfelbe
Dom Sictor, »eld^ct i^n fd^einbat in liber-
taiem tnntficitte, mit einem ©tabe betül^tt,
ba^er bie ÄuiJbrüdc: vindictam (servo) im-
ponere (1. 14 § 1 D. 40, 1. 1. 12 J 2 D.
40, 12); vindictae imposttio, qua hbertas
iusta monitur (1. 2 C. 2, 30); vindicta
liberare, manumittere serviim (1. 5. 22 D.
40, 2. 1. 4 § 2 D. 40, 4. 1. 8 D. 41, 7. 1,
122 § 2 D. 45, 1. 1. 3 C.7, 1), libertaiem
imponere (1. 10 C. 6, 22). — 2) 9iad^e,
©träfe, j. ©. magis vindictae quam pe-
cnniae habere perseeutionem (l. 2 § 4 D.
37, 6. cf. 1. 5 D. 2, 9. 1. 10 D. 47, 12);
vindictam proprii doloris consequi (1. 38
D. 48, 5); ad vind. maiestatis publice re-
spicere (1. 33 D. 47, 10); officiase agere
ctrc^ defuncH vind. convenit heredes (1.
21. cf. 1. 17 D. 34, 9: ,Heredem, qui
sciens defuncH vindictam insuper' habuitt
fructus omnes restituere cogehdum existi-
mavi*).
Vindius, Surift unter ^ntoninu« $iu«
0. 7 § 18 b. 2, 14. 1. 32 § 4 D. 35, 2).
Vinea, 1) »einberg (1. 54 § 2 D. 5,
3. 1. 13 § 5 D. 7, 1. 1. 4 pr. D. 50, 15).
— 2) SBeintroube (1. 27 § 25 D. 9, 2).
Vinearius hortus, Weingarten 0- 198
D. 50, 16).
Vinetum, SBein^)fIan§ung (Gai. HI,
184. ülp. VI, 16).
Vinum, 1) SBcin (tit. D. 33, 6). — 2
Xrunfenl^eit (1. 12 pr. D. 48, 3. 1. 6
7 D. 49, 16).
Violare, öeriejen, bef c^äbigen, j. ©.
viol. muros (1. 11 D. 1, 8); violatae statuae,
imagines 0- 7 § 4 D. 48, 4); sepulchri
violati actio, crimen, reus (1. 1. 3 pr. § 8.
1. 8—11 D. 47, 12); violata castitas (1. un.
C. 10, 10); patroni a libertis violati contu-
fnelüa (1. 6 § 1 D- 25, 3); violatio, «er*
lejttng, (gntel^rung (1. 2 F. 1, 6); vio-
lator, %er(e(er/ Uebcrtreter: divalium
scitorum violatorea (1. 13 C. 12, 37); ®er*
fälft^er: viol. monetae (1. 3 C. 1, 4).
Vlolenter, geloaltfam, j. ©. vioL
possessio amissa (1. 5 C. 7, 26).
Violentia, Oemalt, ©ewaUfamlcit^
^eftiafeit, §. «. viol. ventorum (1. 21 §
4 D. 89, 2), ignü (1. 5 C. 4, 48); Unae*
ftilm: viol. iudicis (\. 7 D. 49, 1); (8e*
tPdlltl^ätigfeit, j. ö. exactiones violentia
factas prombeat praeses provinciae (1. 6
pr. D. 1, 18. cf. 1. 23 pr. D. 4, 2); pos-
sessionera tenentibus absentium nomine
contra praesentium viol stibveniri (1. 1 § 1
C. 8, 5) ; multa facinora sub uno violentiae
nomine continentur (l 6 G. 9, 12).
Violentus, getoaltt^ätig (1. 3 C. Th.
9, 10).
Vipera, mptx (1. 9 pr. D. 48, 9).
Vir, aJlann, a) ühttf^aupt, j. 39. vir
bonus(\. b. $S. 8. 1); \in prudientes, Hec^td*
geleierte; b) d^^egatte, (»tmahl, a. IB.
mulier, quae virum non häbuit (1. 242 § 3
D. 50, 16); divortium inter r. et uxorem
fieri dicitur (1. 101 § 1 eod.); ex v. et
uxore nasci (1. 6 D. I, 6); donatio inter
V. et uxorem (f. donare s. 1).
Virdiarium f. viridiarium,
Virens, grüncnb 0- 12 C. 12, 35).
Virga, (Serie, Äutj^e, j. ö. virgae
saligneae (f. b. S3.); virgis servum adfligere
(1. un. C. 9, 14).
VirgiUus, Slom« berül^mter 3)i(l^ter (§ 2
I. 1, 2).
Virginalia, jungfrÄuIit^: virgin. vere-
cundiae raptor a. 6 C. Th. 9, 38).
Virginitas, gungfraufd^aft (1. 1 pr.
C. 9, 13).
Virgo, gungfrau, j. ©. im Oegenf. öon
mulier (f. b. ?8. s. b); virgo immatura
(f. b. ©.), nondum viripotens (1. 38 § 3 D.
48, 19); au(^ t)Ott einem Spanne, ber ben
Qeifc^Iaf noc^ nid^t DoH^ogen ^at, lul. ep.
nov. c. 6 § 28.
Virgultum, ® ebüfd^ (1- 65 § 2 D.
41, 1).
Viridiarium (virdiarium), $Ia( ober
harten mit ffta\tn unb griknen ®e*
ttJäd^f en a. 13 § 4 D. 7, 1. 1. 8 § 1 D. 33,
7); and) bebeutet viridiaria grüne ©emät^fe
0- 26 pr. eod.).
Viridis, 1) grün; viridia, grüne ®e-
mäc^fe a. 15 § 1 D. 8, 1. 12 D. 8, 2. 1.
79 § 2 D. 50, 16). — 2) frif(§: semper
viridi dbservantia valiturae leges (1. 5 C.
1.5).
Virilis, 1) männlicb, j. ©. vir. sexus
(1. 1 pr. D. 1, 9. 1. 1 § 1 D. 37, 5. 1. 1
§ 2 D. 37, 10. 1. 15 D. 40, 12); virilia,
bie m&nnlid^en (Slefd^Ied^tdtl^eile (1. 6 | 2 D.
28, 2); vir. officium, munus (1. 1 § 5 D.
3, 1: — „ne viril, officiis fungantur
mulieres.« (1. 16 pr. D. 26, 1. 1. 18 C. 2,
12. 1. 1 C. 5, 35); viril, obligationibus eximi
propter exceptionem, quae ex Scto Velle-
iano descendit (1. 8 C. 4, 29); vir. vestis,
vir. vestimenta (i. 23 § 2. 1. 33 D. 34, 2).
— 2) pars s, portio virilis, Äo<)ft^eiI,
b. 1^. nod^ bcr ga^I ber einjelnen concur»
rirenben $erfonen gleicfimäftig beftimmtet
X^eil (1. 1 § 11 D. 27, 3. 1. 18 pr. D. 28,
Digitized by
Google
590
Virilitas — Visio.
5. 1. 16 § 2. L 33. 54 § 3 1. 67 § 1. 1.
114 § 17. 1. 124 D. 30. 1. 88 § 6 D. 31.
1. 7 § 2 D. 34, 5. 1. 5 § 7. 1. 8 pr. D. 37,
5. 1. 48 D. 42, 1. I. 7 pr. D. 45, 3. 1. 27
pr. D. 46, 1).
VirlUtas, ajlann^ctt (1. 4 § 2 D. 48, 8).
Viriola, «rmgcfd^metbe (1. 25 § 10. L
40 § 2 D. 34, 2).
Viripoteus, mannbar, öon reifen 3ung-
trauen gcfagt (l 51 D. 32. 1. 101 pr. D. 36.
I. 1. 30 D. 36. 2. I. 5 § 2 D. 42, 4. 1. 38
§ 3 D. 48, 19).
Viritim, 1) nad^ Stopftf^txttn: pro
numero ßingulomm vir. di8tribu%(pB,\il. IV,
8 § 19). — 2) etnjeln: vir. cuncta com'
phscti (1. 8 § 2 C. Th. 8, 4).
Vlrtus, 1) Xa^)ferleit, j. ö. virtua
bellica, militum (1. 12 pr. 21 pr. 49, 15);
virtutis (ostendendae) causa depugnare,
certare etc. (1. 1 § 6 D. 3, 1. 1. 4 pr. D,
3, 2. 1. 7 § 4 D. 9, 2. 1. 2 § 1. 1. 3 D.
II, 5). — 2) (£iaenf(^aft, SBtrffamfeit
(1. 7 D. 1, 3; „Legis virtus haec est im-
perare vetare permittere punire*). — 3)
tuae virtutes oö Xitulatur (1. 6 C. 10, 65).
Virus, fliftiger @aft (1. un. C. 9, 14);
tro^fd^: virus impiae disciplinae (I. 2 § 1
C. Th. 16, 6).
Vl3, 1) ©etoalt: a) gettjattfame (£in*
n^irlung eined bon menfc^Iid^er ^iHfür
unabhängigen unb unabtoenbbaren ^ainx»
ereigniffe« (1. 2 D. 4, 2: „Vis est
maioris rei impetus, qui repeüi nonpotest"
cf. I. 15 § 2 D. 19, 2: — ,omnem vim,
cui resisti non potest, dominum colono
praestare debere*); vis magna s. maior
(f. magnus s. c); vis naturalis , veluti
terrae motus (1. 59 eod.); violentia ven-
torum vel qua aUa ratio, quae vim habet
divinam (1. 24 § 4 D. 39. 2); b) öon einer
$erfon aui^eübte (Setoalttl^fttigfeit, f. t>.
a. necessitas imposita contraria voluntati
(1. 1 D. 4, 3); hoc iure utimur, ut quid-
quid omnino per vim fiat, aut in vis pub-
licae aut in vis privatae crimen incidat
(1. 152 pr. D. 50. 17); lex Mia de vi
publica — privata (f. lulius s. 2. c); per
vim inferre stuprum (1. 30 § 9 D. 48, 5);
vim pati (f. b. S. s. a.); vim propulsare,
vim vi defendere^ reellere (1. 3 D. 1, 1. 1.
45 § 4 D. 9, 2. 1. 1 § 27 D. 43, 16), rt
possidere eum definiendum est, qui expulso
vetere possessore EMiquisitam per vim pos-
sessionem optinet etc. (§ 28 eod.); prae-
tor ait: Unde tu illum vi deiecisti —
iudicium dabo (1. 1 pr. cf. § 3 eod. —
,ad solam autem atrocem vim pertinet hoc
interdictum, et ad eos tantum, qui de
solo deiciuntur.* 1. 11 eod.; c) (Sigen*
mat^t, ©elbp^ilfe; „Vim facit, qui non
sinit possidentem eo, qnod possidebat,
uti arbitrio suo, sive in serendo, sive in
fodiendo etc.*^); praetor ait: Quod vi aut
clam factum est — restituas (L 1 pr. cf.
§ 5 ff. D. 43, 24: — „Vi factum viden,
si quis contra quam prohiberetur fecerit
etc.«); 4) ma^t, ^errf(^oft aber eine
$erfon: vis ac potestas in capite libero
(1. 1 pr. D. 26. 2). — 2) ftroft: a) recfit*
lid^e SBirlung, ^irlfamfeit, (Sülttg«
feit, j. ©. vim legis obtinere (l. 38 D. 1,
3); vis stipulationis (l 23 D. 23, 4), can-
dicionis (1. 70 D. 28, 5), actionis (1. 1 D.
10, 4); vires exceptionis (l 11 § 2 D. 37,
11); vis 8. vires testamenti (1. 8 D. 5, 3.
1. 2 D. 28, 4. 1. 36 § 4 D. 29, 1. L 13 §
2 D. 36, 1. 1. 181 D. 50. 17: „Si nemo
subiit hereditatem, omwis vis testamenti
solvitur^J; chligatianes, quae non proprüs
viribus consistunt, neque officio iudicis —
neque legis potestate confirmantur (1. 27
D. 44, 7); vires cuxipere, habere, gelten,
tt)ir({am fein G- 13 § 2 D. 29, 1. L 81
§ 9 D. 30. I. 9 § 2 D. 33, 5. L 33 pr. D.
41, 1. 1. 26 D. 45, 3); vi ipsa, ber Äirf*
lid^feit na^, toirdic^ G- 17 § 3 B. 36,
1. 1. 1 § 1 D. 40, 7. I. 1 § 3 D. 43, 1);
b) vires h)irb indbef. t>on ben IBermögeni^
Iräf ten gefagt, §. $. quatenus patrimonii
vires safficiunt, pro viribus patrimonU (L 1
§ 1 D. 31. 1. 1 § 12 D. 35, 3); ultra s.
supra vires patrimonii (1. 43 § 1 D. 26, 7.
1. 11 § 5 D. 35, 2), dotis (1. 15 pr. D. 24,
1); vires hereditatis excutere (L 42 D. 17,
1); si quaeratur, an solvendo sit princi-
palis fideiussor, etiam vites sequentts fide-
iussoris ei adgregandae sunt (1. 27 § 2 D.
46, 1); fisci viribus deputari, inferre cogi
(1. 12 C. 12, 50. L 3 C. 12, 59).
Viscera, 1) bie inneren ^l^eile bed
ßeibe«, (gingetoeibe, a- ®- venea»« «*»•
cera hominis exsUnguere (1. 3 G. 9, 41); in^
bef. SRutterleib, 5. 0. visceribus suis vim
inferre (mulierem), quo partum abigeret, s.
ne procrearet (1. 8 D. 48, 8. L 39 D. 48. 19) ;
partus antequam edatur, mulieris portio est
vel viscerum (1. 1 § 1 D. 25, 4). — 2) ba«
innere öon ettoaS: visc. regionis (1. 3 C.
12, 60). — 3) «ermögen, OJut p. 19 C.
Th. 8, 5. 1. 48 C. Th. 12, 1).
Visceratio, öffentliAe gteif (^fpenbe
(1. 54 D. 32).
Visellia lex, ein unter Xiberiud tierfag«
M @e|e|f, toeld^ed bie ^nma^ung ber fRe^
eineiS greigeborenen bur(^ einen %ttigidafitmn
mit ©träfe bebro^te (1- ^^' C- 9, 21. 1. un.
C. 9, 31).
Visere, nad^ S^manb feben, i^n ht*
fuc^en 0. 1 C. Th. 6. 7).
Visio, bergoll, ^egenßanb einer Unter«
Digitized by
Google
Viaitare — Vitulus.
591
juc^unfl (1. 25 § 15 D. 5, 3. 1. 8 § 2 D.
16, 1. 1. 29 § 51). 17, 1. 1. 25 § 3 D.22. 8).
Visitare, bcfud^en 0- 20 D. 8, 6).
Vlapellio, ßeit^ctuötäbct (1. 31 D. 21,
1. 1. 72 § 5 I). 46, 3).
Visus, «(nblidE, »uSfe^en (I. 29 § 1
D. 34, 2. 1. 13 D. 50, 16).
Vita, 1) 2thtn, 5-93. vitae necisque
potestas 0- 1 I 1 D. 1, 6. 1. 10 C. 8, 46);
vita decedere, Jterben. — 2) ScbeniJtDCtf e
(1. 17 § 2. 4 p. 1. 7. 1. 8 § 11 D. 2, 15.
1. 30 pr. D. 34, 4). — 3) 3)aiicr eine«
Stlaqxtd^t^: i>it<u mensura, in qua omnes
personales actiones sunt (1. 2 § 1 C. 4,
18. cf. 1. 1 § Id C. 7, 40: — ,neque alte-
rius cniuscum^ue personalis actionis vitam
Umgiorem esse XXX annis").
Vitare, öctmeibcn (1. 28 § 12 D.
48, 19).
Vitellius, ßurtft unter ttuguft (1. 34 §
2 D. 41, 2). r
' Vitlare, l) fel^Ietl^aft mad^en, ht»
fc^&btgen, t^etberben, f. 16. vitiatos
oeulits (1. 7 pr. D. 9, 2); Vitium corporale
usque cid animum pervenire et eum viHare
(]- 1 § d D> 21, 1); si supra parietem do-
mu8 deciderit eumque vitiaverit (1. 18 §
11 D. 39, 2). — 2) entfräften, unflülttg
ntod^en, 5. 9. non solent quae abundant
vitiare seripturas (1. 94 D. 50, 17); yitiata
obligatio (1. 1 § 3 D. 45, 1); rite contractum
matrimonium ex postfacto vitiari non posse
(l. 3 C. 5, 6).
Vitiosus, f. Vitium.
Vitls, SBeinjlod (1. 3 § 4 D. 43, 17. 1.
1 § 3 D. 43, 27. 1. 2. 3 pr. D. 47. 7).
Vitium, 1) geiler, Sc^Ierl^aftiöfeit,
©d^ab^oftigf eit; vitiosus (adi.), vitiose
(adv.), fel^lerl^aft, fc^obl^aft; indbef.
»erben bie ^ui^brüde gebrandet a) Don
tör^erlid^en (S^ebrec^en (1. 40 § 2 D.
1. 7. 1. 1 § 1. 7 ff. 1. 34. 38 § 12 ff. D.
21, 1. 1. 101 § 2 D. 50, 16: — ,vitium
(esse) perpetuum corporis impedimentum,
veluti si talum ezcussit"); b) t)on ber
fc^ab^aften^efd^affenbeit elncrSac^e,
%. ©. vitiosa tigna (1. 17 § 3 D. 13, 6),
t?a«i(L 18 § 3 eod.), dolia(l, 19 § 1 D. 19, 2);
Vitium faoere, fd^abl^aft n)erben(l. 15 §
13. 14. L 32 D. 39, 2. 1. 10 § 1 D. 14, 2.
L 28 § 1 D. 19, 2); in aurum vitii quid
adderfy f. b. a. falsare (1. 9 pr. D. 48, 10);
c) bielBeranlaf fung einer^ef c^ftbigung,
toeli^ eine Sac^e gibt, mic^ toenn fte nid^t
fe^er^ft ift, vit. aedium operis (1. 7 § 2.
I. 9 pr. 1. 13 § 2. 11. 1. 15 § 13. 1. 18 §
1. 2. 1. 24 § 1. 2. 9. 1. 27. 1. 28 D. 39, 2^.;
d) t)on ber gel^Ierl^oftigleit, SWanget-
l^aftigfeit, Ungikltigfeit eined Siec^td«
gef (^äf ti$, §. 9. quod initio vieHosum est,
non potest tractu temporis convalescere
(1. 29. cf. 1. 201 D. 50, 17: »Omnia, quae
ex testamento proficiscnntur, ita statum
eventus capiunt, si initiwn sine vitio
ceperint^J; vitiosa exheredatio (1. 3 § 2 D.
28, 2). instUutio (1. 82 pr. cf. 1. 84 D. 28,
5: „Hereditas ex die vel ad diem non
recte datur, sed vitio temporis suhlato
manet institiUio") : vitio labora/re stipu-
lationem (1. 126 § 2 D. 45, 1); vitiose in-
tercedere contractum pi^oris (1. 25 D. 20,
1); vitiose cautum, satisdatum (1. 6 D. 2,
8), tutar datus (1- 87 pr. D. 27, 1); e) oon
ber a^angel^afttgleit (Unred^tmAgig«
feit unb UnrebUd^(eit) beS 9ef i|ei» einer
8ai^ ober ber ^ndikbung einer Serbitut:
vitiosa possessio, vitiose possidere, uti (1.
13 § 13. 1. 53 D. 41, 2. 1. 2 § 11 D. 41,
4. 1. 3 § 2 D. 43, 19: — ,a me videtur
vi vel clam vel precario possidere, qui ab
auotore meo vitiose possidet,** (1. 6 eod.
1. 1 § 20 D. 48, 20. cf. 1. 11 C. 7, 32:
„ Vitia possessionum a maioribus contracta
perdurant et successorem auctoris sui culpa
comitatur.*" 1. 13 § 1 D. 41, 2: «Cum quis
utitur adminiculo ex persona auctoris,
uH dehet cuni sua causa suisque vitiis^J;
Vit. initium possessionis (1. 15 § 2 D. 41,
3); non posse capere propter rei Vitium (1.
48 § 1 D. 41. 1. cf. 1. 24 § 1 D. 41, 3:
.Interdum etiamsi non fuerit inchoata
usucapio a defuncto, procedit heredi eins:
veluti si Vitium, quod obstabat non ex
persona, sed ex re, purgatum fuerit, ut
puta si fisci res esse desierit aut furtiva
aut vi possessa.* § 8 I. 2, 6); sine vitio
nactus possessionem (1. 1 § 5 D. 21, 3),
tradita possessio (1. 24 D. 24, 1). — 2)
ec^tttb, »erfc^ttlbung (1. 21 D. 3, 5. 1.
63 § 2 D. 21, 2. 1. 15 D. 29, 4. 1. 71 §
8D. 35, 1. 1. 95 § 11 D. 46, 8. 1. 5 C.
4,24).
Vitrasianum Sotum, ein nial^rfdbeinlic^
unter ^abrian berfagter, auf ftbeicommtffarifc^
tJreibett^ertbeilungen be^üglid^ ^tnaiSht*
fc^lttl (1. 80 § 6 D. 40, 5).
Vitreamen, glftferne« (Bef d^irr (1. 18
§ 18 D. 88, 7).
Vitreus, giftfern: vitreat?(wa, escaria,
potoria (1. 3 § 8. 1. 11 D. 83. 10).
Vitrtarius, @Jo3arbeitcr (1- 1 C. 10,
66).
Vitricus, ©tief bater (1. 1 § 11 D. 3,
1. L 60 pr. p. 24, 1. 1. 4 § 4. 6 D. 88,
10: — „matris vir ex alio viro natus vi-
tricus appellantur").
Vitta, toeiblid^e^opfbtnbe (1*25 §2.
10 D. 34, 2).
Vitulus, Äalb (1. 28 pr. D. 22, 1).
Digitized by
Google
592
Vituperare — Voluntas.
Vituperare, tabcin (1. 4 § 1 D. 4, 7);
vituperatio, %ahtl (1. 28 § 2 D. 34, 2).
Vitutiarü, eine Wct ©aufler (1. 2 C.
Tb. 14, 7. cf. Gothofr. ad h. 1.).
Vivarium, ©el^ältnift fftt lebenbiae
3:^iere, X^icrgartcn (1. 3 § 14 D. 41, 2).
Vivere, leben, j. 89. quae ad vivendum
homini necessaria sunt (I. 43. cf. 1. 234 § 2
D. 50, 16); honeste vivere; quae non in-
honeste vixit; quae cum uxor non esset,
cirnn aliquo tarnen vivebat (1. 46 § 1. 1. 144
eod. 1. 10 § 1 D. 1, 1); non videri prin-
cipem quod ei, quem vivere existimäbat, con-
cessisset (beneficium), defuncto concessisse
(1. 191 D. 50, 17); oud^ bom ^ftanjcnlcben ge*
fagt: vivens arbor; arbor, cuius radicea d^-
nent vivere (1. 9 § 1 D. 33, 10. 1. 8 § 5 D. 47,
7); tto<)if(^: bauet n, fortbefteben, ü. ©.
intra anntim vivere actionesyim ^egenf- bon
perpetuo competere (pr. I. 4^ 12); actiones
XXX annorum iugi siientio, ex quo compe-
tere iure coeperunt, vivendi ulteritis non ha-
beant facultatem (1. 3 § 1 C. 7, 30).
Vivlanus, gutift unter S:iber unb ben
folgenben Eifern (1. 1 § 41. 45. 46. D. 43, 16).
Vivtts, lebenb, lebenbig, j. ©. postu-
mus vivo testatore natus (1. 12 pr. D. 28.
3); vivi crematio; vivtim exuri (I. 28 pr. § 12
D. 48, 19); tro^ifd^: aqua viva, anl^altenbe«
Duetttoaffcr (1. 1 § 4 D. 43, 22, 1. 11 pr.
D. 43, 24) ; v. vox iuris civilis ber lebenbige,
flote 9luiSbtU(i be^ d^iüilrec^tö (ius honora
rium) (1. 8 D. 1, 1).
Vix, faum, f(§ttjerli(^/ g. ©. v. sufß-
cere (1. 23 D. 42, 8); v. posse obtinere. per-
suaderi (1. 18 D. 32. 1. 3 pr. D. 35, 2); v.
esse, ui etc. (1. 19 pr. 32 pr. D. 16, 1. 1. 65
§ 15 D. 36, 1. 1. 7 § 5 D. 41, 1. 1. 28 pr.
D. 50, 16); V. esse resti tuend am, nt^' etc.
(1. 39 § 1 D. 4, 4).
Vocabiüum, SBort, "äuihxud, SRame
(1. 5 § 4 D. 6, 1. 1. 4 pr. D. 30. 1. 45 pr.
D. 31).
Vocare, 1) rufen, aufrufen, auf*
f orbern, öorf orbern, j. ©. voc. aliquem
in ius (tit. D. 2, 4 — 7), in s. ad iudicium,
Semanben geri(^tli(^ belangen (1. 1 § 3. 1. 51
D. 26, 7. 1. 102 D. 45, 1), in testimonium
(1. 10 § 4 D. 48, 18), in crimen, anüagen
üor ®eri(§t (1. 25 C. 9, 9). — 2) 3[emanben
p tttoa^ berufen, indbef. a) p einem 9lmt:
vocari ad munus, honorem (1. 20 D. 50, 1.
1. 2 § 8 D. 50, 2. 1. 3 § 2 D. 50, 4), ad
tutelam (§. 13 I. 1, 25); ad negotia gerenda
(1. 16 D. 27, 1); b) ju einer ©rbf^aft: ad
hereditatem voc. aliquem (1. 3 D. 5, 3. 1. 1
§ 7 D. 37, 8. 1. 12 § 6 D. 38, 2. 1. 2 D.
38, 8. 1. 6 D. 38, 16); vocari ad bonorum
possessionem (1. 1 § 1. 1. 3 § 11. 1. 20 § 1
D. 37, 4. 1. 4 D. 38, 6); ab intestato voc.
aliquem (1. 1 § 5 eod.) ; institutus, in euius
locum suhstUuhis vocatur (1. 19 pr. D. 2S, 3).
— 3) benennen, htiti^ntn (!• 98. 144
D. 50, 16). — 4) gießen, in conirarium me
vocat (1. 6 § 1 D. 18, 7), ad poenam (l- 2
D. 29, 5).
Vociferari, laut rufen, fc^reien; vo-
clferatio, (»efc^rci (I. 15 § 5. 8. 11. 12
D. 47, 10).
Vooitare, aufforbern: vocit. diversam
partem, ut contradictionem faceret (1. 5 C.
7, 14); benennen (1. 29 D. 40, 4).
Vooonia lex, ein ^lebiScit Dom 3- 585
u. c, totl^e» a) im erftenÄa^tel grauend*
perfonen oon ber teftamentarifc^en Be«
rufung p d^rbfc^aften ber classici, b. ^. ber iit
ber erften Älaffe ju 100000 «ffe, ^pättt eefter*
aen, (£enfirten audfc^Iog (Gai. II, 274); roo*
na4 „Voconiana ratione^ aud^ bad S^te*
{tat erbrecht ber 9[gnatinnen auf bie abfolut
nftdftften ^natinnen (bie consanguineae) be»
fd^ftnlt h)urbe (Paul. IV, 8 § 22); b) im
Ätoeiten unb britten ^a|)ite( bie ^^eftimmnngen
Der lex Furia (f. b. SB.) in ^fe^ung ber
classici ba^iit mobificirte „ne cui plus legato-
mm nomine mortisve causa capere liceret,
quam heredes caperent*' — eine 9efHmmung,
bie h)ieberum burc^ bie lex Falcidia aufge-
hoben würbe (Gai. II, 226 pr. I. 2, 22).
Volare, fliegen (1. 3 § 16 D. 41, 2).
Volgaria = vulgaris.
Volgo = vulgo.
Volucris. «ogel (1. 5 § 2 D. 41. 1).
Volumen, 1) «anb, ©U(^ (1. 52 pr. §
1 D. 32); Volumina rationum, ffU^xamq^*
büd^er (1. 13 § 2 D. 40, 4. 1. 6 § 7 D. 40,
7). - 2) aSuft, «ertoidelung (1. 8 C. 8,
41. pr. Inst. § 2).
Voluntarius, freiwillig, 5. B. volunt.
consortium initum; volunt. societas (1. 52
§ 8. 1. 63 § 8 D. 17, 2), satisdatio G* 7 § 1
D. 2, 8) ; volunt. exilium (1. 16 § 8 D. 48,
19); mors volunt. (1.2 C. 6, 22); heres vo-
lunt. im (SIegenf. oon necessarius (1. 18 pr.
48 § 2 D. 28, 6. 1. 15. 16 D. 29, 2. 1. 13
pr. D. 33, 5); ittrisdictio volunt im (Segenf.
t)On contentiosa (f. b. 9B. s. 2).
Voluntas, SQSille, namentlich infofem er
für bad 9le(^t bon Sebeutung tft, fei ei» im
aUec^tSgefd^öft unb \m S)elifte (»furiosi vo-
luntas nulla est' 1. 47 D. 29, 2), fei ed
\pt^itfi im iRed^tSj^efd^äft («furiosi vel eins,
cui bonis interdictum est, nulla voluntas
est* 1. 40 D. 50, 17). 3m einjelnen: a) »il*
lenSmeinung, ttbfi^t, j. ©. in conven-
tionibus contrahenHum voluntatem poii^
quam verba, spectari placuit (l. 219 D. 50,
16. cf. 1. 101 pr. D. 35, 1: — .in condi-
cionibus testamentorum vohmtaiem poHus
quam verba considerari oporteat") ; quaesUo
Digitized by
Google
Voluptarius — Vulgare.
593
wüuntaiis (\, 4 % 2. l 41 % 5 D. 2S, 6.
1. 13 § 1 D. 29, 7. 1. 90 pr. D. 30. 1. 25
§ 1. 1. 94 D. 32. 1. 17 pr. 18 :§ 4 D. 36,
1); benignius leges interpretandae sunt,
quo vol earum conservetur (1. 18 D. 1, 3);
in maleficiia roL apectatur^ non 'exitus (I.
14 D. 48. 8); b) ftcict SBiUc, SBillfür,
). S. voluntatis et officii magis, quam
necessitatü esse (1- 17 § 3 D. 13, 6); mera
voluntate (im ©egcnf. öon necessitate) do-
nare (1. 18 D. 34, 4); in meram volunt.
heredis coUatum legatum (1. 75 pr. D. 30) ;
8ua voluntate (im 6Jcgcn|. öon iussu alicuius)
contrahere (1. 3 § 4 D. 15, 3), accipere fide-
iussores (1. 10 pr. D. 2, 8); admittere aliquid
(1. 7 § 5 D. 47, 7); c) (gintDiUiaunQ,
3ufttmmung, Genehmigung, §. >B. ad
ea, quae mandari possunt, voluntateni dare
(1. 21 § 6 B. 50, 1); mandatum domini aut
voluntatem habere (1. 3 § 4 D. 15, 3. cf. 1. 40
§ 4 D. 3, 3); pater non aliter quam ex vo-
lunt. filiae petere dotem potest (1. 2 § 1. 2.
cf, I. 37 D. 24, 8); nulJa vol. errantis est
0- 20 D. 39, 3).
Voluptarius s. voluptuosus, b a d $ e r '
gnügen,bie?lnne^mIid^fettbe5tDec!cnb:
in^^ensae volupt. im Gegenf. t)on necessa-
riae utiles (l. 1 pr. 7 pr. 9. 11 pr. pr. 14
§ 2 D. 25, 1. 1. 79 § 2 D. 50, 16: „Vo-
luptariae sunt, quae specietn dumtaxat or-
nanty non etiam fructum augent: ut sunt
viridia et aquae salientes etc.*); voluptar.
rerum impensae (1. 39 § 1 D. 5, 3).
Voluptas, SSergnügen: aumptus volup-
tatis causa facti (l. 26 pr. D. 8, 5. 1. 32
§ 5 D. 26, 7. cf. 1. 7 § 3 D. 7, 1. 1. 3 § 4
D. 15, 3); histrio vel altenus volupt. artifex
(1. 7 § 5 D. 38, 1); voluptates populi,
«olfgbelttftigungcn (1. 26 C. 1, 3. 1. 4
C. 1, 11. 1. 1 C. 11, 41).
Volusianum Sctum, ein @enatS6e(d^Iug,
tpeld^et biejenigen „qui improbe coeunt in alie-
nam liteni, ut, qutdquid ex condemnatione in
rem ipsius redactum fuerit, inter eos communi-
caretur^ bet lex luJia de vi privata unter»
toütf a. 6 D. 48, 7).
Volu8lu3 Maeclanus, ^uxx\t unter 9ln»
toninud $iu$ unb ^axc 91urel (1. 9 B. 14.
2. 1. 17 pr. D. 37, 14).
Volutare, 1) ^erumwälien, tropiW:
turpilms volutata complexibus (1. 8 C. Th. 15,
7). — 2) immer wieber öorbringen: vo-
lut. querellas (Vat. § 35).
Vomer, ^flugfc^aar (1. 4 § 1 C. 11,
63).
Voracitaa, Habgier (1. 2 C. 2, 13).
Vorax, l^abgierig (1. 1 C. 12, 49).
Votivus, 1) ouf einem (älclübbe ht*
rubenb: vot. sollemnitas festivitatis (1. 2
C. Tti. 15, 9). — 2)ttJünf(l^en8ttJert^, er^
tvünfd^t, ). 16. vot. numerositas corialium
(1. 52 C. 10, 32).
Votum, 1) feierIid^e§S5erf<)red^en ju
®ott, OJelübbe (1. 2 D. 47, 11); inSbef
j^um IBeften einer tirc^Uc^en ^nftait
(1. 2 D. 50, 12). — 2) Söunfc^ (1. 15 pr.
D. 5, 2. 1. 26 § 1 D. 29, 1. 1. 72 pr. D.
35, 1. 1. 11 § 3 D. 35, 2. 1. 23 § 4 D. 36,
1. 1. 50 § 2 D. 38, 2. 1. 7 § 1 D. 38, 6.
1. 220 § 3 D. 50, 16); in«bef. bejeic^net vota
bie beim gal^reSbeginn für bo8 ©ol^I
beS Äaifer« feierlich auÄgefprod^enen
SS^ünid^e unb Gebete (l. 233 § 1 eod.
1. un. C. 12, 48). — 3) vota nuptiarum s.
matrinionii, ouc^ vota fc^Iec^tmeg = nuptiae,
matrimonium (1. 2. 4 C. 5, 1. 1. 24 C. 5,
4. 1. 4. 6 pr. C. 5, 9).
Vovere, burc^ ©elübbc öerfpred^en,
geloben (1. 2 D. 50, 12).
Vox, @timme, \otoohl hai 6))ra(^organ,
aU bie ^eugerung hntd) baffelbe be^eic^nenb«
©prat^e, Siebe, SGBorte, j. ^. ,quia vox
tua tamquam filii sie, sicuti filii vox tarn-
quam tua intellegitur in bis rebus, quae
tibi adquiri possunt^ (§ 4 I. 3, 19); sine
voce esse (1. 9 D. 21, 1); morbus vocem
abstulit; vox articulata a natura concessa
(l. 10 § 1. 3 C. 6, 22); parum exaudita,
horrida vox praeconis (1. 17 pr. D. 4, 1.
1. 9 § 1 C. 8, 12); etsi prior atque poten-
tior est quam vox mens dicentis, tarnen
nemo sine voce dixisse existimatur: nisi
forte et eos, qui loqui non possunt, sono
quodam — dicere existimamus (1. 7 § 2
D. 33, 10); tt6i non voce, sed praesentia opus
est, mutus potest videri respondere (l. 124
pr. D. 50, 17); inter acta voce (b. 1^. münb«
Jit^) appellare (1. 5 § 4 D. 49, 1); ex litteris
vel ex voce qmdem testatoris manifestari no-
mina heredum oportet (1. 29 § 6 G. 6, 23);
in vocem libertatis (b. 1^. bap, bag er fic^
für einen gh^eien ausgebe) animare servum
(1. 6 C. 6, 1); vocibus popularium postu-
latus (1. 12 D. 49, 1) ; vanae voces populi
non sunt audiendae (1. 12 C. 9, 47); in-
faustas voces iactare (1. 9 § 1 D. 34, 9);
libertorum adversu« patronos iüicitae at-
que improbae voces (1. 12 C. 4, 20); vocem
funestam interddi potius oportet quam
audiri (1. 20 C. 9, 1); ambigua vox legis
(l. 19 D. 1, 3); vox Bomana, Graeca (1. 2
§ 21 C. 1, 17).
Vulgare, 1) befannt matfien: rescri-
ptum vulgatum (1. 6 C. 8, 4. cf. 1. 2 C. Tb. 4.
22); collusionis fraus vulgata,be!onntgettJor-
ben fein (1. 3 C. Th. 10, 15). — 2) vulgatus
= vulgaris s. a. j. 53. ius vulg. (l. 32 § 24
D. 24, 1); quaestio vulg. (1. 1 § 2 D. 41,
9); quod vulgatum est = quod vulgo di-
citur (1. 68 D. 23, 3).
38
Digitized by
Google
5d4
Vulgaris — Systicus.
Vulgaris, volgaris, getnetn, a) ge*
kDöl^nlid^, gebtftttc^Itc^, tegeIntftBig,
}. 9. secundum volg. formam iuris resti-
tuenda hereditas 0- 114 § 7 D. 80); volg,
modo legare (1. 109 pr. eod.); vulgär, ver-
bis libertatem per fideicommissuin dare
(1. 16 D. 40, 5^; suhstüutio vulg. s. in vulg,
casum facta, tm d^egenf. t)on pupillaris (l.
4 § 2 D. 28, 6); cessantibus vulgär, actio-
nibus facile descendemos emI eas, quae in
factum appellantur; cum deficiant vulg,
atque usitata actionum nominay praescri-
ptis yerbis agendum est (l. 1 pr. l. 2 D.
19, 5); actio vnlg. im (S^egenf. bon utilis
0. 47 D. 28, 5); volg. formula danda in all-
quem (1. 42 pr. D. 47, 2) ; exceptio vulg. rei
iudicatae (1. 8 pr. D. 47, 28); pactum vulg.
a. 30 D. 28, 4); cautio v. (1. 114 § 12 D.
30); gttowtto v. (1. 21 pr. D. 47, 2); b) all-
tftglic^, ol^ne befonoern SBertl^, j. $.
i7a«a V. im ®egenf. t)on quae in pretio
magno sunt (L 8 § 1. 8 D. 38, 10); v.
tectoria, im d^egenf. bon pretiosiasimae
picturae (L 18 § 1 D. 8, 2); c) niebtig,
gering; persona v. im (Segenf. t)on honesta
(1. 5 § 1 D. 26, 4); d) öoit grauen ge-
tagt, bie fid^ äebermann ^)rei3geben:
uxor, quae v, fuerit (1. 14 § 2 D. 48, 5).
Vulgo, volgo (adv.), 1) insgemein, ge-
meiniglich, gemöl^nlid^, j. IB. locus, quo
vulgo iter fit (1. 1 pr. 5 § 6 D. 9, 8); quod
V. didtur, respondetur, iactatur (1. 88 § 1
D. 41, 8. 1. 2 § 1 D. 41, 5. 1. 1. § 25 D.
48, 16. 1. 95 § 8 D. 46, 8); quod v. tradüum
est (1. 11 D. 41, 4); v. creditum, receptum
(1. 25 § 6 D. 7, 1. 1. 2 pr. D. 22, 1); v.
öbservari (L 28 D. 26, 7); praesumi (1. 7
D. 12, 8), appellari (1. 1 pr. D. 48, 8). —
2) vulgo quaestum facere, t)on grauendper*
fönen gefagt, melc^ baburc^, haj^ fie {ic^
Sebermann |)reidgeben, mit i^rem ftör«
ptt ®etotnn treiben (l- ^1 pr. D. 28. 2);
vulgo concipere, parere, an9 einer auger«
e^etid^en fleifd^Iic^en S^trmifc^ung
empfangen, gebären ; v. conceptus quaesitus,
ein au|er ber (Sl^e erjengted ftinb (1. 5
6 2. 1. 19. 28 D. 1, 5: „Vulgo concepti
dicuntur qui patrem demonstrare non pos-
sunt, vel qui possunt quidem, sed eum
habent, quem nabere non licet.* 1. 4 § 8.
1. 5 D. 2, 4. 1. 44 § 8 D. 28, 2. 1. 5 S 4
D. 25, 8. 1. 18 D. 88, 2. 1. 8 D. 88, 8 1. 4
§ 2 D. 88, 10. 1. 1 § 2 D. 88, 17).
Vulgus, ßeute, «oH, ». ©. missilia ia-
ctare in vulg. (1. 9 § 7 D. 41, 1); ut vulg,
opinatur; vulgi sermone significari (l. 56
pr. D. 21, 2. l. 162 § 1 D. 50, 16).
Vulnerare, 1) toertounben (1. 11 § 3
1. 15 § 1. 1. 27 § 17. 1. 30 § 4. 1. 51 pr.
D. 9, 2). — 2) befd^äbigen, beriejen
(L 5 § 1 C. 2, 40: — «melius est Intacta
iura servari, quam post ccMsam vulnera-
tam remedium quaerere*).
Vulnns, ©unbc (1. 11 § 8. |L 48 46.
51 pr. D. cit.); tropijd^ gelter: iniuriam
in se continere plerisque quasi vulnus tn-
testinum incognitum (I. 14 § 5 G. 6, 58).
Vulnuaotilum, Heine Sßnnbe (1. 1 § 8
D. 21, 1).
Vultus, 1) «ngefic^t, ®efic^t«jüge,
SRienen (L 19 § 1 D..1..18: — ,id non
est constantis et recti iudicis, cuius animi
motum vultus detegit"^). — 2) ^Ibbilb eined
®efi(^td, Portrait, $.$. bei» l^aiferd auf
S'^n^en: aetemales vultus viliores ducere
(I. 8 C. 11, 11); effingere sacros vultus
(1. 4 C. Th. 13, 4).
Vulva, Oebftrmutter (1. 14 pr. D. 21,
1. 1. 36 D. 46, 3).
X.
Xenia, Ü^efd^enle ber ^robincialen an
bie ©tatt^altet; zeniola, fleine @ef diente
ber «rt (1. 6 § 8 D. 1, 16).
Xenodoohium s. zenon, to^pital]
zenodochus, ^odpitalüorfte^er (1. 19.
22. 28 C. 1, 2. 1. 82 § 7. L 84. 48 § 8.
5 ff. C. 1, 8).
Xeuon f. xenodochium,
Xenoparoohufl, Sel^erberger unb IBet'
Pfleger bon ^aftfreunben, (Sfefanbtett
tt. bgl. a. 18 § 10 D. 50, 4).
Xenophon, ber befannte grie^fibe (!k«
fd^id^t^fc^eiber (§ 5 1. 4, 18).
Xylooassia, C^affienl^ola (1. 16 § 7
D. 39, 4).
Xylooinnamomum, ßi^^t^o^S (§ 7
cit.).
Xystlcus, Athlet 0- 4 pr. D. 8, 2).
Digitized by
Google
Zaba — Zythnm.
595
z.
Zaba, eine TLxt Öruftl^artiifd^ (lul.
ep. nov. c. 79 § 804).
Zarmiaegetusa» (Stobt in ^acien (1. 1
§ 9 D. 50, 15).
Zeno, töntlfd^cr Äöifcr 474—91 n. C^r,;
ZenonianuSyüonbnnfelbeti f^ettüf^tnh: con-
stitutio 8. Zeo; Zenon. (§ 14 1 2, 6. § 8
I. 8, 24. 1. 13 C. 8, 10).
Zemenaium oolonia, bie 6tabt l^ttnt^
in 3)odcn (l- 1 § 8 D. 50, 15).
Zetariua, ßintmectDätter (Paul. III, 6
§58).
Zeuxippi portious, hai mit ©äulenl^affen
t)er|elbene S9ob bed S^^^PP^^ ^^ d^onftanti^
nopcl(i. 19 C. 8, 11).
Zlnglbepi, 3nötoer (1. 16 § 7 D 39, 4).
Zona, ®ilrtel (1. 28 § 2 D. 84. 2).
Zygoatasium, ha^ 9lmt eine^ SEBage«
mciftcrS bei bet Äu«* unb (ginful^c öon
betreibe (1. 1 C. 11, 28. cf. Gothofr. ad
1. 1 C. Th. 14, 26).
Zygostates, Sßagemeiftet (1. 2 C. 10,
78. cf. Gothofr. ad 1. 2 C. Th. 12. 7).
Zythum, ein oud SBei^en, Werfte ober
»tob bereitete« ©etränf (I. 9 pr D. 88, 6).
Digitized by
Google
Druck Ton Ittleib * BleUsohel in Germ.
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
FOÜRTEEN DAY USE
RETURN TO DESK FROM WHICH BORROWED
This book i^ duc on che last dace scamped below., er
OD the dare xo wbich renewed.
Renewed books are subject to inunediatc rec«lL
l4May'56KK
ftpRS 0 1956 m
AUG 2 7 'aü4
CinCULATION PEPT
MAR i.)2 1989
^,^;^;)j>^jMia3-B9
-JULOaW-
-SE-P2 6 19:
TjD ai-100m-3.'55
General Library
UaivcnLcy of California
Berkeley
U.C. BERKELEY LIBRARIES
lil
V/ r%:
*
t
' ■■■^••;
\<
X
' '4
> • •>
f.L«6
''^W^^
V'.'-'
*h
l\L^^
U***»»
'^
•