Skip to main content

Full text of "Handlexikon zu den quellen des römischen rechts"

See other formats


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  preserved  for  generations  on  library  shelves  before  it  was  carefully  scanned  by  Google  as  part  of  a  project 
to  make  the  world's  books  discoverable  online. 

It  has  survived  long  enough  for  the  Copyright  to  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subject 
to  Copyright  or  whose  legal  Copyright  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 
are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  culture  and  knowledge  that 's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  marginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  file  -  a  reminder  of  this  book's  long  journey  from  the 
publisher  to  a  library  and  finally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  have  taken  Steps  to 
prevent  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  technical  restrictions  on  automated  querying. 

We  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  of  the  file s  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals,  and  we  request  that  you  use  these  files  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrain  from  automated  querying  Do  not  send  automated  queries  of  any  sort  to  Google's  System:  If  you  are  conducting  research  on  machine 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  large  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encourage  the 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attribution  The  Google  "watermark"  you  see  on  each  file  is  essential  for  informing  people  about  this  project  and  helping  them  find 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatever  your  use,  remember  that  you  are  responsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countries.  Whether  a  book  is  still  in  Copyright  varies  from  country  to  country,  and  we  can't  off  er  guidance  on  whether  any  specific  use  of 
any  specific  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  means  it  can  be  used  in  any  manner 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liability  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organize  the  world's  Information  and  to  make  it  universally  accessible  and  useful.  Google  Book  Search  helps  readers 
discover  the  world's  books  while  helping  authors  and  publishers  reach  new  audiences.  You  can  search  through  the  füll  text  of  this  book  on  the  web 


at|http  :  //books  .  google  .  com/ 


UC  NR^-P 


i 

0   ^   501   500 


'.1  * 


'HpTO 


THE  LIBRARY 

OF 

THE  UNIVERSITY 

OF  CALIFORNIA 


IN  MEMORY  OF 

PROFESSOR  WILLIAM  MERRILL 

AND 

MRS.  IMOGENE  MERRILL 


IV.- •  ■■■',> 


t  //v/ 


;  A   (• 


*:•-.;  X^ 


<--i»s«i' 


'-.L  .•■•>: 


•  >*    .V 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


teilen  bes  romifdieit  Hedjts 


t)on 


mtif.  !lvpcllativn«gctiitt«ral^<  in  eifcna«. 


@e4«tt  »etiakette  anl  teriefferte  «nfUge. 


3etta 

»erlog  »on  ®ufta»  ^if^er. 


1884. 

Digitized  by  VjOOQIC 


CAT  M/^/^ 


gif; 


Digitized  by 


Google 


%  0  t  It)  0  t  i 


SBcnn  cS  QuiJgcmad^t  ift,  ba§  baiJ  ©tubtum  bei  römtfd^cn  SRc^tö  ouf 
t>a^  ©tubium  feiner  DueQen  gegrünbet  ttjerben  mu§,  fo  red^tfcrtigt  fic^  öon 
felbft  ber  Qtotd,  ben  td^  bei  ber  ^Bearbeitung  biefeö  Sefifon«  junäd^ft  im  Äuge 
t)attc:  ben  ©tubirenben  ein  ipiltfSmittet  für  baS  Dueßenftubium  barjuWeten. 
3n  ber  ©c^mierigfeit  beö  SSerftänbniffe^  ber  DueQen  ffir  benjenigen,  ber  mit 
it)rer  ©prad^e  noc^  nic^t  vertraut  ift,  liegt  ttjol^t  ber  ipauptgrunb,  ttje^l^atb  ba8 
Dueflenftubium  öon  ben  ©tubirenben  nid^t  fetten  öernac^täffigt  wirb.  (Sbcnbe^l^alb 
fehlen  cö  mir  ein  bringenbeS  Sebürfnife  berfetben,  ein  ^ütf^mittel  in  ben  ^änben 
}u  f)aUn,  burd^  ml6)t^  fie  in  ben  ©tanb  gefegt  werben,  fic^  mit  ber  ©prad^e 
ber  Quellen  vertraut  ju  mad^en,  inöbefonbere  bie  ffir  ba^  richtige  S5erftänbni& 
berfetben  fo  not^wenbige  Äenntni^  ber  öerfd^iebenen  juriftifc^en  Sebeutungen 
ber  SBorte  fid^  anjueignen.  3)a«  ©treben,  biefe«  Sebfirfnife  ju  befriebigen,  ^at 
mic^  bei  ber  Bearbeitung  biefeS  SBerle^  junäd^ft  geleitet:  ben  Sernenben  foll 
c^  ein  ^ütf^mittet  fein  für  baS  SSerftänbnife  ber  Dueßen;  jugleid^  aber 
toar  iä)  bemüht,  baffetbe  auc^  ffir  bie  ffie lehrten,  Xfieoretiler  fowol^t  at« 
^aftüer,  braud^bar  ju  mad^en:  il^nen  foB  e^  ein  §fi(f ^mittet  fein  ffir  bie 
93cnu|ung  ber  Dueßen;  in  biefer  9flöcffid^t  ^auptfäd^tic^  f)aU  id)  mx^  nid^t 
auf  eine  blo&e  Angabe  ber  Sebeutungen  ber  SBorte  befd^ränft,  fonbern  i)abt 
jugteic^  bie  ^auptfteßen  ffir  bie  öerfc^iebenen  öebeutungen,  fowie  bie  Seifpiele, 
in  ttjetd^en  biefetben  am  fd^ärfften  Iieröortreten,  ^injugeffigt. 

SCn  ber  erften  Stuflage,  wetd^e  unter  bem  Xitet:  „^anbtejifon  jum  Corpus 
iuris  civilis"  erfd^ien,  war  baffetbe  auf  bie  in  Suftinian^  Slec^t^fammtung  ent^ 
^ottenen  ffiorte  unb  bie  bort  öorfommenben  Sebeutungen  berfetben  befd^ränft; 
in  ber  jweiten  unb  ber  öortiegenben  britten  Äuftage  umfaßt  e^,  wie  fd^on  ber 
ueränberte  Xitet  an  bie  §anb  giebt,  aud^  bie  nur  in  ben  öorjuftinianifd^en 
Slec^t^queBen  öorfommenben  SBorte  unb  bie  bort  ^eröortretenben  rec^tögefd^id^t* 
lid^en  Sebeutungen  ber  juriftifd^en  Äuöbrfidte,  fo  ba§  e^  nunmehr  nid^t  nur 
für  ba§  ©tubium  beö  gettenben  römifd^en  SRed^t^,  fonbern  aud^  ffir  ba8  ©tubium 
ber  Sftec^tägefc^id^te  aU  §ötf^ntittet  ju  bienen  geeignet  ift. 


Digitized  byLjOOQlC 


IV 

Sn  Scjug  auf  bic  äußere  Änorbnung  ift  ju  bemcrfen,  boß  nic^t  feiten, 
ttjo  e8  mir  paffenb  festen,  unter  einem  SBorte  mel^rere  jufammengefagt  pnb, 
bag  namentlich  bie  ^avcpU  unb  JBeittJörter  ^äufig  unter  bie  Qtxtmovttt  geftettt 
finb,  öon  toel^en  fie  abftammen. 

©ifenac^,  im  SRoöember  1856. 

Set  Ißevfitffet. 


»omort  jttt  feclftett  Stttflage. 


©eit  bem  Crfc^einen  ber  fünften  Auflage  l^at  belanntKc^  bie  §auirtmaffe 
unferer  SRed^töqueßen  burc^  bie  SWommfen^'Ärüger'fc^en  Aufgaben  be«  corpus 
iuris  eine  nid^t  unerl^ebüd^  umgeftattenbe  Bearbeitung  erfal^ren.  S)ie  neue 
3luftoge  be«  ßejilon^,  metc^e  fid^  im  SSorjal^re  afö  3lotI|njenbigfeit  l^erauS^ 
ftellte,  mußte  ju  biefem  SBerfe  ©teßung  nel^men,  unb  bie  unterjeid^nete  SSer^ 
iaggbud^l^anbtung  entfd^toß  fid^  beS^atb,  bei  biefer  SSeranlaffung  ba§  Sejifon 
nid^t  nur  einer  fac^üd^en  SReöifion  unterwerfen,  fonbern  auc^  mit  ber  gebadeten 
Ouettenau^gabe  in  ©nftang  fe|en  bejn).  e«  auf  ®runb  berfetben  umformen 
JU  laffen. 

3n  erfterer  JBejie^ung  ift  ^eröorjul^eben,  baß  eine  größere  Änjal^I  öon 
3lrti!eln  —  namentfid^  fotc^e  fpecififc^  juriftifd^en  Sul^att^  —  jum  X^eit 
ergänjt  ober  öeränbert,  jum  Xl^eil  aber  gerabeju  umgeftaftet  »erben  mußten, 
um  ben  Slnf orber ungen  ju  genügen,  njeld^e  man  nac^  bem  je^igen  ©tanbe 
miffenfd^afttid^er  g^tfc^ung  auf  ben  betr.  ©ebieten  an  ein  JBud^  tt)ie  baö  oor* 
tiegenbe  ju  ftetten  bered^tigt  ift. 

S)ie  Äenberungen  formeßer  Jlatur,  metc^e  burd^  ben  fd^on  angebeuteten 
%nfd^tuß  an  äRommfen^^rüger  bebingt  mürben,  unb  meiere  burd^  bie  Bebeutung 
unb  bie  immer  rafc^er  oor  fic^  gc^enbe  SSerbreitung  be^  atö  ®runblage  ge* 
nommenen  SBerleS  gerechtfertigt  erfc^einen,  finb  wieberum  jioeifac^er  Art,  inbem 
fie  einmal  bie  ©c^reibioeife  jal^treid^er  SBörter  unb  fobann  bie  SRumerirung 
gett)iffer  ®ruppen  ber  citirten  ©efefee^ftetten  betreffen.  3)ie  öeränberte  ©d^reib* 
loeife  bemirfte  il^rerfeit^,  baß  ben  betr.  Ärtifel  ein  entfprec^enb  anberer  $ta| 
gegeben  werben  mußte,  einjelnen  fogar  unter  anbem  85ud^ftaben.  S)afür  möge 
aU  Seifpiel  bienen  aero  ft.  hero,  harena  ft.  arena,  harundinetum  ft.  arundi- 
netum,  gremium  ft.  cremium.  gemere  Umfteßungen  ergaben  fic^  barau«, 
baß  eine  Slnjal^t  ber  mit  ^röpofitionen  jufammengefe^ten  SBörter  bei  SWommfen 
burc^gängig  ober  boc^  ber  ^auptfac^e  nac^,  fotoeit  e«  bie  im  Sejüon  citirten 
©tetten  auöioiefen,  ol^ne  Äffimitation  gefc^rieben  finb,  fo  j.  83.  adquirere,  ad- 


Digitized  by 


Google 


prehendere,  adtemptare,  adseverare  cet.  adgnatus,  adfiDis  (üerfd^iebett),  ba« 
gegen  allegare,  allegatio.  Sßo  $(a|t)eräitberungett  n5t^tg  tDurben,  ift  überall 
ju  Ictd^terer  Dricntirung  eine  SSeriüeifung  auf  bie  neue  ©tettung  jurfid  gelaffen 
toorben,  too  ober  balb  bie  frül^erc  ©c^retbart,  batb  eine  anbere  bemerfbor  war, 
ift  unter  le^terer  nur  eine  SSerweifung  auf  bie  ^ergebrad^te  gorm  eingefc^aftet 
»orben.   ®aju  öergtcid^e  man  bog  SBort  supellex  bejto.  suppellex  in  D.  33,10. 

I)er  jtoeite  oben  angebeutete  Unterfc^ieb  gegen  bie  früheren  Auflagen 
bebarf  noc^  einer  83emerfung.  ®ag  2Rommfen'f(^e  corpus  iuris  f)at,  luie  befannt, 
in  ben  ®igeften  fotoo^t  luie  nod^  erl^eblid^  me^r  im  ©obej  eine  eigne  3lu*' 
merirung  t)on  $aragra)^en,  leges  unb  XiteCn.  $iefe  Hnorbnung,  n^etc^e  in 
ben  2)igeften  öomel^mKd^  bie  litel  3,  5;  18,  6;  28,  5;  36,  1;  44,7;  47,  2: 
48,  5, 13,  22;  50,  6,  7,  8,  im  ©obej  aber  jebe§  S5u(^  in  mel^r  ober  weniger 
einf^neibenber  SBeife  betrifft,  ift  für  ba«  ßepfon  angenommen  unb  ftnb 
^iernac^  bie  ßitate  abgeänbert  morben. 

SBenn  auc^  biefe  Slbweic^ungen  fetbft  bei  JBenufeung  öfterer  Aufgaben 
be§  corpus  iuris  faum  loa^rgenommen  unb  nod^  toeniger  ftövenb  empfunben 
werben,  fo  ift  boc^,  um  allen  Stnfprüd^en  ju  genügen,  eine  öergteid^enbe 
Sabeöe  ber  JBejifferungen  in  ben  Aufgaben  öon  Äriegel  unb  äRommfen 
auf  ©.  vn— XI  biefem  SBerfe  öorgebrucft. 

®g  ift  JU  l^offen,  ba§  bie  fad^tid^en  SSerbefferungen  unb  bie  genannten 
formellen  Steuerungen  bie  praftifd^e  S3raud^barfeit  beö  SBcrfe§  noc^  erl^öl^en 
unb  baju  beitragen  werben,  bem  Sud^e  nic^t  nur  feine  biiS^rige  Setiebtl^eit 
ju  erhalten,  fonbem  i^m  nod^  eine  fteti^  junel^menbe  SSerbreitung  ju  fiebern. 

3ena,  ajiärj  1884.. 


Digitized  by 


Google 


^ttUtnn^  ^tt  (Zitate* 


L  =  Insiitutiones  lustiniam. 

D.  =  Digesta  s.  Pandectae  lustiniani. 

C.  =  Codex  lustiniani. 

Nov.  ==  Constitutiones  Novellae  lustiniani. 

C.  Th.  =  Codex  Theodosianus. 

Coli.  =  Collatio  Legum  Mosaicarum  et  Romanarum. 

Vat.  =  Vaticana  fragmenta. 

Consult.  =  Consultatio  veteris  cuiusdam  iurisconsulti. 

Paul.  =  Julii  Paulii  receptae  sententiae. 

Gai.  =  Gaii  Institutionum  Commentarii  IV. 

Ulp.  =  Domitii  Ulpiani  fragmenta. 

fr.  de  L  F.  =  Fragmentum  de  Iure  Fisd. 


Digitized  by 


Google 


DIGIISTEN. 


Über 


ni 


xvm 


xxvni 


XXXVI 


tit. 


XXX  vu 
XXXXI 


xxxxnn 


XXXXVII    2 


Mommsen.       Kriegel. 


lex 


lex 


5§2. 
5§3. 


6pr. 
§1 


5§14 6§12 

6 7 


48. 
11. 
12. 


.49 

.10§1 

.11 


19. 
40. 
41. 


.18 

.39  §1 
.40 


93 92 

14 14  pr. 

15§l-8 14§l-8 

16 15 


46. 


.44 


,81 


10§1 10§1.2 

4§25. .......  4§26 

4§28 4§29 

58 ...59 

59 58 

53 52§30 


Über 


tit. 


XXXXVII    2 

2 

XXXXVIIl  5 

5 

5 
13 
13 

13 
13 
13 
13 
13 

13 
22 
22 
22 
L  6 

6 

6 

7 
7 

7 
8 


Mommsen.       Kriegel. 

lex  lex 

64 53 

98 92 

8 7§1 

9 8 

45 44 

5pr 4§3 

5§1 4§4 

6 5 

7 6pr. 

8pr 6§1 

8§1 6§2 

9 7 

Iß.K 14 

17§1 18pr. 

17§2 18§1 

18 19 

3 2§1 

4 3 

7 6 

3 2§3 

4 3 

18 17 

3pr. 2§11 

Digitized  by  LjOOQIC 


vrn 


CODEX. 


Mommsen.       KriegeL 

lex  lex 

3§1 2§12 

3§2 2§13 

4 3pr. 

5pr. 3§1 

5§1 3§2 

6 4 


Kommsen.       BIriegeL 


Über 


Üt. 


liber 


tit. 


lex 


lax 


11  pr 9pr. 

12 pr 9  §8 

12§1 9§4 

18 9§10 


CODEX. 


liber 


tit. 


Mommsen.       Kriegel. 

lex  lex 

14pr.§1.2...14pr. 
§8.4...  §1 
§5 §2 

§8-10       §5 
28pr.§l— 3..28pr. 

§4 §1 

§5 §2 

24  §8— 16.... 25 

25  pr 26  pr. 

§1.2...      §1 
§8.4...      §2 
80 81 

58 54 

54 56 

54pr.§l— 4..56pr. 
§5.6...      §1 

§7 §2 

§8-11.      §8 

55 67 

26pr.§l— 8..26pr. 
§4.5...  §1 
§6.7...  §2 
§8—10.      §8-5 


über 


tit. 


Mommsen.       KriegeL 
lex  lex 

§U-14  §6 
§15.16.      §7.8 

29pr.§l— 5..29pr. 
§6-8..  §1 
§9-12.      §2-5 

88pr.§l.  2...38pr. 
§8.4...     §1 

84§3— 5 34§3 

§6-10.  §4 
§11—18  §5 
§14-16  §6 
§  17.  18       §  7 

8§8-5 8§3 

§6.7...  §4 
§8-13.      §5 

19pr.§1.2...19pr. 
'  §8.4...      §1 

18 19 

6§4— 8 6§4 

§9 §5 

§10....      §6 
5  pr.  §  1 5  pr. 

§2 §1 

12pr.§l 12  pr. 

§2-5..      §1 


5 

5 

5 

5 

5 

9 

12 

12 

12 

14 

14 

14 

14 


Digitized  by 


Google 


€ODEX. 


IX 


MomniBen.       Kriegel. 


Mommsen.        Elriegel. 

lex  lex  tit. 

§lf-§2     §1 

12pr.§l 12  pr. 

§la....      §1 
7pr.§1.2...  7pr. 

§3 §1 

8 9 

9 8 

2 3 

3 2 

11 12 

12 11 

2 1 

5 4 

2 1 

20pr.§l— 7..20pr. 
§8.9...      §1 

5  pr.  §  1 — 5 . .  5  pr. 

§6 §1 

§7 §2 

6pr.§l— 3..  6pr. 
§4-8..  §1 
§9-11.      §2 

8§1 8§1.2 

§2 §8 

31pr.§1.2...Blpr. 
§3.4...  §1 
§5-8..      §2 

9pr.§1.2...  9pr. 
§3-6..  §1 
§6.7...  §2 
§8 §3 

lpr.§1.2...  Ipr. 
§3 §1 

13pr.§l 13  pr. 

§2.3...      §1 

2 1 

20pr.§1.2...20pr. 

§3 §1 

8pr.§l.la..  8pr. 

§lb....      §1 

10pr.§l 10  pr. 


über 
I 


tit. 


lex 


lex 


tit. 


über 


tit. 


II 


lU 


17 

17 

23 

23 

27 

27 

27 

27 

27 

27 

27 

27 

27 

40 

40 

49 

49 

49 

49 

3 

3 

4 

4 

7 

7 
7 
7 
7 
8 


22 
22 
65 
66 
65 
1 
1 

12 
12 
12 
12 
12 
28 


2§12 2§13 

§13....  §14 

7pr.§l 7pr. 

§2 §1 

Ipr.  §1—9..  Ipr. 


§10.11. 

§12-14 

§16.16. 

§17... 

§18-43 
2  §19-^34... 

§36.... 

§36.... 

14 

16 

Ipr.  §1-3. 

§4.... 

§6.6.. 

§7.8.. 

8 

9 

33 

34 

llpr.§1.2.. 

§3.... 

20 

21 


§1 
§2-4 

§5 
§6 
§7 
2§19 
§20 
§21 
13 
14 
Ipr. 

§1 
§2 
§3.4 
9 
8 

34 
33 
llpr.§l 

§2 
1 
2 


29. 


9 


1 2 

2 1 

6pr.§1.2...  6pr. 

§3 §1 

§4 §2 

14pr.§l— 3..14pr. 
§4.6...      §1 
2 3 

7 8 

8 10 

9 11 

37  pr.— §le..37pr. 


23 
23 
66 
66 
66 


m 

IV 


VI 


28 

1 

1 

26 

26 

26 

26 

27 

27 

32 

32 

33 

33 

33 

69 

3 

3 

9 

9 

9 

9 

9 

9 

9 

9 

9 

12 
12 
12 
27 
27 
27 
27 
33 
33 
33 
61 
61 
61 
20 
20 
22 
22 
22 


Digitized  by 


Google 


X 


CODEX. 


Mommsen.       Kriegel. 


Mommseiu       KiiegeL 


über 
VI 


tu. 


lex 


lex 


tit 


über 


tit 


lex 


lex 


itt. 


VII 


VIII 


22 
28 

23 
25 
25 
25 
27 
27 
27 
28 
28 
28 
37 
46 
46 
51 
58 
58 
58 
61 
2 
6 
7 
19 
19 
37 
40 
40 
40 
51 
51 
54 
54 
62 
62 
62 
68 
63 
63 
63 
10 
11 

17 


§2-6..      §1 
28pr.§l— 5..28pr. 

§6 §1 

7 6 


10... 
1... 
2... 
5pr. 
4pr. 


23  pr. 

6... 

7... 

Ipr 
14  pr. 


15  pr. 

6pr. 
15  pr. 

Ipr. 

Ipr. 

7pr. 


§1— Ic.  5pr. 
§1-5..  4pr. 
§6.7...     §1 

§8 §2 

§l-lc.28pr. 

7 

6 

1-lb..  Ipr. 
§1— 5..14pr. 
§6-8..  §1 
§l-la.l5pr. 
§l-lb.  6pr. 
§1— la.l5pr. 
§l-lb.  Ipr. 
§l-la. 
§1-3.. 

§4 

§l~lb. 
§l-lb. 


8pr.! 
Ipr.i 
3pr.§1.2...  3pr. 


1  pr. 
7pr. 

§1 
3pr. 
Ipr. 


5pr. 

3pr. 

32  pr. 

39  pr, 
2pr. 


5pr. 
14... 


§3.... 
§1.2... 
§3.4... 
§1-2.. 
§3 

§1 

§la.... 
§l.la., 
§  1-3. , 
§4-6. 

§7 

§l-lb 


§1 
5  pr. 

§1.2 
3pr. 

§1 
32  pr. 

§1 
39  pr.  §  1 
2pr. 

§1 

§2 
5pr. 
1 


vm 


villi 


X 


11 

.12 
18 


17 

4 3 

18 

17 

12pr.§l— 3..12pr. 

18 

17 

§4-7..     §1 

18 

17 

§8.9...      §2.3 

18 

89 

1 2 

88 

89 

38 

89 

4 5 

88 

47 

10pr.§l— Ic.lOpr. 

48 

50 

20pr.§l— 8..20pr. 

51 

50 

§45...      §1 

51 

58 

34pr.§l-lb.84pr. 

54 

4 

lpr.§  1—3..   Ipr. 

4 

§4.5...     §1 

9 

24 25 

9 

9 

35 86 

12 

8pr.§1.2...  8pr. 

12 

§3 §1 

18 

lpr.§l— Id.   Ipr. 

16 

3 4 

16 

16 

8 9 

22 

21pr.§l 21  pr. 

22 

§2 §1 

29 

2 3 

29 

3 4 

36 

2 1 

47 

26pr.§1.2...26pr. 

47 

§3.4...      §1 

47 

§5.6...      §2 

47 

§7 §3 

47 

§8.9...      §4 

1 

7pr.§l 7pr. 

1 

§2 §1 

22 

5 4 

28 

3pr.§1.2...  3pr 

23 

§3.4...      §1 

27 

2pr.§l-4..  2pr. 

27 

§5-7..     §1 

27 

§8.9...      §2 

27 

§10.11.      §8 

27 

§12....      §4 

27 

30 

4pr.§1.2...  4pr. 

DigitizedbyVjOOQlC 

CODEX. 


XI 


Mommsen.       Kriege!. 


Über 


X 


XI 


tit. 


lex 


lex 


tit. 


30 

4§8 

t 4§1 

80 

30 

S:6.7...     §4 

30 

§8.9...     §5 

30 

§10....      §6 

30 

§11-13     §7 

30 

§14-15     §8 

30 

§16....      §9 

3?l 

ai 

32 

66.. 

65 

31 

32 

67§] 

1-5 66§1 

31 

32 

§6 §2 

31 

36 

Ipr 

.§1.2...  Ipr. 

35 

36 

§8.4...      §1 

35 

86 

§5.6...     §2 

35 

57 

1.. 

2 

55 

58 

.nft 

78 

76 

2 

1.. 

3 

1 

2 

2.. 

4 

1 

2 

1 

2 

6.. 

8 

1 

19 

Ipi 

§1 Ipr. 

18 

19 

§2-4..      §2 

18 

41 

2.. 

3 

40 

41 

3.. 

2 

40 

43 

10  pi 

.§l-3..10pr. 

42 

über 

XI 

n 


XU 


nt. 

43 

48 

48 

48 

48 

5 

5 

5 

7 

7 

16 
16 
19 
19 
19 
19 
20 
20 
21 


23 
29 
29 
37 
37 
57 
57 
59 
59 


Mommseiu        Kriegel. 


lex 


lex 


§4-5..  §1 
22pr.§1.2...22pr. 

§3-5..  §1 
23§1— 3 23§1 


§4.5...     §2 
4pr.§l— 3..  4pr. 

§4.6...      §1 

§6 §2 

2§2.3 2§2 

§4.5...      §3 
5  pr.  §  1 5  pr. 

§2-4..      §1 
7pr.§l 7pr. 

§2-4..      §1 
15pr.§l— 3..15pr. 

§4.5...      §1.2 

5 1 

6 2 


tu. 

42 

47 

47 
47 


21 
21 
.22 


7§1-19 7§1  24 

3pr.§l 3pr.  30 

§la §1  30 

16pr.§l— lb..l6pr.  38 

§lc §1  58 

7pr.§l 7pr.  58 

§2 §1  58 

10§1.2 10§1  60 

§3—5...     §2  60 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


A. 


A9  ab»  abs  (praep.),  1)  t)on,  au^,  ^ur 
^fjdc^nung  bed  Drti^,  t)on  htm  aud  ettoaS 
gefc^e^t,  ».  59.  a  vinea,  balneo,  theatro  in 
ins  vocan  (1.  20  D.  2.  4);  ober  be«  Ort«, 
loo^er  man  gebürtig,  ober  too  man  mo^nl^aft 
tft,  §.  S9.  esse  ab  eodem  municipio  (1.  3  D. 
26,  5).  —  2)  oon,  burd^,  jur  feejeid^nung 
ber  $crfon,  oon  welcher  etwa«  borgenom* 
men  »irb,  fo  hai  fic  alg  l^anbelnb  erjc^eint, 
g.  39.  a/>  hostibus  capi  (1.  4  D.  49,  15);  adiri 
ah  argentariis  (L  2  D.  1.  12);  si  intervenerit 
ab  adversario  fraus  (1.  7  §  1  D.  4,  1).  — 
3)  toon,  in  ©ejug  auf,  jur  ©ejetc^nung 
ber  ^erfon,  in  iBejtel^ung  anf  toelc^e  etttjag 
gejt^l^t^  fo  baj  fie  al«  leibenb  erfd^eint, 
namentlich  5ur  ^e^eid^nung  ber  $erfon,  bon 
ber  man  etma«  nimmt,  empfängt,  enttel^nt, 
forbert  u.  f. ».,  bon  welcher  man  etttja«  bat, 
geniest,  j.  ö.  ab  hosHlms  capere  (I.  5  §  1 
D.  1,  5);  recipere  ab  aliquo  (I.  4  D.  49,  15); 
transferri,  transire  ah  aliquo  (I.  5.  8  B.  34, 
4) ;  abire  ab  aJiqao  (f.  abire  s.  4) ;  exigere^ 
petere,  repetere,  rogare,  stipulari  ab  aliquo 
(1.  6  §  1  D.  43,  26.  1.  14.  D.  45,  1);  emere 
a6  aliquc  (1.  19  D.  18,4);  liberos  pi'ocreare 
ab  aliqua  (L  23  §  8  C.  5, 4);  adoptari  df)  ali- 
quo, nid^  t)om  Äboptirenben  gefagt,  fonbern 
öom  leiblichen  Spater,  beff cn  Äinb  aboptirt  wirb 
(1.  5  D.  1,  9);  darCy  legare,  relinquere,  fidei- 
committfre,  fideicommissum  retinquei-e,  per 
fideicommissum  dare  ab  aliquo,  ^^ntanbem 
bie  !IMfhtng  eine«  ßcgat«  ober  gibeic.  aufer* 
legen  (l.  52  §  1.  1.  53  pr.  1.  104  pr.  D.  30. 
L  81  D.  31  1.  6  §  1  D.  34,  4.  I.  20.  25  §  1. 
1.  29  D.  35,  2);  abintestato  heredem  fieri  etc. 
(f.  intestatus) ;  adcrescere  ab  aliquo,  in  S9e^ 
aug  auf  ben  gefagt,  beff  cn  Slnt^eil  einem  iln* 
bereu  accreörirt  (1.  3  §  2  D.  7,  2) ;  possidcre 
ab  aliquo  vi,  dam,  precario,  oon  bem  gefagt, 
ber  Semanben  au«  bem  ^eft^  berbrängt  l^at 
(1. 1.3  D.43, 17);  aquam  ducere,  aqua,  itinere, 
actu,  fönte  uti  ab  aliquo,  üon  bem  gefagt,  ber  bie 
servitus  itineris  etc.  gegen  Qemauben  ausübt 
(1.  1  pr.  1.  3  pr.  §  11  D.  43,  19.  1.  1  pr. 


§  29  D.  43,  20.  I.  1  pr.  D.  43,  20.  I.  1  pr. 
D.  43,  21.  1.  1  pr.  D.  43,  22);  super ficie  frui 
ab  aliquo,  dm  6u^)erf.  bon  (gegen)  3^1"^«* 
btn  im  ©enug  ^aben  (l.  1  pr.  D.  43,  18); 
adpellare,  provocare,  prot'ocatio  ab  aiiquo 
(magistratu),  öon  einer  ©e^örbe,  b.  ^.  gegen 
i^ren  9(u«f|midb,  appettiren  (I.  2  §  16.  18  D. 
1,  2.  I.  1  pr.  D.  49,  6);  absolvi  ab  aiiquo 
(5.  9.  ab  eo,  cui  damnum  datum  est),  freii» 
gefproc^en  werben  in  ©ejug  auf  gemanben, 
bon  ber  Ätage,  bie  g^w^^ii^  erhoben,  entbunben 
merben  (1.  19  pr.  D.  9,  4).  —  4j  öon,  jur 
t3e§eid^nung  be«  ®egenftanbe«,  in  ^ejug  auf 
toelcften  ein  5Cu«fd|(u6,  eine  Entfernung 
ftattfinbet,  j.  ©.  exlwredari  ab  institutis 
heredibus,  a  mbstitutis ,  enterbt  Werben  in 
©ejug  auf  bie  eingefejten  Erben,  ober  in  Be- 
pg  auf  bie  ©ubpStuten,  b.  ij.  für  ben  gaff, 
ba|  bie  eingefe^ten  Erben  bte  Erbfd^aft  on« 
treten,  ober  für  ben  gaU,  ha^  bie  ©ubftituten 
bie  Erbfd^aft  erl^alten  (I.  19  pr.  D.  28,  8); 
in  bemfelben  ©inn  l^eijte«  auc^:  exheredari, 
submoveri,  removeri  aprimo,  asecundo  gra- 
du,  ab  Omnibus  gradibus  ober  ab  utroque  gra- 
du;  auc^  praeteriri  ab  herede,  ober  a  gradu 
(primo  secundo),  b.l^.  bei  ber  Ernennung  eine« 
Erben,  bei  ^norbnung  eine«  ®rabe«  übergangen 
werben  G-  3  §  6.  1. 8.  14  pr.  D.  28,  2.  1.  76 
D.  28,  5.  I.  43  I  2  D.  28,  6);  a  liberis 
nubere,  tjon  ben  winbern  wegl^etrat^en,  b.  1^. 
bie  ^nber  berlaffen  unb  beirat^en  (1.  62  §  2 
D.  35, 1) ;  recedere,  disceaere,  abire,  avocari 
etc.  ab  aliqua  re  (f.  biefe  SB.)  —  5)  bon, 
jur  ©ejeic^nung  ber  Befreiung  bon  etwa«, 
).  %.  excusari  ab  aliqua  re,  immunitcLS  ab 
aliqua  re  Q.  5  pr.  §  1  D.  49,  18) ;  a  nexu 
absolutio  (1.  1  D.  46,  4).  —  6)  toor,  jur 
33eaeic^nung  ber  du  eile,  au«  welcher  etwa« 
l^ergeleitet  wirb,  j.  ©.  (a)  iure  civüi  intro- 
ductum  (1.  5  D.  1,  1);  Stipendium  a  s*tpe 
appdlatum  (1.  27  §  1  D.  50,  16).  —  7)  Oon, 
nad^,  5ur  ve^eic^nung  be«  9[nfang«  bon 
etwa«,  ober  be«  S^itpunM  ober  Umftonb«, 
oon  bem  au«  etwa«  batirt,  ober  nac^  weld^em 


Digitized  by 


Google 


Abactor  —  Abesse. 


ettoad  gcf(^ic^t,  *.  ^.  a  die  criininis,  a  di- 
vortio  numeran  (l.  12  §  4.  1.  31  §  1  D. 
48,  5);  ab  iniiio,  a  prima  aetate,  a  capite 
(f.  btcfc  9S.)/  ^  fi^orte  tesUitori^y  (a)  Ugalis 
solutisy  no(^  ^[ugja^lung  bet  SJcmtäc^tniffe 
(1.  76  §  9  D.  31);  a  ftententia,  md)  2rflUwng 
bcg  Urt^eil«  (1.  18  §  1  D.  48,  22);  testamen- 
tum  a  yradu  (secuntlo)  crordiuni  capii 
(!.  3  §  6  D.  28,  2).  —  8)  iia(^,  jur  «cjetd^=» 
nunfl  einer  Sieil^enf  olge,  bet  ^t\i  ober  bem 
atonge  no(^,  =  po8t  s.  1.  a.  /3  (l.  2  §  15.  36. 
D.  1,  2).  —  9)  bor,  gegen,  j.  «.  d«/en- 
ÄMiw,  fimntfMW  ab  iniuria  (1.  8  pr.  D.  ] ,  8). 
—  10)  a  parte  (f.  pars).  —  11)  ab  re,  ber 
(Baä^t  nic^t  angemejfen,  unpaffenb  (l. 
14  D.  22,  3.  1.  87  §  1  D.  28,  5).  ^  12)  in 
©ejug  ouf,  äur  ^ejeic^nung  gewiffer  amU 
lieber  gunctionen,  j.  ib.  a  secreiitt,  Öe^eim^^ 
j(^reiber,  ÖJe^etmfecretör  (1.  5  §  4  C. 
12.  33);  sollidtudo  ab  actis,  bie  JJunction 
ber  «ctenfü^rung  (1.  26  §  3  C.  2,  7),  au* 
3ur  IBe^eic^nung  ber  einzelnen  faiferlic^en  ^r^ 
(^iöe  ber  feonjleien,  ber  scrinia,  je  nac^  ben 
berfc^iebenen  (ÄJegenftonben,  bie  borin  oufbe* 
toal^rt  »erben,  j.^.  scrinium  ab  actis  (l.  1  §  26 
(J.  1,  27),  a  milinrenrnbus,  ab  ar genta  etc. 
(1.  7  §  12.  16  C.  12,  23). 

Abactor  f.  ahiyere  s.  2. 

Abalienare,  baS  (^igent^um  einer  ©ac^e 
bon  fi^  auf  einen  Zubern  übertragen, 
beröuftern,  5. 33.  i>raedt«i»  abal.  (1. 14  §  1 
D.  10,  3);  res  ahaL  ttonae  fUl.  emptori  (l. 
48  pr.  D.  41,  1). 

Abamita,  ^rogurgrogtante,  b.  1^. 
<Bd^tot\in  be^  abavus,  onc^  aniita  maxima 
genannt  (1.  3  pr.  1.  10  §  17  D.  38,  10). 

Abavunculu8,@(rogurgrogo^eim,b.^. 
trüber  ber  abavia,  auc^  avunculus  inaxiinui« 
genannt  (1.  c)  Paul.  IV.  11  §  6. 

Abavus,  ^rogurgrogbater,  b.^.^rog^ 
bater  be^  avus  nnb  ber  avia;  abaria,  (^xo^^ 
Urgroßmutter  b.  ^.  öJrogmutter  bed  avus 
ober  ber  avia  (l.  1  g  6.  1.  10  §  15  D.  38, 10). 

Abbas,  ^bt  (Julian,  ep.  nov.  115  §  480). 

Abdicare,  1)  (ae)  aliqua  re,  \\<i)  bon  ettoo^ 
loi^fagen,  etmad  aufgeben,  a-ib.  statu suo 
Ke  abdicare,  feinem  (freien;  Gtanbe  entjagen 
(I.  21  D.  1,  5);  magistratu,  impcrio  se  abd., 
ein  "^mi  nieberlegen  (1.  2  §  24  D.  1,  2.  1. 
20  D.  1,  18).  2)  unterfagen,  Nov.  65.  Ab- 
dicatio,  1)  :^o£^fagung,  Üntfagung,  j- 9. 
abdic.  ab  he%editate  (1.  6  §  2  C.  6,  31). 
2)  bie  nac^  griec^ifc^er  6itte  borfommenbe 
Entäußerung  eined  tinbed,  asroxr^v^ig 
(1.  6  C.  8,  46). 

Abdicere,  bur(^  ri(^terli(^e^  Urtl^eil  ah^ 
f)> rechen,  j.  So.  rindicias  abd,  ab  aliquo, 
bcn  t)efit  3^manbem  üh\pvt^tn,  im  (^egen» 
fat  bon  dicere  vindicias  secundum  aliquem 
(1.  2  §  24  D.  1,  2). 


Abditus,  berborgen.  berftedt,  abge^ 
legen  (I.  15  g  5  D.  43,  24). 

Abducere,    1)    toegleiten,  ableiten, 
entjiel^en,  5.  ».  aquam  (1.  26  D.  39,  2). 

—  2)  »egfül^ren,  fortführen, entführen, 
j.  ©.  abd.  furto  vel  plagio  tnancipia  (l.  10 
C.  6,  2);  dam  abd.  servum  (l.  40  §  3  D. 
41,  2),  filiatn  nw/itow  (1.  1  g  5  D.  43.  30); 
per  i^m  abd.  pecus  (l.  2  §  21  D.  47,  8), 
eqtwft,  böves  etc.  (1.  1  g  1.  2  D.  47,  14);  co- 
mitem  viatronae  (L  1  g  2  1.  15  g  17  D.47, 
10);  res  abducta  (1.  57  pr.  g  1  D.  21,  2). 
abductio  SBegfü^rung  (1.  1  Th.  C.  11,  10). 

—  3)  wegnehmen,  für  fic^  in  ?[nf^)rud^ 
nehmen,  5.9.  ancillam  abducere,  abducendi 
poteMm  (1.  56  D.  18,  1.  1.  7  D.  40,  8.  1. 1 
C.  4,  56) ;  aedes  pro  pignore  abd.  (1.  23  D. 
15,  1).  —  4)  abl^alten,  ^inbern,  a-  *• 
abd.  a  generandi  facuUate  (1.  9  pr.  D.  28, 
2). —  5)  außer  (Raffung  bringen:  terrore 
af)ductas  (1.  3  D.  4,  6). 

Aberrare,    \id)  berirren,  berlaufen 
(1.  3  g  13  D.  41,  2). 

Abesse,  1)  bon  ^er fönen  gebraucht  = 
absetitem  esse,  abbiefenb,  entfernt,  nicftt 
gegenwärtig  fein,  in^befonbere  in  ^ejug 
auf  ben  Ort,  too  man  belangt  toirb,  ober  ben 
Söo^nort  (l.  199  D.  50,  16:  „absente^n 
ac'xjipere  debemus  euin,  qui  non  est  eo  loci, 
in  quo  loco  petitur:  non  enim  trans  uiare 
absentem  desideramus :  et  si  forte  extra 
continentia  urbis  sit,  abent.  c^terum  unque 
ad  continentia  non  abesse  videbitur,  si  non 
latitet.**);  neque  ahsens  neque  dissentiens 
adro^n  potest  (l.  24  D.  1,  7);  qui  pot^st 
invitis  alienare,  multo  uiagis  et  ignoran- 
tibus  et  absentihus  potest  (1.  26  D.  50,  17); 
publice  utile  est,  absentes  a  quibuscumque 
defendi  (1.33  g  2  D.  3,  3);  rei2)uld.  causa 
abesse  (f.  res  s.  3);  iusta  ex  causa  abesse 
(f.  iustus  8ub  a.);  absentes  au(f)  bon  ^er- 
fönen  gebraucht,  bie  nic^t  bei  etnanber  finb, 
fo  baß  fie  nic^t  münblic^  mit  einanber  ber« 
ife^ren  fönnen,  5.  ©.  inter  absentes  contrafti 
(1.  1  g  2  D.  18,  1),  in^bef.  in  «ejug  ouf 
bie  (Singel^nng  einer  Stipulation  (1.  1 
pr.  D.  45, 1);  absentia,  «bbjefen^eit,  ent- 
ferntfein bom  SBo^nort  (1.  140  D.  15, 
17).  3«  "w^m  engeren  ©inn  bebeutet  ab- 
esse: nic^t  on  (Steric^t^ftelle  gegenwärtig 
fein  (1.  4  g  5  D.  39,  2:  „abesse  videtur, 
et  qui  in  iure  non  est."^  1.  51  g  5  D.  40, 5: 
^abesse  is  intellegitur,  qui  a  tribunali  ab- 
esf*);  sententiam  proferre  ahsentibus  Ulis 
(1.  1  8  1  D.  2,  12).  eine  weitere  ©eben- 
tung  f^t  e^  in  ©ejug  auf  bie  longi  tenqK 
praescriptioy  inbem  ^ier  bie^erfonen,ättnf(^en 
welchen  bie  praescr.  bor  fi(^  gc^t,  bann  M 
absentes  gelten,  Wenn  fie  nid^t  in  ber« 


Digitized  by 


Google 


Abhinc  —  Abire. 


3 


jelben  ^roüinj  ibren  ^o^nort  f^ahtn 
(1.  12  §  3  C.  7,  33).  —  2)  öou  ©ac^cn 
ge6rou(^t:  ab^anben  gelommen,  eitt^ 
sogen,  bcrioren  gegangen  fein,  fehlen: 
abesse  per  aliquein,  burc^  S^^w^owi^ctt  ob* 
^nben  gefommen  fein  (1.  40  pr.  D.  40,  7); 
reff  aUcui  furio  al>est,  eine  8ac^c  ift  einem 
burt^  3)iebfta^I  ob^anben  gefommen  (1.  14 
pr.  D.  50,  16);  pecunia  fideiussori  abesse 
intellegitur,  bo«^  @JeIb  Wirb  aU  bem  Bürgen 
entzogen,  aU  bon  i^m  hergegeben  ongefe^en 
(1.  26  §  2.  1.  47  pr.  D.  17.  1);  quod  alicui 
nitesty  toog  3^tt<önbem  on  feinem  SSermögen 
abgebt  toad  er  eingebüßt,  Verloren,  aufs 
gcmenbet,  Eingegeben  ^ai,  j.  ^.  si  quid 
mihi  abesset  ex  negotio,  quod  i^f  gesstsset, 
toenn  \df  huxd)  bie  GJefc^ftftSfül^rung  3emanbe^ 
et^ben  f^ahc  (I.  31  §  1  D.  12,  1.  l.  24  §  1 
D.  19,  1);  quoa  ex  duplae  stipulatione  abest, 
nw«  man  in  fjolge  ber  duplae  stip.  Derloren, 
eingebüßt  f^at  (1.49  D.  10,  2);  per  sequi,  si 
quid  ei  atßerit,  Dom  ^ormunb  gefagt,  melc^er 
ia^,  \t)a^  er  für  ben  3Künbel  aufgetoenbet 
f^t,  öon  biefem  eintlagen  barf  (I.  4  D.  27, 
4);  quotiens  id,  quod  tibi  debeam,  ad  te 
ptirvenit,  et  tibi  nihil  ahsit,  —  competit 
libei-atio  (1.  61  D.  46,  3).  —  3)  bon  2:Eat*' 
facEen  ober  (Sigenfc^aften  gebrandet:  nic^t 
oorl^onben  fein,  obge^en,  fehlen,  j.  Ä. 
dolum  maluni  abesse  (1.  38  §  13  1.  83  pr. 
1.  121  pr.  D.  45,  1);  facinus  abest  (1.  20 
D.  44,  7);  tion  muUtim  abest,  quin  (1.  17 
D.  40,  7);  absit  a  saeculo  nostro  (1.  7  C. 
1,  11);  abest  servo  aliquid,  ber  ©claüe  ^at 
eine  gemiffe  (Stgenfc^aft  nic^t  (1.  17  §  20 
D.  21,  1).  —  4)  bejei(Enet  e^  bie  ^wU 
fernuitg,  ben  3lbftQnb,  ben  Unterfc^ieb 
oon  titoa^,  j.  53.  »wm  muUum  aberat  apuben 
aeiate  (l.  14  D.  29,  5);  quae  vis  a  maleficio 
non  abest  (1.  20  D.  44,  7);  non  muUum 
abest  a  rilico  inaularius  (1.  166  D.  50,  16). 

Abhinc,  1)  auf  bie  geit  belogen:  bon 
jett  an,  rüdmört^  gerechnet,  toor,  j.  iö. 
abhinc  C  annis,  öor  l^unbert  Sauren  (1.  76 
D.  5,  1).  —  2)  ouf  (äJegenftänbe  bejogen: 
^ierüon. 

Abhorrere,  obtoeid^en,  öcrfc^ieben 
fein,  nid^t  übereinftimmen,  toiber* 
ftreiten,  5.  1Ö.  hominis  eins  status  a 
pupilli  condicione  nfyn  multum  abhorret 
(I.  7  §  11  D.  42,  4);  ab  aequitate  naturali 
abhorrens  (1.  66  D.  50,  17);  a  quo  non 
abhorret,  quod  etc.  (1.  6  §  3a  D.  8,  4). 

Abioere,  1)  megmerfen,  üon  fic^  mer* 
fen,  j.  ^.  in  mare,  in  profundum  abi.  1. 
14  §  2  D.  19,  5.  1.  27  pr.  D.  28,  7);  furtum 
abi.,  ba6  eJefto^Iene  öon  fi^  merfen  (l.  7  §  2 
D.47, 2).  —  2)meggeben,  öerfc^leubern: 
exiguo  pretio  rem  abi.  (\.  36  §  1  D.  17,  Ij.  — 


3)  entfernen,  megfc^affen:  partum  &hi. 
toirb  in  I.  4  D.  25,  3  öon  publicis  locis 
exponere  unterft^ieben ,  fo  baß  iene^  ba^ 
l^eimlid^e  ^egfc^affen  eined  ^nbe^  an 
einen  oerftedtenDrtbejciAnet.  —  4)  ber* 
werfen,  au^fc^Iagcn,  aufgeben,  j.  ©. 
abi.  oblatam  meliorem  condicionem  (1.  9 
D.  18,  2),  Privilegium  (l.  17  pr.  D.  42,  5). 
—  5)  abiectus,  öertoorfen,  niebrig,  öer* 
äd^tiic^,  5.  16.  vilis  abiectaque  persona 
(1.  17  §  13  D.  47,  10);  vilis  et  ahiectae 
condicionis  (1.  8  §  3  D.  1,  5);  abiecta  officia, 
bad  niebrige  ©erid^ti^bienei^erfonal  (1.  6  C. 
12,  1).  —  6)  öermcifen,  au^fc^Iießen, 
ex  urbe,  a  sacerdotio  (l.  1  C.  Th.  14,  9). 

Abigeatus  f.  abigere  s.  2. 

Abigere,  1)  forttreiben,  fortjagen, 
5.  93.  alienum  pecus  ex  agro  suo  (I.  39 
§  1  D.  9,  2).  —  2)  frembe«%icE  in  biebi* 
fd^er  ^bfic^t  bon  ber  beerbe  ^intoeg* 
fül^ren,  fei  ei*  üon  ber  SBeibe,  ober  au^ 
bem  '^iaVit'^  ba^er  abigeus  s.  abactor,  totx 
einen  folc^en  2)iebftal^I  begebt:  unb 
abigeatus,  ba«  SSegel^en  biefe^  Äerbre* 
^enS  (tit.  D.  47,  14.  —  „Aingei  proprie 
hi  habentur,  qni  pecova  ex  pascuis  vei  ex 
annentis  subtrahunt  et  quodammodo  de- 
praedantur,  et  abigendi  Studium  quasi 
artem  exercent,  equos  de  gregibus  vel 
boves  de  annentis  abducentes**  1.  1  §  1 
cit.  1.  16  §  7  D.  48,  19:  „QuatUitas  dis- 
cernit  furem  ab  abigeo:  nam  qui  ununi 
suem  subripuerit,  ut  für  coercebitur,  qui 
gregem,  ut  abigeus."  1.  5  §  2  D.  49,  16. 
1.  8  §  2  C.  5,  17);  abacti  animalis  accu- 
satio  (l.  1  C.  9,  37).  —  3)  partum  abigere, 
bie  Äeibegfruc^t  abtreiben  (I.  4  D.  47,  11. 
1.  8  D.  48,  8.  1.  39  D.  48,  19);  abactus 
venter,  ein  ßeib,  bem  bie  gtuc^t  abgetrieben 
worben  ift.    (Paul  IV,  9  g  6). 

Abigeus  f.  abigere  s.  2. 

Abiieere  f.  abicere. 

Abire,  1)  weggel^en,  fi(E  toegbegeben, 
fic^  entfernen,  j.  Ö.  in  exilium  (1.  4  pr. 
D.  2,  11);  lange  res  abit,  bie  ©ac^e  gejt  5U 
meit  (!.  15  §  7  D.  42,  1).  —  2)  toorüber^ 
ge^en,  üerftreic^en:  diem  actionis  abire 
pati,  bie  lllagfrift  oerftreic^en  laffen  0.  1  §  7 
D.  38,  5).  —  3)  abgelten,  jurüatreten 
oon  einem  ÖJefc^äft  ober  einem  ^mt,  j.  ^. 
magistratu  (l.  32*  D.  47,  10),  honore  (1.  1 

C.  5,  7),  a  tutela  vel  cura  (1.  3  §  18.  I.  4 

D.  26, 10),  ober  bon  einem  Stet^t^gef c^äft, 
j.  93.  abire  (ab)  emiHiotie  (1.  7  §  6  D.  2, 
14.  1.  6  §  2  D.  18,  1.  1.  44  §  2,  3.  D. 
18,  2).  a  venditione  (l.  1  D.  18,  5),  societate 
(1.  14  pr.  1.  18  D.  17,  2).  —  4)  dominium 
8.  res  abit  (ab)  aliquo,  bad  (Sigent^um  an 
einer  Sac^c  ge^t  einem  oerloren  (I.  66 
D.  6,  1.    l.  1  D.  18,  2.  1.  205  D.  50,  17). 

1* 


Digitized  by 


Google 


Abiudicare  —  Abscedere. 


—  5)  in  creditum  abire  alicui,  in  ein 
(Srebitgefc^ft,  ein  ^orle^n  {tc^  üemanbetn 
(1.  5  §  18  D    14,  4.  1.  3  §  3  D.  14,  6). 

Abiudicare,  huxd)  rid|terHc^e«  Urt^eil 
abfprec^en:  hereditcis  abindicatur  alicui 
(1.  50  §  2  D.  30;  onbete  ßeSart:  adiudicatur). 

Abiurare,  ah\ä)tobxen,  ableugnen, 
j.  ©.  de  abiurato  prefio  conqueri  (1.  4 
C.  11,  9). 

Ablegare,  fortfc^iden:  in  exilium  abl. 
(1.  57  C.  Th.  16,  5). 

Abluere,  abtoajc^cn,  j.  ©.  equorum 
ftudores  abl.  (1.  12  C.  12,  35);  homines 
semel  ahlutos  contagione  profanae  repe- 
titionis  inficere  (1.  4  pr.  C.  Th.  16,  6). 

Abmatertera,  ^rogurgrogtante,  b. 
%  ©c^tt>efter  ber  abavia,  oud^  matertera 
maanma  genannt  (1.  3  pr.  1.  10  §  17  D.  38, 
10). 

Abnegare,  1)  ableugnen,  5. 9.  idquod 
quis  acceptt  (1.  11  D.  16,  ;|),  depositam 
pecuniam  s.  depositum  (1.  3  D.  12,  3.  1.  1 
§  2  D.  47,  2).  —  2)  öerfagen,  nit^t  ge* 
Ȁ^ten  (1.  20  C.  Th.  10,  10.  l.  3  C.  Th. 
11,  31). 

Abnepos,  Urgrogenfel,  b.  ^.  @nfel 
be^  nepos  ober  ber  neptis;   abneptis,  Ur* 

Srogenfelin,  b.  f).  Snfelin  be«  nepos  ober 
er  neptis  (1.  10  §  15  D.  38,  10). 

Abnoctare,  über  ^ad)i  »egbleiben: 
abnociare  non  licet  praesidi  provinciae, 
ber  Statthalter  barf  mc^t  aber  eine  ^a(f)t 
ouger^lb  ber  Sfrenjen  feiner  ^roinn^  ^u^ 
bringen  (1.  15  D.  1,  18). 

Abnuere,  Oertoeigern  (1.9  C.  11,59). 

Abnutivum,  Oerneinenb,  negatib: 
siraplex  abnut.  spondere,  titoa^  blog  9{e^ 
gatioe«  toerfjnred^en  (l.  83  pr.  D.  45,  1). 

Abolere,  audlöfc^en,  tilgen,  auf» 
eben,  j.  ©.  turpitudo  non  aboletur  (1.  43 

4  D.  23,  2);  omftem  metum  abol.,  alle 
äfurd^t  befeiHgcn  (1.  11  §  1  D.  47,  10); 
sententia  abolita  =  improbata  (1.  38  D. 
41,  3) ;  actio  (ininriarum)  aboletur,  ba§ 
^lagred^t  erlifd^,  bie  Mage  fann  nic^t  me^r 
erhoben  ttMnrben  (1.  11  §  1  D.  47,  10);  in- 
iuria  aboletur,  e«  fann  nid^t  me^  toegen 
ber  Snjurie  geflagt  »erben  (1.  17  §  6  eod.); 
nomen  rei  abol.,  ben  9iamen  einc§  Ängc* 
Hagten  an^  ber  ßifte  ber  Slngeflagtcn  jtreic^en, 
unb  il^n  baburc^  oon  ber  Auflage  entbinben 
(1.  3  §  1  D.  48,  2);  accusationem  abol., 
bie  Auflage  wegen  eine«  ©erbred^eui^  nie* 
berfd^lagen  (1.  1  §  10  D.  48,  16);  ba^felbe 
bebeutet  abol.  crimen  s.  reum  (1.  16.  17 
eod.). 

Abolitio,  Tilgung,  Sluf^ebung,  5.  ^. 
genninae  functionis  abol.  (1.  10  §  1  C.  Th. 
14,  4);  abol.  criminis  s.  m,  aud)  abolitio 
fc^let^ttoeg:  bie  *Rieberf(^logung  ber  Unter» 


fu(^ung  gegen  einen  SSerbrec^er  (1.  7  pr.  1. 12. 
15  pr.  L  17  D.  48,  2). 

Abominandus  —  auc^  aJbominabilis  — 
berobfc^euungdmfirbig,  abf(^euli(^, 
5.  ».  hostile  et  abom.  (1.  11  D.  1,  8), 
dogmata  abom.  (1.  6  C.  1,  7). 

Abominanter  (adv.),  üerabf  c^euung^^ 
»ürbiger  »eife  (1.  1  C.  Th.  3,  12). 

Abominaii,  münfd^en,  bag  ettoad 
nic^t  %t\6^t^z:  quod  ahominor f  koo9@ott 
beraten  »olle  (1.86  D.  28,5.  1.  41  §8 
D.  28,  6.    1.  88  §  9  D.  31). 

Aborsua  venter,  einßeib,  ber  unjeitig 
geboren  l^at  (PauL  IV,  9  §  6). 

Abortio,  abortum,  abortua,  unjei« 
tige  ®eburt  (1.  30  §  4  D.  29,  2.  1.  1 
§  27  D.  37,  9.  1.  3  §  16  D.  40,  7);  ahor- 
Honis  poculuniy  ein  Xranf,  ber  fol(^e  bemirft 
(Paul.  V,  23  §  14). 

Abpatruus,  ^rofiurgrogo^eim,  b.  ^. 
33ruber  beö  abavus,  auc^  patruus  maximua 
genannt  (1.  3  pr.  10  §  17  D.  38,  10). 

Abripere,  »egne^men,  entreiften, 
j.  ».  res  vi  abrepta  (1.  1  §  1  D.  13,  3); 
per  causam  belli  parefitibus  abrepti  filii 
(1.  18  D.  27,  1);  lucrum  abr.  0-  1  §  4  D. 
44.  5). 

Abrogare,  1)  legem  s.  legi  abr.,  ein  ®e* 
fe(  gan^  unb  gar  aufgeben,  im  ®egen« 
fat  bon  derogare  (1.  102  D.  50,  16:  „Dero- 
gatur  legi,  cum  pars  detrahitur:  abrogatur 
legi,  cum  prorsus  tollitur**).  ®er  ^lu^brucf 
beruht  barauf,  bag  bie  ^bfd^offnug  eined  <S)e« 
fefee«  nac^  ber  alten  rc^)ublifanii(^en  ®er* 
.  foffung  9tom«  auf  Slogation  eine«  SRagi» 
ftratd  burc^  einen  ^olfi^befc^luft  in  ben  domu 
tien  jefc^a^;  bonn  toixb  aber  ber  ^u^brucf 
oon  jeber  ^ufbebung  eine«  Oefefee«  gebrouc^t, 
auc^  ber  burc^  ©emol^n^eit  (1  32  §  1  D.  1, 
3:  yyLeges  —  etiam  tacito  consensu  om- 
nium  per  desuetudinem  abrogentur**)  — 
2)  »cgne^men,  entjie^en:  furor  mögt- 
Stratum  non  abrogat  (1.  8  §  1  D.  26,  5); 
in  insulam  deportati  bonis  omnibus  ah- 
rogaiis  (1.  3  C.  Th.  9,  10). 

Abrumpere,  abreiften:  abr.  linum 
(Paul.  IV,  8  §  1),  lo^reiften,  trennen: 
lucrum  abruptum  ex  re  patroni  (1.  1  §  4 
D.  44,  5);  entreiften,  entjielfen:  iure 
postliminii  omnia  iura  civitatis  %n  —  sus- 
penso retinentur,  non  dbrumpuntury  b.  ^.  bie 
Ütecfite  ge^en  einem  in  feinblic^e  ©efangen" 
fd^aft  ^erat^enen  nic^t  gön^lic^  tierloren,  fie 
werben  nur  für  bie  3^^  ^^^  ®efangcnf^aft 
fuä|)enbirt  (1.  32  §  1  D.  28,  5). 

Abruptus  (adi.)  <)löjlic^:  periculum 
abr.  (1.  28  C.  Th.  10,  10). 

Abscedere,  »eggel^cn,  abgeben:  a) 
=  discedere  s.  2.  j.  ©.  absc.  a  templorttm 
ctiltu  (1.  112  C.  Th.  12, 1);  b)  tocgfallcn. 


Digitized  by 


Google 


Abscessus  —  Abs  t  in  er  e. 


bon  ettuad  abgezogen,  ^intoeggenommen 
Werben,  j.  58.  pars  dimidia  absc.  a  bonis 
fl.  11  §  8  D.  35,  2);  dos  absc.  a  bonis 
patris  0-  9  D,  37,  7);  pars  hereditatis  tubB, 
alicui  (1.  7  D.  37,  »);  jwr^to  hered.  absc. 
per  bon.  possessionem  (1.  35  D.  28,  6); 
lodgelöft  tt) erben,  nomina  noratione  a 
pristina  ohligatione  absc.  (1.  21  §  3  D. 
33, 1);  proprietas  abscedente  usufructu  (I.  3 
8  2.  1.  56  D.  7,  1). 

Absoessus,  1)  Weggang,  5.  5B.  absc. 
r%a«  (l.  1  §  1  C.  Th.  9,  9).  —  2)  = 
seeessus  sub.  b.  (1.  2  C.  Th.  7,  16). 

Abacidere  (1.  27  §  1  C.  Th.  16,  2)  unb 

Abscindere,  abfd^neiben:  digitns  ab- 
scisTis  (1.  10  pr.  D.  21,  1);  abfc^netben 
figürlich:  »pes  abscisa  (1.  35  D.  21,  2);  ins 
non  abscisum  (1.  9  §  2  D.  28,  2). 

Absoise  (adv.),  furj,  mit  abgerif- 
fcncn  $3orten:  rarie  nee  ahscisc  demon- 
strari  (1.  6  §  2  D.  50,  6). 

Abscondere,  berbcrgcn,  öcrfteden, 
oer^eim liefen,  j.  93.  crimina  absc.  (1.  1 
§  1  D.  48,  16);  machinatio  abscondita 
(l  5  §  1  C.  8,  36). 

AbsecttiB,  getrennt:  cingula  absecta 
atque  discrepantia  (1.  5  C.  12,  33). 

Absensy  absentla  f.  abesse  s.  1. 

Absentare,  entfernt  l^alten:  quos 
crimen  desertionis  absentat  (1.  84  C.  Th. 
12,  1). 

Absimilis,  unftl^nltc^  (1.  25  §  2  D.  4, 
8.   1.  38  §  1  D.  17,  1.   1.  90  pr.  D.  30). 

Absis  8.  apais,  eine  mnbe  tiefe  @(^ü{< 
|el  (1.  19  §  6.   1.  32  §  1  D.  34,  2). 

Absistere,  üon  etmad  abftel^en,  oblaf^ 
fem  abs.  a  /wfe  (I.  6  §  1  C.  Th.  3,  5), 
errorilms  (I.  2  pr.  C.  Th.  16,  6). 

Absolute  (adv.)  fc^lec^tl^in,  gerabeju, 
o^ne  Sebingung,  ol^ne  ^orbel^olt, 
*.  ».  abs.  dmare  (1.  42  §  1  D.  39,  6), 
liberare  servum  (1.  15  D.  40,  1);  abs.  re- 
sponderi  non  posse  (1.  13  §  1  D.  33,  1). 

Absolutio,  1)  93oUenbnng  (l.  6  §  3 

C.  Th.  1,  1).  —  2)  S3cfreiung,  f.  ö.  o. 
Uberatio  j.  fe.  operarum  (1.  37  §  5.  6  D. 
38,  1):  abs.  a  nexu  (1.  1  D.  46,  4);  er> 
15fung:  abs.  animarwn  (1.  5  C.  Th.  9, 
3.5).  —  3)  Steif|)re(i^ung  burt^  ric^ter* 
tic^eö  Urt^eil  im  ®egenfa(  üon  damnatio  s. 
condemnatio  (1.  14  g  5  D.  4,  2.    1.  33  §  1 

D.  7,  1.  l.  52  §  3  D.  46,  1.  1.  6  pr.  D. 
48,  18)  baS  freifprec^enbe  Urt^cil  felbft  (I. 
18  C.  2,  11). 

Absolutorius,  bie  Sfrcifprct^ung  beö 
$et(agteu  begünftigenb:  oninia  iudicia 
absolut  esse  («Sai.  IV,  114.  §  2  I.  4,  12). 

Absolvere,  1)  jn  ©tonbe  bringen, 
tJonsie^en,öonenben,5.  33.  o/>M«ab8olv. 
(1.  58  8  1   D.   19,  2);   bo|cr  ahsoluins,   a) 


öotljogen,  bollftänbig,  j.  33.  i^ace«#w per 
onmia  completum  et  absol.  (1.  15  §  1  C. 
4,  38);  b)  unbebingt,  donatio  vera  et 
absol.  1.  35  §  2  D.  39,  6);  c)  abgemalt, 
obget^an,  ahsolutum  est,  bie  ©oc^e  ift  ab* 
get^an  (1.  6  §  3  D.  8,  4.  1.  1  §  8  D.  43, 
17);  d)  auggemac^t,  unsweifet^aft, 
Ilar,  5.  33.  causa  absol.  im  @kgenfa(  toon 
ambigua  (1.  3  §  4  D.  37,  10);  üis  absol. 
(1.  12  C.  6,  20).  —  2)  loSmad^en,  be^* 
freien,  5.  33.  constifcutiones  iniqtmsima 
discordia  absolutae  (l.  1  §  1  C.  1,  17); 
in^bef.  a)  öon  einem  DbtigationSnejn« 
frei  machen,  or)  in  33e)ug  auf  oen  Sc^ulbner 

Sefagt,  »et^er  öon  feiner  33erbinblid^feit  be* 
feit  toirb  (1.  14  D.  4.  3.  1.  3  pr.  D.  4,  8); 
S)  in  33ejug  auf  ben  (Staubiger,  toelc^er 
abur(^,  bog  er  feine  33efriebigung  er^lt, 
au«  bem  Dbligation^nefuö  heraustritt  (l.  37 
D.  22,  1:  „si  mutnatus  sum  pecuniam,  ut 
o'editorem  tuum  absolvam");  y)  in  33e§ug 
auf  bie  Befreiung  eine«  ^fanbobject«  au« 
bem  ^anbneju«,  j.  33.  domum  ex  pig^wrtbus 
abs.  (1.  20  pr.  D.  34,  3);  b)  burd^  ric^ter* 
lic^e«  Urtl^eit  freisprechen  (im  ®egenfat 
t)on  condemnare),  fei  e«  bon  einem  (lityiU 
anfprud^  (1.  14  §  5  D.  4,  2.  l.  13  D.  20, 
6.  1.  14  §  1  D.  46,  7).  ober  bon  einer  pein* 
liefen  «tnftage  (1.  9  D.  3,  6.  1.  7  §  1  D. 
37,  14). 

Absonans,  nic^t  übereinftimmenb: 
non  abs.  a  itms  ratione  (pr.  1.  2,  25). 

Absque,  1)  o^ne,  j.  33.  absque  lilfelU 
documento  decemi  (1.  40  C.  Th.  11,  30); 
absque  ulla  fraude  (l.  3  C.  Th.  11,  28).  — 
2)  ausgenommen,  auger,  5.  33.  omnes 
äbsqm  his  (l.  18  C.  Th.  6,  4.  1.  17  C.  Th. 
11,  16). 

Abstinere,  1)  abgalten,  ^urüd^al« 
ten,  j.  33.  manus  abst.  apecuniis  (1.  3  C. 
9,  27).  —  2)  gleid^bcbeutenb  mit  se  abstinere 
s.  ahstineri,  fid^  enthalten,  unterlaffen, 
ber^ic^ten,  fid^  toSfagen,  5.  33.  se  abst. 
adminiMratione  (l.  1  §  9  D.  27,  5),  gestu 
tutelae  (1.  5  §  2  D.  26,  7),  causa  pecuniaria, 
einer  ^elbangelegen^eit  ftd)  ni^t  unterhielten 
(l.  9  pr.  D.  1,  16);  negotiatione  abst.  iuben, 
feinen  .t^anbel  treiben  bflrfen  (l.  9  §  9  D.  48, 
19);  pctitione  honoris  abst.  deberi,  um  feine 
e^renftetle  fid^  bewerben  bürfcn  (1.  7  §  1  D. 
50,  4);  abst.  comniodOy  auf  einen  83ort^eiI 
tjeraic^ten  (1.  23  §  1  D.  17,  2),  omni  lucro 
(l.  37  D.  3,  5);  a/>  omni  sorde  se  abst, 
frei  fein  Don  §obfuc^t  (1.  6  §  2  D.  48, 11); 
abst.  lods  iiiderdicti^  Verbotene  Orte  meiben 
(1.  4  D.  48,  19),  provincia,  urbe  (1.  7  §  13, 
15  D.  48,  22);  aedißciis  dbstineri,  fi(^  ber 
33enutnng  bon  ©ebäuben  entl^alten  (1.  4  pr. 
D.  1,  18);  nuptiis,  matrimonio  abstinere, 
abstinendum  esse  (§  1  LI,  10.    1.  14  §  3 


Digitized  by 


Google 


0 


Abstrahere — Abuti. 


D,  aa.  2.  1.  39  §  6  D.  48,  5);  abHt.  xeniis, 
fflne  (Meld^cnfc  annehmen  (1.  6  §  3  D.  1, 16) 
fideiamimissoy  legato  (1.  123  pr.  D.  30.  1.  6 
tt  3.  1.  14  §  2  D.  48,  10);  abstimre  (sc) 
H.  abfit inert,  abstentum  esse  (ab)  hereditates 
ouc^  blog  absiinere  se  etc.  (ol^itc  ben  3ufo^ 
liereditate)  ift  bcr  tc(^nHd^c  ^uöbrud  für  ba§ 
©i^Ioöfagcn  toon  einer  bereite  acqui* 
ritten  drbfc^aft,  unb  jwar  a)  für  ^a^ 
öom  ^rÄtor  ben  «wt.?  et  necessariis  heredibus 
Oeftattete  ©id^to^fagen  üon  ber  böterlid^en 
^rbfd^aft,  bie  fic  aw  necessarii  berede«  im 
^ugenblid  ber  Delation  ipso  iure  aud^ 
acquiriren  (§  2  I.  2, 19:  ^His  [suis  et  necess. 
heredibus]  praetor  permittit  volentibus 
abstin4^'e  se  ab  hereditate");  ius  abstinendi, 
ha^  Siedet  ber  sui  heredes,  fic^  bon  ber  bäter»» 
Ii(^en  (grbfd^ft  lo^äujogen  (l.  87  §  1  D.  28, 
5);  eg  unteiic^eibet  fid^  bal^er  abst.  tjon  re- 
/mdiare  ober  respttere  Jiereditatem  y  toetd^ed 
bad  9(uiSfc^Iogen  einer  Mog  beferirten,  no(^ 
ni(^t  ocquirirten,  ©rbfc^aft  bon  ©eiten  ber 
voluntarii  heredes  bebeutet  (1.  1  §  4  D. 
36,  4:  „Si  certum  sit,  repudiatam  here- 
ditatem  vel  abstentos  necessarios  heredes." 
1.  32  §  Ib  C.  6,  30;  „si  respuendam  vel 
abstinendam  esse  crediderit  hereditatem);** 
b)  für  boS  ©it^Iogfa^en  bon  einer  bereite 
acquirirten  ©rbfd^oft  in  Solge  erlangter  in 
inteffrtim  restitutio  (1.  3  §  2.  1.  7  §  5.  9. 
10  b.  4,  4.  1.  2  §  10  D.  38,  17).  «igweilcn 
bebeutet  e«  aber  aud^,  tüte  repudiare,  ba§ 
§lu^fc^Iagen  einer  no4  nic^t  acquirirten 
erb^aft  (1.  18  8  1  D.  33,  1.  m  öon  bem 
abst.  einer  ju  @rben  eingefe|^ten  ©(^tocfter 
bie  9tebc  ift).  —  Abstinere  (ab  hereditate) 
tt)irb  übrigens  oud^  in  actibcm  Sinne  ge* 
braucht;  fo  wirb  bon  3^utorcn  gejagt:  pupillum 
abstinere,  einen  llnmünbigen  bon  ber  öäter* 
liAen  (£rbf(^aft  loöfagen,  i^n  nid^t  (Srbe  fein 
raffen  (1.  61  D.  12,  6:  Tutores  pupillum 
abstinuerunf'  1.  15  §  9.  1.  17  D.  19,  2. 
1.  67  §  6  D.  23,  2:  „qui  jmpilhm  abstinuit 
bonis  patris  sui".  1.  21  D.  26,  8:  „Curator 
dixit;  abstineo  piqnllHm.''  1.  18  D.  27,  8. 
1.  44  D.  42,  1);  fo  l^eijt  e«  femer:  pupillus 
abstinetur,  ober  abstentus  est,  b.  t).  er  ttnrb 
burc^  feinen  Xutor  bon  ber  ©rbfc^aft  lo^gc* 
fogt  (1.  15  D.  2,  11.  1.  44  D.  2,  14.  1.  81 
D.  36,  1). 

Abstrahere,  megfü^ren,  n^egfc^Ie))» 
pen  (l.  4  C.  1,  12);  wegnehmen,  ent* 
5 teilen  j.  ©.  partem  hereditatis  (§  5  I.  3. 
3);  pignoris  causa  de  possessionibus  B\\qmd 
abstr.  (1.  7  C.  8,  16). 

Absumere,  1)  auf^el^ren,  ber^el^ren, 
oernic^ten,  j.  ^.  igne  absumi  (1.  58  D.  18, 
1);  fructus  Bhs.  {171  §  19  D.  Sl)',intentio 
domini  non  absumitur,  ber  ^nfpmdft  beS 
(gigcnt^ümerS  erlifc^t  nid^t  (1.  24  C.  8,  32. 


1.  4  C.  7,  29);  intentimiem  usucapio  non 
absumpsit  (1.  3  C.  7,  30) ;  facultates  debito 
absumuntury  boS  i^ermögen  ttiirb  burt^  bie 
©c^ulben  obforbirt  (1.  15  C.  6,  37).  —  2) 
auftoenben:  quod  in  eam  rem  absnmptum 
fuerit  (1.  14  C.  5,  62). 

Abaumptio,  SSerjcl^rung,  Serbrauc^: 
res,  quae  in  absumptione  sunt  =  quae  in 
abusu  consistunt  (1.  5  §  1  D.  7,  5).| 

Absurdus  (adi.),  absurde  (adv.),  toi  ber» 
finnig,  ungereimt  (1.  21  §  11  D.  4,  8. 
1.  51  §  2  D.  9,  2.  1.  5  pr.  D.  25,  1.  1.  23 
pr.  D.  44,  3). 

Abundanter  (adv.)  =  ahunde  (1.  4  C. 
Th.  14,  15). 

Abundantia,  Ucbcrfluß  (l.  7  C.  12 
37);  aWenge  (1.  5  C.  11,  43). 

Abundare,  1)  über  bie  Uferl^inauS* 
fließen,  austreten,  j.  ©.  abundavit 
flumen  (1.  2  §  8  D.  2,  11),  Tiberis  0-  9 
§  1  D.  39,  2).  —  2)  über  cttoaS  l^inou«* 
gc^en,  tttoa^  überfteigen,  5.  ©.  mandati 
fpmntitatem  (1.  35  D.  17,  1).  —  3)  in 
groger  SWenge  bor^anben  fein,  j.  ^. 
poma  abundant  in  fundo  (1.  12  §  1  D.  7, 
8).  —  4)  überflüffig  fein  (1.  94  D.  50, 
17:  y^quae  abundant,  non  solent  vitiarp 
scripturas*):  ex  abundanti,  überflüffiger 
aSeife  (1.  5  §  3  D.  3,  5.  1.  12  §  46  D.  33, 
7.   1.  20  pr.  D.  40,  1). 

Abunde  (adv.)  reic^Iic^,  j.  ^.  ab.  Patri- 
monium relinquere  (1.  89  §  1  D.  31). 

Abusio,  ungemöl^nlid^er  ^ebrauc^: 
per  abusionem  =  almmve  (1.  8  pr.  D.  38, 
16.    1.  16  §  4  D.  46,  1). 

Abusive,  (adv.),  uneigen tlid^,  im  @e» 
genf.  Oon  proprie  (1.  2  §  1  D.  29,  3.  L  69 
§  1  D.  32.    1,  1  8  1  D.  50,  1). 

Abusus,  1)  äJligbrauc^,  5.  S.  uti  usque 
ad  ahustm  (1.  12  §  1  D.  7,  8).  —  2)  «b* 
nu^ung  ber  ©ubftan^  einer  6ad^e  burc^  ben 
(^ebraudE^:  res,  quae  in  abusu  sunt  s.  con- 
sistunt =  quae  usu  tollunturvelminuuntur, 
©oc^en,  bon  meieren  fi(^  obne  ^er^e^rung 
ober  ^Verringerung  i^rer  ©ubftanj  fein  ®e* 
brauch  machen  tagt,  oerbrauc^bare  Sachen 
(1.  1.  5  §  1.  2  ü.  7,  5);  res,  in  quibus 
usufr.  propter  abusum  (weil  fie  bur(^  ben 
ÖJebroud^  obgenu<jt  merben)  constitui  non 
potest  (1.  11  §  2  D.  12,  2). 

Abuti,  1)  auf  ungewöl^nlid^e  unci'= 
gentlic^e  SSBeifc  gebrau(^en:  verfto  abuti 
(1.  41  D.  15,  1).  —  2)  öon  einer  ©ac^e  einen 
i^rer  ©cftimmung  nic^t  gemäßen  ober  einen 
unerlaubten  ÖJebraud^  machen,  --  miß» 
brondien  (l.  15  §  1  D.  7,  1:  „Mancipiomm 
usufr.  legato  non  debet  abuti,  sed  secun- 
dum  condicionem  eoruni  uti."  1,  27  §  1 
eod.:  „ne  abutatur  usufructuarius  usufr." 
1.  5  §  13  D.  27,  9:    „ne  tutores  pecunia 


Digitized  by 


Google 


Ac — Accessio. 


abntantar,  qnam  mutuam  acccperunt'*). 
3)  etiütt!^  üerbroud^cn,  bcrt^un,  ücrtüen- 
bcn  (1.  25  §  11  D.  5,  3):  and)  in  gutem 
Sinne  (1.  29  C.  5,  12:  ,ut  mulier  fructibus 
ad  sustentationem  tarn  sui,  quam  luariti 
abutatur"). 

Ac  (conjunct,),  1)  Wo«  tJerbinbcnb;  unb, 
j.  ^.  vis  ac  potestÄs  (8  2  I.  1,  13;  fas  ac 
nefa«  miscere  (1.  2  §  24  D.  1,  2).  —  2)  er* 
toriternb  ober  öerftÄrfenb:  nud^^fogarO.  14 
D.  1,  18);  cw  Äi,  au(^  toenn,  obgleich, 
(1.  75  pr.  D.  31).  —  3)  tjerglei(^enb:  aU, 
toit:  ftimiliter  ac,  perimle  ac  (1.  34  pr.  D.  3, 
5.  1.  34  D.  19,  2.  1.  10  D.  28,  5.  1.  11  D. 
37,  10.  1.  9  §  1  D.  41,  1);  or  si ,  »ie 
toenn,  j.  ^.  pro  eo  haberi,  ac  si  (1.  40 
§  5  D.  35,  1.  1.  45  pr.  D.  45,  1.  1.  157  § 
1  D.  50,  17). 

Acoedere,  1)  einen  Crt  betreten,  ein' 
ge^en,  j.  «.  in  praedia  0-  3  §  1  D.  1, 19), 
in  hortos  (1-  1  §  ^  B.  49,  4).  —  2)  ju  ettt)0§ 
{(^reiten,  etttw«  übernehmen,  antreten, 
ein  @(ef(^äft  eingeben,  j.  S3.  /w/  emptionem 
(1.  22  §  4  D.  17,  1),  ad  adminiftfrationeni 
(1.  20  D.  26,  7),  ad  rem  fferenäam  (1.  77  8  3 
D.  35,  1),  ad  herediiatem  (1.  99  D.  29,  2), 
ad  possmtiotiem  (1.  15  8  35  D.  39,  2).  — 
3)  chliffatirmi  acc^ere,  ^u  einer  Oblig.  ^in^ 
gutreten,  b.  %  in  bie  35erpflid^tnng  be«^ 
Öaujrtfc^ulbner«  aU  3)HtDer^flic^teter  eintreten 
(i.  1  D.  46,  1).  — 4)  beitreten,  bei^flic^' 
ten,  acc.  sententiae  ».  ad  ftententiam  (1.  12 
§  6  D.  36,  2.  1.  4  8  3  D.  42,  1).  --  5)  ^n 
et»o«  ^injttfommen,  jj.  59.  anctoritaü  tu- 
torw  rohmtaii  impftbfrvt  acc.  (1.  13  8  4 
•D.  38,  1);  2^(*rft  funda  per  aJIurionem  acc. 
(1.  34  D.  6,  1);  propriefati  naiisfr.  acc. 
a.  4  D.  23,  3) ;  leqato  acc.  (1.  8  8  2  D.  33,  S) ; 
in«bef.  p  einer  6ouptfad|c  Ql^9?eben(oc^e, 
ate  3ube^ör,  3un}Qd^«  ^injufommen,  bni^u 
gehören:  qxtod  aecedit  alicui  rei,  ber  3"* 
too(^#,  ben  eine  Soc^e  erhält  (1.  1  8  ">  D- 
16,  3,  1.  11  8  17  D.  19,  1.  1.  1  8  1.  1.  '^^ 
pr.  D.  21,  1);  qnod  emptioni,  renditiom 
aecedit,  ber  ^ütoad)^,  htn  eine  «Soc^e,  md)- 
bem  pe  berfauft  ift,  erlauft  (1.  31  8  25.  1.  32 
D-  cod.);  »i  quid  aceeftsit  pofit  mortem, 
utputa  Partus,  fetu.%  fniHus,  vel  si  quid 
seryi  adquisierint  (1.  3  8  f>  D-  3,  5);  quid- 
quid  usurarum  nomine  accessit  (l.  59  8  5 
Ö.  17,  1);  ex  niora  fructna  usuraere  fidei- 
commisgo  acc.  (1.  24  8  14  D.  40,  5);  scrri- 
iiftes  Gorporihm  ac^.  (1.  14  D.  S,  1);  iter 
fundo  acc.  (1.  6  8  6  D.  19,  1).  —  6)  ^e-. 
nwnbem  ju  ®ute  Tommen,  ^utnac^len, 
J.  ^.  }xme^nin  altcriuB  alicui  acc.  ber  ^cfi^ 
^  früheren  ©efi^erö  »irb  bem  icftigen  «e- 
iMKt  8U  ©Ute  gerechnet  (1.  6  pr.  1.  15  8  1 
^'  44,  3);  in  beinfelben  (Sinne  ^eißt  c*^: 
fempm,  quo  alter  posKcdit,  alicui  acc.  (1.  19 


D.  41,  3);  in^bef.  bebeutet  e«i:  ^monbem 
ol3  3w^^^ör  einer  ^auptfot^e  auttwc^len 
(1.  68.  78  pr.  D.  18,  1.  1.  52  8  2.  1.  53  pr. 
D.  19,  1);  bann  über^upt:  für  3emonben 
ertoad^fcn,  j.  33.  ai  alia  causa  twra  post 
petitionem  mihi  aece^serit  (1.  1 1  8  4  D.  44, 
2).  —  2)  nal^e  tommen,  fic^  näfittn, 
5.S9.  lata  neglegen tia />ro/)e  fraudem  aecedit 
(1.  7  8  1  D.  26,  10);  proxime  praetextati 
aetatem  acc.  (1.  3  8  6  D.  43,  30).  —  8)  über 
einen  fommen, überfallen, treffen, §.  ^. 
furor  alicui  acc.  (1.  3  pr.  D.  26,  1);  id  qtwd 
fafaliter  accessit,  toa^  bun^  ein  ^er^ngni^ 
gemanben  betroffen  ^t  (1.  135  D.  50,  16). 

Accelerare,  befc^Iennigcn,  j.  Sß.  accel. 
solutionem  (1.  18  C.  Th.  11,  1.  1.  3  C.  Th. 
11,  28). 

Acoendere,  a  n  5  ü  n  b  e  n  (1.  44  D.  40,  4) ; 
aufregen  (1,  16  8  6  D.  48,  5). 

AooensuB,  8oIbat  o^ne  ©d^u^tooffen 
(Vatic.  8  138). 

Aoceptabilis,  annehmbar,  angenehm 
(Nov.  36.  No.  37  i.  f.). 

Aooeptare  =  aaepius  aooipere  8.  1. 
ä.  «.  accept.  usuras  (1.  40  8  2  D.  2,  14), 
metiMmum  (1.  9  8  1  D.  34,  1). 

Acoeptilatio,  bie  auf  feierliche  münblic^e 
9(nfrage  be«  au^  einer  ©tipulotion  fßtxp^i^^ 
tetcn  fofort  erfolgte  feierliche  münblic^e 
^rflärung  be<^  @)täubigerd,  bagetbad 
^erfproct/ene  erhalten  f^abe  (Uai.  HI, 
169.  8  1  1.  3,  29:  —  „ent  acceptil.  imagina- 
ria  solutio.  quod  enim  ex  verborum  obli- 
gatione  Titio  debetur,  id  ni  velit  Titius 
remitt^re,  ]>oterit  sie  fieri,  ut  patiatur  haec 
verba  debitorem  dicere :  quod  ego  tibi  pro- 
misi,  hahesne  accepium?  et  Titius  respon- 
deat  haben.''  tit.  D.  46,  4.  „acceptil.  est 
li  berat  in  per  mutuam  interrogationemy  qua 
utriusque  contingit  ab  eodem  nexu  libera- 
tio"  1.  1  cit.). 

Acceptio,  1)  (Smpfang:  uostulatio  et 
acceptio  aimMfdorum  (Paul.  V,  34  8  1).  — 
2)  acceptio  tua  aU  Xitulotur  für  ^o^e  ©eamte 
(1.  2  C.  Th.  1,  9). 

Acceptor,  @m^)fänger,^.  53.  donationifs 
acc.  (1.  10  pr.  C.  8,  55). 

Accessio,  1)  ha^  .^injufommen,  haa> 
Öin^ufügen;  acc.  jmsseasion  1«  s.  temporis, 
|)ini^nre§nnng  bc«  ^efi^c^  eine«  «nbern, 
ober  ber  3eit,  njäl^renb  luelc^er  ein  5(nberer  be* 
feffen,  ^^u  ber  ©efiftaeit  be«  iettöcn  «efijer« 
(1.  14—16  D.  44,  3);  accessione  temporis 
uti,  fidft  bie  ^efit^jeit  eines  Änbern  anrechnen 
laffen  (1. 14  8  3  cit.);  ueqotiationis  accemioue 
uti,  auger  ber  .t)anptbef(^äftigung  noc^  ein 
<«ebengef(ftäft  treiben  (l.  4  8  2  D.  3, 2).  —  2) 
^crme^rung,  ^\itDa(i)<i,  5.  S3.  peculium 
hereditas  et  acceRsionem  et  decessionem 
habet  s.  continet  (l.  28  8  1  D.  40.  7.  1.  17n 


Digitized  by 


Google 


8 


Accessus — Accipere. 


§  1  D.  50,  16).  —  3)  toa^  ju  einer  ^avipU 
\adft  aB  S«ebenfoc^e,  atö  Subcftöt,  8«' 
toa^i  ^inäufommt,  im  (äJegenfa^  bon  princi- 
paUs  res  (1.  2  D.  33,  8. 1.  19  §  13  D.  34,  2: 
fyOccessio  cedit  principali") ;  in^Bef .  bebeutet 
ed  ha^  üon  äugen  ^er  jit  einer  @ac^e  ^in« 
jugelommene,  im  ®egenfot  ber  fnictus,  aX^ 
Der  ©rjeugniffe  au«  ber  ©ac^e  felbft  (1.  31 
§  24  D.  21,  1.  1.  62  §  2  D.  47,  2).  —  4) 
3u  ©ejug  auf  Obligationen  bebeutet  eS 
.a)ba«$in5u!ommen  nnt^  jtt)eiten@ub» 
ject3  ober  Dbiect«  jum  ^auptfubject  ober 
Dbjcct  ber  Obligation  (1.  44  pr.  §  4  D. 
44,  7 :  „Accessio  in  ohligatione  aut  personae 
aut  rei  fit.  personae,  cum  mihi  aut  Titio 
stipulor.  rei,  cum  mihi  decem  aut  Titio 
hominem  stipulor");  b)  bie  *u  einer  Obli* 
gatiou  (prindpalis  obligatio)  9inAu!ommenbe 
Slebenberbiubtic^feit  (1.  43  D.  46,  3); 
in^bef.  bie9'lebenöer^)f!id^tung  einer  ^er« 
fon,  ttjetc^e  bie  ©d^ulb  be«  §auptfc^n!bner8 
mit  übernommen  l^at,  wie  be«  Jöürgen: 
accessionis  loco  dare  aliquem,  ^emanben 
petten,  ber  fidb  neben  bem  ^au^)tfd^ulbner  bcr= 
^id^tet  (1.  3  D.  46,  1);  acc.  loco  promittere^ 
aU  92eben{c^ulbner  fid^  tierbinblic^  machen  (1. 
34  eod.);  liberari  ex  causa  accessionis,  rüd* 
fl(^tlic^  ber  Silebenberpflid^tung  befreit  werben 
(1.  5  eod.);  auc^  bebeutet  t^  bie  mitöer* 
p\ndftttt  «ßerfon  felbft  (1.  82.  71  pr.  eod. 
1.  91  §  4  D.  45,  1). 

Accessus,  1)  ßugang  (1.  10  D.  8,  2). 
—  2)  =  accessio  s.  2:  accessu  splendoris 
omatus  (1.  7  C.  Th.  6,  35). 

Acoidere,  fic^  zutragen,  fid^  ereig^« 
neu  (Gai.  II,  36,  181)  begegnen,  jufto* 
%en,  j.  53.  si  quid  acciderit  alicui,  wenn 
Semanb  fterben  foßte  (1.  26  pr.  D.  86,  1. 

1.  162  §  1  D.  50,  16):  ex  accidenti  burc^ 
ein  sufällige«  ©reignig  (1.  51  D,  35,  2. 

Accinctus  f.  adcinctus, 

Accipere,  1)  empfangen,  in  @m<)fong 
nehmen,  erlangen,  erl^alten^bcfommen 
(l.  71  pr.  D.  50,  16:  „Aliud  est  capere, 
aliud  accipere.  capere  cum  eflFectu  accipitur: 
accipere  et  si  quis  non  sie  accepit,  ut  ha- 
beat'*);  j.  85.  acc.  pecuniam  (1.   1   §  4.  1. 

2.  7.  D.  3,  6),  traditam  rem  (1.  5  D.  45,  3), 
rem  per  traditionein  (1.  86  §  2  D.  30) :  in 
testamentOf  codicillis,  tdbulis  acc.  hereditatem 
legatum,  libertatem  (1.  77  D.  28,  5.  1.  13 
D.  28,  7.  1.  1  §  11  D.  29,  4. 1.  15.  D.  34,  9. 
1.  11  §  1.  1.  46  pr.  D.  36,  1);  mortis  c. 
donattonem  a  testatore  acc.  (1.  5  §  17  D. 
34,  9);  rem  pignori  acc.  (1.  18  D.  20,  1); 
acc.  pignuH  (1.  22  D.  42,  8),  cantionem  (1. 
32  §  2  D.  85,  2),  hon.  possessionem  (1.  3 
8  9.  1.  6  §  3.  1.  11  §  2  D.  37,  4),  curatores 
a  praetore  (1.  93  D.  35.  1),  judicem  (I.  38 
pr.  D.  17,  1.)  actioves  utiles  (1.  20  D.  20,  1), 


sententiam  (1,  14  §  2  D.  38,  2) ;  a^xeptum, 
wad  man  empfangen  ^at,  ^inna^me: 
accepta  et  data  s.  expensa;  acceptum  atque 
expensum  @inna^me  unb  ^ui^gabe  (I.  1 
§  2  D.  2,  13. 1.  47  §  1  D.  2,  14);  acceptum 
8.  accepto  facere,  ferre,  referre;  acceptum 
habere,  in  (ginua^me  f ejen,  ba^er  d^tnniS, 
was  man  ju  f orbern  bere^tigt  ift,  afö  em* 
<)fangen  anfe^en,  für  getriftet,  für  em* 
pfangen  erflären,  j.  59.  debito  alicui 
acceptum  ferre,  (StWaS  für  eine  ©(^ulb  aU 
empfangen  anfe^en  0.  1  D.  46,  3);  pretium 
acceptum  referre  (1.  101  §  1  eod.) ;  in  accep- 
tum ferre  opus  publicum  faciendum,  baiS 
SBer!  für  getriftet  erflären  (1.  7  §  2  D.  48, 
11);  inSbef.  rine  @c^utb  ertaffen  (burc^ 
bcn  feiertic^en  Äft  ber  ^cceptitation), 
acceptum  s.  accepto  fieri  s.  ferri  alicui, 
(burd^  ^Icceptit.)  ertaffen  werben  (1.  73  D. 
46,  3.  1.  14  §  9  D.  4,  2.  1.  6.  7.  8  §  ». 
1.  9.  10.  11.  13  §  10  D.  46,  4);  accepto 
lata  obligatio  (1.  43  §  1  D.  23,  3.  cf.  1.  12 
§  2  D.  ^,  4.  l.  37  §  4  D.  32);  acceptam 
facere  pecuniam  (1.  14  §  3  D.  4,  2),  sti- 
pulationem  (1.  9  §  7.  1.  10  §  1  eod.,  dotem 
(l.  66  §  6  D.  24,  8),  accepto  facere  s.  ferre 
usumfructmn,  usnm,  iter,  actum,  viam  (1.  13 
§  1 — 3  D.  46,  4) ;  accepto  ferre  rationibus, 
in  bie  SleAnungen  aU  empfangen  eintragen 
(1.  4  §  1  D.  21,  2.  1.  91  §  3  D.  32);  accep- 
tum referre  in  tabulas  (1.  29  §  2  eod.); 
accepto  8.  acceptum  rogare,  ben  ©täubiger 
um  @mpfang«erftärung  bitten,  inöbcf.  jum 
gwecfe  ber  ^cceptitation  t>k  nöt^ige  gtage  an 
\>m  (Staubiger  richten  (1.  6.  8  §  1.  2  D.  46,  4); 
accepto  liberare,  ben  ©(^utbner  burc^  ^cceptil. 
bcfrrien  (1.  8  §  2  cit.).  —  2)  annel^men, 
j.  59.  acc.  donum,  xenia  (1.  6  §  3  D.  1,  16) ; 
intestati  possessionem  acc.  im  (^egenfa^  öon 
repudiare  hereditatem  (1.  77  §  31  D.  31); 
acc.  fideiussorem  (1.   5  §   1.  1.   10  pr.  D. 

2,  8.  1.  4  D.  46,  1),  arUtrum  (l.  57  D.  10, 
2);  in  adoptionem  acc.  aliquem  (1.  6  pr.  D. 
1,  9);  acc.  mutuam  pecuniam,  ein  3)orIe^n 
aufnehmen  (1.  11  D.  20,  1);  acc.  Judicium, 
hen  $t05c6  auf ncl^men,  auf  bie  erhobene  Stoge 
fid^  cintaffen  (1.  14  D.  8,  2.  1.  75  D.  3, 

3.  1.  55  D.  21,  2.  1.  27  §  11.  1.  81  pr.  D.  36. 
1.  l.  7  §  1  D.  37,  1.  1.  28  pr.  D.  49,  1); 
auc^  actionem  acc.  (1.  6  D.  7,  6).  —  3)  Qe- 
manben  empfangen,  aufnehmen,  bel^an^- 
betn,  j.  59.  male  acc.  (1.  17  §  1  D.  44,  4); 
rirginem  aqua  et  igne  acc.  bejie^t  ftc^  auf 
bcn  ©oc^^eitSrituö,  baß,  wenn  bie  53raut  in 
\>(x^  |)au9  beS  Bräutigams  eingefül^rt  würbe, 
biefer  i^r  mit  SQ3affcr  unb  rinem  fjeucrbranb 
Dom  ^crbe  cutgegcnfam,  wetc^cS  bribeS  fic 
berül^rcn  mugte  (1.  66  §  1  D.  24,  1.  cf. 
®tüc!  Kommentar  XXII  6.  401  ff.).  —  4) 
annel^men,  bittigen,  j.  59.   acc.  .^igni. 


Digitized  by 


Google 


Accire — Acinaticium. 


ficdUionetn,  interpretationem  (1.  125  D.  50, 
16);  semper  accepttim  est  (1.  243  eod,)  — 
5)  Derpcl^ett,  beuten,  nehmen  (1.  99. 142. 
214  eod.) ;  ex  mente  pronurUiantis  accipitur 
oratio  (1.  28  §  1  eod.);  verhotenus  acc 
(1.  1  §  2  D.  2,  2).  —  6)  lernen  (1.  20  D. 
31).  —  7)  erleiben,  erfol^ren,  j.  ©.  acc. 
iniuriam  (1.  17  §  10.  1.  18  §  2  D.  47, 10), 
damnum  (1.  29  D.  3,  5),  moram  (1.  2  §  3 
D.  50,  8). 

Accire,  l^erbeirufen:  wawesacc,  (SIeifter 
^etaufbefd^njdren  (1.  6  C.  9,  18). 

Aoclamare  f.  adclamare, 

Accola  8.  accolens,  ^nUiobner  (L  1 
§  3.  6.  7  D.  43,  13). 

Accomodare,  1)  angaffen,  gentäg 
einrichten,  j.  99.  ipsarum  legum  rerhis 
accommodatae  legis  actiones  Gai.  IV,  11); 
legi  Äquiliae  accomod.  actiones  (1.  11  D. 
19,  5);  accommodatus  =  accommodtis:  sen- 
tentia  acc  'oolu/ntati  defuncti  (1.  63  D.  30). 
2)  auf  (Stn)aS  be^ie^en,  annienben,  5.  9. 
acc.  significationem  (1.  8  D.  34,  2),  mentem 
Sai  fl.  30  §  4  D.  40,  5),  Stipulationen^ 
(1.  20  §  2  D.  11,  1.  1.  30  §  2  D.  39,  2); 
Candida  accommodata  ad  certas  personas 
(1.  39  pr.  D.  35,  1).  —  3)  geben,  ge- 
rn ftl^ren,  ertl^eilen,  a)  befonber«  nad^ 
9(naIogte  befte^enber  9ie(i^t^fä|e  ober  aud 
Orünben  ber  ©ifligfeit  ein  9le(|t  gettjö^ren, 
j.  ©.  acc.  actionem  utilem  s.  in  factum 
(§  11  I.  4,  6.  pr.  I.  4,  12.  1.  24  D.  13,  7. 
1.  31  §  22  D.  21,  1.  1.  22  pr.  D.  39,  3), 
exceptionem  (1.  2  §  8  D.  2,  11.  1.  17  D.  2, 
15),  ifiterdictum  (§  3  I.  4,  15. 1.  U  D.  36,  3). 
bon.  possessionem  (pr.  I.  3,  3),  idem  iuris 
(1.  48  pr.  D.  23,  2);  b)  überl^aupt  =  dare, 
praebere,  x.  ^.  acc.  auctoritatem  (1.  1  7 
pr.  D.  26,  8),  consensum  (1.  26  §  1  D.  20,  1), 
audientiam  (1.  9  §  2  C.  9,  2),  opem  con- 
mliumve  (1.  52  pr.  D.  47,  2),  /Wem,  fein 
»Ott  geben  (1.  43  §  3  D.  28,  6.  1. 123  §  1 
D.  30.  1.  10  D.  34,  9),  roluntaietn,  toitt^» 
führen  0-  1  §  H  D.  43,  3.  1.  17  pr.  D.  40, 
9),  patientiamj  bulben  (1.  1  C.  4,  56),  mi- 
nisterium,  einen  2)ienft  leiften  (l.  3  D.  50, 
14),  operam  saam,  feine  i)ienfte  leiten  (1. 
1  §  20  D.  41,  2),  cognitionem  suam^  ju 
feiner  eigenen  (Sntfd^eibnng  jic^en  (1.  2  pr. 
D.  47,  19).  —  4)  öergönnen,  geftatten 
(l.  38  pr.  D.  17,  1).—  5)  ju  ettt)Q«ber-^ 
geben,  ^.^.se  acc.  adciamationibus  (1.  28 
§  3  D.  48,  19);  pecuniam  credere  accommo- 
data nomine  ahcuiu»  (1.  3  C.  8,  37). 

Acoommodus,  ^affenb,  angemeffen, 
*.  ©.  neque  usiti  neque  ornatui  acc.  (l.  41 
C.  Th.  15,  1). 

Accumbere,  Hegen  (1.  124  D.  50,  16). 

Accumulare  =  cumulare  (1.  29  C.  Th. 
10,  10). 


Aocurare,  für  curare  (lulian.  ep.  nov. 
79  §  301). 

Accurrere,  leerzulaufen  (I.  7  §  2  D, 
47,  2). 

Acorescere  f.  adcrescere, 

Accusare,  l)t)or®Iericl^tanIlagen,bc* 
f cjulbigen;  accusatio,  Slnflage,  «:nf ^ul* 
bigung  a)  n^egen  eined  ^erbre^end  im 
3Bege  be«  (£riminaH)ro5eff e«  (tit.  D.  48, 
2.  C.  9,  1  u.  2);  accusator,  tlnftäger  eineö 
SSerbrec^en»  fl.  16.  19  D.  cit.  1.  2  C.  cit.); 
accusatorius f  bie  Slnfloge  betreffenb: 
lihelli  accusat.,  ilnflagefdjirift  (1.  18  §  1. 

I.  30  §  8  D.  48,  5);  b)  wegen  <)ritjatrcc^t- 
Hdber  Änfprüc^e  im  SBege  be«  (Siöil^ro*., 
§.  18.  accus,  testamentum  (falsum  v.  inom- 
ciosum),  accusatio  inoffictosi  testam.  8.  de 
inoffidoso  testam.  (1.  6  §  2.  1.  7.  22  pr.  27 
D.  5,  2.  1.  5  §  3.  5.  7  D,  34,  9);  libertum 
acc.  ut  ingratum,  suspectum  acc.  tutarem, 
accu9atio  suspecti  tutoris  (1.  35  §  1.  1.  39 
§  7  D.  3,  3.  1.  1  §  7.  1.  3  §  6  D.  26,  10); 
accusatio  dvilis  causae  (1.  14  pr.  C.  12,  19). 
—  2)  «ortoürfe  mad^en,  tabelu  (1.  27 
pr.  D.  28,  7). 

Acephali,  eine  le^erifc^e  6efte  (lul. 
ep.  nov.  102  §  364). 

Acer,  acris  (adi.);  acriter  (adv.),  f^arf , 
ftreng,  beftig,  j.  ö.  acrior  poena  (1.  6 
§  1  C.  Tn.  16,  6);  acerrima  indago  argu- 
mentis,  testibus  etc.  (1.  22  C.  9,  22); 
acriter  exsequi  rem  (1.  35  D.  47,  10). 

AoerbitaB,  i^ärte,  Strenge,  i^eftig» 
feit,  j.  ©.  morhi  (1.  29  C.  6,  23),  convidi 
(1.  un.  C.  8,  49),  exactionis  (1.  35  C.  Th. 

II,  1),  temporis,  3)rangfal  (1.  35  eod.). 
Acerbus   (adi.);   acerbe   (adv.)   bort, 

ftreng,  *.  ©.  exactor  ac.  (1.  33  pr.  D.  22, 
1);  acerbe  exercere  patriam  potestatem 
(1.  1  §  5  D.  43,  30);  erbittert,  ^eftig: 
acerbissimi  hostes  (1.  2  pr.  C.  1,  27). 

Acerra,  äBeil^rauc^diaftc^en,  12  tab. 

Acervus,  Raufen,  j.  ©.  frumenti  (1. 
21  pr.  D.  47,  2.  1.  9  D.  47,  9),  pecuniae 
(1.  29  pr.  D.  45,  1). 

Aoescere,  fauer  »erben  (1.  9  §  2  D. 
18,  1.  1.  1  pr.  D.  18,  6). 

Acetabulum,  (Sffigflafc^e  (1.  19  g  9 
D.  34,  2). 

Acetum,  (g  ff  ig  (I.  8  pr.  1.  9  D.  23,  6). 

Aohala,  ber  nörbli^e  X^eit  bed  $eIo^on» 
neS  (1.  10  §  1  D.  1,  16). 

Aohilleae  thermae,  berul^mte  ^ftber  in 
©onftantino^I  (l.  6  C.  11,  43). 

Acidus,  fauer  (1.  6  D.  18,  6). 

Actes,  1)  ©e^lroft,  ®efid^t  (1.  1  C. 
10,  51).  —  2)  ©c^loc^t,  treffen  (1.  18 
D.  27,  1).  —  3)  ^ö^c:  ac.  columnarum 
(1.  50  C.  Th.  15,  1). 

Aoinaticiuin,  eine  ?[rt  ©ein,  au^  ge- 


Digitized  by 


Google 


10 


Acoluthus  —  Actrix. 


trocfnctcn  Trauben  bereitet  (1.  9  pr. 
D.  33,  6). 

Acoluthus  8.  acoluthus,  9Re6btcner 
(l.  6  C.  1,  3). 

Aconitum,  ©ifcn^ut,  SBoIfölüiir*  (1. 
3  §  3  D.  48,  8). 

Acor,  bo«  Soucrtüerbcn,  bic  ©äure, 
periculum  acoris  s.  acorem  praeatare  (1.  4 
pr.  §  1  D.  18.  6). 

Acquiescere  f.  adquiescere. 

Acquirere  f.  adquirere, 

Acrimonia,  (Scharfe,  Strenge:  ultio- 
nis  acr.  (1.  5  C.  1,  2]. 

Acta,  ha^  über  Die  ^erl^onblungen 
bor  einem  SRagiftrot  9Jieberöe{c^rie- 
bene  (I.  21  D.  26,  8);  apud  acta  promit- 
tere,  bor  bem  SWagiftrat  ein  3^erfprec^en  ju 
ben  «cten  ju  $rotofoII  geben  (1.  17  D.  2, 
4);  apud  acta  contestari  (1.  7  §  3  D.  50, 
2.  1.  3  C.  4,  21),  interrogari  et  profiteri 
(1.  24  C.  7,  16);  apttd  s.  inter  acta  appel- 
larcy  bie  ©rnSrung,  baß  man  a^^)ettire,  nad) 
Eröffnung  be«  Urtl^eil«  ju  ^rotofotl  geben 
(1.  2.  5  §  4  D.  49,  1);  actis  insinuare,  jn 
ben  ^cten,  ju  ^rotofoU  geben,  j.  ©. 
donationem  (§  2  I.  2,  7),  mandatum  (§  3 
I.  4,  11);  actis  intervenientibus  filium  suum 
nominare  aliquem  (§  12  I.  1,  11.  §  8  I.  1, 
12);  actorum  testificatione  conficere  dona- 
tionem (1.  27  C.  8,  53). 

Actio,  1)  ^anblung,  Xi)at  (1.  7  D. 
48,  1).  —  2)  3n«befonbere  ^anblung  bor 
bem  aWagiftrate,  SJerl^anblung:  legis 
actio  Q.)  feierliche  red^tUc^e  ^erbanbliing 
bor  bem  9){agiftrat,  bur^  toelc^e  nac^  älterem 
Mtä)t  (toor  ©infü^ng  be«  SBerfo^en^  per 
formulas)  ein  ^ojeg  eingeleitet  würbe,  in* 
bem  bie  ftreitenben  Sbeile  burc^  f^mbolifd^e 
^anblungen  unb  feierliche  SBec^felreben  bor 
bem  SWagiftrot  il^re  Änfprücbe  borlegten  (Gai. 
IV,  11  sq.  1.  2  §  6  D.  1,  2);  b)  ba«  9le(^t 
beS  SRagiftratS,  rec^tlic^e  ^erl^nblungen 
^u  leiten:  magistratus,  apud  quem  legis  a. 
est  (1.  4  D.  1,  7.  1.  3  D.  1,  16).  —  3)  »or-^ 
ne^lic^bie  ^anblung  be^  ^löger^,  ba$ 
klagen:  e^tperiri  actione  (1.  43  §11).  50, 
17)  actionem  e^rercere  (1.  60  D.  3, 3)  J.  agere. 
—  4)  3)ie  2rormel,  meiere  bom  SWagipate 
ium  Stoede  ber  SHei^t^berfolgung  ber^icßen 
nmrbe:  actio  proponitur  (1.  44  §  1  D.  21, 
l),proditur,  proficiscitur  (1.  3  §  1  D.  4,  9: 
„ex  hoc  edicto  in  factum  actio  proficis- 
citur**); actio  oritur,  datur,  denegatur.  — 
5)  hieran«  hie  ?lngfic^t  auf  9ftec^tgbülfe, 
ber  fin\pxvid),  \>a^  Älogrec^t  (1.  51  D.  45, 
1:  „actio  est  ius,  quod  sibi  debeatur, 
iudicio  persequendi'*,  pr.  T.  4,  6:  „actio 
nihil  ahud  est,  quam  ius  persequendi 
iudicio,  quod  sibi  debetur**).  <Bo  actio 
nascitur,  oritur,  amittitur,  consumiiur,  fini- 


tur,  perimitur,  tollitur;  dies  actionis,  ^lag« 
frift  (I.  1  8  *2.  1.  3  pr.  D.  2,  12).  Actio 
Uhmttt  aldbann  balo  badl^lagred^t  an 
f  i(^  b.  ^.  abgegeben  bon  einer  möglichen  ^er» 
t^eibigung  be«  Öenagten  (§  1.  3.  I.  4,  13: 

„efficax  est  adversus  eum  actio, scd 

defenditur  per  exceptionem  — '*)  —  balb  baö 
Älogred^t  überhaupt,  fobag  bei  begrünbeter 
exceptio  bö§  ^orl^anbenfein  einer  actio  Der* 
neint  mirb  (1.  12  D.  4,  4 :  „non  est  ei  actio 
in  mulierem  danda,  sed per  excep- 
tionem summoveri  debet";  1,  30  pr.  D. 
16, 1).  —  Uebrigen^  be^ic^t  fic^  actio  in  ber 
^ebeutung  bon  3—5  tm  njeiteften  ©inn 
auf  jebe  ^rt  ber  ^Rec^t^öerfolgung,  and)  ouf 
bie  Snterbicte  (1.  37  pr.  D.  44,  7),  5.  ^. 
actio  quod  vi  aut  clam  (1.  43  D.  9,  2); 
actio  possessionis  recuperandae  (1.  1  C.  8, 
5);  im  eng  er  n  gewöhnlichem  ©inn  aber  nur 
ouf  bie  regelmäßige  Art  ber  9lcd^t«berfolgunQ, 
welche  jur  ^dt  ber  $anbecteninriften  bamit 
begann,  bag  man  ben  ^rotor  um  @rt^eilung 
einer  formula  für  einen  ju  befteßenben  ^lic^ter 
bat,  im  ®egenfatj  ber  3ntcrbicte  unb  extra- 
ordinariae  cognitiones  (1.  35  §  2.  1.  39  D. 
3,  3.  1.  25  D.  44,  7  1.  18  §  1  D.  46.  4); 
im  cngften  ©inn  befc^rÄn!t  fid^  ber  ^öegriff 
auf  act.  in  personam,  im  ^egcnfa^  oon 
petitio  =  a.  in  rem  (1.  28  D.  44,  7.  1. 
178  8  2  D.  50,  16).  —  6)  öffentliche  «n* 
finge  (1.  1  ü.  47,  20.  1.  15  8  3  D.  48,  16. 
1.  5  C.  2,  8).  —  7)  33eweisibocument  (I. 
6  C.  10,  1). 

Actitare,  Uer^anbeln,  j.  ©.  rem,  cau- 
sam (1.  3  D.  22,  4.  1.  11  8  1  C.  2,  7). 

Actop,  1)  Si^läger  im  eioilprojcffe  (I.  5. 
11  D.  2,  11.  1.  2.  8  3  D.  10,  2.  1.  14.  18. 
19.  23  D.  22,  3.  l.  6  8  6  D.  37,  10.  1.  12 
D.  44,  1).  --  2)  Auflager  eine^  «erbred^en* 
(1.  10  pr.  D.  48,  16).  —  ©efc^öf töfü^rer, 
SSerwalter,    ©tclloertrcter,    unb    jwar 

a)  ein  ©claöe,  ber  jeined  :perrn  ®efd(>dfte 
beforgt  (1.  8  D.  10,  2.  l.  19  D.  40,  5.  1.  40 
8  3.  7  D.  40,  7),  j.  93.  ein  iianbgut  bemml^ 
tct  (l.  32  D.  20,  1.  1.  31  D.  34,  4)  ober 
®elber  für  i^n  eincaffirt  (1.  5  8  3  D.  44,  4); 

b)  ©tcllbertretcr  besi  9Jormunbö,  burc^ 
ein  5)ecret  be«  $rätor^  beftellt  (8  6  1.  1,  23), 
in^bcf.  in  ^rojeffen  be^  9Rünbel§,  litium 
causa  constitutus  (1.  30  8  Ö  D.  3,  5.  1.  6 
D.  26,  9);  c)  ^Sertrcter  einer  Corpora* 
tion,  in^bef.  jur  gül^rung  bon  ^rojejfeu, 
©^nbicuö  (1  10  8  4  D.  2,  4.  1.  1  8  1-  *^ 
D.  3,  4),  5ur  ^ermoltung  einer  ©rbft^aft, 
actor  Imnorum  (1.  25  D.  3,  5),  jur  ^gnltiou 
ber  bon.  poss.  (1.  3  8  4  D.  37,  1);  d)  5öer< 
treter  bc^  loifcrltc^en  ^ribotocrmö' 
gen^,  actor  rerum  privaiarum  nostraruni 
(I.  9  C.  3,  26). 

Actrix,  Klägerin  (l.  41  C.  7,  16). 


Digitized  by 


Google 


Actuaria  navi8  —  Adcrescere 


11 


Actuaria  navis,  8(lubct{Aiff  (l.  2.  pr. 
D.  49,  15). 

Aotuarius,  ^roütontüertl^etleT  (1.  5. 
16.  C.  12,  37.  1.  9  C.  12,  49). 

Actus,  1)  ^anbtung,  ^ct,  ^.  93.  actum 
ad  ohliffntionem  comparandam  interponere 
(1.  2  §  5  D.  12.  1);  corpore  et  actupossess, 
adprehendere  (1.  1  §  21  D.  41,  2);  actus 
prahibentis  0-  20  g  1  D.  43,  24);  actus  ex 
lege  JMbitus  (1.  12  D.  49,  1);  actus  legitirmts 
(1.  77  D.  50,  17).  —  2)  ®efc^&ft,  »c?d^äf^ 
tigwitö.  Sfunction  a  4  §  4  D.  1,  16.  1. 
8  pr.  D.  48,  19.  1.  5  §  3  D.  50,  16).  — 
3)  Verwaltung,  a>e?(^äf tsfü^rung,  j. «. 
actum  ger&re  0-  16  pr.  D,  39,  4,  1.  99  §  2 
D.  50,  16),  administrare  (1.  44  §  1  D.  3.  5. 
1.  1.  2  C.  11,  37);  actus  rationem  reddere 
(1.  19.  41  D.  26,  7.  1.  1  §  3  D.  27,  3);  ab 
actu  removeri  (1.  51  D.  46,  3).  —  4)  bic 
flervitus  praed.  rust.,  über  ein  frembe«  ®runb* 
pfid  Ste^  ju  treiben  unb  mitSBagenju 
fahren  =  ius  arjendi  vel  iumentum  velve- 
hiculnm  (pr.  I.  2,  3.  1.  1  pr.  D.  8,  3);  aud^ 
bcr  fSeg,  ouf  toeld^em  fol(^e5  oefc^ie^t:  re- 
ficere  actum  (1.  4  §  5  B.  8,  5). 

Acucuia,fIeinfte9JabeI(l.lC.Th,3,16). 

Aculeufl,  @t0(^el  (1.  1  C.  3,  43.  1.  2 
C.  Th.  8,  5);  tropif(^:  audoritatis  nostra^ 
aculei  dirigantur  in  eos,  qui  etc.  0*  4  §  7 
C.  1, 5) ;  Ifffis  aculeos  incurrere  (1. 1  C.  9, 44). 

Acus,  ^ahtl  (1.  25  §  10  D.  34,  2). 

Acutus,  fd^orf:  acutissimi  ingenii  vir 
(1.  30  C.  6,  42). 

Ad  (praep.),  1)  §u,  bie  Slic^tung  too^ 
^in,  bog  S^tt  bejeit^nenb,  j.  ©.  accedere 
ad  locum  aliquem  (1.  4  pr.  D.  1,  8);  adire 
ad  fontem  (1.  3  §  3  ü.  8,  3);  aditus  ad 
aliquem  (1.  19  D.  2,  4);  vocari  ad  ali- 
quem (1. 1  pr.  D.  2,  5) ;  confugere  ad  aedem, 
ad  actionem,  defensionem  etc.  (f.  confu- 
gere); a^ccedere  ad  emptionem,  hereditatem, 
possessionem  etc.  (f.  accedere  8.  2.);  per- 
venire  ad  annos,  ad  pubertatem,  civitatem, 
libertatem,  dignitatem  etc.  (f.  pervenire 
8.  2.) ;  perdttcere  ad  libertateni  etc.  (f.  per- 
docere  s.  1 ) ;  adspirare  ad  magistratum  etc. 
ff.  adspirare)  —  2)  ju,  für,  ben  S^^^ 
bejetc^enb,  j.  ©.  procuratorem  dare  ad 
aliquid  (1.  28.  42  §  4.  5.  1.  43  pr.  D.  3, 
3) ;  tutor  datus  ad  Universum  Patrimonium 
(§  17  I.  1,  25);  debitor  conventus  ad  so- 
lutionem  (1.  47  pr.  D.  2,  14);  relinqui  ad 
alimenta  (L  8  §  15  D.  2,  15;  a/i  refectionem 
fomacis  etc.  praestari  (1.  58  §  2  D.  19,  2); 
ad  monumentum  aedificandum  dare  (1.  40 
§  5  D.  35,  1);  sumptus  ad  honnres  fnctus 
(I.  44  pr.  D.  3,  5).  —  3)  ju,  einen  Erfolg 
6fi|ft(^nenb,  5.  93.  ad  irritum  devocare  (l.  7 
C  2,  50);  ad  uUUtatem  cedere  (1.  16  C.  5, 
71).   —  4)  h'\9>  ju,  auf,  a)   einen    3^*** 


punft  bejeid^ncnb,  j.  ©.  ad  diem  (1.  6  §  1 
D.  18,  1.  1.  34  D.  28,  5.  1.  77  D.  45,  1); 
ad  tetnpm  (1.  4  pr.  D.  8,  1.  1.  44  §  1  D. 
44,  7);  b)  ein  Wta%,  eine  Otenjc  bcjeic^* 
nenb,  j.  S3.  ad  modum  exilii  ferre  senten- 
tiam,  bi«  jur  ©träfe  be«  (gjiU  erfennen  (1. 
39  §  1  D.  40, 12);  ad  quartam  solam  ad- 
mitti  (1-  22  §  1  D.  1,  7);  ari  certum  pon- 
du8  locare  (1.  30  §  2  D.  19,  2);  ad  aliquid, 
einiqermajen  (1.  1  pr.  D.  37,  5).  —  5) 
auf,  §u,  bie  ©ejie^ung  auf  eine  @aAc 
oi>n  $erfon  ober  ju  etnmd  bejeic^nenb,  5.  ^. 
pertinere  ad  (1.  11  §  10.  D.  32  1.  16  §  7 
D.  39,  4  1.  3  §  1  D.  43,  30);  transferH, 
transmitti  ad  aliquem,  cf.  transferre,  trans- 
luittere  s.  3);  in  9ejug  auf,  j.  ©.  locum 
habere  ad  aliquid  (1.  34  pr.  D.  12,  2);  ig- 
nosci  ad  aliquid  (1.  157  pr.  D.  50,  17). 
—  6)  bei,  neben,  an,  j. ».  subsidere  ad 
aliquem  (1.  62  §  1  D.  35,  1),  ad  parietem 
(1.  13  pr.  1.  19  §  2  D.  8,  2);  codicilli  ad 
t^stam.  facti  (1.  36  pr.  D.  29,  1) ;  (wi  manum 
habere  (1.  19  §  5  D.  16,  1).  —  7)  nac^, 
gemäfe,  j.  ©.  ad  exemplum  (LI  §  1  D.  3, 
4);  ad  simüitudinem  (1.  35  §  8  D.  4,  6.  1. 
9  §  1  C.  5,  9);  ad  instar  (1. 4  §  6  C.  6,  28); 
ad  arhitrium  suum  (1.  42  D.  ^,  3);  nume- 
rare  annum  ad  dies  (1.  134  D.  50,  16).  — 
8)na^,  auf  einen  S^Hpunft  belogen:  ad 
annum  (=  post  a.)  über  esto  (1.  18  §  2 
D.  40,  4). —  9)  gegen,  j.  ©.  appellare  ad 
aliq.  =  adversus  aliq.  (1. 1  D.  49,  9). 

Adaequare,  1)  anpaffen,  einfügen: 
sigiUa  adaequata  (\,  41  §  13  D.  30).  —  2) 
gieid^ftetlen  (1.  2  C.  12,  12). 

Adaeque  =  aeque  (1.  4  C.  Th.  8,  18). 

Adaerare,  nac^  ®elb  anfc^Iagen  (1.1 

C.  10,  28.  1.  15  0.  12,  37);  adaeratio,  3t  n^ 
fc^lagung  nac^  ®elb,  ^elbanf(^lag  (l. 
13  eod.  1.  4  C.  12,  39). 

Adamare,  lieb  getvinnen,  5.  ^.otium 
(1.  5  C.  Th.  7,  1). 

Adamas,  Diamant  0- 16  §  7  D.  39,  4) 

Adaugere=aM</ere:  /Wcu^tot««  adauctae 
(1.  17  §  2  D.  27,  l.'l.  57  D.  40,  4). 

Addnotus,  gerüftet,  5.  ©.  magicis  ar- 
tibm  0.  4  C.  9,  18). 

Adclamare,  laut  ^uruf  en,  juiaud^^en 
(1.1  C.  12,  46);  adclamatio,  lant tx  SnvnU 
inSbef .  aU  ^eifall^bejeugung,  j.  ©.  adclamat. 
popularium  0-  28  §  3  D.  48,  19);  ex  ad- 
clamatione  popidi  manumittere  (1.  17  pr. 

D.  40,  9). 

Adcrescere,  1)  ^umac^fen,  anmac^f en: 
a)  rei  alicui,  ju  einem  Öanjcn  al^  integri« 
renber  ^eil  ^nsufornmen,  j.  33.  fundo  al- 
luvione  adcr.  (1. 18  §  14  D.  19, 1);  fructus. 
partus,  et  quod  adcrevit  rei  (1.  12  D.  12, 
4);  pars  legato  adcr.  (1.  2  pr.  D.  43,  3): 
ifswtfr.  proprietate  adcr.  (1.  18  §  1  D.  13, 


Digitized  by 


Google 


12 


Adcorporare  — Adficere. 


l 


7.  1.31  §  3  D.  21,  1);  b)  personae  alicui, 
an  S^wonbcn  fallen,  toirb  ^auptföc^lid^ 
üon  bem  Stnfall  eined  üacant  gen)orbe=' 
nen  (Stbt^eiU  obet  tSetmä^tnigan« 
t^eiU  an  ben  ^ur  ^bfc^aft  ober  jum  $er» 
mö^tnig  ä)Htberufenen,  ben  coheres  ober 
collegatarius,  gebrau(^t,  j.  ©.  portio,  pars 
hereditatis  s.  Z«/;«**  alicui  adcr.  (1. 10  D.  7, 

2.  1.  81.  35  D.  '29,  2.  1.  61  §  1  D.  31.  1.  5 
D.37,  1.  1. 12  pr.D.  37,  4);  uausfr.  (duo- 
bu8  coniunctis)  legatus  alten  adcrescit  (1. 
1  §  3  D.  7,  2),  iu^  adcrescendiy  'üntoad)^ 
fun^iJred^t,  b.  ^.  baS  Mc^t  ber  mit  §lnbem 
ju  einem  ©anjen  berufenen  ^bcn  ober  95er* 
mdd^tnifenel^mer,  ben  erlebigtcn  ?lntbeil 
eine«  SWitberufenen  *u  erwerben  (1. 1. 

3.  6  §  1.  1.  8  D.  7,  2. 1  17  §  1  D.  28,  5. 
1.  3  §  9  D.  37, 1);  eine  befonbere  ^ebeutung 
l^at  ha^  ins  adcr.  aber  in  ^epg  auf  ha^  olte 
döile  ^iot^erbcnrec^t  präterirter  %bd)tn  unb 
entfernterer  2)efcenbenten  in  patria  pot.  bc« 
2:eftator«,  inbem  e«  l^ier  ba8  Siecht  bebeutet, 

ugleid^  mit  ben  eingelegten  ©rben  in 
ie  ©rbft^aft  einzutreten  (pr.  1.  2,  13. 
1.  4  §  1.  4  C.  6,  28).  — 2)  hinauf ommen, 
binjugeääblt  »erben  (Gai.  II.  124.  Ulp. 
22,  17).  —  3)  adcrescentes,  ©rfa^männcr 
in  Bejug  auf  hit  Seiftung  oon  Steuern  unb 
^egjibicnft  (1.  un.  C.  11, 13  1.  3  §  1  C.  Th. 
6,  35, 1 11  C.  Th.  7,  1.  cf.  Gothof.  ad  h.  1.). 

Adcorporare  =  incorporart:  ß^co  ad- 
corp.  (1.  30  pr.  C.  Th.  16,  5). 

Addere,  1)  ^iuAuf  ügen,  5.  93.  accessio- 
num  nomine  additum  (1.  34  §  2  D.  3, 
5);  add.  condicionem  (1.  9  §  5  D.  28,  5); 
B,M.pretio  (1.4§6  D.  18,  2).  —  2)  ^inein* 
t^un  0.  206  D.  50,  16). 

Addioere»  1)  jufpred^en,  jiuerfennen 
bur(^  ric^terli(^e«  Urt^eil  ober  obrigfeitlid^e« 
3)ecret,  j.  93.  add.  alicui  bona  (tit.  1.3,  11. 

1.  6.  8  1  D.  25,  3.  1.  2.  4  8  5  D.  40,  5), 
pignm  (1. 15  8  6  D.  42, 1);  alienae  potesiafi 
addici  patremfam.  (1.  3  8  4  D.  43,  30); 
ocWtcfio,  3uf^)re(^ung,3we'^'fcnuung  (l. 
4  8  2  D.  40, 5).  —2)  sumeif en,  jut^eilen, 
inSbef.  bom  93eftcnen  eine«  iudex  ober  arhiter 
gebraucht  (1.  39  pr.  1. 46.  80  D.  5,  1);  iudcr 
actioni  addictus  (1.4  %l\>.  13,  4);  arbiter 
fam.  ercisc.  iudicio  addictus  (1.  30  D.  10, 
2). —3)  aufogen,  Derbanbeln,  \>cxtau^ 
fcn  (1.  2  8  8.  1  7  8  6  D.  41,  4);  ad  diem 
addicere,  in  diem  addictio,  tec^nifc^er  9lu§* 
bru(f  für  ben  SScrfauf  einer  (Sac^e  unter  bem 
SJorbel^alt,  ba^,  toenn  binnen  beftimmter  Reit 
bem  35crfäufer  ein  beffere«  6Jebot  getrau  tt)irb, 
bicfer  ben  9^erTauf  aufgeben-  barf  (tit.  D.  28, 

2.  1.  2  8  4  D.  41,  4).  -  4)  äujprct^cn  fig. 
(!.  30  8  3  D.  41,  1.  1.  7  pr.  D.  48,  26). 

Additamentum,  1)  =  adiectio  s.  1,  (1. 
1  C.  3,  12.   1.  16.  23  D.  4,  32).  -  2)  = 


augmentmi  (1.  26  §  2  D.  23,  4).  —  3)  = 
accessio  s.  3  (1.  91  8  5  D.  32). 

Additlclus,  ^injugefett  (1.  98  8  1  D. 
50,  16). 

Addubitare,  93ebenlen  tragen  (l.  29 
8  8  D.  28,  2). 

Adducere,  1)  ujo^in  fül^ren,  bringen, 
$.  93.  ad  tnlUim  add.  equum  (1.  5  8  7  D.13, 
6);  add.  ad  effectum  (1.  8  C.  7,  53).  —  2) 
anführen,  benennen:  testem  add.  aliqnem 
(1.  10  C.  4,  5).  —  3)  öeranlaffen,  be» 
wegen  (1.  10  f  2  D.  40,  5). 

Ademptio  ).  adimere. 

Adeo»  1)  fo  f  e^r,  j.  93.  ad.  saepe  (l.  76 
D.  5,  1);  ad.  longius  (1.  5  8  6  D.  41.  1). 

—  2)  atfo  (1.  6  pr.  D.  36,  1). 
Adeptio  f.  adipisci, 

Adesse,  1)  gegenwärtig,  jugegen 
fein,  in«bef.  bei  einer  gerichtlichen  ober  fc^icbö* 
rid^terlic^en  93er^anblung,  toor  ©erid^t  er^ 
fc^einen  (1.  19  8  2  L  21  8  10.  U  D.  4, 
8.  1.  29  pr.  D.  5,  2.  1.  1  D.  49,  4);  ad 
iudicium  non  adesse  (1.  3  8  1  ^'  42,  8). 

—  2)  beiftel^en,  93eiftanb  leiften,  inSbef. 
3emonbem  ot§  SHec^tSbeiftanb,  aU  SSin» 
toalt  bienen  (1.  6  8  1.  l.  11  B.  3,  1.  1.  9 
8  1  D.  48, 19).  —  3)  oor^anben  fein:  servo 
adest  aliquid,  ber  ©cfooe  befijt  eine  gewiffe 
(Sigenfc^aft  (1.  17  8  20  D.  21,  1).  -  4)  = 
competere:  adesse  sibi  privilegia  gloriari 
(1.  11  C.  10,  48). 

Adfatim  (adv.),  jur  @lenüge,  ^in^ 
länglich  (l.  12  C.  Th.  12,  1). 

Adfatus  saeri,  dinni  etc.,  faif erliefe 
9Serorbnungen,  9iefcripte  (1.6  C.  1,  23. 
1.  6  C.  7,  51). 

Adfectare,  1)  nac^  tttoa^  ftreben,  um 
^ttoaS  fic^  bemül^en,  ä-  ®«  ^^^'  gloriam 
(1.  11  pr.  D.  48,  19);  tutela  vel  cura  ad- 
fectata  (Vat.  8  1«8.  8  5  1.  1,  25).  —  2) 
erfünftcin,  crl^cuc^eln,  j.  93.  error  non 
adfectJvtuR  (1.  4  C.  5,  5). 

Adferre,  1)  ^erbei*,  ^inju  tragen, 
fübrcn,  bringen  (1.  20  pr.  D.  3,  5.  1. 
4  D.  14,  3.  1.  64  8  2  D.  21,  2).  —  2) 
t)orbringen,  anführen,  ^.  93.  iustas 
causas.  —  3)  herbeiführen,  oerfc^affen, 
bcwirfen,  j.  93.  restttutUmem  (1.  11  8  5  D. 
4,  4) ;  meliorem  condicionem,  bem  9Ser!öufer 
ein  beffere«  ®ebot  t^un  (1.  41  pr.  D.  6.  1). 

—  4)  jufügen,  antbun,  j.  93.  adf.  alicui 
iniuriam  (1.  3  8  13  D.  37,  10.  1.  1  8  1  !>• 
43,  13),  rim  (1.  3  8  1  D.  29,  5). 

Adficere  aliquem  aliqua  re,  1)  3eman* 
bem  etwaö  jufügen:  adfwi,  oon  ctwa^  be* 
troffen,  mit  cttoaö  belegt  werben,  etwas 
erleiben,  j.  93.  poena  (1.  10  8  2  D.  48, 
19).  iactura  (1.  28  8  12  eod.),  damno  (1.  4 
D.  36,  1),  ifiini-ia  (1.  22-8  2  D.  46,  8),  ne- 
cessitate  (1.  14  D.  50,  12).  —  2)  Semonben 


Digitized  by 


Google 


Adfigere  — Adhaerere 


13 


mit  titoa^  Deriel^en,  5.  16.  lucro  adf.  ali- 
quem  (1.  14  pr.  D.  37,  5). 

Adfigere,  anl^cftcn,  on  etwa«  bcfcfti* 
gen,  a-  ©t  oerft^M«  adfixa  (1.  17  pr.  D.  19, 
1);  domus  cum  omnüms  adfixis  (l.  18  §  14 
D.  33,  7). 

Adfingere,  anhielten:  falsam  fidein 
rdms  non  gestis  adf.  (1.  2  C.  Th.  2,  4). 

Adfinis,  1)  ongrÄnjenb,  ©rftnanac^» 
bat  0.  12  D.  10, 1).  —  2)  öcrfc^tpögert: 
fo  f^itn  bic  SSemanbten  cincd  S^cgottcn  im 
Ser^Itnig  ju  bem  anbem  (Sl^egatten  (1.  4 
§  3  ff.  D.  38,  10:  »adfines  sunt  viri  et  uxo- 
ris  cognati,  dicti  ab  eo,  qnod  duae  cog- 
nationes,  qnae  diversae  inter  se  sunt,  per 
nuptias  copulantur,  et  altera  cui  altenus, 
cogfuxHonis  finem  accedit^J.  —  3)  gm  tt)ct* 
tercn  Sinne  oHe  ^crtoanbte  unb  SSerf  c^toä* 
gertc  (1.  6  D,  27,  2). 

Adfinitas,  1)  ha»  ^erl^ältnig  ber  $er^ 
wanbten  eined  Sl^egatten  jubemanbern 
(Statten,  ©c^mägerfc^aftunb  (Stieföer* 
»onbtfc^aft  (1.  4  §  3  ff.  D.  38,  10).  —  2) 
bad  Ser^attnig  ber  @:^egatten  ober  SSer« 
lobten  gu  einonber  (1.  8  D.  12,  4.  1.  38 
§  1  D.  22.  1).— 3)  nabe  «ertt)onbtj<^aft 
fotoo^t  aU   ©(Qtodgerfd^aft  (1.  39   D.  47, 

10.  1.  22  C.  9,  47).  —  4)  «ertoonbtfi^aft 
über^upt  (1.  11  C.  3,  38). 

Adflrmare,  bcrfid^ern,  5.  39.  adf.  ali- 
q%tid  adesse  servo,  de  mancipto  adf.  aliquid 
(1. 17  §  20.  1.  18  D.  21,  1);  adfirmatio,  »er- 
ji(^erunfl  (1.  29  pr.  D.  22,  3.  1.5  §  6  D. 
49, 1 6) ;  adfirmator,  einer,  ber  bie  3  0  ^  I  u  n  g  8  * 
jä^igfeit  ober  S^öerlÄffigfeit  S^mon* 
bed  Derfif^ert  (1.  13  pr.  D.  4,  4.  1.  4  §  3 
D.  27,  7). 

Adfliotare  ««  adfligere  s.  1 :  adflictari 
mtwrm  (1.  2  C.  Th.  10,  4);  adflictatio,  ßu* 
fügung:    iniuriarum  adfl.  (1.  22   C.  Th. 

11,  30). 

Adfligere,  1)  =  adficere  s.  1.  5.$.  damno 
adfl.  aliquem  (1. 2  C.  3,  35) ;  adflictus  ver- 
heribus,  tormentia  (1.  6  D.  48,  6);  infamia 
adflicta  opinio  (1.  24  C.  9, 9).  —  2)  Seman» 
ben  treffen,  in  3ÄitIeibenfc^oft  jie^en,  g.  ©• 
persecutio  heredem  quoque  adfligit  (1.  11 
§  3  D.  39,  4).  —  3)  verringern,  ber*» 
fc^lec^tern,  j.  53.  pretium  adflictum  (1.29 
D.3,5). 

Adfluere,  fidi  an  ettoad  machen:  adfl. 
exerciiium  metallomm  (l.  1  C.  11,  7). 

Adgerere,  auflud ufen  (1.  26  pr.  D. 
38,  7). 

Adgnasoi,  1)  (baju)  geboren  tt>erben, 
wn  gingen  ber  X^ere  gebraucht  (1.  28  D. 
33,  7.  1.  1  §  11  D.  47,  4);  adgnata,  bie 
gnngen  toon  X^eren,  j.  ^.  ex  adgnatis 
gregem  supplere  (l.  68  §  2  D.  7,  1).  — 
*l)  M  9UH8  heres  nad^geboren  »erben,  b.  1^. 


nad^  bem  5:obe  be«  grblafferö  oberauc^ 
naö)  ber  Xeftamentderric^tung  geboren 
ttjcrben,  unb  jtoar  ald  ein  ber  patria  pot 
beiS  @rbl.  unmittelbar  unterh)orf euer; 
quasi  adgnasci  toirb  t)on  benen  gefagt,  toeld^e 
nid^t  burd^  il^c  ®eburt,  f onbern  burcfi  ^bop* 
tion,  ober  baburt^,  baj  fie  an  bie  @teue  eine« 
»egfattenben  suus  heres  rüden,  nac^  ber 
Xeftament^erric^tung  sui  h.  beS^eftatord 
»erben  (1.  3  pr.  1.  6  pr.  1.  13  D.  28,  3). 
—  3)  angeboren  »erben,  b.  1^.  burt^  ^Ib* 
o:ption suus  ober  agnatifc^er  SSertoanbter 
gemanbed  »erben  (1.  10.  23  D.  1.  7). 

Adgnatiolumiu8»bad Siecht  ber  ^gna» 
ten  (1.  25  §  3  C.  6,  58). 

Adgnatio,  1)  bie  ®eburt  eineS  suus 
heres  naö)  bem  Xobe  be3  ©rblaffer« 
obernac^berXeftamentöerrit^tung;  3Ma«t 
adgnatio,  ha»  ^injufommen  eine«  suus  h. 
burd^  9(b Option  ooer  succedendo  in  hcum 
sui  h,  (1.  22  D.  28,  2.  1.  1.  8  pr.  1.  13  D. 
28, 2).  —2)  bie  auf  ben  SlejuS  hex  patria  pot. 
[id)  ^nbenbe  »ertoanbtfc^aft,  b.  f).  bie 
SSerbtnbung  berj.  ^ßerfonen,  toeld^e  in  hnp.p. 
eine«  gemeinfamen  gamilienöater«  ftel^en,  ober 
ftel^en  mürben,  totnn  berfelbe  nod)  (ebte  (1.  7. 
23  D.  1,  7  1.  4  D.  38,  8.  —  3)  =  adgnati 
(1.  48  C.  10,  32). 

Adgnatus,  em  agnatifdber  »ertoanb»' 
ter,  f.  adgnatio  s.  2.  (1.  7  D.  26,  4:  „sunt 
adgnati,  qui  per  virilis  sexus  personas 
cognatione  iuncti  sunt,  quasi  a  patre 
cognati"^). 

Adgravare»  übermäßig  befd^n^eren  (1. 
39  §  4  D.  39,  2). 

Adgredi,  fid^  an  etwa«  ober  an  geman* 
ben  mad^en,  bal^er  a)  ettoa«  unternel^men, 
j.  IB.  rem,  negotium  (L  9  §1  1.  15  D.  3, 
5),  accusationem  (1.  2  §  1  D.  48,  5);  ober 
übernel^men,  5.  9.  u£orem  muneris  (1 18 
§  13  D.  50,  4);  b)  gemanben  angreifen, 
anfallen  (1.  1  §  11  D.  9,  1.  1.  28  §  10 
D.48, 19);  red^tlic^in^nfprud^  nebmen 
(1.  1  §  9  D.  27,  8). 

AdgregAre,  1)  l^ingured^nen,  gu  etwa« 
red^nen,  jäl^len  (1.  8  D.  49,  17).  —  2) 
gemanbem  ettoa»  anrechnen  (1-27  §  2  D. 
46,  1).  —  3)  binben,  Oerpfli(^ten,  neces- 
sitatibus  aigregari  (1.  19  C.  10,  32);  se 
adgreg.  officiorum  privilegiis  et  actuum 
praeiudiciis  (1.  43  eod.). 

Adgressor,  wer  gemanben  gemaltfam  an« 
fänt,  »läuber,  3Rörber  0-3  §  3  D.  47, 
9.  1.  7  D.  48,  9  1.  2  C.  9,  16). 

Adgressio,  adgressura,  adgreasus, 
gewaltfanter  Angriff,  Unfall  eine«  M&u* 
ber«  ober  3Jlörber«  (1.  4  §  2  D.  10,  2.  1. 
18  §  7  D.  36,  1.  1.  1  C.  3,  27). 

Adhaerere,  1)  mit  etttm«  ^ufammen» 
Rängen,  t>erbunben  fein,  ju  etwa«  ge^ 


Digitized  by 


Google 


14 


Adhibere  —  Adire 


l^ören  (1.  43  D.  6,  1  1.  112  pr.  D.  BO.  1. 
52  §  7  D.  32).  —  2)  einem  3)ienfte  obliegen 
(1.  3  C.  10,  30.  1.  2  C.  12,  26). 

Adhibere,  1)  anJoenben,  j.  Sö,poenam 
Scti  (1.  1  §  3  D.  25,  4),  preces  (l.  2  §  3 
D.  43,  26),  diligentiam  (§  2  I.  3,  14.  §  1 
1.3,  27),  curam  (1.3  §4  D.  1,15),  modum 
().  137  §  3  D.  45,  1),  vim,  metum  (1. 10  pr. 
1.  14  §  3.  5.  1.  16  D.  4,  2),  fidem,  3Bott 
galten  (l.  7  D.  17,  1),  anä)  (Stauben 
{dienten  (1.  1  pr.  D.  48,  18),  omnem  rati- 
onem,  allen  ^ei^tanb  aufbieten  (1.  2  §  2  D. 
26,  2).  —  2)  fid^  jtt  ©c^ulben  !ommen 
laffen,  ^.9,  neglegentiam  (l.  10  pr.  D.  16, 
2),  moram  (1.  18  D.  18,  6),  fraudetn  (1. 11 
D.  34,  9).  —  3)  jttjic^en,  baju  nehmen, 
5.  ö.  teMes  (1.  14.  15  D.  22,  5.  1.  18.  20. 
27  D.  28,  1),  fuleiussores  (1.  6  §  2.  1.  8  §  7 
1.  29  D.  46,  1),  consüUim  (1.  15  §  5  D.  40, 
2) ;  solutionis  causa  aliquem  adh.  (l.  98  §  5 
D.  46,  3);  concubinam  sibi  adh.  (1.  11  §  2 
D.  24,  2).  —  4)  ^injufügen,  j.  ».  adh. 
alicui  heredem  (1.  86  D.  28,  5).  —  5)  an* 
führen,  öotb ringen  (1.  1  pr.  D.  14,  6). 

—  6)  anlegen:  vincula  adh.  corpori  (1.216 
D.  50,  16). 

Adhuc,  1)  noc^,  je^t  no(^  (§  6.  7.  I. 
1,  10).  —  2)  and)  bann  noc^,  bennoc^  (l. 

14  §  2  D.  34,  1);  adhuc  tarnen  (l.  1  pr.  D. 
36,4);  adhuc  tantundem  (1.  8  §  5  D.  37,4). 

—  3)  nod^,  f  ogat  (1.  14  D.  2,  11.  1.  3  §  3 
D.  4,  4). 

Adiaoens,  anlicgenb,  angrenjenb  (1. 

15  §  14  D.  39,  2). 

Adioere,  l)]^injnfägen,  g.  IB.  rei  suae 
adi.  rem  alienam  (1.  23  §  2  D.  6,  1)) ;  quod 
flumen  agro  nostro  adicit  (1.  7  §  1  D.  41, 
1);  coheredem  alicni  adic.  (1.  7  D.  10,  2.  1. 
32  D.  28,  6);  condicionem,  dienif  tempus 
adi.  hereditAti  s.  legato  (1.  14  D.  28,  7. 
1.  21  pr.  D.  36,  2.  1.  17  D.  50,  17);  fide- 
iussarem  adi.  (1.  6  D.  46, 1);  in  stipulatione 
(solutionis  causa)  adi.  aliquem  s.  alicuius 
personam,  bei  einer  ©ti^.  eine  britte  ^ßerfon 
ald  eine,  melc^er  gültig  B^^^^^ung  geleiftet  mer^ 
ben  fann,  ^njufügen,  j.  6.  bnrc^  biegormel: 
mihi  aut  Titio  dare  spondes?  (L  141  §  8. 
9  D.  45,  1  1. 12.  2Ö  pr.  D.  45,  3.  1.  23  D. 
46.  1.  1.  59.  95  §  5.  1.  98  §  5  D.  46,  3). 

—  2)  (pretio  8.  pretium)  adi.,  aud^  plus  adi., 
ben  ftaufprei«  er^öl^en,  ein  bejfered 
öebot  tl|un  (1.  7.  8.  17.  18.  19  D.  18,  2). 

—  3)  »erf  en  (1. 11  pr.  D.  9, 2),  toenn  nicl^t 
deiecto  jn  lefen  ift. 

AdiecUo,  1)  ^insufügung,  j.  ©.  ea 
natura  gregis  est,  utadiectionibuscorporum 
maneat  idem  (1.  30  §  2  D.  41,  3);  adi.  do- 
minii  per  continuationem  possessionis  (1. 
3  eod.);  adi.  alterius  materiae  (L  35  §  2 
D.  18,  1),  domicilii  (1.  11  D.  1,9);  in  58e< 


gug  auf  Stipulationen  be^eic^net  ed  bie  ^iti" 
gufügung  eine£^  solutionis  causa  adiectus 
(1.  12  D.  38,  1.  1.  126  §  2.  1.  141  §  7  D. 
45,  1).  —  2)  a^erme^rung,  äuwac^g  (1. 
4  §  1  D.  18,  2.  1.  7  8  3  D.  48,  20).  —  3) 
3ufat,  »cifa^,  ßlaufcl  (1.  70  D.28,  5. 
1.  30.  81  8  4.  1.  108  §  8  D.  30).  — 4)  ©r- 
böl^ung  be^  ^auf^reifed,  befferest  (^c- 
oot,9)le^rgebot:  prima,  secunda,  superior, 
posterior,  sequens  adi.  (1.  11  pr.  1.  17  D. 
18,  2.  1.50  D.  49,  14);  adiectione  superari 
(1.35  D.  4,  4);  venditori  adi.  fU  (1.  19  D. 
18,  2);  admittere,  recipere  adiectione m  (l. 
4  8  !•  1-  10  eod.);  intra  diem  adiectionis, 
bebor  ein  befjerc«  ©ebot  erfolgt  (1.  15  pr. 
eod.). 

Adieotus  =  adiectio  s.  1  (j.  4  C.  12, 
19) 

Adi^re,  nötl^igen,  gU^ingen,  g.  9. 
ad. aliquem  (ad)  iaduraiidum  H.iureiurando 
(1.  6  pr.  8  2.  1.  15  D.  37,  14.  1.  31.  32  pr. 
D.  40,  9). 

Adimere,  wegnel^men,  entjicl^en;  ad- 
eniptio,  ^ntgie^ung,  g.  S.  adim.  vitam, 
civitatem,  ba«  ^thtn,  ^Bürgerrecht  burd^  IBer* 
urt^ilung  entgie^en,  abf^ rechen  (1.  1  pr. 
D.  48,20),  bona,  ba^  Vermögen  eingießen, 
confidciren,  ademptio  hofiorum,  SJermö* 
gen^onfi^cation  (1.  3  8  5  D.  48,  8.  1.  38  § 
8  D.48, 19.  1.  3  C.9,51);  adim.  peculium, 
ein^ec.  wieber  einjiel^en,  jurütfne^mn 
(1.  4  pr.  D.  15,  1),  hereditatemy  eine  hinter* 
laffene  ©rbfc^aft  bem  ®rbcn  wieber  ent^ 
gießen  (1.  1  8  4  I>-  28,  4);  in^bef.  ift  ad- 
imcre,  ade^nptio  ber  tec^nifc^e  9(u2^bru(f  für 
bie  ^\\x^dxL(i\!imt ,  ben  30ßiberruf  tint^ 
^ermäd^tniffed  (tit.D.34,4);  adim.  con- 
dicionem  legati  (1.  3  8  9  cod.),  libertatem, 
bie  einem  ©claben  bermat^te  grei^eit  i^m 
toieber  nehmen  (1.  10  8  1-  1-  59  8  2  1). 
40,  4).      . 

Adimplere,  1)  Dolljiel^en,  erfüllen, 
j.  33.  venditimem  (1.  57  pr.  D.  18,  1),  /t- 
hertates  (1.  15  83  0.  7,  2),  fidem,  eiuen  an- 
oertrauten  SBunfc^  erfüllen,  bom  ©rben  gefagt 
in  1Be§ug  auf  bie  (i^füllung  einei^  feiner  dieb^ 
lic^feit  überlaffenen  »ermät^tniffe-?  (8  12  I. 
2,23). — 2)  befriebigen:  adimpl. ctiraforetw 
8uum  (l.  43  8  1     D.  26,  7). 

Adin venire  =  inrenire  sub  d.  (l.  28  pr. 
D.  48,  19). 

Adipisoi,  erlangen,  ernierben;  adep- 
tio,  Erlangung,  @rn)erbung,g.^.  adip. 
civitatem  (1.  4  D.  49,  15);  adipiscendae 
possessionis  interdicta  (I.  2  83  I).  43,  1); 
adeptio  dominii  (Ulp.  XIX,  8),  codicülorum 
(1.  1  C.  12,  4). 

Adire,  1)  ^injuge^en,  3"*^^^**  ^oben 
aU  ©ertJitut  (1.  11  8  H  D-  8,  4.  1.  3  8  3  D. 
8,  3);  in  ius  s.  in  iure  ad.  (ad  aliquem). 


Digitized  by 


Google 


Aditio —  Adminiculum 


15 


öor  ©cric^t  ge^cn,  um  bie  ric^terlid^  $älfe 
in  ^Inf^mid^  ^u  nel^men  (1.  6  D.  2,  12.  1.  2 
g  1  D.  16.  1.  1.  12  8  4  D.  40.  12).  —  2) 
iidire  aliquem,  3emanbcn  angeben,  an  3cm. 
fic^  toenben  (mit  einem  (Slefu^),  ).  9.  ad 
iudicem  (1.  5  §  2  D.  49.  5).  arhUrum  (1.  21 
§  8  D.  4, 8),  canmdes  (1. 50  D.  35.  1),  prae- 
iorem  (1.  5  §  2  D.  16.  3),  principem  (1.  5 
§  1  D,  49.  5);  potestas  adeundi  (1.  4  §  3 
D.  43.  5).—  3)  ad.  hereditatem,  eine  d^rb* 
f(^ft  onttetcn,  b.  1^.  aU  heres  voluntarius 
edlären,  bafe  mon  eine  beferirte  ©rbfc^oft 
annehme  (l.  21  §  5  D.  4,  2.  1.  7  §  9  D. 
4,  4). 

Adltlo,  l)bad  9(ngef)en  mit  einem  ®e« 
\ud),  ^njtt^en,  j.  Ö.  ad.  praetoris  (1.  1 
§  2  D.  39.  1);  ad^iduae  adit.  (1.  12  pr.  C. 
8.  17).  —  2)  (htreditatis),  erbji^aft^an- 
tritt,  b.  ^.  bie  (Stflärung  eine^  heres  volun- 
tarius. erbe  fein  ju  »oHen  (1.  22  D.  4.  4. 
1.  18  D.  8.  1  1.  45  pr.  D.  29.  2).  — 3)8«»» 
fammenlunft  (1.  12  C.  Th.  16.  5).  —  4) 
=  ingresam  (1.  7  §  2  C.  Th.  6.  22). 

Aditiis,  1)  8»i0öng,  bie  3RögIid^feit,  wo* 
Ww  ju  ge^en,  5.  33.  ad  funduni  (1.  1  §  2  D. 
7,  6).  domum  (l.  20  §  1  D.  8,  2).  hortum 
(1.  41  D.  8.  3),  sepulchra  (1.  5  D.  47,  12). 
praetorem  (1.  23  §  1  D.  36,  1);  aditum  ad 
se  praesiare  (I.  19  D.  2,  4);  ad.  dare  ad 
inve^stigandum  fugitivum  (1.  1  §  2  D.  11, 
4).  —2)  Rugang^reÄt,  qB  ©ertoitut  (1.  1 
§  1  D.  7,  6.  1.  3  §  3  D.  8,  3.  1.  11  §  1 
D.  8,  4).  —  3)  ©ingang,  XPr  (1. 13  §  7 
D.  7.  1  1.  1  §  10  D.  25.  4.  1.  §  2  §  12  D. 
43,  8).  —  4)  bie  3KögIi(^feit,  \ia^  9ie(^t, 
etJoaS  ju  ertperben,  j.  ©.  ad.  ad  lieredi- 
Uttem  (l.  28  §  3  D.  28,  2). 

Adiudicare,  jufpred^en,  ^uerfennen 
burc^  ric^terlii^en  %üi>\ptud),  j.  IB.  hypothecam 
(1.  16  §  5  D.  20,  1.  1.  12  pr.  D.  20.  4); 
tiona  adi.  fisco  (1.  39  pr.  D.  49,  14);  servuf 
adiudicatus,  anciUa  adiud.  domino  (Gai. 
III.  189.  Paul.  11.  21  §  17);  inäbej.  in  einem 
X^eiIung«<)ro5e6  (§  4-7 1.  4,  17.  l.  1  §  1. 
1.  12  pr.  8  2  D.  10,  2);  adiudicatio,  richtet* 
üAe  Auerlennung  in  einem  Xbeilung^^ 
pto^ti  (I.  cit.  1.  2  8  1  B.  10,  1.  1  36  D. 
10.  2.  1.  79  pr.  D.  28.  5);  im  altern  9f^ed^t 
ber  X^eil  ber  Älagformel,  tooburd^  bei  X^ei* 
lung^Hagen  ber  ^c^ter  angemiefeu  nmrbe, 
bie  ftreitige  ©o(^e  bem  einen  ober  anbeten 
X^eile  jujufprec^en  (Gai.  IV,  39,  42). 

Adiumentum«  Unterftü^ung,  $)älf£^'' 
reiftnng  (1.  12  C.  10,  48). 

Adiunotio  =  accessio  s.  3  Paul.  IIJ,  6 
S  49). 

Adiungere»  1)  anfügen,  mit  ettoa^  Der^ 
binben,  5  ©•  tahukis parietibm  (1.41  8  13 
D.  30),  fundum  fundo  (l.  60  pr.  D.  50,  16); 
fundus  itdiunctus,  ein  anftojenbe«  (äJrunb- 


ftücf  (1.  12  pr.  D.  11,  7).  -2)  beigeben, 
^injufügen,  j.  33.  curatarefn  tutori  (1.  8 
8  4  D.  26,  7.  1.  6.  D.  27,  2).  coheredeftt  (1. 
14  8  1  B.  '^»  7).  — 3)  auferlegen,  lalpor 
adiunctus  alicui  (1.  6  C.  Th.  13,  5). 

Adiuratorius  =  iuratontm:  cauiio  ad- 
iurat.  (1.  4  8  2  C.  12.  25). 

Adlutor,  ® epif  e,  5. 33.  tutelae,  ®cplfe 
in  ber  SJertoaltung  ber  Sßormunbft^aft  (1. 13 
81  D.26. 1);  inSbef.  QJepIfe,  ©teOöertteter 
faiferlid^er  »eamten  (1.  5  C.  1.  18,  l.  1 
C.  1.  31). 

Adlutorium,  ^^\U,  33eiftanb,  5.  33. 
ad  subripiendas  res  adiut.  praebere  (l.  51 
8  3  D.  47.  2). 

Adiutrix  legio,  ^ülfdlegion  (l  3  C. 
12,  52). 

Adiuvare,  unterftü^en,  5U  ^ü(fe 
!ommen,  beförbern,  j.  33.  im«  civik  (1. 

7  8  1  B.  1,  1);  legem  iuterpretatione  adi. 
(1.  64  8  1  D.  35.  1);  adimari  beneficio  (1.  17 

8  3  D.  13,  6).  Sen.  consultOy  exceptione  Scti 
(1.  13  pr.  1.  23.  30  8  1  D-  16.  1),  r^lica- 
tione  (1.  14  8  9  D.  4,  2),  utili  repefitiane 
(1.  21  8  3  D.  33,  1). 

Adleoüo,  Äufnal^me  unter  bie  3)ecuri* 
onen  (1.  7  C.  10,  40). 

Adlegare,  anführen,  fic^  auf  etUHiiS  be^ 
rufen,  j^.  33.  causam  excusationis  (1.  25  D. 
17, 1),  iustam  ignorantiam  (1.  42  D.  50.  17). 
mafidatum  (1.  25  8  1  B-  4.  4),  privikgia  (1. 
5  D.  5, 1),  exceptionem  (1.  21  D.  22,  1);  se 
adi.  ex  Servitute  in  ingenuitat^n,  be^upten, 
baft  mon  nic^t  (Bclat),  fonbern  freigeboren  fei 
(1.  27  8  1  r>.  40,  12). 

Adlegatio,  1)  «nfül^rung  (1.17  D.  4. 
4.  1.  1  8  26  D.  48,  18);  insbef.  «nfü^ng 
t)on  ©ntfc^ulbigungdgrünben  (tit.  C.  5. 
63  ,8i  tutor  V.  curator  falsis  adlegationihus 
excusatus  sit*).  —  2)  33efteuerung  (1  11 

C.  Th.  12,  6). 

Adlevare,  er^ö^en  (1.11  pr.  D.  8.  4). 

Admetirl,na(^  bem  ^age  übergeben, 
jumeffen  (1.  35  8  5.  7.  1.40  8  2  D.  18, 1). 

Adminictdum,  l)Unterftüt^ung,  33ei« 
ftanb,  Unterftü^ungSmittel,  ^ülfd- 
mittel,  j.  33.  emptimis  (1.  72  pr.  D.  18, 
1),  appellationis,  SHed^tSmittel  ber  W^- 
(1. 16  C.7,62),  Uhertatis,  Unterftü^ung^- 
grunb  für  hit  Srei^eit  (1.  7  8  2  D.  5,  3); 
adminiciüa  umisfr.,  bie  jur  Ausübung  beS 
Ufuöfr.  nöt^igen  Siebenred^te  (1.  1  8  1  I>.  7, 
6) ;  uti  adminiculo  ex  persona  auctoris  l^Jt 
e§  in  33ejug  auf  ben  33efiter,  ber  fic^  ben 
33eft6  feinei»  9(uctord  anrechnen  barf  (l.  13  8  1 

D.  41.  2);  citra  iuris  admi.,  ol^ne  burc^  ba$ 
9ie(^t  untcrftüftt  ju  werben  (1.  39  8  9  D.  26, 
7);  adminiculo,  mittetft  (i.  1  C.  4,  45).  — 
2)  Unterftüfter  (1.  15  C.  12,  37). 


Digitized  by 


Google 


16 


Ad  min  istrare  —  Adnotare. 


Administrare^getoftbien/  legatum fidm. 
alicui  (1.  10  §  1  D.  5,  2).-  2)  bcforacn, 
öcrtoaltcn,  j.  fß.  negotia  (1.  5  §  14  1.  7. 
18  §  5  D.  3,  5),  res  rationesve  (1.  9  pr.  D. 
2,  13),  bona  (1.  5  §  2  D.  37,  10),  curam, 
tutelam  (1.  1  pr.  D.  26,  7.  1.  3  §  3  D.  26, 
10),  societatem  (I.  16  pr.  D.  17,  2),  officium, 
munus,  magistratum  (1.  46  D.  18,  1.  1.  15 
D.  50,  1);  administrans,  ©tattbalter  einet 
^oöinj  a.  un.  C.  5,  2.  1.  5  C.  12,  40.  1.  5 
§  1  C.  Th.  8,  15). 

Administratio,  ^ertualtung,  A.  16.  bo- 
norum, rerum  s.  rei  (1.  1  §  3.  1.  3  pr.  D. 

4,  4.  1.  12  D.  13,  7),  pecuUi  (1.  16.  46.  48 
D.  15,  1),  muneris  (1. 14  §3  D.  50,4);  ou(^ 
bebeutet  adm.  fc^Iec^tl^in  bte  ^erroaltung  eined 
«mtc8,  ober  bo^  ^mt  felbft  (1.  6  C.  1,  22. 

1.  3  C.  2,  46). 
Administratiuncula,  unbebeutenbei^ 

«mt  (1.  10  C.  Th.  8,  4). 

Administrator,  ^txtoalttv,  ).  16.  re- 
rum (1.  13  pr.  D.  26,  1),  civitatis  (1.  12 
C.  2,  4);  aihninistratores  reipMicae  fto- 
strae,  bie  l^öc^ften  Staatsbeamten  (1. 3  pr.  C. 

2,  46). 

Admiratio,  Setounberung  (1.  53  C. 
Th.  15,  1). 

Admlscere,  mit  dHtoaS  becmtfc^en, 
öerbinben  (1.  1  §  17  D.  43,  20). 

Admissio,  1)  Setoä^rung:  adm.  bon, 
possessionis  (1.  5  C.  6,  15).  —  2)  gutritt 
ju  bem  Äaifer  ju  einer  ^ubienj:  officium 
admissionum,  Äubienjbienft,  Sommer* 
^errnbienft  (l.  2  C.  12,  28);  magister  ad- 
missionum,  Dberfammerl^err  (1.  1  C.  Th. 

11,  18). 

AdmiasionaliB,  ^ammerl^err,  ber  5ur 
9[ubien5  beim  taifer  anmelbet  (1.  10  §  5  C. 

12,  59.    1.  7  C.  Th.  6,  35). 
Admissor    orlminis,    Urheber    einei^ 

»erbrechen«  (CoU.  VI,  4  §  3). 

Adnüttere,  1)  ju  ettoai^  julaffen,  x.  $. 
adm.  aliquem  ad  s.  in  possessionem  (1.  28 
§  3  D.  5,  1.  1.  1  §  11  D.  37,  9),  ad  bon. 
poss.  (1.  3  §  7.  8.  11  D.  37,  4),  ad  succes- 
sionem  (l.  6  §  1  D.  5,  2),  ad  inoffic.  que- 
rellam  (1. 8  §  7  eod.),  ad  neredit  petitionem 
(1.  20  pr.  D.  37,  4),  ad  hereditatem,  legatum 
(1.  26  pr.  D.  35,  1),  ad  libertatem  (1.  57  eod.), 
ad  testamentum  (j.  14  D.  34,  9),  ad  coUa- 
tionem  (1.  1  §  8  D.  37,  6),  ad  stipulationem 
(1.  13  §  3  D.  39,  2),  obligationem  (L  9  D. 
45,  3),  actioncm  (1.  15  §  24  D.  47,  10), 
ad  munera,  honores  (1.  8  D.  50,  4).  — 
2)  anleiten,  aquam  (1.  1  §  17  D.  43,  20). 
—  3)  ettoaiJ  julaffen,  geftattcn,  gene^«« 
migen,  billigen  (1.  12  §  3  D.  7,  1.  1. 11 
§  13  D.  43,  24.  I.  8  §  3  D.  46,  1).  — 
4)  jutaffen,  in  ^(ntoenbung  bringen, 

5.  ^.    legem  JFalc.,   ratiotiem   legis  Falc. 


(1.  50  §  2.  i.  30  §  5.  1.  93  D.  35,  2), 
Setum  Trebell.  (1.  17  §  6  D.  36,  1),  com- 
pensationem  (1.  48  D.  6,  1).  —  5)  annel^« 
men,  j.  33.  bim.  possessionem  (1.  3  §  4.9. 
1.  5.  7  §  1  D.  37,  1),  hereditatem  (1.  6  § 
3  D.  29,  2),  Uberalitates  (1.  1  §  6  D.  38, 
5),  bona  ba«  SSennögen  an  fic^  nel^men, 
bom  2fi8cu«  gejagt  (1.  4  §  17  D.  40,  5).  — 
6^  fic^  AU  Squiben  lommen  tafien, 
etne  unerlaubte  ^anblung  begeben,  5.  16. 
dolum  (1.  1  §  6  D.  4,  3),  fraudem,  negle- 
gentiam  (1.  7  §  1  D.  26,  10),  damnum 
(1.  43  D.  9,  2),  furtum  (1.  1  §  3.  i.  48  §  4 
D.  47,  2),  iniuriam  (1.  34  D.  47.  10), 
adulterium,  struprum,  incestum  (1.  35  §  1. 
1.  39  §  2.  7  D.  48,  5);  bal^er  admissum 
{aU  Subst),  unerlaubte  %i)at,  SSer^» 
gelten,  «erbred^en  (1.  95  §  1  D.  46,  3: 
—  „impunita  non  dehent  esse  admissa/* 
(1.  10.  11  D.  47,  11.  1.  26.  37.  43  §  1  D. 
48,  19);  in  admisso  deprehendi,  auf  ber 
X^at  ertappt  »erben  (1.  8  D.  19,  5). 

Admodum,  {e^r,  5.  6.  imbecilla  adm. 
aetas,  iuvenis  adm.  (1.  6  D.  48,  6.  1.  6 
8  12  D.  50,  6),  gana  unb  gar  (1.  17  §  17 
D.  47,  10). 

Admonere,  1)  erinnern,  ermal^nen, 
j.  ©.  offidi  admoneri,  an  feine  ^id^t  er» 
innert  »erben  (1.  2  D.  2,  12).  —  2)  öor 
©erid^t  öorlaben  (1.  2  C.  7,  43). 

Admonitio,  1)  ©rinnernng,  3J?a^* 
nung  (1-  2  §  7  D.  5,  1.  1.  6  §  1.  D.  26, 
1.  1.  48  D.  45,  1).  —  2)  3üd^tigung: 
fustium  admon.  (1.  7  D.  48,  19). 

Admonitor,  SJlal^ner  G-  2  C.  12,  60). 

Admonitorium»  Erinnerung,  löe* 
merfung  (C.  Deo  auct.  §  12). 

Admovere,  1)  scalas,  Seitem  anlegen 
(1.  11  D.  1,  8).  —  2)  probationi  admoverij 
ber  Ueberfü^rung  na^e  gebrad^t  »erben 
(1.  1  §  1  D.  48,  18). 

Adnectere,  1)  beifügen  (1.  2  §  17  C, 
1,  27).  —  2)  berbinben,  einberleiben, 
a.  ö.  collegio  adnecti  (1.  1  C.  Th.  14,  8); 
fisco  adnecti  =:  vindicari  (1.  12  C.  Th.  9, 
42);  adnea:iw,tt)oau  gehörig,  ange^örig: 
Servitutes  rebus  soll  adnexae  (1.  13  C.  3, 
34) ;  serryus  proprietario  suo  adnexus  (1. 1 
C.  7,  15). 

Adnepos,  ©rogurgrogentet,  b.  ^. 
(5nM  beS  pronepos  ober  ber  proneptisj 
adneptis,  ©rojur grojenfelin,  b.  ^., 
@nfelin  beS  pronepos  ober  ber  proneptis 
a.  1  §  7.  1.  10  §  16  D.  38,  10). 

Adniti,  fid^  anftrengen,  hemü^^tn 
(1.  2  C.  Th.  8,  18). 

Adnotare,  1)  anmerfen,  bemerfen, 
a.  35.  proprio  chirographo  (1.  30  D.  28, 
1).  —  2)  etttmä  einen  ^ngefc^utbigten  39e» 
treffenbeö  in  bie  bieten  bemerfen,  inSbef. 


Digitized  by 


Google 


Adnotatio  — Adprehendere 


17 


a)  ben  ^amtn  einc^  abtocjenben  ?(nöffc^uibig* 
ttn  be^uf«  bcr  SJorlobung  eintragen :  r<f- 
quirendum  adnotare  aliquem  (1.  1.  2.  4  § 
2  D.  48,  17.  1.  1  §  3  D.  49,  14.  1.  4  §  5 
D.  49,  16);  adnotari,  ut  reqtiiratur;  inter 
reos  adiiot.  (1.  1.3  C.  9,  40);  b)  einen  SScr* 
btet^cr  oU  einen  ju  3)eportirenben  ein* 
^c^ncn  (1.  6  §  1  D.  48,  22.  1.  1  pr.  D. 
49,  4.  L  1  §  3  D.  49,  7).  —  3)  tobein, 
rügen  (1.  82  §  2  D.  31.  1.  14  §  1  D.  48, 
10).  —  4)  antoeifen,  juJoeifen,  j.  iB. 
insulam  alicui  adn.  (l  1  §  3  D.  32).  — 
5)  einf (^reiben,  eintragen:  censibusad- 
notatus  (L  16  C.  1,  3.  cf.  census  s.  5). 

Adnotatio,  1)  53emerfHng,  3(nnter* 
fung  (1.  82  §  2  D.  31).  -  2)  ©injeic^^ 
nung  eine«  ^ngefc^ulbigten  unter  bie 
»orjulabenben  (l.  4  D.  48,  17);  ober 
unter  bie  ju  ^eportirenben  (l.  IOC.  9, 
51).  —  3)  eigen^önbige  Unterzeichnung 
be«  taifer^  (1.  10  pr.  C.  12,  59).  —  4) 
faiferlid^c  Slefolution,  am  9lanbe  eine« 
eingereichten  (Sefudjeg  eigenl^ftnbig  niebcr» 
gefc^eben  (1.  10  C.  1,  2.  1.  1  C.  4,  59,  1.  1 

C.  5,  8.    1.  3  C.  7,  39.   1.  4  C.  9,  16.  1.  2 

D.  10,  12.  1.  43  C.  10,  3?.  1.  2  C.  10,  49. 
1.  2  C.  11,  4.  1,  7  C.  11,  59).  —  5)  «uf- 
aeic^nung,  ©(^rift  (1.  5.  7  C.  4,  19.  1.  5 
0.  10,  2). 

AdnotÄtor,  «ufseid^ncr  (1.  3  C.  Th. 
12,  6). 

Adnuere,  juniden,  burc^  9^i(ten  (eine 
3ttfHmmung  geben  (1.  1  §  2  D.  45,  1);  über^ 
^ipt  juftimmen,  cinnjüligen  (1.  57  D. 
24,  1.    1.  5  C.  8,  47). 

Adnuxnerare,  1)  Sachen,  bie  nac^  ber 
3a^I  beftitnmt  nierben,  gejault  übergeben, 
Sujä^Ien  (1.  35  §  5  D.  18,  1.  1.  31  D.  19, 
2).  —  2)  ju  (Stttaö  ää^len,  rechnen,  bcu 
Säulen  (1.  12  §  23.  1.  18  §  11  D.  33,  7.  1. 
49  D.  50,  16.  1.  132  D.  50,  17:  --  „im- 
peritia  culpae  adnumeratur**);  adnumeratio, 
^injusft^tung  (1.  8  §  1  C.  Th.  6,  22). 

Adolere,  bantpfen  laffcn  (bei  Opfern), 
thura  adoleri  (1.  7  C.  1,  11). 

Adolesoens,  adoleacentia  f.  adulescere. 

Adoleacere  f.  adulescere. 

Adoptabilis,  toünfd^enStoertl)  (1.  1 
C.  11,  12). 

Adoptare,  ^^manben  an  ^inbedftatt 
annehmen,  b.  ^.  burc^  ein  befonberc§9ie(^td* 
gef(^ft  in  feine  üöterlid^e  bemalt  auf« 
nehmen,  fei  e«  afö  ©ol^n,  3^oc^er  oberen* 
H  d^felin  u.  f.  w.  (pr.  §  1  I.  1,  11);  im 
engern  eigcntlid^en  ©inne  bejie^t  e«  fic^ 
nur  auf  ben  f^O,  menn  bie  p  aboptirenbe 
^ferfon  nod^  unter  väterlicher  ^etoalt 
fie^t,  rt/iewi  iuris  ift,  im  ®egenf.  t).  adrogare, 
roäljrenb  e§  im  »eiteren  Sinne  aud^  ba§ 


adrogare  mit  umfaßt  (Gai.  I,  99  sq.  Ulp. 
VIII,  2  sq.  1.  1  §  1.  1.  2.  15.  25  §  1  1.  40 
§  1  D.  1,  7). 

Adoptator,  $(bopttt)t)ater  (1.  1  §  12 
D.  37,  9). 

Adoptio,  ^nna^me  an  ^inbeSftatt 
(in  ber  s.  v.  adoptare  angeführten  uj eitern 
unb  engem  ^ebeutung)  fo  toie  ba«  baburc^ 
begrünbete  SScrmanbtfc^aftfi^öer^ältniß 
(1.  1.  2.  40  D.  1,  7);  in  adoptionein  dare, 
^emanben  in  bie  üdterlid^e  ^lenmlt  eine« 
Zubern  geben  (1.  3.  4.  29  eod.) ;  in  adoptione 
esse,  ahopüxt  fein  (1.  25  §  1  D.  37,  5);  in 
adojytimiem  habere  y  aboptirt  ^aben  (1.  107 
D.  45,  l)i  quamdiu  ad.  diiraty  per  emanci- 
patianem  dissoluta  ad.  (1.  10  §  7  D.  2,  4. 
l.  55  pr.  D.  23,  2). 

Adoptlvus,  burc^  ^boption  begrün* 
bet,  entftanben,  j.  ©.  adopt. //afer  (1.  13, 
14  D.  1,  7),  ßlius  (1.  31  eod.);  au(^  adopti- 
VU8 \d)Ud)ttotq=:  fUitis  adopt.  (1.  27  eod.); 
mater  ad.  (L  29  §3  D.  5,  2);  ad.  Wtei-i  (1. 
10  D.  1,  9);  ad.  f rater  (1.  3  D.  38,  8);  fami- 
Ha  ad.  (1.  3  §  9.    1.  8  §  10.  1.  9  D.  37,  4. 

Adorare,  feine  SSere^rung,  ©l^rfurcj^t 
bej eigen:  ad.  purpuram  eine  (Zeremonie, 
bie  barin  beftanb,  baj  man  unter  ftniebeu« 
gung  ba«  ^urpurüeib  be«  ^aifer«  fügte  iL  25 
§  3  C.  2,  7);  adoratio,  (g^rfurc^tä* 
be^eigung,  ^Inbetung  (1.  1  pr.  C.  Th. 
5,4). 

Adomare,  fcj^mücfen,  Ocitjieren  (1.7 
§  1  D.  50,  10). 

Adpendere,  Gad^en  bie  nac^  bem  &ttoid)t 
beftimmt  »erben,  gewogen  übergeben, 
ju  wiegen  (1.  35  §  5  D.  18,  1.  1.  18  §  3 
D.  4,  3). 

Adplumbare  =  plumbare,  1)  lotsen 
(nic^t  not^toenbig  mit  ^lei),  2)  mit  ^lei 
auögiegen  (1.  19  §  3  D.  34,  2)  ®egenf.o. 
replumbare. 

Adponere,  1)  beifügen,  j.  53.  adp.' 
condicionem,  diem  (1.  54  pr.  56  D.  35,  1); 
tutoris  auctoritas  adposita  (1.  189  D.  50. 
17);  beigeben,  juorbnen,  j.  ö.  ii^rori 
adp.  cmtodem  (1.  1  pr.  D.  25,  4).  —  2)  an* 
nehmen:  adp.  Uyatum  (1.  8  D.  12,  1). 

Adportare,  ^erbeitragen  (1.  1  §  6  D. 
43,  21). 

Adpraehendere  (1.  7  §  2  D.  48,  11)  f. 

Adprehendere,  1)  ergreifen,  feftnel^* 
men,  fic§  bemd^tigen,  ben  ^efij  er- 
langen, 5.  ^.  fnrem  (1.  f»  pr.  D,  9,  2.  1.  7 
§  3  D.  47,  2),  fugitinim  (1.  1  §  3  D.  11, 
4),  feras  (1.  14  pr.  D.  41,  1),  res  heredit. 
(1.  25  §  5  D.  5,  3),  possesHonem  (l.  38  §  2 
D.  41,  2.  1.  4  §  22  D.  41,  3),  ius  (1.  31 
§2  D.  19,  1).  —  2)  über^upt  erlangen, 
j.  33.  causam  Rtatuliberi  (1.  2  pr.  D.  40,  7). 


Digitized  by 


Google 


18 


Adprobare  —  Adscriptio. 


—  3)  umfaffcn,  au^brüdfen,  5.  ^.  Scti 
sententia  adprehendi  (1.  64  §  1  D.  23,  2); 
omnes  cau^as  una  petitione  adpreh.  (1.  14 
§  2  D.  44,  2).—  4)  tobein  (C.Tantħ  16). 
Adprobare,  1)  billigen,  gut  l^eißcn, 
5.  ».  opus  (1.  24  pr.  36  D.  19,  2),  litteras 
(1.  65  D.  8,  3);  für  tü(^tig  befinben,  j. ». 
fideiussor  adprobatus  (l.  5  §  1  D.  2,  8).  — 

2)  bctoeifen  (1.  7  §  12  D.  2,  14.   1.  25  pr. 
D.  22,  3). 

Adprobatio,  Silltgung,  ©ene^mi« 
gung  (l.  24  pr.  D.  19,  2). 

Adpromissor,  (ginet  bet  bei  einer  ©ti« 
tmlation  neben  bent  ^^auptfc^ulbner  ba$  Ob« 
ject  ber  ©ti<).  ja  leiften  Derf^ri<^t  (1.  5  §  2 
D.  45,  1.   1,  43  D.  46,  3). 

Adpulsus  (pecoris  ad  aquam),  bad 
Stecht,  über  ein  frembeS  (Sfninbftüct  Wx^%  5ur 
^ränfc  5u  treiben  (1.  1  §  1.  l.  5  §  1 
D.  8,  3.   1.  1  §  18  D.  43,  20). 

Adquiesoere,  l)atti8ruben,  adq. sinercy 
«u^e  gönnen  (1.  26  pr.  D.  38,  1).  —  2) 
{ic^  hti  ©ttuad  beruhigen,  {ic^  gefallen 
loff  en,  5.  ©.  adq.  sententiae  (1.  29  §  1  D. 
4,  4.  1.  1  §  4  D.  27,  4.  1.  3  §  1.  1.  5  pr. 
l.  6  D.  49,  1);  rebm  indicatis  (l.  6  C.  5, 
62),  statiUw  (1.  1  C.  7,  66).  —  3)  beiftim^ 
wen,  beipflichten  (1-  7  §  3  D.  4,  4.  l.  22 
§  6  D.  24,  3.   1.  7  §  1  D.  38,  1). 

Adquin  f.  atquin  (1.  5  §  12.  1.  18  p. 
D.  3,  5.    1.  1  D.  8,  5). 

Adquirere,  ertoerben:  eine  ©ad^e  in 
fein  (Sigent^nm  bringen,  ein  Mcd)t  5U  einem 
Seftanbt^eil  feinet  ä^ermögend  mad^en, 
ff.'b.  adq.  dominium  {tit,  D.  41,  1),  servi- 
tutem  (1.  2  §  2  D.  45,  1),  ohligationem 
(§  4  1.  3,  19),  actionetn  (1.  1  D.  14,  3), 
hereditatem  (tit.  D.  29,  2),  pottsessionem 
(D.  41,  2);  ndquisitio  Erwerbung:  lu- 
crativa  adquis.  (1.  4  §  31  D.  44,  4). 

Adresponsuxn,  f.  reftjMtisum. 

Adripere,  1)  ergreifen  (1.  2  §  24  D. 
1,  2).  —  2)  \\6)  anmojen:  offiiium  ad- 
vocationis  adr.  per  subreptionem  (1.  8  C.  2, 
6);  adr.  dectmonatum  (1.  1  C.  9,  21).  — 

3)  über^upt    fic^    jueignen,    erlangen 
(1.  2  C.  12,  60). 

Adrodere,  eigentlich  benagen,  wirb  t)om 
53efc^neiben  ber  Sfeünjen  gebrandet  (1.  nn.  C. 
Th.  9,  22.    1.  2  C.  Th.  12,  7). 

Adrogantia,  SJermeffen^eit,  ?ln* 
mognng  (1.  1  C.  9,  5). 

Adrogare,  1 )  3  ^  *«  tt  n  b  e  n ,  hex  mi  iu  ris 
ift,  in  bie  oäterlic^e  (SJetoalt  aufneh- 
men, an  ÄinbeSftatt  annehmen;  ad- 
rogatio,  bie  ^nna^me  eine^  homo  mii  i. 
an  ^inbegftatt,  im  (Segenf.  öon  adoptare, 
adoptio  im  engern  ©inn  (Gai.  I,  99.  Ulp. 
VllI,  2  sq.  1.  1  §  1.  1.  2.  25  §  1.    1.  40  D. 


1,  7);  adrogator,  einer,  ber  einen  Iiomo 
mi  i.  in  bie  öäterlid^e  ÖJenialt  auf* 
genommen  (1.  2  8  2.  (1.  15  pr.  1.  19.  22 
pr.  eod.).  —  2)  fic^  beilegen,  anmajen: 
adrog.  aibi  dignitcUem  (l.  8  pr.  §  1  C.  Th. 
6,  22);  adrogatio,  «nmafeung  (l.  1  C.  Th. 
10,  4.  1.  68  C.  Th.  12,  1). 

Adacendere,  ^inauffteigen  1.  3  §  1 
D.  11,  3);  adscendenSy  ein  Sertoanbter  in 
auffteigenber  Öinie  (1.  68  D.  23.  2);/>er 
matrem  adscendentes ;  per  virilem  sexum 
adscendens  parens  (§  7  I.  2,  13.    1.  1  §  H 

C.  5,  13). 

Adsoensus,  Ort  ^um  ^inauffleigen, 
Xreppenraum  (l.  45  C.  Th.  15,  1). 

Adsoiscere,  1)  annel^men,  fid^  x>tx- 
fc^affen,  j.  «.  socium  0-  63  §  8  D.  17.  2); 
8uum  heredem  sibi  adsc.  adrogando  (1. 40  §  2 

D.  1,  7).  —  2)  =  consciftcere:  ^nors  adscita 
(l.  2  C.  6,  22).  —  3)  einöerleiben:  fiad 
viribus  adscisci  (1.  3  C.  Th.  16,  5). 

Adscrlbere,  1)  ^in^ufc^reiben,  j.  9. 
einer  lejttoifligen  5)i«pofition,  etma^^in^u* 
fugen  (1.  22  §  4  D.  28,  1.  1.  1  §  5  D. 
28,  4.  1.  1  D.  33,  1):  condicionemf  diem 
adscr.  (1.  28  D.  28,  7.  1.  1  §  1.  1.  78  §  1 
D.  35,  1).  —  2)  in  einem  legten  SUitten 
Semanbem  @ttt)a^  juf  c^reiben,  §ut^eilen, 
öcrmac^en,  5.  ©.  legatum  s.  fideic,  Q,  39 
§  8  D.  30.  1.  32  pr.  D.  31.  1.  7  pr.  D. 
32),  partefn,  portionemy  hereditatis  (1.  30 
8  1  D.  34,  4.  l.  5  8  6  D.  37,  5),  libertatem 
(l.  24  pr.  D.  40,  5),  iutoreni  (1.  69  §  2 
D.  31).  —  3)  jufd^reiben,  jurec^nen, 
beimeffen  (1.  40  §  4  D.  40,  7.  l.  21  8  2 
D.  49,  1.  1.  11  pr.  D.  50,  1).  —  4)  ju* 
tpeifen,  überreifen:  sertus  colonae  ad- 
scriptus  (1.  54  8  2  I>-  19»  2).  —  5)  ein* 
fc^reiben,  eintragen:  censibus  adscripius 
(1.  20  C.  1,  3.  Cf.  census  b.  5).  —  6)  Dor« 
fc^reiben  (1.  12  C.  Th.  9,  40). 

Adscripticil  toerbcn  hit  in  ber  f|)fttern 
^aifer^eit  torfommenben  Colonen  genonnt, 
infofern  fie  an  einen  beftimmten  (iJrunb 
unb  Söoben  unjertrennlic^  gebunben, 
unb  jur  Bebauung  beffelben  öerpflid^tet  finb 
®runb^örige  (1.  36  pr.  C  1,  3.  1.  6  0. 
11,47);  adscripticia  condicio  tt)irb  ber  3"" 
ftanb  biefer  Colonen  genannt  (1.  43  C.  2,  4 

I.  11  C.  3.  38). 

Adscriptio,  1)  Unterfc^rift  (1.  39  pr. 
D.  50.  16.  1.  2  C.  Th.  1,  16);  auc^  f.  t).  a. 
adnotatio  s.  4.  (1.  4  C.  Th.  6.  28).  -  2) 
@infc^reibung  in  bie  GteuerroUen, 
eteueröert^eilung  (1.  40  C.  10,  32.  l. 
26  C.  Th.  11,  1.  1.  2  C.  Th.  11,  15.  1.  3 
C,  Th.  11,  16);  adscr.  publica  (\.  5  C.Th. 

II,  22),  censualis  (1.  4  C.  Th.  13,  4). 


Digitized  by 


Google 


Adsectari  —  Adsistere. 


19 


Adsectari,  3emanbe^  ©c^ritten  föl* 
gen  (1.  15  §  19.  22.  2ä  D.  47,  10:  „adse- 
ctatar,  qui  tacitus  fre^tienter  sequitur**). 

Adsensio,  adsensus,  guftimmuna 
(1.  20  C.  5,  4.    1.  1  §  2  C.  Th.  9,  24). 

Adsentatio,  ^a^\i(i)t,  ^aunftiguna 
(1.  5  C.  Tb.  10.  3). 

Adsentire  s.  adsentirl,  bciftimmcn, 
bei<)fH(^ten,  feine  3|iftimmuna  geben 
(1.  1  D.  12,  1.  1.  5  §  11  D.  27,  9.  1.  13 
§  5  D.  28,  5). 

Adsequi,  erlangen,  erwerben,  ads. 
proprietatein  (1.  4  D.  7,  9),  lihertatem  (1. 
12  §  9  D.  49,  15),  donatum  (1  16  C.  6,  30). 

Adserere,  1)  bel^QUpten,  fagen,  bc* 
fonb.  ober  t)or  Oerid^t  behaupten,  in^n* 
{|>ruc^  nehmen,  nambtltc^  t)on  ber  S3e» 
onf^nrnd^nng  eine«  ©tonpeärec^tg  gebrancbt, 
j.  ».  ads.  86  in  libertdtem  (1.  11  §  9  D. 
47,  10) ;  ex  libertinitat^  ingenuitati  se  ads. 
(L  2  §  1  D.  40,  14);  ex  Servitute  in  liber- 
tat^m  se  ads.  (1.  5  C.  7,  16);  adsertuSy 
einer,  beffen  fJ^ei^eit  öor  ^erid^t  bel^an^Jtet 
mirb  (1.  2  C.  7,  17);  aber  ant^  öon  onbem 
^Infprfid^en,  j.  ^.  dominum  se  ads.  (1.  1  pr. 
eod.);  sibi  ads.  partem  lieredit.  (1.  1  §  2 
D.  5,  4),  procM-atianem  (i.  25  D.  3,  3).  — 
2)  red^tfcrtigen,  betoeifen  (1.  1  C.  5, 
48).  —  3)  nac^^jflanjen,  arbores  (1.  7 
§  3  D.  7,  1).  —  4)  adsertus  Oerfe^en, 
au^geftattet,  privilegtis  ads.  (1.  136  C. 
Th.  12,  1). 

Adsertio,  1)  bie  gerichtliche  ©e= 
^auptnng,  ^ean^ptud^una  ber  grei.* 
^eit  einei&  '3Rtn\d)en  burqi  einen  be«» 
lonbern  greibeitiJöertreter,  adsertor 
(tit.  C.  7,  17.  1.  8  C.  Th.  4,  8.  1.  16  C. 
Th.  6,  4).  —  2)  überl^au^t  ^e^an:ptnng, 
«nfü^rung  (1.  4  C.  7,  63).  —  3)  (gin* 
lierleibung  (1.  22  C.  Th.  6.  27.  1.  3  C. 
Th.  16,  1). 

Adsertor,  1)  grei^eitSöcrtrcter  t)or 
®eri*t  (Gai.  IV,  14.  Paul.  V,  1  §  5.  1.  2 
C.  7,  17.  cf.  adsertio  s.  1).  —  2)  ©efen* 
ner  eine«  öJIanben«,  j.  IB.  Nicaenae  fidei 
(l.  2  §  1  C.  1,  1). 

Adsertorialis,  grciheitg^jroÄel  (l.  1 
pr.  C.  1,  17). 

Adservare,  1)  feftl^alten,  betooc^en 
(1.  10  D.  4,  6).  —  2)  erhalten,  erlan* 
gen  (1.  1  §  5  C.  5,  1). 

Adsessio,  ba«  %mt  eine«  adsesaor  (1. 
14  C.  1,  51). 

AdsesBor,  ein  ben  SRagiftraten  unb  ben 
^ö^eren  6taot«beamten  jur  (Jntfc^eibung  öon 
:Ne(^«{a(^n  jur  8eite  ftebenber  rec^t«funbiger 
öeifijer,  llotft  (tit.  D.  1,  22  C.  1,  51). 

Adsessorium,  eine  ©<^ft  oon  8abinu«, 
in  toe«^  er  »a^rf(^einli(^  9iec^t«fragen  be* 
^nbelt,  bie  i^m  al«  Jlffeffor  öorgefommen 


(1.  5  §  8  D.  47,  10);  bc«gl.  Wirb  ein  liber 
ad^essoriomm  öon  ^ßnteolanu«  ertoabnt  (1. 12 
D.  2,  14). 

Adsessura  =  adseasio  (1.  3  pr.  D.  50, 
14). 

Adseverare,  bel^au<)ten,  öerficbern 
(L  15  D.  3,  2.  1.  13  §  3  D.  19,  1.  1.  17 
§  20  D.  21,  1);  adseveratio,  «el^auptung, 
«erfic^erung  (i.   13  pr.  D.  48,  10.   1.  9 

C.  8,  37). 

Adsidere,  ba«  ?lmt  eimr«  adsessor 
bef leiben  (1.  3.  5.  6  D.  1,  22). 

Adsiduitas,  @mf  igteit  (1.  3  C.  12,  43). 

Adslduus  (adi.);  ad»idue  s.  adsiduo 
(adv.),  fortwäl^renb,  beftänbig,  l^äufig 
(1.  31  §  20  D.  21,  1.  1.  3  §  2  D.  26,  7. 
1.  44  pr,  D.  41,  3.    1.  1  §  3  D.  43,  20). 

Adsignare,  1)  nnterjeic^nen,  be* 
fiegeln  (l.  20  D.  26,  8.  1.  126  §  2  D.  45, 
1).  —  2)  bejeic^nen,  bcftimmen,  an* 
geben,  ).  !d.  ba«  maa^  eine«  ^der«  (1.  5 

D.  11,  6).  —  3)  übergeben,  überioeifen, 
überliefern,  j.  35.  bem  ©d^iffer  ©ac^en  jum 
2:ran«|)ort  (1.  1  §  8  D.  4,  9),' ein  fertige« 
SBerf  (1.  1  §  6  D.  50, 12).  —  4)  antoeif  en, 
%ut^ eilen,  wirb  j.  <3.  jefagt  üom  3utl^^ilen 
beftimmter  3Sermögen«objecte  burc^  ben  Zt^tu 
lung«ric^ter  (1.  22  §  1  D.  10,  2.  1.  14  D. 
20,  5),  fowie  bnrd^  $riöotbi«|)ofition  (1.  39 
§5  1).  10,  2.  1.  88  D.  28,  5.  1.  45.  49  §  3 
D.  32),  oom  ^nweifen  t)on  Sonbereien  an 
©olbaten  ^ur  ©elo^nung  (1.  15  §  2  D.  6, 
1.  1.  11  pr.  D.  21,  1),  eine«  SSerbannnng«* 
ort«  (1.  7  pr.  §  1  D.  48,  22);  t)om  3u* 
erfennen  eine«  Siedet«,  admgnutio,  S^cx* 
!ennung  beffelben  (1.  1  §  44  D.  43,  20); 
adstgnare  libertum,  ads^ignatio  liberii  bc* 
^tvAti  bie  93erfügung  be«  Ürblaffer«,  monac^ 
er  ba«  ^atronatrec^t  über  einen  S^eigelaff cnen 
nic^t  auf  aQe  feine  JüHnber  übergeben  lä^t, 
f onbem  e«  beftimntten  SHnbern  jumeift; 
adsigfiator,  Wer  eine  folcbe  35erfügung  trifft 
(tit.  I.  3,  8.  D.  38,  4.  1.  107  D.  50,  16). 
—  5)  beijä^Ien,  anrechnen,  j.  53.  culpae 
adsign.  (1.  6  D.  9,  2). 

Adsignatio,  Adsignator  f.  adsignare 
8.  4. 

Adsmiilare  s.  adsimulare,  gleid^'* 
ftellen  (1.  59  §  2  D.  35,  l\  na(^a^men 
(1.  18  C.  Th.  16,  8). 

Adsimulatio,  ^orfpiegelung  (l.  24 
C.  3,  18). 

Adsimulatioius,  nac^geal^mt,  ge^ 
fälfc^t  (1.  5  C.  Th.  6,  22). 

Adsistere,  ^ur  Seite  fte^en,  bei« 
fte^en,  unterftüften  (1.  21  §  3  D.  22,  5. 

1.  5  C.  4,  50);  in«bef.  9le(^t«beiftanb 
reiften  al«  "Unmli  (l.  54  D.  6,  1.   1.  1  C. 

2,  10),  ober  al«  «ormunb  (1.  25  D.  26,  7. 
1.  1  C.  5,  44). 


2* 


Digitized  by 


Google 


20 


Adsociare  —  Adulescere. 


Adsociare,  beigefellen,  qU  Q^ci^uU 
fcn  beigeben  (1.  1.  pr.  D.  1,  11). 

Adsolet,  ed  tft  getuö^nlic^,  ed  Vf^^gt 
(1.  14  D.  1,  18.    1.  :3  D.  29,  6). 

Adspectus,  1)  %nhlid,  9lu^fc^en 
(l.  32  D.  4,  4.  1.  32  §  1.  5  D.  34,  2).  — 
2)  93efic^tiguug,  ^lugcnfc^ein  (l.  2  D. 
2,  12).  —  3)  sah  adspectUy  im^lugefid^t, 
in  ÖJegenwort  (1.  1  C.  1,  13). 

Adsperg^re,  notam,  maculam^  einen 
SWafel  anfingen  (l.  17  g  1  D.  37,  14.  1. 
17  C.  2,  11);  macuht  adspersus,  mit  einem 
3Ro!eI  be]ftaftet(l.  27  C.  3,  28). 

Adspergo  f.  aspargo. 

Adspeman  ter  (adv.),  mitSSeroc^tung 
(1.  6  §  3  C.  2,  6). 

Adspernarl,  terac^ten,  öermerfen 
(l.   1  pr.  D.  2,  2.    1.  8  D.  37,  6). 

Adapicere,  1)  erblicfen,  fe^en,  5U* 
jelien  (1.  24  C.  2,  18.    1.  6  §  la  C.  6,  61). 

—  2)  anfe^cn,  berücf  jid^tigen  (l.  25  §  1 
D.  22,  1.    1.  7  8  2  D.  33,  10). 

Adspirare,  wa&j  ettt)aö  trotzten,  auf 
etwad  ^Infprnc^  mocfien,  j.  ^.  adsp.  ad 
wagiMratum  (1.  1  §  5  D.  3,  1),  ad  UUelani, 
curam  (§13  1.1,25),  ad  suecessnynem  (1.3 
C.  6,  58),  ad  petitionem  fUJeieommixsi  (1. 
11  C.  6,  42);  CL}X&^  gegen  etwa«  anftreben 
(adsp.  contra  inhihita  (1.  5  C.  12,  59). 

Adstare,  gegenwärtig  fein  (1.  2  C. 
10,  48). 

Adstipularl,  1)  bei  einer  Stipulation 
\\6)  neben  bem  (Hauptgläubiger  \iCi^ 
Cbjcct  ber  Gtipulation  oerfpret^en 
lajfen:  adMipulator,  einer,  ber  neben  bem 
8tiputator  fi^  bad  Object  ber  Stipulation 
t)erfpre(^en  lögt  ((lai.  111,  110-117.  215). 

—  2)  beipflichten,  beiftimmen  (l.  1  C. 
Th.  6,  22.  1.  1  C.  Th.  7,  2);  adstipulatio, 
(Smpfe^Iung  (1.  177  pr.  C.  Th.  12,  1). 

Adstrictio,  53ef(^ränfung  (1.  3  C. 
1,4). 

Adstrictus  (adi.)  =  strictus:  adstri- 
ctior  inquimtio  (I.  1  pr.  C.  Th.  9,  5j. 

Adstringere,  1)  binben,  berbinblic^ 
machen,  oerpflirfiten  (1.  77  §  3  D.  31. 
1.  57  §  2  D.  36,  1.  1.  ^4  pr.  D.  40,  12); 
adstr.  fidem  suam,  ficft  mit  feinem  SBort 
berpflic^ten,  oerbürgen  (l.  67  D.  3,  3. 
1.  6  C.  4,  35.  1.  1  C.  8,  40);  necessitate 
adstr.  aliquem,  ^emanbem  einen  Stoang  onf* 
erlegen  (pr.  I.  3,  13.  1.  3  pr.  D.  22,  1.  1. 
23  C.  4,  19);  adstriniß  periculo,  jum  trogen 
ber  ÖJefa^r  oerpflic^tct  »erben  (1.  40  D.  26, 
7.  1.  77  §  18  D.  31),  muneribus  perso- 
nalibus  (1.  18  §  10  D.  50,  4);  se  adstr., 
fid^  unterbieten,  j.  93.  actionibus  here- 
ditariis  (1.  55  D.  36,  1),  muneribus  vel 
honoribus  (1.  2  pr.  D.  50,  6),  —  2)  obU- 
gationem  adstr.,  ba^  S&anh  einer  Obligation 


fefter  jufammenjiel^en,  eine  ^erbinblic^' 
feit  oerftärfen  (1.  99  pr.  D.  45,  1).  -3) 
=  adflrmare  (1.  13  C.  Th.  13.  5). 

Adstruere,  beibfingen,  t>orbringen, 
anführen:  inter  cohsentientes  adstrui  (1. 
3  pr.  D.  46,  8);  bezeugen:  falso  adstr. 
aliquid  (l.  20  C.  6,  23);  beWeifen,  bar* 
t^un  (1.  24  C.  4,  19.    1.  8.  C.  Th.  10, 10). 

Adsuetus,  gewohnt,  gewö^nlic^  (1. 15 
§  2  D.  19,  2). 

Adsumere,  1)  baju  nehmen,  unb  jtoar 
a)  etwad  ^injut^un,  ^injufügen,  5.  $. 
ffpatium  temporis  (1.  13  D.  46,  3);  b)  ge* 
manben  gugie^n,  anncl^men,  j.  ^.  fide- 
iu^sares  (§  1  I.  3,  20),  tutorem  (1.  53  D. 
26,  7),  socimn  (1.  21  D.  17,  2),  arMrum 
(1.  17  §  5  D.  4,  8).  —  2)  3emanben  in  ein 
©oHeginm  n.  bergt,  aufnehmen  (1.  30  pr. 
D.  27,  1.  1.  6  8  7.  12  D.  50,  6).  —  3)  er* 
Werben,  erlangen,  j.  ©.  j)as,sesHionm 
(1.  41  pr.  D.  5,  3).  —  4)  annehmen,  ber* 
fte^en,  gelten  laffen  (1.  10  §  4  D.  27, 1. 

I.  41  pr.  D.  45,  1).  5)  auf  \\d)  nehmen, 
überne^meu  (1.  5  §  6  D.  46,  7).  -  6) 
fic^  ^craus^ne^men,  fic^  beilegen,  an* 
maßen  (1.  2  C.  12,  42).  —  7)  ein  «er^ 
brechen  begel^en  (1.  10  C.  9,  49). 

Adsumptio,  1)  ^inguffigung,  nö^ere 
^ejeit^nung  (1.  49  §  3  D.  28,  5).  —  2) 
^Inmagung,  9lnna^me  (1.  6  pr.  D.  50, 1). 

Adtemptare,  1)  einen  Angriff  auf 
@twai$  machen,  angreifen,  g.  t^. 
pudicitianiy  honorem  (1.  15  8  20.  39 
D.  47,  10),  sententiam  (1.  23  §  1  D.  12.  6), 
nnnonavi  (f.  b.  SS.  s.  4.).  -  2)  einen 
«erfnd^  machen  (l.  8  C.  2.  6). 

Adtemptatio,  Eingriff,  ^erfuc^  (l  «*> 

C.  Th.  10,  3.    l.  26.    0.  Th.  16,  2). 
Adterere,     1)    abreiben,    abnu^en, 

j.  IB.  restem  (1.  9    §  3    D.  7,  9.    1.  10  pr. 

D.  23,  3).  —  2)  aufreiben,  ju  ®runbe 
richten,  ju  Schaben  bringen  (1.  10  D. 
40,  9.   1.  6  8  1  0.  8,  4).  ' 

AdtoUere,  ergeben,  er^ö^en  (I.  1 
§  11  D.  43,  21). 

Adtrectare,  1)  an  fi(^  nel^men,  fic4 
5ueignen,  entwcnben  (1.  46  8  7  D.  47. 
2).  —  2)  Semanben  angreifen,  mi#' 
^anbeln  j.  ^.  adtr.  aliquem  iniuria  (1.  42 
C.  10,  32). 

Adtribuere,  AUt^eilen;  adtributio,3M' 
t^eilnng  (l.  3  D.  10,  2). 

Adulare,  fc^meic^eln  (1.  1  C.  1,  24); 
adulatio,  Schmeichelei  (1.  2  C.  5,  16). 

Adulescens,  adulescentia  f. 

Adulescere,  1)  erWac^fen,  entfte^en 
(1.  3  C.  7,  33).  —  2)  l^eranwac^fen,  in 
JBejug  auf  ba«  Filter,  inebef.  boiJ  «Iter 
ber  »lünbigfeit  erreichen  (1.  15  D.  2, 

II.  1.  60  §  4  D.  23,  2.    1.  20  8  1  D.  34,3. 


Digitized  by 


Google 


Adulter — Ad  versus. 


21 


1.  3  §  10  D.  37,  10);  ballet  adulescenss.  ad- 
uUuSy  ein  münbigcr,  ober  noc^  minber* 
iäl^riöcr  Sünglino  (l  11  §  2.  1.  41.  43.  49 
D.  4,  4.  1.  4.  8.  D.  12,  3);  adnlta  aetas, 
tia^  minberjä^riöc  ?llter  (1.  22  C.  2,  3);  adu- 
lescentia,  bie  Seit  ber  ^inberjöl^rigfeit 
(1.  2  C.  2,  40). 

Adulter  (adi.),  t)tT\&l\d)tnh:  adult. 
imitatione  figuratus  solitus  (1.  un.  C.  Th. 
9,    22). 

Adulter  (Subst.),  1)  »er  mit  einer  f rem* 
ben  e^ef rau  fic^  ffeif^tid^  tjermif  d^t,  e^e* 
b red) er,  „qui  alienam  matremfam;  cor- 
rupit"  (1.  225  D.  50,  16);  adultera,  eine 
e^frou,  bie  mit  einem  anoem  3Äonn,  aU 
i^rem  @^emann,  fid^  fleifd^Iic^  tjermijdjt,  @l^e* 
brec^erin  (1.  2.  14  C.  9,  9).  —  2)  =  ad- 
ulterator:  monetae  adulter  (l.  3  C.  1,  4). 

Adulterare,  1)  (g^ebruc^  treiben, 
X.  ^.  novercam,  mit  feiner  Stiefmutter  (1.  5 
D.  48,  9),  aduUerari  uxorem  pati  (1.  30  §  4 
D.  48,  5).  —  2)  öerfälfd^en:  adult.  ra- 
tiones  (1.  1  §  5  D.  11,  3). 

Adulterator,  35erfalfc^er:  monetae 
•adult.  (l.  16  §  9  D.  48,  19). 

Adulterinus,  t)erfölf(^t,  5.  33.  testa- 
mentum  adult.  (1.  6  pr.  D.  48,  10). 

Adulterium,  e^ebruc^  (1.  101  pr.  D. 
50,  16). 

AdultuB  f.  adulescere. 

Adumbrare,  öerbunfeln,  öerbecfen, 
Derbergen,  j.^.  ceritatem imaginenotur^ie 
(1.  23  pr.  D.  28, 2);  ad.  paUentiam  praetextu 
incredibilitatis  (1.  30  pr.  D.  48,  5);  dignitas 
adumbrata,  eine  bloße  (Sc^einwürbe  ol^ne 
toirllit^e  SJerttJattnng  eine«  $lmte«  (1-  24.  41 

C.  Th.  12,  1);  adumhratio  =  simidaHo  (1. 
8  pr.  C.  Th.  14,  4). 

Adunare,  öereinigen,  Oerfnmmeln 
(l.  1  C.  12,  46). 

Adurere,  burd^  brennen  befc^äbigen,  üer* 
brennen  (1.  27  §  6  D.  9,  2). 

Advectare  =  adportare  (1.  8  C.  Th. 
12,  12). 

Advehere,  l^erjufal^ren,  ju  3Bagen 
ober  ©c^iff  ^er bei f troffen  (1.  35  §  4  D. 
28,  5.   1.  4  §  1  D.  39,  4). 

Advena,  1)  grembling  (1.  239  §  4  D. 
56,  16).  —  2)  =  Uro  (1.  7  C.  Th.  7,  13). 

Advenire,Jberbci=,  l^erjufommen^an* 
tommen,  5.  S.  qui  ah  hostihus  advenit  (l. 
16  D.  49,  15);  dies  3,dYemt.  ein  beftimmtcr 
3eitpun!t  tritt  ein  (1.  9  §  18  D.  28,  5.  1.  5 

D.  46,  2);  in  obligationein  adv.,  ©egenftanb 
einer  Obligation  werben  (1.  35  D.  5,  1). 

Adventare,  ^erbeitommen,  fic^  nä* 
l^ern:  tempus  nuptiarum  adventans  (1.  5 
$  1   C.  Th.  3,  5). 

Adventicius,  1)  öon  audmärtö  l^er* 
brigefc^afft,  species  advent.  (1.  1  C.  Th. 


14,  22).  —  2)  jufäirigcr,  augerorbent- 
lieber  SBcife  ^injufommenb,  eintre* 
tenb,  j.  ^.  atlvent.  casus  (1.  6  D.  40,  9), 
lucrum  (1.  41  §  1  D.  50,  17),  necessitas  (l.  5 
C.  1,  2),  pondus  (1.  un.  C.  10,  36);  advent. 
prohationes  (I.  32  C.  6,  42).  —  3)  bient  eö 
jur  ^^ejeid^nung  berjenigen  dosy  Welche  nic^t 
t)om  Später  ber  Srou,  fonbern  oon  irgenb  einer 
anbem  $erfon  beftellt  ift,  im  QJegenfafe  ber 
dos  profecticia  (Ulp.  VI,  3.  1.  5  §  11  D.  23, 
3);  fotoie  berjenigen  @rh)erbg  eine«  .§ou«* 
fo^n«  ober  ©claocn,  welcher  nic^t  au«  bem 
Vermögen  be«  Spater«  ober  §errn  ^errti^rt: 
ex  adrenticio  ad^nisitam  (1.  28  D.  42,  5); 
adventicium  lucrum  (1.  4  §  1  D.  40,  1); 
advent.  iure  quaeri  (1.  16  pr.  D.  49,  17). 

Adventus,  1)  ?lnfunft  (1.  10  pr.  D.  1, 
16.  1.  6  §  5  D.  2,  18).  —  2)  Eintritt 
eine«  ©rcigniffe« :  adv.  nuptiarum  (Paul.  II, 
21,  B.  §  1). 

Adversabilis  =  detestabüis  (Vat.  §  35). 

Adversarl,  entgegenftel^en,  ioiber» 
ftreiten:  in  iudicio  adv.  alicui.  mit  Qeman* 
bem  in  einem  9iec§t«ftreit  begriffen  fein  ().  21 
C.  6,  30);  adrersans  =  adversarius  s.  2  (l. 
30  §  1  C.  Th.  10,  10). 

Adversarius,  1)  (adi.)  entgegenge« 
feft,  j.  ©.  in  advers.  figuram  transformari 
(1.2  §9  C.  2,58).  —  2)  (Subst.)  ©egner 
im  $ro5c6  (l.  37  §  1  D.  3,  3.  1.  1  pr.  1. 
3  §  4.  1.  4  §  1  D.  4,  7.  1.  155  pr.  D.  50, 
17);  adcersaria,  ^rojeggegncrin  (1.  14 
C.  2,  12). 

Adversus  (adi.),  1)  entgegengefcjt, 
entgcgenftebenb,.  5.  ^.  adv.  voluntas  (1.  6 
§  2  D.  33.  8);  pars  adv.,  Gegenpartei 
'm  ^rojeß  (1.  4  §  4  D.  3,  2).  —  2)  wibrig, 
ungünftig,  5.  ^.  adv.  casusy  eventus  (1.  1 
pr.  D.  4,  6.  1.  3  §  7  D.  27,  4);  adv.  mle- 
tudo  (f.  b.  9B.);  adversa,  SBibertt)ärtig* 
feiten:   adv.  hiemis  (1.  26  C.  Th.  13,  5). 

Adversus  (praep.),  1)  gegen,  toiber, 
5.  ^.  adv.  edicfum,  Set  um,  volimtatem  testa- 
toris  facere  aliquid  (1.  52  D.  18,  1.  1.  38 
§  3  D.  32.  1.  102  pr.  D.  50,  17);  causam 
agere  adv.  aliquem  (1. 10  D.  3, 1);  appellare, 
prococare  adv.  aliquem,  adv.  sententiam 
(1.  18  D.  48,  2.  1.  1  pr.  D.  49.  4);  Servituten 
habere  adv.  aliquem  (1. 16  D.  8, 4);jJossrssio- 
nem  interrumpere  adv.  aliquem  (1.5  D.41, 3). 
-  2)  gegen,  in  ^ejug  auf,  5.  ^.  ins 
hereditatis  retinere  adv.  aliquem  (1.  4  D.  38, 
16) ;  senientiae  adquiescere  adv.  aliquem  (1.3 
§  1  D.  49,  1);  pertinere  adv.  aliquid  (1.  21 
1).  1, 18);  iactura  adv.  substantiam  (1.  21  D. 
1,  18). —  3)  gemäß  (secundum)  j.  33.  bon. 
possessio  adv.  (imGfjenf.ÖOn  conivB,) tabulas 
(Ulp.  XXVI 11, 1);  tuiari  adv.  leges  civitatis 
suae  (Ulp.  XX,  14).  ?(nbere  lefen  secundum 
ftatt  adv. 


Digitized  by 


Google 


22 


Advertere  —  Aelius. 


Advertere  =  animadvertere  s.  1  (Gai.n, 
114.  1.2  C.  Th.  11,  27). 

Advivere,  om  fichtn  bleiben:  donec 
advivet,  advixerit,  auf  Seben^äeit  (1.28  §5 
1).  34,  3.  1.  30  pr.  D.  34,  4). 

Advoeare,  gerbei,  ju  $ülfc  rufen, 
j.  fd.  adv.  patrocinium  potentiorum    (1.  1 

C.  2,13);  einen SRec^tSbetftanbannel^men 
(1. 18 D. 46, 8);  advocafus^'SiediUhtxSianb, 
©ad^toalter,  «ntoolt  (1.  9  §  4.  5.  D.  1, 
16.  1.1  §  4  D.  3,  1.  1.  31  D.  4,  8.  1.  1  § 
11  D.  50, 13:  „Advocatos  accipere  debemus 
omnes  omnino,  qui  cauais  agendis  qiwquo 
studio  operaniur"). 

Advocatio,  1)  Sfted^tSanttaltfc^aft, 
iBeiftanb  eined  ©ac^malterd:  officium 
advocationis,  (1.  54  D.  6,  1);  advocationem 
praestare  (1.  6  §  1  D.  3, 1),  praehere  (1  32 
pr.  D.  5,  2),  suscipere  (1.  9  §  5  D.  1,  16), 
posiulare  (1. 23  §  4  D.  4,  6) ;  advocationibus 
interdicere  (f.  b.  9B.  s.  1).  —  2)  ©tanb, 
G^oUegium  ber  ©oc^toaltcr,  j.  IB.  adv. 
Caesariensis,  Palaestinn  (1.  30  C.  2,  3.  l. 
27  D.  8,  40). 

Advolare,  l^erbeifliegen  (Col.  12,  7). 

Adytum,  ge^eime^  Äabinet  be^Äaifcr« 
(1.  2  C.  1,  38). 

Aebutia  lex,  ein  ouf  bie  ^nfü^rung  bcS 
3JerfQl^rcn8  per  formulas  an  bie  ©teile  ber 
alten  ßegi^actionen  bcjüglic^e«  ÖJefefe  au3  ber 
crften  ipälfte  be^  6.  ga^r^unbert«  (Gai.IV,30). 

Aedes,  ©ebäube,  unb  jmor  a)  ein  bcn 
©Ottern  getoei^teS  ^au^,  Xcntpcl,  5.  ©.  in 
aede  depotiere  aliquid  (1.  7  §  2  D.  4,  4. 1. 
4  §  3  D.  10,  2.  1.  1  §  36  D.  16  3),  aedes 
Sacra  (1.  7  §  1  D.  1,  16.  1.  39  §  9  D.  30); 
b)  $ribat*(»ebäube  jeber  3lrt  (1.  1  pr.  § 
8  D.  43,  23.  1.9  D.47,9);  in«bcf.  (im  Plu- 
ral gebraucht)  SBo^n^au«  (1.41  §8  D.  30), 
fotool^l  in  ber  ©tabt,  aU  auf  bem  Sanbe  (l. 
41  §  5  cit.);  in  engerem  ©inne  bebeutet  eg 
aber  ein  J^ang  in  ber  ©tabt,  im  ÖJegenfa^ 
t)on  Villa,  Sanb^aug  (1.  211  D.  50,  16);  übri- 
gen« begreift  aedes  jugleid^  ben  ®runbunb 
$oben,  vorauf  bad  Seböube  fte^t  (1.  23  pr. 

D.  41, 3:  jiaedes  ex  duabus  rebus  constant, 
ex  solo  et  super ficie'^Jy  weS^oIb  berfelbe  aU 
jHtrs  aedium  bejeic^net  Wirb  (1. 49  pr.  D.  6, 1). 

Aedicula,  1)  «einer  ^^ern^cl,  ÄapcHe 
(1.  11  §  1  D.  48,  13).-  2)SBü^n^aug  (1. 
22  §  2.  1.  24  §  2  C.  2,  7). 

Aedificare,  1)  ein  (Sebäube  errid^ten, 
bauen  (1.  6  pr.  D.  1,  8.  1.37.  38.  D.  6,  1. 
1.  37  §  1  D.  11,  7);  agere  ius  sibi  esse  ita 
aedificatum  habere  (1.1  §  7  D.  39, 1);  inter- 
dictum,  ne  vis  fiat  aedificanti  (1.  45  §  2 
D.  3,  3) ;  auc^  j  i  m  m  c  r  n ;  j.  33.  lectus  truncis 
aedificatus  (1.  9  §  1  D.  33, 10);  aedif.  navem 
(1.  46  §  2  D.  49, 14).— 2)  hebanen:  locus 
aedificatus  (1.  20  §  2  D.  39.  1). 


Aedificatio,  badIBauen,  (Srric^tenDon 
©eböuben  (1.  1  §  12  D.  39,  1). 

Aedificator,  erbau  er,  53aumeifter  (1. 
137  §  3  D.  45,  1). 

Aedificlum,  ®  e  b  ä  u  b  e  (1. 4  pr.  D.  1 ,  18), 
oft  im  @(egenfa^  ju  ©runb  unb  ^oben  ge« 
brautet  (1.  7  §  1  D.  7,  1.  1.  21  D.  13,  7). 

Aediles,  Beamte  au«  ber  3eit  ber  "Siepnhlit, 
urfprünglic^  Dberauffe^er  über  ben  %tno^l 
(aedes)  ber  ©ereö,  in  toeldjem  fic^  ba«  %x^vo 
ber  Plebejer  befanb,  unb  ®epifen  ber  S^olfe» 
tribunen,  mit  polijeilii^em  SBirlungdfrei«,  ber 
fid^  balb  fo  erweiterte,  baj  fie  bie  eigentliche 
^olijeibeMtbe  9lom«  bilbeten  (1.  2  §21 
26.  32  D.  1,  2.  1.  1  D.  1,  15);  aud^  in  ben 
^unicipien  lommen  debilen  al«  $oIi^ibeamte 
bor  (1.  30  §  1  D.  19,  2). 

Ae<üliciu8,  öon  bcn  ?lebilen  au^*- 
ge^enb:  edictum  aedil.,  ba«  t)on  ben  debilen 
aufgefteHte  ©biet  über  bie  ^flid^t  be«  SJerfän* 
fer«,  für  bie  geiler  unb  3WängeI  be«  taufob« 
jeftö  einpftc^en  (tit.  D.21, 1);  actiones  aedil., 
bie  auf  biefeS  (Sbict  ber  ?lebilen  fidb  grünbenben 
Hagen  be«  Ääufer«,  bie  a.  rednibitoria  u. 
quanti  minoris  (1.  23  §  4.  1.  44  §  1.  1. 48  § 
4  ff.  eod.  tit.  C.  4, 58) ;  stipulationes  aedil. 
1.  5  pr.  D.  45,  1). 

Aedilitas,  bae  ^mt  eine«  debilen 
(1.  17  §  4  D.  27,  1). 

Aedituus,  Xempelauffel^er,  ZempeU 
Wärter  (1.  77  §  26  D.  31). 

Aeger,  1)  tranf  (L  1  §  2  D.  1,  12.  1. 
7  D.  50, 6).  —  2)  öerbrieglic^ ,  ärgcrüc^: 
offensa  aegrae  mulieris  (1.  3  D.  29,  6j.  — 
3)  83erbru6  errcgenb,  peinigenb:  aegra 
exspectatio  quaestionis  (1.  4  C.  Th.  9,  38). 

Aegre  (adv.),  mit  SKü^e  (1.  2  C.  Th.  11, 
27). 

Aegritudo,  Äranf^eit  (1.  5  §  2  D.  25, 
3.  1.  23  §  4  D.  28,  5.  1.  3  C.  6,  22). 

Aegrotare,  frani  fein  (1.  8  pr.  D.  13, 
7.  1.  23  §  1.  1.  27  D,  38,  1). 

Aegrotiis,  franf  (1.  9  §  1  D.  3,  5). 

Aegytus,  römifc^e  ^rotjinj  in  ^frifa  (1. 
un.  D.  1,  17.  1.  14  §  3  D.  34,  1.  1.  7  §  5 
D.  48,  22) ;  Aegypiius,  ©inWo^ner  öon  ^cgljp* 
tcn  (1.  8  C.  5, 5) ;  Aeayptiacusy  91egt)^tcn  be^ 
treffenb:  Bux  Aeg.  (1.  13  C.  2,  7);  dioecesis 
Aeg.  (l.  97  C.  Th.  12,  1). 

Aelia  Capitolina,  9'iame  einer  ©olonic 
in  ^aläftino  (1.  1  §  6  D.  50,  15). 

Aelia  Sentia,  lex  —  ein  757  erlaffeneiS 
bie  greilaff ungen  ber  ©claöen  bef(^ränlen=' 
be«  ÖJejeg,  welche«  namentlich  ein  beftimmte« 
5llter  be^  $)errn  (20  3.)  crforberte  (Gai.  1,37  ff. 
ülp.  1,  11  ff.  tit.  1.  1,  6). 

Aelius,  Sextus  unb  Publius  Aelius,  33rü» 
ber,  bie  fid^  im  6.  3a^rl^.  u.  c.  aU  Suriften 
auöjeid^neten,  t)ün  benen  Sextus   ein  2Ber! 


Digitized  by 


Google 


Aemulatio — Aereus. 


23 


\dfntb  yfTripertita",  and)  „iW  Äeliannm'' 
aenaniü,  tuelc^ed  in  3  96f(^nttten  bad  ^tot\\* 
^felgefel,  beffen  Sntcr^iretationen  unb  bic 
Segi^acttonen  entl^ielt  (1.  2  §  7.  38  D.  1,  2). 

Aemulatio,  92a(]^etferung,  $Bettetfer 
(l.  3  pr.  D.  50,  10). 

Aemulus,  9lebenbut»ter  (1.  1  C.  10.  54). 

Aeneus,  1)  aud  SWctall,  eifern, 
!u<)f  cm  (1.  14  D.  18.  1.  1.  1  C.  1,  24).  - 
2)  =  perpetuus  (1.  1  C.  Th.  14,  25). 

Aenigma,  SHöt^lel:  legum  aenigmata 
solvere  (1.  12  §  4  C.  1,  14). 

Aenum,  ßcffel  (1.  38  §  2  D.  19,  1). 

Aequabilitas,  ^leic^^eit  ober  Silltg'» 
feit  (1.  4  C.  3,  37). 

Aequabiliter  (adv.),  g(eic^f5rmtg, 
gletd^mögig  (1.  3  C.  1,  14). 

Aequalis (adi.) ;  aequaliter  (adv.),  gleic^, 
glei(^mögtg,  j.  ö.  si  quis  major  vel 
a^utäis  (gleic^eftellt)  subiciat  se  iuris- 
dictioni  alterius  (1.  14  D.  2,  1);  aequales 
in  cumuh  debiti  creditores  (1.  8  D.  2,  14); 
plures  aequaliter  müH  in  possessianem, 
aeq.  partes  habere  (1.  15  §  18  D.  39,  2); 
aefptnlitas,  ©leic^l^eit  (1.  8  D.  2,  14). 

Aequanimitas,  ©elaffen^eit  (1.  1  C. 
Th.  11,  13). 

Aequare,  glei(^  ftcUcn  (1.  30  C.  1,  3). 

Aeque  (adv.),  auf  gleiche  äBeife, 
ebenfo,  j.  ©.  cavere,  ut  aeque  honum  nobis 
reddatur  (1.  3  D.  12,  1);  aeque  Jteredes 
sunio  (1.  13  pr.  D.  28,  5);  aeque  commodc 
facere  posse  (1.  9  D.  8,  1) ;  aeque  recte  uti 
(1.  6  §  1  D.  21,  1). 

Aequinoctiuxn,  ^{ad^tgletd^e  (1.  1  §  8 
D.  43,  13.  1.  1  §  32  D.  43,  20). 

Aequiparare,  gteic^  fein,  fic^  gteic^ 
ftel^en  (1.  104  D.  50,  17). 

Aeqoitas,  a)  (^teid^mägigfeit  in  Se« 
5ug  auf  bic  rec^tlicfte  ©c^onbfung  gleid&ct 
rec^tlit^  SJct^ltniffe  (1.  20  D.  42,  1.  1.  90 
D.  50,  17.  1.  3  C.  4,  37);  b)  Ucbcrein^ 
ftimmung  tint»  SRec^t^ber^ältniffeS, 
a«ed^t«inftitut§,9led^t«mittcB,  mitbem 
Reifte  bed  natürli^en  ober  büiger« 
Itd^cn  91  C(^t g  =  ratio  s.  5.  j.  ©.  aequitas 
mUnralis,  civilis  (1.  1  §  1  D.  47,  4);  aeq. 
rei  (1.  81  §  1  D.  16,  3.  1.  76  §  1  D.  36, 1), 
actionis  (l.  11  §  1  D  47,  10),  iudicii  conim, 
divid.  (1. 14  §  1  D.  10,  3),  defensionis  (1.  12 
D.  44,  4),  campensationis  (1.  15  D.  34,  9), 
divisionis  (1.  7  D.  27,  7),  restitutionis  (1.  7 

f3  D.  4,  5);  c)  Ucbercinftimmung  po* 
ttit^et  dled^tdbeftimmungen  mit  bem 
natürlichen  Slcc^t^gefül^I,  bem  ius  na- 
turale ober  gentium  (l  1  pr.  D.  2,  2.  1.  1 
pr.  D.  37,  6);  befonberö  ^t  naturalis  aeq. 
bicfe  «cbfutung  (L  1  pr.  D.  2,  14  1.  1  pr. 
D.  37.  5.  1.  1  8  4  D.  38,  16.  1.  2  §  2  D. 
43,  26.  l.  19  pr.  D.  49,  15);  auc^  bebeutet 


(naturalis)  aeq.  ha^  notürlic^e  9le(^t§* 
gefügt  fetbft,  j.  Ö.  sequi  nat.  aequitatem, 
convejiiens  nat.  aequitati  (§  39.  40  1.  2,  1. 
1.  1  pr.  D.  4,  4.  1.  9  §  3  D.  41,  1);  ab- 
Iwrrens  ab  aeq.  nat.  (1.  66  D.  50,  17); 
motus  nat  aequitate  (l  2  D.  38,  8),  d)  0er* 
nunftgemäje  ©crücffi^tigung  ber  gnbi* 
Oibuolität  cinc^  Ülec^t^ocrlftältnife« 
bei  ^nn^eubung  ^ofttioer  ^{ec^tdnormen  auf 
boffelbe,  fr  ei  ereieurt^  eilung  eineö  SRec^tS* 
Oerft.  nac^  ben  befonberen  babei  Oorfommen== 
ben  Umftänben  (1.  14  pr.  D.  44,  3.  1.  12 
D.  46,  6);  e)  aRilberung  bc«  ftrengen 
9tec^tg  in  ÖJemäfe^eit  beö  notürli^en 
adcc^t^gefü^Iö,  5öinig!eit  im  eigent* 
lid^cn  ©inne  (1.  25  D.  1,  3.  1.  7  pr.  D.  4, 
1.  1.  32  pr.  D.  15,  1.  1.  2  §  5  D.  89,  3). 

Aequor,  3Jlecr  (1   33  C.  Th.  7,  4). 

Aequus,  l)gIei4,üon  gleid^er^röftc, 
©efc^affen^eit,  j.  ^.  aequae  partes,  por- 
tiones  (1.  6.  29  pr.  D.  17,  2.  1.  19  §  2  D. 
30.  1.  67  §  4  D.  31),  facult<ites  (1.  5  §  1 
D.  17,  2);  aequa  lance  (f.  lanx.  s.  2);  ex 
aequo,  ouf  gleiche  SBeije  (1.  5  D  50,  1). 

—  2)  rid^tig,  ber  Drbnung,  bem  ®e[c6e  gc* 
ittöj/  h-  ^'  niensura  aequa,  jjondus,  aequum 
(1.  18  §  3  D.  4,  3.  1.  13  §  8  D.  19,  2); 
pretiinn  aeq.  =  iustuin  (1.  66  D.  30).  — 
3)ber35ernunft,bemnotürIid^enafled^tö= 
gefübl  entf^jrec^enb,  rec^t,  billig  (1  2 
D.  3,  5.  1.  55  D.  17,  2.  1.  37  D.  19,  1.  L 
23  D.  26,  7);  natura  ober  iure  fmfwrae  ae- 
quum (l.  14  D.  12,  6.  1.  11  §  2  D.  15,  1. 
1.  206  D.  50, 17);  bonum  et  aequum  (f.bonus). 

—  4)  gelaffen,  ru^ig:  aequo  animo  ferre 
sententiam  (1.  27  §  2  D.  4,  8). 

Aer,  i»uft  (1.  2  §  1  D.  1,  8). 

Aeramen  s.  aeramentum,  ^upferge* 
fc^irr  (Paul.  III,  6  §  44.  56.  1.  37  C.  Th. 
15,  1). 

Aerarium,  8taat^Iaffe,  in  meiere  bie 
einfünfte  be«  römifc^en  ^olU  floffen,  SBoIf^^ 
foffe  (1.  2  §  22  D.  1,  2),  im  eJcgcnfa^  Oon 
fiscus,  ber  faifcrlic^en  6(^o|fommer; 
aU  aber  unter  ben  Äoifcrn  bie  onfänglic^ 
neben  ber  faijerlic^en  Äaffe  nod)  fortbcfte^enbe 
^olfdfaffe  aHmö^Iic^  ganj  Oerfd^n^unben,  mirb 
ber  ^uöbrucf  aerarium  gleiti^bebeutenb  mit 
fiscus  gebraud^t  (§  14  l.  2,  6.  1.  13  pr.  D. 
49,  14.  1.  8  C.  1,  11.  1.  4  C.  2,  8.  1.  2  C. 
7,  37). 

Aerarius  (Subst.),  ajletallarbeiter, 
tupferfc^mieb  (1.  7  D.  50,  6). 

Aerarius  (adi.),  in  ^elb  befte^enb, 
ju  ÖJelb  angef (plagen,  5.  33.  aer.  anno- 
nae  (1.  14  C.  12,  37). 

Aeratus,  mit  SWetall  bejc^Iagen:  arca 
aer.  (1.  19  §  5  D.  19,  2). 

Aereus,  e^crn,  f unfern  (1.  7  §  1  D. 
33,  10). 


Digitized  by 


Google 


24 


Aero  —  Aetas. 


Aero  f.  hero. 

Aerosus,  Äu^fct  entl^altcnb  (1.  102 
pr.  D.  46,  3). 

Aerumna,  ^rangjal,  (Jlenb  (1.  13  C. 
Th.  9,  42). 

Aes,  n  (grj,  ^u<)fcr  (1.  36  pr.  D.  13, 
7.  1.  14  D.  18,  1).  -  2)  Äu^fcrgclb,  jur 
©cjcid^nunfl  bcr  römifc^en  ?lffc,  5.  ©.  quinque 
miiium  aeris  Patrimonium,  ein  SBermöocn 
t)on  5000  asses  (Gaj.  II,  225);  centum  mtlia 
aeris  censue  (Gai.  II,  274);  res  milk  aeris, 
res  minoris  quam  M.  aeris;  D.  aeris  sacra- 
mentum  (Gai.  IV,  14—16);  aud)  bcjctt^net 
aes  bie  Kupfermünze,  »cld^e  hd  bcr  3Wan* 
cipation  ber  @rtt)crbcr  bem  Seräu6crcr  aU 
©^mbol  be^  KaufgelbeS  gob,  noc^bcm  et  ba* 
mit  an  bie  SBage  gefc^Iagen,  bie  bet  Hbripens 
^ielt  (Gai.  I,  119.  III,  167.  174);  ba^er 
testamentum  per  aes  et  Uhr  am  j  bie  alte 
tömijc^e  Xeftament^form,  toelcbc  in  "SStaxici* 
pation  beS  ^ermögen^  beftanb  (Gai.  II, 
102.  104.  ülp.  XX,  2.  9.  §  1  I.  2,  10).  — 
3)  ®elb  übetl^aupt  (1.  159  D.  50,  16: 
„Etiam  aureos  nummos  aes  dicimus"); 
aes  dare  (1.  2  pr.  1.  27  §  5  D.  9,  2),  sol- 
cere  (1.  5  §  18  D.  14,  4),  spargere  (1.  5  § 
1  D.  41,  7);  aes  aUenum,  ®elb,  toelc^e^  man 
$(nbern  f c^ulbet,  ©  c^  u  I b  e n ;  aes  situm,  ®ett, 
melc^ed  man  bon  Änbcrn  ju  forbern 
Iftot  (1.  213  g  1  D.  50,  16);  aes.  al.  facere, 
coniraliere  (I.  11  D.  2.  11.  1.  27  D.  17,  2. 
1.  18  §  5  D.  49,  17),  suscipere  (1.  32  pr, 
D.  16,  1.  1.  5  §  10  D.  23,  3);  liherare  ali- 
quem  aere  al.  (1,  27  §  8  D.  15,  1.  1.  50 
pr.  D,  24,  1);  deducto  aere  al.  (1.  39  §  1. 
1.  125  D,  50,  16). 

Aestas,  ber  3<^t^i^<tuin  ^tvifc^en  ber  t^rü^^ 
liriQ^^  unb  .t>erbft*9iac^tglei(^e,  ©ommer  (1. 
1  §  32  D.  43,  20). 

Aestimare,  1)  ben  ^ert^  t)on  @tn)a^ 
noc^  ^elb  anfc^Iagcn,  ft^öften,  tajiren, 
Z.  ©,  aestimatae  res  in  dotem  datae  (1. 
50.  51  D.  24,  3);  aestim.  litem  (1.  27  D.  3, 
5.  1.  47  D.  6,  1.  1.  7  8  1  D.  6,  2.  1.  8  D. 
13,  4),  condemnaiionem  iudicii  (1.  3  §  11  D. 
43,  5),  satisdationes  tutortnn  (1.  1  §  8  D. 
27,  8),  qtianti  res  est  (1.  5  §  1  D.  2,  7), 
qnanti  iniersit  stipulatori.s  (1.  13  pr.  D. 
42,  1),  quanti  in  litem  inrarerit  actor  (1. 
46  D.  6,  1);  actio  de  aestimato  (j.  uesti- 
matoria  s.  1).  —  2)  ermeffen,  erwägen, 
nrt^eilen,  in^bef.  oon  ber  freien  ridjter* 
üc^en  ©eurt^eilung  hei  bonae  f.  u.  arbi- 
trariae  actiones  gebrandet  (1.  26  §  2  D.  16, 
3,  1.  38  pr.  D.  17,  1.  1.  28  §  3.  9  D.  34, 
3).  —  3)  bafür  galten,  für  gut  finben 
(1.  75  pr.  D.  30). 

Aestimatio,  1)  Sc^ö^ung  be^  3SBet- 
t^e^,  9lnf(^(agung  nac^  Selb,  5.  16. 
eins  qtwd  interest  agentis  (1.  12  §  1  D.  2, 


11),  quanti  interest  mea  (1.  5  g  5  D.  19, 
5),  litis  (1.  54  §  2  D.  5,  3.  1.  1  D.  9,  4. 
1.  11  §  1  D.  39,  3);  aestimationeui  facere, 
Imhere  (1.  13  §  15  D.  39,  2.  1.  179  D.  50, 
16),  recipere,  t)on  Sachen  gefagt,  bie  einer 
e^ö^ung  nac^  i^elb  fällig  finb  (l.  9  §  5  D. 
1,  8.  l.  26  §  12  D.  12,  6);  in  aestim.  ve- 
nire, in  9lnf(^lag  fommen  (1.  17  §  2  D.  17, 
2);  aestimationis  pretium  (l.  13  pr.  D.  42, 
1).—  2)  ber  gefc^ä^te  3öert^  fclbft,j.«. 
aestimationem  praesfare  (1.  10  §  6  D.  23, 
3),  reddere  (1.  1  §  1  D.  19,  3),  sttffkere, 
sufferre  (1.  40  pr.  D.  40,  4) ;  aestimationis 
usu.sfr.  (1.  42  §  1  D.  7,  1);  condictio  (L8 
pr.  D.  13,  1);  ini^bej.  bebeutet  /f^i>  aestim. 
oud^  ben  fBert^  be«  Streitobject«,  j.  «.  1. 
aestimationem  pra^tare,  off'erre  (1.  16  § 
7.  1.  25  §  10.  1.  29  D.  10,  2),  sufferre  (1. 
20  D.  9,  4),  solvei-e  (1.  39  pr.  D.  5,  3); 
restituere  (pr.  I.  4,  11),  accij)ere  (I.  21  D. 
18,  4);  1.  aestimatione  s.  in  aestim.  dam- 
nwi  (1.  30  D.  16,  3.  1.  3  D.  42,  2).  —  3) 
»eurt^eirung,  (grmeffen  (1.  2  §  1  D.  50, 
10.  1.  191  D.  50,  17). -4)  Ächtung,  9luf 
(Paul.  V,  4  §  15.  1.  3  §  1  D.  22,   5.  L  3 

C.  Th.  8,  5). 

Aestimatoria  actio,  1)  gleic^bebeutenb 
mit  a.  de  aestimato,  bie  Ätogc  ou«  einem 
^^röbelüertrog,  n^etc^e  cnttoeoer  ouf  Siücf» 
gobe  ber  (Sac§e,  welche  tofirt  3emanbein 
Eingegeben  ift,  bamit  biefer  fie  öerföufe,  ober 
ouf  Sö^'fwng  i^reg  toyirtcn  Säert^ee 
gerichtet  ift  (tit.  D.  19,  3).  -  2)  gleic^bf* 
beutenb  mit  a.  qunnti  minoris,  auc^  iudii^um 
aestimat.,  bie  Ä'Iage  bc^  ftäufcri?  oud  bem 
äbilicifd^enebictaufSJlinberungbedÄauf- 
^reifed  Wegen  Mangel  bed  j^aufobjectS  (1. 
18  pr.  1.  43  §  6  D.  21,  1). 

Aestivus,  auf  t)cn  Sommer  fi(^  bmt* 
^enb,  in^bef.  toa^  nur  im  ©ommcr  oe* 
nn^t  mirb  ober  benu|t  toerben  fann,  }.  IB. 
aqua  aest.  im  ®egenfafr  t)on  cottidiana  (l.  15 

D.  8,  3.  1.  1  §  3  D.  43,  20);  saltm  aest. 
(1.  67  D.  32). 

Aetas,  1)  3eitalter  (1.  7  pi.  D.  34,  5). 
—  2)  fiebenö alter,  5.  ©.  homines  omnis 
aetatis  (1.  7  §  12  D.  4,  4);  pro  itwremeniu 
aetatis;  prout  aetatem  ampliarerit  (1.  10  §2. 
1.  16  §  2  D.  34,  1);  a  prima  aetate  (1.  68  pr. 
D.  35,  2) ;  aetas  infantis,puerilis,pupiUari»j 
puhes,  minor,  maior,  legitima ;  suae  aetatis 
(f.  b.  fBorte) ;  nujHiarum  aetas  (L  24  C.  5, 4): 
bi«tt)eilen  be^ei(^net  e«  in^bef.  ^o^e^  ^^t^r, 
5.  33.  alö  ©icnjation^runb  in  ^ejng  ouf  bie 
Ueberna^mc  ber  ^ormunbfc^oft  ober  etneiJ  ^Im* 
M  (1.  1  §  2  D.  49,  8.  I.  11  D.  50  5):  de- 
fectus,  fessus  aetate  (1.  3  §  7  D.  29,  5. 1.  5 
D.  39,  6):  umgefel^rt  bejei(^net  e«  ^u^ju* 
genblic^eö  ^Iter,  in^bef.  ba^  ber  Win' 
berjo^rigleit,  ^.  lö.  aetatem  egressus  — 


Digitized  by 


Google 


Aeternabilis — Agere. 


25 


intra  aetatem  (l.  39  pr.  D.  4,  4) ;  aetatis  be- 
neficittm.auxiliunif  veniatoith  bic  auf  MeSRin» 
beriä^rigifcit  fic^  grünbcnbe  in  integr.  rest.  ae» 
noniit  (1.  6  D.  4,  1,  1.  7  g  5.  1.  20  pr.  D. 
4,  4.  1.  57  D.  10,  2) ;  aetati  subvenire,  suc- 
currere  (}.  20  pr.  D.  27,  3. 1.  108  D.  50,  17) ; 
miseratio  aetatis  (1.  37  §  1  D.  4,  4):  aetatis 
lubrico  captus  (1.  11  §  5  eod.);  ob  aetatem 
lapsus  (1.  1  §  5  D.  2,  13);  bagegen  begieic^net 
perfecta  aetas  ba«5llter  ber  SSoUiä^riöfeit 
(1.  25  §  1  D.  22,  3.  l.  9  §  1  D.  27,  3) ;  cbcnfo 
robusta  aetas  (1.  15  §  6  D.  28,  5) ;  venia 
aetatis,  bod  t)om  Stegentcn  einem  ^inbetidl^o 
rigen  ert^eilte  Stecht,  aU  üolliäl^cig  ju 
gelten  (tit.  C.  2,  44.  1.  5  pr.  C.  2,  52).  — 
8)  baiS  «Iter  t>on  ©egenftänbcn,  5.  ö. 
aedificiorum  (1.  58  D.  30). 

Aeternabilis,  aetemalis  etoig:  urbs 
aetemab.  pr  Se^etc^nung  Don  9iom  (1.  3  C. 
Th.  11,  20);  laiferlic^:  domus  aetemab. 
(1. 8  C.  Th.  5,  14) ;  vultus  aetemales  violare 
(1.  3  C.  11,  11). 

Aetemitas,  Stoigfeit  (1.  8  pr.  C.  Th. 
13,  10.  1.  47  C.  Th.  16,  2);  UnfterbH(^* 
leit  (1.  7  C.  Th.  5,  14);  aüd)  aU  »eAeid^nung 
ber  fai(eTltc^en  ^a\t\tät  (1.  2  C.  1,  50. 
1.  3  C.  Th.  10,  22). 

Aetemus,  etotg,  j.16.  sepelire  mortuum 
et  quasi  aet,  sedern  dare  (1.  40  D.  11,  7); 
nalla  societatis  in  aeternum  coitio  e8t(l.  701). 
17,  2);  aet.  urbs  pr  ^ejetc^nung  bon  9iom 
(l  14  C.  Th.  7,  13.  1.  2  pr.  C.  Th.  11,  2); 
göttlich,  ^eilig:  princeps  aet.  (1.  30  C. 
Th.  6,  4). 

Aevum,  1)  d^toiglcit:  in  aetum,  per 
omne  aevum,  für  alle  8ett  (l.  220  §  3  D. 
50,  16.  1.  5.  17  C.  Th.  13,  5).  —  2)  = 
aetas  8.  2  (1.  8  pr.  C.  Th.  8,  4). 

AfE)itiia  f.  aafatim. 

Affatos  {.  adfatm. 

Affeotare  f.  adfectare. 

AffeoUo,  affectuB,  1)  SBille,  2lb{t(^t, 
$or{a|,  ^.16.  Af^ecius possidendif  affectio 
tenemli ,  a/fectu  adprehendere  possessionem 
(1.  1  §  3.  21.  1.  3  §  3.  6  D.  41,  2);  aftectus 
ex  utraque  parte  contrahentium  concurrat 
oportet  (l.  55  D  44,  7);  iniuria  ex  affectu 
fit  (l.  34  pr.  eod.);  aft'ectio  societatis ,  bie 
«bftc^t,  eine  @oc.  einjuge^en  (1.  31  D.  17, 
2).  ~  2)  Steigung,  guncigung,  8Sor» 
liebe,  iJieb^oberei,  5.  ©.  affectio  mari- 
talü  (1.  32  §  13  D.  34,  1),  paterna  (1.  71 
D.  21.  2);  naturalis  affectus  patris  (1.  28  §  3 
D.  34.  3) ;  castrensis  affectio,  eine  im  Selbe 
gefc^loffene  Äreunbfd^ft  (1.  8  D.  49,  17);  spe- 
ctat ad  no8  iniuria,  quae  his  fit,  qui  tel  pote- 
stati  nostrae,  rel  affectui  subiecti  sunt  (1.  1 
§  3  D.  47,  10);  ministeria,  quae  ad  aff'ect 
tL^cnm»  pertinent,  befonbere  ijieblingi8|claöen 
(1.  6  D.  20, 1);  si  ßervuni  meuro  occidisti,  non 


aff'ectionem  aestiniatuiam  esse  puto,  sed 
quanti  omnibus  valeret  (l.  33  pr.  D.  9,  2 
cf.  1.  6  §  2  D.  7,  7:  —  .voluptatis  vel 
affectionis  aestimaiio  non  habebitur^  veluti 
81  dilexerit  eum  domir.us  aut  in  deliciis  ha* 
buerit."  (1. 63  pr.  D.  35,  2:  pretia  verum  non 
ex  affectu  y  sed  communiter  funguntur"'); 
placuit,  affectus  rationem  tn  bonae  fidei  iu- 
diciis  habendam  (1.  54  pr.  D.  17,  1  cf.  1.  7 
D.  18,  7).  —  3)  nol^c  »erbinbung,  SJer- 
toonbtf(^aft  (§  6  1.  4,  18).  —  4)  Suftanb, 
^crl^ältnij:  in  libertatis  affectu  perdu- 
rare  (l-  ^  C.  Th.  4,  8). 

Afiferre  f.  adferre. 

Affioere  f.  adficere. 

Affigere  f.  adfigere, 

Affingere  f.  adßngere. 

Affinis  f.  adfinis, 

Aüfinitas  f.  adßnitas, 

Affirmare  f.  adfirmare. 

Afflictare  f.  adßictare, 

Affligere  f.  adfUgere. 

Affiuere  f.  adfluere. 

Africa  tömiWe  ^roöinj  (1.  4  pr.  D.  1, 
21.  1.  5  g  1  D.  50,  6.  1.  1  §  1.  6.  7.  12.  18. 

C.  1,  27);  Africanus,  Afrieus,  «frifo  be* 
trcffenb:  dioecesis  Afric.  (1.  1  §  19  cit.);  tutor 
rei  8.  rerum  Afric.  (1.  15  D.  26,  2. 1.  3  §  4  D. 
26,  7);  triticum  Afr.  (1.  74.  75  §  2  D.  45   1). 

Afrioanua  (S,  CaeciUus),  Swnft  jur  geit 
^aifetd  ^ntoniud  $iui». 

Agalloohus,  ein  too^ltied^enbed  ^olj  aud 
Snbien,  ^lloe^ol^. 

Agaso,  treibet  eined  ßoftt^ierd  (1. 
60  §  1  D.  32). 

Agellus,  ein  !leine$^  ©türf  «der  ().  27 
§  3  D.  33,  7). 

Agentest»!  rf6ti«]^ei6en  gctpiffe  ^roöinjiol* 
Beamte  unter  ben  ^aifetn,  tt>el(^en  iniSbef.  bie 
9tufft(^t  über  bad  $oft«  unb  Steuertoefen 
oblag  (tit.  C.  12,  20.  1.  2.  4  C.  12,  22]. 

Ager,  1)  ein  fianbgut,  oft  nur  ein  ^iiXd 
gelb,  «der,  „locus  rure  sine  aedificio  v. 
Villa"  (1.  27  pr.  1.  211  D.  50,  16.  cf.  1.  115 
eod.  „ager  est,  si  species  fundi  ad  usum  ho- 
minis comparatur'*);  agrum  conserere  (1. 9  §  6 

D.  7,  1);  cuUor  agrorum  (1.  2  D.  50,  11); 
metisores  agrorum  (l.  1  pr.  D.  11,  6).  —  2) 
Sanb,  im  O^egenfat^  bon  6tabt,  indbef.  bie 
ju  einer  ©tobt  gehörige  glut  (1.  9  pr.  D.  1. 
8.  1.  15  §  1  D.  2.  8.  1.  3  D.  26,  5). 

Agere,  1)  forlbftoegen,  führen,  trei» 
ben,  leiten,  fahren,  j.  ©.  animalia  (1. 235 
D.  50,  16),  iumentumy  rehictdum  (1.  1  pr.  7 
pr.  D.  8,  3);  ire  agere,  ge^en  unb  fal^ren 
(1.  9  D.  8,  1.  1.  2  §  5.  1.  4  §  1  D.  45,  1); 
ius  eundi  et  agetidi  (1.  2  §  21  D.  43,  8); 
agere  navem,  ratem  (1.  1  pr.  D.  43,  14), 
aquam  (1.  1  §  5  D.  43,  21),  radices,  3öut* 
aeln  treiben  (1.  7  §  2.  13  D.  41,  1).  —  2) 


Digitized  by 


Google 


26 


Agerius  — Aginen. 


zubringen,  »erleben,  j.  B.  ag.  custodiam 
sine  vinculis  (1.  8  D.  48,  3) ;  ag.  annwn,  in 
einem  beftimmten  Seben^ial^rc  flcfen  (1.  76  §  1 
D.  36,  1.  1.  16  §  6  D.  48,  5);  ag.  di^m 
supremum  anni  (1.  1  D.  40.  1).  —  3)  fi(^ 
aufhalten,  Dertoeilen,  {ic^  beftnben, 
J.  ^.  in  provincia  (1.  62  pr.  D.  18,  1),  apud 
hostes  (1.  44  §  7  D.  41,  3),  in  fuga  (1.  50 
§  1  D.  41,  2),  in  müitia  (1.  24  §  1  D.  49, 
1)  circa  latus  principum  (1.  30  pr.  D.  27,  1), 
in  magistratu,  potestate  (1.  8  D.  48,  2),  in 

Satria  potest.  (1.  6  C.  4,  28),  in  furore  (1.  8 
►.  1,  6),  in  reatu  (L  25  D.  48,'  19).  —  4) 
aun,  ^anbeln,  in^bef.  eine  auf  iSegrftnbung, 
inberung  ober  3luf^ebung  eineö  Sled^tiJber^ 
^ältnijfe^  bejüglii^e  ^nblung  bomel^men; 
actum,  eine  barauf  gerichtete  ^anblung  (1.19 
D.  50, 16:  „actum  generale  verbum  est,  sive 
verbis,  sive  re  quid  agatur") ;  wfi  fierique 
(l.  1  §  1  D.  3,  4);  acta,  facta  gestaque  (1.  2 
§  1  D.  42,  7);  actum  contractumve  (1.  2  §  1 
D.  4,  f»);  pupillus  omnia  tutore  auctore  agere 
potest  (1.  5  D.  50,  17);  sab  curatore  ag. 
(1.  77  §  14  D.  31);  contractum  agere,  einen 
©ontract  Id^Iießen  (1.  4  §  2  D.  40,^1);  ^an^t* 
fäd^Hc^  bebeutet  ed  hit  einer  iurift.  ^anbtung 
5u  ^runbe  (iegenbe  toal^re  ^illeudmei^ 
nung,  Sbfid^t,  ^.  53.  potius  id,  qnod  ac- 
tum, quam  id,  quod  dicbum  sit,  sequendum 
est  (I.  6  §  1  D.  18,  1);  servandum,  quod 
actum  est  (1.  2  §  1  D.  18,  4);  aliud  simula- 
tur,  aliud  agitur  (1.  1  §  2  D.  4,  3);  quod 
agitur  in  contrahendo  (1.  3  D.  12,  1);  actum 
inter  contrahetttes  (1.  38  pr.  D.  17,  1);  hoc 
agitur,  agi  videtur  in  stipulationibus  etc.  (1. 
2  §  1  D.  18,  4. 1. 1  § 4  D.  46,  5);  quid  actiim 
sit  8.  quid  acti  sit,  tooS  bei  einem  9lec^t8gc« 
f(^äft  gemeint,  beabfic^tigt  ift  (1.  26  D. 
34,  5.  1.  41  pr.  D.  45,  1).  —  5)  ^anbeln, 
fid^  benel^men,  5.  ©.  pro  lihero,  servo 
(1.  10  D.  40.  12),  M«  ciris  (l.  32  D.  49,  14). 
—  6)  »erfahren,  5.  33.  dementer  ag.  cum 
aliquo  (1-  14  §  1  D.  4,  2).  —  7)  ouöric^* 
ten,  betoirlen  (1.  16  §  2  D.  48,  5);  nihil 
agere  (1.  5  g  8  D.  3,  5.  1.  15  pr.  D.  8,  1. 
1.  3  §  3  1.  34  D.  8,  3.  1.  2  D.  13,  7.  1.  1. 
7  pr.  D.  18,  5.  1.  34  pr.  D.  20,  1.  1.  9  pr. 
1.  11  §  9.  1.  49  D.  24,  1.  1.  13  §  1.  1.  25 
§  14  D.  29,  2.  1.  24  pr.  D.  36,  2.  1.  1  §  12. 
1.  31  D.  44,  7.  1.  76  D.  46,  3).  —  8)  ju 
betoirfen  fuc^cn,  auf  etmaö  ^inarbci* 
tcn,  beba(^t  fein,  für  etma^  forgen  (1.  l 
r.  D.  4,  7.  1.  1  8  1  D.  37,  2.  1.  1  §  10 
.  39,  1).  —  9)  beforgen,  öertoaltcn, 
fuhren,  a.  «.  rempubl  (1.  35  §  8  D.  4,  6), 
tutelam{\.  37  §  2  D.  26,  7);  rationes  (1.  40 
§  3  D.  40,  7),  libellos  (1.  12  D.  20,  5), 
mensuram  agri  (1.  2  D.  11,  6),  curas,  feine 
Obliegenheiten  beforgen  (1.  2  C.  12,  22),  cau- 
sam,  eine  ©oc^e,   einen  ^lec^töftreit  führen 


£' 


(1.  5  §  1  D.  5,  3.  1.  14  D.  22.  3.  l.  14  pr. 
1.  20  §  1  D.  49,  1),  litem  (1.  30  g  2  D.  3, 
5),  iudicium  (1.  20  §  4.  1.  40.  55  D.  10.  2), 
appelkttionem  (1.  13  C.  2,  12).  —  10)  einen 
rec^tlid^n  ^nfpruc^  t)oz  ^erid^  t>erfolgen^ 
Ilagcn  (1.  1  §  2.  1.  46  §  1  D.  3,  3.  1.  21 
D.  22,  3;  «necessitas  probandi  incumbii 
illi,  qui  agit.''  1.  42  D.  50,  17);  agens, 
träger  (1.  12   §  1  D.  2,  11.   1.  8  D.  3,  4. 

1.  14  §  9  D.  4,  2) ;  agere,  ius  sibi  esse  (l  62 
§  2  D.  21,  2);  ag.  in  personam,  eine  |)er» 
fönlic^c  tiage  ergeben  (1.  15  §  3  D.  20.  1), 
per  condictionem  (1.  15  §  2  D.  12,  6),  a4^i- 
oncy  actionihus  (1  11  pr.  D.  2,  1.  1.  23  D. 
19, 5).  —  1 1)  bem  Hägenf(^en5lnfpnt(^e  gegen- 
über eine  exceptio  t)orf(^ü|en  (1. 1  D.  44, 1 : 
„Agere  etiam  is  videtur,  qui  exceptione  uti- 
tur:  nam  reus  in  exceptione  actor  est*.  — 12) 
n^egen  eined  S3erbred^e^  anfinge  erl^eben, 
j.  fi.  crimen  expil.  heredit.  ag.  apud  praef. 
urbi  (1.  3  D.  47,  19).  —  13)  poenitenJtiam 
agere,  bereuen  (1.  41  D.  4,  4.  1.  25  §  14 
D.  29,  2.  1.  3  §  10  D.  47,  12). 

Agerius  (Aulus),  fingirter  3^amc  für  einen 
©laubiger  ober  Äläger,  »elc^er  in  ben  alten 
Älag^unb  (5ti<)uIationdformcIn  gebraucht  nmrbe 
(Gaa.  IV,  34.  36.  40.  41.  47.  119.  131.  136. 
137.  1.  18  g  1  D.  46,  4). 

Agger,  ^anim  (1.  1  g  23.  1.  2  g  5  D. 
39,  3). 

Aggerere,  f.  adgerere, 

Aggravare,  f.  adgravare. 

Aggredi,  f.  adgredi. 

Aggregare,  f.  adgregare. 

Aggressor,  f.  adressor. 

Aggressura»  aggressus,  aggressio,  f. 
adgressura,  adqressus,  adgressio. 

Agitare,  l)'treibe|n,  j.  «.  mulas  (1.30 
g  8  D.  19,  2).  —  2)  unterfu(^en,  ah' 
lanbeln,  5.  t\.  quaestionem  (1.  114  g  3  D. 
30.  1.  31  g  1  D.  40,  7),  speciem  (i.  11  D. 
39,  2) ;  agitatur,  an,  num,  de  aliqua  re,  eS 
frogt  fid^,  ^anbelt  fid^  barum  (1. 2  g  2  D.  14, 

2.  1.  41  g  4  D.  30.  1.  67.  g  3  D.  36,  1).  — 
3)  t)er^anbcln,  5.  33.  causam  (1.  6  g  2  D. 

3.  2.  1.  19  D.  49,  1),  iudicium  (l.  4  g  3 
D.  9,  4,  excusationem  de  recipienda  tntela 
(1.  20  pr.  eod.).  —  4)  cor  ©eric^t  flogen 
(1.  73  D.  46,  1.  —  5)  unter  ben  ^änben 
^aben,  5.  33.  pecuniam  pupillarem  (1 4  g  2 
D.  27,  7). 

Agitator,  ©agcnlenler  bei  ben  öffent- 
lichen SSßcttfo^rten  (1.  4  pr.  D.  3,  2.  1.  43 
D.  19,  1). 

Agmen,  1)  gug,  Steige,  ©c^aor,  oon 
Solbaten:  agmen  &rcer?€re,  au^  ^ei^e  unb 
©lieb  treten  (1.  3  g  16  D.  49,  16).  —  2) 
«bt^eilung,  (£or^)g  (1.  5  C.  1,  29).  —  3) 
ber  ^xtn^fpost  impletum  agmen,  im  (^egenf. 
t)on  dum  officium  exhibent,  sc.  advocati 


Digitized  by 


Google 


Agminales  equi  — Albus. 


27 


fisci  (1.  27  C.  2,  7).  —  4)  aquae  agmen, 
©trdmung  be«  »affer«  (1.  6  C.  3,  34). 

Agminales  equi,  $adpferbe  für  bie 
«rmcc  (1.  18  §  21  D.  50,  4). 

Agnaacl,  f.  adgnasci. 

Agnaticium  ius,  f.  adgnaticium  ius. 

Agnatio^  f.  adgnatio. 

Agnatus,  f.  adgnatus, 

AgnlnuB,  t)on  ßämmern:  iMes  agn. 
(1.  25  8  8  D.  34,  2). 

Agnitio,  1)  «ncrfcnnung  (1.  4  C.  8, 
39).  2)  =  cognitioy  Untcrfuc^ung  (1.  18 

C.  Th.  2,  8). 

Agnomen,  IBetname  (1.  4  C.  6,  23). 

AgnoBcere,  1)  =  cognoscere,  ertennen, 
j.«.  fraudem  (1,  32  §  4  D.  26,  7);  servum 
agn.  noziuDi,  fiigitivum  (1.  3  §  7  D.  10, 4. 
1.  1  §  8  D.  11,  4).  —  2)  =  recognoscere, 
für  äc^t,  toa^r  erfcnncn,  oncrfenncn, 
j.  ^.  agn.  instrumenta  (1.  11  D.  44,  1), 
tabuJas  testamenti,  sigillum  suum  (1. 1  §  2 
1.  7  D.  29,  3),  Uberos,  partum  (tit.  D.  25, 
3).  —  3)  aH  gut,  gültig  ancrfenncn, 
gut^eifecn,  genehmigen,  j.*.  agn.  «en- 
tentiam  (1.  10  §  4.  1.  17  pr.  D.  49,  1), 
coluntatem,  iudicium  testatoris  (1.  8  §  10. 
1.  12  §  1.  1.  32  pr.  D.  5,  2),  tutelam  (1.  7 

D.  26, 1),  nomina  atutore  facta  s.  quod  gessit 
tator  in  contrah.  nominibus,  agn.  dehitum, 
honam  fidem  (I.  9  §  6.  1. 16.  44  pr.  1.  46  pr. 
D.  26, 7).  —  4)  übernel^men,  tragen,  j.  ©. 
onus  aeris  alieni  (1. 35  §  1  D.  28,  5),  Jiere- 
ditaiis  (1.  88  §  2  D.  31),  alimentorum  (1. 
15  pr.  D.  34,  1) ,  usurarum  (1.  54  pr.  D. 
19,  2),  tributi  (1.42  D.  2,  19);  agn.  dam- 
num^poenam  (1.52  §4.  1.55.  63  §8  D.  17, 
2),  periculum  (1.  13. 36  §  1  D.  50, 1),  sump- 
tum  litis  (1. 5  §  12  D.  13,  6),  officium,  munus 
a.  38  §  6  D.  50,  1.  1.  3  §  6.  1.  9  D.  50, 4). 
—  5)  annehmen,  j.  C  hereditatem  agn. 
=  adire,  adquirere  (1.  58  D.  24,  3.  1.  12. 
55  D.  29,  2);  t^gn,  partes  hered.  (1.2  eod.), 
successionem  (1.  88  eod.),  botia  (1.  6  §  3  D. 
36,  1),  bon.  possessionem  (1.  3  §  4  D.  37, 1. 
1.  3  8  15  D.  37,  10.  1.  12  D.  37,  11),  le- 
gatum  (l    12  pr.  D.  5,  2.  1.  81  8  1  D.  BO). 

Agnus,  fiomm  (1.  60  pr.  65  8  7  D.  32). 

Agon,  tSettlompf  (1.  1  C.  11,41). 

Agonothesla,  ba«  $lmt  eined^am^f« 
tiifttx^  (1.  20  8  7  D.  10,  2). 

Agonotheta,  ßam^fric^ter  (1.18  817 
D.  50,  4). 

Agonothetioae  possessiones ,  <^runb<> 
ftttde,  beren  ©rtrog  nod^  ©eftimmung  ber 
Kampfrichter  jum  Unterhalt  ber  Kämpfer  ))er« 
tocnbet  würbe  (1.  5  C.  11,  70). 

Agrarius,  bieÄeder bctreffenb,  5.©. 
lex  agr.  (1.  3  D.  47,  21);  via  agr.,  %tlt>s 
»eg  (1.  2  8  22  D.  43,  8). 

Agratioum,  ^(fergelb,  b.  ^.  Abgabe 


für  ©enu^ung  öon  «erfem  (1.  11  C.  Th.  7, 
20). 

Agrestls,  lönb(ic^,  bäuerlich,  vita 
agr.  (1.  1  C.  Th.  12,  19);  fe>caagr.  =  agri 
(1.  4  C.  9, 18);  agrestes,  ßanbleute  (Nov. 
33  c.  1). 

Agricola,  agrioult>or,  ^derbauer 
(1.  25  8  1  D.  22,  3.  1.  18  C.  11,  48). 

Agricultura,  «tferbau  (1.  13  8  5  I>- 
7,  1). 

Agrünensor,  gelbmeffer  (1.  3  C.  3, 
39). 

Agrippina,  f. 

Agrippinensis,  ^inmo^nerber  cohnia 
Agrippina  (1.  8  8  2  D.  50,  15). 

Ait,  aiunt,  fagen,  gebrandet  bon  9(ud^ 
fprüc^en  ber  guriften  (1.  13  8  1  I>.  ^0,  16), 
ber  (SJefefte  (1.  64  8  6.  10  D.24,3),  beS^rä^ 
tord  (1.  1  8  4.  8  D.  3.  1.  1.  2  pr.  8  5.  1.  4 
8  2  D.  2,  3),  ber  «ebilen  (1. 1  8  1  1-  19  8  5 
f).  21,  1),  be«  (Senat«  (1.  20  8  7.  17.  1.  25 
8  2.  3  D.  5,  3),  be«  ^aifer«  (1. 32  8  2.  9  D. 
24,  I.  1.16  D.  49,  14). 

Ala,  glügel  eine«  $eere«  (l.  2  8  1  D- 
3,  2). 

Alabarchia,  ein  in  ^eg^pten  beftel^enber 
300(1.9  0.4,61).  «nbcrelefen:  arabarchia. 

Alaoer,  lebhaft,  munter,  wac^fam: 
pro  suis  debitis  alacriores  creditores  (1. 
10  pr.  C.  7,  72). 

Alamannicus  nennt  ftd^  ^uftinian  afö 
Sefieger  ber  ^tamannen,  einer  beutfc^en 
355ffecfc^aft  (mbr.  prooem.  I.). 

Alanious  nennt  fic^  Suftinian  aU  S5efieger 
ber  Allanen,  einer  fc^t^fd^n  ^SdKerft^aft 
(mbr.  prooem.  I.). 

Alares,  bie  ju  bem  Sl^d^l  eines 
§eereS  CalaJ  gel^örigen  8oIbaten  (1.  4 
8  3  C.  Th.  7,  20). 

AlbanuB,  fundus,  bei  ber  @tabt  ^tba 
gelegen  (1.  39  8  8  D.  30). 

Albarius  =  albinus  (1.  2  C.  Th.  13,  4). 

Albescente  caelo ,  Wenn  ber  Xag 
graut  (1.  25  8  1  D.  28,  2). 

Albinus,  Xünc^er  (1.  1  C.  10,  66). 

Albus,  weig  (1.  70  8  12  D.  32);  album 
(Subst.),  toeige  Xafel,  auf  toetc^er  ettoaS 
mit  rotten  ober  fc^toar jen  S3uc^ftaben  (rubrum, 
nigrum)  gef (^rieben  ftebt,  inSbef.  a)  aibum 
prctetoris,  b.  ^.  bie  iafeln,  auf  meldten  ba« 
prätorif  (^e  ebilt  unb  bie  gormel  n  (Älag*, 
©jceptionä^  ©tipulationSformuIare)  gcf(^rieben 
ftanben  (l.  7  pr.  1,  9  D.  2,  1.  1.  1  8  1  D. 
2,  13);  b)  album  curiae  (1.  46  C.  10,  32), 
bie  Xafel,  auf  melc^ba«  SBerjeid^nift  ber 
einzelnen  ^ecurionen  in  ben  äÄunicipal» 
ftäbten  gejd^eben  ftanb  (tit.  D.  50,  3);  albi 
proscriptio,  Eintragung  in  bicfe  S^e  (1. 
10  D.  50,  2);  albo  eximi,  au«  ber  fiifte  ge« 
ftrid^cn  »erben  (1.  3  C.  10,  32). 


Digitized  by 


Google 


28 


Alea  —  Alienus. 


Alea,  1)  SBürfcIf^icl,  überl^u^t  $a- 
farbf^iel:  aleam  s.  alm  ludere  (1.  1  D.  11, 
5.  J.  26  D.  47,  10);  in  alea  ludere^  perdere, 
tjerf^ic(cn  (1  4  §  2  D.  11,  5.  1.  59  §  1 
D.  1 7,  2) ;  in  alea  qestum,  ein  barauf  bcjüg* 
lic^eö  ©efc^äft  (l.  19  §  4  D.  22.  3),  in  spe- 
dem  aleae  cadere  (1.  5  pr.  D.  22,  2).  —-2) 
ungcJDiffct  (Erfolg,  bom  Swföil  ob* 
l^ängcnbcr  ®ch)inn:  aleam  emere  (1  8  § 
1  D.  18,  1.  1.  7  D.  18.  4). 

Aleator,  SB  ürf  elf  fielet,  überhaupt 
^aforbf^ieler  (tit.  D.  11,  5). 

Alemannicus,  f.  Alamanniciw. 

Alere,  ernäl^ten,  j.  33.  quae  alendi 
causa  hihuntur  (l.  5  pr.  D.  33,  9);  indbef. 
gemanbem  ^Himente,  Untcrl^alt  geben 
(1.  5  D.  25,  3.  1.  1  D.  27,  2.  1.  14  §  1  D. 
34,  1). 

Alexander  (Beverua),  römifc^er  Äoifer, 
222—235  n.  C^r.  (1.  87  §  3  D.  31). 

Alexandria,  ^u|)t{tabt  ^eg^^tend  (1. 
un.  D.  1.  17.  1.  2  D.  1,  20);  Alexandri- 
nm,  3llejonbria  betreffcnb,  bo^er 
gebürtig:  mulier  Alex.  (1.  7  pr.  D.  34,  5); 
Alex.  cicita.s  =  Alexandria  (§  5  1.  1,  20.  1. 
1  C.  1,  57). 

Alfenus,  Varus,  Qurift  ju  Einfang  bc^ 
8.  3a^ft.  u.  c.  (1.  2  §  44  D.  1,  2). 

Alg^dus,  ein  ©erg  in  bet  ^at^t  9lom^ 
(1.  2  8  24  D.  1.  2). 

Alias,  1)  an  einem  anbern  Orte,  einer 
anbern  ©teile,  anbergJoo  (1. 19  §  ID.  10, 
3.  1.  2  §  7  D.  13,  4);  anbergJDO^in:  al. 
fhiere  (1-7  §5  D.41, 1).  -  2) p  einer  am 
bern  Reit  (1.  19  §2  D.  4,8).  —  3)  in  on* 
bern  gällen,  fonft,  außerbem,  übri* 
gen«  (1.  34  pr.  D.  3,  5.  1.  18  D.  12,  3.  1. 
20  §  6  D.  28,  1);  non  alia^,  in  feinem  an* 
bern  gall,  nur  bann  (1.  1  §  2  D.  47,  4). 
—  4)  auf  anbere  SBeife,  anber«  (1.8  §10 
D.  2,  15.  1.  5  §  8  D.  13,  6.  1.  8  §  8  D. 
33,  8.  1.  1  8  2  D.  47,  4).  —  5)  au«  einem 
anbern  ©runbe  (1-  6  !>•  20,  2.  1.  18  §  3 
D.  39,  6).  —  6)  alias  —  alias,  balb  -  balb 
(1.  3  D.  12,  7.  1.  3  §  2  D.  22,  5.  1.  112  §  1 
D.  45,  1). 

Alibi,  an  einem  anbern  Drie,  an» 
ber«h)o  (1.  8  §  5  D.  2,  8.  1.  2  §  4  D.  3, 
2) ;  olifH  —  alibi  tt)irb  ni(^t  nur  juv  ^e^^eic^* 
nung  berfd^iebener  Orte  gebraust  (1.  8  §  9 
D.  2,  15),  fonbern  aud^  jur  33e^eid)nung  öer* 
fc^iebener  ^erfonen  (1.  1  §  1  D.  26,  4), 
ober  gälle  (1.  2  §3  D.  8,  5.  1.  104  D. 
50,  17). 

AUcubi,  irgcnbwo  (1.4    §2  D.  14,  7) 

Alicula,  ein  furjc«  Dber!leib  für 
Änaben  (1.  23  §2    0.  34,  2). 

Alienare,  1)  entfernen,  auöfd^lie* 
6en,  ^.53.  servum  al.a  suo  patrimonio(1.2D. 
7,;  al.  mentem,  ^emanben  um  feinen  5^er='2). 


ftanb  bringen  (1. 15  pr.  D.  47,  10).  —  2)  ent- 
äußern, bon  feinem»erm5gen  etma«  aufgeben 
j.  ^.  eine  ©eroitut  bur(^  Silit^tgc brauch 
bcrlieren  (1.  28  pr.  D.  50,  16).  —  3)  öer- 
du  gern,  ein  Vermögensrecht  auf  einen  9n^ 
bern  burd^  einen  befonbercn  Act  übertragen 
(1. 41  D.  1,  3.  1. 165  D.  60, 17.  1. 1  8  1  D.  42, 
8);  im  engften  ©inn:  ba§  ©igent^um 
an  einer  Sac^e  übertragen,  eine  Sac^e 
einem  ?lnbern  in*«  ©igent^um  geben  (1. 67 
pr.  D.  50,  16.  1.  205  D.  50,  17). 

Alienatio,  1)  ba«  (Intferntfein:  men- 
</,val.,  ®eifte«abtt)efen^eit  (1.  14  D.  1, 
18).  —  2)  (Sntäufeerung  überhaupt  unb 
SJcrftußerun^,  f.  alienare;  a)  im  erften 
Sinne,  j.-^.  »erluft  be«  (Sigent^um«  burc^ 
Ufucapion  bon  ©eiten  eine«  Zubern  (l.  28  pr. 
D.  50, 16),  ober  in  2folge  einer  missio  in  poss. 
h)egen  ni(^t  beftellter  cautio  damni  inf.  (I.  1 
pr.  D.  23,  5);  b)  im  ^Weiten  ©inn  (1. 1  §2 
D.  42.  8.  1.  7  0.  4,  51);  c)  im  engften 
©inn  (l.  1  C.  5,  23  „est  al.  omnis  actus, 
per  quem  dominium  transfertur").  —  3)  ba« 
9le(^t  ber  «cräufeerung  (1.  9  §  1  D.  14. 
6.  1.  3  8  8  D.  24,  1). 

Alienator,  IBeräußcrer  (l.  9  C.  4, 
54). 

Alienlgena  (Substant.),  9lu«lanber, 
^rembling  (l.  1  C.  8,  48);  alienigenus 
(adi.),  au«länbifc^:  gens  alienig.  (1.  2  C. 
4,  41). 

Alienus,  1)  frcmb,  auf  einen  %n^ 
bern  fi(^  be^ie^enb,  i^m  ange^örenb, 
oon  iftm  au«ge^enb,  j.  ö.  al.  lis,  causa, 
9le(^t«ftreit,  ber  für  einen  Äu bern  geführt 
Joirb  (1.  11  pr.  D.  44,  4.  1.  2  8  1  D.  49,  4): 
alieno  /uwi/wcagere.litigare,  appellare(1.20 
pr.  D.  49,  1.  l.  1  8  12.  13  D.  49,  4),  postu- 
lare,  stipulari,  opus  nov.  nuntiare  (1. 1  §  3 
D.  39,  1.  1.  13  8  13.  l.  39  8  -^  D.  39,  2); 
al.  negotium  agere  (1.  14  D.  2,  11.  1.  5  §  12 
D.  3,  5) :  al.  factum  promittere  (1. 38  pr.  §  1 . 
2  D.  45, 1);  aes  al.  ({.  ae»  s.  8);  al.  iure  con- 
tendere,  am  htm  Steckte  eine«  anbern  flagen; 
al.  iuris  pHitor  (1.  8  8  '^  !>•  39,  1);  al  iuri 
suhiectum  esse  s.al.  iuris,  ^\.pote.statis,  in  al. 
Igtest,  esse,  bem  Steckte,  ber  ^Jetualt  eine«  ?ln= 
bern  untcrtt)orfen  fein,  in  ber  tjöt  er  liefen 
ober  ^errn*®ett)alt  Qemaube«  fte^en,  im 
®egenfa^  öon  sui  iuris  e88e(tit.  1. 1 , 8.  D.  1 , 6) ; 
ba^er  in  ius  al.  per  venire  (1.  14  8  3  D.  36,  2) ; 
al.  postumus,  im  ©egenfab  bon  post.  suus,  ein 
post.,  ber  nic^t  al«  suus  heres  be«  ©rblaffer« 
geboren  tt)irb  (8  26.28  1.2,20);  b\.  familia 
toirb  bie  burc^  ^boption  erlangte  gamilie  ge* 
nanut  (1.  6  8  4  D.  37,  4);  al.  materfam.  (1. 
9  D.  48,  5);  al.  periculum,  ÖJefa^r,  bie  ein 
^Inberer  ju  tragen  f^at  (1.  4  D.  36,  1);  al. 
usus  fr.,  f\rru4tgenu6,ber  einem  9lnbern,  al«  bem 
eigent^ümer,  jufte^t  (1.  25  pr.  D.  50,  16);  al. 


Digitized  by 


Google 


Alimentarius  — AUigare. 


29 


mHus,  gurc^t,  bic  ein  9(nberer  erregt  f^at  (1. 14 
§5  D.4,2),  dolus  (in  pr.  D.  44,4);  ing* 
bef.  bebeutet  al.  im  @! gentium  eineS  ^ii* 
bern  befinblic^:  bo^er  alienum  (Subst). 
frembe«  (gigcnt^um  (1.  2  D.  6,  1.  1.57 
§  1  D.  47,  2),  namentlich  frembcr  ÖJrunb 
unb  «obe  n  (1.  8  pr.  D.  8,  1.  1.  8  pr.  D. 

10,  1.  1.  15  §  2  1.  30  §  1.  D.  39,  2).  — 2) 
feinen  %i)tx\  an  cttt>a^  l^obenb,  §.  53. 
al.  a  w  (1.  9  §  1  D.  4, 2) ;  ita  exheredare:  ille 
fiUus  meus  alienun  meae  aubstantiae  fiat  (1.  3 

C.  6,  28).  —  3)  ungehörig,  ungereimt, 
unpaffenb,  j.  53.  aUefi^i  loqui  (1.4  §  1  D. 
21,  1);  aXiemus  tempwt  (1.6  C.  7,  64);  nan 
alienum  est  (1.47  D.  6,  1.  1.  4  §  3  D.  38, 
10). 

Alimentarius,  1)  (adi.)  ^tlimente  be*« 
trcffenb,  j.  ».  alim.  caum  (1.  8  §  21  D. 

2.  15),  ratio  (1.  5  §  3  D.  48,  13).  —  2) 
(Subst.),  (giner,  ber  ?((imente  ^u  for* 
bcrn  ^at  (l.  8  §  6.  24  D.  2,  15). 

Alimentum,  1)  Sla^rung,  ü.  ©.  <erra€ 
(1.  26  §  2  D.  41,  1).  ~  2)  9Jo^rung§* 
mittet,  Seben^mittel,  Unterhalt,  be* 
greift  alle«  jur  iieibed*9ia^rung  unb 
*3iot^burft  ÖJe^rige  in  fic^,  namentlich 
@ffen  unb  Xrinfcn,  Äleibung  unb 
SBo^nung  (1.6  D.  34,  1). 

Alimonia,  ernä^rung,  Unterhat* 
tung,  a-  *•  infantium  (1. 1  §  14D.50,  13). 

Alimonium  =  alimentum  (1.  73  §  1  D. 
2ii,  3.  1.  4  D.  25,  3). 

Alioquin,  übrigen«,  lonft,  aujer* 
beTn(l.  12  pr.  D.  12,  1.  1.  59,  141  §  7  D. 
45, 1).  äu  anbercr  3eit  (1.  1  §  2  D.  43, 
12). 

Aliorsum,   anber«tt)o^in   (1.   20   §  6 

D.  33,  7). 

Aliquamdiu,  eine  ^exUariQ,  eine 
aSeile  (1.  57  pr.  D.  7,  1). 

Allquando,  1)  e^emal«  (1.  14  §  1  D. 
23,  2).  —  2)  bisweilen  (1.  12.  42  §  2  D. 

3,  3.  1.  13  pr.  D.  16,  1.  l.  1  §  3  D.43,  20. 
1.  95  §  2   D.  46,  3).  —  3)  iemol«  (Paul. 

11,  19,  5). 

Aliquantulus,  aliquantus,  einiger, 
i,  ö.  aliquantum  tempus  (1. 41  §  1  D.  22, 1); 
aliquantuhm  temporis  (1.  38  §3  D.40, 12). 

Aliquatenus,  einigermaßen  (1.  19 
D.  41,  1.  1.  16  §  1  D.  46,  1). 

AliquiUbet  =  aliquis  s.  2.  1.  9  C.  Th. 
13,  1). 

Aliquis,  1)  (irgenb)  einer;  aliqui, 
einige  (1.  10  pr.  D.  1,  16.  1.  4  pr.  D.  2, 11. 
1.21  D.3,5.  1.96§1  D.  50,  16);  aliquid, 
etwo«  (1.  1  §2  D.  2,  10.  1.  7  D.  2,  12.  1. 
8  §  3  1.  34  pr.  D.  3,  5.  1.  22  D.  4,  2.  1.  5 
D.  22,  2.  1.  71  §  4  D.  29,  2.  1.  2  D.  47,  4. 
1.  3  8  2  D.  47,  9);  aliqua  jxirs  (§  6  I.  2, 
14);  aUquoplnrisy  etwa«  nie ^r  (l.  2  §  26 


D.  1,  2);  aliquo  loci,  irgenl^wo  (1.  1  D.  18, 
7).  —  2)  =  alius  quis  irgenb  ein  Ruberer, 
f  onft  einer  (1.  52  pr.  D.  19,  1.  1.  6  §  3 
D.  40,  7). 

AUquot,  einige  (1. 2  §  25.  28.  D.  1,  2). 

AUquotiens,  einige  'State  (1.  28  §  3 
D.  48,  19);  manchmal  (1.  15  C.  Th.  9,  42). 

AUter,  1)  onber«,  j.  53.  al.  fluere  (1. 
1  pr.  D.  43,  13);  al.  observantes  (1.  8  §  2 
D.  30) ;  im  al.  dictum,  quam  oportuit  (1.  2 
D.  2.2);  al.  atque  (f.  b.  3B.,  s.  b.)  —  2) 
entgegen,  jumiber,  ^.^.td.  facere,  ent* 
gegen^anbeln  (l.  7  D.  18,  7.  1.  4  §  1 
D,  45,  1).  —  3)  »ibrigenfoll«,  fonft, 
aufterbem  (1.25  D.  5,  1). 

Aliubi,  anber«tt)o  (1.  64  §  1  D.  35,  1); 
anber«wo^in  (1.2  D.  48,  24). 

AUunde,  anber«n)ober  (1.  11  §  6  D. 
15,  1.  1  3  8  1  D.  20,  4.  1.  5  §  24  D.  36, 4. 
1.  1  §  7  D.  43,  20). 

AliuB,  1)  onberer,  s.  ©.  alio  terrae  ali- 
mento  alia,  facta  arbor  (1.  26  §  2  D.  41,  1); 
alius  ftr  amicis  (1.  6  D.  34,  5),  ex  duobus  reis 
promittendi  (1.  7  D.  45,  2);  ad  alia  negotia 
disciedere  (1.  12  pr.  eod.);  aliud  —  aliud  (1. 
131  pr.  D.  50, 16);  qmd  aliud?  (1.  86  eod.); 
alia  (sc.  via),  auf  einem  anbern  SBege, 
anber«mo  (1. 11  D.  1,8. 1.  1  8  7D.  43, 12); 
alio  (loco),  anber«tt)0  (l.  2  D.  2,  7.  1.  21 
§  10  D.  4,  8.  1.  1  D.  13,  4);  anhtx^tüo* 
f)in  (1.  4  §  5  D.  2,  13.  1.  12  D.  6,  1);  alius 
et  alius,  h)irb  tjon  tjerfc^iebenen,  öon 
einanber  ju  trennenben  ^egenftdnben 
Ö^fögt,  ü.  53.  alia  atque  Ttlia  obligatio,  gmei 
üerf^iebene  Dbtigat.  (pr.  I.  3,  16),  hereditas, 
5tt)ei  gefonberte  erbfc^aftcn  (1. 2  §  2  D.  18, 4); 
alios  atque  alios  heredes  scribere  in  duobus 
codicibus  (1.  1  §  6  D.  37,  11),  aliud  et  a]. 
öbservatur  inter  etc.,  e«  finbet  ein  Unter* 
fd^ieb  ftatt  (1.  15  D.  8,  2);  aliam  atque  al. 
rem  facere,  eine  ©ac^c  ganj  anber«  geftaltcn 
(1.  22  D.  44,  2);  alius  —  alius,  ber  eine  — 
ber  anbere,  j.  53.  alius  ab  alio  vindicat 
(1.  12  D.  7,  2);  actiones  alia  aliam  con- 
sumit  (1.  130  D.  50,  17);  aliud  j}ro  alio 
accipere,  permutare  etc.  (1.  8  §  24  D.  2,  15. 
1.  58  D.  3,  3);  alius  pro  alio  praetor 
aditus  (1.  15  D.  2,  1).  —  2)  fremb,  causas 
alias  defendere  (1.  7  §  1  D.  48,  4). 

AUectio  f.  adiectio. 

Allegare  f.  adlegare. 

Allegatio  f.  adlegatio. 

AUegere,  gemonben  in  eine  Corporation, 
ein  Kollegium  aufnehmen,  j.  53.  alleg.  in 
curiam,  ordinem  decurionum  (1.  11.  13  D. 
50,  2.  1.  6  pr.  D.  50,  4),  in  corporibus  (1. 
6  §  14  D.  50,  6). 

AUevare  \.  adlevare. 

AUigare,  1)  binben,  anbin  en,  bes 
fcftigen,  ä-  »•  animalia  (l.  41  P   21,  1) 


Digitized  by 


Google 


30 


AUuere  —  Amatorium. 


nmchinam  (1.  1  §  8  D.  11,  8);  cognitionem 
ad  unam  probationis  speciem  all.  (1. 8  §  2D. 
22, 5);  danationem  gestis  all.  =  insinuare  (1. 
31  C.  8,  53).  —  2)  öerbinblic^  matten, 

if.  ^.  hereditati,  pr  Uebema^m(J  ber  (Srb* 
(^oft  (1.  78  D.  29,  2);  legibus  alUgatus 
(1.  4  C.  1,  14). 

Alluere,  anfpülcn,  anfc^wemmcn 
(1.  30  §  2  D.  41,  1). 

Alluvio,  bad  aOmäpc^e  9lnfpü(en, 
^nit^tpcmmcn  bon  ©rbc  an  ein  ©runbftüd 
(1.  7  §  1  D.  41,  l.  „Qnod  per  alluv.  agro 
nostro  fluiuen  adicit,  iure  gent.  nobis  ad- 
quiiitur.  per  all.  autem  id  yidetur  adici, 
quod  ita  paulatim  adicitur,  ut  Intellegere 
non  possiraus,  quantuin  quoquo  temporis 
moioento  adiciatur**)  ins  alluvionisy  bad 
Mtäfi  t>t^  Sigent^ümexd  eine^  ^unbftücfs, 
bad  baran  angejpüüe  2anh  ^uermer^* 
bcn  (1.  12  pr.  1.  16  eod.). 

Alma  urbs,  e^rn)ürbig,  erhabene 
8tabt,  aU  ^e^eic^nung  für  (£onftantim>peI 
(1.  7  pr.  C.  2,  52). 

AltÄre,  «Uar  (L  4  pr.  C.  Th.  9,  45. 
1.  27  §  1  C.  Th.  16.  2);  loifetl.  ©c^cimcö 
Äobinet  (1.  8  pr.  C.  Th.  14,  4). 

Alter,  1)  einet  bon  bciben,  ber  eine, 
ber  an  bere>  5.  $.  duorum  alterum  (§  2  1. 
1,  1);  alter  anibove  (1.  2  §  3  D.  13, 4);  unus 
—  alter  (1.  27  pr.  D.  2,  14.  1.  8  §  1  D.  30); 
unus  vel  s,  aut  alter  (l.  72  D.  5,  1. 1. 137'§  3 
D.  45,  1);  binas  aedes  habeo,  alteras  tibi 
lego;  heres  aedes  aUeras  altius  tollit  (1. 10 
D.  8,  2);  alter  ab  alt.  possidet  (1. 1  pr.  D. 
43,  17).  —  2)  ber  anbere,  ber  jweite, 
5.  $.  alter  s.  altera  dies  (1.  7  §  1  1).  24,  3. 
1.  1  §  6.  12  D.  49,  4).  —  3)  (irgenb)  ein 
SCnbercr,  j.  ©.  aliquid  unum  vel  alt.  (1.  13 
D.  1,  3);  alter  atque  alter,  biejer  nnb  jener 
(1.  10  D.  28,  5);  alterius  esse,  etnent  ?(nbern 
gehören  (1.  25  pr.  D.  50,  16);  in  alterius 
potestate  esse  (1.  45  pr.  D.  45, 1).  —  4)  on^=* 
»örtifl,  frcmb,  5.  fe.  ad  alteros  pervenire 
(1.  12  pr.  D.  49,  15).  —  5)  alterum  tantum^ 
noc^  einmal  fooiel,  boppelt  (1.  9  pr. 
D.  22,  1.  1.  13  pr.  D.  28,  2.  1.  3  §  11.  1. 
46  §  1  D.  49,  14);  auc^  tantum  alterum 
(1.  15  pr.  D.  50,  1). 

Altercare,  s.  altercari,  ft reiten  (§  11 
I.  4,  3);  altercatio,  Streitigfeit  (1.  1.  20 
C.  6,  2.  1.  16  C.  7,  4);  «ec^t^ftreit  (1.6 
C.  5,  27). 

Alternare,  eind  ober  ba^  anberc, 
alternativ  beftimmen,  5.  33.  condicionetn, 
eine  altematioe  ©ebingnng  fteflcn  (1.  8  §  5  D. 
28,  7);  altematioy  biejenige  ^ui^brucföWeife, 
moburd^  ein§  ober  ba§  anbere  alterna* 
t  ib  bejeic^net  wirb,  ^IternotiDeiÄM^  altern, 
dicere,  puta  illud  aut  illud  (1.  7  §  4  D. 
47,  10);  verum  altem,  locorum  alternationi 


Diixta  (1.  2  g  3  D.  13,  4);  ifine  altern,  agere, 
ni(^t  olteniatio  tlagen  (1.  9  pr.  D.  11,  3). 

Altemus,  1)  einer  um  ben  anbern, 
).  Sd.  altemis  diebus,  mensibus,  anniSy  einen 
^ag  u.  f.  n).  um  ben  anbern  (1.  34  pr.  D  7, 
1.  1.  1  pr.  D.  7.  3.  1.  2  pr.  D.  7,  4.  1.  44 
D.  40,  4).  —  2)  »ec^felfeitig  2.  (1.  49 
pr.  C.  Th.  16,  5). 

Alteruter,  1)  einer  Don  beiben,  §.  S5. 
alter,  ex  litigatoribus  (1.  2  §  3  D.  2,  10); 
altenitra  causa  (1.  8  §  2  D.  30);  edictum 
de  alterutro  beftiQtmte,  bajs  bte  (S^efrau, 
n^eld^er  ber  Q^^emann  ein  bte  ^r5ge  i^rer  dos 
erreic^enbei^  ^ermäc^tnig  ^interlaffen,  nic^t  bad 
SBermä(^tni6  unb  bie  dos,  fonbern  nur  ein S 
oon  bciben  folle  f orbern  f5nnen  (l.  un.  §  3 

C.  5,  13).  —  2)  irgenb  ein  «nberer  (l.  1  C. 
Th,  9,  10). 

Altitudo,  ^ö^e  (1.  4  D.  8,  4). 

Altus  (adi.);  alte  (adv.),  1)  ^0(^,  i.  $. 
ius,  servitus,  ne  altius  toUat  quis  aedes 
suas,  ne  altius  tolleretur  (domus),  auc^  um« 
gefebrt  ius  altius  tollendi  (§  1  I.  2,  3.  1. 1. 2. 
21  D.  8,  2);  alto  se  praecipitare  (1.  7  D. 
48,  8) ;  altioris  dignitatis  esse  (1.  49  D.  23, 
2);  ba^er  altiores,  Seute  ^d^ern  Slanged 
(1.  3  §  5  D.  48,  8).  —  2)  tief,  5.  ».  alte 
fodtre  (1.  24  §  12  D.  39,  2);  altius  respicere, 
tiefer  erfaffen  (1.  21  C.  6,  2);  altior  quaestio, 
tiefer  einge^enbe  Erörterung  (1.3  §  13  D.  10, 4). 

Alveus,  1)  gluftbett,  j.  S3.  mutare,  re- 
linquere  alveuni  (1.  7  §  5  D.  41,  1. 1.  1  §  5 

D.  43,  13).  —  2)  «ienenftocf  (1.  5  §  2.  4 
D.  41,  1).  —  3)  tm  ga6  (Paul.  lU,  6  §36 
1.  132  pr.  D.  45,  1). 

Alumnus,  alumna,  ^flegefinb,  3ög* 
ling  (§  5  1.  1,  6). 

Alytarcha,  ?lnorbner,  Dberauffeftet 
bei  ben  öffentlichen  Spielen  (l.  2  C.  11. 
78);  alytarchia,  baö  %mt  eine«  folc^en  (I. 
un.  C.  1,  36). 

Ama  j.  /kiwwi. 

Aman,  ein  jübifc^cg  fjeft  (1.  18  C.  Th. 
16,  8). 

Amandare,  tt)egf(^icfen,  entfernen, 
oerbannen  (1.  3  C.  1,  7). 

Amantissimus,  febr  geliebt  (1.  35 
§  3  D.  32). 

Amanuensis  fservusj,  ein  6clab,  meU^er 
ben  ^riootfecretär  feinet  §errn  mad^t 
(Paul,  m,  6  §  70). 

Amare,  lieben  (1.  63  §  1  D.  35,  1). 

Amarus,  amare  (adv.),  acerbe,  ftreng 
(1.  18  pr.  D.  21,  1.   1.  28  §  2  D.  24,  1). 

Amasenus,  (^nmo^ner  t)on  ^mafia, 
©tabt  in  $ontug  (1.  10  C.  11,  48). 

Amator,  »u^ler  (1.  1  §  5  D.  11,  3). 

Amatorium,  poculumy  venenum,  ß  i  e  b  e  S  * 
tranf  (Paul.  V,  23  §  14.   1.  3  §  2  D.  48,  8). 


Digitized  by 


Google 


Ambages — Amittere. 


31 


1^; 


Ambages,  Umfc^toeif,  SBeitIdufig« 
tett,  «crmitrung  (1.  4  §  6  C.  2,  54.  1. 
22  §  1  C.  6,  2). 

Ambedere,  toegfreflen,  »etie^ren: 
flumen  amb.  agi^itn  (1.  38  D.  41,  1). 

Ambigere,  bes)oetfeIn,  beftreiten 
(1.  1  §  12  D.  49,  4). 

Ambiguitas,  1)  3)oeife(,  ©treit, 
etreitigfeit  (§  25  I.  2,  1.  1.  1  C.  7,  31). 
—  2)  3tt)cibeutiöfcit  (1.  9  pr.  C.  5,27). 

Ambisuus  (adi.);  ambiguo  (ativ.), 
ä»eifcI^oft,  atocibcutig  (l.  39  D.  2,14. 
I.  24  D.  34,  5.   1.  125  D.  50,  16). 

Ambire,  1)  mit  ettpad  umgeben:  loca, 
quae  civitatum  territoriis  ambiuntur  (1.  5 

C.  Th.  10.  3);  tjcrfe^en,  beflciben, 
dignitatis  insigrUbus  ambiri  (1. 10  C.  2, 7).— 
2)  auf  unerlaubte  9^fe  um  etn^aS  ftd^  be« 
mü^,  tn<^be{.  eine  S^tenfteße  erfc^Ieic^en 
(L  2  C.  Th.  7,  21.   1.  1.  2  C.  Th.  9.  26). 

Ambitio,  1)  unrechtmäßige  SSegünfti^ 
ung  (1.  1  §  4  B.  3, 1.  1.  31  D.  4,  8.  1.  6 
:.  9,  27).  —  2)  $arteili(^feit  (1.  79  §  1 

D.  5,  1.    1.  24  §  17  D.  40,  5). 
Ambitiöse  (ady.),  and  $artei(i(|feit 

a.  67  §  2  D.  36,  1.   1.  12  C.  2,  4). 

Ambitiosus,  1) patieii\d),  j.  16. decreta 
ambit.  (1.  3  pr.  D.  4,  4.  1.  4  pr.  D.  50, 
9).  —  2)  jur  @(^au  getragen,  diligentia 
non  amb.  (1.  33  pr.  D.  12,  1). 

Ambitus,  1)  bad  9ie(^t,  um  etkoaiS 
berum  ju  ge^en  (1.  5  C.  47,  12).  —  2) 
Umfriebigung,  ^in^dunung:  muralis 
amb.  (1.  10  C.  8,  10).  —  3)  (SrMlett^ung 
öon  e^rcuftcUen  (tit.  D.  48, 14.  C.  9,  26). 

Ambo,  beibe  (1.  4  pr.  §  1  C.  6,  38). 

Ambulare,  l^in  unb  njieber  ge^en, 
Ipajiieren  gelten  (1.  pr.  D.  8,  3).  —  2) 
bon  einer  $erf on  auf  eine  anbete  übergel^en, 
gtipulatix)  ambulat,  totan  bad  9iec^t  au^  ber 
8tt|>.  auf  meiere  nac^  einanber  übergebt  (1. 25 
§  2  D.  7,  1);  emptio  per  plures  personas 
ambulat,  toenn  meliere  nac^  einanber  eine  ©ac^e 
laufen  (i,  16  D.  4,  4);  possessio  per  multos 
ambulat,  mcnn  mehrere  nac^  einanber  eine 
©a(^  befiften  (1.  25  §  8  D.  5,  3);  bon.  poss. 
cum  donünio  ambulat,  bon  ber  b.  p.  a\x^  ber 
(hbei^nfe|ung  eined  ©claben  gefagt,  infofern 
biefelbe  bem  (Ügent^ümer  bed  @clat)en  pfte^t 
(1.  2  §  9  D.  37,  Jl);  obligationes  cum  capite 
ambulant,  bon  Dbligat.  gefagt,  bie  auc^  nac^ 
erlittener  cap.  dim.  gegen  ben  capite  minutus 
geltenb  gemacht  merben  fönnen  (1.  7  §  1  D. 
4,  5).  —  3)  über^upt  ge^en,  5.  ö.  aequis 
passibus  amb.  (1.  20  §  6  C.  5,  3);  per  legiti- 
imim  tramitem  amb.  (1.  7  §  9  C.  5,  70).  — 
4)  mit  ber  ©taatä^oft  reifen  (l  9  C. 
12,  50);  ba^ 

Ambularis  oursus,  bad  ga]^re.n  mit 
ber  Staat^poft  (1.  22  eod.). 


Ambulatorius,  1)  ^um  ©parieren» 
ge^en  bienenb,  j.  ©.  porticus  amb.  (1.  8 
§  1  D.  8,  5).  —  2)  üon  einer  $erfon  auf  eine 
anbere  überge^enb,  j.  ö.  amb.  actio  (1.  22 

C.  6,  2),  co^idicio  (1.  34  pr.  D.  40,  7).  — 
3)  toeränberlid^,  manbelbar,  j(.  93.  amb. 
volufitas  defuncti  (1.  4  D.  34,  4),  potestas 
legis  (1.  10  D.  23,  5). 

Amburere,  ö  er  brennen  (1.  1  C.  Th. 
7,  1). 

Amentia,  äBa^nfinn  (l.  12  C.  Th. 
11,  39). 

Amethystes,   ein  (Sbelftein  (1.  19  §  17 

D.  34,  2). 

Amica,  IBeifd^läferin,  (^oncubine 
(1.  144  D.  50,  16). 

Amioabilis,  amicalis,  freunbfc^aft^ 
Ii(^:  affectio  amic.  (1.  10  §  7  D.  17,  1); 
t^erfd^nlid^:  amic.  transactio,  conipositio, 
conventio  (1.  22  §  1  C.  1,  2.  1.  50  §  1  C. 
1.  3.  1.  15  §  5  C.  6,  58). 

Amicire,  ein  ^leibung^ftüd  umtbun 
(1.  23  8  1  D.  34,  2). 

Amicitia,  greunbfc^aft,  j.  ö.  ex  offi- 
cio amicitiae  gerere  negotium  (1.  23  D.  42, 
5  cf.  1.  6  §  6.   1.  43  D.  3,  5). 

Amictorium  (linteamen) ,  Umfc^lage« 
tud^  (l.  48  §  1  C.  Th.  8,  5). 

Amicus,  1)  (Subst)  greunb  (I.  223  § 
1  D.  50,  16);  in^bef.  ein  clU  ^tvi^t  äuge- 
gogcner  grreunb  (1.  39  §  1  D.  32.  1.  35  C.  2, 
4.  1.  22  C.  5,  4);  amici  nostri  nennen  bie 
^aifer  il^re  oberften  Beamten  unb  geheimen 
SRftt^e  (l.  17  pr.  D.  37,  14).  —  2)  (adi.),  be* 
freunbct,  lieb,  Wert^,  ü.  ö.  legibus 
amica  simplicitas  (§  3  I.  3,  2) ;  amicissimos 
eligere  tutores  (1.  36  pr.  D.  27,  1). 

Amineum  vinum,  ^tin  bon  S(  m  i  n  e  a , 
einer  (äJegenb  (£am^)anieng  (1. 16  §  1  D.  33,  6). 

Amissio,  f.  amittere. 

Amita,  be^  ^aterd  @(^n)efter;  am. 
magna^  bed  ©roloater^  ©c^tt>efter; 
am.  maior,  bed  Urgro^tjateriS  (proavus) 
©(^»efter  =  proamita;  am.  maxima,  be§ 
©rojurgrojoaterö  (abavus)  ©t^toefter 
=  abamita  (1.  10  §  14  —  17  D.  38,  10). 

Amitinus,  amitina,  ©o^n,  Xo(^ter 
DonbeS  ^aterd  ©c^mefter;  amitini,  ami- 
tinae,  ®ef(^tt>ifterfinber,  bon  toeld^en 
bc8  einen  SJater  unb  beS  anhnn  SCRutter  ®e* 
\djtoi\tn  fix\b  (1.  1  §  6.  7.   1.  10  §  15  eod.). 

Amittere,  1)  berlieren;  amissio,  Ser« 
luft,  unb  ^mar  a)  eineiS  auf  bie  ^erfön^ 
lic^teit  ficb  bejie^enben  iRed^td  berluftig 
Joerben,  5.  io.  amitt.  libertatem,  civitatem, 
familiam;  amissio  libertatiSy  civitatis  (1.2pr. 
5  pr.  LUD.  4,  5. 1.  2  pr.  D.  48,  19);  amitt. 
imperium  (1. 20  D.  1, 18),  dignitatem  (1.  7  §  2 
D.  1,  9),  testam,  factionem  (1.  8  §  4  D.  28, 
1);  b)  eine«  33crmögen§-53eftanbt^eirg 


Digitized  by 


Google 


32 


Amnis — Amplus. 


öcriuftig  werben,  toenn  nämlit^  ein  Siecht  ober 
eine  ©ac^e  ganj  unb  gar  ou^  3<^nianbe«  ^er» 
mögen  öu^f^eibet  (1.  14  9  1  D.  50,  16:  „rem 
amisisse  videtur,  qui  adversus  nulluni  eius 
persequendae  actionem  habet,**  l.  83  D.  50, 
17.  1.  41  D.  1,3);  amitt.  bona  (1.  7  §  3  D. 
4,  5) ;  hereditatem  repudiatione  (1. 13  pr.  1. 17 
D.  29,  2),  bon.  possessmiem  (1.  3  §  6  D.  37, 
4),  proprietatem  (l.  7  §  12  D.  41,  1),  wtumfr. 
V.  usum  (tit.  D.  7,  4),  Servituten!  viae  (1.  18 
D.  8,  3);  per  constitutum  ad  amissionem  t^m- 
pus  uti  aqua  (1.  10  §  1  D.  8,  6) ;  amitt.  jn- 
gnu8  (1.  52  pr.  D.46, 1),  ius  crediti  (1.  12 
§  2  D.  4,  2),  actionem  (1.  1  §  7  D.  4,  3. 1.  8 
D.9,4) ;  periculum  amissionis  in  se  suscipere 
(1.  1  C.  4,  23);  c)  eine  @o(^  verlieren, 
obg(eid^  fie  bem  Siechte  noc^  nod^  ju  unferm 
SSermögen  gehört  (1.  44  D.  41,  1:  „si  nau- 
fragio  quid  amissum  sit,  non  statim  nostrum 
tsse  (IfMnit'^)'y  ius  aminnae  rei  recipiendae 
(1.  19  pr.  D.  49,  15);  furto  am.  (§  2  I.  2,  8); 

d)  einen  35ermögen<JöerIuft  erleiben,  na» 
mentli^  burd^  eine  Oefc^äbigung  an  ©a» 
(^cn  (1.  33  pr.  D.  9,  2:  „in  lege  Ac[uilia 
amiMsfte  dicemur,  quod  aüt  consequi  po- 
tuimus,  aut  erogare  cogimur.**  1.  4  §  9.  10 
D.47,8:  ^.amism  dicuntur  ea,  quae  corrupta 
alicui  reliquuntur,  scissa  forte  vel  fracta**) ; 

e)  eine  ^erfon:  j.  ö.  Jttnber,  Altern,  bur(^ 
bcn  Xob  oerlieren  (1.  36  pr.  D.  5,  1. 1.  18  D. 
27,  l.  1.  132  pr.  D.  50,  16);  2)  bett)irfen, 
baj  etwaö  Derloren  ge^t,  entjie^en, 
aufbeben,  5.  B.  cap.  minutio  iura  privata, 
tutelaa  amittit  (1.  6  7  pr.  D.  4,  5). 

Amnis,  6ttom,  g(u6  (1.  56  D.  41,  1). 

Amoenitas,  ^nnel^mlic^feit,  $er^ 
gnügen  (1.  3  D.  43,  20. 1. 16  §  1  D.  43,  24). 

Amoenus,  angenel^m,  etgö^Hd^  (1. 
13  §  4.  8  D.  7,  1). 

Amomum,  eine  gemftr^^afte  ©taube,  n>o^ 
tan^  eine  ?ltt  öalfam  bereitet  tourbe  (1.  16 
§  7  D.  39,  4). 

Amor,  Siebe  (1.  3  pr.  D.  24,  1). 

Amotio.  Entfernung,  (Sntjie^nng, 
am.  ordinis  (1.  43  D.  47,  10). 

Amovere,  1)  njegne^men,  beifeit 
f  (Raffen,  enttoenben,  wirb  in^bef.  gebraucht 
a)  üon  ber  Q^twenbung  bon  ^ocumenten 
(1.  3  §  6  D.  43,  5.  1.  27  D.  47,  2.  1.  2  D. 
48,  10);  b)  öon  ber  Sntwenbung  bon  @rb* 
f(^aft«fa(^en  burc^  bie  (Srben  (1.  27  §  1 
D.  15,  1.  1.  6  D.  34,  9.  1.  71  §  3—6  D.  29, 
2.  l.  2  D.  47,  4);  c)  oon  ©ntroenbungen 
unter  (i^^egatten:  hierauf  be^ie^t  fic^  bie 
actio  verum  amotarum,  tt)e((^e  bem  befto^Ienen 
©Regatten  noc^  getrennter  @^e  ftatt  ber  eigent* 
(i(^en  ^iebfta^I^Hagen  aufte^t  (tit.  D.  25,  2 
C.  5,  21).  —  2)  entfernen,  auöf (^lie  gen, 
j.  ^.  einen  IBormunb  tjon  ber  ^ermaltung 
(1.  3  §  11  D.  26,  10). 


Amphitapus,  auf  beiben  Seiten  ^aa  » 
tig,  sott  ig  (1.  23  §  2D.  34,  *2). 

Amphitheatrum ,  ein  oualförmige^  &t* 
bdube,  in  totid^tm  befonbetd  bie  Utanip^d^u^ 
fpiele  geilten  würben  (l.  3  pr.  D.  50.  10). 

Amphora,  ein  ©eingefäj  unb  ©ein* 
mal,  ttm  Ärug  (1.  74.  83  S  5  D.  45,  1. 
1.  206  D.  50, 16) ;  ba^er  amplwrarium  rinum, 
auf  Ä^rüge  gefüllter  «ein  (l.  6.  16  §  2 
D.  33,  6). 

Ampleoti,  1)  erfaffen,  ergreifen,  an* 
nehmen,  j.  ©.  hereditatem,  bon.  jjohk.  (1.  7. 
9  C.  6,  9),  legatum  (1.  5  pr.  D.  31),  fidei- 
c-omw.  (1.  28  §  12  D.  34,  3);  in  «lnf»>ru(^ 
nebmen,  5.  ^.  ius  success.  ab  intest.  (1. 
2  C.  6,  39);  anerfenncn,  befolgen,  a- *• 
voluntatem  parentiR  (1.  23  C.  6,  42),  auf* 
faffen,  berü(ffi(^tigen,  j.  ^.  semum 
magis,  quam  verba  (l.  3  §  9  D.  34,  4); 
Dorne^men,  j.  ©.  optionem  (1.  28  pr.  D. 
50,  16).  —  2)  umfaf  Jen,  in  fi(^  begrei- 
fen: testium  voces  attestationetn  amplexae 
(1.  1  §  2  C.  7,  6). 

Amplezari  =  amplecti  s.  1.  (1.  3  C. 
Th.   13,  6).     . 

Amplexus,  e^eli(^c  Umarmung,  ba^ 
f)ex  f.  0.  a.  coniugium  (1.  1  C.  Th.  3,  12.  1. 
8  C.  Th.  5,  1). 

Ampliare.  amplifioare,  erweitern, 
bergrö^ern,  berme^ren,  5.  ^.  ampliatae 
facultateSy  amplificatae  opes  (l.  56  g  1  D. 
35,  2.  1.  3  C.  5,  27)  ampliari  infulis  con- 
sulatus  (1.  67  pr.  C.  10,  32) ;  ampl.  aetatem , 
an  «Iter  june$men  (1.  16  §  1  D.  34, 1);  er» 
weitern,  npas  (1.  1  §  5  D.  43,  12). 

Amplitudo,  1)  Umfang,  (3xbfie:pra€- 
diomm  ampl.  (1.  86  D.  50,  16).  —  2)  Titu- 
latur für  ^ofte  Staatsbeamte  (1.  3  C.  12,  59). 

Amplius  (adv.),  1)  me^r,  j.  ^.  in  ampl. 
quam  facere  posftit,  condemnare  (1.  51  §  1  D. 
3,  3);  ampl.  eapere,  quam  e  lege  Falc.  lice- 
bit  (1.  1  pr.  §  11  D.  35, 4);  ampl.  tertiaparte 
pumri  (f.  4  §  5  D.  48,  13);  semipedem  aut 
ampl,  procumbere  (1.  17  pr.  D.  8,  5);  qua- 
druplo  ampl.  (1.  80  §  16  D.  36. 1) ;  hoc  am- 
plius, a)  überbies,  augerbem  (1. 108  §  7. 
8  D.  30.  1.  *27  pr.  1.  33  §  2.  1.  34  pr.  1. 
54.  67  D.  32);  b)  nodf  me^r,  ja  fogar 
(1.  15  pr.  D.  1,  7. 1.  57  D.  '2, 14. 1.  8  pr.  D.  B, 
3).  —  2)  Weiter,  ferner,  j.  ©.  ampl.  di- 
cere,  scribere  (1.  2  §  1  D.  26,  7.  1.  1  §  22 
D.  37,  6);  ampl.  non  petere,  agere,  ni(^t 
no(^  einmal  f orbern,  worauf  mon  ftfton 
genagt  ^at  (1.  14.  15.  23  D.  46,  8.  I.  27 
§  14  D.  9,  2) ;  nee  ampl.  mutandae  (viae) 
potestatem  habere  (1.  9  D.  8,  1). 

Amplus,  1)  weit,  groß,  biel,  reic^* 
lic^,  beben tcnb,  5.  8.  amplae  pecuniae 
(1.  34  §  1  D.  32);  ampla  patrimonia  (1.3 
§  3  D.  27,  2),  legata  (I.  48  D.  24,  1);  am- 


Digitized  by 


Google 


Amputare— Animadvertere. 


33 


plissimae  facuUates  (l.  87  §  4  D.  31);  am- 
pliores  fines  (1.  2  §  6  D.  41,  4),  fructus  (1.  7 
§  1  D.  3,  5) ;  amplioris  pectmiae  esse,  einen 
grögctn  ÖJcIbtt)ertft  !)Qben  (1.  16  D.  15,  3); 
ampliores,  meistere  (l.  65  pr.  D.  30).  — 2) 
awplUnmus  aU  (£t)renpräbicQt  für  ben  Senat 
unb  bte  ^öc^ften  Staatsbeamten  :f)0(i^anfe^n« 
lic^,  Öoc^ac^tbar,  erlaucht,  j.  53.  am- 
pliHs.  ordo^  ben  Senat  bejeic^nenb  (1.  9  §  2 
D.  14,  6.  1.  2  §  2.  1.  30  pr.  D.  16,  1);  am- 
pliss.  consules  (1.  50  D.  35,  \),  praef.  praet. 
(l.  5  §  5  C.  7,  63);  ampliss.  praetor ianae 
praefecturae  iudicium  (l.  1  C.  7, 42);  ampliss. 
iiulices,  tporunter  ebenfaü«  bte  praef.  praet. 
iu  Derfte^en  finb  (1.  3  C.  7,  64);  ebenso  unter 
ampliss.  potcstates  (l.  29  C.  7,  62);  be^gt. 
mirb  ber  Si^  berjclbcn  ampliss.  sedes  genannt 
(1.  21.  25  pr.  C.  2,  7);  auc^  bie  Stabtprä* 
f  cctur  toirb  Jo  bejcit^net  (l.  3  pr.  C.  3,  24). 
Amputare,  1)  objc^neibcn,  abbauen, 
5.  «.  pedem  (1.  3  C.  6,  1).  —  2)  cntjic^en, 
aufgeben,  abf(^affen,  j.  ^.  ius  proprie- 
Utis  (l.  13  C.  9,  47),  iwiestatem  (1.  14  §  1 

C.  4,  30),  sollemnitatem  (I.  17  0.  6,  30). 
Amputatio,    baö    ?lb((^neibcn,    9(b=' 

l^autn:  amput.  digitorum  (1.  4.  10  C.  Th. 
7,  13),  capitis,  Enthauptung  (1.  28  pr. 

D.  48,  19). 

An,  1)  ob^  5. 16.  dicere,  quaerere^  dtthitare, 
an  (l.  15  D.  1,  5. 1.  3  D.  1, 14, 1.  77  D.  29,  2). 
—  2)  ober  (l.  83  eod.  1.  10  pr.  D.  2,  13); 
utrum—an,  ober  oh  (1.  53  §  2  D.  50,  16). 

Anadema,  Stirnbanb  (1.  26  D.  34,  2). 

Anastasius,  römifc^cr  ftai(er  (491—518 
n.  (5I)r.).  Atuistasiana  lex.  s.  confifitutio  be- 
i^eic^net  a)  bie  Sonftit.  biefe^  Äai(er^,  burd) 
welche  er  ben  emancipirten  ©efc^wi" 
ftern  be^  ©rblaffcr^  ein  Erbrecht  neben  ben 
nic^t  emoiidp.  (AJefc^wiftcrn  gab  (§  1  I.  3,  5. 
l.  15  §  1  C.  6,  .58);  b)  bie  Sonftit.,  burd^ 
tütld)t  er  bie  ©mancipation^forni  per  rescri- 
ptum  Principis  einfii^rte  (1.  5.  6  C.  8,  49); 
c)  bie  ©onftit.,  burc^  welche  er  beftimmte,  ba^ 
berÄäufcr  einer  Sc^ulbforberung  nic^t 
mc^r,  aU  er  jelbft  bafür  beja^lt,  fotle  ein^ 
Hagen  tonnen  (1.  22.  23  C.  4,  35). 

Anceps,  jmeibeutig,  fc^mantenb, 
(1.  27  §  1  D.  48,  10);  bebenf  Iic§,  gcfä^r* 
lic^  (1.  4  pr.  D.  12,  3). 

Ancilla,  Sciaöin,  }^,'^,aneillar um  no- 
mine da  peculio  actio  datur  (1.  27  pr.  D. 
.  15,  1);  ancillarum  partus  (f.  b.  SS.  s.  2.  b.) 
ancillaris  restis,  Sciaoinnenfleib  (1.  15 
^  15  D.  47,  10). 

Ancon,  ein  Söeingefo^  mit  $en!ct,  öen* 
fcürug  (1.  13  pr.  33,  7). 

Ancora,  «ntcr  (1.  29  g  3  D.  9,  2). 

Aneclogistus,  jur  Sted^nungSlcgung 
nic^t  ocrbunben  (l.  5  §  7  D.  26,  7). 


AnfractiiB,  Krümmung,  Biegung  beS 
3ßcge6  (1.  8  D.  8,  3:  ,viae  latitudo  ex 
lege  duodecim  tab.in  porrectum  oeto  pedes 
habet,  in  anfractum  i.  e.  uhi  flexum  est, 
sedecim"). 

Angariae,  Spannbienftje,  gro^n* 
fuhren  jum  Iran^port  öon  Sachen  unb 
$erfonen  in  Staatsangelegenheiten  (1. 18  §  21. 
29  D.  50,  4.  l.  10  8  2.  1.  11  D.  50,  5.  1.  3 
C.  12,  16.  1.  21  C.  12,  51);  angarialis,  bie- 
felben  bctrcffenb:  qui  anjr.  copiam  habet, 
njcr  {olc^e  gurren  ju  leiften  ^at  (1.  4  §  1  C. 
Th.  8,  5);  angariare,  mit  gro^nfu^rcn 
belaften  (I.  4  §  1  D.  49,  18). 

Angelus,  (gngel  (1.  15  C.  1,  2). 

Anglportum  f.  angiportus,  2)ur(^gong 
5tt)ijc^en  2  Käufern,  Öägc^en  (1.  59  1).  50, 
16.  1.  20  C.  8.  11). 

Angulus,  (£ifc,  SBinfcl  (1.  4  §  2  D.  14, 
2.  1.  1  §  38  D.  43,  16);  a^igulanuSy  erfig, 
tt)infeUg  (1.  69  D.  18,  1). 

Angustare,  1)  enger  matten,  üeren* 
gern  (l.  19  §  5  D.  19,  2).  —  2)  ein« 
jt^ränfen  (1.  6  C.  2,  52). 

Angustia,  gettjö^nlic^  im  ^lural  gebroud^t, 

1)  enge,  Äür^e,  ^efd^ränfung,  j.  ^. 
tenxporis  (1.  16  D.  4,  6.  1.  9  pr.  1).  39,  2), 
iuris  (§  1  I.  3,  3),  verborum,  ju  grojc  Älirie 
im  9luiSbrucf  (1.  7  C.  6,  25).  —  2)  furje 
(Entfernung,  5ßä^e  (1.  2  §  7  D.  29,  3). 
~  3)  engpaB  (1.  2  §  8  D.  2,  11). 

Anguatus,  1)  eng,  fc^mal,  furj,  j.  ^. 
aditus  ang.  (1.  2  §  12  D.  43,  8);  tempus  an- 
gustissimum  (1.  12  §  6  D.  40,  9).  -  -  2) 
bürftig  (1.  22  §  1  D.  7,  8). 

Anima,  Seele:  a)  hieben,  j.  93.  res,  quae 
anitua  carent  (1.  47  D.  41,  2);  animam 
amittere.  animae  amissio  (1.  4  I.  3,  7.  §  3. 
11  I.  4,  18);  b)  (^eift,  «crftonb  (§  3 
prooem.  I.);  c)  obgeft^iebencr  öeift:  ab- 
solutio animaram  (1.  5  C.  Th.  9,  35);  d) 
lebenbigeö  ®e{c^öpf,  timmdixvim  descriptin  = 
capitatio  humana  atque  animalium  (1.  6 
pr.  C.  Th.  11,  20). 

Animadversio ,  1)  ^eftrafung,  ^^n* 
bung,  j.  ^.  puhlicam  habere  anim.,  öffent« 
lic^c  «eftrafung  üerbienen  (1.  7  §  1  D.  47, 10); 
pecuniaria  anim.  (1.  131  §  1  D.  50,  16).  — 

2)  (capitis)  anän.,  \)a^  liHed^t,  Xobcdftraf  e 
*u  »errängen,  ©ewalt  über  üthtn  unb 
Xob  0-  2  8  IB  D.  1,  2.  1.  1  8  1  D.  1,  21). 

Animadvertere ,  1)  ^c^t  ^aben,  be« 
achten,  bemerlen,  einfe^cn  (1.  30  8  2. 
1.  87  8  1  D.  '^5,  1.  1.  8  D.  42,  8).  —  2) 
unterjuc^cn  unb  abnbcn,  beftrofen  (1. 11 
D.  1,  16.  1.  1  8  1  1).  4,  4.  1.  15  8  25.  28 
D.  47,  10).  —  3)  in  aliquem,  gegen  S^w^ön* 
\)m  bie  Xobedftrafe  ber^angen,  ).  O.  in 
Caput  civis  Rom.  (1.  2  8  16  I>.  1»  2),  in 
facinorosos  homines  (1.  3  D.  2,  1),  in  farai- 


3 


Digitized  by 


Google 


34 


Animal — Annus. 


Harn  Boam  (1.  6  §  3  D.  29,  5);  gladio  anim. 
in  alq.  (1.  8  §  1.  1.  12  D.  4S,  19);  bo^ct 
nniffiadverswt ,  einer,  ber  bic  Xobe^ftrafc 
erlitten  hat,  ein  Eingerichteter  '1.  3  D. 
48,  24). 

Animal.  1)  ein  lebenbigeS  ©efc^ö^f, 
ein  lebenbc^  SBefen  ühtti^anpt,  \o\üoifi 
SWenfc^  aU  X^ier  (1.  1  §  3.  4  D.  1,  1:  „iu8, 
quod  natura  omnia  animalia  docuit"  1.  12 
§  1  D.  28,  2.  1.  124  D.  50,  16).  —  2)  ein 
aU  ©öc^e  in  33etrod^t  fommenbc«  ®efc^öpf, 
nämlic^  Xl)icr  nnb  6c(ob  (1.  48  §  6  D. 
21,  1.  1.  30  pr.  D.  35,  2). 

Animalia,  belebt,  lebcnb:  anmale  s. 
res  ammalis  =  animal  s.  2.  (1.  1  §  1  D.  6, 

I.  1.  2  D.  33,  10.  1.  285  pr.  D.  50,  16). 
Animans,  lebenbige«  3Befen  (1.  2  D. 

II,  8.  1.  1  §  8  D.  38,  8). 

Animare,  bcf  eelen,  beleben,  ermutl)i* 
gen,  j.  ©.  spe  animari  (1.  11  §  3  C.  Th. 
6, 4);  hostili  animo  animatus  (1.  HD.  48,  4). 

Animosua  (adi.);  animose  (adv.),  be^ 
gierig,  j.  ^.  ewptor  rei  anim.,  ein  Käufer, 
ber  ouf  bie  Sac^e  begierig  ift,  unb  be^^olb  biel 
bietet  (1.  36  §  1  D.  17,  1);  ebenjo  animose 
liceH  (1.  29  D.  10,  2). 

Animus,  1)  6eelc,  ®eift,  ©emüt^, 
l^erj,  J.  «.  animi  moius  (1.  1  §  3  D.  2,  14), 
affectus  (1.  17  §  3  D.  21,  1),  ira  (1.  32  §  10 
D.  24,  1\  iudicinm  (1.  48  D.  50,  17),  patien' 
tia,  eJemüt^öjiuftanb  (1.  23  D.  3,  2),  vitia  (1. 1 
§  9. 1.  25  §  6  D.  21 , 1 ) ;  animo  deterim  factum 
mancipiuni  (1.  23  pr.  eod.);  in  an.  damniim 
sentire  (1.  9  §  3  D.  11,  3);  animum  corrum- 
pere  (1.  8  §  2  D.  10,  3) ;  animi  sui  rationem 
sequi  (1.  88  §  17  D.  31);  e.r  an.,  ernftlic^ 
(1.  3  D.  48,  5);  ad  an.  rerocare,  fid^  ju  ©e* 
müt^e  jie^en  (1.  41  §  1  D.  47,  10);  ad  an. 
pertinere,  om  ^erjen  liegen  (1.  60  §  1  D.  17, 
1).  -"2)@iefinnung,8.«.an.ho8tili8(l.  11 
D.  48,  4) ;  animis  aeMimare  amorem  (1.  3  pr. 
D.  24,  1).-  3)  SBille,  flbjid^t,  «orfof, 
j.  C  animo  possidere,  poseess.  adquirere 
retinere,  amittere  (1.  3.  8.  25  §  2  D.  41,  2); 
an.  donationift  (1. 84  D.  89,  5),  furti  faciendi, 
damni  dandi  H.  41  §  1  D.  9,  2),  amovendi 
(1.  71  §8  D.  29,  2),  Uberorum  procreand. 
(1.  220  §  3  D.  50,  16),  revertendi  (1.  5  §  5 
D.  41,  1.  1.  47  D.  41,  2);  animo  procura- 
torü,  im  ©egenfo^c  ju  affectio  amicalis  (1. 
10  §  7  D.  17,  1);  animi  propositio,  deMi- 
natio  (1.  225  D.  50,  16.  1.  76  D.  50,  17); 
non  ex  an.  sed  extra  venire  il.  1  C.  2,  34); 
an.  deest  in  furioso  (1.  2  §  1  C.  3,  3). 

Annalis,  1)  bcn  Scitroum  cine§ 
Qabreg  nmfoffenb,  j.  ^.  ann.  tempns 
a.  2  §  43  D.  88,  17);  in^bef.  njerben  bie 
Slec^t^mittel  Jo  genannt,  meiere  binnen 
3abre§frift  geltenb  gemacht  werben 
muffen,  J.  ^.  ann.  actio  (1.  1  §  10  D.  15, 


2),  exceptio  (tit.  C.  7,  40),  interdictum  (1.  1 
§  4  D.  43,  1),  hon.  poss.  (1.  6  §  1  D.  88, 
17).  —  2)  JQ^rlid^,  5.  ^.  an.  legata  fidei- 
commüisa  (l.  22  C.  6,  37),  rictus  (1.  48  §  3 
C.  1,  3). 

Anniculus,  ein  ^al^x  alt,  einjährigem 
tinb  (1.  28  §  7  D.  9,  2.  1.  132.  134  D.  50, 
16);  auc^  bon  X^iercn  gebraucht:  Sä^rling 
(1.  60  pr.  D.  3-2). 

Anniveraarius ,  1)  alliä^rlic^  (1.  21 
§  5  D.  33,  1).  —  2)  ein  Sa^r  umfaffenb 
(1.  5  0.  Th.  13,  10). 

Annona,  1)  Sebenömittel,  in^bef.  ®e* 
treibe  unb  «rob  (tit.  D.  48,  12.  1.  18 
§  8  D.  50,  4.  1.  2  D.  50,  11.  tit.  C.  1,  52); 
praefecttis  annonue,  Dberauffe^er  über  ba^ 
öJetreibewefen  (1. 13  D.48,2. 1.3  §  1  D.  48,12); 
ciira  annonae  (1. 1  §  2  D.  50,  4. 1. 1  C.  1, 18); 
ann.  arctiorem  praebere,  bei  ben  öffentlichen 
ÖJetreibeanSt^eilungen  baS  (betreibe  ju  f^arjom 
audt^eilen  (1. 1 7  D.  16, 2) ;  ba^er  crimen  arctio- 
ris  ann.  (1.  53  D.  5,  1);  annonae  civiks  s. 
publicae  bejeid^net  feit  Sonftantin  a)  bie  fie* 
bcnSmittcl,  njel(|e  gewiff  en  öerbicnten  ^erf  onen 
pr  53elo^nung  unentgeltlich  gefpenbct  njurben 
(tit.  C.  11,  25);  b)  bie  «robe,  toeld^c  ben  ^c* 
fiftem  gettjiffer  Käufer  in  iRom  unb  Sonftan* 
tinopel  unentgeltlich  ücrabrcic^t  würben  (1.  6 
§  4  C.  5.  9.  1.  un.  §  7  C.  5,  13. 1.  12  C.  6, 
24.  cf.  ®lücf'g  Kommentar  XXIV.  8. 143  n. 
59.  XXVll  ©.  271).  —  2)  «Probiont  für 
hie  ©olbaten  (1.  43  §  1  D.  13,  7. 1.  7  pr.  D. 
49.  5.  tit.  C.  12,  37).  3)  ©etrcibcän* 
fu^r  (1.  6  §  3  D.  50,  6).  —  4)  ©etreibe-^ 
prei^,  9Jiarft<)rci«  (1.  3  pr.  D.  48,  12. 
1.  8  D.  50,  1.  1.  7  pr.  D.  50,  8):  annonam 
attentare  et  ve^nre,  bo^  ÖJetreibe  bnrc^  9lnffauf 
treuer  mad^en  (1.  6  pr.  D.  47,  11);  annonam 
fraxulare;  contra  ann.  facere,  Äornttjuc^er 
treiben  (1. 1.  2  pr.  D.  48,  12).  —  5)  (i^runb* 
ftencrin^Jiaturalien,92aturallicferung 
(1.  82  §  6  D.  26,  7.  tit.  C.  10,  16). 

Annonarius,  1)  (adi.)  bie  Üeben^* 
mittel,  inäbef.  ha^  betreibe  betrcffcnb, 
3.  53.  ann.  res,  ratio,  ha^  ÖJetreibewefen  (l.  1 
C.  1,  28. 1.  2  C.  4,  47);  ann.  officium,  ann. 
praefectura,  ba^  Amt  be^  praef.  ann.  (1.  c), 
ann.  functio,  coUatio,  ®etreibeliefemng  (1.  1 
C.  7,  89.  1.  4  C.  11,  48);  ann.  causa,  Oe^ 
treibefauffac^e  (1.  46  §  5  D.  49,  14).  —  2) 
(Sub8t.)  ^rooiantmeiftcr  (1. 3  C.  Th.  8, 1). 

Annoaus,  bejahrt  (1. 8  C.  10,32),  annosa 
militia  langjähriger  ^ienft. 

Annnlua  f.  anulus. 

Annus,  3a^r,  Qeitraum  bon  365  5'agcn 
(1.  51  §  2  p.  9,  2.  1.  4  §  5  D.  40,  7); 
anwum civiliter  non  ad  momenta  temporura, 
sed  ad  dies  numeraraus,  b.  t}.  Wenn  e^  fic^ 
um  bie  53erec^nung  einem  ^o^i^f^  noc^  einem 
gewiffen  ©reigniffe  ^onbelt,  fo  wirb  ciöilrec^t* 


Digitized  by 


Google 


Annuus  —  Antiquita  s. 


35 


üd)  nic^t  auf  bic  einzelne  Stunbe  bw^  Äaleit* 
bertag^,  iit  tot\d)t  ha^  (^eignig  föHt,  9ificf(ic^t 
genommen,  fonbern  nur  ber  ganje  jit'alenbertog 
in§  ^«ge  gefügt,  jo  bag  j.  ^.  ein  Äinb  aU 
anniculus  gilt,  tpcnn  ber  365te  ^olenbertog, 
oon  bem  Xagc  feiner  ©eburt  on  gerechnet,  nur 
begonnen  ^at  (l.  134  D.  50,  16);  annus  utilis 
(f.  utilis  4.  b);  j^ost  annos  bei  teftamenta* 
rifd^cr  gteiloffung  =  post  biennium  (1.  17 
§  8  D.  40.  4). 

Annuus,  1)  jä^rltd^,  §.9.  ann.  Ugata, 
fideiconimissa,  iä^rlic^  ju  entric^tenbe  33er* 
mäc^tniffe  (tit.  D.  38,  1);  ann.  pensiones 
(1.  12  §  4  D.  36,  2),  murae  (1.  28  §  7  D.  24, 
1).  fructtts  (1.  20  D.  7,  1);  ann.  salarinm  (1. 
8  §23  D.  2,  15);  ba^er  annuum  (Subst), 
jä^rlic^e  9lente,  So^rge^alt,  3ö^i^9<^'f^ 
(l.  25  pr.  1.  28  8  6.  7.  1.  15  pr.  33  D.  24,  1. 

1.  10  §  2.  I.  14  D.  33,  1).  —  2)  ein  So^r 
umfojfcnb,  bauernb,  ann.  tempus  (1.  22 
eod.),  spatium  (1.  4  §  1  D.  38,  15);  anmia 
die,  in  Sa^reöfrift  (1.  19  pr.  1.30  pr.  49 
§  1  D.  30);  ann.  actio  (1.  2  1).  15,  2);  ann. 
intfrdictum  (1.  4  D.  43,  1);  ann.  exceptio, 
bic  (Sinrebe  ber  einjäl^rigeu  Ätagöeriftl^* 
rung  (1.  30  §  5  D.  15,  1.  1.  1  §  10  D.  15, 

2.  1.  5  C.  2,  53);  ann.  adiectio,  bie  ^inju* 
fügung  einer  S^^tunggfrift  üon  1  ^a1cjx  (1.  30 
§  4  D.  30) ;  ann.  usus,  @ebrau(^  auf  1  S^^t 
(1.  4  §  2  D.  33,  9). 

Ansa,  ^enf e(,  ÖJrif f  G-  26  §  1  D.  41, 1). 

Anser,  @an^  (1.  66  I).  32);  anserinm, 
Don  ©önfcn:  lana  ans.  (1.  vO  §  9  eod.). 

Antapooha  f.  apocha. 

Ante,  1)  (praep.)  üor,  jur  ©eftimmung 
a)  be^  Drte«^  (1.  11  §  3  D.  14,  3.  1.  52  §  3 
D.  19,  1);  a.  oculotf  habere  (f.  oculus);  b) 
ber  Stellung,  be«^  SJorjug^,  j.  33.  pro- 
ximuK  non  soluin  ia,  qui  ante  aliquem,  sed 
eti'cun  ifi,  ante  queyn  yienw  sit,  intellegitur  (l. 
34  pr.  D.  28,  6);  a,  aliquem  in  potestate  ense 
(l.  65  D.  1,  6);  c)  ber  ^eit,  j.  ©.  a.  furoreni 
concepti  (liberi)  in  furore  editi  (1.  8  pr. 
eod.);  a.  exiMenteni  condicionem,  a.  (venien- 
tem)  diem  (1.  12  D.  2,  8.  1.  10  D.  12,  6);. 
a.  Jitiscontestationeni  (1.  12  pr.  D.  50,  16). 
—  2)  (adv.)  üor^er,  früber,  j.  53.  non 
siuiul,  sed  ante  —  postea  (1.  16  §  2  D.  37, 
14);  ante  stipulatio  facta  —  mox  pecunia 
numerata  (1.  6  §  1  D.  46,  2);  ius,  quod 
ante  defertur  (1.  91  D.  50,  17);  emeiitis 
Htipendiis  vel  ante  (1.  2  §  2  D.  3,  2);  a. 
acta  rita  (1.  5  pr.  D.  49,  16);  a.  actum  (sc. 
tempus)  =  praeteritum  (1.  1  pr.  D.  11,  4); 
a.  geiftum  (l.  4  D.  42.  7). 

Antea,  Dörfer,  früher  (1. 4  §  2  C.  6,  28). 

Antecedere,  ooronge^en  (l.  1  §  5  C. 
7,  6);  öor^ergc^en  (1.  20  §  1  D.  17,  1. 
l.  3  §  3  D.  41,  2);  öorge^en,  boranfte- 
^f  n,  ä.  ö.  creditor  antecedens  (1.  3  D.  20, 3). 


Antecellere,  fic^  auS^eid^nen,  einen 
^or§ug  geniejen,  ben  Vorrang  ^aben 
(1.  3  C.  1,  28.  1.  13  C.  3,  33). 

AntecesBor,  1)  3Sorgänger  im  ?lmte 
(1.  55  D.  5,  1);  ober  im  ©efi^  einer  @o(^e 
(1. 1  C.  7,  31).  —  2)  $rof ef f or  ber  9?ec^tg> 
ttjtff enfc^Qft  (1. 1  §  3. 1.  2  §  9.  22  C.  1,  17). 

Anteferre,  1)  öorou^trogen  (1.  37  C. 
Th.  16,  5).  —  2)  oorsie^en,  ben  SSorjug 
geben  (1.11  §  1.  I.  23  §  5  C.  2,  7). 

Antemeridianus,  vormittägig  (1.  3 
§  1.  1.  26  pr.  D.  38,  1). 

Antenna,  Segelftange,  Slo^  (1.  6  D. 
14,  2.  1.  44  D.  21,  2). 

Anteponfre,  borjic^en  (§  15  I.  3,  1. 
§  3  I.  3,  3  1.  35  §  1  C.  8,  53). 

Antequam,  früher  a(S,  beoor  (I.  4  §  6 
D.  1,  16  1.  2  D.  11,  8.  1.  63  pr.  D.  35,  2. 
1.  16  D.  39,  2.  1. 1  §  15  D.  47,  4). 

Anterior,  früher,  älter,  j.  ö.  ant.  le- 
gen, sanctiones  (§6  1.  2,  11.  1.  3  C.  2,  46); 
ant.  creditum  (l.  12  §  5  D.  20,  4);  ant.  iura 
l)raetendere  (1.  7  §  2  C.  7,  39). 

Antestare,  benSSorjug  l^oben  (1.1  C. 
1,  38). 

Antevertere,  juborfommen  (1.  2  C.  6, 
22). 

Antichresis,  berS3ertrag  ^toifc^en  $fanb< 
gläubiger  unb  6^u!bner,  Joonad^  jener  ftatt  ber 
3infen  für  feine  grorberung  bie  ^Zufungen 
oon  ber  i^m  üerpfänbetenSac^e  ju  jie^ 
^en  berec^Hgt  ift  (1.  11  §  1  D.  20,  1). 

Antlcipare,  Oortoegne^men,  borgrei^ 
fen,  §.  53.  antic.  supremum  iudicium  (1.  8 
pr.  C.  3,  29);  res  Ute  anticipata  (1.  2  C.  4, 
61),  ber  35eriäl^runQ  juborfommen. 

Antlcus  nennt  fid^  Suftinion  aU  53ericger 
ber  9tnten,  einer  flaoijd^en  ^ölferfc^oft  (rubr. 
prooem.  I.). 

Antidotum  8.  antidotus,  ©egengift 
0.  35  §  2  D.  18,  1.  1.  5  pr.  D.  33,  9). 

Antinomia,  S^iberfpruc^  ^toijc^en 
itoei  ©efejen  (l.  1  §8  C.  1,  17). 

Antiochia,  ^auptftabt  bon  Serien  (1. 131 

C.  Th.  12,  1);  oud^  Antiochena  ciritas  ^e* 
nannt  (1.  62.  169  eod.);  Antiochensis,  ©tU" 
njo^ner  berfelben  (1.  37  D.  42.  5.  1.  8  §  10 

D.  50,  15). 

Antiphema,  ®egenmitgift:  fo  toirb 
bie  propter  nupt.  don.  genannt  aU  ®egen^ 
gäbe,  meldte  ber  (S^efrau  oom  (Seemann  für 
bie  eingebrachte  dos  befteflt  tt>irb  (.20  §  2 
C.  5,  3). 

Antiquare,  etttja«  al§  oeraftet  abfd^aff* 
fen,  aufgeben  (1. 1  C.  7,  31);  antiqnatio, 
9lbfd^affung  (1.  4  C.  6,  56). 

Antiquarius,  $lbfc^reiberinben  faifer* 
liefen  ©anäleien  (1.  10  C.  12,  19). 

Antiquitas,  1)  ^Iter,  «nciennität 
(1.  74  §  1  C.  Th.  12,  1:  —  »anteriore  tem- 


3* 


Digitized  by 


Google 


36 


Antiquitus  — Aperire. 


pore  adscitoa  ipsa  aequum  est  nntiquHate 
defendi'').  —  2)  ^Itert^um,  S^orjctt,  j.  SB. 
praeter  fas  praeterqite  morem  antiquitatis 
usurpare  (1.  un.  C.  9, 38);  antiquitaiisincer- 
tum  (1.3  C.  Th.  1,4);  ba^  oltc  9ted)t,  SJer^ 
orbuungen  ber  früheren  Ä'otfer  (1.  3  C. 
Th.  14,  1.  1.  3  C.  Th.  16,  11),  ober  9lnMtcn 
ber  alten  3wtiften  =  antiqui,  reteres 
(8  12  I.  1,  11.  pr.  I.  1,  22.  1.  13.  14  C.  3, 
33.  1.  28  pr.  C.  6,  23.  1.  5  pr.  C.  6,  27). 

Antiquitus  (adv.),  öor  «IterS  (1.  17 
§  1  D.  27,  1);  öon  ^nteri^  ^er  (1.  2  C. 
8,  38). 

Antiquus,  1)  alt,  unb  jtuar  a)  öon 
aflec^t^öer^ältniffcn  gejagt:  früher  be^* 
grünbet,  früher  eingegangen,  j.  SB. 
ant.  obligatio  (1-21  S  4  D.  4,  2),  causa  (1. 
5  pr.  D.  46,  3),  acceptilatio  (1.  13  §  9  D. 
46, 4);b)öün  9led^t^befttmmungen  ge(agt: 
in  früherer,  in  olter  3^^^  geltenb, 
j.  53.  ius  ant.  im  ÖJegenja^  nenerer  $Red)t^* 
beftimmungen,  j.  ^.  ber  lex  Velleia  (1.  29 
§  7  D.  28,  2),  be«  Set.  Teiiull.  (1.  1  §  9. 
1.  2  §  20  D.  38,  17),  laiferüt^er  ©onftitut. 
(I.  42  §  1  D.  39,  6.  1.  19  §  3  D.  49,  17); 
in  1. 1  §  6  D.  37,  12  bejie^t  e^  fid^  auf  ha^ 
?Rec^t  ber  querella  inoff.  test.;  iiad^  Sufti* 
nian*§  8prac^gebrauc^  bejeic^net  e^  in^bef. 
ba^  iRed}i  j^ur  3  fit  ber  $anb  ecten* 
iuriften  (§  4  prooem.  I.  1.  24  C.  5,  4); 
lex  ant.,  ba§  12  2:afeln  ÖJ.  be^eid^nenb  (1.  2 
§  1  D.  9,  4);  legeji  aniiqniorex  im  ©egenf. 
neuerer  93eftimmnngcn  (1.  12  §6  0.  5,4); 
avtio  ant.  quae  ex  lej^e  XII  tab.  descendit 
(1.  23  §  6  I).  6, 1);  c)  üon  9ied)t«igele^rten 
gebraurfjt  be^eid)net  e^  nac^  Suftinian'^ 
Gprod)gebranc^  bie  ^4^ a n  b e  c t  e  n j  n  r i  fte n , 
J.  93.  antiqui  prudentes  (1.  1  §  4  C.  1,  17), 
iuris  conditores  (1.  20  §  2  C.  5,  3),  legum 
auctores  (l.  10  C.  6,  26);  antiquaepnulentiae 
cuUores  (1.  15  C.  4,  38);  antiqui  aU  Subst. 
(1.  13  C.  4,  1.  1.  2.  22  §  3a  C.  6,  2.  1.  9  pr. 
C.  6,  22);  ant  sapientia  (1.  3  C.  4,  27.  l. 
10  pr.  C.  8,  47),  siditilitas  (1.  4  C.  6,  28. 
1.  un.  C.  7,  25),  iurisdictio  (l.  23  ])r.  C.  4 
29);  ant.  libri  (1.  36  §  2  C.  3,  28);  nac^ 
beut  G^nrad^gebrond)  ber  ^  a  n  b  e  c  t  e  n  j  u  r  i  ft  c  n 
felbft  bejeidjnet  antiqui  bie  ^uriften  bor 
«nguft  (1.  3  D.  5,  4.  1.  27  §  21  D.  9,  2). 
—  2)  njert^,  treuer,  mic^tig,  ooriing* 
lic^  (1.  19  §7  D.  49,  15.  1.  2  C.  12,  4). 

Antistes,  S^orfte^er,  j.  SB.  Uheralium 
Studiorum  (1.  1  C.  10,  47) ;  in^be(.  SJorfte^er 
be«  tirt^entoefen^,  ©ifc^of  (1.  18.  22  pr.  1. 
25  8  1.  1.  28  §2  C.  1,3). 

Antoninus,  ber  9?ame  mehrerer  römijc^er 
Ä'oifer:  a)  Anton.  IHus,  138—161  n.  C^r. 
(1.  33  D.  3,  5.  1.  13  §  1  D.  34,  1.  1.  5 
§  2  D.  50,  15);  b)  (Mareu.s)  AnreJius  Anton., 
161—180  n.  C^r.  (1.  48  D.  35,  1);  Ant.  et 


Venis,  ber  SWitregent  l3Warc  ^turel'd  (1.  37 
D.  2,  14.  1.  27.  pr.  D.  49,  1);  c)  Titus 
(Commodus)  Ant.,  180—192  u.  C^r.  fl.  8 
D.  1.  5.  1.  3  D.  12,  6.  1.  57  §  1  D.  36,  1). 
d)  Unter  Antmiinus  fc^Iec^ttDeg,  ober  Magnus 
Ant.,  aud^  Ant.  Augustus  ift  borjug^lDcije 
M.  Aurel.  Caracalla,  211—217  n.  6^r.,  ber 
Oo^n  be«  Äaifer^  6e<)timiu§  8eöeru*, 
mit  njelc^em  er  l^äufig  jugleic^  genannt  toirb, 
äu  berfte^en  (1.  17  D.  1,  5.  1.32  pr.  D.  24, 
1.  1.  5  §  2  D.  46,  3.  1.  1  pr.  D.  48,  17. 
1.  9  §  1  D.  50,  7). 

Antnim,  ^ö^Ie  (1.  57  §  2  C.  Th.  16,5). 

Anulus  8.  annulus,  dting:  a)  jum 
Siegeln,  Siegelring,  ouc^  &r\.  signatonus 
(l.  22  §  2.  5  D.  28,  1.  1.  74  D.  50,  16); 
da  res  et  anulum  (momit  ber  ©rblaffer  feine 
Socken  berfiegelt  ^atte)  traditit  moriens  (1. 77 
g  21  D.  31);  b)  jum  S(^mu(fe  (1.  25  §  10 
D.  34,  2);  anulum  dare,  accipere  arrae 
nomine^  sponsionis  causa  (1. 11  §  6  D.  19, 
1.  l.  17  §  5  D.  19,  5);  ius  s.  beyieficium 
anuiorum  Caureorum)  bo^  9le(^t,  golbene 
SRinge  ju  tragen,  toar  ein  SSorred^t  ber 
f?r  ei  geborenen,  bal^er  bie  foiferlic^e  ^kr- 
Ici^nng  be3  ius  an.  an  einen  gfreigelaffenen 
biejem  bie  Siechte  eine^  ^rcigeborenen  gab, 
o^ne  bag  W  9ied^te  be$  ^atronäi  baburd^  auf^ 
gehoben  mürben  (tit.  D.  40,  10.  Nov.  78  c. 
1,  2). 

Anus,  alte«  Söeib  (1.  3  §  5  D.  37, 10). 

Anxie,  öngftlic^  (1.  17  pr.   D.  37,  14). 

Anzetenus,  eine  SBölferjc^aft  in  Armenien 
betreffenb  (1.  5  C.  1,  29). 

Apamenus,  ^pamea,  eine  Stabt  in 
$^rt)gien,  betreffenb:  colonia  Ap.  (1.  1  § 
10  1).  50,  15);  Ap.  nritas,  bie  Stabt  ^pO' 
mea  (1.6  C.  11,70). 

Apelles,  berühmter  griet^ijd^er  SWaler  5nr 
3eit  «lejanber'«  b.  @r.  (§  34  I.  2,  1). 

Aper,  toilbeS  Sc^toein  (1.  44.  .%5  D. 
41,  1). 

Aperire,  1)  ^itoa^  ^erfc^loffened  ober 
S3erfiegeltft&  aufmodben,  öffnen;  opertiird, 
ba«^  Deffnen,  (Eröffnen,  5.  93.  aper,  hör- 
rea  (1.  56  D.  19,  2),  testamefitum,  tabulas 
testamenti,  codicillos  (tit.  D.  29,  8.  1.  3 
§  18—28  D.  29,  5);  apertura  testamenti,  ta- 
bularum  (1.  3  §  20  cit.  1.  22  §  2  C.  6,  30). 
—  2)  ettoa^  93ebedte^  ober  »erbedte*  ouf* 
beden,  abhtdcn,  öffnen,  j.t^.  aper,  par- 
tem  caenaculi  (l.  27  pr.  D.  19,  2),  puieum, 
einen  93runnen  graben  (1.  24  §  12  D.  39, 
2),  refugia,  unterirbifcfte  ÖJänge  anlegen  (1. 13 
§  7  D.  7,  1),  sulcum,  eine  gurc^c  jie^en 
(1.  29  D.  8,  3),  parieteni,  eine  SBanb  bun^ 
brechen  (1.  40.  41  §  1  D.  8,  2),  riaiw,  einen 
Seg  gangbar  machen  (1.  1  pr.  D.  43,  II), 
eröffnen  (erreichbar  machen)  (§  7  I.  3,  2), 
rivus  apertus,  unbebedter,  offener  ©anal  (1. 1 


Digitized  by 


Google 


Apertur  a  —  Appendere. 


37 


§  11.  1.  2.  3.  pr.  D.  48,  21).  —  3)  ettüo« 
Verborgenem  oufbedcn,  enthüllen,  j.  ©. 
secreta  negotii  (}.  S  §  1  D.  4,  8);  bo^er 
apertus  {ndl.),  aperte  (adv.)  offen,  offen* 
bar,  beutlid^,  Kar,  g.  V.  apertissimnm 
est  (1.  14  D.  37,  5);  itts  apertum,  apertis- 
simum  0-  109  D.  35,  1.  1.  16  C.  3,  1); 
ap.  fraus,  ap.  frustrationes   (l.  7  C.  7,  53. 

I.  3  C.  10, 1);  aperte  ostendere  (1.  46  D.  31), 
sentire  0-  ^^  D.  30);  apertius  dicere,  con- 
scribere  (1.  39  D.  2,  14.  1.  21  D.  18,  1). 
—  4)  eröffnen,  beginnen,  5.  ^.  annum 
votis  ap.  (l.  1  C.  12,  48). 

Apertura,  apertus,  f.  aperire. 

Apex,  1)  ©^i^e,  ®i<)fcl,  §ö^e,  g.  ». 
dignitatis  procons.  (1.  3  C.  12,  21).  —  2) 
3i)i6ftnbigfeit:  de  apicibus  iuris  dispu- 
tare  (1.  29  §  4  D.  17,  1).  —  3)  ©(^reiben, 
55  rief:  apices  augusti^  sacri,  caelestes,  di- 
vini,  faiferl.  ©(^reiben  (1.25  §4  C.  2, 
7.  1.5  C.  8,  48.  1.5  C.  11,43). 

Aphanticus  s.  aphanticius,  n  n  f  r  u  c^  t  ^ 
bar  (1.  9  C.  Th.  5,  15.  1.  4  C.  Th.  13, 
11). 

Apis,  ©iene  (l.  5  §  2.  3  D.  41,  1). 

Apisci  (1  3  §  1  D.  41,  2)  =  adipisci, 

Apocha,  Ouittung,  {(^riftüd^e^  ©e» 
fenntniß  be«  ©länbiger«  über  empfangene 
äa^lnng  (1.  19  §  1  I).  46,  4:  ^nter  acce- 
ptilat.  etapocham  hoc  interest,  quod  accepti- 
latione  omni  modo  liberatio  contingit,  licet 
pecunia  soluta  non  Bit,  apocha  non  alias, 
quam  si  pecunia  soluta  sif^J;  antapocha, 
©egenqutttnng,  b.  ^.  fc^riftlid^e«  ^efennt* 
niß  bem  @(^utbnerm  über  erhaltene  Onit^ 
hing,  fommt  bei  ßö^tungcn  jäl^rlic^cr  ginfen 
öor,  aU  flewetSmittel  für  hen  (Gläubiger  grgcn 
5Seriä^ng  ber  ©apitalforberung  (1.  19  C. 
4,  21). 

Apochare  =  aurum  pro  speciehus  ej- 
igere  (1.  1.  2  C.  Th.  11,  2.    cf.  1.  8  C.  Th. 

II,  1). 

ApoUinaris,  Stifter  einer  Ie|erif(^en  @ecte; 
Apollinaristae  s.  Apollinariani,  bie  9lnl^clnger 
beffelben  (1.  8  C.  1,  5.  1.  6  C.  1,  7). 

Apostata,  ein  bom  d^riftlic^en  ^laus 
ben   abgefallener,    9(btrünniger   (tit. 

C.  1,  7). 

Apostoli,  1)  Serfünber  be^  göttlichen 
fBortfii,  «poftel  (1.  2  C.  1,  2);  apostolicus, 
apoftolifd^:  disciplina  apost.  (1.  1  pr.  C. 
1,  1).  —  2)  =^  Utterae  dimissoriae  s.  lihelli 
dimiss.  v.  appellatorii,  läerid^t  be^  9li(^ter5, 
gegen  bcflen  ^u^fpruc^  appeUirt  ift,  an  ben 
Cberrid^ter  über  bte  eingelegte  ?(p^)enation  (tit. 

D.  49,  6). 

Apotheca,  Drt  jnm  9tufbenjabren  bon 
SaAen,  ^aga^in,  5.  ®.  oon  SaScm:  SlcI- 
rer  (LH    §  3   D.  19,  2.   1.  30  §  6.   1.  47 


§  1  D.  30),  ober  üon  «üc^ern  (1.  12  §  34 
D.  33,  7). 

Apothecarius,  trämer  (1.  12  §  3  C. 
12.  57). 

Apparare,  in  Stanb  fe^en,  etnric^^ 
ten  (1.  7  C.  12,  50). 

Apparatio,  3urüftung,  S8eranftal  = 
tung,  in^bef.  bon  öffentlichen  Sfcften  (1.  28 
D.  34,  2). 

Apparatus,  1)  gnrüftung,  3Jorbe> 
reitung  (l.  13  §  6  D.  7, 1).—  2)  ÖJerät^e, 
SBerfacug  (1.  15  §  5  eod.  1.  5  §  13  D.  14, 
4.  1.  12  pr.  D.  13,  7). 

Apparere,  1)  jum  3Sorfc^cin  fommen, 
fid^tbar  fein  (1.  43  pr.  D.  18,  1.  1.  14  § 
10  D.  21,  1.  1.  15  D.  32).  -^  2)  fic^  jei* 
gen,  fid^  ergeben,  erhellen,  bewiefeu 
merben,  j.  ©.  servus,  liher  quis  apparet,  e3 
ergiebt  fic^,  bag  S^n^önb  Sclab  ober  frei  ift 
(1.  44  §  1  D.  5,  1.  1.  29  pr.  D.  40,  12); 
nwH  apparet  (1.  34  D.  50,  17). 

Apparitio.  55ienerf (^aft  einer  obrigteit^ 
ticken  ^erfon  (1.  23  §  3  D.  4,  2.  1.  23  C.  6, 
23.  1.  2  G.  12,  55). 

Apparitor,  ÖJeric^t^biener  (tit.  C.  12, 
52-59). 

Appellare,  1)  nennen,  benennen  (1. 
59. 144  D.  50, 16);  appellatio,  33cnennnng, 
9(n8brucl  (1.  49—52.  60—66  eod.).  —  2) 
locfen,  uniiüc^tige  Einträge  ma^cn  (1. 
15  §  15. 19—22  D.  47, 10:  ,app.  est  blanda 
oratione  alterius  pudicitiam  adtemptare*). 
-  3)  mahnen  (1.  16  §  6  D.  46,  1.  1.  15 
§  :^S  D.  47,  10).  —  4)  ricöterlid^e  ^ülfe 
fnc^en  (1.  29  D.  5,  1);  in^bef.  um  9lbän- 
berung  eine^  richterlichen  $lu§f<)ruc^ö 
eine  ^ö^crc^cl^örbc  angeben,  bon  einem 
Uuterric^ter  gegen  beffen  ^u^fpruc^  an  ein 
Dbergeric^t  appcUircn;  appellaiio,  33 e^ 
rufung  an  ein  Dbcrgerid^t  (tit.  D.  49, 1.  0. 

7,  62);  ah  aliqim  appellare  aliquem  s.  ad 
aliquem  (tit.  D.  49,  3.  1.  39  pr.  D.  4,  4. 
1.  106  D.  50,  16);  app.  advcrsus,  contra,  in 
aliquem,  a  sententia^  contra,  adccrsus  sent. 
(1.  1  §  4.  1.  28  §  2  D.  49,  1  1.  2  D.  49,  2);  ap- 
pelhitor,  Wer  gegen  einen  ric^tcrlidjen 
§tudfprncf)  appcllirt  (1.1  pr.  D.  49,  13); 
appcllatoriu.s,  bic53erufung  aneinDber> 
gerieft  betreffenb:  libdli  app.  =  apostoli 

8.  2.  (1.  1  §  4.  1.  5  §  4  D.  49,  1);  app.  tetnpora 
^t^pcUationöfriftcn  (1.5  §5  1).  49,  5); 
app.  iavatnen  (1.  5  §  4  C.  7,  63). 

Appellatio,  appellator,  appellatorius 
f.  appellare, 

Appellere,  wo^iu  treiben,  5.©.  nareni 
app.  ad  ripas,  ad  portum,  (anben  (1.  5 
pr.  D.  1,  8.  1.2  0.  4,  33);  servitus  pccom 
ad  aquam  appellemU  (1.  4.  6  g  1  D.  8,  3). 

Appendere  f.  adpendere. 


Digitized  by 


Google 


38 


Appendere  —  Apud. 


Appendere,  jc^tücbcn  (1. 10  §  1  D.  38, 
17),  wenn  nic^t  adprehenderit  ju  lefcn  ift. 

Appendix,  ?ln^ang,  ?ln]^ängfcl  (1.35 
pr.  D.  29,  2). 

Appetere,  1)  md)  etttjaS  trad^tcn,  öer* 
langen,  begel^rcn,  5-53.  matrimonium  (1. 
11  §  2  D.  24,  2),  bona  paterna  (1.  1  pr. 
D.  37,  6).  —  2)  nac^  cttua«  greifen,  er* 
greifen,  j.  ©.  praedam  (1.  4  §  1  D.  47, 
9).  —  3)  angreifen,  onfallen  (1-  6  §  3 
D.  29,  5.  1.  47  §  1  D.  38,  2).  —  4)  3[e* 
manben  gerichtlich  angreifen,  belangen, 
j.  ©.  civüiter  a.  criminaliter  appeti  (1.  2 
C.  1,  29);  app.  iudicio  (1.14  §3  D.  38,  2), 
per  calumniam  (1.  28  §  5  D.  48,  5). 

Appetitio,  ©egierbc  (1.  2  pr.  C.  Th. 
3,  16). 

Appetitor,  ©d^änber,  ©l^ebrec^er  (1. 
6  C.  Th.  9,  38). 

Appia  via,  eine  berül^mte  tjon  ^piu^ 
SlanbiuS  angelegte  ©trage  öon  9tom  nad^ 
©apua  2C.  (1.  2  §  36  D.  1,  2). 

Applioare,  1)  l^injufügen,  5.  ^.  ohli' 
gationi  appl.  fidekissorem  (1.  16  §  3  D.  46, 
1.  1.  56  §  3  D.  45,  1);  siimmae  appl.  usu- 
ras  (1.  9  §  2  D.  2,  14.  1.  54  pr.  D.  19,  2); 
domus  cum  horto  appUcito  (1.  41  §  1  D.  32). 

—  2)  an  ctnjod  binben,  fnüpfen:  stijm- 
lationem  appl.  condicioni  (1.  31  D.  44,  7). 

—  3)  onf  etwad  be^ief^en,  anwenben  (1. 
8  D.  34, 2).  —  4)  5U  ettoa^  gebrauchen  (1.  45 
§  1  D.  10,  2). —  5)  unterhielten:  se  appl. 
ad  munera  (1.  2  pr.  D.  50,  6);  applicari 
quaestioni  (1.  19  D.  48,  18),  cait^ae  statu- 
liberiy  in  bie  Sage  cine§  st.  gefegt  werben 
(1.  13  §  1  D.  40,  7).  —  6)  (sc.  navem). 
tanben  (1.  2  §  46  D.  1,  2.  1.  3  §  5  D. 
1,  16). 

Applumbare  f.  adplumharv. 

Apponere  f.  adponere. 

Apportare  f.  adportare. 

Apprehendere  f.  adprehenderc. 

Approbare  f.  adprobare. 

Approbatio  f.  adprohatio. 

Appulsus  j.  adpttlsus. 

Apraria  retia,  9Je^e  jum  Sangen 
tt)i(ber  Schweine  (1.  22  pr.  D.  :^3,  7). 

Aprilis,  benSWonat^lpril  betreffcnb: 
idus,  kal€nd<te  Apr.  (1.  2  §  47  D.  38,  17. 
1.  135  §  2  D.  45,  1). 

Apronianum  SCtum,  ein  oon  einem 
(^onful  unter  ,t>ö^rian  benannter  ©enat^bc* 
fcf^tug,  toelc^er  ben  ©tobten  bie  gä^igfeit 
gab,  Uniberfalfibeicommiffe  ju  erU)cr* 
ben  (1.  27  D.  36,  1). 

Apsis  j.  absis. 

Aptare,  1)  anfftgen,  mit  etma^  Der^ 
binben,  befcftigcn,  5.  ^.  rotam  apt.  velü- 
culo  (1.7  §  1  D.  10,  4);  anpaffen,  ge- 
niä^ren,  J.  ©.  terbis  B,i>i.  htteipretation^m 


(1.  20  §  6  D.  5,  ^);  apt.  exceptionem  (1.27 
§  8  D.  2,  14).  — 2)  auf  etwa^  bejic^cn, 
5.  33.  stipiilationeni  apt.  ad  fidcicomm.  (1. 1 
§  2  D.  7,  9);  casum  apt.  ad  lus  aliquod 
(1.  29  §  7  D.  28,  2) ;  fidcicomm,  apt.  ad 
tempus  aliquod  (1.  77  §  1  D.  36 ,  l).  - 
3)  paffenb  einrichten:  a2)tutus,pa\\tnt>, 
geeignet,  5.  53.  Carbon,  edictum  apt.  ad 
c.  t.  bon.  possess.  (1.  3  pr.  D.  37,  10);  gc* 
ruftet  (1.  1  §  28  D.  43,  16). 

Aptus  (adi.);  apte  (adv.),  1)  poffcnb, 
angemeffen,  entjprcd^enb,  j.  S^.reiapta 
argumenta  (l.  21  §  3  D.  22, 5);  parum  apte, 
satis  apte  (1.  108  §  14  D.  30.  1.  246  pr. 
D.  50,  16).  — 2)  gefc^idt,  tauglich,  5.^. 
lisui,  ad  miniMeria  (1.  5.  37  D.  21,  1). 

Apud  (j>raep.),  1)  bei,  f^nx  53eicid^nun9 
ber  $erjon:  a)  in  bereu  i)etention  [idj  et» 
toa^  befinbct  (1.  63  D.  50,  16:  „penes  te  am- 
plius  est,  qwB^m  apud  te:  nsLm  apud  te  est, 
quod  qualitera  te  teneatur ;  penes  te  est, 
quod  quodam  luodo  possidetur.*);  ap.  idi- 
quem  pecunia  est,  remanet,  nnmmi^  tabulae 
sunt;  ap.  aliquem  deponere,  Ivabere  summara 
aureorum  (1.  47  §  1  D.  2,  14.  1.  28  D.  16, 
3.  1.  7  §  10  D.  26,  7.  1.  3  §  2.  1.  4  D.  43,5); 
concipercy  edere  partum  ap.  aliquem  (1.  4 
§  15.  1.  10  §  2.  I.  33  pr.  D.  41,  3);  b)  in 
bereu  ÖJetoalt  fid^  3emanb  bcpnbct  (1.  1  pr. 
D.  43,  30);  ap.  Jiostcs  esse,  decedere  (1.  lö 
§  5.  1.  19  D.  3,  5.  1.  3  §  1  D.  50,  16); 
ap.  se  retinere  hominem  liberum  (1.  3  §  4 
D.43,30);  c)  welcher  ein  ^ec^t  ^ufte^t,  .\.  33. 
tutela  remanet  ap.  aliquem  (I.  1  §  3  D.  26, 
4);  legisactio  est  ap.  aliquem  (f.  actio  s.  2); 
d)  in  bereu  ÖJcgcnwartaiec^t^^anblungcn  öor* 
genommen,  ober  geric^tli^e  Einträge  gefteüt 
werben,  j.  33.  ap.  iudicem  agere  (1.  10  §  1 
D.  4,  2.  1.  25  pr.  D.  28,  2),  experiri  (1. 23 
D.  16,  3),  petere  (1.  9  §  2  D.  39,  2),  poslu- 
lare  (1.  1  §  2.  6  D.  3,  1),  provocare  (1.43 
D.  10,  2),  impetrare  (1.  6  pr.  D.  5,  2),  res 
defenditur  (1.  5  eod.)  examinatur  (1.  32  pr. 
D.  22,  1),  quaeritur  (§  1  I.  4,  6),  probare 
(1.  10  §3D.  2,  13);  ap.praetorem  adoptare 
(§8  I.  1,  11),  manumittere  (1.  1  D.  1,  14); 
]>raeses  aj).  se  adoptare  potest  (1.  2  D.  1, 
18);  aj).  semetipsum  in  adoptionem  dari, 
emancipari  (1.  3  D.  1,  7);  magistratus,  ap. 
quem  legisactio  est  (1.  4  eod.);  ap.  pracf. 
audiri  (1.  1  §  5  D.  1,  12);  ap.  consilium 
causam  probare  (1.  9  §  1  D.  26,  8);  ap. 
officium  cavere  (1.  17  D.  2,  4);  e)  5ur  33c> 
i^eicftnung  be«  ÖJIäubigerd,  für  beffen  Sd^ulbucr 
Qemaub  iuterccbirt,  i.  33.  ap.  aliquem  pro  ah- 
quo  fidem  suam  ohligare,  fidaubere,  inter- 
renire,  oldiqari^  mandntorem  existei'e  (1.  27 
§  2  D.  16,  "1.  1.  15  §  1.  1.  16  pr.  1.  21  §  8. 
1.  24.  71  pr.  D.  46,  1);  f)  i^ur  33ei|eichnung 
ber    9tec^t^ele^1en,    am    bereu    ec^riftcn 


Digitized  by 


Google 


Apuleia  lex — Arbiter. 


39 


Slct^t^fragen  urtb  ^iec^t^jä^c  angeführt  mer* 
ben,  j^.  ^.  ap.  veteres  dicitur  (l.  53  pr.  D. 
50, 16);  ap.  atUiquos  quaerebatur  (1.  21  ])r. 

C.  6,  2);   ap,  Plautium  placuit  (1.  28  §  3 

D.  24,  1);  ap.  lulianum  quaeritur  (1. 39  §  2 
D.  3,  3);  ober  ju  bereit  (Schriften  anbcrc 
guriften  Bemerfungen  geft^ricben  ^aben,  j.  33. 
ap.  lulianum  Marcellus  notat  (1.  9  D.  50, 
16);  ap.  Urseium  Cassius  scribit  (l.  10  §  5 
D-  7,  4);  g)  jur  ©c^ctd^nung  ber  ^erfonen, 
unter  benen  tttoa^  ftattflitbet,  ober  burc^ 
meiere  ettoa§  gefc^ie^t,  /j.  ^.  ius  quod  ap. 
omnes peraeque  CHsioditur  (1.  9  D.  1,  1);  ap. 
Graecos  (1.  6  §  1  eod.) ;  ap.  populum  Born. 
([.2  §35  D.  1,  2);  ap.  veteres,  vetustiores 
(1.1  pr.  D.  1,  11.  1.  1  D.  1,  15),  educari 
apud  aliquem  (1.  3  C.  5,  25).  —  2)  in,  ^ur 
©eftimmung  beö  Ort^,  jj.  53.  ap.  aedem  de- 
ponere  (1.  b  §  2  D.  16,  3);  ap.  sede.s  suas 
et  domicilimn  suum  esse  (l  28  §  5  D.  40, 
5);  ap.  ciritatem  incolam  esse  (1.  2  pr.  D. 
49,  18).  —  3)  ap.  acta  (f.  b.  SB.). 

Apuleia  lex,  ein  @e{e|,  nad^  n^elc^em 
meljrere  ©ponforen  unb  gibepromifforen  nnr 
pro  rata  Soften  foflten  (Gai.  III,  122). 

Apulensis  colonia,  bie  (Kolonie  ^puhim 
in  Morien  (1.  1  §  9  D.  50,  15). 

Aqua,  1)  SBajjer,  j.  83.  aq.  pluria, 
SiegentPaff^r:  actio  aquae  pluc.  arcendac, 
bieÄlage  be^  ©igent^ümer^  eine^  ager(@runb« 
ftürfö)  auf  ^intpegräumnng  folc^er  bon  einem 
Selbnac^bor  gemachter  Einlagen,  burc^  toetc^c 
ber  natürüd^e  ßauf  be^  9legentt)afferd  ouf  eine 
gcfa^rbro^nbe  SBeife  öeränbert  tüirb  (tit.  D. 
39,  3);  aq.  rira  (1.  11  pr.  D.  43,  24),  mlietw 
(1.  79  §  2  D.  50,  16),  cottidiana,  aestira 
(tit  D.  43,  20),  perennis  (1.  1  §  5  eod.); 
aquae  ei  igni  interdici  (f.interd.  s.  1);  aquae- 
duciuff^  3BafferIeitung,  unb  Ätüor:  a)  baS 
Bau  wert,  burc^  melc^eö  bo§  SBoffer  geleitet 
»irb,  %quäbuct  (tit.  C.  11,  43);  b)  im, 
siertitus  aquae  ducendae,  ba§  ©eröttut* 
ret^t,  bnrrf^  ein  frcmbe^  ©runbftücf  SBaffer 
ouf  \ia^  eigene  QJrunbftürf  ju  leiten  (1.  1  pr. 
9.  25.  26  D.  8,  3);  ouc^  aquae  dnciio  (1. 
10  §  1  D.  39,  3);  ouc^  Her  aquae  ((.  iter 
R.  e.);  aquae  haustuft  =  Servitut  aquae  Jiau- 
riendae,  ba^  ©eröitutrec^t,  auf  frembem 
^runbftücf  SBoffer  üu  köpfen  (1.  1  §  1.  1. 
2.9  D.  8, 3).  — 2)  ba^  9le4t,  SBafjer  auö 
einem  ©runbftütf  ju  leiten,  servitus 
ofiuae,  ius  aquae  (1.  31  eod.);  aquam  con- 
stituere  (l.  7  D.  8,  6);  aqua  nocturna  s. 
serritus  aquae  twct.  »wirb  ba^  SEBaffcrleitung^^ 
rec^t  genannt,  toenn  e^  nur  be^  9ia(^t§  au^^ 
flcübt  »erben  barf,  diuma,  wenn  bie^  am 
Xoge  geftattet  ift  (l.  10  §  1  eod.  1.  17  pr. 
D.  39,  3). 

Aquae  ductus     I  c    «  ..^       i 

Aquae  haustus  j  '*  ^^'^«  «*  ^• 


Aquagium,  Jftanal  (1.  15  D.  8,  3) 

Aquarius  (Subst.),  1)  SBajfertr.öger 
(l.  12  §  42  D.  33,  7).  —  2)  3(uf  f e^er  ü  brc 
SBafferleitungen  (l.  10  C.  11,  43). 

Aquarius  (adi.),  ba§  SBaffer  betreff 
fenb,  j.  83.  rasa  aq.  SBaffergefäße  (l.  3 
pr.  D.  33,  10). 

Aquila,  ^bler,  römijc^e^  gelb^eid^en 
(I.  9  §  1  C.  Th.  7,  18). 

Aquileia,  ^afenftabt  in  Dberitolien  am 
abriet.  SReer  (1.  61  §  1  D.  19,  2). 

Aquilex,  ein  SBafferfinber,  einer,  ber 
e«  tjerftel^t,  Ctueüen  in  ber  (Srbe  ju  entbeden, 
aquarum  indagator  (Colum.)  (1.  7  D.  50,  6). 

Aquilia  lex,  ein  $Iebifcit  öom  3-  4^7 
u.  c,  öom  Tribunen  ?(qui(iu«  rogirt,  über 
njiberrec^tlid^e  83efc^ftbigung  frember 
©ac^en;  actio  legis  Aq.,  and)  actio  Aq., 
bie  barauf  gegrünbete  ©d^abenSerfa^flage  (tit. 
I.  4,  3.  D.  9,  2.  C.  3,  35). 

Aquiliana  stipulatio,  eine  Dom  Suriften 
^quiliu«  (3aUn^  aufgefteHte  @tipuIation«J* 
formet,  burc^  toelc^e  atte  mbglid^en  Wirten 
t)on  Obligationen  in  eine  einzige  Stipulation 
umgetoanbelt  tourben,  um  fie  oHe  auf  einmal 
burc^  9lcceptilation  aufgeben  p  lönnen  (§  2 
h  3.  29.    1.  18  §  1  D.  46,  4). 

Aquiminale,  aquiminarium,  3Boffer=' 
napf,  2Baf(^6eifen  (1.  3  pr.  §  3  D.  33, 
10.    1.  21  §  2.    1.  19  S  12  D.  24,  2). 

Aquitania,  eine  ^roüinj  ÖJoHienö  (1.  12 
pr.  J).  4«,  3.    1.  2  C.  10,  39). 

Ära,  Slltar  (1.  7  pr.  C.  1,  11). 

Arabarchia  f.  alabarchia. 

Arabia,  9lrabien  (1.  4  C.  Th.  9,  40); 
arahicus,  arabift^:  onyx  arab.  (1.  16  §  7 
D.  39,  4). 

Aranea,  6pinnengenjebe  (1.  12  §  22 
D.  33,  7). 

Arare,  pflügen,  acfern  (1.  12  §  3  D. 
7,  8.  l.  11  D.  43,  16);  arator,  aratarius, 
pflügenb,  jum  pflügen  bicnenb,  5.  83. 
hos  arator  s.  aratorius,  serrus  arator  (l.  18 
§  6  D.  33,  7.  1.  1  C.  Th.  2,  30);  aratorium, 
?l(fcrlanb  (l.  7  0.  9,  49). 

Arator,  aratorius  f.  arare. 

Aratrum,  $flug  (1.  8  pr,  D.  33,  7.  1. 
1  §  3  D.  39,  3);  inducere  ar.  in  civitat^y 
bejei^net  bie  gänjlic^e  gerftörung  einer  6tabt 
(1.  21  D.  7.  4). 

Ajrbiter,  1)  ein  tj on  ben  ^^arteien  in 
golge  befonberer  Uebcreinfunft  (compro- 
missum)  getoä^lter  Sc^ieb^mann,  beffen 
5lu^fprud)e  fie  t>k  (Sntfc^eibung  eine^  Wd^t^^ 
ftreitö  unterwerfen,  iuiJbef.  auc^  arb.  receptus 
genannt  (tit.  D.  4,  8.  C.  2,  55).  —  2)  ein 
t)om  SJiagiftrat  beftellter  Siic^ter  ober 
©c^icb^mann,  ber  ein  rec^tlic^  feftftel^en* 
bcg,  aber  factijcl^  unflareS  8^ermögengber^ält* 
ni6  ber  ^^rteien  burc^  feine  SSermittelung 


Digitized  by 


Google 


40 


Arbitralis  sententiii  —  Arbor. 


an^ciuaubciie^t  mit  feftfteüt,  toä^rcnb  bcr  iudex 
ftrcitigc  X^otfac^en  unb  itDcifel^afteö  fRcc^t  ^u 
ermitteln  unb  ju  entf(|eibcn  l^attc.  5Beibc 
gunctioncn  lommen  fpötcr  ou^  öerbunbcn 
tjor,  5.  93.  bei  ben  bon.  fidei  iudicÜH.  @in 
arbiter  Wirb  nomentlit^  öom  SKogiftrat  be^ 
ftcflt:  a)  bei  eigcntlid^en  arhitrariae  act., 
j.  ©.  ber  a.  qtiod  m^tus  c.  (1.  14  §  4  D. 
4,  2),  ber  a.  aquae  pJuv.  arc.  (l.  24  D.  39, 
3) ;  b)  bei  f  old^en  SHed^t^ftreitigleiten,  ju  bereu 
(Sutjc^eibung  ber  9lid^ter  ni(|t  Bio«  Siedet«* 
feuutniffe,  fonbcru  aud^  gcJoiffe  ©od^Ienutniffe 
notbig  l^at,  inbem  ed  fic^  l^auptföc^tic^  um 
^bfc|ä^iingen,  33ered^nungeu  unb  bergl. 
l^onbett,  5.  ©.  bei  ben  Xl^eiluug^flagen 
(1.  7  D.  10,  1.   1.  20  pr.  80.  47  D.  10,  2. 

1.  6  §  8.  1.  26  D.  10,  3.  1.  79  pr.  D.  28, 
5),  ber  a.  pro  socio  (1.  38  pr.  D.  17,  2), 
ber  Älage  auf  Slürfgabe  bcr  dos  (1.  1  §  1 
D.  23,  4.  1.  48  D.  46,  3),  auf  9leftitntion 
eines  fideic.  (1.  7  D.  42,  2),  Beim  iudicium 
tutelae  (1.  28  §  2  D.  49,  1);  ober  U)0  cS  auf 
bie  ertt)ägung  befonberer  Umftänbc 
an!ommt,  tuie  bei  ber  a.  funer aria,  too  ber 
Slic^ter  ju  ertuägen  l^at,  quo  animo  sumptus 
factus  Bit  (1.  14  §  7  D.  11,  7);  bei  ber  a. 
Pauliana  (1.  8  D.  42,  8);  bei  entfd^eibung 
über  gett)iffe  Ictftnjinigc  ^eftimmungen  (1. 
12  D.  32.  I.  7  D.  7,  1);  c)  Wenn  c§  fic^  gar 
nid^t  um  ritterliche  (Jntfc^eibung  eine§  9lec^t§* 
ftreits,  fonbern  nur  um  93eguta(^tung  ge= 
wiffer  SSerl^öltniffe  ober  Bwpnbe,  ober  um 
Sornaftme  getuiffer  .^anblungcn  j^nr 
^ermeibung  üon  ?Red^t§ftreitigfeitcn  l^anbelt: 
fo  mirb  ein  arb.  befteHt  pr  Prüfung  öon 
aiec^nungcn  (1.  50  D.  35,  1.  1.  5  §  1  D. 
40,  1),  bon  S^crnjögenäücrpttniffcn 
(1.  9.  10  D.  2,  8.  1.  5  §  25  D.  25,  3),  jur 
^erec^nung  ber  g^^cibif  d^en  Ouart  (1. 12 
D.  35,  2.  1.  1  §  6  D.  35,  3),  ^wr  SBcr-^ 
tl^ eilung  htx  m^rces peeuUares  (1.  7  §  1  D. 
14,  4),  5ur  ©rtl^eilung  eines  Wirtl^fc^aft* 
lid^en  ®utad^ten§  (1.  1  §  25  D.  37,  9), 
jur  53eftimmung  be§  Umfang«  eines  2öe* 
geS  bei  einer  bcfteüten  Söegeferöitut  (1. 13  §  1 
D.  8,  3),  um  ju  beftimmen,  Wie  l^oc^  Qemanb 
bauen  barf,  o^ne  baS  ^eä)t  bcS  92a(^barS  p 
üerlejen  (I.  11  §  1  D.  8,  2).  —  3)  =-  tesHs 
(1.  1  §  2  C.  Th.  8,  12). 

Arbitralis  sententla  s.  forma,  9lu0^ 
f^rud^  eines  bon  ben  Parteien  gewählten 
©c^iebSric^terS   (1.  4   §  5.    1.    5  pr.   C. 

2,  55). 

Arbitrari,  1)  nad^  billigem  ©rmejfcn 
einen  5luSf^rud^  tl^un,  nod^  ÖJutad)ten 
etwas  beftimmen,  entfc^eiben,  fommt  bor 
bei  ^uSfprüc^en  beS  ^rätorS  (1.  8  pr.  §  15 
D.  2,  15),  iudejü  (1.  12  §  9  D.  17,  1.  I.  16 
§  4  D.  20,  1),  arhiter  (1.  5  §  25  D.  25,  3), 
eines    vir   bopuui   (1.  1  §  6  D.  7,  9),  ober 


irgenb  eines  dritten,  in  beffen  @u tackten 
etwas  gefteUt  ift  (1.  6  pr.  D.  35,  1.  1.  43 
D.  45,  1).  —  2)  über^upt  bafür  l^altcn, 
glauben,  meinen  (1.  2  §  1  D.  16,  1.  1.7 
pr.  D.  16,  3). 

Arbitrarius,  in  baS  richterliche  Sr* 
meffen  geftellt:  arb.  actioncs  ^ci^en  inS^ 
bef.  bief.  klagen,  bei  welchen  ber  Später,  e^c 
bie  eigentliche  S^erurt^eilung  (p  einer  Ödb- 
Iciftung)  eintritt,  ben  ^eflagtcn  jur  freiwilligen 
^^efriebigung  beS  fldgerifc^cn  ^ilnjpruc^S  nac^ 
billigem  (grmeffen  beS  9tid^terS  aufforbcrt;  ar- 
bitrium  unb  iudicium  fmb  öerbunben  bei 
ben  flogen,  Welcfte  auf  ©fljibition  ober  ^c* 
ftitution  gerichtet  finb,  b.  j^.  borauf,  bo^  eine 
Sac^c  üorge^eigt  ober  prncfgegeben  werbe  (§. 
31  I.  4,  6.  1.  14  §  4  D.  4,  2.  1.  2  pr.  1.  3. 
4  §  1.  1.  7  pr.  1.  8D.  13,  4.  cf.  ©aoignu, 
©Oftcm  V  §  221  ff.,  Äellcr,  römifc^er  ©iöil- 
proceg  §  28.  67.  88). 

Arbitratus  =  arhitrinm  h.  2.  5.  Sß. 
arb.  praeioris  (1.  8  §  16  D.  2,  15),  uulicis 
(1.  10  §  1  D.  4,  2.  1.  13  §  2  D.  7,  1.  l.  5 
§  2  D.  16,  3),  arhifri  {\.  44  D.  4,  8),  hon, 
riri  (1.  1  §  3  p.  7,  9.  1.  35  D.  17,  1.  1.  57 
D.  18,  1);  arbitratu  domini  opus  adprob. 
(1.  24  pr.  D.  19,  2);  arbitratu  alicnius  re- 
stituere  (1.  43  D.  45,  1.  1.  68  D.  50.  17). 

Arbitrium,  1)  (^utbünfen,  2öilltür, 
%.  93.  in  arb.  (positum)  esse  (i  8  §  1  D. 
34,  5.  1.  8  pr.  I).  37.  4):  plenum  arh.  dare 
(1.  11  §  7  D.  32);  sni  arh.  esse  (1.  22  D. 
23,  2);  ad  arh.  suum  distrahere  res  (1.  42 
D.  23,  3);  uhi  relint  morandi  arb.  (1.  2*2 
§  6  D.  50,  1);  arb.  tesfantis  (1.  8  pr.  G.  6, 
22).  —  2)  baS  freie  (Srmcffen  na^  9icd|t 
unb  ©illigfcit,  unb  jWar  fowo^I  baS  richter- 
liche ©nneffcn  bei  ben  act.  arbitr.  unb  bon. 
fid.  (§  31  1.  4,  6.  1.  14  §  5  D.  4.  2.  1.  3. 
8  D.  13,  4.  1.  31  §  13  D.  21,  1),  als  baS 
©rmeffcn,  ©utac^ten,  Urtl^eil  cincS  ?«>/iw.v 
fir  ober  irgenb  eineS  dritten,  bon  beffen 
©ntfcfteibung  burc^  ^ribatbcftimmung  ettoaS 
obl^ängig  gemacht  ift  (1.  6.  76—79  1).  17,  2. 
1.  1  D.  31.  1.  22  §  1  D.  50,  17).  -  3) 
adcc^tSftreit  ober  ÄTage  infofern  ein  arhiter 
borüber  e  n  t  j  d^  e i  b  e t ,  5.  59.  arb.  fam il.  ercisc. 
(1.  47  D.  10,  2.  1.  17  C.  3,  36),  aquae  ph 
arc.  fl.  23  §  2  D.  39,  3),  tntdac  (tii.  C. 
5,  51).  —  4)  bie  Function,  baS  9tmt 
eines  Sc^icbSric^terS,  5.  ©.  recipere, 
suscipere  arb.  (1.  3  §  1.  1.  13  §  2.  I.  9 
§  2.  1.  16  pr.  D.  4,  8);  iivh.  j)ersonae  iuser- 
ttnn  (1.  45  cod.);  scntentia,  qnae  arh.  finit 
(1.  19  §  2  eod.).  —  5)  ^uSfpruc^,  3.^cr* 
orbnung»  beS  ÄaiferS:  arb  sanctissinmm 
(1.  14  pr.  C.  2,  55). 

Arbor,  1)  ©aum,  5.  33.  arbor  frugifera; 
pomifera — infructuosa  (\,  13  §  4  D.  7,  1, 
1.  16  §  1  D.  43,  24.   1.  45  §  13  D.  49,  14), 


Digitized  by 


Google 


Arbustum  —  Area. 


41 


caedm,  cremialis  (1.  7  §  12  D.  24,  3). 
ifUerdictum  de  arbor.  caedendis  (tit.  D.  43, 
27:  „ai  quidem  arbor  aedihus  ünpendeat, 
stuxidi  eam  praecipitur,  si  vero  agro  im- 
pcndeat,  tantum  usque  ad  XV  pedes  a 
terra  coerceri**);  actio  arborum  furtim 
mesarum  (tit.  D.  47,  7).  ~  2)  Sdiaftbaum 
(1.  3.  6  D.  14,  2). 

Arbustum,  1)  öaum^ftaitgung, 
55anm0ortcn  (1.  13  §  5  D.  7,  1).  —  2) 
Strauc^ioerf,  ©efträud^c  (1.  3  §  2  D. 
47,  21). 

Area,  1)  haften,  ^iftc  ^um  ^ufbctOQ^rcn 
oon  Socken,  5.  6.  öon  ÄIctbcrn  unb  ©erät^^» 
ft^ftcn  (l.  26  pr.  D.  16,  3),  öon  ^ocumcnten 
(1.  64  D.  32),  tnöbcf.  tjon  ÖJcIb:  ©clbfiftc, 
Äoffc,  j.  ©.  pecunia,  pretium  in  arca 
(l.  30  §  6.  1.  34  §  4.  1.  51  D.  30.  1.  7 
§  1  D.  18,  1);  arcam  communem  habere 
(I.  1  §  1  D.  3,  4);  pecuniae  in  comm. 
arcam  versae  (1.  82  D.  17,  2);  a.  frumen- 
taria^  olearia  öffentliche  Äaffen  unter  ben 
taifcm,  bic  jum  9ln!ouf  bon  betreibe  unb 
Del  bef«mmten  Selber  cntl^artenb  (1.  1  §  2 
D.  50,  4.  1.  2  C.  Th.  12,  11);  m6)  bebeutet 
arca  bic  laiferlic^a  ©d^a^fammer  (1.  13 
0. 10,  72);  a.  subliviium  poUMatum,  amplis- 
m\ae  praefecturae,  praefectoria,  im  ÖJegcn=» 
ja>  be^  5i«cu«  (1.  6.  9.  16  C.  Th.  11,  28). 
-  2)  ©arg,  ©orfopbag  (1.  7  §  1  D. 
11,  7). 

Arcsnum,  0J  e  ^  e  i  m  n  i  ft ;  conHiUornm 
arcana  patefacere  (1.  5  §  7  C.  9.  8). 

Arcanus,  geweift,  i^eilig:  rasa  arc. 
(1.  1  0.  1,  2). 

Arcarium  nomen,  ein  in  ba^  .t)ouSbu(^ 
(cf.  transcriptio)  eingetrogenei^  baat  au^* 
gcjal^Iteg  4)at(e^n,  im  ®egenf.  öon  tran- 
scripticium  nomen  (Gai.  III,  131.  132), 
obligationis  factae  testimonium  praebet. 
Arcarius,  tajfirer  (1.  41  §  17  D.  40, 
•"i):  Äafpter  bei  bcr  laiferlic^en  ©d^a^* 
fammer  (1.  15  C.  10,  72). 

Arcere,  1)  abl^olten,  obmel^rcn,  i^.  ©. 
aqmm  arc.  h.  e.  curae  ne  influat  (1.  2  §  9 
D.  39,  3);  actio  aq.  phiv.  arc.  (f.  aqua); 
arc.  incendium  (1.  7  §  4  D.  43,  24).  —  2) 
3emanben  öon  cttoo^  au^fd^Iiegen,  5.  ©. 
fiotiorihm  (1.  6  §  1  D.  50,  4),  omni  commodo 
(1.  4  D.  36,  I).  —  3)  öerwe^ren,  öer* 
bieten,  1.  ©.  arc.  colleqia  ilUcita  (1.  1  §  1 
D.47, '^). 

Arcessere,  l^erbei^olen,  ^erjurufen, 

J.  B.  iudicandi  catusa  arcessitus  (1.  2  §  3 

I>.5,  1);  arcessiti  amici  (1.  39  §  1  D.  32). 

Archeota,    %xd)it>ax   (1.   18   §   10   D. 

50,4). 

Archiater ,  Oberarzt,  bem  anbere 
««jte  untergeorbnet  finb  (\.  6.  9  C.  10,  54) ; 
^^^' sacri  palatii,  faijerl  üeibarjt  (1. 


un.  C.  12,  13);  archiatriay  bie  SBürbe  eineö 
Obcrarate^  (l.  8  §  2  C.  Th.  13,  3). 
Archiepiscopus,  (£r,^  bi fc^of  (1.  14  pr. 

C.  1,  2.    1.  13  C.  1,  4). 
Archierosyna,  bag  9(mt  eincö  Dbcr» 

<)riefteri3  in  ^Tegi^^Jten  (1.  112  C.  Th.  12,  1). 

Arohigallus,  Ober^riefter  ber  ®i)bcle 
(Vat.  §  148). 

Archigerontes,  bie  6tabtolteftcn  tjon 
Sllejanbria  C-  5  C.  1,  4). 

Archigubemus ,  Dberbefd^I^tjaber 
einer  giotte  (1.  48  D.  36,  1). 

Archimimus,  erfter  Äunfttftuier  (1.  25 
§  1  D.  38,  1). 

Architectus,  ^aumeifter  (1.  7  §  3  D. 
11,  6). 

Archium  s.  archivum,  Slrd^it)  (1.  9 
§  6  D.  48,  16). 

Arotare,  1)  beengen,  einengen,  ein« 
fc^ränfen,  5.  ©.  arct.  tempm  (1.  2  D.  42, 
1);  arct.  «e,  adversarium  (1.  2  §  S  D.  2, 
11.  1.  5  §  1  D.  43,  24).  —  2)  öerpfU*^ 
ten,  iurisiur,  religione  arctari  (l.  9  C.  4, 
20);  arctari  ad  sohlt ionem^  necessitatem 
collationis  (1.  3  C.  Th.  9,  26.  1.  7  C.  Th. 
13,  1). 

Arcte  (adv.),  burc^au^,  unbebingt 
(l.  15  §  2  C.  Th.  10,  19). 

Arotus  (adl.),  1)  eingeengt,  eng,  5.^. 
arctior  aqua  (1.  1  §  3  D.  43,  13);  scriptura 
arctior  (im  ÖJegenf.  bon  uberior),  cngge^ 
faftter  ft^riftlic^er  «u«bm(f  (1.  217  D.  50, 
16);  arcta  muJier,  ein  föeib  mit  engen,  ber* 
njac^fenen  ©(^nrnt^eiten  (1.  14  §  7  D.  21.  1). 
~  2)  fnap^,  {(^mal,  fpärlic^:  arcitor 
annona  (1.  17  D.  16,  2). 

Arcuarius,  SSerfertiger  öon  Sogen 
pm  ©d^ießen  (1.  7  D.  50,  6). 

Arcula,  1)  fleine  tifte,  Äoftc^en 
fi.  5B.  5ur  ?lufbett)a^ning  bon  ©über  (l.  53 

D.  32),  öon  betreibe  (1.  3  §  11  D.  39,  9). 
—  2)  ©org  (1.  39  D.  11,  7). 

Arcus,  53ogen,  a)  jum  ©d^iegen  (1. 
233  §  2D.  50,  16),  b)  gehJöIbteS  ^au^ 
wer!  5um  Seiten  beö  SBafferS  (1.  11  pr.  D. 
39,  3). 

Ardere,  brennen  (1.  45  §  3  D.  9,  2); 
öerbrennen  (1.  3  §  7  D.  15,  3). 

Ardor,  1)  ^egicrbc,  (5Jicr:  avaritiac 
ardor  (1.  30  C.  1,  3).  —  2)  $ur^)urfaft, 
¥ur<)urfarbe  (1.  6  C.  1,  23). 

Arduus,  befc^Jöerlid^,  jc^wierig: 
fnoUtio  ardua  (1.  2  §  3  C.  11,  3). 

Area,  1)  unbcbonter  ^lak  in  ber 
©tabt  (1.  211  D.  50,  16);in§bet.  a)53au* 
ftätte,  bie  ©teile,  toorauf  ein  |)au^  geftnn^« 
ben  f)at  ober  gebout  h)erben  foU  (1.  34  §  2. 
1.  71  D.  7,  1.  1.  5§  2.  1.  10  §  1  D.  7.4. 
1.  10  8  2  D.  8,  2);  b)  ber  jn  einem  ÖJebäube 
gel^örige  $of räum  (1.  2.  20  §  3.  6  eod.). 


Digitized  by 


Google 


42 


Arelate  —  Armarium. 


—  2)  freier  ^la^  auf  bem  gelbe  ^um  %n^^ 
brc((^cn  be«  ©ctretbcd,  ^enne  (1.  14  §  3 
D.  34,  1);  tempus  arearum,  bic  Qett,  ttjo  bic 
kennen  bcuu^t  njerben,  bic  Qtit  bc^  ^ud* 
brcfc^cn^  (1.  15  §  1  eod.). 

Arelate,  @tabt  in  QJoflicn  an  ber  9i^oiie, 
ba§  heutige  «IrlciJ  (1.  J3  pr.  D.  14,  3); 
ArelatemiSy  ©inttjo^ner  berfelbcn:  respubl. 
Arelatensium  (1.  34  pr.  D.  33,  2). 

Arena  f.  Imrena. 

Arenifodina  {.  harenifodina. 

Arenosus  f.  harettosus. 

Arena,  troden:  fruges  arentes,  im  @Je* 
genf.  öon  hamidae  (1.  1  C.  Th.  2,  33). 

Arescere,  bürr  toerben,  bcrtrocfncn, 
si  arbores  aruerint  (l.  4  §  1  D.  50  15). 

Argentare,  öerjilbcrn  (Paul.  V,  25 
§ö). 

Argentaria,  ba«  ^ctoerbc  eine^  argen- 
tarius,  5öanquiergcj(^äft,  j.  ^.  exerccrcy 
facerCy  administrare  argentariam  (l.  4  §  2 
— 5  D.  2,  13);  instrumenlum  argentariae, 
Sicd^nuiig^buc^  eine«  argent.  (1.  4*§  5  cit.). 

^rgentarium,  Äiftc  oberSd^ronf  jum 
?ln(bett)a]^ren  öon  8ilbergerätb  (l.  19  §  8 
D.  34,  2). 

Argentarius  (Subst),  1)  einer,  ber  Dom 
@toate  autoriprt  m  einer  befonbern  i^m  an* 
getüicjenen ©übe  (taberna)  offen tlid^ÖJelb^ 
gefd^äfte  (mensa  argentaria)  betreibt, 
öffentlicl^er  33onqaier;  bic  ÖJejd^äfte  ber 
argent.  finb  ^auptf ä(^lid^ :  Selber  in  deposi- 
tum  ju  nel^men,  ÖJelber  ou^^ulei^en,  für 
?lnbcre  ^a^lungen  ^u  leiftcn  ober  Qo^lung«* 
3JerbinblK^feiten  jn  übernel^men ,  Socken  ju 
Dcrauetioniren  unb  bie  ÖJetber  oon  ben  Käufern 
ein^ufajfiren  u.  j.  to.;  über  bie  ©elbgefc^afte 
jebe^  @inie(nen  ^oben  fie  ein  bejonbere«  9iec^- 
nung«bu(^  hn  führen,  in  »eirfje«  fie  alle  für 
i^n  gemachten  ?lu*gabcn  unb  ©inna^men 
genau  einzutragen  l^aben,  unb  ^u  beffen  (&hu 
tion  fie  öerbunben  finb  (1.  4—13  D.  2,  13. 
1.  8  D.  16,  3.  1.  24  §2  D.  42,  5.  1.  88  D. 
46,  3  Nov.  136,  too  pc  ioyvQonoatat.  genannt 
Werben).  ~  2)  ©itberarbcitcr,  ®oIb^ 
fd^mieb  (1.  1  C.  10,  66). 

Argentarius  (adi.),  1)  ha^  Silber  be:= 
treffenb,5.  ^.  faber  arg.  ©ilberarbeiter 
(1.  39  pr.  D.  34,  2).  —  2)  bie  argentarii 
betreff enb,  j.  33.  niensae  arg.  ejcercitor  = 
argentarius  (1.  4  pr.  D.  2,  13);  arg.  taberna 
(1.  32  D.  18,  1),  societafi,  caum  (1.  52  §  5 
D.  17,  2);  coactor  arg.,  einer  ber  für  einen 
argent.  ®elb  eintaifirt  (1.  40  §  8  D.  40,  7). 

Argenteus,  filbern  (1  9  pr.  D.  33,  10. 
1.  19  §  8.    1.  32  pr.  D.  34,  2). 

Argentifodina ,  8ilbergrube  (1.  13 
§  5  D.  7,  1.   1.  3  §  6  D.  27,  9). 

Argentum,  ©über,  fowo^I  ha^  ro^e 
unt)crarbeitete  (arg.  infectum),   aU  ha^  ^u 


(SJcrdt^ft^aften  verarbeitete  (arg.  factum), 
©ilberäcug  (1.  78  §  4  D.  32.  1.  9.  19.  27 
— 29  D.  34,  2);  arg.  escarium  s.  escale,  jto- 
turtum,  filberne«  @C^  ober  Xrinfgejt^irr  (l.  19 
S  12.  1.  21  pr.  l.  32  §  2.  3  eod.);  riatorium, 
balincare,  filbcrne«  äleifebefterf,  ^abegcfc^irr 
(1.  40  eod.),  muliebre,  ©überzeug  jum  ®e* 
brauch  für  Jirrauen  (1.  12  g  47  D.  33,  7), 
signatam,  geprägte«  ©über,  ©ilbergelb 
(1.  27  §  4  D.  34,  2). 

Arguere,  1)  oor  ©eric^t  9nt(age 
ergeben,  anf^ulbigen,  befc^ulbigen 
(l.  197  D.  50,  16),  5.  33.  aduHerium  arg.  in 
lucorcm  (1.  38  D.  45>,  5);  arg.  caedan  (1.  3 
§  13.  14  D.  29,  5);  argui  crimine  (1.  4  §  2 
D.  48,  8),  furti  aut  damni  (1.  24  §  4  D. 
40,  12);  testamentum  arg.  falsumy  inoffie.  s. 
de  vwffic.  (1.  28.  31  §  2  D.  5,  2.  1.  18  D. 
48,  2).  —  2)  bart^un,  beWeifen  (1-  6 
D.  27,  2.    1.  13  C.  2,  4.  1.  6  C.  2,  19}. 

Argumentari,  folgern,  f  erließen, 
Z.  58.  ex  antiqua  regula  (l.  14  §  2  C.  6,  24). 

Argumentiun,  1)  ^etoei^grunb,  33e- 
toei^ mittel,  j.  33.  argam.  qnvLe protnindac 
rei  sufficiunt  (1.  3  §  2  D.  22,  5);  argunien- 
tis  causam  ejcaminare,  defendere  (1.  1  §  4  D. 
48,  18.  1.  2  C.  4,  20);  arg.  rei  praeb^re 
(l.  32  pr.  D.  8,  2);  argumenta  esse  (l.  20 
§  6  D.  28,  1);  in  arg.  trahi  (1.  162  D.  50, 
17);' falsa  arg.  (1.  18  §  6  D.  48,  5).  —  2) 
Äcnnjeid^en,  SWerfmal  (1.  3  pr.  D.  IG, 
4).  —  3)  Sn^alt  eineä  ©efe^eö  (1.  2  §  11 

C.  1,  17). 

Argutus,  fc^arf,  jpij:  pecten  arg.  (l.  4 
§2  0.  11,  9);  fpi^finbig:  sollertia  fallax 
et  arg.  (1.  6  C.  Th.  9,  17);  argutia,  ©pi6  = 
finbigfeit  (Vat.  §  35). 

Aridus,  trocfcn:  fructus  ar.  ttjerben  bic 
Stückte  genannt,  bie  nic^t,  toie  Dbft  unb 
3ßein,  einen  nu^baren  ©aft  ^aben,  Jonbern 
trocfener  9iatur  finb,  ttjie  haü>  betreibe  unb 
bie  ^üljenfrüc^te  (I.  50  D.  49,  14.  Nov.  34 
c.  1),  aufi^trocfnenb,  sitis  (1  5  C.  11,  66). 

Aries,  SKibbcr  (l.  81  §  4.  5  D.  32). 

Arista,  9le^re  (1.  77  D.  50,  16). 

Aristo,  3urift  *ur  Qeit  be^  Äaijer^  5:ro» 
Jan  (l.  7  §  3  D.  7,  1.   l.  6  D.  7,  8). 

Arma,  SBaffen  jebcr  «rt  (1.  41  D.  50, 
16.  1.  3  8  2  D.  43,  16),  ftrieg^bienft 
(1.  22  pr.  C.  6.  30). 

Armamenta,  O^erätl^fc^aften  (l.  3  §  2 

D.  33,  10);  bei  ©d^iffen  ba«  Xafeltpcrr 
(1.  6  I).  14,  2). 

Armare,  1)  betoaffnen:  ris  arniata, 
&malt,  bic  mit  Söaffen  ausgeübt  toitb  (1.  3 
§  4.  5  D.  43,  16).  —  3)  audrüften,  j.  33. 
narem  (I.  1  §  8  D.  14,  1),  iura  gladio  ultore 
arniari  (1.  30  C.  9,  9). 

Armariiun,  ©darauf  (1.  3  §  2  D.  33, 
10). 


Digitized  by 


Google 


Armenia — Asia. 


43 


Armenia,  eine  jßanbfc^ft  in  ^fieii  (1.  10 
§  5  C.  12,  59);  ArmeninH,  ©intpobner  bcr=' 
fclben:  rex  Armeniorum  (1-  1  C.  Th.  11, 1). 

Armentum,  ^flugöie^,  JüOju  bcjoit* 
ber^  ^ferbc  unb  Sltnböie^  flcgä^It  Werben,  am 
meiften  lefetereö  (1.  1  §  3  D.  6,  1.  1.  89  pr. 
D.  50,  16). 

ArmUla,  ?lrmbanb  0-  25  §  10  D.  34, 2). 

Armipotens,  in  SBaffcn  mächtig, 
prcitbar  (1.  1  pr.  D.  50,  15). 

Aroma,  ©ctoürj  (1.  11  D.  7,  5). 

Arra  s.  Arrha,  Slngclb,  «lufgclb, 
b.  ^.  aQeS,  toa^  5um  geic^cn  eined  ah-- 
gc{(^Ioffenen  ober  abAnJc^liegcnbcn 
$ertragd,  ^au))t(ö(^Ii(^  eined  S^aufd,  Don 
einem  (Kontrahenten  bem  anbern  gegeben  n)irb 
(pr.  I.  3,  23.  1.  35  pr.  D.  18,  1.  1.  17  C. 
4,  21 :  „si  quae  arrae  super  facienda  emp- 
tione  datae  sunt  etc.");  beSgl.Wai?  aU  S^^^n 
eine«  eingegangenen  (Sftetoerlöbniffeö  ge* 
geben  loirb:  ar.  sjfonsalis  s.  Hponsalitia  (1. 
3. 5  C.  5,  1.  1.  un.  C.  5,  2);  arrale  s.  arrluih 
pactum  y  ber  über  baö  l^ingegebene  ?lnfgelb 
abgefc^Ioffene  Slebenöertrag  (1.  3  C.  4,  49). 

Arrianus,  Surtft  f|ur  3*^^*  ^^  Äaijer« 
Xrojan  (1.  11  D.  5,  3.  1.  1  g  4  D.  43,  8). 

Arripero  f.  adripere. 

Arrodere,  eigentlich  benagen,  toirb 
oom  ^efc^neiben  ber  972ünjen  gebraucht 
(1.  uü.  C.  Th.  9,  22.    1.  2  C.  Th.  12,  7). 

Arrogantia  {.  adrogantia. 

Arrogare  f.  adrogare. 

Ars,  1)  alle«  Erlernte:  tnnft,  tennt- 
ni6,  SBifenfc^aft,  |>anbn)erf,  /;.  C  ius 
est  arn  honi  et  aequi  (1.  1  pr.  1).  1,  1); 
ars  liberalifi,  professor  atiium.  lib.  (1.  10 
§  2  D.  50.  5.  1.  4  §  2  D.  50,  9);  ars  fahrica, 
ludicra  (f.  b.  SB.).  —2)  kunftgriff,  ßift, 
9lant,  5.  ©.  saccularii.  retita^  in  sacculo 
artes  exercentes  (1.  7  D.  47,  11);  artes  do- 
hsae  a.  6  C.  5,  18). 

Artaxata,  Stabt  in  $lrmenien  (1.  4  C. 
4.63). 

Artemo,  »ramjegel  (1.  242  pr.  D. 
50,  16). 

Arthriticus,  gic^tfran!  (Vat.  §  130). 

Articularis,  Die  ÖJelenfe  betrcffenb: 
morbus  art.  @ic^t  (1.  2  C.  10,  51). 

Articulatus  (adi.);  articulate  (adv.), 
beutlit^:  artic.  loqni,  vox  arlic.  (1.  10 
C.  6,  22.  1.  29  C.  6,  23). 

Articuleianum  SCtum,  ein  t)on  einem 
6onfu!  unter  ^rajan  benannter  ©enatöjc^lug, 
.»elcfter  in  ben  ^roüinjen  bie  fibcicommif» 
'arifc^en  greilaffungen  ber  Cognition 
ber  praesides  prov.  untemjarf,  ouc^  h>enn 
ber  onerirte  drbe  nit^t  au^  ber  ^rooin^  fei 
(1.  51  §  7  D.  40,  5). 

Articiüus,  1)  ^int^eilung^glieb,  ^b» 
t^eilung  (1-  1  pr.  1>.  1,  8).   —  2)  ÖJIieb 


eine«  9iebefaftc«,  einzelne«  Söort,  %\x^> 
brurf  (1.  29  D.  28,  5.  1.  34  §  1  D.  34,  2. 
1.  28  §  2  D.  36.  1.  1.  142  D.  50,  16).  — 
3)  einzelner  9fle^t«fa6,  einzelne  ©efttm* 
mung,  ^bfc^nitt  eine«  d)e(e|e«  (1.  9 
D.  1,  5.  1.  21  C.  1,  2.  1.  6  §  1  C.  6,  61. 
1.  12  §  6  C.  8, 17).  —  4)  einzelner  Siecht«* 
fall  (1.  12  D.  1,  3:  „non  posaunt  omnes 
artic.  singillatim  legibus  comprohendi**); 
art.  adoptionis  (1.  10  §  1  C.  8,  47).  —  5) 
8h>ifc^cnerfenni6  in  einem  9leci^t«ftreit 
(1.  5  C.  7,  65).  —  6)  Heiner  3eitt^eiJ,  «n* 
genbid:  in  articulo,  fofort,  fogleit^  (1. 
2  C.  1,  34). 

Artifez,  1)  in  einer  Äunft  ober  einem 
ipanbtoerf  gefc^irft,  Äünftler,  ^anbtocr* 
!er  (1.  43  pr.  D.  18,  1.  1.  19  §  4  D.  21,  1. 
1.  7  §  5  D.  38,  1).  —  2)  Urheber,  scele- 
ris art.  (1.  3  pr.  C.  Th.  16,  7). 

Artificiosus,  !  ü  n  ft  I i c^ :  ohstacula  artif. 
(1.  un.  C.  Th.  2,  5). 

Artifioium,  1)  Ausübung  einer  ftunft, 
eine«  ^anbloerf«,  ftunftfertigfeit  (1.  17 
§  1  D.  7,  1.  1.  12.  61.  65  §  1  D.  32.  1.  24 
D.  40,  4).  —  2)  «ift  (1.  15  §  17  in  f.  D. 
27,  1). 

Artus,  bic  OJIicber  (1.  1  §  1  C.  9,  14). 

Arundo  f.  hanindo. 

Arura,  ber  «der  (1.  6  §  5  C.  Th.  11,  24). 

Arvum,  ©aatfclb  (1.  4  D.  50,  15). 

Arx,  gcftung  (1.  3  pr.  D   48,  4). 

As,  eine  r5mifc^e  Shipfermünje,  12  unciae 
ent^altenb  (Gai.  1,  122.  11,  245.  III,  174. 
223.  IV.  14),  be^eic^net  überhaupt  ein  (SJan- 
ht<^  ixi  i6e^ug  auf  93crmögen«t)er^ä!tniffe;  ba* 
^er  bie  «u«brü(fe  ex  asse  unb  in  assem,  gan^, 
nngetl^eilt,  im  ÖJegenfa^  Don  ex  j^arte  unb  in 
partem,  jj.  ©.  in  ass.  fundum  vendere  (1.  9 
D.  20,  6),  vindicare  (1.  40  §  1  I>.  »^2),  cre- 
dit© ribus  satisfacere  (1.  1  §  1  D.  42,  6), 
satisdare  (1.  5  §  11  D.  36,  4),  actionem 
instituere,  dare  (1.  35  pr.  D.  39,  5.  1.  11 
§  2  D.  11,1);  ex  a^se  rem  possidere  (1.  15 
g  1  D.  2,  8),  legatum  debere  (1.  1  §  12  D. 
36,  3),  heredem  instituere  (1.  19  D.  28,  2. 
1.  73  D.  28,  5),  hereditatem  auferre  (1.  2  pr. 
D.  34,  9);  in«bef.  Wirb  ba«  gefommtcl^inter* 
laffenc  SSermögen  eine«  3Wenf(ften,  bie  @rb* 
fc^aft,  al«  ein  in  12  R^JÖlft^eile,  unciae 
t^eilbare«  as  aufgefaßt  (1.  13  §  1  ff.  1.  17 
§  2  ff.  D.  28,  5);  ba^er  tottis  as  metts,  mein 
gan^e«  «ermögen  (1.  77  pr.  D.  36,  1). 

Asceterium,  ?lnftalt  für  ?lnbac^t«^ 
Übungen  (1.  34  C.  1,  3). 

Ascodrogitae  f.  Tascodrogi. 

Asellus,  fleiner  ©fei  (1.  52  §  2  D. 
9,  2). 

Asia,  «fien,  römifc^e  ^otoinj;  Asiani, 
bie  «fiaten  (1.  4  §  5  D.  1,  16);  asianus 
(adi.),  af  iatif  d^:  dioecesis  as.  (1.  2  C.  12, 39). 


Digitized  by 


Google 


44 


Asiarcha — Atrox. 


Aaiarchä,  £)ber<)riefter  in  9(fien  (1. 
2  C.  Th.  15,  9). 

Asinus,  efel;  asina,  (SfcHn  (1-  60 
§  3  D.  32.  1.  18  §  2  D.  33,  7). 

Aspargo,  bo^  »ej^riben  (1.  4  §  2  D. 
14,  2). 

Asper,  roufi,  l^ort,  j.  ©.  lia  asp.  im 
®egcnf.  tooti  mollis  (1.  2  g  32  D.  43,  8). 

Asperare,  öcrft^ärfcn  (1.  42  D.  48,  19). 

Asperitaa,  SBilbl^eit  (1.  1  §  5  D.  9,  1); 
®rau?om!cit  (1.  1  §  2  D.  1,  6). 

Aaportare,  Joegfü^rcn  (1.  7  C.  9,  20). 

Assectari  f.  aäsectan. 

Assensio,  assensus  f.  adsetisio. 

Assentatio  f.  adsentatio, 

Assentire  f.  adsentire. 

Assequi  f.  ndsequi. 

Asser,  $fa^I  (1.  27  §  4  D.  33,  7). 

Asserere  f.  adserere. 

Assertio  f.  adsertio. 

Assertor  {.  adserior. 

Aasertorialis  j.  adseriorialis. 

Asservare  f.  adsei-^vare. 

Assessio  f.  adsessio. 

AssesBorium  f.  adsessorium. 

Aasessura  {.  adsessura. 

Asseverare  f.  adseverare. 

Assidere  f.  adsidere. 

Assiduitas  f.  adsiduitas. 

Assiduus  f.  adsidum. 

Assignare  f.  adsignare. 

Assignatio  \.  adsignatio. 

Assimulare  f.  admmtUare. 

Assimulaticius  f.  adsimulaiicim. 

Assistere  |.  adMstcre. 

Associare  j.  adsociare. 

Assolet  f.  adsolet, 

Assuetus  f.  admtetm. 

Assumere  f.  adsumere. 

Assumptio  f.  admimjftio. 

Assyrius,  aff^rifc^:  serrno  ass.  (1-  1 
§  6  D.  45,  1). 

Astrologus,  ©tcrnbcutct  (1.  15  §  13 
D.  47,  10). 

Astutia,  ©c^Iaul^cit,  Sift  (1.  7  C.  Th. 
10,  1.  1.  25  C.  Th.  15,  1). 

Astutus  (adi.):  astute  (adv.),  fd^Iau, 
liftig,  bctrügcrif^  (1.  2  C.  1,   14.  1.  6 

C.  12,  20). 

Asylum,  greiftötte  (1.  17  §  12  D.  21, 1). 

At,  8.  ast.  (coni.),  aber,  j.  33.  in  ©jccp* 

tioncn  unb  9lepli!en  gebrou^t  (1.  9  §  2. 1.  24 

D.  44,  2). 

Atavus,  Urgroßurgrogöotcr,  b.  1^. 
©rogbatct  bc§  proavus  ober  ber  proavia; 
ataria,  Urgroßurgroßmuttcr,  b.  1^.  ^rog* 
mutter  bcS  proavus  ober  ber  proavia  (1.  1 
§  7.  1.  10  §  16  D.  38,  10). 

Ateius  Capito,  Swrift  unter  3luguft  u. 
Xibcr,  ©tiftcr  ber  mö)  feinem  ©d^üler  9Kaf* 


furiu^  ©abinu^  benennten  jnriftifc^en  (5<^ulc 
ber  ©abinianer  (l.  2  §  47  D.  1,  2). 

Ater,  f(^tparj  (1.  1  C.  9,  14). 

Athenae,  9t^en,  ^au^tftabt  ^ttica*^; 
Atlieniemwj  ©tntoo^ner  berjelben  (§  2.  10  I. 
1,  2). 

Athleta,  Äämi)fer  in  ben  ^eiligen  59Mt- 
fämpfen  (1.  4  pr.  D.  3,  2.  tit.  C.  10,  55); 
tropifd^  iudidorum  athl.  jur  ^Sejeid^nung  ber 
©at^tooltcr  (C.  omnem  reip.  §  6). 

Atilia  lex,  »off^Jc^Iuö  au«  bem  6.  3a^r^. 
u.  c,  xot\6)zi  für  9iom  unb  gtalien  bem  ftä- 
btifc^en  $rator  ba§  97ed^t  gab,  mit  ^u^^ie^ung 
ber  SOte^rjo^I  ber  ^oü^tribunen  3^utoren 
ju  beftellen,  wenn  toeber  teftamentarijc^c  no<^ 
gefefelit^e  bor^anbeu  toaren;  bal^er  ber  9tu§« 
bruä  iutor  Atiliantis  (tit.  I.  1,  20.  Gai.  I. 
§  183). 

Atilicinus,  ^\xx\\i,  ein  S^itgenoffe  u.  ^n* 
ganger  be«  ^oculu«  (1.  17  D.  23,  4). 

AtUius,  (Fuhliiis),  gurift  ou«  bem  6. 
ga^r^.  u.  c.  (1.  2  §  38  D.  1,  2). 

Atinla  lex,  «oI!5f(^Iu6  au«  bem  6.  3ü1^^. 
u.  c.  betreff«  ber  Ufuca^ion  gefto^Iencr 
©ad^en  (§  2  I.  2,  6.  1.  4  §  6.  1.  33  pr.  D. 
41,  3). 

Atque  —  oo,  a)  unb  —  aud^,  fogar, 
gerere  atque  adminiMrare  (1.  1  pr.  D.  26, 
7);  ministratores  atque  dlii  (1.  203  D.  50, 
16);  b)  al«,  toie,  simüitery  perinde  atque 
(1.  11  D.  1,  7.  1.  6  §  1  D.  8,  6.  1.  61  D. 
26,  7.  1.  1  §  11  D.  37,  10.  1.  44  pr.  D. 
39,  2);  alHer  atque  (1.  1  §  3  D.  2.  10. 1.  1 
pr.  D.  7,  3.  1.  20  pr.  D.  11,  1. 1.  10.  D.  18, 
1);  fttatim  simul  atque  (1.  1  D.  1,  16. 1.  18 
§  3  D.  41,  2);  atque  si  (1.  4  §  3  D.  2,  14. 
1.  36  §  3  D.  5.  3). 

Atquin  8.  atqul,  (nun)  aber,  allein, 
iebod^  (1.  3  D.  1,  14.  1.  18  pr.  D.  3,  5. 
1.  18  §  3  D.  4,  3.  1.  1  D.  8,  5.  1.  19  D.  15. 
3.  1.  61  pr.  D.  36,  1). 

Atriarius  s.  atriensis,  ^auSmftrter, 
Xpr^üter  (1.  1  §  5  D.  4,  9,  1.  203  D. 
50,  16). 

Atrium,  «or^alle  (1.  13  §  7  D.  7,  1). 

Atrocitas,  1)  @c^redEIi(^!eit,  gurcftt- 
bar  feit,  bie  befonbere  ©(^tt)crc  einc^  ^e- 
ItctS,  j.  ©.  einer  Sniurie  (1.  8.  9  pr.  D.  47. 
10).  —  2)  (Sewaltfamfeit  (l.  1  §  43  D. 
43,  16).  —  3)  ^raufamfeit,  ^ftrte, 
Strenge,  j.  33.  ffentenime  (§  1  I.  1,  16): 
patria  pot.  in  pietate  d^betj  non  atrocitate 
consistere  (1.  5  D.  48,  9). 

Atrociter  (adv.),  mit  $)ärte,  graufam, 
j.  33.  atroc.  verberandi  ius  (1.  11  D.  1,  16). 

Atrox,  gewaltig,  fc^Wer,  iniSbef.  in 
©ejug  auf  ^elicte,  5.  ©.  atr.  iniuria{%  9 
I.  4,  4.  1.  7  §  7.  8  D.  47,  10),  vis  (1.  3 
§  1  D.  4,  2.  1.  1  §  3  D.  43,  16);  oud^  in 


Digitized  by 


Google 


Att  actus — Auctoritas. 


45 


Scjug  ouf  btc  $crfon  bc*  ^txbxedjtx^: 
qt\&l)tlid)  (1.  3  §  1  D.  1,  16. 1.  2  D.  47,  18). 

Attactus,  «crü^rung  (Paul.  I.  21  §  12). 

Attamen,  jebod)  (1.  3  §  1  D.  4,  8). 

Attaminare,  bejubeln,  berbcrben  (1. 
5  C.  Th.  3,  1). 

Attemperies,  SWägigung  (1.  2  C.  Th. 
9,  3). 

Attendere ,  auf  cttüaS  fc^en,  ?(c^t 
fabelt  (1.  25  D.  22,  5). 

Attentare  f.  adtemptare. 

Attentatio  {.  adiemptatio, 

Atterere  f.  adterere. 

Attestari,  g^monben  cB  ^tyx^tn  auf* 
rufen  (Paul.  II,  26  §  3). 

Attestatio,  1)  geugenau^fage,  3<^ug« 
ni6  (1.  1  §  2  C.  7,  6.  1.  10  §  2  C.  7,  72). 
—  2)  (grüärung  bor  8cugcn  (1.  2.  3  C. 
4,  66).  ^  3)  fc^riftlic^c  5lnfünbigung, 
«njctgc  (1.  11  C.  4,  34.  1.  3  §  1  C.  8,  33). 

Attinere,  berbinben,  bcr^fltc^ten, 
obnoxium,  implidtum  attineri  praestationi, 
rationibus,  pro  ratiociniis  (1.  7  C.  Th.  7,  1. 
1.  5  C.  Th.  8,  2.  1.  1  C.  Th.  14,  6);  attineri 
pro  debitis  (1.  186  C.  Th.  12,  1);  ad  prae- 
standum  aliquid  (1.  5  §  1  C.  Th.  11,  20), 
ad  poenam  praescriptain  (1.  4  §  2  eod.), 
multa  (1.  4  §  4  C.  Th.  16,  6).  —  2)  Italien, 
Snrüd^alten,  desertores  attinendi  (1.  13 

C.  Th.  7,  18). —  3)  berühren,  betreffen 
Gai.  1,  157.  Paul.  III,  6  §  80). 

Attingere,  1)  berühren,  anrühren, 
md)  etttJOö  greifen,  ergreifen,  treffen, 
3.  ^.  statmim  att.  lapide  iactato  (1.  5  §  1 
1).  48,  4) ;  rem  att.  domini  voluntate  (1.  46 
§  7  D.  47,  2);  att.  liereditatem  (I.  1  §  8  D. 

25,  6).  hoyia  (1.  1  §  18  D.  42,  ^),pecuniam 
inventam  in  heredit.  (1.  20  §  14  D.  5,  3), 
wi7ii7  hereditatis y  hereditarium  (1.  40.    88 

D.  29,  2);  suftpiciofie  attingi  (1.  1  §  30  D. 
29,  5);  cogftatione  att.  aliquem  (1.  5  pr. 
D.  47,  10).  —  2)  fid^  in  etwa«  mifc^en, 
jic^  unterbieten,  5.  ©.  tutelam  (1.  7  D. 

26,  1.  1  1  §  9  D.  27,  5).  —  3)  betreffen, 
angeben  (1.  86  §  2  D.  30). 

Attollere,  f.  adtollere. 

Attonitus,  ©taunen  erregenb:  splen- 
dor  att.  (I.  1  C.  12,  6). 

Attreotare  f.  adtrectare. 

Attribuere  f.  adtributio. 

AtsrpuB,  einer,  bcrnic^tbeutüc^fprec^en 
tonn  a.  10  §  5  D.  21,  1). 

Auceps,  Vogelfänger  (1.  99  §  1  D.  32). 

Auctio,  öffentlicher  SB  er  f  auf  burc^  33er^ 
fteigerung  an  bie  3Weiftbietenben  (l.  2 
§  8  D.  41,  4.  1.  5  C.  10,  3). 

Auctionalia,  9luction«t)erjeic^nif{e 
(1.  1  §  3  D.  27,  3). 

Auetor,  1)  ber  p^t)fifc^e  unb  intettectueHe 
Urheber  einer  6oc^e  ober  ^anblung;  2)er* 


jenige,  bon  bem  etwa«  '^crrü^rt,  an^* 
ge^t,  ber  etwa«  beranlogt,  onratl^et, 
oorjc^lägt,  j.  33.  servo  delinquenti  auct. 
esse  (1.  3  D.  9,  4);  a.  doli  (1.  9  §  2  D.  14, 
4),  damni  (1.  4  §  5  D.  47,  8),  operis  (1.  11 
§  1  D.  39,  3);  bie  ^aifer  »erben  in  «e* 
jug  auf  bie  auf  i^ren  Vorfc^Iag  ge« 
fafttcn  ©enat^befc^Iüffe  auct.  genannt 
(1.  32  pr.  D.  24,  1.  1.  5  C.  5,  62).  —  2) 
wer  ein  il^m  äufte^enbe«  Siedet  auf 
einen  ?lnbern  übertragen  ^at,  j.  ©. 
ber  ©erfäufer,  SSorgänger  im  Siechte  (1.  175 
§  1  D.  50,  17.  1.  5  pr.  1.  15  §  1  ü.  44,  3. 
1.  28.  51  pr.  64  §  2  D.  21,  2);  bo  biefer 
regelmäßig  jur  ©bictionöleiftung  ber<)f(ic^tet 
ift,  fo  bebeutet  auctor  auc^  f.  b.  a.  Q^t^ 
wä^r^mann;  ba^er  auctor  secundu^  (£iner, 
ber  fic^  neben  bem  Scräugerer  für  bie 
©bictionöleiftung  berbinblic^  gemacht 
^at  (1.  4  pr.  eod.);  auctriVf  ÖJeWä^r«^ 
männin  (1-  16  C.  8,  44).  —3)  wer  feine 
Genehmigung  ober  Ermächtigung  5U 
einem  9lec^tggefc^äft  ert^eilt,  \.  Üb. 
auctore  praetor e  (1.  8  pr.  D.  2,  15.  (.  5  § 
14  D.  39,  1);  iudice  (1.  137  D.  50,  17); 
filim  a.  (actus  (1.  11  D.  1,  7);  inÄbef.  ift 
t^  ber  tec^nifd^e  ^u^brud  für  ben  bie  $anb^ 
lungen  feine«  ^u^iUen  genel^migen« 
ben  unb  befräftigenben  Jutor  (1.  3  D. 
26,  8).  —  4)  iuris  auctor,  ein  Ütc^töge* 
le^rter  (1.  39  D.  19,  1.  1.  32  pr.  D.  22,  1. 

1.  17  pr.  D.  37,  14);  auc^  «wm  scientiae  a. 
(1.  15  C.  3,  33);  auc^  leyuni  a.  (1.  10  C.  6, 
26);  unb  auctor  fd^lec^tweg  (1.  2  §  13  D.  1, 

2.  1.  4  §  14  D.  44,  4.  1.  3  C.  7,  32);  di- 
rersae  scholae  auct.  (§  2  I.  3,  23).  —  5) 
©c^riftftcUer,  ÖJefc^icbt^fc^reiber  (I.  3 
D.  5,  4).  —  6)  ber  feermet)rer  burd) 
'^Jfropfen  ober  Dailiren  u.  bergl.  (1.  3  §  4 
D.  43,  17). 

Auctoramentum,  £o^nbienft:a  uctora  - 
mento  rogatus  ad  gladium  (Coli.  IV,  3  §  2). 
—  @ib:  miUtiae  auctor.  (1.  1  C.  Th.  9,  35). 

Auctorari,  1)  aU  Xutor  bie  ^anblung 
be«J  $upiflen  befräftigen  (1.  9  pr.  D.  27, 
6).  —  2)  um  ßo^n  fi(^  öerbingen:  de- 
pugnandi  causa  auctoratus  (Coli.  IX,  2 
§  2)  auctoratus  meus  (Gai.  III,  199). 

Auctoritas,  1)  ^nfe^en,  Tlad^i  a)  im 
Mgcmeinen,  j.  ©.  dignitatis  auct.  (1.  19 
§  1  D.  1,  18);  dignitas  et  auct.  (1.  3  §  2 
D.  22,  5.  1.  5  D.  36,  1);  b)  ingbef.  Wiffen- 
fc^aftlid)e  ÖJeltung  ober  «lutorität,  5.  ^.  pro- 
pter  auct.  Hippocratis  (1.  12  D.  1,  5),  na* 
mentlid^  aber  in  ^ejug  auf  bie  ©ilbung 
be«  9ftec^tg,  5.  ©.  auct.  prudetüum  (I.  7 
pr.  D.  1,  1),  constituentium  (l.  16  D.  1,  3), 
veterum  (1.  51  §  1  D.  9,  2).  —  2)  re^t* 
lic^e  ©ültigleit,  Äraft, Autorität  einer 
atcc^täquelle  ober  eine^  Urt^eils,  5.  99. 


Digitized  by 


Google 


46 


Auctrix  —  Auf  erre. 


auct.  reram  perpetuo  aitnilüer  iudicat.  (1. 
38  D.  1,  3),  legis  (1.  11  §  1  D.  24.  2); 
iuris  (1.  2  §  47  D.  1,  2.  1.  112  §  4  D.  30), 
se^Uentiae  (l.  16  §  6  D.  20,  1).  rei  indicatae 
(1.  3  §  3  D.  27,  9.  1.  14  §  1  D.  49,  1),  tV 
dicati  (1.  7  C.  7,  45.  1.  4  C.  7,  46).  —  3) 
^cftimmunö,  SJerorbnung,  «u«fpruc^ 
einer  9lec^t«queUe,  j.  ^.  iuris  auct.  in  ber 
^ebeutung  t)on  Btet^tdgtunbfafr,  9tedbt$:< 
beftimmunö  (1.  36  D.  40,  7.  1.  20  D.  40, 
9);  auct.  SCti.  (1.  9  D.  27,  9. 1.  3  §  1  D.  47, 
22),  decreti  (1.  52  D.  36,  1),  rescripti  (l.  5 

C.  8,  55),  hgum  (1.  13  C.  1,  18.  1.  13  C.  8, 
35),  legis  Fakid.  (1.  10  C.  3,  36).  —  4)  bie 
ÖJene^migung/  Ermächtigung,  ber  SJe* 
fe^l  eine«  ÖJetoalt^oberd,  ^agifhat^  u.  f.  »., 
j.  ^.  auctoritate  principis  adoptare  (1.  2 
pr.  D.  1,  7);  cj?  aiict.  princ,  agrum  teuere 
(1.  63  8  4  D.  41,  1),  iudicem  dare  (1.  3 

D.  49,  3);  mne  praetoris  auct.  restituere 
etc.  (1.  5  §  4.  5.  8  D.  27,  9);  »ine  auct. 
magistratuum  agere  (l.  25  D.  3,  5);  patri^ 
auct.  (l.  9  pr.  D.  23,  2);  sua  auct.  bona 
distrahere  (1.  6  §  2  D.  42,  1);  in^bef.  ift 
c^  ber  tec^nij(^e  ^uöbrurf  für  bie  förmliche 
(Genehmigung  unb  «efrSftiguug  ber 
^anblung  eine«  Pupillen  bur(|  ben 
Xutor  (tit.  D.  26,  8).  —  5)  bie  rec^tlid^e 
45ebeutnng  eine*  fcctift^en  3uftanbe8  (1.  26 
D.  39,  3:  „ductus  aquae,  quibus  auctori- 
tatem  rettistas  daret^'J.  —  6)  Q:rtverbung 
eine*  9iec^t«  öon  einem  auctor;  imtru- 
vient um  auctoritatis ,  förUJerbfiiurfunbe, 
Kaufbrief  (1.  43  pr.  D.  13,  7).  —  7)  bie 
^erbinblic^feit  beö  auctor  jur  @üic* 
tiou^Ieiftung  (Paul.  11,  17  §  1.  3:  „Res 
eiupta  —  si  evincatur  —  auctoritatis  ven- 
ditor  duphtenus  ohligatur'^) ;  {owie  ber  ^n* 
jprud^  gegen  htn  auctor  aw]  ©öiction** 
leiftung  (I.  76  D.  21,  2).  -  8)  Xitel  für 
I)o^e  «Würben  (1.  5  C.  Th.  7,  7). 

Auctrix  f.  audor  s.  2. 

Aucupari,  1)  ^ögel  fangen  (l.  3  §  1 
D.  41,  1).  —  2)  m6)  etwag  treckten,  j.  ^. 
populärem  plau^um  auc.  (l.  1  C.  Th,  15,  5). 

Aucupatio  syllabarum,  ©itbenfte« 
c^erei  (1.  1  C.  2,  57). 

Aucupium,  SJogelfang  (1.  9  §  5  D.  7, 
1.  1.  12  §  13  D.  33,  7). 

Audacia,  Äed^eit,  5Sern)egent)eit  (1. 
12  pr.  D.  39,  4). 

Audax  (adi.);  audacter,  audenter 
(adv.),  fu^n,  breift,  ferf  (1.  29  §  14  D. 
28,  2.  I.  1  §  1  D.  47,  4.  1.  23  C.  6,  23). 

Andere,  Wagen  (1.  6  D.  48,  19). 

Audianl,  eine  fc^crifc^e  6ectc  (1. 5  C.  1, 5). 

Audientia,  1)  bae^tören,  ^erne^men, 
Si  erneu:  ad  primam  leg  um  aud.  venire, 
ben  erften  Stet^t^unterric^t  erhalten  (1.  1  C. 
7,  25).  —2)  bad  «n^ören  unb  (gut jc^ei* 


ben  eine^  ^td^^^ixciU,  richterliche  (£o< 
gnitioU/  j.  ©.  audientiam  alicuius  eligere 
(1.1  C.  3, 12);  inter  litigatores  audientiam 
sutm  impertiri  (1.  1  C.  2,  13);  episcopalis 
aud.  (tit.  C.  1,  4). 

Audire,  1)  ^ören,  öernel)men  (1.  28 
D.  22,  3.  1. 1  §  3  D.  26,  1) ;  minus  audiem, 
fc^ttier^örig  (1.  11  D.  26,  4).  —  2)  ocr^ 
fielen  (I.  5  pr.  D.  45,  1).  —  3)  3u^örer, 
ed^uIcrSemanbegjein  (1.2  §43  D.  1,2). 
—  4)  ge^orc^en,  befolgen:  dicto  audiens 
(1.  1  8  3  D.  29,  4.  1.  20  D.  44,  7).  -  r.) 
aU  aHic^ter  bie  ^ortrftgc  ber  Parteien  an' 
boren  unb  bar  über  oer^anbeln  a)  in  Sibil- 
lochen:   causam  aud.  (1.57  §  1  D.  40,  12. 

I.  26  D.  49,  1);  audiri,  rec^tlic^e«  ©el^dr 
erhalten  (1.  33  §  2.  1.  43  §  3.  1.  64  D. 
3,3);  b)  in  ©riminalfac^en:  ?lnflage  unb 
^Sertl^eibigung  anhören,  einen  SSerbrec^er  »er  - 
^ÖTcn,  §  33.  ejrtra  ordinem  aud.  et  punire 
(1.  1  D.  47,  17);  crimina  aud.  et  discutere 
(1.  6  D.  48,  2);  custodias  aud.  et  damnare 
(1.  18  §  10  D.  48,  18). 

Auditio  =  audientia  s.  2.  (1.  31  C.  7,  62. 
1  fi  p  1 1   ß\ 

Auditor,  1)  3u^örer,  ©d^üler  (1.  2  § 
40.  42  D.  1,  2).  —  2)  9lic^ter  (1.  7  C.  Th. 

II,  31). 

Auditorium,  1)  =  audientia  s.  2:  aud. 
recipere,  ba^SRic^tcramt  übernel^men  (1.41 
D.  4,  8).— 2)  ba«  (Kollegium  ber  ?(|{ef' 
foren,  ©eric^tö^of  (1.5  D.  1,  22.  1.  40 
D.  1 2, 1 ) ;  inSbeV  baiJ  Sottegium  ber  bem  i^  a  i  f  c  r 
,sur  (Sntfc^eibung  öon  9tec^t«fac^en  in 
böc^fter  SnftauA  jur  Seite  fte^enben  Stätte, 
faiferüc^er  ©eri(^tfiit)of  (1. 18  §  1  I).  4, 
4.  1.  78  8  4  D.  23,  3.  1.  23  pr.  D.  36,  1, 
1.  4  C.  7,  16);  aud.  publicum  (1.  1  D.  40, 
15);  ad  maius  aud.  vocari  (1.  54  §  1  D. 
42,  1).  —  3)  ^örfaal  eine«  üe^rer«  (1.  6  C. 
Th.  13,  3.  1.  3  §  1  C.  Th.  14,  9j. 

Auditus,  1)  ba«  $ören,  ®e^ör,  §.  ©. 
aud.  capaces  muti  (1.  67  8  ^  !>•  3^»  !)•  — 
2)  rid^terüc^e  Unterfuc^ung  (1.  10  C.  Th. 
12,  12). 

Auferre,  1)  ^intocgtragen,  inSbcf.  im* 
erlaubter  SBeife,  j.  ©.  in  biebifc^er  ?lb' 
fic^t:  entttienben,  fte^len  (1.21  pr.  §3  1. 
26  pr.  D.  47.  2).  —  2)  erlaubter  teeife,  im 
SBege  9iec^tenö  S^manbem  ein  Stecht  ober 
eine  8ac^e  nehmen,  entjie^en,  ^.^.  einem 
indignus  bie  ©rbf^aft  u.  f.  W.  (tit.  D.  :M, 
9),  eine  ©ac^e  burc^  öinbication  (1.  28  D., 
18,  1.  1.  17.  22  8  1-  1.  ^^  pr.  D.  21,  2). 
etwa«  9^  ermac^te«  wicber  ent^te^cn  (1.  30  pr 
D.  34,  4).  —  3)  onnel^men,  in  em<)fanö 
nehmen,  erhalten,  erlangen,  5.  ^.  le- 
gatum  ex  testam.  (1.  43  D.  5,  3),  partem 
heredit.  (1.  43   pr.  D.  35,  1),    rem  ab  inte- 


Digitized  by 


Google 


Aufidius  Namusa — Aut. 


47 


ütnto  (1.  12  pr.  D.  28,  3),  litis  aestinmtiomm 
(1.  85  D.  30.  1.  66  §  5  D.  31),  pretium  (l.  15 
D.  23,  3),  duphtm  (1.  21  D.  18,  4). 

Aufidius  Namusa  unb  Auf.  Tucca, 
Swriftcn  ju  9(nfoug  be^  9,.  ^al^r^iinbcrt^  u.  c, 
Schiller  beiJ  (5ert)iu^  8ulpiciu«  9{ufu8  (1.  2 
§44  D.  1,2). 

Aufugere,  entfliegen,  entlaufen  (1.  36 
§  2  D.  47,  2). 

Augere,  t)ergrd6crn,öermc^rcn,öer* 
ftärfen,  5  ^.  ingenio  ano  aug.  auctori- 
iateni  digiiitatis  (1.  19  §  1  D.  1,  18);  aug. 
societatem  (1.  26  D.  17,  2). 

Augesoere,  jic^  tjergrögcrn,  erwei* 
tetn  (1.2  §7  D.  1,2). 

Augmentare  =  augere  (1.  2  §  5  C.  1, 
27). 

Augmentum,  '^^xmcf^xnnQ,  ^utoad^^ 
(1.  8  §  1  D.  2,  13.  1.  20  S  3  D.  5,  3.  1.  32 
§  1  D.  15,  1.  1.  32  §  1  D.  35,  2). 

Augur,  «oflclbeuter  (1.  5  C.  9,  18). 

Augusta ,  ©ema^Itn  beS  i^aifer^, 
ÄQifetin  (1.  31  D.  1,  3.  1.  6  §  1  D.  49,  14. 
1.  7  C.  6,  22). 

Augustalianus,  ben  praef.  Auguatalis 
betreffenb:  auguHt.  officium  (1.  3  C.  Th. 
11.5),  iudicium  (1.6  pr.  C.  Th.  11,24). 

Augustalis,  1)  la\\tx\\6:i,maieMas  aug. 
(1.  3  D.  2,  46).  —  2)  pi-aefectus  aug.  toirb 
bft  ^räfeft  t>on  %t^^pttn  genannt  (tit.  D. 

I,  17.  1.  1  pr.  C.  1,  49);  auc^  praef.  prac- 
torio  augustali  (1.  2  C.  1,  37);  auc^  Auqu- 
st^Us  \^Ud)ttotq  (1.  37.  59  C.  10,  32). 

Augustalitas,  bie  SB  ii r b e  b eö  praef.  Au- 
gustalis  (1.   11  C.  Th.  13.  11). 

Augustamnica,  eine  ^rooinj  in  ^eg^pten, 
öom  5SI  (Augustalis  amni»)  fo  genannt  (1.  9 
C.  4,  61). 

Augustanus,  augustensis,  nac^  bcm 
Äaifer  ^uguftuS  (Octaöion)  benannt:  colonia 
augustana  (1.  1  §  1  D.  50,  15);  augustensis 
ciriloA  (1.  C.  Th.  10,  2). 

Augustus  (Subst.),  1)  ber  ftaijer  Dcta* 
öian  (pr.  I.  2,  25.  1.  2  §  47  D.  1,  2.  1. 1, 
3  pr.  D.  1,  15. —  2)  ber  nac^  i^m  benannte 
3»anat  «uguft  (1.  2  C.  3,  12). 

Augustus  (adi.),  ben  Staijer  betreff 
f  enb,  faiferüc^,  j.  ^.  aug.  domus  (tit.  C. 

II,  75);  AUS.  Privilegium  (1.  1  §  14  C.  6,  51), 
remedium  (1.  27  C*  5,  16);  aug.  fortuna, 
f.  IRaieJtät  (1.  18  C.  3,  1);  semper  Aug, 
nennt  fic^  Swftinian  (rubr.  prooem.  I.).  — 
2)  ben  »eonat  ?(ugnft  betreffenb  (1.  113 
pr.  D.  4r>,  1). 

Aula,  1)  ^of,  «or^of  (1.  12  C.  6, 
35).  -  2)  ber  faiferlic^e  $)of  (1.  13  §  1 

C.  3,  1.    1.  12  C.  Th.  6,  30). 
Aulaeum,  X^eaterOor^ang  (l.  15  g  5 

D.  7,  1). 

Aura,  fiuft  (1.  23  C.  9,  47). 


Aurarius,  @oIb  ober  ÖJelb  bctref* 
fenb,  barau^  befte^enb,  bamit  fid^  be* 
jc^äftigenb,  5.  ^.  pemitatio  aur.  im  ®e* 
genfa^  oon  frumentaria  (1.  2  C.  11,  62) 
canon  aur.  (1.  10  C.  10,  48);  ftusceptor  aur; 
(1.  1  §  1  C.  10,  22). 

Auratus,  öergolbet  (I.  32  §  1  I).  34,  2). 

Aurelius  Arcadius  Charisius,  Surift 
unter  ©onftantin'ö bes^  ©rogen  Söhnen  (insir. 
1.  un.  D.  1,  11). 

Aureus,  1)  (adi.)  golben  (1.  19  §  5.  6. 
1.  32  §  1  D.  34,  2).  —  2)  (Subst.)  ®oIb' 
ftücf,  eine  ©olbmün^e,  1000  Sefter^ien  ent=' 
^altenb,  an  Söert^  tttoa  bem  ^ufaten  gleid), 
gleic^bebeutenb  mit  solidus  (§  3  I.  3,  7.  §  1. 
1.  4,  5.    1.  12.  24.  25  D.  2,  4). 

Aurichalcum,  SWeffing  (1.  4  pr  D. 
30);  aurichalcus  (adi.),  öon  ^Ö^ejfing  (I. 
45  D.  18,  1). 

Auricula,  D^r  (1.  4  §  6  D.  21.  1). 

Auricularis  s.  auricularius,  \ia^  D^r, 
baö  ®c^ör  betreffenb:  auric  dolor  (1.  1 
8  3  D.  50,  13). 

Aurifex,  (Solborbeitcr  (1.  34  pr.  D. 
34,  2). 

Auriga,  gu^rmonn  (1.  12  §  4  D.  V, 
8);  aurigare,  gu^rmann  fein  (1.  21  C. 
Th.  14,  3). 

Aurüegulus,  Qiolh\nd)tx  (1.  5  C.  11,  7). 

Aupis,  O^r,  &cUx  (8  9  I.  3  6.  1.  10 
C.  6,  22). 

Aurum,  1)  ®oIb,  fott)oI)I  ba«  ro^e  un- 
verarbeitete, a.  infecfum,  aU  ba«  iu  Öerät^* 
fc^often  oerorbeitete,  a.  factum  (1.  9.  19.  27 
8  3  sq.  1.  34  D.  34,  2);  a.  HiqtKttum,  ge» 
prägte«;  OJoIb,  ejolbmüuien  (1.  27  8  4  cit.). 
—  2)  OJelb  überhaupt  (1.  1.  2  C.  10,  6. 
1.  7  C.  Th.  7,  13.  1.  6  C.  Th.  8,  4.  1.  8 
C.  Th.  11,  1.  1.  3  C.  Th.  11,  21);  a.  co 
ronariumy  lustrale,  oblaticium  (f.  biefe  3ß.). 

Ausplcari,  anfongen  (1.  5  8  1  0.  Th. 
9,  17);  auspicium  =  exordium:  inter  ipsa 
huiuft  iuris  auspicia  =  ab  ipsis  intentionis 
exordiia,  gleic^  beim  betreten  be«  9iec^t§- 
weg^,  bei  Aufteilung  ber  Äiage  (1.  8  pr.  C. 
6,  36). 

Austeritas,  ^ärte,  etrenge  (1.  4  8  1 

C.  Th.  9,  19.  1.  3  pr.  C.  Th.  14,  6). 
Austerus,   l^art,    ftreng,    aust.  prae- 

cepiio  (1.  6  C.  Th.  9,  3),  sententia  (1.  53  C. 
Th.  16,  5),  ultio  (1.  10  C.  Th.  9,  40). 

Ausum  8.  ausus,  Unternehmen,  ®ag- 
ni6  (1.  14  8  3  C.  1.  2.   1.  10  C.  Th.  7,  13). 

Aut  (coni.),  1)  ober  (1.  9.  19-23.  43 
8  6.  1.  52  D.  3,  3.  1.  16.  55.  109.  129  D. 
45,  1);  iUud  (hoc)  —  aut  illud  (l.  14  8  3 

D.  34,  5.  1.  7  8  4  D.  47,  10);  ille  aut  ilh 
(1.  25  pr.  D.  32);  ubi  —  aut  uhi  (1.  2.  3 
D.  42,  5);  quod  r*  aut  dam  factum  est  (1.  1 
pr.  B.  43,  24);  aut  —  aut,  enttt)eber  — 


Digitized  by 


Google 


48 


Autem — Avunculus 


ober  (1.  13  pr.  D.  13,  7.  1.  33  D.  34,  2. 
1.  14  §  2  ff.  D.  34,  5.  1.  1  pr.  D.  44,  7. 
1.  38.  124  D.  50,  16).  —  2)  ober  (nic^t  im 
ouöfd^Iiegenben,  fonbcru  ocrbinbenben  ©innc) 
(1.  1  8  3  D.  3,  1.  1.  4  §  Ib  C.  6,  38;  „In 
interdicto  Quod  vi  aut  clam  „aut**  con- 
iunctio  pro  „et"  apertissime  posita  est"). 
—  3)  bagcgcn,  aber  (1.  154  D.  50,  17). 

Autem  (coni.),  aber,  bicnt  meifteu!^  nur 
jiir  SSerniittelunQ  bc3  Ucbergang^  ^u  einem 
neuen  Sa^,  j.  S.  meliv^t  est  autem  dicere 
(1.  3  §  1  D.  37,  4);  simiH  autem  modo  (1. 

1  §  4  D.  25,  6):  et  hoc  autem  casu  (1.  5 
§  1  D.  44,  7);  et  generaliter  autem  (1-17 
g  2  D.  36,  1). 

Authenticus,  cigenl^änbig  gefc^ric* 
bj;n,  urjd)riftlicp,  3.  ©.  auth.  tabulae 
testameuti,  haii  Original  bed  2^eft.,  im  ®egen* 
fa^  bon  tab.  descriptae  ober  exemplum  (1. 
4  §  3  D.  10,  2);  auth.  atque  originaria 
rescrijita  (l.  3  C.  1,  23):  authenticum 
(Subst),  Urjc^rift,  Original  (1.  2  D.  22, 
4.  1.  12  D.  29,  3j. 

Automataria,  äöerfe,  bie  fi(^  felbft 
bcmegen,  ob  in  1.  41  §  11  D.  30.  ©prin* 
brunncn  ober  boju  gehörige  ©pielmerfe? 

Autumnalis,  autumnus,  ben  öerbft 
betreffenb,  ^erbftlic^  (1.  1  §  8  D.  43, 

13.  1.  6  §  1  C.  3,  12). 

Auxiliari,  Reifen,  beiftefien  (1.  1  §  10. 
21  C.  1,  27). 

Auxiliaris,  jwr  ^ülfSleiftung  bie* 
nenb:  cunei  aux.  (1.  1  C.  Th.  7,  13). 

AuxiUuin,  1)  ^ül\e,  ©ciftanb  in^bef. 
med)tiäplfe,  9ied^t^f4ut,  ben  a.  «.  ber 
^rfttor  gewährt  (1.  67  D.  3,  3.  l.  1  pr.  D. 
4,  4.  1.  67  §  6  D.  23,  2),  ober  eine  m^t^- 
qneöc,  wie  baö  SCttim  Macedon,  (1.  7  §  1  D. 

14,  6),  ober  Vellei.  (1.  12  D.  4,  4.  1.  26  D. 
16,  1.  1.  3  D.  46,  1);  and)  red^tlic^ei^ 
5)ülfö*  ober  S(^n t mittel,  5.  ©.  aux. 
appellationis  (I.  8  §  6  D.  17,  1.  1.  28  §  1 
D.  49,  1),  2>i'ovocamli  (1.  1  §  3  D.  49,  2j, 
dii'isionis  (1.  10  §  4  D.  46,  1),  exceptionis 
(1.  9  pr.  D.  41,  1.  1.  94  §  2  D.  46,3),  in 
inteijr.  restit.  (1.  36.  37  pr.  D.  4,  4.  1.  52 
§1*1).  46,  1),  aetatis  (1.  11  §  1  D.  14,  3. 
1.  2  D.  38,  9);  aux.  extraordin,  (1.  16  pr. 
D.  4,  4).  —  2)  auctilia  ^ülf^trupöen  (1. 

2  §  1  D.  3,  2).  —  3j  3)ienerfd^tjft,  93e* 
gleitnng  3ul.,  ep.  nov.  c.  27  §  98. 

Auxumitae,  eine  3let^toDifd)e  ^ölferft^aft 
an  ber  Mfte  beg  rotten  9Keere^  (l.  2  Th.  C. 
12,  12. 

Avarus  (adi.);  avare  (adv.),  gelb* 
gierig,  l^abfüdjtig  (1.  6  §  3  D.  1,  16); 
avaritia,  ®elbgier,  §abfud)t  (1.  6  §  9 
D.  1,  18.    1.  6  pr.  D.  47,  11). 

Avehere,  Wegbringen,  fortj(^affen 
(1.  4  §  2  D.  18,  6). 


Avellere,    1)    abreißen,    ausreiften, 
i.  53.  polUcem  (1.  27  §  33  D.  9,  2),  taminax 
(l   1  D.  47,  21).  —  2)  entreißen,  cnt 
jie^en,  j.  ©.  possessionem  (1.  4  §  12  D. 
41,  3). 

Avena,  milber,  tauber  ^a\tx  (l.  27 
§  14  D.  9,  2). 

Aventinus,  einer  ber  fieben  §ügcl  9lom^ 
(1.  2  §  24  D.  1,  2). 

Aversione  s.  in  aversione  s.  per 
aversionem,  in  93auf(i^  unb  53ogcn, 
a)  beim  Ä'auf,  menn  ber  Kaufpreis  im  M 
gemeinen  beftimmt  mirb  o^ne  9tü(ffi(^t  ouf 
ga^l,  SRag  ober  ÖJemit^t  ber  einjelnen  6tüdf 
(1.  4  §  1.  2  D.  18,  6.  1.  62  §  2  D.  18, 1.  cf. 
1.  35  §  5  ff.  eod.,  mo  ftatt  beffen  unopretio 
venire  gefagt  mirb);  b)  hd  ber  3)liet^f, 
menn  ber  SU^iet^iing  im  ^Hgem.  beftimmi 
mirb,  j.  33.  navem  av.  cotiducei-e  (1.  1  §  1'» 
D.  14,  1.  1.  10  §  2  D.  14,  2),  mo  ber  gott 
entgegengeje^t  mirb:  „si  pro  numero  im- 
positarum  amphor.  merces  constituta  est'  j; 
hi^ulam  av.  locare  =  uno  pretio  t^jtam  loc. 
(1.  35  pr.  58  pr.  D.  19,  2);  opus  au.  hcart 
=  uno  pretio f  im  GJegenfaJ  oon  in  singula^ 
operas  loc.  ober  auc^  ita  conducere,  ut  tn  jm*- 
des  m€7isurasve  prae8tetur(l.  36.  51  §  1  eod.). 

Averta,  aRantelfad  (I.  12  C.  12,  50); 
avertarius,  ein  $ferb,  toelc^eS  einen 
3JJantelf  arf  trögt  (1.  22  §  1  C.  Th.  8,  5). 

Avertere,  1)  megmenben,  abgalten, 
megleiten,  j.  ©.  aquam,  fonteni,  flumtn 
(l.  1  pr.  §  12.  1.  2  §  9  D.  39,  3).  -  2) 
entmenben,  unterfd^lagen,  ouf  btf 
©eite  |(^affen  (1.  7  §  3  D.  14,  4.  1.  1 
§  13  D.  47,  4.  1.  3  §  1  D.  47,  20);  actio 
oneris  aversi,  bie  Älage  megen  unterfc^lagener 
6c^iplabnng  (1.  31  D.  19.  2).  —  3)  ab- 
jc^recfen  (§  2  I.  1,  1). 

Aviariiun,  SJogel^au^  (1.  66  D.  32). 

Avldus  =  ararus  (1.  6  C.  Th.  15,  2); 
aviditas  —  avaritia  (1.  7.  9  C.  Th.  1,  16- 
1.  11  C.  Th.  10,  10). 

Avis,  Söogel  (1.  1  §  3  D.  1,  1). 

Avitus,  f.  avu^. 

Avocare,  1)  abrufen,  Wegrufen,  ent^ 
fernen,  5.  83.  ab  officio,  reipM.  cauaa 
avocari  (l.  24  §  2.  1.  75  D.  5,  1).  —  2)  cnt« 
reißen,  entjie^en,  ü.  93.  possesi*ionew 
(1.  15  §  1  D.  12,  6.  1.  3  pr.  D.  19,  1),  pecu- 
niam  (1.  110  D.  35,  1),  hereditatem  (1.  H 
D.  28,  3.  1.  4  D.  28,  4).  aquam  (l.  26  D. 
39,  2). 

Avolare,  Wegfliegen,  ausfliegen  ('• 
5  §  5  D.  41,  1). 

Avunculus,  ber  äJlutter  ©ruber;  ^^■ 
magnusy  ber  Großmutter  ©ruber,  av. 
maior,  ber  Urgroßmutter  (proavia)  S r u - 


Digitized  by 


Google 


Avus  —  Bellum. 


49 


ber  =  proavunc;  av.  wax^mm^  ber  @)rog' 
urgroBmutter  (abavia)  ©ruber  =  ab- 
avunc.  (1.  10  §  14—17  D.  38,  10). 
Avus,  (äJro^öatcr;  avia,  (äJroßmut* 


tcr  (1.  10  §  13  eod.  1.  51  D.  50,  16);  avitus^ 
gro6öätcrIi4,  groömütterlic^,  j.  ®. 
av.  lihertm  (1. 10  §  1. 1. 1 1  D.  38,  2);  av.  bona 
(1.  83  D.  36, 1);  av.  8u<;ce8sio  (1.  7  C.  11.  59). 


B. 


Babylonicus,  babt)  lonif  (^;  pellen 
babyl.  (1.  16  §  7  D.  39,  4);  babylonica, 
buiitgcfticftc  S)e(fcn  (1.  25  §  3  D.  34,2). 

Bacchari,  fc^tp  firmen,  öon  heftiger 
ficibcnfc^aft  ergriffen  fein,  j.  ö.  serviU 
nmore  bacchata  (§  1  I.  3,  13);  circa  fana 
bacch.  (1.  1  §  10  D.  21,  1). 

Baetica,  ein  ^iftrict  be^  jenf eiligen 
Sponien«  am  Stuffe  S3äti^  (Coli.  1,  11  §  1. 
1.  4  §  1  D.  4«,  8). 

Baitilare,  Saften  tragen  (l.  235  pr. 
D.  50,  16);  übcrl^upt  tragen:  adiectionem 
alieni  debiti  bai.  (1.  3  C.  Th.  5,  15);  baiulus, 
Xröger  (L  1  §  2  C.  Th.  2,  27). 

Baianus,  Siegel  ober  ^aftanie  (1.  55 
§  1  D.  32). 

Balabitena,  ein  3)iftrict  in  ?(rmenien 
(l.  5  C.  1,  29). 

Balbns,  balbutiens,  ftammelnb  (1.  1 
§  7.  1.  10  §  5  D.  21,  1.    I.  15  C.  6,  23). 

Balineum  »  balnea. 

BaUistarius,  35erfertiger  öou  SBurf*» 
mafc^incn  (1.  7  D.  50,  6). 

Balluoa,  (S^olbfanb  (1.  1.  2  C.  11,  7). 

Balnea,  balneum,  gemö^nlic^er  im  $IuraI 
balneae,  balnea,  ^ab,  ©aber,  ©abe^ 
jimmer,  bie  ganje  ©abeeinric^tung  (1. 
30  §  1.  1.  58  §  2  D.  19,  2.  1.  35  §  3.  1. 
55  8  3.  1.  91  §  4  D.  32);  balnearis,  bähte- 
arivs,  balntatorius,  \ia^  ©ab  bctreffenb, 
baju  gehörig  j.  ©.  instrumentum  babi. 
(1.  13  §  1.  1.  17  §  2  D.  33,  7);  argentum 
baln.  (1.  32  §  7  D.  34,  2);  furtum  baln. 
(^tn)enbung  t)on  Meibung^ftücten  aud  bem 
©abe,  ©dbebiebfta^l:  für  baln.,  ©abe^ 
bieb  (D.  47,  17);  balnearia  (Subst.)  = 
balnea  (1.  13  pr.  D.  8,  2). 

Balneator,  1)  ©ermiet^cr  t)on©äbern, 
©abetoirtb  (l.  4  D.  3,  2.  1.  30  §  1  D. 
19.  2).  —  2)  ein  jur  ©ebienung  bcftimmter 
Sclaöe,  ©abebiener  (1.  17  §  2  D.  33,  7). 

Baltens,  2)cgengürtel  (1.  1  C.  11,12). 

Bapheus  s.  baphius,  $ur|)ur«  unb 
8c^arfa(^färber,  bapheum  s.  baphium, 
»eriftatt  beffclben  (1.  2.  14  C.  11,  8). 

Baptisma,  bie  Reuige  Sauf  e(tit.  C.1,6). 

Baptisare,  taufen  (Nov.  3/  c.  1). 

Barba,  ©art  (1.  15  §  27  D.  47,  10). 

Barbari,  alle,  bie  nic^t  bem  römi* 
jc^en  aieic^c  angehören  (1.  6  D.  48,  20. 
i.  5  §  6  D.  49.  16). 


Barbaricarius,  6)oIb«  unb  Gilber« 
arbeiter,  bau^tfä^li^  in  ©er^^ierung  ber 
SBaffen  gefd^idt  (1.  7  §  1  C.  12,  23  1.  1 
C.  Th.  10,  22). 

BarbaricuB  8.  barbarus,  )U  ben  9iid^t " 
aftdmern  gehörig,  i^nen  eigent^ümlic^/ 
j.  ©.  gentes  barb.  (1.  1  §  5  D.  50,  15.  1. 
2  §  3  C.  1,  27);  barb.  habitm  (Paul.  III, 
4  B.  §  2);  barbarioum  (Subst.),  fcinb- 
lic^e^  ßanb  (1.  2  C.  4,  63). 

Barbaries,  ©arbarentl^um  (I.  22  C. 
Th.  9,  42). 

Baroinonensis ,  ©ürger  Dou  ©  a  r  c  i  n  o  n , 
bem  l^eutigcn  ©arcelona  (1.  8  pr.  D.  50, 15). 

Barsatores,  beräd^gter  9läuber  jur 
Seit  be«  Äaiferd  CiJorbian  (1.  13  C.  8,  40). 

Basilica,  öffentliche^  @)ebäube,  meiere« 
ju  gerichtlichen  ©erl^anblungen  biente,  unb 
n)orin  Sachen  pm  ©erfauf  audgeftellt  mürben 
(1.  32  §  4  D.  34,  2).* 

Basis,  ^oftament,  Untergeftell  (1. 
245  pr.  D.  50,  16). 

Bastaga,  f'^rol^nfu^r  fär  ben  ^idcu^ 
(1.  3  C.  12,  57);  bastagarius,  ttierfold^c 
ju  leiften  ^at  (1.  4.  8  C.  11,  8). 

Batraohitae,  eine  fe^erifc^e  ©ecte  (1.  5 
C.  1,  5). 

Beare,  beglüdcn,  bereichern  =  ^wod- 
esse  (l.  49  D.  50,  16);  beatus  (adi.),  beate 
(adv.)  1)  glüdlic^  (1.  49  cit.  1.  20  D.  50, 
11).  —  2)  ^eilig,  gel^eiligt,  j.  ©.  beatae 
memoriae  (1.  8  pr.  (3.  1,  5);  beatissima 
ecclesia  (1.  14  §  2  C.  1,  2);  beatissimtis, 
(g^renljräbicat  für  ^dl^ere  ©ciftlic^e  (1.  13  C. 
1,4). 

Beatitudo,  (SJlücf  unb  §eil  0-  8  C.  1, 
14.  1.  17  C.  9,  1).  —  2)  5:itulatur  für  bie 
^ö^ere  (^eiftlic^feit:  $>eilig!eit  (1.  32  §  1 
C.  1,  3). 

Belabitena  f.  Balabitena, 

Belgica,  ©elgien  (Vat.  §  223). 

Bellare,  bie  SBaffcn  führen  (1.  7  C. 
Th.  13,  1). 

Belle,  8.  bellus. 

Bellicus,  friegerif d^,  j.  ©.  virtus  bell. 
(1.  12  pr.  D.  49,  15);  bell,  apera  (1.  13 
pr.  D.  49,  16). 

Bellum,  1)  Ärieg,  j.  ©.  per  causam 
belli  parentibns  abrepti  (1.  18  D.  27,  1); 
iure  belli  recipere  transfugam  (1.  51  pr.  D. 

4 


Digitized  by 


Google 


50 


Bellus — Biduum. 


41, 1),  vindicari  (Gai.  III,  94).  —  2)  Ärieg«« 
bicnft  (1.  16  C.  Th.  7,  13.  1.  4  §  3  C.  Th. 
7,  20). 

Bellus  (adi.);  belle  (adv.),  gut,  jlüccf* 
mäßiö,  J.  ^.  Delle  dictum  (1.  3  §  SD.  43, 
21);  belliasime  putari,  quaeri,  definiri  (1. 
20  D.  40,  5.  1.  7  §  3  D.  43,  24.  1.  1  §  5 
D.  44,  5),  bellissimum  videri  (1.  11  C.  6, 35). 

Bene  (adv.),  gut,  tool^I,  trcfflidb, 
j.  ©.  administrare j  gerere,  aciüifjen^aft 
öertüolten  (1.  67  §  6  to.  23,  2.  1.  3  §  7  D. 
27,  4) ;  6.  crederCj  cöllocare  pecuniam,  G^ctb 
fidler  ouMei^cn  (1. 12  §  13  D.  17, 1.  1.  18 
§  1  D.  26,  7);  b,  acdpere  pecunias,  in 
QUtem  glauben  @)elbet  empfangen  (1.  25 
§  1  D.  22,  8);  6.  emere,  gültig  laufen  (1. 

38  pr.  D.  32). 

Benedictonun  Über,  ein  93ucl^  e(c« 
gantet  8emerfungen  bon  d^a^eHiui^  (1. 
2  §  45  D.  1,  2). 

Benefaoere,  ^o^It^aten  ettoeifen  (1. 

39  §  1  D.  40,  5). 

Benefleiarius,  jum  befolge  eined 
SRagiftratd,  (Btatt^altetd  gel^örenb 
(l.  5.  7  C.  Th.  8,  4). 

Benefloium,  1)  (&un\t,  (^nabenbe* 
jeugung,  SJergünftigung,  Söol^ttl^at, 
).  V.  donatio  et  heneficii  causa  (1.  14  D. 
43,  26);  amici  benef.  vel  liberalitas  (1.  4 
§  1  D.  40,  1) ;  benef.  Prikcipaliaf  Imperato- 
m  (1.  3  D.  1,  4. 1.  43  pr.  D.  28,  6);  benef. 
bonorum  quaerendorum  a  parente  habere 
(1.  1  pr.  D.  37,  12).  —  2)  ein  burc^  irgenb 
eine  9led^t^uetle  gemöl^rted  befonbeted 
fRtdit,  »let^tSlüO^lt^at,  5.  33.  benef.  legis 
ItUiae  de  bonis  cedendis  (1.  1.  4  C.  7,  71), 
legis  M.  et  Papiae  (1.  48  §  1  D.  23,  2), 
Falcidiae  (1.  13.  18  pr.  1.  22  pr.  58.  59  D. 
35,  2),  SCH  Vellei.  (1.  24  §  2  D.  16,  1), 
Edicti  (1.  4  D.  2,  2.  1.  2  D.  38,  9),  praetoris 
(1.  13  §  2  D.  39,  1),  principalium  constitut 
(1.  18  pr.  D.  45,  3);  benef.  aetatis  (1.  7 
§  5.  1.  29  §  2.  1.  43  D.  4,  4),  dividendae 
actionis  (1.  12  D.  46,  6),  immunitatis  (1.  4 
§  3  D.  50,  15),  anulorum  aureorum  (tit. 
D.  40,  10),  bon,  jfossessionis  (1.  6  §  1  D. 
37,  1.  1.  4  §  3.  1.  10  §  6  D.  37,  4).  — 
3)  benefido  ftatt  facto,  burc^  SScrmittelr 
ung,  buT(^  S^erfAulben,  öetmöge,  in 
goifge,  bur(^,  j.  ©.  beneficio  legis  (l.  21 
D.  37,  5),  paeii  (l.  54  D.  2,  14);  benef. 
aliorum  admitti  ad  bon.  poss.  (1.  10  §  6 
D.  37,  4);  benef.  liberorum^  aetatis,  priri- 
legii,  se  excusare  (1.  1  §  2  D.  49,  8) ;  pars 
fundi  benef.  alterius  (partis)  accessit  (1.  7 
§  13  D.  10,  3);  benef.  furis  res  abest  0- 
46  pr.  D.  47,  2) ;  benef  alicuius  contingere 
detrimentnm  (1.  40  §  1  D.  39,  2). 

Beneventanus»    (Sinmo^ner    bon 


»enetoent,  einet  ©tabt  in  gtalien  (1.  59 
pr.  D.  36,  1). 

Benevolentia»  1)  3Bo]^In>onen, 
®nabe  (1.  52  pr.  D.  29,  2).  —  2)  »lilbe, 
©illigfeit  in  Sejug  auf  9le<^t5beftimnt' 
ungen,  im  ©egenfaj  be^  fttengen  Sftec^td  (1.  63 
pr.  IX  28,  5);  contra  benev.  (§  23  I.  2,  20). 

Benevolus,  n^o^IlnoKenb,  gütig  (l.  2 
§  11  C.  1,  27). 

Benignitas  =  benevolentia  s.  2.  (1.  25 
D.  1,  8.   1.  11  pr.  D.  48,  19). 

Benignus  (adi.),  benigne  (adv.)  l)tt)O^I« 
»ollenb,  gütig,  freunbtid^  0-  62  D.  21, 
1.  1.  33  pr.  D.  22,  1).  —  2)  milb,  btltig, 
in  ^ejug  auf  Siec^tdanfic^ten,  Slec^t^moen« 
bung  (1.  20  D.  12,  1.  1.  53  D.  12,  6.  l.  20 
§  1  D.  34,  1.  1.  10  pr.  D.  35,  1.  1.  25  D. 
39,  5.    1.  4  §  7  D.  40,  1). 

Bersabinus  (adi.),  eine  ©tabt  in  ^ubdo 
betreffenb  (1.  80  C.  Th.  7,  4). 

Beryllus,  ein  grünet  (gbeJftein  (1.  16  §  7 
D.  39,  4). 

Berytus,  ©tabt  in  $l^önicicn  mit  einer 
^td)t^\dfnU,  anä)  Berytensis  colonia,  civitas 
Berytiensium  s.  Berytiorum  genannt  (1.  1 
§  1.  1.  8  §  8  D.  50,  15.  1.  2  §  9  C.  1,  17. 
1.  un.  C.  11,  22);  incola  apud  Berytios 
(1.    1   C.   10,  39). 

Bes  8.  bessis,  ac^t  S^bl\tt^ti\t  eine« 
5(8,  8  unciae,  überhaupt  812  =  2/3  eine« 
©anjen,  j.  ©.  ex  besse  socius  (1.  76  D.  17, 
2);  pretii  bessern  exsolvere  (1.  12  §  8  D.  17, 
1 ) ;  pro  besse  debitum  a  coheredibus  petere 
(1.  6  C.  4,  16);  bessis  centesimae,  ^;\o  öon 

1  $t05ent  monatlich,  alfo  8  $toc.  jA^Iic^ 
(l.  26  §  1  C.  4,  32). 

Bestia,  milbed  Xl^iet  (1.  1  §  6  D.  3, 
1.  1.  1  §  10  D.  9,  1.  1.  2  §  2  D.  9,  2); 
ad  bestias  damnari,  jum  $tamp]  mit  toilben 
%f)mcn  toetutt^eilt  »ctben  (1.  8  §  4  D.  28, 
1.  1.  25  §  3  D.  29,  2);  bestiarum  damnatio, 
bie  «etuttl^eitung  bietjn  (I.  6  pr.  D.  48. 13); 
bietauf  be^iel^en  fic^  auc^  bie  ^udbtüde:  ad 
bestias  dan  (1.  11  §  1  D.  48,  8.  1.  12  D. 
48,  19);  bestiis  obici,  subici  (1.  9  pr.  D.  48, 
9.    1.  12  C.  9,  47). 

Biarchi,  ©eomte  unter  ben  ftaifetn,  5U 
ben  agentes  in  rebus  gel^ötig,  $tobiant» 
commijfäre  (1.  3  C.  12,  20),  Biarchia, 
ba8  «mt  eine«  öiot(^en  (1.  1  C.  1.  31). 

Bibere,  trinfen  (1.  5  pr.  D.  33,  9). 

Bibllotheca,  1)  öüc^ettepofitut, 
©üc^etfdbtanf  (l.  41  §  9  D.  30.  1.  12 
§  84  D.  33,  7).  —  2)  «üc^ctf ammlung, 
bie  ®e[ammt^citbct  baju  gehörigen  55ä(^cr 
(1.  50  D.  18,  1.   1.  52  §  7  D.  32). 

Bidens,  jhjeijinfige  ©arfe  (1.  8  pr.  D. 
33,  7). 

Biduum,    S^^*^«^"'"   obet   ^ti^i  t)on 

2  Xagen  (1.  3  §  3  D.  4,  4.  1.  3  pr.  l.  217 


Digitized  by 


Google 


Biennalis  —  Bonus. 


51 


S  1  D.  50,  16);  bid.  appellationis  (1.  1  §  5. 
11.  12  D.  49,  4). 

Biennalis,  einen  gcitranm  t)on  2 
Sauren  umfafjcnb,  jtoeiiä^riö  (1.  3 
C.  12,  42.    1.  4  §  1  C.  Th.  11,  20). 

Biennium,  3citronm  öon  2  3al^rcn 
(Gai.  n,  42.  61.  204.  Ulp.  XIX,  8.  1.  7.  8 
C.  11,  59). 

Bifariam,  jlotefaA  (1.  4  §  2  D.  38, 
10). 

Biiugus,  jtveif|)anni9:  carnica  bii. 
(l.  1  C.  Th.  14,  12). 

Bimus  =  biennalis:  annua,  btma,  tritna 
die  (f.  trimm) ;  bima  aestimatio,  S(|ä6ung 
beg  SBcrt^c^  für  bcn  gcitraum  öon  2  Sauren 
(1.  6  D.  33,  2). 

Bini»  ^toti,  A.  $.  hin^  sponsalia,  binas 
nuptias  m  eodem  tempore  constitutas 
habere  (1.  1  D.  3,  2) ;  binas  uxores  habere 
(L  2  C.  5,  5). 

Biocolyta,  ^Beamter,  bcr  ®cn>att- 
t^ättgf  eitcn  öer^tnbcrn  \oll,  Nov.  145. 

Birota,  jtocirdbrigcr  SBagcn  (1.  8. 
9  C.  Th.  8,  5). 

Bis,  jtoeimal,  j.  83.  iterum  —  nee  am- 
plim  quam  bis  (1.  15  §  1  D.  42,  5);  si  idem 
bis  crediderit  (1.  12  §  3  D.  20,  4);  bis  idem 
exigere  (1.  57  D.  50,  17). 

Bisseztnm  s.  bisextum,  and)  bis. 
Kalendas,  bcr  Schalttag  (tnbcm  bicfer 
nad)  ©ofar'i?  6cftimmung  öor  bem  6.  2:agc 
ante  Kai.  Mart.  eingcfc^obcn,  unb  jugleic^  mit 
bicfem  für  ©inen  Xag  gerechnet  wirb,  fo  bafe 
ba^  bis,  an^  2  nQtürU(§cn  iagcn  beftc^t,  öon 
rochen  ber  bcm  1.  aJJärj  nähere  aU  prior 
die»,  ber  entferntere,  alfo  ber  eigentlid^  einge» 
fc^obene,  aU  posterior  bcjeit^net  »irb  (1.  3 
§  3  D.  4,  4.    1.  98  pr.  D.  50,  16). 

Bithynia,  eine  Sanbfd^aft  ^'leinofienö  (1. 
1  §  10  D.  50,  15);  Bithynus,  ©inwol^ncr 
bcrfclben  (Gai.  I,  193). 

Blaesus,  unbeutlic^  rebenb,  ftam* 
mclnb  a.  10  §  5  D.  21,  1). 

Blandiri,  fc^mctc^eln  (1.  3  §  2  D.  26, 
7.  1.  12  C.  8,  40)  sibi  bl.  fic^  tänfc^cn  (1. 3 
§  2  D.  26,  7).  —  blandus,  fc^meic^le- 
rif(^,öerfül^rertfd^:bl.ora<i(mepudicitiam 
adteinptare  (1. 15  §  20  D.  47, 10)  {hlandiUae, 
©(^meit^clcien  (1.  1  §  2  C.  Th.  8,  16). 

Blasphemia,  Säfterung,  Spott  (Paul. 
V.  4  §  15). 

Blatta,  Purpur  (1.  1  C.  4,  40.  1.  13. 
18  C.  Th.  10,  20);  blattiarius,  $nrpur^ 
fdrber  (1.  2  C.  Th.  13,  4). 

Boethus  (/JoTydos),  ®c^tlfe,  Stella 
öcrtreter  (1.  4  C.  10,  71). 

Bombycinus,  anS  6etbc:  vestimenta 
bombyc.  G-  23  §  1  D.  34,  2). 

Bona,  ßebcnggütcr  überhaupt  0- 49  D. 
50,  16),  in^bcj.  1)  baS  ©efammtöcrmö- 


gen  einer  ^erfon,  fjorbcrungen  unb  ©d^ul* 
ben  mit  umfaffenb,  fowo^I  nad)  ©iöilrecftt, 
in^bcj.  al§  GJcgenftanb  bcr  ©ucceffion  bc^ 
gi^cng  in  bcn  maö)laj^  eine^  S^crftorbcnen,  ju 
bcm  fein  Srbc  ba  ift,  bona  vacaniia  (1.  20 
§  7  D.  5,  3.  1.  96  §  1.  1.  144  §  2  D.  30. 
1.  1  §  1  D.  49,  14),  aU  befonberg  nod^  prä^ 
torifd^em  Siecht,  unb  jtoar:  a)  als  Dbjcct 
bcr  missio  in  bona  (1.  2  pr.  1.  5  §  2.  1.  6 
§  1.  1.  7  §  1  D.  42,  4.  I.  49  D.  50,  16); 
in  bonis  esse  legatorum  servand.  c.  (1,  14 
D.  36,  4);  b)  ali^  Dbject  ber  cessio  bonorum 
(f.  cedere  s.  2);  c)  aU  Dbjcct  ber  bonorum 
possessio  (1.  3  pr.  D.  37,  1.  1.  208  D.  50, 
16);  bon.  possessio  bebeutet  n&mlid)  bcn  Dom 
$rator  gcniö^rten  ^efi^  bed  ©cfammtnad^« 
laffc^  einei?  SBcrftorbcncn,  unb  bic  bcrauf  fic^ 
grünbenbc  prätorifd^e  Uniöcrjalfucccf» 
fion,  im  ÖJcgcnfa^  beS  ciöilen  ©rbrec^tS,  bcr 
hereditas  (1.  1—3  D.  37,  1);  bon.  possessor, 
bcr  Untöalfuccefjor  in  bcn  Siat^Iaß  nac^ 
prätorifc^em  Siecht,  im  ©cgcnfaj  bei? 
ciöilcn  ^h^n,  bc3  heres  (1.  2  cit.  1.  117  D. 
50,  17).  —  2)  bog  SScrmögen  noc^  «Ibjug 
bcr  8(^ulbcn,  bcr  5(ctit)bcftanb  eine« 
)Bermögcn«  (1.  11  D.  49,  14.  l.  39  §  1.  1.  83 
D.  50, 16).  —  3)  bcr  Inbegriff  pcwiffer 
ju  einem  ®efammtöcrmögcn  gc^öngen  Ob* 
jcctc,  j.  33.  bona  materna,  paterna,  avita, 
castrensia  (1.  13  §  1  D.  29,  1.  1.  83  D.  36, 
1).  —  4)  bic  ein 5 einen  JU  einer  S5ermögcu3* 
maffe  gehörigen  Objcctc,  j.  33.  beim  ^er* 
fauf  bcr  bona  cincS  QJcmcinfc^uIbnerS 
burc^  bcn  curator  bonis  datus  (tit.  D.  42, 
7.  1.  5.  9  D.  27,  10).  —  5)  bic  ju  einem 
S3ermbgcn  gehörigen  lörpcrltc^cn  Socken, 
j.  33.  bei  bcr  actio  vi  bonorum  rapt.  (tit. 
D.  47,  8);  in^bcf.  bic  im  ©igent^um  bc^ 
finblic^cn  (1.  5  §  6  D.  36,  4);  in  bonis  ali- 
cuius  esse,  ju  bcn  ©igcnt^mdobjectcn  einer 
$crfon  gehören,  Wä^renb  ex  bonis  esse  öon 
bcn  ©o^cn  gefügt  »irb,  bic  fic^  nur  unter 
bcn  SBcrmögcnöftüdcn  befinben,  o^nc  ju  bcn 
©igent^umSobjecten  ju  acl^brcn,  tnbcm  fie 
j.  33.  geliehen,  beponirt  finb  (l.  2  §  22  D. 
47,  8).  —  6)  in  bonis  esse  bebeutet  im  ältcm 
Sßec^t  baö  nur  öom  $rätor,  nid^t  cuc^  ciöi^ 
rcc^tlic^  ancrfannte  unb  pefd^üj^tc  ©i gen- 
tium, baö  f.  g.  bonttanfc^c,  im  ©cgcn* 
fa^  Don  ex  iure  Quiritium  esse,  b.  1^.  bcd 
öom  ©iötlrcc^t  oncrfanntcn  ^gcnt^umö, 
beg  f.  g.  quiritcrifd^cn  (Gai.  I,  35.  54. 
167.  II,  40.  41.  88.  222.  lU,  80  ülp.  I,  16. 
XIX,  20.  XXII,  8.  1.  un.  C.  7,  25). 

Bonitas,  @üte,  innerer  SBcrtl^  (1.  1. 
13.  15  §  1.  1.  45.  64  §  3  D.  21,  2). 

Bonus,  1)  gut,  braö,  rebHA,  rc(^t* 
tid):  bonus  vir,  ein  burc^  ©ittitqfcit  unb 
9le(^tli(^fcit  auSgc^cid^nctcr  Sliiann,  bcffcn 
©onbIungStt)cifc  aU  bcm  9lc(^t  entfprc* 

4* 


Digitized  by 


Google 


52 


Bonuscula  —  Brutus. 


d^ehb,  unb  bcffcn  Urt^cit  in  rechtlichen  ^in*- 
gen  (boni  v.  arbitratus  s.  arbitrium)  aU  ein 
burc^au^  geredjteg  unb  binigcS  an^ufc^en  ift; 
ba^cr  bic  ^U^brürfc:  bona  viro  8.  honi  v.  ar- 
bitrio  convenit  (1.  80  D.  17,  2.  1.  5  §  8 
D.  26,  7);  honi  v.  officio  fungi  (1.  4  §  1 
D.  10,  2);  J)ono  v.  committere  (1.  75  pr.  D. 
30);  in  bonnm  i\  remittere,  bem  (Srmeffen 
cineg  rec^tUAcn  9J?anncg  anleint  geben  (l.  187 
§  2  D.  45,  1) ;  in  bctfelben  ^ebeutung  ifommt 
ouc^  h.  iucUx  öor  (1.  8  §  3  D.  18.  6);  bei 
h.  paterfam.  bejeit^net  &.  bie  .t>anblung3* 
Weife  eine^  umfid^tigen  unb  orbentli^cn 
^au^öaterg  (1.  9  §  2  D.  7,  1.  1.  15  §  1  D. 
7,  8.  1.  22  D.  40,  4);  be^gt.  h.  fides  (f.  b. 
8EB.  8.  5);  h,  mores  (f.  mos  s.  1.  b);  b.  causa 
(f.  b.  3B.  8.  8);  fx)nion  (et)  aeqnunif  bie 
«Red^tlic^feit  unb  SBitligfeit  in  S3eÄug 
auf  richterliche  ©eurtl^eihiug,  j.  33.  quauti 
honum  aequum  videbitur  iudid  (1.  42  1). 
21,  1);  in  quantum  ex  bono  et  aequo  res 
patitur  (1.  1  D.  14,  5);  non  est  hmium 
aequum  cmulemnari  (1.  18  pr.  D.  47,  10); 
bono  et  aequo  non  convenit  (1.   6  §  2  D. 

23,  3);  nee  melius  (nee)  aequius  (1.  66  §  7  D. 

24,  3);  e^  !ommt  ouc^  bonum  allein  in  ber 
^ebeutung  öou  „billig"  öor:  2>fo  bono  aesti- 
mare  (1.  13  §  1  D.  38,  1);  actio  in  honum 
et  aequum  eoncepta  bejeic^net  eine  ber 
freiem  93eurtViJwJi0  unb  bem  billigen 
(Srmeffen  be«  9tic^terss  in  $)infid^t  ber  ©in^ 
reben  be^  ©eflagten  unb  ber  befonbcrn  llm= 
ftänbe  be§  gatlc«  anl^eim  gegebene  Ä1oge  j.  x>. 

a.  a.  bonae  tidei  (1.  8  D.  4,  5.  1.  10  D. 
47,  10);  im  altern  ^formularprocej  lautete  bie 
Intention  ber  Magformel:  „qiiidquid  N.  N. 
ex  bono  et  aequo  (=:  ex  fide  bona)  dare  lac. 
oportet".  —  Ex  hon.  et  aeq.  ht\>t\\\ti  enblic^ 
bag  neuere,  ouf  einem  geläuterten  $Rec^t^be= 
tüugtfein  refp.  auf  bem  er^öl)teu  ^fRed^t^^gefü^l 
beru^enbe  Stecht  (ftlage,  föinrebe  k.),  5.  *.  ex 

b.  et  a.  est  iniur.  actio  (1.  11  §  1  D.  47, 10); 
ex  b.  et  a.  oritur  actio  de  effusis,  funerana 
(1.  5  §  5  D.  9,  3.  1.  14  §  6  D.  11,  7);  ex 
b.  et  a.  introducta  indebiti  condictio  (1.  66 
D.  12.  6);  quod  ob  rem  datur,  er  a.  et  b. 
habet  repeiitionem  (1.  65  §  4  eod.);  ex  b.eta. 
exceptio  accommodanda  (1.  2  §  8  D.  2,  11). 
—  2)  uubcfledt,  unbefc^olten,  5.  33.  h. 
opinio,  guter  9t uf  (1.  6  C.  5,  48].  —  8)  lo- 
beudtt)ert!|,  ju  billigen,  5.  ^.  b.  rationc 
(1.  3  §  5  D.  43,  29);  dolus  b.  ßift,  bic  man 
gegeu  ben  geinb  annjenbet  (1.  1  §  8  D.  4, 
8).  —  4)  gejc^icft,  tüd^tig  in  feinem  ^c^ 
rufe,  j.  93.  b.  miUs  (1.  5  §  6  D.  49,  16).  — 
5)  gut,  in  ^ejug  auf  bie  ©efc^affen^eit, 
ben  SBert^  öon  Sachen,  j.  ©.  aeque  bonum 
reddere  =  eadeni  bonitate  solvere  (1.  8  D. 
12,  1);  b.  nomen  (1.  1  pr.  D.  14,  6.  1.  26 
§  2  D.  17,  1).  —  6)  ^cilfom,  5.  ©.  b. 


renenum  (1.  236  D.  50,  16),  auc^  günftig, 
Oortl^ett^aft,  nilttic^,  j.  93.  quo  bomm 
est?  (I.  8  §  11.  1.  10  §  4  D.  37,  8);  occasio 
ft.  (I.  13  D.  1,  3);  />.  condicionibus  vendere^ 
emere(%2  \.  1,  8.  1.  54  D.  21,  1);  meliorem 
condicionem  facerCj  adferre,  offerre  (f.  me- 
lior).  —  Bonum  (Subst.),  ^ujen,  Sor* 
t^eil,  j.  93.  bom)  alicuius  cedere,  jum  ^or: 
t^eil  Semanbe^  gereichen  (1.  8  §  6  1).  15,8); 
b.  publicum,  ba^  gemeine  ©efte,  ba^  öf* 
fentlic^e  3Bo^l  (1.  1  D.  41,  3). 

Bonusoula,  f  leinet  93  er  mögen  (1.  29 
§  1  C.  Th.  10,  10). 

Borboritae,  JBorboriani,  eine  fefterifc^e 
eecte  (1.  19  §  1.   1.  21  C.  1,  5). 

B08,  aftinb,  Dc^fe  ober  Äu^  (1.  2  §  2 
D.  9,  2.    1.  89  pr.  D.  50,  16). 

Braca  (bracha  s.  braccaj,  eine  ben  93ar* 
boren  eigeutl)ümlid)e  ^rt  bon  ©etnllcibern 
(1.  2  C.  Th.  14,  10). 

Brachium,  «irm  (1.  12  §  1  D.  21,  1). 

Brephotrophium ,  ?lnftolt  jur  fer- 
näl^rung  unb  ©rjie^ung  armer  SiU' 
ber  (1.  22  C.  1,  2). 

Breviarius,  in'3  turje  gefaßt;  ra- 
tiones  brev.,  SRec^nung^büc^er,  morin  6im 
nabmen  unb  ^uögaben,  f^orberungen  unb 
ecüulben  furj  nottrt  finb  (1.  26  D.  88,  8). 

Brevis  s.  Breve  (Snbst.),  9?otigen* 
buc^,  SWanual,  93erjieic^ni|,  j.  ^.  bre- 
vis, qui  nomina  continet  debitorum  a.  con- 
tractuum  (1.  2  C.  10,2);  hreyes  debitorum 
(1.  1  C.  10,  19);  brti'>es  quadrimenstrui  s. 
quadrimestres,  bie  4monatlic^en  ©teuerer* 
l)ebung^liften,  (Steuerrollcn  (1.  un.  §  1 
0.  1,  82.  1.  1  8  2  C.  10,  22.  I.  8  §  8  C. 
10,  28).  2)ie  jäl^rlid^en  Steuern  mürben 
nämlic^  unter  ben  Staifern  in  8  Terminen, 
alle  4  SKonate,  entridjtet  unb  nac^  jebem  Xcr» 
min  bie  gejal^lten  Steuern  nebft  ben  Steuer- 
rollen  eingeliefert,  cf.  ^Kolter,  ®cfc^ic^te  b. 
r.  9i\  S.  408  ff. 

Brevis  (adi.),  1)  furj:  brevi  sc.  tem- 
pore, uac^  furjer  geit  (1.  48  D.  50,  17):  br, 
manu  (f.  b.  S.  s.  1).  —  2)  gering,  unbe* 
beuten b,  menig,5.93.  w.wra^breviore8(l.  6 
pr.  D.  49, 14);  supellex  br.  (1.  6  §  5  B.  1, 18). 

Brevitas,  Äftrje,  tletn^eit,  5.  93. 
brev.  chartulae  (1.  13  C.  8,  58). 

Breviter  (adv.),  furj,  furjgcfaSt,  in 
Wenig  9Sorten,  furjmeg,  i.  93.  brev. 
spondere  (§  5-1.  3,  19),  instituere  heredes 
(1.  37  §  1  D.  28,  5). 

Britannia,  bie  ^robinj  93ritannien  (1.  2 
§  4  D.  28,  6);  Britannicus,  biejelbc  betreff 
fenb:  classis  Brit.  (1.  48  D.  36,  1). 

Brundisium  (s.  Brundusium),  ^ofcn* 
ftabt  in  ©alabrien  (1.  1  §  12  D.  14,  1). 

Brutus,  ein  ju  Anfang  be§  7.  ^alixt). 
u.  c.  lebeuber  Surift  (1.  2  §  39  D.  1,  2). 


Digitized  by 


Google 


Bubrostis  —  Caducus. 


53 


BubPostiB,  ein  giftiger  täfer  (1.  3  §  3 
D.  48,  8). 

Bubulous,  einer,  ber  mit  D(^fcn  pflügt 
ober  fie  jur  «äeibe  fü^rt  (1.  18  §  6  ß. 
33,  7). 

Buceella  (s.  bucella),  aRunbbiffen; 
©robe,  in  gorm  einer  Strone  gebaden,  bie  an 
bo^  SoR  ücrt^eilt  tourbeu(Forcellini  lexicon.) 
(1.  5  C.  Th.  14,  17). 

Buccellarius  f.  bucellarius, 

Bucoellatum»  3 1^»  i «  &  ^  (f  für  bie  6oIbaten 
(1.  1  0.  12,  37). 

Buccinator  f.  bucinator. 

Buccula  f.  bucula. 

Buoellarius  ein  in  gemanbeS  ©rob 
fte^enber  ©olbot  (\.  10  C.  9,  12). 

Buoinator,  Xrompctcr  (1.  7  D.  50,  6). 

Bucinum,  eine  GJegenb  ber  @tabt  ^om 
(L  5  §  16  D.  14,  4). 

Bucula,  3Sifir  eine«  |)elm«  (1. 1  C.  Th. 


10,  22);  hmuUriuSj  SJ  er  fertiger  oon  ^i* 
firen  (1.  7  D.  50,  1). 

Bupreatis  f.  bubrostis. 

Burdo,  SWauIefeJ,  bon  einem  ^engfte 
unb  einer  (Sfelin  (1.  49  pr.  D.  32). 

Burgus,  geftung,  gort,  ßaftell  (I.  2 
§4  C.  1,27);  burgarius,  geftunggfoJbat 
(tit.  C.  Th.  7,  14). 

Bustum,  ^egrdbnigpla^,  ^rab  (1.5 
C.  9,  19). 

Byblius,  au3  ©^b!u«,  einer  <Stabt  in 
^Pnijien  (1.  1  C.  10,  39). 

Byrrhus,  ein  bunlelfarbige^  Dberfleib  für 
6cIoben  0-  1  §  2  C.  Th.  14,  10). 

Byssicus,  au^S^ffu«,  einer  fe^r  feinen 
Slrt  glac^,  gefertigt  (\.U   §  7  D.  39,  4). 

Byzacium,  ein  ^iftrict  in  ?(frica  (1.  l 
§  12  C.  1,  27);  Byzacetm  provincia  (1.  12 
C.  Th.  8,  7);  Byzaceniy  bie  ©inloo^ner  ber 
^robinj  (1.  29  C.  Th.  11,  1). 


C. 


Caballatio,  gourage  (1.  14  C.  12.  37). 

Caballus,  @aul,  fioftpf  erb  (1. 15  pr.  D. 
33,  7). 

CaccabuB,  ÄO(^topf  (1.  18  §  3  eod.). 

Cadaver,  iieit^ncm^Seic^eisi  cadaveri 
iniuria  /i«  (1.  1  §  4.  6  D.47, 10);  cadavera 
spoliare  (1.  3  §  7  D.  47,  12). 

Cadere,  1)  Jollen,  ^erabfoHen,  ein* 
foHen,  j.  S3.  si  aed^s  ceciderint  (1.  22  pr. 
D.  39,  2). —  2)  im  Slriege  foHen,  blei* 
\itxi  (1.  18  D.  27,  1).  —  3)  causa  cadere, 
fad^fällig  werben,  t.%  einen  ^rojeg  ber=* 
liercn,  namentüi^  in  golge  proijeffualer  S3er* 
fc^en  (§  33  I.  4,  6.  1.  95  §  11  D.  46,  3). 
4)  fallen,  fommen,  gerat^en,  j.  ©.  cad. 
in  patriam  pot.  (pr.  1. 1, 12),  in  servitutem 
(1.  27  §  1  D.  34,  4),  in  causam  pignoris, 
oerpfänbet  fein  (1.  29  §  1  D.  20,  1);  res  in 
furti  cUium  cadit,  eine  ©ai^e  toirb  furtiva 
(§4  1.  2,  6);  in  commissum  cadere,  bem 
giöcuö  verfallen  (\.  16  pr.  D.39,4);  ba§- 
felbe  bebeutet  in  casum  cadere  (1.  5  C.  10, 
11).  --  5)  befallen,  treffen,  (ic^  be^ie* 
ben,  5.  SO.  cadit  in  aliquem  metus  (1.  6 
D.  4,  2),  ignorantia  (1.  15  §  1  D.  18,  1), 
scieniia  0-  2  §  5  D.  38,  15),  poena  (1.  12 
§4  D.  48,  2),  mmen  (1. 164  pr  D.  50,  16), 
obligatio  (1.  22  pr.  D.  50,  17).—  6)  unter 
ettoa«  fallen,  begriffen  fein,  in  ettoaS 
einfc^lagen,  5.  ©.  cad.  in  »/»ecieiw  aliquam 
(1.  5  pr.  D.  22,  2.  1.  13  §  2  D.  24,  1.  1.  7 
8  1  D.  33,  10),  in  rationem  legis  Falc.  (1. 
30  pr,  D.  35,  2),  in  legatum,  fidcicomm.  (1. 
69  eod.  L  19  §  3  D.  36,  1),  in  crimen  doli 
(1.  1  §  5  D.  44,  7),  in  quaestionem  (1.  1 
§  1  D.  49,  1),  in  edictum  H.  20  §  1  D.  40, 


12),  sub  appellatione  (1. 10  §  15  D.  38, 10). 
—  7)  cadens  =  aidtteum  s.  2  (1.  5  C.  10, 10). 

Caducaria  lex  f. 

Caducus,  1)  herabgefallen,  j.  ^. 
glans  cad.  (1.  30  §  4  D.  50,  16).  —  2)  ca- 
ducum  im  eigentlichen  engeren  ©inn  be» 
beutet  noc^  ber  lex  lulia  et  Papia  Popaea, 
au^  lexlul.  caducaria  genannt  (ulp.XXVIII, 
7),  ba^ienige  im  2:eftamente  §inter* 
laffene,  loa§  bom  §onorirten  entweber 
wegen  fel^lenber  ©apocität,  namentlich  wegen 
@^e=»  ober  ^nberlofigfeit,  ober  weil  er  t)or 
ber  Xeftament§eröffnung  resp.  bor  bem  @rb» 
fc^aftiJantritt  ftirbt  ober  feinen  ©rbt^eil  au§* 
fc^lägt,  ober  weil  bie  ©ebingung,  unter  wel* 
c^er  er  l^onorirt  ift,  wegfällt,  nic^t  erwor* 
ben  werben  !ann,  unb  welche«.  Wenn  er 
feine  (öubftituten  ober  coniuncti  ^at,  unb 
ber  Xeftator  feine  ^efcenbenten  ober  ^Ifcen^ 
beuten  bis  jum  3.  ®rab  ju  ©rben  eiugefe^t, 
welche  e3  in  biefem  galle  binbiciren  founten, 
urf|)rüngli^  bom  ^lerar,  feit  ©aracaUa  bom 
giScuS  Oinbicirt  würbe  (caduoorum  vindi- 
catio); na6)  ber  lex  lul.  gingen  bem  ?lerar 
aud^  nod^  biejenigen  |u  ferben  eingefeftteu 
^erfonen,  unb  nad|  biefen  biejenigen  Segatare 
bor,  welche  IHnber  Ratten,  bie  heredes  unb 
legatarii  patres,  )a)a^  fpäter  binWegfiel  (Gai. 
II,  206.  207.  Ulp.  1,  21.  XVir.  XXIX,  17. 
XXIV,  12.  XXV,  17.  Vat.  §  195.  fr.  de 
I.  F.  §  3.  1.  un.  C.  5,  51  cf.  Sluborff 
über  bie  caducorum  vindic.  iu  ber  Qeitfc^r. 
f.  gefc^ic^tl.  Slec^tSW.  VI  3lbl|.6);  Suftinian, 
welcher  bie  caduc.  vindic.  ganj  aufhob,  ge^ 
beult  noc§  eineö  Unterfc^iebeS  iiwifc^en  cadu- 
cum  unb  in  causa  caduci,  inbem  er  ben  le(» 


Digitized  by 


Google 


54 


Cadiis  —  Calcariensis. 


tetn  ?lu^bru(f  auf  bie  gättc  bejie^t,  too  bcr 
^onorirte  nad)  bcr  ^cftament^crric^tunQ,  aber 
noc^  bei  Sebjciten  bc«  XeftatorS  ftirbt 
ober  bie  ^ebinguitö  iocöfäHt  (1.  un.  C.  cit.).  — • 
3)  TOcS,  toaS  bcm  gigcuS  öcrfäUt  (res 
vacans),  5.  ©.  &omi,  hereditas  cad.  in  Srättcn, 
tpo  bie  (grbfc^oft  tüegcn  Snbignitöt  beS  ^0* 
norirtcn  bcm  giöcu«  ^eimfällt  (i.  3  D.  28,  4, 
l.  9  D.  29,  5.  1.  2  §  2  D.  29,  6);  dos  cad. 
(1.  38  §  1.  l.  61  D.  23,  2);  lihrarü  cadu- 
conm,  bie  ^uc^^Itcr  über  bie  bem  fjiöcu^ 
öerfattcnen  ®ütcr  (1.  7  D.  50,  6), 

Cadus,  eilt  aScingcfäg,  cttoa  %l(i\6)t  (1. 
15  D.  33,  6). 

Caecatus  mmte,  berbicnbet  (1.  5  C.  Th. 
16,  7). 

Caecitas,  «linbl^cit  (1.  1  C.  10,  51); 
S3etblenbun0:araritta€caec.  (1.3  0.11,11). 

Caecus,  blinb  (1.  1  §  8  D.  3,  1.  1.  73 
pr.  D.  23,  3.  1.3  §  9  D.  29,  5);  oerblen- 
bct  (1.  6  C.  Th.  9,  38). 

Caedere,  l^auen,  (erlagen:  a)  ^43äume 
abbauen,  falten,  ®ra§  mä^cn  (1.  9  §  7 
1.  48  §  1  D.  7,  1.  1.  5  pr.  1.  7  D.  47,  7), 
ruta  et  caesa  (f.  ruta);  b)  ©teinc  ^auen, 
brechen  (1.  9  §  2  D.  7,  1.  1.  8  pr.  D.  23, 
5);  c)  fd^Iagen,  |)rügcln  (l.  27  §  17  D. 
9,  2);  saxis  c,  mit  ©teintütirfen  bejc^äbigen 
(1.  27  D.  47,  10);  d)  erfc^Iogcn,  tobten 
(1.  51  pr.  eod.  1.  3  C.  9,  16), 

Caedes,  Xöbtung,  SRorb  (1.  1  C.  9, 1. 
1.  6  C.  9,  12). 

Caeduus,  tum  ^oljfc^lag  geeignet, 
fc^lagbor,  5.  6.  silva  caed.  (1.  30  pr.  D. 
50,  16).  1.  9  §  7.  1.  10.  48  §  1  D.  7,  1). 

Caelare,  mit  gignren  in  ^olber^abe* 
ner  «rbeit  öerjicren  (1.  19  §  11  D.  34, 
2);cae/atwra,  boIber^obcne3lrbeit,35og* 
relief  (1.  13  D.  13,  1). 

Caelebs  Ccodebs),  unöcrl^eiratlftet, 
e^eloö,  nur  öon  Scannern  gcfogt,  un^» 
betoeibt;  caelihatus ,  e^elofer  ©tanb 
eine«  SRanne«  (GaL  II,  111.  144.  286.  ülp. 
VIII,  6.  XVII,  1.  XVll,  3.  1.  3  C.  6,  40. 
tit.  C.  8,  57). 

Caelestis,  1)  l^immlifc^,  öom  §immcl 
lommenb,  j.  33.  aqua  cael.  (1.  1  pr.  D. 
39,  3);  poenae  cael.  (1.  35  §  5  C.  8,  53). 
—  2)  öom  Äaifer  au^ge^enb,  laiferli^, 
*.  ©.  oraculum  cael.  (1.  10  C.  1,  2).  —  3) 
(subst.),  eine  ®5ttin  ber  ßartbager  (Ulp. 
XXII,  6). 

Caelicolae,  §immel3anbeter,  eiuele^e* 
rifc^e  ©ecte  (1.  12  C.  1,  9). 

Caelibatus  f.  caelebs. 

Caelitus  (adv.),  1)  t)om  §immel,  Don 
(äJott:  cael.  infma  sanctitas  (1.  4  §  2  C. 
Th.  16,  6).  -  2)öon  faiferl.  ^Dlajcftät, 
j,  Sß.  cael.  impetrare  gradum,  dignitatem 
(L  2  C.  12,  25.  1.  10  C.  12,  40), 


Caelius  Sabinus,  Surift  jur  S^it  be« 
Stai\tx^  SJe^pafian,  ein  ©abinioner,  3«tgeuoffe 
beg  ^roculeaner^  ^Jegafu^  (l.  2  in  f.  D.  1,  2) 

Caelum,  1)  ^immel  (1.  7.  8  D.  45,  1) 
—  2)  ßuft,  Suftraum,  j.  ©.  cael.  qaod 
supra  solum  intercedit  (1.  1  pr.  D.  8,  2); 
omne  caelum  supra  locum^  caeli  inensura 
(1.  21  §  2.  1.  22  §  4  D.  43,  24);  caelum 
agri  (1.  13  §  6  D.  7,  1). 

Caementum,  33ru(^ftein,  SRouerftein 
(1.  23  §  7.  1.  39  pr.  D.  6,  1.  1.  17  §  6 
D.  19, 1);  caementicius,  barau«  gebaut,  ba» 
mit  ouSgemouert:  fundamenta  caem.  (1. 
57  D.  19,  2);  rivus  caem.  (1.  3  §  1  D. 
43,  21). 

Caenaculum  f.  cenactilum, 

Caenum,  Äot^  Q.  26  §  3  D.  41,  1). 

Caerimonia,  religiöfer  ®ebrauc^  (I. 
5  C.  3,  12). 

Caesar,  3"'i<^'wc  in  ber  gulifc^cn  goniilic 
(1.   2  §  44.  48  D.  1,  2.   1.  1  pr.  D.  29,  1. 

I.  3  pr.  D.  47,  21);  ba  ber  crfte  römif(^e 
Jifaifer  borou«  ftammtc,  überl^au^pt  ©ejcid^nung 
be«  taiferg  (1.  8  D.  1,  18.  1.  1.  3  D.  1,  19. 
1. 13  D.  22,  3.  1.  28  §  7  D.  48,  19);  unb 
beg  befignirten  9iaci^foIger3  unb  SWitrc* 
genten  cineö  ÄaiferS  (1.  7  C.  9, 18). 

Caeaarianus,  1)  foifcrlicb ,  j.  ^.  prae- 
dia,  metalla  Caes.  (1.  3  §  1  D.  1,  19.  1.  6 
§  2  D.  48,  13);  Caesariani  (Subst.),  foifcr- 
lic^e  gigcaI*53eomte,  »elc^e  inSbef.  bie  bem 
giScug  üerfallenen  ®üter  einjujic^en  Ratten 
(1.  5  C.  10,  1.  tit.  C.  Th.  10,  7.  —  2)  = 
Caesariensis  (1.  12  C.  6,  58). 

Caesariensis,  bie  ©tabt  Säfarea  be« 
treffenb:  colonia  Caes.  (1.  1  §  6  D.  50,  15); 
Caesarienses,  bie  (Sintpo^ner  berfelben  (1. 
8  §  7  eod.);  adwcatio  Caes.  (1.  30  C.  2,  3). 

Caespes  f.  cespes. 

Caeterus  f.  ceterus. 

Caius  f.  Oaius. 

Calamitas,  ©d^aben,  Unfall,  Un« 
glüdf  (1.  5    §  2   D.  1,  5     1.  2    §  8    D.  2, 

II.  1  36  pr.  D.  40,  5);  calamttosus:  a) 
©d^aben  anric^tenb,  Unglütf  brin^ 
genb:  tempestas  cal.  (1.  15  §  2  D.  19,  2); 
b)  ungtücflicb,  clenb  (L  19  §  1  D.  1,  18). 

Calantica  f.  calautica. 

Calatus,  jufammenberufcn:  cal.  co- 
milia  (f.  b.  fe.). 

Calautica,  ein  Äopfpu^  für  grauen:  ^an* 
be  (1.  25  §  10  D.  34,  2). 

Calcare,  1)  prcffeu,  feltern  (1.  25  D, 
19,  1).  —  2)  ^intenanfetcn,  berac^ten, 
beriefen  (1.  2  §  4  C.  12,  7.  —  3)  t}tv^ 
nickten,  aufV^en  (1.  7  C.  Th.  4,  4). 

Calcaria,  Ä'alf^ütte:  in  calc.  damnari 
(l.  8  §  10  D.  48,  19). 

Calcariensis,  Slallbrenner  (1.  37  C.  Th. 
12,  1). 


Digitized  by 


Google 


Galceamentum — Calumniari. 


55 


Calceamentum,  oaloearium,  calcea- 
tos  f.  calciamentum ,  calciariumy  caldatus. 

Caleiainentum  s.  calceus,  ©c^ul^  (1.  25 
§  4  D.  34,  2);  forma  calcei,  fietftcti  (1.  5 
§  3  D.  9.  2.  1.  13  §  4  D.  19,  2). 

Calciarium»  (Selb  )u  ©(^ul^tver!,  ald 
^egenftanb  tooti  »crmäc^tniffen  (1.  8  §  14  D. 
2,  15.  1.  21  D.  34,  1). 

Caldatus,  mit  ©c^ul^toer!  belletbet 
(L  3  §  3  D.  1,  15). 

Calcitrosus  equus,  ein  $ferb^  ha^  5U 
l^iöen  pflegt  (1.  1  §  4  D.  9, 1). 

Caloolator,  Utd)ntx,  SUcd^cnmeifter 
0.  7  §  5  D.  38,  1.  1.  1  §  6  D.  50,  13). 

Caloulua,  1)  33ere$nun9,  j.  Ö.  conir 
wMni  caic.  suhici,  calculi  canfusio  (1.  11  § 
6.  7  D.  35,  2);  calculum  »ubducere,  ju* 
fammenrrc^nen  (1.  8  D.  16,  3);  error  cal- 
culi, a^nungiJfel^Iet  0-  1  §  1  I).  49,  8.  1. 
10  D.  50,  8).  —  2)  richterlicher  ober  Wiebd' 
riAter!t(^^ni?fpruc^,Urt]^ett,@rfennt* 
ni|,  j.  Ö.  calculum  ponere  pro  actore  (1. 
5  pr.  C.  2,  55);  detericr  calc.  (1.  4  C.  5, 
59). 

Caldus  {.  calidus. 

Calefacere,  erm&rmen,  ^cig  motten: 
aquam  calef.  ad  potandum  (1.  18  §  3  D. 
D.  33,  7);  ^eijen:  calef.  thcrmas  d.  131 
C.Th.  12, 1);  calefactiOy  ^eijung:  balinei, 
thermarum  calef.  (1.  35  §  3.  1. 55  §  3  D.  32. 
a.  1  §  2.  1.  18  §  5  D.  50,  4). 

CiJendae  f.  kalendae. 

Calendarium,  kalendarium,  ©c^ulb» 
hndi,  in  toelc^ed  bie  augenftel^enben  (Selber 
nebfl  bem  ©ctroge  ber  S^n\tn  eingetragen 
timrben:  cal.  facere,  ein  ©c^ulbbnc^  anlegen 
(L  88  pr.  D.  31),  exercere,  (Selber  jin^bor 
OHdlei^  (1.  34  §  1.  1.  41  §  6  D.  32);  ha»^ 
felbe  bebftttet  pecuniam  in  cal.  (conjvertere 
(L  91  pr.  eod.  1. 39  §  8  D.  26,  7);  pecuniae 
kalendario  i.  e.  nominibus  factenais  desti- 
natae  (l.  64  D.  32) ;  instrumenta  calendarii, 
bie  Urfitnben  über  bie  im  Cal.  eingetragenen 
gorberungen  (1.  41  §  6  eod.  1.  27  §  3  D. 
33,  7);  actio  cal.,  bic  Äfoge  barauS  0.  39 
§  14  D.  26,  7,  tjgt  Gai  III,  §  131);  usus  fr. 
cal.,  ber  Shegbrauc^  an  ben  im  Cal.  loer^eic^« 
«eten  (£opitatien  (1.  37  D.  33,  2);  curatio 
caL,  bic  gü^runa  be«  ©c^utbbuc^S,  j.  33.  für 
eine  (ötobtgcmeinbe  (L  18  §  2  D.  50,  4);  cm- 
nrtor  cal.  0.  12  §  4  D.  50,  8). 

Calidus,  toarm,  ^eig:  aqua  cal.  (1.  1 
§  13  D.  43,  20). 

Caligatus  miles,  gemeiner  ©olbat^ 
io  aenannt  t)on  ber  ^rad^t  einer  ^rt  ^aib* 
Wefeln,  caligae  (1.  1  pr.  1.  2  pr.  D.  3,  2. 
L  9  D.  48,  3.  1. 21  J>,  5,  4). 

Calix,  fttld)  0.  13  pr.  D.  33,  7). 

CallainuB,  callais,  ein  blaggi^ner  (Sbel« 
Ni  (L  16  §  7  D.  39,  4). 


Oalliditas,  Sc^Iau^eit,  Slrglift  (I.  1.  3 
D.  4,  1.  1.  1  pr.  §  2  D.  4,  3). 

CalliduB  (adi.),  oallide  (adv.),  fc^lau, 
l^intertiftig,  j.  ^.  call,  commentum  (1.20 
D.  3,  2.  1.  9  D.  27,  9);  call,  conrersatio 
(1.  31  §  1  D.  42, 5);  callide  circumvenire  ad- 
versarium  (1.  31  D.  4,  8) ;  si  quid  call,  ad- 
missum  est  (1.  2  §  8  D.  47,  8). 

Callinioum,  ein  fefter  ^la^  in  9Kefopota* 
mien  (1.  4  C.  4,  63). 

Calllstratus,  gurift  unter  Stpt.  ©eberu« 
unb  ?tntoninuS  (£aracaßa  p.  38  D.  1,  8  1. 
3  D.  1,  19). 

Calor,  ^ije,  heftige  ^lufregung,  ßei- 
benfc^aft,  j.  ö.  c.  iracundiae  (1.  3  D.  24, 
2);  iuvenilis  c.  (l.#4  C.  5,  59). 

Calpumia,  "Sllamt  einer  lex,  tt)oburd^  bie 
legisactio  per  condictionem  onf  alle  res 
certae  auSgebe^nt  hJurbe  (Gai.  IV,  19). 

Calumnia,  (]^^icane,  menn  man  miber 
beffere«  SBiffen  unter  bem  ©ci^cine  be3  Ued^t^ 
geaen  Semanb  ?tnfprüc^e  geltenb  mac^t,  in^ 
bef.  eine  (£tt)il!tage  ober  ^riminalanHage  gegen 
i^n  erbebt,  um  fic^  einen  ®eh>inn  ober  3enem 
einen  Slac^t^eil  jujufü^en;  —per  cal.  nego- 
tium alicui  facere,  begießt  fid^  über^upt  auf 
iebe  aud  (S^icane  t)orgenommene  ^nblung, 
unb  in^bef.  auf  ba«  ^erniicfeln  tn  einen 
(S^iniU  ober  (Sriminalprojeg  (§  25  1.4, 
6.  1.  1  pr.  §  1.  1.  3  §  3  D.  3,  6);  cal.  eius, 
qui  temere  controoersiam  movit  (1.  39  §  1 
D.  40,  12);  calumniae  causa  litem  insti- 
tuere  (1.  10  D.  5,  1);  per  cal.  in  im  vocare 
a.  4  §  1  D.  2,  7),  actionem  instituere  (1  43 
D.  47,  10),  petere  hereditatem  (1.  43  D.  5, 
8),  satis  petere  (1.  3  §  1  D.  36,  4),  ventris 
nom.  in  poss,  mitti  (1.  15 — 18  D.  3,  2.  1.  1 
§  2  D.  25,  6.:  „per  cal.  in  poss.  fuisse 
videtur,  quae  sciens  prud^nsque  se  prae- 
gfiantem  tum  esse  volait  in  poss.  venire")  ; 
de  8.  pro  cah  iurare,  jc^wörcn,  baß  man 
nid^t  aui^  S^icane  l^anble,  ben  @ib  t)or  ®e« 
fäbrbe  leiften  (§  1  I.  4. 16.  1.  7  pr.  1.  13  § 
3  D.  39,  2);  iusiurandum,  iuramentum  de 
cal,  propter  cal.  dandum  (1.  34  §  7  D.  12, 
2. 1. 1  C.  2,  58) ;  actio  calumniae,  ^lage  tue* 
gen  be«  burc^  bie  (S^icane  eines  ^nbern  er* 
littenen  Sd^abend,  meiere  nac^  ölterem  9lecbt 
bem  «erlebten  juftanb  (§1  I.  4,  16);  m 
iudicio  publico  calumniae  causa  quid  fecisse 
iudicatus  (1. 1  pr.  D.  3,  2) ;  calumnia  notatus, 
mit  bem  Sc^anbflecf  einer  fälfc^Iic^  erl^obenen 
«uHage  bel^aftet  (1.  4  D.  48,  2). 

Calumniari,  1)  eine  ca/umntabegel^en 
(1.  1  pr.  §  1  ff.  D.  48,  16:  ,cal.  est  falsa 
crimina  intendere^J;  cal.  aliquem,  ^^man* 
ben  fälfcfilic^  eine«  5Berbrec^enS  auflagen  (1.  7 
§  3  I).  48, 2) ;  calumniandi  animo  negotium 
instituere  (1. 10  D.  5, 1).  —  2)  gHec^tSbeftim- 


Digitized  by 


Google 


56 


Calumniator  —  Cant  are. 


mungen  nnffentlic^  falfd^  auflegen,  ha^ 
9led^t  toerbrc^cn  (1.  19  D.  lü,  4). 

Calumniator,  Calumniatrix,  to et  eine 
calumnia  begel^t  (tit.  D.  3,  6.  1.  1  §  14 
D.  37,  9.  1.  1  §  2  D.  48,  18.  1.  233  pr. 
D.  50,  16:  ,Cal.  appellati  sunt,  quia  per 
fraudem  et  frustrationem    alios  rexarent 

litihusV' 

Calumniosiis,  1)  (Subst.)  =  calurnnw- 
tor  (1.  3  D.  48,  16).  —  2)  (adi.)  a)  auf 
e^icane  beru^enb,  j.  ©.  cai.  actio  (1.  6 

C.  5,  37),  accusatio  (1.  14  §  7  D.  38,  2); 
calutun.  mfiimi&t4^  insectari  innocenteR  (1.6 
§  2  D.  1,  18);  in  potestate  calumn.  adver- 
sarii  esse,  ber  (S^icanc  be«  ®egnet§  übcrioffeit 
fein  (1.  11  §  1  D.  2,  1);  calumnioite  (adv.), 
ou§  e^icanc  (1.  8  pr.  D.  46,  5);  b)  ba« 
9le(^t  öcrbrel^cnb:  adnotatio  cal.  (1.  82  § 
2  D.  31);  c)  bcft^tmpfenb:  cal.  inofficiosi 
actio  (1.  12  C.  3,  28). 

Calvi,  tdufdbcn:  si  calvitur,  ein  'üu^^ 
btucf  bc«  S^b\^aitlqe\t^,  tpeld^er  burt^  mo- 
ratur  et  fru»tratur  erftärt  tpirb  (1.  233  pr. 

D.  50,  16). 

Calvislana  actio,  bie  $^Iage  be^  einen 
(Jrcigeloffencn  ah  intestafo  beerbenben  $o* 
tronS,  mittelft  »cl^er  berfelbe  bie  öom  li- 
bertus  in  ber  ?tbfic^t,  bc«  @rbre(^t  beö  ^ßo» 
tron«  5U  öerfürjen,  gefc^e^enen  S^  er  äuge« 
rungen  anficht  (1.  16  pr.  D.  37,  14.  1.  3 
§3  D.38,5);  ftotb  ber  libertus  mit  §inter* 
laffung  eine«  3^eftamentö,  fo  fanb  ju  bem* 
felben  3*^^  ^^^  ^'c^to  Faviana  ftatt  (1.  1 
§  27.  1.  3  §  2.  1.  4.  5.  7.  11  eod.);  quasi 
per  Calvis.  vel  Fav.  act.  rcfdnbirt  ber  arro* 
girte  Unmünbige  bie  Dom  ^(boptibüater 
jur  ^erfürjung  ber  bem  Unmünbigen  gebül^* 
renbcn  Quarta  D.  Pii  gejc^el^cnen  ^eräuße* 
mngen  (1.  13  eod.). 

Calx,  1)  ^fc^fCf  §wf:  calce  perciitere, 
calcem  reicere,  hinten  au«(d^togen  (1. 1  §  4 
1.  5  D.  9,  1).  —  2)  Äalf:  ins  calcüt  co- 
quendae  (1.  1  §  1.  1.  5  §  1.  1.  6  §  1  D.  8,  3). 
—3)  6nbe  ber  fiaufbol^n,  gicl:  ad  cal- 
cem miUtiae  pervenire  (1.  10  C.  12,  23). 

Camelarius,  ^uffel^er  über  bie  öf* 
fenttid^en  ^ameele;  camelasia,  baö  ?[mt 
eine«  foI(^n  (1.  18  §  11  D.  50,  4). 

Camelus,  Äomeel  0-  2  §  2  D.  9,  2). 

Camera,  ©en^ölbe  (1.  19  §  1  D.  8,  2). 

Campania,  fianb^aft  Unteritalienä  (1.  7 
12C.Th.  11,  28);  Campanus.  campanif(^: 
Vitium  Camp.  (1.  74.  75  §  2  D.  45, 1) ;  Cam- 
pani,  bie  ^nmo^ner  ^m|)aniend  (1.  1  §  1 
D.  50,  1). 

CampanuB,  Surift  Aurgcit  .t»abrion§  (1. 
47  D.  38,  1.  1.  34  §  1  D.  40,  5). 

Campus,  gelb,  ebener  ^lo^^  incampo 
publica  ludere  (l.  2  §  9  D.  43,  H);  c.  Mar- 
tiu8  (f.  b.  ».). 


Camum,  ein  ®eträn!  ou§  ®erfte  unb 
©eeren  bereitet  (1.  9  pr.  D.  33,  6). 

Canalls,  l)9tinne,  (£onoI  (l.  15  D.  19, 
1.  l.  3  §  2  D.  43,  21).  ^2)  ©trage  jnm 
Sauren  (l.  2  §  1  C.  Th.  6,  29.  1.  15  C 
Th.  8,  5). 

Canoellare,  ettt)a§  @(e{(^riebeHe$  burd^» 
ftreic^en,  j.  ©.  testamentum  (1.  2  D.  28, 
4.  1.  15  §  1  D.  29,  1),  chirographnm  (}.2A 
D.  22,  3);  pro  canccUato  haberi  (1.  47  §  1 
D.  2,  14). 

Canoellarius,  ©anjieibeomter,  8e' 
cretär  (1.  3.  5.  8   C.  1.  51). 

Cancellus,  1)  ®itter,  ©ittcrtpr  (1.9 

8  1    D.  43,  24).  —  2)  6c^ran!e  (1.  8  C. 
Th.  1,  12). 

Candelabrum,  Sompcngeftell,  ?trm* 
Icud)ter  (1.  3  pr.  D.  33,  10). 

Candidati,  33enjerber  um  öff  entlid^e  Remter, 
cand.  Principis,  bie  Beamten,  n>eld)e  bie 
faiferlic^cn  Schreiben  unb  Sieben  im  ©enot 
öoriulcfcn  batten  (1.  1  §  2.  4  D.  1,  13). 

Canis,  «)unb  (1.  2   §  2.    1.  29   §  6  D. 

9  2). 

*Caiinaba,  $anf  (1.  1  §  12  D.  14, 1). 

Cannabis  f.  cannaba. 

Canon,  1)  ©a|ung,  Siegel:  can.  ecck- 
siastici  (1.  12  §  1  C.  1,  2).  —  2)  iä^rli(^ 
auf  ©runbbefi^  ^aftenbe  unb  für  bie  feenujung 
öon  ©mnbftücfen  ju  entrid^tcnbe  5lbgobe, 
j.  ©.  für  bie  83cnu^ung  ber  in  Grbpac^t 
erhaltenen  faiferli^en  $rit)atlänbe- 
reien,  c.  patrimondlis  (1.  7  C.  11,59.  1.2 
C.  11,  66),  fowie  überhaupt  ber  emp^^teu* 
ticarif  c^en  ©runbftücte,  c.  emphyteuticus 
(l.  3  C.  4,  66);  für  ben  ^efij  ftäbtifc^er 
®üter,  c.  eivilvt  (1.  5  C.  11,  70.  1.  6  C. 
7,  39) ;  ber  iä^rlid)c  2:ribut^  c.  annitersariusy 
ber  jübifc^en  ©Qnogogen  (1.  17  C.  1,9); 
c.  rei  privatae,  Abgabe  an  ben  fatf erliefen 
@^at  (1.  3  C.  10,  75),  Qud)  c.  largitional 
titidorum  (tit.  C.  10,  23);  c.  metaUicus^  W>'' 
gobe  für  öergtoerfe  (I.  2  C.  11,  7);  c.  aura- 
rius,  Abgabe  on  ®clb  (l.  10  C.  10,  48),  c. 
frumentarius,  in  betreibe  (tit.  C.  11,  23), 
vestium,  in  Mcibern  für  8olbaten  (1.  1.  2 
C.  12,  39). 

Canonicus,  bie  öeiftung  orbentlic^er 
9(bgaben  betreffenb,  toa^  regelmäßig  p 
entrichten  ift,  5. 1Ö.  canon.  indictionis  tri- 
butum  (1.  4  C.  12,  10);  can.  poisitationes 
(l.  2  C.  12,  61). 

Cantabrarius,  gabncnträgcr  (1.  2  C. 
Tb.  14,  7). 

Cantamen,  ^  e  f  a  n  g :  niagica  cantamina 
(1.  6  C.  Th.  9,  16). 

Cantare,  fingen,  abfingen  ober  ^er« 
fagen  (1.15  §27  D.  47, 10). 


Digitized  by 


Google 


Cantharis  —  Gapitalis. 


57 


Cantharis,  {^antfc^e  fliege  (L  3  §  3 
D.  48,  8). 

Cantharus,  gigur^au«  tocl^cr  SEBoffcr 
Ipringt  (1. 41  §  11  D.  30),  an  einem  ®<)rtng* 
brunnen. 

Canticum,  ©c^mäl^Iicb  (Paul.  V,  4 
§  15.  16). 

Capaoitas,  1)  bie  ^^l^igfeit,  ettoad 
in  fi(^  aufzunehmen,  in  {id^  AU  faffen: 
eapacitati  alicui  parata  vasa  (Paul.  III,  6 
§  86);  (äJeräumigfeit  (1.  2  C.  Th.  13,  9. 
1.  53  C.  Th.  15,  1).  —  2)  bie  gä^igfeit, 
au#  einem  Xeftomcntc  ju  ernjcrben  (1. 
55  §  1  D.  31.  1.  1  pr.  C.  Th.  9,  42.  Ulp. 
XVI  rubr.).  —  3)  gaffungSüermögen, 
einfielet  (1.  1  §  1  C.  1,  17). 

Capax,  1)  öberl^au^t  fä^ig  ^u  tUoai, 
j.  ©.  auditus  capaces  muti  (1.  67  §  3  D.  36, 
1);  fluvii  cap.  naves  (1.  1  §  12  D.  14,  1); 
inSbcf.  ttnrb  c3  üon  bet  Sfäl^igfeit,  einen  be* 
ftimmten  ®  iHen  au  faffen,  gebraucht,  j.  ©. 
capax  consüii  (1.  8  §  1  D.  29.  2),  doli, 
culpae  (1.  23  D.  47,  2),  iniuriae  CfaciendaeJ, 
furandi  (1.  5  §  2  B.  9,  2.  1.  111  pr.  D. 
50,  17).  — 2)  fällig,  titoa^  ju  erwerben 
ober  in  @nH)fang  ju  ne]^men,  j.  ©.  cap. 
obUgationis,  solutionis,  fällig,  einSforberungS* 
rec^t  §u  ertocrben,  SaMung  onjunel^mcn  (1. 12 
D.  45,  3.  1.  98  §  7  D.  46,  3).  -  3)  in^bef. 
fö^ig,  aud  einem Xeftomentc  cthJoSju 
erto erben  (1.  29  D.  34,  3.  1.  10  C.  6,  23); 
portionis  capax  (1.  8  C.  6,  59) ;  nullius  cap. 
a.  81  D.  28,  5). 

Capere,  1)  in  fein  Vermögen  auf* 
nehmen,  ertuerben  (1.  71  pr.  D.  50,  16: 
,capere  cum  effedu  accipitur  —  ideoque 
non  videtur  quis  capere,  quod  erit  resti- 
tuturus".  1. 51  D.  50, 17:  non  videtur  cepisse, 
qu  i  per  exceptionera  a  petitione  removetur 
(1. 13eod.) ;  cepisse  quis  mtellcgitur,  quamvis 
cdii  adquisiit  (1.140  D.50, 16);  in«bef.  tuirb  e« 
gcbrau(|t:  a)  oom  (Erwerbe  be«  (gigentl^umli 
burc^  @rf  iftung,  j.  ©.  per  longum  tempus, 
longo,  ampliore  tempore,  per  longam,  diu- 
Ünam  possessionem,  possidendo  rem  8.  do- 
mimum  cap,  (1.  5  pr.  1.  12.  1.  15  §  16.  26. 
D.  39,  2.  1.  3  §  3.  23  1.  26.  36.  B.  41,  2. 
1. 10  §  1.  1.  21.  23  pr.  B.  41,  3);  usu  cap. 
(1.  28  eod.  I.  2  §  6  B.  41,  4);  beider  capu^, 
erfi^ung  0-48  §  1  B.  41,  1.  1.  4  §  1 
D.  41,  4);  b)  toom  ©rtoerbe  oug  einem 
Xeftamcnte,  j.  ©.  cap.  hereditatem  (1.63 
pr.  D.  28,  5.  1.  12  §  1  B.  37,  1),  kgatum 
(L  24  §  12  B.  40,  5);  (ex  testam.)  cap. 
posse,  cap.  prohiberi  legibus  (Gai.  11,  111. 
286.  ülp.  XXII,  3  1.  11  B.  28,  6.  1.  128 
B.  30.  1.  10  §  1  B.  84,  9);  usque  ad  cer- 
tum  modum  cap.  posse  (1.  27  B.  22,  8) ;  so- 
\xdum,  totum  cap.  (non)  posse,  solidi  capi- 
endi  ius  (ülp.  XVII,  1.  1.  73.  79  §3  B.  28, 


5.  l.  55  §  1  B.  31);  partem  cap.  (1.  42  eod.); 
ius  capiendi  (1.  2  §  2  B.  49,  14);  non  capi- 
ens,  ertoerbSunfäl^ig  (1.46  B.  5,3.  1.43 
§  3  B.  28,  6.  1.  59  §  1  B.85,  2);  nihil 
ex  testam.  videtur  capere,  qui  tantum  ero- 
gat,  quantum  accipit  (1.  122  §  2  B.  30); 
c)  t)on  icbem  bur(^  einen  3^  o  b  c  3  f  a  U  beran» 
labten,  barauf  fic^  grtinbenben  ©rmerb:  mortis 
causa  capere,  m.  c.  capio  (1. 31  pr.  B.  39,  6: 
„m.  c.  capitur,  cum  propter  mortem  ali- 
cuius  capusndi  occasio  öbvenit,  exceptis  his 
capiendi  figuris  quae  proprio  nomine  ap- 
pellantur.'»  1.  8  18  pr.  §  3.  1.  21.  22.  31  §  2. 
1. 35  pr.  36  eod.  —  2)  über^oupt  ergreifen, 
nehmen,  empfangen,  j.  S3.  cap.  donum 
(1.  18  B.  1,  18),  dignitatem  (1.  6  pr.  B.  50, 
4),  WMwerrtcivilia  (1.  18  B.  50,  16),  fructus 
(1.  31.  203  eod.  1.  2  B.  22,  1),  alimenta 
(1.  4.  11  B.  34,  1),  vectigal  (1.  17  §  1  B. 
50,  16),  initium,  31nfang  nel^men,  statum 
erentus,  (grfolg  |aben  (1.  201  B.  50,  17), 
interpretationem,  erflärt  merben  (1.  168  §  1 
eod.)  —  3)  megnel^men,  in  Befc^lag 
nel^men:  cap.  Ifona  alicuius  (1. 5  C.  10, 1); 
pignus,  rem  pignori  s.  pignoris  iure  cap.  (1. 
15  §  2.  4.  7  B.  42,  1);  capio  (pignoris),  «b=» 
pfänbung  (Gai.  IV,  26.  28.  1.  15  §  4  B. 
42,  1.  1.  2  C.  10,  21.  1.  2  C.  Th.  11,  9). 
—  4)  einnehmen,  befe^en:  loca  ab  ho- 
stibus  capta  (1.  86  B.  11,  7).  —  5)  fan^- 
gen,  j.  ^.  ah  Iwstibus  capi  (1.  4  §  3  B.  1, 
5);  cap.  animalia  (1.  1  §  1.  1.  3  B.  41,  1). 
aquam,  SBaffer  auffangen  (1.  19  B.  8,  2); 
amore  capi  (1.  2  §  24  B.  1,  2).  —  6)  be* 
trügen,  hintergehen  (1.  3  §  4.  1.  9  §  2. 
1.  11  §  2—4  B.  4,  4.  1.  116  §  1  B.  50, 
17).  —  7)  berauben,  j.  99.  lumimbus  cap- 
tus  (1.  17  pr.  B.  50,  1);  mente  captus  (l. 
17  B.  28,  1).  —  8)  faffen:  certam  men- 
suram  cap.  (1.  6  §  4  B.  19,  1);  aud^  Dom 
aeiftigen  Söffwng^bermögcn  unb  ber  9®itteng* 
fä^igfeit  gebraucht;  cap.  intellectum  (1.  1 
§  3  B.  41,  2),  dolum  (1.  15  B.  40,  12).  — 
9)  annel^men,  julaffen,  j.  ^.  res  capit 
restitutionem  (1.  9  §  4  B.  4,  4). 

Capessere,  erlongen,  crmerben  (I.  1 
C.  8,  57.   1.  2  C.  10,  33). 

Capillus,  ;paar  (1.  39  B.  47,  10). 

Capio  f.  capere. 

Capistrum,  ^^alftcr  (1. 1  §  5  B.  16,  3). 

Capital  =  crimen  capitale,  ein  mit 
Xobcgftrafc  bebrol^teS  SBerbrei^cn  (l.  6  §  6  B. 
49,  16). 

Capitalis,  1)  ben  ^erluft  he^  caput  einer 
$erfon,  b.  ^.  be^  Sebend,  ber  ^xcitiext 
ober  Sibität,  betreff enb  (cf.  caput  s.  4), 
§.  ©.  res  cap.  (1.  2  pr.  B.  48,  19:  „rei 
cap.  damnatum  sie  accipere  debemus,  ex 
qua  causa  damnato  vel  mors,  vel  etiam 
civitatis  amissio  vel  servitus  contingit.**  (1.  4 


Digitized  by 


Google 


58 


Capitatio — Caput. 


pr.  D.  2,  11.  1.  13  D.  37,  1);  publica  tu- 
dicia  cap.  (1.  2  D.  48,  1:  ,yCapit.  sunt,  ex 
quibus  poena  mors  aut  exilium  est,  h.  e.^ 
aquae  et  ignis  interdictio:  per  has  enim 
poenas  eximitur  caput  de  civitate  —  non 
capit  sunt,  ex  quibus  pecuniaria  aut  in 
corpus  aliqua  coercitio  poena  est");  cap. 
fraudem  admittere  est  tale  aliquid  delin- 
quere,  propter  quod  capite  puniendus  sit 
(1.  23  §  2  D.  21,  1);  crimen,  maleficium 
cap.  a.  1  §  6  D.  3,  1.  1.  18  §  2  D.  48,  16. 
1.  8  pr.  D.  48,  18);  cap.  accusatio  (1.  1 
8  13  D.  48,  16),  quaestio  (1.  6  C.  9,  41), 
actio  (L  5  D.  2,  9),  causa  (1.  103  D.  50,  16), 
coercitio  (1.  200  eod.),  poena  (1.  27  §  2. 
1.  28  D.  48,  19),  sententia  0-  22  §  1  D.  32); 
supplicium  cap.  (1.  30  G.  7,  62);  capitaliter 
vindicari,  expiari,  mit  bcm  2obc  bcftraft 
»erben  (1.  1  C.  12,  45.  1.  1  C.  Th.  3, 14); 
capital.  facere=.  crimen  capitale  admittere 
(1.  6  C.  Th.  9,  21).  —  2)  töbtlic^,  j.  Ö. 
cap.  inimicitiae  (1.  8  §  3.  1.  14  D.  3,  3), 
mtnae  (1.  7  C.  2, 19).  —  3)  bic  Äopffteucr 
betreff enb:  cap.  illatio  (1.  23  pr.  C.  11, 48). 

Capitatio,  1)  Äboobe,  ©teuer  unb 
AlDor  a)  Äopffteuer,  Äopfgelb  (1.  18  §  29 
D.  50,  4.  tit.  0.  11,  49.  1.  1  C.  11,  55). 
au(&  cap.  humana  (1.  1  C.  11,  52),  im  ©e* 
genfal  ^ur  cap.  animalium,  ^ie^fteuer.  b) 
Orunbfteuer  (1.  9  C.  4,  49.  1.  9  C.  11, 
48.  1.  2  C.  11,  66).  —  2)  gouragc,  8la. 
tion  (tit.  C.  1,  52). 

Capitium,  öruftIo|,  SRieber  (1- 23  § 
2  D.  34,  2). 

Capitolinum,  %tmptl  3upiter'8  auf  bem 
%avpcfi\ditn  ^ügel,  toeld^er  bal^er  cUvus  Ca- 
pitolinus  genonnt  nnrb  (1.  52  §  2  D.  9,  2. 

I.  7  pr.  1.  29  D.  35,  1). 
Capitularia  funotio,  bie  SerpfUc^« 

tung  jur  ©tellung  öon  9flccruten,  ober 
bed  £odfaufgeIbed,  tuelc^e  feit  (Sonftontin  ge^ 
loiffen  öcamtcn  unb  ®runbbcfi6cm  oblag 
(1. 14  C.  Th.  11. 16);  capitularii,  bie  (gin* 
f orberer  bcr  9ftecruten  rcjp.  ber  Slccruten* 
gelber  0-  2  C.  12,  28). 

Capitulensis,  Qürger  ber  (Volonte  Aelia 
Capitolina  in  ^aläftina  (1.  1  §  6.  1.  8  §  7 
D.  50,  15). 

Capitulum,  1)  «bfc^nitt,  (£a|)itel, 
j.  ».  ber  lex  Aquilia  (1.  30  §  3  D.  9,  2) ; 
über^upt  ©a|,  ^unlt,  5.  8.  einer  Btipu^ 
lation  (1.  9  §  3  D.  34,  5);  ©treitpunft 
(1.  12  §  1  C.  4,  1).  —  2)  =  capitularia 
functio  (1.  12  C.  10,  48.  1.  15.   18  C.  Th. 

II,  16). 

Capitus  =  capitatio  s.  2.  (1.  1  §  21. 
1.  2  §  19.  23  C.  1,  27.  1.  1  C.  1,  52). 

Cappadooia,  ^rotnnj  in  ^leinafien  (1.  35 
§  1  D.  32.  1.  10  C.  8,  10). 


Capra,  3iege  (1.  2  §  2  D.  9,  2);  ca- 
prinus,  öon  3*^9^"-  '«*"*  <^pr-  (1-  70  §  9 
D.  32);  pelles  capr.  (1.  25  §  8  D.  34,  2). 

Capsa,  1)  gfutteral,  Äa|)(el  (1.  3  §  2 
D.  33,  10).  —  2)  (ötabt  in  «frifa  (1.  2  §  1 

C.  1,  27). 

Capsarius,  1)  einer,  ber  in  ben  35(lbern 
bie  Kleiber  in  ^ertöal^rung  nimmt  (1-  3 
§  5  D.  1,  15).  —  2)  ein  ©claö,  ber  ben 
^inbern,  menn  pe  jur  ©c^ule  gingen,  bie 
öüc^er  nachtrug  (1.  13  D.  40,  2).  —  3) 
gutteralarbeiter  fl.  7  D.  50,  6). 

Capsella,  haften  (I.  12  §  1  D.  33,  7). 

Captare,  1)  nac^  ettood  l^afc^n,  auf  un« 
erlaubte  3Bci(e  etttw«  ^u  erreichen,  ju  ge* 
»innen  trachten,  lauern,  j.  Ä.  capt 
lucrmi  (1.  13  D.  27,  9),  hereditatem  (\.  1  pr. 

D.  29,  6),  impunitatem  fl.  1  §  26  D.  48. 
18),  mortem  alicuius  (1.  11  C.  2,  4);  ju 
feinem  ^ortl^eil  benu^en:  capt.  neces- 
sitates  aliquorum  (1.  2  C.  4,  47).  —  2)  verha 
captare,  bie  SBorte  brürfen  refp.  ben  ©inn 
öerbrel^en  (1.  19  D.  10,  4). 

Captatoriae  institutiones,  scripturae, 
le^tmiQige  3u»enbungen,  »eld^e  unter  ber 
©ebingung  gefc^e^n,  baß  ber  ^onorirtc 
ben  ieftator  ober  au(^  eine  britte 
$erfon  ebenfalls  in  feinem  ieftament 
^onorire  (1.  71.  72.  82  pr.  D.  28,  5  1.  64 
D.  30). 

Captio,  1)  «erf  dnglit^feit  (1.  14  D.  22. 
3.  1.  39  pr.  D.  34,  2).  —  2)  Xftuft^ung, 
Hintergehung,  ©ctrug  (1.  1  pr.  D.  4,  4. 
1.  34  D.  19,  1);  fottJie  ber  baburt^  l^erbei* 
geführte  ^ermögenönac^t^eil  (1.  1  D.  4, 
1);  überl^aupt  ^Beeinträchtigung,  ®ef ol^r* 
bung,  ©c^aben,  »erluft  (1.  43  D.  9,  2. 
1.  5  §  2  D.  9,  3.  1.  22  §  11  D.  17,  1.  1. 
200  D.  50.  17).  —  3)  captionem  dirigere  in 
aliam  personam,  Dom  Xeftator  gefagt,  ber 
Sfcmanben  unter  ber  ^ebingung  ^oiwrirt,  bag 
biefer  in  feinem  Xeftament  eine  be- 
ftimmte  britte  $erfon  j^onorirc  (1.  72 
§  1  D.  28,  5).  —  4)  pifjnoris  captio  ■—  capio 
(Gai.  IV,  12,  29). 

Captiosus,  öerf  ängli(^,  ®ef  al^r,  ©c^a* 
ben  bringenb  (1.  5  I).  2,  15  1.  7  §  1  D. 
18,  5.  1.  6  §  10  D.  42,  8). 

Captivare,  unterjochen  (1.  1  §  1  C. 
1,  27). 

Captivitas.  Ärieg^gefangcnfc^aft; 
copüVMÄ,  Kriegsgefangener  (tit.D. 49, 15). 

Captus  (Sahst,),  »ag  gefangen  »irb, 
ber  Sang,  5.  ©.  captum  piscium  emere 
(1.  8  §  1  D.  18,  1). 

Capua.  ^auptftabt  ^m|)aniend  (1.  2  §  2. 
3.  1.  8.  10  D.  13,  4). 

Caput,  1)  Kopf,  ^au|)t,  a)  im  natite' 
liefen  ©inn,  j.  9.  capitis  amputatio,  (Snt» 
l^auptung  (1.  28  pr.  D.  48,  19);  b)  tro* 


Digitized  by 


Google 


Carbasum — Carbo. 


59 


W4/  i-  ^-  WiJffe  i>tc  (Srbei&cinfctung  caput 
et  futidiimetUiwi  iotius  testamenti  genannt, 
urfprünglic^.  Weil  fie  bic  erfte  ©teile  im 
leftamente  einnehmen  mußte  (Gai.  II,  229), 
ipäter,  »eil  bic  Oültigfeit  beS  Xeftamcnt« 
üon  ber  ©iiltigfeit  ber  (5rbegeinfe|ung  ab* 
^öngt  (§  34  1.  2,  20);  capita  officii  »erben 
bie  6rften,  SSorne^mftcn  beS  @Jeri(^t^* 
biencr^onafö  genannt  =  primates  offi- 
ciorum  (l.  2  C.  12,  19.  cf.  1.  3  C.  1,  48); 
ouc^  bebeutet  cS  ^au|)tftabt  (I.  7  pr.  D. 
1,  16).  —  2)  topf,  einzelne  $et(on  im 
^en(a^  mehrerer  ^ufammen^enommen,  5.^. 
in  capita  hereditatem  dividere,  fo  öiele 
glcid^  (grbt^cile  moc^en,  aU  einjelne  ^erfonen 
concurriren,  im  @egenfa|  öon  div.  in  stirpes 
(§  6.  16  I.  3,  1.  §  4  1.  3,  2);  auc^  bejeic^- 
nct  e^  einen  einzelnen  ©claöen  (1.  34 
§  1  D.  21,  1.  1.  72  D.  21,  2.  1.  34  pr.  D. 
31),  ober  ein  einjelne^  «Stürf  SSieg  (1.  1 
§  3.  1.  3  D.  6,  1.  L  68  §  2.  1.  70  §  1  D. 
7,  1).  —  3)  über^upt  $erfon,  Wttn\ä), 
unb  jtoar  a)  bie  $er{on  eine^  freien  ^en^« 
\fyn,  liberum  caput  (1.  1  pr.  D.  26,  1:  ,tu- 
tela  est  —  via  ac  potestas  in  capite  libero^', 
(1.  2  §  2  D.  14,  2);  cum  capite  fortunaa 
qaoque  suas  in  familiam  et  domum  alienam 
transferre  1.  11  §  2  D.  37,  11);  caput  ext- 
»Uur  de  civitate  (1.  2  D.  48,  1);  obligatio 
ämbulat  cum  capite  ({.  ambulare  s.  2);  in 
Caput  alicuius  torqueri,  interrogari,  quae- 
^ionem  haben  (I.  1  §  11— 14.  1.  2.  3.  10 
§  2  P.  48,  18),  testimonium  dicere  (1.  14 
§  5  D.  38,  2);  tributum  cajnti^ty  $erfonen» 
ober  topffteuer  (1.  3.  8  §  7  D.  50,  15), 
exactores  pecuniae  pro  capitibus  (1.  18  §  8 
D.  50,  4);  b)  ba«  9["^iöi^wiiw,  üon  ©claten 
unb  liieren  gebrou^t,  sert'ile  taput  (1.  3  §  1 
D.  4,  5:  ,8erv.  cap.  nullum  ius  habet"); 
pro  capite  servi  dare  aliquid  ^eißt  e^  in  S3e* 
jug  auf  bad,  tua^  5.  i3.  für  bie  ^iel^ung 
ob«  jum  3*üwf  ber  greilaffung  eine3  ©claöen 
gcfleben  imrb  (1.  50  §  3  D.  15,  1. 1.  28  §  1  D. 
24, 1.  1.  16  pr.  D.  33,  8);  auf  ©claben  unb 
X^iere  beue^t  fi(^  bie  S^ed^tdreael:  noxa  (s. 
actio  noxsdis)  caput  sequitur  (1.  2  pr.  D.  2, 
9.  l.  1  §  12  D.  9,  1.  1.  20  D.  9,  4.  1.  21 
8  1  D.  13,  6.  1.  1  §  18  D.  16,  3.  1.  1  §  2 
D.  47,  1.  1.  18.  41  §  2  D.  47,  2).  -  4) 
8eben,5rei^eitunb(5iöitdt  einer  ^ßerfon, 
^  9.  iudidum  capitis  im  ^egenfa^  oon 
lad.  pecuniae  (L  7  pr.  D.  48,  11);  capitis 
oMUBotio  ,cuiu8  poena  mors  aut  exiuum 
«^et*  (1.  10  D.  37,  14);  capitis  accusari, 
posiulari,  reum  fieri,  eineS  ©apitalocrbre* 
i^ä  angcflagt  »erben  (1.  4  §  1  D.  2,  11, 1. 33 
H  D.  40,  5.  1.  53  D.  46,  1);  inSbef.  bo« 
Beben  einer  ^erfon,  j.  ©.  in  caput  animad- 
^tritTty  capitis  animadversio ,  Qittoalt  übet 
Beben  unb  Xob  (1.  2  §  16.  18  D.  1,  2); 


poena  capitis,  Xobes^ftrafe;  capite puniri, 
pUcti,  luere  (1.  16  §  4. 1.  28  §  1.  1.  38  §  11. 
12.  D.  48,  19);  capitis  famaeve  jpericuZum 
(1.  36  pr.  D.  40,  5);  capitis  crimine  daui- 
natus  (1.  1  C,  9,  49).  —  5)  ber  bürgerlid^c 
Slec^t^auftanb,  bie  bürgerliche  Sle^t^o 
fö^igfeit  einer  ^crfon:  servus  nullum  Ca- 
put habet  (§  4  I.  1,  16);  capite  minui,  de- 
minui  eine  Slenberung  biefeS  Suftanbe^,  indbef. 
eine  ©d^mälerung  ber  9le(^tSfä^igfeit 
erleiben,  capitis  minutio,  deminutio  (tit.  I. 
cit.  D.  4,  5.  —  ,cap.  minutio  est  Status 
permutatio^^  (1.  1  D.  cit.);  unb  jWar  toirb 
unterfc^ieben  cap.  dem.  maxima  s.  magna, 
ber  SJerluft  ber  grei^eit,  aU  ber  ®runb» 
bebingung  aller  ffied^t^^&\^\Qldi,media8.minor, 
ber  IBerluft  ber  (S:it)ität,  aU  ber  ^ebin«* 
gung  bürgerlicher  9iec^tdfä]^igleit,  unb  minima, 
Serluft  ber  bi^l^erigen  familia  (§  1—3 
1.  cit.  1.  HD.  cit.:  ,tria  sunt,  quae  habe- 
mus,  libertatem  civitatem  familiam,  igitur 
cum  omnia  haec  amittimus,  maximam  esse 
c.  d.:  cum  vero  amittimus  civitatem,  liber- 
tatem retinemus,  mediam  esse  c.  d. :  cum  et 
libertas  et  civitas  retinetur,  familia  tantum 
mutatur,  minimam  esse  c.  d.  constat/  cf. 
1.  5  §  2.  1  6  eod.  ,cap.  enim  minutio  ^sc. 
minima)  priyata  hommis  et  familiae  ems 
iura,  non  civitatis  amittit.*  (1.  5  §  3  D.  50, 
13);  ba9  in^bef.  auc^  bie  (Smanci^ation 
al^  cap.  deminutio  bejeic^net  toirb  (§  3  I.  cit.), 
erllört  fic^  aud  ber  alten  t^form  ber  @manci^., 
tuonac^  ber  filiusfam.,  e^e  er  bon  ber  bater» 
liefen  bemalt  frei  nmrbe,  m  ben  ber  ©ctauerei 
ö^nlic^en  B^^f^^  ^^^  mancipium  lam  (Gai. 
I,  132  ff.).  —  6)  Urfprung,  Stnfang, 
Öuelle:  Caput  aqua^  illud  est,  unde  aqua 
nascitur,  ubi  primum  emerf^t  (1.  1  §  8  D. 
43,  20);  aquam  ducere  ex  s,  a  capite  (1.  1 
§  39  eod.  1.  9  D.  8, 3. 1.  16  D.  8, 6),  a  camte, 
öon  «nfang  an  (1. 10  §  2  D.  2, 13. 1. 18  §  1 
D.  3,  5).  —  7)  Steuerkufe,  b.  %  ein  (£om* 
plej  uon  ©runbftüden,  öon  »eldften  jufammen 
ein  beftimmte«  (äJrunbfteuerquantum  ju  ent- 
richten ift  (1.  2  C.  10,  25.  1.  1  C.  12,  23. 
1.  2  C.  12,  37).  —  8)  topffteucr  (1.   10 

C.  11,  48).  —  9)  =  capüus  (1.  6  C.  12,  37). 
—  10)  =  capitulum,  j.  53.  «apitel,  «b* 
fc^nitt  eined  O^efefted  (1.  2  pr.  1.  27  §  4.  5 

D.  9,  2),  eine«  @bict«  (1.  2  §  1  D.  4,  6.  1. 
3  D.  37,  8),  eine«  faiferl.  ?Refcri^)t«  (1.  1  D- 
48,  22),  faiferlid^er  aRanbate  (1.  27  §  2  D. 
48,  19);  ©a|,  ©teile  in  einem  Xeftament 
fl.  13  D.  5,  2.  1.  40  §  2  D.  29,  1.  1.  34 
§  6  D.  31);  $unft,  X^eil  einer  ©enten* 
(1.  39  §  1  D.  4,  4). 

Carbasum,  eine  fel^r  feine  9(rt  t^flad^«; 
carbasea  vela,  barou3  gefertigte  2:ücfier  (L  16 
§  7  D.  39,  4). 

Capbo,  Äo^Ie  (1.   167  D.  50,  16). 


Digitized  by 


Google 


60 


Carbonianum  Edictura  —  Castrare. 


Carbonianum  Edictum,  ein  prätortf(^c3 
©biet,  loonod^  in  bcm  %afl,  wenn  einem  un* 
münbigen  ^nbe  be^  ©tblafferS  bie  ^inb^ 
fd^aft,  burd^  toelc^e  fein  ©rbred^t  be^ 
bingt  ift,  beftrittcn  toirb,  bie  ©ntfcl^eibung 
bie|e^  ©treit«  big  jum  Eintritt  ber  ^u* 
bertat  oufgefc^oben,  bem  ^"inbe  aber  bis 
ba^inbet  ^e{t^  b ed 92 ad^IoffeS  eingeräumt 
»erben  jott  (tit.  D.  37,  10.  C.  6,  17);  bo^er 
bon.  2)os8essio  Carboniana  (1.  3  §  4.  5. 
13—16  D.  cit.)  Quc^  Carboniana  fd^Iet^t* 
ttJeg  (1.  2  §  12  D.  38,  17);  bon.  possessor 
Carl).  (1.  3  §  13  cit);  decretum  Carb.,  bo« 
beeret,  bnrd^  toelc^ed  bie  bon.  poss.  ert^eilt 
Wirb  (1.  7  pr.  §  4—7  ood.). 

Carcer,  Oeföngniß,  Rerfer  (1.  1.  3. 
8.  10.  13  D.  48,  3.  1.  2  C.  10,  19);  car- 
ceralis,  berouf  be^üglid^,  gefänglich, 
j.  93.  custodia  carc.  (1.  16  C.  12,  1). 

Cardamomum ,  ein  gewürj^afteS  ;&oIj 
(l.  16  §  7  D.  39,  4). 

Carere,  1)  frei  fein  bon  etwas,  5.  ©. 
oneribm  (1.  50  §  2  D.  30),  framle  (1.  36 
pr.  D.  40,  5),  crimine  (1.  14  §  3  D.  4,  2).  = 
2)  entbehren,  nid^t  ^aben^nid^tbcfi^cn, 
5.  ».  intellectu  (1.  14  D.  1,  18).  —  3)  ö er- 
luftig ge^en,  toerliereu,  j.  93.  dominio 
(1.  43  D.  9,  4),  /c/yafo  0-  1  B.  34,  9),  bonis 
(1.  3  8  3  D.  48,  21),  re  sua  (1.  50  D.  19,  1). 

Careum,  Kümmel  (1.  5  §  1  D.  33,  9). 

Carioa,  geige  ouS  Marien,  über^au^Jt 
trodenc  geige  (1.  16  §  1  D.  33.  6). 

Carina,  ©c^iffSfiel  (1.  61  D.  6,  1: 
wproprietas  totius  navis  carinae  causam 
sequitur."  (l.  24  §  4  D.  30). 

Caritas,  1)  2:|euerung  (1.  63  §  2  D. 
35,  2).  —  2)  guneigung,3freunb|c^aft, 
itliehe  (1.  15  D.  ^5,  2.  1.  59  §  1  D.  28,  5. 
1.  50  §  3  D.  30). 

Carmen,  ©ebid^t:  c.  famosum,  @^mä]^* 
gebiegt  (1.  21  pr.  D.  22,  5). 

Caro,  gieifd^  (1.  30  D.  7,  4.  1.  14  §  2 
D.  13,  1);  cura  carniSy  ut  iusto  pretio 
praebeatur  (l-  1  §  H  D.  1,  12). 

Carpasum,  eine  ^flanje,  mit  nar!o* 
tijt^em  @afte  (1.  16  §  7  D.  39,  4). 

Carpathius  (Carpatius),  ©arpatftoS, 
eine  3nfel  im  ägäijd^cn  SReer,  betreffen  b; 
classis  Carp.  (1.  4  C.  11,  2). 

Carpentarius,  3Bogner,  Stellmacher 
(1.  7  D.  50,  6),  carpcntum,  93agage=»  ober 
^oft-tBagen. 

Carptlm,  einjeln,  nac^  unb  nad^  (1. 
30  C.  Th.  8,  5. 

Carruca,  ein  bequem  eingerichteter  9lteife= 
wagen,  Ä^utfc^e  (1.  17  §  4  D.  13,  6); 
carrncarius,  einen  Jold^en  9Bagen  betreffend, 
baju  geprig:  mulae  carr.  (1.  38  §  8  D.  21, 
1)  als  Subst.  tutfd^er  (1.  13  pr.  D.  19,  2). 


Carrucha  (1.  13  D.  34   2)  f.  cnrrum. 

Carrulus,  Äorren  (1.  52  §  15  D.  17,  2). 

Carthago,  6tabt  in  «frica  (1.  8  §  11  D. 
50,  15);  Carthaginiensis,  biefelbe  betreff enb, 
©nttJO^ner  berfelben  (1.  5  §  3  B.  49,  15). 

Cartilius,  ein  Surift,  Weld^en  ^roculusf 
in  1.  70  D.  28,  5  crnjö^nt. 

Carus,  treuer:  a)  in  99e5ug  auf  bcn 
(SeIb|)reiS:  annonam  cariorem  f acere  (1.  2 
pr.  D.  48, 12);  caro  (sc.  pretio)  vendere  (1.  13 
§  3  D.  19,  1);  b)  bem^erjen  treuer,  ge* 
liebt  (1.  5  D.  34,  1.  1.  1  §  8  D.  48,  18), 

Caaa,  §ütte,  igäu^d^tn  (1.  5  §  1  D.  1, 
8. 1.  20  pr.  D.  8,  5).  Casanu^,  Selbbauer, 
ber  in  einer  -t^ütte  Wo^nt  j(l.  7  C.  9,  49). 

Cascellius  (AulusJ,  SJwnft  ou^  ber  legten 
Seit  ber  gflepublif  (1.  2  §  45  D.  1,  2);  Cas- 
celUanuvi  iudicium^  eine  nac^  il^m  benannte 
Älage  (Gai.  IV,  166.  169). 

Caseaxia  tabema,  93ontique  pr  93  e» 
reitung  öon  täfe  (1.  8  §  5  B.  8,  5). 

Casitare,  ^erobfallen,  t)on  ^roufenge^ 
fagt  (1.  20  §  3.  4  D.  8,  2). 

Cassandrensis,  ©inwo^ner  bon  (Saffan* 
breo  in  9Wacebonien  (1.  8  §  8  D.  50,  15). 

Cassare,  aufgeben,  ungiltig  machen 
(1.  3  pr.  C.  Th.  14,  4);  superior  lex  cassata 
(1.  14  C.  4,  38);  cassata  inribus  (=  eva- 
cuata)  jio^ita  (Consult.  c.  9). 

Cassia  turiana,  ein  getoürj^afte^S  ^olj 
(1,  16  §  7  D.  39,  4). 

Cassiani  f.  Cassiiis. 

Cassianus  furor,  bie  @m))örung  beö 
?lbibiu3  (Saffiu^  gegen  ben  Äaifer  3»arc 
«urel  (1.  7  C.  9,  8). 

Cassiopa,  :g)afenftabt  ouf  ©orc^ra  im 
ionijrfien  9Kcer  (l.  1  §  12  D.  14,  1). 

Cassis,  i&elm  (l.  1  C.  Th.  10,  22). 

C.  Cassius  liOnginus  f.  Gains  Cassius 
Longinus. 

Cassus,  leer,  ungiltig:  c.  honory  c. 
imagines  dignitatum  (I.  57.  74  §  4  C.  Th.  12, 
1);  cassum  atque  imttile  (1.  5  pr.  C.  1,  14). 

Castellanus  f.  casieUum  s.  2. 

Castellum,  1)  Safferbe^älter,  93of- 
fin,  au?  Welchem  baö  9Boffer  burc^  9lö^en 
geicitei  Würbe  (1.  2  B.  8,  4  1.  1  §  38—41 
B.  43,  20).  —  2)  geftung  (1.  2  §  14  C.  1, 
27);  bal^er  castellanus  miks,  geftungi?> 
folbat  (1.  2  C.  11,  60). 

Castlgare,  förperlic^  jürfitigen; 
castiqnatio,  för|)erlid&e  güd^tigung  (1.3 
8  1  b.  1,  15.  1.  1.  7  B.  48,  19.1.3  §  1.5. 
1.  13  §  4  D.  49,  16). 

Castimonia=  castitas  (1, 1  C.  Th.  9,  25). 

Castitas,  3"^*/  Äcufc^^eit  (pr.  I.  1, 
22.  1.  un.  C.  9,  10). 

Castrare,  berfcgneiben,  coftriren  1.3 
§  4.  1.  4  §  2  1.  6.  11  pr.  B.  48,  8);  castra- 
im  =  eimuchus  (1.  2  §  1  B.  1,  7.  1.  39 


Digitized  by 


Google 


Castrensiani — Gas  us. 


61 


§  1  D.  23,  3.  1.  14  §  1  D.  40,  2);  castratio, 
«crft^ncibung  (l.  38  §  7  D.  21,  1). 

Castrensiani,  1)  bte  unter  bem  Castren- 
»vt  saeri  Palatii  fte^enbe  ^ofbiencrft^oft 
(tit.  D.  12,  25).  —  2)  bie  im  Sclblagcr 
fle^enben  ©olboten. 

Castrensis  (sacri  PalatiiJ,  toiferl.  $au8  * 
^ofmcifter,  ^ofintcnbant  (1.  1.  2.  C.  12, 
25.  1.  3  pr.  C.  Th.  6,  35.  I.  38  C.  Th.  12,  1). 

Castrensis  (adi.),  1)  auf  ba^  Säger,  ben 
firieg^bienft  {i^  bejiel)enb:  pecuHum 
ciwtr.,  bo^  militärifd^c  ©onberaut  einc^ 
filiusfam.,  umfaßt  Meg,  toad  berfclbe  öer* 
möge  feiner  (i^igenfd^aft  al^  Solbat  (aud 
^eranlaffung  bed  ^rieg^bienfteS)  er« 
ttnrbt,  unb  toa^  er  fid^  mit  bem  fo  (Srtoor« 
benen  toeiterbin  anfc^afft  (tit.  D.  49,  17.  C. 
12,  36.  —  ,,Peculio  castr.  cedunt  res  mo- 
biles, quae  eunti  in  militiam  a  patre  vel 
matte  aliisve  propinquis  vel  amicis  donatae 
sunt,  item  quae  in  castris  per  occasionem 
militiae  quaeruntur*  1.  1  C.  cit.  cf.  1.  11 
D.  cit.  1.  3  §  4  D.  24,  1);  cbenfo  bona  castr. 
(1. 10.  19  §  2  D.  cit.),  oud^  res  castr.  (L  32 
D.  29,  1.  1.  4  §  1  D.  cit);  res  castr.  bebeutet 
aber  aud^  Sachen,  bie  man  im  Sager 
braucht  (l.  3  eod.);  servus  castr.,  ein  jum 
pecul.  castr.  gehöriger  8clat)  (1.9  eod.) ;  credi- 
tor  castr.,  ©laubiger  in  33ejug  auf  t>a^  pec. 
castr.  (1.  7  eod.);  notitia  v.  affectio  castr., 
Sreunbfc^aft,  bie  man  im  gelbe  gefc^loffen  (1. 8 
eod.) ;  ))eculium  quasi  s.  relut  s.  ut  castr.  um* 
foftt  ?ine!?,  toa^  ber  |)an^fo]^n  öermöge  feiner 
(Sigenft^ft  al^  öffentlicher  Beamter,  ^b* 
öocat,  (^eiftlic^er,  ober  burd^  Sc^en tun g 
öom  9iegcnten  ober  ber  9t cg entin  ernjirbt 
(1.  37  §  1  C.  3,  28.  I.  un.  C.  12,  30.  1.  7  0. 1, 
51.  1.  4  C.  2,  7.  1.  7  C.  6,  61.  1.  33  C.  1, 
3).  —  2)  ben  Castrensis  sacri  Pal  betreff 
fenb:  castr.  officium  (1.  7  C.  Th.  6,  35). 

Castridani  =  castrensiani  s.  2  (1.  18 

C.  Th.  7,  1.  1.  14  pr.  C.  12,  35). 
Castrum,    1)   befeftigte   Stabt,   ge^« 

ftung,  Surgfleden,  5.  $.  inquilini  ca- 
strorum  (1.  17  §  7  D.  27,  1);  civitates  et 
castra  orbis  Rom.  (1.  31  C.  6,  23).  —  2)  ca- 
stra,  a)  ÄricgSlagcr  (1.  20  pr.  D.  29,  1. 
1.  3  §  2.  17  D.  49,  16);  b)  Rriegdbienft 
(1.  4  §  2.  1.  18  §  5  D.  49,  17). 

Castus  (adi.);  caste  (adv.),  jüd^tig, 
!eut(^  (Coli.  VI,  4  §  1  1.  un.  C.  11,  46). 

Casualis,  tvai  uom  Sufall  abfängt 
(1.  1  §  7  C.  6,  51). 

Casula,  ^üttc^en  (l.  92  pr.  D.  32). 

Casus,  1)  bad  ^erabfollen  (1.  5  §  6 

D.  9,  3).  —  2)  ber  gfall,  b.  ff,  ber  eintritt 
eine^  gettnffen  ©reigniffe^  ober  ba^  ^oxf)an^ 
bfnjein  gewiffer  Umftänbe,  \>a^  6tattfinbcn 
geteilter  ^orau^feftungen,  j.  ©.  substituere 
aliqueni  in  utrumque  ca^um,  sive  Hlius  heres 


non  exstiterit  (^ulgarfubftitution),  sive  ex- 
stiterit  et  impubes  decesserit  (^upiöarfub* 
ftitution) ;  subst.  in  vulgarem  tantummodo 
casum  (1.  4  D.  28,  6);  stipulari  in  casum 
mortis f  dirortii,  in  omnem  casum  (1.  29  §  1 
D.  23,  4.  1.  37  §  4  D.  32);  stipulationem 
committi  ex  uno  —  ex  alio  cusu  (1.  5  §  2 
D.  46,  7) ;  omnes  casus  comprehendere  (1.10 
D.  1,  3);  casum  ad  ius  aptare  (1.  29  §  7 
D.  28,  2) ;  in  eiusmodi,  in  his  casibus  (l.  37 
eod.  1.  17  §  5  D.  1,  7);  nulh  casu  (1.  27 
D.  39,  6);  in  cum  casum  res  jyervenit,  a 
quo  incipere  non  potest  (1.  16  D.  9,  2. 
1.  85  §  1  D.  50,  17);  casus  ecictionis  (1.  11 
D.  21,  2);  c.  libertatis  implicitus  est  sta- 
tulibero  (1.  6  D.  2,  9) ;  novus  c.  successionis 
(pr.  I.  3,  11);  „non  videtur  perfecte  cuius- 
que  id  esse,  quod  ex  casu  auferri  potest'' 
(1.  139  §  1  D.  50,  17).  -  3)  SuföH,  b.  f). 
a)  ein  ^eignig,  ba^  nid^t  burc^  menfc^Iidfie 
SSBillfür  ^erbeigefü^  Wirb,  j.  ö.  condi<no, 
quae  in  aliquo  casu  consistit,  ^ebingung, 
bereu  ©rfilllung  tom  menfd^lidien  SBitfen  un- 
abhängig ift  (1.  33  §  1  B.  40,  5),  aud^  con- 
dicio  casualis  genannt,  im  (Segenfa^  uon 
potestavia   ober  in   potestate  posita  (1.  6 

C.  6,  27.  1.  1  §  7  C.  6.  51);  b)  in  ber  Se^re 
öom  Xragen  ber  (SJefo^r  unb  bemSd^a«« 
benerfa^  bebeutet  eö  ein  fc^abenbringen* 
be§  (£reigni6,  toddje^  auf  bie  SSerurfa(|ung 
ober  auc^  nur  auf  bie  fc^ulb^afte  Serurfat^ung 
eine^  3)ritten  nic^t  jurücfgefü^rt  werben  fann 
unb  ba^er  bem  junäc^ft  bauon  betroffenen 
einen  ©rfa^anfpruc^  gegen  einen  dritten  regel- 
mäßig (b.  ^.  wenn  ni^t  ein  bitter  auc^  für 
jeben  ober  boc^  für  gcwiffen  casus  ^oftet) 
nic^t  gewährt:  , casus.. a  nullo  praostantur* 
(1.  23  D.  50,  17),  5.  ©.  naufragium,  ruina, 
incendium  vel  alius  similis  casus  (1.  6  §  9 

D.  2, 13);  eos  casus,  quibus  resisti  non  pot- 
est, casus  fortuitos  non  praestare,  im 
ÖJegenf.  öon  dolus  unb  culpa  (1.  18  pr.  D. 
13,  6.  1.  1  §  35  D.  16,  3);  casum  praestare 
debere  (1.  10  D.  3,  5) ;  damyia,  quae  casu 
contigerunt  (1.  41  §  7  D.  40,  5);  casu 
interire  (1.  21  D.  3,  5);  casu  magis  quam 
culjja  fieri  (1.  52  §  4  D.  9,  2);  magis  Crt- 
sihu^,  quam  niandato  imputari  (1.  26  §  6 
D.  17,  1);  maior  casus,  „cui  humana  in- 
firmitas  resistere  non  potesf*  (1.  1  §  4  D. 
44,  7);  „cmu  maiore,  non  vero  neglegen- 
tia"*  (1.  7  pr.  D.  2,  13);  „propter  maiores 
casus  non  teneri  (§  2  I.  3,  14) ;  c)  im  @e« 
biete  be3  ©trafrcd^tö  bebeutet  e«  bie  SSer- 
le^ung  eined  rec^tlic^  gefc^ü^ten  Obwi^,  weld^e 
oon  bem,  ber  fie  herbeigeführt  ^ot, 
nic^t  beabfic^tigt  würbe  (1.  11  §  2  D. 
48,  19:  „Delinquitur  antem  aut  pvoposito 
aut  impetu  aut  cam$.  cum  in  venando  telum 
in  feram  missum  homiuem  interfecit.**  -  - 


Digitized  by 


Google 


62 


Catabolensis — Causa. 


(1.  5  §  2  eod.  1.  1  §  3  D.  48,  8:  „lenien- 
dam  poenam  eius,  qui  in  rixa  casu  magis 
quam  voluntate  homicidium  admisit*  — 
(1.  9  D.  47,  9. 1.  7  §  4  D.  2, 1).  —  4)  überbau;)! 
Unglüd^foH,  Unfall,  Unglüd,  5.  93. 
toito  ^ub^it  unb  ^linb^eit  aU  casus  be« 
}d(^net  (1.  1  §  3.  5  D.  8,  1);  ager  casum 
pctssus  (1.  12  pr.  D.  7,  1);  mtiZti^  cas,  ob- 
noxia  praedia  (1.  11  §  5  D.  4,  4);  adverso 
c.  laborare  (1.  1  pr.  D.  4,  6);  cos.  adversa- 
que  fortuna  (1.  83  §  5  D.  45,  1) ;  cos.  mor- 
tesque  animalium  (1.  23  D.  50,  17) ;  c.  repen- 
tinus, pIööUc^  2:0  b  (1.  3  C.  3,  28).  —  5) 
cas. singidaris^-pluralis,  @ingular,  $Iu* 
ral  (1.  122  D.  50,  16). 

Catabolensis,  fioftfubrmann  (1.  9.  10 
C.  Th.  14,  3). 

Catadromus,  iBaufbal^n,  auföcf|)ann* 
tc3  ©eil  (1.  54  pr.  D.  19.  1). 

Cateohumeni,  bie  3ubcn  unb  Reiben, 
tot\d)t  burc^  Unterricht  im  (S^^iftentbum  uxm 
^mp^am  ber  Xaufe  borbereitet  meroen  (1.  2 
§  1  C.  Th.  16,  7.  Nov.  37). 

Catena,  Äcttc  (1.  245  pr.  D.  50,  16). 

Cathedra  s.  cathedrarium  subsellium. 
«rmfeffel  (Paul.  III,  6  §  56.  I.  5  pr.  D. 
33,  10). 

Cathetus,  ^erpcnbicuIar^-Sinte. 

Catholiciani,  laiferlid^e  ©eamte,  bef. 
in  Äfrifa,  pr  ^l^ebung  öon  8teuem  unb 
«bgoben  (1.  9  §  3  C.  9,  49). 

Catholicua,  ben  reinen  d^riftlid^en 
Glauben  betreffenb,  i^m  jugetl^on, 
rechtgläubig:  Christiani  cath.  (1.  1  §  1 

C.  1,  1) :  cath.  religionw  cultor  (1.  2  §  1 
eod.);  cath.  legis  obaervatores  (1. 1  C.  1,  5); 
cath.  fides  (1.  8  pr.  eod.),  ecclesia  (1.  47  C. 
Th.  16.  5). 

CatlUus,  ber  obere  SKüblftein  (1.  18 
§  5  D.  33.  7). 

Cato  (Marcus),  princeps  Porciae  familiae, 
aU  ©taat^monn,  Äebner  unb  gurift  au«ge* 
jcid^net,  lebte  im  6.  30M.  u.  c.  (1.  2  §  38 

D.  1,  2).  Sk^rfc^einlid^  bon  feinem  <Bol}n, 
ber  me^  ber  3uri«pruben*  lebte,  unb  ber 
»ol^I  auc^  unter  bem  in  Ben  Dig.  citirten 
Cato  (1.  44  pr.  D.  24,  3.  1.  98  §  1  B.  50, 
16)  ju  üerfte^en  ift,  rül^rt  bie  regula  Cato- 
uiana  l^er:  ,quod  si  testamenti  facti  tem- 
pore decessisset  testator,  inutile  foret,  id 
leeatum,  quandocumque  decesserit,  non 
valere«*  (tit.  D.  34,  7. 1.  41  §  2  D.  30J,  oud^ 
sententia  Caton.  genannt  (1.  86  D.  35,  1), 
Quc^  Catoniana  fc^led^tttjeg  (1. 13  pr.  D.  33, 5). 

Caudicarii,  ©d^iffer,  bie  auf  ber  Xibcr 
betreibe  mit  gflößen  tran^portiren  (1.  2  C. 
Th.  14,  3.  1.  9  C.  Th.  14,  4.  1.  1  C.  Th. 
14,  15). 

Caupo,  ®aft«ober  8d^enfttJirt^;  cau- 
pona,(äJaft^of,  öJaft*  ober  (Sc^enlmirtl^* 


f^oft  (1.  1  pr.  §  5  I.  5.  6  D.  4,  9);  cau- 
ponius,  barauf  fic^  bejie^enb,  5.  ^.  ta- 
hema  caup.,  ©d^enflaben  (1.  13  pr.  B.  33, 
7);  instrumentum  caup.,  3*^^^^^^  ^"^ 
©^enftoirtbfc^aft  (1.  17  §  2  eod.);  cauponium 
(Subst.),  ©aftl^au«  (1.  15  pr.  eod.). 

Causa,  1)  ®runb,  Urfac^e,  a)  im  Un- 
gemeinen, iusta  causa,  ein  guter,  genügen« 
ber  Orunb  G-  3  §  11  B.  10,  4.  1  2  §3 
B.  44,  4),  causae,  ex  quibus  in  integrum 
restitui  potest  (1.  51  pr.  B.  3,  3.  1.  3  D.  4. 
1);  c.  ahsentiaey  ex  iusta  c.  abesse  (1.  30  §2 
B.  3,  5.  1.  36  B.  40,  5);  iustae  c.  cur  iudi- 
cium  accipere  nolit  (1.  45  B.  3,  3) ;  iusta  c. 
impeditum  petere  non  posse  (1. 17  §  3  B.  22, 
1) ;  c.  iusti  error is  (§  33  I.  4,  6) ;  iustae  c. 
manumissionis ;  causam  (manumissioniä) 
probate,  adprobare,  recipere  (§  4 — 6  I.  1,  6. 
1.  9  §  1  B.  26,  8. 1.  9.  11.  15  §  2—4.  1.  16. 
25  B.  40,  2) ;  ex  c.  fideicommissi  dare,  prae- 
stare  libertatem,  manumittere  (I.  15.  36  D. 
40,  5) ;  ex  c.  curationis  condemnatii  pupilla 
(1.  29  §  1  B.  4,  4);  in  causa  esse,  fc^ulb  fein 
(1.  15  §  2  B.  1,  7),  perpetua  causa  einet 
©erüitut  (1.  28  B.  8,  2);  b)  «eranlaf- 
fung,  j.  33.  causam  dare  edicto  (L  1  §  5 
b.  3,  1):  c&usam  praestare,  praebere  mortü 
(1.  7  §  6.  1.  51  pr.  B.  9,  2.  I.  4  §  1  1. 15 
pr.  B.  48,  8,  discidii  fl.  11  §  13  B.  38,  5); 
c)  ber  beftimmenbe  (JJrunb  beS  juriftifc^n 
^Öen3  bei  SermögenSjutocnbungen,  bie  Sot 
fteüung  ober  ^oraui^fe^ung,  h)elc^e  sunäc^ft 
biefen  ^Bitten  erzeugt  unb  t^n  iuriftifc^  c^rat' 
terifirt  unb  inbioibualifirt;  oft  auc^  gebrouc^i 
t)on  bem  9iec^t«gefcbäft  felbft  (objectiö),  in 
welchem  jener  (äJrunb  enthalten  ift.  Sei  fe^t^ 
»ifligen  Sm*»^«^«"?^^  ""^  ©c^jenfungen  ilt 
bie  näd^fte  causa  bte  Sorfteüung,  bag  man 
rec^tlic^  5U  nic^t^  verpflichtet  ift  unb  feinen  @t« 
fa^  erwartet:  jebeiJ  »eitere  SÖiotiö  ift  in  ber 
Siegel  irreleöant,  ba^er:  falsa  causa  non  no- 
cet (§  31  I.  2,  20. 1.  17  §  2.  3. 1.  72  §  6  B.35, 
1).  —  iusta  causa  bejeic^net  einen  genügen* 
ben  in  ben  Umftänben  gerechtfertigten  @(runb; 
i.  c.  eiToris  =  c.  iusti  erroris,  i.  c.  traditio- 
nis.  i.  c.  pollicitationis  etc.  (l.  25  pr.  B.  22, 
3.  l.  31  pr.  B.  41,  1.  1.  1  §  1  B.  50,  12), 
causa  in  praeteritum  confertur  (1.  12  B.  35, 
1),  munus  est  donum  cum  causa  (1.  194  P- 
50, 16),  dotis  causa  perpetua  est  0- 1  B.  23, 
3). — a.  causa  possessiotiü  bejeic^net  bie  SSor* 
fteHung  eineg  Sftec^t^oct«,  welche  bie  Ueberjeu' 
gung  eine«  Äed^t«  in  bem  Sefifter  ^orruft 
(1.  3  §  4.  19.  1.  19  §  1  B.  41,  2),  sive  vera 
sit,  sive  falsa  f^j  B.  fi^5)^  causae  adqui- 
rendi  (1.  3  §  2Ieodri.  36  B.  41,  1),  lucm- 
tiva  causa  (1.  82  pr.  B.  30.  1.  19  B.  44,  7). 
—  ß.  bei  Obligationen  ift  causa  bie  ^oM' 
lung  be«  rechtlichen  ^totdc^,  welche  jut  @tn' 
gc^ung  einer  3Jcrbinblic^feit  beftimmt  ^t,  cau- 


Digitized  by 


Google 


Causa. 


63 


sae  ex  quibus  obligationes  nascantur  (pr.  I. 
1, 21),  causa,  ex  qua  certutn  petatur  (1.  9  pr. 
D.  12,  1,  t)öl.  1.  18  D.  46,  4,  1.  11  D.  50,  16, 
ex  causa  emptionis  in  creditum  abire,  bie 
Äaufgelbforbcning  öetwonbelt  fic^  in  ein  3)or* 
Ic^it  (I.  3  §  8  D.  14,  6);  causa  debendi,  bct 
ttd^Üid^  ®runb  einet  ©(^ulb  (I.  49  §  2  D. 
15,  1).  3utveUen  bebeutet  causa  and)  bie 
%otm  ber  ©ntfte^ung  einer  obligatio,  obl. 
nascuntur  ex  variis  causarum  figuris  (I.  1 
pr.  D.  44,  7).  —  y. bei  ben  (Sonbictionen 
bd>eittet  causa  bie  ^orfteQung  ober  $oraud<* 
(cjung,  tvelc^  ju  einem  dare  ober  proinittere 
beftimmt  ^ot,  unb  bejiebt  fic^  auf  eine  öer- 
gongene  refp.  fünftige  X^atjot^e  ober  ouf  eine 
fieiftuno  xt\p,  ©egenleiftung  bc«  (Smpfänger« 
ober  Gläubiger«  (1. 15  D.  12, 4).  Dare  ob  cau- 
sam be^c^net  ^ed,  mad  nic^t  au»  Siberalitöt 
gegeben  toirb;  nur  ^oulu«  unterf (Reibet  dare 
ob  rem,  ®c6en  in  SSorau^fe^ung  einer ßeiftung, 
unb  dare  ob  causam  eineJBiberalitöt  au«  einem 
xtäfüx^  nid^t  in  ^etroc^t  lommenben  ^runbe 
(1. 19  §  5  D.  39,  5. 1. 5.  1.  65  §  2.  4  D.  12, 6[, 
cond.  causa  data,  causa  non  secuta  =  si  od 
causam  datum,  causa  non  secuta  est(l.  1.  2 
D.  12,  4.  l.  65  §  3.  4.  D.  12,  6)  cond.  ob 
turpem  vel  iniustam  causam  (1.  1.  6.  7.  D. 
12,  5),  cond.  sine  causa  (1.  1.  2  D.  12,  7).  — 
2)  c.  be§fi(^net  ferner  ben  Slet^tiJgrunb,  bie 
rec^tlic^e  Orunbloge  unb  ©efc^offenbeit  eine« 
^egenftanbd,  caasa  actionis  (1.  27  D.  44,  2), 
ex  c.  adiecta  petere  (1.  11  §  2  eod.),  c.  con- 
dicionis  (1-  ^6  §  4  D.  46,  3),  ex  noxali  c. 
agere  (D.  2,  9).  —  3)  causa  mit  bem  ®enitiO 
bebeutet  (im  ablatio)  ben  3  »  ^  cf  «"«^  ^anblung, 
condicionis  implendae  causa  dare  (1.  30  §  7 
D.  35,  2).  donandi,  credendi,  contrahendi 
causa  (1.  20  D.  12,  1. 1.  67  §  4  D.  36, 1. 1. 25 
§  1  D.  44,  7.  1.  49  D.  46,  3).  —  4)  «ngele* 
gen^eit,  ©eft^ftft,  j.  Ä.  inpubUds  causis 
filiusfam.  loco  patrisfam.  habetur  (1.  9  D. 
1,  6);  certarum  rerum  vel  causarum  te- 
stamento  tutor  dari  non  potest  (1.  12  D. 
26,  2).  —  5)  aUec^tgfac^e,  Sdec^tSftreit, 
?^oj«6/  h'  *•  cfi^f^fn  agere  (f.  b.  SB.  s. 
9),  audire  (f.  b.  3B.  s.  5  a);  causae  suae 
adesse  (1.  69  D.  3,  3) ;  causam  suam  prodere 
(I.  4  §  4  D.  3,  2) ;  de  causis  cognoscere  (1. 10 
D.  1,  18);  causae  cognitio  (f.  b.  SB.);  causae 
publicae,  privatae,  fiscales  (1.  1  §  3  D.  3, 
6);  c.  existimationis  (1.  103  B.  50,  16.  1. 104 
D.  50,  17) ;  bona,  mala  c.  (1.  63  §  2  D.  21, 
2. 1.  30  D.  34,  3);  nova  instrumenta  causae 
suae  reperire  (I.  27  D.  44,  2  );  eandem  c. 
facit  ongo  petitionis  (l.  11  §  4  eod.);  causa 
cadere  (f.  b.  ©.  s.  3) ;  causam  perdere  (1.  63 
§  2  D.  21,  2) ;  causam  dicere  feine  Sertl^ei* 
bigung  führen  (1.  25  §  1  B.  29,  5);  causas 
dicere,  orare,  9ie(^t«fad^en  otö  ?(nmoIt  fü^en 
(I.  1.  2  §  43  D.  1,  2);  bo^r  causidicus, 


©o(^»aIter,  «nwolt  (1.  6  C.  2,  6);  cau- 
sidicina,  ha»  ^mt  eine«  Bad)tDaUex» 
(1.  188  C.  Th.  12,  1).  -  6)  8u,flanb, 
ßage,  »er^ältniß  im  allgemeinen,  j.  ö. 
in  pristinam  c.  reverti  (1.  6  pr.  B.  1,  8); 
pristinam  c.  restituere,  praeteritam  c.sarcire 
(1. 1  §  31.  1.  3  §  17  B.  43,  16);  in  eandem 
c.  restituere  (1.  9  §  1  eod.);  in  eadem  c.  exhi- 
here,  sistere  (1.  1  pr.  §  1  B.  2,  9);  in  causa 
redhibitionis  s.  in  ea  c.  esse,  ut  redhiberi  de- 
beat  a.  10  §  2.  1. 33  pr.  B.  21, 1);  c.  melior 
—  deterior  (1.  5  B.  2,  9.  1.  27  §  3  B.  2,  14. 
1.  87  B.  50,  17);  melior  est  c.  possidenOs 
(1.  126  §  2.  1.  128  pr.  eod.);  emptorü  c. 
eadem  esse  debet,  quae  fuit  auctoris  (1. 156 
§  3  eod.);  c.  servilis  (l-  3  §  1  B.  4,  5),  sta- 
tuliberi  (1.  2  pr.  B.  40,  7);  de  alterius  causa 
et  facto  non  scire,  de  facti  causa  errare  (1. 3 
pr.  B.  22,  6.  1.  10  B.  26,  5);  in  c.  caduci 
esse  (f.  caducus  s.  2).  —  7)  in^bef.  Sle^tg» 
öer^ÄltniB,  a-  ^-  c-  proprietatis  (1.  30 
§  2  B.  41,  1);  c.  bonorum,  ha»  (Eigentum 
beaeid^nenb  (1.  52  §  1  B.  45,  1);  extra  c. 
bonorum  defuncti  computari  (1.  68  B.  31) ; 
causas  possessionis  et  usufr.  permisceri  non 
oportet  (1. 52  B.  41,  2);  c.  hereditaria,  erb* 
f^aftlic^  Ser^aitnig  (1.  5  §  5  B.  36,  4); 
c.  legati  (1.  11  §  3.  1.  91  §  2  B.30),  obli- 
gationis,  obligotorifcbe«  »erl^ältniß  (1.  20  B. 
24,  1),  debiU,  ©c^ulböer^ältniß  (1.  7  pr.  B. 
12,  4).  naturalium  obligationum  (I.  41  pr. 
B.  36,  1);  c.  naturalis  =  obligatio  nat. 
(1.  3  §  7  B.  2,  2);  in  totam  c.  spondere,  für 
ben  gangen  Umfang  eine«  ©d^ulböer^ältniffed 
fi(^  verbürgen  (1. 91  §  4  B.  45,  1);  in  omnem 
c.  acceptus  fideiussor  (I.  56  §  2  B.  46,  1); 
in  omnem  c.  conductionis  se  obligare  (I.  54 
pr.B.  19,2);  in  omnem  c.mptifidem  adstrin- 
gere  (I.  5  C.  4, 54);  omnis  c.  adversus  reum 
et  fideiussorem  dissoluta  (1.  7  §  1  B.  2,  15); 
in  duriorem  s.  leviorem  c.  adhiberi,  acdpi, 
üon  Bürgen  gefagt,  bie  jum  ©laubiger  in 
ein  l^artered  ober  leichtere«  ©c^ulbberbdltnig 
lommen,  atö  ber  ^au^c^ulbner  (1.  8  §  7. 
1.  34  B.  46,  1) ;  ex  c.  fideiussionis  s.  acces- 
sionis  liberan  (1.  5  B.  46,  1.  1.  95  §  3  B. 
46, 3);  in  causam  novationis  transferri  (1.  4 
§  1  B.  22,  1);  in  causam  pignoris  cadere 
(f.  cadere  s.  4.) ;  pignoris  c.  peremitur  (1.  1 
§  2  B.  20,  1);  totius  pignoris,  pigfior um  c. 
(1.  6  pr.  1.  13  B.  20,  4) ;  pignoris  causam, 
habere,  ein  $fanbre(^t  ^aben  (1.  4  B.  42,  6); 
indivisa  pignoris  c.  (1.  65  B.  21,  2);  privi- 
legia  causae,  ^rioil.,  bie  on  ein  %itd)Ht>tx* 
^ftltnig  gefnüpft  finb,  im  ©egenfa^  Don 
^riv,  per sonae  (1.  196  C.  50,  17);  causae 
ma^s  quam  personae  beneficium  praestare 
(1.  29  B.  42,  1) ;  non  causae,  sed  personae 
succurrere  (1.  42  B.  26,  7).  —  8)  Die  gonge 
juriftifc^e  Sefd^affen^eit  eine«  ffitdft€* 


Digitized  by 


Google 


64 


Causari  — Gautus. 


objecto,  bic  bomit  öcrbunbcnen  Saften  unb 
Sort^eilc,  j.  ©.  tota  cau^a  fundi  (1.  30 
§  3  D.  32) ;  fundus  cum  mia  causa  transit 
(L  18  §  2  D.  13,7);  dominium  cum  su>a  c. 
transferre  (1.  67  D.  18,  1);  servum,  statuli- 
herum  cum  sua  c.  alienare,  usucapere  (1.  2 
pr.  1.  36  D.  40, 7);  bona  cum  sua  c.  vindi- 
care  (1.  18  §  5  D.  36,  1);  adminicuio  uti 
cum  sua  c.  suisque  vitiis  (1.  13  §  1  D.  41, 
2);  inäbcf.  wenn  öon  SRcftitution,  ©j* 
^ibttion  ober  $raftQtton  ber  causa  ober 
omnis  c.  (rd)  bie  $Rebe  \\i,  bebeutet  eö  ben 
Snbegriff  aller  Siujungen  unb  ^or* 
t^eile  einer  ©ac^e,  bie  bem  Kläger  ju  @nte 
gefommeu  mären,  menn  er  ben  iOefi^  ber 
©at^e  gel^abt  ^ätte  (1.  31  pr.  D.  12,  1:  ,ut 
c.  omnis  restituenda  sit,  i.  e.  oume,  quod 
habiturus  esset  actor,  si  litis  contestandae 
tempore  solutus  fuisset."  1. 12pr.  D.  4,2. 
1.  20  D.  6,  1.  1.  9  §  7  D.  10.  4.  1. 1  §  24 
D.  16,  3.  1.  8  §  6  D.  43,  26.  1.  35.  246 
§  1  D.  50,  16),  causam  s.  omnem  c.  prae- 
siare  Q.  17  §  1  D.  6,  1.  1.  2.  3  §  1.  1.  8 
D.  22,  7);  rei  causam  exhibere  (§  3  I.  4, 
17).  —  9)  SBefen,  Sn^alt,  »ebeutuug, 
^Begriff,  j.  ©.  c.  iuris  honorarii  (1.  95  § 
3  D.  46,  3),  iuris  et  voluntatis  (1.  77  §  12 
D.  31),  contractus  (1.  8  pr.  D.  17,  1),  in 
causam  fideicomm.  et  codicillorum  vim  pri- 
ori« testam.  convertere  (1. 19  pr.  D.  29, 1); 
ad  causam  testamenti  pertinere  videtur  id, 
quodcuraque  quasi  ad  testam.  factum  sit 
(1.  2  §  2  D.  29,  3.  1.  1  §  2.  6  D.  43,  5); 
onmsa  causa  teMamenti  ab  intest,  heredita- 
tem  possidere  (tit.  D.  29,4).  — 10)  ber  %aU, 
de  quihus  causis  scriptis  legibus  uon  utimur 
etc.  (1. 32  pr.  D.  1, 3);  in  causa  ius  positum 
est  (1.  52  §  2  D.  9,  2);  alia  c.  est,  si  etc.  (1. 
29  D.  41,  2.  l.  12  §  3  D.  46,  3);  ex  causa 
(na(i^©efinben)si4Ccurre?'c(Lll  pr.  D.  44,  2). 
—  11)  Art,  Unterort,  quattuor  c.  dbliga- 
ii<ruum  (1.  44  pr.  D.  44,  7):  quattuor  c. 
in  ea'secuiione  ohligationis  (1.  85  pr.  D.  45, 
1);  c.  faciendi  (l.  218  D.  50,  16).  —  12) 
^un!t,  58eftimmung  (1.  1  §  6  D.  7,  9). 

Causari,  jur  (Sntfc^ulbigung  Dorfc^ü^en, 
*um  3^ortoanb  brauchen  (1.  12  D.  2,  15. 
1.  3  D.  16,  3.  1.  50  §  1  D.  30.  1.  13  pr. 
D.  36,  1);  causatio  (gntfcl^ulbigung  (1.  2 
§  2  C.  Th.  3,  5). 

Causaria  missio,  ^erabfd^iebung  etned 
8olbaten  ani  bemegenben  (^rünben, 
b.  t).  toegen  tran!l)cit  (1.  2  §  2  D.  3,  2. 
1.  13  §  3  D.  49,  16);  causaria  missi  mi- 
lites  (1.  6  C.  12,  35). 

Causidlcina,  SRec^tSöert^eibigung, 
33ciftanb,  causidicus,  5(ntt)alt,  Sacgmal* 
ter  j.  causa  5. 

Cautela,  1)  SSorjic^t,  2)  ©id^er^eitS-^ 
leiftung,  f.  cautio;  idoneam  caut.  prae- 


stare  (1.  6  D.  13,  7) ;  iudiciales  caut.  (L  2 
§  9   C.  2,  58). 

Cauterium,  SBertgeug  §um  (^inbren« 
neu  ber  fjarben  bei  ber  enfauftifd^n  3Ra* 
Ierei(l.  17  pr.  D.  33,  7). 

Cautes,  gelfen  (1.  14  C.  Th.  10,  19). 

Cautio,  1)  ©tc^er^eitdletftung  färbie 
fünftige  (^rfilllung  einer  S^erbinblid^feit  burc^ 
?tbleiften  eine^  in  ©ti^uIationSf orm  gefleibeten 
^tx\pxed)tn^  —  fei  eS  l^ierburc^  allein, 
nuda  c,  au(6  cautio  fd^Ied^tWeg  (1.  2  §  6 
D.  5,  1.  1.  63  §  4  D.  17,  2.  1.  3  C.  6,  38), 
{ei  ed  unter  ©tellung  t)on  Bürgen  ober 
$fanb,  c.  cum  satisdiitione ,  c.  idonea 
(1.  59  §  6  D.  17,  1),  j.  ».  cautio,  quae 
propter  legem  Falc.  interponitur,  fid^us- 
sorum  habet  praestationem  (1.  3  §  1  D.  35, 
3) ;  cum  fideiussore  cautionem  dupkte  prae- 
stare  (1.  72  pr.  D.  18,  1);  cautionalis  sti- 
pulatio,  eine  auf  ©id^erfteÜung  bed  (^löubi^ 
ger«  gerichtete  ©ti^.  (1.  1  pr.  §  2.  4  D.  46. 
5);  c.  iuratoria,  a JiMratoria,  (SautionSleiftung 
burd^  eiblic^c^  »erfprec^cn  (1.  1  §  1  C.  1, 
49. 1.  8  C.  12,  21);  c.  damni  infecti,  6i(^er* 
fteQung  megen  brol^enben  ©c^aben^  burc§  ein 
®ebäube  ober  SBerf  (1.  13  §  2  D.  39,  2);  auc^ 
bebeutet  cautio  bie  burc^  Saut.ion^Ieiftung 
erlangte  Sid^er^eit,  }i.''^,'plus  cautiorUs 
in  re  est  (b.  j^.  Wenn  eine  Sad^e  Derpfdnbct 
tt)irb),  quam  in  persona  (1.  25  D.  .^0,  17); 
cautionem  adquirere  (1.  1  §  17  B.  43,  3).  — 
2)  Jc^riftli^e«  ©elenntniß  a)  bc^ 
©^ulbncr«  über  eine  bcftel^cnbe 
Sc^ulb:  8d^u(bt)erfd^reibung,  6d^ulb^ 
fd^ein  (1.  47  §  1  D.  2,  14.  1.  15  §  1  D. 
20,  1.  1.  64  D.  32);  c.  pollicitationis  (I.  9 
§  3  D.  4,  2),  depositionis,  ©c^ulbfd^ein  über 
beponirte  ®clbcr  (I.  18  §  1  D.  36,  3);  c.  do- 
talis,  über  eine  er^oltene  dos  (I.  89  §  5  D. 
31);  caut.  hcreditariae,  6c^ulbfd^eine,  bic  jur 
erbjc^oft  gehören  (1.  5  D.  10,  2);  c.  dorae- 
stica,  $riüatfc§ulbjc^ein  (I.  103  D.  30);  c. 
suWepta,  corrupta,  xntercepta  (1. 10  §  3  D.  2, 
13);  indbcf.  bebeutet  e^  einen  ©d^ulbft^ein 
iiber  empfangene^  3)arlc^en  (1.  40  pr. 
D.  12,  1.  1.  20  D.  20,  1.  1.  25  §  4  D.  22,  * 
3);  c.  creditae  pccuniae  (l.  29  D.  44.  7);  c. 
feneraticia,  (Bd)nlb\d)dn  über  ein  jinSbare^ 
1)arle^en  (1.  11  C.  5,  14.  1.  25  C.  5,  37); 
b)  be3  ©laubiger^  über  eine  getilgtjc 
6(^ulb:  Cuittung  über  empfangene  Raff* 
lung,  (gmpfangfc^^ein  (1  15  D.  22.  3.  1. 
32  §  1  D.  26,  7.  1.  82  D.  35,  1.  1.  2  C. 
9,  1).  —  3)  überl^aupt  »ertrag,  SJerab- 
rcbung  (1.  15  §  1  D.  35,  2:  „privatorum 
cautione  legibus  non  esse  refragandum". 
l.  16  D.  38,26:  „privatorum  cautionesle- 
gum  auctoritate  non  censen"). 

Cautionalis  f.  cautio  s.  1. 

Cautus  (adi.);  caute  (adv.),   1)   fieser, 


Digitized  by 


Google 


Cavea  —  Cedere. 


65 


gcfi(^crt  (1.  1  §  4  D.  46,  5).  —  2)  öor* 
jid^tig  (1.  2  C.  6,  2). 

Cavea,  1)  @d^aupla|  im  ^eatet  (1.  13 
§  7  D.  47, 10).  —  2)  ttäf ig  für  nnibc  Siliere 
(l.  2  C.  Th.  15,  11). 

Cavere,  1)  für  Scntanbc«  SSort^ci! 
forgcn,  einen  »ort^eil  öerfd^affcn  (I.  9 
]).  Z2,  3.  1.  73  §  4  D.  50,  17:  „nee  paci- 
8cendo  nee  legem  dicendo  nee  stipulando 
quisquam  altert  cavere  potest*) ;  sihi  cavere, 
]id)  öorfel^cn,  |i(^  bcden  (1.  3  pr.  D.  2, 
15.  1.  32  l3.  36,  1);  parum  cavere,  parum 
cautum  habere  (1.  53  §  1.  2  D.  19,  1).  — 
2)  \x(i)  au^bebingen,  \id)  t>tx]pTt^tn 
loffen,  5.  ©.  ab  emptore,  vencUtarc  (sibi) 
cavere ;  lege  renditionis  cautum  est  (1.  6  pr. 
§.1  D.  1« ,  7.  1.  44  §  1  D.  39,  2);  cavere, 
sibidari  (1.6  §7  D.  17, 1),  ut  Silva  sibi  pi- 
gnori  esset  (1.  18  §  3  D.  13,  7);  lege  cavere, 
ut  etc.  (1.  19  pr.  D.  8,  6).  —  3)  ©id^cr* 
^cit  leiften  (cf.  eautio  s.  1),  a)  burc^ 
Bürgen  ober  $fanb:  caveri  jjersanw  sive 
rdms  =  fid€ius8aribus(6,  reis)  si^epignoribus 
(1.  188  §  1  D.  50,  16.  1.  1  §  9  D.  37,  6. 
1.  9  §  3  D.  13,  7),  wioweo  =  satisdato  aut 
pignoribus  datis  (1.  4  §  8  D.  40,  5),  satis- 
daiione  (1.  46  pr.  D.  3,  3);  b)  burd^  ^u^* 
fteüung  einer  ©c^ulböcrfqreibung  (1.  17 
§  3  1).  13,  6.  1.  49  D.  24,  3.  1.  134  §  2 
D.  45,  1);  c)  m^bc\,  burc^  ein  (in  ©tipula* 
tion^form  gefleibete«)  «crf^rec^cn  (1.  35 
§  2.  l.  39  §  3.  1.  45  §  2  D.  3,  3),  im  Ocgen* 
|q(  öon  satisdare  (1.  6  D.  2,  8.  1.  57  D. 
6, 1) ;  cautionem  cavere  (1.  6  D.  46, 8) ;  par- 
tem  flolvere,  residuum  cavere  (1.  122  §  5  D. 

45,  1);  cautum  (Subst.),  ©ic^erbeiSbe* 
jtcllung(l.  1  §9  D.  46,  5).— 4)mit  eigc^ 
ner  ^anh  nieberfd^reiben,  $.  iß.  cav.  in 
epistula,  debere  sibi  decem  (1.  26  §  2  D. 
16, 3);  cav.  chiroqraphum,  einen  @(^lbf(^ein 
Qudftenen  0-  ^  §  8  p.  13,  7.   1.  89  pr.  D. 

46.  3);  in^bcj.  ben  dm^fong  einer  ^a^vm^ 
bef(^einigen,  quittiren  (1.  5  §  3  1.  89. 
94  8  3  eod.).  —  5)  Dorf e^cn,  öerorbnen, 
beftimmen,  5.  yd.  gebrandet  t)on  9eftim<* 
mnngen  ber  @cf cftc  (1.  2  D.  4, 4),  ber  ©e* 
not3bet(^lüffe  (i.  1  D.  33,  2),  bc«  prdtori'- 
f(^  (gbictg  (1. 1  B.  2, 6),  faiferlid^er  ©on- 
ftitntionen,  SWonbate  n.  \.  W.  (L  50  pr. 
D.  5,  1.  1.  15.  27  §  2  D.  48,  19),  inSbcf.  auc^ 
oon  le^tmilligen  Verfügungen  (1. 128  pr. 
D.  30.  1.  37  §  2.  6  D.  32,  1.  12. 13  §  1  D. 
33,  1.  1.  14  D.  33,  4). 

Cavillari,  Äec^tSbcftimmungen  auf  f<)it* 
finbige  SBeife  ju  feinem  »ort^eil 
auflegen;  cavillatio ,  ©pi^finbigfeit, 
6o<)^ifterei  (1.  85  D.  35,  1.  1.  2  §  44 
D.  38,  17.  L  65  D.  50,  17.  1.  12  §  3  C. 
8,  10). 

CavQs,  l^o^l  (1.  1  §  4  D.  43,  23). 


Cedere,  1)  ficfi  jurüdjiel^en,  »eichen, 
a.  ^.  öom  Äampfplaft  (1.  7  §  4  D.  9,  2); 
Dom  Qeilagten  gefagt,  ber  fic^  auf  einen 
aiec^t^ftreit  nicnt  einlöftt,  im  ®egenfa| 
öon  ultra  contendere  (1.  1  pr.  D.  2,  13); 
Ute  cedere,  Don  einem  Slet^Wftreit  abfielen 
(1.  65  §  2  D.  36,  1),  bo^er  in  iure  cessio, 
in  iure  cedeie,  bie  im  neuften  Stecht  Der* 
fc^tDunbene  (SxtoexHatt  bei»  @rigent^m$  unb 
ber  ©ertJituten  burd^  Abtretung  öor  bem 
^rätor  gegenüber  einer  ju  bicfem  Qtotdt  er* 
^ebenen  (fc^einbaren)  ißinbication  (Gai.  II, 
24-37.  96.  Ulp.  XIX,  9—15.  Paul.  III,  6 
§32.  Vat.  §  47.  50);  im  neuften  ffied^t  toirb 
ba^er  cedere,  cessio  iniJbef.  öon  ber  ®in* 
räumung  einer  ©eröitut  gebraucht:  ced, 
sercitutem  (1.  39  D.  8, 2),  usumfr.  (1.  78  §  2 
D.  23,  3);  ius  eundi,  agendi,  iter,  actuniy 
aqaaeductum,  haustum  etc.  (1.  3  §  3.  L  10. 
11.  14  D.  8,  3.  1.  15  D.  8,  4);  cessio  aquae 
(1.  9  pr.  L  17  pr.  D.  39,  3),  cessio  facuh 
tatum,  ©eid^enber  aRitteI=  »ermögen«* 
öerluft  (1.  4  §  1  C.  1,  3).  — 2)  rftumen, 
aufgeben,  einem  Änbem  obtreten,  ein« 
räumen,  j.  U  ced.  loco,  fundo  (1  7  D.39, 
3),  aedibus  (1. 13  §  11  D.  39, 2);  ced.  (aUcui) 
possessione  (1.  16  eod.  1.  1  §  20.  1.  52  §  2 
D.  41,  2.  1.  38  §3  D.41,3);  f<yro  ced.,  öon 
banferotten  ®e(btt)ed^«Iern  gefogt,  in* 
bem  biefe  i^re  S3ube  ouf  bem  forum  räumen 
muffen  (1.  7  §  2  D.  16, 3);  ced.  peculio  mer- 
cibus,  rebus  peculiarxbus  (I.  9  D.  10,  3.  1.  7 
§  1  D.  14,  4) ;  parte,  portione  heredit.  (1  8 
D.  5,  4.  1.  11  §  3  D.  32),  usufr.  0- 17  §  1 
D.  9,  4),  bonis,  fein  Vermögen  ben  (SWäubi* 
gern  abtreten;  cessio  bonorum,  Vermögend* 
abtretung  (tit.  D.  42,  3.  C.  7,  71).  — 
3)  ettoaS  jugefte^en,  einräumen,  pos- 
sessionem  cedere  (1.  1  §  4  D.  41,  2),  actio- 
nem  ced.  alicui,  Semanbem  fein  Jllagret^t  ah^ 
treten,  fo  ba^  biefer  auf  eigene  Slec^uung  bie 
gorberung  einHagen  fann  (1.  21.  63  D.  6, 
1.  1.  7  pr.  D.  12,  4.  1.  21  D.  27,  3.  1.  13 
§  1. 1.  70  pr.  D.  31.  1.  76.  95  §  11  D.  46,  3); 
cessio  actionum,  Älogenabtretung  (1-  76 
D.  46,  3.  1.  2  C.  5,  5*^);  cessio  nominum, 
(I.  30  D.  5,3);  ced.  auxtlium  in  integr,  re- 
stitutionis  (1.  24  pr.  D.  4,  4);  ut  inventa 
(aqua)  ducatur,  cedi  potest  (1.  10  D.  8,  3) ; 
ced.  improbitati  (1.  9  §  4  D.  1,  16).  —  4) 
unter  etma«  fallen,  ju  etwa«  gehören,  in 
etmo«  mit  eingegriffen  fein,  emgcrec^« 
net  werben,  j.  6.  ced.  in  alimenta  (1.  8 
§  22  D.  2, 15),  in  fructum  (1.  7  §  12  D.24, 
3),  in  vicem  usurarum  (1.  5  §  21  D.  36,  4), 
usuris  (1.  102  §11).  46,  3),  in  computatio- 
nem  legis  Falc.  (1.  80  §  8  D.  35,  2),  in  mo- 
dum  agri  (1.  51  D.  18, 1),  innumerum  (1.6 
§  3  D.  48,  5);  ced.  loco  solutionis  s.  pro  so- 
lut  (1.  27.  35  §  1  D.  12,  2),  pro  petitione 

5 


Digitized  by 


Google 


66 


Celare  —  Celsitudo. 


(1.  2  D.  22,  2),  loco  praedae  (1-  20  §  1  D. 
49, 15);  ced.  legato,  instrumento,  peculio^pe- 
nuiy  penori  lepato,  in  einem  ^erniftc^tnig  mit 
einbegriffen  fem,  baju  gel^ören  (I.  12  §  35. 
1.  17.  18  §  18.  I.  20  §  3.  4  D.  33,  7.  1.  6  § 
4  D.  33,  8.  1.  3  §  3.  5  D.  33,  9.  1.  14  D. 
33, 10;  tapeta  vesti  cedunt  (1.  25  §  3  D.  34, 
2);  dolia  in  horreis  defossa  horreorum  ven- 
ditioni  cessiase  videntur  (1.  76  pr.  D.  18, 1); 
accessio  cedit  principali,  bie  !ReDenfocl^e  folgt 
ber  ^u;)tfac^e,  fie  ift  in  berfelben  Don  felbft 
mit  einbegriffen  (1.  19  §  13  D.  34,  2.  §  33. 
44  I.  2;  1.  — 5)  3emanbem  juf ollen,  an- 
heimfallen, ju  %\)t\l  »erben,  gehören, 
^.  9.  pars  thensauri,  quae  inventori  cedit, 
quae  soll  domino  cedit  (1.  63  §  1.  2  D.  41, 
1);  merces  (insulae  locatae)  emptori  cedit 
(I.  53  pr.  B.  19,  1);  felicitas  cessura  alicui 
(1.  2  C.  11,  66);  hono,  commodo,  lucro  ali- 
cuius  8.  alicui  ced.,  3emanbem  ju  ®nte 
fommen,  öon  i^m  gewonnen  »erben  (1. 35  §  1 
D.  6,  1.  1.  69  D.  7,  1.  1.  17  D.  23,  5.  1. 
17  pr.  D.  31.  1.  16  D.  83,2);  ad  utilitaUs 
alicuius  ced.,  »tm  9ht^n3emanbed  t)ertoenbet 
»erben  (1. 16  C.  5,  71].—  6)  fommen,  ein- 
treten, laufen,  }.  ©.  tempus  luctus  cedit 
ex  die  mortis  manti  (1. 8  D.  3, 2);  tempora 
cedunt  alicui  (1.  4  pr.  D.  48,  5);  annus  ce- 
du,  cedere  incipit  (1.  6  D.  8,  6.  1.  28  §  4 
D.  4,  6.  1. 15  §  4  D.  43,  24);  dies  petendae 
bon.  poss.  cessit  alicui  (1.  14  D.  37,  1); 
dies  vacationis  incipit  cedei'e  (1. 4  D.  50, 5); 
dies  cedit  fideiussaribus  (I.  13  pr.  D.46,  7); 
dies  quinquaginta  ttUoribus  cedunt  0*  "^5  § 
1  D.27,l);in8bef.inS3e*uganfSorberungen 
bebeutet  dies  cedit  a)  Den  (Eintritt  be^  ^ciU 
^)unft§,  »0  ba§  3ledbt  auf  eine  gorberung  bej. 
auf  ein  tSermät^tnip  begrün b et  ift,  im  ÖJe* 
genfa^  bon  dies  venit,  alg  bem  eintritt  be« 
3eitpunft«,  »0  baiJ  8ftec^t  gerichtlich  geltenb 
gemacht  »erben  !ann  (1.  213  pr.  D.  50,  16: 
„Cedere  diem  significat  incipere  deberi  pe- 
cuniam:  venire  diem  significat  cum  diem 
venisse,  quo  pecunia  peti  possit^:  dies  le- 
qati  cedit  (tat.  D.  36,  2.  1.  un.  D.  7,  3); 
ool^er  cessio  diei  im  ÖJegenfaJ  Don  petitio  (1. 
7  pr.  D.  36, 2);  b)  ben  eintritt  beg  »erf all- 
tags einer  @c|ulb,  5.  IB.  cessit  dies  solvendae 
pecuniae  (1.  27  D.  40,  9),  dies  usurarum  (1. 
60  §  2  B.  86, 1);  cedit  dies  operarum,  auc^ 
operae  cedunt  (1.  13  §  2.  1.  28  §  1.  1.  34  B. 
38,  1.  1.  78  pr.  B.  45,  1}. 

Celare,  berl^eimltc^en,  berl^el^len 
(11  §  1  B.19,  1.  1.  8  B.  26,  3);  Derber- 
gen,  Derfteden,  j.  9.  hominem  ingenuum 
invitum  cel.  0-  6  §  2  B.  48,  15);  ceL  »er- 
vww,  mancipium  (1.  11  §  2  B.  11,  3.  ).  26 
B.  47,  10.  1.  2.  9  C.  9,  20);  adversarium 
(1.  3  §  7.  8  B.  48,  24),  testamentum  (1.  2. 
16  §  2  B.  48, 10). 


Celebrare,  1)  feierlich  begeben, 
feiern,  §.  «.  memoriam  G-  18  §  5  D.  34, 
1),  spectaculum  (l.  16  B.  23,  2),  certamina 
(1. 21  §  3  B.  33, 1).  —  2)  über^upt  et»o« 
Dorne^men,  Dolljic^en,  j.  ^.  vendHio- 
nem  (1.  61  §  1  B.  23,  3),  donationem  (l.  31 
§  3  B.  39,  5),  solutionem  (1.  14  C.  8,  40.  1. 
19  C.  8,  42).  exactionem  (1.  21  §  1  B.  13, 
5);  quae  in  distrahendis  pignoribus  cele- 
brari  consueverunt  (1.4  C.  8,  29);  contra- 
ctum  sive  in  scriptissivesine  scriptis  celebr. 

8.  15  C.  4,  38);  celebr.  matrimonium  (1.  19 
.  5, 4),  coüegium,  eine  Oehoffenfc^aft  bilben 
(1.3  §  1  B.  47,22),  functiones,  aestitmUtonem 
bie  Abgaben,  bie  iaje  entrichten  (1.  4.  35  § 
3  C.  8, 53),  murum,  eine  SWauer  aufführen  (1. 
18  C.8,ll).-8)  häufig  betreten,  befu^ 
(^en,  itinera  celebrantur  (1.36  C.  Th.  15, 
1),  conventicula  (1.  15  C.  1, 3). 

Celebratio,  )Bege^ung,  Soll^ie^ung: 
sine  honesta  celebrat.  matrimonti  procre- 
atus  (1.  7  C.  Th.  4.  6). 

Celeber,  1)  Dolfreidb:  celebris  dvitas 
(1.  7  pr.  B.  1, 16).— 2)  betannt:  celeberrimi 
iuris  esse  (1.  2  C.  6,  34). 

Celebritas,  1)  geierlic^fcit,  5.^.  nu- 
ptiarum  celebr.  (1.  22  B.  5,  4).  —2)  SWenge: 
hominum  celebr.  (1.  9  C.  Th.  4,  8). 

Celer  (adi.);  oeleriter  (adv.),  fc^nell, 
rafc^,  fc^leunig,  ).  S3.  celeri  reformatione 
succurri  (1.  14  C.  11,  48).  —  Celeres  ^feen 
bie  300  berittenen  iunacn  ^atridcr,  »elc^e 
bie  jBeibgarbe  ber  römifc^en  Könige  bilbeten; 
i^  ©efe^töbaber  ]^ei|t  tribunus  Celerum  (l.  2 
§  15.  19  B.  1,  2). 

Celeritas,  ©d^nelligfeit,  SefAleuni^ 
gung  (1.  3  §  12  B.  24,  1.  1.  1  B.39,2. 
1.  41  §  1  B.  40,  4). 

Cella,  öe^ältnil,  a)  jum  SBo^nen  für 
©claDen:  Kammer  (1.  17  §  15  B.  21,  1): 
b)  jum  Äufbe»a]^ren  Don  ßeben^mitteln: 
Äammer,  Äeller,  j.  ©.  cella  penuaria 
(1.  3  §  8.  11  B.  38,  9),  vinaria,  oUaria  (1. 
10  §  4  B.  7,  8). 

CellarariuB  f.  cdlarius. 

Cellarienses  speoies,  SSictualien,  bie 
in  ber  SSorratbSfammer  aufbe»a^rt  »erben 
(1.  82  C.  Th.  7,  4.  1.  16  C.  Th.  11,  28). 

Cellarium,  1)= cella  (1.  41  §  1  B.  32). 
—  2)  cellaria  =  cellariensis  species  (1.  4 
§  1  C.  Th.  1,  19). 

Cellarius,  auc^  cellararius,  ber  über  IMfer 
unb  SSorratl^Sfammern  gefegte  <SclaD:  ftüci* 
unb  Äellermeifter  (1.  12  §  9  B.  38,  7); 
auc^  ^eQermeifter  am  faiferlic^en  $of  (i. 
10  §  5  C.  12,  59). 

Cellula,  fleineS  S^w^c^«  discipuli  in 
cellulis  collecti  (1.  ICH,  19). 

Celsitudo,  ^o^eit,  afö  Titulatur  a)für 
ben  ^aifer:  imperatoria  celsit.  (§4  1. 1, 12. 


Digitized  by 


Google 


Gelsus  —  Census. 


67 


I.  5  C.  12,  3);   b)  für  bic  praefecti  praet. 
0.  3  C.  12,  59). 

Celsus,  1)  adi.),  ^od^:  celsiores  viri, 
^ö^cre  »eamtc  0. 2  C.  1, 48).  —  2)  bet  klonte 
jtocicr  Suriflcn:  Celsus  pater —Celms  ßim 
(P.  luventiusCelstisJ,  unter  ^omitian,  SRcröa, 
Xrajan  unb  ^abrian,  ttn^önger  be§  $roculud 
(1.  2  §  47  D.  1,  2). 

Cena,  ajtol^licit  (1.  13  pr.  D.  33,  7). 

Cenaculum,  1)  ©pcifcjimmer  (1.  41 
pr.  D.  8,  2.  1.  7  D.  33,  7).  —  2)  ©todwerf, 
inSbcj.  foI(^e,  tücld^c  öcrtniet^et  lourbcn,  per 
cenac.  dividere  domuin  (1.  13  §  8  D.  7,  1); 
cen.  supra  aedes  (1,3  §  7  D.  43, 17);  cena- 
cularius,  SRict^cr  cinc^  ©todwerfe  (1.  11 
§5  D.  13,  7);  cenacularia,  baS  ©etüerbe 
beS  SScrmietl^eng  t)on  3immern  (1.  5 
§  1  B.  9,  3). 

Cenare,  SOlol^Iacit  galten  (1.  8  pr.  D. 
8,  1.  1.  25  D.  15,  1). 

CenaUcum,  Ä^oftgclb,  Xifc^gefb,  bo^ 
ben  ©olbaten  gebührte  (1.  3  C.  12,  37). 

Cenatoria  vestis,  ^njug  mäbrenb 
ber  SWo^Iacit,  Xafclflcib  (1.  33  D. 
34,  2). 

Cenotaphium,  ein  leeret  ®rabmal 
(1.  6  §  1.  1.  42  D.  11,  7). 

Censere,  1)  öerorbncn,  beftimmcn, 
bcfd^U egcn,  bejonbcrg  t)on  ^cf^Iüflin  bc« 
6cnot«  acbrout^t  (l-  Hl  D.  50,  16).  — 
2)bafür  polten,  meinen,  urtbeilcn,  öon 
SReinungen  ber  Suriften  gefogt  (1.  48  pr.  D. 
17,  1.  1.2  C.  2,  41).  — 3)  censeri  (mit  bem 
?lMot.),  nod^  etwog  gef  d^d^t,  mit  etwaS  bc* 
\>ad)t  »erben,  ^  a  b  e  n  (no^  bem  Urt^eit  %x[* 
berer,  5.  35.  manumissoris  iure  cens&ntur 
liberi  patroni  (1.  8  D.  38,  4) ;  cfenseri  privi- 
legio  (1.  1  §  2  D.  50,  1);  legum  auctoritate 
non  censetur  piivatorum  cautio  (1.  16  D. 
38,  16);  nulla  iuris  auctoritate  censeri  (1. 
8  C.  2,  4);  iuris  peritia  censeri  (1.  1  §  3 
D.  1, 1).  —  4)  boö  83ermögen  JJemanbeg,  ober 
einzelne  SJermögen^ftücfe  jum  S^td  ber  ©e* 
jteuerung  fc^ft^en  (1.  3  pr.  D.  50,  15.  1.  3 
C.  7,  41.  1.  4  C.  11,  58);  bo^er  censeri^ 
öon  ^erfonen  gefagt:  befteuert  »erben 
(1.1  C.  8,  14:  .universa  bona  eorum  qui 
censentur  vice  pignorum  tributis  obligata 
8unt*);cewÄt*ei«?,befteuert,fteuerpfUd^tig, 
jin^bar:  inSbef.  merben  bie  in  ber  \paUtn 
ftoijerjeit  üorfommenben  Colonen  censiti 
genannt,  infofcm  fic  eine  ^opffteucrp  ent* 
ritzten  ^abcn   (1.  4.  6.  7  C.  11,  48.  tit.  C. 

II,  50). 

Censitores,  ©d^d^ung^beomte  unter 
ben  Äatfem,  toeld^e  bie  ©runbftüdc  ju  oer* 
meffen,  ju  tojiren  unb  l^iemoc^  ben  ©teuerjafe 
Sji  bcftimmen  Iftatten  (1.  4  §  1  D.  50, 15.  1. 1 
C.  10,  25.  rubr.  C.  11,  58);  flumina  censi- 
Umm  vice  funguntur  (1.  30  g  3  D.  41,  1). 


Cenaores,  1)  jtoei  republifonifc^e  SRagi* 
ftrote,  meldten  ^auptfdd^Ud)  bie  allgemeine 
Silrgerfc^d^ung,  ber  census,  unb  bie  bamit 
öerfnüpfte  censura  morum,  fotoie  bie  9legu* 
lirung  be5  gefammten  gfinan^ttjefcnö  beö  rö* 
mifd^en  ©taot«  oblag  (1.  2  §  17  D.  1,  2) ;  ju 
i^rem  ^mt  gehört  in^bej.  au^  bie  Verpachtung 
ber  ©toatgeinlünftc;  bo^er  bic  SBejeid^nung 
lex  censoria  für  einen  ^afeujotlpad^t» 
»ertrag  (I.  203  D.  50,  16).  —  2)  =  cciwt- 
tores  (1.  8  C.  Th.  13,  10). 

Censuales,  Beamte  unter  ben  ^aifem, 
»eichen  bie  Anfertigung  ber  ©teuerroKen,  bo» 
neben  aber  nod^  manche  anbere  gfunction  ob^ 
tflQf  i-  V-  ^i«  ^rotofottirung  in  ben  ©enotg« 
jifeungen  unb  Ausfertigung  ber  ©enatsbc* 
fqlüffe;  fic  ftanben  unter  bem  Magister  cen- 
sus, melc^cm  inSbef.  aud^  bie  (Srdffnung 
ber  Xeftamentc  oblog  (1.  23  C.  6,  23.  1. 12 
C.  Tb.  6,  2.  1.  8  §  1  C.  Th.  8,  4.  1.  un.  C. 
Th.  10,  25). 

Censualis  (adi.),  1)  bie  VermöaenS« 
jc^djung,  bie  ©efteuerung  betreffcnb 
§.  lö.  cens.  fornm,  eine  borouf  bcäüglic^e  IBer« 
orbnung  (1.  4  pr.  D.  50,  15);  vinculis  cens. 
teneri  (1.  4  §  8  eod.);  cens.  professio,  An* 
gäbe  toon  SSermdgenSftüden  jum  S^ed  ber 
«bfd^dtung  unb  »eftcucrung  (1.  18  §  16  D. 
50,  4.  1.  3  C.  4,  47.  1.  7  C.  8,  53);  cens. 
libri,  ©teuerlotafter  (1.  4  C.  11,  48).  —  2) 
bic  censuales  ober  ben  Magister  census  be^ 
trcffenb,  5.  5B.  cens.  ministerium  (1.  2  C. 
10,  71),  munus  (1.  2  C.  12,  28);  testamenta, 
quae  apud  officium  cens.  publicari  solent 
(1.18  (16,23);  cens.  apparitio,  bie  SHener- 
jrfiaft  bcS  Mag.  census  (l.  23  eod.). 

Cenaura,  1)  «uffid^t  (1.38  C.  10,  32). 
—  2)  A^nbung,  ^eftrafung:  cens.  jjm- 
hlica  (1.  3  C.  4,  7).— 3)  ^Inbrol^ung  einer 
©träfe,  barauf  bejüglid^eöcftimmung,  Sor^^ 
((^rif  t:  cens.  ,SCfV  (1.  23  §  1  C.  9,  9). 

Census,  1)  bie  jur  3cit  ber  ^epublit  t)on 
ben  ©enforcn  ade  5  Sa^e  gel^altene  aflge* 
meine  Cürgerfd^d^ung,  b.  ^.  bie  @intra* 
gungiebeS  einzelnen  >bürgcrS,feineiJVermdgcng 
unb  feineiJ  5<iwi^icnbeftanbeS  in  bie  nad^  ben 
XribuS  georbneten  ©ürgerliften:  census  agere, 
ben  (JcnjuS  l^alten  (1.  2  §  17  D.  1,  2);  censu 
manumittebantur  olim,  qui  lustrali  censu 
Romae  iussu  dominorum  inter  cives  Rom. 
censum  profitehantur  (Ulp.  I,  8.  cf.  Gai.  I, 
17.  44.  138.  140).  — 2)  bie  nad^  ber  ©teuer- 
berfaffung  unter  ben  S^aifern  jum  3*^^^  ^w 
^efteucrung  ftnttfinbcubc  VermdgenSab* 
fc^d^ung  unb  ©introgung  ber  fteucr- 
i)flid^tigcn  ^erfoncn  unb  fteuerbaren 
SSermögenSobjccte  in  bie  ©teuerroUen 
(tit.B.  50, 15  C.  11,  58);  Magister  census  f. 
censuales);  ba^er  53eftcucrung,  5.  V.  cen- 
sus peraequatiofiis  modus  (1.  10  C.  11,  48). 

6* 


Digitized  by 


Google 


68 


Centena  —  Gerne  re. 


—  3)  bic  SÜn^aht  bcr  ftcuerbatcn  ®et* 
mögendobjecte  t)on  @etten  ber  $u  befteu** 
ctnbcn  ^ctfoncn:  census  accipere,  bic  ^n- 
gaben  aufnehmen  (1. 1  §  2  D.  50,  4);  census 
crimen,  ©tcucrbcfraubation  (1.  53  D.  5,  1); 
fraudati  census  accusatio  (1.  1   C.  9,  41). 

—  4)  bic  auf  einem  SJcrmögenSftücf  l^aftcnbc 
©teuer  (1.2  0.4,47:  „nee  licere  cuidam 
rem  sine  censu  comparare  vel  vendere'*). 

—  5)  ba^  SSerjetc^niß  ber  fteuerpfli(^tiaen 
^erfonen  unb  fteuerbaren  SSerm5gen«obicftc: 
©teuerfotafter,  ©teuerrolle  (1.  11   D. 

10,  1:  «In  finalibus  quaestionibus  vetera 
monumenta  census  auctoritas  —  sequenda 
est."  1. 10  D.  22, 8:  ^Genstis  et  monumenta 
publica  potiora  testibus  esse  senatus  cen- 
suit"),  in  censum  referre  agros  (1.  4  pr.  D. 
50,  15);  censibus  adscrtpti,  aä/notati,  ob- 
noxii  »erben  bic  Colonen  genannt,  ba  fic 
aU  fopffteuetpflit^tig  in  bic  ©teuerrollen  ein^ 
ßctragcn  tourben  (1.  16.  20  C.  1,  3.  1.  2  C. 

11,  50.  1.  1  C.  12,  43).  —  6)  H9  »er^ 
mögen  eine^  ^enfd^en^  ber  betrag  einei^ 
^ermdgcn«,  j.  33.  census  hereditatis  (1.  22 
§  14  C.  6,  30);  nihil  in  suo  censu  habere 
(1.  7  C.  7,  71). 

Centena  (dignitas)  s.  oentenaria  bai^ 
?lmt  eine«  centenanus  ?i.  2  (1.  1  C.  1,  31. 
1.  1  C.  Th.  1,  9.  1.  7  C.  Th.  6,  27.  1.  3 
C.  Th.  8.  4). 

CentenarluB,  1)  einer,  ber  100,000  ©e*- 
fterjien  (=  100  aurei)  im  »ermögen  l^at 
(§2.  31.  3,  7);  minor  —  maior  centenario 
(1.  16  D.  37,  14).  —  2)  Gentarii,  Ducetiarii, 
Sexagenarii,  faiferlit^e  öeamte.  Welche  fotool^l 
*ur  öchola  agentium  in  rebus  gejft^It  Xott^ 
Den,  ate  auc^  als  Unterbeamte  bei  ber  ©taat«* 
faffe  öorfomm  n  0-  1  C.  10,  19.   1.  3.  4  C. 

12,  20.  1.  7.  8  C.  12,  23).  —  3)  ©umme 
Don  100  $funb:  cent.  auri  (1.  12  C.  12, 
50),  aeris  (1.  8  C.  Th.  11,  21). 

Centenl,  ^unbert  (1.  6  §  1  D.  22,  1). 

Centenlonalis  nunimus  s.  peounia, 
eine  Heinere  SWlnjforte  (1.  1  §  3.  1.  2  C.  Th. 
9,  28.  cf.  Gothofr.  ad  h.  \X 

Centesimus,  ber  ^unbertfte,  5.  ©. 
intra  —  ultra  centeng.  miliarium  s.  centens. 
lapidem  urbis  s.  ab  urbe  (1.  1  §  4  D.  1,  12. 
1.  21  §  2.  8.  1.  42  D.  27.  1);  centesima 
(usura)  bebeutet  ben  S^^^fwß/  ber  nad^  mo^ 
natHc^er  Seret^nung  im  ^unbcrtften 
%%t\\  be«  ©apital«  befielt,  alfo  iäbrlid^ 
12  ^ocent  betrftgt  (1.  4  §  1  D.  22,  2.  1.  8 
C.  4,  2.  1.  1.  2  C.  7,  54);  dimidia  cente- 
simae  =  6  ^rocent;  tertia  centens.  =  4  $ro* 
cent;  quarta  cent.  =  3  ^rocent;  bes  cent. 
=  8  ^ocent  Q.  17  §  8  D.  22, 1.  1.  12  pr. 
C.  3,  31.  1.  26  §  1  C.  4,  32.  1.  6  §  6  C. 
5,  9). 

Centies,    ^unbertmal:    centies  aureo- 


rum  =  centies  centena  milia  aur.,  10  WX» 
Honen  (1.  88  D.  50,  16). 

Cento,  Werfen  (1.  12  §  18  D.  83,  7). 

Centonarii,  ^anbtoerfer,  bie  grobe 
Beeten  f{e(^ten  ober  h)eBen,  jum  £öf(^n  bei 
gfeucrgbrunft,  ju  Scltbecfen  u.  bgl.  (Forcellini) 
(tit.  C.  Th.  14,  8^. 

Centum,  l^unoert,  5.  S.  intra  C.  dies 
dari  bon.  poss.  (ülp.  XXVIII,  10);  placuit, 
C.  annos  tuendes  esse  (in  usufr.)  munici- 
pes,  quia  is  finis  vitae  longaevi  hominis 
est  (1.  56  D.  7,  1). 

Centumviri,  Centumvirale  iudiciiun, 
ein  feit  alten  Seiten  bi3  in  bie  ^aiferjeit  ^in* 
ein  unter  bem  IBorfit  be«  ^ätor  befte^ej&eS 
9ttc^terf oKegium,  tt)Oju  jcbc  Xribu«  3  aftic^tet 
fteüte,  fo  bag  cd,  feit  e«  35  Xribu«  gab,  au» 
105  SRid^tern  beftanb;  in  ber  \p&tixtn  3«t 
ttmrbe  i^c  fla^l  no^  oerme^  (180);  fie 
waren  in  mehrere  (öicr)  Xribunale  abget^eilt 
(barauf  begießt  \\i)  1.  76  pr.  D.  81,  m 
^apinian  be«  2raöe«  gebenft:  „cum  filius 
divisis  tribunalibus  actionem  inofficiosi 
testam.  matris  protulisset  atque  ita  variae 
sententiae  iudicum  exstitissent") ;  öor  i^nen 
Würben  l^auptfdd^Iic^  Sigentl^umS^  unb 
(grbfcfiaftS'^occffe  öcrl^anbelt,  inöbef.  bie 
querelta  inofficiosi  testam,  (Gai.  IV,  16. 31. 
95.  1.  17  pr.  D.  5,  2.  L  12  pr.  C.  3,  31. 
1.  4  §  2  0.  6,  28);  ba^er  biefe  Ätoge  au(^ 
DorAugi^Weife  centumvirale  iudicium  genannt 
Wirb  (1.  13  B.  5,  2.    1.  30  D.  34,  3j. 

Centnria,  eigentlich  eine  ^Inja^l  oon 
l^unbert,  ba^er  eine  ^om^agnie  (oon  100) 
©olbaten  (1.  6  §  9  D.  49,  16). 

Centnrio,  |>auptmann  einer  (£om* 
paqnk  ©olbaten  (1.  2  pr.  B.  3,  2). 

Cephalaeota,  Äo^)ffteuereinnebmer 
(L  6  §  7  C.  Th.  11,  24). 

Gera,  1)  SBac^S  (1.  17  pr.  D.  33,  7). 
—  2)  mit  2Ba4«  überjogene  Xafel, 
worauf  bie  SHömer  mittelft  eined  (^i^cB 
fc^rieben:  in  rationibus,  tabulis  cerisve 
falsum  facere  (l.  1  §  4  D.  48,  10). 

Ceratus,  mit  SBac^d  überwogen  codi- 
diu  cer.  =  cera  s.  2.    (I.  52  pr.  D.  32). 

Ceraunium,  eine  «rt  Är^ftaU  p.  16  §  7 
B.  39,  4). 

Ceroina,  ^n\d  im  mittellänbifd^en  3Reere 
(1.  2  §  43  B.  1,  2). 

Cerebnun,  eJe^irn  (1.  10  C.  6,  22). 

Ceres,  bie  ®öttin  be«  betreibe«;  ba^er 
Aediles  Cereales,  jWci  Oon  3uKu8  ©öfar 
eingefil^rte  33eamte  „qui  frumentopraeessent'* 
(1.  2  §  32  B.  1,  2). 

Cereus  =  cera  (1.  3  §  9  B.  33,  9). 

Cerevlsia,  33icr  (1.  9  pr.  B.  33,  6). 

Cemere,  1)  f  c^en,  wa^rneBmcn  (1.  35 
§  2  C.  Th.  8,  5).  —  2)  überlegen,  fi(^ 
entfc^ne|en   unb  feine  (SntfqiHe|ung 


Digitized  by 


Google 


Certamen — Certus. 


69 


erff&ren;  cretio,  (gntjd^licfeung;  iniJbcf. 
tec^nifd^et  ^udbruc!  für  bie  no^  ditenn  9ied^t 
unb  befonberer  9[notbnung  bed  ^eftatorS 
inner^otb  einer  bcftimmten  Srrift  (gcwö^nlic^ 
100  iagen)  öor*uncbmcnbc  feierliche  @r» 
flärung  bed  (Srbfd^aftdantritti»;  auc^ 
bie  teftamentarifcbe  ^norbnung  fetbft,  fotme  bie 
üom  Xeftator  bejtimmte  JJrift  toirb  cretio  ge* 
nonnt  (ülp.  XXII,  27—34:  „Cretio  est* 
certorum  dierum  spatium,  quod  datur  in- 
stituto  heredi  ad  deliberandum,  utrum  ex- 
pediat  ei  adire  hereditatem,  necne,  velut: 
Titius  heres  esto  cemitoqiie  in  diefms  C. 
proximis,  quibus  scieris  poterisque;  nisi  ita 
creveris,  exheres  esto.  —  Cemere  est  verha 
cretionis  dicere  ad  hunc  modum :  qiwd  me 
Maevim  heredem  instituit,  eam  hereditatem 
adeo  cernoque''  §  27.  28  cit.  Gai.  U,  164 
—173;  „Extraneis  heredibus  solet  cretio 
dari,  i.  e.  finis  deliberandi,  ut  intra  certum 
tempus  vel  adeant  hereditatem,  yel  si  non 
adeant,  temporis  fine  summoveantur;  ideo 
autem  cretio  appellata  est,  quia  cernere 
est  quasi  decernere  et  constituere**  §  164 
cit.  1.  5  C.  Th.  8,  18.  1.  17  C.  6,  30: 
„Cretionum  scrupuloaam  soUemnitat^m  hac 
lege  penitus  amputari  decernimus'O» 

Certamen,  1)  Äompff|)icI,  SBctt- 
!attH)f  G-  2  §  5.  1.  4  pr.  D.  3,  2.  1.  23 
§  2  D.  4,  2.  1.  7  §  4  D.  9,  2);  certaminis 
editio,  bie  geicr  eine«  tam^jffpiel«  (1.  10  D. 
50,  12.  1.  IC.  11,  42);  patriae  suae  cen- 
tum  legare,  ut  —  certamina  celebrarentur 
(1.  21  §  3  cf.  1.  24  D.  33,  1).  —  2)  Utd^H- 
flreit,  rid^terlit^e«  «erfahren,  a-  «. 
protocationis  certamen  implere  (1.  6  C.  6, 
35);  omnia  litis  certamina  implere  (1.  ö 
§  4  C.  7,  68). 

Certare,  1)  lämpfen,  in§bef.  in  einem 
©ettfonU)f  (1.  7  §  4  D.  9,  2.  1.  2  §  1  D.  11 
5.  1.  20  pr.  B.  19,  5.  1.  10  D.  50,  12).  — 
2)  mit  SBorten  ftreiten,  bebattiren  (1.  3 

C.  6,  29).  —  3)  einen  Sicc^t^ftreit  führen, 
§.  35.  praeii*dicio  certare  (1.  5  §  18  D. 
25,  3). 

Certatlm  (adv.),  um  bie  fBette,  nod^ 
träften  (1.  7  C.  8,  11). 

Oertatio,  ©treit  (1.  1  pr.  D.  47,  15). 

Certiorare ,  benad^ric^tigen,  in 
Äenntniß  fcfrcn,  unterrichten  (1.  5  §  1 

D.  12,  4.  1.  29  pr.  §  3  D.  17,  1.  1.  1  § 
1.   l.  39  D.  19,  1.   1.  21  §  2  D.  28,  1). 

Certus,  getoift  unb  jtt)or  a)  beftimmt, 
j.  33.  certa  s.  certi  stipulatio,  eine  ©tipul., 
Deren  Dbject  feiner  Dualität  unb  Quantität 
nod^  feft  beftimmt  ift  (I.  68.  74  D.  45,  1: 
„certum  est,  quod  ex  ipsa  pronuntiatione 
apparet  quid  quak  quantumqite  sitJ*  1.  118 
§  2  eod.);  ebenfo  certus  s.  certi  contractus 
(1.  1  §  6  D.  13,  5.   1.  18  pr.  D.  46,  4); 


certum  condicere,  petere,  certi  condictio  (1. 
6  D.  12,  1 :  „certum  est,  cuius  species  vel 
quantitas,  quae  in  obligatione  versatur, 
aut  nomine  suo  aut  ea  demonstratione, 
quae  nominis  vice  fungitur  qualis  quanta- 
que  sit  ostenditur."  1.  9  eod.  1.  1  D.  13, 
8);  c.  summae  debitor  dictus  (1.  5  B.  18, 
4);  c.  summa  compromissa  (1.  28  D.  4,  8); 
c.  nummos  stipulari  (1.  37  B.  45,  1);  c. 
corpus  in  stipulationem  deducere,  legare 
etc.  (1.  10  B.  46,  4.  1.  26  §  1.  1.  47  §  1 
B.  30.  1.  10  B.  34,  2);  c.  quantitatem  le- 
gare, debere  0-  3  §  6  B.  33,  1.  1.  18  §  4 
D.  33,  7);  c.  speciem  relinquere  (1.  34  §  5 
B.  30);  c.  parteni  heredit,  legare  (1.  8  §  5 

B.  31);  c.  pondus,  genus  argenti  \ega,re  (1. 
1  §  1  B.  34,  2) ;  penus  o.  cum  vasis  c.  le- 
gata  (1.  2  B.  33,  9);  c.  hominem  emere, 
debere  (1.  17  B.  40,  12.  l.  23  B.  45,  1); 
c.pretium  habere  (1.  7  §  2  B.  18, 1);  c.  pars 
fundi,  ein  beftimmter  lörperlid^cr  i^eil,  im 
(äJcgcnfa^  eine«  ibceHen,  einer  pars  pro  indi- 
viso  (1.  25  B.  7,  4.  1.  6  B.  8,  1),  ebenfo  c. 
locuSy  im  ®egenfa|  öon  „pro  indiviso  portio 
fundi"  (1.  1  B.  21,  2);  c.  loco  (an  einem 
burc^  SSerabrebung  ber  Kontrahenten  feftge* 
festen  Ort)  dari  oportere,  dare  promittere, 
sese  soluturum  obligare  (rubr.  B.  13,  4.  tit. 

C.  3,  18);  c.  hco  vd  tempore  reddere  com- 
modatum  (1.  5  pr.  B.  13,  6);  ad  c.  usum,  c. 
tettiporibus  uti  aliqua  re  (1.  25  B.  15,  1);  c. 
tempus  im  ©egenfa^  üon  infinitum  (1.  91  B. 
35,  1) ;  dies  certa,  veluti  kalendis  lanuariis 
centesimis  (1.  21  pr.  B.  86,  2) ;  c.  aet^is  (1. 
23  §  3  B.  40,  5);  c.  personae  im  ÖJegenfa^ 
üon  incertae,  omnes,  genus  personarum  (1. 
21  §  1  B.  4,  6.  1. 4  B.  34,  5. 1  89  pr.  B.  85. 
1.  1.  220  pr.  B.  50,  16);  certi  im  ©egenfaj 
t)On  omnes  (1.  8  pr.  B.  10,  3);  c.  famüia 
(urbana  aut  rustica)  im  ®egenfa(  Oon  uni- 
versa  (1.  65  pr.  B.  31);  ex.  c.  u^wre  natum 
scribere  heredem  (1.  28  §  2  B.  28,  2);  c. 
procurator  (1.  2  B.  3,  3);  tutor  cert.  rerum 
vel  camarum  (1.  12  B.  26,  2);  c.  condicione 
muneribus  se  adstringere  (1.  2  pr.  B.  50,  6); 
c.  lege  donare  (I.  22  C.  8,  53);  in  arbitrum 
compromissum,  ut  c.  sententiam  (ein  Oon 
ben  Parteien  fclbft  beftimmte«  Urt^eil)  diceret 
(I.  19  pr.  B.  4,  8);  certae  sollemnesque 
actiones,  klagen,  bie  auf  feftbeftimmten  feier* 
liefen  gormein  beruhten  (I.  2  §  6  B.  1,  2); 
c.  condemnatio  (I.  59  §  2  B.  42,  1);  certum 
confiteri  (1.  6  pr.  B.  42,  2);  certam  continu- 
amque  possessionem  habere,  bon  9lea!* 
©  erb  i  tuten  gefagt,  bereu  33efit  in  bem35or* 
l^anbenfein  eine«  beftimmten  ununterbrochen 
fortbauernbcn  3uftanbeg  be«  bienenben  ®runb* 
Pcf«  befielt  (I.  14  pr.  B.  8,  1);  b)  feft^» 
ftcbenb,  auiSgcmad^t,  unzweifelhaft, 
j.  yd,  certo  certius  est  (1.  17  pr.  B.  26,  2. 


Digitized  by 


Google 


70 


Cerussa — Ceterus. 


1.  38  §  5  D.  45,  1) ;  certum  esse  per  rerum 
naturam,  in  qua  omnia  certa  sunt  (1.  28 
§  5  D.  5,  1);  res  c.  et  indubitata  (I.  1  D. 

2,  15);  vera  et  c.  scientia  (1.  76  D.  50, 
17);  c.  iure  utimur  (1.  10  §  1  D.  2,  11.  1. 
49  pr.  D.  80);  certi,  certissimi  iuris  esse  (1. 
37  §  1  D.  4,  4.  1.  2  C.  4,  8);  c.  status  esee 
1.  2  §  3  D.  38,  7);  mater  aem^er  certa  est, 
etiamsi  vulgo  conceperit  (1.  5  D.  2,  4); 
certe  (adv.),  fletoiß,  außer  gtücifcl  (I. 
52  §  2  D.  9,  2);  wcniaftcng  0-  6  §  12- 
I.  8  pr.  1.  37  D.  3,  5.    1.  29  §  1  D.  21,  2); 

c)  gewig,  jtücifcHoS  fein,  j.  ©.  qui 
agit,  certus  esse  debet  etc.  (1.  42  D.  50, 
17);  certus  de  poena  sua  (1.  15  pr.  D.  40, 
9J;  certus  accusationis  (l.  14  D.  37,  1);  cer- 
ttorem  facere  aliquem,  bcnad^ric^tigen 
(1.  1  §  1  D.  21,  1.   1.  16  §  4  D.  26,  2); 

d)  fielet,  öorfic^tig,  j.  35.  certius  et  nio- 
destius  esse  (1.  14  §  3  D.  23,  2). 

Cerussa,  ^  I  e  i  tt)  e  i  g ,  melc^ed  jum  9)^aleit 
unb  ©(^reiben  gebraucht  tourbc  (1.  1  C.  Th. 
7,  20);  cerussatus,  mit  IBIeitveig  über* 
jogen:   fotuZac  cer.  (I.  1  C.  Tb.  11,  27). 

Cervical,  Äopffiffen  (1.  25  §  5  D. 
34.  2). 

Cervlx,  9ladtn,  ®cnid  (1.  5  §  3  D. 
9,  2);  tro^fc^:  cervicem  erigere  ad  versus 
aliquem,  fi<^  gegen  S^manben  auflehnen 
(1.  2  C.  6,  7). 

Cervus,  ^irfc^  (1.  5  §  5  D.  41,  1). 

Cery cium  {htjqwisiov)  ,  ^crolbsftab 
(1.  8  §  1  D.  1,  8). 

Cespes,  1)  ber  Slafen  (1.  5  C.  9,  19). 
—  2)  ßonb,  öefiftung  (I.  10  C.  Th.  13,  6). 

Cessare,  1)  tu^en,  unbenu^t  liegen, 
*.  33.  bon  Sfeünbelgelbem  gejagt,  bie  ber 
«ormunb  nic^t  au^Ici^t  (1.  13  §  IB.  26,  7); 
broÄ  liegen  (1.  30  §  2  B.  50,  16).  —  2) 
toegfaUen,  nicbt  8tatt  finbcn,  nic^t 
Statt  ^aben,  teine  5lntt)cnbung  Ici* 
ben,  ä.  ©.  cessat  actio  (I.  40  B.  9,  4.  1. 
17  pr.  B.  25,  2),  condictio  (1-  4  §  1.  1.  14 
B.  12,  1),  repetitio  (1.  4  pr.  1.  8  B.  12,  5), 
vindicatio  (I.  7  §  1  B.  24,  1),  interdictum 
(I.  9  pr.  B.  4,  2.  1.  5  B.  43,  16),  querella 
inoffic.  test.  (I.  8  §  4  B.  5,  2),  exceptio 
(I.  19  pr.  B.  46,  2),  restitutio  (I.  3  §  1. 
1.  9  §  5  B.  4,  4),  missio  in  poss.  (I.  15 
§  28  B.  39,  2),  hon.  possessio  (1.  12  B.  37, 
1),  collatio  (1.  1  §  5.  1.  12  B.  37,  6),  cautio 
a.  17  B.  5,  3),  obligatio  (1.  35  §  1  B.  45, 
1),  stipulatio  (1.  1  §  9.  18  B.  36.  3.  1.  83 
§  5  B.  45,  1),  novatio  (1.  28  B.  46,  2), 
usucapio  (1.  1  §  2  B.  41,  6),  dominium 
(1.  81  §  1  B.  47,  2),  lefßatum  (1.  1  §  5  B. 
33,  4),  substitiitio  (1.  41  B.  38,  2),  matri- 
monitim  (1.  17  pr.  B.  25,  2),  edictum  (1.  2 
pr.  B.  4,  5.  1.  1  §  1  B.  39,  1),  Sctum  (1. 
1  §  1.    1.  3  pr.  B.  14,  6),  lex  (1.  1  pr.  B. 


23,  5.  1.  33  B.  35,  2),  priviUgium  (1.  24 
pr.  B.  42,  5),  clausula  testamenti  (1.  30 
§  5.  6  B.  30);  cessant  par^e«  praetoris  (L  16 
§  1  B.  4,  4.  1.  6  §  1  B.  26.  7);  cessantium 
partes,  bie  SBermäd|tni6*^nt^eile  ttJegfoÜcnber 
Legatare  (1.  7  B.  35,  4).  —  3)  jögern, 
fäumen,  föumip  fein  in  ber  Erfüllung 
einer  SSerbinblic^feit,  in  solutione  (1.  38  pr. 
.  B.  4,  4.  1.  38  §  1  B.  17,  1.  1.  72  §  1  B. 
46,  3),  in  satisfactione,  (1.  5  §  16.  20  B. 
36,  4),  satisdatione  (1.  5  §  5  B.  37,  10),  in 
administratione  (L  60  §  3  B.  23,  2),  in  bon. 
possess.  petenda  (1.  2  §  9  B.  38.  17),  circa 
refectionem  aedium  (1.  32  B.  39,  2) ;  «t  cesse^ 
tutor,  8U0  periculo  cessat  (1.  1  §  1  B.  26, 
7);  cessans,  fäumig,  löffig,  faumfelig 
(1.  5  §  1  eod.  1.  2  B.  2,  12:  „ut  offidi  ad- 
nioneantur  cessantes^J — 4)  in  einem  Xermin 
ausbleiben,  nic^t  erfc^cinen  (1.  2  §  4 
B.  49,  14).  —  5)  fid^  enthalten,  j.  ». 
cess.  ab  administratione  (1.  37  §  1  B.  27,  1). 
—  6)  aufhören,  ettoa^  ju  t^un,  j.  33.  si 
adviinistrare  cessaverunt  curatores  (1. 32  B. 
4,4). 

Cessatio,  1)  ber  3uftanb  einer  @ad^e,  too 
biefelbe  ntc^t  benu^t,  nid^t  gebrandet 
wirb  (1.  35  §  3  B.  32).  —  2)  »eraögerung, 
©äumnij,  ©aumfeligtcit,  j.  ö.  in  ber 
SSormunbf^aftSöertoaltung  (1.  53.  57  pr.  B. 
26,  7.  1.  6  B.  27,  2);  periculum  cessationis 
sustinere  (1.  31  pr.  B.  27,  1);  ex  die  ces- 
sationis  crescat  usura  (1.  17  pr.  B.  22, 1). 

Cessicius  tutor,  ber  SSormunb  einer 
grau,  tt)cld^em  bie  5(u8übung  ber  ^onnunb- 
fc^aft  Dom  gefe^Iic^en  SSormunb  gerid^tlit^  ob* 
getreten  worben  toar;  cessicia  tutda,  eine 
fold^e  abgetretene  3Sormunbfd^ft  (Gai.  I,  1.68 
—72)  ülp.  XI,  6-8.  17). 

Cessim  (adv.),  jurüd,  rücfwörtS: 
cessim  redire  (1.  52  §  2  B.  9,  2.  1.  43  pr. 
B.  21,  1). 

Cessio  f.  cedere  s.  1.  3.  6.  a. 

Ceterus,  1)  ber  anbere,  übrige,  j.  33. 
her  es  ceterique  successores  (1.  23  §  8  B.  9, 
2);  cum  uni  accepto  fertur,  ceteri  quoque 
liberantur  (1.  16  pr.  B.  46,4);  vestis  uni- 
versa,  ac  res  ceterae,  quascumque  mecum 
habui  (1.  16  B.  39,  5);  cetera  jjraeter  in- 
stitutionera  heredis  (1.  19  §  1  B.  29,  1); 
cetera  venditionis  perficere  (1.  5  §  7  B.  27, 
9);  cetera  cognitianis  diffeiTO  (1.  39  pr.  B. 
4,  4) ;  tam  —  quam  —  cet^raque  (1.  25  §  8 
B.  21,  1);  ceteraquey  quae  (I.  45  B.  32); 
et  cetera,  unb  fo  Weiter  (1.  31.  32  pr.  B. 
21.  2.  1.  29  §  2  B.  28,  2);  inter  ceteros 
exheredare,  im  ©egcnfa^  öon  nominatim 
exh.,  bejcic^nct  bie  dnterbung  burd^  eine  aß' 
gemeine  gormel:  ceteri  exheredes  sunto. 
(Gai.  11,  127  sq.  Ul,  66.  Ulp.  XXII,  20- 
23.  8  1  1. 2,  13);  ceterumf  ceteroquin  (adv.), 


Digitized  by 


Google 


Ghalban6  — Gicuta. 


71 


flbcigend,  fonft,  augerbem,  toibtigen« 
falU  (1.  9  §  3  D.  2,  13.  1.  25.  27  pr. 
D.  3,  3.  1.  7  §  8.  1.  9  §  5  D.  4,  4.  1.  25 
D.  6,  1.  1.  1  pr.  D.  8,  4.  1.  2  §  3  D.  13, 
4.  1.  17  §  4  D.  21,  1.  1.  31  §  4  D.  27,  1. 
1.  35  §  3  D.  28,  5.  1.  5  §  10  D.  39,  1. 
1.  13  §  4.  1.  30  §  2  D.  39,  2.  L  3  §  3?). 
41,  2.  1.  15  §  7  D.  42,  1.  1.  3  pr.  B.  46, 
3.  1.  6  pr.  D.  46,  7);  aüd)  f.  ö.  o.  sed  (L 
20  §  12  D.  5,  3.  1.  27  f  9  D.  9,  2).  — 
2)  de  cetera,  für  bic  Sulunft,  lünftig» 
bin  (I.  10  D.  48,  3.   1.  8  C.  10,  49.   1.  1 

C.  12,  20). 

Chalbane,  ber  @aft  einet  f^rifc^en  ^flan^e 
(L  16  §  7  D.  39,  4). 

Chaloedon,  6tabt  in  ^it^^nien  (1.  4  G. 
1,  1);  Chalcedonensis  synodus  (1.  8  pr.  G. 
1,5). 

Chaldaeus»  ©ternbeuter  (1.  5  G.  9, 
18). 

Charisius  f.  AurelitM. 

Charta,  Rapier  (§  33  I.  2,  1:  „Htterae 
chartis  membranisque  cedunt.**  1.  52  pr. 
§  4.  6.  L  76  D.  32);  chartis  publicis  ac 
ratiociniis  ohnoxius  =  chartolarius  (1.  1 
G.  12,  59);  ad  Chartas  optare,  naä)  bem  ^mt 
eine«  chartularius  ftreben  (1.  10  G.  12, 57). 

Chartaceus,  aud  Rapier:  Codices  chart. 
(L  52  pr.  D.  32). 

Chartiatioiim,  (&tlb  ju  $apiet  (1.  6 

D.  48,  20). 

Chartoprates,  ae,  ^apierl^dnbler 
(rubr.  C.  11,  18). 

Chartula  =  Charta  (1.  13  G.  8,  53  1. 
5  G.  10,  2);  ministerium  chartularum,  bad 
SCmt  eine«  chartularius  (1.  8  G.  Th.  7,  22). 

Chartularius,  laif etlicher  Beamter,  ffU^ 
gifttatot,  tDtld^ct  befonber^  bie  ©teuer*  unb 
9(bgaben«9ionen  unb  Qüc^er  $u  berttm^en 
unb  »u  retnbiren  ^t  (I.  3  G.  10,  23.  1.  10 
§  2.   L  12  G.  12,  49). 

Chasma,  (SrbfaU  (1.  11  D.  18,  6). 

Chelouia,  ein  (Sbelftein:  bad  Kuge  ber 
inbift^n  Sc^tlbfrdtc  (1.  16  §  7  D.  39,  4). 

Chiliarches,  ae,  %ü^xn  bon  1000  äJiann, 
Dberft. 

Chirograph ariua,  l^anb(cl^riftli(^: 
chirogr.  instrumenta  (1. 17  G.  4,2);  chirogr. 
ffcunia,  chirogr.  dehitum,  6d^ulb,  p  ber 
|tc^  ber  6(^ttlbner,  burc^  ^anbf^rift  be!annt 
\ifii,  im  (S(egenfa6  folc^er  6(^ulben,  für  n)el(^e 
ein  *fanb  beftelU  ift  (tit.  G.  8,  26);  ba^er 
chirogr.  creditor  (l.  38  §  1  D.  42,  5.  1.  6 
C.  7,  72.  1.  10  G.  8,  17),  debitor  (1.  7  G. 
8,  41). 

Chirographum,  ^anbf  d^rift,  unb  ^nmr, 
1)  uber^u|)t  eigen^&nbige  ©c^rift,  ^.  9. 
proprio  chirogr.  adnotare  (1.  30  D.  28,  1); 
alienum  chirogr.  imitari  (1.  23  D.  48,  10). 
—   2)    ©(^ulDf(^ein,   ©d^ulbbcrfc^rei» 


bung,  unb  ^toax  einfacher  @d^ulbf(^tn,  ober 
©tipulation^urhinbe  (1.  47  §  1  D.  2,  14), 
).  d.  über  empfangenem  2)arle^n  (1.  41  §  2 
D.  22,  1.  1.  26  §  1  D.  20,  1.  1.  14  G.  8, 
42);  überhaupt  chirographa  dehitorum  (1.  57 
pr.  B.  26,  7.  1.  18  §  2  B.  39,  6);  ex 
chiroar.  dehitor  (1.  31  §  4  B.  34,  3);  chiro- 

rapho  obligare  se  ad  praestandum  (1.  3  pr. 
3  B.  49,  14);  eum,  qui  chirogr,  legat^ 
debitum  legare,  non  solum  tabulas;  cum 
chirographa  venetmt,  notuen  vemsse  videtur 
(1.  44  §  5  B.  30);  solutione  inane  factum 
chir.  (1.  18  B.  10,  4).  —  3)  ^m^fangS- 
fd^ein,  Ouittung:  chir.  solutionum,  tri- 
hutorum  solutorum  (l.  52  pr.  B.  19,  1),  se- 
curitatis  (1.  4  G.  11,  65);  a  creditore  per- 
dpere  chir.  (1.  17  G.  4,  2). 

Chlamys,  ein  griet^ifd^e«  Dberfleib  a) 
für  tnaben  (1.  23  §  2  B.  34,  2);  b)  für 
©olboten  (1.  3  G.  12,  39). 

Choma,  ber  ^omm  (1.  10  B.  47,  11). 

Chorus,  eine  ^(nja^I  ©claben,  bie  atö 
XiSinitx  ober  ©dnger  gebrandet  »erben 
(1.  34  pr.  B.  21,  1.   I.  79  pr.  B.  32). 

Christiazütas,  1)  c^riftlic^e  Steligion, 
(£^riftent^um  (1.  4  pr.  G.  1,  7).  —  2) 
©^riftenbeit  (1.  6  G.  3,  12).  —  3)  c^riftl. 
®eiftU(^!eit  (1.  123  pr.  G.  Th  16,  2). 

Christianus,  1)  (Subst.)  Öefenner  be« 
(^riftlid^cn  ®Iouben3,  ©^rift  (l.  1  §  1  G.  1, 
1.  1  6  G.  1,  11);  inSbef.  Oeiftlid^er, 
©ijc^of  (1.  11  G.  1,  4.  1.  20  §  5  G.  8,  50). 
—  2)  (adi.)  c^riftli(^:  Christ,  religio  (1.  6 
C.  1,  4),  lex  fides,  veneratio  (l.  13.  18.  19 
G.  Th.  16,  8). 

Christus  fiUus  (1.  2  §  1  G.  1,  1);  sal- 
vator  Chi.  (1.  1  G.  1,  8);  Ihesus  Ghr.  (1.  2 
pr.  inf.  G.  1,  17). 

Chrysanthianum  oertamen,  ein  nac^ 
einem  gemiffen  ^l^rt^fantbiud  benanntet 
ßam|)ff^au{^el,  totld^t^  alle  4  ^ai^tt  in 
©arbe«  gefeiert  »urbe  (1.  24  B.  33,  1). 

Chrysippus,  ein  berühmter  ftoifc^  $]^i» 
lofop^  G-  2  B.  1,  3). 

Chrysolithus,  ein  (Sbelftein  (1.  19  §  17 
B   34,  2). 

Cibaria,  S'la^rungSmittel,  @^)eife  unb 
2:ranf  betreffenb  (i.  12  pr.  B.  33,  7);  fie 
»erben  aU  ein  X^cil  ber  Alimente  neben 
vestitus  (vestiaria)  unb  habitatio  genannt 
(1.  6.  12.  16  §  2.  1.  21  B.  34,  1);  auc^  be* 
beutet  e§  gutter  für*«  3^ie^  (1.  29  §  7  B. 
9  2). 
*  Cibus,  @peif  e  (1.  21  B.  34,  1). 

Cicatrix,  i^orbe  (1.  7  B.  9,  3). 

Cicero  (M.  Tullius),  9lomö  berühmter 
9lebner  (1.  2  §  46  B.  1,  2.  1.  39  B.  49,  19, 
1.  96  pr.  B.  50,  16). 

Cicuta,  ©(Sterling  (1.  3  §  3  B  48,  8). 


Digitized  by 


Google 


72 


Oilicia — Circumcolens. 


CUioia,  Sanbfc^aft  tldnafi(utd  0-  B  §  1 
D.  22,  5.   1.  5  pr.  C.  7,  63). 

Cilioia  vela,  Xftc^er  auS  Si^S^n' 
^oarcn  (L  12  §  17  D.  33,  7). 

Cimeliarchium  (HBifinUccQxeZov) ,  ber 
Ort,  tDO  ber  @(^a|  einet  Kirche  ober  einer 
Stobt  aufbetoabrt  mirb,  ©c^a^laften:  a- 
meliarcha,  ©c^attaftenöeriDoIter  (1.  10 
§  2,  3  C.  7,  72.   1.  20  §  1  C.  11,  48). 

Cincia  lex,  ein  t)om  Soß^tribun  ^ax* 
cud  (Sinciud  9(Iimentui^  rogirted  Pebifdt  t)om 
3.  550  u.  c,  tooburc^  bie  ©d^enfungen  ge» 
toiffen  öef(^rdn!unöen  untertoorfen  lourben 
(Vat.  §  266-316.    1.  4  C.  Th.  8,  12). 

Cinotus,  Umfriebigung,  parietum  c. 
(1.  4  pr.  C.  Th.  9,  45). 

Cingere,  1)  umgürten,  a)  mit  bem 
Ärieg^gilrtcl:  S^monben  aU  ©olbotcn 
einfleiben  (1.  38  §  1.  1.  43  B.  29,  1); 
cinctus,  Iriegerifc^  gerüftet,  jum  Äampf 
ouSjiel^cnb  (1.  3  D.  5,  4);  b)  mit  bem 
(g^rengürtel  ber  l^öl^ern  Beamten, 
5.  Sß,  illustres  in  sacro  nostro  consistorio 
cincti  p.  2  C.  12,  8).  —  2)  umgeben, 
umringen,  j.  ©.  urbem  muro  cing.  (1.  87 
D.  50.  16).  —  3)  fetalen  (1.  5  pr.  1.  7 
§  4  D.  47,  7). 

Cinsulum,  ®ürtel,  a)  ber  ©olboten, 
5.  !6.  cinff.  habere  et  militiae  ovdinem 
tenere  (1.  3  C.  12,  49);  cing.  depomrey  oug 
bem  ©olbotenftonb  treten  (1.  2  C.  3,  21);  b) 
ber  l^öl^em  öeomten,  j.  8.  qui  praesentes 
in  comitatu  illustris  dignitatis  cingulum 
meruerint  —  quibus  absentibus  cing.  uiit- 
titur  (1.  2  C.  12,  8);  cingulo  exui,  spölian 
(1.  1  C.  7,  38.  1.  3  C.  12,  17);  in  officio 
sacranim  lai^itionum  cingulum  militiae 
8%bi  sumere,  ^ienft  nel^men  (1.  9  C.  12, 
2S)'j  sine  cifwulo  constitutus,  onßer^ienft 
(1.  11  C.  9,  35);  bo^er  \)at  cing.  auiif  bie  ©e- 
beutung  öon  Amt,  ©ilrbc  (1.  5  C.  12,  33). 

Clnis,  ^fd^e:  ossa  eb  einer  es  (eorum, 
qui  exurendi  damnantur)  collecta  sepul- 
turae  tradere  (\.  1  D.  48,  24). 

Cinna,  gurift  gegen  baS  (Snbe  bed  'Sie» 
publif,  ein  ©(^üler  be«  @ert)iuS  ©ulpiciuS 
9lufu3  (1.  2  §  44  D.  1,  2). 

Cinnamomum,  3immet  (1.  16  §  7  D. 
39,  4). 

Circa  (praep^,  1)  um  (um  ettooö  ober 
um  igemanbcn  ^erum),  bei,  neben,  an, 
5.  S3.  ager,  qui  c.  ripam  est.  (1.  1  pr.  D.  43, 
15);  c.  coüns  =  circumcolens  (1.  1  §  4  B. 
43,  13);  c.  aliquem  esse;  c.  se  habere  ali- 
quem  (1.  33  B.  12,  1.  1.  3  pr.  §  6  B.  33, 
9.  1.  14  §  7  B.  38,  2);  qui  c.  principem 
sunt  occupati ;  qui  c.  latus  principis  agunt 
(1.  11  §  2  B.  4,  4.  1.  30  pr.  B.  27,  1).  — 
2)  in  S3ejug  auf,  in  ©etreff,  j.  «.  c. 
aliquid  s.  aliquem  servandum  esse,  custodiri, 


ohservari,  spectari^  dici  (1.  27  §  11  B.  9,  2. 
1.  32  §  3  B.  22,  1.  1.  57  B.  35,  1.  1.  20 
B.  40,  5.  1.  1  §  3  B.  49,  14);  evenire  c. 
querellam  inoffic.  (1.  24  B.  5,  2) ;  computari 
c.  legem  Falc.  (1.  19  §  1  B.  34,  5);  dissen- 
tire,  errare  c.  aliquid  (1.  36  B.  41,  1.  1.  36 
B.  48,  5) ;  impendere  c.  res  (1.  5  §  5  B.  3, 
5);  occupatus  c.  rem  rusticam  (1. 1  pr.  B.  2, 
12);  probe  se  apere  c.  negotium  (1.  1  §  9 
B.  1,  12V,  patientein  esse  c.  aliquem  (L  9 
§  2  B.  1,  16);  diligentem  esse  c.  aliquid 
(1.  62  §  5B.  47,2).  -  3)  gegen,  für  fl. 
6  B,  37,  6). 

Ciroensifl,  ben  C^irfuS  betreffenb:  circ 
ludi,  ©d^ufpiele,  toeld^e  im  d^ircud  gel^alten 
würben  unb  in  Wettrennen  ju  feagen 
beftanben  (1.  122  pr.  B.  30),  auc^  circenses 
(c^Ie^ttt)cg  genannt  (1.  12  §  4  B.  7,  8);  circ. 
certamen  (1.  3  C.  11,  41);  equi  circ.  (1.  1 
§  2  B.  50,  4). 

Clroiter  fpraep.),  in  »etreff  (l.  1  C. 
Th.  12,  14.  1.  32  C.  Th.  13,  5). 

Clrcitor,  1)  ^erumträaer,  $aufirer 
(1.  5  8  4  B.  14,  3).  —  2)  cirdtores  l^eiften 
jur  taiferjcit  gewiffe  patrouHirenbe,  ^olijei» 
oienft  mit  öcrric^tenbe  ©aöalleriften  (L  2 
§  22.  25  C.  1,  27);  circitoria  dignitas,  bie 
SBürbe  berfelben  (1.  2  §  2  C.  Th.  7,  22). 

Circuire,  ^intergel^en  p.  11  C.  Th. 
10,  10). 

Circuitio,  95 erlauf:  temporis  circ.  fl.  1 
§  1  C.  11,  42). 

Clrcuitus,  1)  Umirei«  0-  37  §  1  B. 
U,  7).  -  Umfc^ttjeif,  Sttjeif el  (1.  5  B.  35, 
3.  1   4  §  6  C.  2,  55.  1.  7  §  4.  8  C.  5,  70). 

Ciroulator,  loer  mit  einer  ©c^aubube 
ober  aU  ^unftftüd mac^er  um^erjiel^t  (1.  11 
B.  47,  11). 

Circulus  1)  Ärei«,  girfel  (Gai.  I,  46). 
2)  9lanb  einer  3Winje  (1.  1  C.  Th.  9,  22). 
—  3)  3^erfamm!ung  toon  aWcnfc^en  (1. 
11  C.  Th.  16,  5). 

Circum,  um  (1.  60  §  1  B.  32). 

C5lrcumactu8,  öcrf (offen:  tempus  circ. 
(1.  47  C.  Th.  7,  4). 

Ciroumambulare,  um  ettoa^  6  er  um» 
ge^en  (1.  3  §  1  B.  41,  2). 

Circumoelliones,  eine  fe|erifd^e  ©ecte 
(1.  52  pr.  C.  Th.  16,  5). 

Ciroumcidere,  1)  ringö^erum  a  b  f  d^  n  e  i « 
ben,  5.  93.  ramos  arboris  (1.  1  §  7  B.  43, 
27),  —  2\  gemanben  beft^neiben  (1.  11 
pr.  B.  4ö,  8:  —  ,circumcidere  ludaeis 
filios  8UO8  permittitur*).  —  3)  abfc^affen 
(1.  6  pr.  C.  Th.  1,  1). 

Ciroumcludere ,  einfc^liejcn:  tempo- 
porum  metis  circumcl.  (1.  23  §  2  C.  1,  2); 
umftriden  (1.  1  pr.  C.  6,  51). 

Ciroumoolens,  ^Intool^ner,  9{a(bbar 
(1.  1  §  1  B.  43,  12). 


Digitized  by 


Google 


Circumdare — Citra. 


73 


Circumdare,  a)  umringen:  a  latro- 
nibus  circumdatuB  (Paul.  III,  5  §  8);  b)  um« 
ge^cn  0-  27  §  3  C.  Th.  10,  19). 

Ciroomduoere,  l)l^erumtotdcln,  toin* 
ben:  linum  circuinductum  (1.  1  §  11  D. 
37,  11).  —  2)  im  aJJunbc  fügten  (1.  un 
C.7,5).  — 3)^intcrac^cn  fl- 38  1>.  42,  1). 
—  4)  aufl^coen,  caf  fiten,  jutüdnel^men: 
cinmmd.  acta' i}.  46  pr.  D.  42,  1),  cogni- 
tumern  (1.  27  §  1  D.  40,  12.  1.  22  D.  49 
1),  edictum  peremptorium  (1.  73  §  1  D.  5, 
1);  öettoetfcn:  circumd.  causam  appella- 
tionis  (1.  6  C.  7,  43). 

Circumduotio,  1)  Uml^etfül^tung, 
Umlictgang  (1.  5  pr.  C.  Th.  4,  8).  —  2) 
Umfc^toeif  {\.  5  C.  6,  49). 

CircTimf erre ,  berum tragen  (1.  5  §  4 
D.  14,  3.  1.  11  D.  47, 11);  im  SRunbe  l^m* 
tragen,  mit  ettoad  ^ra^Ien,  fic^  brüften 
a  1  C.  11,  19). 

Circumfluere,  1)  umfliefeen  (l-  30  §  2 
D.  41,  1).  —  2)  an  etn)ag  Ueberflug 
^aben:  patrimonio  circmnfl.  (1.  3  C.  Th. 
1,5). 

Cli^umiectus,  um  ettoad  befinbli^, 
c8  umgebenb:  altaria  et  Oratorium  cir- 
cumi.  (1.  4  pr.  C.  Th.  9,  45). 

Circumire,  a)  l^erumgc^en,  um  ju 
bcfid^tigen  0»  7  §  1  D.  1,  16.  1.  12  §  2 
D.  49,  16);  b)  umgeben,  DermeibenO.  2 
§8  D.  2,  11);  c)  umgeben,  umf(^Iie|en 
fl.  J  §  10  D.  43,  12). 

Ciroumlustrare,  im  Umgel^eu  befi(^* 
tigen  (1.  1  §  1  C  Th.  4,  8). 

Circumscrlbere,  1)  hintergehen,  be« 
trügen  (1.  7  §  9  D.  2,  14.  1.  5.  7  pr.  1. 
16  D.  4,  8);  circumscr.  legem,  betrüglid^er 
»eife  ba«  ©efefe  umgeben  (1.  18  §  4  eod.), 
ignorantiam  dicuius,  bie  Untoiffen^eit  3e* 
manbeiJ  betrüglit^  SBeife  mißbrauchen  (1. 11 
C.  8,  27).  —  2)  beftimmen  (1.  18  C.  Th5 
11,  16). 

Circumsoriptio,  ^intergel^ung,  83e* 
trug  (1.  4  D.  11,  6);  ad  circumscript.  iuris 
tui  (um  bid^  betrilglic^er  9Bci{e  um  bein  Sdet^t 
*u  bringen)  latitare  (1. 9  C.  7,  72) ;  circumscr. 
legis,  Umgebung  beö  ® ef efe^  (1. 5  C.  1, 5). 

drcumsoriptor,  öetrügcr  (1.  27  §  4 

C.  Th.  10,  10). 

Ciroomseptus,  ringsum,  eingefd^Iof* 
{en,  umzäunt:  süva  circums.  (l.  3  §  14 

D.  41,  2). 

Cirouxnspectio,  Umfid^t,  Ueberle» 
gung  (Vat.  §  35). 

CircumspectuB  (adi.);  circumspecte 
(adv.),  umfic^tig,  \>ox^id)i\Q,  bebac^t* 
|am  a.  7  §  8  D.  4,  4.  1.  1  §  18  D.  37,  9. 
1.  8  §  2  C.  Th.  13,  3). 

Circtunstmctus,  ummauert,  einge* 
mauert  G-  88  §  2  D.  19,  1). 


Ciroomvenire,  1)  umringen,  um^in*» 
geln:  a  latronibus  circumventus  (1.  6  §  9 
D.  49,  16).  —  2)  l^intergel^en,  umgcl^en 
(1.  1  §  2  D.  4,  3.  1.  7  §  3.  1.  16  §  4  D. 
4,  4);  drcumv.  leges  (1.  123  §  1  D.  30), 
legis  sententiatn  (1.  29  D.  1,  3),  interpre- 
tationem  (1.  40  D.  49,  14),  voluntatem  de- 
functi  (1.  4  D.  29,  4.  1.  92  D.  35,  1);  cir- 
cumventio,  »etrug  (1.  17  D.  4,  4.  1.  3  C. 
2,  42). 

Cirous,  ber  ©tbau^ta^,  too  bie  öffentlichen 
äßettfal^en  gehalten  mürben:  ^ennba^n 
(1.  3  pr.  D.  50,  10). 

Clrtensis,  Bürger  bon  (Sirta, ber  ^aupt» 
ftobt  Ülhimibien«  (1.  9  §  5  D.  22,  6). 

CJis,  bieffeit«:  eis  T^)erim  et  ultis  Tib. 
(1.  2  §  31  D.  1,  2);  bo^er  Cistiberes,  «c* 
amte  jur  Seit  ber  Sftepublil,  toeld&en  bie  «uf* 
fid^t  über  bie  9lad^ttoad^tn  bieffeit«  ber  Xiber 
oblag  (§  33  eod.). 

CisaXpinus,  bieffeitd  ber  KIpen, 
Gallia  cisalp. 

Cisium,  ein  leidster  jtoeirftbriger  SBagen, 
Äabriolet  (1.  13  pr.  D.  19,  2);  cisiariusy 
a)  ßenfer  beffelben,  Äutfd^er  (1.  c);  b)  »er* 
fertiger  folc^er  »ogen  (1.  1  C.  10,  66). 

Clsta,  Äifte  a  1  §  41  D.  16,  3). 

CJistema,  1)  »el^älter,  morin  fi(^  ha» 
aiegenmaffer  fammelt  (LI  §  4  D.  43, 
22).  —  2)  unterirbifAer  «el^ftlter  jur  «uf * 
bemal^rung  bon  Gaffer  ober  ^ein  (1. 
21  §  5  D.  47,  2). 

(ästiberes  f.  eis. 

Cltare,  1)  in  öemegung  Jefen;  ba^cr 
citatus,  ftfinell  laufenb,  reijenb,  j.  ^. 
aqtia  citatior  (L  1  §  1.  1.  3  §  2  D.  39,  3). 
—  2)  gemanben  aufrufen,  Dor  ®eri(^t  ju 
erfdbeinen,  borlaben  (l.  7  pr.  D.  4, 1  1.  13 
pr.  D.  5,  1.  1.  10  D.  48,  1.  1.  15  §  2  D. 
49,  14);  in  testimonium  cit  0-  20  D.  22. 
5);  dtatio,  citaiorium,  ©orlabung  Dor 
OJcrid^t  (1.  2  C.  12,  21). 

Citerior,  n&l^er,  früher:  dies  cit.  (1.  4 
B.  13,  5.  1.  15  D.  23,  4). 

Citharoedicus,  bie  (Sitl^erfpieler  bt* 
treffenb,  il^nen  eigen:  vestis  cith.  (1.  127 
D.  50,  16). 

eitlen^  Bürger  ton  (Vitium,  einer 
©tabt  auf  (l)9ptn»  0-  1  §  5  D.  50,  12). 

Cito,  fernen,  balb  G-  U  §  5  D.  4,  4. 
1.  3  D.  47,  4). 

Citra  (praep.),  1)  obne,  ».  ©.  c.  metum 
exceptionis  agere  (1.  49  D.  5, 3h  c.  appeüor 
tianem  infirmari  sententiam  (l.  1  §  1  D.  2, 
12);  c.  praetoris  auctoritatefn,  c.  causae  co- 
gnitionem  (1.  7  §  2.  1.  8  §  6.  17  D.  2,  15); 
c.  in  integrum  restit.  (1.  16  pr.  D.  4,  4);  c. 
inquisitionem  (1.  6  D.  26,  3) ;  c.  mandatum 
(1.  10  §  10  D.  17,  1);  c.  sodetatem  (1.  31 
D.  17,  2);  c.  voluntatem  (1.  22  §  1.  1.  29 


Digitized  by 


Google 


74 


Citreus — Civiliter. 


pr.  D.  24,  3.  1.  6  D.  29.  2);  c.  oonscientiatn 
(1.  46  eod.);  c.  periculum  (1.  69  §  1  D.  36, 
1) ;  c.  temporis  finem,  o^ne  3citbcf(^ränfung 
(1.  15  D.  49,  16);  c.  Falcidiae  rationem, 
o^nc  «bjug  bct  Cuart  (1.  41  §  3  D.  28,  6); 
c.  codicUlos  (ol^ne  ^eftaHungd^tent)  admini- 
afcrare  (1.  41  pr.  D.  27,  1).  —  2)  auftcr, 
abgcfc^cn  Don  (1.  9  D.  3,  6).  —  3)  in* 
ncr^alb  (1.  15  D.  49,  16). 

Citreus,  au^l^itroncnl^olä,  nad^  Änbcrcn 
aud  htmpol^t  bed  (Sitrudbaumed  (thuia 
cjpressoides):  mensa  citr.  (1. 21  §  2  D.  10, 1). 

Cltiro  {.  ultro. 

Civious  =  civilis  8.  1.  $.  O.  civ.  munm, 
civ.  /k>nor  (l-  4  C.  11,  10.  1.  4.  7.  27.  29. 
46  C.  Th.  12,  1);  annonae  civ.  (1.  9  ff.  C. 
Th.  14,  17). 

Civilia,  1)  bad  öffentliche  ®emeintoef cn 
etned  ©taatd  ober  einer  ©tobt  betreffenb: 
bürgerlich,  ftäbtifd^,  öffentli^,  5.  «. 
fnuwis  civ.  (1.  2  8  1  D.  50,  5.  1.  18  D.  50, 
16.  1.  8.  13  C.  5,  62.  1.  1.  3  C.  10,  42); 
civ.  officia  (1.  13  pr.  D.  50,  6.  1.  2  D.  50, 
17),  onera  (1.  6  D.  27,  10);  annonae  civ. 
=  publicae  (tit.  C.  11,  25);  canon  civ.  (f. 
b.  SB.  8.  2.);  bellum  civ.  (1.  1  §  2.  3  D.  50, 
15.  1.  1  pr.  C.  6,  51);  dissensiones  civ. 
(1.  21  §  1  D.  49,  15).  =  2)  einem  «olf, 
einem  Staat  eigentl^ümlic^:  ins  civile, 
bad  aud  ben  eigentümlichen  ^tec^tdanfid^ten 
eined  Sßofl^  l^erüorgegangene  befonbere  iRed^t 
biefed  S3oI!d,  im  ^egenfa^  t)on  ius  gentium 
(§  1.  2  I.  1,  2.  1.  6  pr.  1.  9  D.  1,  1:  „quod 
quisque  populus  ipse  sibi  ius  coustituit,  id 
ipsius  proprium  civitatis  est  vocaturque  ius 
civile,  quasi  ius  proprium  ipsitis  ciüitatis*[) ; 
in  ^e^uQ  auf  bie  9tömer  bad  bem  römif  d^en 
$olf  etgent^ümlic^e  9le(^t,  a)  im  (&t» 
genfa|  be^  ius  gentium  ober  naturale  im  ^IIs 
gemeinen  =  ius  proprium  civitatis  fwstrae 
(1.  1  pr.  D.  41,  1);  coUectum  est  (privatum 
ius)  ex  naturalibuff  praeceptiSy  aut  gentium 
aut  civilibus  (1.  1  g  2  D.  1,  1);  proprietas 
(aedium  superfic.)  et  civili,  et  nat uralt  iure 
eius  est,  cuius  est  solum  (1.  2  D.  43,  18); 
quaedam  cognationes  iure  ct>.,  quaedani  na- 
turali  connectuntur  (1.  4  §  2  D.  38,  10); 
b)  im  ®egenfa|  pm  ^ötorifd^en  Siedete  (l. 
7  D.  1,  1:  ,,ius  civ.  est,  quod  ex  legibus, 
plebis  scitiSf  Sctis,  decretis  principum, 
auctoritate  pnnh.-idintfi  voLiit.  lu.-  j^'-rrfn- 
rium  est,  quod  praetort^?^  ijotrüilüxcniiit 
adiuvandiye\»uft})lctnJi\€\  rorntjcttfli  iuris 
civ.  gratia."  l  1  fi  8  1,  :i  *(  1,  i2  U.  i:^,  5. 
I.  14  D.  22,  5.  1.  :^:i  D.  äw^  l  l.  k  pr  D- 
37,  4.  1.  1  pr.  l  li  D.  ;^8,  8);  iuris  de. 
actio  im  (Siegen faf^  ^a\i  iiiterdit^tiun  (1.  H 
D.  43,  26) ;  iure  civ.  doHtilut  um  teat  iimirn- 
tum  (1.  38  §  8  D,  2H,  6);  mrtr  d(.\  consti- 
tutum, receptum   t?U%  (pn  i.   2,   tJ.  1.   Ii4 


D.  35,  1);  iure  civ.  data  potestas  (1.  2  t' 
D.  26,  2);  necessarii  heredes  credifcoribr 
heredit.  iure  civ.  tenentur  (1.  57  pr.  D.  i 
2) ;  c)  im  engften  Sinn  ba^  burd^  bie  ron 
f(^en  3uriften  eingeführte  Sde^t:  „quod  m 
scripto  in  sola  prudentium  intei^retaJUu- 
consistif'  (l.  2  §  5.  12  D.  1,  2),  —  3)  q 
ha^  ius  civile  (in  htn  oerfd^iebenen  s.  2. 
— c.  angegebenen  S3ebcutungen)  fid^  be^i 

iienbf  barauf  fid^  grünbenb,  burt^  bu 
elbe  eingefül^rt/i^m  gemcig:  a)  im  c 
genfa^  t)on  naturalis,  j.  8.  et  civ.  et  na^. 
rafio  suadet  etc.  (pr.  I.  1,  10);  civ,  ru 
natural ia  iura  corrumpere  non  potest  (i 
D.  4,  5);  neque  civile,  neque  naturale  > 
(1.  83  §  5  p.  45,  1):  bonorum  appello 
aut  naturalis,  aut  civilis  est  (1.  49  D. 
16);  civ.  possessio  (1.  2  §  1  D.  41,  5);  • 
cognatio  =  adgnatio  (1.  4  §  2  D.  38,  1 
verbis  civil,  (b.  1^.  mit  befc^Ienben  SSBor: 
tote  fie  bad  (^ioilrec^t  für  bie  ($rbe^infe|i 
Oorfd^reibt)  facere  substitutionem  (l.  7  D. 
6);  b)  in^bef.  im  ®egenfa|  Don  honorar 
s.  praetorius,  5.  ^.  actio  civ.  (1.  25  §  2  ' 
44,  7:  „omnes  act.  aut  civiles  dicuntur 
honorar iae^^J;  actiones,  quae  ex  legitimi^ 
civil,  causis  descendunt,  im  ®egen{a(  ^ 
act.,  quas  praetor  ex  sua  iurisdictione  c 
stitutas  habet  (§  3  I.  4,  6);  obligatio  civ. 
ÖJegenfa^  oon  praetoria  (§  1  1.  3,  12:  „0' 
gat.  civiles  sunt,  quae  aut  legibus  con 
tutae,  aut  certe  iure  civ.  comprobatae  sunt 
c)  bie  actio  praescriptis  verbis  toirb  civ.  ar 
genannt,  infofern  fie  burc^  bie  5)octrin  ber !; 
riften  eingeführt  ift,  aljo  auf  ha^  ius  civ 
ber  8.  2  c.  angegebenen  öebeutung  fid^  gr 
bet  (1.  7  §  2  D.  2,   14.  1.  15  1).  19, 
bcSgleid^en  wirb  ber  Xröbeloertrag,  au^  ti 
c^em  eine  a.  pmescr.  verb.  enlf<)ringt,  < 
civ.  negotium  be^eic^net  (1.  1  pr.  D.  19,  • 
tciv.  sapietUia,  Sded^tSgelc^rfamleit  (1.  1  ^ 
D.  50, 13).  —  4)  über^au^t  bem  mtd^i  t. 
ber  »illigfeit  gcmaft  (1.  78  §  2  D. 
3.  1.  5  C.  6,  2).  —  5)  bie  ^)rioatred^t 
d^en  ^er^ältniffe  einer  ^crfon,  ober  i 
hierauf  bej^üglid^e  gertc^tlid^e  ^erfa^i 
(ben  C5iOilprocc6)  betreffenb,  j.  Ö. 
(fotium  civ.  im  ÖJegenfa|  oon  criminalc 
'2  D.  49,  5);  civ.  iudicium  (}.  5  C.  3,  4 
civ.  petiiio  (1.  17  C.  9,  1);  et  civ.  et  < 
uiinitli>   nctlu  iL  1    C.  0,   \M)\  i-\\\ 
(1.  1-;^  L  ►  7t  02)-,  tiriinini  vn  .  ^u^^^a  juUu 
(l.  y  C.3,Ü);  Wt\  disLtptjtiittnt  rnmfn  1 
uitur.quuteiiio  i^riuimis  int-idU  (U 1  ^ 

Civiliter  (»dv.K  l)  =  iur^i 
vili>^  ii.  2  IL  ^^K  im  CHrf^rnja^  von  114 
ober  iure  j)rat*torio,  j.  C  ctrit 
(U  1  §  1  D.  IL  tt.  1.  1  pr,  I),  ^.4 

V 


Digitized  by 


^^^^B 


xi«.. 


Digitized  by 


Google 


74 


Citreus — Civiliter. 


pr.  D.  24,  3.  1.  6  D.  29,  2);  c.  conscientiam 
(1.  46  eod.);  c,  periculum  (1.  69  §  1  D.  36, 
1) ;  c.  tetnporis  finem,  ol^nc  S^itl^cWt^önhinö 
(1.  15  D.  49,  16);  c.  Falcidiae  rationem, 
o^nc  «bjug  bct  Duart  (1.  41  §  3  D.  28,  6); 
c.  codicillos  (o^nc  ©cftallungS^tcnt)  admini- 
sfcrare  (1.  41  pr.  D.  27,  1).  —  2)  augcr, 
abgefc^cn  Don  (1.  9  D.  8,  6).  —  3)  in- 
nerhalb (1.  15  D.  49,  16). 

CitreuS;  audiS^tttonenl^olj,  nad^  ^nberen 
QUd  htm^olfft  bed  StttuiSbaumed  (thuia 
cjTpressoides):  mensa  citr.  (1. 21  §  2  D.  10, 1). 

Citro  f.  ultro, 

Civious  =  civilis  s.  1.  5.  C  civ.  munus, 
civ.  Äowor  (1.  4  C.  11,  10.  1.  4.  7.  27.  29. 
46  C.  Th.  12,  1);  annonae  civ.  (1.  9  ff.  C. 
Th.  14,  17). 

Civilis,  1)  bad  öffentlii^e  ©emetntoefen 
eine«  ©taatS  ober  einer  ©tabt  betteffenb: 
bütöerlit^,  ftäbtifd^,  öffentlich,  j.  «. 
munus  civ.  (1.  2  §  1  D.  50,  5.  1.  18  D.  50, 
16.  1.  8.  13  C.  5,  62.  1.  1.  3  C.  10,  42); 
civ.  officia  (1.  13  pr.  D.  50,  6.  1.  2  D.  50, 
17),  onera  (1.  6  D.  27,  10);  annonae  civ. 
=  publicae  (tit.  C.  11,  25);  canon  civ.  (f. 
b.  5te.  8.  2.);  bellum  civ.  (1.  1  §  2.  3  D.  50, 
15.  1.  1  pr.  C.  6,  51);  dissensiones  civ. 
(1.  21  §  1  D.  49,  15).  =  2)  einem  «oH, 
einem  Staat  eigent^ümlid^:  im  civile, 
bad  aud  ben  eigentümlichen  9te(^tdanfic^en 
eine«  SJoIfö  ^etDorgegangenc  befonbere  Siedet 
biefeS  ^oRd,  im  ^egen{a|  Don  ius  gentium 
(§  1.  2  I.  1,  2,  1.  6  pr.  1.  9  D.  1,  1:  „quod 
quisque  populus  ipse  sibi  ius  coustituit,  id 
ipsius  proprium  civitatis  est  vocaturque  itts 
civile,  quasiitts proprium  ipHus cioitati^'[) ; 
in  93eaiig  ouf  bie  9lömet  boiJ  bcm  rbmif  (^en 
«Ol!  eigentümliche  ffie^t,  a)  im  ®e* 
genfal  beS  im  gentium  ober  naturale  im  "Mt 
gemeinen  =  ius  proprium  civitatis  nostrae 
(1.  1  pr.  D.  41,  1);  coUectum  est  (privatum 
ius)  ex  naturalibus  praeceptis^  aut  gentium 
aut  civilibus  (1.  1  g  2  D.  1,  1);  proprietas 
(aedium  su^erfic.)  et  dvili,  et  naturali  iure 
cius  est,  cuius  est  solum  (1.  2  D.  43,  18); 
quaedam  cognationes  iure  ctr.,quaedam/?a- 
turali  connectuntur  (1.  4  §  2  D.  38,  10); 
b)  im  ®egenfa|  jum  ^ätotifd^en  ^td)U  (1. 
7  D.  1,  1:  jjius  civ.  est,  quod  ex  legibus, 
plebis  scitis,  Sctis,  decretis  prindpum, 
auctoritate  priAdentium  venit.  Ius  lyraeto- 
rium  est,  quod  praetores  introduxerunt 
adiuvandi  vel  supplendi  vel  corrigendi  iuris 
civ.  gratia."  1.  1  §  8  1.  3  §  1.  2  D.  13,  5. 
I.  14  D.  22,  5.  1.  23  D.  28,  1.  1.  8  pr.  D. 
37,  4.  1.  1  pr.  1.  2  D.  38,  8);  iuris  civ. 
actio  im  ®egenfa|  toon  interdictum  (1.  14 
D.  43,  26) ;  iure  civ.  destitutum  testamen- 
tum  (1.  38  §  3  D.  28,  6);  iure  civ.  consti- 
tutum, receptum  etc.  (pr.  1.  2,   6.  1.  24 


D.  35,  1);  iure  civ.  data  potestas  (l.  2  pr. 
D.  26,  2);  necessarii  heredes  creditoriboB 
heredit.  iure  civ.  tenentur  (l.  57  pr.  D.  29, 
2);  c)  im  engften  Sinn  ha^  burd^  bie  rötni« 
fc^cn  Quriften  eingeführte  Siedet:  „quod  sine 
scripto  in  sola  prudentium  int^rpretatione 
consistit*'  (1.  2  §  5.  12  D.  1,  2),  —  3)  ouf 
ba«  iu^  civile  (in  ben  toerfd^iebenen  s.  2.  a 
— c.  ongegebcnen  95cbcutungen)  fid^  bejie: 

Sienbf  barauf  {ic6  grünbenb,  burc^  ba^ 
clbe  eingefül^rt/i^m  gemaft:  a)  im  ek» 
genfa^  t)on  naturalis,  5.  8.  et  civ.  et  natur. 
ratio  suadet  etc.  (pr.  L  1,  10);  civ.  ratio 
naturalia  iura  corrumpere  non  potest  (l.  8 
D.  4,  5);  neque  civile,  neque  naturale  eat 
(1.  83  §  5  p.  45,  1):  bonorum  appellatio 
aut  naturalis,  aut  civilis  est  (1.  49  D.  50, 
16);  civ.  possessio  (1.  2  §  1  D.  41,  5);  civ. 
cognatio  =  adgnatio  (1.  4  §  2  D.  38,  10); 
verbis  civil,  (b.  1^.  mit  bcfc^lenben  ©orten, 
toie  fie  ba«  ^itoilrec^t  für  bie  (^bei^einfe^ung 
toorfcJ^reibt)  facere  substitutionem  (l.  7  D.  28, 
6);  b)  ingbcf.  im  ®egenfa|  öon  honorarius 
s.  praetorius,  5.  59.  actio  civ.  (l.  25  §  2  D. 
44,  7 ;  „omnes  act.  aut  civiles  dicuntur  aut 
honorariae^^) ;  a^iones,  quae  ex  legitimis  et 
civil,  causis  descendunt,  im  @egen{a(  bon 
act.,  quas  praetor  ex  sua  iurisdictione  con- 
stitutas  habet  (§  3  1. 4, 6);  obligatio  civ.  im 
®cgenfa^  öon  praetoria  (§  1  1.  3,  12:  „obli- 
gat, civiles  sunt,  quae  aut  legibus  Gonsti- 
tutae,  aut  certe  iure  civ.  comprobatae  sunt"); 
c)  bie  actio  praescriptis  verbis  toirb  civ.  actio 
genannt,  inf of em  fie  burc^  bie  5)octrin  bcr  3tt» 
riften  eingeführt  ift,  aljo  auf  ha^  ius  civ.  in 
ber  8.  2  c.  angegebenen  «ebieutung  [idi  grün* 
bet  a.  7  §  2  D.  2,  14.  1.  15  1).  19,  5); 
be^gleid^en  wirb  ber  XröbelDertrag,  an«  totU 
c^em  eine  a.  praescr.  verb.  entfpringt,  üU 
civ.  negotium  bejeic^net  (1.  1  pr.  D.  19,3); 
tciv.  sapientia,  9leci^tSgeIe^rfamfeit  (l.  1  §  5 
D.  50, 13).  —  4)  überl^au^Jt  bem  med)t  ober 
ber  »illigfeit  gemäft  (1.  78  §  2  D.  23, 
3.  1.  5  C.  6,  2).  —  5)  bie  ^riDatrec^tli' 
d^en  5Ber^&Itniffe  einer  ^rfon,  ober  ba« 
bierauf  bejüglid^e  gcrid^tUc^e  ^erfa^rcn 
(ben  feiDilproceö)  bctreffenb,  5.  ©.  ne- 
qotium  civ.  im  ^egenfa|  t)on  criminale  (1- 
2  D.  49,  5);  civ.  iudicium  (1.  5  C.  3,  41); 
civ.  petiUo  (1.  17  C.  9,  1);  et  civ.  et  cn- 
minalis  actio  (l.  1  C.  9,  31);  civ.  causam 
(1. 13  C.  7,  62);  crimini  civ.  causa  adiungitur 
(1.  3  C.3,8);  civ.  disceptationi  crimen  adiun- 
critur,  quaestio  criminis  incidit  (1. 1  C.  6, 34). 
Civiliter  (adv.),  1)  =  iure  civili  (f.  ci- 
vilis s.  2  u.  3),  im  (S^egenfo^  t)on  natursüiter 
ober  iure  praetorio,  j.  ©.  civil.  Migare 
(1.  1  §  1  D.  11,  6.  1.  1  pr.  D.  27,4.  1.  U 
D.  44,  7.  l.  8  §  4  D.  46,  4.  1.  12  D.  46, 
6),  convcniri  (1.  17  pr.  49,  17);  verborum 


Digitized  by 


Google 


Civis  —  Clarns. 


75 


obligatio  aat  naturaliterre^oZt^ifuraut  civil. 
(1.  107  D.  46,  3);  civ.  adquirere  (1.  53  D. 
41,  |1),  in  potestate  habere  (1.  23  §  2  D. 
41.  2).  possidere  Q.  3  §  15.  1.  7  §  1  D.  10, 

4.  1.  24  D.  41,  2.  1.  1  §  9  1).  43,  16.  1.  38, 
§  7.  8.  D.  45,  1);  civ.  nupta  (1.  28  §  3  D. 
2S,  2);  civ.  turpe  (\.  42  D.  50,  16);  annum 
civil,  non  ad  momenta  temporum,  sed  ad 
dies  numeramus  fl.  134  D.  50,  16).  —  2) 
ouf  tc(^tlid^c,  gefefemägiö«  SSBctfc,  im 
©cgc  9icd^tcn§,  ff.  ©.  civ.  exactionem  fieri 
oportuit,  im  (S)egenfa|  toon  extra  ordinem 
0.  23  §  3  D.  4,  2) ;  civ.  j)oscere  (1.  7  C.  8, 
15).  —  3)  im  aScgc  bcd  etöiI<)roceffcg, 
im  @)egenfa|  t)on  criininaliter,  ^.  $.  civ. 
agerCf  actionem  movere  (1.  93  D.  47,  2.  1. 
7  §  6.  1.  37  D.  47,  10),  exercere  (1.  28  §  12 
D.  48,  19),  «irpertn  (1.  23  C.  9,  23),  queri 
(L  9  C.  9.  22),  iudicio  consistere  (1.  8  C.  2, 
18),  appeti  (L  2  C.  1,  29),  requiri  (1.  24 
C.  9  22),  pertM-geri  ß,  1  C.  9,  31).  —  4) 
auf  bilUßc,  fi^onenbc,  milbc  95Bctfc, 
j.  ©.  M  Sludübung  einer  ©erüitut  (1.  9  D. 
8,  1);  melius  et  ctvilius  faciet  praetor  (1. 
1  §  2  D.  25,  5). 

Civis,  S3ürger  eine^  (Staate  ober  einer 
etabt  (1.  1  §  1  D.  50,  1.  1.  7  C.  10,  40); 
inöbcf.'  römifd^er  öüraer,  civis  romanus 
(Gai.  1,  3.  15.  53.  56.  57.  67  ff.  1.  17  D.  1, 

5.  1.  32  D.  49,  14.  1.  238  pr.  D.  50,  16). 
Civitaa,  1)  ©taat,  j.  JB.  ins  proprium 

civitatis  (1.  9 1).  1, 1);  quod  omnihus  aut  jjZm- 
rihns  in  qu€iqu€  civitate  utile  est  (1. 11  eod.); 
graecae  civitates  (1.  2  §  4  D.  1,  2);  inöbef.  ber 
tömifc^e  Staat  (1.  2  §  1.  2.  7.  8  eod.); 
in  civitate  (im  ^egenfa^  Don  apud  hostes) 
esse,  decedere  (1.  28  D.  28,  6.  1.  1  §  1  D. 
35,  2).  —  2}  ©tabt,  nnb  jttjar  a)  aU  in- 
riftifc^e  $erfon:  ©tabtgemeinbe,  *.  ©. 
civ.  Antiochensium  (1.  37  D.  42^  5),  Tyrio- 
rum  (1.  8  §  4  D.  50,  15);  bona,  servt  civi- 
tatis 0-  15.  17  pr.  D.  50,  16);  res  ad  civit. 
pertinentes  (rubr.  D.  50,  8);  a.  civitate 
mammitti  (1. 10  g  4  D.  2,  4);  civitati  legare, 
hereditatem  fideicomroissam  restituere  (1. 
122  pr.  D.  30.  1.  27  D.  36,  1);  civibus  civi- 
tatis legatum  v.fideicomniissum  datum  civi- 
tati relictum  videtur  (1.  2  D.  34,  5);  civ. 
obligari  potest  mutui  datione  (1.  27  D.  12, 
1);  b)  etabt  in  örtlicher  »ejie^ung,  j.  33. 
theatra,  sacra  loca  in  civitate  (1.  6  §  1. 1.  9 
pr.  D.  1,  8);  in  agro  vel  civitate  rem  soli 
possidere  (1.  15  §  1  D.  2,  8);  in  civitatem 
advenire  (1.  7  pr.  D.  1,  16).  —  3)  ber  3n- 
beoriff,  ber  einem  römifc^en  ©ürger  aU  folgen 
Sufte^cnben  Siedle:  römifc^etJ  iSöürgerrcAt 
(1.  11  D.  4,  5.  (1.  11  C.  3,  28). 

Clabidaris,  btc  ga^r^)oft  betreffcnb: 
dab.  cursus  (\.  23  pr.  26.  62  C.  Th.  8,  5). 

Clades,  Unfall,  »erluft  (1.  1  C.  4,  66). 


Clam  (adv.),  ]^etmti(^,  b.  ^.  mit  ah' 
fid^tlid^er  SSer^eimlic^ung,  j.  33.  cl.  commit- 
tere  aliquid,  im  ®egenfat  t)on  palam  facere, 
delinquere  (1.  68  D.  23,  2);  cl.  possidere 
(1.  6  D.  41,  2:  „clam.  possid.  eum  dicimus, 
qui  furtive  ingressus  est  possessionem  igno- 
rante  eo,  quem  sibi  controversiam  facturum 
suspicabatur,  et  ne  fäceret  timebat"  1.  40 
§  2.  3  eod.  1.  4  pr.  D.  41,  10.  1.  1  pr.  I). 
43,  17);  cl.  super ßcie  frui  ab  aliquo  (1.  1  pr. 
D.  43,  18);  cl.  via,  itinere,  actu,  aqua  uti, 
aquam  ducere  ab  aliquo  (1*  ^  V^-  ^*  ^  P'* 
D.  43,  19.  1.  1  pr.  §  29  D.  43,  20.  1.  1  pr. 
D.  43,  22);  in  öejug  auf  ba8  interdictum 
quod  vi  aut  clam  (factum  est,  id  restituas) 
bebeutet  cl  facere  bie  S3oma^me  einer  S^eue* 
rung  auf  ®runb  unb  ^oben  in  einer  SBeife, 
bog  fte  bemjenigen,  beffen  (&in\ptud^ 
ju  fürchten  ift,  oerborgen  bleiben  fofl  (1.  l 
pr.  §  1.  1.  3  8  7.  8  D.  43,  24;  „clam  facere 
videri  eum,  qui  celavit  adversarium  neque  ei 
denimtiavü,  si  modo  timuit  eius  controver- 
siam aut  debuit  timere."  1. 4.  5. 22.  §5  eod.). 

Clamare,  1)  laut  rufen,  fd^reien  (L  1 
§  35  D.  29,  5).  —  2)  =  citare  s.  2  (1.  3 
C.  7,  40). 

Clamop,  laute«  Stufen,  ®ef(^rei  (1.  1 
§  36.  1.  19  D.  29,  5). 

Clanculo,  ^eimlid^  (1.  7  C.  5,  17). 

ClandestinuB,  l^eimlid^  i.  33.  damna 
cland.  (1.  2  §  9  D.  47,  8);  cland.  possessio 
(1.  40  §  3  D.  41,  2.  1.  7  §  5  D.  10,  3). 

Clarere,  olaresoere,  erl^ellen,  s.  2  (§ 
27  I.  2,  20.  1.  5  C.  5,  42). 

Clarissimatus,  9iang,  ^ürbe  einer 
persona  clarissima  (1.  11  C.  12,  1.  1.  5  §  1 
C.  12,  19.  1.  74  pr.  §  5  C.  Th.  12,  1). 

Ciaritas,  1)  f)eutH(^lett  (1  6  §  1  G. 
Th.  1,  1).  —  2)  ®lanä,  ^errli(^feit  (8 
3  C.  Th.  16,  1).  —  3)  =  darissimatus 
(1.  10  C.  5,  4.  1.  1  C.  12,  1). 

Ciaritudo,  bad  $lnfeben,  bie  33e« 
rü^mt^cit  (1.  11  C.  Th.  13,  11). 

Clarus,  1)  flar,  bcutlid^,  offenbar, 
belannt,  $.  IB.  c/.  litteris  proscribere  (1.  11 
8  3  D.  14,  3);  cl.  iuris  esse  (1.  19  C.  6. 
42).  —  2)  angcfel^en,  oornel^m,  j.  ö. 
cl.  dignitas  (1.  23  pr.  D.  4,  2^,  persona,  ve- 
luti  senatoris  (1.  5  D.  27,  10) ;  clarissitnus, 
l^oc^anfe^nlidb,  ift  ha^  (Sl^ren^bicat  ber« 
jenigen  ^öl^em  Beamten,  meiere  nac^  ber  in 
ber  \patttn  Äaiferjeit  ftattfinbenben  9langorb« 
nung  (illustres,  spectabiles,  clarissimi,  perfe- 
ctissimi,  egregii)  bie  britte  @tufe  einnehmen, 
namentlich  ber  «Senatoren,  melt^  f(^on  feit 
Xiberiud  clariss,  viri,  clariss,  personae  ge» 
nannt  »erben  (1.  52  8  2  D.  5,  1.  1.  12  D. 
48,  1.  1.  18  1|  1  D.  49,  14.  1.  100  D.  50. 
16.  1.  3  C.  .3,  2);  aud^  bie  grauen  ber 
Senatoren  merben  clariss,  personae,  clariss. 


Digitized  by 


Google 


76 


ClaBsicus — Cloacarium. 


feminae  genannt  (1.  8  L.  1,  9.  1.  22  §  1  D. 
50,  1.  1.  10  C.  5,  4);  fcmerl^abcn  bic  $rä^ 
toten  bn^  ^r&bicat:  viri  clariss.  (1.  1  §  2 
D.  27.  9.  1.  3  C.  2,  12.  1.  1  C.  2,  30);  be«* 
gleid^en  bie  ^roconfuln  (1.  3.  5  C.  2,  11. 
1. 1  C.  7,  58),  bie  ©tott^alter  in  ben  «Pro* 
trinken  (1.  1  pr.  C.  1,  49.  1.  3  C.  2,  26),  bie 
principes  agentium  in  rebus  (1.  66  C.  10, 
32),  bie  inagistri  cen^uum  (1.  3  C.  4,  66), 
bie  praefecti  annonae  (1.  12  §  1  C.  12,  19), 
bie  silentiarii  sacri  palatii  (1.  25  C.  5,  62); 
clarmima  dignitas  «=  clarissiraatus   (1.  9 

C.  12,  1). 

Claasicus,  @(J^iffgfolbat(tit.  C.  11, 13). 

Classis,  1)  fjlotte  (l.  6  C.  11,  2).  — 
2)  ^Ibt^eilnng  0-  21  C.  Th.  8,  7). 

Claudere  s.  cludere,  1)  toerfd^UeJcn: 
tabidae  clausae  (1.  3  §  19  D.  29,  5);  pecu- 
niam  clausam  tradere  (1.  31  D.  19,  2); 
omnem  iudiciorum  copiani  claud.  (1. 15  C.  3, 
1).  —  2)  einft^Iiegen:  in  carcere  (1.  216 

D.  50,  16) ;  ita  clausi  ut  erumpere  non  po- 
fcuerint  (1.  3  §  6  D.  29,  5);  stipulationem 
una  clausula  claud.  (1.  18  pr.  D.  46,  7). 

Claudia  aqua,  eine  bon  ^p.  dlanb. 
©entumonu^  gegrünbete  SBaflerleitung  (1.  2 
§  36  D.  1,  2.  1.  9  C.  Th.  15,  2). 

Claudia  lex,  ein  nad^  bem  Äaifer  ©lau* 
biu§  benanntet  ®cfe6,  hnxd^  ttjel(^e§  bie  ge* 
fejli(^e  Xutel  bcr  ?lgnatcn  über  bie  Jfrauen 
aufgehoben  ttjurbc  (Gai.  I,  157.  171.  ülp. 
XI.  8.  1.  3  C.  5,  30). 

Claudianum  SCtum,  borjugdmeife  ber 
unter  bem  Äaifer  (£Iaubiu3  berfagte,  bon 
Suftinion  aufgel^obene  ©enatiJbefc^tuft,  na(^ 
ttjelc^em  bie  grau,  bie  fid^  mit  einem  frembcn 
ScIaDen  in  ein  ©ontubemium  begeben,  unb 
tro^  ber  SJ^al^nung  bei^  ^errn  ben  Umgang 
ni(^t  aufgob,  Scifabin  biefe§  iperrn  tDurbc 
(Gai.  1,  84.  91.  160.  Ulp.  XI,  11.  tit.  C. 
7,  34);  ein  onbere^  SCtum  Claud.  bejog  fid^ 
auf  t>a^  SCtum  Silanianum  (rubr.  D.  29, 
5);  ein  britted  auf  bie  (la^cit&t  ber  (St^t^ 
gatten  (Ulp.  XVI,  4) ;  aufterbcm  »erben  nod§ 
einige  SCta  Glaudianü  temporibus  facta 
ermähnt  (1.  1  pr.  D.  38,  4.  1.  3  §  8  D.  47,  9). 

Claudiopolis,  ©tabt  in  »it^^nien  (1.  119 

C.  Th.  12,  1). 

Claudius,  römifc^er  ^aifer,  41—54  n.  ^fjt, 
(Gai.  1,  62.   1.  1  C.  2,  13). 
Claudus  f.  chdiis.  , 
Claustrum,  6(^Io6,  Stieget  (1.  17  pr. 

D.  19,  1.  1.  52  §  9  D.  32);  claustra  car- 
ceris  (1.  2.  3  C.  9,  4). 

Clausula,  6:iaufel,  b.  ^.  befonbere 
^eftimmung,  ber©a6,  a)  einer  SRcc^tö* 


quelle,  5.  ©.  be«  prätorifd^en   ©biet« 

"   ■    '   pr.  D. ■    ^ 

§2  1).  37,  4.  1.  3  D.  37,  8);  praetor  clau- 


(1.  3  pr. 


fei 


2.  1.  1   pr.  D.  26,  10.    1.  1 


sulam  mäeruit  (1.  21  pr.  D.  4,  6);  restitutio 


facienda  ex  generali  datis.  (1.  26  §  2. 9  eod.): 
in  possess.  mitti  ex  claus.  de  venire  in  pof^. 
mitt  (1.  6  pr.  D.  5,  2) ;  claus.  Sai  (\.  23  D. 
5,  3);  b)  in  einem  Xeftament  fl.  30  §  5.6. 
D.  30.  1.  13  D.  34,  2);  c)  in  einer  @tipu* 
lation  (1.  6  D.  46,  7):  „ludicatum  solvi 
stipulatio  tres  clau-^ulas  in  unum  collaios 
habet:  de  re  iudicata^  de  re  defendenda,  dt 
dolo  maW  (1.  13  pr.  1.  17.  19.  21  eod.), 
doli  cl.  (1.  3  pr.  D.  35,  3.    1.  22  D.  45, 1). 

Clausura  f.  clusura. 

Clavicarius,  @^loffer  (1.  1  C.  10,  66). 

Clavis,  ©(^lüffel,  }.  ©.  cellaevimriae 
claves  emptori  traditae  0«  1  §  21  D.  41, 
2);  portarum  claves  suscipere  (1.  12  §  2  D. 
49,  16);  sab  una  cl.  esse  totam  habita- 
tionem  (1.  17  §  15  D.  21,  1). 

Clavus,  1)  eine  golbene  ober  purpurne 
(ginfaffung  ber  5:unica  (1.  19  §  5.  1.  23 
§  1  D.  34,  2).  -  2)  ©teuerrubcr  (1.  3 
§8  D.  47,  9.  —  3)  ÖJefd^ttJuIft  (1.  12  pr. 
D.  21,  1). 

Clazomenius,  ^ntoo^ner  ton  ^lajo- 
menä,  6tabt  in  Sonien  (1.  5  §  5  D.  50,7). 

Clemens  (adi.);  dementer  (adv.). 
fanft,  milb,  gelinb,  glimpflich  (1.  U 
§  1  D.  4,  2.   1.  7  D.  48,  13). 

dementia,  3ÄiIbe  (1.  11  pr.  D.  48, 19: 
„nee  aut  severitatis  aut  clementiae  gloria 
adfectanda  est");  principalis,  fiostra  cfe»., 
faijerlic^c  ®nabe  (1.  1  pr.  C.  1,  1.  1.  1.  3 
C.  2,  44). 

Clericus,  Wiener  ber  c^riftlic^en  ftittjf, 
®eiftlic^cr  (tit.  C.  1,3);  clericatuSj  atxp 
Ud6cr  ©taub,  geiftlit^e  etelle  (1.  16 
eod.);  chrus  Orben  ber  ©eiftlic^en,  ©cift* 
lic^fcit  (1.  13  C.  1,  2). 

Clibanarius,  Äüraffier  (1.  9  C.  Th. 
14,  17). 

CUens,  poriger,  6d^u|befo^Uner 
eines  Patron«  (1.  3  D.  7,  8.  1.  5  §  1  D. 
9,  3.  1.  3  §  6  D.  33,  9);  auc^  werben  bie* 
jenigen,  bie  einen  9led^t8antt)aU  an* 
genommen  l^aben,  im  SSer^ältnife  ju  bie» 
fem  clientes  genannt  (1.  20  C.  2,  7.  1.  1^ 
§  9  C.  3,  1). 

Clientela,  1)  ©d^u^berljältniB  G- 1  ^^ 
11,  54).  —  2)  bie  ©lienten  (1.  3C.1,40). 

Clipeus,  ©d^ilbgemälbe,  runbe« 
«ruftbilb  (l.  5  §  12  D.  9.  3). 

Clivosus,  l^ü gelig,  uneben:  via  cliv. 
(1.  2  §  32  D.  43,  8). 

CUvus,  $ügel  (1.  20  §  1  D.  8,  2). 

Cloaca,  ^anal  }ur  Ableitung  br# 
Unrates,  tloal  (tit.  D.  43,  23:  „Cl- 
autem  est  locus  cavus,  per  quem  colluvies 
quaedam  fluat.'*  1.  1  §  4  eod.). 

Cloacarium  (tributum)  ©eifkeuer  jur 
Steinigung    unb  ÄuSbefferung  eine* 


Digitized  by 


Google 


Clodus  —  Coenatoria  vestis. 


77 


ftloaU  0-  27  §  3  D.  7,  1.  1.  39  §  5  D. 
30). 

Clodus,  la^in  (1. 13  D.  21,  1) 

Cludere  f.  clatidere, 

Clusura,  ®tenäfcftung  (1.  2  §  4,  4a 
C.  1,  27.  1.  4  C.  1,  31). 

Clyi>eu8  f.  cUpeus. 

Clyster,  ÄI^fticrf^)riJc:  clystere  in- 
fundere  medicamentum  (1.  9  §  1  D.  9,  2). 

Coaoervare,  jufammcnrcc^nen  (1.36 
pr.  D.  17,  1);  coacervaiio,  ^n\ammen^ 
rc^nung  (1.  11  pr.  D   2,  \). 

Ck>aoe8oer6,  {auer  tverben  (1-  ^^  ^' 
32.  1.  9  pr.  §  2  D.  33,  6). 

Coactüe,  Sil}  (l.  25  §  1  D.  34,  2). 

Coactio,  l)3ufommcn5icfiun9:  causae 
in  hreve  coactio,  inS  ftHinc  gcfaltc  Darlegung 
einer  »ec^töfac^c  (Gai.  IV,  15).  —  2)  ^x^t- 
bung  Don  (Steuern  k.  (1.  10  C.  Th.  1, 15). 

Coactor,  (ginnc^mer  (1.  40  §  8  D. 
40,  7). 

Coadunare,  Derbinben,  Dereinigen, 
j.  9.  qui  per  potestatem  coadunati  sunt 
alicui  (§  10  I.  2,  10);  statuae  coad.  bra- 
chium  (1.  7  §  2  D.  10,  4);  in  unam  »um- 
mam  coadunatae  summae  (1.  9  §  1  D.  2, 
14);  coa<Iuna/to,  S  er  einig  ung:  una  coad. 
totius  calctdi  (1.  31  §  2  C.  5,  12). 

Coaestimare,  jugleti^  mit  fc^&^en 
(I.  68  §  1  D.  47,  2). 

Coalesoere,  1)  jufammenn^ad^fen, 
anmac^fen,  tourjeln,  j.  8.  plantae, 
quae  terra  coalescunt;  arbor  coaluit  (1.  9 
pr.  l.  26  §  2  D.  41,  1).  —  2)  toad)\en  i^u* 
nehmen,  oermc^ren,  j.  8.  crimina  im- 
punitn  coalesc.  (1.  6  C.  1,  55). 

Coangustare ,  Derengern,  einengen 
(1.  19  §  5  D.  19,2.  l.  1  §  15  D.  4^^,12); 
einf^ränfen  (1.  120  D.  50,  16). 

Coarotare,  1)  =  coangustare,  }.  9.  via 
coarctata  (1.  2  §  25  D.  43,  8);  coarct. 
persectUionem  (1.  2  pr.  D.  38. 1).  —  2)  an- 
halten, ^n^ingen,  coarctaudus  emptor 
venditionem  adimplere  (!•  57  pr,  D.  18, 1); 
ad  solutioneni  coarct.  (1.  5  C.  9,  27). 

Coarguere,  anft^ulbigen,  onfed^ten 
0.  5  §  14  D.  34,  9). 


Coartare  (1.  13  pr.  C.  3,  1)  =coarctare. 
Coccum,  ©cftarla«  (1.  70  §  12.  13.  1. 
78  §  5  D.  32). 


Cochleare,  Ööffel  (Paul.  III,  6  g  86). 

Ck>cinatoriu8,  ^um  j^od^en  bienenb: 
instrumentum  coc.  (1.  19  §  12  D.  34,  2) 

Cocitatorius  (1.  6  D.  33,  9)  J.  cocina- 
torius, 

Codea,  i^ebemaf(^ine  (1.  19  §  2  D. 
19,  2). 

Coctio,  coctor  f.  coqutre. 

Cocus,  Stod)  (1.  24  D.  40,  4.  1.  65  D. 
32.  l.  203  i.  f.  D.  50.  16). 


Codex,  1)  2:afel,  »orauf  bieSRömer 
{einrieben:  Codices  membranei,  chatiacei, 
eharei  (1.  52  pr.  D.  32);  tabulae  (tesfca- 
meuti)  in  pluribm  codic.  scriptae  (1.  3  §  1 
D.  43,  5);  bal^er  f.  D.  a.  ^eftamcntSur* 
f unbc,  5. 8.  m  dmbus  codic.  simul signatis 
alios  atque  alios  heredes  scribere  (1.  1  §  6 
D.  37,  11).  —  2)  ber  gubwriff  mej^rerer  ju- 
fammcnge^öriger  2^afeln:  löud^,  inöbej.  a) 
9lec^nungöbud^,  5.  33.  ber  ?lrgcntarien 
(1.  6  §  7.  1.  9  §  2.  1.  10  §  2  D.  2,  13.  1.  45 
pr.  D.  5,  1);  b}  mtä)t»huä),  ©cfej* 
fammlung  (1.  1  §  11  C.  1,  17);  c)  Codices^ 
(Schriften  (1.  10  C.  1,  4). 

Codicillarius  {. 

CodicilliLs  =  cod€,v  s.  1.  (1.  52  pr.  D. 
32);  codicilli,  eigentlich  ein  au«  mebreren 
Xofeln  ober  blättern  befte^enber  «rief,  ba- 
hn a)  ^obicill,  b.  ^.  biejenige  le^te 
%ßiHendorbnung,  totld^t  urf^ngltc^  in 
einem  ©rief  be8  (&rblaffer«  an  einen  ©rben 
beftanb,  fp&tcr  aber  an  eine  beftimmte  gfonn 
ebenfo  nne  ba«  ^eftamcnt  gebunben  mürbe, 
Don  meld^em  fie  ftc^  nac^  neueftem  9ie(^t  f  or« 
mell  no(^  babur*  unterf (Reibet,  baft  nur  5 
ßeugen  bei  i^rer  ©rric^tung  nöt^ig  ftnb,  unb 
feine  95cfiegelung  erforbert  toirb,  materiell 
baburd^,  baft  in  iJ^  feine  birectc  ©rbedeinfe^« 
Jung  ober  Enterbung  angeorbnct  merben  fann 
(tit.  I.  2,  25.  D.  29,  7.  C.  6,  26.  1.  28  §  1 
C.  6,  23);  b)  ©eftaUung^bricf,  (Jr* 
nennungdpatent,  }.  8.  citra  codic,  ad- 
ministrare  (1.  41  pr.  D.  27,  1),  imperiales 
codic.  (§4  1.  1,  12);  codicilloruni  insiynin 
(1.  12  C.  12,  1),  adepiio  codicillorum  (1.  1 
C.  12,  4);  codic.  honorarii,  (Jl^renbiplome 
(tit.  C.  Th.  6,  22);  codicillaria  dignitas 
auf  einem  @l|renbi))lome  berui^enbe 
aßürbc  (1.  7  pr.  eod.). 

Coemere,  1)  jujammenfaufcn,  an* 
faufen,  j.  59.  frumento  coemendo  praepo- 
nere  aliquem  (1.  5  §  1  D.  14,  3);  coeraptas 
merces  supprimere  (1.  6  pr.  D.  47,  11). — 
2)  beliehen  (1.  1  C.  Th.  6,  22). 

Coemptio,  1)  Anlauf:  c.  frumentaria 
(1.  2  C.  11,  24).  -  2)  im  dltem  Sdec^t  bc- 
jcic^net  coemptio  eine  'fixt  ber  in  uianum 
conventio  burd^  mancipatio,  inbem  bie 
grau  fic^  felbft  an  ben  3Wann  fd^einbar  Der* 
faufte;  biefcr,  aU  jc^einbarcr  Käufer  ber  grau, 
l^eißt  coemptionatnr  (G'aI  I,  110.  113  ff.  118 
in.  83.  84  IV,  38);  coemptio  fiditciae  cnusa 
facta  8.  fiduciaria  (f.  fiducia  s.  2). 

Coemptionator  f.  coemptio. 

Coena  f.  cena. 

Coenaculum  f.  cenaculum. 

Coenare  f.  cenare, 

Coenatioum  f.  cenaticum. 

Coenatoria  vestis  f.  cenatoria  vestis. 


Digitized  by 


Google 


J 


78 


Goenobita  —  Cognatio. 


Coenobita,  in  ©emetnfc^aft  lebenb, 
moftetbruber  (1.  16  pr.  C.  Th.  9.  40) 

Coenum  {.  caenum. 

Coepisse,  angefangen,  begonnen 
^aben,  im  actiDen  ©inn,  j.  ©.  si  sine 
causa  proiniserit  (sc.  reipubl.,  opus  se  fa- 
cturuin),  coeperit  tarnen  facere,  obligatio  est, 
qui  coepit  (1.  1  §  2.  3  D.  50,  12:  „coepisse 
sie  accipimus.si  fundamenta  iecit.vellocum 
purgavit**  etc.);  magis  coep.  testamentum 
facere,  quam  fecisse  (1.  25  D.  28,  1);  pos- 
sessio, qua^  prodesse  coeperat  defuncto,  et 
heredi  continuatur  (§  12  I.  2,  6);  quomodo, 
cum  semel  coeperit  (sc.  actio  negot.  gest.), 
nuda  voluntate  tolletur?  (1.  8  D.  3,  5); 
coeptum  ease,  begonnen  l^aben,  im  <)afft* 
toen  @inn,  j.  33.  coepta  lis,  controversia, 
res  inter  petitorem  et  emptorem  (1.  12  D. 
4,  6.  1.  49  pr.  D.  5,  1.  1.  6  §  2  D.  5,  2); 
iniuria  coepta  in  ®egen{a(  Don  consummata 
(1.  1  §  2  D.  2,  2);  coeptum  magistratum 
retinere  (1.  1  §  5  D.  3,  1);  fructus  coepti 
percipi  (1.  78  D.  6,  2);  coeptum  (Subst.), 
Beginnen,  Unternehmen  (1.  2  C.  12, 
22). 

Coercere,  1)  jufammen^alten,  ah* 
galten,  Sin^alt  tl^un,  5.  8.  aquam 
coerc.  h.  e.  „continere  sie,  ne  diffluat  vel 
dilabatur**  (1.  1  §  9  D.  43,  22);  coerc.  tn- 
aementa  Nili  (1.  10  D.  43,  11);  arborem 
coerc,  bef(^neibcn  (1.  1  §  7—9  D.  43, 
27).  —  2)  feft^alten,  i.  ^.  custodia  coer- 
ceri  (1.  3  §  2  D.  41,  1).  —  3)  einfd^tän* 
fen,  befc^tänfen,  5.  ©.  legibus  SCtiscoer- 
ceri  (1.  1  pr.  D.  3,  4).  -  4)  befttafen  (1. 
3  pr.  §  ID.  2,  2.  1.  17  D.  3,  2);  ma^- 
stratus,  qui  coerc.  aliquefn  possunt  (1.  2  D. 
2,  4);  noxae,  quae  publice  coerceri  solent 
(1.  11  §  1  D.  21,  2);  delictum,  fraudem 
coerc.  (1.  41  D.  48,  19.  I.  12  §  2  D.  49, 
16);  coerc.  aliquem  ejcilio  v.  interdictione 
(1.  45  D.  47,  10),  poena  falsi  (1.  20.  21  D. 
48,  10);  coerc.  publicam  utilitatem,  baö 
öffentliche  Sßo^I  butd^  ©trafen  aufrecht  tt^ 
galten  (l.  1  §  4  D.  16,  3). 

Coeroitio,  1)  ©eftrafung,  ©träfe, 
j. «.  coerc.  capitalis  (1.  200  D.  50,  16),i>€- 
cuniaria  (1.  2  D.  48,  1),  corporis  (1.  6  §  2 
D.  48,  19),  extraordinaria  (1.  1  §  3  eod.), 
Scti  (1.  1  §  12  D.  48,  16);  niodica  coerci- 
tione  plectere  (1.  8  §  2  D.  11,  7).  —  2)  bag 
Siecht  ju  [trafen:  iurisdictio  sine  modica 
coercit.  nulla  est  (1.  5  §  1  D.  1,  21);  ple- 
nissimam  coercit.  habere  (1.  17  §  1  D.  7, 
1);  morum  coercitionem  habere  (1.  15  §1 
D.  24,  3). 

Coerrare,  l^erumfc^toeifen,  nm^er* 
ge^cn  (l.  3  §  3  D.  1,  15). 

Coetus,  SSerfammlung,  j.  ö.  coetum  et 
concursum  facere  (l.  4  pr.  ü.  48,  7);  d^olle^ 


gium,  c.  veneräbilis,  amplissimus,  ber  @enat 
(1.  3  C.  1,  14.  1.  180  C.  Th.  12,  1). 

Cogere,  1)  jufammen  bringen,  jani' 
mein,  Dcrfammeln,  5.  ^.  si  cui  dolo  m. 
coactis  hominibus  damni  quid  factum  esse 
dicetur  (1.  2  pr.  §  4.  7.  12  D.  47,  8);  cog. 
turbam  (1.  4  §  6  eod.);  si  tutores  non  co- 
ibunt,  aut  coacti  non  decernent  (1.  3  §  7 
D.  26,  7) ;  arina  cog.  domi  suae  (1. 1  D.  48 
6);  merces  cog.  in  nave  (l.  2  §  2  D.  14,2); 
aqua  cogitur,  bad  SBaffer  fammelt  fic^  (1.  1 
§4  D.43,  14);  cog.  fructus,  bie  Sfrüt^tc 
einsammeln,  einbringen  (l.  36§5D. 5, 
3. 1.  50  D.  7,  1.  1. 3  §  1  D.  8, 3),  vindemiam 
(1. 13  D.  7, 4.  1.  7  §  1  D.  24,  3) ;  cogi  a  fisco, 
in  s.  ad  fiscum,  Dom  gfidcud  ober  für  bcn  güJ* 
cu^  eingebogen  werben  (1.  24  D.  48,  10. 
1.  31.  45  §  2  D.  49,  14);  debitac,  ©(^ulben 
eingeben.  —  2)  jnjammenjie^en,  ju» 
fammenfaffen,  berbinben,  j.  ©.  coacta 
ratione  (1.  23  D.  35,  2);  duo  in  eundem 
semissem  coacti  (l.  142  D.  50,  16).  —  3) 
jnfammentreiben,  forttreiben,  j.  lö. 
cog.  boves,  equam  (1.  39  pr.  53  D.  9,  2).  — 
4)  antreiben,  jwingen,  j.  ö.  nuüa  nt- 
cessitate  cogente ;  pietate  cogente ;  affedione 
coactus  (1.  3  §  9.  10.  1.  33  D.  3,  5);  nullo 
iure  cogente  (1.  29  pr.  D.  39,  5) ;  mäu  co- 
actus (1.  21  §  5.  6  D.  4,  2);  cogi  a  prae- 
tore,  iudicio  (1.  9  pr.  D.  2,  13). 

Cog^tare,  1)  benfen:  de  aliqua  re,  an 
etttja^  benfen,  titoa^  im  ©inne  ^aben 
(1.  5.  9  §  3.  1.  12  D.  2,  15.  1.  38  §  2  D. 
19,  1);  cogit.  de  liberis  procreandis  (1.  17 
§  2  D.  1,  7);  cogit.  divoiiium  (l.  14  §5  P. 
40,  9);  se  cogit.,  an  fi(^  benfen,  fid^bcbenfcn 
(1.  35  §  3  D.  39,  6).  -  2)  bebenfen,  be^ 
ad^ten,  berütffic^tigen  (I.  51  D.  15,  1. 
l.  18  C.  9,  9:  „non  iuris  effectus,  —  sed 
animi  destinatio  cogitatur).* 

Cogitatio,  ^ebanfe,  unb  ^toat  a)  f.D. 
a.  S^arfaJ,  ^bfic^t,  ^.^.cogitationispot' 
nam  nemo  patitur  (l.  18  D.  48,  19);  sola 
cogit.  furti  faciendi  non  facit  fure;u  (1. 1 
§  l  D.  47,  2) ;  nocens  ad  animi  cogitat.  (1. 22 
§4  D.  48,  10);  hacmente  et  cogitat.  esse. 
uti  totum  fuudum  velit  possidere  (1.  3  §  1 
D.  41, 2);  nuda  cogitatione  temptare  aliquid 
(1.  6  pr.  C.  1, 12);  b)  f.  D.  a.  Erwägung, 
SJorftellung,  Erinnerung,  j.  ©.  cogit. 
futuri  divortii  (1.  12  D.  24,  1),  facinorum 
suorum  (1.  15  pr.  D.  40,  9);  cogitatione 
mortalitatis  donare  (1.  2  D.  39,  6);  mortis 
cogitatione  perturbari  (1.8  C.  6, 22);  c)  f. 
D.  a.  ajieinung,  (Biaubt,  jk.  83.  domini 
cogitatione  possidere  (1.  21  C.  6,  2). 


Cognatio,   1)  SSern^anbtfc^aft, 
bie  eigentliche  93lutSbern)anbtf^aft,  w»- 
turalis  cogn.,  b.  ^.  bie  auf  ©inl^eit  M  ^Inii 
\\d)  grünbenbe  ^erbinbung  mehrerer  ^rfonen 


Digitized  by 


Google 


Cognatus  — Cognoscere. 


79 


nnter  etnanber,  fei  c5,  baj  bie  eine  unmittel* 
bar  ober  mittelbar  Don  ber  anbern  abftammt 
imperior  et  inferior  cognatio,  bie  ^erwonbt' 
jtiüft  jtoiWen  ?lfcenbentcn  unb  3)cfcen* 
beuten),  ober  bog  fie  Don  einem  gemein^ 
|(^aftli(^cit  Dritten  (©tammoater  ober  @tomm* 
mutter)  abftammen  (cogn.  ex  tramverso, 
8eitent)ern>anbtfd^aft),  al^aud^  bie  nad) 
(£it)ilre(^t  angenommene,  burc^  9lbopti on 
begrünbetete Serwanbtfc^ft,  civilis  cogn.,  b.t|. 
bod  Ser^ltnift  jwitc^en  bcm  §(bo^rten  unb 
brnt  ^boptiDoater  fon>ic  beffen  Junten  (1.  1 
§  1  l.  4  §  2  D.  38.  10:  ^Cognationis  sub- 
stantia  bifariam  apud  Rom.  intellegitur: 
nam  quaedam  cognationes  iure  civ.,  quae- 
damna^ur.connectuntur,  nonumquam  utro- 
qüe  iure  cancurrente  et  natural!  et  civili  co- 
pulatur  cognatio.  et  quidem  naturalis  co- 
anatio  per  se  sine  civili  cognatione  intel- 
legitur, quae  per  feminas  descendit,  quae 
wÄyo  liberos  peperit.  civilis  autem  per  se, 
quae  etiam  Ugitima  dicitur,  sine  iure  na- 
torali  cognatio  consistit  j^er  adoptionem. 
utroque  iure  consistit  cognatio,  cum  iustis 
nuptiis  corUractis  copidatur,^  (1.  10  §  6  eod. 
pr.  I.  3,  6.  1.  1  §4,  1.  3  D.  38,  8).  — 
-  2)  bie  «erlaubten  (1.  20  §  1  D.  34, 
5.  1.  59  §  2  D.  36,  1). 

Cognatus,  burc^  naturalis  ober  civilis  co> 
gnatio  mitSeinonbem  üerbunbcn,  ücrttjanbt, 
ein  «ermanbter  (1.  1  §  1.  4.  1.  2  D.  88, 
8:  «Cognati  autem  appellati  sunt  quasi  ex 
uno  natt,  aut  quasi  commune  nascendi 
initium  habuerint/  —  «qnos  sanginis  ratio 
?ocat  ad  hereditatem"  1. 4  §  1. 10. 1. 10  §  2. 
4  D.38, 10);  ex  lateribus cogna,iiy  Seiten* 
tterroonbte  ^(l.  10  §  8  eod.). 

Cognitio,  1)  ri(^terU(|e  Unterfu^ 
(^un'gnnb  (Sntf  (Reibung  ciDiler  9ied)t^^ 
fa^fn,  causae  cognitio,  unb  jtoar  a)  uon 
Seiten  be«  uom  SWagiftrat  (bem  ^^Jrätor,  unb 
in  ben  $rot)injen  t)om  (Statthalter)  beftellten 
iudex  (1.  36  pr.  I.  73  §  1  D.  5,  1.  1.  17  D. 
27,  10.  1,  135  §  2  D.  45,  1);  b)  oon  ©eUcn 
bed  IRagiftratd  f elbft,  auc^  extraordina ria 
cogn.  genannt,  meil  berfelbe  jur  Mi  bed 
ordo  iudiciorum  privat,  bie  9le<§tSfac^cn 
regelmfigig  an  einen  iudex  jur  ^erl^nblung 
lung  unb  dntfc^eibung  meifen  mußte,  unb  nur 
audna^ntdmeife  in  gemiffen  {gölten  i^m  {elbft 
bie  IBer^nblung  unb  @ntf^eibung  ^uftanb 
(L9  §  1  D.  1,  16.  1.  8.  9  D.  1,  18.  1.  13.  16 
pr.  1.  24  §  5.  1.  39  pr.  D.  4,  4.  1.  1  §  2 
D.  6,  1.  1.  39  pr.  D.  21 ,  2.  1.  2  §  1  D. 
38,  15.  tit.  D.  50,  13);  c)  öon  Seiten  be« 
ßoi|cr§  (1.  93  D.  28,  5.  1.  22  D.  49,  1.); 
d)  t)on  Seiten  eine3  adsessor  (1. 1  D.  1, 22). 
~2)  bie  Unterfud^ung  Don  Scrbret^en  (1. 
17  §  2  D.  44,  4.  1.  3  pr.  D.  47,  20.  1.  1 
8  8  D.  48,  16.  L  10  §  5  D.  48,  18);  custo- 


diarum  cogn.,  ^erbör  ber  SSer^aftcten  (1.  6 
pr.  D.  1,  16).  —  3)  Unterfuc^ung,  S3e- 
fid^tigung  (l.  6  pr.  D.  1,  16). 

CJognitionalis,  bie  richterliche  (Jogni  * 
tion,  ba8  rec^tlid^e  S3erfa^ren  betref* 
fenb,  j.  53.  cognit.  sententia,  eine  na(^ 
rechtlicher  ^erl^anblung  gefönte  Sentenz  (1.  1 
C.  7,42.  l.  13  C.  7,  45);  cogn.  ceHaminay 
^roaeßDer^anblungen  (l.  1  §  1  C  7, 40. 1. 3  §  1 
C.  12,  29),  gesta,  barauf  beafiglic^e  ^rotofolle 
(1,  4  pr.  C.  12,  6);  cogniiionaliter  (adv.), 
imSBege  rec^tli^en  ^erfobren«:  cogn. 
causam  examinare  (1. 12  pr.  Cf.  1,  14);  cau- 
sae appellationis  imponere  exordium  cognit. 
in  Gegenwart  beiber  Parteien,  im@egenfa|  Don 
ex  una  parte  (1.  5  §  4  C.  7,  63). 

Cognitor,  1)  iJlid^ter,  5.  ^,  privat arum 
litium  cognitor  (1.  3  C.  9,  27);  eo,  qui  pro- 
Hnciam  regit,  cognitore  confligere  (1.  4  C. 
Th.  2,  1) ;  inter  partes  competens  cogn.  (1.  6 

C.  Th.  8,  13);  ordinarii  cogn.  (1.  20  C. 
Th.  10,  10);  cogn.  saeri  auditorü; 
sacri  cognit.  tribunal  (1.  44  C.  Th.  11, 
30.  1.  9  C.  Th.  11,  31),  annonarius  cogn. 
(1.  38  pr.  C.  Th.  13,  5).  —  2)  im  altem 
Siecht  ber  gü^rer  eine«  fremben  ditd^H^ 
ftreit«,  ber  StellDertreter  im  ^rojeg, 
melc^er  Dom  dominus  litis  Dor  ®eric^t  in  ®e^ 
genmart  be§  ^ojeggegner«  bur(^  gettnff e  f eier* 
lic^e  SBorte  beftettt  mürbe  (Gai.  IV,  83.  97. 
Paul.  1, 2.  Coli.  §  317  ff.);  cognitorius,  biefen 
cognitor  betreffenb:  cogn.  opera  =  cogni- 
tura  Paul  1.  c.  §  2) ;  co^it.  nomine  agere, 
ex«equi  actiones  heredit.  (Gai.  IT,  252  IV, 
82);  exceptiones  cognit.  (üai.  IV,  124);  co- 
gnitura,  ba«  ^mt  eine«  cognitor  (Gai.  1.  c. 
Vat.  §  324). 

?Ä*Sr  i    '•  'o^nüor  s.  2. 
Ck>gnomen,  guname,  ©einame  (1.  1 

D.  28,  2.  l.  un.  C.  9,  25). 
Cognominare,  benennen  (l.  57  pr.  D. 

50, 16);  einem  9iec]^t«gefc^&ft  einen  bcfonbcrn 
tarnen  geben,  b.q.  e«  in  ein  anbere«  (äJe^ 
fc^Äft  einfieiben,  j.  ©.  Sc^enfung  in  einem 
Äauf  (1.  25  C.  8.  53). 

Cognoscere,  l)fenncn  lernen, ^ennt^ 
ni6  Don  etma«  erhalten,  erfal^rcn,  j.  83. 
cognita  rei  veritate  (l.  10  D.  5,  1.  1.  11  D. 
44, 1) ;  cognita  actione  qua  conveniatur  (1. 
1  pr.  D.  2,  13).  —  2)  erfennen,  micber* 
erfennen  (1.  44  pr.  D.  11,  7).  —  3)  bie 
ricj^terlic^e  Cognition  ausüben  (f.  co- 
gnitio),  unb  jmar  a)  eine  ciDile  9lec^t«fa(^e 
unterfuc^en  unb  barüber  erfennen,  «) 
Dom  itidex  gefugt,  5.  59.  iudex  familiae  ercisc, 
cognoscens  (1.  35  pr.  D.  28,  5),  de  finibus 
cognoscens  (1.  8  §  1  D.  10,  1);  iudex,  qui 
tutelae  cognoscit  (1.  2  pr.  D.  27,  2),  qui  de 
dote  cognoscit  (1.  27  §  5  D.  6,  1),  qui  de 


Digitized  by 


Google 


80 


Gohaerere  —  Coitus. 


damno  infecto  cogn.  (l-  17  §  4  D.  39,  2), 
qui  de  inofficioso  cogniturus  est  (1-  3  §  5 
D.  87,  5);  ex  actione  cognosc.  (1.  4  §  1  D. 
13,4) ;  sumtnatim  cog^nosc.  (1. 3  §  9  D.  10, 4); 
cognita  causa  a  iudice  constituendum 
ent  (1.  5  §  1  D.34,9);  ß)  toom  «Ragiftrot, 
5.  8.  ipse  cognoscere,  im  ^egenfal  Don  iu- 
dicem  dare  (1.  8.  10.  19  §  1  1.  21  D.  1, 18); 
causa  cognita  ludicium  dare  (1.  11  D.  2, 4. 
1.  28  §  4  D.  5,  1);  ipse  praetor  debet  caii^a 
cogn.  statuere  (1.  2  §  6  eod.),  eoccusare  (1.  9 
§  4  D.  4,  8) ;  c.  cogn,,  praetor  vel  praeses 
permittat  (1. 2  §  1  6. 1,  21) ;  c.  cogn.  a  prae- 
tore  temperandum  (1.  18.  43  §  6  D.  3,  3); 
c.  c.  adrogatio  permittitur  (§  3  I.  1,  11); 
y)  t)ont  jlaifer:  qnodcumque  Imperator 
cognoscens  decrevit  (1.  1  §  1  D.  1,  4);  b)  ein 
»erbrci^cn  untcrjud^en  unb  barübcr  erfcn* 
nen  G.  1  f  3.  10  D.  48, 16:  .qualiscumque 
accusatio  illata  cognosceniis  auctoritatef-non 
accusantis  voluntate  aboleri  debet/  l.  1 
§  17  D.  48,  18).  —  4)  anerlenncn  (1.56 
pr.  D.  50,  16).—  5)  billigen,  geftatten, 
5.  ^.  sine  causa  legüms  cognita  in  servos 
8UO8  saevire  (l.  1  §  2  D.  1,  6).  —  6)  stupro 
cognoscere,  ein  grauenjimmet  au^txt^tlid^ 
bcjc^Iafcn  (1.  14  D.  34,  9.  1.  22  C.  9,  9). 

Gohaerere,  iufammen^&ngen,  t)er« 
bunben  fein,  j.  83.  corpora  cohaerentia 
(1.  23  §  5  D.  6,  1);  superficies,  quae  na- 
tura solo  coh.  (1.  44  §  1  D.  44,  7);  arhor, 


quamdiu  coh.  fundo  (1.  19  pr.  D.  10,  8); 
fructus,  quamdiu  solo  coh.  (1.  62  §  8  D.  47, 
2);   rec^tlid^  öerbunben  fein:  munera, 


quae  rei  coh.  (1.  HD.  50,  5);  imperiutn, 
quod  iurisdictioni  coh.  (l.  1  §  1  D.  1, 21) ; 
dos  matrimonio  cohaerens  (1.  16  pr.  D.  49, 
17);  obligatio  personae  coh.  (1,  4  D.  46, 2); 
exceptiones  personae  s.  rei  coh.  (1. 7  D.  44, 
1);  condicio,  legatum  coh.  personae  (1.  8 
§  3  D.  34,  3.  1.  95  D.  35,  1). 

Cohercltio  (1.  7  §  2  D.  47,  10)  f.  co- 
Srcitio. 

Coheres,  ein  5uglei(^  mit  einem  ^n« 
bern  ju  einer  (grbfd^aft  (äJetufener: 
SWiterbe  (1.  1.  7.  8  pr.  18  §  3  ff.  1.  20. 
22  §  1.  1.  25  §  7.  12  ff.  1.  30.  34.  36.  42. 
44.  52   §  1    D.  10,  2). 

Cohlbere,  galten,  bcfd^r&nfen:  infm 
praestitutum  modum  se  coh.  summam  (1.  49 
C.  Th.  11,30);  anhalten,  onjie^en:  cu- 
piditatis  frena  coh.  (1.  6  C.  Th.  15,  2); 
tm  Saum  balten,  jügeln:  religionis 
iure  coh.  (1.2§8C.Th.  3,8);  aud§  f.  t).  0. 
prohibere:  in  cohibito  errore  versari  (1.  8 
C.  Th.  9,  16). 

Cohora,  1)  eine  aJJenge,  inöbef.  eine  mi* 
lit&rifc^e  ^Ibt^ilung:  ber  jel^ntc  X^eil 
einer  fiegion  (1.  2  pr.  §  1  D.  3,  2);  coh, 
^aetoria,  bie  fieibttja(|e  be«  gclb^errn  (1. 


9  D.  27,  1);  and)  bie  Sla^twat^en  toaren 
in  tto^orten  abget^eilt  (1.  3  pr.  D.  1, 15).  — 
2)  &t\olae,  Unterbeamtenperfonal 
eines  aRogiftrat«  (1.  1  pr.  D.  48. 11);  in  ber 
fpätern  ftaiferjeit  bejeic^net  coh.  inSbef.  bo« 
(militärifd^  organifirtc)  Unterbeomten^)er* 
f  onal  het pracfecti praetorio,  unb  befonberS 
ber  ^rooinjialftattl^alter  (1.  8  C.  2,7. 
1.  5.  12  pr.  0.  12,  57);  cohortalis,  cohor- 
talinus,  a)  (Subst.),  ein  ju  biefem  Unter- 
beamtenperfonal  (Sle^öriger  (tit.  C.  12, 
57);  grex  cohortalinorum  (1.  11.  12  §  2 
eod.);  cohortaliuni  corpus  (1.  2  C.  1,  55.  1. 
7  C.  12,  21) ;  praesentibus  cohortalibus  gesta 
conficere  (1.  11  §  1  C.  2,  7);  b)  (adi.),  ben 
^ienft  biefer  Unterbeamten  betrefeubj, 
j.  ».  officium  cohort.  (1.  3  §  2  C.  10,  23. 
l.  20  C.  12,  50);  princeps  cohort.  officii  (1. 
13  C.  12,  55);  cohort.  apparitor  (1.  12  pr. 
eod.);  cohortal.  obsequiis  obligatus  (L  14 
eod.);  cohort.  condicio  (1.  3  C.  6,  62). 

Cohortari,  ermal^nen,  ermuntern  (L 

1  C.  11,  41);   cohortatio,  (Srma^nung  (1, 

2  C.  Th.  11,  15). 

Coioere,  tool^n  toerfen,  legen,  brin* 
gen,  fd^affen,  j.  ©.  vinum  in  dolia  (1. 15 
D.  33,  6),  coUmnas  in  aedificinm  (1. 30  §  1 
D.  41,  3),  hominem  in  vincula  (1-  7  pr.  D. 
48,  11). 

Coinquinare,  mit  beflecfen:  quoe  par 
facinus  coinquinat  (1.  80  §  6  C.  1,  3). 

Coire,  juf ammenlommen,  fic^  Der« 
fammeln,öereinigcn:a)einc8ufaramen' 
lunft,  IBerfammlung  galten  (1.  3  §  7 
D.  26,  7);  b)  fic^  Dereinigen  ju  —  ein 
(S)ef(^&ft  eingeben,  j.  ^.  coire  societatem 
(1.  1—7  D.  17,  2),  negotiationem  (1.  52  $ 
4  eod.),  colUgium  (1.  1  §  14  D.  1,  12.  1.  1 
D.  47,  22);  ius  coeundi  (1.  1  D.  40,  3.  L  6 
§  12  D.  50,  6);  c)  p  einem  f(^Ie<^ten  ßwed 
ftc^  berbinben,  Komplott  machen,  ^.  !6. 
coire  cum  furibus  (1.  1  §  1  D.  4,  9),  in 
accusationem  innocentium  (1.  2  D.  47,  13), 
infalsas  testationes  faciendas  (1. 1  pr.  1. 9  §  3 
D.  48,  10),  in  aiienam  litem  (1.  6  D.  48,  7); 
d)  f  id^  el^elic^  Derbinben,  berl^eirat^en 
(pr.  §  12  I.  1,  10.  1.  24.  27  D.  24,  1);  e) 
fid^  fIeif(^Hd^  Dermifi^en,  beif(^(afen 
(§  12  I.  1,  10.  1.  10  C.  5,  17). 

Coitio,  1)  Swfötnnicnfunft,  8er» 
fammlung,  inSbef.  ju  unerlaubten  S^'^^^ 
(1.  7  §  1.  1.  12  C.  Th.  16,  5).  —  2)  socie- 
tatis  coitio,  ^ufammentritt,  Sereini* 
gung  ^u  einer  (S^enoffenfc^ft,  ^inge^ung 
einer  folc^en  (l.  70  D.  17,  2).  —  2)  «ei* 
fc^Iaf  (1.  6  C.  11,  41). 

Coitus,  fleifc^Hd^e^ermifd^ung,  ©e* 
gattung,  ^beifc^Iaf  Gai.  1,88.  §  12  LI, 

10  1.  .3  C.  5,  1). 


Digitized  by 


Google 


Colere  —  Gollocare. 


81 


l 


Colere,  J)  bcflUfcn  fein,  IS^JU^tn, 
oben,  j.  «.  iustitiam  (I.  1  §  1  D.  1,  1), 
bonos  mores  (1.  14  §  5  C.  48,  5),  concordiam 
(L  20  C.  3,  28).  —  2)  in^bcf.  ba«  2fclb  bc* 
boucn,bcftcncn(1.7  83D.7,1.1.60§3D. 
a2>.1.18§4  1.20  §1  D.33,7).  — 3)aug|tat- 
trn,f(^mü(ten:  sponsae  suae  commodare, 
uo  honestiuscultasA  8ededuceretur(1.5^  10 
).  13, 6);  Villa  cultior,  ftattltd^ed,  fnräc^ttgei^ 
fianb^ud  (1.  8  §  1  D.  33,  7). 

Collabl»  1)  AufammenfaHen,  ein* 
fallen,  5.  ^.  villam  coUapsam  restituere 
a.  7  §  16  D.  24,  3).  —  2)  fallen,  ae* 
ratzen:  coli,  in  fata,  t)om  Xobe  getroffen 
ttMJtben  (l.  9  C.  5,  14). 

CoUactaneus,  ^ild^brubet:  collactO' 
nm,  1RiIcl^f(^toefter:  0-  30  §  1  D.  34,4. 
1.  13  D.  40,  2). 

Collatio,  1)  bad  3uftiutcnbringen, 
3uf ammcn^äufcn,  §.  33.  coli,  vocum  (1. 15 
HD.  47, 10).  —  2)  «citrofl,  »eifkeuer, 
i-  ^.  jut  ^udgleid^ung  eined  6^aben^,  bet 
anbete  getroffen  f^at,  infolge  ber  lex  Rhodia 
de  iactu  (1.  2  §  7.  1.  4  §  2.  1.  5  D.  14,  2); 
iut  dhr^altung  unb  ^udbefferung  öffentlicher 
Segc,  coli,  viae  (1.  27  §  3  D.  7,  1.  1.  13 
§  6  D.  19,  Ih  5ur  ©ebauung  öffentlicher 
löänbercien,  coli,  praediorum  (1.  14  §  2  D. 
50,  4.  1.  11  D.  50,  5);  coüattones  indictas 
recusare  (1.8  §3  eod.);  coUat.  tributariae, 
etenerbeiträge,  öffentlid^e  «Ibgoben  (1.  3  C. 
1,  29);  coli,  annuae  vestis,  bie  jä^rli^e 
öeferung  einer  Äleibung  für  bie  (»otbatcn 
(1.  2  C.  12,  39).  —  3)  bo«  tjon  gewiff en 
Äitcrben  (^efcenbenten)  erf olgenbe  @in* 
»erfcn  beffen,  toa^  fie  beißebjeiten  fd^on 
00m  (Srblaffer  empfangen  f^ahtn  5ur  9(udglei« 
c^ng  ber  ©rbt^eile,  in  bie  gefammte  Srb*» 
maffe;  gefc^ebt  meift  burd^  ^nre(^nung  (tit. 
D.37,6u.7  C.  6,20).  — 4)  »ergleic§ung: 
coli,  scripturarum  (1.  22  C.  9,  22). 

CoUativiun,  ©eiftcuer  (1.  3  C.  Th. 
6.  26). 

CoUatop,  ©teueröflid^tiger  0- 1  §  5- 
1.2  §11  C.  1,27.  1.3  C.  10,22). 

CoUaudare  f.  conlaudare. 

CoUectarius,  ^affirer,  ober  ®elb* 
toec^Slcr  0.  16  C.  4,2). 

Collectdo,  l)  bad  3iif<^<t^i>i^"I^f^^' 
iEinlcfen,  (Sinfammeln:  fructuum  coli. 
(1.27  §  25  D.  9,  2).  —  2)  3ufammen* 
^ringung  einer  (unerlaubten) ^erfammlung 
(1.  36  §  1.  2  C.  Th.  16,  5).  —  3)  causae 
coli.  furae5E)orftettung  be«  ©trcitobjectS  (Gai. 
IV,  15). -4)  ©c^Iulfolgerung  (1. 14  pr. 
ö.  29,  7). 

CoUega,  (SIenoffe  a)  in  Scjug  auf  bie 
Äitflüebfc^aft  ir  einem  coUegium,  5.  ©.  einer 
5«nung:  3unftgenoffc  (T.  41  §3.  1.  42. 
46  D.  27,  1) ;  b)  im  «epg   auf  ein  «mt; 


«mtSgenoffe  (1.  173  pr.  D.  50,  16;  „coh 
legarum  appellatione  hi  coutinentur,  qui 
sunt  eiiisdem  potestatis^J ;  aud^in^ejug  auf 
bie  ^ormunbf  c^aft^toermaltung :  ^  i  1 1)  0  r « 
raunb  (1.  14  D.  26,  7.  1.  5  D.  26,  10.  I.  4 
C.  5,  75);  c)  in  S3esug  auf  eine  ©rbfc^afu 
SWiterbe  (1.  101  pr.  D.  46,  3);  d)  in  ^e* 
5ug  auf  einen  gemeinfd^aftlid^en  ^au  (1.  5  C. 
8,  10). 

Ck>llegatariu8,  toem  jugleid^  mit 
einem^nbernbaffelbeObject  Dermad^t 
ift  (§  8  I.  2,  20.  1.  10  D.  7,  2.  1.  34  §  11. 
13  D.  30). 

Collegiatus,  ®enoffe  einer  ju  nie« 
brigen  öffentlichen  Xienfticiftungen, 
5.8.  aum  gfeuerlöfc^en,  beftimmten3unft 
(1.  un.  C.  11,  18.  1.  5  C.  4,  63). 

Collegium,    ein    herein    mel^rerer 

iminbeftenö  breier)  ^erfonen  ju  einem 
ileibenben  ^toed;  in^bef.  ein  öom 
Staate  aU  juriftifc^e  $erfon  aner* 
fannter  SJerein:  (SJenoffenfäaft,  ®e^ 
meinl^eit  (tit.  D.  47,  22.  1.85  D.  50,  16); 
^aubwcrf^junft,  Snnung:  coli,  pisto- 
mm,  fabrorum,  naviculariorum  (1.  1  D.  3, 
4.  1.  93  §  4  D.  32). 

Collibertus,  tt)er  jugleic^  mit  anbern 
6claben  bon  bemfelben  ^errn  freige^ 
laff  en  ift  (L.  77  §  13  D.  31. 1. 38  §  5  D.  32). 

Collidere,  jerfc^Iagen,  jcrbred^en: 
08  colliKum  (Gai.  111,  223);  scifphi  coUisi 
(1.  14  pr.  D.  50,  16). 

Ck>lligare,  l)  ^ufammenbinben  (1.  5 
§  7  D.  13, 6).  —  2)  ba«  33anb  einer Dbli« 
gation  (nü))f  en,  einen  Vertrag  f  erliegen: 
quod  verbis  colligatum  est  (1.  8  §  3  D.  46, 
4.  cf.  1. 35  D.  50,  17). 

Colligere,  1)  jufammenlefen,  ju« 
fammenbringen,  einfammeln,  fam^ 
mein,  §•  ®-  coli-  «Pw?««  (1.  30  §  1  D.  50, 
16),  fructus  (1.  6  D.  6,  1),  res  hereditariaa 
8.  hereditatem  (1.  25  §  7  D.  29.  2.  1. 5  §  22 
D.  36,  4);  aqm  coUecta  (1.  1  §  27.  28.  D. 
43,  8);  ins  collectum  ex  naturalibus  prae- 
ceptis  etc.  (1.  1  §  2  D.  1,  1);  in  aerarium 
colligi,  eingebogen  mcrbcn  (1.  15  §  3 
D.  49,  14). —  2)  oerfammeln:  testes  col- 
lect! (1.  21  §  2  D.  28,  1.  1.  8  C.  6,  22).  — 
3)  aufgeben,  an  fid^,  ju  fid^  nehmen: 
coli,  expositos  (1.  2  C.  8,  51).  —  4)  ein- 
f^Iießen,  einfaffen  (1.  10  D.  47,  11). 
—  5)  in  fid^  fc^liejen,  umfaffen  (1.  28 
§  3  D.  4,  6).  —  6)  fc^ließcn,  folgern: 
voluntas  colligi  potest  ex  hoc  (1.  19  D.  1, 
3.  1.  24  D.  36,  1). 

Collocare,  1)  ftellen,  fe^en,  legen, 
aufftellen,  errid^ten,  i,  Sd,  coli,  aedificia 
(1.  5  D.  1,  1).  catuilein  v.  fistulös  in  rivo 
(1.  3  §  2  D.  43,  21);  dvitas  collocata  (= 
sita)  prope  barbaras  gentes  (1.  1   §  5  D. 

6 


Digitized  by 


Google 


82 


Collocatio  —  Gomanensis. 


50,  15);  se  colloc,  ftc^  niebcrlafjcn, 
anfiebctn  (1.  6  §  2  D.  50,  1).  -  2)x\6^- 
tcn,  bejicl^cn,  j.  ©.  eondicionem  in  per- 
sonam  coli.  (l.  60  pr.  D.  35,  1);  voluntatem 
in  personam  incertam  coli.  (1.  9  §  7  D. 
41,  1).  —  3)  jgcmanbem  jutücnbcn:  bona 
coli,  in  aliquem  (1.  67  pr.  D.  23,  2).  — 
4)  ouf  cttooS  ttjcitben,  etiüa«  öerwcnbcn: 
pecimias  coli,  in  emptiones  praediorum  (1. 
2  §  6  D.  17,  1),  in  merceni  (1.  43  §  3  D. 
47,  2);  Reibet  unterbringen,  anlegen, 
inÄbef.  jinSbor  auSleil^cn:  6cw€  coli,  pe- 
cuniam  (1.  33  pr.  D.  22,  1.  1.  13  §  1  D. 
26,  7);  in  nomina  coli.  (1.  58  §  3  cod.); 
idoneis  nominilms  coli,  pecuniam  (1.  89 
pr.  D.  35,  2);  exactae  pecuniae  et  rursm 
collocatae  (1.  64  D.  32);  sortes  coli.  (1.  24 
pr.  D.  33,  2);  penes  s.  apud  aliquem  coli, 
pecuniam  (1.  26  §  1  D.  36,  2.  1.  1  §  10 
D.  37,  6).  —  5)  Dermiet^en,  Derbingen: 
opus  coU.  uno  pi-etio  (1.  51  §  1  D.  19,  2). 

—  6)  jur  @]^e  geben,  öcr|cirat^cn  (1. 
57  §  1  D.  23,  2);  QU^  in  matrimoniiMi  s. 
in  matrimonio  coli.  (1.  19.  38  §  2.  l  59 
eod.  1.  79  §  1  D.  86,  1.  l.  4  C.  5,  6); 
aud)  nuptum  coli  (1.  88  D.  46,  3);  oud^ 
nuptui  coli.  (1.  5  C.  5,  6.  1.  3  C   5,  14). 

—  7)  fic^  t)erj(^affen,  anfci^affcn,  er* 
werben,  j.  ©.  vestem  (1.  14  §  4  D.  11,  7); 
meritum  coli,  apud  aliquem  (1. 1 1  §  8  D.  32). 

Collocatio,  flufftellung,  ©rrtc^tung: 
colloc.  laris  (l.  52  C.  Th.  12,  1),  signi 
christianae  religionis  (l.  25  C.  Th.  16,  10). 

CoUoquium,  Untcrrebung  (l.  10  §  2 
D.  48,  5). 

CoUuotatio,  b  a  «  91  i  n  g  e  n  (1. 7|  4,  D.  9, 2). 

Colludere,  mit  3cmanbem,  bcjfen  ®egner 
man  fd^einbar  ift,  in  ^ eint lid^ em  @in Der* 
ftänbnife  fein  (l.  5.  7  §  9  D.  4,  3.  l.  19 
pr.  D.  19,  2.  1.  7  §  6  D.  41,  4.  l.  8  D.  48, 
5.  1.  1  §  6  D.  48, 16).  Collusio,  ein  folc^e« 
l^eimliäeg  einDerftdnbnig  (l.  29  pr.  D. 
5,  2.  1.  6  §  1  D.  17,  1.  l.  20  §  3  D.  48,  5. 
1.  14  pr.  D.  49,  1.  tit.  C.  7,  20).  Collmor, 
totx  ein  fotc^ed  fic^  ju  ©c^nlben  fom<* 
mcn  löftt  (l.  2  C.  eod.).  CoUumrie  (adv.), 
in  ^eimli^em  (SinDerftdnbnig  mit  bem 
(SJegner  (1.  50  §  2  D.  30). 

CoUudium  =  coUusio  (l-  7  C.  9,  49. 
1.  3  C.  11,  32). 

Colluere,  jufommenf^)ölen  (1.30  §2 
D.  41,  1). 

Collum,  ^olg:  quadrupedes,  quae  dorso 
collove  domantur  ({.  dorsum);  in  Collum 
inicere  aliquid  (1.  7  D.  48,  6). 

Collusio  f.  colludere. 

ColluBor,  1)  totx  mit  einem  Slnbern 
f^)ielt,  ©pielcr  (l.  1  §  1  D.  11,  5).  - 
2)  f.  colludere, 

CoUusorie  f.  colludere. 


Colluvies,  3ttfommcnfIu6  t>on  Un* 
rat^  (1.  1  §  4  D.  43,  23). 
Collyrium,  @oIbe  (§  25  1.  2,  1). 
Colonaria  condicio  =  cohnatu^  (l.  24 

C.  1,  4). 

Colonatus,  ber  Suftanb  tint^  $to* 
tonen  (f.  colonus  s.  3),  ®runb^5rig!eit 
(1.  1  C.  11,  26.  l.  6  C.  11,  66). 

Colone,  @tabt  in  SWeffenien  (1-  20  §  1 

D.  34,  4). 

Colonia,  1)  eine  öon  9lom  unterjochte 
Stabt,  bieburd^^nfiebter,  toclc^eöon 
9tom  aud  bal^in  toerpflanjt  finb,  eine 
neue^ürgerfd^aft  erhalten  ^at,^flanj* 
ftabt  (l.  1  D.  50,  15.  1.  239  §  5  D.  50,  16); 
col.  latinay  eine  mit  bem  9le(§te  bcr  ßatinität 
tjcrf eigene  ßolonie;  Latinii  coloniarii,  bie 
Bürger  einer  foIAen  tatcinifd^en  (Kolonie  (Gai. 
I,  29,  m,  56.  ülp.  XIX,  4).  —  2)  ^ad^c 
tung  n.  24  §  4  D.  19,  2.  1.  20  |  3  D.  33. 
7).  —  ä)  fionbgut,  SWeicrci,  ^flaniung 
(l.  2  §  23  D.  43,  8.  1.  13  §  1   C.  11,  48). 

Coloniarlus  f.  colonia, 

Colonus,  1)  Bürger  einer  (Kolonie 
(1.  17  §  10  D.  50,  1.  1.  8  §  5.  7  D.  50. 
15).  —  2)  $äd^ter  öon  ®runbftü(!en  (l-  24 
§  2.  l.  25  §  1.  L  54  §  1  D.  19,  2);  colona, 
^öd^terin  (§  2  eod.).  —  3)  3n  ber  \pätnn 
Äaijerjeit  bebeutet  col.  einen  ©runb^öri- 

if  en,  b.  ^.  tuer  jur  Bebauung  eined  be^ 
timmten  ®runb  unb  ©oben«  ber* 
pflid^tet,  unb  an  biefen  unjertrenn« 
lic^  gebunben  ift  (tit.  C.  11,48);  colonüy 
eine  (Srunb^brige  (l.  7  §  1  C.  11,  8). 

Color,  l)  garbe  (l-  70  §  12  D.  32).  — 
2)  «Inftrid^,  @d^ein,  »orloanb  (l.  2.  5 
D.  5,  2.  l.  49  D.  24,  1.  1.  4  D.  36,  1.  1. 1 
§  4  D.  47,  14). 

Colorare,  1)  färben  (\.  18  C.  Th.  10, 
20).  —  2)  öcrberfen,  bemänteln  (1.  2  § 
3  C.  Th.  9,  12);  cohratus,  DorgebIi(^, 
Dorgcfpiegelt,  donatio  color.  (1.  23  pr. 

C.  4,  35).  —  3)  vorbereiten,  coloratus 
et  quasi  primitiis  imbutus  (1.  2  §  11  C.  1, 17). 

Colorius,  farbig:  vestis  col.  (1.  32  §  7 

D.  34,  2). 

Colum,  1)  ®efä6  jum  5)urd^fei^en, 
^urt^fc^Iag:  c.  nivanum,  ein  mit  ©d^nee 
gefüllte«  ©efä6  jum  ^urd^fcl^en  be«  tBeinc« 
1.  21  pr  D.  34,  2).  —  2)  (Salbe  (1.  21 
'  1  cit.). 

Columba,  Xaube  (1.  5  §  5  D.  41,  1); 
Columharium,  *Caubenfd^lag  (1.  8  §  1 
D.  10,  2) 

Columna,  ©ftule,  Pfeiler  (1.  8  §  1 
D.  8,  5.  1.  41  §  2.  9  D.  30.  l.  12  §  20  D. 
33,  7). 

Comanensis,  d^intoo^ner  Don  So^ 
mana,  einer  6tabt  in  (£ak)paboden  (l.  10 
C.  11,  48). 


Digitized  by 


Google 


Cpmburere — Commeare. 


Comburere,  üetbtenncn  (1.  30  §  8  D. 
9.  2.  1.  57  pr.  D.  18,  1). 

Comedere,  Wegf reffen:  pecus  immit- 
tere,  ut  glandem  comederet  (1.  9  §  1  D.  10, 
4);  oufeffcit:  Derje^ren:  res,  qtias  di- 
rortii  tempore  mulier  comederit  (1.  3  §  3 
D.  25,  2). 

Cornea,  1)  ©cgIeiter,  ».33.  eine«  ^a* 
ben  (L  1  §  2  D.  47,  11),  emet  9Ratrone  0- 
1  §  2.  1.  9  pr.  1.  15  g  15—17  D.  47,  10: 
„comitem  accipere  debemus  eum,  gut 
oomitehtr  et  sequatur  —  sive  liberum  s.  ser- 
vum  sive  masculum  s.  feminam*).  —  2) 
ein  ittin  ©efolgc,  jum  Unterbeamten- 
perfoiial  (cohorsj  eine«  SWagiftrotö, 
indbef.  ber  ^roDin^ialftott^alter,  @)e» 
iörigcr   (l.  16  D.  1,  18.  1.  4  D.  1,  22. 

I.  82  D.  4,  6.  1.  7  D.  48,  6.  1.  6  §  1  D. 
48,  19.  1.  12  §  1  D.  50,  5).  —  3)  3n  ber 
fpdtern  ^aifer^  ift  comes  ber  Xitel  ge^ 
loiffer  Dberbeamten,  5.  )ö.  comes sacra- 
rum  largitionum  s.  remunerationumj  90"^=» 
nifter  be«  9Rci(^fc^afte8,  ginonaminifter;  c. 
rerum  privatarums.  privat  remunerationumy 
^ntfter  bed  !aiferlid^en  ^txitfd^a^d  (1.  64 
C.  10.  32.  1.  un.  C.  10,  74.  1.  10  C.  12, 
40.  1.  2  C.  12,  42);  c.  thesaurorum,  6c^afr- 
ftewcrbeamter  für  einzelne  SJiöcefen  (1. 2  C.  12, 
28) ;  comites  consistoriani,  Äffefforen  ht^  tau 
fetHc^jen  Confijtortum  (tit.  C.  12,  10);  c  dis- 
pmtionum,  (San^Ieibtrector  im  scrinium  dis- 
positionum  (1.  8  C.  12, 19);  c.  domesticorum, 
Oberbefe^I^^^aber  ber  laiferUc^en  ^au^truppen 
(L  64  C.  10,  32);  c.  domorum,  Dberauffd^ 
über  faiferlic^e  (^ebdube  (1.  11  C.  3,  26.  I.  2 
C.  12,  5.  l.  3  C.  12,  23);  c.  sacn  stabtdi, 
Stadmeifter  (1.  un.  C.  12,  11);  c.  horreorum, 
9utfel|er  über  öffentlich  SRagaMne  (1.  un.  C. 

II,  16);  c  commerciorum,  ?luffe^  über  ba^ 
^nbeld^oOtoefen,  ber  auäf  ben  d^nfauf  bon 
^inju^rtileln  für  ben  ^of  ju  beforgen  l^tte 
(1.  1  C.  1,  52.  1.  6  C.  4,  63.  1.  2  0.  4,  40); 
comites  ttcholarum,  bic  ©^efS  ber  scholae 
(1.  8  C.  1,  31.  1.  1  C.  12,  29);  ou^  bie 
Statthalter  in  ben  ^robin^en  n^erben 
comites  genannt  (1.  3  C.  1,  40.  1.  un.  C. 
12,  14);  c.  Orientis  (1.  un.  pr.  0.  1,  49. 
L  11  8  2  C.  2,  7.  L  2  C.  7,  67.  1.  un.  C. 
11,  18),  Aegypti  (l.  1  C.  12,  11);  bedgl. 
bie  in  ben  ^rooinjen  commanbiren* 
ben  (Generale,  comites  rei  militaris  (tit. 
0.  12,  12);  com.  militum  (1.  1  C.  1,  38), 
com.  militares  (I.  6  C.  1,  51);  comites  y, 
daoes,  quibus  regendae  militiae  cura  com- 
mssa  est  (1.  14  C.  12,  35);  au(^  beaeid^net 
comes  einen  blo^  9langtitel:  qui  cum 
^ionore  comitum,  nomine  magistrorum  me- 
moriae,  praefuerint  vel  epistulis  vel  libellis 
(l.  11  C.  10,  48);  comes  et  magister  offir 


ciorum  (1.  3  C.  12,  50);  comites  et  archiatri 
aacri  palatii  (rubr.  C.  12,  13). 

Comesor.  gefrägigcr  SÄenfc^  (l.  18 
pr.  D.  21.  1). 

Cominus  f.  comminus. 

Conütari,  1)  begleiten  (1.  15  §  16  D. 
47,  10);  2)  rc(^tlid^  folgen,  portio  comi- 
tatur  aliquem  (1.  80  §  2  D.  29,  2);  usus 
fr.  qui  proprietatem  comitatur  (1.  126  §  1 
D.  45,  1). 

Comitatenses  milites  s.  mimeri,  an^ 
Comitatenses  (Subst.),  8otbaten,  im 
@(efotge  bed  kaifer«  ober  am  $ofe  bienenb 
(1.  2  §  8  C.  1,  27. 1.  14  C.  12,  35);  comitat. 
largitionum,  bie  Unterbeamten  be^  comes 
sacr.  larffit  (1.  7  pr.  C.  12,  23);  palatini 
comitat,  lixt  Unterbeamten  be«  comes  sacr. 
largit.,  \oto\t  bed  comes  rerum  privat,  (l.  2  * 

C.  12,  28). 

Comitatus,  Begleitung,  (befolge, 
^offtaat,  ^oflager  be«  ftaifer«  (1.  43 

D.  29,  1.  1.  18  §  3  D.  49,  16.  I.  7  C.  9,  18). 
Comiter,   freunbfc^af tttc^   (1.  7  §  1 

D.  49,  15). 

Ck^nütia,  feierliche  ^ottii^Derfamm^ 
lung  aur  ^affuna  toon  Solt^fc^lüffen  nac^ 
alter  rbmifc^er  )Berfaffung:  com.  cato(a  merben 
indbef.  bie  SSerfammlungen  ber  Q^urien  ge« 
nannt:  testamentum  calatis  comitiis,  bie  (Ir« 
flörung  be«  legten  SBiUen«  bor  ben  uerfam» 
melten  (£nrien,  bie  öltefte  i:eftament«form 
(Gai.  II,  101.  Ulp.«XX.  2.  §  1  I.  2.  10). 

Comitialis  morbus  mirb  bie  ^pilepf  ie 
genannt,  meil  bie  BoH^terfammlung  aufge^o^ 
Un  würbe,  wenn  einer  ber  Berfammclten  »on 
biefer  Jtranf^eit  befatten  würbe  (1.  53  D.  21. 
1.  1.  1  8  1  D.  26,  8.  1.  28  C.  6,  23). 

Comitiani,  comitianum  officium,  baS 
Unterbcamtcn^)erfonaI  eined  Cornea  s. 
3.  (1.  2  C.  1,  46.  1.  18  C.  Th.  8,  4). 

Comitiva  (dignitasj,  bicSBürbe  eine? 
Comes  8.  3.  5.  ^.  comit.  consistoriana  s. 
sacri  consistorii,  bie  SBürbe  eine?  faiferlic^en 
geheimen  9lat^?  (1.  8  C.  2,  7.  1.  25  C.  2,  12. 
1.  8  C.  12,  19);  comit.  utritisque  aerarii  no- 
striy  bicSBürbe  eine?  comes  sacr.  largitionum 
unb  rerum  privat.  (1.  1  C.  12.  6);  comit. 
dispositionuM,  bie  ffiöürbe  eine«  ©anjleibirec'- 
tor?  im  scrinium  disposit.  (1.  4  C.  12,  19); 
lionoraria  comitiva  dignitas  (1.  47  C.  10,82); 
comit.  primi  vel  secundi  ordinis  (1. 11  C.  10, 
53.  1.  1  0.  12,  11.  l.  1.  2.  C.  12,  12). 

Commaoulare,  befleden  (l.  6  C.  5,  5. 
1.  34  C.  9,  9). 

Ck>mmagenum,  8albe  au?  einem  f^ri« 
fc^en  Äraut  (1.  21  §  1  D.  34,  2). 

C:k>mmanere,  OerWeilen  (1.  f»  §  2  C. 
12,  40). 

Commeare,  1)  ^in  unb  wiberge^en 
(l.  12  D.  8,  3.  l.   1   §  1.  2  D.  9.  8.  1.  2 

6* 


Digitized  by 


Google 


84 


Commeatalis  —  Comminisci. 


8  21.  32  D.  43,  8).  —  2)  gc^cn,  J.  ö.  a. 
geleitet,  gerichtet  toerbett,  aquaeductus  com- 
meat  per  praedia  (1.  1  C.  11,  43).  breves 
coiiim.  ad  scrinia  (l.  3  C.  Th.  1,  16.  1.  2 

C.  Th.  10,  8). 

CommeataliB,  mit  Urlaub (commeatus) 
üetje^en,  beurlaubt  (1.  2  §  9  C.  1,  27. 
1.  16  §  2  C.  12,  37). 

Commeatus,  1)  bie  9){5gU(^leit,  ^in 
unb  tvieber  ju  ge^en,  freie  $affage 
q.  2  §  25  D.  43,  8).  ^  2)  bo«  mt^t, 
\xd)  oon  einem  Drte  iveg^ubegeben, 
j.  ©.  Dom  »crbannung^ort  (1.  4  D.  48, 19), 
ober  üon  bem  Ort,  wo  man  alö  öeamter  ju 
fungiren  l^t  (1.  22  §  6  D.  50,  1:  ,Senatores, 
qui  libertiin  cammeatum,  i.  e.  übt  velint 
morandi  arbürium  impetravemnt,  domi- 
ciliam  in  urbe  retinenf);  inSbef.  baö  einem 
6olbaten  ober  militdrif^en  Beamten  erteilte 
Siecht,  auf  eine  beftimmte  Seit  bie  3ra^neu 
ju  oerlaffen,  ober  twn  feinem  9lmt  ft(^  j^u 
entfernen:  Urlaub  (tit.  C.  12,  42),  j.  ©.  a 
castrü  atque  signis  discedendi  commeatum 
dare ; -militeni  commeatu  dimittcre  (l.  1.  2 
eod.);  commeatu  acceptOj  cum  commeatu 
abesse  (1.  34  pr.  l.  35  §  9  D.  4,  6);  uUra 
comm.  V.  ultra  formam  comnieatui  datam 
abesse  (1.  2  §  6  D.  50,  1);  ad  diem  com- 
meatus non  venire;  commeatus  spatium 
excedere  (1.  3  §  7.  l.  14  pr.  D.  49,  16).  — 
3)  Sufu^r,  «ßroDiant  (1.  4  pr.  D.  48,  4. 
1.  4  C.  11,  2). 

Ck>mmemorare,  erttJö^nen,  bemerfen, 
angeben  (1.  66  §  1  D.  18,  1.  1.  101  §  1 

D.  46,  3.  1.  10  C.  4,  19);  commemoratio, 
(frm&^nung,  Angabe,  Bezeichnung, 
«nfü^rung  (l.  26  §  1  D.  20,  1.  1.  31  D. 
22,  3.  1.  56  D.  24,  3.  1.  33  C.  9.  9). 

Ck>mmendare,  1)  antoertrauen,  jur 
«ufbctt)a^rung  geben  (l.  186  D.  50,  16: 
,commend.  nihil  aliud  est,  quaui  d^onere." 
l.  24.  26  pr.D.16,  3);  commend.  corpus,  eine 
fiei(^e,  e^e  fie  beerbigt  tt^irb,  an  einem  Drt 
aufbettm^ren  (1.  14  §  4  D.  11,  7).  2)  em* 
Pfeilen,  anpxtx]tn,  j.  B.  quod  venditor 
ut  commendet  dicit;  quae  commendandi 
causa  in  venditionibus  dicuntur  (l.  37  D.  4, 
3.  1.  43  pr.  D.  18,  1.  1.  19  pi.  D.  21,  1); 
commend.  aliquem  quasi  idotieum,  cui  cre- 
derem  (1.  65  §  4  D.  47,  2);  commendatum 
habere  aliquem,  \\df  Semanbem  cmpfol)Ien  fein 
laffen  (1.  12  §  12  D.  17,  1):  -  3)  bart^un, 
betoeifen,  J.  B.  tutorem  commend.  sus])e- 
ctum  (1. 31  §  1  D.  42,  5);  Uquidis  prohationi- 
bus  commend.  (1.  2  C.  6,  22.  1.  16  C.  6,  42). 

Commendaticiae  litterae,  (Smpfe^I^ 
ung^brief  Q.  65  pr.  D.  41,  1). 

Commendatio,  (Smpfe^lung,9npret« 
fung  (1.  4  §  3  D.  1,  16). 


Commentariensis,  1)  Dberauffeber 
für  bie  Verhafteten  (1.  6  D.  48,  20. 1.4 
C.  9,  4).  —  2)  ein  Beamter,  ber  bie  «uffu^ 
über  ha»  ^lltentoefen  fü^,  Secretär,  Sie* 
giftrator  0-  45  §  7  D.  49,  14.  1.  1  §  25 

C.  1.  27). 

Commentarius,  1)  BerAeid^nig,  9{o« 
tiacnbuA,  Sournal  (1.  32  D.  4,  6).  - 

2)  fd^riftHcbe  Stbl^anblung,  dtUn^ 
terung  (1.  1  D.  1,  2.  L  2  §  21  C.  1,  17). 

—  3)  «bf(^nitt  eine«  »u(^d  (Gai.  II, 
23.  145.  III,  17.  38.  IV,  77,  85). 

Commentator,  (Srtäuterer,  Srll&rer 
Don  ®efeten  (§  7  I.  4,  8.  1.  2  §  20  C.  1,  17). 

CommentioiuB,  1)  auf  (Srflärung, 
Auslegung  ber  ^uriften  berul^enb: 
comment.  ius  (1.  20  D.  48,  19).  —  2)  ouf 
Berftellung,  ©c^ein,  £üge  beru^enb, 
j.  33.  comment.  venditiones  (1.2  C.  2,  27) ; 
epistulae  commentae  (l.  2  C.  12,  45). 

Commentum  f.  comminisci. 

CommentuB  (part.)  f.  commenticius. 

Commercium,  1)  Berfe^r,  b.  ^.  bie 
ä)löglic^feit  ober  bad  dlec^t,  mit  9in- 
bem  9le(^tdgef(^&fte  ein^ugel^en  (Ulp. 
XIX,  5:  „Comm.  est  eniendi  vcfidendique  in- 
vicem  ius^^J;  commercio  alicui  interdici  (1. 
24  §  1  D.  4,  4);  tni^bcf.  ba«  9«e(^t,  t'xnt 
@a^e  cit)ilre^tnd§  ^u  ern^erben  ober 
ju  Derftuftern,  j.  B.  m  alicuiu»  comwi^- 
cium  non  habere  (1.  40  D.  30.  I.  49  §  2.  3 

D.  31.  1.  62  D.  41,  1.  1.  34  D.  45,  1);  m 
alic.  commercium  non  est  (1.  6  pr.  D.  18,  1. 
I.  1  §  2  D.  20,  3.  1.  39  §  10  D.  30);  com- 
mercio ftTM^e,  eine  ©ad^e  bem  Berfe^r  ent* 
aic^en  (1.  :H  §  1  D.  18,  1).  -  2)  «auf- 
i^anbel,  ^anbeBgeft^äf t,  ft.  B.  iure  com- 
mercii  vendita  ac  redempta  mulier  capta 
(1.  6  D.  49,  15);  commercio  redimere  (\,  10 

—  13  C.  8,  50);  proxenetae,  qui  cornmer- 
ciis  utilea  se  exhibent  (I.  3  D.  50,  14).  — 

3)  ein  unreblic^eS  ®  ef d^äft  (1.  5  C.  11. 58). 
Commerere,     oerbienen,     Änf^jru^ 

l^aben  auf:  comm.  auxilium  (l.  2  §  3  D. 
16,  1). 

Commilitium,  ftrieg^famerabfc^aft 
(I.  19  pr.  D.  49,  17). 

Commilito,  ^ri egiStamerab  (1.  1  pr. 
D.  29,  1.  1.  12  §  2  D.  49,  16). 

Comminari,  bebroben,  anbro^en  (1- 
3  §  1  D.  1,  15.  1.  9  §  3  D.  1,  16.  1.  71 
D.  5,  1.  1.  7  D.  5,  2);  comminatio,  An* 
bro^ung  (1.  7  §  7  D.  26,  7. 1.  1  D.  37,  14). 

Comminisci,  erf  innen,  erbcnfen,^.  B. 
comm.  fraudem  (1.  1  §  5  D.  42,  6),  iniu- 
riam  (1.  1  §  2  D.  43,  24);  etn»«  fälfc^li(^ 
bormcnben,  etmag  ^nbere^,  aU  man  mir!" 
Itd)  beabfic^tigt,  jum  ©c^ein  oornc^men: 
81  maritus  idcirco  venditionem  commentus 
Sit,  ut  donaret  (1.  5  §  5  D.  24,  1);  com- 


Digitized  by 


Google 


Comminus— Commodare. 


85 


mentum  (Subst.),  SSorfpicgelung,  fät{d^* 
It(^ctSSotttJanb,SSotna^meetncr^^anb* 
luitQ  ijum  ©d^cin,  j.  ©.  comiu.  adaptionis 
(l.  76  D.  35,  1):  übcr^oupt  «etftettung, 
Sift,  ©ettug  0-  20  D.  3,  2.  1.  9  D.  27,  9. 
1.  22  §  2  D.  49,  14). 

Comminus,  {ogleic^,  fofott  (1.  3  D. 
13,  7.  1.  137  D.  45,  1). 

Commisoere,  t)ermifcl^en,  Dermengen, 
oereiniflcn  (1-  3  §  2.  1.  5  pr.  D.  6,  1.  1. 
5  §  2  D.  24,  1.  l.  1  §  14  D.  35,  2). 

Ck>mnii8soria  lex,  ber  9{eBenbertrag, 
toonad)  ein  Sflcd^t  öcrtotrft  fein  foU, 
toenn  eine  Serbinblic^Ieit  jur  testen 
3cit  nic^t  erfüllt  wirb:  a)  einem  Äanf* 
contract  l^inaugefügt,  hie  SlJerabrebnng,  ba^ 
ber  ^erfänfer  Ben  Äouf  auf  lieben  bürfe, 
menn  ber  Käufer  nid^t  Aur  feftgefe^ten 
3eit  ben  Kaufpreis  jai^Ic  (tit.  D.  18,  3); 
b)  einem  ^fanbDertrag  hinzugefügt,  ift 
fie  bie  t>on  (Sonftantin  t)erbotene  Serabrebung, 
bag  im  %aU  einer  ©äumnig  beS 
6d^uIbnerdbad$fanbobjectbem@IIdU'> 
biger  für  feine  gforberung  öerfaUcn 
fein  foUe  0-  3  C.  8,  34). 

Committere ,  1)  überlaffen,  über^ 
tragen^  ant)ertrauen,  5.  )B.  committ. 
alicui  rem  G-  10  §  3  D.  13,  6.  1.  110  D. 
69,  16),  administrationem  (1.  58  D.  3,  3. 
1.  1  §  3  D.  4,  4),  negotia  (1.  23  eod.),  cau- 
sam 8uam  (1.  31  D.  4,  8),  rem  quaerendam 
(1.  8  g  17  I).  2,  15),  custodiam  (1-  14  pr. 
D.  48,  3),  honorem  (1.  8  D.  50,  4);  fidei 
heredis  committ.  (1.  13  D.  5,  2. 1.  95  pr.  D. 
35,  2);  adulteris  v.  stupratoribus  se  coram., 
\id)  Eingeben  0-  43  §  1  D.  23,  2).  — 
2)  begeben,  t)erüben:  committ.  delictum, 
8celu8  (1.  24  §  1  D.  5,  1.  1.  7  D.  48,  9), 
dolum  (1.  9  §  4  D.  4,  3),  noxam  (1.  18  §  1 
D.  5,  1),  damnum  (1.  15  §  36  D.  39,  2), 
furtum,  iniuriam  (1.  25  §  1  D.  44,  7),  adid- 
terium,  stuprumy  incestum  (1.  68  D.  23,  2. 
1.  101  pr.  D.  50,  16),  quod  per  imperitiam 
commisit  medicus  (1.  6  §  7  D.  1, 18);  com- 
mitt. contra  legea  (1.  37  §  1  D.  4 ,  4) ,  in 
legem  (l-  8  D.  18,  3.  1.  56  §  3  D.  46,  1. 
1.  6  D.  47.  15.  1.  10  pr.  D.  48,  10),  ad- 
versus  testamentum  (1-  »  §  2.  3  D.  34,  3); 
commissum  (Subst.),  bo3  Bergeisen,  s-  ^• 
comm.  plagii  (1.  12  C.  7,  14),  stellionatu^s 
(1.  4  C.  9,  34);  magnitudo  commissi  (1.  22 
§  2  C.  9,  22),  commissi  conscius  (1.  3  C.  9,  8). 
—  3)  fnüpfen,  fcftma^en,  fo  bofe  eä 
binbet,  im  pg.  ©inne,  alfo  toirffam  machen, 
üertoirfcn,  committit  edictum,  öon  bcnen 
gefagt,  tottdfc  im  einzelnen  2fött  bie  bon.  poss. 
contra  tab.  nac^jufud^en  berec^tiat  finb,  im 
^hUQ  auf  meiere  alfo  ba8  hierauf  beaüglic^e 
eWct  ^toft  greift  Q-  8  §  11.  14.  1.  10  §  5 
1. 11  pr.  D.  37, 4);  commiiiere  stipulationem, 


öon  ber  einer  @tit).  l^injugefügten  S3ebingung 
gefagt,  bur(^  bereu  Eintritt  bie  @ti^j.  in  Äraft 
tritt  0-  63  D.  45,  1.  1.  14  §  1  D.  46,  2); 
contittitur  stipuly  bie  ©tip.  tritt  in  SBir* 
hing:  ba^,  tooju  fi(^  ber  ©c^ulbner  bcrpfli4tet 

?at,  fann  geforbert  toerben,  bie  (5tip.  t)er* 
ällt  a-  35  §  3.  1.45  §  2  D.  8,  3.  1.  24. 
67  D.  35,  1.  1.  70  D.  35,  2.  1.  3  pr.  g  9. 
1.  5  §  2.  3.  1.  7.  9.  17.  20  D.  46,  7); 
ebenfo  cautio  coramittitur  (1.  114  §  4  D. 
30);  lex  (commissoria)  commissa  est  (1.  4 
§  2  D.  18,  3);  dies  committendiy  Serfall^ 
tag  (1.  38  pr.  D.  4,  4);  indebiti  condictio 
committitur,  bie  0agc  greift  ^laj  (1.  3  pr. 
D.  46,  8);  committ,  poenam,  multam^  eine 
©träfe  bertoirlen  (1.  23  §  1.  1.  32  §  11. 
1.  37  D.  4,  8.  1.  6  pr.  D.35,  1);  aud^  com- 
mittere in  poenam  einer  ©träfe  Derfallen 
(1.  4  D.  2,  2.  1.  47  D.  19,  1);  committ.  in 
actionemy  einer  Älage  berfaHen,  b.  1^.  mittelft 
berfelben  in  9(nfpru(^  genommen  merben  I5n« 
neu  (1.  65  §  5  D.  17,  2);  committi  in  publi- 
cum, fisco,  bem  ©toatSfd^ot  öerfollen, 
tjon  i^m  eingezogen,  confi^cirt  »erben 
a.  12  D.  3,  5.  1.  17  §  2  D.  16,  1.  1.  2  C. 
4,  55);  commissum  (Subst.),  ba8  Serfallen 
an  ben  ©taatdf(^a|,  (S^onfidcation, 
iuÄbef.  megen  Sollübertretung:  comm.  vecti- 
galiiim  nomine  (1.  14  D.  39,  4),  cecligalis 
(1.  9  g  5  D.  4,  4);  quaestio  commissi  (1.  1 

C.  4,  61);  poena  commissi;  in  commisoum, 
in  causam  commissi  cadere  (1.  16  D.  39,  4); 
commisso  vindicari  (1.  11  g  4.  1.  16  g  8 
eod.),  tolli  (l.  61  gl  D.  19,  2).  —  4) 
fcinblid^  jufammengerotfien  (1.  1  g  11 

D.  9,  1). 

Commodare,  1)  ^emanbem  eine  ©a(^c 
teilten,  b.  1^.  ^u  einem  beftimmten  Q^t» 
brauch,  nacb  meld^em  fie^urüdgegeben 
werben  mug,  unentgettlt(^  überlaffen 
(g  2  I,  3,  14:  „is  cui  res  aliqua  uteftda 
dutur  i.  e.  commodatur,  re  obligatur  et 
tenetur  commodati  actione;  commodata 
autem  res  tunc  proprie  intellegitur,  si 
niilla  mercede  accepta  vel  constituta  res  tibi 
utenda  data  est  alioquin  mercede  interve- 
niente  locatus  tibi  usus  rei  videtur:  gratui- 
tum  enim  debet  esse  commodatum/*  tit.  D.  13, 
6.  C.  4,  23).  Commodatum  (Subst.),  a)  bie 
geliehene  ©ac^c,  j.  ©.  commod.  accipere, 
rogare,  reddere  (1.  3  g  3.  1.  5  pr.  g  7  D. 
cit.);  b)  ber  Sci^contract,  meld^er  burc^ 
ba^  .^ingeben  ber  ©ac^c  begrünbct  wirb  (1.  7 
g  1  1.  50  D.  2,  14.  1.  23  D.  50,  17);  actio 
commodati  y  bie  ^lage  barauS  auf  ^ücfgabe 
ber  ©ad^e  nac^  gemad^tem  (^ebrauc^  unb  (Sr* 
fa|  bc^  bur(^  Scrfc^ulben  be5  Empfängers 
toerurf achten  ©c^abenö  (g  2  I.  cit.);  actio 
commod.  contraria,  bie  Älage  be«  (gmpfftn- 
gerd  auf  ^tattung  notl^wenbiger  9(ui^lagen 


Digitized  by 


Google 


86 


Com  moderare  —  Communio. 


unb  bed  burc^  ^rfc^ulben  bed  2ti^tt^  i^tn 
jugcfügtcn  @<^abcng  (1.  17  §  1.  1.  22  D.  13, 
6).  Commodator,  Seiner  (1.  7  §  1  eod.).  — 
2)  barleil^cn  (1.  2  C.  10,  6).  —  8)  toib* 
mtn,  fc^cnfcn,  comm.  fidem  (1.  12  D.  38, 
5);  cofisensum  (1.  1  C.  2,  25),  inicrcessum 
(1.  3  C.  10,  51). 

Commoderare,  beftimmett/  mäßigen 
(1.  15  C.  Tb.  14,  17). 

Commoditas,  Ißott^eil  (1.  41  §  1  D. 
40,  6). 

Commodum  (Subst),  1)  9lu^en,  SSor« 
t^eil  (1.  10  D.  50,  17:  „secundum  naturam 
est  commoda  cuinsque  rei  eum  sequi,  quem 
sequentur  incommoda") ;  commoda  et  in- 
commoda  Jiereditaria  (1.  1  D.  37,  1);  com- 
modum compensare  cum  damno  (L  23  §  1 
D.  17,  2);  commodo  possessoris  fungi,  im 
(!)egenf.  bon  onera  petitoris  sustinere  (l.  62 
D.  5,  1.  1.  1  §  3  D.  43,  17);  in«bcf.  ber 
SJortbdl  eine«  fiefe^Iic^en  ^ribilcgium  ober 
©enencium,  comm.  SCti  (1.  5  §  15  D.  24, 
1),  Carbaniani,  Tertulliani  (1.  1  §  2  D.  37, 
10.  1.  2  pr.  D.  38,  17);  legis  Falc.  (1-  ^ 
D.  35,  2),  quartae  (1.  4  D.  36,  1),  bon,  pos- 
sessionis (1.  5  D.  37,  4),  collationis  (1.  1 
8  2  ü.  37,  6),  separatiofiis  (1.  1  §  10  D. 
42,  6),  repraesentationis  sc.  (medii)  temporis 
(1.  24  §  2  D.  24,  3.  1.  82  pr.  D.  31.  1.  1 
§  12.  1.  2  pr.  D.  33,  4);  commoda  bebeutet 
in^bef.  auc^  ©rtrag,  9luftunflcn,  3»wf  en, 
A.  IB.  pecunia  cum  suis  commodis  (1.  22 
D.  31),  commodorum  commoda  (1.  2  §  5 
D.  50.  8);  andf  einfünfte,  j.  ©.  comm. 
publica,  populi  (1.  10  C.  10,  16.  1.  9  C.  10, 
53);  comm.  primipili  s.  primipilatus  (1.  23 
D.  34,  4.  1.  1  C.  12,  62).  —2)  «cquem« 
(id^leit;  j.  ©.  ex  commodo  iter  peragere 
posse  (1.  4  D.  50,  5);  er  comm.  patroni 
(ienac^bem  ed  bem  Patron  gelegen  ift)  opera» 
edere  (1.  24  D.  38,  1). 

Commodus  (adi.);  commode  (advj, 
1)  pa\\tnh,  angemeffen,  fd^icflic^,  j.  55. 
commodiorem  vitnm  amplecti  (1.  23  §  1 
C.  5,  4);  commodius,  commodissime,  partim 
comnwde  dici,  statui  (1.  1  §  37  D.  16,  3. 
1.  41  pr.  D.  21,  2.  1.  18  pr.  D.  29,  1.  1.  12 
pr.  D.  42,  5) ;  satis  commode  nubere  posse 
(1.  63  pr.  D.  85,  1).  —  2)  bequem,  j.  «. 
comm.  habitatio  (1.  9  pr.  D.  19,  2);  ita  do- 
tem  promittere:  cum  commodum  (commodis- 
stmumj  erit  (1.  125  D.  50,  16.  1  79  §  1  D. 
23,  3);  aeque  commode  facere  posse  (1.  9  D. 
8,  1);  mintis  commode  uti  (1.  27  pr.  D.  19, 
2);  longe  commodius  est  ipsum  possidere  — 
quam  alio  possidente  petere  (1.  24  D.  6,  1). 

Ck)mmodu8  (Ti  tus  Comm.  Antoninus),  r5^ 
mifÄer  Äoifer,  So^n  SKorc  ^uttU,  189—192 
n.  ^r.  (1.  14  D.  1,  18). 


Ck>mmoiiere,  cotnuußne facere,  erinnern, 
mal^nen,  aufforbern  (1.  12  §  1  D.  13, 
6. 1.  8  C.  7,  43);  commonitio,  Erinnerung, 
SJ^a^nung  (1.  2  0.  11,  74);  commomtoriw, 
erinnernb,  ma^nenb,  aufforbernb: 
commonit.  sententia  iudicis  (1.  32  pr.  C. 

1,  3);  commonitorium  (Subst.),  ein  83 rief 
ober  @(i^reiben,  toelc^ed  eine  9(ufforbenuig 
ober  einen  9(uftrag  enthält  (1.  un.  §  3  C.  4, 
3.  1.  10  §  1  C.  12,  49). 

Commorari,  Derloeilen,  fic^  auf^al> 
ten  (1.  18  §  3  D.  33,  7.  L  4  D.  50,  5). 

Commori,  jugleic^  fterben  Q.  32  §14 
D.  24,  1). 

Ck>mmotio,  Oetoegung:  a)  9(ufregung 
be«  eiemüt^S  (1.  1  C.  Th.  6,  30.  1.  14  C. 
Tb.  11,  36);  b)  aufrii^rerifc^e  ^etDegung 
0.  2  §  8  C.  1,  27). 

Commovere,  in  ©etoegung  fe^en,  bc* 
toegen,  erregen,  reiben,  ».  ^.  commota 
feritate  nocere  (1.  1  §  4  D.  9 ,  1);  com- 
motus  odio  (1.  6  pr.  D.  11,  7). 

Commundare,  reinigen  (1.  25  §  10 
D.  34,  2). 

Communicare,  l)etload  gemeinfc^aft* 
üdf  ma(^en,  tl^eilen,9[nt]^eirgew(i^rfn: 
communicari,  gemeinfc^aftlic^  werben, 
j.  S8.  societatis  iudicio  cogi,  rem  commu- 
nicare (1.  74  D.  17,  2);  non  communicandi 
aninto,  sed  utrique  in  solidum  rem  relin- 
quere  (1.  20  D.  32);  comm.  cum  aliquo 
emptionem  (1.41  pr.  eod.),  administrationem, 
(1.  19  D.  26,  7);  communicatur  pfftcfi/Mw 
(I.  9  §  9  eod.),  ususfructus  (1.  6  §  2  D.  7, 

2.  1.  16  §  1  D.  10,  2);praedia  int«r  eosdem 
communicata  (1.  34  D.  8,  3).  —  2)  QU§^ 
gleid^en:  rem  ob  compensationem  mnUi 
criminis  inter  utrosque  comm.  (1.  14  §  5 
D.  48,  5).  —  3)  t^eibaftig  mad^en  (1.  1 

C.  2,  25). 

Comunicatio,  <S)  emeinf(^(lft  (1.  1  D. 
23,  2.  1.  1  §  14  D.  27,  3). 

Communio,  1)  bie  i^emeinfc^aft  bon 
3^ermögen8red^ten,tn§bef.bieo^ne  einen 
^efeUfc^aftdoertrag  begrünbete  (Sut^e* 
meinft^aft,  im  ©egenfofe  bon  societas  (1.31 

D.  17,  2:  ,Communiter  res  agi  potest  etiam 
citra  societatem,  utputa  cum  tum  affedioM 
societatis  incidimus  in  communionemj  at 
evenit  in  re  duobus  legata  etc.**);  ex  fidei- 
commisso  communionem  bonorum  consequi 
(1.  80  §  8  D.  36, 1);  societas  et  rerum  comm. 
".,  23  D.  50,  17);  comm.  iuris  (1.  19  §  2 

.  10,  3),  pro  indiriso  (1.  94  §  1  D.  46,  3). 

—  2)  überboupt  «lutbeil,  X^eilna^me, 
X^eil^aftigfeit,  j.  ©.  iuris  civilis  com- 
munio tu^m  non  habere  (1.  20  §  7  D.  28, 1). 

—  3)  ®Iei(^^eit,  Uebereinjlimmung  (1. 
1  pr.  C.  5,  13). 


i 


Digitized  by 


Google 


Communire  —  Gomparatio. 


87 


Communire,  befeftigcn,  beftörfcn, 
beft&fttgen. 

Ck>]iimiLni8,  1)  toa^  ^egenftanb  einer 
@(emetnf(^aft  toon  Vermögensrechten 
tft,  tDoran  mehreren  $er(onen  ein^ln«: 
t^eil  ^ufte^t:  gemeintc^aftUc^,  fei  ed  in 
golge  eines  (S(efen{(^aftSt>ertra9S,  ober  o^ne 
einen  folc^en:  nihil  interest,  cum  societate, 
un  Sitte  socieL  res  inter  aliquos  communis 
öifc  (1.  2  D.  10,  3) ;  comm.  pro  diviso  —pro 
indiviso  0.  5  §  16  D.  27,  9.  1.  5  D.  45,  3); 
cotnmuni  dividundo  iudicium  s.  actio  (iit. 
D.  10,  3.  C.  3,  37);  in  commune  conferre, 
redigere,  jur  gemeinfd^aftlic^en  Teilung  in 
bie  Srbfc^oft  dntoerfen  G-  1  ^  H.  16  !>•  37, 
6)  in  commune  (=  conimumter)  rem  emere  sc 
(1.  33.  54  §  13  D.  17,  2h  fundus  mihi  te-  (a 
com  comm.  (1.  8  D.  6,  1);  comm.  ager  (1 
mens  et  tuus  (l.  6  §  2  D.  39,  3);  comm. 
aedes  (l,  11  D.  10,  8.  1.  18  §  5  D.  39,  2); 
c.  hereditas  (1.  35  D.  2,  14);  c.  serviis  (1.  5 
D.  45,  3);  c.  servitus  (1.  19  D.  8,  5);  com- 
muniter(ady,),in  (^emeinfc^att,  gemein« 
fd^aftlid^,  §.  5Ö.  comm.  rem  agere,  nego- 
tium gerere  (1.  31.32  D.  17,2);  comm.  agi 
fierique  (1. 1  §  1  D.  3,  4);  comm.  (im  ®cgen* 
Jo|  Don  separatim)  uti  frui  (1.  14  D.  33,  2); 
comm.  8Ün  et  Titio  stipulari,  comm.  duobus 
legare  (L  56  pr.  D.45, 1);  comm.  rem  habere 
a.  84  §  13  D.  30)  ;  comm.  deberi  (1.  36  pr. 
D.29, 1).  —  2)  überbau»)!  auf  mel^rere  ober 
Quf  fllle  9Ren|(^en  fid^  bejie^enb,  SKe^« 
reren  ober  ^Hen  gemein,  gemeinjam, 
allgemein,  5.  9.  quaedam  naturali  iure 
communiaBuni  omnium  (1.21),  1,  8);  com. 
U8U8  fiuminum  public,  maris,  aeris  etc. 
(L  24  pr.  D.  39,  2.  1.  3  §  1  D.  43,  8);  im« 
Omnibus  animalibus  comm.  =  ius  naturale; 
ins  comm,  omnium  hominum  =  ius  gentium 
(L  1  §  4  1.  9  D.  1,  1);  tti«  cof»m*.  (civium 
Bam.)y  im  @(egen{a^  Don  Privilegium  (1. 15 
D.  28,  6.  1.  20  pr.  D.  29,  1);  iure  comtn. 
(im  (S(egenfa|  bon  i.  militari)  iestamentum 
facere,  heredem  scribere  posse  etc.  (1.  11 
ir.  1.  25.  34  §  1  1.  36  §  4  1.  38  §  1  eod.  1. 

D.  28,  3.  L  8  §  4  D.  29,  7);  comm.  ius 
universite  cognaiionis,  im  ^egen(.  bon  pro- 
prium i.  (1.  195  §  2  D.  50,  16);  comm. 
namen,  im  (Segenf.  Don  proprium  n.  (1.  233 
§  2 eod.  1.2  §.5  D.  1,2);  comm.  delictum, 
im  (Stegen).  Don  militare  del.  (1. 1  D.  38, 12); 
c  cansilium  plurium,  im  (S(egen(.  Don  pro- 
prium c.  (1. 15  §2  D.  43,  24);  c.  consensus 
0.  7  §  19  D.  2,  14),  opinio  (L  6  C.  7,  21), 
utüitas  (\.  bl  %2  D.  9,  2);  culpa  G-  ^  §  1 
D.  45,  2),  periadum  (1.  13  D.  50,  1);  qui 
eomm,  causam  omnis  sui  numeri  perse- 
quitur,  im  ®egenf.  Don  procorator  in  \  n 
soam  datus  0-8  S  2  P.  3,  3);  in  coj;..?. 
causa  quotiens  alter  appellat,  alter  non  etc. 


?' 


(1. 10  §  4  D.  49, 1);  comm.  exceptiones,  quae 
tarn  in  libero  hom.  quam  in  servo  locum 
habent  (1.  7  D.  2, 11);  comm.  debitores  1.14 
D.  20,  5);  c.  pater  (1.  9.  12.  13  C.  6,  20), 
frater  (1.  34  §  2  D.  23,  2),  fUius  (l.25j>r. 
D.  35,  2);  communiter  (adv.),  allgemein, 
5.  Q.  pretia  rerum  non  ex  affectione  nee 
utOitate  singulorum,  sed  comm.  fungi  (1- 
33  pr.  D.  9,  2);  comm.  accipiendum,  dicen- 
dum  esse  (1.  1  §  5  D.  15,  1.  1.  12  §  1 
D.  16,  3);  comm.  aj^llari  (1.  163  D.  50, 
16). —  3)  in  öemeinfc^aft,  ^uSavxxatn* 
^ana  jlcl^enb,  j.  ©.  plures  controversiae 
nihil  sibi  cmmnunes  Q.  21  pr.  D.  4,  8); 
nihil  cotnmune  habet  proprietas  cum  pos- 
sessione  (1.  12  §  1  D.  41,  2);  communiter 
adv.),  ^  u  ( a  m  m  e  n :  una  communiterve  nati 
).  4  §  1  D.  38,  10).  —  4)  gemein,  b.  1^. 
gemö^nlic^,  regelmäßig,  orbentlic^, 
j.  ^.  comm.  auxilium,  im  (^^enf.  Don  extra- 
ordinarium  aux.  (I.  16  pr.  B.  4,  4;  comm. 
dies,  im  (»egcnf.  Don  festi  (1.  2  C.  1,  24); 
comm.  usurae,  im  ^egenf.  beS  nauticum 
faenus  (\.  2  C.  4,  33). 

Conunutare,  1)  abänbern  (1.  76  D.  5, 
1.  1.  23  D.  7.  8.  1.  17  D.  34,  4).  —  2) 
taufeben  (1.  8  §  24  D.  2, 15);  cammutatio, 
%an\di  (1.7  C.  Th.  13,  1). 

Comoedus,  8(^au{t)ieler  (1.  22  §  1 
D.  9,  2). 

Compaotum,  Verabrebung  (1.  3  C. 
7,  53). 

Compar,  gleid^ftel^enb,  comp,  iudi- 
ces  im  Segenf.  Don  malus  tribunal  (Nov.  23 
c.  4). 

Comparare,  1)  bereiten,  bilben,  ein« 
richten,  ^erDorbringen,  j.  !B.  ad  obliga- 
tionem  comparandam  actum  int-erponere 
(1.  2  §5  D.  12,  1);  utilem  actionem  comp. 
(1.  1  D.  13,  4);  Ftddiciana  actio  non  ideo 
comparata  etc.  (l.  17  D.  6,2) ;  more  maiorum 
ita  comparatum  (1.  5  D.  2, 1);  praeiudicium 
comp.  (1.  4  C.  1,  18  1.  6  C.  7,  16).  —  2) 
jufommenbringen,  aufbringen,  j.  «. 
pecuniam  (1.  45  §  10  D.  49,  14),  exerdtum 
(1.  3  D.  48,4).  -  3)  fid^  Derfd^affen,  an- 
fd^affen,  ertoerben,  in«bef.  burdb  Äauf 
(1.  14  §  5  D.  4,  2.  1.  25  §  1  D.  5,  3.  1.  70 
D.  6,  1).  —  4)  Dergleichen:  comp,  ratio- 
we»  (1.  6  §  1  D.  2,  13);  tutorum  personas 
inter  se  et  fideiussorum  comp.  0*  1^  ^• 
26,  2.  1.  81  pr.  D.  39,  5).  —  5)  glei(^- 
ftellen  (1. 32  §  9  D.  4,  8.  1. 152  §  2  D.  50, 
17:  „ratihabitatio  mandato  comparatur*"). 

Comparatioius,  hVLX  ^nfd^affung, 
um  $(nfauf  bienenb:  aurum  comp.  (L 
I  C.  12,  39). 

Gomparatio,  1)  9lnfdftaffttng,  9ln« 
fauf  (1.  3  §  2  D.  26,  7.  1.  44  pr.  D.  41. 
3.  1.  21  pr.  D.  50,  1);  abet^au|)t  (Srtoer' 


I' 


Digitized  by 


Google 


Comparator  — Complacitus. 


buitg:  comp,  prqprietatis  (1.  27  D.  7,  4), 
dominii  (Paul.  111,  6  §  28).  —  2)  «er* 
ölcic^unö  (1.  17  §  2  D.  1,  7.  1.  16  D. 
42,  6). 

Comparator,  Käufer  (Paul.  11,  17 
§  15.  1.  1  C.  10,21).  —  ©d^tiftcn^^er^ 
gleichet,  lul.  ep.  nov.  44  §  177. 

Comparere,  ^um  %orf(|ein  lommen^ 
crftficincn,  fic^  äeigen,  fic^  öorfinbcn 
a.  7  §  8  D.  26,  10.  1.  10  §  2  D.  29,  3. 
1.  6  §  2  D.  29,  5.    1.  47  §  4  D.  30). 

Compasoere,  jufammen  toeiben:  ius 
compascendi  s.  compascuum,  gemetn((i^aft« 
Ii(^cg  SBcibcrcd^t  (1.  20  §  1  D.  8,  5). 

Compatronus,  mer  jugleic^  mit 
einem  Slnbern  einen  gemeinfc^aft* 
tidben  ©claöen  freigela|fen,  SWit* 
»)atron  0-  3  §  4.  5.  1.  5  §  4  D.  26,  4. 
1.  1  §  5  D.  38,  5). 

Compedes,  geffeln  (1.  9  D.  4,  6.  1. 
45  §  1  D.  49,  14);  compeditm  gefe|felt 
(1.  7  §  7  D.  4.  3). 

Compellere,  1)  jufammcntreibcn, 
forttreiben,*.  ©.  aquamcomp.  ex  flumine 
(1.  1  §  4  D.  43,  21).  —  2)  Semanbcn  jn 
ettüa«  antreiben,  onl^alten,  nötl^igen, 
jloingen,  5.©.  compelli  ad praestationem, 
solutionem  (1.  50  pr.  D.  5,  1.  1.  103  D.  46, 
3),  adire  hereditatem  (1.  2  §  2  D.  28,  6.  1. 
15  §  1  ff.  D.  36,  1). 

Ck>mpeiidiariu8,  abgelürjt:  via  com- 
pend.  (L  4  §  1  D.  43,  19). 

Compendiosus,  Inrjgefagt:^  comp . 
(1.  4  C.  6,  60);  comp.  tractatuSf  sermo 
(§  3  I.  3,  7.  §  4  1.  3,  9);  and^  furj  ber 
3cit  nad^:  comp,  interitus  ususfr.  (l.  i3  C. 
3,  34);  compendiose  (adv.),  infurjerS^it. 

Compendium,  1)  !urje8  Sufammen» 
f  äff  en,  ^är  je  im  ?(uSbm(f:  comp,  orationis 
(1.  66  §  3  D.  31);  substitutio  co^npendio 
facta  (1.  8  C.  6,  26);  überhaupt  ^Ibfürj* 
nng:  comp,  temparis  (1.  17  §  1  D.  49,  17), 
itineris  (1.  17  pr.  D.  50,  7).  —  2)  »or- 
tbeil,  ®etoinn'  (}.  29  D.  4,  6.  1.  65  §  6. 
1.  71  §  1  D.  17,  2.   1.  8  D.  22,  6). 

Compensare  1)  gegen  einonber  auf* 
rechnen,  aufgeben,  j.  ©.  lucrum,  com- 
modum  compens.  ctim  damno  (1.  23  §  1  D. 
17,  2.  1.  42  D.  19,  1);  dolus  ab  utraque 
parte,  s.  inter  utramque  partem,  compen- 
sandus  (1.  3  §  3  D.  2,  10.  1.  57  §  3  D.  18, 
1);  inSbef.  gegen  eine  fjorberung  eine(5Jegen* 
forberung  in  ?lufrcc^nung  bringen;  com- 
pematiOy  gegenseitige  ?lufrec^nung 
einer  gorberung  unb  ®egenf  orberung 
(Gai.  IV,  63-68  Paul.  11,  5  §  3.  11,  12  §  3. 
§  30  1.  4,  6.  tit.  D.  16,  2.  C.  4,  31. 
„Compensatio  est  debiti  et  crediti  inter  se 
wntributio''  (1.  1  D.  cit.  1.  76  D.  50,  16).  — 
2)  in   etnmS   einred^ncn,  auf  etnjaö  an* 


rechnen,  in  9le(^nung  bringen;  com- 
pensatiOy  (ginre(^nung,  ^Lbrcd^nung^ 
5.  ©.  fructus  comp,  usuris  (1.  65  pr.  D.  6, 
1.  1.  1  §  3  D.  20,  1);  habita  compensatiane 
fructuum  restituere  (1.  52  §  1  D.  2,  14); 
citra  ullam  compens.  retinere  (1.  39  §  14 
D.  26,  7) ;  comp,  in  causam  iudicati  (1.  23 
§  1  D.  12,  6),  in  dotem  (1.  22  §  3  D.  24,  3), 
pro  impensis  necessariis  (1.  5  §  2  D.  2.5,  1). 

Comperendinus  dies,  ber  übermor* 
genbe  Xag  (Gai.  IV,  15). 

Comperire,  1)  in  Srfo^rung  brin* 
gen,  t7on  etn^ad  ^enntni^/  (S^emig^eit 
erbalten  (1.  14  D.  1,  18.  1.  9  §  3  D.  2. 
15.  1.  16  §  1  D.  89,  4.  1.  6  D.  48,  6).  — 
2)  auffinben,  res  furtiva  comperta  apud 
aiiquem  (1.  8  C.  2,  11). 

Compesoere,  im  Saum  galten,  jü* 
geln  (i.  1  pr.  D.  2,  7.  1.  35  §  5  D.  4,  6). 

Competere,  1)  im  SHec^tgtoege  for* 
bern  =  vindicare;  competitio  =  petitio, 
vindicatio;  competitar  =  petüor  (1.  27  §  6. 
1.  29  pr.  30.  31  C.  Th.  10,  10).  2)  Scmau-^ 
bem  jujle^en,  jjufommen:  j.  ®.  actio 
competit  alicui  (1.  54  D.  50,  16);  compe- 
tens,  Auftänbig,  *.  35.  comp,  actio  (1-  1 
§  18  D.  16,  3),  iudex  (1.  19  pr.  D.  2,  1.  1. 
20  D.  46,  7. 1.  5  §  5  D.  49,  5),  tribunal  (1. 35 
§  2  D.  3,  3);  über]^u^)t  gebül^rcnb,  ge- 
hörig, <jaffcnb,  angemeffen,  j.  lö.  sen- 
tentia  boni  viri  arbitrio  competens  Q.  31 
§  1  D.  39,  5);  comp,  remedium  (1.  7  D.  1, 
18),  cautela  (1.  21  D.  5,  1),  munus  0-  3  §  6 
D.  50,  4),  tempus  (1.  6  Cf.  12,  37V,  debiti 
quantitas  cum  usuris  compeüntious  (L  3 
C.  7,  46);  poena  legibus  competens  (1.  3 

C.  12,  37);  competenter  (adv.),  ouf  pa\» 
fenbe,  angemeffene  SBeife,  j.  ©.  comp. 
puniri  (\.  16  P.  22,  5),  consuU  (1.  22  §  6 

D.  24,  3). 

Competitio,  1)  5öefd^tt)erbefül^rung, 
Berufung  (1.  5  C.  11,  58).  ^  2)  =  pe- 
titio  (f.  competere  s.  1). 

Competitor,  1)  3Jlitbett)erber  a)  um 
ein  «mt  (1.  3  §  2  D.  50,  2);  b)  um  eine 
§eirat^  comp,  matrimonii  (1.  20  C.  5,  4).  — 
2)  Kläger,  tuelc^er  bie  bona  vacantia,  @ütet 
ber  SSerbonntcn  unb  anbere  Sachen  für  bcn 
giöcu«  eingebt,  (1.  2  C.  Th.  19,  9.  1.  30  C. 
Th.  10,  10). 

Compilare,  berauben,  plünbern; 
compil.  horrea  (1.  55  pr.  D.  19,  2),  scKra 
publica  (1.  11  §  1  D.  48,  13). 

Ck>mpiiigere,  jufommenfügen:  ta- 
bulis  comp,  navem  (1.  83  §  5  D.  45,  1). 

Compitum,  Äreujtoeg. 

Complacitiun,  Uebcreinfunft  (1.  14 
C.  Th.  11,  16). 

Complacitus ,  angenel^m,  anne^m« 
lic^  a.  25  pr.  C.  8,  53). 


Digitized  by 


Google 


Complanare  —  Comprobare. 


89 


Complanare,  eben  mad^en,  ebnen 
(1.  3  §  2  D.  39,  3);  ber  ($rbe  fllei(^> 
motten,  jcrftören  (1.  10  §  3  C.  1,  5). 

Complecti,  1)  umfaffen  (1.  1  §  1  D.  2, 
18.  1.  21  §  1  D.  4,  6.  1.  45  D.  24,  3.  1. 
)78  D.  50,  16).  —  2)  etfaffen:  radicibus 
terram  complexa  planta  (Gai.  II,  74). 

Complementum,  ©rgftnjung,  compl. 
accusatumis  0-  3  C.  Th.  9,  24). 

Complere,  Doli  ober  öollftänbig 
machen,  crffiUen,  bollcnben,  j.  ©. 
compl.  annum  s.  annos  (1.  1  §  3  D.  3,  1. 
1.  1  D.  40,  1),  aetatem  puberera  0-  41  §  7 
D.  28,  6),  diem  natalem  (1.  3  §  3  D.  4,  4); 
completo  tempore  deliberationis,  conducti- 
onis  (1.  73  D.  36,  1.  1.  10  §  1  D.  39,  4); 
com^letar  possessio,  longi  temp.praescriptio 
(1.  30  pr.  D.  4,  6.  1.  10  C.  7,  33);  compl. 
emptionem  (1. 4,  C.  4, 49) ;  ante  cofidicionem 
completam  (1.  31  §  1  D.  31);  post  com- 
pletum  assem,  naä)  SScrt^eilung  ber  ganjen 
terbft^ft  0.  41  §  5  D.  28,  6). 

Completio,  SoIIenbung,  SSoIIjie^ 
^ung,  j.  C  completiones  accipere  instru- 
menta (pr.  I.  3,  23);  compl.  chartarum  (1. 
1  §  18  C.  1,  27);  operis  (1.  15  pr.  C.  8, 37). 

Complex,  ÖJenoffe  (1.  21  pr.  C.  Th. 
6.  4). 

Complezio,  S^^förnmenfoffung  (1.22 

C.  Th.  16.  2). 

Complexus,  1)  (Scnoffenfc^oft  (1.  8 
§  1  C.  Th.  8,  4.  1,  3  8  4  C.  Th.  13,  9); 
b)  8.  2.  a.  10  pr.  C.  Th.  10,  20.  1.  8  C. 
Tb.  15,  7).  —  2)  bQ«  Sufammenfaffen 
(1.  142  D.  50,  16). 

Ck>mploratio ,  bad  39etoetnen  (1.  6  C. 
Th.  13,  5). 

Complures,  mel^rerc,  öiele  (1.  94  D. 
32.  L  10  §  16  D.  42,  8). 

Componere,  1)  jafornmenfcten,  ftel* 
len:  a)  an  ober  auf  einanbcr  fcjen, 
fögen,  a.  93.  lapides  (1.  27  §  33  D.  9,  2. 
1.  25  §  11  D.  34,  2);  b)  öerbinben,  j.  ©. 
utraque  Jegata  (l.  18  pr.  D.  29,  1);  c) 
fammeln,  j.  ©.  leges  in  unnm  comp.  (1.  2 
§  2.  D.  1,  2J;  comp,  sarcinulas  (1.  15  §  3 

D.  4,  6);  d)  orbncn,  einritzten,  j.  ö. 
penates,  feine  ^önglit^en  3(ngclegenl^eiten  (1. 2 
§  2  C.  9,  8) ;  Patrimonium  pupilh  ita  com- 
positum etc.  (1.  18  pr.  D.  26,  7);  e)  onf* 
fejen,  abf äffen,  errichten,  bilben,j.ö. 
postremas  voluntates  (1-  ^  C.  6,  22),  codi- 
eillos  (1.  8  C.  9.  22),  libellos  (i.  73  D.  47, 
2),  stipulationes  (1.  53  D.  45,  1),  compro- 
missum  (1.  21  §  6  D.  4,  8),  rationem  legis 
Falc.  (1.  77  D.  35,  2);  ius  compositum  a 
prudentibus  (1.  2  §  5  D.  1,  2);  f)  toiffen* 
((^ftlic^  beotbeiten,  j.  ©.  edictum  prae- 
toris  (I.  2  §  44  eod.).  —  2)  oufftellen, 
§.  ©.  leges  comp,  pro  rostris  (1.  2  §  4  eod.). 


—  3)  niebericgen,  aufbewahren,  j.  S' 
faenum  comp,  in  villa  (1.  11  §  4  D.  19, 
2);  fructus  comp«  in  capsellis  (1.  12  §  1  D. 
33,7).—  4)  eine  ©eftimmung  treffen, 
feftfe^en,  5.  9.  persona,  de  cuius  aetate 
compositum  est  (1.  12  pr.  C.  3,  33).  — 
5)  einen  ©treit  hnxd)  SSergleic^  fd^Iid^ten, 
beilegen  (1.  280  D.  50,  16);  comp,  aliquos, 
jnnfd^en  2  ^fonen  bie  Beilegung  eine§ 
©treitS  betoirifen,  fie  mit  einanber  öcrglei* 
c^en  0-  13  §  3  D.  7,  1).  —  6)  gleid^ftel* 
len  (1.  2  C.  Th.  5,  1.  1.  2  C.  Th.  6,  10). 

Ck>mportare,  ^ufammentragen  (1.  8 
pr.  D.  33,  7). 

Compos,  t^eilbaftig,  mAdbtig:  c. 
mentis  (1.  13  §  1  D.  1,  18.  1.  32  §  6  D. 
33,  2.  .1.  43  D.  44,  7);  c.  dotis  suae  (1.  2 
pr.  C.  Th.  3,  16). 

Compositio,   1)   S^\ammtn^tUvLni^, 


99.  verborum,  SBortfaffung,  «[u«btu(f 
(1.  28  pr.  C.  6,  23)  iuris,  Sted^t^famm* 
lung  a.  1  §  9  C.  6,  51.  1.  2  §  5  C.  1, 


K 


17).   -     2)   gütlit^e  Beilegung,   «er* 

gleic^,  5.  o.  casus  amicdli  composit.  sopiti 

(1.  22  §  1  C.   1,  2);  comp,  criminis  (1.  6 

r.  D.  48,  16).   -  8)  «erbinbung  0-  7 

1  C.  Th.  5,  1). 

Ck>mpo8itor,  «erfaffer:  compos.  iuris 
enucleati  (1.  4  §  3  C.  6,  28). 

Compraehendere  (1.  99  §  2  D.  50, 
16)  f. 

Comprehendere,  1)  ^ufammenf äffen, 
umfaffen,  begreifen,  entbalten,  5.  ©. 
comprehensum  testamento  (1.  2  D.  28,  7. 
1.  104  pr.  D.  30);  Scto  (1.  1  pr.  -D.  16,  1); 
quaecumque  spedaliter  comprehendi  pos- 
sint;  aperte  comprehensa  (1.  53  D.  45,  1. 
1.  77  D.  50,  17).  -  2)  einf  (^Heften,  5.  ». 
inter  angustias  comprehensus  (§  6  I.  4,  18). 
—  3)  erfaffen,  ergreifen  (compreh.  fu- 
rem  (1.  7  §  2  D.  47,  2);  raptorem  in  ipso 
delicto  compreh.  (pr.  1.  4,  2);  compreh. 
possessionem  (1.  23  pr.  D.  41,  2). 

Comprimere,  1)  jufommenpreffen: 
corapr.  o^ffiam,  baö  Äiff  er  (l  e  m  m  e  n ,  ft  0  u  e  n 
(1.  1  §  1  D.  39,  3).  —  2)  ein  grauen^im:» 
mer  fd^wöd^en  (1.  20.  24  C.  9,  9).  —  3) 
jöl^men,  bemmen  (1.  1  C.  Th.  2,  5.  1. 
43  C.  Th.  12,  1). 

Comprobare,  1)  billigen,  genel^mi» 
gen,  für  jültig  erflären:  adgnovisse 
videtur,  qui  qualequale  iudicium  defuncti 
comprobavit  (1.  32  pr.  D.  5,  2);  comprob. 
quae  acta  gestaque  sunt  ab  aliquo  (1.  1  pr. 
D.  1,  19.  i.  27  pr.  D.  3,  3);  non  totum, 
sed  partem  gestae  rei  comprob.  (1.  17  D. 
46,  8);  quae  longa  consuetudine  compro- 
bata  sunt  (1.  35  D.  1,  3);  comprob.  senten- 
tiam  0-  3  §  6  D.  28,  2.  1.  2  §  4  D.  28,  6). 
-  2)  betoeifen,  bartl^un,  überführen 


Digitized  by 


Google 


90 


Compromissarius — Co  n  cessio. 


§.  9.  qai  manifestissiffie  comprohatus  ent 
id  egisse  etc.  (1.  3  D.  34,  9);  idoneis  do- 
cumentis  comprob.  (1.  29  C.  8,  53). 

Compromissarius  f. 

Ck>mpromittere,  ftc^  acjcnfcttifl  ücr^ 
pflichten,  bte  (Sitt(($etbunp  etneS 
9ie(^tSftrettd  einem  6(|iebdrt(^ter  5u 
überlalfen  unb  fic^  feinem  9(u$fpruc^ 
5U  untertoetfen:  comprom.  in  aliquem 
farhitrum)  de  aliqua  re  s.  controv€r»ia 
(1.  7.  9.  13  §  1.  1.  17  §  5  ff.  1.  19  pr.  L 
30.  32  §  5.  15  ff.  D.  4,  8);  pocnam  com- 
prom., eine  ©träfe  feftfe|en  für  ben  fJaH, 
oag  man  bem  fd^ieb^rtd^terlic^en  ^udf)n;u(^ 
nic^t  golge  leifte  (1.  3  §  2.  1.  11  §  2  eod.); 
oompromissiun  (Subst.),  bie  Ueberein* 
fünft  über  bie  ^ntfc^eibung  eined 
aiec^tSftreit«  burc^  einen  arbiter  (1.  1. 
2.  14.  16  §  1.  1.  21  §  4  ff.  1.  25.  43.  45 
eod.); plenum  compromissum;  a^  „quod  de 
rebus  controversiisve  compositum  est" 
(1.  21  §  6  eod.);  b)  „si  alter  rem,  alter 
pecuniam  stipiüanti  promiserit'*  (L  11  §  2 
eod.);  c)  „quod  et  doli  clausulae  habet 
mentionem"  (1,  31  eod.);  compromissa- 
rius iudex,  ein  burc^  (^om))romi6  er> 
toäl^Iter  @(^iebdri(^ter  (1.  41  eod.  1.  4 
D.  26,  5). 

Compulsio,  1)  SRöt^ignng,  S^'^^'^G 
(1.  15  §  6  D.  36,  1).  —  2)  (Eintreibung 
einforberung  (1.  4  C.  11,  48). 

Ck>mpulsor,  SRa^ner  bejüglit^  ber  W)» 
geben  (1.  2  C.  12,  60). 

Computare,  1)  jufammenret^nen, 
überred^nen,  berechnen,  j.  33.  comp, 
totura  damnum  (1.  18  D.  46,  8),  rationem 
(1.  47  §  1  D.  2,  14.  1.  82  D.  35,  1.  1.  41 
§  7.  1.  47  §  2  D.  40,  5);  tempora,  annos 
comput.  ex  die  aliquo  (1.  38  §  1  D.  4,  6. 
1.  13  D.  22,  3.  1.  16  D.  27,  1);  annum 
comput.  uHlem  (1.  6  §  14  D.  42,  8);  hi- 
duum  V.  triduum  appellationis  comp,  ex  die 
sententiae  latae  (I.  1  §  5  D.  49,  4).  —  2) 
in  etn^a^  einrechnen,  jn  etload  rechnen, 
j.  ©.  comp,  in  quartam  Falc.  (1.  20.  24 
§  1.  1.  30  §  7  D.  35,  2),  in  rationem  do- 
nationis  (1.  9  §  1  D.  39,  5),  in  fructum 
(I.  7  §  12  D.  24,  3);  fetus  comput.  fru- 
ctibus (1.  19  §  3  D.  23,  3);  usuras  comp,  in 
aortem  (1.  58  §  4  D.  26,  7);  in  banis  com- 
putari  (1.  32  D.  35,  2.  1.  49  D.  50,  16).  — 
3)  über^au^t  in  ^nfc^Iag  bringen,  be^ 
rüdfic^tigen,  a.  0.  comp,  scientiam  ali- 
cuius  (1.  6  D.  27,  6);  ea,  quae  raro  acci- 
dunt,  ncn  temere  in  agendis  negotiis  com- 
putantur  (L  64  D.  50,  17). 

Computatio,  1)  gufammenrec^nung, 
iBerec^nung,  5.  ^.  pecunia,  qu<ie  ex  com- 
putat  colligitur  (1.  47  §  2  D.  40, 5);  venire 
in  computat.  legis  Falc,  (1.  30  §  9.   1.  60 


pr.  D.  35,  2);  exira  computcU.  patrimonii 
esse  (1.  5  pr.  D.  50,  16);  in  computatione 
f allere,  nientiri;  error  computationifl  (1.  7 
§  4  D.  11,  6.  1.  23  D.  48,  10.  1.  1  §  1 
D.  49,  8).  —  2)  3a^Iung  (ülp.  II,  11. 
Gai.  II,  265). 

Conamen,  Unternebmen  (1.  1  C.  7, 
24). 

Ck)iiari,  unternel^men,  Derfut^en  0« 
45  D.  26,  7). 

Conatus,  SSerfuc^,  beginnen:  con. 
iniuriae  (1.  1  §  2  D.  2,  2). 

Coneamarare  f. 

Concamerare,  loötben  (l.  1  C.  8,10); 
ooncameratio,  SBblbung,  ©etoblbe  (1. 
31  D.  32). 

Ck>ncedere,  1)  erlauben,  geftattcn, 
bewilligen,  jugefte^en,  einräumen, 
überlaffen,  abtreten,  j.  ©.  conc.  ser- 
vitutem,  habitationem,  rem  alii  fruendam, 
operas  alii  fruendas;  rem  s.  ius  precario, 
gratis  alii  conc.  ([.  12  §  2.  1.  16  D.  7,  1. 
1.  8.  11.  12  §  6  D.  7,  8);  conc  ireagere, 
ius  esse,  altim  tollere,  ius  hauriendi,  aquae- 
ductum  etc.  (1.  20  §  1.  1.  21  D.  8,  2.  1.2. 
3  §  3.  1.  14.  20  pr.  8,  3);  actiones  alicui 
conc.  (1.  46  §  1  D.  36,  1);  bona  creditori- 
bus  conc.  (1.  8  §  1  D.  28, 1).  —  2)  erlaffcn, 
).  9.  legatum  est  testamento  hoc  modo: 
Seio  concedi  wlo.  quidquid  mihi  ab  eode- 
bitum  est  Q..  2S  %  6  D.  34,  3);  conc.  pae- 
nam  (1.  2  C.  2,  2),  vectigalia  (1.  6  C.  4, 
61).  —  3)  öerlaffen,  räumen,  pxtii* 
geben,  5.  ö.  castra  conc.  (1.  3  D.  48,  4). 
—  4)  toeid^en,  ge^en,  5.  ©.  ex  parte 
actoris  in  partem  rei  conc.  (1.  212  D.  50, 
16);  in  fatum  conc,  ft  er  ben  (f.  fatum  s.  2.); 
biefe  ^ebeutung  l^at  mturae  conc  (1.  1  C. 
6,  56). 

Conceptaciüum,  t3el^älter  (1-  2  C.Tb. 
15,  2). 

Ck>nceptio,  1)  ?lbfaffttng,  Sfaffuna, 
5.  ©.  conc.  iurisiurandi  (1.  34  §  5.  8  Ö. 
12,  2),  liMlorum  inscriptionis  (1-  3  pr.  D. 
48,  2);  verborum  (1.  1  §  9c  C.  6,  51); 
indbef.  n)irb  eS  bon  ber  feierlid^en  SBmrt« 
faffung  ber  ^lagformeln  (Gai.  IV,  46. 
160.  1.  46  §  1  D.  3,  5)  unb  ©tipuloti* 
onen  gebraucht  (§  7  I.  3,  5.  1.  56  D.  24, 
3.  L  5  §  1.  1.  132  D.  45,  1.  1.  1  §  4  D. 
45,  3).  —  2)  (gmpfängnig  ber  ßeibe«* 
fruc^t,  ba^  ©c^toangertoerben  (1.  7  §  2 
D.  1,  9.  1.  30  §  6  D.  29,  2);  medicamentum 
ad  cofwept.  dare  (1.  3  §  2  D.  48,  8). 

Concertatio,  Äam^jf,  Streit  (1.  3  §4 
D.  43,  16);  mec^tgftreit  0-  2  §  6  C.  Th. 
10.  12). 

Ck)iioeBsio,     (Seftattung,     'BtXoxllx* 

?ung,  Einräumung  (I.  2i)  pr.  D.  8,  8. 
4  §  1  D.  15,  1.   1.  1  pr.  D.  29,  1). 


Digitized  by 


Google 


Concha — Concremare. 


91 


Conoha,  1)  $erlenmuf(fiej  (1.  19  §  18 
D.  34,  2).  —  2)  aRuft^cIf^ale  (1.  17  pr. 
D.  33,  7). 

Conchylium,  $ur^)ur|(^ne(fc  (1.  4  C. 
11,  9);  conchyliolegulua,  $ur:pur» 
|(^ncrfenfänflcr  (1.  15  C.  11,  8). 

Conoldere,  jer|d^cibcn,  but(^f(^nci* 
^tn,  ).  9.  lignum  concisum  (1.  55  pr.  D. 
32);  conc  testatnentum  (1.  1  §  3  D.  28,  4). 

Conoidere,  faUcn,  l^infälHg  toctbcn 
(L  8  C.  Th.  8,  12.  1.  3  C.  Th.  14,  4). 

Conoiliabulam,  1)  Serfammluna  ober 
Serfammlungdort  t)on  ^e|etn  (1.  2  §  1 
C.  Th.  16,  1.  1.  5  C.  Th.  16,  5. 1.  1  C.  Th. 
16,  8).  -  2)  SWarftflcdcn  (Paul.  FV,  6 
§2). 

Conoiliare,  1)  in'^  &\t\d)t  bringen, 
Wid^ttn  (1.  5  §  12  D.  3,  5).  —  2)  ge* 
neigt  machen  (1.  60  §  1  D.  17,  1).  —  3) 
li^  öerfcftaffen:  concordiam  pretio  conc. 
(L  3  pr.  D.  24,  1).  —  4)  öerlammcin 
0.  12  C.  Th.  12,  12). 

Conoüium,  SJerfammlung,  ®c* 
meinbe:  ccUholicum  conc,  bie  lot^olifc^e 
«it(^c  (1.  2  C.  1,  2). 

Conoiimare,  erbcnfen,  ootfpicgeln 
(1.  3  C.  1,  7). 

Conoixmator,  9[nftifter,  ^In^ettler, 
0.  9  §  2  D.  1,  16). 

Conoinnitas,  ränleDoUc«  SScrfa^ten, 
»etrügerei  (Nov.  36). 

Concio  f.  contio. 

Concipere,  1)  f äffen:  radicent  conc.  (1. 
3  §  3  D.  47,  7).  —  2)  in  ©orte  foffcn, 
abfaffen,  j.  ©.  edictum  (1.  1  §  1  B.  13, 
6),  imtrumetUum  (1-  ^  ^'  If  5),  Ubellos 
0.  9  §  5  D.  48.  19.  1.  1  §  4  D.  49.  1); 
causam  condictanaliter  conc.  (1.  17  §  3  D. 
35, 1);  condicionem  conc.  in  praeteritum,  in 
praesens,  aut  in  futurum  (1.  16  D.  28,  3); 
condiciones  in  nan  facienda  conceptae  (1.  7 
pr.  D.  35,  1);  inöbcf.  ift  ed  ber  tcc^nifc^e 
Äu^btucf  a)  für  bie  Sfoffung  ber  JClagen, 
(Etnreben  u.  f.  \o,,  inbem  nac^  älterem 
Ätt^t  bie  Älagformeln  in  beftimmtc  SGßorte  ge- 
fönt tDurben:  formula  in  ius  —  in  factum 
concepta  (Gai.  IV,  45.  46.  60);  formula,  cu- 
iu8  intentio  hi^  verhis  concepta  est  (Gai.  IV, 
131);  ita  concipi  exceptionem  (Gai.  IV,  1 19) ; 
äciionem  conc.  in  botium  et  aequum  (1.  8  D. 
4,  5),  in  dolum  (1.  9  §  1  D.  27,  6),poenae 
nomine  (1.  9  §  8  D.  42,  5);  replicationem  in 
faäum  conc.  (1.  15  pr.  D.  35,  2);  8)  für 
bie  feierliche  ©ortfoffung  ber  ©ti^julat ton- 
nen (1.  14  §  2.  3  D.  34,  5.  1.  71  D.  45, 
1);  »e«^alb  t^  überl^u^Jt  oom  (gingeben  einer 
Stipulotion,  ober  an^  eineS  anbem  feertrag« 
gtbronc^t  tpirb,  5.  9.   Stipulationen!  [conc. 

rre  in  diem,  inutiliter  (1.  4  §  3  D.  2,  14. 
45  D.  24,  3.   1.  16  §  5  D.  46,  1);  ver- 


borum  obligatio  inter  absentes  concepta  (§ 
121. 3, 19) ;  obligationein  conc.  in  futurum  (1. 
35  D.  5, 1);  conventio  specialiter  concepta  su- 
per aliqua  re  (1. 1  §  1  D.  20,  1);  pactum  in 
personam  —  in  rem  conc.  (1.  17  §  5.  1.  56 
§  1  D.  2,  14);  solutionem  conc.  in  diem 
(1.  1  §  2  D.  2,  13);  doli  mali  mentionem  in 
rem  conc.  (I.  5  pr.  D.  7,  9).  —  3)  ergrei* 
fen,  auffinben:  resfurtiva  concepta  apud 
^iquem  (§  4  1.  4,  1);  furtum  conceptum 
„cum  apud  aliquem  testibus  praesentibus 
furtiva  res  quaesita  et  inventa  sit*'  (Gai. 
III,  186  I.  cit).  —  4)  anffaffen,  ent- 
nehmen, 5.  iö.  ea;  verhis  concipi  (1.  29  §  1 
D.  28,  2).  —  5)  füllen:  imbrtbus  concipi 
cistemas  (1. 1  §  4  D.  43, 22).  — 6)  f  d^  toanger 
»erben,  em^jfangen  (1.  5  §  2  1.  11.  18 
D.  1,  5.  1.  11  §  2.  3  D.  6,  2  I.  14  §  1 
D.  21,  1);  filios  filiasve  conc.  atque  edere 
(1.  220  §  3  D.  50,  16);  filius  ex  adülterio 
conceptus  (1.  1  §  9  D.  37,  10).  —7)  Der* 
urfa^en,  betoirfen,  j.  5Ö.  fraude  eredi- 
tomm  conceptum  (1.  32  pr.  D.  16.  1). 

Concitare,  erregen,  onregen,  auf« 
reisen  (1.  4  §  6  D.  47,  8.  1.  1  §  1.  1.  3 
D.  48,  4);  oonoitatio,  (grregung  (1.  15 
§  4  D.  47, 10);  ooncitator,  Erreger,  Auf» 
reger  (1.  16  D.  49,  1). 

Conolamare,  rufen,  berufen, }.  9.  ^ur 
Erbfolge  (1.  11  C.  6,  59). 

Conolamatio,  lautet  9lufen,  (^efc^rei 
(1.  5  C.  1, 12). 

Ck>nclave,  3intmer,  ©emad^  (1.  28  D. 
8,  2.  1.  1  §  28.  29  D.  29,  5). 

Condudere,  1)  einf (fliegen,  a)  im 
eigentlid^en  ®inn,  j.  ©.  filius  raptus  atque 
conclusus  (1.  6  D.  48,  6) ;  locus  concl.  (1.  59 
D.  50,  16);  b)  tro^jifc^:  einfc^rönfen,  bc» 
grenzen,  5. 19.  sentetitia  certis  finibus  con- 
clusa  (1.  7.  9  C.  7,  45) ;  actio  sex  mensum 
tcmporibus,  anno,  conclusa  (1.  2  C.  4,  58) ; 
legata  stricte  concl.  (§3  I.  2,  20).  —  2) 
umf äffen,  plures  causas  una  quaniitate 
concl.  (1.  5  §  2  D.  46,  7).  —  3)  faffen, 
ab  f  äffen,  iudicium  non  ad  id  quod  inter- 
est,  sed  quanti  ea  res  est,  concl.  (1.  1  §  4 
D.  2,  3). 

Conclii8io,^efttmmug,^efc^reibung, 
legis  concl.  (1.  8  §  2  0.  Th.  8,  4). 

Conoordare,  etnig,  einträchtig  fein, 
übereinftimmen:  j.  8.  concordantes  vir 
et  uxor  (1. 32  §  19  D.  24, 1);  matrimonium 
concordcms,  bene  concordatum,  eintröc^« 
tige  e^e  (1.  1  §  5  D.  43,  30.  1.  12  §  11 
D.  48,  5). 

Concordia,  (Sintrad^t,  dinllang  (1. 
27  D.  28,  4.  1.  3  pr.  D.  24,  1.  1.  1  §  8  C. 
1,  17). 

Concremare,  öcrbrennen,  nieber» 
brennen  (1.  2  C.  3,  35). 


Digitized  by 


Google 


92 


Concrescere  —  Condemiiare. 


Concrescere,  jufammctttoa(^fcii:  iixor 
marüo  concrescat  (1.  28  C.  6,  4). 

Conoubina,  bic  mit  einem  SKonii  in 
erlaubter  ougcrcl^elit^er  fortbouern=' 
htv&€]d)Uä)Ht)exhin\>VLn^(concubinatus) 
jufommenlebcnbe  fjrou,  bic  fic^  öon  ber 
e^efrau  ^au^Jtfäc^Iic^  baburc^  unterfd^eibet, 
bag  fte  bie  äußere  (Sf)tc^  ben  8tanb  be^ 
3Jlanne^  nic^t  tbeilt  (tit.  D.  25,  7.  C.  5,  26. 
1.  49  §  4  D.  32:  „parvi  refert,  uxori  an 
concubinae  quis  leget  —  sane  enim  nist 
dignitate  nihil  interesV* J ;  non  affectione  iixo- 
ris  habita,  sed  magis  concubifiae  (1.  8  §  1 
D.  24, 1) ;  concubinam  ex  sola  animi  desti- 
natione  aestimari  oportet  (l.  4  D.  25,  7.  cf. 
Paul.  II.  20  §  1:  —  „concubina  ab  uxore 
solo  dilectu  separatur*). 

Conoubinatus  f.  concuhina. 

Concubitus,  »eif  d^Iaf  (1. 15  D.  35,  1). 

ConouloatiO;  bog  ?lu§brcjd^en  (1.  14 
§  1  C.  3,  34). 

Conoumbere,  ben^eifd^Iaf  aniJübcn, 
beitool^ncn  (\.  6  D.  1,  6). 

Conoupiscere,  begehren  (1.  11.  15  C. 
Th.  6,  4). 

Concurator,  Wer  jugleic^  mit  einem 
Slnbern  Kurator  gemanbc«  ift,  9Rit* 
curator  (§  1  I..1,  24). 

Conourrore,  l)5ujommenIaufen,  i^tx» 
beieilen  (1.  1  C.  4,  60.  1. 12  C.  6.  35).— 
2)  jufammenftoSen,  gerotl^en  (1.43  §3 
D.  9,  2). —  3)  jufommentreffcn:  a)  öon 
^erfonen  gejagt,  tt>elc^e  gleiches  9lec^t, 
gleichen  ?lnt:^eil  an  etwa^J,  gleichen 
9(nf:pruc^  auf  etn^ad  ^aben,  5.  v.  conc. 
in  pignus  s.  in  pignore  (1.  7  D.  20,  4),  in 
eundem  serrum  (1.  84  §  12  D.  30),  in  here- 
ditatem  (1.  16  pr.  D,  5,  2);  si  tibi  usus, 
mihi  fructus  legetur,  concurrere  nos  in  usu 
(1.  14  §  2  D.  7,  8);  cum  singulis  fructus 
alternis  annis  legatur  —  non  id  actum  *vi- 
detur,  ut  cancurrerent  (1-  2  §  2  D.  7,  4); 
si  non  sit  qui  ei  concurrat,  habeat  solus 
bon.  possessionem  0-  2  §  2  D.  37,  11);  b) 
bon  Sftec^ten  gefagt,  n^elc^e  ^ugteic^  @tatt 
l^aben,  einer  $erfon  5uglei$  jufte^en, 
j.  ^.  duae  ohligatixynes  in  eiusdem  persona 
de  eadem  re  concurr.  (1.  10  D.  19, 1);  quo- 
tiens  concurrunt  jj/tere«  actionts  eiusdem  rei 
noraine  (1.  43  §  1  D.  50,  17) ;  actiones  de  ea- 
dem re  concurrentes  (1.  lOeod.);  interdum 
utrafjfw  ftciio  concurrit  et  legis  Aquiliae  et 
iiiiiiriitruin  (l.  5  §  1  D.  9,  2);  concurr.  in 
tinani  ftfriffinam  et  naturalia  et  adoptionis 
iura  [^2  1. 1, 11);  ober  toeld^c  in  ©eing  ouf 
H)Xi'  *&irffamfeit  einanber  gleid^^el^cn, 
^.  ^.  pcitikfjia  —  si  eiusdem  tituli  fuerint, 
ojtit'iiytind  (§32  D.  42,  5);  be^gldc^eu  bon 
amftrin&ci!,«er]f|ältninen,2:l|atfad^en, 
nwlt^c  iugleit^  [\ ai t \ inh t n,  ff.^^.  dum  lur 


erativas  caasas  in  eundem  hominem  et  in 
eandem  rem  concurrere  non  posse  (§  6 
I.  2,  20);  neque  iustae  neque  inmstae  jxw- 
sessiones  duae  concurrere  possunt  (l.  19  pr. 
D.  43,  26);  2)lura  delicta  concurrentia  (1.2 
2  pr.  D.  47,  1) ;  si  in  idem  tempus  concur- 
rant  spon^alia  (1. 13  §2  D.  3,  2);  quotiens 
qimestio  status  bonorum  disceptationi  con- 
currit (l.  8  C.  8,  1);  conc.  in  unum  0-57  §1 
D.  23, 2. 1.  68  §  1  D.  30),  in  unam  aeqmlxUk- 
tem  (1.  3  D.  2  14).  —  4)  gleic^fommcn, 
entf:prec^en,  bon  Summen  gefagt,  $.8.  quod 
concurrit  cum  summa,  im  (Segenfa^  bon  quod 
excedit  (1.  53  pr.  D.  30);  compensatio  fiat 
usque  ad  eandem  summam  quae  concurrit 
(1.  34  §  5  D.  31);  coticurrentem  pecimiam 
compensari  placuit  (1.  60  §  3  D.  36,  1); 
compensatio  —  quoad  concurrentes  quan- 
titates  (1.  4  C.  4,  81);  concurrens  apud 
utrumque  quantitas  (1.  11  D.  16,  2).  —  5) 
übercinftimmcn:  conc.  cum  veritate  (1.  30 
§  4  D.  29,  2). 

Conoursus,  1)  baS  3"fömmenlaufen, 
3ufammenftrömen:  aqmrum  conc.  (1.2 
§7  D.  39,3);  aufommenlauf,  Auflauf 
bon  SWenfc^cn  (I  5  pr.  D.  48,  6.  1.  4  pr. 
D.  48,  7).  —  2)  \>a^  3ufommentreffen 
SD'iel^rerer  in^ejug  auf  ein  Sdet^t,  ber 
glei(^e  2in\pxudi  SWel^rerer  an  eine  @o(^ 
ober  an  ein  binglit^e^  9lec^t  0-1  §  3.  1.  3 
pr.  D.  7,  2.  1.  34  §  10  D.  30.  1.  80  D.  32. 
f.  15  §  18  D.  39,  2). 

Conoussio,  Srpreffung,  n^eld^e  barin 
befte^t,  \>afi  Semanb  unter  bem  ©d^ein  einer 
i^m  jufte^enben  ^ImtSgettmlt  burd^  ©nfc^(^ 
terung  einen  ?(nbern  jur  Einräumung  einc^ 
SSort^eil«  beftimmt  (tit.  D.  47,  13). 

Concutere,  1)  erfd^üttcrn,  bmx^  @r« 
fc^ütterung  befd^ftbigen,  jerftören,  j.  S3. 
terrae  motu  concussum  aedificium  (1.  59  D. 
19,  2).  —  2)  conc.  aliquem,  bon  3emanbem 
cttoa^  erpreffen  (f.  concussio),  j.  ^.  sub 
praetextu  adiuvantium  militares  viros  ad 
coticutiendos  liamines  procedere  (1.  6  §  3 
D.  1,  18);  si  quis  a  iudice  fuerit  concusstts 
(1.  4  C.  9,  27). 

Condecet,  e«  jiemt,  ft^itft  fic^  Q.  2 
§3  0.  Th.  3,  8). 

Condeoorare,  gieren  (l.  1  C.  5,  27). 

Condemnare,  1)  berurt^eilcn,  burc^ 
ric^terlid^e«  Urtl^eil,  im  ©egenf.  bon  absolvere 
(1.  16  §  3  D.  20,  1);  condemnare  aliquem, 
condemnari  aliqua  rc  (1.  9  §  7  D.  4, 2.  1.  3 
D.  10,  1.  1.  6  §  9  D.  10,  3),  s.  alicaius  rei 
(1.  16  D.  15,  :j.  1.  2  D.  21,  2.  1.  22.  55  pr. 
D.  42,  1.),  s.  ein)  aliquid  (1.  27.  55  §  1  eod. 
1.  45  D  46,  1.  1.  9  §  8.  1.  14  §  3  D.  4,  2); 
condemn.  aliquem  alicui  personae,  j  C  «i 
iudex  me  tibi  condemnavit  (1.  1  §4  D.  49, 
8 ;  summa,  qua  ex  tutela  ei  condemnatus 


Digitized  by 


Google 


Condemnatio  —  Condicere. 


93 


erat  (1.  21  pr.  D.  20,4).  — 2)  bic  S^crur- 
t^etlung  Scmanbcg^crbcifübtcn  (1.6 
§  5  D.  3,  2  :  ,,mandati  te  si  condemnaverOt 
famosum  facio."  1.  83.  D.  23,  3.  1.  2  pr. 
D.  26  7:  „si  tutor  cohdemnavit  sive  ipse 
condemnatus  est."  1.  2  pr.  D.  48,  5):  ,.per- 
egisse  non  alias  quis  videtur,  nisi  et  cofi- 
&mnaverit^), 

Condemnatio,  rid^terlic^eSerurt^  et* 
lung,  im  (^egenja^  t)on  absolutio  (1.  27 
D.  10,  2.  1.  1  D.  42,  1);  condemn.  tanti  s. 
in  tantum,  quanti  intersit  possidere,  quanti 
interfuU  actoris,  restitui  (1.  6  D.  43,  16.  1. 
8  §  4  D.  48,  26) ;  omnis  causae  nomine  con- 
demn. (1.  68  D.  6, 1);  quadrupU,  tnpli  con- 
demn. 0-  14  §  4.  9  D.  4,  2);  im  ortetit 
9lle<^t  be^eic^net  ed  and)  beit  ^eil  ber  ^lag» 
formel/  kooburc^  ber  9U(|ter  angetviefen  tonxbc, 
ben  35e!Iagtcii  na*  93efunb  ber  ©ac^e  cnttweber 
iu  oerurt^eilen  ober  freijuf^jred^en  (Gai.  IV, 
39.  43.  44.  48  jf.). 

Condere,  1)  üerfteden,  bergen,  auf- 
geben, aufbewahren,  5.^.  fi-uctus  con- 
diti  (1.  5  §  9  D.  27,  9);  in  condito  habere 
(L  97  D.  32);  corpus  (terra)  condere,  be* 
erbigen,  beftatten  (1.14  §3.  1.39  D.  11, 
7.  l.  88  §  1  D.  31);  condita  (Subst.),  m\» 
betoal^rte  ^orröt^e  Don  (SJetretbe  (tit  C.  10, 
26.  1.  4.  5  C.  12,  37).  —  2)  grünben,  er* 
richten,  j.  5B.  cond.  civitates,  regna  (§11 
I.  2,  1.  1.  5  D.  1, 1),  testamentum  p.  7.  27 
C.  6,  23). 

Condicere,  urfprünglic^  =  denuntiare, 
anfagen,  anlünbigen  (§15  I.  4,  6;  „con- 
dicere est  defiuntiare  prisca  lingua**);  ba 
nun  jur  3«^  ^^  Äegi^ctionenprojeffe^  ber 
$ro5e|  über  eine  auf  bad  dare  eine^  certum 
gerichtete  grotberung  Chyis  actio  per  condic- 
tionemj  bamit  eingdeitet  tourbe,  ba|  ber  ^lä^ 
ger  bem  Gegner  oor  bcm  ^rätor  (in  iure)  feier* 
lid)  anfagte,  er  fotte  ftc^  nac^  30  Xagen  }ur 
SefteQung  eine^  9Ji(^terg  wieber  öor  bem  $rä* 
tor  einfiuben  (Gai.  IV,  12.  18.  19),  fo  toirb 
nad^  bem  Untergang  ber  alten  £egi^ctionen 
ber  ^ludbrud  condicere  über^au^rt  für  ha^%n^ 
ftellen  einer  auf  fiarcoporiere (tool^inaud^ 
oad  Oeftetten  eineg  ins  in  re  aliena  gehört) 

iierid^teten  ^iage,  urib  condictio  für  eine 
o!(^  ftlage  gebrandet  (§  15  I.  cit.:  „nunc 
vero  abusive  dicimus,  condictionem  actio- 
nem  in  personam  esse,  qua  actor  intendit 
dari  sibioportere:  nuUa  enim  hoc  tempore 
eo  nomine  denuntiatio  fit") ;  certi  condictio, 
toenn  bog  Object  ein  certum  ift  (1.  9  pr.  D. 
12, 1 :  „Certi  cond.  competit  ex  omni  causa, 
ex  omni  obligatione,  ex  qua  certum  petitur^ , 
pr.  1. 3, 15);  certum  s.  certi  condicere  (1.  28 
§4  D.  12,  2.  1. 17  §  2  D.  25,  2);  incerticon- 
dictio,  incertum  s.  incerti  condicere,  toenn 
baJ  Dbject  ein  incertura  ift  (1. 16  §  2  D.4, 


4.  1.  5  §  1  D.  7,  5.  1.  35.  D.  8,  2.  1.  12 
D.  46,  2);  condictio  triticiaria  ^ei|t  bie* 
jenige  ©onbiction,  toeld^e  auf  baS  dare  eineg 
anbem  SRet^töobiectS,  aU  einer  beftimmten 
@umme  haattn  (Btlbt^  gerichtet  ift,  meiere  Se« 
iei(^nung  barouö  ju  emören  ift,  baß  außer 
Sem  baaren  @elbe  ^unäc^ft  (S^etreibe  (triticum, 
SBeigen)  ÖJegenftanb  ber  ^nbiction  tourbe 
(tit.  D.  13,3:  — „generaliter  dicendum  est 
eas  res  per  hanc  actionem  peti,  si  quae 
sint  praeter  pecuniam  numeratam,  sive  in 
pondere  sive  in  mensura  constent,  sive 
mobiles  sint  sive  soli*  1.  1  pr.  cit.).  — 
3u  toeiterer  öebeutung  umfaßt  Der  ?tu§brud 
condictio  unb  condicere  alle  im  ©iöilret^t 
begrünbeteten  perfönlic^en  klagen  (§  15 
I.  dt.:  „in  personam  vero  actiones, 
quibus  dare  facere  oportere  intenditur, 
condictiones  appellamus."  (1.  25  pr.  D.  44, 
7) ;  in^bef .  aber  biejenigen,  toomit  ber  SfWger 
eine  ju  feinem  Vermögen  gebörige 
^a^^,  bie  fid^  ol^ne  rechtlichen  @)runb 
in  ben  öänben  eine«  ?lnbern  befinbet, 
ober  nocf  formeflem  Steckte  mit  bem  SBitten 
beS  ^lögcri^  in  bei^  $lnbem  ^eft^  gelommen 
ift,  aber  o^ne  materieHen  9^ec^ti^prunb  t7on 
i^m  behalten  toerben  tourbe,  t7on  tbm  prücf^ 
forbert,  bie  Befreiung  öon  einer  »erbalobli^ 
gation  (8ti^}uIation)  öerlangt,  bereu  SSorauö^ 
fe^ung  (causa,  (S^runb)  nic^t  in  ^a^rl^eit 
beruht,  tt\p.  nic^t  crfüttt  toorben  ift,  j.  «. 
qui  sine  causa  obligantur,  incerti  con- 
dictione  consequi  possunt  ut  liberentur  s. 
ut  tota  stipulatio  accepto  fiat  (1.  3  D.  12, 
7);  si  falso  existimans  se  damnatuni  ven- 
dere  vendiderit  —  incerti  condicere  eum 
posse,  ut  liberetur  (1.  5  §  1  D.  19,  1);  in- 
certi condictione  consequi,  ut  promissione 
liberetur  (1.  46  pr.  D.  23,  3) ;  incerti,  con- 
dictione stipulatorem  compeUere,  ut  mihi 
acceptum  faciat  stipulationem  (1.  2  §  3  D. 
39,  6) ;  condictio  liberationis  (1.  1  C  2,  5) ; 
condictio  indebiti,  bie  0age  auf  9lücfer* 
ftattung  bcffen,  toaS  man  in  ber  irrigen 
SW  einung,  c«  fd^ulbig  ju  fein,  geleiftct 
l^at  (tit.  D.  12,  6.  C.  4,  5.  „Si  quis  inde- 
bitum  ignorans  solvit,  per  hanc  aciionem 
condicere  potest"  1.  1  §  1  D.  cit.);  con- 
dictio causa  data,  causa  non  secuta,  s,  ob 
causam  datorum,  bie  ^lage  auf  9lüderftat* 
tung  beffen,  toad  3emanb  in  9iücffic^t  auf 
eine  fünftige  erlaubte  QJegenleiftung 
ober  unter  einer  anbem  SSorau^fe^ung  l^in* 
gegeben  ^at,  toenn  folc^e  nic^t  erfüllt  toirb, 
ober  auf  Srrt^um  beruht  (tit.  D.  12,  4  C.  4, 
6),  condictio  ob  turpem  causam,  bie  ^lage  auf 
Mcferftattung  beffen,  toag  ju  einem  bie 
guten  6itten  öerlejenben  Stoecf  Ein- 
gegeben ift,  öorau^gefett,  baß  ben  ÖJeber  felbft 
bie  turpitudo  nic^t  berührt;   inSbef.,  toenn 


Digitized  by 


Google 


94 


Condicio. 


bte  Seiftung  ^u  bem  S^tdt  qt\^a^,  bag  bet 
(Sm^fänger  eine  berbotene  ^anblung  untere 
laffe,  ober  eine  |>aitblung  tooAu  et  o^ne^n 
üet^ff legtet  ift,  öornel^mc;  condictio  ob  iniu- 
8tam  causam,  bie  ftlage  auf  Slftcferftottung  bcf* 
feit,  toa^  ber  ©m^ifänger  in  golgc  einer 
unerlaubten  ^anblung  erl^alten  ^at  ober 
bem  ©ettaaten  öerfproc^en  njorben  ift  (sti- 
pulatio)  tit.  D.  12,  5.  C.  4,  7  u.  9;  cow* 
dictio  furtiva,  bie  l^lage  bed  ©igent^merS 
einer  gefto^Ienen  ©adbe  gegen  ben  %ith 
auf  Mderftattnnj  beS  ®efto^lenen  (tit.  D. 
13,  1.  C.  4,  8);  condictio  sine  causa,  bie 
Äloge  anf  ^efreinng  üon  einer  18erbinbli(^!eit 
an^  einer  stipulatio  sine  causa  (incerti  con- 
dictio f.  oben),  ober  auf  Sllücfgabe  einer  8od^e, 
wenn  ber  @mnb  ber  Eingabe  \paitt  wegge- 
fallen ift.  @ew5^nlic^  be^eic^net  man  fie  atö 
bie  Älage  auf  9lücferftattung  beffen,  »aS  3e* 
manb  über^au:pt  o^ne  Slec^tSgrunb  ^at, 
fei  e8,  baft  e^  an  einem  folc^en  f^on  hd  ^in^ 
gäbe  ber  ©0(^e  fehlte,  ober  baß  er  na^^er 
^inioeggef allen  ift;  bie  Älage  finbet  ftatt,  wenn 
bie  eigent^um^nage  ni(^t  begrünbet  ift  (tit. 
D.  12,  7). 

Ck>ndloio,  1)  3uftanb,  ßage,  »erhält* 
niß,  ^efc^affen^eit:  a)  natürlid^e  33e* 
f(^affen^eit  ober  ßage,  j.  9^.  cond.  agrorum 
(1.  1  §  23  D.  39,3);  b)  ^er  fönli(^er  8u^ 
ftanb  eine«  9)lenfd^en,  rec^tli(^e  Sage, 
9iec^t«t)er^ältni§  einer  ^erfon,  §.  ». 
dediticiorum  pessima  condicio  (§  3  I.  1, 
5);  cuiuscumque  sexus  condicionisque  (1.  41 
pr.  D.  23,  4);  de  condicione  testatorisin- 
certum  esse,  paterfam.  an  filiusf.  sit;  de 
sua  condicione  dubitare,  dissimulare  (1.  82 
§  2.  1.  34  pr.  D.  29,  2.  1.  4  D.  40,  13); 
in  persona  teatium  exploranda  condicio 
cuitisque,  utrum  quis  decurio  an  plebeius 
sit  etc.  (1.  3  pr.  D.  22,  5);  prout  personae 
condicio  est,  aut  in  raetallum  damnari  aut 
in  insulam  deportari  (1.  38  §  9  D.  48,  19); 
in  eadem  condic.  esse  (1.  20  §  13  D.  5,  8); 
alienam  condicionem  meliorem  --  deteri- 
orem  facere  (1.  38  D.  3,  5.  1.  133  D.  50, 
17);  cond.  cor  um,  qui  litem  contestati  sunt, 
non  solet  deterior  fieri  (1.  86  eod.);  c)  ju* 
riftifc^e  ©efc^affen^eit,  finge,  rc^t* 
Ii(^e§  33er^äUni6  einer  ©ac^e  ober  eine^ 
9le(^tSgef4&ftd,  J.  33.  omneiu  rem  con- 
dicionemque  praestare  (1.  246  §  1  D.  50, 
16);  fundum  cum  sua  condic.  publicare  (1.  23 
§  2  D.  8, 3),  in  ea  condicione  esse  testamen- 
tum,  ut  valeat;  ut  institntio  non  valeat(l.  11 
§  1.  1.  13  §  3  D.  29,  1);  in  ea  condic.  esse, 
ut  evanescat  condictio  (1.  29  §  1  D.  45,  1); 
non  honam  condicionem  eligere  (1.  7  §  2  D. 
26,  7) ;  meliorem  condicionem  facore,  offerre 
8.  adfene,  Don  bem  gefagt,  ber  bem  ^erfäufer 
einer  Sac^e  ein  beffere«  (*Jebot  t^ut,  aU 


ber  frühere  Käufer  (1.  1  ff.  D.  18,  2).  — 
2)  ^ebingung  im  weitern  ©inn,  aU  SSor* 
auSfe^ung  eineö  jnrifiifd^n  SBillen^,  a) 
aU  felbftöerftänblit^e,  not^wenbige  «orau«* 
fejung  eine«  »tec^ti^efc^ft«,  3. 1Ö.  sub  hac 
condic.  Stare  locationem,  ut  etc.  (1.  25  pr.  D. 
19,  2);  omnis  dotis  promissio  futuri  ffiotn- 
monii  tacitam  condic.  accipit  (1.  68  D.  23,3); 
condiciones,  qtiae  tacite  inesse  videntur  (l. 
99  D.  35,  1);  cond.  iuris  rec^tlid^e  »orond* 
fe^nng,  gefefelic^e  ^ebingung,  im  ®egenfa| 
bon  cond.  facti,  b.  ^.  einer  gefegten  ^ebing« 
ung  (1.  21  D.  34,  1),  dare  propter  condici- 
onem (1.  65  pr.  §  3  D.  12,  6);  b)  wa«  bei 
(^ngel^ung  eine«  mec^ti^gefd^äftd  aU  Soraud^ 
fe^ung  au^bebungen  wirb,  Seftim» 
mnng,  8Sorbe]^alt,  j.  ©.  si  ea  condicione 
navem  conduxisti,  ut  ea  mefces  tttae  porta- 
rentur  (1.  10  §  1  D.  14,  2);  rem  hac  con- 
dicione deponere,  ut  res  periculo  eius  sU 
qui  depositum  suscepit  (1.  39  D.  17,  1); 
condicio,  qtuie  initio  contractu^  dicta  est, 
postea  alia  pactione  immutari  potest  (I.  6 
I  2  D.  18,  1);  bie  «oraugfetung  ^at  oft 
^e^nlid^feit  unb  bisweilen  gleiche  ^ebcutnng 
mit  bem  modus,  b.  ^.  einer  bei  Uebertragung 
üon  ^ermögen«red^en  gemachten  ?lu finge, 
wonad^  ber  @m<)fänger  etwa«  Iciften  foU  (l. 
8  §  7  D.  28,  7.  1.  71  §  1  D.  35.  1.  l.  2 
§  7  D.  89,  5.  1.  44  D.  40,  4);  c)  «ebing- 
ung  im  ted^nifc^en  Sinn,  b.  \).  biejenigc 
SZebenbeftimmung  eine«  Slec^t^efd^äfte«,  wo* 
bur(^@intritt  oberfßegfall  ber^ec^tö- 
wirfungen  eineS'  berartigen  ®efc^&ftd 
bom  (gintritt  ober  IJlic^teintritt  einer 
ungewiffen  X^atfac^e  abhängig  ge« 
mac^t  wirb  (tit.  D.  28,  7;  35,  1);  condicio 
—  aut  in  praeteritum  concepta  ponitur, 
aut  in  praesens  (^orauSfeJung),  aut  in  fu- 
turum (1.  16  D.  28,  3);  eine  wal^re  ©e* 
bingnng  ift  nur  bie,  welche  auf  eine  in  ber 
3ufunft  liegenbe  ungewiffe  X^otfac^c 
geftettt  ift  (l.  39  D.  12,  1.  1.  10  §  1  D.  28, 
7.  1.  120  D.  45,  1);  sub  condicione  stipulari, 
promittere,  debere,  he  rede  m  instituere,  le- 
gare  etc.  (§  4  1.  3,  15.  1.  26  D.  28,  7.  1. 
14  D.  46,  2.  1.  10.  213  pr.  D.  50,  16) ;  sid) 
condic.  resolvi  emptionem  etc.  (1.  3  D.  18, 
1.  1.  2  pr.  D.  18,  2.  1.  1.  D.  18,  3);  ex 
condic.  vel  in  condicionem  heredem  facere 
(1.  15  §  4  D.  29,  1),  condicio,  quae  est  in 
potestate,  in  arbitrio  alicuius,  in  arbürium 
collata,  eine  -üebingung,  beren  Erfüllung  oom 
menfd^Iicfien  Söittcn  abl^ängt  (1.  4  pr.  1.  87 
§  1  D.  28,  5.  1.  28  D.  28,  7.  1.  13  pr.  D. 
29,  2.  1.  1  §  8  D.  29,  4),  im  ®egen).  bon 
cond.  in  eventuni  coUata,  ober  quae  in  alt- 
quo  casu  consistit  (1.  78  §  1  D.  35,  1.  1.  33 
§  1  D.  40,  5);  jene,  bie  ^oteftaäöbcbingnng, 
nennt  ^auInS  au(^  promiscua  (l.  11  §  1  D. 


Digitized  by 


Google 


Condicionalis  —  Conducere. 


95 


35, 1.  cf.  Ttüf^Unhvnä)  in  ber  2fOrtte|ung 
M  ®Iü(f  *|(^en  Sommcntar«  %f).  36  @.  357 
9totc  8);  jguftinian  nennt  fie  potestativa  im 
(SIcgcnJ.  t)on  casualis,  unb  untcrfc^eibct  oud^ 
nod^  eine  mixta  cond.,  beren  ©rfüflnng  tfieiB 
bom  SiHen  beffen,  bem  fie  gefteOt  i%  t^dld 
üon  anbern  Umftänben  abfängt,  5.  iß.  eine 
befKmmte  ^crfon  ju  ^eirat^en  (l.  un.  §  7  C. 
6,  51);  cond.  in  non  faciendo  concepta, 
cond.  Tion  faciendi,  negatioe  5?  oteftatiöbebing* 
ung  (1-  7  pr.  1.  18.  79  §  3  D.  35,  1),  im 
Öegenf.  t)on  cond.  faciendi  (1.  8  pr.  D.  28, 
7);  impossibilis  condido:  ,,cui  natura  im- 
pedimento  est,  quo  minus  existat'*  (§11 
I.  3,  19);  condicio  pendet,  bie  IBebingung 
\dftotht,  b.  1^.  ed  ifi  nod^  nnentfd^ieben,  ob 
fie  in  (Erfüllung  ge^en  werbe  ober  niefit  (1.  36 
D.  12,  1.  1.  8  D.  18,  6.  1.  38  §  4  D.  28, 
5);  cond.  existit,  extitit^  impJetur,  impleta, 
expUta  est,  fie  ift  in  ^füßung  gegangen  (1. 
16  D.  12,  6.  1.  14  pr.  D.  13,  1.  1.  5  pr. 
1.  7  §  1.  1.  25  D.  35,  1.  1.  14  D.  46,  2); 
cond.  deficit,  defecit,  ed  ift  entfdbieben,  ba^ 
fie  nic^t  eintritt  (1.  37  D.  18,  1.  1.  8  pr.  D. 
18,  6.  1.  68  §  2  D.  30),  Condicionalis  (adi.), 
condicionaliter  (adv.),  bebingt,  bebing« 
ung^ioeife,  nnter  einer  ^ebingung, 
5.  I).  ex  condicianali  stipulatione  tantum 
spes  est,  debitum  iri  (§  4  I.  3,  15);  con- 
dicion.  canstractus  (1.  8  D.  26,  8),  obligatio 
(1.  14  pr.  D.  46,  2),  emptio  venditio  (1.  2 

Er.  L  4  pr.  D.  18,  2),  institutio  (1.  10  pr. 
>.  28,  7),  legatum  v.  fideicomm.  (1.  3  D. 
30),  Ubertas  (1.  4  §  5  D.  40,  5),  debitor  (1. 
5  §  2  D.  34,  3),  crediior  (1.  55  D.  50,  16); 
condicionaliter  stipulari  (1.  98  §  5  D.  46, 
3);  auctoritas  non  condicionaliter  sed  pure 
interponenda  (1.  8  D.  26,  8);  condicional. 
exprimere,  concipere,  enuntiare  causam  (§ 
31  L  2,  20.  1.  88  D.  30.  1.  17  §  3  D.  35, 
1).  —  3)  ®elegenj^eit,  aßöglit^Ieit, 
9efugni§,5.  8.  iurisiurandi  condiciomm 
deferre,  bcn  dib  antragen;  condicione  delata, 
iuraare;  condicione  iurisiur,  non  uti;  causa 
in  condicione  iurisi.  deducta  (1.  3  pr.  1.  34 
§  7.  1.  39  D.  12,  2.  1.  19  §  4  D.  22,  3. 1. 
9  C.  4,  1);  condicio fiem  deferre  bat  befon* 
berS  bie  ^ebeutung:  S^manbem  oie  SBa^T 
loffen,  j.  ©.  condic.  deferre,  utrum  teilt 
C«.  8  §  12  D.  5,  2),  an  velit  —  utrum  malit 
(1.  1  §  13  D.  38,  5);  coud.  coheredi  defer- 
tor,  ut  aut  totam  adgnoscat  (hereditatem), 
all«  a  toto  recedat  (1.  55.  56  D.  29,  2  cf. 
1.  16  D.  26,  7).  —  4)  öertraute«  »er- 
yUnift  mit  Semanbem,  in^bef.  e^eliAeS 
Ber^Itni^  ober  bad  »er^ältniB  a^ifqen 
«erlobten  (L  2  §  2  D.  24,  2:  „In  sponsa- 
libus  discutiendis  placuit  renuntiationem 
intervenire  oportere :  in  qua  re  haec  verba 
probata  sunt:  condicione  tua  non  utor*^J; 


tali  nubere,  cuius  condicionem  certum  sit 
patrem  now  repudiaturum  (1.  HD.  23,  2); 
quodsi  in  condicionis  delectu  mulieris  vo- 
luntas  patris  repugnat  sententiae  (1.   18 

C.  5,  4) ;  condieioni  renuntiare  (1.  1  C.  5, 
1);  condicionis  vel  amicitiae  proxeneta  (1. 
3  D.  50,  14). 

Condioionalis  (adi.),  condicionaliter 
(adv.)  f.  condicio  s.  2.  c. 

Condicionalis  (Subst.)  ober  c.  servus, 
einer  ber ^jerfönlid^  unb  für  immerzu 
einem  getoiffem  Slmte  oerpfliAtet  ift 
(1.  11  C.  8,  17.  1.  3.  5.  7  C.  Th.  8,  1.  1.  5 
pr.  C.  Th.  10,  1). 

Condicticia  CactioJ  =  condictio  (1.  24 

D.  12,  1.  L  13  §  2  D.  12,  2.  1.  7  pr.  D. 
12,  4.  1.  55  D.  24,  1). 

Condictio  f.  condicere. 
Condignus,    paffenb,   entf|)re(^enb, 
j.  ^.  crimini  Qondigna  ultio  (1. 1  C.  Th»9, 28). 
Condiscere,  erf  al^ren  (1.  2  C.  Th.  1, 12). 
Conditionalis  f.  condicionalis. 

Conditor,@rünber,  Urheber, Stifter, 
j.  ©.  legum  conditor,  ©efe^geber  (1.  12  §  5 

C.  1,  14:  ,tam  conditor  quam  interpres 
legumsolus  Imperator  iuste  existimabitur*. 
1.  26  C.  6,  37.  1.  36  C.  9,  9);  iuris  arti- 
qui  conditor  (1.  1  pr.  C.  7,  7). 

Conditum  (yinum),  mit  (Setoürjen 
bereiteter  SSßein  (I.  9  pr.  D.  33,  6). 

Conditura,  cingemad^te  Sfrüc^te  (1.9 
pr.  cit.). 

Condonare,  f(^en!en,  getod^ren  (1.  2 
§  1  C.  12,  28.  1.  9  C.  Th.  6,  24). 

Conducere,  1)  jufammen  bringen, 
führen,  leiten,  j.  ©.  aquam  cond.  in 
unum  lacum  (1.  3  §  3  D.  43,  21).  —  2) 
mietben,  ^at^ten,  b.  ^.  gegen  basier» 
f<)rec9en  eines  beftimmten(^elbprcife§ 
(SWiet^gelbe«,  ^at^t^infe«)  a)  bie  ie- 
nu|ung  einer  ©ac^e  ober  cineS  Sflec^tS 
fic^  einrÄumen  laffen  (befte^t  bie  ©e* 
nujung  in  bem  ^ejug  oon  grüc^ten  ober  ana* 
logen  @in!ünften,  fo  9«6t  e«  inSbef.  pa^ttn, 
augerbem  miet^en),  5.  8.  cond.  dmnum 
(1.  11  §  5  D.  13,  7),  cenacula,  balnea  (L  30 

D.  19,  2),  iMbitationem  (1.  19  §  6  eod.), 
fundum  (L  29  pr.  D.  7,  4),  usumfructum 
a.  c),  vectigal  (1.  9  §  1  D.  39,  4.  1.  16 
h.  50,  16);  conducta  habere  nuincipia  ad 
custodienda  vestimenta  (1.  4  ^  2  D.  3,  2); 
conductum  locum  habere,  ut  ibi  opus  fa- 
ciat,  vel  doceat  (L  5  §  3  D.  9,  3) ;  in  con- 
ducto  häbitare,  jur  3Wiet^e  tool^nen  (1.  1  §  9 
eod.);  h)  bie  Seiftung  getoiffer  ®ienfte 
fic^  t)erfpre(^en  laffea;  ^t  aber  S^tnanb 
bie  i&ert)orbringung  einer  beftimmten  SSirfung 
übernommen,  i.  ^.  bie  d^c^tung  eined  Oau'« 
toerld,  ben  Zxan^pott  t>on  Saqen  u.  f.  lo.. 


Digitized  by 


Google 


96 


Conducibilis  —  Confessoria  actio. 


fo  Mtb  er  nic^t  fomo^l  aU  ^enntet^er  feiner 
irifli^,  aU  oielme^r  aU  SD^ietl^er  bed  SBerB 
^conductor  operis)  aufgefa|t,  unb  e8  bebeutet 
Httn  alfo  canducere  and):  für  einen  be* 
^immten  So]^n  eine  Arbeit  übernc^=» 
inen,inSerbinöung  nel^men,  j.  ©.  cond. 
domum  faciendam,  rivum  faciefidum,  vinum 
transportandum,  columnam  transportan- 
dam,  onus  vehendum,  mulier eni  vehendam 
nave,  senmm  docendum  etc.  (1.  9  §  5.  1.  11 
§  3. 1.  13  §  3.  1.  19  §  7.  1.  25  §  7.  1.  59. 
62  eod.).  Conduetum  (Subst.)  =  condu- 
ctio,  ber  SO'iict^*  cber  $a(l^t»(£ontract  in 
«ejug  auf  bie  SUct^tc  be«  SKietl^erg  ober 
$a(f|terS,  j.  5Ö.  ex  conducto  agere,  expe- 
riri;  conducti  s.  ex  cond.  actio;  ex  cond. 
teneri  ei,  qui  conduxit  (pr.  I.  3,  24.  1.  7. 
9  pr.  1.  10.  15.  19  pr.  1.  55  §  1  eod.);  lex 
conductionis  (1. 15  §  1  eod.) ;  in  conductione 
remanere  (1.  13  §  11  eod.);  conductionem 
relinguere  (1.  25  §  2  eod.^;  a  conductlom 
expelU  (1.  24  §  4  eod.);  m  ^ejug  auf  bie 

?egenfeitigen  dled^te  unb  SSerbinbtid^« 
eiten  toirb  ber  Vertrag  locatio  (et)  con- 
ductio,  locatum  (et)  conduetum  genannt  (f. 
locare).  Conductor,  SKiet^er,  ^a^ter, 
Ueberne^mer  eineiJ  9Berf§,  einer  Lieferung 
u.  bergl.  (\.  11  §  4.  1.  22  §  2.  1.  54  §  1. 
1.  56.  60  pr.  D.  19,  2.  1.  3  pr.  §  1  D.  50, 
8);  conductrix,  gWiet^erin(l.  10  C.  3,  *SS), 
-  3)  nü Jen,  frommen  (1. 2  C.  Th.  9,  löh 
conducibilis,  bienlic^,  nü^Iic^  (1.  30  C. 
Th.  5,  13.  1.  3  C.  Th.  11,  5). 

Conducibilis  f.  conducere  s.  3. 

Conduotio ,  conductor ,  conductriz 
f.  conducere  s.  2. 

Confarreatio ,  bie  öltcfte,  mit  religibfen 
geierlit^f eiten,  inSbcf.  ber  Bereitung  eineS 
Dpferfuc^enS  (farreum)  öerbunbene  Art  ber 
in  manum  conventio  (Gai.  1, 112.  Ulp.  IX). 

Confectio,  Verfertigung,  ©rrid^tung : 
testamenti  conf.  (1.  27.  29  C.  6,  23). 

Conferre,  1)  juf  ammen  tragen,  brin^ 
gen,  j.  «.  pecuniam  (1.  137  §  4  D.  45,  1); 


öcreinigcn,  x.  C  tre^  c^Msw/ac  in  unum 

■    ^.  D.  46,  7);  " 
kges  in  unuoi  conf.   (1.  2  §  36  D.  1,  2). 


collatae  (1.  6  D.  46,  7);  fammeln,  j.  ©. 


—  2)  jufammenjt^iejen,  beitrogen, 
beiftcuern,  j.  B.  in  commune  conf.  (l.  2 
§  2  D.  14,  2);  in  funus  conf.  (1.  16.  23. 
27  pr.  1.  30  D.  11,  7):  si  alius  vinum  con- 
tulerit,  alius  mel  etc.  (1.  7  §  8  D.  41,  1),  pro 
modo  praedionim  conf.  pecuniam  tributi  (1. 
5  pr.  D.  50,  15);  societatem  uno  pecuniam 
conferenfe  alio  operam  posse  contrahi 
(1.  1  C.  4,  37);  inSbef.  in  bie  (grbmaffe 
jur  gemein  fc^aftlid^cnX^eilung 
einwerfen,  cf.  coUatio  s.  3.  (1.  1  pr.  D.  37, 
6:  „Cum  praetor  ad  bon.  poss.  contra  tab. 
einincipatos  admittAt  —  consequens  esse 


credit,  ut  sua  quoque  bona  in  medium  eonfe- 
rant,  qui  appetant  paterna."  (l.  3  §  3  eod: 
flEniancipati  bona  sua  conferre  cum  his,  qui 
in  potestate  fuerunt,  iubentur").  —  3)  WO* 
^in  tragen,  bringen,  fcfiaf  fcn,  j.^.arcam 
inaedes  (1.  19  §  5  D.  19,  2);  in  aliquain 
regionem  domicilium  suitm  conf.,  teilten 
aßo^nfil  oufjc^lagcn  [l  239  §  2  D.  50, 16); 
se  conferre,  ]xd)  mobm  toenben,  begeben, 
(1.  5  §  1  D.  50,  1).  -  4)  feftcn,  ftellen, 
beftimmcn,  ^.  5Ö.  conf.  condicionem  in 
praeteritum,  praesens,  futurum  (l.  16  D.  28, 
3.  1. 10  §  1  D.  28,  7),  in  ^ersonam  alicuios 
(1.  8  D.  29,  4);  liberatio  in  persona  liberti 
collata  (1. 37  §  8  D.  38, 1);  conf.  institiUio- 
nem  in  praeteritum,  futurum  (1.  72  pr.  D. 
28,  5),  donationem  in  matrimonii  tempus 
(1.  12  pr.  D.  23,  3),  libertatem  in  longum 
tempus,  f.  t7.  a.  ^inaujSfd^ieben  (1. 4  §  1  D.40, 
7);  conf.  in  arbitrium  alicuius,  in  bü3  6t* 
meffenlgemanbe^ft eilen,  baDon  abhängig 
mod^en  (1.  7  pr.  D.  18,  1.  1.  11  §  13  D. 
43,  24.  1.  22  §  1  D.  50,  17);  conf.  inMu- 
tioneni  in  alterius  factum  aut  quendam  ca- 
sum (1.  23  §  2  D.  28,  5);  condicio  in  even- 
tum  collata  (1.  78  §  1  D.  35,  1);  stipulatin 
indiem  collata  (1.  10  §  1  D.  2,  11.  1.  8 
D.45,1).—  5)3emanbcmcttt)aiJ  übertragen, 
jutoenben,  j.  ö.  beneficium  conf.  in  midi- 
erem (1.  50  D.  23,  2);  per  donationem  conf. 
in  Hxorem  (1.  68  D.  31);  donationibus  dxa- 
plissimas  facultates  conf.  in  filium  (L  87 
§  4  eod.) ;  quod  ab  uxore  in  maritum  col- 
latum  est  (1.  40  D.  24,  1);  imperium,  po- 
testatem  m^gistratum  etc.  conf.  in  aliquem 
(l.  1  pr.  D.  1,  4.  1.  1  §  3  D.  49,  4).  -  6) 
Dergleichen,  j.  ©.  conf.  accepta  et  data 
(1.  56  pr.  D.  50, 16) ;  quantitatem  conf.  cum 
pretio  (1.  20  pr.  D.  40,  2). 

Confertus,  geb rängt,  bic^t:  conf. 
frequentia  populi  (1.  5  §  1  C.  Th.  9,  17J. 

Confessio,  ^cfenntnig:  unb  j»ar  a) 
®eftänbni6  (1.  13  pr.  D.  11,  1.  1.  6  §  5 
D.  42,  2);  and)  in:  suae  confessioni  ^re, 
obviare  (1.  25  §  4  D.  22,  3.  1.  20  §  1  D- 
39,  5),  im  erftcn  Sali  bo3  fc^riftlic^e  «e« 
fcnntnig  ber  ©d^ulb,  im  ^weiten  bie  agnitio 
voluntatis  testatoris  betreff enb  —  obfc^on 
3SieIc  ^ier  unter  conf.  ein  SSerfprec^en 
(cfioloyla)  Derfte^cn  tooHen;  b)  %n^\a%t 
eines  Qcna^n,  =  professio  (1.  8  pr.  C.  9. 
12);  c)  öefcnntnij  eincg  Glaubens,  ober  eine^ 
(äJcWerbcst:  augurum  et  ratum  pravaconf. 
(1.  5  C.  9,  18);  religiosa  conf.  (1.  4  C.  Th. 
9,  16).' 

Confessoria  actio,  1)  bie  ^lage,  todd)t 
gegen  einen  feiner  ©t^ulb  ©eftön* 
bigen  ftatt  finbet,  rei  aestimandae  causa 
(1.23  §11.  1.25  §1.  2.  D.9,  2).  -  2)  bie 
binglic^c  tiagc,  mittelft  »eitler  ein  6er* 


Digitized  by 


Google 


Confestim  —  Confluere. 


97 


öitutrcc^t  gcitcnb  gemacht  wirb:  „con- 
fessoria ei  competit,  qui  sercitutes  sibi 
eompelere  cotitendit"  (1. 2.  4  g  2.  5  D.  8,  5). 

Ck>nfestim,  fogleid^,  fofort  (1.  57  pr. 
D.  3,  3.  1.  21  §  1  D.  13,  5.  1.  79  D.  29, 
2.  1.  5  J  4  D.  39,  1.  1.  56  §  4.  1.  98  pr. 
137  §  4  D.  45,  1),  ).  9.  im  ^egenfa^  Don 
post  tempus  (1.  22  §  5  D.  43,  24),  inter- 
lecto  tempore  (1.  52  §  2  D.  46,  1),  ex  inter- 
vaUo  0-  3  §  9  D.  43,  16). 

Conficere,  1)  öetfertigcn,  errichten, 
\u  Stanbe  bringen,  t)ot(jie^en,  ani* 
führen,  j.  ©.  conf.  qtwd  facturum  sepro- 
mifterit  (1.  137  §  2  D.  45,  1),  sHpulationem 
(1.  1  pr.  eod.),  compromissum  (1-  14  D.  4, 
8),  negotium  (1.  45  pr.  D.  3,  5),  testamentum 
(1.  45  §  3  D.  27,  1),  raii(ynes  (1.  9  §  2  D. 
2,  13),  infdrnmenta  emptionum  (1.  58  §  2 
D.  24,  1),  doMtiones  (1.  27  C.  8,  53).  — 
2)  jn  @runbc  rid^ten,  öernit^tcn,  er* 
ftfc^en:  inimicos  malis  artibus  conf.  (1-  6- 
9  C.  9,  18.  1.  4  C.  1,  12,  anberc  Icjen  ^ier 
nic^t  confici  fonbem  configi  in  pugna. 

Confideiussor,  totr  fic^  fügtet d^  mit 
einem  anbern  für  3emonben  oer* 
bürgt  ^ot:  «Ritbürge  (l.  10  pr.  39.  48 
8  1  D.  46,  1). 

Confidentia,  1)  ^ertrouen,  conf.  mi 
(1.  1  C.  Th.  3,  16).  —  2)  ©lanbendbe- 
fenntnij,  catholica  conf.  (1-  37  C.  Th. 
16,  5). 

Conflderede  aliqoa  re,  fic^  ouf  etwa 8 
»erlajfen,  ftü^en,  j.  ©.  de  consuetudine 
0.  34  D.  1,  3). 

Configere  f.  conficere  b.  2. 

Confingere,  erbid^ten:  in  äc  conf.  jic^ 
anbic^ten  (1.  1  §  27  D.  48,  18). 

Ck>nfini8,  1)  (adi.)  angrenjenb,  ju^» 
Ittmmengrenjenb,  j.  IB.  praedm  conf.  (1. 
29  D.  8,  3);  fundo  confinis  fon8  (1.  20 
§  2  eod.).  —  2)  (Subst.)  (äJrenjnad^bar 
(1.  4  §  10  D.  10,  1.    1.  35  §  8  D.  18,  1). 

Confinium,  1)  ba«  Sufammengren^ 
Jen  a.  4  §  10.  11.  1.  f>  D.  10,  1).  —  2) 
ber  Ort,  wo  meiere  ©mnbftüde  an  einanber 
grenjen,  ^ren^e:  arhor  in  confini/)  nata 
(I.  19  pr.  D.  10,  3.  1.  83  D.  17,  2);  si  in 
conf.  lapvt  nascitnr  (1.  8  §  1  D.  41,  1); 
and}  tro|nf(^:  ©renjlinic:  in  confimo 
furoris  et  sanitatis  constitui  (1.  6  C.  5,  70). 
~  3)  «egrenjung,  öesirl  (l.  35  §  1 
D.  32);  aud^  tropifd^:  «ereic^,  j.  ©.  in 
confinio  dMtalionum  (1.  22  §  4  C.  6,  2). 
—  4)  bod  (Snbe:  in  confinio  temporis  (1. 
6  C.  2,  52). 

Confirmare,  betröftigen,  beftäti» 
gen,  j.  ©.  conventiOy  quae  lege  aliqua  con- 
ürraatur  (1.  6  D.  2,  14);  lege  Xlltab.  te- 
stamentariae  hereditatcfi  confirmantiir  (l. 
130  D.  50,  16);  codicilH  (testamentoj  con- 


firmati  (1.  123  eod.  1.  35  §  3.  1.  41  §  2 
D.  32);  aliquando  evenit,  ut  inanis  Mi- 
gatio  aditione  hereditati»  confirmetur  (1. 
95  §  2  D.  46,  3)|;  incestae  nuptias  con- 
firmari  non  solent  (1.  39  §  6  D.  48,  5); 
confirm.  tuforew.  curatorem  (tit.  D.  26,  3. 

C.  5,  29). 

Confirmatio,  ^eftfttigung:  adoptionis 
conf.  (1.  39  D.  1,  7);  episcoporum  con- 
firmationes  (l  22  C.  Th.  16,  5). 

Confirmator,  ©eWä^rleifter,  (Sm« 
^) fehler,  (lulian.  ep.  nov.  3  §  10). 

Confisoari  «»  a  fisco  vindicari,  bom 
2fi8!ud  eingebogen  werben  (I.  3  D.  48, 
21),  confiscatur  aliqui.%  t>a^  SSermögen  3«* 
manbe«  wirb  confi^cirt  (1.  9  §  6  D.  27,  3). 

Confiteri,  1)  befennen,  eingefte^en, 
j.  S&,  conf.  crimen  (1.  5  D.  3,  2),  se  debere, 
dare  se  oportere  (1.  3.  5.  6  D.  42,  2);  non 
utique  existimatur  confiteri  de  intentione 
adversarii  is,  quocum  agitur,  quia  exce- 
ptione  utitur  (1.  9  D.  44,  1);  conf essust  pro 
iudicato  est  {}.  l.  3.  6  pr.  D.  42,  2);  pro 
confesso  haberi  (1.  9  §  2  D.  4,  4);  auc^ 
Wirb  confiteri  in  ^laffibem  ©inn  gebrandet: 
nomen,  qiwd  confitetur;  confessum  nomen 
(1.  15  §  9  D.  42,  1);  in  confesso  esfte,  on«^ 
gemacht  fein  (1.  10  D.  20, 1).  —  2)  ängern, 
bel^auptcn  (1.  22  pr.  D.  13,  7).  —  3)  ou8- 
fagcn:  conf.  falsa  indicin  (I.  3  §  4  D. 
48,  8). 

Conflagrare,  öerbrennen  (Paul.  IIl, 
6  §  31). 

Conflare,  1)  einfc^meTjen,  jnfam* 
menfc^meljen,  j.  ©.  aere  meo  et  argento 
tno  conflato  aliqua  specicR  facta  (1.  12  §  1 

D.  41,  1);  duabus  massis  duorum  domi- 
norum  conüatis  tota  maflsa  communis  est 
(1.  19  pr.  D.  10,  3);  confl.  statxms  (l.  4  §  1. 
I.  6  D.  48,  4).  —  2)  erregen,  bereiten, 
j.  S.  confl.  criminationem  (l.  5  C.  Th.  9, 
45);  {hlapidatio  bonorum con^ixtsinaufragiis 
(l.  1  C.  Th.  4,  20). 

Conflator,  ©infä^meljer:  confl.  figu- 
rati  aeris  (I.  1  §  1  C.  Th.  11,  21). 

Conflictatio ,  Confliotus ,  @  t  r  e  i  t  i  g  ^ 
feit,  (Streit,  ^rojeft/  h-  ®-  iniprobis  con- 
flictat.  occupati  (l.  32  §  8  C.  1,  3);  quod 
magtu)  conßwtu  sententia  decerni  Rolet 
(1.  7  C.  7,  57);  confl.  criminis  (I.  17  C. 
9,  1). 

Confligere,  mit  einanber  ftreitcn,  5.  ©. 
inter  utrasque  partes  confligentium  (l.  23 
C.  9,  22). 

Confluere,  1)  ^ufammenfliegen  (I.  20 
§  1  D.  8,  3).  —  2)  jufammentreffen, 
fic^  bereinigen,  j.  lö.  utriusque  obligatio 
in  unius  personam  confl.  (1.  34  §  2  D. 
46.  2). 

7 


Digitized  by 


Google 


98 


Confovere — Confuse. 


Confovere,  begüuftiflcn,  untcrftü^cn 
(1.  4  pr.  C.  Th.  7,  18). 

Confringere,  jcrbrcd^cn,  jcrjci^met* 
tcrn,  5.  S9.  arhores  confractae  vi  teiupuB- 
tati«  (l.  24  §  9  D.  39,  2);  confr.  fores 
aedificii  (1.  27  §  31  D.  9,  2). 

Confuga,  wer  fic^  an  eine  ficiligc 
©tättc  flcfläd)tet,  glüc^tling  0-  6  pr. 

C.  1,  12). 

c:k>iifugere,  Jid^  flüchten,  feine  gu* 
findet  nel^men,  5.  Ö.  iw  a»ylum  (1.  17 
§  12  D.  21,  1),  ad  aedetn  sacram,  ad  sta- 
tuas  prindimm  (§  2  I.  1,  8.  1.  1  §  1  D. 
1,  12.  1.  19  §  1  D.  21,  1.  tit  C.  1,  25), 
ad  ecclesias  (tit.  C.  1,  12);  aud^  tro^jifc^: 
conf.  ad  actioneni  (1.  3  D.  19,  5),  ad  aiixi- 
liuin  (1.»  3  §  1  D.  46,  8),  ad  defensioneni 
(1.  11  §  9  D.  48,  5);  in  fidem  alicuius  (1. 
5  pr.  D.  40,  1). 

Confundere,  1)  mit  einanber  Oer^ 
mijd^en,  julammenmijc^cn:  confmio, 
SSermifd^ung  (§  27  1.  2,  1:  „Si  duorum 
materiae  ex  voluntate  dominonim  confusae 
sint,  tot.um  id  corpus,  quod  ej-  eonfusiane 
fit,  utriusque  commune  est'*),  fei  eö  burc^ 
Sujamwengieften,  j.  33.  rinn  conf.  (1. 
c),  ober  bur^  Sujanimenjc^üttcn,  j.  5B. 
fruwentum  conf.  (l.  5  pr.  D.  6,  1),  ober 
burc^  aujommenjd^meljen,  jj.  ^.  argeri- 
tum  couf.  (1.  4  eod.),  ober  burc^  S^fam^ 
menfd^toeiSen  (1.  23  §  5  eod.:  „ferru- 
minatio  per  eandera  materiam  facit  cmi- 
fusioiieitv');  mic^  ujirb  e^  öom^^ujammen* 
toerfen  öerjc^iebcner  SSermögenött^eile 
ober  Siermbgen^obiecte  gebraucht,  j.  iB. 
conf.  partes  heredit.  (l.  1  §  14  D.  35,  2), 
ratimieni  legatorum  (l.  11  §  7  eod.),  hotm 
(1.  1  §  12  i).  42,  6);  confusio  bonorum  et 
donatione  Reifet  e§  t)om  ©inWerfen  einer 
ed)enfung  in  bie  (grbmaffe  (l.  8  C.  9,  49); 
usu  legato,  si  eidem  fnictus  legetur  — 
confundi  cum  cum  usu  (1.  14  §  2  D.  7,  8) ; 
in^bef.  ift  e§  ber  ted^nijc^c  ^u^brnd  für  bie 
Bereinigung  eine^9ted^tg  unbberi^m 
gegenüber  fte^enben  SJerbinblidjteit 
in  @iner  $erjon,  unb  jwar  a)  für  ba§ 
Sufammentreffcu  ber  Sorbcrung  einc^  ÖJlöu^ 
biger^  mit  ber  SSerpflic^tnng  aU  Sd^ulbncr, 
toenn  nämlic^  einer  ©rbe  bc§  anbern  mirb, 
a)  entweber  in  ^cjng  auf  bad  9icd;t^ö  erhält- 
niß  äWift^en  ©laubiger  unb  ^^au^t* 
fc^ulbner,  in  welchem  §afl  bie  gan^eDbli* 
gotion  erlifd^t  (1-  95  §  2  D.  46,  3:  „aditio 
hereditatis  —  confttndit  obligat  iofiem  (b.  ^. 
fie  bewirft  bie  (Srlöfc^ung  ber  Dblig.  burd^ 
bie  Bereinigung),  si  creditor  debitoris  vel 
contra  debitor  creditoris  adierit  heredita- 
tem."  1.  75  eod.:  „siciit  acceptilatio  per- 
emit  actionen,  ita  et  confunio.^^  1.  21  §  1 

D.  34,  3;  „confusione  perinde  exstinguitur 


obligatio  ac  soltUiofie/*  1. 50  D.  46, 1 :  „de- 
bitori  creditor  pro  parte  heres  exlitit  — 
obligatio  ratiofte  confusionis  interciditJ^  I. 
71  pr.  eod.:  „cum  duo  rei  promittendi 
sint  et  alteri  heres  exstitit  creditor,  iusta 
dubitatio  est,  utrum  alter  quoque  Jibera- 
tus  est  —  an  persona  tantum  exempta 
confusa  obligatione  et  puto  adiiiofie 
hereditatis  confusione  obligationis  eximi 
personam");  confusione,  iure  confusiofiis 
libei-ari  (1.  71  cit.  1.  1  §  18  D.  35,  2);  ac- 
tiones  confusae  ob  aditam  hereditatem  (l. 
8.  17.  18  §  1  D.  34,  9);  jS)  ober  in  «cjiig 
auf  \ia^  diec^t^Derl^altnig  ^wifc^en  bem 
Gläubiger  unb  bem  acccJfori{(^  ^er* 
^)flid^teten,  ober  ^wifd^en  biefcm  unb 
bem  $au<)tfc§ulbner,  in  welchem  2raII  nur 
bie  accefforifc^e  Obligation  erlif(^t  (I.  71  pr. 
D.  46,  1:  „si  creditor  fideiussori  heres 
fuerit  vel  fideiussor  creditori  —  confusione 
obligationis  non  liberari  reum."  1.  43  D. 
46,  3:  „inter  creditorem  et  adpromissores 
confusione  facta  reus  non  liberatur."  I.  93 
§  2  eod.:  si  reus  heredem  fideiussorem 
scripserit,  confunditur  obligatio");  h)  für 
\>(x^  ^Vi\(xr({mtxittt^tn  beS  Siecht 8  unb  ber 
entfprcd^enben  SSerpflid^tung  in  einer  %€x* 
Jon  bei  (Servituten,  wobur^  bie  Gcrüitut 
erlift^t:  u)  bei  9lealferöituten,  wenn  baö 
©igent^um  be§  ^errfd^enben  unb  biencnbcn 
öJrunbftüdS  fic^  in  (Siner  ^erfon  öereinigt 
(I.  1  D.  8,  6:  Servitutes  pra^diorum  con- 
funduntur,  si  idem  utriusque  praedii  do- 
minus esse  coeperit."  1.  30  \>v.  D.  8,  2: 
„si  quis  aedes,  quae  suis  aedibus  servirent 

—  accepit,  confusa  sublataque  servitus  est''. 
§  1  cod.:  „si  partem  x^raedii  nanctus  sim 

—  non  confundi  servitutem  placet,  quia 
pro  parte  servitus  retinetur."  1.  7  pr.  D. 
23,  5:  „si  maritus  fundum  Titii  servientem 
dotali  praedio  adquisierit,  servitus  confun- 
diinr'^j;  Servitutes,  quae  aditione  (here- 
ditatis) confusae  sunt  (1.  18  D.  8,  1);  con- 
fusione dominii  servitus  exstittda  (l.  116 
§  4  D.  30);  ß)  bei  ^erfonalferöitutcn, 
wenn  ber  i3ered)tigte  t^a^  (Sigent^um  bi^  Ob' 
jcctd  ber  Servitut  erlangt  (I.  4  D.  7,  9.  „Si 
fructuarius  proprietatem  adsecutus  tuerit, 
desinit  usus  fr.  ad  eum  pertinere  |)rop/^r 
confuMonem*'.  1.  27  D.  7,  4:  „si  servus 
noxae  dedatur  a  doinino  proprietatis  usu- 
fructuario,  liberabitur  confusa  Servitute 
proprietatis  comparatione".  1.  6  D.  40,  4). 

-  2)  in  Unorbnung  bringen,  ver- 
wirren, ^.  33.  conf.  fines  agri  (1.  S  pr.  D. 
10,  1),  ius  uudique  confusuin  (§  10  I.  o, 
6);  vonfusio,  SSerWirrung,  5.  ^.  o^nnem 
ambig uitatis  confus.  amputare  (1.  4  C.  6,60). 
Confuse  (adv.),  iufammengenom* 
men,    in  ^aufc^    unb   iöogcn:   confuse 


Digitized  by 


Google 


Confusio  —  Coniunctivus. 


99 


univereis  uiancipiis  constitutum  pretium 
fl.  36  D.  21,  1). 

Confusio  f.  confundere. 

Confutare,  überfüllten,  j.  53.  crimine 
confutari  (1.  1  §  1  C.  10,  20). 

Congemiscere,  befeufjen,  befloaeit 
(1.  3  C.  12,  42). 

Congerere,  1)  ^ufammentragen,  ^er* 
beifc^offen,  aufhäufen,  j.  53.  terram 
cong.  in  aream  (1.  57  D.  19,  2);  in  fumlo 
coiigesta  contractave  (1.  18  §  12  D.  33, 
7);  fammeln:  j^f^^^^^'^o^i^  vel  provisiofie 
cong.  aliquid  (1.  2  pr.  C.  1,  3).  —  2)  brin»» 
gen:  perniciem  cong.  alicui  (1.  1  C.  Th.  15, 
2).  —  3)  an  bie  §anb  geben  (1.  11  C. 
Th.  11,  30). 

Ck>ngeatio,  5luf Häufung  (1.  57  D.  19,  2). 

Cong^larium,  ein  ®efäp,  toeld^e^  einen 
cotigius,  (ein  römifc^cg  9Ko6,  ungefähr  3  tan* 
ncn  ober  Ouart)  fofet  (1.  13  pr.  D.  33,  7). 

Ck>nglomeratio ,  3Mf<^iwwiC"^öufnng 
(1.  13  §  1  C.  12,  19). 

Conglutinare,  1)  jujammenleimen: 
libri  nondum  conglutinati  (1.  52  §  5  D. 
32).  —  2)  jufommenfügen:  congl.  argu- 
menta (1.  7  C.  Th.  11,  36). 

Congredi  cum  aliquo,  ^emanben  geric^t=' 
lid)  angreifen,  belangen  (1.  1  pr.  D.  38, 
9.  1.  5  C.  4,  35.  1.  2  C.  4,  58). 

Congregare,  1)  ^ufammenbringen, 
einfammeln,  j.  33.  susceptoribus  congre- 
gata  debiia  (1.  17  C.  Th.  11,  28)  ex  prae- 
dioriim  fructibus  congregatnm  (1.  20  C.  Th. 
9,  4*2);  üerfammeln:  Iwmines  congregati 
(1.  5  D.  48,  7);  bereinigen:  in  unum 
congreg.  (1.  37  §  2  C.  3,  28,  1.  4  C.  6,  27. 
1.  22  §  15  C.  6,  30).  —  2)  beijä^Ien, 
einverleiben:  congregari  consoriio  navi- 
cularionim  (1.  14  §  4  C.  Th.  13,  5),  curae 
(l.  105  C.  Th.  12,  1). 

Congregatio,  1)  Sammlung  (1.  2  §  4 
C.  1,  17).  —  2)  «erfammlung  (I.  2  §  2 
C.  1,  1.    1.  14  C.  Tb.  16,  5). 

Congressus,  l)^anbgemenge,tam:pf: 
possessionem  vi  ereptam  vi  in  ipso  can- 
gressu  reeiperare  (1.  17  D.  43.  16).  —  2) 
Umgang  (1.  1  §  6  C.  Th.  9,  9.  1.  13.  14 

C.  Th.  16,  5). 
Cong^mens,  congruenter  f. 
Congruere,     übercinftimmcn,    ent*= 

fprec^en,  j.  83.  quae  inter  se  congruunt 
(1. 14  D.  46,  4) ;  si  dicto  scriptum  congruat 
(1.  77  §  22  D.  31) ;  sententia  congruit  cum 
eo,  quod  etc.  (1.  7  §  1  D.  15,  l);  cui  con- 
gruit,  quod  etc.  (I.  3  §  7  eod.   1.  30  §  5 

D.  30);  fid^  Jc^icfeu,  gejiemen,  gebü^" 
ten:  congruit  |>mm^?  curare^  ut  etc.  (1.  13 

Sr.  D.  1,  18);  pudicitiae  congr.  (1.  23  §  4 
►.  36,  1);   cong  mens  =  congr  utts:   sexui 
congr.  pudicitia  (1.  1  §  5  D.  3,  1);  immer a, 


honores  congr.  (1.  1.  15  D.  50,  4);  esse 
congr.,  ut  etc.  (1.  4  §  3  D.  1,  16);  con- 
grusnter  (adv.)  =  congrue  (1.  1  §  6  D.  45, 1). 

Congruus  (adi );  congruere  (adv.),  ent« 
fpred^enb,  gejiemenb,  gebü^renb,  an^ 
gemeffen,  5.  ©.  verecundiae  maternae  con- 
grua  sententia  (1.  31  §  1  D.  39,  5);  hu- 
manae  naturae  s.  fidei^  humanitatis  rationi 
congruum  esse  (1.  1  pr.  D.  2,  14.  1.  65  §  3 
D.  32.  1.  12  §  5  D.  49,  15);  congrue  re- 
spondcre  (Paul.  11,  3  §  1),  coerceri  (1.  1  C. 
Th.  1,  5);  aud^  f.  ö.  a.  competens:  iuris- 
dictio  congrua  (1.  2  C.  12,  29). 

Ck>niectare,  »ermutigen,  {erließen  (I. 
52  §  8  D.  32). 

Coniectlo,  1)  für  je  ^arftcUung: 
causae  coni.  (1.  1  D.  50,  17).  —  2)  9? er* 
mutl^ung  (1.  21  §  1  D.  28,  1). 

Coniectura,  S3ermutöung,mnt^ma6^ 
lieber  (Bd)Ub  (1.  8  D.  6,  2.  1.  30  D.  23, 
4.  1.  47  D.  24,  1). 

Conücere  f.  coicere. 

Coniugalis,  (g^egatte  (l.  9  C.  12, 
19). 

Coniugium,  1)  e^etic^e  83erbinbung 
(1.  7  C.  5,  27).  —  2)  Öatte  (1.  2  §  4  C. 
1,  2). 

Coniunote  s.  coniunctim  (adv.),  öer* 
bunben,  jufammeil  (1.  5  ü.  28,  7:  „Si 
heredi  plures  condiciones  coniunctim  datae 
sint,  Omnibus  parendum  est,  quia  unius 
loco  habentur :  si  disiunctimsini.vnWihei.'^ 
1.  80  D.  32:  „Coniunctim  heredcjf  institui 
aut  coniunctim  legari  hoc  est:  totam  here- 
ditatem  et  tota  legata  singulis  data  esse, 
partes  autem  concursu  fieri.*  1.  36  §  2  D. 
30:  „Nihil  distat,  utrum  ita  legetur  'Titio 
et  Maevio*  an  ita  *Titio  cum  Maevio': 
utruHque  enim  coniunctim  legatum  ridetur.^ 
cf.  1. 16.  33. 34  §  9. 1.  85  eod.  1. 20  D.  31 .  l.  59 
§  2.  3  1.  64  D.  28,  5.  1. 1  D.  7, 2.  §  8  I.  2,  20). 

Coniunotio,  ^erbinbung:  a)  bur^ 
greunbfc^aft,  SSermanbtjd^aft,  3lbftammnng 
(1.  4  §  3  D.  1,  16.  1.  17  §  1  D.  27,  1.  1.  3 
§  12  D.  43,  29);  b)  gcfc^Ied)tlic^c,  c^e- 
liAe  aJcrbinbuug  (l.  1  §  3  D.  1,  1.  1.  1.  42 
D.  23,  2.  1.  39  pr.  D.  23,  3.  1.  13  §  6.  1. 
39  §  7  D.  48,  5.  1.  3.  7  C.  5,  4);  c)  bie 
SSetbinbung  in  einem  9lebefat  (1.  81  pr. 
D.  35,  1.  1.  28  §  1.  1.  29  D.  50,  16);  in^bef. 
bie  bietanf  beni^enbe  33eruf ung  3Ke^rcrer 
jii  bemfelben  (Srbt^cil  ober  SJermä^t^ 
niß  (1.  142  eod.:  „Triplici  modo  coni.m- 
tellegitur:  aut  enim  re  per  se  coni.  con- 
tigit,  aut  re  et  t-erhis,  aut  verbis  tantum/' 
1.  16  D.  7,  4:  „ex  diversis  testamentis 
ius  coniunctionis  non  contigit*);  d)  bie 
3Serbinbung§partifcI  (1.  67  D.  28,  5). 

Coniunctivus ,  öcrbinbenb:  coniun- 
ctivo  modo  relinquere  (l.  1  §  10  C.  6,  51). 

7* 


Digitized  by 


Google 


100 


Coniunctns  —  Conscientia. 


Coniunctus,  SScrbinbung:  balneae — 
instructae  conimuni  coniunctu  (1.  91  §  4 
D.  32). 

Coniungere,  Dcibiuben:  a)  übcr^au^t, 
Ä.  33.  Opera  solo  coniuncta  (1.  1  §  12  D. 
39,  1);  litora  fufido  coniuncta  (1.  51  D.  18, 
1);  res  in  alienum  aedificium  coniuncta 
(1.  63  D.  24.  1);  coni.  tempora  (§13  I.  2, 
6),  iudicia  (1.  23  §  2  D.  40,  12),  iniurias 

0.  7  S  5  D.  47,  10);  b)  in  einem  SHebe^ 
faj  (1.  28  §  1.  1.  53  D.  50,  16);  in«bef. 
3Rc|^rere  jufammcn  auf  btn|clben@rb* 
t^eil  cinfefeen,  ober  mit  bcmjelbcn  ^er^ 
mäc^tnig  ^onoriren  (1.  142  eod.  1.  89. 
94  D.  32. 1.  15  jpr.  1. 17  §  1.  1.  67  D.  28,  5); 
c)  burd^  ®^c,  »crtoaitbtj(^aft,  gfrcunb^« 
fd^aft,  5.  ^.  alicui  coniungi  matrimonio 
(1. 15  D.  23,  2),  cognatione  (§  1  1.  3,  2),  ne- 
que  naturali  neque  civili  iure  (§3  LI. 
10),  maxtmo  effectu  (1.  28  §  2  D.  24,  1); 
famae  coniunctorum  consulere  (1.3pr.  eod.) ; 
necessariae  et  coniunctae  personae   (1.  27 

C.  8.  53). 

Coniuratio,  SBcrfc^toörung  (1-  ^^  ^' 
35,  2.  1.  16  pr.  D.  47,  19). 

Ooniux,  ®Qttin  (1.  10  C.  12,  35). 

Coniventia  f. 

Conivere,  bte  klugen  .^ubrücfen,  tro* 
pi\d):  Semanbem  eine  unerlaubte  l^anblung 
no^fe$en,  l)a5U  ftilljc^toeiöen,  5.  ©. 
con.  dolo  (1.  1  C.  2,  14);  coniventia, 
9laäi\\dft  (1.  2  pr.  C.  1,  5.  1.  6  §  1  C. 
2,  6). 

Conlaudare,  loben  (1.  6  §  1  D.  48,  3. 

1.  6  C.  Th.  1,  16). 

Connectere,  anfügen,  toerbinben, 
i.  ©.  cognationes  connectuntur  (1.  4  §  2  D. 
38,  10);  sanguine  inter  se  connexi  (l.  1 
§  10  D.  38,  16);  aedificiis  connexa  (1.  59 

D.  6,  1);  cMinexam  raiionem  habere  s.  con- 
nextmesse^in  Serbinbung,  Sufammeu" 
l^ang  fte^en  (1.  5  §  5.  1.  37  §  1  D.  26,  7. 
1.  13  D.  27,  3). 

Conniti,  fic^  onftrcngen,  bemübcn 
(1.  52  §  2  D.  9,  2). 

Conniventia  f. 

Connivere  f.  conivere. 

Connubium  f.  conulnum. 

Conniunerare ,  jäl^Icu,  bercd^ncn 
(1.  44  §  5  D.  23,3),  s.  1  (1.  1  §  1  D. 
25,  3). 

Conquassare,  erfc^üttern,  jerbrecbcn 
(1.  6  §  9  C.  1,  12). 

Conquerl,  Jid^  befd^toercn  (1.  8  C.  2, 
20. 1.  3  C.  3,  35);  conqiwstio,  ^efc^merbe, 
Älage  (I.  22  §  5  C.  Th.  6,  4). 

Conquiescere,  ru^en,  auöru^cn  (l.  6 
C.  Th.  6,  26);  unterbleiben,  Wegfällen 
(1.  1    C.  Th.  4,  9.    1.  4.  5    C.  Th.  16,  5); 


conq.  ab  aliquo,  fern  bleiben  (1.  2  pr.  § 

2  C.  1,  3). 

Ck)nquirere,  1)  auffnc^cn,  l^erbei^ 
fd^affen,  j.  ^.  fugiUcos  (l.  4  D.  1,  15), 
sacrilegoSy  Iniroties  (1.  13  pr.  D.  1,  18.  1.  4 
§  2  D.  48,  13).  —  2)  unterfu(^en,  j.  «. 
personas  causasque  (1.  6  §  10  C.  1,  12). 
-  3)  Jic§  öerft^affen,  ertoerben,  j.  ©. 
dignitatem  (1.  4  C.  12,  19).  —  4)  conq. 
fraudem,  einen  betrug  fpielen  (1.  2  C. 
4,  51). 
Conrasiis  (I.  6  D.  48,  20),  f.  corradere, 
ConreuB,  SJ^itfc^uIbner,  einer  oon 
me  ]^  r  e  r  e  n  rei  nt ip ulandi  ober  promitietidi 
(f.  rcus)  im  S5er|ä(tni6  jum  anbern  (1. 

3  §  3  D.  34.  3). 

Conrivare,  feaffcr  jufamenleitcn  (1. 
1  §  22  D.  39,  3.  1.  3  pr.  eod.). 

Consanare,  feilen  (1.  10  pr.  D.  21,  1). 

Consangmneus ,  1)  |>urd^  ?lbftam« 
mung  bon  bemfelbenSöter  öertoanbt: 
eodem  patre  nati  fratres  —  qui  et  consan- 
guinei  vocantur  (§  1  I.  3,  2^;  frater,  soror, 
sive  consanguinei  sunt,  sive  uterini  (§  3 
I.  3,  9);  frairibm  suis  consanguineus  (1.2 
D.  25,  3);  post  suos  statin!  consanguinei 
vocantur  (ad  successionem) ;  post  consan- 
guineos  admittuntur  adgnati  (1.  1  §  9.  10. 
1.  2  D.  38,  16.  cf.  1.  1  §  11.  1.  6  §  1.  1.  7 
D.  38, 17);  tarn  consanguineus  (i.  e.  frater) 
quam  patruus  ceterique  legitimi  sid  pu- 
pillarem  feminarum  tutelam  vocantur  (1.  3 
C.  5,  30).— 2)  überhaupt  blut^öertoaubt 
(1.  3  C.  8,  2). 

Consanguinitas,  1)  bte  auf  %h\tam^ 
mung  bon  bemfelben  ^ater  beru^enbe 
SSerloanbtf(^aft:  comanguinitatis  itemque 
adgnationis  iura  a  patre  oriunttir  (1.  4  D. 
38,  8);  nati  post  mortem  patris  —  ius  inter 
se  consanguinitatis  habent  (1.  6  D.  38,  7) ; 
adoptivi  quoque  iura  cotisanguinitatis  ha- 
bebunt cum  bis  qui  sunt  in  familia  (1.  1 
§  11  D.  38,  16);  placebat,  ut  feminae  con- 
sanguinitatis  iure  tantum  capiant  heredi- 
tatcm,  «I*  sorores  sint  (§  3  I.  3,  2) ;  in  suc- 
cessione,  quae  titulo  consafiguinitatis  — 
competit,  tarn  fratres  quam  sorores  pari 
iure  esse  (1.  1.  3.  6  C.  6,  58).  —  2)  über- 
bauet «lutSöertoanbtfd^aft  (1.  1  C.  10, 
36). 

Consceleratus,  Der  bret^erift^:  depe- 
ctio  consceler.  (1.  4  C.  Th.  2,  10). 

Conscendere,  l^inaufftcigen,  ftd^  er- 
geben: ad  summa  fastigia  dignitaturo 
consc.  (1.  14  C.  Th.  7,  8). 

Conscientia,  a)littt)iffen|d^aft,  *.  «. 
caedis  (l.  1  §  30  D.  29.  5),  fraudis  (1  10 
§  4  D.  42,  8).  —  2)  »ewugtfein,  ®e- 
toiffen,  j.  Sd.  mala  consc,  manus  sibi  in- 
ferre ;  ob  sceleris  cmisc.  mortem  sibi  con- 


Digitized  by 


Google 


Conscindere  —  Consequi. 


101 


sciscere  (1.  11  §  3  B.  3,  2.  1.  32  §  7  D. 
24,  1);  consc.  suaiu  criminibus  polluisse 
(1,  10  C.  10,  1). 

Conscindere,  jerreigen:  vela  conscindi 
G.  6  D.  47,  9). 

Ck>n8oiscere  sibi  mortem,  ftc^  felBft 
bell  %oh  geben,  fit^  entleiben  (1.  3  pr. 
§  1.  6  D.  48,  21). 

Conscius,  1)  tuiHenb,  ^enntnig  t)on 
ettoaiS  l^abenb,  }.  9.  conscius,  ad  se  nihil 
hereditatem  pertmere  (1.  25  §  5  D.  5,  3) ; 
inSbe?.  SRittoiffenft^oft  ^Qbenb,  9Kit* 
Wiffcr,  SJertranter,  j.  33.  conscius  sce- 
leris (1.  1  §  21  D.  29,  5.  cf.  1.  1  §  27 
D.  48,  18).  —  2)  eingebenf  (mit  bem 
Xati))),  mercatura  1u)n€stati  conscia  (1.  2 
pr.  C.  1,  3). 

Conscribere,  1)  {(^reiben,  nieber« 
fdbreiben,  berfoffen,  abfoffcn,  j.  ©. 
2ibros  (  2  §  44  D.  L  2),  instrumentum  (1.  17 

C.  4,  29.  1.  7  C.  4,  34) ;  promissio  instru- 
mcnio  conscripta  (1.  1  C.  4,  32);  codicillos 
conscr.  (1. 5 C, 6, 22) ; fd^rif tli^  au^brüden: 
legeui  (contractus)   apertius  consc.    (1.  39 

D.  2,  14);  condidonem  plenius  conscr.  (1. 
*J  §  44  r.  38,  17);  fc^tiftlid^  {ommcin: 
conscr.  leyes  (1. 1  §  2  D.  1,  2).  —  2)  nnter* 
Ic^rcibcn  (1.  1  §  26  D.  37,  9).  —3)  ein- 
{(^reiben,  ein  trogen,  öerjeic^nen  (1.239 
8  5  D.  50,  16.  1.  4  C.  11,  48);  patres  con- 
scripti  (f.  pater  s.  3). 

Conseorare,  1)  eine  ©ac^e  ben  Göttern 
(bcr  ©ott^eit)  meinen,  ^eiligen  (1.  6  §  3 
D.  1,  8.  1.  5  §  12  D.  24,  1.  1.  5  §  2.  1.  6 
D.  48,4).  —  2)  eint)etteiben:  itostris  sub- 
stantiis  consecr.  praedia  (1.  3  §  1  C.  10, 10). 

Ck>nsenescere,  alt  toerben  (1.  1  C. 
Th.  11,  33);  veralten:  Ux  consenescens 
(l.  23  C.  th.  11,  30). 

ConsensuB,  SintoilUgung,  unb  f^toax 
a)  bie  Ucbereinftimmnng  be^  SGßillen« 
aÄe^rerer  inS3ejug  ouf  ein  unter  i^nen 
ju  begrünbenbed  9ied^tdt)er]^öltnig, 
^.  ©.  duorum  pluriumm  in  ideni  placituni 
consonsus —  consentiunt  i.  e.  in  unam  sen- 
tentiam  decurrunt  (1.  1  §  2.  3  D.  2,  14); 
stipulatio  —  nisi  habeat  consensum,  nulla 
fst;  stipuL  ex  utriusque  consensu  perfici- 
tur  (1.  1  §  3  eod.  1.  137  §  1  D.  45,  1); 
consewsu  fiunt  ohligationes  in  emptionibus 
etc.  —  ideo  autem  consetisu  dicimus  obliga' 
tionem  contrahi,  quia  —  sufficit  eos,  qui 
negoiia  gerunt,  consentire  (1.  2  D.  44,  7 
cf.  1.  1  D.  17,  1.  1.  1  §2  D.  18,1.  1.  1  D. 
19,  2);  nudi  consensus  obligatio  contra/io 
cotisensu  (=  dissensu)  dissohntur  (1. 35  D. 
50, 17.  cf.  1.  80  D.  46, 3);  nupticLs  cowiensiis 
facü  (1.  30  D.  50, 17);  nihil  comen^mi  tarn 
contrarium  est  —  quam  vis  atque  metus 
(1.  116  pr.  eod.);  quid  tarn  oon^mrium  con- 


sensui  est  quam  error  (1. 15  B.  2, 1);  b)  bie 
guftimmungScmonbe«  jur  ^anblung 
eineä  3lnbern,  j.  ©.  agere  sine  consensu 
magistratuum  (1.  25  B.  3,  5);  cons.  cura- 
toimm  (rubr.  B.  26,  8),  parentum  (pr.  I. 
1,  10). 

Consentaneus,  übereinftimenb,  ent« 
fpret^enb,  j.  93.  sententia  consent,  utili- 
tati  rerum  (1.  6  §  7  B.  17,  1);  ambo  cams 
sibi  consent.  (1.  1  §  8  C.  7,  6). 

Consentire,  übereinftimmen,  ein* 
ftimmig  ]tin  (1.  1  §  3  B.  2,  14),  ein* 
toilligen,  feine  S^^Pi^^^wuttÖ  geben, 
beiftimmen,  ^.93.  non  est  consentiendum 
parentibuSf  qui  etc.  (1.  4  B.  5,  2);  consent. 
vetidenti,  vetiditioniy  cUienationi  (1.  7  pr.  B. 
20,  6.  1.  160  pr.  165  B.  50,  17),  nuptiis, 
matrimonio  (1.  48  B.  38,  1.   1.  12  §  3  B. 

49,  15);  in  corpus  s.  in  corpore  consent. 
(1.  9  §  2.  1.  11  pr.  15  pr.  B.  18,  1.  1.  21 
§  2  B.  19,  1);  inter  consentientes  cuiusvis 
iudids  est  iurisdictio  (1.  1  cf.  1.  2  pr.  B. 
5,  1:  »Consensisse  videntur,  qui  sciant 
se  non  esse  subiectos  iurisdictioni  eius  et 
in  cum  cofisentiant."  1.  7  §  1  B.  23,  1: 
„intellegi  —  patrem  consentire,  nisi  evi- 
denter dissentiat."  1.  7  §  3  B.  27,  10. 
l.  48  §  3  B.  47,  2:  ,—  qui  ignoi-at  hoc  est 

—  qui  non  consensit.^J 
Consequens,  oonsequenter  {.  consequi 

s.  1. 

Con8equen]iia,  1)  Sfolge,  iJolQcrung, 
j.  93.  reliqua,  quae  per  consequentias  em- 
ptionis  propria  sunt  (L  5  pr.  B.  19,  1: 
reliqua,  quae  ad  consequentiam  iam  statu- 
torum  pertinent  (1. 42  B.  42, 1);  tutela  legi- 
tima  patronis  delata  per  consequentias  he- 
reditatium,  quae  ex  ipsa  lege  patronis  datae 
sunt  (1.  3  pr.  B.  26,  4) ;  per  consequentiai 
fieri  iniuriam,  cum  fit  liberis  meis  etc. 
(1,  1  §3  B.  47.  10).  —  2)  golgerid^tigr 
feit  (1.  1  §  8  C.  1,  17). 

Consequi,  1)  auf  ober  aud  tttoa^  fo(* 
gen,  erfolgen,  in  f^rolge  bon  ettoa^  ein« 
treten,  ftattfinbcn,  j.  93.  ciunadoptio  fit 

—  inter  quos  iura  adgnationis  consequuntur 
(1.  7  B.  1,  7);  consequens,  a)  auf  etmad 
folgenb,  j.  93.  conseq.  est,  ut  videamus 
(1.  1  §  6  B.  26,  10),  teinpt«  conseq.  (1.  6 
C.  7, 33) ;  consequentia  factionis  testamenti, 
ha&  »eitere  SJerfa^ren  ber^eftamcnt^erric^tung 
(1.  28  pr.  C.  6,  23);  b)  au«  ettüa^  fol- 
genb, folgerichtig,  entjprec^enb,  ge« 
m&^,  j.  93.  huic  sententiae  conseq.  est  (1. 
3  §  13  B.  24,  1.  1.  57  B.  40,  4);  his  con- 
seq, erit;  hoc  est  conseq.  Uli  (1.  18  §  1  B, 
35,  2.  l.  20  §  1  B.  37,  4);  consequentia, 
äl^nlid^e,  analo^t  Solle   (1.  141  pr.  B. 

50,  17:  quod  contra  rationem  iuris  re- 
ceptum  est,  fwn  est  producendum  ad  con- 


Digitized  by 


Google 


102 


Conserere  =  Con8iHuin, 


sequentin-'J;  tn^bcj.  aü^  Sicc^t^atunb- 
fä^eii  folöcnb,  bem  Stecht  gemäß,  j.  33. 
praetor  co^Uicq.  esse  credit,  ut  (emancipati) 
sua  quoque  bona  in  medium  conferant 
(1.  1  pr.  D.  87,  6);  conseq.  est  —  aequius 
enim  est  (LI  §8  D.  37,  7);  si  non  pareat 
quid  actum  est,  erit  cansequens,  ut  id  se- 
quamur,  quod  in  regio ne  in  qua  actum 
est,  frequentatur  (1.  34  D.  50,  17);  conseq. 
est  (Iwere,  eaistimarc  etc.  (1.  19  §  3  D. 
19,  2.  1.  30  §  1.  1.  40  §  1  D.  39,  1.  1.  19 
§  3  D.  39, 5);  consequenter  (adv.),  folge* 
^^it^tig,  gemäß,  h-  S.  cum  confirmatum 
sit  testamentum,  conseq.  tutoris  qiwque 
datio  valehit  (1.  10  §  2  D.  26,  2);  comeq. 
prioribus  dicere  (1.  11  §  6  D.  35,  2);  his 
conseq,  et  illud  probatur  (1.  14  §  6  D.  11, 
3);  si  proponas  —  conseq.  diccmus  (1.  3 
§5  D.  37,  5).  — 2)  einholen,  erreichen, 
j.  «.  fugientan  (1.  10  §  16  D.  42,  8).  — 
3)  crlongen,  erl^altcn,  j.  33.  cons.  actione 
8.  per  actionau  (1.  5  D.  4,  3.  1.  7  pr.  D.  9, 

2.  1.  29  D.  19,  1),  per  hereditatis  petitio- 
nem  (1.  7  D.  5,  4.  1.  51  §  1  D.  10,  2), 
per  ejrceptionem  (1.  18  §  5  eod.  1.  25  D.  26, 
7),  officio  s.  arbitrio  iudicis  (1.  11  D.  9, 4. 
1.  29  §  2.  3  D.  21,  1),  cons.  dominium  (1. 
67  D.  46,  3),  possessionem  (I.  18  §  6  D.  10, 
2),  hereditatem,  libertatem  (1.  18  pr.  D.  28, 
6),    legatum  (1.  23-  D.  4,  3.   1.  12  pr.   D. 

5.  2). 

CJonserere,  fäen,  bejäen  (1.  38.  53  D. 

6,  1.  1.  9  §  6  D.  7,  1). 

Conaerere  manus,  eigentl.  fäm^)fcn,  im 
alteu  SJinbicationSpro^eg  bo§  formcüe  3n*?ln* 
fpruc^ncl^men  be^Streitobjectfii  unb  ^nbro^ung 
üon  ©eloalt  (Gell.  20,  10,  7). 

Conserva,  gWitfcIaöin  (1.  27  §  1  D. 
33,  7). 

CJonservare,  Ij  bclüa^rcn,  erl^alten 
(1.  41  D.  1,  3:  „Totum  autem  ius  consistit 
aut  in  adquirendo  aut  in  conservando  aut 
in  minuendo:  aut  enim  hoc  agitur — quem- 
admodum  quis  rem  vei  ins  sunmconservet^^J; 
in  rem  conservandam  impensum  (1.  5  D.  20, 
4);  cons.  alicui  libertatem  (l.  57  D.  28,  5. 
1.  55  §  1  D.  40,  5),  legatum  (1.  3  §  1  D. 
37,  5);  indem  nem  cons.  aliquem,  fd^ablo^ 
galten  (1.  5  §  3  D.  17,  1);  cons.  senten- 
tiam,  aufrecht  erhalten,  beftätigcn  (1.8 
D.  14,  5).  —  2)  QufbelDal^rcn,  t)cr* 
lüo^rcn,  üerftecfcu,  5.  33.  fructus  (1.  36 
§  5  D.  5,  3),  latronem  (1.  2  D.  47,  16). 

Conservus,  aWitjcIat)  (I.  14  §  2  D.  11, 

3.  1.  14  §  1  D.  40,  2.  1.  15  D.  45,  3}. 
Consessus  f.  considere  s.  2. 
Considerare,  bctrad^ten,  in  ^Setrat^t 

sieben,  ertoägen,  bcrücffic^tigen  (1.  50 
§  1  D.  15,  1.  1.  4  pr.  D.  22,  1.  1.  28  D. 
28,  7.  1.  16  §  1  D.  48,  19):  consideratio. 


»etracbtnng,  «crü(ffi(^tigiing  0-  16  § 
3  eod.  1.  58  C.  10,  32). 

Considere,  1)  auf  bem  Xribunal  ju  ®e* 
ric^t  fijen:  comidente  iudice,  im  ÖJegenf. 
t>on  interpellatio  planaria  (1.  4  C.  3,  11). 

—  2)  in  einet  33erfammlung  mitS^w^öubem 
§ufammenfi^en,  ben  ®i(  neben  i^m 
"^ahen:  consessiis,  bo8  Stecht  ^ierju:  cum 
ordinariis  iudicibus  ingressum  in  secreta- 
rium  consessumqne  habere;  consedendi  in- 
grediendique  secretarium  licentia  (1.  5  C. 
12,  19). 

Consignare,  1)  befiegeln,  j.  83.  ta- 
bulas  (1.  66  pr.  D.  24,  1),  testamentum  (1.  24 
D.  28,  1);  Instrument  um  a  tribu«  testibus 
consignatum  (1.  23  pr.  C.  4,  29);  öerfte^ 
geln:  consignutum  deponere  (1.  12  C.  4,  31. 
1.  19  C.  4,  32.  1.  29  C.  8,  13).  —  2)  nie* 
bcrjc^retben,  ouffefcn,  obfojfen,  5.  S. 
leqem  contractus  (1.  13  §  6  D.  19,  1).  — 
3)  überreifen,  übergeben  (1.  10  C.  10, 
48.  1.  1  D.  11,  24). 

Consignatio,  1)  93efiegelung  (1  1  §  4. 
1.  16  §  2  D.  48,  10).  —  2)  jc^riftlic^c 
«ufsetc^nnng  (1,  5  D.  22,  4). 

Consüiari,  anfragen  (1.  12  §  1  C.  Th. 
12,  12). 

Consiliarius,  öeififter  (1.  5  D.  1,  22. 
1.  3.  14  pr.  C.  1,  51). 

Consllium,  1)  dntfd^Iuß,  »orfofe, 
^bfic^t,  j.  33.  cons.  suscijtere,  mutare,  re- 
tinere  (1.  17  §  1.  6  D.  21,  1.  1.  8  D.  35, 
1.  1.  225  D.  50,  16);  cons.  fraudis  inire 
non  posse  (1.  10  §  1  D.  4,  7);  consilii  ca- 
pax  (1.  8  I  1  D.  29,  2);  fragile  et  infirmum 
huiusmodi  aetatis  cons.  (1.  1  pr.  D.  4,  4). 

—  2)  Ueberlegung,  «orfit^t  (1.  2  §  7 
D.  50,  8:  —  «fortuitos  casus  nullum  huma- 
num  consilium  providere  potest.*  1. 1  pr.D. 
14, 1 :  —  „interdum  locus  tempus  non  pati- 
tur  plenius  deliberatuli  consilinm^*).  —  3) 
93erat^ung  mit  3emanbem,  (Jintjcr* 
ftftnbniß,  j.  33.  malum  cons.  habere  cum 
aUquo  (1.  96  pr.  D.  46,  3).  --4)  9iat:^, 
ben  man  Qemanbem  ertl^eilt  (1.  2  §  6  D.  17, 
1 :  —  „cuius  generis  mandatum  (quod  tua 
gratia  intervenit)  magis  consilium  est  quam 
mandatum  et  ob  id  non  est  Obligatorium, 
quia  nemo  ex  vonsilio  obligatur,  etiamsi  non 
expediat  ei  cui  dabatur,  quia  liberum  est 
cuique  apud  se  explorare,  an  expediat  sibi 
consilium**.  1.  47  D.  50,  17:  „Consilii  }wn 
fraudulenti  nuUa  obligatio  est."  1.  52  pr.  D. 
4^,  2:  „Si  quis  uxori  res  mariti  subtrahenti 
opem  consiliumre  accommodaverit,  furtitene- 
bitur.'*  (l.  53  §  2  D.  50,  16:  „aliud  factum 
est  cius,  qui  ope,  aliud  eins  qui  conMlio 
furtum  facit").  —  5)  berat^enbe  Scr* 
f  ammluna,  ®  erit^t  Söerfommlnng, 
31  ot^,  in^bef.  ber  htn  l^ö^ern  SWagiftraten 


Digitized  by 


Google 


Consimilis — Consortium. 


108 


jttr  Seite  ftc^nbe  ?Rat^  t>on  ?(fjeffürcn, 
j.  33.  in  consilitim  curatoris  reipubl.  adsi- 
dere  (L  6  D.  1,  22);  esse  in  consilw  con- 
sulis  (1.  29  pr.  D.  31);  iuris  periti  in  con- 
tiiiium  pnncipum  adsuwpti  (1.  30  pr.  D. 
27,  1);  apud  cons.  causam  probare  (1.  9 
§  1  D.  26,  8);  apttd  cons.  s.  consibo  ad- 
hibito  manomittere  (1.  15  §  5.  1.  19.  24 
D.  40,  2.  1.  27  D.  40,  4);  manumittere 
volentibus  consilium  praehere^  exercere, 
eine  9lat^öerfQminIuna  galten  (1.  1  pr.  D. 
1,  10.  1.  2  pr.  D.  1,  21.  5  D.  40,  2). 

ConslmiUs,  ä^nlic^  (1-  23  §  2  D.  84,  2). 

Consistere,  1)  jtc§  ^inftellen,  l^in=» 
treten,  fielen,  j.  ©.  locus,  uhi  quin  von- 
mt(U  moveafcurque  spectaculum  sui  praebi- 
turas  (1.  2  §  5  i).  3,  2);  locus,  quo  vulgo 
iter  fiet  vel  in  quo  consistetitr  (1.  1  pr.  1.  5 
8  6.  9  D.  9,  3) ;  ne  per  fundum  tuum  eas, 
aat  ibi  consisias  (1.  15  pr.  D.  8,  1).  — 
2)  \\d)  an  einem  Drt  nieberlaffcn,  fit^ 
bafelbft  aufhalten,  ^.  ©.  si  quo  constitity 
non  dico  iure  donmnlii,   sed  tabemulam 

—  conducens  (1.  19  §  2  D.  5,  1);  in  alia 
jtrmncia  cons.  =  constitutum  esse  (l.  1 

C.  3,  19).  —  3)  gegen  Semonben  geri(^t=" 
li(^  auftreten:  cons.  adversus  aliquem  (1. 
:>i  D.  5,  1.  1.  13  §  3  D.  20,  1.  1.  9  pr.  D. 
40,  12),  cum  aliquo  (1.  49  D.  5,  3.  1.  5  pr. 
D.40,  1.  1.  7  D.  48',  10);  cons.  adversus 
aliq.  actione  tutelae  etc.  (1.  3  C.  5,  54.  1. 
1  C.  5,  75.  1.  1  C.  9,  20),  iudicio  communi 
divid.,  venditi  (1.  1  C.  3,  37.  1.  1  C.  4,  49). 

—  4)  befte^en,  unb  jtoar  a)  öorl^anben 
fein,  Oai.  111,  24;  b)  5U  ©tanbc  fom* 
mcn,  begrünbet  {ein,  rechtlichen  ©e* 
jlanb,  (»uUigf  eit  ^obcn  (1.  98  pr.  D.  45, 
1:  —  „etiam  ea,  quae  rede  constiterint, 
resolvi,  cum  in  eum  casum  reciderunt, 
quo  non  potuissent  consistere/*    1.  1 29  §  1 

D.  50,  17:  „ctttn  prinapalis  causa  tton  con- 
mtit,  ne  ea  quidem  quae  sequuntur  locum 
habent."  1.  14  §  1  D.  20,  1:  ,,ex  quibus  cor 
sibus  naturalis  obligatio  consistity  pignus 
l)er8everare  constitit.**  I.  1  §  2  D.  13,  6:  — 
,,n«c  constitit  commodatum  in  pupilli  per- 
mna  sine  tutoris  auctoritate.'*  1.  27  D.  24, 
1:  —  „inter  eos,  qui  matrimonio  coituri 
sunt,  ante  nuptias  donatio  facta  iure  conr 
instif'j;  c)  in  ettva^  befielen,  auf  ettt)o« 
berufen,  ^.  C  obligationum  substantia  in 
^consistil  etc.  (I.  3pr.  D.  44,  7);  obligatio 
mandati  consensu  contralientium  consistit(\. 
1  pr.  D.  17, 1);  res.  quae  in  abusu  consistnnt 
(1.5  §1  D.  7,  5);  d)an«etn)a^  befte^n, 
5.  ö.  er  paiiiculis  (1.  76  D.  5,  1);  usus  fr. 
ftc  frue^ido  consistit  (1.  1  pr.  D.  7,  3). 

Consistorianus  f. 
.  Conaistorium,  ber  öJe^eimer  otl^  be? 
taifersJ  in  ^erwaltungöangelegcnl^ci* 


ten,  unb  namentlid^  bei  ber  (Sefejgebung 
(1.  8  C.  1,  14);  consistorianus,  benfelben 
betreffenb:  comites  consistoriani  s.  con- 
sistorii,  bie  SRitgliebcr  beffelben  (tit.  C.  12, 
10);  comitiva  consistoriana  s.  sacri  con- 
sistorii  f.  comitiva. 

Consobrinus ,  00  -  sobrina ,  eigentlid^ 
8o^n,  Xoc^tcr  öon  ber  9Rutter  ©d^toe^* 
fter,  consohrini,  cx)nsobrinae,  bie  ^nber 
jittjeier  Gc^Wcftern,  f. o.a.corworonm, „qui 
quaeve  ex  duabus  sororibus  nascuntur"; 
gctt)5]^nlid|  aber  ttnrb  e^  öon  ®cf(^n)ifter* 
ifinbcrn  überl^au^t  gebraucht,  fo  bag  auc^ 
bie  patrueles  unb  amitini  baruntcr  begriffen 
toerbcn  (1.  1  §  6.  1.  10  §  15  D.  38,  10). 

Consocer,  ber  SSoter  be§  einen  ©Regatten 
im  ^er^ältniß  jum  ^atet  be«  anbetn,  3Rits 
fd^miegertjoter  (1.  32  §  20.  21  D.  24,  1). 

Consodatlo,  @)eno{fen{c^aft  (1.  1  C. 
Th.  14,  9). 

Ck>n8ocius,  ^enoffe,  College,  anbre 
!^edart  sociatus. 

CoBsolari,  tröften  (1.  169  C.  Th.  12, 
1);  consolatio,  %x^\i  (1-  6  C.  Th.  6,  28). 

Ck>ii6olidari,  oonsolidatio,  eine  Unter» 
art  ber  confusio  bei  ©eröituten,  nämlic^ 
©iebetbcreinigung  be«  ©igent^um« 
nnbbe§  booon  getrennten  ^Jiießbraut^« 
burc^  ©ingularfucceffion  (§  3  I.  2,  4), 
baburc^  bafi  ber  S^ießbräud^er  ba?  (Sigcntl^um 
ber  bienenben  ©ad^e  erloirbt  (1.  3  §  2.  1.  6 
pr.  D.  7,  2),  ober  bog  ber  (Sigent^ilmer  ben 
^ießbrouc^  jurücferttJirbt  (1.  78  §  2  D.  23,  3). 

Consonantia,  Uebereinftimmung, 
@in!Iang:  in  unam  conson.  iungere,  rc- 
ducere  (§  3  I.  2,  10.  1.  2  pr.  C.  1,  17). 

Ck>nsonare,  übereinftimmen,  ent=« 
fprec^en  (1.  48  D.  19,  1.  1.  90,  D.  35,  1); 
consonafiSy  übcreinftimmenb,  paffenb, 
j.  9ß.  cons.  intelkctus  (§  1  I.  3,  16);  cons. 
esse  (1.  34  §  8  D.  12,  2). 

Ck>ii8onus  =  consonans,  5.  ©.  consul- 
toruro  omnium  cons.  responsio  (1.  8  C.  Th. 
1,2). 

Consororinus  f.  consobrinus. 

Consors,  Xbeil^ober,  ®cnoffe:  j.  S. 
werben  mt\  trüber  consortes  genannt, 
toetd^c  fic§  in  unget^eilter  SSermdgen^- 
gcmcinfc^aft  bepnben  (1.  31  §  4  D.  27,  1. 
1.  3  C.  10,  2);  consortes  eiusdem  litis, 
Strcitgenoffen  (tit.  C.  3,  40). 

Consortio  =  consortium  s.  1.  (l.  96  §  3 
D.  46,  3). 

Consortium,  l)  ©cmeinft^aft,  @e* 
noffenfd^oft,  j.  lö.  nuptiae  sunt  consor- 
tium omnis  ritae  (1.  1  D.  23,  2);  voluntarium 
cons.  (  societaten>)  inire  (1.  52  §  8  D.  17. 
2);  domus,  piis  consortiis  destinatae;  eccle- 
siae,  xenones,  monasteria  etc.  vel  aliud  iah 
consortium  (1.  22  C.  1,  2);  collationis  cons., 


Digitized  by 


Google 


104 


Conspectus  —  Constituere. 


aRitlcibenl)eit  bei  flemeinjci^oftlic^en  ^ci^ 
trägen  (1.  5  D.  14,  2);  cons.  obeundorum 
munerum  (1.  4  C.  12,  36) ,  a  consortio  excu- 
sari  (I.  7  C.  8,  11).  —  2)  gef^Ied^tlic^c 
SScrbinbun9,i|.  ©.  prolem  ex  ingenuamm 
concubifiarum  consortio  merere  (1.  5  §  1 

C.  5,  27);  cons.  inter  pares  honestate  per- 
sonas  (1.  22  C.  5,  4).  —  3)  Sujammen» 
^ang  0-  38  C.  Th.  15,  1). 

Conspectus,  1)  'änhlid,  bod  ©cl^en 
ÜOH  etloaiS,  g.  ©.  conspectus  rei  alicuius  ha- 
bere, auferre;  in  conspectu  esse,  gete^en  tocr* 
bcn  a-  38.  39  D.  8,  2.  1.  5  pr.  §  4  D.  41, 
1. 1.  29  pr.  D.  45,  1);  in  conspectn  alicuius^ 
im  3lngcfi(^t,  öor  bcn  ^ugcn  3emanbe«, 
j.  ©.  in  consp.  praetoris  iniuriam  facere 
(1.  7  §  8  D.  47,  10);  in  consp.  eccJesiae  ac 
religiosi  populi  plenum  fructum  libertatis 
concedere  (1.  2  C.  1,  13);  in  consp.  testa- 
toris  testimoniorum  officio  fungi  (1.  9  C. 
6,  23);  sab  conspectibus  nostris  (1.  1  C.  12, 
.30). —  2)  «Infc^cin,  3(uSfc^cn,  j.  ©.  fn- 
rio8us  in  compectu  inumbratae  guietis  con- 
siitutus  (1.  18  §  1  D.  41,  2). 

Ck>nspectus  (adi.),  ausgezeichnet: 
loats  conspectior  (\.  2  C  12,  4). 

Conspicere,  1)  erbliden  (1.  19  D.  2, 
4).  —  2)  burd^fc^cn,  cinfcl^cn:  consp. 
acta  (1.  13  §  2  C.  3,  1). 

Conspicuus,  angefe^en,  auSgejeid^:« 
nct  (1.  3  C.  4,  63). 

Conspirare,  übcreinftimmcn:  opti- 
moTum  conspirans  consensus  (1. 7  §  1 C.  1 0, 53); 
inSbef.  ju  einer  f^Iei^ten  %^(xi  fi(|  öereinigen, 
fic^  öerfc^toören  (1.  1  §  10  D.  1,  12.  1. 
13  D.  48,  3.  1.  3  §  21  D.  49,  16);  con- 
spipatio,  ©omplott,  »erf c^mörung  (1.  33 

D.  42,  1.  1.  1  pr.  D.  47,  18.  1.  13  D.  48,  3). 
Constans    (adi.);    constanter    (adv.), 

ftonbl^aft,  beftftnbig,  be^arrlic^,  fcft, 
gefegt,  §.  ©.  c.  voluntas  (1.  10  pr.  D.  1, 
1),  iudex  (1.  19  §  1  D.  1,  18);  metus,  qiii 
merito  et  in  hominem  constantiss,  cadat  (1.  6 
D.  4,  2) ;  constantius  dici,  defendi  (1.  13  D. 
23,  3.  1.  1  §  13  D.  29,  5);  tarn  magna 
causa  iusti  erroris,  ut  etiam  constantissimus 
quisque  labi  posset  (§  33  I.  4,  6). 

Constantia,  1)  8tonb^Qftigfeit,  ©e* 
l^arrlic^Ieit  (l.  18  pr.  D.  21,  1.  1.  1  §  11 
D.  37, 10).  —  2)  9lc(^t«bcftanb,  ©cUung, 
const.  deUti  (1-  H  §  13  D.  32). 

Constantinensis  civitas,  bie  ®tabt 
eonftantia  in  ^frifo  (1.  2  §  1  C.  1,  27). 

Ck>n8tantiniana  lex,  (Sonftitution  don^ 
ftantin«  b.  Oh:.  (1.  4  C.  Th.  4,  6.  1.  un. 
C.  Th.  4.  15.  1.  7  §  1  C.  Th.  5,  1.  1.  22 
C.  Th.  16,  8). 

Constantinopolis ,  Ck>nstantinopoli- 
tana  mrbs,  (Jonftantino:j)eI,  baä  frühere 
»9gQni  (1.  6  C.  1,  2);   Comtantinopolit. 


ecclesia;  Gonstantinopolit.  cives  (1.  6  C.  Th. 
11,  16). 

Constantinus,  römi?(i^er  Äaijer,  306— 
335  n.  ®l^r.:  legen  ConstafUini  (1.  5  C.  Th. 
4,  6). 

Constare,  1)  ©eftanb  l^aben,  befielen, 
„constat  ins  nostrum  aut  ex  scripio  aut 
ex  non  scripto'*  (§3  I.  1,  2);  verhorum 
obligatio  constat,  si  inter  contrahentes  id 
•agatur  (1.  3  §  2  D.  44,  7);  si  niatrimanium 
moribus  legibusque  constat  (1.  3  §  1  D. 
24,  1) ;  constante  matrimonio  s.  coniufictione 
fl.  39  pr.  D.  23,  3.  1.  6  D.  24,  2.  1.  21  D. 
40,  1);  constante  usu  fructu  (1.  5  §  1  D.  7, 
5);  quamdiu  adoptio  constat  (§2  I.  1,  10); 
officium  curatoris*in  administratione  nego- 
tiorum constat  (1.20  D.  23,  2);  quae^wdcrc, 
mmiero  mensurave  constant  (1. 35  §  5  D.  18, 
1);  quod  ex  omnibus  suis  partibus  constat 
(l.  1  D.  1,  2).  —  2)  feftfte^cn,  auSge* 
moc^t,  gemig  fein,  j.  53.  constat  de  pro- 
pristate{\.  18  D.  44, 1);  constitit,  quid  quatt^ 
tumqtie  deberet;  d^  debito  constitit  (1. 122  §4 
D.  45,  1) ;  ifiter  omnes  constat  (1.  1  pr.  D. 
4,  4.  1.  5  §  6  D.  47,  10).  —  3)  übercin« 
ftimmen,  jutrcffen,  j.  ©.  constat  (dej 
rationibus,  bie  Slec^nungen  treffen  ju  (1.  16 
D.  11,  3);  ratio  constat  alicui,  e«  erf(^eint 
Semonb  gerechtfertigt  (1.  8  §  8  D.  17, 1. 
1.  17  §  8  D.  47,  10.  I.  15  D.  49,  16).  -- 
4)  ju  fte^cn  fommen,  f  often,  j.  ^.  quauti 
puerum  constitisse  mihi  iudex  aestimaverit 
(1.  73  D.  31). 

Constituere,  1)  an  einen  Drt  ftcllcn, 
fe^en,  legen,  5.  ©.  frumenta  const  in 
horreis  (l.  6  C.  10,  72);  aufftellen,  j.  «. 
cohortes  const.  opportunis  locis  (l.  3  pr.  D. 
1, 15).  —  2)  ticrftcUen,  anlegen,  crric^^' 
ten,  j.  ©.  moenia  (1.  239  §  7  D.  50,  16), 
hortos  (1.  198  eod.),  sepulchra  (1.  5  D.  11. 
7),  agros,  gelber  bcftellcn,  anbauen  (1.  23 
pr.  D.  39,  3).  —  3)  feftfe^en,  beftellcn, 
beftimmen,  anorbnen,  einführen,  he* 
arünben,  bilben,  toirb  gebrandet  a)  uon 
Der93ilbung  bed^ec^ts,  ber@infü^rung 
üon  Stecht Sbeftimmungen,  JRec^tSinfti» 
tuten,  burd^  irgenb  eine  aUec^tSquelle:  quod 
quisque  populus  ipse  sibi  ins  constituit; 
quod  naturalis  ratio  inter  omnes  homines 
constituit  (1.  9  D.  1,1);  inter  plebis  scita 
et  legem  species  cotw^ttwe^wii  interest;  plebis 
scitum,  quod  sine  auctoritate  patrum  est  con- 
stitutum; SCtum,  quod  solum  senatu  con- 
stituent:  inducitur ;  principalis  constitutio, 
i.  e.  ut  quod  ipse  princeps  cotistituit  pro 
lege  servetur;  edicta  praetorum  ius  hono- 
raritim  con8titu€runt(\.  2  §  8 — 12  D.  1,  2)  ius 
moribus  constitutum  (1.  32  §  1  D,  1,3); 
auctoritas  iura  coftstitutientium^  b.  ^.  ber 
Sted^t^gele^rten  (1.  120  D.  50,  16.  cf.  1.  96 


Digitized  by 


Google 


Constitutio. 


105 


pr.  eod.  1.  91  §3  D.  45,  1.  I.  3  §  4  D. 
26,  1.  1.  35  D.  II»  7);  praetor  actiomm 
conatituit  (1.  1  D.  14,  5.  l.  1  §  1  D.  25,  5); 
befonberd  toixh  e^  t)on  beu  ^erorbnungeu 
bcr  kaijcr  gefagt  (1.  2  D.  1,  4.  1.  42  D. 
28,  5.  1.  1  §  9  D.  48,  10),  unb  ^crauf  bc^ 
jie^t  fic^  mciftcns  bcr  SluSbrud:  constitutum 
est  (1.  13  §  7  D.  3,  2.  1.  33  D.  3,  5.  1.  29 
pr.  D.  5,  2.  1.  6  pr.  D.  11,  7.  1.  3  §  1  D. 
14,  6.  1.  1  D.  29,  7.  1.  18  D.  41,  3.  1.  63 
D.  42,  1);  cotistitutus  huxd)  eine  aUcc^tjg^ 
quelle,  indbef.  burc^  eine  lex  ober  faiferlic^e 
(&Dn^tution  feftgefe|t:  gefe^Iic^  ht» 
ßimmt,  5.  ^.  ad  amittendam  senitutem 
constitutum  ternpus  (l.  19  §  1  D.  8,  6.  cf.  1. 
6  §  1.  1.  7.  10  §  1  eod.  1.  34  §  1  D.  8,  3); 
coDstit.  usucapioni  tempus  (1.  4  pr.  D.  41, 
10) ',  conätit.  luendi  pignoris  tempus  (1.  63 
§  4  D.  41,  1);  constit.  tempus  aetatis  (1.  62 
g  2  D.  23,  2) ;  constit.  appellatoria  tempora 
(1.  5  §  5  D.  49,  5) ;  iudicatis  constit.  tempus 
(1. 2  D.  44,  3) ;  intra  dies  constitutos  iudicati 
agi  non  potesKl.  7  D.  42,  1);  b)  bom  d^in» 
führen  neuer  SKogiftrote  (1. 2  §  4. 11. 16. 
17.  21.  28  D.  1,  2);  c)  öon  richterlichen 
IBeftimmunaen,  (Sntfd^eibungen,  h-  ^• 
beö  «ßrötor«  ober  6tatt^alter«  (l.  1  pr.  D.  27, 
2. 1.  11  §  1  D.  48,  3.  l.  1  §  3  D.  49, 4),  eine« 
iudex  (1.  38  pr.  D.  6,  1.  1.  5  §  10  D.  25,  3), 
eine«  arbiter  (1.  50  D.  35,  1);  d)  öom  ©e- 
fteHen  cinc^lBormunbd  ober  (SteUöer- 
tretcrd  (l.  1  D.  2,  1.  1.  1  §  1  D.  3,  3.  1. 
15  D.  26,  7.  l.  7  §  1  D  27,  3.  1.  3  §  8 
D.  27,  4.  1.  5  D.  27, 10. 1.  87.  90  D.  46,  3); 
e)  öon  ber  5öegrünbung  eine«  SUcc^tdöer' 
^ältniffed.^.lB.einer  Obligation:  constit. 
Migationem  (1.  3  §  1.  1.  44  §  1.  2  D. 
44,  7);  dehitoreni  sibi  constit.  (1.  47  § 
1.  1.  51  §  1  D.  2,  14);  mulierem  f  cai»  pro 
ge  constit.  (1.  1  §  2  1).  16,  1);  duos  reos 
stipulandi  constit.  (1*  ^  1^>  45,  2);  per  me- 
tum  teus  c<mstitutus  (1.  14  §  6  D.  4,  2); 
constit.  precarium  (1.  5  D.  43,  26);  t)om 
SefteQen  einer  ©eröitut:  vicino  aliquod 
ius  constit.  (§  4  I.  2,  3);  constit.  usum- 
fructum  (1.  3  pr.  1.  36  §  1  D.  7,  1.  1.  1 
pr.  §  1  D.  7,  4);  usum  (1.  1  §  1  D-  7,  8), 
sercituteni  aquae  ducendae  etc.  (1.  5  §  1. 
L  6  §  1.  L  9.  10  D.  8,  3),  viam  (l.  46  §  1 
D.  21,  2);  öom  ©erließen  eine«  SSerlöb* 
niffeg  (L  13  §  1  D.  3,  2.  1.  4  pr.  1.  6.  18 
D.  23,  l);  öom  ©eftcllen  einer  dos  (l.  5  §  12 
D.  23,  3);  f)  über^au^t  beftinimen  burc^ 
IBertrag  ober  2:cftoment,  §.  ©.  constit. 
pretium  (l.  39  §  1  D.  18,  1.  1.  34.  36  D. 
21,  1);  dies  constitutos  (l.  10  §  1  D.  14, 
2);  constit.  heredes  (I.  28  §  2  D.  40,  5). 
—  4)  in  einen  3wftanb,  eine  Soge  öer* 
fefren;  constitutus.  Darin  befinbli§,  §.  ©. 
constitutus  in  discrimine  vitae;  in  extre- 


mis consHtutus  (L  39  §  1  D.  82.  1.  42  §  1 
D.  39,  6),  in  dif/nitatey  munerc  (1.  5  D.  1, 
9.  1.  1  g  1  D.  50,  10),  in  spe  successionis 

0.  1  §  13  D.  25,  4),  apudhostes  (1.  19  D. 
3,  5) ;  servus  poenae  constit.  (1.  18  §  6  D. 
36,  1);  sui  iuris  constit.  (1-  ^  §  1  !>•  2'^»  '^• 

1.  114  §  11  D.  30);  inmatrimonio  constituta 
(1.  19  C.  5,  12);  constitutus  legitimm,  per- 
fectae,  maioris  aetatis  (1.  26  pr.  D,  3,  5. 
1.  48  §  2  D.  4,  4.  1.  9  §  1  D.  27,  3),  intra 
kgitimam  aetatem  (1.  20  §  1  D,  34,  3),  in 
minore  aetate  (1.  28  C.  5,  12);  res  extra 
dotem  constitutae  (1.  95  pr.  D.  35,  2).  — 

5)  fic^  entfd^Ucßcn,  entfc^eiben,  j.  ©. 
const.  apud  se,  utnim  —  an  etc.  (1.  5  8  2 
D.  37, 5);  constit.  utri  tutar  esse  velit  (l.  23 
pr.  D.  26,  2):  constit.  non  adgnoscere  hcre- 
ditatem  (1.  12  D.  29,  2),  abstinere  pupillum 
hereditate  (1.  15  §  9  D.  19,  2),  qua  actione 
uti  vellet  (I.  84  §  13  D.  30);^si  legatum 
nobis  relictum  constituerimus  nolle  ad  nos 
pertinere  (1.  38  §  1  eod.);  ut  quisque  con- 
stituit  nolle  possidere  (1. 17  §  1  D.  41,  2).  — 

6)  bic  Sal^Iung  einer  ?d|on  beftel^en» 
bcn  eigenen  ober  ftemben  @c^u!b  burc^ 
ein  pactum  Detfprec^en;  constitutum 
(Subst.),  ein  folc^e«  SSetfOtec^en;  consti- 
tuta pecunia,  eine  6(i^lb,  beten  )Be|a^(ttng 
befonberg  öerf^od^  ift  (§  9  I.  4,  6:  ,,De 
constituta  pecunia  cum  omnibus  agitur, 
quicumque  pro  alio  söluturos  se  constir 
tuerint,  nulla  sdlicet  stipulatione  interpo- 
Sita."  tit.  D.  13,  5.  C.  4,  18);  piuetor  con- 
stüuta  ex  cofisensu  facta  custodit  (1.  1  pr. 
D.  cit.) ;  debitum  ex  quacumque  causa  po- 
test  constitui  (1.  1  §  6  eod.);  de  constituta 
(sc.  pecunia)  experiri,  tencri;  constituendo 
teneri,  öbliyari  (1.  1  §  1.  2.  4.  8  eod.); 
actio  pecuniae  constitutae  s.  de  constituta 
pecunia,  auc^  actio  constitutoria  genannt, 
bie  auf  bad  prötorifc^e  (Sbict  fic^  grünbeube 
Klage  and  einem  (olc^en  ^erfprec^en  (1.  20. 
22.  26.  30.  31  eod.). 

Constitutio,  1)  ©rric^tung,  ©inric^^ 
tung,  3.  ^.  suarum  verum  constitutioncm 
facere  (1.  203  D.  50,  16).  —  2)  Seftfe^ung, 
©cftimmung,  Serfügung,  j.  JB.  opinio 
nostra  et  constit.  Q.  60  pr.  eod.);  ex  domini 
constitutione  penaere  (L  7  §  3  D.  15,  1).  — 
3)  in^bef.  »led^tsbeftimmung,  eie(|t«* 
üorfd^rift,  5.  ^.  constit.  civilis  (1.  1  pr. 
D.  47,  1),  iuris  gentium  0-  4  §  1  D.  1,  5); 
suspensi  iuris  (=  iuris  postliminii  constit. 
(1.  15  D.  38,  16).  —  4)  laif erliefe  «er* 
orbnung  (§  6  I.  1,  2:  «Quodcumque  im- 
perator  per  epistulam  constituit  vel  co- 
gnoscens  dccrevit  vel  edicto  praecepit,legem 
esse  constat ;  haec  sunt,  quae  constitutione-s 
appellantur."  tit.  B.  1,  4  C.  1.  14).  — 
cofistitutionariusj  ^Beomtet^    bem    baö  W6 


Digitized  by 


Google 


106 


Constitutoria  actio  —  Consularis. 


fc^reibcn  unb  ^lufbctoal^rcn  bcr  ©onft.  an* 
t)crttout  ift. 

Constitutoria  actio,  Constitutum  f. 
constituere  s.  6. 

Constringere,  1)  §ufommcn  binbcn, 
fc^nürcn,  fd^Iinacn,  j.  ©.  loris  constr. 
pelles  (1.  5  §  1  D.  33,  10).  —  2)  um^ 
fc^Itngen,  öertoirfetn:  constringi  eiusdem 
criminis  laqtteis  (l.  1  C.  9,  5),  fnroris  rabie 
(1.  2  C.  6,  22).  —  3)  sufammcnfaffen, 
umfoncn:  constr.  iriquifntionem  (1.  7  C. 
9,  49) .  —  4)  b  e  f  d^  r  ft  n  f  c  n :  constr.  Nherta- 
lern  (1.  52  §  9  D.  17,  2).  5)  ticrbinb* 
Itc^  machen,  öerpfltt^ten:  sponsimie  so 
constr.  (1.  1  C.  4,  3). 

Constructio,@rbouung,$etftcnung, 
constr.  murorum  (1.  4  C.  Th.  11,  17.  1.  49 
C.  Th.  15,  1),  naviitm  (1.  un.  C.  Th.  7,  17); 
pontium,  viarum  (1.  18  C.  Th.  11,  16). 

Construere,  erbauen,  errid^ten  (1.  11 

C.  8,  10.  1.  12  C.  10,  48). 

Consuere,  ju?ammen  uäl|en,  ^eften: 
vestimentis  consuti  clavi  (1.  19  §  5  D.  34, 
2);  menibranae  nondutn  ctmeut^ie  (1.  52  §  5 

D.  32);  cow^i^Mw,  tt)asi  äufammengenäl^t 
ift  ((iai.  lil,  193). 

Consuescere,  fi(^  getoö^nen,  gctool^nt 
werben:  consuevisse,  pflegen  (1.  59  §  2 
D.  7,  1.  l.  33  pr.  D.  32);  conmietus,  ge^ 
hJO^nt  (1.  9  §  6  D.  39,  4.  1.  35  pr.  37  § 
la  C.  3,  28). 

Consuetudo,  1)  Qitrooijni)t\t,  a)  im 
3lflgemcincn;  toa»  gewöl^nlic^  ju  gcft^e- 
l^cn,  ftattjufinben  pflegt,  5.  ©.  contra 
consuctud.  tempestafis  (l.  78  §  3  D.  18, 
1);  natura  gener andi  et  conauet.  (I-  9  pr. 
D.  28,  2);  ex  consuetud.  avolare  et  recolare 
(1.  5  g  5  D.  41,  1);  non  consnetudinis  est 
=  in  consnetudine  esse  solet  (1.  17  §  1  D. 
39,  3);  ex  consuetud.  doinus  est,  ut  etc. 
(1.  23  8  1  D.  33,  8);  consuet.  loqumdh 
@pr.o(^gebraud^  (l.  132  pr.  D.  50,  16); 
ex  consuetud.  (nad^  bem  getoöl^nlicben  ©prac^^ 
gebrau(^)  appeUari  (1.  8  pr.  D.  38,  16);  b) 
bie  SebenS'  ober  ^anblung§tt)eijc  einer 
^erfon,  j.  ö.  consuet.  patris-fam.  (1.  21 
§  1  D.  28,  1.  1.  50  §  3  D.  30.  1.  75  D.  32); 
ad  honam  vitae  consuetud.  reverti  (1.  30 
pr.  D.  34,  4);  c)  bie  wä^renb  longer  Qeit 
fortaefe^te  ?(u«übung  cine§  mtd^i^  (1.  1 
§  23  D.  39,  3:  —  „qui  diu  usus  est  Ser- 
vitute —  habuisse  longa  consuetudine  velut 
iure  impositam  servitutem  videatur."  1.  1 
C.  3,  34:  —  „longi  temporis  consnetudiiiem 
vicem  servitutis  obtinere");  nisi  talis  con- 
suei.  in  Ulis  lapidicinis  consistat,  ut  etc. 
(1.  13  §  1  D.  8,  4);  d)  tnfitbej.  bie  unter 
ben  ÖJIiebern  eine«  ^ol!ö  ober  einer 
«bt^eilung    beffelben    ftattfinbcnbc, 


unb  auf  ber  gemeinfamen  Ueberjcu» 
gung  rechtlicher  SiJot^Joenbigfeit  be» 
rul^enbe  gleid^förmige  5trt  be«  ^an» 
beln«,  fo  ttjie  ba8  baburc^fic^  bilbenbe 
9led^t:  @etDO^n^eit«rec^t  (1-  32-35. 
38—40  D.  1,  4.  tit.  C.  8,  52.  —  „De  qni- 
bus  causis  scriptis  legibus  non  utimur,  id 
custodiri  oportet,  quod  moribm  et  consuetn- 
dintindudumest.  Inret^rata  constietttdo pro 
lege  non  immerito  custoditur**  1.  32  cit.  — 
„Dititurna  consuet,  pro  iure  et  lege  —  ob- 
servari  solet"  1.  33  eod.  —  „quae  longa  cm- 
suetudine  covnprohata  sunt  —  velut  tacita 
civiuin  conventio  —  servantur"  1. 35  cod.  -- 
f.Consuetudinis  ususque  longaevi  non  vili? 
auctoritas  est"  (1.  2  C.  cit );  (piae  sunt  moris 
et  ronsuetudiniSy  in  bonae  fidei  iudiciis  de- 
bent  venire  (1.31  §20  D.  21, 1);  consuet  ctrt- 
tafis,  provinciae  (1.  34  D.  cit.  1.  3  §  6  D. 

22,  5),  loci,  regionis  (1.  6  §  1  D.  3,  4.  1.  71 
D.  18,  1.  1.  6  D.  21,  2),  fon\  iudicii  (1.  1 
§  10  D.  50,  13).  2)  bai  Sufammen» 
teben,  ber  Umgang  mit  einer  ^erfon,  j.  8. 
individua  vitae  consuet,  (§1  I.  1,  9);  ma- 
lierem  consuetudinis  causa  non  raatrimo- 
nii  continere  (1.  35  pr.  D.  48,  5);  concu- 
Hnae  consuetudinem  tempore  raatrimonii 
repetere  (1.  121  §  1  D.  45,  1);  in  Uber<K 
mulicrui  consuctudine  non  concubinatus, 
sed  nuptiae  intellegendae  sunt  (1.  24  D. 

23,  2).  -  3)  in  1.  2  §  35  C.  1,  27.  ^t 
consuet.  bie©ebeutung  öon  hergebrachter 
^bgobe:  „notitia  consuetudinum,  quas  in 
sacro  laterculo  —  dux  praebere  oportet 
uniuscuiusque  limitis." 

Consul:  bie  beiben  ©onjuln,  on  bie  Stelle 
be«  S^önigS  tretenb,  waren  bie  ^öc^flen  tRögi- 
ftrate  ?Rom^,  welchen  hie  9iegierunö  be« 
Staate,  inSbef .  bie  oberfte  ficitung  be«  Äricg^- 
ttjefenS  juftanb;  aud^  unter  ben  Ätiijern  golt 
ba«  (Sonfulat  noc^  aU  bie  böc^fte  Stürbe  be^ 
Steicft^i,  bie  Functionen  ber  feonfuln  befc^ränf- 
ten  fic^  aber  l^auptf äc^lid^  auf  einen  5lnt^«ü  an 
ber  9*e(btgpf(ege  unb  freiwilligen  ^eric^t^bat- 
feit  (tit.  D.  1,  10.  C.  12,  3.  1.  50  D.  35, 1. 
1.  20  D.  40,  2).  3ur  »eÄeic^nnng  be«  5)atmn 
auf  Urfunben  gehörte  bie  Grtoä^nung  ber  (lom 
fuln,  welche  bei  9lu«fertigung  ber  Urfunbf 
ba^  ©onfulat  befleibeten,  ba^er  bie  ?lui«)rü(!e 
adiecto  die  et  consule;  cum  die  et  constde; 
sine  die  et  cousttle ;  praepositio  diei  et  con- 
sulis;  dies  et  consul,  quo  instrumenttm  con- 
scriptum  est  (1.  1  §  2.  1.  4  pr.  1.  6  D.  2, 
13.  1.  34  §  1  D.  20,  1). 

Consularis  (Subst.),  1)  =  consularis 
vir.,  wer  bie  3Bürbe  eine«  ConfuI^  be> 
fleibet  bat  (1.  12  D.  1,  9.  1.  3  §  3  D.  4, 
8.  l.  67  pr.  C.  10,  32.  1.  1  C.  12,  3).  - 
2)  ift  e?  ber  Xitel  gewiffer  IßroDinjiot* 
ftattl^alter  (\.  1  pr.  C.  1,  49). 


Digitized  by 


Google 


Consularis  —  Consummare. 


107 


Ck)n8ularis  (acU.),  bic  Confulu  ober 
gonfulare  bctreffcub,  j.  ^.  consul.  in- 
siffnia  (1.  2  pr.  D.  3,  2);  cons.  potestas, 
dignitas  (1.  2  §  25  D.  1,  2. 1.  12  pr.  D.  1,  9); 
consul.  feminae  =  consularium  uxores  (1. 
1  D.  1,  9). 

Consularitas,  bte  SBürbe  cinc§  con- 
mhris  (1.  4  C.  Th.  9,  26.  1.  74  §  4  C. 
Th.  12,  1). 

Consulatus,  ha^  ?(mt,  bic  SEBürbe 
cincg  SonfuI«  (1.  36  pr.  D.  35,  1.  1.  5 
D.  40,  2.  1.  67  §  1  C.  10,  32). 

Consulere,  1)  um  fRatl^  fragen,  an* 
fragen,  in^bcf.  a)  bei  einem  Stec^tSge» 
lehrten  fic^  9lot^  erboten,  um  feine  SWei» 
nung  i^n  befragen,  g.  tß.  coyisulehafur  -  - 
renpondit  (iuris  consultus);  cofisulttis  —  re- 
fipondü,  suasit  etc.  (1.  3  §  1  D.  4,  4. 1.  5  D.  9, 
1.  52  §  1  D.  9,  2.  1.  41  D.  12,  1.  1.  48 
§  2  D.  28,  5.  1.  1  §  19  D.  35,  2.  1.  101  D. 
50,  17) ;  copiam  eorum  qtios  consuleref  ha- 
buisse;  scientiam  cotisul^ndo  pntdentiores 
adsequi  poBse  fl.  10  D.  37,  1);  b)  bei  bem 
Saifcr  toegeu  einer  red^tlit^en  ©ntfc^eibung 
fragen  (1. 1  §  1  D.  49, 1.  1.  1  C  7,  61).  — 
2)  für  \>a^  S3efte  Semonbe?  forgen,  burc§ 
prjorge  ju  ©ülfe  fommen,  Reifen,  j.  53. 
multi  non  notae  causa  exheredant  filios  — 
ml  ut  eis  conmlant  (1.  18  D.  28,  2);  per 
in  factum  actionem  alicui  consulitur  (1.  63 
D.31);  heredibus  satis  con^uUnm  est  edicto 
de  furtis  (1.  59  §  1  D.  40,  4);  indemnitati 
alicuius  consuli  (1.  31  pr.  D.  3,  5.  l.  7  g  1 
D.  4,  3);  SCto.  (Vellej.)  infirtnitati,  non 
caUiditali  mulierum   consultum   eet    (1.    5 

C.  4,  29).  —  3)  beft^liejen  (1.  2  §  1  D. 
16,  1);  consultum  (Subst),  Urt^eil,  »e^» 
i^luS/  J.^-  V iror um  prudentium  consnlinm 
G.  1  D.  1,  3);  senatus  cömultum  (f.  b.  ©.); 
consnlta  diralia  f aif erlitte  33t er orbnnngen 
(1.  23  C.  6,  23). 

Considtare,  um  9lQtb  fragen  (1.  1  §  2 

D.  49,  1). 

Consultatio,  53 ef ragen  um  Slat^, 
Anfrage,  in§bef.a)53efragung  eineö  Medjt^» 
gelehrten  um  ein  juriftifc^e«  C^utac^ten  (1. 
27  D.  28,  1.  1.  34  pr.  D.  31.  1.  19  §  1  D. 
^^  1);  b)  beric^tlic^e  anfrage  beim  Äaifer 
toegen  ^tfc^cibung  einer  Stec^tdfac^e  (1.  11 
S2D.  4,  4.  1.  1  8  1  D.  49,  1.  1.  1— 3C. 
7,  61.  1.  37  C.  7,  62). 

Consultator,  tt)er  ^emonben  um 
3latHefrogt  (1.  2  §  35  D.  1,  2). 

CJonanlte  (adv.),  mit  Ueberlegung, 
mit  «ebac^t,  öorfici^tigfl.  15  D.  2,  15.  1. 
^pr.  D.  28,  7.  1.  1  C.  5,  36.  1.  12  C.  6,  19). 

Consulto  (adv.  abfic^ttic^,  miffent- 
Ii(^  fl.  14  §  9  D.  21,  1.  I.  1  pr.  D.  28,  4. 
l-  31  pr.  D.  34,  3.  1.  53  D.  50,  17) 

Consnlttun  f.  cmwulere  s.  3. 


Consultus  (adi.),  1)  ttJOl^I  überlegt, 
tool^Ibebac^t,  j.  ©.  cons.  comiUo  (Paul. 

I,  9  §  6.)  cons.  praeceptio  (1.  26  C.  10,  32); 
consultißsima  le^'  (1.  1  C.  9,  44).  —  2) 
rec^tögelel^rt,  j.  53.  consultissimm  vir 
Papinianus  (1.  3  C.  7,  32);  consultiss. 
princep^  (1.  1  C.  2,  13.  1.  6  C.  7,  2). 

Consumere,  üerj eieren,  bertiigen, 
öer nickten,  §.  53.  incendio,  ffamma  con- 
Humi  (1.  45  §  3  D.  9,  2);  opus  vi  alicpia 
consumptum  (1.  37  D.  19,  2);  berfc^Hu'» 
gen,  erfc^öpfen:  si  Ugata  homrum  qimn- 
titatem  consumant  (1.  18  §  1  D.  29,  1); 
3emonbem  ha^  Seben  nehmen:  mulier 
comumenda  damnata,  §um  ^obe  berur* 
tbeilt  (1.  8  D.  48,  19);  eine  (Sad^e  burd^ 
©ebraut^  berjel^ren,  berbrauc^en,  j.  53. 
alienum  vinum  frumentum  cons.  (1.  80  §  2 
D.  9,  2);  pentis  comsumpta  (1.  2.  4  pr.  D. 
33,  9);  cons.  fnictus  (§  35  I.  2,  1.  §  2  I. 
4,  17.  1.  4  §  2  D.  10,  1.  1.  22  §  2  D.  13, 
7.  1.  1  §  2  D.  20,  1.  1.  40  D.  41,  1),  wwm- 
mo8,  pecuniam  (1.  11  §  2.  1.  12.  13  pr.  1. 
14.  18  pr.  1.  19  §  1  D.  12,  1);  pecuniam 
alicui  consumj)turo  ordere  (1.  24  §  4  D.  4, 
4);  melior  est  causa  consumentis  (1.  34  pr. 
eod.);  Quftoenben,  berwenben,  j.  53.  pe- 
cunias  male  cons.  (l.  32  eod.);  cons.  in 
mofuimentum  s.  in  monumento^  in  funere, 
funeris  causa  0.  40  §  5  D.  35,  1.  1.  1  §  19 
D.  35,  2.  1.  202  D.  50,  16);  quidquid  cor- 
poris  causa  antequam  sepeliatur,  consum- 
ptum  est,  funeris  impensam  (1.  37  pr.  D. 

II,  7);  bertl^un,  berfc^wenben,  burc^^ 
bringen:  si  suspectus  avus  sit  quasi  con- 
sumpf uru8  bona  nepotis  (1.  16  D.  37,  4), 
ein  SRec^t  aufgeben,  erlöfd^en  machen, 
j.  53.  e^dstimatio  —  aut  minuitur,  aut  con- 
simitur  (1.  5  §  1.  3  D.  50,  13);  altera 
(actionuni)  alteram  consumit;  altera  per 
alter  am  consum  itur  (1.  14  §  13  D.  4,  2.  1. 
28  S  4  D.  12,  2.  1.  7  §  1  D.  13,  1.  1.  34 
pr.  1.  60  D.  44,  7.  1.  2  §  1  D.  47,  1);  cons. 
ol)U(ßatimem  (1.  5  D.  46,  1.  1.  17  D.  46,  8), 
Htipulationem  (1.  66  D.  3,  3.  1.  18  D.  44,  7. 
1.  133  D.  45,  1),  optiontm,  ba^  SEBa^Ired^t 
babnrc^,  baß  man  ttrirfli(^  wäl^lt,  erlöfc^en 
machen  (1.  2  §  2.  3  D.  33,  5);  in  bemfelben 
Sinne  ^eißt  ei? :  o^nne  ius  legati  cons.  (1.  20 
eod.);  si  statuae  suae  ferruminatione  iun- 
ctum  brachium  (alienum)  sit,  unitate  ma- 
ioris  partis  confiumitnr,  b.  1^.  \>a^  @igent^um 
eineg  ^nbem  an  bem  einjelnen  ©lieb  erlijc^t 
burc^  bie  Bereinigung,  e^  ge^t  im  ^gent^um 
QU  bem  großem  Zfjtil  unter  (1.  23  §  5  D.  6, 1). 

Consummare,  1)  in  eine  ©ummc 
jufammenaie^en,  äujammenred^nen: 
cons.  quantitatem  sortis  et  usurarum  (1.  3 
§  2  C.  7,  54).  —  2)  bolljie^en,  boll^ 
bringen,    ^u    (Staube   bringen,   au^» 


Digitized  by 


Google 


108 


Consummatio  —  Contestari. 


führen,  tjollenben:  cona.  aedificium  (1. 
139  §  1  1).  50,  16),  üiam  (1.  38  D.  8,  3), 
mamkUum  susceptum  (1.  21  §  11  D.  17, 1), 
donationeni  (1.  4  D.  39,  5);  iniuria  con- 
«ummata,  im  Regelt},  öon  coepta  (1.  1  §  2 
D.  2,  2);  consummato  anno,  im  ^egenf. 
tJOlt  initio  anni  (1.  8  §  6  D.  2,  15). 

Ck>n8uminatio .  1)  Qn\ammtnvtdf» 
nung  (1.  36  D.  21,  1).  —  2)  »oUaic* 
^üixQ,  ^udfü^rung,  ^oUenbung:  cons. 
coeptorwn  (1.  55  §  3  D.  26,  7),  testamenti 

0.  1  §  2  D.  28,  4),  inventarii  (L  22  §  3 
C.  6,  30).  —  3)  Sammlung  (1.  1  §  12. 

1.  2  §  8  C.  1,  17). 

Consurgere,  fid^  ergeben:  a)  ciit^ 
ftc^cn  (1.  3  C.  7,  51:  „nefas  est  litem  al- 
teram  consurgere  ex  litis  primae  materia"); 
^)  ÖW"  S^mQitbcn  ö erfahren  (1.  21  C. 
9,  47):  „censemus  etiam  in  absentes  eos 
pro  conipetenti  ultione  debere  consurgi"). 

Consutus  (partic),  ^ufammcngenäl^t 
(1.  19  §  5  D.  34,  2.  1.  52  §  5  D.  32). 

Contag^io  s.  conta^ium,  9)litt^ eilung 
eine«  Äi-anf^citSftoffcg,  31nftccfung, 
«er^)cftung  (1.  13  pr.  D.  19,  1.  1.  8  C. 
6,  23);  tropijd^:  haereticorum,  iudaica  con- 
tagia  (1.  20  C.  Th.  16,  5.  I.  3  pr.  C.  Tb. 
16,  7). 

Contaminare,  verunreinigen,  ht^ 
fubeln:  cont.  fistulös,  kictis  (1.  1  §  1  D. 
47,  11);  tropijcl^:  trüben,  öerbcrben  (1.8 

C.  Th.  9,  38.  1.  26  C.  Th.  16,  5.  1.  1  C. 
Th.  16,  6);  contaminatio ,  ^eflednng, 
©efc^impfung  (1.  2  §  3  D.  48,  5.  1.  6 
0.  Th.  16,  5). 

Contegere,  bebcden,  berl^üllen:  ne- 
fas conteg.  taciturnitate  (1.  2  C.  Th.  7,  4). 

Contemnere,  öerac^ten,  bcrjc^mä* 
l^en,  unbeachtet  lafjen/  h-  33.  unicuiquo 
licet  contemnere  hacc,  quae  pro  se  intro- 
ducta  sunt  (1.  41  D.  4,  4);  qui  praesentiam 
sui  facere  contemnit  (1.  53  §  1  D.  42,  1. 
cf.  1.  28  §  1  D.  40,  5);  contemn.  voZii/i^a- 
tetn  patris  (1.  5  §  9  D.  26,  7);  mit  OJe* 
ringfd)äjnng  bel^anbetn  ü.  1  §  10  D.  1, 
12.    1.  19  pr.  D.  1,  18.  1.  9  D.  2,  1.    1.  5 

D.  5,  1). 

Contemplari,  betrachten,  in  33e=» 
trac^t  jiel^en  (1.  8  §  2  D.  27,  2);  eontem- 
platU),  ©etracötung,  ©erüdfid^tigung, 
SRüdfic^t,  J.  S.  contemplatione  alicnius 
negotium  gerere  (1.  5  §  8.  11.  14  D.  3,  5), 
servo  relictum  vel  donatum  aliquid  (1.  22 
D.  7,  1),  servum  heredem  scribere  (1.  23 
§  9  D.  21,  1);  Imc  contemplat.  donatum, 
ut  in  qtiartam  haheatur  (1.  25  pr.  D.  5, 
2);  sine  contemplat.  iuris  praotorii  (1.  95 
§  3  D.  46,  3). 

Contemptibüis,  beräc^tUc^  (1.  9  §  2 
D.  1,  16.  1.  37  §  1  D.  21,  2). 


Contemptio,  ^erad^tung:  dignüatis 
cont.  (1.  19  pr.  D.  1,  18). 

Contemptor,  ^eröc^ter:  sui  iuris 
cont.  (1.  3  §  3  C.  7,  40). 

ContemptuB  =  contemptio:  religionis 
cont.  (1.  8  pr.  D.  28,  7). 

Contendere,  1)  ftreiten,  §.  ©.  de  liber- 
täte  (1.  24  D.  4,  3.  1.  2  pr.  D.  40,  14),  de 
legato  (1.  16  D.  36,  3);  ultra  contend.  (1. 
l'  pr.  D.  2,  13).  —  2)  tior  Öfcric^t  bc* 
Raupten  (1.  68  D.  6,  1.  1.  2  pr.  D.  8,  5 
1-  45  pr.  D.  10,  2.  1.  28  §  7.  1.  42  pr.  D. 
12,  2.  1.  20  D.  27,  1.  1.  28  D.  46,  1).  — 
3)  unternehmen  (L  32  C.  Th.  8,  5.    1.  1 

C.  Th.  10,  1).  —  4)  öerbinblic^  machen: 
alieno  obsequio  contentus  (1.  17  pr.  C.  Th. 
7,  1). 

Contentio,  1)  (Streit,  ©trcitigfcit 
(1.  26  D.  8,  2.  1.  43  D.  12,  6.  1.  20  D.  44, 
7).  —  2)  X^eil  ber  tiagformcl  f.  in- 
tentio  s.  4.  (Gai.  IV,  60). 

Contentiosus,   1)  ftreit(äc^tig  (§  12 

1.  3,  19).  -  2)  auf  9iec^t^ftreitigfcitcn 
bcjüglid^:  iurisdiciio  contentiosa,  im 
ÖJegenf.  üou  voluntana  (1.  2  pr.  D.  1,  16). 

ContentuB,  ^ufrieben,  fic^  begnü' 
genb,  j.  ©.  retmere  sive  praecipere,  quo 
contentum  esse  voluit  defunctus  (1.  69  pr.  D. 
31.  cf.  1.  11  §  4  D.  32.  I.  62  D.  28,  5); 
parte  debiti  contentum  esHe  (1.  7  §  19.  1. 
44.  47  pr.  D.  2,  14);  altera,  alterutra 
actione  contentum  esse  debere  (1.  18  D.  9, 

2.  1.  50  D.  17,  2). 

Ck>nterminus ,    angrenjenb   (1.   7   C. 
Th.  13,  10). 
Conterrere,   in  Sc^recfen  fefren  (1.  3 

D.  4,  6.    1.  2  D.  29,  5). 

Contestari,  eigentlich:  al3  Mengen  auf- 
rufen (cf.  Festus  de  Verb.  Signif.  h.  v. 
„Contestari  est,  cum  uterque  reus  dicit: 
testes  estote");  bann  bebeutet  e^J:  oor 
geugen,  über^au^)t  unter  gcmiffcn 
görmlid^feiten  erllären,  j.  ^.  |.  ö.  a. 
testato  iubere  (1.  1  §  1  D.  15,  4);  con- 
testato  dicere  (1.  1  §  12  D.  25,  3);  contest 
apud  acta  (1.  7  §  3  D.  50,  2.  1.  3  C.  4, 
21);  contest.  excusatiotium  catisas  (L  38 
D.  27,  1).  Contestatio,  ^ufrufung  öon 
Sengen,  ©rflärung  üor  ben\clben, 
j.  33.  pecuniam  creditori  otterre,  eoque 
non  accipiente  conteMatione  facta  eam 
deponere  (l.  8  C.  8,  27) ;  si  solvere  volens 
a  suscipiente  fuerit  contcmptus,  testibus 
adhibitis  contestationem  debebit  proponere 
(1.  1  C.  10,  12);  suprcma  contest.,  ferÜfir- 
nng  be§  legten  SBiUeng  üor  3cugen  (1.  20 
§  8  D.  28,  1);  iibcr^upt  (grfläruug,  g.  ». 
domicilium  re  et  facto  transfertur,  non 
nuda  contestatione  (1.  20  D.  50,  1);  paeni- 
tentiae  contest.   (1.  12  C.  4,  38);  publice. 


Digitized  by 


Google 


Contestatorins  —  Continens. 


109 


cofitestatione  publica,  nupsisse  (l.  7  C.  5, 
17).  —  5)a  |ur  3«t  ^c^  ßc9iöactioncn))ro* 
ceffed  ba^  $ecfa^en  ))ot  bein  $t&tor  (in 
iure)  bamit  cnbigtc,  bog  bic  ^arteten  bic 
gegentodrtigcn  S^mö^ »i  fcierUdJ  aufriefen,  über 
bic  gefcbel^cncn  ^^crl^Qnblungcn  öor  bem  iudex 
3eugmB  abzulegen,  fo  nannte  man  biefcn 
8(^lugact  unb  nac^  i^m  tuol^I  auc^  ba^  ganje 
Scrfa^ren  tjor  bem  ^ötor  Utem  contestari 
(cf.  Festus  l.  c:  ,  Contestari  litem  dicuntur 
duo  aut  plures  adversarii,  quod  ordinato 
iudicio  utraque  pars  dicere  solet:  testes 
estote");  obgleich  nun  jur  3ett  beö  fjormu* 
lor^oceffeä  jene  SPMflcnöufrufung  »egficl,  fo 
n?nrbe  boc^  ber  ^uSbrucf  Utem  contestari 
unb  litis  contestatio  beibe^olten,  inbem  ber* 
felbe  nun,  in^bef.  nad^  bem  ©^irat^gebroud^ 
bcr  clafftfc^en  Suriften,  öou  ber  SBonjiel^* 
ung  beö  gongen  Sierfa^ren^  in  iure  t>on 
Seiten  bcr  Parteien  öerftanben  toirb 
(ein  ^crjeid^nig  bcr  ^anbeftenftetten,  in 
tt)el(^en  ber  ^uSbrurf  tjorfommt,  finbet  \\d) 
bei  ÄcUer  über  Siti^conteft.  unb  Ur*« 
t^eil  ©.  8  yiott  3);  regelmäßig  njirb  er 
ouf  ben  Kläger  bejogen:  actoi-  litem  con- 
lestatur  cum  aliquo  s.  adversus  aliquem^ 
b.  f).  ber  ftWger  Icitetburc^  bieder* 
^anblungen  Dor  bem  $rfttor  ben 
^TOjeS  ein  (I.  10  D.  2,  11.  1.  11  D. 
5,  1.  1.  26  §  5  D.  9,  4.  1.  23  §  3  D. 
12.  6.  l.  28  D.  46,  2);  aut^  fommt  in  ber* 
felben  ©ebcutung  bcr  Äuöbrucf  actlonem  s. 
iudicium  contest.  öor  (§  1  I.  4,  12.  1.  7 
§  1  D.  5,  3.  1.  19  D.  24,  3);  oud^  lis  con^ 
testatur  in  aliquem  s.  cum  aliquo  (1.  14  D. 

3,  2.  1.  11  pr.  D.  13,  7.  1.  3  §  10  D. 
46,  7);  auf  ben  33efIogtcn  bcjicl^t  fid^ 
ber  «u^brud  litem  contest.  in  1.  32  §  9  D. 

4,  8.  wo  bafür  oud^  iudicium  accipere  gc* 
braucht  wirb;  in  ben  ?(u^brü(fen:  tempore 
litis  contestatae  s.  contestandae ;  ante  litem 
contestatam  s.  litis  contestationem;  post  li- 
tem contest,  bebeutet:  1.  cont.  ben  5Komcnt 
beS  bollenbetcn  8ScrfoI|rcu3  in  iure, 
alfo  ben  geit^junft,  too  noc^  ben  SSerbanb* 
Inngen  ber  ^rteien  bor  bem  ^ötor  burc^ 
©oncc^rtion  ber  3rormeI  öon  Seiten  be«  lejteren 
bad  iudicium,  b.  ^.  bie  SSerl^anblung  be« 
88e(^t^ftrett#  t)or  bem  iudex,  ongeorbnet  ift 
(l.  8  §  2.  1.  16.  17  pr.  D.  3,  3.  1.  36  D. 
3,  5.  1.  31  pr.  D.  12,  1.  1.  25  §  8  D.  21, 
1.  1.  3  §  1  D.  22,  1.  1.  8  D.  42,  1.  1.  11. 
pr.  D.  44,  4).  S^oc^  bem  Untergong  bc« 
ordo  iudiciorura,  in^bef.  nac^  iuftinioneift^em 
9te(^,  bebeutet  litenh  contestari  unb  litis 
contestatio  bic  ©intcitung  be3  ^rojeffcS  burc^ 
ben  erften  Vortrag  beibcr  Parteien  öor 
(Script  (l  14  8  1  C.  3,  1 :  cum  lis  fuerit 
contestata,  post  narrationem  projyosifam 
et  contradictionem  obie  ctam^ '     cf.  1.  2  pr. 


C.  2,  58:  „post  narrationem  et  responsio- 
nem."  1.  33  C.  8,  53);  bo«  9flcfcri^)t  beö 
toiferg  Scptimiuö  ©eöer  (1.  un.  C.  3,  9); 
„lis  tunc  videtur  contestata^  cum  iudex 
per  fiarrationem  negotii  causam  audire  coe- 
perit'%  cntl^olt  Wol^l  eine  3"t^poIation  (cf. 
teller  o.  o.  D.  §  5).  —  3)er  ?lu«brucf: 
praescriptionemperemptoriam  contestari,  unb 
exceptionis  contestatio  in  1.  8.  9  C.  8,  35. 
bebeutet  ba^  ^orjd^ü^cn  unb  ha^  ^ier« 
burd^  öcronlogtc  Serfo^ren  über  eine 
@inrebe.  —  ?luc^  öon  ber  Einleitung  e  ine« 
©riminolöcrfo^rcn^  wirb  bcr  ?lu8bruc! : 
Utem  contestari,  litis  contestatio,  gebrouc^t 
(1.  20  C.  48,  2.  1.  3  C.  9,  44).     • 

Contestatorius,  etwo«  bcjcugenb:  /i- 
belli  contest.  (Vat.  §  156). 

Contexere,  1)  ein  ©ewebe  aufgießen, 
tothen  (1.  22  D.  34,  2:  ,,Quod  in  tela  est 
nondum  pertextum  vel  detextum,  contextitm 
appellatur") ;  cinWeben:  ornamentis  mu- 
liebribus  contextae  margaritae  (l.  32  §  1 
eod.).  —  2)  überl^u^)t  jufommenfügen, 
öerfertigen:  contex.  naves  (1.  un.  C.  Th. 
7,  17);  testimonia  falso  contexta  (1.  5  C. 
Th.  4,  4). 

Contextio,  1)  bod  SS  eben  (1.  4  C.  12, 
39).  —  2)  Verfertigung:  cont.  narium 
(1.  un.  C.  Th.  7,  17). 

Contextor,  SSerfertiger,  SSerfoffer: 
contextores  codicis  Theodos.  (l.  6  §  2  C. 
Th.  1,  1). 

Contextus,  1)  8uf  ommenf  ügung,8Scr» 
binbung,  8ttftt»"^w«n^ow9/  h-  *•  cont. 
aedificiorum  (I.  15  §  13  D.  39,  2);  nna  con- 
textu  actus  (o^nc  Unterbrechung)  testari 
oportet,  est  autem  uno  contextu  nullum 
actum  alienum  testamento  intermiscere  (l. 
21  §  3  D.  28,  1);  uno  contextu  testaraen- 
tmn  celebi-arj  (§  3  I.  2,  10).  —  2)  ber  ou§ 
bem  8ufommen^onge  fi(^ergebenbe  Sinn 
einer  Sc^ft,   §.  i.  cont.  testamenti  (1.  75 

D.  32),  verborum  (1.  44  D.  40,  4). 
Conticere,  conticescere,  fc^Weigen  (l. 

6  pr.  D.  48,  19.  1.  5  C.  9,  18). 

Contignatio,  jufommcngcfügtcg  ®c- 
bäl!,  Stocf  werf  (1. 36  D.  8,  2.  1.47  D.39, 2). 

Continus,  ongrenjenb,  jufommeu'' 
^ängcnb:  proimuna  cont.  im  ÖJcgenf.  öon 
transmarina  (1.  13  C.  Th.  10, 1.  1.27  §  5  C. 
Th.10.10.  1.  41.  45  §  1. 1.  63  C.  Th.  11,  30). 

Continens,  1)  §ufamen^ängcnb,  on* 
grenjenb,  j.  33.  cont.  aedificia,  aud)  bfog 
eontinentia  urbis,  bic  ouger^olb  ber  ©tobt- 
mouer  Ucgenben  onftojcnbcu  ÖJebäubc 
(1.  2  pr.  1.  88.  139  pr.  1.  147.  154.  173  § 
1.  1.  199  pr.  D.  50,  19);  contin.  pror>inriae 
=  quao  Italiae  iunctae  sunt  (1.  99  §  1 
eod.).  ~  2)  e.r  continenti  s.  in  continenti 
=  continuo,  fofort,  j.  33.  im  ÖJegenf.  öon 


Digitized  by 


Google 


110 


Continonter  —  Continuus. 


ex  intervallo  (1.  7  §  5  D.  2,  14  1.  89  D. 
35,  1.  1.  3  8  9  D.  43,  16),  interposito  tem- 
pore (1.  29  pr.  D.  24,  3),  post  multos 
annos  (1.  4  §  4  D.  14,  5),  mora  facta  (1. 
1  §  8  D.  35,  2);  quod  ait  lex  'in  conti- 
nenti  filiam  occidaV,  sie  erit  accipienduin, 
ne  oeciso  hodie  adultero  reservet  et  poat 
dies  filiam  occidat  (1.  24  §  4  D.  48,  5). 

Continenter  (adv.),  ununtcrbro^cn 
(1.  14  pr.  D.  8.  1). 

Continentia,  ^ufammcitl^ang:  causae 
continentiain  dividere  (1.  10  C.  3,  1). 

Continere,  1)  l^oltcn,  erhalten,  ju* 
fammen^alten,  feft^alten,  5.  9.  cont. 
aquam  (1.  1  §  4.  1.  3  pr.  D.  43,  21);  in  car- 
cere,  in  vinculis  contineri  (1.  8  §  9  D.  48, 
19);  mulierem  consuetiidinis  causa  cont. 
(1.  35  pr.  D.  48,  5);  terra  contineri,  s.  se 
continere,  mit  bem  ©oben  jufammcn* 
Rängen  (1.  78  D.  6,  1.  1.  3  §  5  D.  47,  7); 
r€,%  quae  solo  sontinentur  (l.  1  §  1  D.  6, 
1).  —  2)  enthalten,  begreifen,  um* 
f äffen,  j.  ©.  actio  (legis  Aquil.)  rei  per- 
secutiofiein  continet  (1.  10  §  1  D.  4,  2.  1. 
34  §  2  D.  44,  7);  contineri  officio,  arhi- 
tratu  indicis  (L  38.  44.  D.  5,  3.  1.  76  pr. 
D.  6,  1.  1.  12  D.  8,  5),  vindicatione  (1.  3 
pr.  D.  6,  1),  empti  iudido  (1.  11  §  3  D. 
19,  1),  stipitlatione  (1.  3  pr.  I.  5  pr.  D.  7, 
9.  1.  158  D.  50,  16),  appelUtione  (1.  136. 
138.  145.  146  eod.),  scriptura  (l.  9  §  2  D. 
2,  13),  edicto  (1.  11  pr.  D.  4,  4.  1.  7  D. 
27,  1);  quod  pondere,  mensura  continetur 
(1.  38  D.  5,  1.  1.  2  §  3  D.  12,  1.  1.  34  §  6 
D.  30). 

Contingere,  1)  betül^ren,  ^.Sß. corpore 
rem  conting.  (1.  1  §  3  D.  41,  2),  ba^er  fid^ 
burd^  ^ermanbtf^aft  berühren  =  burd^ 
Sertt).  üerbunbcn,  öcrtoQubt  fein:  con- 
ting. aliquem  adfinitate,  coynatione  (1.  5 
§  5  D.  9,  3),  sanguine  (\.  12  D.  40,  2).  — 
2^  geiftig  berühren,  betreffen,  angeben, 
\iä)  bejie^en:  praesentibua  omnibus, 
quos  causa  contingit,  iudicari  oportet  (l.  47 
pr.  D.  42,  1) ;  quos  proxinia  spes  successi- 
onis  contingit  (l.  1  §  14  D.  25,  4);  con- 
tingit ab'quem  damntwi  (1.  15  §  18  D.  39, 
2),  culpa  (1.  47  pr.  D.  42,  1);  contingi  cri- 
miue  (l.  1  §  2  D.  11,  4).  -  2)  eintreten, 
8tatt  finben,  jufommen,  ^.  33.  ex  di- 
versis  ttistamentis  ins  couiunctionis  non 
cont.  (1.  16  D.  7,  4),  sine  possessione  usu- 
capio  contingere  non  potest  (1.  25  D.  41, 3); 
doniiniuui  non  potest  nisi  ex  una  causa 
contingere  (l.  3  §  4  D.  41,  2);  contingit 
(alii'ui)  liheratio  (I.  73.  98  §  6  D.  46,  3. 
1.  11  §2.  1.  13  §  3.  12  D.  46,  4),  libertas 
(1.  4  pr.  §  1  D.  40,  2);  contingit  absolu- 
tio (1.  1  D.  46,  4)»  novatio  (l.  14  pr.  1.  24 
D.    46,    2),    cognitio  (1.  4  pr.    D.  1,  21); 


partcm  sibi  cont i ngcntein  consequi  (1.  16 
D.  29,  5);  überbaupt  fic^  ereignen,  jit^ 
zutragen,  ^^manbem  ^uftogen:  damnc, 
quae  casu  contigerunt  (l.  41  §  7  D.  4ü, 
5);  si  incendio  vel  ruina  aliquid  couti^t; 
quod  senectute  contigit,  vel  morbo  (1.  5  § 
4  D.  13,  6);  irritum  fit  testamentum,  quo- 
tiens  ipsi  testatori  contigit,  puta  si  civita- 
tem  amittat  (1.  6  §  5  D.  28,  3);  si  mihi 
contigerit,  toenn  e^  mir  üer gönnt  ift  (1.  38 
§  2  B.  34,  2). 

Ck>ntinuare,  an  einanber  fügen,  o^ne 
Unterbrechung  auf  einanber  folgen 
laffen,  fortfe|en,  j.  S.  nostra  constitutio 
in  usucapionibus  constituit,  ut  tempora 
continuentur,  b.  ^.  bic  ^efi^jeiten  ber  frü^ 
ouf  einanber  folgenben  iöefiter  }^m  ©unften 
be^  jetigen  ©efi^er^  jnfammengerec^net 
»erben  (§12  I.  2,  6);  possessio,  quae  prod- 
esse  coeperat  defuncto,  heredi  continuaiur 
(1.  c);  continuatum  patri  post  mortem 
rerum  peculii  dominium  (l.  19  §  5  D.  49. 
17);  omnis  hereditas,  quam  vis  postea  ad- 
eatur,  tarnen  cum  temjwre  mortis  eoniinu- 
atur  (1.  138  j)r.  D.  50,  17). 

Continuatim  (ad\r.),  f  ortbauernb,  be- 
ftftnbig  (1.  9  C.  12,  19). 

Continuatio,  ununterbrod^ene  gort- 
bauer,  fjortfeftung:  nsucapio  est  adie- 
ctiodominii  j)er  continuattonem  patsesmm 
(1.  3  D.  41,  3);  dominii  traiislati  contin. 
(l.  34  pr.  D.  40,  7);  contin.  temporis.  bif 
©erec^nung  eine^  3*^t^öumg  aU  cine§  teui- 
pus  continuum  (1.  7  pr.  C.  2.  52). 

Continuo  (adv.),  fofort,  foglei(^  (1.6 
§  2  D.  12,  6.  1.  60  D.  24,  3.  1.  15  D.  28, 
3.  1.  18  §  1  D.  39,  5.  1.  105  D.  45,  1.  I. 
193  D.  5U,  17). 

Continuus,  1)  ununterbrod^en,  j.  U 
cont.  possessio  (1.  14  pr.  D.  8,  1);  cont, 
acttiS  (1.  137  pr.  D.  45,  1);  cont.  tempus 
(1.  7  D.  8,  6);  cont.  anni  (1.  40  §  2  D. 
40,  7);  cont.  triennitim  (1.  38  §  3  D.  40, 
12);  in^bef.  n^irb  continuum  tempt4s  im@e 
gentaj  öon  utile  tempus  gefagt  unb  bcbeutrt 
einen  S^it'^**»»"/  ^ci  beffen  ©cret^nung 
nic^t  gettjiffe  einzelne  S^ittl^cilc  ab 
pcrec^net,  bielme^r  alle  gcitt^cile  in 
i^rer  f ortlanfenben  ?(ufeinanberfoIgf 
gejault  merben  (§  17  I.  1,  25.  1.  8  D. 
3,  2.  1.  24  §  3  D.  16,  1.  1.  1  §  9  D.  2.5. 
3.  l.  38  D.  27,  1.  1.  5  §  19  D.  36,  4.  1.  2 
§  2  D  40,  16.  1.  31  §  1  D.  41,  3;  .in 
usucapionibus  mobilium  cont.  tempus  nu- 
meratur/'  (1.  12  §  4.  l.  30  §  5.  1.  31  D. 
48,  5  1. 1  §  10  D.  48,  IG.  1.  7  pr.  C.  2,52: 
„Supervacuam  di  fferontiani  utilis  anni  in  in- 
tegrum reatitutioniK  —  Äeparantessanciinus 
-  quadriinnium  cont.  nuuierari'*).  —  2)  5U' 
fammen^ängenb:  praedia  cont.  (1  31  D. 


Digitized  by 


Google 


Contio  —  Contrahere 


111 


7  §  1  D.  8,  4);  provhwia  cont.   (1.  8  §  2 

C.  Th.  7,  18). 

Contio,  ißcrjammluufl  (1.  10  pr.  D, 
48,6). 

Contra,  1)  (praep.),  a)  entgegen,  ju* 
»iber,  c.  legem  facere  (1.  29  D.  1,  3.  1. 
52  §  5  D.  44,  7);  c.  iwis  civilis  reguhs, 
c.  SCtum,  edicium  etc.  (1.  28  pr.  D.  2, 14. 
1.  14  D.  12,  1.  1.  25  §  1  D.  44,  7);  c.ho- 
nos  mores  (L  15  D.  28, 7)  j  c.  iudicium  tesia- 
toris,  c.  roluntatem  defuncii  facere  (1. 34  D. 
27, 1. 1.  17  §  1.  3  D.  44,  4);  c.  concentionem 
fieri  (1.  189  D.  50,  16);  c.  tesiamenUim 
pronuiitiare  (1.  8  §  16  ü.  5,  2);  bon.  pos- 
sessio c.  tabulas  (f.  b.  2B.  s.  2.  b.);  actio 
(depauperie)locum  habet,  quotiens  c.natu- 
ram  fera  mota  pauperiem  dedit  (1.  1  §  7 

D.  9,  1);  b)  in  betreff:  c.  fundum  pisca- 
tionem  exercere  (1.  13  pr.  D.  8,  4) ;  c.  ho- 
minis necem  facere  aliquid  (l.  4  D.  48,  8). 
—  2)  (adv.)  a)  entgegen,  jumibet,  ent* 
gegengefeftt,  j.  53.  contra  (contra,  quam 
cautum  est)  facere  (1.  6  §  1  D.  18,  7.  1. 
15  §  1  D.  3.5,  2.  1.  4  §  1  D.  45,  1);  c. 
sentire  (1.  54  pr.  D.  35,  1.  1.  39  D.  42,  1); 
c  rescriptum  est  (1.  15  §  9  eod,);  c.  habe- 
tur in  legatario  (1.  20  pr.  D.  28,  1);  b) 
nmgele^rt  (§  8  1. 1,  10.  §  2  I.  3, 19.  1.  29 
D.  10,  2.  l.  38  §  2  D.  12,  6.  l.  20  §  1 
D.  28,  6.  1.  98  8  5  D.  46,  3);  im  nnigc- 
teerten  gaU,  im  ©egent^eit  (1.  28  §  1 
D.  2,  14.  1.  44  §  3  D.  35,  1.  1.  2  §  6  D. 
45,  1),  c)  bogegen,  ^intoiebernm  (1.  5 
§  2  1).  2,  11.  l.  4  pr.  D.  14,  1.  1.  6  D.  14, 
6.   1.  2  §  1  D.  37,  6). 

Contractio,  35ermif(^nng  (Gai.  II, 
155). 

Contraotor  =  qui  contrahit:  contra- 
ctores  nuptiarum  (1.  8  C.  5,  5). 

Contractus  f.  contrahere  s.  2. 

Contradere  (1.  32  §  3  C.  1,  3)  ge- 
mähren,  toenn  nic^t  conradere  {avXXiysiv) 
jn  lefen. 

Contradicere,  Jpiber{pre(^en  (l.  5  D. 
1,  7.  1.  2  §  2.  1.  22  §  6  D.  24,  3.  1.  1 
§  9  D.  42,  6) ;  in^bef .  gegen  einen  gericr)ttici^ 
geüenb  gemachten  ^nt))ru$  iföiberfprnd^  er^ 
iKben,  benfelbcn  beftteiten  (1. 1  §  2  D.  3,  1. 
I.  3  §  2  D.  4,  4.  1.  14  D.  40,  5);  contra- 
dictum  itidicinm,  ein  9ieci^tSftrett,  toelt^er 
odQig  bi^  ^itr  (Sentenj  bnrc^gefü^rt  (nic^t  burd^ 
<s>eftänbni6  ober  ^Jergleic^  ertcbigt)  morben  ift 
(1.  34  D.  1,  3:  ,explorandum ,  an  etiam 
ixmtradicto  aliquando  iudido  consuetudo 
finnata  sit").  —  Cofitradictio ,  Söiber*» 
Jpru(^,  (gtnmnrf  (1.  72  §  1  D.  46,  3); 
in^bef.SSert^eibignng  gegen  einen  gerit^t^ 
Ii(^  Derfolgten  ^Inj^irud);  contradictor, 
toer  bcn  gegen  i^n  öerfolgten  9ln^ 
fptu(^  öor  ©eticl^t  beftreitet,  3öiber* 


fod^et,  ®egner  (1.  8  §  13  D.  5,  2.  1.  8 
§  1  C.  6,  33:  „si  contradictor  cxtiterit, 
tune  in  iuilicio  competenti  causae  in  pos- 
sessionem  missionia  et  subsecutae  contra- 
dictionis  ventilentur"),  in^bej.  im  ^Qterni* 
tötö*  ober  Sngenuität«^  refp.  ijibertinität^ 
^Jtojeffe  ber  Später  ober  ber  Patron  (instus 
contrad.);  (1.  27  §  2  D.  40,  12.  1.  3  D.  40, 
16.  1.  1.  5  C.  7,  14);  contradi<itorius ,  bie 
Entgegnung  in  einem  9iec^tigftreit  be* 
treffenb:  contradict.  libelli,  ©egen» 
f (Triften  (1.  1  §  3  C.  2,  14). 

Contrahere,  1)  jujammen  jiel^en, 
bringen,  j.  ».  turbam  (1.  4  §  6  D.  47,8). 
frumentum  (1.  7  pr.  D.  49,  5),  aureos  (1.  96 
pr.  D.  30).  —  2)  ein  anf  gegenfeitigcr 
eintoiltigung  beru^enbeö  IKed^t^öcts 
^ältnig  begrünben,  hypothecam  con- 
trahere (1.  33  §  4  D.  41,  3)  befonber«  a) 
ein  Obligation^tJerl^äUnig  eingeben; 
contractus  (Suhat),  ein  anf  Segrünbnng 
einer  Obligation  gerichtete«  ^td)t^- 
gefc^äft,  in^bej.  SSertrag:  omnetn  obliga- 
tioncni  pro  contractu  habendam  existiman- 
dum  est,  ut  ubicumque  aliquis  obligetur, 
et  contrahi  videatur  (1.  20  D.  5,  1.  cf.  I. 
15  D.  3,  5.  I.  3  §  3.  1.  4  D.  42,  4:  .vide- 
tur  impubes  contrahere,  cum  adiit  heredi- 
tateni;  et  is,  qui  miscuit  se,  contr allere 
videtur."  1.  23  D.  50,  17);  contractum  esse 
ultro  citroque  obligationem,  quod  awdlXceyfia 
vocant  (1.  19  D.  50,  16);  verba  'contrax- 
erunV  ,gesserunV  non  pertinent  ad  ti^standi 
ius  (1.  20  cod.);  contractum  non  utique 
eo  loco  intellegitur,  quo  negotium  gestum 
Sit,  sed  quo  solvenda  est  pecunia  (1.  3 
D.  42,  5.  1.  21  B.  44,  7);  obligationes  — 
aut  ex  contractu  sunt  aut  quasi  ex  con- 
tractu aut  ex  maleficio  aut  quasi  ex 
maleficio;  —  qu^e  ex  contractu  sunt  —  aut 
re  cotärdhuntur  aut  verbis  aut  litteris  aut 
comensu  (§  2  I.  3,  13.  1.  1  pr.  D.  44,  7); 
prout  quidque  contractum  est,  ita  et  solvi 
debet  (I.  80  D.  46,  3);  omnia,  quae  iure 
contrahuntnr  contrario  iure  pereunt  (1.  100 
D.  50,  17),  contrah.  stipulatiitnem  (1.  1  pr. 
§  4  D.  45,  1),  negotia  (I.  57  D.  44,  7.  I. 
5  D.  50,  17),  nomina  (I.  36  §  1  D.  3,  5), 
debita  (1.  39  §  3  D.  10,  2),  aes  alicnum 
(1.  17  §  1  D.  29,  1).  Contractus  bebeutet 
im  engern  (Sinn  einen  f(^on  nat^  älterm 
(ä-iöilrec^t  ffogbaren  SJertrog  (l.  7  §  1 
ff.  D.  2.  14).  bann  aber  auc^  bie  Urfnnbe 
über  ein  Stec^t^efc^äft,  1.  14  C.  4,  30  1.  14 
§  1  C.  8,  37.  —  b)  ein  »erlöbniö  ober 
eine  ®^e  eingeben,  fd^liejen:  contrah. 
sponsaha,  nuptias,  matrimonium  (I.  10.  11. 
14  D.  23,  1.  1.  10.  12  §  1.  1.  34  §  1.  1. 
35  D.  23,  2);  c)  üon  bet  ©egrünbung  eine« 
S^ertoanbtf (§af töoer^ältnijfeö  burc^ 


Digitized  by 


Google 


112 


Contrarius  —  Contumax, 


mopHon  (1.  12  §  4  D.  23,  2).  —  3)  bc* 
acficii,  anftiften,  s.  2:  contrah.  delicta 
(1.  1  D.  1,  3),  crimen  (1.  2  §  2  D.  12,  5. 
1.  15.  31  §  4  D.  39,  5),  stwprum,  incestum 
(1.  16  §  1  D.  34,  9.  1.  40  §  8  D.  48,  5), 
fraudem  (1.  8  pr.  D.  39,  4),  culpam  (1.  30 
§  2  D.  3,  6),  damnum  (1.  57  D.  26,  7). 

Contrarius,  1)  entgcgengejc^t,  um* 
gelehrt,  j.  ^.  contr.  consetusus  s.  dissen- 
sus  (1.  80  D.  46,  3.  1.  35  D.  50,  17);  sab 
contrariis  condicionibus  legare  aliquid  (1. 
27  D.  31.  1.  3  D.  36,  3.  1.  8  §  1  D.  46,  5); 
contraria  actio  s.  oontrarium  iudicium,  a)  bic 
ou3  einer  jtDeifeitigen  OMtgation,  burc^  welche 
nur  ber  eine  Xl^eil  wefentlid^  berechtigt  ttnrb, 
entfpringcnbe@egenfloge  be§  anbern  X^ciB 
gegen  ben  §au»tbered^tigten  wegen  pföHiger, 
b.  b.  nid^t  auf  ben  gn^alt  ber  Obligotion 
felbp  Pd^  grünbenber,  GJegenonf^jrüc^e,  im 
&tqtntt\t\\  öon  actio  directa  s.  principalis,  s. 
rtfcf Mm  iudicium,  ber  ^loge  bc§  4)0uptberec^* 
tlgten  (§  2  I.  4,  16.  1.  6  §  7  D.  3,  2.  1. 
17  §  1.  1.  18  §  4  D.  13,  6j,  5.  «.  contr. 
actio  commodatiy  bic  ßloge  beg  ©omraobQtariS 
gegen  ben  ©ommobanten  (1.  c.) ;  contr.  actio, 
contr.  iud.  mandati,  bie  ^age  be«^  9JlanbQtorS 
gegen  ben  «iQnbQUten  (1.  46  §  5  D.  3,  3. 
1.  14  D.  6,  2.  1.  54  §  1  D.  17,  1);  contr. 
iud.  depositi,  bie  Silage  be«  ^epofitorö  gegen 
ben  ^e<)onenten  (1.  5  pr.  D.  16,  3);  contr. 
a.  pigneratdcia  (\:  b.  SSB.);  contr.  tutelae  actio 
8.  iudicium  (tit.  D.  27,  4.  1.  28  D.  4,  4. 
1.  5  D.  27,  5.  tit.  C.  5,  58);  b)  actio  con- 
trar.  =  negatoria  (1.  8  pr.  D.  8,  5).  — 
(hntrarium  (Subst.),  bo«  ®egent^cil, 
j.  Sß.  in  contrarium  agi  (1.  153  D.  50,  17); 
ex  contrario  s.  per  cmürarium,  auc^  in  con- 
trarium, im  ®egent^eil,im  umgcfc^r^ 
ten  SöU,  oon  ber  anbern  Seite  (1.  8 
§  1  D.  2,  4.  1.  22  D.  4,  4.  1.  56  §  1  D. 
35,  2.  1.  71  D.  36,  1.  1.  82  D.  50,  16).  — 
2)entgegcnfte^enb,  tpiberfprec^enb,  ju* 
Wiber,  5.  ®.  contrarium  consensui  (1.116 
pr.  D.  5«),  17),  bomie  fidei  iudicio  (1.  23 
ftod.).  —  3)  tt)ibrig,  ungünfttg,  j.  ^. 
contr.  fortuna  uti  (1.  77  pr.  1).  36,  1); 
contr.  sententiam  accipere  (1.  29  §  1  D. 
44,  2). 

Contrectare,  an  einer  ©0(^e  unerlaubt 
tcr  SBeife,  befonberö  in  biebifc^er  9(b* 
fi^t,  fid^  vergreifen, fic  anfic^ne^men, 
entwenben  (§  6  1.  4,  1.  1.  45  D.  17,  2. 
1.  3  pr.  D.  25,  2.  1.  3  §  18  D.  41,  2.  1.  6. 
20  §  1.  1.  22  D.  47,  2).  —  (hntrectatio, 
föri^erlic^eiS  33erül^ren,  an  ftc^  5Re^men 
einer  6a(^e  jum  S^ed  bc«  ^iebftal^B,  @nt* 
wenbung  (1.  1  §  3  eod.  l.  3  §  18  D.  41, 
2:  „furtum  sine  contreetntione  fieri  non 
pote-st'*).  Contrectatory  @nttt)enber,^ieb 
1.  36  §  2  D.  47,  2). 


CJontribuere,  1)  öerft^icbene  85ermögen^* 
(objecte  ju  einer  gemeinfamen  ^ere^ming  ober 
3:^eilung  jufammenwerfen  (1.  18  §  1  D. 
29,  1.  1.  15  pr.  1.  22  §  4  D.  35,  2.  1.  1 
§  12  D.  42,  6).  —  2)  gewähren  s.  3.  j.  «. 
licentiam  (l-  5  C.  12,  19). 

Contributio,  1)  bag  3"l<»i"ittcnf{^ie- 
6en,  gemeinfc^aftlit^er  tieitrag  (I.  1 
§  7.  1.  3  D.  14,  2);  —  2)  ha»  Sufammcn' 
werfen  tjon  SSermögenäobjectcn  ju  einer  gc* 
mcinfamen  ©erec^nung  ober  5:^cilung,  3"' 
fammenrec^nung,  ^eret^nung  gegen 
eutanber   (l.  1  D.   16,    2.   I.   11    §  5-7. 

1.  30  §  8  D.  35,  2). 

CJontroversia,  Streit,  ©treitigfeit, 
a)  unter  ben  9?e(l^t§gcrel|rten  (1.  14  i)r.  D. 
29,  7);  b)  öor  ®eri$t,  a-  ©•  controv.  ßt 
alicui;  controv.  est  de  aligua  re;  contro- 
versiam  facere  alicui,  pati  ab  aliquo  (1-  1 
pr.  §  1.  4.  10.  1.  5  pr.  1.  6,  7  D.  37,  10); 
c)  tro^nfd^:  controv.  aquae,  9nbrang  beö 
SBafferg  (1.  24  §  5  D.  39,  2). 

Contubemalis,  1)  ^cltfamerab  (1.21 
§  1  D.  13,  6.  1.  184  D.  50,  16).  —  2) 
«ettgenofjin  eine«  Sclaüen  (1.  41  §2. 
5  D.  32.  1.  81  D.  35.  1.  1.  41  §  15  D.  40, 
5);  im  Weitern  Sinn  umfaßt  contultemales 
auc^  bie  Äinber  eine«  Sclaöen  (1.  12  §  3:3 
D.  33,  7). 

Contubemium,  1)  ä^^tfamerabf  ci^aft 
(I.  5  §  6  D.  49,  16).  -  2)  gefc^Iet^tli- 
Äe§  SufammenTeben  o^ne  gültige 
@^e:  a)  bie  SScrbiubung  jwifd^en  $cr= 
fönen  bc§  Sclaüenftanbeö,  ober  awc^ 
äWif(^cn  einer  freien  nnb  nnfreien 
^crfon  (1.  35  D.  21,  1.  1.  14  §  3  D.  2:3. 

2.  1.  59  pr.  D.  40,  4.  l.  3  C.  5,  5.  1.  :}.  29 
C  7,  16.  1.  23  pr.  C.  9,  9);  b)  oußere^flic^ 
S^erbinbung  swif(^en  freien  ^erfonen 
(1.  14  D.  34,  9.  1.  12  §  1  D.  48,  5.  1.  5. 
11  C.  5,  27). 

Oontueri  =  intueri. 

Contumacia  f. 

Ck>ntumax(adi.);  contumaciter  (adv.), 
^artnäcfig  unge^orfam,  in^bef.  ge- 
gen ric^terli^e  ©efe^lc,  ßabungcn 
u.  f.  W.;  coninmaciaj  ein  folc^er  Unge^OT: 
fam  (1.  2.  53  D.  42,  1;  „Cotüumaci^i 
eorum,  qui  ins  dicenti  non  dbtemperant, 
litis  danino  coercetur.  contumax  est,  qui 
tribus  edictis  propoaitis  vel  uno  pro  tri- 
bu8  —  litteri^  et^ocatus  praesentiam  sui 
facere  contemnet.^^  cf.  1.  5  pr.  D.  48,  19. 
1.  1  §  3  D.  3,  1) :  (^Mt  omuino  non  respon- 
dit,  contumax  est  (1.  11  §  4  D.  11,  1); 
poena  contumaciae  pracstatur  ab  eo,  qui 
non  exhibet  (1.  3  §  14  D.  43,  5);  per  oon- 
tnmadam  suam  tanti  condemnari,  quanti 
Jictor  in  litein  iumverit  (1.  18  pr.  D.  4, 
3);   per  contuui.    actiones  denegatat  (l.    1 


Digitized  by 


Google 


Contumelia —  Convenire. 


113 


§  10  D.  87,  6);  per  contum.  abesse,  con- 
tamaciter  se  celare  (1.  7  §  1  C.  6,  49); 
catUunMcin  iuris,  Unaeborfam  gegen  bie 
(»efefte  0-  39  §  1  D.  48,  5). 

Ck>iitiimelia»9et(^tmpfuita,®(^impf, 
0.  1  D.  37.  14.  L  33  D.  47,  10.  1.  39  §  1 
D.  48,  5);  corUumeliosus ,  8(^im^f  an» 
tbuenb,  befc^tm^fenb:  contumeliosum 
8ibi  Uberium  queri  (1.  1  §  10  D.  1,  12); 
iniuria  contumelioaior  (1.  7  §  7  D.  47, 10); 
cofUum^liose  (adv.),  auf  befcbimpfenbe 
»eife  (L  27  §  1  1).  7,  1). 

Contandere,  1)  ^erftogen,  jerfc^Ia^ 
gen:  vasa  contusa  (1.  1  pr.  D.  18,  6).  — 
2)  fc^Iagen:  plumbo  contusus  (1.  54  C. 
Tli.  16,  5). 

Ck>nturbare,  t>txtoixxtn,  irremachen, 
(L  6  §  1  D.  18,  1);  feine  Angelegen- 
heiten in  Unorbnung  bringen,  9anfe« 
rott  machen  (1.  5  §  9  D.  14,  3.  1.  16  D. 
15,  3). 

Ck>ntutor,  mer  jugleic^  mit  einem 
«nbern  SemanbeS  Xutor  ift:  3RiU 
öormunb  (1.  21.  24  §  1.  1.  41.  54  D.  26, 
7.  l.  3  pr.  D.  26,  10). 

Ck>nubiam,  1)  \>a9  9iec^t,  eine  gül« 
tige  röm.  at^t  einju^el^en  (Gai.  I,  56  ff. 
ülp.  V,  2  ff.  «Conubium  est  uxoris  iure 
ducefidae  facultas"  1.  45  §  4.  6  D.  23,  2. 
LUD.  24,  2.  l.  1  pr.  D.  25,  7).  —  2) 
bie  «^e  felbft  (l.  3  pr.  C.  5.  5.  1.  28  C. 
5,  4.  1.  6  C.  Th.  12,  1). 

Convalesoere,  1)  mieber  gefunb 
»erben,  genefen  (1.  4.  56  D.  24,  1.  1. 
16  D.  39,  6).  —  2)  rechtlichen  ©eftanb, 
(Sültigfeit  ertongen,  5.  9.  nudo  consensu 
conval.  (1.  14  D.  19,  2);  befonber^  hnrb  e§ 
oon  ungültigen  Sftec^t^efc^fiften  gefagt,  bie 
burc^  ha»  Sßegfallen  beS  @(runbed 
i^rer  Ungültigteit  mirffam  merben 
(1.  9  §  3  D.  20,  4.  1.  6  §  12  D.  28,  3.  l. 
:33  §  2  D.  24,  1);  babei  gilt  bie  Siegel: 
,Quod  initio  ritiosum  est,  non  potest  tra- 
ctu  temporis  c(  nvalescere"  (1.  29.  210  D. 
50,  17.  cf.  1.  22  D,  20,  1.  1.  41  §  2  D.  30J. 

Ck>nveotare  =  canveh^e  (1.  2  C,  12, 
37). 

Convehere,  ^ufammenfabren,  ber« 
beifc^affcn  Q.  1  §  8  D.  11,  8). 

Convellere,  erfc^üttern,  Aber  ben 
(»aufen  werf en,  umftogen,  entfrüften, 
}.  9.  conv.  postremum  iudicium,  voluntates 
solemniter  scriptas  (1.  2  C.  6,  22.  1.  20 
C.  6,  23),  veritatem  (l.  11  C.  4,  21). 

Conveniens,  convenienter  f. 

Ck>nvenire,  1)  fommen,  jufammen- 
lommen  (1.  1  §  3  D.  2,  14:  „convenire 
dicantur  qui  ex  diversis  lods  in  uiium 
locum  coUiguntur  et  veniunt'');  conv.  in 
domum  aliquam  (1.  10  §  2  D.  48,  5);  conv. 


<idversus  rempubl  (1.  1  §  1  D.  48,  4);  conv. 
in  inanum  (f.  b.  93.  s.  4) ;  conv.  in  vmtri- 
monium,  in  bie  (S^e  fic^  begeben,  dm 
folc^e  eingeben,  öou  ber  fjrau  gejagt  (1. 
15  D.  23,  2.  1.  121  §  1  D.  45,  1),  in  se- 
cundas  nuptias  (1.  18  C.  5,  4);  in  berfelben 
Sebeutung  nnrb  auc^  blod  conv.  ol^ne  ben 
3ufa|:  in  matrim.  gebrouc^t  (1.  17  pr.  D. 
25,  2);  corpore  conv.,  fic^  fleijc^Iic^  Der* 
mifc^en  (f.  8  C.  5,  5:  —  ,tcum  corpore 
non  conve^erint,  nuptias  non  videri  re 
contractas").  —  2)  übereinfommen,  fic^ 
Vereinbaren,  eine  Uebereinfunft,  ^cr- 
abrebung  treffen,  conv.  dicuntur,  qui  ex 
diversis  animi  motibus  in  unum  consen- 
tiunt,  i.  e.  in  unam  sententiam  decurrunt 
ä.  1  §  3  D.  2,  14.  1.  9  §  1  D.  2,  15.  1. 
3  D.  22,  4);  ex  mente  convenientium  aesti- 
mandum  est  (1.  7  §  8  D.  2,  14);  pactum 
conventum  (1.  13  §  1.  1.  7  §  7  eod.);  tacite 
conventum  (1.  2  pr.  eod.  1.  6  D.  20,  2); 
befonberd  bebeutet  ed:  ausgemacht,  t^er« 
abrebet  werben;  convenit,  c3  ift  öer* 
abrebet  toorben,  man  ift  ftbereinge- 
fommen:  convenit  alicui  cum  aliquo  (1. 
36  D.  2,  14.  1.  1  §  10  D.  39,  1);  inter 
aliquos  (1.  26  D.  42,  1) ;  si  quid  nominatim 
convenit;  si  convenerit,  ne  doltts  prae- 
stetur;  servabitur,  quod  initio  convenit  (1. 
23  D.  50,  17.  cf.  1.  2.  4.  5  D.  23,  4);  auc^ 
bebeutet  convenit:  man  ift  einöerftanben, 
einig  über  etttwS,  j.  ©.  si  de  corpore  con- 
reniat,  error  autem  sit  in  vocabulo  (1.  5 
§  4  D.  6,  1);  intcr  omnes  convenit  (1.  12 
D.  2,  8).  —  3)  entf<)rec^en,  angemejr 
f  en  fein  j.  ©.  conv.  moribus  nostris  (1.  34 
D.  1,  7),  boni  iudicis  arbitrio  (1.  3  §  3  D. 
13,  6);  praetoris  officio  conv.  excutere,  an 
etc.  (1.  5  §  9  D.  27,  9);  conveniens  ^adi.), 
convenienter  (adv.),  angemeffen,  entfpre* 
d^enb,  §.  16.  conveniens  est  viri  boni  ar- 
bitrio (1.  6  D.  17,  2);  convenienter  fieri 
(§  2  I.  3,  26).  —  4)  gemanben  angeben, 
p  ettoad  aufforbern,  mahnen,  %.  9. 
conv.  aliquem,  conveniri  testato  (1.  10  §  3 
D.  42,  8.  1.  122  §  3  D.  45,  1),  denuntia- 
tionibus  (1.  7  C.  7,  43.  1.  10  C.  8,  13), 
munsribus  et  oneribus  (1.  1  C.  12,  46); 
indbef.  gerid^tüc^  in  9[nf)>ruc^  nehmen, 
belangen,  j.  53.  conv.  debitores  iudicio 
(1.  5  §  14  D.  3,  5) ;  conv.  iudicio  mandati 
(l.  31  pr.  eod.);  conveniri  negotiorum  ge- 
storum  (l.  3  §  1  eod.),  iudicati  (1.  20  §  5 
D.  5,  3),  dotis  iudicio  (1.  55  D.  24,  1),  de 
peculio,  de  in  rem  verso  (1.  19.  20  t).  2, 
14),  nomine  hereditario  (1.  13  §  1  D.  4, 
3) ;  hactenuB  conveniri,  quatenus  facultates 
patiuntur  (1.  49  eod.);  in  rem  conveniri 
(1.  36  §  1  D.  6,  1);  in  vectigalibus  ipsa 
praedia,  non  personas  conveniri  (1.  7  pr.  D. 

8 


Digitized  by 


Google 


114 


Conventiculum  —  Convocare. 


39,  4) ;  conventus  et  condemnatus  (1.  7  §  l 
D.  2,  15.  1.  8  §  4.  1.  15  B.  10,  3);  ou(^ 
ouf  ha^  Dbjcct,  ttjcl^cg  in  ^nlpruc^  ge* 
nommcn,  ctngeüogt  toirb,  toitb  bei* 
9(ui^bru(t  conveniri  bejogen,  j.  ©.  nomina, 
quae  conveniri  possunt  (1.  5  §  9  D.  27, 
9);  nuUam  possessionem  —  pro  alienis 
debitis  praecipimus  conveniri  (1.  4  C.  12, 
60);  auo)  t>om  Stieltet  toirb  convenire  gc* 
braucht;  =  in  ^nfptu^,  in  ©etrad^t 
nel^men,  utrum  ij^si  iudices  convenient  no- 
men  exigentque  id  quod  debetur  etc.  (1. 
15  §  10  D.  42,  1);  dolum  aut  cnlpam  — 
iudex  conveniet  (1.  39  §  V  D.  26,  7). 

Conventiculiim,  gufommcnfunft  (I. 
6  §  1.  1.  8  §  3  C.  1.  5). 

Conventio,  1)  =  coitio:  conv.  in  manum 
(f.  b.  SB.  8.  4).  —  2)  Uebcrcinfunft, 
«ettrog  (1.  1  §  3.  4  D.  2,  14:  „Oonven- 
tionis  verbum  generale  est  ad  omnia  perti- 
nens,  de  quibus  negotii  contrahendi  transi- 
gendique  causa  consentiunt  qui  inter  se 
agunt;  —  nulluni  esse  contractum,  nullam 
obligationeni,  quae  non  habeat  in  se  con- 
ventionem.  —  Sed  conventionum  pleraeque 
in  aliud  nomen  transeunt:  veluti  in  em- 
ptionem  etc."  1.  219  D.  50,  16:  ,In  con- 
ventionifms  contrahentium  voluntatem  po- 
tius  quam  verba  spectari  placuit**);  pu- 
blica cofw,  „quae  fit  per  pacem,  quotiens 
inter  se  duces  belli  quaedam  paciscuntur* 
(1.  5  D.  2,  14);  tacita  dmum  conv.  (1.  35 
D.  1,  3).  —  3)  «nforbcrung,  2^n\pxvLdf 
(l.  2  pr.  C.  1,  3:  »Omnis  a  clericis  inde- 
hitae  conventionis  iniuria  repellatur  — 
nullaque  conventio  sit  circa  eos  munerum 
8ordidorum"J ;  gcricbtlic^c  ©elangung 
(I.  15  §  2  D.  43,  24.  1.  3  C.  3,  6);  libellus 
canrentionis ,  ^lagfc^rift  (§  24  1.  4,  6); 
auc^  conventio  fommt  in  biefer  ^cbcutung 
üor  0.  5  C.  Th.  11,  31). 

Conventionalis,  ouf  Ucbercinfunft, 
SScrtrog  bcrul^cnb,  5.  So.  convent.  stipu^ 
liitiones  „quae  ex  conventione  reorum 
fiunt",  im  4(egenf.  bon  iudiciales  unb  prae- 
toriae  (1.  5  pr  1.  52  D.  45,  1);  convent. 
pignora  vel  hypothecae  (1.  2  C.  2,  21). 

Ck>nventus,  3u|ommen!unft,  SSer*« 
fommlung  (l-  1  §  1  !>•  48,  4).  —  %t^ 
ri(^t«*obcr  9lat^g?itung  (Gai.  I,  20). 

Conversari,  1)  fidb  aufboltcn  (1.  13 
8  7  D.  47, 10).  -  2)  fid^  ouff ü^rcn,  fic^ 
benehmen,  öerfa^rcn,  j.  Ö.  dolo  malo 
conv.  (1.  11  §  4  D.  27,  6);  non  ut  oportet 
conv.  (1.  9  §  3  D.  1,  16);  male  conv., 
\d)Ud)t  toirtl^fc^aftcn  (1.  3  §  2.  3  D. 
26,  7). 

Conversatio,  1)  ^anblungi^"  ober 
Seben greife,  j.  fe.  conv.  frauduletUa, 
callida  (1.  31  §  1  D.  42,  5),  turpis,  prodiga, 


impudica  (1.  5  C.  5,  1) ;  in  libera  conversai 
morari  (1.  22  §  ICH,  48).  —  2)  «e* 
{(^öftigung,  ^efd^ftft,  ^anblung:  testi- 
monium  et  alia^  legitimae  conversai.  (1.  21 
C.  1,  5).  —  3)  «tt  bcr  »enufrung  einer 
(Sad^e:  ne  sepulchrum  aiiae  conver^ümis 
usum  accipiat  (1.  12  §  1  D.  11,  7).  —  4) 
Umgang  (1.  19  pr.  D.  1, 18).  —  5)  »et* 
fe^r  (l.  2  C.  Th.  9,  23). 

Convertere,  1)  umwenben,  umfe^* 
ren,  j.  33.  conv.  ordinem  (I.  2  §  4.  5  D. 
28,  6.  1.  2  §  1  D.  29,  4.  1.  2  C.  3,  13); 
converso  wore,  öcrfe^tt,  unnatürlich 
(1.  14  D.  1,  5).  —  2)  ummanbeln,  nm« 
änbern,  j.  ö.  conv.  fadem  locorum  (1.  3 
§  2  D.  47,  21);  rem  in  pecuniam  äliamve 
rem  conv.  (I.  18  D.  4,  2);  in  causam  fidei- 
commissi  et  codicillorwn  vim  testamenti 
conv.  (1.  19  pr.  D,  29,  1).  —  3)  öerwen» 
ben,  §.  ^.  conv.  aliquid  in  rem  alicuins 
(I.  1  pr.  1.  3  §  1  D.  15,  3);  conv.  pecuniam 
(alienam)  ad  usus  proprios,  m  usus  suos, 
in  suam  rationem  (1.  25  §  1  D.  16,  3.  I. 
10  §  3  D.  17,  1.  1.  7  §  4  D.  26,  7.  1.  31 
§  3  D.  34,  4);  conv.  aliquid  in  dotem  (l. 
38.  39  pr.  1.  43  §  1  D.  23,  3.  l.  4  D.  23, 
4.  1.  71  §  3  D.  35,  1);  dotem  conv.  in 
matrimonium  (1.  30  D.  23,  3).  —  4)  »en 
bcn,  feieren  (Gai.  IV,  86).  —  5)  be^ 
Iei|ren:  ad  dei  cuUum  venercUionemque 
Chi'istianam  conversi  (1.  12  C.  1,  9). 

Conveteranus,  Samerab  eined  Se^ 
teranen  (1-  2  C.  5,  65). 

Convicanus,  yiaAhax,  auS  bemfel- 
ben  ^orf  (1-  6  §  1  C.  Th.  11,  24). 

Conviciari,  f^im<)fen,  f(^mü^en(l. B 
pr.  D.  49,  1.  1.  6  §  1  C.  2,  6). 

Convicium ,  lautet  S^mfi^en, 
^d^impUn  (I.  15  §2—14  D.  47,  10: 
„ —  cum  in  unum  complures  vocea  con- 
feruntur,  convicium  appellatnr,  quasi  eon- 
vodum"  (§  4).  —  „Kx  his  apparet  non 
omne  maJedictum  convicium  esse,  sed  id 
solum,  quod  vodferatione  dictum  est,  sive 
unus  sive  plures  dixeritit"  (§  11). 

Ck>nvinoere,  burc^  Setoei«  bart^un, 
ermeifen,  gemanben  überfü^ren^  j|.  9- 
conv.  rem  ab  adver sario  possideri  (l.  80  D. 
6,  1);  ob  testimonium  dicenduro  pecuniam 
accepisse  convictus  (1.  3  §  5  D.  22,  5); 
convictum  debitum  (I.  4  C.  7.  65),  fadnus 
(1    19  C    9    9^ 

Conviva,  iifc^gaft  (1.  12  §  1  D.  7,  8). 

Convivium,  ©aftma^I  (Paul.  1,  21 
§  14.  1.  4  C.  1,  11.  1.  10  C.  Th.  15,  7). 

Convocare,  ^nfammenrufen,  Der*» 
fammeln^  J.  ©.  conv.  turbam  (I.  4  §  6. 
14  D.  47,  8) ;  homines  conv.  ad  seditianem; 
convocata  sedUio  (1.  1  §  1  D.  48,  4.  1.  3 


Digitized  by 


Google 


Convocium  —  Cornelius  Maximus. 


115 


§  2  D.  48y  6);  canvocatis  hotninibiis  vim 
facew  (I.  10  8  2  eod.  l.  2.  3  D.  48,  7). 

Convocium  =  collatio  vocium  (1.  15 
§  4  D.  47,  10). 

Convolare,  fliegen,  eilen,  $.  )B.  ad 
secumlas  nuptias  (I.  9  C.  5,  17);  feine 
3uflu(^t  nehmen:  conv.  ad  fideicom- 
missi  »ubsidium  (1.  8  §  2  C.  6,  36),  adreli- 
gionem  (1.  11  C.  4,  1). 

Cooperire,  überbecfen,  belegen:  ar- 
genta  cooperta  mensa  (1.  41  §  1  D.  18,  1). 

Coopertorium,  ^ede  (1.  38  §  1  D. 
34,  2). 

Copia,  l)reic^Iici^e9(n§a]^I,  SSorrat^, 
5We  nge,  güUe,  j.  «.  pecuniarum  0-  7  § 
3  D.  48,  20),  virorum  honestorum  (1.  12 
D.  50,  2);  copiae,  «otrötl^e  öon  SebenS* 
mittein,  in^bef.  Unter|oIt  für  bie  Grup- 
pen, ^roöiant:  negotium  copiarum,  ex- 
peditionis  tempore  mandatam  (1. 20  D.  16, 
2).  —  2)  SKögHc^reit,  ©elaen^eit,  j.  ». 
edere  est  copiam  describenai  facere  (l.  ,1 
§  l  D.  2,  13);  copiam  habere  reciperandi 
hominis  (1.  22  pr.  D.  9,  4);  pmesentis  cor- 
poris copia,  bie  9WögK(^feit,  ben  ©cloöen  ju 
ftetten  (1.  215  D.  50,  16.  cf.  1.  21  §  3  b. 
9,  4);  copiam  rei  habere,  eine  @oc^e  bei  ber 
|Kinb  ^bcn  (1.  47  pr.  D.  30);  copiam  alicu- 
ins  (non)  habere,  Igenianben  (nic^t)  finben, 
treffen,  feiner  l^b^oft  tocrben  fönnen  (1.  1 
§  1  D.  25,  3.  1.  2  §  1  D.  42,  4);  copiam 
sui  (non)  facere,  praestare,  \id)  (nid^t)  fin* 
ben,  treffen,  feben  laffen  (1.  7  §  13.  19  eod. 
1.  36  D.  42,  5. 1  1  §  1  D.  48,  17.  1.  3  §  14. 
l.  7  §  2.  3.  D.  26,  10);  copia  est  magi- 
stratus,  copiam  habere  iurisconsulti,  prae- 
toris  etc.,  bie  SWbglic^Ieit  f)abtn,  einen  3Ra* 
giftrat  n.  f.  to.  anjuge^n  (1.  26  §  4  D.  4, 
«5.  1.  9  §  3  D.  22,  6.  1.  10  D.  37,  1.  1.  2 
§  43  D.  38,  17.  1.  1  D.  44,  3.  1.  1  §  7 
D.  49,  4). 

Copiata,  Xobtengräber  (1.  1.  C.  Th. 
13,  1.  cf.  Gothofr.  ad  h.  1). 

Copula,  Qgl^ebunb  (1.  26  C.  5,  4). 

Copulare,  ein  ©anb  f  nü<)f  en,  eine  ^er* 
binbung  fc^Iiegen,  t)erbinben,  j.  8.  copul. 
matrimonium,  nuptias  (1.  6  pr.  D.  12,  4. 
1.  8  C.  5,  4);  copulari  nuptiiSy  mahimonio 
(1.  8  D.  1,  9.  1.  32  §  16  D.  24,  1);  copul. 
adoptionem  (1.  2.  4  C.  8,  47);  copulatur 
cognatio  (L  4  §  2  D.  38,  10). 

CopulaUo,  »erwanbtf c^aft  (1. 2  C.  Th. 
9,  42). 

Copulativos,  t^erbinbenb  (1.  4  §  1  C. 
6,38). 

Coquere,  burd^  JJeuer  zubereiten:  aj 
it>6:itnf  j.  ©.  coq.  pulmentanum  (1. 18  §3 
D.  33,  V);  b)  baden:  coq.  panem  (1.  12 
§  5  eod.);  panis  coctus  (I.  1  C.  11,  24); 
c)  bttnntn:    coq.  calcem,  carbones,  ligna 


.  55  §  3.  7  D.  32);    coctio    calcis,    baö 
olfbrennen;  coctor  ca^m,  Äalfbrenner 
(1.  1—3  C.  Th.  14,  6);  d)  fc^meljen:  coq. 
aurum  (1.  1  C.  10,  74). 

Coquinatorius  f.  cocinatorius, 

Coquus  f.  cocus. 

Cor,  SBerftonb  (1.  242  §  3  D.  50,  16). 

Coracinus,  robcnfd^niorj  (1.  78  §  5 
D.  32). 

Coram,  in  ®egentoort,  ^.  9ß.  procura- 
tor  constitutus  vel  coram  vel  per  nuntium 
(1.  1  §  1  D.  3,  3) ;  c.  dicere  sententiam  (1. 
27  §  5  D.  4,  8);  si  fuiiosus  aut  infans  sit 
aut  dormiat,  non  videtur  c.  eo  fecisse  (l 
209  D.  50,  16);  si  c.  Titio  iussit  adire  (he- 
reditatem),  recte  puto  iussisse  (1.  25  §  10 
D.  29   2). 

Corbls,  Äorb  (1-  8  pr.  D.  33,  7). 

Corinthlus,  au^  ^orintl^:  vasa  Corin- 
thia,  ®efäge  an«  corintl^fd^em  (Srj,  einer  SOW* 
fc^ung  t>on  ®oIb,  @ilber  unb  Tupfer  (1.  100 
§  3  D.  32). 

Corium,  Xl^ierjaut,  gell  (1.  14  §  2 
D.  13,  1.  1.  1  pr.  D.  37,  11). 

Cornelia  (lex):  eS  »erben  meliere  Sor* 
nelift^e  ®efe(e  fo  genannt  tjon  il^rem  Urheber, 
bem  Potator  Korneling  ©ulla  (672—75 
u.  c),  in  ben  OueHen  erwähnt:  a)  lex  Com. 
de  iniuriis  s.  iniuriarum  (§8  I.  4,  4:  „lex 
Com.  —  iniuriarum  actionem  introduxit. 
quae  competit  ob  eam  rem,  quod  se  pul- 
satum  quis  verberatumve  domumve  suam 
vi  introitum  esse  dicat.'*  (1.  5.  7  §  1  D. 
47.  10.  1.  12  §  3  D.  48,  2);  h)  de  sicariis 
et  venefids  (tit.  D.  48,  8  C.  9,  16.  cf.  1. 
23  §  9  D.  9,  2.  1.  25  D.  29,  5.  1.  17  §  7 
D.  47,  10);  c)  de  falsis  (tit.  D.  48,  10.  C. 
9,  22  unb  23.  cf.  1.  1  D.  34,  8.  1.  11  pr. 
D,  48,  2.  1.  38  §  7  D.  48,  19),  aud^  testa- 
mentaria  genannt,  infofern  t>a^  ©efe^  ^aupt* 
fdc^Iic^  ))on  Xeftamentdfölfc^ungen  banbelt 
(§  7  I.  4,  18.  1.  3  §  6  D.  43,  5.  1.  2  pr. 
D.  48,  2);  d)  de  confirmandis  eorum  testa- 
mentis,  qui  in  hostium  potestate  decessissent 
(1.  15  D.  28,  3.  1.  28.  29  D.  28,  6.  1.  39  D. 
29,  1.  1.  1  §  1  D.  35,  2.  1.  4  §  1  D.  38, 
2.  1.  1  pr.  D.  88,  16.  1.  22  D.  49,  15); 
fictio  legis  Com.,  bie  giction,  ha^  ber  m 
ber  ^eg^efangenfc^ft  öerftorbenc  Sflömer  im 
legten  ÄugenWid  feiner  gftei^t  geftorben  fei 
(1.  1  §  1.  1.  18  pr.  D.  35,  2.  1.  15  pr.  D. 
41,  3.  cf.  1.  12  D.  28,  1 :  „Lege  Com.  testa- 
menta  eorum,  qui  in  hostium  potestate 
,  decesserint,  perinde  confirmantur  ac  si  hi, 
qtU  ea  fecissent  in  hostium  potestcUem  non 
pervenissent^^);  e)  ein  auf  bie  ©ponftonen 
bc5üglic^e<J  ©efej  (Gai.  III,  124.  125.  1.  3 
D.  11,  5). 

Cornelius  Maximus,  ^urift  gegen  \>a^ 
enbe  ber  9lc<)ublif  (l.  2  §  45  D.  1,  2). 

8* 


Digitized  by 


Google 


116 


Comicularii  —  Corpus. 


Ck>mioularii,  bie  Dbetftcn  bet  Wiener« 
fc^aft  getmffetSlagtftrate,  tndbef.  ber  praefecti 
praetorio,  koeI(^n  fte  aU  6ecretftre  ^ur 
©citc fionbcn ;  camiculus,  boS^mt  eincd 
comicularius  (1-  3  C.  1,  48.  1.  12  C.  12, 
49.  1.  1.   C.  12,  52). 

CJomu,  ^orn  (l.  14  §  2  D.  13,  1). 

Comuariua,  SSerferttger  öon  ^ör«» 
Item  aum  «lofcn  (1.  7  D.  50,  6). 

Corona,  Sttani,  ^rone:  cor.  sacrae, 
©tegetfcanje  in  ben  l^eiligen  @^elen  (1.  40 
D.  42,  1);  cor.  mensarum,  ©cfc^I&gc  um 
Xifc^c  a.  19  §  14  D-  34,  2). 

Coronare»  belr&njen,  Irönen:  athletae 
sacris  certaminibus  coronati  (l.  6  §  18  D. 
27,  1.  1.  1  C.  10,  54). 

Coronarium  aurum,  urf^nglic^  ein 
t)on  übenounbenen  SSöRem  jum  3^rium)>l^  bed 
Siegerd  }u  ^l^Ienber  S^ribut,  bejeic^net  in  ber 
^aifer^t  ein  t)on  ben  $rot)tnAenbet  be« 
Jonbern  freubigen  (Gelegenheiten  bem 
äatferbariubringenbed@brenge{(^en! 
(tit.  C.  10,  76);  ou(^  eine  «bgobe,  meldte 
frül^er  bie  3uben  ju  entrichten  ^tten,  tmrb 
|o  genonnt  (1.  17  C.  1,  9). 

Corporalis  (adi.) ;  corporaliter  (adv.). 
J.  corpus  8.  1 — 3. 

Corporatus  (.  corpus  s.  5. 

CorpuB,  1)  Körper  eines  lebenbenSSBefenS, 
£eib,  bie  leibliche  ^erfon  eines  SRenfc^en: 
corporalis,  ben  &ör)>er  betreffenb,  f ör»« 
perlic^^  J.  ©.  Vitium  corporis  s.  corporate, 
im  (S^egenf.  t>on  v.  animi  (l.  1  §  10  D.  21, 
4);  in  corpore  vel  in  animo  d<wmum  sen- 
tire  (1.  9  §  3  D.  11,  3);  in  suum  corpus 
saevire  (l.  9  §  7  D.  15,  1);  corpore  quae- 
stum  facere  (l.  47  D.  23,  2);  corpus  mi- 
scere  cum  aliquo,  fic^  fleifc^Iicft  t>ermif(^en  (1- 
144  D.  50,  16);  causae  corpori  cohaerentes, 
bie  Uxpetlid^n  (^genfc^ften  etned  8clat)en  (1. 
22  §  1  D.  9,  2);  liberum  corpus  (ber  Äör^)cr 
eines  freien  ^tn\d)tn)  aestmationera  non  re- 
cipit  (l.  3  D.  9,  1.  1.  7  D.  9,  3.  1.  2  §  2  D. 
14,  2);  praesentia  corporis  (1.  1  §  1  D.  26, 
8);  in  corpore  hominis  errare,  in  ber  $er{on 
fic^  irren  (1.  9  pr.  D.  28,  5);  corpus  ac  Sa- 
lus furiosi  im  Segenf.  Don  Patrimonium  (1. 
7  pr.  D.  27,  10);  corpori  indicta  obsequia 
im  (Siegenf.  t)on  onera  patrimonii  (1-  ^  §  ^ 
D.  50,  4);  corporate  munus,  ministerium, 
corpor.  labor  (1.  3  §  3.  l.  18  §  1.  26  eod. 
1.  8  §  4  D.  50,  5);  aucb  bebeutet  corpus  ben 
tobten  $tiixpn  eines  SWenfc^en,  ßeic^nom: 
(l.  1  §  5.  1.  14  §  5.  L  38—40  D.  11,  7. 
1.  3  §  4.  5.  1.  7.  11  D.  47, 12).-2)  !ör^)er- 
lic^e  ^anblung,  j.  ©.  corpore  adprehen- 
dere,  adquirere  possessionem,  possidere  (1.  1 
§  21.  l.  3  §  1.  8  D.  41,  2);  eius,  quod 
corpore  nostro  tenereinuSypossessumemamitti 
vel  animo  vel  corpore;   eius,   quod  servi 


vel  cohni  corpore  possidetur  etc.  (L  44  § 
2  eod.) ;  corpor alis  possessio,  bie  Ibxpt^xfy 
Snne^bung  einer  ©ad^  (1-  24.  25  §  2  eod. 
1.  40  §  2  D.  13,  7);  corporaliter  tenere  (L  24 
cit),  amittere possessionem  (1.  28  §  1  eod.); 
iusiurandum,  sacramentum  corporaliter 
praestare  (1.  1  C.  2,  27.  1,  3  C.  2,  42);  cor- 
poralis  iniuria  (1.  2  C.  11,  14).  —  3)  !ör» 
perlic^e  ©ubftanj  einer  ©ac^e,).  9.  res 
'abesse*  videntur  etiam  hae,  quarum  corpus 
manetj  forma  mutata  est  (1.  13  §  1  D.  50, 
16);  überl^u^  förderliche  @a(|e,  f.  ü.  a. 
res  corporälis  „quae  tangi  potest*,  im 
(Gegenf.  t)on  „quae  in  iure  consistit"  (1.  1 

?i  1  C.  1,  8);  eoenfo  fielet  corpus  im  ^egen* 
a^  t)on  ius,  3.  ^.  universae  res  heredita- 
riae — sive  iura  sive  corpora  sint  (1. 18  §  2 
D.  5,  3) ;  hereditas  etiam  sine  ullo  corpore 
iuris  intellectum  habet  (1.50  pr.  eod.);  bona 
—  sive  in  corporibus  sunt  sive  in  actumi- 
bus  (1.  3  pr.  D.  37,  1) ;  bon.  possessio  — 
est  iuris  magis,  quam  corporis  possessio; 
denique  et  si  nihil  corporate  sit  m  heredi- 
tate  etc.  (l.  3  §  1  eod.) ;  corporate  pignus 
im  (Gegenf.  t)on  nomen  (1.  15  §  10  D  42, 
1);  possideri  possunt,  quae  sunt  corporalia 
(1. 3  pr.  D.  41,  2);  habere  precario  videtur, 
qui  possessionem  vel  corporis  vel  iuris  ad- 
eptus  est  (1.  2  §  3  D.  43,  26) ;  pecuniae  no- 
mine — tarn  corpora  quam  iura  continentur 
(1.  222  D.  50,  16);  sive  corporis  dominus 
sive  is,  qui  ius  habet  (1.  13  §  1  D.  39,  2); 
sive  in  corpore,  sive  in  iure  loci,  ubi  aqua 
oritur,  habeat  quis  ius  (1.  8  D.  39,  3);  loci 
corpus  non  est  dominii  ipsius,  cui  servitus 
debetur,  sed  ius  eundi  habet  (1.4  pr.  D.  8,5) ; 
au(^  ftel^t  corpus  im  &e^tn\a i  t>on pecmia 
(1.  9  pr.  D.  4,  4.  1.  13  §  2  D.  20,  1.  L  21 
§  2  D.  21,  2.  1.  5  pr.  D.  25,  1);  corpora 
nummorum,  bie  einzelnen  ^elbftüde,  im  d^ 
gen(a(  ber  (Sfelbfumme  (1.  19  §  2  D.  12,  6. 
1.  24  D.  16,  3.  1.  51  D.  80.  1.  29  pr.  D. 
46,  1);  ebenfo  corp,  pecuniae  (1.  34  §  2  D. 
20,  1);  corp.  instrumentorum  (1.  3  §  5  D. 
43,  5),  rationum,  9tt^nqßbüdftt  (\.  37  D. 
40,  5) ;  arborum,  quae  in  fundo  continentar 
non  est  separcUum  corpus  a  fiindo  (1. 40  D. 
19, 1);  m.  de  corpore  conveniat^  error  autem 
sit  in  vocabulo  (1.  6  §  4  D.  6,  1);  in  cor- 
pore consentire,  dissentire  (1.  9  pr.  D.  18, 1. 
1.  34  pr.  D.  41,  2);  corporaliter,  in  ©e* 
jug  auf  bie  ibxpttliä^t  ©ubftans  Hner 
©ac^e,  ).  ©.  corp.  deminui  (1.  (}  pr.  D.  25. 
1);  corp.  rem  transferre  (1.  1  §  5  D.  43, 
3),  pignon  dare  H.  1  §  15  D.  41,  2).  - 
4)  ber  Snbegriff  mel^rerer  einjelnft 
^legenftAnbe,  meld^alS  ein^^an^eS  auf' 

8efa|t  merben,  §.  9.  corp.  instrumentorupi 
I.  15  D.  42,  5);    corpus  servorum  (1.  195 
§  3  J).  50,  16);   gregis  unum   corpus  est 


Digitized  by 


Google 


Corpusculum  —  Creare. 


117 


ez  distantibus  capitibus,  sicut  aedium 
unum  corpus  est  ez  cohaerentibus  lapidibus 
(§  18  I.  2,  20.  cf.  1.  23  §  5  D.  6,  1.  1.  30 
pr.  D.  41,  3);  corpus  matrimonii,  SSetntö« 
atnihtitanh,  SSermögendmaffe  ß.  20 
D.  4,  2.  1.  9  §  5  D.  22,  6.  1.  23.  26  D.  34, 
4);  corpus  Homen,  ^/d  fAmmtlid^f  ^erfe 
(I.  52  §  2  D.  32) ;  omne  corpus  iuris,  bog 
gaiuc  9lcd^t3ocbirt  (1.  1  pn  C.  5,  13).  — 
5)  leöT)>ert^aft,  Korporation:  coUegia 
V.  Corpora,  quibus  ius  coeundi  lege  per- 
missum  est  (1.  6  §  12  D.  50,  6);  corpus, 
cui  licet  coire  (1.  21  D.  34,  5) ;  corpus  ha- 
bere, eine  (Korporation  bilben  (l.  1  pr.  §  1 
D.  3,  4);  a  mtmicipibiis  et  societatibus  et 
eorporibus  bon.  poss.  adgnosci  potest  (1  3 
§  4  D.  37,  IV,  qui  mcmumittitur  a  corpore 
aliquo  s.  collegio  (1.  10  §  4  D.  2,  4);  qui  in 
eorporibus  sunt,  veluti  fabrorum  (1.  17  §  2 
D.  27, 1);  corpus  metisorum  frumenti  (1.  10 
§  1  D.  50,  5);  halber  corporatus,  ttier  ju 
einer  Korporation  ge]^ört,in9bef.3unft^ 
genoffe,  j.  ©.  corporati  urbis  Rom.  (tit. 

C.  II,  15),  civitatis  Alezandrinae  (1.  un.  C. 
11,  29);  municipes  et  corporati  einsdem 
loci  (L  8  C.  11,  2). 

Corpnsoultiin,  f  leine  ©ad^e  (1.  34  pr. 

D.  34,  2). 

Corradere,  1)  abfc^arren,  ab!ra|en, 
j.  ö.  tectorium,  picturas  (1.  38  D.  6,  1). 
2)  jufammenfd^arren,  jufantntenbrin» 
gen,  ja m mein,  |.  ö.  summam,  nummos, 
pecunias  (1.  5  pr.  D.  26,  7.  1.  3  §  9  D.  40, 
7.  l.  6  D.  48,  20). 

CJorrectio,  Qüc^tigung  (1.  39  §  7  D. 
48,  5.  1.  UD.   C.  9,  15). 

Correotor,  bereitet  gettnfjer  $rot)in« 
Sialftatt^alter  (1.  10.  20  D.  1,  18.  1. 1 
pr.  C.  1,49},  fotoieberßanböögte  in  Sta* 
lien,  5*  O-  corr.  Lucaniae  et  Brittiorum 
(1.  21  D.  9,  22). 

Correptio,  Ergreifung  0-  ^  §  3  C. 
1,54). 

Correus  \.  conreus. 

Corrigere,  1)  mieberl^erftellen,  ani^ 
beffern,  öerbeffern,  5.©.  laesum  ius  (1. 
1  pr.  D.  4,  6),  ius  civiU  (1.  7  §  1  D.  1, 
1).  arbifrium,  sententiam  (1.  79  D.  17,  2. 
1.  55  D.42,1).  — 2)  aure<i^ttt>eifen,  a^t^' 
tigen,  {trafen  (1  1  §  10  D.  1,  12.  1.  1 
§  8  D.  9,  3). 

Corripere»  ergreifen:  desertor  correptus 
a.  1  §  3  C.  12,  45). 

Corrivare  f.  conrivare. 

Corrobare,  be(r&f  tigen;  ««ntentia,  quae 
postquam  fuerit  appellatnm,  corroborata 
faerit  (1.  11  C.  4,  1). 

Corraere,  einftürjen,  einfinfen  (1. 15 

2.  1.  33  D.  19,  2.  1.  7  §  2.  1.  44  pr. 
39,  2). 


Ck>rrumpere,  1)  Derberben,  öerf  c^Iec^* 
tern,  befc^äbigen  (\.  27  §  13—20.  L  42 
D.  9,  2),  j.  ©.  corrump.  servum  (tit.  D.  11, 
3),  tabulas  (1.  35  D.  4,  3),  album,  s.  quod 
in  albo,  cbarta  etc.  propositum  est  Q,,  7. 
9  D.  2,  1);  öerfälfc^en:  corr.  rationes  (1. 

15  D.  42,  5),  edicta  proposita,  mensttras 
publice  probatas  (1.  32  D.  48,  la);  Der» 
nickten,  aufl^eben,  untftogen,  entfrAf« 
ten:  corr.  fideusommissas  libertates  —  neque 
mora  non  praestantium  corrumpi  (1.  30  § 

16  D.  40,  5);  non  debet  alterius  collusione 
aut  inertia  altert  ius  corrumpi  (1.  9  pr.  D. 
40,  12);  eorum,  qui  bona  fide  absunt  — 
ius  non  corrumpitur  (1.  30  D.  9,  4.   l.  19 

Br.  D.  39,  2);  oormmp,  stipulationem  (1.2 
K  33,  3.  1.  72  pr.  D.  45,  1).  —  2)  be- 
flecken: corr.  iudicem  (1.  2  §  2  D.  12,  5. 
j.  1  §  2.  1.  21  D.  48,  10),  arbürum,  advo-^ 
catum  diversae  partis  (1.  31  D.  4,  8),  testes 
(1.  33  D.  42, 1).  —  3)  ein  gfranen§ininier  jur 
Unjud^t  öerfübren,  fc^änben  (1.  16  §  1 
D.  39,  4.  1.  38  §  3  D.  48,  19). 

Cormptela,  1)  SSerberbnng,  IBer*« 
fd^Ied^terung  (1.9  §1  D.  11,3).— 2)  öe- 
ftec^ung  (1.  29  pr.  D.  49,  14). 

Ck>rruptio,  gerftörung,  Untergang: 
corr.  ums  fr.  (1.  16  pr.  C.  8,  33). 

Cormptor,  löerberber,  IBerfül^rer, 
j.  «.  eine«  ©claöen  (1.  9  §  3.  1. 11  §  1  D. 
11,  3.  1.  20  C.  6,  2);  IJeftedJer  (1.  29  pr. 
D.  49,  14);  «erfülfdjer:  corr.  catholicae 
discipUnae  (1.  9  pr.  C.  Th.  16,  5). 

Cos,  6<i^Ieifftein  (1.  11  D.  39,  4. 

Ck>8tamomuin,  costain,  ^hiei  mol^Irie" 
c^enbe  ^ftuter  (1.  16  §  7  cod.). 

Ck>toria,  @(^(eifft  ein  grübe  (1.  15 
eod.). 

Cottidianns  (adi.),  oottidie  (adv.),  tag* 
lic^,  ).  iB.  aqua  cottid.  s.  qua  quis  oottidie 
possit  uti  (l.  1  §  2  ff.  D.  43,  20.  cf.  1.  7 
D.  8,  6);  victus  cottid.  (1.  6  §  3  D.  1,  16); 
ad  cottid.  usum  habere  aliquid  (1.  1  §  6 
D.  4,  9);  in  usu  cottid.  esse  (1.  1  D.  10, 
4);  cottidie  /Scri  (1.  4  §  2  D.  23,  1);  res 
cottid.  (prooem.  1.  §  6)  alltäglich,  gemöl^n« 
lic^  Dorfomntenbe  9ie^fragen;  actus  cotti- 
diani  (1.  6  C.  1,  55). 

Crabattus,  9ltt]^ebett(l.  20§8D.33,7). 

Cras,  morgen  (§  14  I.  3,  20). 

Crassua,  berb,  grob,  ungefc^idt:  ne- 
glegentia  crassa  (1.  6  D.  22,  6);  sententia 
crassior  (1.  14  §  2  C.  6,  24). 

Orater,  IJeden,  Äeffel  (l.  12  §  24  D. 
33,  7.  l.  3  §  5  D.  33,  10). 

CratioiuB,  aud  %Ud)itotxt  beftel^enb: 
paries  erat.  (1.  52  §  13  D.  17,  2). 

Creare,  1)  g^ntanben  5U  einem  9mte 
toäl^Ien,  ernennen  G-  Ö  pr.  1.  9.  14  §  6. 
1.  18  §  5  D.  50,4);  creatio,  d^rmai^Inng 


Digitized  by 


Google 


118 


Creber  —  Crescer  e. 


©rnennunö,  5.  ©.  tutor  datas  adversus 
ipsam  creationem  provocavit  (1.  30  §  6  D. 
26,  7);  magistratuum  creatio  (1.  1  pr.  D. 
48,  U).  cf.  1.  un.  C.  10,  68).  —  2)crjeu* 
gen,  liberorum  creatio  (1.  15  §  2  ß.  1, 
7);  creare  innidiam  (1. 1  C.  1, 25);  creator, 
bet  asa^lct  (1.  2  §  7  D.  50,  8). 

Creber  (adi.),  crebre  s.  orebro  (adv.), 
l^öufig,  5.  ©.  opinio  crebrior  (1.  1  pr.  D.I. 
13);  crebro  admisscte  caedes  (1.  6  C,  9,  12). 

Credere,  1)  glauben,  unbjtiHir  a)  t)on 
berSSal^rl^fit  überzeugt  fein,  für  toa^r 
Italien,  j.  83.  aut  credere,  aut  parum  pro- 
batum  opinari  (1.  3  §  2  D.  22,  5);  b)  ba- 
füt  galten,  annel^men,  5.  ^.  creditum 
est^  hereditatem  doininam  esse  (1.  31  §  1 
D.  28,  5);  heres  credendus  repudiasse  (1. 
17  §  1  D.  29,  2);  si  quis  falso  se  sortem 
debere  crtdens  solvent,  potest  condicere  (1. 
26  §  2  D.  1 2,  6) ;  si  quis  patremfam.  esse 
credidit  —  cessabit  SCtum  Maced.  (1-  3  pr. 
D.  14,  6);  c)  ®Iouben  fc^enfen,  §.  33.  ad- 
firmatiani  alicuius  cred.  (1.  5  §  6  D.  49, 16) ; 
nimium  credere  alicui  (1.  5  §  1 1  D.  27,  9) ; 
scriptura  credenda  (1.  37  §  5  D.  32);  d)  \xd) 
ju  einem  Glauben  bcfenncn,  j.  ©.  non 
ita  credere,  ut  —  sancti  patres  tradiderunt 
(1.  8  pr.  C.  1,  5).  —  2)  onöertraucn,  j. ». 
cred.  alicui  summam  potestatem  (1.  1  pr, 
D.  1,  11),  administrationem  (1.  32  §  3  D. 
26, 7).  —  3)  Semanbcm  ettoo«  mit  ber  »or* 
audfe^ung  geben,  ba|  erbai^  ^mp}an^ 
gcne  §u  feiner  3cit  jurüdgeben  hierbc; 
credituin(Suh8i.),toa^^tmaotm  inbiefer 
»orauSfefrung  gegeben  ift  (1.  1  §  1  D. 
12,  1 :  —  gCuicumque  rei  adsentiamur  ali- 
enam  fidem  secuti  moz  recepturi  quid,  ex 
hoc  contractu  credere  dicimur.*  1.  2  §  3 
eod,:  „Creditum  a  mutuo  differt  qua  ge- 
nus  a  specie :  nam  creditum  consistit  extra 
eas  res  quae  pondere  numero  mensura 
continentur  sie,  ut,  si  eandem  rem  rece- 
pturi sumus,  creditum  est.'*  1.  2  §  5  eod. : 
„Verbis  quoque  credimus  quodam  actu  ad 
Obligationen!  comparandam  interposito, 
veluti  Stipulationen);  im  engeren  ©inne 
aber  ift  credere,  creditum,  credita  pecunia 
gleid^bebeutenb  mit  mutuum  dare,  mutuum, 
mutua  pecunia  (1.  20.  41  eod.  1.  1  pr.  1. 
3  §  3.  4.  1.  4.  6.  19  D.  14,  6.  1.  12  §  13 
D.  17,  1.  1.  24  §  4.  1.  27  §  1  D.  4,  4); 
pecuniam  in  creditum  dare  s.  accipere 
(1.  19  §  1  D.  12,  1);  creditum  conferre 
m  aliquem  (1.  34  §  1  D.  32) ;  ejc  crediti 
causa  deberi  (I.  20  D.  5,  1.  1.  104 
§  7  D.  30);  in  creditum  ire,  ein  2)ar* 
fel^n  motten,  barlet^en,  f.  t>.  a.  cre- 
dere (1.  2  §  1  D.  12,  1:  eorum  datione 
possumuB  in  creditum  ire,  quia  in  genere 
suo  tunctionem  recipiunt  per  solutionem." 


1.  19  §  5  D.  16,  1.  1.  31  D.  19,  2);  m 
creditum  abire  alicui  ex  causa  empiionis 
vel  ex  alio  contractu  f  tnaS  ^emanb  aud 
einem  Contract  fc^ulbig  ift,  in  cin3)arlc^n 
fi(^  öerwanbeln  (1.  3  §  3  D.  14,  6.  1.  5 
§  18  D.  14,  4);  in  einem  toeitcrn  ©inn 
bagegen  bebeutet  creditum  überhaupt  jebe 
flagbarc  grorberunj,  j.  ^.  compensatio 
est  debiti  et  crediti  inter  se  contributio 
(1.  1  D.  16,  2);  debita  et  credita  singulis 
pro  solide  adtribuere  (1.  3  D.  10,  2);  im- 
pensa  funeris  —  omne  creditum  solet  prae- 
cedere  (1.  45  D.  11,  7);  ius  creditt  non 
habere,  amittere  (1.  13  D.  4,  2.  1.  12  §  2 
D.  4,  4);  argentum,  quod  in  credito  est 
(1.  27  §  2  D.  34,  2);  in  creditum  pignora 
possidere,  accipere  (1.  15  §  3  D.  42,  1.  1. 
22  D.  42,  8);  in  creditum  habere  nomen 
alicuius  (1.  10  §  10  D.  42,  8).  —  Creditor, 
mer  eine  üagbare  f^orberung  gegen 
3emanben  l^at:  ©laubiger  (1.  10— 12D. 
50,  16:  „* Creditorum^  appellatione  non  hi 
tantum  accipiuntur,  qui  pecuniam  credi- 
derunt,  sed  omnes,  quibus  ex  qualibet  causa 
debetur/'  cf.  1.  54.  55  eod.  1.  42  D.  44,  7: 
„Creditores  eos  accipere  debemus,  qui  ali- 
quam  actionem  vel  civüem  habent  sie  tarnen, 
ne  exceptione  submoveantur  vel  honorar- 
iam  actionem,  vel  in  factum");  bidU^eilen 
bebeutet  ed  indbef.  einen  $fanbgIAubiger 
5.  ^.  sive  domini  sint  sive  aliquid  in  ea 
re  ius  habeant,  qualis  est  creditor  et  fructu- 
arius  (1.  30  D.  9,  4.  1.  19  pr.  D.  39,  2). 
Creditrix,  ©löubigerin  (1.  8  pr.  D.  16, 
1.  1.  16  D.  20,  4.  1.  38  §  1  D.  42,  5). 

Credibilis,  glaublich,  mal^rfc^einltc^ 
(1.  13  D.  22,  3.   1.  63  D.  24,  1). 

Creditor,  oreditrix,  creditum  f.  cre- 
dere s.  3. 

Credulitas,  1)  £ei(^tgldubtgleit,  ju 
grogeg  «ertrauen  (1.  3  §  9  D.  15,3.  1. 
30  §  4  D.  48,  5).  —  2)  Slec^tgläubigfeit 
(1.  2  C.  Th.  16,  11). 

Credulus,  leichtgläubig  (1.1  §2 
D.  2,  10). 

Cremare,  ))  er  brennen;  crematio,  «er* 
brennung  (1.  28  pr.  §  11  D.  48,  19). 

Cremium  f.  g^remium. 

Cresoere,  n)a(^fen,  junel^men,  fi(^ 
bergrbgern,  5.  ©.  imbn,  pluvia  crescere 
aquam  (1.  20  §  1  D.  8,  3.  1.  1  §  15  D.  39, 
3);  crescit  contumelia  ex  persona  eiua,  qui 
contumeliam  fecit  (1.  17  §  3  D.  47,  10); 
aes  alienum,  quod  ex  poena  crescit  (1.  1 
§  2  D.  42,  7) ;  crescere  Ungata  (1.  35  D. 
28,  6),  obliaationem  (l.  31  §  3  D.  19,  1), 
periculum  (1.  53  D.  23,  3) ;  actio,  quae  in- 
fiiiando  crescit,  eine  $^Iagc,  toe^e,  ttjenn 
ber  «eüagte  leugnet,  auf  ba^  ^o|)^e  ge^ 
(1.  20  §  4  D.  5,  3.  1.  30  pr.  D.  12,  2). 


Digitized  by 


Google 


Greta — Culpa. 


119 


Greta,  1)  ßreibe,  j.  ö.  cretae  eximen- 
doif  iu8  (1.  5  §  1  D.  8,  3).  —  2)  3nfcl  im 
mittcnftnbifc^cn  SWeet  (l.  15  D.  39,  4). 

Cretifodlna,  Ärctbcgrubc  (1.  9  §  2. 
1.  18  §  5  D.  7,  1). 

Cretio  f.  eemere  s.  2. 

Cribrum,  (Bith  (Paul.  III,  6  §  64). 

Crimen,  1)  SJctBrec^cn,  SScrgc^cn, 
}.  93.  crimen  obicere  alicui,  crimine  accu- 
sari,  pastulari  (1.  7  D.  48,  2);  capitdli  crim. 
damnatus  (1.  1  §  6  D.  3,  1);  criminis  sive 
delicti  exseciUio  (I.  131  §  1  D.  50,  16);  er. 
admiUere,  contrdhere  (I.  1  pr.  D.  1,  12.  1. 
15.  31  §  4  D.  39,  5),  confiUn  (1.  5  D.  3, 
2),  ©c^ulb  (1.  14  §  3  D.  4,  2).  —  2)  «n- 
flagc,  fttofrcc^tUc^e  SJcrfoIgung,  cri- 
men importare,  intendere,  perficere  (1.  14 
§  4.  11  D.  38,  2);  perseverare  in  crimine 
usque  ad  sententiam  (1.  7  §  1  D.  48,  2); 
CT.  minari  (1.  2  D.  47,  13);  crim.  immi- 
nentis  metns  (1.  3  pr.  D.  48,  21);  calum- 
niosis  crimin.  insect^ri  innocentes  (l.  6  §  2 
D.  1,  18);  in  crimen  subscribere,  subseriptio 
(f.  biefc  SB.) ;  accusatorum  crimina  exseqiii 
(1.  19  pr.  D.  48,  2);  er.  suspensum  (1.  21 
pr.  D.  29,  5);  stispecti  er,  (1.  1  §  1.  2  D. 
26,  10);  yycrimine  maiestatis,  quod  ad  sa- 
luiem  principis  pertinet*  (l.  1  pr.  C.  9, 
41). 

Criininalis  (adi.),  criminaliter  (adv.), 
auf  Serbrec^en  unb  ^ergel^en  refp. 
beten  getic^tltc^e  IBerfoIguug  bejüg^« 
li^:  peinlich,  j.  ^.  crim.  causa,  actio, 
accussatio  im  ^egenf.  öon  pecuniaria  s.  civi- 
lis cansa,  civilis  actio  (1  1  §  1  D.  22,  5.  1. 
an.  C.  1,  35.  1.  3  C.  3,  35.  l.  un.  C.  9,  31. 
l.  15  C.  9,  41);  criniinal.  agere,  experiri 
requiri,  appeti,  im  (^egenf.  bdn  civil,  agere 
etc.  0.  98  D-  47,  2.  1.  23.  24  C.  9,  22). 

Crimlnari,  anf^ulbigen  (1.  17  §  1 
D.  26,  2.  1.  4  §  6  D.  47,  8);  criminatio, 
«nllage,  «nf^ulbigung  (L  10  C.  5, 16). 

Criininosus  (adi.),  erimlnose  (adv.), 
öcrbrec^erifc^  (1.  42  D.  18,  1.  1.  1  C.  9, 
34.  1.  57  C.  10,  32). 

Crinlnum  f.  crinum, 

Crinie,  $aar  (1.  4  C.  Th.  14,  10). 

Crinum,  ßilicnf  olbc  (1.  21  §  1  D.  34, 2). 

Crithologia  (k)on  n^Uhj,  (SIetftc),  baiS 
tCmt  ber  @in6ebung  unb  Prüfung  ht^ 
»ctrcibe«  (1.  1  C.  11,  28). 

Crocufantia  f. 

Crocyfantla,  ein  Äopf^m^  für  grrouen 
(1.  25  §  10  D.  34,  2). 

Cruoiare,  martern,  ptxni^tn  (l.  24 
S  8  D.  40.  5);  cruciatic,  cmciatus,  kartet, 
*ein.  Dual  (1.  3  D.  4,  6.  1.  4.  7  C.  2, 
19.  1.  1  §  2  C.  9,  4). 

Crudelis,  graufam,  l^art  (1.  33  §  1 


C.  3,  28);  cruddiias,  (äJroufomleit  (1.  33 
pr.  eod.  1.  6  C.  3,  34). 

Crudus,  unreif  (\,  27  §  25  D.  9,  2). 
Cruentns,  blutig:  factio  er.  (1.  6  §  9 

D.  28,  3),  er.  spectacula  (\,  un.  D.  11,  44). 
Oruor,  «lut  (1.  2  §  24  D.   1,  2);  er. 

conchylii,  $urputfaft  (1.  4  C.  11,  9). 

Cruralis  fascia,  ^einbinbe  (1.  25  §  4 
D.  34,  2). 

Grus,  ^cin  (1.  52  §  4.  1.  57  D.  9,  2). 

Crusta,  bie  9linbe  (1.  9  §  2  D.  39,  2), 
erbrinbe,  ©tüd  ©oben.  —  »ersierung, 
9?clief:  crustae  marmoreae,  SRormorbe» 
fleibungen  (I.  17  §  3  D.  19,  1),  aureae, 
©olbplatten  (1.  32  §  1  D.  34,  2).  —  ein 
tlcibung^ftüd  (\.  11  C.  Th.  15,  7). 

Crux,  Äteuj:  a)  moran  Serbtet^er  ge* 
f<i^Iagen  nmrbcn  (Paul.  V,  17  §  3.  21  §  4. 
22  §  1.  23  §  1.  15.  17);  b)  bad  aei(^en  be« 
e^ftent^umg  (I.  26  C.  1,  3). 

Crypta,  Äeller  (1.  3  §  7  D.  43,  17). 

Crystallinus,  oud  Är^ftoII  (1.  3  §  4 
D.  33,  10). 

Cubare,  liegen:  i$xorem  secum  cubantem 
neeare  (1.  3  §  2  D.  29,  5). 

Cubioulariiis  f. 

Cubiculum,  ©c^Iafgemad^,  Kammer 
(1.  3  §  2  cit.  1,  15  D.  35,  1);  praepositi 
sacri  cubiculi,  bie  faiferl.  Dberlammer^ 
l^etrn,  meiere  bie  Dberauffi^t  übet  bie  ^of^ 
baltung  be«  Äaifetö  unb  bet  Äaifetin  fül^tten 
(tit.  C.  12,  5).  Cubicularitis,  a)  ein  ©claö 
5ut  Sebienung  im  @c^Iafgemacb  (1.  14 
§  7  D.  38,  2.  1.  203  D.  50,  16);  b)  !oi. 
fetl.  Äammetbienet  (tit.  C.  cit). 

OubUe,  ßagetftätte  (1.  3  D.  11,  4). 

Cubitus,  (glle  (1.  un.  C.  9,  38). 

Cuocuma,  Äeffel  (l.  1  §  3  D.  48,  8). 

Cucumella,  Ileinet  Äeffel  G-  H  §  1 
D.  8,  5). 

Cucumia  f.  curcuma. 

Cudere,  (älelb  fc^Iagen,  ptftgen  (1.  2. 
3  C.  9,  24). 

Culcita  (culcitraj;  Riffen,  $oIftet  (1.  3 
pr.  D.  33,  10). 

Ouleua  (culleusj,  lebetnet  ©ad, 
©d^Iauci^  (1.  12  §  1  D.  33,  7). 

Culmen,  Gipfel,  ^ö^e,  ^ol^e  ^ütbe: 
imperiale  culmen,  !aifetl.  ^o^ett  (1.  16  C. 
C.  3,  1). 

Culpa,  ©c^ulb,  »etf^ulbcn,  b.  ^.  1) 
im  $lttgemeinen  iebed  imputable  te(|td> 
toibtiae  »etbolten,  ®etge^en  gegen 
bag  ^ec^t,  ^ibetted^tli^Ieit,  ).  9. 
in  culpa  vel  crimine  deprehendi  (1.  2  C.  9, 
4);  arma  alienasse  grave  crimen  est  et  ea 
culpa  desertioni  exaequatur  (1. 14  §  1  D.  49, 
16);  «iniuriam  hie  accipere  nos  oportet  — 
quod  non  iure  factum  est  h.  e.  contra  ius 
i.  e.  si  culpa  quis  occiderit"  (I.  5  §  1  ü 


Digitized  by 


Google 


120 


Culpabilis  —  Cum. 


9,  2).  —  2)  btc  ©illcn^befc^affenlieit, 
ttjeld^c  c«  ermöglicht,  einen  eingetretenen  üblen 
Grfolg,  t)ome|mIid^  bie  SSerle^ung  eine« 
ret^tlic^  gefc^üfeten  @ut8,  anf  jenen  SBiffen 
aU  feine  Urfo(§e  jurüdsufü^en ;  culpa  muli- 
eris  8.  mariii  matrimonium  dissolutum,  di- 
vorHum  factum  etc.  (l.  9  §  3  D.  4, 4. 1. 22  §  7. 
1.  38.  44  §  1.  1.  45  D.  24,  3.  1.  12  §  13 
D.  48,  5.  1.  un.  §  5  C.  5,  13  1.  11  §  1  C. 
5,  17);  culpa  —  vel  sponte  possessio  amissa 
(1.  29  §  1  D.  21,  2);  in  eo  ipso  culpa  iua. 
praecessit,  quod  omnino  vi  deiecisti  aut  vi 
aut  clam  fecisH  (1.  15  D.  43,  16);  culpa  ei 
obici  potest,  quod  temere  aedificavit  in  eo 
solo,  quod  intellegeret  alienum  (l.  7  §  12 
D.  41,  1).  3n  biefem  Sinne  umfoftt  ber 
begriff  culpa  miti^in  and)  ben  dolus,  b.  1^. 
baS  SEBotten  bed  Verbotenen  ober  9H(^tmoaen 
bed  (S)ebotenen;  ben  (S)eaenfa^  biefer  culpa 
bilbet  ber  casus  (1.  5  f  1  D.  9,  2:  „iniu- 
riam  hie  damnum  accipiemus  culpa  datum, 
etiam  ab  eo,  qui  nocere  noiuit").  —  (1.  5 
§  2  D.  9,  2:  —  „ai  furiosus  damnum  de- 
derit,  an  legis  Aq.  actio  sit?  et  Pegasus 
negavit:  quae  enim  in  eo  culpa  sit,  cum 
suae  mentis  ncn  sit?'*  —  (1.  30  §  4  eod.: 
—  „ei  omnia,  quae  oportuit,  observa\it  — 
caret  ctilpa"  —  1, 31  eod.  —  „eulpam  esse, 
quod  cum  a  diligente provideri  poterit,  v'n 
esset  provisum/'—S)  Igm  engeren  unb  te<^ni* 
fc^en  Sinne  bejetc^net  culpa  baS  S^erjc^ulben 
mit  «uSfAInl  be«  dolus,  fjobrläffigfeit, 
92ac^ldf{tg!ett,  fobag  bier  culpa  unb  dolus 
gegenüberftej^en  (1.  23  D.  50,  17:  „Con- 
tractus  quidam  dolum  malum  dumtaxat 
recipiunt,  quidam  et  dolum  et  culpam,^' 
1.  5  §  2  D.  13,  6:  —  „in  contractibus 
interdum  dolum  solum,  interdum  et  culpam 
praestamus."  cf.  1.  10.  81  pr.  D.  3,  5.  1. 
13  §  1  D.  13,  7.  1.  1  §  35.  D.  16,  3.  1.  52 
§  2.  1.  72  pr.  D.  17,  2:  „Socius  socio 
culpae  nomine  tenetur,  i.  e.  desidiae  atque 
neplegentiae."  l.  68  pr.  D.  18,  1 :  —  „exi- 
stimo,  te  —  etiam  ailigentiam  praestare 
debere,  i.  e.  non  solum  ut  a  te  dolus  ma- 
lus absit,  sed  etiam  ut  cuTp«."  1.  18  §  1 
D.  24,  3.  1.  39  §  2.  7.  1.  57  pr.  D.  26,  7. 
1.  1  pr.  D.  27,  3.  1.  108  §  12  D.  30);  im- 
peritia  culpae  adnumeratur  (1. 132  D.  50, 17. 
cf.  1.  9  §  5  D.  19,  2);  culpa  est  immiscere 
se  rei  ad  se  w.  n  j>ertipcnti  (1.  36  D.  50,  17); 
quae  sine  culpa  accidunt,  a  nuVo  praestan- 
tur  (1.  23  eod.  cf.  1.  18  pr.  D.  13,  6.  1.  52 
8  3  D.  17,  2).  —  ^iefe  culpa  ift  entWeber 
a)  culpa  lata,  grobe  go^rläffigfeit, 
welche  in  obltgotorift^en  S^cr^Ältniffen  bem 
dolus  glei#e^t  (1.  213  §  2  D.  50,  16: 
Lata  c  esii  nimia  neolegeniiay  i.  e.  non 
intellegere,  quod  omnes  tntellegnnt,'*  1.  32  D. 
16,  3:—  latiorem  c.  dolum  esse  —  verissi- 


mutn  videtur.  nam  et  si  quis  non  ad  eum 
modum  quem  hominum  natura  desideratdeU- 
gens  est  —  fraude  non  caret."  1. 1  §  1  D.  11, 
6 :  f,Lata  c.  dolo  comparabiturJ*  cf.  1. 5  g  15 
D.  36,  4),  audi  magna  c.  genannt  (l.  226  D. 
50, 16:  „Magna  neglegentia  culpa  est,  ma^na 
c.  dolus  est'J,  anc^  c.  dolo  proxima  (1.  8  pr. 
D.  2,  13.  1.  11  §  11  D.  11, 1.  l.  47  §  5  ü. 
30.  1.  23  §  3  D.  36,  1.  1.  11  D.  47,  9);  - 
ober  b)  culpa  levis  ober  culpa  \djHtdß9^ 
audf  otnnis  culpa  genannt  (l-  ^1  §  12  D. 
21,  1)  Sfa^IftfpB^t  gemeffen  an  bem  SDtoft» 
ftabe  eine«  bonus  paterfamilias  (1.  47  §  5 
D.  30.  l.  23  §  3  D.  36,  1.  1.  20  C.  2,  18. 
1.  7  C.  5,  51).  ~  c)  <5)te  in  1.  44  pr.  D. 
9,  2:  „in  lege  Aquilia  et  levissima  culpa 
venit"  em^fifnte  culpa  levissima  ift  mdf 
ie(t  l^errfd^enber  9[nftd^t  ntc^td  anbere«  a& 
cu'pa  levis. 

OulpabiUs,  tabelnSWert^  (1.  18  C. 
Th.  6.  27). 

Culpare,8c^ulb  geben,  )ur  Saft  legen 
(1.  6  §  1  D.  20,  6). 

Cultellus,  oulter,  SReffer  (1.  11  pr.D. 
9,  2.  1.  18  pr.  D.  83,  7). 

Cultio,  l)öebauung  (1.  33  C.  Th.  12, 
1).  —  2)  Verehrung  (1-  -^9  §  1  eod.). 

Cultor,  Pfleger,  Bearbeiter,  a-  *• 
antiquae  pnidentiae  (L  15  C.  4,  38);  in^bef. 
?l(!erbauer  (1.  12  pr..D.  33,  7);  «efen- 
ner,  Änl^dnger  eine«  ®laubenö:  cathoUcae 
relig*  *nis  verus  c.  (1.  2  §  1  C.  1,  1). 

Cultura,  1)  Bearbeitung,  Bebauuna 
be8  gfelbe«  (1.  34  |  1  D.  7.  1.  1.  8  pr.  12 
pr.  D.  33,  7).  —  2)  »ere!|rung  0-  »n.  C. 
Th.  15,  4). 

CultuB,  1)  Pflege,  »Wartung,  dtt^aU 


tung,  §.  ö.  c.  corporis  (1.  43  D.  50,  16), 

"      (1.  12  §  35  D.  33,  7); 
ßanbbau  (1.  3  C.  5,  5.  —  2)  «ere^ruug 


(1.  2  pr.  C.  Th.  6,  9);  iniJbef.  religidfer 
©ultu^  (1.  49  §  1.  1.  123  §  5  C.  Th.  12, 
1.  1.  2  pr.  1.  5  C.  Th.  16,  5). 

Cum  s.  qutun  (adv.),  1)  hienn,  pt  B^ 
j^eic^nung  eined  ^titpVLtiitti  ober  einer 
Bebingung  (1.  17.  48  D.  12,  6.  1.  45  §1 
D.  27,  1.  1.  45  §  3  D.  45.  1.  1.  141.  217 
pr.  D.  50,  16),  eines  beftimmten  Solle« 
ober  5:iatumftanbe«  (1.  56.  57  D.  5,3. 
1.  29  8  1.  2  D.  32.  1.  63  pr.  67.  72  pr.  82. 
94  pr.  102  D.  35,  1.  1.  10.  16.  17.  19.20. 
23.  25  D.  36,  2.  1.  49  pr.  54  pr.  55.  71. 
76  §  1.  1.  78  §  1.  1.  90.  104.  113.  125. 
138  §  1.  1.  139.  141  §  5  D.  45,  1).  -  2) 
weil  (1.  2  D.  3,  1.  1.  5  D.  7,  8.  1.  36  §2 
D.  29,  1).  —  3)  obgleich  (§  1  1.  2,  5.  pr. 
I.  2,  10.  1.  25  D.  46,  2.  1.  144  D.  50,  16). 
—  4)  Wä^renb  (1.  62  D.  24,  3,  pr.  1.  1. 
17.  G?l  1,  67). 


Digitized  by 


Google 


Cum  —  Cura. 


121 


Com  (praep.),  ntit,  unb  ^toax  a)  jur  9t» 
^ftc^ung  bet  IBetbinbung,  nebft,  fammt 
(1.  7  D.  7,  2.  1.  36  §  2.  1.  112  §  2  D.  30: 
„Si  ita  legatum  fuerit  *Titio  cum  Seio  do 
lego%  ntrisque  legatum  est,  sicut  utrnmque 
legatum  est,  cum  fundtis  cum  domo  legatus 
est,"  (1-  121  eod.  1.  14  pr.  §  1  D.  M,  5. 
L  13  §  3  D.  40,  4),  ober  bc^  «crl^dltniffc« 
^n  Semanbem  ober  %u  etttnid,  i,  iB.  inimicitia 
mm  aliquo  (1.  8  D.  26,  3);  b)  im  ©inn 
einer  Begleitung  ober  ^injufügnng, 
).  9.  rationes  edere  cum  die  et  ccnsule  (1.  1 
g  2  D.  2,  13);  promittere  cum  poena  (1.  5 
pr.  D.  2, 11);  cautionem  praestare  cum  fide- 
lussore  (1.  72  pr.  D.  18,  1);  c)  aU  Seit* 
Vun!t,  Don  ba  an,  §.  iB.  hereditas  cum 
tempore  mortis  continnatur  (1.  138  pr.  D. 
50,  17). 

Cnmulare,  l^ftufen,  berntel^ren,  ber« 
großem,  §.9.  contumacia  cumnlat poenam 
(1.  4  D.  48,  19):  cumulari  legatum  (1.  18 
§  12  D.  33,  7);  don(Uio  usque  ad  trecen- 
tos  solidos  cumulata  (L  34  pr.  C.  8,  53); 
honore  cumul.  aliquem  (1.  7. 14  C.  Th.  13, 1). 

Cumnlate  (adv.),  gel^Auft  (1-   20  §  1 

C.  Th.  8,  5). 

Cnmulus,  1)  ^oufen,  SRaffe,  ge* 
fammt  er  Betrag,  j.  S3.  cum.  patrimonii 
(L  3  §  3  D.  27,  2),  debiti  (1.  8.  9  §  1  D. 
2,  14),  oertM  alieni  (i.  4  D.  36,  1);  si  dam- 
num  minus  sit  cumulo  legati  (1.  2  §  44  D. 
38,  17).  —  2)  ^ö^e,  (SJitofcI:  ad  dignita- 
tum  cumulos  elati  (1.  5  C.  Th.  6,  35). 

Cunabula,  9(nfang,  flnfangi^Seiten: 

Srima  urhis  JRomae  cunab.  (§  3  1.  1,  5); 
InfangSgrünbe:    prima    legum    cunab. 
(prooem.  1.  §  3);  cunab.  iuris  (1.  2  §  38 

D.  1,  2). 

Cunctamen,  Saubern  (i.  23  C.  Th. 
12,  1). 

Canctari»  jo^ubern,  aögern  (1.  2  §  24 
D.  38,  17);  cunctatio  Sögerung  (1.  7  §  1 
D.  26,  7.  1.  20  §  1  D.  40,  2). 

CunotuB,  in^gefammt,  gan^  (i.  15  C. 
12,  37.  L  36  C.  Th.  11,  1). 

Cnneusy  ein  C^orpd  feilförmig  auf» 
geftenter  ©ofboten  (1.  2  C.  6,  62). 

Cunioulus,  1)  untcrirbift^er  ®ang, 
Äanal  (1.  26  D.  39,  2.  1.  3  §  6  D.  43, 
21);  fRb^xt  jur  ^bleUang  bon  kämpfen 
(L  8  §  7  D.  8,  5).  —  2)  cuniculi,  ^inter^ 
lifl  (L  2  §  2  C.  Th.  3,  1.  1.  3  C.  Th.  11,  23). 

Cupa  (1.  31  D.  19,  2)  f.  cutpa. 

Cupere,  begehren  (1.  115  D.  30). 

Cupide  (adv.),  habgierig  (1.  6  C.  Th. 
1,7). 

Oupiditas,  ©egicrbe,  j.  B.  discendi 
cop.  (1.  20  D.  40,  5);  inSbcf.  Habgier 
"  6  §  2  D.  42,  5.  1.  6  C.  Th.  9.  27.  1.  6 
Th.  15,  2). 


i 


Cupido  =  cupidüas^i,  Ö.  cup.  procrean- 
dae  sobolis  (1.  22  §  7  D.  24,  3),  retinendae 
pecuniae  (l-  8  §  4  D.  50,  5),  avaritiae  (1.  3 
§  3  C.  6,  43). 

Cuppa,  Xonne  (1.  8  pr.  12  §  1  D.  33, 
7.  1.  15  §  6  D.  7,  1). 

Crrppula,  fleinc  2:onnc  (1.  3  §  1  D. 
33,  6). 

Oupressus,  (£^^ reffe  G-  16  §  1  !>•  -*3, 
24);  cupresseus,  aud  (t^preffe  (1-  26  pr. 
D.  41,  1). 

Cur,  marum,  toe|]^alb  (1.  45  pr.  D. 
3,  3.  1.  12  D.  5,  3.  1.  34  pr.  D.  29,  2). 

Cura,  Sorge,  gürforgc,  öef orgung, 
Bemühung  für  eine  ^erfon  ober  ©ad^e, 
a)  über^u^)t,  ^  85.  cura  aut  diligentia, 
cura  atque  opera  consequi  (1. 19  D.  13,  6. 
L  36  D.  19,  2);  curae  habere,  ut  etc.  (1.  28 
D.  16,  3);  cttram  habere  alicuius  (1.  1  pr. 
D.  87,  9);  ad  curam  alicuius  pertinere, 
gemanbem  obliegen  (l.  1  §  11  D.  1,  12. 
1.  3  §  1  D.  4,  8.  1.  1  pr.  D.  48,  14);  b) 
SBartung,  Pflege:  c.  corporis  (1.  22  §  2. 
1.  50  §  1  D.  B8,  1);  c)  Dbl^ut,  «ttffic^t, 
%,  O.  rem  sub  cura  sua  habere  (1.  77  §  21 
1).  31.  1.  22  D.  40,  4);  c.  aedium,  locorum- 
que  sacrorum  (1.  1  §  3  D.  43,  6);  c.  palatü, 
bai^^mtbei^lluffel^eriS  über  ben  laifer» 
Ud^en  $alafi  (l.  1  C.  12,  11);  d)«efor« 
gung  einer  ^Ingelegenl^it,  j.  85.  funeris 
curam  mandare  alicui,  curam  condendi 
corporis  susdpere  (l.  14  §  2  D.  11,  7.  1.  88 
§  1  D.  31);  duas  curas  operis  administraxe 
(1.  14  §  1  D.  50,  5);  curas  agere,  feine 
(^efc^äfte  beforgen,  toirb  iniSbef.  in  83e« 
jug  auf  bie  gpunctionen  ber  curtosi  gefagt, 
nyeld^  bal^er  auA  curagendarii  genannt  mer* 
ben  0-  2  C.  12,  22.  1.  1  C.  Th.  6,  29);  e)  im 
engem  iuriftifc^en  @inn  bebeutet  cura  bie 
au^er  ber  tutela  anertannte  IBormunb« 
fd^aft,  b.  1^.  bie  bon  ©taatdtoegen  angeorb« 
nete  8SertoaItung  ber  ^(ngeTegenl^eiten  getoiffer 
$erfonen,  biejur  eigenen  IBenoaltung  a\x& 
irgenb  einem  Srunb  unfäl^ig  finb;  curator, 
toer  eine  folc^  cura  ^u  fül^ren  ^at: 
83ormunb;  ber  Unterfd^ieb  Attnfd^en  ber  tu- 
tela unb  cura  beft^t  barin,  ba^  bie  auctoritas 
tutoris  bie  unbotuommene  $erfönlid^feit  unb 
^anblungdfft^gleit  bed  impubes  infantia 
maior  ergAnjt,  toäl^enb  ber  consensus  bed 
curator  nur  befTen  duftimmung  su  bem 
bon  einem  SO^linoerift^rigen  borgenommenen 
gied^ggcfd^aft  entölt  (tit.  D.  26,  8.  1.  17 
§  1  D.  49,  1:  „Tutor  pupiUo  datus  si  pro- 
vocet,  interim  pup?'lo  curator  debitur.  sed 
si  tutoris  auctontas  fuerit  necessaria  — 
tutcr  ei  necessario  dabitur,  quoniam  ct(- 
ratoris  auctoritas  ad  hoc  inutilis  est.'*  Ueber 
bie  einaefnen  SfÄffc  ber  cura  cf.  1.  1  §  4  D. 
50.  4:  —  „personale  munus  est  tutela,  cura 


Digitized  by 


Google 


122 


Guragendarius  —  Curiata. 


(idulH  furiosive,  iieraprodigiy  mutif  etiam 
ventris,  —  item  ex  Ckirhoniano  edicto  bo- 
norum possessione  petita,  si  satis  nondetar, 
custodiendis  hanis  curator  datus  personali 
fnngitur  munere.  bis  similes  sunt  honis 
dati  curatores,  quae  fuerunt  eius,  qui  ab 
hostibus  captus  est  et  reverti  speratur: 
item  custodiendis  ab  eo  relictis,  cui  necdum 
qwisqtiam  civili  vel  honarario  iure  successit, 
curatores  constituti."  (tit.  I.  1,  23.  D.  27, 
lOj  37,  9;  43,  7.  C.  5,  70). 

Guragendarius  f.  cura  s.  d. 

Curare,  forgen,  \\^  angelegen  fein 
laffen,  bemitfen,  bag  etnmS  gefäel^ober 
nid|t  aef(^^e,  5.  9.  index  curare  aebety  ut 
etc.  (1.  5.  25  §  21  D.  10,  2);  curent  ma- 
gistratus  (1.  22  D.  22,  5);  curandum  est, 
ne  vis  fiat  (1.  6  §  23  D.  36,  4);  qui  fa- 
cere  curaverit  (1.  3  D.  48,  4);  denuntiandum 
cur.  (1.  1  §  10  D.  25,  4);  cur.  convicium 
fieri  aUcui  (1.  15  §  10  D.  47,  10);  stipulan 
cur.  (1.  15  §  1  D.  35,  2);  decem  dort  curari 
stipulatus  (1.  42  §  1  D.  12,  1.  1.  67  §  1  D. 
45, 1).  —  2)  ffliül^c,  ©org  f alt  auf  etttiog 
öertticnben,  beforgen,  j.  83.  cur.  negotia 
alicuius  (1.  14  §  1  D.  10,  3),  fructus  (1.  7 
§  9  D.  24,  3),  ar1)ores  (1.  3  pr.  D.  25,  1), 
agros  (1.  68  §  1  D.  32),  oves  (1.  60  §  3 
eod.),  vestimenta  (1-  12  pr.  D.  47,  2);  be* 
auffici^tigcn:  cur.  aedes  sacras  (1.  1  §  3 
D.  43,  6);  »arten, J)f legen:  tuendi  curan- 
dive  corporis  gratia  (I.  44  D.  50,  16);  einen 
^an!en  Beilen:  cur.  servum  vulneratum, 
aegrum  (1.  9  §  1  D.  3,  5.  1.  9  §  7  D.  15, 
1.1.  30  §  1  D.  21,  1);  cur.  gratis  amicos 
(1.  27  D.  38,  1);  medico  curandos  oculos 
committere  0-  3  D.  50,  13).  —  3)  be* 
obat^ten,  berüdfic^tigen,  j.  83.  si  pro- 
bantem  iudex  uon  curabit  (1.  10  g  3  D.  2, 
13);  modicas  impensas  non  debit  arbiter 
curare  (1.  12  D.  25,  1). 

Curatio,  1)  Cef  orgung,  in^bef.  bie  eines 
öffentlichen  ®ef^äftS,  5.  ^.  in  magistratu, 
potestate,  curatione  etc.  pecunias  capere 
n.  1  pr.  D.  48,  11);  cur.  kalendariiy  bie 
gfü^ng  be«  kal.  für  eine  @tabtgenteinbe 
(1.  18  §  2  D.  50,  4).  —  2)  »ormunb^ 
f  djaft:  tutela  curatiove  (1.  3  pr.  D.  3,  1); 
in  curatione  esse ;  cur.  eius,  cui  bonis  interdi- 
citur,  cur.  furiosi  aut  prodigi  (1. 1. 13  D.  27, 
10);  cur.  heredüoHs  (1.  12  D.  3,  5);  duas 
curationes  administrare  (1.  30  §  1  D.  27, 1); 
tutelae  curationisve  iudicto  teneri  (1.  11  D. 
26,  8).  —  3)  ärjtli^e  «el^anblung, 
Teilung  (1.  3  D.  9,  1.  l.  7  pr.  8  pr.  D. 
9,  2.  1.  7  D.  9,  3). 

Curator,  1)  83eforger,  SSerJoalter, 
©efc^äftSfül^rer,  §.  C  cur.  reipublicae, 
6tabt|)fleger,  oberfter  älhinid|>albeamte, 
bem  bie  ^erUHiItung  hti  ftAbtifd^en  d^emeiuc» 


toefen«  oblag  (1.  6  D.  l,  22.  1.  37  D.  2, 14. 
1.  46  pr.  D.  39,  2.  1.  3  §  4.  1.  5  §  4  D.  43, 
24.  1.  2  §  4.  6.  1.  4.  11  D.  50,  8.  I.  3  C. 
1,  54.  1.  2  C.  7,  46);  aud^  niebcre,  mit  ein* 

Sinen  S^ertoaltungSjtoeigen  beauftragte  ftäbti* 
e  öeamte  feigen  curatores,  Slat^^erren: 
curat,  operum,  bie  Äuffe^  über  öffentUt^ 
»auten  (1.  7  §  1  D.  1,  16.  1.  2  §  2  D.  50, 
1.  1.  1  pr.  1.  2  §  1  D.  50,  10);  curat  ad 
extruenda  vel  reficienda  aedificia  publica  (1. 
18  §  10  D,  50,  4);  curat,  qui  ad  colligendos 
eivitatium  publicos  reditus  eligi  solent  (1. 18 
§  9  eod.);  cur.  frumetUo  comparando,  ad 
siliginememendam  constitutus  (l.  21  pr.  D.  .50, 
1. 1.  29  D.  3,  5);  cur.  annonam  administra- 
turus  (l.  21  §  2  D.  49,  1);  cur.  kalendarU 
(1.  12  §  4  D.  50,  8);  curatores  oorporum,  @e* 
f d^dftsfü^rer,  93ertrcter  öon  Korporationen  (1. 3 
§  2  D.  47,  22),  municipum  (1.  5  §  10  D. 
43,  24) ;  curator  Caesaris  =  procurator  Caes. 
(1.  3  pr.  D.  1,  19);  cur.  dominicae  s.  divinae 
domus,  %iit\  eined  faiferlid^en  C^^otuHebeani« 
ten  (1.  3  C.  7,  37).  —  2)  «ormunb  (f. 
cura  8.  e.). 

Curatoricii  equi  s.  equi,  qui  curaio- 
ricio  nomine  flagitantur,  gett)iffen  dffentli^en 
iBeamten,  bie  in  bie  $rotJtn§  gefc^rft  mürben, 
ju  fteaenbc  ^ferbe  (I.  29  C  Th.  11, 1.  1.  2, 

C.  Th.  11,  17.  cf.  Gothofr.  ad  h.  1.). 

Curcuma,  ba«  ©cbi^  am  B^um  (!.  1 
pr.  C.  11,  12). 

Curia,  1)  eine  tlbt^eilung  beS  römifc^cn 
93ollS  (ber  ^atrijicr)  nac^  ftltefter  römifc^cr 
SBerfaffung,  toomd)  baffclbc  in  3  ^ribuS,  unb 
iebe  %x\hu^  in  10  ©uricn  jcrpel  (1.  2  §  2  D. 
1,  2);  bal^cr  curiata  lex,  ein  in  ben  Kurien* 
öcrfammlungen  (curiata  comitia)  gefaxter 
SJolfSbeft^luB  (1.  c).  —  2)  =  ordo  decurionum, 
ber  SScrmaltungSauSfc^uS  ober  Senat  in  ben 
SKunici^ien:  ©tabtrat^  (§  13  I.  1,  10. 
1.  3  D.  3,  4.  1.  9  §  1  D.  4,  2.  1.  38  §  10 

D.  48,  19.  1.  3.  4  C.  5,  27);  au<^  bie  »er* 
fammlung  beffelben:  decuriones  sol- 
leraniter  in  curiam  convocati  (1. 2  C.  10, 32) ; 
and^  ba§  ?(mt  eines  decurio  (1  14  eod.); 
ba^er  cunah's  (Sub8t.)=  decurio.  ^itglieb 
bc§  etabtrat^«  (1.  21.  22.  2.5.  31.  39.  47. 
50.  51  eod.);  curialis  (adi.),  bie  curia  ober 
curiales  betreffcnb,  j.  ^.  qxxt.  origo,  san- 
guvi,  bie  ?(bftammung  öou  einem  SJecurio 
(1.  32.  43  eod.);  cur.  fortuna,  ba§  Slmt  einc^ 
3Jec.  (1.  62  eod.);  cur.  condicio  (1.  63  pr. 
eod.),  nexus  (1.  63  §  1  eod.);  cur.  consortia 
(1.  67  eod.),  onera,  munera  (1.  35.  64  eod.), 
Corpora,  bie  5Witglicber  ber  Kurie  (1.  66  eod.) ; 
cur.  nuptias  bie  SJer^eirot^ung  mit  ben  Ku- 
rialen  (1.  3  C.  10,  35). 

Curialis  f.  curia  s.  2. 
Curiata  lex  f.  curia  a.  1. 


Digitized  by 


Google 


Curiosi  —  Gusto  dia. 


123 


Curiosi  l^^n  getoiffe  ju  bcn  agentes  in 
rebus  gehörige  SßtamU,  tocidjc  aU  flßolijciagen* 
tcn  in  ben  ^toöinjcn  fungirtcn,  Dicttci^t  auc^ 
ben  d^ebtaud^  ber  $often  in  beaufftc^tigen 
litten  (tit.  C.  12,  22). 

Curiositas,  bte  ^emül^ung,  ettoai^  oud« 
pf)>ftTen,  einer  @ad^e  nad^juforf^en 
(1.  6  D.  22,  6). 

Curiosua  (adi.),  1)  forgfÄltig  (1.  9 
§2  D.22,  6).  —  2)  neugierig  (1.  19  D. 
46,  2). 

Cnrrax,  fc^nell  loufenb  (1.  18  pr.  D. 
21,  1). 

Correre,  laufen,  ge^en,  reiten,  fal^* 
ren  (1.  2  §  1  D.  11,  5.  1.  20  pr.  D.  19,  5. 
1.  17  §  9  D.  21,  1);  aud^  troptfc^  mirb  ed 
gebraucht,  g.  ©.  bom  a^wf^tt^öwf  (1-  ^ 
D.  22,  1.  1.  7  §  7  D.  26,  7),  Dom  gfriftcn* 
lauf  (L  3  §  16  D.  37,  10),  üom  Sauf  ber 
«eri&^rung  (l.  10  pr.  D.  41,  3.  1.  2  D. 
41,  6);  curr.  per  plures  emptores,  burd^  bie 
^nbe  mehrerer  Äftufer  gelten  (1.  56  D.  18, 
1);  curr.  ad  Utigandum,  jum  $ro5e|  fc^ei« 
ten  (1.  4  C.  6,  6). 

Curriculum,  1)  geitraum,  inncrbalb 

»elc^  eine  grift  Wuft  (1.  6  C.  2,  52.  1.  5 

C.  9,  27).  —  2)  2)icnft*eit  G-  1  C.  12,  53). 

Cursitatio,   ^Tof^njut^xe  beim  cursus 

publicus  (1.  3  C.  11,  74). 

Cursor,  Säufer  0-  99  §  5  D.  32); 
Courier  (1.  10  C.  12,  59). 

Cursnalis,  auf  ben  cursus 2yublicus  ht^ 
^üglic^:  curs.  equi  (1.  19  C.  12,  50);  ohse- 
quium  curs.  (1.  9  C.  Th.  7,  1). 

Cursus»  1)  Sauf,  5.  O.  aquae  fluminis 
(L  1  §  12  D.  43,  12),  uswarum  (1.  4  C.  5, 
56),  temporaUs,  geitablauf  (1.  27  C.  6,  23); 
cursus  de  cignoscetida  hon.  possessione,  9(g« 
mtion«frift  (1.  6  C.  6,  9).  —  2)  eursus  pu- 
blicus,  ber  auf  ©taatöloften  in  @toat8onge=' 
legenden  ftattfinbenbe  iranSport  bon  $er* 
fönen  unb  ©ac^en:  @taati»)>oft  (tit.  C.  12, 
50);  auc^  c.  vekicularis,  fjo^rpoft  genannt 
a  18  §  4  D.  50,  4).  . 

Curulis,  1)  =  circensis:  equi  cur.  (1.  4 
C.  10,  42.   1.  5  C.  11,  41).  —  2)  Aediles 
eurules  loerben  bie  beiben  debilen  genannt, 
toelc^  ftd^,  kuie  urf^nglic^  bie  fönige  9iomi^ 
unb  bann  bie  Confuln  unb  $r&toren,  ber  sella 
curulis  bebienen  burften  (1.  2  §  26  D,  1,  2). 
Curvatura,  Krümmung,  curv.  aratri 
(L  239  §  6  D.  50,  16). 
Curvus,  frumm  (1.  3  D.  21,  1). 
Cnsio,  $rftgung:  monetaHs  c.  (1.  18  C. 
TIl  11,  16). 
Cuspis,  &pii^t  (1.  2  C.  Th.  8,  5). 
Cnstodela  =  custodia  (Gai.  II,  104). 
Custodia,  l)©ewa^ung,«cf(^ütung, 
Bcttuffic^tigung,  ^erwabrung,  j.   ©. 
coat.  domus,  templi  (1.  49  D.  38,  1.  1.  35 


D.  40,  12);  clavcs  custodiae  causa  tradiere 
(1.  77  g  21  D.  31);  rem  custodiae  alicuius 
commitiere  (1.  1  §  1  D.  4,  9);  res  depositae 
vel  commodatae  —  quaruinque  usum  vel 
custodiam  liabuit  (1.  1  §  33  D.  43,  16);  res 
mobiles,  quatenus  sub  custodia  nostra  sint, 
hactenus  possideri  (1.  3  §  18  D.  41,  2); 
aves  custodiae  nostrae  subiectae  (§15  eod.); 
custodia  rerum,  im  ©cgenf.  bon  admini- 
stratio  (1.  48  D.  26,  7),  im  ®egcnf.  bon  pos- 
sessio (1.  5  pr.  D.  36,  4.  1.  3  §  23  D.  41, 
2.  1.  12  D.  42,  4);  in  cust.  bonorum  esse 
(1.  1  §  17  D.  37,  9);  custodiae  c.  rem  tenere, 
mitti  in  possess.  (1.  2  pr.  D.  41,  5.  1.  3  §  8 
D.  43,  17);  cust.  reorum  (tit.  D.  48,  3); 
in  b.r  Se^re  bon  ber  ^räftation  ber  culpa  be» 
beutet  custodiam  praestare^  ^ur  diligentia 
honi patrisfam,  ^infic^tlic^  ber  S^erhial^« 
rung  einer  8ad|e  gegen  ^efc^&bigung 
Don  au|en  xt\p,  ^tebjtabl  uerpflic^tet 
fein,  unb  für  gal^rläffigleit  hierbei 
einfte^en  (1.  2  D.  7,  9:  „/♦Vuc^uanii«  cu- 
stodiam praestare  debet."  1.  5  §  5  P.  13, 
6:  yf  Custodiam  plane  commodatae  rei  etiam 
diligentem  debet  praestare*'.  §  15  eod.: 
,Si  duobus  vebiculum  commodatum  sit  — 
et  dolum  et  culpam  et  diligentiam  et  cw- 
slodiam  in  totum  me  praestare  debere.** 
1.  10  §  1  eod.:  —  „si  mea  causa  (rem  in- 
speciori)  dedi,  dolum  mihi  tantumpraesta- 
bit,  si  sui,  et  cusiodiamJ'  1. 13  §  1  D.  13,  7 : 
„Venit  in  hac  actione  et  dolus  et  culpa  — 
venit  et  custodia/'  1.  52  §  3  D.  17,  2:  — 
qnodsi  a  furihus  subreptum  sit,  proprium 
eius  detrimentum  est,  quia  custodiam  prae- 
stare debuit,  qui  aestimatum  accepit." 
1.  35  §  4  D.  18,  1:  Jalis  custodia  desi- 
deranda  est  a  vend^tore,  qualenh  bonus 
pater  fam.  suis  rebus  adhtbet.*'  1.  2  |  1. 
L  3  D.  18,  6:  „Et  puto  eam  diligentiam 
yenditorem  exhibere  debere,  nt  fatale 
damnum  vel  vis  magna  sit  ezcusatum. 
Custodiam  autem  venditor  talem  praestare 
debet,  quam  praestant  hi  quibns  res  com- 
modata  est,  ut  diligentiam  praestet  ex- 
actiorem,  quam  in  suis  rebus  adhiberet**) ; 
periculum  custodiae  praestare  (1.  40  D.  19, 
2). —  2)  OJewabrfam,  ©efängnig,  j.  ». 
custodia  coerceri  —  evadere  custodiam  (1.  3 
§  2  D.  41,  1);  sub  custodia  vel  in  carcere 
esse  —  de  carcere  vel  custo{lia  dimitti 
(1.  52  §  12  D.  47,  2.  1.  13  §  5  D.  49,  16); 
nee  in  custodia  nee  in  vinculis  esse  (1.  28 
8  1  D.  4,  6):  publica  cust.  (1.  9  eod.  1.  224 
D.  50,  16).  —  3)  ©c^ujort:  rw^tica  cust. 
im  ®cgenf.  bon  urbanae  aedes  (l.  180  eod.). 
—  4)  aSBac^e,  ^etoac^ung,  bie  ^fonen, 
toeid^t  beU)ad^en,  be^eic^nenb,  5.  fd.  custodiam 
ponere  (1.  51  D.  41,  2),  reos  -  tHnciat 
custodia,  et  vigilauter  observet  (1.  20  C. 


Digitized  by 


Google 


124 


Custodire — Damnas. 


9,  47).  —  5)  mcr  bcwad^t  tofrb:  «er* 
l^aftctcr,  (Uefangcncr  (1.  10  D.  48,  3: 
„Ne  quis  receptam  custodiam  sine  causa 
dimittaV*  1.  8.  12  pr.  1.  14  §  3—5  D.  48, 
8) ;  custodias  audire,  damnare  (1.  18  §  9. 
10  D.  48,  18);  custodiarum  cognitio  J.  6 
pr.  D.  1,  16.  1.  9  D.  2,  12). 

C5u8todiP6,l)bctt>a<i^cn,bcauffici^tiaen, 
betual^ten,  t^ermabren,  3.  9.  cukodien- 
dum  alicui  datum  (1.  1  pr.  I.  6  D.  16,  3); 
colligere  et  custod.  res  f^edit  (1.  5  §  22 
D.  36,  4);    ventrem  partum  cnstod.  (1.  1 

LH  D.  25,  3.  tit.  D.  25,  4h  custodiendis 
w  curator  datus  (1.  1  §  4  D.  50,  4); 
nm%  possidet  is,  qui  missus  est  in  possess., 
sed  potins  custodit  (1.  1  §  9  D.  48,  3);  ex- 
actami  diligentiam  custodiendae  m  proe- 
Stare  (1.  1  §  4  D.  44,  7).  —  2)  bcobo(|tcn, 
befolgen,  j.  83.  custodiri  cportet,  quod 
moribus  et  consuetudine  inductum  est;  in- 
▼eterata  consuetudo  pro  lege  custoditur 
(1.  82  D.  1,  8)i  custod.  pactum  (I.  18  D. 
28,  4),  supremum  iudicium  (I.  70  D.  35,  1). 


Oustos,  ©Achter,  ^üter,  8[uffe^er, 
j.  ».  c.  aedium  (1.  18  §  10  D.  50,  4); 
praedii  (1.  15  §  1  D.  34,  1),  vülae  Q.  15 
§  2  D.  33,  7);  per  negJegentiam  custodum 
evadere  (1.  1  pr.  D.  47,  18);  dati  sunt 
(tutores  honorarii)  quasi  ohttervatores  a^tus 
eius  (qui  gessit)  et  custodes  (1.  3  §  2  D. 
26,  7);  custodes  fwiosis  adhibentur  (1.  14 
D.  1,  18);  custodes  ad  ventrem  custodien- 
dum  inspici€ndumqiie  (1.  1  §  12  D.  25,  3. 
I.  1  pr.  §  10  P.  25,  4). 

Cydoneum,  Cuittcntoein  (1.  9  pr.  D, 
33,  6). 

Cylindrus,  länaM-runbcy  ©belftein  0- 
82  §  9  D.  34,  2). 

C^mbium,  etn  S^rinfgefdlirt  yl,  32 
§  1  eod.). 

Cyrenensis  provlncia,  ein  3)tftrict  in 
^frifa  mit  ber  $ou^)tftobt  ß^tcne  (I.  61  §  1 
D.  19,  2). 

CyBicenius,  awS  ^QjicuiS,  6tobt  in 
SR^fien,  0-  7  C.  11,  43). 


D. 


Dada  s.  Daoiae  (D.  niediterranea  unb 
ripensis),  bie  jefetge  aRoIbott,  ^Had^ei  unb 
(Stebenbilrgen,  ourd^  ^^rajon  jur  römifd^en 
^rotnna  gemad^t  (1.  7  §  14  D.  48,  22.  1.  4 
C.  11,  7). 

Daotyliotheca,  ^tingfftft^en  (1.  52 
§  8  D.  32). 

Daemon,  böfer  (äJeift  (I.  23  C.  Th. 
16,  10). 

Danmabilis,  t^erbammenStoettb  (1.2 
C.  Th.  9,  18). 

Damnare,  1)  Deturt^eilen;  damnatio, 
«eturtl^eilung  (1.  4  §  1.  1.  27  D.  10, 
2.  1.  3  D.  39,  2j^  j.  ©.  damnari  litis  aesti- 
matione  (1.  80  D.  16,  3),  in  id  quod  facere 
possunt  (1.  173  pr.  D.  50,  17);  damnatus 
contrario  iudicio,  ex  noocali  iudicio  (1.  6 
§  7.  1.  14  D.  3,  2);  si  qui  furti,  vi  bono- 
rum rapt.  etc.  suo  nomine  domn<itus  pac- 
tusve  erit,  infames  sunt  (I.  4  §  5  eod.) ; 
in  damnationem  venire  (I.  42  D.  6,  1);  be* 
f onberd  totrb  e^  t)on  ber  IBeruri^Iung  megen 
eine^  (£apita<Iberbrec^cn^  gebraust/ 5. «. 
iudicio  publicOj  in  capitali  ci'imine,  rei 
capitalis  damnatus  (1.  8  §  5  D.  22,  5.  1. 
13  §  2  D.  28,  1.  1,  2  D.  48,  19);  in  per- 
petua  vincula,  ad  hestiasy  ultimo  supplido 
damnari  (1.  8  §  13.  1.  29.  31  pr.  eod.); 
mulier  consumenda  damnata  (1.  3  eod.); 
bona  domnatorum  (tit.  D.  48,  20);  damna- 
tione  bona  publicantur,  cum  aut  vita  ad- 
imitur  aut  ci\ritas,  aut  servilis  condicio 


irrogatur  (1.  1  pr.  eod.).  —  2)  ^[emanbetn 
etwoö  auferlegen,  i^n  ju  ettoo«  Der* 
p  f  U  d^  t  e  n ,  indbef .  bur^  teftamentarif (^e  ^tx* 
orbnung,  5. 16.  in  testamento  heredem  suum 
damnare,  ne  altius  tollat  etc.  (1.  16  D.  8, 

4.  1.  87  pr.  §  1  D.  35,  2);  heres,  qui  pe- 
cuniam  dare  iussus  damnatus  erit,  eam 
pecuniam  debeto  dare,  qit%m  dammUus 
est  (!.  1  pr.  cod.);  damnatus  heres  sinere, 
non  petere  etc.  (1.  14  D.  33,  2.  1.  2  pr.  D. 
84,  3.  1.  8  §  1  D.  44,  4);  per  damnaHon^m 
legare,  kgatum  bejetd^net  im  altem  'Sieö^ 
eine  bejonbere  Art  be8  ßegat«,  borin  befte^b, 
bag  ber  ^eftator  ben  @rben  in  einer  be» 
ftimmten  ^o^^^I  (., heres  mens  damnas 
esto  dare,  s.  dato  facito;  heredem  meum 
dare  iubeo")  ju  einer  ßetftung  anttmft  (GaL 
H,  197.  201—206.  262.  282.  Ulp.  XXIV, 
2.  4.  8.  IIa.).  —  3)  bertocrfen,  j.  ©. 
quasi  furiosae  iudicium  ultimum  damn. 
(1.  19  D.  5,  2). 

Damnas,  t^erpf lichtet,  fc^ulbig:  heres 
damnas  esto  dare  etc.;  heredes  damnas 
sunto,  eine  gormel  für  ?(norbnung  eine^  Ige* 
gatS,  bie  eine  obligatio  stricti  iuris  jttnfd^en 
erben  unb  Segatar  begrünbete  (1.  4  §  1.  1. 
19  pr.  1.  82  §  5.  1.  84  §  1.  1.  104  pr.  §  3. 

5.  1.  105.  122  §  1  D.  80.  1.  44.  51  D.  31. 
1.  34  §  1.  1.  68  D.  32.  1.  17  pr.  D.  33,  1. 
1.  15  pr.  D.  33,  2);  au^  in  ®efe|en  fommt 
bie  Srormel  damnas  esto  bor  (1.  2  pr.  1.  27 
§  5  D.  9,  2). 


Digitized  by 


Google 


Damnatio  —  Dare. 


125 


Damnatio  f.  damnare. 

Damnosus  (adi.)i  damnose  (adv.)» 
Schaben  btingenb,  nad^tl^eilig,  5.  ^. 
herediias  interdiim  damnosa  est  (l.  82  D. 
17,  1.  I.  57  §  1  D.  29,  2.  1.  119  D.  50, 
16);  damn.  socius  (\,  14  D.  17,  2);  aedes 
quae  damnosae  ({(^abenbto^enb)  imminent 
(L  40  §  3  D.  39,  2). 

Damnum,  Schaben:  a)  über^u^t  9f^ 
etntt&c^tigung,  ^ad)tf)eil,  3.  9.  citra 
damnum  (unh t]df ah tt)  volunUUis  (1.  23 
§  2  I).  40,  5);  damno  infamiae  subici  (1.  6 
C.  2,  11);  sine  damno  existimationis  a 
iutela  removeri  (1.  un.  C.  5,  47);  multa 
damnum  famae  non  inrogat  (1.  1  C.  1,  54); 
b)  indbef.  ein  bad$erm5geit  betteffen^ 
bcr  Äod^t^eil,  SJerIcJung,  SJctringe* 
rung  bed  ^ermöaend,  )Bevmögend» 
Oetluft  (l-  3  ^-  9d>^:  „Damnum  et  dam- 
natio ab  adempHone  et  quasi  deminutione 
patrimonii  dicta  sunt*');  {0  tuirb  ed  bet 
eontitmelia  s.  iniuria,  bet  ^erle^ung  ber 
^tftCr  entgegengcfelt  (1.  5  §  1|  D.  9,  2:  - 
«interduDi  utraque  actio  conctirrit  et  legis 
Aquil.  et  ''niuriarum,  sed  duae  erunt  aesti- 
mationes,  alia  damni,  alia  contumeliae/* 
l.  34  pr.  D.  44,  7:  —  „iniuria  ex  affectu 
fit,  damnum  ex  culpa."  1.  15  §  46  D.  47, 
10);  unb  itoat  umfagt  edtm  toeitetn  Sinn 
bie  eingebaute  ^erntögeni^berntel^r« 
ung,  ben  »etluft  eined  ©etotnnej?  (§  10 
L  4,  3.  l.  11  pr.  D.  10,  4.  1.  2  §  11  D. 
43,  8),  ouf  melden  3enionb  ein  begtünbete« 
3«ecit  ^t,  nic^t  aber  einen  Mo«  anfälligen, 
tK)m  belieben  9[nberer  abhängigen  ^ort^I; 
tnuitum  interesse,  utiam  damnum  quis 
faciat,  an  lucro,  quod  adhuc  faciebat,  uti 
prohibeatur  (1.  26  D.  39,  2);  im  engem 
Sinn  befc^änlt  ed  ftc^  auf  ^erntinberung 
bed  bereit«  t)ot^anbenen  ^etmögend« 
beflanbed:  damnum  infligere  im  Segenf. 
ijon  lucrum  extorquere  (1.  6  §  11  D.  42, 
8);  neque  lucrum  intellegitur,  nisi  omni 
damno  deducto,  neque  damnum  nisi  omni 
lucro  deducto  (1.  30  D.  17,  2);  compensare 
lucrum  8.  commodum  cum  aamno  (1.  10  D. 
3,  5.  1.  23  §  1  D.  17,  2.  1.  42  D.  19,  1); 
bona  —  siye  damnum  habent,  sive  lucrum 
(I.  3  pr.  D.  37,  1);  damnum  litis,  IBerluft 
be«  *rojeffe«  0-  53  pr.  D.  42,  1);  d.  fatale 
f.  fatum  8.  2;  damna,  quae  casu  conti- 
gerunt  (1.  41  §  7  D.  40,  5);  d.  cuipa  s. 
iniuria  datum  (1.  5  §  1.  l.  49  §  1  D.  9, 
2);  damno  dando  damni  iniuriae  teneri 
(I.  54  §  2  D.  41,  1.  1.  31  pr.  D.  47,  2); 
a^re  damni  iniuriae  s.  iniuria  (1.  23  eod. 
l.  14  §  3  D.  19,  5);  actio  damni  iniuriae 
0.  6  8  L  4  D.  4,  9.  1.  32.  41  D.  9,  2.  1. 
57  D.  19,  2);  quod  quis  ex  culpa  sua 
damnum  sentit,  non  intellegitur  damnum 


sentire  (1. 203  D.  50, 1 7) ;  damnum  praestare, 
sarcire,  ©d^abenerfa^  leiften  (1.  26  D, 
32.  1.  7  §  1.  1.  22.  24  D.  39,  2);  aud^  ^t 
damnum  praestare  bie  ISebeutung :  @  d^  a  b  e  n 
t)eTurfa^en  (1.  23  §  3  D.  4,  2);  damnum 
datum  consequi,  d^tfa^  für  angefügten 
Schaben  erhalten  (1.  81  D.  50, 16);  dam- 
num decidere,  \id)  wegen  be«  erlittenen 
©c^oben«  öergleid^en  (1.  7  pr.  D.  13, 1. 
1.  46  §  5.  1.  62  §  1  D.  47,  2),  damnum 
infectum,  ber  in«be{.  burdb  ein  benachbarte« 
(Sfebäube  ober  eine  fonftige  IQorrid^tuna  ober  ein 
»erf  bro^enbe  ©dJabenCtit. D. 39, 2.  —  1. 
2  h.  t.:  „Damnum  infectum  est  damnum 
non  dum  factum,  quod  futurum  veremur'^J; 
damni  inf.  cavere,  promUtere,  repromittere, 
saHsdare  (1.  9  §  1.  4.  5.  1.  13  §  3.  1.  15 
§  3.  1.  26.  43.  44  pr.  eod.);  damni  inf. 
stipulari,  stipulatio  (1.  7  §  2.  1.  18  §  16. 
1.  23.  28.  30  pr.  32.  40  t>r.  42  eod.);  damni 
inf.  actio  (l.  33  eod.);  aamni  inf.  nomine 
milti  in  possess.  (1.  15  §  16.  1.  21.  44  §  1 
eod.);  ire  in  possesB.  damni  inf.  (1.  18 
§  13  eod.);  c)  im  engfteu  ©iun:  @elb* 
Praf  e  (l.  8  pr.  D.  48,  19.  cf.  cf.  §  2  I.  4, 18). 

DanubluB,  bie  5&onau  (rubr.  C.  Tb. 
7,  17). 

Daphnensis  luous,  (1^4))reffen]^ain 
bei  Dapl^ne,  einer  IBorftabt  t)on  ^ntio<^ 
(tit.  C.  11,  78). 

Daps,  D^fer  (Gai.  IV,  281. 

Dardanarius,  einer,  ber  burd^  fünft« 
lic^e  Drittel,  in«bef.  burc^  9(ttffauf,  ben 
$rei«  t)on  ^aattn,  bef.  (Sietreibe,  in 
getoinnfüd^tiger  ^bfid^t  in  bie  ^öbe 
treibt  (1.  6  pr.  D.  47, 11.  1.  37  D.  48, 19). 

Dardania,  ein  X^(  Don  Sofien  (1.  4 

C.  11,  7). 

Dare»  1)  geben:  a)  im  9(ttgemeinen:  er« 
tl^eilen,  gemäl^ren,  §.  9.  dare  responsa 
(1.  2  §  47  D.  1,  2),  vacationem  (1.  9  D.  2, 
12),  liheram  facultatem  (1. 1  pr.  D.  35,  2); 
iure  civili  diata  potestas  (1.  1  pr.  D.  26, 
1);  dare  actionem  (1.  1  pr.  D.  14,  6.  L  2 
§  1  D.  16,  1),  bonorum  possessionem  (1.  2 
§  2  D.  38,  15),  exsecutionem  (1.  32  §  6  D. 
4,  8),  senUntiam,  ein  Urtl^eil  faden  (1.  14 
§  1.  1.  17  pr.  1.  19  D.  49,  1);  negotium 
dare  alicui,  ein  ®e{(^ft  übertragen  (f.  6  §  1 

D.  3,  4.  1.  8  §  4  D.  42,  5);  b)  bttr(|  leftt* 
minige  ^i«)>ofition  ert^eilen,  \>ex* 
machen,  §.  fd.  libertates  secondis  tabuiis 
datae  (1.  19  pr.  D.  1,  7);  hereditates  codi- 
cillis  data  (1.  10  pr.  D.  28,  7);  legatum 
fideicommissum  dare  (1.  126.  127  D.  30); 
dare  legare  (i.  1  pr.  D.  35,  2);  c)  befiel» 
len,  §.  9.  tutorem,  curaiorem  (1.  2  D.  2, 
12.  1.  7  D.  26,  3.  1.  5  pr.  D.  26,  4),  actorem 
(1.  2.  6  §  2  D.  3,  4),  procuratorem  (1.  43 
pr.  D.  3,  3),  iudicem  (1.  12  §  1.  2.  1.  81 


Digitized  by 


Google 


126 


Dare. 


D.  5,  1),  fideiussores  (1.  1  D.  2,  5.  1.  1  D. 

2,  8),  satisdcUionem,  cauiioneni  (1.  5  pr.  D. 
5,  3.  1.  73  D.  46,  1);  d)  ^inflebcn  in  ad- 
opttonem  dare  (l.  5.  34  D.  1,  7);  adrogan- 
dum  se  dare  (1.  2  §  2  eod.j;  dare  se  in 
matrimonium  (1.  37  §  2  D.  50,  1),  in  oon- 
cubinatum  (I.  14  pr.  D.  48,  5);  militiae 
se  dare  (1.29  D.  40,  12);  dare  se  in  hare- 
nam  (f.  b.  9B.) ;  e)  in«bf f.  bebeutet  dare  a) 
im  Leitern  6tnnübet^iipt  baß  ^tng eben 
einer  ©od^e  (tradere),  fei  e8,  bop  ber  @m* 
^fanget  d^ent^ümer  merben  \oU,  toit  ).  9. 
beim  ^arlel^n:  mutuum  dare  (1.  2  pr.   l. 

3.  16—18  D.  12,  1),  —  ferner  hd  bem  dare 
ob  causam,  dare  oerta  lege  (tit.  D.  12,  4), 
—  ober  bo|  er  bie  @adje  nur  ju  öorüber* 
gel^enbem  &thxavLd)  ober  fonftigen  3^^^^^ 
erhält,  mie  beim  ^ommobat:  rem  utendam 
dare  (§  2  I.  3,  14),  beim  3)epofitum: 
custodiendum  dare  aliquid  (1.  1  pr.  D.  16, 
3),  bei  ber  SJliet^e,  3.  6.  commodam  do- 
mum  ad  habitandum  dare  (1.  60  pr.  D.  19, 
2),  bei  ber  93erpfänbung:  pignori  s.  hy- 
pothecae  dare  aliquid,  pignus  s.  hypothecam 
dare  (1.  1.  5.  11  §  2.  1.  13  §  1.  1.  15  pr. 
D.  20,  1),  beim  precario  dare  (1.  3  §  5  D. 
41,  2.  I.  1  §  2.  1.  12  D.  43,  2^;  in  biefem 
ttjeitem  ©inn  toirb  dare  aud^  aU  m.i\t^nn%^' 
grunb  ber  f.  g.  Sfleolcontrocte  genonnt 
(1.  17  pr.  D.  2,  14:  ,Re  non  potest  obli- 
gatio conirahi,  nisi  quatenus  datum  sit." 
tit.  I.  3,  22:  —  „consensu  didtur  obli- 
gatio contrahi,  quia  —  ne  dari  quidquam 
necesfte  est,  ut  substantiam   capiat  obli- 

I  gatio*);  in  bemfelben  @inn  toirb  eß  in  ben 
.für  bie  f.  g.  unbenonnten  Ülealcontrocte 
1  aufgefteÜten  species  gebrandet,  unb  bem  facere 
entgegeugefctit  (1.  5  pr.  D.  19,  5 :  —  „totius 
ob  rem  daä  tractatus  —  in  bis  competit 
speciebus:  aut  enim  do  tibi  ut  des,  aut  do 
ut  facias,  aut  facio  ut  desy  aut  facio  ut 
facias^;  überl^u^t  toirb  dare  aU  Obligo* 
tioniJobject  bem  facere  entgegengefe^t  (1.  3  pr. 
1.  25  pr.  D.  44,  7 :  —  „In  personam  actio 
est,  qua  cum  co  agimus,  qui  obligatus  est 
nobis  ad  faciendum  aHquid  vel  dandum.^' 
1.  2  pr.  D.  45,  1:  ,Stipulationum  quaedam 
in  dandOj  quaedam  in  faciendo  consistunt.*' 
I.  91  pr.  eod. :  —  „qui  dari  promisit,  ad 
dandum  non  faciendum  tenetur");  ba^er 
bie  gformel:  dare  facere  s.  dare  fiei'i,  um 
bie  beiben  möglichen  fieiftungen  ju  umfaffen, 
befonberß  gebräuchlich  bei  @tt|mIationen:  dari 
fieri  spondes?  (1.  71  D.  17,  2.  cf.  pr.  I.  3, 
15:  „verbis  obligatio  contrahitiir  —  cum 
quid  dari  fierive  nobis  stipularaur"),  fo* 
toie  in  ber  Mogformel  für  actiones  in  per- 
sonam: quod  N.  N.  dare  facere  oportet 
(I.  54  pr.  D.  50,  16.  cf.  §  1  I.  4,  6:  „actio- 
nes in  personam,   per  quas  intendit  ad- 


versarium  ei  dare  aut  facere   (^rterr^); 
ß)  im  engern  ©inn  bebeutet  dare,  nament* 
Hd^  auc^  old  (S)egenftanb  t)on  ©tipulotionen, 
fomie  in  ben  j^lagformeln  für  actiones  in 
pers.,  bod  Eingeben  einer  ©ac^e  in   bad 
(Sigent^um  beß  Sm^föngerd  (§  14  eod.: 
a —  non  posse  actorem  suam  rem  ita  ab 
aliquo  petere  *8i  paret,  eum  dare  oportere^ 
nee   enim   quod   actoris    est    id    ei   dari 
oportet,  quia  scilicet  dari  cuiquam  id  in- 
tellegitur,  quod  itä  datur,  ut  eius  fmt,  nee 
res  quae  iam  actoris  est  magis  eius  fieri 
potest."  1.  167  pr.  D.  50,  17:  ,.Non  viden- 
tur  data,  quae  —  a^pientis  non  fiunt." 
1.  75  §   10  D.  45,   1:    „Haec   stipulatio: 
*fandum  Tuscul,  dari'  —  continet,  ut  do- 
minium omnimodo  efficiatur  stipulatoris'^J ; 
biefelbe  93ebeutung  ^  ed  in   ben  £egat^ 
formein:  heres  damnas  esto  dare  (f.  dam- 
nas),  heres  dato,  dari  volo  etc.  (1.  5  §  1. 
I.  6.  8  §  1.    1.  14  pr.    1.  30  pr.    1.  32  pr. 
D.  30.  1.  43.  51.  74  D.  31.  cf.  1.  29  §  8 
D.   32:    „ —  non   videtur   heres   dedisse, 
quod  ita  dederat,  ut  habere  non  possis'^J; 
ebenfo,  toenn  t>on  pecuniam  dare  bie  9iW>e 
ift  0.  1.  3.  16  D.  12,  4.  1.  1—4  D.  12,  5. 
I.  52.  65  D.  12,  6.  l.  53  D.  50,  17:  „Cuius 
per  errorem  dati  repetitio  est,  eius  consuUo 
dati  donatio  est**);  oud^  ^at  dare  bie  ^e* 
beutung    t>on    oudgeben^   beroudgaben 
(l.  25   §   9.   1.  27  D.  21,   1);   accepUi   et 
data,  ^innal^me  unb  ^udgabe  (1.  1  §  2 
D.  2,  13.  1.  47  §  1  D.  2,  14.  I.  56  pr.  D. 
50,  16);  y)  auc^  tjom  (Einräumen  einer 
©ert)itut,  befonber«   ote  ©egenjtonb  einer 
©tipulotion  ober  eineß  Sermä^tmffed,  toirb 
dare   gebroud^t   (1.  3  pr.    D.  7,   1:    „Ora- 
nium  praediorum  iure  legati  potest  eon- 
stitui  usus  fr.,  ut  heres  iubeatur  darealicui 
usum  fr.  dare  autem  intellegitur,  si  indox- 
erit  in  fundum  legatarium,  eumve  patia- 
tur  uti  frui"*);  usum  fr.  mihi  dariyiipulA- 
tus  sum;    si  iuravero,  usum  fr.  dari  mihi 
oportere  (l.  95  §  6  D.  46,  3.  1.  11  §  2  D. 
12,  2) ;  si  quis  riam  dari  stipulatus  fuerit 
(1.  136  §  1  D.  45,  1);  Her  sibi  dari  opor- 
tere petere  posse  (1.  19  D.  8,  3).  —  2)  feine 
teufte  einem  Zubern  lutoenben,  im   guten 
unb  böfen  ©innc,  leiften,  toibmen,  t)er* 
urfod^en,  j.  ©.  operas  dare  (1.34  §  1  D. 
4,  6.  i.  8.  10.  12.  22  §  1.  1.  26  §  1.  1.  30 
pr.  D.  38, 1);  operam  dare,  feine  fjunction 
t)erric^ten  (1-18  pr.  D.  5, 1),  ober  feinen 
2flei6   ouf    ettoog    bertoenben,    j.    ^. 
operam  dare  iuri,  bo3  Sflec^t  ftubiren  (1. 
1  pr.  D.  1,  1),  reipMicae,  bem  ©toat  feine 
3)ienfte  ttjibmen  (1.  1  pr.  1.  5  §  1  D.  4. 
6),  überl^au^t  fic^  angelegen  feinlaffen, 
fic^  bcmül^cn  (1.  M  7  D.  1,  12.  1.  29  D. 
19,  2.    1.  1  pr.   D.  38,  5.    1.  41  D.  41,  1); 


Digitized  by 


Google 


Dasimanium  SCtum  —  Debere. 


127 


dataopera,  mit  allem gletg,  mit  9(6ftc^t, 
«orfaft  (I.  1  pr.  D.  4,  7.  1.  1  D.  13,  4.  1. 

9  §  4.  1.  52  §  1  D.  9,  2);  därt}  testinumium, 
3cuötii6  abfegen  (1.  8  pr.  1.  21  §  1  D.  22, 
5);  iusiurandum,  einen  6ib  leiften  (1.  5  §  2. 
l.  9  §  1  D.  12,  2);  damnum  dare,  8(^aben 
zufügen  (f.  damnum  s.  b.);  daxe  paupe- 
riem  (l.  1  §  7.  9  D.  9,  l).--3)  feftfcften, 
befttmmen^  anotbnen,  i^.  ^.  dare  disci- 
pUnam  (1.  12  pr.  D.  49,  19),  legem,  formam 
(L  7  §  5.  1.  10  pr.  D.  2,  14),  condicionem 
(1.  12  D.  22,  1.  1.  35  §  1  D.  29,  2.  1.  217 
8  1  D.  50,  16),  diem  (1.  13  §  15  D.  39,  2}. 
4)  nachgeben,  9iüdfici^t  nel^men,  ).  ^. 
dare  (s.  locum  dare)  honori  postulantium 
(I.  9  §  4  D.  1,  16);  dare  pietati  (l.  1  §  1 
D.  49,  5).  —  5)  öeturtl^ eilen,  *.  «.  dari 
ad  beiftias  (1.  8  D.  48, 10.  1.  12  D.  48, 19), 
in  metallum  8.  opus  metalli,  in  opus  pu- 
blicum (1.  8  §  12.  1.  17.  22.  23.  28  §  1. 
5.  L  34  eod.),  in  exsilium  (1.  4  D.  48,  22. 
1.  29  pr.  D.  27,  1). 

Dastunianum  SCtum,  ein  auf  fibeicom» 
miffarifd^e  f^rei^eitdettl^eilungen  bejüglid^er 
Senat^befd^IuS  au^  ber  3eit  %va\an^  (I.  36. 
51  §  4-6.  D.  40,  5. 

Datlo,  l)ba^  ®tf>tn:  a)  @ttl^etlung, 
©etoäl^rung,  j.».  datio  libelli  (1.7  D.  5, 
2),  hon.  possessionis  (1. 1  §  1  D.  37,  9),  datio 
legati,  libertatis,  im(S)egenfa|  t)On  ademptio ; 
datio  pura,  condicionalts  (1.  6  §  4  D.  28, 
5.  I.  14  pr.  D.  29,  7.  1.  9.  14  §  1.  1.  26 
pr.  D.  34,  4);  b)  ©eftellung,  j.  «.  datio 
hUoris,  euratoris   Q.  ^   §  1    D.  26,   1.    1. 

10  D.  26,  5.  1.  16  pr.  D.  27,  10),  fideius- 
fforis  (1.  2  §  1  D.  2,  8),  iudids  (1.  32  D. 
5,  1.  1.  2  §  1  D.  49,  8),  pignoris,  hypo- 
thecae  (l.  16  §  9  D.  20,  1),  dotie  (1.  23 
D.  50, 17);  c)  bag®eben,  Eingeben  einer 
Bü(ff€,  i.  ^.  condicio,  quae  in  datione  ex- 
m\äX,  im  (S(egen{a|  bon  cond.,  quae  in 
facto  sit  (1.  82  D.  35,  1);  factum  implere 
secundufn  imitationem  dationis  (1.  32  §  2 
D.  36,  1);  desiderat  res  naturalem  datio- 
fmi  (1.  8  D.  15.  1);  wuh*t  datio  (1.  2  §  1. 
l.  8.  27  D.  12,  1.  1.  7  §  3  D.  14,  6);  pe- 
caniae  datio  (1.  3  §  3  eod.  1.  57  D.  35,  1); 
apecierum  fenori  dationes  (1.  26  §  1  C.  4, 
33);  d)  ga^Inng  (1-  68  D.  46,  3).  --  2) 
CoIIjtel^ung,  ßeiftung,  ^.  ^.  sacramenti 
datio  (1.  2  §  9  C.  2,  58). 

Bativus  tutor  s.  ctirator,  ein  bon  ber 
Obrigfcit  beftellter  »ormunb  (1.  7  D. 
46,  6.  1.  5  C.  5,  30). 

De  (praep.),  1)  über,  in  ©ejug  auf, 
in  Betreff,  J^infic^tlid^,  j.  ©.  de  quibus 
causis  Bcriptis  legibus  non  utimur  (1.  32 
pr.  D.  1,  3j;  id  observandum  de  aerc  ali- 
eno 
appeüatii 


n»  Bcri|rbiB   HHfwus  nun    uuniui     \i.   oa 

D.  1,  sV,  id  observandum  de  aerc  ali- 

(L  14  D.  2,  15);  defendtre  aliquem  de 

eUatiane  (l.  1  D.  49,  9);   libertatem  de 


supremis  iudiciis  constringere  (i.  b2  %  9 
D.  17,  2).  —  2)  =  ex,  a)  bon,  j.  ö.  quid- 
quam  de  suo  adicere  (1.  2  §  2.  7  €.  1,  2); 
de  bonis  accessit  alicui  aliquid  (1.  1  §  14 
D.  37,  8);  duo  de  fratribus  (1.  35  D.  2,  14}; 
exire  de  familia  (j.  exire  s.  1);  b)  gemä^, 
de  lege  fieri  (1.  1  §  16  D.  43,  12);  c)  au«, 
abesse  de  causa  probabili  (1.  28  D.  4,  6); 
nemo  de  improbitate  sua  consequüur  aciio- 
nem  (1.  12  §  1  D.  47,  2).  -  3)  =  a,  ab,  a) 
au 9,  ^.Sß,  de  domo  sua  extrahi,  in  ius  vo- 
cari  (1.  18.  21  D.  2,  4);  b)  oon,  petere, 
stipulari  de  aliquo  (1.  36  §  1.  l.  37  D.  7, 
1.  1  5  §  14  D.  13,  6);  c)  bon,  j.  ©.  ab- 
ire  de  Roma  (1.  35  §  2  D.  3,  3);  d)  geaen, 
excusationem  tribuere  de  muneribus  (I.  11 
D.  50,  r>);  tueri  aliquem  de  vi  hostium  (1. 
9  §  1  D.  4,  2). 

Dealbator,  Uebertünc^er,  (^^pfer  (1. 
1  C.  10,  66). 

Deambulare,  um^erge^en,  s.  1  (1.12 
§  1  D.  7,  8.  1.  13  §  4  D.  39,  2);  deambu- 
latio,  Spaziergang  0-  13  §  4  D.  7,  1). 

Deaurare,  bergolben  (1.  1  C.  Th.  10, 
22);  deaurator,  »ergolber  (1.  1  C.  10,  66). 

Debere,  1)  mfiffen.  foden,  bfirfen, 
j.  ©.  plerumque  debet  —  licet  etiam  (1.  i 
pr.  D.  28, 5) ;  cum  ius  finitnm  et  possit  esse, 
et  debeat  (1. 2  D.  22,  6);  si  potuit  et  debuit 
credere  solvere  et  potuit  et  debuit;  (1.  8.  9 
§  5  D.  26,  7);  conveniri  posse  et  debere 
(1.  59  §  3  D.  17, 1);  videndum,  an  debeat 
permitti;  quod  desideras,  an  impetrare  de- 
beas,  aestimabunt  iudices  (1.  7  §  3.  1.  39 
D.  1,  7);  nun  debet  alteri  per  ali^erum  ini- 
qua  condicio  infcrri  (1.  74  D.  50,  17).  — 2) 
au«  irgenb  einem  9le(^t«grunbe  {%t\t%,  iSiti^* 
\a%  u.  bergl.),  inSbef.  au«  einem  obligatori« 
fc^en  ^erl^dttniB  ju  etma«  berpflic^tet,  et« 
ma«  IM  leiften  f^ulbig  fein,  ettoa«  fc^ul» 
\>txi\  debitum  (Subst.),  toa«  gefd^ulbet 
toirb:  ©c^ulb;  debitor,  ©Aulbner;  debi- 
trix,  ©d^uIbnerin(L  108  D.  50,16:  „De- 
bitor intellegitur  is,  a  quo  invito  exigi  pe- 
cunia  potest,""  1.  66  D.  50,  17:  ^desi/nit  de- 
bitor  esse  is,  qui  nanctus  est  exceptionem 
iustam.*  1.  178  §  3  D.  50,  16:  „Hoc  ver- 
bum  'debuit*  omnem  omnino  actionem  com- 
prebendere  intellegitur,  sive  civilis  sive 
nonoraria  sive  fideicommissi  fuerit  perse- 
cutio");  creditores  —  quibus  debetur  ex 
quacumque  actione  vel  iure  cii>ili  yel  hono- 
rariOy  sive  pure  sive  in  diem  vel  sub  con- 
dicione;  omnes,  quibus  ev  quaUbet  causa 
debetur,  ex  contractu,  ex  ddicto  etc.  (1. 
10— 12  eod.);  debitum  ex  quacumque  causa 
(1.  1  §  6  D.  13,  5);  debiior  ex  contractu 
—  ex  delicto;  in  diem,  sub  condicione  (1. 
14 — 16  pr.  D.  5,  2);  debitores  ex  admini- 


Digitized  by 


Google 


128 


Debilis — Decemprimi. 


straiiane  (I.  6  §  1  D.  50,  4);  debitores. 
qui  speciem  ex  causa  lucrativa  debent  (1. 
17  D.  44,  7),  deberi  ex  testamento  (L  18 
eod.);  ex  pluribiis  causis  deberi  nobis  idem 
potest  (1.  159  D.  50,  17);  natura  cM)ere, 
aud  einet  obligatio  naturalis  titoai  fc^ulben 
(1.  49  D.  36,  1.  1.  84  §  1  D.  50,  17:  Js 
natura  dehet,  quem  iure  gentium  dare  opor- 
tet, cuiuB  fidem  secuti  sumus**);  natura 
debitum  (\.  1  %  ID.  18,  5);  naturale --ci' 
vik  debitum  (1.  40  §  3  D.  35,  1);  natura- 
les debitores  (L  16  §  4  D.  46,  1:  —  .licet 
minus  proprie  debere  dicantur  naturales 
debitores,  per  abusionem  intellegi  posaunt 
debitores,  et  qui  ab  bis  pecuniam  recipi- 
unt,  debitum  sihi  recepisse*') ;  usurariuni 
debitum  (l.  37  pr.  D.  3,  5);  debiti  et  crediti 
inter  se  contributio  (L  1  D.  16,2);  si  plu- 
res  eint  rei  stipulandi  —  unius  loco  nu- 
merabuntur,  quia  unum  debüutn  est  {i.  9 
pr.  D.  2, 14);  debitum  |)e^6re,  exigere  (1.  47 
pr.  eod.  l.  17  D.  2,  15);  debere  pecuniam 
(1.  10  D.  13,  4);  pecuniam  debitam  con- 
fltituere  (1.  1  §  1  D.  13,  5);  eiusdem  pe- 
cuniam debitores  (1.  21  §  5  D.  2,  14);  usu- 
rae  debitae  (1.  2  §  2  D.  46,  3);  debere  poe- 
nam  ex  compromisso  (l.  52  D.  4,  8);  de- 
bere le^ata  (L  8  §  16  D.  5,  2),  libertatem 
ex  fideioommissae,  fideicomn^^ssam  liber- 
tatem (1.  10  §  1.  2.  1.  51  §  3.  4  ü.  40, 
5);  debere  operas  (1.  9  D.  38,  1);  servitus 
debetur  personae,  praedio,  fundo;  iter,  via 
debet  alicui  (1.  27.  34  pr.  D.  8,  3. 1. 2  §  I.  1. 
9  D.  8,  5.  1.  6  §  1.  l.  15  D.  8,  6);  iter 
sepulchro  debitum  (1.  4  eod.);  seivitutes 
praediis  hereditariis  debitae  (1.  15  §  18 
D.  10,2);  au(6t)oit  ben  (^tttnbftüden,  auf 
tuelc^eit  tint  Sertiitut  (aftet,  tmrb  pseroituiem 
debere^  gefegt  (l.  6. 14.  21  D.  8,  2);  ebenfo 
tmrb  „legata  debere^  öon  einem  ^runbftücf 
gefagt  (1.  13  §  6  D.  19,  1);  umae!e^t 
toitb  deberi  att(^  bon  berpflid^teten  $etf onen 
d^^^'  S-  ^'  ^^^^  agrorum  ddtitae  personae 
(1.  7  §  1  C.  11,  8);  omnes,  qui  quolibet 
modo  curiae  iure  debentur  (1.  49  C.  10,  32); 
in  I.  50  eod.  bebeutet  debita  curia  bad  9[mt 
eined  5)ecutio,  ju  beffen  Ueberno^e  man 
Dct|)flic^tet  ift.  —  3)  deberi,  md^  9le(^t  ober 
^illigfeit  Semanbem  gebül^ten^s-^.  non  sie 
parentibus  liberorum,  ut  liberis  parentium 
hereditas  debetur  (1.  7  §  1  D.  38,  6);  cum 
ratio  naturalis  liDeris  parentium  heredi- 
tatem  addiceret,  velut  ad  debitam  succes- 
sionem  eos  vocando  (1.  7  pr.  D.  48,  20); 
pietas  parentibus  aequalis  debetur  (1.  4  D. 
27,  10);  debitam  pietatem  sequi  (1.  19  D.42, 
8);  cum  ei  sextans  ex  substantia  testatoris 
Cebereiur;  debita  portio  Q.  8  §  11  D.  5,  2); 
quarta  debitae  portionis  =  quarta  pars  de- 
bitae ab  intestato  portionis  (1.  8  §  8  eod.  1. 


2  C.  3,  29);  iniSbef.  tovch  bet  bem  ^Mn>B 
am  SSetmögen  bed  gteigelaffenen  gebft^fcenbe 
$  f  I  i  d^  1 1  b  e  i  1  debita  portio  s.  pars  genannt 
(1.  114  §  1  D.  30.  1.  28  D.  31.  1.  62  D.  36, 
1.  L  19.  1.  1.  20  §  1.  1.  24.  25.  41. 44.  45 
D.  38,  2);  debitum  btnorum  subsidium  tmrb 
ber  ^flid^ttl^eil  ber  ^inber  genannt (1.5 
C.  3,  29). 

Debilis,  fd^n^a dl,  gebted^Iic^,  mangel« 
l^eft  (L  9  §  5  D.  1,  16.  L  19  §  1  D.  42, 5). 

Debilitare,  berftümmeln,  lähmen, 
fc^toftd^en  (1.  17  D.  10,  4.  1.  24  §  3  D. 
13,  7.  1.  27  D.  20,  1);  entfräften,  un^ 
ti)ir!fam  mad^en  (1.  46  C.  10,  32). 

DebUiteü,  ©i^toftd^e,  (^ebted^Itc^fett 
(1.  50  §  1  D.  17,  1.  1.  2  §  7  D.  50,  5). 

Debitor,  debitrix,  debitum,  debitus 
f.  debere  s.  2  u.  3. 

Decanioum,  etnni  ©acriftei  ober  Sa« 
ptlU  (1.  3  C.  1,  5). 

Decanus,  1)  laiferl.  Xrabant  (tir.  C. 
12,  26).  —  2)  ßeidjenbeftattet  G-  4.  9 

C.  1,  2.  1.  1  C.  11,  18). 

Decaproti,  Deoaprotia  f.  decemprimi 
s.  1. 

Deoargyrus  nummus,  eine  grdftere 
SRünifotte  i}.  2  C.  Th.  9,  23.  cf.  GoUiofr. 
ad  h.  1.) 

Decedere,  meggel^en,  abgelten:  a) 
deced.  ah  administratione,  bie  SertiHtUiing 
nieberlegen  (1.  5  C.  9,  27);  deced.  (de) 
possessione,  ben  idefi|  aufgeben,  räumen 
(1.  31  D.  4,  3.  1.  1  §  2  D.  25,  5.  l.  5  §  1. 
1.  6  §  1  D.  36,  4);  b)  abgezogen,  ab- 
getc($net  toetben  (1.  25  §  15.  16  D.  5, 
3.  l.  24  D.  19,  5.  1.  72  D.  30);  c)  »eg* 
fommen,  tjerforen  ^e^en,  i.  ».  ««** 
fructus  decessit  a  muhere  Q.  78  pr  D.  23, 
3);  praediis,  aedibus  decedit  ahquid,  im 
(Siegenfaft  bon  accedit  (1.  10  §  1  eod.  L  31 

D.  32);  d)  mit  2:obe  abgeben,  fterben  (I. 
20.  22  pr.  D.  1,  7.  1.  26  D.  4,  8.  1.  1  §  13 
D.  9,  1.  1.  31  §  11  D.  21,  1.  1.  32  pr.  D. 
26,  7),  aucb  vüa  decedere  0-  77  §  6.  27 
B.  31.  1.  42  D.  39,  6). 

Deoem,  jel^n  (1.  3  pr.  D.  47,  14). 

December,  ben  9){onat  ^ecember  be* 
ttcffenb,  §.  ij.  kalendae  decerabres  (1.38 
§  1  b.  28,  5). 

Decempedalis,  jel^n  gfug  lang  (l  ^ 
§  1  C.  11,  43). 

Decemprimi,  l)bie}e^nobetften^it< 
^lieber  eined  @tabtrat^d  (curia),  oeb^ 
tndbef.  mit  bem  ©teuertoefen  ^u  t^un  ^tten, 
auc^  decaproti  genannt;  deasmprimatus  8. 
decaprotia,  bad  ?lmt  berfelben  (l.  1  §  1- 
1.  18  §  26  D.  50,  4.  1.  8  C.  10,  42).  - 
2)  bie  Dberften  ber  faiferlic^en  ^aui' 
txnpptn,  ber  domestici  (l.  2  C.  12,  17). 


Digitized  by 


Google 


Decemviri  —  Decidere. 


129 


U! 


Deoemvirl,  1)  bad  (SoIIfatunt  bcr  f 
t^n  SR&nncr,  tocld^c«  im  3-  303  u.  c.  an  I 
ie  ©teile  ber  (Sonfitln  trat,  unb  bad  Btuölf« 
tofelgefefe  tjcrfafete  G-  2  §  4.  24  D.  1,  2.  1. 
63  JD.  24.  1).  —  2)  ein  in  älterer  8cit  be- 
^enbed  9li(i^tercoIIegium:  decemv.  in 
Utibus  iudicandis  (1.  2  §  29  D.  1,  2). 

I>eceni]Lalia,  bie  nac^  ^e^njAl^riger 
aUeöierung  eine«  Äaifer»  ftottfinben* 
ben  gcierüc^feiten  (1.  1  C.  Th.  4,  13). 

Deoennium,  S^itranm  t)on  gebn  3»ttl^«> 
Ten  (1.  16  §  3  D.  40,  9.  1.  8  §  7  D.  48, 
19.  LID.  50,  11). 

Deoenter,  auf  gejiemenbe  SBeife  0- 
6  C.  1,  40). 

Deoeptio,  betrug  (1.  6  C.  11,  43). 

Deoemere,  cntfqeiben,  bcfc^lieften: 
a)   ftber^u^t   einen   (gntfc^tuß   faffcn, 
ftc^  entfd^eiben,  %.  9.  de  petenda  hon. 
possess.  (l.  1  §  3  D.  38,  3),  de  hereditate 
(1.  13  §  2  D.  29,  2);  oud^  beftimnten,  öer* 
orbnen,  %.  iB.  cum  nihil  depectUio  decernit 
filius  (1.  9  D.  49,  17);  b)  bon  ©orpora* 
tionen  unb  (Kollegien  gefagt:  einen  Se« 
f(^(iig  f äffen:  decretum  (Subst),  ein  fol* 
c^et  IBefd^lug,  j.^.quod  ordo  (decurionum) 
decrtvü  (l.  5  D.  50,  9);  i1\a  decreta,  quae 
non  legitimo  nomero  decurionum  coacto 
facta  sunt,  non  valent  (1.  2  eod.);  decr. 
eivikUis  (1.  36  pr.  D.  50,  1) ;  decr.  senatus, 
decr.  an^lissimi  ordinis  =  SGtum  (1.  9 
§  2  D.  14,  6.  1.  32  §  24  D.  24,  1);  decr. 
pontificmn   (1.   8   pr.    D.    11,    7);   c)  öont 
Stiftet,  3Ragiftrat  ober  Äoifer  gefügt: 
nadgi   angeftellter   causae  cogniHo  tnt* 
fc^eiben,  erfennen,  öerfügen,  toerorb* 
ncn,  j.  Ä.  81  quis  —  aliquid  novi  iuris 
optmuerit  —  eodem  iure  adversus  cum  de- 
cernetur  (1.  1  §  1  D.  2,  2);  dolo  malo  fa- 
cere,  quominus  —  qui  potestatem  impe- 
rhimve  habebit,  quam  e%  iua  erit,  decernat 
imperet  faciat  (1. 10  pr.  D.  48,  6) ;  pecuniam 
ob  iudicandum  decemendwnve  accipere  (1. 3 
B.  48,  11);  bis  probatis,  competens  iiidex 
deeemet  (1.  23  §  2  D.  4,  2);  quae  (praetorj 
edizit,  quae  decrevit  (1.  3  D.  1,  14);  quod- 
cumque  imperatar  —  vel  cognoscens  decrevit 
vel  de  piano  interlocutus  est  (1.  1  §  1  D.  1, 
4);  a  principibus  decretum  est  Q.l  D.  48, 
21) ;  decem.  (alicui,  contra  aliquem)  actio- 
nem,  utiles  actiones^  ein  ^agreqt  causa  co- 
gnita  ertöten  (1.  1  §  4  D.  4,  3.  1.  22  D. 
13,   5.  1.  6  D.  26,  3.  1.  46  §  1  D.  26,  7. 
l.  2  §  3  D.  28,  6.  1.  98  D.  29,  2.  1.  55  § 
1  D.  40,  5) ;  decem.  bonorum  possessionem 
(1. 1  §  7  D.  38,  9) ;  decem.  (alicui)  alimenta, 
mimettU  auetfennen  (1.  27  §  3  D,  5,  2.  1. 
88  D.  10,  2.  1.  2  §  2.  1.  3  pr.  D.  27,  2: 
,ln8  aUmentorum  decemendorum  pupilUs 
praetor!     competit*);    decretum   (Subst.), 


(gntf^eibung,  Srfenntniß,  Scrotb- 
nung  nod^  angeftellter  causae  cogn.  (1.  9 
§  1  1).  1,  16);  decretum  depla/no  interponi 
nonpotest  (1.  3  §  8  D.  37,  1);  pro  tribunali 
decr.  interpositum  (1.  7  §  1  D.  26,  3);  de- 
creta  a  praetoribus  Latine  interponi  cUibent 
(1. 48  D.  42, 1);  edicta  et  decreta  praetorum 
(1.  75  D.  5,  1);  decreta  consulum  v.prae- 
sidum  (1.  8  pr.  D.  4,  4) ;  decreto  praetoris 
V.  proconsulis  ex  inquisitione  confirmabitur 
tutor  (1.  2  D.  26,  3);  decreto  praetoris  adu- 
Uscentes  in  integrum  restituti;  in  integr, 
restituHonis  decretum  (1.  29  §  2. 1.  47  §  1 
D.  4,  4);  eum,  qui  in  possessionem  damni 
infecti  nomine  mittitur,  non  prius  incipere 
per  longum  tempus  dominium  capere, 
quam  secundo  decreto  a  praetore  dominus 
constituatw  (1.  15  §  16  D.  39,  2);  hon. 
possessio,  quae  causae  cognitionem  pro  tri- 
bunali desiderat,  Tel  quae  decretum  exposcit, 
int  ©egenf.tJ.b.  p.,  quae  de  piano  peti  potuit 
(L  2  §  1  D.  38,  15);  bal^er  decretalis  hon. 
poss.  (L  1  §  7  D.  38,  9);  decreto  hon,  pos- 
sessionem accipereypetere;  ex  decreto  admitti 
a.  14  §  1  D.  37,  4.  1.  4  D.  37,  8.  1.  2  § 
11  D.  38,  17);  decreto  filio  succurrendum 
est  (1.  84  D.  29, 2);  Carbonianum  decretum 
(j.  Carbon.);  decreta  principum.  bie  rid^ter* 
Itd^en  (gntf^eibungen  unb  ajerorbnungcn  bcr 
^aifet  in  ben  an  fte  aetangenben  unb  in  intern 
3(ubitorium  berl^anoeltcn  aftec^tSfadben  (1.  7 
ür.  D.  1,  1.  1.  1  §  1  D.  4,  6  cf.  1.  23  pr. 
D.  36,  1.  1.  7  D.  48,  7);  decretum  divi 
Marci  (L.  13  D.  4,  2). 
Deoerpere,  1)  fjrüd^te  abnel^men  (1. 12 
5  D.  7,  1.  1.  8  pr.  D.  8,  1.  1.  27  §  25 


.  9,  2).  —  2)  ent sieben  (1.  14  C.  Th. 
11,  36.  1.  8  §  2  C.  Th.  13,  3). 

Decertare,  fftmpfen,  ftreiten  (1.  32 
§  1  C.  Th.  10,  10);  decertatio  =  certatio 
a.  2  §  2  C.  Th.  7,  20). 

Decessio,  ?[bgang,  SJerntinberung, 
im  @legenf.  t)on  accessio  s.  2.  (1.  6  §  5  D. 
10,  3.  1.  3  D.  15,  2.  1.  178  §  1  D.  60,  16). 

Deoessor,  IBorgdnger  im  ^mte  (1.  4 
§  4  D.  1,  16.  1.  42  D.  4,  4). 

Decessiis,  9[bleben,  S^ob  (1.  34  pr.  D. 
33   2^ 

becet,  e«  gcjiemt  Jic^  (1.  23  D.  32). 

Decidere,  1)  herabfallen,  einfallen, 
einftürjen  Q.  1  §  3.  1.  5  §  12  D.  9,  3. 
1.  7  §  2.  1.  24  §  5  D.  39,  2).  —  2)  öcr- 
fallen  aU  caducum  (1.  5  C.  Th.  4,  6). 

Deoidere,  1)  abfd^neiben,  decid.  ar- 
bores  (1.  7  C.  4,  24).  —  2)  f (plagen:  de- 
cid. aliquem  verhertbus  (1.  2  D.  47,  21).  — 
3}  entf^eibcn,  unb  %roax  a)  jmcifelbafte 
SteÄtgfragen,  juriftifd^e  dontroberfen  entfd&ei* 
ben  (1.  24  C.  2,  18.  L  3  C.  6,  29.  1.  21  C. 
6,  30);  bal^er  dedsio,  eine  l^ierauf  be$ügli($e 

9 


Digitized  by 


Google 


130 


Decies — Decurrere. 


faifetliAc  «etotbnuita  (§3  I.  1,  5.  pr. 
I.  1, 10.  1.  6  C.  6,  27);  b)  §u  (5nbc  btingen, 
ftrcUiac  ÄeAtöfoc^en  butd^  ©ib  ober  »er* 
aUiq  entfd^eiben,  Beilcöen,  j.  85.  iuris- 
%ur,  religio  qua  —  deciduntur  controversiae 
h,  1  D.  12,  2);  res  iudicata  vd  turetur. 
decisa  (1.  56  D.  42,  1);  res  transactiane 
decisa  Q.  29  §  2  D.  5,  2);  bal^er  bebeutet 
eS  inöbe).  and)  f.  ö.  a.  troMsigere  fid^  öer- 
letd^en,  j.  93.  decid.  cum  creditoribtis 
44  D.  2,  14.  1.  59  D.  26,  7),  cum  debi- 
tore  (1.  4  §  6  D.  44,  4);  decid.  damnum  (\, 
b.  SB.);  decwto,  SSerglci^  G-  7  pr.  D.  13,  1. 

1.  3  §  1  D.  85,  2);  dec.  litis,  JÖeilegung 
dnc^  med^tSftrcüS  burdb  aSerflleicl^  (L  7.  19. 
24.  33  §  2  C.  2.  4);  dec. /'«rti,  SSergleid^ 
toeflen  ewie«  5)icBftap  (1.  13  C.  6,  2). 

Deoies,  f^tf)nmaU  dec,  centena,  au^ 
bloiS  decies  =.  dec,  cent,  miüiay  eine  WtiU 
Hon  (1.  6  §  1  D.  22,  1.  1.  77  §  3  D.  35,  1). 

Declmariae  tuerben  in  rubr.  G.  8,  57 
bie  ©e^mmunaen  ber  lex  lulia  et  Papia 
Poppaea  über  bie  ©efd^anfuna  ber  (£atoocitftt 
ber  dl^egatten  auf  ^/lo  ber  (grbfd^ft  (cf.  XHp. 
XV)  genannt,  finb  burd^  1.  2  C.  8,  67  auf* 
gehoben. 

Deoimus,  ber  gebnte:  decima  (sc.  pars) 
ein  Äe^ntel  (Ulp.  XV,  1.  L  18  pr.D.34, 

2.  1.  2  §  2  D.  50,  12). 

Deoipere,  betrügen/  bintergel^en, 
taufd^en  (1.  1  §  2  D.  4,  3.1  8  §  1.  1.  4 
D.  4,  4.  L  2  §  3  D.  16,  1:  —  „decepHs, 
non  decipient^us  opitulatur."  1.  20  D.  39, 
3 :  „per  errorem  aut  imperitiam  deceptus**). 

Deoisio  f.  decidere  s.  3. 

Deolarare,  erfiaren,  au^f^red^en, 
j.  «.  ded.  wlufUatem  (1-  32  §  1  D.  1,  3); 
communi  consensu  decL  (1.  7  §  19  D,  2, 
14);  sententia,  per  sententiam  decl.  (1.  35 
§  1  D.  6,  1,  1.  8  §  4  D.  8,  5);  bejeid^* 
nen,  bepimmen:  princeps,  nominatim  iu- 
dicem  declarans  (l.  3  D.  49,  3);  bart^un, 
betoeifen,  impios  in  iudicio  decl.  liberos 
(1.  2  C.  Th.  8,  13). 

Deolinare,    1)   fi(^    too^in    neigen, 

93.  decl.  in  contrarias  sententic^s  (1.  22 

3  C.  6,  2],  ad  nullum  monstrum  v.  pro- 
Jiaium  (1.  3  C.  6,  29).  —  2)  abtoenbcn, 
ablehnen,  ).  99.  decl.  municipalia  munera, 
ohsequia  publicorum  munerum  (1.  2  G.  5,  66. 
L  18.  32  G.  10,  32),  exceptiones  (1.  8  G.  2, 
50.  1.  8  G.  7,  35). 

Decoctio»  1)  Unterfd^Iagung,  93er* 
untreuung  (1-  5  §  2  G.  11, 10).  —  2)  93er* 
luft:  dec.  natalium  (1.  3  G.  Th.  4,  11). 

Deoootor,  Unterfcfilager,  93erun* 
treuer  Q.  40  G.  10,  32.  1. 15  G.  Th.  14,  3). 

Deoollatio»  (Sntl^au^tung  (Paul.  V,  17 
§8). 


Deoolorare,  bef(^im))fen,  fd^&nben 
a.  19  G.  1,  3). 

Deooquere»  t)ert^un,  burd^bringen, 
frembc  (S^elber  veruntreuen  (Gai.  IV,  102. 

I.  12  G.  10,  72:  —  „nemo  eonim  semel  in 
interversione  convictus  id  rursus  officiam 
gerat,  in  quo  ante  decoxUf'). 

Deoorare,  fd^müden,  gieren,  ).  93. 
auro  gemmisque  decorata  omamenta  (l.  1 
G.  11,  12);  honore;  dignitate  decorari  (1.  6 
§  3.  5  D.  50,  2.  L  32  §  5  G.  7,  62);  deco- 
ratus  -B  honoratus:  ex  decoraüs  infames 
constitui  (1.  35  G.  4,  65). 

DeooruB,  jierlid^,  gefc^madDo ((, 
fc^ön,  g.  93.  decora  fa4des  civitatis  (1.  6 
G.  8,  11). 

Deorescere,  abne^en,  fic^  Derrin* 

!iern,  t)erntinbern,  im  @)egenf.  Don  crescere 
l.  40  D.  15,  1.  1.  24  §  3  D.  39,  3);  ab* 
ge^en  (abgejoaen  toerben),  im  (lieaeitf. 
t)on  adcrescere  (1  4  D.  5,  4.  L  13  §  3.  4 
L.  28.  5). 

r^^  1  f-  ^^'  »•  2  -  3. 

Deoumbere,  f  ic^  nieberlegen  (1.  2  §  4 
D.  2,  11). 

Deourla,  6tabtratb  -*  curia  (L  25 
§  1  D.  29,  2.  L  3  §  4  D.  37,  1). 

Deouriales  (urbis  Bomae),  bie  (&an^* 
leibeamten  bed  SenatiS  p  9%om,  n>etd^  in 
meliere  klaffen  (3)ccurien)  »erfielen  (tit.  C. 

II,  14);  leges  deouriales,  oie  auf  btefelbeit 
bejüglid^en  taiferlic^  93erocbnungen  (L  2 
eod.). 

Deourio»  1)  SJilitglieb  eine  r  curia  (f.  b. 
n.  s.  2),  diatl^i^l^err  (L  239  §  5  D.  50, 
16:  „Decuriones  quidam  dictos  aiunt  ex  eo, 

äuod  initio,  cum  coloniae  dedncerentar, 
ecima  pars  eorum  qui  dedncerentur  eon- 
süii  publici  gratia  conscribi  solita  sit.*^ 
tit.  D.  50,  2.  1. 10,  32—35).  Decurionatus, 
bad  9(mt  eined  9lat]^9]^errn  (1.  2  §  8. 
1.  3  pr.  §  2.  1.  7  §  3.  1.  12.  13  §  2  D.  <5t.). 

—  2)  Dberfter  über  bie  Süentiarii,  bie 
t)ertrauten  Wiener  unb  93eamten  bed  ftoifetd 
(tit.  G.  12,  16).  —  3)  93efel^töl^ber  einet 
«eiter*2)ecurie  (L  1  G.  Th.  7,  12). 

DecurionatuB,  f.  deeurio  s.  1. 

Decrirrere,  1^  l^erablaufen,  ).  93.  de- 
currens  aqua  (1.  6  pr.  D.  39,  3),  —  2) 
burd^Ioufcn,  j.  93.  per  omnia  vesiigia 
decurrendnm  est  (1.  9  G.  9,  41).  —  3)  §u 
ettoa»  {(^reiten  (bat)on  ®ebrauc^  ma* 
d|en),  5.  SB.  decurr.  ad  emptionem  (l.  37  D.  21, 
1);  ad  actionem  (1.  5  pr.  D.  11,  6.  1.  1  § 
18  D.  16,  3),  ad  iusiurandum  (l  3  pr.  D. 
12,  2),  ad  fidem  alicuius  (1.  9  §  2  D.  2,  13). 

—  4)  »ol^in  gelangen,  fommen,  ^.  IB. 
ex  varia  statutorum  diversitate  ad  td  de- 
cursum  est  (1.  4  G.  10,  11);  eo  s.  huc  de- 


Digitized  by 


Google 


Decus  —  Deducere. 


131 


atrsum  est,  man  ift  bol^n  qdammm,  man 
^  ^  ba^  entfc^ebftt  (1.  2  §  1  D.  38,  2. 
L  55  pr.  D.  40,  4.  1.  B  pr.  D.  49,  14); 
decarr.  in  unam  serUentiam  (1.  1  §  8  P. 
2,  14);  decurr.  ad  heredes,  an  bie  (gtben 
foUctt  (1.  4  pr.  D.  34,  1).  —  5)  fid^  fort* 
betoegen,  t)etftnbetn:  ^umant  tum  con- 
dicN)  semper  in  injfinHum  decurrit,  et  nihil 
eat  in  ea,  quod  stare  perpetuo  possit  (l.  2 
8  18  C.  1,  17).  —  6)  feinen  öetlauf, 
Sfortgang  l^ahtn,  §u  (Snbe  fontmen, 
t^olljogen  toetben,  §.  9.  stetisse  per 
aliQuem,  quo  minus  lis  8%to  Marie  decurrat 
(l  13  §  9  C.  3,  1);  soUemnitates  deeursae 
(L  2  C.  1, 13),  deeursis  hastis  (im  SSege  ber 
€ubbaftation)  et  proscriptione  habita  (1.  6 
C.  10,  3);  t)on  bet  3^  gefagt:  ahlan^tn 
(L  2  C.  5,  1). 

Beous,  1)  Äietbe,  Set§ietung, 
^d^mnd,  §.  9.  domus,  quarum  cultu  deeus 
urbium  potius  quam  fiiictus  adquiritur  (L  2 
§2  C.  11,  3);  decora  marmorum  (1.  16  C. 
Th.  15,  1).  —  2)  «ul^m,  (gl^re,  }.  ».  ho- 
nestioris  personae  decore  et  iure  priyari 
(1.  2  C.  5,  9);  contra  decus  saeculi  (1.  3  C. 
12,  22). 

Decutere,  ent^iefien:  canoni  non  de- 
eutüur  aliquid,  ber  (Slanon  mixb  um  nic^ 
»)erminbert  (1.  10  C.  10,  48). 

Bedecorandus,  dedeoorosus,  ent* 
c^rcnb,  fd^impflid^  (1.  2  C.  Th.  6,  14. 
L  13  C.  Th.  16,  5). 

Bedeous,  Unel^re,  6d^anbe  (1.  10  B. 
4,  6.  L  3  §  6  B.  37,  4). 

Bedere,  ^ingeben,  fibergeben,  ani* 
nefern;(2ec2ttu),^ingabe,9[ud(ieferung, 
).  Ö.  noxae  s.  ad  naxam  dedere,  ein  ^ier 
ober  einen  @clat)en  ffir  ben  t>on  bemfelben 
t)entrfa(^n  6c^aben  bem  SBefd^äbioten  )um 
(Kgeii^nm  ^ebcn  (1.  1  §  14—16  B.  9, 1. 
L  2  pr.  1.  8.  11.  K  17.  19  B.  9,  4);  noxae 
dediUo,  deditio  ipsius  corporis,  quod  deli- 
quU  Q.  1.  4  %  S.  \.  b  pr.  1.  16.  21  §  2 
eod.  L  37  §  1  B.  9,  2.  1.  5  §  3  B.  11,  3); 
hoitibus  dedi,  se  dedere,  f  id^  ergeben  (1.  4. 
17  D.  49,  15.  1.  18  B.  50,  7);  dedi  tor- 
mentis  vel  interrogatümibus  (1. 16  G.  9,  47); 
posteritas  eorum  (qui  se  curiae  öbtiUerint) 

—  post  taiem  deditionem  procreanda  (1.  4 
G.  10,  44);  deditum  esse,  ergeben  fein, 
\xdf  Eingeben,  §.  IB.  malis  artibus  (1.  1 
§  5  D.  11.  3),  desidiae  (1.  25  §  1  B.  22,  3). 

Bedioare,  1)  beri^ottl^eit  mei]^en(1.9 
§  1  D.  1,  8.  1.  61  B.  2,  14.  1.  12  B.  27, 
10),  (mäf  in  sacrum  dedic.  (1.  3  B.  44,  6). 

—  2)  überbottit^t  mibmen,  »i  einem  ge« 
toiffen  gtoed  beftimmen,  §.  8.  auriquan- 
titas  ad  eoetnpHonem  frt*mentarium  dedi- 
cata  (L  2  C.  11,  24). 


f; 


Dedlgnapi,  fid^  toeigern  0. 17  C.  7, 4. 
1.  28  C.  Th.  11,  1). 

Deditioii,  be^eid^net  urf|)rflna(t(fi  bieieni« 
^en  Untertl^onen  M  römifd^en  meid^d,  toeld^e 
nt  ^eg  gegen  Stom  %ur  (Srgebung  ge^tonngen 
morben  toaren;  nad^  oer  lex  Aelia  Sentia  !a« 
men  bieienigen  gfreigelaffenen,  meldte 
aU  @ciat)en  ente^renbe  ©trafen  er* 
litten  Ratten,  in  bie  ßage  ber  deditidi, 
b.  1^.  fte  maren  unfäl^g,  je  ha&  ^firgerrec^ 
jtt  erlangen  (Gai.  I,  18—15.  25.  68.  III,  74. 
Ulp.  I,  5.  11.  VII,  4.  XX,  14.  XXII,  2.  §  8 
I.  1,  6);  dediticius  (adi.),  auf  bief c  (klaffe 
ber  ^reigelaffenen  be^ügli($,  §.  SB. 
dedit.  libeirtas,  condicio  (tit.  C.  7,  6:  ,Be- 
diticia  condicio  —  sit  penitus  deleta**); 
dedit.  liberti  (1.  1  C.  7,  6). 

Deditio  f.  dedere, 

Deduoere,  1)  l^intoegffil^ren,  abffi^* 
ren,  f ortffibren,  ).  SB.  deduc.  colonias  s. 
colonos  (1.  239  §  5  B.  50,  16.  1.  1.  S  7.  8 
B.  50,  15);  de^kusi  (inj  domum,  auq  bloiS 
deduci,  t>on  ber  (S^efrau  gefagt,  toel^e  §ttm 
S3eginn  ber  (Sbe  in  bad  ^and  bed  (£f)tmann» 
feierlich  eingefftbrt  tourbe,  ein  nad)  römifc^er 
6itte  gebrättd^Itd^  ^od^^eitdritud;  deductio 
in  domum,  bie  ^eimffi^rung  ber  (Sbefrau 
(L  5  §  10  B.  13,  6.  1.  5  B.  23,  2.  1.  68. 
69  §  3  B.  28,  3.  1.  66  pr.  B.  24.  1.  1.  14 
fi  8  B.  48,  5);  andb  deduci  in  hortos  (1*  66 
§  1  B.  24,  1).  —  2)  fiberbau^Jt  tDO^in  ffil^- 
ren,  bringen,  ).  S3.  deduc.  furem  ad 
praesideni  (l.  57  §  1  B.  47,  2);  deduci 
ad  supplicium  (1.  19  B.  48,  19),  %n  vincula 

S«  2  §  5  B.  49,  14);  exercitus  in  insidias 
eductus  (1.  4  pr.  t>,  48,  4);  naves  inperi- 
cukm  deduc.  (1.  10  B.  47,  9);  deduci  in 
servitutem  (1.  7  m,  B.  41,  1),  in  servilem 
causam  (L  3  §  1  D.  4,  5),  in  accusationem 

S.  9  C.  9,  2);  controversia  ad  exitum 
educ.  (1.  78  pr.  B.  3,  3);  causa  in  condi- 
cione  iurisiurandi  deducta,  auf  ben  Q^ib  ge* 
fteHt  (1-  89  B.  12,  2);  in  censum  deduc. 
aliquid,  tttoai  aU  ^ermögendobject  jur 
©d^ä^ung  bringen  (1.  64  B.  41,  1);  ad  lici- 
iationem  rem  ded.,  ei^  )ur  SSerfteigerung 
lommen  laffen  (1.  6  B.  10,  2),  rem  s.  litem 
in  iudicium  deduc,  eine  Siec^tdfac^e,  Ilaa« 
bar,  gerichtlich  anl^ftngig  mad^en  (L  12 
B.  2,  14.  1.  66.  B.  3,  8.  1.  30  §  2  B.  3,  5. 
1.  22.  23  B.  26,  7.  1.  4.  11  §  7  B.  44,  2. 
1. 1  C,  3,  9:  bicr  ift  res  in  iudicium  deducta 

f|(eid^bebeuteno  mit  lis  contestataV,  auf  be« 
onbere  einzelne  Objeäe  belogen,  oebeutet  in 
iudicium  deducere :  ettoa^  jum^egenftanb 
einer  ^lage  machen:  in  iudicium  s.  in 
iudicio  deduci:  ®egcnftanb  einer  Älage 
»erben,  ali^  f  old^er  in  ^etrac^t  tommen 
(1.  3  pr.  B.  2,  10:  —  „in  quo  iudicio  de- 
ducitur  si  quid  amiserit  actor.**    1.  16  B. 

9* 


Digitized  by 


Google 


182 


Deductio  —  Def  endere. 


3  5*  —  ,,8ola  locatio  fundorum  in  iudicio 
negotiorum  gest.  deducetur"  1.  30  D.  10,  2: 
„religiosa  loca  in  iudicium  non  deduci.*' 
1.  51  §  1  eol:  —  „quaedam  veniunt  in 
hereditatis  petitionem,  quae  in  famüiae 
ercisc.  ittddcw  non  deducwntur"  1.  18  D. 
10^  3«  —  „tütra  id  quod  in  iudicium  de- 
ductum  est  excedere  potestas  iudicis  non 
potest."  1.  28  §  4  D.  12,  2:  —  „si  modo 
eademquaestio  in  hoc  iudicium  deducatur/' 
1.  11  §  1  D.  19,  1:  —  „in  hoc  iudicio  id 
demum  deduci,  quod  praestari  convenit/* 
l.  11  §  5  D.  44,  2:  —  qualecumque  et 
undecumque  demininm  adquisitum  habuit, 
vindicatione  prima  in  iudicium  deduxit/* 
1.  21  pr.  eod.:  —  „non  est  deducta  in  su- 
perius  iudicium  vestis  causa.*'  1.  90  D.  45, 1 : 
—  ,8i  sors  soluta  non  sit,  etiamsi  sortis 
obligatio  in  iudicium  sit  deducta**  etc.) ;  bic* 
fclbc  ©cbcutuna  l^at  deducere,  deduci  in  con- 
troversiam,  inJitem  (1. 17  pr.  D.  16, 3.  L  81  § 
1  D.  46,  2);  deduci  in  actionem  s.  in  actione 
(1.  27  §  3  D.  6,  1.  1.  7  §  14  D.  6,  2.  1.  37 
D.  17,  2.  1.  13  pr.D.;40,  12),  in  petitionem 
(1.  7  §  5  D.  44,  2)/tn  intentionem  con- 
demnationemve  (1.  2  pr.  D.  44,  1);  deduci 
in  causam  s.  in  causa  fideicommissi,  (^egen« 
ftanb  eine«  gibetc.  tocrbcn  (1.  3  pr.  D.  38, 
7.  1.  15  §  6D.  35,  2.  1.  26  §  31).  36,  1), 
in  ohligatianem,  jum  Ocöenftanb  einer  Dbfig. 
gemad^t  »erben  (1.  75  §  1.  8.  1.  109  D.45, 
1),  in  stipulationem  s.  in  stipulatum  (1.  76 
§  1.  L  89.  103.  125.  186  eod.),  in  cau- 
tionem  (1.  24  pr.  D.  83,  2.  »gl.  bagegen  1. 
25  §  4  D.  22,  3),  in  aestimationem  (1.  81 

f4  D.  30),  in  compensationem  (1.  8.  15  D. 
6,  2).  —  3)  abjiel^en,  in  «Baug  brin- 
aen,  j.  ©.  dedttcitur  de  peculio,  si  quid 
dominus  servi  nomine  obUgatus  est  (1.  9 
§  8  D.  15,  1):  deduc.  quod  sihi  debetur 
n.  11  §  7  eod.  1.  36  pr.  D.  5,  3),  impensas 
(L  38  eod.) ;  fructus  mtelleguntur  deductis 
impensis  (1.  36  §  5  eod.  1.  7  pr.  D.  24,  3); 
deducto  usu  fr,  proprietatem  legare,  tra- 
dere  (l  46  pr.  D.  7,  1.  1.  1  §  4.  1.  3  §  1. 
1.  5.  6  §  1  D.  7,  2);  fiindum  deducto  usus 
fr.  dari  iubere  (\.  26  pr.  D.  33,  2);  de- 
ducto aere  alieno  (1.  125  D.  50,  16).  De- 
ductiOy  ^^h^Qf  5«  ©•  deductio  impensarum 
(1.  41  §  1  I).  31);  Privilegium  s.  ius  dedu- 
ctionis  0.  5  §  7  D.  14,  4.  1.  14  §  1  D.  15, 
1);  deductionem  pati  (1.  38  §  2  eod.).  — 
4)  (diducere),  jerlegen,  t^eilen,  trennen, 
).  93.  ita  confusum  atque  commixtum,  ut 
deduci  et  separari  non  possint;  plumbum 
cum  argento  mixtum  —  quia  deduci  pot- 
est  (1.  3  §  2.  1.  5  §  1  D.  6,  1);  in  tres 
partes  hereditatem  ded.  (1.  13  §  3  D.  37, 
4).  —  5)  stehen,  be^nen:  fern  materies, 
quae  facile  deducatur  ignibus  (1.  ICH,  10). 


Deductio  f.  deducere  s.  1  n.  8. 

Deesse,  1)  öon  $erf onen  gefagt  a)  nic^t 
gegenttJärtig  fein,  fel^Ien,  in^bef.  baa^ 
gend^tlic^en  S^cr^onbtungen:  bor  ©erlitt  f  i^ 
nid^t  [teilen,  im  S^ermine  au  «bleiben, 
5.  d.  si  contra  emptorum  iudicatum  est^ 
quod  defuit=ad  iudicium  non  adfuit  (1.55 
pr.  D.  21,  2);  si  quis  litigatorum  defuerü 
(1.  27  §  4  D.  4,  8);  adesse  iubere  (tutores), 
et  suspectos  eos  removere,  si  deesserU  (L 
2  §  41  D.  38,  17);  requirendum  adnotare, 
si  desit  (1.  6  C.  9,  2);  deesse  per  contu- 
maciam (1.  13  pr.  D.  4,  4.   1.  73  §  3  D. 

5,  1.  1.  5  pr.  D.  48,  19);  deesse  cognitiont 
(1.  27  §  1  D.  40,  12.  1.  7  D.  47,  9);  b) 
fid^  entjie^en,  5.  ®.  non  deesse  defensi- 
oni  (1.  21  §  3  D.  4.  6).  —  2)  t)on  @o(^en, 
{Redeten,  eigenfd^often  gefagt:  ni^t 
bor^anben  fein,  feilten,  mangeln, 
abgelten,  §.  ©.  evenit,  ut  quod  alteri 
superest  alteri  desit  (1.  1  pr.  D.  18, 1);  fru- 
ctui  et  usus  inest,  usui  fructus  deest  (l.  U 
§  1  D.  7,  8);  animus  deest  in  furioso  (1-  2 
§  1  B.  3,  3). 

Defamare,  \iä)  auf  eine  nac^t^eilige 
SBeife  über  ettDoS  ougern  (1.  5  C.  7, 
14:  „Defamari  statum  ingenuorum  —  per- 
iniquum  est**). 

Defeotio,  ber  »erfall  (L  31  C.  Th. 
11,  1). 

Defectus,  SWangel,  SBegfalt  (fie^de- 
ficere  2). 

Defendere,  1)  ab»  eieren,  j.  ©.  def. 
incendium  (1.  7  §  4  D.  43,  24);  vim  vi  def. 
(1.  45  §  4  D.  9,  2).  —  2)  üert^eibigen: 
a)  über^au^Jt  toel^ren,  fd^üjen,  fiebern, 
J.  ©.  adversus  periculum  naturalis  ratio 
permittit  se  defendere  (1.  4  eod.) ;  adyersns 
turpitudinem  tutam  defensamque  praestare 
filiam  (1.  7  0.  8,  50),  quod  c^  iniuria  ho- 
minum  defensum  atque  munitum  est  (1.  8 
pr.  D.  1,  8);  defendi  exceptione  b.  per  ex- 
cept.  (1.  28  §  6.  8  D.  12,  2.  1.  17  §  1  D. 
24,  3.  1.  16  D.  44,  4.  1.  141  §  5  D.  45 
1);  b)  einen  ©aj»  eine  Anficht  öert^ei* 
bigen,  be^oupten,  %.  ©.  potest  defendi, 
defendendum  est;  vix  defendi  poterit,  non 
recte  defenditur  (1.  14  D.  2,  11.   1.  77  D. 

6,  1.  1.  2  §  1  D.  7,  4.  1.  67.  71  D.  21,  2); 
henigna  interpretatione  potest  defendi  (1. 
9  D.  23, 4) ;  non  ineleganter  defendi  poterit 

}1.  43  D.  28,  5);  optima  raiione  defenditur 
l.  22  D.  34,  9);  foHiter,  fortius  defendi 
potest  (1.  2  §  2  D.  10,  2.  L  85  D.  82); 
c)  fid^  ober  einen  2[nbem  bor  ®eri^t  oer* 
t^eibigen,  einen  Äbtoefenben  öor  OerhSt 
t)ertreten,  bieSat^e  Semanbeö  ffi^ren 
(1.  33  §  2  D.  3,  3:  „Publice  utile  est  ab. 


Digitized  by 


Google 


Defensaculum — Defensor. 


133 


smtes  a  quibtMcumque  defendi,*'  §  8  eod.: 
,fAit  praetor:  Guias  nomine  quis  actionem 
dari  sibi  postnlabit,  ig  enm  viri  boni  a/r- 
hitratu  defendaV  cf.  1.  17  D.  46,  7:  — 
„non  Tidebitur  defensa  res  boni  viri  ar- 
hi^atu,  qnae  non  in  solidum  defensa  sit." 
—  L  35  §  3  D.  8,  3:  „Defendere  est  id 
facere  <}iiod  dominus  in  litem  faceret,  et 
cavere  idenee.**  1.  61  §  1  eod.:  „defendere 
est  eandem  vicem  quam  reos  snbire/*  1. 
68  D.  5,  1:  „Beete  defendi  boc  est  iudi- 
dum  aceipere  vel  per  se  rel  per  alium,  sed 
cmn  satisdatione;  nee  ille  videtur  defendi, 
qni  qaod  iudicatum  est  non  solyit.*'  1.  10 
D.  26,  7:  —  „quotienscamque  non  fit 
nomine  pupilli  quod  quivis  pater  fam. 
idoneus  facit,  non  videtur  defendi,'*  1.  2 
§  8  D.  42,  4:  „Defendi  videtur,  qni  per 
absentiam  suam  in  nullo  deteriorem  cau - 
sam  adversarii  facit."  1.  52  D.  50,  17: 
ffNon  defendere  videtur  non  tantum  qui 
latitat,  sed  et  is  qui  praesens  negat  se 
defendere  ant  non  vuU  smcipere  actionem** J; 
def.  alienam,  propriam  causam  (1.  2  D.  49, 
4),  causam  communis  aquae  (1.  80  §  7  D. 
8,  5),  litem  (L  78  pr.  D.  8,  8),  publicum 
negotium  (1.  9  pr.  D.  50,  7);  def.  aliquem 
de  appeUatione  (l-  1  D-  49,  4),  dotis  no- 
mine, evictionis  nomine  (1.  42.  49  pr.  D. 
5,  1),  omnium  aetionum  nomine  (1.  87  pr. 
D.  8,  8),  in  actionibus,  inderdictis,  stipti- 
lationibus  (L  89  pr.  eod.);  defendi  in  capi- 
tali  crimine  (1.  9  §  1  D.  40,  9),  minores 
qui  per  tutores  curatoresve  suos  defensi 
sunt  (L  8  D.  4,  1);  cavere:  defensum  iri 
aliquem  adversus  aliquem  (1.  28  D.  17,  2. 
L  11  §  21  D.  32.  1.  1  §  9  D.  88,  4);  anäf 
auf  bcn  eJcgcn^nb,  tDcId^cr  acgen  bcn  An- 

Spmd)  etned  anbeten  t)ett|eibtgt  toitb,  toitb 
)n  iuShtnd  Belogen,  %/  iß.  permittendum 
erit  possessori  bereditatis  partem  heredi- 
tatis  defendere,  parte  cedere  (1.  8  D.  5,  4); 
potui  partem  meam  ita  defeniderey  ut  socii 
partem  defendere  non  cogerer  (1.  39  D.  8, 
5;  def.  servum  (L  8.  4  D.  2,  9.  1.  6  D.  6, 
2),  aedes,  fundum  (L  9  pr.  D.  89,  2.  1.  9 
§  1  D.  44,  2).  —  8)  =  vindicare,  a)  in 
$(nfprud^  neunten  (vindicare),  si  okum 
tuum  quasi  suum  defendat  Titius  (1.  9  §  8 
D.  4,  3);  res  quasi  donatas  def.  (L  63  §  1 
D.  24,  1);  libertatem  et  hereditärem  ex 
testamento  sibi  def.  (1.  7  §  1  D.  5,  8); 
sibi  def.  servitutem  (1.  8  §  4  D.  8,  6).  usum 
fr.,  possessiofiem  (1.  4  D.  48,  17);  ex  Ser- 
vitute defendi;  in  libertatem  def.  aliquem 
(l.  82  D.  40, 12.  1.  25  C.  8,  44);  b)  täAcn, 
l.  Sd.  def.  mortem  s.  necem  alicuius  (1.  21 
"  1  D.  29,  5.  L  50  §  2  D.  30.  1.  18  §  1. 
.  20.  21  D.  84,  9.  1.  11  pr.  D.  48,  2.<  L 
^-^  §2D.  49,  14).  4 '4« 


Defensaoulum,  Settbeibigung  (1.  2 

C.  Tb.  10,  15). 

Defensare,  t)ett]^eibigen  (1.  2  G.  12, 
40.  1.  5  C.  Tb.  2,  1.  1.  184  C.  Tb.  12.  1). 

Defensio,  1)  SJcrt^ctbigung:  a)  SSct* 
ttetung  eined  ^nbetn  t)ot  Sendet  (1. 
21  §  3D.4,  6:  „  P/cna  d<;/«n^  accipietur, 
si  et  iudicium  non  detrectetor  et  iudicatum 
solvi  satisdetur."  1.  34  §  8  D.  12,  2:  — 
,.8ufficere  ad  plenam  defensionem,  si  para- 
tus  sit  (defensor)  iudicium  accipere."  1.  88 
§  4  D.  8,  8:  „Aequum  praetori  visum  est, 
eum  qui  alicuius  nomine  procurator  ex- 
peritur,  eundem  etiam  defensionem  sus- 
cipere"  §  2  eod.:  —  „et  in  capitalibus 
iudiciis  defensio  d€Uur"J;  def.  civitatis,  id 
est  ut  syndicus  ^t  (1.  1  §  2.   L  16  §  8 

D.  60,  4);  cautio  defensionis  (1.  7  §  4  D. 
38,  4);  legitimae  defensionis  persona  (1.  8 

C.  4,  46];  b)  überl^au^t  bte  gfü^tung  einet 

def.  (l.  54  D.  6, 1);  si  appellaverit,  deinde 
in  causae  defensione  suspectus  visus  sit  (1. 
4  §  3  D.  49,  1);  sumptus  in  defensione 
causae  facti  (1.  102  D.  45,  1);  c)  »can* 
f^tuc^ung  eine^  Sled^tö,  5.  ©.  def.  libertär 
tis  (1.  1  C.  7, 18).  —  2)  »led^tfcrtigung»' 
ober  )Bertl^eibigungdgtunD,  ^ed^tds 
ober  SBert^eibigung^mittel,  5.  IB.  ex- 
ceptionis  def,  temporaria.  perpetua;  def. 
iuris,  quae  causam  incertam  babet  (1.  56 

D.  12,  6);  eum,  qui  in  locum  emptoris 
successit,  iisdem  defensionibus  uti  posse, 
quibus  venditor  eins  uti  potuisset  (1.  76 
§  1  D.  18,  1);  pluribus  defens.  uti  (1.  5 
D.  44,  1);  nemo  ex  bis,  qui  negant  se  de- 
bere  probibetur  etiam  alia  defens.  uti  (L 
48  D.  50,  17);  in  una  eademque  causa 
iteratum  in  integr.  restitutionis  auxilium 
non  iure,  nisi  novae  defens.  praetendantur, 
posci  (1.  3  C.  2,  48);  auditis  defensionibus 
ludicare  (\.  8  C.  7,  48).  —  8)  getic^tlid&e 
SJctfolgung  eine«  SJerbrec^eni^,  j.  ö. 
ubi  quis  necatus  est  —  beredi  def.  mortis 
incumbit  (1.  5  §  8  D.  29,  5). 

Defensor,  »crtbcibiger,  93cfc§ü|et, 
SBertreter:  a)  im  vUH^emcinen,  5.  Ö.  ap- 
pellantur  tutores  quasi  tuitores  utque  de- 
fensores  (1.  1  §  1  D.  26,  1);  pupillorum, 
minorum  defens.  (1.  21  C.  5,  37);  defens. 
ecclesiarum,  JHrc^entJorfte^cr  (1.  28  C.  6, 23); 
defens.  civitatum  s.  locorum,  SRunicipat* 
Beamte  ber  fpdteren  ^ifer^eit,  beten  9(mt 
bau^tfäd^Iit^  batin  beftanb,  Sie  bürget  gegen 
öebtüdungcn,  namentlich  bet  ©tatt$oltct,  ju 
f(^il^en:  ^ugleic^  toaten  fie  ^oli^etbeamte, 
unb  batten  6id  $u  einet  gemiffen  @umme 
SutiSbiction  (tit.  C.  1,  56.  Nov.  15,  too  flc 
Mixoi  genannt  metben);  fte  feigen  and^ 
^defens.  plebis  (1.  un.  C.  1,  57);   b)  »et* 


Digitized  by 


Google 


184 


Deferre. 


tretet  eine»  «nbetn  bot  ©etid^t,  in«- 
Bef.  a)  toet  füt  eine  (S^ot)>otation  tint 
Wet^tgf oc^e  f ül^tt:  cUfensores,  quos  Graeci 
syndicos  appellant,  et  qui  ad  certam  cau- 
sam agendam  vel  defendendatn  eliguntar 
(1.  18  §  13  D.  50,  4);  def.  municipum  vel 
cuiusvis  corporis  (1.  84  §  1  D.  12,  2);  def. 
reipublicae  G-  1  §  18  D.  49,  4.  1.  10  §  4 
D.  50,  5);  ß)  tDCt  ol^ne  Stufttag  bie 
©ad^e  eine«  ©eflaöten  fül^tt,  im  ©egenf. 
öon  procurator  (1.  9  §  6.  1.  84  §  8  D.  12, 
2);  def.  absentis  vel  praesenHs  (L  42  §  2 
eod.h  Utem  svbire  quasi  def.  (1.  20  ]pr.  D. 
11,  1);  »Kdictum,  qnod  ««r  defens,  acctpüur 
(1.  74  §  2  D.  5,  1);  def.  aWcno«  Zt«w  (I. 
46  §  2  D.  8,  8);  „si  mulier  def,  aliemus 
exstUeritt  procul  dubio  intercedit:  suscipit 
enim  in  se  aUenam  Obligationen!,  quippe 
cum  ex  bac  re  subeat  condemnationem** . 
a.  2  §  5  D.  16,  1). 
Deferre,    1)   too^n   ttagen,   füllten. 


btinaen,  ).  fo.  in  oppidum,  in  civitatem 
def.  aliquid  Ql.  12  %  l  D.  7,  8.  1.  2  D.  50, 
11);  in  agrum  vi  fluminis  deferri  (1. 5  §  4. 
1.  9  §  1  I).  10,  4.  L  9  §  1.  8  D.  39,  2); 
m  partum  navis  delata  (1.  4  C.  4,  88).  — 
2)  anttagen,  übetttagen,  anbieten, 
öetleil^en,  ettbeilen,  §.  ©.  def.  alicui 
facultatem,  Privilegium  (1.  1  C.  9,  9),  optio- 
nem  (1.  81  I).  86,  1),  condicionem  (f.  b.  ®. 
8.  8),  iurisdictionem  (1.  6  D.  2,  1),  re«*i- 
hfttont«  atm^itim  (1.  26  §  9  D.  4,  6);  def  er- 
tur  alicui  Tumor  (1.  10.  11  pr.  D.  50,  4); 
onus  alicui  delatum  (1.  2  C.  10,  62);  acHo 
alicui  delata  (1.  64  §  6  D.  24,  3);  ius- 
iurandum  deferre  alicui,  ben  (Stb  an* 
ttagen;  delatio  iurisiurandi,  (£tbe«an- 
ttog  a.  8.  5  §  3.  4.  1.  6.  7.  9  §  8—7.  1. 
16—20.  84.  87  D.  12,  2);  bon,  possessio 
defertur  aücui  (1.  2  §  4  D.  87,  11.  1.  2 
§  1.  1.  19  pr.  D.  38,  2.  1.  227  pr.  D.  50, 16); 
quibus  h<m,  possessionem  detulit  praetor  (i, 
1  pr.  D.  88,  9);  81  lex  def  erat  hon.  possessio- 
nem ri.  un.  §  2  D.  88, 14);  hereditas  defertur, 
bie  C^tbfc^aft  toitb  Semanbem  ange« 
ttagen,  fie  fällt  ibm  an,  b.  1^.  et  et^It 
bad  B^ec^t,  bie  (Jhrbf(^aft,  menn  et  toiU,  jn  et« 
ttjetben  H.  151  D.  60,  16:  „Delata  heredi- 
tas intellegitur,  quam  quis  possit  adeundo 
consequi");  sive  ex  testamento,  sive  ab  int&- 
stato  —  deferatur  hereditas  (1.  2  pr.  D.  10, 
2);  ex  causa  substitutionis  s.  ex  substitu- 
tione  defertur  alicui  bered.  (1.  35  pr.  D. 
29,  2.  1.  9  D.  88,  16);  successio  defertur 
alicui  (1.  91  D.  50,  17);  intestati  iuie  de- 
ferri bona  (1.  42  §  1  D.  88,  2);  si  filius 
fam.  miles  decesserit,  si  quidem  intestatus, 
bona  eius  non  quasi  hereditas,  sed  quasi 
peculium  patri  deferuntur  (1.  2  D.  49,  17); 
fibco  vacantia  bona  deferuntur;  bona  delata 


ad  fiscum  Q.  8  D.  85,  8.  1.  6  §  8  D.  36, 
1.  1.  1  pr.  D.  88,  9);  municipibus  plenwn 
ius  in  bonis  libertorum  defertur  (1.  1  pr. 
D.  88,  8);  si  quarta  ad  aliquem  ex  coft- 
stitutione  divi  Pii  deferatur  (L  2  §  1  D. 
10,  2);  au(^  anf  bie  einzelnen  Objecte  eincc 
angefallenen  (mfdbaft  imtb  bet  9[udbtu(f  de- 
ferri belogen,  5. 16.  fundus  iure  bereditario 
delatus  (1.  37  D.  18,  1);  and^  t)om  Unfall 
eine«  JBetntftd^tniffed  imtb  et  gebtauci^, 
§.  SB.  legatum  servo  delatum  dominus  potest 
repudiare  (L  7  D.  30);  enMic^  tmtb  aud^  bie 
Idetufnng  ^nt  Sotmnnbf d^aft  bntc^  deferri 
andgebtüdt:  %.  9.  legitime^  tutelae  ex  Xn 
tabulis  adgnatis  deferuntur  (1.  7  pr.  D.  4, 
5.  cf.  1.  1  pr.  1.  8  pr.  1.  6  D.  26,  4);  tu- 
tela  ex  testamento  delata  (L  45  pr.  D.  27, 
1);  cura  delata  (1.  41  pr.  eod.).  —  8)  an* 
geben,  anzeigen,  indbef.  a)  (in  censumj 
def.,  ^etmögendobjecte  aut  ©(^A^ung  an* 
geben  (1-  4  pr.  §  5—7  D.  50,  15.  1.  7.  8 

C.  8,  53) ;  b)  (nomen  s.  aliquem)  def,  3e- 
manben  a(d  eined  JBetbteAend  fc^utbig 
angeben,  anflagen  (1.  10  D,  37,  14:  — 
„Qui  nomen  detulit,  aocusasse  intellegendos 
est.**  1.  8  D.  48,  2:  „Libellorum  inscri- 
ptionis  conceptio  talis  est  apud  illum 
praetorem  vel  prooonsulem  Lucius  Titius 
professus  est,  se  Maeviam  lege  lulia  de 
adult,  ream  defeire,  quod  dicat  eam  — 
adulterium  commisisse."  1.  7  §  2  D.  48, 
4:  „Servi  deferentes  audiuntur  et  quidem 
dominos  suos:  et  liberti  patronos."  1.  16 
§  4  D.  48,  5:  — „eorum  absentiam  ex- 
cusatam  esse,  qui  in  alia  provincia  reipubL 
causa  absunt  quam  in  ea  in  qua  defe- 
runtur/' 1.  5  §  11  D.  25,  3:  —  .merito 
patrem  eum  noUe  alere,  quod  eum  detur- 
leraf'J;  in  bemfelben  @inn  ^eigt  ed  aw^: 
causam  alicuius  ^ef.,  5.  IB.  milites,  qui 
causas  aliet%as  deferre  non  possant  (1.  13 

D.  48,  2);  aud^  crimen  def.  (1.  28  §  7  D. 
48,  5);  delatio  criminum,  fLn^tiqt  Dom 
Setbted^en  (1.  29  C.  9,  9);  delator  criminia, 
«ngcbet  eine«  5Betbte(^en«  (1.  20  C.  9,1); 
c)  befonbeti^  mitb  deferre,  delatio  t>on  ber 
9[njeige  eined  (^onfii^cationdfaded  ge« 
btaud^t,  5.  SB.  causam  def.  fiseo,  ad  aera- 
rium  p.  21  D.  48,  2.  1.  13  pr.  1.  42  §  1 
D.  49,  14) ;  eos,  qui  tutores  vel  curatores 
fuerunt,  non  oportere  deferre  cattsam  pu- 
pillorum  vel  adulescentium  suorum  (1.  18 
§  8  eod.);  rem  def,  eine  @ad^e  aU  eine^ 
confldcitenbe  angeben  (1.  18  §  9  eod.);  de- 
ferre non  posse,  delationibus  prohiberi  (1. 
16.  18  pr.  §  1  ff.  eod.);  deferre  se  nemo 
CQgitur,  quod  thensaurum  mvenerit  (1.  3 
§  11  eod.);  se  ad  aerarium  detulisse,  quod 
capere  non  potuerit  (L  15  §  3  eod.) ;  prae- 
mium,  quod  secundum  edictum  divi  T^* 


Digitized  by 


Google 


Defessus — Definire. 


185 


lani  dator  bis,  qui  ae  deferunt  (1.  5  §  20 
D.  34,  9.  cf.  L  16  D.  49,  14);  ddatumes 
fiicdUa  (1.  25  eod.);  delator,  eingebet 
eine«  (SonfidcationiSfaned  (1.  22  §  3. 
L  4.  15.  18  §  5.  1.  23.  24.  44  eod.:  „De- 
lator non  est,  qui  protegendae  causae 
goae  gratia  aHqmd  od  fiscwn  nuntiat" 
tii  C.  10, 11);  vacantwm  bonorum  delator 
(L  10  pr.  D.  44,  3);  delatorius,  bie  %n* 
gebet  betreffenb,  il^nen  eigentl^ütn« 
lid^,  ).  f3.  delat.  ewrumtas  (L  6  D.  22,  6). 

BefesBos,  entftftftet,  fd^mad^:  def. 
seneetus  (1.  7  C.  12,  57). 

Befioere  s.  defici,  1)  abgelten,  man* 
gellt:  si  eibaria  defeeerint  in  navigatione 
(1.  2  §  2  B.  14>  2);  ofnnibus  probationibus 
aHU  deficientibus,  iusiarandum  deferens 
aadiendns  est  (1.  85  pr.  B.  12,  2).  —  2) 
»egf allen,  ni^t  eintreten:  deficit  od«), 
exceptio  (1.  5  §  12  B.  9,  8.  1.  21  B.  19,  5. 
L  81  §  18  B.  21,  1.  1.  2  §  5  B.  39,  3.  1. 
1  §  1  B.  47,  4),  interdictum  G-  8  §  13  B. 
48,  19),  auxilium  SCti  (L  4  C.  4,  29);  d^ 
fecto  iudieio  familiae  ercisc.  utilem  actio- 
nem  dari  (1.  49  B.  10,  2);  si  deficiatur 
facukas  testamenti  fiaciendi  (1.  2  pr.  B. 
29,  6);  defecta  intentio  (1.  20  C.  4,  19); 
defieü  8.  defidtwr  eondiciOf  defecta  coitdicio 
(L  28  §  3  B.  28,  5.  1.  48  §  1  B.  28,  6.  1. 
10  pr.  B.  35,  1.  cf.  condicio  s.  2.  c);  bo« 
^  defe^us  eondicioms,  JföeafaH,  ^id^t« 
eintritt  bcr  »ebingnng  (L  28  pr.  B.  28. 
2. 1.  5  B.  28,  3.  L  28  §  4  B.  28,  5.  1.  27 
5  1  D.  28,  7);  deficit  conventio,  bct  %aU, 
pir  toeld^  etne  Uebereinfunft  getroffen,  tritt 
iii(^  ein  (L  2  B.  20,  4) ;  befonberd  toirb  ed 
tNmi  ^ßegfollen  eined  i^bt^eitö  ober  Ser* 
mdf^ffed  gebraucht,  ).  IB.  deficit,  quod  ei 
rtUctum  est;  pars  (legatij  deficit  s.  defecit 
(1.  55  pr.  L  57.  59  B.  81);  fideicommissum 
defidens  (L  60  eod.);  pars  defecta  s.  de- 
fidens  (L  81  B.  35,  1.  1.  78  B.  35,  2); 
ond^  kMm  ben  )nr  (irbfc^ft  berufenen,  toelc^e 
Mejelbe  nic^  ertoerben  tonnen  ober  tooHen, 
tvfacb  deficere  gefagt,  %.  9.  in  parte  de- 
fieientis  esse  heredem  (1.  5  B.  28,  5);  de- 
fäentium  partes  acctpere  (1.  58  §  1  B. 
29,  2);  ea;  persona  defieieniium  partes  co- 
herembüs  restitui  (1.  8  B.  34, 1);  si  alter- 
Mtro  deficiente  alter  heres  solus  exstiterit 
(L  78  B.  85,  2);  deficiente  gradu  ne^o^^aa 
(L  59  §  2  B.  36,  1).  —8)  t>crlaffen,  im 
6tic^  laffen  --  defUsi  ermangeln,  §.  ©. 
defici  actione,  feine  Älagc  ^ben  (L  1  B.  14, 
3);  defid  accusatore  martto  (1.  14  pr.  B. 
40,  9);  deficere  facuUatibus  ad  monera 
Tel  honores  (1.  4  §  1  B.  50,  4);  fide  veri 
deficere  (L  4  C.  1, 18);  aequitas  suffgerit, 
etri  iwre  deficiamur  (L  2  §  5  B.  39,  8); 
•vre  dviU  deficere,  bad  dMxtd^t  nid^t  fib 


ftd^  fyibm  a.  6  §  1  I>.  37,  1.  L  2  B.  88, 
8);  iure  deficit  testamentum  (1.  12  G.  6, 
23;  defici  condicione,  dner  gefteOten  IBe« 
bingnng  berluftig  »erben,  inbem  biefelbe  nid^t 
in  fefüttung  gc|t  a  8  §  7  B.  28,  7.  1.  31 
B.  35,  1.  1.  13  pr.  B.  40,  7).  —  4)  er* 
fd^öpft,  gefd^toäc^t  toerben,  in  IBerfall 
lommen,  §.  9.  bomo  defectae  senectutis; 
aetate  defectus  (1.  12  §  3  B.  7, 1.  1.  3  |  7 
B.  29,  5);  defectum  fundum  fertilem  ido- 
neumque  praestare  (1.  7  C.  11,  59);  bal^cr 
defectio  praediorum^  JBerfaH  toon  ä(mnb« 
jtfiden  (1.  12  eod.);  defici  facuUatibus,  in 
iBermdgendberfall  tommen,  berarmen 
(1.  38  B.  28,  3);  biefelbe  »ebeutunp  l^atoud^ 
deficere  fd^led^ttt^eg,  §.  IB.  si  ddntores  de- 
feeerint (L  3  §  8  B.  49,  14);  cautio  defe- 
dt,  bie  befteHte  (Kaution  getD&^rt  fdne  ©id^er« 

Sme^,  b.  ^.  fie  fann  toegen  Snfolöenj 
©(^ulbnerg  nid^t  erfüllt  »erben  (1.  73  B. 
35,  1);  defecta  nomina,  @d^nIbforberunaen 
gegen  dnen  infoloenten  @(^utt)ner  Q.  11  §  1 
B.  22,  1).  —  5)  abtrünnig  toerben,  ab* 
fallen  (1.  5  §  1  B.  4,  5:  „deficere  dicnn- 
tor,  qui  ab  his,  quorum  sub  imperio  sunt, 
desistunt  et  in  liostium  namerum  se  con- 
ferunt."  L  3  §  21  B.  49,  16).  —  6)  ben 
(Seift  anfgcben,  fterben,  *.  ©.  nlerioue, 
dum  torquentur,  deficere  solent  (1.  8  §  8 
B.  48,  19;  deficientis  voluMtatem  scribere 
a.  21  C.  9,  22). 

Defigere,  1)  in  bie  (Srbe  fteden,  (.  id. 
Virgas  (1.  3  §  8  B.  47,  7).  —  2)  jeftft  ei- 
len: def.  domicilium,  ben  93oDnfi6  auf** 
ft^Iagen  (1.  5  C.  10,  40).  —  8)  bcaan* 
bern  (Paul  V,  23  §  15.  1.  3  C.  Th.  9,  16). 

Definire,  1)  bie  (S^ren^en  beftimmen, 
begrenzen,  §.  ©.  aratro  def.  (L  239  §  6 
B.  50,  16).  —  2)  ühttf^aupt  beftimmen, 
feftfejen,  «•  ®-  def.  mercedem  (1.  25  pr. 
B.  19,  2);  tempus  lege  definitum  (1.  8  1). 
41,  3^;  iudex  certum  tempus  definiat  (L  3 
§  3  0.  8,  38);  tum  auctoritate  definitum 
(1.  2  C.  6,  38);  offido  iudicis  quantitas  de- 
finiri  potest  (1.  30  B.  31);  regulariter  de- 
finire, ofö  SHegcl  aufftcflcn  (1.  9  D.  5,  3.  1. 
25  I  5  B.  7,  1.  1.  3  §  1  B.  25,  1);  definitio, 
»eftimmung,  »orfÄrift,  Siegel,  5.  5B. 
Catoniana  regula  sie  definit  —  quae  defi- 
nitio in  quibusdam  falsa  est  (1.  1  pr.  B.. 
34,  7) ;  omnis  definitio  (=  regula)  in  iure  d- 
vili  periculosa  est:  parum  est  enim,  ut  non 
subverti  possit  (1.  202  B.  50,  17);  iuris  de- 
fin.  (1.  4  C.  7,  34);  secundum  veteres  rega- 
las  et  antiquas  definitiones  (1.  4  0.  6,  38). 
—  3)  entf^eiben,  j.  ©.  causa  definienda 
per  iudicem  p.  9  C.  5, 1) ;  definitio,  rid^ter* 
lid^c  (gntjd^cibnng,  §.  ©.  editio  gestorum 
seu  relationis   vel  definitionis   (1.  12   §  1 


Digitized  by 


Google 


136 


Definitio — Deicere. 


C.  12,  19);   definitiva  sententia,   (i^nbet* 
!cnntni6  (L  12  pr.  C.  4, 1.  1.  10  C.  7,  64). 

Definitivus  }  ''  '^***^^- 

Defixua,  eingefügt,  — bcpimmt,  feft» 
geftellt  G-  29  C.  Th.  7,  4). 

Defleotere,  ahUnttn:  deü.  cmimos  (L  l 
C.  Th.  9,  30);  obtoeid^en:  defl.  a  iustitia 
(1.  17  C.  9,  41). 

Beflere,  betoefnen,  beflogen  (I.  3   C. 

12,  42). 

Befluere,  l^etabfliegen  (1.  1  §  20  D. 
89,  3.  1,  2  §  13  D.  43,  8).  —  2)  öon  ber 
Seit  gejagt:  öerfließen,  ablaufen  (1.  3C. 
3,  11.  1.  5  C.  Th.  2,  4).  —  3)  (ginem  ju* 
ober  anfallen  Q.  2  C.  Th.  8,  18). 

Defodere,  eingraben,  tietgtaben 
(1.  76  pr.  D.  18,  1.  1.  17  pr.  18  pr.  D. 
19,  1). 

Deformare,  betunftalten,  entftellen, 
j.  ©.  cicatricibw  def.  servutn  (1.  17  §  1  D. 
7, 1);  ne  ruinis  urbs  deformetur  (1.  2  §  17. 
1.  7  D.  43,  8);  bef  c^tm^f  en:  deformatua  = 
nota  defonni  aiFectus  (1.  15  C.  Th.  9,  40); 
deformatio,  »etunftaltung  (1.  4  C.  Th.  7, 

13.  1.  19  C.  Tk.  15,  1). 

Deformis,  t)etttnfta(tet,  l^dgltc^,  §.  SB. 
def.  ruinae  (1.  5  §  1  C.  8,  11);  fd^im^f* 
li^:  def.  ministeria  (1.  6  C.  12,  1);  defor- 
mitas,  ©ägnc^Icit  0-  7  D.  1,  18.  1.  3  D. 
9,  1.  1.  7  D.  9,  3);  ©d^impfUc^feit  (1.  8 

C.  Th.  7,  18). 

Defraudare,  um  ettoaS  betrügen:  de- 
fraudari  dominio  (§  2  I.  2,  9),  commodo 
dotis  (1.  45  D.  24,  3).  Defraudator  =:  frau- 
dator  (Gai.  IV,  65). 

Defringere,  abbrcd^cn  (Gai.  IV,  17). 

Defjrutum,  eingefod^ter  SO'loft  (I.  9  pr. 
1.  16  §  1  D.33,  6). 

Defuga,  n^et  fic^  einer  SBer^fic^tung 
en triebt:  curiae  vel  collegii  def.  (1.3  CT 
Th.  12,  19). 

Defugere,  fic§  entjie^en,  §.  ©.  def. 
curiam  (1.  38  C.  10,  32),  munus  (1.  11  C. 
Th.  13,5);  bcfonberd  toirb  e«  öon  bcm  STuc* 
tor  gefagt,  h^elc^er  auf  gefc^e^ene  denuntiatio 
bem  ^tction^^oaeg  nic^t  beitritt  (1.  39  §  5 

D.  21,  2.  1.  85  §  5.  1.  139  D.  45,  1). 
Defunctorle  s.  perfunctorie,  leicht« 

bin,  obenbin,  nid^t  pflic^tntägig  (1. 
21  §  2  D.  29,  5.  l.  2  §  32  D.  38,  17. 
l.  C.  5,  69). 

Defungi,  1)  üolliiel^en:  def.  munere 
accusandi  (1.  1  §  6  D.48, 16),  operula  (L.  3 
D.  50,  14).  —  2)  au«  einem  ^ro^eg  mit 
etn^ad  lodlommen,  5. 8.  conveniri  potest 
(dominus)  noxali  iudicio,  nee  una  aestima- 
tione  —  defungi  potent  (1.  1  §  1  D.  47,  6); 
def.  noxae  dedüione  (1.  37  §  1  D.  9,  2); 
emptorem  noxali  iudicio  condemnatum  ex 


empto  actione  id  tantnm  conseqm,  qucmU 
minimo  defungi  potuit  (1. 11  §  12  D.  19, 1). 
8)  =  vita  de^ngi  s.  fiingi,  ßerben  (1.  26 
§  5  D.  28,  4.  L  40  pr.  D.  29,  1);  capita 
defuncta  (1.  68  §  2  D.  7, 1);  defunetus,  «er * 
jlorbener,  5.  «.  successio  in  uniyersum 
ms,  quod  def,  habuit  (1.  24  D.  50, 16);  he- 
redem  eiosdem  potestatis  iurisque  esse, 
cuius   fuit  def  (1.  59  D.  50,  17). 

Degener,  1)  t)on  unäc^ter  (Geburt  (1. 12 
§  6  C.  5,  7).  ~  2)  entartet,  fd^Ied^t  (L 1 
§4C.  7, 6).  —  3)  entttjürbigenb,  fd^ma<^* 
t>olU  degen.  latebram  praebere;  degen. 
morte  gladium  subire  (l.  1  G.  12,  45). 

(sc.  vitam),  (eben,  fid^  befin« 


ben,  j.  ©.  degere  in  provincia,  civitate, 
agro  (1.  85  §  8  D.  4,  6.  1.  2  C.  8,  19);  mi- 
lites  in  expeditione  degentes  (1.  15  G.  6, 
21);  viduae  intra  XXV  annum  degentes 
(I.  18  G.  5,  4);  deg.  privatem,  vitam  (L  6 
G.  4,  61). 

Deglabrare,  ab f dualen  (1.  5  pr.  D. 
47,  7). 

Degradare  f.  regradare, 

Degustare,  1)  burd^  ben  ©efd^matf  aud« 
groben,  foften;  degustatio,  QCudtirobitng 
Q.  1  pr.  4  pr.  §  1.  1.  16  D.  18,  6);  tro»nf(^: 
degust.  liberales  litteras  (L  1  G.  Th.  13,  4). 
—  2)  ftreifen:  degustari  fulgare  (1.  1  C. 
Th.  16,  10). 

Behonestare,  l^erabmürbigen  (1.  1  S 
5  D.  50,  13). 

Dehonorare,  entebren  (1.  8  G.  Th. 
11,  39). 

Deioere,  1)  l^erabtoerfen  (L  1  pr.  D. 
9,  8:  „Praetor  ait  de  his,  qui  ddecerint 
vel  eflPüderint:  Unde  —  deiectum  vel  efEu- 
sum  quid  erit,  quantum  ex  ea  re  danmum 
datum  erit,  in  eum,  qui  ibi  habitavit,  in 
duplum  iudicium  dabov"  §  3  eod.:  „Quod 
cum  suspenderetur,  decidit,  magis  deiectum 
videri,  sed  et  quod  suspensum  decidit,  pro 
deiecto  haberi  magis  est'');  deiector  =  qxä 
deiecit  (1.  5  §  4  eod.);   actio,  quae  com- 

Setit  de  effusis  et  deiectis  (1.  5  §  5  eod.); 
ei.  onus,  trahem,  r<Mnum  (1.  7  §  2.  1.  11 
§  4.  1.  31  D.  9,  2);  tegulae  vento  deiectae 
a.  24  §  4  D.  39,  2).  —  2)  umtocrfen, 
nieberreißen,  j.  ©.  dei.  terminos  (L  4  § 
4  D.  10,  1),  virtdaria^  vinea^  arbusta,  ar- 
hores  (l.  13  §  4.  5  D.  7,  1.  1.  2  D.  7,  6), 
navis  instrumentum,  bad  %(ddtotd  tappen 
(1.  3  D.  14,  2).  —  8)  3fcmanben  ^craat»* 
merfen,  vertreiben,  aud  bem  Sefi^ 
fe^en,  entfe^en;  deiectio,  Vertreibung, 
d^ntfe^en,  5.  )B.  17»,  armis  dei.  aliquem 
de  possessionej  solo,  fundo  etc.  (1.  1  pr.  § 
1  ff.  1.  2  ff.  D.  43,  16);  cum  deiceretur -- 
post  deiectionem  (1,  1  ^34  eod.) ;  ubi  qms 
possidere  iussus  est,    dominus  deiciendm 


Digitized  by 


Google 


Deiectio — Delegare. 


187 


erü  possessiane  (1. 15  §  52  D.  39, 2);  fündi 
U8U  frucUuiriua  prohibitus  ant  deUetus  (L 
60  pr.  D.  7,  1);  aeL  aliquem  gradu  =  de- 
gradare  (l.  3  §  20  D.  49,  16);  gradus  de- 
iee<»a,9bfe^ung,(£affation(l.3  §1  eod.). 
—  4)  bell  gcino  nicbcttoetfcn  (1.  2  pr. 
C.  1,  27).  —  5)  ou8  bet  iöal^n  toetfen, 
öetfd^Ioöcn:  navis  deiecta  (1.  7  D.  14,  2). 

Deleotio  f.  deicere  s.  3. 

Deieotor  f.  deicere  s.  1. 

Deierare,  bef(^h)ören  (1.  21  §  2  D. 
9.4). 

Deinoeps,  1)  fetner,  barauf  folgenb; 
et  deinceps,  unb  fo  fort,  j.  ©.  avus,  pro- 
avu8  et  deine,  omnes  superiores  (1.  51  D. 
50,  16);  nepotes  et  deine,  descendentes  (1. 
3  §  6  D.  38,  4);  filius,  nepos,  vel  deine, 
impi^)eres  (1.  3  §  10  1),  26.  4);  filius,  ne- 
pos et  deine,  ceteri  liberi  (§  2  I.  2,  19); 
in  loeum  nepotis  vel  pronepotis  vel  deine, 
adoptare  licet  (§5  I.  1,  11);  filius  fam., 
quique  deine,  vicem  eorum  aequuntwr  (1.  195 

S2  D.  50,  16);  nurus,  pronurus  et  deine. 
.  2  §  8  D.  2, 8).  —  2)  f ernerl^in,  fünf tig* 
^in  a.  3  C.  1,  4.  1.  1  C.  1,  30). 

Deinde,  bann,  l^ernadB,  a)  jnr  9e)eid^' 
nung  bcr  Seit  G-  2  §  32  D.  1,  2);  post  de- 
inde  (1.  2  §  17  eod.);  deinde  postea  (1.  5 
§  3  D.  1,  5);  tunc  deinde  (1.  H  §  2  D.  20, 
4.  1.  69  D.  29,  2.  1.  11  §  1  D.  40,  4); 
b)  jnr  53eieid^ng  einer  gofge,  Drbnung, 
j.  ante  8.  prius  —  (sicj  deinde  (L  81  pr. 
11,  7.  1.  1  pr.  D.  15,  1.1.  2  §  4  D.  28, 
6);  primum,  secundum,  tertium,  deinde  (1. 
1  §  1  D.  38,  6). 

Deltas,  ^ott^ett:  patris  et  filii  et  Spi- 
ritus sancti  una  d.  (1.  1  pr.  C.  1,  1). 

Delabi,  1)  l^ineinfallen,  geratl^en 
(l  62  §  1  D.  7, 1).  —  2)  anfallen:  res,  quae 
hereditatiSf  legati  iure  ad  quempiam  dela- 
buntur  (1.  an.  §  3  C.  10,  36). 

Delatio,  Delator,  delatorius,  f.  de- 
ferre  s.  2  n.  3. 

Deieotare,  erfreuen  {\,  2  §  47  D. 
1,2). 

Deleotus,  Httdtoal^l,  Unterf  c^eibung, 
\.  ©.  sine  delectu  (1.  1  pr.  D.  3,  1.  1.  43 
I  1  D.  28,  2). 

Delegare,  1)  gemanben  ab  {dulden,  ah* 
orbnen,  %,  t3.  nemo  —  ad  instruendas 
mansiones  —  longiua  delegetur,  sed  oninis 
iüneris  ac  necessitcUis  habita  ratione  dele- 
gerUur  (1.  8  C.  10,  16).  —  1)  beauftragen, 
anU^eifen,  $.13.  filius  fam.  mutuatus  cre- 
diUyrem  delegavit,  ut  daret  pro  filia  dotem 
1.  5  §  8  D.  23,  3);  iudex  delegatus  (1.  5 
C.  3, 1).  —  3)  gemanbem  ettoo«  übertragen. 


^ 


anHetttanen,  *  ^.püblici  iudicii  exercir 
toHo  lege  vel  SCto  delegata  (L  1  pr.  D. 
1,  21);  delegatam  mwme  (1.  12  §  4  D.  11, 


ly.pubJiea  pecunia  dele^ta  (1. 2  D.  48, 18); 
si  ego  tibi  mandavenm,  et  tu  id  Titio 
ddegaioeria  (1.  2  §  1  D.  11,  7);  caw^am  de- 
legare, einem  Slhd^ter  einen  ^rojeft  über* 
tragen:  delegatio  causae,  Ueber tragung 
eineiJ  ^5.  (1.  un.  C.  3,  4),  qui  vice  prae- 
fectorum  cognoscunt,  sive  ex  appellatione 
sive  ex  delegatione  iudicaverint  (1.  19  C. 
7,  62).  —  4)  im  engem  @inne  bebeutet  e«: 
gemanbem  (in^bef.  feinem  Gläubiger) 
eine  britte  $erfon  (in^bef.  feinen 
@(^ulbner)  an  feiner  @tatt  al8  @d^ulb* 
nerunterftellen,  überreifen;  delegatio, 
eine  fold^e  Ucbertoeifung  (tit.  D.  46,  2. 
C.  8,  41).  —  „Delegare  est  vice  sua  alium 
reum  dare  creditori  vel  cui  iusserit"  1.  1 1 
pr.  D.  cit.) ;  ed  befielet  biefe«  aRed^ggeft^Äft 
Äeite  in  einem  an  feine  gorm  gcbunbenen 
Auftrag  be«  Uebcrtocifcnben  an  ben  Dritten 
(mandatum.iussus,  rogatus),  an  feiner  ©tatt 
fi(^  t)erbinbli(i^  SU  machen;  unb  ba  gerabebie« 
fer  Knftraa  bie  einzige  babei  t)onommenbe 
Äanblung  be«  Uebermeifenben  i%  jo  totrb  ber 
9[udbru(f  delegare  aud^  herauf  allein  belogen 
(1  17  eod.:  j,Delegare  scriptura  vel  nutu, 
ubi  fari  non  potest,  debitorem  suum  quis 
potest.*'  cf.  Heller  über  Siti^conte^  u. 
Urtl^eil  ®.  91  S^ote  6);  tl^eite  aber  beftcl^t 
ed  in  einer  $mif(^en  bem  Beauftragten  {htm 
delegatus),  unb  bemjeniaen,  bem  er  aU 
@d^lbner  untergeftellt  toixb  (bem  f.  g.  De« 
legator)  t)i>r$une^enben  fdrmlidben  mtdft^» 
l^nblun^,  burc^  meldte  jener  toirflidl  ald  ©^ulb« 
ner  eintntt;  in  ©e§ug  bierauf  nnrb  bie  @tipu» 
lation  unb  in  einer  @teue  auc^  bie  ßitidconftitu- 
tion  aUDelegationSform  genannt  (1. 11  §  leod. ; 
„Fit  autem  delegatio  vel  per  stipulationem 
vel  per  litis  contestationem.^'  1.  1  C.  eod. : 
^yDeUgatio  debiti  nisi  conveniente  et  stipu- 
lanti  promittente  dehitore  iure  perfici  non 
potest**  Dag  na^  ber  erften  ®teue  aud)  burd^ 
£iti«conteft.  Delegation  betoirft  »erben  fonnte, 
berul^e  auf  ber  noöirenbcn  ^raft  ber  fiitig* 
cont.:  menn  nftmlic^  ber  delegatus  aud^  o^ne 
DorauSgegangene  @tipul.  t)om  Delegatar  ge« 
rid^tlic^  in  Änf^rud^  genommen,  unb  jtoifd^en 
i^nen  lis  conteftirt  toar,  fo  galt  nun  jener 
mirflic^  a\i  ber  ju  conbemnirenbe  (sdjulbner, 
cf.  Äeller  a.a.O.  6.90  !^otc5.  SÄül^lcn- 
bruc§,  Ceffion  @.  35  ^ott  64.).  ^a^  ber 
delegatus  ©c^ulbner  be3  delegans  fei,  gehört 
nic^t  not^wenbig  jum  Begriff  ber  Dclea.,  ba 
t)on  i^r  aud^  in  fol(^en  füllen  bie  9itot  ift, 
tt)o  ber  delegatus  ©Aenfung«  l^alber  al« 
©t^ulbner  eintritt  (1.  21  pr.  D.  39,  5:  „Ut 
mihi  donares,  creditori  meo  deUgante  me 
promisisti."  1.  33  §  3  eod.:  —  „si  deUgante 
eo,  qui  donationem  erai  aceepturus,  credi- 
tori eins  donator  promisent  etc."  1.  41 
pr.  D.  42,  1:  —   „si  te   doncOurutn  mihi 


Digitized  by 


Google 


1S8 


Delegatio  —  Delinqnere. 


delegavero  creditori  meo  etc."  1.  5  §  5  D. 
44,  4);  ebenfo  totnia  ift  c3  notttoenbig,  bafi 
bet  Delegatar  (S^l&uoiget  bei»  delegans  fei, 
Dietme)^  lann  bie  2)ele0.  anäf  gu  bem  Smecfe 
öcjd^el^cn,  um  bem  S)cleöatat  mit  ber  gorbe* 
rung  ein  Ocfd^enl  ju  matten,  ober  fie  il^m 
§ut  dos  ju  geben,  fie  ift  ühttfyxvüpt  eine  gotm, 
um  eine  gforberung  (aebitum,  nomen)  fftr 
ben  «erfebt  püffig  ju  mad^en,  dn  aJHttel  §u 
)aMen  mmnerare,  solvere)  ol^ne  baoreiS 
öelb,  fonbetn  mittelft  einer  fjorberung  (1.  41 
pr.  D.  42,  1:  „—  si  non  creditori  meo, 
sed  ei,  cui  dare  volebam,  te  delegavero" 
L  11  C.  8,  58:  „Delegatianes  nominum  in 
emancipatmn  collatae  perfectam  donatio- 
nem  efficiunt."  1.  2  C.  4,  10:  ,,Nomimbu8 
in  dotem  datis,  quam  vis  nee  delegatio  prae- 
ceaserit  etc.").  SBor  aber  ber  delegans 
©d^ttlbner  ht^  ^elegatard  nnb  (i^Iäubiger  ht» 
delegatus,  fo  merben  biefe  beiben  ^vtlhtiet* 
l^ältniffe  burd^  bie  neue  jtoifd^en  bem  dele- 
gatus unb  bem  2)eIegotar  eitffte^enbe  Dbli* 
Siation  gana  aufgelöjt,  bie  S)eleg.  toirb  info* 
em  ber  S^^IiMtÖ  gleid^gead^tet  (1.  8  §  3  D. 
16,  1 :  —  solvit  et  qui  reum  delegaV  1.  37 
§  4  D.  88,  1 :  —  „si  creditori  suo  libertnm 
patronus  delegaverit  —  solutionia  vicem 
continet  haee  delegatio."  L  18  D.  46,  1: 
„qui  debitorem  su/wn  delegat,  peconiam 
dare  intellegitur,  quanta  ei  debetur.*^  L 
31  §  1  D.  46,  2:  —  „si  unus  delegaverit 
creditori  suo  communem  debitorem  isqne  ab 
eo  stipalatos  fuerit — debitor  ab  ntroque 
liberabitur.)"  —  Uebrigen»  tüirb  ber  2lu«* 
•  brud  delegare  nid^t  blog  ouf  ben  delegatus, 
fonbem  au^  auf  bad  ^elegatioiSobject  be^o»* 
gen,  j.  ©.  del.  nomen  (L  9  D.  19,  5.  I.  1 
8  12  D.  87,  6),  legata  (1.  41  D.  85,  1);  de- 
legatio  debiti,  nonUnis  (f.  ohtn).  %Vi4  toixh 
t)om  delegatus  gefagt:  se  delegare,  fid^  aU 
©c^ulbner  unterftellen  Q.  4  §  1  D. 
40,  1). 

Delegatio,  1)  (f.  delegare  s.  8  unb  4). 
2)  3n  ber  \pätexn  Äaiferjeit  bebeutet  e§  ben 
in  jebem  gabr  neu  befiimmten  ©teuerfaj, 
@teueraudf(breiben  für  bie  $rot)in$en: 
deleg.,  quae  ab  amplissima  praefectura  in 
diversas  provincias  ex  more  quotannis 
emittitur  (1.  4  C.  10,  23.  cf.  1.  4  C.  10, 
16.  1.  2  C.  10,  17.  1.  23  C.  10,  32.  1.  8.  10 
C.  10,  48). 

Delegatoria,  (so.  epistula),  @teueraui$« 
fd^reiben  G-  7  C.  10,  19). 

Delenimentum,  )BiebIofung  (1.4  D.  5, 
2);  9[.  f (^reiben:  delinimentüm. 

Delere,  1)  ettoad  ^efc^cbene«  bermi* 
fd^en,  auiSn^ifd^en,  aui^Idfc^en,  ).  9. 
quae  in  testamento  leg^  possunt,  ea  in- 
consulto  deleta  —  nimlominus  valent  (1. 
1  pr.  P.  28,  4);  nomen  (heredisj  ita  dol«- 


tum,  ut  penitus  legi  non  possit  (1.  1  D. 
87,  2);  delere  ckirographum^  testamentumj 
tabulas  (1.  40—42  D.  9,  2.  L  2  D.  48,  10); 
rationes  (1.  11  §  1  D.  11,  3),  imaginem,  li- 
brum  (1.  81  pr.  D.  47,  2).  —  2)  überl^u^Jt 
üernid^ten,  jerftören,  aufl^ebcn,  §.  ©. 
vi  fluminis  ager  deletus  (1.  11  §  6  D.  89, 
8);  dediticia  condicio  sit  penitus  deleta  (L 
1  C.  7,  5). 

Deletioia  Charta,  Rapier,  beffen 
^d^rift  au§getoifd|t  ober  ttjearabirt 
unb  toiebcr  überfc^rieben  toorben  ift, 
im  (SegcnfaJ  üon  nova  ciiarta  (1.  4  D.  87, 
11). 

Delibatio,  baiS  ^inmegne^men  Don 
ettoaiJ,  SScrminberung,  ^b5ttg(L  116  pr. 
D.  30:  „Legatum  est  delibatio  hereditatis, 
qua  testator  ex  eo,  quod  Universum  here- 
ais  foret,  alicui  quid  collatum  velit"). 

Deliberare,  in  ®rm&gung  ^ie^en, 
überlegen,  fic^  bebenten:  deliberatiOj 
(grtoägung,  Ueberlegung  (L  1  pr.  D.  14. 
1.  L  11  §  3.  1.  90  §  2  D.  82.  1.  6  §  5  D. 
86,  1):  indbef.  t)on  ber  Ueberlegung  bed  ^n 
einer  ^bfc^ft  S3erufenen  ober  mit  einem 
^ermäd^tnig  ^onorirten,  ob  er  bie  (Srbfc^ 
ober  baiS$erma(^tnig  annehme  ober  audfc^Iage, 
aebraud^t,  j.  9.  ius  deliberandi  (tit  D.  ^ 
8.  C.  6,  80);  tempus  ad  ddiberandum  s. 
deliberationis  (1.  1.  7  pr.  8.  10  D.  cit); 
qui  de  hereditate  deliberant  —  completo 
tempore  delibei^tionis  (l.  73  D.  36,  1);  si 
quis  vel  ex  testamento,  vel  ab  intes^to 
vocatus  deliberationem  mertierit  (L  19  §  1 

C.  cit.);  dum  deliberant  fieredes  instüuH 
adire^  bonis  a  praetore  curator  datur  (L  3 

D.  27,  10),  si  heres  deliberante  legatario 
servum  legatum  roanumiserit,  mox  lega- 
tarius  repudiaverit,  manumissum  liberum 
fore  placet  (1.  2  D.  40,  1.  cf.  1.  16  D.  84, 
5.  1.  81  D.  29,  1). 

Delicatus  (adi.),  delicate  (ady.),  tu  ei  (4, 
tocidbtidl,  §.  89.  delic.  debitor  (Xusuriö^, 
im  (Sfegenf.  öon  onerosus  creditor  (1.  25  v. 
13,  7);  delicate  pro^rcdt  (gemdd&Iid&)  (1. 137 
§  2  D.  45,  1). 

Deliciae,  ©rgöttit^feit  (1.  6  §  1  D.  7, 
7.  1.  16  pr.  D.  40,  2). 

Deliciosus,  §ur  (Stgöftuna  bienenb, 
angenehm:  deverticula  defic.  (1.  11  C.  Th. 
1,  16);  üppi^:  delic.  nutrimenta  (l.  5  C. 
Th.  7,  22). 

Deligere,  ttJ&bten,  Vat  §  220. 

Delictum  f.  delinquere. 

Delinquere,  titoa^  Unerlaubtem^  be« 
ge^en,  \i^  öerge^en,  etwa«  üerbred^en; 
delictum  (Subst.),  unerlaubte  ^anblung, 
öergel^en,  »crbred^en  (1.  9  §  2  D.  4,  4: 
—  „minoribus  utrum  in  contractibus  captis 


Digitized  by 


Google 


Delitescere — Demonstrare. 


139 


damtazat  sabyeniator,  an  etiam  deUnquen- 
tibus:  nt  puta  si  dolo  aliquid  minor  fecit 
in  re  deposita  etc.  —  et  placet  in  delictis 
minoribus  noi^  snbveniri."  1.  3  D.  9,  4:  — 
„aliud  est  auctorem  esse  servo  delinquenti, 
aliud  paH  delinquere^*  1.  39  D.  24,  3:  — 
yjHiria  delicta  mutua  pensatione  dissol- 
vuntur."  1.  134  §  1  D.  50,  17 :  „Nemo 
ex  8U0  delicio  meliorem  suam  condicionem 
facere  potest"). 

Delitescere,  fic^  DetBetgett/  Detfted en 
(1.  1  §  2  D.  11,  4). 

Delphica  (sc.  mensa),  einbteiBeintget 
%x\^  a.  3  pr.  D.  33,  10). 

Delphus,  (Sintool^ner  t)on  %tl)^^\, 
einer  ©tobt  in  ^^oct«  (1.  1  §  2  D.  50,  2) 

Delubnim,  Äa^elle  (1.  10.  25  C.  Th. 
16,  10). 

Deludere,  jum  ©eften  fioBen,  öer* 
ödsten:  del.  leges  (1. 14  §  2  C.  1,  51.  1.  1 
pr.  C.  3,  29). 

Demandare,  auftragen,  %.  9.  demand. 
alicui  eognitionem  (1.  1  §  8  D.  48,  16); 
dem.  alicui,  %d  dar  et  ».  acciperet  (1.  141 
§  4  D.  45,  1). 

Demens,  t)erftanbedIod,ma]^nfinnig: 
dementia,  ^erftanbedtofigfeit,  SSal^U' 
finn  a.  2  D.  5,  2.  1.  6.  7  §  1.2.  D. 
27,  10). 

Demere,  toegnel^nten  0*  ^^  ^*  ^)  1* 
L  13.  14  C.  11,  62). 

Demerere,  fid^  um  Semanben  Der* 
bient  mad^en  (1.  46  §  3  D.  40,  5). 

Demergere,  öerfcnfcn  (1.  13  pr.  D. 
41,  1). 

Demigrare,  tool^in  geBen,  übergeben, 
}.  9.  demigr.  ad  iura  alicuius   (1.  18   C. 

Deminuere,  tiermtnbern,  Derttngern 
[(^malern;  deminutio,  Serminbcrung, 
©djm&lerung,  §.  ©.  dem.  finem  pretii, 
im  ©cgenf.  bon  excedere  (1.  66  §  3  D.  21, 
2);  deminutio,  im  (S^egenf.  bon  augmentum, 
incrementum  (1.  8  §  1  D.  2,  13.  1.  10  D. 
47, 11);  legata  non  solida,  sed  deminüta  in 
dimidiüm  0.  20  §  2  D.  37,  4);  deminutio 
legatorum  per  hoc,  quia  aliis  quoque  legata 
relicta  sunt  (1.  2  §  1  D.  12,  6);  dos  ckmi- 
nuetur  per  impensas  necessanas;  deminu- 
tio dotis  (L  5  pr.  D.  25,  1);  deminuere 
ius  suum  (L  71  i).  35,  2);  capite  deminui; 
capitis  deminutio  G*  2.  3  §  9  D.  26,  4.  1. 
1  D.  33,  2.  f.  Caput  s.  5);  befonberd  toirb 
deminuere,  deminutio  t)on  bet)B  et  mögen  i^« 
öerminbcrung,  bct  SBet&ugerung  ge- 
bram^,  §.  ^.  dem.  Patrimonium  suum,  im 
Oegenf.  tiott  id  agere,  ne  locupletetur,  ober 
Don  noUe  adquirere  (L  6  pr.  §  2  D.  42, 
8);  quae  quis  de  bonis  deminuit,  im  ®egenf. 
Don  quae  non  adquisivit  (1.  1  §  6  D.  38, 


5);  non  fraudantur  creditores,  cum  quid 
non  adquiritur  a  debitore,  sed  cum  quid 
de  bonis  deminuitur  (1.  134  pr.  D.  50,  17); 
filius  fam.  —  adquirere  öbligationem-poteBt, 
deminuere  non  potest  (1.  22  D.  46,  3);  dem. 
de  facuUatibus  suis  (1.  5  §  16  D.  24,  1); 
dem.  quid  ex  hereditate  (1.  61  D.  26,  7); 
cui  tempus  ad  deliberandum  de  hereditate 
ita  datum  est,  ut  ei  deminuendi  potestas 
non  Sit  (1.  26  D.  18,  1);  quid  sit  „deminui 
vetcibo"  yideamus.  his  yerbis  praetor  non 
tantum  alienationem  impedit,  verum  etiam 
actiones  exerceri  non  patitur  (1.  7  §  2  D. 
28,  8.  L  7  §  5  D.  41,  4);  demiwutum  in- 
tellegitur,  quod  usucaptum  esset,  et  ob 
id  de  hereditate  exiit  (1.  20  §  21.  1.  21  D. 
5,  3);  causa  cognita  —  deminutionem  se 
concessurum  praetor  edixit  (1.  5  pr.  eod.); 
nihil  transferre  posse  —  cum  deminutio 
Sit  interdicta  (1.  10  pr.  D.  27,  10;  demi- 
nutio  ex  bonis  —  vescendi  pupilli  causa 
(1.  33  D.  42,  5);  dotis  suae  nomine  demi- 
nutio «acta  (L  15  §  4  D.  44,  3);  auctwrem 
esse  pupülo  ad  deminuendum  (l.  1  §  2  D. 
27,  3) :  donare,  vel  deminuendi  causa  trans- 
igere  (1.  46  §  7  D.  26,  7). 

Deminutio  f.  deminuere. 

Demittere,  1)  l^inab  (äffen,  f^ttah* 
bongen  loffen,  j.  ».  barbam  (L  15  §  27 
D.  47,  10).—  2)  fteUen  ouf  ettoo»,  ob- 
]^&ngtg  mod^en,  res  in  iusiurandum  de- 
missa  (1.  34  §  9  D.  12,  2).  —  3)  ent* 
(offen:  ex  portu  demitti  naves  (L  3  G. 
Th.  7,  16). 

Demogrammateus,  JBo(fdf(fiteiber 
(1.  4  C.  10,  71). 

Demolire  s.  demoliri,  niebetteigen, 
einreiben;  demolitio,  iRiebetreigung 
1.  1  §  12  D.  39,  1.  1.  35.  37  D.  39,  2). 

Demonstrare,  1)  §eigen,  ouftoeifen, 
bemeifen,  bort^un.  j.  ®.  demonstratur 
ex  rescriptis  (1.  6  §  2  D.  50,  6);  Scto  de- 
monstratum  est  (1.  22  §  2  D.  40,  5);  con- 
stitutiones  demonstrant  (L  1  §  3  D.  49,  8); 
pater  is  est,  quem  nu^tiae  denwnstrant  (1.  5 
I).2,4);  vulgo  concepti  dicuntur  qxdpatrem 
demonstrare  non  possunt  (1.  23  D.  1,  5) ;  de- 
monstr.  transfugas  (1.  5  §  8  D.  49,  16). 
—  2)  bejeid^nen;  demonstratio,  ©eaeid^* 
nung,  unb  fXoox  a)  Don  ber  ^ebeutung  eined 
«(udbrucfi»  gefogt  (1-  ^4  §  3  D.  46,  3.  1.  123. 
201.  204  D.  50,  16);  b)  Don  ber  näbern  »e* 
ftimmung,  ber  beutltd^en  ^ngobe  eined 
®egenftonbei$,  5.  9.  demonstrare  terminos, 
fines;  demonstratio  adfinium  (1.  12  D.  10. 
1,  1.  18  §  1  D.  18,  1.  1.  45  D.  21,  2);  de- 
monstratio  loci,  fundi,  mensurae  agri  (1. 
13  D.  8,  1.  L  68  §  1  D.  18,  1.  L  36  §  1 
D.  50,  1);  latitudo  actus  itinerisoue  ea 
est,  quae  demonstrata  est  (L  13  §  2  D. 


Digitized  by 


Google 


140 


Demonstrato —  Dens. 


8,  3);  dari  stipalari,  non  demanstrata  re 
vel  qwmtitate  (L  69  §  4  D.  23,  3);  fundum 
sine  Ulla  nota  denumstrationis  stipolari 
{1.  106  D.  45,  1);  demonstr.  i/n  quo  loco 
opus  novum  nuntiet  (1.  5  §  15  D.  39,  1); 
im  gormular^OAeg  namentlich  bcr  X^cil  bcr 
Sformcl,  toctc^cr  ba^  SRcd^^efc^ftft  ober  bcn 
8ic(i^t8gtnnb,  ou«  »cIAcm  gcflagt  wirb,  bc* 
«icfinct  (Gai.  IV,  40);  c)  in§bef.  bon  bcr 
»ef(§reibuna  einet  ^f^fon  oberSod^e,  im 
(Segenf.  ber  öejeic^nung  mit  Flamen,  j.  ©. 
nihil  referre,  proprio  nomine  res  appel- 
letur,  an  digito  ostendatur  an  vocabulis 
qutbusdam  demonstretur  (1.  6  B.  12, 1);  si 
nomen  ignorem,  demonstratione  utend.im 
erit  (1.  6  D.  6,  1);  si  quis  nomen  heredis 
quidem  non  dixerit,  sed  indvhitoMli  signo 
mm  demonstraverit  —  valet  inetitutio  (1. 
9  §  8  D.  28,  5);  demonstratio  plemmaue 
vice  nominis  fungitur,  nee  interest,  falsa 
an  Vera  sit,  si  certum  sit,  quem  testator 
demonstraverit  (1.  34  pr.  D.  35,  1);  demonr 
stratio  falsa  legatum  non  perimit  (1.  40 
§  4.  cf.  1.  17  pr.  §  2.  1.  33  pr.  34  eod. 
1.  10  D.  34,  2.  1.  76  §  3  D.  31 :  —  Jalsam 
demonstr at  legatario  non  obesse.**  1.  75 
§  1  D.  30);  infcer  falsam  demonstrat.  et 
falsam  condicionem  sive  causam  multum 
interest  (1.  75  §  2  eod.  cf.  1.  17  pr.  §  2 
D.  35,  1);  inter  demonstrat.  et  condicio- 
nem hoc  interest,  quod  demonstr,  plerum- 
que  factam  rem  ostmdit,  condicio  ftituram 
(1.  34  §  1  eod.  cf.  1.  6  D.  30).  —  3)  gn 
ber  befonbem  S5ebeutung  öon:  anfüllten, 
leiten,  toirb  demonstrare  in  1.  65  §  1  D. 
31  gebraucht,  n)0  t)on  einem  „equus,  qui 
demonstrahat  quadrigam"  bie  Siebe  ift. 

Demonstratio  f.  demonstrare. 

Demorarl,  1)  öertoeilen  (1.  2  §  4  D. 
5,  1).  —  2)  öerjögern:  dem.  petitionem 
a.  8  C.  5,  31). 

Demori,  fterben:  abftetben,  }.  ©.  de- 
mortua  capitay  demortuae  vineae,  arhores 
(§  3j3  I.  2,  1.  1.  18,  70  §  1  D.  7,  1);  suc- 
cessio,  qua  succeditur  in  ius  demortui  (1. 
3  pr.  D.  37,  1). 

Demosthenes,  5ltl^enS  berftl^mter  fRebner 
(1.  2  D.  1,  3.  1.  16  §  6  D.  48,  19). 

Demovere,  entfernen  (1.  7  §  2  C.Th. 
16,  5). 

Demum  (adv.),  erft,  5.  lö.  non  statim 
—  sed  tunc  demum  fl.  15  §  21  D.  39,  2); 
nur:  ita  demum  (1.  3  pr.  D.  2,  2.  I.  31  D. 
4,  8.  1.  6  D.  8,  2);  non  demum  —  sed 
etiam  (1-  34  pr.  D.  28,  6). 

Dana,  je  ^el^n,  5.  ^.  in  annos  singulos 
dena  dare  spondes?  (1.  64  D.  45,  1);  dena 
per  singulos  deberi  annos  (1.  3  pr.  D.  33, 
1);  quina  dena  ab  utroque  conferenda  (1. 
88  §  3  P.  35,  2). 


Denarismus,  bie  3<>^Iu^0  eined  i)e« 
naritt»  (l-  107.  123  §  2  C.  Th.  12,  1.  cf. 
Gothofr.  ad.  h.  1.). 

Denarium  s.  denarius,  eine  ©über« 
mön*e,  4  ©ejteräien  ent^ttenb  (1.  65  §  1  D. 
45,  1.  1.  20  §  1  D.  33,  1). 

Dendrophori,  1)  ^anbtoerfet,  bie 
$ol5  iu  ©auten  lieferten,  öietteic^t  gimmer* 
leute  (1.  1  C.  Th.  14,  8.  cf.  Gothofr.  ad.  h. 
1.).  —  2)  eine  ^eibnifc^e  @ecte  (1.  20  §  2  C. 
Th.  16,  JO). 

Denegare,  1)  üerfagen,  Dermeigern, 
befonberä  bom  SBertoeigern  eines  in  An* 
fprudb  genommenen  Slec^tSmittetS  öon  Seiten 
be«  ?feagiftrat«  gefagt,  j.  95.  deneg.  actionem 
(L  13  pr.  1.  27  §  1  D.  4,  4.  1.  26  §  4  D. 
4,  6.  1.  24  §  2  D.  5,  1.  1.  69.  99  D.  29,2. 
1.  4  pr.  D.  42,  1.  1.  15  §  44  D.  47,  10),  tu- 
dicium  (1.  6  eod.),  interdictum  (1.  12  §  1 
D.  41,  2),  iurisdictionem  (1.  26  §  6  D.  4, 
6).  petitionem  (1. 87  D.  30. 1.  59  §  1  D.  36, 
1),  persecutionem  usus  fr.  (1.  3  D.  2,  9.  1. 
27  pr.  D.  9,  4),  exceptionem  (1.  23  eod. 
1.  18  D.  44,  1),  in  integrum  restitutionem 
(1.  37  §  1  D.  4,  4),  auxilium  (1. 47  pr.  eod. 
1.  2  D.  1,  6),  bon.  possessionem  (L  3  §  15. 
16  D.  37,  4),  exsecutionem  operis  novi  (1. 
19  D.  39,  1),  facultatem  postulandi,  ap- 
pellandi  (1.  1  §  7  D.  3,  1.  1.  4  §  3  D.  49, 
1),  ali7nenta  (1.  1  §  2.  L  6  D.  37,  9),  here- 
ditatem  quasi  indigno  (1.  3  §  4  D.  38,  16). 
—  2)  abfäugnen:   deneg.  deposita  (1.  21 

C.  Th.  9,  40). 

Denique,  1)  enblid^  —  furj  (1.  1  §  1 

D.  1,  8),  Gai.  IV,  60.  —  2)  folglich,  fo* 
nacb,  atjo  (i,  1  D.  10,  3.  1.  14  D.  12,  1. 
1.  7  D.  12,  3.  1.  6  §  1  D.  17,  1.  1.  23  D. 
24,  1.  1.  14  D.  44,  7).  —  3)  and),  fogar 
(l.  13  §  1  D.  5,  1.  1.  5  pr.  D.  44,  3).  — 
4)  febr  häufig  »irb  e«  bei  ^nfü^ruug  eine« 
©eif^nel«,  jur^ejeic^nung  beS  Uebergang«  t)on 
ber  Siegel  jur  ^nn^enbung  gebraucht,  unb  lägt 
fic^  burc^:  fo,  ober:  Aum  SSeifpiel,  über- 
fefeen  (L  13  D.  1,  7.  I.  1  §  5  D.  3,  1.  1. 16 
D.  3,  5.  1.  9  D.  6,  1.  1.  10  pr.  D.  7,  8.  L  3 
§  15  D.  lü,  4.  L  8  D.  20,  1.  1.  1  §  9.  10 
D.  43, 16.  1.  5  pr.  D.  44,  3.  1.  8  D.  48,  4. 
1.  87  D.  50,  17). 

Denominare,  jur  SQSal^l  bejeic^nen, 
Dorf  (plagen,  §.  ©.  duoere  uxorem,  non  a 
patre  desponsam  vel  destinatam  vel  testet- 
mento  denominatavi  (1.  7  pr.  D.  48,  5);  loco 
sui  magistratum  denom.  (1.  2  C.  11,  34),  de- 
nominatio,  Benennung  (1.  13  §  2  C.  Th. 
6.  4). 

Denotare,  1)  bejeic^nen  (1.  24  D.  40, 
4).  —  2)  befc^impfen  (L  54  pr.  D.  30); 
denotatio,  ©efc^inqjfung  a.  2  C.  10,  19). 

Dens,  8a]^n  (1-  1  §  »  D.  50,  13). 


Digitized  by 


Google 


Densitas  —  Denuntiare. 


141 


Densitas,  ^id^tl^ett, Stenge:  insisten- 
Umn  dens.  (1.  5  g  1  G.  Th.  9,  17). 

Densns,  Ibäufig,  t)iel:  densiores  do- 
mtianes  (1.  34  §  4  C.  8,  53). 

Dentatus,  nttt  gäl^nen  üetfel^en:  he- 
sHa  dent.  (1.  1  §  6  D.  3,  1). 

Denudare,  entbldgen,  htxanhtn,  §.9. 
denudari  praesidio  (1.  14  C.  4,  20),  cingulo 
(Nov.  33). 

Dentmciare  f.  denuntiare. 

Denonciatio  f.  denuntiare. 

Deniinciator  f.  denuntiator. 

Dentmtiare,  anlünbigen,  anzeigen, 
funbtl^un;  denuntiatio,  ^(nlünbigung, 
Hnjetge,  überbauet  um  Semanben  t>on  et« 
tDod  in  l^ntniB  SU  fe|eit,  5.  ®.  dentmt.  co- 
heredi,  paratum  se  accepto  facere  dotem 
(1.  7  §  1  D.  85,  1);  actio  legis  Aquil.  ex 
causa  danda  est.  i.  e.  si  neque  denuntiatum 
est  neque  scierit  aut  providere  potuerit 
(1.  28.  31  D.  9,  2);  clam  facere  videri  euln, 
oui  celavit  adversarium  neque  ei  (^en^n^iatHt 
(L  3  §  7.  1.  5  pr.  §  1.  2  D.  43,  24);  indbcf. 
aber  bebeutet  denunt.  ben  ^batact,  burdj 
beit  man  gut  SBa^tung  feined  flUed^td 
einem  Stnoem  anfünbigt,  baß  man  einen 
9te(^tdfpru(^  an  il^n  macbe  obet  bag  man 
gegen  feine  ^nblung  red^tlic^  (ginf^tudj 
ergebe;  praetor  ait:  „dum  ei,  qui  aberit, 
prius  domum  denimtiari  iubeam";  — quodsi 
nee  habitationem  habeat,  ad  ipsum  prae- 
dium  erit  denuntiandum  rel  procuratori 
eios  yel  carte  inquilinis  (1.  4  §  5.  6  D. 
39,  2);  permittit  SCtum  de  agnosc.  liberis) 
mulieri  —  si  se  putet  praegnatem,  denun- 
tiare intra  dies  aXX,  post  divortium  con- 
numerandos  ipsi  marito  vel  parenti  — 
aut  domum  denuntiare,  si  nullius  eorum 
copiam  habeat  (1.  1  §  1.  3.  6.  7.  12.  14 
D.  25,  3);  si  comminatus  tantum  accusa- 
tionem  (inof&ciosi  testam.)  füerit  Tel  U8<^ue 
ad  denuntioitumem  (b.  1^.  bie  augetgerid^tltd^e 
Unfünbigung,  ^Q%  man  bie  querella  inoffic. 
test.  erleben  tooHe)  vel  libelli  dationem 
praecesserit,  ad  heredem  suum  accusa- 
tionem  transmittet  (1.  7  D.  5,  2);  auf  bie 
Unseige  ber  §u  erl^ebenben  tiage  bejiel^t  fiA 
ber  9ludbrud  denuntiare,  denuntiatio,  auffl 
in  anbem  ©teilen  (L  38  pr.  D.  4,  4.  1.  20 
S  6.  11  D.  5,  3.  1.  1  pr.  D.  44,  6:  „Liti- 
giosam  rem  non  facit  denuntiatio,  quae 
unpediendae  venditionis  causa  fit'*);  de- 
nuntiare crimen,  denuntiatio  criminis  (l.  18 
§  2.  3  D.  48,  5.  1.  14  C.  9,  9);  vacantium 
bonorum  delator  facta  denimtiatione  destitit 
(L  10  pr.  D.  44,  3).  3n«bef.  bebeutet  den. 
a)  ^emanbem  etttmiS  berbieten,  §.  iB.  den. 
^cui,  ne  solvat  ([.  27  D.  13,  5.  1.  22  D. 
86,  1.  L  106  D.  46,  8);  si  denuntiavero 
tibi,  ne  aervo  a  me  pro/eposito  crederes  (1. 


17  §  4  D.  14,  3);  si  quis  prohibuit  vel 
denuntiavit  tradi  rem  (}.  14  D.  6,  2) ;  qui 
uzori  repudium  miserit,  postea  denuntiare 
ne  Seio  nuberet  —  potest  (1. 17. 18. 40§3.6D. 
48,  5);  si  contradixerit  dominus  et  eum  res 
suas  administrare  prohibuerit  —  nuUam 
esse  adversus  eum  contrariam  actionem, 
scilicet  post  denuntiationem,  quam  ei  do- 
minus transmiserit  (1.  24  §  1  G.  2,  18); 
debitoris  denuntiatio,  qui  creditori  suo, 
ne  aibi  rem  pignori  öbligatam  distrahcU, 
denuntiat  (1.  2  G.  8, 28);  GlaudianumSGtum 
et  omnem  eins  observationem  circa  de- 
nuntiationes  (b.  1^.  bad  bteimalige  feiecKd^e 
5Berbot,  ben  Umgang  mit  bem  ©claben  fort* 
jufejen)  —  conquiescere  in  posterum  vo- 
lumus  (1.  un.  G.  7,  24);  auc^  toirb  denun- 
tiare, denuntiatio  t)om  ^nft>ru(b  geaen 
einen  ^tuhan  (opus  novum)  ftatt  be« 
gen^ö^nlic^eren  ^(udbructS  nuntiare,  nuntiatio 
aebrauc^t  (1.  5  §  5  D.  39, 1.  1.  14  G.  8, 10); 
b)  Semanbcn  ju  einer  §anblung  auffor* 
bern,  g.  85.  den.  alicui,  ut  exhibeat;  de- 
nuntiatio, rem  restituendam  (1.  5  §  1.  2 
D.  16,  3);  teatato  den.  emptori,  ut  tollat 
vinum  (1.  1  §  3  D.  18,  6);  si  mulier  mor- 
tuo  marito  praegnatem  se  esse  dicet,  bis 
ad  quos  ea  res  pertinebit  —  bis  in  mense 
denuntiandum  curet,  ut  mittant,  si  velint, 
quae  ventrem  inspicient  (1.  1  §  10  D.  25, 
4);  venditor  ab  emptore  denuntiatus,  ut 
eum  evictionis  nomine  defenderet  (1.  49  pr. 
D.  5,  1.  cf.  1.  29  §  2  1.  53  §  1.  1.  55  §  1. 
1.  56  §  5.  1.  62  §  1.  1.  63  pr.  D.  21,  2: 
—  „non  obesse  ex  empto  agenti,  quod 
denuntiatio  pro  emotione  interposita  non 
esset,  si  pacto  ei  remissa  esset  denuntiandi 
necessitas/'  1.  85  §  5  D.  45,  1:  --  „au- 
ctoris heredes  in  solidum  denuntiandi  sunt 
onmesque  debent  subsistere.**  1.  8.  9.  20. 
23  G.  8,  44);  denunt.  alicui  testimonium  = 
ut  testimonium  diceret  (1.  4.  19  §  1  D.  22, 
5);  ubi  convenit,  ne  distraheretur  (pignus), 
creditor,8i  di8traxerit,furtiobligatur  nisi  ei 
ter  fueritdenuntiantumutsolvateicesB2iYmt 
(1.  4  D.  13,  7.  cf.  1.  3  §  1.  2  G.  8,  33); 
non  sufficit  ad  probationero  morae,  si  servo 
debitoris  äbsentis  dennntiatum  est  a  creditore, 
b.  1^.  toenn  bie  Äuffotberung  ^ut  3a^* 
lung  an  ben  ©claben  ergangen  ift  (L  32  §  1 
D.  22,  1);  biefelbe  )6ebeutung  l^at  denuntia- 
tio in  1.  10  G.  8,  13:  „Debitores  praesentes 
prius  denuntiationibns  conveniendi  sunt*'; 
auc^  bebeutet  ed  bie  augetgeric^tlid^e  Kuff otbe- 
tung,  bor  ©etic^t  }u  erfd^einen,  j.  ©.  con- 
tumaces,  qui  neq^ue  denuntiationibus,  ne- 
que edictis  praesidum  obtemperassent  (L 
5  pr.  D.  48,  19);  dentmtiationibus  frequen- 
ter  interpositis  ad  iudicium  provocare  (1.  4 
G.  5,  56);   absentes  denuntiatiQwbua  con^ 


Digitized  by 


Google 


142 


Dennntiator — Deponere. 


venti  (1.  7  C.  7,  43);  tres  denuntiaHonea 
ad  peremptorii  edictd  vicem  adyersas  oon- 
tmnaoes  convalescere  salubriter  statutum 
est  (1.  9  eod.);  c\  Büretten  ^t  denuntiare, 
denuntiatio  oie )oebeutung  Don:  anbto^en, 
^nbtol^una,  3.  ^.  poena,  quam  lex  de- 
nuntiat  (1.  17  C.  9,  9) ;  edicti  denuntiatia- 
nem  rumpere  (1.  23  §  3  D.  49,  1);  sub  ea 
denwntiatione,  ut  sennu  in  opus  metalU 
detur  (1. 5  pr.  D.  40,  1);  sub  denuntiatione 
manus  inidendae  (LI  G.  4,  55);  d)  de- 
nuntiare  testimonium  Bebeutet  au<l^  f.  t)«o. 
dieere  testim.  (1.  2  pr.  D.  47,  18.  l.  6  pr. 
D.  48,  11);  e)  anfd^ulbigen  (1.  18  §1 
D.  48,  5). 

Denuntiatop,  «nflftger  (1.  9  §  1  C. 
Th.  16,  5). 

Benno,  bon  Steuern,  toiebet  (L41  D. 
1,  7.  1.  16  §  1.  L  21  §  5  D.  4,  8). 

Deorsnm,  aBlvftrtd,  naö:^  unten,  $.  0. 
recta  linea  smum  versum  Tel  deorsum  ten- 
dentium  facile  inveniemus  gradus  (1.  10 
§  9.  12  D.  38,  10). 

Depasoere,  abtoeiben  laffen,  a.  9. 
glandmn  immisso  pecore  depasc.  (1.  9  §  1 
D.  10,  4.  L  14  §  3  D.  19,  5). 

Depecisoi  =  turpiter  pacisei  (1.  3  §  2 
D.  3,  6);  depectio  =  pactio  turpis  (L  1  C. 
Th.  2,  10.  1.  1  C.  Th.  9.  37). 

Depellere,  1)  l^tnaBftogen,  §.  13.  in 
servitutem  depulsus  (1.  2  C.  7,  45).  —  2) 
öettreiBen  fl.  1  §  46  D.  43,  16).  —  3) 
aBtoenben,  entfernen,  ouSfdblfegen, 
§.  9.  depelL  damnum  (1.  1  §  16  D.  39,  1); 
accu8<»tio  suppositi  partus  nuUa  temporis 
praescriptione  depeüitur  (1.  19  §  1  D.  48, 
10);   proeuratione  depeli.  aliquem   (1.  12 

C.  2,  12). 

Dependere,  BeAal^Ien,  andja^Ien, 
entrid^ten,  5.  IB.  dep.  pecuniam  (1-  2  D. 
20,  5.  1.  25  §  1  D.  22,  3),  preUum  (1.  57 
§  2  D.  18,  1),  fructus  a»  3  §  1  D.  22,  1), 
vectigalia  (L  28  D.  33,  2);  tributorum  no- 
mine dep.  aliquid  0.  2  §  16  D.  18,  4); 
poenae  depenaae  (1.  42  D.  12,  6). 

Deperdere,  öerlieren;  deperdi,  öer* 
loten  gelten:  a)  deperdi,  §n  (i^tunbe 
ael^en  (1.  20  §  21.  1.  21  D.  5,  3:  „Deper- 
ditum  intellegitur,  quod  in  rerum  natura 
esse  desiit,"  l.  2  §  5  D.  18,  4);  nomina  de- 
perdita,  im  (i^egenf.  t>on  integra  (1.  16  D. 
26,  7);  h)  deoerdere,  Verlieren,  5.  ©. 
non  utenao   deperd.  servitutem   (1.  6  §  1 

D.  8,  6) ;  htn  ©ejtt  einer  ^aäft  verlieren  (1. 
21  §  1  D.  41,  2):  ,Quod  ex  naufragio  ex- 
pulsum  est,  usucapi  non  potest,  quoniam 
non  est  in  derelido,  sed  in  deperdito'*) ; 
c)  deperditus  homo,  ein  Verlorener,  b.  fi. 
lieberlid^er  aRenfd^    (1.  3  §  1  D.  22,  6). 


Deperire,  öerloren  gelten:  a)  =  de- 
nerdi  s.  a  G.  20  §  6.  17  D.  5,  3.  L  30  §4 
D.  35,  2);  t)on  S^eren  unb  ©doDen  gefolgt: 
umfommen,  jierBen  (1-  ^  PJ^-  !>•  5,  3. 
1.  10  I  5  D.  28,  3);  b)  =  deperdi  s.  b. 
j.  lö.  deperit  servitus,  ius  servitutis  (1.  28 
D.  8,  3.  1.  6  §  1  D.  8,  6),  actio  (L  19  pr. 
D.  13,  5);  deperiri  alicui  usurae  (L  3  §  6 
D.  27,  4). 

Depingere,  1)  maten  (1, 13  §  1  D.  40, 
4).  —  2)  fd^ reiben:  depicta  fe»  (L  7  §  1 
C.  Th.  16,  5). 

Deplorare,  {id^  Beilagen,  BefAtoeren 
(1.  18  G.  9,  9);  dephratus,  Bebauernil« 
toert^  (L  6  §  1  D.  2,  13). 

Deploratio,  fttage,  9efdbtDerbe  (L  3 
pr.  G.  Th.  11,  8  1.  2  C.  Th.  13,  9). 

Deponere,  1)  aBiegen,  ).  9.  lugübria 
(L  8  D.  3,  2):  ein  9mt,  eine  SS^rbe  nie« 
berlegen,  %u  Befleiben  anfl^ören: 
döp.  officium  (1.  5  §  2  D.  16,  3.  L  38  pr. 
65  §  1  D.  23,  2.  1.  3  §6  D.  26, 10),  tute- 
lam(}.  40  pr.  41  §  2  D.  27, 1),  imperium 
(L  16  D.  1,  16),  cinguhm  Q.  2  G.  8,  21), 
sollicitudinem  (1.  21  G.  9,  9);  patria  di- 
gnitas  quaesita  per  adoptionem  finita  ea 
deponitur  (1.  13  D.  1,  7);  fahren  laffen, 
an fg eben:  dep.  affectum  et  ammum  accu- 
sandi  (1.  6  §  1.  1.  13  pr.  D.  48,  16);  animo 
dep.  possessionem  Q.  34  pr.  D.  41,  2);  dep. 
heneficium  (l.  2  D.  40,  10);  fid^  ent« 
ftugern,  toeggeben:  qui  de  paMmamo 
suo  deposucrit,  int  (8eaenf.  Don  qui  non 
adquirit  (1.  5  §  18  D.  24,  1).  Depositio, 
SlBlegnng,  (Sntlebignng,  SSerlu^,  §.  8. 
poenae,  quae  continent  —  dignitatis  aU- 
quam  depositionem  (L  6  §  2.  L  8  pr.  D. 
48,  19J;  depos.  superflui  ponderis  (1.  28 
G.  6,  23).  —  2)  an  einem  Ort  ober  Bei  einer 
$erfon  ettoad  yxt  9(ufBetoa))mng  nieber* 
legen,  hinterlegen,  eine  @a(^  ober  eine 
$er|on  l^emanbem  in  ^Bettoal^rung  geben; 
depositio,  Slieberlegung,  ).  SB.  dep.  pe- 
cuniam in  aedem,  s.  apud  aedem,  s.  in 
aede  (i.  73  D.  8,  3.  1.  7  §  2  D.  4,  4.  1.  1 
'  36.  1.  5  §  2  D.  16,  3),  in  publico  heo 

64  D.  46,  1);  dep.  catUiones  heredita- 
rlas  in  aede  sacra  Q.  5  D.  10,  2);  dep. 
corpus  (1.  40  D.  11,  7.  cf.  commendare  s. 
1);  servum  exhibendum  dep.  apud  officium 
Q.  11  §  1  D.  10,  4);  in  hoc  interdicto  (de 
liberis  exhib.),  donec  res  iudicetur,  fend' 
namy  —  interim  apud  matrem  fam,  deponi 
praetor  iubet  0*  3  §  6  D.  43,  30);  then- 
saurus  est  vetus  quaedam  dqpositio  pe- 
ctmtoe,  cuius  non  exstat  memoria  (L  81 
§  1  D.  41,  1);  ini^Bef.  atö  (Ihttfte^nngiSgmnb 
etnei^  Befonberen  9iealcontractd  Bebeutet  dt- 
ponere,  depositio,  ba3  UeBerliefern  einer 
@a(^e    )ttm    gtoede    unentgelblic^er 


Digitized  by 


Google 


Depopulari  —  Depraedari. 


143 


KnfBetva^titng  unter  bet  SetpfHc^t» 
itng  in  iebetjettiget  Sleftitutton  ber* 
(clben  @ad^e  (§  3  I.  8.  U):  —  „et  is, 
apud  quem  res  aliqua  deponitwr,  re  obli- 
gatur  —  qai  et  ipse  de  ea  re  auam  ac- 
cepit  restituenda  tenetur."  tit.  D.  16,  8. 

C.  4,  84.  —  „Depositum  est,  quod  custo- 
diendwn  ahewi  datwn  eet,  dictum  ex  eo 
qood  ponitur:  praepositio  enim  de  äuget 
positimx,  ut  ostendat  totum  fidei  eius  com- 
missum,  quod  ad  custodiam  rei  pertinet*' 
1.  1  pr.  D.  dt,  —  „est  depositumf  quod 
—  custodienäwm  reddendumque  traditnr" 
L  6  eod.  —  „«i  ut  tantundem  solveretur 
coüTenit  (ttn  ^^egenf.  toon:  si  id  actum  est^ 
ut  Corpora  nummorum  eadem  redderenturj, 
egreditur  ea  res  depoHti  notissimos  ter- 
minos'*  1.  24  eod.  —  „si  vestimenta  ser- 
yanda  balneatori  data  perieront,  si  quidem 
nuüam  mercedem  servandorum  vestiment, 
aecqpü,  depositi  eum  teneri,  —  quod  si 
accepit,  ex  conducto"  1.  1  §  8  eod.);  cat^ 
sae  deponendi,  quae  continent  fortuitam 
causam  d^oositionis  (1.  1  §  2  eod.);  lex  de- 
positionis  (L  5  §  2  eod.);  eondido  depo- 
sitionis  (L  1  §  22  eod:  1.  9  §  8  D.  4,  8); 
res  deposuisse  non  exacta  catUione  depo- 
süumis  (1.  18  §  1  D.  86,  8);  pretium  de- 
positionis  non  quasi  mercedem  accipere 
(L  2  §  24  D.  47,  8).  DeposUum  bebeutet 
a)  ba0,  mad  niebergelegt  ifi,  toa»  a(0 
niebetgelegt  aufsubetoal^ten  ift^  $.  9. 
depositum  suseipere  (1.  5  pr.  D.  16,  8); 
pro  deposiio  esse  apud  aliquem  (1.  80  §  1 
I).  36,  1);  pro  deposito  habere  pecuniam 
(LH  §  18  D.  82);  in  deposito  habere, 
teuere  aliquid  0-  5  §  4  D.  86,  8);  in  de- 
positi  causam  habere  (l.  2  G.  4,  82);  ah- 
negare,  tn/i^rt  depositum  (1. 1  §  2  D.  47, 2. 
L  68  pr.  eod.) ;  si  convenit,  ut  in  deposito  et 
culpa  praestetur  =  si  in  re  deposita  et  cul- 
pam  repromisi  (L  1  §  6  D.  16, 8.  L  2  §  24  D. 
47,  8);  b)  ha»  butd^  bic  Sliebetlegung 
beotftnbcte  obligotorifd^e  »erhalt* 
niB  =  eofUractus  dq^^ositi   (L  7  pr.  1.  60 

D.  2,  14.  1.  23.  46  pr.  D.  50,  17];  in  de- 
posito male  versari  (L  6  §  6  D.  8,  2);  de- 
posito  se  offerre,  perieülo  depositi  se  illi- 
«tfe  (1.  1  §  86  D.  16,  8);  dolus  solus  m 
depositum  venit  Q.  1  §  10  eod.);  depositi 
terminos  egredi  (1.  24  eod.);  depositi  actio, 
bie  ftlage  an»  bem  9Heberlegung8€onttact  auf 
9hl(fgabe  ber  6ad^  mh  ^rftattung  bed  but^ 
dolus  ober  culpa  lata  gdHfteten  ©d^abend 
(§  3  I.  dt.  1.  1  §  9—47  D.  eod.);  deposiH 
(sc  actione)  agere,  experiri,  teneri,  dam- 
«ari  (L  1  D.  2,  2.  1.  1  §  8.  18.  14.  16.  26 
D.  16,  8);  oontrarium  iüdicium  depositi, 
bie  ftlage  bedienigen,  bei  iotläftm  eine  6aci^ 
ttiebetgelegt  iß,  auf  @<i^Ioi»^Itung  (L  6  pr. 


eod.:  „Ei,  apud  quem  depositum  esse  di- 
cetur,  oontrarium  iüdicium  depositi  datur, 
in  quo  iudido  —  non  de  fide  rupta  agitur, 
sed  de  indemnitate  eius  qui  depositum  sus- 
cepit**)  t)gt  1.  62  §  5  D.  47,  2.  Depositor 
=  qui  deposuit  (1.  1  §  36.  37  D.  16,  8). 
Depositarius  a)  =  qui  depositum  susc^oit 
(§  86  oit);  b)  =  depositor  (1.  7  §  2.  8 
eod.  1.  24  §  2  D.  42,  6.  —  8| abtragen, 
abreißen,  nieberreigen,  j.  ^.  dep.  oedi- 
fiäum,  aedes  (L  6  pr.  8  pr.  D.  8,  6.  1.  28 
§  2  D.  41,  8);  aedes  us^  ad  aream  de- 
posita (1.  88  §  6  D.  45, 1);  de  aedibusde- 
posita  tigna  ea  mente,  ut  reponantur  (1. 
c);  paries  deponendus  (1.  18  §  11  D.  89, 
2);  dep.  arboris  ramos  (1.  17  §  1  D.  8, 2); 
^o^ttio  aedificU  =  demolitio  (L  9  §  2  D. 
4,  2).  —  4J  eine  Ctflätung  öon  fid^ 
geben,  5.  16.  tactis  sacrosanctis  scripturis 
dq>one9'e,  quod  etc.  (1.  1  §  1  C.  2, 68) ;  depo- 
sitio,  (Srüfttung,  9(udf age:  testium  depo- 
sitiones  (L  8  C.  2,  42.  1.  17  C.  4,  &); 
depos.  apud  magistrum  censuum  celehranda 

0.  8  C.  4,  66). 

Depopulari,  1)  berttjüpen,t)erbeeren, 
depop.  praedia  (L  1  §  7  D.  48,  13).  —  2) 
)>tünbetn:  depop.  hereditates  (L  1  §  1  D. 
47,  4). 

Depopulatio,  $Iünberung  (1.  14  G. 
Th.  16,  14). 

Depopulatop,  «lünbcrer  (1.14  G.  Th. 
16,  8). 

i  Deportare,  megttaaen, füllten,  btin* 
gen,  forttragen,  f ortf c^affen,  $.  ©.  dep. 
pecuniam  in  urbem  Romam  (1.  122  §1  D. 
46,  1);  dam  dep.  fructus  0-  62  §  8  I).47, 
2);  ingbej.  einen  fßttfntä^n  §ut  ©träfe  auf 
eine  3wf el  öerbannen;  deportatio,  fßtx* 
bannung  auf  eine  gnfel  Q.  1  §  8  D.  82: 
„Beportatos  eos  acdpere  debemus,  quihus 
princeps  insulas  adnotavit  vel  de  quibus 
deportandis  scripsit,''  L  2  §  1  D.  48,  19: 
,Gonstat,  postquam  deportaüo  in  locum 
aquae  et  ignis  interdictionis  successit,  non 
prius  amittere  quem  dvitatem,  quam  prin- 
ceps deportatum  in  insulam  statuerit"  cf. 

1.  8  D.  48,  18);  relegandi  deportandiqpM 
in  insulam  licentia  (1.  1  §  8  D.  l,  12);  de- 
portandi  (in  insulam)  i%is  (1.  8  pr.  D.  1, 
19.  1.  6  §  1  D.  48,  22);  insulae  deportatio 
(1.  6  pr.  eod.);  deportationis  sententia  (1. 
97  D.  60,  17). 

Deportatorium  onus,  3^^  f^  ^^' 
fö^rung  öon  SSBaaren  (L  1  C.  12,  46). 

Deposoere  =  poscere  (1.  11  pr.  D.  48, 
19). 

Depositarius,  Depositor,  Depositio 
f.  deponere, 

Depraedari,  plünhtxn,  rauben,  %,  O. 
depraed.  pecora  ex^  pasouis  (1.  1  §  1  D 


Digitized  by 


Google 


144 


Deprayari — Derelinqnere. 


47,  14);  depraedancU  causa  accedere  ad 
negotia  aUcuius  (1.  5  §  5  D.  3,  5).  De- 
praedatio,  $Iünbetttng,  IBetaubung  (L 
9  C.  12,  35.  1.  8  C.  12,  61).  Depraedator, 
$Iünbercr  (L  32  C.  Th.  11,  1). 

Depravari,  1)  fid^  t)etf(^Ied^tetn,  in 
fc^le^te  IBetmögendumft&nbe  fommen 
(L  14  C.  10,  32).  —  2)  bcftod^en  toctbcn 
0.  2  C.  7,  4^). 

Depravatio,   6(i^Ie(fitigfeit   (L  4  pr. 

C.  Th.  16,  6). 

Depreoari,  1)  eine  ^ttte,  ^ütbitte 
einlegen,  ?lbbitte  tl^un;  deprecatio,  fjüt* 
bitte,  2ihhitit,  5.  SB.  qui  ad  amicum  do- 
mini  deprecaturus  confugit,  non  est  f  ogiti- 
vus  (L  43  §  1  D.  21,  1);  si  a  magistro 
puer  recessit  et  rursus  ad  matrem  per- 
venit  —  ut  per  matrem  facüiorem  dqwe- 
caUonem  haberet  delicti  cUicuius^  non  esse 
fogitivum  (1.  17  §  5  eod.);  deprecatio 
voenae  (1.  87  §  1  D.  4,  4).  —  2)  um  ettoa« 
bitten,).  9.  deprec.  veniam  (L  c),  attxi- 
Uum  (L  2  D.  1,  6) ;  bona  adversarii  tui  in 
te  transfeiri,  frustra  deprecaris  (L  14  C. 
2,3). 

Deprehendere,  1)  crgteifen,  §.  ©. 
depreh.  possessionem  (1.  10  D.  13,  1); 
inSbef.  einen  SScrbred^er  auf  bet  2^^at  er- 
greifen, betreffen,  ntapptn;  deprehen- 
8%0y  (Ergreifung  auf  ber  5t^at,  ^ttap* 
^ung,  §.  9.  depreh.  aliquem  in  facinore  (1. 
96  D.  45, 1);  in  furto,  vel  adulterio  depre- 
hensus,  vel  in  alio  fk^giOo  (L  7  §  1  D.  4, 
2);  in  ipsa  turipttidine  filiam  de  adulterio 
depreh.  (1.  24  pr.  D.  48,  5);  deprehensiane 
fieri  manifestum  furem  (1.  7  §  1  D.  47,  2). 

—  2)  ontreffen,  borfinben,  j.  ©.  alie- 
num  pecus  in  agro  suo  depreh.  (L  39  §  1 

D.  9,  2) ;  an  oninia,  quae  tbi  deprehendun- 
iur,  oreditor  petere  po88it(l.  34  D.  20,  1); 
finben,  befinben,  §.  89.  quae  causa  co- 
gnita  ita  deprehensa  sunt,  ut  etc.  (L  44 
D.  4,  4) ;  miUta  huiusmodi  deprehenduntur, 
quibufl  summoyetur  petitor  (1.  28  §  1  D. 
9,  2);  aestimandum  ludicü,  an  etc.  —  et 
si  id  deprehendei^  (1-  7  §  1  D.  5. 3);  nulla, 
nimia,  culpa  deprehenditur  (1.  55  §  1  D. 
40,  5.  1.  12  D.  48,  3). 

Depretiare,  ben  SSertl^  einer  6ad^e 
verringern  Q.  22  §  1  D.  9,  2). 

Deprimere ,  1)  nieberbrüden, 
brüden,  bebränaen,  j.  B.  debitarum 
moU  depressuB  (1.  16  C.  4,  44) ;  nayis  ad- 
versa  tempestate  depressa  (L  6  D.  14,  2). 

—  2)  Derfenfen,  a.  93.  nams  depressa  = 
submersa  (1.  7  cf.  1.  4  pr.  §  1  eod.);  \>tx* 
graben,  eingraben:  ddlia  in  <^a  vina- 
ria  depressa  =  defossa  (1.  3  §  1  D.  33,  6. 
of.  1.  8  pr.  D.  38,  7).  —  3)  niebriger 
mad^en:  depr.  aedificiwn  (1.  17  §  2  D.  8, 


2);  t>ertiefen:  depr.  rivum,  im  (Segenfa^ 
tum  adlevare  (1.  11  pr.  D.  8,  4);  depr. 
iter,  im  ®egenf,  t>on  exaggerare  (1.  3  §  15 
D.  43,  19);  depr.  locum  pecoris  appellendi 
gratia  (L  1  §  8  D.  43,  14) ;  locus  depres- 
sust  qno  aqua  decurrat  (1.  1  §  2  D.  43, 
21) ;  si  mutetur  aquae  cursus  —  dum  vel 
depressiory  vel  artior  fiat  aqua  (1.  1  §  3 
D.  43,  13). 

Depromere,  attdf)>red^en,  erfl&ren, 
).  JB.  sub  gestorum  testificatione  deprom. 
(L  11  §  2  C,  2,  7). 

Deproperare,  befcblcunigcn  (1.  14  § 
2  C.  8,  10);  eilen,  fid^  beeilen  0- 31 

C.  1,  4). 

Depugnare,  f&m]|>fen,  be!ftm)>fen, 
).  9.  dep.  cum  bestiis;  dep.  feram  (L  1  § 
6  D.  3,  1). 

Deputare,  1)  toof^in  ober  mo^u  be- 
ftimmen,  antoeifen,  %.  9.  yilla  com 
maneipiiSt  quae  ibi  deputabuntur;  senri  in 
väUs  deputati  (1. 18  §  13  D.  33,  7.  L  3  §  6 

D.  33,  9r  legata  piis  actibus  deptUata  (1. 
un.  C.  6,  43) ;  metallorum  suppliciis  depm- 
tari,  öerurt^eilt  »erben  (L  1  C.  2,  14); 
deputati  sacrae  vestis,  faifertid^e  (Sarberobe» 
biener  (1-  7  §  15  C.  12,  23).  —  2)  bei* 
Itqtn,  ^ufc^reiben:  impimitatem  deput 
consuetudini  (1.  3  C.  1,  4).  —  3)  mojn 
%ä^ltn,  rechnen:  in  bonae  f.  contractibus 
donationis  species  non  deputatur  (L  22 
D.  39,  5). 

Deradere,  abfragen:  derad.  imaginem 
iegaUm  0*  1^  I>*  34,  2). 

Dereotarius,  mer  fid^  in  bie  S^inmer 
\^lti^t,  um  §u  peblen  (L  7  D.  47.  11 : 
„qui  derectarii  appeUantur,  h.  e.  hi,  qui 
in  aliena  cenactua  se  dirigunt  furandi 
animo,  plus  quam  fiires  puniendi  sunt.** 
(L  1  §  2  D.  47,  18). 

Derelinquere,  li  üerlaffen,  im  6tic^ 

taffen,  liegen  laffen,  aufgeben,  §.  Q. 

derel  negotia,  alicuius  (1.  6  D.  27,  2),  cu- 

rationem  (1.  8   pr.  D.  9,  2),   accusatUmem 

a.  27  §  1   D.  48,  5),   litem,  ben   $n^ 

fallen  laffen  (1.  8  §  1   D.  5,  2);   derel 

iniuriam,  eine  gniurie  unbead^tet  laffen, 

=£  ad  animum  suum  non  revocare  (L   11 

§  1  D.  47,  10);  derel.  bona  sua,  fein  »er» 

.mögen  fabren  laffen,  im  (S^egenf.  tion  re- 

ciperare  (1.  2    D.  48,  23);  derel.  Keredita- 

tem,  t)on  ben  necessar.  hered.  gefugt,  bie 

Dom  ius  abstinendi  (^ebrau(^  mac^  (1.  57 

pr.  D.  29,  2);  inÄbef.  \\X  derelinquere  s,  pro 

derelicto  habere  ber  ted^nifc^  9ludbru(f  für 

bai^  abfid^tUc^e  9[ufgeben  bed  (Eigen« 

tl^umd  an  einer  6ad9e,  o^ne  baffelbe  onf 

einen  Slnbern  ^u  übertragen  (§  47  I.  2,  1: 

—  „Pro  dereltcto  habetur,  qudd  dominus 

ea  mente  abiecerit,  ut  id  rerum 


Digitized  by 


Google 


Deridere — Descritere. 


145 


me  nolletJ*  1.  86  D.  45,  8:  —  „qui  pro 
derdicto  rem  habet,  onmimodo  a  se  reiecit.'* 
tit.  D.  41,  7.  —  „Si  res  pro  derelicto  ha- 
büa  Bit,  fliatim  nostra  esse  desinit  et  occu- 
pantis  fit"  1.  1  cit.);  pro  derelicto  m«m- 
capere  (1.  4.  6.  7  eod.);  derelinq.  fundum 
fl.  9  pr.  D.  4, 2],  aedifida,  rudera  (1.  7  §  2. 

1.  15  §  35  D.  39.  2);  pro  derelicto  habere 
aedes  (1.  7  §  2.  1.  15  §  21  eod.),  arborem 
(1.  2  §  40  D.  48,  8},  servum  (1.  36  D.  45. 
3).  —  2^  l^intctlaffen  =  relinquere  s.  1 
b),  j.  ©.  semissem  derel.  alicui  (1.  34  D. 
38,  2) ;  libertatem  servo  derel.  (1.  7  C.  6, 
46);  nihil  vel  donet  superstes  vel  mortuua 
derelinquat;  (1.  6  C.  5,  5).  —  3)  übrig 
laffen:  absurdum  est,  ipsa  origine  rei 
sublata,  imaginem  eius  derelinqui  (1.  1  pr. 
C.  7,  6). 

Deridere,  bctoc^cn,  öcrfJ)ottcn,  j.  93. 

eleganter  derid.  sententiam  (1.  9  §  1  i).  3, 

5);  deridenda  loqni  (1.  4  §  1   D.  21,   1); 

derisorius  läd^crlic^  moc^enb,  jum  ©e* 

ladetet  bienenb:  condicio  deris.  (1.  14  D. 

28,  7);  legatum  deris.  (1.  71  pr.  D.  30). 
Derigere  (1.  5  pr.  D.  36,  3)  j.  dirigere, 
Derivare,  1)  SBaffer  (burd^  einen  (£anal, 

rivus)  ableiten  (1.  1  §  10.  11  D.  39,  3.  1. 

1  §  15.  22  D.  43,  12).  —  2)  l^erteüen, 

Jetbeijiel^en,  j.  ©.  excusationem  (1.  9  C. 
.  46).  —  3)  ju  anberem  gtoecfe  üettoen* 
ben  (1.  «n.  C.  11,  42). 

Derivatio,  Stbleitung,  a)  be^  SBoffet« 
n.  1  §  1  D.  43,  18);  b)  eine«  SBorteS: 
et^motogte  (1.  57  pr.  D.  50,  16). 

Derogare,  1)  eigenttid^:  öon  einernte* 
fefc  ettooS  l^intoegnebmen,  baffelbe  jum 
Stoeil  aufgeben,  im®egenf.  öon  abrogare 
(ülp.  I.  3.  1.  102  D.  50,  16:  „Derogatur 
legij  cum  pars  deträhitur^^J ;  t^  Wirb  aber 
aum  t)on  ber  g&njlic^en  ^ufl^ebung  etnd$ 
®efe^  gebrandet  (1.  1  pr.  D.  9,  2;  .Lex 
Aquilia  omnibiM  legibus,  quae  ante  se  de 
damno  iniuria  locutae  sunt,  derogavü"); 
derogatorius,  ein  @efej  abänbernb  ober 
auf$ebenb  (1.  2  pr.  D.  25,  4:  „Edictum 
de  custodiendo  partu  derogatorium  est 
eius,  quod  ad  Carbon,  decreti  exemplum 
comparatum  est").  —  2)  übcr^aiH)t  ent* 
fröften,  (gintrag  t^un,  auf  lieben,  §.  ©. 
privatorum  conventio  iuri  publico  non 
derogat  (1.  45  §  1  D.  50,  17  cf.  1.  42  D. 
38,  1.  1.  13  C.  6,  23);  derog.  (quidquam, 
aliqnid)  iuri  alicuius  (1.  6  C.  4,  88.  1.  2 
C.  5,  18.  1.  2  C.  8,  18);  privilegüs  nihil 
derog.  p-  12  C.  5,  62);  neque  praetm-is 
fattum  iuri  derogare  oportet  (1.  1  §  1  D. 

2,  12);  in  toto  iure  generi  per  speciem 
derogatur,  b.  b.  eine  attgenteine  ^e^i^be* 
ftimmung  tmtb  ourd^  eine  {^ecieQe  aufgelfoben 
L  80  D.  50,  17.  1.  41  D.  48,  19);  ea,  quae 


postea  geruntur  prioribus  derogant  (1.  6 
§  2  D.  29,  7);  scriptuiae  diversae,  fid^m 
sibi  invicem  derogantes  (1.  14  C.  4,  21). 
Derogatio,  Äbbrud^,  Eintrag:  nuUa 
derog.  facta  fideiconimissi  petitioni  (l.  30 
in  f.  D.  23,  4). 

Derogatio  f.  derogare  s.  2. 

Derogatorius  f.  derogare  s.  1. 

Desaevire,  Wütigen  (1.  21  C.  9,  47). 

Desoendere,  1)  ^itiabfteigen,  j.  S.  in 
puteum  (1.  3  §  1  D.  11,  3),  in  certamina, 
5U  SBettlämpfcn  auf  bie  arena  fid6  begeben 
(1.  7  §  1  D.  4,  1.  1.  1  pr.  D.  19,  5),  ad 
iudicium  Salvianum  (1.  2  D.  43,  33),  ad 
SCtwn  (1.  11  D.  7,  5),  ad  dausulam  (1.  26 
^  9  D.  4,  6),  ad  definu^nem  (1-  69  §  1 
32). —  4)  aufgemanben  übergeben, 
).  ©.  tegitimae  tutelae  descendunt  ad  liberos 
virlis  sexus  (1.  16  §  1  D.  26,  1);  curatores 
—  teneri,  nee  ad  heredes  eorum  poenam 
desoendere  (1.  12  §  1  D.  50,  8).  —  4)  ab* 
ftammen:  a)  im  eigcntlid|en  ©inn,  §.  ^. 
nepotes,  pronepotes,  ceterique,  qui  ex  his 
descendunt  (1.  120  pr.  §  3  D.  50,  16);  ne- 

ßotes,  et  deinceps  descendentes  (1.  3  §  6 
>.  38,  4);  feminae  ex  virili  sexu  descen- 
dentes (1.  1  §  2  D.  37,  10);  postumi  i>€r 
virilem  sexum  descendentes  (1.  3  pr.  D.  28, 
3);  gradus  ascendentium  vel  r/escenrfenhuwi 
(1.  68  D.  23,  2);  proles  descendentium  (1. 
9  C.  6,  26);  b)  tropijd^:  ^errü^ren,  ent* 
fpringen,  entfte^en,  j.  6.  cognatio,  quae 
per  feminam  descendit  (1.  4  §  2  D.  38, 
10);  actio,  quae  ex  lege  XII  tcU),  descendit 

S.  23  §  6  D.  6,  1);  condictio,  quaeea;  lege 
esc.  (1.  29  D.  48,  5);  crimen^  quod  ex  l^e 
lulia  desc.  (1.  30  §  6  eod.);  exceptio,  quae 
ex  SCto  Vellei,  desc.  (1.  8  C.  4,  29);  coer- 
dtio,  quae  desc.  ex  scntentia  (1.  33  D.  48, 
19);  iudicium^  quod  ex  bona  fide  desc.  (1. 
57  §  3  D.  18,  1);  precarium  desc.  ex  iure 
gentium,  ex  liberalitate  (l.  1  §  1.  1.  8  §  3 
1).  43,  26):  dolus  ex  contractu  descendens 

S.  7  §  1  D.  16,  3);  causa  ex  necessita^ 
esc.  (1.  1  §  2  eod.);  ex  affectu  descenden- 
tes causae  (1.  16  D.  40,  2);  si  quod  lucrum 
ex  emptione  etc.  descendit;  quaestus,  qui 
ex  opera  cuius  descendunt  (1.  7.  8  D.  17,  2). 

Desoiscere,  abfallen,,  abtrünnig 
tDerben;  religionis  cultu  et  reverentia 
descisc.  (l.  5  C.  Th.  16,  7). 

Describere,  1)  abfc^reiben,  ).  ^.  ta- 
bidae  testamenti  descriptae,  im  ^egenf.  üon 
authenticae  (f.  b.  3B.  cf.  1.  1  pr.  D.  29,  3); 
edere  est  copiam  describendi  facere  (l.  1 
§  1  D.  2,  13);  ut  non  totum  cuique  co- 
dicem  ratiotmm  totasque  membranas  in- 
epiciendi  describendique  potestas  fiat,  sed 
ut  ea  sola  pars  rationum,  quae  ad  in- 
etruendum  aliquem  pertineat,  inspiciatur 

10 


Digitized  by 


Google 


146 


Descriptio  —  Designatio. 


et  deserihatur  (I.  10  §  2  eod.);  tdbtUarum 
publicarum  inspiciendarum  describendarum- 
que  potestas  (1.  11  §  5  D.  48,  13.  cf.  1. 
45  §  6  D.  49,  14) ;  descriptum  et  recogni- 
tum  facere  (1-  5  D.  10,  2).  —  2)  nicbcr* 
fc^rcibcn,  auhcid^ncn  (1.  56  D.  19,  2). 
—  3)  burd^  f(^ftli(^e  3)t8^)orition  öer* 
tl^  eilen:  asse  descripto  =  expleto  (1.  60 

fi  1  D.  28,  5).  —  4)  eine  ©teuer  auS* 
(^reiben,  auferlegen  Q.  8  C.  Th.  11, 16). 

Descriptio,  1)  ^ufgeid^nung,  ©e* 
td^rcibuno  p.  7  C.  9,  49).  —  2)  ©teuer* 
auSfdbrelben,  ©teuerauflage  (1.  1  C. 
10,  22.  1.  un.  C.  10,  36.  1.  1  C.  12,  19. 
1.  15.  15  C.  Th.  13,  3). 

Beseoare,  ab fd^neiben:  desec.  fructus 
0.  12  §  5  D.  7,  1). 

Deserere.  öerlafjen,  im  ©tid^  laffen, 
a)  einen  Soften  öerlaffen,  j.  58.  des. 
legationem  (L.l.  2  §  1  D.  50,  7),  exercitum 
(L  2.  3  D.  48,  4),  excubias  palatii  (1.  10 
pr.  D.  49, 16);  in^bef.  ttnrb  deserere  fd^led^t* 
toeg,  unb  deaertio  öom  SScrlaffen  ber 
Salinen  ol^ne  Urlaub,  bem  S)cfcrtiren, 
aefaot:  desertor,  S)eferteur  (1.  3  pr.  §  3. 
6.  8.  9.  1.  4  §  9.  14.  1.  5  pr.  §  1-4.  1. 
14.  15  eod.  tit.  C.  12,  45);  b)  öon  einem 
übernommenen  (Sefd^ftft  fid^  jurüdjiel^en, 
einem  SSerfjjrec^en  nic^t  nad^fommen,  3.  ©. 
des.  negotia  peritura  (l.  17  §  3  D.  13,  6), 
pupüli  negotia  (L  6  D.  27,  2),  promissum 
officium  (1.  27  §  2  D.  17,  1);  de8ertai)ro- 
missio  iudicio  sistendi  causa  facta;  poena 
desertpmis  (1.  4  §  4.  1.  5  §  1  D.  2,  11. 
cf.  1.  16  D.  2,  8);  c)  einen  ^ro^eß  fallen 
lafjen,  aufgeben,  eine  ^aae  fallen 
laffen,  auf  eine  ^age  fid^  niqt  einlaf* 
fen,  öon  einer  Auflage  abftel^en,  3.  ©. 
des.  litetn  inchoatam  (1.  54  §  1  D.  42,  1. 
LUD.  46,  7),  quereUam  (1.  21  pr.  D.  5, 
2);  Zw  in  iudicium  deducta  et  a  reo  deserta 
(1.  30  §  2  D.  3,  5);  deserU  causa  appeU 
lationis  (1.  6  C.  7,  43),  des.  iudicii  publici 
quaestionem  (1.  6  §  3  D.  50,  2);  poena 
desertae  accusationis  (l.  3  C.  3,  26.  1.  3 
C  9,  6);  desertio,  ba«  5lbftel^en  öon  einer 
Auflage  (1.  1  §  13  D.  48,  16);  desertor 
=  gui  destitit  ab  accusatione  (I.  1  §  7.  12 
eod.);  d)  überl^aupt  öon  ettoa«  ablaffen, 
fic^  abtoenben,  i.  ©.  des.  revertendi  co»- 
suetudinem  (L  5  g  5  D.  41,  1);  desertorem 
Studiorum  efficere  aliqaem,  Dom  ©tubium 
abtoenbig  mad^en  (§  2  I.  1,  1);  e)  einfRec^t 
auf a eben,  j.  ©.  des.  usum  fructum  (1.  3 
§  14  D.  43,  16);  testamentum  desertum  — 
desHtutum  (§  7.  8  I.  3,  1);  f)  tt)üft,  un* 
bebaut  liegen  laffen:  desertae  posses- 
siones;  deserta  praedia,  loca;  deserti  agri 
(1.  1.  3.  5.  8  C.  11,  59);  praediorum  de- 
sertam  possessionem  non  colere  (1.  4  C.  7, 


82);  desertiores  partes  pro?inciae  (L  7  §9 
D.  48,  22). 

Desertio  f.  deserere  s.  a — c 

Desertor  f.  deserere  s.  a.  c.  d. 

Deservire,  5U  ettoad  bienen,  ht» 
ftimmt  fein,  5.  $B.  ad  usus  s.  usibus  (1.  39 
§  8  D.  30.  1.  12  §  19  D.  33,  7.  1.  3  §  7 
V.  33  9). 

Deses/nac^l&ffig  (1.  2  C.  7,  40). 

Desiderare,  Verlangen,  f orbern,  j. 8. 
desid.  ab  aliquo,  ut  caveret,  caveri  sibi^ 
cautionem  (l.  7  D.  7,  5.  1.  13  §  11.  1.  20 
D.  89,  2);  a  praetore  vel  praeside  desid. 
in  possess.  mitti  (1.  4  §  9  eod.);  des.  ut 
adversarius  actiones  suas  cedat  (l.  63  D. 
6,  1);  des.  exhiberi,  rationes,  tabulas  (1.  8 
§  14  D,  10,  4.  1.  8  §  10  D.  43.  5);  des. 
in  integr.  restitui,  in  integr,  restitutionem 
a.  3  §  1.  L  11  §  2.  1.  34  §  1  D.  4.  4); 
dcimni  infecti  satis  (=  satisdari)  desid.  (L 
35  §  3  D.  3,  3) ;  editionem  desid.  ab  argen- 
tariis  (1.  6  §  1  D.  2,  13) ;  desid.  actionem  (1. 
5  §  5  D.  9,  3),  interdictum  (1.  40  pr.  D.  3, 
3);  sumptus  sibi  desid.  (L  26  pr.  D.  3,  5). 

Desiderium,  1)  SSerlangen,  Slnlie» 
gen,  (9efud^,  h-  ^-  desiderium  suum  Tel 
amid  mi  in  iure  apud  eum,  qui  iuris- 
dictioni  praeest,  «rponere:  vel  alterius  de- 
siderio  contradicere  (1.  1  §  2  D.  3,  1);  ut 
omnium  desideria  audiantur,  ne  forte  — 
mediocres  desideria  sua  non  proferant  (L 
9  §  4  D.  1,  16) ;  rescribere  ad  desiderium 
aliüuiud  (1.  4  §  5  eod.  1.  15  D.  2,  4); 
omnia  provincidlia  desideria  —  ad  officium 
praesidum  pertinent  (LH  D.  1,  18).  — 
2)  SBunfd^,  5.  99.  desideria  morientium 
0.  4  C.  5,  27). 

Desidia,  träg^eit,  ßdffigfeit,  Un* 
ad^tfamfeit,  j.  $.  culpae  nomine  teneri, 
L  e.  desidiae  atque  neglegentiae  (L  72  D. 
17,  2.  §  3  I.  3,  14);  ne  alterius  ddm  aut 
desidia  aliis  noceat  (1.  26  §  6  D.  9,  4); 
des.  custodis  (1.  12  pr.  D.  48,  3). 

Desidiosus,  trag,  ISffig  (1-  18  pr.  D. 
21,  1), 

Designare,  bcfd^reiben,  angeben, 
beftimmen,  3.  ©.  in  actione  (de  dolo) 
designari  oportet,  cuius  dolo  factum  sit  (L 
15  §  3  D.  4,  3.  cf.  L  14  f  3  D.  4,  2:  - 
„merito  quis  non  adstrin^tur  ut  designet, 
quis  ei  metum  vel  vim  adnibuit**);  ex  no- 
vis  legibus  hereditates  —  sie  deferuntur, 
ut  personae  naturaliter  designentur  (1.  7 
pr.  D.  4,  5);  cum  *mihi  aut  Titio'  stipulor, 
dicitur,  aliam  quidem  rem  in  personam 
meam,  aliam  in  Titii  designari  non  possc 
(L  141  §  5  D.  45,  1);  testamento  design. 
alicui  aliquam  nuptiis  (1.  101  pr.  D.  35,  1). 

Designatio,  (Srnennung  ju  einem  Amt 
(1.  10  pr.  L  31  C.  Th.  6,  4). 


Digitized  by 


Google 


Designator  —  Destinatib. 


147 


Designator,  Hnorbnet  itttb  $te{d« 
tjett^ettet  in  beit  $tamp^}fidm,  Stampf* 
tid^ter  (L  4  §  1  D.  3,  2:  „Designatares, 
quoB  Graeci  ßoußevtag  appellajat,  arfcem 
ludicram  non  facere  —  quia  ministeriiim, 
non  artem  ludicram  exerceant"). 

Pesinere,  aufjbdten  (1.  96  D.  35,  1: 
—  yfdesisse  non  videtur,  quod  nee  incipit." 
cf.  1.  1  pr.  1.  3  §  1  D.  7,  9:  „Destnere 
pertinere  usum  fr.  accij^iemus  etiamsi 
nee  coeperit  pertinere**);  isdem  modis  res 
desinunt  esse  nostrae,  quibus  adquiruntur 
(1.  1  D.  41,  7);  desin.  possidere  (1.  3  §  17. 
I.  17  §  1  D.  41,  2);  eum,  qoi  vi  alterum 
deieeit,  et  —  desinere  vi  possidere,  et 
incipere  precario  (1.  6  §  3  D.  48.  26); 
non  jpotest  efficere,  ut  qui  semel  heres 
exßtitit  desinat  heres  esse  (1.  89  D.  28,  5); 
deperditum  intellegitur,  quod  m  rerum 
natura  esse  desiit  (1.  21  D.  5,  8). 

Desiatere,  1)  abgelten,  abtreten,  5.  9. 
ab  officio  (L  18  §  1  C.  12,  19);  abtoei* 
d^en,  j.  ©.  a  tenore  legis  (1.  5  C.  10,  1); 
abfallen  (\.  deficere  s.  5).  —  2)  inSbef. 
t>on  einer  ^lage  ober  ^nllage  abftel^en, 
biefelbe  fallen  laffen:  destitisse  videtur 
non  qui  distulit,  eed  qui  liti  renuntiavit 
in  totum:  desistere  enim  est  de  negotio  äb- 
stinere,  quod  calumniandi  animo  insti- 
tuerat  (1-  10  D.  5,  1.  cf.  L  20  §  1.  1.  21 
D.  4,  4.  L  8  §  14  D.  5,  2);  desHtisse  (sc. 
ab  accusatione)  eum  accipiemus,  qui  in 
totum  animum  agendi  deposuit  (1.  13  D. 
48,  16.  cf.  1.  1  §  1.  7.  14.  1.  2.  4.  6.  12. 
15  pr.  §  3.  4  eod.  1.  2  §  1.  1.  12  §  3.  1. 
40  I  6.  L  41  §  1  D.  48,  5);  delator  facta 
denuntiatione  destitit  (1.  10  pr.  D.  44,  3. 
cf.  1.  22  §  3  D.  49,  14);  is,  cuius  accusator 
destüerit  (1.  6  §  2  D.  50,  5);  SCtum,  quo 
poena  quinque  auri  librarum  in  desisten- 
tem  statuitur  (1.  3  §  3  D.  47,  15).  —  3) 
aufhören:  peregrinari  destitisse  (1.  7  §  1 

C.  10,  40). 

Deeolare,  auf  geben,  t)ertaffen:  desol. 
euriam  (1.  13  C.  Th.  12,  1);  b)  unbebaut 
laffen:  loca  desolata  (1.  10  C.  Tb.  9,  38); 
sedes  desolati  ruris  (1.  6  §  3  C.  Th.  11,  24). 

DesolTrere,  jaulen,  lelften  (1.  41  §  9 

D.  40,  5). 

Desperare,  an  ctWaS  öerjtoeif ein, 
j.  «.  de  vita  (1.  21  pr.  D.  25,  2),  prohatio- 
«m  (1.  11  C.  4,  1).  Desperatio,  ^tx^ 
atoeifinng  m  tttoa»  Q.  7  §  2  D.  48,  20). 

Despioere,  1)  ^erab  feigen,  fc^auen, 
).  9.  locus,  ex  quo  despicitur  (1.  1  §  3  D. 
43,  21).  —  2)  öerfd^ma^en  (1.  5  pr.  C. 
12,  33). 

Despoliare,  plüinhtxn,  berauben  (L  1. 
81  §  7  D.  24,  1);  despoliatio  =  spoUatio 


Q.  6  C.  Th.  9,  17);  despoliator  =  deprae- 
dator  (1.  28  C.  Th.  16,  2). 

Despondere,  ö erloben,  5.  ©.  constat, 
et  absenti  dbsentem  desponderi  posse  (L  4 

11  D.  28,  1);  sibi  desp.  aham  (1-  H  §  2 
.  24,  2);  si  Senator  lihertinam  desponderit 
vel  ixxior  pupillam  —  ^i  duxerit— putem, 
etiam  sponsalia  improbanda  (1.  32  §  28 
D.  24,  1);  non  est  matrimonium,  si  tutor 
vel  curator  pupillam  suam  —  non  desponr 
sam  a  patre — ducat  uxorem  H,  66  pr.  D. 
23,  2.   cf.  1.  7  pr.  D,  48,  5). 

Desponaare,  öerloben  (1.  1  C.  5,  1.  1. 
1  pr.  C.  9,  13). 

Destinare,  beftimmen,  j.  C  silva  con- 
ddendo,  pastui  pecudum  destinata  (1.  55 
§  2  D.  82.  L  80  §  5  D.  50,  16);  servi  ad 
corpus  tuendum  destinati  (1.  203  eod.); 
destin.  servum  s.  instrumentum  agro  alicui 
(l  85  §  8  D.  28,  5.  1.  12  §  14  D.  83,  7); 
locus  publicis  usibus,  sepulturae  destinatus 
(1.  2  §  5.  1.  8  §  2  D.  11,  7.  1.  2  §  5  D. 
48,  8.  1.  17  pr.  D.  50,  16);  Patrimonium 
certis  oneribus  destinatum,  ut  puta  ali- 
mentis  praestandis  (1.  50  §  1  D.  5,  1);  pe- 
cunia  hüendario  destinata  (1.  64  D.  32); 
doti,  nupHis  destin.  aliquid  (1.  7  §  3.  1.  68 
D.  23,  3j;  concedere  ilir  aquae,  non  de- 
stinata  parte,  per  quam  ducerem  (1.  21  D» 
8,  3);  testamento  aest.  tutores  s.  quis  tU' 
torum  tutelam  gerat  (1.  8  §  1.  5.  6  D.  26, 
7);  inter  maritum  futurum  et  destinatam 
uxorem  convenit  (1.  7  §  1  D.  28,  8);  sibi 
despondere  alium,  vel  destinare  0.  11  §  2 
D.  24,  2);  uxor  a  patre  desponsa  destina- 
tave;  testamento  destinata  (1. 86.  66  pr.  D. 
23,  2);  princeps,  qui  iudicem  destinavit 
0.  18§  4  D.4,4).~2)  ab fc^tden,}.  ». 
in  prownciam  destinatus  (1.  2  §  3  D.  5, 
1);  qui  adprovincias  defendendas  desti» 
natur  (1.  2  C.  12,  12);  Palatini,  qui  cum 
publicis  litteris  destinantur  (1.  2  C.  11,  74). 
—  8)  fid^  entfd^Uegen,  beabfid^tigen, 
SBillenS  fein,  j.  S3.  destin.  domicilium 
transferre  (1.  8  §  9  D.  2,  15);  qui  desti- 
navit rem  petere  (1.  24  D.  6,  1);  exsequi 
aetionem,  quam  destinavit  (1,  9  §  5  D.  10, 
4) ;  qui  condicionem  destinans  inserere  non 
addidit:  si,  cum  Primum  Tieredem  ex  parte 
dimidia  scribere  destinasset,  Primum  et  Se- 
cundüm  scripsit  (1.  9  §  5.  7  D.  28,  5); 
destinatum  habere  mutare  testamentum 
(1.  55  §  4  D,  26,  7). 

Destinatio,  ©eftimmung,  befonberiJ 
bt&  SBiQeni^,  5.  0.  quae  animi  destinatione 
agenda  s»mt  (L  76  D.  50,  17);  ex  sola 
animi  destinatione  heredem  fieri  (1.  6  C. 
6,  30),  co^cubinam  aestimari  (1.  4  D.  25, 
7);  iestinationem  ddrigere  in  aliquem  (1.  77 
§  10  D.  31). 

10* 


Digitized  by 


Google 


148 


Destituere  —  Detestari. 


Destituere»  1)  ^inftcHen,  ^infcbcn: 
caecus,  aversa  seua  destitutus  (1.  1  §  5  D. 
8,  1).  —  2)  l^itttottfcten,  \>txnad)U\\u 
gen,  t)txexttln,  %,Sd,  destit.  supremas  de- 
functi  preces  0-  57  g  3  D.  36,  1).  —  3) 
aufgeben,  im  @ti($  loffen,  öon  tttoa& 
ablaffcn,  destit.  crimen  iudidi  publ.  = 
deserere  s.  c.  (1.  8  §  8  D.  47,  15) ;  si  de- 
sertam  accusationem  coeperit  persequi, 
praescriptio  destitutae  m  potent  opponi 
(L  4  C.  9,  15);  fuga  destit.  imposita  mu- 
nera,  bcn  3Hcnftcn  burd^  g^d^t  ftc^  entjicl^ 
(1.  17  C.  4,  44);  destitui  viris  et  wribtis 
(1.  8  §  15  D.  50,  4),  defemione,  auxilio  (1. 

6  C.  7,  48);  testamentum  destitutum  toirb 
bai  burÄ  ben  Slic^tertoerb  ber  einge* 
festen  (srben  untvitffam  gekoorbene 
Xeftament  genannt  (§  7  1.  8, 1.  1.  88  §  8 
D.  28,  6.  1.  78  pr.  D.  35,  2). 

Destitutio,  ©ernad^iaffigitng,  «er- 
laffung  0-  12  C.  11,  59). 

Destriotus,  destricte  (adv.],  fotgfftl" 
ttg,  genau,  ^.16.  probatissimi  et  destri- 
ctissimi  defensores  (1.  6  C.  1,  55);  desiricta 
moderatione  praescribere  (1.  5  C.  I,  2); 
destricte  edicere,  denegare  (1.  13  D.  3,  3. 

1.  15  D.  4,  8);  destricte  prohandum  est  (L 

7  §  8  D.  4  4);  destricte  haberi  (L  1  §  26 
D.  48,  18). 

Destringere,  1)  5üden:  destr.  ferrum 
in  aliquem  (1.  un.  §  2  C.  Tb.  9,  41);  «e- 
verUas  iudicmn  ferro  destrieta  (1.  5  C.  10, 
11). —2)  Verpflichten,  suariae  ftmctiom 
destricta  bona  (1.  1  C.  Tb.  14,  4). 

Destructio,  fierftörung  (1.  9  C.  8, 10). 
'  Deatruere,  1)  niberreifeen,  5.  ©.  do- 
mum,  opus  (1.  65  §  2  D.  80.  1.  22  D.  39, 
1). —  2)  %n  nid^tc  mad^en,  toiberrufcn, 

©.  destr.  qttod  semel  remisit  creditor  (1. 

§  10  D.  2,  14). 

Desuetudo,  ßJetool^n^eit  ber  9iid^t» 
antoenbung  eined  Sled^tdfa^eS  ober 
»lec^tSinftitut«  (1.  32  §  1  D.  1,  8:  — 
„receptum  est,  ut  leges  —  etiam  tacito 
consensu  omnium  per  desuetadmem  ctbro- 
gentur"J;  in  desuetudinem  abire,  au 6 er 
Hntoenbung,  auger  (^ebraud^  fommen 
(§  8  I.  1,  5. 1.  27  §  4  D.  9,  2.  1.  1  D.  11,  1). 

Deslütor,  tunftreiter  (1. 20  pr.  D.  19,5). 

Betegere,  aufbeden,entbeaen,  offen- 
baren, j.  ^.  coüusionem  (tit.  D.  40,  16), 
coniurationem,  conspirationem  (1.  89  D.  85, 

2.  1.  13  D.  48,  3.  1.  8  D.  48, 4);  error,  qui 
imperitiam  detegit  (1.  15  D.  Ö,  1). 

Detentare  =  detinere,  a)  jurüd^alten: 

Juos  labor  publicus  officiumve  detentat 
.  21  §  5  C.  Tb.  6,  4);  b)  befifren,  svb 
conductione  detent.  loca  (1.  3  C.  Tb.  11, 
20);  detentatio  =  detentio ;  detentator  s=  de- 
tentor  {f.  detinere  s.  3). 


?• 


Detentio,  detentor  f.  detinere  a.  3. 

Deterere,  abreiben,  abnu^en:  vesteg 
detritae  0-  22  C.  5,  87.  L  4  C.  5,  72). 

Detergere,  abmifd^eu,  abfegen: 
perticae,  quibua  araneae  deterguntw  (L  12 
§  22  D.  33,  7). 

Deterior,  fc^Ied^ter.  geringer, 
f d^U m m e r:  deterrimus,  ((^fec^teffer, 
lM,deterioremfacere  servum  =  corramperre 
(l  1  pr.  §  5. 1. 2.3  pr.  D.  11, 8. 1. 23  pr.  D.21, 
1);  si  deterior  res  sit  facta  rationem  iudex 
babere  debebit  (1.  18  D.  6,  1);  pericolum 
nominum  ad  eum,  cuitM  culpa  deterius 
factum  prohari  potest,  pertinet  (1.  85  D.  12, 
l);'in  multis  iuris  nostnarticulis  (iefmor  est 
condicio  feminarum  quam  masculorum  (I.  9 
D.  1, 5);  mdior  condicio  nostra  per  senros 
fieri  potest,  deterior  fieri  non  potest  (1.  133 
D.  50,  17);  non  solet  deterior  condicio  fieri 
eorum,  qui  litem  contestati  sunt,  quam  si 
non  essent,  sed  plerumque  mdior  (1. 36  eod) ; 
fructuarius  causam  proprietatis  deteriorem 
facere  non  debet,  meliorem  facere  potest 
(1. 13  §  4  D.  7, 1) ;  cavere  debet  (fructuarius), 
non  deteriorem  se  causam  iisus  fr.  fadurum 
(1. 1  §  8  D.  7, 9);  in  via  publica  itinereve 
publico  facere,  immittere  quid,  quo  ea  via, 
idve  iter  deterius  sit  fiat  (i  2  %  20.  81  ff. 
D.  43,  8) ;  in  flumine  publico  ripave  eius 
facere  aliquid,  quo  statio  iterve  navigio 
deterior  sit,  fiat  0. 1  pr.  §  14  ff.  D.  48,  12); 
in  deteriorem  müitiam  dari  (1.  4  §  11  D.  49, 
16);  nezu  condicionis  deterrimae  adstringi 
a.  6  C.  Tb.  4,  11). 

Determinare  =  definire,  begrenzen, 
beftimmen,  5. 16.  determ.  iter,  viam  (i.  13 
§  1  D.  8,  8) ;  tempora  edicto  determinata ; 
praetor  causa  cognita  tempus  determinabit 
(1.  15  §  6  D.  29,  1.  1.  15  §  7  D.  39,  2); 
s.  3  5.  0.  determ.  omnem  causam  (1.  6 
C.  7,  62);  priusquam  aliquid  sententia  de- 
terminetur  (l.  4  C.  3,  89). 

Determinatio,  1)  IBegrenjung,  5.  O. 
determinationis  veteris  monumenta  (1.  2  C. 
eod.);  iter  actus  sine  ulla  determinatione 
legatus  (1.  13  §  1  D.  8,  8).  —  2)  über- 
haupt ©eftimmung,  g^^Pfcfewnö  0-  15  § 
6  D.  29,  1). 

Deterrere,  abfd^reden,  j.  ©.  deterr. 
a  facinortbus  (1.  28  §  15  D.  48,  19);  and| 
deterr.  aliquid,  t>6n  etmaS  abfd^en  (1. 31 
pr.  D.  16.  8). 

Detestabilis,  berabfd^euungdtoürbig, 
abf(^euHd^,  5.  9.  quaestus  detest.  (1.  7 
C.  8,  50). 

Detestari,  1)  =  äbsenti  denuntiare;  de- 
testatio  =  denuntiatio  facta  cum  testatione; 
detestatum  =  testatione  denuntiatum  (L  39 
§  2.  1.  40.  288  §  1  D.  50,  16).  —  2)  de- 
testatus,  überfül^rt  (1.  35  C  Tb.  16,  ö:  — 


Digitized  by 


Google 


Detexere — Dens. 


149 


„detestaU  criminosi  congrua  emendatione 
resecentor*').  —  8)  deUstandus,  abfdjcu* 
Ii(^:  glaäüxiorium  nomen  detest.  (1.  2  C. 
Th.  8,  15). 

Detexere,  abtoeBen  (1.  22  D,  84,  2). 

Detinere,  1)  feft Italien,  antüdl^aUen 
auf  ff  alten,  j|.  95.  homo  über  detentus;  in 
Servitute  detineri  (1.  11.  15  pr.  D.  4,  6); 
actio  datur  adyersos  eum,  qui  detinuit  {L. 
2  §  9.  1.  8  D.  2,  11);  ne  corpara  aut  ossa 
fHoftiiorum  detinerentur  (1.  88  D.  11,  7. 
L  8  §  4  D.  47, 12);  detineri  in  tutela  (1.  81 
§  3  D.  27,  1).  —  2)  behalten,  erl^alten, 
3. 33.  ius  servittOis  —  aut  tisu  detineri,  aut 
non  utendo  deperire  (1.  6  §  1  D.  8,  6); 
ager  detentus,  im  ©egenfo^  t)on  alienatus 
(L25  D.8,3).-  8)  innc  l^aBcn,  bcfifren, 
=  tenere  s.  2.  5.  )B.  /»ne«  publicos  (L  5  § 
ID.  50,  10);  detentto  s.  detentatio,  bad 
Snne^aben,  bet  IBefi^  einet  @a(^e  (1. 15 
8  8  D.  4,  6.  L  5  pr.  D.  25,  1.  L  8  §  1 
C.  7,  89);  cammodum  detentionis  sibi  ad- 
quirere  (L  8  §  1  C.  7,  89);  detentor  s.  de- 
terUator,  gn^aber,  IBefi^et  (1.  29  C.  5, 
12.  1.  8  §  la  C.  7,  89.  1.  10  pr.  C.  7,  72. 
L  10  C.  8,  4.  1.  5  C.  11,  70).  —  4)  bet- 
)>  flickten:  pro  ratiocinüs  obnoxiutn  attineri 
(L  3  §  1  C.  10,  71). 

Detondere,  abicbeeven:  lana  detonsa 
a  4  §  19  D.  41,  8). 

Detorquere,  1)  oblcnfen,  ^.Sß.  crimen 
detorq.  in  cUium  (L  8  §  14  D.  29, 5);  über* 
^upt  »o^in  leisten,  tid^ten,  5.  93.  peti- 
tianes  detorq.  adversus  aliquem  (1.  20  §  2 

C.  2,  18).  —  2)  enttoinben,  entjieV«/ 
a-  ©.  det.  priüilegia  (1.  5  C.  Th.  11,  85), 
cammodum  (1.  6  C.  Th.  11,  86). 

Detractio  f.  detrahere  s,  5. 

Detrahere,  1)  tocane^men,  abnel^men, 
lostrennen,  lo^reigen,  j.  ©.  si  ns  flu- 
minis  partem  aliquam  ex  praedio  detra- 
xerit  (1.  7  §  2  D.  41,  1);  ex  fundo  aliquid 
detrahere  et  alii  fundo  adicere  (1.  24  §  8 

D.  30);  detrah.  ex  aedihus  (L  41  §  5  eod. 
(i.  68  D.  24,  1);  detrah.  lapides  inaedifi- 
catos  (L  48  D.  6,  1),  Ugtdas  (1. 18  §  1  D. 
19,  1),  statuas  (1.  24  D.  48,  19);  detrah. 
Ugatis  vel  adicere  (l.  82  pr.  D.  84,  4);  06- 
ligationi  adicere  vel  detrah.  aliquid  (1.  1 
§  8  I).  45,  1);  pacta,  quae  detrahunt  ali- 
quid  emptioni,  im  Q^egenf.  Don  quae  adiciunt 
(L  72  pr.  D.  18,  1);  partem  detrah. 
legi  (L  102  D.  50,  16).  —  2)  entjie^en, 
entreißen,  ).  6.  legislator  detraxit  ei 
ijonubium  (1.  11  pr.  D.  24,  2);  detrah.  in- 
signia  militaria  (1.  2  §  2  D.  8,  2),  fidem 
(L  1  §  24  D.48,18).  — 8)  anrüdnel^men, 
toiberrufen  =  adimere,  5.  ö.  condicio- 
n«m  (1.  3  §  9  D.  84,4).  —  4)  wegfallen 
laffen,  meglaffen,  a*  ®*  ^  fiebat  men- 


tio  —  postea  detr<icta  est  vis  mentio  (L  1 
D.  4,  2);  detracta  fundi  mentione;  detra- 
cto  verbo  (l.  9  §  18.  14  D.  28,  5);  detra- 
oto  arbitrio  (1.  69  §  4  D.  28,  8);  detracta 
noxae  deditione  agere,  teneri  (1.  4  §  8.  1. 

5  D.  9,  4).  —  5)  abgießen  =  deducere 
8.  8.  a.  )B.  legatis  s.  legatariis  detrah. 
quartam  partem  (1.  78  pr.  §  5  D.  85,  2); 
fundum  detracto  usu  fructu  stipulari,  ven- 
dere,  legare  (L  86  §  1.  1.  54  D.  7,  1.  1, 17 
D.  7,  4.  1.  4.  D.  7,  6.  1.  19  D.  83, 2.  1.  56 

J7  D.  45,  1);  detractio,  «bjng,  5.  «. 
etr.  impensarum  (1.  1  §  5  D.  87,  7);  detr. 
ex  legatis  (1.  76  §  1  D.  6.  1);  sine  uUa 
detract.  soluta  legata  (1. 15  §  2  D.  85,  2). 
6)  me^fft^ren,  ^ott\a)Upptn,  a-  9-  de- 
trahi  m  carcerem  (1.  1  C.  7,  71). 

Detreotare,  ablehnen,  fid^  toeigern, 
\i^  entjieben,  5.©.  detrectandi  testimo- 
nii  causa  aoesse  (1.  19  pr.  D.  22,  5);  de- 
trect.  mafidatum  tutelae  officium  (1.  89  § 

6  D.  26,  7),  onera  civilia  (1.  6  D.27,  10), 
munus  militiae  (1.  4  §  10  D.  49,  16),  fungi 
munere  (1.  9  D.  50,  4);  plena  defensio  ac- 
cipietur,  si  et  iudicium  non  detrectetur  et 
iudicatum  solvi  satisdetur  (l.  21  ^8  D. 
4,  6).  Detrectatio,  bad  ©ic^entjicl^en, 
»ertoeigerung,  Ungeborfam,  j,  ©.  ab- 
esse sine  detrectatione,  m  ®egenf .  bon  eyi- 
tandi  criminis  causa  (1. 16  §  1.  2  D.  48,  5). 

Betrimentum,  ^at^t^til,  (Sinbu^e, 
bef.  ÄermögeniJnad^tl^eil,  detr.  infamiae 
(1.  1  G.  2,  11);  aequum  est  neminem  cum 
alterius  detrimen-o  fieri  locupletiorem  (1. 
14  D.  12,  6);  verba  edicti:  „quanti  ea  res 
erit"  omne  detrim.  recipiunt  (1.  11  D.  11, 
8);  quod  te  mihi  dare  oporteat  si  id  post- 
ea perierit  —  tuum  fore  id  detrim.  constat 
(L  5  D.  12,  1.  cf.  1.  20  D.  18.  6);  detri- 
menta  fatalium,  im  @(egenf.  bon  augmenta 
fetuum  (L  8  pr.  D.  88,  7). 

Detnidere,  1)  binabftofeen,  5.  ©.  in 
carcerem  detrud.  aliquem  Q.  22  D.  4,  2); 
in  metallum  detrudi  (1.  8  C.  5,  5) ;  in  ser- 
vilem condicionem  detrusus  (L  1  C.  8,  50). 
—  2)  berbrftngen,  bertreiben,  j.  ©.  de- 
trudi de  via  (1.  4  §  27  D.  41,  8),  episco- 
pali  loco  vel  nomine  (1.  14  C.  1,  8). 

Detpunoare,  1)  bom  'Stumpfe  trennen, 
abbauen:  nefariorum  capita  cervicesque 
detrunc.  (1.  7  C.  Th.  1,  16).  —  2)  nieber* 
reiften  (1.  11  C.  8,  10), 

Deunx,  elf  Stoölftl^eile  eine«  ^«, 
11  unciae  (1,  50  §  2  D.  28,  5). 

Deurere,  abbrennen,  5.  ©.«lüam  (1.29 
D.  19,  2);  armamenta  deusta  (1.  6  D.  14, 2). 

Baus,  (9 Ott,  5.  93.  erga  deum  religio 
(1.  2  D.  1,  1);  per  deum  iurare  (1.  8  §  4. 
L  83  D.  12,  2);  deo  dari,  consecrari;  do- 


Digitized  by 


Google 


450 


Devagari  —  D  extra. 


natum  deo  immortali  (1-  ^  §  12  D.  24,  1. 
L  4  §  1  D.  48,  13);  legata,  quae  deo  re- 
Unquuntur  (L  1  §  5  D.  35,  2);  qui  omni- 
potentem deum  et  Christum  filiom  dei  uno 
nomine  confitetur  (1.  1  g-  1  C.  1,  1).      C. 

Devagari,  unifierfcbtoeifcn  (1.  5  C. 
Th.  1.  10). 

Devastare,  tiettoüften:  prata  de  vastata 
(L,  2  C.  11,  51). 

Pevehere,  tool^in  fahren,  fd^affen, 
,.  ©.  merces  (L  10  §  1  D.  14,  2.  L  35  pr. 
).  28,  5). 

Devenire,  foininctt,  j.  ©.  ßervue,  qui 
in  fidem  alicuius  devenit  (L  3  D.  07,  15); 
b)  treffen,  gelangen,  discreta  sunt  iura, 
quamvis  ^ura  in  eandem  peraonam  devf- 
nerint  (1.22  D.  34,  9);  verbomm  obligatio 
resolvitur  —  cum  in  eandem  pers.  ius  sti- 
pulantis  promittentisque  devenü  (1.  107  D. 
46,  3);  devenit  ad  aliquem  Tiereditas  (1. 
15  D.  20,  6),  persecutio  (1.  68  D.  50, 17). 

Deversoriiim  s.  diversorium,  1)  ^et* 
berae  a.  13  §  8  D.  7,  1.  1.  3  D.  20,  2). 


ii 


—  2)  änfentl^altSott  jum  SSergnügen 
(L  11  C.  Tb.  1,  16). 

Devertere,  1)  einfefiren:  in  caupona 
gratis  devert.  (1.  6  pr.  D.  4,  9). —  2)  ab* 
toeiÄen:  a  publico  itinere  devert.  (1.3  C. 
Tb.  o,  5). 

DevertioTüum,  2)  9iebentoeg  (L  33  § 
1  C.  Tb.  cit.);  devert.  fluminis,  Ätni  eincS 
Sluffe«  a-  45  pr.  D.  41,  8.   1.  7  D.  44,  8. 

—  2)  =  deversorium  s.  2.   (1.  11    C.  Tb. 
1,  16). 

Deviare,  öom  SBege  abgeben,  abtoei- 
d^en:  ab  itinere  solito  dev.  (1.  25  C.  Tb. 
8,  5);  tro^ifc^:  a  iudicio  catholicae  rdir 
gionis  et  tramite  dev.  (1.  2  §  1  C.  1,  5). 

Devincire,  befcftigen:  leges  devinc.  re- 
ligione  (CoU.  VI,  4  §  6). 

Devirginare,  entjungfern  (1-  21  D. 
1,  18). 

Devlufl,  1)  auger  bem  SBege  Ilegenb, 
3.  ©.  recta  navigatione  contempta,  litora 
devia  sectari  (1.  5  C.  11,  2). —  2)  öom  rede- 
ten SBegc  abirrenb:  fide  devius  (1.  5  C. 
Tb.  16,  7);  devii  errores  rebaptizantium 
(1.  3  C.  Tb.  16,  6). 

Devocare,  1)  ^erbeijiel^en,  berufen, 
dev.  aliquem  ad  mwnua  (1.  4  C.  10,  62); 
devocari  ad  munera  (1.  3  C.  10,  43.  1.  1 
C.  11,  65),  ad  ohsequium  (1.  1  C.  11,  55), 
ad  collattonem,  ad  praebendas  operas  (1.  4 
C.  Tb.  13,  4).  —  2)  führen,  leiten,  §.  «. 
devocari  in  irritum  (1. 41  C.  7, 16);  inddens 
quaestio,  qtme  in  iudicium  devocatur  (L  1 
C.  3,  8). 

Devolvl,    1)  l^^rab  rollen,    fallen, 

SB.  anulus  in  Tiberim  devolutus   (1.  23 

.  19,  5);  öon  ber  geit  gefagt:  entrollen. 


ablaufen,  3.  9.  devoluto  apatio  anni  (L2 
C.  1,  23).  —  2)  übcr^au<>t  »o^in  fallen, 
fomnten,  aelangen,  geratl^en,  j.  99.  2m- 
men  in  aedes  devolvi  (1.  17  §2  D.  8,  2); 


it 


i 


devolvi  in  hwnc  orbem,  jur  SBelt  fontmen 
(L  8  G.  6,  29);  devolutus  in  summam  ege- 
statem  (1.  7  pr.  D.  48,  20);  devolvi  in  tu- 
telae  iudicium,  actionem,  unter  bie  SSormunb« 
fd^aftsnage  fallen  0-  Ö  §  1  D.  26.  7.  L  1  § 
5  D.  27, 5);  si  coeperit  (tutor)  negotia  ad- 
ministrare  post  tutelam  finitam,  devolvi 
iudicium  tutdae  (ge^t  über)  in  negot,  gest. 
actiomm  (L  13  D.  27,  3).  —  3)  übergeben, 
Semanbem  anfallen  =  deferri  s.  2.  L  ©, 
ttUela  devoluta  ad  aliquem  (1.  11  §  1  I). 
26,  2);  hereditas  devoluta  ad  aliq.  (i.  51 
D.  5.  1.  L  1  §  7  D.  37,  9.  1.  96  §  4  D. 
46,  3.  1.  9  D.  49,  14),  ad  fiscum  (l.  45  § 
11  eod.  1.  2  §  1  D.  34, 1);  hereditates  de- 
volutae,  et  non  a^nitae  (1.  18  §  3  C.  6, 
30);  successio  devol.  ad  sequentem  gradom 
".  1  §  9  D.  32);  bona  devol.  ad  aliquem 
.  32  eod.);  possessio  iure  successionis 
devol.  ad  aliq.  (1.  77  §  29  D.  31);  dominium 
devol.  ad  aUq.  0-  13  §  5  D.  43,  24). 

Deversorium  f.  deversorium, 

Devotio,  1)  ^ulbigung,  Serc^rung, 
Ergebenheit,  Xreue,  befonbcrS  gegen  ben 
©taat  ober  Äaifer,  3.  ©.  devotio,  quae  ro- 
mano  debetur  imperio  (1.  6  C.  Tb.  12, 13); 
principibus  offerre  devotionem  (1.  un.  C. 
12,  48);  devotionis  suae  s^c  salutis  publicae 
custodiam  gerere  Q.  2  §  2  G.  9,  86);  so- 
litae  devotionis  officia  implere  (L  4  C.  Tb. 
15,  5);  dies  feriati  et  devotionum  (1.  38 
§  1  C.  Tb.  13,  5);  publicam  devot  vindi- 
eare,  einen  Xreubrud^  gegen  ben  «Staat  rächen 
(rubr.  G.  3, 27).  —  2)  Äei^ftung  ber  öff ent* 
lid^en  abgaben,  fomie  bie  ju  leiftenbe 
5lbgabe,  ©teuer  (1.  7.  9  C.  10,  16.  1. 19 
C.  Tb.  13,  1).  —  3)  Slnerfennung  ber 
)6er))flid^tung  gegen  einen  ©Iftubiger 
"  4  G.  8,  39).  —  4)  dev.  tua  atö  Titulatur 

:r  l^ol^e  Staatsbeamte  (1.  1   G.  Tb.  7,  20. 

2  pr.  C.  Tb.  7,  22). 

Devotu8(adi.);  devote  (adv.),  ergeben, 
treu,  j.  Jö.  gentes  devotae  (1.  8  G.  4,  61); 
devotissimi  milites  (1.  6  G.  12,  37.  1.  7  C. 
12,  40);  devote  ac  strenue  militari  (1.  10 
G.  Tb.  6,  24). 

Bevovere,  geloben,  toibmen,  ^in* 
eben,  3.  ©.  se  devov.  secundis  nuptiis 
-  10  §  5  G.  5,  9),  sacramentis  (1.  14  pr. 
C.  Tb.  6,  35). 

Dextans,  ^e^n  gtoblft^eile  eineS 
Sgi^,  10  unciae  (I.  48  §  2.  1.  51  §  2  D. 
28,  5). 

I>eztra(sc  manus),  redete  ^anb,  3.9. 
imbecillitate  dextrae  validius    sinistra  uti 


VI 


% 


Digitized  by 


Google 


f)iacatochia  —  Dicere. 


151 


(l.  12  §  3  D.  21,  1);  dextra  et  simstra 
(vox  »Icd^en  unb  ßtnfcn)  adire  (1.  11  §  1 
ß.  8,  4). 

Diacatoohla  (dioxarojjij)  =  possessio 
fundi  patrimondlis  perpetiw  ac  privato 
iure  (1.  7  C.  11,  59:  „Nemo  —  submove- 
atur,  quominus  ad  diacatochiae  vicem  de- 
fectas  possessiones  patrimonialiB  iuris  ac- 
cipiat,  earum  tributa  et  canonem  solu- 
turne");  diaootoohus  =  possessor  fundi 
patrim,  perpetuo  ac  priv.  iure  (1. 1  C.  Tb. 
10,  16).  cf.  Gothofr.  ad  h.  1.). 

Diaoonlcum,  ©acriftci  (1.  3  C.  1,  5). 

Diaoonissa  f. 

Diaoonns,  ©el^ülfe  beim  fttd^Hc^en 
2)icnpe;  diaconissa,  ®ebülfin  bobei  (1.  9. 
20.  53  C.  1,  3). 

Diaoopns,  ^nxd)\d)nitt  butdj  einen 
2)amm  (1.  10  D.  47,  11). 

Diadota,  ?lu8t]^eiler  (1-  28  pr.  C.  Tb. 
7,4). 

Diaeta,  1)  8immer,  ©tnbe  G-  1  §  27 
D.  29,  5.  1.  32  D.  39,  5).  —  2)  harten- 
^an«  (1.  13  §  8  D.  7,  1.  1.  43  §  1  B.  30). 


Piaetarius,  1)  ^audntann  (1.  12  §  42 
D.  33,  7).  —  2)  feaifttenauffel^et  0-  1 
§  3  D.  4,  9). 

Dialectioua,  S)ialecti!ci:  (1.88  pr,  D. 
35,2). 

Dlalis,  auf  9[u|)itet  be^ügHd^: /lamtnea 
Diales  (f.  flamen). 

Diametrum  =  detrimentum  (1.  38  pr. 

C.  Tb.  13,  5,  1.  5  C.  Tb.  13,  9). 
Diaria»  9^o^runö8mitteI  für  jeben 

Xa^,  taglid^c  Äop  (1.  21  D.  34,  1). 

Diastolea,  ein  SHec^nungdbeamter,  etnm 
ein  ©onttoleut  (1.  4  C.  10,  71). 

Diatretarius,  2)re(bSlcr  (1.  1  C.  10, 
66). 

Diatretus,  gebced^felt:  calix  diatr  (1. 
27  §  29  D.  9,  2). 

Dioare,  toeil^en,  mibmen,  ^.  9.  rem 
religioni  die.  (1.  5  §  8  D.  24,  1);  dicatus 
=  devotuSf  5.  $B.  domestici  dicatissimi  (1. 
25  §  3  C.  2.  7). 

Dioatio,  1)  Äob  =  praedicatio  (1.  2  C. 
Tb.  9.  34).  —  2)  (gl^rentitcl  (1- L  21  C. 
Tb.  11,  30). 

Dicere,  fogen/  f|)ted^en,  a)  überl^au))t 
andfpttc^en,  5.  9.  in  senatn  sententtam 
dicere:  ordo  sentenHarum  dicend.  (1. 12  §  1 

D.  1,  9.  1.  1  §  3  D.  1,  13.  1.  2  §  1.  D.  50, 
2);  convidum  die.  (1.  15  §  11  D.  47,  10); 
eonvicti  dictio,  bad  ÄttSftoßen  einet 
6<^inH)frcbe  (1.  11  §  7  eod.);  die.  iesti- 
monium,  8^9^^^  ablegen  (1. 1  §  1.  1.3  §5. 
L  4.  5.  8.  16.  18.  21  §  1.  1.  25  D.  22,  5); 
dictum,  SBort,©efel^I:  dicto  audiens  (1. 19 
pr.  D.  21,  1.  1.  20  D.  44,  7);  b)  be^au^* 
ten,   $.  ©.  tractari  potest  —  et  recte  dt- 


cetur  (1.  3  D.  14,  5);  quaerebatur  —  dtxi, 
dicendum  est  (1.  19  pr.  I).  2, 1.  1.  2  D.  36, 
1);  quaeris  —  dico  (L  28  D.  23,  4);  vulgo 
dicitur  (1.  4  D.  14,  6);  solemus  dicere;  dici 
solet  (1.  7  §  5.  1.  10  §  2  D.  2,  14.  1.  32  D. 
8,  3);  potest  dici  (1.  9  D.  2,  1.  1.  6  §  1.  1. 
21  D.  3,  5);  fortius  generaliter  dicendum 
est  (1.  2  D.  2,  7.  L  14  D.  2,  11.  1.  2  §  23 
D.  47,  8);  c)  öor  OJeric^t  bel^autoten, 
Älage  führen  (L  1  §  2.  5.  10  D.  1,  12. 
1.  3  §  6  D.  4,  4.  1.  7  pr.  D.  5,  3.  1.  41  D. 
10,  2);  dicere  et  probare  (1.  25  D.  3,  3.  1.67 
D.  5,  1);  se  liberum  dicere;  se  ex  Ubertini- 
täte  ingenuum  die.  =  adserere  s.  1.  (1.  7 
§  2  D.  5,  3.  1.  14  D.  22,  3);  inofficiosum, 
falsum,  irritum,  ruptum  dicere  testamen- 
tum;  falsos  codicülos  esse  die.  (1.  3.  6  pr. 

1.  8  §  12.  14  D.  5,  2.  1.  5  §  1.  6—9.  1.  7. 
15  D.  34,  9.  1.  6  §  1.  1.  19  pr.  D.38,  2); 
die.  de  inofficioso,  falso  testamento  (1.  9  8  2 
D.  4,  3.  1.  10  §  5  D.  37,  4.  1.  18  D.  48, 
2);  d)  anfügten,  anaeben,  j  ».  die. 
certam  causam  appdlandi  (1.  8  §  3  D.  49, 
1),  causam  possessionis  (1.  13  pr.  D.  5,  3); 

e)  aU  Anwalt,  »ert^eibiger  \pxt^tn, 
eine  Utdft»\ad)t  führen  =  defendere  s.  c. 
5.  ©.  in  foro  causas  dicere  (1.  1  D.  1,  2); 
ex  vinculis  causam  die,  feine  SSertbeibigung 
füfiten  a-  25  §  1  D.  29,  5);  dictio  euusae, 
fjül^rnng  einer  »led^tsf ad^e  Q.  1  C.  8,  5) ; 

f)  aU  mi^ttt  fprec^en,  aud\pxt§tn, 
erfennen:  ius  dicere  (1.  2  §  28.  28  D.  1, 

2.  1.  1.  10.  14.  18.  20  D.  2,  1.  1.  1  §  2 
D.  2,  2.  tit.  D.  2,  3),  sententiam  die.  (1. 1 
§  1  D.  2,  12.  1.  32  §  1.  4.  7  ff.  D.  4  8. 
1.  55.  57  D.  42.  1.  1.  9  §  11  D.  48,  19.  1. 
1  §  7  D.  49,  4);  vindicias  die.  secundum 
aliquem,  sec.  libertatem  (1.  2  §  24  D.  1,2); 
muUam  die.  (1.  6  §  9  D.  1,  18.  1.  32  §  12. 
D.  4,  8.  1.  2  D.  49,  3.  1.  131  §  1  D.  50, 
16);  multae  dicendae  ius  (L  2  §  8  D.  5,  1); 
poenam  die.  sententia  (1.  15  C.  9,  47);  g) 
bei  einem  »ertrag,  ober  in  einem  legten  330* 
len  etttHiS  feftfefren,  beftimmcn,  ».  ö. 
legem  die.  (1.  5  D.  18,  3.  1.  10  pr.  D.  18, 
5.  1.  126  D.50,  16);  testamento  legem  die. 
(1.  14  D.  28,  1.  1.  114  §  14  D.  30);  nemo 
eam  sibi  potest  legem  dtcere,  ut  a  priore 
(sc  voluntate)  ei  recedere  non  liceat  (1. 22 
pr.  D.  32J;  in  lege  dicere  (1.  6  §  1,  1,  40 
pr.  §  1  D.  18,  1);  si  in  venditione  quis 
dixerit  servas  fore  aedes,  quas  vendidit 
(1.  6  §  3  D.  8,  4) ;  quidquid  yenditor  ac- 
cessurum  dixerit  (1.  27  D.  19,  1.  cf.  1.  40 
§  5  D.  18,  1);  die.  condicionem  (1,  6  §  2 
eod.);  modum  (1.  2  pr.  D.  19,  1);  si  nihü 
dictum  est,  ab  arbitro  statuendum  est  (1. 
13  §  2  D.  8,  3.  cf.  1,  22  D.  12,  1);  b)  ju* 
'agen,   t)etf|)rc(fien,  namentß^  a)  beim 

'^erfauf  eine  ©genfd^aft  be8  Äaufobject«  G- 1 


Digitized  by 


Google 


152 


Dichoneutum  aes  —  Dies* 


§  1  D.  21,  1:  —  „quodai  mancipium  — 
adversus  qtwd  dictum  promissumve  fuerit 
cum  veniret,  fuisset,  quod  eius  praestari 
oportere  dicetur:  emptori  —  iudicium  da- 
bimus.**  1.  19  §  2  eod.:  „Dictum  apromisso 
sie  dißcemitur:  dictum  accipimus,  quod  ver- 
bo  tenus  pronuntiatum  est  nudoque  ser- 
mone  finitur:  promissum  autem  potest 
referri  et  ad  nudam  promissionem/  cf.  1. 
14  §  9.  1. 18  §  1.  2.  ].  19  .38  §  10.  1.  47  pr. 
1.  52  eod.  1.  37  D.  4,  3);  ß)  bei  ber  dos,  dos 
aut  äatur  aut  dicitur  aut  promittitur, 
Ulp,  VI,  1. 1. 4  C.  Th.  3, 13;  i)  beäcid^ncn: 
ex  eo,  inde  dici  (1.  31.  49.  59  D.  50,  16); 
dici  abusive,  proprie,  improprie  (1.  15.  67 
pr.71  pr.l06. 130. 191  eod.);  k)  begreifen, 
auf faf f cn:  duobus,  tribus  modis  dici  (l.  18. 
188  pr.  eod.). 

Dichoneutum  aes,  jtocimal  gc* 
fd^mol^ened  unb  mit  fc^Ied^tem  mt' 
tan  öctmifd^tc«  ©rj  (1.  1  C.  Th.  11,  21. 
cf.  Gothofr.  ad.  h.  \X 

Diclo,  ©otmä6iöfeit,^crrfcl^aft,®e- 
tualt:  a)  ^ertfd^aft:  qui  ȟb  diciane  Bo- 
mani  nominis  est;  Bomanae  dicioni  suppo- 
Sita  terra  (1.  2  C.  6,  5.  1.  3  C.  8,  51);  b) 
©etoalt  über  eine  @arl^e(Vat.  §  248.  1.  1  CI. 
Th.  4,  10.  L  3  C.  Th.  8,  13.). 

Dicis  gratia  s.  causa,  gum  ©d^etn, 
ff.  iB.  saepe  ad  hoc  commodantur  pecuuiae, 
ut  dicis  gratia  numerationis  loco  intercedant 
(1.  4  D.  13,  6);  d.  g.  familiae  emptorem  ad- 
hiberi ;  d.  g.  mancipare  alicui  familiam  suam ; 
nummo  uno,  dicis  causa,  venire  hereditatem 
(Gai.  II,  103.  104.  252). 

Dlctare,  1)  3emanbem  cttüag  jum  ^U^ 
berfd^teiben  öorfagen,  bictiren,  5.  ©. 
ßive  ipse  scripsit  sive  scribendum  dictaverit 
(1.  9  §  1  D.  28,  5);  subscriptio:  ,quod  Uli 
dictam  et  recognovi"  (1.  1  §  8.  1.  15  §  1. 
3  D.  48,  10);  per  servum  suum  —  dictante 
testatore  legato  honorari  (1.  15  pr.  eod); 
dietatio,  bad  S)ictiren  (1.  40  pr.  D.  29,  1 : 
—  „miles  notario  suo  testamentum  scribenr 
dum  Twtisdictavit — quaero,  anhaecdtctoi«) 
valere  possi t " ) ;  dictator  libelli,  3S  e  r  f  a  j  f  e  r 
einer  «Projcgfc^ft  (1.  39  §  la  C.  7,  62).— 
2)  tjorfd^reiben,  feftfe^en,  bcftimmen, 
j.  SB.  aequitas,  iuris  disdplinu  dictat  (1.  32 
pr.  D.  15,  1  1.  8  C.  4,  6);  ipsis  rebus  di- 
ctantibus  (1. 2  §  11  D.  1,  2);  ius  dict.  contra 
aliq.,  gegen  3c"^<inben  erfennen  (1.5  C.  7, 
66) ;  dict.  (alicui)  actionem  s.  iudicium,  eine 
tlagc  gegen  Qemanben  anftellen  (1.  3 
§  1  D.  4,  4.  1.  32  §  9  D.  4,  8.  1.  22  §  4 
D.  9,  4.  1.  7  D.  42.  6.  L  1  §  4  D.  43,  3. 
1.  13  §  1  D.  46,  7). 

Dictatio  f.  dictare  s.  1. 

Dictator,  1)  ber  tföt^fte  augetorbentltd^c 
9)^agifttat  jur  geit  ber  ktpnhlil  mit  unbe* 


fd^änfter  ®mait,  toeld^et  in  PMtn  ber  ^* 
fa^  an  bie  ©tette  ber  beiben  vtonf «In  gefeftt 
tourbe  (1.  2  §  18.  19  D.  1,  2.  1.  1  pr.  D.  1, 
11).  _  2)  ftäbtifc^er  Dberbeamtcr  G-  1 

C.  Th.  12,  12.  cf.  Gothofr.  ad  h.  1.).  —  8) 
dictator  libeili  (f.  dictare.  s  1). 

Dictio,  f.  dicere  sub  a.  u.  e.,  dotis  di- 
ctio  8.  h. 

Diensis,  (Sinmo^ner  Don  ^ium,  einet 
©tabt  in  STOaccbonien  (1.  8  §  8  D.  50,  15J. 

Dies,  Xag:  1)  ein  beftimmte«  geitmap: 
a)  geitraum  öon  12  ©tunben,  t>on  6  U^ 
SRorgenS  h\S  6  U^r  «bcnb«  (L  2  §  1  D.  50, 
16:  „Cuiusqtie  diei  maior  pars  est  horarum 
Septem  primarum  diei,  non  supremanun") ; 
hora  sexta  diei,  bie  SflihttagiJjeit,  im  ©egenf. 
Den  hora  sexta  noctis,  ber  afeittemad^t  G-  7 

D.  41,  3),  ober  bon  mane,  albescente  caelo 
(1.  25  §  1  D.  28,  2.  1.  2  D.  33.  1);  b)  gcit^ 
räum  bon  24  ©tunben:  a)  bon  aJHttetnad^ 
au  SKittemac^t  (1.  8  D.  2,  12:  ,More  Ro- 
mano dies  a  media  nocte  incipit  et  sequm- 
tis  noctis  media  parte  finitur,  itaque  quid- 
quid  in  his  XXIV  Jioris,  i.  e.  duabus  di- 
midiatis  noctibus  et  luce  media,  actum  est, 
perinde  est  quasi  quavis  hora  lucis  actum 
esset");  ß)  ol^ne  Slürffic^t  auf  biefen  Anfang«' 
punft,  *.  6.  annus,  qui  ex  continuis  diebus 
CCCLXV  constat  (1.  4  §  5  D.  40,  7.  cf.  1. 
51  §  2  D.  9,  2);  dies  utiles  (1.  2  pr.  §  1 
B.  38,  15.  cf.  utilis);  prior,  posterior  dies 
(bissexti);  extremus  dies  meusis  (L  98  D. 
50,  16);  tertio  quoque  die  (1.  1  pr.  D.  43, 
28);  alternis  diebus  (f.  altemus);  alimeiüa 
sive  in  menses  singulos,  sive  in  dies,  sive 
in  annos  relicta  (1.  8  §  3  D.  2,  15);  et 
diem  et  horam  denuntiatione  complecti 
(1.  5  §  1  D.  43,  24);  adiecto  die  et  consule, 
sine  die  et  consule  (f.  consul.).  —  2)  irgenb 
ein  feftgefe|ter  geit^unlt,  2:ermin:  a)  bie 
einem  9lcd^tögcfd^äft  ^njugefügte  geitbefHm» 
mung,  an  toeld^e  ber  vlnfang  ober  ba§ 
@nbe  ber  SHec^tgtoirfungen  beS  ©e«- 
fÄäftS  ge!nü<)ft  ift  G-  44  §  1  D.  44,  7: 
„öirca  diem  duplex  inspectio  est:  nam  vel 
ex  die  incipit  obligatio  aut  confertur  in 
diem"J;  dies  certus  s.  certa,  dies  incertus 
B.  incerta  (1.  16  §  1  D.  12,  6. 1.  30  §  4  D.  30. 
1.  1  D.  35,  1.  1.  21  pr.  D.  36,  2. 1  13  §  3 
D.  38,  4.  1.  70  D.  46,  3);  actus  le^timi. 
qui  non  redpiunt  diem  vel  condicionem 
(1.  77  D.  50, 17);  quotiens  in  obligationibus 
dies  non  ponitur,  praesenti  die  pecunia 
debetur;  —  verum  dies  adiectus  emcit,  ne 
praesenti  die  pecunia  debeatur:  ex  quo 
apparet  diei  adiectionem  pro  reo  esse,  non 
pro  stipulatore  (1.  41  §  1  D.  45,  1);  in 
diem  debxtor  adeo  debitor  est,  ut  ante  diem 
solutum  repetere  non  possit  (1-  10  D.  12, 
6);  ex  die,  in  diem  accipere,  dare  (1.  9  § 


Digitized  by 


Google 


Diffamare  —  Dignitas. 


153 


17  ff.  D.  28,  5);  lierediias  ex  die  vel  ad 
diem  non  recte  dator  (1.  84  eod.);  posse 
umrn  fr,,  ex  die  legari,  et  in  diem,  con- 
stat  (L  1  §  8  D.  7,  8);  dies  cedit,  venüpenr 
det  (f.  biefc  ».);  b)  Xcrmin  ober  Stift 
ffit  bte  SSotna^me  einet  ^anblung, 
).  8.  dies  (ac.  bon.  poss.  adffnoscendae) 
alicm  non  proeedit  (1.  9  D.  37,  1);  diem 
(compromissi)  proferre;  si  dies  exitura  est 
(L  16  §  1  '1.  27  pr.  1.  83  D.  4.  8);  dies 
aäianis  exit  (1.  4  pr.  D.  2,  7.  1.  8  D.  2, 
12.  L  1  §  1.  L  21  pr.  D.  4,  6.  1.  51  pr.  D. 
86»  1);  dies  iudicii,  getid^tlid^et  S^etmin  (1. 
2  §  8  D.  2,  11);  in  s.  ad  diem  addicere  (f. 
addicere  s.  2^;  c)  bct  IBetfüIUag  füt  eine 
^Beifhtng,  3<^9lungdtetmin^  ).  16.  dies 
solvendae  pecunicte,  usurarum,  operarum  (f. 
cedere  s.  7.  b);  stia  quaque  die  pecunia 
sokta;  omnium  pensianum  dies  (1.  8  §  8 
D.  18,  7);  nisi  sua  qucique  die  usurae  ex- 
solverentur  (L  12  D.  22,  1);  dies,  in  miem 
sohUio  conc^ata  est;  dies  solutionis  (1.  1 
§  2  D.  2,  18);  d)  Scben«tetmin:  diem 
sunin  8.  ultininm  cbire;  diem  fungi,  ftet" 
ben  (f.  obire  s.  2.  fongi  s.  5.). 

DifOeunare  {•  defamare, 

Diflbrentla,  Untetfc^ieb  Q*  2  §  1  D- 
9,  4.  L  8  D.  13,  4.  L  58  pr.  D.  50,  16), 

Differre,  1)  fid6  untetfÄcibew,  $.  ©. 
nihilum  diff.  ab  aliquo  (1.  55  D.  9,  2).  — 
2)  auffd^ieben,  t)et{(^ieben,  5.  8.  diff. 
controversiam,  ittdicium,  quaestionem.coMr 
sam  in  tempus  pubertatis  (L  7  §  1  D.  87, 
9.  L  1  pr.  §  10.  11.  1.  8  §  1.  2  D.  87, 10); 
dOatio,  kuff d^ub:  a)  Setjögetung,  SSet« 
(ttg,  ).  16.  dilationem  pati  (L  24  §  2  D. 
24,  8);  coper«  (L  78  pr.  D.  45,  1);  quod 
düoHonem  nee  modicam  exspectare  possit 
(L  7  pr.  D.  26,  7);  b)  $inatt«fci^iebung 
tint»  Xctmin«,  gtift  (L  7. 10  P,  2.  12: 
„In  pecuniarOs  causis  omnibus  dtlatio,  sin- 
pHÜB  causis  pZu«  «emeZ  tribiH*  non  potest: 
m  eapitalibus  autem  reo  tres  dilationes, 
accusatori  duae  dari  possuntJ'  1.  45  pr.  D. 
5,  1.  1.  28  §  1  D.  49,  1):  dilatorius,  auf« 
fd^tebenb:  exceptiones  dilat.,  d^nteben, 
toeI(^  boiS  ßtagtec^  nid^t  ^öten,  fonbern 
nut  tßXi(va^S\6^mtn,  int  (Sfeaenf.  bet  except. 
peremptoriae  (§  9  I.  4,  18.  1.  8  D.  44,  1). 
—  8)  einen  befangenen  aufgeben,  be«* 
loal^ten  (1.  12  D.  48,  1;  ,4nnoxios  dimittat 
et  nocentes  differat''), 

Dilücilis  (adL);  difiiciU,  diffiäliter  s. 
diffieuUer  (adv.),  fd^tDet,  fd^mietig,  5.  0. 
dif&dliorem  facere  navigationem,  stationem 
(L  1  &  15  D.  48,  12) ;  esse  in  difficili  (L  29 
§  15  D.  28,  2.  L  4  §  1  D.  28,  5);  difficüe 
esse,  ut  etc  ([.  9  pr.  D.  2,  14.  1.  88  §  4 
D.  21,  1);  diffidlius  dari  actionem  (L  1 
pr.  B.  20,  1);  non  diffieuUer  existere  testes 


(1.  24  D.  29,  1);  non  difficiUter  intellegi 
posse  (Gai.  III,  219). 

Difacultas,  ©cfitDietigfeit,  §.  ».  diffi- 
CQltatem  habere,  facere  (L  65  §  7  D.  86, 
1.  1.  6  D,  44,  2). 

Dimdentia,  aKigttauen  (§  2  I.  1,  1. 
I.  1  C.  7.  49). 

Diifindere  diem,  einen  Termin  auf« 
lieben  (L  2  §  8  D.  2, 11:  —  „lex  XII  tab., 
si  iudex  vel  alteruter  ex  litigatoribus 
morbo  sontico  impediatur,  iubet  diem 
iudicii  esse  diffisumV* 

Dimteri,  leugnen  (1.  1  C.  5,  78). 

Dlfauere,  »egfliegen  (1.  1  §  9  D. 
48,  22). 

DifiVigere,  1)  entfliel^en  G-  15  C.  Th. 
8,  4).  —  2)  fid^  entjiel^en:  diffug.  curiam 
(1.  108  C.  Tb.  12,  1). 

Difhmdere,  in  ein  ®efäg  gießen:  diff. 
vinum,  SBein  ah%itf^tn  G-  60  §  2  B.  82, 
L  6.  15.  56  pr.  B.  88,  6).  —  dlfTundi, 
fid^  etgief^en,  audbteiten,  auiSbe^nen, 
a.  ».  aqua  diffusa  G*  1  §  15  B.  48,  12); 
servitus  ita  diffusa,  ut  omnes  glebae  ser- 
▼iant  (L  18  §  1  B.  8,  8);  tutela  tam  dif- 
fusa ei  negotiosa,  ut  pro  pluribus  cedat 
(1.  81  §  4  B.  27, 1);  negotia  diffusa  (L  24 
pr.  B.  26,  7);  late  diffusum  Patrimonium 
(L  11  C.  5,  62). 

Dlgerere,  1)  otbnen,  famnteln:  libri 
digesti  (L  2  §  44  B.  1,  2);  Digesta  s. 
Pandectae  nennt  guftinian  bte  t>on  if)m  t>et* 
anfUiItete  9led^tö{ammlung  avi&  ben  Stiften 
bet  gtttiftcn  (prooem.  I.  §  4.  1.  2  §  1  ff.  C. 
1,  17).  —  2)  ^etjft^len,  l^et nennen, 
§.  9.  superius  digestae  dignitates  (L  12  C. 
10,48);  audeinanbetfe^en,  batlegen, 
betid^ten  ^  4  C.  Tb.  11,  22.  1.  14  C.  Tb. 
12,  6). 

Digeries,  SSetbauung  (1.  4  §  2  C.  Tb. 
14,  4). 

Digitus,  ginget  obet  3^^^/  h*  ®-  c^^ 
di^.  de  manu  aut  depede  praecisus  sit;  si 
quis  plures  digitos  babeat,  sive  in  manibus 
8.  in  pedibus  (1.  10  B.  21,  1). 

Digma,  ^tobeftüd  (i.  9  C.  Tb.  14,  4). 

Dignari,  tt)iltbigen,  fftt  tt)ett^  bal» 
ten,  ettua^  ju  t^un  gctu^cn  (Coli.  XV,  3 
§  2.  Vat.  §  166). 

Dignatio,  1)  ^(nfel^en  (L  2  §  85  B. 
4,  2).  —  2)  Steigebialeit,  @nabe  (1. 15 
C.  Tb.  6,  85).  —  3)  dignatio  tua  atö  2i- 
tulatut  füt  l^öbete  «eantte  (L  2  C.  11,  66). 

Dignitas,  feütbigfeit,  »fttbe;  a)  bie 
anf  ben  fittlic^en  äBettb  ftd^  gtünbenbe 
ad^tung  öon  Seiten  bet  SÄitbütget,  j.  ö. 
dignitatis  inlaesae  Status  (1.  5  §  1.  2  B. 
50, 13);  bomines  integrae  dignit,,  int  ©egenf. 
t)on  infames  (L  un.  C.  10,  59.  L  3  C.  12, 
85);  dignitate  et  fama  domus  integra  mch 


Digitized  by 


Google 


154 


Dignoscere  —  Diligens. 


nente  (1.  14  §  1  D.  11,  3);  publice  interest, 
partuB  non  subici,  ut  ordinum  dignU(i8 
famüiarumque  saiva  sit  (1.  1  §  18  D.  25,  4); 
in  testirooniis  dignitas,  fides,  mores,  gra- 
vitas  examinanda  est  (L  2.  3  §  1  D.  22,  5) ; 
b)  bad  butc^  &u6ere  ^erl^ftltniffe  inSbt\.  butd^ 
bic  amtliche  ©tellung  begrünbete  An* 
fe^en,  fotoie  bie  ©teßuna  felbft,  bet  Slang, 
bie  SBürbe,  bie  3emanb  beHeibet  (tit  C.  12, 
^)>  h'  ^*  qui  dignitate  excdlit,  im  (S^enf. 
bon  humilis;  qtd  sunt  in  aliqua  dignitate 
posiii,  im  ©egenf.  bon  bumiliores  (l.  11  D. 
4,  3.  1.  3  §  16  D.  26,  10)  qui  inferioris 
dignitatis  est;  dignitas  senatoria,  constda- 
ris,  dara,  darissima  (1.  6  §  1.  1.  8.  12.  D. 
1,  9.  L  28  pr.  D.  4,  2),  municipaUs  (1.  22 
§  5  D.  50,  1) ;  in  filio  fam.  nihil  dignOas 
facit,  quominus  SCtum  Macedon.  locmn 
habeat:  non  etiamsi  consul  rit,  vel  cuiuwis 
dignitatis,  SCto  locus  est  (1.  1  §  3  D.  14, 
6);  tales  patrono  operae  dantnr,  quales 
ex  aetate,  dignitate  etc.  aestimoH  debent 
(L.  16  §  1.  1.  50  pr.  D.  88,  1);  quod  dignü 
natis  nomine  a  patre  datnm  est  (1.  1  §  16 
D.  37,  6);  patria  dignitas  quaesita  per 
adoptionem  Q.  13  D.  1,  7);  in  bet  f<)fttem 
^fei^  nnrb  dignitas  indBef.  bon  ei^ent« 
liefen  ©taatöftmtem  (im  ®egenf .  bon  militia) 
gebraucht,  %.  9.  dignitate  vel  müitia  qua- 
dam  decorari  (1.  8  C.  1,  11);  dngulum 
cuioslibet  müitiae  dignitatisve  (1.  14  G.  1, 
40.  1.  7  C.  3,  13);  c)  bie  Dnülitat,  ber 
^ert^  einer  ©ac^e:  secundum  dignitatem 
mancipiorttm  alere  et  vestire  (1.  15  §  2  D. 
7,  1). 

DlgnoBoere,  nnterfd^elben,  erlennen 
(1.  1  8  3  C.  9,  4);  an4  dinoscere  (1.  3  §  2 
D.  39,  4.  1.  16  pr.  D.  46,  8.  1.  99  §  2  D. 
50,  16.  1.  25  D.  2,  4). 

Dignua,  1)  tt)ürbig,  »ertl^:  a)  bon 
$erf onen  gefagt:  berbienenb,  j.  8.  dignus 
notari  infamia;  venia  dignus  (1.  11  §  4  D. 
3,  2.  1.  11  §  10  D.  11,  1);  b)  bon  ©od^en 
gefagt:  einen  gewiffen  ®eibtt)ert^  ^abenb, 
j.  ©.  servus  quindecim  dignus;  mancipia 
singula  quinis  digna  (1.  28  §  3.  1.  31  §  3 
D.  24,  1);  fundus  decem,  quinqwj^inta, 
ccntum  (aureis)  dignus  (1.  19.  65.  88  pr. 
D.  35,  2).  —  2)  angemefjen,  »)af^enb, 
gejiemenb^j.  58.  ne  —  minus  percipiat, 
quam  dignum  erit  eum  consequi  (1.  17  §  3 
D.  1,  7);  digna  poena 'pmuxi;  j>oenam  pati 
dignam  suae  personae  (1.  4  §  2  D.  48,  13. 
1.  18  §  9  D.  49,  14);  digne  (adv.),  pü]\tn' 
ber  SÖeife  (1.  31  pr.  D.  48,  19). 

Digredi,  toegge^en,  fd^eiben,  digr. 
de  possessione  (1.  44  §  2  D.  41,  2). 

Diindicare,  1)  beurtb eilen  (1.  4  §  4 
D.  26,  6.  1.  91  §  1  D.  45,  1).  —  2)  burc^ 
Urt^eil  entfd^eiben  (1.  9  §  8  ».  4,  3); 


diiudicatio,  Urt^eil,  (Sntfdbeibnng:  epir 
scopaUs  diiud.  G-  5  G.  Th.  9,  45). 

Dilabl,  1)  auiJ  einanber  falten,  jet' 
fallen:  aedificium  dilapsum  (1.  6  pr.  D. 
1,  8).  —  2)  jerrinnen,  *.  ©.  continere 
aquam  sie,  ne  dilabatur  (1.  1  §  9  D.  48,  22). 

Dilacerare,  eigentlid^:  in  @tft(te  rei« 
gen,  tro^fd^:  dilac.  bona  sua,  fein  Benn5« 
gen  burd^bringen  (1.  1  D.  27,  10). 

Düanlare,  jerfleifd^en  (1. 1  Cf.  9,  14). 

Dilapidare,  berfd^lenbern,  bert^nn, 
§.  9.  tueri  bona,  ne  düapidarentur  (L  1 
pr.  D.  26,  4);  düapidatio,  SSerf^Ienbet« 
ung:  dilap.  bonorum,  patrimonii  (l.  1  C. 
Th.  4,  20.  1.  28  G.  Th.  11,  1). 

Dilatare,  erweitern,  berl&ngern, 
).  J6.  dilat.  aquam,  rivum,  iter  et  actum  (L  1 
§  15  D.  48,  12.  1.  3  §  15  D.  43,  19.  1.  1 
§  11  D.  43,  21);  angustissimis  finibus  con- 
stitutum per  legem  Xlltab.  tu^percipim- 
darum  hereditatum  praetor  diUUavit  (§  2 

I.  3,  9);  dilat.  tempora  (1.  4  C.  Th.  2,  4). 

Dileotus,  l)3uneigungv  Siebe  (Paul. 

II,  20  §  1).  —  2)  @oIbaten-«u«^ebuna 
=  delectus  (i.  3  D.  48,  4.  1.  4  §  10.  12 
D.  49,  16.  Paul.  V,  29  §  1). 

DUigens  (adi.);  diUgenter  (adv.).  1) 
fleißig/  aufmertfam,  forgföUig;  dili- 
gentia, STeife,  Äufmerffamfeit,  ©org» 
falt,  befonber«  »irb  e8  bon  ber  in  gfolae 
obligatorif^er  93er)>f{id^tung  in  Bejug  auf  bie 
Ängelegenl^eitenSlnbercranjuwenbenbcn  ©org» 
fatt  gebrandet,  beren  SSernad^tdffignng  jnr 
Serfd^ttlbnng  (culpa)  toirb,  nnb  jn  ©(faben* 
crfaj  ber^)flid^tet:  düigentiam  praestare  de- 
bere,  L  e.  non  solum  ut  a  te  dolus  malus 
absit,  sed  etiam  ut  culpa  (1.  68  pr.  D.  18, 
1);  non  dolum  solummodo,  sed  et  latam 
neglegentiam  et  hoc  ampHus  etiam  düi- 
gentiam debere  (1.  8  B.  50,  8) ;  culpa  qua- 
liter  sit  aestimanda  —  an  non  solum  ea 
quae  dolo  proxima  sit,  verum  etiam  quae 
levis  est,  an  numquid  et  diligentia  quoque 
exigenda  est  (1.  47  §  5  D.  30);  et  dolum, 
et  culpam  et  diligentiam  et  custodiam  in 
totum  praestare  debere  (1.  5  §  15  D.  13, 6); 
in  rebus  commodatis  talis  diligentia  prae- 
standa  est,  qudlem  quisque  diligentissimus, 
pater  fam,  suis  rebus  adhibet,  ita  ut  tan- 
tum  eos  casus  non  praestet,  quibus  resisti 
non  possit  (1.  18  pr.  eod.) ;  custodiam  com- 
modatae  rei  etiam  düigentem  debet  prae- 
stare (1.  5  §  5  eod.) ;  exactissimam  diligen- 
tiam custodiendae  rei  praestare  (1.  1  §  4 
D.  44,  7);  düigentiam  praestare  exactiorem^ 
quam  in  suis  rebus  adhiberet  (1.  8  B.  18, 
6);  talem  diligentiam  praestare  debere 
qudlem  in  suis  rebus;  praestare  dolum  et 


Digitized  by 


Google 


Diligere  —  Dirae. 


155 


t 


culpam,  et  quantam  in  rebus  suis  düigen- 
Uam  (1,  25  §  16  D.  10,  2.  1.  72  D.  17,  2. 
L  17  pr.  D.  23,  3.  1.  24  §  5  D.  24,  8.  1. 1 
pr.  D.  27,  2);  si  quis  non  ad  eum  modum 
quem  hominum  natura  desiderat,  diligens 
est  —  iraude  non  caret:  nee  enim  salva 
fide  minorem  is  quam  suis  rebus  düigentiam 
praestabU  (L  32  D.  16,  3);  culpa  abest,  si 
omnia  facta  sunt,  quae  düigentissimus  quis- 
que  observaturus  fuisset  (1.  25  §  7  D.  19, 
2);  prudens  et  düigens  pater  fam.;  homo 
düigens  et  Studiosus  pater  fam.  (L  54  pr. 
D,  19,  L  1.  25  pr.  D.  22,  8);  düigenUr 
negotia  gerere  (1.  3  §  7  D.  27,  4);  rationes 
tractare  (l.  8  D.  40,  4).  —  2)  =  Studiosus: 
iwris  dvüis  anxie  düigens  (1. 17  D.  37, 14). 

DUigere,  lieben,  e^ten,  j.  16.  dil.  all- 
quem,  fratema  caritate  (L  59  §  1  D.  28, 
5);  ingenuam  dil.  honore  pleno  (L  16  §  1 
D.  84,  9). 

DUuciduB  (adi.);  düuoide  (adv.),  tid^t, 
htli,  Hat,  beutlit^,  j.  ©.  certum  et 
diluc  ius  (1.  19  C.  1,  2);  diluc  intervaUa, 
Me  fi^en  ^Laqtnhlidt  dnt^  fß(äfn\\xm%ta 
"  9  C.6,  22);  diludde  definire,  wotestari 

12  §  1  C.  1,  14.  1.  13  C.  4,  30). 

DUuere,  löfen,  tilgen,  debitwm  solu- 
tione  diL  (1-  1  pr.  C.  Th.  4,  19). 

BimenBio,  ikaa^,  Seitraunt  (1.  6  C. 

2,  52.  1.  16  C.  Th.  11,  28). 
Pimioare,  !&m))f en  ftteiten:  depatria, 

de  liberis,  de  fortunis,  de  vita  denique 
dimic  (L  5  C.  Th.  9,  1). 

Dimidiatus,  ^at(,  duae  dimid.  noctes 
d  8  D.  2,  12). 

Dünidius,  ^olB:  pars  s.  portio  dimidia, 
bte  ^älfte,  ).  99.  ex  parte  dim.  heredem 
esse;  pars  dun.  hereditatis  (1.  25  §  15  D.  5, 

3.  L  3.  9  D.  5,  4.  1.  142  D.  50,  16);  dim. 
portio  legati  (1.  89  §  2  D.  31). 

Dimissoriae  litterae  s.  dimissorii  li- 
Mli  Oettc^t  =  apostoli  s.  2.  (tit.  D.  49, 
6.  L  106  D.  50,  16:  —  ,,dimis:>oriae  dictae, 
quod  causa  ad  eum  qui  appeUatus  est  di- 
mittUurV- 

Diinlttere,l)obfd^iden,too^inf(^iden 
(1. 106  dt);  fortfc^idf en,  öetflofeen,  öer- 
abfc^ieben,  ).  16.  dimitt.  uxorem  in  adul- 
terio  deprehensam;  mulier  repudio  dimissa 
(L  37  §  1  D.  4,  4.  L  14  §  2  D.  40,  9); 
legatum  dimitt.  de  provincia  (1.  10  §  1 
D.  1, 16);  ab  exercitu  dimitti  (1.  2  D.  3,  2). 
—  2)  entaf f en,  lo^laf f en,  laufen  laf f en, 
freigeben,  j.  SB.  dimitt.  custodiam  (1.  10. 
12  pr.  1.  14  §  2  D.  48,  3),  innoxios  (1.  12 
D.  48.  1),  damnatos  (1.  31  pr.  D.  48.  19); 
maritus,  qui  —  adulterum  dimisit  (1.  80 
)N[.  D.  48,  5);  ßium  potestate  dimitt.  (L 
28  D.  1,  7);  filium  a  semet  dimitt.  im  (S)e« 
Oenf.  t)on  habere  secum  (L  8  D.  35,  1); 


incertum  dimitt.  interrogatorem  (1.  11  §  7 
D.  11, 1).  —  2)  folgten  laf fen,  aufgeben, 
%,  8.  dimitt.  possessionem  (1.  18  §  1.  1.  38 
pr.  D.  41,  2),  pignuSy  ius  pignoris  (1,  15 
§  4.  5  D.  42,  1.  1.  158  D.  50,  17);  einen 
©djulbner  bon  feiner  9SerbinbIi<^fcit  befreien: 
dimitt.  debitorem  (1.  4  pr.  D.  50,  9.  cf.  1. 
19  D.  4,  8);  libertus,  qui  operarum  obli- 
gaHone  dimissus  est  (L  41  D.  38, 1);  einen 
d^Iäubiget  abfinben,  befriebigen,  §.  16. 
cum  tertius  creditor  primum  de  sua  pe- 
eunia  dimisit,  in  locum  eins  substituitur  in 
ea  quantitate,  quam  superiori  exsolvit 
h.  16  D.  20.  4.  cf.  1.  1  D.  20,  5.  1.  10  § 
1.  1.  15.  16  D.  42,  8);  dimitt.  creditorem 
ex  pecunia  (1.  72  D.  31),  nummis  (1.  38 
pr.  D.  32).  pretio  accepto  (1.  7  §  1  D.  27, 
10);  ex  fructibus  (L  28  D.  23,  4).  —  3) 
abmatten,  erlebigen,  ).  ©.  absolutum 
dimissumque  iudicium  (1.  3  C.  7,  51);  le- 
gatis  dimissis  =  solutis  (1.  6  pr.  D.  29,  4). 

Dinosoere  f.  dignoscere, 

Diniimerare,  ^ft^len,  rechnen  (1.  1 
D.  2,  11);  dinumeraiio,  ^eted^nung;  din. 
itineris  (1.  1  cit.  1.  3  pr.  D.  50,  16),  tem- 
poris  (L  38  D.  4,  6). 

Dinummium  vectigal  koirb  ber  SBaaren« 
)oa,  \ivx  bie  @tabt  Wejranbrien  ya  erl^eben 
|atte,  genannt  0-  im-  C.  11,  29). 

Diooaesarienses  =  Caesarienses  (1.  10 
C.  11,  48). 

Diooletianus,  tdmtfc^  ^ifer,  284— 
305  n.  Cl^r.  (}.  2  C.  Th.  13,  10). 

Dioeoesis  {dtoUtjaig),  ein  Snbegriff  me^* 
terer  $rot)injcn:  na^  ©onftantin«  ®in» 
tid^tung  n&mlid^  verfiel  ba3  rdmijd^e  3leiA  in 
4  ^äfccturen  (ben  Orient,  ^O^rien,  Pallien, 
gtalien),  beren  jebe  unter  ber  aSertoaltung 
einciS  praefectus  praetorio  ftanb;  jjebe  $rd* 
fectur  jerfiel  ttneoer  in  mel^rere  S)iöcefen, 
tt>e(d^e  oon  SSicarien,  aud^  comites  aenannt, 
bertemltet  tourben,  icbe  5)iöcc8  enblic^  in 
^otnn^en,  »elc^n  sSectoren  öorftonben;  be- 
fonbcrS  genannt  »erben  bie  dioec.  Orientalis, 
Aegyptiaca,  Africana,  Äsiana,  'Pontica, 
Thradana,  toeld^e  fämmtlic^  pr  ^äfectur 
be«  Orients  gehören  (1.  1  §  18  seqq.  C.  1, 
27.  L  5  §  1  C.  7,  63.  1.  1  §  2  C.  11,  54. 
1.  6  C.  11,  62.  1.  1  C.  12,  11.  1.  2  C.  12, 
39.  1.  10  C.  12,  49). 

DioeoeteB  (dtotxwTT?«),  9S  orftc^er,  ^er» 
toalter  (1.  5  C.  1,  4). 

DioscuruB,  ein  ^(n^änger  bed  9[^oIlinarid 
(1.  8  pr.  C.  1,  5). 

Diploma,  ®eleitgbrief,  «ßaß  (1.  137 
§  2  B.  45,  1.  1.  27  §  2  D.  48,  10). 

Diptycha,  ©c^reibtafel  (1.  1  pr.  C 
Th.  15,  9). 

Dirae,  «ertoünfd^nngen  (L  6  C.  Th. 
9,  38). 


Digitized  by 


Google 


156 


Directarius — Dirigere. 


Directarius  f.  deredarius, 

Directoriiun,  üotaefd^ricbeneÄeife* 
route  (1.  8  §  1  C.  Th.  14,  15). 

Directus  (adi.);  direoto  (adv.),  gctabc, 
getabeaud,  ).  ^.  linea  in  directum  tra- 
ducta  (1.  29  D.  41,  1);  golum  reliotum  oci 
directum  (1.  2  §  21  D.  48,  8);  getabeau, 
ol^nc  UmrotQ,  unmittelbar,  j.  18.  non 
directo,  sed  per  succeasionem  hereditas  per- 
venit  ad  aliquem  (1. 103  pr.  D.  32);  verha 
directa,  im  (»egcnf.  twn  inflexa,  precaria 
a.  16  C.  6,  28.  L  2  C.  6,  48);  dvreetis  ver- 
bis  «tipulationes  compositae  (1  10  C.  8,  37), 
bgl.  §  1  I.  8,  15);  verhis  dir.  e.  iure  di- 
recto dare  libertatem  (L  9.  10  C.  7,  2); 
directo  dare  libertatem,  im  ®cgcnf.  öon  per 
fideicommissum;  ex  directo  (im  ®cgcnf.  bon 
ex  fideicomm.)  ad  libertatem  pervenire  (1.  56 
D.  40,  4.  1.  12  §  2.  1.  16.  55  §  1  D.  40,  5. 
I  2  I.  2,  24);  libertaa  direda,  im  ©cgcnf. 
oon  fideicommissaria  (L  12  pr.  1.  28  D.  29, 
4.  1.  2  §  2  D.  29,  7.  1.  11  §  2.  1, 17  §  18. 
1.  28  §  1  D.  36,  1.  1.  14  C.  7,  2);  insti- 
tutiOf  8U>bstitutio  directa,  im  @cgcnf.  boii 
precaria,  fideicommiss.  (1.  19  pr.  D.  29,  1. 
1.  26  C.  3,  28.  1.  5  C.  2,  25);  directo  sub- 
stituere  (1.  15  D.  28,  6);  donatio  directa, 
tm  ®egenf.  t)on  mortis  causa  instituta  sive 
condicione  suspensa  (1.  25  C.  8,  53);  actio 
directa,  iudidum  directum:  a)  im  (Scgcnf. 
Jon  a.  utilis,  b.  f).  bct  na^  ^(nalogie  einet 
befte^enben  Äkge  öom  ^ätor  gegebenen,  be* 
beutet  e8  hit  urf<)rüngttd^  aufgefteDte  felbft* 
MnUat  Älage  (§  16  I.  4,  3.  1.  27  §  1  D. 
3,  3.  1.  46  8  1  D.  3,  5.  1.  13  pr.  D  9,  2. 
L  26  §  3  B.  23,  4.  1.  37  pr.  D.  44,  7); 
actio  directo  competit  (1.  45  D.  24,  3;  di- 
recta in  rem  actio,  bic  urf^nrftngli^e  cibile 
©igent^umSHage,  bie  rei  vindicatio,  im  (&t* 
genf.  ber  PubHciana  (§  4  I.  4,  6.  1.  6  C.  7, 
35);  directo  vindicare,  im  (Uegenf.  öon  utilis 
in  rem  actio  (1.  55  D.  24,  1);  electio  erit 
actori  utrum  directo  agere  velit  —  an  i)rae- 
toria  (1.  26  §  2  D.  9,  4);  im  ®egenf.  Don 
actio  contraria  (f.  contrarius  s.  1.  a.)  be- 
beutet  e«  bie  au^  einem  SSerttog  feinem  me- 
fentlid^en  Snl^att  nac^  entfpringenbe  ^au<)t- 
Hage  (§  2  I.  4,  16.  L  19  D.  3,  5);  c)  im 
Oegenf.  ber  ^Jtäpatotorifdben  a.  ad  exhiben- 
dum  bebeutet  e«  bie  ffterauf  anaufteHenbe 
^au^rtfloge  (I.  3  §  13.  L  17  D.  10,  4);  d) 
im  (S^egenf.  öon  a.  restitutoria  s.  rescissoria 
bebeutet  e«  bie  nad^  Cioüred^t,  nicfit  in  golge 
erhaltener  »leftitution,  a^ftebenbe  «tage  (1.  8 
§  12.  13  D.  16,  1.  1.  24  C.  3.  32;  —  ,citra 
beneficLum  actionis  rescissoriae  directa  per- 
manet  integra  vindicatio");  e)  im  ©egenf. 
bon  a.  noxalis  bebeutet  e«  bie  S)eIictSuage 
gegen  ben  X^fttcr  felbft  (§  5  I.  4,  8:  —  ,8i 
manumissuö  fuerit  (servus,   qui  noxiam 


commiserit),  directo  ipse  tenetur;  —  ex 
diverse  quoque  directa  actio  noxalis  es» 
indpit:  nam  si  liber  bomo  noxiam  com- 
miserit,  et  is  servus  tuus  esse  coeperit  — 
—  incipit  tecwn  esse  noxalis  actio,  quae 
antea  directa  fuisset.''  1.  26  §  4  D.  9, 4); 
f)  im  (Segenf.  ber  an^  ben  SRec^efc^ftot 
eined  ^audfo^ne^  gegen  ben  Sater  i^nfte^enben 
Etagen,  j.  id.  ber  a.  de  peculio,  mirb  directo 
agere  bon  ber  ßkge  gegen  ben  6o^n  felbft 
gefogt  (1.  3  §  4  D.  13,  6);  aud|  Don  ber 
Ulage  an^  ben  died^td^efc^ften  eined  fya^ 
fo^nei^,  @claben,  institor,  magister  navis, 
gegen  ben  SBater,  $erm  ober  $nnct^,  toitb 
directo  agere  s.  condicere  gefugt,  infofcm  bie 
^tage  unmittelbar  auf  bie  ben  Spater  u.  f.  to. 
obUgtrenbe  S^^^tfad^e  gegrünbet,  biefec  olfo 
btrect  ald  ber  eigentlid|  Serpflid^tete  belangt 
mirb,  im  ^egenf.  ber  auf  ben  (tonttact  be^ 
@o^neiS  u.  f.  to.  funbirten  Stla^tn  gegen  ben 
8ater  u.  f.  to.  ber  f.  g.  act.  adiecticiae  qua- 
litatis  (§  8  1.  4,  7:  —  ,id  quod  iusau  pa- 
tris  dominive  contractnm  &erit  quodqae 
in  rem  eins  versum  fuerit,  directo  quoque 
posse  a  patre  dominove  condici,  tanquam 
si  principaiiter  cum  ipso  negotium  gestuM 
esset,  ei  quoque,  qui  vel  exercitoria  vel 
institoria  actione  tenetur,  directo  posse 
condici  placet,  qaia  huius  quo^  iussu 
contractum  intelUgitur."  1,  84  D.  17,  2: 
„Quotiens  iussu  aucuins  vel  cum  filio  eios 
vel  cum  extraneo  societas  coitur,  direda 
cum  illius  persona  api  posse,  cuins  persona 
in  contrahenda  societate  spectata  sit*). 

Direptlo,  »laub  (1.  2  C.  Tb.  15,  7.  L 
57  §  2  C.  Tb.  16.  5). 

Direptor,  Slduber  Q.  20  C.  Tb.  11,  7). 

Dirigere,  1)  tt)o^in  ticfiten^  lenlen, 
leiten,  %.  8.  ding,  fines  per  aliam  regionem 
(1.  2  §  1  D.  10,  1);  dirig.  viam  (L  9  D.  8, 
1),  sulcos  (1.  1  §  5  D.  39,  3);  iudex  officium 
suum  ita  diriget  (1.  7  §  10  D.  10,  8);  di- 
rk^re  se  in  aliena  cenaciüa  (1.  1  §  2  D. 
47, 18);  dirig.  petitionem,  actionem  adversus 
aUguem  0-  20  §  8  D.  10,  2.  1.  2  C.  9,  12); 
dirig.  destinationem,  volimtatis  intentionem 
in  aliquem  (\.  77  §  lü.  26  D.  31).  captiwiem 
in  aliq.  (f.  captio  s.  2);  be^ie^en,  }.  9. 
pignus  ad  partem  directum  ^.  3  §  2  D.  20, 
4);  illud  potissimum  babetur,  quod  adspe- 
ciem  directum  est  (\.  80  D.  50,  17).  —  2) 
tt)0^in  fd^iden,  etnfenben,  abliefern, 
ff.  iß.  defensores  civitatum  oblatos  sibi 
reos  —  ad  iudidum  dirigant  (1.  7.  9  pr. 
C.  1,  55);  iudex  acta  —  ad  nos  dirigoi 
(1.  19  C.  7.  62);  breves  quadrimenstrui  ad 
officium  pahUinum  dirigendi  (}.  un.  §  1  G. 
1, 32);  canon  exigatur.  et  quidquid  exadum 
fuerit  dirigatur  (L.  5  C.  11,  65);  gemanben 
abfc^iden,  aborbnen:  quotiens  pedanei 


Digitized  by 


Google 


Dirimere  — Disciplina. 


157 


ntdiees  daid  —  ad  aliud  it^icium  neces- 
sario  dirigantur  (L  4  C.  8,  3);  anftetlen: 
archigerontes  —  non  nisi  cluristiani  diri- 
gantur  (L  5  C.  1,  4). 
Dirimere,  1)  trennen,  anflöfcn,  anf* 

?e6en,  %.  9.  dirimitar  societas  (l.  27  D. 
7.  2);  matniwonmm  (1.  1  D,  24,  2).  —  2) 
löfcn,  cntfd^eiben,  fd^Iic^ten,  $.  ©. 
agebat  praetor  —  ut  controversias  diri- 
meret  (1.  1  §  10  D.  39,  1);  tempora,  inter 
qnae  iossus  est  (iudex)  litem  dirimere  (l-  2 
§  2  D.  5,  1);  caieulus,  qui  ittdicio  solet  dir 
ftm»  (L  6  §  7  D.  3,  2^;  per  mediocritatem 
causam  dirim.  (1.  7  D.  86,  9);  dirixQ.  fines^ 
finium  quaesUonem  per  mensores,  eontrch 
versiam  adiudicatione  (1.  2  |  1.  1.  8  §  1 
D.  10,  1);  qaaeritur  —  quod  sie  dirimendum 
est;  dirim.  quaestiones  (1.  1  §  16  D.  36,  1. 
L  88  pr.  D.  38,  2). 

Diripere,  1)  rauben,  entreifeen  (1-  ^• 
7  D.  87,  9.  1.  5  pr.  D.  48,  6).  —  2)  »eg* 
nehmen,  si  aliquid  dicatur  dominus  ab- 
rij^isse  —  praeberi  diremtorum  negotiorum 
audientiam  (1.  7  C.  7,  19) ;  macula  direpta 
(1.  28  §  1  C.  5,  4). 

Dimere,  nieberreigen,  dirui,  ein* 
^ürjen  (1.  6  §  8  D.  1,  8:  —  „semel  aede 
Sacra  facta,  etiam  diruto  aedificio  locus 
sacer  manet."  1.  73  pr.  D.  18,  1.  1.  24 
§  10  D.  39,  2.  L  1  pr.  D.  47,  8). 

Disoedere,  1)  aud  etnanber  gelten, 
ft(^  trennen,  wirb  befonbcrS  Don  fld^  tren* 
nenben  d^eleuten  gefogt  =  divertere  (1.  10 
D.  24,  2.  1.  35  D.  24,  8,  L  17  8  1  D.  25, 
2.  L  191  D.  50,  16:  —  „divortium  ex  eo 
dictum  est,  quod  in  diversas  partes  eunt, 
qui  diseedunP'J ;  diso,  cum  bona  gratia  — 
cum  ira  et  offensa  0.  82  §  10  D.  24,  1).  — 
2)  toegge^en,  fortgel^en,  jurüdtreten, 
obge^en:  a)  =  dbire  s.  1.  %.  ©.  sie  venire, 
ut  confesHm  discedat  (L  19  §  2  D.  5,  1); 
ea  mente  disc.,  ne  redeat  (1.  17  §  1  D.  21, 
1);  disc.  a  signis  (L  45  D.  4,  6);  b)  ju* 
rüdtreten  ober  decedere,  recedere,  jk.  ö. 
disc.  ab  emptione,  venditione  (1.  17.  18  D.  18, 
2.  L  2.  5  pr.  1.  7  §  1.  1,  8  D.  18,  5),  ah 
öbligatione,  stipulatione  (1.  80  D.  46.  2.  1. 
10  D.  46,  5),  a  toto  contractu  (1.  47  §  1 
D.  4,  4),  a  communione  (1. 1  pr.  D.  10,  2), 
ab  omni  controversia,  contentione,  a  lite 
(L  40.  42  pr.  D.  12,  2.  1.  48.  65  §  1  D. 
12,  6),  de  B.  a  possessione  (1.  18  D.  8,  5. 
l  18  §  6  D.  10,  2.  1.  83  §  1.  1.  35  D.  42. 
5),  ab  hypotheca  (L  5  pr.  D.  20,  6),  a  causa 
t^menti  (1.  35  D.  40,  5),  a  voluntate 
eins  qui  testamentum  fecit  (1.  90  D.  85, 
2),  ab  iure  (1.  12  D.  46,  6);  c)  =  abire  s. 
4.,  fc^etben,  decedere  s.  c.  }.  ^.  dominium 
discesrit  (L  10  §  3  D.  13,  1);  usus  fr.  dis- 
cedit  a  proprietate,  a  persona  aliqua  (L  85 


pr.  D.  6,  1.  1.  51  D.  7,  1.  1.  15  D.  10,  2). 

—  8)  üerfd^iebcn  fein  (§  48  I.  2,  1). 
Diaoeptare,    1)   Dor   Serid^t  ftretten, 

§.  IB.  actioneSf  quihus  inter  se  bomines  dis- 
oeptarent  (1.  2  §  6  D.  1,  2);  disc.  iudicio 
bonae  fidei  (1.  1  pr.  D.  22,  1).  —  2)  eine 
Sled^t^fad^e  unterfud^en  unb  entfd^etben, 
boröber  erfennen  (1.  11  pr.  D.  4,  8.  1.  3 
§  18  D.  10,  4) ;  qui  super  negotio  discepta- 
turus  est  (1.  2  C.  2,  9). 

Disoeptatio,  1)  Stec^tdftreit,  ).  0. 
dirimere,  terminare  disceptationem  (1. 70  D. 
5,  1.  1.  3  G.  3,  1);  discept.  civilis,  privata 
(L  3  C.  3,  8.  1.  1  C.  6,  84.  1.  16  C.  9,  22. 

1.  5  C.  9,  46).  —  2)  rid^terli(^e  Unter* 
{u^ung  unb  t^ntfc^eibung  (1.  8  §24  D. 

2,  15.  1.  4  C.  9,  20). 

Disoeptator,  (Sntfd^etber,  9ltd^ter 
(L  8  §  1.  1.  17  §  3  D.  4,  8);  iudices,  Bo- 
mani  iuris  disceptatores  (1.  14  §  1  C.  3,  1) ; 
disceptatrix,  (gntfc^eiberin  (1.  7  C.  3^  26: 

—  „colonis  —  gravitatem  tuam  consuimus 
disceptatricem  esse  debere").  - 

Disoere,  lernen,  ).  ©.  arüficium  (1.  31 
D.  6,  1);  ego  didici  fagen  läufig  bte  t5nti» 
fd^en  3tti^t«w  bei  Änfübrung  l^rer  aReinung 
(L  27  §  1  D.  2,  14.  1.  50  D,  4.  4.  1.  19 
§  3  D.  5,  8.  1.  5  D.  7,  7).  —  2)  erfal^- 
ren,  %.  9.  admissum  dolum  didicisse  H.  3 

C.  2,  20). 

DiBoemere,  1)  fonbetn,  trennen, 
unterfd^eiben,j.Q. praesentium  (tutorumS 
admimstratio  discerni  et  aestimari  potesi 
(L  44  pr.  D.  5,  1);  discretas  portiones  con- 
iunctis  pluribus  separatim  dare  (1.  41  §  4 

D.  28,  6).  —  2)  entfc^etben:  sorU  rem 
disc.  (1.  14  D.  5,  1). 

Disoerpere,  serreigen:  disc.  famosum 
libeilum,  famosam  seriem  scriptionis  (1.  9. 
10  C.  Tb.  9,  34). 

DiBcessus,  SBeggang,  (gntfernung 
im  @fegenf.  bon  reditus  (l.  18  §  2  G.  9,  51). 

Biacidlum,  1)  ©(Reibung  (1.  12  §  13 
D.  48,  5.  1.  8  D.  49,  15.  L  8  §  8  G.  5,  17). 

—  2)  ÄbfoU  bom  d^fHid^en  Glauben  (1.  2 
G.  Tb.  16,  5). 

Discingere,  1)  cingulo  exuere  aliquem, 
Semanbem  f eineiJ  ^mtc8  entfejen, 
feines  ^ienfte«  entlaffen  (1.  8  G.  11, 
68.  1.  2  G.  12,  20.  1.  5  G.  12,  59).  —  2)  15* 
fen,  entfd^eiben,  negotia  disc.  =  termi- 
nare (l.  64  G,  Tb.  11,  80);  discingendae 
eausae  liUs  (1.  3  pr.  1.  9  G.  Tb.  1,  16); 
iure  disdngi  iurgium  (1.  4  G.  Tb.  2,  26). 

Disciplina,  1)  ße^re;  a)  Unterrid^t, 
).  $d,  disciplinae,  in  disciplinam  traditus 
servus  (1.  78  pr.  D.  82.  1.  20  §  6  D.  88,  7); 
impendere  in  disciplinas  send,  pupilli  (1.  13 
§  22  D.  19,  1.  1.  2  pr.  D.  27,  2);  in  disci- 
plinam legare  aliquid  (L  12  §  5  D.  36,  2); 


Digitized  by 


Google 


158 


Discipulus — Dispendioöus. 


b)  SBiftcnfc^üft,  gnbcßriff  öon  Äcnnt* 
ntffcn,  ober  ©runbf&t««/  S-  ®-  <*^«<^ 
plinis  vel  arte  instUuere  servam  (1.  27  §  2 
D.  7,  1);  cuiuslibet  discipl.  praec^tores 
(1.  57  pr.  D.  50,  16).  —  2)  bcr  ©a|  fdbft, 
bte  Siegel:  discipl.  iuris,  legum,  bie  (^tanb* 
fä^e  bed  9lec6tö,  bie  SSorfd^riften  bet  (Sefe^e 
a.  8  C.  4.  6.  L  22  C.  4,  32.  1.  12  C.  5,  4), 
temporum,  bie  ^npc^ten,  Sitten  eine«  ßeit* 
ülteriJ  a.  2  C.  2,  17.  1.  2  C.  4,  7).  —  3) 
Sucfit,  Drbnnnö:  discipl.  pMica  (L  1  pr. 
D.  1,  11.  1.  9  §  5  D.  39,  4.  1.  18  §  7  D. 
50,  4);  discipl.  spectactdorum  (1.  1  §  12  D. 

1,  12);  discipl.  miUtaris,  castrorum,  ouc^ 
discipUna  fd^Ie^tn^eg:  ^tiegd$ud^t, 
mamtHviä)t  (1.  9  D.  2,  12.  1.  50  D.  19, 

2.  1.  19  §  7  D.  49,  15.  1.  4  §  15.  1.  12  § 
1.  L  13  §  1  D.  49,  16).  -4)fieben8art, 
äBonbel:  probabilem  saeculo  discipl  (ngere 
(1.  19  C.  1,  8). 

Discipulus,  ©d^ület,  fie^rling  (1.  5 
§  3  D.  9,  2.  1.  5  §  10  D.  14,  3). 

Discolor,  buntfarbig:  pädia  discoL 
(1.  1  §  1  C.  Th.  14,  10). 

Disoordare,  t)erfd^teben  fein,  ab- 
tt) eichen:  fide  ac  religione  disc  ab  aiiquo 

0.  42  C.  Th.  16,  5). 

Disoordia,  Uneinigfeit,  8tDiefj)aIt, 
ff.  Sd.  discordiis  propinqiwrum  sedandis  pro- 
spicere  (1.  77  §  20  D.  31);  discordiam  (ve- 
terum)  decidere  (1.  21  C.  6,  30). 

Disorepare,  nid^t  üBereinftimmen, 
abmeid^en,  %.  )B.  a  fide  Christianomm 
(1.  12  C.  1,  9);  öerfd^ieben  fein,  j.  ö. 
nihil  aenigmate  discr.  (1.  un.  C.  7,  25). 

Discretio,  1)  ÄnSfd^eibung,  Entfer- 
nung a.  53  C,  Th.  16,  5).  —  2)  Unter- 
fefieibung,  Unterfd^ieb  (1.  62  §  1  C.  7, 

1.  l  23  pr.  C.  1,  2.  1.  1  §  3  C.  7,  15J. 
Disorimen,  1)  Unterfd^ieb  (1.  2  C.  9, 

3).  -  2)  ®efa]^r,  constitutus  in  discri- 
mine  vitae,  mortis  (1.  39  §  1  D.  32.  1.  5 
C.  6,  49);  yagari  cum  discrimine  alienae 
existimationis  (1.  7  pr.  D.  47,  10);  fortth 
narum  suarum  et  capitis  subire  discr.  (1.  1 
C.  4,  40);  in  diacr.  capitis  accersiri  (1.  17 
C.  9,  2);  discr.  litis  (1.  2  C.  7,  49). 

Diseurrere,  1)  l^in  unb  l^er  reifen, 
j.  SB.  per  provinciam  (1.  20  §  1  C.  12,  50). 
—  2)  öerlaufen:  ut  Utes  suo  Marte  dis- 
currerent  (1.  1  C.  2,  13). 

Discus,  Seiler  (l.  19  §  1  D.  47,  2). 

Discussio,  1)  Unterfud&ung,  Prü- 
fung (f.  discutere  s.  2.).  —  SsoHjie^ung, 
^ertoaltung:  munerum  dvilium  disc.  (L  5 
C.  Th.  12,  1). 

Discussor  f.  discutere  s.  2. 

Discutere,  1)  löfen,  trennen,  j.  ©, 
discut.  fnatrimonia  sponsalia  (1.  2  D.  24, 1. 
1.  2  §  2  D.  24,  2);  discusso  periculo  =  si 


post  diem  praestitatampericulutki  esse  credi- 
toris  desierit  (L  4  pr.  Ö.  22,  2).  —  2)  tnt* 
fd^eiben:  discut.  (item  (1.  13  §  2  D.  4,  8. 
1.  8  C.  7,  53).  —  3)  unterfttd^en,  erör- 
tern, <)rüfen,  j.  ».  iudex  —  nullo  cUio 
principali  causa  disctisso  —  conventionem 
sequetur  (1.  40  S  1  D.  2,  14);  levia  crimina 
audire  et  discutere  de  piano  (1.  6  D.  48,  2); 
indbef.  bejeic^net  discutere  unb  discussio  bte 
gunction  getuiffer  faifcrlid^er  Beamten,  ber 
diseussores,  9led^nungdret)iforen,  toeUfie 
bcfonber«  bie  auf  bo8  ©teuemjcfen  unb  me 
öffentlic^n  IBauten  be^ilglidden  9le(^nungen  m. 
»rufen  Ratten  (tit.  C.  10,  31.  1.  un.  C,  8, 12. 
1.  6  C.  2,  7). 

Disertus,  berebt:  viri,  iurisperiti  di- 
sertissimi  (1.  13  C.  2,  7,  L  10  C.  6,  25.  L  5 

C.  6,  61). 

Disicere,    jerftreuen    (1.  7   §  6.    L 
§  3  D.  48,  24). 

Disiunctimy  Disiunotio,  Disiun- 
ctivus  f.  disiungere. 

Diaiungere,  öon  einanber  trennen, 
einanber  entgegenfe^en;  disiunctio, 
Cntgegenfefrung,  Trennung,  befon* 
beriS  in  einem  ^lebefa^,  im  i^egenf.  iDon  con- 
iungere  s.  b.,  coniunctio  s.  c.  (1.  ^  §  1. 
1.  29.  1. 53  pr.  D.  50, 16);  disiung.  eondiciO' 
nes  (1.  70  pr.  D.  46,  1);  si  coniuncti  disiun- 
tive  fsc.  legatani)  commixti  sint  (L  34  pr. 

D.  30);  disiunctim  (adv.),  öon  einanber 
getrennt,  5.  ©.  plures,  diversae  condici4>- 
nes,  disi,  datae,  positae  (1.  5  D.  28,  7.  L  51 
D.  35,  1);  coheredes  disi.  instituti  (L  un. 
§  10  C.  6,  51);  disi.  res  duohus  legata  (&  8 
1.  2,  20);  aisiunctivus  (adi.),  einanocr 
entgcgengefefet,  öon  einanber  getrennt, 
(1.  124  D.  50,  16:  „Disiunctivum  est,  velufci 
cum  dicimus  aut  dies  aui  nox  est  quorum 
posito  altero  necesse  est  toUi  alterum,  item 
sublato  altero  poni  alterum'');  disiunctivo 
modo  condiciones  adscriptae;  duae  disiun- 
ctivae  condiciones  (1.  78  §  1  D.  35, 1.  L  63 
D.45,1);  enumeratio  pluriumrerum  disiun- 
ctivo modo  comprehensa  (1.  25  pr.  D.  36, 
2);  disiunct.  modo  relinquere  (L  un.  §  10 
C.  6,  51). 

Dismenstruus,  jmeimonattid^:  tem- 
pus  dism.  (1.  3  C.  Th.  11,  5). 

Dispar,  ungleid^,  öerfdbiebcn,  ).  ©. 
dispar  in  servo  dominium  habere;  ex  disp. 
partibus  servum  habere  (Gai.  III,  59.  L  18 
§  2  D.  14,  3);  ex  disp.  partibus  scripti  00^ 
heredes  (1.  8  §  2  B.  34,  5);  admimstratio 
non  dispar,  sed  communis  (1.  6  D.  27,  7). 

Disparare,  trennen,  unterfd^eiben 
(Vat.  §  35). 

DispendiosuB,  nadbtbetlig,  erogatio, 
disp.  (1.  10  C.  12,  37). 


Digitized  by 


Google 


Dispendium. —  Dis  sentit  e. 


159 


Dispendium,  1)  fftad^tf^eil,  im  d^egen** 
|a(  t>on  compendium,  lucmm  (1.  65  §  6 
D.  17,  2.  1.  81  pr.  D.  19,  1);  disp.  cauaae, 
fortumrum  (1.  30  C.  7,  62).— 2)  dispendia, 
«uftoanb  (L  1  §  18  C.  1,  27). 

Dispensare,  1)  bertbeilett:  aggeres, 
per  quos  incrementa  'SiÜ  dispensatUur 
(L  10  D.  47,  11).—  2)  disp.  rationes,  «cdd* 
nnnocti  füÄtcn,  öerioaUen  (L  166  pr. 
D.  50,  16). 

Diffpensator,  Sied^nungdfül^ter,  daf« 
lenbertoalter:  a)  ein  mit  ber  R^eitoaltung 
bei  SBirt^fc^ftgcoflc  beauftragter  ©etat)  (1. 16 
D.  11,  3.  1.  12  D.  U,  3.  1.  141  §  4  D.45, 

1.  1.  51.  62  D.  46,  3);  b)  »ertoalter  ber 
loiferL  (Joffe,  laiferl,  gal^Imeifter  (1.  1  C. 

2,  36.  1.  4  C.  4,  21);  c)  aiapens,  pauperum 
=  oeconomus  ecclesiae  (1.  32  §  4  C.  1,  3), 
«rmeni^fleger,  Äird^öoter. 

Disperdere,  *erftbren,  burd^bringen 
(L  25  §  7  D.  42,  8). 

Dispergere,  1)  auSeinanber  ftreuen, 
jer^reuen,  §.  ©.  acervum  (1.  9  §  3  D.  43, 
24);  ne  nummi  dispergantur  (1.  47  §  4  D. 
26,  7).  —  2)  üert^un,  ausgeben  p.  4  §  1 
C.  10,  72 :  —  „cogantur  (susceptores)  ex- 
ponere,  quibt*s  titulis  mscepta  disperse- 
rirW^J.  —  3)  «erreigeit:  disp.  matritnonia 
a.  28  C.  5,  4). 

Disperire,  ^u  ®runbe  geben  (1.  5  pr. 
in  f.  D.  44,  7) 

Dispertire,  öertbeilen  (1.  70  §  5  D. 
7,1). 

Dispioere,  unter fnd&en  (1.  1  pr.  D.  1, 
6.  L  22  D.  5,  3.  1.  25  D.  13,  7). 

Displicere,  mifef allen,  gereuen,  j.  ö. 
n  res  ita  distracta  sit,  ut  si  displicuisset 
inempla  esset  (1,3  D.  18,  1.1.  11  §  13  D. 
43,24);  si  ideo  renuntiaveris,  quia  emptio 
tibi  displicebat  (1.  65  §  4  D.  17,  2);  non 
deberet  displicere  condicio  iurisiur.  ei  qui 
detdit  (1.  34  §  7  D.  12,  2). 

Disponere,  1)  an  öerfÄiebenen  Drten 
aufhellen,  uml^erftellen  (l.  1  §  12  D.  1, 
12.  L  1  D.  1,  15).  —  2)  feftftencn,  be* 
{Timmen,  5.  B.  quatenus  diximos — sie  hoc 
ditponendum  est  (1.  14  §  10  D.  4,  2);  recte 
Sabinus  disposuit,  ut  dioeret  (i.Sb  §  3  D. 
28,5);  anorbnen,  öerorbnen,  berfügen, 
I-  8.  constitntio,  per  quam  imperator  dis- 
posuit (L  1  §  1  C.  7,  7);  a  Ustatore  dis- 
poaituiQ  est  (1.  114  §  14  D.  30);  disp.  H- 
hertates  Q.  26  C.  6,  23);  disp.  bona,  über 
lein  »ermögen  berfügen  (§  3  1.  3,  10),  fa- 
Müiam  (L  7  D.  33,  5). 

Dispositio.einrid^tung,  Änorbnung, 
Setfüaung,  i,  99.  defuncti  uitima  dispos. 
(1.  26  C.  3,  36.  1.  8  C.  6,  22.  1.  28  pr.  C. 
6»  23) ;  dispos.  iudicum  (1. 3  C.  1, 29),  sacer- 
4<«  (L  18  C.  1,  3);  prinäpaks  disposit. 


(1.  6  C.  7,  51);  disposit.  nostri  numinis 
(L  15  C.  12,  19);  scrinium  dispositionum 
bejeid^net  inSbef.  bie  üaniild  für  bieienigen 
fatferl.  ^(norbnungen,  n^elc^e  fid^  (im  ®egen{. 
ber  constitutiones)  nic^t  auf  eigentlid^e  9le« 
gierungdangelegenl^eiten)  belogen  (1.  1.  3.  4. 
11  eod.  cf.  Gothofr.  ad  1.  1  C.  Th.  6.  26); 
comes,  comitiva  dispositionum  (j.  biefe  SB.). 

Dispnnctio  {.  dispungere. 

Dispungere,  ))unctmetfe  ^erlegen, 
aui^einanberfe^en,  burd^ge:^en,  indbef. 
eine  Äet^nung  prüfen;  dispunctio^  ^ntd^z 
gebung  einer  Sied^nung  (1  15  D.  42,  5.  1.  6 
§  7  D.  40,  7.  1.  56  pr.  D.  50,  16:  —  „(iw- 
pungere*  est  conferre  accepta  et  data"); 
dispunctio  descriptionis ,  Die  Angabe  ber 
©tenerüertbeilung  im  d^injelnen  (1. 1  §  2  0. 
10,  22). 

Disputare,  1)  über  einen  totffenfd^aftlic^en 
©egenftanb,  j.  ©.  über  einen  8lled^t3pun!t,  (id^ 
auiSfpred^en,  ftreiten,  bebattiren  (1.51 
D.  28,  2.  1.  18  fi  26  D.  50,  4);  ratio  dis- 
putandi  =  subtiHs  ratio  (ftrenge  Äogil)  (1.51 
§  2  D.  9,  2).  —  2)  per^thd^  ftreiten, 
|)to§effiren,  j.  ©.  disip,  de  inofficioso  (1.1 
D.  5,  2). 

Dispntatio,  1)  tmffenfd^aftlid^e  2)ebatte, 
erörterung  (1. 65  D.  50, 17);  disput.  fon, 
bie  IBer^nblungen  ber  Sled^ti^gele^rten  bor 
@erid^  (1.  2  §  5  D.  1,  2).  —  2)  =  contro- 
versia  s.  b.  (1.  21  §  6  D.  4,  8). 

Disquirere,  unterfud^en  (1.  8  C.  3,  31. 
1.  5  G.  4,  28);  disquisitio,  Unter fud^ung 

0.  3  D.  4,  6). 

Disseminare,  audftreuen,  verbreiten 
(L  3  C.  Tb.  8,  11). 
Dissentio,  Uneinig!eit,  g^U^^d^^i^ 

1.  2  §  47  D.  1,  2.  1.  3  D.  24,  2.  1.  21  §  1 
".  49,  15). 

Dissensus  f.  dissentire  s.  2. 

Dissentire,  1)  Derfc^iebener  SD^ei« 
nung  fein,  nidjt  übereinftimmen,  j.  58. 
si  coDvenerint  in  unum  —  si  vero  dis- 
senHant  (1. 7  §  19  D.  2, 14) ;  in  ipsa  emptione 
dissent.  sive  inpretio  sive  in  quo  alio;  dis- 
sent.  in  corpore,  nomine,  de  qualitate  (1. 9  pr. 
§  1  D.  18,  1.  1,  21  §  2  D.  19.  1);  cum  in 
corpus  quod  traditur  consentiamus,  in  causis 
vero  dissentiamus  —  cur  iuefficax  sit  tra- 
ditio? (1.36D,  41, 1);  nit^t  eintoilligen, 
b)iberf|)red^en:  neque  absens  neque  dis- 
sentiens  adrogari  potest  (1.  24  D.  1,  7) ;  con- 
sentire  nuptiis  —  dissentire  (1.  12  §  o  D.  49, 
15).  —  2)  in  JBejug  auf  einen  gefc^loffenen 
SSertrag,  einen  entgegengefe^ten  SBil« 
len  faffen,  ben  SSertrag  mieber  auf- 
geben mollen;  dissemw,  ber  l^ierauf  geriq- 
tete  übereinftimmenbe  ^ille  ber  Kontrahenten 
=  contrarius  consensm  (1.  65  §  3  D.  17, 2: 
—  „dissensu  solvi  societatem,  boc  ita  est,  si 


8: 


Digitized  by 


Google 


160 


Disserere  —  Distinguere. 


omnes  dissentiunt"  1. 80  D.  46, 8 :  —  emptio 
etc. — quoniam  consensu  nudo  contrahi  pot- 
est,  eÜAmdissensu  contrario  diesolvipotest," 
cf.  1.  35  D.  50,  17.) 

Disserere,  ühev  einen  ttrtffenfd^oftlid^en 
(Seqenftanb  tcben,  i^n  erörtern,  j.  83. 
interpretandi  subtilitatem  copiam  disse- 
rendi  habere  (1.  un.  C.  12,  15). 

Dissidere,  abtoeid^enber  ^tinun^ 
fein:  ab  ecclesiae  sacerdote  dissid.  (1.45 
C.  Th.  16,  5). 

Dissimilis  (adi.);  dissimiliter  (ady.), 
unfibnlic^,  öerfc^ieben,  anberg  (1.  60 
§  1  D.  12, 6.  L  32  D.  17, 1.  1.  26  D.  18, 1). 

Dissimilitudo ,  SSerfd^iebenbeit, 
Unterf d^ieb  (L.  6  D.  8.  2.  1.  244  D.  50, 16). 

Disslmulare,  bie  Sßa^r^eit  Der^* 
bcden,  öer^cl^Ien:  a)  etwa«  öer^eim* 
lid^en,  öerf^toeioen,  j.  ©.  dissim.  pro- 
bationes  (1.  1  §  6  D.  48,  16),  de  condicione 
8ua  (1.  4  D.  40,  13);  rem  alii  obligatam, 
dissimulata  ohligatione,  alii  distrabere  (1.  3 
§  1.  D.  47,  20);  b)  leugnen  Q.  30  D.  6, 
1.  1.  40  D.  48,  19);  c}  Jic^  öerftellcn, 
üorf^)ieöcln,  jum  Schein  öornel^men; 
dissimulatio,  Serftellnng,  fälfc^Hc^ed 
©orgcben  0-  1  §  2  D.  4,  3:  —  „posse  et 
sine  dolo  malo  aliud  agi,  aliud  simulari, 
ßicuti  faciunt,  <^ui  per  eiiismodi  dissp- 
mulationen  deserviant  et  tuenturyel  suavel 
aliena');  donatio  pura  et  non  dissimulata 
(1.  23  pr.  C.  4,  35) ;  reverea  post  iurffinm 
per  dissimulationem  mulier  (1.  27  D.  ^,  4); 
ficti  divortii  falsa  dissimul.  (l.  30  C.  5, 12); 
d)  p  etn)ad  ftillfc^meigen,  ettmii^  unBe« 
ad^tet  laffen  (1.9  §2D.l,  16:  „Circa ad- 
vocatos  patientem  esse  proconsulem  opor- 
tet, sed,  cum  ingenio  — necadeo  dissimuuire, 
si  quos  causarum  concinnatores  — deprehen- 
dat.*  1,  14  D.  1,  18:  —  „Si  tibi  liquide 
compertum  est  Aelium  Priscum  in  eo  fu- 
rore  esse,  ut  —  omni  intellectu  careat  — 
potes  de  modopoenae  eius  dissimulare,  cum 
satis  furore  ipso  puniatur*);  dissimulatio, 
bad  ©tillfd^toeigen  5n  ettoad,  flti^iht* 
ac^tung,  ).  $B.  iniuriarum  actio  dissimu- 
latione  (=  si  quis  iniuriam  dereliquerit)  alh 
oletur  (1.  11  §  1  D.47,  10);  inofficiosi  que- 
rellae  vel  palam,  vel  ta^ta  dissimiUatione 
renuntiare  (1.  1  C.  2,  21). 

Dissipare,  1)  jerjtören,  5.  ©.  aedificium 
G.  3  §  7  D.  47,  9).  —  2)  burd^bringen, 
).  ^.  bona  sua,  sübi  tantiam  suam  (1.  38  § 
1  D.  17,  1.  1.  1  pr.  D.  27,  10.  1.  18  pr.  D. 
36,  3),  dotem  (1.  22  §  8  D.  24,  3). 

Dissociare,  eine  93er6inbung  ^tvifd^en 
$erfoncn  auflöfen,  trennen:  dissociari 
im  ©egenf.  t>on  societatcm  coire  (1.  14  D. 
17,  2);  tnatrimonium  dissociatum  (1.  14  C. 
5,  4.  l.  23  §  1  C.  9,  9). 


Dissolutio,  «uflöfung,  Trennung  (f. 
dissolyere  s.  1.  a.  n.  b.). 

Dissolutor,  3crftörer;  dissolutrix,  Ser* 
ftörerin,  §.  ©.  sepulchrorum  (L  8  §  2.  8 

C.  5,  17). 
DissolutUB  f. 

Dissolvere ,  1)  auf löfen,  trennen:  a) 
eine  ©od^c  aui  einanber  nehmen,  jer» 
ftören,  a-®-  dissolv.  aedificium  G-  28  §  7 

D.  6,  1),  navem  (1.  88  §  2  D.  32.  1.  88  §  5 
D.  45,  1.  1.  6  D.  47,  9) ;  ornamentum  dis- 
solutum  aut  transfiguratum ;  dissolutio  ac 
permutatio  0.  10  §  6  D.  7,  4.  1.  6  §  1  D. 
34,  2);  b)  eine  ^erbtnbung  ^mifc^en 
^erfonen,  ein  obligatorifd^c«  fü^djH* 
üerl^ältnil  auflöfen,  aufgeben,  |.  9. 
dissoly.  fdneulum,  obligationem  YL  69.  89 
pr.  1.  95  §  4  D.  46,  3.  1.  35  D.  50,  17: 
„Nihil  tarn  naturale  est  quam  eo  genere 
quidque  dissoivere,  quo  coUigatum  est: 
ideo  —  nudi  consensus  obligatio  contrario 
consensu  dissolvitur^J ;  mandatum  morte 
dissolvitur  (L.  108  D.  46,  3);  dissolv.  dona- 
tionem  G-  11  §  10  D.  24,  1);  omnis  causa 
et  adversus  reum,  et  adversus  fideiussorem 
dissoluta  G-  7  §  1  D.  2,  15);  dissolvitor 
iudidum  (1.  42  §  3  B.  24,  3),  tus  societatu 
G.  64  D.  17,  2);  coüegia  illicita  —  dissoir 
vuntur  G-  3  pr.  D.  47,  22);  adoptio  dissoluta 
per  emancipationem  (L.  55  pr.  D.  28, 2);  dis- 
solv. sponsalia,  matrimonium  G- 10  D.  28, 1. 
1. 6.  7  D.  24,  2.  1. 1  §  5  D.  43,  30);  dissolutio 
matrimonii  (1.  3  C.  9,  9).  —  2)  dissolutm^ 
tieberlid^,  §.  ^.  dissoluta  neglegentia,  igno- 
ratio G-  29  pr.  D.  17,  1.  1.  55   D.  21,  1). 

Dissonans,  dissonus,  nic^t  ilberetn^ 
ftimmenb,  einanber  tuiberfi^rec^enb, 
dissonantes  s.  dissonae  sententiae  G-  ^ 
pr.  D.  40,  1.  L  38  pr.  D.  42,  1),  voluntates 
(1.  3  G.  6,  36).  Dissonantia,  SBiberf  prtt(^ 
(1.  2  §  15  C.  1,  17). 

Distare,  1)  öon  einanber  entfernt,  ge» 
trennt  fein,  $•  ®*  bon  (S^ebAuben  gefogt 
(1.  38  D.  8,  2);  Corpora  s.  capita  distantia, 
im  (SIegenf.  t>on  conaerentia  corp.  G-  28  §  5 
D.  6,  1).  —  2)  öerfd^ieben  fein  G-  8  §2 
D.  8,  5.  1.  115  D.  50,  16). 

Distendere,  audb ebnen  G.  12  G.  Th. 
7,  13). 

Disterminare,  mehrere  ©runbpdc  (burt^ 
$}eftfteQnng  einer  (^renje)  t>on  einanber 
fd^eiben,  abfonbern  (L  4  §  10  D.  10, 1). 

Distinotio,  Unterfd^eibung,  Unter* 
fd&ieb  G.  11  pr.  D.  12,  1.  l.  4  §  2  D.  14, 
2.  1.  35  pr.  D.  19,  2.  1.  15  §  2  D.  49, 17). 

Distiiiguere,  1)  öon  einanber  fd^eiben 
G.  4  D.  33,  3).  —  2)  unterfdbeiben  G-  7 
§  14  D.  2,  14.  1.  6  §  8  D,  3,  5.  L  7  §  8 
D.  4,  4).  — 3)  entfd^eiben  G-  6  C.  8,  12). 


L 


Digitized  by 


Google 


Distractio  —  Diurnus. 


161 


Distractio,  Distraotor,  Distraotna  f. 

Distrahere»  1)  au8  cinanbcr  jcr* 
reit,  {(Reiben,  auflöfcn,  im  ©cQcnf.  öon 
contrahere;  düttractus  (Subst.)=  dissolutio, 
tm  (^egenf.  üon  contractus,  §.  ©.  distrah. 
potius,  qnam  contrdh.  negotium;  magis  ex 
distractUy  quam  ex  contractu,  obligatum 
esse  (§6  I.  3,  27.  cf.  1.  5  §  8  D.  44,  7; 

—  ,qui  solvit  per  errorem,  magis  distra- 
hendas  obligationis  animo  qaam  contrahen- 
dae  dare  videtur') ;  distrahitnr  emptio  (1. 11 
§  6  D.  19,  1)  societas  (1.  27.  63  §  10  I.  65 
pr.  §  1  D.  17,  2);  distrah.  matrimonium, 
coniunctionem  (1-  2  pr.  D,  24,  2.  1.  39  §  4 
D.  48,  5.  1.  14  C.  5,  4).  —  2)  actw  (de) 
rationibus  distrdhendis,  bic  Älagc  gegen  bcn 
Sormunb  auf  Söfung  unb  ^lujSetnanoerfe^ung 
bc§  IBer^ältitiffeS  gwijc^cn  SJormunb  unb 
SKunbel,  infonbcr^eit  wegen  Unterfc^togung 
auf  bo^^elten  ^fa(  beS  SSeruntreuten  (1.  1 
§  19—21.  1.  2  pr.  D.  27.  3).  —  3)  öer* 
äugern,  »erlaufen:  distractio  =  venditio 
(1.  49  D.  4,  4:  „Si  res  pupillaris  vel  adu- 
lescentis  distracta  fuerit,  quam  lex  distrahi 
nonprohibet,  i?ew^tttoquidemvalet,  verum- 
tamen  —  distractio  per  in  integr.  resti- 
tutionem  revocatur.**  1.  19  §  2  D.  5,  1:  — 
„81  quo  constitit  —  offieinam  conduxit, 
ibique  distraxit  —  defendere  se  eo  loci  de- 
bebit.*  1.29D.  18,1:  „Quotiensservusv«wt(, 
non  com  peculio  distrahitur,'^  1.  1  pr.  D. 
18,  7.  L  5  §  9  D.  27, 9.  1. 8  §  1  D.  42, 5:  — 
»si  iam  a  debitore  vel  locatus  erat  (sc.  firu- 
ctus),  vel  venierat,  servabit  praetor  vendi- 
tionem  et  locationem  —  etsi  minoris  distra- 
dum  est  vel  locatum'');  praeponere  aliquem 
ad  mercium  distractionem,  distrahendis 
mercibus  0-5  §12, 1. 16  D.  14, 3);  dare  alicoi 
vettern  circumferendam  et  distrahendam  (1. 5 
§  4  eod.) ;  distrah.  aliquid  ex  hereditates  res 
hereditarias  f  hereditatem  (1.  5  pr.  D.  5,3. 
1. 23  pr.  D.  28, 5. 1. 60  §  6  D.  36, 1);  distrah. 
jngnus  rem  obligatam;  distractio  pignoris 
(1. 1  D.  8,  5.  l.  9  pr.  D.  4, 4.  1.  2  §  8  D.  13, 
4,  1.  8.  13  D.  20, 5.  1.  15  §  5  D.  42, 1.  1. 1. 
6  ff.  C.  8,  27.  Distractor  =  venditor  (L  2  C. 
11,59);  argenti  distractor,  @(eTb^&nbIer, 
»ed^Äler  0-  2  §2  C.  4, 18.  1.  27  C.  8,  13). 

—  4)  jurücf^alten,  absotten,  l^inbern 
(1.  81  §  1  D  16,3:  „haue  esse  iustitiam, 
quae  suum  cuique  ita  tribuit,  ut  non 
distrahatur  db  uüius  personae  iustiore  re- 
peUtione".) 

Di8tribuere,tj|eilen,t)ert^etlen,aui^« 
t^eilen,  j.'ö.  actio  (fam.  ercisc),  quainter 
coheredes  res  hereditariae  distribuerentur 
Q.  1  pr.  D.  10,  2);  diatrib.  Ugata  (l.  73  §5 
D.  35,  2) ;  audiendi  sunt  (tutores),  ut  distri- 
buatur  inter  eos  administratio  (1.  8  §  9  D. 
26,  7);  iacturae  summam  pro  rerum  pretio 


distribui  oportet  (1.  2  §  2  D.  14,  2).  Dis- 
tributio,  Sßcrt^eilung  (1.  117  D.30). 

Di8trictio,§inberni6,9Ja(^t^eiI(l.  16 
§  1  D.  4,  8),  anbcre  Äc^rt  distinctio. 

Bistringere ,  1)  3emonben  mit  me^* 
rcrcn  3)ingen  jugteid^  befd^äftigen, 
feine  Xbätigfeit  t^eilen,  5crf|)Itttern, 
toixh  j.  ©.  in  ^cjug  auf  ben  (äJldubiger  ge* 
fagt,  tpclc^cr  feine  ^rberung  gegen  meliere 
^erfonen  »erfolgen  mn%  (1.  27  §  8  D.  15, 1 : 
—  „iniquum  est,  in  plures  adversarios 
distringi  eum,  qui  cum  uno  contraxit.** 
1.  3  pr.  D.  34,  1.  1.  12  D.46,6:  „Si  plures 
fideiussores  a  tutore  pupillo  dati  sunt, 
non  esse  eum  distringendum,  sed  in  unum 
dandam  actionem".)  —  2)  überhaupt  bic 
X^ätigleit  S^^nian^^^  in  ?lnfprud^  nehmen, 
i^nbefd^äftigen,  öer^inbern,  abgalten, 
§.  Sß.  distringi  occupationibus  officiorum 
necessitatibus  (1.  15  §  5  D.  48, 16),  iudicio, 
valetudine  etc.  (1.  20  D.  3,  3). 

Disturbare,  in  Unorbnung  bringen 
(l.  13  pr.  C.  12,  19). 

Ditare,  bereichern  (1.  un.  C.  4, 17). 

Ditio  f.  dicio. 

Ditior  f.  dives. 

Diu  (adv.),  lange  S^i*  ^inburd^; 
diutinus,  diuiurnus  (adi.),  lang  (in  Se^ug 
auf  bie  ^citbauer),  §.  ©.  non  diu  in  libertaU 
fuisse,  id  est  non  minus  decennio;  diu  in 
libertate  moran  (1. 16  §  3  D.  40, 9.  1. 3  §  10 
D.  41,  2.  1.  1  C.  7,  22);  diu  possidere  here- 
ditatem (1.  6  §  3  D.  29,  2);  diutina  posses- 
sione,  diutiuspossidendo  capere  (1. 36. 43  §  1 
D.41,2. 1. 13§2. 1. 18.21  pr.  D.  41,3);  implere 
diutinampossess.  fl.7pr.  1.13D.41,  4)]prae- 
scriptio  diutinae  possess.  (1.  9  D.  44, 3);  diu- 
fMrno  u«uetlongaquasipossessioneit<5  0^1406 
ducendaenactus(\.  lOpr.D.8,5);  qmdiutisus 
est  Servitute  —  habuisse  longa  consuetudine 
velut  iure  impositam  servitutem  videatur  1. 

1  §23  D.  39, 3  cf.  1. 5  §  8  D.43, 19) ;  diutuma 
consuetudo  (1.  33  D.  1,3);  diutumi  siientii 
praescriptio  (1. 1 C.  4,52).  DiiUurnitas,  Sänge 
bcr  3^t  lange  3)aucr  ^,  ^,  temporis  diu- 
turnitate  excludi;  ex  longitemp.diutnrnitate 
praescriptionem  opponere  (1.  10  D  4,  30. 1. 

2  §  1  C.  7,  35);  diutumitate  possessionis 
parta  securitas  (1.  7  C.  7,  83. 

Diurnariiis,  3ournalfü^rer  (1.  8  §  1 
C.  Th.  8,  4). 

Diumus,  1)  auf  bie  Xagegjeit  fic^ 
bcjte^enb,  bei  Sage,  im  ®cgenf.  öon 
noctumus  5.  ©.  diurn.  ÄorarMW  aqüaeductus; 
servitus  aquae  diurnae,  baS  nur  hd  Sage 
au^auübenbe  SSafferleitung^red^t  (1.  17  pr.  D. 
39,  3.  1.  2  D.  43,  20);  diumus  effrator,  für, 
wer  bei  Xage  einbrid^t,  ftie^lt  (1.  2  D.  47,  18. 
1.  16  §  5  D.  48,  19);  diurnae  operae,  ben 
ganzen  Xag  ju  leiftcnbe  ^ienfke;    officium 

11 


Digitized  by 


Google 


162 


Diutinus  —  Divinare. 


dinrn.  (l.  2  D.  33, 1.  1.  3  §  1  D.  38, 1.)  — 
2)  täglich,  für  jcbcn  Xag,  j.  SB.  nier- 
cedem  diumam  praestare  (1.  23  §  4  D.  40,  6) ; 
quantum  diurnum  sufficiat,  aestiniare  (l.  47 
§  1  D.  26,  7. 

Diutinus,  diutumus  ,cLiutumitas  f.  diu. 

Divagari»  um^erfd^tvetfen  (1.  51  §  1 

C.  1,3.  1.3  C.  12,  17). 

Divalig,  göttlich  für  laifcrlic^:  div. 
constitutio,  lex  (1.  10  C.  5,  9.  1.  2  pr.  C.  10, 
35);  div.  cousuüa,  statuta,  scita,  respofisa 
1.  23  C.  6, 23.  1.  1  C.  10, 28.  1.  1  C.  12,  25. 
1.  13  C.  12,  37). 

Divendere  =  vendere  (Vat.  §  35). 

Diversari,  obliegen  einem  ®efd^aft,  probe 
in  actu  reipublicae  divers.  (1.  4  §  1  C.  Th. 
6,  27). 

Diversitas,  1)  SSerfc^ieben^eit,  5.  53. 
divers,  mentium  (1.  2  pr.  D.  24,  2).  rerum 
vel  personarum  (1  34  §  8  D.  12,  2),  temporis 
(1.  32  D.  42,  5).  —  2)  Entfernung: 
longinqui  itineris  divers.  (1.  5  C.  10,  19. 

Diversorium,  1)  Verberge  —  2)  ^uf» 
enthalt  jum  SSergnügen  f.  deversorium. 

Diversus  (adi.);  diverse  (adv.),  »er* 
f  d^ieben,  unterf  qicblid^,  unglet(|,  tut* 
gcgengefe^t:  a)  pars  diversa,  ber  Gegner, 
&cgent|eii  int  $roje6,  5. 83.  diversam,  partem 
adiwoare,  prodita  causa  sua  (1. 4  §  4  D.  3, 
2);  äbsente  div.  parte  cognoscere  (1.  71  D. 
5,  1);  advocatus  diversae  partis  (1.  31  D.  4, 
8);  b)  entgegengefc^t:  in  div.  partes 
vre  (1.  191  D.  50,  16);  div.  scholae  auctores 
(l.  I08  pr.  D.  45,  1);  in  div.  opinione  esse 
(1.  38  §  3  D.  28,  6);  servare,  dicere,  pro- 
bare diversum  (1.  4  D.  1,  22.  1.  31  §  3  D. 
5,  2  1.  26  §  4  D.  9,  4.  1.  81  §  1  J>.  47,  2); 
ex  diversoy  anbernfeitS  (1.  28  pr.  D.  2, 
14  1. 2  D.3,  5.  1.  27  §  1  D.4,  4.  1.  35  pr. 

D.  6,  1.  1.  17  pr.  D.  24,  3);  c)  »ibet* 
f^redbenb:  si  plures  arbitri  div.  sententias 
dixermt  (1.  27  §  3  D.  4,  8);  div.  sententiae 
iudicum  (l.  15  §  2.  1.  24  D.  5,2);  d)  un* 
gleid^:  ex  div.  partibus  heredes  instituti 
(1.  21  §  1  D.  35,  2);  e)  öerfd^ieben,  an* 
ber«,  div.  personae  (1.  60  §  1  D.  12,  6); 
div.  tempora  (1.  31  §  2  D.  3,  3). 

Divertere,  öont  (gl^egatten  fic§  tren* 
nen,  fc^eiben;  divortium  (gl^ejc^eibung 
(tit.  D.  24,  2.  —  „Divwtium  vel  a  diver- 
sitate  mentium  dictum  est  vel  quia  in 
diversas  partes  eunt,  qui  distrahunt  matri- 
moniuln"  1.  2  pr.  eod.  —  „Divortium  non 
est  nisi  verum,  quod  animo  perpetuam  con- 
stituendi  dissensionem  fit  —  ideoque  per 
calorem  misso  repudio  si  brevi  reversa 
uxor  est,  nee  divortisse  videtur"  1.  3  eod. 
—  1.  101  §  1  D.50,  16:  „Divortium  inter 
virum  et  uxorem  fieri  dicitur,  repudium 
sponsae  remitti   videtur."    1.  191   eod.  — 


„non  recte  sponsa  divortisse  dicitur*); 
libellus  divortii,  ©c^eibungSbrief  (L  7  D.  h. 
t.);  divortii  consilio  res  amotae  (1.  17  §  1.  L 
25,  2) ;  si  divortii  causa  donatio  facUi  sit 
(inter  vir  et  ux.),  valere  (1.  11  §  11. 
1.  12.  60  §  1.  l.  64  D.  24, 1);  libertam  a 
patrono  invito  divertere  non  licet  (L  62  §  1 
eod.  cf.  1. 45  §  5  D.  23, 2.  1. 1  §  1  D.  38, 11). 
Dives,  reic^,  j.  C  ex  divite  pauperior 
effectus  (1. 4  D.  26, 2);  interdum  et  ditiorem 

ßermittetur  adoptare  pauperiori  (1.  17  §  4 
'.  1.  7). 

Dividere,  1)  t^ eilen;  divisio,  Xf^tu 
lung,  ).  9.  communi  dividundo  iudicium 
f.  communis  e.  1.);  iudicium  divisionis  = 
familiae  ercisc.  [1.  77  pr.  D.  81);  divid.  he- 
redidatem;  divisio  herediatis,  instrumentum 
divisionis  (1.  41.  57  D.  10,  2.  1.  20  D.  26, 8. 
1. 122  §  6  D.  45, 1);  divid.  societatem  (1. 16 
D.  10,3);  divisio  bonorum  et  aeris  alieni 
(1.  40  §  2  D.  2,  14) ;  divid.  aquam,  divisio 
aqua€  (1.  17.  25  D.  8,  2.  1.  5  pr.  D.  43, 20); 
divid.  administrationem,  tutdam  (L  25  D. 
3,  5.  1.  3  §  9  D  26,  7);  plures  magistri 
(non]  divisis  officiis  (1.  1  §  13  D.  14,  1); 
divia.  actiones,  dividitur  actio,  obligatio 
inter  fideiussores,  tutores;  beneficiwn  divi- 
dendae  actionis,  auxüium  divisionis  (L  1 
§  11  D.  27,  3:  „si  omnes  simul  gesserunt 
tutelam  et  omnes  solvendo  simt,  aequissi- 
mum  erit  dividi  actionem  inter  eos  pro  por- 
tionibus  virilibus  exemplo  fideiussorum.** 
1.  7  D.  27,  7.  1. 10  §  1.  1.  26.  27  §  4.  L  51 
§  2  D.  46, 1. 1. 12  D.  46,  6);  duos  promitten- 
di  reos  divisis  a^^tionibus  con venire  (1.  11 
pr.D.  45, 2);  pro  parte  divisa  usum  fr.  con- 
stituere  (1.  5  D.  7, 1);  praedia  pro  diriso 
(reell  getl^etlt)  —  pro  indiviso  communia 
(1.  5  §  16  D.  27,  9);  pro  diviso  —  pro  in- 
diviso dlienus  ipundus  (l.  43  pr.  D.  41,2); 
nunquam  pro  diviso  possid&re  potest  (1.  8 
D.  6, 1);  dividi  non  posse,  divisionem  non 
recipere  s.  adraittere  (1.  4  §  4  D.  8,  5.  1.  27 
§2  D.9,2  1.25§9D.  10,21.31  §6D.21, 
1.  1.  11  §  24  D.  32  1.  1  §  9.  1.  7.  80  §  1  D. 
35,  2.  1.  2  §  1.  2. 1.  72  pr.  D.  45, 1.  1.  13  §  1 
D.  46, 4).  —  2)  unter  ntel^rere  $crfoncn  »er* 
tl^etlen,  ouStl^eilen;  divisio,  ^ert^ei» 
lung,  ^ugtl^eilung,  j-  ©•  <iivi<i-  anno- 
nariasspecies  (1.  5  C.Th.  1,5);  divisio  anno- 
nae  (1. 1  §  2  D.  50,  4);  quod  ad  divisionem 
singulorum  civium  relictum  est  (1.  117.  122 
pr.  D.  30);  decurionibus  divisiones  dort 
velle  (\.  23  D.  83,  1);  div.  liberorum  inter 
parentes  (1.  un.  C.  5,  24). 

Dividuitas,  ^^eilung:  dividuitatem 
non  recipere  (1.  80  §  1  D.  35,  2). 

Dividuus,  getl^eilt;  exeptio  litis  divi- 
dae  (Gai.  IV.  56,   122). 

Divinare,  1)  h)eif  f ageu  (1. 5.  7  C.  9, 18). 


Digitized  by 


Google 


Divinatio  —  Dolon. 


163 


—  2)  a^ncn,  errat^cn  (L  31  D.  9,  2.  1. 
29  §  2  D.  17,  1). 

Divinatio,  SBeiffaflung  (1. 15  §  13  D. 
47,  10). 

Divlnitas,  ©ott^cit  (l.  6  pr.  C.  1,  12. 
1.  2  §  13.  C.  1,  17:  —  ,in  nullo  peccare, 
divinitatis  magis  quam  mortalitatis  est'*). 
-2)IaifcrUci^c3Roicftät  (1.  2  C.  12,29. 
L  17  C.  12,  35). 

Divinitus  (adv.),  öon  OJott,  §.  ». 
divin.  dispositum  (1.  13  C.  12,  19). 

Divinus,  1)  ouf  bic  ©ott^ctt  fic§ 
be^iel^enb  ober  t>on  i^r  audge^enb, 
göttli^,  $.9.  divinarum  atquehumana- 
rum  rerum  notitia  (1. 10  §  2  D.  1, 1) ;  nuptiae 
sunt  —  div.  et  humani  iuris  communicatio 
(1. 1  D.  23,  2);  uxor,  quae  socia  rei  huma- 
nae  atque  divinae  domus  suscipitur  (1.  4  C. 
9,  32) ;  res  divini  iuris  —  humani  i.  (1.  1  pr. 
D.  1,  8);  interdicta  com^etunt  vel  homim^m 
causa,  vel  div.  iuris  (l.  2  §  1  D.  43,  1); 
vetitae  legibus  et  dir.  et  imperialibus  con- 
stitut.  haereses  (1.  2  C.  1,  5);  div.  viridicta 
plecti(l.  1  §  1  C.  1, 1).  — 2J  übcrmcnfd^- 
fic^:  ms  div.  (1.  24  §  4  D.  39,  2).  —  3)  bic 
fai|erli(^c  äRojcftät  bctrcffcnb,  öoit 
i^r  audge^enb,  lQ\\txü^,  5.  ^.  div.  do- 
mus (l.  12  D.  48,  16.  1.  un.  pr.  C.  1,49.  1. 
8  C.  10,  19);  div.  indulgentia  (1.  3  D.  1, 
4);  div.  beneficium  (l.  7  C.  5,  6);  div. 
iussiones  (1.  7  C.  5,  27);  div.  sanctio  (1.  4 

C.  7,  63),  constitutio  (1. 15  pr.  C.  6,  58).  — 
4)  =  di'cus:  Anastasius  divinae  recorda- 
tionis  (1.  7  C.  5,  27),  in  1.  26  C.  5, 16  mirb 
div.  imperator  Dom  lebcnben  Äaifet  gcjogt. 

Divisim  (adv.)  f.  divisus. 

Divisio,  1)  X^cilung,  SJcrtl^cilung, 
(f.  dividere).  —  2)  Unterfc^cibutig:  cum 
moderata  divis.  im  (^egenf.  ))on  indiscrete 
8.  indistincte  (1.  8  §  1  C.  7,  39). 

Divisus,  get^eilt:  quod  div.  praestari 
potest,  im  ®cgen{.  öon  quod  totum  peti 
necesse  est  (1.  85  pr.  D.  45,  1). 

Diviüae,  mi^tf^um  (1.  2  §  2  C.  10,  35). 

Divulgare,  bcfannt  moc^cn  (1.1  §38 

D.  16,  3.  1.  14  C.  Th.  9,  42). 

Divus»  etmo  ^öc^ftjclig,  ^rdbifat  bcr 
üctftorbcncn  Äaijcr:  divi  principes  (1.  3 
D.  48,  17.  1.  16  C.  9,  9.  l.  3  C.  9,  23.  3n 
L  14  D.  27,  9  finb  hierunter  ©c^)timug 
@et)entiS  unb^ntontnuiS  ^xacaUa  5U  Derfte^en) : 
divi  parentes  mei  8.  nostri  (1.  1  C.  2,  40. 
1.  un.  C.  5,  24.  1.  6  C.  6,  21);  divi  fratres 
Äarc.  «utel  unb  Sudu«  SBerug  (§6  1. 1, 25. 
L  6  §  1.  L  7  D.  1,  8.  1.  3  D.  2,  4.  l.  1  § 
1  D.  47.  22.  1.  8  §  1.  1.  26.27  D.  48, 19); 
ftatt  divus  ^|t  ed  auc^:  divae  memoriae  (L 
23  pr.  C.  4,  35.  1.  10  C.  5, 14,  1.  9  C.  5,  17). 


8; 


Docere»  1)  untcrrid^tcn,  lehren,  j.  © 
servum  doc.  artes,  artifidum  (1.  6.  D.  25, 
1. 1. 12,  D.32);  doctus,  gelehrt:  vir  doctissi- 
mus  (1. 12  D.  1, 5);  doctior  et  melior  (1.  19 
D.  10,  4).  — 2)  in  Äcnntnig  fe^en,  j.53. 
de  U8U  aquae  —  praesidem  doceri  oportere 
'l.  2  D.  50,  13);  ^{praetor  doctus  sit  (1.  7 
\  33,  1).  3)  bort^un,  bcmeijcn,  §.  ©. 
qui  dolo  dicit  factum  aliquid,  licet  in  ex- 
ceptione,  docere  dolum  admissum  debet  (1. 
18  §  1  D.  22,  3.  cf.  L  2  §  1  D.44,4);  accu- 
satorem  ad  docenda,  quae  d^tiUit,  urgere 
(1.  3  §  4  C.  9, 42) ;  doc.  immerentem  se  prae- 
teritum([.  5  D.  5, 2) ;  secircumventumf  circum- 
scriptum  doc.  (1.  7  §  3  D.  4, 4. 1.  9  §  4  D.  12, 
2);  doc.  de  iure  (1.  10  pr.  D.  8, 5  1.  16  pr. 
D.  20,  4). 

Docilis,  1)  gelehrig  (1.  37  D.  21,  1). 
~  2)  bclc^rcnb  (1.  2  C.  10.  6Q). 

Doctor,  ß elfter:  doct.  legum  studiorum 
(1.  6.  7  C.  10,  53^. 

Doctrina,  l)  UnUxtx^t:  impendere  in 
doctri^mm  (1.  28  §  1  D.  24,  1);  2)  SBiffcn- 
fc^oft:  Studiosus  alicuius  doctrinae  (1.  19 
D.  10, 4);  doctrinae  maxister  (1.  un.  §  3  C. 
11,  19).  —  3)  ©ctc^rjamlcif:  fiducia 
doctrinae  (1.  2  §  47  D.  1,  2). 

Documentum,  1)  95etpcig,  5.  ©.  ex 
ipsis  rerum  docum.  in  venire  (1.  31  C.  6,  23. 
cf.  L  3  pr.  C.8,33).  —  2)  ©cmct^mtttcl, 
indbef.  Urlunbe,  j.  ©.  testimonia  et  docum. 
(1.  2  C.  3,  21.  cf.  1.25  C.  4,  19);  adhibitis 
idoneis  docum.  comprobare  (1.  29  C.  8,  53). 

Dodrans,  neun 3toölft^cilc  (3/4)  eine« 
?(g,  9  unciae;  überl^aupt  8/4  cincg  ©anjen, 
bcfonbcrS  eine«  SBcrmögcnS,  j.  ©.  pone  — 
fundorum  alterum  facere  dodrantem  hono- . 
rum,  alterum  quadrantem  (1.  35  pr.  D.  28, 
5);  lex  Falcidia  liberam  legandi  facultatem 
dedit  usque  ad  dodrantem  (1.  1  pr.  D.  35, 
2);  omnium  bonorum  usum  fr.  posse  le- 
gari,  nisi  excedat  dodrantis  aestimationem 
(1.  29  D.  7,  1). 

Dogma,  ßc^rc  in  ©cjug  ouf  ®Iaubcn8* 
fachen,  .5.  95.  haereticum  dogma  (1.  1  §  1  C. 
1,  1);  a  cathoUcae  religionis  dogmate  de- 
viare  (1.  13  C.  Th.  16,  10). 

Dolabra,  ^jt  (1.  18  pr.  D.  33,  7). 

Dolare,  mit  bet  ?(jt  bcl^aucn  (1.  235 
§  1  D.  50,  16). 

Dolere,  fc^mcrjcn  (\.  12  §  4  D.  21, 1). 

Doliaris,  Doliarium  f. 

Dolium.  ga6  (1.  3  §  1.  1.  45  D.  33,  6. 
1.  8  pr.  D.  33,  7.  1.  206  D.  50, 16);  doliaris, 
barin  befinblid^:  vinum  dol.  (1.1  §  4  D. 
18,  6);  doliarium  (Subst.),  ÄcIIcr  mit 
gäffcrn  0.  35  §  7  D.  18,  1). 

Dolon  (dolmv),  ein  in  einem  @tO(fe  üer« 
borgener  5)ol4/  ©todbegen  (1.  52  §  1 
D.  9,  2). 

11* 


Digitized  by 


Google 


IM 


Dolor  —  Dolus. 


Dolor,  ©dornet  5,  5.©.  qui  cei^i  doloris 
Sanitätern  poUicentur  (1.  1  §  3  D.  50,  13) ; 
doloris  impatientia  mori  malle  (1.  34  pr.  D. 
29,  1.  cf.  1.  38  §  12  D.  48,  19);  impetu  do- 
loris interficere  uxorem  in  adulterio  de- 
prehensam  (1.  39  §  8  D.  48,  5). 

Dolosus  (adi.);  dolose  (adv.),  org* 
liftig,  bctrügcrijci^,  §.  ©.  hoc  edicto  (de 
dolo  malo)  praetor  adversus  varios  et  do- 
losos,  qui  aliis  offuerunt  calliditate  quadam 
subvenit  (1.  1  pr.  D.  4,  3);  dolose  facere, 
versan  (l-  3  §  1  D.  4,  4.  1.  25  §  5  D.  5,  3. 
1.  9  §  2  D.  10,  4.  1.  3  pr.  D.  11,  6). 

Dolus  8.  dolus  malus  (im  @(egenfa^  üon 
dolus  honuSf  ].  bonus  s.  3),  ?lrglift,  ®c* 
f&^rbc,  rcd^tstoibriger  SBorfafe,  bötet 
SBillc,  nämlid^  1)  imMgcmcincn  ocr  SBittc, 
bad  Setbotene  }u  t^un  bej.  bad  Gebotene 
iit^t  §u  t^un  (\.  55  D.  50,  17:  nuUus  vide- 
tur  dolo  facere,  qui  iure  suo  utitur" ;  1. 167 
§1  eod.:  „qui  iussu  iudicis  aliquid  facit, 
non  videtur  dolo  malo  facere**).  ^c{c  ©c* 
beutung  be«  dolus  tritt  befonber«  ^ertjor  a) 
auf  ftrafrcc^tltd^cm  ®ebiete,  wo  dolus  (bei 
(Jommiffttjbelicten)  bie  «bfidbt  bejeld^net,  baö 
unter  ©traffc^ufe  ftel^enbe  ®ut  ju  toettcjen 
(1.  44  pr.  D.  23,  2  „sciens  dolo  malo*; 
1.  7  pr.  D.  48,  8:  .,in  leg3  Cornelia  dolus 
pro  facto  accipitur,  neque  in  hac  lege  cidpa 
lata  pro  dolo  accipitur*;  „falsi  crimine  vix 
possit  teneri  (impubes),  cum  dolus  m.  in 
eam  aetatem  non  cadit"  (1.  22  pr.  D.  48, 
10);  sunt  quidam,  qui  facere  non  possunt 
(ininriam),  ut  puta  furiosus  et  inpubes,  qui 
doli  capax  non  est  (1.  3  §  1  D.  47, 10) ;  impu- 
berem  furtum  facere posse  si  iameZoK  capax 
ste(1.23pr.D.47, 2).  b)  auf citnlre^tlici^em  Ge- 
biete, tüo  dolus  jumciftnttt  ©d^äbigungSab» 
i(^t  übertragen  werben  fann.  a.  !3n  obligatori* 
d^enSSer^ältniffeniftjeberX^eilbemanbernftet« 
ilr  dolus  l^aftbar:  „dolus  malus,  quem  sem- 
3er  abesse  oportet  in  iudicio  empti,  quod 
Donae  f.  sit  (1.  6  §  9  D.  19,  1);  illud  nuUa 
pactione  efiBci  potest,  ne  dolus  praestetur 
a.  27  §  3  D.  2,  14.  cf.  1.  17  pr.  D.  13,  6. 
1.  1  §  7  D.  16,  3.  1.  23  D.  50,  17);  cautio, 
stipulatio:  dolum  malum  abesse  ajfuturum- 
que  esse;  clausula  doli  m,  s.  de  dolo  m. 
(1.  22.  53.  119.  121  D.  45,  1.  1.  19  D.  46, 
7  1.  19.  22  §  7  D.  46,  8).  /?.  %\>tt  aud^ 
fonft  getoä^rte  ber  ^ätor  bei  abfid^tlic^er 
©(bäbigung  eine«  fremben  SJermögenö  beut 
©efc^äbigten  ergänjenb  „si  alia  actio  non 
Sit"  (l.  1  §  4  D.  4, 3;  1.  3  §  1  D.  47,  20) 
bie  actio  doli;  togt  $ernice,  Labeo  IT 
®.  97  fg.  (1.1  §1  B.  4,3;  1.  7  §  3.  6.  8. 
9  1.  9  §  4.  1.  18  §  5.  1.  19.  20.  31—35 
eod.;  1.  9  pr.  1.  19  D.  8,  5  1.  2  §  1  1.  5 
r.  D.  11,  6.  1.  14  §2  D.  11,  7  1.  9  §  8 
.  42,  5  u.  t).  a.    i&a^  alia  actio  anlangt 


l 


togl.  1.  15  §  1  D.  5,  1:  „iudex  tunc  litem 
suam  facere  intellegitur,  cum  dolo  mcdo 
in  fraudem  legis  sententiam  dixerit,  Dolo 
m.  autem  videtur  hoc  facere,  si  evidens 
arguatur  eius  vel  gratia  vel  inimicitia  vel 
etiam  sordes");  si  quis  id,  quod  iurisdi- 
ctionis  perpetuae  causa  in  albo  —  propo- 
situm  erit,  dolo  m.  corruperit:  datur  in 
eum  —  iudicium  (1.  7  D.  2,  1:  —  »Do/» 
m.  ideo  in  verbis  edicti  fit  mentio,  quod, 
si  per  impcritiamvel  rusticitatemYel  ab  ipso 
praetore  iussus  vel  casu  aliquis  fecerit, 
non  tenetur."  §  4  eod  ;  aequissimum  pa- 
tavit  praetor  dolum  eius  coercere,  qui  tw- 
pedit  aliquem  iudicio  sisti  (1. 1 — 3  D.  2, 10); 
qui  servum  alienum  recepisse  persuasisseve 
quid  ei  dicetur  dolo  malo,  quo  eum  dete- 
riorem  faceret  (1.  1  pr.  1.  3  D.  11,  3; 
actio  (noxalis),  quae  datur  adversus  eos, 
qui  servum  in  potestate  habeant,  aut  doh 
fecerinty  quo  minus  haberent  (l.  12.  26  §  1 
D.  9,  4);  qui  doh  desiit  possidere,  pro  pos- 
sidente  damnatur  (1.  131.  150. 157  §  1  D. 
50,  17.  cf.  1.  36  §  3  D.  5,  3.  1.  52  D.  6,  1. 
1.  1  §  7  D.  43,  3);  eum,  <|ui  doh  m.  fe- 
eerit,  quo  minus  possit  restttuere,  perinde 
habendum,  ac  si  posset  (1.  15  §  10  D.  43, 
24.  cf.  1.  68  D.  6,  1.  1.  25  §  1  D.  24,  3); 
f,et  si  quid  dolo  mäh  domini  captus  frau- 
datusque  actor  est"  (1.  36  D.  15,  1 :  — „vi- 
detur autem  dolo  facere  dominus,  qui,  cum 
haberet  restituendi  facultatem,  non  vuit 
restituere"  cf.  1.  21  eod. :  —  „dolum  malum 
accipere  debemus,  si  ei  ademit  peculium^J, 
y.  3)ie  exceptio  doli  im  tt>eiteren  ©inne  (f.  g. 
exceptio  doli  generalis)  fufet  auf  bcm  %t* 
banfen,  baß  ieber  ?[nfprud^,  ber  troft  einer 
l^m  entjcgenfte^enbcn  exceptio  geUenb  ge» 
mac^t  toirb,  ni^t  in  guten  3:reuen  erhoben 
tüirb  —  fobag  i^m  nunmebr  au(^  eine  ex- 
ceptio doli  entgegengebracht  tt>erbcn  !ann 
(tit.  D.  44,  4.  cf.  1.  2  §  5:  „Generaliter 
dicendum  est  ex  omnibus  in  factum  ex- 
ceptionibus  doli  oriri  excecepHonem,  quia 
dolo  facit,  quicumque  id,  quod  quaqua  ex- 
ceptione  elidi  potest,  petit;  nam  et  si  inter 
initia  nihil  dolo  malo  fecit,  attamen  nunc 
petendo  facit  dolose,  nisi  si  talis  sit  igno- 
rantia  in  eo,  ut  dolo  careat."  1.  8  eod. :  dolo 
facit,  qui  petit  quod  redditurus  est'); 
2J  3m  engern  ©inne  bebeutet  dolus:  ah» 
fic^tlic^e  Xftufc^ung  (Erregung  eine« 
Srrt^umö),  um  3emanben  §u  einer  i^m 
nac^t^etli^en^anblung  jubefttmmen, 
betrug:  m  biefer  S5ebeutung  ttnrb  dolus 
tnSbef.  aU  (äJrunb  ber  Ungültigfett  iwn  5Ber» 
trägen  genannt  (1.  7  §  9  D.  2, 14:  Dohm. 
ait  praetor  paitum  se  non  servatumm. 
dolus  m.  fit  calliditate  et  fällacia:  et  dolo 
m.  pactum  fit,   quotiens  circumscribendi 


Digitized  by 


Google 


Domesticus  — Dpminicus. 


165 


alterias  causa  cdiud  agitur  et  cdiud  agi 
smulatur."  §  10  eod.:  —  „inest  dolo  et 
fraus^  1.  1  §  2  D.  4, 3:  —  „Dolum  m,  esse 
onmem  mUidUatem  faUaciam  machinatio- 
«ew  ad  circumveniendum  fallendum  dedpi- 
endum  altenim  adhibitam/'  1.  3  §  3  D.  17, 
2:  „Societas  si  dolö  m.  aut  fraudandi  causa 
coiia  sit,  ipso  iure  nullius  momenti  est, 
qoia  fides  bona  contraria  est  fraudi  et 
MoJ"  L  43  §  2  D.  18,  1:  ,,Bolum  m.  ab- 
esse —  qui  non  tantum  in  eo  est,  qui 
faüendi  causa  obscure  loquitur,  sed  etiam 
qoi  insidiose  obscure  dissimulat/*  1. 13  §  4 
Ö.  19,  1 :  „Si  venditor  doh  fecerit^  ut  rem 
pkuris  venderet,  puta  de  artificio  mentitus 
est  aut  de  peculio,  empti  eum  iudicio 
teneri."  1.  36  D.  45,  1:  „Si  quis  =  per 
machinationem  obligatus  est  —  doli  ex- 
ceptione  uti  potest."  §  1  I.  4,  13:  —  „si 
meto  coactus  aut  dolo  inductus  aut  errore 
lapeas  —  proniisisti,  quod  non  debueras 
promittere  —  datur  tibi  exceptio  metus 
caosa  aut  doli  malij", 

Domare,  bftnbiflcn,  jä^mcn,  j.  ©. 
quadrupes,  quae  dorso  collove  domantur 
(ülp.  XIX,  1.  cf.  Vat.  §  259);  domi- 
tus,  ^al^m:  boves  domiti  (1.  8  pr.  D. 
33,  7:  abigere  domitum  pectis  (1.  3  §  1  D. 
47,  14). 

Domesticus,  1)  ha^  ^au^,  bie  f^a« 
milic  bctreffenb,  baju  gc^rig:  rfow«- 
äici,  bie  äenoffen  eined  ^au^alH 
(1.  31  §  15  D.  21,  1.  1.  1  pr.  D.  29,  6); 
dornest,  persona  (1.  6  pr.  D.  3,  4) ;  familia 
dornest.  (1.  31  §  10  B.  24,  1);  amicus  vel 
dmest.  (1.  4  §  3  D.  50,  4);  funus  dornest. 
(1.  4  §  2  D.  2,  11);  furtum  dornest.,  ein 
fon  einem  ^auj^^ltögenoffen  t)erübter  SDieb^ 
fto^I,  ^au^biebfta^I  (1.  11  §  1  D.48, 19); 
dornest,  testimonium,  boS  S^UGniß  ^^^^ 
^üudgenoffen  (L  3  C.  4,  20);  dornest,  instrtt- 
menia,  im  J&oufe  aufgenommene  Urhtnben, 
^rÜHituThinben  (1.  5  C.  4,  19);  dornest. 
cautio,  ^ritwlöerfid^erung  (1.  103  D.  30); 
dornest,  interrogatio  servorum  (1.  6  C.  9, 
41);  clandestinae  ac  dornest,  fraudes  (1.  27 

C.  8,  53).  —  2)  Domeslici,  bie  faifcrl.  $au3* 
inpptn  (tit.  C.  12,  17);  schola  domesti- 
conmi  (L  3  C.  3,  24);  comites  domestic. 
(L  25  §  3  C.  2,  7).  —  3)  toerben  domestid 
öö  getotffe  jum  ofiBcium  ber  (Statthalter 
gelönge  SBeomte  neben  ben^lffefforen  unb(£on* 
cettarien  genannt  (tit.  C.  1, 51. 1.  un.  C.5,  2). 

Domicilium,    1)  SBo^nung   (1.  1    §  2 

D.  11,  5.  L  5  D.  23,  2.  1.  23  §  2  D.  48, 
5).  —  2)  SBobnort,  b.  1^.  ber  Drt,  loeld^ 
aö  bct  regelmäßige  Slufentbaltgort  3emanbe§, 
öteberSRittelpnnftfeineSßebcngunbSSirfenSau 
6etra(^enift  p.  3— 6. 1. 17  §  1 1 .  13. 1. 20. 22. 23 
§l.L27§lff.  131.32D.50,1.  tit. C.  10,40  cf. 


1. 7  §  1  cit :  —  „in  eodem  loco  singulos  habere 
domicilium  non  ambigitur,  uhi  quis  larem 
rerumque  ac  fortunarum  suarum  summam 
constituit,  unde  rursus  non  sit  discessuras, 
si  nihil  avocet,  unde  cum  profectus  est, 
peregrinari  videtur,  quo  si  rediit,  pere- 
grinari  iam  destitit'*.) 

Domina,  1)  (gigentl^ümerin  (1.  9  §  3 
D.  20,  4.  1.  1  D.  25,  2).  — 2)  iperrtn,  aö 
Xitel  für  bie  §an8fran,  öema^Iin  (1.  41  pr. 
D.  32. 1.  19  §  1  D.  33,  1.  1.  40  §  1  D.  34, 
2);  dorn,  caupona^  s.  tabernae,  bie  §au§» 
frau  einer  ©cbenfwirt^fd^aft,  b.  1^.  bie  (gbefrau 
be«  SBirtbg  (1.  28  C,  9,  9).  —  3)  Xitel  ber 
Äoiferin  (l-  21  C.  Th.  13,  1). 

Dominarl,  l^errfd^en,  ben  SJorjug 
^aben  (1.  23  in  f.  C.  6,  37:  —„In  Omni- 
bus testatoris  voluntatem  —  dominari  cen- 
semus**). 

Dominatio,  1)  ©el^errfd^ung:  victorum 
dorn.  (1.  5  §  5  C.  Th.  4,  8);  »tegierung 
be«  ©toats  (1.  2  §  24  D.  1,  2).  —  2)  iperr- 
ft^aft  über  ©claüen  (1.  64  D.  12,  6). — 
3)  bie  ^errfc^aft  beg  ®igent^ümer3  (1. 78  D. 
29,  2). 

Dominicus,  1)  auf  ^a^  (Sigentl^um 
^emanbed,  ober  auf  ben  (Sigent^ümer, 
inSbef.  \>txi  ©errn  eineö  ©claüen  fid^ 
be^iel^enb,  §.  S3.  quod  servus  separatum 
a  ratione  domin.  habet  (1.  5  §  4  D.  15,  1) ; 
si  aere  alieno  domin,  ezhauriatur  peculium 
servi  (1.  4  §  5  eod.);  ex  domin.  causa  (im 
^genf.  toor  ex  peculio)  solvere  (1.  19  D. 
46,  1);  negotium'  domin.  gerere  (1.  35  D. 
46,  3);  institor  dominicae  mercis  (1. 11  §  7 
D.  14,  3);  si  duo  pluresve  tabemam  exer- 
ceant  et  servum,  quem  ex  disparibus  jjar- 
tibus  habebant,  institorem  proposuerint, 
utrum  pro  domin.  partibus  (nad)  bem  Ser* 
^dltnife  i^rer  ©igent^um^antl^eile  am  ©claöen) 
teneantur  an  pro  aequalibus?  (1. 13  §  2  eod.) ; 
dominis  usus  fr.  (communi  servo  relictus) 
non  aequis  partibuSf  sed  pro  dominicis  ad- 
quiritur  (1.  1  §  1  D.  7,  2.  cf.  1.  67  D.  29, 
2);  si  plurium  sint  aedes,  quae  damnose 
imminent  —  pro  domin.  partibus  conveniri 
eos  oportere  (1.  40  §  3  B.  39,  2) ;  balineum 
ttsibus  dorn.  »oZitww  vacare;iumenta  domtnici 
mus  causa  parata  (l.  13  §8  B.  7, 1. 1. 3  pr.  B. 
33, 9).  —  2)  auf  ®ott  \\^  bejie^cnb:  dies 
solisy  quos  dominicos  (Xage  bei?  §errn) 
rite  dixere  maiores  (l.  6  C.  3,  12).  —  3) 
bemSanbeg^errn,  bem  taifer,  ge^drig: 
lanbegl^errlic^,  l^errfd^aftlid^,  §.  83.  ne 
rei  domin.  vindicatio  temporis  praescri- 
ptione  submoveatur  (rubr.  C.  7, 38) ;  domin. 
coloni  et  patrvmoniales ;  coloni,  emphy- 
teuticarii  dominici  iuris  (1.  2  eod.  1.  7  C. 
3,  26). 


Digitized  by 


Google 


106 


Dominium  — Donare. 


Dominium,  bie  einer  $erfon  $uftel^enbe 
^errjc^aft  über  SScrmögenSobjectc, 
©tgent^uin:  a)  bie  fterrf^aft  über  ein 
gonjcS  5Bermögen,5.  ©.  quifarere  coepit 

—  rei  suae  dominium  retinet  (1.  20  D.  1, 
5);  in  univer»um  dominium  succedere  (l.  70 
§  1  D.  50,  16);  paterfam.  appellatur,  qui 
in  domo  dominium  habet  (1.  195  §  2  eod.); 
b)  über  Siedete  an  förderlichen  @ad^en: 
a)imMgemeinen:  binglic^ed  9le^t  über« 
l^an^t,  5.  ©.  dorn,  ususfructus  (1.  3  D.  7,  6); 
dorn,  proprietatis  (1. 17  D.  7,  4);  ß)  in^b^. 
©gentium  im  ^i0entlic|en  @inn,  0.  ^.  bie 
öoufommene  ^errfAoft  über  eine  @o^e,  ber 
Snbegriff  aller  on  i^r  möglid^en  Siechte  (§  11  ff. 
I.  2,  1  tit.  D.  41,  1). 

Dominulus,  junger  $err  (l.  41  §  4 
D.  82). 

Dominus,  ßerr:  1)  aU  Xitel  gebroud^t, 

a)  für  3efu8  Sl^riftuiJ  G-  2  §  1.  28  C.  1, 
17.  1.  1  pr.  C.  1,  27),  dies  natalis  domini; 

b)  für  ben  Äaifer  (l.  3  D.  28,  4);  c)  für 
mti)txxn  (1.  57  D.  24,  1.  1.  88  §  2  D. 
31);  d)  für  anbere  $erfonen  (1-26  D.  13,5. 
1.  22  pr.  D.  35,  2).  —  2)  $rincipal,  b.  1^. 
berienige,  beffen  (äJefd^äfte  bon  einem  Änbem 
(procurator,  defensor)  geführt  »erben  0-  1 
pr.  D.  3,  3:  „Procurator  est  ^ui  cUiena 
ntgotia  mandatu  domini  administrat."  (1. 
10—12.  15.  16.  25.  26.  70.  76  eod.:  „De- 
fensor, cum  satisdedit ,  domini  loco  haben- 
dns  est");  dorn,  litis  (1.  30.  31  eod.  1.  14 
D.  2,  11.  1.  4  §  5  D.  49,  1:  —  „procurator 
lite  contestata  dominus  litis  efficitur."  1.  23. 
24  C.  2,  12);  auj!^  berjenige,  für  toetd^en  ein 
Stnberer  conftituirt,  toirb  dominus  genannt 
(1.  27  D.  13,  5:  —  „si,  postquam  quis  conr 
stituit  pro  aliOy  dominus  ei  denuntiet,  ne 
solvaty  in  factum  ezceptionem  dandam'*). 

—  3)  ^err  über  SSermögenSobjecte, 
©igentl^ümer:  a)  $err  über  ein  ganjeä 
Vermögen,  j.  ©.  hereditatis  dom.  (1. 20  pr. 
D.  29,  2);  hereditas  in  multis  partibus 
iuris  pro  domino  Iwbetur  (1.  61  D.  41,  1. 
1.  13  §  5  D.  43,  24);  b)  ^err  über  9led^te 
an  för^)erlid^en  ©ad^en  a)  im  ?(ttgemeinen, 
5.  ©.  appellatione  domini  fructuarius  quo- 
que  continetur  (1.  8  pr.  D.  42,  5);  dom. 
proprietas  (1.  15  §  6.  1.  72  D.  7,  1.  l.  16 
§  1  D.  7,  8.  1.  9  pr.  D.  7,  9.  1.  17  §  1. 
1. 19  §  1  D.  9, 4. 1.  4  §  9  D.  10,  1) ;  ß)  inSbef. 
©igentl^ümer  im  eigentti^en  6inn,  j.  53. 
im  ÖJegenf.  beffen,  qui  habet  usum  fr.  vel 
aliquam  servitutem  (l.  8  §  4  D.  11,  7);  sive 
corporis  dominus  sive  is,  qui  ius  habet,  ut 
puta  servitutem  (l.  13  §  1  D.  39,  2);  eo 
animo  nancisci  possessionem,  ut  credat  se 
dominum  esse;  opinione  domini  possidere 
(1.  13  §  1  D.  6,  2.  1.  22  §  1  D.  9,  4). 


Domitianus,  römift^er  Äaifer,  81—96 
n.  ^x.  (1.  1  D.  40,  16). 

Domunoula,  Ileined  ^aui^,  ^ütte  (1. 
3  §  11  D.  47,  12). 

Domus,  ^au^,  indbef.  SSol^nband: 
a)  bai  @)ebdube  aU  fotc^,  5.  9.  domus 
bene  aedificata;  domum  diruere  (1.  43  pr. 
1.  52  D.  18,  1):  in  totam  domum  possiden- 
dam  mitti(1.15  §  13  D.  39,  2);  instrumef^Hk 
agri  aut  domus  (1.  7  §  1  D.  33, 10);  domum 
legare  (1.  86.  91  §  4.  5.  D.  52);  b)  bo«  ^u8 
aU  bie  SBobnung  einer  $erfon  =  domiei- 
lium  8.  1.  (1.  203  D.  50,  16:  —  „eam  d(h 
mum  unicuique  nostrum  debere  existimari, 
tibi  quisque  sedes  et  tabulas  haberet  suarum- 
que  rerum  constitutionemfecisset*^);  permittit 
(SCtum  de  liberis  agnosc.)  mulieri  —  ad  do- 
mum denunttare  (I.  1  §  1.  2.  D.  25, 3;  „Do- 
mum  accipere  debemus  —  illic,  ubi  larem 
matrimonio  collocarent") ;  deductio  in  mar 
riti  domum,  quasi  in  domicilium  matrimonii 
(1.  5  D.  23,2);  domo  expdlere  uxorem,  virum 
(1.  11  pr.  D.  25,  2);  domus  vi  introita  (1.  5 
pr.  §  2  D.  47, 10:  „Domum  accipere  debe- 
mus non  proprietatem  domus,  sed  domici- 
lium." cf.  1. 9.  23  §  2  D.  48,5.  1.  1  §  2  D.  11, 
5);  nemo  de  domo  sua  extrahi  debet  (1.  103 
D.  50, 17.  cf.  1.  18  D.  2,  4:  —  „nuUum  de 
domo  sua  in  ius  vocari  licere,  quia  domus 
tutissimum  cuique  refugium  atque  recepta* 
culum  sit*');  c)  f.  ö.  a.  fßo^nort,  ^ei» 
mat^,  =  domicilium  s.  2  §.  33.  ius  revo- 
candi  domum,  domum  revocatio,  bod  ^tdft 
eines  t)on  feinem  %Bo^nort  ^bmefenben,  einen 
geßen  i:^n  erhobenen  SRec^tSftreit  öor  bcS  f^^ 
mifd^c  gorum  ju  jie^en  (I.  28  §  4  D.  4,  6. 
I.  2  §  3.  4.  1.  5  D.  5, 1);  d)  f.  tj.  a.  gramilie, 
j.  35.  ex  eadem  domo  et  gente  proditi  (1. 195 
§  2  D.  50,  16);  dando  se  in  adrogandum 
—  cum  capite  fortunas  quoque  suas  in 
familiam  et  domum  alienam  transfert  (1. 11 
§  2  D.  37,  11);  dignitas  et  fama  domus 
(1.  14  §  1  D.  11,  3);  publica  abolitio  ob  ho- 
norem domus  divinae  1.  12D.  48,  16);  e)  f. 
t).  a.  ipauStpefen,  2Birtl^f(^aft,  j.  ©.  to- 
tius  domus  eversio  (1.  21  D.  1,  18);  quod 
diligens  pater  fam.  in  sua  domo  facit  H.  65 
pr.  1).  7,  1);  ex  consuetudine  domus  (1.  21 
pr.  D.  33,  1.  1. 23  §  1  D.  33,  8);  conductores 
augustissimae  domus  nostrae;  causa  ad 
domum  regiam  pertinens  (1.  un.  C.  11,  72). 

Donare,  1)  f^enlen;  donatio,  6(i^en« 
lung,  b.  j^.  Uebertragung  eined  SSer< 
mögenSojecti?  auf  einen  Änbern  ol^ne 
eine  ^erpflid^tung  ^ier^u  unb  o^ne 
^orauSfe^ung  eine«^  Srfa^ed  beiS  Ein- 
gegebenen; im  weitern  6inne  bejci(^net  eS 
lebe  ßiberalität,  jebe  ®aht  auS  $ietät  u.  bgl.; 
im  engem  ©inne  bie  eigentliche  ©djenfung 
(tit.  I.  2,  7  D.  39,  5  C.  8,  53—55.  ~  „Dat 


Digitized  by 


Google 


Donarium  —  Dos. 


167 


aliqais  ea  mente,  ut  statim  yelit  accipien- 
tis  fieii  nee  uUo  casu  ad  se  reverti,  et 
propter  null  am  aliam  causam  facit  quam 
ut  liberalitatem  et  munificentiam  exerceat : 
haec  proprie  donatio  appellatur"  (1.  1  pr. 
D.  h.  t.  —  yfDonari  videtur,  quod  nullo 
iure  copente  conceditur"  1.  29  pr.  eod);  do- 
natioms  causa  proniittere  (1.  22.  34  eod.); 
debitorem  suum  alicui  donationis  c.  pro- 
tnittereiubere(],  21  §  1  eod.) ;  ut  mihi  donares, 
creditori  meo  ddegante  mepromisisti  (1. 21 
pr.  eod.  cf.  1.  33  §  3  eod.  1. 41  pr.  D.  42, 1, 
1.  5  §  5  D.  44,  4);  donationis  causa  rem 
certam  et  inditbitatam  liherdlitate  remittere 
(1.  1  D.  2, 15);  animo  donandi /^eiu&ere  (1. 
32  D.  2,  14);  donat.  inter  vii-um  et  uxorem 
(tit.  D.  24, 1  C.  5, 16.  —  „Moribus  receptum 
est,  ne  inter  v,  et  ux.  donationes  vaUrenV^ 
1.  1  D.  h.  t.  —  „ipso  iure  quae  inter  v,  et 
ux.  doncUionis  causa  geruntur,  nullius  mo- 
menti  sunt.'*  1.  3  §  10  eod.  —  „si  maritus 

—  muüeri  accepto  tulerit  donationis  causa 

—  acceptilatio  non  valet"  1.  5  §  1  eod.  — 
„si  uxor  viri  creditori  donationis  c.  pro- 
miserit  —  perrnde  haberi  ac  si  nihil  pro- 
misisaet"  §  4  eod.  —  „si  uxor  vel  maritus 
exceptione  quadam  donationis  c.  summoveri 
voluerint  —  condicetur  ei,  cui  donatum 
est'*  §  7  eod.  —  „ubicumque  non  deminuit 
de  facultatibus  suis  qui  donavit,  valet,  vel 
etiamsi  deminuat,  locupletior  tarnen  non 
fit  qui  accepity  donatio  valet"  §  16  eod.); 
donatio  ante  s.  proptei-  nuptiaSy  bie  ®egen« 
gäbe  bed  (&^tmannt9  gegen  Sie  t>on  ber  gfcau 
eingebra^te  dos  (§  3  I.  cit.  tit.  C.  5, 3.  1. 29 
C.  5,  12.  1.  20  §  3  C.  6,  20);  mortis  causa 
donatio,  hie  @d|enfuttg,  tuet^e  für  bett  %aU 

Siemad^t  toixh,  bag  ber  St^enler  in  einet  be^ 
Hmmten  Scbeni^gefa^r  umlommt,  ober  bog  er 
über^i^)t  t)or  Bern  Sefd^enften  ftirbt,  unb 
toelc^e  erft  in  biefem  gälte  ®ü(tig!eit  erlongt, 
aud^  bis  bal^in,  toenigftenS  ber  9)egel  nati), 
roiberrufen  »erben  fonn  (§1  1. 2,  7  ..Mortis 
c.  detonatio  est,  quae  propter  mortis  fit 
suspidonem,  cum  quis  ita  donat,  ut,  si 
quid  humanitus  ei  contigisset,  haberet  is 
qui  aecepit:  sin  autem  super vixisset  qui 
donavit,  reciperet.'*  tit.  D.  39,  6  C.  8, 56.  — 
„non  videtur  perfecta  donatio  m.  c.  facta, 
antequam  mors  insequatur'*   1.  32  D.  h.  t. 

—  „qui  m.  c.  donaty  jse  cogitat  atque  amore 
vitae  recepisse  potiusquam  dedisse  mavult: 
et  hoc  est,  quare  vulgo  dicatur :  se  potius 
habere  vulty  quam  eum,  etti  donat,  illum 
deinde  potifis,  quam  heredem  suum^^  1. 
35  §  2  eod.).  —  Pro  donato  usucapere 
(tit.  D.  41,  6.  —  „Pro  don.  is  usucapit,  cui 
donationis  c,  res  tradita  est:  nee  sufficit 
opinari,  sed  et  donatum  esse  oportet**  1.  1 
pr.  h.  t.  —  „Donationis  c.  facta  venditione 


non  pro  emptore,.  sed  pro  donato  res  tra- 
dita usucapitur"  1.  6  eod.).  —  2)  ^ßreiS 
geben,  0.  83.  res  non  neglegenda  nee  do- 
nanda  (1.  8  §  17  D.  2,  15);  causam  ad- 
versariis  suis  donare  (1.  212  D.  50,  16).  — 
3)  »ergeben,  ber^ei^en,  §.  ©.  don.  in- 
iuriam  (1.  17  §  12  D.  47,  10). 

Donarium,  Söet^gefc^en!  (1.  21  C.  1, 
2.  1.  57  §  2  C.  Th.  16,  5.  1.  25  §  1  C. 
Tb.  16,  8). 

Donatio,  1)  ©d^enlung  (f.  donare  s. 
1).  —  2)  =  res  donata  (1.  4  D.  41,  6). 

Donatistae,  eine  fe^erifd^e  @ecte  (1.  4  pr. 
1.  5  C.  1,  5). 

Donativum,  latferl.  ^nabengefd^ent 
an  ©olbaten  (1.  10  §  1  D.  49,  16.  1.  1  C. 
12,  36). 

Donator,  ©d^enler  (1.  18  §  3.  1. 19  §3. 
1.  33  §  1.  3  D.  39,  5.  I.  19.  23.  24  D.  39, 
6);  donatriXy  ©d^enlerin  (1.  4  C.  4,  38. 

1.  20  C.  8,  53). 

Doneo,  1)  fo  lange  h\f^,  j.  ^.  legatum: 
Attiae,  donec  nubat,  L  damnas  esto  heres 
mens  dare  (1.  17  pr.  D.  33,  1);   usque  eo 

!>os8idere,  donec  ahus  corpore  ingressus  sit 
l.  25  §  2  D.  41,  2);  deponi,  donec  lis  fir 
nem  accipiat,  donec  ii^icetur  (1.  7  §  2  D. 

2,  8.  1.  1  §  37  D.  16,  3).  —  2)  fo  lange, 
als,  j.  ©.  convenisse,  ut,  donec  usurae  soV 
verentur,  sors  non  peteretur  (1.  4  §  3  D. 
2,  14). 

Donum,  ®ef(^enf  Q.  35  §  1  D.  39,  6: 
„Donatio  dicta  est  a  dono,  quasi  doni 
datio.""  1.  194.  214  D.  50,  16:  „Dona  pro- 
prie sunt,  quae  nulla  necessitate  iuris  offi- 
ciis  et  sponte  praestantur**) ;  donum  dei  = 
donarium  (1.  7  D.  48,  13.  cf.  1.  38  §  2 
D.  34,  3). 

Donnire,  fc^Iafen  (1.  1  §  3  D.  41,  2 
1.  31  §  3  D.  41,  3.  1.  209  D.  50, 16). 

Dormitorius,  jum  ©c^Iafen  bienenb: 
carrucha  dormit.  (1.  13  D.  34,  2). 

Dorsum,  Etüden:  quadrupedes,  quae 
dorso  collove  doma^tur  (f.  domare). 

Dos,  1)  ^eiratl^iJgut,  aWitgift  ber  ®^e* 
frau,  b.  ^.  ber  Inbegriff  olle«  S)effen,  tüoS  aU 
©ettrog  §ur  ©ejtreitung  ber  e^elid&en 
Soften  oon  ©eiten  ber  grau  in  bog  SSer» 
mögen  beS  SJlonneS  gebrockt  toirb  (tit.  D.  23. 
3  D.  24,  3  C.  5,  11  ff.  —  ,,ibi  dos  esse  de- 
bet,  ubi  ottera  matrimonii  sunt"  1.  56  §  1 
D.  23,  3.  cf.  1.  16  pr.  D.  49,  17:  —  „dos 
matrimonio  cohaerens  oneribus  eius — con- 
fo-tur'^J;  dos  praelegata  (tit.  D.  33,  4); 
dotis  collatio  (tit.  D.  37,  7) ;  pro  dote  pos- 
sidere  hereditatem  Q.  13  §  10  D.  5, 3);  pro-, 
dote  usucapere  (tit.  D.  41, 9);  actio  s.  tudt- 
dum  dotis  s.  de  dote,  bie  feloge  auf  9lefti* 
tution  ber  dos  nocb  getrennter  (Sbe  (1.  44 
§  1.  1.  48  §  1.  1.  78  §  2  D.  23,  3.  1.  18 


Digitized  by 


Google 


168 


Dotalis  — Dulcitudo. 


§  1.  1.  19.  21.  41  D.  24,  3).  —  2)  ?(u«- 
ftattung,  3ubc^ör  cineö  (SIrunbftücfg  (1.2 
§  1.  1.  20  §  1.  3  D.  33,  7.  1.  52  §  2  D. 
46,  1).  * 

Dotalis,  1)  auf  bic  dos  (in  bcr  s.  1 
angegebenen  SBebeutung)  bejüglid^,  baju 
gehörig,  j.  Jö.  res  dotales  (1.54D.23,  3: 
„Bes,  quae  ex  dotali  pecunia  comparatae 
sunt,  dotcUcs  esse  videntur.**  1. 18.  22  §  13 
D.  24,  3);  /uwd«s  dot.  (tit.  D.  23,  5.  C.  5, 
23.  pr.  I.  2,  8:  ,,dütale  praedium  niaritus 
invita  muliere  per  Ugem  luliam  prohibetur 
äUenarCf  quamvis  ipsius  sit  dotis  causa  ei 
datum");  impensae  in  res  dotales  factae  (tit. 
D.  25,  1);  pacta  dotalia  (tit.  D.  23,  4);  in- 
strumentum  dot.  (1.  65  D.  5,  1.  1.  48  D.  24, 
3.  1.  17  §  1  D.  33.  4);  dot.  cautio  (1.  89 
§  5  D.  31),  obligatio  (1.  10  D.  23,  5).  — 
2)jube^örtg:  of ficina cum  anima Uhus ser- 
vis,  molis,  fundis  dotal.  (1.  7  C.  Th.  14,  3). 

Dotare,  mit  einer  dos  au^ftotten, 
augfteueru  (1.  19  D.  23,  2.  1.  9  C.  5,  37); 
dotata  mulier  (1.  78  §  2  D.  23,  3.  1.  1  §  7. 
8  D.  37,  7),  persona  (1.  un.  §  13  C.  5,  13). 

Draoo,  «tl^en«  älteftet  ©efetgeber  (§  2 
I.  1,  2.  1.  23  pr.  D.  28,  5). 

Draconarius,  gä^nbrid^:  sclwla  dra- 
conariorum  (L  1  §  35  C.  1,  27). 

Dromo,  ©d^nellfcgUr  (1. 2  §  2  C.  1, 27). 

Dubietas,  3toeifel  (1.  20  pr.  C.  6,  20. 
1.  19  C.  6,  30). 

Dubitanter  (adv.),  jtoeifelnb  (l.  9  §  5 

B.  15,  1). 

Dubitare,  j  tu  ei  fein,  j.  33.  dubit.  de 
statu  suo  (1.  15  D.  28,  1),  de  stia  condicione 
(1.  34  pr.  D.  29,  2);  duhitatio,  gtüeifel, 
«ebenlen  (1.  46  D.  23,  2.  1.  73  §  1  D. 
35,  2.  1.  75  §  4.  1.  91  §  6  D.  45,  1). 

Dublus  (adi.);  dubie  (adv.);  jtocifel* 
^oft,  ungetüig,  ü-  ©.  de  re  dubia  transi- 
gere  (1.  1  D.  2,  15);  in  re  dubia  benignio- 
rem  interpretationem  sequi  (1.  192  §  1  D. 
50,  17);  dubia  interpretatio  (1.  20  eod.);  in 
dubiis  quaestionilnis  contra  fiscura  respon- 
dere'(l.  10  D.  49,  14);  non  dubie  (1.  13  §  1 
D.  26,  5.  1.  67  §  3  D.  36,  1);  dubium 
(Subst.),  ^toex\tU  dubio  procul  (1.  22  §  5 
eod.  1.  30  §  2  D.  40,  9) ;  in  dubio  pendere 
(1.  8  D.  3,  5). 

Ducator  s.  ductor,  grü^rer  eine§ 
6(^ijfc3  =  magister  navis  (1.  29  §  4  D. 
9,  2). 

Ducatus,  bie  «Bürbe  eineiJ  Dux  (1.  2 

C.  12,  17.  1.  28  C.  Th.  6,  4.  1.  13  C.  Th. 
6,  26). 

Ducena  s.  Ducenaria,  bie  Sürbe 
eine«  Ducenarius  (1.  1  C.  1,  31.  1.  4  C. 
12,  20.  1.  5  C.  12,  21). 

Ducenarius,  faijerli^er  S3eamter, 
f.  centenarius  s.  2. 


Duoenti,  ^wei^unbert  (1.  42  D.  21, 1. 

1.  3  pr.  D.  47,  12). 

Duoere,  1)  führen,  leiten,  g.  ©.  duc. 
aquam;  ius  ducendae  aquae,  ductio,  ductus 
(aquae)  =  aquaeductus  (1.  17.  20.  29  D.  8, 
3.  1.  21  D.  8,  5.  1.  16  D.  8,  6.  1.  10  D. 
39,  3.  1.  3  §  4  D.  43,  20.  1.  3  §  3  D.  43, 
21);  duc.  aquaeductum,  haustum  aquat  (1.  2 
§  1  D.  8,  3);  duc.  Hrum  (1.  9  D.  8,  1), 
cloacam.  (1.  1  §  8  D.  43,  23);  duc.  maceriam 
(1.  17  D.  8,  4);  duc.  (in  domum  suamj  uxo- 
retiiy  eine  grau  ^eintfü^ren  (1.  2  D.  2,  4. 
1.  2  §1.  2  D.  34,  9);  duc.  funus,  eine  ßeic^e 
beftotten  (1.  14  §  2  D.  11,  7);  duc.  pugnum 
ahcui,  einen  gouftf(^lag  geben  (1.  4  D.  47, 
10).  —  2)  l^intoegfü^ren,  fortführen; 
ductio,  §intoegfü^rung,  j.  93.  liberae 
personae,  de  quibus  exhibendiSy  ducendis^ 
interdicta  competunt  (1.  1  pr.  D.  43,  1.  cf. 
1.  3  ff.  D.  43,  80:  —  „hoc  interdictum  (de 
libris  ducendis)  pertinet  ad  duction€ni,yX 
ducere  quis  possit  eos,  in  quos  habet  ius 
ductionis""  1.  3  §  1  cit.);  servum  (ex  causa 
noxali)  duc.  (l.  6  D.  6,  2.  1.  26  §  6.  1.  32. 
39  §  3  D.  9,  4) ;  duci  servum  debere  ab  eo, 
qui  vicisset  (1.  30  D.  40,  12).  —  3)  Seman- 
ben  (in  ©ejug  auf  feine  |)anbiungen)  leiten, 
betoegen,  öeronlaf f en,  $  ©.  ductus errore 
(1.  11  §  10  D.  11,  1),  metu  (1.  49  §  1  D. 
9,  2),  iurenili  levitate  (1.  24  §  2  D.  4,  4), 
misericordia  (1.  7  pr.  D.  16,  3);  toerf ü^ren , 
qui  duxerit  viliores  aeternales  vultus  (1.  3 
C.  11,  11).  —  4)  bafür  galten,  a-  »•  ne- 
cessariam  duc.  (1.  220  pr.  D.  50,  16);  duc. 
statuendum  (1.  2  §  1  C.  12,  7).  —  5)  ob* 
leiten  =  deducere,  Paul.  V.  12  §  5. 

Ducianus,  ben  dux  betreffenb:  duc. 
officium  (1.  30  C.  Th.  7,  4.  1.  2  C.  Th.  15, 
11);  appantores  duc.  (1.  1  C.  Tli.  11,  25); 
duciani  (Subst.),  bo8  ©efolge  eine«  dux 
(1.  2  §  8  C.  1,  27). 

Ductio,  ducttis  f.  ducere, 

Dudum,  üor  longer  3^i^  (ängfl,§.  ®. 
iam  d.  jdacuit  (1.  1  C.  2,  39);  d.  lex  pro- 
mulgata,  lata  d.  lex  (1.  3  C.  Th.  3,  12. 
1.  14.  103  C.  Th.  12,  1.  1.  7  C.  Th.  16,  5); 
tooriftngft,  el^ebent:  d.  concessum  erat 
(1.  14  C.  4,  38). 

Duitas,  gweifteit,  b.  1^.  bie  ^Injo^Ibon 
jtöcicn  (1.  242  §  2  D.  50,  16:  —  „viduam 
dictam  esse:  sine  duitate^J. 

Dulcis,  1)  fü6  a.  16  §  1  I>:  33,  6:  ,Cui 
dulda  legata  essent  —  omnia  haec  esse 
legata:  mulsuni,  passum  etc.*).  —  2)  on* 
genehm,  lieb,  toert^,  j.  95.  dulciss.  tV 
fans,  filia  (1.  41  §  14  D.  32.  1.  32  §  4  D. 
34,  2). 

Dulcitudo,  Slnnel^mlid^feit:  dulc.  usu- 
rarum  (I.  10  §  10  D.  42,  8). 


Digitized  by 


Google 


Dum  —  Durare. 


169 


Dum,  1)  inbcm  (L  18  §  1  D.  4,  4).— 
2)  toenn,  äU  (1.  7  §  2  D.  2,  1.  l  2.  22 
§  1  D.  2,  4.  1.  6  D.  41,  2).  —  3)  fo  lange 
aU  (L  8  pr.  D.  2,  4.  1.  30  §  5  D.  32.  l.  37 
D.  33,  2.  1.  8  D.  35,  1.  1.  89  §  1  D.  50, 
16.  1.  146  B.  50,  17).  -  4)  totnn  nur 
(1.  30  D.  28,  3.  1.  1  pr.  D.  35,  2);  dum 
Urnen  (1.  4  pr.  D.  1,  8.  1.  22  §  5  D.  28,  1). 

Dummodo,  toenn  nur,  öorauiJgcfc|t 
ba6  (1.  2  D.  3,  3.  1.  7  §  2  D.  5,  3.  1.  5 
pr.  D.  7,  4.  1.  5  §  5  D.  9,  3.  1.  7  pr.  D. 
26,  10). 

DmntÄxat,  nur,  Icbiglit^  (1.  12  D.  2, 
5.  1.  39  §  2  D.  3,  8.  1.  3  §  9.  1.  41  D. 
3,  5.  1.  9  §  2  D.  4,  4.  1.  20  §  6c.  1.  25 
§  11  D.  5,  3.  1.  7  §  7  D.  6,  2.  1.  3  §  10 
D.  34,  4.  1.  31  D.  50,  16.  l.  23  D.  50,  17); 
minbeftcn«  (1.  202  D.  50,  16). 

Duo,  itoci  (1.  15.  16  1).  1,  5.  1.  1  §  17 
D.  43,  16.  1.  4  §  3  D.  47,  8). 

Duodeoennium,  3ettraum  öon  jioölf 
Sauren  (1.  1  §  6  C.  Th.  2,  27). 

Duodecimus,  bcr  jtoölftc,  j.  35.  ex 
duodec.  parte  heredem  scribi  (l.  8  §  14  D. 
37,  4). 

Duodeviginti»  a  (^  t  ^  e  ^  n :  annos  daode v. 
expleviMe  (1.  58  §  2  C.  Th.  12,  1). 

Duplare,  t>exbopptln  Q.  20  pr.  D.  40, 
12.  1.  27  pr.  D.  47 ,  3).  l>uplatio  =  du- 
piicatio  8.  1.  (1.  31  D.  9,  4). 

Duplex  (adi.);  duplioiter  (ady.),  bo|)» 
ptU,  j.  ©.  duplici  imdo  8.  intellectu  s.  du- 
pliciter  accipi,  intellegi  (1.  10  §  13  ff.  D.  38, 
10);  duplex  testamentum  (1.  79  D.  35,  2.  l.  1 
§  1  D.  35,  3) ;  substitutio  duplex  =^n  utrom- 
que  casum  substituere  (1.  1  §  1  D.  28,  6.  cf. 
casus  8.  2) ;  non  utique  alio  gradu  accipere 
libertatem,  sed  duplicUer  (1.  2  D.  40,  4);  in- 
terdicta  dttplicia  (1.  7  I.  4,  15 :  —  „Di^licia 
sunt  veluti  utipossid.  interdictum  et  utrubi. 
ideo  autem  dupL  vocantur,  quia  par  utrius- 
que  litigatoris  in  bis  condicio  est  nee  quis- 
quam  praecipue  reus  vel  actor  intellegitur, 
sed  unusquisque  tarn  rei  quam  actoris  par- 
tem  sustinet,''  1. 2  pr  §  3  D.  43, 1. 1. 3  §  1  ü. 
43.  17.  1.  1  §  2  D.  43,  18);  au«  bcmfclbcn 
<Shrunb  mcrbcn  bic  3  X^cilung^flagcn  duphcia 
iudicia  gcnonnt  (1.  2  §  1  D.  10,  3:  ;In  tri- 
bu8  duplic.  iudiciis  —  quaeritur,  quis  actor 
intellegatur,  quia  par  causa  omnium  vide- 
tur'.  cf.  1.  10  D.  10,  1:  „ludicium  comni. 
divid.  etc.  tale  est,  ut  in  eo  singolae  per- 
sonae  duplex  ius  habeant  agentis  et  eius 
quocum  agitur'^J;  dupUv  ius  sustinere  et 
patris  et  filii  fam.  (1.  15  §  3  D.  49,  17). 

Duplioare,  öerbo|)|)cIn,  j.  ©.  legatum 

^12  D.  22,  3.  1.  29  D.  28,  3.  1.  11  §  18 
32).  titulum  possessionis,  dominium  (I.  4. 
7  C.  4,  38);  considerandum  est  in  hac 
actione  (rationibus  distrah.),  uimmpretium 


rei  tantum  duplicettir,  an  etiam  quod  pu- 
piUi  intersit  Q.  1  §  20  D.  27,  3.  cf.  1.  18 
D.  40,  12);  duplicato  tempore  damnari  in 
opus  publicum  (1.  8  §  7  D.  48,  19). 

DupUcatio,  1)  9Scrbo|)<)e(ung  (1.  8 
§  7  citj.  —  2)  3)^)11!,  b.  1^.  bic  ^itipüOM 
be«  Scriogtcn  gegen  bie  SlepHI  beö  Itlägcrä 
(§  l  I.  4,  14.  1.  2  §  3  D.  44,  1). 

Duplioiter  f.  duplex, 

Duplus,  boj^^elt:  duplum  (sc.  pretium), 
dupla  (sc.  pecunia),  ber  bo|)^)cltc  öJclb* 
toert^  einer  ©od|e,  j.  ö.  actio  legis 
Aquil.  adversus  negantem  in  duplum  comr 
petit  (1.  28  §  10  D.  9,  2);  acto  de  tigno  iimcto, 
quae  in  duplum  ex  lege  XII  tab.  descendit 
(l.  23  §  6  D.  6,  1.  cf.  1.  6  p.  10,  4,  1.  1 
pr.  D.  47, 3);  condemnatio  (actionis  arborum 
furtim  caes.)  duplum  continet  (1.  7  §  7  D. 
47,  7);  in  duplum  iudicium  dare  (1.  1  pr. 
D.  11,  3);  in  duplum  condemnari,  teneri 
(1.  45  D.  21,  1.  1.  18  pr.  40,  12);  duplam 
cavere,  promittere,  stipulari;  duplae  cautio, 
stipulatio  (l.  49  D.  10,  2.  1.  72  pr.  D.  18, 

1.  l.  31  §  20  D.  21,  1.  1.  2.  11  §  1.  1.  16 
§  1.'2.  l.  18.  21.  27.  34  §  2  B.  21,  2); 
d\x}g\&e  stipulator,  promissor  (1.  29  §  1  eod.); 
duplae  actio  (1.  47  pr.  D.  21,  1);  auc^  be- 
beutet dupla  f.  t).  a.  duplae  stipulatio, 
j.  83.  dupla  servum  emere  (1.  58  §  2  eod.) ; 
deficiente  dupla  ex  empto  agere  (1.  11  §  14 
D.  19,  1). 

Dupondius,  dupundius,  1)  ein  ^o^« 
pel-Sl«,  24unciae,  über^au^t  ein  öerboj)* 
pctte§  Q^an^e^,  24  3n)ölft^ctle  (§  8  I. 

2,  14.  1.  17  §  5.  1.  18  D.  28,  5).  —  2)  Du- 
pondii  tourben  öor  3uftiman  bic  Slcd^tSfd^üler 
im  erftcn  Sa^c  i^c2  ©tubiumS  fpottweife 
genannt  (C.  omnem  reip.  §  2). 

DurabUitas,  3)  au  er:  dominii  pcrpetui 
durabil.  (1.  1  C.  11,  66). 

Duracinus,  ^artbecrig:  uvae  durac. 
a.  205  D.  50,  16). 

Durare,  1)  abhörten:  animum  corpus- 
que  dur.  in  tormenta  (1.  18  §  1  D.  48,  18). 
—  2)  bcl^arrcn,  augbaucrn,  au^^at* 
t'cn,  öerbiciben,  j.  S3.  usque  ad  senten- 
iiam  im  ®egenf.  öon  desistere  (1.  16  §  3 
D.  38,  2) ;  eos,  qui  propter  soUemnia  testa- 
menti  adhibentur,  du/rare  debere,  donc 
suprema  contestatio  peragatur  (1.  20  §  8  D 
28, 1) ;  dur.  in  eadem  voluntate  (1. 1  §5  D.  32) 
in  condictone  priore  (1.  1  §  2  D.  48,  19), 
in  (servili)  causa  (1.  68  §  1  D.  30),  in  tutda 
(1.  3  pr.  D.  26,  2),  in  officio  (1.  39  pr.  D. 
26,  7) ;  si  in  societate  duratum  sit  (1.  58  §  2 
D.  17,  2);  si  duretur  non  caveri  (1.  4  §  4 
D.  39,  2).  —  3)  fortbauern,  fortbc- 
[teilen,  bleiben,  j.  ©.  im  ®egenf.  non 
desinere  (l.  3  pr.  D.  26,  10:  „Tutor  con- 
tutorem  potest  suspectum  facere,  sive  duret 


Digitized  by 


Google 


170 


Duritia — Ecclesia. 


adhuc  tutor,  sive  iam  desieiHt  ipee,  contator 
autem  maneat  tutor*  cf.  1.  23  D.  26,  7); 
darare  patranum  (1. 11  §  1  B.  24,  2);  iudi- 
ces  a  praeside  dati  solent  etiam  in  tempus 
sticcessorum  eius  durare  (1.  49  §  1  D.  5,  1); 
im  ®cgenf.  öoti  mutari  (l.  32  §  11  D.  24, 
1.  l.  67  pr.  D.  31.  1.  4  pr.  D.  40,  2.  cf. 
L  58  §  2  D.  17,  2:  —  ,quaeritur,  an  eadem 
societctsduret, an  vero  alia  siV'J ;  siduraverit 
voluntas  (1.  1  §  1  D.  32);  im  Öleacnf.  öon 
dissolvi  a.  45  §  6  D.  23,  2.  1.  7  D.  24,  2), 
perire  (1.  8  D.  4,  5),  tolli  0-  21  §  2  D.  46, 
1);  condictio  fartiva  duräbit —  furti  actio 
evanescit  (1.  81  §  5  D.  47,  2);  durare  actio- 
nes  constitit  in  fideicommissärium  semel 
translatas  (1.  65  §  2D36, 1);  quaecumque 
actiones  servi  nomine  coeperunt  competere 
—  eaedem  durant,  etiamsi  servus  manu- 
uiissos  fuerit  (1.  56  D.  44,  7);  non  est 
novum,  xxiquae  seinel  utüiter  constitttta  sunty 
durent  (1. 85  §  1 D.  50, 17) ;  cum  facto  suo  reus 
principalis  obligationem  perpetuat,  etiam 
fideiussoris  durat  obligatio  (1. 58  §  1  B.  46, 1) ; 
durare  primam  causam  possessionis^  Celsus 
ait  (1.  2  §  14  B.  41, 4) ;  durat  usucapio  (\-  21. 
33  §  6  B.  41,  3);  durant  sertitute^  (1.  23  §  2 
B.  8,  3);  ideo  paseus  veniri  (rem  pignera- 
tam),quod8ciebat  uhiquepignus  sibi  durare 
(1.  8  §  15  B.  20,  6);  verBum  (in  rem)  sie 
accipimus  ut  duret  versum  (l.  10  §  6  B. 
15.  B). 

Dupitla,  Äartc,  ©trcngc  Q-  1  §  B  B. 
1,  12.  1.  7  B.  18,  7).  -  2)  «b^örtung 
(l.  1  §  23  B.  48,  18). 

Durus  (adi.);  dure  (adv.),  l^att,  ftreng; 
brüdcnb,  läftig,  5.  ©.  durior  sententia 
(l.  13  §  7  B.  3,  2),  exitus  iudiciorum  (l.  1 
pr.  B.  4,  7),  copidicio  {l  35.  63  §  1  B.  35, 
1);  illud  commune  est  in  universis,  qnipro 
aliis  obligantur,  quodysifuerint  in  duriorem 


causam  adkibiU,^\BLCmi  eos  onmino  non  obli- 
gari;  non  obligari  fideiussorem,  quia  durior 
eius  ftt  condicio;  quia  in  duriorem  eondi- 
cionem  acceptus  est;  duriori  condicione obU- 
gan  (\,  8  §  7.  8. 1. 16  §  1.  1. 49  §  2  B.  46, 1); 
in  duriorem  causam  sibi  debere  accepto  ferre 
(l.  3  pr.  B.  46,  3);  durior  causa  eatpetito- 
ris  (1.  33  B.  50,  17);  ne  quid  aut  duriw, 
aut  remissius  constituatur,  quam  causa  po- 
stulabit  (1.  4  §  1  B.  47,  9.  1.  11  pr.  D. 
48,  19). 

Duumviri,  1  nicbcre  SKagiftrotd» 
perfonen  in  'Stom,  d.  viamm  curandamm, 
(1.  2  §  30  B.  1,  2).  —  2)  bie  »orli^cnbcn 
rcfp.  äRitglicber  be«  @töbtrat^8  inben 
3Ä  u  11  i  c  i  p  i  c  n ,  bcncit  bic  SRed^tSpflegc  juftanb ; 
fie  tourben  i&6tlid^  t)om  $oRe  atto&fjft  (1.  6 
§  1  B.  3,  4.  1.  1  §  9  B.  27,  8.  1.  35  §  1 
B.  44,  7.  1.  52  §  12  B.  47,  2.  1.  13  §  5 
B.  47,  10.  1.  9  C.  6,  9.  1.  3  C.  11,  86). 
DuumviratuSy  bic  f&üxht  eine«  folcficn  0-  ^ 
8  2  B.  50,  2.  1.  1  C.  7,  63.  1.  18  C.  10, 
32).  Duumviraiis  =  qui  duumviratum 
gessit  (1.  1  pr.  B.  50,  3).  DuumviraUlas 
«  duumviratus  (1.  1  C.  5,  27). 

Dux,  gfü^rcr,  «nfill^tcr,  j.  9.  duoes 
factionum  (1.  16  B.  49,  1);  in^bff.  mili« 
tärifc^er  ©l^ef,  ^eerfü^rcr,  gelb^crt 
(1.  2  pr.  B.  3,  2.  1.  1  §  1  B.  29,  1.  L  8 
pr.  1.  4  pr.  1.  6  §  2  B.  49,  16);  in  ber  f|W' 
tem  Äaijcrjeit  »erben  namentlich  bie  milito» 
rif^en  ^e\eifiSfyiha  in  ben  $rotnn^  mtb 
an  ben  ©renjen  duces  genannt  (1.  7  C.  8, 
26.  1.  14.  17.  18  C.  12,  35);  dux  Byßocenae 
provinciaCy  Numidiae  etc.  (1.  2  §  1  ff.  C.  1, 
27);  Umitum  duces  (1-  un.  §  1  C.  11,  45); 
dux  Äegyptiaci  limitis  (1.  13  C.  2,  7). 

Dyrraohium,  ^afenftabt  in  ^acebonien 
(1.  1  §  12  B.  14,  1);  Dgrrachenus,  ©n- 
wo^ner  berfelben  (1.  8  §  8  B.  50,  15). 


K 


B  (praep.)  f.  ex. 

Eapropter,  be^megen  (1.  1  §  1  B.  3, 1). 

Batenus,   fo  »eit  (1.  112  B.  50,  16); 

infotoeit,  infofern  (1.  49  B.  2,  14.  1.  19 

B.  4,  2.   1.  10  B.  14,  3.   1.  69  B.  18,  1. 
1.  30  pr.  B.  19,  1). 

Ebibere,  anötrinlen,  öertrinlen  0-  25 
§  16  B.  5,  3). 
Eborarius,   Slfenbeinarbeiter   (1.  1 

C.  10,  66). 

Eboreus,  elfenbeinern,  5.  ©.  m^nsa 
(1.  12  §  28  B.  33,  7). 

Ebrietaa,  Xrnnfenl^eit  (1.  11  §  2  B. 
48,  19:  —  «impetu  (delinquitur),  cum  per 
ebrietatem  ad  manus  aut  ad  ferrum  venitur* ). 


Ebur,  Elfenbein,  3.  ©.  ex  ebore  m- 
pellex  (l.  7  §  1  B.  33,  10). 

Eccö,  bo,  fic^c,  toirb  gebrandet,  um  ouf 
ettoaS  95cfonbere«  aufmerffam  jn  mac^  (1.  ö 
§  5  B.  4.  3.  1.  5  §  9  B.  43,  24),  indbef. 
bei  ?lnfül^rung  eine«  ©eifpiel«:  ^nm  Sei* 
f^)iel:  plerumque,  nonnumquamj  aliquando 

—  ut  ecce  (1.  7  pr.  B.  4,  5.  1.  18  §  1  D. 
33,  7.  1.  10  §  1  B.  37,  5);  paucis  in  causis 

—  ut  ecce  fi.  1  pr.  B.  8,  4) ;  übique  —  ut 
ecce  (1.  37  ü.  21,  1);  in  quibusdam  —  ot 
ecce  (1.  2  §  1  B.  19,  2);  quaedam  —  nt 
ecce  (l.  1  §  12  B.  14,  1.  1.  80  §  1  B.  35, 3). 

Ecclesia,  c^riftlic^e  ^ird^e:  a)  afö 
juriftifd^e  $erfon;  fin^Iid^e  ©emeinbeO-*. 


Digitized  by 


Google 


Ecclesiasticus  —  Edicere. 


171 


14. 16. 19.  23  C.  1,  2);  clerici  orthodoxarum 
eedes.  (1.  25  §  1  C.  1,  3);  b)  ein  jum  c^rtft* 
Wäftn  <Sfotte«bienft  beftimmted  @l  e  b  ä  u  b  e  (1. 15 
eod.  L  7  C.  1,  2). 

Eoolesiastious,  auf  bie^ird^e  htffü^* 
Ii(^:  iitdjUd^,  3.  9.  praedia  ad  ius  eccles. 
pertinentia  (1.  14  §  5  eod.);  eccles.  dctiones, 
fugotia  (1.  20.  25  pr.  C.  1,  3);  aU  Subst. 
bebeutrt  cd  einen  Itrc^Ud^cn  ^comten  (1.  22 
§  1  eod.). 

Bchinua,  SWecrigel  (1.  2  C.  4,  59). 

Eculeus  (equuleus),  1)  jungcS  $ferb, 
gftllen  0.  14  §  15  D.  47,  2).  —  2)  eine 
Soltermaf^ine,  beten ^eftalt  mit  ber  eined 
Qeinen  ^fetbed  ^e^nlid^Ieit  ^atte  0*  7  §  1 

C.  9,  18.  1.  1  C.  12,  49). 

Edax,  gefr&gig,  üerje^renb:  edax 
lucustarum  pernicies  (1.  18  C.  4,  65). 

Bdera.  (gpl^eu  (1.  3  §  1  B.- 47,  7). 

Edere  (I)  cften  j.  esse  1. 

Edere  (II),  1)  l^eraudgeben,  öor*el» 
aen,  öortoeifen,  vorlegen,  angeben, 
Dtfonnt  mo(^en:  a)  ed.  actionem;  editio 
(actionis),  bie  Sot|eigung,  SDlittl^eilung 
ber  an^u^eHenben  f[lage  an  ben  (Gegner  (1.  1 

D.  2, 13:  „Qua  quisque  actione  agere  vo- 
let,  eam  edere  debet.  —  Udere  est  etiam 
copiam  describendi  facere:  vel  in  libello 
complecti  et  dare :  vel  dictare.  eum  quoque 
edere  Labeo  ait,  qui  producat  adversarium 
säum  ad  albnm  et  demonstret  qnod  dicta- 
turus  est  vel  id  dicendo,  quo  uti  velit. 
Edüiones  sine  die  et  consule  fieri  debent" 
L  3  C.  2,  1:  „Ediia  actio  speciem  futurae 
litis  demonstrat*') ;  dehitori  actionem  ed. 
(1. 21  D.  5, 1) ;  ed. genus  actionis  (1. 33  eod.); 
ed.  iudidum  \.  ü.  a.  eine  Älage  anftelten 
(1.  2  D.  41,  6.  1.  4  §  19  D.  44,  4. 1.  22  §  8 
I).  46,  8);  accipiens  et  ede)is  iudicium,  f.  v. 

0.  «eflagter  unb  TOget  (1.  15  D.  26,  8); 
b)  ed.  rationesj  bie  SRec^nungen  vorlegen, 
^etauSgebcn  (1.  1  §  2  D,  2,  13:  —  „ra- 
tiones  cum  die  et  consule  edi  debent." 
l  4.  6  —  eod.  1.  58  §  2  D.  50,  16);  ed. 
librum  rationum  (1.  46  §  5  D.  26,  7);  ed. 
instrumenta,  acta,  exempla  instrumentoruni. 
actonim  (1.  1  §  3.  1.  3.  11  D.  2,  13.  1.  2 
§  2.  L  45  §  5.  6  p.  49,  14);  ed.  exemplum 
Htteranim,  relationis,  eine  ^bfc^rift  mit* 
t^lcn  (1.  3  D.  49,  4.  1.  6  D.  49,  5);  editio 
adorum  communium  (1.  2  C.  1,  21).  c) 
ed.  inter dictum,  ein  unterbiet  er t^ eilen 
(1.  3  D.  43,  1.  1.  2  §  4  D.  43,  3.  1.  1  §  40 
B.  43,  16.  1.  8  §  4  D.  43,  26).  d)  ed.  no- 
«ww,  bie  S^amen  angeben  (1.  1  §  1  D. 

1,  10.  1.  2  §  23  D.  38,  17.  1.  2  C.  5,  31); 
ed.  numdatorem  (1.  2  §  5  D.  49,  14);  circa 
edendum  patrimoniitm  quantitatem  mi- 
nuisse  0-  1  §  7  D.  1,  12.  l.  9  D.  26,  1); 
ed.  professionem  peculii  (i.  19  pr.  D.  33, 


8) ;  vitia  priorum  censuum  editis  novis  pro- 
fessionibtis  evanescunt  (l.  2  D.  50,  15); 
quae  post  censum  editum  quaesita  sint, 
professionibvrS  edere  (1.  4  §  9  eod.) ;  e)  ed. 
librum  ad  infamiam  alic.  pertinentem,  eine 
©c^mä^fd^ft  öffentlich  ausgeben  (1.  5 
§  9  D.  47,  10),  —  2)  geben,  getoä^ren, 
editio  =  praestatiOj  j.  ©.  ed.  operas;  ope- 
rarum  editio  (1.  9  §  1.  1.  19.  21.  22  pr. 
49.  50  D.  38,  1);  ed.  munus,  ludos,  specta- 
culüy  venationem,  dffentlidbe  fit\te  geben; 
editio munerig,  certaminis,  SSeranftaltung 
eine«  Sfefte«  (1.  16.  17  D.  33,  2.  1.  36  pr. 
D.  35,  1.  1.  6  D.  50,  8.  1.  5.  10  D.  50,  12 

I.  un.  C.  11,42);  erftfor  muneris,  lud orum, 
®eber,  »eranpalter  eine«  gepe«  (l-  5.  7. 
18.  31  C.  Th.  6,  4).  —  3)  §ur  Söelt  brin- 
gen, gebären;  editio^  ©eburt,  5.  S.  ed. 
partum,  geminos  (1.  15.  16.  18  D.  1,  5). 
sobölem  (1.  10  §  1  D.  23,  3) ;  tempus,  quo 
fetus  editi  sunt  —  post  editionem  (1.  70 
§  4  D.  7,  1);  si  conceptus  sit  a  plebeio, 
mox  ante  editionem  pater  eins  decuriona- 
tum  adeptus  ante  editionem  amiserit  (1.  2 
§  6  D,  50,  2);  neptis,  proneptis,  tarn  ex 
filio  quam  ex  filia  editae  (1.  136  D.  50,  16) ; 
exciso  utero  edere  (1.  141  eod.). 

Edioere,  au«f<)red^en,  befannt  ma» 
d^en:  a)  nennen,  angeben:  edic.  nomtwa 
0.  35  §  1  C.  8,  53);  b)  öerorbnen,  j.  ». 
nisi  aliud  testator  edixit  (1.  20  §  8  D.  10, 
2);  edicit  praetor  (1.  1  §  1  D.  4,  4.  1.  1 
D.  12,  1.  1.  1  §  1  D.  38,  2.  1.  7  pr.  D.  47, 
10),  proconsul  (1.  2  D.  29,  1);  olim  edice- 
batur  (I.  1  D.  4,  2);  edicimus  (1-  7  pr.  C. 

II,  8).  Edictum,  öffentlid^e  ^elannt^* 
mat^ung,  ^erorbnung  einer  obri^tlic^en 
$erfon,  a)  über^au|)t  (1.  4  §  3.  4  D.  1,  16: 
„Antequam  fines  provinciae  —  proconsul 
ingressus  sit,  edictum  debet  de  adventu 
suo  mittere  continens  commendationem 
aliquam  sui."  1.  4  §  13  D.  49, 16:  „Edicta 
Germanid  Caesaris  militem  desertorem  fa- 
ciebant,  qui  diu  afuisset");  b)  in«bcf.  bie 
5öefbnntmac§ung  ber  bie  iRe^t«pf(cgc  öertoal* 
tenbcn  SWagiftratc,  morin  fie  bie  ©mubfä^e 
au«tpra(^en,  nad^  n^eld^en  fie  möl^renb  ber 
^auer  i^re«  Ämt«ia^re«  9lec^t«öütfc  gewähren 
n)ürben  =  quod  iurisdictionis  perpetuae 
causa,  non  quod  prout  res  incidit,  in  albo 
vel  in  Charta  vel  in  alia  materia  propo- 
situm  erit  (l.  7  pr.  D.  2,  1) ;  ed.  praetorum 
(§  7  I.  1,  2. 1.  2  §  10  B.  1,  2:  „magistratus 
iura  reddebant  et  ut  scirent  cives,  quod 
ius  de  quaque  re  quisque  dicturus  esset  — 
edicta  proponebant.  quae  edicta  praetorum 
ius  honorarium  constituerunt.**  cf.  1.  1  § 
1  D.  4,  3.  1.  1  §  1  D.  4,  6);  ed.  aedilium 
(§  7  I.  cit.  —  „proponebant  et  aediles 
curules  edictum  de  quibusdam  causis,  quod 


Digitized  by 


Google 


172 


Edictalis— Effectus. 


edictum  iuris  honorarii  portio  est",  cf.  1. 
31  D.  2,  14.  1.  27  §  28  D.  9,  2.  1.  5  pr. 
D.  45, 1);  --  a)  am  ^äupgjt^«  ^^^  einzelne 
@biltsnau{el  ober  normatit^e  i6eftimmung: 
ed.  Carhonianum  (j.  b.  2B.),  ed.  successo- 
rium  (f.  b.  SS.),  ed.  de  alterutro  (f.  b.  3B.); 
ß)  oft  aud)  ber  S^ibcgriff  bicfcr  einzel- 
nen ßbilte,  fobafe  edictum  praetoris  in 
bicfcm  @inne  glcic^bcbeutcnb  ift  mit  ius  prae- 
torium (Gai.  II,  136:  „neque  iure  civili 
neque  quod  ad  edictum  praetoris  pertinet" ; 
Gai.  III,  24.  41.  82;  1.  1  §  12  D.  1,  2 
„ —  magistratuum  edictum  unde  iua  hono- 
rarium  nascitur");  ba^er  pars  edicti  aU 
©ejctd^nung  bc«  einzelnen  ©biftS  (1.  14  D.  4, 
6);  y)  enblid^  aud^  ber  ^efammtin^alt 
beS  ^rätorifd^en  ^Ibum,  (Sbifte  unb  For- 
meln. SnSbcJonbete  loitb  bie  unter  ^obrian 
bon  ©aloiuS  3iUlianu3  bejorgte  Ülcbaction  bti 
prätorifc^en  ©biftS  öorjug^tüeife  edictum  ober 
ed.  Perpetuum  genannt,  bie  Kommentare 
bcrjelben  nennen  fic^  libri  ad  edictum  (l.  2 
§  18  C.  1,  17.  1.  10  C.  4,  5);  perpetui  ed, 
auctoritas  (1.  3  C.  2,  1.  1.  11  C.  5,  71); 
benefidum  edicti  perp.  (1.  un.  C.  6,  10); 
edicto  perp.  actio  proposita  (1.  3  C.  8,  30) ; 
actio  secundum  formam  perpetui  ed.  (1.  3 

C.  2,  19);  ed.  perpetui  cursus  de  a^nosc, 
b,  p.  (1.  6  C.  6,  9);  ordinem  edicti  perp. 
secuti  —  dicemus  (1.  2  D.  1,  5);  caput 
edicti,  quod  a  luliano  introductnm  est  = 
nova  clausula,  novnm  edictum  (1.  3  D.  37, 
8.  1.  1  §  13  D.  37,  9);  edictalis,  ouf  bem 

.^jrätorifd^en  ©biet  berul^enb:  bonorum 
possessio  edict.,  bie  unmittelbar  auf  baS  ©biet 
gegrünbete  b.  p.,  bereu  ©rt^eilung  !eine  causae 
cognitio  erforberte  (1.  30  §  1  D.  29,  2.  1.  1 
§  4  D.  3*8,  6);  c)  bie  öffentliche  «fufforberung 
ber  richterlichen  ©e^örbe  a]t  einen  SlbttJejenben, 
fid}  üor  ©eric^t  ^u  fteUen:  Kbictallabung 
(l.  53  §  1  D.  42,  1;  „Contumax  est,  qui 
tribiis  edictis  propositis  vel  uno  pro  tribus, 
quod  YVilgoperemptorium  appellatur,  li  tteris 
evocatus  praesentiam  sni  facere  contem- 
net.'*  cf.  l.  55.  68—73.  75  D.  5,  1 :  —  in  per- 
emptorio  comminatur  is  qui  edictum  dedit 
etiam  absente  diversa  parte  cogniturura  se 
et  pronuntiaturum*  1.  71  cit.  —  1.  20  §  6  D. 
5,w3.  l.  7  §  3  D.  26,  10.  1.  6  D.  27,  2: 
—  „öi  absens  sit  tutor  —  praetor  edicto  pro- 
posito  decemet."  1.  26  §  9  D.  40,  5.  1.  1 
§  2  D.  48,  17:  „Praesides  —  eos  quos  ad- 
notaverint,  edictis  abesse  iubeant/*  1.  5  pr. 

D.  48,  19.  1.  2  §  3.  1.  15  §  4  D.  49,  14. 
1.  2  C.  3,  19:  —  „iudex  —  edictis  Ugitimis 
proponendis  citare  curabit.*'  1. 3  C.  9,  1:  — 
„si  praesentes  non  iMmnt,  edicto  a4monendi 
sunt,  ut  veniant  ad  causam  agendam'*); 
post  edictorum  sollemnia  sententia  (1.6  §4  C. 
1,  12);  d)  !aiJerIic^c»erorbuuug,  metft 


allgemeine  SÜedbtdbeftimmungen  entl^ttenb,  bte 
ber  ^aifer  Iraft  einer  t^m  gufte^enben  ^kagy 
[tratur  inöbef.  ber  ^ötorifc^en  Ämt^etwlt, 
erlieg  (§  6 1.  1, 2:  —  „Quodcumque  impera- 
tor  per  epistulam  constituit  yel  cognoscens 
decrevit  vel  edicto  praecepü,  legem  esse 
constat."  1.  1  §  1  B.  1,  4);  si  quid  oontra 
Uges  edictave  principum  fiet  (1.  l  §  17  D. 

39,  1);  condiciones  contra  ed.  principum 
(1.  14  D.  28,  7);  temporibus  divi  Augusti, 
mox  deinde  Ölaudii  edic  is  eorum  erat  in- 
terdictum,  ne  feminae  pro  viris  suis  interce- 
derent  (1. 2  pr.  D.  16, 1).  «nbere  @bi!te  biefet 
m\tt  »erben  ernjÄ^nt  in  l.  26  D.  28, 2. 1. 2 
D.  40,  8.  1.  15  pr.  D.  48,  10.  1.  8  pr.  D. 
48,  18.  1.  un.  §  3  C.  7,  6;  ein  ($bift  ^tu 
t>a'^  in  1.  4  pr.  D.  40,  15;  ©obrian'3  in 

I.  3  C.  6,  33;  ber  divi  fratres  in  1.  39  D. 

II,  7;  @bifte  %xaian'&  in  §  4  I.  3,  7. 
1.  6  §  1  D.  47,  11.  1.  13  pr.  §  1  D.  49, 
14,  3Äarc  'äuxtV^  in  §  14  I.  2,  6.  1.  24 
§  1  D.  42,  5);  bätere  Äaifer  gebraud^en  ba- 
für  hen  ^uSbrucI:  edictalis  lex  (L  13  C.  4, 
26.  1.  6  pr.  C.  5,  9.  1.  29  §  2  C.  6,  23). 

Edictalis!  f      ,.^^ 
Edictum  jf-^^*^^^- 
Ediscere,  erlernen,  j.  ©.  edisc.  artes 
(1.  2  C.  Th.  13,  4). 
Editio,  editor  f.  edere  (11). 
Editus,  mi\t  (1.  55  §  6  D.  32). 
Edocere,  a)  unterrichten  (1.  6  §  7  D. 

40,  7;  b)  in  Äenntnig  fe^cn  (L  8  D.  3, 
6.  1.  11  §  12  D.  11,  1);  c)  betocifen  0-2 
pr.  C.  2,  44). 

Eduoare,  grog  jie^en,  auf^ie^en, 
erjiel^en  (1.  5  D.  27,  2:  ,.Si  disceptetnr, 
w6i  morari  vel  ubi  educari  pupülum  oporteai, 
causa  cognita  id  praesidem  stataere  opor- 
tebit.'*  1.  23  D.  34,  1:  „Rogatus  est,  u* 
qmndam  educes:  ad  victum  necessaria  ei 
praestare  cogendus  es").  Educatio,  ®r* 
jiel^ung  (I.  1  §  3  D.  1,  1).  Educator, 
erste^er  (1.  13  B.  40,  2). 

Educere,l)^eraudfül^ren,  Dorfü^ren 
(1.  1  pr.  1.  2  §  3  C.  9.  4).  —  2)  leiten 
(1.  29  B.  8,  3).  —  3)  ersie^en  (L  2.  28 
§  1  B.  24,  1). 

Edulia,  egbare  S)inge  (1.  6  §  3  B. 

1.  16). 

Effectus,  ^udfil^rung,  SBirfung, 
@rf  olg,  j.  33.  ad  effectum  perduci  (1.  7  B. 
33,  1);  etfectum  sumere,  habere  (L  45  B. 

2,  14.  l.  46  §  1  B.  3,  5.  1.  54  B.  12,  6.  1. 
49  §  1.  1.  69  B.  28,  5);  effectu  sceleris 
potiri,  ein  SJerbrcd^en  jur  «u^fü^ng  bringen 
(1.  1  pr.  B.  47,  11);  cum  effectu,  mit  (Er- 
folg, toirfjam,  j.  ö.  cum  eff.  querdlam 
instituisse  (1.  25  §  1  B.  5,  2);  ex  bonis  pa- 
tris  cum  eff.  percipere  quadrantem  (1.  15  §  4 
B.  35,  2);  verba:  „quod  statuerit"  cum  eff. 


Digitized  by 


Google 


Effeminare  —  Effossio. 


173 


accipimus,  non  verbo  tenus:  et  ideo  si  cum 
veDet  statuere  prohibitus  sit  nee  efFectum 
decretum  babuerit,  eessat  edictnm.  nam 
statait  verbum  rem  perfectam  significat 
a.  1  §  2  D.  2,  2  cf.  1.  5  §  2  D.  2,  7  1. 1  §  1 
D.  40, 7:  —  y.fraus  cum  eff.  in  lege  Aelia 
Sentia  acdpxtur**);  cum  eff.  pervenisse  (ad 
Tenditorem  hereditatis),  non  prima  ratione 
(1.  2  §3  D.  18,  4);  sine  effectu  (I.  19  D.  37, 
4);  effectu  a)  ber  SBirfung,  bcm  ©rfolg 
nac^,  5.  Sd.  eff.  idem  paene  esse  legatum 
usus  et  habitationis  (l.  10  pr.  D.  7,  8) ;  eff. 
quodammodo  heredem  esse  (l.  5  §  1  D.  14, 
6);  h)  =  revera,  toixtliä),  in  bcr  %f^at, 
|.  9.  si  padscatur  socius,  ne  partem  suam 
petat,  eff.  tollüur  societas  (1.  14  §  4  D.  10, 
B);  eff.  usum  habere  (1.  5  §  15  D.  13,  6); 
eff.  minus  habere  hereditatis  (1.  1  §  19  D. 
36,3);  eff.  auferre  dimidiam  (1.  15  pr.  D. 
37,5);  oud^  cum  eff.  wirb  in  bicfcr  ^cbfu* 
tung  gebraust  (1-  14  §  14  D.  4,  2),  teic  bcnn 
effectuB  bt^tocilen  ftatt  factum  gcfcfet  teirb 
(l.  15pr.  D.  87,  5). 

Effeminare,  tüetbifc^  machen,  »er* 
järtcin,  5.  ©.  effeminatuB  in  vires  pudor 
(ColL  V.  8  §  1). 

Efferre,  1)  ^crouS,  fort  tragen, 
J. ».  eff.  cadavera  (1.  5  §  1  C.  Tb.  9,  17); 
daiOy  ba9  ©inaustragen,  ä.  S5.  einer 
Set(^  aum  «egräbniß  (l.  14  §  3  D.  11,  7). 

—  2)  erftöl^en:  elatus  =  altuSy  §.  ^.  el. 
iilulHs  dignitatis  Q.  74  §  4  C.  Tb.  12,  1). 

-  3)  berlünbigen  (1.  1  C.  12,  68). 
Effervescere,  aufbraufen  (l.  17  §  4 

D.  21,  1). 

Bfficaoia,  1)  Xl^ätigleit,  (gntfigfeit 
(l  33  D.  22,  1.  1.  8  C.  12,  60).  —  2)  (gr* 
folg  (1.  9  C.  6,  9). 

Efficax,  1)  öon  tBirlung,  öon  ®r* 
folg,  toirifont,  3.  ©.  efficacem  efficere 
tracUHonem  (1.  6  §  2  D.  8,  4);  eff.  candicio 
0.  44  §  2  D.  44,  7),  libertas  (1-  37  D.  81); 
quaestiones  efficdcissimae  ad  requirendam 
Teritatem  (1.  8  pr.  D.  48,  18);  efficaciter 
(adr.)  =  cum  effectu,  §.  55.  effic.  agere  posse, 
nnlla  exceptione  opponenda  (1.  27  §  6  D. 
2, 14);  effic.  exheredari  (1.  62  D.  28,  5).  — 
2)  üoUer  2^bätig!eit:  eff.  magisterium, 
bü§  gcfd^äftSrctd^e  ^mt  bc§  magister  officio- 
mm  (1.  un.  C.  12,  6). 

Efficere,  dntn  gcttnffen  ©rfolg,  eine  Söir* 
^ng  ^betfil^ren:  a)  über^on^t  machen, 
betoirfcn,  in  einen  guftanb,  eine  Soge 
öerjc^en  =  facere,  constituere  s.  4.  j.  10. 
actum  eff.  inanem  (1.  11  D.  44,  7);  actio 
efficite  utüis,  inanis  (1.  24  §  2  D.  40,  12); 
inutik  effici  legatwn  (1.  82  pr.  D.  81); 
caoMk  melior  efficitur  (1. 8  D.  20, 8. 1.  12  pr. 
D.20,6);  res  deteriar  effecfea  (1.  8  pr.  D. 
18t  6);  pnra  datio  condicionalis  effecta  (1. 


9,D.  84,  4);  —  effici  oftgleid^ftcrt,  j.  33. 
debitor  effectus  (1.  9  §  7  D.  15,  1);  heredem 
effici  ad'eundo  Q.  43  §  3  D.  28.  6);  fiHus- 
fam.  patri  suo  heres  effectus  (1.  26  §  9  D. 
12,  6);  exheredatum  effici  (1.  20  pr.  D.  37, 
4);  pro  parte  intestatum  effici  (1. 19D.  5, 
2);  effici  sui  iuris  (1.  3  §  4  D.  14,  6. 1.  J  §  4 
B.  15, 2. 1. 11  §  10.  11  D.  32);  effici  liberum, 
patremfam.  (1.  14  D.  8,  5);  ex  libero  servus 
effectus  (L  83  §  5  D.  45, 1);  compos  mentis 
effectus  (1.  1  D.  87,  8);  effectus  annorum 
XIV  (1.21  pr.  D.  36,2);  pupilli,  %t<ma6 
aetatis  cffecti  (1.  2  C.  5, 46);  effici  maiorem 
(1.  8  §  1  D.  4,  4);  effic.  aliquem  inter  in- 
fames (1.  2  §  2  D.  8,  2);  dominum  effic. 
aliquem;  dominus  efficitur  aliq.  (I.  9  §  7. 
1.  62  D.  41, 1);  in  domino  alicui  effici  (l.  9 
§  1  D.  28, 8);  si  sie  dedit  mulier,  ut  statim 
eins  (sc.  mariti)  fiant  (res  in  dotem  datae), 
efficiuntur  eius ;  res  tradere,  wtdotiseffician- 
tur;  res  dotalis  efficitur  (l.  7  §  8.  1.  9  §  1. 

I.  27  eod.);  fructus  efficiuntur,  fructuarii, 
emptorü  (1.  12  §  5  D.  7, 1.  1.  2  §  4  D.  41, 4) ; 
—  betoirfen:  filia  nubendo  effici t  dotem 
esse  (1.  10  D.  28, 1);  effic.  legatum  non  de- 
beri  (1.  1  §  11  D.  85, 3);  effic.  aliter  aquam 
fluere  (1.  1  §8  D.  43, 13);  ius  dici  causam 
perorari  effic.  (1.  1  pr.  D.  2,  2.  1.  14  §  8 
D.  88,  2) ;  nihil  effic.  (1.  29  §  1  D.  29,  1);  b) 
}u  ©tonbe  bringen,  errichten,  auö* 
führen,  boUenben,  j.  ©.  quod  maior 
pars  curiae  effecit,  pro  eo  habetur,  ac  si 
omnes  egerint  (1  19  D.  50,  1),  effic.  (^us 
(1.  18  §  10.  1.  24  §8.  1.  51  §  1  D.  19,  2.  1. 
118  pr.  D.  45,  IJ;  testes  ad  effidendam 
voluniatem  adbibiti  (1.  22  C.  6,  28);  sponsa- 
lia  effic.  (1. 14  D.  23, 1);  partus  effectus  = 
perfectus,  auSgebilbet  (1.  14  D.  1,5);  c) 
anSmoc^en,  betragen,  §.  ©.  plus  quam 
hereditaria  portio  efficit  (l.  81  D.  12,  6) ; 
fructus  medii  temporis,  qui  efficient  quin- 
que  (1.  88  §  8  D.  35,  2);  effic.  quartam 
bonorum  (1.  93  eod.). 

Efflngere,  au§  einem  6toff  ctWaS  bil-- 
ben:  materia  apta  effingendis  simulaeris 
a.  17  C.  Th.  9,  40). 

Efflagitare,   forbern  (1.  27  C.  8,  13). 

Effluere,  ausfliegen  (1.  19  §  1  D.  19, 
2);  iihexf)a\xpt  toof)in  fliegen  (1.  1  §  8  D. 
43,  20);  öon  ber  8eit  gefegt:  öerfliegen, 
ablaufen  Q.  10  D.  23,  2.  1.  26  C.  8,  40). 

Effodere,  ouSgraben,  5.  ©.  thensau- 
rum  (1.  22  pr.  D.  10,  2.  1.  15  D.  10,  4), 
ossa,  corpus  (1.  8  pr.  D.  11,  7),  terminos 
(1. 1  C.  9, 2) ;  eff.  oeulum,  lumina,  bie  ^ugen 
auöfted^en  (1.  52  §  1  D.  9,  2.  1.  43  §  1  D. 
18,  1). 

Effossio,    $(ui»grabung    (1.    8    C. 

II,  7). 


Digitized  by 


Google 


174 


Effractor — Elegans. 


S:^£a  I   f-  ^ffringere. 

EfiVenatus,  jügelloi^,  ungebunben, 
j.  ^.  potestas  effrenata  (1.  1  §  2  D. 
22,  6). 

EfiVingere,  cttoaS  SBcrfd^loff enc«  aewolt* 
fam  öffnen,  aufbrechen,  erbred^cn, 
j.  ©^  eifr.  cellam,  armariunif  arcam,  horrea 
(1.  3  §  2  D.  1,  15):  aed€8,  Hllas  (1.  11  pr. 
D.  48,  6);  carcere  effracto  evadere;  effracto 
perforatoque  pariete  pecuniam  auferre  (1. 
1  pr.  §  2  D.  47,  18).  Effractor  =  qui 
effringit  (1.  2  eod.  1.  1  D.  47,  17.  1.  16  § 
5  D.  48,  49.  1.  3  §  1  D.  1,  15).  Effra- 
dura,  ©rbred^ung,  (Sinbrud^  (1.  3  §  2 
eod.);   effracturae  crimen  (1.  48  D.  38,  2). 

Effugere,  entfliegen,  entfommen, 
entgelten,  §.  ©.  eff.  periculum  (1.  9  §  8 
D.  41,  1),  persecutionem  (I.  44  eod.),  mu- 
nera  (1.  5  §  9  D.  50, 5),  observationem  legis, 
in  einem  ®ejet  nid^t  begriffen  fein  (1.  3  C.  6, 
40);  res,  quae  adquisitionem  efFugiunt. 
@ad^en,  bie  bcm  ©rtuerb  entzogen  finb  (1.  8 
pr.  C.  6,  61). 

EfTündere,  1)  audgiegen,  ani\d)üU 
ten:  a)  im  natürlichen  6inn:  praetor  alt 
de  bis,  qui  deiecerint  vel  effuderint  etc. 
(f.  deicere  s.  1);  eff.  aquamy  vinum,  oleum 
(1.  19  pr.  D.  8,  2.  1.  27  §  15  D.  9,  2.  1.  9 
pr.  D.  10,  4.  1.  18  §  3  D.  13,  6.  1.  1  §  3  D. 

18,  6),  milium,  frumentum  (I.  27  §  19  D. 
9,  2) ;  b)  tro^ifd^,  j.  ©.  eff.  iniurias  in  aliq. 
(1.  10  0.  8,  55);  eff*.  omne  Patrimonium  suum 
in  aliq.  (1.  2  C.  3,  29);  corrumpere  atque 
effundere  Patrimonium,  baS  Vermögen  t)er* 
f^lcubern  (1.  13  §  2  C.  9,  51);  etf.  pecu- 
nias  (1.  25  C.  22,  3);  eff.  voluntatem,  bcn 
SBitten  au«f<)red^en  (1.  21  C.  6,  37);  multum 
eff.  tractatum,  toeitläufig  ab^anbeln  (1.  2  § 
1  C.  4,  27).  —  2)  effund.  oculum,  bo8  «ugc 
au^ftogen,   auSfc^Iagen   (1.  13  §  4  D. 

19,  2). 

EffHisio,  1)  SJergiegung,  ^.9,  sangui- 
nis (l.  14  C.  Th.  11,36).  —2)  «erfd^wen* 
bnng  (1.  17  C.  Tb.  5, 13). 

EfPusiis;  efTuse  (adv.),  tüeit,  ouiJge* 
bel^nt,  j.  ©.  effußus  tractatus  (1.  5  §  Ic 
C.  6,  27);  effuse  interpretari  (1.  1  pr.  C.  7, 
40);  eff.  trahere  intellectum  constitutionis 
G.  3  C.  2,  46). 

Egenus  f.  egere  s.  2. 

Egere,  1)  bebilrfen,  nötbig  ^oben, 
j.  33.  usus  fr.  legatus  adminiculis  eget  (1. 1 
§  1  D.  7,  6).  —  2)  in  35ürftigfeit  leben, 
barben  (l  5  §  13  D.  25,  3.  1.  173  pr.  D. 
50,  17:  ,In  condemnatione  personarum, 
quae  in  id  quod  faoere  possunt  damnan- 
tur  —  ipsarum  ratio  babenda  est,  ne 
egeanf'J;  egens,  egenus y  bürftig,  arm; 
egestas,  ^ürftigfeit,  «rmnt^  (1.  5  §  19. 


26.  1.  8  D.  25,  3.  1.  3  §  6  D.  27,  2.  1.  1 
§  4  D.  27,  3). 

Egerere,  wegtragen,  fortfc^affen, 
toegnel^men  0-  40.  52  §  8  D.  47,  2). 

Egestas  f.  egere. 

Ego,  x^  (1.  27  §  1  D.  2,  14.  1.  1  §  4 
D.  3,  1.  1.  3  §  11  D.  3,  5). 

Egredi,  1)  ^erau^ge^en,  l^intneg« 
gelten,  fic^  entfernen,  j.©.  in5««/a,  ra^ 
nem  aliquam  (1.  4.  7  §  8  D.  48, 22),  urbem 
(l.  2  pr.  D.  1, 16).— 2)  über  ettoo«  ^inou«* 
gc^en,  überfd^reiten,  j.  ^.  Urminos  de- 
positi  (1.  24  D.  16,  3),  officium  suum  (L 
43  §  1  D.  26,  7),  mandatum  (l.  41  D.  17, 
1),  modum  (1.  1  §  12  D.  14,  1),  noiionem 
praefecti  urbi,  im  ©cgcnf.  \i^n  pnertinere  ad 
praef..(l.  1  §  4  D.  1.  12);  personam  nou 
egredi  (1.  1  §  2  D.  1,  4.  L  43  D.  4,  8); 
egressus  aetatem,  annos  (1.  39  pr.  D.  4,  4. 
1.  26  D.  26,  5.  1.  53  D.  40,  4). 

Egregiatus  f. 

Egregius,  tjorjügli^^  oudgejei^net, 
öorne^m  (1.  15  D.  12,  2:  ,Ad  personas 
egregias  —  domum  mitti  oportet  ad  iuran- 
dum'*);  ordo  egregiorum  (1. 1  C.  Th.  6,  22); 
egregiatus,  bieSBürbe  einer  j^ersona  e^e- 
gia  (1.  3  C.  Th.  8,  4.  L  1  C.  Tb.  10.  7.  1.  5 
C.  Tb.  12,  1). 

Eicere,  a)  ^erouiJtoerfen,  öcrtreiben, 
au^toerfen  (L  18  §  15  D.  39,  2);  b)  ^er!* 
angreifen,  j.  ©.  terminos  (1.  3  pr.  D.  47, 
21),  saxum  ex  fundo  (l.  34  D.  4,  3);  c) 
(sc.  fetum)  =  äbortum  facere  (1.  17  §  22. 
1.  39  pr.  D.  9,  2);  d)  über  ©orb  toerfen 
(1.  8  D.  14,  2.  1.  9  §  8.  1.  55  D.  41,  1) 
e)'eici,  öon  ©d^iffen  gefagt:  on3  ßanb  gc^ 
toorfentoerben,ftronbcn(1.3§6D.47,9). 

Eiusmodl,  berort,  fo  bcf^aff  en  (1.  25 
§  1  D.  1,  7.  1.  11  D.  1,  18). 

Elabi,  entfd^Iüpfen,  fic^  cnt§ie^cn, 
).  f&,  sacramentis  atque  mUitiae  elapsi  (b 
13  C.  Tb.  8,  4);  öerloufen,  öon  bcr  gcit 
gefügt  (1.  35  C.  Tb.  11,  1). 

Elaeemporia  f.  eUmporia. 

Elatio,  elatus,  ©egr&bnift  f.  efferre, 

Electio  f.  eligere. 

Eleotrum,  ein  burd^  g^f^o^^^nfc^meljen 
öon  ®oIb  unb  ©über  bereitete«  ^ttaü  (1.  4 
pr.  D.  30.  1.  7  §  8  D.  41,  1.  §  27  1. 2,  1:  — 
„si  diversae  materiae  sint,  et  ob  id  propOia 
species  facta  sit,  forte  —  ex  auro  et  ar- 
gento  electrum  —  communem  esse  speciem 
non  dubitatur  •* ) ;  electrinus,  auö  bicf  em  SKetaH 
gefertigt;  vasa  eleotr.  (1. 32  §  5  D.  34,  2). 

Elegans  (adi.);  eleganter  (adv.),  ^ier» 
lid^,  nett,  \tin,  h^^q^o  elegantiores  sint 
et  mundiores,  unguuntur  feminae  (l.  21 
§  1  D.34,2);  fein,  fd^orffinnig,  öonÄu«* 
f|)rü^en  ber  gwtiftcn  unb  3nterpreten,  ele- 
gans est  illa  distinetio  (1.  85  D.  32);   ele- 


Digitized  by 


Googk 


Elements — Elocutio. 


175 


riter  definire^tractare,  äic€re,quaerere  etc. 
1  pr.  D.  1,  1.  1.  9  §  1  D.  4.  2.  1.  21  §  11 
D.  4,  8. 1.  23  pr.  D.  12,  6.  L  40  pr.  D.  15, 1. 
L  61  D.  26,  7). 

Elementa,  1)  bic  Utftoffe,  Urfräftc 
ber9^atur:  proiridentia  summae  trinitatis 
unde  et  mundi  totius  dem,  processerunt  et 
eoram  dispositio  in  orbem  terrarum  pro- 
ducta est  (1.  1  pr.  C.  1, 17);  elem.  turbare 
mafficis  artibus  Q.  6  C.  9,  18).  —  2)  bic 
«nfanöäötünbc  einer  SSßiffenjc^aft  (1.2 §11 

C.  1,  17.  prooem.  I.  §  4). 
Elemporia,  ha^  dinfaufen  bon  Oel 

(1.  18  §  15  D.  50,  4). 

Elenohus,  eine  birnförmigc  loftbare  $erle 
(l.  32  §  8  D.  34,  2.  cf.  Flin.  bist.  nat. 
IX,  56). 

Mepnantus,  dUpi^ant  (1.  2  §  2  D.  9, 
2.  ülp.  XIX,  1.  Gai.  11,  16). 

Elioere,  1)  l^eraudloden:  rescriptum 
per  fraudem  elicitum  (1.  2  pr.  C.  1,  1).  — 
2)  ^etau^'*  ober  ableiten  (1.  3  C. 
11.  43). 

Elidere,  koegftogen,  surüdn^eifen: 
ab  accusatione  elid.  aliquem  (1.  4  C.  7, 19); 
in^bef.  bie  ^lage  ober  dinrebe  ^lemanbeS  ju« 
tüdtoeiien,  entfräften,  j.  35.  petere,  quod 
quaque  exceptione  elidi  potest  (1.  2  §  5  D. 
44,  4);  intentio  per  exceptionem  elisa  (1. 17 

D.  21,  2);   replicatione  exceptionem  elid. 
(I.  21  §  1  D.  20,  1). 

Eligere,  Wählen,  ertoäl^Ien,  ou^^ 
»ä.^Ien,  fi(^  toofür  entfc^eiben;  electio, 
SSBabI,  ÄuStoobI,  ini^bej.  a)  unter  mehreren 
^crfoncn:  a)  gemanben  ju  einem  5(mt,  §ur 
^t^eforgung  eined  (Sfefd^äftS  ermdl^len,  5.  16. 
praef.  praet.  a  principibus  electi  (1.  1  pr. 
D.  1,  11);  eligi  ad  reßciendas  vias,  ad  coU 
ligendos  reditus  etc.  (1.  18  §  7.  9.  13.  15. 
D.  60,  4) ;  elig.  virum  honum  (1.  5  §  1  D. 
86,  3.  1.  47  §  2  D.  40,  5),  arbürum,  disce- 
ptatorem  (1.  3.  41.  44  D.  4,  8),  tutorem  (1. 
36  pr.  D.  27,  1.  1. 1  pr.  B.  27, 8),  curatorem 
(1.  1  §  23  D.  37,  9);  ß)  bon  mehreren  bet* 
pflichteten  $erfonen  eine  audmä^len,  um  fic^ 
on  pe  ju  galten,  gegen  fie  fein  Stecht  ju  öcr* 
folgen,  j.  iö.  evitatis  heredibus  mulier em 
reamelig.  (1.  29  D.  26,  1);  inalterum  detur 
ei  actio,  cum  electo  reo  minus  esset  con- 
secutuB  (1.  47  §  3  D.  15,  1):  unuin  sibi 
heredem  elig.  contra  quem  inoffic,  querel- 
lam  instüuat  (1.  25  §  1  D.  5,  2);  qui  mu- 
tttam  pecuniam  dari  mandavit,  omisso  reo 
promittendi  —  eligi  potest  Q.  56  pr.  D.  17, 
1);  unum  ex  mandatoribus  in  solidum  eligi 
posse  (1.  59  §  3  eod.);  plures  mandatores, 
si  UHUS  iudicio  eligatur,  absolutione  quoque 
secuta  non  liberantur  (1.  52  §  3  D.  46,  1). 
si  apud  duos  sit  deposita  res  —  nee  libe- 
rabitur  alter,  si  cum  altero  agatur:   non 


enim  electione,  sed  solutione  liberantur  (1. 
1  §  43  D.  16,  3.  cf.  1.  7  §  4  D.  27,  6); 
electio  est  actoris,  cum  quo  velit  agere  — 
electio  vero  alter  um  liberdbit;  si  plures 
dolo  fecerint  —  eligere  debeat  actor,  quem 
velit  convenire  (1.  24.  26  pr.  §  1.  1.  39  pr. 
D.  9,  4);  heredibus  quoque  pupillorum 
electio  eadem  adrersus  tutores,  in  quo  po- 
tissimum  consistere  velint,  competit  (L  33 
§  2  D.  26,  7) ;  elig.  a  quo  velim  mihi  caveri 
(1.  22  §  1  D.  39,  2);  elig.  utri  condicat 
(1.  35  §  6  D.  39,  6);.  cum  aUerum  ex  aduU 
teris  elegerit  maritus,  alterum  non  ante 
accusare  potest,  quam  priusiudicium  finie- 
tur  (1.  33  §  1  D.  48,  5);  y)  bie  Süi^fü^tung 
einei^  (SJefc^äftd,  hit  Erfüllung  eined  SBunfc^e^ 
auf  hie  9lec^tlic^!eit  etneS  ^nbern  oerfteHen, 
fidem  alicuius  elig.  (1.  53  D.  5,  1.  1.  57  D. 
17,  1);  bef.  üon  bem  ©rblaffet  in  «etreff 
Ie(th)U(iger  ^norbnungen  gebraust  =  fidei 
committere  (1.  3  D.  22,  3.  1.  60  D.  31);  b) 
unter  mehreren  Obiecten  bie  2lugtoa^l  l^aben, 
j.  fß.  legare  electionem  servorum  etc.  (L  1. 

2.  4.  6.  8  D.  33,  5J;  qui  duos  servos  ba- 
beret,  unum  ex  his  legasset,  ut  non  in- 
tellegeretur  quem  legasset,  legatarii  est 
electio  (1.  20  D.  30);  si  lancem  legaverit 
(testator)  nee  appareat  quam,  aeque  ele- 
ctio est  herediSy  quam  velit  dare  (1.  37  §  1 
eod.);  si  Stichus  aut  Fampb.  legetur  — 
totiens  electio  est  heredi  committenda^  quo- 
tiens  moram  non  est  facturus  legatario. 
(1.  47  §  3  eod.);  cum  quis  Sticbum  aut 
Fampb.  promittit,  eligere  posse  quod  solvat, 
quamdiuambo  vivunt:  ceterum  ubi  alter  de- 
cessit,  extingui  eius  electionem  (1.  2  §  3  D. 
13,4);  cumillaaut  illa  res  promittitur,  rei 
electio  est,  utram  praestet  (I  10  §  6  D.  23, 
3);  si  stipulatus  fuerim  iUud  aut  illud, 
quod  ego  voluero ,  haec  electio  personalis 
est  (1.  76  pr.  D.  45, 1);  si  ita  distrabatur: 
illa  aut  ilm  res,  utram  eliget  venditor,  haec 
erit  empta  (1.  25  pr.  D.  18,  1) ;  ekctionem 
domino  dari,  sive  servum  detinere  cupit  — 
velpretium  consequi  (1. 14  §  9  D.  11,  3) ;  elig. 
ipsum  servum  consequi  (1.  5  §  3  D.  12,  4); 
altera  (actione)  electa,  alteram  consumi  (1. 34 
pr.  D.  44, 7) ;  si  elegerit  contra  tob.  (bon.  pos- 
sessionem),  non  habebit  legatum,  si  lega- 
tum  elegerit  —  ne  petat  bon.  possessionem 
(1.  5  §  2  D.  37,  5   cf.  1.  3  §  16  B.  37,  4). 

Elimare,  aui^feilen^aui^lefen, fiepten 
(1.  1  §  4  1.  2  §  11  C   1,  17). 

Eliminare,  auSfc^liegen  (1.  1  G.  Th. 
4,  15). 

Mooare,  t>txpa^Un  (i.9  §1  B.39.4). 

Elooutio,  bad  ^u^\pttä)en,  Siebe, 
^(udbrud,  ff,  93.  magis  intellectu  percipi, 
quam  elocutione  exprimi  posse  (1.  13  D.  46, 

3.  1.  12  §  2  B.  46,  8). 


Digitized  by 


Google 


176 


Elogium — Emare. 


Blogium,  3ujat,  «otbc^alt,  j.  «. 
elog.  edicto  SiSiectum  (1.  38  §  5  D.  21,  1); 
cum  hoc  elogio  fideicommissum  relinquere 
(1.  37  §  2  D.  32);  inSbef.  wirb  c«  oon  bct 
Angabe  eine^  (Snterbungdgtunbed  ge« 
braud^t  j.  33.  elog.  adicere,  propter  quam 
causam  exheredaret  (l.  14  §  2  D.  28,  2); 
sine  elog.  exheres  scriptus  (1.  1  §  9  D.  37, 
10);  elogia  inurenda  impiis  nepot%hus(\,^ 
§  1  C.  6,  55).  —  2]  berCctid^t,  mittoelc^cm 
ein  ergriffener  uno  »jer^örter  SScrbred^cr  ber 
compctenten  «e^örbe  überliefert  0-  6-  H  §  1 
D.  48,  3:  —  „ut,  cum  cognovit  et  con- 
stituit,  remittat  iüum  cum  elogio  ad  eum, 
qui  provinciae  praeest,  unde  is  homo  est." 
1.  3  pr.  D.  49.  16:  „Desertorem  auditum 
ad  8uum  ducem  cum  elogio  praeses  mitteV^). 
—  3)  (ultimum)  elogium,  Iejttt)inige 
^(«pofition  (1.  33  pr.  1.  35  §3  C.  3,28. 
1.  18  C.  6,21.  1.  9  C.  6,  22.  1.  3  C.  6,  29. 
1.  20  C.  6,  30.  l.  1  §  14  C.  6,  51). 

Bloquens,  berebt  (1.  2  §  45  D.  1,  2). 

Eloquentia,  öercbtfamicit  (§40eod. 
1.  un.  §  2  C.  11,  19). 

Moqui,  fpred^en,  augfpred^en  (1.  13 
§  6  D.  3,  2). 

Eloquimn,  1)  =  eloquentia  (1.  1'  C.  Th. 
14,  1).  —  2)  elogium  s.  2.  (1. 34  C.  Th.  11, 1). 

Elucere,   erl^ eilen  (Paul.  IV,  14  §  1). 

Müdere,  1)  hintergehen,  beöor* 
t^ eilen,  j.  ^.  id  praetor  introduxit,  ne 
duderetur  actor,  non  ut  etiam  lucrum  face- 
ret  (l.  26  pr.  D.  9,  4).—  2)  ju  entgegen 
fud^en,  umgel^en,  öereiteln,  j.  W.  ad 
eludendam  ügiHmam  accusationem  prae- 
tendere  (1.  12  §  9  D.  48,  5);  eludendae 
poenae  causa—  decurrere  (1.  6  pr.  D.  48, 19). 

Eluere,  Qugtoafd^en,  tilgen,  j.  ©. 
notam  (1.  33  C.  10,  32). 

Blugere,  betrauern  (1.  10  §  1.  1.  11 
§  1.  1.  23  D.  3,  2.  1.  27  D.  20,  1). 

Eluscare,  einäugig  mad^en,  ein  ^uge 
ausft^lagen  (I.  5  §  B  D.  9,  2.  1.  17  D. 
10,  4.  1.  27  D.  20,  1). 

Emanare,  1)  auö  ettoQS  fliegen,  l^er* 
öorgel^en,  entfpringen,  j.  ©.  ex  lege, 
Scto  (§  24  I.  4,  6.  1.  7  C.  7,  21);  au«* 
fliegen,  ergeben:  iussio  emanavit  (l.  3 
§  2  C.  3,  24).  —  2)  oon  ber  3eit  gefogt: 
öerfliegen,  ablaufen  (1. 12  §  2  C.  3,  31). 

Emanoipare,  nad^  ölterem  ^td)i  hntd) 
SJlancipation  unb  SWanumiffion  3entanben 
entlaff en  an^  beut  SRunid^um ;  nac^  neueftem 
9iec^t  entn>eber  ex  lege  Anaatasiana  burd^ 
©rbtttung  eine§  !aiferl.  Sdefcript«,  toeld^eö  bem 
compctenten  0Hc^ter  ju  infinuiren  ift,  ober 
md)  3uftiniang  ©eftimmung  burd^  erflärung 
öor  ber  Dbrig!eit  ein  in  ber  öäterlid^en 
©etoalt  fte^enbeS  tinb  au^  berfelbcn 
entlaffen,  emandpatio,  bie  (Sntlaffung 


borou8  (Gai.  I,  132.  Ulp.  X,  1.  Paul.  U, 
25  §  2—4.  §  6  1.  1,  12.  1.  3  §  1  D.  4,  5. 
1.  4.  14.  25  pr.  32.  33.  36  pr.  D.  1,  7. 
1.  11  C.  6,  58.  tit.  C.  8,  48);  mi  iuris 
facti  liberi  —  sive  emancipaii  sunt  sive 
alias  exiernnt  de  patris  potestate  (1. 1  §  6 
D.  37,  4);  emancipatm  im  (S^egenf.  üon  in 
potestate  manens,  ober  quem  in  potestate 
habet  (1.  1  §  8.  1.  20  pr.  eod.),  ober  qui 
est  in  potestate  (1.  4  pr.  D.  37,  6),  ober 
öon  filiusfam.  (1.  6  pr.  C.  11,  8);  emanci- 
patione  patresfam.  constituti  (1.  15  D.  36, 
2);  de8%nere  in  patris  potestate  esse  aut 
morte  aut  emancipatione  (1.239pr.D.  50, 16). 

Emanere,  auiSbleiben,  tuegbleiben: 
a)  t)on  ©claoen  gefugt,  bie  ol^ne  (^loubnig 
ibre«  ^errn  über  9ia(^t  »egbleibcn  (1.  17  §  4 
D.  21,  1);  emansor,  ein  Sclaö,  ber  |id^  bie*  * 
fed  ^erge^enS  fd^ulbig  mac^t  (1  16  §  5  D. 
48,  19);  b)  öon  ©olbaten,  bie  pd^  nic^ 
jur  rechten  3eit  jum  ^enft  fteHen,  ober  über 
hie  Seit  bei^  Urlaube  megbleiben  (1.  3  §  4.  |7 
D.  49,  16);  emansio,  biefed  uiilitörifc^  Skr- 
geben  (1.  4  §  14.  15  eod.;  emansor,  loer  fi^ 
beweiben  fd^lbig  mud^  (1.  3  §  2.  1.  4  §  IS 
1.  5  §  6  eod.). 

Embamma,  eine  au<S  @f{tg  berettete 
»rü^e  (1.  9  §  2  D.  18,  1.  1.  9  §  1  D. 
33,  6). 

Emblemata,  ein«  ober  angefügte 
gierrat^en,  ©über,  giguren  (1.  7  §  2 
ü.  10,  4.  1.  3  §  1  D.  33,  6.  1.  17.  19  §  5. 
6.  1.  32  §  1  D.  34,  2). 

Embola,  (ginfc^iffung  ber  3Baaren  (1. 
2  C.  11,  4). 

Emendare,  IJ  Don  gel^lern  befreien, 
üerbeffern,beric^tigen=corn^«re8.1.j.©. 
emend.  vetus  ius  (pr.  I.  3,  9;  praetor  in- 
terveniet,  et  rem  emendabit  (1.  10  §  1  D. 
10,  3);  emend.  errorem  (1.  21  D.  40,  4.  1. 
36  D.  48,  5),  nioram  (1.  91  §  3  D.  45, 1), 
actionem  (1.  3  C.  2,  1);  emendatus,  fehler* 
frei,  gut,  §.33.  homo,  vitae,  emendatioris 
(1.  11  §  1  D.  4,  3);  emendatio,  Keffer- 
ung,  IBerbefferung,  j.  ©.  disdplinae  pu- 
Uieae  (1.  1  pr.  D.  1,  11).  —  2)  rügen, 
iüd^tigen  (1.  9  §  3  D.  1,  16.  1.  7  §  2  D. 
47,  10).  EmendatiOy  3ü^tiö"wg,  §.  ©. 
ius  dcmesticae  emendat.  (1.  un.  C.  9,  15). 

Emendioare,  erbetteln,  §.  ©.  suffragia 
emendicata  (L  14  C.  9,  2). 

Emensus,  jurüdgelegt,  beenbigt, 
§.  ©.  post  emensum  fideliter  obsequium  (l.  1 
C.  12, 16);  emensis  LX  annis  (1.  9  C.  1,3). 

Ementitus.  erlogen,  falf4/  h-  ^-pro- 
fessio  ement.  (1.  14  C.  4,  19). 

Emere,  faufen,  b.  ^.  ge^en  ein  §u  ^^ 
lenbe«  beJtimmtegÄequiöalent  m  baarcm  (S^Tbt 
(Äaufprei!^,  pretium)  ein  Sermögendobject  txm 
3emanbem  (bem  SSerWnfer)  ertoerben   (1.  1 


Digitized  by 


Google 


Emerere  —  Emeritensis. 


177 


D.  18, 1),  j.  ©.  ita  emere:  est  mihi  fundm 
emptus  centum  et  quanto  pluris  eum  ven- 
didero  (1.  7  §2  eod.);  fundum  ita  vendere: 
erit  tibi  empttis  tanti,  quanti  a  testatore 
emptus  est  (1.  37  eod.);  vendere  ita:  fun- 
dus  —  erit  tibi  emptus  tot  nummis  (!•  48 
D.  19, 1) ;  in  emendo  et  vendendo  naturaliter 
concessam  est  quod  pluris  sit  minoris  emere , 
quod  minoris  sit  pluris  vendere  (1.  22  §  8 
D.  19,  2) ;  emere  pretio  aequo,  magno,  vili 
(L  66  D.  30.  1.  1  §  13  D.  38,  5);  uxori 
legare  „quod  eius  causa  emptum  paratumve 
esset";  res  mulieris  causa  emptae  paratae 
(L  10  D.  34,  2.  1.  81  §  2  D.  35, 2.  cf.  1.  47 
§  1.  1.  49  §  3  D.  32);  stipulatio  emptae 
hereditatis  (1.  95  eod.  1.  50  §  1  D.  45,  1); 
emptum  (Subst.),  bcr  Äaufcontract  in 
Se^ng  auf  bie  dled^te  bed  ^äuferi»,  a*  ®* 
ex  empto  teneri,* praestare  oportere  ]^§t  ^ 
in  ^iug  auf  bie  SetMitblic^feiten  bed  Set» 
fdufcr«  (L  57  D.  2,  14.  1.  33  D.  19,  2.  1. 
54  §  1  D.  21,  2);  ex  empto  obligatum  habere 
aliquem  (L  14  §  1  D.  17,  1);  ex  empto 
eonfi>emri  (L  18  D.  21,  2);  ex  empto  cum 
venditare  agere  (1.  78  §  2.  3  D.  18, 1):  ex 
empto  agere,  ut  res  tradatur,  et  de  evi- 
ctione  caveatur  (1.  13  §  8  D.  12, 2);  evicta 
re  vendita  ex  empto  erit  agendum  de  eo, 
quod  aocessit  (1.  16  pr.  D.  21,  2);  empH 
actio  adverstts  venditorem  (1.45  pr.  D.  17, 
1) ;  actione  ex  empto  pretium  reciperare  (L 
84  §  5  D.  30);  evicta  re  ex  empto  actio 
non  ad  pretium  dumtaxat  recipiendum, 
sed  ad  id  quod  interest  competit  (1.  70 
B.  21, 2);  iure  civili,  ut  integra  sint,  quae 
accessura  dictum  fuerit,  ex  empto  actio 
est  (L  33  pr.  D.  21,  1);  ob  quae  vitia 
negat  redhibitionem  esse,  ex  empto  dat 
acUanem  (1. 4  pr.  eod.);  redhibitionem  quo- 
que  contineri  empti  iudicio  (LH  §  3  D. 
19,  1);  ittdicio  ex  empto  s.  empti  teneri, 

Eraestare,  consequi  (1.  14  D.  6,  2.  1.  8  §  5. 
14  pr.  D.  17, 1.  1.  11  §  15.  1.  52  pr.  D. 
19,  1.  1.  69  §  5  D.  21,  2.  1,  4  §  1  D.  22, 
1);  iure  empti  contineri  (1.  15  D.  44,  4): 
in  öe§ttg  auf  bie  gegenfeitigen  Siechte 
unb  IBeibinblid^feiten  bed  ^duferd  unb 
Serföuferd  mirb  ber  ^aufconttact  emptum  (et) 
renditum  genannt,  5.  $.  in  cmptis  et  ven- 
ditis  potius  id  quod  actum,  quam  id  quod 
dictum  sit  sequendum  est  (1.  6  §  1  D.  18, 
1);  omnis  obligatio  empti  ei  renditi  (1.  c); 
ex  empto  vendito  agere  (1.  19  D.  18.  4); 
empti  (et)  renditi  actio  (1.  16  D.  18,  2); 
actioncs  ex  empto  et  vend,  (1.  5  §  1  D.  18, 
5).  —  Emptio,  a)  Äauf,  Äaufconttact, 
anc^  emptio  et  venditio  genannt  (pr.  I.  3, 
23:  „Emptio  et  vend,  contrahitur,  simu- 
latque  de  pretio  convenerit".  §  1  eod.:  — 
„nulla  emptio  sine  pretio  esse  potest".  1. 


7  §  1.  6.  1.  57  D.  2,14.  l.  1  §2  D.  18,1; 
„Est  autememptto  iuris  gentium,  etideo  con- 
sensu  peragitur  et  inter  absentes  contrahi 
potest  et  per  nuntium  et  per  litteras."  1.  2 
pr.  D.  19 , 2.  1.  1  §  2  D.  19, 4.  1.  2  pr.  D. 
44,  7.  l.  45  pr.  D.  50, 17:  —  neque  emptio, 
neque  locatio  rei  suae  consistere  potest"). 
^aq  bem  8ptac^ebrauc6  ber  12  Xafeln  foU 
ber  ^u^btud  emptio  ühetf^awpt  iebed  ^er^ 
äuBctung^efd^äft  bejeid^ncn  (1.  29  §  1  D.  40, 
7);  b)  ^aufurlunbe,  Kaufbrief  =  instru- 
mentum  emptionis  (pr.  1.  cit.),  s.  emptionale 
instrum.  (1. 17  C.  4,21.  1.3  C.  7,37),  j. «. 
emptiones  praediorum  condere  in  latera- 
libus  (1.  102  pr.  D.  32);  emptiones  servorum 
legatae  (1. 12  §  45  D.  33,  7);  emptiones  agro- 
rum  suorum  pignori  ponere  (1.  2  C.  8,  16). 
—  Emptor,  ftauf  er  (1. 1  pr.  D.  19,  4. 1.  19 
§  5  D.  21,  1),  ).  IB.  emptorem  habere  iusti 
pretii  (l.  12  §  1  D.  23,  3);  famäiae  emptor 
(§  1 1.  2,  20);  emptor  bonorum  (1.  29  D.  42, 
5.  L  1  C.  4,  39),  hereditatis  (1.  16  pr.  D. 
2,  14.  1.  34  D.  3,  3.  1.  2  ff.  D.  18,  4), 
universitatis  (1. 13  §  8  D.  5, 8) ;  pro  emptore 
possidere,  usucapere  (tit.  D.  41,  4).  —  „Pro 
empt,  possidet,  c^ui  re  vera  emit,  nee  sufficit 
tantum  in  ea  opinione  esse  eum,  ut  putet  se 
pro  empt.  possidere,  sed  debet  etiam  subesse 
causa  emptionis'*  1.  2pr.  cit.);  pro  empt. 
dominium  eapere  (1.  6  §  3  D.  43,  26);  pro 
empt.  usucapio  Q.  48  D.  41,  3.  1.  19  §  1 
B.  5,  3);  pro  empt.  Utulus  (1. 13  §  1  eod.). 
Emptrix,  ftÄuferin  0-  68  §  1  B.  21,  2, 
1.  1  C.  4,  54). 

Emerere  s.  emereri,  andbienen,  3. 9. 
emeritis  stipendiis,  nad^  ^eenbigung  bet 
5)ienft§eit  (1.  2  §  2  B.  3,  2).  Ementum 
(Subst.),  $euJion  für  au^gebientc  @ol- 
baten  (l.  3  §  8.  12  1.  5  §  7  B.  49, 16). 

Emergere,  l)emporIommcn,  fteigen, 
j.  ^.  in  locum  reverti.  ex  quo  indecentct' 
em^rserat  (1.  2  C.  1,  31).  —  2)  jum  «or^ 
fc^cin,  an  bcn  Xag  fommen,  \id)  cr^« 
geben,  fid^  jetgen,  |id^  finben,  j.  35.  si 
aliquid  inopinatum  emergat  (1.  7  B.  2,  12. 
1.  1  §  1  B.  19,  1);  si  morum  ante  celata 
vel  ignorata  emerserit  improbitas  (1.  8  B. 
26,  3) ;  si  Falcidia  emerserit,  b.  1^.  Wenn  fid^ 
jeigt,  \>ai  bie  quarta  Falc.  ahiu^itf^n  ift 
(1.  2  pr.  B.  12,  6):  si  emerserit  aes  alienum 
ddntum;  emergente  debito,  aere  al.  (1.2  §  1 
eod.  1.  7  pr.  D.  14,  4.  1.  43  §  1  B.  26,  7. 
1.  1  §  11  Ö.  35,  3);  in  lucem  emerg.  ad 
illuminandam  veritatem  (1.  10  §  5  D.  48, 
18).— 3)  l^erüorgel^en,  entspringen,  j.ö. 
si  publica  utilitas  ex  hoc  cmergit  (1.5  §11 
B.  47,  10). 

Emeritensis,  @intt)Ol^ner  öon  Emerita 
Augusta,  einer  6tabt  in  finfitanien  (1.  8  pr. 
B.  50,  15). 

12 


Digitized  by 


Google 


178 


Emeritura  —  Emptio. 


Smerituxn  f.  emerere. 

Emicare,  fid^  4ert)ortbun  (1.  2  §  9  C. 
1.  17). 

Emigrare,  ougiie^n  (1.  27  8  1  D-  1^. 
2);  emigratio,  ^luSjug  au«  einer  töol^nung: 
emigr.  inquüinorum  (1.  28  D.  39,  2);  b) 
^tnübergel^n:  ex  alio  ad  alium  graduin 
emigr.  (1.  2  C.  Th.  7,  3). 

Eminentia,  1)  ^ert»orragung,  ©r* 
^aben^eit,  ^öl^e,  j.  9.  emin.  sedis  (l.  3 

C.  Th.  12,  12);  ^o^eit,  atö  Xitulatur  ber 

!i0(^en  fdtamttn,  ini^bef.  ber  praef.  praet. 
1.  6  C.  11,  43);  auc^  jur  ©e§etd^nung  ber 
foiferl.  SWojefWt  (Nov.  143).  —  2)  per  emi- 
nentiam,  bor§ug$>oeife  (Ulp.  11,  3). 

Eminere,  1)  ^erüorrogen,  herbor* 
peften,  §.  ©.  em.  supra  terram  (1.  10  D. 
47,  7);  locus  eminens  supra  alreum  (1-  30 
§  2  D.  41,  1);  ocuU  eminentes  (1.  12  §  2 

D.  21 , 1).  —  2)  eminens,  eminentissimm  = 
ülustris,  aU  ^Äbicot  ber  ^öc^ften  »eamtcn, 
in^bef.  ber  praefecti  praet.  (1.  2  C.  7,  44. 
1.  11  C.  9,  41);  officium  eminentiutn  pote- 
statum  bejeicbnet  bad  ^mt  ber  praefecti 
praet.  (1.  1  C.  12,  .53). 

Emisena  oivitas,  civ.  Emisenorum,  bie 
©tobt  «mefa  in  ^^öniaien  (1.  1  §  4.  1.8 
§  6  D.  50,  15). 

Bmlttere,l)]^erougIaffen,fortIaffen, 
j.  ©.  mansuefasta  (animalia)  emitti  ac  re- 
verti  solita  ri.  4  D.  41,  1.  cf.  1.  8  §  1  D. 
10,  2);  laufen  loffen:  in  Hnctda  can- 
iedum  emitt.  (1.  4  pr.  D.  48,  4);  emitt. 
spiritumy  ben  ®eift  aufgeben  (1. 19  pr.  D. 
34,  5).  —  2)  etnmd  @($riftlic^e«  bon  \id) 
geben,  erloffen,  ougpellen,  augferti- 
gen, «.  ©.  emitt.  manum,  eine  |>anbf(^ft 
ouÄfteUen  0-  15  D.  22,  3),  instrumentum 
(l  47  §  1  D.  2,  14.  1.  4  C.  4,  32);  cautio- 
tim  0.  1  C.  4,  80.  1.  7  C.  5,  71.  1.  1  C.  8, 
32),  epistulam,  litteras  (l.  5  §  3,  1.  24  D. 
13.  5.  1.  34  D.  13,  7.  1.  15  D.  23,  5.  1.  37 
§  1.  L  78  §  1  D.  32),  rescriptum  (1.  1  §  3 
D.  48,  18.  1.  1  C.  7,  20). 

Emolünentum,  (S^ebdube  (1. 19  C.  Th. 
15,  1). 

Emolvunentum,  «ort^eil,  ©etoinn, 
§.  8.  emolum.  societatis,  im  ®egenfa^  bon 
damnum;  emolum.  ac  damnum  commune 
sentire  (1.  52  §  6.  1.  63  §  8  B.  17,  2); 
emolum.  negotiationis,  im  (0egenf.  bon  peri- 
culom  (L  10  D.  18,  4);  donatio  cum  omni 
8U0  emolum,  (1.  11  §  3  D.  24,  1);  in  tacito 
fideicomm.  omne  emolum.  heredi  auferen- 
dum,  et  fisco  praestandum  (1.  17  §  2  D. 
22,  1);  emolum.  hereditatis  (1.  62  D.  31. 
1.  4  D.  32.  1.  15  §  5  D.  36,  1.  1.  38  §  1 
D.  86,  3.  1.  4  D.  37,  8),  legati,  fideicom- 
missi  (1.  34  §  4.  1.  66  pr.  D.  31.  1.  71  pr. 
D.  35,  1.  1.  17  D.  36,  2);  collatioms  (1.  3 


?j 


§  2.  l.  9  D.  37,  6),  hon.  possessionis  (\.  5 
pr.  eod.  1.  3  §  8  D.  37,  10.  1.  6  D.  38,  6), 
legiJt  Falc.  (1.  56  §  5  D.  35,  2). 

Emori,  er  (öftren:  guoesfume^emortnae 
(1.  3  §  1  C.  Th.  16,  7).  I 

Emphyteusis,  bad  bererblic^  unt  ber« 
Augerlic^e  binglic^e  9le(^t  an  einem  fremben, 
fruc^ttrage  nben  ^hrunbfHId  auf  bouftdnbige 
9enu|ung  beffelben,  mit  ber  ^^erbinbjtc^t 
jur  dultur  unb  (gntric^ung  eine«  Kinfe« 
(pensio,  canon),  fotoie  ber  öffentlich  W* 
gaben:  (j^rb§indrec^t,  (Srbpac^t  (tit:  C.4, 
66.  §  3  I.  3,  24).  ©einen  Urfiming  na^ 
biefe«  Stecht  in  ben  agri  vectigales,  b.  I.  ben 
Zaubereien  be«  römifc^en  ^olfö,  fomie  ber 
SKunicipien,  toeld^  gegen  einen  \h\fi\\^ 
^\n%,  yectigal,  jur  botten  IBenu^ung  über« 
äffen  würben;  in  gleicher  SSBeife  ilberfie^ 
f<)ätere  taifer  uncultibirte*  Sänbereien  jum 
Snbau  (ba^er  ber  9}ame  ^ju^vrcvtfi«);  fbbann 
fanb  biefe«  9te(^tdber|aitni6  au(^  bei^ribot« 
(^runbftfiden  Änmenbung;  emphyteuseos  con- 
tractus  (§  3  I.  cit.) ;  res,  quae  per  emphy- 
teusin  data  est  (1.  1  C.  cit) ;  relectio  eins, 
gut  emphyteusin  suscepit,  si  solitam  pen- 
sionem  yel  publicarum  functionum  apo- 
chas  non  praestiterit  (1.  2  eod.);  emphyt. 
fundorum  patrimonialium  vel  reipubl.  (1.  7 

C.  11,  62);  dominium^  vel  emphyteusin,  vel 
conductionem  merere  (1.  8  eod.).  Emphy- 
teuta,  tt^er  ein  (Shnmbftilcf  in  bem  genannten 
SHedbtdber^aitnig  beft^t:  (Srbiindmann, 
dtipad^ttt  (1.  2.  3  C.  h.  t.);  emphyteuti- 
carius  s.  emphyteuticus  j  auf  biefe«  9lec^^ 
berbAItnig  be§ilgtic^,  in  bemfelben  fte^nb, 
j.  S6.  ager  vectigalis,  i.  e.  emphyteut.  (rubr. 

D.  6,  3.  l.  15  1  1  D.  2,  8);  vectigale  vel 
patrimoniale  sive  emphyteut.  praedium  (1- 
13  C.  5,  71);  vectigal  praedio  emphjfteut. 
impontum  (1.  23  C.  5, 37);  fundi  patnmon. 
atque  emphyteut.  0-  12  C.  11,  62.  1.  2  C. 
11,  63,  1.  4  C.  11,  65);  a  praediis  emphy- 
teutic.  repellere  aliquem  (l.  2  C.  h.  t.); 
ius  emphyteut.  (1-  1»  ^  eod.);  fundi  em- 
phyteutici  iuris  (1.  1  C.  11,  62);  fundi,  qui 
ex  emphyteut.  iure  ad  domum  nostram  de- 
voluti  sunt  (1.  4  eod.);  iure  emphyteut.  rem 
detinere  (l-  7  %  ^  C.  7,  39);  contr actus 
emphy teutic. ;  emphyteut.  instrumentum 
(1.  2.  3  C.  h.  t);  canon  emphyteut.  (L  3 
cit.);  emphy  teutic.  possessores  (1.  1  C.  11, 
65);  emphyteuticarius  atö  Subst.  =  em- 
phyteuta  (§  8  I.  cit.  1.  1  C.  h.  t.  1.  5.  12 
C.  11,  62). 

Emplastrum,  $flafter  ffir  %3nn« 
ben  (1   18  §  10  D.  33,  7.  1.  7  §  7  D.  41, 1). 

Emponemata  (ifinovrifiatcc) ,  SSerbef« 
ferungen(l.  2.  3  C.  4,  66). 

Emptio»  emptionalis,  emptor,  emp- 
trix,  emptum  f.  emere. 


Digitized  by 


Google 


Emundare — Epistula. 


179 


Bmundare»  reinigen  (1.  25  §  10  D. 
34,2). 

ünarrare,  erj&^Ien,  anfüllten,  an« 
geben  0-  1  D-  50,  17). 

Enasci,  J^eiau^lDac^fen,  5.  )B.  ex  sti- 

Sola  «e^eff  enata  (1-  40  §  3  D.  18,  1);  ent« 
e^en:  inaula  enata  in  flumine,  in  mari 
(L  56  D.  41,  1.  1.  1  §  1  D.  41,  2). 

Enavigaro,  abf (Riffen  (1-  ^"^^  §  1  B. 
45.  1). 

Enoaustum,  ^inte  aud  bem  @afte  ber 
^ttt^mtfc^nede  (1.  6  C.  1,  23). 

Eneautarii  (sc.  librij  toerben  bie  ©teuere 
unb  ßin^diegifter  genannt  (1-  9  C.  11,  48.  cf. 
Goihofr.  ad  1.  8  C.  Th.  13,  10). 

Enohiridiviin,  ^attbbucfi  (inscr.  1.  2 
D.  1.  2). 

Itaieratistae  f. 

Enoratitae,  eine  fe^fc^  @ecte  (1. 5  C. 
1,5). 

Endo  =  in  (6ai.  2,  104). 

Snervare,  entnetben,  entfrAften  (1. 
5  C.  Th.  7,  1). 

Enim,  1)  benn  (1.  7  §  10  D.  2,  14.  1.  2 
§  5  D.  3,  2.  L  5  §  5  D.  9,  3.  L  54  D.  17, 
2.  l  1  §  15  D.  27,  3);  sed  enim  =  emm- 
wo  a.  5  §  2  D.  26,  8.  1.  27  §  3  D.  36,  1. 
L  63  D.  45,  1).  —  2)  n^müd)  (1.  10  §  2 
D.  2,  11). 

Enimvero»  l^ingegen,  aber  (1.  7  §  3. 
L  12  §  1  D.  23,  3.  1.  3  §  1.  1.  52  pr.  D. 
45,  1.  L  8  §  7  D.  46,  1). 

Enitere,  j^eiborlenc^ten,  fi(^  au^* 
jeic^nen  (1.  3  C,  1,  31.  1.  25  C.  Th. 
12,  1). 

Bniti,  1)  \\df  bemüi^en,  beftreben, 
}.  16.  quetnadmodum  satisfiat,  eniti  (1. 4  C. 
4,  16);  ettoad  unternel^men  (l.  1  C.  9, 17: 
,Si  quifl  in  parentis  —  fata  properaverit, 
9iv€  clam  sive  palam  id  fuerü  enisus^  poena 
parricldii  punietur');  enix%i8  (adi.),  \t\}x^ 

fienb,  eif ttg, §.  9.  enizae  %)oluntati8 preces 
l.  77  §  23  D.  31).  —  2)  gebdren,  a.  «. 
mnlier,  quattuor  fquinque)  libros  eodem 
tempore  (uno  fetu)  enixa  (1.  8  D.  5,  4.  1. 8 
pr.  D.  84,  5),  monstrosum  aliquid  aut  pro- 
digiosum  enixa  (l.  14  D.  1,  5);  uxor  ex  ma- 
rito,  liberta  ex  patrano  enixa  (1.  10  §  10 
D.  2,  4.  1.  25  D.  49,  15). 

SnormiB»  überaus  gto|,  5.  Sd.  en. 
damnum  (L  1  C.  2,  28),  delicium  (1.  an.  C. 
9,  15).  JEnamitas,  überma|ige  (Sröge, 
8.  «.  donationis  (1.  4  C.  3,  29). 

Entheoa,  1)  IBel^öItniB  ^nm  ttufbenm^« 
ren.— 2)  ßw^ebör,  Snbentar  (1.68  §3 
D.  32.  1.  2  §  1  I).  33,  7). 

S^thuaiaatae,  eine  fe^f(^e  @ecte  (1. 5 
C.  1,  5). 

Ennoleare,  l)erIIAren:Mode8tiniliber 
de  enucle^is  c<Mibu8    (inscr.  1.  33  D.  4,  6. 


1.  15  D.  33,  1).  —  2)  fid^tcn:  iuris  enu- 
cleati  codex,  compositores  (1.  1  §  11  C.  1, 
17  1.  4  §  3  C.  6,  28). 

Enumerare,  1)  aufjft^Icn,  ^ernennen, 
einzeln  anführen,  i.  ^.  singulatim  enum. 
casus  (1.  26  §  9  D.  4,  6);  enum.  species 
(1.  3  §  1  D.  47,  20);  omnes  res  per  spe- 
ciem  enmneratae  (1.  30  §  6  D.  35,  2);  he- 
redes  nomincUim  enumerati  (1.  124  D.  30). 
Enumeratio,  STufjäl^IunQ  (1.  56  D.35,  1. 
1.  25  pr.  D.  86, 2:  —  „enum.  plurium  rerum 
disiunctivo  modo  comprehensa  plura  legata 
non  facit."  1.  10  §  16  D.  38,  10).  —  2) 
an^sa^Icn  (1.  16  pr.  C.  12,  37). 

Enimtiare,  mit  SBorten  au^brüden 
(Gai.  III,  93);  enuntiatio,  ^UiSbrud,  fRt* 
bengart  (1.  148.  232  D.  50,  16). 

Enutrlre,  näl^ren,  unterrid^ten,  rudis 
animus,  simplukbus  enutritus  (1.  1  §  11 

C.  1,  17). 

Eo  (ady.).   1)  bafelbft,  bort  (1.  4  §  5 

D.  49,  16).  —  2)  ba^in,  baju  (1.  8  D. 
34,  2.  1.  7  D.  38, 1.  —  8)  bc^balb  (\.  142 
D.  50,  16).  —  4)  fotoeit  (1.  38  D.  6,  1). 
—  5)  befto  ntit  bem  (£onU)ar.  (1.  9  D.  12, 
8).  —  6)  in  eo  esse,  ut,  in  ber  Sage  fein 
(1.  44  D.  2,  14\ 

EphesuB,  @tabt  in  Sonien;  Ephesius, 
avi^  ftp^efug  (1.  2.  3.  4  D.  1,  2);  Ephe- 
sina  synodus  (1.  8  p.  C.  1,  5). 

Epidemetloa  l^et^en  bie  (Sfelber,  tt^eld^e 
für  bie  Befreiung  tjon  ber  (^nquartirung^Iaft 
gejal^It  würben  (rubr.  C.  12,  40.  cf.  Gothofr. 
ad  rubr.  C.  Th.  7,  8). 

Epigranuna,  dpiQxamm  (Paul.  V,  4 
§  15  1.  5  §  10  D.  47,  10). 

Epilemptdons  (epilepticus) ,  mit  ber 
fallcnben  @ud^t  behaftet  (Vat.  §  130). 

Eplmetnim,  toad  über  bad  Tlai  gebt. 
Ueberma^  (1. 15  C.  Th.  12,  6). 

Epiphania  s.  Epiphaniae  (Christi), 
ba«  geft  ber  ©rfd^cinung  (£brifti  (1.  6 
§  8  C.  3,  12). 

Epims,  eine  Sanbfc^aft  in  (S^riec^enlanb, 
|toifÄen  ^acebonien,  X^effatien  unb  bem 
JJoniWen  SWeere  (1.  22  C.  Th.  16,  2). 

EplBoopus,  1)  tluff c^er:  episcopi,  qui 
praestmt  pani  et  ceteris  venalibus  rebus 
(L  18  §  7  D.  50,  4).  —  2)  «if  c^of  (tit.  C. 
1,3);  episcopatus,  bie  Stürbe  eined  fol» 
(^en  (L  30  eod.);  episcopalis,  bifd^öflic^: 
episcop.  audientia  (tit.  C.  I,  4). 

Epiatalma,  ttuf trag,  ^nmetf ung,  Be« 
fel^l  (1.  3  §  Ic  C.  7,  37). 

Epiatola  f.  epistula. 
'  Epiatolaris  f.  epistularis. 

S^iatomium  f.  epitonuim, 

Epistula,  ©rief,  ©(^reiben,  fd^rift- 
Ii(^e  Urfunbe,  a)  bon  ^ribatperf onen, 
5. 5ö.  Labeo  ait  convenire  posse  vel  re   vel 

12* 


Digitized  by 


Google 


180 


Epiistularis — Eremodicium. 


per  epistulam  vel  per  nuntium  (l.  2  pr. 
D.  2,  14);  per  nuntium  quoque  vel  per 
epist.  mandntum  ftuscipi  poteM  (1.  1  §  1  D. 
17,  1);  procurator  conatitutus  per  epist. 
(1.  1  §  1  D.  8,  3);  negotium  contrahere  per 
epist.  (1.  2  §  2  D.  44,  7);  recmare  (here- 
ditatem)  non  tantum  praesentes,  sed  etiam 
absentes  vel  per  epist,  possunt  (1.  6  pr.  D. 
36, 1);  sponsalia  constituere  per  epist.  (1.  18 
D.  28,  1);  manumissio  per  epist.  (§  1 
I.  1,  5);  adsignare  per  epist.  (1.  7  D.  88, 
4);  donare  per  epist.  (1.  77  D.  o,  1);  epist. 
donationis  praedionim  (l.  77  §  26  D.  81) ; 
si  episttUa,  quam  ego  tibi  misi,  intereepia 
Sit,  quis  furti  actionem  habeat?  et  primum 
quaerendum  est,  cuius  sit  epistula,  utrum 
eius  qui  misit,  an  eins  ad  quem  missa  est? 
(1.  14  §  17  D.  47,  2);  oft  foöicl  aÖ  (£obi* 
cill^  apud  veteres  legata  talia  ^ere: 
quantum  ei  per  epist.  scripsero  —  heres 
dato  (1.  88  D.  85, 1) ;  epistulam  ad  heredeni 
suum  in  haec  verba  scripsit  etc.  (1.  77  pr. 
D.  86,  1);  pater  decedens  epistulam  fidei- 
commissariam  ad  filium  suum  scripsit  in 
haec  verba  etc.  (1.  87  §  8  D.  82);  codicilli 
etfideicommiss.  ^stulae  iure  scriptae  (1.  7 

C.  6,  22);  ^äupg  bebeutet  ep.  ©d^ulböer=» 
f(^eibuug,  (£nH)tana}(^cin,  chirographum  (1. 
47  §  1.  1.  52  pr.  D.  2,  14.  1.  5  §  8.  1.  24 

D.  18,  5.  1.  20  D.  14,  8.  1.  24.  26  §  2.  1.  28 
D.  16,  3.  1.  84  pr.  D.  17,  1.  1.  61  §  1  D. 
44,  7);  b)  ©(Reiben  einer  ©e^drbe,  }.  ©. 
epist.  missa  aäcui  a  magistratibus  patriae 
suae  (1. 86pr.  D.  50, 1);  epist.  eomm,  qui 
quasi  damnatos  ad  praesidem  remiserinty 
f.  b.  a.  elogium  s.  2.  (1.  6  pr.  D.  48,  8); 
in  1.  2  C.  12,  45.  1.  1  C.  12,  46.  beaeiAnet 
epist.  hai  ©Areiben,  in  meld^em  einem  @oI* 
boten  ber?lbfd$iebert^eiltip;  c)  faiferlid^e« 
9lcfcri^t  an  einen  Beamten  in  ber  gform 
eine«  ©riefe«  (1. 1  §  1  D.  1,  4:  „Quodcum- 
que  Imperator  per  epist,  et  subscriptionem 
statuit  —  le^em  esse  constat**) ;  candidati 
principis,  qui  epistulas  eius  in  senatu  legunt 
(1.  1  §4  1).  1,  13);  scrinium  epistularum 
(1.  1.  8.  4.  11  C.  12,  19  cf.  1.  3  C.  7,  68: 
—  „provocationes  —  introducantur,  ita  ut 
etiam  gesta  in  iudicio,  contra  quod  pro- 
vocatum  est,  non  prope  finem  temporis 
tradantur  smnio  sacrartm  epistul.y;  divus 
Hadrianus  legato  provinciae  Ciliciae  re- 
scripsit  —  verba  epistulae  haec  sunt  etc 
(l  3  §  1  D.  22,  5);  ex  epist  divi  Hadriani 
compellitur  creditor  a  singulis  (fideiusso- 
ribus),  qui  modo  solvendo  sunt  litis  con- 
test.  tempore,  partes  petere  (§  4  I.  3,  20. 
cf.  1.  26  D.  46,  1.  1.  8  D.  4,  18).  «nberc 
epist.  ^abrian'd  toerben  etto&t^t  in  1.  8 
"  3  D.  48.  4.  1.  18  §  5  D.  49,  14);  epist. 

ivi  Severi  ad  Fabium  Cilonem,  praef.  urbi 


(1.  1  D.  1, 12.  1.  8  §  5  D.  48,  19.  1.  6  §  1 
D.  48,  22.  ^Inbcre  epist.  ©eöer'd  unb 
feine«  ©o^ne«  (£aracolla  in  1.  6  §  3  D.  1, 
16.  1.  16  §  1  D.  89,  4);  generalis  epist, 
div.  Marci  et  Commodi  (1.  1  §  2  D.  11,  4); 
epist.  divi  Pii  (1.  9  §  5  D.  22,  6),  div.  fra- 
trum  a.4pr.  D.  40,  1.  1.  11  §  1  D.  49,  1); 
d)  @)utac^ten  eine«  Suriften  über  Stecht«- 
fragen  in  örieffotni:  epist.  Neratii  ad  Ari- 
stonem  (1.  19  §  2  D.  19,2);  Neratius  libro 
qiMrto  epistularum  respondit  (l.  12  §  35. 
48.  D.  38,  7). 

Epistularis,  1)  Charta  epistul.  Brief« 
paptev  (1.  8  §  10  D.  88,  9).  —  2)  (Subst.), 
©ecretAt  int  scrinium  epistularum  (1.  82 
§  2  C.  7, 62.  Nov.  85),  au(^  in  anbem  scri- 
niis  (1.  7  §  18  C.  12,  23). 

Epitome,  K  u  «  §  u  g ,  5.  B.  Hermogeniani 
libri  epitomarum. 

Epitonium,  Spunb,  $a]^n,  SSentil  (1- 
17  §  8  D.  19,  1). 

S^ulae  s.  epulum,  9Jlo^I§eit,  ®aft« 
ma^I  (1.  122  D.  80). 

Bpulari,  fpeifen  (1.  19  §  12  D.  34,2). 

Equa,  ©tute  (1-  5  §  2  D.  1,  1). 

Eques,  1)  leitet  (1.  12  D.  8,  3.  1.  57 
D.  9,  2,  1.  5  §  1  D.  49,  16).  — 2)  «ittct, 
al«  befonberer  ©tanb  eine«  römifc^n  Bärger« 
(1.  un.  C.  12,81 :  „Equites  Romanos  Beeandnm 
^pradum  post  clanssimatas  dignitatem  ob- 
tinere  iuoemus"). 

Equester,  l)bie  Sfteiterei  betreff enb: 
equestris  militia  (1.  48  D.  29,  1);  aes 
equestre  =  pecunia,  ex  qua  equus  emen- 
dus  erat  (Gai.  IV,  27).  —  2)  bie  «itter 
betrefftnb:  equester  ordo  (1.  2  §  44.  47 
D.  1,  2.  1.  42  D.  24,  1). 

Equinus,  $f  erbe  betreff  enb:  eq.  peetts, 
eq.  animalia  (1.  2.  5  C.  Th.  9,  80). 

Equitare,  reiten  (1.  9  §  3. 1.  57  D.  9,  2). 

Equitium,  eine  beerbe  bon  $ferben, 
©tuterei  a«  1  §  3  D.  6,  1.  1.  70  §  3  D. 
7,  1.  1.  12  §  4  D.  7,  8.  1.  89  D.  22,  1). 

Equuleus  f.  eculeus. 

Equulus,  güllen  (§  87  I.  2,  1). 

Equus,  ^ferb  (öai.  I,  120.  Ulp.  XIX, 

I.  1.  1  §  4.  7.  1.  5  D.  9,  1). 
Eradere,  abfragen  (Paul.  I,  21  $  8). 
Erciscere  s.  heroisoere,  t^eilen:  fa- 

miliae  erciscundae  actio  s.  iudidnm,  bie  au« 
ben  12  Xafeln  ftantmenbe  Bejeic^uung  ber 
(grbt]^eilung«nage  (tit.  D.  10,  2.   Gai. 

II,  219). 

Eremodicium  {i^iiog  dUfi)  =s  lis  de- 
serta  (1.  7  §  12  D.  4,  4.  1.  18  pr.  D.  46, 
7)  Suftinian  be§ei(i^net  bamit  ba«  in  Solge 
be«  9H(9terf(^nen«  eine«  ))eremti>df(l^  (Eitirten 
eintretenbe  ^ontumaciafoetfal^n  ^  18  §  3. 
4  G.  3, 1:  „Si  reus  aftierit  et  similiB  eins 
processerit  requisitio  —  etiam  absente  eo 


Digitized  by 


Google 


Erepticium  —  Erogare. 


181 


eremodicium  contrahatur  et  iudex  —  ex 
nna  parte  cum  omni  subtilitate  causam 
requirat  et,  Jsi  obnoxius  fuerit  inventus,  et 
contra  absentem  promere  condemnationem 
non  cesset.  —  Cum  autem  eremodicium  ven- 
tihUftr  aive  pro  actore  sive  pro  reo,  exa- 
minatio  sine  ullo  obstaculo  celebretui*"). 

Srei»tioium  s.  ereptorlum,  toai  einem 
im  2:eftameitte  ^onorirtett  nadj  ber  lex  Papia 
Poppaea  tt»egen  Untoütbigfett  )u  (S^unften 
M  «erat«  entjogen  toutbe  (Ulp.  XIX,  17). 

Bpga  (praep.),  1)  aegen,  eine  freunblid^e 
9e)ie]^nng  )it  Semanben  be^eid^nenb,  ).  fß. 
erga  deum  religio  (1.  2  D.  1,  1);  officium 
patris  erga  fiÜwn  (1.  6  D.  37,  6);  facilitas 
erga  aliq.  (l.  1  D.  24, 1).  —  2)  a)  an,  auf, 
j.  Ib.  tabulae  erga  parietem  adfixae  (1.  245 
pr.  D.  50,  16);  b)  in  ©etreff:  erga  rem 
alicuius  gerere  aliquid  (1.  7  C.  4,  1).—^) 
entgegen,  jutoibet  (1.  5  C.  1,  2). 

xSrgasiotani  tDerben  hit  ^anhtotxU* 
innftgenoffen  bon  9lle|ranbrta  genonnt 
(I.  5  C.  1,  4.  cf.  Gothofr.  ad.  1.  1  C.  Th. 
14,  27). 

Ergasterivun,  SSerfftatt,  auc^  ^ram« 
laben:  ergastcria,  quae  mercimoniis  depu- 
iantur  (1.  2  §  1  C.  12,40);  qui  ergasteriis 
praesuntf  vel  aliquara  licitam  negotiationcm 
gcrunt  (1.  26  §  1  C.  4,  32.  1.  1  C.  12,  34). 

Ergastulum,  ßud^t^aud  [ür  ©Ilaben, 
(1.  8  C.  Th.  7,  13.  1.  3  C.  Th.  9,  40). 

Srgo,  nun,  alfo,  bemnac^,  j.  16.  quid 
ergo  est?  toa»  ift  nun  SHec^tend?  (1.  3  pr. 
D.  37,  6.  1.  36  pr.  D.  40,  5.  I.  30.  §  2  D. 
41,  3.  1.  56  §  7  D.  45,  1);  quid  ergo,  si 
etc.  (1.  28  §  8.  1.  25  §  5.  1.  27.  62  D.  21, 
1.  1.  60  pr.  53  pr.  90  pr.  D.  30.  1.  69  pr. 
g  3.  1.  70  pr.  D.  31). 

Ergolabos,  Untetnel^met  einer  Slrbeit, 
etned  »erfe«  (redemptor)  1.  2  §  1  C.  4,  59. 

Brigere,  aufrichten,  aufftellen,  j.  ^. 
statuas  (I.  2  C.  1,  24);  errid^ten:  dona- 
iionem  usque  ad  legitinoam  summam  erig. 
(1.  34  §  Ic  C.  8,  53);  ergeben:  mulieres 
hanore  maritorum  erigimus  (1.9  C.  10, 40. 
1.  13  C.  12,  1);  adgnati,  et  hi,  quos  in 
locum  adgnatorum  nostra  erexit  oomtitutio 
(pr.  I.  3,  5). 

Eripere,  1)  eine  $erfon  ober  6ad^e  mit 
^ett^alt  megfül^ren,  megne^mcn,  cnt* 
reiben  (1.  4  pr.  D.  2,  7;  —  „eripere  est 
de  nianibus  auferre  per  raptum**);  in  ius 
vocatos  vi  erip.  (1.  1  pr.  eod.) ;  vi  latronum 
creptum  (1.  5  §  4  D.  13,  6.  cf.  1.  27  D.  49, 
15) ;  e  pecoribus  a  bestia  ereptum  aliquid 
(1.  8  §  2  D.  10,  2  cf.  1.  44  D.  41,  1);  res, 
possessio  vi  erepta  (1.  16  D.  41,  2.  1.  5 
D.  41,  3.  1.  17.  D.  43,  16);  oripi  ab  hon^i- 
mbus  =  desincre  inter  homines  esse  (1.  56. 
57  D.  31);  se  eripere,  \\^  lodrei^en:  iu- 


menta,  quae  semet  ipsa  eripiunt  (1.  43  pr. 
D.  21, 1).  —  2)  gemanbem  ettuaS  entrei* 
gen,  entjie^en,  j.  8.  ius  ordinarium 
erip.  pupillo  (1.  10  D.  37,  10);  erip.  alicui 
Ubertatem  (1.  32  pr.  D.  36,  1),  heredüatem 
(1.  26  D.  48,  10);  quadrans  qui  heredi  im- 
ponitur  ipsius  eripiatur  et  ad  fiscum  trans- 
feratur  (1.  49  D.  49,  14);  si  in  libertinum 
animadversum  erit,  patrono  eius  id,  quod 
in  bonis  ülius  habüurus  esset,  si  is  —  sua 
morte  deceasisset,  eripiendum  non  erit: 
reliqua  pars  bonorum  —  fisco  erit  vindi- 
canda  (1.  7  §  1  D.  48,  20).  —  3)  befreien, 
}.  9.  erip.  aliquem  a  latrunculis  vel  hosti- 
bus  (1.  34  §  1  D.  39, 5),  ab  administratione 
tuUlae  (1.  8  C.  6,  37).  —  4)  in  einen  3u- 
ftanb  berfe^en:  servus  eripitur  in  s.  ad 
libertatem  (1.  9  D.  40,  8.  1.  15.  17.  C.  7, 
4.  1.  3  C.  7,  15). 

Erus,  $err,  ©igentpmer  (1.  11  §  6 
D.  9,  2). 

Erogare,  1)  Weggeben,  ausgeben, 
audja^Ien,  aufmenoen,  5.  9.  nihil 
erogare  de  suo,  im  (^egenf.  bon  non  adqui- 
rere  (1.  5  §  5  D.  5,  3);  in  lege  Aquilia 
amisisse  dicemur,  quod  aut  consequi  potui- 
mus,  aut  erogare  cogimur  (\.  33  D.  9,  2); 
si  societatem  universarum  fortunarum 
coierint,  ut  quidquid  erogetur  vel  quaerere- 
tur,  communis  lucri  atque  impendii  esset, 
oa  quoque,  quae  in  hofwrem  aUerius  libero- 
rum  erogata  sunt,  utrisque  imputanda  (1. 
73  D.  17,  2);  cum  nihil  de  bonis  erogatur, 
valere  donationem  (1.  5  §  16  D.  24,  1); 
quantum  per  codicillos  erogare  potuisset,  i. 
e.  usque  ad  dodrantem  (i.  4  §  1  D.  48, 10) ; 
quod  autem  ex  heredidate  erogavit  —  utrum 
totum  heredidati  expensum  feratur  (1.  25 
§  16  D.  5,3);  nihil  ex  testamento  videtur 
capere,  qui  tantum  erogat,  quantum  acci- 
pit  (1.  122  §  2  D.  30);  emptionis  causa 
erogatum  (1.  27  D.  21,  1);  erog.  bofia  sua 
in  fraudem  futurac  actionis,  fem  Vermögen 
öertl^un  (1.  68  §  1  D.  17,  2);  erog.  in  ali- 
quem,  für  ^emanbcn  öerau^aben,  auftoenben 
(1.  58  D.  5, 3. 1. 5  §  14  D.  25, 3);  alimentaiin 
ventrem  erogata  (1.  1  §  7  D.  25,  6);  auf 
ettt)ad  öertocnben  =  impendere,  con- 
vertcre  s.  3.  0- 14  §  3.  1. 46  §  2  D.  11,  7. 1.  7 
§  3. 1.  20.  21  D.  15, 3. 1.  9  §  2  D.  42,  5) ;  cro- 
gatum  in  aedificia  (1. 13  §22  D.  19, 1),  in 
exstructionem  monumonti  (1. 1  §  19  D.  35, 
2);  pecunia  in  refectionem  (navis)  erogata 
(1.  7  pr.  D.  14, 1).  Erogatio,  3lu3gabe, 
^ufn^anb,  j.  16.  administratio,  sive  cum 
sumptu  sive  sine  erogatione  contingens  (1. 
14  pr.  D.  50,  4);  si  non  tam  corporis  habeat 
vexationem  quam  pecuniae  erogatimiem 
indicti  niuneris  ailiinnistratio  (1.  6  pr.  D. 
50, 6);  nmgna  erog,  facta  in  tectoria  (1.  40 


Digitized  by 


Google 


182 


Erogatio — Esca. 


pr.  D.  39,  2);  erog,  annua  «=  praestaiio  (1. 
10  §  1  D.  33,  1).  —  2)  au«t$cilen,  bcr- 
t^cilcn;  erogatio,  ?ludt6eilung:  erogare 
annonam  (1.  18  §  8  D.  50,  4^;  erogatio 
nnlitarü  annonae  (tit.  C.  12, 37);  erog.  per 
susceptores  facta  (1. 9  eod.(;  erogator,  Äu*» 
tieftet  bed  $roHantö  (1.  16  §  1.  3  eod.). 

Erogatio  f.  erogare. 

Erogator  f.  ebenbaf.  s.  2. 

Errare,  1)  um^er  irren,  f(^>oeifen 
(1.  64  §  2  D.  21, 1);  erro,  einer,  ber  um* 
^erfd^mcift,  §crumftrei(^er  (1. 1  §  1.  1. 
4  §  3  1.  17  §  14  eod.:  „Erroneni  ita  definit 
Labeo  pmillum  fugüivum  eese.  et  ex  di- 
verso,  fugitivum  magnum  erronem  esse,  sed 
proprio  erronem  sie  definimus:  qui  non 
quidem  fugit,  sed  frequenttr  sine  causa 
vagatur  et  temporibus  in  res  nugatorias 
consumptis  serius  domimi  rediV*  1.  64  §  2 
eod.:  „errare  et  fugere  iumentum  posse, 
nee  tarnen  erronem  aut  fugitivum  esse  agi 
posse."  1. 32  pr.  D.  21, 2.  1. 4  §  14  D.  49, 16. 
1. 225  D.  50. 16).  —  2)  irren,  nic^t  mif f  en, 
error,  3rrt^um,  Unfenntnife*  Untoiffen* 
beit  (l.  1  D.  22,  6)  injonbcr^eü  a)  folfc^e 
SöorfteUung  öon  @ttoa3  (1.  15  D.  2, 1:  — 
„non  consentiunt  qui  errent:  quid  enim 
tarn  contrarium  consensui  est  quam  error, 
qui  imperitiam  detegit?"  1.  2  pr.  D.  5, 1: 

—  „error  litigatorum  non  Mhet  consensum.'^ 
1.  9  §  5  D.  22, 6 ;  —  „non  stultis  solere  suo- 
curri,  sed.  erranttbus/'  (l.  20  D.  39,  3:  — 
„nulla  voluntas  errantis  est."  1.  57  D.  44, 
7:  —  „In  Omnibus  negotiis  contrahendis 

—  si  error  aliquis  intervenit,  ut  aliud  sen- 
tiat  puta  qui  emit  aut  qui  conducit,  aliud 
qui  cum  bis  contrabit,  nihil  valet  quod 
acti  Sit*'  1.  53  D.  50,  17:  „Cuius  per  erro- 
rem  dati  repetitio  est,  eins  consulto  dati 
donatio  est");  errare  in  iure  —  in  facto; 
error  in  iure  s.  iuris  —  error  facti  (1.  25 
§  6  p.  5, 3.  1.  1  §  2.  1.  2.  8  D.  22, 6:  „Error 
facti  ne  maribus  quidem  in  damnis  vel 
compendiis  obest,  iuris  autem  error  nee 
feminis  in  compendiis  prodest:  ceterura 
Omnibus  iuris  error  tu  damnis  amiitendae 
rei  suae  non  nocet"  1.  31  pr.  1  32  §  1  D. 
41,  3:  —  „in  iure  erranti  non  procedit 
usucapio.**  1.  2  §  15  D.  41,  4.  1.  6.  7  C.  1, 
18:  „Error  facti  —nemini  nocet,"  1.  9  C. 
6,  50;  error  iustus,  probabüis,  tolerabilis 
(1.  2  D.  4,  1.  1.  50  D.  41,  2.  1.  44  pr.  D.  41, 
3.  1.  5  D.  41,  10:  —  „prdbabilis  error  usu- 
capioni  non  obstat;  —  in  alieni  facti  igno- 
rantia  tolerabilis  error  est") ;  errare,  error, 
in  corpore,  substantia,  materia  (1.  9  §  2. 
1.  11.  14  D.  18,  1.  1.  9  pr.  §  1.  2  D.  28,  5), 
in  nomine,  vocabulo,  syllaba  (1.  5  §  4  D.  6, 
1.  1.  21  §  1  D.  28,  1.  1.  4  pr.  D.30.  1.  54 
pr.  D.  40,  4.  l.  34  pr.  D.  41,  2);  errare  in 
persona  legatarii  designanda  (1. 17  §  1  D. 


35, 1);  errasse  circa  causam  exheredali€mis 
0. 14  §  2  D.  28,  2);  de  statu  suo  dubiiantes 
vel  errantes  teetamentum  facere  non  pos- 
sunt  (1.  15  D.  28,  1):  errare  in  solvendo^ 
et  putare  creditorem  eum,  qui  non  erat 
(1.  3  §  1  B.  15,  3);  arbiter,  etsi  errav&rit 
in  sententia  dicenda,  corrigere  eam  noim 
potest  (l.  20  D.  4, 8) ;  si  quis  in  appeUatianc 
erraverit,  ut  puta  cum  alium  appeUare  de- 
beret,  alium  appellaverit,  videndum,  an. 
error  ei  nihil  offuit  (1.  1  §  3  D.49,1);  b) 
»crfe^en,  Sfe^Ier,  *.  ©.  error  calaüi, 
computationis  (1.  1  §  1  D.  49,  8.  1. 10  pr.  D. 
50,  8);  veritas  rerum  erroribus  gestonm^ 
non  vitiatur  (1.  6  §  1  D.  1,  18). 

Erro  f.  errare  s.  1. 

Error  f.  errare  s.  2. 

Embesoere,  ertöt^en,  fid^  fd^ameit, 
f(^euen  (1.  12  §  3  D.  48,  5). 

Erudire,  1)  ben  (Steift  bilben,  audbil« 
ben,  untertid^ten,  $.  9.  sumptus  facere 
ad  erudiendum  h  minem  (1.  43  D.  19,  1); 
studiis,  litteris  eruiitus  (1.  65  §  2  D.  21,  1. 
1.  2  C.  2,  6.  1.  26  pr.  C.  2,  7.  L  2  C.  5, 
50) ;  litlerati  et  eruditi  homines  (§  3  I.  2, 
12).  —  2)  urbar  macben:  agros  erud.  (1. 
ICH,  63). 

Eruditlo,  Unterricht,  (Srjieljung,  j. 
16.  in  aümenta  vel  in  eruditionem  puerorwm 
relinquere  aliquid  (L  117  D.  30);  toHus 
erudit  prima  fundamenta  (l.  2  §  11  C.  1, 
17);  rhetores  at^jue  nammatici  eruditionis 
utriusque  =  Atticae  Romanaeque  doctrinae 
(1.  15  C.  Th.  11,  16.  1.  12  §  1.  1.  10,  48. 
cf.  LUC.  Th.  13,  3). 

Eruere,  l)^eraudtoü^Ien,  ausgraben, 
aui$rei|en,  }.  )B  er.  ossa,  corpus  (L  8  pr. 
D.  11,  7);  quae  eruta  sunt,  ut  harena 
creta  et  simi'ia  (1.  17  §  6  D.  19, 1);  arbor 
radicitus  eruta  (1.  26  §  2  D.  41,  1);  aud^ 
tro^ifc^:  er.  annonas  ex  propincialium  visee- 
ribus  (1.  15  C.  12,  37).  —  2)  an'«  Sid^t 
bringen,  erforfd^en,  ^erauSjtellen,  §. 
16.  probatio,  tormenta  ad  eruend<im  veri^ 
tatem  (1.  7  D.  22, 5.  1.  15  §  41  D.  47, 10) ; 
in  criminibus  eruendis  quaestio  adhiberi 
solet  (1.  1  pr.  D.  48, 18);  quaestionem  ha- 
bere, ut  fraudium  participes  eruerentur  (I. 
23  §  4  D.  9,  2). 

Erumpere,  ausbrechen,  bucc^brec^en, 
fid^  Iodret|en,  0.  9.  servi  ad  fugam 
erumpentes  (1.  60  §  1  D.  17,2);  ita  clausi, 
ut  erumpere  non  potuerint  (1.  3  §  6  D.  29, 
5);  si  mulus  eruperit  (1.  27  §  34  D.  9,.  2); 
berborbredben,  berborquellen  aqua  (L 
21  D.  39,  3). 

Eruptio,  tludbrud^,  ?lndfall:  er.  fa- 
ctiosa  (1.  2  §  2  C.  1,  1). 

Ems,  $err,  (Sigentl^ümer  (1.  11  §  6 
D.  9,  2). 

Esoa,  escalis,  escarios,  esoalentas  f. 


Digitized  by 


Google 


Esse  —  Etiam. 


183 


Esse  (1)  s.  edere,  effen  (1*  H  §  4  D. 
19,  1:  —  qui  iamenia  venditit  solet  ita 
promittere  *e«sc  bibere,  tU  oporlct/*  1. 3  §  1 
—  3  D.  33,  el-  19  §  10  D.  34,  2);  esus, 
ha&  Sfien,  5.  ^.  penu  legata  coniineri 
quae  esui  potuique  sunt  (1. 3  pr.  §  1  D.  33, 
9);  esca,  ©peifc  (1.  19  §  12  D.  34,  2);  es- 
caria  (sc.  vasa),  (Sggefc^irre  (1.  3  §  3  D. 
33, 10);  argerUum  escanum  ü.escale,  fttbemed 
(gfegtfc^tr  0.  8  eod.  1.  19  §  12.  1.  32  §  2 
D.  34,  2);  escukntus,  eßbar  (1.  18  D.  1, 
18  —  „ne  quis  praesidum  donum  caperet, 
Disi  escuhntum  potukntumve,  quod  intra 
dies  proximos  prodigafcur."  1.3  §3  D.33, 
9:  „Esculenta  utrum  ea,  qwjte  esse,  an  et 
ca  per  qttae  esse  solemus,  legaverit?**); 
penus  escul.  (1.  3  §  2  eod.). 

ÜBse  (11),  fein:  a)  atö  ^ilfdaeittoott  (1. 
34  §  1.  2.  D.  34,  2.  1.  123  C.  50,  16:  — 
„quaemadmodum  hoc  verbum  est  non  so- 
lum  praesens,  sed  et  praeteritum  tempus 
signincat,  ita  et  hocverbiim  erit  non  so- 
lum  futurum,  sed  interdom  etiam  praete- 
ritum tempus  demonstrat,  nam  cum  dici- 
mus  'Lucius  Titius  solutus  est  ab  öbliga- 
tiane*,  et  praeteritum  et  praesens  signi- 
ficamus'*);  b)  auf  ein  $röbilat  {i(^  beAie^enb, 
).  9.  heres  esto,  Jieredes  sunto  (1. 142  eod.); 
(kannas  esto  {\.  djixanBä);  c)  einen  S^P^^i^^ 
brgdc^nenb,  in  bem  man  fic^  befiubet,  ^.  ^. 
esse  in  causa  aliqua,  in  pari,  in  duriore 
hco  (1.  1  D.  2, 9);  in  potestate  —  sui  iuris 
esse  (1.  1  D.  1,  6);  esse  in  Servitute,  über- 
tau  (1.  4  D.  1, 1.  1.  10  D.  40, 12),  inpos- 
sessione  0- 10  §  1  D.  41, 2);  in  concubinatu 
(1.  2.  3  D.  25,  7),  in  sententia  alicuius  esse, 
bcr  SKeinuna  3emanbe»  fein  (1. 60  D.  29, 2V, 
d)  f.  ü.  a.  fid^  wo  befinben,  fic^  auf* 
galten,  bermeilen,  i.  93.  Bomae,  Capuae 
esse  (1.  2  §  8  D.  2,  11.  1.  30  §  5  D.  32); 
ibi  esse,  ubi  etc.  (L  7  D.  33,  1);  eo  loci 
esse  (1.  199  D.  50,  16);  esse  cum  dliquo 
(1.  5.  13  §  2  D.  34,  1),  circa  aHq.  (L  33 
D.  12,  1);  e)  f.  t).  a.  too^er  flammen, 
5.  16.  provincia,  unde  es,  ubique  moraris 
(1.  11  C.  5,  62);  f)  f.  ö.  a.  üorl^anbcn 
fein,  ejiftiren,  j.  ©.  nondum  esse,  nee 
sperari  (1.  10  pr.  D.  26,  2);  res,  quae  est; 
ius,  quod  est  (1.  1  D.  50,  17);  si  nihil  sit 
in  peculio  (1.  5  g8  P.  3, 5);  si  ager  —  ita 
corrucrit,  ut  nusquam  $it  (1.  15  §  2  D.  19, 
2);  si  quid  sit,  quod  imputetur  (1.  2  §  8 
D.  2,  11);  g)  f.  ü.  a.  5u  ettpa^  gelobten, 
in  ettvad  enthalten  fein,  k.  ^.  in  dote 
esse  (I.  18  §  4  D.  23,  3);  nolle  rerum  sua- 
rum  esse  aliquid  (§47  I.  2,  1);  emblemata 
aurea,  quae  in  argento  sunt  (1.  19  g  5  D. 
34,  2);  ampliuH  quam  in  facultatibus  est 
(1.  10  D.  40,  9);  in  administratione  patri- 
monii  manumissio  non  est  (1.  13  D.  40, 1); 


h)  f.  t).  a.  im  (Sigent^um  ^emanbed 
fid^  beftnben,  i^m  gehören,  i.  9.  totum 
^neum  esse^  cuius  non  potest  uUa  pars 
dici  cdterius  esse  (1.  25  pr.  D.  50,  16);  de- 
sinere  esse  alicuius  (1.  1  gl  D.  2,  9);  non, 
sicut  mulieris  dos  est,  ita  et  patris  esse 
dici  potest  (1.  71  D.  21,  2);  universitatis 
esse  (1.  6  g  1  D.  1,  8),  i)  f.  ö.  a.  @tatt 
finben,  ber  gall  fein,  aufteilen,  §.  ö. 
actionem  competere  esseve  oportet  (1.  10  pr. 
D.  42,  8);  tecum  mifU  fore  actionem;  erit 
inter  nos  actio  (L  6  g  7.  1.  8.  41  D.  3,  5); 
nullain  esse  actionem  (1. 34  D.  1,  7);  provo- 
catio  est  ab  aliquo  (1.  2  g  16  D.  1,  2);  eius 
est,  non  teile,  qui  potest  velle  (1.  3  D.  50, 
17);  eius  est  actionem  denegare,  qui  possit 
et  dare  (1.  102  g  1  eod.);  mx  est,  ut  non 
videatur  (1.  28  pr.  D.  50,  16) ;  non  esse,  ut 
videatur  (1. 40  D.  41 , 1) ;  pro  qua  sententia  est, 
quod  etc.  (1.  1  1 10  D.  3, 1);  k)  f.  ö.  a.  be» 
beuten,  }.  16.  ,,in  eadem  causa'*,  quid  sit, 
videamus  (1. 1  g  1  D.  2, 9);  est  manumissio 
de  manu  missio,  id  est  datio  Ubertatis  (l. 
4  D.  1,  1);  nihü  est  aliud  hereditas,  quam 
etc.  (1.  24  D.  50,  16);  palam  est  coram 
pluribus  (1.  33  eod.);  probrum  et  obpro- 
brium  idem  est  (1.  42  eod.) ;  penes  te  am- 
plius  est,  quam  apud  te  (1.  63  eod.);  aliud 
est  capere,  aliud  accipere  (1.  71  pr.  eod.) ; 
1)  f.  b,  a,  toertl^  fein,  5.  SB.  quanti  id  in 
eo  anno  plurimi  fuit  (1.  2  pr.  D.  9,  2); 
m)  est,  man  barf  =  licet:  est  exemplum 
capere  (1.  11  g  2  D.  36,  1). 

Eaus  f.  esse  (I). 

Et  (coni.),  1)  unb  (1.  7  D.  7,  2.  1.  37 
g  1.  1.  67  D.  28,  5.  L  16  g  2.  1.  36  g  2 
D.  30.  1.  7.  61  pr.  D.  31.  1.  20  g  2  D.  33, 
7.  1.  56  pr.  g  1.  1.  129  D.  45, 1.  1.  11  g  1 
D.  45,  2.  1.  142  D.  50,  16.  1. 4  g  1  C.  6,  38) 
et  cetera  (f.ceterus).  —  2)  au d^  (g  4  I.  2, 
7.  1.  19  g  1  D.  1,  18.  1.  1  D.  24.  3.  1.  3 
§  10  D.  37, 10.  1.  4  pr.  D.  45,  1.  1.  52.  65. 
77.  89  g  2.  1.  101  g  1.  1.  128.  162—164. 
189.  196  pr.  D.  50, 16);  et  —  et,  fotoo^I 
—  aU  aud^  (1.  9.  23.  136.  178  §  1.  2.  1. 
181.  185.  201  eod.).  —  3)  aU  (1.  33  g  1 
D.  24, 1 :  —  „non  tam  sollemne  est  annuum, 
quod  maritus  uxori  pendit  et  quod  uxor 
nMrito  praestatV'  —  4)  unb  atoar,  j.  83. 
a  magistratu  retentus,  et  retenttis  sine 
dölo  m.  (1.  2  g  9  D.  2,  11);  et  utique  recte 
(1.  46  g  7  D.  3,  3).  —  5)  aber,  5. ».  Ro- 
mae  satisdare  non  posse  et  ibi  posse,  quo 
postulat  remitti  (1.  8  §  5  D.  2, 8)t  et  tarnen 
(1.  5  g  3  D.  1,  5). 

Etenim,  benn  (1.  1  g  2.  3  D.  1,  1.  1. 
4  D.  4,  4.  1.  64  D.  31.  1.  25  D.  33,  2). 

Etiam,  1)  aud^  fogar  (1.  2  g  3.  l.  3 
D.  2,  3.  1.  29  pr.  45  pr.  ü.  4,  4.  1.  18  pr. 
D.  24,  3.  1.  5  pr.  13  g  1.  1.  25  pr.  28  pr. 


Digitized  by 


Google 


184 


Etiamnunc  —  Evertere. 


32.  34.  40  §  1.  1.  51.  61.  64.  70  pr.  72. 
76.  80.  81,  127.  137.  139  pr.  141.  145. 
155.  156.  159.  160.  172.  243  D.  50,  16); 
sed  etiam  fonbcrn  oud^  (f.  sed).  —  2)  toit* 
htx,  A.  16.  etiam  atque  etiam  deliberare 
(1.  19  C.  9,  22). 

Ettaninuno,  aud^  \t%i  nod^  (1.  2  C. 
4,  40). 

Etiamsi  s.  etat,  toenn  auc^,  obgleich 
(1.  17.  21  D.  2,  4.  1.  18  §  5  D.  3,  5.  1.  14 
§  3.  5  D.  4,  2.  1.  1  D.  14,  5.  1.  19  D.  23, 
3.  1.  1  §  5  D.  27,  6.  1.  2  pr.  D.  34,  1). 

Euohetae      \  Ie|erifd^e  ©ecten  (1.  5  C. 

Eunomiani  )  1,  5). 

Eunuohus,  ein  ^erfdbnittenet,  %a* 
prat  (tit  C.  4,  42.  1.  5  C.  6,  22). 

Euphratensis,  (provineia)  toirb  bie  $ro« 
tnns  am  rechten  Ufer  bed  ($u))]^rat  ^<t» 
nannt  (1.  10  C.  8.  10). 

Europa,  eine  ©egcnb  in  X^raaien  (1.  22 

C.  7,  62). 

Eutyches,  Stifter  einer  Icjerifd^cn  6efte; 
Eutuchianistae,  bie  Anhänger  bcffclben  (1.  8 
§  1  ^C.  1,  5.  1.  6  C.  1,  7). 

Evacuare,  1)  leeren  (1.  1  §  4  D.  18, 
6). —  2)  (viribus)  evac,  entirftften  (1.  13 
§  2  C.  3,  1.  1.  4  C.  8,  42). 

Evadere,  1)  enttoifd^en,  entfliel^en, 
§.  ö.  evad.  hostium  potestatem  (1.  7  pr.  D. 
41,  1.  1.  26  D.  49,  15),  custodia  (1.  12.  13 

D.  48,  3);  qui  deportatus  evaserit,  capite 
puniatur  (1.  28  §  13  D.48, 19);  entgegen, 
j.  ©.  evad.  actionem  (1-  1  §  1  D.  19,  1). 
poenam  stipulationis  (1.  70  §  1  D.  31),  notam 
(1.  1  §  6  D.  3,  1).  —  2)  ettoa«  toerben  = 
fieri  (1.  25  §  6  D.  21,  1). 

Evagari,  audfd^tt^eifen,  untrer« 
fc^toeifen  (l.  11  C.  12,  35);  Jic^  öer* 
breiten,  nm  fic§  greifen,  öont  fjeuer  ge- 
foflt  (1.  27  §  9.  1.  30  8  3  D.  9,  2). 

Evalesoere,  ben  Sorjug  l^aben  (l.  6 
§  2  D.  8,  5). 

Evanescere,  ungültig,  unmirffam 
toerben,  tDegfallen,  erlöft^en,  j.  33.  si 
principale  ruptum  sit  testamentum  et  pu- 
piUare  evanuit  (1.  2  pr.  D.  28, 6) :  videntur 
evanuis8€{8ecundae  tabulaej  non  aditapatris 
hereditate  (1. 15  §3  D.  36, 1);  adgnatione 
8ui  heredis  nemo  dixerit  codiciUos  evanu- 
isse  (1.  19  D.  29,  7);  evanescit  legattim, 
fideicomm.  (1.  18  §  1  D.  28,  6.  l.  93  D.  30. 
1.  7  §  4  D.  34,  3),  donatio  0-  ^  §  7  D. 
24,  1),  pignus  (1.  13  §  1  D.  20,  1),  stipu- 
latio  (1.  83  §  6.  1.  98  pr.  D.  45,  1.  1.  33 
D.  46,  1),  actio  (1.  31  §  1  D.  12,  1.  1.  21 
D.  24,  3.  1.  11  §  1  D.  39,  3),  condicio  fl.  6 
D.  28,  7.  1.  29  §  1  D.  45,  1). 

Evangelia,  bie  ^eiligen  6c§riften  ber 
c^riftUc^en  fie^e:  sacrosanctis  evang.  tactis 
iuramentem  praestare  (I.  14  §  1  C.  3,  1. 


cf.  1.  2  pr,  C.  2,  58);  evangelica  docirina 
(l.  1  pr.  C.  1,  1). 

Bveotio,  bie  ©taat^poft,  bann  bie  (Er« 
Iaubni|  5um  ^ebrauc^e  berfelben,  fomie 
ber  barüber  aui^efteHte  (Srlaubnigf^^in 
(1.  2  C.  12,  22.  1.  3.  4.  6.  9.  22.  23.  C. 
12,  50). 

Evehere,  1)  megfa^ren,  aui^fü^ren 
1.  6  D.  8,  3.  1.  12  §  10  D.  33,  7.  l.  15  D. 
9,  4).  —  2)  ergeben,  bonoribua  (1.  1  C. 
Th.  14,  4). 

Evellere,  1)  ^erau^rei^en,  »egrei» 
gen,  j.  16.  si  quis  aliquid  aedibus  adfixum 
evellerit,  statuam  forte  yel  quid  aliud,  quod 
vi  aut  clam  interdicto  tenebitur  (1.  9  §  2 
D.  43.  24);  arbores  evulsae  (1.  12  pr.  D. 
7,  1).  —  2)  entirftften  (1.  4  C.  6,  22). 

Bvenire,  fic^  jutragen,  fid^  ereig* 
nen,  gefd^e^en,  erfolgen,  ftatt  finbcn, 
ff.  ©.  si  evenerit  fraude  heredis  (1.  5  D. 
33,  5);  per  desidiam  custodia  (1.  12  pr.  D. 
48,  3);  iure  evenit,  ut  etc.  (1.  3  pr.  D.  1, 
1);  usu  evenerat  (1.  22  §  4  D.  13,  7); 
evenire,  ut  amittat  actionem  (1.  8  D.  9,  4) ; 
poterit  evenire,  ne  substitutus  quicqwtm 
retineat  (1.  11  §  5  D.  35,  2);  evenit,  quo 
minus  —  liceat  (1.  45  §  1  D.  30);  si  quid 
evenerit  aeris  alieni  (1.  34  §  3  D.  32). 

Eventus,  Erfolg:  a)  ber  (Eintritt 
eineg  (Ereigniffed,  j.  16.  mortis  eventum 
exspectare  (1.  22  §  8  D.  24,  3);  ev.  morta- 
litatis  (1.  6  §  7  D.  1,  18);  ev.  damni  0-  11 
§  4  D.  4,  4) ;  eo;  omni  eventu  competere  (1  9 
pr.  D.  14,  6) ;  in  e\)entum  condicionis  fidei- 
commissum  restituere  rogatus  (1.  66  D.  35, 
1);  ex  eoentu  condicionis  —  redditum  iri 
(1.  73  §  2  D.  35,  2);  in  utrumque  eventu 
(für  beibe  ^Ut)  substitutus  (1.  4  §  2  D.  28, 
6);.b)  Sufaü  =»  casus  s.  3.  a.  §.  ©.  con- 
dicio, quae  in  eventu  ponitur,  in  eventum  col* 
lata  (1.  60  pr.  1.  78  §  1  D.  35,  1.  cf.  1.  34 
§  1  C.  29,  2);  c)  «u«gana,  @nbe,  a.  ». 
ne  actio,  quae  ab  initio  inutiiis  fuerit,  eventu 
confirmetur  (1.  2  §  2  D.  15,  4);  d)  ®ir. 
lung  =  effectuB,  j.  Sß,  consiUum  et  even- 
tus  fraudandorum  creditorum  (1.  4  §  19  D. 
40,  5.  cf.  1.  10  §  1  1.  15  D.  42,  8.  1.  79 
D.  50,  17:  „Fraudis  interpretatio  —  non  ex 
eventu  dumtaxat,  sed  ex  consilio  quoque  de- 
sideratur") ;  iuris  eventus,  re(^tli(|e  SirYung 
(l.  8  D.  7,  2);  ev.  actionum  (1.  7  D.  8,  5), 
donationis  (1.  10  D.  24,  1);  plenissimus  ev. 
(1.  30  C.  6,  42). 

Everrioulum,  ein  gifc^erneft  (1.  13 
§  7  D.  47,  10). 

Eversio,  eversor  f. 

Evertere,  umwerfen,  umftürjen, 
j.  ©.  ev.  cisium  (1.  13  pr.  D.  19,  2);  ar- 
bores vi  tempestatis  eversae  (1.  59  pr.  D.  7, 
1);  ev.  <mu«  in  aliquem,  über  ^emanben 


Digitized  by 


Google 


Evictio — Evolvere. 


185 


l^er  werfen  (I.  1  §  4  D.  9,  1);  ev,  locum, 
jerftörcn  (l.  2  §  8  D.  2,  11);  tro^nfd^: 
über  ben  Raufen  toctfen,  umfto^cn, 
ttittoirifam  mad^en,  5.  9.  ev  iudicium 
defuncti,  testamentum  (1.  4  §  1  D.  29,  4. 
1.  7  D.  38, 2. 1.  4  §  1  C.  6,  28);  ivs  eUctionis 
(1.  3  D.  40,  9),  legis  praeceptum  (1.  16  pr. 
D.  87,  14);  )u  (SJrunbe  rid^ten,  xuinu 
ren:  ev.  domini  Patrimonium  (1.  1  pr.  D. 
47,  6).  Eversio,  Umftürjung,  Umfto* 
gung,  §.  ^.  ad  totius  domm  evera,  perti- 
nere  (1.  21  D.  1,  18);  ev.  fideicotnmissi  (1-  23 
§  4  D.  36,  1).  Eversor,  »etfd^toenbcr, 
Untctf^Iaaer  (1.  2  C.  12,  23). 

Bviotio  f.  evincere. 

Evidens  (adi.);  evidenter  (adv.),  {ic§t- 
bar,  beutli(^,  ouöenfd^ctnlicl^,  offen* 
bar  (1-  32  §  4  D.  24,  1.  1.  12  §  2  D.  34, 
5.  1.  1  §  4  D.  35,  3.  1.  14  §  1  D.  36,  3). 

Evinoere,  gemanbem  eine  ©ad^e,  ein 
^tAi,  im  Sgege  8ied^tend  (burd^  ^id^« 
terjpru^)  entjie^en,  abftreiten,  ent* 
too^ren;  evictio,  ^bftrcitung,  (gnttoäl^* 
rnng,  5.  ©.  evinc.  hereditatem  per  inoffi- 
ciosi  querellam,  ah  intestato  (1.  21  §  2  D. 
5,  2.  I.  17.  55  D.  5,  3);  patroni  iure  por- 
tionem  evinc.  (1.  6  §  1  D.  5,  4);  si  heres 

—  bona  delaia  ad  fiscum  diceret,  constaret 
autem  de  fideicommisso,  decretum  est,  ut 
petitori  'caventi  evicta  hereditate  restituiri, 
solveretur  (1.  8  D.  35,  3);  cavere  evicta 
hereditate  legata  reddi  (1.  8  §  4  D.  2,  8) ;  si 
patronus  legatum  sibi  relictum  adgnoverit 
idque  fuerit  evictutn  (1-  8  §  1  D-  28,  2);  iniJ:» 
bef.  toenn  bemienigcn,  ber  eine  6a(^  oon  ge* 
manbent  erworben,  3.  S3.  gelauft  ^ai,  oon 
einem  ^S)ritten  mittelft  binglid^er  Mage  bie 
©oc^e  felbft  ober  ein  ©eröitutred^t  an  berjel* 
ben  abgeftritten  toirb  (tit.  D.  21,  2.  C.  8,  44, 

—  „Sive  totä  res  evincatur  sive  pars,  habet 
rcgressnm  emptor  in  venditorem"  1.  1  D. 
cit.);  evinc.  usum  fructum  (1. 15  §  1 1.  43  eod. 
1.  66  pr.  D.  18,  1;  „In  vendendo  fundo 
qQaedam  etiam  si  non  dicantur,  praestanda 
sunt,  veluti  n^  fundus  evincatur  aut  ususfr, 
eiu8**);  servitus  evicta  (1.  48  h.  t.);  Serviana 
actione  evictu.s  servus  (1. 35  eod.);  evinci  in 
servitutem,  Ubertatem  (1.  46  §  2.  3  eod.  1.  45 
§  1  D.  19,  1);  evictionem  praestare,  ben  @r* 
Werber  fikr  bie  (Sntwä^mng  fd^ablod  f^alkn 
(1.  10  eod.  cf.  1.  60  h.  t. :  „Si  in  venditione 
dictum  non  sit,  quantum  venditorem  jiro 
evictione  praestare  oporteat,  nihil  venditor 
praestdbit  praeter  simplam  evictionis  no- 
mne**);  obligatio  evictionis  s.  de  evictione, 
bie  «erbinbUcbfeit  ^erju  (1.  46  §  1 1.  62  §  1. 
(l.  64  pr.  eod.) ;  evictionis  nomine  obJigari, 
UneH  (L  10.  36.  46  §  1.  1.  54  §  1.  1.  62 
pr.  1.  69.  75  eod.);  cavere  de  s.  pro  evict. 
a  25  §  21  D.  10,  2.  1.  10  §  2  D.  10,  3. 


1.  6  D.  h.  t.) ;  fideiussoreni  ob  evictionem  dare, 
quem  vulgo  auctorem  secundum  vocant(1.4 
pr.  h.  t.);  stipidatio  evictionis  s.  de  evictione 
(1.  18  §  3  D.  3,  5.  1.  22  pr.  1.  51  §  1  D. 
h.  t.);  actio  evictionis,  s.  de  s.  pro  evictione, 
bie  ^lage  bed  Erwerbers  gegen  ben  ^uctor  auf 
Sd^ablodbaltung  Wegen  ber  ^ntwäl^rung  (1.  9 
51  §  2.  1.  56  §  1.  1.  62  §  2.  1.  66  §  1. 
1.  72  eod.);  iudicium  de  evict,  (1.  26  D.  40, 
12);  de  evict  convenire  aliquem  (1. 42. 46  pr. 
D.  h.  t.);  denuntiare  de  9.  pro  evictione  (1. 39 
§  1  1.  51  §  1.  1.  63  pr.  eod.  cf.  denuntiare 
8.  c). 

Eviscerare,  bie  (SingeWeibe  ^eraui^« 
nehmen,  tro|njc§:  erfd^öpfen,  Patrimo- 
nium suum  evisceratis  optbus  suis  exbau- 
siRse  (1.  7  C.  3,  29). 

Evitare,  öermeiben,  au^weic^cn, 
entgegen,  3.  ^.  evit.  creditorem,  occursum 
creditoris  (1.  7  §  13  D.  42,  4.  1.  36  D.  42, 
5),  poenam  (1.  5  D.  47,  8.  1.  11  §  2  D. 
48,  5),  crimen  (1.  5  D.  48,  15);  interdictum 
satisdatione  oblata  (1.  1  §  8  D.  43,  4) ;  evi- 
tandi  iudidi  causa  rem  alienare  (1.  12  D.  4, 
7. 1.  16  D.  39,  3) ;  detitione  ipsius  corporis, 
quod  deliquit,  evitare  litis  a^stimationem  (l. 
1  D.  9,  4).  Evitatio,  SSermeibung:  ad 
evitat.  ptiblicae  necessitatis  (i.  1  C.  11,  4). 

Evooare,  1)  ^erou§»,  ^erDor*,  ^in» 
wegrufen:  evoc.  sacra,  ein  9litu§,  um 
einen  geweil^ten  Ort  ju  einem  |)rofanen  ju 
mad^en  (1.  9  §  2  D.  1,  8;  —  „solent,  qui 
liberare  eum  locum  religione  volunt,  sacra 
inde  evocare**).  —  2)  aufrufen,  berufen: 
a)  ju  einem  ^mte,  j.  93.  evocari  ad  munera, 
honores  (1.  7  C.  7,  62.  1.  1  C.  7,  63),  ad 
tutelam  s.  curam  (1.  un.  C.  5,  68);  b)  WO* 
^in  loben  (1.  8  §  5  D.  2,  8:  —  „ne  quis 
vexandi  adversarii  causa,  forsitan  cum  Ro- 
mae  possit  satisdare,  inmunicn>ium  evocet'*); 
c)  öor  ®erid^t  loben,  j.  v.  evocari  de- 
nuntiationibus^  edictis,  litteris  (1.  20  §  6  D. 
5,  3.  1.  7  §  3  D.  26,  10.  1.  26  §  7.  9  D. 
40,. 5.  1.  53  §  1  D.  42,  1.  1.  2  §  3.  1.  42 
§  r  D.  49,  14);  evocari  testimofiii  causa 
(1.  26  §  9  D.  4,  6.  1.  2  §  3  D.  5,  1.  cf. 
1.  1  §  2  D.  22,  5:  —  „iudices  —  eum  so- 
lum  numerum  testium,  quem  necessarium 
esse  putaverint,  evocari  patiantur.*'  1.  3 
§  6  eod.:  „Testes  non  temere  evocandi 
sunt  per  longum  iter"). 

Evooatoria  (sc.  epistula),  ©d^reiben, 
burc^  weltbed  3emanb  an  ben  faiferlid^en  .§of 
berufen  wirb  (1.  3  C.  12,  16.  cf.  Gothofr. 
ad  1.  3  C.  Th.  6,  23). 

Evolare,  1)  baöonfliegen  (1.  5  §  4. 
6  D.  41,  1).  —  2)  feine  Suflud^t  neh- 
men (l.  15  C.  Th.  8,  7). 

Erolvere,  1)  ^erou^Wid ein,  loiJ- 
Winben,  befreien,  5.©.  sacris  evolutus. 


Digitized  by 


Google 


186 


Ex  —  Exaggerare. 


im  (Sfegenf.  öoit  adstiictus  (Vat.  §  248).  — 
2)  evolvi,  bon  ber  3^^  9H<^dt:  ablaufen, 
}.  8.  evoluto  anni  spatio  (I.  10  G.  10,  16); 
curriculis  evolutis  (1.  1  C.  12,  53). 

Ex  8.  e  (praep.),  ,1)  au«,  öon,  auf  bic 
grage:  loorauS?  toobcr?  toop  gel^örenb? 
^  9.  ea;  boni^  esse  (f.  bona  s.  5.);  ex  bonis 
defuncti  esse  (1.  29  pr.  D.  20,  l);ex  bonis 
alicuinB  pervenire  ad  aliquem  (1. 3  §  3  D.  22, 
1);  pecunia  ex  re  mea  c^uaesita  mihi  (1.  50 
§  3  D.  15,  1);  ex  re  alicuius  (idquirere  (f. 
res  8.  2.);  amovere  quid  ex  hereditate  — 
sive  ex  ea  hereditate  sint  (sc.  res  amotae), 
siye  ad  eam  heredit.  pertineant  (1.  71  §  7 
D.  29,  2) ;  partem  ex  fundo  vindicare  (1.  13 
§  4  D.  23,  5);  ^  pluribus  unus  (1.  42  D. 
26,  7);  alias  ex  amicis  (1.  6  D.  34,  5);  ex 
duobus  reis  promittendi  s.  stipulandi  alius, 
alter  0-  7.  12.  16.  18  D.  45,  2);  ex  ea 
familia  (1.  195  §  1  D.  50,  16);  ex  latere, 
ex  transversa  (J.  bicfe  ®.);  e  contrario,  ex 
diverso  (J.  bicfc  SSB.);  auf  bie  iJragc:  bei  toeU 
d^  ©el^cn^cit:  5.  ö.  rapere  ex  incendio, 
ruina,  naufragio  (1.  1  pr.  §  2  D.  47,  9); 
emere  ex  auctione  (1.  2  §  8  D.  41,  4).  — 
2)  nac^,  aemög  ==  secundum,  5.  $d.  ver- 
buni:  ex  legibus,  sie  acdpiendum  est;  tarn 
ex  leaum  sententia,  quam  ex  rerbis  (1.  6  §  1 
D.  50,  16);  ex  lege  capere  pignus  (1.  29  §  7 
D.  9,  2);  e  lege  locationis  (1.  1  §  8  D.  43, 
9.  cf.  1.  51  pr.  1.  60  §  3  D.  19,  2);  ex 
personis  causisque  constituere  (1. 38  D.  6, 1. 
cf.  1.  3  §  4  D.  43,  30) ;  ex  coniunctione,  ex 
fide,  ex  dignitate  acior  eligendus  (1.  3  §  12 
D.  43,  29) ;  ex  animo,  ex  animi  propositione 
(1.  3  D.  48,  5,  1.  225  D.  50,  16);  ex  volun- 
täte  alicuius  (1.  8  pr.  D.  3,  3.  1.  46  D.  4, 
4).  —  3)  jut  ©cjcid^nunö  einer  Duelle,  Ur* 
fac^e  eine«  @lcunbed:  an^,  tt^egen,  burc^, 
in  Sol^e,  j.  ©.  ius  civile,  quod  ex  legibus 
etc.  venit;  ex  iure  gentium  introducta  bella 
etc.  (l.  5.  7  pr.  D.  1,  1);  co;  eo  appeüari^ 
quod  etc.  (1.  4  g  2  D.  1,  5) ;  obligationes 
aut  ex  contractu  nascuntuv;  aut  ex  maleficio 
(1.  1  pr.  D.  44,  7);  teneri  ex  delicto  (1.  38 
D.  50,  17);  ex  dolo  alterius  (1.  21  §  2  D. 
15,  1);  lucrari  ex  dolo  defuncti  (1.  1  §  6 
D.  2,  10);  ex  culpa  conveniri  (1.  41  D.  26, 
7);  usuras  ex  tnora  exigere  (1.  10  §  1  D. 
39, 4);  ex  empto  teneri,  agere  etc.  (f.  emere); 
ex  ante  gesto  suspectum  postulari,  expriore 
gestu  conveniri  (1.  3  §  10  D.  26,  10);  cau- 
sae,  ex  quibus  in  integr.  restitui  potest  (1.  51 
pr.  D.  3,  3);  ex  iusta  causa  abesse  (1.  30 
§  2  D.  3,  5);  ex  causa  ratio  edenda  est  (1.  1 
§  9.  10  i).  2,  13);  ex  necessüate  fieri  (1.  17 
D.  23,  1);  ex  officio  suo  facere  (1.  4  D.  48, 
11);  ex  levissima  offensa  vinxisse  servum 

il.  27  D.  20,  1);  ex  vulnere  mortuus  servus 
1.  46  D.  9,  2);   ex  corporis  vitio  accidere 


(1.  4  §  1  D.  21,  1);  ex  facta,  postfacto  (f. 
biefe  SB). —  4)  wegen,  in  öetreff,  &c  re 
familiari  —  de  re  publica,  operis  navi 
nuntiatio  facta  (1.  7  §  14  D.  2,  14);  inter- 
loqui  ex  interdicto,  ex  crimine  (1. 32  D.  48, 
19);  audire  ex  interdictis  (1. 1  §  6  D.  1.  12)  ; 
ex  a»se,  ex  parte  heredem  scribere  (1.  19 
D.  28,  2.  1.  73  D.  28,  5.  1.  142  D.  50,  16) ; 
ex  parte  testato,  ex  parte  intestato  decedere 
(1. 19  pr.  D.  29, 1).  — 5)  üon,  pr  Seseic^nung 
bed  Url^eberd,  5.  IB.  damnum  dntum  ejc 
coactis  ab  alio  0-  2  §  12  D.  47, 8);  coadtM 
ex  fideicommissario  (1.  38  §  3  D.  28,  [G).  — 
6)  öon,  auf  bie  gragc,  wollet?  j.  53.  «r  ha- 
stibus  capere,  redimere  (1.  20  D.  24,  3.  L 
3  §  21  D.  41,  2);  desiderari  ex  persona 
aliqua  (L  7  §  2  D.  2,  8);  fideicomm.  reUn- 
qtiere  ex  aliquo  (1.  2  D.  32);  appellare  ejc 
sententia  (1.  19  D.  49,  1).  —  7)  öon,  aur 
Cejeid^nung  ber  ^fxi,  g.  fe.  ex  die  (f.  dies 
fe.  2  a.);  ex  eo  tempore  (1.  39.  42  D.  29,  1); 
ex  quo;  ex  eo,  ex  quo;  exinde,  ex  quo  (1.  4 
§  6  D.  1, 16. 1. 19  §  6  D.  21,  1. 1. 20. 28  §  1. 
1. 37  §  2  D.  26, 7) ;  ex  testamenti  facti  tempore, 
an  ex  mortis  numerari  (1. 41  §  15  D.  40,  5) ; 
beres  scriptus  ex  tempore,  int  (Skgenf.  l>on 
in  tempus  (1-  1^  §  1  D.  29,  1);  ca;  condi- 
cione  vel  in  condidonem  heredem  facere 
(l.  15  §  4  eod.);  ex  continenti  (f.  coDÜneus 
8.  2.);  e  vestigio  (f.  vestigium  s.  4.);  ejc 
tempore  (f.  tempus  s.  d.);  ex  integre  (f. 
integer  s.  4.).  —  8)  Wirb  e«  gebraucht  juc 
iUT  »ejeid^nung  bed  9(mtei$,  totl^e^  3e« 
manb  belleibet  ^at,  5.  ®.  ex  quaestore 
sacri  palatiit  @j:quöftor;  ex  praefecto  prae- 
torio;  ex  consule  (C.  Summa  reip.  §  2); 
ex  nmgistro  officiorum  dignitas  (1. 1 C.  12, 1 6). 

Exacerbare,  eine  ©träfe  f(^&rfen  (l.  7 
§  4  D.  48,  4.  1.  16  §  10  D.  48,  19). 

fixactio,  exactor,  exactus  f.  exigere. 

Exacuere,  5U  etoaiS  reijen,  antreiben 
(1   51  C.  10,  32). 

Exaedificare,  bauen,  errichten,  5.^. 
naves  (1.  28  C.  Th.  13,  5). 

Exaequare,  ausgleichen,  gleid^ftellen, 
5.  33.  idcirco  relictum,  ut  condicio  fiUorum 
exaequaretur  (1.  12  D.  35,  1);  per  omnia 
exaequata  sunt  legata  fideicommissis  (1*  1 
D.  30).  Exaequatio,  ©leic^ftcllunfl: 
Leoniana  constitutio,  quae  super  exaequa- 
tione  pactionum  loquitur  (1,  20  §  7  C. 
5,3). 

Exaestnare,  aufn^aUen  (l.  112  D.  50. 
16:  „Litus  publicum  est  eatenus,  qua 
maxime  ductus  exaestuat"). 

Exaggerare,  aufbdmmen,  erl^ö^en 
(1.  3  §  15  D.  43,  19);  tropifc^:  uergrö* 
gern,  erweitern,  berfc^ärfen  (1.  3  $  1 
D.  50,  2:  —  „neque  exaggcranda  fuit«fn- 
tentia,  quae  modum  interdictioni  fecerat''). 


Digitized  by 


Google 


Exagitare — Exceptio. 


187 


Exagitare,  um^er  iaqtn,  reiben: 
pecus  in  tan  tum  exacit.,  ut  praecipitaretur 
(8  16  I.  4,  3);  tro»nfd^:  oufrül^rcn,  exa- 
git.  quaestiones  emortuas  (1.  3  §  1  C.  Th. 
16,  7). 

Exagium,  ^effttttg  mit  bet  93age, 
«äflung  (c.  1  §  2  Val.  (III).  Nov.  2,  3). 

Examen,  1)  Sd^toarm:  examen,  quod 
ex  (üveo  nostro  evolaverit  (1.  5  §  4  D.  41,  1). 
-  2)  Prüfung  (1.  54  C.  10,  32.  1.  5  C. 
10,  65). 

Examinare,  ertoftgen,  prüfen,  uittec« 
fttc^en,  j.  16.  examinari  apud  tudicetn  (I. 
76  §  1  D.  6.  1.  1.  32  pr.  D.  22,  1).  pro 
tribunali  (1.  1  §  11  D.  48,  16);  exam. 
iustitiam  caiMarum  (1.  3  D.  4,  1),  rationes 
a.  82  D.  35,  1.  1.  6  §  7  D.  40,  7);  testium 
fides  diligenter  examinanda  est  (1.  2.  3 
pr.  D.  22,  5). 

Examinatio,$rüfung,Unterfud^ung, 
(Sförterung,  j.  V.  exam.  civilis  (1. 1  §4 
D.  47,  14);  exam.  causae,  litis  (1.  4  C.  7, 
19.  1.  3  C.  9,  44). 

ExamuBsiin  (f.  tt.  a.  ad  amussim,  nad^ 
bet  «ic^tfci^nut)  gcnou  (1.  2  C.  Th.  3,  21). 

Exanimare,  ha^  Seben  neunten, 
tobten  (1.  11  §  3  D.  9,  2). 

Exarare,  audpftügen:  termini  exarati 
a.  4  §  4  D.  10,  1). 

Exard68oere,  in  IBtanb  getatl^en: 
res  incendio  exarsae  (1.  11  G.  9,  1);  tro« 
pif<^:  entbrennen:  libtdine  exarsisse  (1.  24 

C.  9, 9);  si  inimicitune  cum  patre  exarsernnt 
(L  8  D.  26,  3). 

Exaresoere,  t>ertro(inen,  t^erborren, 
39.  si  prata  arboresve  exaruissent  (1.  18 
.  8,  5);   si   fons  exaruerit  (1.  34  §  1  D. 

8  3) 

'  Exarmare,  abtäte  (n  (1.  2  §  1  D.  14,  k.). 
Exasperare  »  exacerbare  (1.  42  D. 

48.  19.  1.  18  §  1   D.  48,  22);   erbittern 

(L  8  §  2  C.  5,  17). 
Exaiictorare,    einen    ©olbaten   feined 

(Sibed  entlaffen,  tterabfc^teben  (1*  2  §  2 

D.  3,  2.  1.  29  pr.  D.  40,  12.  1.  4  §  8  1.  7 
D.  49,  16). 

Exauotoritas,  ^erabfd^iebung  eined 
©olbaten  (1.  35  pr.  C.  Th.  8,  5). 

Exaudlre,  1)  ^ören  (1-  21  pr.  D.  28, 
1.  L  1  §  15  D.  44,  7).  —  2)  t)erftel^en, 
anffoffen  (1.  6  §  3  D.  33,  8:  —  „yerba 
secundum  voluntatem  testcttaris  exaudienda 
Bunt"  1.  7  §  2  D.  33,  10:  —  „non  ex  opt- 
fUombus  singulorutn,  sed  ex  communi  usu 
nomina  exaudiri  debere.'*  1.  99  §  1. 1.  120 
D.  45,  1). 

Excandescere,  in  $i^e,  in  ßorn  ge« 
tätigen  (1-  1^  §  1  I>-  L  18)- 

Excavare,  aui^bdl^Ien  (1.  2  §  7  D. 
39.  3). 


fi. 


Exoedere,  1)  toeggel^en,  entmeid^en, 
§.  ^.  exe.  in  exsilium  (1.  4  D.  48,  19. 1.  7 
g  17  D.  48,  22);  hoc  iure  utimur,  ut  re- 
legatus  interdicHs  lods  non  excedat  (1*  ^ 
cit.);  exe.  provinciam,  fines  provinciae  (1.  3. 
15  D.  1,  18.  1.  32  D.  4,  6):  exe.  de  utero 
matris  (1.  15  D.  1,  5);  exe.  vita  =  decedere 
8.  d.  a.  51  pr.  D.  9,  2),  —  2)übetfd&rei* 
ten,  j.  S3.  exe.  fines  mandati  (I.  5  pr.  D.  17, 
1);  ius  et  causam  pecuniae  credit  ae  (1.  24 
D.  19,  5);  uUra  id  quod  in  iudicium  dedu- 
ttum  e^excederepotestas  iudids  non  polest 
(I.  18  C.  10,  3);  exe.  modum  s.  ius  legis 
Fak. ;  exe.  dodrantem,  statutam  lege  portio- 
nm  (1,  1  §  12.  1.  61.  67  D.  35,  2),  dodran- 
tis  aestimationem  (l.  29  D.  7, 1);  exe.  usuram 
legitimatn  (1.  14  §  26  D.  19,  1).  facultates 
patrimonii  (1.  36  D.  38,  2) ;  si  reditm  ex- 
cesserintf  im  ®egenf.  t)on  si  quanto  minores 
pervenerint  (1.  12  D.  34,  1);  actio  in  id, 
quod  excedit  (1.  7  §  6  D.  4,  3);  ut  in  id, 
quod  excedit  prioreni  öbligationem,  res  sit 
obligata  (1. 15  §  2  D.  20,  1) ;  exe.  menwriam 

0.  2  §  3  D.  39,  3.  1.  3  §  4  D.  43,  20), 
legitimum  teny[>us  (1.  32  D.  5,  1);  excessisse 
aetatem,  annum  (1.  55  D.  7,  1.  1.  5  D.  28, 

1.  1.  69  §  1  D.  32).  —  3)  bon  ber  Seit  ge- 
tagt: bergeben,  berftreid^en,  ablaufen 
=  abire  s.  2.  5.  B.  quousque  tempus  hon. 
possessioni  praefinitum  excesserit  (§9  I. 
3,  9) ;  si  quinquennium  excessit  (1.  6  D.  24, 

2.  1.  3  §  6  D.  49,  14.  1.  6  C:  7,  21);  si 
necdum  uHlis  anntis  excessit  (1.  4  C.  3, 
41):  sidies praefinitus  nondum  excessit  (1.20 
C.  5,  62.  1.  14  C.  9,  47). 

Exoellere,  fid^  auSjetc^nen/  §.  93.  exe. 
dignitate  0-  H  §  1  B.  4,  3);  merito  (1.  30 

C.  6,  42),  moribus,  facundta  (1.  7  C.  10, 
53)  excellentissimus,  atö  $räbicat  ber  ^öl^em 
»eamten,  j.  «.  iudices  exe.  (I.  34  C.  7,  62). 
Excellentia  =  eminentia,  aU  Titulatur  ber 
praef.  praet.  (1-  10  C.  12,  35). 

Excelsufl,  ergaben,  aui^geAeid^net, 
).  ^.  personae  dignitate  excelsae  (1. 14  G.  8, 
37);  Tribonianus,  vir  exe.  (§  12  I.  2,  23); 
sedes  exe.  bejeid^net  ben  (S^erid^tdft^  ber  praef. 
praet.  (rubr.  C.  12,  49). 

Exceptio,  1)  tlndnal^me,  (Sinfd^rän« 
fung,  ^orbc^alt,  j.  ©.  hahitationis  ex- 
ceptione  —  usus  videtur  exceptus  (1.  32 

D.  7,  1);  sie  excipere  (in  vendendo  fundo): 
„seiritutes  si  quae  debentur,  debebuntur'* 
—  haec  generalis  exceptio  (I.  39  D.  19,  1. 
cf.  1.  72  §  1  D.  18,  1);  sub  exceptione  sa- 
tisdare  (1.  7  pr.  1.  22  §  1.  1.  31  §  1  D. 
39, 2).  —  2)  SJefreinng  Don  ctttw«,  §.«.  exe. 
sordidorum  munerum  (1.  12  C.  10,  48).  — 
3)  @inrebe,  b.  1^.  had  '^Sorbrtngen  etned 
befonbem  ^tuntftanbeS  tton  ©eiten  bed  9e« 
nagten,  »oburd^  er  bie  ^emrt^Inng  au9 


Digitized  by 


Google 


188 


Exceptor — Excipere. 


ber  an  unb  für  ftd^  begrünbeten  ftlage  gott) 
ober  t^eittoeife  bon  ft$  abptoenben  fud^t, 
indbef.  in  ber  Formel  bed  Vta^\ttat^  bte 
^ü^naf^mt,  unter  melc^er  eine  Sonbemnation 
nid^t  er[o(gen  fo0,  meldte  mit  si  non,  extra- 
quam  8i,praeterquam  si  etc.  be^eid^net  n^urbe 
(fcit.  I.  4,  13.  D.  44, 1.  C.  8,  S5,  —  „Exceptio 
diota  est  quasi  quaedam  exclusio,  quae 
opponi  actioni  cuiusque  rei  solet  ad  exclu- 
dendum  id^  qxtod  in  intentionem  condenv- 
nationemve  deductum  est^  1.  2  pr.  D.  cit.  — 
„Exe.  est  condicio,  quae  modo  eximit  rewn 
damnatione,  modo  minuit  damnatianem'* 
(1.  22  pr.  eod.);  exe.  perpetua,  peremptoria 

—  ten^>oralis  dilatoria  (f.  biefe  2B.);  tem- 
poraria  —  perpetua  exceptionis  defensio 
(1.  56  D.  12,  6);  sine  uUa  except  temporis 
cognitionem  oxercere  (1.  1  D.  40,  14),  qui- 
bus  debetur  sine  uUa  exceptionis  perpetuae 
reniotione  (1.  10  D,  50,  16);  per  exceptianem 
infirmari,  imd^egenfa^  Donipso  iure  actionem 
non  habere  (1.  112  D.  50,  17);  per  except. 
a  petitione  remm^eri  (1. 18  eod.) ;  exceptione 
experirij  adcersus  petentes  (1. 9  §  3  D.  4,  2) ; 
inUntio  per  exe.  elisa  (1.  17  D.  21,  2);  exe. 
rei  venditae  et  traditae  (tit.  D.  21,  3);  exe. 
doli  mali  (tit.  D.  44,  4.  cf.  dolus  s.  1.  a); 
exe.  rei  iudicatae  (tit.  D.  44,  2);  petenti 
opponere  exceptionem:  at  si  eares  iudicata 
non  8Ü  etc.  (1.  9  §  2  eod.);  exceptione 
suramoveri  ac  si  non  in  ea  causa  sint  tor 
bulae  testamenti,  ut  etc.  (1.  2  eod.);  si  velit 
cum  creditore  proprietarius  agere  *non  esse 
ei  ius  uti  frui  invito  se\  tali  exceptione 
cum  praetor  tuebitur:  'si  non  —  convenerit^ 
ut  usus  fr.  pignori  sit  (1.  11  §  2  D.  20,  1); 
exceptio :  si  eares  possessoris  non  sit  (1.  17 
D.  6,  2);  exe:  si  non  vi  nee  clam  nee  pre- 
cario  feceris  (1.  22  §  2  D.  43,  24);  exceptio 
iusti  dominü  1.  72  D.  6,  1.  1.  16.  17.  D. 
6,  2.  1.  21  §  1  D.  20,  1.  1.  4  §  3  D.  44,  4. 

—  4)  bie  Function  einc3  exceptor  (1.  5 
C.  12,  49). 

Exceptor,  SRac^fd^rcibcr  G- 19  §  9  D. 
19,  2);  in  ber  ipötem  taijerjeit  ift  e^  ber 
%M  für  bie  bei  ben  ©c^drbcn  angcftetttcn 
^totoIoUfü^rer,  ®cri(^t«f(^rcibcr, 
Slctnarien,  ©ecretftre  (l.  5  C.  12,  19. 
1.  5.  7  §  2  C.  12,  23.  1.  6  C.  12,  36.  1.  5 
C.  12,  49). 

Exoeptorius,  baju  bienenb,  etmad  in 
f  i(^  5U  faffen:  quaii  exceptorii,  in  quibus 
uvae  comportantur  (1.  8  pr.  D.  33,  7). 

Ezoerpere,  anliefen:  excerptum  no- 
stris  Digestis  (1.  2  §  17  C.  1,  17). 

Exoessus,  1)  Untergang,  %oh  (1.  32 
pr.  D.  24,  1.  1.  23  C.  2.  12).  —  2)  «b^ 
fd^wcifung  in  ber  »lebe  (l.  87  §  1  D.  28, 
5).  —  3)  tlblottf  eine«  3dtraum«:  post 
Inennii  excessum  (1.  3  C.  9,  44). 


Excidere,  ^erau«*,  ^erabf ollen,  ent- 
füllen  (1.  5  8  12  D.  9,  3.  1.  3  §  13  D. 
41,  2;  —  .simulatque  — vas  üa  exciderU, 
ut  non  inveniatur,  protinus  desinere  a 
nobis  possideri**). 

Excidere,  l^eraudfc^neiben  =  ex- 
secare:  exciso  utero  edere  (1.  141  D.  50,  16. 
cf.  1.  2  D.  11,  8:  „Negat  lex  regia  mu- 
lierem,  quae  praeg^as  mortua  sit,  bomari, 
antequam  partum  ei  excidatur^J;  abfd^nei« 
ben,  umbauen  =  succidere:  exe  arbores 
(l.  13  §  4  D.  7,  1.  1.  25  §  4.  5  D.  19,  2), 
a  stirpe  (1.  1  §  2  D.  43,  27);  süm  excisa 
(1.  1  C  3.  35);  befd^neiben  =  castrare 
(I.  4  §  2  D.  48,  8). 

Excidium,  Untergang,  Sertttfl:  ptt- 
doris  fortunarumque  exe.  (1. 1  §  2  C.  12,  63). 

Excipere,  1)  auffangen,  aufnehmen, 
5.  9.  qui  missilia  iactat  in  vulgus  ignorat 
enim,  quid  eorutn  quisque  excepturus  sUy 
et  tarnen  quia  yult  quod  quisque  exceperit 
eins  esse,  statim  cum  dominum  efficit  0-  9 
§  7  D.  41,  1);  exe.  profluentem  aquam  (l.  1 
§  22  D.  39,  3);  necessitas  sHUieidiorwn 
excipiend.  (1.  17  §  3  D.  8,  2);  ut  vicinus 
lumina  nostra  excipiat  (1.  4  eod.).  —  2^, 
fd^riftlid^  aufnehmen,  nad^fd^retben: 
excipienda  rescripta  curare  (1.  2  C.  10, 12). 
—  3)  auf  fid^  nehmen,  übernehmen, 
fid^  unterbieten,  5.  9.  exe.  onus  obUga- 
tionis  (1.  48  §  1  D.  46,  1),  periculi  soeie- 
tatem  (1.  38  pr.  D.  26,  7) ;  exe.  actionem,  auf 
eine  erhobene  l^lage  fid^  einlaifen  (l.  22. 36  §  1 
D.  5,  1.  1.  13  D.  9,  4.  1.  28  pr.  D.  86,  1. 
1.  41  D.  49,  14),  condictionem  (l.  20  D.  13, 
1),  intentionis  criminales  et  civiles  (1. 12  pr. 
cf.  12, 19);  exe.  sententiam^  ein  ungünfHge« 
Urtl^ril,  inSbcf.  ein  ©trafurtl^eil  erhalten  (l.  10 
D.  44,  1.  1.  25  pr.  D.  48,  19.  1.  7  C.  9, 
12),  stilunt  proscriptionis  (I.  9  C.  9,  49); 
exe.  poenanty  ju  einer  ©träfe  »)crurt^U  toct- 
bcii  (1.  39  §  8  1).  48,  5),  supplicium  capitale 
(1.  6  C.  9,  12),  ftiortem  (l.  1  C.  3,  27).  — 
4)  empfangen,  j.  35.  exe.  liberalitatem 
(1.  6  C.  5,  16);  exe.  dificientium  jnirtes  (1.  53 
§  1  D.  29,  2).  —  5)  öerfte^en,  g.  ». 
rerba  sie  exe.  (1.  7  pr.  D.  4,  3.  1.  11  §  5 
D.  11,  1).  —  6)  exe.  ratione^  =  dispungere, 
eine  9lc(^nung  <)rüfen  (1.  82  D.  35,  1).  — 
7)  oon  einer  SRegel,  einer  9eftimmung  eine 
«uSna^me  matten,  feftfej:n:  a)  iu  Bejng 
auf  gefe^Iid^e  53efttmmungen,  j.  ®.  lege«,  qui- 
hus  excipitur^  ne  etc.  (1.  5  D.  22,  5) ;  excipit 
leXy  a  quibus  licet  accipere;  ab  exceftis  in 
infinitum  capere  permittit  (1.  1  g  L  7  §  1 
D.  48,  11);  qui  bon.  posscssionem  (contra 
tab.)  accepit,  non  aliis  quam  exc^tis  perso- 
nis  legata  praestabit  fl.  21.  cf.  1. 1. 3.  5  §  8 
D.  37,  5) ;  dos  caduca  facta  exceptis  impen- 
sis  necessariis  (1.  61  D.  23, 2)  \  praetor  excepit 


Digitized  by 


Google 


Excitare  —  Excurrere. 


189 


sexom,  casnm  etc.  (1.  1  §  5  D.  3,  1);  i]lud 
eleganter  praetor  excepit:  praeterquam  etc. 
0-  4  D.  2,  2);  non  exceptum  esse  a  vinculis 
iuris  (1.  28  C.  9,  9);  b)  in  ^t^uq  ouf  ^ritwit' 
beftimmungen:  a)  tton  einer  ^etfftgung  tttoa» 
au^e^en,  5. 9.  si  ita  quia  heres  institntns 
fnerit:  'exeepto  fundo,  eaccepio  usu  fr.  heres 
esto',  perinde  erit  iure  civili  atque  si  sine 
ea  re  institutus  esset  (1.  75  D.  28,  5); 
fnndam  exeepto  aedificio  legare  (1.  81  §  3 
D.  30);  si  legatns  fuerit  servuK,  peeidium 
excipere  non  est  necesse,  quia  non  sequitnr, 
niai  legetnr  (1.  24  D.  38,  8.  cf.  1.  3  D.  21,  2: 
—  „in  venditione  send  peciiHum  semper 
exceptum  esse  intellegitur'*) ;  in  venditione^ 
in  lege  fundi  venditi  excip.  aliquid  (1.  76 
pr.  77  pr.  D.  18, 1);  ß)  bei  ber  SSetänßening 
einet  Sdc^  ein  Üt^t  oatan  fid^  Dorbe^al« 
ten,  5.  si.  exe.  usum,  wmm  fr,,  exe,  ut 
pascere  stbi  vel  inhabitare  liceat  (1.  32  D.  7, 
1) ;  exe.  sibi  habitationem  (1. 21  §  6  D.  19, 1), 
sepukhrum  (L  53  §  1  eod.);  servitus  excepta 
0. 7  D.  8, 4) ;  cum  iter  excipere  deberem,  An- 
dorn liberum  tradidi  (1. 22  §  1  D.  12,  6) ;  Utt* 
^tt^  fid^  ettoaS  au^bebingen,  }.  id.  ven- 
ditor  qni  moMus  iniectionem  excepit  (l.  10  §  1 
D.  2, 4) ;  exe,  ne  manumitteretur  (serva),  ne 
prostitueretur  (1.  6  pr.  D.  18,  7) ;  exe.  in  loca- 
tione,  ut  etc.  (1. 19  §  3  D.  19, 2);  ceHum  pre- 
tium  sibi  exe.  (l.  13  pr.  D.  19, 5);  y)beim  «er* 
fouf  einer  ©oc^e  einen  öcttnffen  gelltet  ber* 
felben  t>on  ber  S^erbinblid^fett,  bafür  einju* 
fle^,  aui^ne^en,  auiSbrücÜic^  erHären,  \>a% 
man  für  i^n  nid^t  ^aftc:  si  sit  animi  vitium 
tale,  tUida  venditore  excipi  oporteret  neque 
id  Tenditor  com  sciret  pronuntiasset,  ex 
empto  eum  teneri  (1.  1  §  9  D.  21,  1);  nomi- 
natim  excip,  de  aliquo  morho  et  de  cetero 
sannm  esse  dicere  (1.  14  §  9  eod.) ;  nomina- 
tim  de  errone  et  fugitivo  excipitur  (1.  4 
§  3  eod.) ;  libertatis  causam  exe.  in  vendi- 
tione, erllAren,  ba|  man  nid^t  bafür  fte^e, 
toenn  ber  t>er!auftc  ©claö  frei  fei  (1.  69  pr. 
D.  21,  2).  —  8)  eine  (ginrebe  öorfd^üften 
(cf .  exceptio  s.  2.),  j.  ©.  exe.  de  pacto  con- 
vento  (1.  2  §  4  D.  44,  4),  de  dolo  alicuius 
0.  4  §  17.  20.  1.  5  §  5.  1.  11  pr.  eod.),  de 
re  iudicata  (1.  21  §  4  D.  44,  2);  Publiciana 
naibi  datnr,  et  adrersus  excipientem  „si 
dominus  eiüs  sit"  utilem  mihi  replioationem 
doli  mali  profiituram  (1.  28  D.  9, 4);  ita  ex- 
cipiendum:  extra  quam  si  etc.  (1. 1  §  16  D.  43, 
12);  aeqtiQm  erit  excipi  *si  non  etc.  (1.  8 
§9  D.  20, 6);  excipere:  si  non  convenit  etc. 
0.  12  pr.  eod.);  in  factum  exe.  (1.  20  D. 
14,  6);  qui  excipit  probare  debet,  guod 
excipitur  (1.  9  D.  22,  8). 

Sxdtare,  ertoedfen,  erregen,  anre* 
gen,  j.  9.  cxcit.  derelictam,  accusationem, 
crimen  s^ntum  (1.  27  §  1. 1.  30  §  5D.  48, 5). 


Exolamare,  anSrufen,  fdbreien  H.  12 
§  1  C.  9,  47). 

Excludere,  1)  ou^fd^Uegen;  exclusio, 
^udfc^tiegung;  exclüsorius,  au^fc^lie* 
6enb  (1.  2  pr.  §  1.  2  D.  44,  1:  —  „Ex- 
ceptio dicta  est  quasi  quaedam  exclusio  — 

—  ad  exdudendum  id,  quod  in  intentionem 
deductumest. — Illud  tenendum  est  omnem 
exceptionem  vel  replioationem  exclusoriam 
esse:  exceptio  aclorem  exdudit,  replicatio 
reum^'J;  quarta  debitae  portionis  sufficit  ad 
excludendam  querellam  (l.  8  §.  8  D.  5,  2); 
excludi  a  coltationis  commodo  (1.  6  D.  38, 
6),  henefieio  SCti  (1.  2  §  14  D.  38,  17),  a 
hon.  possessione  (1.  18  pr.  D.  37,  4);  excludi 
tempore  aut  repudiatione  (1.  1  §  11  D.  38, 
9);  praescriptione  (1. 40  §  5  D.  48,  5),  anno 
(l.  15  §  6  D.  43,  24);  heres  ignoratione  sua 
defuncta  vitia  non  excludit  (1.  11  D.  44,  3). 

—  2)  abgalten,  j.  ©.  excl.  aquam  (1.  1 
§  2  D.  89.8).  —  3j  berauSne^men,  los- 
trennen, ut  exeiudatur  (^emma  inclusa 
auro  alieno),  ad  exhibendum  agi  potest 
(1.  6  D.  10,  4). 

Exclusio,  exdusorius  f.  excludere  s.  1. 

Bxcoctio,  bad  toc^cn  (l.  15  C.Th.  11, 16). 

Excogitare,  auSbenf  en,  erfinn  en,  er^* 
finben  (1.  3  §  5  D.  37,  10.  1.  1  §  4  D. 
48,  21.  1.  40  pr.  D.  49,  14). 

Ezcolere,  bearbeiten,  bebauen,  j.©. 
excl.  fundum  (1.  53  D.  6,  1.  1.  14  D.  39, 
5^,  saltum  (1.  25  D.  13,  7);  exe.  aedifidum, 
ein  ®ebÄube  berjieren  =  exomare  (1.  44 
D.  7,  1). 

Exooquere,  lod^en:  exe.  cakem  (1.  12 
§  8  C.  10,  48);  excoctio  panis,  baS  örob- 
baden  (§  2  1.  c). 

Exoresoere,  antoad^fen,  anfd^loellen, 
5.  ©.  inibre  excr.  (1.  1  pr.  D.  39,  3.  1.  1 
^  5  D.  43,  12);  fic^  öerme^ren,  anbau- 


en, fteigern:  si  in  tantum  excreverit 
(fructus),  ut  quanütatem  —  excedat  (1.  28 
§  16  D.  36,  1);  libertatis  causa  imposito- 
rum  praestationem  uUra  nwdum  excrevisse 
(l.  2  pr.  D.  38,  1}. 

Excubare,  SBad^e  galten,  wachen: 
müites,  qui  pro  pace  excuhant  (l.  13  D.  48, 
2.  1.  7  §  1  D.  48,  4).  Excubatio  s.  excu- 
hiae,  SBac^e,  g.  ©.  a6  excubatione  desistere, 
excubias  palatii  deserere  (1.  3  §  6.  1.  10  D. 
49,  16);  excubias  agere  (1.  1  D.  1,  15);  reos 
excuhiis  sollertxbus  observare  (1.  20  §  1  C. 
9,  47^;  ond^  t)om  %\tn^  ber  silentiarü  toirb 
ber  nudbrud  gebraud^:  inculpatas  excubias 
peregisse  (1.  3  §  4  C.  12,  16). 

Exoulpere,  erforbern,  einforbern 
(1.  5  C.  1,  54). 

Exourrere,  1)  einen  ?lui^flug  machen, 
m^n  reifen  G-  10  §  9  D.  17, 1.  1. 1  §  9 
D.  27,  3).  —  2)  fi(f  erftreden:  fistulae 


Digitized  by 


Google 


190 


Excursio — Excut  ere. 


—  quamvis  longe  exeurrant  extra  aedi- 
ficium,  aedium  sunt  (1.  15  D.  19,  1);  in 
hoc  tempus  excurrit  donationis  eventus 
(1.  10  D.  24,  1).  —  3)  btübct  flehen: 
decem  et  quod  excurrit,  toaS  barüber  ift 
(1.  26  §  2  D.  16,  3). 

Excuraio,  «u^flug,  Slcife  (1.  13  §  1 
D.  33,  1). 

Excursus,    Ablauf,   statuti    temporis 
exe.  (1.  2  C.  5,  74). 

Excusabilis  f. 

Bxcusare,  1)  entft^ulbigcn:  a)  3e* 
manbem  ettoad  nid^t  iux  ©d^ulb  anted^«* 
ncn,  Scmanbcn  bon  ^erfd^ulbung,  öoit 
©ttofc  freifptedjcn,  befreien,  mit 
©träfe  berfd^onen,  ).  9.  excusatum  esse, 
im  ©egenf.  bon  teneri  (L  27  §  29  D.  9.  2. 
1.  14  pr.  D.  48,  10);  tenebitur,  nw  igno- 
raiitia  eiiM  erit  excusata  (L  19  §  1  D.  19, 
2);  infans  vel  furiosus  —  non  tenentur, 
cum  alterum  innocentia  consilii  tuetur, 
cUterum  fati  infelicitas  excusat  (1.  12  D. 
48,  8);  doli  fion  capaces  etc.  excusati  sunt 
(1.  3  §  1  D.  47,  12);  excusata  ignorantia, 
inopia  (1.  8  §  8  D.  17,  1);  eam  diligentiam 
venditorem  exhibere  debere,  ut  fatale  damr 
num  vel  vis  magna  sit  excusatum  (L  2  §  1 
D.  18,  6)5  officii  necessitas  et  tutoris  fides 
excusata  esse  debet  (L  22  D.  34,  9);  servos, 
cum  dominis  suis  parent,  necessitate  po- 
testatis  excusari  (1.  15  §  3  D.  48,  10);  in- 
cestum  excusari  solet  sexu  vel  aetate  (1.  39 
§  7  D.  48,  5);  excusari  maiore  poena  (1.  68 
D.  23, 2);  excusatio,  (gntf  c^ulbigunö,*.  ©. 
mulieres  in  adulterio  commisso  ntälam 
habere  possunt  excusationem  (1.  39  §  4  D. 
48,  5) ;  aetas  excusationem  meretur  (!•  1  §  32 
D.  29,  5);  non  sit  aetatis  excus,  euiversus 
praecepta  legum  ei,  qui  dum  leges  invocat. 
contra  eas  committit  (1.  37  §  1  D.  4,  4); 
vani  timoris  excusatio  non  est  (1-  1^  ^• 
50,  17);  excusabilis,  31t  entfc^ulbigen: 
excusabili  necessitate  impediri  (1.  6  C.  10, 
65);  b)  Semanben  binficltlic^  einer  »er^ 
binblid^feit,  inSbef.  eine«  3tmte3  ent* 
fd^ulbigen:9f  excusare,  fic^  megen  ber Ueber« 
na^me  eined  9(mted  ent{6ulbigen,  bief elbe  a\i& 
gen^iffen  (S^rünben  ablehnen;  excusatio, 
vntfd^ulbigung,  ttble^nung,  befrei« 
ung,  ^.  ^.excusatio  munei'um  (tit.  D.  50, 
5);  munera  talia,  ut  neque  aetas  ea  excuset, 
neque  numerus  liberorum  (L  6  §  4  D.  50, 
4);  excusari  a  civilibus  munerihus  (1.  17 
pr.  D.  50,  1),  a  dicendo  testimonio  (1.  1  § 
1  D.  22,  5),  a  compramisso  Q-  16  §  1  !>• 
4,  8);  namentlich  totrb  excusatio,  se  excu- 
sare,  bon  ber  ^tble^nung  ber  SSormunb* 
f$aft  gejagt  (tit.  I.  1,  25  D.  27,  1.  C.  5, 
62 — 68);  se  exe.  a  cura  adulescentium.  a 
curatione  (1.  11  §  2  D.  4,  4.  1.  16  D.  27,  1), 


a  tutela  (1.  11.  21.  25.  27.  46  eod.),  «rtwt 
(1.  45  §  1  eod.);  habere  ius  excusationis 
(1.  26  eod.);  tutelam  excusationis  iure 
suscipere  nolle  (1.  28  pr.  D.  26,  2);  de  non 
recipienda  tutela  excusationem  agitare  (l- 
20  pr.  D.  49,  1);  partis  bonorum  se  excus., 
in  Se^ug  auf  einen  %f^l  hHi  8erm5gend  bie 
»ormunbf(^ft  ablel^ncn  (1.  111  D.  30).  - 

2)  ffVit  (Sntfc^ulbignng  anfilbren:  iustam 
causam  litteris  excus.  (1.  6  §  9  D.  28,  3).  — 

3)  bert^cibigen,  5.  83.  innocentiam  excu- 
santem  audiri  aequum  est  (1.  33  §  2  D.  3, 
3) ;  exe.  sententiam  magistri  (1-  19  §  2  D. 

4,  8).  —  4) ^!Ugf erliefen  p.  1  §  3  D.  8, 
1.  L  11  D.  50,  2). 

Sxcusatio  f.  eopcusare, 

Sxouasare  f.  excutere. 

Exeutere,  1)  ^eraudfd^iltteln,  fd^Ia« 
gen:  de  manu  alicui  nummos  exe.  (I*  ^^ 
§  21  D.  9,  2.  1.  52  §  13  D.  47,  2);  ab* 
fc^ütteln,  abfd^Iapen  (1.  13  D.  7,  4:  - 
„fructum  perdpi  spica  aut  faeno  caeso  aoi 
uva  adempta  aut  excussa  olea^*J;  aiidbre« 
f  d^en:  exe.  spicas;  spicis  excussum  frumen- 
tum  (1.  7  §  7  D.  41,  1);  exe.  talum,  ben 
^öc^t  auffallen,  aui^renfen  (1. 101  §  2 
D.  50,  16).  —  2)  SJemanbem  ettoa«  abne^* 
men,  entreijen  (1.  29  §  2  D.  17,  1:  - 
„ne  creditor  —  excuHat  ei  summam,  in 
quam  fideiussit").  —  3}  unterfudjen, 
prüfen,  erforfd^en,  5.  ©.  exe.  vires  he- 
reditatis  (1. 42  eod,)  ;excutiendum  erü,  quae 
facultates  pupilli  sint  et  quae  eins,  qui 
adoptare  eum  velit  (1.  17  §  2  D.  1,  7);  exe 
veritatem  (\.  13  D.  22,  3.  1.  10  §  5  D.  48, 
18);  rescriptum  de  excutienda  fäe  testium 
(1.  3  §  2  ü.  22,  5);  exe.  rationes  Q.  50  D. 
35,  1.  1.  59  §  2  D.  40,  4.  1.  6  §  7  D.  40, 
7);  arbiter  rationibus  excutlendis  (1.  53  D. 

5,  1.  1.  5  §  1  D.  40, 1).  —  4)  einen  @<biilb* 
ner  au8flagen,  toirb  in^bef.  bon  ber  «n«* 
nagung  eine^  8d^utbneri»  gefagt,  toenn  biefer 
jubor  in  ^nfprud^  genommen  merben  vxai, 
e^e  gegen  eine  anbere  in  subsidium  t)er^f[t(^ 
tete  $erfon  geflagt  werben  fann,  §.  ö.  com 
magistratus  plures  tutores  dant,  non  prius 
ad  eos  reverti  pupillus  potest  quam  omnes 
tutores  excussi  fuerint  (1.  46  §  6  D.  26,  7); 
ut  possessor  hereditates  prior  excutiatur 
(1.  2  §  1  D.  29,  4);  a  Maevio  anU  TitiMm 
excussum  non  recte  petetur  (L  116  D.  45, 1); 
manus  ad  nominatorem,  priusquam  uiri^ve 
qui  id  muntis  administraverunt  soUemniter 
fuerint  excussi,  nulla  ratione  possunt  por- 
rigi  G.  2  C.  11,  36);  in  bemfelben  &m 
]^ei|t  ^:  excut.  facultates  s.  bona  alicoios 
(1.  3  §  2  D.  26,  7:  =  ^constat  hos  qooque 
(sc.  honorarios  tutores)  excussis  prius  fa- 
cuUatibus  eius  qui  gesserit,  conveniri  opor- 
tere."  1.  1  §  9  D.  27,  8.  1.  1  C.  7,  75:  - 


Digitized  by 


Google 


Executio  —  Exercere. 


191 


„si  in  fraudem  tuam  id  fecit,  bonis  eim 
exeu88is  —  ea  quae  in  fraudem  allen aia 
probabuntur  revocabis*'). 

Executio  f.  exsecutio, 

Exedra,  3^^!"^^/  in  bem  man  ftc^  jum 
(Bt\pt^di  nieberlieg  (1.  5  §  2  D.  9,  3). 

Exemplar  8.  exemplarium,  Urf  c^rift, 
Original,  nienn  toon  melieren  über  bafjelbe 
^fc^dgefc^ft  erri(^eten  glei(^fautenben  Ur« 
hinben  bic  Äebe  ift:  üitmplat  (1.  10  pr. 
D.  29,  3;  „Si  in  dtu^jm  eo'emplariis  scri- 
ptum Sit  testamentmn,  alterutro  patefacto 
apertae  tabnlae  sunt*.  1.  1  8  5  D. 37, 11: 
„Si  quis  in  duobus  eocempiaribus  fecerit 
testamentum  et  aliud  exstet,  aliud  non 
exstet,  tabulae  extare  videntur  petique 
potest  bon  poss/*);  binae  tabulae  testa- 
menti  eodem  tempore  exemplarii  causa 
scriptae,  b.  ^.  um  ein  hopptlM  (S^em^Iar 
Sn  ^aben  Q.  47  D.  31). 

Exemplmn,  1)  9eif^iel:  a)  »ad  §ur 
(irl&itteritng  angefü^  mitb,  }.  9.  rei 
exemplum  capere  ex  rescripto  divi  Pii  in 
specie  huiusmodi  (1.  11  §  2  D.  36,  1);  ne 
res  exemplis  egeat  (1.  1  pr.  D.  19,  5);  ex- 
8tat  exemplum  (1.  1  §  5  D.  3,  i);  exempli 
graiia,  causa,  beif^iedtoeife,  §um  )6et' 
fpiel  (1.  1  §  8  D.  21, 1.  1.  46  D.  35, 1.  1. 1 
§  25  D.  43,  16.  1.  25  §  1  D.  44,  7);  b)  Wo* 
noc^  man  fi(^  ticktet:  dufter,  IBotbilb, 

16.  sequi  exemplum  (1.  5  D.  40,  2.  1.  13 

6D.  49, 16);  actionem  dare,  agere,  petere 
posse  exemplo  s.  ad  exemplum  actionis  (1. 
80  pr.  D.  3,  5.  1.  5  §  12  D.  9,  3.  1. 16  §  1 
D.  13,  5.  1.  7  §  1.  1.  19  pr.  D.  14,  3.  1.  13 
§  25  D.  19,  1.  1.  9  pr.  D.  27,  6);  ad.  ex. 
legis  AqtdUae  (1. 12  D.  9,  2).  praetorii  edicti 
(1.  58  D.  23,  2h  Publiciana,  quae  ad  ex. 
vindicationis  datur  (1.  35  pr.  D.  44,  7) ;  ex- 
emplo edicti  legatorum  nomtn«  conveniri(l.  18 
pr.  D.  35,  2);  Servitutes  quoque  praetorio 
iure  constituentur  et  ipsae  ad  ex.  earum, 
quae  ipso  i.  constitutae  sunt,  utilibusactioni- 
bus  petentur  (1. 1  §  9  D.  43,  18);  edictum 
ad  Carbon,  decreti  ex.  comparatum  (1.  2  D. 
25,  4.  1.  7  §  14  D.  37,  9) ;  ad  ex.  legato- 
rum mortis  c.  donationes  capiuntur,  revo- 
catae  sunt  (1.  2  D.  6,  2.  1.  15  D.  39,  6);  Fal- 
cidiae  rationem  in  bis  quoque  donationibus 
cxciiM)toZ^a*orMmlocumhabereplacuit(l.  77 
1 1  D.  31);  solutionis  exemplo  acceptilatio 
solet  liberare  (1.  5  D.  46,  4);  delictum, 
quod  yel  ex  scriptura  legis 'descendit  vel 
ad  ex.  legis  vindicandum  est  (1.  7  §  3  D. 
48, 4);  c)  toa^  3emanb  burc^  feine  ^nblungd* 
iDeife  giebt:  bolzet  übeti^au^t  «[tt  unb  SSetf e 
bei^^anbelnd,  IBerfal^rend,  §.  ^.malum 
ea;.  (1.  8  §  2  D.  48,  8) ;  pessimo  ex.  villas 
expugnare  (1.  8  g  2  D.  48,  6),  faenerare 
(1.  1  pr.  D.  14,  6);  iudex  tam  mah  ex.  cir- 


cumacriptufl  (1. 33  D. 42,1);  d)  abff^reden* 
bei»  «etf^iel,  tt)el(^ed  burc^  iBeftrafung 
gegeben  wirb,  §.  ö.  in  exemplum  coercere 
vindicare  (I.  9  D.  27,  9.  1.  6  §  11  D.  48, 3); 
propter  ex.  capite  puniri  (1.  6  §  3  D.  49, 
16);  ut  exemplo  aliis  ad  deierrenda  mcde- 
ficia  sit  (1.  31  pr.  D.  16,  3);  ut  exemplo 
deterriti  minus  delinquant  (1.  6  §  1  D.  48, 
19);  nonnumquam  evenit,  ut  supplicia  ex- 
acerbentur,  quotiens  —  exemplo  opus  sit 
(1.  16  §  19  eod.);  ballet  ^t  t»  anäf  bie  »e« 
Deutung  Don  @trafe,  @trafbeftimmung 
(1. 67  D.  5, 1 :  —  „si  latitet,  exempla  SCtorum 
—  induci  oportet."  1.  1  D.  48,  22 :  —  „Scio 
relegatorum  bona  fisco  vindicata  —  hoc 
quoque  remisi  exemplum*^).  —  2)  ^aäij* 
al^mung,  flnwenbung  einer  9eftimmung 
auf  analoge  Saile  (1.  1  §  2  D.  1,  4:  — 
„ex  bis  (sc.  constitntionibus)  quaedam  sunt 
personales  nee  ad  exemplum  trahuntur: 
nam  —  si  cui  sine  exemplo  subvenit,  per- 
sonani  non  egreditur"). — 3)9ieAt8mitteI: 
ex.  Mudanae  cautionis  (1.  72  §  2.  1.  77  §  2. 
1.  79  ö  3  D.  35,  1).  -  4)  %b\ä)xi\t,  im 
®egenf.  öon  authenticum  (1.  4  §  3  D.  10,  2. 
1.  2  C.  22,  4:  „Quicumque  a  fisco  con- 
venitur,  non  ex  indice  et  exemplo  alicuius 
scripturae,  sed  ex  authentico  conveniendus 
est."  1. 12  D.  29,  3:  „Si  quis  fecerit  testa- 
mentum et  exemplum  eius,  exemplo  quidem 
aperto  nondum  apertum  est  testamentum: 
quodsi  authenticum  patefactum  est  totum, 
apertum."  1.  1  §  7  D.  37,  11:  „si  unum 
fecerit  testator  quasi  testamentum,  aliud 
quasi  exemplum  —  *i  id  fexstat),  quod 
exemplum  erat,  bon.poss  petinonpoterit**); 
•exempla  instrumentorum,  actorum  (1.  11, 
D.  2,  13.  1.  45  §  6  D.  49, 14);  ex.  littera- 
rum  relationis  (1.  3  D.  49,  4.  1.  6  D.  49, 
5)-  —  5)  (Sitmplat  (1.  24  D.  28,  1:  — 
„Unum  testajnentum^^iirt^u«  exemplis  con- 
signarequis  potest*');  übet^ujrt  Uttnnbe^ 
).  8.  plures  tabulae  eodem  exemplo  scriptae 
(1.  4  D.  28,  4);  quotiens  quis  exemplum 
testavientipraeparat,  et  prius  decedat,  quam 
testetur,  non  valent,  quae  in  exemplo  scri- 
ptae sunt"). 

Exeroere,  in  VeMegnng,  Sbfttigteit 
{e|en:  ex.  consüium,  eine  SÜat^Detfammlung 
ffalttn  (1.  2  pr.  D.  1,  21);  antreiben:  ho- 
mines  qui  agrum  colunt,  et  qui  eos  exer- 
cfn<=monitores  (1.  8  pr.  D.33,  7);  l^e|en, 
jagen:  ex.  feras  (1.  62  §  1  D.  7,  1).  — 2) 
üben:  fabrilibus  operibus  exerceri  (1. 12  §1 
D.  49, 16);  seexerc.  in  9e}ug  auf  bie  ^am^f" 
Übungen  eine«  9(t^leten  gefagt  (1.  5  pr.  D.  22, 
2);  inter  se  exerceri,  mit  einanber  Mm))fen 
(1.  7  §  4  D.  9,  2).  —  3)  ausüben:  a)  ge* 


Digitized  by 


Google 


192 


Exercitare — Exhaurire. 


mattbem  etnmd  er  §  et  gen:  ex.  Uberalitatem, 
ffiunificentiam  (l.  1  pr.  D.  39,  5),    miseri- 
(Xirdiam  (1.  7  pr.  D.  16,  3);   b)  ein  aied^t 
auMben,geItenb  machen,  in  ^ntoenbung 
bringen:  ex.  ius  (l.  17  §  11  D.  21,  1.  1. 
41  §  4  D.  29, 1),  potestatem  (l.  1  D.  1,  16. 
1.  4  D.  20,  5),  privVegium^  beneficium  (l.  8 
D.  16,  3.  1.  8  D.  37,  6.  1.  37  D.  49,  14), 
Fakidiam  (1.  18.  22  §  1  D.  35,  1),  legem 
commissoriam  (1.  3.  4  §  2.  1.  6  §  2  D.  18, 
3),  obligationem  (l.  2  C.  8, 37),  exceptionem 
(1.  29  pr.  D.  17,  1),  causas  excusationis  (1. 
45  §  1  D.27, 1);  c)  nomcntlic^  Wirb  e«  üon 
ber  SSoma^me  ber  auf  bie  S^ec^t^üerfol^ 
gung  bejüglid^en  ^onblungen  gefagt,  j.  ö. 
ex.  actionem   (l.  1  §  3  D.  2,  10.  1.  60  D. 
3,  3.  1.  32  D.  4,  3.  1.  20  D.  5,  3),  iudiäum 
noxale,   comra.  divid.  etc.  (1.  42  D.  9,  4. 
1.  7  §  2    D.  10,  3.   1.  42  D.  19,  2),   liiem 
(l.  32  §  9   D.  4,  8);    iudicio   causam   ex. 
(1.  30  pr.  D.  12,  2);  ex,  provocattonem,  pro- 
vocationü  litcm,  appellationem  (1.  2  §  3  D. 
5,  1.  1.  6  §  6.  1.  10  C.  7,  62),  cognüionem 
bie  gcrid^tU^c  Unterfuc^ung  Verfolgen    (1.  1 
D.  40,  14),  accusationem ,  crimen,  Auflage 
ergeben  (1.  18  C.  9,  1.  1.  7  C.  9,  9);  fortu- 
ita  iricetidia  civiliter  exercentar  (1.  28  §  12 
D.  48,  19);   iitdicium  publice  exerc.   (l.  10 
pr.  D.  48,  6);    ordo   exercendoi-um  public, 
iudiciorum  papitalium  (1.  8  D.  48,  1).  — 
4)  bcorbeitcn,  betreiben,  einen  ©rtrag 
au^  etwo^  jiel^en^ä.  5J.  apparatusreruni 
—  sine  quibufl  exerceri  nequiret  possessio 
(I.  12  pr.  D.  33,  7);  ex.  fundtm  (1.  7  C.  11, 
59),    fodifMS  (1.  13  §  5  D.  7,  1),   figlims 
(l.  6  pr.   D.  8,  3);   exerc.  pecuniam  (fae- 
nebreiHj,  faentis,  @elb  jindbar  anlegen,  ouf 
ainfen  auMeil^en  (1.  33.  34  pr.  D.  12,  1.  1. 
10  §  3  D.  17,  1.  1.  26  D.  33,  8.  1.  18  §  23 
D.  50,  4) ;   faentis  pupiUaris  pecuniae  per 
contumaciam  non  exercitum  (1.  49  D.  26, 
7);  pecunias  faenore   apud   nummularios 
exerc.  (1.  7  §  2  D.  16,  3);  pecunias  exerc. 
ituras  et  redituras   (1   35  §  4   D.  28,  5); 
exerc.  lalendarium  (j.  biefeö  SB.);   ex.  im- 
probum  faentts,  S3uc|er  treiben   (1.  20  C.  2, 
11),   adulierinam  monetanty  fjalfc^münjerei 
treiben  (1.  8  pr.  D.  48, 13) ,  vitam  ^^enalici- 
ariam,  ©claöenl^anbel  treiben  (1.  73  §  4  D. 
32) ;  ienocinium  in  uxore  exerc.  (1.  30  §  3 
D.  48,  5);  ex.  (corpore)  quaesium;  ex.  ar- 
tem  ludicram   (1.  4  §  1.  2   D.  3,  2.   l.  42 
§  1.  1.  43    D.  23,  2),     cenacularium  (1.  5 
§  1  D.  9,  3),  argeiUariam  (1.  4  §  2  D.  2, 
13),  negotiationemj  negotium  (1.  11  §  3.  1. 
19   §  1  D.  14,  3.  1.  58  pr.  D.  26,  7);    in- 
stitor  exercens  mercemi\,  17  §3  D.  14,  3); 
ex.  tabernam,  einen  Äanf laben  ^Iten  (1.  13 
§  2  eod.),  mensam  nummulariam  (1.20  eod.); 
navem,  cauponam,  stabulum,  mit  einem  @(i^iff 


u.  f.  m.  ein  ®ett)erbe  treiben;  exercitor  navis, 
©d^iffSr^eber  =  nauta;  exerc.  caupome 
=  caupo ;  exerc.  stabuli  =  stabularius  (§  2 
I.  4,  7:  —  „exercitor  appellatur  is,  ad  quem 
cottidianus  navis  quaestus  pertinet/^  l  1 
§  2.  3.  5.  l.  7  §  6  D.  4,  9.  1.  1  §  15  j|. 
D.  14,  1:  „Exercitorem  eum  dicimus,  ad 
quem  obventiones  et  reditus  omnes  perve- 
niunt,  sive  is  dominus  navis  sit  sive  a  do- 
mino  navem  per  aversionem  conduxit  vel 
ad  tempus  vel  in  perpetuum."  L  5  §  6 
D.  44,  7;  „Exercitor  navis  aut  cauponae 
aut  Stabuli  de  damno  aut  furto,  quod  in 
nave  aut  caupona  aut  stabulo  factum  sit, 
quasi  ex  maleficio  teneri  videtur."  1. 1  pr. 
D.  47,  5);  exercitor  ratis,  f$Io|^err  (1-  1 
§  4  D.  4,  9);  exerciiaria  actio,  bie  ßlage 
gegen  ben  ©d^iffiSrl^eber  aud  ben  mit  bem 
gil^rer  bei^  ©c^iff^^  bem  ma^ster  navis,  in 
^emäg^eit  ber  bemfelben  ertfeüten  $o0ma^ 
eingegangenen  9ie(i^t^ef(^ften  (§  2  I.  cit 
tit  D.  14. 1. 1.  4  C.  4,  25).  —  5)  eintreiben 
erl^eben:  ex.  vecügal  (1.  9  §  6  D.  39,  4. 
l.  12  D.  48,  6.  1.  6  §  2  D.  50,  2.  1. 13  §  1 
D.  50,  12). 

Exercitare,  1)  üben:  campus,  tibi  acu- 
tum est  exeicitari,  ©jercierplaj  (§  4  I.  4, 3). 

—  2)  gerit^tlid^  uer^aubeln:  exerdtatis 
negotiis  (1.  4  C.  7,  63). 

Exercitatio,  1)  Uebung:  roilites  ad 
exercitat.  producere  (L  12  §  2  D.  49, 16.  cf. 
l.  1  §  1  D.  29,  1 :  „Exercitus  nomen  ab 
exercitatione  traxit").  —  2)  ©rfaj^rung: 
rector  provinciae  pro  sua  exercitatione  co- 
gnitum  habens  (1.  5  C.  4,  50).  —  3)  «u*» 
Übung  einer  gericbtlic^en  ^anblung,  Ser* 
l^anblung,  gü^rung  einer  9le^dfa(6e: 
publici  iudicii  exercit.  lege  vel  SCto  dele- 
gata  (1.  1  pr.  D.  1,  21);  litis  exercit  (1-8 
§  3  D.  46,  1). 

Exeroitio,  SSerl^anblnng:  exerc  iudi- 
cii (1.  15  pr.  D.  36,  3);  publica  exerc..  5f' 
fentlid^e  8le<i^t«üerfoIgung  (1.  200  D.  50, 16). 

—  2)  (sc.  navis),  ba9  polten  eine«  ©d^ffed 
jum  ©emerbe,  »Ibeberei  Q.  4  pr.  D.  14,1. 
cf.  exercere  s.  4.). 

Exeroitiimi,  1)  ^Betreibung:  exerc. ««• 
tallorum  (1. 1  C.  11,  7).— 2)  «rbeit:  bovca 
cxercitiis  terram  instruentes  (1.  7  §  1  C. 
9,  49). 

Exercitor,  exercitoria  actio  \.  exer- 
cere s.  4. 

Exeroitus,  triegi^^eer,  ttrmee  (1.  2 
pr.  §  1  D.  3,  2). 

Exhaurire,  avi^\d)bp\tn,  leereu, 
}.  33.  apothecas  (1.  40  pr.  D.  40,  7);  er* 
fc^b^fen,  aufae^ren,  nic^td  übrig 
ta  ff en,  §.  ©.  exh.  facultates,  patrinumium 
(1.  30  D.  42,  1.  1.  1.  4.  6.  7  C.  3,  29); 
evenit,  ut  emergente  debito  —  tot  um  qtiod 


Digitized  by 


Google 


Exheredare  —  Exhibere. 


193 


Jegatum  eH  exhauriatur  (1-  1  §  H  !>•  85. 8); 
si  aere  alieno  dominico  etxhauriatur  pecu- 
Uum  (l.  4  §  5  D.  15,  1);  exhaustuSj  einet, 
bcffen  ^enmttttel  ecfc^öpft  ftnb,  im  ©egenj.  t)on 
»nfficiens  (1.  6  pr.  D.  50,  4);  exh.  vires 
negotii  entfrdften  (l.  2  C.  1,  19);  inSbef. 
tDirb  ed  tu>n  ber  d^c^d^fung  eined  (^bt^eili» 
btttc^  aufgelegte  SSetmäc^tniffegefagt  (L  1  §  14. 
1.  21  §  1.  1.  32  §  2.  1.  77.  78.  87  §  8  D. 
35,  2);  ejiiMusta  legatis  successio  (l.  1  C. 
8,3). 

Bxheredare,  butd^  teftantentarifc^e  ^m 
otbmtng  3emanben  t)on  ber  9xh]dfa\t,  an  bet 
et  no(^  bet  gefe|U(^n  (Abfolge  Xl^eil  gehabt 
^dtte,  oudfc^Uegen,  enterben;  exheredaiiOy 
Cntetbung  (tit  L  2,  13  D.  28,  2  C.  6, 
28 — 29);  tk)(aexheredationi8,  exheredatione 
notaiuB  (1.  8  pr.  1.  20  pr.  D.  87,  4.  1.  1  pr. 
D.  37, 8);  exheredatio  non  notae  gratia  ad- 
iecta  (1.  47  pr.  D.  38, 2.  cf.  1.  18  D.  28, 2: 
„Multi  non  notae  cama  exheredant  filios 
nee  nt  eis  obsint,  sed  ut  eis  consulant") ; 
non  mala  mente  parentis  exheredatus  (1. 
12  §  2  C.  38,  2);  filü  a  patre  milüe  prae- 
teriti  pro  exhereidatis  habentur  (1.  47  §  4 
eod.  cf .  L  12pr.  eod.:  „Si  patronus  testa- 
mento  iure  militari  facto  filium  süentio 
exheredoüerü,  debebit  nocere  eiexheredatio: 
verum  est  enim  hunc  exheredatum  esse*') ; 
exheres,  enterbt:  exh.  esto,  bie  getoö^nli(^e 
enterbungdfimnel  (1.  2.  3  §  1.  5.  1.  13  §  2. 
I.  14  §  2.  1.  15.  17.  19.  25  pr.  D.  28,  2.  1. 
45  D.  28, 5.  1.  41  §  8  D.  82.  1.  27  D.  35, 
2);  exheredem  scribere  aüquem  (1.  17  §  2 
D.29,1.  1.8§1D.37,4.  1. 1  § 8  D. 37, 10). 

Szhibere,  bie  fdt^etlid^  (üegenttKitt  einet 
fevfon  obet  @a(^  bemitfen,  pe  batftellen, 
t>ot)eigen;  eaMntio,l>ax\ttllnnq,fßt>X' 
Setzung  (1.  22  D.  50,  16:  ,,plu8  est  in 
restitutione,  quam  in  exhibitione :  nam  ex- 
hibere est  praesentiam  corporis  praebe^'e, 
resUtoere  est  etiam  possessorem  facere 
fraetusque  reddere."  1.  246  eod.  „exhibet, 
qui  praestat  eius  de  quo  agitur  praesen- 
Harn'');  indbef.  bei  ber  actio  ad  exhibendutn 
(tit.  D.  10,  4  C.  3,  42)  bebeutet  e«,  3eman- 
bem  eine  töt^Itc^e  ^ö^t  §ut  9ef i^tigung 
bordeigen,  bantit  betfelbe  babutc^  in  ben 
©taub  gefe^  loetbe,  fein  9te(^t  an  bet  ©ac^e 
mittelft  einet  binglid^n  obet  petf önlic^n  Mage 
ge^btig  )u  t>etfoIgen  (L  2  D.  cit.  ^Eochibere  est 
facere  in  pMico  potestatem,  ut  ei  qui  agat 
experiundi  sit  copia."  l.  9  §  5  eod.  „ex- 
hibere est  in  eadem  causa  praestare,  in 
qua  fnit,  cum  iudicium  acciperetur,  ut 
quis  copiam  rei  Habens  possü  exsequi  custione 
quam  deMinavif  cf.  §3  I.  4, 17);  bie  actio 
ad  exh.  erfc^eint  l^emac^  aU  ein  bie  ^auf 
onpfkdenbe  ^auptüage  toorbereitenbed  "ktd^t^- 
miUH  (1.  1.  §  3  ff.  D.  cit.);  fie  ge^t  anc^ 


auf  Sodtrennung  einer  mit  einer  anbem 
t>etbttnbenen  ^ä^,  um  bief  elbe  bann  oinbiciren 
)U  lönnen  (1.  6  eod.  „Uemma  inclusa  auro 
alieno  —  ut  eoodudatur,  ad  exh.  agi  pot- 
est.""  1.  7  §  2  eod.).  —  2)  ^erau«geben, 
ausliefern,  ^ud^  in  biefer  9ebeutung  lommt 
bie  actio  ad  exhib.  toor,  ndmli(^  a)  auf  ^* 
audgabe  einer  @a(be,  bie  burc^  SufaO,  §.  ^. 
bur$  9{aturereignine,  in  fremben  8efi^  ae« 
fommen  ift  0.  5  §  2ff.  1.  9  §  1  eod.),  ober 
bie  Semanb  auf  unre^tm&^ge  SBeife  an  fic^ 
gebracht  ^  (1-  7  §  1  D.  13,  1.  1.  1  §  6  D. 
43, 16);  ß)  auf  ©d^benderfa^  ge^  fle  aegen 
ben,  qui  dolo  fecit,  quo  minus  possideret 
(1.  9.  14.  D.  h.  t.  1.  11  §  2  D.  12,  1.  L  1 
§  2  D.  47,  3).  —  in  öejug  auf  ba3  inUr- 
dietiim  de  tabulis  exhibendis  bebeutet  eiS: 
bie  Xeftamentdurfunbe  §ur  (Sinfic^t  »or* 
Iegen,l^erau$geben;ftr/»t6i^^S3oriegung, 
Verausgabe  berfelben  (1.  2  §  7.  8  D.  29, 
3.  tit.  D.  43,  5.  —  „Exhibere  hoc  est 
materiae  ipsius  adprehendendae  copiam  fa- 
cere'^ 1.  3  I  8  eod.);  über^u^  unrb  ex- 
hibere ebenfo  toie  edere  s.  1  a  twn  ber  )Bor» 
legung,  ^uS^nbigung  Don  Urfunben  unb 
SUc^nungen  gefagt:  exh.  instrumenta  caw 
tiones  (1.  10  D.  12,  3.  1.  52  pr.  D-  19,  1. 
1.  82  D.  35,  1.  1.  2  §  1  D.  49,  14),  ratio- 
ne«  (1.  1  §  3  D.  27,  3.  1.  50  D.  35,  2.  1.  41 
§  17  D.  40,  5).  —  4)  in  «egug  auf  bai 
interdicttim  de  homine  libero  exhibendo  be* 
beutet  eS:  einen  äJ^enfd^en  auS  feiner  (^t^ 
»alt  loSgeben,  ausliefern  (tit.  D.  43. 
29.  —  f^Exhibere  est  in  publicum  produeert 
et  videndi  tangendique  hominis  faeultatem 
praebere:  proprie  autem  exhib.  est  extra 
secretum  habere''  1.  3  §  8  cit);  biefelbe  9e< 
beutung  ^  eS  in  ^e^ug  auf  baS  interdictum 
de  liberis  exhibendis  unb  de  uxore  exhiben- 
da  {\.  1.  2  D.  43,  30);  exhibüio  liberorum 
(1.  3  §  1  eod.).  —  5)  3emanben  bor  Öeric^t 
ftellen:  exhibitio,  bie  Stellung  Seman^^ 
beS  üor  (»erlebt  (1.  17  D.  2,  4:  „Eum, 
pro  quo  quis  apud  officium  cavit,  exhibere 
cogitur.**  1.  4  &.  2,  6:  „Qui  duos  homines 
in  iudicio  sisti  promisit,  si  alterum  exhibety 
alterum  non  —  non  videtur  eos  stetisse.'* 
1.  4  D.  2,  8.  i.  1  pr.  D.  2,  9.  1.  28  §  2  D. 
12,  2:  „Si  ei,  qui  debitorem  meum  in  iudi- 
cium exhibere  promisit.  iusiurandum  detule- 
rim  isque  iuraverit  se  omnino  exhibitionem 
eius  non  promisisse,  prodesse  debitori  meo 
id  non  debet.'*  1.  45  §  3  D.  17, 1.  1. 1  §  2 
D.  26,  7 :  „Licentia  erit  (tutoribus),  utrum 
mahnt  ipsi  suscipere  iudicium  an  pupiüum 
exhibere,  ut  ipsis  auctoribus  iudicium  sus- 
cipiatur."  1.  2  §  2  1.  4  D.  48,  3:  „Si  qüis 
reum  criminis,  pro  quo  satisdedit,  non  eX' 
hibuerit,  poena  pecuniaria  plectitur") ;  ex- 
hibitio  testium  (l.  20  0.  9,  1).  —  6)  be^» 

13 


Digitized  by 


Google 


194 


Exhibitio  —  Exigere. 


(eignen,  §.9.  testium  nomina  exh.  (1*  39 
pr.  D.  4,  8) ;  mandator,  quem  exhibere  debet 
delator  (l.  24  D.  49, 14).  —  7)  anWcnben, 
üben,  §.  ©.  exh.  diligentiam,  neglegentiam 
(1.  10  pr.  D.  16,  2.  1.  2  §  1  D.  18,  6.  1.  17 
pr.  D.  23,  3.  l.  24  §  5  D.  24, 3);  fidem  (1.  1 
§  2  D.  19,  5.  1.  8  D.  26, 1).  —  8)  gewfi^. 
rcn,Ieiften  (exh .  alicui  humanitatem  (1. 1 
§  4  D.  3,  1),  reverentiam,  honorem  (1. 4  §  16 
D.  44,  4),  operas,  miniHerium  (1.  ^  pr.  D. 
41,  1.  1.  17  pr.  D.  50,  1),  cibum,  potum, 
tectum  (1.  1  §  4  D.  50,  4);  operam  exh. 
alicui  0. 1  §  18  D.  14, 1);  ejh.  patrocinium 
(1.  2  C.  2,  8),  partes  suas,  iurisdiciionts 
8uae  partes  (1.  6  C.  3,  29.  1.  4  C.  5,  53); 
manuR  exhibend.  angariarum  (1.  1  G.  11, 
38);  exh,  actiones  =  cedere  (1.  57  D.  30); 
vindicationem  et  condidionem  exh.  emptori 
(I.  35  §  1  B.  18, 1);  exhibitio  (publicij  cur- 
BUS,  bie  «efotgung  ber  (gtaatö^oft  (1.  4  G.  1, 
3.  1.  14  C.  12,  50);  exhibitio  educationis, 
bic  «efttdtung  ber  (5r§ie^ng«!often  (1.  2  C. 
6,  50).  —  9)  Semanben  untttf^alttn,  er* 
n&l^ren  =  alere;  exhibitio,  (Srnä^rung, 
Unterhalt  (1.  1  §  2  D.  1, 12:  —  „patro- 
1108  egentes  audiet  (praef.  urbi),  maxime 
9i  aegros  se  esse  dicant  desiderentque  a 
liberis  exhiberi."  1.  33  D.  3, 5.  1.  5  pr.  §  1. 
3—7  D.  25, 3 :  —  „«  filius  possit  se  exhibere, 
aestiniare  iudices  debent,  ne  non  debeant 
ei  alimeDta  decemere.'*  §  15eod.  „amilite 
quoque  filio,  qui  in  facultatibus  sit,  ex- 
hibendos  parentes  esse,  pietatis  exigit  ratio.** 
1.  3   §  3   D.  27,  2:  —  „guod   ea^ibitioni 

frugaliter  sufficit  modum  alimentis  dabit." 
10  §  2  D.  34,  1.  1.  26  §  2  D.  36, 2.  1. 17 
pr.  D.  44,  4);  onus  exhibmdae  uxoris  (1.  60 
§  3  D.  17,  1);  propriis  sumptibus  uxorem 
exh.  (1.  42  §  2  D.  24,  8);  exh.  familiam 
(1.  10  §  7  D.  15,3);  ad  nautas  exhib.  mo- 
tuari  (1.  1  §  8  D.  14,  1);  dare  athletae, 
unde  se  eoMberet  (1. 5  pr.  D.  22, 2) ;  ex  operis 
vel  aHifido  suoae  exh.  (1.11  §1  D.  10,4);  in 
exhibitionem  certam  summam  praestare  (1. 
98  B.  29, 2) ;  frumentum  repositum  ad  man- 
cipiorum  exhibitionem  (1.  18  §  9  B.  33,  7). 

Exhibitio  f.  exhibere. 

Ezhibitorium  interdiotum,  ein  auf 
ein  Vorlegen,  IBorjetgen  ober  ^uMiefem  ge^ 
ric^eter  röogiftra«-»efc^I  (interdictum)  §  1 
I.  4,  15.  1.  1  §  1  B.  43, 1.  @.  exhibere  s. 
3  u.  4. 

Exhortari,  leb^ft  aufmuntern  (1.  20 
D.  3,  2:  —  „non  enim,  qui  exhortatur,  man- 
datoris  opera  fungitur**);  exhortatio,  (Sr* 
munterung,  tlnregung:  ejh. praemiorum 
(1.  1  §  1  B.  1,  1];  exhortatione  dominorum 
violentiam  admisisse  (1.  8   §  1   G.  9,  12). 

Bxigere,  1)  Wegtreiben,  vertreiben, 
a.  9.  exactis  regibus  (1-  2  §  3.  16.  20  B. 


1,  2);  exig.  in  exsiUum  (L  8  B.  48,  8^.— 
2) f orbern,  (»erlangen,  a) im tÜIgemetnen, 
■»  desiderare,  ).  9.  si  res  exegerit,  m  ita 
res  exigit  (1.  21  g  2.  4.  6.  1.  8  §  1  B.  10, 
1);  prout  causa  exegerit  (1-  1  §  19  B.  48, 
18);_prout  temporis  condicio  exigit  (1.  22 
^  1  B.  7,  8);  ubi  usus  exigit  (L  18  §  10 


^: 


B.  50,  4);  utüitate  fariosi  exigente  (l.  11 
B.  27,10);  eo  modo  relictum:  exufo,  desi- 
dero  uti  des,  fideicommissum  yalet  (L  118 
B.  30);  exig.  eautionem  (1.  1  §  15.  1.  8  B. 
27.8.  1.  11  §  18  B.  32.  l.  13  §  11  B.  39, 
2);  diligentia  exigenda  ab  aliquo  (1. 33pr. 
B.  26,  7.  1.47  §5B.30);  exig.  reum  iudi- 
cio  sisti  (1.  2  pr.  B.  2,  11);  exig.  aliquem, 
Don  3^nt<^n^>^nt  ^t^Mid  forbeim,  ^  S.  exigi 
rationes  edere  (1.  8  pr.  B.  2,  13);  b)  ge* 
ri(^tIi(^forbern,  tin!Iagen,ji.t). exigere 
sse,  quia  actio  delata  «9^  (1.  64  §  6  B. 
3);  exi^.  per  personalem  aelionem  (L  35 
B.  5,  1);  ita  legare:  damnas  esto  heres 
mens,  quidquid  ob  eo  exegerit  iUa  vd  iUa 
actione,  id  ei  restituere  (1.  9  B.  34, 3) ;  exig. 
debüa  a  dthitore  (1.  7§4ff.  1.8  §3 
1.  15.  21  §  2  eod.);  anc^  exig.  debi- 
torem,  toom  ©(^ulbner  einforbem  (1.  15  cit. 
1.  5  §  4  B.  19,  5);  exig.  coheredes  (L  44 
§  1  B.  24, 3);  pactum,  ne invitus exigere^tr 
(1.  32  §  1  D.  23,  4);  quod  alicui  dehetur, 
alius  sine  voluntate  eius  non  potest  iure 
exigere  (1.  38  B.  3,  5);  exig.  nomen  (1.  6 
§  2  B.  12,  6.  1.  11  §  13  Br32),  indMium, 
non  debüum  (1.  20  §  18  B.  5,  3.  1.  2  §  7 
B.  18,4);  exigere  dotem  mulier  debet  illic, 
ubi  maritus  dbmicilium  habuit  (1.  65  B.  5, 
1);  necesse  habebit  maritus  ant  exaelam 
dotem  aut  actiones  praestare  (1. 44  §  1  D. 
24,  3),  exig.  sortem  cum  usnris  (1.  9  B.  27, 
8),  fideicommissum  (l.  41  §  11  B.  32),  ttMit- 
eatUm  (l.  1  §  2  B.  22,  1),  poenam  (1.  32 
§  3  B.  4, 8.  1.  4  §  2  B.  9, 4.  1.  55  §  1  D. 
26,  7.  1.  122  §  3  B.  45,  Ih  poenae  nomne 
exactum  (1.  74  B.  46,  3);  exig.  operas, 
officia  (l.  13  §  3  B.  32. 1.  L  20  B.  40,4); 
verbum  exaetae  pecuniae  non  solnm  aid 
solutionem  referendum  est,  verum  etiam 
ad  delegationem  (1.  187  B.  50,  16);  Privi- 
legium exigendi,  IBor^ngdrec^  in  Bejug  auf 
bie  (ünKagung  einer  So^boning  Q.  25  D. 
12,  1.  1  52  §  10  B.  17,  2.  L  1  B.  42,  3. 
1.  24  §  1  B.  42,  5).  Exactio,  gerid^tltc^e 
(Steltenbmadbung  eined  Snfimtd^,  Sin» 
flagnng,  %,^.i\mceondenmatu>nis  exactio 
competit,  cum  debiti  condicio  exstitmt 
(1.  40  B.  9,  2);  compensaJtione  yel  exaetUme 
consequi  (l.  ^  §  1  B.  18,  4);  exactionem 
habere,  pati,  parere  (1.  7  §  1.  1.  9.  11  pr. 
B.  25,  1);  exacUo  debUi  (1.  18  B.  12,  1), 
sortis  (1.  69  §  2  B.  23,  3).  dotis  a.  43  §  1 
eod.),  nominum  (1.  35   B.  26,  7),    * 


Digitized  by 


Google 


Exiguus  —  Exinanire. 


195 


fideicommissi  (1.  18  §  1  D.  37,  4),  operarum 
a.  48  D.  38,  1.  1.  70  pr.  D.  50,  16),  c)  ein- 
treiben, erbeben,  etncaffiren,  §.  ©.  exi- 
gendi  tribnU  mnnus  (1-  17  §  7  D.  50,  1. 
cf.  1.  IC.  1,  37:  ,Omnia  trihuta  —  a  mo- 
deratoribus  provinciaram  exigi  iubemus/* 
qnod  iüicUe  publice  privatimque  exactum 
est,  com  altero  tanto  passis  iniuriaiu 
exsolvitur  (1.  9  §  5  D.  39,  4);  servus  j^ 
cuniis  8.  deintis  exigendis  praeposiius  (1. 11 

i5  D.  13,  7.  L  37  8  1  D.  26,  7).  Exactio, 
intreibung,  (j^r^ebung,  §.  9.  ülicitas 
exMÜones  —  probibeat  praeses  prov.  (1.  6 
pr.  §  3  D.  1,  18.  cf.  1.  1  C.  10,  19:  — 
«quam  exacHonem  sine  omni  fieri  concus- 
sione  oportet*) ;  exactio  vectigaiis  (1.  49  D. 
21,  1),  iributarum  (1.  5  §  1  D.  49.  18.  1.  3 
§  11  D.  50,  4),  tnhutoria  (1-  8  C.  6,  2). 
Exactor,  (Sintreiber,  d^innel^mer,  j.  ö. 
exactorum  iüicita  avaritia  (1.  6  §  9  D.  1, 
18);  exact.  pecmiae  (1.  18  §  8  D.  50,  4. 
cf.  l.  12  §  2  D.  50,  8),  trihutorum  (tit.  C. 
10, 19. 1.  8  C.  6, 2) ;  exsecutores  et  exactores 
(tit  C.  12,  60).  -  3)  öolljie^cn,  erfüll 
ten;  exactum  esse,  beenbigt  fein,  j.  9. 
exacto  libertatis  iudicio  (1.  3  C.  7,  18); 
indbef.  Don  ber3^0efagt:  t)erfIoffen,t)er* 
gangen  {ein,  ).  %.  exacto  tempore  (1.  38 
§  3  D.  40,  12);  exacti  temporis  periculum 
(1.  60  §  4  B.  23,  2];  postea  quam  dies 
praefinitua  exactus  tuerit  (1.  6  D.  22,  2); 
incipiente,  non  exacto  die  (1.  134  D.  50,  16). 
—  4)  exactus  (adi.);  exacte  (adv.),  pünli" 
tidf,  genau,  ftreng,  j.  S.  exactissima 
diligentia  (1.  72  D.  17,  2.  1.  1  §  4  D.  44, 
7);  diligentia  exa^tior,  quam  in  suis  rebus 
adhiberet  (1.  3  D.  18,  6);  eocacto  officio 
negotia  gerere  (1.  21  C.  4,  35);  exactius 
causam  cognoscere  (Gai.  I,  93). 

Exigiius,  gering,  unbebeutenb,^.  )6. 
exiguo  pretio  rem  abicere  (L  36  §  1  D. 
17,  1);  tutela  tam  exi^ua,  ut  praedium 
comparari  non  possit  (j.  5  D.  26,  7).  Exi- 
guitas,  (Seringf&gigfeit,  j.  )6.  fructuum 
(1.  15  §  5  D.  19,  2). 

EzUitim,  fianbedtoermeifung,  SSer« 
bannung  (1.  14  §  3  D.  38,  2:  —  „cxt/iwm, 
qnod  sit  vice  deport(Uionis,\ibi  civitas  amit- 
titur.*  L  2  D.  48,  1:  —  „exüium,  h.  e. 
aquae  et  ignis  interdictio"  1.  5  D.  48,  22: 
^^Exilium  triplex  est:  aut  certorum  hcorum 
ifUerdietio,  Skuilatafuga,  utonmium  locorum 
interdicatur  praeter  certum  locum,  aut  in- 
sulae  vinculum,  i.  e.  relegatio  in  insulam*); 
ex.  Perpetuum  (1.  4  eod.),  temporale  s.  tem- 
porarium  (\.  1  D.  37,  14. 1. 13  D.  42, 4.  1. 45 
D.  47, 10. 1.  89  D.  48, 19. 1. 4  §  3  D.  49,  16); 
inter  virum  et  uxorum  exilii  causa  donatio 
fieri  potest  (i.  43.  cf.  1.  13  §  1  D.  24,  1). 
Sximere,    1)   ^eraudne^men,   ).    ^. 


uniones  omamento  exim.  (l.  6  §  1  D.  34, 2); 
exemptiliSy  toai  {i(^  ^eraudne^men  Id^t 
(1.  25  §  1 1  eod.  — , Rapides  (si  quidem  exem- 
ptiles  sint),  dicendu  m  est  omamentorum  loco 
haberi');  cavetur  (lege  XII  tab.),  ne  quis 
tignum  alienum  aedibus  suisiunctum  eximert 
cogatur,  sed  duplum  pro  eo  praestet  (1.  7 
§  10  D.  41,  1);  lapis  terra  exemptus  (1.  8 
eod.);  cretam  exim.  de  agro;  exemptio  cretae 
(L  16  pr.  D.  19,  5);  cretae  eximendae  ser- 
vitus;  lus  lapidis  eximendi  (1.  5.  6  §  1  D. 
8,  3).  —  2)  toegnel^mcn:  exim.  anciUam 
prostitutam  =  abducere  s.  3.  (1.  7  D.  40, 
8);  audne^nten,  aud{(^eiben:  speciem 
eximi  de  gener e  placuit  (1.  10  pr.  D.  40,  41; 
tributa  exmienda  ex  quantitate  (1.  32  §  9  D. 
33,  2);  eximitur  caput  de  civitate  (1.  2  D. 
48,  1);  eximi  ab  aJbo  (1.  3  C.  10,  81); 
enUiel^en,  j.  ©.  actio  exempta  (1.  1  §  1. 
1.  26  §  4.  5  D.  4,  6:  „actio  exempta  sie  erit 
accipienda,  si  desiit  agerepossef*) ;  cum  f eriae 
tempus  eximunt  (1.  26  §  7  eod.);  potestatem 
exim.  reo,  suo  iure  uti  (1.  48  pr.  t).  17, 1); 
viae  publicae  commeatus  exemptus  (L  2  §  25 
D.  43,  8);  eximi  origini  (1.  22  §  5  D.  50, 
1);  cntbinben,  entl^eben,  befreien,  j.  ©. 
filium  tutela  exim.  (1.  15  §  17  D.  27,  1); 
eximi  infamia  (1.  1  §  10  D.  3,  1),  peri- 
cuh  (1.  43  pr.  D.  26,  7),  poena  (1.  22  §  4 
D.  48,  10),  ab  onere  Q.  6  pr.  V.  50,  6J; 
si  occiderit  iussu  domini,  Cornelia  eum  exi- 
memus  (1.  17  §  7  D.  47,  10);  exim.  reum 
damnatione  (l  22  pr.  D.  44,  1);  cum  duo 
eandem  pecuniam  debent,  si  unus  capitis  ds' 
minutione  exemptus  est  öbligaiione,  alter  non 
liberatur  (1.  19  D.  45,  2);  puto  confusione 
obligationis  eximi  personam  (1.  71  D.  46, 1); 
eximi  {de  reis)  abolitione  interveniente  aut 
desistente  accusatore  (1.  11  §  2  D.  48,  2. 
1.  12  D.  48,  16);  qui  quid  accepit,  ut  ad- 
ulteretur  uxor  —  non  est  eximendus  (I.  30 

4  D.  48,  5).  —  3)  Sentanben  nom  (gr* 
d^einen  üot  ©erid^t  jurüdl^alten:  ne 
quis  eum  qui  in  ius  vocabitur  vi  eximat 
(tit.  D.  2,  7.  —  „si  quis  moram  fecerit  quo 
minus  in  ius  veniret  —  videbitur  exemisse, 
quamvis  corpus  |non  exemerit.  sed  et  si  eo 
loci  retinuent,  non  abduxit,  bis  verbis  te- 
netur*  1.  4  pr.  cit.  —  „nihilo  minus  manet 
^t  exen^tus  est  obligatus"  1.  5  §  3  eod.); 
per  exemptionem  factum  quominus  in  ius 
produceretur  (1.  5  §  2  eod.);  iusta  causa 
exemptionis  (1.  4  §  2  eod.). 

Eximius,  augerorbentlic^,  audge« 
jeid^net,  j.  9.  merces  eximii  Idboris  (1.  34 
§  1  D.  39,  5). 

Exinanire,  1)  et{(^ö^fen,  leer  nta« 
(^en:  exin.  Patrimonium  donationibus  (1. 
37  §  3  D.  31. 1. 3  C.  3,  29).  —  2)  üeteiteln: 
exin.  persecutionem  pignoris  (1.  27  D.  20, 1). 

18^ 


Digitized  by 


Google 


196 


Exinde  —  Exonorare. 


Ezinde,  1)  öon  bo,  a)  öuf  einen  3^^*" 
^unct  fi(^  be^ie^enb,  j.  9.  ex.,  eo;  quo,  qua 
ex  die  (1.  67  D.  5,  1.  1.  4  D.  41,  6.  1.  6 
pr.  1.  29  pr.  D.  49,  14);  b)  onf  einen  Ort 
fid^  bcjiel^enb:  ex.  abstrahi  (1.  4  C.  1,  12). 

—  2)  boüon,  barouiJ,  ^iernod^  (l.  7  pr. 
D.  4,  5:  —  „legitimae  tutelae  ex  XII tab. 
intervertuntur  eadem  ratione,  qua  et  he- 
reditatis  exinde  legitimae."  1.  14  §  5  C. 
1,  2.  1.  34  C.  1,  3J. 

Ezire,  1)  ^erauS^  toeggel^cn,  l^er* 
austreten,  öetloften,  §.  ö.  ex.  terminos 
urbis  (1.  3  D.  1,  12),  de  viüa,  ex  fundo 
G.  17  §  8  D.  21,  1.  1.  3  §  14  D.  43,  16); 
ex.  a,  de,  ex  potestate  (1-  8  D.  1,  6.  1.  8 
§  1.  L  13  D.  28,  3.  l.  3  D.  28,  6.  1.  1  §  6. 
1.  6  §  2  D.  37,  4.  1.  1  §  4  D.  38,  16);  ex 
familia  (1.  32  D.  40,  12);  ex.  de  famüia, 
Den  )6ermö0enSobiecten  gefogt,  toeld^t 
aufböten,  ber  fjamilie  3«nönbe§  ju  geböten, 
j.  Ö.  peto,  ne  fundus  de  familia  exeai; 
ne  fundum  alienent  ei  ne  de  familia  no- 
minis  mei  exeai;  ne  de  tiotnine  familiae 
exeat;  fundum  de  nomine  meo  exire  veto 
(L  67  §  5.  1.  77  §  11.  1.  88  §  6  D.  31.  I. 
38  §  1  D.  32.  1.  108  D.  35,  1);  ex.  de  he- 
reditate  (1.  21  D.  5,  3.  l.  54  D.  10,  2.  1.  8 
D.  11,  3).  —  2)  vorübergehen,  ablouf  en, 
§.  iß.  dies  actionis  exit;  dies  exitura  (f.  dies 
8.  2.  b);  annus  exiturue  (I.  35  §  1  D.  19, 
2);  in  hoc  dolus  admissus,  ut  tempus  exiret 
(1.  1  §  6  D.  4,  3). 

Existere  {.  exsistere. 

ExlBtimare,  1)  bafür  l^alten,  anneb< 
men, meinen, glauben;  existimatio,  3Äet* 
nung,  Glaube,  j.  ©.  quod  quis  cum 
suum  esse  existimaret,  po8sederit,usucapiet, 
ettamsi  falsa  fuerit  eius  exisHmatio  (1.  5 
D.  41,  10);  plus  in  re  est,  quam  in  exi- 
siimatione  (1.  9  §  4  D.  22,  6.  1.  4  §  1  D. 
40,  2.  1.  2  §  15  D.  41,  4);  aliqua  (falsa) 
existimatione  decipi  (1.  18  D.  3,  2.  1.  36 
§  1  D.  41,  3);  fdlso  existimantem,  se  debere 
aliquid,  dare,  tradere  (1.  12.  15  §  1  D.  12, 
6);  non  existimationem  solventis  eadem 
species  repetitionis  sequitur  (1.  27  eod.). 

—  2)  ermeffen,  erwägen  (1.  12  C.  2,  4. 
1.  5  C.  3,  28);  existimatio,  ba«  (Srmejfen 
(1.  1  C.  3,  44). 

Existlinatio,  1)  ba«  (SrmeHen.  —  2) 
im  engern  @tnn:  bie  einem  Staatsbürger 
nad^  ben  (S)e{e^n  unb  ©itten  beS  ©taateS 
gebü^renbe  9((^tung  öon  ©etten  feiner  3Äü* 
bürger:  bürgerli^e  (g^re  (1.  5  §  1  D.  50. 
13;  —  yfExisiimatio  est  dignitatis  inlaesae 
Status,  legibus  ac  moribus  oomprobatus,  qui 
ex  delicto  nostro  auctoritate  legem  aut 
minuitur  aut  consumitur."  1.  131  §  1  D. 
50,  16:  —  yfpoena  non  tantum  pecuniaria, 
verum   capitis   et   existimationis   irrogari 


solet.*'  cf.  1.  28  §  1  D.  48,  19.  1.  104  D. 
50,  17;  „Si  in  duabus  actionibus  alibi 
summa  maior,  alibi  infamia  est,  praepo- 
nenda  est  causa  existimationis^*);  integra 
existimatione  tutela  vel  cura  abire;  notata 
fide  et  existimatione  removeri  (1.  4  pr.  1. 
9  D.  26,  10);  inlaesa  exist.  (1.  25  D.  3,  3); 
quae  facta  laedunt  existimationem  (1.  15 
D.  28,  7);  vagari  cum  discrimine  cdienae 
existimationis  (1.  7  pr.  D.  47,  10). 

Exitimn,  Untergang,  SSerberben, 
a.  «.  reipubl.  (1.  21  §  1  D.  49,  15). 

Ezitua,  9(uSgang:  a)  äRünbung,  9[uS* 
flu6  (1.  3  §  1  D.  43,  7.  1.  1  §  9  D.  43; 
23);  b)  (Srfolg,  8Refultat  =  eventua  s.  d. 
j.  p,  im  ©egenf.  öon  voluntos  ober  con- 
silium  (1.  14  D.  48,  3:  —  „In  maleficiis 
volunta^s  spectatur,  non  exitus.''  1.  3  §  2  D. 
49,  14);  publice  expedit,  suprema  hominum 
iudicia  exitum  habere  (l.  5  D.  29,  3);  res 
sine  exitu  futura ;  nonhabebit res  exitum  (1. 17 
§  6  D.  4,  8.  l.  15  §  12  D.  39,  2);  ex. 
actionis  Q.  10  §  14  D.  42,  8) ;  controversiae 
(1.  35  D.  41,  2);  intestatr  exitum  facere; 
redit  res  ad  intestati  exitum  (1.  3  D.  28,  4. 
1.  20  pr.  D.  37,  4);  emancipatus  a  parente 
in  ea  causa  est,  ut  in  contra  tab.  bon. 
possessione  liberti  patiatur  exitum  b.  b.  ber 
(Smanci^.  wirb  in  ^ejug  auf  bie  bem  Sater 
aufte^nbe  b.  p.  c.  t.  bem  9lefu(tat  nac^  nnr 
ein  libertus  be^anbeft  (1.  1  pr.  D.  37,  12); 
aequum  est  prospicere  nos  etiam  eis,  qni 
quod  ad  bona  ipsorum  pertinet,  furiosum 
faciunt  exitum,  b.  b.  bie  in  ^epg  auf  i^ 
Vermögen  benfelben  Erfolg  herbeiführen,  wie 
SSa^nftunige  (1.  12  §  2  D.  26,  5);  c)  d^nbe, 
Untergang,  inSbef.  beS  £ebenS,  j.  9.  qai 
manus  sibi  intulerunt  —  post  huiusmodi 
exitum  mariti  (1.  11  §3  1).  3,  2);  vitae 
supremus  ex.  (1. 32  §  3  D.  24, 1. 1.  4  D.  34. 4). 

Sxolesoere  s.  exolere,  feine  0ep 
tung,  fBirffamleit  üerlieren,  g.  ©.  teges 
exoleverunt  (1.  2  §  3  D.  1,  2);  cum  per 
metum  facta  iniuria  anno  utili  exoleverit 

0.  14  §  2  D.  4,  2). 

Exonerare,  entlaften,  entlaben,5.  9. 
navem  (1.  1  pr.  D.  43,  14);  tro)nf(^:  er* 
leichtern,  einer  SSerbinbUc^teit  entlebigen, 
bat)on  befreien,  j.  9.  quod  alter  solvent, 
nihil  ad  exonerandum  alterum  pertinebit 
(1.  21  D.  40,  12);  exonerari  actionibus  he- 
reditariis  (1.  73  D.  36,  1),  munere  QA^l 
D.  50,  9);  exon.  petitorem  probandi  ne- 
cessitate  (1.  30  pr.  12,  2);  debito  se  exon. 
(1.  1  D.  46,  3);  fructus  in  rationem  exone- 
randi  debiti  computare  (1.  3  C.  4,  24.  cf. 

1.  11  C.  4,  32);  exon.  aes  a/imum,  fi^  ber 
ec^ulben  entlebigen  (1.  5  §  10  D.  23,  3). 
i^^nero^io,  (Erleichterung,  ^Befreiung 
Don  ettoad:  mercedis  exon.  (1. 15  §  7  D.  19/2). 


Digitized  by 


Google 


Exorare  —  Expendere. 


197 


Exorare,  1)  bitten,  flel^en  (1.  1  §  9 
C.  1,  27).  —  2)  btttt^  »itten  cttoeic^en  (1. 
5  §  2  D.  28,  6). 

Ezoroizare,  burd^  9ef(^todrttng  bie 
böten  ©cijicr  üerbannen  (1.  1  §  3  D. 
50,  13).  Exorcista^  ein  Ättc^enbiener,  bem 
bie  fSetbannung  ber  böfen  (Reiftet  obliegt 
(1.  6  C.  1,  8). 

Ezordium,9(nfang  (1.  3  §  6  D.  28,  2. 
1.  11  D.  44,  3.  L  124  D.  45,  1). 

Ezoriri,  cntftel^en,  erwac^fen:  summa 
exortts  umris  aocta  (1.  58  §  1  D.  26,  7); 
fi(^  ergeben,  auftreten:  lex  exoritur  tid- 
tersus  aliq.  (§  8  I.  4,  18). 

Sxornare,  jiercn,  fc^müden,  5.  ©. 
volaptariae  impensae  sunt,  quae  species 
exornant  (1.  7  pr.  D.  25,  1);  filius  fam. 
equestri  milüia  exornatus  (l*  ^  ^-  ^*  !)• 

Exosus,  1)  ^affenb  (1-  5  C.  Th.  16,  7). 
-  2)  üer^oBt  (1-  12  C.  Th.  16,  5). 

Expavescere,  ffircbten  (1.  29  §  8  D. 
28,2). 

Expedire,  1)  ^erattd  mideln,  toin^ 
'htn,  lo^mac^en,  j.  9.  auS  einer  Schlinge 
(L  55  D.  41;  1);  bül^er  tro^nfd^  aud^  f.  ü.  a. 
entfc^ulbigen  (L  6  D.  22,  6:  — „scientia 
hoc  roodo  aestimanda  est,  ut  neque  negle- 
gentia  crassa  —  satis  expedita  sit  neque 
delatoria  curiositas  exigatur");  expedilus 
(adi.);  expedite  (adv.);  nid^t  \>tttoxdtU, 
o^ne  @ffitt)ierigfeit,  leidet;  ol^ne  Se* 
benlen,  ilar,  beftimmt,  §.  ©.  expeditum 
est,  expeditum  inÜllectum  Tiabet  constitutio 
(1.  91  pr.  §  3  D.  45,  1);  expeditissimum 
est  (1.  8  §  4  D.  42,  5);  ea^^üius  esse, 
Tiden  (I.  45  §  1  D.  19,  1.  1.  31  §  9  D.  21, 
1);  paulo  expeditius  dicendum  (1.  19  §  5  D. 
16,  1);  rem  in  expedüo  fore;  non  esse  tn 
ejpedito  (1.  67  §  5  D.  31.  1.  10  pr.  D.  46, 
1),  expeditam  causam  habere  (1.  3  §  5  D. 
37, 10);  expedita  quaestio  (1.  32  §  14  D.  24, 
1);  en)editi88ima  sententia  (1.  9  §  13  D.  28, 
5);  sdutio  obligationis  expeditissima  (obne 
one  6(^ttHerigfett)  0-  54  §  1  D.  45, 1);  lu- 
dicatom  solvi  stipulatio  expeditam  habet 
quantitatem  (l.  9  D.  46, 7) ;  non  expedite  locare 
potuisse  (1.  6  §  2  D.  10,  3).  —  2)  ent- 
»itfeln,  erlcbigen,  obmac^en,  ouS* 
matten,  3.  )B.  ut  eanf>iediatur  quaestio  (1.  61 
§  1  D.  23,  3);  res  ita  expedietur  (1-  17  D. 
35, 2j ;  expediendarum  rerum  gratia— placuit 
(l  11  D.  26,  8);  qua  actione  ea  res  expediri 
possit  (1.  2  §  2  D.  14,  2) ;  inter  litigantes 
non  aliter  lis  expediri  potest  etc.  (1.  62  D.  5, 
1);  expediri  officio  iudids  fl.  14  §  8  D.  11, 
8);  secundum  scripti  iuris  rationem  (1.  16  D. 
35,  1);  exp.  per  libeUumy  de  piano  (1.  9  §  1. 
3  D.  1,  16);  über^ou|ft  beforgen,  t)er* 
richten,  tiollaiel^en,  ^u  @tanbe  brin^ 
g^tt/  i'  9*  exp.   administrationefn  tutelae 


S: 


1.  13  D.  27,  3).  manumissionem  0-  1  §  1 
).  1,  10.  1.  23  D.  40,  2),  opus,  quod  con- 
duxit  (1.  12  §  6  D.  7,  8),  lanam,  SBoIIc 
finnnen  (1-  c.);  auSmittein,  auftreiben 
l^erbeifd^affen,  ^.  16.  distrahi  autpigno- 
rari  iuberi,  etpecunia  expediatur  (1.  12  §  6 
D.  11,  7.  cf.  1.  5  §  9  D.  27,  9);  alimenta 
pupillo  exp.  (1.  6  D.  27,  2);  ou3  bem  »er- 
mögen etmad  beftreiten,  §.  9.  pactum,  ut 
mulier  universa  onera  sua  expediret  (1.  4 
D.  23,  4);  ad  onera  sua  expedienda  mutuam 
pecuniam  accipere  (1.  7  §  10  D.  26,  7) ;  ex- 
pedienda munera  ex  communi  patrimonio ; 
munera,quae  sumptibuspatrimonii  expediun- 
tur  (1. 3  §  17. 1. 18  §  18  D.  50, 4).  -  4)  bien- 
lic^,  bon  9{u|en  fein,  frommen,  ^um 
©eften  gereidjen,  5.  ©.  etoportere  et  ex- 
pedire  (1.  18  pr.  D.  47,  10);  publice  expedit 
(1.  5  D.  29,  3);  expedit  pupiUo  rem  suam 
salvam  fore  (L  5  D.  26,  10);  tutor  potest 
novare,  si  hoc  pupiUo  expediat  (1.  20  D.  1 
D.  46,  2);  quod  privatim  interest  unius 
ex  sociis  —  quod  societati  expedit  (i.  65 
§  5  D.  17,  2);  instruere  se,  expediet  neo 
ne  agnoscere  hereditatem;  tempus  ad  de- 
liberandum,  an  expediat  cum  (sc.  pupillum) 
hereditatem  retinere  (1.  5  pr.  1.  7  pr.  D. 
28,  8^,  profiteri  non  sibi  expedire  adire 
hereditatem;  si  expedire  sibi  compererint 
hereditatem  —  si  contra  onerosam  credi- 
derint  (1-  »  §  2.  1.  73  D.  36,  1). 

Bxpedltio,  1)  »oUäiel^ung,  «u«* 
fül^rung/  j.  i.  faciendi  itineris  exped.  (l.  6 
§  2  C.  7,  62).  -  2)  gelbäug,  a-  »•  ne- 
gotium cojpiarum  eocpeditionis  tempore  man- 
datum  (1.  zO  D.  16, 2);  miles  tn  expeditione 
occupatus,  degens  (1.  1.  15.  17  C.  6,  21). 

Expellere,  l^eroui?  ftogen,  treiben, 
werfen,  §.  ©.  res  fluctibus  expulsas  auferre 
(1.  9  §  8  D.  41,  1.  1.  5  D.  47,  9);  quod 
ex  naufragio  expulsum  est,  usucapi  non  pot- 
est 0-  21  §  1  D.  41,  2);  vertreiben  =  de- 
icere  s.  3.  §.  fb,  vi  expell.  aliquem  de  fundi 
possessione,  a  fundo,  t?ui  (1.  4  §  22.  27  B. 
41,  3.  1.  1  §  32.  1.  18  D.  43,  16);  expulsus 
a  conductione'y  convenisse  de  non  expmcndo 
cdono  (1.  24  §  4.  1.  54  §  1  D.  19,  2);  ex- 
pellendi  heredtm  ius  habere  (I.  5  pr.  I).  36, 
4);  exp.  domo  uxorem,  virum  (1.  11  pr.  D. 
25,  2);  exp.  ex  civitate  (1.  18  D.  50.  7); 
bon  einem  SRe(^t  berbröngen,  audfc^Iie« 
gen  =  excludere  s.  1.  ^.  9.  expelü  ab 
hereditate  (1.  27  pr.  D.  28,  7.  1.  20  pr.  D. 
37,  4);  heredem  institutum  liberti  filium 
patronum  expeUere  (1-  6  pr.  D.  38,  2). 

Expendere,  ^al^Ien,  audja^len, 
ausgeben,  5.  W.  exp.  ex  dote,  pro  mutiere 
(1.  21.  28  D.  24,  3);  si  quid  circa  furiosum 
necessarie  fuerit  expensum  (1.  51  pr.  D.  5, 
3);  exp.  usuras  (1.  47  D.  19,  1).  multam 


Digitized  by 


Google 


198 


Expensare  —  Explere. 


(1.  2  C.  1,  4);  pecuniam  expetisam  sibi  ex 
re  pupillae  facerty  fic^  bejo|lt  motten  (1.59 
D.  26,  7);  ratio  accepti  Q,tq\ie  expensi  ((Sin* 
nal^mc  unb  «uiJgabe)  G-  47  §  1  D.  2,  U);  ex- 
pensum  ratiofiibus  praescrtbere  (1.  111    D. 

35,  1);  expetisum  fei're  alicui  aliquid  ht» 
beutet  ittf)»rftnpli(^:  hai,  toa^  man  üon  3e« 
manbem  ani  trgenb  einem  9le(^tdgef(^dft  ju 
fotbem  l^atte,  ald  für  i^n  t)etaud0abt 
eintragen  in  bad  ^au^tbud^   (meld^ed  mc 

;eit  ber  SiepubUf  toon  iebem  orbentIi($en 
[ärger  über  {eine  gemachten  @(elbge{(^äfte  ge^ 
fü^tonrbe),  eine  ©c^ulbforberung  auf 
ben9lamen3emanbedein{(l^reiben(6ai. 
129.  180.  137);  ba^er  bie  tpätcre  allgemeine 
)6ebeutung  toon  exp.  ferre:  bejabU  er^aU 
ten,  {i(^  beja^It  machen  Gl^§5  D.20, 
4:  —  ,8i  secundus  (creditor)  non  offerat 
pecuniam,  posse  priorem  vendere,  lU  pri- 
mam  tantum  pecuniam  ea^pensam  ferat"), 
unb  öon  expenaum  ferri  9\\cmi  einem  ju* 
gerechnet  nierben,  Don  einem  ober  moton 
au«gejablt,  getragen,  beftrittcn  wer^ 
ben  muffen  (1.  25  §  16  D.  5,  3:  ,Quod 
qnis  ex  hereditate  erogavit — utrum  totum 
heredUati  expensutn  feratur  an  aliquid  et 
patrimonio  eins?"  1.  23  §  4  D.  36,  1:  — 
,quod  si  tantoB  fructus  ex  hereditate  mu- 
lier percepit,  ut  inde  poterit  doti  satis- 
fieri,  dicendum  est  potius  fructibus  hoc  ex- 
pensutn ferendum  quam  fideicommisso^'J ; 
au(^  trolpif(^  ttrirb  expensum  ferre  alicui  aU- 
q uid  in  ber  Oebeutung  gebraust:  einem  ettoad 
anred^nen,  ^ufd^reiben,  auf  9ied^nung 
Donettoad  fe|en,  ^.^.facüitatisuae,  yie- 
glegentiae  exp.  ferre  debere   (1.  3  §  3   D. 

36,  4.  L  24  D.  42, 8);  auA  expendere  tohh 
in  biefer  »ebeutung  gebraucht  (1. 13  C.  2, 18: 
„Quod  in  uxorem  tuam  aegram  erogasti, 
non  a  socero  repetere,  sed  adfectioni  tuae 
expendere  debes*);  expenso  ferre  alicuius 
nomine,  ^u  tttoa^  rechnen,  ^äl^Ien  (1.  10 
D.  33,  lOY.  Expensae  (Subst.) ,  a)  ?lu^- 
gaben,  Auflagen,  foftcn,  }i.  Sb.  pubJicis 
eu^pen«»«  iter  facere  (1.  42  D.  29,  1);  expen- 
sis  leaatarii  —  sumptibus  heredis  (1.  8  pr. 
D.  31);  expensarum  detrimento  praegrarari 
(i.  25  §  5  C.  5,  4);  expensae  necessariae, 
tUiUs  a.  12  pr.  C.  3,  31);  b)  Lieferungen 
an  bie  ©olbaten  Q.  4  C.  1, 29.  1.  9  C.  10, 16). 

Bxpansare,  aud^ablen  (1.  41  §  10  D. 
40,5). 

BzperienB,  erfabren:  viri  exp.  idonei 
0.  3  C.  12,  19). 

Ezperientia,  1)  Hebung,  ©rfal^rung, 
^.  9.  experientiam  praesidis  latere  non 
posse  (1.  6  §  1  C.  5,  51).  —  2)  (ea^eri- 
mentumj  Setoeid:  utüitatis  expenentiam 
praebere  (1.  14  §  1  C.  3, 1). 


Experimentum,  $robe:  a)  !Berftt(^ 
(1.  20  pr.  §  1  D.  19,  5);  b)  ©et» ei«:  ^^ 
rerum  experim,  cognoscere  (1.  2  C.  6,  54). 

Ezpertri,  1)  oerfu(^en,  ^robiren,  5. 
©.  boves,  equos  dare  experiundos  (1.  52 
§  3  D.  9,  2.  l.  20  pr.  §  1.  D.  19,  5).  - 
2)  erfal^ren  em^)finben,  j.  ©.  exp.  m- 
dulgentiam  dominorum  (1.  3  §17  D.  29,  5), 
mdiorem  dominum  (1.  24  §  8  D.  40,  5);  er- 
leiben,  ju  ertragen  ^aben,  j.  ©.  servir 
tutem  alterius,  iura  patronorum  graviora 
(1.  41  §  1.  1.  51  §  3  eod.);  periaUa  0-  1 
pr.  D.  37,  13).  —  3)  gerid^tlic^  »er* 
fahren,  einen  Änfjnrud^  nic^t  Derfolaen, 
j.  S3.  exp.  apud  s.  ad  iudicem  (1.  28  D. 
16,  3.  L  1  D.  49,  12);  exp.  acticnibus  (1. 
7  D.  48,  7),  actione  sive  exceptione  (L  9 
§  3  D.  4,  2),  per  adionem  (L  3  pr.  D.  5, 
6),  itidido  noxali,  familiae  ercisc.  etc.  (1-  8. 
39  pr.  D.  9,  4),  publico  iudicio  (l.  43  §  10 
D.  23,  2),  praeiudicio  (1-  30  D.  42,  5), 
interdicto  s.  per  interd.  (1.  1  §  32.  45.  L  7 
18  §  1  D.  43,  16);  exp.  vi  bonorum  rapt, 
(1.  1  §  32  cit.),  iniuriarum  s.  de  iniuriis  (1. 7 
§  5.  1.  24  D.  47,  10),  mandati,  praescripHs 
cerbis  (1.  13  §  2  D.  13,  6),  negotiorum 
gest.  (1.  32  D.  3,  5),  ex  dliqua  noxa  (1. 18 
§  1  D.  5,  1);  crimine  exp.  ad  versus  aliq. 
(1.  3  C.  9,  32}. 

Expers,  l)  frei  öon  etttniS,  j.  ©.  exp. 
culpae  (1.  61  D.  26,  7),  damni  (1.  1  pr.  C. 
5,  33),  personalium  munerum  (1.  6  C.  1, 3). 
—  2)  unerfahren,  untunbig,  j.  Ä.  exp. 
negotiorum  (1.  6  §  19  D  27,  1),  forensium 
rerum  (1.  25  §  1  D.  22,  3),  litterarum  (L 
6  C.  10,  32). 

Expetere,  Verlangen,  f orbern  (1.  12 
C.  10,  16.  L  un.  C.  10,  24). 

Fxpiare,  f  Ulanen  (1.  6  C.  Th.  9,  7. 1. 14 
C.  Th.  11,  36).  Fxpiatio,  ©ü^ne  (1-  16 
C.  Th.  13,  5). 

Expilare,  audplünbern,  berauben: 
exp.  hcieditatem  ift  ber  tet^nifc^e  Äuöbruc! 
für  bad  (Snttoenben  einer  toom  @rben  nod^ 
nid^t  in  ^ep^  genommenen  @rb{(^ftd{a(^ 
(tit.  D.  47,  19.  C.  9,  32.  —  „Si  quis  aUe- 
nam  hereditatem  expilaverit,  extra  ordinem 
solet  coerceri  per  accusationem  expHatae 
hereditatis,  sicut  et  oratione  divi  Marci 
cavetur**  1.  1  D.  cit.  —  „Api)aret  expiUUae 
hereditatis  crimen  eo  casu  in tendi  posse, 
quo  casu  furti  agi  non  potest,  scilicet  — 
antequam  res  ab  herede  possessae  sunf 
(1.2  §  1 D.  cit.)  Expilatio,  «u8<)Iünbcrttn9 
(l.  16  §  6  D.  48,  19);  expilator,  Kudplün» 
berer  0-  1-  §  1  I>-  47,  18). 

Explanare,  beutUc^  machen,  erllären 
a.  21  §  1  D,  28,  1). 

Explere,  1)  audf  üUen,  $.  0.  fossas  G* 
24  §  2  D.  39,  3).  —  2)  erfüHen,  boU* 


Digitized  by 


Google 


Explicare — Exprimere. 


199 


^iel^en,  Dolfenben  =  complere,  j.  ©. 
ezpl.  annum,  annos  (1.  4  D.  23,  2.  l.  76 
§  1.  1.  80  §  12  D.  36,  1);  ustwpio,  quae 
tempore  constituto  expleri  solet;  nee  to- 
tas  dies  exigitar  ad  explendum  constitutum 
tempus  (1.  2.  15  pr.  D.  44,  3);  expUio  tem- 
pore, qnod  defuisset  ad  usucapionem  (l.  6 
§  2  D.  41,  4);  expl.  eondicionem  (1.  4  pr. 
5  pr.  13.  25.  98.  112  §  2  D.  35,  1);  fidem, 
fideicommissum  (1.  62  D.  12,  6.  1.  28  §  15. 
1.  70  §  1  D.  86,  1),  mandatum  (1.  27  §  2 
D.  17,  1);  expleia  sttbsUmtia  öbligationü 
(l.  61).  14,  6);  expleto  aase;  si  dupondius 
expletus  Sit  (1.  17  §  2  D.  28.  5.  §  8  I.  2, 
14);  expl.  Solarium  y  ben  ^al^t^l^nt  t>oU» 
pAnbtg  arahtiaSfltn  (1.  21  D.  15,  3). 

Explicare,  1)  lodntad^en,  befreien 
a  29  §  3  D.  9,  2).  —  2)  t)oII§iel^en, 
audfftl^Ten:eo  modo  coUatio  explicari  pot> 
est,  ut  etc.  (1.  2  §  6  D.  37,  6);  expl.  ra- 
tiones  (1.  69  §  4  D.  30),  negotia  (1.  10  pr. 
D.  1,  16.  1.  6  §  1  D.  3.  4.  l.  20  §  2  D. 
3,  5.  1.  22  D.  22,  5);  quae  per  defunctum 
inc^iocUa  sunt  per  heredem  explicari  debent 
(1.  40  D.  17,  2  1.  1  pr.  D.  27,  7);  ad  ea, 
quae  sollerasitatem  iuris  desiderant,  ex- 
plicanda  tutore  auctore  opus  est  (L  19  D. 
26,8);  explicandarumvenditionum  causa  im- 
pendi  (i.  72  D.  35,  2) ;  impendia  ad  iter  ex- 
plieandum  necessaria  (1. 7  D.  36, 1) ;  temjflum 
expiicitnm  (1.  17  D.  34,  1);  cui  iurismctio 
data  est,  ea  quoque  concessa  esse  videntur, 
sine  qwibus  iurisdictio  explicari  non  potuit 
(1.  2  D.  2,  1) ;  expl.  liberale  iudicium  (1.  6 

I  3  D.  37,  10),  appellationem  (1.  24  §  1 
D.  49,  1);  ex^\.  pecuniam,  (S^elb  audmittetn^ 
ouftteibfii,  (L  81  D.  42,  1).  —  3)  au« 
etnanbet  fe|en,  erörtern,  erflftren  (1. 

II  D.  16,  3.  L  44  §  2  D.  41,  2). 
Explodere,    toernierfen,   beteitioen, 

aufl^eben  j.  W.  placuit  exploso  SCto  Fega- 
siano  omnem  auctoritatem  Trebelliano 
8Cto  praestare  (§  7  I.  2,  23);  tota  antiqua 
dubietate  explosa  —  placuit  (1-  ^^  ^• 
6,  42);  agentis  intentio  per  usucapionem 
explosa  (1.  7  C.  3,  31). 

Explorare,  1)  andtunbfc^aften/  er« 
forfc^en^  nnterfuc^en,  prüfen  (1.  14 
D.  1,  18.  1.  3  pr.  D.  22,  5.  1.  25  D.  31. 
1.  8  pr.  D.  48,  18);  exploratus,  txpxoht, 
betD&l^Tt,  anerlannt,  auiatmaä^t,  §.  0. 
auctoriUUis,  prudentiae^  ßaei  exploratae 
esse  (1.  3  §  4  D.  43,  30);  exploratum,  ex- 
plorati  iuris  est  (1.  52  §  5  D.  17,  2.  1.  13 
8  10  D.  19,  1.  1.  12  D.  24,  3);  exphra- 
tissimum  est  0*  5  §  4  D.  39,  1).  —  2)  Der«* 
tanken  0-  27  §  1  C.  1,  4). 

Bzploratio,  bad  ^ndtunbf (Ruften  (1.  3 
§4D.49,16).  ISzplorator,  Hunbfc^after 
1.  6  §  4  eod.). 


XSxpolitio,  %u9\^müdnnq ,  fßtt» 
äicrung  (1.  4  C.  Th.  13,  4). 

EzpoUtos,  auiSgebilbet:  litteris  exp. 
(l:  1  C.  Th.  14,  1). 

Exponere,  1)  wol^in  [teilen  (1.  5  §  8. 
12.  D.  9,  3).  —  2)  ou8fe|en:  a)  ^)rei§* 
geben,  überlaffen:  consüium  multorum 
insidiis  expositum  (1.  1  pr.  D.  4,  4);  res 
publica,  usibus  p<^[>uli  perpetuo  exposita 
(§  2  I.  3, 19);  b)  indbef.  ift  ed  ber  tedbnifc^e 
9btdbru(f  fürbad9(ttiSfe|en  einei^fttnbed 
(tit.  C.  8,  51);  si  quis  forte  ea;jK)jfitua  quo- 
rum  parentium  esset,  ignoret  (1.  1  §  2  D. 
22,  6);  partum  publicis  locis  exp.  (1.  4  D. 
25,  3).  —  3)  oblaben:  exp.  merces,  onus 
1.  10  §  1  D.  14,  2.  1.  16  §  8  D.  39,  4); 
tro^fc^:  exponi  matrum  visceribus  —  nasci 
(1. 42  D.  7, 16).  —  4)  auspeilen,  beftellen, 
|.  9.  exp.  cautionem  (1.  25  §  4  D.  22,  3. 
1.  43  D.  26,  7.  1.  8  C.  4,  30),  iudioatum 
solvi  (1.  8  §  3  D.  3,  3),  satisdationem  (§  4 
I.  4,  11),  epistulam  (1.  31  D.  13,  5);  dona- 
tionis  ultra  lege  definitam  qüantitatem 
expositae  (1.  25  §  1  0.  5,  16);  cessiones 
aliiB  compententium  actionum  in  semet  ex- 
poni properare  (1.  22  C.  4,  35);  expositio 
securitatisj  Kudftellung  eined  ©d^eind  (1- 
14  §  2  C.  4,  30).  -  5)  au«einonber* 
te|en,  borlegen,  aufteilen,  i.^,iudici 
rem  exp.  (1. 1  D.  1, 2);  apud  eum  qui  iuris- 
dictioni  praeest,  exp.  desiderium  (1.  1  §  2 
B.  3,  1);  summatim  res  exposita  (L  40  D. 
9,  2);  exp.  definitionem  (l-  6  D-  5,  1);  ex- 
positio, Darlegung:  expos.  criminum  (L 
20  C.  9,  1);  Äufjdl^lung:  numerus  et 
personarum  expos.  Q.  10  §  17  D.  38,  10). 

Exportare,  fortfd^offen,  §.  ©.  ne  vim 
facias  mihi,  quo  minus  thensaurum  effodiam 
tollam  exportem  (1.  15  D.  10, 4) ;  quae  fru- 
duum  exportandorum  causa  parantur  (1.  12 
§  1  D.  33,  7). 

Exposcere,  forbern,  §.  9.  hon.  pos- 
sessio, quae  decretum  exposcit  (1.  2  §  1  D. 
38,  16);  nummum  vetamus  exposci  ani- 
maUbus  a.  2  §  3  C.  12,  22). 

ExpoBitio  f.  exponere  s.  4  u.  5. 

Exi>o8tulare,  l)er]^eif(^en,  3.  )B.proat 
quaeqne  res  expostulat  (LH  pr.  D.  48, 
19).  —  2)  ©etc^werbe  fül^ren  (1.  1  §  8 
D.  1,  12  '  —  „ut  servos  de  dominis  que- 
rentes  praefectus  audiat  —  si  verecunde 
expostulenf'J. 

Expressim  (ady.),  audbrüdlic^,  ).  8. 
si  nihil  expr.  convenit  (1.  2  §  13  D.  18,4); 
si  hoc  ipsum  expr.  agebatur  (1.  98  §  5  D. 
46,  3);  ea^essii^  continere  (1.  3  C.  1,  14). 

Sbcpressio,  1)  ^bbilbung,  (BtptHqt 
(1.  1  C.  Th  9,  22).  —  2)  fLni\ptudi, 
«erorbnnng  (1.  8  C.  Th.  11,  2). 

Exprimere,  1)  l^erattd{(^lagen,  an0* 


Digitized  by 


Google 


200 


Exprobrare — Exsecare. 


bref(^en:  area  ati  ad  frumenta  ceteraqtte 
legumina  exprimenda  (1.  14  §  3  D.  34, 1). 
/—  2)  ^reffen,  forticiten:  fistula,  quae 
aqtiani  latius  exprimeret  (1.  18  D.  8,  3).  ^— 
3)^ett)0trufen:  fav or libertatis benigniorea 
aententias  exprimU  (1.  32  §  5  D.  35, 2).  — 
4)  aud^teffen:  plerique  ita  contemnunt 
tormenia,  ut  exprimi  eis  veritiis  nuUo  modo 
possit  a.  1  §  23  D.  48,  18).  —  5)  and- 
btüden^  auSf^red^en,  auSbrilctlid^ 
nennen,  etüären,  beftimmen,  §.  ©.  ex- 

Brimi  edu^  Aedilium  (1.  25  §  8.  1.  38  §  14 
L  21,  1),  constitutione,  lege  (l.  3  §  8  D.  38, 
16.  1.  9  §  2  D.  48,  10)/ rescriptiSf  SCtis 
(1.  3  §  6.  1.  35  D..49, 14);  magis  inteUectu 
percipi,  quam  ex  locutione  exprimi  posse 
p.  13  D.  46,  3.  1.  12  §  2  D.  46,  8);  palam 
verbis  exprimi  (1.  99  pr.  D.  45,  1);  expr. 
condicionem  (1.  21  D.  23,  3),  substitutionem 
(1. 64  D.  31);  suhstitutio  expressa,  im  QJegcnf. 
Don  oompendio  facta  (1.  8  G.  6,  26);  non 
expr.  demorte  filii  (1.  29  §  1  D.  28,  2);  expr. 
heredes  (1.  25  D.  28, 1);  nominatim  phires 
res  in  legato  expr.  (1.  2  D.  31);  quaedam 
in  testamento  si  exprimantur,  effectum 
nullom  habenfc  (L  69  D.  28,5.  cf.  1.  47  D. 
35,1:  — „Saepenumero  mutatur  rei  effe- 
otu8,  quamquam  id  expresserit  testator, 
quod  et  si  non  fecisset,  inesset  tarnen/^  1. 52 
eod.  „Nonnumqam  contingit,  ut  quaedam 
nominatim  expressa  officiant,  quamyis 
omissa  tacite  intellegi  potuissent  necessent 
offutura. —  Inde  dictum  est:  expressa  nocentf 
non  expressa  nonnocent."  1. 195  D.  50, 17). 

Bzprobrare,  §um  SSormurf  mad^en 
(Vat  §  225). 

Expromere,  1)  t)or bringen,  $.9.  om- 
nesperemptoriasj^ro^cr^f ton««  expromere 
cogi  (1.  37  C.Th.  11,30).  —  2)  ouöfprc- 
eben:  supplicium  expr.  in  aliquem  (1.  44 
C.  Th.  16,  5). 

Expromissor  f. 

Bzpromittere ,  1)  ^ut  (Erfüllung 
einet  bereit«  befte^enben  (ciöilred^tlic^n 
ober  natürlid^)  ^erbinblid^fett  burd^ 
Stipulation  bem  Gläubiger  fi(^  toer« 
l^flid^ten,  mit  ober  ol^ne  iflotHrtiondtmrIung. 
%ad  Serf^d^en  lann  fid^  bejtc^en  a)  ouf 
eine  eigene  ©d^ulb  (1.  20  D.  14,  6:  „Si  ie, 
cui,  dum  in  potestate  patris  essot,  mutua 
pecuma  data  fuerat,  paterfam,  factus  per 
ignorantiam  facti  novatione  facta  eam  pe- 
cuniam  expromisit,  si  petatur  ex  ea  stipula- 
tionCj  in  factum  excipiendum  erit."  1.  19 
§  4  D.  89,  5 :  „Si  quis  servo  pecuniam  cre- 
diderit,  deinde  is  Hber  factus  eam  expro- 
miserit,  non  erit  donatio,  sed  debiti  so- 
lutio");  b)  auf  eine  frembe  ©c^ulb,  9.  ©. 
si  muiieri  dederim  pecuniam,  ut  eam  cre- 
ditori  meo  solvat  vel  expromitttU  (1.  22  D. 


ij 


16,  1);  si  mandavero  tibi,  ut  creditoriwuo 
solvaSy  tuque  expromiseris  (1.  45  §  4  D.  17, 
1);  debitor  mulieris  iussu  eius  pecunioM 
viro  expromisit  (1.  36  D.  23,  3);  cum  dotu 
causa  aliquid  expromittitur  (L  55  eod.); 
si  iusseris  mortis  causa  deHtorem  tuum 
mihi  aut  creditori  meo  expromitiere  deeem 
(1.  31  §  3  D.  39,  6);  cui  expromissum  est 
=  qui  pecuniam  stipulatus  est  (1. 35  |  7 
eod.);  si  in  id,  quod  patrono  promisit 
(liberbus),  alii  postea  delegatus  sit  — verum 
est  patrono  cum  expromississe,  b.  ^.  er  ift  fit 
ben  $atron  atö  ©d^ulbner  eingetreten  (L  37 
8  4  D.  38,  1) ;  quod  servus  mens  pro  de- 
bitor e  meo  mihi  expromisit;  nomen  eins, 
pro  quo  expromissum  est  (1.  56  cf.  1.  11  §  1 
D.  15,  1).  Expromissor^  Wer  bie  ©et* 
binbli(^!eit  eine«  §(nbern  auf  |i(J 
nimmt,  füt  il^n  aH  (Sd^utbner  eintritt, 
fo  \>Ci%  iener  t)on  ber  IBerbinbUi^Ieit  gegen 
feinen  biiSl^erigen  @)I&ubiger  befreit  nnrb  0-  7 
§  8  D.  4,  3.  \  4  D.  12,  4.  1.  10  D.  18,  7. 
1.  8  §  8.  1.  13  pr.  D.  16,  1.  L  53  D.  18, 1. 
1.  37  §  8  D.  38,  1.  1.  4  §  8  D.  42,  1. 
1.  110  §  1  D.  50,  17).  —  2)  =  promitUre, 

$.  didpae  evictio  expromissa  (i.  41  §  9 
32). 

Expugnare,  1)  erobern,  erftfirmen, 
5.  )6.  ex  rate,  nave  expugnata  rapere  ali- 
quid (1.  1  pr.  1.  5  D.  47,  9);  exp.  aedes, 
villas  (1.  3  §  2.  1.  11  pr.  D.  48,  6).  -  2) 
anfechten:  testamenta  inoflßciosi  querella 
exp.  a.  37  §  1  f.  C.  3,  28). 

Expugnator,  (gröberer,  3«^Pörer  (1. 
22  §  3  C.  Th.  6,  4). 

Expimgere,  1)  audftreid^en:  expungi 
st^endiisy  oon  Sofboten  gefagt,  tot^m  ba 
Solb  gcftric^en  nnrb  (1.  15  D.  49,  16).  — 
2)  prüfen:  rationes  subscriptae  et  expun- 
ctae  G.  13  §  1  D.  44.  3). 

Expurgatio,  9leinigung,  exp.  prioris 
vitae  (1.  23  §  5  C.  5, 4). 

Exquirere,  l)audforfc^en,erfotf4en, 
untcrfud^en,  j.  33.  exq.  veritatem  (1.  6 
D.  2,  15.  I.  1  §  1  D.  29,  3);  vduntatem 
1.  3  D.  24,  3.  1.  8  D.  39,  3).  Exq^Usi^, 
Unterfud^ung  (1.  1  pr.  C.  7,  17).  —  2) 
au^fud^en,  $.  $.  honestissimum  quemqpe 
exq.  ex  civitatibus  Q.  1  §  10  D.  27.  8); 
subdi  exquisitis  poenis  (I.  30  C.  9,  9).  — 
3  exquisitus,  gefucbt,  gefünftelt:  umbra 
aliqua  exquisitae  definsionuiohdutiil.  3  C. 
1,7). 

Exsculpere  f.  exculpere, 

Exseoare,  au^fd^neiben:  exsecto  tfentri 
B.  utero  extractus,  editus  (1.  6  pr.  D.  5, 2. 
1.  11  §  5  D.  6,  2.  1.  12  pr.  D.  28,  2:  - 
„natum  accipe  et  si  exsecto  ventre  editus 
Sit.**  1.  1  §  9  D.  38,  8);  moHuae  ßius  ez- 
sectus  (1.  132  §  1  D.  50, 16). 


Digitized  by 


Google 


Exsecrari  —  Exsilium. 


201 


Sxseerari,  Detfluc^en,  toertt)ftnf(^en, 
t>ecabf(i^euen,  ).  9.  exsecr.  lUes  (L  4  §  1 
D.  4,  7);  exsecratio,  »ertoünfc^unfl  (1.  2 
pr.  C.  Th.  3, 16);  exsecr anduSt  exseerabilist 
f  luclmfitbtg,  abfd^euli(^  (1.  4  C.  10, 11. 
1.  2  C.  Th.  10,  10). 

Ezseoutio,  exeoutdo,  SSon^iel^uitg, 
ilttdffil^ru]t9(be{onbfrd  bec  auf  bieSied^tö» 
Derfolgung  bejfiglü^n  l^anbtttngen),  }.  0. 
ofieri»  9u>r»  (nuntiationisj  exec  (1.  5  pr. 
1.  19  D.  89,  1);  ex.  lüis;  liie  contestata 
neglegere  exeeutianem  (1*  17  §  14.  22  D. 
47,  lOV,  ex.  apdkUionis  (1.  28  §  2  D.  49, 
1);  unbitoar:  a)bie  tec^tlid^eSSerfoIaung 
fitted  9[nf))ntc^,  einer  ^lage:  a)t>on  weiten 
bcd  tlAgerd  ober  fintUqtx»,  §.  8.  ex. 
stipuiationis  (L  8  D.  18,  4.  1.  66  D.  45, 
1),  ddniae  peeuniae  (1.  132  pr.  eod.);  per- 
secntiones,  quae  non  habent  »uris  ordinarii 
exeaaionem  (1.  178  §  2  D.  50,  16);  ex. 
delictarum  (1.  1  §  1  D.  47,  1),  critninttm 
(1.  1  §  1  D.  47,  9);  legis  Faviat^exec.  = 
accasaüo  (1-  3  pr.  D.  43,  29);  ß)  bie  SSer^ 
folgung»  ^^nSuna  eitted  Verbrechend 
bur(^  ben  SRagiftrat,  ).  99.  res,  quae 
habet  publicam  excecut.  (1  7  8  1  D.  47, 
10);  n  incertae  personae  convicium  fiat, 
nuüa  ex.  est  (L Ab  %  9  eod.);  crimina,  quae 
ad  ex.  praesidis  perÜnent  (L  8  D.  47,  11); 
coi  crimiHtfi  sive  delicti  exsec.  competit  (1. 
131  §  1  D.  50, 16);  b)  bie  »ollftredung 
eined  ric^terUc^en  Vixif^tiU,  ^tlfdtooH« 
ftredung,  exec  rei  iudicatae  (tit.  G.  7, 
53),  iudicoH  (1.  16  §  1  D.  16,  2);  dare 
executionem  dictae  sententiae,  poenae  (1. 
32  §  6.  8  D.  4,  8);  exec  poenarum  (1. 
37  pr.  D.  4,  4);  ordo  executianis  (1.  4  §  4 
D.  42,  1);  exec  extraordimiria ,  miUtaris 
(1.  3  §  1  D.  43,  4.  1.  5  C.  3,  13);  inter- 
poeito  provoGationis  auxilio  vim  executia- 
nis eUtdere  (\.  18  C.  7,  62). 

Exsecutor,  IBoIUie^et,  ^oUftredet: 
a)  exs.  negotiorum,  0ef  d^äftdfü^rer  (1.25 
D.  22.  5.  cf.  ßinbe  in  ber  Reitfc^.  für 
CUrfIr.  u.  *n».  »b.  I.  @.  285  ff);  b))8on- 
^kS^  rid^terltcler  Oefel^Ie,  (S^eric^tdbiener 
in  $roie6fa(^en,  ).  IB.  exBecutores  de 
achola  agentium  in  rebus  aitribueudis  — 
quibus  imminendi  litHms  sollicitudo  in- 
iuncta  est  (1.12  %1  C.  12,  19.  cf.  1.  25  §  1 
C.  1,  3.  1.  3  C.  7,  39.  1.  8  pr.  §  3.  6  C.  12, 
21);  aiK^  toerben  fie  exsecut.  negotiorum 
genannt  (i.  13  |  2. 9.  1.  15.  18  C.  3,  1.  1. 
3  C.  3, 2);  inSbef.  bejeu^net  exaec.  ben  SoIIr 
ftrecfer  eined  ric^terlid^en  Urtl^eild, 
^fiIf«öoIIftre(fer  (L  8  C.  7,  53:  „Exse- 
cutorem  eom  solum  eHse  manifestum  sit, 
qui  post  Bententiam ,  inter  partes  audita 
omni  et  discussa  lite,  prolatam  iudicatae 
rei  vigorem  ad  effectum  videtur  adducere^j; 


exsec.  rerum  iudicatarum  (1.  6  eod.),  sen* 
tenUae  (1.  4  pr.  D.  49,  1);  au^  bie  d^in^' 
treibet  öffentlicher,  indbef.  fidcalifc^er 
(S^efälle  merben  exsecut  genannt  (tit.  C. 
12,  60) ;  exsecut.  a  iudice  dati  ad  exigenda 
debita  (1.  7  C.  8,  16  cf.  Gothofr.  ad  1.  1 

C.  Th.  2,  30). 

Exsequi,  1)  angilben,  audfül^ren, 
Don§ie^en:  a)  im  Mgemeinen,  5.  9.  exs. 
nuptias  (L  2  G.  5, 1),  mandatum  (1. 22  §  10. 
1.  27  §  3.  4  D.  17, 1),  procurationem  (1.  25 

D.  3,3),  alienam  iurisdictionem  (1.  3  D.  1, 
21),  abenum  iudicium  (1.  47  §  1  I).  38,  2), 
ius  religionis  (1. 30  D.  10,  2),  ius  suum^  fein 
9te(^  geltenb  mac^  (1*  7  §  1  D.  27,  9), 
b)  indbef.  eine  auf  bie  9ie(^tiStoetfoi' 
gung  be^üglic^e^anblung  üolliiieben, 
eine  Sted^tdfad^e  uot  (S)eri(^t  audfü^ 
ren,  getic^tli^  »erfolgen,  5.  )B.  exs. 
litem,  causam,  appellationem  (1.  8  §  2  D. 
17, 1.  1. 24  §  1.  1.  28  §  2  D.  49, 1.  1.  2  pr. 
1.  18  §  4  D.  49,  14),  actionem  (1.  3  D.  47, 
1);  ei  tutor  reum  postulaxerit  et  non  sit 
exsecutus  (1.  22  D.  34,  9);  exs.  accusatuh 
nem,  crimen  (1.  19  pr.  D.  48,  2.  1.  2  §  8 
D.  48,  5.  1.  11  G.  9,  1);  advocatus  fisci, 
qui  intentionem  delatoris  exsequitur  (1.  5 
§  13  D.  34,  9);  iniurias  exs.  iniuriarum 
actione  (1. 11  §  7  D.  47, 10);  exs.  suas  suo- 
rumque  iniurias  (1.  3  §  11  D.  43,  29),  iustum 
dolorem  (1-3  §  8  D.  29, 5),  mortem  alicuius 
(1.  22  eod.  1.  1.2.4  D.48,2).  c)  aUffHd^' 
ter  ein  IBerge^en  »erfolgen,  al^nben, 
j.  ©.  severius  exs. ;  rem  severe  exs.  (1. 2  D. 
1,  6  1. 6  D.  48,  6);  rem  exs.  acriter,  graviter, 
usque  ad  poenam  capitis,  (1.  35  D.  47,  10. 
L  9  D.  47,  11);  patronorum  querellas  ad- 
yersus  libertos  praesides  audire  et  non 
transHaticie  exsequi  debent  (1.  1  D.  37, 14) ; 
d)  ein  ric^tertid^ed  Urt^eil  uqllftr  ed en: 
exs.  sententiamt  iudicatum,  rem  iudicatam 
(1.  19  pr.  D.  2.  1.  1.  2.  15  pi.  §  2.  7.  8. 
12  D.  42,  1);  per  manum  militarem  exs. 
decretum  suum  (1.  3  pr.  D.  43,  4).  —  2) 
erhalten  (1.  2  C.  3,  36.  1.  2  C.  12,  40). 
—  3)  ott«einonber  feben  (1. 1  §  10  D.  3, 
1.  l.  6  §  1  D.  48,3).* 

Exsequiae  (funeris),  ^eid^enbegäng^ 
nift  a.  91  D.  35.  1). 

Exserere,  jeigen,  angilben,  geltenb 
machen,  5.  SJ3.  ita  superior  potestas  se  ex- 
serat  (1.  1  C.  1,28);  vigor  iudiciarius  ex- 
seraiur  in  aliq.  (1.  9  §  1  C.  1,55);  aueto- 
ritatem  suam  exs.  in  contumaces  debitores 
0.  7  C.  10,  19). 

ExBicoare,  audtrod  nen  (1.  00  §  1  D. 
41, 1:  —  „cum  exsiccatus  esset  aheus,  pro- 
ximorum  fit,  quia  iam  populus  eo  non 
utitur**). 

Exsilium  f.  exHium. 


Digitized  by 


Google 


202 


Exsistere  —  Exstare. 


Ezftistere,  eziBtere^  t)or!omtnen/  \id^ 
jeiaen,  fi^  ftnben^  auftreten,  bafeiit/ 
j.  ©.  exist.  heredem  (1.  7  §  10  D.  4,4:  — 
,,here8  manebit,  qui  semel  extüit/^  1. 32  §  1. 
1.  87  pr.  89  D.  28,  5.  1.  61.  63.  93  pr.  D. 
29,  2.  1.  14  D..38,  16:  „In  suis  heredibus 
aditio  non  est  necessaria,  quia  statim  ipso 
iure  heredes  existunt/'  1.  194  D.  50,  17); 
casus  existentium  heredum  (1.  45  D.  28, 6); 
sive  heres  sive  bon.  possessor  existat  all- 
quis  (1.  2  I  15  D.  38,  17);  iusta  causa 
existimandi  se  heredem  vel  hon,  possessorem 
extitisse  domino  (1.  33  §  1  D.  41,  8);  in- 
certum  esse,  utrum  existat  successor;  si 
nemo  successor  extüerit  (1.  4  pr.  51  pr.  D. 
40,5);  exist.  dominum  (1.  32  D.  39,  2);  si 
existant  defensores  (1.  37  §  U  1.  38  D.  3, 
3);  si  mulier  defensor  alicuius  exstiterit  (1. 
2  §  5  D.  16, 1);  si  existat  aliquis,  qui  de- 
fendere  sit  paratus  (l.  5  pr.  D.  42,4);  qui 
fideiussor  pro  altero  exstitit  (1.  11  pr.  D. 
45,  2) ;  creditor,  apud  quem  mand<Uor  ex- 
stiterat  (1.  58  §  1  D.  17,  1);  qui  ctccusator 
ex8itit(l-7§2D.48,2);  exstitit,  quicontra- 
diceret  q.  12  §  5  D.  48,  5),  qui  peteret  (1.  23 
D.  46,  8);  si  quis  extiterit,  qui  meliorem 
condicionem  adferat  (I.  6  §  1  D.  18,  2); 
cum  debitor  exstitisset  aliquis  (1.  60  §  4 
D.  17,  1) ;  ser70  persuadere,  ut  amator  ex- 
isteret  vel  erro  (1.  1  §  5  D.  11,  3).  —  2) 
fidj  ereignen,  erfolgen,  eintreten,  j.©. 
si  variae  sententiae  iudicum  exstitissent  (1. 
76  pr.  D.  31);  si  inccrtum  sit,  aliquo  tamen 
casu  possit  existere  (1.  1  §  2  D.  37,  9) ;  si 
exstitisset  c(isus,  in  quem  obligatio  coUata 
ftdsset  (1.  19  pr.  D.  12, 1);  in8be|.  ttnrb  e« 
üon  ber  (Erfüllung,  bem  (Eintritt  einer  öe* 
bingung  gefagt  =  impleri^  im  (Stegenf.  üon 
deficere  (1.  8  pr.  D.  18,  6.  1.  5  D.  28,  3.  1. 
48  §  1  D.  28,  6.  1.  91  §  1  D.  30  1.  88  pr. 
D.  35,  2);  be^leic^en  öom  (Eintritt  eines  dies 
0.  16  §  1  D.  12,  6.  1.  71  §  1  D.  29,  2). 

Exsolvere,  ein  fßtt^pn^tn,  eine  SSerbinb* 
ttc^teitlöfen,  erfüllen,  g.  ©.  praestationi- 
bus  exsoluta  causa  mandati  (1.  46  D.  17, 
1);  exsolv.  fidem  (1.  5  §  15  D.  24,  1);  se 
exsolv.y  feine  )BerbinbIi(^feit  erfüllen  (1.  18 
D.  18,  6);  bal^er  bejaMen,  ouöja^Ien: 
exs.  debitum  (1.  38  pr.  D.  32.  1.  45  §  9  D. 
49,  14),  aes  alienum  (l.  58  D.  5, 3.  1.  2  §  14 
D.  18, 4.  1.  1  §  2  B.  27,  9.  1.  41  §  1  D. 
40,  5),  usurasß.  67  §  4  D.  12,  6.  1.  12  D. 
22, 1),  litis  aestimatianem  (1. 12  §  1  D.  20, 4). 
alimenta  (i.  8  D.  41,7),  fideicommissum,  lega- 
tum  (1.  1  §  11  D.  36, 3.  1.  5  §  17  D.  36, 4); 
omnis  pecvtnia  exsoluta  esse  debet,  aut  eo 
nomine  satisfactumesse,  ut  nascaturpigne- 
raticia  actiq  (l-  ^  f  3  D.  13.  7).  ExsolutiOy 
©eja^Iung,  §.  ^.  in  exsolutione  vectigalis^ 
totius  debiti,  cessare  (1.  31  D.  20, 1.  1.  41 


§  1  D.  22,  1);  non  suffioere  —  ad  totius 
dcbiti  exsolut.  (1. 34  §  2  D.  82) ;  in  stipulatione 
—  in  exsoMüme  esse  (L.  H  %  6  D.  ^,  7). 

Bzsors,  frei,  j.  8.  exs.  munerum  (1. 11 
C.  10,  48),  a  tironum  pradntione  (1.  10  C. 
12,  28). 

Exspeotare,  1)  toarten,  ertoarten:  a) 
l^offen  ober  fürefiten,  bafi  ettood  gefe^e^ 
toerbe,  j.  9.  locupletiores,  qui  fructns  sno« 
aequis  pretiis  vendere  nollent,  dum  minus 
uberes  proventus  exspeetant  (1.  6  pr.  D.  47, 
11);  exsp.  iudiciorum  indignationem  (i-  4 

C.  11,  2);  b)  fi(^  gebulben,  abwarten, 
t)er§ie^en,  §.8.  exspectare,  quoad  donec, 
dum  (1.  24  §  2  D.  13,  7.  1.  68  pr.  D.  35, 2. 

1.  30  §  14  D.  40,  5);  statim  (competere, 
valere,  nancisci),  nee  exspect.  etc.  (1.  24  §  2 
simul  offerre,  non  exspectata  die  (1. 3  §  18. 
14  D.  40,  7);  exsp.  condicionem,  eventum 
condicionis,  ut  condicio  existat  (L,  IS  %  2 

D.  16,  1.  1.  3  §  2.  3  D.  28,  5.  1.  4  §  5  D. 
40,  5);  %!speet.  nee  urgere  debitorem  ad 
solutionem  (1.  12  §  13  D.  17,  1);  non  videor 
vi  deiectus,  qui  deici  non  exspeetavi,  sed 
profugi  n.9  pr.  D.4,2);  andf  totrb  exspectari 
in  ber  tSebeutung  Don  snstineri,  aufge» 
fd^oben  toerben,  gebraucht:  ita  demum 
sustinentur  liberalia  iudicia,  si  etc.  —  cete- 
rum  non  exspectantur  (1.  7  §  1  D.  5,  8); 
c)  betoorftel^en:  reos  poena  exspectet  (1.  1 
C.  9,39).  —  2)  berüdfid^tigen  (§  2  1.4, 

2.  1.  30  §  8  B.  48,  5). 
Exspeotatio,  (Sr»artnng  (1-  4  C.  Th. 

9,  86). 

Bxspirare,  1)  ben  ®etft  aufgeben  0- 
22  B.  29,  5).  —  2)  erlöf  (^en  =  evanescere. 
§.  ©.  priore  öbligatione  exspirante  ex  se- 
cunda  introducitur  petitio  (L  58  B.  45, 1); 
exspirat  (=  moritur),  lis,  iudicium  (1. 19  D. 
24,3.  1.  5  §  1  C.  7,  63),  cnminis  causa  (L 
1  §  4  B.  48,  17);  post  aditam  hereditatem 
suhstitutiones  exspirare  solent  (1-  5  C.  6, 26). 

Bxspoliare,  entblößen,  berauben  = 
spoliare. 

Exstare,  extare,  1)  Dorl^anben  fein, 
5. 9.  int  (Stegenf .  toon  interiisse,  exstinctnm 
esse  (l-  8  pr.  B.  18,  6,  üon  intercidisse.  in 
rerum  natura  s.  in  rebus  humanis  non 
esse,  8.- esse  desüsse  (1-  8  pr.  B.  13,  1.  1. 
17  §  2  B.  25,  2.  1.  84  §  7  B.  80.  1.  1  §  3 
B.  37,  11),  im  (Skgenf.  t)on  consumptum  esse 
a.  9  §  1  B.  10,  4.  1.  11  §  2  B.  12,  1.  1.  29 
B.  12,  6:  =  „si  exstant  nummi,  vindica- 
buntur,  consumptis  vero  condictio  locum 
habebit."  1.  9  §  2  B.  14,  6.  1.  5  §  18  B. 
24, 1:  „ut  si  exstet  res,  vindicetnr,  si  con- 
sumpta  sit,  condicatur**) ;  fptctus  extantes, 
im  ®egenfa|  t>t>n  consumpti  (1.  22  C.  8, 32. 
1,  8  C.  4,  9);  cavere,  restituturum  quod 
inde  exstabit  (l.  1  pr.  B.  7,  9);  si  UUmhe 


Digitized  by 


Google 


Exstinctio —  Externus. 


203 


testamenti  extabunt  (üt  D.  87,  2.  cf.  1  1 
§  2  ff.  D.  37,  11);  ai  tabolae  test. 
nullae  extabunt  (rubr.  D.  38,  6.  1.  3 
eod.);  qnaeritur,  memoria  facti  operis  exstet 
nee  ne  (\.  28  D.  22, 3) ;  depositio  pecuniae, 
cuius  non  exstat  memarin  (1.  31  §  1  D.  41, 
1);  extat  exemplum  (1. 1  §  5  D.  3, 1),  SCtum, 
rescriptum,  edictum  (1.  30  §  6.  13.  D.  40, 5. 
1.  8  pr.  D.  48,  18),  sententia  existimantiam, 
dicentium  (L  11  §  1.  8  D.  43,  24.  1.  4  §  8 
D.  44,  4) ;  si  non  exstat  qtii  conveniatur  (1. 
23  §  1  D.  22, 1) ;  si  tutor , vel  curator  ex- 
stent  (1.  21  §  5  D.  9,4).  —  2)  eintreten: 
condicio,^  quaej  omnimodo  exstcttura  est 
(1.  18  D.  12,  6).  —  3)  feftfte^cn  (constare 
(1.  4  D.  7,  1). 

Exstinctio,  Kui^Iöfcfiung,  ^uf^ebung, 
j.  ».  acciisationis  (Paul.  V,  17  §  1). 

Exstinicuere,  extinguere,  l)etlöf(^en 
machen,  lb\dftn,  audtöfc^en:  exting. 
ignem,  incendium  (1. 1  D.  1, 15. 1. 27  §  9. 1. 49 
§1D.9, 2)  ;trot)if(l^:untoirff  am,  ungültig 
matten,  c.ntftäftcn,  ouf^cben,  j.  B. 
^exting.  substitutionem  a  parente  factam 
(1. 17  §  1  D.  1,  7),  venditionem  (1.10§5  D.  23, 
Sl^condicionem  (l.  96  §  4  B.  30.  1.  18  §  7 
D.  36,  1),  fideicammissum  (1. 11  §  13  D.  32), 
actionem  (1.  46  pr.  D.  47,  2),  crimen  =  abo- 
lere (1.  2  C.  9,  43);  extingaiy  crlöfc^cn, 
untotrifam  toerben,  5.  Q.  exstinguitur 
obligatio,  stipulatio  (1.  21  §  1  D.  34,  3. 1.  2 
§  2.  1.  83  §  6.  1.  140  §  2  D.  45,  1.  1.  47 
pr.  D.  46,  1.  1.  24  D.  46,  2.  1.  98  g  8  D. 
46,  3),  actio,  condictio  (1.  58  pr.  eod.  1.  41 
§  3. 1. 43  §  12. 1.  72  pr.  D.  47,  2),  mandatum 
(1.  12  §  16  D.  17,  1);  donatio  (1.  32  §  10.  18 
D.  24,  1),  institutio,  condicio  (L  38  §  3.  4 
D.  28,  5),  kgatum,  fideicommismm  (1.  6.  41 
I  15.  16.  1.  69  §  1.  L  75  §  2.  1.  114  §  3 
D.  30.  1.  21  §  1.  1.  65  §  1  D.  32.  1.  12 
D.  33, 1),  pignm,  im  pignoris  Q.  8  §  12.  l.  9 


Er.  D.  20,  6),  serüitus  (1.  27  D.  8,  3.  1.  10 
>.  8,  4. 1.  11  §  1  D.  8.  6),  umi8  fr.  (1.  3  §  2 
D.  7,  1.  1.  8.  10  D.  7,  4),  peculium  (1.  1  8  3 


D.  15,  2.  1. 1  §  1  D.  15, 3);  beneficitim  per- 
sonale cum  persona  exstinguitur  (1. 13  D.  24, 
3);  haesitatur,  an,  si  postea  in  mora  non 
fuerit,  extinguatur  superiür  mora  (1.  91  §  3 
D.  45,  1);  crimen  morte  extinctum,  poena 
exstincta  (1.  22  D..29,  5.  1.  6  D.  48,  1.  1.  9 
D.  49,  14);  provocationis  remedio  condem- 
mtionis  extinguitur  pronuntiatio  (1. 1  §  14 
D.  48,  16).  —  2)  vertilgen,  üernic^ten, 
tobten:  veneno  exsting.  hominem  riscera 
hominis  (1.  1  C.  9;  18.  1.  3  C.  9,  41);  ex- 
gtingui,  ju  ©runbe  ge^en:  res  extincta 
G.  8  pr.  D.  18,  6.  1.  46  pr.  D.  47,  2); 
ttm'8  ßeben  fommen,  fterben;  persona 
extincta  (L  1  §  43  D.  43,  20);  post  omnes 
€09  exsiinctos,  qui  etc.  (1.  32  §  6  D.  31); 


explorari  non  posse,  uter  prius  exstinctus 
Sit  (1.  22  D.  34,  5). 

Bxstirpare,  ausrotten  (1.7  §  2D.  47,7). 

ExBtrinseeuB  f.  extrinsecus, 

ExBtruere,  extruere,  bouen:  exstructio 
=  aedificatio  (1.  1  §  19  D.  35,  2.  1.  8  C. 
8,  11),  ^erftellung,  (grbaunng.  extr. 
aedificia  (\.  18  §  10  D.  50,  4). 

ExsTÜ  f.  exul. 

Exsulare  f.  exulare. 

Exsuperare,  barfiber  ^inaui  ge^en 
überfteigen  (1.  42  D.  19,  1). 

Exsurgere,  fid^  ergeben,  j.  ©.  captta- 
Uter  exsurgendum  in  aliquem  (1.  7  C.  Th, 
7,  20). 

Exta,  bie  C^ingetneibe:  extorum prae- 
sagium  (1.  2  C.  1,  11). 

Extare  {.  exstare. 

Extendere,  auiSbel^nen:  a)  avi^\pan* 
ntn,  a.».ext.  vela  (1.  12  §  20  D.  33,  7); 
homo  ad  malam  mansionem  extensus  (1.  7 

5r.  D.  16.3);  b)  öetlängcrn:  ext.  n'tmw 
.  1  §  II  D.  43,  21);  c)  erftteden,  j.  ». 
ad  ulteriores  voluntatem  suam  ext.  (1.  1 
§  20  D.  14, 1);  lex  suum  vigorem  extendit 
in  aliquem  (§  3  I.  4,  18). 

Extensivus,  audbel^nbat:  t7er&aexten8. 
(1.  6  §  1  D.  38,  17). 

Extenuare,  t)ertingetn,  bermtnbetn, 
,.  ».  legatum  (l  11  D.  34,  4),  factdtates 
1.  6  §  10  B.  50,  6),  aes  alienum  0-  5  §  9 
t).  27,  9). 

Exter  8.  exterus,  1)  angen,  auf  bet 
«ugenfeite  befinblicfi,  äuletlid^:  ext*- 
rior  scriptura  im  ®egenf.  bon  interior  (Paul. 
V,25  §  6). —2)  fvemb:  a)  externus,  einem 
anbem  JBoHe  ongeftörenb,  natio,  gens  extera 
a.  4  pr.  B.  48,  4.  1.  6  B.  49,  15);  b)  = 
extraneus,  nid^t  jur  gamilie  be«  («blaffet« 
gel^ötenb  (1.  84  B.  29,  2.  1.  11  B.  30.  1.  67 
§  4.  5.  1.  69  §  1.  3  B.  31:  —  »si  domus 
ad  exterum  pervenerit,  fideicommissi  pe- 
titio  familiae  competit."  1.  6  B.  33, 3:  „ne, 
quod  affectu  filiae  datum  est,  hoc  et  ad 
exteros  eitis  heredes  transire  videatur**); 
bo^er  extero  iure  (b.  ^.  ttne  eine  frembe  ¥cr» 
fon,  ni(^t  aB  Xod^izt)  capere  relictum  (l.  10 
C.  6,  20);  femer  fommt  e«  t)or  im  ©egenfaf 
ber  ®^au  (l  6  §  1  B.  36,  2),  ber  perso- 
nae  exceptae  (1.  3  §  4  B.  37,  5),  be«  co- 
heres  (1.  1  §  3  B.  5,  4.  1.  122  §  3  D.  45, 
1),  ber  ^erren  eine«  ©cloüen  (1.  67  B.  29. 
2);  exter i  servi  im  (S^egenf.  t>t>n  servi  eins, 
de  quo  quaeritur  (1.  28  §  6  B.  48,  5);  c) 
nidft  X^eil  l^abenb:  ext.  religionis  lud. 
(1.  9  C.  1,  9). 

Extergere,abtoit(^en(1.12§22B.33,7). 

Exterminare,  [auftreiben,  erftiden 
(1.  2  §  2  C.  1,  1). 

Externus,   andlftnbifc^,  andtoftttiig, 


Digitized  by 


Google 


204 


Extinguere — Extrahere. 


(1.  7  pr.  D.  49»  15);  apud  exUrnos  lega- 
tione  fungi  (1*  13  §  1  D.  28,  1). 

XJxtinguere  (.  exstinguere. 

Extollere,  1)  et^ö^en,  indbef.  ein  (Bt» 
bdttbe:  UUx  bauen  (\,  2.  11  §  1.  1.  31 
D,  8,  2.  l  6.  6  pr.  1.  15  D.  8,  5).  ~  2)  er- 
ftteden:  extoll,  potestaiem  fascium  extra 
metas  territorii  (1.  53  C.  10,  32). 

Extorquere,  entn)inben,l^etattd«/ab<* 
(Steffen:  a)  mit  (Stetoolt  gemanben  §u  einet 
^nblungbeftintmen:  ettoadetjtoingen,  ah^ 
nötl^igen^  ).  9.  venditiones  (donationes, 
transactianesj,  per  vim  (per  potentiam)  ex- 
tartae  (L  6  pr.  D.  1,  18.  1.  12  C.  2,  19); 
stipuMio  per  vim  extorta  (1.  7  D.  12,  5); 
munus  per  vini  extortum  (L  4  pr.  D.  50,  4) ; 
extorq.  ccuUionem  ab  aliquo  s.  alicui  (1. 14 
§  11  D.  4,  2.  1.  5  pr.  D.  36,  4);  ext  liber- 
tatem  invito  (L  85  pr.  D.  28,  5.  1.  19  D. 
40,  1);   b)  btttc^  S^nO^nt^ttel  ein  IBetmö' 

fiendobject  toon  gemanbem  etlangen:  et^ref^ 
tn,  j.  8.  mortis  aut  verberum  terrore  pe- 
coniam  alicui  extorq.  (1.  3  §  1'  D.  4,  2); 
iudex  incitnliter  extorta  restitni  iubeat  (1. 23 
§ä  eod.) ;  per  vim  extortum  cum  poeua  tripli 
restituitur  (1.  9  §  5  D.  39, 4) :  c)  über^u^t 
entreißen/  ent^ieben,  }.  fb.  extorq.  lu- 
cnm  (1.  4  D.  16,  3.  1.  6  §  11  D.  42,  8. 
1.  35  pr.  D.  44,  7) ;  twpia  Ivcra  heredibus 
quoque  extorqueri  (1.  5  ]jr.  D.  3,  6) ;  semel 
adquisitam  exceptionem  inyito  ei^rqueri 
non  posse  (1.  62  D.  2,  14). 

ExtorriB»  öetbonnt,  üettrieben  (1.31. 
32  C.Tb.l6,  5);  audgefd^Ioffen:  ext.tm- 
petrata  fortuna  (1.  5  C.  9,  4). 

Sxtra  (praep\  avL%ex:  a)  augetl^afb 
einem  Otte,  barübet  ^inaud,  im  ®egen{.  Don 
intra  (1.  1  §  14  D.  43,  20),  j. ».  extra  ur- 
bem,  extra  continentia  urbis  (1.  1  m\  1. 3  D. 
1,  12.  1.  87.  173  §  1.  1.  199  pr.  D.  50,  16); 
extra  patriam  profectus  (1.  35  §  7  D.  4, 
6);  extra  territorium  iua  dicere  (1.  20  D. 
2, 1);  extra  iudicium  admonere  debitorem 
(1.  5  §  11  D.  3,  5);  extra  ius  bonis  cedere 
(1.  9  pr.  D.  42, 3) ;  extra  contubernium  agere 
(1.  5  §  6  D.  49,  16);  b)  abgefe^en  t»on 
tttoa^,  ol^ne  Oe^iel^nng  )tt  etioad,  ni(^t 
in  ^etbinbung  mit  ettoad,  äuget  bem 
^txti^t,  aufietl^alb  bet  ^^ten^en  toon 
ettood,  ).  0.  extra  obli^ationem  esse,  im 
^egenf.  oon  contineri  stipulatione  (1;  ^  §  ^ 
D.40,  9);  extra  redhibitionem  esse,  imSe«* 
genj.  Don  redhibendum  esse  (1.  12  §  1  D. 
21,  1);  extra  rcUionem  s.  modum  legis  Falc. 
esse,  im  d^eoenf .  t>on  in  computationem  legis 
venire  (L  81  D.  35, 2);  extra  computationem 
patrimonii  esse  (L  5  pr.  D.  50, 16) ;  extra 
causam  bonorum  computari,  extra  bona  esse 
(1.  68  D.  31. 1.  1  D.  33,  2.  1.  42  D.  41,  1); 
efgtra  causam  alimentorum  relictum  aliquid 


(1.  3  pr.  D.  34,  8);  quae  extra  dotem  re- 
licta  sunt;  species  extra  dotem  viro  ira- 
ditae  (1.  34  §  7  D.  31.  1.  31  §  1  D.  39, 
6);  quis  extra  heredem,  ein  anbetet  aU  bet 
(rtbe  (1.  3  §  8  D.  10,  4);  quae  extra  testa- 
mentum  incurrunt,  im  (Sfeaenf.  Don  quae  ex 
ipso  testam.  oriuntur  (1.  lo  B.  35, 1);  quid- 
quid  extra  rem  emptoris  per  servum  ad- 
quisitum  est  (1.  24  D.  21, 1);  in  hac  actione 
(sc.  de  servo  corr.)  non  extra  rem  dupluwi 
e»t  (L  14  §  5  D.  11,  3);  redpere  aliquid 
extra  negotium,  im  (SJegen?.  t)on  exercens  ne- 
gotium suum  (f.  3  §  2  D.  4, 9);  extra  man^ 
datiformam  esse  (1.  48  §  2  D.  17,  1);  arbi- 
ter  nihil  extra  compromissum  facere  potest 
0. 32  §  21  D.  4, 8);  extra  culpam  esse  (L  24 
D. 38,  2);  extra  legem  positum  esse,  extra 
(legis)  poenam  esse  (1.  3  §  1  D.  25,  7.  1.30 
§  4  D.  48,  5.  L  11  pr.  1.  22  §  10  B.  48, 
10);  extra  sententiam  SCti  esse  (1.  22  §  3 
eod.);  extra  consuettidinem  acddere  Q.  15 
§  2  D.  19,  2);  extra  ordinem,  aug^r« 
otbentH(^et  Sßeife,  in  einet  t)on  bem  ge» 
n)ö^nli(^en  unb  tegelmägigen  SBkge  abnm  c^« 
ben  ©eile,  §.  ©.  e.  o.  poenam  exercerey  im 
^egenf.  üon  pecuniariter  agere  (1. 3  D.  47, 
1) ;  crimen  expHatae  heredü,  e,  o.  agere;  im 
®tQtn\.  Don  hereditatem  iure  ordinario  vin- 
dicare  (1.  3  D.  47,  19);  e.  o.  coerceri  (I.  1 
eod.  1.  66  pr.  D.  23,  2.  1.  1  §  4  D.  25,  3. 
1.  49  D.  26,  7),  plecti,  puniri^  vindicari 
a.  8  §  2  D.  11,  7.  1.  36  pr.  D.  13,  7.  1.  1 
pr.  1.  10  D.  47,  11.  1.  3  D.  48,  16.  L  37 
D.  48,  19),  damnari  (1.  43  D.  47,  19.  !•  4 
D.  48,  3);  e.  o.  animadvertitur  in  aliq.  (L 
9  D.  26,  1);  fures  noctumi  e.  o.  audiendi 
sunt  (1.  1  D.  47,  16);  e.  o.  cognoscere  de 
crimine,  de  iudiciis  publ.  (1.  15  §  1  D.  48, 
16.  1.  1  §  3.  L  13  D.  48,  19);  e,  o.  crimlna 
probantur  (1.  8  D.  48, 1);  de  iniurüs  nunc 
e.  0.  statui  söUt  (1. 45  D.  47, 10) ;  e.  o.  ius 
dioere  alicui  (1.  2  D.  4,  6.  1.  1  §  1  D.  50, 
13);  subvenire  alicui  (1.  43  D.  6,  1.  1.  1 
§  5  D.  42,  6.  1.  1  8  2  D.  43,  3);  e.  o.  peii 
0.  7.  56  §  3  D.  17,  1);  e.  o.  sequi  senten- 
tiam decretum  (1.  50  D.  21,  2.  1.  3  pr.  I).43, 
4);  non  e.  o.  exactionem  fieri,  sed  dviliter 
oportuit  (1.  23  §  3  D.  4,  2);  quae  e.  o.  im- 
perantur  (l.  6  D.  50,  5) ;  feriae  e.  o.  indi- 
ctae  (1.  26  §  7  D.  4,  6);  c)  aufgenommen 
(1.  4  D.  26,  3.  1.  12  §  31  D.  33,  7). 

Extra  (adv.),  äuget,  aufgenommen: 
ita  exdpere ;  extra  quam  si  etc.  (1. 1  §  16 
D.  43,  12). 

Extrahere,  1)  l^etaud^iel^en,  ^olen, 
\,  9.  res  ex  mari  extracta;  merces  extractae 
a.  4  §  1  D.  14,  2.  1.  58  D.  41,  1);  quod 
extraxit  piscium  (L  12  D.  19,  1);  exseeto 
ventre  extractus  (f.  exsecare) ;  nemo  de  do- 
mo sua  extrahi  debet  (1.  103   D.  50,  17. 


Digitized  by 


Google 


£xtraneu8-T-  Extrarias. 


205 


cf.  3.  21  D.  2,  4.  1.  4  §  5  D.  39,  2).  — 
2)  entjieben:  rebus  humanis  se  extrah. 
(1.28  §3  D.  21,1).  — 3)  ^injicl^en,  I>in- 
audfc^ieben^  dilatio  —  quae  in  tempus 
ptibertatis  extrahet  negotium  (1.  6  pr.  D. 
37, 10);  res  per  appellaiionem  extracta  (1. 
42  §  3  D.  3«,  2). 

Extraneus,  ftemb:  a)  auger^alb 
eine«  getoifHen,  in  grage  befangenen 
9ie(^tiSt>er^dItnined  fte^enb:  a)  in  tln* 
fe^ung  bed  9<^iniltenberbanbd  ober  bei} 
e^elic^en  5Ber^dItniHe«,ä.©.i>o»t^iiMin- 
cipMümem  (a  patre  adoptivo  factam)  ex- 
traneus  intellegor  (1.  55  §  1  D.  23,  2);  Je- 
gatam  adscribere  extraneo,  im  (SJegenf .  ehte^ 
bej  patria  pot.  bed  Schreibet«  Untecniorfenen 
a.  10  §  1  D.  48,  10);  extranei  im  ©egenf. 
ber  necessariae  personae,  necessituddnes 
(I.  6  D.  40,  12.  1.  28  §  8  D.  48, 19:  .Om- 
nia  admissa  in  patronum  patronive  fiüum 
patrem  propinquum  maritum  uxorem  ce- 
terasque  necessihtdmes  gravius  vindicanda 
sunt,  quam  in  extraneos/*  1.  29  §  3  C.  9, 
9:  —  „Extraneoa  procul  arceri  ab  accu- 
satione  (adulterii)  censemus.**  cf.  1.  4.  14 
§4  D.48,5);  im  ^enf.  ber  cognati  (1.  31 
pr.  C.  5,  12.  1.  19  C.  6,  30);  im  ®egenf.  be« 
pater  ober  parens:  si  patronns  vel  quivis 
extraneus  impuberi  tutorem  dederü  (1. 4  D. 
26,  3);  8i  extraneus  sit,  qui  dotem  promi- 
ft<  0.  38.  84  D.  23,  3.  1.  un.  §  13c  C.  5, 
13:  —  ^Extraneum  intellegimus  omnem 
citra  parentem  per  virilem  sexnm  adscen- 
dentem  et  in  potestate  dotandam  perso- 
nam  habentem");  extran.  mulieres  im  (Äe* 
genf.  ber  maires,  filiae  atque  germanae  (l. 
19  C.  1,  3);  inter  extraneos  s.  extraneas 
personas  (im  (^egenfat^  bon  inter  yirnm  et 
ux.)  facta  dofuUio  (1.  24.  25.  32  §  27  1.  44 
D.  24,  1);  extran,  heres,  im  (Segenf.  beffen, 
qui  ex  numero  liberorum  est  (1.  14  D.  50, 
12);  ober  betet,  qui  de  familia  sunt  (1.  38 
§  3  D.  32);  heres  tutoris  extr.  im  @egen{. 
bet  65^e  bed  IBotmunbd  (l.  64  §  1  D.  23, 
2);  im  engetn  ©inn  bebentet  extr.  heres  einen 
bet  patria  pot.  beö  C^blaffetd  nid^  Untet* 
iDotfenen,  im  dfegenf.  bon  suus  heres  (§  2. 3 
I.  2,  19.  1.  6  §  1  D.  29,  5);  extr.  postwiius, 
ein  ^ofhtmuiS/  bet  nid^  ald  suus  heres  bed 
(itblaflet«  geboten  Witb  (§  26  I.  2,  20:  — 
„ex  emancipato  filio  conceptus  nepos  ex- 
traneus erat  postumus  avo"J;  ß)  in  An* 
fe^nng  anbetet  )6et^ältniffe,  j.  93.  im 
<ikgen{.  bed  ^>ettn  eined  Sciaben:  quod  «erro 
(iefcettir  ab  extraneis  (1.  41.  51  D.  15,  1); 
aliter  (pnnitarj,  qui  quid  in  dominum  pa- 
rentemre  ausus  est  quam  qui  in  extraneum 
(1.  16  §  3  D.  48,  19);  extr.  creditar,  im 
degenf.  be«  ^tttn  aH  ©Wubiget  (1.  1  pr. 
D.14,4);  extr.  coioni  im  ÖJegenj.  bet  ©claben, 


toelc^  ein  (»vt  betoittMc^ften  (1.  20  §  1  D. 
33,  7);  extr.  hämo  im  (S^egenf.  eine^  iiber- 
tus  (1.  8  D.  37,  15:  „Heres  libeiti  omnia 
iura  integra  extranei  hominis  adversus  pa- 
tronum defuncü  habet**);  fetnet  fte^  extr. 
im  (Sfgenf.  M  proprietarins  (1.  13  pr.  D. 
43,  24.  §  3  I.  2,  4:  —  „finitur  usus  fr. 
si  damino  proprietatis  ab  usu  fructuario 
cedatur  nam  extraneo cedendo  nihil  agitur**J; 
im  @kgenf.  eined  socius  (1. 9  pr.  D.  11 ,  8. 1. 
3  C.  3,  27),  eine«  coheres  (1. 1  §  3  D.  5, 4), 
eine«  creditor  (1.  55  D.  9,2.  1.  10  D.  20,1), 
ein^  yenditor  seryitutis  (1.  10  D.  8,  4),  M 
tutor  (1. 54  D.  26,  7. 1.  6  D.  26, 8:  Tutores^ 
quibus  adniinistratio  decreta  non  esset, 
tanquam  extraneos  recte  a  pupillo  emere 
placet*');  eoetr.  emptor  im  (Segenf.  bon  iide- 
lussor,  qui  emit  (1.  59  §  1  D.  17,  1);  si 
extr.  defensor  existat,  im  (Skgenf.  bon  si 
ex  fideiussoribus  existat  def.  (1.  5  §4  D.  46, 
7);  b)  ftemb,  extr.  servus  (1.  4  8  1  D.  9, 
4.  1. 10  §  4  D.  26,  2.  1.  1  pr.  D.  29,  5.  1.  28 
§  11.  14  D.  48, 5);  extr.  fides  (1. 32  C.  6,42); 
c)an«toättig,  Imperium  adversus  extran. 
homines  (1.  3  D.  1,  18). 

Extraordinarius,      an^etotbentlic^, 

I.  9d.  extraord.  perseeutiones  =  quae  non 
nabent  iuris  ordinarii  exsecutionem,  koomit 
bot^üglic^  bet  ®egenfa|  bon  ins  unb  iudi- 
cium  gemeint  ift,  mlä^tt  im  (Stttaotbinat" 
betfal^en  nid^t  botlommt,  abet  au(^  t>a^  neue 
Siedet  mit  ben  neuen  9le(^t«mitteln,  toeld^e 
bie  alte  die(^t«otbnung  etgän^en  f offen  (1. 178 
§  2  D.  50,  16h  deberi  vel  iure  cicili,  vel 
hofiorario,  vel  extraordinario  (1.  10  eod^; 
extraord.  actio  salarii  nomine  (1.  52  §  2  D. 
19, 1);  extraordin.  iudicio  subvenire  alicui 
(1.  17D.  12,  l);in  extraordin.  iudiciis  con- 
ceptio  formularum  non  observatur  (l.  46 
§  1  D.  3,  5);  extraord.  auxilium,  remedium 
(1. 16  pr.  D.  4,  4.  1. 7  D.  29,  5,  1.  12  D.  36, 
4),  genus  mandati  (l.  6  pr.  D.  1, 16);  extra- 
ord. cognitiones  (tit.  D.  50,  13);  extraord. 
iurisdictio  (l.  14  C.  8,  40),  exsecutio  (1.  3 
§  1  D.  43,  4),  animadversio,  coercitio  (1, 93 
D.  47,  2.  1.  2  D.  47,  20.  1.  1  §  3  D.  48,  19), 
poena  (1.  1  D.  50,  7);  extraord.  crimina  (tit. 
D.  47,  11.  1.  8  D.  48,  16),  munera,  onera 
(1.  5  D.  10,  16.  1.  un.  C.  10,  46.  1.  1.  2  C. 

II,  65  l.  1  C.  12,  23);  extraord.  necessitu- 
dinis  damna  (1. 15  C.  10, 48);  extraord.  in- 
dictiofies  (1.  10  C.  10,  42). 

Extrarius  =  extraneus  s.  a.  j.  ©.  heres 
extrar.  (1.  28  §  1  D.  27,  1.  1.  78  §  3  D.  31); 
libertus— ^rof^tto  patrofio  extrarios  re- 
linquit  heredes  (1.  36  D.  38,  2);  adulterii 
crimen  ab  extrario  (im  <!kgenfa|  M  ^^e^ 
manne«)  potent  inferri  (1.  40  §  1  D.  48,  5. 
cf.  1.  17  pr.  D.  48,  18). 


Digitized  by 


Google 


206 


Extremus — Faber. 


ExtremuB,  äugetftet,  legtet;  extremo 
(ady.),  iuUtft,  §.0.  posi  mortem  extremi; 
exiremo  mortuus  (1.  83  §  1  D.  82);  in  ex- 
tremum  gradum  miUtiae  dari  (1.  14  §  2  D. 
4d,  3);  servns  rtoto«  extremae  (1.  16  §  44 
D.  47,  10);  is  videtur  ius  dicenü  non  ob- 
temperasse,  qui  quod  extremum  in  iuris- 
dictume  est  non  fecit  (1.  1  §  1  D.  2,  3);  in 
extremis  vitae  constitutus;  in  extremis,  in 
extrema  valetudine  esse;  in  extremis  dicere 
(l.  30  §  4.  D.  34,  4.  1.  42  §  1  D.  39,  6.  1. 47 
§  4  I>.  -*0,  5);  extr.  dispositiones  (L  2  C. 
7,  15). 

Bxtricatae  margarltae,  $etlen,  bie  nid^t 
an  eine@(^nutgetd]^t  finb,  unangef  (^nütte, 
lof  e  perlen  0-  27  §  30  D.  9,  2). 

Extrinseoua  (adv.),  1)  k>on  äugen  ^et, 
§.  IB.  Vitium  aedinm  extrins,  accidens;  dam- 
num,  quod  extrins.  contingit  (nid^  ou^  bcr 
6a(^e  K^ft  ober  tH)n  SRenfd^  ^etrü^renb) 
(1.  24  §  2.  3  D.  39,  2);  vi  extrins,  admota 
cadere  (1. 43  pr.  eod.) ;  damni  iniuriae  actio 
ob  ea  ipsa  sit,  per  quae,  non  extrins.  alia 
causa  oblata,  damno  quis  adfectus  est  (1. 
57  D.  19,  2) ;  extrins.  (im  ©egenf.  üon  ex 
ipsa  hereditate)  accedere  (1.  20  §  3  D.  5,  3); 
condiciones  ea^rins.,  non  ex  testamento  ve- 
nientes,  i.  e.  quae  tacite  inesse  videantur 
(1.  99  D.  35,  1);  si  exstrins.  stispendatur 
legatum,  non  ex  ipso  testam.  (l-  6  §  1  ^- 
36,  2);  dies  legati,  cui  condicio  non  ad- 
scrihitur,  quamvis  extrins.  exspectanda  sit, 
cedit  (1.  25  §  1  eod.);  extrins.  exspectare 
condidonis  eventum  (\.  87  pr.  D.  28,  5); 
quod  ex  lite  consecutus  ent  sive  princi- 
paliter  ipsius  rei  nomine  sive  extrins.  ob 
eam  rem  (1.  46  §  4  D.  3,  3)j  res  quae  ex- 
trins. (im  @egenf.  öon  ex  ems  substantia, 
cuius  in  potestate  sunt)  ad  filios  fam.  ve- 
niunt  (1.  6  C.  6,  61).  —  2)  ouget  »cjie- 
^ung  au  titoa^,  äuget  Bufammen^ang 
mit  ctluoiJ,  onberweit,  j.  ©.  quae  extrins. 
et  nihil  ad  praesentem  actum  pertinentia 
adieceris  stipulationi  (1.  65  pr.  D.  45,  1); 
extrins.  (im  @egen{.  öon  in  dotem  ipsam) 
impensae  factae  (1. 5pr.  D.  25,  1);  quae- 
dam  Civtrins.  elocuta,  im  (^egenf.  Don  in 
causa,  quae  agebatur,pronuntiatum  aliquid 
(1.  13  §  6  D.  3,  2);  aliarum  extrins.  rerum 
personarumve  causa  commixta,  im  @egen{. 
k>on  quod  inter  ipsos  donationis  causa  agi- 


tur  (1.  5  §  2  D.  24, 1);  si  extrins.  (b.  f^.  o^n« 
bamtt  üerbunbene  vereid^uug  bed  aRftnbdd) 
aliquid  tutor  dolo  admtserit,  pupillo  nihil 
nocere  oportet  (1.  4  D.  26,  9).— 8)  augfr* 
bem,  übetbieS  (§  19  T.  4. 1.  1.  2  §  1  D. 
33,4.  1.2  D.47,3.  1.  15  §  1  D.  48,  18  1.7 
pr.  C.  10,  1). 

Extruetio,  extruere  f.  exstruere. 

Exuberare,  1)  übetfc^teiten,  fiber* 
f  (^  i  e js  e  n :  si  fructus  quantitatem  exuberant 
(1.  28  §  16  D.  36,  1);  exuberantis  debUi  re- 
petitio  (1.  6  C.  8,  42).  —  2)  oortvaUfit: 
m  societatis  contractibus  fides  exuberat 
(1.  3  C.  4,  37). 

Ezuere,  audAtei^en,  entlleiben^bo^t 
ttotnfd^:  entblöBen,  berauben,  §.B.  exni 
cingulo  (1.  1  C.  7,  38),  privilegiis  fl.  3*C. 
12,  46),  patrimonio  (1.  1  C.  10,  13),  boms 
a.  25  §  7  D.  42,  8),  facuUatibus  (1.  3  §  3 
D.  26,  7);  ent§ie]^en:  res  commercio  ex. 
fl.  34  §  1  D.  18,  1),  entlebigen,  ent* 
binben,  befreien:  praerogaüva,  quae 
seiet  a  persimalibus  muneribus  exuere  (L  6 
§  4  D.  50,  4);  exui  omni  onere  (1. 1  §  4  D. 
D.  89,  4);  aetionibus  exuere  se  non  posse 
(1.  2  D.  48,  23);  nemo  delictis  exuitur  (i;2 
§  3  D.  4,  5);  cHmine  se  ex.  (1.  19  C.  9, 1); 
incendium  aere  alieno  non  exuit  debitorem 
(1.  11  G.  4,  2);  liberos  suos  ex.  potestak 
(1.  1  C.  1,  39). 

Bxul,  ein  «erbannter  (1.  20  pr.  D.4, 
4  1. 4  D.  48, 19). 

Ezulare,  in  b'er  IBerbannung  leben: 
nulla  restitutionis  aequitas  est  advenni» 
eum ,  qui  amissis  bonis  et  dritate  rdieto 
nudus  exuiat  (1.  7  §  3  D.  4,  5);  mulier  ob 
latronum  societatem  exulare  iussa  (1.  40 
§  4  D.  48,  5);  ad  tempus  ex.  iussus  (1.  28 
§  2  D.  27, 1.  1.  5  D.  50.  2);  tro^fd^:  t^tv 
bannt,  auSgefc^Ioftentein:  distindionit 
exulare  (1.  23  pr.  C.  4,  29  1.  1  §  1  C.  1, 17). 

Exundare,  austreten,  UomSaffer  (LI 
§  2  D.  39,  3). 

Exurere,  uerbrennen:  \virum  exuri; 
exurendum  damnari  (L  7  D.  48, 13.  1.  9 
§  11.  1.  28  §  12.  1. 38  8  1  D.  48, 19.  1. 1  D. 
48,  24);  exur.  membra  oblatis  ignibas  (l 
un.  C.  9,  14). 

Exustio,  SSerbrennung:  flammarum 
extistionibus  mancipari  (1.  2  C.  9,  24). 

Exvehere  =  evehere  (1.  5  pr.  D.  10, 4). 


F. 


Paba,  ©o^ne  (f.  77  D.  50, 16). 

Faber,  ein  ^anbmerfer  ober  tünftler 
ber  in  ^ol^,  ©tein  ober  SKetatt  arbeitet,  j. «.' 
eteinmei  (1.  5  §  7  D.  13,  6),   6d^mieb 


(1.  2  §  1  D.  14,  2),  Simmermann  (L67 
D.  6,  1.  1.  12  §  5  D.  33,  7.  1.  5  §  S  D. 
39,  1.  1.  13  §  1  D.  40,  4.  1.  7  §  12  D.  41, 
1.  1.  137  §  3  D.  45,  1.  1.  235  §  1  D.  50. 


Digitized  by 


Google 


Fabia  —  Facere 


207 


10:  „Fabras  tignarios  dicimus  non  eos 
domtaxat,  qui  tigna  dolarent,  sed  omnes, 
qui  aedificarent ' ) ;  faber  argentarius,  @  i  l » 
bftarbcitct  (1.  39  pr.  D.  34,  2);  faber 
aerarius,  plumbarius,  ferrarius  etc.  (1-  ^ 
D.  50,  6). 

Fabia  (s.  FaviaJ  lex,  ein  d^efe^,  bad 
plagium  B^reffenb  (tit.  D.  48,  15.  C.  9,  20. 

—  „Lege  Fabia  cavetur,  ut  über,  qui  ho- 
minem  ingenniun  yel  libertinum  invitum 
celaTerii  invinctam  habaerit  etnerit  sciens 
dolo  malo  quive  in  earum  qua  re  socius 
erit,  quique  senro  alieno  servaeve  persua- 
serit,  ui  a  domino  dominave  fugiat,  yel 
eum  eamve  inviio  vel  insciente  domino 
dominave  celaTerit,  inTinctum  habaerit 
emerit  sciens  dolo  malo  quive  in  ea  re 
socios  erit,  eius  poena  teneatur"*  l.  6  §  2 
D.  cii  cf.  1.  19  §  3  D.  10,  3.  1.  1  §  2  D. 
11,  4.  1.  51  §  1  D.  17,  2.  1.  12  D.  40,  1. 
I.  3  pr.  D.  43,  29.  1.  39.  83  §  2  D.  47,  2). 

Fabiana  (s.  FavianaJ  €icHo  \,  Calvisiana. 

Fabrioa,  1)  bad  ^anbtoerl,  bie  $unft 
eine«  faber  (1.  26  §  8  D.  17,  1);  aucb  ars 
fabrica  (1.  19  §  1  D.  33,  7).  —  2)  ©er!* 
jitittf  bec  fabricenses:  S^affenfamtebe: 
Optio,  primicerius  fabricae  (1-  7  D.  50,  6. 
1.  2  C.  11,  10);  qui  inter  fabricenses  so- 
£rae  fabricae  sodati  sunt  (1.  6  eod.); 
publici  servi  fabricis  deputati  (1.  8  C.  6,  1). 

—  3)  ber  8au:  a)  bad  Saiten,  fabr.  insu- 
ifl«  (L  2  §  7  D.  13,  4),  navium  (1.  5  pr.  D. 
49,  13);  harreorum,  stabulorum  (1.  13  C.  8, 
11);  b)  toa»  gebaut  tfl  0-  1  C.  11,  43). 

Fabricare,  1)  au^  ^olj,  ©tein  ober  3Wc- 
M  etioad  tyerfettigen:  aimmetn,  bauen, 
f  unlieben,  f^.  B.  fabric  instdam,  mivem  (1. 
12  §  6  D.  7,  8) ,  argentum  0-  19  §  11  D. 
34,  2).  ~  2)  fc^mieben  in  trolrif^er 
^ebeuhutg:  falsum  fabric  (1. 2  g  6  D.  29,  3). 

FabricariuB,  3int metmann  (1.  1  C. 
10.  66). 

Fabricatio,  IBauen  (1-  ^  P^-  ^-  '^^• 
9.  17.  L  4  C.  Th.  14,  6);  fabricatio  ar- 
mrum,  bad  SBaffenfc^mteben  (1-  12  §  3 

C.  10,  48). 

Fabrioenais,  Arbeiter  in  einet  faifet^ 
^tn  »affenf^miebe  (tit.  C.  11,  10). 

Fabrilis,  bie  Äunft  eine«  faber  be* 
tteffenb:  aperae  fabr.  im  @egenf.  bon  op. 
offidales  (1.  26  §  12  D.  12,  6.    1.  6.  9  §  1 

D.  38,  1);  operibus  fabril.  exerceri  .(1.  12 
8  1  B.  49,  16). 

Fabnla,  1)  etbic^tete  (St^fti^Iung, 
«Ä^tc^en  0.  3  D.  5,  4).  —  2)  unnüje 
«fbe,  (Sefd^toäfr  (1.  1  §  1  C.  7,  40. 
prooem.  I.  §  3). 

Facere,  l^anbeln,  tbun,  machen,  bet« 
tickten,  betDit!en:a)fiDet^u^  eine  ^anb« 
Iuhq  liotnel^men,  ^,  9.  quae  facta  contra 


bonos  mores  fiunt,  ncc  facere  nos  passe  cre- 
dendum  est  (1.  15  D.  28,  7);  qui  vetante 
praetore  fecit,  bie  adversus  dictum  fecisse 
proprie  dicitur  (1.  102  D.  50,  17);  facere 
contra  s.  adversus  legem,  SCtum,  voluntatcm 
defuncti  etc.  (f.  adversus  s.  1.,  contra  s.  1.); 
quod  metus  causa  factum  est  (1-  ^  §  8  D.  4, 
2);  quod  quisque  ob  tutdam  corporis  sia  fe- 
cerü,  iure  fecisse  existimetur  ^1.  3  D.  1,  1^; 
nullus  videtur  dolo  facere,  qui  iure  suo  uti 
tur  (1.  55  D.  50,  17);  b)  in^bef.  aU  ®e- 
aenftanb  einet  obltgatotifd^en  $et« 
oinbHcbfeit  bebeutet  ed  a)  im  »ettetn 
@inn  ieoe  mögliche  iBeHbing,  anc^  bad  dare 
in  fic^  begreif enb  (1.  218  D.  50,  16:  „Ver- 
bum  facere  oninem  omnino  faciendi  causam 
complectitur  dandi,  solvendi,  num^andi 
etc."  cf.  1.  175  eod.:  „Faciendi  verbo  red- 
dendi  etiam  causa  continetur."  1.  176  eod. : 
„sohere  dicimus  eum,  qui  fecit,  quod  facere 
promisit^);  ballet  mitb  e^  auc^  t)on  bet  St* 
ffillnng  einet  obligatotifc^en  IBetbinbUd^feit 
flbet^u^  qt\a^i,  in  bet  Qebeutung  t)on  prae- 
stare,  solvere,  leiften,  jaulen:  facere 
passe  =  solvendo  esse,  facere  non  (s,  nüiilj 
passe  =  solvendo  non  esse  (I.  8.  9  D.  12,  6. 
1.  23  pr.  l.  81  D.  17,  2.  1.  18  §  1.  1.  28. 
54  D.  24,  3.  1.  1  §  1  D.  42,  7.  1.  21  D. 
46,  3) ;  boc  facere  quis  poftse  videtur  quod 
dolo  fecit  quo  m  inus  possit  (1.  63  §  7.  1.  68 
§  1  D.  17.  2);  ccntwn  tan  tum /ocere  posse 
(1.  82  D.  35,  2);  quatenus  facere  potest  debi- 
tor  (1.  49  D.  2,  14);  in  id,  quod  (s.  in  quan- 
tum)  facere  potest,  conveniri,  condemnari  (1. 
3  pr.  D.  13,  5.  1.  63  D.  17,  2.  1.  36  D.  24, 
3.  1.  33  pr.  B.  39,  5.  1.  16— 25  D.  42,  1); 
ut  ita  querellae  locus  sit,  quantum  facere  po- 
tuit  (1-  34  pr.  D.  3,  5):  nihil  vel  minus  fa- 
cere posse  (l.  1  §  43  D.  16,  3);  facere  iu- 
dicatum  (1.  45  §  1  D.  5,   1.    1.  42  pr.  D. 

12,  1.  1.  45  D.  46, 1);  ^)  im  enget n  Sinn 

bebeutet  ed  jebe  obligatotifc^e  Seiftung,  toelc^e 
nid^t  auf  ha»  Eingeben  einet  @ad|e,  indbef. 
ni^t  auf  (Sigenti^umdflbetttaaung  gedeutet  ift, 
im  (SIegenf.  t>on  dare  (f.  biefe«  SB.  s.  1  c); 
c)  begeben,  anftiften,  f,.  8.  fac.  homici- 
diwn  (L  1  §  21  D.  48,  18.  1.  28  §  15  D. 
48, 19),  stuprum,  adulterium  (1.  13  D.  48, 5) ; 
furtum  (1.  7  pr.  1.  18.  19  §  6.  1.  23  D.  47, 
2),  damuum  (1.  151  D.  50,  17),  pauperiem, 
iniuriam  (1.  1  pr.  §  3  D.  9,  1),  vim,  metum 
(1.  9  §  1.  8.  1.  14  §  2.  13.  15  D.  4,  2),  mo- 
ram  (f.  b.  ».);  d)  ettid^ten,  *•  *•  ^ac. 
testamentum,  tabulas  testamenti  (L.  18  §  1. 
1.  19  D.  28,  1),  codiciüum  (1.  19  D.  29,  7. 
1.  37  §  1  D.  82);  e)  eingeben,  abfc^Ue* 
gen,  conttal^iten,  j.  8.  fac.  lacationem, 
venditionem  0-  8  §  1  D.  43. 5),  nomina  (1.  9 

r.  D.  2,  14,  1.  39  §  14  D.  26,  7.  1.  46  D. 

12);  f)  fac.  negotium,  IBetbtn^  beteiten: 


i 


Digitized  by 


Google 


208 


Facessere — Fsctio 


S 


catumniae  causae  negotium  fac.  alicui  (l.  1 
pr.  §  1. 1.  3  §  1  D.  8,  6.  1.  5  pr.  D.  37,  15); 
g)k>erfettigen:  locat  artifex  operam  suam, 

1.  e.  faciendi  necessitatem  (1.  22  §  2  D.  19, 
2);  opus  factum  (1.  21  §  1  D.  39,  1);  mor 
teria  facta  (1.  6  D.  6,  1);  argerUum,  aurum 
factum  (1.  78  §  4  D.  82.  1.  27  D.  34,  2); 
h)  ausüben:  fac.  medicinam  (1.  26  §  1  D. 
38,  1),  argentariam  (1.  4  §  3.  4  D.  2,  13), 
artem  Itidicranh,  lenociniwn  (1.  4  pr.  §  1.  2 
D.  3,  2);  i)  au  ettoa»  moc^en,  beiüir* 
fett,  5.  9.  possessorem  fac.  abquem  (1.  22 
D.  50,  16);  famosum  fac.  aliquem;  fac.  in- 
famiam  (1.  6  §  5.  1.  13  §  5  D.  3,  2);  suspe- 
ctum  fac.  aliquem  (1.  2  D.  27,  8);  fieri, 
toetben,  iure  institutionis,  ex  iestamento, 
heres  factus  (1.  5  D.  28,  6.  1.  68  §  1  D.  30); 

er  adrogationem  ßitun  sibi  fac.  (1.  40  §  1 
>.  1,  7);  sui  iuris,  paier  fam.  factus  (1.  2 

§  1.  1.  3  D.  14,  5.  1.  3  §  4.  1.  20  D.  14, 

6);  pubes  factus  pupillus  (1.  4  D.  27,  2); 

annorwm  XIV  foctus  (1.  22  pr.  D.  86,  2) ; 

furiosus,  mentis  compos  factus  (l.  47  D.  29, 

2.  1.  2  §  11  D.  38,  17);  liber,  servus  factus 
(l  1  §  4  eod.  l.  38  pr.  D.  46,  3);  fundus 
sacer  factus  (1.  91  §  1  D.  45,  1);  nummos 
facere  accipientis  (1.  3  §  8  D.  12,  4.  1.  55. 
D.  35,  1);  ita  donare,  ut  statim  fiat  accipien- 
tis (1.  2  D.  39,  6);  pecuniam  dare  ut  cre- 
ditoris  fieret;  pecuniam  suam  facere  (1.  23 
D.  3,  5);  fundum  facere  emptoris  (1. 25  §  1 
D.  18, 1);  —  betoirfen,  facit  totum  volun- 
tas  defuncti  (1.  35  §  8  D.  28,  5);  facere  do- 
drantem  quadrantem  bonorum  (f.  dodrans) ; 
k)  ctjcugen,  bcftcllcn,  j.  ©.  fac.  ius  Q. 
40  D.  1,  3);  fac.  plures  gradus  heredum  (1. 
36  pr.  D.  28,  6);  dotem  fac.  alicui  (1.  49 
D.  23,  3);  fac.  curatores  (1.  ^  I>.  27,  10); 
ad  actionem  procurator  feictus  (1.  13  pr. 
D.  2,  14);  1)  atifmenben:  f&c,  alimenta  in 
aliquem  (1.  5  §  14  D.  25,  3) ;  in  distrahen- 
dis  rebus  sumptus  factus  (1.  20  §  2  D.  36, 
1);  fac.  impensas  (f.  b.  S5.);  m)  =  agere 
s.  2:  attnum  in  fuga  facere  (1.  14  §  1  D. 
40,  7);  n)  fcbäjcn:  magni  parvi  facere  (1. 
4  §  5  D.  1,  16.  1.  1  §  10  D.  43,  24.  1.  16 
C.  10,  32);  o)  {=zexperiri)  baöonbttbcn: 
fac.  lucrtm  (f.  b.  9B.),  damnum,  in  ocr  Be» 
bcwtung  bon  ©droben  leiben  (1.  56  D.  30. 
1.  26  D.  39,  2);  Vitium  fac,  fc^ob^aft 
werben  (1.  82  eod.  1.  10  §  1  D.  14,  2); 
ahortum  fac.  (f.  b.  SB.);  p)  im  Oegcnj.  ju 
immittere,  ouf  ftembem  ®runb  unb  ^ohtn, 
an^ttfyHh  feiner  ©tenjen  eine  SSeranbetung 
ober  ein  SJerf  üotnei^mcn  (I.  1  pr.  D.  43,  6. 
1.  2  pr.  D.  43,  8.  1.  1  pr.  D.  43,  12). 

Facessere  =  facere  s.  f.  (1.  4  D.  48,  2). 

Facies,  l)«ngefi(^t,  5lntlij:  in  fade 
alicuius  scribere  (l.  17  C.  9,  47).  —  2)  ®e* 
ftalt,  ?[n|e^en  §.  ©.  fac  operis  locarum 


(1.  1  §  11.  1.  21  §  3  D.  39,  1.  1.  3  §  2  D. 
47,  21) ;  pristinam  faciem  aedibus  reddere 
(1.  19  §  4  D.  19,  2);  decora  facies  civitatis 
(l.  6  C.  8,  11).  —  3)  «nf(^ein:  prwM 
fade,  im  ^egenf.  bon  re  vera  (1.  13  pr.  D. 
16,  1.  1.  10  pr.  D.  34,  1.  1.  31  §  4  D. 
40, 5).  —  4)  16e{(^aff enl^eit,  3nft(inb:  fac. 
patHmonii  (1.  55  §  4  D.  26.  7). 

Faoilis  (adi.);  faoüe  (adv.),  1)  leicht, 
ol^ne  @c^n)ierig!eit,  of^nt  Sebenten^ 
5.  16.  si  solutio  oneratur  fadUor  pretii  vel 
maturior,  melior  condicio  adfem  yideiur 
(1.  4  §  6  D.  18,  2);  pecunia  ex  fadU  sei- 
venda  (1.  4  §  1  D.  13,  4);  in  fadU  esse  (1- 
8  D.  26,  3);  facile  inteUegere  licet  (1. 1  §  4 
D.  1,  1);  facüius  putare,  dicere  (1.  33  D. 
3,  5. 1.  2  D.  20,  3).  —  2)  geneigt,  etwa«  ju 
t^nn,  beteittotUig,  millf&^tig,  ).  6. 
in  adeundo  fadlem  sepraebere  (1.  19  pr.  D. 
1 ,  18) ;  fac.  drca  bon,  poss,  dandam  (1.  1 
§  1  D.  25,  6);  sunt  magis  in  legandis  suis 
rebus,  quam  in  alienis  comparandis  —  fad^ 
liares  voluntates  (1.  67  §  8  D.  31);  fac  ad 
liberationem  (1. 47  D.  44 ,  7),  ad  temerariam 
indicationem  (1.  13  §  3  D.  19,  1),  ad  ««- 
randum  (1.  8  pr.  D.  28,  7);  btt^  lei^t* 
fertig,  leic^tfinnig:  fadllimus  ad  iusiur, 
decurrens  (l.  3  pr.  D.  12,  2);  facile  pro- 
süire  ad  accuscUionem  (1.  7  pr.  D.  48,  2). 

Facultas,  1)  !Bei(^tigfeit  einer  $>anb« 
Inng:  conveniendi  facil.  (1.  2  pr.  D.  2,  8). 
—  2)  (S^eneigt^eit,  16eteittvinigfeit: 
naturalis  hominum  ad  dissenticndum  facil. 
(1.  17  §  6  D.  4,  8);  »illfÄbrigteit:  pro- 
fusa facü.  erga  aliq.  (1.  1  D.  24,  1).  — 
3)  Seic^tfinn  (1.  44  D.  4,  4.  1.  3  §  3  D. 
86,  4.  1.  1  §  17  D.  42,  6.  1.  16  §  6  D.  48, 
5.  1.  1  §  5  D.  48,  16). 

Faoinorosus,  oetbtec^erifd^,  ru(^Iod: 
gladii  potestas  ad  animadvertendum  fad- 
norosos  homines  (1.  3  D.  2,  1);  fadnoro- 
sisdma  secta  (1.  8  pr.  C.  1,  5). 

Faoinus,  Uebelt^at,  IBerbred^en,  ). 
©.  tripli  poena  prapter  fadnus  satisfacere 
cogi  (1.  14  §  11  D.  4,  2^;  ex  fadnoribus 
defunctorum  de  eo,  quod  ad  heredem  per* 
venit,  actio  datur  (1.  3  pr.  D.  43,  16). 

Faotio,  1)  testamenti  factio  a)  %tfta* 
mentdettid^tnng  (1-  3  D.  28,  1:  Testam. 
factio  — publid  iuris  est  1.  23  pr.  C.  6,  23: 
— „si  a  testatore  aliquid  fiat  testibuspaalis- 
per  separatis  —  iterum  introductis  testibns, 
consequentiafactionis  testamenHprocedere^'y, 
b)  Xeftamenti$ffi^igleit:  a)bie9A^§M, 
ein  Xeftomentjn  errid^ten  (Gai.  II,  114: 
„si  quaeramuB,  an  valcat  testamentom, 
inprimis  animadvertere  debemus,  an  is,  qui 
id  fecerit,  habuerit  testam,  facHonem,"  1. 
17  §  1  D.  5,  2:  „Cum  contra  testamentnm 
ut  inofßciosum  iudicatur,  testam.  fc^cUonem 


Digitized  by 


Google 


Factionarius  —  Factum. 


209 


habuisse  defunctus  non  creditur  1.  18  pr.  D. 
28,  l.  l.  6  §  8  D.  28,  3.  1.  1  pr.  D.  29,  1. 
1.  8  pr.  D.  29,  7.  1.  1  §  8.  9  D.  87,  11: 
„Si  qaia  testamentum  feöerit,  deinde  amise- 
rit  testam.  factionem  —  potest  eius  peti  bon. 
poss.'*  1.  7  §  3  D.  48,  22:  —  „relegatus  — 
testam.  factionem  non  amittit^');ß)  biefjä^ig* 
feit,  öon  Semaitbem  im  %t\iamtnt  ^ono* 
ritt  ju  njcrbcn  (1.16  D.  28,  1:  ,,Filiusfam. 
et  servus  aliefius  et  postumus  et  mirdus 
testam.  factionem  habere  dicuntur:  licet 
eniui  testamentum  facere  non  possuut,  at- 
tamen  ex  testam.  vel  sibi  vel  aliis  adquirere 
posmint.  Furioms  quoque  testam.  factionem 
kabetj  licet  testam.  facere  non  potest**); 
testam.  factio  e^^  cum  aliquo  (Ulp.  XX 11, 1 : 
„Heredes  institui  possunt,  qui  testam.  fa- 
ctionem cum  testatore  hahenV^  §  6  I.  2,  10: 
„Tesies  adhiberi  possunt  ii,  cum  quihus 
testam.  factio  est".  1.  21  D.26,  2:  „Testa- 
mento  tutores  hi  dari  possunt,  cum  quihus 
testam.  factio  est.''  1.  82  §  2  D.  31.  1.  5 
D.  33,  3 :  —  „testam.  factio  cum  servis  all- 
enis  ex  persona  dominorum  est.*  1.  20  D. 
34,4.  1.  7  D.41,8:  „Nemo  potest  legato- 
rum  nomine  usucapere  nisi  is,  cum  quo 
testam.  factio  est").  —  2)  SJerbinbung, 
^erfc^tvötung:  seditio  praerupta  factio- 
que  cruenta;  seditionum  concitatores ,  vel 
duces  factionum  (1.  6  §  9  D.  28,  3.  1.  16 
D.  49,  1);  sceUstam  inire  fact.  cum  aliquo 
(1.  5  pr.  C.  9,  8);  latronesj  qui  factionem 
babent  (1.  11  §  2  D.  48, 19);  puhlicamrum 
factiones,  bic  Umtriebe  ber  public.  (1.  12 
pv.  D.  39,  4);  factiosus,  empötctifc^:  eru- 
ptio  fact.  (1.  2  §  2  C.  1,  1);  auf  fc^Icc^te 
Streiche  ou^ge^enb:  familia  fact.  (1.  13 
8  2  D.  39,  4).  — 3)  «Inbang,  ben  Semanb 
^t,  ^ortei  (Paul.  V,  29  §  2  1.  2  §  24  D. 
1,  2).  —  4)  9(btl|cilun9:  singulae  fact. 
stabulot^um  (1.  2  C.  Th.  15, 10);  factionarius, 
»er  einer  ?lbt^eilung  öorgefe^t  ift  (1. 
1  eod.). 

Factionarius)  ?    ^    ..         n        a 

Pactiosus       }  '■  f^"^  «•  2  u.  4. 

Faotitare  =  frequenter  facere  (1.  7  §  8 
D.  42,  4). 

Factor,  J^äter  (1.  1  §  21  D.  29,  5.  1.  7 
D.  48,  3.  1.  6  §  8  D.  49,  16). 

Factum,  1)  Xf^at,  ^anblung,  j.  $.  im 
öegenf .  oon  dolus,  consilium  (1.  7  D.  48, 8 : 
,In  lege  Cornelia  dolus  pro  facto  accipitur." 
1.  53  §  2  D.  50,  16:  —  ,ut  —  nee  consilium 
haimisse  noceat,  nisi  et  factum  secutum 
faerit.*  1.  225  eod.);  praestare  factum  so- 
ciorum,  servorum  etc.  (1.  22  D.  17,  2.  1.  25 
8  7  1.  31  §  15  D.  21, 1.  LI  8  6  D.  47,  5); 
,fEx  facto  actio  est,  quotiens  ex  eo  teneri 
qnis  incipit,  quod  ipse  admisit"  (1.  25  §  1 
D.  44.  7);  factttm  cuique  mtum^  non  adver- 


sario  nocere  debet  (1.  155  pr.  D.  50,  17); 
facto  meo  alter  locupletatus  (1.  5  §  13  D. 
3,  5);  iniJbcf.  aB  ©egenftonb  einer  Ob* 
lifjation  bezeichnete«  in  engerm  ©inn  eine 
Seiftung,  bie  ni^t  auf  ipingabe  einer  Sac^e 
gerid^tet  ift>  im  Oegenfa^  öon  datio,  res,  pe- 
cunia  (§7  I.  3,  15:  „Non  solumfe^in  sti- 
pulatum  deduci  possunt,  sed  etiam  facta." 
(1.  82  D.  35,  1);  „Quid  continetur  bis  ver- 
bis  *si  rationes  reddiderit'?  —  nos  neque 
condicionem  meram  putamus  esse,  quae 
in  datione  exsistit,  neque  meram  condici- 
onem, quae  in  facto  sit,  sed  eam  condi- 
cionem, quae  ex  mixtura  quadam  consi- 
stit.  nam  —  incipit  quidem  res  a  facto, 
pervenit  autem  ad  pecuniam."  1.  6  §  7  D. 
40,  7 :  —  „rationum  reddendarum  condicio, 
quod  ad  reliqua  quidem  attinet,  in  danda 
pecunia  consistit,  quod  autem  ad  ipsa  yolu- 
mina  rationum  tradenda — et  examinandas 
rationes— /Vm^mw  habet.*'—  2)  X^atfod^e, 
im  Oegenf.  öon  ius,  9le(^t  ober  ^ed^dnorm, 
j.  89.  in  facto  potius,  quam  in  iure  con- 
sistere  (1. 10  D.  4, 3);  multum  interest,  con- 
dicio facti  an  iuris  esset  (1.  21  D.  85,  1. 
cf.  1.  60  pr.  eod.:  „In  facto  cansistentea 
condiciones  —  quasi  tripertitam  recipiunt 
divisionem,  ut  quid  detur,  ut  quid  fiat,  ut 
quid  optingat*^);  etiam  sine  tutoris  aucto^ 
ritate  possidere  incipere  posse  pupillnm 
aiunt:  eam  enim  rem  facti,  non  iuris  esse 
(1.  1  8  3  D.  41,  2.  cf.  1.  19  D.  4,  6:  „si 
emptor,  priusauam  per  usum  sibi  adqui- 
reret,  ab  hostious  captus  sit,  placet  inter- 
ruptam  possessionem  postliminio  non  re- 
stitui,  quia  —  possessio  plurimum  facti  ha- 
bet: causa  vero  facti  non  continetur  post- 
liminio''); possessio  facti  est  et  animi  (1. 
1  §15  D.47,4.  cf.  1.29  D.41,2);  solutio, 
venditio,  traditio  facti  magis,  quam  iuris 
sunt  (1.  7  §  3  D.  27,  10);  in  stipulationibus 
ius  continetur,  in  pactis  factum  versatur 
(1.  27  §  2  D.  2,  14.  cf.  1.  38  §  6  D.  45,  1); 
alibi  de  iure,  i.  e.  in  confessoria  actione, 
alibi  de  facto,  ut  in  hoc  interdicto  (sc.  de 
itinere),  quaeritur  (1.  2  8  3  D. /8,  5);  in 
factum  agere,  actio  in  factum  begreift  breier* 
Ici:  1)  eine  actio,  bei  welc^  ber  ©onbemna* 
tion^befel^l  niÄt  bon  bem  gegenwärtigen  %a* 
fein  eines  cioilen  Slet^te«  (j.  ©.  Ai  A*  esse, 
dare  oportere  etc.),  fonbem  bon  bem  Äa^* 
fein  irgenb  welcher  in  ber  SSergangeni^eit  tte* 
genber  ^atfa^en  abbängtg  gemad^t  wirb; 
ben  ÖJegenfaj  bilbet  afebann  bie  actio  cum 
formula  in  ius  concepta;  Gai.  IV,  45 — 47, 
0.  93.  1.  2  8  1.  2.  1.  7  pr.  8  1-  1-  8  8  L  5 
h.  11,  7.  1.  11  8  1  D-  12,  2.  1.  9  8  1  D. 
27,  6.  1-  13.  25  8  1  D.  -^»  7).  2)  eine 
actio,  weld^e  bom  ^ätor  nid^t  im  boraud  auf* 
gefteöt  unb  oer^ießen,  fonbern  erft  im  ^nb(i(( 

14 


Digitized  by 


Google 


210 


Facultas— Faenus. 


auf  ben  concreten  f^aH  formulirt  unb  gegeben 
tvurbe;  ben  (^egenja^  bilbet  aldbonn  bie 
actio  vulgaris.  „Quia  actionum  non  plenus 
numerus  esset,  ideo  plerumque  actiones 
in  factum  desiderantur,  sed  et  eas  actio- 
nes, quae  legibus  proditae  sunt,  si  lex 
iusta  et  necessaria  sit,  supplet  praetor 
in  eo,  quod  legi  deest:  quod  facit  in  lege 
Aquilia  reddendo  actiones  in  factum  ad- 
commodatas  legi  Aquiliae"  1. 11  D.  19,  5. 
Dgl.  1.  7  §  7.  1.  11  §  1.  1.  28.  33  D.  4,  3. 
1.  23  §  5.  1.  52  D.  6,  1.  1.  7  §  6.  1.  9  pr. 
1.  11  §  8  1.  17  pr.  1.  27  §  14  1.  33  §  1 
D.  9,  2.  1.  10  D.  9,  4.  1.  6  §  6  D.  10,  3. 
1.  3  §  14.  1.  9  §  4  D.  10,  4.  1.  63.  1.  77 
§  2  D.  31.  i:  15  §  34  1.  18  §  15  D.  39,  2. 
l.  10  pr.  D.  42,  8  1.  50  §  4  1.  51  §  20 
l.  67  §  4  D.  47,  2).  3)  enblidb  l^cißt  aud) 
bie  actio  praescriptis  verbis,  oofc^on  in  ius 
cond^irt^  actio  in  factum  (civilis),  totil  ^ier 
bie  demonstratio  burc^  eine  Anführung  be^ 
concreten  SHet^t^efd^oft«  (praescriptio)  etfeftt 
kourbe  (1.  1  pr.  D.  19,  5:  „Nonnumquam 
evenit,  ut  cessantibus  iudiciis  proditis  et 
vulgaribus  actionibus  cum  proprium  nomen 
invenire  non  possumus,  facile  descendemus 
ad  eas ,  quae  in  factum '  appellantur"). 
Uebrijeng  ift  mit  bem  Untergonge  ber  or- 
dinana  cognitio  bieje  Unterf(^eibung  unr 
pxacü\d)  gekPOtben.  In  f.  iudicium  (1-  ^  §  1 
D.  2,  7.  1.  12  D.  19,  5);  poenalis  in  f.  actio 
(1.  12  D.  2,  4.  1.  25  D.  48,  10);  in  f.  ca^ 
cipere,  eocceptio,  praescriptio  (§  1  I.  4, 13. 
1.  4  D.  7,  9.  1.  20  pr.  D.  11,  1.  1.  27  D. 
13,  5.  1.  20  D.  14,  6.  L  1  §  4  D.  21,  3. 
1.  14.  23  D.  44,  1.  1.  4  §  16  D.  44,  4. 
1.  9  C.  4,  30);  in  f.  (concepta)  replicatio 
0.  15  pr.  D.  35,  2.  1.  14  D.  46,  1.    1.  28 

C.  2,  4);  quaestio  facti,  non  iuris,  eine 
tJh^age^  bie  oud  ben  Umftünben  bed  einzelnen 
SaUed,  ni(^t  nac^  einer  oUgenteinen  diegel 
entfc^ieben  werben  fann  (1.  16  D.  1,  5.  1. 12 
§  4  1.  13  D.  20,  4.  1.  15  §  1  D.  28,  5.  1. 
94  D.  45,  1) ;  igfwrantia  vel  facti,  vel  iuris 
est  (1.  1  pr.  D.  22,  6);  error  iuris—  facti; 
errare  in  iure  —  in  facto  (f.  errare  s.  2); 
ex  facto  (b.  ^.  ouf  SSeranlaffung  eine«  öor^ 
gelommenen  fJatteS,  in  ©ejug  ^ieronf)  quae- 
situm,  proposituTHy  tractatum  est  (1.  11  §  2 

D.  4,  4.  1.  52  pr.  D.  15,  1.  1.  35  pr.  D.  28, 
5.  1.  43  pr.  D.  28,  6.  1.  39  §  6  D.  30.  1.  18 
pr.  D.  36,  1.  1.  5  §  1  D.  44,  3);  ex  f  in- 
cidit  species  talis,  eiusmodi  (1.  83  D.  31. 
L  22  pr.  D.  35,  2);  ex  f.  consuUus  (1.  4  §  3 
D.  2,  14.  1.  3  §  1  D.  4,  4.  1.  52  §  7  D. 
17,  2). 

Facultas,  1)  bie  ^äf^x^itit,  ba8  Ver- 
mögen, bieäf^dglid^feit,  tttoa^  au  t^un, 
*.  «f.  fac.  generandi  (1.  9  pr.  D.  28,  2),  ex- 
hibendi  (1.  21  §  3  D.  9,  4),  dandi  (1.  137 


§  4  D.  45,  1);  solvendi  G-  95  §  6  D.  46, 
3);  si  quid  debitori  ad  sohendum  facul- 
tatis  accesserit  (1.  53  D.  23,  3);  facultatem 
pecuniae  non  habere  (1.  73  D.  3,  3);  facuJ- 
tas  8.  facultates  patrimonii,  bie  Sermö' 
genSiräfte,  SSermögenSumftänbc  (1.12 
§  3  D.  26,  7.  1.  36  D.  38,  2);  au(^  facul- 
tates fc^Iec^tn^eg  bebeutet  bod  Vermögen; 
j.  V.  pro  modo  facultatum,  pro  facuUatibus 
aUcuius  (1.  5  §  19  D.  25,  3.  1.  3  §  2  D. 
33,  1.  1.  1  §  19  D.  37,  9.  1.  6  §  5  D.  37, 
10);  in  facuUatibus  esse,  im  ^egenf.  öon 
egere;  idoneus  facuUatibus,  im  @egen{a|| 
Don  egens  (1.  5  §  13.  26  D.  25,  3);  facul- 
tatibus  ioW  (1.  8  D.  4,  3.  1.  1  §  11  D.  27, 
8).  —  2)  öefugnife,  h-  ®-  ^ac.  testam.  fa- 
ciendi (L.  19  D.  28,  1),  petendae  hon.  poss. 
(1.  4  D.  38,  15),  ahstinendi  (1.  2  D.  38,  9); 
lihera  legandi  fac.  (1.  1  pr.  D.  35,  2);  libera 
mortis  fac.,  freie  3Ba^I  ber  Xobedort  0-8  §1 
D.  48,  19).  * 

Pacundia,  «crebtfamfeit  (1.  1  §  10 
D.  50,  13). 

Facundus,  berebt  (1.  25   C.  2,  7). 

Faenebris  peounla,  gegen  3^11  i^^* 
Qu^geüe^ene^  @)elb,  ^indbared  %CiX* 
le^n  (1.  34  pr.  D.  12,  1.  1.  9  pr.  D.  22,  1), 
fenebr.  (1.  3.  20  C.  4,  32.  1.  3  C.  4,  33). 

Faenerare,  GJelb  gegen  ^infen  ou5» 
leiben,  »erborgen,  ein  &a)ntal  jindbor 
onlegen  (1.  2  §  6.  1.  6  §  6.  1.  20  pr.  D. 
17,  1.  1.  7  §  6.  1.  15.  46  §  2.  1.  47  §  4 
D.  26,  7) ;  faener.  pecuniam  publicam  suh 
usuris  solitis  (1. 11  D.  22,  1);  servus  peeu- 
niis  faenerandis  praepositus  (1.  5  §  2.  1. 
19  §  3  D.  14,  3);  faen.  alicui,^  Semanbem 
®elb  auf  8i«f^n  borgen:  SCtum,  quo  fae- 
nerare ßiis  fam.  est  prohibitum  (1.  3  C. 
4,  28).  —  2)  faenerari,  Don  3«nonbem  Selb 
öuf  3infen  borgen,  ein  öerjin^lii^eg 
3)arle^n  aufncl^men  (1.  35  D.  46,3). 

Faenerator,   xotx  ®elb   ouf  8^«!^" 
au^Iei^t  (1.  23  §  2  D.  4,  2.  1.  6  D.  22,  2. 
1.  \2  §  43  D.  33,  7). 
1,  $cu  (i. 
bei 
33;  7). 


Faenum,  ßeu  (1.  13  D.  7,  4);  fenarius, 
boffelbe   betreffenb:   falx  fen.  (1.  8  pr.  D. 


Faenus,  1)  bie  S^i^f^n  eine«  jin^baren 
^arle^ni^,  a-  V.  faenus  sortium,  quas  de* 
functus  collocavit  (l.  24  pr.  D.  33,  2);  sol- 
vere  faenus  medii  temporis  (1.  60  §  2  D. 
36,  1);  faenus  uberitis  promittere  (1.  9§1 
D.  22,  1);  stipulatio  faenoris;  maius  legi- 
tima  usura  faenus  (1.  4  pr.  §  1  D.  22,  2) ; 
faenus  ülicitum  contrahere  (L  13  §  26  D. 
19, 1);  pecuniam  faenori  s.  in  faenus  dort 
=  faenerare  (1.  10  §  3  D.  17,  1.  1.  9  pr. 
1.  47  §  4.  l.  58  §  1  D.  26,  7);  pecuniam 
faenebrem,  faenus  exercere  (f.  b.  «B.  8.  4.). 
—  2)ba3  iin^bore  2)arle^tt  felbjt  =  fae- 


Digitized  by 


Google 


Faex — Familia. 


211 


nebris  pecunia  (!•  1^  ^-  4,  29) ;  maioribus 
usuris  faenus  accipere  (1.  12  §  9  D.  17,  1). 

Faex,  ^cfc,  au(^  8(^muJ,  ^Mcbrig* 
f  e i  t,  j.  ^. sordidarum  mwierum  faece  vexari 
(1.  ö  C.  1,  2);  serrili  faece  descendens  (1. 
21  C.  Th.  16,  5);  in  faecem  vilitatemque 
plebeiam  abiectus  (1.  5  C.  Th.  9,  42). 

Faleidia,  1)  sc.  lex,  ein  Jöoßgfc^IuS  öom 
3a^c  714  u.  c,  »onoc^  bcr  Srblaffcr  an  ÜC" 
flotcn  nid^t  me^r  aU  ^J4  ber  (grbjd^oft  t)ct* 
madfm  batf,  |o  ba|  V4  bcn  (Jrbcn  frei  bleibt, 
toel^e,  »enn  me^r  bermad^t  ift,  bie«  bcn  ßc* 
gatoricn  oBÄUjieben  bered^tigt  finb  (Gai.  II, 
227.  Ulp.  XXIV,  32.  Paul.  UI,  8.  tit  I.  2, 
22.  D.  35,  2.  C.  6,  50.  —  .novissime  lata 
est  lex  Falc,  qua  cavetur,  ne  plus  legare 
liceat,  ^am  dodrantem  totorum  bonorum, 
i.  e.  ut,  sive  uuus  heres  institutus  esset 
sive  plures,  apud  eum  eosve  pars  quaria 
remaneret"  pr.  I.  cit.).  —  2)  sc.  quarta,  baS 
Siert^eil  ber  (Srbfd^ft,  wel^e^  bie  ©rben  ju* 
folge  ber  lex  Falc.  ben  fiegatarien  abjujie^en 
bered^tigt  finb  (1. 11  §  5.  6.  1. 14  pr.  1. 21  §  1 
D.  cit.);  bo  hit  lex  Falc.  bttrd^  bad  SCtum 
Pegasianum  oud^  ouf  UniDerfalfibeicommiffe 
au^ebe^nt  »urbe,  fo  tuirb  nun  and)  bieienige 
quarta,  toelcbe  ein  heres  fiduciarius  hti  9^e« 
^tution  ber  drbfc^aft  abp^iel^en  berechtigt  ift, 
Faleidia  genannt  (1.  1  §  19.  1.  53.  57  §  2. 
1.  60  §  3  D.  36,  1). 

Fallacia,  Betrügerei,  j.  SS.  occurrere 
faUaciis  vendentium  (1.  1  §  2.  1.  37  D. 
21,  1). 

Fallax  (adi.);  fallaciter  (adv.),  be« 
trügerifc^  (1.  43  §  3  D.  47,  2.  1.  9  C.  9, 
46) 


Fallere,  1)  entgegen  (Gai.  U,  70).  — 
"^    t, hintergehen, betrügen, *.B. 
si  mensoT  fefellit  in  mensura,  modo  (1.  5 


§  2.  1.  7  §  1.  2  D.  11,  6);  fallere  fidem  (1. 
1  pr.  D.  13,  5.  1.  5  D.  18, 3),  suam  ttaturam, 
bie  ^atux  berleugnen  (1.  33  §  1  C.  3,  28); 
aud^  bebeutet  eS,  ettoa^  pm  ©d^ein  t^un  (1. 
6  §  7  D.  29,  2):  —  «eum,  qui  timore  co- 
nctuBfallens  adierit  hiereditatem  —  heredem 
non  neri  placet"). 

FalBare,  berfälfd^en:  fals,  potulera, 
mensuras  (1.  32  §  1  D.  48,  10). 

Falsarius,  SSerfdlfc^er:  (1.  1  §  4  eod. 
1.  24  C.  4,  19). 

Falsitas,  1)  golfc^^eit,  Unttio^r^eit: 
precum  falsitatem  arguere  (1.  3  C.  1,  22). 
—  2)  f}A(fd^ung:  falsitatis  ciimen  (1.  8 
§  2.  3  C.  5,  17. 

Falsus»  falfd^,  3.  B.  falsa  causa  non 
nocet  (f.  causa  s.  1.  c);  falsus  creditor, 
h.  e.  qui  se  simulat  creditorem  (1.  43  pr. 
D.  47,  2h  fabus  procurator  (§  1  eod.  1.  3 
§  1  D.  46,  8);  quod  falso  iutore  auctore 
gestura    esse   dicetur    (tit.  D.  27,  6.    cf. 


1.  221  D.  50,  16:  —  „falsum  tutorem  eum 
vere  dici,  qui  tutor  non  est  —  sicut  fcUsum 
testamentumj  quod  testam.  non  est^*J;  testam, 
falsum  scribere,  signare,  recitare  (1.  6  §  1 
D.  47,  11.  1.  2  D.  48,  10);  testam.  falsum 
arguere fdicere,accusare  (1.5pr.  §9  D.34, 9. 1. 
14  D.  37.  1. 19  pr.  D.  38,  2. 1.  17  §  2  D.  44,14. 
1.  18  D.  48.  2.  1.  13  §  9.  1.  19  §  1  D.  49, 
14);  falsas  rationes  deferre  (1.  15  §  6  eod.); 
falsas  testationes  facere,  testimonia  falsa 
dicere  (1.  1  pr.  1.  9  §  3  D.  48,  10);  si  ex 
faUis  instrutnentis  vel  testimoniis  iudica- 
tum  sit  (tit.  C.  7,  58);  falsae  mensurae  (l.  6 
§  2  D.  47,  11);  fdüus  modus  renuntiatus 
(1.  3  §  1.  1.  5  §  1  D.  11,  6);  falsam  mo- 
tie^am  percutere  (1.  19  pr.  D.  48,  10);  falsi 
nominis  adseveratio  (1.  13  pr.  eod.);  falsis 
constitutionibus  uti  (1. 33  eod.);  falsae  con^ 
fessiones  (1.  23  pr.  D.  11,  1);  falao  (adv.), 
fälfc^li(^,  irrtbümlid^,  §.  85.  falso  vere 
putare  (1.  46  §  7  D.  47.  2);  falso  praesu- 
mere,  cvistimare ,  credere,  sibi  persuadere 
(1.  3.  12.  15  §  1.  1.  19  §  1.  1.  26  §  2.  L 
65  §  2  D.  12,  6);  mit  Unmal^rl^eit:  falso 
respondere  (1.  9  §  4  D.  11,  1),  testimonia 
dicere  (1.  16  D.  22,  3).  Falsum  (Subst.), 
Sr  a  n  d^  u  n  g :  lex  Cornelia  de  falsis  (f.  Com. 
s.  c);  falsi  accusatio,  crimen  (1.  3  D.  22^ 
4.  1.  1  §  10.  1.  4  D.  48,  16);  quid  sit  fal- 
sum quaeritur :  et  videtur  id  esse,  si  quis 
alienum  chirographum  imitetur  aut  libel- 
lum  vel  rationes  intercidat  vel  describat 
(1.  23  D.  48,  10);  falsum  facere  in  ratio- 
nibus,  tabulis  cerisve  (1.  1  §  4  1.  16  §  2 
eod.);  poena  falsi  vel  quasi  falsi  depor- 
tatio  est  et  omnium  bonorum  publicatio 
(l.  1  §  13  eod.);  falso  sibi  legatum  adscribi 
curare  (1.  4  eod.);  heredem  per  quasi  fal- 
sum adscriptum  accusare  (I.  4  D.  34,  9). 

Falx,  ©it^el,  ©enfe,  ^ippe  (L  8  pr. 
D.  33,  7   1.  31  D.  50,  16). 

Fama,  ^erüc^t:  veluti  con^entien«  fama 
(1.  3  §  2  D.  22,  5).  —  2)  ber  9luf,  bie 
äTleinung,  in  ber  man  ftel^t,  $.  $.  capitis 
famaeve  periculum  (1.  36  pr.  D.  40,  5); 
famae  causa  (1.  39  §  7  D.  3,  3);  famam 
lacessere,  insectari  0.  1  §  4.  1.  15  §  29 
D.  47,  10.  1.  39  §  9  D.  48,  5);  integrae  fa- 
mae esse  (1.  7  pr.  D.  4,  8.  1.  4  §  2  D.  26, 
10.  1.  28  §  16  D.  48,  19). 

Fames»  junger,  5.  9.  fame  premere 
servos  (l.  1  §  8  D.  1,  12);  fame  necare 
hominem,  pecudes  (1.  9  §  2  1.  29  §  7  D. 
9,  2);  ^egierbe:  auri  fames,  (Selbgier 
(1.  30  C.  1,  3). 

Familia,  1)  ber  Sw^^Ö^ff  ^^  ^"^  ¥w 

!on  angei^örigen  (Ba^m  ober  $er|onen:  a) 
>a«gcfammte  SSermdgen  einer  $erjon  (1. 195 
§  1  D.  50,  16:  „Familiae  appellatio  — 
varie  accepta  est:   nam   et  in  res  et  in 

14* 


Digitized  by 


Google 


212 


Familiaricus  —  Famosus. 


personas  deducitur.  in  res,  ut  puta  in  lege 
Xlltab.  bis  verbis  'adgnatus  proximus  fa- 
miliam  haheto^^J;  actio  familiae  erciscimdae 
(f.  erciacere);  familiam  restituere  rogari 
(1.  15  §  8  D.  36,  1);  familiae  emptor;  fa- 
miliam venderCj  nuincipare,  mancipio  dare 
—  accipere;  familiae  renditiOy  mancipatio 
(Gai.  11, 102—106.  109.  115.  Ulp.XX,  7ff.); 
b)  bcr  Sn^cgriff  bcr  burc^  öätcrlic^c 
©etoolt  ober  (in  weiterem  6inne)  ber  burc^ 
Ägnotionöerbunbenen^erfonend.  195 
§  2  D.  50,  16:  „familiae  appellatio  re- 
fertur  et  ad  corporis  cuiusdam  significa- 
tionem,  quod  aut  iure  proprio  ipsorum 
aut  communi  universae  co^ationis  con- 
tinetur.  iure  proprio  familiam  dicimus 
plures  persona^,  quae  sunt  suh  unius  po- 
testate  aut  natura,  aut  iure  subiectae.  — 
Cum  pater  fam.  moritur,  quotquot  capita 
ei  subiecta  fuerint,  singulas  familias  inci- 
piunt  habere  — et  (emancipatus)  sui  iuris 
effectu 8 |>ropr mm  familiam  habet,  communi 
iure  familiam  dicimus  omnium  agnatorum.^' 
§  4  eod.:  „Item  appellatur  familiu  plun- 
mum  personarum,  quae  ab  eiusdem  ultimi 
genitoris  sanguine  proficiscuntur/*  %  5  eod. : 
.^Mulier  familiae  suae  et  caput  et  finis  est.'* 
1.  196  §  1  eod.:  ,yFeminarum  liberos  in  fa- 
milia  earum  tum  esse  palam  est,  quia  qui 
nascuntur,  patris  familiam  sequuntur.' 
1.  40  §  2  eod.;  yjFamiliae  appellatione  li- 
beri  quoque  continentur") ;  lam.  adoptiva 
(1.  1  §  4  D.  38,  8:  —  „evenit,  ut  is  qui 
in  adoptionem  datus  est  tarn  in  familia 
naturalis  patris  iura  cognationis  retineat 
quamin/htw.odo^fi'rananciscatur,  scd  eonim 
tan  tum  cognationem  inadopt  fam.  nancisce- 
tur,  quibus  fit  adgnatus."  1.  4  §  10  D.  38, 
10:  —  „in  eam  familiam  ad  quam  per  ad- 
optionem venit,  nemo  est  illi  cognatus  praeter 
patrem  eosve,  quibus  adgnascitur."  cf.1.23 
D.  1,  7:  —  „si  filium  adoptavero  —  nee 
mater  mea  aviae  loco  illi  est,  quoniam 
bis,  qui  extra  familiam  meam  sunt,  non 
adgnascitur*') ;  filius,  nepos,  in  familia  re- 
tentus  (1.  84  D.  29,  2.  1.  9  D.  37,  6);  ex- 
ire  ex  fam.  alicuius  (1-  32  D.  40,  12);  mu- 
tare,  amittere  familiam  (1. 3  pr.  1.  11  D.  4, 
5) ;  ex  8.  de  fam.  heredem  scribere  aliquem ; 
heredes,  qui  d^  fam.  sunt  (1.  67  §  2  ff. 
D.  31  1.  38  §  3  D.  32);  petere,  ne  fundu^ 
de  fam.  exeat  etc.  (j.  exire  s.  1);  petere, 
fideicommittere,  ne  domus  (fundus)  aUena- 
retur,  sed  ut  in  familia  relinqueretur ; 
praedium  de  fam,  liberorum  alienari  pro- 
bibere  (1.  114  §  15  D.  30.  I.  69  §  1.  3.  4. 
1.  78  §  3  D.  31);  familiae  relinquere  fidei- 
commissum  (1.  32  §  6  eod.  1.  5  §  1  C.  6, 
38 :  —  ,8i  quis  per  suum  elogium  fidei- 
commissum  familiae  suae  reliquerit  —  non 


solum  propinquos  per  banc  appellationem 
significari  decernimus,  sed  etiam  bis  de- 
ficientibus,  generum  et  nurum"J;  sub  con« 
dicione  legare:  si  in  familia  nupsisset  (1. 

15  D.  35,  1.  cf.  1.  4  D.  27,  2.  1.  41  §  7 
D.  32.  1.  21  D.  33,  5.  1.  21  pr.  D.  36,  2. 
1.  41  §  16  D.  40,  5);  sepulchra,  quae  quls 
sibi  familiaeque  suae  constituit  (1.  5  D.  11, 
7);  c)  bte  ©cfammtl^eit  bcr  jum  §au!^ 
tuefen  gehörigen  ^erfonen,  tn^bcf.  bie  «Sclo* 
Den,  tüelc^c  berfelben  |)errfc^aft  unterworfen 
finb:  ®cfinbe  (1.  32  D.  9,  4.  1.  1  §  1.  1.25 
§  1.  2  D.  21,  1:  .^Familia^  appellatione 
omnes  qui  in  servitio  sunt  continentur." 
1.  79  pr.  D.  32 :  „Si  —  familia  legetur,  per- 
inde  est  quasi  singuli  bomines  legati  sint." 
1.  9  D.  2,  1.  1.  1  pr.  1.  12  §  1.  2  D.  39, 4. 
1.  1  pr.    11.   16—19  D.  43,  16.    1.  2  §  14 

16  D.  47,  8.  1.  40  §  3.  1.  195  §  3  D.  50. 
16);  fam.  urba^w  —  rusUca  (1.  166  eod.), 
publica — privata  (1. 1  D.  1,  15),  domestica, 
venalicia  (1.  31  §  10  D.  24,  1) ;  quaestio 
a  familia  necatorum  babenda  (1.  1  pr.  D. 
29,  5).  —  2)  ein  i&oxp^  9iefruten  (l.  0  C. 
10,  1.  1.  1  C.  12,  38.  cf.  Gotbofr.  ad  1.  17 

C.  Tb.  10,  1). 

Familiaricus,  bie  <Bciat)en  betref* 
f  enb:  vestimenta  famil.  (1.  23  §    2  D.  34,  2). 

Familiaris,  1)  bie  gomilie  betreff  enb, 
5.  33.  famil.  funus  (1.  2  D.  2,  4),  s^- 
chrum  (1.  5  D.  11,  7.  1.  4.  8.  13  C.  3, 
44);  f^äuülx^:  famil.  ministerium  (1.2  C. 
7,  12);  famüai-is  (Subst.),  einer,  ber 
^äuölic^e^ienfteo errichtet;  familariim, 
PuSHd^c  «cbienung  (1.  6  §  9  C.  1, 12. 
1.  20  0.  9,  1).  —  2)  ocrtrout,  befreun^ 
bet,  j.  33.  Cae.sari  f amiliar issimus  (1.  2 
§  44  D.  1,  2);  propinquos  ^notos  famliares 
a  calumnia  submovemus  (1.  22  C.  9,  47); 
oertrauHc^,  freunbfd^of tlic^:  famil.  epi- 
fftidae  (1.  13  C.  4,  26);  familaritas,  öer- 
trouter  Umgong  (1.  4  §  3  D.  1, 16.  1. 19 
pr.  D.  1,  18.  1.  223  §  1  D.  50, 16);  trojnf(^: 
^Jle^nlid^feit  (l-  2  §  1  D.  19,  2).  -  3) 
res  familiaris,  bo§  Vermögen  (1.  7  §  14 

D.  2,  14.  1.  18  pr.  D.  5,  1.  1.  36  pr.  D 
40,  5.  1.  2  §  1  D.  43,  1.  1.  6  D.  47,  12.. 
1.  4  D.  48,  1). 

Familiaritas  f.  familiaris. 

Famositas,  f(^Iec^ter  9tiif,  ^(nrüt^tg* 
feit  (Vat.  §  324). 

Famosus,  1)  berttd^tigt  (1-  3  §  1  D. 
1,  15.  1.  28  §  15  D.  48,  19).  —  2)  e^rlo^, 
infamis  (1.  2  §  5.  1.  14  D.  3,  2.  1.  9  §  2 
D.  12,  2.  1.  3  §  18  D.  26,  10.  1.  3  §  4  D. 
38,  17.  1.  13  D.  48,  2.  1.  7  pr.  D.  48,  4. 
1.  28  §  16  D.  48,  19).  —  3)  bie  ^u 
^emanbcg  ongreifenb,  ehrenrührig: 
fam.  libelli  ^a^qilU  {h  16  pr.  eod.  tit 
C.  9,  36);  fam.  Carmen  (f.  b.  S.).  —  4)  bie 


L 


Digitized  by 


Google 


Famulari — Fatum. 


213 


3nfomie  nad^  \iä)  jie^enb:  f a,m.  delictum 

0.  32  §  6  D.  4,  8);  fam.  actio,  eine  Äloac, 
»clc^e  bie  gnfamic  bc3  t)crurt^cilten  ©e* 
nagten  nadj  f\ä)  jtcl^t  (1.  6  §  1.  1.  7  D.  3» 
2.  1.  1  §  4  D.  4,  3.  1.  5  §  1  D.  37,  15-  1. 

7  pr.  D.  47,  10);  damnari  (ex)  famoso  tu- 
dicio  (1.  1  §  10  D.  3,  1.  1.9  §  2  D.  12,  2); 
neque  unde  vi  neque  aliud  interdictum 
famosum  est  (1.  13  D.  43,  16);  cessat  tf^no» 
minia  in  condictio nibus ,  qaamvis  ex  fa- 
mosis  causis  pend^ani  (1.  36  D.  44,  7) ;  si 
quid  ex  famosa  causa  et  non  famosa  de- 
beatur,  id  solutum  videtur,  quod  ex  fam. 
causa  debetur  (1.  7  D.  46,  3). 

Famulari,  bienen,  *.  ö.  ministra,  o6- 
sequio  famuluta  servUi  (1.  28  C.  9,  9);  fam. 
officio^  einem  3)icn|te  obliegen  (1.  6  C.  Th. 

1,  6),  functioniy  einet  ?lbgabe  untertüorfen 
fein  (1.  35  C.  Th.  13,  5). 

Pamulatio,  öebienung  (1.  2  C.  12, 26). 

Famulatna,  ©ebtenung,  ^ienft,  (Se* 
^orfam  0-  23  C.  Th.  16,  8). 

Famulus,  ©clao  (1.  1.  2  C.  1,  13.  1.  4 
§  1  C.  12,  5). 

Fanatious,  religio jer  ©(^»ärmer  (1.  1 

8  9  D.  21,  1). 

Fanum,  |)eiligt^um,  %tmpel:  circa 
fana  bachari  (§10  eod.). 

Farl,  reben,  fpre(^en:  qui  fari  non 
polest,  a)  =  infam  (1.  30  §  1  —  6  D.  40, 
5.  1.  70  D.  45,  1.  cf.  1.  1  §  2  D.  26,  7:  — 
„pro  his,  qui  fari  non  posstmt  —  ipsi  tu- 
tores  iudicium  suscipiaut,  pro  his  autem, 
qui  supra  sepiimum  annum  aetatis  sunt  — 
auctoritatem  praestent."  1.  9  D.  29,  2: 
^PupiUus  si  fari  possit  —  cum  tutoris 
auctoritate  heredidatem  adquirere  potest." 
1.  141  §  2  D.  45,  1 :  pupillus  „ex  quo  fari 
coeperitf  recte  stipulari  potest.**  1.  2  D.  46, 
6:  „Si  pupillus  —  fari  non  possit,  servus 
eius  stipulabitur."  1.  6  eod.);  b)  ftumm 
(1.  17  D.  46,  2:  „Delegare  scriptura  vel 
nutu,  ubi  fari  tfon  potest,  debitorem  suum 
quis  potest**). 

Farlna,  SWe^I  (Paul.  III,  6  §  64). 

Farreum  s.  farreus  panis,  tin  D^)f  er» 
!u(^en  auö  ®etreibcme^I,  weld^er  bei  ber 
confaireatio  (f.  b.  SS.)  gebroud^t  »urbe  ((rai. 
1,  112.  Ulp.  IX,  1). 

Fas,  'Sitd)t,  inSbef.  im  Sinne  ber  religi* 
Öfen  Gebote;  contra,  praeter  fas  (1.  5  D. 
48,  8.  1.  un.  C.  9,  38);  bem  ^eä)i  gemäß, 
erlaubt;  fas  non  est  (I.  13  §  4  D.  3,  2. 
1.  34  §  2  D.  18,  1.  1.  3  §  1  1.  32  8  2  D. 
24,  1.  1.  17  §  3  D.  39,  3.   1.  1  C.  8,  55). 

Faaoia,  ©inbe:  fasciae  crurales  (1.  25 
S  4  D.  34,  2). 

Fasois,  1)  iöünbel,  inöbef.  bejeid^net 
fasces  ein  ©ünbel  Stäbe,  Welche  bie  Victoren 
ben  ^öl^em  3Kogifttoten  ooijtrugen  (1.  14  D. 


1,  16;  „Proconsüles  non  amplius  quam 
scc  fascibus  utuntur.*'  1.  53  C.  10,  31: 
„Duumvirum  impune  non  liceat  extollere 
jyotestatem  fasdum  extra  metas  territorii 
propriae  civitatis.**  cf.  Gothofr.  ad  l.  174 
C.  Th.  12,  1);  consularitatis  fasc.  (1.  4 
C.  Tb.  9,26).  — 2)«erjet(^niB,  ©teuer- 
lifte:  eximi  de  publicis  fasc.     (1.  6  §  2 

C.  Th.  7,  13).  -  3)  «ürbe,  Saft:  multae 
fascem  imponere  (1.  22  C.  Th.  11,  30). 

Fastidium.  ©fei  (1.  6  C.  Th.  2,  1). 

Fastlglum,  ®ipf el,  ^o^cr  9long:  prac- 
fecturae  sublime  fast.  (1.  25  C.  2,  12)  aar 
oi'ationis  ambitiosum  fast.  (1.  2  C.  1,  24). 

Fastus,  ©tolj  (1.  3  C.  12,  28). 

Fatalis,  Fatalitas  f.  fatum. 

Fateri,  a)  befennen,  geftel^en,  im 
®egenf.  t>on  infitiari  (1.  5  §  2  D.  11,  3); 
fateri,  se  debere  (1.  21  D.  5, 1),  de  maleficio 
(1.  1  §  27  D.  48, 18);  qui  tacet,  mm  utique 
fatetur  (1.  142  D.  50,  17);  b)  jugefte^en, 
einräumen  (1.  12  §  1  D.  17, 1. 1  39  §  6 

D.  30.  1.  27  pr.  D.  41,  1). 

Fatigare ,  übermäßig  onftrengcn, 
plaqen,  befc^tüeren,  erfd^ö^fen,  ent* 
iräften,  5.  ö.  fatig.  public,  verum  statum 
a.  5  C.  11,  41);  fatigari  morbo  (1.  un.  C. 

3,  14),  inopia  (1.  23  §  1  C.  4,  29).  oneribus, 
obsequiis  (1.  2  C.  11,  65),  debitis  (1.  1  C.  1, 
12);  quod  imrainet  fatigatis  fundis  (1.  10 
C.  11,  62);  fatigata  reparare  (1.  14  C.  2, 
7).  Fatigatio,  ^nftrenguttg,  I3efci^njerbe 
(1.  14  C.  12,  23). 

Fatl8cere,5erf ollen:  opera,  quae  victa 
Hcnio  fatiscunt  (1.  15  C.  Th.  15,  1). 

Fatum,  S5erPngni6,@(i^i(ffaI;  fata- 
Us  (adi.);  fataliter  (adv.),  burd^  baffelbe 
beftimmt,  herbeigeführt,  in^bef.un^Iüd» 
lief),  j.  ©.  fati  infelicitas  excusat  funosum 
(1.  121).  48, 8);  fata  causarum  componere, 
dirimere  (I.  3  C.  1,  14.  1.  14  C.  2,  7); 
fatalis  casus  necessitas  0*  ^  ^-7, 62),  quod 
fataliter  accessit  (1. 135  D.  50, 16);  fatalia, 
Unglnc!^ fälle:  detrimenta  fatalium  (1.  3 
pr.  D.  33,  7);  dies  fatalis,  ber  le|te  %a%  einer 
yiotbfrift,  fatales  dies  Werben  bie  für  bie 
SSerganblung  einer  ^ettotion  öorgefcftriebenen 
fjriften  genonnt  (1.  2.  3.  5  C.  7.  63);  weiter 
wirb  fatum,  fatalis  in  öejug  ouf  ben  %o\> 
be^  SJlenfc^en  gefagt,  5.  ©.  in  fatum  con- 
cedere,  fterben  (1.  20  §  1  D.  34,  3.  1.  3 
C.  6,  30.  1.  4  C.  7,  66.  1.  4  C.  8,42);  faH 
diem  fungi  (1.  6  C.  9,  6);  fati  munus  im- 
plere  (1.  1  C.  4,  10.  1.  6  C.  6.  20.  1.  1  C. 
6,  22.  1.  12  C.  6,  42);  fata  alicuius  pro- 
pei-are,  Qemanben  tobten  (1.  un.  C.  9, 17); 
fatalis  sors,  Untergang,  %oh  (1.  18  C.  5, 

4.  1.  11  C.  5,  18.  1.  1  C.  6,  62).  — 2)  über» 
^au^t  3" f tili'  h-^'  magis  fato,  quam  vo- 
luntate  servari  (1.  33  pr.  D.  48,  5);  fato, 


Digitized  by 


Google 


214 


Fatuus — Feria. 


non  noxae  imputari  (1.  1  C.  9, 16);  fatum 
praesiare  (1.  16  pr.  D.  6, 1);  damnum  fato 
aecidens,  fato  contingere  (1.  11  §  4.  5  D. 
4,4);  damnum  fatale  (1.  3  §  1  D.j4,  9.  1. 
5  §  4  D.  13,  6.  1.  52  §  3  D.  17,  2.  1.  2 
§  1  D.  18,  6);  fatalitas,  Sufall,  jufämgc« 
feeiöttil  (1.  1  C.  4,  66). 

FatuuB,  albern,  blöbfiitnig  H.  2  D. 
3,  1.  1.  21  D.  42,  5). 

Fauoes,  ©c^Iunb,  ftc^Ic:  faucium  tu- 
mores  G-  U  §  8  D.  21,  1). 

Faustina,  ©emal^Iinbe^  hälfet«  ^ntoninu« 
pn«  (1.  57  D.  31). 

FauBtus,  qlüdlxd):  faust.  nuntiorum 
gaudia  (1.  3  C.  Th.  8,  11). 

Fautor,  Fautrix,  f. 

Favere,  bcgünftigcn,  j.  ©.  praetores 
favent  libertatibus  (1.  3  |  1  D.  4,  7);  in 
obscura  voluntate  manumittentis  favmdum 
est  libertati  (}.  179  D.  50,  17);  in  re  ob- 
scura melius  est  favere  repetitioni  quam 
adventicio  lucro  (1.  41  §  1  eod.);  pupillis 
favetur  ^er  tutores  (1.  4  §  23  D.  44,  4);, 
partui  in  hoc  favetur^  ut  in  lucem  pro- 
ducatur  (1.  1  §  15  D.  37,  9).  Favor,  %e- 
günftigung,  j.  ©.  favor  libertatis  (1.  71 
pr.  D.  29, 2.  1.  14  pr.  D.  31.  1.  32  §  5  D. 
35,  2.  1.  17  §  3.  1.  29  D.  40,  4.  1.  26  pr. 
D.  40,  5.  1.  4  §  6.  1.  20  §  3  D.  40,  7.  1. 
12  §  9  D.  49, 15),  dotium  (1-  9  §  1  D.  23, 
3),  nuptiarum  (1.  45  D.  24,  3),  rdigionis 
(1.  17  pr.  D.  7, 1).  Favorahilis,  a)  ju  he^ 
günftigen,  5.  i6.  libertas  omnibus  rebm 
favorabüior  est  (1.  122  D.  50,  17);  fam- 
rabiliores  rei  potius,  quam  actores  hc^n- 
tur  (1.  125  eod.);  b)  begünfttgenb:  favo- 
räbile  est,  libertatem  admitiere  (1.  20  D. 
49,  17);  favorabiliter,  ou«  ©cgüitftigung 
(I.  9  D.  29,  2.  1.  10  §  7  D.  40,  4.  1.  7  D. 
48,  10).  Fautor,  ©cjünftiacr;  fautrix, 
Begünftigerin:  conditores  legum  aequi- 
tcUis  convenit  esse  fauleres  (1.  8  C.  5, 14); 
latronum  fautrix  (1-  8  §  3  C.  5,  17). 

Favia  (.  Fabia. 

Favor,  favorabilis  f.  favere. 

Favus,  ^oitigfcftctbc  (1.  5  §  3  D.  41, 
1.  1.  26  pr.  D.  27,  2). 

Fax,  godel  (1.  167  D.  50,  16);  tro^lfd^: 
novis  caltimniarum  faeibus  inardescere 
(1.  2  C.  Th.  12,  11). 

Febrlcitare,  fiebern,  am  gflcbcr  leiben 
1.  60  D.  42,  1. 

FebrlB,  fjieber  (1.  1  §  7  D.  21,  1); 
febricuia ,  unbebeutenbeS  gieber  (1.  1 
§  8  1.  4  §  6  D.  21,  1). 

FebruarluB.  ben  HRonat  gcbruor  be* 
treffenb,  j.  ©.  Kalendae  Febr.  (1.  12  D. 
45,  1). 

Feounditas,  1)  gfrucbtbarfctt  (1.  8 
§  1.  1.  9  §  1.    1.  10   C.  Th.  9,  42).  —  2) 


Slac^fommenfd^aft  (1.  8  §  1  C.  Th. 
9,  42). 

Fecundus,  fruchtbar,  ^.  ^.  fundus  iefi, 
(1.  6  §  1  C.  Th.  13,  11). 

FeUcltas,   ®Iü(f   (1.  28   C.  5,  4.    1.  2 

C.  11,  66). 

Felix  (adi.),  feliciter  (adv.),  glüdli^, 
j.  ©.  navigatic,  fei  (1.  137  §  2  D.  45, 1); 
feliciter  gestae  res  (1.  1  C.  3,  12). 

Femina,  SBeib,  ^rau:  in  multis  iuris 
articulis  anterior  est  condicio  feminartm 
quam  masculorum  (1.  9  D.  1,  5);  feminae 
ab  Omnibus  officiis  civilibus  vel  publicis 
remotae  sunt  (l.  2  pr.  D.  50,  17  cf.  1.  12 
D.2,13.  1.  1  §  5  D.3,1.  1.12  §2  D.  5. 1. 
1.  1  pr.  §  1  D.  16,  1.  1.  18  D.  26,  1.  1.  3 
§  3  D.  50,  4);  femina  nuUum  adoptare 
füium  sine  iiissu  principis  potest  (1. 29  §  3 

D.  5,  2);  ad  testamenta  feminarum  edictnm 
contra  tab.  bon.  possessionis  non  pertinet 
quia  5110«  heredes  non  h<ibent  (1.  4  §  2  D. 
37,4);  femineus,  femininus,  to  e  i  b I i  (^ ,  *.  ©. 
genus,  sexus  femin.  (1.  2  §  3  D.  2,8. 1.45 
pr.  D.  31.  1.  56  §  1  D.  50,  16);  propter 
sexum  femin.  ins  suum  ignorare  posse  (1* 
2  §  7  D.  49,  14);  mancipia  feminea  (1.10 
C.  Th.  15,  7). 

Fenarius  f.  faenum. 

Fenebris  j.  faenebris. 

Fenerare  f.  faenerare. 

Feneraticius ,  auf  ein  ^inihaxti 
2)arle^n  bejügltd^:  fenerat.  cautio; 
fenerat.  instrumentum  (1.    14  §  2.   1.  16 

C.  4,  30.  1.  11  C.  5,  14.  1.  25  C.  5,  37.  1* 
14  C.  8,  37). 

Fenestra  genfter  (1.  6.  40  D.  8,  2). 

Fenus,  f.  faenus. 

Fera,  ttiilbe«  J^ier  (1.  62  §  1  D.  7,  1). 

Feralis,  ben  Xob  btingenb,  ntthtxh* 
Itc^,  5.93.  fer.  angustiae  (l.  un.  C.  9,  17); 
fer.  pestis  (1.  6  C.  9,  18,  cf.  Gothofr.  ad 

1.  5  C.  Th.  9,  16);  fer.  seda  (}.  3  C.  1,9). 
Ferax,  furc^tbor  (1.  1  C.  Th.  13,  11). 
Fere  (adv.),  1)  foft,   beinahe,  ntm" 

lid)  (1.  2  §  47  D.  1,  2.  1.  13  D.  1,7.  1.  7 
§  2  D.  14,  1.  1.  108  D.  50,  17).  —  2)  nn> 
gefö^r,  ettoo  (}.  1  D.  1,  22.  1.  8  §  9  D. 

2,  15.  1.  1  D.  42,  4.  1.  44  pr.  D.  44,  7.  1. 
9  §  11  D.  48,  19).  —  3)  in  ber  «egel, 
insgemein  (1.  68  §  1  D.  18,  1.  l.  17  §3 

D.  21,  1.  l.  4  §  2  D.  33,  9.  I.  54  pr.  D. 
35,  1.  I.  153  D.  50,  17). 

Feria  s.  feriae,  bic  Seit,  todl^renb  tod» 
d^er  feine  gerichtlichen  ^onblungen  torgenom* 
men  »erben,  ®eric^t«fcrien  (tit.  D.  2,12. 
C.  3,  12);  feriae  extra  ord.  indictae,  ob 
res  puta  prospere  gestas,  vel  in  honorem 
principis  =  feriae  repentinae,  im  Äegenj. 
ber  sollemnes  (1. 26  §  7  D.  4, 6.  1.  3  C.  3, 
11);   messis  feria,  drnbteferien  (1.  2  C. 


Digitized  by 


Google 


Ferire  —  Fervor. 


215 


3,  12);  fei-iatus  (fertaticius),  s,  feriata  dies 
Serien,  geiertag  (1.  2  §  1  D.  2,  5.  1.  2. 
9  D.  2,  12:  —  „ferias  a  forensibus  tantum 
negotiis  dare  vacationem,  ea  autem,  quae 
ad  disciplinam  militarera  pertinent,  etiam 
feriatü  diebus  peragenda."   1.  36  D.  4,  8, 

1.  12  D.  48,  1.  1.  12  §  6  D.  48,  5.  1.  4  C. 
7,  43);  feriati  gemini  menses  (l-  4.  6.  7  C. 
3,  12). 

Pepire,  ft^Iajcn,  l^aucn,  ftoßen,  j.  ©. 
illum  solum  qui  vim  inferit,  ferire  conce- 
ditur  (1.  45  §  4  D.  9,  2);  feriri  a  bove  (\. 
52  §  3  eod).  —  2)  jüd^tigen,  fttafcn: 
feriri  supplicio  capitis  (1.  5  C.  9,  18),  ea 
condeninaiione,  ut  etc.  (1.  7  C.  9,  49). 

Feritas  f.  ferus. 

Peröx,  loilb,  unbönbig,  j.  ©.  canis 
ferox  (1.  2  §  1  D.  9, 1)  Ferocia,  ferocitas 
=  SBiIb^ctt  a-  1  §4  eod.  1.  un.C.  7,24). 

Ferramentum ,  eiferneS  SBcrfjeug 
(1.  18  pr.  D.  33,  7.  1.  55  §  4  D.  47,  2). 

Perraiius,  1)  auf  @ijen  bejügltd^, 
in  @ifen  bcftel^enb,  j.  93.  praefatio  ferr. 
(1.  6  C.  Th.  6,29).  — 2)  (sc.  faber),  ©ijen* 
fc^mieb  G-  7  D.  50,  6). 

Perre,  1)  tragen  (1.  235  pr.  D.  50,  16: 
„Ferri  proprie  dicimus,  quae  quis  suo  cor- 
pore baiülat"),  2)  »egtragen  (l.  1  §  1  D. 

2,  3.  1.  27  §  27  D.  9,  2.  1.  21  §  5.  6  D. 
47,  2.  1.  7  D.  48, 13);  oud^  gelten,  über, 
nel^mcn,  babontragcn:  amplius,  plus, 
minus  ferre  (1.  4  D.  6,  1.  1.  3  pr.  D.  36, 
1.  1.  1  §  9.  11  D.  37,  8.  1.  41  §  1  D.  44, 
7.  1.  6  D.  47,  6);  ferre  portionem,  partes 

0.  58  §  1  D.  17,  1.  1.  24  D.  28,  6.  1.  82 
D.  35,  2);  damni,  lucri  partern  (1-  30  D. 
17,  2),  quodassi  deest  (1.  17  pr.  D.  28,5), 
hgatum,  dotem  (1.  53  pr.  D.  31.  1.  24  D. 
37.  5),  usum  fr.  (1.  42  §  1  D.  7,  1);  ne 
qnis  doli  sui  praemium  ferat  (1.  31  D.  4, 
8);  diversas  sententias  iudicum  tniisse  (1. 
15  §  2  D.  5,  2).  —  3)  bortragen,  fagcn: 
ferre  sententiam  (1.  32  §  4  D.  4,  8.  1.  27 
§  3.  1.  39  §  1  D.  40,  12.  1.  1  pr.  D.  49, 
1),  testimontum  (1.  3  pr.  D.  22,  5.  1.  20  C. 
6,  23),  suffragium  (1.  8  D.  50,  4.  1.  un.  pr. 

C.  4,  3);  feruntur  exempla  (1.  7  §  3  D.  48, 
20);  fertur,  man  fagt  (1.  1  §  8  D.  3,  1. 

1.  1  §  3  D.  5,  4).  —  4)  ^erbcitragen, 
fc^affen:  aujcilium  ferre  (1.  1  §28.35.36 

D,  29,  5).  —  5)  eintragen:  ferre  acceptum 
(J.  accipere  s.  1),  expensum  (f.  expendere). 
—  6)  ertragen,  bulben:  a)  anSl^altcn: 
morbus  ferendus  alicui  (1.  22  §  7  D.  24, 
3  ;  b)  Der  seilen:  nee  supina  ignorantia 
ferenda  est  (\.  6  D.  22,  6);  c)  julancn, 
oeftatten:  quod  ferendum  non  est  (1.  33 
D.  23,  3);  ut  regionis  qualitas  tulerit  (1. 
un.  C.  9, 17);  d)  öe^or  geben:  non  ferre 
querentem  (1.  1  §  2  D.  27,  3.  1.  7  §  2  D. 


47,  10) ;  ferendus  erit  pudorem  suum  pur- 
gans  (1.  25  D.  3, 3);  non  est  ferendus,  qui 
etc.  (1.  6  D.  1,  6.  1.  15  D.  2,  1.  1.  12  D. 
2,  15.  1.  50  D.  23,  2.  1.  5  D.  26,  10.  1.  1 
§  12.  15  D.  42,  6).  —  7)  nomen  alicuius 
ferre,  ben  9'iantcn  3emanbe§  annebnten, 
f ül^ren:  (1.  7.  65  §  10  D.  36, 1.  1.  19  §  6 
D.  39,  5).  —  8)  legem,  ferre,  eigentlid^  ein 
®efe^  in  Antrag  bringen,  bann  überl^auipt 
ein  ^efe^  mad^en,  geben,  erlafjen;  latio, 
@rlaffung  eine«  ®efe^e^  (§  15  I.  4,  3.  1. 

2  §  2.  4.  16.  21  D.  1,  2.  1.  1  pr.  D.  85, 
2);  ferre  SCtum  (pr.  I.  3,  4);  latae  san- 
ctionis  (1.  11  C.  10,  53);  latio  sanctionis 
(1.  27  pr.  C.  4,  32).  —  9)  einen  drtrag 
geben,  eintr<igen:  fundus  ferens  annua 
LX  (1.  21  §  1  D.  33,  1). 

Perreus,  eifern,  ».  93.  nexus  ferrei  (1. 

3  C.  12,  60). 

Pemun,  1)  @ifen,  j.  93.  ferri  fodinae 
(1.  13  §  5  D.  7,  1);  aud^  f.  t>.  a.  eiferne 
93anbe,  Äctten:  ferro  vincire  aliquem 
(Paul.  1,  7  §  9) ;  ferro  öbrui,  ligari  (1.  13 

C.  Th.  1,  5.  1.  1  §  1  C.  Th.  5,  9).  —  2) 
eiferne  SBaffe,  befonberS'  @(^toert,  j.  ©. 
ad  manufl  aut  ad  ferr  um  venire  (1.  11  §  2 

D.  48,  19);  cum  ferro  adgredi  (1.  28  §  10 
eod.);  ferro  petere  aliquem  (1.  5  pr.  D.  9, 
2);  damnari  ad  ferrum,  b.  ^.  jum  ^ant^f 
mit  ©labiatorcn  (1.  8  §  4  D.  28,  1). 

Ferrumen,  93inbemittel,  Älebmittel 
bei  SÄetatten;  ferruminare  1)  iufammen* 
fügen  2^  onffebcn,  onlöt^en;  ferru- 
minatio,  Da§  metattif c^e  Suf^^mwenfügen, 
n)obur(^  res  unita  entftel^t:  statuae  fer- 
ruminatione  iunctum  brachium;  ferrum. 
per  eandem  materiam  facit  confusionem 
(1.  23  §  5  D.  6,  1);  scyphum  alieno 
argento  ferruminare;  ferrumine  cohaerere; 
niassa  ferruminata  (1.  27  pr.  §  2  D.  41, 1). 

Fertilis,  fruchtbar;  fertilltas,  grud^t* 
barfeit  (1.  3  C.  7,41). 

Feriüa,  9Hutl^e  jur  Qüd^tigung  ber  ^a* 
htn  (1.  1  §  33  D.  29,  5). 

Perus,  ungejö^mt,  »ilb:  fera  bestia, 
aud)  fera  fc^lec^ttoeg:  Wilbed  X^ier  (1.  62 
§  1  D.  7,  1.  1.  1  §  1.  1.  5  §  1  D.  41,  1. 
1.  3  §  14  D.  41,  2);  apes  ferae  (1.  26  pr. 
D.  47,  2);  fera  natura  elephantorum, 
apium  etc.  (1.  2  §  2  D.  9,  2.  1.  5  §  2.  5 
D.  41,1).  Feritas,  3BiIb^eit:  bestias  acci- 
pere debemus  ex  feritate  (1. 1  §  6  D.  3, 1) ; 
actio  (de  pauperie)  locum  habet,  cum 
commota  feritate  fiocuit  quadrupes;  in 
bestiis  autem  propter  naturalem  feritatem 
locum  non  habet  (I.  1  §  4.  10   D.  9,  1). 

Pervere,  ficben,tro^ifc^:  mutzen:  j.  fe 
insania  fervet  (1.  6  C.  1,  55). 

Fervor,  ^ii^c  ®Iut^,  j.  93.  f.  solis 
(1.  15  §  2  D.  19,  2);  aestivi  ferv.  (1.  6  C. 


Digitized  by 


Google 


216 


Fessus — Fideiubere. 


3,  12);  ttop%]d):  fervor  aetatis  (1.  16  §  6 
D.  48, 5);  3E8ut^:  f ervore  pauperiem  facere 
(pr.  I.  4,  9). 

Fessus,  entfrdftct,  \d)tüad):  aetate 
fessus  (1.  5  D.  39,  6). 

Festinare,  eilen,  eilfertig  fein  (1.  4 
§  4  D.  40,  1.  1.  137  §  3  D.  45,  1).  Festi- 
natio,  (&iU,  ©ilfertigfeit,  j.  ^.  ne  alte- 
rius  fesOnatione  alterius  ius  laedatur  (1.  68 
D.  29,  2);  praeceps  festio,  (1.  7  §  1  D.  26, 
7.  1.  18  §  7  D.  49,  14);  festin.  poenae  (1. 
6  §  9  D.  28,  3). 

Festinus,  eilfertig,  5.  8.  festina  cu- 
piditaU  transire  (l.  7  C.  Th.  7,  1). 

Festivitas,  f^eierlic^feit,  5.  ^.  nti- 
ptiarum  (1.  24  C.  5,  4);  befonber^  bie  fjef*- 
lic^feU  öffentlid^er  Sc^ufpielc  (1.  5  C.  11,41. 
1.  1  C.  12,  5). 

Festuoa,  'Sfintf^e,  Stab,  vindicta  (Gai. 
IV,  16). 

Festus,  feftlid^:  festi  dies  (1.  40  §  1 
D.  34,  2.  L  27  §  1  D.  50,  1.  1.  2  C.  1, 24); 
festa  convivia  (1.  4  C.  1,  11). 

Fetus  (a.  foetus),  bie  ^erborbringung 
einer  fjrut^t,  ba8  (SJebören:  uno  fetu  enixo, 
V  liberos  (1.  7  pr.  D.  34,  5).  —  2)  bie 
grud^t  felbft,  a-  *•  ber  öäume  (1.  2  C.  11, 
58);  ßeibegfrud^t  (1.  1  §  19  D.  37,  9); 
iniSbef.  tmrb  e^  t>on  ben  Qungen  ber 
Xbiere  gefogt  {1.  12  pr.  D.  4,  2.  1.  68  §  1 
D.  7,  1.  1.  28  pr.  l.  39  D.  22,  1.  1.  48  §2 
D.  41,  1.  1.  4  §  5  D.  41,  3). 

Fibula,  epan^e  (1.  25  §  2  D.  34,  2). 

Fioticlus  f.  fingere  s.  2. 

Fiotilis»  irben,  j.  ©.  escaria,  potoria 
fiotilia;  supeUex  fict.  (1.3  §  3.  1.  7  §  1  D. 
33,  10). 

Fictio  f.  fingere  s.  2. 

Ficus,  geige  (1.  16  §  1  D.  33,  6). 

Fideicommissarius ,  Fldeicommis- 
sum  f.  fideicommittere. 

Fideicommittere  s.  fidei  alicuius 
committere,  ber  9lebli(ft!eit  eined  (Srbcn 
ober  SSermäd^tnißne^mer«  bie  ©rfüllung 
eineiJ  SBunfc^eg  anheimgeben,  in  bit* 
tenben  Störten  i^m  eine^^eiftunp  auf^ 
erlegen;  fideicommissum  (Subst.),  eine  auf 
biefe  fßeife  gentad^te  lefetmillige  3utf  en- 
buna  (Gai.  11,  246  ff.  Ulp.  XXV,  1  ff. 
yyFiaeicommissum  est^  quod  non  civilibus 
verbis  sed  precative  relinquitur,  nee  ex 
rigore  iuris  civilis  proficiscitur,  sedexvolun- 
tate datur relinquentis."  § II. 2, 23 : — „ideo 
fideicommissa  appellata  sunt,  quia  nullo 
vinculo  iuris,  sed  tantum  pudore  eoruni 
qui  rogabantur  continebantur.*'  §  3  I.  2, 
24:  ffVerha  fideicommissorum  haec  maxinie 
in  U8U  habentur:  peto,  rogo,  volo,  mando, 
fidei  tuae  committor'  1.  12  §  1  D.  28,  3. 
1.  115.  118  D.  30);  burd^  ^uftinion  ift  ber 


Unterfd&ieb  ber  gormein  befeitigt  unb  bod 
gibcicommig  mit  bem  ßegat  gleic^gcftellt 
»orben  (§  3  I.  2,  20);  —  sciendum  est 
earum  fidei  committi  quem  posse,  ad  quos 
aliquid  perventurum  est  morte  eins  0*  1 
§  6.  7  D.  32);  heredis  fidei  cammmitUre, 
ut  bereditatem  restituat  (I.  90  D.  35,  2); 
heredibus  institutis  fideicommittere ,  ut  le- 
gata  solverent  (1.  14  §  1  eod.);  fideicom- 
mittere alicui  bebeutet  aber  auc^  f.  b.  a. 
fideicommissum  dare  alicui  (1.  28  D.  34, 
4) :  fideicommittere  ab  aliquo,  s.  fideicom- 
missum dare,  relinquere  ab  al.  (1.  114  pr. 
§  1.  1.  126.  127  D.  30);  legatarius,  a  quo 
fideic.  datum  est  (1.  8  pr.  D.  32);  per  fideic. 
dare  alicui  ab  aliquo  (1.  21  §  1  D.  33.  1. 
1.  25  §  1  D.  35,  2) ;  iMre  fideicommissi  ca- 
pere  ().  91  eod.);  fideicommissa  od  intestato 
data  (1.  13  D.  5,  2);  hereditatem  fideicom- 
missam  dare  relinquere,  restituere  (L  18 
D.  28,  2.  1.  3  §  2  D.  34,  4.  1.  12.  27  D. 
36,  1);  fideicommissum  her  editat  is  accipere 
(1.  52  §.1  eod.);  restituitur  alicui  hereditas 
fideicommissa ;  per  fideic.  restitui  iussa  hered. 
(1.  25  D.  3,  5);  libertas  fideicommissa, 
per  fideic.  data,  adscripta  (1.  90  D.  35,  1. 
1.  1  pr.  1.  12  §  2.  1.  24  §  1  ff.  L  55  8  1 
D.  40,  5.  1.  4  D.  40,  13);  fideicommis- 
sam  libertatem  accipere,  petere  (1.  53 
D.  5,  1.  1.  3  §  3  D.  28,  5);  ex  fideic.  ad 
libertatem  pervenire  (1.  56  D.  40,  4) ;  verbis 
fideicommissi  manumissus  (1.  28  §  1  D.  26, 
2) ;  ex  causa  fideic.  manumittere  (1.  9  D.  2, 
4).  Fideicommissarius, biegibeicommifje 
betreffenb,  5.  "&. praetor  fideiconimiss.  = 
qui  de  fideicommissis  ius  dicit  (pr.  I.  2,  23. 
1.  2  §  32  D.  1,  2.  1.  7a  §  6  D.  32.  1.  4  D. 
40,  18);  epistiüa  fideicommiss.  (1-  37  §  3 
D.  32.  1.  7  C.  6,  22);  heieditas,  libertm 
fideiconimiss.  =  fideicommissa  (1.  13  §  1  D. 
29,  6.  1.  11  §  2.  1.  17  §  13.  1.  23  §  1.  1. 
54  §  1  D.  36,  1.  tit.  D.  40,  5);  fideicommis«. 
restitutio  hereditatis  (1.  19  pr.  1.  31  §  1  D. 
36,  1);  fideicommiss.  hereditatis  2>«<ttM)  (tit. 
D.  5,  6);  aU  Subst.  b^eic^net  fideicotnmis- 
sarius  a)  ben  burc§  ein  gibcicommift  |)onO' 
rirtcn  (1.  11  §  2.  1.  17  §  3.  8  D.  36,  1. 
1.  27  D.  42,  5) ;  fideicommissaiii,  quibus  ex 
Trebelliano  restituitur  hereditas  (L  2  §  19 
D.  41,  4);  b)  ben  bamit  Dnerirten  (1.  51 
D.  5,  1.  1.  29  §  2  D.  7,  4). 

Fideiubere,  fid^  üerbürgen,  b.  1^.  mit* 
telft  Stipulation  oerfprec^cn,  für  eine  frembc 
5öerbinblic^!eit  einjufte^en;  fideiussio,  Öürg* 
f(^aft;/t</et«iwor,«ürge(Gai.  lll.  115 ff.— 
„tideiussor  ita  interrogatur:  Item  fide  tua 
esseiubes?''  tit  I.  3,  20.  D.  46,  1.  C.  8.  40; 
fideiub.  in  obligationem  pro  aliquo  (1.  21  §  2. 
1.  69  D.  cit.);  {?i  fideiussor  heres  extiterit  ei, 
pro  quo  fideiussit,  quasi  reum  esse  obliga- 


Digitized  by 


Google 


Fideiussio  — Fides. 


217 


tuiu,  ex  cau^a  fideiiissionis  Uberari  (1.  5  pr. 
eod.) ;  et  reum  et  fUieiitssorein  teneri  (1.  92  D. 
50,  17.  cf.  1.  9  §  8.  1.  11.  14  §  6  D.  4,  2); 
fideiussor  conductionis  (1.  54  pr.  D.  19,  2), 
empiionisi  (1.  56  D.  21 ,  1),  evictioni^  nomine 
(1.  18  §  1  D.  18,  6);  fideiussorem  iudicio 
ffistendi  cattsa  dare;  fideiussor  iudicatum 
solvi  (1.  2.  8  §  3  D.  2,  8);  suh  fideiussoribus 
ad  praesidem  remitti  (1.  7  D.  47,  9),  dece- 
dere (1.  3  §  1  D.  48,  21);  fUkiussorimy  bie 
©ürgfd^oft  betreff  cnb,ä.  SB.  o6%attofide- 
iu88.  (1.  14.  50  D.  46,  1);  ex  causa  fideiuss. 
conveniri,  daranari  etc.  (1. 8  D.  7,  5. 1. 11. 47 
pr.  D.  17,  1.  1.  9  §  1  D.  26,  7.  1.  38  §  5  D. 
46,  3);  fideiuss.  nomine  debere  pro  alio, 
SB  obligjire  (1.  4  eod.  1.  7  §  3  D.  4,  4), 
pro  debitore  intercedere  (1.  19  C.  8,  40). 

Fideiussio,  fideiussor,  fideiussorius 
f.  fideiuhere. 

FidoUs  (adi.),  fldeUter  (adv.),  1)  treu, 
rebltc^,  5.  93.  iutor  fid.  et  diligens  (1.  8 
D.  26,  10);  fidditer  facere,  im  ^cgcnf.  t)on 
maligne,  in  fraudem  (1.  20  D.  42,  8.  1.  6 
§  1  D.  48,  3).  2)  äutjerlöffiö  (1.  2  C. 
Th.  1,  12).  3)  treu  betn  c^riftfti^en  ©lauben 
a.  5  ib). 

Fidelitas,  Xxcne:  fidelitate  secuta  = 
fideliter  (L  2  C.  7.  44). 

Fidepromittere,  eine  im  neuften  ^lec^t 
öcrfc^tüunbeue  ^rt  ber  SBerbürgung  unter  ber 
3fOrmeI:  idem  fide  (tua)  promittis?  (Gai. 
m,  92.  112.  115);  fideprom%ss(yr ,  toer  fid^ 
auf  biefe  SBeifc  öerbürgt  (Gai  ill,  115  ff.). 

Fides,  1)  ber  ®loube  ou  QlemanbeS  9ieb* 
lic^fctt,  ba8  5ßcrtrouen  hierauf,  5.  ^.  fidem 
explere,  bem  Vertrauen  ©enüge  leiften  (1.  62 
D.  12,  6);  contractus,  quos  aiienani  fidem 
secuti  (im  S5ertrauen  auf  bie  Steblic^feit  ^u^ 
berer)  instituimus  (1.  II).  12,  1) ;  is  natura 
debetquem  iure  gentium  dare  oportet,  euit4^ 
fidem  ifecuti  sumus  (1.  84  §  1  D.  50,  17) ;  qui 
pecunias  apud  mensara,  jfidem  publicam  se- 
cuti (im  33crtroueu  ouf  ben  öffentlichen  Q^rebit) 
deposuerunt  (1.  24§2D,42,  5);  fidem  alicuius 
sequi  bebeutet  auc^:  ^emanbem  (^rebit  geben 
(§  41  I.  2,  1:  —  „Si  is  qui  vendidit /wit'm 
emptoris  secutus  fuerit,  dicendum  est  statiiu 
rem  emptoris  fieri") ;  in  berjelben  93ebcutuug 
ttnrb  fidem  habere  alicui  gebraucht  (1.  19  D. 
18,  1:  „Quod  vendidi  non  alit^r  fit  acci- 
pientis,  quam  si  aut  pretium  nobis  solutum 
»it  aut  satiH  eo  nomine  factum  vel  etiaui 
fidem  hctbuerimus  emjJtori  sine  uUa  satisfa- 
ctione."  1. 4  §  8  D. 40,  5 :  —  „si  ei  fideshahita 
fuerit  promittenti  sine  satisdatione,  idonee 
cautum  videbitur**).  —  2)  SReblic^feit, 
X  r  e  u  e ,  a)  über^au^t  5. 95 .  egregia  in  rempubl. 
fides  (1.  1  pr.  D.  50, 15);  fides  tutoris  (1.  22  D. 
34,  9).  curatorum  (1.  5  §  6.  1.  33  §  1  D. 
26,  7) ;  res  ex  fide  agenda  (1.  60  §  4  D.  17, 1); 


fidei  alicuius  committcre  (\,fideicommittereJ; 
fidem  alicuius  eligere  (1.  53  D.  5,  1.  1.  1 
§  4  D.  16,  3.  1.  58  D.  17,  1.  1.  3  D.  22,  3); 
in  fidem  alicuius  confugere  (1.  5  D.  40, 1); 
fidem  siMm  amico  commodare  (1. 12  D.  38, 5); 
fidem  adhibere,  exhibere  (1.  7  D.  17,  1.  1.  1 
§  2  D.  19,  5),  praestare  (1.  37  D.  3,  5.  1.  5 
§  15  D.  24,  1.  1.  4  D.  27,  5);  b)  in^bef.  in 
^e^ug  auf  bieiSrfüQung  eineiS  gegebenen  Sßortd, 
eine^  a^crf^ed^enS  (1.  1  pr.  D.  2,  14:  — 
,;Quid  enim  tarn  congruum  fidei  humafiae, 
quam  ea  quae  inter  eos  placuerunt  servareT^); 
fidem  praestare  pacto  transactioni,  placitis, 
einen  »ertrag  erfüllen  (1.  52  §  1  eod.  1.  17 
pr.  D.  5,  2.  1.  6  C.  2,  4);  fidem  cofitractus 
(non)  implere  (1.  19  §  9  D.  19,  2.  L  9  D. 
19,  5) ;  non  servata  fides  conventionis  (1.  26 
§  3  D.  23,  4);  fidem  fallere,  frangere,  rum^ 
pere  (L  10  pr.  D.  2,  4.  1.  16  D.'2,  15.  1.  1 
pr.  i.  25  pr.  D.  13,  5.  1.  1  §  4.  1.  5  pr.  D. 
16,  3.  1.  5  D.  18,  3);  fides  sacramenti  rupta 
(I.  11  pr.  D.  29,  1);  bal^er  bebeutet  eS  aud^ 
bad  ^ort,  burc^  toetc^eiS  ^femanb  fic^  binbet, 
SSerfprec^eu,  3ufogc,  9Ser|)fnc^tung,  j. 
^.tacitatnfideminterponere,  ut  non  capienti 
restituat  hereditatem;  in  fraudem  legum  s. 
iuris  fidem  accommodare  (1.  46  D,  5,  3.  1. 43 
§  3  D.  28,  6,  1.  10  pr.  D.  34,  9);  tacite  in 
fidem  suam  reeipere  (1.  40  §  1  D.  49,  14); 
contra  legem  fidetn  suam  offerre  (1.  3  C.  6, 
50);  pro  evictione  praediorum  fidem  suam 
adstringere  1.  67  D.  3,  3) ;  fidem  exsoUere 
(1.  5  §  15  D.  24,  1);  in  lege  dicere,  ut  ven- 
ditoris  fides  soluta  esset j  si  etc.  (1.  40  pr.  D. 
18,  1);  befonberS  wirb  ed  in  öepg  auf  bie 
SJer^flic^tung  burc^  ©ürgfd^aft  gefagt:  id 
fide  tua  esse  iubes?  ift  bie.2formeI  ber  ©ürg* 
fc^aftöfH^)uIatiou  (1.  75  §  6  D.  45,  1.  1.  51  pr. 
D.  46,  1.  cf.  1.  60  §  1  D.  17,  1);  fidem 
dicere  pro  aliquo  =  fideiubere  (1.  62  §  1  eod.); 
in  fidem  suam  reeipere  (1.  49  pr.  D.  19,  1); 
fidem  suam  obligare  pro  aliquo  (1.  27  §  2  D . 
16,  1.  1.  28  8  6  D.  34,  3.  1.  54  D.  46,  1); 
fide  eipericulo  alicuius  dare  (1.  24  eod.) ;  fide 
alterius  fideiubere  pro  alio  (1.  53  D.  17,  1); 
si  proponatur  te  Titio  mandasse,  ut  pro  te 
fideinberet,  meque  —  liberandae  fidei  eius 
causa  fideiussisse  (1.  45  §  1  D.  3,  5).  — 
3)  dJlaubtüürbigfeit,  SBa^r^aftigteit, 
^Ba^r^eit  j.  93.  fides  instrumentorum  (tit. 
D.  22,  4.  C.  4,  21),  testium,  testationis,  testi- 
monii  (1.  1  pr.  1.  2.  3  pr.  §  1.  1.  13  D.  22, 
5);  ad  fidem  rei  gestae  faciendam  etiam 
non  rogatus  testis  intellegitur  (1.  11  eod.); 
testium  memoria  ad  fidem  creditae pecuniae 
uti  (1.  32  §  1  D.47,  2);  fides  alicui  contra 
se  habebitur  (1.  11  §  1  D.  11,  1);  secundum 
fidem  acceptorum  et  datorum  rationem  ad- 
ministrationis  ponere  (1.  2  §  2  D.  50,  8); 
quod  convenit  ex  fide  eorum,  quae  pröbabun- 


Digitized  by 


Google 


218 


Fidicina  — Fiducia. 


UiTy  sequi  (1.  6  §  1  D.  1, 18);  fides  j;ro5a^u>nis 
(1. 49  C.  3,  32);  de  fide  intentionis  adlegare 
aliquid  (1.  1  C.  8,  2);  fides  veri,  veritatis 
(1.  2.  5  C.  2,  1.  1.  6  C.  6,  23.  1.  2  C.  8,  31, 
1.8  0.8,53).  — 4)  bcr  (^rtftIi(^c®IouBc: 
ministri  verae  orthodoxae  fidei  (1. 27  C.  1 , 3); 
a  fide  Christianorum  discr&pare  (1*  12  §  1  0. 
1, 9) ;  qui  sanctatn  ^cmprodiderunt,  pollue- 
runt(1.4C.Th.  16,7);®loubcn8bcfcnnt- 
ni§:  fides  Nicaena  (f.  b.  SB.).  —  5)bona  fides, 
a)  C^l^rlid^Ieit,  Slebltc^Ieit;  mala  fides 
=  dolus:  fides  bona  contraria  est  fraudi  et 
dolo  (1.  3  §  3  D.  17,  2):  bona  fide  (im 
^egenf.  üon  per  fraudem)  negotium  contra- 
here  (l.  35  pr.  D.  19, 2) ;  h.  fide,  non  in  frau- 
dem, gestum,  negotium  (1.  34  D.  3,  8);  non 
mala  fide  im  ^egenf .  t)on  callide  (1. 5  C.  2, 3) ; 
bonam  f,praestare,  i.e.  ut  dolus  malus  absit 
(1.  68  pr;  D.  18,  1.  cf.  1.  17  D.  3,  5.  1.  10 
pr.  D.  17.  1.  1.  5  §  7  D.  26,  7);  tutorem 
eorum  redituum  nomine  rationem  reddere 
debere,  qui  ex  fundo  b.  f.percipipotuerunt; 
praestandum,  quod  b.  f.  percepisset,  aut  per- 
cipere  potuisset  (1.  32  §  2.  3. 1.  58  §  1  eod.; 
ex  b,  f.  reddere  (1.  11  D.  16,  3);  ex  b.  f. 
c»»e,  praestari  (1.  22  §4  D.  17,  1);  bona  f. 
exigit,  ut,  quod  oonvenit,  fiat  (1.  21  D.  19, 2. 
cf.  1.  11  §  1  D.  19,  1);  b.  f.  ncn  patitur  ut 
bis  idem  exigatur  (1.  57  D.  50,  17);  con- 
ventio  (dolum  non  esse  praestandum)  contra 
b.  /•.  est  (1. 1  f  7  D.  16,  3.  1.  23  D.  50,  17); 
contractus  quibus  doli  praestatio  vel  b,  fides 
inest  (1.  152  §  3  eod.);  b.  fides,  quaeincon- 
tractibusexigitur,  aequitatem  summamdesi- 
derat  (L  31  pr.  D.  16, 3);  bonae  f.  contractus, 
ein  jtoeifeittger  auf  Xttyxt  unb  ®Iaubcn 
geötünbetet  (Jontract  (1.  11  §  18.  1.  48  D. 
19,  1.  1.  32  §  2  D.  22,  1);  bonae  f.iudicium, 
We  aus  einem  folgen  ©ortroct  cntf^nringenbc 
Äloge,  ttiobei  bet  "Sixä^itt  in  9lu(f ftAt  auf  %x^uc 
unb  Glauben  m^  dled^t  unb  IBinigleit  bie 
acgenfeitigcn  ^nf^wüc^e  ju  prüfen  unb  hmmä) 
Dai$  Öbjiect  ber  ^onbemnation  ju  beftimmen 
^at,  im  ©egenf.  bon  stricti  iuris  iudicium 
§  30  I.  4,  6:  in  bonae  f,  iudiciis  libera 
potestas  permitti  videtur  iudici  ex  bono  et 
aequo  aestimandi,  quantum  actori  restitui 
debeat."  1 .7  §5  D.  2, 14:  —  „pacta  conventa 
inesse  b.  f.  iudiciis."  l.  6.  D.  3,  5:  —  tantun- 
dem  in  bonae  f.  iudiciis  officium  iudicis 
valet,  quantum  in  stipulatione  nominatim 
eins  rei  facta  interrogatio."  1.  3  §  2D.  13,  6: 
—  „in  b.  f.  iudiciis  in  litem  iurabitur;  et  rei 
indicandae  tempus,  quanti  res  sit  observa- 
tur,  quamvis  in  stricti  litis  contest.  tempus 
spectetur."  1.  24  D.  16,  3.  1.  54  pr.  D.  17, 
1;  —  „placuit,  afiectus  rationem  in  b.  f.  iudi- 
ciis habendam."  1.  11  §  1  D.  19,  1.  1.  31 
§  20  D.  21,  1:  „quae  sunt  moris  et  consue- 
tudinis,  in  b.  f.  iudiciis  debent  venire.**  l.  5 


D.  22, 1);  actione«,  quibus  invicem  experiri 
possunt  de  eo ,  quod  alterum  altert  ex  b.  f. 
(=  ex  bono  et  aequo)  praestare  oportet  (1. 
5  pr.  cf.  1.  2  §  3  D.  44,  7);  iudicium,  quod 
ex  b.  f.  descendit  fl.  57.  §  3  D.  18,  1);  actio, 
quae  ex  b.  f.  oritur  (1.  2  §  2  D.  43,  26); 
arbitrium  bonae  f.  iudicis  (1.  4  §  2  D.  12,  4); 
b)  ber  gute  ®Ioube,  in  tneld^em  fw^  3e» 
monb  in  SSejug  auf  fein  dted^töDer^Itntg  be« 
finbet,  bieUeberjeugung  ))on  ber  9iec^tmfigigfeit 
feinet  ^anbeln^  unb  habend,  gegenüber  einem 
bered^tigtcn  ^Dritten;  mala  fides,  baS  ©etougt* 
fein  bet  Unrec^tmaßigleit  j.  ^.  bofui  —  mala 
fideemere;  bonae  f.  emptor  (§  35  I.  2,  1  pr. 
I.  2,  6.  1.  7  §  11.  17.  1.  13  §  2  D.  6,  2 
1.  27  D.  18,  1.  1.  2  pr.  §  1  D.  41,  4.  1.  109 
D.  50,  16) ;  bona  —  mala  f.possidere;  bonae 
—  malae  f.  possessor  (1.  25  §  7  D.  5,  3. 
1.  45  D.  6,  1.  1.  48  §  1  D.  41,  1.  1.  3  §  22 
D.  41,  2  1.  38  D.  41,  3.  1.  136  D.  50,  17: 
„Bona  fides  tantundem  possidenti  praestat, 
quantum  veritas.'*  1.  137  eod.);  bona  fide 
diutina  possessione  capere  posse  (1.43§  1 D. 
41,  2);  bona  —  mala  f.  percipere  frucUis 
(1.  4  §  2  D.  10,  1);  bona  f.  servire  (1.  23 
§  6.  1.  25  §  2.  1.  43  §  3  D.  21,  1.  1.  19. 
21.  23.  49.  54  D.  41,  1.  1.  19.  33  D.  4ö, 
3);  bona  f.  dominus  0-  12  §  6  D.  40,  12). 

Fidicina,  ßautenfpielerin  (1.  10  C. 
Th.  15,  7). 

Fidicula,  ©d^nnr  jum  fjoltern  (1.  4  C. 
9,  8.  1.  16  C.  9,  41). 

Fiducia,  1)  IBertrauen  auf  ettooS,  j. 
56.  fid.  doctrinae-y  fid.  sui  (1.  2  §  47  D.  1, 
2).  —  2)  bie  na(^  älterem  Siecht  bei  ber  man- 
cipatio ober  in  iure  cessio  öorfommcnbe  Ser* 
pflid^tung  jur  ^lemancipation  bc^Db* 
ject«,  tt)cl($e  in^bcf.  bie  öltefte  ?(rt  bet  «er* 
pfftnbung  bilbetc,  inbem  ber  Sd^ulbner  feinem 
Gläubiger  eine  ©ad^e  cum  fiducia  s.  fiduciae 
causa  (b.  ^.  mit  ber  öeftimmung^  refp.  bem 
Sotbe^alt,  ^a^  i^m  biefelbe  nod^  getilgter 
©(^iilb  remancipitt  metbe)  burc^  SRancipation 
in'g  eigent^um  übertrug  (Gai.  II,  59  ff.); 
fidaciam  contraherebejeid^nettnol^l  ni(^  einen 
eigentlichen  Settrag  (conventionem),  fonbem 
ber  bloje  Sotbel^alt  bcmitfte  gleit^  einem  Set» 
trage  bie  58crpflic^tung  jut  Slürfgabe,  ba^ 
fidtuna;  actio  fiduciae,  bie  au§  biefem  Sot* 
behalt  entfptingcnbe  Älage  unb  jmat  fotoo^I 
bed  ©d^ulbnetS  auf  ?Remancipation  be^J  Ob« 
jectg,  als  ancb  beS  (5JIäubiger§  auf  erfoj  ber 
auf  bie  ©ac^e  gemachten  SSetttjenbungen  (Gai. 
IV,  33.  62.  Paul.  II.  13  §  6  ff.);  res  fiduciae 
data  8.  fiduciario,,  eine  auf  biefe  Sßeife  »er* 
pfänbcte  ©a(^e  (Paul.  1.  c.  §  6.  7.  cf.  §  2  eod. 
„Ouidquid  creditor  per  fiduciarium  semtm 
adquisivit,  sortem  debiti  minuit'*);  auc^  ttwr 
eS  bei  ber  altern  ©mancipotionsform  bnn^ 
SKancipation  unb  SWanumiffion  ou8  bem  9Kan» 


Digitized  by 


Google 


Fiduciarius  — Fingere. 


219 


äpinm  üblic^,  bog  ber  $ater  bieStemanci^tion 
bt^  §txn\>td  tidf  oorbel^telt,  bamit  er  e^  fetbft 
aui»  bent  SRand^utn  manumtttiren  unb  {o 
bic  ^tronotSrct^te  fic^  erhalten  fonnte;  hierauf* 
Bei^iel^  ftc^  ber  ^[u^brua:  contracta  fiducia 
emancipare,  manumittere  (§  8 1. 3, 2.  cf.  1.  2 
§  15  D.  38,  17);  coemptio  fidueiae  causa  (im 
®cgenf.bon  matrimonü  c.)  facta  a.fiduciariay 
joenn  eine  %tau,  fyivüpt\ää)lidf  um  einen  anbetn 
Xtttor  aU  ben  öcfe^Ii(^en  \\d)  p  berjc^affen, 
bei  ber  (Soemtion  ftd^  oui^bebingte,  bog  ber 
Soemtionotor  fie  einem  beftimmten  dritten 
remoncijnre,  bamit  biefer  pe  bann  au§  bem 
aRanci^ttm\manumittire  unb  baburc^  i^r  ge^ 
jejttc^cr  Sutor  merbe,  welcher  ba^er  tutoi-  fidu- 
ciarius genannt  würbe  (Gai.  1, 114. 115. 195) ; 
tutor  fiduc.  toirb  aud^  ber  SRanumiffor  eineg 
tom  ISater  i^  manci^jirten  finbe^,  ingleitfien 
bei  einer  ©manci^ation  contracta  fiducia  Der 
parens  manumissor  aU  gefejlid^er  Xutor  be« 
manumittirten  ÄinbeS,  fottne  biefe  gefe^lic^e 
Sormunbfd^aft  f elbft  ttUela  fiduciaria  genannt 
(Gai.I,  166.  172.  175.  Ulp.  XL  5);  im  neu- 
eren 9^e(^t  »erben  biefe  mi^hxüdt  auf  bie* 
ienigen  gefe^Iid^e  2:utei  bejopen,  welche  nad^ 
bem  Xobe  be§  parens  manumissor  ben  ©ö^nen 
beffelben  über  ba§  emanci^irte  ^nb  juftel^t 
(tit.  LI,  19.  L  4  D.  26,  4).  —  res  fidu- 
ciaria, bte  in  fiduciam  gegebene  ©ac|e  (Paul. 
I,  9  §  8.  II,  13  §  1.  3.  5.  V,  26  §  4). 

Fiduciarius,  1)  f.  fiducia  —  2)  heres 
fiduc,  ber  (Srbe,  bent  burd^  ein  gibeicommig 
bie  Sdeftitution  ber  (Srbfc^aft  ouferlegt  ift; 
hereditas  fiduc.  =  fideicommissaria  (L  48. 
69  §  3  D.  36,  1). 

Fidus,  treu,  beftänbig,  fidum  ohse- 
quium  praebere  (1.  55  D,  46,  1). 

Figere,  1)  befeftigen:  iuncta  fixaque 
(1.  38  §  2  D.  19,  1);  furca  figendus  (L 
28  §  14  D.  48,  19).  —  2)  beftimmen  a. 
».  usus  fr.  fixus  (L  15  C.  3,  88). 

Figlinus,  figlina  f.  figulus. 

Figmentum,  ßrbi^tung  SSorj^ic^ 
gelung  0-  7  C.  4,  38). 

Figulus,  Xöpfer  (L  25  §  1  D.  33,  7); 
figulinus  s.  fiplinus,  benfelben  betrcffenb,  a.  ^. 
Camera  ex  figlino  opere  facta  (L  19  §  1 1).  8, 
2);  figlina,  ^ö|)fcrtDerfftatt,  Xö^fer* 
Ofen  (L  6  pr.  D.  8,  3.  L  25  §  1  D.  33,  7). 

Figura,  1)  äußere  SJilbung,  ®e* 
fialt,  gor m  5.  53.  partus  non  humanae  fig. 
(L  185  D.  50,  16);  sequi  verborum  figuram, 
im@egenf.t)on  mentem  testantis  (1. 116eod.); 
non  figura  litterarum,  sed  oratione,  quam 
exprimunt  litterae,  obligamur(1.38D.44,  7); 
non  solum  fipuram,  sed  vim  quoque  con- 
dicianis  continere  (L  70  D.  28, 5) ;  figura  con- 
dicionis  accipere  aliauid  (L  30  §  7  D.  35,  2). 
—  2)  ©ef  <^af  f  enl^eit:  debitum  in  sua  flg. 
remantns  (L  7  C.  5,  11).  —  3)  ^rt  =  spe- 


cies,  5.  S3.  figurae  capieiidi  (L  31  pr.  D.  39, 
6) ;  variae  causarum  fig.  (1.  1  pr.  D.  44,  7). 
Figurare,  1)  formen,  bifben,  prägen: 
j.  fb.  ex  auro  figuratum  in  raonetis  publi- 
ds  (1.  7  C.  Th.  9,  21);  solidi  nostris  vul- 
tibus  figurati  (1.  1  C.  Th.  12,  7);  solidus 
adultera  imitatione  figuratus  (1.  un.  C.  Th. 
9,  22);  figuratio,  gormung,  Prägung: 
tnonetae  adulterata  fig.  (L  7  C.  Th.  9.  38). 
—  2)  auSbrüden;  figuratio,  «u^brud 
L  124  D.  50,  16). —  3)  ju4n  @d^cin  bor- 
nebmen:  figurata  donatio  (l.  23  §  1  C. 
4,  35);  venditiones  figuratae  (1.  6  C.  8,  48). 
Filius,  ©o^n;  ßia,  %od)ttt  (L  6  D.  1, 
6.  L  2  pr.  D.  1,  7.  L  6.  16  D.  26,  2.  L  115. 
122.  148.  220.  D.  50,  16);  ßius  familias, 
filia  fam.  (Sobn,  Xod^ter,  bic  ber  patria  pot. 
unterworfen  finb,  im  ®egenf .  oon  pater  fam., 
materfam.  oberqui  sui  iuris  sunt  (1.  4.  9 
D.  1,  6.  L  1  §  1  D.  1,  7.  L  3  §  4  D.  4,  4. 
L  3  §  4.  L  6.  9  §  2  D.  14.  6.  L  11  D.  28,  2. 
L  6  §  2  D.  48,  5.  L  195  §  2  D.  50,  16); 
aud^  fiUus,  ßia  mirb  in  ber  S^ebeutung  bon 
filiusfam.,  filiafam.  gebraudöt  (1.  7  §  18.  1. 
17  §  7.  \.  19  §  1.  L  20.  21.  28  §  2  D.  2. 
14.  L  13  §  1  D.  3,  2,  L  8  pt.  L  39  §  4 
D.  3,  3);  in  »eiterer  «ebeutung  bejeit^net 
filius  überl^aupt  einen  3)efcenbenten  (L 
84.  201.  220  §  3  D.  50,  16). 

Fimus,  ä^ift  ©c^mu^:  fimo  comipto 
perfundere  aliq.  (l.  1  §  1  D.  47,  11). 
Finalis  f.  finis  s.  1. 
Fingere,  1)  erbid^ten,  fälfc^Iid^  bor» 
geben,  l^eud)eln,  J.  ©.  quod  quis  finxit, 
im  ^egenf.bon  veritas  (1.8  D.49,  17);  fin- 
gere furorem,  dementiam  (1.  6  D.  27,  10), 
tutorem  esse  (1. 1  §  1  D.  27,  5);  patrem  fam, 
(pro  patrefam.)  se  fingere  (1.  10  D.  42,  1. 
L  52  §  15  D.  47,  2).  —  2)  jufolge  red^tlid^er 
S3efHmmuna  einer  Xbatfa^e  ergangen,  etwa« 
alg  loirlhc^  annel^men,  toa«  in  ber  X^at 
nic^t  ift:  ficiio,  eine  folc^e  red^tlid^e  ?ln» 
na^me:  habemus^itonesinquibusdamfor- 
mulis,  velut  cum  is,  qui  ex  edicto  bon.  pos- 
sessionem  petiit,  ficto  se  herede  agit  —-  yel  si 
in  personam  agatur,  praeposita  simüi  fi- 
ctione  (Gai.  IV,  34);  similiter  et  bonorum 
emptor^ctoae  herede  a{iit{%db  eod.);  eiusdem 
generis  est  quae  Publiciana  vocatur  —  quia 
non  potest  eam  rem  ex  iure  Quiritium  suam 
esse  mtendere,  fingitur  rem  usucepisse  (§  36 
eod.);  item  civitas  Born,  peregrino  fingitur, 
si  eo  nomine  agat,  aut  cum  eo  agatur,  quo 
nomine  nostris  legibus  actio  constituta  est 
(§  37  eod.);  actio  utilis,  in  qua  fingitur  cap- 
itedetninutus  dcminutave  non  esse  (§38  eod.); 
postliminium/itw7t^euw  qui  captus  estsemper 
in  civitate  fuisse  (§  5  I.  1,  12);  fictio  Ze^ 
Comeliae  (f.  Cornelia  s.  d.);  ficticius,  auf 
eine  folc^e  giction  gegrünbet;  ficticiae 


Digitized  by 


Google 


220 


Finire  —  Fisciis. 


actioneff,  in  qnilius  heredcs  esse  finguntur 
(Ulp.  XXVlII.  12).  ficta  possessio  1.  17  D. 
11,  1.  — 3)  ühn^upt  einen  goH  feften, 
annehmen,  j.  fe.  finfjamus,  esse  etc.  (1. 
27  D.  20,  1.  1.  32  8  1  D.  21,  2):  finge, 
esse  etc.  0-  18  8  4  D.  5.  1.  1.  38  D.  6,'  1. 
1.  8  pr.  D.  13,  7.    1.  20  D.  20,  4). 

Flnire,l)beftimmen,  begrenzen:  quod 
erat  finiiis  partibus,  rursus  confundeco  (1. 
19  pr.  D.  10,  3);  in  eo.  quod  tempore  at- 
que  faeto  finitum  est,  nulliis  est  coniecturae 
locus  (1. 137  8  2  D.  45, 1) ;  ius  finitum  (1.  2D. 
22, 6).  —  2)  beenbigen:  a)  /imVt,  tjom  Slb* 
lauf  einer  ^ettfrtft  flefoflt,  j.  ©.  tempore 
finito  (1.  43  D.  5,  1.  1.  14  D.  19,  2.  1.  4 
D.  37,  1);  finito  dies  solutionis,  stipulatio- 
nis  (I.  38  pr.  D.  4,  4.  1.  118  81  D.  45.1); 
b)öon  betöeenbigung  eine«  öJefd^äft^, 
einc^  «mtö,  j.  «.  we^ofta  finita  {!•  24  8  2 
D.  4,  4) ;  o/'/?c»iim  finitum  (1.  38  8  1  B.  4, 
6);  finita  tutela,  administratio  (1.  46  8  3. 
1.  53  D.  26,  7);  c)  t)on  bet  «eenbiflnug, 
(gntfd^ctbung,  Beilegung  ftreitiger 
Sied^t^fac^en  j.  ©.  quae  iudicata,  tranti' 
acta,  finitave  sunt,  rata  maneant  (1.  1  8  12 
D.  38,  17:  —  if finita  (accipere  debemus) 
vel  consensu  velhngo^silentiosopita.'*  1. 229. 
230  D.  50,  16);  lis  finita  vel  solutione  vel 
transactione  etc.  (1. 13  pr.  D.  46,  7);  res  in 
iitdicium  deducfa  et  finita:  finitum  iudi- 
cium  (1.  4  8  3  D.  9,  4.  1.  57  pr.  D.  15,  1); 
species  in  auditorio  finita  (1.  18  81  I>-  4, 
4);  d)  erlöf(^en,  t)on  ber  Äuflöfung 
eine8  9llc(l^t«t)crl^ältntfJe8ober^nfJ)ruci^, 
j.  ©.  actioneSf  quae  certo  tempore  finiun- 
tur,  quae  tempore  vel  morte  finiri  pos- 
sunt  0.  2  D.  44,  3.  1.  29  D.  46,  2);  post 
legis  Aqu.  actionem  utique  commodati  finie- 
tur  (1.  34  8  2  D.  44,  7.  cf.  1.  9  8  6  B.  4, 
2);  finita  inofficiosi  querelJa  (I.  8  pr.  D. 
5,  2);  finita  ohligatio  (1.  21  8  4  D.  4,  2), 
cama  promittendi  (I.  1  8  2  D.  12,  7);  tem- 
pore finitum  pignuft,  im  pignoris  (1.  6  pr. 
D.  20,  6.  1.  15  D.  49,  15);  alim^nta  cum 
vita  finiri  (1.  8  8  10  D.  2,  15);  mortua 
legataria  finitum  legatum  (1.  12  cf.  1.  8  D. 
33,  1);  morte  mariti  finitum  matrimonium 
(1.  2  D.  23,  4);  crimen  morte  finitum  (1. 
6  C.  9,  6).  —  3)  untergeben,  oergc^en: 
res  usu  finitae  (1.  12  D.  33.  4). 

Finis,  1)  (Slrenje:  a)  fttüxid)tn  ÖJrunb«» 
ftüdfen;  fifMlisy  bic  ®renje  bctreffcnb; 
finium  regundarum  actio  s.  iudicium  (tit. 
D.  10,  1.  C.  3,  39);  iudici  finium  regund, 
permittitur,  ut,  ubi  non  possit  dirimere 
finesy  adiudicatione  controversiam  dirimat 
(1.  2  81  D.  cit.):  finalis  quaestio,  lis,  finale 
iurgium  (1.  11  eod.  I.  3  8  2  D.  47,  21.  1.  4. 
5  C.  cit.  1.  10  C.  8,  44);  in  demonstrandis 
finibm  a^ri  venditi  plus  demonstrare;  fines 


ampliores  emptori  demonstrare  {1*  18  8  1  ^' 
18,  1.  1.  45  D.  21,  2);  pedem  finibus  in- 
ferre;  finibus  expellere  aliq.  (l.  18  §  2.  3 
-D.  41,  2) ;  lapides  finales  furari  (8  6  I.  4, 17), 
b)  jtoij(|en  Sönbcm,  j.  ©.  provinciae  fines 
ingredi,  excedere  (1.  4  8  3.  4  D.  1,  16.  1. 
15  D.  1.  18);  fines  patriae  iuberi  excedere  (L 
1  8  1  D.  47,  18);  c)  tro^fd^:  ©renje,  «e* 
fd^ränf ung/  5.  ^.  habet  certum  finem  ista 
actio,  ut  dolo  fecerit  iste  (1.  1  8  2  D.  47, 
4);  latae  culpae  finis  est  non  intellegere 
etc.  (1.  223  pr.  D.  50,  16).  —  2)  ba«  SWoft, 
ber  Betrag,  bic  ©röge  einer  @umme,  ^. 
93.  finem  pretii  deminuere  vel  excedere  (i. 
66  8  3  D.  21 ,  2) ;  praestare  actiones  ad 
eum  finem,  quopraedium  fueratcomparatum 

S.  25  D.  34,  4);  fini  s.  ad  finem,  h\%  jum 
ctrag,  ©elauf  einer  ge»iffen  @umme:  ad 
finem  j)€adii  legata  praestare  (1.  17  8  1  D. 
49,  17);  pecuUi  /im  compensationem  dare 
(1.  19  D.  16,  2);  fini  quadrantis  compensari 
(1.  15  8  4  D.  35,  2);  fructus  usuris  com- 
pensari fini  legitimae  usurae  (1. 1  8  3  D.  20, 
l);  ad  finem  centesimae  deberi  (1.  4  §  1  D.  22, 
2).  —  3)  6afr  0-  124  D.  50,  16).  —  4) 
©nbe,  j.  ö.  finis  vitae  (1.  67  8  1  D.  36, 
1),  aetatis  (1.  38  8  2  D.  28,  6);  negotio  finem 
adhibere,  imponere  (l.  56  8  4  D.  17,  -1. 1.  65 
8  10  D.  17,  2);  controversiae  finem  imponere 
(1.  13  8  2.  1.  32  8  6  I>-  4,  8);  ubi  coeptum 
est  iudicium,ihi  et  finem  accipere  debet(1.30 
D.  5,  1);  usucapio  constituta  est,  ut  ali- 
quis  litium  finis  esset  (1.  5  pr.  D.  41,  10). 

FinitimuB,  angrenjenb,  benoAbart 
(1.  2  8  18.  27  D.  1,  2). 

Firmamentum,  9lec^t«beftanb  (L  5 
C.  Th.  4,  4). 

Firmare.  bcfräftigen,  beftätigcn 
(1.  34.  40  D.  1,  3  1.  15  8  3  D.  36,  1.  1.  5 
C.  8,  17). 

Firmitas,  flrmlter  f.  firmus, 

Firmitudo,  SRed^tSbeftanb  (Vat.  8248). 

Firmus  (adi.),  firme  s.  firmiter  (adv.), 
feft,  5.  53.  testamentorum  iura  ipsa  jKr  se 
firma  esse  oportet  (1.  32  pr.  D.  28,  5); 
rec^tSbeftänbig,  gültig:  firmam  pigno- 
ris ohligationem  habere  (1.  35  8  1  B.  39,  5) ; 
improba  possessio  firmum  titulum  possi- 
dendi  nullum  praestare  potest  (1.  7  C.  7, 32). 
Firmitas,  9le(i^tgbeftänbig!cit:  firm,  sen- 
tentiae  iudicati,  rei  iudicatae  (1.  3.  7  C.  7, 
43. 1.  2  C.  7,  48);  perpetua  firm,  possidendi 
(\.  1  C.  10,  21).  . 

Fiscalis  f.  fiscus  h.  2. 

Fiscus,  1)  Äorb  (I.  19  §  2  D.  19,  2). 
—  2)  bic  faiferlic^e  Äaffe,  im  ®egenf. 
öon  aerarium;  {cit  aber  biefe^  terf^tounbcn, 
bejeic^net  fiscus  ben  3nbcgrif  f  ber  StaaU* 
cinfünftc,  bcn  ©taotöfc^aft,  im  ®egenf. 
bcö  laifcrl  ^batbermögeniJ,  ber  res  privat« 


Digitized  by 


Google 


Fistula  —  Pocus. 


221 


principis,  ratio  Caesaris  et  Augustae  (1.  14 
1.  2,  6.  i.  6  §  1  D.  49,  14.    1.  3  C.  7,  87. 

I.  3  C.  11,  74);  ius  fi^ci  (tit.  I).  cit.  C. 
10,  1);  fiscalis,  bcn  Jji^cuS  betreffenb,  fiS=» 
calijd):  pactis  privatorum  formam  iuris 
fiscalis  convelli  non  placiiit  (l.  42  D.  2, 14) ; 
fisc.  res  (l.  2  §  4  D.  43,  8),  loci  (1.  3  §  10 
D.  49,  14),  poenae  (1.  17  eod.),  usurae  (\.  6 
pr.  eod.),  caiisae  (1.  29  pr.  eod.),  eontractuSf 
negoiia,  renditioties  (l.  3  §  5.  8.  1.  84  eod.) ; 
fiscalis  hastae  fides  (1.  8  C.  8,  25) ;  fiscalia 
=z  fisc.  pensitaiiones,  Öffentliche  ©teweru  (1. 3 

C.  1,  3,  1.  3  C.  11,  48);  fisc.  onm  (1.  4  C. 

II,  59);  ^5caZt«(Subst.),  fi^califdier  «e* 
amter  (1.  1  C.  Th.  14,  1). 

Plstula,  1)  mHxe  jum  aBoffctleiten  (1. 
18.  19  B.  8,  2.  1.  13  D.  8,  5.  1.  47  D.  18, 
1).  —  2)  m^xQe\d)toixx,  giftet  (1.  1 
§  8  D.  50,  13). 

Pixus,  befeftigt,  feft,  beftimmt  j. 
figere. 

Plagellum,  ©eigel,  ^eitfc^e,  gut  8üc^- 
tigung  ber  (Scinöen,  im  ÖJegenf.  öon  fustis 
(1.  10  pr.  D.  48.  19:  —  „ex  quibus  causis 
Über  fustibus  caeditur,  ex  his  sermis  fla- 
gellis  caedi  iubetur."  cf.  1.  4  §  1  D.  47, 
9.  1.  45  D.  47,  10). 

Flagitare,  1)  forbcrn,  uerlangen: 
arbitri  vel  a  iudidhus  flagiiati  vel  sponte 
electi  (1.  6  §  5  C.  3,  12).  ~  2)  ein  »rouen^ 
simmer  fc^dnben  (1.  2  §  5  D.  47,  1). 

Flagitatio,  Sorbcrung;  aWn^nung 
(I.  57  C.  Th.  12,  1). 

Flagitium,  ©c^anbt^ot,  SJerbrcc^en, 
j.  53.  furtum  adulterium  vel  aliud  flag. 
(1.  7  §  1  D.  4,  2j;  fiwgvivsk  admittere  in  tu- 
tela  (1.  17  §  1  D.  26,  2);  arma  non  sine 
flagitio  amiUuntur  (I.  2  §  2  D.  49,  15); 
flag.  militare  (1.  13  C.  6,  21);  flagitiosus 
(adi.),  flagiiiose  (adv.),  fd^änblic^,  ber* 
brec^crif^:  nee  societas  aut  nrnmlatum 
flagitiosae  rei  ullas  vires  habet  (1.  35  §  2 

D.  18,  1.  1.  70  §  5  D.  46,  1);  flagitiose 
inmdere  (1.  4  §  1  D.  47,  9). 

Flagrare,  brennen:  adhuc.  flagrante 
crimine  comprehensus,  auf  frifd^er  Xl^at 
ergriffen  Q.  un.  pr   C.  9,  13). 

Flagrum,  ©eifeel  (1.  9  §  3  D.  47,  10). 

Flamen,  trieft  er  eine^  l^cibnijdjen 
(^ottei^:  flamiues  IHaleSj  Martiales  (Gai.  I, 
112,  130);  au(^  c^riftlic^er  ^rieftcr  (1.  2 
C.  Th.  12,  5);  flaminium,  bie  SBürbe 
eines  foI(^en  (1.  21  C.  Th.  12,  1). 

Flaminia,  ein  ^anbftric^  gtalienS  (1.  1 
C.  Th.  9,  30). 

Flamma,  flamme,  5.  ©.  flamma  con- 
snmptus  (1.  45  §  3  D.  9,  2);  ultima  flamma- 
rvm  animadrersione  consumi  (1.  2  C.  Th. 
7,  18);  flammis  puniri  (I.  6  §  1  C.  Th.  7, 


18);  flammeusj  flammenb:  flammeis  i^wt- 
hwi  exuri  (Coli.  XV,  3  §  6). 

Flare,  blafen,  burd^  ©d^meli^en  au* 
bereiten:  flare  nummos  adulterinos  (1.  9 
pr.  D.  48,  10).  Flator,  ©(^meljer:  trium- 
viri  uionetales,  aeriSj  argentiy  auri  flatores 
(1.  2  §  30  D.  1,  2). 

Flaturarlus,  ©elbfc^meljcr  (1.  6  C. 
Th.  13,  5). 

Flatus,  aSinb  (1.  6  C.  11,  2). 

Flavianum  ius  civlle,  mirb  bie  bon 
(£n.  glaöiuS,  bem  ©c^eiber  be«  9(ppiu« 
eiaubiug,  in  ber  9JMtte  be«  5.  Sal^rl^unbert« 
u.  c.  beröffentlid^tc  ©ammlung  ber  alten 
Älagformeln  (legis  actiones)  genonnt  (1.  2 
§  7  D.  1,  2). 

Flebilis,  flögtic^:  fleb.  adiutorium 
cessionis  bonorum  (1.  7  C.  7,  71). 

Flectere,  beugen,  rühren,  crJoeid^en 
(1.  22  §  8  D.  24,  3.  l.  5  C.  3,  36). 

Flere,  bemeinen,  flogen,  g.  ©.  aerum- 
nas  suas  (1.  13  C.  Th.  9,  42). 

Florentinus,  !3urift  unter  9(Iejanber 
©eber  (1.  209.  211  D.  50,  16). 

Florentissimua,  im  blüjenbften,  bor* 
trefflid^ften  Suftonb,  j.  53.  florent.  civi- 
tas  sefMtus  (l.  7  §  5.  6  C.  5,  70);  florent. 
proceres  sacri  palatii;  florent.  ardo  (l.  5 
§  2.  3  C.  7,  63). 

Florere,  florescere,  blüben,  fic^  ^er* 
bortbun  (l.  2  §  2  C.  Th.  7,  20.  1.  12  C. 
Th.  13,  3). 

Flos,  g^Iume  (l.  12  §  1  D.  7,  8). 
^lüt^c  in  tropijd^cr  ©ebeutung:   in   ipso 
aetatis  flore  discedere  (1. 1  pr.  C.  Th.  7,  20). 

Fluctuare,  fc^wanfen:  ne  fluctuet  du- 
bius  (1.  9  C.  Th.  4,  8). 

Fluctus,  glut^  (1.  96.  112  D.  50,  16). 

Fluentum,  Stbflug  (1.  un.  C.  9,  38). 

Fluere,  fließen  (1.  un.  D.  43,  13);  tro- 
pifc^:  ex  legibus  XII  tab.  fluere  coepit  ius 
civile  (1.  2  §  6  D.  1,  2);  bon  ber  8eit  ge- 
fügt: berftieSen  (l.  13  C.  4,  32). 

Fliiinen,  1)  Rluß,  ©trom  (tit.  D.  43, 
12-14).  —  2)  §lbflu6  beiJ  9tegenn>af  jer«, 
bon  einem  ©ebäube  ftcomweifc,  ,im  ©egenf. 
bon  stillicidium,  tropfentoeife  (1.  1  pr.  1.  20 
§  5.  1.  28  D.  8,  2.  1.  33  D.  18,  1.  1.  1  § 
17  D.  39,  3). 

Fluviatills  f. 

Fluvius,  ber  fjlu6:  naves  fluvii  eapa- 
ces,  ad  mare  non  sufficientes ;  navis  fluHa- 
tilisj  Shi^Jc^iff/  im  ®egenf.  bon  marina 
(1.  1  §  6.  12  D.  14,  1). 

Fluxus,  ber  ßauf  beiJ  gtuffe«  (l.  un.  § 
8  D.  48,  13). 

Focarla,  Focarius  f. 

Focus,  ©erb  (1.  8  §  6  D.  8,  5.  1.  27 
§  10  D.  9,  2);  focaHus,  ein  ©clab,  ber  am 
©erbe  befc^äftigt  ift  (I.  1  §  5  ü.  4,  9); 


Digitized  by 


Google 


222 


Podere  —  Formare. 


focaria,  jeöc^in,  .t)0ii§^öltcrin  (1.  12  § 
5.  6.  1.  15  pr.  D.  88,  7.  l.  2  C.  5,  16.  1.  3 
C.  6,  46). 

Podere,  graben  (l.  11  D.  43,  16.  1.  1 
§  27  D.  48,  20.  l.  18  D.  46,  8);  fod.  cre- 
tam,  harenam  (1.  34  D.  4,  3.  1.  1.  §  1  D. 
8,3). 

Fodina,  @J ruber  fod.  auri,  argenti, 
mlphuris  etc.  (l-  13  §  5  D.  7,  1). 

Foedare,  öerunftatten,  bejubelit; 
befletf  cn,  j.  39.  ludaica  nota  foedare  Chri- 
stianum  (1.  22  C.  Th.  16,  8);  ne  Uceat 
foedare  conubia  (1.  30  C.  9,  9). 

Foederatua  f.  foedvs  (Subst.). 

Foeditas  {.  foedus  (adi.). 

Foedus  (Subst.),  1)  ©unb,  öünbniß/ 
a)  jjoijd^cn  Siöifcrn;  foederatus,  öcrbünbct 
(l.  5  §  2.  1.  7  D.  49,  15);  b)  jtüifc^en  ein- 
icinen  ^erfonen,  j.  ©.  foedus  matrimonii 
(l.  7  C.  8,  55.  1.  1  C.  8,  57);  foedus  natu- 
rale (1.  19  C.  1,  3).  —  2)  (gntfc^cibung, 
9tnorbnung  (1.  21  §  4  C.  6,  2). 

Foedus  (adi.),  pglic^,  fc^änbltcfi, 
ab\^tviüd):  delictorum  turpis  atque  foeda 
communio  est  (l.  53  D.  17,  2);  foeditas, 
©(i^&nblid^feit,  SScrtoorfen^cit:  cum 
flagitiosa  foedüate  vivere  (1.  19  C.  8,  28). 

Foenariua  \.  fenarius. 

Foenebris  pecunia  f.  faenebris  pec. 

Foenerare  \.  faenerare. 

Foeneraticiua  f.  feneraticius. 

Foenerator  f.  faeneraior. 

Foenum  j.  faenum. 

Foenus  f.  faenus. 

Foetus  \.  fetus. 

Folium,  ©latt  (1.  12  §  1  D.  7,  8). 

FolUs,  OJelblad,  »cutcl:  in  folle 
offerre  reliqua(l.  82  D.  35,  1);  anä)  bejetd^* 
net  c§  eine  bcftimmtc  ^elbfumme  (1.  2  §  2 
C.  Th.  6,  2.  1.  21  §  5  C.  Th.  6,  4.  1.  3  C. 
Th.  7,  20.  1.  2.  3  C.  Th.  11,  36). 

Fomentatio,  bag  auflegen  eine«  tüarmcn 
Umfd^logä,  öä^ung  (1.  70  §  7  D.  32). 

Fornentum,  Fomes,  3uitber,  "kaf)* 
rung.  S3eförberunggmittel,  j.  Sd.  ca- 
'  lumniarum  fonwnta  restinguere  (1.  19  C.  5, 
4);  illicito  patrocinii  sui  fomite  iura  con- 
turbare  (1.  un.  C.  11,  72);  ad  frumentarii 
tituli  fomitem  redundare  (1.  2  C.  11,  24). 

Pons,  Ouelle  (I.  1  §  7.  8  D.  48,  20. 
tit.  D,  43,  22);  fontana  aqua,  Cluell* 
waifer  (1.  1  §  1  eod.). 

Foramen,  ßod^  (l.  6.  28  D.  8.  2). 

Forensis  f.  forum  s.  2. 

Fores,  ^ougtbür  (1.  27  §  81  D.  9,  2. 
1.  39  D.  47,  2). 

Forioariua,  SKict^cr  dffentlid^er 
Abtritte  (l.  17  §  5  D.  22,  1). 

Forma,  1)  gorm:  a)  äußere  ©eftalt 
=  ftgura  s.   1.  j.  ©.  contra  formam  hu- 


mani  generis  prpcreari  (1.  14  D.  l,  5);  rea, 
quarum  corpus  inanet,  forma  mutaia  est 
(1.  18  §  1  D.  50,  16.  cf.  l.  9  §  4  D.  10,  4: 

—  „wiuto(a  forma  prope  interemit  substan- 
tiam/'  1.  7  §  5  D.  41,  1:—  ,ille  ager,  qui 
fuerat  desinit  esse  amissa  propria  forma'^J; 
b)  aWobeU:  forma  calcei,  ßciftcn  (l.  5 
§  3  D.  9,  2);  c)  ©tempcl,  ®eproge: 
signare  pecuniam  forma  publica.  (1.  8  pr. 
D.  48,  13);  materia,  forma  publ.  percussa 
(1.  1  pr.  D.  18,  1);  in  aliam  formam  num- 
mos  accipere  (].  99  D.  46,  3);  d)  9[rt  unb 
SBeif  e,  ftjefc^aff enl^eit,  ©l^oraf tcr,  *.  83. 
certam  formam  eroga^umis  annuae  habere 
(l.  10  §  1  D.  83,  1);  forma  computationis 
in  alimentis  faeietidae  (1.  68  D.  35,  2); 
forma  usurarum  (1.  7  §  10  D.  26,  7);  e) 
SRorm,  Siegel;  ©eftimmung^SBorft^rift, 
5.  ^.  nemo  ius  publ.  remitiere  potest  — 
nee  mutare  formam  antiquitus  constitutam 
(1.  5  §  7  eod.);  forma,  qua  tutores  temn- 
tur  (1.  31  eod.);  contra  —  secundam,  iuxta 
iuris  formam  (1.  7  §  15  D.  2,  14.  l.  22 
p.  4,  4.  1.  49  §  2  B.  46,  1.  1.  5  C.  7,  62); 
iuxta  formam  de  inoffic.  testam.  constitutam 
(1. 1  C.  3,  29) ;  iuris  forma  non  patitur  (1. 15 

0.  4,  32);  forma  iurisdictionis  (I.  20  pr.  D. 
10,  2.  1.  5  §  1  D.  36,  8);  forma  mandati 
(1.  46.  48  §  2  D.  17,  1);  locationis  (1.  7  §  3 
D.  24,  8),  compromissi  (1.  42  D.  4,  8),  ediäi 
(1.  14  B.  2,  8.  1.  8  B.  3,  6.  1.  4  D.  25,  4); 
forma  censualis  (1.  4  pr.  D.  50,  15);  forma 
SCto  data,  SCti  (1.  20  §  6  D.  5,  3.  1. 1  C. 
8,  33) ;  forma  a  Marco,  Hadriano  data  (L  10 
pr.  D.  2,  14.  1.  14  §  1  D.  84,  1);  forma, 
quam  div.  Pius  rescripsit  (1.  31  D.  42,  1.  cf. 

1.  4  C.  4,  65);  forma  dii^alium  responsorum 
(1.  1  C.  12,  25);  forma  arbitralis  =  senten- 
tia  arb.  (1.  5  pr.  C.  2,  55).  —  2)  öegrcn- 
5ung,  Umfang,  ©ejirl:  insula  ad  pro- 
vinciae  formam  pertinens  (1.  7  §  1  D.  48, 22). 

—  8)©(l^ön^eit:  renalem  formam  exhibere 
=  corpore  quaestum  facere  (1.  22  C.  9,  9), 

—  4)  ®rob,  9long:  (1.  7  C.  12,  23.  l.  2 

C.  12,  25).  —  5)  ©anal:  forma  aquae, 
aquaeductus  (1.  27  §  8  D.  1,  1.  1.  39  §  5 

D.  80) ;  formarum  ineati^s,  fäbrica  formae 
(1.  pr.  §  8  C.  11,  43);  ex  formis  dicere 
aquam  (1.  3  eod.). 

Formalis,  1)  fdrmlic^,  feierli(^:  form. 
verba;  form,  observatio   (1.  26  C.  6,  23). 

—  2)  formali  pretio  (im  ®egenf.  bon  se- 
cundum  rei  veritatem,  secundum  praesens 
pretium)  aesiimari  (1.  62  §  1  D.  35,  2), 
nac^  abftracter  ©d^äjung  ben  »er^  bejliin< 
men  (Forcellini). 

Formare,  formen,  geftalten,  bilben, 
g.  83.  mancipia  ad  8%u>s  mores  fonnaie 
(1.  87  D.  21,  1);  form.  paHum  (l.  30  §  6 
D.  29,  2);  form,  actionem  0-  7  §  5  D.  2, 


Digitized  by 


Google 


Formianus  —  Forum. 


223 


14.  1.  14  B.  3,  5.  1.  1  §  11  C.  5,  13);  sen- 
tmtiam  (l.  25  §  3  D.  22,  3.  |1.  23  §  1  C. 
9,  9),  condemnationem  (1.  11  C.  6,  2);  ob* 
f  offen:  form,  instrumenfu  (1.  9  §  5  D.  48, 
19),  scripturam  (1.  4  C.  6,  32);  :prägcn: 
form,  nummos  (1.  2  C.  9,  24.  cf.  1.  17  pr. 
D.  48,  10). 

Formianus,  gotmiä,  eine  ©tabt  iit 
dam^nicn,  bctrcffcnb:  piscatores  Form. 
(1.  4  pr.  D.  1,  8). 

Fopmidare,  fürchten  (1.  10  C.  4,  61); 
fopmidabilis,  ju  fürd^tcn  (1.  1  C.  8,  5;: 
„ludices  —  auctoritatis  suae  formidabile 
ministerium  obiciant*). 

Formido,  gurtet  (1.  1  C.  12,  60). 

Formidolosus,   futd^tfom   (1.  22  pr. 

C.  6,  30). 

Formio,  geflod^tene  ^cde,  SKattc  (1. 
12  §  18  D.  33,  7). 

Formnla,  eine  in  beftimmtcr  SBortform 
abgefofite  Sorfd^ft,  grormular,  gotmel, 
indbef.  tlagfotmel,  b.  ^.  bie  öom  ^rotor 
obgefogtc  f(^iriftlid^e  ^nweifung  an  ben  9li(^ 
tex,  ben  ©cflagten  je  nac^  SJor^onbenfein  ober 
S^i^otl^onbenfein  getoiffet  Umftänbc  uerut» 
t^Ien  ober  ftei  ju  f^rei^cn.  3R\t  ^^Inng 
bar  formula  cnbete  jur  geit  beS  ordo  iudi- 
cioram  bad  SJerfal^en  üor  bcm  SOi^agifttate 
(in  iure)  (GaL  IV,  39  ff.);  extraordinaria 
iudicia,  ubi  conceptio  formularum  non  ob- 
servatur  (1.  46  §  1  D.  3,  5);  ba^er  bebeutet 
e«  f.  b.  a.  actio  s.  3  (1.  42  pr.  D.  47,  2: 
„Si  servus  navem  exerceat  non  voluntate 
domini,  de  co,  quod  ibi  perlt,  volgariB 
formula  in  dominum  danda  est^^J,  —  3)te 
Sonnel  ^eigt  in  ins  concepta,  toenn  bom 
^or^nbenf ein  eine«  ciuilen  mtä)i^,  in  factum 
concepta,  »enn  bon  irgenb  »eitler  in  ber 
Vergangenheit  liegenben  Xl^atfad^c  ber  (£on* 
bemnationdbefel^I  abl^&ngig  gemad^t  nnrb  (Gai. 
IV,  45-47.  60). 

Fomacarius,  Fomaoator  f. 

Fomax,  Ofen  (1-  27  §  9  D.  9,  2);  for- 
nicarius  servus  s.  fornicator,  Dfenl^eiser 
(1.  27  §  9  D.  9,  2.  1.  14  D.  33,  7). 

Fornicarius,  fomicator  f.  fornax. 

Forsan  s.  forsitan,  fortasse  s.  for- 
tassis,  forte,  üielleic^t,  ettoo  (1.  4  D.  1, 
3.  1.  8  pr.  43  pr.  D.  3,  3.  1.  34  pr.  D.  4, 
8.  L  12  §  5  D.  7,  1.  1.  10  D.  13,  7.  1.  1 
§  2  D.  22,  6.  1.  29  §  8  D.  28,  2.  1.  31  pr. 

D.  28,  6.  1.  38.  198.  199  D.  50,  16). 
Fortis,  tapfer  (1.  6  C.   12,  37).  —  2) 

ftarf,  nac^brüdlid^:  fortissimum  (^gu- 
mentum  (l.  1  pr.  D.  1,  21);  fortiter  Udv,), 
mit  ^ladfhvnd,  »cftimmtl^eit,  j.».  for- 
titer,  lortius  defendi  (1.  2  §  2  D.  10,  2. 
1.  15  D.  26,  8.  1.  85  D.  32),  proban  Q.  57 
§  3  D.  36,  1);  fortius  dici  potest,  dicen- 
dum  est  (1.  2  D.  2,  7.  1.  14  D.  2,  11.  1.  3 


§  4  D.  7,  9  1.  10  §  2  D.  26.  2.  1.  31  §  1 
D.  45,  1). 

Fortitudo,  ©tärfc,  Äraft  (1.  38  §  7 
D.  21,  1);  9le(l^t«fraft  (1.  1  pr.  C.  5,  13). 

Fortuitus,  jufällig:  fort,  casus  (1.  36 
§  1  D.  3,  5.  1.  7  §  8  D.  4,  4.  1.  61  D.  26, 
7);  fort,  incendia  0-  28  §  12  D.  48,  19); 
fort,  mora  0.  26  §  5  D.  40,  5),  causa  de- 
positionis  (1.  1  §  2  D.  16,  3);  fortuüo  (adv.), 
burc^Sufall:  fort.,  non  iudicio  testatoris, 
consequi  hereditatem  vel  legatum  (1.  6 
§  1  D.  32);  fort.,  non  ex  voluntate  domi- 
norum,  confusae  materiae  (§  27  I.  2,  1); 
fort.,  non  data  ad  hoc  opera,  in  venire 
thesaurum  (I.  39  eod.). 

Fortuna,  1)  ©c^idfal,  ©efd^id,  8«' 
fall,  ®Iü(f  ober  Unglüd,  j.  ».  si  pluri- 
bus  Optio  rei  fuerit  relicta  —  sancimus, 
rei  iudieem  forttmam  esse,  et  sortem  inter 
altercantes  adhibendam  (1.  3  pr.  §  1  G. 
6,  43) ;  thensaurus  donum  fortunae  creditur 
(1.  63  §  1  B.  41,  1);  fort,  contraria,  ad- 
versa  (1.  77  pr.  D.  36,  1.  1.  83  §  5  B.  45, 
1.  1.  8  B.  50,  12.  1.  12  C.  4,  34);  futuros 
casus  et  fortunam  praestare  (1.  1  §  11  B. 
27,  8);  universorum  debitorwn  fortunam 
suscipere  (1.  11  §  1  B.  22,  1).  —  2)  bie 
ßage,  bie  SBcrl^dltniffe,  %.  Ä.  similem 
fortunam  recipere  (1.  37  §  2  C.  3,  28);  par 
fort  heredis  (1-  2  C.  7,  51).  —  3)  «mt, 
IIBürbe,  5.  9.  ad  aliam  fortunam  adspirare 
(1.  12  §  2  C.  12,  57);  fort,  curialis  (1.  3. 
9  C.  5,  27.  1.  62  C.  10,  32);  augusta,  im- 
perialis  (1.  18  C.  3,  1.  1.  7  C.  6,  61).  — 
4)  ^ahe,  Out,  SSermögen,  j.  8.  foHuna 
et  substantia  (1.  27  B.  22,  3);  totam  for- 
tunam in  nominibus  habere  (1.  40  §  8  B. 
40,  7);  pretiosissimam  partem  fortunarum 
suarum  reponere  in  horreis  ^1.  3  §  2  B.  1, 
15);  excutere  fortunas  alicuius  (1.  2  §  6 
B.  13,  2) ;  societas  universarum  fortun.  (1. 
73  B.  17,  2). 

Forum,  1)  SWarltplafe  (1.  6  I>.  3,  3. 
1.  122  pr.  B.  30.  1.  39  §  1  B.  35,  1.  1.  l 
§  22  B.  41,  2.  1.  7  §  13  B.  42,  4.  1.  27 
§  1  B.  50,  1);  forum  suarium  (1.  1  §  11 
B.  1,  12),  rerum  venalium  (1.  12  C.  12,  37); 
foro  cedere  (f.  biefeS  SB.  s.  2).  —  2)  ©e^ 
ric^t,  atö  ber  Ort,  too  SUcd^tgfac^cn  berl^n* 
bclt  werben:  a)  im  ?(ttgcmcincn;  forensts, 
gerid^tlid^,  j.  ©.  in  foro  causas  dicere 
(1.  1  B.  1,  2);  disputatü)  fori  (1.  2  §  5  eod.); 
in  forum  compelli  (1.  1  pr.  B.  2,  12);  non- 
numquam  cui  interdicitur  foro  —  si  quidem 
huic  omnino  forensibus  negotiis  accommo- 
dare  se  non  permittatur  (1.  9  §  4  B.  48, 19. 
cf.  1.  1  §  13  B.  1,  12);  vacatio  a  forens.  ne- 
gotiis (1.  9  B.  2, 12);  forensium  rerum  expers 
(l.  25  §  1  B.  22,  3);  disceptationum  forens, 
peritus  (!•  40  C.  1,  3);  forensia  instrumenta 


Digitized  by 


Google 


j 


224 


Possa  —  Fraudulentus. 


(I.  20  C.  4,  21);  in  einem  engern  @innc  he- 
beutet  farensiü  f.  ö.  a.  civilis  8.  5:  for.  actio- 
neSf  im  ©egcnf.  öon  criminum  executiones 
(1.  1  §  1  D.  47,  9);  [b)Tin  S5eÄug  ouf  eine 
beftimmte  ^erfon:  bn^  ©eric^t,  oem  Scmonb 
unteriüorfen  [ift,  bct  ©eric^t^ftanb  einet 
^erfon:  forum  conipetens  (rubr.  C.  3,  13); 
actor,  accusator  rei  forum  sequatur  (1.  2.  5 
pr.  eod.;  alterius  fori  esse  coepisse;  ius 
rerocandi  forum  (1.  7  D.  5,  1);  fori  prae- 
ficriptionem  habere,  iure  fori  uti  (I.  7  pr. 
D.  2,  8.  cf.  1.  7  C.  cit.). 

Possa,  ®raben  (1.  1    §  5  D.  43,  14: 
y,TosB&  est  receptaciil  um  aquae  manu  facta"* J' 
Possatum,  SBallgraben  (1.  3  §  4  D. 
49,  16). 

Possor,  ©rabcnmac^er  (1.  18  §  8  D. 

33,  7). 

Povea,  Sallgrube  (1.  28  pr.  D.  9,  2). 

Povere,    pflegen,    ^egcn,    »a^ren, 

g.  ©.  pactum  ex  lege  fovendum  (1.  9  C.  4^ 

54);  larem  fov.  (1.  48  §  2  C.  1,  3). 

Pragllls,  gebrec^Ii^,  fd^tüoc^,  unju^ 
berläHig,  unjic^et,  j.  ^.  consilium  frag. 
(1.  1  pr.  D.  4,  4);  res  frag,  et  periculosa 
(1.  1  §  23  D.  48,  18). 

Pragilitas.  ©c^Wäc^e,  j.  'ö.  fragil.  Ä?i- 
wawi  (1.  6  §  7  D.  1,  18),  muUebris  (1.  12 
pr.  C.  8,  17.  cf.  1.  20  §  1  C.  5,  3:  —  ,mu- 
lieribus  propter  fragilit.  sextis  —  subve- 
niri'*);  Unjuberlöffigfeit,  Unjid^erl^eit: 
tanta  fragilitas  est  adoptionis,  ut  possit  in 
ipso  die  et  filius  fieri  et  extraneus  per 
emancipationem  inveniri  (1. 10  pr.  C.  8, 47) ; 
fragil,  cautionis  (1.  68  §  1  D.  36,  1). 

Pragmentum,  obgebroc^eneS  ©tücf 
(1.  8  §  5  D.  8,  5). 
Pramea,  ©pieg  (l.  3  §  4  D.  43,  16). 
Pranci,  bte  Sranfen,  eine  beutfc^e  3SöI* 
ferjc^ft  (1.  2  §  2  C.  1 ,  27).  Francicus 
nennt  ftc^  3«fttman  a!§  ^efieger  berjclben 
(rubr.  prooem.  I.). 

Prangere,  1)  brcd^en,  jerbrec^en:  si 
quis  alten  damnum  faxit,  quod  usserit  fre- 
gerit  ruperit  iniuria  (1.  27  §  5  D.  9,  2); 
crus  frangere  (1.  52  §  4.  1.  57  eod.  1.  3 
§  1  D.  11,  3);  0«  fractum  (Gai.  III,  223. 
Paul.  V,  4  §  6);  ttopi\d}:  frangere  fidem, 
fein  SBort  brechen  (f.  fides  s.  2.  b).  —  2) 
beugen,  fd^tuäc^en,  j.  ©.  fractus  se^iio 
(1.  12  §  2  C.  Th.  7,  20). 

Prater,  1)  ©ruber:  a)  im  eigentlit^en 
©inn  (1.  10  §  13  D.  38,  10:  —  „Frater 
per  utrumque  parentem  accipitur,  i.  e.  aut 
per  matretn  tantum  aut  per  patrem  aut  per 
utrumque,  i.  e.  ex  utroque  parente  eodem 
-  «venire  solet  in  bis,  qui  diversis  paren- 
tibuM  nati  sunt,  ut  qui  meo  fratri  frater  sit 
mens  cognatus  non  sit.  pone  me  fratremha,- 
bere  e.r  eodem  tantum  patre,  illum  habere 


ex  eodem  matre:  illi  inter  se  fratres  sunt, 
mihi  alter  cognatus  non  est*);  fratres  bt' 
beutet  ouc^  39ruber  unb  ©d^wefter:  (äfej^toi* 
fter  (1.  35  D.  2,  14.  l.  38  D.  10,  2.  1.  93 
§  3  D.  32);  fraternusj  ben  ©ruber  be^ 
treffenb,  brüberlic^,  j.©.  frat.  hereditas, 
bona  (1.  12  D.  28.  6.  1.  3  §  7  D.  37,  10): 
adfectio  frat.  (1.  4  C.  12,  36);  fratemitas, 
brüberlic^eS  ober  gefc^»ifterIi(^eS«eT* 
l^ältnij,  j.  ©.  per  adoptionem  quaesita 
fraternitas  (1.  17  pr.  D.  23,  2);  societasiM« 
quodammodo  fraternitatis  in  se  habet  (1. 63 
pr.  D.  17,  2);  fraternitatis  quatstio  (1.  13  C. 
4,  19);  auc^  beaeid^net  e«  bte  ©cft^wifter 
\t\h\i :  in  totam  fraternii.  dominium  cedere 
(1.  13  C.  6,  58);  b)  jur  ©egeid^nung  eine^ 
SreunbeS  (1-  ''>9  §  1  D.  28,  5:  ,Qui  fra- 
ter non  est,  si  fraterna  caritaie  düigüur, 
recte  cum  nomine  suo  sub  appellatione 
fratris  heres  instituitur*),  ober  Kollegen 
(1.  2  C.  1,  48).  -  2)  »etter:  fraUr  pa- 
truelis.  ©nterbruber«|obn  (1.  1  §  6.  1.  10 
§  15  D.  38,  10). 

Pra1>emitas,  fratemus  f.  frater. 

Praudare,  betrügen,  hintergehen, 
beüortl^eilen,  5.  8.  fraudandorum  eredi- 
torum  consilium  0-  69  §  1.  2  D.  36,  1. 
1.  4  §  19  D.  40,  5.  1.  10  §  14.  1.  17  §  1 
D.  42,  8);  quod  fraudand.  credit,  causa  fa- 
ctum est  (1.  10  pr.  §  1  eod.);  exceptio  frau- 
datorum  credit,  (l.  9  §  5  D.  12,  2);  frau- 
dandi  causa  pactum  factum,  coita  societas 
(I.  7  §  10  D.  2,  14.  1.  3  §  3  D.  17,  2); 
fraudare  legem,  edictum,  bog  ÖJefefe  umgt^ 
(1.  42  pr.  D.  29,  2.  1.  64  §  1  D.  35,  1); 
fraudatum  vedigal,  fraudatus  censu%  goD^ 
©teuer*^efraubation  (1.  8  pr.  D.  39,  4.  1.  l 
C.  9, 41) ;  fraud.  antumam  publicam  —  con- 
tra annonam  facere,  ^mtouc^er  treiben  (1. 1 
2  pr.  D.  48,  12) ;  fraud.  aliquem  aliqua  re, 
Semonben  um  etjoo«  bringen,  j.  ©.  Ä4?ir- 
ditate  (1.  2  D.  28,  4) ;  fraad.  pueros  ingenui- 
täte  destinata  (1.  26  §  2  D.  40,  5);  mari- 
tum  fraud.  liberis  [l  4  D.  47,  11). 

Praudatio,  öetrug,  Hintergehung, 
©eöortl^eilung:  fraudationis  causa  gesta 
(1.  1  pr.  §  2.  1.  3  §  1  D.  42,  8);  frauda- 
tionis causa  latitare  (1.  7  §  1.  2.  5.  7  D. 
42,  4). 

Praudator,  iPetrüger,  befonber«  »irb 
ber  gegen  feine  ©laubiger  bctrügerifc^  bon- 
beinbe  ©(^ulbner  fo  genannt  (1.  9  §  5  D.  12, 2 
1.  6  §  9.  1.  10  §  9. 1. 14.  25  pr.  §  1  D.  42,  8). 

Praudatorium  interdictum,  ba§  3nter« 
biet,  welche«  ben  ©laubigem  wegen 
betrügtid)er:«eräu6crungenbe# 
©(^utbnerS  jufte^t  (1.  69  |§  1.  2  D.  36, 
1.  l.  96  pr.  D.  46,  3). 

Praudulentu8,fraadulo8a8  (adi.),frau- 
dulenter  (adv.),  betrügeri|(^,  j.  «.  frau- 


Digitized  by 


Google 


Fraus — Prequentia. 


225 


dulentum  consilinm  (1.  12  pr.  D.  5,^.  1.  7 
D.  40,  9.  1.  47  pr.  D.  50,  17);  fraudulosa 
contrectatxo  (1.  1  §  3  D.  47,  2) ;  fraudalenter 
acta  0.  40  §  4  D.  40,  7);  fraudul.  alienare, 
aUenationes  facere  (1.  60  §  4  D.  17,  1.  1.  39 
8  1  D.  49,  14). 

Fraus,  1)  bettügerljc^cr,  übct^oupt 
rec^t«toibrigcr  SJorfoft,  «rgUft,  ©c^ 
fa^rbe  =  dolus  j.  9.  im  ®eaenf.  oon  culpa, 
neglegentia,  segnitia  (1.  63  D.  6,  1.  1.  7 
§  1  D.  26,  10.  1.  52  §  1  D.  46,  1);  ex 
in^ofHso  ca9u  potius,  quam  frattde  acci- 
dere  (1.  1  C.  9,  16);  actiones,  quae  doli  vel 
fraudis  babent  mentionem  (1.  5  D.  37,  15) ; 
obligatio,  dolo  vel  esc  fraude  eius  qui  ne- 
gotia  gesserit,  commissa  (1. 8  §  6  D.  34,  3); 
per  fraudem  (im  ÖJcgcnf.  bon  bona  fide)  lo- 
care  alienum  praedium  (1.  35  pr.  D.  19,  2); 
per  fraudem  res  retitas  distrahere  (1.  3  §  13 
D.  26,  10),  omittere  hereditatem  (1.  1  §  13 
D.  29,  4).  —  2)  betrügcrifdbc  ^anh* 
Iiing,  öctrügcrei,  j.  ©.  fraudes  in  cura 
admissae  (1.  3  §  11  D.  26,  10);  magnas 
fraudem  committere  in  rationibus  (1.  23  §  4 
D.  9,2);  über^u^t  rec^tdmibrige  $anb<' 
lung,  Uebelt^at,  aScrbrcc^cn:  poena 
sine  fraiide  esse  non  potest;  fraus  ipsa 
fiara  dicitur  (1.  131  pr.  D.  50,  16);  capi- 
talem  fraudem  admittere  (1.  1  §  1.  1.  23 
§  2  D.  21,  1).  —  3)$)intei:ge^ung,  «e* 
bort^eilung  ^emanbed^  j.  9.  quae  in 
fraudem  creditorum  facta  (alienata)  sunt  ut 
resfituantnr  (tit.  D.  42,  8.  C.  7,  75);  Zt7>er- 
ttts  in  fraudem  credit,  relicta  8.  data  (1.  65 
§  15  D.  36,  1.  1.  4  §  19  D.  40,  5.  1.  18. 
23  D.  40,  9.  1.  5  C.  7,  2.  1.  1  C.  7,  11); 
in  fraudem  credit,  adire  hereditatem  (1.  1 
§  5  D.  42,  6);  si  quid  in  fraudem  patroni 
factum  sit;  si  in  fraudem  patr.  a  libertis 
alienntio  facta  sit  (tit.  D.  38, 5.  C.  6,  5.  cf.  1. 
16  D.  87, 14) ;  in  fraudem  fisci  res  alienatae, 
datae  libertates  (1.  45  pr.  §  3  D.  49,  14); 
fraudis  causa  adpptio  facta  (1.  7  §  2  D. 
48,  20);  in  fraudem  futurae  actiotiis  (b.  f). 
um  bie  ^ge  ju  bereitein)  erogare  bona  sua 
(1.  68  §  1  D,  17,  2).  —  4)  Qbjidfttlic^e 
»erle^ung  einer  9lec^tgbeftimmung, 
tn^befonbere  ret^tsmibrige  liftige  Um^ 
ge^nna  bertelben:  in  fraudem  legis  facit, 
qui  salvis  verbis  legis  sententiam  eius 
circumvenit;  fraus  enim  legi  fit,  ubi  quod 
fieri  noluit,  fieri  autem  non  vetuit,  id  fit 
(1.  29.  30  D.  1,  3  cf.  1.  7  §  7  D.  2,  14: 
„Ait  praetor:  pacta  conventa,  quae  — 
neque  adversus  leges  plebiscita,  SCta  etc., 
neque  qtw  fraus  cu%  eomm  fiat,  facta 
^runt  servabo."  1.  44  pr.  D.  21,  1:  „ne 
qua  fraus  aut  edido  aut  iuri  cir.  fieref'J; 
fraus  legi  facta  0-  64  §  1  D.  35,  1.  1.  6 
§  3  D.  37,  14.  1.  7  §  1  D.  40,  9);  in  taci- 


tis  fideiconmdssis  fraus  legi  fieri  videtur 
(1.  103  D.  30);  in  fraudem  legum  s.  »Mm 
(tacitam)  fidem  accommodare  (1.  123  §  1 
eod.  I.  18  pr.  D.  34,  9.  1.  3  pr.  §  1  ff.  D. 
49,  14) ;  in  fraudem  legis  sententiam  dieere 
(1.  15  §  1  D.  5,  1);  libertates  in  fraudem 
legis  Aeliae  Sentiae  datae  (1.  32  D.  40, 4) ; 
condicio  fraudis  causa  adscripta  (1.  27  D. 
35,  2);  fraus  8cto  facta,  adhibita  (1.  7  §3 
D.  14,  6.  1.  8  §  6  D.  16,  1);  fraudem  con- 
stitutioni  facere  (1.  2  D.  1,  6);  in  fraudem 
constitutionum  adiectum  (1.  18  §  26  D.  19, 
1);  in  fraudem  legitimarum  u&urarum  (1. 
16  C.  4,  32).  <-  5)  ^aä^tf^eil,  ©efa^r: 
veteres  fratidem  pro  poena  ponere  solebant 
(1.  23  §  2  D.  21,  1);  majäristratus,  qui  sine 
fraude  in  ius  vocari  non  potest  (1.  32  D. 
47,  10.  1.  8  D.  48,  2.  cf.  l.  26  §  2  D.  4, 
6) ;  sine  fraude  sua  capere  liceto,  retinere 
Uceat  (1.  1  pr.  D.  35, 2.  1.  26  pr.  D.  48, 5); 
fraudi  esse  alicui  (1.  114  §  14  D.  30.  1.  6 
C.  4,  54). 
Frediani,  eine  ^eibnif c^e  6efte  (1.  20  §  2 

C.  Th.  16,  lOJ. 

Ppenum,  S^um,  Sügel:  equus  freni 
patiens  (1.  2  §  1  D.  49,  15);  ttO^fA:  freni 
quaedam  temperies  adhibita  (1.  2  C.  9,  4). 

Frequens,  1)  oft  gcfd^e^enb,  ^äufig 
botfommenb^^.  ^.  oratores  usucapionem 
frequentem  usum  vocant  (1.  2  D.  41,  3); 
clausula  freq.  (1. 1  pr.  D.  26, 10);  frequen- 
tissima  causa  possessionis  (1.  7  §  2  D.  42, 
4);  frequefiter  (adv.),  oft,  ^öufig,  j.  «. 
ad  ea  potius  debet  aptari  ius,  quae  et 
freq,  et  facile,  quam  quae  peiraro  eveniunt 
(1.  5  D.  1. 3);  frequentissime  ad  fidem  num- 
mulariorum  decurritur  (1.  9  §  2  D.  2,  13). 
—  2)  öiel  bcfuc^t,  j.  33.  frequentiores 
loci  (1.  9  §  1  C.  1,55).  —  3)  ^dttfig  ober 
unablöffig  etmad  tl^uenb,  ballet  tl^ätig, 
emfig:  philosophi,  qui  se  frequentes  atque 
utiles  contendentibus  praehent  (1.  8  §  4 

D.  50,  5);  minus  frequentes  advocati  (1.  9 
§  4  D.  1,  16);  frequenter,  unoblöffig  (1. 
15  §  22  D.  47,  10). 

Frequentare,  befud^en,  oft  ha  fein, 
oft  betreiben  (1.  15  §  16  D.  47,  10.  l.  1 
C.  3,  27);  frequentari,  ^äufig  gefc^e^en, 
iJOrfornmen,  in  öJebtaut^,  übli^,  ge* 
wö^nlid^  fein,  j.  ©.  im  ^genf.  bon  in 
deauetudmera  abiisse  (§  7  I.  4,4);  minus 
frequentari  et  in  desuetud.  abiisse  (1.  1 
§  1  D  11,  1);  sequi  quod  in  regione  fre- 
quentatur  (l.  34  D.  50,  17);  usurae,  quae 
(in  regione,  provincia)  frequentantur  (1. 10 
§  3  D.  17,  1.  1.  37  D.  22, 1.  1.  7  §  10  D. 
26,  7). 

Frequentia,  1)  :£)aufigleit,  ^enge, 
ä.  «.  freq.  populi  (l.  5  §  1  C.  Th.  9,  17); 


freq.  admissorum  (Paul.  V,  3  §  5). 

15 


Digitized  by 


Google 


226 


Fretum —  Fructus. 


I 


Unoblöfligfcit,  uuobIä|Jigcd  »erfol* 
gen  (1.  15  §  22  D.  47,  10:  —  adsectatur, 
qui  tacitus  f'requentei'  seqiiitur:  adsiduo 
enim  frequentia  quasi  praebet  nonnullam 
infaraiam*'). 

Pretum,  aWccrcngc  (1.  99  §  1  D.  50, 16). 

Fretus,  auf  cttoo^  öerttoucnb,  fi(^ 
ftüjcnb  (1.  1  C.  7,  19). 

Fribusoulum  {.  frimisculum, 

PrigiduB,  folt:  aqwie  frig.  (1.  1  §  13 
D.  43,  20). 

Frigus,  ^ättc  (1.  12  §  16  D.  33,  7). 

Frigusculum  f.  frivusculum. 

Privolus,  1)  gering,  wertl^Iog:  fri- 
vola,  toettl^Iofe  6ac^en,  ÄIcinigfciten 
(1.  11  8  5  D.  13,  7).  —  2)  fc^le(^t, 
nic^t^würbig  (1.  4  C.  Th.  2,  4). 

Frivusculum,  S^U*/  S^n!  unter  ben 

(Seeleuten,  um  beffcn  wiflen  pc  fid^  ouf  einige 

"eit  trennen  (1.  32  §  12  D.  24,  1 :  —  „si 

irortium   non    intercesserit   ned   frivusc. 

—  valebit  donatio,   si  frivusc.   quietfit^'J. 

Fpons,  1)  ©tirn :  homo  integrae  frontis, 
eigentlich  ein  3Ren|(^,  beffen  ©ttrn  nid^t  ge* 
bronbmarft  ift,  bo^  ein  9Ken((^  bon  unbe- 
flerftem  9luf  (I.  13  D.  22,  5);  tro^rift^:  qtui 
fronte  poterit  hoc  desiderari?  (1.  38  §  2 
D.  26,  7).  — 2)»orber|eite:  frons  fwndi, 
agri  (1.  30  pr.  56  pr.  D.  41,1).  =  ^)  pri- 
ma fronte,  ouf  ben  erften  9dUd:  pr.  f. 
aequius  ridetiir  (1.  12  D.  22,  3);  fofort, 
fogleic^:  pr.   fr.   restitui  (1.  11  C.  4,  34). 

Fructifer,  f  rud^ttrogenb  (Paul.  V,  20 
§3). 

Fmictuarius  f.  fnictus  s.  2. 

Fructuosus,  fruchtbar,  einträglich, 
g.  ©.  tundum  frucfiwsiarevi  facere  (1  7. 
§  13  D.  24,  3). 

Fructus.  1)  grud^t,  a)  im  eigentlichen 
8inn:  hai  öön  einer  förderlichen  8ocfte 
burcft  i^re  orgonifc^e  Äroft  ^crDor* 
gebrachte,  j.  SB.  in  pectidum  fructu  fetus 
pst  sicut  lac  et  pilus  et  lana  (1.  28  pr.  D. 
22,  1.  cf.  1.  48  §  2  D.  41,  1.  1.  48  §  6  D. 
47,  2);  vitulum  fructum  esse  vaccae  — 
praedioruro  frumenta  et  i'inum  fructum 
recte  dicimus  (1.  43  D.  21,  2);  ou^nol^mS- 
Uieije  wirb  baö  SHnb  einer  ©cloöin  nid^t  ol^ 
grud^t  betrachtet  (l-  27  D.  5,3:  „Ancillarum 
partus  —  fructus  esse  non  exiHimantur, 
quia  non  tem^re  ancillae  eius  rei  causa 
comparantur  ut  pariant."  cf.  1.  28  §  1  D. 
22,  1:  „Partus  ancillae  in  fructu  yvoti  est; 
absurdum  enim  videbatur  hominem  in 
fructu  esse,  cum  omnes  fructus  renim 
natura  hominuin  gratia  comparaverit."  1. 
23  §  3  D.  36,  1 :  —  .^parttis  et  partuum 
%HirtuH  —  in  fructilnis  non  }ud)entur'*J ; 
gebrochene  Steine  gelten  bonn  aU  Srüd^te, 
ttienn  ha^  (iJeftein  nac^toäc^ft  (1.  7  §  13.  1.  8 


D.  24,  3.  cf.  1.  18  pr.  D.  23,  5);  ex  saUu 
fructus  percipere,  ex  praedio,  ex  agri» 
fructus  capere  (1.  9  D.  33,  7.  1.  8  §  1  D. 
42,  5.  1.  203  D.  50,  16);  possessio  (fundi) 
cum  suis  fructibus  (l.  21  §  2  D.  4,  2); 
omnis  fructus  non  iure  seminis,  sed  iure 
soll  perdpitur  (1.  25  pr.  §  1  D.  22,  1); 
fructibus  stantitms  fundum  recipere  (1.  7 
§  15  D.  24,  3);  fructus  pendentes  pars 
ftindi  videntur  (1.  44  D.  6,  1);  fructus, 
qui  terrae  (fundo)  cohaerent  (1.  25  g  4  D. 
42,  8);  fructuarii  fructus  tunc  fieri,  cum 
eos  perceperity  bonae  fidei  autem  possessoris, 
mox  quam  a  solo  separati  sini  (1. 18  D.  7, 4. 
cf.  1.  25  §  1  D.  22,  1.  1.  48  pr.  D.  41, 1); 
fructus  intdleguntur  dediwtis  impensis, 
quae  quaerendorum  cogendorum  eonserran- 
dorumque  eorum  gratia  fiunt  (1.  36  §  5 
D.  5,  3.  cf.  1.  46  D.  22,  1.  1.  7  pr.  §  16 
D.  24,  3);  in  instrumento  fundi  esse, 
quae  fructus  quaerendi  cogendi  conserravdi 
causa  parata  sunt  (1.  8  pr.  1.  12  §  1  D. 
33,  7);  b^  im  uneigentHc^en  ©inn:  jeber 
@rtrog,  o.  i.  ieber  SSermögen^öortpeil, 
ber  aus  einer  @oc^e  ober  einem  9lfc4t 
gejogen  wirb,  9luiMn^,  j.  1Ö.  in  con- 
fessoria actione  —  id  demum  fructuum 
nomine  computandum,  si  quid  sit  quod 
intersit  agenti^  servitutem  non  prohiberi. 
et  in  negatoria  actione,  fructus  compu- 
tantur,  quanti  interest  petitoris  non  uti 
fundi  sui  itinere  adversarium;  veniunt  et 
fructus  in  iiac  actione,  i.  e.  commodum 
quod  hdberetf  si  onera  aedium  eins  vicinus 
sustineret  (I.  4  §  2.  1.  6  §  6  D.  8,  5.  cf. 
1.  19  §  1  D.  22,  n-,  fructus  rei  est  vel 
pignori  dare  licere  (1. 49  eod.) ;  venationem 
fructus  fundi  negavit  esse,  nisi  fructus 
fundi  ex  venatione  constet  (1.  26  eod.); 
inercedcH  a  colonis  acceptae  loco  sunt  fru- 
ctuum; operae  quoque  servorum  in  eadem 
erunt  causa,  qua  sunt  pensiofits;  item  re- 
cturae  tiarium  et  iumentorum  (1.  29  D.  5, 
3.  cf.  1.  62  pr.  D.  6.1:  ,Si  wamä  — peta- 
tur,  et  fructus  aestimandi  sunt,  ai  in 
tat>erfia  et  area  quae  locari  solent,'^  (I.  4 
D.  7, 7:  Fructus  hmninis  in  operis  consi^itit." 
1.  36  D.  22,  1:  „Praediorum  urban.  pen- 
siones  pro  fructibus  accipiuntur'*);  usurae 
ricem  fructuum  optinent  (l.  34  eod  cf.  1. 
121  D.  50,  16:  „Usura  pecuniae,  quani 
pereipimus,  in  fmctu  non  est  (b.  ^.  bif 
ainjen  finb  feine  grüd^tc  in  ber  engern  «.  a. 
angegebenen  ©cbeutung),  quia  non  ex  ipso 
corpore,  sed  ex  alia  causa  est,  i.  e.  nova 
obhgatione'*)  fructus  medii  temporis,  qui 
verbi  gratia  efficient  quinque  (1.  88  §  3 
D.  35,  2);  annua  tot  ex  fructibus  bonorum 
accessura  (l.  26  §  2  D.  36,  2);  ex  bows 
fructum    adquirere    (l.  5    pr.    D.    37,  6); 


Digitized  by 


Google 


Frugalitas — Frustrar  i. 


227 


fructos  habitationis  (1.  8  §  25  D.  2,  15); 
c)  tro^fd^:  2o^n,  ^tfolg,  j.  9.  muni- 
fieentiae  gtiae  fnictuin  capere  (1.  2  pr.  D. 
50,  10);  con^enientem  desiderii  sui  fni- 
ctum  reportare  (l-  2  C.  7,  72).  —  2)  bo« 
8c(§t,  bie  gfrüd^te,  ißujungcn  einer 
6tt(^e,  in^bef.  einer  fremben,  ju  jie^en: 
«utnicfeunfl  (1.  14  §  1.  2.  D.  7,  8: 
„vsusfructxis  an  fructiis  legetur,  nihil  in- 
terest,  nam  fructui  et  usus  inest,  i{sui  fru- 
chis  deesi.  —  Usu  legato  si  eidem  fructus 
legetur  —  confundi  eum  cum  usu.  et  si 
^bi  %uu8,  mihi  fructus  legetur,  concurrere 
nos  in  usu  me  solum  fructum  habiturum") ; 
mu8  sine  frudti;  fructus  sine  ttsu  (l.  1  § 
1.  1.  14  §  3  eod.  l.  5  §  1.  2.  D.  7,  9.  1. 13 
§  3  D.  46,  4);  quae  usui,  non  fructui  sunt 
(1.  64  D.  6,  1).  Fructuarius,  a)  (adi.)  auf 
bü«  9lni^VLn^^xeä}i  on  einer  frembcn 
8o(^c  bejüglic^:  stipulatio  fi-uct.  (1.  4 
8  2  D.  45,  1);  befonberS  toirb  e«  öon  ben 
Öbjccten  beffelben  geiagt,  j.  83.  «^rtn*»  fruct. 
(1.  25  §  l.  4.  1.  26  D.  7,  1.  1.  2  D.  15,  1. 
l.  45  §  3  D.  29.  2.  1.  73  pr.  D.  32.  1.  1. 
§  5.  1.  18  §  3.  1.  22.  27  D.  45,  3);  fundus 
fruct.  (1.  1  pr.  D.  7,  6);  b)  (Subst.)  SRufr' 
itieger:  im  @(egenf.  t)on  usuanus  (1.  42  pr. 
D.  7,  1 )  unb  gleid^bebeutenb  mit  usufru- 
ctuarius  (1.  7  pr.  §  1  ff.  1.  13  §  2.  l.  21 
jf.  1.  42  pr.  1.  55  D.  2,  14.  1.  1  §  3  D.  7, 

6.  1.  22.  28  pr.  D.  45. 3);  fructuaria,  91  uj* 
niejerin  (1.  58  pr.  D.  7,  1). 

Frugalitas,  S^ägigfeit,  Wxx\^\^a\U 
Vx^UM  (1.  18  pr.  D.  21, 1.  1.  10  C.  8,55). 

Frugaliter,  in  mäßiger  SBeiJe  (i.  3 
§  3  D.  27,  2:  —  quod  exhihitiofii  fnigal. 
fmffidt  modum  alimentis  dabit**). 

Fruges,  frugi  f.  frux. 

Frugifer,  frut^ttragenb:  arbores 
frugif.  (1.  13  §  4  D.  7,  1.  1.  16  §  1  D. 
43,24). 

Frui,  geniegeu,  inäbef.  ben  grud^t* 
oenng  \>i>n  etkoad  baben,  bie  %xüd)U, 
xu^ungen  einer  Sad^e  jie^en,  a.  IB. 
fundum,  praedium  fruendum  locare  (1.  25 
§  1.  1.  35  pr.  D.  19,  2);  oportet  airum 
praestari  conductori,  ut  frui  possit  (1.  15 
§2  eod.);  teneri  ex  conducto  ei  qui  con- 
doxit,  ut  ei  praestetur  frui  quod  conduxit 
Heere  (1.  9  pr.  eod.) ;  locum  publicum  fru- 
endum locare  (1.  1  pr.  D.  43,  9);  pecuniam 
atdpere  fruevdi  causa  (l.  10  D.  19,  5); 
asusfr.  est  ius  alienis  rebus  utendi  fruendi; 
nsusfr.  ex  fruendo  consistit;  constituitur 
nsusfr.,  cum  quis  iam  frui  potest  (1.  1  D. 

7,  1.  1.  1  pr.  §  2  D.  7,  3);  satisdare,  se 
boni  viri  arbitratu  usurum  fruiturum  (l. 
13  pr.  D.  7,  1),  cavere  per  tempora  se 
umtros  et  fruiiuros  (1.  7  §  10  D.  10,  3);  al- 


ternis  annis  frui  =  fructum  percipere  (1. 
23  eod.). 

Frumentarius,  bad  @)etreibe  be« 
treffenb,  j.  ©.  machina  frument.  Q.  12 
§  10  D.  33,  7);  harreum  frum.  0-  60  D. 
41,  1);  ratio,  pecunia  frum.  (l.  2  §  2  ff. 
D.  50,  8);  negotiatores  frum.  (1.  9  §  1  D. 
50,  5);  tesserae  frum.  (f.  tessera);  arca 
frum.  (f.  arca). 

Frumentatio,  $[udt^eilung  i)on  &t* 
treibe  (1-  12  §  2  D.  49,  16). 

Frumentum,  betreibe  (1.  77  D.  50,  16: 
—  „frumentum  id  esse,  quod  arvtta  se 
teneaV);  frumenta,  quae  in  herbis  erant 
(öJetreibe  auf  bcm  ^atm)  vendidisse  (1.  78 
S  8  D.  18,  1);  bie  öffentliche  betreibe* 
f:p  cnbe,  curti  fruitienti  comparandi,  emendi 
(1.  1  §  2.  1.  3  §  12.  1.  18  §  5  D.  50,  4); 
Aediles,  qui  frumento  praeessent  (1.  2  §  32 
D.  1.  2). 

Frustra  (adv.),  öergeblid^,  umfonft: 
a)  ol^ne  Örunb,  j.  93.  fr.  timei-e,  vereri 
(1.  7  pr.  D.  4, 2.  1.  3  pr.  B.  45, 2);  b)  ol^ne 
©irfung,  erfolglog,  nuftloS,  5.  93.  fr, 
ea;Äer€(iabtü*r(filiu8fam.)po8t  mortem  suam 
(l.  29  §  10  D.  28,  2.  cf.  1.  4  §  2  D.  28,  5); 
substitutionem  (post  decimum  quartum  an- 
num)  fr.  fieii  convenit  (l.  7  B.  28,6);  fr. 
convenire  (1.  31  pr,  B.  3, 5),  intendere  (l.  6 
pr.  B.  8,  5),  distrahere  (1.  1  §  1  B.  20, 1), 
donare  (1.  53  pr.  B.  24,  1),  promittere  (1. 
65  B.  46,  1);  frustra  est  (1.  31  B.  21,  2); 
frustra  est,  si  quis  dixerit  (1.  3  B.  36,  2). 

Frustrari,  Oeräbgern  (1.  2  §  24.  27 
B.  38,  17.  1.  4  B.  49,  5);  auc^  frustr. 
tempus,  bie  geit  öerjic^en  (1.  26  §  6  B. 
4,  6);  frustratio,  93eraögeruug,  SScrjug 
(1.  37  B.  17, 1.  1.  3  §  4  B.  22, 1.  1. 5  §  20 
B.  36,4);  frustrator,  im  SJcrjng  befinb- 
lic^  (1.  19  B.  43,  16).  —  2)  inSbef.  wirb 
e8  öon  bem  gejagt,  ber  einen  Älagbered^- 
tigten  auf  betrilglic^c  SBeife  fin^ölt, 
ben  3[u8gang  einer  SRed^tSfad^e  ah-- 
fic^tlit^  öerjbgert,  ober  ber  ^lage  fic^ 
ju  entjie^cn,  biejclbe  ju  öereiteln 
Juc^t,  j.  93.  actorem  frustr ando  efficere,  ne 
ad  exitum  controversia  deducatur  (L  78 
pr.  B.  3,  3.  cf.  1.  24.  25  B.  4,  6);  fru- 
strandae  actionis  causa  latitare  (1.  3  B.  5, 
1);  frustrandi  fideicomm.  gratia  copiam 
sui  non  facere  (1.  22  §  2  B.  40,  5);  fru- 
stratio bog  betrtiglic^e  ^inl^atten  beö 
Kläger«,  ah\xd)tlxd)t  S^erax^gerung 
einer  9te4tgfa(^e  (§2.  3  I.  4,  17.  1.  9 
B.  10,  3.  1.  89  §  1  B.  35,  2);  frustrator, 
Wer  fic^ber^urd^fü^rungeiner9le(^tS=' 
fad^e  entjie^t  (1.  30  §  2  B.  3,  5);  frw 
stratorius ,  bie  SJerjbgerung  einer 
9le(^t8fad^e  bexwetfenb:  frustrat.  appeh 
latio  (l.  41  pr.  B.  22,  1). 

16* 


Digitized  by 


Google 


228 


Frustratio  — Funditus. 


Prustratio,  frmtrator,  fmstratorius  f. 
fnisiari. 

Pruatum,  abgcfc^nittcncS  ober  abgc^ 
^ouenc^  6tü(f:  in  frusta  caedi  (l.  12  C. 
12,  r>0). 

Prux,  1)  5etbfru(^t,  in§bef.  hülfen" 
frud^t  (legumina),  im  ^egenf.  öon  frumen- 
tum;  im  Weitem  ©inn:  icbcr  (Srtrog 
cine^  ©ruubftücfig  (1.  77  D.  50, 16).  —  2)  er^ 
tüorbcneööut:  adulescentes^qnipaferwaw 
frugem  gubernare  cupiunt  (1.  2  pr.  C.  2, 
44).  -  3)  gutciJebenöart,  »led^tfc^affcn^' 
^eit:  ad  melioris  vitae  fruqem  se  reformare 
(1.  19  C.  2,  11);  be|onber«  Wirb  ber  ^a«ü 
fi^(ji,  bonae  frugi,  objcctitnft^  gebroud^t: 
rcc^tft^offcn,  ober  fporfom,  5.  83.  fni^ 
vitae  esse  (1.  8  §  11  D.  2,  15);  bonae 
vitae  vel  frugi  videri  (I.  3  §  3  D.  26,  7); 
diligentia,  quam  debent  homines  frugi  et 
diligentes  praestare  (1.  12  D.  18,  6);  ser- 
vuß  Imiae  fmgi  (1.  23  §  5  D.  9,  2.  1.  1 
§  4  D.  11,  3.  1.  13  §  3  D.  19,  1). 

Pucare,  färben  (1.3C.  11,9);  Jc^min* 
!cn  in  tropijc^er  53ebentung  (1.  37  C.  Th. 
16,  5).    Fucatio,  bog  fjärben  (1.  18  C.  Th. 

10,  20). 

Pucus,  ©d^minfe  (1.  16  §  7  D.  39,  4); 
ouc^  in  tropifd^er  ^ebeutung  (1.  14  C.  Th. 

11,  36). 

Ptifldlus,  gurift,  3citgcnoffe  be«  ^oculug 
(1.  5  D.  34,  2.  1.  25  D.  40,  2). 

Puga,  1)  gluckt,  3.  83.  fugae  se 
tradendo  potestati  dominorum  se  subtra- 
liere  (1.  16  §  4  D.  39,  4);  servum  in  fuga 
habere  (1.  27  §  3  D.  9,  2);  fuga  aUcuius 
bebeutet  an6)  ben  fjlüdjtling  |elbjt;  eius 
fugam,  qui  cum  sub  custodia  vel  in  car- 
cere  esset  discesserit,  in  numero  desertontm 
non  computandam  (1.  13  §  5  D.  49,  16); 
fugam  servi  (^  servum  fugitivum)  vendei'e 
(1.  2  §  1.  3  D.  48,  15).  —  2)  93erban- 
nung  (1.  5  ü.  48,  22.  1.  4  §  4  D.  49,  16. 
l.  2  C.  10,  71).  —  3)  SSermeibung:  mu- 
nerum  fuga  (l.  43  C.  10,  32). 

Pugare,  flicl^en  machen,  oerjogen, 
vertreiben,  5.  83.  fug.  a2)es  alienas  (1.  49 
pi.  D.  9,  2). 

Pugax,  flüchtig:  a)  =  fugitivus:  ser- 
vuH  fugax  (1.  8  pr.  C.  Th.  2,  1);  b)  fa^-^ 
nenflüditig  (1.  6  C.  Th.  7,  18.  1.  119  C. 
Th.  12,  1). 

Pugere,  1)  f Helfen,  entlaufen,  3.  83. 
si  a  bonae  fidei  possessore  fuger it  servtis, 
requiremus,  an  talis  fuerit,  ut  et  custodiri 
debuerit  (1.  21  D.  6,  1);  tro^fc^:  entflie- 
ßen, entftrömen:  uno  sermotte  ex  ore 
fugiens  (1.  5  C.  Th.  9,  1).  —  2)  fi(^  ent- 
äicl^en,  j.  83.  fug.  munus  (1.  1  C.  Th.  13, 
6).  sacramenta  nulitiae  (1.  5  C.  Th.  7,13); 
fugiefis  \.  ö.  a.  reus,  83e!logtcr,  im  (Bt^ 


gcnf.  t)on  agens,  actor  (1.  2  pr.  C.  2,  58. 
1.  13  §  2  C.  3,  1.  l.  8  pr.  §  3  C.  6,  61). 
Pugitivariua ,  1)  einer,  ber  ent* 
laufene  @IIat)en  auffud^t,  um  fte  bem 
^erm  aurüdjubringen  (1.  18  D.  19,  5).  — 
2)  mer  entlaufene  ©ctoüen  htx  fic^ 
aufnimmt  (1.  1  §  1  C.  Th.  10,  12). 

Pugltivus,  entflogen,  flüchtig,  j.  83. 
actor  fugit.  (1. 13  §  2  C.  3, 1);  indbef.  ein 
entlaufener  ©clabe  (tit.  D.  11,  4.  1.  17 
D.  21,  1). 
Pulcimentum  f.  fulcire. 
Ptdcinius^Pmci*«;,  ^nxi\t,  ttKi^c^nKc^ 
ein  3eitgenoffe  be8  ^oculu«  (1.  3  §  4.  1.  6 
pr.  D.  25,  2.  1.  49  §  2  D.  81.  1.  43  D. 
39,  6). 

Pulclre,  1)  ftüft^"/  3-  ®-  insuiam  nien- 
tem,  aedificia  vetera  (1.  4.  14  pr.    D.  25» 
1);  domus  fulta  (1.  60  pr*  D.  19,  2);  fuJ- 
iura,  bad  ©tü^en  0-  8  pr.  D.  8,  5);  fuh 
cimenttm,  fulcrum,  ©tüfe  (1.  12  §  19  D. 
33,  7.   1.  26  pr.   D.  41,  1).  —  2)  unter* 
ftüjen:    fulciri    integris   patris  fartuntJt, 
be«;  83ermögen«  t^eill^aftig  »erben  (l  10 
C.  9,  49). 
Pulcrum  f.  fulcire. 
Pulgere,  glänjen  (§  24  I.  4,  6). 
Pulgor,  1)  Olonj,  Slul^m:  cognaiionia 
»uae  fulgori  'dedecus  esse  (1.  un.  C.  7,  24). 
—  2)  ber  83nfe  (1.  1  C.  Th.  16,  10). 

PuUo,  8Bal!er  (1.  2  D.  12,  7.  1.  13  §  6, 
1.  25  §  8.  1.  60  §  2  D.  19,  2.  1.  12  pr.  D. 
47,2).  Fwitomca,bie8Ber!ftättebeff erben 
(1.  3  pr.  D.  39,  3). 
Pulmen,  83Iife  (l.  6  D.  14,  2). 
Pultura  f.  fulcire. 

Pumare,    rauchen,    bampfcn,    *.   83. 

thuris  rapore  (1.  12  §  2  C.  Th.  16,  10). 

Pumigare,  beräud^er n  (1. 11  D.  47, 10). 

Pmnus,  9lau(^,  Dampf  (l.  8  §  6  D. 

8,  5.   1.  55  §  7  D.  32.   1.  2  §  20.  26-29. 

35  D.  43.  8). 

Punctio  f.  fungi, 

Pundamentum,  ^runblage,  a)  etne^ 
(^ebftubeS:  fundamenta  jx)n^e,  teuere  {\.\\ 
§  5  D.  43,  24);  h)  tro^fc^:  fondam.  Usta- 
menti  (1.  34  I.  2,  20). 

Pundare,  grünben,  begrünben,  be« 
feftigen,  g.  io.  ctritatcfn  fiind.  le^ltus; 
fund.  ius  civile  (l.  2  §  4.  39  D.  1,  2);  bene 
fundata  peritia  (1.  17  pr.  D.  37,  14);  accu- 
satio  fundata  (1.  32  C.  9,  9). 

Pundere,  1)  ausgießen,  fid^  ergießen 
in:  fund.  preces  0-  7  §  2  C.  1,  23.  1.  17 
C.3,32).  — 2Jl^erborbringen:  fund.  par- 
tum (Paul.  IV,  9  §  2);  in  lucem  fund.  (1. 
7  C.  Th.  4,  6).  —  3)  fc^tagen:  copia^ 
fusae  0-  3  C.  Th.-5,  4). 

Punditus,  t)on  ®runb  au$,  qan\  unb 
gar  (1.  2  C.  12,  2). 


Digitized  by 


Google 


Fundus— Pur. 


229 


FimduB,  1)  bet  untetfte  9iaum  Don  ettoaS, 
©oben:  scypho  ansani  vel  fufidum  adicere 
(1.  23  §  2  D.  6,  1.  l.  26  pr.  D.  41,  1).  — 
2)  ein  bcgrenatct  Xftcil  beS  Srbbobcnö, 
©runbftüd  (1.  60  D.  50,  16:  —  „fundus 
integrum  aliquid  est  et  plerumque  sine 
üiUa  locum  accipimus.**  §  2  eod.  „fundus 
8U0S  habet  fine^',  1.  115  eod.  —  y.Fundus 
eat  omne,  quidquid  solo  teneturJ^  1.  211 
eod.  „Fundi  appellatione  omne  aedificium 
et  omnis  ager  continetur  —  idemque  ager 
cum  aedifiao  fundus  dicitur.*). 

Ftmebris  vestis,  Xrauerfleib  (l.  15  §  5 
D.  7.  1). 

Funerare,  bcftattcn,  beerbigen  (1.  12 
$  3.  1.  14.  16.  20  D.  11,  5). 

Funerarius,  funeraticius^  bic  Scerbi*» 
flung  betreffenb:  actio  funer.,  bie  Älage 
beffcn,  ber  o^ne  tec^tlid^e  SSetpfliditung  ein 
fieicbcnbcgängnig  beftritten  l^t,  gegen  ben  ^ier«- 
an  feer^id^tcten  auf  ©rftattung  ber  toften 
a.  12  §  2.  1.  14  §  6.  12  1.  16.  20.  21.  27. 
30—32  eodJ ;  privilegiuni  funerarium,  ba§ 
Sorrec^t  in  ©eaug  auf  bie  SBeerbigungSfoften 
im  eoncurfc  (1-  46  §  2  eod.  cf.  1.  17  pr. 
D.  42,  5). 

Funestare,  öerunreinigen,  entebren 
(1.  6  C.  5,  5). 

FunestuB,  1)  in  Xrauer  um  einen  ^er* 
ftorbcnen  (1.  28  §  4  D.  45,  3).— 2)  traurig, 
^eillo«,  bcrberblid^,  j.  33.  vocem  fun. 
amputari  oportet  potius,  quam  audiri  (1. 20 

C.  9.  1);  fun.  sacrificia  (1.  7  C.  Th.  9,  16). 
Fungi,  feinen  2)ienft  berric^ten,  lei* 

ften,  eine  Öbliegenl^eü  erfüllen,  ober  ju 
erfüllen  boben,  ein  ?(mtbern>alten,5. 'S. 
fungi  tutela  0.  2  D.  26,  5),  boni  ciri  offir 
do  i}.4  %  l  D.  10,  2);  iudex  male  seu  bene 
officio  functus  (1.  55  D.  43,  1) ;  fungi  vice 
(et  officio)  aHcuius  (1.  12  D.  1,  18.  l.  16  1).  * 
2,  1);  partibus  sui^  fungi  (1.  1  D.  1,  22. 
1.  21  §  5  D.  4,  8  1.  40  D.  23,  3);  fundi 
paritlms  s.  onere  aetori^,  petitoris  (1. 18  pr. 

D.  22,  3.  l.  14  D.  87,  10.  1.  35  D.  41,  2. 
1.  1  §  3  D.  43,  17);  fungi  publids  mune- 
ribus  (1.  29  D.  50, 1);  munere  (legata  prae- 
standi)  fungi  debere  (1.33  §  1  D.  31);  mu- 
nere F^iciaiae  fungi,  üon  einem  a3ermä(^=» 
tttfi  gefagt,  toeld^ed  ben  ^sug  ber  quarta 
Pale.  §u  erleibcn  \:iai  (1.  77§1  eod.);  fungi 
cdlatione  dotis,  bie  2)0«  conferiren  muffen 
(1.  3  D.  37,  7).  Functio,  a)^ienftDer- 
rit^tung,  ?lmt«ob(iegenfteit  (1.  31.  44. 
45  C.  10,  32.  1.  11  C.  10,  53);  b)  «eftim* 
wung^  3we(f,  consult.  vet.  iur.  c.  4);  c) 
öffentlich  «bgabe  (1.  9.  13  C.  4,  49.  1.  6 
C.  7,  39.  1.  4  C.  8,  53.  1.  5  C.  11,  75); 
funct.i>i46/icae  (1?  2  C.  3,  23.  1.  1  C.  3,  25. 
1.  2  C.  4,  66);  iUatio  functionis  tributariae 
(1.  3  C.  10,  22);  functio  vectigalium  (1.  6 


C.  4,  61).  —  2)  genießen,  fid^  bebienen 
!önnen,  §.  ^.  ius,  quo  dos  fungitur  (1.  3 

C.  6,  44) :  fungi  possessoris  commodo  (1.  62 

D.  5,  1.  1.  1  §  3  D.  43,  17);  neque  pw/tM>- 
ribus  quis  neque  pecuniae  d^ositione  in 
vicem  satisdationis  fungitur  (1.  7  D.  46,  5) ; 
eine  ß^renfteHe  bcfleiben-  fungi  honoribus 
decurionum,  municipalibus  (I.  7  §2.  1.  13 
§  2  D.  50,  2.  l.  1.  2  D.  50,  3),  aedilitate 
(1.  17  §  4  D.  27,  1).  —3)  gebraucht,  he^^ 
nujt  werben;  nondum  functum  mann- 
mentum  (1.  43  D.  6, 1).  —  4)  einen  SBcrtl^ 
^aben,  gefd^äjt  »erben,  gelten:  pretia 
rerum  non  ex  affectu  sed  comm uniter  fun- 
guntur  (1.  63  pr.  D.35,  2).  Fundio,  Gel- 
tung, SBert^:  res  (sc  quae  pondere,  nu- 
mero,  mensura  consistunt),  quae  in  genere 
suo  functionem  recipiunt  per  solutionem, 
quam  specie,  b.  f).  ©ac^en,  bie  in  ^ejug 
auf  bie  S^^^'^MWß  ^^^  i"  ^^*er  (^attung^eigcn* 
fd^aft  in  öetra^t  fommen,beren  öJeltung  fidj 
nur  nad^  Ouantitöt,  nic^t  nac^  inbioibueÜen 
@igenfd^aften  beftimmt,  bie  f.  g.  fungiblen 
ober  bertretboren  ©a^en  (1.  2  §  1  D.  12, 1). 
—  5)  überfte^en:  in  metallum  damnati, 
non  mintis  X  annis  poenae  suae  fiincti 
(1.  22  D.  48, 19);  vita  fungi  =:  defungi  s.  3 
(1.  26  pr.  D.  33,  2.  1.  12  §  12  D.  48,  5. 
1.  14  pr.  D.  49,  17);  boffelbe  bebeutet  fiuuji 
diem  0-  4  D.  1,  22.   1.  39  §  10  D.  26,  7. 

1.  26  §  2  D.  36,  2). 

Punis,  ©eil,  %an  (1.  29  §  3.  5  D.  9, 

2.  1.  6  D.  47,  9). 

Funus,  ßeic^enbegöngniß;  funus  du- 
cere,  facere  (1.  2  D.  2,  4.  1.  12  §  4.  1.  14 
§  2.  1.  32  D.  11,  7);  funeris  impensa,  sunv- 
ptu^  (1.  18.  29  pr.  1.  37  eod.). 

Für,  2)ieb;  furari,  ftel^Ieu;  furtum, 
a)  5)iebfta^I,  @ntn)enbung,  b.  f).  bie»' 
jenige  (normtoibrige  unb  ftrafbare)  ©anblung, 
bur^  Joeld^e  Qemanb  beioujjt  »iberrec^tli^ 
eine  frembe  betoeglic^e  ©ac^e  fic^  aneignet, 
in  ber  ^bfid^t,  fic^  burt^  biefelbe  ju  bereichern, 
fei  e«,  t>a^  er  bie  (Sac^e  felbft  getoinnen,  ober 
fonft  einen  Sortl^etl  barau«  jiel^en  toill  (tit. 
I.  4,  1  D.  47,  2  C.  6,  2.  —  „Furtum  est 
contrectatio  rei  fraudulosa  lucri  faciendi 
gratia  vel  ipsius  rei  vel  etiam  'usus  eius 
possessionisve/'  1.  1  §  8  D.  cit.  cf.  §  6  I. 
cit.  ,jFu/rtum  autem  fit  non  solum,  cum 
quis  intercipiendi  causa  rem  alienam  amo- 
vet,  sed  generaliter  cum  quis  alienam  rem 
invito  dojnino  contrectat,  itaquesivecreditor 
pignore  sive  is  apud  quem  res  deposita  est 
eare  utatur  sive  is  qui  remutendamaccepit 
in  alium  usum  eam  transferat,  quam  cums 
gratia  ei  data  est,  furtum  committit/*  §  7 
eod.  —  „furtum  sine  affectu  fnrandi  non 
committitur."  §  10  eod.:  „Aliquando  etiam 
suae  rei  furtum  quisqve  committity  veluti 


Digitized  by 


Google 


230 


Purari — Futurus. 


ai  debitor  rem  quam  creditori  pi^noris 
causa  dedit  subtraxerit."  l.  15  §  1  D.  cit. : 
„Dominus  qui  rem  subripuit,  in  qua  usus 
fr.  alienus  est.  furti  tisu  fructuario  tenetur/* 
1.  19  §  5.  6  eod.:  ^.Furtum  reipigneratcie  do- 
minus non  tantum  tunc  facere  videtur,  cum 
possidenti  sive  tenenti  creditori  aufert,  ve- 
rum et  si  60  tempore  abstulerit,  quo  non 
possidebat,  ut  puta  si  rem  pigneratam 
vendidit.**  1.  40  eod.:  „Qui  iumenta  sibi 
commodata  longius  duxerit  alienave  re  in- 
vito  domino  usus  sit  furtum  faciV^  1.  46 
§  7  eod.:  „Is  solus  für  est,  qui  adtrectavit, 
quod  invito  domino  se  facere  scivit."  1.  52  § 
7  eod. :  ,  Eum  creditorem,  qui  post  solutam 
pecuniam  pignus  non  reddat,  teneri  furti  — 
si  celandi  animo  retineat.*'  1.  67  pr.  eod. : 
,,Si  is,  qui  rem  pignori  dedit,  vendiderit 
eam:  quamvis  dominus  B\i,  furtum  facit*'); 
furandi  c&nsilio  rem  amo  vere,  furandi  animo 
contrectare  (1.57  §  3. 1.  76  eod.);  furtum  ma- 
nifestum—  nee  manifestum;  für.  manif,  (1. 
2—8  eod.;  fun.  diurnus  —  nocturnus  (1.  16 
§  5  D.  48,  19);  b)  ba§  ©cftol^Ienc,  5.  33. 
deprehendi  cum  furto  (1.  3  pr.  D.  47,  2) ;  ab- 
iecto  furto  effugere  (1.  7  §  2  eod.);  furtum 
conceptum,  oblatumy  prohibitumy  fwn  exhi- 
hitum  (§  4  I.  cit.).  Furtivus,  a)  oufeincn 
^icbfta^I  bcjüglid^,  barauf  fid^  grün- 
bcnb:  condictio  fürt.  (f.  condicere) ;  ex  causa 
fxirt.  condici  (1.  9  §  1  D.  12, 1);  teneri  condi- 
ctionis  nomine  ex  causa  fürt.  (l.  6  §  4  D.  25, 
2);  ex  fürt,  causa  dare  oportere  (1.  8  §  7  D. 
34,  3);  b)  gcfto^Icn,  5.  ^.  cum  re  fürt. 
deprehendi  (1.  5  pr.  D.  47,  2) ;  nummus,  qui 
redactus  est  ex  pretio  rei  fürt.,  non  est  für- 
tivus  (1.  48  §  7  eod.) ;  dicit  lex  Atinia,  ut  res 
fürt,  nofi  usucapiatur  (1.  4  §  6  D.  41,  3);  c) 
öerfto^Ien,  öerftctft,  ^cimlic^:  furtivi 
aquarum  meatus  (l.  4  C.  11,  43);  compendia 
fürt.  (1.  3  C.  7,  18);  furtive,  furtim  (adv.), 
^eimlic^  (dam):  arboi'es  furtim caesae  (tit. 
D.  47,  7.  —  „Furtim  caesae  arbores  viden- 
tur,  qüae  ignorante  domino  celandique  eius 
causa  caeduntur"  1.  7  pr.  cit.);  furtive 
ingredi  possessionem  (1.  6  pr.  D.  41,  2) 

Furari  f.  für. 

Furca,  ®algen:  in  furca  suspendere 
aliquem  (1.  7  D.  48,  13);  furcae  suhici, 
furca  figi^  in  furcara  tolli ,  damnari  (1.  9 
§  11.  1.  28  §  15.  1.  38  §  2  D.  48,  19.  1.  3 
§  10  D.  49,  16). 

Furere,     Joo^nfinnig     fein;     furor, 


SBal^nfinn;  füriosus,  ma^nftnnig  (1.  8 
D.  1,  6.  1.  13  §  1.  1.  14  D.  1,  18.  1.  22 
§  7  D.  24,  3.  tit.  D.  27,  10.  1.  5  D.  50, 17: 

—  „füriosus  nuUum  negotium  contrahere  po- 
test.^^  1.40 eod.:  y,Furiosi  nulla  voluntas est.'' 
1. 124  §  1  eod.:  „Füriosus  absentis  hco  esf'J. 

Furia  lex,  a)  de  sponsu,  ein  burc^  bte 
epistula  divi  Hadriani  oufge^obencS  ®efct 
über  bie  ^yaftpflid^t  mehrerer  55ürgen  (Gai.  III. 
121. 122.  IV,  22);  b)  testamentaria,  ein  bnrt^ 
bie  lex  Falcidia  aufgehobene«  ®cte|,  welche«  bic 
?lnnobme  eine«  £egat«  übee  1000  ?l«  betStrofc 
be«  öierfot^en  ©rfa^«  öerbot  (pr.  I.  2,  22. 
Gai.  II,  225.  IV,  23.  Ulp.  I,  2);  lex  Furia 
(s.  Fusia)  Caninia,  ein  Oon  3wf*^wian  auf> 
gel^obene«  ÖJcfefe  au8  ber  3cit  ^luguft'ö,  but^ 
ttJclcbcS  bie  Änja^I  ber  im  Jeftamente  frci> 
äutaffenben  ©claöen  befc^ränft  tourbe  (tit.  1. 1, 
7.  C.  7,  3.  Gai.  I,  42—45.  Ulp,  I,  24). 

Furlalis,  unfinnig,  toüt^enb  (l.  12 
C.  Th.  16,  2). 

Füriosus  f.  furere. 

Fumua,  35adofen  (1.  27  §  10  D.  9.  2); 
furnarius,  «ädcr  (1.  24  §  7  D.  89,  2). 

Furor  f.  furere. 

Furtim,  furtivus,  furtum  f.  für. 

Furvus,  \dftoaxff  (1.  1  pr.  D.  47,  2). 

Fuscare,  f c^tpdrjen,  üerunftatten:  ta- 
bularum  adumbrationt  fuscari  (1.21  C.8, 1 1). 

FtLsoina,  ein  bteijacfige«  SSBcrfjcug 
jum  gfifc^en  (Paul.  III,  6  §  66). 

Fusia  f.  Furia  s.  c. 

Fusio,  1)  hai  biegen  uon  aJtetoII:  num- 
mum  falsa  fusione  formare  (1.  2  C.  9,  24). 

—  2)  3lbgabe,  ©teuer  =  functio  (1.  27 
§  3  D,  7,  1). 

Fusor,  aj^etaUgieger  (l.  1  C.  10,  66). 

Fustis,  $rügel,  Stoct  jur  Süd^tiaung 
freiet  ^erfonen,  im  (^egenf.  t>on  flagellum 
(1.  28  §  2  D.  48,  19:  Non  omnes  fustibwi 
caedi  solent,  sed  hi  dumtaxat,  qui  liberi 
sunt  et  quidem  tenuiores  homines:  hone- 
ötiores  fustibus  tion  suJnciuntur^^j. 

Futurus,  »0«  cinft  fein,  entfte^en 
toirb,  fünftig,  j.  ©.  quae  nondum  sunt 
futura  tarnen  sunty  hypothecae  dari  p<w- 
sunt  (l.  15  pr.  D.  20,  1);  frtictus  fuiuros 
stipulari  (1.  73  pr.  D.  45,  1);  condicio  in 
futurum  concepta  (1.  16  D.  28,  3);  in  fut. 
concipi  potest  obligatio  fideiussoris  (1.  35 
D.  5,  1);  damnum  fut.  (l.  27  §  2  D.  39,  2. 
1   6  §  4.  1.  14  §  2  D.  39,  3). 


Digitized  by 


Google 


Gabinus — Generatim. 


231 


G. 


GabinuB,  ^inwol^ner  oon  Q^ahii,  einer 
8tobt  in  ßotium  (1.  8  D.  50,  12). 

Oades,  bad  heutige  (Sabi;  (1.  12  §  1  D. 
30|.    GaditnnitSy  @obe5  betteffcnb. 

Gaius,  ein  ou§fleaeic^neter  3urift,  bcffcn 
Mt^^cit  unter  Äutoninud  $iu«  unb  SWorc 
Slitrel  fällt,  ein  ©obinianer  (proem.  I.  §  6. 
§5  L  4,  18.  1.  39  D.  45  3);  in  einigen 
8te0en  be^etc^net  Gaius  ben  G.  Cassius  Lon- 
ginus  (1.  54  pr.  D.  35,  1.  1.  78  D.  46.  3). 

Gaius  Cassius  Iionginus,  Qurift  unter 
Xiber  unb  nac^folgenben  l^aifern,  92a(^foIger 
bed  3Raff.  ©obtnu^;  nac^  ii^m  werben  bie 
Sobinianer  an^  Cassiani  genannt  (1.  2  §  51 
D.  1.  2). 

Galatia,  Sanbfc^aft  tIeinafienS  (1.  35  §  1 
D.  32);  Galatae,  bie  ^öewol^ner  berfelben 
(GaL  1,  55). 

Galbanum  f.  chalhaw;. 

Galea,  ^elm  (1.  41  D.  50.  16). 

Gallia,  ©allien  (gröStentbeiB  ba«  ^en- 
tige  gronfreic^),  römi|^e  ^Jroöinj  (1.  99 
§  1  D.  50,  16).  Gallicanm,  gallift^: 
rerum  gallic.  (1.  4  §  1  D.  30). 

Gallina,  ^u^n  (1.  5  §  6  D.  41,  1). 
Gallinaceus,  t>xt  ^ü^ner  betreff enb:  gcUlus 
pillin.,  ^ü^ner^o^n,  öouö^a^n  (1.  9  pr. 
D.  48,  9) 

Oallus,  1)  ^a^n  (1.  9  pr.  cit.).  -  2) 
©ollier  (1.  9  §  3  D.  23,  3).  -  3)  ber 
Äome  jmder  3uriften,  au§  ber  legten  Qeit 
ber  9ie^)uMif :  a)  AeHm,  SSerfaffer  eine«  SBer!« 
de  verborum,  quae  ad  ius  pertinent,  sijfni- 
ficatione  (1.  77.  157  D.  50.  16);  b)  Äquilius, 
ber  (frfinber  bcrstipulatio  Aquiliana(f.  b.  SB.), 
unb  einer  2rOtmeI  für  bie  ©infejung  gewiffer 
poötumi  (I.  29  pr.  D.  28,  2. 1. 33  §  1  D.  28,  6). 

Garum,  eine  aud  gewiffen  marinirten 
Sif(^  bereitete  «rü^e  (1.  3  §  1  D.  33,  9). 

Gaudere,  fic^  erfreuen,  genießen, 
j.  ©.  gaud.  consuetudine  alicuius  (1.  10  C. 
5,  27),  vacatione  0-  1  C.  1,  3). 

Gaudium,  ??reube,  ©ennß:  j.  ^.  im* 
munitatis  gaud.  (l.  3  §  3  C.  12,  16). 

Gemellus,  3 n)i Hing  (1.  22  §  1  D.  9,  2). 

Geminare,  öerboppetn,  j.  ©.  custo- 
diam  (1-  1  pr-  C.  9,  4);  »ieber^olen: 
sanctüatem  haptiftmatix  illicita  asurpatione 
gem.  (1.  1  C.  1,  6). 

Geminatio,  SSerboppelung  0-  10  §  17 
D.  38,  10). 

Geminus,  1)  gwilling  (1.  16  D.  1,  5). 
—  2)  über^upt  bo^)^)eIt,  j.  f3.  geiu.  arhor 
(1. 10  D.  47,  7);  gem.  portiones  (1.  4  C.  1,  3). 

a«mma,  (gbelftcin,  3u»el  (l.  19  §  13 


—20  D.  34,  2);  gemmeusy  ouö  ©belftein 
bereitet:  geram.  vasa  (§20  cit.);  gemma- 
tus,  bamit  befe^t:  lecH  gemm.  (1.  3  §  3 
D.  33,  10). 

G-enearohious ,  l)Dm  Stammtooter  dner 
J^amilie  obftommcnb  (lul.  ep.  nov.  c.  29 
§  102). 

Gener,  ©d^wiegcrfo^n,  @ibam,  ber 
(Sämann  ober  Bräutigam  einer  3^odbter,  (£n* 
felin  u.  f.  tt>.  (1.  3  §  2  D.  3, 1.  1.  5  D.  22,  5. 
(1.  4  §  6.  1.  6  §  1.  1.  8  D.  38,  10.  1.  4  D. 
48,  9.  1.  136  D.  50,  16). 

Generalis  (adi.),  generaliter(adv.),  alt« 
gemein:  a)  o^ne  befonberc  ©e5iebung  ober 
^efc^ränfung  auf  beftimmte  einzelne  ^äue,$er» 
fönen  ober  Satten,  im  ®egenf.  t)on  specialis, 
specialiter:  sexmßer  specialia  generaUbm  in- 
sunt  (1. 147  D.  50, 17);  obligatio  gener.  reram, 
quas  quis  babuit,  habiturusve  sit ;  generaliter 
bona  obli^ata  (1.  6  D.  20,  1.  1.  6  C.  8,  17); 
general.  (im  ÖJegenf .  bon  sub  condicione)  pi- 
gnori  datus  servus  (1.  29  D.  40,  9);  generale 
legatum  (supollectilis),  im  ®egenfa|  bon  spe- 
cies  certi  numeri  demonstratae  (1.  9  pr.  D. 
33,  10) ;  dos  general  relegata,  im  ®egenf .  Don 
fundus  specialiter  legatus  (1. 1  §  14  D.33,4) ; 
conßtitütio  generalis,  im  (Slegenfa^  t)on  per- 
sonalis ;  general.  constitui.  non  in  singulas 
personas  (§  6  1.  1,  2.  1.  8  D.  1,  3);  general. 
pacisci,  ne  petam,  im  ®egenf,  üon  ne  a  per- 
sona petam  (1.  7  §  8  D.  2,  14);  general.  (s. 
ad  omnia)  iubere,  im  ®egenf.  Don  specialiter 
in  uno  contractu  (1. 1  §  1  D.  15, 4);  generale 
nuindattim  de  universis  negotii«  gerendis^; 
general.  mantlare;  mandata  generalis  iuris- 
dictio  (1. 4  pr.  D.  1,  21. 1.  25  §  1  D.  4, 4. 1.  25 
§  5  D.  29,  2) ;  ex  gener.  edictOy  quod  est  de 
minoribus  XXV  annis,  succurrere;  ex  gener. 
clausula  adiuvari  (1.  57  §  1  eod.  l.-  33  pr. 
D.  4,  6);  b)  ber  Gattung  nad),  o^ne  öe* 
ftimmung  be§  3nbi0ibuum§,  5.  ©.  generaliter 
stipulariy  debere  bouiinera  (1.  27  §  7  D.  2, 14. 
1.  2  §  1  D.  45,  1);  servus,  homo  generaliter 
legatm  (1.  29  §  3  D.  32.  1.  9  §  1.  1.  10 
D.  33,  5.  1.  12  §  7  D.  36,  2);  heres  servuni 
generaliter  dare  damnntus  (1.  45  g  1  D.  30). 

G^neralitas,  ein  allgemeine^  @(e{e^; 
ober  bie  ^lUgemein^eit,  ba«  gonje  S^olf 
(l.  3  C.  1,  14.  l.  3  C.  12,  16). 

Generare,  erjeugen:  generandi  facul- 
tas; geiierare  posse^  non  posse  (1.  6  D.  1,  6. 
1.2  §1  D.  1,7.  1.  6  §  2  D.  21,1.  1.  6  pr. 
1.  9  pr.  D.  28, 2);  tro^)ifc^:  gen.  praeiudiciiim 
(1.  7  D.  25,  3),  usuras  (1.  5  C.  4,  49). 

Generatim,  1)  nac^  (S)attungen  (1.  2 


Digitized  by 


Google 


282 


Generositas — Gerer  e. 


§  41  D.  1,  2).  —  2)  allgemein  (1.  57  pr. 
D.  36.  1). 

Generositas,  5lbcl,  3SortrcffIic^!cit 
(Nov.  Val.  III.  U,  11,  1). 

Qenialls  torus,  (S^ebett  (1.  29  §  2  C. 

9,  9: „In  primis  maritum   genialis 

tori  üindicem  esse  oportet**). 

Genitalis,  angeboren,  natürlid^,  j.  16. 
f'ci'itas  genit.  (pr.  I.  4,  9). 

Genitor,  Genitrix  (.  gignere. 

Genius,  ©d^uftgcift:  per  genium  pmi- 
cipis  iurare  (1.  13  §  6  D.  12,  2). 

Gens,  1)  ®ef(^Ic(^t«ftamm  (1.  195  §  2 
D.  50,  16;  —  „recte  eiusdem  familiae 
appellabantur,  qui  ex  eadent  domo  etgente 
proditi  sunt").—  2)  3SoI!dftamm,  SSoIf: 
itis  gentium,  ba§  bei  aflcn  (ben  SRbmetn  bc- 
fannten)  S^ölfem  geltenbc  ^ed^t,  im  ®egen|. 
be«  iu8  civüe  (§  1  1.  1,  2.  1.  1  §  4.  1.  2-5. 
9  D.  1,  1 ;  —  „Quod  naturalis  ratio  inter 
omnes  homines  (ins)  constituit,  id  apud 
omnes  peraeque  custoditur  vocaturque  ius 
gentium,  quasi  quo  iure  omnes  gentes  ntun- 
tur''  1.  1  D,  41,  1). 

Gentilioius  f. 

Gentilis,  1)  ©enoffe  einer  gern,  b.  ^. 
eine«  Vereine«  bnrc^  gemeinfomcn  ©efd^Icc^t^^ 
namen  Dcrbunbener  ^erfonen,  einer  9lamcnö= 
üctterft^oft  (cf.  Cic.  Top.  c.  6:  —  „Gentiles 
8unt,  qui  inter  se  eodeni  nomine  sunt");  auiS 
fold^en  einzelnen  gentes  beftanben  nämlit^  bie 
alten  rdmifc^en  ©urien,  unb  btc  ©enoffen 
einer  gens  toaren  burc^  gemcinfame  Sleligion*^* 
gebrauche  unb  gen>i[|c  gcgenfeitige  9^e(^te  Der^ 
bunben,  in^bej.  l^atten  fie  nac§  bem  ^xohi]-' 
tafelgefej  ein  (5rbre(^t  nac§  ben  Agnaten  (Gai. 
III,  17 :  „Si  nullus  adgnatus  sit,  lex  XI J  tob. 
gentiles  ad hereditatem  vocat/^  Paul.  1 V,  8  § 3. 
Coli.  XVI,  4  §  2:  —  „lex  XU  tab.  gentües 
ad  heredit.  vocat  bis  verbis:  „Si  adgnatus 
nee  sit,  gentiles  familiam  habento^^J;  gentili- 
ciusy  hit  (Ventilen  bctreffenb:  ius  gentil. 
(Gai.  1.  0.  —  „totum  gentil.  ius  in  desue- 
tudinem.  abiisse".  Coli.  1.  c.  —  „Nunc  nee 
gentil.  iura  in  usu  sunt").  —  2)  ein  grcm* 
ber,  barbarus,  peregrinus  (1.  un.C.Tb.  3, 14: 
„Nulli  provincialium  —  cum  barbara  sit 
uxore  coniu^ium ,  nee  ulli  gentilium  pro- 
cincialis  femtna  copuletur^^J ;  praefecti  legati 
gentilium  (1.  62  C.  Th.  11,  30.  1.  5  C.  Tb. 
12,  12).  —  3)  (Hubst.)  ein  ©eibe  (1.  46.  63 
C.  Th.  16,  5);  gentiJicius  =  paganus  (adi.) 
8.  2.  5.  9.  professio,  superstitio  gentil.  (1.  12 
§  2.  1.  20  §  2  C.  Th.  16,  10). 

Genuinus,  angeboren,  natürlich,  5.  S9. 
pietas  gen.  (1.  3  §  4  D.  43,  29);  functio 
gen.  =  originaria,  urj^nrünglic^e  ©eftimmung 
(1.  10  8  1  cf.  1.  8  pr.  C.  Th.  14,  4). 

Genus,  1)  (gefd^Iec^t:  a)  ber  3nbegriff 
ber  burd^  gcmeinfd^aftliclc  «bftammung  Der» 


bunbenen  ^erfonen,  6tamm,  ^,^,ex  eodem 
genere  orti  (1.  220  pr.  D.  50,  16);  generi  /w- 
sterisque  datae  immunitates  (1. 1  §2D.  50,6); 
sibi  suoque  generi  iniuriam  inferre  (L  1  pr. 
D.  40, 12);  qufiestionem  generis  facere  alicui 
(1.  2  C.  3,  8);  b)  ber  Sn^cgrtff  ber  'üfXi  gici* 
d^cn  SRatur  nac^  öerwanbten  ®efd|öpfe:  genm 
humanum  (1.  14  D.  1,  5.  1.  1  D.  41,  1).  - 
2)  Gattung,  j.  S5.  tria  gener a  (hominum) 
esse  coeperunt,  liberi,  servi,  liberti  (1. 4  D.  1, 
1) ;  singula  gener a  ferarum  (1.  62  §  1  D.  7, 1); 
genera possessionumiot  sunt,  quot  et  causae 
adquii'endi  —  magis  unum  genus  est  possi- 
dendi,  species  infinitae  0-  3  §  21  D.  41,  2); 
reSy  quae  nomen  sui  generis  separatim  non 
babent  (1. 6  D.  33, 10) ;  res.  quae  in  genere  siw 
functiofiem  recipiunt  (f.  ifungi  s.  4.);  res  ex 
eodem  genere ,  eiusd.  generis  (1.  3  D.  12, 1. 
1.  42  D.  23,  3);  inSbef.  mirb  e^  auc^  t)on 
einzelnen  @ad^en  gefagt,  toeldjt  nic^t  inbitnbueO, 
{onbern  nur  ber  Gattung  nac^,  ber  fie  ang^ 
^dren,  beftimmt  finb,  unb  nur  in  bicfer  ott» 
gemeinen  ©igcnft^aft  in  ©etrad^t  fommen,  ^.  ©. 
mutuum  damus  receptüri  non  eandem  spe- 
dem,  sed  idem  genus  (1.  2  pr.  D.  12,  1);  in 
stipulaiionibus  alias  species,  alias  genera  de- 
ducuntur  (1. 54  D.  45, 1).— 3)  überl^upt  toai 
im  ?(IIgemeinen  (nic|t  mit  bef onberet  Be» 
jie^ung  ober  ©efc^ränfung  auf  einzelne  gättc, 
^crfonen  ober  ©ad^cn)  beftimmt  ift;  in  toto 
iure  generi  per  speciemderogaturi^.  derogare 
8.  2);  si  species  certi  numeri  demonstratae 
fuerint,  modus  generi  (=»  generali  legato) 
datus  in  bis  speciebus  intellegitur  (1. 9  pr. 
D.  33,  10).  —  4)  ^rt,  SBetfe,  j.  «.  genus 
actimiis,  iudicii  (1.  un.  D.  13,  2. 1.  7  §  41).  44, 
2. 1.  68  D.  50, 17);  velut  genus  quoddamper- 
mutationis  (1.  25  §  11  D.  5,  3);  quasi  genus 
locati  et  conducti  (L  1  §  9  D.  16,  3);  non 
esse  contra  genera  sercitutum  (L  8  §  2  D.  8, 
5) ;  ex  genere  causae  constitui  (1.  3  §  4  D. 
43, 30) ;  genere  usus  distingui  (1. 12  D.  33,  lü. 
L  166  I).  50,  16);  meretricio  quodam  genere 
uxorem  pati  adulterari  (1.  30  §  4  D.  48,5); 
genere  quodam  =  quadammodo  (1. 36  D.  45, 
3);  au(|  genere  quodammodo  (\.  10  D.  41. 4); 
alio  qtiovis  gene^'e,  omni  genere  (1.  47  §  6 
D.  15,  1.  1.  26  D.  40,  1);  ex  empto  agere 
et  eo  genere  rem  salvam  habere  (1.  23  §  1 
D.  41,  3). 

Geometra,  gelbmejfer  (l.  22  pr.  D. 
27,   1.   1.   1    pr.  D.  50,  13).     Geometria, 
gelbmegfunft  (1.  2  C.  9,  18). 
Gerere,  1)  trogen,   bei   fid^   führen, 
,  5ö.  telum  (1.  11  §  2  D.  48,  6).  —  2)  t^un, 
anbeln,  in^bef.   eine  inriftifc^e  Jpanbüing 
öomel^men  (l.  58  pr.  D.  50,  16:  „Licet  inter 
gesta  et  facta  videtur  quaedam  esse  subtüis 
diü'erentia,  attamen  %aTa%iffi6xi%mi  nihil  in- 
ter factum  et  gestuminterest/*  cf.  1. 19  cod.— 


Digitized  by 


Google 


Geritio  —  Gladius. 


233 


„gestum  rum  »igniÜGBxetfine  verbis  factatn^^J; 
praetor  edicit;  quod  cum  minare  quam 
XXV  annis  tiatu  gestum  esse  dicetur  — 
animadvertam  (1.  1  §  1. 1.  7  pr.  D.  4,  4:  — 
,fiestum  die  accipimus  qaaliterqaaliter) 
dTe  caniractum  sit,  sive  quid  aliud  conti- 
aü^'J;  quod  m^us  causa  gestum  erit  (1.  1 
D.  4,  2);  fraudationis  causa  gesta  (1.  1 
pr.  §  2.  1.  3  §  1  D.  42,  8);  pro  herede  ge- 
rwe,  ipanbluimen  uomcbmen,  au«  toelt^en 
auf  bie  Wa\\^,  (grbc  fein  ju  toottcn,  ju 
((Riegen  ift.  butd^  koelc^  alfo  ber  (Srbfd^ftö« 
aittrüt  ^ft^tDdgenb  erüart  tottb  (§  7  I.  2, 
19.  L  20  ff.  D.  29,  2);  pro  her.  gestio  (ge- . 
rüio),  bie  IBotna^mc  folc^cc  ^anblungen, 
ftillj(^t»cigenbcr  (grbfcfioft^onttitt,  im  Ocgcnf. 
wn  aditio  (1.  14  §  8  D.  11,  7).  —  3)  ein 
3»c(^t^gcf(^dft  tjct^onbcln,  eingeben 
dUquid  negotii  gerere  (1.  38  D.  12,  6);  con- 
«eam  dicimus  obligationem  contrahi,  quia — 
sufficit  eoB,  qui  negotia  gerunt,  conseotire 
(1. 2  §  1  D.  44,  7) ;  geritnr  negotium  invicem 
(L  17  §  g  D.  13,  6);  ger.  contractum  (1.  13 

C.  5,  16).  —  4)  führen,  üerjooltcn,  j.  «. 

r'.  magistratum  (1.  9  D.  1,  6.  1.  9  D.  50, 
1.  2  pr.  D.  50,  17),  potestatem  (1.  1  pr. 

D.  1,  11),  honores  Q.  1  §  3  D.  1,  13.  1.  14 
§  5  D.  50,  4),  curam,  tuUlam  (1.  1  §  6 
D.  3,  1.  L  1  pr.  1.  3  §  1.  7.  8.  1.  5  §  1  ff. 
1.  12  pr.  1.  18.  27.  37  pr.  55  pr.  D.  26,  1. 
l.  1  §  19  D.  27,  3),  hona^  patnmonium^ 
rem  s.  res  alicuius  (1.  5  §  3  D.  15,  3. 1.  23 
pr.  D.  33,  8.  1.  101  §4  1).  35,  1.  l.  6  pr. 
C.  4.  29),  renrpM,  (1. 11  pr.  D.  22, 1),  ratio- 
H««  (L  52  §  1  D.  10,  2.  1.  9  D.  34,  3.  1. 13 
8  2  D.  40,  4),  negotia  (alterius),  bie  %t* 
i<^fte  ^tmaxCbti  fü^en,  o^nc  boju  beouftrogt 
Jit  fein:  negotiorum  gest.  actio  (tit.  D.  3,  5. 
C.  2,  18);  negotiorum  gestor,  ein  folc^er 
»efc^äft«fü^rcr  (i,  24  pr,  D.  49.  1); 
gefttis,  ©cft^dft^fül^tung  (1-  5  §  13  D. 
3, 5);  befonber«  wirb  e§  üon  ber  SSotmunb^ 
ft^oft^fü^tung  gefogt  (1.  5  g  2,  1.  23  D. 
26,  7.  1.  3  §  9.  10  D.  26,  10.  1.  1  §  13 
l).  27,  3.  1.  14  §  1  D.  46,  3).  —  5)  aus- 
üben, mad^en:  negotium  (sc.  lenocinium) 
gerere  (1.  4  §  2  D.  3,  2).  —  6)  ^aben: 
fiduciam  ger.  (1.  9  C.  3,  26).  —  7)  se  gerere, 
iic^  bencl^mcn,  berfo^ren,  *.  ».  negle- 
gmter  se  ger.  (1.  12  §  1  D.  50,  8);  pro 
libero,  pro  milite  ae  ger.  (1.  10.  11  D.  40, 
12.  1.  27  §  2  D.  48,  10). 

Geritio  f.  gerere  s.  2. 

Germania,  35eutf(i^(onb  (1.  11  pr.  D. 
21,  2.  1.  8  §  2  D.  50,  15).  Germanl,  bie 
5)cutf(^en  (1.  24.  27  D.  49,  15).  Germa- 
mcas  nennt  fid^  Suftinian  otö  «efieaer  ber* 
ffiben  (nibr.  prooem.  I.);  au(^  ^iber  toirb 
German.  Caesar  genonnt  (1. 4  §  13  D.  49, 16). 

Germanus,  »on  benjelben  «Itern  ob- 


ftommenb,  leiblic^:  soror  gorm.  (§  4  I. 

3,  2);  anä)  {.  t>.  a.  consanguineus ;  fratres 
gerra.  im  Oegenf.  ber  utenni  (1.  1  C.  Th. 
2,  19). 

G^rontocomium,  ^oS^ital  für  arme 
Seute  0.  22.  23  C.  1,  2). 

Gerulus,  Ueberbringer  einer  ©otfc^ft 
(l.  1  C.  12,  63). 

Geata,  dffentlic^e  Äften,  j.  ©.  gesta 
conficere;  ius  gestor  um  habere  (1-  1^  §  "* 

C.  1,  2.  1.  27  C.  8,  53);  cognitionalia  gesta 
edere  (1.  4  §  2  C.  12,  25);  sub  gestorum 
testifkatione  (1.  un.  C.  2,  56). 

G^stare.  1)  tragen;  in  utero  nihil  ^est. 
(1.  4  D.  29,  5);  gestari,  fid^  in  einer 
©önfte  trogen  loffen,  ober  j^ojieren 
reiten:  gestandi  ius,  servitus  (1.  12  §  1 

D.  7.  8.  T.  14  §  3  D.  34,  1.  1.  7  D.  40,  2); 
equus  gestandi  causa  couimodatus  (§  6  I. 

4,  1);  gestatio,  Drt,  \oo  man  fid^  ^erum=' 
tragen  lägt  (l-  13  §  4  D.  7,  1).  —  2) 
fül^ren,  üertoalten  (1.  5  C.  Th.  12.  6)  = 
gerere. 

Gestatio  f.  gestare  s.  1. 
Gesticulari,  ^ontomimifc^e  ®eber» 
ben  motten  0-  8  §  11  D.  48,  19). 
Gestio  f.  qerere  s.  2. 
Gestire ,  trachten  (1.  1  C.  3,  29). 
Gtostor,  C^estus  f.  gerere  s.  4. 
Gibberosus,  budelig  (1.  3  D.  21,  1). 
Gignere,  berborbrin^en,  erzeugen, 
ebäreU;  §.  ü.  si  qua  fiha  mihi  gignitur 
17  §  1  D.  30);  geniti  ex  s.  ab  aliquo 


(1.  10  D.  1,  9.  1.  37  pr.  D.  38,  1);  contra 
naturam  genitum  (1.  38  D.  50,  16).  Geni- 
tor, (Srjeuger,  SSoter:  ab  eiusdem  wt^imi 
genit.  sanguine  proficisci  (1.  195  §  4  eod.); 
genitores,  hie  (gltem  (1.  24  C.  1,  4.  1.  19 
§  3  C.  1,  5.  1.  10  §  1  C.  5,  9);  genitric, 
SRutter  (L  21  C.  11,  48);  Dei  genitrijs 
Maria  (1.  8  §  1  C.  1,  1.  1.  1  §  9  C.  1,  27). 

Gladiator,  1)  geexter  auf  ber  harena 
(1.  un.  C.  11,  44);  „Cruenta  spectacula  — 
non  placent.  quapropter  omnino  gladiatores 
esse  prohibemiis*^J ;  —  2)  IBonbit  ober 
«ummler  (l.  3  pr.  D.  28,  2).  —  3) 
@(^toertfeger  (1.  7  D.  50,  6). 

Gladiatorius,  bie  ged^ter  betreffenb, 
Ä.  ».  munus  gladiat.  (1.  2  C.  Th.  15,  12); 
ludufi  gladiat.  0-  3  eod.  1.  1  C.  Th.  9,  18). 

Gladius,  6(^)0  er t:  a)  aU  Megdtooffe 
(L  14  §  1  D.  49,  16);  b)  ofe  ©offe  ber  ®la* 
Motoren :  ad  gladium  damnari,  jum  ©d^toert^» 
fompf  auf  ber  harena  öerurt^eilt  tocrben  (1. 
6  §  6  D.  28,  3.  1.  25  I  3  D.  29,  2.  1.  1  pr. 
D.  47,  14);  c)  aU  3Berlieug  jum  (Snt^u^en 
eined  SSerbrec^er^:  vita  adimitur,  ut  putk  si 
damnatur  aliquis,  ut  gladio  in  eum  animad- 
rertatur  (1.  8  §1  D.48, 19);  supplicium  caoi- 
tis  ferre^  todio  ultoreprostratum  (1. 5  C.  9, 18) ; 


Digitized  by 


Google 


234 


Glans — Gradus. 


gladio  consumi  (1. 16  C.  9, 20) ;  iu8  a.  potestas 
gladii,  bog  Siecht,  bicXobc^flrafc  ju  ber^öngcn, 
©ewalt  übet  ßcbcn  unb  Xob  (1-  6  P^- 
D.  1,  16.  1.  6  §  8  D.  1,  18.  1.  3  D.  2,  1). 

Olans.  cigentUi^  (Sid^el,  c3  umfaßt  aber 
ber  ^u^btud  (namentlich  in  ^e^ug  auf  bad 
interdictuni  de  ghinde  legenda)  jebe  S^aum- 
truc^t  (tit.  D.  43,  28.  1.  236  §  1  D.  50,  16: 
jjGlandis  appelatione  omnis  fructus  conti- 
netur"). 

aiarea,  Äieg  ober  ©anb  (1.  11  §  6  D. 
39,  3). 

Glaucinum,  @albe  a\x^  ber  ^$f(an^  glau- 
cion,  ylaw^vov  (1.  21  §  1  D.  34,  2). 

Gleba,  1)  (Srbjc^oUe  (I.  13  §  1  D.  8, 
3.  1.  3  §  1  D.  41,  2).  —  2)  (Scholle, 
®runbftüd  (1.  15  C.  11,  48:  „Colonos  — 
ita/7^&26fw/iaffrcrcpraecipimns,  ut  ne  puncto 
quideni  temporis  debeant  amoveri*').  3)  eine 
geioiffc  ©runbfteucr  (L  2  C.  12,  2.  1,  12. 

16  C.  Th.  6,  2). 

Gleballs,  auf^ruub  unb  ©oben  ^af» 
tcnb;  gleb.  praeslatio,  fnnctio,  nccessitas, 
gleb.  onera,  gleb.  aurum  (1.  7.  9.  10.  14. 

17  C.  Th.  eod.). 

Glebatio.  ®runbfteucr  (l.  18  C.  Th. 
eod.). 

Glomerare,  [ammeln(l.  2  §  7e  C.  1,  17). 

Gloria,  9lu^m  (pr.  1.  1,  25:  —  „quia 
pro  re  publ.  ceciderunt ,  in  jf^rpetuum  j>cr 
glariamvicereinteWeguntuY'^).  Gloriari,  fic^ 
rühmen,  j.  ».  prirUcgiis  (1. 14  C.  12,  23). 
GlorificuSy  gloi'iosus,  ru^muoll,  glor* 
reid^,  j.  ©.  gloriosa,  gloriosissima  virgo 
Mana  (I.  8  §  1  C.  1,  1);  ghrif.  tua  sedes 
(l.  26  §  2  C.  2,  7). 

Glos,  be«  @^emann§  ©(^»efter,  ©(^tuä* 
gcrin  (1.  4  §  6  D.  38,  10). 

Gnania,  funbig,  tuiffenb  (1.  9  C.  Th. 
10,  1). 

Gnaviter,  emftg,  forgföltig:  gnav. 
observari  (1.  55  in  f.  C.  1,  3.  1.  3  C.  7,  37). 

Gk>thicu8  nennt  fid^  3wfti«it»n  al^  ©c«* 
fieger  ber  ®ot^en  (rubr.  prooem.  I.) 

Oraculus,  Strftl^er  ober  ^äljti  (1.  15 
§  2  D.  19,  2). 

Gradatim,  ftufcnrteife,  nad)  einer 
gewiffen  SfJei^enfolge,  j.  33.  ut  gmd. 
honores  deferantur,  edic^^.o  exprimitur  (1. 
11  pr.D.50,  4);  inöbef.  nac^  ber  ©tufen^^ 
folge  ber  einzelnen  9SerttJanbtfc^aft§^ 
grabe:  liberos  nan  omnes  simul  vocat  prae- 
tor, sed  gradatim  (1.  1  §  7  D.  37,  8);  grad. 
admittuntiir  cognati  ad  hon.  poss.:  ut  qui 
sunt  primo  gradu,  omnes  simnl  admittun- 
tur  (1.  1  §  10  D.  38,  8);  intestati  posses- 
sio ab  Omnibus  repudiata,  qui  grad.  petere 
potuerunt  (1  10  §  1  D.  44,  3). 

Gradilis   panis,    öffentlid^    (an   bcn 


©tufcn  ber  iBad^äufcr)    augget^eil=> 
iti  »rob  (tit.  C.  TÄ.  14,  17). 

Gradus,  1)  ©d^ritt  (1.  17  §  9  D.  21, 
1).  —  2)  Stufe:  a)  im  cigentlit^n  ©itin 
(1.  20  §  1  D.  8,  2):  b)  tro^if(§^:  «bftuf  ung, 
®rab,  iniJbef.  a)  ^bftufung  in  ber  S5crtt)onbt* 
fc^aft^rei^c,  ®rab  ber  Serwanbtfc^oft, 
»eld^er  burd^  bic  8^^^  ^^  3^"9wngen  ht^ 
ftimmt  tt)irb,  bie  jur  ^croorbringung  be§  SScr* 
manbtfd^aft^öer^Itnifte^  crforberlieg  finb  (tit. 
I.  3,  6  D.  38,  10.  —  „Semper  gtnerata 
qtmeque  persona  gradnm  adicit'^  §  7  I.  cit. 
—  „Gradus  dicti  sunt  a  similitudine  scala- 
rum  locorumve  proclivium,  quos  ita  in- 
gredimur,  ut  a  proximo  in  proximum,  i.  e. 
in  eum,  qui  quasi  ex  eo  nascitur,  trans- 
eamus**  (1.  10  §  10  D.  cit.);  au(^  toirb 
gradus  in  ber  ©ebcutung  Don  Unea  gebraud^t 
(1.  10  §  9  eod.  1.  68  D.  23,  2);  ß)  «bftufung, 
©laffe,  in  Welcher  S^manb  nad^  ber  burt^  ®e* 
fej  ober  Xcftament  beftimmten  Slei^enfofgc 
*u  einer  ©rbfd^aft  berufen  »irb:  intestati 
hi  gradus  vocantxir:  prinium  sui  heredes, 
secundo  legitimi,  tertio  proximi  cognati, 
deinde  vir  et  uxor  (l.  1  pr.  D.  38,  15.  cf. 
1.  1  §  1  D.  38,  6) ;  gradu  cognatoritm  vocari 
(1.  5  D.  38,  8);  plures  gradtis  hon,  posses- 
sionis admittendae  (1.  9  D.  37,  1);  in  plu- 
rium  heredum  gradibus  hoc  servandum  est, 
ut  —  prius  a  scriptis  incipiatur,  deinde 
transitus  ßat  ad  eos  ad  quos  legitima  hered. 
pertinet  (l.  70  pr.  D.  29,  2);  befonber«  toerbcn 
bie  in  golge  einer  ©ubftitution  entftanbcncn 
^bftufungen  ber  inftituirten  ref:p.  fubftituirten 
@rben  gradus  genannt:  defertur  hon.  poss, 
secundum  tah. primo  gradu  scriptis  Tieredihus, 
mox  Ulis  non  petentibus  sequentibus,  non 
solum  substitutuif  verum  substituti  quoqu^ 
substitutiSy  et  per  seriem  substitutos  ad- 
mittimus.  primo  gradu  autera  scriptos  acci- 
pere  debemus  omnes,  qui  primo  loco  scri- 
pti  sunt  (1.  2  §  4  D.  37,  11);  primo,  secundo, 
tertio  gradu  heredes  scribere,  instituere 
(1. 4  D.  28, 3.  1.  54  D.  28,  5.  1. 1  pr.  D.  28,  6. 1. 
69  D.  29,  2);  in  secundum  gradum  suhstitni 
(1.  37  pr.  D.  28,  5);  secundo  tertiove  gradu 
suftstitutiis  (1.  3  §  1  D.  15,  1);  a  primo, 
secundo,  tertio  gradu  exheredare,  praeterire 
aliquem;  inter  fduosj  gradus  exheredari; 
ab  Omnibus  gradibus  summoveri  (1.  3  §  3. 
4.  6.  1.  14  pr.  §  1  D.  28,  2.  l.  3  §  2  D. 
28,  3);  y)  mftufung  in  «ejug  auf  «erntet 
unb  SBürben:  honores  per  gradus  perti- 
nentes  (1.  44  pr.  D.  3,  5);  per  gradus  mu- 
nerum  honorumquc  iniungi  (l.  3  §  15  D. 
50,  4);  baber  bebeutet  cö  beu  Slanj,  bcn 
3cmanb  beneibct,  j.  93.  administratio  rei- 
publ.  cum  dignitatis  gradu  (1.  14  pr.  eod.). 
qui  secundo  gradu  sunt  (1.  16  D.  48,  8); 
inferioris  =  antecedentis  gradus  hominee 


Digitized  by 


Google 


Graecia  —  Gratuitus 


235 


(1.  49  D.  23,  2) ;  gradu  mUüiae  deici,  pelli ; 
gradüs  deiectio  (I.  3  §  1.  5.  14.  20  D.  49, 
16).  —  3)  ber  für  eine  (Snc^e  beftimmte  Ort, 
Stelle:  tertuinos  statutos  extra  auum  gra- 
dum  movere  (1.  3  pr.  D.  47,  21). 

Graecia,  ^rie^enlanb  (1.  un.  C.  10, 
54).  Graeci,  bie  ©riechen  (1.  14  §  4  D. 
3,  2.  1.  10  §  4  D.  21,  1.  1.  3  §  6  D.  47, 9. 
1.  5  §  1.  1.  19  D.  50,  16);  graecus  (adi.), 
grie^ifd^  §.  ^.  graeca  Ungua,  graeeis  ver- 
bis  fideicommissum  relinquere  (1.  11  pr. 
D.  32.  1.  46  §  3  D.  40,  5) ;  iadices  graeca 
lingua  senUntias  proferre  posaunt  (1.  12 
C.  7,  45);  graece  (adv.),  in  gried^ifd^cr 
Bptad^t  (1.  1  §  6  D.  45,  1.  1.  8  pr.  D.  46, 
1.  1.  21  §  6  C.  6,  23).  Oraecitas,  bie 
griei^ifd^c  (Bptad^t  (1.  un.  C.  11,  19). 

Gramen^  ^raut:  noxUs  graminibus 
qoaesita  venena  (1.  6.  C.  Th.  9,  38). 

Orammatica ,  S^tad^Iunbe  (I.  1 
pr.  D.  17,  2).  Cframmaticus ,  Spta^lnn* 
biger  a  1  pr.  D.  50,  13.  1.  2.  6.  11  C. 
10,  53). 

Grammatophylaolum,  %xd)it)  (l.  9 
§  6  D.  48,  19). 

Granarium,  Jlornboben  (1.  12  §  1  D. 
33,  7). 

Grandaevus,  febt  alt:  seneettM  grand. 
(1.  83  C.  Th.  12,  1). 

Grandifl,  ßto^,  h-  ®- ^-  d<ifnnum,  com- 
modum  (1.  9  pr.  D.  4,  4.  1.  4  D.  4,  6); 
gramUs  natu,  bejal^tt  (i.  11  D.  50,  2). 

Grando,  ^a%t\  (1   4  C.  9,  18). 

Granius  Placcoa,  '^)xx\\i  gegen  ha^  @nbe 
ber  9lepttbtü,  Serfojfer  eine«  ^ommentorö 
aber  bad  ins  Papirianum  (1.  144  D.  50,  16). 

Granum,  Äorn  bcg  (»etreibeS  (§  28 
I.  2,  1),  wirb  au(^  ftatt  bed  betreibe«  fclbft 
gefagt,  j.  ®.  pietium  arani,  quod  invehitur 
(1.  3  §  1  D.  48,  12);  praedia  ctim  vino, 
grano  (1.  6  D.  33,  7). 

Grasaari,  1)  ouf  ben  Straßen  um» 
^er{(^tDdrmen,  um  ju  ^mhttn;  grassa- 
tores,  {olc^e«  um^erf^meifenbe«  ©efinbel, 
Wegelagerer:  grasmtura,  9Bege(agerung 
(1.  20  §  1  D.  19,  5.  1.  16  §  6.  10.  1.  28 
§  10.  15  D.  48,  19).  —  2)  in  ein  «ermögen 
teuften,  mutl^toillig,  fc^Iec^t  toirt^- 
ft^aften:  tutor  grassatus  intutda;  grass. 
m  re  fanUliari  (1.  3  §  5.  1.  6  D.  26 ,  10). 
-  3)  ba^  Tta%  überfc^rciten  (1.  2  C. 
Th.  2,  38).  —  4)  gegen  gemanben  ge^cn, 
i^n  treffen:  poena  grassetur  in  aliquem 
a.  2  §  2  C.  Th.  9,  15). 

Gratanter,  tuiUfäbrig,  gcrn(l.  169C. 
Th.  12,  1). 

Gratia,  l)(»unft,  53egünftiguna,  (3t* 
faUigteit:  a)  ^difd^e  ©egünpigun^ 
$arteili<^feit^  j.  ©.  si  ar^uatur  iudicts 
gratia  vel  inimicitia  yel  sordes  (1.  15  §  1 


D,  5,  1);  per  gratiam  aut  sorden  iua  höh 
dicere  (1. 26  §  4  D.  4,  6);  arbiter  gratiae  dum 
vel  8ordibu8  comiptus  (1.  3  §  1  D.  4,  8); 
gratia  aut  pecunia  falsa  renuntiare  (1.  1 
I  2  D.  27,  8);  b)  gratia  (abl.),  a)  au3  (Se* 
fälligfeit,  im  ©e^enf.  bon  mercede  (l.  1 
D.  1,  15);  ß)alicmu8  gratia,  umSemon* 
be3,  um  etkoad  miUen,  jum  «cften  3e» 
manbed,  j.  ©.  in  stipulationibus  pivmisso- 
ris  gr.  tempus  adicitur  (1.  17  D.  50,  17); 
mandare  sive  mea  tantum  gratia,  sive  mea 
et  aliena  etc.  (1.  2  D.  17,  1).  —  2)  35c* 
gnabigung,  ©rlaffung,  j.  ©.  ex  gratia 
sententiae  facta  statum  pristinum  recupe- 
rare  (1.  4  C.  9,  51);  indulgentia  poenae 
gratiayn  facit  (l.  3  C.  9,  43) ;  decreti  gratiam 
facere  (i.  1  §  27  D.  48,  18);  iurisiurandi 
gratiam  facere  alicui  =  remittere  iusiur. 
Q.  6.  32.  41  D.  12.  2).  —  3)  bona  gratia, 
gutes  «ernc^men,  greunbfd^aft:  bona 
gr.  discedere,  uon  ©bleuten  gefogt,  bie  fic^ 
in  ®fite  trennen  (1.  32  §  10  cf.  l.  60-62 
D.  24,  1:  —  „saepe  evenit,  uti  propter 
sacerdotium  vel  etiam  sterilitatem  vel 
senectutem  aut  valetudinem  aut  militiam 
satis  commode  retineri  matrimonium  non 
possit;  et  ideo  bona  gr.  matrimonium  dis- 
solvittir/'  a.  14  §  4  D.  40,  9).  —  4)  «n^ 
neftmlid^feit:  gratia  locorum  (1.  7  C.  9, 
49).  —  5)  ^anf:  gratiam  implere  jßatriae 
(I.  171  pr.  C.  Th.  12,  1). 

Gratiflcari,  ju  Ö^unften  gemanbe^ 
banbeln,  i^n  bcgünftigen  (1.  4  D.  36, 
1.  1.  6§  2  D.  42,  5  l.  28  §  14  D.  48, 
5).  Gratißcatio,  S5egftnftigunq  (1.  24  D. 
42,  8). 

Gratiosus,  1)  ma«  auS  parteiifd^er 
«egilnftigung  gejc^ie^t,  eine  fold^e 
cntl^ält,  j.  ©.  iudici  ob.  grat.  sententiam 
datum  (1.  5  pr.  D.  3,  6);  grat.  coniventia 
(1.  8  §  3  C.  10,  48);  gratiose  (adv.),  au« 
partciifc^er  öunft:  neque  Äordirf«  neque 
gratiose  —  per  sordes  aut  gratiam  (1.  7 
§  2  D.  26,  7).  —  2)  bcgünftigt:  Augusti 
henefidis  gratiosa  colonia  (l.  1  §  1  D.  50, 
1.5). 

Gratis  (adv.),  uncntgcltlid^,  umfonft, 
im  ®egenf.  öon  si  merces  intervenerit, 
mercede  data  aut  constituta,  pecunia  ac- 
cepta  (1.  3  §  1.  1.  6  pr.  D.  4,  9.  1.  22  B. 
19,  5.  l.  4  §  1  D.  29,  4);  gratis  concedere, 
im^egenf.  öon  vendereaut  locare  (1.  HD. 
7,  8);  habitare  gratis ,  im  ÖJegenf.  üon  in 
conducta  domo  (1.  5  §  2  D.  47,  10  cf.  1.  9 
pr.  D.  39,  5:  ,Jn  aedibus  alienis  habitare 
gratis  donatio  videtur:  id  enim  ipsum  ca- 
pere  videtur  qui  habitat,  quod  mercedem 
pro  hahitatione  non  solviV). 

Gratuitus  (adi.),  unentgeltlich,  j.  S5. 
grat.  debet  esse  cominodatum  —  alioquinwcr- 


Digitized  by 


Google 


236 


Gratulari  —  Grex. 


cede  intervcniente  locatae  usus  rei  videtur 
(§  2  I.  3,  14) ;  wMndatum  nisi  grat.  nullum 
est  —  intervenietUe  enim  pecunia  res  ad  lo- 
cat.  et  condnct.  potius  respicit  (1.  1  §  4  D. 
17,  1);  officium  (^procurationisj  grat.  esse 
dabei  (1.  15  C.  2, 12);  gratuitam  (im  (SJegenf. 
Oon  mercede)  operam  exhibere;  grat.  operae, 
im  ®cacnf.  bon  conducere  operas  (1. 1  §  18. 1. 
5  pr.  D.  14,  1);  grat.  fidem  praestare  (1.  37 
D.  3, 5);  grat.  ^^Htattonem  dare,  praestare, 
accipere,  habere  (l.  5  §  1  D.  9, 3.  1.  28  §  2  D. 
19,  2.  1.  17  pr.  D.  19.  5,  1.  5  pr.  D.  20.  2. 
1.  15  §  1  D.  43,  26.  1.  1  §  3  D.  43,  32); 
grat.  pecunia  utenda  data,  grat.  pecuniam 
darey  grat.  pecuma  uti,  unt>et%in$Iic^e$ 
^orlcl^n  (1.  2  D.  3,  6.  1.  10  §  8  D.  17,  1. 
1.  8  D.  20,  2);  gratuito  (adv.),  unentgelt- 
lich, umfonft:  hahitare  vel  in  conducto 
vel  grat  (1.  1  §  9  D.  9,  3). 

Gratulari,  1)  über  ein  qlMli^ed  @r* 
eignift  feine  gfteube  bejeigen,  ®Iü(f 
tDÜnfd^en  (1.  35  §  1  D.  4,  6).—  2)  feine 
^on!bar!eit  bejcigen,  bonfen  (1.  3  C. 
4,  34). 

Qratulatio,  greubenbejcugung;  grat. 
publica,  5ffentlid^e«  greubcnfeft,  3)onf* 
fejl  a.  8  D.  48,  16). 

Oratus,  1)  ongenel^m  (1.  15.  17  pr.  D. 
8,  2);  beliebt  (1.  17  §  1  D.  22,  1).  —  2) 
bonfbar  (1.  8  §  3  D.  38,  2);  grate  facere 
(1.  3  §  1  D.  26,  10). 

aravamen,  ©ef  d^toerbe,  ßoft,  j.  ©.  im 
(»cgenf.  oon  lucrum  (1.  un  §  4.  9  C.  6,  51); 
dispositio  modum  cel  aliud  grav.  intro- 
ducens;  aliquod  grar.  imponere  vel  in 
qmntitate  vel  in  tempwe  (1.  32.  36  §  la 
C.  3,  28);  grav.  functionis  (1.  9.  18  C.  4, 
49),  tutelae  (1.  5  C.  5,  30). 

Gravare,  bejd^toeren,  j.  ©.  gravari 
fideicommisso  (1.  1  C.  6,  43.  1.  un.  §  4  C. 
6,  51),  onere  tutelae  (1.  un.  C.  5,  69);  con- 
demnatiane  grav.  reum  (1.  11  D.  47,  7); 
inSbef.  einen  SSerbod^t  ouf  3emanben  loben, 
il^n  öerbäd^tigen,  beloften  j.  ©.  faUis 
argumentis  apud  praesidem  gravari  (1.  18 
§  6  D.  48,  5);  gravari  dominos  confessiane 
servorum  (1.  1  §  19  D.  48,  18);  gravata 
opinio  (I.  24  C.  9,  9.  cf.  13  C.  2,  il). 

Qravate  (adv.),  mit  Unloillen,  un- 
gern (1.  7  pr.  D.  1,  16). 

Gravidus,  fc^toanger  (1.  2  §  4  D.  2, 
11). 

Gravis,  1)  Jc^toer,  biif,  berb  5.  33. 
fumus  non  gr.  (1.  8  §  6  D.  8,  5);  inSbef. 
a)  fc^toonget:  gravi  utero  uxor  (1.  HD. 
29,  7);  b)  lort,  bnldenb;  graviter  (adv.) 
=  dure,  j.  ©.  mereri  graviorem  poenatHj 
sententiam  (1.  3  §  17  D.  29,  5.  1.  1  §  5  D. 
49,  7) ;  gravem,  gramorem  sententiam  dicere, 
ferre  (l.  7  B.  47,  9.  1.  13  D.  48,  19);  gra- 


viore animoAversione  indigere  (1.  1  §  7  D.  1  > 
12);  graviter,  gravius  puniendus  Q.  1  §  8 
D.  26,  10.  1.  5  §  2  B.  49,  16);  gravior 
servüus  (1.  20  §  5.  1.  24  B.  8,  2);  grave 
aes  alienum  (1.  11  §  5  B.  4,  4.  1.  23  §  3 
B.  28,  5);  gravis  tmpefwa  (1.  7  §  22  D.  48, 
22);  graves,  graviores,  gravissimae  usurae 
(1.  3  B.  13,  4.  1.  12  §  9  B.  17,  1. 1.  47  D. 
19,  1.  1.  11  pr.  B.  22,  1.  1.  7  §  8.  1.  9  §  4 
B.  26,  7);  condido  gravior  (1.  35  B.  35,  1) ; 
in  graviorem  causam  videri  sciui^m,  quo- 
tiens  indistincte  quid  solvitur  (1.  5  pr.  D, 
46,  3);  c)  getoaltig,  ^viora  crimtwa  0-  1 
§  5  B.  49,  7) ;  gravissima  iniuria  adficere 
aliq.  (1.  10  §  12  B.  2,  4);  d)  ^eftig  j.  ». 
gravissimae  inimicitiae  (1.  3  §  11.  L  22  D. 
34,  4) ;  gravis  valetudo,  infirmitas  (1.  3  pr. 
B.  29.  5.  1.  40  §  3  B.  40,  7);  e)  f d^toierig, 
graviter  =  diffi/ndter:  res  gravis  ad  recipc- 
randum  (1.  25  B.  13,  7) ;  graviter  loqui  (1.  9 
B.  21,  1).  —  2)  jtteng  in  bet  ^flid^terffinunp, 
feft  in  feinen  ^tunbfäfren,  §.  ©.  congroit 
bona  et  gravi  praesidi  (1.  13  pr.  B.  1,  18) ; 
apud  bonos  et  graves  opinionem  aUcoias 
onerare  (1.  13  C.  2,  11).  Gravitas,  a) 
geftigfeit  be«  ai^oraftcrS  (\.  18  pr.B.  21, 1. 
1.  2  B.  22,  5);  b)  bie  SBürbe  eine^  «mte«, 
©erufe«,  5  ».  militaris  grav.  (I.  4  C.  4, 
52);  praeses,  rector  provinciae  pro  su<i 
gravitate  curabit,  providebit  etc.  (1. 18  C.  2, 
3.  1.  4  C.  2,  26.  t  5  C.  3,  34.  1.  16  C.  5, 
62) ;  bo^  grav.  tua,  vestra,  aU  Xitutatut  für 
»eomte  (1.  27  pr.  B.  40,  12.  I.  3  C.  3,  3. 
1.  7  C.  3,  26.  L  4  C.  5.  73.  1.  1  C.  10, 10). 

Gravlsoanus,  Ofttger  Don  &xa» 
toiäcä,  einer  (Stobt  in  ferutien  (1.  30  D. 
31). 

Gravitas  f.  gravis  s.  2. 

Gregalis,  gregarius,  gregatim  f.  grex. 

Gregorianus,  ^urift  im  (oiferlid^en  (^n* 
fiftorium  unter  donftontin  b.  ®r.,  üieEeit^t 
fd^on  unter  3)iocIetion;  codex  Gregorianus, 
bie  t>on  bemfelben  t>erfo^e  Sammlung  faifet^ 
lid^er  (Sonftttution  (I.  5  C.  Th.  1,  1).  ouc^ 
corpus  Gregoriani  genannt  (Consult.  c.  1 
u.  9). 

Gremium,  @^oo6,tro|nfd^:baS3Jiw^'^f: 
penetrale,  j.  ©.  in  eccUsiae  gremio  servulis 
suis  concedere  libertatem  (I.  2  C.  1,  13); 
in  gremia  potentissimarum  domorum  con- 
fugere  (1.  8  C.  5,  5). 

Gremium,  IleineS  örennl^olj,  9lei8> 
1^0 Ij  (1.  55  §  4,  B.  32):  arbores  greniia- 
les  im  ^egenf .  t)on  caeduae,  S3ufci^^oIj,  ©recft^ 
^olj  (1.  7  §  12  B.  24,  3). 

Grex,  1)  ,^ecrbc  (§  18  I.  2,  20:  — „est 
gregis  unum  corpus  ex  distantibus  capiti- 
btts/'  1.  1  §  3  B.  6,  1.  1.  68  §  2.  1.  70  §  3 
B.  7,  1.  1.  31  B.  7,  4.  1.  13  pr.  B.  20,  1. 
l.  21.   22  B.  30.   1.  6  B.  81.   1.  30  pr.  D. 


Digitized  by 


Google 


Gubernaculum — Habere. 


237 


41,  3.  1.  21  §  1  D.  44,  i..  p.  3  pr.  D.  47, 
14);  gregatim  (adv.),  ^cetbentoeifc,  j. 
B.  quadnipedes ,  quae^re^.  hdbentur^  pa- 
scuntur  (1.  2  §  2  D.  9,  2.  1.  65  §  4  D.  32). 
—  2)  Sä)aax,  ©orp§:  grex  Cohortalino- 
rum  (1.  HC.  12,  57);  gregaliSy  gregariiiSj 
§it  einet  8d^0Qr  gel^örig:  gregales  Ne- 
storii  =  participes  sectae  Nest.  (1.  6  pr.  C. 
1,5);  gregarii  milites,  gemeine  Solboten 
(1.  4  C.  12,  39). 

Gubemaculum,   ©teuerrnber  (1.   44 
D.  21,  2);  tropifc^:  bog  8tuber  ber  Ut 
giernn 9*.  orbis  terrarum,  qui  nostris guber- 
naeulis  regitur  (1.  14  §  1  C.  3,  1);  gubem. 
prorinciae  (1.  vm.  C.  12,  14). 

Gubemare,  lenfen,  regieren,  öer^ 
tDoIten,  j.  39.  giibern.  res,  patrimonia  (1. 
2  pr.  C.  2,  44.  I.  6  §  2  C.  6,  61).    Guber- 


natio,  ßettung,  SSertoaltung,  (l.  5  C.  5, 
30.  l.  7  §  6  C.  5,  70). 

Oubemator,  Steuermonn  (1.  29  §  4 
D.  9,  2.  1.  13  §  2  D.  19,  2). 

Gula,  Äel^Ie  (1.  11  pr.  D.  9,  2). 

Gulostui,  lerfer^oft,  gefräßig  0-  4 
§  2  D.  21,  1). 

Gustus,  bog  Äoften,  degmtatio  (1.  34 
§  5  D.  18,  1). 

Gutturosus,  einen  Stxop^  ^obenb  (1. 
12  §  2  D.  21,  1). 

Gymnious  agon ,  3ßettIom^f  im 
giingen  (1.  1  C.  11,  41). 

Gynaeceum,  SBerfftott  für  bog  3ße^ 
ben  ber  foiferlid^en  Jtleiber;  (iifnaecia- 
rim,  SBeber  in  einer  folc^en  fotfwlid^en 
Sßeberei  (I.  5  C.  9,  27.  1.  2.  3.  5.  13  C.  11, 
8.     1.  1  C.  11,  9.    1.  4  C.  12,  39). 


K 


Habena,  Stiemen  jum  ^^äßqitxi  ber 
Änoben  (1.  1  §  33  D.  29,  5).- 

Habere,  1)  l^oben,  g.  33»  hab.  ivrisdi- 
ctumem,  imperium,  itis  animadvertendi  (1.  2 
§  1.  1.  8.  11  D.  1,  16),  inm  ac  potestatem 

0.  1  §  1  D.  26,  1);  hab.  actionem  (1.  41 
D.  2,  14.  1.  5.  6  D.  4,  3),  petitumem  (1.  7 
§  1  D.  13,  5),  candictianem  (1.  30  D.  12,  6), 
exceptionem  (1.  40  pr.  eod.  1.  1  §  5  D.  21, 
3);  nondum  iustam  aetatem  hab.  (1.  8  D.  12, 
4);  hab.  clavum,  morhum,  febrem  (1.  12  pr. 

1.  53  D.  21,  1.  1.  60  D.  42,  1);  hab.  patrem 
(1.  23  D.  1,  5);  hab.  aliquem  in  suis  heredi- 
bus  (1.  73  §  1  D.  50,  17),  in  (ma)  potestate 
(§  10  I.  1,  11.  1.  4  D.  5,  1.  1.  22.  24  §  1 
D.  48,  5;  locum  habere  @tott  l^oben  (1.  34 
pr.  D.  12,  2.  I.  30  D.  12,  6);  carendum 
babere,  ju  entbehren  l^oben,  entbel^en  muffen 
(1.  38  D.  6,  1);  in  gleicher  Slebetoeife  ^eigt 
eg;  excusationem  allegandam  hab.  (1.  1  §  1 
D.  49,  4),  redimendos  hab.  servos  (1.  55  §  2 
D.  40,  4) :  laborare,  operari  hab.  =  debere 
(l.  16  §  3  D.  48,  5.  1.  10  §  1  D.  48,  19), 
hab.  mandare  actiones  (1.  43  D.  24,  3); 
ingbef.  rem  habere  ttrfrb  fon^ol^I  öom  ©igen* 
tjfimer  einer  ©od^e,  nnb  jebem  3!(nbern,  ber 
em  "SMlfi  boron  ^t,  olg  ou(^  Dom  Sdefi^er 
ref<).  ^ctinenteit  gefogt  (1.  38  §  9  D.  45, 1: 
„Habere  dupliciter  accipitur:  nam  et  eum 
habere  dicimus,  ^t  rei  dominus  est  et  eum, 
qni  dominus  quidem  non  est,  sed  tenet:  deni- 
qae  habere  rem  apitd  nos  depositam  solemus 
dicere."  cf.  1.  2  §  38  D.  43,  8:  „Habere 
eum  dicimus,  ({ui  utitur,  et  iure  possessionis 
fruitur.*'  1.  1  §  33  D.  43,  16.  1.  143  B. 
50,  16:  „Id  ,apud  se'  quis  habere  videtur, 
de  quo  Iwbet  actionem.'^  1.  15  D.  50,  17: 


„Qui  actionem  habet  ad  rem  reciperandam, 
ipsam  rem  habere  videtur**) ;  nomentlic^  be* 
beutet  eg  oud^:  eine  ©oc^e  in  feinem  (5igen« 
tl^nm,  im  ungeftörten  ©eft^  be^olten:  ha- 
bere Heere  cavere,  spondere,  praestare  em- 
i)tori  a.  11  §  8  D.  19,  1. 1.  8  cf.  1.  21  §  1.  1. 
34  §  1  D.  21  ,  2;  —  „non  interest,  quo 
genere  iudicii  evincatur,  ut  mihi  habere  non 
liceat/'  1.  38  D.  45,  1);  ita  dare  debere 
(servura),  ut  eum  habere  liceat  (1.  45  §  1 
D.  30) ;  non  videtur  heres  dedisse,  quod  ita 
dederat,  ut  habere  tionpossis  (1. 29  §3  D.32); 
sie  accipere,  ut  habeat,  im  (Itegenf.  t)on  quod 
est  restituturus  (1.  71  pr.  D.  50,  16);  emere 
(servos),  ut  ipse  haberet,  im  ®egenf.  t)on  ut 
venderet  (1.  203  eod.);  quod  non  ipse  ha- 
buissef  (legatum),  sed  ad  alium  transla- 
tunis  (1.  1  §  1  6.  29,  6);  ita  legare:  — 
sumito  sibique  habeto  (I.  20  D.  33,  5);  in  re- 
pudiis  comprobata  sunt  haec  verba:  tuas 
res  tibi  Iwbeto  (1.  2  §  1  D.  24,  2);  absenti,  sive 
mittas  qui  ferat,  sive  qu©a  ipse  habeat 
sibi  habere  eum  iubeas,  donari  recte  pot- 
est  (1.  10  D.  39 ,  5);  oud^  bebeutet  eg  f.  D. 

0.  empfongen,  j.  ö.  habere  totam  heredi- 
tatetn,  vel  partem,  semissem  ^1.  1  §  12  D.  25, 
4. 1.  2  D.  38,  4);  filia  praetenta  id  vindicare 
debet,  quod  intestata  matre  habitura  esset 
n.  19  D.  5,  2).  —  2)  l^olten:  a)  in  «c^t, 
yluffic^t,  SSertoo^rung  polten,  §.  ©.  dili- 
gentibus  hab.  servum  (1.  5  §  3  D.  12,  4); 
neglegentius  (apud  se)  hab.  ignem  s.  ignes; 
innocentem  hab.  ignem  (1.  3  §  1. 1. 4  D.  1, 15. 

1.  9  §  3  D.  19,  2);  constituere,  ut  fructus 
in  vicini  villa  cogantur  coactique  hdbean- 
tur  (1.  3  §  1  D.  8,  3);  b)  f.  ö.  o.  be^on- 
be(u;  durius   häbiti  servi  (I.  2  D.  1,  6); 


Digitized  by 


Google 


j 


238 


Habilis  — Haesitare. 


c)  f.  ü.  a.  gebrauchen,  beiluden:  in  hoc 
haberi,  ut  etc.  (1.  30  pr.  D.  50, 16) ;  in  usum 
cottidianum  haberi  (1.  7  D.  20,  1);  d)  too^ 
für  galten,  ad^ten,  anfeilen,  5.  95.  prae- 
tor bon.  possessorem  heredis  loco  habet 
(l  117  D.  50,  17);  haben  infamium  loco, 
inter  infames  (1.  21  D.  3,  2) ;  haberi  i'ice  ab- 
senlis  (1.  16  §  3  D.  48,  5) ;  sie  haberi,  quasi 
etc.  (1.  37  D.  4,  3.  cf.  1.  2  D.  3,  4);  ma{jnae 
auctoritatis  haberi  (1.  36  D.  1,3).  —  3) 
entl^alten,  in  \i(S)  begreifen,  j.  93.  hab. 
summam  aequitatent  (1.  15  pr.  D.  43,  16); 
possessio  plurimum  facti  habet  (1.  19  D. 
4  ,  6);  in  se  hab.  condicionem ,  admonitio- 
neni  (1.  6  §  1  D.  26,  1),  conventionew  (1.  1 
§  3  D.'  2,  14) ,  delictum  (1.  1  §  8  D.  21,  1). 
4)  =r  aMbere  s.  1:  hab.  fid^n,  Glauben 
beimcffcu  (l.  21  D.  3,  2),  rationem,  Küdfid^t 
nehmen  f.  ratio  s.  3.J.  —  5)  eine  ^onblnng 
öorne^men,  boUjte^en,  5.  93.  hab.  cotj- 
tractum;  contractus  rede  habitus  (1.  10  C. 

4,  2.  1.  5  C.  4,  10.  1.  4  §  1  C.  4,  64);  habita 
convenlio  (1.  8  C.  4,  54),  stipulatio  (1.  1  C. 

5,  59);  luistis  habitis  res  venditae  (1.  1  C. 
10,  3) ;  sine  scriptis  habita  emptio  (1. 2  §  1 
D.  18,  1);  probationes  in  scriptis  habitae 
(1.  25  §  4  D.  22,  3);  testatio  sine  scriptis 
habita  (1.  4  D.  22,  4);  ex  sententia  pro  alio 
habita  alium  praegravari  non  oportet  (1.  21 
D.  3,  2);  hab.  luctmi  (1.  25  pr.  eod.). 

Habilis,  paf fenb,  touglid^,  j.  ^.  man- 
cipia  ad  omne  ministerium  hab.  (1.  37  D. 
21,  1):  negotio  habilem  non  esse  (1.  9  D. 
27,  10);  habiliter  (adv.);  bequem  (1.  20  D. 
34,  2). 

Habitaculum,  SBo^nung  (1.  4  C.  Th. 
7,  9.  1.  3  C.  Th.  16,  5). 

Habitare,  n^ol^nen,  5.  ^.  im  (SegenJ. 
t)On  hospitari, hospitio  repentino  recipi  (1.  6 
§  3  D.  4,  9.  1.  1  §  9  D.  9,  3);  habtt,  vel 
in  stw  vel  in  conducto  vel  gratuito  (1.  1  §  9 
cit.  cf.  1.  5  §  2  D.  47,  10);  relictns  domus 
usuafr.  K.  usus  habitandi  causa  (1.  10  §  2  D. 
7,  8);  Quc^  betüol^nen:  habit.  civitatem 
(1.  2  D.  50,  11).  Hdbitatio,  SBo^nung; 
a)  Söo^nunggred^t  (§  5  I.  2,  5;  „Si  cui 
hahii.  legata  sive  aliquo  modo  constituta 
sit,  neque  usus  videtur  neque  ususfr.,  sed 
quasi  proprium  aliquod  iiw."  1.  8  §  1.  12. 
13.  25  D.  2,  15  tit.  D.  7,8);  legatis  ali- 
metUis  —  et  haintatio  debebitur  (1.  6  D.  34, 
1);  habitationem  eiccipcrc,  recipere  lege  ven- 
ditionis;  habitationis  exceptio  (1.  32  D.  7, 
1,  1.  13  §  20.  1.  21  §  6.  1.  53  §  2  D.  19, 
1);  habit.  gratuita  (J.  b.  SS.);  b)  3Bo]^n  = 
gebäube  (1.  12  pr.  D.  7,4.  1.  5  §  9  D. 
9,  3.  1.  20  §  2  D.  33,  7.  1.  5  §  5  D.  47. 
10);  habitat.  urbanae  (1.  4  pr.  D.  2,  14), 
paternae  (1.  26  pr.  D.  3,  5);  c)  Sßo^ufife: 
larem  habit ationemque  collocare  in  oppido 


(1.  8  §  1  C.  Th.  6,  2).  Habitator,  i^tXot>^* 
ner  a)  etned  ^aufed,  tndbe{.  eined  fremben, 
afö  SUiict^^monn  =  inquilinus  (1.  53  §  2 
D.  19,  1.  I.  27  pr.  1.  30  pr.  D.  19,  2.  1. 
37.  43  §  1  D.  39,  2);  b)  einer  ©tobt,  ober 
eine«  ßanbe«  =  incola  (1.  1  §  8  C.  1,  27. 
1.  6  C.  11,  70). 

Habitudo,  äußere  93efc^offen^^cit, 
93ilbung:  inspectio  habit udinis  corporis 
(pr.  I.  1,  22). 

Habitus,  1)  «etd^offen^ett:  a)  =  habi- 
tudo  (pr.  I.  cit.  —  „Pubertatem  veteres  — 
etiam  ea:  habitu  corporis  in  masculis  aesti- 
mari  volebant'*);  b)  !örperIi(^eiS  93efin' 
ben;  liab.  coi-poris  contra  naturam  =  mor- 
bus (1.  1  §  7  D.  21,  1);  c)  bie  ßoge,  ba^ 
IBer^ältnig,  5.  93.  Status  et  hab,  (furioei) 
a  pupilli  condicione  non  multuw  abhorret 
(1.  7  §  11  D.  42,  4);  fundus  in  suo  hab, 
possessus  (1.  12  D.  8,  6).  —  2)  «naufl, 
Äleibung,  %xaä^tf  §.  93.  hab.  matrofiali^ 
(1.  15  §  15  D.  47,  10);  dignitatis  habitum 
et  omamenta  praeferre  (1.  4  C.  9,  35); 
habitum  phHosopiUae  usurpare  (1.  8  C.  10, 
53.  cf.  Gothofr.  ad  1  7  C.  Th.  13,  3). 

Haotenus,  1)  in  fo  toeit,  fotoeit,  5. 
93.  hact.  quatenus  (1.  8  §  5  D.  8,  5.  1.  8 
D.  15,  4.  1.  33  D.  17,  1.  1.  1  §  17  D.  36, 
1);  hact.  ut  (1.  22  §  1  D.  1,  7.  1.  16  D. 
1,  18.  1.  11  D.  7,  8.  1.  3  §  5  D.  15,  3); 
hact.,  quod  (1.  34  §  2  D.  7,  1);  hact,  si 
(1.  25  D.  3,  3.  1.  11  pr.  D.  13.  5).  —  2) 
Jo,  bergeftolt  (l.  61  D.  40,  4). 

Hadrianus,  römif(^er  Äaijer,  117— ISS 
n.  (£^r.  (1.  20  §  6  D.  5,  3). 

Hadrumetum,  (Stabt  in  9frtta  (sub- 
scr.  1.  16  C.  4,  44). 

Haedus,  93ö(frein  G-  28  pr.  D.  22,  1). 

Haemimontus,  iBanbfc^ft  in  ^ro^ien 
mit  bem  93erg  §ämuiJ  (l.  23  C.  7,  G:»). 

Haerere,  1)  in  etttKii^  feft  ^fingen,  5.  ©. 
laqueo  (1.  55  D.  41,  1);  tro^Jifc^:  in  etttw* 
t>ertvi(fe(t,  5U  etmaS  ber^fH^tet  fein, 
5.  93.  acHonibus  (l.  13  pr.  D.  36,  1).  tuttUs 
(1  45  §  1  D.  27,  1).  —  2)  aufammen* 
grenjen,  praediis,  fundo  (l.  5  D  1,  8.  1. 
7  §  2  D.  41,  1).  -  3)  innewohnen  (l. 
13  §  1  D.  5,  3;  yjOmnibus  titulis  hie  pro 
possessore  haeret  et  quasi  iniunctus  es^*). 
—  4)  onl^dngen,  obliegen:  contubernio 
alicuius. 

Haeresis,  l)Äeterei;  haereticus,  ftcjer  ^ 
!e|crifd^  (tit.  C.  1 ,  5  C.  Th.  16,  5);  di- 
versarum  haeresum  sectatores  (1.  14  C.  Tb. 
cit);  haereticae  superstitionis  turba  (1.  10 
eod.).  —  2.  93ef(i^äftiguntt,  93cruf  (1.  6 
§  2  D.  27,  1.  1.  9.  10  C.  Th.  13,  6). 

Haesitare,  jmeifeln,  jögern  (I.  15. 
91  §  3  B.  45,  1).  Haesitatio  =  dubitatio 
(l.  5  §  1  D.  5,  4.  1.  42  pr.  D.  39,  6). 


Digitized  by 


Google 


Hama — Hereditarius. 


239 


Hama,  ama  ^affereimer  (1.3  §3  D. 
1,  15.  1.  12  §  18.  21  D.  33,  7). 

Hamus,  ^alen  ^um  f^i{(^fang  (Paul.  III, 
6  §  ße. 

Harena,  1)  @  a  n  b :  ius  harenae  fodiendae 
(1.  1  §  1  1.  6  §  1  D.  8,  3).  —  2)  @onb^ 
grübe  (1.  9  §  2  D.  7,  1).  —  3)  tompf^^ 
plQ|  int  3lmp^it]^catcr  (1.  1  §  6  D.  3, 
1.  1.  1  §  1  D.  21,  1);  in  harenam  se  dare, 
[id)  ju  bcn  Äami>ff|)ielcn  im  Ämpl^itl^.  öer^ 
bingen  (1.  5  D.  11,  4);  harenamm  spectacitla 
(1.  8  §  3  C.  5,  17);  harenarius,  Sämpfcr 
in  ben  öffentlichen  leampff^elen  (l.  21  §  2 
D.  22,  5.  1.  5  D.  36,  1). 

Harenifodina,  8anb grübe  (1.  13  §  5 
D.  7,  1). 

HarenoBus,  fanbig  (1.  24  §  3  D.  39,  2. 

Hariolus,  ein  hntd)  ben  D4)ferbuft  he* 
gciftcrtet  Se^er  (1.  5.  7  C.  9,  18). 

Harpago,  ^aUw  (I.  12  §  21  D.  33,  7). 

Harundo.  8cl^iIfrol^r;  hartmdinetumy 
6(^iIfro^rflebüf(^,  9to^rbru(^  (1.  9  §  7 
D.  7,  1). 

Hanispex,  ^eiffager  and  ben  ^in«» 
getoeiben  bcr  Dpfert^iere  (1.  3.  5.  7  C.  9,  18); 
harmpicina,  «ßeif fagefunft  (1.  9  C.  Th. 
9,  16.) 

Hasta,  ©peer,  S^te6>  ßonje,  a) 
SBurffpieg  (l  2  §  1  D.  11,  5.  1.  3  §  2 
D.  43,  16)-,  b)  «fle^,  toad  mon  ergaben,  in 
bie  fiuft  ragcnb,  trägt  (1.  7  pr.  D.  8,  3); 
c)  Symbol  be§  iustum  dominium  (Gai.  IV, 
16);  be^^fb  nmrbe  fomol^I  in  ben  &tx\ä)t^ 
filungen,  in  meieren  ^^roccffe  über  SWcin  unb 
^ein  oer^anbelt  mürben,  namentlich  in  ben 
8i|ungen  be$  &entumt)iralgeri(^te',  aU  inSbef. 
Qu^  bei  öffcntlid^en  SSerfteigernngen,  eine 
haßt4i  aufgeftedt;  bal^er  bebeutet  eS:  a)  f.  D. 
0.  iurisdictio  (1.  2  §  29  D.  1,  2:  „Cum 
f»«8et  necessarius  magiMratus  qüi  hastae 
praesesent,  decemv.  in  litibuB  iudic.  sunt 
constituti")  ß)  J.  t).  0.  auctio,  subhastatWy 
öffentliche  ^erfteigening,  habitis  Imstis  res 
?enditae;  decursi^i  hastis  comparasse  res; 
praeiermissa  hastaruiu  sollemnitate  posses- 
sionendistractae ;  siib  hastae  soUenmis  ar- 
hiirio  res  addicere  (1.  1.  2.  5  6  C.  10,  8); 
fulcalis  hastae  fide  (1.  8  C.  8,  25.) 

Haud,  nid^t,  g.  ^.  h.  duhii  iuris  esse 
(1.  un.  C.  10,  57). 

Haurire,  fd^öpfcn:  ius  s.  serriius  hau- 
riendi  s.  aquae  hanriendae,  hausius  (aquae\ 
hausius  servittis  =■  aquaehaustus  (l.  10 
D.  8,  2.  1.  2  §  1.  2  1.  3  §  3  D.  8,  3.  1.  14 
§  3  D.  34,  1.  1.  17  §  2.  4  D.  39,  3.  1.  1 
§  6  1).  43,  20.  1.  1  §  1  D.  43,  22);  oud^ 
bebeutet  haustus  boS  (^inot^men:  aurae 
comwunis  haustu  privatus  (1.  23  C.  9,  47). 
Haustus  f.  iMurire. 

Have,  fei  gegrüftt!  (coli.  L.  M.  I.  10). 


Hebetare,  fd^wäd&en  (1.  2  C.  11,  58. 

Hedera  {.  edera. 

Helena,  eine  Xod)ter  ^onftantin^  b.  Q^x. 
(1.  1.  C.  Th.  9.  38). 

Helenopontus,  ein  ^iftrict  in  $ontUj^ 
(1.  10  C.  11,  48). 

HeliooaminuQ,  ^in^merjum  8onnen 
(I.  17  pr.  D.  8,  2). 

Heliupolitanus,  |)  e  I  i  0 :{)  0 1  i  ^ ,  eine  6tobt 
in  ^egi^pten,  betreffenb:  colonia  Heliu- 
polit.  (I.  1  §  2  D.  50,  15). 

Hellespontus,  fianbfd^ft  am  ^ette^^mtt 
(1.  2  C.  1,  35.  1.  23  C.  7,  62). 

Herba,  Äraut  (L  8  §  1  D.  1,  8);  Un^ 
Irout  (1.  15  §  2  D.  19,  2);  bcr  grüne 
^alm  be^  ÖJetreibeö  (1.  78  §  3  D.  18,  1). 

Herbula,  f l eine«  traut  (1. 55  §5  D.  32). 

Herciscere  f.  ercicere. 

Hereditarius,  erbfd^aftlic^;  eine  ^b^ 
fd^aft  ober  ba§  9led^t  an  berfelben  betreffenb, 
barauf  fid^  grünbenb,  auf  htxi  i^ben  aU 
fold^en  bejüglic^,  ju  einer  (Shrbfd^aft  gel^örig, 
a.,©.  Corpora,  res  heredit.  (1.  16  §  1.  1. 19 
pr.  D.  5,  3.  1.  2  §  3  D.  18,  4.  1.  11.  14 
D.  20,  5);  onera,  munera,  molesUae  here- 
dit. (1.  20  §  2  D.  29,  2,  1.  2  D.  36,  1.  1. 
4  §  11  D.  44,  4);  a«5  alienum  herehit.  (1. 
20  §  2  D.  5,  3.  1.  7  D.  42,  5);  negotia 
heredit.  gerere  (1.  20  §  1  B.  3,  5);  heredit. 
creditor,  toer  an  ber  (Srbfc^ft,  alfo  gegen 
ben  (Srben  (xU  fold^en,  eine  gorberung  i^ot; 
dehitor  heredit.,  toer  ber  drbfc^ft  ettoa^ 
f^ulbet  (1.  13  §  15.  1.  14—16.  49  D.  5. 
3);  actiones  heredit.  bebeutet  fotuol^I  bit 
itlagen,  toeld^e  bem  (grben  ote  folc^  gegen 
bie  (grbfc^ft^fdbulbner  jnftc^n  (1.  20  §  4 
eod.  1.  8  §  6  D.  28,  7.  1.  73  D.  36,  1.  1. 
1  §  26  D.  38,  5),  aU  auä)  biejenigen,  toelc^e 
ben  erbfd^aftigläubigem  ref<).  ben  fiegotoren 
gegen  bcn  (£rben  aufteilen  (1.  4  §  22  D.  40, 
5.  tit.  C.  4,  16);  obligatio  heredit.  (1.  17 
D.  4,  2.  1.  50  D.  46,  1);  ex  heredit.  con- 
tractu conveniri  (1.  89  D.  29,  2);  Jteredit. 
iure,  ex  heredit.  causa  habere  actionem 
0.  49  D.  17,  1.  1.  7  pr.  D,  27,  3);  iure 
heredit  delatu«  fundus  (1.  37  D.  18,  1); 
iure  lieredit.  adquirere,  capere  (1.  6  pr.  D. 
11,  7.  1.  91  D.  35,  2);  iure  heredit.  (im 
®egenf.  öon  legatorum  nomine)  habere 
quartam  (1.  74  eod.);  habere  Falcidiani 
iu/re  heredit,  dotem  iure  proprio  (1.  14  pr. 
eod.);  iure  proprio,  non  hereditario,  con- 
troversiam  facere  posse  (1.  73  D.  21,  2); 
suo  nomifie  —  hereditär io  experiri  (1.  93 
pr.  D.  46,  3);  heredit.  litem  inferre  —  pro- 
prio  nomine  disceptare  (1.  10  D.  44,  1); 
hereditario  vel  honorario  titulo  (b.  %.  mitteift 
ciDilen  ober  )n:ätorifd^en  (^bred^t^)  succedere 
n.  1  C.  5,  73);  heredit.  pars,  portio,  ber 
^^eil,  2U  koelc^  ein  (Srbe  jur  (^bfc^ft  be« 


Digitized  by 


Google 


240 


Hereditas — Hippocentauras. 


rufen  ijt,  (Srbantl^I,  im  ®caenf.  üon  virilis 
p.  0-  32  D.  28,  6.  1.  124  D.  30.  1.  8  §  2 
D.  34,  5.  1.  24  D.  36,  1);  pro  portumibus 
heredü,  adcrescere  (1.  60  §  3  D.  28,  5); 
cum  coherede  pro  heredü.  parte  agi:  actio 
in  heredem  pro  heredü.  portione  (1.  18  D. 
16,  3.  1.  24  D.  46,  IV,  beredit.  sepuldhra 
,quae  quis  sibi  beredibusque  suis  consti- 
tuit,  vel  quod  paier  fam.  iure  beredit.  ad- 
quisiit"  (1.  5.  6  pr.  D.  11,  71;  iuraftientum 
beredit.,  ein  öom  @rben  im  9camen  ht^  @rb* 
lafferd  geleifteter  (5ib,  im  (S^enf.  Don  prin- 
cipale  sacramentum  (1.  12  pr.  C.  4,  1). 

Hereditas,  (Srbf^aft:  a)  bie  @(e|ammt^ 
beit  be^  l^intcrloffenen  flktmb^tn^  eineiJ  Ser* 
ftorbenen,  ^interloffenfd^oft,  ^a^lai, 
indbef.  aU  @)egenftanb  ber  cit>ilrec^li(i^n  Uni<= 
tjerfolfucceffion,  im  (SIegenf.  bon  bona  (f.  b. 
83.  8.  1  b) ;  hereditatis  honorunwe  possesHo 

—  est  iuris  magis  quam  corporis  possessio 
(1.  3  §  1  D.  37,  1);  hered.  etiam  sine  uUo 
corpore  tum  inteUectum  habet  (1.  50  pr.  D. 
5,  3) ;  bered.  et  augmentum  recipit  et  demi- 
nutionem  (1.  20  §  3  eod.);  defertur  bered. 
alicui  (f.  deferre  s.  2.);  bereditatem  adire, 
adquirere,omittere,  repudiare,abstinere  sc  ab 
bereditate,  immiscerese  berecütati ;  beredita- 
tem dtvidere,  restituere,  eapilare  (f.  b.  SBorte) ; 
bereditas  fidetcommissa ,  fideicommissaria, 
fiduciaria  (f. b.  SB.) ;  bered.  rendüa (tit.D.  18, 
4  C.4,39);  venditor,  ewptor  bereditatis  (l.  17 
D.  2,  15);  bereditatis  petitio  (tit.  D   5,  3 

—  6.  C.  3,  31);  \o  longe  bie  erbfAaft  bom 
Crben  nod)  md)t  ongetreten  ift,  wirb  fie  aU 
9lepr&fentantin  be^  IBerftorbenen  in  ^ejua  auf 
beffen  )8ermögen«fabigfeit  ongeje^en,  uno  bie 
gfottbouet  be«  Serftorbenen  fingirt;  bered. 
personae  viae  fungüur  (1.  22  D.  46,  1.  cf. 

I.  15  pr.  1.  22  D.  41,  3);  creditum  est  here- 
düate^n  dominam  esse  defuncti  Jocum  opti- 
neie  (1.  31  §1  D.  28,  5.  cf.  1.  15  pr.  D. 

II,  1.  1.  34  D.  41,  1);  servus  bereditarius 
et  heredi  futuro  et  heredüati  rede  stipula- 
tur  (1. 35  D.  45, 3);  b)  bie Succeffion f etbft 
(!.  24  D.  50,  16:  „Nibü  est  abud  bered. 
quam  ftuccessio  in  unirersum  ius  quod  de- 
functus  habttiP'), 

Heres,  ®rbe,  b.  ^.  »er  aU  Uniöerfal* 
fucceffor  in  ben  ^adflafi  eine«  JBerftorbenen 
eintritt,  ober  jum  Eintritt  berufen  ift,  in^bcj. 
md)  ben  @(runbfö|en  be«  (iitnlxtd^i^,  im  ®t* 
genf .  fomo^l  öon  bonorum  possessor  (f.  bona 
8. 1.  b)  ttne  aud^  oom  ßegator  unb  Uniberfol* 
fibeicommiffar:  beres  in  onme  im  mortui, 
non  tan  tum  singulnrum  rerum  dominium 
mccedit,  cum  et  ea,  quae  in  nominibus  sint, 
ad  beredem  transeant  0-  37  D.  29,  2.  1. 
11  D.  44,  3);  beres  neque  in  tutelam  neque 
in  societatem  succedit,  sod--  in  aes  alienum 
defuncti  (1.  6  §  6  D.  3.  2);  beres  ejr  asse 


—  ex  parte  (1.  10  §  1  D.  5,  3);  beredem 
scriberey  instUuere,  substituere  (f.  b.  SB.): 
beredem  exsistere  (J.  b.  83.  s.  1.);  pro  herede 
gerere,  gestio  (f.  gerere  s.  2.);  pro  herede 
possidere,  usu  capere  (1.  9.  11  pr.  D.  5,  3 : 
„Pro  b.  possidet,  qui  putat  se  h^edem  esse 

—  et  bon.  possessor  pro  b.  videtur  possi- 
dere.'*  tit.  D.  41,  5). 

Heri,  geftern  (1-  7  §  2  D.  47.  10). 

Herilis,  ben  ^ertn  betreffenb,  i^m  ge* 
^örig  (1.  2  §  2  C.  4,  27.  1.  7  C.  6,  46). 

HermaphrodituB,  gtoitter  (1.  10  D.  1, 
5.   1.  15  §  1  D.  22,  5.  1  6  §  2  D.  28,  2). 

Hermogeniani,  eine  !e|ert{(^  ©ecte  (1. 
5  C.  1,  5). 

Hermogeniani  equi,  eine  Dorjügfic^ 
^erberoce,  fo  genannt  öon  bem  (Skftüte  eine# 
getoiffen  ^ermogeneö  in  ^ontud  (1.  un.  C. 

11,  76.  cf.  Gotbofr.  ad.  1.  un.  C.  Tb.  10,  6). 
Hermogenianns,  5iuxx\t  jur  8«*  ^on» 

ftantiUiJ  b.(^.;  codex Hermogenianus,  bie  t>on 
bemf  elben  berfagte  Sammlung  laiferli^er  Son^ 
ftitutionen,  eine  gfortfcjung  be«  codex  Gre- 
gor. (1.  5  C.  Tb.  1,  1),  auc^  corptm  Hermo- 
geniani genannt  (Consult.  c.  4.  6.  9). 

Hero,  ©ad  (1.  31  D.  19,  2). 

Herne,  f.  erus. 

Hibemus,  auf  ben  hinter  fi(^  be* 
jiebenb,  j.  5Ö.  bib.  saltus,  SBintertrift  (1. 
67  D.  32). 

Hie  (iMec,  hoc),  biefer  (1.  1  §  4  D. 
1,  1.  1.  2  §  7  D.  1,  8.  1.  42.  90. 169.  177  D. 
50.  16);  au(^  f.  ö.  a.  is  s.  2.,  j.  «.  hie 
mibi  lu^es  esto  (1.  59  pr.  D.  28,  5) ;  hoc  iu- 
ris esse  (1.  36  pr.  D.  30);  hoc  Itabere.  ut 
etc.  (1.  4  §  5  D.  1,  16);  hoc  amplius  (f.  b.  ».). 

Hie  (adv.),  bter:  an  biefem  Ort  (1.  19 
§  4  D.  5,  1);  in  biefem  gall  (1.  7  D.  2. 

12.  1.  7  §  4  D.  2,  14). 

Hiemare,  übertointern  (1.  6  C.  1,  40). 

Hiems,  hiemps  1)  Sinter  (1.  1  §  32 
D.  43,  20).  -  2)  f(^Ie(^te«®etter  (1.38 
§  1  D.  4,  6.  l.  4  §  l  D.  28,  5). 

Hierapolis,  ^ajenftabt  in  $^tt)gien: 
Hierapolitanus,  ©inWol^ner  berfelben  (l.  1 
§  13  D.  43,  20.  1.  26  D.  48,  19). 

Hieropn3'lacus ,  Xempell^üter  (1.  20 
§  1  D.  33,  1). 

Hilaris,  l^citer,  ungetrübt, unbeflecft: 
fama  (1.  7  C.  2,  6). 

Hinc  (adv.),  ^ieroon,  l^ierau«,  j.  ^. 
binc  descendere,  nasci  (I.  1  §  3  D.  1,  1. 
1.  7  §  2  D.  2,  14);  f.  ö.  a.  ex  hac  causa  (l. 
7  §  5  D.  42,  4). 

Hippo,  ^afenftabt  in  9himibien  (1.  6  D. 
14.  2). 

Hippoeentauma,  ein  fabel^fte«  ^* 
fc^öpf,  ^Ib  ^erb,  fyäh  Wenfc^  (S  1  L  ^^ 
19.  1.  97  pr.  D.  45,  1). 


Digitized  by 


Google 


Hippocomus — Honor. 


241 


Hippocomus,  <ßfcrbc»ärtct  (1-  13  C. 
12,  50). 

Hippooratea,  ©ried^enlanbS  berübmtcr 
«rst  a.  12  D.  1,  5.  1.  3  §  12  D.  38,   16). 

Hlroosus,  tote  ein  «cd  ftinlenb  (1.  12 
§  4  D.  21,  1). 

Hispania,  ©panicn,  römifc^e  ^roötnj 
(1.  2  §  32  D.  1,  2);  hispanus,  f|)anifc^: 
hisp.  sanguinis  equi  (1.  1  pr.  C.  Th.  15,  10). 

Hlstoria,  (gtjäl^Iung,  Oefd^id^te  (1.  9 
§  1  D.  41,  1). 

mstario,  ©c^auf^ieler  (1.  15  §  1  D. 
7,  1.  1.  12  §  1  D.  7,  4.  1.  7  §  5  D.  38,  1); 
histrionicus  y  bie  ©(^ouf^cler  betreff cnb: 
operae  histr.  0-  73  §  3  D.  32). 

Hodie,  ^eute  (1.  24  D.  38,  1.  1.  118 
§  1.  I.  141  §  4  D.  45,  1.  1.  12  pr.  D.  45, 

2.  1.  7  §  2  D.  47,  10.  1.  24  §  4  D.  48,  5); 
über^u|)t:  \t%i  (1.  8  §  1  D.  2,  13.  I.  39 
pr.  D.  5,  1.  1.  31  D.  10,  2.  1.  21  §  3  D. 
19,  1.  I.  17  §  1  D.  47,  2);  aud^:  öon 
je^t  on,  im  ^egenf.  t)on  retro  (1.  6  §  1  D. 

3,  2),  ^eut  ju  %Ci%t,  befonbcri^  bei  ^n* 
ffi^runö  neuer  Sted^tSfäfe  (1.  1  §  3.  1.  7  §  2. 

6.  D.  4,  4.  1.  1  §  1  D.  11,  1.  1.  24§2  D. 
24,  3.  1.  1  pr.  D.  27.  10.  1.  1  §  5  D.  35, 
3.  1.  70  pr.  D.  36,  1.  1.  13  §  8  D.  39,  2. 
1.  3  D.  48,  13.   1.  13  D.  48,  19). 

Hodiemus,  l^etttig,  j.  16.  iisque  in 
hodiernum  sc.  diem  (1.  135  §  2  D.  45,  1). 

Hoedus  f.  iMedtis, 

Holographus ,  eigenbänbig  gefc^rieben 
(Nov.  Val.  III.  2,  21  c.  2). 

Holoaericus,  ganj  feiben:  veRtris  ho- 
lo8.  (L  1  C.  Th.  15,  9). 

Holoverus,  gang  ober  äc^t  ^ur|)urn: 
vestimenta  holov.   (1.  4  C.  11,  9). 

Holus,  ßüd^engemöd^^  (1.  58  §  1  D. 

7,  1.   1.  12  §  1  D.  7,  8). 

Homerus,  Oried^enlonb«  berübmter  3)i(^- 
ter,  ax^  beffcn  S^o*  «"b  Ob^ffec  mel^rerc 
©teilen  ctHrt  werben  (§  1  I.  2,  7.  1.  1  §  1 
D.  18,  1.  1.  65  §  4  D.  32.  1.  9  §  1  D.  33, 
10.  1.  4  I  6  D.  38,  10.  1.  16  §  8  D.  48, 
19.  1.  236  pr.  D.  50,  16);  Homerus  totus 
in  UDO  volumine,  unum  Homeri  volumen, 
Homeri  corpus  Q-  ^^  §  1.  2  D.  32).  Ho- 
mericum,  ^omerifd^er  Ser^  (1.  14  §  1  D. 
48,5). 

Homidda,  aKorb  er  eineö  SWenJc^en;  ho- 
micidium.  SJlorb  (1.  1  §  3  D.  48,  8.  1.  6 
§  2  D.  48,  22.  1.  3  C.  1,  4.  1.  1.  4  C.  9, 
16). 

Homo,  1)  Wltn\^,  j.  $.  alterius  magis 
animalis,  quam  Jwminis,  imrtus  (1.  135  D. 
50,  16);  iu8  sdlis  hominibns  (im  ®egenf.  öon 
Omnibus  animdlibus)  inter  se  commune ;  com- 
mune omnium  Iwminum  ius  (1. 1  §  4.  1.  9  D. 
1,  1);  omnes  homines  aut  liheri  sunt  aut 
serri  (1.  3  P.  1 , 5).  -  2)  ©etat)  =  serms  j. 


C  corporales  res,  velut  fundus,  Jwmo  etc.  (1. 
1  §  1  D.  1,8);  ususfr.  in  homine;  operae 
Iwminis  (1.  5  §  3  D.  7,  9.  1.  49  §  6  D.  21, 
1);  hominem  promittere,  debere  (1.  27  §  7 
D.  2,  14.  1.  38  §  3.  1.  67.  72  §  5  D.  46, 
3),  stipulari  0-  75  §  8  D.  45,  1.  1.  13  §  4 
D.  46,  4);  heres  hominem  dare  damnatus; 
homo  legatus;  legatum  hominis  (1  13. 35. 37 
pr.  D.  30.  1.  66  §  3  D.  31).  —  3)  Untere 
geben  er,  §.  Sß.  hominefl  ducis  (1.  2  §  6. 
20.  C.  1,  27),  senatorum  (1.  4  C.  12,  1).  — 
4)  ©eamte,  SJertoalter:  homines  augu- 
stiJi»imae  domus  nostrae  (1.  un.  C.  11,  72). 

Homologus,  Colone,  ®runbgebö'= 
riger  0-  6  pr.  §  3  C.  Th.  11,  24). 

Honeatamentum,  (Sbrentitel  (1.4.  74 
§  4  C.  Th.  12,  1). 

Honestare,  eieren  (l.  3  §  1  C.  5,  27). 

Honestas,  (£|rbarfeit,  3.  33.  festes 
eiusdem  honestatis  et  existimationis  (1.  21 
§  3  D.  22,  5);  hon.  matrisfam,  0-  ^1  §  1  D. 
23,  2);  hon.  ritae  (§  7  I.  4,  4),  morum  (1.  2 
pr.  C.  2,  44),  natalium  (1.  7  C.  8,  50). 

Honestua,  1)  ehrbar,  anftftnbig,  \. 
C  honeetae  et  inculpatae  vitae,  im  ®egenf. 
öon  notatus  et  reprehensibilis  (1.  3  pr.  D. 
22,  5);  persona  honesta,  im  ®cgenf.  öon 
vilis  abiectaque  (1.  17  §  13  D.  47,  2);  ho- 
nestae  rei  societas  (1.  57  D.  17,  2);  oh  rem 
honestam  (im  ®egenf.  öon  turpem)  dari  (1. 
1  D.  12,  5);  hon  caum  (1.  20  D.  24,  3.  1.  11 
77  §  1  D.  47,  2);  hon.  affectio,  hon.  amor 
(I.  17  §  4  D.  1,  7.  1.  3  pr.  24,  1.  1.  o  D. 
39,  5);  hon  nuptiae  (1.  18.  44  §  6  D.  23, 
2);  in  coniunctionibus  non  solum  quid 
liceat  considerandum  est,  sed  et  quid  hone- 
stum  Sit  (1.  42  pr.  eod.  cf.  1.  144  pr.  D,  50, 
17;  „Non  omne  quod  licet  honestum  est"); 
hnneste  {ü.dv,),  mit  (S^rborfeit,  ?lnftanb, 
3.  Sß.  hon.  rivei-e  (1.  10  §  1  D.  1,  1);  hon. 
haUtare  cum  aliqua  (1.  7  D.  7,  8);  hon. 
praestare  operas,  im  ®egenj.  non  turpes 
operae  (1.  16  pr.  B.  38,  1).  —  2)  e$r^ 
n^ürbig  (1.  9  D.  37,  15:  Liberto  et  filio 
semper  honesta  et  sancta  persona  patris  ac 
patroni  videri  debet").  —  3)  el^rennoll: 
hon.  missio  (1.  3  §  2  D.  3,  2.  1.  13  §  3  D. 
49,  16).  —  4)  in  «ejug  ouf  bie  bürgerlid^e 
Stellung,  ben  SRong,  Ben  mon  beHeibct,  gc^« 
e^rt,  ongcf  cl^cn,  t)ornel^m,  j.^.Äonesftor, 
im  (5JegenT.  öon  plebeius,  tenuior,  humilior, 
humihoris  fortunae  (1.  11  D.  47,  12.  1.  1 
§  2  D.  47,  18.  1.  28  §  2.  1.  38  §  3  D.  48, 
19);  homo  honestioris  loci,  honestiore  loco 
positHS,  7iatm  (1.  8  §  23  D.  2,  15.  1.  1  §  3 
D.  47,  14.  1.  3  §  5  D.  48,  8.  1.  7  D.  48, 
13);  au(^  ongefel^en  »egen  Vermögen«  (1.  52 
§  21  D.  47,  2). 

Honor  s.  hanos,  l)I(£bre,  a)  n^elc^e  ^e- 
monbem  ertniefen  »irb:  Äd^tnng,  @^rcr- 


16 


Digitized  by 


Google 


242 


Honorabilis  —  Hordeum. 


bietung,  d^^tenbejeigung,  5.  9.  hono- 
rem debere,  habere,  exhiberCy  trtbuere  alicui 
(1.  10  §  1.  4.  11.  13  D.  2,  4.  1.  1  pr.  D. 
88,  2.  L  4  §  16  D.  44,  4.  1.  6  pr.  D.  50, 
6);  honores  decernere  alicui, /im  quid  in 
himorem  alicuius  non  pati  (1.  18  §  4  D. 
47, 10) ;  maritdlis  honor  et  affectio  (1.  31  pr. 
D.  89, 5) ;  honoris  catisa  tutor  datus=hono- 
rarius  (L  60  §  2  D.  23,  2. 1.  26  §  1  D.  26,  2); 
aud^  tmrb  honor  ini^bef.  t)on  ber  ^ee^rung 
mit  einer  le^ttoiUigen  Sutoenbung  ge« 
fagt,  j.  5ö.  Äonorß  fe^aft  prosequi  aliquem 
(1.  36  pr.  D.  27,  1) ;  testator,  qui  honorem 
hdbitufn  voluit  his  quihus  reiliquit  (I.  52  §  2 
D.  5,  1  cf.  1.  11  f  20  D.  82:  „Plerumque 
eyenit  multorum  Interesse  id  quod  relin- 
quitur,  verum  testatorem  uni  voluisse  ho- 
norem habitumj;  hereditates  pleniore  honore 
(sc.  quam  legata)  tribuuntur  (1.  5  §  6  D.  37, 
5);  honoreproprio  omi^^o  alienam  institutio- 
nem  malle  (1.  26  pr.  D.  29,  4) ;  b)  bad  Siedet 
ottf  CB^rerbictung,  hai  %n\ei)en,  in  toel* 
d^em  gemonb  fielet,  SBürbe,  j.  ©.  honori 
alicuius  indulgere,  tribuere  aliquid  (1.  32  §  4 
D.  4,  8.  1.  2  pr.  D.  37,  15);  honori  suo  vin- 
dioare  aliquid  (1.  7  pr  D.  1,  16);  amittere 
honorem  0.  10  §  6  D.  2,  4).  —  2)  (gieren- 
ftelle,  (gl^tcnomt  (tit.  D.  50,  4);  ut  gra- 
datim  honores  defercmtur,  edicto,  et  ut  a  mi- 
noribus  ad  maiores  perveniatur,  epistula  divi 
Pii  exprimitur  (1.  11  pr.  eod.);  ob  honorem 
(decretum  sibi  vel  decemendum)  promittere 
pecuniam  ^  19  pr.  D.  39, 5.  1. 1  §  1.  1. 11  D. 
50,12);  ex  mdulgentia  Antonini  recepta  est 
aüa  causa  donationis  (inter  v.  et  ux.),  quam 
dicimus  honoris  causa:  ut  ecce  si  uxor  viro 
latidayii  petenti  gratia  donet  (1. 42  D.  24, 1). 

—  3)^onoror  (1.  6  pr.  D.  17,  1:  „Si  re- 
munerandi  gratia  honor  intervenit,  erit 
mandati  actio."  1.  1  §  5.  1.  6  §  5  D.  50, 13). 

Honorabilis,  el^rtoürbig:  dominicum 
diem  honor  ab.  decemimus  (l.  9  §  1  C.  3, 
12). 

Honorare,  beeilten,  befd^enlen:  legato 
honorari  (1.  15  pr.  D.  48,  10.  1.  2  C.  7, 
7);  belohnen:  in  harena  passi  se  honorari 
(1.  1  §  6  D.  3.  1). 

Honorarium  (Subst.),  fionoror, 
e^renfolb,  b.  ^.  bct  ßo^n  für  3)icnftc,  in 
©ejug  auf  toelc^e  fein  SD^ietbe  ftottfinbet,  unb 
toeUbe  bod^  ni^t  unentaeltlidg  aeleiftet  toerben, 
j.  ©.  für  bie  iienfte  ber  gfelomeffer,  W>\)0^ 
caten,  «erjte:  ^rofefforen  (1.  1  pr.  D.  11,  6; 

—  „non  crediderunt  veteres  inter  talem 
personam  locationem  et  conductionem 
esse,  sed  raagis  operara  beneficii  loco  prae- 
beri  et  id  quod  datur  ei,  ad  remunerandum 
dari  et  inde  honorarium  appellari"  1.  38 
D.  19,  2.  L  1  §  10  D.  50,  13.  1.  5  C.  3,  6). 

Honorarius  (adi.),  1)  toai  ^u  d^ren 


SemanbeS  gefc^ie^t,  ^.9.  honor.  «timma 
=  honorarium  (L  1  §  12  D.  50,  13);  honor. 
tutores,  (g^renoormünber,  toeld^en  nic^t 
bie  eigentliche  ßertoattung,  fonbem  nnr  bie 
«ufpc^t  herüber  obliegt  (1-  3  §  2  D.  26,  7. 
cf.  1.  60  §  2  D.  23,  2.  1.  14  §  1  D.  46,  8); 
honor.  codidUi,  (g]^renbi|)Iome,  bur4 
melcbe  bie  IBürbe  eined  %mM  of^nt  bie  $f(t(^ 
gur  feertt)ottung  beffelben  auf  ^nnanben  übe^ 
trogen  toirb;  honor.  dignitasy  eine  foIc^Xitii^ 
larwürbe;  honor arii,  bie  bamit  bellcibcten 
$erfonen:  viri  illustres,  sine  adminislratione 
honor  ariis  decorati  codicilli%;  honor  arii,  qui 
a  nostro  numine  sine  cmgulo  codicillos  tan- 
tum  honor ariae  dignitatis  adepii  sunt  (L3§2 
C.3,  24. 1,  2  C.  12,  8);  honor.  tituh  illustrem 
dignitatem  consecutus  0. 21  C.  1, 3);  honor. 
consiUatus  insignibus  decorari  (1.  8  §  1  C.12, 
3).  -2)ouf  ber«mt«n)ürbe  unb&etDoIt 
eineiS  römifd^en  SD>^agiftratg  beru^enb: 
honor.  ius  tmrb  \>a^  m^  ben  ^bieten  ber 
SlRagiftrate,  indbef.  bed  $rätord,  fliegenbe  9to^ 
genannt  (§7  I.  1,  2:  Praetorum  qaoqoe 
edicta  non  modicam  iuris  optinent  auc- 
toritatem.  haec  etiam  ius  honor.  solemus 
appellare,  quod  qui  honorem  gerunt,  i.  e.. 
magistratus,  auctoritatem  huic  iuri  dede. 
runt."  1.  7  §  1.  1.  8  D.  1,  1.  1.  2  §  10. 12 
D.  1,  2.  1.  52  §  6  D.  44,  7);  actio  honor.,  im 


Oegenf.  öon  civilis,  legitima  (1.  1  §  1  D.  6, 
2.  1.  32  pr.  D.  35,  2.  1.  25  §  2.  1.  85  pr 
D.  44,  7.  1.  11  D.  46,  1.  1.  178  §  3  D.  50 


16;  obligatio  honor.  (1.  5  pr.  D.  20,  1.  l 
1  §  1  D.  46,  2.  1.  8  §  4  D.  46,  4);  sueees- 
sor  honor.,  im  ®egenf.  öon  heres,  legitimus 
succ.    0-  7  §  9  D.  6,  2.    1.  24  §  1  D.  10, 

2.  1.  9  §  6  D.  11,  1.  1.  10  D.  16,  1.  1.  6 
§  1  D.  36,  1.  1.  1  §  8  D.  36,  3);  honor. 
titulo  succedere  (1.  1  C.  5,  73). 

Honoratus,  1)  »er  eine  (^f^ttrifttlU 
beüeibet  ober  beüeibet  ^at  0-  18  C.  1, 

3.  1.  19  C.  1,  4.  1.  1  C.  1,  45.  1.  3  C.  10, 
80.  1.  un.  C.  11,  20:  „Omnes  honorati 
seu  dvilium  seu  müitarium  vehiculis  di- 
gnitatis suae  —  utantur*').  —  2)  e^ren» 
t)o(I:  honoratissimae  munerum  quieti  donari 
a.  24  C.  10,  82). 

Honorias,  ein  3)iftrtct  on  ber  ®ren^  Wn 
^ap^Iogonien  (lul.  ep.  nox.  c.  28  §  101). 

Honorifioentia,  ©l^rerbictung  (1.2  C. 
1,  48.  1.  1  C.  12,  17). 

Hora,  <Stunbe,  §.  ö.  et  diem  eihoram 
denuntiatione  conplecti  (L  5  §  1  D.  48, 24); 
alternis  horis  vel  una  hora  cottidie  ser- 
vitutem  habere;  certis  horis,  diumamm 
aut  nocturn.  horarum  aquaeductum  habere 
0.  7.  10  §  1  D.  8,  6.  1.  2  D.  43,  20). 

Hordeum,  ©erfte  0-  3  §  8  D.  38,  9); 
hordiarius,  bief e(be  betreff  enb;  [aes  hord. 


Digitized  by 


Google 


Horologium  --Humanitus. 


243 


=  peconia,   ex  qua  hordeum  equis  erat 
eomparandum  (Gai.  IV,  27). 

Horologium,  U6r  (1.  12  §  23  D.  33,  7). 

Horrearius,  ©cftfrer,  inSbef.  Wlittf^^x 
eines  S^agaaind  (1.  5  §  3  D.  9,  3.  1.  5 
pr.  D.  10,  4.  1.  60  §  9  D.  19,  2). 

HorreatioiiB,  in  einem  SWogajin  ouf* 
beiDO^rt  (1.  3  C.  10,  26). 

Horrescere,  öor  etttKi«  jitteru,  ettoaS 
fürchten  (l.  20  C.  6,  23). 

Horreum,  aWagagin,  S'iiebcrioge, 
Bptiiiitt,  j.  55.  horr.  pentiarium  (1.  3  §  11 
D.  38,  9),  iHnarium  (1.  7  D.  33,  7),  frumen- 
tarium,  S^ucr  (1-  60  D.  41,  1). 

HorriduB,  fc^auerltd^:  carcer  horr.  (1. 
6  C.  Th.  9,  38). 

Horror,  @c^ouer,  Surc^t  (1.  8  §  2  C. 
Th.  2,  1). 

Hortamentum ,  Ermunterung,  ^er* 
anlajfung  (1.  1  C.  1,  19). 

Hortari,  ermuntern,  jureben,  5.  So, 
ad  furtum  fcusiendum  (§  II  I.  4,  1). 

Hortator,  tocr  au  ettooS  ermuntert, 
jurebet  0-  2  §  3  C.  Th.  10,  12). 

Hortatua,  d^rmuntcrung,  ßw^^^cn 
(§  28  I.  4,  6:  —  „competit  (servi  corrupti 
actio)  in  eum,  cuius  hortatu  consiliove 
senros  alienus  fugerit.**  1.  20  pr.  D.  4,  3). 

Hortensia  lex,  ein  t)om  ^ictator  £l. 
^ottenßuiS  im  3.  467  u.  c.  ro^rter  SSoRd* 
\äßi,  burd^  todd^n  ben  $Iebtfciten  allge« 
meine  0e|e|e«!raft  crtl^eilt  tourbe  (Gai.  1,  3. 
§  4  I.  1,  2.  1.  2  §  8  D.  1,  2). 

Hortulua,  ©arten  (1.  4  pr.  C.  Th.  9, 
45). 

Hortos,  (Sparten,  5. 16.  deduoi  in  hortos 
(|.  deducere  s.  1.). 

Hospes,  1)  ein  (Haft,  ein  fjtember,  ben 
man  b^erbetgt;  hospitari,  aU  fold^er  fid^ 
too  «ttfbalten,  auf  einige  ^di  bei  3eman* 
bemloatren;  /ioapittum,  Verberge,  £ogid 
^\  nmge  Seit,  Quartier  (1.  1  §  9  D.  9,  3: 
—  »Hospes  non  tenebitar  (de  effusis  et 
del),  qma  non  ibi  habitat,  sed  tantisper 
^iotpitatur,  sed  ia  tenetor,  qui  hospihum 
fiederü:  mal  tum  autem  interest  inter  häbi- 
iatorem  et  hospüem,  quantum  interest  inter 
domiciliom  habentem  et  peregrinantem*") ; 
hifi^io  recipi  (1.  6  §  3  D.  4,  9.  1.  5  §  2  D. 
47,  10);  hospitium  conducere  (1.  15  §  3  D. 
4.  6. 1.  29  D.  39,  2);  befonber«  merben  bie 
%idbrü(fe  in  Vejug  auf  einquartierte 
Solbaten  gebrandet,  ^.  16.  milites,  quibus 
supenrenientibus  hopitia  praeheri  oportet; 
^^piendi  hospitis  necessitas ;  ab  ho^ite  re- 
^ptendo  excuflari  non  posse;  ne  hospitem 
rfciperent,  immunitas  indulta  (1.  3  §  13  1. 
1^  §  29.  30  D.  50,  4.  1.  10  §  2  D.  50,  5. 
cf-  1.  4  D.  1,  16:  „Observare  proconsulem 
oportet,  ne  in  Jiospitivt  praehendis  oneret 


provindam'O;  molestia  hospitum  s.  Tiospi- 
talis,  (ginquartierung«Iaft  (1.  4.  8  C.  12, 
40) ;  nonien  hospitatun  postibus  adscriberc 
(1.  1  eod.) ;  Tiospitalitas  =  Iwspitium  (1.  5.  6 
eod.).  —  2)  mer  einen  gremben  im  Duortier 
l^at;  ©irt^  Q.  5  cit.). 

Hospitale  (Subst.),  f^rembenjimmer 
0.  5  §  1  D.  9,  3l 

Hoapitalis  (aoi.),  liospitdlüas,  hospitwi 
y  hospes. 

Hoapitioliun,  Ileineö  Qimmer  jum 
Sogiren  (1.  5  §  1  cit). 

Hospitium,  1)  Verberge,  Quartier. 

-  2)  ®aftfreunbfc§oft  (1.  5  §  2  D.  49, 
15). 

Hostia,  Dpfcrt^ier  (Gai.  IV,  28.  1.  10 
12  §  1.  1.  25  C.  Th.  16,  10). 

Hostioum,  hostilis  f.  hostis. 

HostiUa  lex  (pr.  I.  4,  10). 

Hostis,  1)  gfrembling  (XII.  tay  — 
2)  geinb;  a)  »er  einem  feinblid^en  SSoIie  an* 
gebort  (1.  24  D.  49,  15.  1.  118  D.  50,  16: 
f, Mostes  hi  sunt,  gut  nöbis  aut  quibus  nos 
publice  bellum  decrevimus") ;  hostilis  feinb- 
lid^,  ben  Jfeinben  gel^örig,  öon  i^nen  an^t» 
l^enb,  j.  ©.  incursio  host.  (1.  1  C.  4,  23); 
quae  res  host,  apud  nos  sunt,  occupantiam 
fiunt  (l.  51  §  1  D.41, 1);  hosticum,  hosticolum 
(Subst.),  geinbe«  ßanb  (1.  1  pr.D.37,  13: 
„Non  dubium  est,  quindebeant  rataevolun- 
tates  esse  eorum ,  qui  in  hosticolo  suprema 
iudicia  sua  quoque  modo  ordinassent  ibi- 
demque  diem  suum  obissent.**  cf.  1.44D.  29, 
1);  b)  toer  feinbfelige  ÖJeftnnungen  gegen  ben 
©taat  an  ben  %aq  legt  (1. 5  §  1 D.  4, 5:  —  „ca- 
pite  minuuntur  —  et  hi,  quos  senatus  hostes. 
iudicavit  vel  lege  lata:  utique  usque  eo, 
ut  civitatem  amittant."  1.  8  §  2  D.  48,  19). 

Huo,  1)  ^ier^er  (1.  38  §  3  D.  21,  1); 
hucusque  bi8  l^ierl^er  (1.  1  C.  Th.  8,  9). 

—  2)  bal^in;  h.  decurstim  est,  man  ift  ba« 
l^in  gelangt  (f.  decurrere  s.  4). 

Huiusmodi  s.  huiuscemodi ,  ber  ^(ct 
(l.  19  pr.  D.  2,  1.  1.  8  §  9  D.  2,  15.  1.  84 
pr.  D.  30.  1.  20.  64  D.  45,  1). 

Hiunanitas,   1)  men{d^(i(|e  @(^mdc^e 


(1.  38  §  1  D.  4,  6).  —  2)  menfd^Iic^eS  ®c 
fübl,  2RenfdbenIiebe,  aWenf^enfreunb 
tic^teit,  j.  ©.  gerere  negotium  ipsius  hu 

14  §  7  D.  11,  7);  humanita- 

alicui  (1.  1  §4  D.  3,  1);  pro 
Ue  rem  temperare  (1.  31  D.  48, 


hu- 
manitatis\l.  14^§  7  D.  11,  7^;  humanita- 
tem  exhibere 
sua  humanitate 

10).  —  3)  3JliIbe,  «ilUgfeit  im  Urt^ell, 
\.  16.  im  ®egenf.  t)On  strictum  s.  subtihr 
1U8,  sul)tilita8  (l.  13  pr.  D.  28,  2.  1.  86  pr. 
D.  29,  2.  1.  4  §  2  D.  40,  4.  1.  12  §  5  D. 
49,  15). 

Hiunanitus    (adv.),    in    menfc^Ud^er 
3Beife:  si  quid  human,  accidevit,  cofitigerit 

16* 


Digitized  by 


Google 


244 


Humanus  —  Hysginum. 


alicui  =  81  quid  humanuni  contigerit,  b.  f). 
tDcrni  er  ftcrben  folltc  (1.  30  §  2.  4  B.  84,  4). 
Hiimanus,  men\^Ud),  ^.  O.  si  aJiquid 
mihi  humanum  contigerit  (f.  humanitus); 
factum  humanae  sortis  (1.  21  pr.  D.  21,  2); 
res  divini  —  humani  iuris;  res  divinae,  hu- 
manae (1.  1  pr.  D.  1,  8.  I.  1  pr.  D.  43,  1); 
capitatio  hum.  (f.  b.  SB.  s.  1.  a.);  in  rebus 
hum.  esse,  in  ober  auf  ber  feett  fein, 

a)  oon  ©ad^en  gefoot:  ejtftiren  (1.  24  pr. 
D.  10,  2.  l.  8  D.  13,  8.  1.  91  §  1  D.  45,  1); 
in  rebus  hum.  martere  (1.  31  pr.  D.  46,  2); 

b)  öon  $crfonen:  geboren  fctn,  leben  (l- 
10  §  1  D.  28,  6.  1.  20  §  1  D.  38,  1.  1.  8 
§  5  D.  37,  4.  1.  1  §  8  B.  88,  16);  auc^ 
in  rebus  hum.  ageie  (1.  1  C.  3,  29.  1.  3  C. 
8,  54);  in  reb.  hum.  non  inveniri,  nit^t 
mel^  ouf  ber  SBelt,  om  Scben  fein  (1-  3  C.  6, 
55);  rebus  hum.  eximi,  suhtrdhi,  excedere, 
fterben  fl.  16  C.  2,  3.  1.  8  C.  4,  10.  1.  5.  6 
C.  6,  53);  reb.  hum.  se  exträhere,  f\d)  auS 
ber  2BeIt  fc^affen  (1  28  §  3  B.  21,  1).  — 
2)  railb,  billig,  in  ambiguis  rebus  huma- 
niorem  sententiam  sequi  oportet  (1.  10  §  1 

B.  84,  5.  cf.  1.  8  B.  2,  14);  humanior  inter- 
preiatio  (l.  24  B.  18,  5.  1.  3  B.  28,  4); 
humanitis  esse  et  magis  aequitatis  ratione 
subnixum  (!•  85  pr.  B.  28,  5);  humanius 
dime,  interpretari  (i.  56  B.  24,  3.  1.  112 
§  2B.  85,  1). 

Humare,  beerbigen  (1.  2  §  5.  1.  87 
pr.  B.  11,  7.  1.  2  B.  11,  8). 

Humatio, »  e  er  b  i  g  u  n  g  (1.22  §  4.B.48, 24). 

Humerale  f.  umerale. 

HuxQerus,  ©d^ulter:  htimeris  alicuius 
imponere  aliquid  0-  23  C.  Th.  11,  1). 

Humidus,  fcud^t,  nag:  fruges  hum. 
im  dJegenf.  öon  arentes  (f.  b.  SB.). 

Humilis,  niebrig,  j.  ©.  viam  humi- 
liorem  —  altiorem  facere  (1.  1  §  2  B.  43, 
11);  befonber^  in  öcjiig  ouf  ©tanb,  9lohg, 
SC nf eben,  §.  ©.  int  ®egenf.  öon  honestus 
(f.  b.  SB.  8.  4);  humiliores  im  ®egenf.  bon 
in  aliqua  dignitate  positi,  potentiores, 
altiores  0-  6  §  2  B.  1,  18.  1.  3  §  16  B. 
26,  10.  1.  3  §  5  B.  48,  8);  humiliora  o/)?- 
cia  (1.  14  C.  10,  72);  negotia  hum.  gering* 
fügige  Sfled^tgfod^en  (Y.  5  C.  3,  3). 

Humilitas,  9iiebrigfeit,  @d^ted^tig* 
feit:  testes  quos  vitae  humil.  infamaverit 
(Paul.  V.  15  §  1). 

HuxQor  f.  umor. 

Humus,  (5rbe:  humi  corpus  dare  = 
humare  (1.  40  §  2  B.  84,  2). 

Huxmi,  bie  öunnen,  ein  formatifc^e 
«5«erf(^aft  G-  3  C.  Th.  5,  4). 

Hyaointhus,  ein  l^l^actntl^enblauer 
(gbelftein  (1.  6 jpr.  §  1  B.  34,  2). 

Hydraula,  SSBaf ferboufunbiger  (1.  4 

C.  10,  48). 


Hydromeli,  SKetb  ou«  ©affer  unb 
iponig  (1.  9  pr.  B.  38,  6). 

Hydroparaatatae,  eine  !e|erif(^  @ectf 
(1.  5  C.  1,  5). 

Hydrophylax,  SBdt^ter  ber  ©offeriei* 
tungen  (1.  10  C.  11,  48). 

Hypaethrum,  unbebetfte«  8*"*«^  ">^r 
fRäume  eine«  ^aufe«,  öietteic^t  «Itan,  ®  öller 
(1.  12  §  20  B.  33,  7.  1.  242  §  2  B.  50,  16). 

Hyperocha,  Ueberfd^ug  (1.  20  B.  20,4). 

Hypooaustum,  s.  hypocausta  di^ieta, 
2)am^fbab-8in!mer  (1.  16  B.  17,  1.  L 
55  §  3  B.  32). 

Hypodiaoonus,  =  subdiaoonus  (1.  7  C. 
Th.  16,  2). 

Hsrpomneinatographus  ,  @ t  eu er b e> 
amter,  ©ecretär  (1.  59  C.  10,  82). 

Hypopodium,  gujft^emel  (Paul.  III, 
6  §  65). 

Hypotheca,  ein  burd^  bloge*  pa- 
ctum o^ne  IBefi^übertragnng  beftedte^ 
$fanb,  fott)ie  baS  auf  biefe  Seife  begrünbete 
ipfanbred^tlic^c  S^erl^dltnig,  im  ^enf. 
öon  pignus  im  engem  6inn  (§  7  I.  4,  6: 
—  ,,pignoris  appellatione  eam  proprie(rem) 
contineri  dicimus,  quae  simul  etiam  traditur 
creditori,  maxime  si  mobilissit:  at  eam  qwu 
sine  traditione  nuda  eonventione  tenetw,  pro- 
prie  hypothecae  appellatione  contineri  dici- 
mus." 1.  9  §  2  D.  13,  7 :  „Proprie  pignus  dici- 
mus quod  ad  creditoremtransit,  hypothecnm, 
cum  non  iransit  nee  possessio  adcreditorem.'' 
1. 4  B.  20, 1 :  „Contrcüiitur  hypoth.  per  pactum 
conventum,  cum  quis  paciscatur,  ut  res  eins 
propter  aliquam  abligationem  sint  hypotheeae 
nomine  obli^cUa&'  1.  5  pr.  B.  20,  6:  „Sokitur 
hypoth.  et  si  ab  ea  discedatur  aut  pacisc^tor 
creditor,  ne  pecuniam  petat") ;  pignori  ky- 
pothecaeve  esse,  dare;  pignoris  hypoihecaece 
datio  0. 11  §  2.  1. 16  §  9  B.  20, 1. 1. 12  §8  D. 
20,  4. 1. 28  B.  22, 3) ;  iure  pignoris  vel  hypoA. 
res  dbligata  (1.  1  §  8  B.  42,  6);  hypothecam 
liherare  (f.  b.  ©.  s.  c.) ;  iure  hypothec.  tin- 
dicare  (1.  27  C  8,  18);  au(^  bäeutete«bie 
Seftellung  einer  ig^))ot^eI,  'ftber^ni^ 
S5er<)fänbung  (pr.  1.  2,  8.  1.  8  C.  2  44. 
1.  8  §  5  C.  6,  61).  Hypoihecarius .  auf 
$^potbefen,  über^u^  auf  $f&nber  be« 
jüglid^:  hypothec.  crer/tfor  bejcid^et  jebei? 
^fanbgläubigcr,  aud^  benjenigen,  bem  fin 
gaufMjfanb  (pignus)  befteßt  ifl  (1.  1  §  8  D. 
42,  6.  1.  8  C.  7,  71.  I.  1  C.  8,  18);  hypo- 
thec. actio,  bie  Älage  be8  ^fanbgWub^ert, 
burd^  meldte  er  fein  binglid^ed  Siedet  an  ber 
öer^fänbeten  (Sac^e  gegen  jeben  ©epfrer  ber^ 
felben  befolgt  (§  7  I.  4,  6.  1.  29  B.  10,  2. 
1.  8  §  8  B.  10,  4.  1.  84  pr.  B.  20,  1):  per- 
secutio  hypothec.  (1.  1  C.  8,  19). 

Hysgüium,  bunlelrot^e  ^arbe  om« 
bem  Safte  einer  ¥flansc  G-  78  §  5  D.  32). 


Digitized  by 


Google 


lacere — Ibi. 


245 


laoere.  Hegen,  bo  liegen,  j.  Sß.  res, 
quae  in  litore  post  naufragium  iacent; 
iacentem  rem  ex  naufragio  auferre  (L  1 
§  5.  1.  5.  D.  47,  9);  alienum  quid  iacens 
aulerre  (1.  43  §  4.  7  D.  47,  2);  hereditas 
iacens,  ber  S^od^loJ  eindJ  SBerftorbenen,  \o 
lange  berfelbe  tiom  (Stben  nod^  nxAi  ange« 
treten  ift  (1.  5  §  20  D.  36,  4.  1.  1  D.  37,  3. 
1.  1  pr.  D.  38, 9.  1.  4  §  17  D.  40,  5.  1.  13 
§  5  D.  43,  24). 

laoare,  1)  toerfen,  5.  fß,  pilo  iadendo 
certare  (1*  ^  §  ^  ^'  1^»  ^)>  ^^rram  saxa  etc. 
iacere  in  fundum  alicuius  (1.  3  §  2  D.  8,  2. 
1.  11  §  1  D.  8,  4);  iactus,  baS  Werfen, 
ber  Surf:  iactus  lapilli  (\.  b.  SB.);  iactus 
retis,  Sicbttmrf,  b.  %  ber  burc^  baä  auSge«' 
toorfene  SJeJ  gemad^tc  gif (^ fang,  gift^a^^Ö 
(l  11  §  18.  l.  12  D.  19,  1).  —  2)  t)On 
|i(^toerfen,tDegtoerfcn,  sponte  rem  iacere 
vel  iaetare,  non  quasi  pro  derelicto  habi- 
turum  (1.  48  §  10  D.  47,  2);  in^bej.  über 
öorb  tDcrf  en;  iactus  s.  iactura,  ha^  ^ud^ 
toerfen  ber  äöaaren  and  bcm  ©4iff:  ©cc* 
»urf:  lex  Bhodia  de  iactu  (tit.  D.  14,  2); 
levandae  s.  servandae  navis  causa  iactae 
merces,  iactus  mercium  f actus;  laborante 
nave  iactus  f actus;  tempestate  gravi  orta, 
necessario  iactura  facta  (1.  1.  2  pr.  §  2. 
1.  4  eod.);  res  iacta  domini  manet  nee  fit 
adprehendentis,  quia  pro  derelicto  non 
habetur  (1.  2  §  8  eod.  cf.  1.  21  §  2  D.  41, 
2);  iactus  bebeutet  avKä^  f.  t).  a.  res  iactae: 
iactus  in  tributum  nave  saka  venit  (1.  4 
pr.  h.  t.);  si  iactum  ex  nave  factum  alius 
tuierU,  an  furti  teneatur?  (1.  43  §  11  D. 
47,  2).  —  3)  legen,  iac.  fundamenta  (1. 
11  §  5  D.  43,  24);  in  mare  iac.  molem, 
/)tor  (L  2  §  8.  1.  3  §  1  D.  43,  8). 

lactantia,  «ßra^Ierei  (1.  2  C.  6,  7). 

Iaetare,  1)  l^in*  unb  ^ertoerfen,  be«» 
loegen:  inter  fanaticos  caput  iact.  (1.  1 
§  9  D.  21, 1).  —  2)  merfen:  iact.  lapidem 
(l.  5  §  1  D.  48.  5),  laptUum  (f.  b.  SB.); 
missilia  iact.  in  vulgus  (1.  9  §  7  D.  41, 1); 
iact  retem  (1.  12  D.  19, 1);  peeunias  iact., 
toeg»erfen,  üergeuben  (1.  25  pr.  D.  22, 
3);  merces  ex  nave  iactatae;  derelinquentis 
mimo  iaetare  (L  7  D.  41.  7.  1.  44  §  11 
D.  47,  2);  legen,  ftelten,  5.  ©.  in  mare 
iact  püas  (I.  30  §  4  D.  41, 1).  —  3)  burd^ 
bie  Äebe  Don  fiÄ  geben,  au^po^en, 
ittlern,  f  agen,  ä-  ^-  ia^t.  infaustas  voces, 
petulantia  verba  fl.  9  §  1    D.  34,  9.   1.  2 

C.  9,  30);  quod  vulgo  iactatur  (1.  95  §  8 

D.  16,  3).    —   4)    |)ra^Ierif4    «ttoaö 


äuftetn,  angeben,  fic^  betill^mcn  (1.  3 
§  2  D.  2,  15.  1.  31  D.  28,  1.  1.  47  §  1  D. 
38,  2.  1.  6  pr.  D.  48,  19.  1.  225  D.  50, 16); 
cttt)o§  jur  3in^rcif ung  einer  ©ad^e  f age n 
(1.  19  §  3  D.  21,  1);  se  iaetare,  \iä^  hxü'> 
pen,  prol^Ien  (1.  7  C.  5,  11).  lactatio,  a) 
«u^ftogung  öon  ©orten,  j.  ö.  öon 
Dro^morten  (1.  9  C.  2, 19);  b)  «Prahlerei, 
@itelleit:  iactatione  mortem  sibi  consciscere 
(1.  6  §  7  D.  28,  3). 

laotatio  {.  iaetare  s.  4. 

laotura,  1)  bad  ©egmerfen  (f.  iacere 
s.  2).  —  2)  »erluft,  ©d^aben,  a-  ©.  qui 
iactura  adfectus  est,  damni  disceptet  (1. 
28  §  12  D.  48,  19);  tutelae  iudicio^  iactu- 
ram  consequi  (1. 171).  26, 8) ;  iactura' causae 
adfici;  debiti  iactura  multari  (1.  1.  2  C.  2, 
13);  iact  existimationis  (l.  31  C.  10,  32). 

Iactus  f.  iacere  s.  1.  2. 

laculari,  iaculatorius  f. 

Ia,oulmn,  SBurffpiefe:  iaculis  ludere  s. 
iaculari,  bamitn^erfen;  iaculatorius cam- 
i)UÄ,  Uebungi^pla^für  oaSSpeertucrfen 
(§  4  1.  4,  3.  1.  9  §  4  D.  9,  2). 

lam,  {(^on,  bereitiS,  nun,  5.  9.  iudi- 
cium,  quod  iam  est,  im  QJcgenf.  öon  futurum 
(1.  8  §  1  D.  4,  7);  pati  iam  controversiam, 
im  OJegenf.  öon  sperare  (1.  3  §  6  D.  35.3); 
iam  tunc,  cum  s.  ex  quo  etc.  (1.  8  pr.  Ö. 
18,  1.  1.  41  §  3  D.  23,  3.  1.  12  §  1  D.49, 
15);  iam  hoc  iure  utimur  (1.  4  pr.  D.  28,  6. 
1.  15  §  1  D.  48, 16);  iam  non  s.  non  iam, 
ni^t  mcbr  (1.  3  D.  18,  2.  1.  6  C.  9,  12. 
1.  9.  10  §  2   C.  Th.  14,  4.   Gai.  II,  123). 

lanitrices,  bie  d^^efrauen  jmeier  trüber, 
©c^ttJägerinncn  (1.  4  §  6  D.  38.  10;  — 
„Duorum  fratrum  urores  ianitrices  dicun- 
tur,  apud  Graecos  e/vare^ag'*). 

lanthinum,  »iolett  (1.  70  §  13  D.  32). 

lanua^  1)  3:pr  (1.  41  §  1  D.  8,  2).  — 
2)  Sugang  überl^aupt  (Nov.  Th.  II.  I.  2 
c.  1  §  2). 

lanuarius,  benäl'^onat  Januar  be^ 
treffen  b,  a«  33.  Kalendae  lan.  (l.  12  D. 
45,  1). 

lavolenus  (Priscus),  gu^P  «w^er  Xta* 

S'  n  unb  ^abrian,  ein  Sabinianer  (1.  2  §  53 
.  1,  2.  1.  5  D.  40  2). 
Ibi,  bafclbft,  ba,  bort  a.  8.  30  D.  5, 
1.  1.  32  B.  20,  1.  1:  7  §  1  D.  20,  2.  1.  44. 
67.  78  §  1  D.  32.  1.  1  pr.  §  33  -38  D. 
43,  16);  ba^in  (1.  10  §  2  D.  14,  2);  in 
bem  gaU,  ba,  bonn  (1.  1  D.  2,  6.  l.  33 
§  2  D.  3,  3.  1.  5  §  1  D.  3,  6);  botoiber 
(1.  9  §  3  D.  1,  8). 


Digitized  by 


Google 


246 


Ibidem  —  Idoneus. 


Ibidem,   bofclbft  0-  19  §  2  D.  5,  1). 

loere,  f  plagen;  icti^  (Subst.),  ©d^Iag, 
Sto6,  §ieb  (l.  7  §  7.  l.  11  8  2.  1. 15  §  1. 
1.  27  §  22.  34.  1.  51  pr.  D.  9,  2.  1.  1  pr. 
D.  9,  3.  1.  17  D.  48,  8);  ictus  fustium, 
flagellorum  (1.  22  D.  3,  2.  1.  10  §  2  D.  48, 
19.  1.  12  D.  50,  2),  plutnbatarum  (1.  40  C. 
10,  32);  ictus  ftdminis  (1.  6  D.  14,  2). 

Iconiensis,  au§  Sconium,  einer  <Stabt  in 
S^coonicn  G-  3  C.  Th.  16,  1). 

Icosaproti,  bte  jh^anjig  obetften 
SD>^itgIiebet  bc3  ©tobttatl^«;  icosapro- 
tia,  baS  5Imt  bcrfelben  (1.  18  §  26  D. 
50,  4.  cf.  deceprimi  s.  1). 

lotus  f.  icere. 

Idciroo,  bt^ialb,  bar  um,  j.  33.  idc. 
ut  8.  ne  etc.  (1. 8  §  6  D.  2, 15.  1.  1  §  8  D. 
43,  27);  idc.  quia  8.  quoniam  etc.  (1.  43 
§  12  D.  23,  2.  1.  33  §  2  D.  35,  1.  1.  91 
pr.  D.  47,  2). 

Idem ,  b  c  r  f  c  I  b  e,  5-35.  eodeni  patre 
eademque  matre  nati  ((jai.  I,  61);  duo  rei 
eiusd,  pecuniae,  eiusd.  debiti  (1.  28  §  3  D. 
12,  2.  1.  71  pr.  D.  46,  1);  si  ideni  cum  eo- 
dem  pluribus  actionibuu  agit  (1. 11  pr.  D. 

2,  1);  ideni  crimen  ab  eodem  in  etmdem 
instaurari  non  potest  post  abolitionera 
(1.  4  §  1  D.  48,  16);  creditor  idemque  (unb 
augleidl)  debitar  (1.  2  D.  16,  2V,  emptor 
idemque  possessor  (1.  75  D.  3,  3) ;  fratres 
iidemque  coheredes  (1.  7  C.  6,  20);  iclem 
(ba«  Slämlid^e)  iuris  est  (1.  8  pr.  D.  9,  2. 
I.  4  D.  24,  1.  1.  3  pr.  D.  45,  1);  idem 
dicendum  est  (1.  13  §  2  D.  13,  6.  1.  5  §  3 
D.  25,  3). 

Identidem,  w  i  e  b  e  r  ^  o  1 1  (1.  4  C.  Th. 
8,  13.  1.  9  C.  Th.  15,  14). 

Ideo,  bcÄbatb,  ideo  ut  s.  ne  (I.  17 
pr.  D.  1,  7.  l.  16  D.  12,  4.  1.  23  pr.  D. 
21,  1);   ideo  quia  s.  qumiiam  (1.  27  D.  1, 

3.  1.  7  §  4  D.  2,  1.  1.  6  pr.  D.  12,  6). 
Idiochirum ,      eigenl^änbig     gc* 

jc^riebcne  Ur!unbc  (1.  11  C.  8,  17), 
IdoluxQ,  ®5^enbilb:  idolarum  super- 
siitio  (1.  6  C.  Th.  16,  7). 

Idoneus  (adi.),  idenee  (adv.),  taug« 
HA,  geeignet,  genügenb,  tüchtig, 
j.  ©.  paries  idon.  (1.  36.  37  D.  39,  2h 
magis  idonee  reficere  parietem  (1.  41  eod.); 
minus  idon.  navis  (1.  13  §  1  D.  19,  2); 
idon.  causa  (1.  14  §  2  D.  4,  2.  1.  15  pr. 
D.  42,  5.  1.  2  §  3  D.  44,  4.  1.  4  §  2  D. 
48,  5),  culpa  (1.  12  D.  46,  6);  pater  fam., 
Hr,  hämo  idon.  (1.  10  D.  26, 7.  1.  5  D.  43, 
5.  1.  42  D.  50,  16:  —  ,nec  enim  natura 
probrum  est,  quod  potest  etiam  in  homi- 
nem  id.  incidere*);  coloni  idoniores  prae- 
diis  fiscalibus  (1.  6  §  11  D.  50,  6);  valde 
idon.  socius  (1.  16  pr.  D.  17,  2);  testis 
idon.    (1.  6.    9.   10  D.  22,  5:    „Nullus  id. 


testis  in  re  sua  intellegitur") ;  id.defensor. 
expromissor  (l.  46  §  2  D.  3,  3:  —  „nemo 
alienae  litis  id.  defensor  sine  satisdaiionc 
intellegitur."    1.  54  cod.;    „neque  femiiw 
neque  mile«  etc.  —  id.  defetisor  intellegi- 
tur."  1.  110  §  1  D.  50,  17:  Nemo  aliemt 
rei  expromissor  id.  videtur,   ni«i  si  cum 
satisdatione");  qui  sui  tum  est  id.  defensof 
(1.  5  D.  42,  5);  habere  eum,  qui  ae  idonet 
defendat  (\.  1  D.  44,  3);  fideiussor  idon.  = 
qui  obligari  potest  et  conveniri  (LSD. 
46,  1);  befonbetS  totrb  ed  t>on  $erfonen  9^ 
fagt,  weld^e  in  öcjug  auf  bit  (grfüßung  etn« 
@^ulb  juöerläfftg,  fidler,  ^al^Iuno^* 
f  öl^ig  [inb,  be^gleid^en  t>on  ^rmögeni^obielteii 
unb   6i(^er^eitdTeiftungen  eineiS   (5<^ulbnerl, 
tütld^t  ben  ©Iftubigern  in   Sepg  auf  i^ 
^öefriebigung  genügenbe  <Si(^er]^t  gewä^, 
j.  ©.  idoneum  esse,  im  ®egenf.  Oon  facui- 
tatibus  labi;   idoneus  —  lapsus  ftwHÜati- 
bus;   idoneus  subito  lapsus  (1.  8  D.  4,  8. 
1.  14   D.  26,  7.    l.  1  §  11    D.  27,  8.  1.  2 
§  7    D.  50,  8);    idoneus    faadtatibus  im 
®egenf.   öon   egens  (1.  5  §  26  D.  25,  3); 
idonei  et  suffidentes  im  ©egenf .  öon  tenues 
et  exhausti  (1.  6  pr.  D.  50,  4);  idon.  pro- 
missor,  debitor   (1.  112  §  1   D.  45,  1:  - 
„plerumque   idonei  non   tarn  .p<xtrimonio 
quam   fide    quoque    aestimarentur*);   ab 
idoneo  debitore  ad  inopem  tranaferre  obU- 
gationem  (1.  27  §  3  D.  4,  4);  fideiussores 
minus  idon.  =  egeni  (1.  3  §  3  D.  36,4); 
satis  idon.  fideiussorem,  fideiussores  idon. 
dare,  offerre  (1.  5  §  1.  1.  7  pr.  D.  2,  8.  1. 
18  §  1  D.  18,  6.  1.  43  §  3  D.  47, 2);  aliam 
personam  non  minus  idoneam  fideiubentem 
praestare  (1.  14  §  2  D.  13,  5);  personam 
mulieris  ut  idoneae  sequi  (1.  27  §  1  D.  16, 
1) ;  si  plures  (tutores)  satisdare  parati  sint, 
tunc  idonior  praeferendtis  erit  (1.  18D.  26, 
2);  ex  pluribus  tutoribus  unum,  qiiod  ceteri 
non  sunt  idonei,  convenire  (1.  2  D.  11,  2): 
pro  non  idoneis  qui  sunt  idonei  convemun- 
tur  (1.  46  §  9  D.  49,  14);  curatores  idonei, 
minus  id.  0-  39  §  1  D.  4,  4.  1.  30  §  3  D. 
27,  1.  1.  1  §  5  D.  27,  8);  commendwe  ali- 
quem  quasi  idoneum,  cui  crederem  (1.  67 
§  4  D.  47,  2);  si  persona  idonior  accedat 
ad  emptionem  —  videri  meliorem  condi- 
cionem   allatam  (1.  4  §  6   D.   18,  2);  m 
emptor  alium  non  idoneum  subiecit  0-  1^ 
§  1  eod.);  heres,  successor  id.  (1.  14  D.  4, 
4.  1.  19  b.  20,  4.  1.  2  §  1  D.  28,  5.  1. 39 
§  16  D.  26,  7.  1.  5  D.  42,  6);  bona  idonea 
heredis;  hereditas  non  id.  (1.  1  §  17.  L  5 
^  eoa.  1.  40  D.  4,  3) ;  praedia  non  id.  (L  7 
§  2  D.  26,  7);  nomina  idonea,  non  s.  pa- 
rum  id.  (1.  19  §  4  D.  J6,  1.  1.  11  pr.  D. 
22,  1.  1.  35  D.  26,  7);    idoneis  nominihivt 
credere  pupillarem   pecuniain  (1.  102  pr. 


Digitized  by 


Google 


Idns  —  Ignotns. 


247 


D.  46,3);  ne  pecuniae  publicae  credantur 
sine  pignoribus  idon.  vel  hypothecis  (l.  33 
§  1  D.  22,  1);  idon.  cautela,  cautio,  satis" 
datio  (L  1  §  36.  l.  14  pr.  D.  16,  3.  1.  59 
^  6  p.  17,  1.  1.  50  §  1  D.  40,  4.  1.  11  pr. 


50,  1) ;  idonee  cavere  (I.  41  pr.  D.  5, 3. 
1.  11  §  15  D.  32.  1.  2.  4  §  8  D.  40,  5:  — 
„quid  est  idonee?  satisdato  utique  aut 
pignoribus  datis  sed  si  ei  fides  habita 
fuerit  promittenti  sine  saiisdatione,  idonee 
cautum  videbitur");  satis  idonee  dare  (1.  3 

C.  8,  50). 

Idus,  ber  funf^e^nte  %a%  im  SRonot 
!Rd%  9Wai,  JJuKu«  unb  Dftober,  bcr  hxtu 
|cl>ntc  in  ben  übrigen  SJlonatcn  (1-  41  §2. 
L  122  §  1  D.  45,  1). 

lecur,  ßebcr  (L  12  §  4  D.  21, 1). 

leiunitas,  £eete  bed  Wtaatn^  0-  ^ 
§  2  C.  Th.  14,  4). 

leiunium,  (Sntbaltung  ber  Qpti\t, 
gapen  (L  24  C.  Th.  2,  8). 

leinnus,  mager,  nnfrud^tbar:  sterilia, 
atque  ieiuna  bis  quae  culta  vel  opima 
sunt  compensentur  (l.  4  C.  11,  58). 

Igitur,  bemnad^^.alfo  (1.  6  §  1  D.  1, 
1.  L  2  D.  1,5.  1.  7  §  5  D.  2,14.  1.  8  §  3 

D.  2,  15.  1.  1  §  1  D.  12,  5.  1.  3  §  6  D. 
26,  7). 

Ignams,  nid^t  toiffenb,  unbefannt 
mit  ittoaS,  ^.  $.  si,  cum  debitor  solvisset, 
ianarus  fideiwaor  solverit,  puto  eum  man- 
dati  habere  actionem  (1.  29  §  2  D.  17,  1); 
ign.  Status  sui,  de  statu  (1.  41  D.  12,  1.  L 
12  §  1  D.  40,  12),  iuris  sui  (1.  1  pr.  D. 
32);  ign.  edicti  vel  SCti  (1.  3  §  22  D. 
29,5). 

Ignavus,  trag;  ignania,  Xräg^eit, 
S-  9.  ob  neglegentiam  vel  ignaviam  repulsi 
tutores  (L  2  §  41  D.  38,  17.  cf.  1.  4  §  4 
D.  26,  10). 

Ignis,  %tntx,  ).  Sß,  aqua  et  igni  acci- 
pere  virginem  (f.  accipere  s.  3);  aqua  et 
igni  interdicere,  öerbonnen;  igne  cremari, 
ignibas  tradi,  subiugari  (1.  28  §  11  D.  48, 
19.  1.  1  C.  9,  11.  1.  1  C.  9,  17). 

Ignobilis,  unebel  in  ^ejug  auf  bie  ®e« 
btttt  (L  13  D.  23,  2). 

Q^Ignominia,  SBerluft  bed  guten  ^a* 
mend,  6(i^impf,  8d^anbe;  ignominiosus 
(adi.),  ignominiose  (adv^,  f  c^impf  Iid&,  J.  ©. 
ignominiam  irrogare  (1.  20  D.  3,  2);  ig- 
nominia  notatus  (1.  25  §  3  D.  48, 5);  crimen, 
quod  ignominiam  importat  (1.  5  D.  50,  2) ; 
ignominiae  causa  s.  ignotninia  mittere  (ab 
ezercitu),  s.  «(uramento  solcere  militem; 
ignominiosa  missio;  milites  ignoniiniose 
»>hUi  (1.  2  pr.  §  2—4  D.  3,  2.  1.  8  §  1. 
1.  4  §  6.  1.  7  §  6.  1.  13  §  3  D.  49,  16.  l 
8  C.  9,  41.  1.  3  C.  12,  35);  ignominiosus 
Gebeutet  aud^  f.  t).  a.  ignominia  notatus  (l. 


4  pr.  D.  3,  2.  1.  7  pr.  D.  4,  8.  1.  48  §  1 
D.  23,  2.   1.  3  §  5  D.  37,  4.  1.  25  §  3  D. 

48,  5). 
Ignorantia  f. 

Ignorare,  nid^t  toiffen,  nid^t  fennen: 
ignorantia,  ignoratio,  bad  Sllid^ttoiffen, 
Üntoiljen^cit,  UnfcnntniJ,  ^.  ©.  per- 
sonales actiones  etiam  ignorantibus  ad- 
quiruntur  (1.  16  §  1  D.  28, 1  cf.  1.  24  pr. 
D.  44,  7);  et  ignorantes  adstringunttir  fideu 
commisso,  quibus  ignorantibus  emolumentum 
ex  testamento  quaeritur  (1.  77  §  8  D.  81); 
ignorare  ius  —  factum:  ignorantia  iiiris 
—  facti  (1.  11  §  4  D.  a,  2.  L  29  §  1  D. 
17,  1.  tit.  D.  22,  6.  C.  1,  18);  regula  est 
iuris  quidem  ignorantiam  cuique  nocere, 
facti  vero  ignorantiam  non  nocere;  sed 
facti  ignor.  ita  demum  ctdque  non  nocet, 
si  non  ei  summa  neglegentia  obiciatur  (1. 
9  pr.  §  2  D.  h.  t.  cf.  1.  6  eod:  „nee  Wjnna 

r*  nor,  ferenda  est  factum  ignorantis,'*  L  15 
1  D.  18,  1:  „Ignor.  emptori  prodest, 
quae  non  in  supinum  hominem  cadU.^  1.  55 
D.  21,  1 :  —  „non  —  dissolutam  ignoratio- 
nem  emptoris  excusari  oportebitM;  turw 
ignorantia  non  prodest  adquirere  volentibus, 
suum  vero  petentibus  non  nocet  (1.  7  D. 
h.  t.  cf.  1.  9  §  3  eod.);  iuris  ignor.  in 
usucapione  negatur  prodesse:  facti  vero 
ignor.  prodesse  constat  (1.  4  eod.  cf.  1.  5 
§  1  D.  41,  10);  si  quis  ius  ignorans  lege 
Falc.  usus  non  sit,  nocere  ei  (1*  9  §  5  D. 
h.  t.);  cum  quis  ius  ignorans  indebiiam  pe- 
cuniam  per  solverit,  cessat  repetitio  (1.  10 

C.  h.  t.) ;  iuris  ignoratione  lapsus,  deceptus 
ignor atione  facti  (1.  79  D.  31.  1.  17  D.  34, 
9);  minoribus  XXV  annis  ius  ißnorare  per- 
missum  est;  propter  rusticitatem,  vel 
propter  sexum  femininum  ius  suum  igno- 
rare posse  (\.  9  pr.  D.  h.  t.   1.  2  §  7  D. 

49,  14.  cf.  1.  11.  13  C.  h.  t.);  qui  in  al- 
terius  locum  succedunt,  iustam  habent  cau- 
sam ignorantiae,  an  id  quod  peteretur  de- 
beretur.  fideiussores  quoque —  iustam  igno- 
rantiam possunt  allegare  Q.  42  D.  50,  17); 
heres  ignoratione  sua  defuncti  vitia  non 
eicludit  (1.  11  D.  44,  3). 

Ignoratio  \.  ignorare. 

IgnoBoere,  üerjei^en,  nid^t^jured^** 
nen,  $.  93.  im  ®cgenf.  üon  punire,  imputare 
(1.  2  §  36.  37.  44  D.  38,  11)]  ignoscitur 
servis  si  dominis  obtemperaverint  (1.  157 
pr.  D.  50, 17);  ignoscendum  est  ei  (sc.  fideiu- 
ssori,  qui  solverit),  si  non  divinavit  debi- 
torem  solvisse  (1.  29  §  2  D.  17,  1);  aetati 
eius,   qui  accusavit,   ignoscitur  (1.  5  §  9 

D.  34,  9). 

Ignotus,  unbetannt.  a)  nid^t  gefannt, 
moDon  man  leine  ^enntni|  ^t,  5.  9.  pater 
ignotus,  ubi  degit  et  an  »uperstes  ait  (1. 10 


Digitized  by 


Google 


248 


Ilico  —  IlluBtris. 


D.  23,  2)]ignotuit  testatori  heres  ingtitutus 
(1.  47  D.  28,  5);  condita  ab  ignotis  domi- 
nis  mobilia  (1.  un.  C.  10, 15);  b)  unfun« 
big:  tum  sui  ign.  Q.  2  §  7  D.  49,  14). 

lUco,  auf  bct  ©teile,  foöleid^,  fo* 
fort  (1.  10  §  6  D.  17,  1.  1.  1  D.  33,  9.  1. 
17  D.  43,  16.  1.  26  C.  5,  16.  1.  1  §  3  C. 
9,4). 

niensia,  Xroioncr  (1.  17  §  1  D.  27, 1. 
1.  1  §  2  D.  50,  1). 

niacrlmari  f.  inlacrimari. 

Illaesu8,unt)etle|t,  unberfe^tt,  5. 8. 
existinKUio,  dignitas  ill.  (1.  25  1).  3,  3.  1.  5 
6  1  D.  50,  13). 

niatio  f.  inferre. 

nie,  1) Jener,  §.  ©.  im  QJegenf.  öon  hie 
(1.  1  §  4  D.  1,  1.  1.  2  §  7  D.  1,  2);  ilh 
tempore  im  ©egenf.  bon  nunc  (1,  10  §  3 
D.  2,  13];  intra  ülum  diem  (I.  41  D.  2, 14); 
cum  iudicatur  rem  meam  esse,  simul  iudi- 
catur  illius  non  esse  (1.  40  §  2  D.  3,  3); 
f. O.a.  berunb  ber,  ^,90. apud  ülum prae- 
torem  professus  —  eam  in  civitate  üla, 
domo  illuis,  mense  ülo,  consuUbus  Ulis  ad- 
nlterium  commississe  (1.  3  pr.  D.  48,  2); 
nie  ÜU  salutem  (1.  59  8  5  D.  17, 1);  -  2) 
berjenigc:  iUe,  gut  (l.  11  D.  1,  1.  1.  2 
§  2  D.  1,  2.  1.  12  §  1  D.  2,  11.  1.  45  D. 
22, 1);  illa  ratio,  quod  (1.  6  §  9  D.  2,  13}; 
iüud  explorandum,  videndumj  an  (1.  ^ 
D.  1,  3.  1.  7  D.  2,  12);  Uhid  ohservandum, 
ne  (1.  15  D.  1,  18);  de  ülo  quaeritur  (1.  3 
§  2  D.  17;  2);  illo  spectare,  ut  (1.  7  §  2 
D.  47,  10).  —  3)  iUe  et  (aut)  ilh,  biefer 
II nb  (ober)  jener,  j.  ©.  Uli  et  Uli  (Uli 
cum  ilh)  iegare  (1.  7  D.  7,  2.  1.  31  §  1 
D.  40,  7);  illud  aut  ülud  legatum  (1.  27  D. 
31);  duas  res  promittere,  illam  aut  Ülam 
(1.  7  §  7  D.  4,  4);  stipulari  illud  aut 
illud,  quod  ego  voluero  (I.  76  pr.  D.  45, 
1);  si  iUud  aut  ülud  factum  non  erit  (1. 
14  §  3  D.  34,  5). 

Illecebrae,  ßodungen,  ©(^meid^e* 
leien  (1-  49  C.  Th.  16,  5). 

nieotus,  ni(^t  jufommengelefen:  sti- 
pula  ill.  =  spicae  in  messe  deiectae  nec- 
dum  lectae  (1.  30  §  1  D.  50,  16). 

Illegitimus  (adi.),  illegitime  (adv.), 
ungefe^Ud^,  unred^tmägig,  5.  !6.  illegit, 
cavsa  insectandi  (Paul.  V,  4  §  15);  illegi- 
time (=  non  ex  iusto  coitu)  concipi  (Gai. 
I,  88,  89). 

niibatus,  unberminbert,  unüerfürÄt, 
ungefc^m  Alert,  5.  16.  quadrantem  iili- 
batum  habere  (1.  20  §  5  D.  10,  2);  illib. 
potestas  (1.  3  D.  1,  6);  persecutio  (1.  3  C. 
5,  71);  existimatio  (1.  18  C.  2,  11.  1.  7  C. 
9,  51);  tempus  ill.  (1.  5  §  1  C.  2,  52). 

Illic,  ba,  bort,  a.  ©.  illic,  ubi  etc.  (1. 
50  §  2  D.  5,  1). 


mioere,  berletten,  Perioden  (1. 1  §8 
D.  25,  4). 

niicituB,  unerlaubt,  indbef.  gefeftli^ 
berboten;  ülicite  (adv.),  unerlaubter 
tBeife,  ä.  ©.  usurae  illic.  (1.  20  D.  22,  1. 
cf.  1.  11  §  3  D.  13,  7);  faenus  ÜL  (\.  13 
§  26  D.  19,  1);  illic  coüegium  coire,  usur- 
pare  0*  1  §  14  D.  1,  12.  1.  1  pr.  L  2.  3 
pr.  D.  47,  22);  incestum,  quod  per  iüiei- 
tarn  matrimonii  coniunctionem  admittitur 
(1.  39  §  7  D.  48,  5);  matrimonium  iUicit^ 
contrahere  (§  1  eod.);  ilUcite  (=  contra 
mandata)  diicere  uxorem  (1.  2  §  1.  2  D. 
34,  9);  illic.  nubere  (1.  3  §  5  D.  38.  16); 
illic.  (=  contra  disciplinam)  oomparar^pro^ 
dium  (1.  9  pr.  cf.  1.  13  §  1  D.  49,  16); 
illic.  aedifiMre,  i.  e.  quod  dirui  consütu- 
tiones  iubent  (1.  11  §  14  D.  32);  illicite 
leaatum  relictum  (1.25  §1  P.34,9);  quod 
üfic.  adiectum  (s.  scriptum)  est  pro  non 
adiecto  (s.  scripto)  baberi  s.  esse  (1.  29  D. 
22,  1.  1.  14  §  1  D.  48,  10). 

Illioo  f.  üico. 

niidere  f.  inlidere. 

lUigare,  1)  einfügen,  mit  etttnig  öer» 
binben,  befeftigen,  ).  9d.  dolia  illigata 
aedü>us  (1.  26  pr.  D.  33,  7).  —  2)  »er* 
bi nblic^  machen,  t72t^an,  berbunben,  unter« 
n)orfen  fein,  dicendo  se  heredem  üligari 
etiam  ablata  sibi  bereditate  (1.  6  §  1  D. 
11,  1);  periculo  depositi  se  illig.  (1.  1  §  35 


D.  16, 3);  pro  aliena  obligatione  se  illig.  Q. 

22C.4,29);c     '  ""      *"*_    

44  C.lO,S2);poeftae  illigari  (1.26  §  7  C.8,40). 


;  curiae  nexüms  illigari  (1. 51  cf.  1. 


niotuB,  ungen)afd9en:  illotis  manibw 
materiam  tractare  (I.  1  D.  1,  2). 

niuoere,  anbred^en,  erf(^einen, 
offenbar  toerben.  (1.10C.5, 71. 1.15  C.2,4). 

lUuoesoere,  1)  bell  toerben,  an» 
brechen,  üom  Xag  gefügt  (1.  2  pr.  C.  Th. 
2,  16).  —  2)  offenbar  toerben. 

niudere,  fein  @|)iel  treiben,  tauf  (^en, 
betrügen,  um  tttoa^  bringen  0-  24.43. 
62.  119  C.  Th.  12,  1);  iUusor,  toer  fein 
@^iel  mit  ettoaS  treibt,  ^interge^er, 
S3erf|)0tter:  ill.  utilitatis  alienae  (1.  27 
§  4  C.  Th.  10, 10).  illusio,  «erf^ottung: 
Ifffis  (\,  7  C.  11,  48). 

niuere,  bef^ülen. 

niuminare,  f.  irüuminare. 

niusor  f.  illudere. 

Illustrare,  1)  erflären.  —  2)ber^err* 
ri(^en,  augjei^nen  (1.  25  §  1  C.  2,  7. 
1.  28  C.  5,  4). 

niustratus  (Subst.)  f. 

niustris,  erlaud^t,  ald  (S^n^dbifat 
ber  ©eamten  erflen  9tonge«,  5.  ©.  ber  prae- 
faecti  praet.,  bed  quaestor  sacri  palatü  (1. 
32  pr.  C.  7,  62.  1.  2  pr.  C.  7,  63J,  M 
comes  rerum  privat.  (1.  20  C.  2,  7.  1.  6  C. 


Digitized  by 


Google 


Illuvies^Immemoria. 


Z4» 


3,  26),  bec  magistri  inilitum  (1.  un.  G.  1, 
47);  senatores  accipiendum  est  eos,  qui 
a  patriciis  et  consulibus  lisqtie  ad  omnes 
illustres  viros  descendunt  fl.  12  §  1  D.  1, 
9);  aud^  bie  fjroucn  fold^ct  Beamten  »erben 
illustres  genannt  (1.  5  C.  6,  57);  illustris 
dignitas,  bie  SBürbe  eine«  vir  ill.  (1.  TC. 
3,  24.  L  un.  C.  8,  12.  1.  60.  61  C.  10,32); 
ill.  administratio  (L  63  §  1.  1.  66  eod.); 
ülustrissima  praetoriana  potestas  (1.  8  pr. 
C.  1,  55);  illustrattis  z=  ülustris  dignitas 
(1.  13  §  8  C.  3,  1).  —  2)  berüfimt  0-  16 

C.  Th.  15.  1). 

niuvlea,  @d^mu6  (1-  12  §  4  D.  21.  1); 
tro^fc^  für  ©d^änbUd^Ieit  (1-  17  C.  TK 
9,  40). 

niyricus  s.  ülyricianiis,  Illyrioanus, 
SUljrten  betreff enb,  5.  ö.  expeditio  IWy- 
rica  (1.  12  C.  10,  48);  necessitates  lUyri- 
canae  (1.  1  C.  10,  49);  Illyriciana  prae- 
fectura  (L  9  C.  2,  7);  Illt/ricum,  gilQrien 
(1.  9  C.  12,  57). 

Tmaginaritts»  nur  jum  <Sdbein  öor* 
genommen,  ouf  einer  ©d^eingonblung 
bernl^enb,  5.  ^.  contr actus  imagin.  iuris 
vinculum  non  optinent,  cum  fides  facti 
simulatur  non  intercedente  veritate  (1.  54 

D.  44,  7);  imagin.  emptio  venditio;  imag. 
emptor  (1.  55  D.  18,  1.  1.  4  §  2.  7  D.  40, 
1.  1.  16  D.  50,  17.  1.  20  C.  5,  16.  1.  10  C. 
8,27);  per  coUusionem  imaginarium  colo- 
num  supponere  (1.  49  pr.  D.  19, 1);  accep- 
tilatio  est  imagin.  solutio  (§  1  I.  3,  20); 
imagin.  nuntii  s.  repudia  —  sive  nuptiis 
fin^ant  se  renuntiasse,  sive  sponsalibus  (1. 
3  C.  5,  17);  emancipari  nemo  potest  nisi 
in  imagin.  servilem  causam  deauctus  (1.  3 
§  1  D.'  4,  5.  cf.  §  6  I.  1,  12). 

nnago,  1)  »ilb,  »ilbnife,  5.  «.  con- 
cedi  solet,  ut  imagines  et  statuae,  quae 
ornamenta  reipubl.  sunt  futurae,  in  publi- 
cum ponantur  (1.  2  D.  43,  9);  statuas  vel 
imag.  ponendas  legare;  iubere  in  municipio 
imagines  poni  (1.  7  D.  33,  1.  1.  5  pr.  D. 
50,  10);  imag.  argenteae,  marmoreae  (1.  6 
§  2  D.  34,  2);  imag.  maiorum  (1.  22  C, 
5,  37^;  iroa^inem  decemere  alicui  (1.  13 
§  4  D.  47, 10);  ad  statuas  vel  imag.  prin- 
cipum  confugere  (1-  28  §  7  D.  48, 19);  qui 
sUituas  aut  imag.  imperatoris  iam  con- 
secratas  conflaverint  lege  lulia  maiest. 
tenentur;  crimen  maiest.  factum  vel  violatis 
statuis  vel  imaginibus  (1.  6.  7  §  4  D.  48, 
4);  vana  imago,  ©ö^enbilb  (1.  12  §  2 
C.  Th.  16,  10).  —  2)  ^e^nti(^feit,  «na* 
logie  (pr.  I.  3,  28.  1.  1  §  2  D.  38,  2). 
3)  ftugerer  Änfd^ein,  Schein,  j.  ©.  veri 
patris  adoptivus  filius  numquam  intelle- 
gitur,  neimaginenaturaeveritas  adumhretur 
(1. 23  pr.  D.  28, 2);  effugiendorum  munerum 


causa  imaginem  navicularii  induere  0-  6  §19 
D.50,  6);  imaginem,  non  statum  i^igenuitatis 
obtinere  (1.  un.  C.  ^9,  21) ;  coloratam  iuris 
imag.  referre  (1.  1  C.  Th.  2,  24). 

Imbecillis  s.  imbecillus,  inbecülis, 
f  (^  to  a  (^ ;  imbecilUtas,  inbecillitas, 
©cl^tt)äc|ß/  a.)  in  ^ejng  auf  bcn  för^jerlid^cn 
Mtanb  (1.  12  §  3.  1.  38  §  7  D.  21 ,  1.  1. 
3  §  8  D.  29,  5:  „Surdus  quoque  inter  in- 
becillos  numerandus  est."  (I.  24  §  5  D.  39, 
2.  1.  2  §  7  D.  50,  5.  1.  lül  §  2  D.  50,  16. 
1.  10  C.  5,  17);  b)  in  ^ejug  auf  bag  geiftige 
IBermögen,  iniJbefonbere  in  ^ejug  auf  bie 
SBißen^*  unb  UrtbeiBfraft:  furiosoveX pupillo 
non  recte  persolvitur,  ne  datio  ex  illorum 
inbeciUitate  pereat  (1.  68  D.  46,  3);  im- 
becill.  aetatls,  sexus  (1.  7  §  5  B.  4,  4.  1.  2 
§  2  D.  16,  1). 

Imber,  ftorfer  Siegen,  ^laftregcn  (1 

1  pr.  §  16  D.  39,  3). 

Imbibere,  einf äugen,  in  fid^  auf* 
nel^men:  animo  irab.  aHquid  (1.  9  C.  Th. 

9,  16). 

Imbnere,  Scmanbem  Äenntniffc  bei«= 
bringen,  ii^n  in  etwas  unterrichten,  3.^. 
nulla  arte  imbutus  (1.  1  §  5  C.  7,  7);  pri- 
mitiis  imb.  (1.  2  §  11  C.  1,  17);  servos  iam 
imbutos  artificiis  instruere  (1  25  D.  13,  7). 

Imitari,  nac^al^men:  adoptio  naturam 
imitatur  (§41.  1,  11);  nacbmad^en:  imit. 
alienum  diirographum  (1.  23  D.  48,  10); 
analog  antoenben:  imit.  edictum,,  ius  (1. 23 
§  1  D.  28,  5.  1.  43  pr.  D.  28,  6);  gleic^ 
lommen,  gleic^  ftcgen:  diutumi  mores 
legem  imitantur  (§  9  I.  1,  2). 

Imitatio,  92ac^a4mung  (1.  25  §6  D.  21, 
1);  analoge  ?lntt)enbung,  Analogie  (1- 

2  §  18  C.  1,  17.  l.  3  C.  7,  37);  oleic^e 
©efinnung:  et  filios  et  nepotes  habero 
adfectione  paterna  et  imitatione  (I.  34  §  1 
C.  3,  28). 

Imitator,  ^a^af^mtr,  35erf älfd^cr  (1. 
6  C.  Th.  9,  38). 

Immemis,  ungel^euer,  unmenfc^tid^, 

C  saevitia  immanium  barbarorum  (1.  un. 

9,  14);  immanissima  sacrilegia  (1.8  §  12 
C.  1, 5);  übermäßig:  immania  lucra  sectari 
(1.  9  C.  12,  57).  Immanitas,  ungebeure 
©röge,  in«bef.  eine«  SSerbred^en«,  Äbfc^eu* 
lid^feit:  pro  criminum  immanit.  damnatuK 
(1.  6  C.  1,  4);  per  immanit.  facinorls  auppli- 
cio  adficiendus  (1.  14  D.  1,  18). 

Inunaturus,  unreif,  unjeitig,  j.  33. 
olea  immat.  lecta,  faenum  immit.  caesum  (1. 
48  §  1  D.  7,  1)  Silva  caedua  immat.,  nod^ 
nic^t  fd^Iagbar  (1.  18  pr.  D.  43,  24);  virgo 
immat.,  noc^  nit^t  mannbar  (1.  25  D.  47, 

10.  cf.  1.  32  §  27  D.  24,  1). 
Immemor,uneingebenf  n.34C.  10,32). 
Immemoria,  SSergeffen9eit. 


t 


Digitized  by 


Google 


250 


Immensitas — Immoderatus. 


Immensitas,  Unmäßig  feit:  immeus. 
pretiomm  (1.  6  C  Th.  8,  4). 

Immensus,  unbegrenzt,  unmögtg, 
k.  9.  iurare  in  immemitm  =  in  intiniium, 
tm®egenf.t)on  intra  cortamquantitatem  (1.4 
§  2D.  12, 3);  imm.  Uberalitas,  donatio  (1.  2.  3 

C.  3,  29);  imm.  contentiones  (\,  26  D.  8,  2). 
Immerens,  eine  ©träfe  nic^t  oerbie« 

nenb,  unfd^utbig:  docere  immerentem  se 
praeteritum  (l.  5  D.  5,  2). 

Immergere,  oneribus  heredit.  se  imm  erg., 
in  bie  ©rbfc^aftölaften  fid^  tiertotdeln  (1.  20 
§  2  D.  29,  2). 

Immeritiis,  unöerbient:  hmior,  immer. 
(1.  25  C.  Th  12,  2);  immerito  (adv.),  un- 
öerbienter  Steife,  o^ne  ®runb,  mit 
Unred^t,  j.  C  non  imm.  ctdpae  adscriben- 
dum  (1.  14  D.  1,  18);  non  imm.  dari  actio- 
nem  (1.  16  §  2  D.  4,  2). 

Imminere,  1)  an  tttoai  anftofeen/  an* 
grenzen:  ricinus,  cuius  lapidicinae  fundo 
tuo  imminent  (1.  3  §  2  D.  8,  3.  l.  40  §  3 

D.  39, 2).  —  2)  beborfteben,  §.©.  imminens 
periculum  (1.  1  §  3  D.  16,  3.  1.  2  D.  39,  6); 
poenam  stipulationia  imminentis  evadere  Q. 
70  §  1  D.  31);  spes  imminentis  libertatis  (1. 
1  §  1  D.  47, 4);  bojer;  f d^toebcn  =  pendere, 
in  8\A»pen80  esse:  finge  condidonale  debitum 
imminere  vel  in  occulto  esse  (1.  7  pr.  D.  l4, 
4).  —  3)  auf  Semanbcm  Jaften,  laften:  ob- 
ligatio immineat  heredibus,  donec  ad  effe- 
ctumperducatur(L15pr.C.8,37);br  äugen; 
vel  sua  sponte,  vel  iudice  imminente  consen- 
tire  a.  84  §  13  D.  30);  3emanbem  auf  bem 
X)ad^e  fein,  il^n  beauffic^tigen:  Pala- 
tinus  iudicibus  atque  officiis  praeceptus  im- 
minere (1.  10  C.  1,  40). 

Imminuere,  öerminbern,  5.  33.  im- 
pensae  necessariae,  quibus  non  factis  dos 
imminuitur  (1.  14  pr.  D.  25,  1);  numerum 
imminutum  implere  (L  17  pr.  C.  2,  7). 
Imminutio,  <S(|mäIeruna:  opinionis  suae 
imniinutionem  quati  (1.  6  §  1  C.  2,  6). 

Imminutus  =  non  mintUus,  unge* 
fd^mftlert,  unöerföat:  suum  im  habere 
immin.  (1.  44  pr.  D.  38,  2). 

Immisoere,  1)  mifc^en,  bermifd&en, 
frumento  harenam  immisc.  (1.  27  §  20  D. 
9,  2).  —  2)  se  immisc,  in  Htoad  fi(b  ein* 
mif(^en,  mit  etwa«  fi(^  befaffen,  j.  83.  im- 
misc.  se  negotiisalienis  (1. 3  §  10 1)  3, 5) ;  alie- 
nis  causis  (1. 1  §  5  D.  3, 1),  rei  ad  se  nonperti- 
nenti  '(1.  36  D.  50,  IIY  administrationi  (1.  8 
pr.  D.  27,  7);  in«bef.  tpirb  se  imisc.  (here- 
ditati  8.  bonisj  t^on  ben  suis  et  necess.  here- 
dibus gefugt,  toeld^e  fi(^  in  bie  ipso  iure 
acquirirte  (grbfd^aft  einmifArn,  b.  1^. 
fid^  mirlUc^  aH  dtbtn  bencbmen,  in«* 
bem  fle  ^anblungen  öornel^men,  tn  »eichen, 
»enn  fie  bie  (Jrbf<5aft  nic^t  ipso  iuro  ertuorben 


l^dtten,  ein  ftiajd^toeijenber  ;^bf(^ft^ntritt 
(pro  berede  gestio)  hegen  ttjftrbc,  im  ®egenf. 
öon  abstinere  (§  5  1.  2,  19.  1.  11.  38.  56. 
57.  91  D.  29.  2);  au(^  ttjirb  e«  üon  bem 
Jeinem  ©ruber  pupillariter  ©ubgituirten  ge* 
lagt,  ber  in  33eaug  auf  beffen  ferbfd^aft  f«^ 
afö  (grbe  benimmt  0-  40  eod.);  be«glei(^n 
öon  bem  gegen  hie  agnoiScirte  bon.  poss.  refti* 
tuirten  emancipatus,  ber  fid^  öon  Keuem  aö 
erbe  benimmt  G-  2  §  10  D.  38,  17). 

Immissio  f.  immittere  s.  2. 

Immittere,  inmittere,  1)  tt)o^inein  ober 
tool^in  f Riefen,  treiben,  werfen,  §.  33.  car- 
ceri  immitt.  aliquem  (1. 1  C.  12, 22);  immisso 
pecore  (in  fundum)  depascere  glandem  (1.  9 

81  D.  10,  4.  l.  14  §  3  D.  19,  5);  navem  in 
umen  immitt.  0. 13  §  2  D.  19,  2);  tro))if(^: 
corpus  in  aliquam  valetudinem  immitt.,  in 
eine  ^anf^eit  ftürjen  (i.  U  %  2  D.  21,  1); 
se  immitt  m  tabemam,  in  einen  ßaben  treten 
(1.  2  §  1  D.  9,  1).  —  eine  @a(^e  wol^in 
einbringen  (äffen,  unb  jtoar  a)   einen 

f:üffigen,  nic^t  feften  istbvptx  loo^in  Itittn, 
Hefen  mo^en,  5.  33.  immit.  aquam,  fu- 
mum;  fumi,  aquae  immissio  (1. 8  §  5  D.  8,  5. 
1.  3  pr.  D.  39,  3.  1.  2  §  27.  28  D.  43,  8); 
doacam  in  viam  publ.  immitt  (§  26  eod.) ; 
ex  aedibus  meis  in  aedes  tuas  immitt.  stilii- 
cidium;  ius  stillicidii  immütendi  in  aream 
tuam  (l.  16  D.  8,  5.  1.  8  pr.  D.  8,  6.  cf.  1.  28 
D.  8,  2:  jfStillicidii  immtttendi  naturalis  et 

f)erpetua  causa  esse  debet").  —  b)  einen 
eften  Körper  einbringen  loffen,  einbauen, 
einlegen,  einfeften,  einf d^teben:  immitt 
aliquid  in  aedes  alicuius  (1.  5  §  8 — 10  D.  39 
1.  cf.  1.  15  §  2  D.  43,  26.  1.  242  §  1  D.  50. 
16:  —  „immissum  (esse),  quod  ita  fieret,  ut 
aliquo  loco  requiesceret,  veluti  tigna,trabes 
qxMe  immitterentur") ;  in  aedas  tuas  tignum, 
menianum  inmissum  (1.  20  pr.  D.  8,  2);  ius 
immittendi  tigna  in  parietemvicini;  servitus 
immittendif  tigniimmissi  (1. 1  pr.  1.2. 6  eod.); 
immitt.  luminas.fenestras,  colores,  picturas, 
marmora^  itis  luminis  immittendi  (1.  40  eod. 
1.  13  §  7  D.  7,  1).  5)a§  immittere  bilbet  ben 
©egenfaj  jum  facere  (f.  b.  unter  o);  beibe, 
bad  facere  in  alieno  unb  bad  immittere  in 
alienum  bilben  ben  SBorwurf  für  bie  actio 
negatoria  (1.   5  §  8-10  D.  39,  1). 

Inuno,  8.  imo,  ja,  jogar,  j.  ©.  nihilo 
minus,  immo  magis  (1. 5  §  3  D.  3, 5) ;  dif ficilis, 
immo  inpossibilis  condicio  (1.  4  §  1  D.  40,  7) ; 
immo  et  s.  etiam  (l.  4  pr.  D.  1,  21.  1.  7  §  18 
D.  2,  14.  1.  50  D.  41,  1);  öietme^r  (l.  48 
pr.  D.  28,  5.  1.  21  D.  40,  4). 

Immobilis,  1)  unbetueglid^:  res  immob. 
(pr.  I.  2,  6.  1.  15  pr.  D.  2,  8.  1.  63  D.  3, 
8.  1.  25  pr.  D.  41,  3).  —  2)  unabönber- 
lid^  (C.  Theod.  7,  13  C.  10). 

Immoderatus  (adi.),  immoderate  (od  v .), 


Digitized  by 


Google 


Immodeste — Impedire. 


251 


unnt&gig,  j.  9.  immod.  aestimatio  (1.  40 
|>r.  D.  39,  2),  liberalitas  (1.  4  C.  3,  29); 
immod.  venditor  (1.  1  C.  10,  34);  i[m  a 
pnieceptore  aufugit,  quia  Imniodei'ate  eo 
utebatur  (1.  17  §  3  D.  21,  1). 

Immodeste  (adv.)»  unBcfd^eibcn  (1.  5 
§  5  C.  Th.  4,  8). 

Imxnodicus  (adi.),  immodioe  (adv.), 
unmft^i0,üBetmftBi9/  h-  ^/  anntmmsatis 
immod.j  i.  e.  supra  vires  dotis,  uxori  prae- 
stare,  munus  immod.  uxori  dare  (1. 15  pr.  1. 
31  §  8  D.  24,  1);  immod.  pretio  (=  plurie 
iusto)  vendere  (1. 14  §  2  D.  32. 1.31  §4 1).40, 
5);  immod.  donatio  (1.  4  C  3,  29);  iramodice 
migan  (1.  30  pr.  D.  38,  1),  Inedi  (1.  5  C. 
2,  20). 

Immolare,  aliSO^ferfd^  Tätigten,  o))fern; 
immolatio,  Opferung:  Tio^tam  immolare, 
hostiarum  immolationes  (1.  12  §  1.  1.  25 
C.  Th.  16,  10). 

Ixnmorari,  tootin  toertoeilen,  Bleiben 
a.  15  §  21  D.  39,  2.  1.  1  C.  12,  26);  bei 
ethmS  bebarren  (1.  15  C.  4,  44);  toarten 
([.  1  C.  Th.  8.  5). 

Immortalis,  1)  unftetblic^:  Dem  im- 
mort.  (1.  4  §  1  D.  48,  13).  Immortalitas 
=  divinitas  (1.  2  pr.  C.  1,  17).  —  2)  ctoia 
bauetnb:  ne  Ktes  fiant  paene immort.  (1.13 
pr.  C.  3,  1);  prope  immort.  timore  teneri 
(1.  7  pr.  C.  7,  39). 

Immtindiis,  unrein,  fd^mufrig  (1.  12 

C.  12,  35).  Immtmditiae,  Unreinigteit, 
6(^mut  Q.  1  §  2  D.  43,  23). 

Immunis,  frei  üon  einet  ßeiftnng: 
a)  inSbef.  Don  öffentlichen  Saften;  im- 
munitas,  bie  grci^eit  bon  Seifhingen  ober 
«cmtem  (tit.  D.  50,  6.  1.  10.  25.  cf.  L  18 

D.  50,  16:  j,Mimm  tribns  modis  dicitur:  — 
alteroont«»,  qnodcufnremittatury  vacationem 
mlitiaf  munerisque  praestat ,  inde  immunita- 
lern  appellari");  immunis  ab  honoribus  et 
muneribus  dmlibus;  immunitas  munerum 
jtersonaliwm,  civüium  (1.  17  §  1. 1. 18  §  29  D. 
50,  4),  operum  public.  (1. 1  C.  8, 11),  solvendi 
publici  veetigalis  (1. 9  § 8D.  39,  4) ;  plenissima 
immunitas,  ut  etiam  tutelae  excusationem 
habeant  (1. 17  §  1 D.  27,  l);per8oni8 — rebus 
datamimun.  (\A%1.  2.  D.  50.  6. 1.  3 §  1. 1. 4 
§  3  D.  50, 15);  tributum  capitis*  emittere  — 
solum  immtme  factum  (1.  8  §  7  eod.);  b)  bon 
anbeten  Seiftungen,  j.SS.  post  rem  iudicatam 
tempus  a  fructibus  dependendis  immune  est 
(1.  3  §  1  D.  22,  1) ;  d^tam  sibi  partem  im- 
munem habere  (1.  34  D.  38,  2). 

Immurmurare,  ühtt  etwa«  8 au b  et* 
fotmeln  l^etmutmeln:  diris  secretis  ini- 
nmrmurata  venena  componere  (1.  6  C.  Th. 
9,38). 

Iminutabilis  (adi.) ;  immutabiliter 
(adi.),  unbetänbetlid^,  j.  ^.  causa  statu- 


liberi  immut.  (1. 9  §  1  D.  40,  7);  immutabil. 
verum  (1.  99  §  1  D.  45,  1). 

Immutare,  öetänbetn,  j.  ^.  in  uni- 
vorsitatibus  nihil  rcfort,  utruni  omties  idem 
maneant  vol  oinnes  immittati  sint  (1.  7  §  2 
D.  3,  4) ;  excolere  quod  invenit  potest  (sc. 
fructuarius),  qualitate  aedium  non  immutata 
(1.  13  §  7  D.  7,  1);  nee  ex  praetorio  nee  ex 
sollenini  iure  privaton^m  conventione  quic- 
quam  immutandum  est,  q^uamvis  obligatio- 
num  cskusB,e  pactione  possvnt  immutari  (1.  27 
D.  50,  17\  Immutatio,  SScränberung 
(1.  10  §  1'7  D.  38,  10). 

Immutllatus,  unbetftfintmelt,  un^ 
üetfel^tt,  §.  ©.  testatoris  voluntas  immut. 
im  ®egenf.  bon  ruptum  testamentum  (1.  4 
§  1  C.  6,  29). 

Impar,  inpar,  1)  ungleid^:  a)unäl^n« 
lid^,  üetfd^ieben,  3.  ©.  non  esse  duos  reos, 
a  quibus  inpar  suscepta  est  obligatio  (1.  9  §  1 
D.  45,  2);  b)  uneben:  tres  aedes  in  hco 
impari  positae  (1.  25  §  1  D.  8,  2);  c)  un* 
paffenb:  imp.  nuptiae  (1.  12  C.  6,  58.  cf. 
Ulp.XVI,4:„8iniaiorquinquagenariaminon 
sexagenario  niipserit,  impar  matrionium  ap- 
pellatur").  —  2)  in  ©ejug  auf  bieSSetmögenS* 
ftäfte:  einet  Seiftung  nitStgetoad^fen,  j.  99. 
paupertas,  operi  et  oneri  tutelae  impar ;  im- 
parem  se  oneri  iniun<;to  probare  (1.  7.  40 
§  1  D.  27,  1);  impar  sumptui  (1.  9  §  1 
D.  3.  5). 

Imimtiens,  etUHi«  nid^t  etbulben  fdn*^ 
nenb,  ungebulbig;  Impatlentia ,  in- 
patientia,  Ungebulb  übet  etn>ad,  §.  16.  do- 
loris,  valetudinis  adnersae  inpaUentia  mori 
malle,  mortem  sibi  consciscere  (1. 6  §  7  D.  28, 
3. 1. 34  pr.  D.  29, 1. 1. 88  §  12  D.  48,  19);  tm- 
patientem  doloris  se  praecipitem  dare  (1. 2  C. 
6, 22) ;  tmpa*tentcr  (adv.),  u  n  g  eb  u  I  b  i  g ,  b  0 1«= 
eilig:  imp.  appellare  (1.  3  C.  Th.  11,  36). 
ylmpedlmentum,  1)  &eplid,  Bagage. 
—  2)  ^inbetnife,  f.  empedire. 

Impedire,  ^inbetn,  öetl^inbetn:  im- 
pedire  navigattonein,impedimento  esse  navi- 
gationi  (1.  1  §  15  D.  43,  12.  1.  1  §  2  D.  43, 
15) ;  impediri  morbo,  valetudine  (1. 2  §  3  D.  2, 
11.  l.  40  pr.  D.  3,  3.  1.  75  D.  5,  1),  neces- 
sitate  rerum  (1.  16  D.  4,  6);  befonbet«  ttntb 
eS  au(^  bon  tec^tlic^en^inbetniffen,  ge» 
feftlit^en  SSetboten  gefagt,  5.  ©.  quidam 
lege  impediuntur,  ne  iudices  sint  (1.  12  §  2 
D.  5,  1);  donationes  iure  civ.  impeditae  (1. 
5  §  18,  D.  24,  1);  impedita  alienatio  {\.  7 
pr.  D.  27,  9);  si  non  lex  vel  SCtum  aut  con- 
stitutio  servi  Itbertatem  in^ediat  (1. 84  pr.  D. 
28,  5) ;  seryus  cui  libertas  propter  impedi- 
mentum  iuris  non  competit  (1.  76  §  4  D.  31) ; 
impedim  SCti  {SilanianiJ  de  non  adeunda  he- 
reditate  (1.  3  §  32  D.  29,  5);  sine  impedim. 
legis  VeUeiae  succedere  (1.  2  D.  6,  28). 


Digitized  by 


Google 


252 


Impellere — Imperium. 


Impellere,  1)  treiben,  ftofecn;  im- 
pulBUß,  @to6  0.  7  §  3.  1.  29  §  3.  1  52  §  4 
D.  9,  2):  impulsua  fluminis,  Äubtana 
bc«  (Bttom  a.  24  8  11  D.  39,  2).  _  2)  an^ 
treiben  (1.  50  §  3  D.  47,  2);  impulsio, 
Eintreibung,  ©cftürmung(1.32§6C.l, 3). 
Impendere,  1)  überhängen:  quae  arbor 
in  aedes  s.  agrum  (aedibus  s.  agro)  illius 
impendet  (1.  1  D.  43,  27).  —  2)  f  d^toeben  = 
in  penäenti  s.  in  suspenso  esse  (1.  11  §  10 
D.  24,  1).  —  3  beöorfte^en,  broben  (Paul. 
s.  r.  II.  23  §  1). 

Impendere,  inpendere,   1)  au«  feinem 
Söermogen  etttaiS  auf  »enben,  ouf  ettoa^öer* 
toenben;  impensa,  impendium,  inpen- 
dum,S(uftoanb,«ertoenbung,au3gabe, 
5t  0  ft  e  n :  impensae  necessartae,util€s,  voluptch 
r%aeB,voluptuosae  (1.38.39D.5,3.  L  lff.D.25, 
1. 1. 79D.50,16);impenderetn  elationemmor- 
tut,  funeris  causa  j  impensa  facta,  ut  corpus 
perferretur,  imv^perfei-endicorporis;  funeris 
imp   (1.  8  §  9  ß.  5,  2.  L  14  §  ^4.  i.  37  pr. 
p.  11,  7.1.  12  §  17  D.  18,4.  1.8  §  5U 
31.  1.  112  §  2  D.  35,  1);  impendet  aU- 
quid  circa  res  alterius,  in  rem  ahsentis,  uxoris, 
pupiUi  (1.  2.  5  §  5  D.  3,  5.  1.  47  D.  24,  l! 
1.  5  §  1  D.  44,  7)  j  in  fructus  redigendos, 
fructuumpercipiend.causa  impendi  (1 46  D 
22,  1.  1.  7  §  16  D.  24,  3:  -  ,,ex  fnictibus 
pnus  impensts  satisfaciendum  est");  condu- 
ctor  ad  recipienda  ea,  qua  impendit,  ex  con- 
ducto  cum  dominofuiidiexperiripote8t(L55 
§  1  D.  19,  2);  praedia  talia,  ut  magis  in  ea 
mpmdamus,  quam  de  illis  adquiramus  (1.41 
§  1  D.  7,  1);  unusquisque,  quod  spopondit, 
suo  impendio  dare  debet  (1.  20  pr.  D.  38,  1); 
suampensa  opus  restituere  debere  (1.  7  §  1 
D.  43,  ^) ;  impendia  s.  impensae  cihariorum, 
valetudinis  in  «ervum  (1.  45  D.  7,  1.  1.  18 
§  2  D.  13,  6) ;  impendia  s.  impensae  litis,  ob 
htan,  m  iudicum  factae  (1.  46  8  6  D.  3,  3. 
1.  22  pr.  §  4  D.  46,   8    1.  102  D.  45,  1); 
retentw  impensae,  fRetention  toegen  ber  auf* 
getoenbeten  Äoften  (1.  31  §  2  D.  24,  1).  -- 
2)  ttopi\d):  ouf  ettoag geben,  einen  SBert^ 
bei  legen:  libertati  a  maioribus  tantum  im- 
Pensum  est,  ut  etc.  (1.  10  C.  8,  46). 
ImpendiuxQ  )  ,    . 
Impensa        |  '•  impendere. 
Impensus  (adi.);  ünpense  (adv.),  eif* 
yig,  J.  33.  impensiorem  söllicitudinem  adhi- 
bere  (1.  10  C.  Th.  6.  29);  impensius  pravi- 
dendum  esse  (1.  2  C.  Th.  12,  19). 

Imporare,  gebieten,  befehlen,  j.  ». 
legis  Yirtus  haec  est:  imperare,  vetare  etc. 
(I.  7  D.  1,  3);  iussus  eins,  qui  ius  imperandi 
habet  (1.  37  pr.  D.  9,  2.  1.  38  §  2  D.  28, 
5^;  imperantes  medico,  bie  Äunben  eine« 
«ntc«  (1.  26  pr.  D.  38,  1). 
Imperativua,  befe^Ienb:  imperat  ver- 


bis  institutionem  heredis  facere  (1. 15  C.  6' 
23);  imperative  (adv.),"  in  befel^Ienber 
äB  e  i  f  e :  quod  impe^-atrelinquitur  testamento 
(ülp.  XXIV,  1). 

Imperator,  1)  Jöefel^lg^aber  einer 
«rmee,  gelbl^err  (1.  4  §  2  D.  1,  5).  — 
2)  «e^errfc^cT  bed  8toat«,  taifer: 
quodcumque  imp.  statuit  vel  decrevii  etc., 
legem  esse  constat  (1. 1  §  1  D.  1, 4) ;  beneficio 
imperatoris,  quod  a  diviua  eins  indulgentia 
proficiscitur  (1.3  eod.);  deportatus  indtägen- 
tia  imperatoris  restitutus  (1. 1  §  5  D.  30  cf.  1. 
4  D.  48, 19);  imperatorem  litis  causa  heredem 
institui  invidiosum  est  (1.  92  D.  28,  5) ;  fra- 
tres  impeiot,  =  divi  fratres  (1. 39  §  4  D.  48, 
5.  1.  33  D.  48,  19.  cf.  divus). 

Imperatorlus,  laif  erlid^:  imp.  maiestas 
(prooem.  I.  pr.). 

Imperfeotus»  unoollenbet,  unboU« 
ftfinbig,  unDoIIfonimen,  j.  5B.  imperf. 
negotium  (1.  35  §  1  D.  18,  1),  testamentum 
(1.  23  D.  28,  1.  1.  3.  35  D.  29,  1.  1.  2  §  1 
D.  29,  3.  1.  23  D.  32);  imperf.  scriptura  (1. 
30.  77  §  22  D.  31),  donatio  (1.  7  D.  39,  6), 
st^ulatio  (1.  115  pr.  D.  45,  1),  transactio 
(1.  65  §  1  D.  12,  6),  liberatio  (1.  14  D.  46, 
4);  aetas  imperf.,  bie  SKinberjä^rigfeit 
beaeid^nenb  (1.  HCl,  18.  1.  5  C.  2,  40). 
Imperialis,  laif erlief,  a.  ®.  imper.^to- 
tuta  (1.  3  §  5  D.  47,  12);  imper.  consiUu- 
tiones  (L  2  pr.  C.  1,  5);  imp.  beneficium 
(I.  2  D.  27,  9),  auxilium  (1.  2  pr.  C.  2,  44); 
imperialiter  (adv.),  ber  faiferl.  SSürbe 
gemäß  (1.  un.  §  14  C.  6,  51). 

Imperitia,  1)  Unerfa^renl^eit,  Unge* 
fd^idiad^reit  (1.  9  §  5  D.  19,  2;  —  „im- 
peritiam   culpae  adnumerandam    —    puta 
si  quis  sarciendum  quid  poliendumve  con- 
duxit,  culpam  eum  praestare  debere  et  quod 
imperitia  peccavit,  culpam  esse:  quippe  ut 
artifex  —  conduxit.'*  cf.  1. 13  §5  eod.  1.8§1. 
1.  27§29D.  9,2.1.  6  §  7  D.  1, 18:  —  „quod 
jjer  imper,  commisit  (sc.  medicus),  imputari 
ei  debet*).—  2)Unlunbe,Unujiffen^eit, 
in^bef.  9led^tiSunIenntnig.   a)  oon  Seiten 
beö  m^itt^  (1.  26  pr.  D.  26,  2.  L  14  §  4 
D.  38,  2.  1.  23  D.  48,  19.  1.  1  pr.  D.  49, 
1);  b)  bon  ©eiten  anberer  ^trfonen  =  jgno- 
rantia  iuris  (pr.  1.  2,  11.   1.  7  §  4.    1.  lö 
D.  2,  1.  1.  8  §  2  D.  2,  8.  1.  31  pr.  D.  3, 
5. 1.  20  pr.  D.  10,  2.  1.  9  §  5  D.  22,  6. 1.  28 
1  D.  25, 4.  1.  40  D.  26,  7.  1.  3  §  22  D.  29,  5). 
Imi>eritu8  (adi.),  imperite  (adv.),  uner* 
fahren,  ungefd^idt,  un!unbig,  $.  "Q.pro 
perito  imperitus  locatus  servus  (1.  27  §  34 
D.  9,  2);  si  medicus  servum  imperite  secuerit 
(1.  7  §  8  eod);  si  imp,  versatiis  est  mensor 
(1.  1  §  1  D.  11,  6). 

Imperium,  1)  ©efel^I  (1.  14  D.  42,  1: 
„Quod  iusfiit  vetuitve  praetor,  contrario  im- 


Digitized  by 


Google 


Impersonaliter  —  Implere. 


253 


perio  tollere  et  remittere  licet."  1.  4  D.  50, 
17:  „Velle  non  creditur,  qui  obsequitur  im- 
perio  patris  vel  domini").  —  2)bie9D'Jac^t 
p  befel^Ien.^etoalt:  a)  ber  Oberbefehl, 
00«  (£ommanbo  übet  ctneSlnnee:  imperium 
exerdtumve  deserere  (1.  3  D.  48,  |4);  b)  bie 
^mHqttDalt  eine«  tömifc^en  ^aqU 
prat«:  imip.  mixtum,  bie  mit  ber  (Sttnljttri«* 
bictioit  berbunbene  IBefugni^  ^ti  rid^terltd^en 
Setfügungen,  totld)t  au|er§alb  ber  (SJtenien 
be«  eigentßd^tt  SSe(^tf|)re^en«  liegen,  in«bef. 
bie  -remedia  praetoria  (1.  1  §  1  1.  5  §  1  D. 

1,  21.  1.  8  D.  2,  1 :  ,,Imp.  aut  merum  ant 
mixtum  est.  merum  est  imp.  hoher e  gladii  po- 
testatem  ad  animadvertendum  facinorosos 
homines;  — mixtum  est  imp.,  cuietiamiuris- 
cUetio  inest,  quodin  dandabon.  possessione 
consistit."  cf.  1. 4  eod.  „lubere  caveri  prae- 
toria stipolatione  et  in  possess.  mittere  im- 
perii  magis  est  quam  iurisdictionis,*^  1.  2  D. 

2,  4:  —  „magistratus,  qui  imperium  hahent, 
qui  et  coercere  aliquem  possunt  et  iubere  in 
careerem  duci,''  (1.  6  §  2  D.  26, 1. 1.  26  pr.  D. 
50, 1);  imperiwm  potestatemve  habere  (1.26  § 
2  D.  4,  6.  1.  1  §  1  D.  48,  4.  1.  7.  10  pr. 
D.  48,  6) ;  qui  maius  tmp.  in  eadem  iuris- 
dictione  habet;  cui  par  imp.  est;  magistra- 
tus superiore  aut.  pari  imp.  (1. 4  D.  4, 8. 1. 58 
D.  5, 1. 1.  14  pr.  D.  40, 1);  minores  magistra- 
tus, i.e.  qui  sine  imp.  2iXiipotestate  sunt  (1.32 
D.  47,  10) ;  qui  alienam  iurisdictionem  ex- 
sequitur,  non  pro  suo  imp.  agit  (1. 3  D.  1 ,  21) ; 
adoptio  fit  aut  principis  auctoritate,  aut 
magistratus  imperio  (1.  2  pr.  D.  1,  7);  pro- 
consul  portam  Romae  ingressus  deponit  im- 
perium (1.  16  D.  1,  16);  maiestas,  vis  imperii 
a.  11  D.  1.  1.  1.  12  §  1  D.  5,  1);  c)  bie 
^ad^tt)oIIfomnien^eit  be«  rdmifd^en 
Solfe«,  fotme  f^öter  be«  faifer«:  lege 
regia,  quae  de  imperio  eiu8(ßc. principis)  lata 
esty  populus  ei  et  in  euro  omne  suum  imp.  et 
potestatem  contulit  (1.  1  pr.  D.  1,  4);  licet 
lex  imperii  sollemnibus  iuris  imperatorem 
solverit,  nihil  tamen  tam  proprium  imperii 
est,  quam  legibus  vivere  (1. 8  C.  6. 23) ;  bolzet 
§ertJd^aft,S5otniä^ig!eit:  civitates  quae 
8uh  imp.  populi  Rom.  sunt  (1.  27  D.  36,  1); 
homines,  qui  suh  imp.  Rom.  sunt  (1.  1  §  2 
D.  1,  6).  —  3)  bo«  römifc^e  ?Rei(^,  j.  «. 
ampliare  imp.  hominum  adiectione  (1.  7 
§  3  D.  48,  20) ;  simulatque  ad  nos  redeundi 
causa  profugit  ab  hostibus,  et  intra  finea 
imperii  nostri  esse  coepit,  postliminio  re- 
disse  existimandum  est  (1.  30  D.  49,  15). 

Impersonaliter,  ol^ne  ^eftimmung 
einet  ^erfon:  imper».  stipulari  (1.  15  D. 
45,3). 

Impertire  s.  impertki,  ju^^eiltver^ 
ben  laffen,  ett^eilen,  j.  8.  imp.  auxi- 
ium  (L  18  P.  4,  6),  cognitionem  (1.  2  C,  2, 


26),  extraordinariam  iurisdictionem  (1.  14 

C.  8,  40). 

Impetigo,  ein  ^autau«f  (^lag,  gl  ed^te, 
9laube;  impetiginoaus,  hamit  htha^,  tau* 
big  0.  6  §  1  i>.  21,  1). 

Impetrare,  an«toitfen,  etlangen, 
§.  ©.  petere,  postulare  et  impetr.  (1.  34  D. 
13,  7.  1.  9  §  1  D.  36,  1.  1.  1  §  8  D.  48, 
16),  desiderare  nee  impetr.  (1.  3  §  6  D.  17, 
4);  audiri  impetrareque  a  praetore  (1.  1 
§  1  D.  42,  5).  Impetrabüis,  etteid^bat, 
ju  etlangen  (1.  1  §  43  D.  43,  20).  Impe- 
tratio,  @rbittung,Äu«loitfung:  impetr. 
aetionis  (rubr.  C.  2,  57).  Impetr ator,  toet 
ettoa«  etlangt:  heneficii  impetr.  (1.  3  C. 
Th.  12,  6). 

Impetus,  1^  heftige«,  genMtItfame«  (Sin« 
btingen,  Änotong,  Einfall,   Ängtiff, 

?.  ©.  maioris  rei  imp.,  qui  repelli  non  potest 
1.  2  D.  4,  2);  imp.  praedonum  (1.  23  D. 
50,  17);  damnum  datum  tempore  impetus 
(1.  9  C.  8,  4) ;  uno  impetu  pluribus  vumeri- 
bu8  aliquem  occidere  (1.  32  §  1  D.  9,  2); 
imp.  fluminis  (1.  14  §  1  D.  8,  6.  1.  30  §  3 

D.  41,  1);  inopinatus  fortwuze  imp.,  @<i^(t« 
faföfd^Iag  (L.  14  D.  36,  4).  —  2)  l^eftiae 
SCttftegung  be«  ©emütl^«;  »nftoaf- 
lung,  §.  V.  impetu  delinquitur,  cum  per 
ebrietatem  ad  manus  aut  ad  ferrum  venitur 
(1.  11  §  2  D.  48,  19);  impetu  doloris  inter- 
ficere  uxorem  in  adulterio  deprehensam 
(1.  39  §  8  D.  48,  5). 

Impletas  f.  impius. 

Impiger  (adi.),  impigre  (adv.),  nnDer« 
btoffen,  emfig  (1.  6  pr.  C.  Th.  7,  1.  1.  1 
C.  Th.  8,  18). 

Impilia  f.  inpilia. 

Impingere  f.  inpingere. 

Impius,  inpius,  getoiffenlo«  in  öe§ug 
auf  ba«  ^ettagen  gegen  @)ott,  (SItetn,  %atet« 
lanb:  gottio«,  lieblo«,  unbantbat  a.  8. 
ßius  inpüssimus  (1. 49  §  1  D.  28,  5);  impias 
manus  inferre  patri  aut  matri  (1.  1  §  2  D. 
37,  15);  impios  sepatriam  'oitaiido  demon- 
strare  (1.  un.  C.  10,  38).  Impietas,  Sieb« 
lofigfeit,  Unbonfbarfeit:  impietati» 
arqui  a  matre  (1.  7  §  1  C.  8,  55);  ©Ott» 
lofigfeit  (1.  5  C.  Th.  15,  5). 

ImplacabiUs,  unbetföbnliÄ  (1.  1  §  2 
C.  Th.  4,  8). 

Implere,  onfüllen:  cum  flumen  sie 
abundasset,  ut  implesset  omnem  locum  (1.  2 
§  8  D.  2,  11).  —  2)  etfüHen,  öollen- 
oen,  irapl.  annum,  antios  (1.  13  §  2  D.  26, 
5.  1.  49  pr.  D.  30.  1.  35.  37.  D.  33,  2. 1.  41 
§  10  D.  40,  5),  aetatem  (1.  21  §  2  D.  33, 
1.  l.  41  pr.  D.  46,  1),  tempus  militiae,  sti- 
pendia  (1.  3  §  8.  1.  9  pr.  1.  13  §  3  D.  49, 
16);  si  possessio  impleat  tempm'a  statuta  (1. 
76  §  1  D.  18,  1);  iiupl.  possessUmem^  usu^ 


Digitized  by 


Google 


254 


Implicare  —  Impositicius. 


capionem  (1.  28  §  1.  1.  30  pr.  D.  4,  6. 1.  7.  40 
D.  41,  3.  1.  7  pr.  1.  13  D.  41,  4);  quod 
desit  naturali  possessioni,  id  animus  im^let 
(1.  3  §  3  D.  41,  2);  iinpl.  condicionein,  im- 
pleta  condicio  (1.  18  D.  12,  6.  1.  7  pr.  D. 
18,  1.  1.  7  §  1.  1.  11  §  1.  1.  86  D.  35,  1. 
1.  13  pr.  D.  40,  4.  1.  3  §  1  D.  40,  7);  im- 
plenda  voluntas  (1.  8  §  7  D.  28,  7);  impl. 
officimn  (1.  3  §  1  D.  4,  8.  1.  21  §  2  D.  29, 
5),  fidem  (1.  19  §  9  D.  19,  2.  1.  9  D.  19, 
5.  1.  4  §  8  D.  40,  1.  1.  8  C.  4,  34),  cm- 
ventionem  (1.  2  §  3  D.  41,  4),  venditionem 
(l.  46  D.  19,  1),  stipühtianem  (l.  3  D.  46, 
1.  1.  7  D.  46,  2),  cautionem  Q.  24  pr.  D. 
33,  2),  collationem  (1.  1  §  13  D.  37,  6); 
testamentum  impletum  =  perfectum  (1.  14 
§  1  D.  30).  —  3)  ouSfül^re n,  öollfül^rcit, 
impl.  litem  (1.  9  C.  7,  39),  accmationem 
(1. 14  D.  48,  16),  sollemnia  accusationis,  pro- 
vocationis  (1.  18  D.  48,  2.  1.  12  §  5  D.  48, 
5.  1.  11  C.  5,  37);  in^bcf.  toitb  e«  öon  her 
IBonfü^tung  bed  S3emeifed  gefagt:  impl. 
prohaHonem  (l-  26  §  2  D.  16,  3);  proban- 
dum  est,  et  eo  impleto  etc.  (1.  1  C.  4,  7. 
1.  3  C.  4,  30) ;  pröbiUiOy  quae  ctdfirmationem 
»uam  non  implet  (1.  5  C.  7,  16);  impl.  j>rO' 
feasionem  suam  (1.  42  §  1  D.  49,  14),  petir 
tionem  (1.  30  §  1  D.  44,  2),  suam  intentio- 
nem  (1.  14  D.  5,  2);  intendere  nee  implere 
(1.  5  pr.  D.  40,  1);  nisi  implesset  qvtod  in- 
tenderat  (1.  3  §  8  D.  22,  5);  expeditionem 
velut  intentionem  implere  oportere  (1.  19 
pr.  D.  22,  3).  —  4)  Scmanben  bcfricbi- 
gen:  sufficere  ad  implendos  creditores  (1. 
15  §  8  C.  7,  2). 

Implioare,  1)  öcrtoidcin,  j.  ©.  frau- 
dihus  se  impl.  (1.  8  C.  10,  1);  Implioitus, 
bcttoicfclt,  fd^toierig:  rationem  implici- 
tam  habere  cum  mensulario  (1.  47  §  1  D.  2, 
14);  implicita  facti  quaesHo  (1. 52  pr.  D.  17, 
2).  —  2)  bcfeftigen,  fcft  mad^cn,  quae 
non  implicantur  rebiM  soli,  sed  mobilia  per- 
manent (1.  30  §  1  D.  41,  3);  tropifc^:  sta- 
tülibero  implicitus  cams  libertatii  (1.  6  D.  2, 
9).  —  3)  implioari,  auggefctt,  unter- 
tootfcn  toerben,  §.  ö.  implicari  oneribtiSy 
molesÜis,  negotiis  hereditariis  (1.  38.  42.  D. 
29,  2.  1.  22  §  2  D.  29,  4.  1.  87  D.  30. 
1.  4  §  11  D.  44,  4);  implicari  meUdh  (1.  3 
C.  5,  5). 

Implorare,  anrufen^  erbitten,  nad^« 
fuc^en,  j.  ^.  impl.  edictum  (1.  1  §  4  D. 
36,  4),  legem  Falcidiam,  heneficium  legis 
Falc.  (1.  87  §  4  D.  31.  1.  58.  89  §  1  D. 
35, 2),  in  integrmn  restitutwnem,  reetitutio- 
nis  aiAxiUum  (1.  8  35.  46  D.  4,  4),  iudicium 
(1.  7  §  1  D.  5,  3.  1.  3  §  10  D.  41,  2). 

Imponere,  1)  auf  ober  in  etmad  ftel^ 

en,  fefeen,  legen,  j.  ©.  merces  imp.  in 

navem  (l  4  §  2  D.  4,  9.  1.  2  §  2  D.  14, 


2);  impoaiti  —  deportati  (1.  10  pr.  eod.); 
locus,  in  quo  corpus  impasitum  est  (1. 87  §  1 
D.  11,  7);  pecora  prciediis  imp.  (1.  14  §  1 
D.  25,  1) ;  parietibus  imp.  tectariutn,  rivum 
(L  44.  61  D.  7,  1);  fenestras  et  osiia  imp. 
m  aedifwia  (1-  ^^  Ö-  6«  1)>  <iuae  paroAa 
sunt  ut  imponantur,  non  sunt  aedifidi;  tegu- 
lae  nondum  aedificiis  impositae  in  rutis  et 
caesis  habentur  (1.  17  §  10. 1.  18  §  1  D.  19, 
1);  arecie  imp.  aedificium;  in  3olo  imp. 
swperficiem  (1.  89  D.  31.  1.  18  §  4  D.  39, 
2) ;  in  inünito  »uj^ra  suum  aedificium  imp. 
(1.  24  D.  8,  2);  servo  imp.  vindictam  (\,o. 
SB.).  —  2)  g[emanben  über  ettoa«  fe|en, 
t)orfe|en,  %u  ttxoa^  anftellen:  mamstrum 
navi,  locandis  navibus  etc.  imp.  (1.  1  pr. 
§  3  D.  14,  1).  -  8)  auferlegen,  j.  ö. 
mip.  alicui  necessitateni  (L  8.  9  D.  1,  18. 
1.  82  §  2  D.  86,  1),  legem  (1.  7  §  8  D.  24, 
1),  candidonem  (1.  4  §  1  D.  28,  5),  tudu- 
randum  (1.  6  §  4  D.  87,  14),  onera  (1.  88 
§  2  D.  81),  operas  Q.  95  D.  30.  1.  7  §  8. 

1.  88.  37  §  1.  1.  88  pr.  1.  47  D.  88,  1); 
Ubertatis  causa  impoaita  (l.  2  pr.  eod.  1.  8 
D.  39,  5.  1.  44  pr.  D.  40,  1);  poena  im- 
posita  (1.  8  §  7  D.  3,  2.  1.  1  §  1  D.  47, 
18.  1.  131  §  1  D.  50,  16);  servitutem  imp. 
fondo,  praedio,  aedificio,  aedibus  (1.  19  D. 
8,  1.  1.  17  pr.  1.  23  §  1  D.  8,  2.  1.  32  D. 
8,  0.  1.  105  D.  85,  1.  1.  47  D.  89,  2.  1.  1 
§  28  D.  39,  8.  1.  205  D.  50, 17).  —4)  bei* 
legen,  ert^etlen:  nomen  impositum  (1. 106 
D.  45,  1);  imp.  libertatem  (f.  11  §  1  D.  4, 
4.  1.  7  §  8  D.  24,  1.  1.  10  C.  6,  21),  - 
5)  mod^en,  betoirlen,  imp.  rationem  legis 
Falcidiae,  legatorum  (1.  6  pr.  1.  8  C.  6,  50), 
imp.  fugam  (1.  8  C.  Th.  3,  1). 

Importare,  1)  mol^in  tragen,  filieren, 
fd^ äffen,  }.  S3.  locus,  quo  importantur 
merces  et  mde  eosportantur  (1.  59  D.  50, 
1 6) ;  quae  vi  fluminis  impoi-tata  sunt  (1.  4 
§  2  D.  12.  1.  1.  9  §  ID.  39,  2);  quae  in 
praedia  s.  habitationem  inducta  invecta  im- 
portata  essent  (1.  32  D.  20,  1.  L  14  D.  20, 
6.  1.  1  pr.  D.  43.  82).  —  2)  l^erbeifül^* 
ren,  jujiel^en,  bereiten,  j.  ö.  infamiam, 
ignominiam  imp.  =  irrogare  (1.  22  D.  3, 

2.  1.  7  p.  48,  1.  1.  5  D.  50,  2);  actionem, 
crimen  imp.  =  intendere  (1.  1 1  §  2  D.  24, 
2.  1.  14  §  4  D.  88,  2). 

Importunitas ,  Ungelegenl^eit,  Oe« 
fd^toerbe  (l.  3  §  1  C.  11,  61). 

Importunus  (adi.),  importune  (adv.). 
ungelegen,  j.  ©.  importune  repetere  (L  17 
§  3  D.  18,  6). 

ImpoBitloius,  1)  jum  9(nfe|en  einge« 
richtet:  canthari  impos.  (1.  41  §  11  D. 
30).  —  2)  impos.  causa  operis  fum  nunm- 
tionis  —  cum  quis  postea,  quam  servitutem 
imposuit,  contra^  serv.  fecit,  ein  ^)ofiti»er 


Digitized  by 


Google 


Impositio  —  Impubes. 


255 


(Shntnb,  ber  auf  einer  |moatred^tli(^en  fBiUend« 
beftimmung  berubt  (1.  5  §  9  D.  39,  1). 

Impositio,  Auflegung:  impos.  tun- 
dictae  (1.  2  C.  2, 30),  medicaminis  (1.  28  pr.  C. 
6, 23);  «uftetung:  ünp.  pilei  (1. 10  C.  7, 2). 

ImpoBsibilis,  inpossibilis,  u  n  nt  ö  g  I  i  m : 
inposiibilium  nulla  obligatio  est  (1.  185  D. 
50.  17);  si  m|>095.  conaicio  ohligationibus 
adiciatur,  nihil  valet  stipulatio.  m|)09«. 
autem  condicio  habetur,  cut  natura  impe- 
dimento  est,  quo  mimis  existat  (§11  I.  3, 
19.  cf.  1.  1  §  11.  1.  31  D.  44,  7.  1.  7.  137 
§  1  D.  45,  1.  1.  29  D.  46,  1);  quod  imposs. 
in  testamento  scriptum  esset,  nullam  vim 
habere  (1.  46  D.  28,  5.  cf.  1.  50  §  1  eod. 
1.  16  D.  28,  3.  L  1  D.  28,  7:  „Sub  imposs. 
condiciofie  —  factam  institutionem  placet 
non  vitiari.*  1.  4  §  1.  1.  6  eod.  1.  3  D.  35, 
1 :  „Optinuit  imposs.  condidones  testamento 
adscriptas  pro  nuUis  habendas/^  1.  6  §  1 
eod.  1.  5  §  4  D.  36,  2.  1.  135  D.  50,  17: 
„quae  dari  impossibilia  sunt  —  pro  non 
adiectis  habentur").  Impossibilitas,  Un^ 
möglic^feit  (1.  un.  §  1  C.  7,  47). 

Impostor,  ©ettüaet  (1.  4  §  2  D.  21, 
1.  1.  1  §  3  D.  50,  13).  Impostura,  »e- 
trügetci  (1-  3  §  1  D.  47,  20). 

Impotenter,  ol^ne  S^^ägigung,  jügel^ 
Io3,  tam  imp.  se  gerere,  ut  onines  me- 
tuantadversuseum  advocationem  suscipere 
(l.  9  §  5  D.  1,  16). 

Impotentia,  S^atllo^iattit,  Serkoe^ 
genl^eit  (\.  33  C.  th.  5,  13.  1.  8  C.  Th. 
13,  11). 

Imprecari,  inprecari,  9öfed  atttoün^ 
f(^en  (L  1  §  3  D.  50,  13). 

Impressio,  1)  ?lufbtü(fwng  eineg  @ic* 
petö  (1.  1  C.  Th.  6,  22).  —  2)  53ebrücfung: 
impr.  poteniium  (1.  1  pr.  C.  10,  22);  si 
per  impressionem  quis  aliquem  metuens 
feeerit  cessionem  (1.  11  C.  2,  19). 

Imprimere^,  aufbrücfen:  impr.  sigil- 
IwH,  Signum  (1.  1  §  36  D.  16,  3.  1.  22  §  5 
D.  28,  1.  1.  1  C.  2,  16). 

Improbare,  mißbilligen,  öcrioerfen, 
j.  53.  condidones  y  quas  praetores  impro- 
caverunt;  condicio,  quam  sefiutus  aut  prin- 
heps  impröbant  (1. 14. 15  D.  28,  7);  conventio 
moribus  improbanda  (1.  27  D.  2^.  4);  iudex, 
qui  improbat  ab  arbitro  pröbatos  (fideius- 
sores),    alias  improbatos  probat  (1.  10  pr. 


D.  2,  8h  excusati  vel  improbati  tutores  (1.  2 

^  35  D.  38,  17V,  |-    -  -  - 

(1.  4  §  1  D.  10,  2);  iusiurandum  improbatae 


38,  17);  libri  improbatae  lectionis 


publice  religionis  (1.  5  §  3  D.  12,  2).  Im- 
probabilis,  öcrioerflic^:  votum  improb. 
(1.  11  C.  2,  4).  Improbatio,  SRif  billi* 
gung:  domus  facienda  locata  ita,  wipro^ 
hatio  aut  improb.  locatoris  aut  heredi«  eius 
esset  (1.  60  $  3  D.  19,  2). 


Improbitas  f. 

Improbus  (adi.),  improbe  (adv^,  f  d^  l  e  d^  t 
in  motal\\äftx  IBe^tel^ung,  unteblid^,  un« 
red^tlic^,  5.  9.  puto  improbum  esse  eum, 
qui  velit  iterum  consequi  quod  aceepit  (1.  51 
§  1  D.  42,  1),  qui  soUicüus  est  de  vivi  he- 
reditate  (1.  2  §  2  D.  28,  6);  improbe  ad  ne- 
gotia  alicuius  accedere  (1.  5  §  5  D.  3,  5), 
coire  in  alienam  lüem  (1.  6  D.  48,  7) ;  testa- 
mentum  tno//icio9um  improb  edicei-e;  Ute  im- 
proba  perseverare  (1.  8  §  14  D  5,  2);  im- 
probe rem  a  se  distractam  evincere  conatur 
(1.  17  D.  21,  2);  impr.  UHgator  (§  1  I.  4, 
16),  iudex  (1.  4  C.  9,  27);  impr.  accusatio 
(1.  1  §  10  D.  48,  16.  1.  19  C.  9,  22);  impr. 
possessio;  po9sessionemimi>ro5efdiner«(l.  7. 
9  C.  7,  32);  improbum  fenus  exercere  (1.  20 
C.  2,  11^.  Improbitas,  Unteblid^feit, 
@d^le(^tigfeit:  nemo  de  improbitatj  ma 
consequitur  actionem  (1.  12  §  1  D.  47,  2); 
exceptio  doH  propter  improbit.  heredis  (1. 49 
pr.  v.  46,  1);  iniquae  exactionis  Improb. 
(1.  2  pr.  C.  1,  3). 

Xmprofessus  f.  inprofessus. 

Improprie,  uneigentlid^  (1.  1  pr.  D, 
38,  16.  1.  130  D.  50,  16). 

Impro  videntia,Unbor  fid^tigleit  (Vat. 
§35). 

Improvidus,  unDotfiAtig  (L  28  pr. 
C.  5,  4.  1.  3  C.  Th.  4,  9). 

Improvisus  (adi.),  improvise  (adv/i,  u  n  * 
t)or]^erge{e^en,  unk)etmutl^et,  5.  9.  ah- 
sentxa  inprov.  (1.  6  D.  27,  2);  castM  im- 
prov.  (1.  36  §  2  D.  29,  1);  ex  inproviso  in- 
dictae  coUationes  (1.  8  §  3  D.  50,  5). 

Imprudens  (adi.),  imprudenter  (adv.), 
1)  ntd^t  k)Otaudfe^enb,  ni(^t  bermu« 
1 1  e  n  b :  damna,  quae  imprudentibus  acddunt 
(1.  52  §  3  D.  17,  2).  —  2)  unöorfiAtia: 
imprudenter  eligere  aliquem  (1.  20  §  3  D.  3, 
5).  —  3)  untoiffcnb,  unfunbig.  impru- 
dentia  =  ignorantia,  imperitia,  j.  w.  impru- 
dens tum  (§  1  I.  4,  2);  imprudentia  iudicis 
(1.  51  pr.  D.  21,  2.  1.  5  §  4  D.  44,  7); 
imprudentiae  stuxuritur  (1.  108  D.  50,  17); 
si  errasse  videbitur  (delator),  det  (iudex) 
inprudentia^  veniam  (1. 15  pr.  Ö.  49, 14) ;  per 
imprud.  (plus)  sohere  (1.  11.  32  §  1  D.  12, 
6) ;  imprudentem  fdus  stipulari  (1.  66  §  4  D. 
24, 3) ;  cum  negotia  mea  gerens,  imprudens 
rem  meam  emisti;  servum  tuum  imprudens  a 
füre  bona  fide  emi;  cui  res  sub  condicione  le- 
gata  erat,  is  eam  impr.  ab  herede  emit  (1.  18 
§  3  D.  3,  5.  1.  24  §  1.  1.  29  D.  19,  1); 
massam  argento  coopertam  pro  solida  ven- 
dere  imprudenUm  (1.  41  §  1  D.  18,  1). 

Imprudentia  f.  imprudens  b.  3. 

Impubes,  nic^t  mannbar,  unmünbig, 
©.  im  ®egenf.  öon  adulescens  (1.  7  pr. 
26,  10);  moribus  introductum  est,  ut 


%. 


Digitized  by 


Google 


256 


Impndens  —  In. 


quis  liheris  impnheribus  tetftamentum  facere 
possitf  donec  masculi  ad  XIV  annos  per- 
yeniant  feminae  ad  XTI  (1.  2  pr.  D.  28,  6) ; 
inpubefi,  qui  doli  capax  non  est:  imp.  tarn 
iniuriae  capax  (1.  5  §  2  D.  9,  2.  1.  3  §  1 
p.  47,  10.  cf.  §  18  I.  4;  1:  —  „placet  — 
ita  demum  ohligari  eo  crimine  impuherem,  si 
proximus  pubertcdi  sit  et  ob  id  intellegat 
se  delin quere*). 

Impudens  (adi.),  impudenter  (adv.  j,  u  n  * 
öerf  c^ftmt,  j.  35.  imp.  audacia  calumnian- 
tium  (1.  32  §  8  C.  1.  3);  petitio  impuden- 
tior,  im  ®cgcnf.  öon  iustior  (1.  3  C.  Th.  12, 
12);  impudenter  attollere  manus  (1. 15  C.  Th. 
16,  5).  Inpudentia,  UnöerfAämtficit 
(1.  27  §  1  D.  48,  10). 

Impudicus,  fAamloS,  uni^öd^tig:  im- 
pudidtia,  UnÄÜt^tigfeit  (1.  2  D.  1,  6.  1.  9 
§  4.  1.  10  D.  47,  10). 

Impugnare,  gc^cn  cttuaS  ftrcitcit,  t)cr* 
ftogcn,  g.  95.  ins  civ.  impugnatur  nacto,  ne- 
ob  res  amotas  ageretur  (1.  5  §  1  D.  23,  4) ; 
imp.  utäitatem  pnpitti  (I.  42  pr.  D.  29,  2) ; 
Beftrcitcn,  anfcd^tcn:  imp.  iudidum  (1.  87 
D.  30.  1.  24  D.  34,  9).  Impugnatio,  «n:= 
griff  (1-  3  C.  Th.  9,  39). 

Impulsio,  impulsus  f.  impellere. 

Impune  (adv.),  ftjcaflo«,  ungeprüft, 
j.*©.  im  ®Menf.  öon  non  recte,  illicite  (1.  60 
§  4.  6  D.  23,  2);  imp.  prohibei'i,  rim  pati. 
vim  fien  alicui  (1.  1  §  2  D.  43,  11.  1.  4  §  1. 
1.  5  §  1  D.  48,  19.  1.  1  §  18  D.  43,  20); 
imp.  puto  admittendum,  qxwd  per  furorem 
älictiius  accidit  (1.  61  D.  26,  7);  extra  terri- 
torium  ius  dicenti  imp.  nonparetur  0.20  D. 
2,1). 

Impunitaa,  (Straflofigfcit  (1-  1  §  1 
D.  11,  4.  1.  2  pr.  D..47,  1:  „Numquam 
plura  delicta  concurrentia  faciunt,  ut  ulliwi 
impunitas  detur.''  1.  8  §  2  C.  9,  12.  1.  7  C. 
9, 47:  ,Jmpnn.  delictis  proptei'  aetatem  non 
datur.  si  modo  in  ea  quis  sit,  in  quam 
crimen  quod  intenditur,   cadere  potest*). 

Impunitus,  ungcftroft,  ftraflo^  (1.  51 
§  2  D.  9,  2:  —  „neque  impun.  maleficia 
esse  oporteat."  1.  4  §  2  D.  9,  4.  1.  95  § 
1  D.  46,  3.  1.  9  §  2  D.  48,  9:  —  „ai  per 
furorem  aliquiR  parentem  occiderit,  inpuni- 
tus  erit/^  (1.  5  pr.  D.  48,  19:  —  satius  esse 
impun.  r€U7iqui  facinus  noceniift  quam  in- 
nocentem  damnari**). 

Impurus  (adi.),  impure  (adv.).  untau« 
ter,  fci^impflt(^:  Uheralitas  imp.  (l.  1  g4 
C.  5,  27) ;  imptiriufi  reverti  ad  patriam  (1.  1 
C.  Th.  14,  9). 

Imputare,  1)  in  ctroa§  cinred^ncn, 
5.  ^.  imputari  Falcidiae  s.  in  Faicidinm,  in 
quartam,  quadrantcm  hereditatia,  s.  qua- 
drantiy  porfioni  qnndrantiA  (1. 19.  24  §2. 1.29 
50.  76.  86.  91  D.  35,  2.  1. 19  §  1. 1,  60  §  5 


D.  36,  1.  1.  36  D.  38,  2),  in  portionem  de- 
bitam  patrono  (1.  20  §  3  eod.),  in  praeterita 
alimenta  (1.  8  §  22^  D.  2,  15);  si  supra  legi- 
tim um  modum  8olvit(usuras),repetiquidem 
non  posse,  sed  sorti  impittandum  H.  26  pr. 
D.  12,  6);  si  pignore  snbrepto  fuiti  egerit 
creditor,  totum  quidquid  percepit,  dehüo  im- 
putare  (1.  22  pr.  D.  13,  7).  —  2)  3eman* 
bem  cttoa?  anrcd^nen,  in  Stnreqinung 
bringen,  5.  C  in  Falcidia,  in  ratione  legis 
Falc.  imputari  heredi  (1.  21  pr.  25  pr.  D. 
35,  2):  in  restituendo  \fideiconim.  imputare, 
quod  heres  detraxit  quartae  nomine  (L  80 
§  11  D.  36,  1);  imp.  coheredi  sumptum  pro 
parte  eius  (1.  11  §  23  D.  32);  sumptus  imp. 
societati  (1.  52  §  15  D.  17,  2);  honoraria 
imp.  pupiUo  (1.  9  §  6  D.  26,  7) ;  si  matrem 
aluit  pupilli  tutor,  imputare  eum  posse  (1.  1 
§  4  D.  27,  3).  -  3)}ur  ©d^ulb  anrcc^» 
ncn,änrcd^nen,5ufd9reibcn,beimcffen, 

3.  ^.  culpam  imputari  alicui  (1.  9  pr.  D. 
20,  5.  1.  14  §  1  D.  49,  16) ;  imput.  alicm. 
cur  passus  sitj  cur  non  convenerit  etc. 
(1.  5  §  14  D.  3,  5.  1.  31  §  4  D.  5,  3.  1,  7 
§  5  D.  10,  4.  1.  9  §  4  D.  27,  3.  1.  14  §  2 
D.  38,  2.  1.  2  §  89.  41  D.  38,  17);  imput. 
(debere)  stbi^  suae  facilitati  (§  3  T.  3,  14. 
§  9  I.  3,  15.  1.  1  §  6  D.  4,  8.  1.  2  §  2  D. 

4,  5.  1.  27  §  2  D.  4,  8.  1.  1  §  1  D.  11,  6. 
1.  28.  37  D.  12,  2.  1.  1  §  4.  9.  14  D.  14. 
1.  1.  6  §  1  D.  20,  6.  1.  3  §  3  D.  39,  3. 
1.  1  §  5.  11.  17  D.  42,  6);  contutoris 
factum  imputatur  collegae  (1.  14  D.  26,  7); 
neglegentia  propria  heredi  non  imputabitur 
(1.  4  I  1  D.  27,  7). 

Imputatio,  1J5ered^nung,  Sied^nungd^ 
po\i  (1.  82  D.  35.  1). 

Imus,  ber  untcrfte  0-  21  pr.  D.  49,  1). 

In  (praep.),  1)  in,  on,  auf,  a)  ouf  bte 
?5rogc:  »0?  toorin?  »orouf?  ober  tooffin? 
j.  95.  deponere  in  aede  (f.  b.  SS8.  s.  a) ;  in 
//ww»»i«  factum  (1.  1  §  11  D.  43,  12);  in 
solo  fieri  opus  ([.  l  §  4.  1.  7  §  5  D.  43. 
24);  in  hello  (=  propter  causam  belli)  amis- 
sum  (1.  1  §  2  D.  47,  9);  deprehendere  ad- 
ulterum  in  filia,  uxore;  filiam  in  ipsa  turpi- 
tudine  depreh.  (1.  24  pr.  25  pr.  D.  48,  5); 
succedere  in  ius,  locum  etc.  (f.  succed.) ;  con- 
ferre  in  aliquid  s.  aliquem  (f.  b.  SB.  s.  4.  5); 
imputari  in  quartam  etc.  (f.  imputare  s.  1); 
ex  Servitute  in  libertatem  proclamare,  ex 
libertate  in  servitutem  peti  (1.  7  §  5  D.  40, 
12);  redigi  in  servitutem  (1.  6  D.  4,  1);  re- 
eider  €  in  poteatatem  (1.  5  D.  1,  6);  esse  in 
cau^m  aliqua,  in  potest<ite^  sermtvte  etc.  (f. 
esse  s.  c);  in  adopiionem  dare,  habere;  in 
adoptione  esse  (f.  adoptio);  in  possessione 
esse ;  in  possesnonem  mitt-ere  (f.  possidere) ; 
in  eo  esse,  ut  etc.  (l.  44  D.  2.  14. 1.  30  §  2 
D.  29,  2.  1.  24  D.  42,  8);   in  difficili  epse 


Digitized  by 


Google 


In. 


257 


(1.  29  §  15  D.  28,  2);  in  penäenii,  suspenso 
esse  (f.  b.  SB.)  in  rebus  humanis  esse  n.  hu- 
manus) ;  esse  in  faeuUatibus,  dote  etc.({.  esse 
8.  g.);  in  bonis  habere  (1-  73  pr.  D.  35,  2); 
b)  bei  Qt\tht\timmnn^tn:  a)  bei  $e« 
jtimmung  einer  3^ttfrift^  innetl^alb  totU 
dftt  ettoad  gefc^ie^t  ober  gefc^eben  foK  = 
intra  (1.  1  $  9  D.  38,  9),  a*  ^.  ita  data 
condicione  HUud  fadto  in  diebus\  in  Hduo 
condicionem  impleti  oportet  (1.  217  §  1  D. 
50, 16) ;  in  diebus\X  X  proxiinis  dare  iussns 
(1.  3  §  HD.  40,  7.  cf.  1.  40  pr.  D.  18, 
1);  quidquid  in  his  XXIV  horis  actum  est 
(1*  8  D.  2,  12);  in  X  mensibus  proximis  tio- 
tus  (L  29  pr.  D.  28.  2);  in  pubertaU  defun- 
ctus  (1.  2  §  6  D.  28,  6);  ß)  auf,  ju,  an, 
bei  IBeftimmung  eined  ^titpuntU^,  an 
toclt^em  ettoa«  ftattfinbct,  j.  ©.res,  quae 
ibi  fuerunt  in  diem  mortis;  praedia  a  me  in 
diem  mortis  meae  possessa;  fandi,  ut  eos  in 
diem  mortis  meae  possedi  (1.  78  §  2.  1.  91 
§  1.  1.  92  pr.  D.  32);  res,  quas  in  diem 
mortis  meae  mecum  habui  (1.  16  D.  39,  5); 
in  diem  ttUelae  finitae  idoneos  fuisse  tutores 
(L  53  D.  26,  7) ;  in  diem  statutum  non  sol- 
wrtf  (L  6  §  1  D.  18,  1);  in  id  tempus  ad- 
ptiri,  quo  etc.  (1.  82  D.  8,  3) ;  in  praesenti, 
inpraesentiarum  (f.  praesens  s.  l.b);  in  con- 
tinenti  (f.  b.  ©.  s.  2);  y)  bei  ©eftimmung 
eined  Xermind,  auf  totlä^tn  ettoad  feftge« 
fe|t  ifi,  mit  toelcbem  indbef.  ein  Slec^töbec« 
l^Itnig  eintreten  )oU,  %,  S3.  in  diem  vel  sub 
condicione  debitorem  esse,  deberi  (1.  16  pr. 
D.  5,  3.  L  14  D.  34,  3.  1.  27  pr.  D.  40, 
9),  sUpulari  (L  22  D.  44,  7.  1.  8  §  1  D. 
46,  2),  in  diem  obligatio  (1.  5  eod.  L  43  §  1 
D.23,3) ;  in  diem  conferre  öbligaiionem,  con- 
cipere  stipulationem  (1.  44  §  1  D.  44,  7. 
L  16  §  5  D.  46,  1);  in  diem  de  hypotheca 
convenire  (1.  12  §  2  D.  20,  4);  in  dSem  re- 
licUi  kaata  (1.  73  §  4  D.  35,  2.  1.  8  §  1 
D.  46,  2) ;  in  annos  X  dare  damnatas,  aut 
quis  liber  esse  iussus  (1.  49  D.  35,  1.  cf. 
1.  41  §  15  D.  40,  5);  in  diem  vel  sub  con- 
dicione rogatus.restituere  (1.  6  §  6. 1.  23  §  3 
D.  36,  1);  praesenti  die  aut  in  diem  dare 
libertatem  (L  22  D.  28,  7);  in  tempus  directo 
data  libertas  (1.  57  §  1  D.  36,  1);  in  tem- 
pus capiendae  heieditAtiainstituere  heredem 
n.  68  pr.  D.  28,  5];  in  diem  addicere  (f.  b. 
te.  8.  2);  9)  bie  feefiimmung  eine«  3^^** 
pnnltt^,    hii  auf  toeld^en,    ober  eined 

Sleitraumd,  koftl^renb  beff en  etmaiS  ftatt^ 
nbet,  für  koelc^en  ettoaS  feftgefe^t  ift  =  ad 
8.  4.  a.  ff.  9.  in  adventum  (=  usque  ad 
adv.)  suceessoris  ius  dicere  debet  procon- 
8ul  (1. 10  pr.  D.  1,  16);  in  Kalendas  Julias 
precario  possidere  (L  12  pr.  D.  43,  26) ;  i«^ 
que  in  Kai,  dort  stipulari  (1.  56  §  4  D.  45» 
1);  usgue  in  diem  litis  impuberem  apud  se 


habere  (l.  3  §  4  D.  43,  30);  in  diem.  vitae 
permanere  (1. 57  D.  24, 1);  usuras  computare 
in  eum  diem,  quo  etc.  (1.  60  pr.  D.  36,  1. 
cf.  1.  40  D.  22,  1);  usuras  debere  in  diem, 
quo  etc.  (1.  7  §  15  D.  26,  7);  dies,  in  quem 
caveri  solet;  in  annos  X  satisdare;  in  trien- 
nium,  in  longum  tempus  cavere  (1.  15  §  1.  2 
D.  39,  2.  L  10  D.  46,  5) ;  in  quinquennium 
locare  fundum  (1.  9  §  1.  1.  24  §  2  D.  19, 
2);  in  menses  singulos  sive  in  dies  sive  in 
annos  rdicta  alimenta  (1.  8  §  3.  4  D.  2,  15)- 
stare  usum  fr.  in  annos,  in  qtws  testator  sta; 
tuü  (1.  l2  pr.  C.  3,  Ji3);  c)  ouf  (jur  ©e- 
)ei(^nung  bed  "SRaaiH)  in  tantum,  ut;  inio- 
tum,  in  assem,  in  infinitum  (f.  btefe  9B.) ;  in 
solidum  (f.  b.  S63.) :  in  id,  qiiod  s.  in  quan- 
tum  facere  possunt,  condemnari  etc.  (f  .facere 
8.  b.  a)  in  totam,  omnem  causam  se  obligare 
etc.  (f.  causa  s.  4.  b.).  —  2)  unter,  cre- 
ditores  habere,  in  quibus  et  Seium  (1.  67  §  2 
D.  12,  6);  habere  quem  in  suis  lieredibus 
(l.  73  §  1  D.  50,  17);  in  testibus  esse  (§  9 
I.  2,  10).  —  3)  ju  (3tt)edbcaei(finung)  in 
hoc  accipere,  ut  etc.  (1.  31  §  2  t>.  39,  6); 
offerre  sc  in  hoc  ut  etc.  (1.  39  D.  4,  8) ;  in 
hoc  manumitti,  ut   etc.  (1.  13  D.  40,  2); 
legare  in  hoc  (l.  14  §  1  eod.) ;  nger  in  ali- 
menta obligatus  (1.  8  §  15  D.  2,  15);  in 
fraudem  alicuius  facere  (f.  fraus  s.  3.  4.); 
ludere  in  pecuniam,  um  ^elb  fpielen  (1-  ^ 
§  1   D.  11,  5).  ~  4)  in  «nfejung,  in 
«etreff:  in  retn  pacisd  (I.  27  D.  2,  14); 
inportionem  le^^torum  jpaci^ct  (1.  73  pr.  D, 
35,-  2);  in  rem  alicuius  mutuari  spondere  etc. 
(f.  res  8.  2);  in  litem  iurare  (f.  lis);  in  fa- 
ctum agere,  excipere  etc.  (f.  factum  s.  2); 
esse,  iuris  esse,  constitutum,  dicendum,  re- 
spondendum  esse,  observari  in  aliqua  re  s.  per- 
sona n.  5.  8  D.  1,  6.  1.  27  pr.  D.  2,  14. 
1.  17  D.  2,  15.  1.  25  pr.  D,  3,  3.  L  30  §  1. 
L  83  D.  3,  5.  l.  29  D.  29,  1.  l  88  D.  50, 
16);  mentiriin  condicionem  (1.  69  §  3  D.  21, 
2);  vereri  in  se,  in  liberis  suis  (1.  8  §  3  D. 
4,  2);  praestare  in  re  vendita  (1.  58  D.  2, 
14) ;  usum  fr.  habere  in  servo  (1. 55  eod.).  — 
5)  gegen,  imperium  habere  in  aliq.  (1.  3  D. 
1,  18);  ius  dicere,  actionem  dare  in  aliq. 
(I.  10  pr.  D.  2,  11.  1.  3  §  2  D.  2,  12); 
testimonium  dicere  in  aliq.  (1.  3  §  5  I).  23. 
5);  interrogari,  torqueri,  confiteri  in  aliq. 
(I.  7  D.  22,  8.  1.  1  §  19.  27.  1.  2.  3  D, 
48,  18);  valere  in  alib.  (1.  17  §  5  D.  2, 14). 
—  6)  nad^,  gem&g,  in  pedes  singulos  dare, 
in  pedes  mensurasve  praestare  (1.  30  §  3. 
L  36  D.  19, 2);  dividere  in  capita,  stirpes  (f. 
Caput  8. 2) ;  cum  vir  nubit  in  feminam  femina 
viris  porrectura,  b.  f}.  nad^  ?(rt  einer  fjrau, 
bie  r4  ^^  9)^ännem  ^in^iebt  (l.  31  C.  9, 
9).  —  7)  in  mortem  inquisitionem  tendere 
(1.  4  §  4  C.  1,  5),  Aber  ben  %o\>  ^inaui». 

17 


Digitized  by 


Google 


258 


Inaedificare — Incertus. 


S: 


Inaedificare,  1)  auf  obet  fihtx  etmad 
bauen:  solo  cedere  solent,  qwie  inaedi* 
ficantur  (1.  33  I.  2,  1);  supra  pilas  inaedif. 
(1.  30  §  4  D.  41,  1).  —  2)  in  rin  ®cbäube 
fttoad  einbauen:  infixa  inaedificataque 
21  D.  33,  7);  inaedif.    lapides  (1.  43 

.  6,  1).  —  3)  bauen  (1.  43  pr.  D.  13.  7). 

Inaequalls  (adi.),  inaequaliter  (adv.), 
ungleid^  (l.  12  D.  28,  5.  1.  3  C.  3,  38). 
Inaequalltas,  Ungleid^^eit  0- 1^  §  1  D. 
21,  1). 

Inaequu-1  =  inaequalis  (1. 3  §  2  D.  33, 1). 

Inaeetünabilis,  nid^t  nac^  ©elbn^ert^ 
aniufd^Iagen,  unfd^äl^bar  (1- 106  D.  50, 
16:  „Liberias  ifmestimab.  res  est")- 

Inaeatimatus ,  üid^t  nac^  ®elb  qt* 
fd^äjt,  untaiitt  fl.  10  §  1.  1.  75  D.  23, 

3.  1.  29  pr.  D.  23,  4). 

Inania  (adi.),  inaniter  (adv.),  leer,  3. 9. 
amphorae  in.  (1.  206  D.  50,  16);  tropifc^: 
nur  beut  Sd^etne  ober  Flamen  nad^,  ol^ne  mirl« 
Itd^e  Qebeutung,  ol^ne  n^a^ren  ®runb  ober 
(Irfolp,  leer,  eitel,  grunbloS,  nn^loö, 
unn^trlfam,  j.  ö.  in.  ohserrafioy  ©eobad^* 
tung  leerer  gdmilid^t  (1.  15  C.  6,  23);  in 
namen  heredum  liberis  relinquere  (1.  3  C.  3, 
29);  iniuria,  quae  inani  hofiestaüs  colore 
velatur  (1.  14  C.  4,  38);  in.  timor  (1.  5  C. 

4,  2);  in.  cautio  =  mendax  scriptura  (1.  2 
C.  8,  37);  inaniter  conscribere  dotem,  im 
(S^egenf.  bon  corporaliter  tradere  (l.  9  pr. 

C.  9,  49);  chirographum  inane  factum  so- 
lutione  (1.  18  D.  10,  4,  cf.  1.  27  pr.  D.  47, 
2.  1.  19  C.  8,  42);  actio  in.,  eine  erfolg» 
lofe  Älage  (1.  24  §  2  D.  40,  12);  actio 
in.propter  inopiam  adversarii  (1.  6  1).  4,  3); 
causa  stivulationis  propter  exceptionem 
in.  (1.  8  D.  12,  5);  obligatio  in.  (1.  8  §  9 

D.  16,  1.  1.  95  §  2  D.  46,  5). 
Inarare,  be^f lügen. 
Inardesoere,  entbrennen  (1.  2  C.  Th. 

12.  11). 

Inargentare,  mit  Silber  befd^Iagen 
(1.  100  §  4  D.  32.  1.  3  pr.  §  3  D.  33,  10). 

Inargutus,  nic^t  f(^arf finnig  (1.  5  §  1 
D.  7,  5). 

Inaudire  f.  inaugere. 

Inaudltus,  1)  obne  gehört  n)orben 
ju  fein  Q.  2  D.  48,  8:  „Inauditum  filium 
pater  occidere  non  polest.'*  1. 1  pr.  D.  48, 
17:  —  .neque  inaudita  causa  quemquam 
damnari  aequitatis  ratio  patitur*). — 2)  un* 
erl^ört:  nomen  inaud.  caelicolarum  (1. 12  C. 
1,  9);  inaud.  secta  (Coli.  XV,  3  §  3.  7). 

Inaugere,  lieber  anregen,  dne  ßlage 
bon  neuem  ergeben  (V.  27  §  2  D.  40, 12). 

Inaugnrare,  ^emanben  (nad^  Befragung 
be«  SSogelflug«)  in  ein  Hmt  einttjei^cn: 
Flamen  Diafis  inauguratus  (Gai.  1,  130. 
111,  114.  Ulp.  X,  5). 


Inaurare,  1)  mit  ®oIb  überstellen, 
Dergolben:  auro  legato,  ea,^ua«  itMurata 
sunt,  non  deberi  (1. 19  §  6  D.  34,  2);  cra- 
battus  argento  inaurato  tectus  (1.  20  §  8 
D.  33,  7);  lecH  inaorati  (1.  3  §  3  D.  33, 
10).  —  2)  mit  «olb  t>ermifc|en  (1.  14 
D.  18,  1). 

Inaurla,  Dbrgel^änge  (1.  25  §  10.  1.  32 
§  8  D.  34,  2). 

InbeoilUtas,  inbeoUlus  f   imbecillis. 

Incalesoere,  entglüben:  sexus  inca- 
lescens,  bai»  ©efdbled^t,  beffen  9egierben  fid^ 
regen  (1.  15  §  1  D.  22,  5). 

Incantare,  3<^u'^^^f<'^ii^^lit  l^erfagen 
(1.  1  §  3  D.  50,  13). 

Incautus,  unk)orfi(i^tig:  ine.  neglegef^ 
tia  (Coli.  XI!,  5§  2);  incaute  (adv.)  =  in- 
consulto  (1.  1  §  1.  2  D.  28,  4). 

Incedere,  einiger  gelten:  contenüo, 
quisnam  prior  incederet,  quisque  subse- 
queretur  (1.  2  C.  Th    7,  3). 

Incendere,  geuer  anlegen,  anjün* 
ben,in9ranbfte(fen:  incendium,^tan\> , 
2feutr8brunft;  incendiarius ,  incensor, 
mer  tttoai  in  IBranb  ftedt,  93ranb« 
ftifter  (1.  1  pr.  1.  3  §  1.  1.  4  D.  1,  15.  1. 
5  pr.  D.  48,  6.  1.  10  D.  48.  8.  1.  16  §  9 

I.  28  §  12  D.  48,  19:  „Incendiarii  capite 
puniiintur,  qui  ob  inimicitias  vel  praedae 
causa  incenderint  intra  oppidum:  et  ple- 
rumque  vivi  exuruntur.  qui  vero  casam 
aut  villamj  aliquo  lenins.  nam  forttdta 
incendia,  si  cum  vitari  possent,  per  negle- 
gentiam  eorum,  apud  quos  orta  sunt, 
damno  vicinis  fuerunt,civiliter  exercentnr**). 

IncensituB,  einer,  ber  n\d)t  in  bie 
(Steuerliften  einroUirt  ift  (1.   un.   C. 

II,  18.  cf.  Gothof.  ad  1.  un.  C.  Tb.  10,  23). 
InoenAor  f.  incendere, 

Inoensus,  n^er  fi(^  bem  (S^enfud  ent« 
aogen  ^at  (ülp.  XI,  11). 

IneertuB,  ungen^ig,  a)  unbeflimmt, 
incerta  s.incerti  stipulatiOy  incertum  ^tpii- 
lariy  deducere  in  cbligationem  (1.  68.  75  pr.  § 
1  ff.  D.  45, 1 :  „Ubi  non  apparet,  quid  quak 
quantumque  est  in  stipulatione,  incertam 
esse  stipul.  dicendum  est.**  1. 106  eod.);  in- 
certus  B.  incerti  cofitractus  (1.  9  pr.  D.  12, 1. 
1.  1  §  6  D.  13,  5.  1.  18  pr.  D.  46,  4);  incerti 
agere,  actio,  iudiciumj  civilis  incerti  actio, 
i.  e.  praescriptis  verbis  (l.  3  D.  2,  5.  1.  7 
§  2  D.  2,  14.  1.  27  §  7  D.  4,  8.  1.  8  D.  7, 
5.  1.  23  D.  10,  3.  1.  33  D.  16,  3.  1.  6  D. 
19,  5.  1.  4  pr.  D.  22,  1.  1.  59  §  1  D.  28, 
8.  1.  75  §  4  D.  30.  1.  8  §  6  D.  34,  3.  L  2 
§  4  D.  39,  5.  1.  121  pr.  D.  45,  1.  l.  9.  22 
C.  8,  53) ;  incertum  s.  incerti  condicere,  con- 
dictio (1.  16  §  2  D.  4,  4.  1.  5  §  1  D.  7,  5. 
1.  35  D.  8,  2.  1.  22  §  1.  1.  40  §  1  D.  12,  6. 
1.  3  D.  12,  7.  1.  5  §  1.  1.  8  pr.  D.  19,  1. 


Digitized  by 


Google 


Incessanter — Incipere. 


259 


1.  2  §  3  D.  39,  5.  1.  12  D.  46,  2);  ine. 
polHcitatio  (1.  17  G.  4,  35);  ine.  smmna  com- 
promisMf  ut  puta  'quanti  ea  res  erit'  (1.  28 
D.  4, 8) ;  iBC.  sententiain  dicere,ut  puta :  'quan- 
tum  ei  debes  redde*  etc.  (1.  21  §3  eod.);  in 
Cßrtum  confiteri  (1.  6  pr.  §  1  D.  42,  2);  ine. 
corpus,  haminem  legare;  ioc.  res  relictae;  in- 
certi  legatum  (\,  8  D.  7,  5. 1.  25  §  17  D.  10, 

2.  1.  13  D.  30.  1.  85  D.  32.  1.  1  §  7. 1.  30 
§  5  D.  35.  2) ,  ine.  pretium  (1.  7  §  1  D.  18, 
1);  ine.  pars  (1.  26  D,  41,  2.  1. 32  §  2  D.  41, 
3:  „Inc.  partem  possidere  nemo  potest'O; 
ex  ine.  parte  institutus  (1. 1 1  §  3  D.  1 1, 1) ;  in- 
certae  partis  vindicatio  (1.  76  §  1  D.  6,  1); 
ine  persona  (|  25  I.  2,  20.  1.  4  D.34,  h); 
ine.  heres  (1.  fO  pr.  D.  50,  16);  ine.  dies 
(f.  b.  ©.  8.  2.  a);  b)  atoeifcll^ttft,  incer- 
tum,  utrvm,  an  (1.  28  §  5  D.  5,  1. 1.  36  §  4 
D.  35,  2.  1.  4  pr.  D.  40,  5);  ine.  ti^mnon 
est  (1.  19  C.  3,  36.  1.  5  C.  4,  5.  1.  3  C.  8, 
1);  ine.  etentus  (L  51  D.  15,  1.  1.  6  D.  27, 
6);  de  Ute  twc.  transigere  (1.  1  D.  2,  15); 
litis  incertum  redimere  (1.  20  pr.  C.  4,  35) ; 
ificertum  rei  venire,  aestimari  (1.  HD.  18, 
4.  1.  12  D.  19,  i)]  sub  incerto  eautionis 
(1.  17  §  14  D.  36,  1);  8ub  ine.  eius  qui  ede- 
tur  (l.  1  §  3.  5  D.  37,  9);  propter  incertum 
iuccessionis  (1.  14  D.  2,  15),  condicionis 
(L  11  pr.  D.  37,  11);  aetatis  ac.  restitutionis 
(l.  48  §  1  D.  46,  1) ;  ine.  possessor  (1.  89 
§  8  D.  50,  16);  pater  ine.  (§  12  i.  1,  10. 

1.  3  C.  5,  18);  c)  uiifi(^et,  fd^toanfcnb, 
incertus,  quam  partem  vindicet  (L  1  §  5 

B.  5,  4);  incertum  dimittere  interrogatorem 
(L  11  §  7  D.  11,  1). 

Inceesanter,  ungef&itmt  (1.   6   §  10 

C.  1,  12). 

Inoessere,  angteifen,  Verfolgen  (1.4 
C.  1.  7). 
Inoestare,  {(^ftnben,  k)er(e|en  (1.  12 

C.  12,  35). 

Inoestum  s.  incestus  (Sobst),  Un* 
hvidft,  f3Iut{d^anbe,  b.  ^.  bie  Pfifd^Iid^e 
Sermtfc^ung  mit  einer  $erfon,  mit  meieret 
toegen  ju  na^ec  SSertoanbtfc^ft  ober  Sd^md« 
gerfc^ft  bie  &^t  »erboten  ift;  inoastus  (adi.), 
inoeste  (adv.),  blutfc^önberifd^:  ine  nu- 
ptiae  (§  1  I.  1,  10.  L  5  §  1  D.  12,  7. 1.  12 
pr.  1.  39  §  1  D.  23,  2:  „Si  quis  ex  bis, 
quas  moribus  prohibemur  uxores  ducere, 
duxerit,  incestum  dicitur  commiUere,^  (1. 
52.  56.  68  eod.  1.  39  pr.  §  1—7.  1.  40  § 
5  ff.  D.  48,  5.  1.  4.  5  D.  48,  18.  tit.  C.  5, 
5);  inceste  commissa  (Coli.  VI,  4  §  1). 

Inchoare,  beginnen^  ben  Anfang 
machen,  ).  f3.  inchoaU  usucapio  (L  24  §  1 

D.  41,  3);  incb.  societatem  (1.58  §3  D.  17, 

2.  L  42  §  1  D.  29,  2);  ante  s.  p08t  litem 
inchoaUm  (1.  44  D.  5.  1.  1.  11  D.  10,  1. 
L  18  pr.  D.  22,  1.  1.  26  D.  44,  7);  litem 


\' 


incboatam  deserere  (1.  54  §  1  D.  42,  1); 
incboatam  a<^ionem  repetere  (L  21  pr.  D 
5,  2);  incboatas  delatumes  implere  (1.  5 
§  2  D.  48,  1);  crimen  incb.  contra  aliq. 
(1.  8  C.  9,  8.  1.  13  C.  9,  9). 

Incidere,  1)  tool^in  fallen,  jtärjen^ 
5. 9.  aedes  vitiosae  in  aedes  non  vitiosas  in- 
cidentes  (1.  13  §  2  D.  39,  2);  ine  in  fos- 
sam  (1.  7  §  8  D.  43,  24),  in  laqueos  (1.  29 

»r.  D.  9,  2).  in  latrones,  fures  (1.52  §4  D. 

7,  2.  L  50  §  4  D.  47,  2).  —  2)  in  tttoo» 
^eratl^en,  tjetfallen  =  cadere  s.  4.  j.  ^. 
inc.  in  valetudinetn  adf)ersam  (L  20  D.  28, 
3),  in  Vitium  (1.  13  §  6  D.  39,  2),  in  ca- 
ptionem  (1.  1  D.  4,  1),  in  obligationem  (1.  81 
§  1  D.  46,  3),  in  poenam  vectigalis,  in 
causam  commissi  (1.  16  §  5.  10  D.  39,  4), 
in  poenam  s.  voluntatem  SCti,in  SCtum  (1. 22 
§  1.  7.  11  D.  48,  10.  1.  1  §  10.  1.  15  §2 
D.  48,  16),  in  edictum,  in  poenam  s.  sen- 
tentiam  edicti  (L  24.  40.  D.  29,  2. 1.  6  §  1, 2. 
1.  27  §  1  D.  29,  4.  1.  3  §  25.  28  D.  29,  5. 
1.  15  §  23  D.  47,  10.  L  14  §  2  D.  48,  10), 
in  legem  (1.  8  pr.  l.  12  §  2  D.  4,  2.  L  32 
pr.  D.  40,  9),  in  Aquüiam  et  acHonem  in- 
iuriarum  (1.  34  pr.  D.  44,  7J,  in  interdictum 
(1.  20  §  3  D.  43,  24).  —  8)  unter  etwa« 
fallen,  babin  gehören,  »n  d^nieion^m  (1. 27 
§  3  D.  34,  2),  in  sententiam  SCti  (1.  72  §  1 
D.  28,  5),  in  legem  Falcid.  (L  60  §  1  D.  35, 
2),  in  crimen  {\,  152  pr.  D.  50,  17).  —  4) 
anfällig  mit  gemanbem  jufammentreffcn, 
A.  ©.  pupillus,  qui  non  ipse  contraxit,  sed 
m  tutorem  incidit  (1.  12  D.  46,  6);  cum 
coberede  non  contrabimus,  sed  incidimus 
in  cum  (1.  25  §  16  D.  10,  2).  —  5)  bor- 
lommen,  fic^  jutragen,  aufftogen,  ein* 
treten,  casus,  qui  quandoque  inoiderint 
(1.  10  D.  1,  3);  si  forte  inciderii,  ut  ete 
h.  6  §  1  D.  8,  6);  quidquid  indderit,  quod 
donationem  peremat(l.  20  D.  24,  l);  prout 
res  incidit  (1.  7  pr.  D.  2,  1);  si  talis  spe- 
des  inciderit  (1.  2  D.  27,  9);  quaecumque 
incidisset  controversia  (l.  6  §  1  D.  3,  4); 
incidens  quaestio  quae  in  iudicium  devo- 
catur  (1.  1.  3  C.  3,  8). 

Inoidere,  1)  einfc^neiben,  j.  53.  in- 
ciditur  lapis  vel  terra  (1.  1  §  5  D.  43,  21). 
Inoisio,  ©infc^nitt  ober Xl^Iungdllnie (1. 2 
C.  10,  66),  auä)  «Imputation,  (lul.  ep. 
nov.  c.  10  §  46).  — 2)  jerf(^neibett,  inc. 
linum  (1.  3  §  23  D.  29,  5.  1.  28  §  1  D.  34, 
3.  1.  1  §  10.  11  D.  37,  11),  tabulas,  testa- 
mentum  (1.20  D.28,3.  1.  4  D.  28,  4.  L  15 
§  1.  1.  20  §  1  D.  29,  1.  1.  16  $  2  D.  34, 
9.  1.  11  §  2  D.  37,  11.  L  1  $  8  D.  38,  6). 

Inoil©,  einfc^nitt  in  bie  (trbe,  S»a||er- 
ablcitungggraben  G-  1  %  ^  ^'  ^3,  20. 
1.  1  §  4.  5  D.  43,  21). 

Inoipere»  anfangen,  beginnen,  ben 
17* 


Digitized  by 


Google 


260 


Incisio — In  com  modus. 


Anfang  ma^tn  obet  nehmen,  ^.^.dies 
a  media  nocte  incipit  (L  8  D.  2,  12); 
ine.  debert,  cedere  (1.  28  D.  20,  1.  1.  13  §  2 
D.  38,  1.  1.  213  pr.  D.  50,  16);  ab  heredi- 
buß  et  contra  heredes  incipere  acHones  et 
obligationes  (1.  un.  §  2  C.  4,  11). 

Incisio  f.  incidere  »,  1. 

Inoitare,  erregen,  anregen,  j.  ©. 
amare  patriae  incitari  (1.  16  C.  Th.  7,  13). 

Inoivilis  (adi.),  inoiviliter  (adv.),  bent 
ffttd)i  ober  ber  JOinigfett  ni^t  gemäg, 
im  4(egenf.  bon  civilis  s.  4.,  civiliter  s.  2. 
(1.  24  D.  1,  3.  1.  15  pr.  D.  3,  3:  —  „in- 
Bcium  procuratorem  teneri  satis  inciv.  est.* 

1.  23  §  2.  3  D.  4,  2:  —  „iudex  indviliter 
extorta  restituti  iubeat."  1.  66  §  1  D.  23, 

2.  1.  70  §  2  D.  46,  1:  —  „inciv.  est  fide- 
iussorem  ex  sua  promissione  non  teneri.** 
L  9  §  10  D.  48,  19:  —  „sunt  hae  poenae 
—  inciviUs  invitum  hominem  iubere  facere 
quod  facere  non  potest."  1.  2.  3  D.  50,  13. 
1.  2  C.  8,  28.  1.  11  C.  3,  31.  1.  12  C.  3,  82. 
1.  2  C.  6,  2.  1.  4  C.  7,  72). 

Indamare,  aufrufen,  anregen  (1.  1 
§  6  C.  Th.  2,  27).  Inolamatio,  Aufruf: 
praeconis  incl.  (1.  6  C.  Th.  1,  16). 

Inolemens,  unglimpflid^,  grob:  in- 
clementiores  iniuriae  (1.  4  C.  8,  46). 

Inolinare,  tuol^in  neigen,  fenfen,  bie* 
gen,  5.  ^.  arbor  vento  tJteUnata  in  tuum 
fundum  (1.  2  D.  43,  27);  si  paries  com- 
munis in  aedes  meas  se  inclinaverit  (1.  14 
§  1  D.  8,  5);  tro^ifc^:  fic^  ^u  einer  Slnfid^t 
neigen,  5.  9.  incl.  in  senteniiam,  in  hoc,  1^ 
putet  a.  7  §  2  D.  15,  1. 1.  42  pr.  D.  29,  2); 
quaereoatur  —  et  inclinandum  est  (1.  22 
§  1  D.  6.  2.  1.  81  §  3  D.  30). 

Inoludere,  1)  in  ettoaS   einfd^liegen: 

a)  einfperren,  3.  9.  incl.  hominem  (1.  5 
pr.  D.  48,  6.  1.  12  §  1  D.  48,  13);  etiam 
%nclu808  yeluti  lautumiis  yinctorum  numero 
haben  placet  (1.  9  D.  4,  6) ;  incl.  alienum 
pecus  (1.  39  §  1  D.  9,  2.  I.  2  §  20.  21  ü. 
47,  8);  feras  bestias  incl.  vivarüs;  aves 
inclusas  habere  (1.  3  ^  14.  15  D.  41,  2); 

b)  Derfc^Iiegen:  res  mclusas  subtrahere 
(1.  55  D.  17, 1);  c)  einfügen,  einfaffen, 
befeftigen,  $.  16.  gemma  inclusa  auro 
alieno  rel  sigillum  candelahro  (1  6  D.  10, 
4);  mensae  argento  inclusae  (1.  9  §  1  D. 
33,  10);  gemma  indudenda  data  (1. 13  §  5 
D.  19,  2);  alienam  rem  aedificio  incl.  (1.  1 
§  2  D.  47,  3.  cf.  1.  63  D.  24,  1).  —  2) 
bringen,  einöerleiben,  interrogationes 
liiteris  inclusae  (1.  6  §  1  D.  48,  8) ;  omnes 
actiones.  semel  inclusae  iudiciOj  salvae  per- 
manent (1.  139  pr.  D.  50,  17)- 

InclutUB,  incUtus,  berül^mt  (1. 17  §  1 

D.  27,  1.   1.  11  C.  1,  51.  1.  22  C.  8,  11). 

InoositablliB;  unbenfbar  (Vat  §  75). 


Inoognitus,  unerörtert,  unbelannt, 
).  16.  incognito  negotio  litem  dirimire  (L  15 

C.  7,  62);  facüe  repudiare  vel  temere  susci- 
pere  ineognitam  successionem  (1. 58  D.  24, 3) ; 
non  esse  incognitum  s.  tum  incogniti  (1.  8 
§  11  D.  5,  2.  1.  48  D.  40,  4.  1.  2  C.  4,  64). 

Inoola,  d^inmol^ner,  b.  1^.  tott  an  einem 
Drt  feinen  ©ol^nfil  aufgefd^Iagen  (l.  5.  20. 
29.  34.  35.  88  §  3  D.  50,  1.  1.  239  §  2 

D.  50,  16:  „Inc.  est,  gut  in  aligua  regtone 
domicilium  suum  conttUit:  quem  Graed 
näifoi%ov  appellant.  nee  tantum  hi,  qui  in 
oppido  morantur,  incolae  sunt,  sed  etiam 
qui  in  alicuius  oppidi  finibus  ita  agrum 
habent,  ut  in  eum  se  quasi  in  aliquam 
sedem  recipianf  1.1.^  3.  4.  7  C.  10,  40: 
„Cives  origo  manumissio  adlectio  adoptio, 
incolas  vero  —  domicilium  facif'J.  liico- 
latnsjba«  SJomicil,  ber  SBol^nfi^,  tnco- 
latus  iure  civitatis  muneribus  se  obligare 
(L  5  eod.);  incolatus  occasione  ad  alienam 
civitatem  se  conferre  (1.  5  C.  10,  39);  in- 
colatui  renuntiare  (1.  34  D.  50,  1). 

Inoolere,  an  einem  Drt  n^ol^nen  =  in- 
colam  esse  (1.  7  §  10.  U  D.  48,  22). 

Incolorate  (adv.),  ol^ne  9[nfü^rung 
einei^  (S^runbed:  ine.  restitui  desiderare 
(1.  18  §  1  D.  4,  4). 

Inoolnmis,  1)  untoerfe^rt,  unge« 
f(^mdlert,  j.  S5.  perseverare  incol.  ius 
proprietatiSy  actionem  (1.  1  C.  4,  52);  ha- 
bere incol.  libertatem  (1.  20  C.  8,  50); 
praestare  incol.  quartam  partem  debitae 
portionis  (l.  2  C.  3,  29).  —  2)  noc^  am 
2thtn  befinblic^,  liberorum  incoluwUum 
iure  a  muneribus  civilibus  sibi  vindicare 
excusationem  (1.  1  pr.  §  3.  1.  2  §  5  D. 
50,  5.  cf.  1.  4  pr.  D.  50,  4.  1.  1  C.  5,  66. 
1.  1  C.  10,  65.  1.  un.  C.  10,  69). 

Incolumitas,  unoerle^ter  3uf^<^n^/ 
©id^cr^it  (1.  7  C.  Th.  9,  35). 

Inoonimodare,  unbequem  macj^en, 
erfd^toeren,  öerbinbern,  %,  ©.  ine.  ad 
usum  {}.  U  %  ^  D.  21,  1.  1.  1  §  1  D.  43, 
21),  navigationem  (1.  1  §  15  I>.  43,  12). 

Incommoditas,  Unbequemli(^teit, 
^e\d)toexli^U\t  (l.  1  §  6  D.  43,  19). 
^inbernig  (1.  16  pr.  D.  4,  8).  —  2)  = 
incommodum  (1.  3  §  4  D.  4,  7.  L  3  §  2 
D.  48,  21). 

Inconunodnm  (Subst.),  ^aö^if^til, 
(S(^aben,  im  ©egenf.  öon  commodum  (1,  19 
D.  10,  2.  1.  4  §  4  D.  18,  2.  1.  7  pr.  D.  18, 
6.  1.  1.  11  D.  37,  1.  1.  137  §  4  D.  45,  1. 
1.  83  D.  50,  16.  1.  10  D.  50,  17). 

IncommoduB  (adi.),  unbequem,  be* 
fc^toerlid^,  5.  ©.  incommodior  usus  fr. 
(l.  19  §  1  D.  7,  1),  exhibitio  (l-  H  §  1  D. 
10,  4);  incommode (adv.);  un^affenb,  5.9. 
non  incomm.  dici  potest  (1.  1  §  4  D.  37,  6). 


Digitized  by 


Google 


Incompetenter  —  Incrustare. 


261 


Incompetenter  (adv.)>  unaeMentenb 
a.  19  §  1  C.  1.  3). 

Inoonoussua  (adi.),  inooneusse  (ady.)> 
unetfc^üttett,  unan^efod^ten^  ).  9.  in- 
conc.  possessio,  possessionis  ius;  inconcusse 
possidere  (1.  4  §  3  C.  6,  61.  1.  5  §  2  C.  7, 
16.  1.  4  C.  7,  35.  1.  6  C.  11,  62). 

Inconditns,  ungereimt  (1.  95  §  2  D. 
46,  3). 

Inoongmens,  un))affenb  (1.  33  §  1 
D.  24,  1.  1.  4  §  2  D.  28,  6). 

Ineongruus,  uitgel^drig,  unbefugt, 
nid^t  }ttftdnbi0,§.f3.  inoongr.  insinuaUo; 
ab  incongruis  usurpari  (1.  23  in  f.  C.  6, 
23);  iudex  incongr.  =:  non  competens 
(l  1  C.  3,  13). 

Inconsequentia,  9Rangel  ber  Dtb« 
nung,  be^B^^f^^ntmenl^angd  (G.  Omnem 
reip.  §  1). 

Inoonsideranter  s.  inoonsiderate 
(adv.),  uttüBctIeat  0-  3  §  17  D.  26,  10. 
1.  15  C.  Th.  6,  30). 

Inoonstans,  unbebatrlid^:  ine.  igna- 
via  (1.  1  C.  1,  24);  fic^  nid^t  gleich  blei» 
bcnb,  inconjcquent  (L  28  §  5  D.  48, 
19).  Inoonstantia,  tlnbeft&nbigteit 
(1.  27  pr.  D.  3,  3). 

Inoonsulte  (adv.),  unüberlegter 
Steife,  aud  Unbebad^tfamleit,  ).  9.  in- 
consuUius  facere  im  ^egenf.  t)on  optimo 
consilio  (1-  67  §  6  D.  23«  2);  damnum  non 
incons,  accidens,  sed  fato  (1. 11  §  4  D.  4, 4) ; 
incons.  eulita  hereditas  (1.  5  D.  12,  6);  in- 
cons. in  solutum  dare  (1.  40  §  1  D.  4,  6). 

Inoonsulto  (adv.),  nid^t  ntit  8eba(bt, 
ttnabfi(^tli(^,  im  ®egenf.  t)on  consulto 
(L  1  pr.  §  3  D.  28,  4.  1.  1  D.  37,  2). 

Ineonsultos  (adij,  1)  nid^t  befragt, 
=  non  consuUus,  j.  ©.  inconsulto  principe, 
praetore,  facere  aUqaid  (l.  6  §  1  D.  1, 16. 
1.  8  §  20.  1.  13  D.  2,  15.  l.  2  D.  48,  24. 
1. 46  §  7  D.  49, 14);  inconstUtis  ac  nescien- 
tibiis  nobis;  nobis  insciis  atque  inconstdüs 
(1.  4  C.  9,  8.  1.  nn.  C.  11,  47).  —  2)  un* 
überlegt,  unbeba(^tfam,  i-  16.  incons. 
facilitas  (1.  11  §  4  D.  4,  4);  incons.  calor 
(l.  1  §  5  D.  48,  16.  1.  5  C.  9,  35),  error 
(1.  1  C.  5,  74);  inconstdto  dolore  inter- 
imere  adultemm  (1.  4  §  1  G.  9,  9). 

Inoonveniens,  unpaffenb,  unange« 
meffen  (§  3  L  2,  7.  1.  2  §  31  D.  1,  2- 
1.  34  D.  38,  1). 

InoonTulsns,  unerfAüttert  (1.  14  C. 
Th.  5,  13.  1.  1  C.  Th.  12,  14). 

Incorporalis ,  unförj)crlic^:  res  in- 
corp.;  »14«  incorp.  (1.  1  §  1  D.  1,  8:  — 
„Incorp.  (res)  sunt,  quae  iangi  non  possunt, 
qaalia  sunt  ea,  ouae  in  iure  consistunt,  sicut 
hereditas,  usus  fructus.obligationesquoquo 
modo  contractae.**  L  14  pr.  D.  8, 1 :  „/Sfem- 


UUes  praediorum  —  etiamsi  corporibus 
accedunt,  incorporaies  tarnen  sunt*'  1.  43 
§  1  D.  41,  1:  „Incorp.  res  traditionem  et 
usitcapionem  non  recipere  manifestum  est.^* 
L  4  §  26  D.  41,  3;  „nee  possideri  intelle- 
gitur  ius  inoorp,*"    1.  12  C.  7,  33). 

Incorporare,  einverleiben  (Li  §  2 
G.  Th.  9,  42);  incorporatto,  d^inberlei« 
bung  (1.  3  G.  10,  10). 

InoorruptuB,  unberborben,  ).  fd.  in- 
corr.  reddere  rem,  depositum  (L  34  D.  16, 
3.  1.  1  §  1  D.  19,  3).  —  2)  unberfel^rt, 
unangefochten,  incorr.  manere  ius,  obli- 
gationem  (I.  26  §  4  D.  12,  6.  1.  9  pr.  D. 
40,  12).  —  3)  untjerfälfd^t,  d(^t:  inoorr. 
fides  instnimentorum;  incorr.  prohatümes 
(1.  11  C.  4,  21.  l  1  C.  7,  13). 

Inorebescere,  auftommeu,  getoöbn« 
lid^  merben  (1.  12  pr.  G.  4,  1.  L  1  §  2 
G.  6,  43). 

InoredibiliB,  unglaublich  (L  3  D.  5, 
4).  IncredibiUtas,  Unglaublid^Ieit  (1. 
30  pr.  D.  48,  5). 

Incredulitas,  Unglaube:  ex  Ghristiana 
fide  ineredülitute  ludaiea  poUui  (\.  19  G. 
Th.  16,  8). 

Incrementum,  1)  ^ntoad^fung:  a)  eineiS 
gittffe«,  ?lnfd^toellung:  Nilus,  qui  incre- 
mento  suo  Aegn^ptum  operit:  incrementa 
Nili  (1.  1  §  5  D.  43,  12.  1.  10  D.  47,11); 
b)  bag  ?lntoad^fen  bon  (Sxht  an  ein  (Sknno- 
ftücf  (1.  20  I.  2,  1:  „est  alluvio  inerem. 
latens,''  1.  9  §  4  D.  7,  1).  —  2)  SBad^«* 
tl^um,  flunal^me,  §.  S9.  pro  incrementis 
aetoHs  (T.  10  §  2  D.  34, 1);  pro  incremento 
facultatum  (1.  6  §  8  D.  50,  6);  «ertjoll* 
fommnung:  omne  artificium  incrementum 
recwit  (1.  65  §  3  D.  32).—  3)  ZvLtoaä^^, 

1.  8.  actio  (quae  infitiatione  crescit)  cum 
suo  increm,  (1.  20  §  4  D.  5,  3);  increm. 
dotis  (1.  4  D.  23,  3),  pectdii  fl.  47  §  2.  1. 
57  §  1  D.  15,  1.  1.  56  §  1  D.  35,  2);  in- 
crementa ex  rebus  peculiaribus,  ut  pnta 
partus  ancillarum  vel  fetus  pecorum  (l  8 
§  8  D.  33,  8);  cum  incremento  fideicom- 
missum  praestare  (1.  43  §  2  D.  31).  —  4) 
(Srtrag,  (3etoinn:  increm,  negotiationis 
(1.  58  pr.  D.  26,  7).—  5)  flufat;  increm. 
verhorum  (1.  4  §  8  G.  6,  28). 

Increpare,  fdbelten,  tabeln  (I.  13  G. 

2,  11). 

Inoresoere,  antuad^fen,  anfc^koel« 
len  (L  1  §  16  D.  39,  3);  junel^men, 
über  ^anb  nehmen  (L  12  §  27  D. 
33,  7), 

Inoruatare,  t  ü  n  (^  e  n ,  über^ie^  mit  ^If , 
@tu(t,  äRarmor  u.  bergl. ;  incrusttUio,  Ueber « 
tünc^ung  fl.  13  §  1  D.  8,  2.  L  79  §  2  D. 
50,  16). 


Digitized  by 


Google 


262 


Incubare  —  Indecens. 


Incubare,  1)  moranf  liegen:  quae  in- 
eubandi  causa  parata  sunt  (1.  23  §  1  D.  34, 
2).  —  2)  fi(^  bem&c^tigen,  in  I9eft| 
neunten:  ine.  rei  aiienae  (1-  1  C.  Th.  4, 
18);  incuhatiOf  untec^tmÄJiget  löcfi^  O- 
3  §  1  C.  7,  SS);incubator,  unted^tmäjiget 
«efi|et  0.  äO  §  1  C.  Th.  16,  10). 

Inoulpanter,  (1.  10  C.  12,  23);  incul- 
patuSf  (adi.),  inculpaU  s.  inculpattm  (adv.), 
frei  bon  )Ber(c^uIben,  untabel^aft,  §. 
1Ö.  inculp.  vtto  (I.  3  pr.  D.  22.,  5),  mora 
(L  9  §  1  D.  22,  1);  incolp.  exeubias  per* 
agere  (1-  3  ^  4  C.  12,  16);  inculp.  tuUlae 
nioderatione  illatam  vim  propulsare  licet 
(1.  1  C.  8,  4);  inculp.  officia  praebere  (1. 
1  G.  12,  28);  inculpate  complere  officium 
suum  (1.  1  C.  Th.  10,  7);  inculpatim  per- 
veniread  calcem  militiae  (1.  20  C.  Th.  6,  30). 

Inoultus,  unbebaut  (!•  7  §  3  D. 
28,  8). 

Inoumbere,  auf  etliHii^  ftd^  ftemmen, 
liegen^  tuben:  onera,  quae  in  parietem 
incumbunt  (1. 28  D.  39,  2);  tro^fd^:  a)  inne 
l^aben:  velut  praedonem  bonis  alienis  in- 
cumb.  (1.  3  §  15  D.  26,  10);  incumb.  pw- 
sessioni  (1-  3  §  15  D.  10,  4.  L  1  §  2  D. 
86,  3.  1.  19  §  1  D.  41,  2.  1.  1  C.  7.  36); 
b)  fi(^  an  tttoali  l^alten:  imcumh.  pignori 
(8  14  I.  4,  1.  1.  56  D.  47,  2);  c)  3emanbcm 
obliegen,  j.  93.  incumbit  alicui  onus  (1. 
64  D.  7,  1),  officium  0-  25  §  8  D.  21.  1), 
necessitas  (1.  8  §  8  D.  17,  1),  cura  (1.  57 
pr.  D.  50,  16),  praestatio  (1.  139  D.  45,  1), 
probatio  (1.  2  D.  22,  3);  d)  3emanben  an- 
liegen: rectores  commonere,  eorutnque 
officiis  incumb,  (1.  2  C.  10,  23). 

Inounotabüis,  unbebenlli^,  nic^t^u 
bezweifeln  (1.  21  §  1  D.  22.  5). 

Inounctanter,  ol^ne  S^^^^^^^  0-  20 
pr.  D.  40,  2). 

Inouria,  ©orglofigfeit,  S^ac^löffig* 
feit  n.  5  §  3  D.  29,  5.  1.  2  §  2  C.  5,  35. 
1.  5  C.  8,  4);  incuriosus,  forglo«,  nadb* 
löffig  (§  4  I.  3,  9.  1.  33  pr.  D.  22,  1). 

Inourrere,  1)  geaen  cttoa^  anrennen, 
ftofeen  =  impingi  (l  29  §  2  D.  9,  2).  — 
2)  einen  Einfall  mad^en,  anfallen  (1. 
2  §  4  C.  1,  27);  incursus  a.  incursiOf  @in* 
fall,  Ueberfall:  ine.  hostium,  latronum, 
praedonum  (1.  18  pr.  D.  13,  6.  l  15  §  1 
D.  19,  2.  1.  1  §  4  D.  44,  7.  1. 1  C.  4,  23. 
1.  1  C.  4,  34).  —  3)  herfallen:  ine.  acuUos 
legis  (1.  1  C.  9,  44),  ^i7t<m  proscriptionis  (1. 
7  C.  9,  49),  crimen  (1.  1  C.  9,  5).  —  4)  auf* 
ftogen,  Dorf^mnten,  si  nulla  fraudis  in- 
currat  suspicio  (1.  2  D.  42,  6);  cum  nihil 
Vitium  ineurrit  (1.  13  §  1  D.  24,  1);  ineur- 
rebat  haesitaHo  (1.  42  pr.  D.  39,  6);  quae 
extra  testamentum  incurrunt,  im  (9egenf .  Don 
quae  ex  ipso  testam.  oriuntur  (1. 16D.35, 1). 


Inoursio,  incursus  f.  incurrere  s.  2. 

Incus,  «ntbod  (1-  2  §  1  D.  14,  2). 

Inousare,  anfd^ulbigen  (1.  37  §  2  C.  1, 
3.  1.  22  §  6  C.  2,  7.  1.  3  C.  9,  42.  1.  18 
§  6a.  C.  12,  35). 

Incustoditus ,  unbetoad^t:  aediculas 
incustod.  tentare  (1.  H  §  1  D.  48,  13). 

Inda^are,  unterfuc^en,  erforf(^en: 
cura  indagandi  desertores  (I.  9  pr.  C.  Th.  7, 
18) ;  indagatio  ^  investigatio,  inquisüio  (L 
3  C.  5.  60.  I.  9  C.  9,  22.  1.  10  C.  12,  1). 

Indago,  l)Umftenung  eined^e^irtd 
mit  3<^gbne^en,  um  SSilb  )u  fangen:  iit- 
daginem  plagis  positis  (b.  1^.  toad  burc^  bie 
Umftettung  gefangen  »erben  wirb)  a  veno- 
tore  emere  (1.  11  §  18  D.  19,  1).  —  2) 
tludf^ürung:  ind.  criminis  (1.  4  pr.  C. 
1,  7.  1.  22  C.  9,  22),  bonorum  (L  7  C.  9, 
49). 

Inda  (adv.),  Oon  ba,  barauS,  $.  S. 
inde  exportari  (1.  59  D.  50, 16);  sacra  inde 
evocare  (1-  ^  §  2  D.  1,  8);  inde  se  movere 
non  posse  (l.  2  D.  2,  4) ;  inde  in  ius  vocare 
(1. 18  eod.);  jnr  ©epimmung  eine«  3eitpun!td: 
Oon  ba  an,  (|.  Q.  inde  numeramus  annum, 
ex  quo  etc.  (1.  21  §  1  D.  9,  2);  baOon,  ba  * 
^er,  ).  9.  certa  quantitas  relicta,  ut  inde 
alinienta  praestentur  (1.  8  §  5  D.  2,  15);  inde 
inteüegere  licet  quia  etc.  (1.  1  §  4  D.  1 ,  1); 
inde  nomen  sumere,  namen  tractum,  appeila- 
tum,  dictus  (1.  1  §  1  D.  2,  14.  1.  70  D.  5.  1. 
1.  111.  184  D.  50,  16);  medicamentum  darc 
et  inde  perire  (1.  9  pr.  D.  9 ,  2) ;  au(^  für 
proinde,  bedl^alb  (1.  23  pr.  D.  9,  2). 

Indebitus  (adi.),  indebite  (adv.),  1) 
nid^t  gefc^nlbet,  $.  ö.  indebitam  pecu^ 
niam,  s.  indebitum  solvere,  diure,  numerare 
promittere  (1.  1.  6.  7.  lo  pr.  25.  26  §  8  D. 
12,  6:  „IndebitufH  solutum  accipimus  non 
solum  si  omnino  non  debeatur,  sed  et  si  per 
aliquam  exceptionemperpetuampeti  non  pole- 
rae."  1.  30. 31.  47.  50.  56  eod.  „Sufficit  ad 
causam  indebitiincertum  esse,  temporaria  sii 
an  perpetua  exceptionis  defensio.**  1,  57  pr. 
65  pr.  §  9  eod.  „Indebitum  est  non  tantum, 
Quod  omnino  non  debetur,  sed  et  quod  alii 
debetury  si  alii  solvatur,  aut  si  id,  quod  alius 
debebat  alius  quasi  ipse  debeat  solvat^'); 
indebite  promittere,  cautionem  exponere  (1. 
25  §  4  D.  22,  3);  condictio  indebiti  (f.  condi- 
cere);  actio  indebiti  (1.  8  D.  34.  1).  —  2) 
nid^tgebübrenb,  nid^t  ^ufommenb,  un* 
gel^drig,  x.  ^.  vetitum  et  indeb.  ivdumen- 
tum  (1.  2  C.  11,  9);  indeb.  sacramenta  sua- 
cipere  (l.  2  C.  12,  59);  indebite  usurpare 
(1.  8  C.  10,  53). 

Indeoens  (adi.),  indeoenter  (adv.),  u  n* 
ziemlich,  ungebül^rlic^  0-  2  C.  1,  31.  1. 
28  C.  3,  28). 


Digitized  by 


Google 


Indecorus — Indictio. 


263 


Indecorus  (adi.),  indeoore  (adv.),  un« 
anftdnbig,  nne^tbar  (1.  12  $  1  D.  26, 
5.  1.  48  §  2  D.  38,  1.  1.  3  C.  5,  60). 

Indefense  (adv.),  ol^nc  fid^  *u  öcr* 
»o^ten  (l.  2  §  2  C.  4,  18). 

Indefensus  (adi.),  Dor  (Serid^t  niäftt>tx* 
t^eibigt,  j.  16.  iudef.  rdinquere  iussuum, 
persanam  aliquam  (1.  40  pr.  D.  5,  3.  1.  29 
D.  9,  4.  1.  30  D.  26,  7:  „Tutoris  praecipuum 
est  officium,  ne  indef.  pupillum  relinquat*^) ; 
contra  pupüUim  indef.  proposltum  perem- 
ptorium  nihil  momenti  habet  (1.  54  pr.  D. 
42,  1);  contra  indef,  minores  nulla  sen- 
tentia  proferenda  est  (1.  45  §  2  eod.). 

Indemnatus,  niefit  tierurtbeilt  (1.  9 
D.  28,  1). 

Indemnis,  feinen  @(^aben  leibenb, 
fc^abloi^,  §.  ö.  indemnem  praestare,  con- 
servare  aliquem  (L  14  §  1  D.  11,  7.  1.  38 
pr.  D.  12,  6.  1.  31  D.  13,  7.  1.  5  §  3  D, 
17,  1.  1.  23  pr.  D.  17,  2.  1.  29  §  3  D.  21, 
1.  1.  16  D.  23,  3.  1.  17  D.  26,  7);  ind.  ad- 
verms  aliquem  (1.  29  D.  10,  2.  1.  19  §  2 
D.  16,  1.  29  D.  23,  3);  ex  aÜerius  re  indem- 
nem fieri  (L  5  §  16  D.  14,  4).  Indem- 
nitas,  Sc^ablod^altung,  j.  9.  actionem 
in  factum  cum  sua  indenrnttate  competere 
(L  33  B.  4,  3) ;  indeiunitatem  conaequi  con- 
trario iudicio  tutelae  (1.  1  §  6  D.  27,  4); 
indemn.  eius,  quod  expendisti  (1.  5  pr.  D.  12, 
4) ;  indemnitatem  praestare  (1.  8  D.  27  8. 
I.  63  D.  31),  repromittere  (1.  8  §  1  D.  16, 
1)';  de  indemnit.  cavere;  indemnitetis  cautio 
fl.  29  D.  23,  8.  1.  7  pr.  D.  33,  4.  1.  14  §  6. 
l  17  §  14.  1.  61  pr.  D.  36,  1);  indemnitati 
alicuius  satisfaeere  (1.  36  §  1  D.  50,  1.  1  4 
C.  5,  75),  consulere  (I.  31  pr.  D.  3.  5.  1.  4 

C.  3,  38.  L  1  C.  5,  22),  prospicere  (1.  3  C. 
3,  36). 

Indeptio  f.  indipisci. 
Indere,  1)  hinein  tl^un,  j.  ©.  in  awrum 
aryentum  aes  publicum  quid  indere  (1.  1 

D.  48,  13).  —  2)  Semanbem  beilegen, 
geben:  nomen  inditum  alicui.  —  3)  ein« 
rüden,  eink)erleiben  s.  2  5.  Sß,  pretium, 
dotali  instrumento  inditum  (1.  6  §  3  G.  5, 
18),  indita  actis  (1.  15  C.  7,  62). 

Inderotus,  untre«,  ungel^otfam;  in- 
derotio,  3:reuIofigfeit,  Ungeborfam  (1. 
1  in  f.  D.  33,  9.  1.  17  C.  7,  4.  1.  4  C.  8, 
39.  1.  35  8  5  C.  8.  53), 

Index,  1)  Anzeiger,  Angeber:  ind. 
cuius  fkufüii  (L  9  §  1  D.  37,  14).  -  2) 
lurje  «ngabe  beS  Sn^alt«,  Slu^jug, 
5.  )6.  ex  indice  et  exemplo  alicuius 
seripturae  conveniri  (1.  2  D.  22,  4);  per 
induxm,  inx^,  fummatifd^  (§  11  1.4,18). 

Indicare,  anzeigen,  angeben:  a)  an^ 
Ic^ttlbigen  a.  1^7  D.  50,  16.  cf.  L  3 
§  14  D.  29,  5.  1.  48  8  1  D.  47,  2);   b) 


tf 


batlegen  (1.  2  §  5  D.  29,  3.  1.  234  pr. 
D.  50,  16);  c)  behaupten  (L  26  §  1  D. 
41.  1). 

Indioatio,  ^el^au))tung  (L  13  §  3  D. 
19,  1). 

Indicere,  anfagen:  a)  anlünbigen, 
$.  $.  bellum  indictmn  (1.  18  D.  50,  7); 
feriae  extra  ordinem  indictae  (1.  26  §  7 
D.  4,  6);  b)  auferlegen,  5.  ö.  operae  in- 
dictae (1.  13  §  2.  1.  24  D.  38,  1.  1.  73  pr. 
P.  45,1);  munera,  quae  patrimoniis  indi- 
cuntur  a.  6  §  4.  1.  18  §  21  D.  50,  4.  1.  7 
D.  50, 5);  collationes  indictae  Q.  8  §  8  eod.); 
multae  indicendae  ius  (L  2  0.  1,  54). 

Indioium,  1)  ((n^ige  eineS  )Bet* 
bred^enS,  j.  ©.  md.proaitae  mortis,  dete- 
ctae  coniurationis  (L  39  D.  35 ,  2) ;  nuntiato- 
res,  qui  per  notoriam  indicia  prodwU  (1.  6 
§  3  D.  48,  16);  profUeri  indicmm  apud  ali- 
quem n.  24  D.  48,  10);  /oteuw  ind.  profiteri 
8.  confiteri  (1.  1  pr.  1.  3  §  4  D.  48,  8);  »mit. 
da  servorumcontradominos9Am\i\Au^  non 
sunt  (1. 1  §  16  D.  48,  18}.  — 2)»clo^nuua 
'ür  bic  «njeige  eine«  feerbrcid^en«  (1-  4  §  4 
).  12,  5.  1.  15  D.  19,  5).  — 3)  «naeid^en 
Sur  (Srforfd^ung  ber  SBa^r^eit,  }ur  ^ecfteUung 
eineg  ©etocifcd,  öetpeiSgrunb,  $.  ©.  in- 
dicia cetera  non  minorem  probationis  quam 
instrumenta  continent  fidem  (1. 19  C.  3, 32); 
amissis  instrumentis  cetera  pröbationum  in- 
dicia  non  habentur  irrita  (1.  15  G.  5,  12.  cf. 
1.  13  G.  5, 4.  1. 21  C.  4. 19) ;  indidis  ad  pro- 
bationem  indubitatisexpeaito^TeB  (1.25  eod.); 
manifestis  indidis  accusationem  compro- 
bare  (1.  3  C.  9,  8);  —  4)  Äcnnjeidfen, 
SD'letImal;  exprimere  nomina  heredum,  et 
dignitates  singulorum  et  indicia  (1.  8  G. 
G.  6, 22.  —  5)  Urlunbe  (1.  6  G.  Th.  8,  12:  — 
„irritas  donationes  esse,  quae  actorum  tn- 
dicianon  haberent."  1.  13  G.Th.  11,  1). 

Indiotio,  1)  Änfagung,  Äufertegung: 
ind.  operarum  (1.  15  pr.  D.  38,  1),  mune- 
rum  (1.  3  §  1  D.  49,  16).  —  2)  =  delegatio 
8.  2  (tit  G.  10,  17.  1.  un.  G.  10,  18};  ca- 
nonicae  indict,  tributum  praestent  (L  4  G. 
12,  19).  —  3)  aufläge,  «bgabe,  ©teuer, 
j.  8.  si  qua  tributorum  aut  vectigalis  in- 
dictionisve  quid  nomine  praestare  oportet 
venditor  fundi  (1.  13  §  61).  19, 1);  indictio- 
nes  temporariae  indictae  fimdo  (1.  28  D.  33, 
2];  indict.  extraordinariae  (1. 10  C.  10,42); 
ao  omni  indictionis  onere,  ab  omnibus  indi- 
ctionibus  immunis  (1.  H  G.  1,  51.  l  3  G.  12, 
52).  —  4)  ©teuetja^r,  b.  1^.  ein  Sa^it  ber 
15jö^ngen  @teuer))eriobe,  für  todAt  na^ 
Sonftantind  @teuert)erfaff  un^  bie  ^ruKofteuern 
öom  ^aifer  burc^  ein  ©biet  auSgef^rieben 
tDurben;  ed  beginnt  mit  bem  1.  @et)tember 
(l  31  G.  Th.  7,  4.  L  18.  35  G.  Th.  11,  1. 
1.  3.  7.  9  G.  Th.  11,  28). 


Digitized  by 


Google 


264 


Indictum  —  Indivisus. 


Indiotum,  defetlid^e  tSotfd^tift  (1.  1 
C.  Th.  7,  12). 

Indioua,  auiS  l^nbien:  aroma,  ebur, 
ferrum  Ind.  (1.  16  §  7  C.  39,  4). 

Indiffsrenter,  ol^ne  Unterfc^ieb  (L  1 
§  3  D.  1,  13.  1.  101  pr.  D.  50,  16). 

Indigena,  (SingeBotenet,  ber  in  bem 
Dttc  feine«  ?Iufent^aI»  geboren  i%  C.  Tbeod. 

Indigere,  bcbütfen:  ind.  refectione  (1. 
7  §  1  D.  1,  16);  mimadoersione  (1.  1  §  7  D. 

I,  12),  venia  (1.  H  B.  47,  9). 
Indignari,    1)   ilber   etnmd   nnn^illig 

Iein,  an  etnmd  91etaernig  nebnten,  ). 
I.  contaminationi  0.  2  §  3  D.  48,  5) ;  in- 
dignandum  est  circumventam  voluntatem  de- 
fwncti  (1.  4  pr.  D.  29,  4).  Indignatio,  Un- 
toille,  (Snttüftung:  ).  16.  lex  parem  in 
eo8;  qui  deprehensi  sunt,  indignattanem  exi- 
güa.  33  pr.  D.  48,  5);  «l^nbung,  ©träfe, 
j.  Id.  compeimti  indi^nationi  sübici  (1.  2 
C.  11,  58);  indignatione  aübdici  (1.  6  C. 

II,  41).  —  2)  berfc^mäl^cn  =  dedignari 
0.  2  §  20  C.  1,  17);  res,  (^uae  adquiri  in- 
dignantur  —  quae  adcjuisitionem  effugiiint 
(1.  6  C.  8,  48);  imperiales  danationes  indi- 
gnari 8ub  observatione  manumentorum  fieri 
sancitum  est  (1.  34  §  la  C.  8,  53). 

Indignus  (adi.\  indigne  (adv.),  1)  un» 
toürbig,  4. 8.  indignus  heneficio  legis  Ealc. 
59  pr.  D.  35,  2),  auxüio  praetoris  (1.  4 


ft 


.  40,  13),  nuptiis  alicuius  (1.  63  §  1  D. 
35,  1);  indi^us  quid  habere  (1.7  §  3  D.  40, 
12);  tndigntssime  oonsequi  cotnmodum  pos- 
sessoris  (l  20  D.  22, 3);  heredes  tU  indignos 
accusare  (1.  26  D.  29,  5h  indignus  heres 
pronuntiatus  (1. 8  D.  34,  9) ;  quasi  indignum 
carere  legato  s.  fideicommisso ;  quasi  s.  tU 
indignum  Yepelli;  quasi  s.  ut  indtgno  auf  er- 
tur  alicuiliereditas,  successio,  dos  (1. 1 . 2  §  1  ff . 
1.  5  §  18.  1.  12.  18.  20  eod.   1.  80  D.  39, 

5.  1.  13  §  9.  1.  46  pr.  D.  49,  14.  1.  5  C.  6, 
35);  fisco  Tindicari  quasi  indigno  ablatum 
(1.  8  §  14  D.  5^  2);  sponsaUa  improbanda  et 
quasi  ab  indignis  ea  quae  donata  sunt  ab- 
lata  fisco  vindicari  (1.  32  §  28  D.  24,  1); 
bona  vacantia  et  ea,  quae  ut  indignis  aufe- 
rtmtur  (L  22  C.  7,  62) —  2)  unöerbicnt, 
unDerfd^uIbet:  indigne praeteritus  vel  ex- 
heredatione  summotus  (1.  5  D.  5,  2.)  —  3) 
unanftänbig:  indignus  moribus  (1. 12  §  1 
D.  23,  1);  indignum  videri  potest,  impune 
fraudasse  (1.  4  D.  47,  11);  indignius  esse 
(L  17  §  22  D.  47,  10);  non  indigne  sor- 
tiri  uxorem  (1.  20  §  2  D.  40,  2). 

IndUigentla,  tlna(^tfantfeit  0-  ^  §  ^ 
D.  89,  4). 

Indipisci,  crtoerben,  erlangen:  in- 
deptus  insignia  comitivae  (1.  un.  C.  Tb. 

6,  16);  restituere  indepta  sc.  bona  (1.  13 


C.  Tb.  9,  42).   IndepHo,  (Erwerbung,  ad- 
ministrationis  ind.  (1.  44  C.  Tb.  8,  5). 

Indiscrete  t.  indisoretiin  (ad?.^ ,  indi- 
Sünde,  a)  ol^ne  Untcrfd^ieb,  nantndiscr., 
sed  cum  moderata  divisione  (1.  8  §  1  C. 
7,  39);  b)  si  eautio  indiser,  hquitttr,  b.  4. 
toenn  ber  6<^Ibfd^ein  feinen  bejHmmten  dkunb 
ber  SdfuVb  angiebt  (1.  25  §  4  D.  22,  8}. 

IndiBcretus (adi.),  nid^tnnterfd^ieoen: 
indiscreta  dignitaie  poenas  exsolvere  (1. 
1  C.  12,  28);  ni(^t  t^erfd^ieben,  glei(^: 
indiscretaedignitatis  dncere  aliq.  (1.1  C.  12,4). 
Indiscussus,  unüberlegt:  calor  indisc. 
(Nov.  23  c.  1). 

Indistincte  (adv.),  1)  ol^ne  Unter» 
fd^eibung  ober  Unterfd^ieb,  unbebingt, 
^.  16.  boc  iure  indist  utimur  (1.  11  §  9  D. 
47,  10);  indist.  defensio  danda  (1.  33  D.  9, 
4);  indist.  adquiri  (l.  49  D.  41,  1).  —  2) 
ol^nen&l^ereQeftintntung,}.  13.  quotdens 
indist,  quid  solvitur,  in  graviorem  caasam 
videri  solutum  (1.  5  pr.  D.  46,  8) ;  si  indist, 
datus  Sit  curator,  in  totam  Htem  datum 
videri  (1.  4  pr.  D.  26,  1);  post  annas  indisL 
liber  esse  iussus  post  biennium  liber  erit 
(1.  17  §  2  D.  40,  4);  indist.  legare  hominem, 
nummos  (1.  75  D.  32.  1.  3  D.  40,  9). 

Individuus,  1)  nnt^eilbar,  j-  ®-  A»" 
dum  indiv.,  veluti  iter  fieri,  im  ®eaenf. 
bon  quod  divisionem  recipit  (1.  4  §  1 .  1. 72 
pr.  D.  45,  1.  cf.  1.  80  §  l  D.  35,  2:  „si 
opus  municipibus  beres  facere  iussus  est,  in- 
dtv.  videtur  legatum'^J;  ususfr.  qui  dividi 
potest  —  cderae  servittOes  indiv,  (L  1  §  9 
eod.);  unum  atque indiv.  viae  tu^  (I.  6  §  1  D. 
8, 6);  indiv.  officium  0-  46  §  1  D.  26,  7.  1. 11 
pr.  1.  13  D.  50,  1).  —  2)  unaet^eilt, 
communis  et  indiv.  hereditas  (1.  32  §6D. 
26,  7);  individuum  commune  pro  solido 
possidere  (1.  3  C.  7,  34);  coniunctio,  in- 
dividuam  vitae  consuetudinem  continens 
(§  1  I.  1.  9). 

Indivisus,  1)  nngetl^eilt,  j).  ö.  res 
indiv.  relicta  (1.  20  §  4  D.  10,  2.  L  4  §  2  D. 
10,  3);  indivisam  cum  fratre  rem  habere 
(1.  89  §  1  D.  31);  tres  fratres,  qui  indiv, 
Patrimonium  babent  (1.  3  D.  27,  Ih  indiv. 
successionem  cum  sorore  habere  (1. 1  C.  6, 
22) ;  iudex  familiae  eroisc.  nihil  debet  indiv. 
relinquere  (1.  25  §  20  D.  10,  2);  servus 
communis  sie  omnium  est  non  quasi  singu- 
lorum  totus,  sed  pro  partibus  utique  indiri- 
^,utintellectu  magis  partes  babeantquam 
corpore  (1. 5  D.  45, 3);  |)ro  indiviso  communia 
praedia  (1.  5  §  16  D.  27,  9);  communio  pro 
indiv.  (1.  94  §  1  D.  46,  3);  totius  corporis 
pro  indiv.  pro  parte  dominium  habere  (l.*5 
§  15  D.  13,  6):  communis  rei  partem  pro 
indiv.  dare  hypothecae  (1.  7  §  4  D.  20.  6); 
agri  Portio  pro  indiv.  pignori  data  (1. 3  §  2 


Digitized  by 


Google 


Indoctus — Indulgere. 


265 


D.  20,  4);  pro  indiv.  partio  fundi  evicta  (1. 
1  D.  21,  2);  certa  pars  pro  indiv.  poasideri 
potest  (1.  26  pr.  D.  41, 2);  pro  indiv,  aliena 
pars  fundi  Q.  43  pr.  eod.  1.  4  §  1  D.  41, 
4) ;  opus  a  pluribas  pro  indiv,  factum  (1.  15 
§  2  D.  48,  24).  —  2)  untlbcilbar:  res 
naturaliter  indiv.  (1-  26  §  2  D.  30);  indiv. 
pignoris  causa  (1.  65  D.  21,  2);  indiv.  usus 
viae,  itineris  etc.  (1.  17  D.  8,  1). 

IndootuB,  ungele^rt,  ungefd^idt:  ind. 
in  oHificium  (1.  19  §  4  D.  21,  1). 

Indotaths,  ol^ne  ^udftattung  G*  ^  §  1- 
1.  40.  59  §  1.  1.  63.  78  §  2  D.  23,  8.  1.  4. 
12  §  1  D.  23,  4.  1.  85  D.  35,  2.  1.  31  pr. 

C.  5,  12.  1.  11  §  1  C.  5,  17). 
Indubltabilis,   un^toeifelfiaft:   signo 

indub.  demonstrare  (1.  9  §  8  1).  28,  5). 
Indubitanter,  o^nc  8»eifel  Q.  2  §  7 

D.  37,  11). 

IndubitatUB  (adi.) ,  induhitate  l>clv.), 
unbejwcifelt,  itnjtDcifcl^aft,  §.  ©.  res 
certa  et  indub.  (1.  1  D.  2,  15) ;  sentenüa 
indub.  (1.  28  §  1  D.  12,  6):  indubitatum, 
indubitati  iuris  esse  (1.  7  pr.  D.  3,  5.  1. 
49  D.  42,  1);  indubitate  dici,  dicendum 
esse  (1.  1  §  9  D.  32.  1.  45  D.  47,  2). 

Indubius,  un^loetfell^aft:  probationes 
ind.  a.  11  C.  4,  21). 

Induoere,  1)  einfüllten:  a)  n)Ol^in 
fügten,  leiten,  Bringen,  fc^affen,  j.  ©. 
aquam  ind.  in  fundum  (1.  31  D.  8,  8);  in- 
ducta,  invecta,  importata  in  praedia  ^l.  32 
D.  20,  1) ;  in  praedia  urbana  inducta  tllata 
pignori  esse  creduntur  (1. 4  pr.  1.  7  §  1  D.  20, 
2);  qnae  coloni  in  fundum  conductitm  in- 
duxerinty  pignoris  iure  teneri  (1. 5  C.  4,  65) ; 
induc.  aliquem  in  fur^dum,  aedes  (1.  8  pr.  D. 
7,  1.  1.  11  §  1  D.  20,  1),  in  possessionem  (1. 
35  §  1  D.  39,  5.  1.  38.  52  §  2  D.  41,  2. 
L  15  f  6  D.  42,  1.  1.  7  §  19  D.  42,  4); 
b)  aufbringen,  jut  SHegel  matten:  mo- 
rtbus  et  consuetudine  inductum  (1.  32  pr. 
D.  1,  3. 1.  3  pr.  D.  47,  15);  SCto,  inductum 
(l.  1  D.  7,  5);  Gallus  induxiif  sie  posse  in- 
stitui  postumes;  interpretatione  induci,  ut 
etc.  0.  29  pr.  §  14  D.  28,  2);  actio  inducta  (1. 
3  §  1  D.  4,  9.  1.  1  D.  10,  4),  remedium  in- 
ductum (1.  1  §  1  B.  39,  1);  c)  eine  9led^td' 
fttc^e  bei  ©eric^t  onbrlngen  (1.  19  D.  49,  1). 

—  2)  ^erbeifüj^ten,  l^ettootbtingen,  i. 
©.  induc.  et  actionem  et  exceptionem  (1.  28 
§  10  D.  12,  2),  condictiünem  (1.  56  D.  12,  6}. 

—  3)  julaffen,  antoenben  lajfen,  j.  ©. 
in  bonorum  possess.  induc.  aliquem:  induci 
edicto  praetoris  (l  1  §  6  D.  37,  4.  1.  6  §  2. 
l.  10  §  1  D.  38,  17);  induc.  legem  Falci- 
cidiam,  potestatem  legis  (1.  1  §  2.  1.  11  §  6. 
l  18  pr.  1.  32  §  4  D.  85,  2),  SCtum  Tre- 
bell.,  tus  SCti  p.  18  §  1  eod.  1.  3  §  2  D. 
38,  4),  tu«  compensationis  (l.  36  D.  26,  7), 


officium  praetoris  (1*  1  §  ^  B*  3»  ^)f  induc. 
iniuriam  adversus  liberos  (1.  4  D.  5,  2).  — 
4)  )U füllten:  vitricum  induc,  pupillis  {\,  1 
C.  ö,  49).  —  5)  Ijemanben  \n  ettooiS  \>tx^ 
fübten,  Detleiten,  ).  93.  dolo  creditoris 
inductus  minor,  ut  fideiubeat  (1.  48  §  1  D. 
46,  1);  calore  inductus  (1.  7  §  3  D.  48,  11). 

—  6)  anleiten,  anhalten,  «.  lefcn  induere 
oberfi»5ii«r«(l.  11§4D.60,4).  — 7)  ntitet- 
ttmd  übetjiel^eit:  Induc.  tectorium,  mit 
%ünd)\otd  ilber^ieben  G-  38  D.  6,  1);  ba^ 

—  8)  ettpa«  (»efc^ebcne«  aiiSftreidjen  ober 
überfd^reiben  (inbem  auf  ben  alten  ^d^ 
tafeln  bie  au  titgenbe  Sd^rift  mit  IBac^  Aber« 
jogen  nmrbe);  inductto  ^ui^ftteic^ung, 
Uebetf(^teibuntt  (1.  1  pr.  §  1.  1.  2.  3  D. 
28,  4.  1.  15  §  1  D.  29,  1.  1.  16  D.  84,  4. 
1.  12.  16  §  2  D.  84,  9.  1.  2  §  7  D.  37,  11. 
1.  10  §  1  D.  48,  18.  1.  22  C.  8,  42).  —  9) 
aufl^eben,  ^nxfid^ut^tn:  cognitio  appel- 
lationis  inducenda  (1.  9  D.  49,  14);  diffe- 
rendum  de  libertate  iudicium,  donec  de 
inoffidoso  iudicium  aut  inducatur  aut  finem 
accipiat  (l.  7  pr.  D.  5,  3). 

Induoiae  f.  indutiae. 

Induotio  f.  inducere  s.  8. 

Induere,  1)  umt^un,  umbftngen  (1. 
23  §  1  D.  34,  2.  1.  6  D.  48,  20).  —  2) 
fi(^  beilegen,  annel^men:  ind,  imaginem 
alicuius  (1.  6  §  9  D.  50.  6);  nomine  Chri- 
stianitatis  induti  (L  4  §  3  C.  1,  7). 

IndulgentU,  Sla^fic^t,  «etgünfti- 
gung,  (S^nabe,  §•  9-  indulg.  dominorum 
erga  servos  (1.  1  D.  40,  16.  cf.  1.  3  §  17 
D.  29,  5);  habere  praetoris  indulgentiam 
necme  ex  iure  civil!  orig^em  habere  (1. 1 
pr.  D.  38, 8);  beneficium  imperatoris,  quod 
a  divina  eius  indul  proficiscitnr  (I.  3  D. 
1, 4);  Nerva  plenissimam  indulg,  in  milites 
contulit  a.  1  pr.  D.  29,  IJ;  in«bef.  bie 
faiferlid^e  @nabe  gegen  einen  IBetbted^er:  9e« 
gnabigung  0-  H  !>•  34,  1.  1.  24  §  5  D. 
40,  5.  1.  80  D.  44,  7.  1.  2  D.  48,  8.  L2.3 
C.  9,43.  1.  2-12  C.  9,51.  1.  5  C.  12,36). 

IndtOgere,  1)  9lad^fi(^t  f(^enfen, 
nad^fe^en,  ber^eil^en:  cum  lex  in  prae- 
teritum  quid  indulget,  in  futurum  vetat  (1. 
22  D.  1,  3);  neque  malitiis  indulgendum 
est  (1.  38  D.  6,  1);  quis  sacrilego  diebus 
sanctis  indulgeat?  (1*  8  C.  1,  4);  indültum 
(Subst),  9la(|fid^t  (1.  c.)  —  2)  an»  2Haä)* 
fic^t,  (S^nabe,  IBergünftigung  ettimd  gewalkten, 
ertl^eilen,  *.  ©.,  quod  princeps  alicui  ob 
merita  indulsit  (1.  1  §  2  D.  1,  4);  Privi- 
legium indültum  alicui  (1.  17  §  3  D.  27, 
1.  L  6  I  6  D.  50,  6);  immunitas  indulta 
(1.  18  §80  D.  50,4);  abolitio  reorum,  quae 
publice  indulgetur  (1.  17  D.  48, 16);  modi- 
cum  tempus  post  condemnationem  reis  in- 
dültum; tempus  reoprindpali  indültum  (1. 


Digitized  by 


Google 


266 


Indultum — Infamia. 


21  D.  5,  1.  1.  1  D.  46,  7);  indulg.  legis 
beneficium  (1.  18  pr.  D.  35,  2);  auxilium 
divisionis  (1.  10  §  1  D.  46,  1);  restitutio- 
nem  (1.  1  §  10  D.  3,  1.  1.  26  pr.  D.  4,  6. 
L  17  §  a  D.  22,  1),  hon,  possessionem  (1. 
20  D.  D.  5,  2),  aetionem  (1.  28  D.  3,  3.  1. 

9  §  5  D.  4,  3).  excepUonem  (1.  23  D.  12, 
2),  libertatem  (1.  lü  D.  40,  9K  indultum 
(Subst),  (SJeto&^rung:  postulatae  induU 
gentiae  adnotationisve  ind.  (1.  1   C.  5,  8). 

Indultum,  f.  indulgere, 
Induxnentum,  fininq,  ^leibungO*  ^ 

C.  11,  9). 

Industria,  grieig,  %f)&tiqUit,  ^t* 
tricbfamleit  (1.  25.  29  §  1.  L  80  D.  17, 
2);  de  B,  ex  industria,  mit  tJIcig,  t>or=» 
{atli(^  (l-  60  §  1  D.  21,  2.  L  13  §  4  D. 
49,  16). 

Industrius,  fleigig,  emfig,  betrieb:« 
f  am  (1.  71  pr.  D.  35,  1.  1.  1  C.  2,  41). 

Indutiae,  1)  SSaffenftillftanb  (\,  10 
§  1  D.  49,  15:  „Ind.  sunt,  cum  in  breve 
et  in  praesens  tempus  convenit,  ne  in- 
vicem  se  lacessanf.)  —  2)  ©tillftanb 
bed  ^af)n\xnn»,  liäftt  Btoifc^en^eiten 
eine»  aBal^nfinniöen  (L  6  C.  5,  70.  1.  9  C. 
6, 22 :  „Furiosum  in  suis  indutiis  ultimum 
condere  elogium  posse  —  placuik*.)  — 
3)  iJtift,  ind.  quinquennales,  quadrimenstreSy 
semenstres  (1.  3  pr.  C.  7, 54.  1.  8  C.  7,  71. 
1.  26  §  2  C.  8,  40). 

IndutoriuB,  ^ur  t3el(eibung  bienenb: 
peües  indut.  (Paul.  III,  6  g  79). 

Inefficax  (adi.),  inefficaciter  (adv.), 
untoirifam,  ^  9,  pactum  ad  aetionem 
parandam  ineff.  (1.  27  §  2  D.  2,4);  ineff. 
legatum  (L  2  D.  34, 2),  ademptio  legati  0- 
14  §  1  D.  34,  4),  actio  (1.  13  D.  23,  3.  1. 
1  C.  7,  36),  smtentia,  decretum  (1.  11  §  5 

D.  4,  8.  1.  3  D.  40,  16);  inefficaciter  con- 
demnatus  (1.  2  D.  49,  8). 

Inolegans  (adi.),  Inelesanter  (adv.), 
gefi^madlod,  unpaffenb,  absurdum  at- 
que  inelegans  (1.  3  §  1  C.  7, 54) ;  non  in- 
eleganter tractare,  defendi  posse,  probatum 
esse,  dici  (1.  3  §  1  D.  4,  4.  1.  43  D.  28, 5. 
1.  66  §  1  D.  31.  1.  2  D.  34,  2). 

Inelegantia,  Ungeretmtl^eit  (Gai.  I, 
84,  85). 

Inemptus,  ungelauft,  fo  gut  tute 
nic^t  gelauft,  fundum  ea  lege  venire,  ut, 
si  in  diem  statwtum  pecunia  soluta  non 
esset,  fundus  inemptus  foret  (1.  6  §  1  D. 
18,  1.  cf.  1.  2.  4  pr.  1.  5.  6. 8.  D.  18,  3.  1. 

10  pr.  D.  18,  5.  1.  22  pr.  D.  19,  2);  prae- 
dium  venire,  ut,  displicuisset ,  inefnptum 
esset  (1.  11  §  13  D.  43,  24);  horainem 
emere,  ut,  si  aiiqua  condicio  extüisset,  in- 
emptus fieret  (1.  19  D.  41,3);  de  iumentis 
tnorbi  vitiive  caiisa  inemptis  faciendis  in 


VI  mensibus  iudicium  dabimus  (1.  38  pr. 
D.  21,  1). 

Ineptus,  un))af{enb,  ungereimt, 
albern,  §.  ©.  in.  condicio  (l.  87  pr.  D. 
28,5).  Ineptia,  Slbern^eit,  ^umm^eit: 
ob  ineptiam  removeri  a  cura  s.  tutela  (l.  3 
§  18  D.  26,  10). 

InermiB,  unbewaffnet  (1.  3  §  4  D. 
43,  16). 

Iners,  untl^ötig,  trag,  }.  9.  mügus  in. 
(1.  10  C.  Th.  8,7).  Inertia,  Unt^dtigfcit 
(1.  3  §  18  D.  26,  10.  L  9  pr.  -D.  40,  12). 

Inesse,  tDortn  entl^alten,  begriffen 
fein,  %.^.  in  maiore  (parte)  minor  quoque 
inest  (1.  29  §  1  D.  32.  cf.  1.  1  §  4  D.  45, 
1);  semper  specialia  generalibus  insunt  (1. 
147  D.  50,  17);  contract>u8,  quibus  doli 
praestatio  vel  bona  fides  inest  (1.  152  §  3 
eod.);  pacta  conventa,  exceptiones  (pacti, 
doli)  inesse  bonae  f.  iudiciis  (I.  7  §  5.  6 
D.  2,  14.  1.  3  D.  18,  5.  1.  21  D.  24,  3); 
pacta  in  continenti  facta  stipulatiani  in- 
esse creduntur  (l.  40  D.  12,  1);  conven- 
tionem,  condicionem,  diem  (tacHe)  inesst 
stipulationi,  donationi,  legatis  etc.  (1. 4  §  3 
D.  2,  14.  1.  2  §  3.  6  D.  13,  4.  1.  8  D.  24, 
1.  I.  10  §  4  D.  26,  2.  1.  25  D.  28,  5.  1.  1 
pr.  §  3.  1.  99  D.  35, 1);  diversa  causa  est 
vcHuntatis  expressae  et  eius  quae  inest  (1. 
138  §  1  D.  45,  1). 

Inexcusabilia,  nid^t  abjulel^nen,  un» 
toeigerlid^,  j.  ©.  onera  inexc.  (L  50  §  1 
D.  5,  1). 

Inezorabilis,  1)  unerbittitcb:  leges 
inexorab.  (l.  4  C.  10,  71).  —  2)  nic^t  ob* 
^utoenben:  causa  inexorab.  (1.  5  §  4  C. 
7,  63). 

Inexpiabilis,  nic^tAufübnen:  uliio, 
poena  inexp.  (1.  9  C.  Th.  7,  13.  l.  9   §  1 

C.  Th.  16,  5). 

Inezpletus,  unerf&ttlid^:  aviditas  in- 
expleta  (l.  1  Ch.  1,  7). 

Inexplioabilis,  nid^t  }U  entmideln^ 
unauflöi^Hc^:    difßcuUas   inexplic.  (1.  6 

D.  44,  2). 

Inextricabilis  =  inexplicabilis:  dubx- 
tatio,  circuitits  inextric.  (I.  7  §  3.  4.  8  C. 
5,  70). 

Infamare  {.  infamia. 

Infamia,  1)  ^räntung  bed  Quten 
^axntn^  einer  $erfon,  $ef d^impfung; 
infamare,  ^tmanhtn  an  feiner  (g^re 
Iräufcn,  bef(^im:pfen,  j.  55.  ait  praetor: 
„7ie  quid  infamandi  causa  fiat* ;  generaliter 
vetuit  praetor  ad  infamiam  alicuim  quid 
fieri.  proinde  quodcumque  quis  fecerit  yel 
dixerit,  ut  alium  infamet,  erit  actio  in- 
iuriarum;  infamandi  causa  dictum;  librutn 
ad  infamiam  cUicuius  pertinentem  scribere, 
edere  etc.  (l.  5  §  9.  1.  15  §  12.  25.  27  D. 


Digitized  by 


Google 


Infamis  —  Infectus. 


267 


47, 10);  ea,  quae  infamandi  alterius  causa 
in  monumenta  publica  poaiia  sunt,  toUi 
de  medio  (1.  37  pr.  eod.);  infamandae 
Hxoris  stme  causa  adulterum  subicere  (1. 
15  §  1  B.  48,  5);  liberos  infamandi  gratia 
dicere  servos  (1.  9.  10  C.  9,  35);  iimor  in- 
famia^  vel  alicnius  vexationis  (1.  7  pr.  D. 
4,  2);  periculo  vitae  infamiaeve  liberare 
dominum  (1-  ^  pi"-  ^*  ^^\  ^) '  ^nfamatus 
s.  infamiSy  betüc^tigt:  naiio  non  infamata 

—  magis  infamis  (1.  31  §  21  D.  21. 1).  — 

2)  (gj^rlofigfcit,  b.  ]^.  «crluft  bet  bürget* 
liefen  df^xe  toeqen  beftimmter,  butd^  bad  po* 
ptibc  (döilc  ober  ^ätorij(^e)  9lcd^t  onäbrüd* 
U(^  ald  entel^enb  bejeic^neter  ^anblungen 
ober  (Steloerbe;  fte  tritt  bei  mand^en  jpanb« 
lungen  ex  lege  ein,  bei  anbern  erft  burd^  bie 
Serurt^eilung  bc^^alb.  —  infamis,  ton  eine 
\oldft  @^en{d^mölerung  erlitten  ^at,  el^rlod 
(tit.  D.  3,  2.  C.  2,  11;  10,  59.  cf.  1.  2  D. 
1,  22.  1.  64  D.  47,  2:  ,Non  poterit  praeaes 
prov.  efficere,  ut  furti  damnatum  non  se- 
quatur  infamia."^  1.  7  D.  48,  1:  „Infamem 
fum  ex  omni  crimine  sententia  facit,  sed 
ex  eo,  quod  iudicii  publici  causam  habuit.'' 
1.  8  D.  48,  2.  1.  1  pr.  1.  8  D.  48,  7.  1.  10 
§  2  D.  48,  19.  1.  4  §  4  D.  49, 16:  „causa 
damnatianis  —  st  contineat  infamiam  per- 
petuam  etc.-  1.  12  D.  50,  2.  1.  104  D.  50, 
17:  ,Si  in  duabus  actionibus  alibi  summa 
maior,  alibi  infamia  est,  praeponenda  est 
causa  existimationis*);  haeretici  dogmatis 
infamiam  sustinere  (1.  1  §  1  C.  1,1);  in- 
famare,  ^tmanbtn  ber  bürgerlichen  i^l^re 
berauben,  el^rloä  matten,  bofür  er» 
ridren  (1.  66  pr.  D.  23,  2.  1.  18  C.  2.  11: 
,Non  damnatos  duuitaxat  iniuriae,  sed 
pactos  quoque  perpetuuminfamatedictum/*J 

—  3)  über^au^t  f.  ü.  a.  ignominia,  turpi- 
tudoy  ©c^anoej.  ©.  licet  verbis  edicti 
non  habeantur  infames  ita  condemnati, 
re  tarnen  ipsa  et  opinione  hominum  non 
effugiunt  infamiae  notam  (1.  2  pr.  D.  37, 
15);  propter  notam  et  in  f.  vitae  suae  ad- 
mittendum  non  esse  ad  testimonii  fidem 
(1.  3  §  5  D.  52,  5). 

Infamis,   1)  e^rlod  (f.  infamia  s.  2). 

—  2)  berüd^tigt  0-  31  §  21  D.  21,  1).  — 

3)  f(^im))fli(^;  td^dnblic^  =  ignominio- 
8U8,  turpis,  j.  ^.  infami  iniuria  adfecti 
servi  (1.  2  D.  1,  6);  infamissimam  vilitatem 
susdpere  (1.  34  §  1  C.  10,  32). 

Infandus,  abfd^eulidb,  x.^.  simulacra 
inf.  (1.  7  C.  1,  11). 

Infans^ein^inb,  bad  nodbnid^t  mitSSer«» 
^önbni6rebenIann,indbe(.nod^nid^tfie« 
bcn  3o^r  alt  ift  =  minor  VII  annis  0. 18 
C.  6, 30.  cf.  fari) ;  inf  ans  et  qui  infanti  pro- 
ximus  est  non  multum  a  furiose  distant, 
quia  huius  aetatis  pupiUi  nullum  intdlectum 


habent:  sed  in  prosoimis  infwUi  propter 
utilitatem  eorum  benignior  iuris  interpre- 
tatio  facta  est,  ut  idem  iuris  habeant, 
quod  pubertati  proximi  (1.  10  I.  3, 19.  cf. 
1. 82  §  2  D.  41, 2:  „Inf ans  possidere  recte 
potest,  si  tutore  auctore  coepit,  nam  iu- 
diciwn  infcmtis  stfppletur  auctariUUe  tuto- 
ris:  utilitatis  enim  causa  hoc  receptum 
est,  nam  alioquin  nuUus  sensus  est  infan- 
tis  aecipiendi  possesswnem")\  pupillus  ipse 
debet  restituere  (sc.  hereditatem  fideic.) 
tutore  auctore,  non  tutor  sine  pupiüo,  nisi 
ifrfans  e««  (1.  B8  §  1  D.  36, 1);  tutor  pu- 
pillo,  et  pater  infanti  fiUo,  hon,  possessio- 
nem  petere  possunt  (1.  7  §  2  D.  37,  1.  cf. 
1.  18  C.  dt.);  quod  infans  vel  furwsus 
possessor  perdidit  yel  corrupit,  impunitum 
est  (1.  60  I).  6,  1);  servus  infans,  cuius 
operae  nuUae  sunt  (1.  12  §  3  D.  7,  1.  cf. 
1.  55  eod.  „Si  infantis  usus  Umtum  modo 
legatus  sit,  etiamsi  nuUus  interim  sit,  cum 
tarnen  infantis  aetatem  excesserit,  esse  in- 
dpit^). 

Infaatia,  1)  tinbl^eit,  ini^bef.  91(ter 
unter  fieben  Sauren  (1.  2  pr.  D.  26,  7). 
—  2)  =  infantes  (1.  1  C.  Th.  11,  27). 

Infantilis  veatis,  tieibung  für 
Äinber  (l.  25  §  9  D.  34,2). 

Infaustus,  unglüdüc^,  ^eillod,  }.  9. 
infaustas  voces  iaetare  adversus  aliq.  (1. 9 
§  1  D.  34,  9). 

InfavorabiliB  (adi.),  infavorabillter 
(adv.),  ungünftig  (\.  6  D.  37,  6.  1.  2  §  6 
D.  50,  2). 

Infeotio  \.  infieere  s.  2. 

Infeotus,  1)  =  non  factus:  a)  unge* 
f(^e^[en,  nichtig,  j:  ®.  ea  quae  lege  fieri 
pröhibentuTf  si  fuerint  facta,  non  solum 
inutilia,  sed  pro  infectis  etiam  iMbeantur 
a.  5  §  1  C.  1,  14.  cf.  1.  20  C.  5,  16.  l.  3 

C.  7,  11);  potest  conventione  nostra  in- 
fecta  fieri  emptio  (1.  2  D.  18,  5);  infectum 
efficere  divortium  (1.  H  pr.  D.  24,  2);  facti 
causae  infectae  nulla  constitutione  fieri 
possunt  (1.  12  §  2  D.  49,  15);  b)  untrer» 
arbeitet,  ro^,  j.9.  inf.  aurvmj  argentum 
(1.  19  pr.  §  11  D.  34,  2:  ,Jnf,  argenii 
appellatio  rudern  materiam  continet,  i.  e. 
non  factam.''  1.  27  §  3.  4.  eod.  1.  19  §  2 

D.  47,  2:  „Quodsi  quis  argentum  inf.  petat, 
et  massam  argenteam  dicere  et  pondus  de- 
bebit  ponere."  cf.  1.  6  D.  6,  1 ;  —  infectae 
materiae  pondus,  signatae  nmnerum,  f(tct€ie 
speciem  dici  oportet'*,  sc.  si  in  rem  aliquis 
agat);  inf.  purpura,  lana,  inf.  linum  n.  1 
§  40  D.  16,  3.  1.  70  §  1.  11  D.  32);  c) 
damnum  inf.,  ein  no(^  nid^t  eingetretener, 
betyorfte^enber  ober  bro^ber  @(|aben  (f. 
damnum  s.  b.  o.  (£.).  —  2)  a)  eingetauqt/ 
burc^nftgt,  b)  gefärbt,  c)  angeftedt  f.  infieere. 


Digitized  by 


Google 


268 


Infecundus — InficiarL 


Infeonndiu,  unfruchtbar:  funäi  inf. 
0.  10  C.  11,  59). 

InfeUoitas,  Uuglüct,  ^\%%t\6^\d  (1. 
22  §  8  D.  24,  3.  1.  12  D.  48,  8). 

Infellx.  unglücflic^,  Unheil  brin* 
geub:  infelici  cupiditaU capi  (},  un.  C.7,24). 

Inferior,  1)  btr  untere,  niebere;  tn- 
fimus  8.  imus,  ber  unterfte:  a)  ber  ört- 
lichen 2aat  naäf,  ).  9.  inferior,  imus/ufi- 
dus,  ager  locus  (L  29.  31  D.  8, 3.  L  1  §  23 
D.  39,  3;  —  „semper  inferiorem  superiori 
servire.*^  cf.  L  2  pr.  eod.  „In  snmma  tria 
sunt,  per  quae  inferior  locus  superiori  ser- 
vil, lex,  natura  locd,  yetnstas");  infer.o^t- 
ficia,  aedes  (1.  24.  25  §  1  D.  8,  2.  L  8  §  5 
D.  8,  5:  —  ex  superiore  in  inferiora  non 
aqnam,  non  qnid  dMndimmitti  licet"):  ex 
superiore  taberna  in  inferiorem  inaedifica* 
tarn  (1. 1  B.  33,  3);  b)  ber  aHid^tund  nac$: 
gradus  coanationis  inferioris  ordvnis;  inf. 
cognatio,  oie  ISerwanbtfcJ^ft  in  abfteigenber 
ßinie  (1.  1  pr.  §  1  D.  38,  10 V,  c)  beut 
Klange,  91nie^en  nac^,  j.  9.  interior,  imns 
ordOf  inf.  dignitas,  gradus  (1.  4.  6  §  1.  1. 
8  D.  1,  9.  L  49  D.  23,  2.  1.  21  pr.  D.  49, 
1);  infer.  magistratus  (1.  4  D.  4,  8);  a 
summis  cid  infimos  usque  decurrat  sarcina 
(1.  1  C.  10,  49).  —  2)  fvater,  nac^fol- 
genb  (posterior),  inferioris  gradus  oogna- 
tus,  ein  SertDanbter  entfernteren  ®rabed,  im 
©egenf.  öon  prior  (1.  2  D.  38,  9);  inf.  bo- 
norum possessor,  im  ®egenf.  bon  proximus 
(L  1  I  7  D.  32);  infer.  creditores,  bie  nadf:^ 
ftel^ben  ®Uubiger,  im  ^egenfa^  ber  privi- 
legiarii  (1.  24  §.  3  D.  42,  5);  tesiamentum 
superius  per  inferius  rnptum  (1.  3  §  4  D. 
28,  3.  1.  19  pr.  D.  29, 1);  prior  —  inf erior 
pars  (1.  126  D.  50,  16). 

Inferre,  1)  h>ol^n  tragen,  bringen, 
fe^en,  fc^affen,  a-  9-  ^^  ^^*  ^^  fundum 
pignoris  nomine  (1*  1  §  1  B.  43, 33);  pignori 
res  iUata  (1.  1  §  5  D.  43,32):  in  fundum, 
in  praedia  urbana  indticta  tllata;  invecta 
et  illata  (l.  11  §  5  D.  13,  7.  1.  4  pr.  1.  7 
§  1.  D.  20,  2.  1.  11  §  2  D.  20,  4.  1.  5  C. 
4,  65) ;  mortuum,  ossa  mortui  (in  locum  ali- 
quem,  in  sepulclirum)  inferre,  eine  ßeic^e 
beife^en,  bejtatten:  inter dictum  de  mortuo 
inferendo  (tit.  D.  11,8.  cf.  1.  6  §  4  D.  1, 
8.  1.  17  pr.  D.  7, 1.  l.  6  §  6  D.  10,  3.  1.  2 
§  1.  2.  1.  4.  6  pr.  1.  10.  11.  43  pr.  D.  11, 
7.  1.  39  D.  17,  2.  1.  20  §  3  D.  29,  2.  1.  3 
§  3  D.  47,  12);  illatio,  8eife(ung:  ill. 
quae  sepuUurae  causa  fit ;  ill.  testatoris  (1. 
2  §  3.  1.  4  D.  11,  7};  pedem  finibus  in- 
ferre, ben  grttß  ober  bie  (ähcenje  fejen  (1. 18 
8  2  D.  41,  2).  —  2)  eintragen,  ein- 
jc^ reiben,  §.  ©.  ration^ms  s.  in  rationes 
inf.  pecuniam,  summam  (1.  37  D.  3,  5.  1. 
22  §  8  D.  17,  1.   1.  3  D.  26,  9.   1.  32  §4 


D.  83,  2.  1.  12  D.  34,  3.  1.  40  pr.  D.  40, 
7).  —  3)  erlegen,  entric^en,  §a^Ien, 
).  9.  fisco  aerario  (s.  in  aerarimm  inf.  pe- 
cuniam, sclidos,  poenam  (1.  3  §  5  D.  47, 12. 
1.  15  §  6.  1.  36  D.  49,  14);  inf.  vecUgal 
(L  7  §  1  D.  39, 4);  provinoalibus  inferen- 
dum  aliquid  indicere  (L  8  C.  10,48);  tar- 
dius  pecuniae  illatae  usuras  debere  (L  17 
§  4  D.  22,  1);  intra  certa  tempora  non 
illatis  usuris  graviore«  infligi  Q.  11  pr.  eod.); 
inf.  pensiones  (1.  58  pr.  D.  7,  1);  annua 
G.  21  §  5  D.  33,  1);  summam  dotis  (L  12 
D.  33,  4.  1.  80  §  14  D.  36, 1),  preHum  (1. 
34  §  1  D.  31.  1.  9  §  2  D.  41,  1),  aesU- 
mationem  (1.  14  §  2  D.  32);  per  errorem 
plus  debito  inf  (1-  101  pr.  D.  46, 3);  iUatio, 
d^ntricbtung,  9lbgabe  t)on  Steuern  (L 
2  C.  11,62.  1.  2  C.  Th.6,22.  1.  13  C.Th. 
8,  5.  1.  2  C.  Th.  11. 1.  1.  1  C.  Th.  11, 19); 
iU.  capitalis,  (Entrichtung  ber  ^pffteuer  (L 
23  pr.  C.  11,  48).  —  4)  ^ufögen,  an- 
tf^nn,  beibringen,  j.  ö.  in  corpus  inf. 
iniuriam  (1.  1  §  2  D.  47,  10);  vulnus  inf 
alicui  (1.  7  §  8  eod.);  manus  inf.,  ^nb 
an  ^{emanben  legen  (1.  1  §  1  eod.);  manus 
sibi  inf  =  mortem  sibi  consciscere  (L  3  pr. 
§  3.  5.  6  D.  48,21);  inf  alicui  iniquam  condi- 
eionem  (L  74  D.  50,  17);  damnum  (\,  41 
D.  21,  1.  1.  24  pr.  D.  39,  2),  vim,  metum 

0.  3  §  1.  1.  8  pr.  1.  14  §  5.  12.  1.  21 
pr.  D.  4,  2.  1.  45  §  4  D.  9,  2.  1.  8  D.  48. 
8) ;  stuprum  per  vim  inf  alicui  (1.  1  §  4 
eod.  1. 30  §  9  D.  48, 5) ;  illatio  stupri  (Paul. 
V.  4  §  1 ).  —  5)  eine  «tage  ober  «nlluge 
gegen  3emanben  erl^eben,  aufteilen;  inf. 
actionem  (1.  52  §  1  D.  15,  1.  1.  39  pr.  D. 
26,  7.  1.  77  §  14  D.  31.  1.  24  §  3  D.  40. 
12.  l  28  D.  44,  7),  Htem,  controversiam  (L 
44  §  1  D.  5,  1.  1.  4  pr.  D.  35,3.  1.  10  D. 
44,  1),  qiMestionem  status,  libertatis  (1.  39 
§  3  D.  40,  12.  1.  2  D.  40,  15.  1.  10  C.  2, 
4),  crimen,  acct^ationem  (1.  76  §  9  D.  31. 

1.  12  D.  48,  10.  1.  1  §  9.  10  D.  48,  16.  1. 
11.  18  C.  9, 9),  calumniam  (l.  14  D.  48. 1). 
6)  auferlegen,  inf.  necessitatem  (1.  57  §2 
D.  36,  1).  —  7)  antragen:  inf  iusiuran- 
dum  (1.  28  §  10  D.  12,  2.  1.  25  §  3  D.  22, 
3.  1.  1.  11  U.  4,  1);  iUatio  sacramenti  = 
delatio  0.  26  §  1  C  4,  32). 

Infestare,  angreifen,  anfallen  (L  3 
§  2  D.  47,  9). 

Infestus,  feinbfelig  (1.  28  §  2  D.  24, 
1.  1.  11  §  8  D.  32). 

Inflcere,  1)  eintauchen,  burc^nfiffen: 
pluviis  infecta  perire  ([.  2  C.  10,  26).  — 
2)fdrben:  cruore  conchylii  infecta  pallia; 
infectio,  fJSrbuna  (1.  4  §  2  C.  11,  9).  — 
2)  anftecfen,  üeroerben:  venenis  inüci  (l 
1  C.  5,  27). 

Inflolari  f.  infitiari. 


Digitized  by 


Google 


Inficias  ire  —  Infrequens. 


269 


Infloias  ire  f.  infitias  ire. 

InüdeUs,  infldus/  untreu^  treulod, 
j.  18.  servi  infid.  (1.  1  C.  8,  5);  advocatio" 
nes  infidae  (1.  16  pr.  D.  48,  19). 

Infigere,  1)  l^ineinfteden,  befeftigen; 
infixa  inaedificataque  (1.  21  D.  ^,  7);  in- 
figi,  ftedcn  bleiben;  —  2)  einprÄgen: 
animis  hominem  infigi  (§  9  I.  3,  6). 

InfimuB  f.  inferior, 

Infindere,  5 etf galten:  qui  süvam  in- 
finduni  (1.  7  D:  50,  6),  ^ola  fpalten. 

Inflnitas,  ajlaglofiglett  ober  Unbe* 
^immt^eit  (1.  2  §  12  0.  1,17). 

Inflnitus,  unbegrenzt,  unbe^immt, 
unbefd^tftnlt,  unenbhd^,  §.  fö.  tempm 
inf.  int  (Segenf.  t)on  certum  (1.  91  D.  35, 1); 
peeunia  int.  im  (S^egenf.  ))on  modica  (1-  ^^^ 
D.  50,  16);  aestimatio  inf.  (1.  40  pr.  D.  39, 
2) ;  inf.  pretio  emere  (1.  61  D.  35, 1);  inf. 
(Mbtodiam  debere  (L  4  §  2  D.  18,  6);  in 
in/imto,  yidelicet  per  quamlibet  fundi  par- 
tem,  vre  agere  Heere  (1.  9  D.  8,  1);  tn  in- 
finita  supra  suum  aedificium  imponere  (L 
24  D.  8,  2);  in  infinüum  iurare  in  litem 
(L  68  D.  6,  1.  1.  4  §  2  D.  12,  3);  in  inf. 
exceptio  obicienda  (1.  4  §  17  D.  44,  4);  non 
onerandus  est  heres,  ut  in  inf.,  quotiens 
perdiderit,  restüuere  tantumdem  debeat  (1. 
11  §  18  D.  32);  ulteriores  gradus  ti8q:ue  ad 
inf.  (L  53  D.  28,  2);  deinceps  in  inf  (1. 18 
§  3  D.  33,  7.  1.  2  §  1  D.  38,  16);  infiniU 
(ady.)  =  in  infinüum  (1.  28  D.  22,  3). 

Infirmare,  entfrAften,  untnirlfam, 
nn  gültig  machen,  j.  id.  infirm,  testamen- 
tum  (1.  19  D.  5, 2.  L  43  §  2  D.  28,  6.  1. 15 
B.  28,  7);  kgattm,  fideicomm.  (1.  108  §  9 
J)  30.  1.  18  D.32),  donationem  (1.  11  D.  5, 
2.  1.  11  §  10  D.  24, 1.  1.  66  §  1  D.  35,  2), 
obligatianem  (1.  61  pr.  D.  23, 3),  sententiam 
(L  1  §  1  D.  2, 12),  actionem  per  exceptio- 
nem  (1.  112  D.  50,  17);  exceptionem  repli- 
catione  (1.  4  §  5  D.  2,  11);  in  iure  con- 
fessus  sttam  confessumem  infirm,  non  potest 
(L  29  §  1  D.  39,  5). 

lufinnitas  f. 

Inflrmus,  fd^koac^:  a)an  ^ör^etfraft; 
infirmitas  =  imbedüitas,  in  alimenta  tn- 
firmae  aetatis,  puto  senioribus,  vel  pueris 
pnellisque  relictnm  (1.  122  pr.  D.30);  ae- 
taUs  infirmiUUe  inutilis  operi  faciundo  (1. 
22  D.  48, 19) ;  operae,  quas  infirmitas  cor- 
poris non  paütur  (l  17  D.  38,  1);  indbef. 
imtb  ed  t)om  Iranien  guftanb  bed  ^ött^ecd 
gefagt:  infirmavaletudo,  infirmitas^  Stxant* 
$eit  (1.  3  D.  89,  6);  ex  in/irmitate  aliqua 
decedere  (1.  30  §  4  D.  34,  4);  ob  gravem 
infirm,  pro  derelicto  habere  servum  (1.  2 
B.  40,  8);  in  mortui  infirmitate  erogasse 
(l  4  C.  3,  31);  b)  an  Urt^eil  unb  (Er* 


fal^run^:  infirmum  hoinsmodi  aetatis  con- 
süium;  inf.  pupilli  iudicium  (1.  1  pr.  D. 
4,  4.  1.  25  D.  40,  2);  curatores  propter 
aetatis  infirmitatem  dati  (1.  4  §  8  D.  46, 6); 
infirmitas  sexus  (1.  9  pr.  D.  22,  6.  1.  18 
pr.  D.  49, 14.  cf.  1.  2  §  3  D.  16,  1;  —  „In- 
firm, feminarum,  non  calliditas,  auxiÜam 
meruif);  c)  in  9e}ug  auf  ein  füt^t: 
creditor  informier  =  inferior ,  im  (ikgenf. 
t)on  prior,  potior  (1.  12  §  12  D.  49, 15.  1. 
3  C.  8,  18.  1.  1  C.  8,  45). 

Infitiari,  ]h  leugnen;  in/Uiatio,  baiS 
leugnen,  ).  9.  actio,  causa,  quae  inktian- 
do  (s.  infttiationej  crescU  (1.  30  pr.  D.  12, 

2.  L  7  D.  46,  3.  cf.  §  26  I.  4,  6.  1.  2  §  1. 
1.  23  §  10  D.  9,  2.  1.  1  §  4  D.  9.  3.  1.  5 
§  2  D.  11,  3);  infUiantibus  (sc  fideiussori- 
bns)  auxilium  divisionis  non  est  indulgen- 
dum  (1. 10  §  1  D.  46, 1).  —  2)  Oetleugnen; 
infiOatio,  ^bleugnung  (1.  13  pr.  v.  16, 

3.  1.  3  §  18  D.  41,  2.  1.  68  pr.  D.  47,  2: 
„Infttiando  depositum  nemo  facit  furtum 
(nee  enim  furtum  est  ipsa  infitiatio)  licet 
prope  furtum  sit."  (1.  3  C.  4,  15). 

Infitias  ire  =  infitiari  (1.  44,  5  D. 
10,  2). 

Inflare,  in  bie  ^ö^e  treiben:  infl. 
vecHgaUa  {\.  9  pr.  D.  39,  4). 

Inflexus,  Irumm,  inbirect:  verbainü. 
im  dkgenf.  t)on  directa  (1.  15  C.  6,  23). 

Infiiotio,  ttuferlegung:  muitae  infl. 
(1.  2  pr.  C.  Th.  9.  17). 

Infligere,  1)  beibringen,  l^erur« 
fachen:  infl.  vulnus^  maculam  (L  26 
D.  48,  19),  damnum  (1.  52  D.  36,  1.  L  6 
§  11  D.  42,  8).  —  2)  auferlegen: 
summa  poenae  nomine  inflicta  aJicui 
(1.  1  C.  10,  8);  infl.  usuras  (1.  11  pr.  1.  17 
§  3  D.  22,  1.  1.  3  §  4  D.  27,  2). 

Influere,  l^inein  fliegen  (1.  1  §  21.  1. 
2  §  9  D.  43,  20). 

Infodere,  graben,  eingraben  (L  54  § 
1  D.  19,  1). 

Informare,  1)  entkoerfen,  anlegen: 
inf.  navum  opus  (1.  5  G.  8,  11).  —  2)  ent« 
koerfen,  befc^reiben,  unterrichten:  inf. 
actiones  (1.  12  C.  Th.  11,  39);  informatus 
suggestione  alieuius  (1.  2  0.  Th.  10,  9). 

Infortanlaxii,  Unglüd,  Unheil,  }.  8. 
furoris  inf.  (1.  6  C.  5,  70). 

Infra,  1)  (adv.),  unten,  a)  an  einem 
intern  Orte  (\.  2  pr.  §  1  D.  9,  2) ;  b)  in  f^te« 
rer  SHei^foIge  (1.  1  pr.  §  3  ff*  !>•  38,  10. 
cf.  inferior  s.  1  b).  —  2)  (praep.),  unter, 
unterhalb:  aquae  ductus  infra  domum 
(1.  41  D.  19,  1). 

Infrenatua,  ungezügelt:  ctfptdita«  in- 
fren.  (ColL  Vi,  4  §  8). 

Infirequena,  feiten,  toenig  gebrau(bt 
a.  1  §  2  D.  43,  32). 


Digitized  by 


Google 


270 


Infringere  —  Inhabilis. 


Infringere,  brechen,  fd^to&c^en,  tnt» 
ftdften,  5.  9.  infr.  publicum  tW  (1.  20  pr. 
D.  11,  7),  iu8  libertatis  (1-  71  §  2  D.  45,  1), 
Ustamenium  (1.  5  §  15  D.  34,  9),  actionem 
(\,  12  D.  44,  4). 

Infructuosus,  unfruchtbar  (1.  18  §  4 
D.  7,  1.  1.  13  D.  27,  9);  fru(^tIo8:  tetne- 
ritas  iiifruct  (1.  5  §  1  C.  12,  38). 

Infulae,  eigentlich  ein  l^eiliger  ^o^ffc^mitcf 
ber  ^riejter,  bebeutet  überl^ou^rt  f.  b.  0.  in- 
signia,  dignitaSfdecus,  j.©.  vetitis  inf.digni- 
iatum  se  munire  (l.  11  G.  11,  8);  Inf.  im- 
periales (L  3  C.  7,  36),  ingenuitatis  (1.  4 

C.  12,  6). 

Infundere,  in  ober  auf  ethntd  diesen 
(1.  9  §  1  D.  9,  2.  1.  44  D.  47,  10). 

Inganitus,  angeboren^  5.  ^.  officia 
ing.  (1.  38  C.  10,  82). 

Ingenium,  natürliche  ^efd^affenl^eit, 
(Sigenfc^aft,  3.  13.  mula  nata  eo  ingenio, 
ut  alterum  iugum  non  patiatur  (1.  38  § 
9  D.  21,  1);  ing.  ruris  (1.  7  C.  9,  49); 
meniiri  paupertatis  ing.  (1.  2  C.  11,  58); 
natürliche  «niage,  gfd^igfeit  (1.  12  D. 
32.  1.  31  D.  46,  3:  „Inter  artifices  longa 
differeniia  est  et  ingenii  et — doctrinae  etc") ; 
)Berftanb,  dinfic^t,  5.  $.  auctoritatem 
dignitatis  ingenio  suo  augere  (1. 19  §  1  D.  1, 
18);  cum  ingenio  patientem  esse  (1.  9  §  2 

D.  1,  16);  ^enlungiSart,  ^efinnung: 
neqmtia  servüis  ingenii  (1.  3  C.  6,  7);  ®e« 
banle,  Einfall:  si  cniiquam  tale  ezistat 
ingenium,  ut  etc.  (1.  6  0.  1,  40);  mbtili 
ingenio  (Sift)  auferre  (1.  2  C.  4,  63). 

Ingans,  fel^r  grog,  ).  9.  merita  ing. 
(L  1  C.  7,  13);  ing.  dubttatio  (1.  1  pr.  D. 
19,  3). 

Ingenuitas  f. 

Ingenuus,  freigeboren  (tit.  1. 1,  4.1.  5 
§  2  D.  1,  5:  „Ingenui  sunt,  qui  exmtUre 
libera  wjiti  sunt."  1.  1.  2  D.  40,  11:  „In- 
terdnm  et  servi  nati  ex  postfacto  iuris  in- 
tenventu  ingenui  fiunt,  ut  ecce  si  libertinus 
a  principe  natalibus  suis  restitutus  fuerit''. 
tit,  D.  40,  14.  1.  11  pr.  C.  6,  3:  „Quod  ex 
liberta  muliere  ncksdtur,  ingenuum  est"  (tit. 

C.  7, 14);  se  exlihertinüate  ingenuum  dicere 
(1.  14  D.  22,  3);  libertus,  servus  ingenuus, 
pronuntiatns,  iudicatus  (1.  58  D.  12,  6.  1.  1 

D.  40,  10.  1.  1  D.  40,  14.  cf.  1.  25  D.  1,  5: 
„Ingenuum  accipere  debemusetiameum,  de 
quo  aententia  lata  est,  quamvis  fuent  liber- 
tinus: quiares  iudicata  pro  veritate  accipi- 
tur'*).  Ingenuitas,  ber  3  uftanb  eineSgrei* 
geborenen:  ex libertinitate,  Servitute  in  in- 
genuitatem  vindicari,  se  allegare  adserere,  pe- 
tere,  def ender e,  proclamare  (l.  27  §  1.  1.  32 
D.  40,  12.  l.  2  §  1.  1.  4  D.  40,  14.  1.  2 
§  3  D.  40,  16.  1.  2  §  2  D.  49,  4);  sententia 
pro  ingenuitate  dicta  (I.  2  D.  40,  10.  1.  5 


D.  40,  14. 1.  5  pr.  D.  40,  16);  libertinus  iura 
ingenuiiatis  nactus  (1.  6  D.  40,  10.  cf.  1.  10 
§  8  B,  2,  4) ;  ad  omnem  ingenuitcUis  statum 
reslitui  (1.  3  D.  40,  1 1) ;  in  possessione  in 
genuitatis  esse  (}.  14  D.  22,  3). 

Ingerere,  1)  barbieten,  barbringen, 
).  ö.  invito  ing.  operam  suam  (L  25  D.  3, 
8);  se  ing,  defensorem  (1.  21  §  3  D.  4.  6). 
—  2)  einreichen,  5.  5ö.  ing.  libeUos  appel- 
latorios  (1.  28  C.  7,  62);  coramentariensia 
ingerat  numerum personarum  etc.  (1.  5  C.  9, 
4).  —  3)  ing.  alicui  aliqnid,  3cmanbem  ben 
(S^ebanlen  5U  etmaS  eingeben,  i^n  baju  uer« 
anlaffen,  betoegen  (1  3  C.  1,  14).  —  4) 
anlegen,  jufügen  =  inferre  §.  Sß.  manus 
audaces  inger.  alicui  (1.  8  §  8  C.  5,  17); 
detrimentum  ing.  alicui  (1.  5  C.  10,  10); 
ergeben,  onftellen,  actione»  ingerendaa 
excipere  (1.  12  §  4  C.  12.  19).  —  5)  auf- 
erlegen,  peccandi  necessitatem  ing.  invitis 
(l.  6  C.  11,  41);  poena  ingesta  (1.  4  C.  9, 
27);  supplicium  ingerendum  (1.3 §  8 C.  3  24). 

Ingestio,  Sinfc^üttung,  (Singiegung: 
liquentis  plumbi  ing.  (1.  1  §  1  C.  Th.  9,  24). 

Ingestus  (adi.),  ungef^el^en  (l.  13  §  1 

C.  12,  57). 

Inglorius,  unberül^mt  0-  9  C.  Th.  6, 24). 

Ingratus,  l)nnbanlbar:  ingr,  libertus 
est,  qui  patrono  obsequium  non  praestat 
(1.  19  D.  37,  14);  libertum  ut  ingratum  ae- 
cusare,  arguere  (1.  35  §  1  D.  3,  8.  1.  4  D. 
37,  15.  1.  70  pr.  D.  50,  16);  ingrati  actio 
(1.  3  C.  6,  7);  donationis  acceptor  ingr.  circa 
donatorem  (1.  10  C.  8,  55).  —  2)  »iber 
©illen,  ungern  (l.  36  §  2  D.  17,  1). 

Ingravare,  befd&weren  (1.  6  §  6  C.  1, 
54).  Ingravatio,  öefd^toerbe  (1.  7  C.  Th. 
7,  13). 

Ingredi,  1)  eintreten,  betreten,  5.  ^, 
ingr.  fines  provinciae  (1.  4  §  3.  4  D.  1,  IB), 
in  alienum  fundum  (l.  3  §  1.  1.  5  §  3  D. 
41,  1.  1.  13  §  7  D.  47,  10);  ingr.  posses- 
sionem,  in  ben  «efi|  treten  (1.  78  §  1  D.  18, 
1.  1  44  §  2  D.  41.  2.  1.  8  D.  41,  8);  ingr. 
bona  debitoris,  fic^  in  ben  S^efift  be^  «er* 
mögen«  feften  (1.  14  pr.  D.  42,  4).  —  2)  an* 
treten:  ingressus  consuloMim  (1.  36  pr.  D. 
35,  1),  annum  (1.  48  eod.  l.  76  §  1  D.  36, 
1,  1.  1.  4  D.  50,  6). 

Ingressus  (Subst.),  1)  (Eintritt,  ^u» 
tritt:  ingressum  secretarii  consessumque 
habere  (f.  considere  s.  2.).  —  2)  antritt, 
9(nfong,  S3eginn,  j.  ©.  ingr.  anni  (1.  8 

D.  33,  1),  gerendorum  honorum  (1.  1  §  3  D. 
1,  13);  pacta  in  ingressu  contr actus  facta 
(1.  7  §  5  D.  2,  14);  ingr.  litis  (1.  15  C.  3,  1). 

Ingruere,  hereinbrechen:  si  hiemps  m- 
gruerit  (1.  6  §  1  D.  8,  8). 

Inhabilis,  untauglic|[,  j.  1ö.  iter  inh. 
(1.  4  §  5  D.  8,  5);  navis  inh.  ad  ontra  (1. 


Digitized  by 


Google 


Inhabitare — Iniquitas. 


271 


t 


1  §  12  D.  14,  1);  inh.  ad  agendum  (1. 1  §  2 
D.  3,  4). 

Inhabitare,  toottit  too^nett;  einen  Drt 
betDO^nen,  j.  13.  excipere,  ut  inhahitare 
liceai  (1.  32  D.  7,  1) ;  actio  (de  eihisis  et 
dei.)  in  eum  datur,  qui  inhabitai,  non  in 
dominum  aedium ;  si  plures  babitent,  actio 
in  enm  solum  datnr,  qui  inhabitat  eam  par- 
tem,  unde  effusum  est  (l.  1  §  4. 1.  5  pr.  i).  9, 
3^ ;  plerumque  incendia  culpa  ^nniitüiahüanr 
ttum  (1. 3  §  1  D.  1 ,  15) ;  fundus  cum  auisinhabi- 
tantibus,  i.  e.  familia,  et  quae  ibi  erunt  (1.  78 
§  1  D.  32).  Inhabitator,  SWiet^Smann 
(1.  5  §  9  I).  9,  8.  1.  1  §  6  D.  47,  5). 

Inhaerere,  1)  in  etttmö  l^aften,  ent* 
galten  \tin  =  inesse  3.  ^.  quae  natura 
hier  insunt  legaiis^  etfideicommissisinhaerere 
intellegantur  (1. 2  C.  6, 43) ;  quod  cum  domi- 
nio  pignus  quae^itum  est  et  ab  initio  06h'- 
fjatio  inhaesit  (1.  2  D.  27,  9) ;  inh.  stipuiationi 
(1. 13  pr.  D.  46,  7).  —  2)  üerbunben  fein, 
jnfammen^ängen:  pai-ietihtis  inha  erentes 
hibliothecae,  statuae  (1.  41  §  9.  12  D.  30). 
-  3)  obliegen  0-  3.  4  C.  12,  5). 

Inhiare,  md)  ettoad  begierig  trachten, 

^.  alienis  rebus  fortunüque  inh.  (1.  22 

.  4,  35.  LUC  11,  8).  Inhiatio,  brin- 
jenbei^  JÖcgel^ren,  ©eftürmnng,  j.  ©. 
mverecunda  petentium  inh.  (1.  1  C.  10,  12). 

Inhibere,  aufholten,  dinf^alt  tt^nn, 
^inbern,  t)erbteten,  5.9.  inh.  usurarum 
cursum  (i.  4  C.  5,  56) ;  inh.  opus  per  nun- 
tiationem  (1.  1  pr.  D.  39,  1);  creditor  non 
inhibenduSy  qtw  minus  petat  (1.  30  §  1  D. 
2,  14);  inh.  actionem  (1.  31  D.  9,  4.  1.  52 
pr.  D.  15,  1),  rt^itionem  (1.  3  §  7  D.  2,  2), 
rindicationem  (1.  10  D.  27,  9),  alienaHonem 
;i.  56  §  3  D.  23,  3),  donationem  (1.  11  §  1 
D.  25,  1.  1.  7  §  4  D.  39,  5),  nuptias  (1.  16 
D.  23, 1);  ubi  lex  inhibei  tisucapionemy  boca 
fides  possidenti  nihil  prodest  (L24  pr.  D.  41, 
3) ;  contra  inJUbita  sacratissimis  eonstitutis 
adspirare.  (1.  5  §  1  C.  12,  59).  InhlbiUo, 
ri(^terIi^e«Cinf^teiten(1.2§2C.3,43). 

Inhoneatua  (adi.),  inhoneste  (adv.), 
unel^tbar,  unanft&nbig,  ^^,  affeciionis 
arcUia  inhon,  donatio  circa  meretrices  (1.  5 
D.  39, 5);  rerum  inhonest,  nullam  esse  sode- 
tatem  (1.  57  D.  17,  2) ;  inh.  quaestus  (1.  52  D. 
5,  3);  inh.  locus,  puta  popina,  vel  lupa- 
narius;  inhoneste  venire  in  aliquem  locum 
(1.21  §11  D.  4,  8);  inhoneste  ni*p£i«ra  alicui 
(L  63  §  1  D.  35,  1);  inhonestum  (=  contra 
bonos  mores)  visum  est  (1.  134  pr.  D.  45,  1). 

Inhumanus  (adi.),  inhumane  (adv.;, 
ttnmenf(^Itc^,  unbillig,  5. 9.  inhumanum 
erat  spoliatmn  fortunis  suis  in  solidum 
datnnari  (§;40  1. 4,  6);  mos  yalde  inh.  (1.  3 
§  6  D.  46,  14);  inhumane  relinquere  (1.  34 
C.  3,  28). 


Inieotio  f. 

Inicere,  1)  in,  auf,  ilbet  etkoaiS  totx* 
fen  ober  legen,  ^  16.  lolium  tn  segetem 
alienam  inic.  (l.  27  §  14  D.  9, 2) ;  qui  alienum 
fundumexcolit,  dominire^abeotmVcia«  con- 
tinuo  efEcit  (1. 14  D.  39, 5);  inic.  ignem  (1 12 
D.  19,  2);  tapeta,  quae  aut  stemi  aut  inici 
solent;  vestimentumj  quod  inicitur  (L  25  §  3. 
cf.  1.  28  f  1  D.  34,  2.  1.  45  D.  50,  16);  tn 
Collum  imc.  aliquid  (1.  7  D.  48,  6);  manum 
inic,  bie  jpanb  anlegen,  mit  bet  ^anb 
ergreifen;  manus  inieotio»  ^anban* 
legung:  a)  agi,  actio  per  manus  iniect., 
eine  ber  alten  fiegitectionen,  bie  %oxm  für 
(Einleitung  ber  (E^ecution,  toelc^e  na^  bem 
gtoölftafelgefet  gegen  ben  iudicatus  ober  in 
iure  confessus  ufte  natfirKc^e  tbilDenbung 
fanb,  na(^  f^&teren  @)efe(en  aber  toegen  ge* 
loiff  ex  Srorberungen  au(^  o^ne  ttoraud^egangene 
IBerurtbeilung  ^ngelaffen  tonrbe.  6te  befUinb 
barin,  oag  ber  (dl&ubiger  an  feinen  (BdjiaVtmtt 
^anb  anlegte,  il^n  bor  ben  $rötor  fül^  unb 
^ier  fein  ^anbanlegen  unter  Berufung  auf 
feine  fjorbentng  begrünbete,  ^efe  Si>rberung 
burfte  ber  @<^ulbner  bei  ber  ftrengeren  gform 
(m.  i.  pro  iudicato)  nid^t  in  eigener  ^^on, 
f onbem  nur  burc^  einen  vindex  mit  ber  (Skfa^r 
ber  SSerurtbeilung  auf  bad  2)op^eIte  beftreiten, 
in  ber  milberen  ^orm  (m.  i.  pura)  §n)ar  in 
eigener  $erfon,  jeboc^  immer  mit  ber  Qk^oift 
bt^  duplum.  X>en  geft&nbigen  ©d^ulbner  aber 
burfte  ber  dJI&ubiger  ^imfMren  unb  gefangen 
lüften  (Üai.  IV,  21—25) ;  b)  in  Suftinian'* 
iRtäft^quttim  be^ie.  en  ftd^  bie  tludbrüde  auf 
bie  eigenm&d^tige  (ih:areifttng  einei^  €daoen, 
meiere  fi(^  ber  Sertüujfer  eined  folc^n  für  ben 
t^U,  bag  ber  ^'dufer  einer  Bebingung  luttnber« 
l^nbelte,  oorbe^Iten  fomtte  (1. 10  §  1  D.  2, 
4.  1.  9  D.  18.  7.  1.  20  §  2  D.  40,  1.  1.  7  D. 
40, 8. 1. 1  §  4  C.  7, 6) ;  au(^  gegen  einen  nnber« 
f)>enftigen  ^ecurionen  tourbe  bie  manus  ini. 
angemenbet  (I.  12  G.  1,  3.  1.  54  C.  10,  32). 
—  2)  einfügen,  in  etmad  faffen:  auro 
argentove  iniecta  altenus  generis  materia  (I. 
29  pr.  D.  34,  2).  —  3)  ^inaufügen:  inic. 
condicionem  legato,  fideicommisso,  libertati 
(1.  6.  96  i>r.  D.  30.  1.  12  §  3  D.  40,  4.  1. 
13  §  5  D.  40,  7). 

Inimioitia,  Sfeinbfd^aft  (1.  8  §  3  D. 
3,  3.  1.  15  D.  4,  8.  1.  15  §  1  D.  5,  1.  1.  23 
B.  17,  1). 

iDimiouB,  Seinb  (l.  21  D.  3,  3.  1.  4  D. 
26,  2.  l.  3  §  12  D.  26,  10). 

Iniquitas,  1)  Unebenheit:  loci  iniq.  (l. 
1  §  4  D.  9,  1).  —  2)  Unric^tigfeit:  pon- 
derum  iniq.  (1.  15  C.  10,  72).  —  3)  Un* 
billigfeit,  Ungered^tigfeit,  ).  9.  arbi- 
trium  itapravum,  ut  manifesta  iniq,  eius  ap- 
pareat  (1.  79  D.  17,  2);  iniq.  sententiae  (l.  1 
pr.  D.  49,  13),  iudicantium  (1. 1  pr.  D.  49, 


Digitized  by 


Google 


272 


Iniquus — Iniarla. 


1);  eligendum  est  quod  minimum  habeat 
iniquitatis  (1.  200  D.  50,  17). 

IxiiquuB,  1)  ungleid^:  ^eriniquam  dis- 
tributionem  papilli  raüonibus  favere  (1.  3 
D.  26,  9)  —  2)  unrichtig,  im  ©cgcnf.  üon 
aequus  s.  2.  3.  9.  pondera,  mensurae  iniq. 
(l.  32  D.  19,  1.  1.  13  §  8  D.  19,  2);  pretium 
iniq.,  ttntit&itg  (immodicum)  (1. 31  §  4  D.  40, 
5).  —  3)  ungerecht,  paxttii]6),  §.  ©.  sUri 
debet  8ententi<ie  (Mrbiiri,  sive  aequa  sive 
iniqua  sit  (L  27  §  2  D.  4,  8);  in  alteruiram 
partem  intißuum  arbitrium  (l.  9  D.  2, 8);  ini- 
quum  ins  impetrare  adversus  aliquem  (1.  3 

Sr.  D.  2,  2);  inique  (adv.),  in  ungcrcAtcr 
kif  e:  in.  tti«  dic^e,  decemere  (LUD.  1, 
1.  1.  1  pr.  D.  47, 10),  condemnare  (1.  28  §  2 
D.  49,  1),  pronuntiare  secundani  scriptum 
heredem  (1. 10  pr.  D.  5,  2);  testamentum  ini- 
qne  (==  non  ex  officio  pietatis)  ordinäre  (1. 
5  cf.  1.  2  eod.).  —  4)  ungünftig,  naq* 
t^ eilig:  non  debet  alteri  per  aJterum  ini- 
qua condicio  inferri  (1.  74  D.  50,  17). 

Inire,  1]  toorauf  gelten,  einher  ge^en 
(1.  13  D.  8,  1).  —  2)  an  tttoa^  ge^cn, 
tttoa»  t)orne^men,  j.  9.  in.  aestimationem 
(1.  41  pr.  D.  9,  2),  computationem,  ratianem 
(1.  22  nr.  68  pr.  D.  35,  2.  1.  3  pr.  D.  36, 1); 
nnterfnc^en,  ani^mitteln:  arbiter  <u2  tn- 
eundam  quantitcUem  bonorum  (1.  1  §  6  D. 
35,3);  nntetn ernten:  navigationis  ineun- 
dae  pericolum  (1. 3  D.  89,  6);  ÜBcrnc^men, 
f  ic^  unterhielten:  sponte  in.  officium  (1. 39 
§  9  D.  26,  7);  ein  9mt  antreten:  in.  mar 
gittratum,  honorem  (1.  54  pr.  D.  3,  3.  1.  21 
pr  D.  36,  2. 1. 11  D.  60, 12);  einen  (Kntfc^IuB 
f äffen:  in.  consilium  furti,  creditonim 
frandand.  (L  51  pr.  D.  17,  2.  1.  43  §  7  D. 
21,  1).  —  3)  ein  «ec^t»gef(^ft  eingeben: 
pacta  iniU,  (1.  22  §  8  D.  24,  3);  in.  societa- 
tem,  eonBoriium,  communionem  (1.  52  §  8. 
L  65  §  3.  4.  1.  67  pr.  D.  17,  2.  1.  20  D  48, 
10),  negoUationem  (1.  10  D.  3,  5). 

Ixiitiare,  1)  beginnen:  initiata  opera 
Q.  22  C.  8,  11);  legitime  initiata  lia  (\.  11 

C.  5,  34);  init.  iurgium  (L  3  C.  3,  6).  — 
2)3emanben  in  ettoad  eintoeil^en:  oecdum 
curiae  aacris  iniüati  (1.  52  C.  10,  32). 

Initium,  Unf  eng,  i.  ».  qui  testatur  ab 
heredifl  institutione  pierumone  debet  ini- 
iium  facere  iegtamenti  (L 1  pr.D.  28, 5) ;  infir- 
mantfilii  (praeter!  ti)eum  gradum,  quiabini- 
tiononvaluü(\,4S%2J).2S,e);dbinitioinuiile 
legatum,  inutilis  institutio  (l.  51  D.  35,  2. 
1.210  D.50, 17) ;  initio  vitiosum  esse;  initium 
sine  vitio  capere  (1.  29.  201  eod.);  initium 
con^adus  spectandum,  inspiciendum  (1.  12 

D.  14,  6. 1.  8  pr.  D.  17,  1. 1. 58  §  2  D.  17, 2); 
initium  usucapionis  intueri  debemus  (1. 4  § 
18  D.  41,  3);  ex  iusto  initio  longo  tempore 
öbtenta  possessio  (l.  2  C.  7, 22);  semel  inter 


initia  facta  vis  perseverat  (L  3  §  1  D.  43, 
24) ;  inter  initia  nihil  dolo  m.  fecisse  (1. 2  §  5 
D.  44,  4);  causam  agitare  ab  initioy  tpoit 
Steuern  (1.  19  D.  49,  1);  quae  talis  naturae 
sunt,  ut  saepius  in  sua  redigi  possint  inHia, 
b.  1^.  bie  nrf^nglidte  @efialt  G*  73  §  4  D.  32). 

Iniunotio  f.  iniungere  s.  2. 

Iniungere,  1)  ntit  etmad  betbinben, 
5.  ©.  area  iniuncta  domui  (L  57  D.  19,  2); 
possessio  morti  iniuncta,  b.  1^.  ber  beim  Xobe 
fortbauembc  t3efit  (1.  I3  §  5  D.  41,  2).  - 
2)  oufetlegen,  jufügen,  infligere,  impo- 
nere  s.  3  ).  fö.  ini.  alicui  damnum  (1.  135 
D.  50,  16),  poenam  (L  2  D.  47,  15.  1.  7  § 
21  D.  48,  22);  poenae,  quae  servitutem  in- 
iungunt  (l  6  §  2  D.  48,  19);  servitutem  im. 
solo  (1. 5  D.  8, 4) ;  condicio  iniuncta  personae 
(1.  69  D.  35,  1);  ini.  curam  liberorum,  edu- 
cationem  (1.  62  §  2  eod.  1.  1  §  3  D.  27, 2), 
satisdationem  (1.  1  §  11  B.  36,  3.  1.  15  §2 
D.  39,  2),  munus  (1.  45  §  4  D.  27,  1.  1. 18 
§  5  D.  47, 10.  1.  9  D.  50, 4.  1.  2  C.  11,  36); 
ab  Omnibus  iniunctis  (sc  muneribus)  haben 
immunem  (1.  3  C.  12,  28);  muneris  iniuncta, 
«mtgfunctionen  (1.  29  §  3  C.  Th.  10, 10).  - 
Iniunctio = iniunctum  munus  (1. 14  C.  12, 23). 

Iniuria,  1)  im  »eitern  ®imi:  iebe«  Un» 
rec^t,  jebe  »iberte^tlic^feit  pr.  1.4,  4: 
„Generaliter  im.  dicitur  omne,  quod  non 
iure  fit.''  1.  1  pr.  D.  47,  10),  j.  «.  iniuria 
rem  suam  amittere  (1.  1  D.  3,  5);  per  im. 
ex  bonis  alienis  quid  ablatum  (1.  3  §  2  D. 
48,  7);  inöbcf.  a)  f.  b.  0.  culpa,  «etfc^ttl* 
bung  (pr.  I.  cit.  -—„alias  (ini.  dicitor) 
culpa,  quam  Graeci  äöUrjfuc  oicunt,  sicut 
in  lege  Aquilia  damnum  inturiae  accipitur." 
cf.  1.  5  §  1  D.  9,  2:  „Iniuriam  hie  (96.  in 
lege  Aq.)  accipere  nos  oportet  —  quod  non 
iure  factum  est,  h.  e.  contra  ius,  i.  e,  <t  culpa 
quis  oociderit**);  damnum  iniuria  datum; 
^mnttmunafteneri;  agere,  actio  domnttn- 
«tir»a€(f  .damnum);pauperie|8  esidamnumsine 
ini,  facientis  datum,  nee  enim  potest  anioDal 
iniuriam  fecisse,  quod  sensu  caret  (L 1  §3  D. 
9,  1);  impnbes  iniuriae  capax  (1.  5  §  2  D. 
9,  2);  b)  Ungetec^tigleit  Don  ©eiten  bei 
aiid^ter»  (pr.  I.  cit.  —  „alias  (ini.  dicitur) 
iniquitas  et  iniustitia,  quam  Uraeci  iSmav 
vocant;  cum  enim  praetor  vel  iudex  non 
iure  contra  quem  pronuntiat,  iniuriam  acce- 
pisse  dicitur."  1.  1  pr.  D.  47,  10:  —  „cum 
quis  inique  vel  iniuste  sententiamdixtriiji^ 
iuriam  ex  eo  dicam,  quod  iure  et  iustitia 
caret,  quasi  noniuriam",,  j.®.  iniuriam  tuett- 
cisB,a  iudioepati ;  iniuria  iudicis  condemnan, 
Vinci  (1.  50  pr.  D.  15,  1.  L  52  §  18  D.  17,  2. 
1.  5  D.  21,  2.  1.  29  §  1  D.  40,  7.  1.  67  D. 
46,  1);  per  ini.  a  iudice  absolvi  (1.  13  D. 
20,  6);  per  ini.  pronuntiatum  (l.  50  §  1  !>• 
30);  per  errorem  aut.  inL  iudicis  non  de- 


Digitized  by 


Google 


Iniuriosus  —  Innocens. 


273 


bitum  consequi  (1.  46  §  4  D.  3,  8);  adversus 
im.  appettare  fl.  7  §  2  D.  4,  4);  c)  toibtr- 
xtdjitlit^n  @(^aben,  ftad^tf^til,  f.  \>,  a.  dam- 
nnm,  ).  ©.  ad  alienam  int.  referre  negle- 
genüam,  porrigere  beneficium  (1.  3  pr.  D.  2, 
15.  1.  40  D.  26,  7);  cum  aüeri'us  ini,  postu- 
lare  benefidom  (1.  12  D.  86,  1);  in  cuterius 
imuriam  mutare  consilium  (1.  75  D.  50, 17); 
iniuriam  pati  (1.  8  §  3  D.  2,  2.  1.  31  §  5 
D.  21,  1.  1.  10  D.  37,  6);  iniuria  adfici  (l.  11 
8  4  D.  13,  7.  1.  6  §  11  D.  42,  8.  1.  22  §  2 
D.  46, 8) ;  iniuriam  facere  libertati  (1.  45  §  1 
D.  40,  5) ;  ne  praesumptio  iniuriam  adversor 
rü8  adferat  (1. 3  §  18  D.  37, 10) ;  ne  mutatus 
alveus  vicinis  imuriam  aliquam  adfercU  (1. 1 
§  1  D.  48,  13);  fundo ini.  irrogata  (1. 3  pr.  D. 

43,  11) ;  tigna,  qoae  sine  domus  ini,  auferri 
po88unt  (I.  21  §  2  D.  82).  —  2)  im  engem 
@inn:  Dor|ft|lt(^lBetle|ung  bet^etfön« 
lic^teit  etned  Wtn\dftn,  IBertetung  allge' 
meiner  ^enfi^en*  nnb  9ütgerre$te 
(L  2  §  9  D.  48,  8.  L  13  §  7  D.  47,  10). 
namentlich  bed  ^td^t»  auf  dfixt:  9tUu 
bignng  (tit.  I.  cit.  D.  47,  10.  C.  9.  85.  — 
«Specialiter  (ini.  dicitar)  contumelia,  quam 
Graeci  vßifiv  appellant**  pr.  I.  cit.  —  „In- 
iuriam fieri  Labeo  ait  aut  re,  aut  verbis:  re, 
quciiens  manus  inferuntur,  verbis,  quoiiens 
convicium  fit;  omnemque  ini.  aut  in  corpus 
inferHy  aut  ad  dignitatem,  aut  ad  infamiam 
ptrtinere^  (1.  1  §  1.  2.  D.  cit.);  iniuriarum 
agere,  actio  s.  iudicium  (1.  1  §  4.  9.  1.  7  pr. 
1. 11  §  1.  ff.  L  12. 13. 15  pr.  §  14.  24.  27  ff. 
eod.  cf.  L  5  §  1  D.  9,  2.  1.  2  §  4  D.  37,  6: 
—  „tnagis  vindictae,  qiMm  pecuniae  habet 
persecutionem^'f  sc.  iniur.  actio.  I.  84  pr.  D. 

44,  7);  8uam  iniuriam,  matrimonii  sui  in- 
iuriam exsequi,  vindieare  (i.ll  pr.  D.  48, 2. 
1.  16  §  6  D.  48,  5);  ini.  atrox  (f.  b.  SB.); 
lex  Cornelia  de  iniurüs  (f.  Cornelia  s.  a.). 

Iniuriosus,  l)2[enuinbetnUnre(^t,tndbef. 
Seletbigungen  ^nfügenb,  a.  9.  iniur  et 
damnosus  socius  (L  14  pr.  D.  17,  2);  pater- 
nos  libertos  iniuriosos  tibi  fuisse,  ferendum 
non  est  (1-  7  C.  6,  6.  cf.  1.  8  C.  9,  51); 
iniuriose  (ady.),  auf  bei  eibigenbe  ^eif  e: 
iniur.  (=  per  iniunam)  facere  aliquid  (1. 
32  D.  47,  10);  contumeliose  iniurioseve  uti 
U8U  fr.  (1.  27  §  1  D.  7, 1).  —  2)  ungered^t: 
iniuriose  (ady.)  =  iniuste,  §.  33.  perquam 
iniur,  est  conveniri  etc.  (1.  3  C.  4,  10); 
contra  servitutem  imuriose  exstruere  ali- 
quid (1.  5  C.  8,  84).  —  3)  nac^t^eitig  fl. 
19  §  5  D.  49,  15). 

Iniussu  alicuius,  o^ne  ben  9efe]^l, 
o^ne  bad  (i^el^eifi  l^emanbe«,  3.  IB.  ini. prin- 
cipis  (1.  1  §  1.  L  3  D.  48,  4),  eius,  qui  rei 
praeerit  (LH  §  5  D.  48,  18),  testatoris  (1. 
89  §  2  D.  34,  2). 

IniuatitiA,  Ungerecht! gleit  (pr.  1.4,4). 


Iniustus  (adi.);  iniuste  (adv.),  1)  un« 
red^t,  ungerecht,  unrec^tmft|ig,  toibtx* 
tec^tltc^,  }.  9.  iusti  atque  iniusti  scientia 
(1.  10  §  2  D.  1,  1);  ini.  sententia  (1.  21  D. 
3,  2);  iniuste  sententiam  dicere  (l.  1  pr.  D. 
47,  10);  ini.  appellatio  (1.  6  §  1  D.  3,  2.  1. 
64  D.  42,  1.  1.  122  §  5  D.  45,  1.  1.  24  pr. 
D.  49,  1.  1.  2  pr.  D.  49,  4);  iniuste  appeU 
lare  (1.  19  C.  7,  62);  inL  causa  dbsentiae 
(1.  28  §  5  D.  40,  5);  id  quod  ex  ini.  causa 
apud  aliquem  sit,  posse  condici  (1.  6  D.  12, 
5.  cf.  1.  4  §  1  D.  12,  1.  1.  6  §  5  D.  25, 
2);  ini.  possessio  (1.  7  §  4  D.  10.  3.  1.  3 

Er.  D.  43,  17);  iniuste  possidere  (1.  3  §  5 
>.  41,  2).  —  2)  im  engem  @inn:  ben  «ots 
fi^riften  bed  C^it^ittec^td  nidbt  gemftg, 
}.  93.  im.  matrimonium  (1.  1  D.  38,  11); 
mi.  uxor  (1.  14  §  1  D.  48,  5);  ini.  testor 
mentum  ttnrb  tniSbef.  ba8  h>egen  Ueberge^ng 
eined  aut  3eit  ber  (Jhrrii^tuna  bereite  boti' 
^nbenen  9btl^erben  bom  91nfange  an  un« 
aftltige  Xeftammt  genannt  (\.  26  D.  5,  2.  1. 
3  §  3.  1.  6  §  1  D.  28,  8.  1.  9  §  2  C.  6,  55). 

Inlaorimari,  ju  X^rftnen  gerül^rt 
toerben  (1.  19  §  1  D.  1,  18). 

Inlaesus  f.  iUaesus. 

Inlatio,  iüatio  f.  inferre. 

Inlidere,  gegen  etmad  ftogen,  werfen: 
puerum  sazo  ini.  Q.  7  §  7  D.  9,  2). 

Inluminare,  erleud^ten,  aufl^ellen; 
aufll&ren,  5.  fö.  ad  inluminandam  veri- 
tatem  in  lucem  emergere  (1. 10  §5  D.  48, 18). 

Innasoi,  entflel^en  (1.  65  §  4  D.  41,  1). 

Inneotere,  l)t)ertt)i(leln:  civilibus  yel 
criminalibus  negotiis  inn.  aliquem  (1.  25 
pr.  C.  1,  8).  —  2)  ^injufü^en:  accepti- 
kUionis  vinculis  firmitas  iuris  mnexa  (1.  40 
C.  2,  4). 

Inniti,  ft(^  fttttoen  (1.  8  C.  Th.  15.  14). 

Ixmooens,  1)  fc^ulblod,  unfd^ulbig; 
innocentia,  Unfc^ulb,  3.  9.  satius  est 
inpunitum  relinqui  facinus  nocentis  quam 
innocentem  damnari  (l.  5  pr.  D.  48,  19); 
in  accusationem,  ad  öbligationem  iwnocen- 
tium  (societatem)  coire  (1.  2  B.  47,  13.  1. 
1  §  1  D.  48,  10);  falsum  indicium  profi- 
teri,  ut  quis  innocens  conveniretur  condem- 
naretur  (1.  1  pr.  1.  8  §  4  D.  48,  8);  inno- 
centem inveniri  ex  crimine  aliquo  ^  13  D. 
48, 8);  cuius  post  damnationem  de  innocen- 
ttaconstitit;  siquando  ei,  quinoccn»videba- 
tur,  postea  ratio  innocentiae  constitit  (1. 1  § 
27  D.  48,  18) ;  innoc.  consilii  tuetur  infantem 
(1. 12  D.  48,  8).  —  2)  unbef  (polten,  tec^t* 
fd^aff en;  Innocentia,  Unbefd^oUen^eit, 
j.  93.  boni  et  innoc.  viri  officio  fungi  (1. 
4  §  1  D.  10,  2);  explorare,  cuius  fidei,  cuius 
innocentiae  smt  (1.  7  §  4  D.  4,  9).  —  8) 
unfd^ftblid^:  ignem  innoc.  habere  (1.  9  § 
8.  L  11  §  1  D.  19,  2);  innooenter  (ady.), 

18 


Digitized  by 


Google 


274 


Innocentia — Inquietare. 


auf  unfi^ftbltc^e;  unfd^ulbige  SBeife  (1. 
4  C.  9.  18). 

Innooentia  f.  innocens. 

Innoouus»  a)  unf d^itlbig  (1- 10  §  5  C.  5, 
9:  —  „innoeuam  posteritatem  nullis  adfici 
iniuriis  patimur**);  b)  unfd^äblic^  (I.  2  C. 
Th.  8,  5). 

Innodare,  Derfnfl^feit:  negotia,  quae 
adnuc  legum  laqueis  non  sunt  innodata,  in 
bie  $anbe  ber  (S)efe(e  gefd^Iagen,  %t\t1fiiä)  ge« 
regelt  (1.  2  §  18  G.  1,  17);  causa  non  multis 
ambagibus  innodata  (1.  14  §  1  G.  4,  31). 

Innoteaoere,  befonnt  toetben  (1.  1  § 
2.  1.  4  pr.  §  1  D.  48,  17). 

Innovare,  1)  t>tx&nhtxn,  receptaappel- 
latione  i&mdm  nihil  eritinnovandum,  (juam- 
diu  de  appellatione  fuerit  pronuntiaium 
(1.  1  §  1  D.  49,  7);  ne  quid  contra  veterem 
formam  atque  soUemnem  marem  innovetur  (1. 
7G.3,34).  Iiinovatio,»etänbetttng,«b* 
Anbetung  (1.  6  C.  1,  2.  1.  27  G.  6,  23). 

—  2)  erneuern  (1.  6  C.  Th.  4,  4.  1.  1  C. 
Th.  11,  35). 

Innoxina,  a)  unfc^nlbig  (1.  12  D.  48, 
1);  b)  unfcfiftblic^  (1.  11  §  1  D.  19,  2). 

—  3)  unbeftroft  (1.  6  §  7  D.  1,  18). 
Innubere^  l^eirat^en  (L  1  pr.  Cf.  Th. 

8,  13). 

Iimiunerabilis,  unj&bUg  (§  12  I.  4, 
6.  L  1  §  1  D.  1,  8). 

Iimumerus  =  innumeräbilis  (1.  1  C.  2, 
40). 

Iimupta,  unberbeirotbet  (Nov.  Th.  II. 
I.  22). 

Innutritus,  an  einem  beftimmten  Orte 
etjogen  (1.  6  §  1  Th.  C.  7,  13). 

Inoffensus,  ununterbrocben  (1.  2  G. 
Th.  2,  19). 

Inofadosus,  1)  gegen  3emanben  feine 
^flid^t  nii^t  erfüUenb:  libertus  inoffic. 
patr<yno  (1.  1  D.  37,  14.  cf.  1.  25  D.  2,  4). 

—  2)  ^flid^ttoibrig,  b.  1^.  ben  ^flit^ten 
ber  2itht  gegen  bie  näcfiften  fiin^t* 
l^örigen  niqt  aentög:  inoffic.  testamen- 
tum  tmrb  bo«  3:eftament  genannt,  in  »eldbem 
bie  näd^ften  SSertoanbten  bed  (SrMafferi»  (tin« 
ber,  eitern,  ©efAnnftcr)  unberbienter  ©eife 
ni(^  gel^örig  (b.  ^.  rdäft  mit  bem  $flid^^(, 
toelcfier  nac^  frö^erm  ^ed^t  ^U,  na^  Nov.  18 
bei  4  ober  weniger  (£oncurrenten  ^k,  bei  me^ 
aW  4  bie  iödlfte  be«  ^nteftoterbt^eil»  beträgt) 
bebat^t  ftnb  (tit.  I.  2,  18.  D.  5,  2.  G.  3,  28); 
ino^ciosi  s.  de  inofficioso  querella  (L  8 
pr.  §  3  ff.  1.  11.  12  §2.  1.  15  §  1.  1.  21 
24.  25  §  1.  1.  31  §  1  D.  cit.),  accusatio  (1. 
6  §  2.  1.  17  pr.  1.  27  pr.  1.  29  §  2.  1.  31 
pr.  1.  32  eod.),  actio  (1.  12  §  3  1.  15  §  2 
eod.);  hereditcUis  petitio  ex  causa  inofficir 
osi  quereüae  (1.  20  pr.  D.  37,  4.  1.  34  G. 
cit.):  accusare  ut  inofftciosam  voluntatem 


patris  (1.  8  §  1  eod);  inoff.  donatio,  do6, 
eine  6(^en!ung  ober  Mitgift,  burc^  koeh^e  em 
^flic^ttl^eili^berec^tigter  in  feinem  ffitdft  m» 
fe|t  ift,  infofem  er  beim  Xobe  bed  Sc^enfecd 
weniger  erl^It,  aU  fein  $fli(^tt^(  beträgt, 
wobei  biefer  bon  bem  SSermdgen  bd$  Wh 
lafferd.  Wie  e8  bor  ber  @<^ennmg  war,  hf 
rei^net  wirb  (tit.  G.  3,  29  u.  30). 

Inopla,  1)  Mangel  an  ben  not^wenbigen 
fiebendmitteln,  9lrmut]^,  5.  9.  propter  inop. 
renussa  multa  (1.  6  §  9  D.  1,  18);  excasata 
ept  inop.  (1.  8  §  8  D.  17,  1);  in  eos,  ^t 
inopia  laborant  corpus  torquendum  eet  (L 
7  §  3  D.  2,  1.  cf.  1.  25  D.  2,  4);  si  qois 
fideiussorum  ad  inop.  jpervenmi,  pars  eios 
ad  ceterorum  onus  respicit  (L  26  D.  46, 1). 
—  2)  ilberl^au^t  äJ^angel:  inop.  probatio- 
num  (1.  3  G.  4,  1.  1.  1  G.  9,  41). 

Inopinans,  nic^t  bermutbenb  (L  11  C. 
Th.  15,  14). 

Inopinatus,  1}  unbermutbet,  $.  IB. 
inop.  imjpetus  fortunae  (l.  4  D.  36,  4); 
nova  et  inop.  causa  (L  3  D.  12,  6) ;  exino- 
pinato,  wiber  »ermut^en  (1.  24  §  16  D. 
40, 5).  —  2)  =  inopinans  (L  5  pr.  G.Th.4, 8). 

Inopinus  =  inopinatus  s.  I.  (1.  5  C. 
Th.  9,  45). 

Inopportonus,  1)  ungelegen:  inopp. 
tempore  vel  loco  offerre  (1.  39  D.  46,  3). 

Inops,  1)  unbemittelt,  arm  (1.  27  § 
3  B.  4,  4.  1.  4  §  2  B.  50,  4).  —  2)  übet- 
^u))t  etwad  entbel^renb,  nid^t  ^abenb: 
adsertoris  inops  (1.  5  §  1  G.  Th,  4,  8). 

Inordinatio,  Unorbnung  (L  1  pr.  C. 
3,43). 

Inpar  f.  in^ar, 

Inpatientia  f.  imptUiens, 

Inpemdium,  ini>en8ae  f.  impendere. 

Inpllia,  giljf  ocf en  (1.  25  §  4  D.  34.  2). 

Inpingere,  wol^in  ftogen,  Werf  en,j.8. 
navis  inpacta  in  scapham  (1.  29  §  2  D.  9, 
2);  inpactus  in  earcerem  (1.  13  D.  48,  8). 

Inpreoari,  t3öfei$  erwünfc^en  (l  1  § 
3  B.  50,  13). 

Inprofessus,  )ur  6d^|ttng  ni^tange^ 
geben  (1.  16  §  1  B.  39,  4). 

Inproprie  f.  improprie. 

InprovisuB  f.  improvisus, 

Inprudens  f.  imprudens, 

Inpubes  f.  imp^Aes, 

Inpudemtia  f.  impudens, 

Inpudlous  f.  impudicus. 

InpunitOB  f.  impunitus, 

Inquietare,  beunruhigen,  ftören,a.9. 
ne  terra  conditum  corpus  inquietetar  (l. 
39  B.  11,  7);  bel^elligen:  inquiet.  magi- 
Stratum  (1.  1  §  5  B.  3,  1.  cf.  1.  12  or.  C. 
8,  17);  anfechten:  inquiet  iudicia  (1.  1  S 
3  B.  37,  12),  donoHones  (1.  1  C.  8,  55); 
in  Änf^tu(|  nehmen,  $.©.♦»  «wtw»  iu- 


Digitized  by 


Google 


Inqnietator —  Inscriptio. 


275 


quiet.  debüores  (1.  33  pr.  D.  22,  1);  eum 
qni  bonis  cessit  ne  quidem  ab  aUis,  quibus 
debet,  passe  inquietari  (L  ,'4  §  1  D.  42,  3); 
ob  maritarum  culpam  uxares  inquietari  leges 
yetant  (1.  2  C.  4,  12);  inquiet.  peeulium 
castrense  (I.  1  §  9  D.  42,  6);  inquiet.  res, 
facultates  (1.  5  C.  4.  14.  1.  7  C.  10,  1). 

Inqiiietator,9eunrttbiaet,9e(äftiget 
(l.  1  §  l  C.  12,  7). 

Inquletudo,©cuntuiijuna,©cIftftia* 
ung,  §.  9.  hospitutn  inquiet.  (1.  2  §  1  C. 
12,  5);  9(nfe(i§tung:  inquiet.  Status  (l.  2 
C.  7,  22);  evictionis  vel  aUerius  inquiettid. 

rtia  aliquid  sustinere  detrimentum  (1.  3 
7,  37). 

InquÜinatua  f. 

Inquilinus,  1)  »crxutSKict^cioo^nt, 
WthtiSmann  (1.  19  §  4.  1.  24  §  2.  1.  25 
§  1.  2.  L  58  pr.  D.  19,  2.  1.  2  D.  20,  2. 
1.  1  §  1.  1.  3  §  3  D.  43,  17.  1.  2  D.  43, 
32).  —  2)  (SJrunbfiöriöcr  (1-  112  pr.  D. 
30.  1.  11  C.  3,  26. 1  11  C.  3,  38.  1.  6.  12. 
13  pr.  C.  11,  48.  cf.  ©oötgntt  in  bet  Seit* 
f(^ift  für  Qt\^dftl  mtd^töto.  VI.  ©.  308). 
Inquihnatus  =  colonatus  (1.  6  C.  11,  66). 
—  3)  (Siniool^net  (\.  17  %  1  D.  27,  1). 

Inquinare,  be{(^mu|en,  trüben,  inq. 
testimenta  (1.  27  §  14  D.  9,  2),  aquam  (1. 
1  §  27  D.  43,  20);  tro^nfd^:  quos  scelus  aut 
۟ae  turpitxAdo  inquinat  (1.  2  G.  12,  1). 

Inquirere,  1)  auf|tt(^en,  nad^fpüren, 
a.  9.  inq.  fugüivos  (1.  1  §  2.  1.  3  D.  11, 
4).  Inqui8itio,9la(^fu(^ung  (1.3§13D.41, 
2).  —  2)  unter fuc^en;  Inquiaitio,  Unter» 
fttc^ung,  ).  9.  inquir.  fortunas  contutoris 
a.  55  §  4  D.  26,  7),  res  suas  (1.  1  D.  41, 
3),  de  causis,  de  modo,  de  personis  transi- 
gentium  (1.  8  §  17  D.  2,  15),  m  alic[uem 
(I.  4  D.  26,  2 :  —  in^uiri  in  eum,  qui  ma* 
tris  testamento  datus  est  tutor,  oportebit 
cum  a  patre  datus  —  sine  inquisitione  con- 
firmatur.''  1.  67  §  4  D.  47, 2) ;  ex  inqtäsitione 
8.  per  inquisit,  —  eitra  inquisit,  8.  sine 
inquisit  confirmari,  dari  tutorem  8.  cura- 
torem  (1.  2.  5—7  D.  26,  3.  1. 1  §  7  D.  27, 
3.  1.  8  D.  27,  10.  1.  14  §  5  D.  46,  3.  1.  5 

C.  5,  59). 

Inquiflitio,  1)  9(uffu(6nng,  Slac^fuc^» 
ung  (1.  3  §  13  D.  41,  2).  —  2)  Unter- 
$n^ung,  9{ac^forf(^ung,  scrupuhsa  in- 

Suis.  im  (^enf.  t)on  supina  ignorantia  (l.  6 
K  22,  6);  mquis.  localis,  ^iocalbefK^tigung 
(L  4  pr.  D.  39,  2);  indbef.  f.  t).  a.  causae 
cognitio:  ex  inquisit,  s.  per  inquisit  — 
citra  inquisit.  8.  sine  inquisit  tutorem  s. 
cttratorem  dari,  confirmari  (L  4  D.  26,  2. 
1.  2.  6—7  D.  26,  3.  1. 1  §  7  D.  27.  3.  1.  8 

D.  27,  10). 

Inquisitor,  1)  Unterfni^er  (L  9  §  1  C. 


Th.  16,  5).  —  2)  «innc^mer  0-6  C.  Th. 
13,  11). 

Inqxiit  =  ait,  }.  13.  t>on  fLm\pt&d)tn  M 
$tatoriS  gebrau(^t  (L  8  §  1  D.  2,  4.  L  6  § 
3.  l.  8  D.  3,  2). 

Inrationabilis,  unt)ernünftig  (L  10 
§  5  C.  5,  9.  i.  3  §  2a  C.  6,  43). 

Inreouflabills,  unt)ermeibli(b  (1.  13  § 

8  C.  3,  1). 

Inrepere,  ftd^  einf(^Iei(^en  (1.  14  §  1 
D.  13,  5.  1.  7  §  1  C.  5,  27). 
Inreprehenaua,  untabelbaft  (1.  20,  C. 

9  9). 

Inreptor,  (i^rfc^Ieic^er  (1.  4  C.  3,  39). 

Inretire,  bertoicteln,  litibus  inr.  all- 
quem  (1.  25  pr.  C.  1,  3). 

Inreverens,  nnel^rerbietig:  miles  inr. 
(1. 13  §  4  D.  49,  16);  inreverenter  (adv.), 
o^ne  @(^eu  unb  @(^ant  (1.21  C.  2,  12). 
Inreverentia,  93erle|ung  ber  @l^rer« 
bietung  (1.  1  pi.  C.  9,  13). 

Inrevooabüis,  untoiberruflic^:  dona- 
tio inrev.  (1.  34  §  1  D.  39, 5. 1.  7  §  3  C.  5, 1 1). 

Inriguna,  1)  betoft{f^^i*  ^ocas  inr.  (1. 
7  §  6  D.  24,  3).  —  2)  betoüffernb:  aqua 
inr.  (1.  ICH,  63). 

Inritos  f.  irritus, 

Inaamis,  getfleiSfrant,  gehörten  (S^ted 
(L  7  §3  D.  48,  4).  Insania,  äSa^nfinn 
(1.  un.  C,  9,  7). 

Insoiens,  nicbt  h^iHcnb,  ).  9.  insciente 
dotnino  facere  aliquid  (1.  5  §  6  D.  9,  3.  1. 
2  pr.  D.  9,  4.  1.  34  D.  41,  3);  insciente 
socio  conferre  aUquid  (1.  55  D.  17,  2); 
servum  meum  insciens  a  te  emi  (1.  37  D. 
12,  6).  Insoientia,  Untenntnt§,  Un« 
»iffenl^eit  (1.  28  §  5  D.  5,  1.  1.  52  pr. 
D.  9,  2.  1.  23  C.  4,  65). 

Insoius,  ni(^t  toiffenb  (1. 15  pr.  D.  3, 
3.  1.  15  pr.  D.  48,  24). 

Insoribere,  1)  auf  ober  in  etkoad  f  d^rei* 
ben,  3.  9.  operi  ptiblico  inscr.  nomen  ali- 
cuius  (1.  2  §  2.  1.  3  §  2  D.  50,  10);  inscr. 
codicülo  aliquid  0-  3  C.  6,  36);  einfc^rei* 
ben,  ein3ei(^nen,  eintragen:  instrumen- 
tis  inscr.  nomine  (1.  5  §  4  D.  26,  8);  in- 
ventario  inscr.  res  (1.  13  pr.  C.  5,  51).  —  2) 
ftberfc^reiben,  betiteln  (1.2  f  38.  46  D. 
1,  2).  —  3)  unterseii^neit,  etne  ttnlkge 
(L  11  C.  9,  35). 

Insoriptio,  1)  «uffd^rift,  3nf(^rift, 
}.  93.  inscriptio,  nominis  sui  operibus  (1.  2 
pr.  1.  7  §  1  D.  50, 10);  monumerUorum  in- 
Script.  (1.  6  C.  3,  44).  —  2)  (ginjeidbnung, 
Eintragung  (L.  22  C.  1,  2).  —  3)  ©ranb* 
marlunj  0-  17  C  9,  47).  —  4)  Unter* 
fc^rtft  einer  ttnllage  s.  subscnptio  (1.  3 
C.  9,  1 :  „Qui  crimen  publicum  instituere 
properant,  non  aliter  ad  hoc  admittantur, 
nisi  prius  inscriptionumpaginaprocesserit " 

18* 


Digitized  by 


Google 


276 


Insciilpere — Insolens. 


(1.  17  C.  9,  2:  —  „quisquis  ille  est  qui 
c  limen  intendit,  in  iudicium  yeniat,  nomen 
rei  mdicetjVinculufn  inscrystionis  adripiaV 
1.  29  §  1  C.  9,  9);  Ubdli  inscriptionis  (1.  3 
pr.  §  1  D.  48,  2.  1.  2  §  8  I).  48,  5);  in- 
scriptionem  deponere  (1.  1.  19  C.  9,  1); 
accusationem  cum  inscrif  ftontftusproponere 
(1.  un.  C.  9,  37);  etiam  sine  inscript 
audiri  interdictum  (1.  8  C.  8,  4). 

Insculpere,  mit  bcm  &xah)Ü^tl  ein» 
^nijcn,  eingraben,  j.  ©.  gemma  in- 
sculpenda  (1-  13  §  5  D.  19,  2). 

Insectari,  verfolgen,  nad^ftellen,  an* 
greifen,  j.  9.  caLumniosis  criminibus  ins. 
innocentes  (1-6  §  2  D.  1,  18);  ins.  fa- 
mam  alienam  (1.  15  §  29  D.  47,  10).  in- 
sectatio,  SS  er  folgung:  criminis  ins.  (1. 11 

C.  12,  57). 

Insepultiis ,  unbeerbigt  (1.  12  §  8. 
1.  14  §  7.  1.  28  D.  11,  7). 

Insequi,  1)  auf  ettoa^  folgen,  ).  $B. 
fructus  insequentis  anni  (1.  35  §  1  D.  19, 
2);  temporis,  quod  inseqttitury  periculum 
(1.  11  C.  5,  51);  erfolgen,  ).  83.  mors  in- 
secuta  (1.  34  §  1  D.  17,  1.  1.  2.  32.  42  §  1 

D.  39,  6);  nuptiae  non  insecutae  (I.  7  §  1. 
1.  10  D.  12,  4);  insecuta  ratihabitio  (1.  17 
D.  46,  8).  —  2)  üerfoljen,  in  «nfl)ru(b 
nebmen:  iura  adquiri  insequi  (1.  57  §  3 
D.  36,  1). 

Inserere  (I),  1)  l^inein  |äen,  ^flan» 
jen  (§.  33  1.  2,  1:  —  „solo  cedere  solent 
ea,  quae  —  inseruntur^^J,  —  2)  insitus,  ein* 
gefügt:  picturae  insito^e  vestimentis  (1.  23 
§  1  D.  34,  2) ;  condicio  insita  legato  (1.  82 
D.  35,  1). 

Inserere  (II),  einfilgen:  inserta  aedi- 
/Jcio  (1-  38  §  2  D.  19,  1);  tropifd^:  ein- 
fled^ten,  einrilcfen,  einfilgen,  j.  ©.  co- 
dicillis  ins.  verha  (1.  80  pr.  D.  36,  1); 
edicto  praetoris  insertum  (1.  5  §  1  B.  37, 
6);  venditioni  ins.  pactum  (1.  10  D.  18,  7), 
legem  (1.  10  §  ID.  18,  5);  pacto  ins.  per- 
sonam  (1.  7  §  8  D.  2,  14);  quae  dubita- 
tionis  tollendae  causa  contractibus  inserun- 
tur  (1.  56  pr.  D.  17,  1);  dies  insertus  sti- 
pulationi  (1.  13  §  15  D.  39,  2.  1.  118  §  1 
D.  45,  1);  ins.  condidonem  (1.  9  §  5  D. 
28,  5.  1.  8  pr.  1.  9  D.  28,  7.  1.  11  pr.  D. 
31.  1.  2.  19  §  11  D.  35,  1.  I.  44  §  2  D. 
44,  7);  actis  inseri  (1.  15  C.  7,  62). 

Inseryire,  obliegen,  agrorum  culturae 
0.  2  C.  3,  12). 

Insidiae,  1)  ^intcrl^alt,  j.  ©.  exer- 
citus  in  insidias  deductus  (1.  3  pr.  D.  48, 
4).  —  2)  tro^nfd^:  a)  Siad^ftellungen:  in- 
sidias vitae  8.  mortis  struere,  parare  (1.  80 
D.  17,  1.  1.  9  C.  9,  16);  insidiae  aedificio- 
rum  (1.  2  §  7  C.  1,  17)  bejetc^net  ba«  »er* 
fa^en  in  1.  48  ü.  39,  2;  b)  ^interlift. 


^ilde:  minoribus  adversus  iutorum  vel 
curatorum  ins.  cautum  est  (1.  2  C.  2,  27); 
dolum  ex  caüiditate  atqne  ins.  emptoris 
arguere  (1.  8  C.  4,  44);  si  ex  fortunaeins. 
defecent  condicio  (1.  6  C.  6,  27);  c)  ©c* 
fc^äbtgung,  aedificiorumSnA.  (1. 14C.8,11). 

Insidiari,  auflauern,  nad^fteUen, 
©efabr  bringen,  j.  9.  ins.  salwti  (1.  28 
§111).  48,  19),  pudicitiae  Q,.  5  D.  27,  2). 

Insldiatrix  =  insidians  (I.  8  §  3  C. 
5,  17). 

Insidiosus  (adi.),  insidiose  (adr.), 
binterltftig,  tildifd^,  gefö]^rli(^:  insid. 
foca  (1.  56  §  1  D.  6,  1.  1.  4  D.  39,  6);  artes 
insid.  (1.  49  §  1  C.  Th.  12,  1);  insidiose 
dissimulare  (1.  48  §  2  D.  18.  1). 

Insigne  (Subst.),  1)  ^ennjeicben, 
HRerfmal  (§  1  I.  2,  7).  —  2)  «baei^en: 
tristior  babitus,  ceteraque  boc  genus  in- 
signia  (1.  15  C.  2,  11);  inSbef.  »jeic^ 
einer  SlmtSioürbe,  e^ren|ei(^en,  ^  ». 
insignia  consutaria^proconsulariai  militaria 
a.  1  D.  1,  16.  1.  2  pr.  §  2  D.  3.  2);  ÜU- 
dtis  insign.  uti  (1.  27  §  2  D.  48,  10). 

Insignire,  jeid^nen,  bejei^nen:  «a- 
cula  insignitus  (1.  10  C.  Th.  7,  13). 

Insignis  (adi.),  audge^eid^net,  5.  9. 
ins.  latrones  (1.  16  D.  49,  1);  abolitio  ob 
diem  ins.  (I.  8  D.  48,  16). 

Insimolare,  anffagen  (1.  8  C.  6,  35. 
1.  7  C.  9,  2.  1.  2  C.  9,  3).  jnsiintdatio, 
Auflage  (1.  4  §  2  C.  1,  7). 

Inainuare,  1)  hn  %m^t  einreid^c«, 
anbringen,  «vortragen,  ^.  16.  decreta 
ins.  praefedo  (1.  6  C.  10,  65);  iudid  ins. 
desiderium  (I.  16  C.  10,  82);  ins.  apudma- 
gistrum  censuSy  actis  s.  gestis  (intervenien- 
tibus)  ins.  donationem  (J.  20  pr.  §  1  C.  5,  3. 
1.  30—32.  36  §  3  C.  8,  53).  insinuatio 
(gestorum),  ©rfldrung  ju  ben  Acten 
(f  32  cit.  1.  8  C.  7.  37.  §  2  I.  2,  7).  - 
2)  über^ou|)t  mittl^circn,  !unbt^un.  Der* 
lünben;  insinuatio,  äRtttl^etlung:  %tx* 
fünbigung,  §.  ö.  voluntatem  insin.  hert- 
dibus  (1.  11  §  2  D.  32);  litem  insin.  = 
denuntiare  (1.  2  C.  5,  40);  ins.  religionewi, 
fidem;  populos  Christianae  religionis  do- 
ctrinae  insinuatione  moderari  (1.  1  pr.  C. 
1,  1.  1.  6  C.  1,  4.  1.  2  C.  1,  5);  insinuatio 
testamenti,  2:eftamentgerdffnung  (1.  22  §  9 
C.  6,  30.  cf.  I.  23  C.  6,  23). 

Insinuatop,  ©inl^anbiger,  Heber* 
bring  er  (rubr.  C.  12,  63). 

Insistepe,  1)  auf  ettoa«  ftel|en  G-  ^ 
pr.  D.  41,  2).  —  2)  brängen  —  ctttm«  be- 
treiben  (1.  7  C.  10,  19.  1.  1  C.  12,  60). 

Insitus  f.  inserere  (1). 

Insolens  (adi.),  insolenter  (ady.).  1) 
ungetodl^nlidb,  orbnungStoibrig,  nn* 
gefe^Ud^,  $.  9.  ins.   divortium  (1.  2  §  1 


Digitized  by 


Google 


Insolescere — Instern  ere. 


277 


C.  Th.  3,  16);  indebite  et  insolenter  usur- 
pare  (I.  8  C.  10,  58).  —  2)  übermütl^ig, 
frec^,  5.  ©.  81  quis  potentiorum  extiterit 
ins(dent%(>r  (1.  2  C.  1,  40);  insolentius,  quam 
moderatio  patitür  (1.  22  §  4  ;C.  Th.  6,  4). 
Insolentia,  Uebcrmut^,  grcc^l^eit,  j.  ©. 
ins.  ineuriosa,  im  @(egenf.  t)on  diligentia 
non  ambitiosa  Q.  33  pr.  D.  22,  1);  ins. 
officiaHum  (1.  4  C.  1,  55);  iudicum  (1.  2  C. 
10,  19). 

Insolesoere»  übermüt^ig  toerben  (1. 
14  §  1  C.  1,  9). 
InsoUtuB»   ungetoöl^nltci^  (1.   18  §  3 

D.  4,  4.  1.  27  pr.  D.  48,  19). 

Insons,  unfc^ulbig:  insontibus  calum- 
nias  nectere  (1.  1  C.  12,  22). 

Inspectare,  in  ^etrad^t  ^iel^en  (1.  11 
§  4  C.  5,  27).  Inspeotatio,  IBetrac^tunQ 
(1.  12  §  9  D.  49,  15). 

Inffpectio,  inspector  f.  inspicere. 

iBsperains,  un)i erhofft:  insp.  commo- 
dum  legati  vel  heredit.  (1.  1  G.  6,  52). 

Inspioere.  l)anfe^en,  jitfe^en,  §.9. 
inspiciente  colono  messem  sastutisti  (1.  60 
§  5  D.  19,  2).— 2)  befiAtigcit,  (iin\\dft 
iiebmcn;in8peotio,  ©efid^tigung,  Cin- 
]xqt,  inspeotor,  ©cfic&tiger,  5.  ©.  in- 
spicere ventrem  (tit.  D.  25,  4);  rem  inspi- 
eiendam  dare  alicui,  rem  inspectori  dare 
(1.  10  §  1  D.  13,  6.  1.  17  §  2  D.  19,  5); 
codicem^  ratiantm,  tabulMtestamenti,  tabulas 
publicas  inspiciendi  describendiqne  pote- 
stas;  inepectio  tabularum,  rationum  (1.  10 
I  2  D.  2,  13.  1.  1.  2  D.  29,  3.  1.  11  §  5 
D.  48,  13.  1.  4  C.  4,  21);  inspectio  iecoris 

0.  2  C.  1,  11);  in  bct  \piktnn  toifetjeit  be* 
^eic^net  inspeetor  einen  ©tenetbeamten, 
tMtftt  bie  ftener))fli(^tigen  ^(mnbftüde  ^u 
befic^gen  ^tte,  unb  inspectio  ha^  9(mt  eined 
folc^  (1-  6  C.  2,  7.  1.  12  C.  10,  16.  cf. 
Gothofr.  ad  tit.  C.  Th.  13,  11). —  3)  onf 
ettoad  fe^en,  ettoad  betücffii^tigen:  in 
»etra(^t  jiel^en  (I.  43  §  1  D.  3,  3.  1.  23 
I  2  D.  9,  2.  J.  7  §  1  D.  20,  5.  1.  14  §  2 
D.  23,  2.  1.  11  D.  33,  1.  1.  56  pr.  D.  35, 
2.  l.  24  D.  46,  3);  inspectio,  «erüdfic^« 
tigung,  9et  rac^tung  (1.  44  §  1  D.  44,  7. 

1.  91  §  4  D.  45,  1). 

Instabilis,  nid^t  re^tdbeftdnbig:  do- 
natio instab.  (1.  5  C.  Th.  8,  13). 

Tustanlia  f.  instare. 

Instar,  ^Ibtig,  t3ilb:  instar  operis  (1. 
21  g  3  D.  39,  1);  tro^fc^:  donationis,  le- 
gati, venditionis,  condicionis,  iudicii,  actio- 
num  instar  obtinere,  habere,  exhibere,  einer 
Bdfttdtinq  n.  f.  to.  gleic^ftel^en  (|  1  I.  2. 
7.  1.  26  §  2  D.  12,  2.  1.  10  §  3  D.  16,  2. 
L  17  D.  39,  6.  l.  3  §  10  D.  43,  19.  1.  37 
pr.  D.  44,  7.  1. 120  D.  45,  1);  baffelbe  be« 
beutet  instar  esse,  j.  53.  sceleris  (1.  16  pr. 


D.  48, 19);  ad  instar,  nöc^  Analogie,  ad 
instar  ifUerdicti,  actionis  experiri,  con ve- 
nire aHq.  (1.  17  C.  4,  49.  1.  4  D.  8,  4.  1.  3 
C.  8,  8);  auxilium  ad  instar  vnoffidosi  te- 
stam.  (1.  4  C.  3,  29). 

Instare,  1)  nabe  bebotftel^en,  $.  9. 
instans  periculum  (1.  1  D.  4.  2),  annus  (1.  7 
§  1  D.  24,  3).  —  2)  onf  etttw«  ober  in  ^f 
manben  bringen,  i^n  brdngeu,  anlie« 
gen,  eine  @ac^  betreiben,  fic^  onge* 
legen  fein  laffen,  j.  33.  negotio  gerendo 
inst.  (1.  3  D.  14,  3);  instandum  acctisatori, 
ut  id  quod  intendat  comprobet  (1.  18  §  2 
D.48, 18) ;  libertis patris  instantibus  accusa- 
tionem  instituere  (1.  22  D.  34,  9);  instanter 
(ady.),  btingenb,  nad^brücflid^,  an^aU 
tenb,  j.  ».  inst,  petere  (1.  1  §  2  D.  49, 6); 
persequi  (1.  3  C.  1,  4);  instantia,  anbal« 
tenbe  Xl^ätialeit,  Unobläffigfeit, 
(Sit er,  }.  9.  diligenti  studio  instantiaque 
complere  opera  (1. 22  C.  8,  11);  stricta  inst. 
falHum  arguere  paratus  (1.  24  C.  9, 22):  effi- 
caci  inst,  oompellere  aliq.  (1.  6  C.  8, 50),  in^ 
bef.  in  ©ejug  auf  ©itten,  gorberungen,  5.  ©. 
inst,  petentis  dimissorias  (1.  1  §  2  D.  49,  6), 
repetendi  debiti  (1-  33  §  1  D.  22,  1);  se 
ex<ictorem  praebere  cum  instantia  humanum 
(1.  33  pr.  eod.);  aud^  toirb  e«  üon  ber  ge* 
rid^tUd^en  ^erfolaung  einer  Sded^t«- 
\ad)t  fotool^r  bon  Letten  m  ^lögeriS  aU  bed 
©eflagten  gefagt  (§  1  1.  4,  16:  —  „reus  non 
ahter  suis  alle^tionibus  utitur,  nisi  prius 
iuraverit,  quod  putans  se  bona  instantia 
uti  ad  contradicendum  j^rvenit."  1.  1  pr. 
C.  2,  58:  —  „sacramenti  (sc.  de  calumnia) 
timore  contentiosa  Utiganiium  inst,  com- 
pescitur**);  instantia  edicti  (peremptorii) 
periit  in  1.  73  §  2  D.  5,  1  beaeid^net  bie 
%ümt  x^p.  »irfjamteit  be«  (gbictS. 

Instaurare,  1)  erneuern,  loiebetl^er* 

Seilen;  instauratio,  Erneuerung,  ^ie« 
er^erftellung,  5.  ©.  instaurare  aedificia; 
instauratio  portm,  aquae  ductus,  murorum 
(1.  29  C.  4,  65.  1.  5.  7  C.  8,  11);  divortio 
facto  instaur.  matrimonium  (1.  62  §  1  D.  24, 
1);  inst,  mandatum  Q.  56  §  2  D.  17,  1); 
instauratio  negotii  (1.  2  C.  2,  31);  in«bef. 
einen  9led^tdjtreit  »ieber  anregen,  eine  ^lage 
ober  Anflöge  üon  Steuern  erl^eben,  }.  ©.  in- 
staur. querellam  semel  omissam,  quaestiones 
terminatas,  finita  (1.  6.  13.  30  C.  2,  4.  1. 
5  C.  7,  52:  —  „nee  instaurari  finita  re- 
rum  iudicat.  patitur  auctoritas");  instau- 
ratio litis,  causae  (1.  1  C.  2,  30.  1.  2  C.  2, 
53.  1.  20  C.  8,  44) ;  instaur.  crimen  aocusa- 
tionem  0-  4  §  1  D.  48,  16.  1.  1  C.  9,  42.  1.  3 
C.  9,  45).  —  2)  erf ejcn  (1.  1  C  Th.  12,  6). 
Instemere,  auf  ettoad  be(fen,  ettoad 
bebeden  (1.  23  §  1.  1.  25  §  3  D.  34,  2. 
L  5  pr.  D.  33,  10). 


Digitized  by 


Google 


278 


Instigare  —  Instruere. 


Inatigare,  anreihen:  inst,  accusatorem 
(1.  1  §  13  D.  48,  16).  InstigatOTy  «itrci- 
5er:  inst,  accusationis  (l.  20  D.  3,  2).  In- 
stigatio  s.  instigoHtSy  %tttet)ung  (1-  ^  ^* 
5.  2.  1.  1  §  6  D.  9,  1). 

Instimulare  =  insHgare  (1.  3  D.  5,  2). 

Instinotus,  91nteiAuna,  antrieb  (1.  5 
D.  47,  11.  1.  3  C.  9,  8). 

Institor,  \otx  t)on  bem  ^errn  eined  (S(e» 
loerBeS  mit  ber  ^fl^rung  beffelben  ober  ber 
t3efotgunQ  einjelnet  barauf  be)üg(tc|er  (Se« 
fd^fte  beauftragt  tft,  Factor:  insHtoria  actio, 
bie  ^lage  btitter  ^ßetfonen  gegen  ben  $nnd|>al 
and  ben  mit  bem  Factor  eingegangenen  Siec^tiS« 
aefd^ften  (§  2  I.  4,  7.  lit.  D.  14,  3.  C.  4, 
25.  —  1. 3  D.cit.:  ^ylnstüor  appellaias  est  ex 
eo,  quod  negotio  gerendo  inatet:  nee  inaltum 
facit,  tabernae  8it  praeposiius  an  cuüibet 
alii  negotiatumV  cf.  1.  5  pr.  §  1  ff.  1.  18. 
19  §  1.  L  20  eod.  1.  7  D.  14,  5);  servue 
institor  vendetidarum  merctum,  dominicae 
mercis  (1;  19  §  3  D.  5,  1.  1.  37  §  1  D.  26, 
7);  institores  eorum,  qui  cauponam  vel 
stäbulam  exercent;  cauponae,  in  cauponio 
instit.  0-  1  §  5  D.  4,  9.  1.  13  pr.  15  pr  D. 
33,  7);  quasi  s.  utilis  instit,  actio,  exempio 

8.  ad  exemplum  institoriae  actio  (1. 30  pr. 
B.  3,  5.  1.  5  §  8.  1.  12.  16.  19  pr.  D.  h.  t. 
1.  13  §  25  D.  19,  1.  1.  5.  6  C.  h.  t.). 

Institiiere,  1)  errichten,  begtflnben, 
instit.  lapidicinas,  cretifodinas  (1.  13  §  5 
D.  7.  1),  vineas  (1.  61  D.  19,  2),  rivos  no- 
vos  (1.  3  D.  50,  13);  iure  gentium  institu- 
tae  obligationes  (L  5  D.  1,  1);  a  maioribus 
institutos  libertatis  favor  (L  12  §  9  D.  49, 
1 5) ;  more  maiorum  institntaji^oena  parriddii 
(1.  9  pr.  D.  48,  9);  instit.  novum  vectigal 
(1.  1  §  3  D.  48, 14. 1.  1  pr.  D.  1, 11);  actio, 
quae  instituit  magis,  quam  restituit  obli- 
gatianem  (1.  8  §  14  D.  16,  1).  —  2)  ein* 
gelten,  instit.  contraetum  (1. 1 D.  12, 1).  — 
3)  beginnen,  unternehmen,  noi;am  rem 
inst.  (1. 12  §  7  D.  48,  5);  testamentum  aliud 
facere  instit  neque  perficere  posse  (1.  22  D. 
34, 4);  instit.  actionem,  iudicium,  filagean« 
ftetlen,  ergeben  (1.  21  §  2D.  2,  14.  1.  36 
pr.  D.  6,  1.  1.  1.  11  §  4  1.  12  §  1  D.  11, 
1.  1.  30  D.  25,  2.  1.  5D.  44,  2),  peHtionem 
(1.  28  pr.  D.  27,  1);  agere,  petere  instit. 

8.  11  D.  2,  8.  1.  47  B.  9,  2.  1.  84  §  5.  6 
.  30.  1.  135  §  4  D.  45,  1.  1.  15  §  1.  1. 
66  B.  46,  1.  1.  22  pr.  B.  46,  8);  inst,  litem 
(1.  10  B.  5, 1.  L  15  §  1  B.  5,  2),  quereüam 
inofficiosi  (1.  8  pr.  1.  21  pr.  1.  25  §  1  eod.), 
accusationem,  accusare  (1.  6  §  2.  L  27  pr. 
eod.  1.  22  B.  34,  9.  1.  14  §  2.  7  B.  38,  2. 
1.  4  pr.  §  2.  1.  11  §  3.  1.  13  pr.  1.  18  §4 
B.  48,  5),  cnmen  (1.  14  C.  3,  28.  1.  3  C. 

9,  1).  — 4)  Uttterftü^en:  aMis  probationi- 
bus  instit.  causam  (1.  15  §  2  B.  48,   18). 


—  5)  heredem  instit.,  gemanben  im  erfien 
^abe  ium  dxhtn  einfe|en,  ernennen; 
(heredisj  institutio  d^rtoerbi^einfe^ung 
(tit.  1.  2,  14.  B.  28,  5.  C.  6,  24  u.  25  cf. 
L  1  pr.  B.  28,  6:  „Heredes  aut  instituH 
dicuntur  äut  substituti:  instituH  priwio 
gradUf  subbtituti  secundo  vel  tertio'*)*  — 
6)  unterrid^ten,  instit.  aliquem  discipli- 
nis  vel  arte,  liberdlibus  artibus,  studiis  (l* 
27  §  2  B.  7,  1.  1.  4  B.  27,  2.  1.  6  C.  10, 
53);  institutio  =  erudüio  (L  31  B.  46,  3). 

Institutio,  1)  f.  instituere  s.  5  u.  6.  — 
2)  institutiones ,  ttufangdgrAnbe,  erfter 
Unterrid^t  in  einer  ©ijfenft^aft  (1.  2 
§  11.  23  C.  1,  17.  prooem  1.  §  4.  6). 

Institutum  (Subst.),  1)  IBorfcbrift, 
Siegel  (1.  2  C.  10,  66).  —  2)  «erfaffung, 
IBefc^affen^eit,  ttrt  unb  SBeife,  §.  «. 
huius  esse  instituti  et  vitae  (1.  12  g  4  B. 
7,  8);  operae,  quibus  institutum  vitae  mi- 
nuitur  (1.  17  B.  38,  1);  morum  saoram 
instituta  (1.  2  pr.  C.  2,  44).  —  3)  =  in- 
stitutiones  s.  2.  (luL  ep.  Nov.  c.  67  §  241.). 

InstruotiOy  inatructum  f. 

Instruere,  1)  einrichten,  audrftflen, 
mit  tttoai  berf e^en,  indbef.  a)  eine  $erfon 
ober  ^d^  mit  ben  p  i^rer  t)olIft&nbigen  dia* 
rid^tung  nötl^igen  ^ngen  iKrfe^n;  instrtictum 
(Subst),  \oa»  5ur  t)onftänbigen  din« 
rid^tung  einer  Sac^e  gehört,  §.  ^.  le- 
gare  fundum  instruetum,  s.  ut  instructus  est^ 
praedia  instrueta  s.  tU  instrttcta  sunt  (L  54. 
68  B.  15,  1.  1.  1  pr.  1.  3  pr.  L  5.  6.  12 
§  27  ff.  B.  33,  7;  —  „plus  esse,  cum  instruc- 
tus fundus  legetur,  quam  si  cum  instra- 
mento ;  —  quanto  igitur  hoc  legatum  übe- 
rius  est?  —  omnia  quae  eo  coUocata  suni, 
ut  instructhr  esset  pater  fam.,  ins^rueto  — 
oontineri.'*  (1. 1.  2  C.  6,  38);  lesare  domum 
ita,  ut  instrueta  est  (1. 12  §  42.  c£  1. 15  §  1 D. 
cit:  „Domo  ifistructa  responsum  est^Mji^l- 
lectilem  le^tam,  non  etiam  yina,  quia  do« 
mus  vinis  instrueta  intellegi  non  potesi^*); 
quae  täbernarum  exereendarum  inkruenda- 
rumcausa  facta  parataque  sunt,  legare(l.  15 
pr.  eod.  cf.  1.  185  B.  50,  16:  „Instructam 
tabernam  sie  accipiemus  quae  et  rebus  etho- 
minibus  ad  negotiationemparatis  constat^'); 
quae  ad  instru4stum  possessionis  vel  domus 
pertinent  (1. 2  C.  10, 10);  instruendae  navi^ 
gratia  factus  sumtus;  eAinstruendamnavem 
mutuari,  credere  (1. 1  §  8  B.  14, 1.  1. 6  B.  14, 
2. 1.  26. 34  B.  42,  5) ;  utrubique  ita  se  instru- 
ere, ut  non  ideo  minus  apud  alteros  se  eoUo- 
casse  videatur  (1.  6  §  2  B.  50,  1);  b)  mt 
JBeben^mitteln,  $ro  t)iant  t^erfe^:  ad  m- 
struendas  mansiones  delcgari  (1. 8  C.  10, 16) ; 
c)  boi^ienige  angdben  unb  bef(^ffen,  »od  ^m 
Durc^^rmtg  einer  %itd)t^\aä^  erf orberlti^  i^, 
namentlidl  ^toei^miüd,  omnia,  quibus  eau9a 


Digitized  by 


Google 


Instrumentum  —  Insula. 


279 


ingtrui  polest,  inatramentorum  nomine  acci- 
pienda  sunt  (1. 1  D.  22, 4);  novis  defensioni- 
hus  instr.  causam  (L  2  C.  2,  43);  adsistere 
alicui,  causamque  instr.  (l.  21  C.  8.  47);  cath 
sam  ab  alio  delatam  instr.  (1.  2  C.  10,  11): 
ob  insiruendas  Utes  pecuniam  accipere  (L  9 
§  4.  L  20  D.  48,  10);  a4xysationem  insir. 
probatianilms  (L  2  §  8  C.  48,  5);  instr.  aii- 
quem  ad  aceusationem  dando  probationes  (L 
1  §  13  D.  48, 16);  instructioy  «uflldtunö, 
Untet{tü|ttnp  eittet  9ie(^tdfad^e  mit  ben 
nöt^en  ^etoetdmitteln,  ^.  16.  quae  litiga- 
tores  insftrudionis  probationisgue  catisaveci- 
taverint;  instructiones  necessariae  (L 15  C.  7, 
62);  iudicium,  in  quo  eiinstructio  suffieiens, 
et  Terigsima  possunt  documeuta  praestari 
(L  2C.3, 21);  d)  imt^ciftaiib  üerfe^n,  unter- 
ftü^en,  §.  >b.  instr.  aliquem  con#t7u>  ad  fur- 
tum faciendum  (1. 51  §  3  D.  47, 2) ;  instr.  fu- 
gam  aUcuius  (1.  5  §  3  D.  48,  17);  e)  «ud^ 
fünft  geben,  unterrichten,  belehren,  j. 
9.  aequissimnm  videtur  eum  qui  acturus 
eet  edere  actionem,  ut  —  reus  v<:niat  instru- 
etus  ad  agendum  (1.  1  pr.  D.  2,  13);  pars 
rationum,  quae  ad  instruendum  aliquemper- 
tinet  (L  10  §  2  eod.);  copiam  instrumen- 
torum  inspiciend.  facere  alicui,  ut  instruere 
sepossit  0. 5  pr.D.  28,  %)\plenim  instructus, 
instromentis  iuris  sui  edoctus  (L  11  §  12 
D.  11, 1);  dolo  fecit,  qui  tum  ultro  instruxU 
emptorem  (1.  14  §  2  D.  40, 12);  victus  (emp- 
tor),  anoniam  parum  instr udus  esset  {i, 
53  §  1  D.  21,  1);  instr.  diligentiam,  religio' 
nem,  consüium  iudicantis,  cognoscentis, 
praetoris  (1-  34  D.  26,  7.  1. 12  D.  26, 10.  1. 5 
§  11 D.  27,  9.  1.  1  §  16.  17  D.  48,  18).  —  2) 
audbilben,  artificiis  instr.  servos  (1. 25  D. 
13,  7).  InstrucHo,  91ttdbilbung,  Unter« 
rid^t  (L  3  §  5  D.  27,  2).  —  3)  aMfügen: 
eahimniam  instr.  alicui  (1.  1  D.  37,  14).  — 
4)  etric^ten,  erbauen  (1.  45  D.  28,  5.  1. 
122  pr.  D.  30.  1.  42  D.  32).  Instruetio, 
^erfiellung,  (Srric^tung  (1  12  §  1  D. 
50,  12.  1.  4  C.  11,  75). 

Inatniinentum,  1)  baS  pr  91ui$ilbung 
etued  ^ktoerbed,  einer  Stanzt,  ober  ^ur  DoH« 
ft&nbigen  Benutona  einer  6ac^  not^toenbtge 
Ättbel^ör,  9txla%,  il^erät^e,  ).  le.  fun- 
aus  eum  instrumento  legatus  {l.  1  cf .  1. 8. 12 
pr.  §  1  — 15  D.  33,  7:  —  „instrumentum 
{fnräüL)e9tijyf>parattisrerum  diutiusmansuro' 
rum,  sine  quibus  exerceri  nequiret  possessio" 
L  12  pr.  cit.);  fnndus  cum  omm  instrum. 
rustieo  et  mrbano  legatus  (1- 18  §  9  eod.);  do- 
mus  inslrum.  legatum  (L  12  §  16  ff.  eod.  ^ 
„instrum.  domusid  esse,  quodtempiestatis  ar- 
eendae  aut  ineendii  causa  paratur,  nonquod 
voluptaüs  gratia;  inter  instrum.  et  omamen- 
tum  multom  intereese,  instrumenti  enim  ea 
esse,  quae  ad  tutelam  domus  pertinent,  orna- 


menti  quae  ad  yoluptatem'*);  instrum.  tH72ae 
(1. 16  pr.  L  19  §  1  eod.).  tabernae  Q.  23  eod. 
,,Cumquaeratur  quod  sit  tabernae  instrum., 
interesse  quod  genus  negotiationis  in  ea  ex- 
erceri soUtnm  sit.'*  cf.  1. 13  pr.  eod.  1. 88  §  3 
D.  31) ;  instrum.  navis  (1. 3  D.  14,  2.  1. 29  D. 
33,  7) ;  instrum.  balnearium  s.  halneatoriumy 
caup![miumypiscatorium,pistorium  (1. 13  §  1. 
1. 17  §  1. 2. 1. 18  §  1  eod.);  instrum.  pictorw, 
lanionis,  medici  (1. 17  pr.  L  18  pr.  §  10  eod.), 
venationis  (1.  22  pr.  eod.).  —  2)  2UIe3,  hKi3  in 
einer  Sied^tiSfac^e  j^r  ^er^eHung  bed  ^etoeifed 
bient,  föttotUmxtitl  (1. 1  D.  22, 4:  „Instra- 
mentonim  nomine  ea  omnia  aocipienda 
sunt  quibus  causa  instruipotest:  et  ideo  tam 
testimonia  quam  persona^  instrumentorum 
loco  habentur."  cf.  l.  99  §  2  D.  50,  16);  im 
engem  6inn:  fd^rif  tlic^ei^  )6etoeü$mitte(,  Ur« 
lunbe,  j.  16.  instrumentis  vel  testibus  pro- 
bare (1.  10  §  3  D.  2,  13);  instrum.  quae 
ad  causam  pertinent,  instrum.  causaCf  litis 
(1.  3  eod.  1.  36  pr.  D.  5,  1.  1.  8  pr.  D.  17, 
1.  1.  38  §  8  D.  48,  19),  probationum  (1.  27 
pr.  eod.);  fides  instrumentorum  (f.  fides  s. 
3.);  adgnita  instrum.  quasi  vera  essent, /alsa 
instrum.  (1.  11  D.  44,  1);  instrum.  cogno- 
scereQ.  56  pr.  D.  50, 16),  edere,  exhibere  (f. 
biefe  xB.):  instrum  nova,postea  reperta  (L  35 

B.  42,  1.  1.  4  G.  7,  52);  instrum.  emptionis 
(1.  43  pr.  D.  13,  7. 1.  58  §  2  D.  24, 1. 1. 20  C. 
4,  49),  divisionis  (L  35  D.  2,  14),  donationis 
(1.  23  C.  8,  53),  dotak  (L  45  D.  24,  3.  l  43 
§  1  D.  26,  7.  L  4  C.  5,  11),  nuptiaU  (1.  1 
eod.);  instrum.  tutelaria  (L  8  §  1  D.  27, 
7),  ingenuitatis  (1.  2  §  2  D.  40,  14),  manu- 
missioms  (1.  25  C.  7,  16),  praediorum  (1.  24 

C.  6,  42.  1.  15  C.  6,  50),  voluntatis  (1.  77 
I  26  D.  31),  tabularum  testamenti  (1.  2  pr. 

D.  29,  3);  instrum.  domestica  (f.  b.  SS.). 
InsubtUis  f.  insi^tilis. 

InBudare,  bei  ober  über  tttoa^  f  d^toiften, 
fi(^  anftrengen:  susceptis  armis  insud. 
(1.  28  C.  Th.  8,  4). 

Insuere,  einn&l^en  (L  9  pr.  D.  48,  9; 
—  „parrioida  —  culleo  insuatur  cum  cane 
etc."  1.  un.  C.  9,  17);  annähen  (1.  23  §  1 
D.  84,  2). 

Insuetua,  ungetool^nt:  insuetis  lumini- 
bus  patere  carcerem  (1.  6  C.  Th.  9,  38). 

InBuf&oieiis,  un^ureic^enb,  unfal^ig 
(1.  11  C.  5,  62). 

Insula,  1)  SiT^\tl,  j.  ö.  ins.  in  flumine 
nata  0-  9  §  4  D.  7,  1.  1.  7  §  3.  1.  29  D. 
41,  1.  1.  1  §  6  D.  43,  12.  1.  26  §  1  D.  44, 
2),  in  mari  nata  (L  17  pr.  D.  32.  1.  7  §  3 
D.  41,  1);  ins.  maritmae  (1.  11  D.  33,  7); 
in  insulamr«tegfare.dcpor*are,insulae(iepor- 
tatio,  insulam  adnotare  alicui  (f.  biefe  8Ö.)  — 
2)  (»ebdube,  ^ou«  (l.  52  §  10  D.  17,  2.  L 
1  D.  20,  2);  indbef.  a)  ein  twn  ben  «a** 


Digitized  by 


Google 


280 


Insumere  —  Int  eile  ctus. 


bargebduben  huxd)  einen  freien  3tt>i{(^taum 
getrennte«  ^u8  (1. 14  D.  8,  2:  —  „in  area  — 
posse  dominum  aedificare,  iniermisso  legi- 
timo  spatio  a  vidna  insuW);  b)  ein  ^u  bem 
eigentlicben  Sßo^nl^aud  ge^brige«  9ttf>tn^ara, 
»eld^ed  Die  SRömer  an  Seute  geringen  6tanbed 
au  bermietben  p^taitn  (l.  8  §  2  D.  1,  15. 
1.  11  §  5  D.  13,  7.  1.  30  pr.  D.  19,  2.  1.  91 
§  6  D.  32.  1.  15  §  14  D.  39,  2).  Insulartus, 
a)  ber  9)11  ietl^d mann  eined  folc^en  ^ufed 
(1.  4  D.  1,  15);  b)  ein  @claü,  ber  bie  «uf- 
fic^t  bar  über  fü^rt  G-  16  §  1  D-  7,  8. 

1.  5  §  1  D.  14,  3,  1.  166.  203  D.  50,  16). 
Insumere»  1)  )u  tttoa^  ne Jörnen,  auf 

ettoo«  toenbcn,  ber»enben:  ine.  aperam 
in  cogendia  fractibus  (1.  46  §  1  D.  36,  1). 
—  2)  auftoenben,  insumptio,  Äuftoanb 
(1.  2.  3  C.  Th.  6,  24). 

Insuper,  1)  überbieS,  obenbrein  (1. 
3  §  16  D.  26,  10.  1.  20  pr.  D.  33,  7).  — 
2)  ins.  habere,  ni(^t  acbten  (1.  43  D.  11, 

7.  1.  17  D.  34,  9). 

InsuptiliB  (adi.),  insuptiliter  (adv.), 
nit^t  fein,  nid^t  {(^arffinnig  (1.  7  §  6 
D.  2,  14.  1.  1  §  5  D.  28.  5.  1.  11  D.  80). 

Insurgere,  fi(^  erbeben  (1.  30  C. 
9,9). 

Intactus,  unangetoftet,  ünüerfebrt, 
j.  ©.  manere  int.  honorem  usumfr,  (1.  2  C. 

2,  41.  1.  17  C.  3,  33). 

Integer,  1)  unberönbert,  im  alten, 
borigen  B^f^^^nb,  j.  ©.  re  integra;  dum 

8,  81  res  integra  est  (§  9  I.  3,  26) :  „manda- 
tum,  si,  dum  adhue  integra  res  sit,  revoca- 
tum  fuerit,  evanescit."  cf.  1. 27  §  3  D.  17, 1 : 
„morte  eins  cui  mandatum  est,  si  is  integra 
adhuc  mandato  decesserit,  solyitur  manda- 
tmn." — 1. 2  D.  18, 5:  —  „potest,  dum  res  in- 
tegra est,  conventione  nostra  infecta  fieri 
emptio."  cf.  1. 1. 2  C.  4, 45.  —  1. 9  D.  27, 10. 
1.  6  §  1  B.  36,  4.  1. 13  C.  2,  12.  L  15  C.  4,  35. 
1. 1  C.  7,  45.  1.  21  C.  8,  44) ;  integris  omnibus 
(1.  57  D.  2,  14.  1.  65  §  10  D.  17,  2.  1.  15 
§  4  D.  42,  1);  si  omnia  in  integra  sunt  (1.  24 
§  2  D.  4, 4. 1.24  §4  B.  19,  2);  in  integrum  re- 
stituere,  restitutio;  integri  restituHo  (f.  biefe 
SB.).  —  2)  in  gutem,  öoHIommnem  flu* 
ftanb,  unöerfebrt,  unberlejt,  5.  ©.  re 
integra,  im  ®egenf .  bon  post  ruinam  aedium 
(1. 9  pr.  D.  39,  2);  rivus  int.  im  (Skgenf.  Don 
qui  refectione  indiget  (1.  1  §  7  B.  43,  21); 
quidquid  venditor  accessurum  dixerit,  idtw- 
tegrum  ac  sanum  tradi  oportet:  veluti  si 
fundo  dolia  accessnra  dizisset,  non  quassa 
sed  integra  pare  debet  (L  27. 54  §  1  B.  19, 1. 
cf.  1.  33  pr.  B.  21, 1) ;  nomina  integra  im  4Je* 

?enf.  bon  deperdita  et  male  contracta  (1. 
6  B.  26,  7);  non  integrum  ammal  editum, 
cum  spiritu  tamen  (1.  12  §  1  B.  28, 2);  homo 
integrae  frontis  (f.  biefcd  85.);  integrum  ius 


0.24§4B.4,4.  1.57pr.B.7,l.  1.10§1B. 
38,  17.  1.  15  §  35  B.  39,  2):  int.  obligatio 

0.  5  §  2  B.  20,  6),  actio  (1.  2  §  1  B.  24. 
3.  1.  1  §  5  D.  27,  4.  l.  89  pr.  B.  46,  8), 
petüio  0.  21  §  2  B.  5,  2.  1.  29  B.  44,  7); 
unbeftedt,  unbe{(^o(ten:  int.  fama  dir 
gnitas,  opinio,  existimatio  (l.  7  pr.  B.  4,  8. 

1.  21  B.  6,  1.  1.  14  §  1  B.  11,  3.  1.  4  pr. 
B.  26,  10),  fides  (1.  37  B.  3,  5.  L  1  §  11 

B.  37,  10),  persona  (1.  4  B.  47,  23);  integre 
(adv.),aufunbef(^oUeiie,rebIic$e»eife; 
int.  peraeta  administratio  (i.  9  C.  2,  7).  — 
3)  bollftänbig,  ganj,  §.  ©.  integrum,  im 
(^egenf.  bon  portio  (1.  60  pr.  B.  50.  16); 
ex  integra,  im  d^enf.  bon  ex  parte  (L  18 

C.  1,  2);  integram  poenam  committere  — 
pro  rata  offerre  poenam  (L  9  §  1  B.  2, 11); 
teneri  in  integrum,  im  <9egenf.  bon  in  id, 
quod  facere  possunt  (1*  25  D.  42,  1);  inte- 
gra legata  praestare,  retinere  (L  75.  86  D. . 
35,  2);  offere  integrum,  quod  relictum'  est 
(1.  1  §  6  B.  35,  3);  in  integrum  offerre 
summam  (1.  122  pr.  B.  45,  1);  integram 
servitutem,  partes  integras  petere  (L  76  pr. 
1.  77  §  27  B.  81);  integrae  dotis  aetionem 
habere  (1.  3  C.  5,  14);  tempus  int.  im  ^ 
genf.  bon  reliquum  (1.  15  B.  45,  1);  integra 
aetas,  »oHi&l^rigleit  (1.  8  pr.  C.  6,  61). 
-- 4)  ex  integra,  bon  Sleuera,  toiebernm, 
ex  int.  locare  =  redintegrare  locationem  (1. 
14  B.  19,  2);  ex  int.  causam  agere  =  re- 
tractare  causam  (1.  31  B.  12,  2);  ex  int 
peUre  (L  25  §  2  B.  44,  2);  ex  int.  repe- 
tendi  reum  potestas  (L  8  §  1.  4  B.  48,  2); 
ex  int.  audiendus  (L  6  §  1  B.  48,  8). 

Integrare,  1)  erneuern,  §.  9.  iure  post- 
liminii  tutelam  pristinam  integrare  (L  8  D. 
27,  3);  integratum  ius  debiti  (1.  21  §  1  D. 
29,  5).  — 2)  ergänzen  (Paul.  11,  15  §  8). 

Integritas,  1)  unber(e|ter  Buftanb: 
integr.  mentis  (1.  2  B.  28.  1).  —  2)  «ec^t* 
|(^affen^eit,  «eblit^feit  (l.  1  C.  10, 
26). 

Integrltudo  =  integritas  s.  2  (1.  1  pr. 
B.  29,  1). 

Intelleotos,  1)  gfaffungdtraft,  d^in« 
fi(^t,  SSerftanb  5. 13.  continna  mentis  alie-. 
natione  omni  inteü,  carere  (L  14  B.  1,  18);. 
mutus,  si  intellectu  non  caret,  si  inteüe- 
otum  habet  Q.  93  §  1  B.  29,  2.  1.  124  pr. 
B.  50,  17).  —  2)  bad  «erfte^en,  »er* 
ft&nbni§:  linguae  intellectum  habere  (§  1 
1.8,  15);  tacttotneeUcctu  actum  (1.60$  8  B. 
17,  1).  —  3)  »egrif f ,  »orfteUung,  gbee, 
|.  9.  rei  intellectum  capere  (1.  14  B.  29,  5. 
.  1  §  3  B.  41,  2);  magis  inteüeetu  pere^ 
quam  elocutione  exprimi  posse  (f.  elocaüo); 
intellectu  magis  partes  habere  quam  cor- 
pore (1.  5  B.  45,  3);  plures  in  uno  fundo 
dominium  iuris  intälectu,  non  divisione  cor- 


i 


Digitized  by 


Google 


Intellegen  tia  —  Intentio. 


281 


pcHs  optinent  (1*  ^  §  2  D.  31);  hereditas 
etiam  sine  ullo  corpore  iuris  intdlectum 
habet  (1.  50  pr.  D.  5,  3).  — 4)  Sinn,  »€• 
bentung  (1.  5  D.  18,  7.|  1.  11  §  6  D.  85, 
2.  1.  3  §  2  D.  44,  7.  1.  132  pr.  D.  45,  1). 

Intellegentia »  ftenntnig,  S^erß&nb» 
ni|:  sermonis  intellig.  (1.  20  §  9  D.  28,  1). 

Intellegere,  1)  mit  bcm  »erftonbe  ouf- 
foffcn,  bearcifcn,  cinfc^en,  öctftc^en, 
^  SB.  pupillus  buius  aetatis,  ut  causam 
adquirendae  hereditatis  tum  intellegat;  nt 
non  ifUdUgat,  quid  agat  (1.  9  D.  29,  2.  1. 
6  D.  46,  6) ;  mutus  surdos  caecus  bon.  pos- 
sesnonem  admittere  possunt  si  quod  aga- 
tur  Knieüegant  (1.  2  D.  37,  3);  qui  fari  pos- 
sunt,  quamTis  actum  rei  non  inteJfegerent 
(L  5  D.  50,  17);  non  videri  praesente  ali- 
qno  fecisse,  nisi  is  intellegat  (1.  209  D.  50, 
16);  intelL  alterius  linguam  (1. 1  §  6  D.  45, 
1);  quae  in  testainento  ita  sunt  scripta, 
ut  intellegi  nonpossint  (1.  73  §  3  D.  50, 17) ; 
extrinsecus  intellegi  (1.  1  pr.  D.  28,  4).  — 
2)  5ttfolge  tec^ftd^  Seftimntung  ttxoa^  an* 
nehmen,  für  titoa^  anfeilen  (1.  26  D.  1, 
5.  L  5  D.  3.  2.  L  57  D.  3,  3.   L  46  D.  5, 

8.  1.  12  pr.  D.  23,  5.  1.  47  §  1  D.  46,  3, 
L  82.  76.  140.  156.  165.  188  pr.  228.  229 
D.  50,  16.  1.  88  D.  50,  17).  —  8)  auf- 
loffcn,  öerflcl^cn  (1.  10  §  2  D.  2,  13.  1. 
27  §  13  D.  9.  2.  1.  85  D.  35,  1.  ).  17  §  1. 
1.  70  §  1.  1.  84.  103.  142  D.  50,  16). 

Intemeratus,  nnt) txUi^t,  unt>exhxii6f* 
lidf,  ).  JB.  intemerata  pacti  iura  senrare 
(1.  41  C.  2,  4);  intemeratum  persistere  (1. 
9  §  2  C.  9,  49);  int.  fides  (1.  2  §  1  C. 
1,1). 

Intemperanter,  maglod  (1.5  0.11,41). 

Intemperantia,  UnmäBtafeit  (1.  28 
C.  9,  9). 

IntemperatUB,   übermd|ig   (1*   ^  C. 

9,  9). 

Intempestiviis  (adi.),  intempeetive 
(adv.),  unaeitig,  jut  Unjcit,  j.  ».  in- 
iemp.  euUura  (1.  25  §  3  D.  19,  2);  silva 
intempestive  caesa  (1.  48  §  1  D.  7,  1);  in- 
temp.  renunUare  sodetati;  intemp.  rent^n- 
tiatio  societatis  (1.  14.  17  §  2  D.  17,  2). 

Intendere,  1)  einen  ^la%an\pxnä  for« 
multren,  ein  älaggefud^  fteOen,  ).  6.  ac 
tiones,  qnibus  dare  facere  oporiere  inten-^ 
dUur;  dari  (sibi)  oport^r«  intendere  (§15 
I.  4,  6.  1.  42  §  1  D.  12,  1.  1.  93  pr.  D.  46, 3) ; 
rem  suam  esse,  hereditcUem  nostram  esse  in« 
tttid.  (§  1.  83  I.  cit.  1.  3  D.  5,  3);  uH  frui, 
ire  agere,  ius  sibi  esse  intend.  (1. 5  pr.  B.  7, 6. 
1. 9  pr.  D.  8,  5);  int  sibi  reddi  dot&m  (1.  22 
§  9  D.  24,  3);  intend.  (aliqnid)  ex  causa 
e^ricHonis,  dwplae  sUpulationis  (1.  85  §  5.  1. 
139  D.  45, 1);  ad  eaM)endum  intend.  (1. 6  C. 
8, 42);  intenditur  recte,  etiamsi  si  nihil  sit 


in  peculio  (1.  80  pr.  D.  15,  1);  aud^  öon  ben 
IBe^au^tungen  eined  flnK&getd  tnirb  ed 
gefogt  (1.  3  §  3  D.  22,  5.  1.  5  D.  40,  1.  1. 
1  §  3  D.  48.  16).  —  2)  anflrengen,  er* 
^eben,  int.  actumem  (1.  33  pr.  55  D.  3,  3. 
1.  2  D.  27,  4.  1.  5  §  1  D.  47,  10.  1.  24  pr, 
D.  40,  12.  1.  6  D.  40,  14.  1.  7  pr.  D.  47, 
10),  lü^  (1.  44  §  4  D.  10,  2),  petitionem 
hereditatis  (1.  3  §  5  D.  25 ,  3),  accusatio- 
nem,  cnmen  (1.  14  §  11  D.  88,  2.  L  30  §  1 
D.  48,  10.  1.  7.  8  C.  9,  1.  1.  19  C.  9,  9. 
1.  6  C.  9,  82).  — 3)  onftrengen,  tid^ten, 
animum,  curam  mentis  (1.  43  0.  Th.  12,  1). 

Intentare,  1)  =  intefidere,  ctecusationem 
(1.  4  C.  9,  12),  cnmen  (1.  8.  1.  41  §  1  D. 
48,  5.  1.  4  C.  9,  2.  1.  1  C.  9.  32);  inten- 
tatadepeüere  (1.  33  C.  9,  9).  —  2)  be* 
l^au^ten,  causam  intentatam  probare  (1. 
8  §  4  C.  6,  17).  —  8)  auflegen,  onus  in- 
tentatum  (1.  4  C.  Th.  6,  35). 

Intente  (adv.),  emfig,  fotgföltig  (1. 
26  §  3  C.  2,  7). 

Intentio,  1)  9(nfttengung  (1.  18  §  1  D. 
50,4)..—  2)  (gntfd^IuB,  »or^aben,  «b* 
fidjt  (1.  14  §  7  D.  11,  7:  —  „quis  sinei^ie- 
tatis  intentione  alienum  cadaver  funerat?*'); 
wjluntatis  intentionem  dirigere  in  aliq.  (1.  77 
§  26  D.  31);  intentionem  defuncti  refragari 
(1. 10  pr.  D.  34, 1).  —  3)  im  alten  gormulot- 
tn:ocef{e  beseid^net  intentio  benienigen^^eü  bec 
ßlagformel,  tnelc^  ben  eigent(i(^n  9led^an« 
l^nruc^  be«  tWget«  enthielt  (Gai.  IV,  39,  41 : 
„Intentio  est  ea  pars  formulae,  qua  actor  de- 
siderium  suum  condudit/'  44.  53:  „Si  quisj 
intentione  pjtuscomplexus  fiieri  t,cau8a  cadit.'M 
86:„Qui  alieno  nomine  agit,  intentionem  quii 
dem  ex  persona  domini  sumit,  condemnatio- 
nem  autera  in  suam  personam  convertit**) ; 
ba^  bebeutet  ed  im  neueften  Siecht  ben  ßla g ^ 
anf^rud^,  ben  bec  Kläger  verfolgt,  übetl^ujpt 
ftlage,  =  actio  s.  3  j.  ^.  si  qni  agens  in 
intentione  sua  plus  complexus  fuerit,  quam 
ad  enm  pertinet,  causa  cadebat  (§  33  I. 
4,  6);  in  intentionem  condemnationemve 
deductum  (1.  2  pr.  D.  44,  1);  civiii  inten- 
tione agere  (1.  6  D.  19,  5);  int.  servitutis 
(1.  6  8  3  D.  8,  5),  dominii  (1. 1  §  2  D.  20, 
1.  1.  24  C.  3,82:  —  ,cum  usucapio  cesset, 
int.  dominii  absumitur**);  int.  ncn  iure 
facti  testamenti  (L  47  D.  5,  3);  in  qnae- 
stione  de  inoffic.  testament.  praecedente 
causa  filiorum^tfM  intentio  adhucpendet. 
quod  si  contra  filios  iudicetur,  pater  ad 
qnerellam  vocatur  et  suam  intent.  implere 
potest  (1.  14  D.  5,  2);  exceptionem  velut 
tntentionem  implere  oportere  (1.  19  pr.  D. 
22,  3);  intentionem  suam  perdere;  inten- 
tionem suscipere  (1.  9  §  6  D.  10,  4);  int. 
exceptionem  elisa  (1.  17  D.  21,  2);  contra 
except.  replicatione  adiuvare  intentionem 


Digitized  by 


Google 


282 


Inter — Intercessor. 


replicaiionibus  intentionem  muntre  (L  7. 10 

C.  8,  35).  — 5)©cJom)tung  öon  ©citcn 
be8  »enoötcn,  (Sintoonb  (1.  1  C.  4,30. 

1.  1  C.  8,  32.-6)  »cfd^ulbigutiö,  «n* 
Ilage:  int.  delatoris,  accusatoris  (1.  5  §  10. 
13  D.  34,  9.  1.  2  C.  9.  2). 

Inter  (praep.),  1)  unter,  bei  IBe^c^ 
nung  me^etet  $erfonen  obet  ^nge,  a)  ^u 
tt)el(|en  Sfetnanb  obet  ettoaiS  gehört,  ober  ge« 
red^net  toirb,  j.  ®.  conwum^ran,  fco^ert,  esse 
inter  aliquos  (1.  14  D.  1,  5.  1.  1  §  9  D. 
3,  1.  1.  6  §  1.  1.  21  D.  3,  2);  b)  unter 
toelc^en  ettoad  ftott  finbet,  auf  meiere  ftc^  etUHid 
beliebt,  $.  ©.  tu*  citc«r«,  tudicare,  arbürari 
inter  aliq.  (L  1  §  2  D.  2,  2.  1.  10  §  3  D. 

2,  13.  1.  8  pr.  D.  2, 15);  convcnire,  plcLcere, 
agi  inter  aliq.  0-  8  pr.  1.  12  D.  2. 8.  1.  1 
pr.  1.  2.  27  §  6.  1.  40  §  3  D.  2.  14);  qui 
tnter  ««  öbligati  sunt  (L  57  eod.);  tnler 
se  condemnari  (l.  4  §  6  D.  10,  li.  —  2) 
jtDifd^en,  j.  S3.  exheredari  inter  duos  gra- 
duSy  inter  medias  heredum  instiixUumes  (I. 
3  §  4  D.  28,  2.  1.  3  §  2  D.  28.  3).  —  3) 
to&l^renb,  ).  IB.  tntfr  moros  (f.  mora  s.  a.). 

Interaestiinatio,  Sc^ä^ung  (1*  ^  P^- 

D.  21,  1). 

Interoalare,  einfd^alten  (1.  3  §  3  D. 
4, 4.  1. 98  pr.  D.  50, 16).  Intercalaris  (adi.), 
eingefd^altet:  mensis  interc  (l.  98  §  1. 
2  cit);  dies  interc.  (L  2  D.  44,  3). 

Int«eroapedo,  3>»U(^^ntaum  (1.  3  pr. 
D.  22,  1.  1.  11  C.  8,  10). 

Interoedere»  1)  bastoifd^en  fid^  be* 
finben,  liegen,  5.  IB.  si  inter  meas  et 
Tita  aedes  tuae  intercedant  (1.  5  D.  8,  5); 
tnter  eiusdem  domini  pr<iedia  intercedit 
ffumen  publicum  (I.  38  D.  8,3);  intercedit 
solum  publ. ;  caelum,  quod  supra  id  solum 
intercedit  (1.  1  D.  8,  2);  via  publica  inter- 
oedens  (1.  17  §  2  D.  39,3);  fundusmedius 
alterius  inter  me  et  te  intercedit  (1.  4 
eod.).  —  2)  bajtt)if(ben  treten,  ein- 
treten, a)in  eine  fremoeJBerbinbUd^Ieit 
eintreten,bie{elbeilberne]^men,bafürein' 
fte^en, }.  ^.Velleiano  SCto  comprehensum 
est,  ne  pro  uUo  feminae  inlerccderent  (1.  1 
pr.  cf.  1.2pr.§1.4  D.  16,  1:  „Omnis  om- 
nino  obligatio  SCto  Yell.  comprehenditur 
sive  verbis  sive  re  sive  quocumque  alio  con- 
tractu intercesserinU"  §5  eod.:  „et  si  mulier 
defensor  alicuius  exstiterit;  procul  dubio 
intercedit  suscipit  enim  in  se  alienamobUga' 
tionem,  quippe  cum  ex  hac  re  subeat  con- 
deninationem.**  1.  8  §  14  eod.  „Si,  cum 
essem  tibi  contracturus,  muiierintervenerit, 
ut  cum  ipsa  potius  contraham,  videtur 
intercessis8e*^J 'f  mulier,  quae  intercedens 
fundum  pignori  dedit  (1.  39  §  1  D.  6,  1); 
fideiussorem,  mandatorem  interc.  pro  ali- 
quo ;  fideiussorio  sive  mandatorio  vel  quo- 


cumque alio  nomine  pro  debitore  interc 
(1. 10  C.  4,  35. 1. 19  C.  8,40);  b)  eittfd^rei* 
ten,  ut  praetor  intercederet  tn^dtcto  MIO 
[L  2  §  5  D.  43,  8);  c)  U)ibetf4)re(^en  (1- 
3  §  4  D.  50,  4);  ll)  baju  tommtn,  tfin^ 
^utreten,  in  veiditionibus  et  emptioni- 
bus  consensum  iebere  intercedere  palam 
est  (1.  9  pr.  D.  18, 1);  re  obligamur,  cum 
res  ipsa  intercedit;  re  et  verbis  obligamur, 
cum  et  res  interrogationi  intercedit  (L  52 
^  1.  8  D.  44,  7.  c£  1.  8  D.  39,  5);  pactum 
intercesserat  inter  aliq.  (L  63  D.  46,  1); 
yitiose  vel  inutiliter  intercedit  contrachu 
pignoris  (1.  25  D.  20, 1);  intercessit  stipu- 
latio  (1.  108  §  4  D.  30);  satisdatio  (L  1 
pr.  D.  36,  4) ;  nullo  mandato  intercedente 
(1. 34  §  4  D.  46,  3);  ratihabitione  non  inter- 
cedente (1. 14  D.  12,4);  appeUatione  inter- 
cedente (1.  5  §  12  D.  34,  9);  intercessit 
(nuUa)  mora  (L  3  §  1  D.  34,  4.  1.  122  §5 
D.  45,  1),  culpa  (1.  9  §  1  D.  45,  2),  dolus 
et  caUiditas  (l.  47  pr.  D.  50, 17),  error  (L 
25  pr.  D.  28.  2);  nuptiae  non  intercesserant 
(1.  7  pr.  D.  12,  4);  intercessit  divortium 
(L  8  eod.  1.  32  §  10.  1.  62  §  1  D.  24,  1. 
1.  66  §  1  D.  24,  8);  e)  ottftteten,  er- 
fd^einen,  cum  feminae  heredes  intercedunt 
(1.  73  pr.  D.  50,  17);  intercedente  tuiore 
auctore  (1.  5  pr.  D.  39,  1).  —  3)  bon  ber 
3eit  gefagt:  (bajloifc^)  betflielen,  ab- 
laufen, 5.  IB.  annt,  qui  inter cessennt  (L 
64  D.  45,  1);  longum  spatium  intercessu- 
rum  (1.  18  pr.  D.  5,  1);  si  intercessit  aU- 
quod  tempus  (1.  5  D.  47,  9),  statutum  tem- 
pus,  temporis  apattunt  (1.  19  pr.  D.  8,  6. 
1.  3  C.  5,  73). 

Intercessio,  l)(lintrittineinefrenibe 
SBetbinblid^leit,  Ueberna^me  betfei- 
htn,  5.  )6.  per  intercess.  aes  alienum  sus- 
cipere  (1.  19  §  3  D.  14,  3);  SCtum,  quod 
de  intercessionibus  feminarum  factum  est 
(l.  15.  29  §  1  D.  16,  1.  L  2.  9.  10  C.  4, 
29);  quam  vis  p^ftOTM  datio  intercessionem 
faciaty  tarnen  —  redditionem  pignoris  nom 
esse  intercess.  (1.  8  pr.  D.  eod.);  rw pignori 
data  per  intercess,;  creditor,  qui  pignus 
per  intercess.  accepit  (1. 32  §  1  eod.);  ifUer- 
cessionis  exceptio  etiam  fideiussori  compeÜt 
(1.  7  §  1  D.  44, 1).  —  2)  «inttitt,  »et- 
ntittelung,  intercessione  audoritatis  suae 
prospiciet  praeses   prov.  (L  1   C.  9,  42). 

—  3)  «ludübung,  Sollai^^ung  (1-  1  ^• 
12,  21). 

Intercessor,  1)  tuet  in  eine  ftembc 
SBetbinblid^leit  einttitt,  biefelbe  auf 
fid^  nimmt,  bafüt  einfielt,  lafttge  (L 
8  §  5.  6  D.  15,  1.  1.  23  pr.  D.  18,4.  L22 
C.  4,  29.  l.  11  C.  8,  35.  1.  20.  21  D.  8, 40). 

—  2)  intercessorem  existere,  einff^teiten 
(1.  un.  8  3   C.  5,  7).   —  3)  «eti*t«- 


Digitized  by 


Google 


Intercessus—  Interdicere. 


283 


ttoHjie^et,  exsecutor  (1.  8  C.  1,  40.  1. 
7  C.  8,  16). 

Interoeflsiis  =  intercessio  s.  2,  ^  IB. 
interc  praesidis  (I.  7  C.  7, 53);  rebus  pro- 
prüs  intercessum  commodare  non  posse  (1. 
3  C.  10,  51). 

Intepcrdere,  1)  öerf  oUcn  (1.  85  D.  46, 
3).  —  2)  untergeben,  etlöfd^en,  res, 
Cfw  intercidit  casu,  vi  maiore,  ma  natura 
(L  18  §  4  D.  13.  6,  1.  14  §  1  D.  16,  3.  1. 
36  D.  19,  2);  casu  intercidit  usus  fr,  (1.  60 
pr.  D.  7, 1);  intercidit  mandaium  defnncto 
qni  mandatum  suscepit  (1.  57  D.  17.  1); 
intercidit  obligatio  ratione  confusionis  (L  50 
D.  46, 1.  cf.  1.  82  D.  36, 1);  intwcidit  actio 
(L  51  §  2  D.  21,  2.  1.  63  D.  23,  3);  poe- 
naks  aetiones  morte  reorum  intercidere 
posaunt  (L  32  pr.  D.  35,  2);  crimen,  quod 
morte  reorum  non  intercidit  (1.  2  C.  7,  2); 
intercidit  legatum,  fideic,  (1. 17  pr.  1. 57  §  2. 

1  61  pr.  D.  36,  1),  libertas  (1.  26  §  6.  1. 
30  §  6.  L  33  §  2  D.  40,  5);  officio  fomi- 
üae  ercisc.  iudicis  contineri,  ut  volimtas  de- 
fttnäi  non  intereidat  (1.  18  §  2  D.  10,  2). 

Intercidere,  1)  jerjc^neiben,  ftbttf^aupt 
öctnt(^ten,  $.  B.  interc.  codiciUos,  libellum. 
Totiones  (1.  4.  23  D.  48,  10).  —  2)  ob» 
brechen,  nieberrei^en,  5.  9.  interc.  aquae 
ductum  (1.  29  §  1  D.  9,  2),  aedes  (1.  49  §  1 
eod.  1.  7  §  4  D.  43,  24}. 

Intercipere,  1)  toegfangen,  toegne^« 
men,  unterfc^Iagen,  enttoenben  (1.  10 
pr.  D.  13,  1.  1.  43  D.  40. 12.  1.  38  §  1  D. 
46,3.  1.  1  §  2.  1.  14  §  17.  1.  33  D.  47,2. 
1.  1  D.  48,  13.  1.  6  pr.  D.  48  15).  —  2) 
entließen:  interc.  facultaiem  repetitionis 
(1.  5  C.  10,  3).  —  3)  öetlütjcn:  noluit 
oratio  (divi  Marci)  aUmenta  per  transadio- 
nem  interdpi  (1.  8  8  6  D.  2,  15).  —  4) 
l»etni(^ten:  ususfr.  interceptus  (1.  9  D. 
35,  3);  pater  interceptus  =  interemptus 
(1.  31  §  2  D.  34,4).  —  5)öet^inbetn  (1. 

2  C.  11,  3). 

Interdudere ,  berf  (fliegen,  bet-» 
\tfttxtn,  j.  ^-  viam  provocandi  (1.  1  pr. 
D.  49,  4),  usum  (1.  13  §  1  D.  8,  4). 

Interoolumniimi,  ber  jtuifd^en  (Bau* 
len  befinblicbe  fftaum  (1.  45  C.  Th. 
15,  1). 

Interdioere»  1)  unterfagen,  betbte^ 
ten:  interdietum  (Subst.),  interdictio,  SBet«* 
bot,  §.  O.  iuris  civilis  interdietum  (!•  20 
C.  5,  16);  sordidis  concussion^>us  inter- 
dietum est  (i.  1  §  3  D.  3,  6);  interd.  aU- 
coi  negcüaiion^ ,  professione,  advocationi- 
bw,  /bro  (L  1  §  13  D.  1,  12.  1.  8  D.  3, 1. 
l  9  pr.  8  4.  10  D.  48,  19.  1.  3  §  1  D.  50, 
2),  testimonii  officio  (1.  14  D.  22, 5);  inter- 
dictio certae  rei  (1.  45  D.  47,  10),  matri- 
monii  (1.  9  pr.  D.  23,  3):  lege  XU  tabnl. 


prodigo  interdicitur  bonorum  suorum  ad- 
miniatratione  (L  1  pr.  D.  27,  10);  cui 
(lege,  per  praetorem  bonif)  interdieüur  s. 
interidictum  est  (1.  10  pr.  eod.  1.  18  pr.  D. 
28,  1.  l.  5  §  1  D.  29,  2.  1.  1  §  9  D.  37, 
11.  1.  6  D.  45,  1.  I.  3  D.  46,  2.  1.  40  D. 
50,  17);  interdicta  loca  (1.  4  D.  48,  19); 
interdictio  certorum  locorum  (1.  5  D.  48, 
22);  interdici  alicui  terra  italica,  provin- 
cia,  patria  urbe,  eivitate  (1.  8  §  3  D.  28, 
1.  1.  7  pr.  §10  —  16  D.  48,  22),  ordine, 
Tumore  (1.  7  §  20.  22  eod.),  aqua  et  igni, 
eine  Formel  ^ut  Qe^eid^nung  ht^  (S^tö  (1. 
18  D.  1,  5.  L  60  §  4  D.  28,  5.  1.  1  §  2 
D.  32.  1.  4  §  11  D.  38,  10.  1.  10  §  2  D. 
48,  6.  1.  33  D.  48,  10.  1.  17  D.  50,  7); 
aquae  et  ignis  interdictio  (1.  5  pr.  D.  4,  5. 
L  29  §  5  D.  28,  2.  1.  13  D.  87,  1.  1.  2  D. 
48,  1 :  —  esUliwn  h.  e.  aq,  et  ign,  inter- 
dictio'' I.  2  §  1  D.  48,  19:  —  „deportatio 
in  locum  aq.  et  ign.  interdictionis  succes- 
Sit/'  (I.  1  C.  5, 17).  —  2)  in«bef.  wirb  inter- 
dicere, interdietum  x>on  ben  (gebietenben  fo« 
roof^l  ol«  öerbietenben)  ©ef c^len  be8  $tä- 
totd  gefugt,  rotl^  berfelbe  in  ben  %iüUn, 
für  toeld^e  et  eiS  im  (Sbict  im  Durand  t>et* 
f^to<^n  ^tte,  auf  9(ntraa  etUeB  unb  bei 
beten  S^td^tbefolgung  ein  toeiteted  com^licttted 
Ciinibetfobten  einttat  (Gai  IV,  138,  sq.  tit. 
1.  4,  15.  D.  43,  1  —  33.  C.  8,  1-9.  - 
,£rant  interdicta  formae  atque  conceptio- 
nes  verborum,  quibus  praetor  out  iubebat 
aliquid  fieri  aut  fieri  prohibebat.  Summa 
divisio  iivterdict.  haec  est,  quod  aut  pro- 
hibitoria  sunt  aut  restitutoria  aut  exhibi- 
teria  —  sunt  tamen  qui  putant  proprio 
interdicta  ea  Yocari,  quae  prohibit,  sunt, 
qiiia  interdicere  est  denuntiare  et  prohi- 
bere:  restitut.  autem  et  exhibit.  proprio 
decreta  vocari :  sed  tamen  optinuit  omnia 
interdicta  appellari,  quia  inter  duos  dicun- 
tur**  pr.  §  1  I.  cit.);  interdicta  competunt 
vel  hominum  causa  vel  divini  iuris  aut  de 
rdigione;  hominum  c.  competunt  vel  ad 
pubUcam  utilitatem  pertinentia  vel  sui 
iitris  tuendi  causa  vel  officii  tuendi  causa, 
vel  m  familiaris;  baec  autem  interd., 
quae  ad  rem.  famil.  spectant,  aut  apis- 
cendae  sunt  possessionis  aut  recipei-an- 
dae  aut  retinendae  (1.  2  §  1.  3  D.  43,  1); 
interd.  simplicia  —  duplida  (f.  biefe  ®.); 
interd.  quae  in  alba  proposita  habet 
praetor  (1.  1  C.  8,  1);  praetor  ait:  —  vim 
fieri  Veto;  item  —  tnterdieam  (1.  un.  pr. 
D.  48,  14.  1.  1  §  29  D.  43,  20.  1.  un.  pr. 
D.  43,  22);  praetorem  sie  interdixisse ,  ne 
vis  fieret,  quo  minus  etc.  (1.  2  D.  43,  23) ; 
quolibet  postulante  de  kis  interdicitur 
(1.  1  D.  43,  7).  —  3)  mittelfl  eine«  öom 
^tätot   ett^etUen   3ntetbictd    gegen 


Digitized  by 


Google 


284 


Interdictio — Interesse. 


Semanben  Ilagett,  toenii  biefer  bem  Sdt* 
fe^le  bed  $tätori»  ni^t  nac&gelommen  toax  = 
interdicto  uti,  experiri  (1.  3  §  11  D.  10,4. 
1.  3  §  6  D.-48,  5.  1.  6  D.  43,  8.  1.  1  §  2 
D.  43,  11.  1.  1  §  22  D.  43,  20.  1.  7  §•  1 
D.  43,  24.  L  8  §  2  D.  43,  26);  inberd. 
cum  aliquo,  adver  aus,  in  aliq.  (1.  1  §  13 
D.  43,  16.  1.  8  §  6  D.  43,  17.  1.  5  §  10 
D.  48,  24.  1.  5  D.  43,  30). 

Interdictio  f.  interdicere  s.  1. 

Interdictum  f.  cbenba{.  s,  1.  2. 

Interdiu,  bei  %aqt,  ^.  SB.  für  interdiu 
depreheneus  (l.  4  §  1  D.  9,  2). 

Interdum,  1)  bidtoeilen,  im.iSfegeitf. 
t)On  utique,  semper,  plerumque  (1.  19.  37 
§  1  D.  4,  4.  1.  36  pr.  73  pr.  D.  5,  1.  1. 29 
D.  12,  6.  1.  1  J  2  D.  22,  6.  1.  1  §  3.  D.43, 


1.  73  pr.  D.  46,  1.  L  7  §  2  D.  47, 10. 
1.  78  D.  50, 16).  —  2)  untcrbellcn  (1.16 
§  1  D.  4,  8.  1.  2  C.  6,  17). 

Interea,  untcrbcffcn  (l  14.  34  pr.  D. 
3,  5.  1.  21  D.  6,  1). 

Interemptio,  Uittetgana:  int.  umi« /r. 

0.  14.  15  C.  3,  33). 
Intere88e,l)^ugeaenfein,beitD0]^tten, 

j.  ©.  Interesse  cancäiis  (1.  1  §  5  D.  3, 1), 
frumentationibus  (1.  12  §  2  D.  49,  16).  — 

2)  [id^  cinmifdbcti  (1.  9  §  8  D.  48,19). — 

3)  ha  fein:  si  honesta  causa  interest  (L 
11  D.  47,  2).  —  4)  intereat,  ed  ip  ein 
Unterfc^ieb,  5.  16.  multnm  interest  inter 
genus  et  speciem  (1.  10  pr.  D.  40,  4.  cf.  1. 
194  D.  50, 16);  inter  stuprum  et  aduUerium 
hoc  interest  etc.  (1. 101  pr.  eod.) ;  interest, 
utrum,  —  OH  0.  4  §  5  D.  2,  11).  —  5) 
interest  iUieuius,  a)  ed  ift  Sem  anbeut 
moran  gelegen,  et  ^at  ein  Snteteffe: 
a)  in  S3e5ug  auf  bad  öffentliche  Snter« 
efffe,  bad  ©taatdmol^l,  5.  9^.  rei  pul)li' 
cae,  puU.  saiutis  et  securüatis  s.  publice 
interest  (1.  2  D.  23,  3.  1.  1  D.  24,  3.  1.  1 
§  13  D.  25,  4.  1.  67  §  2  D.  36,  1.  1.  4.  5 
8  11  D.  39.  1.  1.  44  pr.  D.  41,  3.  1.  18  D. 
42,  5.   1.  1  §  1  D.  47,  9.   1.  16  D.  49,  1. 

1.  13  §  1  D.  50,  12.  1.  14  C.  9,  47);  rdi- 
gionis  interest  (1.  1  §  6  D.  11,  8);  ß)  in 
1Be|ug  auf  bad  Sntereffe,  namentUd^  ben 
»ermögen«öott^eiI  ber  ^^tt!oattn,  j.  ©. 
non  id,  quod  privatim  interest  unius  ea> 
sociisy  servari  solet,  sed  quod  sodetati  ex- 
pedü  (1.  65  §  5  D.  17,  2);  qui  quia  sua 
interesse  dicit,  propriam  causam  defendit 
(1.  2  §  3  D.  49,  4);  interegt  nastra  potius 
non  solvere  quam  solutum  repetere  (1.  3 
D.  16,  2.  cf.  1.  15  pr.  D.  46,  1);  intwest 
debitoris  liberari  (L  49  §  6  D.  80);  interest 
creditoris  duos  reos  habere  (1.  3  §  5  B. 
34,  3);  interest  emptoris  primiy  secando 
rem  non  evinci  (1-  3  pr.  D.  21,  3);  inter^ 
esse  fruetuarii  videiur,   bonae  frngi  ser- 


vum  esse,  in  quo  usumfr.  habet  (L  9  §  1 
D.  11,  3);  interest  patris,  filiam  dotatam 
habere  (1.  71  D.  21,  2);  in  popnlaribus 
actionibus  is,  cuius  interest,  praefertor  (L 
3  §  1  D.  47,  13);  ad  exhibendum  posaunt 
agere  omnes,  quorum  interest  (1.  19  cf.  L 
3  §  9.  1.  13  D.  10, 4);  mandati  actio  tone 
competit,  cum  coepit  inter  esse  eius  qui 
mandavit  ceterum  si  nihil  interest,  cessat 
mand.  actio,  et  eatenus  com^tit,  quate- 
nus  interest,  ut  puta  mandavi  tibi  ut  fon- 
dum  emeres :  si  intererat  mea  emi,  teneberit 
(1.  8  §  6  D.  17, 1);  y)  indbefonbm  bebeuttt 
auf  t)ermögendve<^K(^m  ^thitttquod  s.  quan- 
t%tm  s.  quanti  interest  (alicuiusj  boS  3n« 
tereffc  im  jpe*ienen  juriftifd^cn  ©inn,  b.  % 
ben  änbegrift  WIed  beffen,  um  toa&  ber  buc^ 
ein  fd^bigenbed  (EreigniB  lBerIe|^e  ^bex 
mürbe,  toenn  bie  Serle^ung  nic^t  0ef(^i<^ 
fo  ba^  nic^t  hU»  bet  pofitb>t  @^ben,  fon« 
bem  aud^  bet  entgangene  (S^euHnn  in  ilnf  (^ 
lommt  (1.  33  D.  19, 2:  —  „si  colonus  tuua 
fiindo  frui  a  te  prohibetur  —  tantum  ei 
praestabis,  quanti  eius  inter fuerit  frui,  in 
quo  etiam  lucrum  eius  continebitur."*  L  1 
§  41  D.  43, 16;  —  „in  hoc  interdicto  (sc 
de  vi)  omnia,  quaecumque  habiturus  vel 
adsecuturus  erat  is  qui  deiectus  est^  si  ti 
deiectus  non  esset,  restitui  aut  eorum  litem 
a  iudice  aestimari  debere  eumque  tantum 
consecuturum,  quanti  sua  interesset  se  ri 
deiectum  non  esse."  1.  13  pr.  D.46,8:  ,ß\ 
commissa  est  stipulatio  —  in  tantum  com- 
petit, in  quantum  mea  interfmt,  L  e.  911011- 
tum  mihi  äbest  quantumque  lucrari  potui," 
1.  un.  §  2  C.  7,  47:  —  „hoc  non  solum 
in  damno,  sed  etiam  in  lucro  nostra  am- 
plecitur  constitutio,  quia  et  ex  eo  veteres 
%d  quod  interest  statuerunt.*  cf.  L  8  pr. 
D.  2,  10.  1.  4  §  1  D.  10,  1.  1.  3  D.  13, 1: 
„Si  condicatur  servus  ex  causa  furtiva,  id 
venire  in  condictionera  certum  est  ^pfod 
intersit  agentis,  veluti  si  heres  sit  instita- 
tus  et  periculum  snbeat  dominn«  heredi- 
tatis  perdendae,"  (1.  8  D.  21,  2);  in  biefer 
iBebeutnng  mitb  ed  ibentifd^  mit  utihtas  %t* 
nommen  (L  14  D.  2, 11.  1.  1  §  6  D.43, 4), 
unb  bem  flkttf^  bet  befc^abigtcn  @a(^  fefbfl 
entgegengefe^t:  fo  fte^  ed  im  (Ikgenf.  wn 
rei  aestimaOo  (certa),  pretium  (yerum), 
pretii  quantitas  (L  3  D.  12,  3.  L  1  §  20 
I).  27,  3.  1.  50  pr.  D.  47,  2.  1.  193  D.  50, 
16.  1.  12  C.  4.  49.  cf.  1.  1  pr.  D.  19,  1: 
„Si  res  vendita  non  tradatur,  in  id  ftiod 
interest  agitur,  h.  e.  quod  rem  habere  in- 
terest emptoris:  hoc  autem  interdum  pretium 
egredUur,  si  pluris  interest,  quam  res  vajd 
vel  empta  est*');  teneri,  quod  emptoris  in- 
terest, im  @kgenf.  «»on  ut  pretium  reddat^ 
teneri;  praestare,  si  quid  pluris  mea  in- 


Digitized  by 


Google 


Interficere — Interloqui. 


285 


tersit,  im  @(egenf.  Don  pretium  reddere  (l. 

11  §  18  eod.  1.  83  D.  19,  2);  ebenjo  im 
(^enf.  t>on  qtianti  ea  res  est,  quantüas  (1. 
nn.  §  4  D.  2,  3.  1.  21  §  2.  1.  55  D.  9,  2. 
I.  4  §  7  D.  39,  2.  1.  38  §  17  D.  45,  1.  L 
179.  193  D.  50,  16);  bod^  toirb  bet  «u«* 
btnd  quanü  ea  res  est  au(^  gleid^bebeutenb 
mit  id  quod  interest  gcbtou(^t  (1.  4  §  7  D. 
39,  2.  1.  1  §  5  D.  43,  4:  „Haec  verba 
'quanti  ea  res  erit,  ob  quam  in  possess. 
missus  erit\  continent  tUüitatem  crediioris, 
at  qtMnium  eins  interest  possessionem  hct- 
here,  tantom  ei  qui  prohibuit  condemne- 
tor."  ).  3  §  11  D.  43,  17.  1.  3  §  2  D.  46, 
8);  femer  toirb  quod  interest  üon  ber  C^on* 
tentümalftrofe  ate  einer  im  Soraud  beftimmten 
(Int|<^^i9uw9^|ummc  unterf(^eben  (§  7  1.  3, 
15.  1.  3  D.  2,  5.  1.  41  D.  17.  2.  I.  28  D. 
19, 1.  1.  65  D.  45, 1);  quod  interest  (agen- 
tis)  im  ®egenf.  öon  quod  in  litem  iuratur, 
quanti  in  litem  iuraverit  1.  64  pr.  D.  5, 1. 

1.  2  §  1  D.  12,  3);  in  litem  iurare,  quanti 
ma  interest,  ea  (sc.  tntrumenta)  proferri 
(1. 10  eod.  cf.  1.  28  §  1  D.  49, 1) ;  id  prae- 
stare,  quod  interfuit  mea  rationes  ^i  (1.  8 
§  1  D.  2, 13);  tanti  damnandus  est  (posses- 
8or),  quanti  actoris  interfue9'it  per  eum  non 
effeäum,  quo  minus  —  homo  exhiberetur  (1. 

12  §  4  D.  10,  4);  litem  tanti  aestimare, 
qwmti  actoris  interfuerit  eam  summam 
Capuae  potius  quam  alibi  solvi  (LSD.  13, 
4);  hoc  quoque  pensandum,  quanti  mea 
interfuit  certo  hco  dari  (1.  15  D.  16,  2); 
quanti  mea  intersit,  moram  factam  non  esse 
(1.  114  D.  45,  1.  cf.  1.  60  pr.  D.  17,  2);  in 
quam  adionem  (sc.  contrariam  pignerat.) 
venit,  quod  interest  creditoris  (1. 54  D.  46, 
1);  qui  de  sepulchri  violati  actione  iudi- 
cant,  aestimabunt,  quatenus  intersit;  si 
ad  plores  ins  sepulchri  pertineat,  in  id, 
quod  uniuscuius^  interest,  agitur  (1. 3  §  8. 
9  D.  47,  12);  quatenus  cuius  intersit,  in 
facto,  non  in  iure  consistit  (1.  24  D.  50, 
17);  bidmeilen  toirb  interest  alicuius  nur 
in  9e)ng  auf  ben  erlittenen  pofitioen  ©c^oben 
gciogt  a.  72  §  1  D.  47,  2:  —  „furti  age^e 
postest  is,  cuius  interest  rem  non  sulyripi, 
interesse  autem  eius  videtur,  qui  damnum 
pdssums  est,  non  eius  qui  lucrum  facturus 
esset."  cf.  1.  10.  11.  12  §  1.  1.  14  §  6.  10. 
1.82 §1  eod.);  b)3emanbem  julommcn, 
iit^el^en,  tutores  ab  eo,  cuius  interest  (=»  a 
competente  iudice)  dati  (1.  3  C.  5,  29);  ad 
iudices,  quorum  interest,  referre  (1.  3  C.  3, 

2.  cf.  1.  11  C.  11,  43);  ad  scrinia  quorum 
interest  transmittere  (1.  6  §  3  C.  7,  62). 

Interficere,  1)  umbringen,  tobten  (I. 
1  §  17  D.  29,  5).  —  2)  ouf^eben,  jer* 
?ören,  negotium  interfectum  (1.  2  G.  Tb. 
i22). 


Interfrigeeoere,  eigentlid^  erfalten, 
tro^fd^:  in  »ergeff enbeit  aeratben  (Vat. 
§  155). 

Interiaeens,  bojtotfc^en  liegenb  (1.  4 
pr.  C.  Tb.  9,  45). 

Interieotus  (Fartic),  ba^toifc^en  He* 

?ienb,  einaef(^oben;  aequor  interiectus 
1.  33  C.  Th.  7,  4);  spatia  interiecta  (1.  6 

C.  Th,  11,  31);  moratoriae  frustrationes 
interi.  (1.  3  C.  Th.  11,  36);  venditio  inter- 
iecta 0.  5  §  2  C.  Th.  8,  15). 

Interim,  1)  unterbejfen,  in  ber 
3toif(^en5eit,  mittlertoeile,  5.  9.  f.  t). 
a.  pendente  die  vel  condicione  (1.  10  pr. 

D.  38,  4.  <5f.  1.  6  §  2  D.  7,  2.  1.  12  pr.  D. 
17,  1.  1.  41  D.  35,  1.  1.  36  §  4  D.  35,  2), 
pendeute  appellatione  (1.  7  §  1  D.  50,  4. 
cf.  l.  27  §  3  D.  5,  2,  1.  21  |  2  D.  49,  1); 
bonae  fidei  emptor  percipieudo  fructus 
etiam  ex  aliena  re  suos  interim  facit  (L  48 
pr.  D.  41,  1).  —  2)intotiUn  1.  3  pr.  D. 

■ D.  35, 1).  —  3)  t)or  ber 


?7,  1).  L  112  §  3 
^anb,  1.  51  §  2  D.  9,  2. 

Interlmere,  1)  umbringen  G-  ^  §  18. 
20  D.  29,  5).  —  2)  tocgncl^mett,  auf* 
^eben,  dilatio  interempta  (1.  3  §  14  D. 
40.  7). 

Interior,  ber  innere,  intoenbig,  j.  ®. 
scriptura  int.  im  (S^egenf.  t)on  script.  ex- 
terior  s.  supema  impressio  (Paul.  Y,  25 
§  6.  1.  1  C.  Th.  6,  22);  templum  int.  (1.  4 
pr.  C.  Th.  9,  45). 

Interire,unterge]^en,Oer(orenge^en, 
ju  beftel^en  auf^drcn,  ^.^.sive  homines 
sive  res  sive  voluntas  sive  actio  interierit, 
distrahi  yidetur  societas.  intereunt  autem 
homines  maxima  aut  media  capitis  demi- 
nutione  aut  morte:  res  vero,  cum  aub  ntUlae 
reUnquantur  aut  condicionem  mutaverint 
(1.63  §  10  D.  17, 2);  interire  incendio,  ruina, 
chasmaU  (1.  21  D.  3,  5.  1.  11  D.  18,  6.  1. 
34  D.  39,  2);  rei  mutatione  interire  usiim  fr. 
placet  (1. 5  §  2.  cf.  1. 10  §  5  D.  7, 4);  actiones 
tales,  ut  tempore  aut  morte  intereant 
(1.  24  pr,  D.  40,  12) ;  interire  possessionem 
(1.  44  pr.  D.  41,  2). 

Interitus,  Untergang,  Vernichtung, 
j.  «.  inter.  usus  fr.  (1.  14  D.  7,  4.  1.  4  D. 
46,  2);  a  personis  discedere  sine  interitu 
sui  non  potest  usus  fr.  (1.  15  D.  10,  2); 
quae  sine  inter.  dividi  non  possunt  (1.  35 
§  3  D.  6,  1). 

Interlinere,  überfc^mieren,  ba^  j. 
t).  a.  inducere  s.  8  (1.  42  D.  9,  2.  1.  16  §  5. 
1.  18  pr.  D.  10,  2.  L  11  §  1  D.  11,  3.  1. 
5  §  8  D.  13,  6.  1.  27  §  3  D.  47,  2.  1.  2 
D  48,  10);  interlita  vel  suprascripta  (1. 
12  C.  6.  23). 

Interlooutio  (. 

Interloqui,  in  einer  Mc^9\aä^  oor  an* 


Digitized  by 


Google 


286 


Interminari — Interponere. 


geßeSter  ober  beenbigter  causae  cognitio 
einen  2iu^\pxuä)  t$un;  interloeutio ,  ein 
fold^er  ric^terlit^er  KuSfprud^,  8>oif4*tt* 
Bef  d^eib  (tit.  C.  7, 45);  j.  5ö.  quod  imperator 
de  piano  interlocutus  e8t,im(S(egenf.  toonquod 
cognoscens  deerevit  L  1  §  1  D.  1,  4.  cf.  1.  38 
D.  40,  5);  interloeutiane  iudicis  responsum, 
im  ^cgenf.  Don  caMa  cognita  dictum  (1.  17 
C.  2,  11);  praeses  vel  iiidea:  ita  intorlocu- 
tus:  „vitn  fecisti'*  (1.  32  D.  48,  19)  „iuc. 
Titius  temere  ckccusasse  videtur*^  (1.  1  §  5  D. 
48,  16);  de  decarione  Duniendo  praeses 
scribendum  principi  vat&n.  (1.  6  §7D.28,  3); 
iudex  interl.  principem  se  consuUaturum 
(1.  1  §  2  D.  49,  1),  quaestionem  habendam 
(1.  2  D.  49,  5);  severa  interhcutume  com- 
minatus  praefectus  yigilum  (1.3  §  1  D.  1, 15). 

Interminari,  anbro^en:  poena  inter- 
minata  (1.  60  C.  Th.  16,  5);  interminatio, 
?lnbro]^ung  einet  ©trofe,  j.  ©.  intermina- 
tione  vetare  (1.  5  C.  11,  9);  interminationi 
subiacere  (1.  1  §  8  C.  10,  22);  intorm.  XXX 
Ubrarum  auri  (I.  6  C.  12,  59). 

IntermlnuB,  nnbeftimmt  (1.  13  C.  Th. 
11,  28). 

Intermisoere ,  untetmifc^en,  ein- 
m  i  { d^  e  n :  nullum  actum  aiienum  tesiamenio 
intermisc.  (1.  21  §  3  D.  28,  1). 

Intermissio,  Untetbted^nng  (1.  13  D. 
33,  2 ;  —  „viae  servitus  una  est,  quia  nor 
iura  mi  habet  intermissionem") ;  Hd^tet 
3toifc^enranm  0-  20  §  4  D.  28,  1). 

Intermittere,  1)  einen  3>»tf<^^ntaum 
loffen  0.  14  D.  8,  2).  — 2)  untetlaffcn, 
öerfänmen  (L  20  §  2  D.  3,  5.  1.  14  D. 
27.  3). 

Intermori,  aufböten,  untergeben  (l. 
3  §  1  D.  43,  7.  l.  2  §  23  D.  43,  8). 

Intermutatio,  S^etftnbetung  (l.  2  pr. 
C.  Th.  16,  6). 

Interna,  böS  3nnere:  provinciarum  in- 
terna depasci  (1.  7  pr.  C.  Th.  7,  13);  cau- 
sae interna,  Äern  ber  ©od^e  (l.  1  C.  Th. 
4,  22.  1.  2  §  1  C.  Th.  10,  12). 

Intemeoivus,  ben  ißtoxh  3emon* 
bed  betreffenb:  internecivi  (sc.  criminis) 
actio,  SÜnflaat  »egen  SRorbe«  (1.  14  C.  Th. 
9.  1). 

Intemosoere,  nnterfc^eiben  (l.  31  D. 
19,  2). 

Internuntius,  IBote,  ^toi^d^entxä^et, 
(1.  18  D.  23,  1.  1.  25  §  4  D.  29,  2). 

Interpellare,  1)  ftd^  mit  föotten  an  ^e» 
manben  menben:  a)  einen  ©(^ulbner  ^ut  £r« 
fftttung  feiner  SerbinbUt^feit  auff  orbern,  mob  =• 
nen  (1.  4  §  4  D.  18,  3.  1.  24  §  2.  1.  32 
pr.  D.  22,  1.  I.  2  D.  22,  2.  1.  23  D.  44,  7. 
f.  23.  24.  49  §  8  D.  45,  1);  b)  citare,  öor* 
laben,  ad  tribunal  interp.  aliquem  (l.  13 
§  3  D.  47,  10);  c)  belangen  (l.  1  D.  20, 


5.  1.  45  D   26,  7.  1.  21  pr.  D.  50,  1.  1.  3 

C.  4,  12.  1.  4  C.  11,  36);  d)  forbern  (L 
3  C.  8,  19);  e)  angeben  (adirej:  interp. 
praesidem,  iudicem  (1.  14  D.  2,  4.  L  12 
pr.  D.  11,  7.  1.  9.  41  C.  2,  4.  1.  6  C.  4, 
32.  I.  5  G.  7, 14);  f)  Anträge  mad^en,  appd- 
lare:  mulierem  pueüamve  interp.  (1.  1  §  2 

D.  47,  11).  —  2)  »erbieten,  ber^inbem, 
fundo  frui  interpeüari  (l.  33  D.  19,  2); 
interp.  manumissionem  (1.  30  D.  17 ,  1), 
venditionem  (1.  6  D.  33,  5),  iurisdictionem 
alicuias  (L  36  §  2  D.  40,  5) ;  non  potest 
videri  usucepisse  vicinus  tuus  libertatem 
aedium  suarum,  qui  ins  tuum  non  interpeUor 
yit  (l.  18  §  2  D.  8,  6) ;  si  nee  ulla  praescri- 
ptione  tua  inUrpellatur  petUio  (L  6  G.  7, 
32).  —-3)  mterrumpere,  unterbrechen,  in- 
terp. usucapionem  (I.  1  §  7  D.  7.  9.  1.  32 
§  1  D.  8,  2.  1.  29  D.  13,  7.  L  33  §  6  D. 
41,  3.  L  1  §  4  D.  50,  4),  possessionem  G- 
16  D.  23,  5.  L  13  D.  41,  4.  1.  2  pr.  D.  41, 
5).  —  4)  in  fin\pxnäf  nebmen,  hcma 
alicuius  interp.  (1.  5  G.  10,  1). 

Interpellatio,  l)bad®efud^,  obrepere 

ßraesidi  per  libeUt  interpeliationem  (1.  29 
>.  48,  10).  -  2)  geri(^t»d^  »elangung, 
^(age,  5.  9.  non  potest  —  videri  in  indi- 
cium  venisse  id  qnod  post  iudic.  acceptom 
accidisset:  ideoque  alia  interpelkUione  opus 
est  (1.  23  D.  5,  1);  apud  iudicem  ceUbrata 
interp.  (1.  3  G.  4,  46);  interpeC.  adversus 
maritum  (1.  20  pr.  G.  5,  3);  mterp.  civilis 
vel  cnminalis  (1.  17  G.  12,  1).  —  3)  6tö- 
rung,  9[nfed^tung,  5.  9.  sine  interpeU, 
optinere  aliquid  (1.  188  pr.  D.  50,  16),  mo- 
rari  in  possessione  libertatis  (1.  2  G.  7,  22). 

Interpellator,  @törer:  matrimonionm 
interp.  (1.  1  pr.  D.  47,  11) 

Interpolare,  auf^u^en,  aufftu|en: 
veteratores  interp.  et  pro  noviciis  vendere 
(L  37  D.  21,  1);  interpolus  (adi),  attfgf* 
^u|t:  vestimenta  interp.  (\.  45  D.  18,  1). 

Interponere,  1)  ba^toifc^en  ftellen, 
feigen,  fegen:  a)  inteipositum  esse,  b<« 
kmif  d^en  legen,  a)  t>on  ^eböuben  gefagt  (l 
7  §  1  D.  8.  4);  ß)  t>on  ber  3eit  (L  83  D. 
23,  2.  1.  4  D.  37,  10.  1.  135  §  2  D.  45,  1. 
1.  6  §  3  D.  45,  2.  l.  24  §  4  D.  48,  5):  b) 
interp.  aiiquem,  ^emanben  oB  SHttettl^erffm, 
aU  Vertreter  ftetten  (I.  32  §  2  D.  16.  1.  1. 
5  pr.  1.  11  §  6—8  D.  24,  1.  L  14  D.  42, 
8);  interpositus  curator,  procurator  (1.  32 
§  4  D.  26,  7.  1.  3  pr.  D.  46,  8);  inter- 
posita  persona,  s.  interpositus  9litteU' 
i>erfon,  Srfa^mann,  Unterb&nbler  (l 
18  D.  23,  1.  1.  5  §  2  D.  24,  1.  1.  57  D. 
35,  1.  1.  12  D.  38,  5.  L  4  D.  39,  5);  e)8e 
interp.  a)  in  ein  frembed  @(^ulbbei^ltoi| 
fid^  einmifc^en,  intercebiren  (L  6  §  1.  L  23 
G.  4,  29:  —  „saucimus,  mulierem,  aitnier- 


Digitized  by 


Google 


Interpositio  —  Interrogare. 


287 


cesserit  —  aUqmd  acci^iens,  ut  sese  vnter- 
ponat,  omnimodo  teneri  —  sive  sine  scri- 
ptis  sive  per  scripturam  seae  interposuerit^^J ; 
ß)  etnf (^teiten  (L  16  §  3.  1.  24  §  1  D.  4, 4: 
„nisi  manifesta  circumscriptio  sit  —  prae- 
tor interponere  se  non  debef  1.  3  §  1  D. 
4,  8:  —  finge  arbitram  —  nolle  sententiam 
dioere — aeqaissiamm  fore,  praetorem  irUer- 
ponere  se  debuisse,  ut  officio  m  —  implerei." 
1.  5  §  2  D.  25,  3:  —  se  iudex  interponat 
—  succnrstirap."  1.  15  §  7  D.  42,  1:  — 
„nimm  adversus  emptoremporrigere  manus 
debeant  idem  iudices?  —  melius  erit,  si 
non  se  interponant — certe  sise  interpanant, 
hactenns  debebunt  intervenire,  ut  etc/*);  in 
berfelben  IBebeutung  ^B^  ed:  interp.  auctori- 
tatem  suam  (1.  2  §  2  D.  50,  2),  officium 
suuim  (1-  30  C.  10,  2);  praetoris  partes  inter- 
ponendae  (1. 5D.  40, 12);  y)  fid|  einlaff  eit: 
negotOs  se  interp.  (1.  9  §  2  D.  50,  7) ;  d) 
interp.  appellationemj  provocationem,  ißt» 
rnfnng  einlegen,  eintoenben  (1. 18.  24  §1. 

1.  28  pr.  D.  49,  1.  1.  1  pr.  D.  49,  6.  1.  un. 
pr.  §  5  D.  49,  7);  e)  interponi,  ba^totf  (^en 
treten,  fommen,  j.  9.  inimiciHae  inter- 
positae  (l.  3  §  11  D.  34,  4);  nuptiae  inter- 
pos.  (1.  21  D.  40,  9).  —  2)  ftbcc^u^  ttnrb 
ed  t)on  bet  Sorna^me  einer  ^anblnng 
defagt  a)  Hon  ber  ^otnobnte,  (JHnge^g  einei» 
9te<$tdgef(^öftd,  j.  9.  interp.  cau^tVmem, 
cautdam  (1.  15  §  1  D.  8,  3.  1.  41  D.  5,  1. 
L  11  D.  7,  9.  L  57  D.  24,  3.  L  8  pr.  D. 
31.  1.  71  pr.  D.  35,  1.  1.  32  D.  39,  2). 
saiisdatumem  (1.  67  D.  35,  1.  1.  3  §  10  D. 
35,  3.  L  20  §  1  D.  39,  1),  stifpulaUfmem 
(l.  5  D.  2,  15.  L  1  §  1  D.  7,  9.  l.  36  D. 
19,  1.  1.  20  D.  21,  1.  l.  23.  24  pr.  D.  39, 

2.  l.  48  D.  42,  1),  obligationem  (l.  12  §  1 
D.  20,  5),  pactum  (1.  1  eod.   1.  3  D.  20, 

3.  1.  5  pr.  D.  20,  6.  1.  12  §  1  D.  23,  4), 
eontractum  (1.  75  pr.  D.  86,  1),  locationem 
(1.  44  D.  46,  1),  donationem  (1.  40  D.  39, 
6),  delegaa(mem  (1.  40  §  2  D.  2,  14) ,  ae- 
ixptilatianem  (1.  13  §  6  D.  46,  4);  b)  üom 
(STebcn  eined  fßtx\pxtäftn^:  tacitam  fi- 
dem  interp.  (I.  46  D.  5,  3.  1.  10  §  2  D. 
34,  9),  einer  SBinendetKörnng:  interp. 
tesUUionem  voluntatis  contrariae  (L  16  I). 
14,  6);  o)  m>n  bet  £ei{tnna  eined  (Sibed: 
iusiwr.  interpositum  (1.  28  §  1.  L  40.  42 

Sr.  D.  12,  2);  d)  t^on  bec  ^bfaf fung  einer 
Irlunbe:  interp.  instrumentum  (1.  35  D. 
2,  14.  1.  72  D.  21,  2.  1.  134  pr.  D.  45,  1); 
scripturam  (L  61  pr.  D.  44,  7);  e)  toon  ber 
(Ertbeilung  ber  auctoriUM  tutoris  (L  18 
pr.  D.  26,  7.  1.  9  §  5.  1.  13  D.  26,  8.  1. 
25  §  4  D.  29,  2);  f)  t>on  ber  (Srlaffnng, 
(Ert^eilung  eined  ^ecreted  (1.  29  §  2 
D.  4,  4.  I.  6.  7  §  1  D.  26,  3.  1.  7  §  1  D. 
27,  10.  L  6.  7  §  7  D.  37,  10):  interpositio 


decr^i  0.  18  C.  5,  71.  1.  4  C.  5,  72.   1.  3 

C.  5,  73);  g)  Don  ber  ©ege^ung  einer 
unerlaubten  ^anblung:  fraus  inter- 
posita  (1.  3  §  2  D.  49,  14);  dolus  inter- 
psitus  (1.  1  C.  5,  12).  —  3)  l^inju* 
fügen,  apponere:  condicio  interposita  (1. 
31  D.  44,  7). 

Interpositio  f.  interponere  s.  2  f. 

Interpres,  SUn^U^tx,  Crflärcr:  op- 
tima est  legum  interpres  consuetudo  (l. 
37  D.  1,  3);  antiqui  legum  interpretes,  ve- 
teris  tum  interpr.  (l*  ^  C.  6,  2.  1.  17  C. 

7,  4);  3)oImetf(^er  (1.  1  §  6  D.  45,  1). 
Interpretari ,    auflegen,    erllären, 

).  9.  benignius  leges  interpretandae  sunt 
(1.  18  D.  1,  3);  ambigoum  pactum  contra 
f>enditorem  interpretandum  est  (1.  172  pr. 

D.  50,  17);  yerba  contra  stipulatorem 
interpretanda  sunt  (1.  38  §  18  D.  45 .  1). 

Interpretatio ,  1)  flndlegung  (Sr^ 
ÜArung,  j.  IB.  minime  sunt  mutanda, 
quae  interpretationem  certam  semper  habtie- 
runt  (1.  Ä  D.  1,  3);  interpretatione  sup- 
pleri  (1.  13  eod.),  adiuvari  (1.  64  §  1  D. 
35,  1),  coangustari  (1.  120  D.  50,  16).  — 
2)  IBefcl^rftnlung:  publica  (crimina),  quo- 
rum  delatio  omnibus  sine  äliqua  legis 
interpretatione  conceditur  (1.  29  pr.  C.  9, 9). 

Interpretator  =  interpres:  veteres, 
antiqui  Interpret,  iuris,  legum  (1.  30  C.  6, 
23.  1.  4  C.  6,  29). 

Interrogare,  fragen,  inÄbef.  a)  = 
consulere  (1.  9  §  8.  1.  22  D.  12,  1.  1.  17 
§  4D.  21,  1);  b)  bad  $00  megen^nna^me 
einet?  (^e^k^orfc^Iagd  befragen,  ein  (S(efe|  in 
9(ntraa  bringen  (§  4  I.  1,  2);  c)  bie  }ur 
@4tte$nng  einer  ©ti^Iation  nd^e  feierliche 
9[nfrage  t^nn;  interrogatio  s.  interrogatus, 
bie  9[nfrage  bed  6ti^u(ator  (1.  6  D.  3,  5. 
1. 1  §  7  D.  44, 7 :  „  Verbis  obligatio  contrahitur 
ex  interrogatione  et  responsu,  cum  quid  dari 
fierivenobis  stipulemur."  1. 1  §  1.  I.  75  §  6. 
1.  88  §  2.  1.  141  §  3  D.  45,  1.  !.  6  pr.  g 
2  D.  45,  2.  1.  1  D.  46,  4.  1.  7  D.  50,  16); 
ba^er  bebeutet  interrogare  f.  t>.  a.  stipulari, 
rogare  (l.  41  pr.  D.  18,  1);  interrogari 
f.  X>.  a.  obligari,  spondere:  fideiussor  in- 
terrogatus  pro  magistratu  (1.  5  §  3  D.  50, 
8);  d)  k)or  bem  äxagiftrat  (in  iure)  ben 
(^ner  ilber  gemiffe  fünfte  befragen,  Don 
totld^n  ed  abfängt,  ob  unb  niiemeit  er  über^^ 
^pt  in  flnffnntd^  5U  nehmen  ift ;  interrogatio 

8.  interrogahM,  eine  fott^  in  iure  ju  ftel» 
lenbe  ^xa^t  (tit.  D.  11,  1),  §.  fd.  an  heres 
vel  quota  ex  parte  sit?  (1.  1  pr.  1.  2.  5.  6 
§  1.1.  9.  11.  12  eod.),  an  quadrupes  quae 
pauperiem  fecit  eins  sit?  (i.  7  eod.),  an 
aedes  eins  vel  locus  sit,  ex  quo  damnum 
timeatur?  (1.  10  eod.),  an  fundum  possi- 
deat?  (1.  20  §  1  eod.);  interrogator ,   ber 


Digitized  by 


Google 


288 


Interrogatio  —  Intervertere. 


fragenbe  Kläger  (1. 1 1  §  7  eod.) ;  inUrro^atoria 
actio,  bie  auf  hai  (Singeftdnbntg  bed 
gefragten  $unlted  gegrünbete  $Iage 
(1.  1  §  1.  1.  22  eod.)  e)  Saugen  öer^ören 
a.  8  §  8.  1.  24  D.  22.  5);  f)  einen  ange- 
nagten t)er^ören:  interrogatio,  peinli^ed 
«crl^ör  (1.  7  D.  22,  3.  1.  17  D.  29,  5.  I. 
15  §  41  I).  47,  10.  1.  6  §  1  D.  48,  8.  1.  1 
§  21.  22.  1.  18  §  6-8  D.  48,  18). 

Interrogatio  8.  Interrogatua  f.  in- 
terrogare, 

Interrogator,  interrogatoriua  f.  tbtn* 
baf.  8.  d. 

Intemimpere,  1)  abbred^en,  jer* 
ftören,  j.  IB.  via  intemipta  (1.  1  §  6  D. 
43,  19).  —  2)  unterbrechen,  j.  ©.  mterr. 
umcapionem  (1-  5  D.  41,  6.  1.  12  §  2  D. 
49,  \b),  possemonem  (1.  44  D.  24,  1.  1.  5 
D.  41,  3),  servitutem  (1.  30  §  1  D.  8,  2. 
1.  88  D.  8,  3),  tempus  (1.  4  C.  4,  61). 

Interruptio,  Unterbrechung:  interr. 
usitcapionis  (1.  2  D.  41,  8),  temporis  (1.  2 

C.  7,  40). 

Intertrimentiim,  intertritura,  91  b« 
gang,  »crluft  (L  43  §  1  D.  13,  7). 

Interuaurium,  ber  ^Betrag  ber  toft]^« 
renb  eines  getoiffen  3^i^^<^untd  ju 
jie^enben  S^wf  en  =  eommodum  s.  usurae 
medii  temporis  (1.  9  §  8  D.  15,  1.  1.  82. 
pr.  D.  31.  1.  66  pr.  D.  35,  2.  cf.  1.  64  D. 
42,  1). 

Intervallum,  3toif(^enraum,  S^i» 
|(^enicit,  j.  ©.  intervalla  dierum  et  hora* 
rum  (l.  4  §  2  D.  8,  1);  iter  aquae  vel  coir 
tidianae  vel  aestivae  vel  quae  intervaüa 
longiora  habeat  (1.  15  D.  8,  3);  dilucida 
intenr.,  UdfU  «ugenblitfc  (1.  9  C.  6,  22);  ho- 
norum  interv.  Befreiung  Don  C^renämtem 
(1.  7  D.  50,  7);  debitori  dare  interv.  ^rrift 
geben  0-  12  §  14  D.  17,  1). 

Intervenire,  1)  bajwifd^cn  Hegen 
(l.  38  D.  8,  3.  1.  4  §  11  D.  10,  1.  1.  17 
8  2.  3.  1.  18  D.  39,  3).  -  2)  baawifd^cn, 
baju  lommen,  eintreten:  a)  in  eine 
frcmbe  «erbinblic^leit  eintreten  (intercedere), 
feminae  pro  alio  interv,  non  posaunt  (1.  2 
pr.  D.  50, 17);  qui  non  prohibet  j:>ro  se  inter- 
venire, mandare  creditur  (1.  60  eod.);  pro 
aliquo  fideiubere  vel  alias  interv,  (l.  3  §  5 

D.  15,  1.  1.  6  §  2  D.  17,  1);  interv.  fide- 
iussoretn  (1.  30  pr.  D.  3,  5.  1.  6  D.  45,  1. 

1.  27  §  4  D.  46,  1.  1.  5  pr.  D.  49,  1);  bc* 
fonber«  »irb  t»  anäf  bon  bem  gefagt,  \bcr 
für  einen  ?[nbem  bie  gfül^rung  eine« 
«et^tgflreit«  übernimmt  (1.  10  §  13  D. 

2,  4.  1.  33  §  5.  1.  40  §  4  D.  3,  3.  1.  17 
§  2  D.  39,  2.  1.  3  §  1.  1.  5  §  8  D.  46,  7. 
1.  11  §  2  D.  47,  10);  b)  fid^  tn'8  8»it- 
tel  legen,  einfc^reiten  (1.  8  pr.  D.  2, 
15.  1.  8  pr.  D.  4,  2.  1.  30  D.  4,  8.  1.  27 


pr.  D.  9,  4.  1.  14  pr.  D.  11,  7);  c)  fic$ 
einlaffen:  int-erv.  negatOs  alicnius  (l.  24 
pr.  D.  4,  4.  1.  10  pr.  1.  13  pr.  D.  33,  1), 
cdligendis  naufragiis  (L  7  D.  47,  9);  d)  ge« 
genmftrtig  fein,  (x>ram  praetore  vel  tn- 
tervenientibus  honestis  personis  (1.  1  §  36 
D.  16,  3);  interveniente  füia  pactum  con- 
ventum  (1.  19  D.  23,  4);  e)  toorTommen, 
üor^anbenfein,  si  liberi  non interveniant, 
ob  liberos  intervenientes,  intervenientibus  li- 
beris  a.  12  pr.  1.  24  eod.  1.  1  §  1  D.  33,  4); 
f)  t)orIommen,  eintreten,  interve&it 
cautio  0.  5  §  1  D.  7,  5.  L  16  D.  10,  3. 
1.  1  §  10  D.  29,  4),  stwukUio  (1.  13  §  1 
D.  4,  8),  pactum  (1.  4  D.  23,  4),  adrogaüo 
(1.  44  pr.  D.  41,  3),  capitis  deminutio  (L  1 
§  8  D.  38,  17),  aoousatio  (\.l  §  10  D.  48. 
16),  abolitio  (1.  7  eod.),  lex  Falcidia  (L  7. 
36  §  3.  1.  44.  71  D.  35,  2),  mora  (1.  3  pr. 
§  4  D.  22,  1),  culpa  0-  91  §  3  D.  45,  1), 
dolus  (1.  7  §  3.  1.  8  D.  14,  4.  1.  4  §  17  D. 
44,  7),  fraus  (L  7  §  1  D.  4,  1.  L  10  §  l 
D.  34,  9).  error  (L  17  §  1  D.  35,  1). 

Interventio,  1)  (JHntritt  in  eine  frembe 
»erbinblid^feit  (1.  7  §  8  D.  4,  4).  —  2)  = 
interventus  s.  2  c.  (L  1  C.  Th.  12,  9.  L  18 

C.  Th.  16,  5). 

Interventor,  ^nfte^  für  eine  frembe 
»erbinblic^Ieit,  intcrce88or  (1.  3  §  9  D.  15, 
1.  1.  7  §  5  D.  37,  15.  1.  3  §  3  C.  7,  54). 

Interventus,  1)  bad  ^astoif  d^enliegen 
(1.  14  §  2  D.  8,  1:  „Sacri  vei  religiosi 
loci  interventus  itineris  servitatem  impe- 
dit").  —  2)  3)ajitoif(l^enfttnft,  (Eintritt: 
a)  über^u^,  §.  lö.  interv.  capitis  deminutio- 
nis  G-  35  §  1  D.  7.  1);  feriarum  (1.  26  §  7 

D.  4,  6),  legis  Falc.  (}.  82  pr.  D.  36,  2. 
1.  6  D.  50,  8);  b)  —  intercessio  s.  li-©. 
interventu  cuiusdampersonae  eontrahi  (l.  11 
§  5  D.  14, 3) ;  molier  interventu  viri  liberata 
aere  alieno  (\.  50  pr.  D.  24,  1);  c)  «er* 
mittelung:  interv.  arbitri  (1.  7  §  1  D.  14, 
4),  iudicis  0-  7  D.  33,  1),  tutoris  (1.  68  D. 
46,  3),  iuris  (I.  2  D.  40,  11). 

Interversio,  Unterfd^Iagung,  Unter« 
fc^lcif  (1.  12  C.  10,  72). 

Interversor,  Unterfd^lager  (1.  8  G. 
10,  1). 

Intervertere,  1)  unterfc^Iagen  (L  8 
§  1  D.  4,  2.  1.  5  D.  11,  4.  1.  18  D.  46,3. 
1.  20  pr.  1.  43  §  10  D.  47,  2.  -  2)  ent- 
^iel^en:  possessionem  interv.  (1.  20  D.  41, 
2).  —  3)  öerfürjcn:  intervertendi  fidei- 
commissi  gratia  alienatum  vel  deminntom 
(1.  56  D.  36,  1).  —  4)  Dernic^ten,  tuU 
^ie^en,  intervertendae  inofficiosi  quereUae 
Patrimonium  exinani88e  (1.  87  §  3  D.  81) ; 
legitimae  tutelae  ex  XII  tabulis  interver- 
tuntur  eadem  ratione,  qua  et  hereditates 
(1.  7  pr.  D.  4,  5);  per  quam  (sc.  capitis 


Digitized  by 


Google 


Intestabilis  —  Intricsr  e. 


289 


deminutionein  minimam)  publica  iura  non 
inUrverti  constat  (1.  6  §  2  eod.).  —  5) 
»egieitcn,  ?(nbern  entjic^en:  aquae  du- 
etum  interv.  (1.  8  D.  43,  20). 

Intestabilis,  unfäl^ig,  3^WÖf  i"  fei" 
nnb  Qtn^tn  ju^u^te^en,  ba^et  auc^  nn* 
fö^ig  ein  %t\tamtnt  ju  errichten  (1.  18 
§  1.  L  26  D.  28.  1.  1.  21  pr.  D.  22,  5. 
1.  5  §  9  D.  47,  10). 

Intestatus  (adi/),  intestato  (adv.),  tt* 
llamcnt^IoS,  b.  9  fein  tt)ir!fomc3  XcftO' 
mcnt  ^intctloffcnb  (pr.  I.  3,  1 :  „Intestatus 
deceditj  qui  aut  omnino  testamentum  non 
fecit  aut  non  iure  fecit  aut  id  quod  fecerat, 
raptum  irritumve  factum  est  aut  nemo  ex 
eo  heres  extitit."  (1.  6  D.  26,  4.  1.  6  D.  29, 
1.  1.  1  pr.  D.  38,  16.  1.  64  D.  50,  16); 
intestato  decedere  (1.  37  D.  28,  6.  1.  19  pr. 
B.  29,  1.  1.  4  D.  38,  8.  1.  5  D.  38,  16. 
1.  7  D.  15,  17);  heres  intestato  patri,  aro 
(1.  28  D.  28,  7.  1.  88  D.  46,  3);  intestati 
successor,  intestato  succedere;  ab  intestato 
facti  codicäliy  data  fideicommissa  (1.  16  D. 
29,  7.  1.  13  D.  5,  2);  intestatum  facere  ali- 
quem;  pro  paHe  intest,  effici  (1.  19  eod.  1.  4 
pr.  D.  28,  5) ;  intestati  exitum  facere ;  redit 
res  ad  intestati  exitum  (1.  3  D.  28,  4.  l.  20 
pr.  D.  37,  4);  si  ita  scripserit  (miles):  'Ti- 
lius  usque  ad  annos  X  heres  esto',  nemine 
sübstituto,  intestati  causa  post  X  annos  I0- 
cumhahebit  (1. 41  pr.  D.  29, 1);  iure  intestati 
es-se  heredem,  bon.  possessorem  (1.  13  D.  5, 
3),  defeiTi  bona  (1.  42  §  1  D.  38,  2).  In- 
testato  unb  ab  intestato  tt)crbcn  aböerbioliter 
flfbrouc^t  für:  o^ne  Xepament,  ab  intest,  de- 
fern hereditatem  (1.  39  D.  29,  2),  lieredem 
fieri,  successorem  exstare  (1. 1  §  8  D.  37,  6. 
1.  4  §  1  D.  40,  5);  successio  ab  intest.  = 
legitima  (\.  14  §  2  C.  6,  58);  ab  int  bon. 
possessionem  accipere  (1.  6  pr.  D.  5, 2),  he- 
reditatem petere,  possidere  (1.  19  eod.  1.  2 
§  1  D.  28,  6.  1.  29  D.  40, 4),  rem  auferre 
(I.  12  pr.  D.  28,  3). 

Intesünarius,  toer  bie  $(rbeit  für  bod 
Sttncre  eineg  4>aufcS  fertigt,  j.  ©. 
lifc^Ier  u.  bgl.  (1.  2  C.  Th.  13,  4). 

Intestiniis,  innerlidi:  7>ulnus  intest. 
0-  14  §  5  C.  6,  58). 

Intexere,  eingeben  (1.  7  §  2  D.  10,4); 
*wW«*:  ^injufügen  (1.  2  C.  10, 11). 

Intimare,  a)  bem  ÖJcri(^t  überreichen, 
tJortrogen,  int.  suas  petitiones  (1.  6  C.  10, 
65);  adrogalio  apud  praetorem  intimata 
(1.  2  C.  8,  47) ;  donationem  int.  apud  ma- 
gistratum  (1.  30  C.  8,  53);  donationes  in 
actis  intimatae  (1.  19  C.  1,2);  descriptio- 
nea  int  apud.  acta  (1.  1  pr.  C.  10,22);  b) 
belannt  moc^en,  intimatio,  ^(njetge  (I. 
3  C.  1,  9.    1.  1  §  1   C.  9,  40.   1.  22  C.  9, 


47);  int.  elogia  =  insinuatio  testamenti 
1.  23  C.  6,  23). 

Intimus,  inner ft er,  »erborgen«« 
ft  e  r,  j.  ©.  post  nudnta  intiina  (1. 3  §  1  D. 

4,  8);  sedis  intimae  tenebras  pati  (1.  1  pr. 

C.  9,  4).      . 
Intingere,  eintaudien. 
Intolerabilis,  intolerandus ,  ntcbt  j|u 

ertragen:  iniuria  intolerab.  (1.  2  D.  1, 
6) ;  intolerandi  impetiis  officialium  (1.  7  C. 
Th.  1,  16). 

Intonare,  alicui,  gegen  Semanben  feine 
Stimme  ergeben  (1.  2  C.  Th.  9,  6). 

Intra  (praep.),  innerhalb.  %.  33.  inira 
urbenif  intra  centensimum  miliarium,  im 
©egenf.  üon  ultra  ipsum  lapidem  (1. 1  §  4 

D.  J,  12);  intra  terviinos  (l.  39  D.  19,  1); 
praedia  intra  viampüblicam  =  usque  ad 
viam  publ.  (1. 38D.  8, 3) ;  intra  iurisdictionem 
iudicantis  esse,  im  ^egenf.  Don  excedere  mo- 
dum  iurisdictionis  (1.  11  pr.  D.  2,  1) ;  intra 
pretium  (=  minoris  vel  tantidem)  emere  (1. 
5  §  5  D.  17,  1);  intra  numerum  esse,  eine 
30^1  nic^t  überf^eiten  (L  46  pr.  D.  27, 1); 
intra  Falcidiam,  fotoeit  bie  lex  Falc.  ed  ^n* 
im  a.  9  pr.  D.  34,  1);  in^bef.  bei  fleh- 
beftimmungen,  mä^renb  (L  1  §  9  D.  38; 
9:  „Quod  dicimns  Hntra  dies  C.  bon  pos- 
sessionem  peti  posse",  ita  intellegendum 
est,  ut  et  ipso  die  centens.  bon.  poss.  peti 
possit ,  quemadmodum  intra  kalendas 
efciam  ipsae  kal.  sint.**  1. 133  D  50, 16:  „Si 
quis  sicdixerit'ut  intra  diem  mortis  eius  ali« 
quid  fiat',  ipse  quoque  dies,  quo  quis  mor^ 
tuus  est,  numeratur'*);  dies,  intra  quem  si 
quid  darani  contigerit  (1-  13  §  15  D,  39,  2) ; 
intra  annum  actionem  dare,  polliceri,  actio 
competit  (1.  1  pr.  D.  3,  6.  1. 17  §  1  D.  15, 
3.  1.  1  §  3  D.  25,  6);  intra  utile  tempus 
restitutionis  petere  restitutionem  (1.  39  pr. 
D.  4,4);  ouq  }ur  ©eftimmung  eine«  8^*' 
pmUt^,  oor  beffen  (gintritt  ettooS  ftattfinbet, 
).  16.  decedere  intra  pubertatem,  intra  an- 
nos pübertatis,  intra  XIV.  s.  XXV.  annum 
(1.  8  pr.  1.  15.  41  §  8.  1.  43  §  1  D.  28,  6); 
intra  kalendas  manumittere  (1.  19  pr. 
D.   12,  1). 

Intrare,  einbringen,  intr.  in  posses- 
sionem  (1.  1  §  19  D.  41.  2.  1.  18  pr.  D.  43, 
16),  in  rem  debitaris  (1.  7  D.  48,  7);  intr. 
flumen,  portum,  einlaufen  (1-  ^  pr-  ^'  14, 
2) ;  intr.  apud  iudicem,  ben  9lid^ter  angel^n 
(1.  61  §  1  D.  23,  3). 

Intributio,  ©eifteuer,  «bgabe  (1.  4 
pr.  D.  49, 18.  1.  22  §  7  D.  50,  1.  1.  1  §  4. 

5.  1.  18  §  23  D.  50,  4). 

Intrlcare,  toerttjirren,  inUnorbnung 
bringen:  intric.  pecuUum  (!•  1  §  5  D.  11, 
3.  1.  21  pr.  D.  15,  1). 

19 


Digitized  by 


Google 


290 


Intrinsecus  —  Invehere. 


Intrinsecus  (adv.),  im  Innern  (1-  91 
§  4  D.  32). 

Introducei*e  =  indwccrc,  l)etnfü^ren^ 
introducta  in  habitationein  jngnoris  nomine 
(1.  1  pr.  §  5  D.  43,  32);  introd.  aliquem 
in  ponftessioneni  (1.  2  pr.  D.  25,  5.  l.  5  §  27 
D.  36,4);  tro|)ifc^:  mortbus  introductum  (1. 
1  pr.  D.  27,  10.  1. 2  pr.  D.  28,  6);  ius,  quod 
praetores  introduxerunt  (1.  7  §  1  D.  1,  1); 
condictio  ex  hono  et  aequo  introducta  (l.  66 
D.  12,  6);  introd.  actionem  (1.  43  D.  4,  6. 
1.  1  D.  14,  5),  remediumy  remedii  loco  (1.  2 
§  1  D.  7,  5.  1.  66  D.  23,  3);  anbringen 
«»or  ©etic^t :  introd.  postulationent  (1.  1  C. 
12,  21).  —  2)  herbeiführen,  ^eröotbrin* 
gen:  ignorantiadomini  nonintroducit  actio- 
nem (1.  2  D.  47,  4) ;  introducUur  petitio  ex 
obligatione  (l.  58  D.  45,  1);  computatiOy 
quae  in  persona  alicuius  introducitur  (1. 62 
§  1  D.  35, 1);  certa  pars  pro  indiviso,  quae 
introducitur  ex  emptione,  donatione  (1.  26 
D.  41,  2). 

Introduotio  litis,  Sitii^conteftotion 
(1.  3  C.  9.  44.  cf.  contestari  a.  6). 

Introire,  betreten,  partem  fundi,  intr. 
(1.  3  §  1  D.  41,  2);  domus  vi  introita  (1.  5 
pr.  D.  47,  10). 

Introitus,  1)  (Eingang,  ?lnfang(l.  13 
§  2  C.  3, 1).  —  2)  wag  für  ben  eintritt 
in  eine  ^offtelle  (militia)  gejault  mirb 
(1.  102  §  2.  3  D.  32). 

Intromittere ,  ^  i  n  ei  n  f  (^  i  (f  e  n:  cum 
bestiis  depugnandi  causa  in  harenam  in- 
trojuissus  (1.  4  D.  48,  2).  —  2)  e  i  n  b  r  i  n- 
gen  t>ox  ©eric^t  accusatio  intromissa  (].  32 

C.  9,  9). 

Intueri,  anfcbauen,  betrad^ten,  j.  ©. 
tabuJas  pictas  (1.  65  pr.  D.  21,  1);  tropifc^ 
=  inapicere  s.  3  (1.  21  D.  17,  1.  1.  47  D. 
19,  2.  1.  7  §  1  D.  33,  10.  1.  3  D.  38,  8.  1. 
22  D.  39,  6.  1.  4  §  18  D.  41,  3).  IntuituSy 
9iü(tfi(^t:  intuitu  humanitatis,  affectionis 
(1.  67  §  1  D.  23.  2.  1.  47  §  1  D.  46,  1.  1.  5 
§  1  D.  48,  20). 

Intus  (adv.),  barin,  brinnen  (1. 1  §  10 

D.  25,  4). 

Inultus,  l)ungcrdc^t,j.©.8ifiliu8j>atm 
necem  inultam  reliquerit  —  indignus  est 
(1.  23  pr.  D.  37, 14) ;  caduca  bona  def uncti 
propter  inultam  mortem  (1.  9  D.  29,  5); 
crimen  inultae  mortis  (1.  o  C.  6, 35).  —  2) 
unbeftraft  (1.  15  §  35  D.  47,  10.  1.  7  pr. 
D.  48,  2.  1.  3  C.  4,  7). 

Inumbrare,  in  ©chatten  (teilen,  öer* 
bergen,  desuetudine  inumhratum  —  im- 
periali  reraedio  illuminatum  (prooem.  I. 
§  5);  tw  conspectu  inumhratae  quietis  con- 
stitutus  furiosus  (1.  18  §  1  D.  41,  2). 

Inundare,  überfc^toemmen;  inundatio, 


Ueberfc^toemmung  (1.  7  §  6  1.  30  §  3 
D.  41,  1). 

Innrere,  eig.  einbrennen,  baber  w- 
ustus,  behaftet,  prohrosis  notis  inusta  fe- 
mina  (1.  2  C.  5,  9);  perpetua  infanUa  in- 
ustus  (1.  33  C.  10,  32);  elogia  inurenda 
impiis  nepotibus,  einprägen  (1.  9  §  1  C. 
6,  55). 

Inusitatus,  1)  ungetoö^nlii^  (1.  17 
§  1  D.  7,  1).  —  2)  öeraltet  (Const. 
Cordi  §  3). 

Inutilis,  unnü|,  unbrauchbar,  un^ 
tauglid^,  ^.90.  homo  inut.  factus  (1.  7  D. 
9,  3);  operae  hominis  inut.  factae  (1.  79  D. 

6,  1);  proprietas    inut.  (1.  3  §  2.  1.  56  D. 

7,  1).  —  2)  fraftio«,  wirfungSlo«,  in- 
utiliter  (adv.)  =  inefficaciter,  frustra  s.  b. 

,  ©.  inut.  actio  (1.  2  §  2  D.  15,  4.  I.  8 
*  5  D.  17,  1.  1.  11  §  4  D.  20,  4.  1.  20  S  1 

.  27,  3);  inut.  interdictum  (l.  1  §  6  D.  48. 
19.  I.  5  D.  43,  30);  inut  stipulatio  (tit  I. 
3, 19.  C.  8, 38.  1. 1  §  9  ff.  D.  44,  7);  inutiL 
stipulari  (1.  110  pr.  D.  45,  1),  promittere 
(1.  65  D.  46,  1),  obligari  (1.  29  §  1  D.  17, 
1),  fideiuben  (1.  1  §  5  D.  15,  4);  inut.  ac- 
ceptilatio  (1.  8  pr.  D.  46,  4) ;  inut.  le/fotum 
(1.  82  §  5  D.  30.  1.  82  pr.  D.  31.  1.  11  D. 
34,  3.  1.  65  D.  35,  2);  inutil.  legari  (1.  79 
§  3  D.  35,  1.  1.  34  §  2  D.  40,  5);  inutil. 
quis  instittUus;  inut.  institutio  (l.  6  D.  37, 
11);  te^ftamentum  inutile,  inutil.  factum  (1. 
25  §  6  D.  5,  3.  1.  97  D.  29,  2.  1.  1  §  3  D. 
43,  5).  —  3)  fc^&blid^,  publica  utüitas 
coercenda  est  —  est  enim  inutile  etc.  (l.  1 
§  4  D.  16,  3);  inut.  esse  papillis  (1.  12  §  1 
D.  26,  7). 

Inutilitas,  Unbraucbbarleit:  fructuum 
inntil.  G-  14  §  1  C.  3,  34). 

Invadere,  1)  fic^  bemftc^tigen,  5.  B. 
inv.  possessionem  (1.  3  §8  D.  43,  16),  bona 
(1.  20  §  6.  1.  25  §  1  D.  5,  3),  pecuniam 
communem  (1. 1  §  1  D.  22, 1);  tropifc^:  inv. 
negotia  alicuius,  eigenmöc^tig  (b.  1^.  ulfyxt  %vi\' 
trag)  bie  O^efc^äfte  ^emanbed  führen  0-  ^  pr- 
D.  44,  7) ;  invasor  =  qui  iwoadit,  §.  ^.  inv. 
locorum  (1.  6  C.  8, 4);  invasio,  gemalt  (ante 
9efi|na^me:  invas.,  quae  circa  res  soii 
fiunt  (§  1  1. 4,  2).  —  2)  Eingang  finben, 
auflommen:  iure  gentium  servitus  invasit 
(1.  4  D.  1,  1). 

Invalesoere,  fic^  befeftigen  (L  12  §  27 
D,  33,  7). 

Invalidus,  untauglich,  fcl^mad^:  argu- 
mentum inval.  (1.  1  §  26  D.  48,  18). 

Invasio,  invasor  f.  invadere. 

Invehere,  ttjol^in  führen,  fcl^affen, 
^.  $.  indticta  invecta  importata  in  praedia 
pignori  data  (1.  32  D.  20.  1.  1.  14  D.  20, 
6);  imecta  et  illata  Q.  4  pr.  D.  2,  14.  L 
11  §  5  D.  13.  7.  1.  2.  6  D.  20,  2). 


Digitized  by 


Google 


Invenditus — Invius. 


291 


Invendittis  =  non  'oenditm  (1.  10  §  1 
D.  18,  5). 

Invenire,  finbcn,  a)  ouffinben,  j.  33. 
quae  in  liUyre  invenimus,  iure  naturali 
nostra  statim  fiunt  (1.  3  D.  1«  8);  inv.  ihen- 
aaurum ;  inventor  thensauri,  ber  ^  i  n  b  e  r  einciS 
6<^fte«  (§  89  I.  2,  1.  1.  63  D.  41, 1.  1.  4 
§  6  D.  48,  13.  1.  3  §  11  D.  49,  14);  b)  f. 
ö.  a.  erlangen,  belommen,  §.  ©.  solven- 
do  hereditM  est,  qtme  inveniat  heredem  (1. 
36  D.  38,2);  nuptias  non  facile  posse  in- 
venire  (1.  64  §  1  D.  35,  1);  inv.  meliorem 
ctmdicionem  (1.  3  D.  20,  6),  nullum  empto- 
rem  (1.  66  D.  30.  l.  61  pr.  D.  36,  1),  credi- 
torem  (1.  137  §  4  D.  45,  1);  fideiussores  (1. 
2  §  9  D.  37,  6) ;  fundus  pro  fractuum  modo 
pretium  inventums  (1.  13  D.  27,  9);  c)  in- 
veniri,  befunben  Uierben,  f  id^  batftellen, 
inveniri  aui  iuris,  patremfam,,  Uherum  (l. 
11  §  6  D.  24,  1.  1.1  §  20  D.  36. 3.  l.  1  §  8 
D.  37,  11);  d)  erfinben,  einfüllten,  j.  ©. 
oblig(Uiones  inventae  ad  hoc,  ut  etc.  (1.  38 
§  17  D.  45,  1);  in  crvnen  subscriptio  ad 
id  inventa,  ne  etc.  (1.  7  pr.  D.  48,  2). 

Inventarium,  Setjeic^ni^,  tniSbe{.  a) 
ba«  üom  ^otmnnb  aufjune^menbe  1Ber$ei(^^ 
ni6  be«  tRünbelöermögen«  (1.  7  pr.  32  pr. 
57  pr.  D.  26,  7.  I.  1  §  3  D.  27,  3.  1.  22. 
24  C.  5,  37);  b)  ba^  Dom  curator  ventris 
gefertigte  iftac^Ioftöeraci^niS  (1.  1  §  26  D. 
37,  9) ;  c)  ein  t)on  ben  credi tores  in  pos- 
seBäionetn  rerum  debitorig  missi  gefertigte^ 
Skrjeic^nig  feine«  Vermögens,  ober  ber  boju 
gehörigen  Urtunben  (1.  15  pr.  D.  42,5);  d) 
ha^  t)on  ben  (^ben  jn  erric^tenbe  92a4lag< 
»eraeic^ntS  (1.  22  §  2  ff.  C.  6,  30). 

Inventor  f.  invenire  s.  a. 

Invereoundus  (adi.),  invereciinde 
(adv.),  unk^e^rfc^antt,  unatemlic^  (1-  1  §  5 
D.  3,  1.  1.  23  D.  32). 

Investigare,  nad^fpüren,  auffuc^en, 
j.  «.  inv.  fugitirum  (l.  1  §  2  D.  11,  4); 
erforfc^en,  ou^mittcln,  §.93.  inv.  wafe- 
fuka  (1.  8  pr.  D.  48,  18).  Investiijatio,  (gr* 
forfc^ung,  Ermittelung  (I.  8  g  1  C.  9, 
41.  1.  7  §  4  C.  9,  49).  Invesiiqator,  $(uf* 
f<)ürer,  «u8f»)a^er  (1.  5  C.  Th.  10,  19). 

InveteratuB,  feit  langer  ^tii  be« 
fte^enb,  alt,  eingewurzelt,  j.  )ö.  invet. 
cwisuetudo  a.  32  §  1  D.  1,  3),  usus  (1.  H 
C.  1,  14),  leges  (1-  2  C.  10,72);  invet.  tu- 
mores  faucium  (1.  14  §  8  D.  21,  1). 

Invioem,  1)  gegenfcitig,  unter  ober 
gegen  einanber,  j.  ^.  qui  jnv.  crediior 
idemque  debitor  est  (1.  30  D.  13,  6);  inv. 
cidiudicationes  et  condemnationes  factae  (1. 
36  pr.  D.  10,  2);  geritur  negotium  inv.  et 
ideo  inv.  praepositcie  sunt  actiones  (1.  17 
§  3  D.  13,  6);  inv.  ohiigare  (1.  5  pr.  D.44, 
7).  deheri  0-  21  D.  16,  2);  inv.  agere  (1.36 


D.  4,  3.  1.  22  §  2  D.  43,  24);  inv.  cavere, 
cautionem  sibi  praebere  (1.  39  §  5  D.  26, 7. 
l.  7  D.  28,  7.  1.  38  §  7  D.  32),  sHpuktri 
(1.  32  §  18  D.  4,  8.  1.  54  §  1  D.  19,  2), 
^t  donare  (l.  26  D.  39,  6);  inv.  substüuere 
heredes  (1. 37  §  1.  1. 54.  D.  28. 5.  L  23  -25. 
41  §  1.  1.  45  §  1  D.  28,  6);  a  singnlis 
heredibus  legata  inv.  dare  (1.  22  pr.  D.  35, 
2);  vir  atque  uxor  mores  inv,  accusantes 

0.  39  D.  24,  3).  —  2)  ^intoieberum,  ^in» 
gegen  (1.  3  D.  10, 1.  1.  31  §  1  D.  12,  1. 

1.  24  §  1  D.  19,  1.  1.  15  D.  44,  2). 
Inviotus,  u  n  b  e  f  i  e  g  t :  invictissimus  prin- 

ceps  (1.  23  §  5  C.  5,  4). 

Invidere, mißgönnen,  nid^t  geftatten 
(l.  4  pr.  D.  7,  8). 

Invidia,  @4impf,  «ef(^im^fung  (1.9 
§  5  D.  1, 16.  1.  pr.  D.  25,  4.  L  15  §  27. 
1.  38  D.  47,  10). 

InvidioBUs,  invidus,  gel^ftf  fig  (1.  92  D. 
28,  5.  tit.  I.  1,  7). 

InvigUare,  mad^en:  a)  föad^e  galten 
(1.  1  §  3  C.  12,  45);  b)  auf  etmad  »ad^« 
fam  fein  (l.  25  §  8  D.  29,  2). 

Invlolabüis  (adi.),  inviolabillter(adv.). 
unberle^lic^,  observatio,  lex  inviolab.  (1. 
6  C.  1,  40.  1.  18  C.  Th.  6.  4);  inviolabi- 
liter  eustodiri  (Autb.  Sacramenta  pub.  ad 
I.  1  C.  2,  27). 

Inviolatus,  unberle^t:  existimatio  in- 
viol  (1.  21  C.  2,  11.  l.  20  C.  9,  9). 

Invitare,  einlaben,  j.  ^.culcenamQAH 
pr.  D.  13,  6);  berufen,  j.  ^.  ad  honores 
(1.  6  §  1  D.  50,  4),  ad  hon.  poüseasionem 
(1.  3  §  10  D.  38,  2.  1.  1  §  6  D.  38.  6.  1. 1 
pr.  D.  38,  8.  l.  1  §  6  D.  3S,  9),  ad  fidei- 
commissum  (1.  77  §27  D.  31);  aufforbern, 
5.  ®.  ad  matrimonium  (1.  71  §  1  D.  35, 1), 
ad  furandum  (1.  5  §  1  D.  23,  4). 

Invitator,  faiferl.  Äammerbiener,  ber  jur 
«ubiens  ruft  (I.  10  §  5  C.  12,59). 

Invitus,  nic^t  Uiollenb,  einer,  toiber 
ober  ol^ne  beff en  ^itUn  etn^ad  ^efc^iel^t 
(1.  8  §  1  D.  3,  3:  —  y^Anvitum  accipere  de- 
bemus  non  eum  tatilom  qui  contradicity 
verum  eum  quoque  qui  consensiise  non  pro- 
batur.""  l.  5  D.  8.  2.  1.  45  §  5  D.  28,  2), 
j.  ©.  solvendo  quisque  pro  alio  licet  invito 
i&berat  eum  (1.  38  D.  3,  5.  cf.  1.  23.  53. 
91  D.  46,  3);  aliud  pro  alio  invito  credi" 
tori  solvi  non  potest  (l.  2  §  1  D.  12,  1); 
etiam  invitiit  nohis  per  nervös  adquiritur 
(1.  32  D.  41, 1);  qui  semel  aliqua  ex  parte 
heres  exstitit,  defidentium  partes  etiam  in- 
vitus  excipit  (1.  53  §  1  D.  29,  2);  invito 
nemini  bm.  possessio  adquiritur  (1.  3  §  3 
D.  87,  1);  invito  beneficium  non  datur  (1, 
69  D.  50,  17). 

Invius,  unmegjam  (1.  4  §  5  D.  8,  5). 
19* 


Digitized  by 


Google 


£32 


Invocare  —  Irruere. 


In▼ooal^e,  anrufen,  angeben,  arbitri 
officium  inv.  (1.  18  §  3  D.  8,  3). 

Involare,  toegnebmen  (1.  6  D.  47,  9. 
Coli.  XI,  1  §  1). 

InvoUicrum,  Futteral,  Sd^ranl  (1. 21 
%  SD,  47.  2). 

Involvere,  1)  um  toi  et  ein,  j.  ®.  tabulae 
involutae  linteo  (1.  22  §  7  D.  28,  1);  in- 
voluta  ßcriptura  (I.  21  pr.  C  6,  23).  —  2) 
belegen,  mvlta  inv.  aliquem  (1.  6  C.  7, 65). 

loeus,  eä^ex%  (].  3  §  2  D.  44,  7). 

Ipse,  f  elbft,  inSbt\.  a)  f.  t».  a.  in  eignet 
^erfon:  ipsum  cognoscere  (proßaidemjj  im 
äegen{.  üon  indicem  dare  (1.8.  9  D.  1, 18); 
b)  f.  t>,  a.  an  unb  für  fid^:  ipsum  ius 
successionis ,  utenüi  fruendi,  obligationis, 
incorporale  est,  im  <^egenf.  ber  tbxpttüäftn 
Dbjecte  einer  (grbjd^aft  u.  f.  to.  (1. 1  §  1  D. 
1,8);  c)  f.  t).  a.  unmittelbar,  gerabeju, 
).  IB.  ipso  iure,  unmittelbar  bur(^  bad  Gitoil« 
rec^t,  im  (Uegenf.  t)on  per  exceptionem,  per 
in  integr.  restitutioneni ,  per  tuitionem 
praetoris,  praetorio  iure  (1.  16  pr.  §  1  D. 
4,  4.  1.  9  §  1  D.  7,  9.  1.  4  pr.  D.  8,  1.  1.  1 
I  5  D.  27,  6.  1.  1  §  9  D.  43,  18.  l.  34  §  1 
D.  44,  7.  1.  38  §  1  D.  46,  3.  1.  3  C.  2,  30); 
andf  im  (^egenf.  Don  per  fideicommissum 
(1.  19  pr.  D.  29,  1);  vi  ipm  (fieri  statüli- 
benim),  im  (^egenf .  Oon  condicione  expressa 
(1.  1  §  1  D.  40,  7);  re  ipsa,  rebus  ipsis,  in 
ipsis  rebus  (f.  res  s.  4);  d)  j.  0.  a.  gerabe, 
juft,  thtn,  j.  ©.  in  hoc  ipso,  ut  venderet, 
circumscriptus  (1.  7  pr.  D.  4,  3) ;  hoc  ipso 
dolo  facere,  quod  etc.  (1.  1  §  22.  47  D. 
16,3);  ipsa  die  et  sumere  lugubria  et  de- 
ponere  (1.  8  D.  3,  2);  ipsorum  XX  anno- 
rum  esse  (1-  66  I>.  46,  1). 

Ira.  iPÄenndia,  gorn  (1.  32  §  10  D. 
24.  1.  1.  3  ».  24,  2). 

Iraeundna,  iA^^ornig  (1.  1  §  9.  11 
D.  21,  1). 

IratuB,   etüürnt  (1.  29  §  1    D.  22,  3). 

Ire,  1)  ge^en,  j.  $.  pati  vicinum  per 
fundum  suum  ire  agere  (l.  16  D.  8,  4.  cf. 
agere  s.  1.);  ius  ire,  agere;  ius  eundi, 
agendi  (1.  1  pr.  cf.  1.  7  pr.  D.  8,  3:  „Qui 
aella  aut  lectica  vehitur,  ire,  non  agei'e 
didtur.*  (1.  9  pr.  D.  8,  5);  fundi  nomine 
itum  (1.  6  D.  8,  6);  si  qms  in  ius  vocatus 
non  ierit(t\i.D.2,b);  fi(^  an  S^w^nben 
toenben,  5.  IB.  ire  ad  iudicem  s.  iudicium, 
ad  arbürum  (1.  9  §  5. 1.  10.  11  pr.  1.  32  §  6. 
L  37  D.  4,  8.  1.  3  pr.  D.  12,  4.  1.  32  §  4  D. 
16,.  1.  1.  76  J).  17,  2);  fideitissores  (1.  76  D. 
3,:B)^  ^u  ettoad  {c^reiten:  ire  adhberaie 
iudieium  (1.  7  §  J  D.  5,  3),  ad  interdictum 
(1.  4  Di  48,  30).  —  2)  einnehmen,  er* 
greifen,  ire  in  possessionem  (L  1  §  14  D. 
37,  9.  1.  30  §  2  D.  41,  2.  1.  18  nr.  D.43, 
18),  in  bona  debitoris  (1.  4  §  3  D.  43,  29). 


—  3)  ein  ^efd^dft  eingeben:  in  Miga- 
tionem  ire  (§  3  I.  3,  29);  in  ereditum  ire 
(f.  credere). 

Irenarohae,  ^tooinsialbeamte ,  toelc^n 
bie  IBetoKid^ung  ber  öffentlic^n  @id^^t, 
namentlid^  auc^  bie  Suffnc^nng  \>on  S^^ 
bre(^em  oblag  (1.  6  D.  48,  3.  1.  18  §  7  D. 
50,  4.  tit.  C.  10,  77). 

Irrationabilis  f.  inrationabtJis. 

Irreousabllis  f.  inrecusabilis. 

Irrepere  f.  inrepere. 

Irreprehensus  f,  inreprehensus. 

Irreptor  f.  inreptor, 

Irretire  f.  inretire. 

Irreverens  f.  inreverens. 

IrrevocabiliB  f.  inremcabüis. 

Irridere,oerfpotten(1.6§lC.Th.7,13). 

Irrigare,  bemäffern;  irrigatio,  ©e* 
mäfferung  (1.  3  §  2  D.  39,  3.  1.  1  §  11. 
13.  1.  3  pr.  D.  43,  20). 

Irriguus  f.  inriguus. 

Irritare,  ^ur  93ut^  reiben:  eanmt  irrit. 
(1.  11  §  5  D.  9,  2);  irritatus,  «u  fr  ei  jung 
(Paul.  I,  15  §  3). 

Irritare,  ungiltig  machen. 

Irritus,  inritiu,  untoitifam,  ungfil* 
tig,  nichtig,  ).  IB.  ad  irritum  decocari  (1. 
7  C.  2,  50),  recideie  (f.  b.  ®.) ;  transactio, 
donatio  irr.  =  nullius  momenti  (1.  8  §  17 
D.  2,  15.  1.  3  §  4  D.  24,  1);  irr.  paelio  (1. 
31  §  4  cod.),  emptio,  venditio  (I.  52  D.  18. 
1.  1.  10  pr.  D.  18,  5).  solutio  (1.  59  D.  12, 
6),  sententia  (1.  6  C.  7,  45);  legatum  ad 
in-itum  recidit  (1.  38  §  4  D.  28,  5.  1.  42  D. 

28,  6);  irr.  facta  suhstituiio  (1. 41  §  7  eod.); 
irr.  fit  primus  gradus  (L  7  D.  28,  3);  irr. 
codidlli  (I.  30  8  17  D.  40,  5);  irr.  tolun- 
tates  (1.  2  C.  6,  36);  irr.  testamentuw  loirb 
indbef.  ba^  burc^  eine  capitis  deminutio  bed 
Xeftatord  ungültig  getootbene  Xeftament  g^ 
nannt  (§  4—6.  I.  2, 17.  1.  6  §  5  ff.  D.  28, 
3.  1.  75  §  9  D.  31);  aud^  ha»  testam.  desti- 
tutuni  mirb  irritum  genannt  (1.  1  D.  28,3. 
1.  10  pr.  D.  29, 5),  ebenfo  ba«  bun^  »ibet- 
ruf  hti  %e\iatoxd  aufgehobene  (1.  36  §  3  D. 

29,  1.  1.  27  C.  6,23);  res  soli  ad  irr.  per- 
ductae,  ©ad^,  bie  »ert^Iod  gekoorben  (1.  24 
D.  42,  8). 

Irrogare,  inrogare,  eine  ©träfe  iucr» 
Tennen,  oerl^ängen,  auferlegen:  irr. 
poenam  (1.  1  §  2  D.  1,  4.  1.  8  D.  3,  6.  1. 1 
§  1  D.  48,  17.  1.  5  pr.  D.  48, 19.  1.  131  §  1 
D.  50,  16),  deportationem  (1.  47  pr.  D.  46, 
1),  exUium  (1.  8  D.  3,  1),  infamiam,  igno- 
miniam  (1.  9  eod.  1.  13  §  6.  1.  20.  22  D. 
3.  2);  überl^u^rt  jufügen  =  inferre,  irr. 
damnum  (1.  2  D.  43,  6.  1.  4  C.  8,  29),  prae- 
iudicium  (1.  2  C.  7,  56). 

Irruere,  inruere,  auf  ettoad  lodftürj^eu, 
»0  einbringen  (1.  57  D.  9,  2.  1.  4  C.  1, 


Digitized  by 


Google 


Irnimpere  —  Iter. 


293 


9);  tropifd^:  inr.  in  contumeliam  matronalis 
pudoris  (1.  21  C.  2,  12). 

Irmmpere,  in  cttoa*  einbrechen,  ein» 
bringen:  inr.  fundum  alienum  (1.  9  G.  7, 
32).  IrrupUoy  einbringen,  Änbrong, 
irr.  fluminij  (I.  8  pr.  D.  10,  1);  and^  f.  ü. 
0.  exsecutio  s.  a.  (1.  4  §  2  C.  Th.  3,  17). 

Is,  ea,  id,  1)  er,  fie,  eg,  auf  eine  bor- 
f^  genannte  $er(on  ober  ©ac^e  ftc^  bejiel^enb 
(!.  f  pr.  D.  1,  4.  1.  14  D.  2,  1.  1.  9  pr.  D. 
2,  11.  1.  17  §  7  D.  4,  8.  —  2)  berjcnige, 
ber,  u.  f.  tt>.  auf  ettoaa  golgenbe«  fic^  be* 
jie^b,  5. 9.  eo  twrc  esse,  quo  sunt  qui  etc. 
(1.  26  D.  1,  5);  in  eam  causam  incidere, 
quae  etc.  (1.  5  §  2  D.  50,  13);  eo  remedio 
obviam  ire,  scilicet  ut  etc.  (1.  13  §  1  D.  1, 
18);  in  id,  quod  facere  posaunt,  condemnari 
(f.  facere  s.  b.  a.);  oh  id,  quod  (1.  46  §  7 
D.  3,3);  €0,  quod,  be«^olb,  »eil  (1.  18 
g  1  D.  41,  2.  1.  2  §  8  D.  41,  4);  eo  venire, 
quod  (1.  62  D.  32);  acddere  eo,  quod  (1.  8 
D.  34,  2);  in  eo  esse,  ut  etc.  (j.  in  s.  1  a); 
eo  pertinere,  ut  etc.  (1.  7  D.  33,  1); 
eo  minus,  quo  etc.  (1-  5  §  3  D.  12, 4);  eous- 
que  (=  eatenus),  quousque,  donec,  m*  (1. 38 
D.  3,  3  1.  33  D.  6,  1.  1. 17  pr.  D.  23, 2.  1. 
53  §  1  D.  50,  16);  eo  (loci),  qui,  unde  (1. 
1  §  27  D.  29,  5.  1.  5  §  2  D.  39,  1.  1.  4  §  5 
D.  49,  16.  1.  27  §  3  D.  50, 1).  —  3)  =  iüe, 
hie,  $.  iB.  ex  ea  familia  in  eam  familiam 
(1.  195  §  1  D.  50, 16);  pacisci,  ne  eapecu- 
nia  peteretur  (1. 28  §  2  D.  2, 14);  qui  igno- 
ravit,  eam  rem  (um  bie  e^  fid^  l^anbelt)  alle- 
nam  esse  (1-  109  D.  50, 16);  eo  (sc.  pretio) 
phirisve  (1.  9  D.  12,  3);  eo  (sc.  loco)  =  illic, 
ibi  (!.  12  §  27  D.  33,  7);  id  est,  a)  bag 
^ei6t  nftmlic^  1.  9  pr.  D.4,  4.  1.68§2D. 

7,  1.   1.  1  pr.  D.  9,  1.  1.  1  §  1  D.  15.  2. 

1.  18  §  4  D.  20.  1.  1.  2  D.  33,  10.  1.  16 
D.  42,  1);  ß)  ^um  öeif»)iel  (1.  7  §  8  D. 

2,  14.  1.  8  pr.  D.  28,  6.  1.  24  D.  33,  1.  l.  3 
D.  44,  1).  —  i)=zipse  (1.  140  D.  50,  17). 
—  5)  =  idem  fl.  13  §  2  D.  3,  2.  1.  6  §  1  D. 

8,  5.  1.  25  §  2  D.  38,  1). 

Isauria,  :^nbf(^aft  ^einafiend  (1.  2  C. 
12,  39);  laauri,  bie  (Sintto^ner  berfelben, 
als  etragenräuber  berfid^Hgt  (1. 10  C.  9, 12). 

Iste  —  is.  Hie,  hie  (1.  7  §  1  D.  1,  9.  1. 
4  §  5  D.  1,  16.  1.  8  §  8.  12  D.  2,  15.  1. 
38  pr.  D.  45,  1). 

Istio  (adv.),  l^icr  (1.  71  §  9  D.  29,  2). 

Ita,  fo:  a)  ^hoc  modo,  j.  83.  quo  iure 
=  ea  praedia  hodie  sunt,  ita  veneunt  Ua- 
que  habebuntur  (1.  81  §  1  D.  18,  1);  ita 
condemnari  atque  si  possideret  (1.  36  §  3 
D.  5,  3),  audf  =  sub  hoc  modo,  j.  10.  servum 
manumitti  ita,  ut  —  promittat  (1.  42  D.  38, 
1);  liber  eat  ita,  ut  —  rationem  reddat  (l. 
17  §  2  D.  40,  4);  b)  =  hoc  ca»u,  j.  ©.  ita 
{demumj,  5t  (1.  6  §  5  D.  2, 13.  1.  35  §  3  D. 


3,  3.  1.  15  §  3  D.  4,  6.  1.  31  D.  4,  8.  1. 1  §  1 
D.  7,  4.  1.  6  D.  8.  2.  1.  5  pr.  D.  26,  7. 
I.  51  §  1  D.  29,  2);  c)  =  adeo,  5.  9.  non 
ita  pridem  (1.  2  §  2  D.  12,  5);  ita  infamis, 
ut  etc.  (1.  2  §  3  D.  3,  2);  ne  ita  neglegas 
servum,  ne  etc.  (1.  50  D.  2,  14);  d)  == 
deinde,  j.  Sd.  fustibus  caedi  et  ita  absolvi 
(1.  7  §  1  D.  37,  14);  tesfcamentum  facere, 
et  ita  decedere  (1.  13  §  2  D.  28,  1.  cf.  1. 
8  §  3  D.  29,  7.  1.  6  pr.  D.  37,  4);  ©)  ita- 
que,  bal^er,  alfo  (1.  1  pr.  D.  1,  21.  1.  2 
18  §  1-3  D.  3,  5.  1.  7  pr.  D.  4,  1). 

Italia,  ^[taUen;  Italius  s.  Italiens,  ita« 
^M^/  S-  9-  terra  Italica  interdici;  extra 
terram  ItaUicam  relegari;  Itaita  abstinerc 
inbere  aliquem  (1.  8  §  3  D.  28,  1.  1.  3  § 
3  D.  47,  14.  1.  1  §  2  D.  47,  18);  Italicum 
solum;  Italicae  soli  res,  praedia  Ital.  im 
®egenf.  bon  provincialia  (Gai.  II,  31.  63. 
ülp.  XIX,  1  pr.  I.  2,  6.  1.  un.  C.  7,  31); 
rerum  Italic,  (im  (^egenf.  uon  provincialium) 
tutor,  curator  (1.  3  §  4.  1.  39  §  7.  8.  1. 
47  §  2.  7.  D.  26,  7);  ius  Italicum,  ber  In- 
begriff ber  ben  italienifd^en  ©täbten  ^u- 
fie^enben  Siechte,  nftmlic^  bed  SRec^tö  einer 
felbftftänbigeren  ftäbtifc^en  Serfaffung  unter 
aRunicipalmoaiftraten  mit  befd^ftnfter  ®e- 
ric^tsbarfeit,  oer  ^Befreiung  i»on  (Shrunb^  nnb 
^ot^teuer  unb  ber  Sfätiifti*^*  ^^  Qhmnbe^ 
unb  lobend,  im  quiritorifc^n  ^gentbum  5U 
fielen,  melc^ed  ius.  ItaL  ^Au^g  anbem  Gtäbten 
ert^eilt  ttjurbe  (1.  1.  6-8  D.  50,  15.  1.  un. 
C.  11,  21.  cf.  ©auign^  in  ber  S^i\dfx.  för 
gefc^c^tl.  aUec^tdtt).  V.  9lb^.  6);  Ita].  colonia, 
eine  mit  bem  ius  Ita).  befc^enfte  (S^olonie  (1. 
1  §  2  D.  cit.). 

Italioensis,  (Sintto^ner  ber  8tabt 
Italica  im  bdtifc^en  S|)anien  (1.  27  p.  D. 
48,  19). 

lalioianus,  l^talien  betreffenb:  comes 
Italicianorum  sc.  titulorura,  Äuffe^  über 
bie  fiScalifc^en  Gefälle  in  Stalieti  (1. 1  C.  Th. 
6,  19). 

Italus,  eintool^ner  ODn  gtoHtn  (1.  6 

C.  Th.  11,  1). 

Itaque,  1)  ftatt  et  ita,  unb  f  0  (1.  2  §  18 

D.  1,  2;  Gai.  I.  3,  13).  -  ^  ba^er,  alfo 
(1.  3  D.  34,  5). 

Item,  ebenfo,  gleid^falU  (1.  8  §  3.  1. 
19.  23.  35  pr.  46  §  3.  5  D.  3,  3). 

Iter,  ^eg:  a)  bad  ©e^en  fiber  einen  Ort, 
$affage,  5.  9.  locus,  quo  s.  qua  s.  per 
quem,  viae,  per  quas  vulgo  Uer  /(t  (l.  1  pr. 
8  2. 1.  5  §  6.  1.  6  D.  9,3.  ).  42  D.  21,  1); 
b)  Sleije,  5.  ©.  iter  agentes  =  viatores  (I. 
1  §  6  D.  47,  5);  sumptus  in  iter  fadendi 
(l.  10  D.  6,  1);  itinere  facienda  yiginti  mi- 
lia  passum  in  dies  singulos  peragenda  (1. 
3  pr.  D.  50,  16.  cf.  1.  2  §  3  D.  38,  15.  1. 
1  D.  2,  11);  c)  ©troje  §um  ®e^n,  »leiten. 


Digitized  by 


Google 


294 


Iterare  —  Iudex. 


f^l^ren,  j.  ©.  publice  interest  sine  metu  et 
periculo  per  itinera  commeari  (1.  1  §  ID. 

9,  3);  iter  pfiblicum  (1.  1  I>-  43,  7.  1.  2 
§  20.  34  D.  43,  8.  1.  1  pr.  D.  43,  11), 
prwatum  (1.  1  pr.  §  2.  7  ff.  1.  3  §  11  ff. 
D.  43,  19);  ou(^  für  bic  ©^tfffol^  (1.  1  pr. 
§  14.  17.  19  D.  43,  12);  d)  baö  ecrüitut^ 
rcc^t,  übet  ein  frcmbc«  ®tunbftü(f  gm 
gelten  ober  ju  reiten  (1.  1  pr.  D.  8,  3: 
—  yyiter  est  ius  eundi  ambulandi  hamini,  non 
etiam  iumentum  agendi."  1.  7. 12  eod.  „iter 
est,  qua  quis  pedes  vel  eques  comnieare  pot- 
esV'  l.  13  §  12.  1.  14  eod.  iter  ha- 
bere ad  hauriendum  (l.  3  §  3  D.  8,  3.  cf.  1. 
17  D.  8,  6):  8eryitu3  itineris  ad  supulchrum; 
iter  sepulchro  dehitum  (1.  4  eod.  L  14  §  5  D. 
8,  1.  cf.  1.  12  pr.  D.  11,  7.  L  5  D.  47,  12); 
e)  iter  aquae  =  ofjuae  di*ctusy  SGBaff erleitunfl, 
aBofferleitungSrec^t  (1.  15  D.  8,  3.  1. 
21  D.  8,  5.  1.  16.  19  pr.  D.  8,  6.  1.  19 
§  4  D.  10,  3.  1.  8  D.  43,  20). 

Iterare,  toieber^olen;  iUratio;  2Bie* 
ber^otung,  j.  %.  ne  sanctum  hapiisma 
iteretur  (rubr.  C.  1,  6);  iter.  conductionem 
(1.  9  §  2  D.  39,  4),  munus,  aacerdotium,  ein 
%xai  »iebcr  übernehmen  (1.  14  §  6.  1. 17  D. 
50,  4);  üeratio  transacti  oneris  (l.  52  C. 

10,  32);  im  altern  Siecht  ift  iterare,  iteratio 
ber  tec|nif(^  ^luSbtud  für  bie  jtocite  feier* 
(id^e  ^anumiffion  eines  t)or^er  unfeietlic^ 
SRanumittirten,  Joeld^et  l^ierbutc^  Latinus 
gekoorben  mot  (ülp.  III,  1»  4:  „Iteration^  fit 
civis  BümanuSy  qui  post  Latinitatem  — 
iterum  iuste  manumissus  est  ab  eo,  cuius 
ex  iure  Quiritium  servue  fuit.**  Vat.  §  221). 

Iterato  (adv.) ,  noc^mols,  ttJieberum 
(1.  6  D.  42,  3.  1.  3  §  9.  1.  5  §  3  D.  49,  16). 

Iterum  (adv.),  1)  toicber^olt,  toie- 
berum,  abermaU  (1.  7  D.  2,  12.  1.  6  §  8. 
10.  1.  7  §  1  D.  2,  13.  1.  7  §  10  D.  2,  14. 

1.  23  D.  28,  1.  1.  15  §  1  D.  42,  5),  —  2) 
onbetnfeit«  (L  2  §  8  D.  2,  11). 

Itidem,  gleic^foHg  (1.  29  §  1  C.  3,  28). 

lubere,  fagen,  ^a^  titoa^  gefc^e^en 
foH,  befehlen;  iussio,  iussus,  iussum, 
©efc^I,  ©e^cift:  a)  oon  gefe^lic^en  Sor^ 
fc^tiften  gefogt,  5.  33.  einer  lex  (1.  28  §6. 
11  D.  48, 5. 1. 16,  C.6,  50),  eincS  tiCtum  (1. 27 
D.36, 1.13§2D.48,8),  beg|)rdtorijc^en®biftS 
(1.  2  D.  2, 6),  faiferli(^er  ©onftitutionen  (1. 1 
§  3  D.  3, 6.  1. 5  D.  37,  14.  1.  2  D.  40, 5. 1. 3  C. 
3, 19. 1. 4  C,  9, 27. 1. 1  C.  11,  61);  b)  öon  »er^ 
füaungen,  tlnorbnungcn  ber  9li(^ter 
uno  ä)<^agiftrate,  ^.  IB.  auctoritas,  impe- 
rium  eius,  qui  iubere  potuit^  qui  ius  iu- 
bendi.  iubendi  potesiatem,  habuit  (1.  10  D. 
20,  4.  1.  17  D.  26,  7.  1.  2  D.  50,  13.  1. 
214  D.  50,  16);  quod  iusait  vetuitve  prae- 
tor (1.  14  D.  42,  1);  iu88us  praetoris  (1. 13  D. 

2,  4.  1.  6  §  3  D.  3,  2.  1.  26  §  6  D.  9,  4.  1.  1 


§  10  D.  39,  1),  tnagi^ratas  (I.  3  §  1  D.  27, 
9.  1.  3  §  23  D.  41,  2),  indici«  (1.  12  §  5 
D.  10,  4.  1.  13§  9  D.  41,2),  senatus  (1. 
23  pr.  D.  39,  3),  prindpis  (1.  19  §  3  D.  5,  2. 
1.  8  pr.  D.  11,  7);  iubere  exhiberiy  edi  resti- 
tui  (l.  4  D.  2,  8.  1.  6  §  8  D.  2,  13.  1.  23 
§  3  D.  4,  2.  1.  23  §  1  D.  21,  4),  solvi,  prae- 
stari  (1.  59  pr.  D.  42,  1),  cat?m,  satisdari 
(1.  4  D.  2,  1.  1.  7  pr.  1.  15  §  2  D.  39,  2), 
in  bona^  in  possessionem  ire,  jxfssidere  (1. 
7  pr.  I.  15  §  13  eod.  J.  2  pr.  D.  42,  4.  1.  26 
§  1  D.  50,  1);  exulare  iub»i  (1.  28  §  2  D. 
27,  1.  1.  40  §  4  D.  48,  5.  1.  5  D.  50,  2); 
c)  üon  le^ttoilligen  ^Inotbnungen,  j.  ^. 
heredem  iubere  dare  usum  fr.  alicui  (1.  3 
pr.  D.  7,  1);  heres  pecuniam  dare  ütasus, 
damnatus  (1.  1  pr.  D.  35,  2);  fundum  dari 
iub.  (1.  26  pr.  D.  33,  2);  dari  fieri  iub. 
(l.  13  D.  5,  2);  per  fideicomm.  restitui 
iusm  Iwreditas  (1  25  D.  3  7  5);  servum 
(testamento)  liberum  esse  iubere;  servos 
liber  esse  iussus  (1.  29  pr.  32  pr.  57  §  1 
D.  15,  1.  1.  6  §  3.  1.  8  §  5  D.  33,  8.  1. 
49.  82.  96  §  1  D.  35,  1.  1.  10.  11  §  2.  1. 

13  §  3.  1.  24.  25.  46  D.  40,  4);  iussum, 
iussio  testatoris,  testatricis  (1*  44  eod.  1.  7 

.D.  33,  1);  d)  öon  (Se^eiBcn  htS  ^txxn 
ober  SiaterS  an  bie  ©claöen  ober  ^nbcr  in 
patria  potestate ;  quod  iussu  actio,  bie  ßlage 

([cgen  ben  |>errn  ober  JBater  au«  einem  auf 
ein  (Sle^eig  t)om  8c(aben  ober  filiusfam.  ein« 
gegangenen  SÜcc^tSaefcfKift  (§  1.  8  I.  4,  7.  l. 
1  §  1  D.  15,  1.  tit.  D.  15,  4.  1.  9.  18  C. 
4,  26);  iussu  patris  s.  domini  creditum  (L 

14  D.  14,  6.  1.  2  §  1  D.  15.  4);  cUra  pa- 
tris  iussionem  pecunias  creditas  accipere 
(1.  7  C.  4,  28);  iussiimy  ut  fiUus  vel  »€r^>us 
coheredes  adeant  (1.  36  cf.  1.  25  §  4  D.  29,  2); 
itissu  eius,  in  cuius  potestate  est,  ducere 
uxorem  (1.  1.  11  §  4  D.  3,  2);  patris  iussu 
donare  (1.  9  §  2  D.  39,  5);  is  damnwn  dat^ 
qui  iubet  dare  (1.  169  pr.  D.  50,  17);  e)  öon 
^e^eigen  tinei  ©läubigerSan  feinen  ^dfüü>* 
ner  in  Sejug  auf  bie  Sc^ulb,  ).  IB.  deHUh 
rem  iubere  solvere,  promütere,  alicui;  iussu 
(creditoris)  numerare,  pramittere,  expromU- 
tefre  pecuniam  (debitam)  alicui  (1.  51  §  1  D.  2, 
14.  1.  32.  36  D.  12,  1. 1.  7  pr  1.  9  D.  12,  4. 
1.  36  D.  23,  3.  1.  21  D.  46,  2.  1.  64  D.  46, 
3).  Unter  d  unb  e  tt)irb  aber  iussus  m^ 
blöd  üon  mirflic^n  ^^e^eigen,  fonbetn  axni^ 
üon  anbern  ^illen^rllärungen  gebraucht. 

luoundus,  angenehm  (1. 1  C.  Tb.  2,8). 

ludaeus,  ^ube  (L  11  pr.  D.  48,  8.  tit. 
C.  1,  9);  ludaicus,  jübifc^,  j.  ».  Ujg 
synagoga  iud.  (1.  4.  5.  19  §  1  eod.) ;  super- 
stitio  lud.  a.  3  §  3  D.  50,  2). 

Iudex,  diic^ter:  a)  ein  bie  ^ec^td«^ 
pflege  öerttjaltenbcr  SWagiftrat,  j.  33. 
iudex,  qui  tribunali  praeest  vel  aliam  iuris- 


Digitized  by 


Google 


ludicare  —  ludiciarius. 


295 


dicHonem  habet  (\.  1  D.  5,  1.  cf.  1.  4  §  1 
D.  11,  1);  81  qnis  in  ius  vocaius  non  ierit, 
a  competenti  iudice  niulta  pro  iimsdictione 
iudicis  damnabiiur  (1.  2  §  1  D.  2,  5) ;  om 
nia  provindalia  desideria,  quae  lioniae 
rarios  iudices  habentt  ad  officium  praesidis 
pertinent  (1.  11  D.  1,  18);  iudices  dioece- 
neos  tarn  civiles  quam  militares  (1.  1  §  19 

C.  1,  27);  iudices  ordinarii  jut  IBejeid^nung 
ber  ^robin^ialftatt^altet  (1.  32  pr.  C. 
1,  3.  1.  2  C.  1,  37.  1.  2  C.  12,  19);  compe- 
tentem  iudiceniy  vel  principem  adire  (1.  5 
§  5  D.  49,  5):  iudex  appdlationis  (1.  40  $  1 

D.  2,  14.  1.  20  D.  46,  7);  restitutio  in 
integr.  facienda  officio  iudicis  (1.  9  §  7  D. 
4,  2) ;  competenK  i  udex  rem  suae  aequitati 
restitui  decernat  (1.  23  §  2  eod.);  b)  ein 
t)om  S^agifhat  für  einen  Sflec^tdftteit 
beftellter  SRtc^tet:  iudicem  dare,  addi- 
cere;  iudicis  datio;-  ius  iudicis  dcMdi;  iudex 
datus  0-  4  D.  1,  14.  1.  8.  9  D.  1,  18.  1. 
12  §  1.  2.  l.  18  pr.  32.  39  pr.  46.  47.  49 
§  1.  1.  76.  81  D.  5,  1.  1.  15  pr.  D.  42,  1. 
1.  7  pr.  D.  48,  11.  1.  2  §  1  D.  49,  8);  ab 
imperatore  iudex  datus  (1.  18  §  4  D.  4,  4); 
iudex,  usque  ad  certam  summam  iudicare 
iussus  0.  74  §  1  D.  5,  1);  in  iudicem  con- 
sentire  (1.  33  eod.) ;  iudicibus  de  iure  dubi- 
tantibus  praesides  respondere  solent  (1.  79 
§  1  eod.);  iudex,  qui  litem  siuim  fecit  (f. 
lis);  iudex  cognoscens  (f.  cognoscere  s.  3. 
a.) ;  iudex  actionis  Servianae  (1.  3  pr.  D.  20, 
1);  iudex  iudicii  bonae  fidei  (1.  1  §  2  D.  22, 
1);  iudex  finium  regund.,  famüiae  ercisc, 
eommuni  divid.  (1.  2  §  1  D.  10, 1. 1.  25  §  20. 
1.  42  D.  10,  2.  1.  19  §  3  D.  10,  3);  heredi- 
tatis  iudex  (1.  50  1 1  D.  30);  c)  m^itx  in 
einer  Criminanot^e,  j.  83.  adversus  ca- 
psarios  iudex  est  constitutus,  ut,  si  quid 
fraudulenter  admiserinty  ipse  cognoscat  (1.3 
§  5D.  1, 15) ;  iudex  aduUerii  (1. 14  §  5.  D.  48, 
5),  quaestionis  ob  capitalem  causam  (1.  1 
§  1  D.  48,  8);  servus  sine  iudice  ad  bestias 
datus  0-  11  §  1  eod.);  d)  compromissarius 
iuilex,  ©(^ieogrid^ter  {(.  compromittere). 

ludioare,  richten,  SRec^t  f^rec^en,  aU 
9li(bter  erfennen,  cntfd^eiben:  iudicans 
=  iudex  (1.  11  pr.  D.  2,  1.  1.  3  §  6.  1.  13 
D.  22,  5.  1.  7  §  1  D.  23,  5.  1.  14  §  4  D. 
38,  2.  1.  1  §  3  D.  48,  16.  1.  11  pr.  D.  48, 
19);  iudicium  solvitur  vetante  eo  qui  iu- 
dicare iusserat  {\,  58  D.  5,  1.  cf.  l.  13  pr. 
D.  2,  1);  iudicandi  necessitas  inter  munera 
personalia  habetur  (1.  18  §  14  D.  50,  4.  cf. 
1.  13  pr.  §  2  D.  50,  5);  pecuniam  ob  iudi- 
candum  decernendumve  acdpere  (1. 3  D.  48, 
11);  conira,  secundum  constitutiones  iudicari 
n.  1  §  2.  4  D.  49,  8);  res  tudicata^  xtd^U- 
Kräftig  entfd^iebene  ©ac^e  (tit.  D.  42, 
1.  C.  7,  52.  —  „Bes  iud,  dicitur,  quae  finern 


controversiarum  pronuntiatione  iudicis  ac- 
cepit:  quod  vel  conderanatione  vel  absolu- 
tione  contingit"  1.  1  D.  cit.);  ejcsecutio  rei 
iud.  (tit.  C.  7,  53);  usurae  rei  iud.  (tit.  C. 
7,  54);  ob  rem  iud.  conveniri  (1.  28  §  8 
D.  12,  2);  exceptio  rei  iudic.  (tit.  D.  44,  2), 
—  „exceptionera  rei  iud.  obstare,  quotiens 
eadem  qwtestio  inter  easdem  personas  revo- 
catwr**  1.  3  eod.) ;  rebus  iudic.  standum  est 
(1.  1  C.  cit);  rei  iudic,  rerum  indieat. 
auctoritas  (1.  3  §  3  D.  27,  9. 1.  67  §  2  D. 
36,  1.  l.  14  8  1  D.  49,  1. 1.  5  C.  7,  52:  — 
„nee  enim  instaurari  finita  rerum  iud.  pati- 
tur  auctoritas**);  res  iud.  jpro  veritate  accipi- 
tur  (1.  25  D.  1,  5);  iudicatum  bebeutet  {ottn)^I 
hai,  toOAU  ber  Vellagte  red^tiSfrAftig  üerurtl^eilt 
ift,  aU  bo«  Urteil  felbfl,  j.  ©.  iudicati  au- 
ctorit<is  (f.  b.SB.  8.  3.);  iudicati  actio,  agere, 
courenirij  teneri  (1.  28.  31  pr.  D.  3,  3.  1.  4. 
6.  7.  61  D.  42,  1.  1.  41  §  1  D.  46,  1. 1.  69.  86 
D.  46,  3);  obligatio  iudicati,  obl.  quae  ex 
causa  iudicati  descendit  (1.  4  §  7  D.  42,  1. 
1.  8  §  3  D.  46,  2);  iudicati  exsecutio  (L 
16  §  1  D.  16,  2);  iudicatis  satisfacere  (1. 
40  §  1  D.  2,  14) ;  iudicatum  facere,  solvere 
(1.  6  D.  2, 12.  1.  45  §  1  D.  5, 1.  1.  35  D.  9,4. 
1.  25  D.  26,  7.  1.  78  §  2  D.  31.  1.  45  D. 
46,  1);  itidicatum  solvi  cavere,  promittere, 
satisdatio,  stipulatio  (1.  39  §  6.  1.  40  §  2. 
1.  42  §  2.  1.  46  pr.  D.  3,  3.  tit.  D.  46,  7): 
tempus  iudicati,  bie  gefe^tit^e  fjrift  jur  @r» 
füttung  be«  Urt^eifö  (1.  2  D.  42,  1);  iudi- 
catus  =  condemnatus  j.  C  confessus  pro  »u- 
dicato  est  (1.  1.  3.  6  D.  42,  2.  1.  56  D.  42, 
1);  tempus,  quod  datur  iudicato,  s.  consti- 
tutum iiidicatis  (1.  29  cf.  1.  7  eod.  1.  t  D. 
44,  3.  1.  B  pr.  D.  22,  1.  1.  51  D.  15,  1);  in 
iudicio  ^hhco  calumniae  praevaricationisve 
causa  quid  fecisse  iudicatus  (1.  1  D.  3,  2). 

Iiidicatio,  1)  ric^terlid^eg  ^erfobren 
(1.  4  §  8  D.  49,  16.  1.  131  §  1  D.  50,  16.  1. 
1  C.  1,  38).  —  2)  (grIenntniS  (1.  30  D. 
3,  3.  1.  5  C.  7,  65). 

ludioialis,  1)  rtc^terlid^,  ^.  IB.  iudic. 
quaestio  (1.  38  pr.  D.  17,  1),  forma,  sen; 
tentia  (1.  2  §  23  C.  1,  17.  1.  3  C.  7,  50)- 
iudic.  stipulationes  =  quae  a  mero  iudicis 
officio  proficiscuntur,  im  ©egenf.  ber  prae- 
toriae  (1.  5  pr.  D.  45,  1).  —  2)  <)roäeffu^ 
alijc^  (1.  1  pr.  §  1  D.  46,  5:  ,,Praetoria- 
rum  stiptUationum  tres  videntur  esse  spe- 
cies,  iudiciales  catUionales  communes.  lu- 
diciales  eas  dicimus,  quae  propter  iudicium 
interponuntur  ut  ratum  fiat*^). 

ludioiarius,  1)  bad  gri^tltc^e  ^Ser» 
fahren  betreff enb;  lex  lulia  iudic.  (1.  1  §  4 
D.  48,  14).  —  2)  richterlich,  iudic.  mu- 
nere  fungi(l.  5  C.  8,  1);  iudic.  cognitio  (1. 
18  C.  5,  4.  1.  10  C.  8,  4),  severitas  (1.  28 
C.  9,  9),  vigor  (I.  9  §  1  C.  1,  55). 


Digitized  by 


Google 


296 


Ixidicixim — lulias. 


ludioium,  1)  ©erteilt:  a)  tic^tetUd^e  ^e^* 
^örbe,  j.  «.  adire  iudicia  (1.  8  C.  1,  9.  1. 
1  C.  12,  61);  contumeliam  iudiciorum  non 
timere  (1.  30  C.  7,  62);  b)  bet  Ort,  m 
^tdfi  gefptoc^en  toixh,  }.  id.  ad  s.  in  iudicium 
venire  (1.  3  §  3.  4  D.  2,  10.  1.  1  pr.  D.  2, 
12) ;  siatere  (inj  iudicio  s.  in  iudicium  (tit. 
D.  2,  11);  responsio  in  iudicio  (1.  4  pr.  D. 
11,  Ih  extra  iud.  admonere(l.  5  §  11  D.  3, 
5);  c)  l^etl^anbluna  einer  died^tdfac^e 
öor  ©cric^t,  geric^^tlic^e«  »erfahren, 
$TO(eg,  a)  in  (Sriminoifacl^en;  publica 
iudicia  (tit.  I.  4,  18.  D.  48,  1);  leges  iu- 
diciorum pM,  (1.  1  eod.);  ordo  exercendo- 
rum  public,  iudic.  capiUüium  (l.  8  eod.); 
publ.  iudicii  exercitatio  (1.  1  pr.  D.  1,  21) ; 
lud.  capitis  (1.  7  pr.  D.  48,  11),  praeiari- 
cationis  (1.  3  pr.  D.  47,  15);  accusare  publ. 
iudicio ;  (in)  iudicio  (publ.)  damnari  (1. 1  §  6 
D.  3,  1. 1. 43  §  10  D.  23, 2);  de  bis,  qui  fuge- 
rint  —  lege  de  sicariis  iudicium  fiat  (1.  25  §  1 
D.  29,  5);  ß)  in  Siöilfac^en  =  lis,  $ro- 
ffti,  dies  iudicii  (1.  2  §  3  D.  2,  11);  rem 
in  i%tdicium  deducere  (f.  b.  SB.  s.  2.);  actio- 
nem  in  iud.  perducere;  res,  quae  in  iudicio 
est  (1.  31  D.  5,  1);  iudicium  accipere  (f.  b. 
95B.  8.  2.),  suscipere  (I.  3  eod,);  iud.  acce- 
ptum  8.  contestatum  (i.  25  D.  4,  3.  1.  7  §  1 
D.  5,  3.  1.  19  D.  24,  3.  1.  28  pr.  D.  49,  1); 
po8t  litem  contest.  manente  adhuc  iudicto 
solvere  (1.  60  pr.  D.  12,  6) ;  qui  fundum  vin- 
dicavit  —  pendente  iudicio  nihilo  minus 
interdicto  (unde  vi)  recto  agere  placuit  (1. 
18  §  1  D.  43,  16).  -  2)  bie  Älaoe,  j.  ». 
iudicium  dare^  reddere  (1.  20  pr.  D.  3,  5. 
1.  J  §  1  D.  4,  3.  1.  1  jpr.  D.  4,  9);  iud.  wo- 
vere  (1.  8  §  10  D.  5.  2);  iud.  honae  fidei  (f. 
fides  8.  5.  a.),  in  factum  (f.  b.  93.  s.  2.),  con- 
trarium  (f.  b.  8ß.  s.  1).  utile  (1.  4  D.  43,  20), 
famosum  (1.  1  §  10  D.  3,  1.  I.  104  D.  50, 
17),  poenaU  (1.  11  D.  2,  4).  —  3)  =  iudica- 
tum,  }.  9.  si  feriatis  diebus  fuerit  iudi- 
catum,  lege  cautum  est,  ne  his  diebus  iu- 
dicium Sit  (1.  6  D.  2,  12);  iudicio  terminata 
(1.  230  D.  50,  16);  exsecutio  iudicii  (1.  80 
§  15  D.  36,  1).  —  4)  9lec^t«pflege  (1.  2 
8  8  D.  5,  1).  —  5)  einfielt,  Urt^eil  0- 
12  §  2  eod.);  infirmum  iud.  (pupilli)  tu- 
tore  auctore  reptur  (1.  25  D.  40,  2).  —  6) 
Sntfd^UB/  Äillc,  leges  iudicio  populi 
recepta»  (1.  32  §  1  D.  1,  3);  principis  iu- 
dicio oonsequi  dignitates  (1.  2  D.  50,  3); 
disputari   de  priw:ipdli  iud.  non  oportet 

0.  2  C.  9,  29);  inSbef.  imrb  ed  öom  legten 
SSBiUen  gefagt,  j.  9.  iudicium  defuncti  ad- 
gnbscere,  comprobare  (1.  8  §  10.  1.  12  §  1. 

1.  23  §  1.  1.  32  D.  5,  2);  contra  iud.  testa- 
toris  facere  (1. 34  D.  27,  1);  nihil  «aj  i>a(rw 
iudicio  merere  (1. 13  D.  44,  4);  quasi  furio- 
sae  iud.  ultimum  matris  damnari  (1. 19  D.  5, 


2) ;  supremi  iud.  divisio  (1.  20  §  3  D.  10,  2). 
—  7)  <5a^ung,  dogma:  iudicio  catMicae 
religionis  deviare  (1.  2  §  1  C.  1,  5). 

lugali»,  bie  ®attin  (l.  22  §  1  C.  2,  7. 
1.  8  §  3  C.  5,  17). 

lugatio  unb 

lugeratio,  ein  SRorgen  SJonbe^,  f.  iugam 
8.  3  (1.  9  C.  Th.  5.  15.  1.  33  C.  Th.  12,  1). 

lugemm  =  iugum  s  3.  (1.  4  §  1.  1. 
13  §  14  D.  19,  1.  1.  64  §  4  D.  21,  2.  1.  4 
pr.  D.  50,  15.  l.  3  C.  10,  30). 

lugis  (adi.),tti^t(er(adv.),  fortbauerub, 
ununterbtod^en,  j.  ©.  iuge  biennium  (1. 
un.  C.  5,  7),  quinquennium  (1.  2  C.  1,  7); 
XXX  annorum  iuge  silentium  (L  3  C.  7, 
39):  iugiter  servari  tempora  in  causis  appel- 
lationum  (1.  1  C.  3,  12) ;  iugiter  obsequium 
debitum  (1.  28  C.  3,  28);  iugitas,  5)attCt, 
j.  ».  temporis  iug.  (1.  7  C.  5,  17). 

lugulare  aliquem,  ^kmanbem  bie  ^e^Ie 
abf^neiben  (1.  1  §  17  D.  29,  5). 

Iugum,  1)  3o*  bet  8«öt^t«e  (1.  38  §9 
D.  21,  1).  -  2)  ®efpann  bcrfetten  (§  12. 
13  eod.)  —  3)  fo  öicl  Sanb,  aU  ein  (»t\patm 
in  einem  ^ge  pflügen  fann,  guc^ett,  SRor« 

!|en,  ein  ^detma^,  auf  toelc^em  nad^  ber 
^)dtem©teuert)erfa(fung  eine  beftimmteÄruub* 
fteuer  ^ftet:  pro  capitibus  s.  iugis  »utsre- 
cognoscere  pensitationem  atque  obaeqaia 
(1.  1  C.  12,  23);  per  iuga  s.  capita  conferre 
(1.  2  C.  12, 39) ;  iugorum  capüatvonts  et  pro- 
fessiones  0-  1  C.  Th.  11,  12);  dispositio, 
ut  iuga,  quae  ad  ecclesiam  pertinerenty  a 
publica  functione  cessarent  0-  15  pr.  C.  Th. 
16,  2):  ballet  bejet(^net  iugatio  a)  bie  auf 
einem  iugum  ^aftenbe  @)runbftettei: 
capitatio  aut  iugatio  (1.  1  pr.  C.  Th.  8,  U. 
1.  9  C.  11,  48;  mg.  terrena  im  (S^egenf.  tN>n 
humana  capitatio  (1.  un.  C.  11,  52);  b) 
ben  bet  ^runbfteuer  untettoorfenen 
^dercomplej:  pro  portione  suae  posses- 
sionis it^ationisque  coartari  ad  munia  (1. 
1  §  1  C.  10,  49);  Busceptores  modum  in- 
gationis  possessorum  perscribant  (I.  10  C. 
10,  72);  iugationis  pensitatio  (1.  8  C.  Th. 
5,  15);  iug. ,  quam  hastis  decursis  a  fisco 
compararunt  (1  3  C.  Th.  5,  14).  — 4)S«)<4 
in  ttopif(^et  öcbeutung,  j.  ^.  iugum  serti- 
tutis  (1.  8  C.  8,  50).  —  5)  nuptiaU  iugum 
(1.  10  pr.  D.  35,  1),  bag  e^elic^e  »anb. 

lulianuB,  1)  tömifc^  taijet,  361—63 
n.  (£^t.  (1.  ICH.  61).  —  2)  fSalvius) 
lul.,  Sutift  unter  l^abriau  unb  ben  folgenben 
taifem  (\.  17  pr.  D.  37,  14.  1.  5  D.40,2. 
1.  10  C.  4,  5). 

lulius  (adü,  1)  ben  nod^  Suliu«  6ofat 
benannten  SJconot  betreff enb,  i.  *.  Ka- 
Undae  lul.  (1.  141  pr.  D.  18,  1).  —  2)  00  m 
taifer  SluguftuS  (€.  gulin«  (JUfar  Octo* 
öianug)  ^errü^renb:  lex  lulia,  a)  maiesia- 


Digitized  by 


Google 


lumentarins  —  lurisconsultus. 


297 


tis  (tit.  D.  48,  4.  C.  9,  8);  b)  de  adulteriis 
(tit.  D.  48,  5.  0  9,  9);  einen  X^cil  biefc« 
(S^efe^ed  bilbet  bie  lex  lulia  de  fundo  dotali 
(1.  1  pr.  1.  3.  4.  16  D.  23,  5.  pr.  1.  2,  8); 
c)  de  vi  publ.y  de  vi  privata  (tit.  D.  48,  6. 
7.  C.  9,  12) ;  d)  t>it  leges  luliae  ptihlicorum 
et  privatorum,  ^n^ei  aHgenteine  Drbnungen 
für  bic  (kriminal*  u.©iöilinf%  Sfluborff  SUcc^t«' 
ocW.  I.  ©.  95  (1.  1  §  2  D.  43,  16.  l.  32 
D.  48.  19);  e)  repetundarum  (tit.  D.  48, 11. 

C.  9,  27);  f)  de  annona  (tit.  D.  48,  12); 
s)  peculatus,  et  de  sacrilegiis,  ei  de  residuis 
(tit.  D.  48,  13.  C.  9,  28);  he.  ambitus  (tit. 

D.  48,  14.  C.  9,  26);  i)  iudidorum  s.  iudi- 
ciaria  (1.  2  §  1  D.  5,  1.  1.  4  D.  22,  5.  1.  1 
§  4  D.  48,  14.  cf.  1.  9  §  2.  1.  41  D.  4,  8. 
1.  3  §  1  D.  47,  15);  k)  de  bonis  cedendis 
(1.  4  C.  7,71);  \)  de  maritandis  ordinibus, 
ein  2^eil  ber  lex  lulia  et  Fapia  Poppaea 
(Gai.  1,  145.  178.  Ulp.  XI,  20.  XIII,  1. 
XVI,  2.  Vat.  §  197.  1.  44  pr.  D.  23,  2.  1.  6 
§  4  D.  37, 14.  1.  un.  §  1  D.  38,  11);  einen 
%Ml  beffelben  @efe^  bilbetc  ond^  bic  lex 
lulia  ilber  bie  bona  cadnca,  lex  ItUia  cadu- 
caria  genannt  (Gai.  II,  111.  144.  150.  286. 
Ulp.  XXII,  3.  XXVIU,  7.  l.  96  §  1  D.  30); 
m)  lex  lulia  eiTitia,  toobutc^  ben^roöinsial* 
ftatt^altern  ha^  Siedet  gegeben  tourbe,  in  ben 
^roDinjen  Xntoten  §n  beftetten,  toenn  wcber 
teftamentatif  c^e  noc^  geje^c^e  üot^anben  maren 
(Gai.  I,  res.  195.  tJlp.  XI,  18.  pr.  I.  1.  20). 

Itunentariua  f. 

lumentum,  ßafttl^ier  (1.  38  §  4—6. 
D.  21,  1.  1.  65  §  5  D.  32.  l.  89  pr.  D.  50, 
16);  iumentariae  molae,  öon  ^u^itiitten 
getriebene  SRü^len  (1.  26  §  1  D.  33,  7). 

lunoianmn  SCtum  (Aemilio  lunco  et 
lulio  Severo  consulibus  factum),  ein  auf 
ftbeicommtffarifc^ef^rei^itdertl^eilungen  bejäg« 
lieber  8enatd{c|lug  aud  ber  3eit  bed  ^aiferd 
(5ommobu3  (1.  28  §  4.  1.  47  §  1.  l.  51  §  8 
D.  40,  5). 

lunctura,  1)  SSerbinbung  (1.  10  D. 
47.  7).  —  2)  Sierrat^  (1.  19  §  8  D.  34, 
2).  —  3)  3ugöie^,  Öfefpann  (Paul.  III, 

6  §  91). 

lungere,  t)erbinben,  quaecumque  aliis 
iuncta  sive  adiecta  accessionis  loco  cedunt ; 
statuae  iunctum  brachium  (1.  28  §  5  D.  6, 1); 
tignum  iunctum  aedibus;  actio  detigno  iuncto 
0.  23  §  6  D.  6,  1.  1.  6  D.  10,  4.  1.  7  §  10 
D.  41,  1.  tit.  D.  47,  3);  ea,  quae  aedibuß 
iuficia  sunt,  legari  non  possunt  (1.  41  §  1. 
cf.  §  15.  16  p.  30);  tro^if4:  «rf/inttoic  aliqua 
adversario  iimgi  (1.  22  I).  3,  3);  iungi  (inter 
ge)  mairimonio  (%  1  I.  1,  10.  1.  17  pr.  D. 
23, 2) ;  filio  stto  iungeTe  pupiUam  Huam  (1.  66 
pr.  eod.);  mulier  alii  se  iunxit;  legitimis  nu- 
ptiis  sectmdis  iuncta  (1.  12  §  12  D.  48,  5). 

lunianus  f.  lunius  s.  2.  a. 


lunior,  1)  jünger  (1.  6  D.  22,  4).  —  2) 
aiclrut  (1.  1.  6  pr.  12.  15  C.  Th.  7,  13). 

lunius  fGracchanusJ,  JJutift  gegen  baS 
(£nbe  ber  Stepublif  (1.  un.  pr.  §  1  D.  1,  13). 

lunius  (adi.),  beu  ^onat  ^uniu^  be« 
treffenb,  j.  ».  kalendae  lun.  (1.  60  pr.  D. 
19,  2).  —  2)  lex  Junia,  a)  (Norbana),  aud 
ber  Seit  be«  Äaiferg  Xiberiu«  (772  u.  c), 
tooburc^  ben  nic^t  unter  ben  ciüilred^tlic^n 
(Srforberniffen  S^eigelaffcnen  bie  ßatinität  er* 
t^eilt  »urbe,  ba^cr  fie  Latini  luniani  l^eigen 
(Gai.  I,  80.  U,  HO.  275.  III,  56.  57.  ÜIp. 
I,  5.  10.  XI,  16.  XVII,  1.  XV,  14.  XXII, 
3.  §  3  I.  1,  5.  §  4  I.  3.  7);  b)  Veüeia,  au^ 
ber  Seit  «uguft'g  (763  u.  c),  Ujoburd^  bie 
(Srbe^einfe^ung  resp.  Snterbun^  eined  nod^  bei 
iBebjeiten  bed  Xeftatord  agnofarenben  postu- 
mu8  unb  quasi  post.  suus  atö  n^irtfam  pr 
fibtoenbung  ber  wuption  bed  ^eftamenti^  an^ 
erfannt  »urbe  (1.  29  §  5—7.  11  ff.  D.  28,  2. 
l.  3  §  1.  1.  13  D.  28,  3.  I.  6  §  1  D.  28,  5. 
1.  2  pr.  D.  28,  6);  c)  Peironia,  ebenfalls  au« 
ber  öeit  Äuguft'8,  auf  grei^eitö^oceffe  bejüg* 
lid^  (I.  24  pr.  D.  40,  1 :  „Lege  lun.  Petr., 
si  dissonantes  pares  iudicum  existant  sen- 
tentiae,  pro  libertate  pronuntiari  iussum"). 

luramentum,  ®ib  (1.  34  §  5  D.  12,  2. 
1.  25  §  3  I).  22,  3.  1.  1  pr.  C.  2,  58J. 

lurare,  auc^  iurari  (I.  14  D.  33,  4), 
fc^tt)ören,bcf(l^tt)ören,eibnc^öerfi(^ern, 
j.  ©.  perinde  habere  quod  iuratum  est,  at- 
que  si  probatum  esset  (1.  11  §  3D.  12,  2); 
iurare  per  deum,  per  caput  suutn  vel  jfiluh 
rum  suorum,  per  salutem  suam,  per  genium 
principis  (I.  3  §  4.  1.  4.  5  pr.  1.  13  §  6.  1. 
33  eod.) ;  iusiur.  propria  superstitione  iura- 
tum (1.  5  §  1  eod.);  iur.  saerosanctis  evan- 
gelits  propositis  (1.2  pr.  C.  2,  58);  iur.  de 
s.  pro  calumnia  (f.  b.  &.) ;  |iur.  in  litem  (f.  b. 
9GB.  8.  2.);  iurato  (adv.),  iuratorius  (adi.), 
eiblid^:  cautio  iurat.  (§  2  I.  4,  11.  1.  1  § 
1  C.  1,  49.  1.  17  pr.  C.  12,  1);  iurato  pro- 
mittere  (1.  16  D.  2,  8). 

luratorius  f.  iurare. 

lurgare,  ftreiten  (I.  6  §  1  C.  2,  6.  1. 
1  pr.  C.  3,  40). 

lurgium,  1)  3»ift  (I.  31  D.  23,  3.  1. 
27  D.  23,  4).  —  2)  ©treit,  ^rocej  (1.  35 
§  1  C.  3,  28.  1.  22  §  4  C.  6,  2.  1.  57  D. 
10,  2.  1.  6  §  4  C.  2,  6.  1.  23  C.  2,  12.   1. 

5  C.  3,  39). 

luridicus,  1)  (adi.)  ba«  dtec^tfprec^en 
bctreffenb:  dies  iuridici,  @ertc|tiStage  (1. 

6  C.  3,  12):  pronuntiatio  iurid.  =  iudici- 
alis  (I.  3  0.  7,  51).  —  2)  (Subst.)  =  iudex 
(L  41  §  5  D.  40,  5);  in^bef.  fü^rt  ber  3Ber* 
toalter  ber  afled^td^flege  in  ^le^anbria  biefen 
Xitel  (tit.  D.  1,  20  C.  1,  57). 

lurisoonsultus,  Slet^ti^gelel^rter  (1.  2 
§  40  D.  1,  2.  1.  5  C.  3,  42). 


Digitized  by 


Google 


298 


lurisdictio — lus. 


lurisdictio,  1)  bad  Slec^tfprec^en,  bte 
.t^anbl^aBung  beS  ^ed^t^,  Q^ttoat^xünq 
öon  ^cc^tS^ilfe  öon  Seiten  ber  bie  9«e(^t8- 
pflege  öerroaUenben^Ragiftrate,  foroic  ba«  9lec^t 
berfclben,  bie  9le(^t§pf icacju  tocrto  alten, 
unb  in  einem  concteten  fJaU  wcc^t  ju  ^pre^» 
c^en,  (»eri(^t8barfeit  (tit.  D.  2,  1  C.  3, 
13),  j.  39.  imperiumj  cui  etiam  iwisd.  inest, 
quod  iurisdictioni  cohaeret;  impeni  magis 
esse  «juam  iurisdictianis  (f.  iuiperium  s.  2. 
b);  iurisd.  est  etiam  tudici«  (2an<ii  Jtcetitui 
(1.  3  D.  h.  t.) ;  iurisd.  contentiosa  —  volun- 
taria  (1.  2  pr.  D.  1,  16);  qui  iurisdicHoni 
praeest;  qui  tiibunali  praeest,  vel  aliam 
iurisd.  habet  (1.  12  D.  1,  3.  L  10  D.  2,  1. 
1.  2  pr.  D.  2,  5.  1.  1  §  2  D.  3,  1.  1.  1  D. 
5,  1);  cuius  de  ea  re  iurisd.  fuit  (1.  8  pr. 
D.  3,  1.  1.  7  pr.  D.  39,  2.  1.  5  pr.  D.  42, 
1.  1.  1  pr.  D.  43,  4);  iurisd.  mcmdata  (tit. 
D.  1,  21.  cf.  1.  16.  17  D.  2,  1);  ex  aliena 
iurisd.  ad  praetorem  vocari  (1.  5  D.  5,  1); 
si  inter  eos  quis  dixerit  ius,  inter  quos 
iurisdictionem  non  habuit  (1.  1  §  2  D.  2,  2) ; 
supra  iurisd.  ius  dicere  (1.  20  D.  2,  1) ;  quan- 
titas  intra  iurisdict.  iudicantis,  ad  iuris- 
dict.  pertinens  (1.  11  pr.  1.  19  §  1  eod.);  res 
extra  necessitatem  iurisdictianis  posita  (1.  3 
§  1  D.  4,  8);  a  competenti  iudice  multa  j^ro 
iurisdict.  iudicis  damnari  (1.  2  §  ID.  2,  5); 
magistratus  pro  iurisdict.  sua  restituere  in 
inte^.  posaunt  (1.  16  §  5  D.  4,  4);  omnibus 
magistratibus  concessum  est  iurisdict.  su^tm 
defendere  poenali  iudicio  (1.  un.  pr.  D.  2,  3) ; 
iurisdictioni  (alicuius)  se  subicere  (1. 1  cf .  1.  2 
pr.D.5, 1);  iurisdictionimwntcipatisubiectus 
(1.  29  D.  50,  1);  iurisdictioni^ro^toriaeswb- 
iciendumesae ; praetoriae  esse  iurisdict.  (l.  13 
§  3  D.  39,  2.  1.  1  §  10  D.  46,  5);  commit- 
tere  se  praetoriae  iurisdict.  (1.  1  §  9  D.  39, 
1);  2^>'(*^^^  iurisdidione  sua  id  agere  debet, 
ut  etc.  (1.  29  D.  33,  2)  per  iurisdict.  prae- 
sidis  provinciae  praestanQ.  57D.30);  praeses 
prov.  secundum  iurisdictianis  formam  solvi 
legata  iubebit  (1. 9  C.  6,  37) ;  secundum  iuris- 
dictianis ordineni  convenientem  formam  rei 
dare  (1.  2  D.  50,  13);  iurisdictianis  tenar 
promptissimus  (1.  2  C.  7,  72) ;  iuris  dictianis 
farmam  mutare  non  posse  (1.  20  pr.  D.  10,  2. 
l.  1  C.  3,  19.  1.  13  C.  6,  23);  iurisdictionem 
denegare  G-  26  §  6  D.  4,  6).  —  2)  bag 
dled^t  bed  $rätori»,  aber  bie  (3tto^* 
rung  t>on  ^ec^tiS^üTfe  ^runbfä^e  im 
(Sbict  aufjufiellcn,  j.  C  ohligationes, 
quas  praetor  ex  sua  iurisd.  constituit  (§  1 
I.  3, 12) ;  actianes,  quas  praetor  ex  suaiurisd» 
intraduxit,  camparatas,  prapasitas  habet, 
quae  expraetoris  i\3nad.siä)stantiamcapiunt 
(§  3.  7.  8.  13  I.  4,  6);  au(§  bebeutet  e«  bie 
m  Sbict  anfgeflellten  9lec^t§gtunb{ä(e, 
jotDie  baä  ©biet  felbft,  j.  C  praetaria  iurisd. 


im  ®egen  f.  toon  legitimum  ius,  lex  XII  tab. 
(1.  15  §  1  a  C.  6,  58);  nee  praetaria  iuris- 
dictiane  ita  abligari,  ut  etc.  (1.  7  §  2  D.  4,  5); 
administrationc  negotiorum  secundum  for- 
mam iurisdictianis  prohibcri;  praetor  secutus 
iurisdictianemy  quae  exerceri  adversus  inde- 
fensos  HoIet  (1.  3  C.  2,  12):  in  integr.  re- 
stitutio perpetua  iurisdictiane  intra  annum 
utilem  permittitur  (1.  2  C.  2,  50). 

lurisperitus,  ^led^t^gcle^rter  (I.  2  § 
13  D.  1,  2.  1.  17  §  1  D.  8,  5.  1.  30  pr.  D. 

27,  1.  1.  88  §  17  D.  31.  1.  2  C.  7,  7.  I.  1 

C.  9,  23). 

Iiirisprudens  =  iurisperitus  (1.  10  D. 
37,  1.  1.  2  §  5  D.  38,  15). 

Iuri8prudentia,9ie(i^ti$gele^rfam!eit, 
9ie(l^t«wiffenf«aft  (1.  10  §  2  D.  1,  1: 
yjurisprud.  est  divinarumatquehumanarum 
rerum  natitia,  iusti  atque  iniusti  scientia'*); 
media  iurisprud.^  quae  erat  lege  XII  tab. 
iunior,  imperiali  autem  dispositione  ante- 
rior (§  3  1.  3,  2). 

I\i8,  1)  SHed^t,  a)  im  objcctiöen  ©inn: 
a)  ber3nbcgriff  ber  öon  einer  ®emein* 
fd^aft  (t)ome^mIi(^  ber  ftaatlic^n  Gemein« 
fc^aft)auSge^enbenaSorf(^riften,  toe((^e 
bagfeerl^atten  ber®enoffen  beftimmen 
fotlcn,  '^ovmtn,  ff.  ^.  iuris praeceptaBuni 
haec:  honeste  vivere,  alterum  non  laedere, 
suum  cuique  tribuere  (1.  10  §  1  D.  1,  1); 
omne  ius  aut  consensus  fecit  aut  necessitas 
constituit  aut  firmavit  cansiietuda  (1.  40  D.  1, 
3) ;  iusy  quod  diu  aequum  visum  est  (1. 2  D.  1, 
4),  qua  urbs  Borna  utitur  (1.  32  pr.  D.  1,  3); 
ius  nostrum  constat  aut  ex  scripta  aut  sine 
scripto  (l.  6  §  1  D.  1, 1.'  cf.  §  3.  9  1. 1,  2);  aut 
lege  aut  more  aut  mixto  iure  (Paul.  S. 
R.  V,  4  §  6) ;  ius  naturale,  gentium,  civüe ; 
ius  legitimum,  sollemne  —  hanararium,  prae 
torium;  ius  publicum  —  privatum  ius 
commmie  —  singulare  (f.  bicfe  ?B.V,  iuris 
auctoritas  (f.  b.  '903.  s.  3.),  ratio  (f.  b.  SB.), 
forma  (f.  b.  SB.)  s.  1  e);  dbserratio  et  lex 
iuris  (1.  14  pr.  D.  29,  7) ;  iuris  ignorantia, 
eirar  (f.  biefe  SB.),  dubitatia  (l  85  §  2  D. 
50,  17);  respondere  de  iure  (I.  2  §  43  D. 
1,2);  ius  facere,  constituere  (1.  2  §  11  eod. 
1.  9  D.  1,  3);  quid  iuris  sit'^  (LH  D.  18, 
6.  1.  7  §  2  D.  20,  5.  1.  18  pr.  D.  24,  1.  1. 
30  D.  26,  2);  id  iuris  est  (1.  5  D.  13,  7); 
hoc  8.  ea  iure  utimur  (!.  4  D.  2,  15.  1.  7  D. 

28,  2.  1.  4  pr.  D.  28,  6.  1.  152  pr.  D.  50, 
17);  iure  (non)  valere  (l.  54  D.  12,  6.  1.  31  pr. 

D.  39,  5);  iure  testamenti  factianem  halitrc 
(1.  8  §  2  D.  29,  7);  iure  facere  test^^mentum 
(1.  31  D.  28,  2);  testam.  iure  factum,  per- 
fectum  (1.  1  D.  5,  3.  1.  2  §  1  D.  29,  3.  1.  12 
§  1  D.  37,  4),  non  iure  factum  1.  1  D.  28,  3: 
„Testam.  non  i.  factum  dicitur,  ubi  solUmnia 
iuris  defuerunt."  (1.  5  pr.  1.  24  D.  34,  9. 1.  6 


Digitized  by 


Google 


Ins. 


299 


pr.  D.  48,  10);  iure  —  non  i.  emancipare; 
(udoptio  non  iure  facta  (1.  25  pr.  1.  88  D.  1, 
7);  iure  —  non  i.  tutor  datus  (I.  3  §  1  D. 
26,  2.  1.  39  §  2  D.  26,  7);  iure  quaesiti  liberi 
im  ^egenf.  t>on  vulgo  quaes.  (1.  18  D.  38,  2); 
iure  cofUractummatrimonium  (1.34  §  1  D.23, 
2) ;  quae  iwre  contrahuntur  (1.  100  D.  50, 
17);  iure  facta  obligatio  {h  127  §  5  D.  45, 
1);  iure  vindicare  (1.  56  D.  26,  7),  desideiare 
in  integr.  resütutionem  (1.  84  §  1  D.  4,  4); 
bona  8ua  negare  iure  venisse  (1. 80  D.  42, 5); 
iure  solutiane  liberari  (1.  88  D.  46,  3);  non 
iure  profertur  sententiaj  ei  specialiter  con- 
iara  leges  vel  Sctum  vel  Constitutionen) 
fuerit  prolata  (1.  19  D.  49,  1);  omne,  quod 
non  iure  fit,  iniuria  fieri  dicitur  (1.  1  pr.  D. 
47,  10.  cf.  1.  3  D.  1,  1.  1.  5  §  1  D.  9,  2. 

1.  1  pr.  1.  20  §  11  D.  39,  1);  iure  licito  — 
per  iniuriam  (1.  3  §  1  D.  4,  2) ;  /J)  einzelne 
9ie(^t^t)otf(]^rift,  9te(&tdgrunb{aft, 
dlec^t^quelle,  5. 16.  lege  vel  quo  alio  iure 
agere  etc.  (1.  8  D.  1,  14.  1.  131  §  1  D.  5, 
16) ;  cdiqtw  iure,  specialiter  lege  vel  constitu- 
tione prohibitum  (1.  5  pr.  D.  22,  3) ;  in  eo 
iure,  quod  dicit  etc.  (1.  45  pr.  D.  23,  2); 
nuUo  iure  cogente  concedi  (1.  82  D.  50,  17); 
neque  iure  uUo,  rieque  aequitate  adniitti  (1. 
52  §  3  D.  2, 14);  im  Scti  inducere  (1.  3  §  2  D. 
38,  4);  iura  condere^  reddere,  interpretari 
(§  8  I.  1,  2.  1.  2.  10.  13  D.  1,  2);  evenit, 
ut  plebs  secederet  sibique  iura  constitueret^ 
quae  iuraplebi  scita  vocantur  (1.  2  §  8  eod.) ; 
scripta  iura  (1.  35  D.  1 .  8) ;  multa  ad  cow- 
tractua  varios pertinentia  iura  (1. 1  D.  12, 1); 
propria  atque  sinqulariaiura  in  testamento 
rnüitum  observan  (1.  2  D.  29,  1) ;  vetustatis 
iura  (I.  4  §  2  C.  6,  88);  y)  in^bcfonberc  wirb 
unter  ius  bic  ciöitrct^tUc^c  Sajung  öcrftanbcn, 
im  (Segenfaft  p  bem  ptätorif^eit  9{ec^te: 
„Quos  autem  praetor  vocat  ad  hereditatem, 
hi  heredes  ipso  quidem  iure  non  fiunt:  nam 
praetor  heredes  facere  non  potest*.  (Gai. 
II.  32),  haftet  ipso  iure  =  f(^on  md)  ^itiiU 
xtdft  (f.  ipse  8.  c);  fideiussor  aut  iure  aut 
exceptione  liberandus  (L  60  D.  46,  1); 
„parvi  refert,  utrum  iure  sit  constitutus 
usus  fructus  an  vero  tuitione  praetoris** 
(L  1  pr.  D.  7,  4).  „neque  enim  praetoris 
factum  iuii  derogare  oportet"  (1.  1  §  1  D. 

2,  12).  ÄnbcterjdtiJ  toitb  ajudj  ba3  magiftra* 
ti{(^  9le^t  aU  ius  houoranum,  ius  prae- 
torium bejeic^net  unb  indbef.  tuirb  ius  dicere, 
statuere,  reddere,  öon  bcn  ^(ugfpriU^cn  unb 
3krffigungen  bcr  bic  0lc(ötgppcgc  OetwaÜen» 
ben  ^agifttate  gefagt:  ius  dicentis  officium 
latissimum  est :  nam  et  bon.  possessionem 
dare  potest  et  in  possess.  mittere,  pupiUis 
non  habentibus  tutores  constituere,  iudices 
liUgantibus  dare  (1.  1  D.  2,  1);  qui  iuris- 
dictioni  praeest,  neque  sün  ius  dicere  debet 


neque  uxori  etc.  (1.  10  eod.);  si  quis  raaior 
vel  aequalis  subiciat  se  iurisdictioni  alte- 
riu8,  possit  ei  et  adversus  cum  ix^s  did  (1. 
14  eod. ;  con venire,  ut  alius  praetor,  quam 
cuius  iurisd,  esset  ius  diceret  (1.  18  eod.); 
extra  territorium  im  dicenti  impune  non 
paretur.  idem  est,  et  si  supra  iurisdict.  suam 
velit  ius  dicere  (I.  20  eod.);  ius  dicenti  non 
obtemperare  (1.  1  §  1  D.  2,  3); 'qui  iuri  di- 
cundo  praesunt  (1.  2  §  18  D.  1,  2.  l.  26 
D.  39,  3) ;  qui  Romae  vel  quasi  magistra- 
tus  vel  eoctra  ordinem  ius  dicunt  (1.  7  §  2 
S.  1,  16);  si  pergratiam  aut  sordes  magir 
stratus  ius  non  dixerit  H.  26  §  4  D.  4,  6); 
proconsulare  iiM  dicere  (1.  25  C.  2,  12) ;  ita 
ius  dictum,  ne  —  actio  detur  (1. 2  §  1  D.  16, 
1);  hactenus  ius  dicendwn,  ut  litem  con- 
testetur  resque  ablata  exhibeatur  (1.  16  D. 
1,  18);  ius  dicere  de  capite  civis  rom.  (1.  2 
§  23  D.  1,  2);  dies  quibus  ius  praetor  reddit 
(1.  1  D.  44,  3);  praetor  ius  reddere  dicitur 
etiam  cum  inique  decemit  (I.  11  D.  1,  1); 
qui  magistratum  potestatemve  habebit,  si 
quid  vn  aliquem  novi  iuris  statuerit,  ipse  — 
eodem  iure  uti  debet.  si  quis  —  dliquid  novi 
iuris  optinuerit  —  eodem  iure  adversus  eum 
decemetur  (1.  1  §  1  D.  2,  2);  iniquum  ius 
adversus  aliq.  impetrare  (1.  3  pr.  eod.);  S) 
ba§  bur(^  richterlichen  2iu^\pxudf  feft* 
geftcHtc  9lc(^t,  j.  ©.  ius  facit  pronunti- 
atio  (1.  50  §  1  D.  30) ;  ius  fieri  ex  sententia 
iudicis  (1. 17  §  1  D.  5,  2) ;  si  perlusorio  iudicio 
actum  sit  —  an  ius  faciat  iudex?  (1. 14  pr.D. 
49,  1);  f)  ülec^tswifienfc^oft:  ius  est  ars 
boni  et  aequi  (1.  1  pr.  D.  1,  1);  iuri 
operam  daturus,  Studiosus  iuris  (1.  1  cit.  1. 1 
D.  1,  22.  1.  9  §  4  D.  48,  19.  1.  4  D.  50, 
18);  b)  imfubjcctiöcn^inn:  bie  auf  bem 
giec^t  im  objectiüen  ©inn  beru^nbeöetec^» 
tigung,  Cef ugnift  iut  Äeugerung  unb  %v^ 
fügrung  jeine«  mUtn^,  a-  *•  im  ©cgcnf.  öon 
factum  (f.  b.  SB.  s.  2.),  ober  t)on  coi-pus  (f. 
b.  SB.  s.  3.) ;  nemo  plus  iuris  ad  alium  trans- 
ferre  potest,  quam  ipse  haberet  (L  54.  cf. 
1.  160  §  2  D.  50,  17);  nuUus  videtur  dolo 
(s.  vim)  facere,  qui  suo  iure  utitur  (1.  55. 
155  §  1  eod.);  auctor  meus,  a  quo  ius  in 
me  transiit  (1.  175  §  1  eod.);  ius  suum  con- 
servare  (1.  41  D.  1,  3);  nihil  iiiris  habere 
(1.  49  D.  5,  8.  1.  15  D.  40,  4);  iure  aliquo, 
ius  dominii  possidere  (1.  15  §  88  D.  89,  2. 
1.  181  D.  50,  16);  iure  pignoris  accipere, 
retinere  (1.  21  §  1  D.  20,  4.  1.  78  §  4  D. 
31);  iureservitutis  opus  in  alieno  facere  (1.30 
pr.  D.  39,  2) ;  sive  corporis  dominus  sive  is 
qui  iushabet  (ut puta servitutem);  sive domini 
sint  sive  aliqutd  in  ea  re  ius  babeant  (1.  13 
§  1. 1.  19  pr.  eod.);  Servitute  usus  non  vide- 
tur nisi'  is,  qui  suo  iure  uti  se  credidit  (1.  25 
D.  8,  6.  cf.  1.  1  §  19  D.  43,  20);  ius  in 


Digitized  by 


Google 


300 


lusiurandum  —  lustus. 


ffiH  [habere  (I.  20  D.  32);  im  stipulari,  ve- 
luti  U8um  fr.  vel  serviiuteni  praediorum  (I.  1 
pr.  D.  18,  3);  iuris  s elut  possessor  (1.  18  §  1 
D.  5,  3) ;  iura  praediorum  =  Servitutes  (1.  1 
§  1  D.  1,  8.  1.  2.  6  D.  8,  2.  1.  3  D.  8,  6. 
1.  11  §  3  D.  20,  1.  1.  86  D.  50,  16);  rei 
appellatione  et  causae  et  iura  continentur 
(1. 23  eod.) ;  i?tafi»  aut  aliquod  ius  fundi  emere 
(1.  20  D.  8,  1);  iu«  crediH,  debiti  (1.  12  §  2. 

1.  13  D.  4,  2.  1.  21  §  1  D.  29,  5);  ius  here- 
ditarium  (f.  b.  95B.)*  i^  testandit  testamenÜ 
faciendi  0-  6  pr.  D.  28,  1.  1.  18  §  2  D.  86, 
1) ;  ius  donandi,  vendendi,  concedendi  (1. 168 
D.  50,  17);  ingenui  s.  ingenuitatis  iura  con- 
seqai,  impetrare  (1.  32  D.  23,  2.  1.  4  D.  40, 
10);  peremancipationem  iuraomnia perdere 
(1.  14  D.  1,  7);  sui  iuris  persecutio  (1. 46  D. 

2,  14);  iuris  experiundi  causa  vocare  (1.  1 
D.  2,  14);  au(^  bebeutet  ed  bie  (S^efammt« 
l^eit  bet  ^ermdpeniSrec^te  einet  $erfon: 
succedere^  successio  in  iusdemortui,  in  omn« 
s.  Universum  ius  (1.  13  §  1  D.  21,  3.  1.  37 
D.  29,  2.  1.  3  pr.  D.  37,  1.  1.  11  D.  44,  3. 
1.  24  D.  50,  16.  1.  128  §  1  D  50,  17); 
heredes  iuris  successores  sunt  (1. 9  §  12  D.  28, 
5);  legatarii  et  fideicommissarü  non  tum 
successores  sunt  (§  11  I.  2,  20);  c)  =  po- 
testas:  quaedam  personae  sui  iuris  sunt, 
quaedam  dlieno  iuri  subiectae  (pr.1. 1, 8. 1. 1 
pr.  D.  1,6);  aliquo  iure  suhiectus  alicui ;  iuri 
alicuius  subi.  (1.  3  §  3  D.  24,  1.  1.  5  §  6 
D.  26,  8);  in  iure  alieno  positae  personae 
(1.  7  pr.  D.  4,  5);  in  ius  sdicnius  pervenire 
(1.  14  §  3  D.  36,  2);  sui  iuris  fieri  =  in 
suam  tutelam  et  in  suam  potestatemjyery  emre 
(1.  50  pr.  §  4  D.  32);  emancipatus  vel  alio 
modo  sui  t.  effectus  (1.  38  pr.  D.  38,  2); 
proprii  ♦.  constitutus  (1.  15  C.  5,  3);  d)  = 
Status,  5.  Q.  emancipari  a  patre  adoptivo, 
atqne  ita  pristinum  %us  reciperare  (1.  33  cf. 
1.  18  D.  1,  7);  e)  bie  re(^tHd^e  ßage, 
Sefc^affenl^eit,  ).  9.  ius  actoris  deterius 
facere,  im®egenf.t)on  in  eadem  causa  sistere 
(1.  1  §  1  D.  2,  9) ;  ius  fundi  deterius  factum 
(1.  126  D.50,  16);  de  iure  pr(tedii  repro- 
mittere  (1. 15  D.  13,  7) ;  ius  soli  superficies 
secuta  (1.  29  §  2  D.  20,  1);  domum  cum 
iure  SUD  omni  legare  (1.  8  D.  33,  10.  1.  12 
§  42  D.  33,  7);  f)  «et^ältniB  (1.  12  D. 
1,  1:  «Nonnumquam  ius  pro  necessitttdine 
dicimus  veluti  'est  mihi  ius  cognationis  vel 
adfinitatis,''  1.  23  D.  1,  7:  —  „adoptio  non 
ius  sanguinis,  sediuso/J^na^tonwadfert*').  — 
2)  (S)eri(^tiS^ätte,  namentlid^  im  &tQtn\ai^ 
}u  iudicium  ber  Ort  bet  magifttattfc^^n 
mrisdictio  (1.  11  D.  1,  1:  —  „alia  si- 
gnificatione  ius  dicitur  locus  in  quo  ius 
redditur,  appellatione  collata  ab  eo  quod 
fit  in  eo  ubi  fit."  1.  4  §  1  D.  11,  1:  —  „ius 
eum  solum  locum  esse,  ubi  iuris  dicendi 
vd  iudicandi  gratia  consistat,  vel  si  domi 


vel  itinere  hoc  agat**),  ).  9.  in  ius  vocare 
(tit.  D.  2,  4—7),  produci  (1.  5  §  2  D.  2,  7. 
1.  23  §  4  D.  28,  6);  ad  <}uem  de  ea  re  in 
ius  8.  in  iure  aditum  ent  (1.  6  D.  2,  12. 

1.  2  §  1  D.  16,  1);  m  iure  sisti  (l.  4  pr.  D.  2, 
4);  in  iure  apud  eum,  qui  iurisdictioni 
praeest,  eaponere  desiderium,  postulare  (1. 1 
§  2.  8  D.  3,  1);  in  iure  interrogari  (tit  D. 
11,  1),  respondere  (1.  26  §  8.  1.  27  §  1  D.  9, 
4),  confiteri  (1.  1  §  7  D.  38,  5.  1.  29  §  1 
D.  39,  5.  1.  56  D.  42,  1),  pecuniam  offerre 
(1.  56  §  1  D.  17,  1);  in  iure  cedere,  cessio 
^f .  cedere  s.  3.) ;  bonis  cedi  non  tantum  in 
ture,  sed  etiam  extra  ius  potest  (1.  9  D.  42, 
3).  —  3)  =  iudicium,  gerichtliche  SJer* 
^anblung,  dies,  in  quibus  debent  iura 
differn  (1.  6  §  3  C.  3,  12). 

lusiurandum,  (Sib;  ^d^toVLX  (tit.D.  12, 

2.  C.  4,  1.  —  „Maximum  remedium  cx- 
pediendarum  litium  in  usum  venit  itirisiur. 
religio,  qua  vel  ex  pactione  ipsorum  litiga- 
torum  vel  ex  auctoritate  iudicis  deciduntur 
controversiae*'  1.  1  D.  cit.  —  „lusiur.  spe- 
ciem  transactioniscontinetj  maioremqueha- 
betauctoritatem  quam  res  iudicata"  1.2  eod. 
cf.  1.  1  pr.  D.  44,  5;  „lusi.  vicem  rei  iudic 
optinet  non  immerito,  cum  ipsequisiudicem 
adversarium  suum  de  causa  suafeceritdefe- 
rendo  ei  iusi.") ;  iurei.  decisa  res  (1.  56  D.  42, 
1),  transactum  negotium  (1.31  D.  h.  t.) ;  res  in 
itm.  admissa  s.  demissa  (1.  5  §  4.  1.  34  §  9 
eod.) ;  causa  incondicioneiurisi,  deducioQ..  39 
eod);  iusi.  deferre,  referre,  remitiere  (f.  b. 
9B.);  exceptio  iurisi.  (1.  9  §  4. 5. 1. 11  pr.  1. 26 
§  1.  1.  28  §  4.  7  ff.  1.  29.  39.  42  eod.); 
iurisi.  obligationem  contrahere  (1.  7  pr.  D. 
38,  1);  iusi.  de  calumnia  (f.  b.  2B.),  in  litem 

(f.  b.  SB.). 

Iu38io,  iussus  {.  iubere, 

lustinianei  novi  beigen  nac^  ^i^ftinian'd 
»efttmmunj  bie  9lec^t«fc^üler  im  erften  3a^ 
i^e«  ©tubtum«  (C.  Omnem  reip.  §  2). 

lustinianos,  römifc^  ^ifer,  527—565 
n.  ß^^r.  (rubr.  prooem.  I.) 

lustitia,  1)  ©etec^tigfeit  (1.  10  pr.  D. 
1,  1:  „Tust,  est  constans  ac  perpetua  ro- 
luntas  im  suum  cuique  tribuendi,*^  1.  31  § 
1  D.  16,  3);  gratia  cognitoris  oppressa 
iust.  (1.  29  §  1  C.  7,  62);  fugore  iustUiam 
animadversionis  (1. 5  D.  11 , 4).  —  2)ffitdfi* 
mdgigfeit;  causarum  iust.  (1.3  D.  4,  1). 

lustus  (adi.)  iuste  (adv.),  rec^t,  ge» 
rcci^t,  red^tmÄßig:  a)  ühttf^nptan^  gutem 
©runbberu^enb,  begrünbet,  burc^  bie 
Umftftnbe  gerechtfertigt;  iuste,  mit 
ffit^t,  mit  ®runb,  j.  ©.  i.  mehut  (1.  7 
§  1  D.  ,4,  2);  iusti^simum  mortis  mehm 
habere ;  ecristimationem  (moriturum  se)  iuste 
nee  ne  euscipere  (1.  48  D.  39,  6) ;  i.  Ornor 
mortis  (1.  3  D.  4,  6);  vani  timoris  i.  ex- 


Digitized  by 


Google 


luvamen — lu  venia. 


801 


eusatio  non  est  (1-  ^^^  ^-  ^0,  ^7):  i.  rZoTor 
(1.  3  §  3  D.  29,  5.  1.  39  §  8  D.  48,  5. 
1.  4  C.  9,  9);  i.  causa  errandi,  erraris  (1. 
16  §  2  D.  38,  2.  1.  11  D.  41,  4);  i.  error 
(1.  2  D.  4,  1.  1.  11  §  10  D.  11,  1.  1.  50 
pr.  D.  41,  2.  1.  44  pr.  D.  41,  3);  i.  causa 
ignarantiaey  i.  ignorantia  (1.  66  §  1  D.  6,  1. 
1.  89  §  7  D.81.  1.  15  §  5  D.  43,  24.  1.  42 
D.  50,  17);  i.  ratione  motum  donare  (1.  7 
§  1  D.  39,  5);  i.  ratione  opinari  (1.  11  §  3 
D.  11,  1);  insie  putare,  credere  (1.  21  D.  15, 
3.  1.  1  §  8  D.  25,  4);  ex  i.  catisa  abesse 
(1. 19  pr.  1.  20.  28  §  3.  1.  29.  36  D.  40,  5); 
i.  causa  eaxusationis  (1.  25  D.  17,  1.  1.  öl 

Er.  D.  27,  1);  i.  causa  traditionis  (1.  3  §  1 
>.  6,  2);  csMask  possideyidi,  retinendae,  pos- 
sessionis, i.  possessio  (1.  35  D.  10,  2.  1.  7 
§  3.  4.  8  D.  10,  3.  1.  24  D.  41,  2.  1.  2.  3 
pr.  D.  43,  17);  b)  bcm  ?Rc(^tc  gcmög, 
ourd^  hai  died^t  antxtannt,  ttä^tUd) 
bearünbct;  iuste,  re(^tmä6^9f  reAtIi(^, 
j.  ».  i.  possessor  (1.  31  §  2  D.  5,  3.  1.  7 
8  3  D.  6,  2);  iuate  possidere  (1.  22  §  1  D. 
9,  4.  1.  3  §  5.  1.  11  D.  41,  2);  possessio- 
nein  nancisci,  ut  iuste  avelli  non  possit 
(].  4  §  12  D.  41,  3);  tüulus  usucapionis 
iüsiissimas  (1.  1  pr.  D.  41,  9);  i.  retentio 

0.  54  §  4  D.  47,  2),  repetitio  (1.  31  §  1  D. 
16,  3),  exceptio  (1.  66  D.  50,  17);  i.  rem 
pastulare  (1.  39  pr,  D.  21,  2);  i.  querella 
(1.  11  §  2  D.  48,  8);  iuste  queri  (1.  6  D. 
38,  6),  deprecari  (1.  2  D.  1,  6),  exigere  (1. 24 
D.  42,  8),  ad  iudicium  provocare  (1.  24  pr. 
D.  22,  1),  c&ntradicere  (1.  14  D.  40,  5);  tum 
iusto  eontradictore  quiB  ingennuspronuntia- 
tus  (1.  3  D.  40, 16):  i,  accusator  (1.  2  §  9  D. 
48,  5);  i.  appeUatio;  non  inste  appellare 
(1.  21  §  2  D.  49,  1);  i.  sententia  (1.  21  D. 
3,  2) ;  iustissime  edicere  (1.  7  pr.  D.  3,  4) ; 
i.  interpreiatio  (1.  201  D.  50,  16);  i.  jpoctwm 
(1.  52  §  2  D.  2,  14);  i.  conventio,  i.  causa 
amveniionis  (1.  5  §  2  D.  18.  5.  1.  18  D.  23, 
4);  inSbcf.  bcn  JBorfc^riftcn,  @runb^ 
f&|en  bei»  SiüitTedbtd  0emö|,  batauf 
berul^enb,  gefe^m&lig  =  legitimus,  j.  13. 
iustas  nuptias  inter  se  cives  Rom.  contra- 
hnnt,  qui  secundum  praecepta  legum  coe- 
unt  (pr.  I.  1,  10);  i.  matrimanium  (1.  13 
D.  34,  9.  1.  un.  pr.  D.  38,  11.  cf.  Ulp.V, 
8);  i.  uxor  Q.  31  D.  23,  2.  1.  28  §  3  D. 
28,  2);  liberi  ex  i.  nuptiis  quaesiti,  ex  i. 
matrimonio  nati,  editi  (1.  65  §  1  D.  23,  2. 

1.  1  pr.  D.  38,  4. 1.  6  C.  5,  5);  ♦.  nuptiis  con- 
tipere,  procreare  (1.  5  §  2  D.  1,  5.  I.  17  §  3 
D.  1,|7);  iuste  procreati,  i.  liberi,  im  ©egenf. 
toon  Yulgo  quaesiti  (1.  4  §  3  D.  2,  4.  1.  2 
§  1  D.  38,  17);  qui  CLXXXII  die  natus 
est,  i,  tempore  videri  natum  (I.  3  §  12  eod.); 
qui  ex  i.  nupUk  Vllmense  natus  est,  i.  filium 
esse  (I.  12  D.  1,  6)^  qui  adoptat,  interroga- 


tur,  an  velit  eum,  quem  adoptaturus  sit  i. 
sibi  filium  esse  (1.  2  pr.  D.  1,  7);  i.  pater 
(1.  44  §  3  D.  2a,  2.  1.  9  D.  50,  1),  tutor 
(i.  27  pr.  D.  26,  2);  i.  aetas,  im  ®egenf. 
öon  pupillaris  (1.  16  D.  49,  14.  cf.  1.  50  §  6 
D.  32) ;  inter  eas  personas,  quarum  altera 
nondum  t.  aetatem  haheat,  nuptiae  factae 
(1. 8  D.  12, 4);  ad  i.  Iib2rtatem  perducere  ali- 
quem,pervenire,i.  libertatem  consequi  (1. 17 
§  17  D.  36,  1.  1.  8  §  3  D.  40,  1.  1.  2  C.  7, 
4);  vindictae  impositio,  qua  libertas  i.  mu- 
nitur  (1.  2  C.  2,  30);  i.  Servitute  (s.  i.  servi- 
tutem)  servire  (1.  28  D.  9,  4.  1.  34  D.  45, 
3);  ex  i.  Servitute  manumissus  (1.  6  D.  1,  5); 
i.  causa  manumissionis  (1.  9  pr.  D.  40,  2^; 
i.  dominii  exceptio  (1.  16  D.  6,  2.  1.  5  7  D. 
17,  1);  i.  hereditas  (1.  9  §  2  D.  17,  2);  non 
i.  testamentum  (l.  3  D.  26,  3.  1.  22  D.  29, 
2);  voluntatis  nostrae  t.  sententia  (1.  1  pr. 
D.  28,  1);  c)  ber  Orbnuna  gcmäj,  ae* 
^örig,  gcbül^renb,  ben  »crl^ältniffcn 
angcmcf  Jen,  j.  C  sumptus  iusti  (1.  6  §  1 
D.  5,  4);  iustam  sumptus  rationem  egredi 
(1.  14  §  6  D.  11,  7);  i.  sepuUurae  tradüum, 
i  e.  terra  conditum,  corpus  (1.  39  eod.)  i. 
septdchrum  (1. 43  eod.);  iusta  facere  mortuo 
(1.  2  D.  2,  4.  1.  20  §  1  D.  29,  2);  d)  bem 
toasten  Scrt^  einer  @ad^e  entfpre* 
(^enb:  iusto  pretio  rem  aestimare  (1.  10 
§  2  D.  10,  3.  1.  16  §  9  D.  20,  1.  1.  36  pr. 
D.  24, 1.  cf.  1. 3  §  5  D.  49,  14:  —  „iustapre- 
tia  non  ex  praeterita  emptione,  sed  ex 
praesente  aestimatione  constitui");  j)2urt« 
tusto  vendere  (1.  31  §  4  D.  40,  5);  emptor 
iusti  pretii;  i.  aestimationem  praeätare 
(1.  12  §  1  D.  23,  3);  supra  i.  aestimationem 
adquirere  (1-  ^^  D.  31);  e)  gerecht  f)an^ 
betnb:  iudex  i.  0-  14  §  13  D.  11,  7); 
iustius  facei-e  (\.  12  D.  28,  6). 

luvamen,  ^ilfe,  öeiftanb  =  adiuto- 
rium,  auxilium,  j.  ö.  iuv.  legis  (I.  6  C.  5, 
27),  SCti  Vellei.  (1.  23  pr.  C.  4,  29),  ap- 
pellatorium  (I.  5  §  4  C.  7,  68). 

luvare  =  adiuvare,  l^elfen,  unter* 
ftü|en,  qui  curatorum  ope  iu  van  tur  (1.  7 
§  12  D.  42,  4);  actione,  exceptione  iuvandus 
(1.  41  D.  41,  1). 

luvoncus,  junges  9iinb  (1.  10  §  2  D. 
41,  3). 

luvenilis,  jugenblic^,  ).  16.  iuv.  levitas, 
facilitas  (1.  24  9  2  D.  4,  4.  1.  16  §  6  D. 
48,  5). 

luvenifl,  jung,  }.  fd.  mulier  admodum 
iuv.  0-  22  §  6  D.  24,  3);  iuvcnior  —  senior 
(1.  2  D.  47,  21);  aU  Subst.  bebeutet  eS  einen 
jungen  fOttn]d)tn,  Süngling:  a)  im  (&t^ 
genf.  öon  puer  unb  senior  (1.  8  §  10  D.  2, 
15);  b)  =  (jui  adulescentis  excessit  aeta- 
tem, quoad  mcipiat'inter  seniores  numerari 
(1.  69  §  1  D.  32);  c)  =  adulescens  minor 


Digitized  by 


Google 


302 


luventus — Laborare. 


(1.  25  §  1  D.  4,  4.  1.  26  D.  12,  1.  1.  24 
§  1  D.  49,  1);  d)  =  irnj^hes  G-  28  §  2 
eod.);  e)  ,,8olent  quidam,  qui  volgo  se  iuve- 
nes  appellant  in  quibusdam  civitatibus  tur- 
bulentis  se  adclamationibus  populariimi 
accommodare"  (1.  28  §  3  D.  48,  19). 

luventus,  Sugenb:  a)  jugcnblic^c^ 
«Itct  (1.  1  §  3  C.  Th.  2,  17);  b)  =  tu- 
venes:  cupida  legum  iuv.  (nibr.  prooem.  I.). 


Iuxta(adv.),  1)  neben,  nal^e  bei,  j.  9. 
insula  t.  fundum  in  flumine  nata  (1.  9  §  4 
D.  7,  1);  i.  eommunem  parietem  camera 
facta  (1-  19  §  1  D.  8,  2);  acervus  frumenti 
i.  domum  positus  (1.  9  D.  47,  9).  —  2)  ge* 
m&i,  i.  iuris  publ.  auctoritatem  (1.  2  C.  10, 
51);  j.  legem  (1.  2  C.  10,  72.  1.  8  C.  12, 
37).  —  8)  in  betreff:  observari  i.  aliquid 
(Paul.  III,  5  §  5.  Vatic.  §  248). 


K. 


Kalendae,  ber  erfte  %  a  ^  je* 
bei»  9J{  0  n  a  t  d  0-  41  pr.  1.  46 
pr.     D.     45,     1.     1.    98     pr.     132     pr. 


233    §    1    D.    50,     16.    1.    98 
46,  3). 
Kalendarium  {.  calendarium 


§   4    D 


Ijabarum  (s.  laborum),  bie  9iet(^$« 
fa^ne,  bog  "Sieidi^panitt  unter  ben  \p&^ 
tetn  ^aifem:  praepositi  labarum  (=  labaro- 
nim  8.  laboromm),  bie  9leic^Sfa^nen* 
mad^e  (tit.  C.  12,  18). 

Labefaotare,  erfd^ilttern,  j.  9.  aedium 
fundamenta  (1.  6  C.  11,  7);  tropifd^:  labe- 
factari  int  ©egenf.  öon  valere  (\.  2  pr.  D. 
49,  18);  gefä^rben:  l^bef.  vitas  insontium 
(1.  6  C.  9,  18);  caMunoniatn  viduae  (l.  1 
C.  Th.  9,  25);  labefactatlo,  ÖJefäl^rbung: 
libertatis  labefact.  (1.  5  §  5  C.  Th.  4,  8). 

Labeo  (Marcus  Antistius),  ^urift  unter 
^uguft,  bag  fyinpt  ber  juriftif^en  ©ectc  ber 
^ocul!aner(l.  2§  47  D.  1,2);  f.  ^ernice, 
M.  A.  Labeo,  I,  6.  7  fg. 

Labes,  1)  «infturj,  «erfall  (1. 15  §  2. 
1.  62  D.  19,  2).  —  2)  Äranf^eit  (1.  7  pr. 
C.  12,  57).  —  3)  glerf,  ©d^anbe:  tnale- 
ficiorum  labe  pollutus  (1.  9  C.  9,  18);  la- 
bern pudoris  contrahere  (1.  15  C.  2,  11. 
1.  17  C.  5,  62);  sine  ulla  opinionis  labe 
0.  9  C.  2,  7). 

Labi,  1)  fallen,  Einfallen:  lapsm^u^- 
quis  (1.  7  §  2  D.  9,  2);  ^erobf allen:  ex 
ftindo  tuo  crusta  lapsa  in  meum  fundum 
(1.  9  §  2  D,  89,  2);  cinfollcn,  einfinlen, 
t^erfallen:  vi  fluminis  lapsum  aedificium 
(1.  24  §  5  eod.);  lapsum  monumentum  (1. 
7  D.  47,  12);  ne  urbes  vetustate  labantur 
(1.  11  C.  8,  11);  tro^nfd^:  in  «ermögen«- 
berfaH  gerat^en:  idoneus  subito  lapsus 
(1.  14  D.  26,  7);  labi  facultatibus  (1.  9  §  1 
eod.  1.  1  §  11  D.  27,  8.  1.  8  D.  50,  2); 
§u  (Krunbe  ge^en:  subito  heredüas  lapsa 
(1.   11    §   5    D.  4,  4).  -  2)  ftrouc^eln. 


feblen,  irren,  j.  9.  eis,  qni  ob  aetatem 
vel  rusticüatem  vel  ob  aexum  lapsi  Don 
ediderunt  —  subvenietur  (1.  1  §  5  D.  2, 
13.  cf.  1.  3  C.  1,  7:  —  ^lapsis  et  err<m- 
Ubus  Bubvenitur*) ;  errore  labi,  lapsus  (1.  57 
D.  17,  1.  1.  77  §  6  D.  31.  1.  19  D.  38,  2); 
labi  in  persona,  in  designanda  regione  funai 
(1.  29  pr.  D.  10,  8.  1.  35  §  2  D.  82);  fide- 
iussor  itnperüia  lapsus  (1.  31  pr.  D.  3,  5); 
iudex  ignorantia  iuris  lapsus  (1.  17  §  2 
D.  24,  3);  per  rinum  aut  lasciviam  lapsi 
(1.  6  §  7  D.  49,  16).  --  3)  bon  ber  ßeitr 
jagt:  ablaufen,  berftreic^en:  tempora 
provocationis  lapsa;  lapsum  iemporis  spiP- 
tium  (1.  6  §  1  D.  3,  2.  1.  6  C.  7,  66). 
Labium,  ü^ippt:  labiis  regit  rex  (1.  8 

C.  1,  1). 

Labor,  1)  Arbeit,  flnftrengung, 
SRü^e,  }.  ö.  labor  personalis  muneris  (1. 
18  §  13  cf.  1.  1   §  3  D.  50,  4.  L  13  §  5 

D.  47,  10),  müitiae  (1.  2  §  2  D.  3,  2),  ea- 
strorum  (I.  un.  C.  12,  30).  —  2)  ©(^Wie- 
rigfeit,  «ebenfen  (1.  2  §  2  D.  4,  5). 

Laborare,  1)  arbeiten,  fic^  bemühen, 
,.  ».  laborare,  ut  etc.  (1.  1  §  5  D.  4,  8. 
.  16  §  3  D.  48,  5);  lab.  adversus  propria 
oommoda,  gegen  ben  IBort^I  ftretten  (1.  4 
C.  5,  1).  —  2)  in  »erlegenden,  «otl|, 
dJefa^r  fic^  befinben,  an  ober  burt^ 
et»a « leiben,  j. ».  lab.  contractu  (1. 3  C.  8. 
34),  de  poena  (1.  2  pr.  D.  2,  11);  labonit 
pudicitia  (1.  12  §  12  D.  48,  5);  laborante 
nave  iactus  f actus  (1.  2  pr.  D.  14,  2);  lab. 
vento,  plut^  (1.  12  §  17  D.  38,  7),  adverso 
casu  (1.  1  pr.  D.  4,  6),  morbo  (1.  13  pr.  D. 
50,  5),  suis  corporibus  laborantes  =  a^fro- 
tantes    (1.  48    §  3   C.   1,  3);    lab.  inapia. 


f. 


Digitized  by 


Google 


Laboriosas  — Lanius. 


303 


egestaU  (1.  7  §  8  D.  2,  1.  1.  18  §  1  D.  5, 
1).  fwta,  infamm  (1.  2  pr.  1.  6  §  2  D.  3,  2). 

Laboriosos,  arbcitfnm  (1.  18  pr.  D. 
21,  1). 

Laborum  f.  lahat-um, 

Labrum,  SBaffcrbcdcn  (1.  15  D.  19,  1). 

Lac,  SRitc^  (1.  28  D.  22,  1). 

Laccariiis,  3)edentaf elcr  (1.  1  C. 
10,  66). 

Laocus  (lacus),  bic  Xonnc  (1.  27  §  35 
D.  9.  2). 

Laoedaemon,  Sparta;  Lacedaemo- 
lüua,  ©jpartaner  (§  10  I.  1,  2). 

Iiaoerare,  1)  ^erreigen,  jcrflcifc^cn: 
membri  quid  laceratum  (1.  10  pr.  D.  21, 
1);  laceratio,  gerflcijd^unö  (1.  1  C.  12, 
49).  —  2)  mift^anbetn,  t)ctbcrbcn,lac. 
leaem  (I.  23  §  8  C.  4,  35),  cmnmoda  pu- 
blica (1.  4  C.  10,  65). 

Laoerta,  ein  ©ecfijc^  (1.  3  §  3  D. 
33,  9). 

Lacedsere,  1)  auf f orbern,  j.  5Ö.  invi- 
cem  se  lacess.  (1.  19  §  1  B.  49,  15);  la- 
cessitus  ad  curiam  (1.  11  pr.  C.  Th.  7.  22). 
—  2)  anareifen,  lacess.  famam  alicuius 
0.  1  §  4  D.  47,  10). 

Ijacrimosua ,  Xl^rönen  erregen  b:  fe- 
rarum  lacr.  spectcicula  (1.  9  §  2  C.  3,  12). 

Laouna,  Serluft,  SRangel  (1.  32  C. 
Th.  13,  5.  cf.  1.  6  C.  11,  6). 

Iiaounar,  Xedengetdfel,  $Iafonb 
(1.  12  §  22  D.  33,  7). 

Laous,  ein  6ee  ober  Xcic^,  ber  Ab* 
nnb  3uflu6  ^at  (1.  1  §  3.  7  D.  43,  14). 

liaedere,  ö erleben,  in^bef.  a)  för^Iid^ 
befd^äbigen,  5.  9.  liberi  hominis  corpus 
laesnm  (1.  7  D.  9,  3);  frukus  laesi  (1.  25 
§  6  D.  19,  2.  cf.  1.  30  §  3  D.  9,  2);  b) 
ein  9le(^  Semanbe^  öerle^cn,  beein»- 
trächtigen:  a)  ein  perfönlic^eS,  j-  9.  quae 
facta  laedunt  pietatem  existimationem  vere- 
cundiam  nostram  (1.  15  D.  28,  7);  laed. 
vudarem  alicuius  (1.  15  §  27  D.  47,  10); 
laed.  maiestatem  pvblicainf  quaestio  laesae 
maiest.  (l.  3.  8  D.  48,  4);  crimen  laesae 
rdigionü  (1.  1  C.  9,  19);  ß)  ein  Sermögeng* 
red^t,  j.  ©.  laedi  =  damnum  pati  (l.  44  D. 
4,  6) ;  laesum  ins  per  id  tempus,  quo  quis 
reipubL  operam  dabat,  corrigitur  (1.  1  pr. 
eod.) ;  privatis  pactionibus  non  laedi  iu:  ce- 
ierorum  (L  3  pr.  D.  2,  15);  nee  sequentium 
causa  propter  superiores  laedi  debet  (1.  69 
§  3  D.  31);  laed.  sodetatem  (1.  49  pr.  D. 
17,  2).  Laesio,  SSerlefruna,  ©eein=» 
träc^tigung,  ©c^aben,  5.  Ä.  absente 
socio  ad  laesionem  eius  facere  aliquid  (1.  28 
D.  10,  3);  non  ad  publicam  laesionem,  sed 
ad  rem  familiärem  respicere  (1.  7  §  14  D. 
2,  14);  laesio  rebus  minoris  illata  (1.  6  C. 
6,  75), 


Laelius,  ^urift  unter  Xraian  unb  ^« 
brian  (1-  3  D.  5,  4). 

liaesio  f.  la^dere. 

Laetapi,  fi(§  freuen  (1.  11  C.  10,  48), 
beö  ®cnuffc^  einer  ©ac^e  fic^  erfreuen. 

liaetica  terra,  2tift>t,  unbebaut ed 
8taatd«£anb,  Jneld^e^  benienigen  Barbaren, 
bie  r^c^  freimiOig  ber  römifd^en  f^(^aft  un« 
termorfen  Ratten,  unb  Laeti  genannt  tt)urben, 
jur  Bebauung  übern^iefen  ttmrbe  (1.  10.  12 
C.  Th.  7,  20.  1.  10  C.  Th.  13,  11). 

Laetitia,  greube,  gfröl^Iic^feit  (1.  4 

C.  1,  11);  (Senug:  plena  dignitatis  laet. 
potiri  (I.  3  C.  12,  16);  freubige«  «reig- 
nil  (1.  12  D.  48,  16). 

Laetoria  lex  f.  Plaetoria, 

Laevus,  linf  (1.  1  §  2  C.  11,  43). 

Lagena,  glafc^e  (1.  37  §  2  D.  32). 

Isaious,  nid^t  |unt  ^riefterftanbe  gehörig, 
ein  Saie  (1.  52  C.  Th.  16,  5). 

Ijamna  s.  lamina,  ein  bünned  @tü(t  ^t^ 
taU,  öarre  (1.  27  §  6  D.  34,  2). 

JLampadarius,  gfadeUräger  (1-  10  C. 
12,  59),  ber  beut  ^ifer  ober  ^o^en  Beamten 
oorau^gel^t. 

Lana,  SB  olle,  überhaupt  bad  meic^  ^aar 
ober  QJefieber  t>on  Xl^eren:  gflaunt  au(^ 
öaumnjolle  (1.  70  pr.  §  1—10  D.  32.— 
yyLana  legata  etiam  leporinam  lanani  et 
ansennam  f  et  caprinam  credo  contineri 
et  de  lignoj  quam  igu^vlov  appctlant*' 
§  9  cit.j. 

Lanatufl,  mit  SBoIIe  berfe^en,  mol« 
Hg:  pelles  lan.  (1.  70  §  8  eod.). 

Lancea,  ß  a  n  j  e,  (lul.  ep.  nov.  79  §  304.) 

Laneus,  au§  SBoIle  bereitet,  »ollen 
a.  23  §  1  D.  34.  2.  1.  26  pr.  D.  41.  1). 

Languere,  matt,  frant  fein  (1.  34  D. 
38,  1.  1.  1  §  1  C.  Th.  2,  27). 

Ijanguesoere ,  matt  franf,  f(^toad^ 
»erben  (1.  22  D.  29^  5.  1.  32  C.  Th.  12,  1). 

Languor,  6(^toöc^e,  tranf^eit  (l*  ^^ 
§  6  D.  17,  1.  1.  44  §  6  D.  41,  3). 

Laniare,  1)  ^leifc^  in  (Stüde  ^auen 
(1.  18  pr.  D.  33.  7).  —  2)  ftören,  ber* 
b erben:  lan.  cursum  publicum  (1.  4  C. 
1.  40). 

Laniflcium,  ^ollfpinnerei  (1.  12  §  6 

D.  7,  8);  lanifica  (mulier),  aßollfpin* 
nerin  (1-  12  §  5.  6.  1;  16  §  2  D.  33,  7). 

Laniger,  SBoIle  tragenb:  oves  lanig. 
(1.  2  C.  Th.  9,  30). 

Lanlo,  Steiferer  (1.  18  pr.  33,  7. 

Lanipendia  (sc.  mulier),  ©pinnmei« 
fter in,  »eld^e  btn  (Spinnerinnen  bie  SBoHe 
iunjog  (1.  31  pr.  D.  24,  1). 

Lanista,  gf  ec^ tme ift er  (1.  11  C.  Th. 
9,  40). 

Lanius  «  lanio  (l.  7  D.  50,  6). 


Digitized  by 


Google 


804 


Lanx  —  Largitio. 


Lanx,  1)  ©(^üffel  (1.  19  §  4.  13.  1.31 
D.  3t,  2).  —  2)  SBagfc^Qlc  (1.  1  C.  10, 
73);  ba^cr  tropifc^:  aequa  lance,  glcic^* 
mal  ig  0-  20  D.  42,  1.  1.  17  C.  6,  20. 
1.  4  §  6  C.  6,  28.  1.  23  §  1  C.  6,  37). 

Laodioea,  ©tobt  in  ©^tien  (1.  8  §  3  D. 
50,  15);  Laodicena  colonia  (1. 1  §  3eod.); 
civitas  Laodicenorum  (l.  2  C.  10,  40). 

Lapidarius,  ©tcinmct  0-  5  §  7  !>• 
13,  6.  1.  7  D.  50,  6).  Lapicidina  =  lapi- 
dicina, 

Lapidatio  grandinis,  &aQtl\d)laa  (1- 
4  §  1  C.  9,  18). 

Lapldeus,  fteinern  (1-  1  §  4.  10  D. 
43,  21). 

Lapidicina,  ©tcinbru(^  (1.  9  §  2  D. 

7,  1.  1.  77  D.  18,  1.  1.  32  D.  23,  3.  1.  8 
pr.  D.  24,  3);  lapidic.  marmoreae^  Ttax* 
tnotbtüd^e  (U  7  §  13  eod.  1.  18  pr.  D. 
23,  5). 

Lapillus,  1)  Heiner  Stein:  iactare  la- 
pillum,  iactus  s.  ictus  lapilli,  bad  Werfen 
eine«  ©teinS  gegen  ein  begonnene«  53autt)erf, 
öon  bem  mon  ©(^oben  fürd^tet,  aU  Qei6)en 
be«  (ginf^Jtuc^«  gegen  ben  83au  (1.  6  §  1  D. 

8,  5.  1.  5  §  10  D.  39,  1.  1.  1  §  6.  1.  20 
§  1  D.  43,  24).  —  2)  ebetftcin  (1.  3  D.  1, 
8.  1.  19  §  17.  18.  1.  25  §  10.  11  D.  34,  2). 

Lapis,  ©tein,  a)  überhaupt,  x.  $.  cae- 
dere  lapidem  (1.  9  §  2  D.  7,  1.  1.  13  §  1 
D.  8,  4.  1.  8  §  5  D.  8,  5);  lapidicinae  in 
qiiibus  lapis  crescere  possit  (1.  18  pr.  D. 
23.  5  cf.  1.  7  §  13  D.  24,  3);  ius  lapidis 
eximendi  (1.  6  §  1  D.  8,  3);  lapis  qui  per 
iUrumque  fundum  extenditur  (1. 19  D.  10,  3. 
1.  83  D.  17,  2);  b)  ©ou*  ober  «ßflafterftein 
a.  43  D.  6,  1.  1.  11  §  1  D.  8,  4.  1.  1  §  1 
D.  47, 3) ;  lapis  quadratuSy  structilis,  stratus 
(1.  6  §  5  D.  8,  5.  1.  17  §  1  D.  39,  3);  c) 
ft einer neg  ®e»ölbe:  iUatuvi  corpus  tri 
lapideni  (1.  2  C.  3,  44);  d)  ©renjftein 
(1.  2   D.  47,  21);   e)  SWeitenftein   (§   16 

1.  1,  25.  1.  1  §  4  D.  1,  12.  1.  21  §  2  D. 
27,  1.  1.  2  C.  12,  37);  f)  «Öurfftein  (1.  3 
§  2  D.  43,  16.  1.  1  §  1.  1.  5  §  1  D.  48, 
4);  g)  «belftein  (1.  25  §  11  D.  34,  2). 

Lapsus,  l)8eitobtauf:  temporis  lapsus 
(L  2  C.  Th.  2,  6.  1.  2  C.  Th.  11,  31);  ge- 
mino  lapsu  causa  evoluta  (1.  10  G.  Th.  11, 
32).  -  2)  fiet(^tfinn,  Unöerftanb:  in- 
firmae  aetatis  lapsus  (1.  3  C.  Th.  4,  11).  — 
3)  »ergeben  (Nov.  Val.  III.  cap.  1.  U.  20). 

Laquearius  f.  laavtritis, 

Laqueus,  1)  ©trief  pm  ©r^ängen: 
animadverti  gladio  oportet,  non  —  laqueo 
(1.  8  §  1  D.  48,  19);  laqueum  torquere,  fic^ 
errängen  (1.  23  §  3  D.  21 ,  1).  —  2) 
©c^Iinge  pm  gangen:  ponere  laqueum  s. 
laqueos,    incidere  in  laq.  (1.  29  pr.  D.  9, 

2.  1.  55  D.  41,  1).  —  3)  trojHfc^:  «onbe 


=  vineulum,  nexus,  iuris  laqueis  liberari 
(1.  un.  C.  5,  2);  in  laqueos  constitutionis 
incurrere  (1.  4  §  4  C.  11,  9). 

Lar,  ©d^n^gott  bed  ^aufed:  larem 
igne  vewrari  (1.  12  pr.  C.  Th.  16,  10); 
bal^er  f.  t>.  a.  ^ftui^lid^er  ^txh,  ^&udt  i(^e 
Einrichtung,  ^auSloefen,  j.  Sß,  larem 
collocare,  constituere  (1-  1  §  2  D.  25,  3. 
1.  7  §  1  C.  10,  40.  1.  3  C.  12,  59),  fovere 
(1.  48  §  2  C.  1,  3);  ad  lares  suos  reverii 
(l.  10  C.  9,  51);  laribus  carendum  habere 
(1.  38  D.  6,  1). 

Lardum  {.  laridum. 

Largianum  SCtum,  ein  unter  ^tfer 
Slaubiui?  (Iiupo  et  Largo  consulibus)  txx» 
fagter  ©enatdfc^Iug,  bur^  toelc^en  ^ur  (Srb» 
fc^aft  eined  Latinus  lunianus  nac^  bem  ^« 
tron  junäc^ft  bie  nic^t  ejrberebirten  ^nber 
beftelben  berufen  mürben  (Gai.  Hl,  63.  §  4 
I.  3.  7). 

Largiri,  1)  frcigiebij  fein,  fd^enlen, 
j.  ©.  largiendi  vel  relmquendi  potestas 
(l.  2  C.  5,  27) ;  species  lucri  est  ex  ali^no 
largiri  et  beneficii  debitorem  sibi  adqnirere 
(1.  55  §  1  D.  47,  2);  larg.  de  suo  {}.  ^ 
§  1  D.  49,  14).  ^  2)  freiftel^en,  sufte- 
^en,  §.  ©.  si  per  aetatem  heneficium  resti- 
tutioyiis  largitur  (l.  2  C.  2,  21. 1.  1  C.  2,  26); 
befonberS  tt)irb  ^  öon  geitfriften  gefagt, 
koetc^e  noc^  nic^t  obgeloufen  ftnb  (1.  14  §  2 
D.  4,  2.  1.  30  D.  4,  4.  1.  1  §  3  D.  38,  6. 
1.  1  §  6  D.  38,  9).  —  3)  largin  (ad)  aliquid. 
5U  etmad  l^inreic^en,  j.  %.  si  largiatur 
poi'tio  ad  servi  pretium  (1.  7  D.  40,  5.  cf. 
1.  11  §  6  D.  35,  2);  cum  reditus  largiatur 
annuara  praestationem  (1.  25  §  1  eod.  cf. 
1.  21  §  1  D.  33,  1). 

Largitas,  greigebigfeit,  ©c^enlung, 
}.  ©.  titulo  larqitionis  conferre  alicni  ali- 
quid (1.  2  C.  6,  60);  sponsalieia  larg,,  quam 
vir  contulit  in  uxorem  (1.  4  C.  5,  9);  SSer* 
Qünftigung,  ®nabe:  ex  imperiali  largiL 
indulgeri  (1.  22  §  13a  C.  6,  30);  per  speciales 
largit.  praestituta  privilegia  (1.  6  C.  7,  51). 

Larg^ter  (adv.),  febr  öiel,  j.  C  larg. 
interessey  refeire  (1.  81  D.  17, 2.  1.  5  C.  6, 44), 

Largitio,  1)  Sreigebigfeit  (1.24  C.  5, 
16.  1.  2  C.  7,  18).  -  2)  largiüones  bejeic^ 
net  in  ber  fiteren  Äoiferjeit  ben  ©taat«* 
fd^a^,  S^^cuS,  5.  93.  comes  (sacrarum) 
largit,  (f.  comes  s.  3);  largitionum  comita- 
tenses  (f.  b.  993.),  palatini,  palatina  officia  (1. 
2  C.  10,  23.  rubr.  C.  12,  23;  aurum,  argen- 
tum,  et  reliquae  species,  quae  sacris  largit. 
ex  more penduntur  (1. 1  C.  10,  28);  aurum  ad 
sacras  largit.  mittendum  (1.  un.  §  1  C.  1, 32); 
nostris  largit.  inferri,  inferre  cogi  (1. 17  C.  1, 
9.  L  21  C.  7,  62) ;  ad  divinas  largit,  nein 
sanguinis  pertinens  (1.  13  C.  11,  8);  lar- 
gitionaUs  (adi.),  ben  ©taati^fc^a^  betreff 


Digitized  by 


Google 


Largus  —  Latrunculus. 


305 


fenb  =  fiscalis,  j.  9d^'aurum  largit.  (1.  18 
§  1  C.  10,  72);  vectigalea,  canon  largi- 
tionalium  titiüorum  (1.  12  C.  4,  61.  rubr. 

C.  10,  23).  —  3)  (subst),  »crtooUer  einet 
öffentlich  Äaffe  (1.  1  C.  Th.  8,  3). 

Ijarsus  (adi.),  largo  (adv.),  xtid^lxA, 
ötcl  (1.  1  §  4  D.  27,  3.  1.  1  §  12  D.  38, 
9.  1.  16  D.  40,  5). 

Laridiun  s.  lardum,  Specf  (1.  9  C.  10, 
72.  1.  1  C.  12,  37). 

Iiasoivla,  aRutl^tnille  (pr.  I.  4,  9). 

Laser,  bet  @aft  ber  ^ffanje  silphium, 
ein  Öemüra  (1.  5  §  1  D.  33,  9.  1   16  §  7 

D.  39,  4). 

I^assatuB,  ermattet  (1.  7  §  7  D.  9,  2). 

I-assitudo,  (gtntattung  (1.  27  C.  1,  3). 

Latabra,  ©^lupftoinfel,  «erfterf  (1. 
5  C.  11,  8.  1.  1  C.  12,  46). 

Ijatena,  latenter  f.  latere. 

Later.  gicgelftein  (1.  38  §  2  D.  19,  1). 

I«ateralia  (s.  later arta)y  Ouerfacf:  lat. 
ciatoria,  aUeifetafc^c  0-  102  pr.  D.  32). 

laateroulensis  f. 

Laterculum,  bad  in  bec  f^ätern  l^ai{ei> 
Aett  geführte  Ser^eic^nig  aller  93eaniten 
(1.  1  §  18  C.  1,  27.  1.  1.  2  C.  1,  30.  1.  5 
§  2  C.  1,  31).  Laterculensis,  tott  biefe 
»eamtenlifte  ^u  führen  ^at  (I.  13  §  1. 
15  §  1  C.  12,  19.  1.  5  C.  12,  33). 

liStere,  1)  öerborgen,  öerftcdt  fein, 
).  9.  receptatores,  sine  quibus  netno  kUere 
diu  jwtest  (1.  1  D.  47,  16.  cf.  1.  13  pr.  D. 
1,  18);  dornt  latere  Q.  17  §  4  D.  21,  1); 
latens  Vitium  (1.  55  eod.),  increTnentum  (§  20 
I.  2,  1);  in  latenti  retinere  ius  civile,  im 
(^gettf.  t>on  publice  profiteri  (1.  2  §  35  D. 
1.  2);  latenter  (adv.)  =  clam  (1.  64  D.  26, 
7).  —  2)  nid^t  entbedt,  nid^t  bcfonnt 
fein  (1.  3  ß.  1,  14.  1.  60  §  2  D.  50,  16). 

lÄtibTÜum  =  latehra  Q.  1  pr.  C.  Th. 
7,  19). 

laatiolavus,  breiter  ^urpurftreif  (1. 17 
C.  Th.  6,  4.  cf.  Ulp.  VU,  1);  laticlaviu8, 
»er  eine  Xunica  mit  breiten  ^urpur* 
ftreifen  ju  tragen  berechtigt  ift  (1.  4 
C.  6,  21).  j.  ».  ©enotoren. 

Latinitas  f. 

Latinus  (Sahst.),  bezeichnet  jur  3cit  ber 
flaffifd^  Suriften  einen  befonbcrn  @tanb  ber 
freien  (tinwo^ner  beö  römifc^en  9leic^,  toelc^er 
eine  SRittelftnfe  jtoifci^en  civis  nnb  peregnnus 
bibete,  inbem  ber  Latinus  t>on  ben  (SiDität^^ 
rechten  nur  bad  commercium,  nic^t  auc^  bad 
coDubium  ^tte  (cf.  6at)ign9  in  ber 
Äeitfd^.  für  gefd^ic^Ü.  9ieÄt3n)iffenfc]^.  V.  «bb. 
5.);  indbef.  nmrbe  biefe«  9lecl^tdt)erbäItniB  mtt 
einigen  bie  testamenti  factio  betreffenben  9e* 
fc^dnfungen  burd^  bie  lex  lunia  (Norbana) 
auf  bie  unfeierlic^  9>lanumittirten  angetoenbet; 
fte  luerben  tKif^t>i>thng,^rod\eLatini(Iuniani) 


unb  i^r  üled^tdjuftanb  Latinitas  ober  hMna 
libertär  genannt  (ülp.  I,  5.  10.  16.  XI,  16. 
XIX,  4.  XX,  8.  14.  XXII,  3.  XXV,  7.  Gai. 
I,  15.  22.  III,  56.  71.  73.  Vat.  §  193.  221). 
^ie  Latina  libertas  tourbe  burä  Suftinian 
aufgehoben  (§  3  I.  1,  5.  §  4  I.  3,  7.  1.  un. 

C.  7,  6). 

Latinus  (adi.),  1)  Satium  betreffenb. 
—  2)  OTe  »5ßer,  bie  lateinifc^  reben,  be*» 
trcffenb,  lateinifc^,  feriae  Lat,  ein  alted 
rbmifc^ed  jä^rlidä  gefeierte^  geft  (l.  2  §  33  D. 
1,  2);  lilterae  Lat.  (1.  11  §  3  D.  14,  8); 
verha  Lat.  (1. 8  §  4  D.  46,  4);  Latine  loquen- 
tes  (l.  103  D.  50,  16);  testis,  qui  Latine  (lo- 
qui)  non  noverat  (1. 20  §  9  D.  28, 1);  decreta 
a  praetoribus  Latine  interponi  debent  (1. 48 

D.  42,  1).  —  3)  ben  Sftec^tSauftanb  ber 
Latini  (lunianx)  betreffenb:  Lat.  libertas 
(1.  un.  pr.  C.  7,  6). 

Latio  f.  ferre  s.  8. 

Latitare,  1)  ficift  öerftedt  balten,  in^* 
bef.  um  fic^  ^tn  ^(nfprüc^en  ^emanbeS  ju 
eiüjie^en  =  se  occultare,  copiam  sui  non 
facere;  latitaüo  =  occultatio  ««♦  (1.  7  §  1  ff. 
B.  42,  4:  „Praetor  ait:  ^Qui  fraudationis 
ca  isa  laiital  it  —  eius  bona  possideri  ven- 
dique  iubeo**  §  1  cit.  —  „Latitare  est  cum 
tractu  aliquo  latere"  §  8  eod.  —  „latitatio 
animum  et  affectum  occultantis  se  desiderat*' 
§  9  eod.  cf.  1.  36  D.  42,  5).  —  2)  öer* 
borgen  fein  (1.  9  §  4  D.  7,  1). 

Iiatitudo,  1)  ©reite,  j.  C  actus  itine- 
risque  (1.  13  §  2  D.  8,  3),  viae  (1.  8.  23  pr. 
eod.),  praedii  (1.  7  8  3  D.  41,  1).  —  2) 
Umfang:  voluntatis  lat.  (1.  un.  C.  4,  11). 

Latrina,  Äot^grube  (1.  15  §  1  D. 
7.  1). 

Latro,  ©trafienrduber  (1.  118  D.  50, 
16),  *.  S.  latronum  vis,  incursus  (1.  18 
pr.  D.  13,  6.  1.  30  D.  35,  2. 1.  1  C.  4,  34); 
a  latronibus  oppressus,  captus  (1.  9  D.  4,  6. 
1.  5  §  4  D.  23,  3.  L  13  pr.  D.  28,  1:  „Qui 
a  latron.  ca^ti  sunt,  cum  liberi  manent, 
possunt  facere  testamentum,"  1.  24  D. 
49,  15:  „qui  a  latron.  captus  est,  servus 
latronum  non  est,  nee  postliminiura  illi 
necessarium  est*') ;  a  latron.  redimere  aliq. 
(1.  21  D.  24,  3);  latr.  furca  figendi  (1.  28 
§  15  D.  48,  19). 

Ijatrooixiari,  dnen  Straßenraub  be* 
ge^en  (1.  3  C.  9,  16). 

Latroolnium,  ©tragenraub  (1.  4  §  2 
D.  10,  2.  I.  52  §  3  D.  17,  2.  1.  27  §  2  D. 
48,  19.  1.  1  C.  4,  34). 

liatronoulator,  ein  mit  ber  Unter* 
fuc^ung  gegen  ©trafienräuber  ©eauf' 
tragter  (1.  61  §  1  D.  5,  1). 

Latrunculus  =  latro  (1.  1  pr.  D.  32, 
1.  34  §  1  D.  39,  5.  1.  24  D.  49,  15). 

20 


Digitized  by 


Google 


306 


Latus — Legare. 


Latus  (Subst.),  @ette,  a)  bei  men\djliu 
d^n  Äbtper^:  latus  vel  crus  hrevius  (1.  12 
§  1  D.  21,  1);  auäf  hie  $et{on  felbft  U- 
^eic^nenb:  circa  latus principisagere,  militari 
(1.  30  pr.  D.  27,  1.  1.  25  C.  5,  62);  quos 
nostri  lateris  comitatus  illustrat  (1.  un.  C.  12, 
18);  b)  bic  ©citenlinic  ber  »ertpanbt* 
fc^aft:  gradus  cognationis  alii  superioris 
ordinis  sunt,  alii  inferioris,  alii  ex  trans- 
verso  sive  a  latere;  ex  latertbus  cognati  (I. 
1  pr.  §  1. 1. 10  §  8  D.  38, 10.  cf.  pr.  1. 3, 6);  ex 
latere  (im  (^tqen\.  üon  ex  gradu  ascendentium 
vel  descend.)  uxorem  ducere,  contrahere  ma- 
trimonium  (1.  68  D.  23,  2.  1.  17  C.  5,  4);  (fe 
latere,  im  ^egenf.  t)on  de  descendentibud, 
aacendentibufl  (1.  6  C.  5,  5);  c)  pg.  ©citc, 
Xf^til,  ex  uno  latere  --  alia  parte  (1.  7  §  4 
D.  41,  1);  ex  uno  lat.  constare  contractum 
(1.  13  §  29  D.  19,  1);  ex  utroque  lat  nasci 
actionem  (1.  5  §  6  D.  3,  5) ;  in  contrario  lat, 
agitata  species  (1.  HD.  29,  2) ;  hoc  latere 
nemo  dubitet  (1.  49  §  2  D.  46,  1.  cf.  1.  118 
D.  45.  1). 

Latus  (adi.),  late  (adv^,  1)  breit,  j.  ». 
ria  latior,  angustior  (1.  2ö  pr.  D.  8,  3.  1.  9 
§  1  D.  8,  5.  1.  2  §  32  D.  43,  8);  latius 
iter  (1.  11  pr.  D.  8,  6);  circa  aquam  late 
Xpedes  excipere  (1.  30  D.  8,  3);  latus  clarus, 
bcr  breite  ^ur^)urftreifen  auf  ber  3:unica  ber 
©enotoreit  (Ulp.  VII,  1.  1.  42  D.  24,  1).  — 
2)  tpeit,  j.  ö.  late  diffusum  i.  e.  in  diver- 
818  locis  constitutum  Patrimonium  (1. 3  C  5, 
36);  lata  fuffa,  eine  «rt  be«  (gjil^  (1.  8  D. 
48,  22);  owögebe^nt,  umfaffenb:  latiss. 
potestas  (1.  120  D.  50,  16);  latiss.  officium 
(1.  1  D.  2,  1);  latior  interpretatio  (1.  1  §  3 
D.  22,  l);kitius  accipere  appellationem  (1.  9 
D.  4,  6) ;  late,  latius,  latissime  patere  (1.  7 
§  5  D.  43,  24.  1.  2  pr.  1.  181  D.  50,  16); 
late  concipere  verba  (1.  99  pr.  45,  1); 
latius  porrigere  iudicium  (1.  5  §  2  D.  11.  6). 
—  ^)  Ö^og,  erJ^eblicb:  lata  culpa  (f.  b. 
3B.);  lata  neglegentia  (1.  7  §  1  D.  27,  10. 
1.  8  D.  50,  8). 

Laudabilis  (adi.),  laudabiliter  (adv.), 
löblich  (1.  10  8  1  C.  1,  3.  1.  2  §  9  C.  1, 
17).  Laudabüttas,  M  eftrcntttulotur  (1.  1 
§  1  C.  11,  6). 

Laudare,  1)  loben;  laudator,  Sob* 
preifer  (1.  1  §  4  D.  11,  3).  —  2)  nen* 
nen,  anführen:  laud.  auctorem  (1.  6  §  1 
D.  19,  1.  1.  63  §  1  D.  21,  2.  1.  7.  14  C. 
8,44). 

Laureatus,  mit  einem  ßorbeerfronje 
flefc^mildt:  praetor  laur.  (1.  25.  29  C.  Th. 
6,  4). 

Laus,  £ob  (1.  19  pr.  D.  21,  1). 

Laute  (adv.),  freigebio:  lautius  uti, 
impendere  (1.  25  §  12.  16  D.  5,  3). 

Lautumiae,    ftcinerne    Oefangniffe 


(1.  9  D.  4,  6.  1.  1  §  4  D.  11,  5.    cf.  Liv. 
XXVi,  27.  XXXII,  26.  XXXVII,  8). 

Lautus  (adi.),  p  r  &  (^  1 1  g :  lavacra  lautiora 
(1.  8  C.  Th.  15,  2). 

Lavacrum,  Sda\>  (1.  9  C.  1,  4);  Xanfc 
(1.  1  C.  1,  6). 

Lavare,  toajc^en,  j.  ö.  lana  Iota  (I.  70 
§  4  D.  32);  ba ben:  balnea  conducere,  ut 
municipes  gratis  lavarentur  (1. 30  §  1  D.  19, 
3);  mulieres,  quae  se  emundaverint  lotae 
in  balneo  (1.  25  §  10  D.  34,  2). 

Lavatio,  1)  *ab  (1.  30  §  1  D.  19,  2). 
-  2)  öabegefc^irr  (1.  25  §  10  D. 
34,  2). 

Laxamentum,  9^a(i^(af{ung:  a)  bit* 
(ige  Stücffid^t:  cum  quodam  laxam,  itineris 
numerandum  tempus  vocationis  (1.  4  D.  50, 
5);  b)  lichte  3»tfc^enräume  (I.  6  C.  5, 
70);  c)  3frijl,  «nff(^ub  0-  7  §  H  D.  26. 
7.  1.  3  §  1  C.  7,  54). 

Laxare,  1)  nac^lof f en,  erfaff en,  ).  9. 
ex  iuris  rigore,  de  iure  lax.  aliquid  (1.  32 
D.  24.  1.  1.  8  C.  6,  23).  -  2)  geftatten, 
getoä^ren:  lax.  licentiam  alicui  (1.  4  C. 
11,  7).  —  3)  losmachen,  erlöfen,  be» 
freien:  laxari  vinculis  (I.  23  C.  9,  47). 

Laxitas,  1)  ^^^^^i^*  ^^  suam  natura- 
lem lax.  pervenire,  dimittere  (1.  44.  55  D. 
41,  1).  —  2)  erla6  (1.  4  C.  Th.  11,  7). 

Laxus,  1)  frei,  bixior  agendi  facultas 
(1.  76  §  8  D.  31).  —  2)  umfoffenb,  laxior 
sumptus  (1.  14  C.  Th.  13,  1). 

Lectica,  ©Änfte  (1.  7  pr.  D.  8.  3.  1.  49 
pr.  D.  32).  Leotiearius  (servus),  ©änf» 
t^ntröger  (L  49  pr.  1.  99  §  4  eod.  1.  65 
pr.  D.  31.  L  13  D.  34,  2.  l.  29  pr.  D.  45,  1). 

Lectio,  1)  ba«  ßefen  einer  ©c^ft:  lectio 
tabularum  (1.  2  §  5  D.  29,  3);  actorum  (1. 
24  C.  9,  9);  libri  improbatae  lectionis  (I.  4 
§  1  D.  10,  2).  —  2)  gefc^ebene  ©teile, 
©a|,  ?[ui8fpruc^;  multae  et  variae  leetio- 
nes  (de  adquisitione  dominii)  insertae  volu- 
mini  (1,  2  §  7  C.  1,  17);  diversae  iuris 
Uct,  0.  5  C.  6,  61> 

Lector,  »orlefer  in  ber  Ähw^  (l.  6  C. 
1,  3). 

Leotulus  =  Uctus:  lectuli  invasor  alieni 
(1.  6  C.  Th.  9,  38). 

Leotum  s.  leotus,  9ett  (1.  52  §  9.  1.  100 
§  4  D.  32.  1.  8  §  3.  1.  9  §  1  D.  33,  10. 
1.  19  §  8  D.  34,  2). 

Legaliter  (adv.),  ben  ®efe^en  gemft| 
(Conault.  c.  2.  3). 

Legare,  1)  nad^  bem  ©prac^ebranc^  ber 
12  tafeln:  über^u|rtteftamentarif(^  Aber 
fein  Sermdgen  t>erfüaen  (1.  120  D.  50, 
16:  ,Yerbis  legis  Xll  tab.  iiis  *ut%  legassit 
suae  rei,  ita  ius  esto*  latissima  potestas 
tributa  videtur  et  heredis  instituendi  et 
legata  et  libertates  dandi,  tutelas  quoque 


Digitized  by 


Google 


Legatarius — Legitimus. 


307 


conetituendi").  —  2)  im  itd)ni\d^n  ©inn: 
butc^  lelttoiUige  SSerfügung  unter  ben  Dom 
(£ttnlred^t  t^otgefd^riebenen  Soi^^  Semanbem 
einzelne  ^ermögenSobiecte  ^utoenben, 
öcrmac^cn;  hffatum  (Sohsi.),  nn  fotc^e«  in 
citnlre^tlic^  fjbrm  anacorbnetcS  ^ermäd^t'« 
ntg,  im  (^egenf.  t)Ou  fideicommissum;  boc^ 
toirb  ber  SUn^htud  auc^  auf  SSetmöc^tniffe 
über^u^  bcjogcn  (tit.  I.  2,  20.  D.  30—32. 

C.  6,  37.  —  „Legatum  est  delibatio  here- 
ditatis,  qua  testator  ex  eo,  quod  Univer- 
sum heredis  foret,  alicui  quid  coUatum 
velit-  0.  116  pr.  D.  30.  cf.  1.  36  D.  31: 
,,LegatuDi  est  donatio  testamento  relicta/* 
1.  87  D.  32:  „Et  fideicommtssttm  et  mortis 
c  donatio  appellatione  legati  continetur") ; 
res  ita  derehctae:  illam  aut  illam  rem  illi  do 
Ugo  (1. 4  C.  6, 38) ;  lex  Falc.  liberam  legandi 
faeuUatem  dedit  usque  ad  dodrantem  (1. 1  pr. 

D.  35,  2.  cf.  pr.  1.  2,  22) ;  legatorum  petitio 
adversus  heredes  pro  partibus  hereditariis 
coinpetit  (1.  33  pr.  D.  31);  legatorum  actio 
(1.  13  D.  36,  3) ;  legatorum  nomine  satisdari 
oportere  praetor  putavit  (1. 1  pr.eod.);  lega- 
torum satis  desiderare,  accipere  (1.  17  eod. 
1.  35  §  3  D.  3,  3);  legatorum  (s.  de  legatis) 
stipulari,  stipulatio  (1.  35  §  2. 1.  40  §  1  eod. 
l.  5  pr.  D.  44,  4.  1.  29  pr.  D.  45,  1.  1.  1 
§  2  I).  46,  5).  Legatarim,  Jein  mit  einem 
Segot  ^onorirter,  ^ermäd^tnigne^mer, 
§.  ^.  legatarii  ceterique  qui  quid  in  testa- 
mento acceperunt  (1.  1  §  11  D.  29,  4);  lega- 
tarii non  iuris  successores  sunt  (§  11  1.  2, 
10);  in  re  legata  in  accessione  temporis, 
quo  testator  possedit,  legatarius  quodam- 
modo  quasi  heres  est  (1.  14  §  1  D.  41,  3); 
legat.  caveat  evicta  hereditate  legata  reddi, 
et  quod  amplius  per  legem  Falc.  ceperit  (1.8 
§  4  D.  2,  8) ;  legatarii  in  possessionem  legato- 
rum seroandorum  causa  missi  (1. 11  D.  36, 3), 
legataria,  SSctmäc^tnifinel^m erin  (1. 43  D. 
19,  1.  1.  2  pr.  D.  33,  4).  —  3)  abf^idcn, 
fenben,  Tab.  Heracl.  lin.  75. 

Ijeg^tarius  {.  legare. 

Legatio  f.  legatus  s.  1. 

Legativiun,  9ieifege(b  ber  @e{anb^ 
ten  (1.  18  §  12  D.  50,  4.   1.  3  D.  50,  7). 

Legatus  (Subst.),  1)  @)etanbter;  lega- 
tio,  ®efanbtf(^aft  (tit.  D.  50,  7.  C.  10, 
65);  ).  ^.  legatus  munidpalis  s.  munidpii^ 
rei  publicae,  creatus  a  patria  sua  (1.  1.  2 
pr.  L  12  D.  dt.  1.  8  D.  4,  6),  provincialis 
(1.  35  §  2  D.  12,  2);  legati,  qui  ad  sacra- 
rium  princi]^  mittuntt^  (1.  18  §  12  D.  50, 
4);  Romam  in  legationem  venire;  legationis 
causa  Eomae  esse  (1.  32  §  9  D.  4, 8.  1.  86  pr. 
D.  29,  2) ;  legationis  causa  abesse  (1.  30  pr. 
eod.);  apud  exteros  legatione  fungi  (1. 13  §  1 
D.  28,  1);  transmarina  legat  perfungi  (1.  3 
C.  h.  t.) ;  si  quis  legatum  hostium  pulsasset, 


contra  ius  gentium  id  commissum  esse  ex- 
istimatur,  quia  sancti  habentur  legati  (1.  1 8 
D.  h.  t.) ;  legatis  in  eo  quod  ante  legationem 
contraxerunt ,  revocandi  domum  suam  ius 
datur  (1.  2  §  3  B.  5,  1) ;  si  quis  in  legatione 
constituerit  quod  ante  legat.  debuerit,  non 
cogi  ibi  iudicium  pati  ubi  constituit  (1.  8 
eod.);  legati  ex  delictis  in  legatione  com- 
missis  coguntur  iudicium  Romae  pa{.i  (1.  24 
§  1  eod.).— 2)  ©tellöer  tretet  eine^jwa«««« 
prov.  (1.  2  §  1.  1. 3. 4  §  6.  1. 5.  6  pr.  §  2.  1. 10 
§  1.  1.  11  — 13D.  1,  16:  „Legati  procon^ 
sulis  nihil  proprium  habent,  nisi  a  procon- 
sule  eis  mandata  fuerit  iurisdictio."  1. 4  D. 
1, 21.  1.  32  D.  4,  6. 1.  1  pr.  D.  37,  13. 1. 17  D. 
40,  2.  1.  9  §  2.  3  D.  48,  19.  1.  2  D.  49,  3).  — 
3)  Legatus  Caesaris,  ber  bie  Stelle  be8  ftaiferg 
t)ertretenbe  ©tattl^alter  einer  fjiiferL 
^rouins  0-  1-  20  D.  1,  18.  1.  7  D.  40, 
2).  —  4)  öefe^lSl^aber  einer  Segion 
(Vat.  §  222). 

Legere,  1)  lefen:  a)  ^ufammentefen, 
auflefen,  j.  ^.  leg.  glandem  (1.  1  pr.  D. 
43,  28),  aleam  (1.  42  D.  33,  2),  uvam  (1. 
25  D.  19,  1);  legulus,  fiefer  (L  13  §  6  D. 
7,  1);  b)  etmaS  ®efd^riebene8  lejen;  le- 
gibilisy  leg  bar:  legibüia  =  quae  (in  testa- 
mento) legi  possunt  (1.  1  pr.  D.  28,  4); 
ita  delere  instrumentum,  ut  legi  non  possit 
(l.  42  D.  9,  2);  claris  litteris  proscribere, 
unde  de  piano  recte  legi  possit  (1.  11  §  3 
D.  14,  3);  c)  DO  riefen,  j.  "B.pro  tribunali 
leg.  libellos  (1.  73  D.  47,  2);  in  auditorio 
lecta  cautio  (1.  40  D.  12,  1).  —  2)  jum 
^egigbienft  anliefen,  aud^eben  (1.  35  pr. 
D.  4,  6.  1.  6  §  2  D.  48,  11.  1.  4  §  1.  2  D. 
49,  16). 

Legibilia  f.  legere  s.  1.  b. 

Legio,  Segion,  ein  and  10  So^orten 
bcfte^enbe«  ^xmttcoxp^  (1.  2  pr.  §  1  D. 
3,  2). 

Iiegionaria  mllitia,  Sugt)0(t  =  pe- 
destris  mil.  (1.  2  §  4  C.  Tb.  7,  22). 

Legislator,  1)  ^fefe^geber  (1.  30  §  1 
D.  1,  3.  1.  5  pr.  C.  1,  m  —  2)  3urift 
=  iuris  8.  legum  auctor  (1.  2  §  20  C.  1, 
17.  1.  2  pr.  C.  4,  18.  1.  10  §  5  C.  8,  47. 
cf.  auctor  s.  4.). 

Legitimus  (adi.),  legitime  (adv^.),  1)  ben 
öorfd^riften  ber  ®efe|e  entfpre(^enb, 
in^bef.  ben  Spornten  bed  \ixt)xU^d)ti,  no" 
mentlic^  einer  lex  gemög,  barouf  be* 
ru^enb,  burc^  fie  ongeorbnet:  jefej* 
m^lig/  gef ejüci^/  *.  ©.  ius.  legit.  im  ®e* 
genf.  Don  naturale  (§  14  I.  8,  1);  conventio 
legit.  BB  quae  lege  aliqua  confirmatur  (L 
6  D.  2,  14);  iure  legit.  stipulatio  interposita 
(1.  4  §  4  D.  27,  4);  novatio  legitime  facta 
(1.  18  D.  46,  2);  donatio  legit.  confecta 
(1.  2  C.  5,  15);  legit.  actio  (1.  2  §  6  D.  1, 

20* 


Digitized  by 


Google 


308 


Legulus  —  Leno. 


2.  1.  14  §  3  D.  19,  5.  1.  19  D.  39,  1.  1. 
22  §  2  D.  39 ,  3) ;  poenales  actiones ,  sive  legit. 
sive  honorariae  (1.  32  pr.  D.  35,  2);  legit.  ac- 
cusatu)  (1.  12  §  9  D.  48,  b),'poena  (1.  7 
§  1  D.  13,  1.  1.  1  §3  D.  48,  12);  legit. 
crimen  (1.  3  ß  2  D.  47,  10);  legit.  proba- 
tiones  (1.  25  br.  D.  22,  3.  i.  40  pr.  D.  29, 
1);  actus  legit.  (1.  77  D.  50,  17h  legitime 
in  adoptionem  dare,  adoptare  (1.  2  §  9  D. 
38,  17.  1.  132  pr.  D.  45,  1);  cognaHo  le- 
git. =  civilis  (1.  4  §  2  D.  38,  10.  1.  12 
§  4  D.  23,  2);  legit.  uxor  (1.  4  eod.);  legit 
matrimonium,  coniunctio,  nuptiae  (1.  7.  19 

C.  5,  4.  1.  6  C.  5,  5.  1.  7.  8  C.  8,  46);  cum 
legit  nuptiae  factae  sunt,  patrem  liberi  se- 
quuntur;  qui  nascitursine  legit  matrimonio, 
matrem  sequitur  (1.  19.  24  D.  1,  5);  legi- 
time quaesitus  im  ©cgenf .  üon  sjiurius  (1.  3 
§  2  D.  50,  2);  legit.  filius,  liberi  (1.  45  pr. 

D.  28,  6.  1.  6.  19.  23  §  2  C.  5,  4);  non 
secundum  legit  observationem  divortium  fa- 
ctum (1.  35  i).  24,  1);  legit.  aetas,  fotool^I  bic 
SWünbigfcit  aU  «oUjäl^gfcit  bcaeid^nenb  (1. 
26  D.  3,  5.  1.  32  §  2  D.  26,  2.  1.  1  pr.  D. 
27,  7.  1.  20  §  1  D.  34,  3.  1.  41  pr.  D.  46, 
1.  1.  28  §  2  D.  49,  1.  1.  2  C.  2,  40.  1.  12 

C.  5,  37.  1.  1  C.  5,  70.  1.  10  C.  7,  62); 
dies  legit.,  quibus  appellare  licet  (1.  2  C. 
7,  67);  legit.  tempus,  quod  condemnatis 
praestatur  (1.  3  pr.  D.  22,  1.  cf.  1.  4  §  5  D. 
42,  1);  intra  legit  tempus  reum  convenire 
(1.  72  D.  3,  3);  post  annum  XXV  habere 
legit.  tempus  sc.  ad  in  integr.  restitut.  (1. 19 

D.  4, 4) ;  tempus  legit.,  quo  Servitutes pereunt 
(I.  13  I).*8,  6  cf.  1.  5  D.  7,  1);  per  tempus 
legit.  dominium  adquisitum  (1.  24  D.  24,  1); 
intra  legit.  tempus  (sc.  luctus)  nubere  (1. 
10.  11  §  1  D.  3,  2);  legit.  usurae  (1.  1 
§  3  D.  20,  1.  1.  7  §  4.  7.  10  D.  26,  7.  1. 
14 — 16  C.  4,  32);  legit.  modus  usurarum 
(1.  2  §  8  D.  13,  4.  cf.  1.  26  pr.  D.  12,  6. 
1.  10  §  3  D.  17,  1.  1.  8  D.  20,  2);  usuram 
legit.  excedere  (1.  13  §  26  D.  19, 1);  supra 
leait  definitionem  donatum  (1.  34  pr.  C.  8, 
53);  usque  ad  quantitatem  legit  vel  eam  ex- 
cedentes  intimatae  donationes  (1.  25  G.  5, 
16);  legit.  computatio,  sc.  legis  Falc.  (1.  6 
§  2  C.  6,  50);  legit.  portio,  ber  gefejHt^e 
Ontcftot^erbt^eil  (1. 28  §  1.  33  pr.  C.  3,  28); 
quarta  legitimae  partis  (§  3  I.  2,  18);  pa- 
tronus  ex  minore  parte  quam  legitima  heres 
institutus;  legit.  pars  deminuta  (1.  19  pr.  D. 
38,  2.  1.  1  C.  6,  5);  partis  legit  bon.  poss. 
c.  tab.  (1.  1  C.  6,  13);  legit.  hereditas,  bic 
ttnmittelBot  bun^  gefe^Iic^e  ^efKmmung  bed 
©öilred^t«  (ab  intestato),  nic^t  burt^  %t\ia- 
mcttt  befcrirtc  (Krbfd^aft  (1.  7  pr.  D.  4,  5.  1. 
6  §  8.  1.  22  pr.  D.  29,  4.  1.  16  pr.  D.  34, 
9.  1.  7  pr.  D.  38,  6.  1.  2  pr.  1.  4  D.  38, 
7.  1.  2  §  3.  4.   1.  3  §  1  ff.   1.  4  ff.  D.  38, 


16.  1.  1  §  3.  5.  8  D.  38,  17);  ius  legitim, 
hereditatum  (1.  87  D.  28,  6);  bereditas, 
quae  iure  legit  obvenit  (1.  3  §  2  D.  17,  2); 
iure  legit.  possidere  hereditatem,  periinet 
hered.  ad  aliq.  (1. 1  §  9  D.  29,  4.  1.  22  D. 
37,  14) ;  bon.  possessio  competit  ab  intest. 
habenUbus  ius  legit  (1.  6  §  1  D.  37,  1); 
exemplo  iuris  legit  et  bon.  poss.  c.  tab. 
distnbuitar  (1.  11  §  1  D.  87,  4);  citra  bon. 
possessionis  subsidiura  legüimo  iure  (sc. 
adgnationi8)«M&ntiri«  (1.40.6,38);  legit.  wc- 
cessiones  (1.  11  C.  3,  28);  legit.  heres  (I.  27 
D.  3,  5.  1.  6  pr.  D.  5,  2.  1.  1.  2  §  4  D.  38, 17. 
1.  1  pr.  D.  38,  15.  1.  2  pr.  D.  38,  16);  bon. 
poss.  unde  legitimi  (1.  1  §  9  D.  88,  8);  le- 
gitimis  capite  deminutis  non  datur  bon. 
poss.  iure  heredis  legit  (1.  5  eod.) ;  succes- 
sores  legit.  im  (Segenf.  öon  honorarii  (1.  6 
§  1  D.  36,  1);  legit.  tutela,  logit.  tuior 
(tit.  I.  1,  15.  17.  18  D.  26,  4.  C.  5,  30);  res  a 
tutore  legitime  distracta  (1.  12  §  1  D.  26, 
7);  legit  modo  alienare  de  bonis  dementis 
(1.  7  §  1  D.  27,  10);  testamentum  facere  ad- 
hibitis  legit  testibus  (1.  16  §  1  D.  28,  6); 
legit.  testamenti  factio  (1.  35  pr.  C.  3,  28): 
legit.  verbis  (im  (Sfegenf.  öon  Graecis  verbis) 
dare  tutores,  libertates  (1.  8  C.  5,  28.  1. 
14  0.  7,  2)\ususfr.  legitime  (im  (Sfegenf.  t)on 
ex  causa  fideicommissi)  dlicuius  f actus  (1. 
3  D.  7,  6);  latitudo  (viae)  legit.  (l.  13  §2. 
cf.  1.  8  D.  8,  3);  aedificare  intermisso  legit 
spatio  a  yicina  insula  (1.  14  D.  8,  2) ;  pro- 
pius  aedificium  alienum  intra  legit  modum 
moHuus  ülatus  (1.  3  §  1  D.  11,  8).  —  2) 
auf  bie  ^efe^e,  bad  fSitd)t  fic^  he* 
ffit^tnh:  legit.  opus  (prooem.  I.  §  7);  legit. 
scientia  (§  4  eod.  1.  2  §  9  C.  1,  17);  audf: 
bcr  Offene,  bc3  "Sitd^ti  lunbig:  vir  ab 
antiqua  stirpe  legit  procedens,  cum  et 
pater  eins  et  avus  optimam  sui  momoriam 
in  legibus  reliquerunt  (1.  2  §  9  cit.).  — 
3)  itiilid),  totUlidi  (1.  35  §  5  C.  8,  53). 

Legulus  {.  legere  s.  1.  a. 

Legumen,  |>ütfenfru(^t  (1.  3  §  8.  11 
D.  33,  9.  1.  77  D.  50,  16). 

Lena  f.  leno. 

Lenire  mtlbern:  poena  lenienda  (1.  1 
§  3  D.  48,  8). 

Lenis,  (adl),  leniter  (adv.),  fanft,  ge* 
linb,  mitb,  §.  13.  stiUicidium  lenius  — 
acrius  facere  (1.  20  §  5  D.  8,  2);  leninn 
punin  0-  28  §  12  D.  48,  19).  Lenitas,  bic 
SWilbc  (1.  12  pr.  eod.). 

Leno ,  l^urenkoirtl^,  Kuppler;  lena, 
^urentoirt^in;  lenocinium,^MXtnXo\xtt^- 
f(^aft,  Äu^elci  0-  L  4  §  2  D.  3,  2; 
,Jenoc.  facit  qui  quaestuaria  mancipta 
habuerit:  sedetqui  in  liberis  hunc  ouaestum 
exercet,  in  eadem  causa  est."  1.43  §6— 9 
D.  23,  3:  —  f.Lenas  eas  dicimus,  quae  mu- 


Digitized  by 


Google 


Lentare  —  Lex. 


309 


lieres  quaestuari€i8  prostüuunt/*  (1. 47  D.  24, 
3.  1.  2  §  2-7.  1.  25  pr.  1.  27  pr.  1.  30  §3 
D.  48,  5.  1.  12  C.  1,  4.  1.  2.  9  C.  9,  9). 

Lentare,  t)erle|en,  beugen. 

Leo,  Sötoe  (1.  2  §  2.  1.  29  g  6  D.  9, 
2);  leonina  socieiaa,  ßötoengejettfc^aft, 
b.  ^.  eine  folc^e,  »obei  feftgefe^t  ift,  bo|  ber 
eine  Xbeil  otten  (Serben  tragen,  ber  anbete 
aHen  (^toinn  ^iei^en  {oH  (1.  29  g  2  D.  17,  2). 

Leo,  römiWet  Äaifer  (457—474  n.  ^%x,)\ 
Leonina  s.  Leoniana  lex,  constitutio  (1.  49  C. 
1,  3.  1.  20  §  7  C.  5,  3);  i^  folgte  fdn  (Sn* 
fei  Leo  (iunior),  bet  (einen  Sater  Zeno  jum 

ittegenten  annahm  unb  noc^  in  bemfelben 
ga^re  parb  (l.  16*  C.  2,  7). 

Leporinu3,  bon  ^a\txi:  lana  lep.  (1. 
70  §  9  D.  32). 

Leptia ,  bec  9{ame  ^toeier  @täbte  in  9[fri^ 
ca:  LepÜH  magna^  Leptimagnensis  civitas 
-aUera  Leptis  (1.8  g  11  D.  50, 15. 1. 2  g  1 D. 
C.  1 .  27) ;  colonia  Leptüanorum  (1. 30  D.  28, 6). 

Letum,  2:0b  (1.  9  D.  47,  11.  1.  1  g  1 

C.  9,  4);  letifer,  letalis  (adL),  letaliter  (adv.), 
ben  Xob  bcingenb,  töbtlic^:  herhae  le- 
tif.  (1.  4  C.  4,  58);  vulnm  let.  (1.  un.  g  1  C. 
9,  14);  letaliter  vulneratus  (Coli.  II,  7  g  1). 

Levamen,  levameniumj  @tletc^tetung 
(1.  3  g  2  D.  47,  6.  1.  5  C.  11,  58). 

Levamentarius ,  ^il^ter  eines  AUt 
(Erleichterung  eine«  iJaftf(^iffeg  be» 
ftimmten  «00t eS  (l.  1  C.  Th.  13,  5.  cf. 
Gothofr,  ad  h.  1.). 

Levare,  1)  erleichtern,  §.  39.  navis 
onusUie  levandae  causa  merces  in  scapham 
traiectae ;  levandae  navis  gratia  iactus  mer- 
cium  factus,  iactu  mercium  levata  navis  (1. 
1.  4  pr.  g  1.  L  8  D.  14,  2).  —  2)  entle* 
bigen,  befreien,  5.  9.  leyari  vinctdis  (1. 
48  D.  50,  16),  onere  obligationis  (1.  67  D. 
3.  3),  muneribus  (1.  4  C.  10,  43).  —  2)  in 
bie  ^ö^e  ^eben,  ergeben:  manm  le- 
Tatae  adverKus  aliq.  (1.  15  g  1  D.  47,  10); 
lecato  velo  (f.  t).  a.  bei  offenen  ?:^üren) 
cognoscere  causas  (1.  5  C.  11,  6).  —  4)  ein«* 
^ebcn,  tribtUum  (I.  4  g  2  D.  50,  15). 

Levir,  beS  (Sl^emannS  trüber,  ©c^mager 
(1.  4  g  6  C.  38,  10). 

Levis  (adi.),  leviter  (adv.),  leicht:  a) 
leicht  bon  @)ett)ic^t:  gering  an  SSert^, 
an  Geltung,  j.  ©.  leves  anuli  (1.  6  D. 
48,  20),  lances  (1.  102  g  1  D.  32);  tropifc^: 
non  leves  anctores  (1.  3  D.  5,  4);  b)  über* 
f^aupt  gering,  unbebeutenb,  j.  9.  levis 
febricula,  leviss.  febris  (1.  1  g  8  D.  21,  1. 
I.  60.  D.  42,  1);  levis  castigatio  (1.  5  g  3 

D.  9,  2.  1.  13  g  4  D.  19,  2),  coercüio  (1.  7 
g  2.  1.  11  g  7  D.  47,  10),  terrüio  (1.  18 
§  41  eod.).  poena  (1.  14  D.  48,  19);  leviter, 
leviua  castigari,  puniri  (1.  68  D.  23,  2,  1.  9. 
D.  47,  9.  l,  1  pr.  D.  47,  18);  leviter /ni/- 


sare,  percutere  aliqueiu;  leviter  makdictum 
alicui  0-  7  g  2.  1.  15  g  44  D.  47,  10.  1.  7 
g  5  D.  9,  2);  levior  causa  delicti ,  levius 
delictum,  crimen  (1.  32  pr.  eod.  1.  4  g  14  D. 
49,  16.  1.  5  C.  50,  2);  levis  culpa  (f.  b. 
2B.);  c)  nid^t  befd^toerlic^,  nic^t  brücf enb, 
im  ©egenf.  bon  durus,  gravis,  j.  ©.  leviora 
vincula  fl.  8  g  6  D.  48,  19);  levior  sen- 
tentia  (1.  13  eod.);  in  leviorem  causcun  ac- 
cipi  (fideiussorem) ;  levior  fideiussoris  con- 
dicio  (1.  8  g  7.  11.  l.  34  D.  46,  1);  levioros 
usurae  (1.  3  D.  13,  4.  1.  12  D.  22,  1.  1.  89 
g  2  D.  46,  3);  d)  nic^t  fc^toierig  =  fa- 
cüis  8.  1.  }.  13.  in  libertatibus  levissima 
scriptura  (s.  condicio)  speetanda  est,  ut,  si 
plures  sint,  quae  manumisso  facilior  sit, 
ea  leviss.  intellegatur  (1.  5  D.  40,  4.  cf.  1. 
35.  51  pr,  87.  90  D.  35,  1);  sub  condicione 
letnss.  heres  institutus  (1.  66  g  1  D.  36,  1); 
e)  leid^tfinnig,  unbeftänbig  (1.  1  g  9. 
1.  18  pr.  D.  21,  1.  1.  22  g  6  D.  24,  3.  1. 
30  D.  48,  19). 
Levitas,  Seic^tfinn  (1.  24  g  2  D.  4,  4. 

1.  un.  C.  9,  7). 

Lex,  1)  ©efe^,  b.  ^.  eine  für  bie  ©taotö- 
büraer  allgemein  berbinbtic^e  9lec^tdbor|(^rift 
(1.  1  D.  1,  3 :  „Lex  est  commune  prae- 
ceptum,  virorum  ^rudentium  consultum, 
delictorum  —  coercitio,  communis  reipubl. 
sponsio.'*  1.  7  eod.  jyLegis  virtus  haec  est 
imperare  vetare  pcrmiitere  punire"J;  a)  im 
engern  6inn:  dn  bom  römifd^n  ^oß  auf 
Eintrag  eine«  äJ^agiftratS  berfagted  @(efe^, 
SoI!«fc^Iu6/  unb  iwar  im  engften  ©inn, 
itt  toü^m  ed  bon  plebiscitum  unterfc^ieben 
toixh:  ein  in  ben  (Furien  ober  d^enturiat^ 
comitien  gegebene«  ©efe^  (g  4  I.  1,  2: 
„Ijex  est,  quod  poptdus  Bom.  senatore  ma- 
gistratu  interrogante,  veluti  consule,  con- 
stituebat/'  1.  2  g  2-8  D.  1,  2:  —  „factum 
est  (lege  Tforteusia),  ut  inter  plebis  scita  et 
legem  species  constituendi  interesset,  pote- 
sl^  autem  eadem  essef  1.  7  g  7  D.  2, 14. 1. 
1  g  1.  1.  28  g  2  D.  4,  6);  fcitbem  aber  bie  lex 
Ilortensia  ben  $(  e  b  i  f  c  i  t  e  n  allgemein  berbinb« 
lid^e  Äraft  gegeben,  toerbcn  auc^  fic  leges  ge* 
nannt,  5.  «.  lex  Aquilia  (1.  1  §  1  D.  9,  2: 
yylex  Aq.  plebiscitum  est,  cum  eam  Aquilius 
tribunus  plebis  a  plebe  rogaverit"),  unb  fo 
bebeutet  nun  lex  überhaupt  einen  ^olf^jc^tug  (1. 
32  g  1  D.  1,  3:  —  „ipsae  leges  nulla  alia  ex 
causa  no8  tenent,  quam  quod  indicio  populi 
recej)tae  sutit''),  in  melcber  ^ebeutung  e§  bon 
ben  ©enatSfc^Iüffcn  unb  faiferl.  (^onftitutionen 
unterfc^ieben  toirb  (1.  1  pr.  D.  1,  21.  1.  6 
D.  2,  14.  1.  7  pr.  D.  4,  5.  1.  2  pr.  D.  10, 

2.  1.  6  g  2  D.  26,  1.  1.  6  C.  2,  3);  -öfter« 
be^cic^net  e«  einen  beftimmten  )6oR«fc^lug, 
in«bef .  a)  bie  lex  Xll  tab. ,  5.  ©.  cui  lege 
bonis  int^»rdictum  est  (1.  18  pr.  D.  28,  1. 


Digitized  by 


Google 


310 


Lex. 


l.  5  §  1  D.  29,  2.  cf.  1.  1  pr.  D.  27,  10); 
adiectio  dominii  per  continuationcm  posses- 
sionis temporis  lege  definiti  (1.  3  D.  41,  3); 
latitudo  fviae)  lege  comprehensa  (1. 13  §  3 
D.  8,  3);  cie  furto  pacisci  lex  permittit  (1.  7 
8  14  D.  2,  14);  ß)  bie  lex  lulia  et  Papia 
Poppaea,  oud^  leges  genannt  (1.  2  D.  4,  4. 
1.  45  §  5.  1.  48  §  1.  1.  49  D.  23,  2.  1.  64 
§  6.  7  D.  24,  3.  1.  5  D.  34,  7.  1.  10  D. 
34,  9.  1.  62  §  2.  1.  63  §  1.  1.  64  D.  35,  1. 

1.  16  pr.  D.  37,  14.  1.  5  C.  10,  10):_y)  bic 
lex  Aelia  Sentia  (1.  4  D.  18,  7.  1.  6  D.  37, 
14.  1.  12  §  1.  1.  14  §  1.  5.  1.  31.  32  D. 
40,  9);  8)  bic  lex  lulia  iudidorum  (1.  6  D. 

2,  12.  1.  2  pr.  §  1  D  48,  3);  b)  im  »dtcrn 
@inn:  eine  died^UDorfd^rift  oe3  ^W\U 
ted^tg,  inSbefonberc  bc§  lus  scriptum:  ben 
®egenfa|  bitbct  atöbann  \>(x^  edictum  pnie- 
tons  (Gai.  lU,  50,  52,  78.   Ulp.  XXIX,  1. 

5   I.  3,  5.  1.  8  D.  23,  2.    1.  112  §  3  D. 


30.   1.  10  pr.  D.  38,  10.    1.  52  §  5.  6  D. 

44,  7.  1.  27  D.  50,  17);  ' 

Maced.  lex  genannt   (l  9  §  4  D.  14,  6), 


50,  17);  fo  ttJirb  boS  SClxm 


ebenfo  bo«  üCtum  Turpill.  (1.  10  pr.  D.  48, 
16),  bcSoI.  bie  oratio  Severi  (1.  49  D.  4,  4.  cf. 
1. 1  pr.  D.  27,  9);  cbenfo  »irb  bcr  «uSbrud 
üon  laiferl.  d^onftitutionen  gebraucht  (1. 
21.  cf.  1.  7  D.  37,  5.  1.  49  C.  1,  3.  1.  9  C. 
1,  14.  1.  22  C.  5,  37.  1.  3  C.  7,  39.  cf.  1. 
1  pr.  §  1  D.  1,  4:  „Quod  principi  placuit, 
legis  habet  vigoi'em.  —  Quodcumque  Impe- 
rator —  statnit —  legem  esse  constatV;  ^^ova 
lex,  novae  leges,  ©enat^fc^Iüffe  nnb(£on=» 

Eitutionen  be^eic^ncnb  (1.  7  pr.  D.  4,  5. 
nn.  D.  13,  2);  leges  nostrae  =  tus  (ci- 
mle)  nostrum  (1.  26  pr.  D.  26,  2);  legum 
quoque  tuendarum  causa  dat  (praetor) 
bon.  possessionem  (1.  6  §  1  D.  37,  11); 
omissa  causa  testamenti  hereditatem  possi- 
dere  lege,  b.  1^.  unmittelbar  nac^  gefeftlit^cr  ©e^ 
ftimmung  beS  Citrflrec^tg  =  ab  intestato 
(1.  11  D.  29,  4.  cf.  1.  130  D.  50,  16:  „Le^e 
obvenire  hereditatem  non  improprie  quis 
dixerit  eteam,  quae  extestamentodefertur, 
quia  lese  XII  tab.  testamentariae  heredita- 
tes connrmantur") ;  ex  lege  (=  ea;  iure  Oiiiri- 
tium  vindicare  (1. 1  §  2  D.  6, 1);  ex  lege  (=  le- 
gitime) nubere  (1.  42  D.  40,  7) ;  ita  factum, 
uti  de  lege  fieri  licuit  (1.  1  §  16  D.  43,  12h 
publica  lex  =  ins.  publ.  (I.  4  D.  47,  22); 
c)  im  toeitcften  @inn:  überl^aupt  'Sit^i^» 
Dorfc^rift  ol^ne  alle  Mdtfid^t  auf  bie  befon« 
bete  Dueue,  au§  ber  fic  fltelt:  fo  toirb  j.  iö. 
eine  9eftimmung  beS  ptätorifd^en  C^bictd 
lex  genannt  0-  1  §  ^  I>-  38,  8);  bcSgleid^en 
»erben  bie  burc^  bie  3uriften  eingefügt* 
ten  ^led^tgfäje  leges,  uno  fle  felbft  legum 
auctores,  legum  latores  genannt  (1.  2  §  10. 
20  C.  1,  17.  1.  33  §  1  C.  3,  28.  1.  10  C. 
6,  26.  1.  19  C.  6,  30.  cf.  legislator  s.  2); 


ratio  naturalis f  quasi  lex  quaedam  tadta 
(1.  7  pr.  D.  48,  20);  lex  naturae,  lex  specia- 
lis (1.  24  D.  1,  5);  inveterata  consuetudo 
pro  lege  non  immerito  custoditur  (i  32  §  1 
D.  1,3);  mü^  bebeutet  leges  f.  t>.  a.  iussA.  a. 
S)  g.  ö.  legum  scientia,  eruditio;  prima  le- 

rm  audientia,  cttnabula  (prooem.  I.  §  3. 
un.  C.  7,  25);  leges  tradere  discipulis; 
optimam  sui  memoriam  in  2f^rt&u^relinquere; 
legum  Professor  es,  prudentis  (1.  2  §  9.  22  C. 
1,  17.  1.  11  C.  8,  25).  —  2)  lex  iwMfiicipÄ- 
lis,  municipiiy  ctrtto^i«,  hei,  ber  Snbegciff 
ber  auf  bie  ^erfaffung  unb  $rit)ilegien 
eine«  ajihtnici^numg  bcjüglid|en  9e{limmungen, 
©tabtrc4t  (1.  3.  6  pr.  D.  3,  4.  1.  37  D. 
42,  5.  1.  3  §  4  D.  43,  24.  1.  8  §  5  D.  47, 
12.  1.  12  D.  49,  1.  1.  21  §  7.  1.  25  D.  50, 
1.  l.  10  D.  50,  2.  1.  ID.  50,  3.  1.  11  §  1 
D.  50,  4.  1.  3.  6  D.  50,  9.  1.  4  C.  11,  30). 
—  3)  ^ie  autoromifd^e  SBinenääule* 
rung,inSbcf.bie9lebenmiiIen8et!lätung, 
tt^elc^e  ^[emanb  einer  (&aht  beifügt  unb  xotläiix 
fid^  ber  ©mpfönger  burd^  bie  Annahme  unter* 
ttJitft  (legem  rei  suae  dicere  1. 20  §  1  D.),  ha* 
l^erbieburc^$ribattDittenfüTein9le(^td« 

Sefc^äft  fejtgefeJte5»orm,«ertrag8be' 
immung,  ©ebingung,  j.  ©.  lex  commis- 
soria (f.  b.  3B.);  lex  venditionis  (1.  22.  33. 60 
D.  18,  1.  1.  8  D.  18,  3.  1.  6  §  1  D.  18,  7. 
1.  53  §  2  B.  19,  1),  emptimis  (1.  13  §  14 
eod.);  leges  praediorum  vendendorum  (1. 
5  D.  47, 12);  \exfundi  (venditij;  legem  dare 
fundo  (1.  13  pr.  D.  8,  4.  1.  40  pr.  §  1.  1. 
77  D.  18,  1);  lex  aedinm  (1.  33  D.  8,  2); 
lex  traditionis;  legem  traditioni  dicere  (I. 
17  §  3  eod.  l.  6  pr.  D.  8,  4);  lege  pignoris 
vendere  (I.  89  §  4  D.  31);  lex  loMtionis  con- 
ductionis  (1.77  D.  17,  2. 1. 25  §  3  1.  29.55§2. 
1.61pr.D.19,2);o/><fm(1.15§10D.39,2),ai>f- 
ris  locandi  (1. 13  §  19  eod.) ;  lex  vectigalis  (1. 2 
§  29  D.  47,  8),  vectigali  fundo  dicta  (1.  31  D. 
20,  l),c«n«ona(f.censores);  \exdonationis{\. 
22  D.  1,  5.  1.  16  §  1  D.  40, 2. 1. 8  D.  40,  8), 
ohligationis  (1.  108  D.  46,*  3);  mandatuDi 
habens  et  custodiae  legem  (1.  1  §  12  D.  16, 
3);  lex  contractuSy  legem  contractui  dicere 
(1.  24  eod.  1.  13  §  26  D.  19,  1.  1. 8  D.  19. 
5) ;  pacta,  quae  legem  contra^ui  dant  (I.  7 
§5  1).  2,  14);  contractus  legem  ex  conven- 
tione  accijnunt  (1.  1  §  6  1).  16,  3);  nee 
paciscendo  nee  legem  dicendo  nee  stipiäando 
quisquam  alteri  cavere  potest  (I.  73  §  4  D. 
50,  17);  legem  imponere  alicui  (1.  7  §  8 
D.  24,  1);  legem  apertius  conscrihere  (1. 
39  D.  2,  14),  consignare  (I.  13  §  6.  D.  19, 
1);  aud^öon  lefttwilligen  Ceflimmungen 
nnrb  e«  gebrauch:  legem  testamento  dicere 
1.  14  D.  28,  1.  1.  114  §  14  D.  30);  lega- 
tario  legem  dicere  (i.  40  §  1  D.  40,  5); 
nemo  eam  siln  potest  legem  dicere,  ut  & 


Digitized  by 


Google 


Libanensis — Liber. 


311 


prioro  (voluntate)  ei  recedere  non  Hceat 
(1.  22  pr.  D.  32).  —  4)  «c^affen^eit: 
lex  danda  aperi  talis,  ne  quid  noceat  ?i- 
cinis  (1.  16  §  10  D.  39,  2).  —  5)  =  dogma: 
lex.  catholica  veneräbHü  (1.  1  C.  1, 5.  l.  1 

C.  1.  7),  iudaica  (1.  4.  Ö  C.  1,  9). 
IiibaaensiB  (pravinciaj,  bte  $totrina  am 

ßibanon  (l.  10  C.  8,  10). 

Iiibare,  beim  0)»fetit  audgieBen  (1. 
7  C.  1,  11). 

Iiibella»  ein  fleined  (^elbft&d,  ber  a^nte 
%f^l  eine«  @eftcn  0-  9  C.  1,  4). 

Idbellensis,  Secretät  ober  SHatb  im 
faiferl.  »crinium  libellorum  (!•  ^  P'-  ^-  3« 
24.  1.  32  §  4  C.  7,  62.  1.  14  §  1  C.  12. 
19.  Nov.  35). 

Idbellua  8.  libelli,  {(^riftli^et  ^uf« 
\ai,  ©d^reiben,  Sd^rift,  «tief,  a-  ©• 
lib.  divoriiiy  repudii,  ©d^eibebrief  (1.  7 

D.  24,  2.  1.  6  C.  5,  17);  lib.  rerum,  famir 
liae,  «etaeid^ttiB  Q-  9  §  3  D.  23,  3.  1.  99 
pr.  D.  32.  1.  4  §  1  D.  39,  4):  f(^riftK(^ 
nnaeige:  Ubellum  ad  aedes  pr  opaner  e  (1. 
4 §6  D. 39, 2);  öffentlicher  «n^rag:  Ubel- 
lam  proponere  conünentem  invenisse  se  et 
redditurum  ei  qui  desideraverit  (1.  43  §  8 
D.  47,  2);  lib.  famasi  (f.  b.  ©.  s.  3);  be- 
fonbet«  »itb  t»  bon  f  (^rif  tlic^en  eingaben 
an  bie  SWagifttate  ober  ben  Äaifer,  bon  »e- 
richten,  «nfrage*,  «itt-,  Älaa-  unb 
«cfd^toerbefd^riften  gefagt,  a-  »•  "b.  di- 
iiUssarü;  appeUatorü,  aceusatorti  (f.  biefc 
».);  lib.  inscriptionis  (f.  b.  ©.  8.  3);  con- 
vetUionis  (f.b.fö.);  nsque  ad  denuntiationem 
vel  l^Ui  dationem  praece88is8e  (1.  7  D.  5, 
2) ;  principi  vel  praekdi  dare  libellnm  ad- 
versus  planum  (1.  15  D.  2, 4);  per  lib,  ex- 
pedire  bom  SWagiftrat  gefagt,  ber  auf  bo« 
i^  übergebene  ®efud^  fogleid^  feine  »er* 
fflgung  fdjreibt,  ni^t  causa  cognita  ein  be* 
fonbere«  %tcttt  ert^eilt  (1.  9  §  1  D.  1,  16. 
1.  71  D.  60, 17:  „Omnia,  quaecumque  cau- 
8fte  Cognitionen!  de8iderant,  per  lih.  ex- 
pediri  non  po88unt.*  cf.  1.  6  C.  5,  71); 
princeps  libello  complexus,  quid  fieri  placeat 
(l  20  §  6  D.  5,  3);  libello  cuiusdam  im- 
peraior  suhacripsit  (1.  32  §  14  D.  4, 8);  ad 
lib.  rescrihere  (1.  3  §  2  D.  1,  19.  1.  19  §  9 
D.  19.  2.  1.  6  §  9  D.  28,  3.  1.  41  §  7  D. 
30.  1.  23  D.  33, 2.  1.  2  D.  49, 14);  scrinium 
Uheüorum,  bie  foifcri.  (ä^n*Iei  für  bic  (5in* 
gaben  »on  ^ribatperfonen  (1. 1.  3—5. 11. 15 

C.  12,  19);  libeüis  praeesse,  bom  ^l^cf  bicfer 
Canalei  gefagt  (l,  U  C.  10.  48),  ebcnjo  U- 
hellos  agere  (\.  12  pr.  D.  20,  5). 

Libens,  toi  Ilig  0-  2  C.  Th.  11,  15); 
libetUer  (adv.)»  gern,  mit  Vergnügen  (l- 
1  D.  1,  2.  1.  1  C.  Th.  11,  13). 

I^ber,  1)  «anb,  öuc^  (\,  52  pr.  §  1  ff. 

D.  32:  „Librorum  appellatione  continen- 


tur  omnia  volumina^  sive  in  charfca,  sive 
in  membrana  sint,  sive  in  quavis  alia  ma- 
teria  etc."  1.  2  §  34  D.  33,  7);  libri  wi- 
probatae  lectianis  a.  4  ß  1  D.  10,  2).  — 
2)  »ud^  aU  9lbt^eilung  einer  S^rift  (pr.  I. 
2,  1.  1.  2  §  41,  44.  D.  1,2.  1.  8  pr.  D.  5, 
2.  1.  2  §  3  ff.  C.  1.  17).  -  3)  (Schrift  = 
libeUus:  librum  ad  infamiam  alieuius  per- 
tinentem  8Cribere,  componere,  edere  (1.  6 
§  9  D.  47,  10).  —  4)  »rief  (1.  1  §  2.  4 
D.  1,  13). 

liiber  (Subst),  ber  @o^n  (1.  33  pr.  C. 
3,28.  1.  8  §  4  C.  5,9);  lif^i,  bte  ftinber 
einer  $erfon,  n&mlid^  1)  über^u^t  beren 
55)efcenbenten  (1.  56  §  1  D.  50, 16:  .Xi- 
berorum  appellatione  continentur  non  tan- 
tum  qui  sunt  in  potestate,  sed  omnes  qui 
8ui  iuris  sunt,  avevirilis  sive  feminini  sexus 
sunt  exve  feminini  sexu  descendentes.^  1. 220 
pr.  eod.  „Liberorum  appellatione  nepotes 
et  pronepotes  ceterique  qui  ex  his  deacen- 
dunt  continentur.'  cf.  §  5  I.  1,  14.  1.  10 
D.  1,  9.  1.  10  §  9  D.  2,  4:  ^Liberos  et 
ultra  trinepotem  accipimus.**  l.  2  §  3  D.  2, 
8.  1.  48  D.  24,  3.  1.  1  §  1  D.  37,  5.  1.  3 
§  6  D.  38,  4.  1.  10  §  7  D.  38,  10:  —  „li- 
beri  usque  ad  trinepotem:  ultra  hos  poste- 
riores vocantur.*  1.  9  §  13  D.  48,  19.  L 
15  D.  50,  12);  lib.  naturales  —  adoptivi 
a.  10  D.  1,  9.  1.  1  pr.  D.  37,  4.  1.  1  §  6. 
1.  4  D.  38,  6);  iure  trium  liberorum  excu- 
satus  (1.  37  §  1  D.  27,  1.  et  pr.  I.  1,25. 
tit  G.  5,  66;  ius  liberorum,  ein  a^r  ^« 
tt)enbttng  ber  9lad)it^U,  totläft  nad)  ber  lex 
lulia  et  Papia  Popp,  mit  ber  ^nberloftgteit 
t)erbunben  loaren,  t)om  ^ifer  ert^eilte?  $ri^ 
bilcgium  (1.  1  C,  8,  58.  ülp.  XVI,  1).  —  2) 
im  engeren  ©inne  totxhen  jeboc^  (bei  ber  bo- 
norum possessio  contra  tabulas  unb  unde 
liberi)  unter  liberi  (ebiali(^  berftanben  bie 
getoaltunterworfenen  3)cfcenbcnten  (sui  — 
naturales  nne  adopUvi)  unb  bie  burd^  d^an« 
cilmtion  aud  ber  bemalt  bed  pater  naturalis 
®nttoffenen  (ülp.  XXVIII,  8;  Gai.  in,  26; 
§  9  I.  3,  1.  L  1  §  6  D.  38,  6). 

Ijiber  (adi).,  frei:  a)  unbefc^rfinlt, 
a.  «.  lib.  voluntas  fl.  18  §  2  D.  3,5);  lib. 
arbitrium  (1.  28  D.  1,  7);  Üb.  administratio 
a.  28  §  2  D.  2,  14.  1.  58  D.  3,  3.  1.  41 
§  1  D.  6,  1.  1.  1  §  1  D.  20,  3.  1.  11  D. 
28,  2);  rerum  suarum  alienatio  (1.  2D.  37, 
12),  Ustamenti  factio  1.  1  pr.  D.  29,  1. 
1.  41  D.  38,  1.  1.  3  §  2.  1.  47  §  2  D.  38, 
2),  possessio  (1.  11  D.  43, 16);  lib.  commÄi- 
tum  impetrare;  lib.  legatione  abesse  (l.  22 
§  6  D.  50,  1.  1.  15  i).  50,  7);  Hber  pro- 
spectus  (1.  15  D.  8,  2);  b)  atoanglo«:  li- 
ber a  matrimonia  esse  antiquitus  placuit  ideo- 
9ue  pacta,  ne  liceret  divertere,  non  valere 
.  2  C.  8,  38);  c)  nic^t  einer  fremben 


Digitized  by 


Google 


312 


Liberalis — Liberare. 


&etoaU  unterworfen,  j.  ©.  Über  popu- 
lu8  (\.  7  %  l  D.  49,  15);  omnes  homines 
aut  liberi  sunt,  aui  servi  (1.  3  D.  1,  5); 
Über  homo,  qui  bona  fide  servil  alicui  (1. 18 
§  2  D.  3, 5.  1.  23  §  6.  1.  25  §  2  D.  21, 1. 
1.  19.  23.  49.  54  D.  41,  1);  ait  praetor: 
quem  Üb.  hominem  dolo  m.  retines,  exhibecis 
(1.  1  pr.  D.  43,  29);  lib.  corpus  =  lib.  ho- 
minis corpus  (1.  73  D.  9,  1.  1.  7  D.  9,  3); 
lib.  Caput  (f.  b.  ®.  8.  3);  d)  t>on  einet 
«erbinblid^feit  befreit,  j.  ©.  über  a 
rationibus  inventus  actor  (1.  13  §  4  C.  4, 
26);  e)  ni(^t  mit  einet  ©cröitut  be* 
laftet,  ober  nitl^t  t>erpfänbet,  ^.fd.prae- 
dium  lib.  im  ^^egenf.  üon  serviens  s.  ser- 
vam  (1.  8  D.  19,  1),  ober  t)on  obligatum 
(1.  52  §  1  eod.  1.  33  C.  2,4);  pars  (fundi) 
a  nexu  pignoi'is  libera  (1.  33  D.  10,  2); 
Übertun  (ab  omni  Servitute)  j^raestare  fun- 
dum,  praedium  (1.  75  D.  21,  2.  1.  69  §  3 
D.  30.  1.  126.  169  D.  50,  16);  aedes  liberas 
esse,  i.  e.  nulli  servire  —  aedes  servae 
0.  90  eod.  1.  6  §  3  D.  8, 4);  si  mulier  rem 
a  se  pignori  datam  per  intercessionem  re- 
cipere  velit,  fructus  etiam  Uberos  redpit 
(1,  32  §  1  D.  16,  1). 

IiiberaliB,  bie  Steilheit  einer  $er|on 
betreffenb,  5.  lö.ub.  causa,  lih.iudidum 

0.  32  §  7  D.  4,  8.  l.  7  §  1  D.  5,  3.  1.  6 
§  3  D.  37, 10.  1.  7  §  4.  1.  8  pr.  1.  10.  24. 
25  §  2  D.  40,  12.  1.  36  D.  42,  1.  1.  12  D. 
48,  18.  1.  2.  15  C.  7,  16);  lib.  lis  (1.  4  C. 
7,  19);  lib.  negoHum  (I.  1  C.  1,  39).  —  2) 
eine«  freien  3Renf(^en  toürbig,  für  i^n 
angemeffen,  5.  ©.  üb.  studia  (1.  1  pr. 
D.  50,  13.  tit.  C.  11,  19);  lib.  arte«  (1.  4 
D.  27,  2.  1.  10  §  2  D.  50,  5.  1.  4  §  2  D. 
50,  9);  lib.  operae  (1.  26  pr.  D.  38,  1). — 
3)  freigebig  0-  18  D.  34,  4);  liberaliter 
(adv.),  ou8  greifiebigfeit  (1.  21  §  1  D. 
16,  1). 

Liberalitas,  1)  greigebiqfeit,  j.  «. 
Uberalitate,  non  necessitate  debiti,  concederc 
(1.  2  pr.  D.  50,  10),  remitiere  (1.  1  D.  2, 
15);  ex  causa  stipulationis,  non  ob  liberaKt, 
consequi  (1.  15  D.  42,  4);  cuiuslibet  muni- 
ficae  liberalit.  praemio  adsequi  (1.  3  pr.  C. 
5,  9);  donatianes  seu  aliae  tiberalit.  (1.  19 
pr.  C.  1,  5;  precarium,  genus  liberalitatis 
(1.  1  §  1  D.  43,  26);  liberalit.  princtpales 
(1.  35  pr.  D.  32) ;  liberalitatis  in  reinpubl. 
factae  usurae  non  exiguntur  (1.  16  pr.  D. 
22,  1) ;  Pius  rescripsit  eos,  qui  ex  Iwerali- 
tote  (sua)  canveniuntur,  in  id  quod  facere 
possunt  condemnandos  (1.  33  D.  23,  3.  1. 
28  D.  50,  17).  —  2)  9lo(^fid^t  (1.  10  §  1 
D.  49,  16.  1.  3  C.  1,  4). 

liiberare,  befreien,  5.  ©.  über,  ali- 
quem,  liberari  periculo  (1.  9  pr.  D.  40,  2. 

1.  72  §  1  D.  46,  3),   vinculis  (1.  2  §  1  D. 


48,  3),  poena  (1.  3  §  2  D.  29,  5.  1.  33  pr. 
D.  48,  5.  1.  8  §  12  D.  48, 19),  cnmine  (1. 
4  §  1.  1.  11  D.  48,  4);  obligatione  (1.  2  D. 
3,  6.  1.  3  D.  12,  7.  1.  11  D.  46,  4),  actione 
(1.  28  §  4  D.  34,  3.  1.  91  pr.  D.  47,  2), 
condictione  (1.  72  §  3  D.  46,  3),  petitüme 
(1.  43  D.  19,  1),  oneribus  heredit  (I.  12  D. 
28,  6.  1.  87  §  1  D.  29,  2),  onere  fideicom- 
missi  (1.  79  pr.  D.  36,  1),  a  fideicommisso 
(1.  41  §  12  D.  32),  debito  G-  50  §  6  D.  38, 
2),  aere  alieno  (1.  25  D.  10,  8),  patria  po- 
testate  (1.  12  D.  1,  7.  1.  107  D.  45,  1),  po- 
testate  domini  (1.  18  D.  50, 17),  tuteia  (pr. 
I.  1,  22),  religione  liber.  loeum  (1.  9  §  2 
D.  1,  8),  servitutibus  liber.  praedia  (1.  30 
pr.  D.  35,  2.  1.  18  §  3  D.  49,  17);  inSbef. 
a)  einen  ©d^ulbner  öon  feinerSSetbinb* 
lid^feit  befreien:  liberari  im  ^en{.  iwn 
Miqari  (l.  l  D.  18.  5.  1.  5  §  4  D.  24,  1. 
1.  47  D.  44,  7.  1.  83  §  5  D.  45,  1);  se 
liber are  =  soloere  (1.  9  §  5  D.  26,  7);  sol- 
vendo  qmsque  pro  oHo  licet  invito  et  ig- 
norante  liberat  eum  (1.  38  D.  3,  5.  cf.  1. 
23.  91  D.  46,3:  „Si  ddntor  tuus  mm  mit 
a  te  liberari  et  praesens  est,  non  potest 
invitus  a  te  solvi");  liberatus  fideiussor 
(1. 20  D.  49, 14);  liberare  (debitorem)  dam- 
natus  8.  rogatus  heres  (l.  5  §  3.  1.  7  §  2. 
1.  19.  23.  24  D.  34,  3);  debitorem,  ut  H- 
beretur,  legare  (1.  18  pr.  eod.);  liber.  ae- 
cepto,  acceptum  rogando,  accepti2atione  s« 
per  acceptü.  (1.  3  §  3.  1.  5  §  3  eod.  1.  31 
§  4  D.  39,  6.  1.  1  §  2  D.  42,  8.  1.  2.  3.  8 
§  2.  1  11  pr.  l  13  §  7.  10  D.  46,  4);  tem- 
pore (1.  10  pr.  D,  2,  11.  1.  7  pr.  D.  3,5); 
liberandae  fidei  alicuius  causa  fideiubere 
(1.  46  §  1  eod.) ;  b)  liber.  creditorem,  einen 
@!änbigcr  abfinben,  befriebigen  (1-  ^ 
§  1  eod.  1.  26  §  2  D.  40,5);  eine  Det^Än* 
bete  ©oc^e  bom  ^fonbneju«  befreien,  ^f  anb« 
frei  machen:  liber  (a  creditore)  pignus, 
hypothecam  (1.  18  D.  10,  4.  1.  3  §  2.  1.  4 
D.  20,  4.  1.  1  pr.  1.  7  pr.  D.  20,  6.  1.  65 
D.  21,  2.  1.  2  D.  42,  8),  pigneratas  res  vel 
in  publicum  obiigatas  (1.  15  D.  33,  4); 
fundum  obligatum  (1.  41  D.  18,  1);  rem 
venditam  (1.  131  §  1  D.  45,  1),  liberand, 
praediorum  onus  (1.  57  D.  30);  and^  toom 
$fanbgtfiubiger  n^irb  t^  pefagt,  ber  bod 
^fanb  freigiebt:  si  creditnx  mulier  rem, 
quam  pignori  acceperat,  d^tori  liberaverü 
(l.  8  pr.  D.  16, 1);  liber.  domum  (debitoris) 
ex  pignoribus  (1.  20  pr.  D.  34,  3);  d)  Don 
einer  Seröitut  befreien  (1.  2  D.  7,  6. 
1.  6  §  1  D.  8,  6);  e)  entloffen  Don  einem 
«mte  (1.  39  D.  27,  1.  1.  50  §  2  D.  32.  1.  1 

C.  5,  63);  f)  freifjjred^en  (1.  5  §  1  D.  48, 
1.  1.  6  D.  48,  2);  g)  freiloffen  (1.  10  D. 
18,  7.  1.  43  D.  19,  1.  1.  9  D.  20,  2.  1.  31 

D.  29,  1.  1.  32  D.  38,  2.  1.  5  D.  40,  2.   l. 


Digitized  by 


Google 


Liberatio  —  Libertinus. 


313 


122  §  5  D.  45,  1);  se  liber.  ab  aliquo  = 
manumiUi  (1.  3  §  5  D.  22,  5). 

Iiiberatio,  t3eftetund,  5.  13.  t)on  ber 
t>&ittlxd^n  ©etoolt:  potestatis  hb.  (1.50  §1 
D.  32),  üom  ^onlmcjnö:  pignorum  lib.  (1- 
21  D.  49, 14^;  in^bef.  t)on  einet  obliga» 

vcrbuni  eandem  vim  habet  quam  söhUianis 
(1.  47  D.  50, 16);  si  fuerit  solutum  —  liher 
contingit  (1.  11  D.  16,  3.  cf.  1.  96  pr.  D. 
46,  3);  tunc  res  pro  re  sciuta  liberationem 
praestat,  cum  pro  solido  facta  est  susci- 
pientis  (1.  46  §  1  eod.  cf.  1.  25  D.  23,3); 
quotiens  suos  nunimos  accipit  creditor, 
nan  contingit  liber,  deUtori  (1.  22  §  8  D. 
17,  1);  acceptUatio  vel  alia  Über  (1.  9  §  4 
D.  4,  2.  cf.  1.  1.  18  pr.  D.  46,  4.  1.  8  C. 
5,  51);  liberationem  legare,  relinquere  de- 
bitori,  reo  fideiussori  (1.  1  pr.  1.  5  pr.  1  ff. 
1.  7  §  4  ff.  1.  8  §  7.  1. 27.  28  §  1  D.  34, 3. 
1.  50  §  6  D.  38,  2);  liberationem  condicere 
(1.  8  §  2  D.  16,  1.  cf.  1.  46  pr.  D.  23,  3). 
liibere  (adv.),  frei,  unge^inbett  (1.  2 

C.  3,  12). 

Liberi  f.  über  (Sobst.). 

Iiibertas,  greil^cit:  a)  fbr^jcrlic^c: 
ferae,  in  liher U^te  natunüi  relictae;  natura- 
lem liberl.  redpere;  in  nat.  lib.  se  recipere 
(1.  3  §  2.  1.  5  pr.  D.  41,  1.  1.  3  §  14  D.  41, 
2);  b)  ber  Sflec^tSjuftanb  einer  freien, 
b.  ^.  nidfi  ber  6clat)erei  uwterttwrfenen  ^er* 
fon:  a)  int  Mgemeinen:  lib.  est  naturalis 
facultas  eius  quod  cuique  facere  libet,  nisi 
si  quid  aut  iure  prohibetur  (1.  4  pr.  D.  1, 
5);  lib.  naturali  iure  continetur,  dominatio 
ex  gentium  iure  introducta  est  (1.  64  D. 
12,  6);  lib.  inaestimabilis  res  est  (1-  106. 
cf.  1.  176  §  1  D.  50,  17.  1.  8  §  2  D.  46,  8); 
ex  possessiofte  sivo  servitutis  sivo  libertatis 
de  suo  statu  litigare;  ßive  ex  Servitute  in 
libertatem  litigare,  sive  ex  Itbert.  in  servi- 
tutem  petere  (1.  33  f  1.  1.  39  §  5  D.  3,  3); 
ex  posaess.  servitutis  in  libert.  reclamare 
(1.3  §  10  D.41,2);  ad  libert.  proclamare; 
lil>ertatis  proclamatio ,  petitio  (1.  1.  3.   4. 

D.  40,  13);  in  libert.  se  adserere  (1.  11  §  9 
D.  47, 10) ;  secundum  libert.  vindicias  di- 
cere  (\.  2  §  24  D.  1,  2);  magna  capitis 
deminutio,  i.  e.  cum  libertas  adivntur  (1. 
5  §  3  D.  50,  13.  cf.  L  11  D.  4,  5);  ß)  bie 
bur(^  f^reilaffung  ou3  ber  ©clatoerci  er* 
löngte  grei^jeit,  tt\p.  bie  Sreiloffung 
(eiber,  datio  libertatis  =  manumissio  (l. 
4  D.  1,  1);  vindicta  manumittendo  ad  li- 
hert.  perducere  (1.  .32  D.  4,  3);  libertatem 
imponere  (f.  b.  SGB.  s.  4);  libertatis  causa 
imposita  (f.  ebenbof.  s.  3);  ob  s.  in  pactio- 
nem  libertatis  dare,  accipere  (1.  13  pr.  D. 
16,  1.  1.  2  §  14.  l.  9  D.  41,  4);  infbef.  bie 
burc^  i:eft«ment  georbnete  fjreiloffung  refp. 


bie  einem  ©cloben  ert^lte  greil^t:  liber- 
tatem dare  (testamento),  rdinquere  (1.  23 
§  1.  1.  33.  38.  39.  41.  45.  48.  53.  56  D.40, 
4.  1.  26  §  1  D.  40,  5);  directo—per  fideic. 
dare  libertatem ;  lib.  directa — fideicommibSa, 
fideieommissaria(\.\>,'S^)y  \ih. praestita  ab 
berede  (1.  47  pr.  D.  40,  4),  praestanda  ex 
causa  fideic,  (1.  43  D.  40,  12.  1.  72  §  5  D. 
46,  3k  lib.  adempta  a  testatore  (1.  un.  D. 
40,  6);  legatorum  et  libertatium  ratio  ha- 
benda;  nihil  nocere  neque  legatis  noque 
libertatibus  (1.  22  pr.  D.  29,  4.  l.  14  §  1 
D.  49,  1);  si  iudex  pronuntiaverit  contra 
testamentum  (inofßc.)  —  et  libertates  ipso 
iure  non  vaknt:  nee  legata  debentor  (1.  8 
§  16  D.  5,  2);  in  generali  repetitione  IC" 
(fatorum  etiam  datcie  Ubert.  continentur  (1. 
80  D.  50,  16);  c)  bie  gfrci^ü  öon  ber 
ööterliAen  ©etoolt  (1.  18  C.  6,4.  1.  un. 
C.  8,  49.  1.  13  §  4  C.  9,  51);  d)  bie  grei* 
l^t  einer  @at^  öon  einer  ©cröitut: 
libertatem  (servitutis)  usucapm'e;  usucapio, 
quae  libertatem  prctestat  sublata  Servitute 
(1.  6.  7.  32  §  1  D.  8,  2.  1.  18  §  2  D.  8, 6. 
l.  4  §  28  D.  41,  3). 

liibertinitas  f. 

Libertinus,  1)  (Subst),  ein  au«  ber 
©cIot>erei  ^^reigeloffcner  in  iRücffi(^t 
feineöSHec^t^nftttnbe«;  lib^tina,  eine  grei* 
geloffenc  (1.  5  pr.  1.  6  D.  1,  5:  —  „qui- 
dam  (liberorum  hominum)  ingenui  sunt, 
quidam  lib^ini.  —  Libert.  sunt  qui  ex 
iusta  sermtute  manumissi  sunt."  1.  8  0.  7, 
14:  „Ingenui  nascuntur,  Ubertini  manumi^i' 
sione  tantum  constüuuntur/^  tit.  1.  1,  5); 
libert.  iura  ingenuitatis  nactus  (1.  6  D.  40, 
10);  legePapia  cavetnr  omnibns  ingenuis 
praeter  senatores  eonimque  liberos  liber- 
tinam  habere  uxorem  Heere  (1.  23.  cf.  1.  27. 
31.  58  D.  23,  2);  si  senatoris  filia  neptis 
proneptis  Ubertino  nupserit,  nuptiae  non 
orunt  (1.  42  §  1.  cf.  1.  32.  34  §  3  eod.); 
and)  ttnrb  e«  in  ber  ©ebeutung  öon  lil>ertus 
gebroud^  (1.  16  D.  1,  18.  1.  37  pr.  D.  38, 
1.  1.  5  pr.  1.  28  D.  38,  2).  lAbertinitas, 
ber  9*ed^t«iiuftonb  eine«  fjreigclaffenen, 
j.  ©.  ex  libertinitate  ingenuum  se  dicere, 
in  ingenuitatem  se  def andere  etc.  (f.  inge- 
nuus) ;  ingenuum  qui»  se  contendendo  nee 
probando  non  amittit  libertinitatem  0-  13 

C.  7,  14);  quaestio  de  libertin.  (1.  32  §  7 

D.  4, 8);  lil>ertinitati8  causa  (1.  5  C.  8,  22), 
condicio  (1.  un.  C.  10,  58).  —  2)  (adi.)  ben 
©tanb  ber  greigetoffenen  bctrcffenb: 
baju  gcl^örig,  j.  1Ö.  libert.  condici^mis 
effici,  constitui  (1-  21  D.  1,  5.  I.  2  0.  7, 
20);  libert.  condicionis  hominis  (1.  4  C.  6, 
7.  1.  un.  C.  9,  21);  libert.  personae  (1.  2 
pr.  D.  38,  1);  ßius,  j^^pUl»»  libert.  (1.  H 


Digitized  by 


Google 


314 


Libertus  —  Licere. 


D.  28,  8);  libert.  nuiter  (1.  9  C.  7,  14),  pro- 
genies  (1.  3  C.  8,  51) 

liibertus,  liberta,  ein  gftciöclaffenet, 
eine  ^tetgelaffene,  in  mdfid^t  bed  !Ber- 
l^ItniffeiS  ^um  frftl^em  S^txtn,  bem  $atton 
(tit.  D.  38,  1—5.  C.  6,  3—7.  13);  libertum 
accipere  debemns  eum,  quem  quis  ex  eervi- 
ttUe  ad  civitatem  Rom,  j)erduxU  (1.  3  §  1 
D.  38,  16.  cf.  1.  1  pr.  D.38,2);  libertinum 
quidem  se  confiten,  libertum  autem  Seit 
86  negare  (1.  6  D.  40,  14);  lib.  civitatis 
(1.  6  §  1  D.  1,  8.  cf.  L  10  §  4  D.  2,  4); 
lib.  orcinus  (f.  b.  f&.) ;  communem  Itbertam 
uxorem  ducere  (1.  46  D.  23,  2);  adsignare 
libertum,  adsignatio  liberti  ({.  adsignare 
8.  4);  honor,  quem  liberti  patronis  habere 
dehent  (1.  1  pr.  D.  38,  2.  cf.  L  3  C.  6,  7: 
„Liberti  —  eandem,  quam  patronis  ipsis, 
recerentiam  \yrae8tent  heredibus  ;>atiwio- 
nvm");  libertum  ut  ingratum  accu8are(f.in- 
gratus);  libertum  fiono7>96gi4enfememendare 
a.  9  §  8  D.  1, 16.  cf.  1.  1  §  10  D.  1, 12);  ne 
patroni  patronae  adversus  libertos,  neque 
liberti  ndversus  patronum  cogantur  testi- 
monium  dicere  (1.  43  D.  22,  5);  praetor 
poUicetur  se  iudicium  operarum  daturum 
in  libertos  et  lihertas  (1.  2  §  1  D.  38,  1 ; 
intestato  lib,  mortuo,  primum  suis  deferri 
hereditatem;  sihi  nonfuerint,  tuncpatrono 
(1.  3  pr.  D.  38,  16);  municipibus  plenum 
ius  in  bonis  libertorum  libertarum  defertur, 
h.  e.  id  ius  quod  etiam  patrono  (l.  un. 
pr.  D.  38, 3);  aud)  ttntb  e«  in  bet  tSebeutuna 
t)Dn  libertinus  gebraucht  (1.  4  D.  1,  1.  1.  9 
D.  1,  9). 

Übet,  t^  beliebt,  }.  0.  prout  Ubuerit 
(1.  164  §  1  D.  50,  16). 

Ijibidino8U8,  looKüftig:  mulier  libid. 
(1.  7  C.  Th.  4,  11). 

Libido,  1)  ©elüfte,  «eßierbe,  j.  SB. 
omnium  libidinum  servus  (1.  13  §  2  G.  9, 
51);   inSbef.  fleifc^Uc^e  ßuft,   ©olluft: 

Sudicos  animos  ad  libid.  deflectere  (1.  4 
.  9,  18);  libidine  servai'um  ducente  in 
gremia  domorum  confugere  (1.  3  0.  5,  5) ; 
libidinis  causa  fores  meretricis  effringere, 
supprimere  scortum,  subripere  ancillam  (1. 
39.  83  §  2  D.  47,  2),  castrare  hominem  (1. 
3  8  4  D.  48,  8).  —  2)SBelieben,  sna  libi- 
dine facere  stipulationem  (1.  3  C.  4,  2). 

liibitinarius,  £  e  i  (i^  e  n  b  e  ft  a  1 1  e  t,  ra- 
HQod'iinTTjg  (l.  5  §  8  D.  14,  3). 

IiibituB,  belieben,  SßiUfür:  i)ro  suo 
lib.  (1.  22  C.  6,  23). 

liiboniamim  SCtum,  ein  unter  Xibet 
(769  u.  c)  üerfagter  (Senatdbefd^lug,  moburc^ 
bie  ju  fünften  be^  Xeftamentdfc^eiberi^  ge« 
ttoffenen,  Don  biefem  {elbft  niebergefc^ebenen 
Setfügnngen  fih;  nngüftia  erflört,  unb  ber 
6c^etber  ber  Strafe  ber  lex.  Com.  de  falsis 


untertDorfen  »urbe  (1.  29  D.  26,  2.  1.  1  D. 
34,  8.  1.  1  §  7.  8  1.  5.  6.  10.  14  pr.  15 
§  1  ff.  D.  48,  10.  1.  3  C.  9,  23). 

liibra,  1)  $funb:  libra  auri,  argenü, 
aeris  (L.  S9  %  2  D.  31.  1.  30  pr.  D.  34,  4. 
1.  5.  8  §  5  C.  1,  5.  1.  7  C.  1,  11.  1.  un. 
C.  10,  29:  —  „pro  XX  libris  aeris  solidus 
reddatur.**  1.  5  C.  10,  72:  „Quotiens  — 
auri  massa  transmittitur,  in  LXXII  so- 
lidos  libra  feratur  accepta,*'  1  un.  C.  10, 
78:  —  „pro  singulis  libris  argenti  quinos 
solides  inferat").  —  SSßage  (Gai.  I,  119); 
testamentum  per  aes  et  libram  (f.  aes  s.  2.). 

Libramentum,  1)  (^etoid^t  (1.1  C.  10, 
78.  1.  12  C.  12,  50);  ttopi\d):  iustum  Jibr. 
imponere,  richtig,  geredet  obm^^en,  beftimmen, 
entfc^eiben  (1.  5  pr.  C.  7,  63);  cum  omni 
veritate  liti  liberamenta  imponere  (1.  4  §  3 

C.  2,  55).  —  2)  toagere^ter  Suftanb, 
©leid^^eit  ber  %Uä)t,  (Sben^eit  0-  1 
§  1  D.  43,  11). 

liibrare,  h)figen,  ablodgen:  duorum 
solidorum  librata  impendia  (1. 2  C.  Th.  15. 
9);  crtoägcn  (1.  26  C.  Th.  8,  4). 

liibrarius,  1)  )Bü(^erabf(i^reibeT  (1.49 

D.  38,  1);  über^u^t  9lbf(^reiber  (1.  92 
D.  50,  17).  —  2)  »uc^l^olter:  horreorum 
librarii,  et  depositorutn,  et  libr.  caducortun 
(1.  7  D.  50,  6). 

Libratio,  %btt)figung,  ^^ioeUement; 
librator,  ^btodger,  ^it> tUtnx,  befonberd 
mit  ber  ©afferttmge:  aquae  libratores;  qui 
aquarum  ductus  et  inventos  modos  docili 
libratione  ostendunt  (1.  1.  2  C.  10,  66) 

liibripenB,  met  bei  ber  SRancipation 
bie  ©age  rsit  (Gai.  1.  119.  II.  104.  III, 
174.  Ulp.  XIX,  3.  XX,  3.  6.  7.  §  1  jl.  2, 
10.  cf.  aes  8.  2). 

liibya,  ein  5^1  ?lftica'8;  liibycuB, 
barauf  be^üglit^  0-  2  pr.  §  23.  24  C.  1,  17). 

liicenter  (ady.),  nac^  ^Belieben,  nad^ 
SBiniür  (1.  54  D.  26,  7.  1.  9  C.  12.  59). 

Iiicentia,l)(l^rlaubni6,9efugni6,d.9. 
lic.  lUigare  pro  aliquo  (1.  1  pr.  D.  40,  12), 
agere  cum  tutore  (1.  45  §  1  D.  4,  4),  trans- 
ire  ad  noxalem  causam  (1.  4  §  3  D.  9. 
4);  lic.  iudicis  dandi  (L  3D.  2,  1).  relegandij 
deportandi  (1.  1  §  3  D.  1,  12);  plenior  lic. 
(=  potestas)  ad  disciplinae  publ.  emenda- 
tionem  (1.  1  pr.  D.  1,  11).  —  2)  gd^ig» 
feit,  lic.  nihil  (eorum)  ignorare  (§  6  I.  2, 
11).  —  3)  S)reiftigfeit/gtec^^cit  (l,  10 
§  2  C.  5,  9.  1.  4  C.  6,  6). 

liioere,  1)  xt^tliä^  erlaubt  fein,  a) 
zufolge  bef onberer  ^ertragdbeftintmung,  s.  ^, 
stipulatio :  luxhere  licere  (s.  possidere  mihi 
lic)  spondes?  (1.38  pr.  §  7  D.  45, 1.  cf.  habere 
s.  1) ;  uti  frui  licere  sibi  heredique  suostipci- 
lari  (§12  eod);  stipulatio,  per  te  non  fieri, 
quo  minus  ire  agere  liceat  (1.  4  §  1  eod.); 


Digitized  by 


Google 


Liceri  —  Linea. 


315 


uipomum  decerpere  liceat,  Servitut emimpo- 
nere  0-  Ö  pr.  D.  8,  1;  b)  nad)  »orf^ft 
bcr  (^t^t,  J.  ©.  quod  prr  fe^re«,  plebtacita^ 
Saa  etc.  /tcc6/t  (1.  1  §  1-  1  28  §  2  D.  4, 
6.  cf.  1.  38  D.  40,  4.  1.  32  §  1  D.  41,  3); 
amplius  s.  /)^i«  legare,  capere,  quam  per 
legem  Falc.  licebit  (1.  88  §  2  D.  35.  2.  1. 
1  pr.  §  8.  1.  5  D.  35,  3.  1.  28  §  16  D.  36,  1); 
ita  factum,  uti  de  lege  fieri  licuit  (1. 1  §  16  D. 
43,  12);  in  coniunctionibus  non  solum  $m(2 
heeat  couBiderandum  est,  sed  et  quid  ho- 
nestum  sit  (1.  42  pr.  D.  23,  2.  cf.  1.  144 
D.  50,  17:  ,,Non  omne  quod  licet  honestum 
est*) ;  non  debet,  cuiplus  Ucet,  quod  minus 
est,  fion  licere  (1. 21  eod.);  non  debet  aetori 
licere,  quod  reo  non  permittitur  (1.  41  pr. 
eod.);  2tctYtt9, 9efe|U^  er(a  übt,  5.9. /»on€^ 
stete  et  Ucitae  rei  societais  (1.  57  D.  17,  2) ;  lic. 
eontractus  (1.  3  D.  50,  14);  lic.  usurae,  lic. 
modus  usnrarum  (1.  53  pr.  D.  2,  14.  1.  44 
D.  22,  1.  L  8.  19.  25  C.  4,  32);  lic.  quanti- 
totem  legare  (1. 27  D.  22, 3) ;  licito  iure  facere 
(1.  48  D.  39,  2),  dare  (1.  20  §  1  D.  40,  12), 
petere  (1.  1  D.  50,  14),  vira  inferre  (1.  3 
§  1  D.  4, 2),  uxorem  ducere  (1. 23  §  1  C.  9, 9); 
lic.  matHmonium  (1.  28  §  3  D.  28, 2);  contra 
/»««Mwredimere  (1.20  C.4, 85);  licite(adv.), 
erlaubtet  SBeife,  *.  ©.  lic.  quid  relictum 
alicui  (1.  144  §5  1).  30).  —  2)  möflüc^ 
fein:  fsLCÜe  intellegere  licet  (1. 1  §4D.  1,  4). 
liioeri  s.  licitari  (de  aliqua  re),  bei  bet 
^erfteigentng  einer  6a(^e  batauf  bieten, 
ein  d^ebot  t^un;  lioltatio,  ha^  bieten 
auf  ettDOg  (1.  7  §  8  D.  4,  4.  1.  12  D.  4,  7. 
1.  6.  29  D.  10,  2.  1.  7  §  13.  1.  19  §  1.  3 
D.  10,  8.  1.  78  §  4  D.  23,  3.  1.  9  pr.  D. 
39,  4.  1.  1.  3  C.  3,  37.  1.  4  C.  4,  61.  l.  2 

C.  8,  22). 

lilcet  (coni.),  obgleich  (1.  31  D.  1,  3. 
1.  3  pr.  D.  2,  2.  1.  18  D.  4,  2.  1.  58  pr.  D. 
50,  16). 

Ijioiimia  lex  (l  12  D.  4,  7:  „Si  quis 
iudicii  comniuni  divid.  evitandi  causa  rem 
aliena?erit,  ex  lege  Lic.  ei  interdicitur,  ne 
comm.  div.  iudicio  experiatur**). 

Uoitari,  licitatio  f.  liceri. 

liictor.  bfftnti\d)et  ^enet  ber  ^ö^em  9Wo^ 
oifltate  (1.  8.  23  D.  40,  2);  lictoria  consu- 
laris  dccuria,  bie  3)ecurie  bet  fiictoten  bet 
«onfuln  (1.  1  C.  Th.  8,  9). 

Ligare,  binben,  fÄnüten,  5.  13.  fo- 
biUae  (testamenti)  non  ligataey  sed  tantum 
naturaliter  clausae  (1. 8  §  19 D.  29, 5) ;  linumj 
quo  ligatae  sunt  tabulae  (1. 1  §  10  D.  37, 11). 

Iiigueus,  l^fthetn,  §.  9.  tahüae  (testa- 
menti)  ligneae  (1.  1  pr.  eod.);  ex  tabulis 
lign.  factum  horreum  (1.  60  D.  41,  1). 

liignam,  1)  ^ol),  inSbef.  9tenn^oIa, 
im  ^(egenf.  bon  materia,  18an^oI§  (1.  55.  56 

D.  32.   cf.   1.  12  pr.  D.  7,  1.   1.  3  §  9  D. 


33,  9.  1.  167.  168  D.  50,  16).  —  2)  =  ta- 
bulae testamenti  (1. 19  D.  37, 4 :  „Quod  vulgo 
dicitur  liberis  datam  bon.  poss.  contra  lig- 
num  esse  sie  intellegendum  est,  ut  sufficiat 
exstitisse  tabulas  mortis  tempore  patris,  ex 
quibus  yel  adiri  hereditas  vel  secundum  aas 
bon.  poss.  peti  possit").  —  3)  bet  @tO(f 
aum  Südftttaen  (1.  233  D.  50,  16.  lul.  ep. 
nov.  108  §  390). 

Llgo,  |)a(fe  a«  8  pr.  16  §  1  D.  33,  7). 

liiguBÜcum,  ein  (tgutifc^ed  gehHiral^fted 
Ätaut  (1.  5  §  1  D.  33,  9). 

liimare,  fein  au«fin«en  (1.  4  C.  11, 
2);  limatus,  fein,  geübt,  limoitioris  in- 
genii  vir  (1.  5  C.  Th.  1,  1). 

liimen,  1)  Qd^totlU  (§  5  1. 1,  12);  auc^ 
f.  t).  0.  domus  0-  3  C.  9,  18).  -  2)  (Ein- 
gang, in  ipso  limine  contractus  (1.  24  C. 
8,  44),  litis  (1.  uu.  C.  2,  56).  —  8)  ©tenje, 
(Snbe  (§  5  I.  1,  12). 

Ijimenaroha,  .f^afenauffe^et  (1.  18  § 
10  D.  50,  4). 

liimes,  1)  ©tenje  (§  5  I.  1,  12:  -- 
„hinc  (sc.  a  limine)  et  limes  dictus  est,  quasi 
finis  quidam  et  terminus'^J;  indbef.  ^txd)^=* 
gten^e  mit  militAtifc^et  ^efa^ung,  5.  IB.  Urne» 
AegypUaeuSy  Lybtcus,  Wiaeticus  (1.  5  pr. 
C.  7,  63.  1.  12  C.  10,  48);  annonam  ad 
limites  transvehi  praecipimus  (1.  6  C.  10, 16. 
cf.  1.  ICH,  60);  limitum  duces  (f.  dux); 
limitanei  milites,  bie  <Sten§befat^ttng  (l.  2  § 
8  C.  1,  27.  1.  4  C.  1,  46.  1.  3  C.  11,  60); 
agri  limitanei,  bie  jum  Untet^Ite  bctjelben 
bcftimmten  Äeder  (1.  3  cit.);  anc^  fondi  limi- 
trophi  genannt  (rubr.  C.  cit.).  —  2)  ®ten^* 
totn  0-  7  §  1  D.  18.  6).  -  3)  ©d^eibc* 
linie  (1.  9  D.  38,  10). 

liimitaneos  f.  limes  s.  1. 

Tilmitare ,  a)  beaten^en,  ager  limita- 
tus  (1.  16  D.  41,  l.|l.  1  §  6.  71).  43,  12); 
b)  befc^teiben  ().  l  C.  5,  27). 

Limitrophus  f.  limes  s.  1. 

lamua,  ©d^Iamm  (1.  11  §  6  D.  39,  3). 

Linea,  1)  ©c^nut,  5.  9.  margaritarum 
(1.  26  D.  35,  2.  1.  52  §  25  D.  47,  2.  cf.  1. 
27  §  30  D.  9,  2.  1.  40  §  2  D.  34,  4).  — 
2)  mäit\d)nnx  (1.  29  D.  41, 1).  —  8)  ßinie 
5Ut  I3e8eic|nung  einet  bleibe  bon  S^et* 
wonbten  (1.  9  D.  38,  10:  „Stemmata  co- 
gnationum  directo  limite  in  duas  lineasaepik- 
ran  tu  r,  quarum  altera  superior,  altera  in- 
ferior: ex  superiore  autem  et  secundogradu 
transversae  lineae  pendent**);  qui  ex  trans- 
versa linea  veninnt  (1.  21  C.  3,  28);  ex  pa- 
tema  vel  materna  lin.  venientes  (1. 10  C.  5, 
9);  res  quae  materna  linea  descendunt  (1.  11 
C.  6,  59.  cf.  l.  2  C.  6,  61);  linea  legitima 
(1.  15  §  8  G.  6,  58);  contintM  gener üt  linea 
sibi  coniuncti  (1.  5  C.  8,  48) ;  quaelibet  san- 
guinis linea  (1.  4  C.  10,  10). 


Digitized  by 


Google 


316 


Lineus — Litigare. 


Linons,  leinen  (1.  23  §  1  D.  34,  2). 

Lingua,  l)3un8e,  5.  S9.  Hngua  abscisa 
(1.  8  D.  21,  1).  haifmiiens  (1.  15  C.  6,  23.) 
—  2)  ^pxa^e  (1.  11  pr.  D.  32.  1.  1  §  6 
D.  46,  1);  911  che:  lubricum  Unffu<ie,  unbe* 
bad^tfame  9)ebe  (1.  7  §  3  D.  48,  4). 

liinifarlus  f.  linypharius. 

liinquere,  t)  er  (äffen:  liiq.  vitam  (1.  1 
C.  Th.  9,  12). 

liinteamen  =  UnJteum. 

Lintearius,  1)  (adi.)  a)  bieSeintoanb 
betreffenb:  Mni,  netiotiatiOy  Seintoanb^an« 
bei  (1.  5  §  16  D.  14,  4);  b)  =  linteus: 
vestis  lint  (l.  14  G.  11,  8).  —  2)  (Subst.) 
=  Hnteo  (I.  13  eod.  l.  6  §  4  D.  14,  3). 

Linteo,  ßeintocber  (1.  7  C.  10,  48). 

Iiinteus,  leinen:  vestimenta  lintea  (l.  23 
6  2D.  34, 2),  llntetun  (Subst),  2) e de,  Um« 
fd^Iag  twn  ßetntoonb:  lintea,  quibua  inster- 
nuntur  vehicula  (1. 5  §  1  D.  33, 10):  linteura, 
quo  tahuiae  involiita  mnt  (1.  22  §  7  D.  28, 1). 

liintrarius  (öon  lintev,  ^(üfn),  ^af^n» 
führet  (1.  1  §  4  D.  4,  9). 

Ijinum,  1)  Seintüönb,  ßinncnjeug 
(1.  70  §  11  D.  32).  —  2)  leinener  gobcn, 
womit  5.  IB.  bie  ^eftamentönrhmben  pges 
fc^nürt  tourben  (§  3  1.  2,  16.  1.  3  §  23  D. 
29,  6.  1.  28  §  1  D.  34,  3.  1.  1  §  11  D. 
37,  11). 

Linypharius  =  linteo  (1.  13  C.  11,  8). 

Lippitudo,  Sriefdngigleit  (l.  4  §  6 
D   21,  1). 

liiquamen,  I3rü^e  (1.  1  0.  4,  41). 

liiquef actus,  gefc^moljen:  plumbum 
liquef.  (interpr.  ad  1.  1  C.  Th.  9,  24). 

liiquere,  flar,  einlend^tenb,  offenbar 
fein,  j.  ©.  si  liquerüy  im  ®egenf.  \)on  si 
dubitetttr  (1.  2  §  4  D.  29,  3);  liq.  ex  apcr- 
tissimis  argunusnJtis  (1.  3  §  4  D.  26,  10); 
iurare,  sihi  de  causa  nondum  liquere  (I.  13 
§  4.  8.  cf.  1.  36  D.  42,  1).  —  2)  liqu4im, 
^lü\\\Q:phmhum  liq.  (1. 1  §  1  C.  Th.  9, 24). 

Iiiquidus,  flüffig:  liq.  materia  (1.  4 
pr.  D.  33,  9).  —  2)  flor,  bcntlic^,  offen* 
bor:  liq.  probaiioties  (1.  5  0.  5,  38.  1.  2  0. 
6,  22);  liq.  lex  (1.  4  C.  6,  60);  liquidum 
(SubBt.),  ööfligc  ©cn^igl^eit:  ad  liq.  ex- 
quirere  diem  et  consulem  (1.  2  §  8  D.  39, 
3);  liquido  (ad?.),  a)  flor,  glonb^oft: 
liq.  apparere  (1.  1  §  6  I).  44,  5),  constare 
(1.  4  pr.  D.  39,  4).  adprohari  (1.  76  D.  5, 
1),  protHiri  (l.  42  pr.  D.  12,  2);  b)  liq. 
iurare,  ber  Ucberjeugnng  gcmäf)  fd^mö- 
rcn  (1.  18  eod.). 

Lis,  1)  Sieci^t^ftreit,  ^roce^  in(S:it)i^ 
f  ac^  en  :  litis  nomen  omnem  actioncm  sipii- 
ficat,  sive  in  rem  sive  in  personam  «it  (1. 
36  D.  50,  16);  litibus  iudicandiB  decemviri 
(1.  2  §  29  D.  1,  2);  lis  proprietatis,  de  pro- 

rietate  instituta  (l.  33  D.  4, 3. 1. 3;^  §  1  D.  7, 
1. 102  D.  45,  1);  Us  inofficiosi  (1.  6  D.  37, 


7);  litem  suscipere,  defendere  (l.  69.  78  i»r, 
D.  3,  3);  liti  subsistere  (f.  b.  SB.);  litein  am- 
testari,  litis  contestcUio  (f,  contestari);  lis 
coepta,  inchoaia  (f.  b.  %B.);  lis  in  iudicium 
deducta ;  in  litein  deduci  (f.  deducere  s.  2); 
tempus,  quo  lisincondemnaiionemdeducUur 
(l.  3  §  3  D.  19,  1) ;  litem  praeparare,  ordi- 
näre, inferre,  instituere  (f.  biefe  SB) ;  litem 
deserere,  derelinquere,  a  lite  discedere,  liti 
renufUiare  (f.  biefe  9£8.) ;  litem  amütere,  per- 
dere  (f.  b.  S5B.) ;  lis  vivü —  moriiur,perit  (f.  biefe 
3B.);  liti  se  offerre  (f.  b.  ©.);  litem  in  alium 
transferre  (1  4  §  3. 1. 1 1  D.  4,  7) ;  litem,  litis 
incertum  redimere;  litium  alienarum  re- 
demptares  (1.  15  C.  2,  12. 1.  20.  22  C.  4,  36); 
lites  donatae;  litium  donatio  (l.  22  §  2  D. 
49,  14.  1.  2  C.  2,  17);  litis  procurator  (1.  86 
D.  46,  3),  dominus  (f.  b.  993.  s.  2.) ;  litis  con- 
sortes  (f.  b.  SB.);  litis  impendia,  impensae, 
sumptus  (f.  b.  SB.) ;  de  lite  inceria  ncque  finita 
transigere  (1. 1  D.  2,  15);  boni  praetoris  est, 
potius  restituere  litem,  quam  actionem  fa- 
mosam  constituere  (1.  7  §  1  D.  4,  1);  litem 
suam  facere,  t)om  Slid^tcr  gefügt,  qui  dolo 
malo  in  fraudem  le^s  sent^nHam  dixit  (pr. 
1.  4,  5.  1.  15.  16  D.  5,  1.  1.  5  §  4  D.  44. 
7.  1.  6  D.  50,  13).  -  2)  ba§  Obiect  eine« 
dled^tdftreit^,  namentlich  bad  Sntereffe 
be3  Älöper^,  um  ttjel(^  eö  pc^  in  einem 
Sled^töftrctt  ^nbelt:  litem  acb-timare,  litis 
aestimatio  (f.  b.  3B.) ;  in  litem  iurare,  iusiuran- 
dum  in  litem,  bcr  @ib,  burc^  loelc^en  ber 
Rlöger  fein  ^ntereffe  felbft  ta^rt  unb  babun^ 
basäonbcmnationj^nantum  felbft  beftimmt  (lit. 
D.  12,3.  C.5,53. — „crescerecondemnatiopo 
test  ex  contumacia  nonrestituentis  per  itis- 
iur.  in  litem"^  1. 1  D.  cit.  —  „Interdum  quod 
inter8itagentis8olumae8timatur,veluticum 
culpa  non  restituentts  vel  non  exhibentis  pu- 
nitur:  cum  vero  dolus  aut  contumacia  — 
quanti  in  litem  iuraverit  actor''  (1.  2  eod. 
cf.  l.  18  pr.  D.  4,  3.  1.  64  pr.  D.  5.  1.  1.  20 
§  21  D.  5,  3.  1.  46.  68  D,  6,  1:  „Qiii  re- 
siituere  iussus  iudici  non  paret  -—  si  dolo 
fccit,  quo  minus  possit  (restituere),  is  quan- 
tum  adversarius  in  litem  sine  ulla  taxatwne 
in  inßnitum  iuraverit ^  damnandus  est.*'  1.  7 
D.  8,  5.  1.  8  §  1  D.  26,  2:  —  „si  mulier 
res  quas  amoverit  non  reddat,  aestimari 
debere  quanti  in  litem  vir  iurasset,*  l.  16 
§  9  D.  43,  24 :  „quod  interfuit,  aut  per  ius- 
iurandum,  quod  in  litem  actor  iuraverit,  aai, 
si  iurare  non  possit,  iudicis  officio  aesti- 
mandum  e.st'*). 

Litania  (liTavBia)^  ba^  öffentliche 
©cten  SU  ©Ott  (1.  3  §  1  C.  1,  6). 

Litare,  ein  6ä^no)>f  er  bringen  (Paul. 
V,  23  §  16);  tropifc^:  snpplicio  alicuius 
publicae  severitati  litari  (l.  12  §  1  C.  Tb. 
10,  10). 

liitigare,  oor  ^eric^t  ftreiten,  ).  S3.  liti- 


Digitized  by 


Google 


Litigiosus  — Locare. 


317 


gandi  causa  in  iure  aisti  (1.  4  pr.  D.  2,  4); 
litigantibus  iudices  dare  (l.  1  D.  2,  1);  inte}' 
htigantes  non  aliter  lis expediri potest,  quam 
si  alter  petitor,  alter  poescssor  sit  (1.  62  D, 
5.  1) ;  litig.  ex  stipulatione  (l.  3  §  2  D.  32), 
de  testamento  matris  (1.  76  pr.  D.  31),  de 
statu  suo,  de  condicione  sua  (1.  33  §  1  D. 
3,  3.  1.  12  D.  4,  6.  1.  1  pr.  D.  40,  12),  de 
libertate  sua  {17  %  5.  1.  25  pr.  1.  29  eod.), 
pro  libertate  liberti  (1. 4  eod.) ;  ex  Servitute  in 
libertam  litig.  adversus  aliq.  (1.  39  §  5  D. 
3,  3).  Litigator  =  Utigans  (1.  9  §  4. 1.  11 
pr.  1.  17  pr.  §  1.  4.  1.  19  §  2.  1.  47.  49 
I  1  D.  4.  8.  1.  1  §  3  D.  43,  17.  1.  1  C.  2, 
10.  1.  2  C.  7,  51). 
I<itii^o8U8,  1)  fttcitig,  üon  ben©a(^cn 


fiefagt,  über  toelc^e  t)ot  &tnd)t  geftritten  tobch 
tit.  D.  44,  6.  C.  8,  36).  —  2)  »>ro»cffuo* 
Hfd^:  strepitus  litig.  (1.  1  C.  Th.  3,  1). 


liltiglum  =  lis  8.  \  (1.  49  pr.  D.  4,  8. 
1.  6  C.  2,  52.  1.  3  C.  3,  39). 

lattwa.  «uc^ftobc  (l.  2  §  36  D.  1,  2); 
Utterae,  a)  »uc^poben,  6(^rift,  j. ».  lit- 
teris  perscribere  testamentuni,  im  @(egenf. 
üon  notis  scribere  (1  40  pr.  D.  29,  1.  cf.  1. 
6  §  2  D.  37,  1);  Claris  litt,  proscribere  (l. 
11  §  3  D.  14,  3);  non  figura  litterarum,  sed 
oratione,  quam  exprimuntlitteraey  obligamur 
(1.  38  D.  44,  7) ;  Htterae,  licet  aureae  sint, 
ehartis  meiHbranisque  eedunt  (1. 9  §  1  D.  41, 
1);  qui  nescit  litteras;  imperitusy  ignarus 
litteranim ;  ignorans  litteras,  bed  ©c^teibend 
unb  fiefen«  unfunbig;  sciens  litteras;  litte- 
ramm  scientiay  peritia  —  imperitia  (§81.1, 
25.  1.  6  §  19  D.  27,  1.  1.  93  §  1  D.  29,  2. 
1.  3  §  2  D.  48,  2.  1.  29—31  C.  6,  23.  l.  22 
§  2  C.  6,  30);  b)  ©c^tift  im  Okgcnf.  jut 
^cbe:  litteris  cantrahi  obligationeoi ;  litte- 
rarom  obligatio  (§2 1.3, 12.  tit.  1. 3,  21);  sine 
Utterarum  consignatione  (1.  5  D.  22,  4);  c) 
©tief,  }.  1Ö.  inter  absentes  contrahi  per  Htt. 
(1.  1  §  2  D.  18,  1);  Utt.  quibus  hereditas 
pramittitur  (1-  17  D.  26,  7);  litt,  commenda- 
Uciae  (I.  65  pr.  D.  41,  1);  litteras  facere, 
mittere,  emittere,  dirigere  ad  aliq.  (1. 65  D.  3, 
3.  1.  26  D.  13,  5.  1.  16  D.  14,  6.  1.  60  §  1 
D.  17,  1.  1.  15  D.  23,  4.  1.  57  D.  24,  1. 
1.  77  §  26  D.  31);  d)  be^örblid^e«  ©c^rei.. 
ben  (1.  1  §  2.   1.  3  D.  11,  4.   1.  1  §  2.  1. 

4  pr.  D.  48,  17.  1.  36  pr.  D.  50,  1);  litte- 
ris  evoeari  (f.  b.  Ä.  s.  2  c);  in  Htt.  publi- 
eis  falsum  facere;  nomine  ]>raeton8  litt, 
falsas  reddere  (1.  16  §  2.  1.  25  D.  48,  10); 
e)  loiferl.  Strfcript  (1.  87  §  4  D.  31.  1. 

5  §  4  D.  86,  3.  l.  20  pr.  D.  40,  1.  1.  7  D. 
50,  5.  1.  5  §  1  D.  50,  6);  f)  «etic^t,  li- 
belli:  litt,  dimissoriae  (f.  b.  ©.);  g)  Me  Rif- 
fen fc^aften,  §.  ©.  primis  Htt.  imbuere.pri- 
man  litt,  docere  pueros  (1.  1 1  §  4  D.  50,  5) ; 
professores  litterarum  (1.  6  C.  10,  53). 


Litterarius,  bie  föiffenfd^aften  be* 
treffenb:  ludi  HU.  magistri  (1.  1  §  6  D. 
50,  13). 

liitteratnra,  )6e{c$öftiguna  mit  ben 
»iUcnfc^aften  (l.  1  C.  Th.  14,  1). 

Iiitteratus,  1)  be$»  ©d^retbenS  tunbig 
fl.  31  C.  6,  23).  =  2)  tt)tffenf(^oftIi(^  ge* 
btibet  (1.  43  pr.  D.  18,  1).  -  3)  toilfen* 
fc^aftlic^e  tStIbung  etfotbernb:  (litt. 
miHtia  (1.  8  C.  12,  19). 

liitora,  bad  lBettoi{(^en  einer  Bdpci^ 
(1.  1  §  1  D.  28,  4). 

Iiiturgras,  öffentlic^ed  fimi  ober  9t' 
omter  (1.  6  pr.  §  7  C.  Th.  11,  24). 

Iiltus,  »leeregufer,  ©cftobe  (1.  96  pr. 
D.  50,  16:  „Litus  est,  quousque  maximus 
fluctusamaripervenW  1. 1 12  eod. :  „Litas  pu- 
blicum est  eatenns,  qua  maxime  fluctus  ^x- 
aestuat*') ;  quaein  Htore  invenimus^  iure  natu- 
rali  nostra  statim  fiunt  (1-  3  D.  1,  8.  cf.  1.  1 
§  1  D.  41,  2);  quod  in  Htore  quis  aedifica- 
verit,  eins  erit  (1.  14  pr.  cf.  1.  50  D.  41,  1. 
1.  1  §  18  D.  39,  1.  1.  4  D.  43,  8). 

liivor.  9leib  (1.  2  C.  Th.  16,  2). 

Lixa,  SWarfetcnbcr  1.  10  C.  Th.  7, 1). 

Iiooalis,  lofal,  auf  einen  beftimm«^ 
ten  Ort  {i(^  be^ie^enb,  5.  9.  loc.  inqui- 
sitio  (1.  4  pr.  D.  39,  2),  constitutio  (Ji.  13  C. 
8,  10),  ecclesia,  im  @)egenf.  twn  metropoli- 
tana  (1.  20  §  1  G.  11,  48). 

liooare,  oermiet^en,  berpac^ten,  b.  ^. 
ffir  einen  beftimmten  &t\hpmi  a)  bie  IBe^ 
nu^ung  einer  ©ac^e  ^^^nbem  einrAu^ 
men  (cf.  conducere  s.  2.  a.),  %.  C  loc.  fun- 
dum  (fruendum,  colendum),  domum,  habi- 
tatianem,  insulam  (1.  3.  5.  7.  9.  24  §  1  ff. 
1.  26  §  1.  1.  32.  51  pr.  1.  58  pr.  D.  19,  2), 
agrum  (1.  1  pr.  D.  6,  3  1.  13  §  11  D.  19, 
1;,  praedium  publ.  (1.  2  §  1.  1.  5  pv.  D.  50, 
8);  locum  publ.  fruendum  loc.  (1.  1  pr.  D. 
43, 9);  loc.  urbana  praedia,  vechtras  navium 
(1.  55  D.  12,  6),  vectigalia  (1.  45  §  14  D. 
49,  14.  1.  2  §  4  D.  50,  1);  usumfr.  (1.  12 
§2D.7, 1),  vestem  Bca^enicMn,  funebrem  (1. 15 
§  5  eod.),  dolia  (1.  19  §  1  D.  19,  2),  servum 
hominem,  operas  servi  (1.  48.  45  §  1  eod. 
1.  12  §  6.  1.  14  pr.  D.  7,  8);  b)  jur  2eU 
ftung  Don  ^Dienften  ft(^  t)er))fli(bten:  loc. 
operas  suas  (I.  1  §  6  D.  3,  1.  1.  3  D.  ?,  2. 
1.  26  D.  7,  1.  1.  38  pr.  D.  19,  2):  „Qui  ope- 
ras suas  locavit,  totius  temporis  mercedem 
accipere  debet,  si  per  enm  non  stetit  quo  mi- 
nus operas  praestet**);  locat  artifex  operam 
suam  i.  e.  faciendi  necessitatem  (1.  22  §  2 
eod.)  \  factum,  quod  2ocart9o2^,pu  taut  tabu - 
lam  pingas  (1.  5  §  2  D.  19,  5);  c)  gegen 
einen  ju  »il^lenben  So^n  eineKrbeit  oer» 
bin  gen  (cf.  conducere  s.  2  b),  j.  ©.  loc. 
opusfaciendum  ita,  utpro  opere  redemptori 
certam  mercedem  in  dies  singulos  darem; 


Digitized  by 


Google 


318 


Locatio — Locus. 


opus  aversione  loccUum  (1.  36.  51  §  1  D.  19, 
2);  hc.  fcxiendam  aedem,  domum,  insulam 
(1.  22  §  2.  1.  30  §  3.  1.  60  §  3  eod.),  nierces 
vehendas  (1.  2  pr.  1.  10  §  1  D.  14,  2.  1.  1 
§  1  D.  19,  5);  locatum  (Subst.),  locatio, 
bei  ^ermiet^ungd»  obec$ec)>a(^tun9d'^ 
Sontroct  (1.  50  D.  2,  14.  1  20.  65  D.  18, 
1.  1.  4.  20  pr.  22  §  1  D.  19,  2.  1.  12  pr. 
D.  50,  16.  1.  23.  45  pr.  D.  50,  17),  inÄbef- 
in  ^f^ug  auf  bie  ^tä^it  bei»  ^etmie*' 
t^eti»  obet  Verpächters:  ex  locato  agere, 
petere,  ex  loc.  8.  locati  actio,  iudiciutn,  bie 
j^lage  bed  V^rmiet^erd  gegen  ben  99äet^; 
ex  loc.  te7ieri,  in  ^e^g  ouf  bie  )6erpf(i(l^tung 
bed  l^iet^d  gejagt  (pr.  I.  3,  24.  1.  2  pr. 
D.  14.  2.  1.  9  §  4.  1.  11  §  3.  4.  l.  13.  10 
§  3.  1.  22  pr.  1.  35  §  1.  1.  42.  48  pr.  1. 
60  §  4  D.  19,  2);  locatio  (et)  conductio, 
locatum  (et  conductumj,  ber  ^iet^*  ober 
$aci^tDertrag  in  I3e3ug  auf  bie  ge^en<« 
feitigen  mec^te  unb  Verbinblic^fetten 
(pr.  §  1  ff.  I.  3,  24.  1.  7  §  1.  l.  57  D.  2, 
24.  1.  1  §  9.  10  D.  16,  3.  1.  1  §  4  D.  17, 

1.  1.  12  D.  19,  2.  1.  22  D.  19,  5);  looalior, 
IBermiet^er,  SSerpac^ter,  ^erbinger 
(pr.  I.  cit.  1.  9  pr.  L  11  §  4.  1.  29.  36.  37. 
60  pr.  §  3  D.  19,  2.  1.  9  pr.  D.  20,  4.  l. 
12  D.  43,  16). 

liocaüo,  locator  f.  locare, 

Loculus,  ftöftc^en,  ^fjatnUt  (1.  52  § 
9  D.  32.  1.  23  §  1  D.  33,  8). 

Ijoouple8,begütert,bermögenb,rei(^, 
^a^IungSfä^i^,  2-  ^*  edicto  cavetur,  ut 
fideiussor  iudicio  sistendi  causa  datus  pro 
rei  qualüate  locuples  deiur  (1.  1—3  D.  2, 
6.  cf.  1.  2  pr.  1.  5  §  1.  1.  9.  10  pr.  D.  2, 
8.  1.  234  §  1  D.  50,  16:  „Locuples  est,  qui 
satisidonee  habet  T^TomsLgmiudmeTüi,  quam 
actor  resti  tu endani  esse  pet  i t  ** ) ;  qui  rem  a lie- 
nam  defendit,  numquam  locuples  habetur  (l. 
166  cf.  110  §  1  D.  50,  17. 1.  51  §  2.  1.  53  D. 
3,  3:  ,rs,  ^Mt  suscepü  defensioncm,  etsi 
locupletitsimus  sit — non  videtur  defendere, 
nisi  satisdare  fuerit  paratus^') ;  reum  locupl. 
dare,  offerre  (l.  42  §  1  D.  12,  1.  1.  13  §  23 
D.  19,  1);  si  nomen  sit  distractum,  locupl. 
esse  debitorem,  non  debere  praestari  (1.  4  D. 
18,  4);  natura  aequum  est,  neminem  cum 
alteriusdetrimentofieri  locupletiorem,  fi(^  be-« 
reichern  (1.  14  D.  12,  6);  si  ipsa  res,  quae 
ad  alium  pervenit  interiit,  non  esse  locuple- 
tiorem (bereichert)  dicemus ;  sin  vero  in  pecu- 
niam  aliamve  rein  con versa  sit  —  pretium 
locupletem  cum  perinde  obligat,  ac  si  corpora 
ipsa  in  eadem  specie  mansLssent  (1. 18 1).  4, 

2.  cf.  1.  22.  23.  25  §  1  D.  5,  3);  in  id,  ^wd 
(s.  inquantum)  locupletior  if actus)  est,  actio 
danda  in  aliq.  (l.  5  §  8  D.  3,  5.  1.  28  cf. 
1.  26  D.  4,  3.  1.  3  §  12.  cf.  1.  1  §  4  D.  15, 
1);  si  minor  XXVannls  filio  fam.  minori  pe- 


cuniamcredidit,  melior  est  causa  consumen- 
tis,  nisi  locupletiorexhocinreniaturh\A»coik' 
testatae  tempore  is  qui  accepit  (1.  34  pr.  D. 
4«  4) ;  pupiUus  locupletior  factus  (1. 5  §  2. 1. 
36  pr.  D.  3,  5.  1. 13  §  1  D.  12,  6.  1.4  §  4. 
23  D.  44,  4.  1.  47.  66  D.  46,  3);  in  dona- 
tionibus  iure  dvili  impeditis  —  «i  res  con- 
8umptasit,cotuitoa^tirhactenus,9i4<Uent««  lo- 
cupletior quis  eorum  factus  est  0-  ^  §  ^^* 
cf.  1.  7  pr.  §  1.  1.  9  §  1.  l.  50  D.  24,  1); 
au(^  auf  ^ermögen^beftaubt^le  mirb  ber^ud« 
brud  belogen/  5.  $.  pecuHum  locupletius  fac> 
tum  (1.  1  §  4  D.  15,  1);  hercditaUm  locu- 

Eletiorera  facere  (1.  43  D.  35,  2.  cf.  1.  26 
I.  4,  3). 

Itocupletare,  bereichern,  }.  ß.nan  lo- 
cupletari,  im  ^egenf.  öon  demnuere  Patri- 
monium suum  (1. 6  pr.  D.  42,  8);  iniquissi- 
mum  est,  ex  furto  serri  dominum  loeuplHari 
impune  (1.  3  §  12  D.  15,  1). 

L0CU3,  Drt,  ©teile,  ^laj,  a)  in 
eigentUd^ertSebeutung:  a)  im  allgemeinen, 
}.  ^.  loco  plus  petituT,  veluti  cum  quis  id, 
quod  certo  loco  stipuiatus  est,  alio  loco  pe* 
tit  etc.  (§33 1. 4, 6.  cf.  1. 1  D.  13, 4) ;  airox  in- 
iuria  aestimatur  ex  loco,  veluti  si  cui  in 
theatro  vel  in  foro  ini.  facta  sit  (§  9  I.  4, 
4) ;  locus  facit,  ut  idem  vel  furtum  vel  sacri- 
legium  sit  (1.  16  §  4  D.  48,  19);  emandpari 
iiiium  quocumque  loco  posse  constat  (1.  36 
pr.  D.  1,  7);  locus,  in  quo  ius  redditur 
(l.  11  D.  1,  1);  locus  publicus  (1.  1.  2  pr. 
§  2  ff.  D.  43,  8.  1.  1  D.  43,  9),  sacer,  mn- 
tius,  religiosus  (1.  6  §  3  ff.  D.  1,  8.  l.  23 
§  1  D.  6,  1.  1. 17  §  3  D.  39,  3.  l.  1  D.  43, 
6);  locum  dedicare  (1.  60  D.  2,  14),  religi- 
one  liberare  (1.  9  §  2  D.  1,  8);  locus  »epul- 
chri  (1.  10  D.  11,  7);  in  alienum  1.  moriuum 
inferre  (1. 2  §  1. 1. 7  pr.  eod.) ;  locus,  quo  vuigo 
iter  fiet,  vel  in  quo  consistetur  (1.  1  pr.  1. 
5  §  6  D.  9,  3h  1.  itineris,  viae  (l.  28  D. 
8,  3.  1.  6  §  1  D.  8,  6);  loca  in  nave  con- 
ducere  (l.  2  pr.  D.  14,  2);  loco  imar^re 
rem,  thensaurum,  terminos  (1.  15  D.  10,  4. 
l.  8  §  18  D.  41,  2.  1.  3  pr.  D,  47,  21); 
ß)  im  engem  @inn:  ein  ©tflcl  fianb,  $Ia| 
(1.  60  D.  50,  16:  „Locus  est  non  fundus, 
sed  portio  aliqua  fundi,  —  Loci  appella- 
tionem  non  solum  ad  rustica,  verum  ad 
urbana  quoque  praedia  pertinere. — Fundus 
quidem  suos  habet  fines,  locus  vero  laterepo- 
test,  quaienus  determinetur  et  defini€Uur^\ 
locus  certus  ex  fundo  (l.  26  D.  41,  2);  majo- 
rem, minorem  2ocumtn(errttortohabere,po8- 
sidere  (1.  7  D.  10.  1);  loca  fundi  vacua  aedi- 
ficiis  etc.  (1. 22  D.  8, 3);  fundi  lodve  furtum 
(1.  38  D.  41,  3);  agri  vel  loci,  medü  Jod 
usum  fr.  legare  (L  10  §  2  D.  7,  4. 1.  2  §  2 
D.  8,  5);  locus  serviens  (L  20  §  5  D.  8, 
2);  aedium,  loci,  ope^^ve  damnum  factum 


Digitized  by 


Google 


Locusta  — Longus. 


319 


0.  24  §  2.  12  D.  39,  2);  super  sui  iuris  locis 
de  finibus  deferre  qtierimoniam ;  finale  iur- 
gium  vel  locorum  intentio  (1.  8.  f  C.  3,  39); 
invasor  locorum  (1.  5  C.  8,  4);  y)  ^egenb, 
Ottfc^aft,  5.  18.  durissimam  eaiy  qtwtquot 
locis  qiiis  navigans  delatus  est,  tot  locis  sc 
defendere  (I.  19  §  2  D.  5,  1);  secundmn  loco- 
rum consuetudinem,  moderamen  (1.7D.  2. 12. 

1.  6  §  1  D.  3,  4);  magistratus  loci  alicuius 
(1    22  D.  22,  5.  1.  239  §  1  D.  50,  16);  lo- 
corum anlistües  (l.  25  C.  5,  4);  b)  in  tro- 
pifc^cr    ^ebcutung:     a)    ©teile,    SoJ, 
X^eil  einet  ©<^ft  (1.  8  pr.  D.  5,  2.  1.  2 
§  5  C.  1.  17);  ß)  bie  ©teile,  n>el(^e  eine 
lelttoinige  flnotbnung,  ober  eine  $ecfon 
in^e^ug  auf  bie  Srbfolgeorbnung  ein^ 
nimmt,  ^.  ©.  primo  fmedio,  twmssimoj  loco 
heredem  scribere,   institnere  (1.  20  pr.  D. 
28,  5.  1.  88  §  4  D.  31.  1.  27  D.  35,  2.  1.  2 
§  4  D.  37,  11);  quocumque  loco  libertaa  data 
(I.  22  D.  28,  5);  posteriore  loco  manumitti 
(1.  248  D.  50,  16) ;  qui  primum  locum  ah  in- 
testato  tenent  (1.  1  §  14  D.  25,  4) ;  tesia- 
mentum  seeundo  loco  factum  ^  posterius 
(1.  30  D.  36,  1);  y)  bet  @tonb,  ^ong  einer 
^erfon :  humHiore  —  honestiore  loco  positus ; 
hmnilis  loci  esse;  homo  honestioris  loci  (1.  8 
§  13  D.  2,  15.  1.  39  §  8  D.  48,  5.  1.  1  §  5. 
1.  3  §  5  D.  48,  8);  ou(^  f.  t>,  0.  Soften,  «mt 
(1.  4  §  1  D.  3,  2);  S)  bie  ©tcHunfl,  ßoge, 
ha^  SBerl^altnig  einer  l^erfon   ober  Badft 
in  rec^tli^er  ^e^ie^ung :  i>aW  —  duriore  loco 
esse  in  litigjindo  (1.  1   §  1   D.  2,  9);  de- 
teriore  loco  esse  (l.  2  D.  2,  7);  infnmium 
loco  haberi  (1.  21  D.  3,  2) ;  in  locum  alicu- 
ius suceedere,  locum  alicuius  ohtinere  (j.  biefe 
Ä) ;  in  locum  {h.  loco)  filiiy  nepotis  adoptare 
aliq.  (1.  11.  22  §  2.  1.  37  pr.  D.  1,  7);  do- 
mini  loco  habetur  hereditas  (1.  15  pr.  D. 
11, 1);  praetor  bon.  possessorem  heredis  loco 
in   omni    causa  habet  (1.  117  D.  50,  17); 
furiosus  absentis  loco  est  (1.  124  §  1  eod.) ; 
uxoris  loco,  sine  nuptiis,  in  domo  esse  (1. 144 
D.  50, 16) ;  accessionis  loco  promittere  (1. 34 
D.  46,  1) ;  hco  fructuum  esse  (1.  29  D.  5, 
3);   f)  locum  facere  alicui  (personae),  3e* 
manbem  $Ia|  machen,  betotrten,  ha%  er 
in  tttüa»  ().  9.  in  eine  @rbf(^ft)   ein« 
tritt;   locus  est  alicui,  eintreten,  §.  ©. 
locam  fac.  substitutis ;  locus  est  substituto 
a  7   8  10  D.  4,  4.   1.  20   §  4   D.  38,  2); 
locus  est  postumo;  rumpendo  testamentum 
(tollendo  primum  gradum)  sibi  locum  facere 
postumus  ^olet  (1.  5  D.  28,  8.  cf.  1.  30  §  1  D. 
29,  2);  si  liberti  extat  patroni  filius,;/feco 
locus  non  est  in  parte  nlii  patroni  (1.  8  pr. 
D.  48,  20);  locum  facere  alicui  rei,  bctüir* 
fen,  hai  ettoad  @tatt  l^abe,  ^ur  Kn* 
toenbung  fomme:  locus  est  alicui  rei,  s. 
locum  habet  aliquid,  6tatt  ^aben,  $(a( 


greifen,  j.  ©.  locum  facere  suecessioni  (1. 
31  pr.  D.  5,  2).  beneficio  (1.  68  D.  50,  17), 
edicto  (1.  27  pr.  D.  29,  4);  locus  est  edicto 
s.  locum  Itabet  edictum  (i.  9  pr.  §  1  D.  4,  2. 
1.  1  §  4.  5  D.  21,  1.  1.  3  §  2.  1.  6  §2  D. 
87,  10);  1.  e.  SCto,  1.  h.  SCtum  (1.  1  §  3. 
1.  12.  15  D.  14,  6.  1.  1  §  12.  1.  23  §  5.  1.  28 
8  8  D.  36,  1);  1.  e.  legi,  1.  h.  lex  Falc.  (1.  11 
§  6.  1.  22  §  3.  1.  67.  87  pr.  §  1  D.  35, 
2);  1.  facere  Falcidiae  (1.  5  §  5  D.  37,  5); 
1.  e.  bon.  possessionis  1.  h.  bon.  poss,  (1.  4 
pr.  §  1  D.  37,  4);  1.  e.  actioni,  1.  h.  adio 
(1.  19  pr.  1.  24  D.  9,  4.  1.  9  §  4  D.  10,  4. 
1.  9  §  10.  11  D.  18,  4);  1.  e.  repetüioni, 
I.  h.  repetüio  (1.  2  pr.  1.  23  pr.  §  3.  1.  26 
pr.  1.  29  D.  12,  6);  1.  e.  exceptioni,  1.  h. 
exceptio  (1.  11  §  8  D.  44,  2.  1.  4  §  4  D. 
44,  4.  1.  93  pr.  46.  3). 
lioousta  f.  lucusta, 

liogarium,  Keine  9le(^nung  (1.  3  §  10 
D.  38.  9). 

liOgista,  ft&btifd^  Beamter,  bet  bie  Kuf» 
fic^  nnb  (Sontrole  über  bie  SHec^nungdbeamten 
fü^rt  (1.  3  C.  1,  54). 

liOgographus,  9ie(^nungdfü^ret  (1. 18 
§  10  D.  50,  4.  1.  1.  4  C.  10,  71). 

liolimn,  £oI(^,  ein  Unfraut  (1.  27  §  14 
D.  9,  2). 

liongaevua,  1)  t>on  ^o^em  9(Iter,  6e<^ 
ia^rt:  homo  long.  (1.  56  D.  7,  1).  —  2) 
feit  alter  8^^^  oefte^enb,  langiäl^rig: 
usus  long.  (I.  2  C.  8,  52).  —  3)  lange 
3cit  bauernb:  actio  long,  im  @kgenf.  üon 
annalis  (1.  2  pr.  C.  4,  18);  long,  exactio, 
nulla  temporis  solita  praescrlptione  coar- 
tanda  (1.  23  pr.  C.  1,  2). 

lionginquitas ,  ^röge,  £änge,  idi 
(1.  14  D.  39,  2),  temporis  (1.  3  C.  7,  22). 
lionglnquus,  1)  toeit  entfernt,  §.  95. 
long,  excursiones  (1.  13  §  1  D.  33,  1);  long. 
provincia  (1.  122  pr.  D.  45,  1);  ad  long. 
examina  protrahi  (1. 4  G.  7,51);  in  longinquo, 
velnti  trans  mare,  habere  rationes  ^  6  §  9 
D.  2, 13) ;  in  hnginquum  mittere  telum  (1. 28S 
§  2  D.  50,  16);  de  longinquo  petenda  verba 
fideicommissi  (1. 13  §  8  D.  36, 1) ;  longinquo 
abesse  (1.  44  D.  8,  3.  1.  39  pr.  D.  30).  — 
2)  langtoierig:  adversa  et  long,  väletudo 
(1.  3  C.  1,  26).  —  3)  lang:  long,  et  inve- 
terata  redituum  susceptio  (1. 20  pr.  C.  11 ,  48). 
liongitudo,  Sfinge:  per  longitnd.  viae 
fundus  divisus  (1.  6  §  1  D.  8,  6). 

liongus,  1)  lang,  a)  bet  ^ui^be^nung 
nac^,  *.  ©.  naves  longae  H.  2  pr.  D.  49, 15); 
viam  longiorem  facere  (I.  1  §  2  D.  43, 11); 

Suodammodo  longa  manu  tradita  res  (1.  79 
.  46,  3);  b)  ber  Beitbauer  nac^  =  diutur- 
nus,  ).  16.  longa  consuetudo  (1.  85  D.  1,  8. 
1.  11  D.  50,  2T;  longioris  ten^poris  silentio 
finita  (1.  280  D.  50,  16);  per  kmgi  temporis 


Digitized  by 


Google 


320 


Lo  qu  i  —  Lucr  u  m. 


spaUum.  longo  tempore,  longi  temp,  posses- 
sione,  longa  possessione  capere,  usucapere, 
sibi  quaerere  rem  (pr.  I.  2,  6:  —  „immobiles 
(res)  per  longi  temp.  possessionetn,  i.  e.  inter 
praesentes  decennio,  inter  abseniee  XX 
annis,  usucapiantur/^  1. 16  D.28, 5. 1.5  pr.D. 
39,  2.  1.  3  §  23.  1.  26  D.  41.  2.  1.  17.  88 
§  2  D.  41,  3.  1.  2  §  6.  1.  4  pr.  D.  41,  4); 
longa  quasi  possessione  iuB  aquae  duceudae 
nactus  (l.  10  pr.  D.  8,  5);  1.  possessionis,  1. 
temporis praescriptiOt  exceptio  (1.  3.  5  §  1  D. 
44,  3.  1. 1  C.  7,  22).  —  2)  tücit,  entfernt, 

1.  peregrinatio,  l.  iter  (l.  23  D.  3,  3.  1.  28 
D.  18,  6);  qui  per  stuxessionem  quamvis 
longissimam  defancto  heredes  constiteront, 
non  minus  heredes  intelleguntur,  quam  qui 
principaliter  heredes  existunt  (1. 194  D.  50 , 
17);  kmge  (adv.),  toeit,  Weithin,  fern, 
}.  ^.  longius  producere  ignem,  longius 
procedere  (l.  30  f  3  D.  9,  2),  evolare  (1.  5 
§  6  D.  9,  2);  qui  iumenta  sibi  commodata 
longius  duxerit,  furtum  facit  (1.  41  D.  47» 
2);  longius  positae  res  (l.  7  C.  11,  59); 
longe  abesse  (1.  17  §  17  D.  47,  10);  longe 
esse,  totxi  entfernt  fein  (1.  16  §  8  D.  20, 
1);  longe  esse  a  bona  fide  (1.  45  §  1  D. 
19,  2),  a  saeculi  nostri  beatitudifie  (1.   17 

C.  9,  1).  —  3)  groß,  J.  ©•  1.  differentia 
(1.  31  D.  46,  3);  longe,  fc^r,  bei  »eitern, 
j.  «.  1.  dissifMk,  aliud  (1.  32  D.  17,  1. 1.  10 
§  1  D.  41,  2);  1.  utUe,  aequum  (1.  28  g  }  D. 

2,  14.  1.  4  §  13  D.  44,  4);  l.  commodius 
(l.  24  D.  6,  1),  absurdius  (1.  51  §  2  D.  9, 
2).  —  4)  toeitlänfiö,  überflüffig,  un^* 
nüft  (1.  67  §  8  D.  28,  2.  1.  2  §  41  D.  38, 
17.  1.  15  §  1  D.  40,  2). 

Loqui,  ^pxe^tn,  a)  =  fari,  }.  ©.  loqui 
quidem  non  posse,  alio  tarnen  modo  quam 
sermone  manifestum  facere  posse  (1.  29  D. 
1,  7);  nemo  sine  voce  dbdsse  existimatur: 
nisi  forte  et  eos,  qtU  loqui  non  possunt,  co- 
nato  ipso  et  sono  quodam  dicere  existime- 
mus  (1.  7  §  2  D.  88,  10);  qui  loqui  potest, 
creditur  et  stipulari,  et  promittere  recte 
posse  (1.  1  §  18  D.  44,  7) ;  infans,  anteqiMm 
loqueretur  (1.  Ö  C.  6, 9f) ;  graviter,  tardius  loqui 
(1.  9.  10  §  5  D.  21,  1);  b)  =  dicere,  j.  «. 
k)on  ^(udfprüc^en  bed  ^rätord  gefagt  (1.  1 
§  10  D.  3,  1.   1.  1   pr.  D.  36,  6.  1.  1  §  5 

D.  43,  20.  1.  195  D.  50,  16),  öon  9luiJf<)rü* 
(^en  ber  «ebilen  (1.  38  §  1  D.  21,  1),  be« 
©enat«  (1.  20  §  12.  13.  1.  28  §  1.  1.  25 
§  5  D.  5,  3),  einer  lea-  (1.  80  pr.  D.  48,  5), 
t)on  le^tn^iHigen  ^eftimmungen  (1.  69 

)r.  I.  77  §  30  D.  31.  1.  28  §  3  D.  34,  3. 
.  47  §  4  D.  40,  5). 

liorica,  «ßonser  (1.  14  §  1  D.  49,  16). 

lioricatio,  Zünd^cn,  2:ün(l^tt)erf  (l.  79 
§  2  D.  r>0.  16). 

liorum,    Stiemen,    a)    jum    $rüge(n. 


r: 


$eitfc^e  (l.  43  §  5  D.  21,  1.  1.  15  §  39 
D.  47,  10);  b)  Bügel  (1.  27  §  34  D.  9,  2). 

Lotus  f.  lavare. 

liUbrioum,  1)  f(^IiH)friger  Drt  (1.  7 
§  2  eod.).  —  2)  Unfi(^er^eit,  ©efa^t: 
lubrico  <ute2a«  praeferrefideicommissi  reme- 
dium  (1.  8  §  8  D.  22,  1);  Unbebad^tfam* 
leit:  aetatis  lubrico  captus  (1.  11  §  5  D.  4, 
4) ;  propter  lubr.  consilii  sui  non  admitti  ad 
testimonii  fidem  (1.  3  §  5  D.  22,  5);  nee 
lubr.  linguae  ad  poenam  faciie  trahenduoi 
est  (1.  7  §  8  D.  48,  4). 

Lucellum,  Heiner  (&etoxnn  (1.  81  C. 
Th.  12,  6). 

liuoema,  £ampe,  üaUtne  (1.  52  §  1 
D.  9,  2.  1.  44  D.  40,  4). 

Luoidu8(adi.),  lucide(adv.),  ^ed,  beut« 
Ii(§  (l.  1  pr.  D.  44,  4.  1.  9  pr.  C.  5.  27). 

liUcrari,  luorifaoere,  lucrativus,  lu- 
orosuB  f.  lucrum, 

liuonmi,  &tto\nn,  ^ermögendoer' 
mebrung,  SSermüaendüort^eil,  im  &t- 
genf.  bon  damnum  (f.  b.  IB.  s.  b.) ;  lucrari, 
lucrifacere,  einen  (Setoinn  machen,  ttt 
tuad  gen^innen,  mit  etioad  fiq  beret« 
c^ern,  5.  $.  quantum  lucrari  potui,  im 
®egenf.  t)on  quantum  mihi  abest  (1*  13  pr. 
D.  46,  Sy,  non  lucran,  im  (iegenf.  t>on 
amittere  (1.  27  D.  4,  6);  bono  et  aequo  non 
convenit  aut  lucrari  aliquem  cum  damno 
aUerius  aut  datnnum  sentire  per  alterius  hi- 
erum (1.  6  §  2  D.  23,  3.  cf.  1.  28  D.  4,  3) ; 
ne  ex  dolo  suo  luci'entur  (1. 12  eod.  cf.  L  1 
§  6  D.  2,  10:  —  ,ut  ex  dolo  defuncti  heres 
non  lucretur^'J;  sui  lucri  causa  negoda  alte- 
rius gerere,  contrahere  cum  aliquo  (L  5  §  5 
D.  3,  5.  1.  25  §  1  D.  44,  7);  lucn  faciendi 
causa  possidere,  usucapere  (l.  33  §  1  D.  41 , 
3.  1.  2  §  1  D.  41,  5);  contrectalio  rei  lucri 
fac.  gratia  (1.  1  §  8  D.  47,  2);  lucrandi 
animo  adprehendere,  auferre  (1.  5  §  6  1.  9 
§  8  D.  41, 1);  eo  animo,  ut  ipse  lucrifaeeret, 
capere  feram  (1.  5  §  1  eod.);  lucrari  s.  lu- 
crffacere  dotem  (1.  20  §  1.  L  27  §  2  1.  29 
pr.  1.  80  §  1  D.  11,  7.  1.  10  §  1  D.  24,  3. 
f.  11  §  4  D.  27,  6.  1.  6  D.  85,  2);  lucrif. 
hereditatem  G*  1  §  9  D.  29,  4),  superficiem 
(1.  86  §  4  D.  80);  lucrari  fructus  accessiones 
(1.  4  §  2  D.  10,  1.  1.  2  §  1  D.  18,  2),  pre- 
tium  0.  83  §  1  D.  5,  3);  tacite  lucrifieH  ab 
aliquo  (1.  3  §  8  D.  48,  20);  lucro  alicuias 
cedere  (f.  b.  SB.  s.  6.).  Lucrum  bebeutft  audj^ 
SJort^cil  übcr^u^t,  non  debet  is  videri 
damnum  facere,  qui  eo  veluti  lucro,  quo  ad- 
huc  utebatur,  prohibetur  (1.  26  D.  39,  2), 
liUcrosuB,  @len)innbringenb,t)ort^etI« 
l^aft:  lucrosum  esse  aUcui,  im  (Skgenf.  tnm 
damnosum,  captiosum  esse,  nocere  (1.  1 
pr.  D.  4,  3.  1.  3  §  1  D.  14,  4.  1.  6  §  10 
D.  42,  8);  hereditas  lucr.  ü.  9  §  3  D.  26, 


Digitized  by 


Google 


Luctamen — Lumen. 


321 


8.  L  17  D.  29,  4),  minus  lucr.  (1.  7  §  5  D. 
4,  4) ;  bona  —  si  non  videantur  Iticrosa,  cre- 
ditoribus  concedentur  (1.  8  §  1  D.  28,  1). 
IiuorativuH,  ben  ©ctpinn,  bic  SBcrcic^c* 
tun03cw*<^w^^^  betreff  enb:  cauAo  lucrat., 
ein  @rtt)crb^mb,  tüobur(^  ber  ©riperbenbe 
nur  bereichert  tt)irb,  inbem  er  felbft  bafür  au8 
feinem  SSermögen  ntc^t«  aufopfert  (1.  13  §  15 
D.  19,  1.  1.  82  §  4  D.  30.  1.  4  §  14  D.  40, 
1.  1.  5  D.  41,  3.  1.  17,  19  D.  44,  7.  1.  83 
§  6  D.  45, 1);  auc^  causa,  quae  lucrativam 
habet  adquisition^t  (1.  4  §  31  D.  44,  4); 
lucrat.  possessio,  ber  5öefi^,  ber  fi(§  ouf  eine 
oausa  lucrat.  grünbet  (1.  2  §  1  D.  29,  4); 
lucrat.  res,  ©Q(^en,  bie  au3  einer  causa  lucr. 
erworben  finb:  lucrat.  descriptio^  iugaiio, 
bie  hierauf  gelegte  ©teuer,  toomit  nämli^  bie 
9^(^tcurtalen,  toel(^e  t)on  einem  ^urtalen  ex 
causa  lucrat.  ertoorben,  belaftet  Waren  (tit. 
C.  10,  36:  —  „lucrat.  res  eas  tantum  vo- 
lumus  appellari  atque  praedictae  descri- 
ptionis  gravamen  excipere,  quae  hereditatis, 
legati,  fideic,  iure  m.  c.  donatione  vel  cu- 
iusl.  pofltremae  voluntatis  arbitrio  ad 
quemp.  delabuntur ;  inter  vivos  etiam  donatio 
—  lucrativae  merebitur  et  nomen  et  sarci- 
nam**  1. 1  §  3. 4  eod.) ;  lucrat%vorumC=  dona- 
tionum)  inscriptiones  (}.  22  cf.  1.  19  C.  1,  2). 

Luctamen,  Äampf,  ©treit,  competenti 
luctamine  subire  appellationis  discrimen 
(L  40  C.  Th.  11,  30);  luct.  de  proprietate 
(1.  1  pr.  C.  Th.  4,  21). 

liuotari,  ringeu  (1.  2  §  1  D.  11,  5). 

liuotuosus,  luctuB  f.  lugere, 

Lucubratio,  9?ad^tarbcit  C.  Th.  II.  pr. 

liUoiilentus,  Ud)tt>oll,  Ilar  (prooem. 

I.  §  2). 

IiU0U3,  ^ain  (1.  7  §  1  D,  18,  6). 

Iiucusta,  ^euf(^re(fe  (1.  18  C.  4,  65), 
otö  (JHgcnnamen  (1.  48  pr.  D.  31). 

liUdere,  1)  f<)ielen,  j.  SB.  lud.  pila  (1.  11 
^r.  1.  52  §  4  D.  9,  2),  alea  s,  aleam  (f.  b. 
fe.  8.  1.)*,  lud.  in  rem  aliquam,  in  pecu- 
niam  (1.  2  §  1.  4  pr.  D.  11,  5);  lud.  ar- 
genta,  auro  (1,  3  C.  3,  43);  aud)  öerfj)ie* 
len  (1.  4  §  2  D.  eod.).  —  2)  \potttn  (I.  5 
C.  Th.  2,  4).  —  liusor,  (Spieler  G-  1  §  2 
eod.).  IjUSUs,  a)  @piel  (1.  2  pr.  eod.  1.  9 
§  4.  1.  10  D.  9,  2);  b)  ©c^erj  (1.  3  pr.  D. 

II,  3.  1.  50  §  4  D.  47,  2). 
Ijudibrium,  Spiel  in  tropifd^er  ^ebeu' 

tung,  $offenfpieI,  ©efpött,  ludibrio  ha- 
bere aliquem,  mit  3«"tönbem  fein  Spiel 
treiben  (1.  26  D.  47,  10);  ludibrio  defraudari 
iura  (1.  10  pr.  C.  8,  47);  mimae  et  quae 
ludibrio  corporis  sui  quaestum  faciunt  (1.  4 
C.  1,  4);  antiquae  subtilitatis  lud.  (1.  un.  C. 
7,  25).  liudlbrlosns,  aU  bloje  Spie- 
lerei erfc^einenb:  ue  quasi  ludibr.  fiat 
curatoris  creatio  (1.  6  C.  5,  70). 


liudlcrus,  jur  ^urjtoeile  @rgöfelic§» 
feit  bienenb:  ars  ludicra,  bie  S(^aufpte* 
lerfunft  a  1-  3.  4  pr.  D.  3  2,  1.  42  §  1 
1.  44  D.  23,  2.  1.  37  pr.  D.  38,  1). 

Ijudifioare,  mit  Semanbem  fein  Spiel 
treiben  (1.  8  §  8  D.  20,  6).  Ludificatlo, 
mutl^toilligeg  ^in^alten  (1.  6  C.  4,  54). 

Iiudus,  1)  Spiel,  inSbef.  Sc^aufpiel, 
Suftbarfeit,  j.  ©.  ludos  edere,  facere, 
pollicere  (1.  6  §  10  B.  13,  6.  1.  27  D.  38, 
1.  1.  10  pr.  C.  48,  6);  ludi  circenses,  sce- 
nici  (f.  b.  9£8.);  in  ludum  venatorium  dari, 
damnari  (1.  8  §  11.  12  D.  48,  19).  —  2) 
=  schola:  ludus  litterarius  (f.  b.  SB.). 

Ijuere,  1)  büßen:  luere  poenam  (1.  8 
D.  2,  1.  1.  29  D.  48,  10.  1.  6  §  4  D.  49, 
16) ;  cajHYeluendum(8acrilegium),  vel  minore 
supplicio  (1-  16  §  4  D.  48,  19).  —  2)  löfen, 
einlöfen,  bejai^len,  j.  SB.  ea  in  obliga- 
tione  consistere,  quae  pecunia  lui  praesta- 
rique  possunt  (1.  9  §  2  D.  40,  7);  se  luere, 
Söfeqelb  jaulen  (1.  8  D.  49,  16);  luitio,  ©c* 
jol^Iung  beg  fiöf  egelbeg  (1. 15  eod.  1. 1  §  4 
B.  38,  16);  ingbef.  Wirb  eS  öon  ber  ©inlö^ 
fung  eineg  ^fanbe«,  b.  b.  ber  I3efreiung 
beffelben  öom  ^fanbnefuö  ourc§  SBe^a^lung 
ber  Sc^ulb,  gefagt:  Im&cq  pignus,  rempignori 
datam,  obligatam,  fundum  obligatum  (1.  28 
D.  10,  2.  1.  7  §  12  D.  10,  3.  i.  57.  86  pr. 
D.  30.  1.  80  §  6  D.  36,  1),  omamentum 
pignori  positum  (1.  33  §  2  D.  32);  a  cre- 
ditore  luere  praedium  (1.  52  §  1  D.  19,  1); 
luitio  pignoris  (rubr.  C.  8,  30);  annm  lui- 
tionis  (1.  3  pr.  C.  8,  33). 

Iiues,  Unfoll. 

liUgdunensis,  bie  Stabt  Lugdunum  in 
Pallien  (bag  heutige  S^on)  betreffenb,  ba^in 
gehörig:  Lugd.  GalU  (1.  8  §  1  D.  50,  15); 
provinda  Lugd.  (1.  1  C.  Th.  11,  3). 

liUgere,  1)  um  einen  Serftorbenen 
2^rouer  anlegen,  il^n  betrauern;  luctua, 
Xrauer  G-  8.  9.  11.  23.  25  D.  3,  2.  1.  35 
D.  11.  7.  1.  6  D.  23,  2);  lugubris,  bie 
3^rauer  betreff enb;  lugubria  (sc.  vesti- 
menta,  ^^rauecfleiber;  vestis  lug.  (1.  8 
D.  3,  2.  1.  15  §  27  D.  47,  10).  —  2)  über* 
baupt  Wegen  etwa§  traurig  fein,  etwa« 
bef lagen  (1.  11  C.  6,  59.  1.  6  pr.  C.  6, 
61);  lugubris  s.  luctuosus,  traurig, 
fc^merjlic^,  5.  9.  satis  est  lug.,  maiorum 
imagines  revulsas  fidere  (1.  22  §  3  C.  5, 
37);  luctuosior  reditus,  quam  discessus  (1. 
13  §  3  C.  9,  51);  luct.  hereditas  (1.  10  C. 
6,  25),  Portio  (l.  28  C.  3,  28). 

Iiugubris  f.  lugere. 

liUitio  f.  luere  s.  2. 

Lumen,  £id^t:  a)  Sonnenlicht;  auc^ 
Deffnung  in  einem  Öebäube  jum  einbringen 
beS  Sic^tS,  genfter,  j.  ©.  luminibus  (vici- 
norum)  officere;  servitus,  ne  luminibus  offi- 

21 


Digitized  by 


Google 


322 


Lumin  are — Lytae. 


ciatur  (1-  4  D.  8,  2:  —  „cum  eervitus  impo- 
nitur,  ne  luminibus  officiatur,  hoc  maxime 
adepti  videmur  ne  ius  sit  vicino,  invitis  no- 
bis  altius  aedificare  atque  ita  tittnu^e  Lumina 
nostrorum  aedificxorum."  (1.  10.  11  pr.  1.  15 
— 17  eod.);  ius  officiendi  luminibus  vicini 
(1.  2  eod.);  servitus  luminum  (1. 4  cifc.;  ^Lum. 
Servitute  constituta  id  adquisitum  videtur 
ut  vicinua  lumina  nostra  excipiat^J;  servitus 
imposita  ^lumina  quae  nunc  sunf^ut  ita  sint 
(1.  23  eod.);  lumina  immittere;  ius  luminis 
immittendi  (1.  40  eod.  1.  13  §  7  D.  7,  1); 
ut  non  in  totum  aedes  obscurentur,  sed  mo- 
dicum  lumen,  quod  hMtantibus  sufficit,  ha- 
beant  (1.  30  eod.);  si  vicino  aedificante  ob- 
scurentur lumina  cenaculif  teneri  locatorem 
inquilino  (1.  25  §  2  D.  19,  2);  and)  bcbcutct 
c5  f.  ö.  a.  3iiwiwcr  mit  einem  genfter  (1.  6 
§  5  D.  1,  18);  b)  Seuc^te,  Äerac  (1.  10 
§  4  D.  21,  1.  1.  1  §  10  D.  25,  4.  1.  10  D. 
47,  9);  c)  ^ugenlid^t,  ?tuge:  homo  lu- 
minibus effossis  (1.  43  §  1  D.  18,  1);  lu- 
minibus orbatus,  captus  (1.  1  §  5  D.  3,  1. 
1.  17  pr.  D.  50,  1);  d)  in  tropifc^cr  S3cbeu=' 
tung:  libertatis  lumen  adspicere  (1.  1  §  5 

C.  1,  27). 

Luminare,  Sid^t,  ßeu(^te  (in  ber  Äitd^) 
(1.  19  C.  8,  11). 

Limaticus,  monbfüAtia  (1.  43  §  6  D. 
21,  1). 

liupanarium ,  ^Jorbell  (1.  21  §  11  D. 
4,  8.  1.  27  §  1  D.  5,  3.  1.  43  pr.  D.  23,  2). 

liupinus,  SBoIfSbobne  (1.  77  D.  50, 
16). 

Lupus,  2BoIf  (1.  10  D.  21,  1). 

IiusdUo,  ©löbfit^tigfeit  (1.  10   §  4 

D.  21,  1). 

Ijuscus,  einäugig  (Gai.  III,  214.  1.  101 
§  2  D.  50,  16). 

Lusitania,  ber  Weftlic^e  Xt^eil  ©^nienS, 
ba«  ^euHge  Portugal  (1.  8  pr.  D.  50,  15); 
Lusitani,  bie  ©intüobner  beffelben  (1.  20  pr . 
D.  3,  5). 

liusor  f.  ludere, 

liUsoriae  (sc.  naves)  Danubiiy  Schiffe, 
Jüelc^c  auf  ber  ^onau  jur  ©etoa^ung  ber 
Sieic^ggrenje  auf  unb  ob  ful^ren  (tit.  C.  Th. 
7,  17), 

liUsorie  (adv.),  l^interliftig,  Rubere 
lefen  coUusorie  (1.  50  §  1.  2  D.  30). 

liUsorius,  njaS  au^  6c^erj  gefc^ie^t, 
j.  ©.  Iu8.  minae  (1.  4  pr.  D.  35,  3);  ol^nc 
5Öebeutung,  »irlung^IoS  (1.  75  D.  5, 1: 
—  „alioquin  lusoria  erunt  edicta  et  decreta 
praetorum."  1.  7  D.  43,  8:  —  „alioqui 
inane  et  Ius.  praetoris  imj)erium  erit**). 

Iiustralis,  auf  einen  gcitraum  üon 
5  Salären  bejttglic^/  einen  folc^en  um* 
faffcnb:  lustr.  census  (Ulp.  I,  8);  lustr. 


tempus  =  quinquennium  (1.  36  C.  Th.  8,  5); 
lustr.  possessio  (1.  un.  C.  Th.  4,  15);  lustr. 
aurum,  argentum;  lustr.  coüatio,  pensiOf 
eine  auf  5  So^re  auSgef(^riebene  (StekoerSefteuer 
(1.  14  C.  Th.  1,  5.  tit.  C.  Th.  13,  1). 

liustramentum,  9ieinigun3dmitte((l. 
3  §  3  D.  48,  8). 

liUBtrare,  berjieren  (i.  6  C.  1,  23). 

Ijustrum,  l)3citraum  t)On  5  Sauren 
a.  4  §  1  D.  12,  1.  1.  13  §  11  D.  19,  2. 
1.  3  §  6  D.  49,  14).  —  2)  (öü^no^)fer 
(1.  5  C.  Th.  16,  2). 

Luaus  f.  ludere, 

Iiutulentus.  fc§mu|jig  (1.  17  C.  Th. 
9,  40). 

liutum,  @(^mu(,  Sotl^  (L  1  §  1  D. 
47,  11). 

Ijux,  ßic^t,  a)  Xage^lic^t,  Xag  (1.  8 
D.  2,  12.  1.  21  pr.  D.  47,  2);  b)  ba«  Sic^t 
ber  fficit,  SebenSlid^t,  Beben:  in  lucem 
produciy  ad  1.  redigi  (1.  1  §  15  D.  37,  9. 
1.  3  C.  6,  29);  ab  hoc  luce  subtrahi  (1.  3 
cit.  L  13  §  1  D.  24,  1);  de  luce  migrare 
(1.  13  C.  12,  20);  luds  auctores  =  paren- 
tes  (1.  42  C.  7,  16);  c)  in  tropif(^er  S3e» 
beutung:  lux  veritatis  (L  21  §  3  D.  22,  5), 
pröbationis  (l.  3  C.  4,  7) ;  pro  sapientia  ac 
luce  dignitatis  suae  iudicare  (1.  un.  §  1  D. 
1.  11). 

Luxuria  s.  luxuriös,  1)  Uet»^igteit: 
a)  ü))))ige  f^füHe:  luxuriem  ramorum  com- 
pescere JPaul.  V,  6  §  13);  b)  «uSfd^Wei* 
fung,  werfc^menbung,  j.  ©.  honestus 
modus  servandus  est,  non  immoderataewiuS' 
que  lux,  subsequenda  (l.  40  pr.  D.  39,  2); 
emere  ad  luxuriae  materiam  (1.  3  §  6  D.  15, 
3).  —  2)  SWutbtoille,  luxuria  aut  dolo 
proxima  culpa  (1.  HD.  47,  9). 

Luxuriosus  (adi.),  luxuriöse  (adv.), 
au8fc^  Weif  e  nb,  fc^melgerifd^,  »er* 
f(i^tt)enber!fc§  OH  §  1  l>.  4,  3.  L  12 
§  11  D.  17,  1.  1.  15  pr.  D.  27,  10:  ,Et 
mulieri,  quae  luxuriöse  vivit,  bonis  interdici 
potest."  1.  8  D.  41,  4);  toollüftig:  uxor 
ita  luxur.y  ut  commune  lavacrum  viris 
libidinis  causa  habere  audeat  (1.  11   §  2 

C.  5,  17). 

Luxus,  «uSfc^tt)eif ung  (Coli.  V,  3  §  2). 
Lychnus,  fiampe  (1.  245  pr.  D.  50,  16). 
Lycia,  fianbfc^aft  tleinapen«  (1.  77  §  20 

D.  31);  Lyclus  civis,  ein  ©Arger  berfelben 
(1.  9  C.  Th.  9,  38). 

Lydia,  ßanbfd^aft  meinapen«  (1.  23  C. 
7,  62). 

Lytae  toerben  nac^  ^uftinian'd  ©eftim« 
mung  bie  9tec^töjc^üler  im  üicrten  Sa^re 
i^red  ©tubiumS  genannt  (C.  omnem  reip. 
§5). 


Digitized  by 


Google 


Macedo  —  Magis. 


323 


M. 


Maoedo,  bet  Spante  etned  ^ut  3^^  ^^ 
ßaiferd  (Slaubiui^  burc^  ^c^ulben  %um  $ater<* 
morb  getriebenen  filias  fara.,  ttjelqer  ju  bem 
mä)  tl^m  benannten  ©enotgfd^luft,  ÄCeum 
Macedanianum,  l^eranlaffung  gab,  tooburc^ 
bte  fRüdforberung  bed  einem  filius  fam.  gege« 
benen  (S^elbbarle^nd  bem  @)(äubiger  t^etfagt 
tourbe  (tit.  D.  14,  6.  C.  4,  28.  —  „Verba 
SCti  Maced.  haec  sunt:  Cum  inter  ceteras 
sceleris  causas  Macedo  —  etiam  aes  alienum 
adhibuisset  —  placere,  ne  cui,  qui  filio  fam, 
mutuam  pecuniam  dedisset,  etiam  post  mor- 
tem parentis  eius,  cuius  in  potestate  fuisset, 
actio  petiHoque  daretur"  L  1  pr.  D.  cit.  — 
f^exceptiontm  SCti  Mac.  nulli  obstare,  nisi 
qui  sciret  aut  scire  potuisset  filiumfam.  esse 
eum  cui  credebat*  1.  19  eod.). 

Macedonia,  Sanbfci^aft  ©riec^enlanbd  (1. 
10  §  4  C.  12,  59.  1.  8  C.  Th.  10,  19);  Mo- 
cedonica  dioecesis  ().  7  eod.). 

Maoedoniani,  eine  fe^erifc^e  6ecte  (1.  5 

C.  1,  5). 

Maoedonianum  SCtum  f.  Macedo, 
Macerare,  quälen  (1.  5  C.  9,  4). 
Maoeria,  ^autx  )ur  Umbegung  (1.  157 
pr.  D.  50,  16.  cf.  1.  17  D.  8,  4.  l.  73  §  1 

D.  18,  1). 

Maohina,  1)  SKafc^ine,  j.  ©.  jum 
SRal^Ien  beS  ©etteibe«  (1.  12  §  10  D.  33,  7); 
ballet  asintts  machinarius ,  ^^^(efel  (I.  cit. 
L  60  §  3  D.  32);  mensor  machinarius,  ein 
gfelbmeffer,  ber  fid^  befonberer  SWcginfttumente 
bd)ient  (1.  7  §  1  D.  11,  6);  ingbef.  bebeutet 
machina  ein  ©erüft  (1.  r§  8  D.  11,  8. 
1.  5  §  7  D.  13,  6);  machinarius,  »er  auf 
einem  ©etüft  orbeitet  (1.  31  D.  9,  2).  — 
2)  Äunftgtiff,  machinatio  (1.  5  C.  Th.  2, 
26.  1.  6  C.  Th.  9,  34). 

Machinari^  gegen  ^emanben  liftig  t)et« 
fabten;  machinatio.  Sift,  Sftftnfe  (1.  1 
§  2.  3.  1.  14  D.  4,  3.  1.  36  D.  45,  1.  1.  14 
§  2  C.  1,  51.  1.  23  pr.  C.  4,  35). 

Machinarius  f.  machina, 

Machinatio  f.  machinari. 

Machinator,  Url^ebcr  einet  Sift  ober 
eines  «etbred^en«  (1.  1  §  2  C.  Th.  7,  19. 
1.  53  C.  Th.  16,  5). 

Mactare,  ^emanben  bem  Xobe*  opfern, 
mit  bem  Xobe  beftrafcn  (1.  9  §  1  D. 
48,  9). 

Macula»  (Sc^anbfled,  5.  $.  mac.  ext- 
stimationiSj  infamiae,  turpitudinis ,  levis 
notae  (L.  17.  20  C,  2,  11.  1.  27  C.  3,  28), 
violati  pudoria  (1.  11  C.  9,  41),  servitutis 


G.  5  §  1  D.  40,  11),  servüis  (1.  9  C.  7,  16) ; 
mac.  corporalis  =  Stigma  (1.  3  C.  3,  2). 

Maculare,  befleden,  enterten,  5.  $. 
sceleribus  se  macul.  (1.  12  C.  12,  1);  ma- 
culata  opinio  (1.  3  C.  9,  35);  ne  patris 
fiota  filius  macularetur  (I.  2  §  2  D.  50,  2). 

Maoulosus,  fc^mac^t^oH:  fraudes  ma- 
cul. G-  8  C.  10,  1). 

Madefieri,  nag,  feucht  »erben:  paries 
umore  madefactus  (1.  57  D.  19,  2). 

Madere,  nag  fein,  triefen:  madens 
cruor  filiae  (1.  2  §  24  D.  1,  2). 

Madescere  =  madefieri:  sterculinum, 
ex  quo  paries  madescebat  (1.  17  §  2  D. 
8,  5). 

Maenianum  s.  menianum,  (Sri er, 
»aÜon  (L  20  pr.  D.  8,  2.  1.  242  §  1  D. 
50,  16.  LUC.  8,  10). 

Maestus,  traurig:  maestos  penates 
componere  (1.  2  C.  9,  3). 

Magious  f.  magus. 

Magis,  Oadtrog  (1.  36  D.  12,  6). 

Magis  (adv.),  me^r,  bielmel^r  —  toirb 
oft  gebrandet  oon  ben  fünften,  um  audju^ 
brü(fcn,  toelc^cr  äReinung  fie  bei  (Jontroocrfen 
ben  5Bor§ug  geben  —  mag.  placere,  videri 
(1.  46  §  3  D.  3,  3.  1.  13  D.  5,  1.  1.  32  pr. 
D.  9,  2.  1.  63  pr.  D.  35,  1.  1. 1  §  7  D.  37, 
4);  mag.  displvcere  (1.  31  §  23  D.  21,  1); 
mag.  dicetwr,  dicendwn  est  (1.  16  §  3  D. 
13,  5.  1.  59  §  1  D.  21,  1.  1.  18  §  7  D.  36, 
1.  1.  15  §  1  D.  39,  2);  mag.  admittere  (1. 
9  §  1  D.  19,  2.  1.  6  §  4  D.  29,  2);  arbir 
trari,  opinari,  puiare  (1.  10  D.  1,  5.  1.  14 
§  1  b.  10,  3.  1.  21  pr.  D.  24,  1.  1.  11  pr. 
18  §  7  D.  36,  1.  1.  4  §  24.  29  D.  44,  4), 
sentire  (1.  10  D.  37,  6);  magis  est,  at  etc., 
ed  ift  me^r  anjune^men,  ed  f)>ri(bt  mel^  ba* 
für,  ba6  u.  f.  xo,  (1.  7  D.  2,  12.  1.  22.  45 
pr.  D.  3,  5.  1.  32  §  8  D.  4,  8.  1.  23  §  1 
D.  12,  6.  1.  18  §  2.  1.  22  D.  13,  5.  1.  5 
§  15.  1.  6  D.  27,  9.  1.  55  §  7  D.  32.  1.  4 
§  15.  16  D.  40,  5.  1.  23  §  1  D.  41,  1); 
mag.  est,  ne  etc.  (1.  1  §  13  D.  39,  IV, 
iXkäi  magis  est,  quod  etc.  (1.  15  §  2  D.  20, 
1);  quod  inagis  est  (1.  1  §  2  D.  13,  7.  1.  30 
§  1  D.  48,  5);  magis,  quam  (1.  5  D.  10,  1. 
1.  1  D.  10,  3.  1.  17  §  8  D.  13,  6.  1.  27  pr. 
D.  28,  7.  1.  48  D.  45,  1,  1.  237  D.  50,  16); 
non  magis  quam,  eben  fo  »enig  al§  (1.  6 
D.  1,  9.  1.  5  D.  1,  18.  1.  9  §  1  D.  19,  2. 
1.  7  §  12  D.  24,  3);  nihilo  magis  (f.  nihil; 
qtAO  magis  =  scilicet  ut,  bamit  eben,  ba- 
mit  um  fo  mebr,  im  (SIegenf.  t)on  quo 
minus  (1.  14  pr.  D.  34,  4.  1.  3  §  5  D.  37, 

21* 


Digitized  by 


Google 


324 


Magister  —  Magnitudo. 


4);  bod^  toirb  quo  magis  avi&j  in  ber  ^t* 
beutung  ioon  quo  minus  gebraucht  (1.  3  C. 
3,  1.  1.  1  C.  5,  34). 

Magister,  1)  SJorftcj^er,  ^luffc^cr, 
(1.  57  pr.  D.  50,  16:  „Cui  praecipua  cura 
rerum  incumbit  et  qui  mcLgis  quam  ceteri 
diligentiam  et  sollicitudinem  rebus  quibus 
praesunt  debent,  hi  magistri  appellantur**), 
j.  33.  mag.  navis,  ^apitSm,  ©c^iffer  (1.  1 
pr.  §  1  ff.  D.  14,  1 :  —  , Magistrum  navis 
accipere  debemus,  cui  totius  navis  cura 
mandata  est'*  1.  4.  5.  7  pr.  eod.  1.  2  pr.  7 
D.  14,  2.  1.  1  §  1  D.  19,  5.  1.  11  §  2  D. 
89.  4.  1.  4  C.  4,  25);  mag.  universitatis  (1. 
9  D.  46,  8),  societatis  (L  14  D.  2,  14).  — 
2)  »orftc|er,  «uffe^cr  Ucrmögc  eine« 
öffentlichen  "^mM,  mag.  equitum,  ber  bem 
3)iäator  jur  Seite  ftc^enbe  militärifc^e  ®^ef 
(1.  2  §  19  D.  1,  2.  1.  1  pr.  D.  1,  11);  ing* 
bef.  ift  mag.  in  ber  fpätem  Äciferjeit  ber 
3:itel  getoiffer  uorgefeftter  öeomten,  §.  ©. 
mag.  offictorum,  (£^ef  ber  §ofbeamten.  Ober* 
bofmarfcbafl  (tit.  C.  1,  31.  1.  2.  3  C.  3,  24. 
1.  38  C.  7,  62.  1.  2  §  5  C.  7,  68.  1.  3  C. 
12,  50);  mag.  militum  s.  peditum  et  equi- 
tum  s.  utriusque  militiae,  ^eermeifter  (1.  2 
§  35  C.  1,  27.  1.  1  C.  1,  29.  1.  8  §  1  C. 
1,  55.  L  16  C.  6,  21.  L  33  C.  7,  62.  1.  1 
C.  12,  4.  1.  9  C.  12,  86);  mag.  scriniorum, 
©anjleid^ef  (1.  7  §  1  C.  1,  23.  1.  39  §  1  C. 
7,  62.  tit.  C.  12,  9) ;  mag.  scrinii  liMlorum 
et  sacrarum  cognitionum;  mag.  mefnoriae 
(C.  Summa  reip.  §  2  1.  11  C.  10,  48);  mag. 
census,  (£^ef  ber  censuales  (1.  81  C.  1,  3. 
1.  23  C.  6,  23.  1.  30.  32  C.  8,  53.  cf.  cen- 
suales); mag.  rei  privatae,  ©c^ajmeifter, 
ouc^  mag.  aeris  genannt  (1.  un.  C.  1,  52. 
1.  5  C.  3,  22);  mag.  privatae  vel  linterae 
vestis,  ©arberobemeifter  (1.  14  C.  11,  8).  — 
8)  iJe^rer  (1.  57  pr.  D.  50,  16:  —  ,uiide 
etiam  cuiuslibet  disciplinae  praeceptores 
magistros  appellari  a  monendo  vel  mon- 
strando"  cf.  f.  5  §  8  D.  9,  2.  1.  65  §  3  D. 
32.  L  18  §  30  D.  50,  4.  1.  un.  C.  11,  19); 
ludi  Utterarii  magistri  (1. 1  §  6  D.  50,  13); 
magistri  studiorum  (1.  7  C.  10,  53);  stu- 
diorum  liheralium  (1.  37  §  le  C.  3,  28). 

Magisteria  potestas  s.  magisteiiiun, 
boiJ  3(mt  eines  magister,  j.  33.  in  nave  magi- 
sterio  fungi  (1.  1  §  5  D.  14,  1);  mag.  mili- 
tare,  mag.  equitum  et  peditum j  militaris  ma- 
gist, potestas,  bad  ?lmt  eine^  mag.  militum 
(1.  25  G.  2,  12.  1.  2  C.  12,  4.  1.  1  C.  12, 
5),  and)  magist.  pot.  fc^Ied^ttüeg  (1.  3  C.  1, 
29.  1.  4  C.  1,  46.  1.  6  C.  3,  13.  1.  2  C.  3, 
23.  1.  3  pr.  C.  3,  24.  1.  33  C.  7,  62);  ma- 
gist, efficax  (f.  biefeS  SB.  s.  2.). 

Maglstra,  fiebrerin:  mag.  falsorum 
consuetudo  (1-  3  C.  Th.  9,  19). 

Magistratio,  Sel^ronftalt  (1. 1  C.  11,19). 


Maglstratus,  1)  obripIeit(t(^ed  9lntt, 
©taatdamt,  ).  fd.  nmgistratam  potesta- 
temve  habere  (1.  1  §1  D.  2,  2);  mari- 
stratmn  gerere  (1.  9  D.  1,  6.  1.  13  §  5  D. 
36,  1.  1.  2  pr.  D.  50,  17),  inire  Q,  11  D. 
50,  12);  in  aliquo  magistr.  positus  (l.  3  §  3 
D.  4,  8);  in  magistr.  esst,  a  magistr.  abire 
(1.  12  D.  46,  7.  1.  32  D.  47,  20);  princeps, 
qui  magistratum  dedit  alicui  (1.  57  D.  42, 
1) ;  quae  iure  magistratus  competunt,  man- 
dari  possunt  (1.  1  pr.  D.  1,  21).  —  2)  »er 
ein  oorigfeitlici^ed  9mt  t>erttKitt^,  Staatd* 
beamter,  Dbtialeit,  öel^örbe,  nament- 
lich a)  bie  IBel^örbe  ber  @tabt  9lom,  b)  bie 
ritterliche  SBe^örbe,  magistr.  vel  ia,  qui  in 
poiestate  aliqua  sit  (1.  13  §  1  D.  2,  1); 
qui  Bomae  reipubl,  causa  operam  dant,  ut 
sunt  magistratus  (l.  5  §  1.  1.  6  D.  4,  6) ; 
Bomae  s.  populi  Born,  ma^str.  im  ^egenf. 
ber  praesides  prov.  (1.  12  V.  1,  18.  L  8  § 
1  D.  4,  2.  1. 12  §  1  D.  5,  1. 1.  4  §  1  D.  11, 1. 
1.  20  pr.  D.  26,  5.  1.  15  pr.  D.  42,  1.  L  3 
D.  49,  3.  cf.  1.  131  §  1  D.  50,  16:  —  „mar 
gistratus  solos  et  praesides  prov,  posse 
multam  dicere  mandatis  permissum  est"); 
qui  Romae  vel  quasi  magistr.  vel  extra 
ordinem  ius  dicunt  (1.  7  §  2  D.  1,  16); 
magistr.,  qui  imperium  habent  (1  2  D.  2,  4), 
qui  publ.  iudicii  exercitationem  habent  (1. 
1  pr.  D.  1,  21);  magistr.  superiore,  pari  i$ih 
perio  —  inferiores  (1. 4  D.  4,  8) ;  mag.  minor 
-  maior  (1.  18  pr.  D.  4,  4.  1.  32  D.  47, 
10),  magistr.  mihtares  (\.  17  C.  3,  1),  muni^ 
cipales  (1.  12  D.  2,  1.  1.  29  §  7  D.  9,  2. 
1.  1  §  6.  1.  4  D.  11,  4.  1.12  §6  D.  11,7. 
1.  3.  19  §  1  D.  26,  5.  1.  2  §  23  D.  38,  17. 
1.  35  §  1  D.  44,  7),  munidpü  (L  37  D.  3, 
5),  reipuhl  0.  8  D.  50,  8),  loci  a.  22  J). 
22,  5.  1.  239  §-8  D.  50,  16);  au($  bejeii^ 
net  magistr.  fd^led^tuieg  bie  9i^untci^a(be« 
l^örben  (l.  25  D.  3,  5.  L  1  §  2  D.  11,  4. 
1.  8  D.  26,  6.  tit.  D.  27,  8.  1.  17  §  1  D. 
40,  9.  1.  17  §  2  D.  47,  10.  1.  11  §  1.  1. 
13.  38  §  2  D.  50,  1.  1.  4  C.  11.  65). 

Magnificentia  f. 

Magnificus,  f^txxli^,  ^[»räd^tig:  magnif. 
statu  praeditae  urbes  (L  52  C.  10,  32); 
'  indbef .  aU  Sl^renpröbicat  für  bie  l^öc^ften  Qe« 
amten,  j.  33.  magnif.  viri  praef.  praet.  (L 
8  §  1  C.  1,  55);  magnif.  iudices,  ebenfalls 
bie  praef.  praet.  be^eid^nenb  (1.  32  §  5  G. 
7,  62);  vir  magnif.  magister  officiorum, 
militum  {l  33  eod.  1.  3  §  2  C.  3,  24.  L 
16  G.  6,  21);  magnif.  tua  sedes  (1.  17  pr. 
G.  2,  7);  magnifwentia  tua  s.  vestra,  dto. 
^errlic^Ieit  (1.  6  eod.  1.  un.  C.  11,  76. 
1.  118  G.  Th.  12,  1). 

Magnitudo,  (SIröge,  j.  33.  magnit  pe- 
cuniae,  im  ®egenf.  t)on  mediocritas  facul- 
tatum  (1.  30  D.  31);  magnit.  operis  (L  14 


Digitized  by 


Google 


Magnopere — Magnus. 


325 


D.  39,  2),  fluminis,  aquarum  (1.  2  §  7  D. 

2,  11.  1.  23  D.  50,  17);  »ebcutfamfcit, 
«nfc^cn:  magnit.  officti  (1.  1  §  1  D.  1, 
11),  centumviralis  iudicii  (1.  12  pr.  C.  3, 
31);  tnagnitudo  tiM,  atö  (Sl^entitulatut  (L 
33  C.  Th.  5,  13.  1.  2  C.  Th.  8,  9.  1.  5  C. 
Th.  12,  6). 

Magnopere  (ad?.),  f  cl^t  (L  7  §2D.33, 10). 

Magnus,  mator,  maximus,  %xo%,  axb* 
itx,  gtögter,  bebeutenb:  a)  bem  um« 
fange  ober  bet  S^^^  1^^$/  S*  ^-  m^^a» 
maior  possessio  (l.  5  §  10  D.  27,  9);  maior 
domus  (1-  38  §  4  D.  32.  L  38  §  1  D.  39, 
2) ;  fundum  legare,  dare,  ut  optimus  mcuci- 
musqueest  im  t)Ottteffli(i^ftenimbt)Ot)ügIi(i^{ien 
Sttflanbc  (L  22  pr.  D.  33,  7,  1.  126.  cf.  1. 
163  pr.  D.  50,  16);  uti  optimae  maximae- 
que  sunt,  aedes  tradere  (1.  90  eod.h  mai. 
quantitdUem  petere  (L  11  §  1  D.  2,  1);  mai. 
rei  Tel  summae  praeiudicari  (l.  4  D.  4,  1); 
maL  re  sua  destringi  (1.  20  D.  3,  3);  mai. 
pondera  commodare  (!•  18  §  3  D.  4,  3); 
mai.,  max.  usurae  (1.  37  D.  3,  5.  1.  9  §  1 
D.  22,  1.  1.  54  D.  26,  7.  1.  89  §  2  D.  46, 
3)';  ex  maiore  parte  heres  (1.  4  §  3. 1.  5  D. 
10, 2);  mai.partis  creditorum  yoluntas,  con- 
sensiis  (1.  7  §  19  cf.  ].  8  D.  2,  14:  .Mai. 
esse  partem  pro  modo  debiti,  non  pro  nu- 
mero  personarum  placuit.*  cf.  1.  14  pr.  D. 
16,  3:  —  „mai.  paxtem  (heredum)  non  ex 
numero  uti^ne  personarum^  sed  ex  magni- 
todine  porüonum  heredit.  intellegendam." 
—  1.  16  pr.  D.  42,  5.  1.  2  pr.  D.  42,  7); 
mai,  partis  tuiorum  sententia  (1.  3  pr.  D. 

3,  1.  cf.  1.  19  §  1  D.  26,  2);  quod  de  mai. 
partis  (sc.  arbitrorum)  sententia  placuerit 
(1.  32  §13  P.  4,  8.  cf.  1.  18  D.  eod.:  - 
„tribus  iudicibus  datis  —  id  demum,  quod 
maior  pars  omnium  iudicavit,  ratum  est") ; 
quod  maior  pars  curiae  effecit,  pro  eo  habe- 
tur, ac  si  omnes  egerint  (1.  19  D.  50,  1.  cf. 
L  160  §  1  D.  50,  17:  „Refertur  ad  univer- 
808,  quod  publice  fit  per  mai.  partem" J; 
maior  pars  diei  (1.  2  §  1  D.  50,  16);  mai. 
parte  atmi possedisse  (1.  156  eod.);  b)  ben| 
Sßertl^e  nod^:  ma^ni  pretii  esse  (1.  14  §  5 
D.  47,  2);  mai.  pietii  res  (1.  26  §  4  D.  12, 
6);  magno  (pretio)  emi,  redimi  (1.  33  pr.  D. 
9,  2.  1.  22  §  10  D.  48,  10);  magni  facere, 
^oc^fc^äftcn,  aestimare  (1.  36  D.  38,  2); 
maiore  valere(l.  5  C.  2,  19);  c)  bct  ©tärfe, 
SSid^tiglett  naä),  j.  9.  magna  (et  iusta 
8.  idonea)  causa  (1.  8  §  17  B.  5,  2.  l.  4  § 
3  D.  12,  3.  1.  4  §  3  D.  42,  1);  mai.  causae 
occupatio  (1.  53  §  2  eod.);  casus  maior, 
vis  maior  s.  magna  (§  2  I.  3,  14.  1.  7  pr. 
D.  2,  13.  1.  3  §  1  D.  4,  9.  l.  30  D.  13,  7. 
L  2  §  1  D.  18,  6.  1.  9  §  2.  1.  25  §  6.  1. 
33.  36  D.  19,  2.  1.  17  §  5  D.  19,  5.  1.  1 
§  4  D.  44,  7);   magna  neglegentia,  culpa 


(1.  1  §  5  eod.  l.  226  D.  50,  16);  mai.  rei 
impetus  1.  2  D.  4,  2);  timor  mai.  mali  (1. 
5  eod.);  maior,  max.  metus  (1.  8  §  1.  2 
eod.);  magna  captio  (\.  43  D.  9,  2);  iniuria 
maior  (1.  7  §  7  D.  47,  10);  mai.  delicta 
(1.  5  §  2  D.  48,  19) ;  mai.  animadversionem 
exigere  (1.  11,  D.  1,  16);  maior  cognitio, 
quaestio  (l.  54  D.  5,  1);  magna  s.  max.  ca- 
pitis deminutio  ({.  caput  s.  5,);  d)  ber  ^ac^t 
ober  bem  Sflange  nad^i  \od),  5.  S3.  si  quis 
maior  vel  aequalis  subiciat  se  iurisdictioni 
alterius  (1.  14  D.  2,  1);  maius  imperium  in 
eadem  iurisdictione  habere  (1.  58  D.  5,  1); 
mai.  iudicem  appellare,  provocare  (1.  1  §  3 
D.  49,  1);  apud  competentes  max.  iudices 
examinari  (1.  6  C.  3,  22);  ad  maius  audi- 
torium  vocari  (1.  54  §  1  D.  42,  1);  mai. 
(honores)  petere,  ad.  mai.  adspirare  (1.  7  § 
22  D.  48, 22);  m2A.magistratum  gerere  (1. 14 
§  5  D.  50,  4);  max.  principes  (L  80  pr.  D. 
27,  1.  1.  8  pr.  §  5  D.  50,  5);  maiores, 
Obere,  «orjlcl^er  (1.  3  C.  1,  9);  e)  bem 
Äeic^tl^um  ttO(|:  maior  centenario  (f.  b. 
SB.);  f)  bem  ^Iter  nac^:  a)  in  IBejug  auf 
boiJ  ßebendalter:  maior  (natuj,  älter  (1. 
15  §  3.  1.  40  §  1  D.  1,  7.  1.  77  §  21  D. 
31.  1.  21  §  5  D.  33,  1);  maior  natu  XXV. 
annis  (1.  14  pr.  D.  38,  2);  maior  XX  annis 
(1.  5  §  1  D.  1,  5),  LXX  annis  (1.  4  D. 
50,  6) ;  pro  monstro  est,  ut  maior  sit  filius 
quam  pater  (§  4  I,  1,  11);  indbef.  »irb 
maior  [dUtd^txot^  auf  baS  jurüdgelegte  25. 2e* 
ben^jo^r,  bicSSoIIiä^riöIeit,  belogen:  mai. 
aetatis  (constitutum)  esse  (1.  23.  48  §  2 
D.  4,  4);  maior  dominus  —  minor  (XXV 
annis)  servus  (1.  3  §  11  eod.);  minor 
maior  (actus  (1.  3  §  1.  2  eod.);  si  minor  ne- 
gotiis  maioris  intervenerit  (1.  24  pr.  eod.) ; 
maior  aetaU  (l.  15  C.  4,  44) ;  jj)  jur  ©cjeic^^ 
nung  t)on  @eitent)ern)anbten,  meiere 
bem  gemeinfc^aftlic^en  ©tammoater 
n&l^er  fielen:  patruus,  avunculus  magnus, 
maior,  maximus;  amita^  ma^eHe^a  magna, 
maior  raaxima  =  avi  (aviae),  proavi  (pro- 
aviae),  abavi  (abaviae)  frater,  soror  (1. 1  §  6. 
1.  10  §  15—17  D.  38,  10);  y)  maioreSy  aa) 
entferntere  ?lfcendcnten:  feoreltern  (1.  10 
§  7  eod.  „Parentes  usque  ad  tritavum  pro- 
prio vocabulo  nominantur:  ulteriores  qui 
non  habent  speciale  nomen  maiores  ap- 
pellantur.*  cf.  1.  4  §  2  D.  2,  4.  1.  35  D.  4, 
4.  1.  36  D.  38,  2.  1.  3  D.  48,  22);  ^ß)  über* 
l^avipt  ^ox\ai)Xtn,  j.  S3.  a  maionbus  con- 
stituta  (1.  20  D.  1,  3),  institutus  libertatis 
favor  (1.  12  §  9  D.  49,  15);  mai.  (nostri) 
putaveruntj  prohibuerunt  etc.  (1.  35  D.  11, 
7.  1.  3  pr.  D.  24,  1.  1.  28  §  1  D.  48,  19); 
mos  maiorum  (1.  11  D.  1,  1.  1.  5  D.  2,  1.  1. 
11  §  1  D.  3,  2.  1.  9  pr.  D.  48,  9);  yy) 
»orgänger  im  »epft  (1.  11  C.  7,  32). 


Digitized  by 


Google 


32(5 


Magu8 — Malleatus. 


Magna,  ^aubcter  (1.  5.  7  C.  9,  18), 
magious,  bteg^^ubetei betreff enb:  mag. 
artes  (1.  4.  6  eod.);  mag.  carmina  (1.  7 
eod.);  mag.  susurri  (§  5  I.  4,  18);  mag. 
libri  (1.  4  §  1  D.  10,  2);  crimen  magicae 
(sc.  artis),  ba8  ^erbtecben  ber  Rauhttd  (1. 
2.  4  C.  Th.  9.  42). 

Maiestaa,  Stürbe,  ^o^eit,  SRaieftat: 
a)  bie  ^eUigfett  (S^otted  (L  32  §  4  D.  4, 
8.  1.  1  pr.  C.  1,  1);  b)  bie  Unöerlefelic^* 
leit  ber  ©taatsinftltutionen,  bieSBürbe 
be»  fßolU  (L  7  §  1  D.  49,  15);  in«bef. 
bed  rdmifc^ett:  maiestatis  crimen  illnd  est, 
quod  adversus  pop.  Born,  vel  adverms  sc- 
curitatem  eins  commitütur  (1.  1  §  1  D.  48, 
4.  cf.  1. 8  eod. :  —  „Lex  lulia  maieet.  praeci- 
pit  eum,  qui  mcUestatem  pttblicam  laeserü, 
teneri**);  quaestianes  laesae  mai.  (1.  8  eod.); 
maiestatis  s.  legis  lul.  maiest.  reua  (1. 11 
eod.);  maiest.  causa  damnati  (1.  1  D.  48, 
24);  maiestatis  iudicium  (1.  20  D.  48,  2); 
vindicta  maiestatis  (1.  88  D.  47,  10);  c) 
bie  Sfirbe  dntS  tömifd^en  SRagifttatiS: 
contempta  maL  prcietoris  ^1.  9  I).  2,  1); 
salva  mai.  imperii  praetons  (1.  11  D.  1, 
1);  bie  SUlaieftdt  bed  ßaiferd:  principalis 
maiestatis  veneratio  (1.  7  §  8  D.  48,  4); 
contra  maiest.  imj^ataris  commissum  ali- 
quid; laesa  inai.  imperatoris  (1.  7  C.  9,  8); 
crimen  maiest,,  quod  ad  saltUem  principis 

t>ertinet  (1.  1  G.  9,  61);  mai.  imperatoria 
1.  un.  C.  10,  15),  regia  (1.  1  C.  2,  16), 
augusta  (1.  4  C.  10,  1). 
Maior  f.  magnus. 

Maiorina  peounia,  eine  ar5§ere 
SWünafotte  0.  6  C.  Th.  9,  21.  1. 1  §  3  C. 
Th.  9,  23). 

Maiiuna,  eine  aud  bem  Orient  ftontmenbe 
ßufkborleit  auf  bemSBaffer,  ft^nlic^  bemSfifc^er» 

;cd^en  (1.  un.  C.  11,  46.  cf.  Gothofr.  ad  C. 
h.  15,  6). 

Malus,  ben  SRonat  SRai  betteffenb: 
Kahndae,  Idus  Maiae  (1.  24  D.  13,  5.  L 
20  D.  14,  3.  1.  10  C.  45,  1). 

Mala,  öaden  (1.  11  pr.  D.  47,  10). 

Malabathrum,  ein  f^rifd^er  IBoum,  toot' 
oud  ein  Del  ^um  Salben  gewonnen  mürbe 
(1.  16  §  7  D.  39,  4.  cf.  Plin.  hist.  nat. 
Xn,  59). 

Male  (adv.),  fd^Ied^t,  übel,  i,fd.  nego- 
tium male  (im  ®egenf.  bon  utiliter)  gestum 
(1.  8  D.  3,  5);  m.  gerere,  administrare  rem 
alicuius  (1.  5  §  4  D.  26,  4.  1.  3  §  1  D. 
26,  10.  1.  7  §  2  D.  27,  10);  m.  vendere  res, 
int  ®egenf.  bon  bene  administrare  (1.  3  pr. 
D.  35,  2);  competit  adversus  tutores  tu- 
telae  actio,  si  m.  contraxerint,  h.  e.  si  prae- 
dia  comparaverint  non  idonea  per  sordes 
aut  gratiam  (1.  7  §  2  D.  26,  7);  ro.  con- 
tracta  nomina,  int  (S^egenf.  Don  integra  (l. 


16  eod.);  m.  credere  pecuniam  (L  18  pr.  D. 
5,  3.  1.  10  §  7  D.  17,  1);  m.  versari  (s.  con- 
vereari)  in  tutela  s.  cura  (l.  1  §  7  D.  1, 
12.  1.  3  §  2  D.  26,  7.  1.  3  §  8  D.  26,  10), 
in  deposito  vel  in  mandato  (1.  6  §  6 
D.  3,  2);  m.  meritus  publice,  s.  de  aliquo 
(1.  31  pr.  D.  16,  3.  1.  49  §  1  D.  28,  5); 
m.  notus  servus  (1.  15  §  44  D.  47,  10);  mtt 
Unred^t,  ungerecht,  unrichtig,  falfc^: 
m.  iudicare,  dbsolvere  (1.  12  D.  12,  5.  1. 
28  D.  12,  6);  m.  agit,  qui  ante  diem  agit 
(1.  1  §  4  D.  7,  3);  ante  nuptias  m.  petir 
tur  do5  (1.  4  §  2  D.  2,  14);  m.  stipulari 
(1.  10  pr.  D.  38,  1);  non.  m.  testari  (1.  3 
§  14  D.  88,  2). 

Maledioere  alicui,  gemanben  f  d^tn  A  l^en, 
fd^int))fen;    maledlctum,   ©c^m&l^rebe 

0.  49  §  1  D.  28,  5.  1.  9  §  1  D.  34,  9.  L 
15  §  11  D.  49,  10.  1.  un.  C.  9,  7). 

Malefloitun,  l)Serge]^en,9erbre(^en, 
nnberred^Iid^  ^anbeln  ex  maleficio  —  ex 
contractu  tenert,  öbligatum  esse  Q.  5  §  1 — 6 
D.  44,  7);  ex  makf.  venire  —  ex  contractu 
deberi  (1.  18  §  1  D.  5,  1);  maleficii  soeie- 
tas  coita  G-  57  D.  17,  2.  cf.  L  1  §  14  D. 
27  3).  —  2)  Sanberei  (1.  9  C.  9,  18.  1. 
34  §  1  C.  Th.  16.  5). 

MaleficuB,  l)mibertec^tli(l^  ^anbelnb, 
iudices  malef.  (1.  3  C.  1,  40).  —  2)  »et 
burdJ8aubet!ünfkeööfe«antl|ut:Chal- 
daei  ac  magi  et  ceteri.  quos  maleficos  ob 
facinorum  ma^tudinem  vulgus  aopellat; 
magus  vel  magicis  contaminibus  aosuetus, 
qui  maleficus  vulgi  consuetudine  nuncu- 
patur  (1.  5.  7  C.  9,  18);  ars  malef.  =  nia- 
gica  0-  ö  eod.). 

Malevolu8,l)übeIge{innt,mi6gftnftig 
(1.  31  §  7  D.  24,  1).  —  2)  bod^aft;  pro- 
positum  maley.  (1.  6  D.  26,  10). 

MaUgnitas,  l3od^eit  (1.  11  C.  5,   14. 

1.  5  C.  7,  14.  1.  12  C.  7,  32). 
Malignus  (adi.),  maligne  (ady.),  boS« 

^aft,  atglifkig,  j.  *.  animus  mal.  (1.  71 
§  8  D.  29,  2);  mal.  suspicio  (1.  1  §  1  D. 
27,  2);  maligne  facere  aliquid  (1.  43  D.  4, 

MalitM.'bad  Uebet  (1.  5  D.  4,  2). 

MaUtia,  IBodl^eit,  tlrglift  (l.  1  pr.  D. 
4,  3.  1.  38  D.  6,  1.  1.  1  §  4  D.  11,  3.  L 
4  §  13.  26  D.  44,  4.  1.  3  C.  2,  42:  —  „cum 
malitia  suppleat  aetatem,  restitutionis  auxi- 
lium  —  denegari."  1.  5  C.  9,  23) ;  maliti- 
086  (adv.)  =  mcdigne,  ).  t3.  malit.  versa- 
tum  esse  in  pignore,  fecisse  aliquid  in  here- 
ditate  (1.  9  pr.  D.  13,  7.  L  67  pr.  D.  80). 

Malle,  Heber  toollen  fl.  25.  29  D.  3, 
3.  1.  10  §  6  D.  17,  1.  1.  15  §  35  D.  39,  2). 

Malleatus,  mit  bem  Jammer  geIIo))ft 
ober  gefc^Iagen,   libri  nondum  mall 
52  §  5  D.  32). 


1 


Digitized  by 


Google 


Malleus — Man  dar e. 


327 


Malleus,  kommet  (1.  2  §  1  D.  14,  2). 

Malum  (Subst.),  1)  Ucbel,  Uitalüd  (1. 
1  §  5  D.  47,  5.  L  6  C.  9,  12).  —  2)  VithtU 
t^ot  (1.  1  C.  Th.  9,  14). 

Malus  (Subst.),  Wla\thavim  (1.  242  pr. 
D.  50.  16). 

Malus  (adi.),  1)  fc^Ie(^t,  böfc,  j.  «. 
m.  homines  (1.  8.  13  pr.  10  §  1  D.  1,  18. 
1.  35  §  5  D.  4,  6.  1.  20  D.  13,  6.  1.  5  §  6 
D.  44,  7J;  m.  servus  (1.  1  §  4  D.  11,  3. 
1.  23  §  3  D.  21.  1);  m.  mores  (I.  43  §  4 
eod.);  m.  fiden  (f.  b.  SB.  s.  5,);  dolus  m. 
(f.  b.  SB.);  m.  antmuSf  m.  exemplum  (1.  3 
§  2  D.  48,  8);  m.  conscientia  (1.  11  §  3  D. 
3,  2);  non  m.  menU  parentis  ezheredatus 
0.  12  §  2  D.  38,  2);  m.  consiUum  dare  (I. 
26  D.  47,  10),  habere  cum  aliquo  (f.  con- 
sUium  8.  3);  m.  artes  =  magicae  (1.  1  § 
5  D.  11,  3.  1.  6  C.  9,  18);  ungerecht:  m. 
litetn  persequi  (1.  6  §  4  C.  7,  62).  —  2) 
fd^dblic^:  m.  medicamentum  venenum  (1. 
4  §  1  D.  10,  2.  1.  35  §  2  D.  18,  1.  1.  3 
§  1.  2  D.  48,  8.  1.  236  pr.  50,  16);  m.  herha 
(1.  19  §  1  D.  19,  2).  -  3)  clenb,  mortct=* 
JDOlU  m.  letojperire  (1.  9  D.  47,  11);  m. 
mansio  (f.  b.  m). 

Mamilla,  toeiblic^e  IBtuft:  ornamen^um 
mamiUatum  0-  32  §  9  D.  34,  2). 

Manare,  flicBcn  (1.  24  pr.  D.  7,  4.  1. 
11  pr.  D.  39,  3);  tro^nW:  berboraeben 
0.  1  pr.  D.  1,  11). 

Manoeps,  1)  QtaatipSi^ttx  0-  ^3  D. 
19,  2.  1.  11  C.  4.  61).  -  2)  «uffe^cr  bcr 
BtaaHpo\t,  ^oftmciftet  (1.  18  C.  12, 
50.  1.  35.  36  C.  Th.  8,  5.  1.  4  C.  Th.  8,  8). 
—  3)  «uffc!|ct  bcr  »robbftdcrci  für 
bie  «rmen  0-  1.  2  C.  11,  24). 

Mancipare,  1)  burc^  einen  feierlichen 
©d^einüertanf  (per  imaginariam  quan- 
dain  yenditionem,  per  aes  et  libram)  üer« 
ftngern;  mancipatio,  eine  folc^e  feier* 
Hc^e  Seräugerung:  [it  tommt  l^auptfäc^ 
lic^  Dor:  a)  aU  ältefte  ciDilrec^tlid^e  f^orm 
ber  Sigentl^umdübcrtrogung,  barin  be« 
ftel^cnb,  baB  ber  ©d^einläufcr  (mancipio  ac- 
cipiens)  in  ©egentoort  öon  5  ^euaen  unb  beg 
libripens  bie  Bad)e,  toeld)t  tn  fein  dKgen* 
^um  übcrtrogen  »erben  foütc,  unter  beftimm» 
ten  feierlid^en  SBorten  ergriff,  unb  ein  ben 
Sau^ei^  oor^eOenbeS  ^pferftücf  (aes)  [auf 
bie  Sage  (libra)  legte,  toeld^c«  bem  ©c^ein*« 
öerldufer  (mancipio  dans)  jugetDogen  tourbe 
(Gai.  I,  119—122.  Ulp.  XIX,  3-6,  Vat. 
§  50);  fie  fommt  noc^  )u  (Sonftantin'd  b.  ®r. 
3dtcn  öor  (1.  4.  5  C.  Th.  8,  12);  b)  aU 
olte  Xeftamentdform  (testam.  per  aes  et 
libram),  barin  befte^enb,  bag  ber  (^blaffer 
fein  IBemtögen  (famdia)  einem  ©d^einläufer 
(familiae  emptor)  burd^  ben  ?(ct  ber  9Jlanci» 
pation  übertrug,  unb  bemfelben  augleic^  eine 


feinen  legten  ©iflen  entbaltcnbe  Bcviptux 
unter  feierlidben  SBorten  üoerrcic^tc  (Gai.  II, 
102—108.  :Ulp.  XX,  2—9  §  1.  I.  2,  20); 
c)  öor  3uftinian  al§  (^nleitung^ct  f ür  @  m  a  n  * 
cipation  unb  ^Iboption,  barin  befte^enb, 
ba6  ber  Später  fein  |)au3finb  einem  3)ritten 
manci^irte,  toorauf  inbeffen,  jumeift  erft  na^ 
öorauSgeganger  SlemancijKition,  eine  grei- 
laffung  aud  bem  äRancipium  bie  (Smanci^a^ 
tion,  eine  in  iure  cessio  auf  bie  vindicatio 
fiUi  familias  bie  $tboption  begrünbete  (Gai. 
1, 132—135.  II.  142.  Ulp.  X,  1);  ba^er  toirb 
aud^  mancipatio  in  ber  ^ebeutung  öon  eman- 
cipatio  gebraucht  (Paul.  II,  25  §  2.  1.  8  C. 
Th.  15,  14);  aud^  bebeutet  e«  f.  ö.  o.  manr 
ciptutn  8.  2:  ex  mancipatione  manumitti 
(GaL  I,  135.  162);  d)  aU  gorm  ber  coem- 
ptio  (Gai.  I,  113.  cf.  coemptio).  —  2)  alö 
manceps  (f.  b.  8».  s.  1)  pad^ten  (1.  2  C. 
10,  56).  —  3)  toibmen,  einverleiben, 
niandpari  curiis  (l.  14.  18  C.  Th.  12,  1); 
sponte  se  manc.  ministerio  censuali  (1.  4 
C.  Tu.  8,  2).  —  4)  übergeben:  manci- 
pari  custodiis,  carceris  custodiae  (1.  4  C. 
Th.  9,  3.  1.  19  C.  Th.  9,  40),  flamniarum 
exustionibus  (1.  2  C.  9,  24).  —  5)  au«* 
fta  tte  n:  praemio  mancipari  (1.  un.  G.  10,  13). 

Mancipatio  f.  mancipare  s.  1. 

Manoipatns,  bad$lmteinei$9uffe]^eriS 
über  bie  «Soften  (1.  23  C.  Th.  8,  4.  1.  36. 
46  C.  Th.  8,  5.  1.  16  §  2.  1.  19  pr.  C.  Th. 
8,  7). 

Maneipium,  1)  =  mancipatio',  res  man- 
dpi  (=  mancipii),  ber  äRancipation  fähige 
Sachen;  res  nee  mancipi  (Gai.  I,  120.  II, 
15—22.  Ulp.  XIX,  1.  3.  1.  un.  C.  7,  32); 
mancipio  dare  =  accipere  (Gai.  I,  119.  121. 
U,  102).  —  2)  baS  burc^  bie  SWancipa* 
tion  einer  $crfon  (toclt^e  in^bef.  bei  einem 
|>au§finbe  jum  8tt)erf  ber  @mancipotion  ober 
iibo^tion  ober  aud^  ex  noxali  causa  @tatt 
fanb)  begrünbete,  ber  ©cloöerei  äbn* 
Iic^e,^b^ängigteitdüer]^äItni6üonber 
Oetoolt  eine«  Zubern  (Gai.  I.  49.  116, 
123.  132.  135.  138—141.  II,  86.  90.  160. 
III.  114.  Ulp.  XIX,  18.  XXIV,  23.  24.  Vat. 
§300).  —  3)  ©claö  =  serms  (§  2 1.  1, 3. 1. 4 
§  3  D.  1,  5:  jMandpia  dicta,  quod  ab  hosti- 
bus  manu  capiantur,**  1.  35.  37.  48  §  6. 
1.  51  D.  21,  1.  1.  84  §  10  D.  30.  I.  41  § 
2  D.  32.  1.  210  D.  50,  16). 

Mancus,  an  einem  ©liebe  ht^  ^5rperd 
gebrechlich,  öerlrüppelt  (§  9  I.  4,  3.  1. 
12  §  3  D.  21,  1). 

Mandare,  1)  überhaupt:  bon  ^emanb  bie 
IBottjie^ung  einer  ^anblung  begel^ren,  fie 
i^m  anvertrauen,  (Paul.  IV.  1.  §  6.  1. 
62  §  1.  1.  1  §  2  D.  17,  1.  —  2)  bie  (un- 
entgeltlid^e  SJoH^ie^ung  einer  §anblung,  bie 
©eforgung  üon  ÖJefd^äften,  3emanbem  auf» 


Digitized  by 


Google 


328 


Mandator  —  Mandatorius. 


ttaaett;  mandatum  s.  mandatus  (Subst.), 
Auftrag,  ).  93.  mand.  alicui  administratiO' 
nem  negotiorum,  rerum,  resadministrandas, 
negotia  gerenda,  ut  gerat  negotium,  ntnego- 
tia  administrety  nt  aliquid  agat  (1. 46  §  7. 1. 
68  D.  3,  3.  1.  8  §  11.  1.  5  §  6.  1.  18  §  2 
D.  3,  5.  1.  6  §  1. 1.  31.  60  §  2  D.  17,  1. 1.  26 
§  1  D.  26,  2.  1.  17  §  16  D.  47,  10),  ut 
emat,  vendat  (L  8  §  6.  1.  5  §  2.  8.  1.  34  § 
1.  1.  85  D.  i7,  1),  ut  solvat,  credat  alicui, 
ut  fidem  dicat  pro  aliquo  (1.  2  §  4.  5. 1.  26  § 
1.  1.  59  §  5.  1.  62  §  1  eod.);  mand.  debi- 
toribus,  ut  procuratoribus  solvant  (1  84  §  8 
D.  46,  8.  cf.  1.  56  eod.  „Qui  mandat  solviy 
ipse  videtur  solvere");  mandatu  domini 
^ena  negotia  adminütrare  (1. 1  pr.D.  8^  8) ; 
mandatu  alicuius  emere,  vendere  (L  26  §  7. 8. 
1.  45  pr.  1.  49  D.  17,  1),  credere  pccuniam 
(I.  27  §  5  eod.  1.  95  §  10  D.  46,  3),  stipu- 
lan  (l.  108  eod.  1.  59  pr.  D.  17,  1),  fide- 
itibere  pro  aliquo  (1.21.26  §5  eod.),  Micium 
msdpere  (1.  45  §  1  eod.) ;  mandatu  fideius- 
soris  cum  reo  agere  (§  8  eod.) ;  mandatu  do- 
mini defensionem  serri  stMcipere  (1.  9  D.  10, 
3) ;  mandare  defensionem  sui  (1. 23  pr.  D.  22, 
1),  funeris  sui  cur  am,  funus  (1. 14  §  2. 13  3^. 
11,7);  mand.  accusationem  (1. 1  §  18  D.  48, 
16),  caedem  (1.  6  C.  6,  85);  mcmdatum  unius 
rei  —  plurium  causarum  (1,  1  §  1  D.  3,  8. 
1.  46  D.  17,  IJ;  generale  mandatum  de  uni- 
versis  negotiis  gerendis  (1.  25  §  1  D.  4,  4. 
cf.  1.  60  D.  3,  3);  sine  speciali  domini  man- 
datu alienare  non  posse  (1.  68  eod.);  perso- 
nae,  quibus  sine  mandatu  agere  licet,  in  qui- 
bu8  mandatum  non  exigimus  (1.  35  pr.  1.  40 
§  4  eod.  1.  3  §  8  D.  46,  7);  inöbef.  bebeutet 
mandatum  \)tn  JBeitrog,  tooburd^  3^' 
manb  bie  il^m  aufgcttagcne  ^ou^iel^« 
ung  eines  (^efc^äftd  unentgeltlich  über« 
nimmt  (üt.  1.  3,  26.  D.  17,  1.  C.  4,  85); 
obligatio  mandati  consensu  contrahentium 
consistit  (1.  1  pr.  D.  cit.);  mand.  nisi  gra- 
tuitum  nuilum  est:  nam  originem  ex  officio 
atque  amicitia  trahit  (§  4  eod.);  mand. 
inür  nos  contrdhitur,  sive  meatantumgratia 
tibi  mandem  sive  aliena  tantum  sive  mea  et 
aliena  sive  mea  et  tua  sive  tua  et  aliena  (1.  2 
eod.);  rei  turpis  nuilum  mand.  est  (1.  6  § 
3  eod.);  extinctum  est  mand./intta  voluntate 
(1.  12  §  16  eod.  cf.  §  9  I.  cit.  „mandatum, 
si,  dum  integra  res  sit,  revocatum  fuerit, 
evanesciP'J ;  mand.  re  integra  domini  morte 
finitur  (1.  15  C.  cit.  cf.  1.  26  pr.  1.  58  pr. 
D.  cit.) ;  morte  quoque  eius,  cu\  mandatum 
est,  si  is  integro  adhuc  mandato  decesserit, 
solvitur  mand.  (1.  27  §  3.  1.  57  eod.);  actio 
8.  iudicium  mandati,  mandati  o^ere — teneri, 
öbligatum,  conveniendum  esse  (1.  1  §  2.  1.  6 
pr.  §  2.  5.  6.  1.  8  §  2.  1.  10  §  6  ff.  1.  11. 
12  pr.  §  1  ff.  1.  14-16.  19.  21.  22.  26  § 


8  ff.  1.  80—88.  40.  41.  48.  46. 50.  55  eod.); 
mandcUi  te  si  condemnavero,  famosum  facio 
(1.  6  §  5  D.  8,  2);  contraria  mand.  actio, 
contr.  iudicium  mand.  (L  46  §  5  D.  8,  3. 
1.  14  D.  6,  2.  1.  54  §  1.  cf.  1.  12  §  7  D. 
17,  1);  mandantis  culpam  esse,  qui  talem 
(furem)  servum  emi  sibi  mandaverit  (1.  62  § 

5  D.  47, 2).  —  8)  ein  «mt,  ober  bic  «uÄübung 
t)on  Siechten  3emonbem  übertragen,  ibn 
bomit  beaufttaaen,  bop  .beboUm&^o 
tigen,  ).  9.  mand.  alicui  munus,  magistra- 
tum  (1-  17  §  7  D.  50,  1.  1.  6  pr.  D.  50,  4), 
legationem  Q.  9  §  1  D.  50,  7);  tuUla  testa- 
mento  mandata;  mtoid&tamtutelae  officium 
(1.  28  D.  26,  2.  1.  89  §  6  D.  26,  7);  mand. 
iurisdictionem,  cognitionem  (1.  4  §  6.  L  5. 

6  pr.  §  1.  2.  1.  12  D.  1,  16.  tit.  D.  1,  21. 
1.  16.  17  D.  2,  1);  mandatu  alicuius  ius 
dicere  (1.  8  ü.  1,  21);  mand.  actionem  = 
cedere  (1.  70  D.  8,  8.  1.  2  §  5  D.  10,  2. 
1.  18  pr.  1.  24  §  2  D.  18,  7.  1.  51.  53  D. 
15,  1.  l.  28  pr.  D.  17,  2.  1.  25  D.  26,  7. 
1.  38  §  1  D.  86,  1.  L  41  §  1  D.  46,  1.  1. 
76  D.  46,  8.  1.  14  pr.  D.  47,  2),  persecu- 
tionem  rerum  heredit.  (1.  2  §  8  D.  18,  4). 
—  4)  anbefehlen,  [öeiotbnen:  edictum 
D.  Severi,  quo  mandatur,  ne  etc.  (1.  8  §  4 
D.  47, 12);  inSbef.  »erben  bie  faif  erliefen 
»etorbnungcn,  Snftructionen  an  bic 
©tattl^olter  ber  ^roDinjen  mandata 
genonnt  (1.  6  §  3  D.  1,  16.  1.  3.  19  pr.  D. 
1,  18.  1.  65  D.  23,  2.  1.  8  §  1  D.  24,  1. 
1.  1  pr.  D.  29,  1.  1.  2  §  1  D.  84,  9.  L  7 
§  1  D.  87,  14.  1.  6  pr.  D.  47,  11.  1.  1  pr. 
1.  8  D.  47,  22.  1.  6  §  1.  1.  10  D.  48,  3. 
1.  4  §  2  D.  48,  13.  1.  15.  27  §  1.  2.  1.  35 
D.  48,  19.  1.  181  §  1  D.  50,  16.  tit.  C 
1,  15). 

Mandator,  «uftroggeber,  a)  jut  un- 
entgeltlichen »ottaiel^ung  eines  @ef($äft«  (1. 
22  §  11.  1.  26  pr.  1.  46.  49.  58  pr.  D.  17, 
1:  —  „mandatum  morte  mandatoris,  non 
etiam  mandati  actio,  solvitur**);  inSbcf. berj., 
»elc^er  Stuftrog  giebt,  einer  britten  ^er* 
fon  OJelb  barjulei^en,  ober  ©rebit  ju 
geben,  ober  jic^  für  fie  ju  Verbürgen 
(1.  18  pr.  D.  4,  4.  1.  10  §  11.  l.  12  §  14. 
1.  28.  58  §  1.  1.  60  pr.  D.  17,  1.  1.  1  § 
20  D.  38,  5.  1.  41  §  1.  1.  52  §  8.  1.  71  pr. 
D.  46,  1.  1.  95  §  10.  11  D.  46,  3.  1.  2  D. 
50,  14.  1.  8  C.  4,  26.  L  12  C.  4,  80.  1.  8 
C.  8,  18.  1.  28  C.  8,  40);  baber  mandatorio 
nomine  intercedere  G-  l^-  22  eod.).  rogare, 
ut  tuam  fidem  obstringeres  (L  15  U.  4, 
29);  b)  jur  «njeige  eine«  «erbret^«,  jur 
(Srbebung  einer  «nfloge  (1.  20  D.  8,  2.  1.  2 
§  5.  6.  1.  28.  24  D.  49,  14);  c)  jnr  «e«» 
ge^ung  eine«  «erbrcd^en«,  j.  ö.  caedts  man- 
dator (1.  6  pr.  D.  29,  5.  cf.  1.  5  C.  9,  2). 

Mandatorius  {.  mandator  s.  a. 


Digitized  by 


Google 


Mandatum — Manumittere. 


329 


Mandsium,  mandaius  f.  mandare, 

Mandragoras,  Alraun  (1. 3  §  8  D.  48, 
8.  cf.  Plin.  bist.  nat.  XXV.  94). 

Mane,  ^rü^e,  2SlotQtni,  a  mane  (1.  2 
D.  33,  1). 

Manere,  1)  bleiben:  a)  ftc^  too  auf* 
l^alten,  Dettoeilen,  raften,  j.  ö.  viatores 
manere  in  caupona  pati  (1.  5  pr.  D.  4, 
9);  b)  in  einem  3wft<Jn^  ober  Sfle^tS» 
Detl^ftttnil  bleiben,  ^.  9.  man.  in  suo 
8.  «(Miem  statu,  in  «ua  s.  eadl^m  causa  (1. 
47  in  f.  D.  2,  14.  L  7  D.  8,  2.  1.  3  pr.  I). 
17.  2.  1.  77  §  20  D.  31.  1.  21  pr.  D.  46,  1. 
1.  38  pr.  D.  46,  3),  in  eadem  specie  (1.  18 
D.  4,  2],  in  suo  iure  (1.  29  §  2  D.  5,  2); 
man.  ooligatum  s.  in  obligatione  (1.  11  §  1 
D.  31.  1.  49  pr.  D.  45,  1.  1.  15  D.  45,  2. 
1.  21  §  5  D.  46,  1.  1.  38  §  5.  1.  66  D.  46, 
3);  man.  tutorem  (1.  9  §  5  D.  27,  3);  man. 
in  familia  (1.  5  D.  1,  6),  in  adoptione  (1.  1 
8  7  D.  37, 4),  mpotestate  (1.  23  D.  29, 4. 1. 42 
I).  35,  1.  1.  8  §  14  D.  37,  4.  1.  1  §  1  D. 
37,  8.  1.  1  §  2  D.  37,  12.  1.  8  D.  38,  6. 
L  23  §  2  D.  40,  5);  c)  fortbouetn,  un- 
t^erdnbett  bleiben,  materia  manente  spe- 
cies  mutata  (1.  24  D.  41,  1.  cf.  1.  13  §  1 
D.  50, 16);  manere  actum,  im  ®egenf.  k)on 
perÜBse  (1.  2  D.  8,  6),  servitutem  (1.  15  eod. 
1.  30  §  1  D.  8,  2.  1.  13  pr.  D.  8,  3),  cau- 
sam  pignoris  {h  18  §  2  D.  13,  7),  naturalem 
obligat  (1.  38  §  2  D.  12,  6),  pristinam  obli- 
gat.  (1.  46  D.  46,  3),  actionem,  iudicium, 
mdicii  exseeutionan  (1.  9  D.  10,  1.  1.  47 
D.  21,  1.  1.  11  D.  27,  3.  1.  80  §  15  D.  36, 
1. 11  D.  47,  7);  post  litem  contest.  manente 
adhuc  iudicio  (1.  60  pr.  D.  12,  6.  cf.  1.  45 
§  1  D.  17,  1);  manente  appellatione  conve- 
niri  (1.  60  pr.  eod.);  quamdiu  manet  con- 
tr actus  b.  fidei,  cnrrent  nsnrae  (1. 23  D.  44, 
2);  manente  societate  (}.  27.  65  §  15  D. 
17,  2),  communione  (1.  14  §  2  D.  10,  3), 
matrimonio  (1.  46  pr.  1.  73  §  1.  1.  85  D. 
28,  3.  1.  18.  20  §  2.  1.  29  pr.  D.  23,  4.  1. 
8.  33  pr.  D.  24,  1):  manere  fideicommissum, 
im  (S^egenf.  t^on  ademptum  esse  (1.  3  §  11 
D.  84,  4),  libertates,  legata  (1. 14  D.  49,  14); 
foena  etiam  post  mortem  manet,  si  quis  m 
insnlam  deportatus  fuerit  (1.  2  D.  48, 24).  — 

2)  man.  aliquem,  ^^manbem  obliegen  (1. 
1  C.  Tb.  6,  36.  1.  1  pr.  C.  Tb.  7,  10).  - 

3)  man.  cum  aliq.,   fleifcbtiA  gebrau- 
chen (Coli.  V,  1). 

Manes,  1)  bie  (S^eifter  ber  ^erftor« 
benen:  manes  accire  ().  b.  3B.):  aedificia 
manium  violare  (l.  4  C.  Tb.  9,  17).  —  2) 
Dil  manes,  bie  unterirbifAen  iSlötter 
(Gai.  n.,  4). 

Mango,  ©claDen^ftnbler  (1.  207  D. 
50,  16). 

Manica,  ^anbfeffel  (1.  1  §  2  C.  9,  4). 


Maniohaei,   eine  fe|erif(^  @ecte  (1.  4. 

5  C.  1,  5);  bo^  Manichaeus  furor  (L  21 
§  1  eod.). 

Manifestare,  offenbaren,  bart^un, 
aeigen  (l.  2  D.  1,  6.  1.  17  pr.  D.  4,  6.  1. 

6  §  11  D.  9,  3.  1.  3  §  6  D.  43,  5.  1.  6 
D.  49,  5);  manifestatdo,  Darstellung 
(lul,  ep.  nov.  105  §  369). 

Manifestarius  =  manifestus  s.  1  (1.  9 
D.  20,  2.  Nov.  102  c.  3). 

Manifestus  (adi.),  manifeste  (adv.), 
1)  l^anbgreifli^,  offenbar,  flar,  beut* 
lid^,  ff.  9.  arbiirium  ita  pravum,  ut  mani- 
festa  iniquitas  eius  appareat  (1-  79  D.  17, 
2);  manif.  argumento  comprobare  (1.  65  D. 
28, 5);  manifeste  docere,  manifestissime  com- 
probaH  (1. 16  D.  33, 4.  1.  3  D.  34,  9. 1. 243  D. 
50, 16);  manif esti,  manifestissimi  iuris  esse 
(1.  20  C.  5,  12.  1.  18  C.  6,  42.  1.  24  C.  8, 
53).  —  2)  für  manif.,  ein  anf  ber  3:bat 
ergriffener  S)ieb;  furtum  manif ,,  ein  fol» 
d^er  ^iebftal^I,  im  ^egenf.  Don  für,  fur- 
tum ncc  manif.  (§  3  1.  4,  1.  1.  13  §  7  D. 
3,  2.  1.  10  pr.  D.  13,  1.  1.  24  §  2  D.  22, 
1.  1.3.  5— 8  D.  47,  2.  —  ,Fur  est  manif. 
quem  Graeci  in  avroaxoQip  appellant,  b. 
e.  eum  qui  deprebenditur  cum  furto"  1.  3 
pr.  cit). 

Manilius,  Surift  ^u  Anfang  be«  7.  3a]^« 
l&unbert«  u.  c.  (1.  2  §  39  D.  1,  2). 

Manipularius,  gemeiner  ©olbat  (1-  ^ 
C.  9,  27). 

Mansio,  1)  9iaftort,  Station,  (Sta))^e, 
für  bie  mit  ber  ©taatd^oft  Sfieifenben,  too  bie« 
felben  mit  bem  ndt^gen  8fleifebebarf  üerfe^en 
ttmrben  (1-  18  §  10  D.  50,  4.  1.  2  C.  10. 
26.  1.  8  C.  10,  16.  1.  9  C.  10,  72.  1.  11  C. 
12,  35.  1.  2  C.  12,  61.  cf.  Gotbofr.  ad.  L  9 

C.  Tb.  11,  1).  —  2)  ©taHon  für  ©olbaten, 
Guartier,  C.  Tb.  .  .  —  3)  mala  mansio, 
gfolterbanf  (L.  7  pr.  D.  16,  3.  1.  15  §41 

D.  47,  10).  ~  4)  fleifc^Iic^c  Suft  (Coli. 
V,  1). 

Mansitare,  fid^  to)o  aufl^alten  0-  16 
C.  1,  3). 

Mansuef actus,  mansuetus,  gejdl^mt, 
aa^m  a.  4.  5  §  5  D.  41,  1). 

Mansuetudo,  äRilbe,  ®nabe,  aU  lai« 
ferti(^e  Situtatur  (i.  3  C.  1,  26.  1.  11  C. 
10,  48.  1.  1  C.  11,  65.  1.  2  C.  12,  5). 

Manuale,  ^anbbuc^,  Vatic.  §  45. 

Manuaria  mala,  ^anbmül^Ie  (1.  26 
§  1  D.  33,  7). 

Manubiae,  1)  Beute  (1.  6  §  5  G.  1, 
54).  —  2)  glaub  (1.  2  C.  Tb.  5,  4). 

Manuoaptusl  ,  ^^^,,„ 

Manufactus  )  '*  ^«**^- 

Maniunissio,  manumissor  f. 

Manumittere,  aud  feiner  (S^emalt  ent», 
laffen,  freilaffen,  a)aud  ber@clat>erei 


Digitized  by 


Google 


330 


Manupretium  —  Marcianus. 


manunüssio,  gteiloffung  batauiJ  (pr.  § 
1.  2  I.  1,  6.  1.  4  D.  1,  1:  —  „Est  manu- 
missio  de  manu  missio,  i.  e.  datio  \liber- 
UUis:  nam  quamdiu  quis  in  Servitute  est, 
manui  et  potestati  snppositus  est,  manu- 
missus  liberatur  potestate/'  tit  D.  40,  1—  4)'; 
manumiasor,  gteiloffer  (l.  3  D.  37,  15. 
1.  28  pr.  D.  38,  2.  1.  8  D.  38,  4.  1.  15  D. 
40,  1.  1.  24  §  21  D.  40,  5.  1.  20.  30  pr. 
D.  40,  9.  1.  17  §!8  D.  50,  1);  b)  au§ 
bem  mancipinm  (Gai.  I,  138);  c)  aud  bec 
ü&tctlic^cn  (^ttoalt  «  emancipare  (1.  28 
D.  1,  7.  1.  92  D.  35,  1.  1.  1  §  1.  1.  3  D. 
37,  12.  1.  5  §  2  D.  38,  17.  1.  107  D.  45, 
1);  manumissio  =  etnancipatio  (l.  16  §  1 
D.  5,  2);  manumissor  =  qui  emancipavit 
(L  1  §  5.  1.  5  D.  37,  12.  L  4  §  1  D.  38, 

15.  1.  10  D.  38,  16.  1.  5  §  2  D.  38,  17. 
1.  5  C.  2,  20.  1.  2  C.  6,  56). 

Manupretium  f.  manus, 

Manus,  $anb,  ).  16.  qui  manus  amisit, 
testamentam  facere  potest,  quam  vis  scri- 
bere  non  possit  (1.  10  D.  28,  1);  sm  tnanu 
peraeribere  chirographum  (I.  26  §  1  D.  20, 
1),  cavere  testamento  (1.  37  §  6  D.  3*2),  de- 
darare  (1.  29  D.  26,  2);  signare  etsubscri- 
here  codicillos  (1.  6  §  2  D.  29,  7),  sibi  ad- 
scrihere  legatum  (1.  15  pr.  D.  48,  10.  1.  2. 
4  C.  9,  23),  heredem  scrihere  aliq.  (1.  1  eod.V 
se  exheredetn  scribere  (1.  8  §  6  D.  37,  4), 
adimere  libertatem  (1.  6  §  2  D.  48,  10); 
aud)  bebeutet  e«  bie  |)anbf(^r!ft:  raanum 
emittere  (f.  b.  SB.  s.  2),  delere  (1.  1  C.  12. 
40);  —,manu  facere,  quo  (aliter  fluat  aqua)'; 
quodmanu  fit, opus  manufactumjagger,  fossa 
manu  facta,  öon  SRenft^enbanb  gemotzt, 
im  (Scgenf .  öon  naturalis  (1. 28  D.  8,  2.  1.  20 
I  1  D.  8,  3.  1.  1  §  1  1.  2  §  5.  6  D.  39, 
3.  1.  1  §  8  D.  43,  12);  oud^  bebeutet  e«  \i\t 
^anbarbeit:  ^unftarbeit:  manus  pre- 
tium,  ber  3Bert^  einer  folc^en  (1.  13  §  1  D. 
50, 16);  manupretium,  ?lrbeit8lo^n  (1  30 
§  3  D.  19,  2);  prae  manu  s.  ad  manum  non 
habere  pecuniam,  nummos,  nic^t  bei  ber 
^anh  ^ahen  (1.  27  D.  13,  7.  1.  19  §  5  D. 

16,  1);  manu  longa  tradita  res  (1.  79  D. 
46,  3);  brevi  m,  acceptum  (1.  43  §  1  D.  23, 
3^;  manum  inicere,  manus  iniecto  (f.  b.  SB.); 
sibi  manum  depellere  (Gai.  IV,  24.  25:  — 
«Omnibus,  cum  qnibus  per  m.  iniecttonem 
agebatur,  permissum  est  sibi  manum  depel- 
lere et  pro  se  agere**);  porrigere  manus  ad 
s.  ad  versus  aliquem  (1.  13  §  4  D.  5,  3.  1. 
15  §  7  D.  42,  1);  raanum  mittere  ad  res 
legatas  (1. 14  §  1  D.  11,  7);  manus  ahstitiere 
a  pecuniis  (1.  3  C.  9,  27);  manus  inferre 
(f.  b.  SB.  s.  4)  ohicere  (1.  5  C.  10,  1);  suis 
manibus  retinere,  deicere  aliquem  (l.  1  §  1 
D.  2,  10.  I.  1  §  12  D.  43,  16);  ad  manus 
aut  ad  femim  rem'rc,  jum  ^aubgcmenge 


lommen  (1.11  §2  D.48, 19);  manu  armata 
adgredi  (1.  3  §  7  D.  47, 12);  manu  capi  ab 
hostibus  (l.  4  §  3  D.  1,5);  ager  mantusap- 
tus  (l  IQ  D.  41,  1);  sub  manibus  (=  sub 
possessionej  domini  constitutus  servue  (1.  21 

C.  6,  2).  —  2)  X^ätlid^Ieit,  ©cwolt* 
t^ätigfeit^j.  93.  manu  damnumfiniuriamj 
dare  (1.  29  §  2.  1.  37  pr.  D.  9,  2);  iniuria, 
quae  manu  ^  (1.  5  pr.  D.  47,  10).  ba^ 
^m  f^mbolifd^e  ^onblung  jur  85crftär!ung 
ober  an  @te0e  einer  in&nblid|en  (Stflärung: 
per  manum,  i.  e.  lapilli  ictum,  prohibere 
(1.  5  §  10  D.  39.  1.  cf.  1.  50  D.  41,  1); 
manum  opponens  lapülumve  iactans  (1. 20 
§  1  D.  43.  24).  —  3)  bewoffnetc  iBd^aat, 
2Renge,  motte,  SKonnfc^aft,  j.  ©.  ad- 
hibita  manu  per  vim  aedificare  in  solo 
alieno  (1.  9  pr.  D.  4,  2);  manu  facta  ef- 
fringere  templum  (1.  7  D.  48,  13);  per  ma- 
num müitarem  exsequi  decretum  (1.  3  pr. 

D.  43, 4.  cf.  68  D.  6, 1);  corripere  accusatos 
(1.  2   C.  9,  39).   —  4)  bo^   ®etoaltöet* 

!|ältni6  be^  ^au^öotet«  über  bie  ©einen — 
0  a)  bie  (^etoalt  über  ©clat^en  ober 
J^inber  in  pat.  pot.  g.  33.  manui  et  potestati 
suppositum  esse;  dejßianu  missio  (1.  4  D. 
1,  1);  ^^iL-manu  dimittere  filios  (§  6  I.  1, 
12.  1.  6  C.  8,  48);  manu  patema  liberatus 
(l.  1  §  2  C.  7,  40).  —  b)  in^bef.  aber  bog 
burd^  bie  altrömifc^c  ftrenge  ©l^e  begrünbete 
®ett)altt)er^ältni6be«e^emanne«über' 
feine  @^efrou:  in  manum  convenire,  con- 
ventio;  in  m.  recipere,  in  manu  habere  uxo- 
rem;  in  manu  (viri)  esse  (Gai.  I,  49.  108— 
113.  136.  159.  II,  86.  90.  96.  98.  XU,  3. 
14.  24.  84.  163).  —  5)(Sigenma(^t,  SBill* 
für  (1.  2  §  1  D.  1,  2:  —  ,initio  civitatis  ' 
nostrae  populus  sine  lege  certa  —  agere 
instituit,  omniaque  manu  a  regibus  guber- 
nahantur"). 

Mappa,  toeißeS  Xuc^:  linteis  mappis 
scripta  lex  (1.  1  C.  Th.  11,  27).  auc^  bie 
gtagge,  mit  welcher  ba«  8^^n  aum  ©e* 
ginn  ber  SSettfa^rten  u.  bgl.  gegeben  würbe. 
(lul.  ep.  nov.  98  §  359). 

Marcelliani,  eine  fcfterift^e  ©ecte  (l.  5 
C.  1,  5). 

Marcellus,  Surift  unter  «ntoninu^  ^vA, 
SWarc  5lurel  nnb  (5:ommobtt«  (1.  19  §  1  D. 
26,  2). 

Maroere,  matt,  trag  fein  (1.  9  C.  Th. 
1,  5). 

Marcia  lex,  ein  gegen  \stxi  B^i^^^^c^ 
gerichteter  S3oI!df(^lu6:  r-ut,  si  usuras  exe- 
gissent  (faeneratores).  de  bis  reddendis 
per  manus  iniectionem  cum  eis  ageretur* 
(Gai.  IV,  23). 

Marcianus,  Surift  unter  Klejanbct  ©€t)er 
(§  1  I.  4,  3.  1.  57  §  1  D.  23,  2.  1,  8  D. 
48,  5). 


Digitized  by 


Google 


Marciauistae  —  Mater. 


331 


Maroianistae,  eine  fcfterifd^e  @cäe  (1.  5 

C.  1,  5). 

Marcus,  ber  ^atfer  SRatcud  ?(uTeItu^  %n* 
tontnu«  161—180  n.  ^x.  (§  2  I.  2, 15.  1. 8 

D.  4,  6.   1.  1  D.  20,  2.   1.  67  §  10  D.  81. 

I.  11  §  23  D.  S2.  1.  39  §  8  D.  48,  5.  1. 1. 
2  C.  6,  26). 

Mare,  SJiccr:  mare  catnmune  amnium 
est  (1.  13  §  7  D.  47,  10.  cf.  1.  2  §  3  D.  1, 
8.  §  1  I.  2,  1);  terra  marique  capta  (1.  44 
D.  41,  1.  1.  3  §  21  D.  41,  2);  trans  mare 
ire,  abesse  (1.  3  §  9  D.  26,  10.  1.  3  §  12 
D.  37, 10),  marintts,  maritimus,  hai  Wlttx, 
bie  6ee  betreffenb,  a.  9.  navis  marina 
8.  maritima,  ©ccfc^iff,  im  ®cgcnf.  öon 
flariatilis,  ad  mare  non  sufficiens  (1.  1  §  6. 
12  D.  14, 1.  1.  6  D.  50,  6);  bestiae  marinae, 
im  (S^egenf .  bon  torrestres  (1.  44  D.  41,  1); 
tempestas  marit.  s.  marina  (1.  2  §  6  D.  2, 

II.  1.  3  C.  4,  33);  insulae  marit.  (1.  11 
D.  33,  7);  praedia  marit.,  am  9Jlccr  gelegen 
(1.  27  pr.  eod.) ;  civitatis  marit.  im  Segenf . 
öon  mediterraneae  (1.  9  C.  10, 16);  tisurae 
marit.,  bie  ginfen,  iDeld^e  für  ein  übet  <3ee 
SU  berfenbenbei^  ^arle^n  gejol^tt  mürben  (1. 
6  D.  22,  2). 

Margarita  s.  margaritum,  $erle  (1. 
19  §  5.  18.  1.  25  §  11.  1.  32  §  77  ff.  D.  34, 
2),  Unea  margaritarum  (f.  b.  SB.). 

Margo,  Uanh  (Paul.  V,  25  §  6). 

Maria,  bie  SWutter  3cfu  df^^i  sancta 
et  gloriosa  semper  virgo  dei  genetrix  M. 
(1.  8  §  1.  2  C.  1,  1.  1.  1  §  9  C.  1,  27). 

Marinus  f.  mare. 

Maritaiis  f.  mariiu^, 

Maritare,  üctj^ei tätigen:  lex  Julia  de 
maritandis  ordinibus  (f.  lulius  s.  2  k.). 

Maritimus  f.  mare, 

Maritus,  ©l^emonn,  ®atte,  j.  ©.  ma- 
riti  affedio  —  uxoris  animus  (1.  5  §  1  D. 
48,20) ;  tMrc martitpostulare  ream  adulterii, 
accusare  (1.  2  §  1.  1.  11  §  7.  1.  13  §  4. 
1.  14  §  3.  1.  41  pr.  D.  48,  5.  1.  1.  6  C.  9, 
9);  mariti  —  vir  et  uxor  (1.  52  §  1  D.  24, 
1);  wiarttoZts,  e^emftnnlid^,  el^elic^,  j.©. 
marit.  affectio,  honor  (1.  32  §  13  D.  24, 1 : 
—  ,,11011  coitusmatrimonium  facit,  sed  marit. 
affectio.*  1.  31  pr.  D.  39,  5);  marit.  ser- 
mane  placare  onensam  mulieris,  iudicium 
uxoris  postremum  in  se  provocare  (1.  3 
D.  29,  6.  1.  3  C.  6,  34);  marit.  dol(n:  (1. 
15  C.  9,  9);  marit,  facultates  =  res  ex  ma- 
riti substantia  devolutae  0*  ^  §  9  G.  5,  9); 
res  ex  occasione  marit  adquisitae  Uberis 
a.  11  C.  6,  59). 

Marmor,  SRormot:  a)  aU  toller  ©tein 
a.  18  pr.  D.  23,  5.  1.  41  §  4  D.  30.  1.  78 
§  4  D.  32.  1.  6  C.  11,  7);  b)  SWarmororbeit 
0.  39  §  1  D.  5,  3.  1.  34  pr.  D.  18, 1.  1,  7 
§  1  D.  50,  10);    marmoreus,   marmorn, 


A.  5Ö.  stattMe,  imagines  marm.  (1.  100  §  1 
D.  32.  L  1  pr.  1.  6  §  2  D.  34,  2);  lapidi- 
cinae  marm.  (f.  b.  28.);  marmorarius, 
SWarmorarbeiter,  öilHouer  (1.  1  C. 
10,  66). 

Maroci,  9SoII  in  3(frica  G-  16  §  7  D. 
39, 4).  —  Änbere  Icfen  pecorum  ober  arbo- 
rum  lana. 

Mars,  ber  ®ott  be8  Kriege«  (ülp.  XXII, 
6);  tropifc^:  bad  6^i(ffal  etneiS  $ro« 
ceffeS:  stw  marte  discurrere  (s.  decurrere, 
percurrere)  litem  (1.  1  C.  2,  13.  1.  13  §  9 
C.  3,  1.  1.  12  §  2  C.  4.  1). 

Martialis  flamen,  $riefter  ht&^ax» 
(f.  flamen). 

Martius,  1)  bem  Vtat»  gemeint:  Cam- 
pus U.  (§  4^  I.  2,  20);  M.  aes  f,nx  «eaeic^* 
nung  ber  Ärieg^maffen  (1.  1  C.  Th.  11, 
18).  —  2)  ben  nod^  i^m  benannten  SRonat 
aRär*  bctreffenb:  Kaiendae,  Idus  M.  (1.  20 
§  6  D.  5,  3.  1.  58  pr.  D.  7,  1). 

Martyres,  1)  ^eilige,  bie  aU  S^gen 
ificcQtvQss)  für  Die  SBo^^eit  ber  d^riftli^cn 
9leIigion  ben  3:ob  erlitten,  SWftrtljrer  (1.  2 
C.  1,  2).  —  2)  bie  »leliquien  berfelben 
(1.  3  eod.).  Martyrium,  eine  i^nen  getvei^te 
daptlU  (1.  16  eod.). 

Martyropolis,  @tabt  in  Armenien  (1.  5 

C.  1,  29). 

Mas,  masciUus,  9)^ann§))erfon,  ).  Sß. 
maris  atque  feminae  coniunctio  (1.  1  §  3 

D.  1,  1.  1.  1  D.  23,  2);  feminae  tutores 
dari  non  possunt,  quia  id  munus  mascu- 
lorum  est  (1.  18  D.  26,  1);  eiTor  facti  ne 
maribus  quidem  obest  (1.  8  D.  22,  6); 
marium  pubertas  (l.  3  C.  3,  60) ;  mascuH- 
nus^  männltc^:  sexus  mascul.  (1.  1  pr.  D. 
26,  2.  1.  8  C.  4,  29). 

Massa,  1)  ro^e  SJlaffe  a^etatU,  )•  ®- 
aurum,  argentum  in  massa  constitutum, 
im  ©egenf.  bon  confectum  (1.  12  C.  4,  34. 
cf.  1.  27  §  6  D.  34,  2);  argentum  inmas- 
sam  redactum  (1.  3  §  2  D.  6,  1) ;  ex  scypho 
massa  facta  (1.  9  §  3  D.  10,  4.  cf.  1.  36 
pr.  D.  7,  1.  1.  44  §  2  D.  30);  massa  legata, 
scyphi  ex  ea  facti  exigi  possunt  (1.  78  §  3 
D.  32);  si  massae  usus  fr.  legeiur,  et  ex 
ea  vasa  sint  facta  —  interire  usum  fr.  (1. 
10  §  5  D.  7,  4);  duabns  massis  duorum 
dominorum  conflatis,  tota  massa  communis 
est  (1.  19  pr  D.  10,  3).  —  2)  |>aufe  (\. 
12  C.  Th.  12,  6). 

Masliigophorua,  $eitfd^enträger,  ein 
^oliaeibiener  (1.  18  §  17  D.  50,  4). 

Mater,  "Sftutttx,  a)  in  eigentlicher  9e« 
beutung,  5. 93.  m.  semper  certa  est,  etiam- 
81  vulgo  conceperit  (1.  5  D.  2,  4);  qui  na- 
scitur  sine  le^timo  matrimonio,  mairem 
sequitur^.  24  D.  1,  5);  maternus,  mütter^ 
lid^,  j.  35.  mat.  affectus,  mat,  verecundia^ 


Digitized  by 


Google 


332 


Materfamilias — Maturitas. 


i 


0.  5  §  14  D.  25.  3.  1.  31  §  1  D.  39,  5); 
mat.  bona,  hereditas  (1.  77  §  20  D.  31.  1. 
83  D.  36,  1.  1.  2.  5  C.  6,  57);  b)  in  tro* 
fnfd^et  S3d)eutttng:  ipsa  (sc.  ecclesia)  reli- 
gionia  et  fidei  mater  perpetua  'est  (1.  14 
pr.  C.  1,  2). 

Materfamilias,  $audmutter,  $auiS« 
frou;  a)  =  uxor  (1.  44  D.  1,  7.  1.  41  §  1 
D.  23,  2.   1.  1  pr.  D.  25,  7.   1.  5  C.  5,  3. 

1.  18  C.  9,  9);  b)  =  matrona  (1.  3  §  6  D. 
43,  20.  1.  15  §  15  D.  47,  10.  1.  46  §  1  D. 
50, 16:  „Matremf,  accipere  debemus  eam, 
qiMC  non  inhoneste  vixit  —  proinde  nihil 
intererit,  nupta  sit  an  vidtui,  ingenua  sit 
an  libertina:  nam  neque  nuptiae  neque 
natales  faciunt  matremfam,,  sed  boni  mores.  ^ 
1.  28  C.  9,  9);  c)  —  femina  suae  potestatis, 
im  (S^egenf.  toon  filiafam.  (1.  4  D.  1, 6.  1.  25 

.r.  D.  1,  7.  1.  34  D.  24,  3.   1.  41  §  7  D. 

2.  1.  1  §  1  D.  38,  17). 
Materia  s.  materies,  1)  @tof  f,  a)  toot« 
au^  eine  @a^e  befte^t  ober  gemacht  i\t,  5. 9. 
speciem  potius  rerum,  quam  mat,  intueri 
oportet  (1.  7  §  1  D.  33,  10);  qui  materiae 
dominus  fuerit,  idem  eins  quoque  qmd  ex 
eadem  mat.  factum  sit,  dominus  esset,  quia 
sine  mat.  ntdla  species  effici  possit  (I.  7 
§  7  cf.  1.  24  D.  41,  IV,  in  corpus  consen- 
tire,  in  mat.  errare  (1.  9  §  2.  1.  11  pr.  1. 
14  D.  18,  1);  mat.  infecta,  signata,  facta 
(l.  6  D.  6, 1);  mensae  cuiuscumque  mat.,  vel 
argentsie,  vel  argento  iuclusae  (l.9§  1  D.33, 
10);  tabulae  ligneae,  sive  cuiuscumque  al- 
terius  mat.,  sive  chartae,  sive  membranae 
sint  etc.  (1.  1  pr.  D.  37,  1 1);  materiae  ipsius 
(sc.  tabularum  testam.)  adprehendendae  co- 
piam  facere  (1.  3  §  8  D.  43,  5);  im  engern 
@inn  bebeutet  ed  bie  Baumaterialien, 
in^bef.  baS  Bau^olj,  im  @)egenf.  Don  lign^ 
um  (1.  55  pr.  D.  32:  — „Mat.  est,  quae 
adaedificandumfulciendum  necessaria  est.*^ 
1.  167.  168  D.  50,  16);  arbores  materiae 
causa  succisae  (1. 55  pr.  cit.),  maieriam  succi- 
dere  quantum  ad  viUae  refectionem  (1.  12 
pr.  D.  7,  1);  mat.  caesa  (1.  17  §  6  D.  19, 
1),  aedificio  necessaria  (1.  1  §  8  D.  11,  8), 
ex  qua  aedif  constat  (1.  1  §  1  D.  47,  3); 
in  suo  solo  aliena  mat.  aedifkare;  in  alieno 
solo  sua  mat.  aedif.  (1.  7  §  10.  12  D.  41, 
1);  navem  suam  aliena  mat.  reficere  (1.  61 
D.  6,  1);  mat.  cupressi  olivae  (1.  45  §  13 
D.  49, 14);  b)  in  tro^)ifd^er  »ebeutung:  a)  hex 
©toff  einer  toiffenfc^aftli^en  Arbeit: 
lectio  propositae  mat.  (1.  1  D.  1,  2);  /3)  Ur- 
fa^e,  tlnlag,  §.9.  discordiae,  quas  mat. 
communionis  solet  excitare  (1.  77  §  20  D. 
32);  dare  mat.  litis  instaurandae  (1.  20 
pr.  D.  27,3h  post  absolutum  iudicium  nefas 
est  litem  aiteram  consurgere  ex  litis  primae 
mat.  (1.  3  C.  7, 51);  praebere  m&,t.  seditionis 


t. 


(1.  3  pr.  D.  50, 10);  malis  moribus  praestare 
ratii.  peccandi  (1.  1  pr.  D.  14,  6);  tribuere 
mat.  gratiae  vel  ambitionis  (1.  79  §  1  B.  5, 
1);  emere  ad  luxuriae  mat.  (1.  3  §  6  D. 
15,  3).  —  2)  ©efc^offen^eit:  urbanum 
praedium  non  locus  facit,  sed.  mat.  (L  198 
D.  50,  16.  1.  16  C.  5,  71). 

Martemos  f.  mater. 

Matertera,  ber  SJ^utter  ©cfitoeftet; 
mat. mo^ma,  ber  (Slrogmutter  (5(9toe{ler; 
mat.  maior,  ber  Urgroßmutter  (proavia) 
(5(^n)efter=  promatertera ;  mat. maxiimiy 
ber  @(ro6urgro§mutter  (abavia)  Sd^toe« 
iter  =  abmatert.  (1. 1  §  5—7. 1. 10  §  14--17 
38,  10). 

Mathematicus  (adi.),  bie  @ternbeu' 
terei  betreffenb:  ars  mathemat  (1.  2  G. 
9, 18);  (subst.)  @ternbeuter  =  astrologus^ 
Chaldaeus  (1.  7  eod.). 

Matriearii,  geuertoe^rleute,  (Nov. 
13  c.  5). 

Matrioula,  SerAeic^ni§  t>on  Beamten, 
©olbaten,  Sünften,  SD^atrifel,  j.  ».  matr. 
agentium  in  rebus  (1.  3  G.  12,  20);  nomina 
(scriniariorum ,  apparitorum)  matriculia 
militaribus  referri  (1.  16  G.  6,  21);  miU- 
tantium  matriculis  auferri,  eximi  (L  2.  3 
G.  12,  42);  si  quis  militiae  gradum  ami- 
sisse  monstrabitur,  locum  is,  qui  iuxta 
matriculae  veritatem  sequitur,  optineat  (L 
5  G.  1,  28). 

Matrimonium,  bie  @^e  (§  1  I.  1,  9: 
„Nuptiae  sive  matrim.  est  viri  etmulieris 
coniunctio,  individuam  vitae  consuetudinem, 
contincns."  1.  32  §  13  D.  24,  1:  —  „non 
coitus  matrim.  facit,  sed  maritalis  affectio'^J, 
im  ^egenf .  Don  concubinatus,  contubemium 
(1.  1  pr.  D.  25,  7.  1.  12  §  1  D.  48,  5). 

Matrix,  bie  ^au^trdl^ren  einer  SSBaffer« 
leitung  (1.  3  G.  11,  43). 

Matrona,  el^rbare  ^rau  (1.  1  §  6  D. 
25,  4.  1.  1  §  2  D.  47,  10.  1.  14  pr.  D.  48, 
5);  matronalis,  ben  SWatroncn  eigen,  ge- 
jicmenb,  5.B.  h abitus matron.  im  Qkgenf . 
Don  ancillaris,  meretricia  vesids  (1.  15 
§  15  D.  47,  10);  matron.  pudor  (1.  21  G. 
2,  12). 

MatrueUs,  ^Jlntterfc^toefterfinb  (1. 1 
D.  48,  9). 

Matula,  ^af($na^f  (1.  25  §  10  D. 
34,  2). 

Maturare,  beförbern,  be(c^(eunigen: 
auxilium  scelerosis  impertiendo  maturari 
scelera  facere  (1.  6  G.  1,  55);  matur.  nupt- 
ias (1.  2  G.  5,  1). 

Maturitas,  1)  9ieife:  mat.  naturalis 
(1.  42  D.  33,  2),  aetatis  (}.  4  C.  Th.  13, 
10).  —  2)  Botiftdnbigfeit  (1.  3  C.  TL 
11,  29).  —  3)©c^Iettnigfcit  (L  12  C.Th. 


Digitized  by 


Google 


Maturus  —  Medius. 


333 


7,  18.  1.  3  C.  Th.  11,  20.  1.  33  C.  Th. 
16,  5). 

Maturus,  1)  reif:  fruetus  mat.  (1.  12 
§  5  D.  7,  1.  L  8  D.  33,  1);  süva  mat., 
f^Iagbat  (1.  18  pr.  D.  43,  24);  tropifc^: 
mat.  aetatü  factus  (1.  50  §  6  D.  32).  — 
2)  ftü^jeitig:  solutio  maturior  (1.  4  §  6 
D.  18,  2);  mature  (adv.),  j eilig,  ftü^, 
fd^Ieunig,  halb,  5.  9.  mat.  iudicari,  im 
®eflenf.  öoit  differri  cognitionem  (1.  3  §  5 
D.  37,  10);  maturins  in  Itbertatempervenire, 
liberum  fieH  (l.  3  §  14.  1.  4  §  2  p.40,  7); 
mctturissime  pervenire  in  provinciam  (1.  5 
D.  1,  16). 

Matutinum  tempus,  gtü^^eit/  Ttox* 
gen  (1.  10  §  4  D.  21,  1). 

Maurioianus,  3utijt  unter  SlntoninuS 
^m  (1.  7  §  2  D.  2,  14.  1.  47  D.  31  Ulp. 
XIII,  2). 

Mauritania,  Sanbfd^aft  in  ^frica  an  ber 
ftüfle  beS  mitteHanbifdpen  unb  atlantifd^en 
SOleered;  Mauri,  bie  (^ntoo^ner  berfelben  (1. 
1  §  2.  L  2  §  1.  4  C.  1,  27). 

Mazilla,  tinnlabe  (1.  12  §  1  D. 
21,  1). 

Maxime  (adv.),  am  meiften,  fel^r, 
biirc^au«,  öorjüglit^,  befonoer«,  then, 
gerabe  (1.  4  D.  8,  2,  I.  21  §  1  D.  15,  1. 
L  3  pr.  D.  25,  7.  1.  1  §  6  D.  37,  6.  1.  1 
§  3  D.  41,  2.  1.  30  D.  42,  1.  1.  63  D.  47, 
2.  L  2  D.  47,  7.  1.  112  D.  50,  16.  1.  90 
D.  50,  17). 

Maximus  (adi.)  f.  magnm, 

Meatus,  ^ang,  (Sanol,  ).  9.  oris  et 
faudtm  (1.  1  §  1  C.  Th.  9,  24);  inSbef. 
einer  SBafierlettung  (1.  1.  4  C.  11,  43.  1.  5 

C.  11,  66). 

Mechanicus,  Serfertiger  bon  ^a» 
feinen  (1.  2  C.  10,  66). 

Medela,  $i(fe,  Hilfsmittel  (1.  17  G. 
8,44). 

Mederl,  1)  ^ranfe  l^eilen:  medendi  cura 
ftingi  (1.  1  C.  10,  47).  —  2)  tro^rifc^:  burt^ 
eina^ec^tSmittel  jtt^iifefommen,  Reffen, 
abhelfen,  5.  ©.  pio  reniedio  med.  (§  4  I. 
2,  7);  cautione  med.  meto  (L  57  D.  5,  3); 
stiptäatione  med.  rei  (1.  26  pr.  D.  4,  4); 
med.  desiderio  (1.  5  §  1  D.  11,  8.  1.  11  6. 
5,  4.  1.  5  C.  7,  62). 

Medianum,  äRttte:  med.  cenaculi  (1.  5 
§  2  D.  9,  3). 

.  Mediastiiius ,  ein  ^u  alterl^anb  Ser» 
ric^tungen,  totlä^e  feine  befonbere  ^nft* 
fertigleit  erforbem,  gebrauchter  ©clao  (1. 
1  §  5  D.  4,  9.  1.  6  pr.  D.  7,  7.  1.  15  §  44 

D.  47,  10). 

Mediator,  2JlitteU^)erf  on,  ©ote,  (lul. 
ep.  nov.  c.  15  §  430). 

Medieamen,  medioamentum,  9[r  5  n  e  i « 
mittel,   ).  IB.   venenum  pro  mcdicamento 


dare;  medicam,  pro  veneno  bibere  (1.  7  §  6 
D.  9,  2.  1.  23  §  3  D.  21,  1);  medicaminis 
datio  vel  impoaitio  (1.  28  pr.  C.  6,  23); 
medicam.  infundere  vel  ore,  vel  clyatere 
(1.  9  §  1  D.  9,  2);  medic.  saluhria  (1.  35 
§  2  D.  18, 1).  adveraa  (1. 3  D.  50, 13),  mala, 
fc^äblic^e  ^itel;  medicamento  alienare 
mentem  alicuius  (1.  15  pr.  D.  47,  10);  medi- 
cam. dare  ad  conceptionem  (1.  3  §  2  D.  48, 
8),  ne  condperet  (1.  3  §  16  D.  40,  7);  medi- 
eamen tisj^arttim  sibi  (Sigere  (1. 39 1).48, 19). 

Medicamentarius,  ©iftmifcber  H.  1 
C.  Th.  3,  16). 

Medlolna,  1)  ßeilfunft  (1.  26.  27  D. 
38,  1.  1.  1  §  2.  3  D.  50,  13).  —  2)  ^tiU 
mittel  a-  22  §  8  D.  24,3).  —  3)gfeittcl: 
correctionis  medic.  (1.  un.  C.  9,  15);  com- 
petens  medic.  (1.  18  C.  Th.  6,  27).' 

Medicus,  «rjt  G-  1  §  1-  3  D.  50,  13), 
(adi.),  I^eilenb,  ^eilfam  (L  1  Nov.  Th. 
1,  6). 

Medle(adv.),  billig,  in  mäßiger  SBcife: 
medie  a  iudice  dispiciendum  (1.  25  D.  13,  7). 

Medietas,  1)  ^itte,  ^ittetftrage: 
paganum  peculium  vel  castrense  vel  qnod 
medietatem  inter  iärumque  optinet  (1. 37  §  1 
C.  3,  28);  mediet.  quandam  seculi  iuris 
auctores  Q.  3  D.  5,  4).  —  2)  bie  ^älftc 
(I.  16  §  1  C.  Th.  7,  8.  1.  1  C.  Th.  10, 18). 

Mediocris  (adi.),  mediocriter  (adv.), 
mittelm&|ig,  mäßig,  gering,  ).9.  med. 
facultatum  esse  (1.  44  D.  19,  1);  med. 
poena  (1.  37  §  1  D.  4,  4) ;  non  mediocriter 
delinquere  (1.  30  §  3  D.  48,  5) ,  vulnerare 
verberibus  (1.  7  §  2  D.  47, 10);  geringen 
(Bianhti  (1.  9  §  4  D.  1,  16). 

Mediocritas,  1)  aRittelmftBigfeit, 
@)eringfügigf  eit,  ^leinl^eit,  ^.9.  scapha 
mediocritate  a  nave  differt  (1. 29  D.  33, 7); 
mediocr.  facultatum  (1.  30  I).  31);  negotii 
(1. 26  C.  7, 62);  9liebrigfett  beS  ©tanbe» 
a  6  §  19  D.  27,  1);  «rmut^  0-  4  C.  11, 
48).  —  2)  ha9  |>altcn  ber  SWittelftraßc, 
Stlligleit:  per mediocrit.  causam  dinmere 
(1.  7  D.  36,  3.  cf.  1.  35  §  2  C.  8,  53). 

Meditari,  auf  ettoad  beulen,  finnen, 
j.  ».  fugam  (1.  1  §  1  C.  Th.  5,  9);  medi- 
tatus,  audgebac^t,  burc^bat^t:  medit.  ser- 
monem  adferre,  im  iSlegenf.  bon  ex  tempore 
respondere  (1.  3  §  1  D.  22,  5);  medit.  cri- 
men (1.  2  C.  Th.  9,  6). 

Meditatio,  1)  bai»  ©innen  auf  etttHii?, 
}.  ©.  futurae  fraudis  (1.  20  C.  Th.  8,  4).  — 
2)  Uebung,  ©etoo^nbeit  (l.  11  C.  Th.9, 
40.  1.  41  C.  Th.  16,  5). 

Mediterraneus,  im  ©innenlanbe  ge* 
legen:  civitatea  medit.  im  @fegenf.  t^on 
maritimae  (f.  b.  9R.). 

Medius,  1)  in  ber  3Ritte,  bajtoifc^en 
befinblid^,  mittlerer,  j.  ö.  fundm  me- 


Digitized  by 


Google 


234 


M^l — Melloproximus. 


dius  —  8ummu8,  imus  (1.  31  D.  8,  3) ;  ae- 
des  mediae  —  superiores,  inferiores  (1. 25 
§  1  D.  8,  2) ;  m.  partes,  qui  utrasque  aedes 
difitinguit  (1.  4  D.  33,  3);  medio  —  primo, 
novissimo  loco  heredem  scribi  (1.  20  pr.  D. 
28,  5);  inter  medias  heredum  institutiones 
recte  exheredari  (1.  3  §  2  D.  28.  2.  1.  3  §  2 
D.  28,  3);  heres  medius  —  ulterior  (1.  2 
§  18  D.  41,  4);  locator  m.  —  primus,  no- 
vissimus  (l.  8  D.  19, 2);  creditor  m.  —  anti- 
quior,  terfcius  (l.  12  pr.  D.  20,  6);  si  medius 
aliquis  ex  auctoribus  non  possederit.  prae- 
cedentium  possessio  non  proderit,  quia 
coniancta  non  est  (1.  15  §  1  D.  44,  3);  per 
mediam  ipsius  testatoris personani^heredem 
alicuius  effici  (1.  14  C.  6,  24) ;  alios  medios 
(SWittcUperjoncn)  subicere  (1.  26  §  1  C.  4, 
32);  medio  tempore  =  interim  s.  1.  j.  53. 
f.  U.  a.  pendente  condicione  vel  die  (1. 4  §  3. 
1.  16  D.  18,  2.  1.  11  pr.  D.  26,  2.  1.  9  §  2 
D.  27,  3.  l.  73  D.  35,  1.  1.  11  nr.  D.  36,  4, 

1.  9  pr.  D.  40,  7) ;  f.  t).  a.  pendente  appel- 
latione  (1.  13  §  2  D.  28,  1.  1.  1  pr.  D.  49, 

7.  1.  10  §  3  D.  50,  5);  j.  ö.  o.  per  captivi- 
tateni  (1.  23  §  2  D.  4,  6.  1.  23  §  1  D.  41, 

2.  1.  12  §  3  D.  49,  15);  |.  ü.  a.  post  testa- 
mentum  factum  ante  mortem  testatoris  (l. 
79  §  2  D.  32.  cf.  L  6  §  2  D.  28,  5:  —  „media 
tempora  nonnocent."  1.  12  §  5  D.  49,  15: 

—  „codicillos  ita  suum  effectum  habere, 
quasi  in  medio  nulla  captivitas  intercessis- 
seV*) ;  f.  t),  a.  post  mortem  testatoris  ante 
aditam  heredit.  (1.  20  D.  41 ,  3 :  „possessio 
testatoris  ita  heredi  procedit,  si  medio  temp, 
a  nuUo  possessa  est*'),  ante  restitutam  here- 
dit. (1. 8  §  11  D.  5, 2. 1.  18  §  1  D.  35,  2. 1. 34 
D.  36,  1);  medio  iem^.  post  prdbatam  abta- 
ten ante  impletum  XX  V  annum  (1. 32  D.  4, 
4);  m.  temp.  dum  Status  pendet  (I.  18  §  1 
D.  38, 17);  m.  temp.  inter  primam  licitcUto- 
nem  et  sequentem  adiectionem  (1.  50  D.  49, 
14);  mediam  viam  eligere,  bic  SWittelftraße 
einfAlagcn  (§  7  I.  1,  6):  m.  sententia  (1.  7 
§7  1).  41,  1);  m.  iurisprudentia  (f.  b.  SB.). 

—  2)  nttttelmäBig:  nomo  medii  actus  = 
mediastinus  (§  71.4,4).  —  3)  jtocibcutig: 
nomen  medium  (1.  3  §  2  D.  48 ,  8).  —  4) 
l^alb:  media  nox,  m.  pars  noctis,  3RiUcr» 
na(^t  (1-  8  D.  2,  12);  m.  pars  fluminis  (1.  7 
§  3  D.  41,  1),  oneris  (l.  5  C.  11,  6);  m. 
quantitas  (1.  12  C.  10,  16).  —  5)  öCÖ^n* 
»artig,  nobis  mediis  (1.  91  C.  6,  23);  in 
medio  constitutum  esse,  oor^anben  fein  (1. 14 
C.  1, 9);  de  medio  tdli  (1-  37  pr.  D.  47,  10), 
discedere  (1.  8  D.  35,  1).  —  3)a^cr  gur  öc* 
jetc^nung  t)on$etm5gendinaffen,  tooran  ^el^" 
tctc  XT^cil  %ahtn,  gebraucht:  manumis- 
sorura  pretia  e  medio  (b.  ^.  ber  (lh:bmaffe) 
deducenda  (1.  9  D.  31);  ex  s.  de  medio  (ex 

8.  de  media  heredit.)  sumere,  praecipere,  re- 


cipere  a«  88  §  1.  3  eod.  1.  41  §  3.  1.  92 
pr.  D.  32.  L  18  §  1  D.  33,  1.  1.  26  D.  33, 
8.  1.  32  §  4  D.  34,  2.  1.  12  D.  35,  1);  ex 
medio  ferre,  in  medium  venire  (1.  59  §  1.  1. 

60  §  1  D.  17,  2);  in  medium  conferre  (L 
45  §  2  D.  29,  2.  1.  3  §  2  D.  37,  6). 

Mel,  |>onig  (1.  10  D.  33,  7). 

Mela  (Fabius) ,  3urift  pr  8«t  9(uguft'S 
(1.  17  §  6  D.  19,  1.  1.  1  §  12  D.  43,  23). 

Melancholious,  an  f(§!Por§cr  (^alle 
Icibenb,  fc^iöcrmüt^ig   (1.  2  1).  21,   1). 

Melinum,  g clbe  gorbc  (1.  78  §  5  D.  32). 

Melior,  bcffet,  §.  Ö.  im  Oegcnf.  öon 
deterior  (f.  b.  SB.)  res  med.  facta  ab  aliquo 
(1.  26  pr.  D.  3,  5);  praediorum  mel.  cau- 
sam facere  (1.  6  §  1  D.  8,  3);  m.  est 
causa  consumentis  (1.  34  pr.  D.  4,  4),  oc- 
cupantis  (1.  6  D.  14,  4.  L  3  D.  14,  5.  1. 
10  D.  15,  1),  possidentis  s.  possessorts  (L 
5  §  1  D.  2,  6.  1.  126  §  2.  L  154  pr.  D. 
50,  17);  nemo  ex  suo  delicto  mel.  suafH 
condicionem  facere  potest  (l.  134  §  1  D. 
50, 17);  mel.  condicionem  suam  facere  etiam 
sine  tutoris  auctoritate  concessum  est  pu- 
pillo  (1.  23  pr.  D.  2,  14);  licere  etiam  igno- 
rantis  invitique  mel.  condicionem  facere  (1. 
53  D.  46,  3);  mel.  condicionem  facere  ad- 
ferre,  offere  ein  beffcrcd  ®cbot  t^un  (1. 1.  2  pr. 
1.  3.  4  §  3.  6.  1.  5  ff.  D.  18,  2:  „Quidquid 
ad  utilitatem  venditoris  pertinet,  pro  meL 
condicione  haben  debet"  1.  5  cit.);  ad  meL 
fortunam  (SSermbgenSöerl^Itniffe)  pervenire 
(1.  un.  §  7  C.  5,  13);  ex  venditione  melior  (= 
locupletiorj  f actus  (I.  32  §  4  D.  26,  7);  in 
melius  produci  (1.  2  §  13  D.  1,  2),  reformari 
(1.  3  C.  3,  38);  —  öorsüglid^et,  melius ett 
possidere  potius,  quam  inpersonam  experiri 
(1.  1  §  1  D.  43,  18);  in  arabiguis  pro  iiote 
respondere  melius  est  (1.  70  D.  23.  3);  mel. 
est,  sensum  magis,  quam  verba  amplecti  (1. 
3  §  9  D.  34,  4.  cf.  1.  3  C.  6,  28:  —  „tyr- 
borum  intretatio  nusquam  tantum  valeat, 
ut  melior  sensu  existat");  mel.  est  diccre  (1. 

61  pr.  D.  5,  1.  1,  8  D.  9,  4.  1.  22  §  1  D. 
17,  1),  ut  dicanius  (1.  1  §  5  D.  3,  1);  melius 
diciy  probari,  statui  (1.  18  D.  27,  1.  1.  6  D. 
27,  6.  1.  5  pr.  D.  48,  19);  meUus  facere, 
si  etc.  (l.  9  pr.  D.  1,  16.  1.  1  D.  5,  2). 

Meliorare,  öetbeffcrn,  mert^Doder 
mod^en,  j.  ö.  mel.  Proprietäten  (1.  13  D. 
7,  1);  sumptus  meliorati  praedii  (1.  16  C. 
5,  71);  ad  meliorandam  rem  erogare  im- 
pensas  (1.  16  C.  8,  44).  Melioratio,  Set- 
bef  jeiung  (1.  24  C.  2,  18.  1.  3  C.  4,  66. 
1.  3  §  4  C.  6,  43). 

Melloproximus,  bet  bem  proximus 
scriniorum  junäc^ft  fte^enbe  ober  uüd^* 
folgenbe  @.an)Ietbeamte  (1.  5.  7.  14§  1 
C.  12,  19);  melloproximatus,  bie  Stürbe 
eines  feieren  (Nov.  35). 


Digitized  by 


Google 


Membrana  —  M  ens. 


235 


Membrana,  Pergament  0-  52  pr.  §  4. 
5  D.  32.  1.  1  pr.  D.  37,  11.  1.  9  §  1  D.  41, 
1);  in^bcf.  bebeutet  membranae  s.  membra- 
nulae  tin  au§  ^etgamentbldttern  beftcl^enbe« 
9toüihuä),  gournal  (1-  10  §  2  D.  2,  13. 
1.  102  pr.  D.  32);  ynemhraneus ,  )^tx^a* 
menten:  Codices  luembr.  (1.  52  pr.  eod.). 

Membrum,  1)  Olieb  be«  Äötper§:  do- 
mifms  membrorum  suorum  nemo  videtur  (1. 
13  pr.  D.  9,  2);  m.  ruptum  (§  7  I.  4,  4); 
membri  quid  laceratum  (1.  10  pr.  D.  21.  1). 
—  2)  SWitglieb:  m.  rApubl  (1.  2  C.  12, 
55).  —  3)  %\)til  cincg  ^aufeS  (1.  52  §  7 
D.  32.  1.  13  §  1  D.  40,  4). 

MeminiBse,  fid^  erinnern  (1.  28  B.  22, 
3,  1.  2  §  8  D.  39,  3);  eingebcnf  fein, 
bebenfen  (1.  10  pr.  D.  1,  16.  1.  13  §  1 
D.  14,  3.  1.  6  §  1  D.  36,  1.  I.  37  pr.  D. 
40,  2);  gebenlen,  ertoä^nen  (1.  2  §  23 
B.  1,  2). 

Memor,  eingeben!  (1.  31  pr.  B.  34,  4). 

Memorabilifl,  benftoürbig  (1.  2  §  38 
B.  1,  2).     . 

Memorare,  ertoä^nen  (1.  5  §  1  B.  40, 
12). 

Memoria,  1)  ©ebäd^tniß:  a)  (grinne* 
rungdt? ermögen:  infirmitas  memoriae  (1. 
44  pr.  B.  41,  2);  b)  (Erinnerung:  memo- 
ria tenere  aliquid  Q.  28  B.  22,  3.  1.  2  §  8 
B.  39,  3);  opera,  quorum  memoriam  ve^ 
tustas  excedit;  fossa,  cuius  mem.  non  exstat; 
ductus  aquae,  cuius  origo  memoriam  excessit 
(§  1.  3.  7  eod.  1.  3  §  4  B.  43,  20);  mem. 
testium  (1.  32§  1  B.  47,  2);  c)  «nbenfen: 
diuturnitatis  memoriam  relinquere  (1.  220 
§  3  B.  50,  16);  mem.  conservandae  defuncti 
gratia  celebrare  spectaculum ;  in  memoriam 
(defuncti)  dare,  praestare  (1.  16  B.  33, 2. 1. 
17  B.  34,  1);  in  mem.  prioris  dominiiy  di- 
gnitatis,  interrogari  non  po8se,non  esse  tor- 
quendum  (1.  18  §  6  B.  48,  18.  1.  14  B.  50,  2); 
luctum  habere  patris  memoriae  (1.  25  pr.  B. 
3,  2);  matris  vel  patris  mem.  post  quin- 
quennium  a  morte  non  retractata  (1.  2  pr. 
B.  40.  15);  mem.  alicuma post  mortem  dam- 
nata  (§  3  I.  4,  18.  1.  32  §  7  1>.  24,  1.  1.  6 
§  11  B.  28,  3.  1.  76  §9  B.  31);  divae  mem. 
(f.  divusj.  —  2)  scrinium  memoriae,  hie  !atferl. 
^onjlei  für  bie  5luf jeic^nung  aller  »id^tigeren 
,9*egierung§o!te,  inöbef.  ber  ÖJnabenbejci" 
gungcn  unb  93eftanungen  (1.  67  §  3  C. 
10,  32.  1.  1.  3-5.  10.  11.  15.  C.  12,  19); 
magister  memoriae,  ber  (£^ef  biefer  ßanjlei, 
au(|  alÄ  Xitel  für  bie  onbern  eanjleid^cfö  (1. 
HC.  10,  48);  proximi  memoriae  (f.  b.  303.); 
memorialiSj  ©ecretär  im  scrinium  memo- 
riae, überl^au^t  in  einer  ber  4  laif erl.  (Sangleien 
(1.  7  §  1  C.  1,  23.  l.  37  §  le  C.  3,  28.  1. 
2  C.  10,  12.  1.  10  C.  12,  19). 

Memorialis,  1)  benftoürbig:  liher  me- 


morialium,  eine  ©d^rift  he^  Swi^if^^n  SWaffu* 
riuS  ©obinuSi  (1.  144  D.  50,  66).  —  2) 
(Subst.),  ©anjieifecretdr  (s.  memoria 
8.  2). 

Menander  (Arrius),  ^vndft  unter  ?ln* 
toninuö  (Sarocallo  (1.  11  §  2  B.  4,  4.  1.  1 
B.  38,  12.  1.  13  §  5.  6  B.  49,  16). 

Mendaoium,  £üge,  5.  ^.  mendaciis 
apud  principem  onerare  aliq.  (1.  1  pr.  B. 

49,  4);  ex  suo  mend.  argui;  propter  mend. 
conveniri  (1.  41  B.  13,  7.  1.  4  §  1  B.  14, 
5);  mendacii  poenam  ferre  (1.  11  §  3  B. 
11,  1);  sine  mendacioy  o^ne  gralfc^,  auf* 
rid^tig  G-  35  pr.  B.  34,  2). 

Mendaz,  lügenl^aft,  j.  33.  m.  precator 
(1.  5  B.  1,  22);  m.  scriptura  (1.  2  C.  8, 
32). 

Mendicare,  betteln  gelten;  mendicitas, 
»ettelei  G-  48  §  6  C.  1,  3.  1.  un.  C.  11, 
46). 

Mendum,  (jf eitler:  mendo  facta  in&ti- 
tutio  (1.  1  B.  28,  7). 

Menianum  f.  maenianum. 

Mens,  1)  SSerftanb,  §.  ©.  mentem  oHe- 
nare,  mentis  alienatio  (f.  b.  SB.) ;  suae  mentis 
non  esse  (1.  9  §  5  B.  1,  16.  1.  5  §  2  B.  9, 
2);  furiosus  suae  m.  effectus,  sanae  m.  factus 
(1.  39  pr.  B.  5,  1.  1.  4  B.  14,  4);  compos 
mentis  (1.  13  §  1  B.  1,  18.  1.  16  §  1.  1.  20 
§  4  B.  28,  1.  1.  2  §  11  B.  38,  17.  1.  24 
pr.  B.  44,  7) ;  integra  mente  0.  20  B.  28,  3) ; 
mente  captus  (1.  cit.  1. 45  §  2  B  27,  1.  L  14 
B.  27,  10.  1.  23  §  1  B.  89,  5).  —  2)  ®e* 
müt!^,  ^erj:  mentis  trepidatio  (1.  1  B.  4, 
2).  —  3)  Slbfic^t,  SWeinung,  ©inn,  j.  ©. 
prior  atque  potentior  est  quam  vox  mens 
dicentis  (l.  7  §  2  B.  33,  10) ;  ex  menU  pro- 
nuntiantis  accipitur  oratio   (1.  28  §  1  B. 

50,  16);  mentem  testafUis  —  figuram  verbo- 
rura,  sequi  (1.  116  eod.);  m.  testatoris  — 
verba  fideicomm.  (1.  24  §  8  B.  40,  5);  m. 
testatoris,  patris fam.  respicienda,  spectanda 
(1.  29  B.  28,  3.  1.  50  §  3  B.  30);  alia  m. 
testatoris  aliud  sentientis  (l.  49  §  3  eod.) ; 
alia  m.  legantis^  alia  paciscentis  (l.  5  pr.  B. 
34,  3);  de  mente  praetoris  legem  accipere 
(I.  52  pr.  B.  45,  \)\  ex  m.  praetoris  ^etk^- 
ganda  collatio  (1.  20  §  1  B.  37,  4);  mens 
Scti  plenius  accipienda,  trahenda  ad  aliq. 
(1.  41  §  12  B.  3Ö.  1.  30  §  4  B.  40,  5);  m. 
Scti  non  cessat,  pertinet  ad  aliq.  (l.  25  §  5 
B.  5,  3.  1.  7  §  4  B.  14,  6);  ex  m.  Ugis 
Bumere  (1-  47  B.  24,  3);  ex  m.  wationis 
permissum  (1.  32  §  16  B.  24,  1);  contra  m. 
constitutionis  (1.  12  §  8  B.  49,  15);  ca  mens 
est,  ut  etc.  (1.  30  pr.  B.  38,  1);  eius  m, 
esse,  ut  etc.  (1.  225  B.  50,  16);  eam  m. 
habere,  ut  s.  ne  etc.  (l.  8  B.  35,  1.  1.  88 
pr.  B.  41,  2);  cum  ea  m.  nactus  possessio- 
nem,  ut  etc.  (1.   1  §  20  eod.);  praedonis 


Digitized  by 


Google 


336 


Mensa  —  Merces. 


mente  adprehendere  (l.  25  §  5  D.  5, 3);  dare 
ea  mente,  ut  etc.  (1.  1  pr.  D.  39,  5);  ea 
mente  discedere,  ne  redeat  (1.   17§1D.21,1) 

Mensa,  Xifc^  (1.  3  pr.  §  8.  1.  9  §  1  D. 
*33,  10);  inSbcf.  bet  ©clbttjed^^ler:  ©cc^fel* 
banf,  j.  ©.  argentariae  mensae  exercitor  (1. 
4  pr.  D.  2y  13);  mensae  (nummulariae) 
praepositus  (se  rvus,  libertus),  institor  apud 
mensam  (1.  5  §  3.  1.  19  §  1.  1.  20  D.  14, 
3);  mensae  negotium  (1.  77  §  16  D.  31); 
apitd  m.  deponere  pecunias  (L  24  §  2  D. 
42,  5);  mensae  scriptura  (1.  27  §  1  D.  47, 
2),  ratio  (1.  47  §  1  D.  2,  14). 

Mensia  lex,  ein  ®efe^  aui^  bem  8.  ^afycf), 
u.  c. ,  toel^ed  „ex  alteiutro  peregrino  na- 
tum  deterioris  parentis  condicionem  sequi 
iubet"  (Ulp.  V,  8.  cf.  Gai.  I,  78,  79). 

Mensis,  SJionat,  ).  S3.  tibi  lex  duorum 
mensum  fecit  mentionem,  et  qui  LXl  die 
venerit,  audiendus  est  (1.  101  D.  50,  17. 
cf.  1.  28.  31  §  22  D.  21,  1);  m,  intercala- 
Tis  0.  98  pr.  D.  §  1  D.  50,  16). 

Mensor,  1)  ?lu8mc||et,  aSctmeffct, 
j.  «.  agrorum   (1.  1.  2  D.  11,  6.   cf.   1.  4 

1.  1.  8  D.  10,  1);  m.  machinarius  (j.  b. 

.),  frumentarius  (1.  26  D.  27,  1.  cf.  1. 12 

2  D.  49,  16.  1.  10  §  1  D.  50,  5.  1.  1 
10,  26)  —  2)  Ouattictmciftcr  = 
metator  (1.  un.  C.  12,  27.  1.  1.  2.  C.  12, 
40). 

Menstruus,  monatliä),  alle  Tlonatt 
jtt  entri(^ten,  j.  ».  m.  merces  (1.  20  §  3 
D.  40,  1);  m.  fideicommissum  (1.  101  §  4 
D.  35,  1);  oneribus  menstniis  adstringi 
necessitatem  alimentorum  praebendorum 
(1.  8  D.  34,  1);  m.  Ovaria ;  m.  frumentum, 
vinum  (1.  9  §  1  eod.  1.  17  D.  33,  1.  cf.  1. 
8  §  24  D.  2,  15);  m.  nummi  G-  40  §  2  D. 
40,  7.  cf.  1.  18  pr.  D.  34,  1.  1.  28  pr.  D. 
34,  3.  1.  30  pr.  D.  34,  4.  1.  37  §  1  D.  36, 
2);  menstruum  (Subst.),  SWoitatSgelb  (1. 
25  pr.  D.  24,  1.  1.  8  C.  4,  64). 

Mensularius,  83orftebet  einet  SBec^* 
f  elbanf  (1.  47  §  1  D.  2,  14.  1.  24  §  2  D. 
42,  5). 

Mensura,  1)  SWeffung,  SJermcffung, 
).  ©.  mensuram  agri  agere  (1.  2  D.  11,  6); 
in  opere  novo  tam  soli  quam  caeli  mens, 
facienda  est  (1.  21  §  2  D.  43,  24);  per 
corbem  mensuram  facere  (1.  1  §  4  D.  18, 
6);  prius  quam  mens,  fieret;  intra  diem 
mensurae  (1.  10  §  1  eod.  1.  40  pr.  D.  18,  1); 
mens,  non  eo  proficit,  ut  aut  plus  aut 
minus  veneat,  sed  ut  appareat,  quantum 
ematur  (1.  34  §  5  eod.)  —  2)  Wia%,  a)  too* 
mit  gemeffen  toitb,  5.  ©.  opus  ita  condu- 
ctum,  ut  in  pedes  mensurasve  praestetur  (1. 
36  D.  19,  2);  mens,  aeqiiae  —  iniquae  1. 
13  §  8  eod.),  falsae  (1.  6  §  2  D.  47, 11) ;  falsus 
mensurarum  modus  (1. 37  D.48, 19) ;  mensu- 


ras  publice  probatas  corrumpere,  falsare 
(L  32  §  1  D.  48,  10);  b)  bic  nac^  bem  SKaft 
beftimmte  ®rö6e,  ßänge.  Umfang,  = 
modus,  j.  33.  mens,  dicenda  erit  (sc.  si  in 
rem  aliquis  agat),  cum  res  mensura  con- 
tinehitur  (1.  6  D.  6, 1) ;  res,  quae  pondere  nu- 
mero  mensura  consistunt  s.  constant  (1.  2  §  1 
D.  12, 1.  1. 1  pr,  D.  13, 3. 1. 35  §  5  D.  18,  1.  L 

1  §  2  D.  44,  7);  pondere,  numero,  men- 
sura valere  (1.  1  §  7  D.  35,  2);  falsam 
mens,  renuntiare;  in  mensura  (aedificii) 
fallere  (1.  5  §  2  D.  11,  6);  mensurae  agri 
demonstratio  (1.  36  §  1  D.  50,  1);  pro  mens. 
agri  praehere  frumentum  (I.  18  §  25  D.  50, 
4);  ttopi\(^:  pro  mens,  admissi,  delicti,  ple- 
ctitur  aliquis,  constituendum  est  in  aliq. 
a.  10  D.  47,  11,  1.  31  D.  48,  10). 

Mentio,  ettt)ö^nung,  j. '©.  actiones, 
quae  doli  vel  fraudis  Mbent  mentionem  (L 
5  §  1  D.  37,  15):  temperanda  de  dolo  actio, 
ut  bonae  fidei  mentio  fiat.i}.  11  D.  4,  3). 

Mentiri,  lügen,  bie  Untoa^r^ett 
fagen,  j.  «.  mentiendo  ment.  (L  6  !>•  H» 
6);  ment.  in  computatione ,  ratione  (L  23 
D.  48,  10),  in  qualiiate  fundi  (1.  22  D.  19, 
1),  in  persona  sua  (1.  43  §  3  D.  47 ,  2), 
de  se  (1.  27  pr.  D.48,  19);  ment.  se  libe- 
rum, \\6)  fälf^ttc^  für  einen  gteien  ausgeben 
(l.  17  §  16  D.  21,.  1)  patremfam,  (1.  4  §  1 
D.  14,  5);  ouc^  toixb  e5  in  ^fjiöem  ©inn 
gebraucht  (1.  28  D.  48,  10). 

Mercalis,  fftuflid^,  feil,  promercalem 
habuisse  uocorem  (1.  5  C.  4,  7). 

Meroari,  1)  ^anbel  treiben  (1.  un.  C. 
3,  25).  —  2)  !aufen  (1.  22  §  11  D.  17, 
1.  1.  72  D.  21,  2.  1.  18  §  2  D.  24,  1). 

Meroatio,  1)  gfeilbietnng,  impia  mer- 
catione  prostituere  ancillam  (1.  un.  §  4  C. 
7,  6).  —  2)  ber  aRarlt. 

Meroator,  1)  Kaufmann,  ^änbler  (L 

2  §  2.  L  4  §  1  D.  14,  2.  1.  31  D,  19,  2, 
1.  12  §  43  D.  33,  7.  1.  4  §  2  D.  33,  9.  1. 
5  D.  50,  4.  1.  207  D.  50,  16);  tro^nf^  toom 
aWd^ter  gcfagt,  ber  fein  Urt^eil  feil 
bietet  (1.  3  C.  9,  27).  —  2)  ÄÄufer  (1.  9 
§  8  D.  39,  4.  1.  2  C.  11,  3). 

Mercatura,  Äaufbanbel  (1.  5  §  2  D, 
14,  3.  1.  2  pr.  C.  1,  3). 

Mercatus,  SWarltl^anbcI,  Äatft  (L 
un.  C.  4,  60). 

Mercedula,  ßobn  (1.  4  C.  11,  2). 

Meroenarius,  für  Sobn  gebungen, 
gemiet^et:  opera  merc.  (1.  1  §  4  D.  50, 
13);  (Subst),  Sol^narbeiter  (L  20  D.  8, 
6.  1.  3  pr.  1.  5  §  11  D.  43,  24.  1.  92  D. 
47,  2.  1.  11  §  1  D.  48,  19). 

Merces,  1)  ber  bei  ber  locatio  conductio 
für  \>\t  überloffene  ©ennfeung  einer  (Bai^ 
ober  für  bie  Seiftung  öon  2)ienften  bebungene 
©elblol^n  (1.  2  pr.  D.  19,  2:  —  „haUio 


Digitized  by 


Google 


Mercimonium  —  Merere. 


SS7 


et  cond,  contrahi  intellegitur,  si  de  mercede 
convenerü^J;  a)  für  me  öenu^una  einer 
©ad^e:  mtttj^tlh,  $ad^tgelb,  ).  8.  mer- 
cede intervenienie  locatus  usus  rei  videtur 
§  2  I.  3,  14);  m.  doliorum  (1.  1  §  3  D.  18, 
6),  horreorum,  areae  (1.  6  §  2  D.  20,  4), 
hartat-um  (1.  30  §  1  D.  32).  domus  (1.  28 
§  1  D.  19,  2  cf.  1.  91  §  4  D.  32).  habita- 
Honis  (1.  1  pr.  D.  43,  32.  cf.  1.  9  pr.  D.  39, 
5);  insulae  (1.  53  pr.  D.  19,  1),  agn  (1.  15  §  2 
D.  19,  2  cf.  1.  7  §  8  D.  24,  3),  fundi  (1. 
22  D.  23,  4),  praediorum  (1.  60  §  5  D.  36, 
1);  mercedes  a  colonis  acceptae  loco  sunt 
frnctuura  (l.  29  D.  5,3);  b)  für  3)icnft- 
leifhtngen,  3. 9.  mercede  {dtLia,  aut  constituta) 
operam  exhibere  etc.  im  (S^egenf .  öon  gratia, 
gratis,  (fratuitam  op.  exhib.  (f.  biefe  SB.); 
contranam  est  officio  (®efä0igfeit)  merces 
(1.  1  §  4  D.  17,  1);  qui  operas  suas  locamt, 
totius  temporis  mercedem  accipere  debet  (1. 
38  pr.  D.  19,  2);  m  operas  singulas  merces 
constituta;  pro  op^e  redemptori  ce^'tam 
merc.  in  dies  singulos  (1.  51  §  1  eod.);  merc. 
serrorum,  quorum  aperae  fuerint  locatae  (]. 
55 D.  12,  6.  cf.  1.  8  §  2  D.42,  5);  ex  operis 
(hominiK,  anciUae,  liberti)  mercedem  capere. 
percipere  (L  12  §  6  D.  7, 8.  1.  2  D.  33.  2. 1. 25 
§  1.  4  D.  38,  1.  l.  32  §  1.  2  D.  40,  9); 
sub  mercede  apud  aliquem  esse  (1.  4  C.  6, 1); 
mercede  fundum  colere  (1.  20  §  1  D.  33,  7), 
servanda  in  balneis  vestimenta  susdpere,  (I. 
3  §5  D.  1, 15);  mercedem  accipere  pro  custo- 
dia alicuius  rei  (I.  40  D.  19,  2);  pro  arte 
(1.  5  pr.  D.  4,  9);  merc.  fabrorum  (1.  7  §  12 
D.  41,  1).  —  2)  überhaupt  «o^n,  »elo^^ 
nun 9  für  geleiftete  ^tenfte,  j.  ».  si  quis 
aliquem  a  latrunculis  vel  hostibus  eripuit 
et  aliquid  pro  eo  ab  ipso  accipiat  —  merces 
eximii  laboris  appellanda  est  (1.34  §  1  D.  39, 
5.  cf.  1.  9  §  1  D.  4,  2);  talium  officiorum 
mercedes  ut  puta:  si  tibi  adfuero,  si  satis 
pro  te  dedero  etc.  (l.  19  §  1  D.  39,  5);  of- 
ficium magistri  quadam  mercede  remunera- 
tum  (1. 27  eod.) ;  m.  disciplinarum,  ^  0  tt  0 r 0 r 
(1.12§5D.36, 2.  cf.  I.  12  §  3D.26,  7.  1.  3  §  2. 
1.  4  D.  27,  2.  1.  1  pr.  D.  50,  13:  „Praeses 
prov.  de  mercedibus  ius  dicere  solet,  sed 
praeceptoribus  tantum  studiorum  libera- 
liumV ;  merc.  medicis praestitae  (1.  7  D.  9,3). 

Meroimonium,  ^anbel  mit  föaaren  (1. 
1  C.  5,  27.  1.  2  0. 12,  40);  tro^)iW:  venali- 
tas  et  sordidum  mercim.  (Nov.  35). 

Merere  s.  mereri,  1)  öerbienen:  a) 
fi(^  Derbient  ma^en:  merere  aliquem  s. 
de  aliquo,  auc^  meritum  collocnre  apud  ali- 
quem. um  S^ntanben  ftd^  üerbient  motten,  ein 
Äerbienp  erwerben,  ettooiJ  um  ibn  öerbicnen 
(I.  77  §  26  D.  31.  1.  11  8  8  Ö-  ^2.  1.  46 
§  3  D.  40,  5)1  bene  merentes  amici  (1.  9  B. 
38,  5.  l.  5  D.  89,  5);  meritus  (adi.),  »)er=» 


bient:  meritissimi  iuris  auctores  (1. 1  C.  7, 
18);  male  meritus  de  aliquo  (f.  male);  b) 
cttooö  k)erbicnen,beffentt)ürbig,  wert^ 
fein,  5.  ©.  mor.  beneficium  (1.  1  §  14  D. 
38,  9),  in  int.  restitutionem  (1.  10  §  10  D. 
42,  8),  veniam  (1.  3  §  9  D.  29,  5.  1.  4  §  11. 
1.  5  §  5  D.  49,  16),  favorem  (1.  42  D.  26, 
7.  1.  38  §  1  D.  40,  12),  publicam  tutelam, 
curam  (1.  2  §  1  D.  40,  5.  1.  1  §  3  D.  43, 
23);  declarare,  voluntatetn  suam  non  me- 
reri unum  ex  heredibus  suis  (1.  4  C.  6, 
35);  mer.  exheredariy  notam  esdieredatioms 
(1.  8  D.  37,  8.  1.  132  pr.  D.  45,  \),poemm 
(1.  9  D.  9,  4.  1.  15  D.  38,  2.  1.  27  §  2  D. 

48,  19),  graviorem  sententiam  (1.  un.  §  5  D. 

49,  7);  meritus  (adi.),  mol^lDerbient,  ge« 
r  e  (^  t ;  meritis  de  causis  summoveri  a  succe  s  - 
sione  (1.  7  pr.  D.  48,  20);  merito  (adv.), 
mit  %icd)t:  mit  ®runb,  §.  ©.  iure  meri- 
toquCj  iure  ac  merito   (1.  14  §  4  D.  4,  2. 


1.  17  §  13  D.  47,  10.  1.  45  §  12  D.  49,  14); 
mer.  optinere  (I.  4  §  2  D.  2,  4),  placere  (I. 
75  D.  23,  3.  1.  14  8  3  D.  47,  2),  com- 
probaH  (1.  2  8  4  D.  28,  6).  introduci  (1. 14 
D.  43,  26);  metus,  qui  wef.  et  in  homine 
constantissimo  cadat  (1.  16  D.  4,  2).  — 
meritum  (Subst.),  a)  ber  ^erbienft  unb 
bo^  ^erbienft,  j.  SB.  suo  merito  adquirere 
(1  4  8  10  D.  40,  1);  merittty  mtibus  hofiestum 
Sit  libertatem  ))raestrare  (1.  15  8  l^ö-  40, 
2);  ob  merita  alicuius  concedere  liberam 
testam.  factionem  (1.  47  8  2  D.  38,  2); 
quae  princeps  alicui  ob  merita  indulsit  (1. 
1  8  2  D,  1,  4);  merita  militiae  (l.  18  8  5 
D.  49,  14.  1.  11  D.  50.  5);  malum  meritum, 
Untoürbigfeit,  ©(^led^tigfeit  (1.  2  D. 
28,  4);  au(^  meiitum  ^c^Ied^tttieg  wirb  in 
biefer  ^ebeutung:  ex  mentis  filiae  ad  odium 
incitari  (1.  19  C.  3,  28);  ß)  «nfjruc^: 
mer.  hereditatis  acci2>iendae  (1.  16  §  ^  D. 
49,  17);  y)  «Bürbe,  «mt:  praefecturae 
meritum  ceteris  dignitatibus  antestat  (1. 
1  C.  1,  38);  d)  »crt^,  »efc^affenl^eit, 
SBef  cn:  rei  familiaria  vel  merita  (1.  15  C. 
4,  44);  in^bef.  bejeic^net  cg  bie  wejentli(jen 
fünfte  einer  9ie(^t«foc^e,  bie  Umftänbe, 
worauf  e§  anlommt,  f.  ö.  0.  momentum, 
j.  33.  appellationis  merita  probare  (1.  27 
D.  49,  1);  causae  meritum  ad  mag.  referre 
(1.  1  C.  9,  3);  horas  quibus  causarum  merita 
panduntur  (1.  1  C.  1,  45);  merita  negotii 
(l.  un.  C.  2,  14.  l  2  C.  8,  5),  s)  über^u^rt 
Art,  SBeife:  in  synagogam  hospitii  me- 
rito irruere  (1.  4  C.  1.  9);  —  c)  burt^ 
^ienfte  fid^  erwerben,  j.  ©.  quod  ex 
operU  suis  meret  servus  (1.  3  8  8  ^'  40, 
7):  bo^er  mer.  stipendia ,  aH  6oIbat 
Dienen  (1.  18  D.  42,  1.  1.  18  8  6  D. 
49,  14.  1.  16  §  1  D.  49, 16);  boffelbe  bebeutet 
aud^  merere  fd^tec^tweg  (1.  26  8  3  D.  23,  4. 


Digitized  by 


Google 


338 


Meretriciua — Metallum. 


1.  3  §  1  D.  24, 1.  1.  28  §  1  D.  27. 1.  1.  26 
D.  29,  1.  1.  23  §  1  D.  50,  1:  „Miles  ibi 
domicilium  habere  videtur,  uU  meret^J; 
merüuniy  So^n,  @olb:  militarium  merit. 
erogatio  (\.  16  pr.  C.  12, 37).  —  2)  übcr^ou^t 
cttüctben,  erlangen,  mer.  Ubertatem  (1. 
91  D.  28,  5.  1.  23  pr.  D.  37,  14.  1.  3  §  4 
D.  38,  16.  1.  20  D.  40,  4),  legatum  (1.  28 
pr.  D.  26,  2.  1.  40  §  1  D.  29,  1.  1.  21  pr. 
D.  35,  2),  fideicomm.  (1. 83  D.  31);  amittere 
id,  quod  testamento  meruit  (1.  5  §  2  D.  34, 
9);  liberi  exheredati,  qui  nihil  ex  patris 
iudicio  meruerunt  (1. 13  D.  44, 4);  meruisse 
tudicium  patris  (1. 1  §  6  D.  37,  6);  fortuna 
quam  nascendo  meruit  decurio  (1.  41  C.  10, 
32);  mer.  coniugium,  eine  (S^e  eingeben  (1. 
19  §  1  C.  1,  3). 

Meretriciua  {. 

Meretrix,  eine  fitavLtndpix\on,  bie  fi^ 
für  Sobn  ben  3Rännem  ^nreii^iebt,  ^uie  (1. 
4  §  3  D.  12,  5.  1.  3  pr.  D.  37,  12.  1.  38 
pr.  D.  38,  1.  1.  39  D.  47,  2);  meretricim, 
Die  ^uten  betteffenb,  il^nen  eigen: 
meretr,  more  vulgo  se  praebere  (1.  22  C.  9, 
9),  meretr.  quodam  gener e  adulterari  (1.  30 
§  4  D.  48,  5);  vestis  meretr.  (1.  15  §  15 
D.  47,  10). 

Mergere,  öetfinlen  (1.  13  pr.  D.  41, 

2.  1.  6  D.  47,  9);  tto»)if(|:  in  ©c^ulben 
üerjenfen,  ftütjen  (1.  3  pr.  D.  27,  4:  — 
,ineque  enim  in  hoc  adminlBtrantur  tute- 
lae,  ut  mergantur  pupilU"). 

Meridies,  SO^ittag:  ante  meridiem,  im 
@cgen|.  t)on  post  epulas  (1.  2  pr.  C.  Th. 
15,  5);  meridianum  tempus,  SKittag^Äeit 
0-  26  pr.  D.  38,  1);  merid.  horae,  SWit* 
togdftunben  (1.  1  C.  Th.  1,  8). 

Meritorium,  gimmer  jum  SJermie* 
t^en,  in^bef.  on  »leijenbe  (1.  13  §  8  D.  7, 
1.  1.  52  §  15  D.  17,  2.  1.  5  §  5  D.  47, 10). 

Meritum,  meritus  f.  merere. 

Merus,  rein;  a)  f.  t>.  o.  ttngemij(^t, 
9.  ©.  m.  condicio,  quae  in  datione  exsistit, 
m.  condicio,  qtute  in  facto  est,  im  @)egenf. 
öon  cond.  quae  ex  mixtura  quadam  consir 
stit  (1.  82  D.  35,  1);  m.  factum  stipulari 
(1.  98  §  6  D.  46,  3);  ni.  donatio,  im  ®egen|. 
Don  officium  mcrcede  remnneratum  (1.  27 
D.  39,  5);  m.  imperium,  im  ®egenf.  öon 
mixtum  (f.  imperium  s.  2.  b);  merum  (sc. 
vinum),  ni^t  mit  Söäaffer  t)ermif(bter  3Bein 
a.  12  pr.  C.  Th.  16,  10);  b)  f.  t).  a.  bloB, 
alleinig,  ).  $.  mera  (=  nuda)  voluntate 
(im  iSlegenf.  bon  necessitate)  donare  (1.  18 
D.  34,  4);  in  m.  voluntatem  heredis  coüa- 
tum  (legatum),  im  (äJegenf.  öon  quasi  viro 
bono  ei  coromissum  (1.  75  pr.  D.  30);  m. 
poenam  continere  (1.  1  §  4  b.  2,  3);  m  m. 
aestimationem  condemnari  (1.  62  D.  23,3); 
a  mero  iudicis  s.  praetoris  officio  proficisci 


(1. 5  pr.  D.  45, 1);  ad.  m.  ius  gentium  aesti- 
mare  (1.  31  pr.  D.  16,  3);  c)  f.  t).  a.  stri- 
ctuSy  i.  C  quantum  öd  m.  rationem,  non 
consiatere  (1.  22  §  3  D.  17,  1);  seeundum 
VL  suhtilitatem  obligat  um  videri  (l.  3  §  1 
D.  34,  4);  »I.  iure  (=.  ipso  i.)  munitum 
esse  (1.  16  pr.  §  2  D.  4,  4);  m.  iure  omne 
obsequium  debere  (1.3  C.  6,  6);  d)  j.  tj.  a. 
underfe^rt:  merum  atque  immutilatum 
sei'vari  (l.  12  §  1  C.  6,  58). 

Merx,  oerfäupic^  ben)eglid^e  ©oc^e,  S  a  a  r  e 
(1.  4  D.  13,  3.  1.  1  pr.  §  1  D.  14,  4.  1.  1 
pr.  D.  18,  1.  1.  73  §  4  D.  32.  1.  42  D.  46, 

1.  1.  66  D.  50,  16:  „Mercis'  appellatio 
ad  res  mobiles  tantura  pertinet."  1.  207 
eod.  „Mercis  appellatione  hominea  non 
contineri  Mela  ait." 

Mesonauta,  ein  i^toifd^n  ©teuermann  unb 
9}uberer  in  ber  S9^itte  fte^ber  ©c^ff^mann 
(1.  1  §  2  D.  4,  9). 

Mesopotamia,  Sanbfd^aft  ^fiend  htm\d^ 
dup^üt  unb  Xiger  (1.  10  C.  8,  10). 

Messaliani,  etne  te^fd^eeecte(l.  5  C.  1 , 5). 

Messis,  @rnte:  a)  bad  ^ä^n  unb 
Sammeln  beö  ©etreibeS,  5.  ©.  messv;  vin- 
demiarumque  tempus  (1.  1  pr.  1.  3  pr.  D. 

2,  12);  tempus  messium  et  areanim  (1.  15 
§  1  D.  34,  1);  mesaem  facere  (1.  13  D.  7, 
4.  1. 1  §  12  D.  39, 1);  e.v  messibus  colUctum 
(1.  25  §  1  D.  22,  1);  b)  bie  eiiuuerntenbe 
Srruc^t,  ).  9.  messem  auferre  (1.  60  §  5 
D.  19,  2);  messium  incensores  (l.  16  §  9 
D.  48,  19). 

Messius,  Stttift,  ein  geitgenoffe^a^intan*? 
(l.  50  D.  49,  14). 

Messlvus,  bte  (lernte  betreffenb,  m. 
feriae,  (Srnteferien  (L.  R.  Burg.  11). 

Messorius,  bie  ©c^nittter  betref  fenb, 
faUes  mess.  (1.  8  pr.  D.  33,  7). 

Meta,  1)  ein  tegetfdrmiger  ß5r))er:  meta 
molefidaria,  ber  untere  ©iüblftein  (1.  18 
§  5  eod.)  —  2)  Siel,  fenbpunft, 
^renje,  ^.  ^.  extra  metas  terriiorii  (1. 
53  C.  10,32);  intra  statuti  temporis  meiam 
(1.  2  G9,  44);  metas  temporis  praestituti 
implere  (1.  23  C.  9,  47.  cf.  1.  13  §  2  C.  3, 
1):  anni  metas  habere  (1,  31  C.  7,62). 

MetallariuB,  9ergto)ertdarbeiter  (1. 
7  C.  11,  7). 

MetalliouB,  1)  (adi.),  bie  ^ergioerfe 
betreffenb:  metall.  canon  (1.  2  eod.); 
metall.  opus,  »ergtoerfSarbeit  (1.  28  §  6 
p.  48,  19).  —  2)  (Subst.)  =  metalJarius: 
in  ministerium  metallicorum  damnari,  dari 
(l.  8  §  8.  1.  36  eod.  1.  9  C.  9,  47). 

MetaUum,  1)  SR  et  all  (1.  9  §  3.  1.  13 
§  5  D.  7,  1).  —  2)  «ergtoerf:  in  metah- 
lunif  in  optts  metaili  dari,  damnari;  me- 
tallo  plecti,  puniri;  metaili-  poena,  coer- 
citio,  supplicium  (I.  6  §  8  D.  1,  18.   1.  10 


Digitized  by 


Google 


Metatio  —  Miles. 


38d 


D.  47,  n.  1.  7.  8  §  1  D.  48,  13.  1.  8  §  4. 
6.  1.  17  pr.  1.  28  pr.  §  6.  10.  14.  1.  86.  38 
pr.  §  3.  5.  7  ff.  D.  48,  19.  1.  12  D.  49,  14. 
1.  3  §  1  D.  49,  16.  1.  5  §  3  D.  50.  13.  1. 
11  C.  9,  47). 

Hetatio,bad£luartietge6en  (Nov.  Th. 
IL  1,  5  cap.  1  §  1. 

Metator,  Ouottietmciftct  (1.  5.  9  C. 
12,  40). 

Metatum,  Cluattiet  für  bie  einpcjuar« 
tietenben  @olbaten:  metatum  sibi  in  aheDis 
aedibus  jt^nrt^^io  militiae  vindicare;  metata 
in  suis  domibus  i>r(ie8tare  (1.  9  §  1  cit.); 
metatorum  onus,  molestia,  (Sinquattie^ 
tmifl«Ioft  (1.  3  §  2.  1.  24  §  2  C.  2,  7.  1. 
9  C.  12,  19). 

Metaxa,  ro^e  Selbe  (1.  16  §  7  D.  39, 
4.  1.  10  C.  11,8);  metaocarius,  ©eibeit" 
^änblet  (1.  27  C.  8,  13). 

Meticulosus,   furc^tfam   (1-  '^  V^-  ^* 

4,  2). 

Metiri,  mcjjcit:  a)  ouiJmeffcn,  ber* 
nteffen,  j.  ^.  met.  areamy  tignum,  lapi- 
(im  0-  6  I>.  11»  ß)»  /M>MiMW  (1.  40  pr.  D. 
18,  1),  opus  (1.  30  §  3  D.  19,  2);  b)  ju^ 
meffen:  diem  ad  metiendum  vinum  prae- 
stituere  (1.  1  §  3  B.  18,  6);  c)  met.  iter, 
einen  ffieg  jurüdlegen  (1.  2  §  8  D.  2,  11); 
d)  tro^)Hcl5:  obmefjen,  ctmejfen,  j.  ®. 
met.  aliquid  ex  eo,  qwod  etc.  (1.  1  §  1  D. 

5,  4.  cf.  1.  61  pr.  D.  5,  1);  filü  sui  con- 
tumeliam  ad  suam  utilitatem  met.  (1.  17 
§  13  D.  47,  10);  met.  ad  tempus  (1.  9  pr. 
D.  48,  9). 

Metoecus  (fiiToixog),  toer  aud  feiner 
ipeimat^  an  einen  anbern  Ort  jte^t  (1.  4  C. 
10,  1). 

Metreta,  ein  ^ag  \ax  ^tüffigleiten  ettoa 
Xonne  0.35  §  5.  7  D.  18,  1). 

Metrocomia,  ^utterborf,$au^tborf 
(1.  un.  C.  11,  56). 

Metropolis,  ^ntterftabt,  ^au^tftabt 
(l.  un.  pr.  C.  1,  49.  rubr.  C.  11,  22);  me- 
tropolitanus,  barauf  bejilgUd^:  metro- 
polit.  nomine  ac  dignitate  exornanda  civi- 
tas  (1.  un.  C.  cit.);  ecciesia  metropolit.  im 
®egenf.  Don  localis  (f.  b.  ^.). 

Metuere,  für^ten,  befürchten  (1.  9 
§  6  D.  1,  16.  1.  11  §  3  D.  39,  3). 

Metus,  tjrn^t:  „instantis  vel  futuri 
periculi  causa  mentis  trepidatio.*^  (1.  1  D. 
4, 2);  ait  praetor:  *quod  metm  causa  gestum 
erit,  ratum  non  habebo'  (1.  1  cit.  cf.  1.  5. 
6  eod.  „Metum  non  vani  hominis,  sed  qui 
merito  et  in  homine  constantissimo  cadat, 
ad  hoc  edictum  pertinere  dicemus."  1.  9 
pr.  eod. :  „Metum  praesentcm  accipere  de- 
bemus,  non  suspicionem  inferendi  eins.** 
(1. 13  C.  2, 4:  „talem  metum  probari  opor- 
tet, gwi  ßolutis  periculum  vel  corporis  cru- 


ciatum  contineat.''  1.  4.  7.  9  C.  2,  19; 
,,metum  non  iactationibus  tan  tum  vel  con- 
testationibus,  sed  atrocitate  facti  probari 
convenit**);  metus  causa  actio  (1.  14  §  15. 
1.  21  §  6  D.  cit.  1.  18  pr.  D.  4,  3),  ex- 
ceptio (1.  4  §  33  D.  44,  4:  —  ,,m.  c.  exe 
in  rem  scripta  est  „si  in  ea  re  nihil  m. 
c.  factum  est.""  cf.  l.  7  §  1  D.  44,  1);  m. 
c.  abesse  videtur,  qui  iusto  timore  mortis 
vel  cruciatus  corporis  conterritus  sehest  (1. 
3  D.  4,  6) ;  si  m,  c.  adeat  aliquis  heredita- 
tem,  fiet  ut,  quia  invitus  heres  existat,  detur 
abstinendi  facultas  (l.  85  D.  29,  i), 

Meus',  mein,  ini^bef.  *u  meinem  SJer* 
mögen  gel^örig,  in  meinem  ^gentl^mfi  befinb' 
lic^,  j.  6.  servus,  qui  meus  erit,  cum  mo- 
nar  —  quatenus  accipiatur  me\AS,  quaeritur 
etc.  (1.  2  pr.  D.  28,  7.  cf.  1.  5.  6  D.  30. 
1.  85  D.  32.  1.  7  D.  34,  2);  meum  est  — 
cuius  vindicandi  ius  habeo  (1.  49  §  1  D. 
6,  1.  cf.  1.  40  §  2  D.  3,  3);  cum  in  rem 
ago  non  expressa  causa,  ex  qua  rem  meam 
esse  dico,  omnes  causae  una  petitione  ad- 
prehenduntur.  neque  enim  amplius  quam 
semd  res  mea  esse  potest,  saepius  autem 
deberi  potest  (1.  14  §  2  D.  44,  2);  quod 
meum  iam  usumcapere  me  intellegi  non 
potest  (1.  12  §  8  D.  49,  15);  iurare,  xisum 
fr,  alicuius  rei  vel  meum  esse,  vel  dari  mihi 
oportere  (1.  11  §  2  D.  12,  2);  meorum  et 
tutorum  appellatione  eüaCm  actiones  con- 
tineri,  dicendum  est  (1.  31  §  1  D.  36,  1); 
meum  (Subst.),  mein  (Sigentbum,  tn^bef. 
ber  mir  gehörige  @runb  unb  ^oben,  ).  ^. 
in  meo  facere  aliquid  (1.  16  D.  17,  1); 
ca:  wieo  ad  te  defluere  (1.  2  §  13  D.  43, 8). 

Mißrare,  1)  oud  einer  ^o^nung  meg* 
hiei)c\\,  ou^iiel^en  (1.  13  §  7.  1.  30  pr. 
D.  19,  2.  1.  30  §  5  D.  32.  1.  1  §  1.  4  D. 
43,  32).  —  2)  ju  ettoo«  f abreiten,  über* 
ge^en,  5. 9.  migr.  ad  aliud  matrimonium, 
ad  alias  nuptias  (1.  6  D.  24,  2);  ad  fidei- 
comm.  (1.  8  pr.  §  1  C.  6,  36),  in  profatia 
(1.  3  C.  1,  7),  in  fisci  iura  (1.  1  C.  Th. 
13,  11). 

Miles,  1)  ©olbot  0-  1  §  1  !>•  29,  1: 
„miks  appellatur  vel  a  militia,  i.  e.  duritia, 
quam  pro  nobis  sustinent,  aut  a,muUitudine 
aut  a  malo,  quod  arcere  milites  solent, 
aut  a  graeco  verbo  —  1.  42  eod.  —  „qui 
nofidum  in  numeris  sunt,  licet  etiam  lecti 
tirones  sint  —  nondum  milites  sunt."  1. 1 
§  1  D.  37,  13:  — :  „In  classibus  omnes  re- 
miges  et  nautae  milites  sunt  item  mgiks", 
(1.  35  C.  4,  65);  militum  ddicta  (1.  2  pr. 
1.  6  pr.  D.  49,  16:  ;,Omne  delictum  est 
militis,  quod  aliter,  quam  disciplina  com- 
munis exigit,  committitur:  veluti  segnitiae 
crimen  vel  contumaciae  vel  desidiae"); 
dare  se  müitem,  cui  non  licet,  grave  cri- 

22* 


Digitized  by 


Google 


840 


Milesius  —  Minimus. 


men  habetur  (1.  2  §  1  eod.);  poenae  mili- 
tom  (1.  8  §  1  eod.).  —  2)  ifber  iDaffcn* 
trogcnbe  «eamte  (l.  35  C.  4,65;  1.  10  D. 
4.6). 

MUeaius,  aud  'SkiUt,  ber  ^au^tftabt 
Sonicn«  (1.  39  ü.  48,  19). 

Miliarium,  ein  (SIeffig,  um  äBoffer 
barin  toarnt  ^n  mac&en  (1.  19  §  12  D. 
34,3). 

Miliarium,  SKeilenftfin,  bcr  dne  (gnt* 
fcmnng  t»on  1000  @<l^rittcn  onjrigtc  (1.  1 
§  4  D.  1, 12:  —  „si  quid  intra  centensimum 
mü.  admissum  alt,  ad  praef.  urbi  pertinet: 
si  ultra  ipsum  lapidetn,  egressum  est  prae> 
fecti  urbi  notionem.**  l.  4  §  1  D.  28,  5. 
I.  42  D.  27,  1 :  ultra  centes.  mil  ab  urbe 
filiorum  collegarum  suorum  tutelam  sus- 
cipere  non  cogpintur**). 

MUiefl,  taufenbmal  0-  4  §  1  D. 
40,  7). 

Militare,  1)  aU  ©olbot  biencn, 
$ riegdbienftf  t^un  (l.  62  pr.  D.  18,  1. 
1.  20  §  1.  1.  21.  24.  26.  33  §  2.  1.  38  §  1 
D.  29,  1.  1.  9  D.  48.  3.  1.  16  §  3  D.  48, 
5.  1.  4  pr.  §  6  D.  49,  16.  1.  11.  13.  15  pr. 
1.  1«  §  1  D.  49,  17).  —  2)  am  faifcrl. 
^of  ein  «mt,  einen  3)ienft  belleiben 
1.  un.  C.  3,  25.  1.  30  §  2  C.  3,  28.    1.  27 

C.  8,  13.  1.  6  C.  12,  33);  miUt.  in  quo- 
ci4mque  officio,  intra  noatrum  palatium  (1. 
1  C.  10,  71),  in  sacris  scriniis  (1.  2.  3.  7. 

9.  12  C.  12,  19);  inter  fabricmses  (\.  6 
G.  11, 10),  inter  archiatros  (\.  11  C.  10,  53). 

MUitarifl,  1)  (adi.)  bie  ©otbaten  ober 
ben  ÄriegSbienft  betreffenb,  milita== 
rifd^,  a.  ©.  rail.  disciplina  (l.  9  D.  2, 12); 
mil.  delictwn  (1.  1  D.  38,  12.  1.  2  pr.  D. 
49,  16) ;  insignia  milit.  detrahere  (1.  2  §  2 

D.  3,  2);  milit.  munera  (1.  18  D.  50,  16), 
ministeria  0-  7  §  1  D.  1,  16) ;  rail.  Wr.  = 
milea  0-  6  §  3  D.  1,  18);  mil.  iude,c  (1.  2 

C.  7,  48);  mil.  nuinus  (l.  68  D.  6,  1), 
custodia  (1.  4  §  1  D.  2,  11);  castrenses  vel 
milit  res  (1.  3  D.  49,  17);  equns  mil.  (1. 
12  §  1  C.  49,  16);  viae  mUit.  (1.  3  §  1  D. 
43,  7);  beneficium  mil.  (1.3  D.  29, 1);  iure 
milit.  testari,  testamentum  facere  (1.  4.  7. 

10.  11  pr.  42.  44  eod);  iure  milit.  valere, 
desinere  valere  testamentum,  codicillos  (1. 
26  eod.  1.  8  §  4  D.  29,  7);  militariter  (adv.), 
auf  militärifd^eSBeifc:  miWt. puniendm 
".  4  §  9  D.  49, 16).  —  2)  (Subst.)  =  miles 

7  C.  12,  37). 

Mültia,  1)  eolbatcnbienft,  Äriegf* 
bienft,  §.0.  sub  armata  mil.  stipendia 
merere  (\.  18  D.  42,  1.  cf.  1.  4  C.  5,  34. 
1.  2—4  C.  12,  33);  in  militia  agere  (1.  11 

D.  49,  17);  vacatio  militiae  0-  18  D.  50, 
16);  militiae  se  s,  nomen  dare  (l.  29D.40, 
12.  1.  4  §  1.  2.  1.  8  D.  49,  16);  in  aliam 


i 


mit.  nomen  dare  (1.  4  §  9  eod.);  militiam 
mutare,  in  deteriorem  militiam,  in  extre- 
mum  gradum  militia  dari;  militia  reici, 
gradu  militiae  deici,  peÜi  (L  3  §  5.  13. 
14.  16.  18.  20.  1.  4  §  11.  1.  6  §  6.  1.  13 
§  4.  6  eod.  1.  14  §  2  D.  48,  3);  detrectare 
ftMnus  militiae  (1.  4  §  10  D.  49,  16);  mi- 
litiae subtrahere  filium  (§11  eod.);  mili- 
tiae tempm  in  desertione  implere  (1.  3  §  8 
eod.);  militiae  tempore,  in  müitia  testari, 
codicillos  facere;  iure  s.  more  müüiae 
testamentum  facere  (1.  11  §  2.  1.  33  pr. 
D.  29,  1.  l.  8  §  4  D.  29,  7.  1.  14  D.  34. 
9);  iure  militiae  peculium  tenere  (l.  12  D. 
49.  17).  —  2)  5)ienft,  ©teile,  «mt  am 
faifert.  $of  ober  in  ber  laif.  ^anjlei 
(1.  3.  4.  6  C.  11,  10.  tit.  C.  12,  38.  1.  13. 
14  C.  12,  57);  litterata  mil.  proximorum 
sacr.  scrin.  (l.  8  C.  12,  19);  mil.,  quae 
vendi  vel  ad  heredes  transmitti  fotest  0- 
27  C.  8,  13);  mil.  ex  pecuniis  mortui  ad- 
quisita  (L  30  §  2  C.  3,  28.  l.  20  C.  6,  20); 
renditor  et  emptor  militiae  (1.  52  §  1  D. 
19,1);  militiam,  ins  militiae  legare,  relin- 
quere  (l.  3  §  7  D.  4,  4.  1.  22.  49  §  1  D. 
31.  1.  11  §  16.  1.  102  §  3  D.  32.  1.  18  §  2 
D.  34,  1). 
Milium,  |»irfe  (1.  27  §  19  D.  9,  2). 
Mille,  taufen b,  §.  16.  res  milk  aeris 
(Gai.  IV,  14);  decem  müium  modiorum  na- 
vis  (Ulp.  III,  6);  viginti  milia  passum  (1. 
3  pr.  D.  60,  16);  miikni,  je  tauf  enb  vGai. 
II.  225);  millesimus,  ber  taufen bf^e:  ex 
milles.  parte  socius  (l.  80  D.  17,  2). 
Milliarium  f.  miliarium. 
Millies  f.  milies, 

Mimus,  ^unftftüdmac^er,  Xdnaer(l. 
38  §  14  D.  21,  1). 

Minae.  ^ro^ungen,  j.  ^.  m.  capüales 
(1.  7  C.  2,  19). 

Minarl,  brol^en  (1.  23  §  1  D.  4,  2.  1. 
18  D.  48,  2.  1.  41  pr.  D.  48,  6). 
Mlnax,  b rollend  (I.  un.  C.  5.  7). 
Minima  (ady.),  feinedmeg^,  burc^auS 
nic^t  (1.  2  §  8.  I.  4  §  5  D.  2.  11.  1.  53 
§  1.  l.  54  pr.  D.  19,  1.  1.  62  D.  21,  1. 
1.  24  pr.  D.  39,  2). 

Minimus  (adi.).  fleinfter,  geringf^er, 
toenigfter;  fe^r  gering,  unoebeutenb, 
j.  ©.  ne  propter  satis  min.  rem  vel  sum- 
mam,  si  maiori  rei  vel  summae  praeiudi- 
cetur,  audiatur  is,  qui  in  int.  restitui  po- 
stulat  (1.  4  D.  4,  1);  si  diversis  summis  con- 
demnent  iudices,  minimain  spectandam  (1. 38 
§  1  D.  42,  1);  semper  in  obscnris  qttod 
minimum  est  sequimur  (1. 9  D.  50, 17) ;  eligen- 
dum  est,  quod  minimum  habet  iniqmUUis 
(1.  200  eod.);  min.  aeris  esse  (L  3  '^D.  34, 
1);  minimo  ralere  0-  13  §  5  D.  19,  1);  mi- 
nimo  transigere  (1.  3  §  2  D.  2,  15),  aistro' 


Digitized  by 


Google 


Minister  —  Minor. 


341 


fj, 


here  (1.  5  C.  2,  19);  capitis  deminutio  min. 
(f.  Caput  8.  5.). 
Miniater,  Wiener,  a)  einet  $tit)at))erfon, 
0.  circa  ministros  terribilis  (1.  ^2  §  7 
.  24,  3);  ministra,  Wienerin  (1.  28  G. 
9,  9);  b)  einer  obrigleitlid^en  $erfon,  j.  9. 
praetoria  potestate  vel  manu  ministrorum 
cogere  (1.  1  §  2  D.  25,  5);  c)  bec  dfti\U 
li^n  Äir(^e  0-  10  C.  1,  3);  d)  Untere 
ftüter,  »ef örberer,  (Sfel^ülfe.  j.  9.  min. 
interdictae  rei  (1.  15  §  2  D.  50. 1):  facinoris 
(1.  17  §  3  D.  48,  18),  caedis  (l.  14  D.  29,  5). 
Miniaterialis  =  ministerlanus  (1.  5 

C.  Tb.  8,  7). 

Miniateiisntui  =  saoro  ministerlo  no- 
Btro  deputatoB,  laiferl.  ßammerbiener 
(rubr.  C.  12,  25.  cf.  1.  4  pr.  eod.). 

Ministerium,  1)  2)ienft:  a)  eined  Gcla^ 
t>en:  a)  ber  Inbegriff  feinet  2)ienftletfhtn0en, 
Oebienung,  ).  )0.  in  ministerio  (alicuius 
8.  alicai)  esse  (1.  12  §  35.  1.  27  pr.  D.  33, 
7.  1.  41  §  15  D.  40,  5.  1.  2  §  14  D.  47, 
8);  de  urhano  minist,  esse  (1.  99  §  2  D. 
32);  extra  minist,  alicuius  esse  (1.  12  §  1 

D.  40,  9);  in  ministerio  secum  habere  servos; 
liberum  aliquem  penes  se  habere  ministe- 
num  (1.  22  D.  40,  2.  1.  6  C.  7,  14);  in 
ministerio  alicuius  legare  capita  servorum, 
concedere  !mancipia  (1.  34  pr.  D.  31.  1.  12 
§  4  D.  40,  9);  ancillae  minist,  dare  (1.  4  G. 
7,  10) ;  ad  suum  minist,  uti  (servo),  et  ad 
liberorum  coniugisque;  servi  necessarii  ad 
minist,  uxoris  (1.  12  §  5  D.  7,  8.  1.  4  §  1 
D.37, 9) ;  mancipiaocca«ton€  mtni«tmiquae- 
stum  facientia  (1.  4  §  2  D.  3,  2);  usum  mi-^ 
nisteriumque  hominis  impedire;  nihil  ex  mi- 
nist, praestando  subtrahere  (1.  1  §  8.  1.  12 
§  1  D.  21,  1);  jß)  einAelne  3)icnftlciftuna, 
^tttid^tunq,  Ätbeit  eine«  ©cloöen,  j- ©• 
alicui  mini'.-terio  praepositus  servus  (1.  65 
§  2  eod.);  ad  ministeria  aptiora  mancipia 
(1.  37  eod.);  contrariis  minist,  corrumpere 
artificium  servi  (1.  17  §  1  D.  7,  1);  b)  »e* 
bienung  bed  ftaifetd:  sacro  minist,  nostro 
deputatus,  tammetbienet  (1.  4  pr.  G.  12, 
25);  c)  minist,  dei,  ©ottc^bienft  (§  8  I. 
2,  1);  d)  übet^u^t  5)ienft,  2)ienftleifhinö: 
a)  9ltbeit  =  opus:  in  minist,  metaüicorum 
damnari  (f.  metallicus  s.  2);  ^)  Function, 
Kmt  SB  munuSy  ).  9.  minist,  publicum 
(1.  39  §  10  D.  48,  5.  1.  1  pr.  D.  48,  11), 
corporis,  corporale  (1.  18  §  11.  26  D.  50, 
4),  tutelae  (§  10  I.  1,  26);  ministerio  fungi 
in  provinciis  (L  4  §  1  D.  1,  16);  rainist. 
exercere  (1.  4  §  1  D.  3,  2);  y)  «er<)fH(^- 
tnng:  bereditatem  non  capienti  resti- 
tuendi  tacitum  minist.  (=.  tacitam  fidem) 
suscipere  (1.  18  §  2  cf.  l.  10  D.  34,  9); 
d)  ©efötbctnng,  Untetftüjung,  ^ülfc-: 
fraudis  minist,  suscipere  (1.  46  §  1  D.  49, 


14);  ad  subripiendas  res  praebere  minist. 
(1.  50  §  3  D.  47,  2);  ministerio  suo  alium 
possessorem  facere;  alienae  possessioni  prae- 
stare  minist.  (1.  18  pr.  D.  41,  2);  minist. 
exhibere,  accommodare  (1.  17  pr.  D.  50,  1. 
L  3  D.  50,  14);  propter  minist,  annonae 
(1.  1  §  18  D.  14, 1);  e)  Oebtouc^,  bet  bon 
einet  ^d)t  gemalt  toitb;  ad  epulandmn 
ministerio  habere  argentum  (1.  19  §  12  D. 
34,  2).  —  2)  =  minister,  a)  %\tntx,  mi- 
nisteria, i.  e.  mares  pariter  ac  feminae  (1.  2 
§  4  G.  1,  3);  urbica  minist.  (1.  4  §  5  D. 
33,  9);  mimst.,  quae  in  usum  cottidianum 
habentur  (1.  6—8  D.  20,  1);  u»us  ministerii 
relictus  alicui  (L  12  §  5  D.  7,  8);  vecturae 
ministeriorum  (L  21  pr.  D.  24,  1);  b)  ^ie« 
net  einet  Obti^leit,  iUicita  minist,  ad 
concutiendos  homtnes  procedentia  (1.  6  §  3 
D.  1,  18);  minist,  militaria  ad  curatores 
(operum)  adiuvandos  (1.  7  §  1  D.  1,  16); 
mmist.  municipalia,  publica  (1.  10  D.  4,  6. 
1.  1  §  6  D.  11,  4);  corruptis  minist,  prae- 
toris  redimere  tutelam  0-  3  §  15  D.  26,  10); 
sacri  jtalatii  minist.  (1-  15  G.  12,  37).  — 
3)  2:ifci^gefcl^itt,  Sofelfetbice  (Paul, 
m,  6  §86). 

Ministrare,  1)  bienen:  a)  bebienen, 
auftuatten,  \.  9.  mancipia  ministrantia 
(1.  4  §  2  D.  3,  2.  cf.  1.  4  §  5  D.  33,  9); 
cenanti  ministr.  (1.  25  D.  15,  1);  honor 
ministrandi  (I.  51  §  1  D.  40,  4);  b)  flbet^ 
^aupt  ^ienfte  leiften,  j.  9.  wai  puhlicanis 
in  vectigali  ministrant;  familia,  quae  pu- 
blico  vectigali  ministrat  (1.  1  §  5  D.  39, 
4).  —  2)  batteidben,  geben:  minist, 
alicui  salarium  (1.  21  D.  15,  3),  nummos 
(1.  1  D.  20,  2). 

Ministrator,  Qebientet,  ^nfn^öttet, 
ini»be{.  bei  %M  (1.  203  D.  50,  16). 

Minor,  1)  Iieinet,  getingct,  toeniget, 
j.  ©.  lanx  minor  (1.  31  D.  34,  2);  min. 
pondera  (1.  18  §  3  D.  4,  3);  min.  causae, 
i.  e.  usque  ad  L  solidorum  summam  (1.  1 
G.  1,  55);  min.  dies,  im  (Segenf.  tton  amplior 
numerus  dierum  (1.  4  §  5  D.  42,  1) ;  inter- 
vallum non  minus  X  dierum  (l.  69  D.  5, 
1);  m.  crimen  (1-  7  §  5  D.  48,  2);  capitis 
deminutio  m.  (f.  caput  s.  5.);  m.  honor, 
magistratus  (1.  7  §  22  D.  48,  22.  1.  4  pr. 
1.  14  §  5  D.  50,  4);  min.  iudicem  appellare 
(1.  1  §  3  D.  49,  1);  minor  cenUnarto  (f.  b. 
©.);  min.  usurae  (1.  9  §  1.  1.  18  pr.  D. 
22,  1);  minor  facta  dos,  quod  per  neces- 
sarias  impensas  accidit  (1.  5  D.  33,  4); 
reditus  mm.  facti  (1.  38  D.  33,  2);  plus 
—  minus  esse  in  facultatibus  (1.  36  §  2  D. 
28,  5),  in  peculio  legato  (1.  8  §  3  D.  33, 
8),  in  bonis  heredis;  minus  in  hereditate  ha- 
bere (l.  41  §  2  D.  21,  2);  tributoria  datur 
(in  dominum),  ut  quanto  minus  tributum  sit 


Digitized  by 


Google 


342 


Minorare — Minuscularius. 


quam  debuerit,  praestet;  minm  autem  tri- 
buere  videtur  etiam  si  nihil  tributum  sit 
(1.  7  §  2  D.  14,  4);  quanto  s.  quanti  tnino- 
rt8  actiOf  ittdidum  (1.  18  pr.  1.  47  pr.  D. 
21,  1);  minoris  actum  cum  tutoribus;  mino- 
ris  candemnati  tutores  (1.  25  D.  26,  7);  min. 
condemnare,  qtiam  iuratum  est  (\.  4  %  S  D. 
1 2, 3);  tanti  condemnandus  corruptor,  quanti 
servus  minoris  sit  (1.9  §  8  D.  11, 3);  mancipii 
pretium,  seu  pluri^  seu  minoris  id  esset 
(1.  36  D.  21,  1);  aestimare  pretium,  qiw 
loco  minoris  fit*  (I.  3  §  3  D.  19,  1);  mino- 
ris emere  (1.  13  pr.  eod.  1.  6  D.  40,  5),  ve- 
nire (1.  32  §  26  D.  24,  1.  1.  63  D.  46,  1), 
locata  venditave  res  (1.  2  D.  3,  6);  minus 
solvitiqni  tardius  solvit;  nam  et  tempore  mi- 
nus solvitur  (1.  12  §  1  D.  50,  17);  m.  solu- 
tum  intellegitur  etiam  b\  nihil  sit  solutum 
(1.  32.  cf.  1.  82  eod/j;  nihil  vel  mint*s  facere 
posse  (1-  1  §  43  D.  16,  3);  in  eo,  quod 
plus  sit,  semper  inest  et  minus  (1.  110  pr. 
cf.  1.  21  D.  50,  17);  minus  (adv.),  a)  toC:» 
niaer,  mtnber,  j.  ©.  m.  delinquere  (1.  1 
§  7  D.  3,  1);  m.  solvendo  esse  (1.  9  §  1 
D.  4,  3);  m.  frequmtari  (1.  1  §  1  D.  11, 
1);  m.  audiens  (!.  HD.  26,  4);  m.  proba- 
bilis  sententia  (1.  27  §  2  D.  4,  8);  m.  utilior 
possessio  (1.  5  §  10  D.  27,  9);  non  m.  iu- 
stiu^  esse,  quam  tutius  (I.  192  §  1  D.  50, 
17);  ß)  iii(^t  l^inrcid^cnb,  minus  legitime 
minuBYe  perite  facere  (1.  88  §  17  D.  31); 
m.  penso  consilio  facere  (l.  3  §  3  D.  26,  7); 
m.  idonee  defendi  (}.  l  §  11  D.  37,  10); 
m.  idonei  curatores  (l.  1  §  5  D.  27,  8); 
y)  nid)t,  j.  5B.  si  —  si  minus  (I.  6  §  9  D. 
2,  13.  1.  73  §  3  D.  5,  1);  quo  minus  = 
ut  non  s.  ne,  ).  C  dolo  facere,  quo  m.  etc. 
a.  9  pr.  D.  10,  4.  1.  7  §  2  D.  14.  4);  mo- 
ram  facere,  quo  m.  (I.  4  pr.  D.  2,  7);  impe- 
diri,  quo  m.  (1.  3  §  2.  3  D.  2,  10).  — 
2)  jünger,  sc.  -aetate,  *.  S.  nee  (debet 
adrogare)  maiorem  minor  (1. 15  §  3  D.  1,  7) ; 
minor  LX  annis  (§  2  eod.);  m.  XX  annis 
dominus  (§  4  I.  1,  6.  1.  102  D.  30. 1.  1  D. 
40,  l);!m.  XVIII  annis  (l.  13  D.  40,  2. 
1.  57  D.  42,  1);  min.  XX  Fanww  (tit.  D. 
4,  4.  —  „Praetor  edicit:  *Quod  cum  minore 
quam  XX  V  annis  natu  gestum  esse  dice- 
tur,  uti  qnaeque  res  erit,  animadvertaiu** 
1. 1  J  1  eod.  — „Minorihus  XXFanntfisub- 
venitur  per  in  int.  restitut.**  1.  6  eod.  cf. 
1.  16  §  61).  48, 5:  —  „minorem  XXV  annis 
etiam  eum  accipimus,  gut  XX  Vannum  aeta- 
tis  agiV'Jj  anq  minor  J(^Ic(^ttocg  bebeutet  f. 
tt.  a.  m.  XXV  annis,  mtnberjftftig,  5.  S3. 
praetor  minoribtts  auxilium  promisit,  non 
maioribus  (1.  3  §  4  h.  t.) ;  si  quis  maior  fa- 
ctus  comprobaverit,  quod  minor  gesserat,  re- 
stitutionem  cessare  (§  1  eod.);  si  alterius 
circumveniendi  causa  minor  aetate  maiorem 


te  probare  adspectu  laboraveris — restitutio- 
nis  auxilium  denegari  (1.  3  cf.  1.  2  C.  2, 
42);  minorum  —  item  omnium,  qui  ipsi  po- 
tuerunt  restitui  in  integrum,  successores  in 
int  restitui  possunt  (1.  6  D.  4,  1) ;  minori- 
bus  annorum  desiderantibus  curatores  dari 
söhnt  (1.  13  D.  26,  5);  minor  circumscripius 
in  venditionjr  (1.  39  §  6  D.  3,  3) ;  ra.  iudex 
praetor;  consui  (1.  57  D.  42,  1);  m.  aetas, 
«Rinberiä^rigfett  (1.  2  C.  2,  29). 

Minorare,  t)ermtnbern:  minorato  pre- 
tio  vendere  (l.  10  D.  18,  7). 

Mintumae,  Stabt  in  £atium,  an  ber 
(Sirene  (£anu>anten^  am  f^uffe  Sirid,  ber 
hahttflumenMinturnense  genannt  totrb  (1.  13 
§  1  D.  19.  2);  Minturnenses,  bic  (StntDOl^ner 
berfelben  (1.  8  §  5  D.  8,  5). 

MlnuUus  Katalls,  ^utift  ^nx  3dt 
XvaiarC^  (I.  9  D.  2,  12). 

Mlnuere,  1)  tjermtnbern,  ft^mäletn; 
minutio  =  deminutio,  j.  S3.  capiie  minui, 
capitis  minutio  (f.  caput  s.  5.) ;  servile  caput 
nullum  ius  habet,  ideo  nee  minui  r)otest 
(1.  3  §  1  D.  4,  5) ;  minuitur  existimatio  (im 
©egenf.  tjon  consumitur),  quotiens  manente 
libertate  circa  statum  dignitatis  poena  ple- 
ctimur  (1.  5  §  1  ff.  D.  50,  13);  amplianda 
vel  minuenda  poena  daranatorum  (l.  45  §  1 
D.  42,  1);  poena  minuta,  vel  in  int.  resti- 
tutio concessa  (I.  27  pr.  D.  48,  19);  nihü 
ex  obligatione  ^QMcorum  dierummora  minuet 
0-  24  §  4  D.  19,  2j;  res,  quae  usu  tollun- 
tur  vel  minuuntur  {LID.  7,  5^;  impensae 
necessariae,  quae  dotem  ipso  ture  minuere 
solent  G-  61  D.  23,  2.  cf.  1.  56  §  3  D.  23, 

3.  1.  1  §  2.  1.  5  pr.  D.  25,  1);  aes  alienum 
minuit  legatum  peculium  (1.  6  §  4  D.  33,  8) ; 
ratione  Faicidiae  minui  fideic.  (1.  15  §  7  D. 
35,  2) ;  si  lex  Falc.  legatum  minuerit  (1-  25 
§  1  eod.  1.  21  §  1  D.  33,  1);  hereditatem 
propter  alimenta  minui  (1.  5  §  3  D.  37,  10); 
patroni  partem  mm.  (1.  9  D.  38,  5.  cf.  1.  20 
pr.  D.  39,  5);  minoribus  subvenitur,  cum 
de  bonis  eorum  aliquid  minuitur  (1.  6  D.  4, 

4.  cf.  1.  41  D.  1,  3);  nihü  minuere,  nic^ 
üerftuSern  (1.  31  §  4  D.  42,  5.  cf.  17  §  2 
D.  44,  4);  minutus  (adi.),  Hein,  gering: 
min.  summae  C  aureorum,  im  ©egenf.  tton 
una  summa  aur.  L  (1.  9  §  1  D.  2,  14); 
min.  alimenta  relicta  (1.  3  §  4  D.  35,  3). 
—  2)  t)etänbern:  operae,  quibus  insti- 
tutum  vel  propositum  vitae  minuitur  (l.  17 
D.  38,  1). 

Minus  (adv.)  f.  minor. 

Minuscularius,  1)  (adi.),  fe^r  Hein, 
geringfügig:  minuscul.  res  =  minores 
causae  (l.  1  C.  1,  55);  minuscul.  aquaedu- 
ctus  (1.  10  C.  11,  43).  —  2)  (Subst),  ¥Äd|- 
ter  ober  (Sinnel^mer  einzelner  Ileinec 


Digitized  by 


Google 


Minusculus— Missio. 


343 


(Stcuerpoften  (1.  3  C.   Th.   11,  28.   cf. 
Gothofr.  ad  h.  l). 

Minusculus,  )t^x  Kein;  minusc.  por- 
tio  (1.  38  pr.  C.  3,  28). 

Minutatim,  1)  in  Stüctd^en:  minut. 
concidere  (1.  55  §  2  D.  32).  —  2)  n  a  d6 
unb  na  dl,  minut.  singulos  canrenire  (L  8 
§  9  D.  2,  15),  petere  alimenta  (l.  3  D.  34, 
1).  —  3)  ollmäliö  G-  38  D.  41.  1). 

Minutia,  tlein^eit,  tleinigleit  (1.  10 
§  3  C.  Th.  14,  4),  ©ttbtilitöt  (c.  3  Nov 
Val.  in.  2,  27). 

Minutio  f.  nUnuere, 

Minutulus,  fel^r  tUin,  gering:  minut. 
summa  (1.  192  D.  50,  16). 

Mirabilis,  tounberbor,  feltfam,  par- 
tus  mirab.  (1.  12  §  1  C.  6,  58). 

Mirarl,  1)  fid|  tounbern  0-  9  D.  11, 
7.  l  13  pr.  D.  18,  2.  1.  1  pr.  D.  25,  4). 
—  2)  betuunbern,  üere^ren:  miranda 
prudenttOy  suMimitas  tua  (1.  2  pr.  C.  Th. 
6,  29.  1.  9  pr.  C.  Th.  8,  5). 

Mirus  =  mirabilis,  ak.  ^.  nee  ntvum  aut 
mtVufw  esse  (1-  3  §  12  D.  24,  1);  quid  mi- 
tum?  0-  55  §  5  D.  32). 

Misoellus,  ))ermif(^ten  ^n^altd:  lex, 
lulia  misc.    toith   bie  lex   lul.    et   Papia 
Popp,  genonnt  (1.  2.  3  C.  6,  40). 

Misoere,  1)  tiermifd^en,  ).  ^.  voluntas 
duorum  dominorum  miscentium  materifis 
commune  totum  corpus  efßcit  —  veluti 
vina  miscuerunt  (1.  7  §  8  D.  41,  1);  plum- 
bum  cum  argenio  mixtum  (1.  5  §  1  D.  6,  1); 
miscendo  corrumpere  siliginem  (1.29  D.  3,5); 
aVeni  nummi  mixti  ita,  ut  discemi  non  pos- 
sent  (1.  78  D.  46,  3);  misc.  corpus  cum  ali- 
quo,  fid)  fleifd^Itd^  t^ermifc^en  (1.  144  D.  50, 
16);  tti)|)ifd^:  misc.  duos  gradus  (1.  3  §  5 
D.  28,  2) ;  si  alter  heres  futurus  sit,  misc. 
extraneum  (I.  14  §  6  D.  34,  5);  mixtus  (üiis 
heredibus  (1.  80  §  1  D.  29,  2);  mi8ceri|)ro- 
prieiati  (1.  4  D.  7,  2);  nee  possessio  et  pro- 
prietas  misceri  debent  (1.  52  pr.  D.  41,  2); 
mter  se  misceri  actiones  (1.  34  §  2  D.  44,  7); 
bo^  »ermengen,  üertoirrcn  (l.  2  §  24 
D.  1, 2);  mixtus  (adi.),  gemif  d^t  =  duplex: 
mixta  actio  (1.  37  §  1  D.  44,  7.  „Mixtae 
sunt  actiones,  in  quibus  uterque  actor  est/^ 
cf.  §  17—19  1.4,6;  „Ex  maleficiis  prodi- 
tae  actiones  —  aliae  tarn  poenae  quam  rei 
persequendae  (comparatae)  et  ob  id  mixtae 
sunt.'*  §  20  eod.  „Quaedam  act.  mixtam 
causam  opfinere  videntur  tam  in  rem  quam 
in  personam^J;  interdicta  mixta,  quae  et 
prohibitoria  sunt,  et  exhibitoria  (1.  1  §  1 
D.  43,  1);  condicio  mixta  =  proroiscua  (1. 
un.  §  7  C.  6,  51);  quaedam  mun^a  per- 
sonalia  sunt,  quaedam  patrimoniorum  di- 
contur,  alia  mixta  H.  18  pr.l26  D.  50,  4); 
mixtum  imperium  (f.  biejeö  w.  s.  2.  b.).  — 


2)jtcl^  einmtfc^en,  tDomit  ftcfi  befaffen, 
miscere  se  negotiis  (l.  39  §  11  D.  26,  7), 
tutelae  G-  2  §  42  D.  38,  17),  comparationi- 
bus  (1.  21  pr.  D.  50,  1),  heredüati  (1.  S 
§  2.  1.  7  §  9  D.  4,  4.  1.  14  §  8  D.  11,  7. 
f.  19  §  1  D.  16,  1.  1.  12.  42  §  1.  2  D.  29, 
2.  1.  5  pr.  D.  29,  5.  1.  28  D.  42,  5);  filius 
in  integr.  restitutus,  quod  se  miscuerat  (1. 
10  §  10  D.  42,  8);  mixtus  paternae  here- 
ditati  (1.  6  §  3  D.  38,  2).  —  3)  eine  8er« 
binblt(^!eit  eingeben,  misc.  contractum 
cum  aliquo  (\.  9  D.  26,  3). 
Miser,  elenb,  unglüdlid^  (1.  1  C.  Th. 

8,  17);  tni^bef.  üon  bem  Angenagten  ge* 
Saat,  exosa  miseris  cHaustra,  tormenta  mise- 
rorum  (1.  5  §  1  C.  Th.  8,  15.  1.  14  C.  Th. 

9,  1). 

Miserabilis  (adi.),  miserabiliter  (adv.), 

1)  erbormeniSWert]^,  mitletbSttJürbig: 
pupilli  vel  viduae  aliique  fortunae  iniuria 
miserabües  (1.  1  C.  3,  14);  abcissis  unguis 
poenas  suas  miserabil.  loqui  (1.  1  §  4  C. 

I,  27).  —  2)  erbärmlit^,  fd^Iet^t:  miser. 
iniuria  Q.  13  §  1  C.  12,  50). 

Miserandus  =  miserabilis:  mis.  for- 
tuna  (1.  1  C.  Th.  3,  3). 

Miseratio,  1)  ha^  ^Iftgltc^t^un:  pre- 
cum  mis.  (1.  11  C.  12,  57).  —  2)  bo3 
SWttleib,  parentes  ad  bona  liberorum  ratio 
miserationis  admittit  (1.  7  §  1  D.  38,  6); 
mis.  aetatis  (1.  37  §  l  D.  4,  4);  redemptae 
miserationis  vox  fl.  2  C.  9,  42). 

Miseria,  (Sleno:  exsüii  miseriae  (1.  23 
C.  9,  47). 

Miserioordia,  (Srbormen,  S^ttletb 
f^.  ©.  qui  publicis  locis  misericordiae  causa 
exponit  (partum) ,  quam  ipse  non  habet^ 
necare  videtur  (1.  4  D.  25,  3);  misericor- 
diam  provocare  (1.  4  §  6  D.  47,  8),  intem- 
pestive  exercere  (1.  7  pr.  D.  16,  3). 

Misericors,  mitleibtg  (l.  14   §  7   D. 

II,  7). 

Missilia,  jum  ©efd^ent  unter  ba$  $oIt 
ottdgetoorfcne  ©ad^en  (1.  8  D.  18,  1. 
i,  9  §  7  D.  41,  1.  §  46  1.  2,  1). 

Missio,  1)  @inn>eifttng  in  ben  9eft|: 
missio  in  bona  (1.  5  §  12.  28  D.  36,  4); 
legatorum  missio  =  m.  in  bona  heredit. 
legatorum  causa  (1.  1  §  8  D.  43,  4);  m.  in 
aedes  (}.  15  §  12  D.  39,  2);  m.  rei  nomine, 
de  qua  damnum  timetur  (l.  1  D.  42,  4).  — 

2)  (gntlalJung:  de  manu  missio  (1.  4  D. 
1,  1);  iniJbef.  ou«  bem  ÄriegSbienft:  SSer^ 
abfd|tebung:  missio  honesta^  causaria, 
ignominiosa  (1.  2  §  2  D.  3,  2.  1.  4.  26  D. 
29,  1.  1.  13  §  3  D.  49,  16.  1.  9  C.  7,  64); 
post  miss,  facere  codicillos  (1.  17.  92  D.  35, 
2) ;  intra  —  post  annum  missionis  decedere 
(1.  40.  92  cit.  1.  7  D.  28,  3). 


Digitized  by 


Google 


344 


Mitescere — Mo  destinus. 


Mitescere,  bcfänfttgt  töerbcn  (Vat. 
§  248). 

Mitigare,  mtlbern,  befftnftigen:  mit. 
iram  (l.  5  C.  3,  36);  vigorem  suum  miti- 
gans  lex  0-  22  C.  1,  2). 

Mitis,  fanft,  mtlb,  $.  33.  mitior  lex 
(1.  32  D.  48,  19),  sententta  (1.  3  C.  2,  11); 

Mitra,  |)aube  (1.  23  §  2.  1.  25  §  10 
D.  34,  2). 

Mittendarii,  $ala{ibeamte,  toeld^  juv 
Ueberbringung  bon  Oefe^Ien  ober  (^itl^ebung 
bon  ^Ibgaben  in  entfernte  $robtnjen  gefenbet 
tourben  (1.  3  §  1.  7  S  8.  8  C.  12.  23). 

Mittere,  1)  tt)0^n(c§i(!en,fenben,  ob* 
f dritten,  §.  SB.  qui  mittuntur,  ut  müites 
ducerent  aut  reducerent;  missi  o^  gratulan- 
dum  principi  (1. 35  pr.  §  1  D.  4,  6) ;  mitt.  ali- 
quem  ad  agendum  vd  defendendutn  (1.  2  §  1 
D.  42,  7),  ad  possidendum  (1.  1  §  10.  11 
D.  41,  2);  servos  mitt.  in  mercedem  (l.  12 
§  8  D.  33,  7);  mitt.  liUeras  ad  aliq.  (1.  57 
D.  24,  1.  1.  77  §  26  D.  31);  nuptias  denun- 
tiatio ad  domum  mulieriR  missa  (1.  40  §  3 
D.  48, 5);  uxori,  marito  mitt.  repudium  (1. 16 
eod.  1.  4.  8  D.  24,  2);  too^in  ttjeifen, 
bertoeifen,  j.  6.  causam  mitt.  ad  praef. 
aerarii  (1.  12  D.  34,  9);  mitti  ad  iuaicem, 
arhitrum  (1.  22  D.  5,  1.  1.  1  §  6  D.  35,  3. 
1.  8  §  1.  1.  9  pr.  D.  40,  12),  ad  actionem 
iudicati  (1.  26  D.  21,  1);  too^in  toerfen, 
ftikxxtn,  ).  9.  praecipitem  se  ex  alto  mitt. 
"  23  §  3  eod.);  mitt.  per  fenestram  (1.  3 
13,  7);  über^u^t  tool^in  bringen,  U- 
gen,  fefeen,  j.  ©.  in  navem  missae  res 
(1.  1  §  8  D.  4,  9);  fistulae  mb  terram  missae 
(1.  38  §  2  D.  19,  1);  mitti  in  vincula  publica 
(1.  38  D.  47,  10),  ferreas  manicas  (1.  1  §  2 

C.  9,  4);  manum  mitt.  ad  aliquid  (1.  14  §  1 

D.  11, 7);  tn  sumptum  mittere  =  expendere 

S15  C.  2,  18);  in^bef.  Semanben  in  ben 
ePl  einer  ©ac^c  eintocifen  burd^  ric^ter^ 
Iid|e^  ^efret,  mitt.  aliquem  in  vacuam  possess, 
fundi  (1.  34  pr.  D.  41,  2);  mitti  m  domus 
possessionem,  in  domum  possidendam  (1.  15 
§  13.  14  D.  39,  2),  in  possess,  hereditatis, 
rerum  heredit,  in  res  heredit.  (1.  26  D.  5,  1. 
1.  58  D.  36,  1.  1.  10  D.  36,  4),  in  poss. 
legatorum  0-  7  §  8  D.  10,  3);  rerum  pupü- 
larium  (1.  3  §  1  D.  27,  9);  ventris  nomine 
in  poss.  mitti  vel  rei  servandae  causa,  vel 
legatorum  fideive  commissorum  (servandorum 
c),  vel  damni  infecti  (\,  2  D.  2, 12.  cf.  1.  4  §  1 
D.  1,  21.  1.  3  §  23  D.  41,  2.  1.  1  D.  42,  4. 
l.  1  §  2  D.  43,  4);  vcntrem  mitt.  in  poss. 
(tit.  D.  37,  9);  mitti  in  s.  ad  bona  (1.  21 
§  2  ID.  4,  6.  l.  28  D.  42,  5).  —  2)  ent- 
faffen,  indbef.  an^  bem  Sbiegdbienft,  ber^* 
ab fdiie ben:  missus  militia  (1.  84  §  1  D. 
29, 1),  ab  exercitu,  ab  aliquo  numero  militum 
(1.  2  §  1  D.  3,  2),  ignominiae  causa,  s.  igno- 


ü: 


minia  (1.  2  pr.  §  4  eod.  1.  26  D.  29.  1. 1.  13 
§  3  D.  49,  16),  JionesU  (1.  5  C.  6,  21).  — 
3)  edftUcn.  löfen  (1.  5  §  17.  L  20  pr. 
D.  39,  1.  1.  1  pr.  D.  43,  25). 

Mixtura,  ^ermifd^ung:  rerum  mixt, 
facta  an  usucapionem  interrumpat?  (1.  30 

B.  41,  3);  conaicio,  quae  eo;  mio?^.  quadam 
consistit  (1.  82  D.  35,  1). 

Mobilia,  betueglidi:  res  mob,  im  @e« 
genf.  bon  res  soli,  s.  quae  solo  continentar, 
res  immobiles,  unb  bie  res  se  mof?entes  bolb 
mit  umfaffcnb  (1. 1  §  1  D.  6,  1.  1.  3  §  13. 
1.  30  §  4  D.  41,  2.  1.  222  D.  50,  16),  balb 
bon  i^nen  unterfd^ebcn  (1-  1  pr-  D.  21,  1. 
1.  15  §  2  D.  42,  1.   l.  13  C.  3,  24.   1.  30 

C.  5,  12.  1.  un.  §  12  C.  5,  13.  1.  7  C.  6, 
61.  1.  2  C.  7,  37). 

MobiUtas,  Unbeftänbigteit  (L  1  pr. 
C.  Th.  9,  24). 

Moderamen,  1)  £enlung,  Leitung: 
regi  moderamitie  praef ecturae  urb.  (l.  4  C.  1, 
28).  —  2)  iBejtimmung,  Drbnung,  con- 
dere  moderamina  voluntatis  suae  (1.  8  G. 
6,  22);  secundum  mod,  locorum  impertirc 
dilationem  (1.  7  D.  2,  12). 

Moderare  s.  moderari,  1)  nat^  (Srmeffen 
beftimmen,  einritzten,  reguliren  (1  6 
§  3  D.  1,  16.  1.  14  D.  3,  5.  1.  72  D.  5,  1. 
1.  3  pr.  D.  27,  2.  1.  7  D.  48,  13).  —  2) 
mftgigen,  be|d^ränfen,  j.  ©.  mod.  neces- 
sitatem  solutionis  (1.  6  §  9  D.  1,  18),  iu- 
risdictionem  (1.  11  D.  2,  4). 

Moderatio,  1)  iRdgigung,  ^efd^rän* 
Inng,  Einrichtung,  ^.  9.  cum  aliqua 
mod,  definiri  (1.  7  pr.  D.  48,  20);  incul- 
patae  tutelae  mod.  (l.  1  C.  8,  4).  —  2) 
moderatio  (nostra)  ^ut  Be^eid^nung  ber 
faiterl.  9RiIbc,  ®nobe  (1.  24  C.  Th.  6,  30. 
1.  3  C.  Th.  8,  18.  1.  8  C.  Th.  9,  21). 

Moderator,  Senicr,  ßeiter,  9legierer: 
su<ie  quisque  rei  mod.  atque  ärbiter  (1.  21 
C.  4,  35);  mod.  provinciae=  rector,  prae- 
ses  prov.  Q  9.  11  C.  1,  40.  1.  5  C.  3,  3. 
1.  3  C.  5,  17). 

Moderatus  (adi.),  moderate  (adv.),  1) 
gemäßigt,  mo^ig^  a«  ©•  mod.  c^estimatio 
facienda  (1.  40  pr.  D.  39,  2) ;  mod.  spatium 
a  iudicc  statuendum  (1.  8  pr.  D.  2,  8) ;  mo- 
derate statuere  (1.  3  §  1  D.  27,  2);  mode 
ratius  utendum  edicto  (1.  4  §  1  D.  48,  7); 
ber  »iHigfcit  gcmäj  (1.  38  §  1  D.  4, 
6).  -  2)  geeignet,  linreic^enb:  aetas 
(annorum  XVII)  moderata  ad  procedendum 
in  publicum  (1-  1  §  **^  !>•  3,   1). 

Modestia,  Sdeft^eiben^ett,  Sittfam» 
!eit  (l.  26  C.  1,  3.  l.  un.  C.  9,  7). 

Modeatinus  (Ilerennius) ,  ^nrift,  \XU 
pian'»  ©(^üler  (1.  52  §  20  D.  47,  2.  L  26 
§  2  C.  3,  28). 


Digitized  by 


Google 


Modestus — Modus. 


845 


Modeetns  (adi.),  modelte  (adv.),  be« 
fd^eiben,  fittfom  (l.  25  §  1  D.  13,  5. 
L  14  §  3  D.  23,  2). 

Modiatio,  ein  nad^  ©d^effeln  he* 
ftimmte«  SKoft  (l.  16  C.  4,  32.  1.  7  C.  4, 
64.  1.  6  C.  11,  6.  1.  2  C.  11,  25). 

Modious  (adi.),  modice  (ad^.),  m&Bid 
(nid^t  übet  boS  9Äo6)  —  ober  aud^  mittel* 
tnAgig,  gering,  unbebeutenb,  j.  9.  mod. 
lumen,  quod  habitantibüs  auffielt  (1.  30 
D.  7,  1);  mod.  lacte  uti  (1.  12  §  2  D.  7, 
8);  mod.  usm  fr.  0-  8  §  23  D.  2,  15);  mod. 
summa  i.  e.  ueque  ad  duos  aureos  (L  10  D. 
4,  3) ;  contentus  modico  (=  mod.  summa) 
prciesente  (1.  8  pr.  D.  2,  15);  modicnm  ho- 
noris graiia  datum  (1.  15  §  2  D.  6,  1);  modi- 
cum  sortis  et  tisurarum  (1.  31  pr.  D.  34,  3) ; 
ad  modicnm  aeris  pignerata  res  (1.  36  §  1 
D.  13,  7);  modico  (sc.  pretio)  vendere,  distra- 
here  (1.  18  §  4  D.  5,  8.  1.  26  §  12  D.  12, 
6) ;  modicum  quid  ex  tabema  vendere  (1.11 
§  6  D.  14,  8) ;  modicum  aliquid  de  templo 
ferre  (1.  7  D.  48,  13);  mod.  furtum  (1.  3 
§  2  D.  48,  21);  mod.  coercitio,  castigatio 
a.  5  §  1  D.  1,  21.  1.  12  D.  2,  1.  1.  23  §  1 
i).  7,  1);  modice  vindicari  (1.  28  §  12  D. 
48, 19) ;  ex  bono  et  aequo  modice  desiderare 
(1. 18  pr.  D.  21,  1);  mod.  interesse  sua  (1.  2 
§  24  D.  47,  8);  mod.  damnum  (1.  25  §  6 
D.  19,  2:—  „mod.  damnum  aequo  animo 
ferre  debet  colonus,  cui  immodicum  lucrutu 
non  aufertur*^);  mod.  impendia,  impensae 
(1.  18  §  2  D.  13,  6.  1.  12  D.  25,  1);  mod. 
refectio  aedificiorum  (1.  15  eod.  1.  7  §  2  D. 
7,  1);  mod.  actus  (l.  6  §  3  D.  45,  2);  mod. 
tempus,  post  condemnationem  reis  indultum 
(1.  21  D.  5,  1);  si  sine  die  constituas  — 
mod.  tempus  statuendum  est  non  minus  X 
dierum,  ut  exactio  celebretur  (1.  21  §  1  D. 
13,  5) ;  mod.  tempore  uti  (itinere  actuque), 
i.  e.  non  minus,  quam  XXX  diebus  (1.  1 
§  2  D.  43,  19);  nee  modicum  tempus 
dandum  (1.  4  §  2  D.  43,  29). 

Modiolus,  ein  XrinfgeJAtu*,  etwoÄonne 
(l.  36  D.  34,  2). 

Modius,  ein  (SIetreibemag,  6  sextarii  (ben 
britten  Xl^eil  etned  ^biffuge^)  ent^Itenb: 
©Aeffel  (1.  38  D.  5,  1.  1.  35  §  5  D.  18, 
1.  1.  61  §  1  D.  19,  2.  1.  9   C.  10,  72.  1.  2 

C.  11,  25). 

Modo  (adv.),  1)  nur,  j.  S.  si  modo,  s. 
modo  si,  8.  modo  ut  =  dummodo  (1.  5  §  2.  7 

D.  3,  5.  1.  19  §  10  D.  19,  2.  1.  1  §  5  D. 
26,  10.  1.  2  pr.  D.  28,  6.  1.  18  §  1  D.  39, 
1.  1.  156  D.  50,  16);  non  modo  —  sed  et 
(1.  33  pr.  D.  6,  1).  —  2)  je^t:  aut  tum, 
aut  modo  Q.  13  §  12  D.  39,  2);  modo  — 
modo,  balb  —  balb:  m.  Juinc,  m.  illam 
sententiam  probare  (1.  15  §  32  D.  eod.).  — 
3)  ttjenn,  nur  (Paul.  IV.  8  §  4). 


Modulos,  1)  bad  t>on  einet  @ad^  ge« 
nommene  SRaft  (1.  8  §  5  D.  39,  1).  —  2) 
bie  eherne  9i5^te,  in  ti>el(^  bie  2dhm^^ 
xbfjittn  bei  9(quabucten  eingefügt  ttietben,  unb 
todd^e  ba»  ^ai  he»  SSBaffetd  beftimmt,  Fron* 
tin.  de  aquaed.  §  34  (1.  30  f  1  D.  39,  2). 

Modus,  1)  ^ag:  a)  bte  nad^  bem 
^afi  beftimmte  (SItöBe  einet  6ad^,  a.  9. 
fundum  metiri  et  de  modo  renuntiare  (I.  40 
pr.  D.  18,  1);  falsum  modum  renuntiare;  in 
m^odi  renuntiatione,  in  modo  fcUlere  aliquem 
(l.  1  pr.  1.  3  §  1  1.  5  pr.  §  1.  1.  7  §  2  D, 
11,  6.  l.  32  D.  19,  1);  si  in  emptione  modus 
dictus  est,  et  non  praestantur,  ex  empto  actio 
est  (1.  2  pr.  cf.  1.  4  §  1.  1.  6  pr.  l.  13 
§  14.  1.  22.  42  eod.  1.  64  §  3  D.  21,  2); 
quod  venditur,  in  modum  agri  cedere  de- 
bet a.  7  §  1  D.  18,  6.  cf.  1.  51  D.  18,  1: 
„Litora,  quae  fundo  vendito  coniunctasunt, 
in  modum'  non  computantur,  quia  nullius 
sunt  —  itaque  ut  proficiant  venditori,  ca- 
veri  solet,  ut  viae,  item  litora  et  loca  pubL 
in  modum  cedant*^)-,  de  modo  agrorum  arbi- 
tri  dantur  (1.  7  D.  10,  1) ;  edieta  principum 
ad  modum  aedificiorum  facta  (1.  1  §  l7  D. 
39 ,  1) ;  supra  priorem  m.  extollere  aedifi- 
cium  (1.  31  D.  8,  2);  b)  übetl^upt  «töfee, 
Untfanq,  ).  ^.  modus  pecuniae,  quae  in 
transactionem  venit,  aesiimandtis  est:  ut- 
pnta  quantitas  transactionis  (1. 8  §  10  D.  2, 
15) ;  modus  (dotis)  ex  facuitatibus  et  digni- 
täte  mulieris  maritiquestatuendus  (1. 60  D.  28, 
3) ;  pro  modo  facultatum  constituere  dotem, 
alimenta  (1.  69  §  5  eod.  1.  5  §  10  D.  25, 3. 1. 2 
§  1  D.  27,  2);  modus  Ccibarioi'umJ  viri  boni 
arhitrio  statuendus  (1.  5.  cf.  1. 22  pr.  D.34, 1); 
pro  modo  patrimonii  praestare  legata  (1. 126 
pr.  D.  30) ;  pro  m.  temporis  (1.  9  pr.  D.  22,  1. 
1.  7  §  2  D.  24,  3);  pro  m.  delicti,  adnnssi,  cuU 
pae  puniri,  coerceri  [etc.  (1. 1  pr.  D.  87, 15. 
1.  12  pr.  1.  14  §  2  D.  48,  3.  1.  7  D.  48, 
15.  1.  3  §  5  D.  49,  16);  c)  bad  ^u  beob* 
ad^tenbe  ^et^&Itntft,  bie  ^ten^e,  a.  IB. 
usque  ad  certum  m.  capere  posse  (1.  27  D. 
22,  3.  cf.  1.  36  D.  39,  Q:  — „capere  supra 
modum  non  poterit  is,  cui  certum  m.  ad 
capiendum  lex  concessit*^);  supra  legitimum 
m.  donare  (1.  5  §  2  D.  44, 4) ;  supra  m.  legis 
Falc.  legatum  (1.  23  D.  4.  3);  non  excedere 
modum  legis  Falc.,  extra  m.  legis  esse  (1. 
1  §  12.  1.  81  §  2  D.  35,  2);  m.  hgatorum  (1. 

I  pr.  eod.  1.  6  D.  37,  5);  m.  legitimtie 
usurae,  m.  usurarum  licitus,  probabilis  (l. 
9  pr.  1.  44  D.  22,  1.  1.  3  §  6  D.  33,  1); 
supra  legitimum  s.  licitum  modum  usuras 
solvere,  promittere  (1.  26  pr.  D.  12,  6.   1. 

II  §  3  D.  13,  7);  modum  iuriiur.  statuere, 
ut  mtra  certam  quantitatem  iuretur  (1.  4 
§  2  D.  12,  3);  divisio  tutelae  modum  ad- 
min^troHoni  fadt  (1.  36  D.  26,  7);  modum 


Digitized  by 


Google 


346 


Moecha  —  Momentaneus. 


egressus  (magister  navis)  non  obligavit  ex- 
ercitorem  (1.  1  g  12  D.  14.  1);  excedere  mo- 
dam  iurisdictionis  (l.  11  pr.  D.  2, 1);  modum 
(non)  tenere  (1.  15  §  3  D.  7,  1.  1.  13  §  4 
i),  19,  2);  od  eum  modtnn,  quem  hominum 
natura  desiderat  düigentem  esse  —  ad  suum 
modunt  curam  praestare  (l.  32  D.  16,  3);  ad 
aliguem  modum  einigetmagen  (1.  36  pr. 
D.  5,  1.  l.  19  §  4  D.  21,  1);  praeter.uUra 
ni.  0.  1  §  11  eod.  1.  2  §  10  D.  39.  3}.  —  2) 
eine  bei  (ünge^ng  eined  9ie(^ti^efd^&ftd  htm» 
{elben  l^jugefü^te  nä^e  Oeftimmung, 
§•  IB.  modus  Mtgationis  est«  eum  stipula- 
mur  decem  aut  hominem  (1.  44  §  3  D.  44, 7); 
sub  hoc  wodo  aedpere  fideiussorem,  ut  ns- 
<jue  ad  tempns  vitae  suae  dumtaxat  ob- 
bgaretnr  (1.  72  D.  46, 1);  insulam  hoc  modo, 
%tt  aliam  insulam  reficeres,  vendidi  (1.  6  D. 
19,  5);  tni^bef.  a}  eine  bei  le^tmilligen  8u^ 
toenbungen  ober  bei  6qenlungen  oem 
dhn^dnger  qtma^U  91  nf läge  über  bte  )6er» 
toenbung  bed  (hn^angenen,  a.  8.  si  cui  in 
hoc  legaium  sit,  ut  ex  eo  aliquid  faceret, 
veluti  monumentum  testatori  vel  opus  aut 
epulum  municipibns  faceret,  vel  ex  eo  ut 
partem  alii  restitueret:  sub  modo  legatum 
videtur  (1.  17  §  4  D.  35,  1);  in  legatis  et 
fideicomm.  etiam  modus  adscriptus^to  oon- 
dicione  observatur.  sed  si  per  te  non  stat, 
quo  minus  voluntati  testatoris  pareas  — 
non  oberit  (1*  1  0.  6,  45);  donationes,  quae 
sub  modo  conficiuntur  (rubr.  C.  8,  54);  b) 
Soraudfeftung  (causaj  (1.  93  B.  28,  5: 
—  .,fal8U8  m.  non  solet  obesse**);  c)  bie  bei 
(Srri(btung  einer  Servitut  befümmte  9(rt  unb 
Steife  ber  ^Lu^übung  berfelben:  modum 
adici  servUutibus  posse  constat:  veluti  quo 
genere  vehiculi  agatur  etc.  (1.  4  §  1  D.  8, 
1);  intenralla  dierum  et  horarum  non  ad 
temperis  causam,  sed  ad  modum  pertinent 
iure  constüutae  servitutis  (§  2  eod.);  aediii- 
dum  refioere  ad  eum  modum,  qui  Servitute 
imposita  comprehensus  est  (1.6  §  2  D.8,5).  — 
3)  überl^upt  «rt,  %&ti\t,  j.  ©.  viridaria 
cid  alium  modum  convertere  (1.  13  §  7  D.  7, 
1);  actionum  modus  vel  lege  vel  per  prae- 
torem  introductus  privatorum  pactis  non  in- 
firmatur(1.27  D.  50, 17);  per  eum  modum  qui 

Erocedere  potest  dare procuratorem(\.^'pr, 
K  3,  3);  stibstituere  in  hunc  modum,  ut  etc. 
(1*  10  D.  39,  6);  ad  eum  m,  ooncepta  re- 
petitio  legatorum  (1.  32  pr.  D.  31),  stipula- 
tio  hoc  nwdo  concepta  (1.  61  D.  45, 1);  etiam 
hoc  modo:  cupio  des  etc.  fideicommissum  est 
(1.  115  D.  30);  alio,  simili  m.  (1. 25  D.  4,  3. 1. 
51  §  1  D.  36,  1);  quocumque,  quolibet  m.  (1. 
44  D.  5,  3.  1.  51  pr.  D.  9,  2);  nuüo  m.  (1.  38 
§  3  D.  46,  3).  —  4)  SWoB,  SKägigung: 
cum  modo  audiendus  (1.  5  §  14  D.  25,  3). 
Moecha,  (j^l^ebred^erin  (1.  1  C.  Th.  3, 
16). 


Moenia»  SKauern  einer  Stobt  ober  eineS 
Oebäube«  (1.  239  §  7  D.  50,  16.  1.  14  C. 
8,  12.  1.  39  C.  Th.  15,  1). 

Moenianum  f.  maenianum, 

Mo©ror,  Xroner  (1-  2  §  1  C.  Th.  3, 
16). 

Moesia,  bad  ieftige  Bulgarien  nnb  ©er« 
bien  (L  4  C.  11,  7). 

Moestus  f.  maestus. 

Mola,  3Rü^Ie  (L  21.  26  §  1  Ö.  33,  7). 

Molendarius,  bie  SKü^Ie  betreffenb: 
asina,  meta  mol.  (1.  18  §  2.  5  eod.). 

Molere»  mablen  (§  5  cit.);  molitor, 
VlülUx  0-  12  §  5  eod.). 

Moles,  1)  fd^mere,  brilcfenbe  SKoffe, 
Saft,  j.  9.  debiti  s.  debitorum  mole  prae- 
gravan,  deprimi  (§  8  I.  3,  25.  1.  16  C.  4, 
44).  -  2)  iomm  G-  52  §  3  D.  19,  1.  L 
1  9  3  D.  25,  1.  1.  2  §  8  D.  43,  8).  —  3) 
groged  @eb&ube  (Nov.  Val.  ill.  2,  23 
c.  1). 

Molestare,  befc^toeren,  bel&fligen, 
A.  IB.  molestari  nomine  debiti  (1.  20  pr.  D. 
34,  3). 

Moleste  (adv.),  mit  Sefd^njernd^feit, 
mit  SerbrnB:  moL  ferre  aliquid  (1-  ^  pr» 

C.  Th.  11,  20). 

Molestia,  S3ef  d^n^erbe,  Saft,  §.  9.  moL 
hereditariae  (1.  4  §  11  D.  44,  4);  mol. 
curialis  (1.  177  pr.  C.  Th.  12,  1),  m.  poo- 
nae,  bie  ^drte  ber  ©träfe  (1.  126  ib.). 

Molestus,  befd^merlid^,  läftig,  j.  ^. 
mol.  adversarium  pro  se  subioere  (1.  4  §  1 

D.  4,  7);  fd^toierig:  mol.  separatio  (L  27 
§  14  D.  9,  2). 

Molimen,  Unternel^men  (1.  6  C.  11, 
43.  i.  25  pr.  C.  Th.  16,  8). 

Moliri,  1)  einen  ^an  unternehmen, 
auffül^ren,  ).  ^.  moL  novum  opus  (1.  1 
§  9  D.  11,  8);  mol.  aliquid  in  publico  vel 
in  privato  (1.  1  §  17  D.  39,  1),  in  alieno 
G.  3  §  13  D.  43,  19).  —  2)  ühet^aupi  etloo« 
unternebmen,  j.  ^.  perniciosius  quid  in 
se  mol.  (1.  14  1).  1,  19);  mol.  contra  salu- 
tem  hominum  (I.  4  C.  9,  18). 

Molitio,  1)  ^nffübrung  eined8aued 
(1.  21  §  1  D.  39,  1.  I.  2  C.  11,  3).  —  2) 
bie  «änfc  (1.  1  C.  10,  34.  1.  9  pr.  C.  Th. 
16,  5). 

Molitor  f.  mokre. 

Mollire,  1)  milbern  (l.  42  D.  48,  19: 
„Interpretatione  legum  poenae  moüimdae 
sunt  potius  quam  asperandae**).  —  2) 
oertocidilid^en  (1.  23  C.  Th.  2,  8). 

Mollis,  1)  toeiäf,  eben,  ex  moUi  aspe- 
ram  (viam)  facere  (l.  2  §  32  D.  43,  8).  —  2) 
milb,  moUior  poena  (l.  8  §  3  C.  9,   12), 

Momentaneus,  momentarius  äugen« 
blidlid^:  t)orübergebenb,).  9.  praesens 
ac  mouientaria  cura  Q.  8  D.  34,  1);  mo- 
ment  voluntates  (L  20  €.  3,  28);   mom. 


Digitized  by 


Google 


Momentum — Mora. 


347 


usus  fr.  (1.  8  §  7  C.  6,  61);  mom.  possessio  (1. 
1  C.  8,  16.  1.  1  C.  8,  5);  rmmentariae  pos- 
st  SS,  inier  dictum,  momentaneae  possess, actio, 
tvoburc^  \Xki  interd.  unde  vi  bejetd^net  tiHrb 
(1.  3  C.  3,  6.  1.  8  C.  8,  4). 

Momentum,  1)  ®etoid^t;  a)  im  daentl. 
6innc  (pondus,  l.  1  C.  Th.  12,  7);  b)  tro- 
|nf<^:  ^ebeutung  (ns),  Äroft,  nullius 
mom  esse  =  trritum^  inutile  esse,  im  ^t* 
oenf.  üon  valere,  vires  habere  (1.  1  §  1  D. 
2.  12.  1.  8  §  17.  23  D.  2,  15.  1.  28  §  1  D. 
12,  6.  1.  8  §  4.  10.  1.  32  §  14  D.  24,  1. 
1.  5  §  2  D.  26,  8.  1.  13  §  2  D.  28,  2.  1. 
1  D.  28,  8.  1.  8  §  2.  1.  14  D.  29,  7.  1.  81 
D.  44.  7.  1.  8  pr.  D.  46,  4.  1.  4  C.  8,  88); 
nullius  m.  facere  actum  (1.  77  D.  50,  17); 
mom.  (üiquod  habere  (1.  69  D.  28,  5).  — 
2)  fleiner  gcitt^eil,  «uflcnblid,  j.  ©. 
a  momento  ad  mom.  tempus  spectare,  com* 
putare  G-  3  §  3  D.  4,  4.  1.  6  D.  41,  3.  cf. 
f.  15  pr.  D.  44,  3.  1.  184  D.  50,  16:  — 
y,annum  civiliter  non  ad  momenta  tempo- 
rum,  sed  ad  dies  numeramus");  omnes 
eiu8  (sc.  mensis  intercal.)  dies  pro  momento 
obserrat  Cato  (1.  98  §  1  eod.);  continuus 
actus  stipulantis  et  promittentis  esse  debet 
(ut  tarnen  aliquod  mom.  naturae  intervenire 
possit)  1.  137  pr.  D.  45,  1);  inhabitare  non 
momenti  causa  (1.  5  §  5  D.  47,  10).  —  3)  ®  C:• 

?|enmQ1:t  «  momentaria  possessio   (1.  un. 
:.  7,  69.  1.  4.  6  C.  ITi.  4,  22). 
Monachlum,  Äloftcr  (1.  13  C.  1   2). 
Monachus,  3Wönd^    (1.  20.  37  C.  1,  3. 
1.  6  C.  1,  4). 
Monasterium  =   monachium  (1.  22  C. 

1,  2.  1.  34.  37  C.  1,  8). 
Monastioos,  mönd^ifc^:  monast.  pro- 

fessionis  cultus  (1.  37  cit.). 

Monason,  {(tovdimv,  eiitfam  lebenb)  = 
monachus  (1.  26  C.  10,  32). 

Monere.  1)  ermahnen  (1.  5  §  3  D.  9, 
2).  —  2)  gericfitlid^  belangen:  actione 
civili  monitus  (I.  6  §  3  G.  1,  12). 

Moneta,  S^ünae:  a)  geprögted  (S^elb, 
j.  S3.  falsam  mon.  percutere  (1.  19  pr.  D. 
48,  10);  falsae  mon.  crimen  (1.  53  D.  5, 
1);  adulterator  monetae  0*  16  §  9  D.  48, 
19);  b)  <^elb))i:ägung,  cidulterinam  mon. 
exercere  (1.  8  pr.  D.  48,  13);  c)  bcr  Ort, 
100  gepvAgt  »irb  (1.  6  §  1  cit.  1.  38  pr. 
D.  48,  19.  1.  2  C.  9,  24). 

Monetalis,  bie  9]?ün5en  betreffenb; 
triumviri  monet.,  Sorftel^  bed  äRünjtoefend 
(1.  2  §  80  D.  1,  2);  monet.  cusio,  aKünj- 
«»rägung  (1.  15  C.  Th.  11,  16). 

Monetarios,  SRünaet  (1.  2  G.  7,  13.  1. 
1  G.  9,  24.  1.  13  G.  11,  8). 

Monile,  ^aU]ä)mnd  (I.  82  §  7  D.  34, 

2.  1.  7  §  1  G.  9,  49). 


Monitio,  (Stma^nung  (1.  9  g  1  G.  1, 
4.  1.  89  G.  Th.  12,  1). 

Monitor,  1)  9[uff e^er  über  6c(aOfn,  bet 
fic  jur  «rbeü  ontreibt  (1.  8  pr.  D.  33,  7). 
—  2)  6tettet»9RQl^ner  obet  (S^elutor 
(1.  2  C.  Th.  1,  10). 

Monitus,  Antrieb  (Coli.  XV,  2  §  5.  6). 

Monobolon,  eine  Hrt  6|ne(  ober  ^n^, 
(1.  1  §  4  C.  8,  48). 

Monooontia»  eine  SSaffe^  IBanje  (lul.  ep. 
nov.  c  79  §  804. 

Monopolium,  bad  Siecht  bed  tUlein« 
^anbeld  (tit.  G.  4,  59). 

Mons,  iBetg:  m.  sacer,  ein  IBetg  in  bet 
mt^e  mom»  (1.  2  §  20  D.  1,  2). 

Monstrare,  geigen,  meifen,  j.  C  fugi- 
tivo  iter  monsb-.  (l.  63  D.  47,  2K  nomen 
monstr.  (1.  2  D.  50.  14);  nad^mti^tn,  be« 


toeifen,  x.  9.  qui  monstratur  fecisse(\.  1 
§  6  D.  8,  1). 

Monstrosus,  miggeftaltet:  monstro- 
sum  (aliqnid)  eniti,  edere  (1.  14  D.  1,  5.  1. 
185  D.  50,  16), 

Monstrum»  aUed  @eUfame  SBibet« 
natürliche  (§  4  1.  1.  11:  —  „adoptio  na- 
turam  imitatur  et  pro  monstro  est,  ut 
maior  sit  filius  quam  pater**). 

Montanistae,  eine  le^ecif(^  Secte  (1.  5 
G.  1,  5). 

Monimientum,  1 )  ^nlmal.indbef .  ®  r  a  b « 
mal  (1.  2  §  6  D.  11,  7:  „Monum.  est,  quod 
memoriae  servandae  gratia  existat."  1.  6. 
37  §  1.  1.  42  eod.  1.  1  §  6  D.  11,  8:  — 
„religionis  interest  monumenta  exstrui  et 
exomari.''  1.  8  §  1.  1.  5  pr.  eod.  1.  27  D. 
85.  1.  1.  44  D.  40,  4.  1.  27  D.  47,  10.  1.  2. 
7  D.  47,  12).  —  2)  «He«,  loa«  S^ttflniB 
oon  ettoad  ^efme^enem  gibt,  Utfun« 
ben,  <J)enfmäIer,  bitten  n.  bgl.  (l.  11  D.  10, 
1.  1.  10  D.  22.  3.  1.  31  G.  8,  53);  donatio 
monumentorum  observatione  vallanda;  do- 
nationes  et  Itberae  monument.  observatione 
(l.  34  §  4  eod.). 

Mora,  IBeyögernng,  Set^ug,  «uf- 
f c^ttb:  a)  im  fiflgemeinen,  j.  ©.  m.  temporis, 
qnod  datur  iudicatia  (1.  51  D.  15,  1);  m. 
modici  temp.  Q.  21  D.  5,  l),paucorum  dierum 
(1.  24  §  4  B.  19,  2);  inter  moras  =  interim 


8.  1.  (1.  14  D.  8,  5.  1.  49  D.  5,  3.  1.  38  D. 
6,  1.  1.  88.  60  §  4  D.  23,  2.  1.  28  pr.  D. 
26,  7);  sine  (uOa)  mora  (l.  2.')  §  1  D.  48, 


5,  1.  123  §  1  D.  30.  1.  41  §  2  D.  40.  4); 
moram  pcUi  in  itinere  (1.  5  D.  1.  16  cf.  1. 
2  §  1  D.  50,  7),  in  bon.  poss.  accipienda 

&.  2  8  18  D.  88, 17],  ne  manumittatur  (1. 13 
.  40.  5);  moram  facere  mannmissioni  (1.  5 
§  4  D.  40.  4).  depositioni  (1.  7  §  10  D.  26, 
7),  in  agendo,  exigendo  (1.  56  pr.  D.  28,  8), 
in  iudicio  accipiendo  (1.  26  §  4  D.  9,  4); 
exercitioiudiciinonnu/io«  mora«  ^bet  (1. 15 


Digitized  by 


Google 


348 


Morari* 


pr.  D.  36,  3);  m.  iudicii  (1.  23  §  4  D.  4, 
6),  contradictwnis  (I.  39  D.  27,  1),  appeüa- 
tumis  (l-  1  B.  49,  10),  cautionis  (1.  8  D.  37, 
6V,  m.  libertatis  fortuita  (1.  26  §  3.  4  D.  40, 
bj ;  heredis  aditio  maram  legati  quidem  peti- 
turnt  facit,  cessioni  diei  non  facit  (1.  7  pr. 
§  6  D.  36,  2);  cum  ita  legatum  sit  pupillo 
„arbiirio  iatonim**  neque  eondicio  inest  le- 
gato  neque  mora  (1. 1  §  1  D.  31);  mortis  tem- 
pore qui  in  utero  est,  quantumod  moramfa- 
ciendaminferioribuset  sibilocnmfaciendum 
si  fnerit  editus,  pro  iam  nato  habetur  (1. 30 
§  1  D.  29,  2);  ne  credüorUnis  langior  m.  fie- 
retf  success.  edictum  propositum  est  (1. 1  pr. 
D.  38, 9) ;  res  mora  periturae  deterioresve  fu- 
turae(l  63  D.  5,  3.  cf.  1.  7  §  2  D.  26, 10. 1. 5 
§  1  D.  28,  8.  1.  2  §  9  D.  37,  6.  1.  27  D. 
42,  5);  actoris  ius  ex  m.  deterius  factum  (1. 
8  D.  2,  11);  b)  Set^ug  im  engem  @inn: 
fc^ttlböoUe  SJeraögerung  ber  (gtfü^ 
iuitg  einer  ob(igatorif($en  $erbinb<> 
lic^feit  t>on  Seiten  be9  @(^u(bnet^  «)  m. 
ex  persona,  totnn,  nne  ciJ  ber  Siegel  nad^  ber 
^n  ift,  bie  culpa  bed  nic^t  erffiOenben 
@(^Ibnerd  erft  burc^  bie  gehörige  ^ufforbe« 
tung  5ur  (^rffillung  (^Interpellation)  begrünbet 
ift  (1.  32  pr.  D.  22,  1;  „Mora  fieri  intel- 
legitur  non  ex  re,  sed  ex  persona,  i.  e.  si 
interpeUatus  opportuno  loconon  solvent."  cf. 
§  1  eod.);  si  quis  solutioni  quidem  moram 
facit  (^cr  fte^  mora  in  ber  toeitern  ©eben» 
tung),mdioium  autem  accipore  paratus  fuit, 
non  videtur  fecisse  moram :  uUque  *♦  iuste  ad 
iudiciumprovocavit  (1.  24  pr.  eod.  1.  63  D. 
50,  17.  cf.  I.  82  §  2  D.45,  1:  —  „moram 
videtur/ecis^e  qui  liligart  maluit  quam  resti- 
tuere**);  non  in  mora  est  is,  a  quo  pecunia 
propter  exceptionem  peti  non  potest  (1.40  D. 
12,  1.  cf.  1.  53  §  1  D-  2,  14);  non  omne, 
quod  differendi  causa  optima  ratione  fiat, 
morae  adnumerandum  (1.  21  D.  22,  1);  m. 
solutionis  (1.  22  D.  39,  5. 1. 2  §  3  D.  50, 8. 1. 3 

C.  7, 53) ;  moram  facere  fideicommisso,  resti- 
tutioni  fideicommissi,  in  solvendo  fideic.  (1. 
14  pr.  D.  22,  1. 1.  92  D.  35, 1. 1.  46  §  1  D.  36. 
1.  I.  5  §  16  D.  36.  4),  in  homine  reddendo  (1. 
17  §  1  D.6,  l);  propter  moram  solventium  in- 
fUguntur  usurae(\.  17  §  3  D.  22,  1);  mora  rei 
et  fideiussori  nocet  (1.  88  D.  45, 1.  cf.  1.  58  g  1 

D.  46,  1.  1.  24  8  1  D.  22,  1.  1.  54  pr.  D. 
19,  2:  —  „si  in  omnem  causam  condu- 
ctionis  etiam  fideiussor  se  obligavit,  cum 
quoque  exemplo  coloni  tardius  iüatarum 
per  moram  colonipensionum  praestare  debere 
usuras");  si  duo  rei  promittendi  sint,  alte- 
rius  mora  alteri  non  nocet,  item  si  fidnussor 
solus  moram  fecerit,  non  tenetur  (1.  32  §  4.  5 
D.  22,  1);  in  bonae  fidei  contractibus  ex 
mora  usurae  debentur  (§  2  eod.);  in  actione 
quoque  ex  empto  officio  i^^icia  post  moram 


interoedentem  usurarum  pretii  rationem  Ao- 
beri  oportet  (1.  47  D.  19,  1);  «t  post  moram 
res  interieritt  aestimatio  eins  praestatur  (1. 
39  §  1.  cf.  1. 47  §  6  D.  30) ;  totiens  elecüo  est 
heredicommittenda,  quotieuBmoramnonest 
facturus  legatario  (§  3  eod.) ;  non  potest  vi- 
deri  mora  per  vendüorem  entptori  facta  esse 
ipso  moram  faciente  emptore  (1. 51  pr.  D.  19, 
1);  Stichi  promissor  post  moram  off  er  endo 
purgat  moram  (1.  73  §  2.  cf.  1.  91  §  3  D. 
45,  1);  si  Stichum  dari  stipulatus  fuerim 
et,  cum  in  mora  promissor  esset,  quo  minus 
daret.  rursus  eundem  stipulatus  fuero,  desi- 
nere  periculum  ad  promissorem  pertinere 
quasi  mora  purgata  (1.  8  pr.  cf,  1.  14  D.  46, 
2);  p)  m.  ex  rCy  toenn  audno^mdumfe  bie 
mora  audi  obne  3nter)»eIIation  begrünbet  ift  (1. 
32  pr.  D.  22,  1);  in  re  moram  esse,  si  forte 
non  exstat  qui  conveniatur  (1.  23  §  1  eod.) ; 
in  minorum  persona  re  ipsa  et  ex  solo  tem- 
pore tardae  pretii  solutionis  moram  fieri  — 
in  bis  videlicet,  quae  moram  desiderant,i.  e. 
in  b.  f.  contractibus  et  fideicommissis  et  in 
le^to  (1.  3  C.  2,  40) ;  subventum  fideicom- 
missis libertatibus,  ut  in  re  mora  facta  esse 
bis  videatur ;  —  certe  minoribus  et  in  hoc 
tribuendum  est  auxilium,  ut  videatur  in  re 
m.  esse :  nam  qua  ratione  constitutum  esttn 
re  moram  esse  circa  pecuniaria  fideicom- 
missa,  qua  minoribus  relicta  sunt,  multo 
roagis  debet  etiam  in  libertatibus  hoc  ideui 
admitti  (1.  26  §  1  D.  40,  5.  cf.  1.  3  §  2  D.  34, 
4:  —  „ad  pupilli  heredes  fideicommissum 
transmittatur  utpote  re  ipsa  morasubsecuta.  '^ 
1.  17  §  3  D.  22,  1:  „Si  pupillo  non  habenti 
tutorem  fideicomm.  solvi  non  potuit,  non 
videri  moram  per  heredem  factam**);  «cmper 
moram  für  facere  videtur  (1. 8  §  1.  cf.  1. 17. 20 
D.  13,  1);  eum,  qui  ob  restituenda  quae  ab- 
egerat  pecuniam  accipit  —  restituere  de- 
bere, licet  perisse  dicantur.  cum  in  hoc  casu 
in  rem  mora  fiat  (1.  7  C.  4,  7):  —  c)  QU(^  onf 
6citen  be^ölftubiger^  ttjirb  mora  angenom« 
inen,  wenn  biefer  burt^  SWc^tonna^me  oer  ge* 
börig  offerirten  ßeifhing  bie  (grfüDung  ^x- 
^inbert:  pro  soluto  id,  in  quo  creditor  cuxi- 
piendo  moram  fecit,  oportet  esse  (1.  72  pr.  D. 
46, 8) ;  mora  (emptoris)  videtur  esse,  si  nulla 
difficultas  venditorem  impediat,  quo  minus 
traderet,  praesertim  si  omni  tempore  para- 
tus fuit  tradere  (1.  3  §  4  D.  19.  1);  si  mora 
per  mulierem  fuit,  quo  minus  dotem  red- 
peret  (1.  9  D.  24,  3). 

Morari,  1)  etnmd  ttetjdgern,  auffc^ie' 
bcn,  j.  ©.  mor.  cognitionem  (1.  7  C.  9,  1. 
1.  20  C.  9,  22);  dies  veniens  libertatis,  quae 
hereditatem  moratur  (1.  9  §  17  D.  28,  6); 
cautionis  praestandae  necessitas  solutionem 
morfttur  (1.  7  §  4  D.  33,  4);  sub  obtentu 
legis  Falc.  legata  mor.  (1.  2  C.  6,  47);  jö* 


Digitized  by 


Google 


Morbosas — Mortifer. 


849 


^ 


gern,  {ftumtg  fein:  mor.  in  danda  rele- 
gata  (1.  6  D.  33,  2),  prctestare  libertcUew 
(1.  84  D.  31).  —  2)  '3emonben  obl^olten, 
^tnbern  (1.  36  pr.  D.  40.  6).  —  3)  fi(^ 
oufl^olten,  tjcttoeilcn,  fiq  befinbcn, 
.  Sd.  mor.  cum  aliquo  8.  apud.  aliq.  (l*  6 
).  1,  6.  1.  7.  30  pr.  D.  38,  1.  1.  19  §  1. 
2  D.  36,  1.  1.  1  §  3  D.  43,  30);  ubi  velint 
inorandi  arbitrium  (1.  22  §  6  D.  50,  1); 
solet  interdici  quibusdam  ne  intra  j^oi^iae 
territorium  vel  muro8  morentnr  (I.  7  §  19  D. 
48,  22);  distractus  servus,  ne  aliquo  loci 
nioretur  (1.  1  D.  18,  7);  domwi  pars,  in  qua 
morari  consuevimus  (l.  33  pr.  I),  32);  man- 
cipia  in  praediis  morata  vel  operis  rustici 
causa  vel  alterins  officii;  servus  in  fundo 
morari  solitus ;  familiaj  quae  in  fundo  mora- 
tur ;  f undus  et  omnia,  quae  ibi  maiore  parte 
anni  morari  consueverunt  (1.  78  §  2.  1.  82.  93 
§  2  eod.  1.  18  §  12.  1.  27  §  3  D.  ;^,  7);  pre- 
cario  mor.  in  fundo  0-  6  §  2.  1.  21  D.  43, 
26) ;  mor.  in  possessione  (l.  7  D.  48,  7),  in 
hereditate  (1.  31  §  2  D.  42,  5),  in  libertate 
(1.  16  §  2  D.  38,  2.  1.  29  D.  40,  4.  1.  30 
§  17  D.  40,  5.  1.  12  §  1  ff.  1.  24  §  3  D.  40, 
12.  1.  3  §  10.  1.  28  pr.  D.  41,  2),  in 
damno,  lucro  (1.  49  D.  10,  2.  1.  11  §  2  D. 
36,  1.  1.  10  §  24  D.  42,  8.  1.  1  pr.  C.  2, 
47),  in  cessatione  (1.  1  D.  50,  10). 

Moratorius,  Der^dgernb,  auffd^ie^ 
benb,  j.  53.  praescriptio  morat.  =  dilatoria 
im  ^egenf.  t>on  peromptoria  (I.  2  C.  1,  19); 
cautio  morat.  (I.  5  §  2  D.  50,  15);  gdgem  b, 
f  dum  ig:  morat.  cunctatio  (I.  7  §  1  D. 
26,  7). 

Morbosus  f. 

Morbus,  ^xant^tit]  morbosus,  franf 
0.  1  §  1.  6  ff.  D.  21,  1:  „sciendnm  est 
morbum  apnd  Sabinnm  sie  definitum  esse 
habüum  cuiusque  corporis  contra  naturam^ 
qui  asum  eins  ad  id  faciat  deteriorem,  cuius 
causa  natura  nobis  eius  corporis  sanitatem 
dedit:  id  auteni  alias  in  toto  corpore,  alias 
in  parte  aecidere  (namque  totius  corpmis 
morbus  est,  puta  fp^iQig  febris  partis  ve- 
luti  caecitas:  intiumque  a  morbo  muttum 
differre.ni  pnta  si  quis  balbus  sit,  nam  huno 
vitiosum  magis  esse  quam  morbosum/^  1.  4 
§  3.  1.  6—16.  35.  51.  53.  65  §  1  eod.  1.  101 
§  2  D.  50,  16:  „Verum  est  'morbum'  esse 
temporalem  corporis  imbecillitatem,  'Vitium' 
vero  perpetuum  corporis  impedimentum^); 
m,  sonticus  (qui  cuique  rei  agendae  nocet, 
b.  ^.  ^nberlid^  ift),  1.  113  D.  50,  16). 

Mordere,  beißen  (1.  11   §  5  D.  9,  2). 

Mori,  1)  fterben,  j.  ©.  eorum,  qui  mori 
magis  quam  damttartmaluerintob  conscien- 
tiam  criminis,  testamenta  irrita  constitti- 
tiones  faciunt  (1.  6  §  7  D.  28,  3) ;  stipulatio 
ita  concepta:  cmn  morieris  dari?  (1.  121  §  2 


D.  46,  1) ;  hereditatem,  cum  moreretur,  re- 
stituere  rogatua  (1.  77  §  4  D.  31);  non  tarn 
mortis  causa,  quam  morientem  donare  (1. 
42  §  1  D.  39,  6);  pro  mortuo  s.  mortui  loco 
haben  (1.  65  §  12  D.  17,  2.  1.  1  |  9  D.  37, 
4.  1.  1  §  5  D.  37,  8.  1.  4  §  2  D.  38,  2); 
mortuo  utsta  faeere  f.  iustus  s.  c);  mor- 
tmim  inferre  (f.  b.  SB.  s.  1.):  abftetben: 
vites  mortuae  (1.  4  §  1  D.  50,  15).  —  2) 
tto^fd^:  etldfc^en:  unterge]^en,i)€cti7»um 
nascitur — moritur;  moritur,  cumademptum 
est  (1.40D.  15, 1);  non  est  locupletior(uxor), 
qüae  tantumdem  in  re  mortua  impendit  (1.  7 
§  1  B.  24,  1);  litem  mori  pati;  lis  mortua 
(1.  3  §  1  D.  42,  8.  1.  2  Ü.  46,  7.  cf.  Gai. 
IV,  104);  mortua  causa  (1.  5  §  1  C.  7,  63). 

Morlo,  9taxT  (1.  4  §  3  D.  21,  1). 

Morose  (adv.),  müttifdi,  eigenfinnig 
(1.  6  §  3  D.  1,  16). 

Mors,  1)  Xob,  ^.  S3.  wiorf« exsiliove  coer- 
ceri  (1.  4  pr.  D.  2,  11);  crimina,  quae  poe- 
ndm  morh'«  continent  (1. 1  D.  48, 21);  causa 
mortis  vel  amissionis  civitatis. (1. 103  D.  50, 
16);  servitus  morti  adsimilaUir  (1. 59  §  2  D. 
35,  1);  soÜemnia  mortis  peragere  (1.  44  D. 
40,  4);  mortem  sibi  consciscere  (f.  b.  ®.k 
mortes  sei'vorum,  animalium  (1. 18  pr.  D.  13, 
6.  l.  30  pr.  D.  35,  2.  l  23  D.  50,  17); 
frustra  exheredabitur  (filius)  j)08t  mortem 
suam  (1.  29  §  10.  cf.  1.  13  §  2  D.  28,  2. 1. 4  § 
2  D.  28,  5)  \post,  m.suam  restituere  heredita- 
tem  rogatus  (1.  48  §  1  D.  49,  14);  moHis 
causa  capere,  capio  (f.  capere  s.  1.  c);  m. 
c.  donare,  donatio  (f.  donare  s.  1.);  donatio, 
quae  mortis  consilium  ac  titulum  habet  (1. 
42  pr.  D.  39,  6) ;  alienatio  m.  c.  facta  (1. 1  §  1 
D.  38,  5);  m.  c.  manumittere  servum  (1. 15  D. 
40, 1);  m.  c.  promittere  certam  pecuniam  (1. 
52  §  1  D.  24, 1);  m.  c.  remissum  debitum  (1. 
15  pr.  D.  35,  2).  —  2)  Untergong,  (£nbe; 
mors  litis  (1.  13  §  5  C.  3,  1). 

Mortali»,  l)fterbli(^;mortales(Subst.) 
=  homines  (I.  2C.  1,  11).  ~  2)  üergäng" 
Hc^:  res  mort.  (1.  11  §  4.  5  D.  4,  4).  — 
3)  ben  Untergang,  t>a9  (£rlöfc^en  t»on 
etn)a$  ^etbeifü^renb:  occasiones  mort. 
appellationum  (I.  5  §  1  C.  7,  63). 

Mortalitas,  1)  (Bterblidifeit,  3. 8.  cogi- 
tatione  mortalitatis  donare  0-  2.  31  9  2  D. 
39,  6);  turbatus  ordo  mortalitatis  (l.  15 
pr.  D.  5,  2);  and^  bejeid^net  e9  bie  ^infdUtge 
nnt^oHfommene  fflatnx  be«  9Kenf(^n  -»  imbe- 
düitas  Humana,  im  ^egenf.  tton  divinitas 
(1.  2  §  13  C.  1,  17).  —  2)  ber  %oh  (1.  2 
D.  23,  4.  1.  23  pr.  D.  36,  1.  1.  15  D.  36. 
2.  1.  2  §  43  D.  38,  17.  1.  26  pr.  D.  40,  5. 
1.  11  D.  48,  4;  —  ^a^inguitur  crimen  mar- 
talitaU.*'  1.  209  D.  50,  17:  „Servitutem 
mortalitati  fere  comparamus^^J. 

Mortifer  (adi.),  mortifere  (adv.),  töbt^* 


Digitized  by 


Google 


850 


Mos — Movere. 


lid^:  mortif.  vuJnus;  mortifere  vulnerare  (1. 
11  §  3.  1.  15  §  1.  1.80  §  4.  1.  36  §  1.  1. 
51  pr.  D.  9,  2). 

Mos,  1)  ^anblung^tueife,  Sitte:  a) 
mos  8. mores,  (äJctDOl^nl^cit,  diuturni  mores 
consensu  utentium  comprobati  legem  imi- 
tantur  (§  9  1.  1,  2);  populi,  qui  legibus  et 
moribus  reyuntur  (1.  9  D.  1,  1);  quod  mo- 
ribus  et  consuetudine  induetum  est;  ins  mo- 
ribus (non  legibus)  constitutum,  introdu- 
ctum  (1.  32  D.  1,  3.  1.  8  D.  23,  2);  moribus 
receptum,  introductum,  induetum  (l.  8  pr.  D. 
1,  6.  1.  1  D.  24,  1.  1.  1  D.  27,  10.  l,  2  pi. 
D.  28,  6.  l.  3  D.  .47,  15);  monhus  ac  legi- 
bus constitutum  (1.  19  pr.  P.  49,  14);  legibus 
ae  moribus  comprobatus  diguitatis  status 
(1.  5  pr.  D.  50, 13);  quas  vumbus prohibemur 
uxores  ducere  (1.  39  §  1  D.  23,  2);  moMus 
(impediuntur,  ne  iudices  sint)  feminae  et 
servi  —  quia  receptum  est,  ut  civilibus  offi- 
dis  non  fungantur  (1. 12  §  2  D.  5,  1.  cf.  1.  1 
§  1 D.  16, 1) ;  res,  (\viaamores  civitatis  commer- 
cio  exemerunt  (1.34  §  1  D.  18,  1);  civiliter  et 
quasi  more  civitatis  turpia  (1. 42  D.  50,  16); 
mos  regionis  (l.  1  §  15  D.  25,  4.  1.  39  §  1 
D.  30);  ex  f nore  regionis  uhi  contractum  est 
constituitur  usunirum  modus;  exsolvendae 
ex  mwe  usurae  (1.  1  pr.  1.  13  pr.  D.  22,  1); 
secundum  morem  provinciae  praestare  usu- 
ras  (1.  7  §  10  D.  26,  l)',mM-isesse{\.  31  §  20 
D.  21,  1.  1.  9  pr.  D.  48,  19.  1.  7  §  17  D. 
48,  22);  b)  mores,  ©ittcn,  @ittHd|Ieit, 
{ittHc^ed  Betragen,  iBebendtoanbel, 
}.  9.  non  rebus  dumtaxat,  sed  etiam  mo- 
rbus pupiUi  praeponitur  tutor  (1.  12  §  3  D. 
26,  7);  mali  m.  (1.  1  pr.  D.  14,  6.  1.  43  §  4 
D.  21,  1);  indignus  moribus  (1.  12  §  1  D. 
23,  1);  mores  mutare,  corrumpei-e  (l.  23  § 
5  D.  9,  2.  l.  47  D.  24,  3);  mores  improbare 
(1.  47  cit.),  accusare  (1.  39  eod.  1.  14  §  10 
D.  48,  5) ;  agere  de  moribus  mulieris  (Gai. 
IV,  102.  1.  5  pr.  D.  23,  4);  de  moribus 
actio,  iudicium  (rubr.  C.  5,  17.  1.  1  C.  Th. 
3,  13);  retentio  ex  dote  propter  mores  (Ulp. 
VI,  9.  12:  „Morum  nomine,  graviwum  qui- 
dem  sexta  retinetur,  leviarum&uiem  octava; 
graviores  mores  sunt  adulteria  tantum,  levi- 
ores  omnes  reliqui**) ;  mariti  mores  maiores 
—  minores  (Ulp.  VI,  13);  morum  coercitio 
(l.  15  §  1  D.  24, 3) ;  sanos  mores  recipere  (1. 1 

Er.  D.  27,  10);  bonos  m.  colere  (1.  14  §  5 
K  48,  5) ;  boni  m.  faciunt  matrem  fam.  (1.46 
§  1  D.  50,  16) ;  (bonisj  mor.  improbari  (1. 27 
D.  23,  4.  1.  15  §  5  D.  47,  10),  convenire 
(l.  1 C.  2,2);  stipulatio,  ex  bonis  m.  concepta, 
non  secundum  bonos  m,  interposita  (1.  121 
§  1. 1.  134  pr.  D.  45,  1);  contra  s.  achei'sus 
(bonos)  m.  esse,  fieri  etc.  (g  7  I.  3,  26.  1.  3 
§  1  D.  4,  2.  l.  1  §  7  D.  16,  3.  1.  5  D.  22, 
1.    I.  14  §  1  D.  24,  3.   1.  9.  14  D.  28,  7. 


1.  112  §  3  D.  30.  1.  29  §  2  D.  39,  5.  1.  35 
§  1.  1.  61  D.  45,  1.  1.  15  §  5.  20.  34.  38 
D.  47,  10.  1.  1  §  1  D.  47,  11.  L  116  pr.  D. 
50.  17.  1.  6.  30  C.  2,  3.  l.  4  C  8,  38).  — 
2)  übet^itpt  fixt,  »cifc,  ?JrauA,  *.  B. 
more  militiae  faeere  testamentum  (i.  33  pr. 
D.  29,  1) ;  more  iudiciorum  exigere  (l.  14  C. 

2,  3),  convenire  (l.  10  C.  2,  12),  perseqoi 
(1.  2  C.  4,  19.  1.  3  C.  4,  50.  1.  4  C.  7,  21). 
examinari,  tractari  (1.  15  C.  5,  62.  1.  4  C. 
9,  2);  usitato  more  legum  curare  (1.  32  C.  2, 
4);  moresolito  desiderare  auxilium  (l.  50  §  1 
D  40,  4),  exercere  actiones  (l.  1  C.  3,  34), 
persequi,  experiri  (1.  14  C.  9,  9.  1.  3  C.  9, 
35) ;  sollemni  more  instituere  accusationein 
(1. 3  C.  9,  12);  malo  more  gestum  (l.  8  pr.  D. 
4,  2),  promissa,  erogata  pecunia  (1.  18  § 
1  D.  3,  5.  1.  l  §  1  p.  50,  13);  praedonio, 
improbato  m.  versari  (1.  25  §  5  D.  5,  3.  1. 
1  §  1  D.  19, 1) ;  rm  boni  more  a^ere  (1.  21  pr. 
D.  40,  7) ;  fnoi'e  insanorum  dendenda  loqui 
(1.  4  §  1  D.  21,  1);  converso  m.  procreari 
(l.  13  D.  1,  5).  —  3)  morem  gerere  alicui, 
3emttnbem  tDtllfo^ren  (1.  71  D.  6,  1.  l. 
16  pr.  1.  51  §  1  D.  10,  2.  l.  14  D.  22,  3). 

Motio,  ^udfc^Hegung:  ab  ordine  mo- 
tio  (1.  3  §  2D.47,  20);  «änfe,  al.  moli^o). 

Motusy  1)  Bemegung,  §.  ©.  terrae  mo- 
tus,  (gtbbeben  (1.  15  §  2  D.  19,  2.  1.  24 
§  3  D.  39,  2.  1.  2  §  6  D.  39,  3);  (gm^ 
pörung;  Cassianus  m.  (Coli.  XV,  2  §  5. 
cf.  Cassianus).  —  2)  9iegung  be«  Ökmufiß, 
Effect,  SßiUe,  «ntfc^IuB,  i.  «.  ex  dioer- 
sis  animi  motibus  in  unuiu  consentire  (L 
1  §  3  D.  2,  14);  iudex,  cuiuB  animi  motum 
vultus  detegit  (1.  19  §  1  D.  I,  18);  con- 
firmabit  iudex  motum  animi  sui  ex  argu- 
mentis  et  lestimoniis  (l.  21  §  3  D.  22,  5); 
m.  iudicis  s.  iudicialis  ({.  \>.  a.  arbitrium 
(1.  20  D.  10,  3.  1.  10  C.  9,  2.  1.  2  C.  9, 
45);  motum  congruae  severitalis  excipere 
(l  19  C.  9,  47).  —  3)  «nttieb:  in,  spon- 
tanem (1.  3  C.  1,  14),  divinus  (1.  12  C.  7, 
33). —  4)  gerichtliche«  «orge^en  (1.3  § 
Id  D.  7,  37). 

Movere,  1)  betoegen:  a)  überhaupt  in 
Sen^egungfe^en:  moveri,  se  movere,  f öt* 
pexüqt  Ben^egungen  machen  (1.  2  §  5 
D.  3,  2.  1.  8  §  11  D.  48,  19);  res  se  mo- 
ventes,  auc^  moventia  =  quae  se  ipsa  mo- 
vent,  sc.  animalia  (1.  1  pr.  D.  21,  1.  1.  15 
§  2  D.  42,  1.  1.  93  D.  50,  16.  1.  13  C.  3, 
34.  1.  4  C.  3,  36.  L  30  C.  5.  12.  1.  un.  §  7 
C.  5,  13.  1.  7  C.  6,  61.  1.  2.  3.  C.  7.  37); 
auc^  bebeutet  mm^entia  s.  res  motentes  f.  t>.  a. 
res  mobiles  (1.  93  D.  cit.  cf.  l.  32  §  9  D. 
33,  2.  1.  2  D.  33,  10.  1.  35  pr.  D.  39,  5. 
l.  19  D.  43,  16.  1.  5  §  2  D.  48,  17:  — 
,»inter  moventia  fructus  quoque  haberi"); 
b)  t)on  ber  ©teile  bewegen,  wegfc^affen. 


Digitized  by 


Google 


Mox — Mulier. 


851 


fortrficfen,  5.9.  deposoi  apud  te  decem, 
postea  permisi  tibi  uti  —  ctiam  antequam 
mooeantur^  condicere  quasi  mutuatibihaec 
posse  (1.  9  §  9  D.  12,  1);  non  alias  enm, 
qni  seit,  possidere  (thensaurum),  nisi  si  loco 
nu>tu8  Sit  (1.  3  §  3  D.  41,  2);  loco  s.  ex-tra 
8uum  gradutn  finesve  mov.  tcrminos  (l.  3  pr. 
D.  47,  21);  c)  gcmanben  ju  etttjo«  betoegen, 
beftimmen,  beranlaffen,  j.  IB.  si  qua 
iusta  causa  praetorem  moverit  (1.  3  §  12  B. 
26,  10);  ubicumque  iudicem  aequitas  mo- 
verit (1.  21  D.  11, 1);  motuB  aequitatCf  aequi- 
iaiis  ratione  (1.  56.  76  §  1  D.  36,  1.  1.  2 
D.  38,  8);  inSbt\.  )u  einet  onbern  ^nfit^t 
beftimmen,  mitunter  auc^:  n^anfenb,  irre 
mad^en,  5.  9.  nee  quem  s.  qucmpiam  mo- 
veai  8.  moverit,  quod  etc.  (1.  5  §  8  D.  24, 
1.  1.  5  pr.  D.  36,  1.  1.  3  pr.  D.  43,  24); 
nee  no8  movere  dehet,  quod  etc.  (1. 17  §  1  D. 
15,  3.  l.  3  §  12  D.  41,  2.  1.  75  D.  47,  2); 
nee  me  movet  quod  etc.  (1. 53  D.  17, 1) ;  nee  eo- 
movemur,  quasi  etc.  (l.  3  §  4  D.  4,  4) ;  movet 
me^  quia  etc.  (1.  22  pr.  D.  25,  2);  quosdam 
motet,  quia  etc.  (I.  24  §  19  D.  40,  5);  hie 
videtur  illud  movere^  quod  etc.  (1.  2  D.  27, 
9);  movet  iüud  primum,  quod  etc.  (1.  1  § 
9  D.  43,  3) :  movet,  quod  etc. ;  contra  mo- 
vet, quod  etc.  (1.  1  §  10  D.  48,  16);  ego 
mavear  (1.  7  §  8  D.  4,  3).  ~  2)  reljen: 
quotiens  contra  naturam  fera  mota  paupe- 
riem  dedit  (1. 1  §  7  D.  9,  1).  —  3)  titoa^  tt' 
tegen,  §.  ©.  mov.  dubitaiionem  Q.  3  §  4 
D.  4,  4),  quaestionem  (I.  41  §  3  D.  30.  1. 
1  §  11  D.  36,  3.  1.  29  §  1  D.  45,  1.  1.  12 
§  12  D.  48,  5);  onftiften:  seditio  mota 
(1.  3  §  20  D.  49,  16).  —  4)  untern c^« 
men,  anftellen,  bcßinncn:  mov.  eontro- 
rersiam  (1.  10  D.  5.  4.  1.  9  §  2.  1.  17  D. 
34,  9.  1.  4  D.  37,  10.  1.  24  §  2  D.  40,  12), 
Utem  (1.  55  D.  3, 3.  1.  33  D.  4,  3),  negotium 
(1.  16  §  1  D.  50,  7),  causam  (1.  1  §  4  D. 
49,  14.  1.  13  C.  7,  62),  actionem  (1.  20  D. 
5,  2.  1.  10  D.  19,  1.  1.  36  D.  42,  5.  1.  37 
§  1  D.  47,  10  1.  3  C.  7,  39),  querellam  in- 
ofiiciosi,  iudicium  de  inoffic.  testam.  (l.  6 
§  2.  1.  8  §  10.  12  D.  5,  2.  1.  7  §  2  D.  5, 
3),  ifUerdictum  (l.  1  §  2  D.  43,  9.  1.  3  § 
13  D.  48,  29. 1. 3  §  4  D.  43,  30),  quaestionem 
de  hereditate  (1. 27  §  2  D.  32),  proprietatis 
8.  propter  propriet.  (I.  2  C.  8,  34.  1.  28  C. 
8.  44),  servitutis  (1.  7.  9  C.  7,  14),  status 
(1.  11.  13  C.  7,  16.  1.  6  C.  7,  21.  1.  18  C. 
8,  44),  criminis  (1.  2  C.  7,  4),  aceusatio- 
nem  (1.  20  D.  48,  2).  —  5)  entfernen, 
au  9  f  daliegen,  moveri  (de)  senatu  (1.2.  7 
§  1  D.  1,  9.  1.  12  §  2  D.  5,  1),  ordine  (1. 
22  §  4  D.  50,  1.  1.  3  §  1.  1.  5  D.  50,  2); 
praescriptione  motus  ab  excusatione  perfe- 
renda  (1.  1  pr.  D.  50,  10). 
Mox,  1)  ba(b  (l.  12  §  1  D.  4,  2.   1.  7 


§  10  D.  4,  4.  1.  68  D.  6,  1.  1.  8  D.  14,  2. 
1.  6  §  9  D.  28,  3.  1.  39  §  2  D.  80.  1.  67 
D.  46,  3);  mox  quam  s.  cum,  fobatb  ald 

0.  13  D.  7,  4.  1.  5  §  3  C.  2,  52).  -  2) 
bolb  no(^^er  (l.  6  §  10  D.  3,  5.  1.  9  §  2 
D.  4,  3.  1.  68  D.  5,  1.   1.  25  §  2  D.  7,  1. 

1.  11  §  8  D.  11,  1.  1.  5  D.  19,  2.  1.5  §4 
D.  28,  5). 

Mueianus  f.  Mucius. 

Mucidus,  {d^immelig,  labmig  (vinum 
(1.  6  D.  18,  6). 

Muciiu  Soaavola,  1)  Publius  Mucius, 
ein  ju  Einfang  be^  7.  3a^^.  u.  c.  lebenber 
fRed^mdtfittet  unb  Pontifex  max.  (I.  2  §  39 
D.  1,  2.  cf.  1.  66  pr.  D.  24,  3);  er  ift  andf 
unter  ^em  in  1.  4  D.  49,  15  citirten  Scae- 
vola  gemeint;  fein  trüber,  L.  Crassus,  fihop* 
tiofo^n  bed  fiiciniud  C^raffud,  ebenfalls  ffitdft^ 
gelehrter,  toirb  Mueianus  genannt  (1.  2  §  40 
D.  1,  2).  —  2)  Quintus  Mucim,  ©o^n  M 
$ubliud,  ebenfalli^  Pontifex  max.  unb  an^^ 
ge^eid^^eter  9le(i^t9gelebrter,  ber  ha»  rdmtfd^e 
mtd)i  juerft  ft^ftematif«  bearbeitete  (§  41  eod. 
—  ,iuR  civiie  primns  constituit,  generatim 
in  libros  XVHI  redigendo."  cf.  1.  30  D.  17, 

2.  1.  3  pr.  §  6.  9  D.  38,  9);  ba^r  Muciana 
senteniia  (1.  9  §  2  D.  33,  5):  Muc.  eautio, 
hie  ))oit  i^m  eingeführte  (Kaution,  bed  unter 
einer  itegotiDen  $ote|tatit)bebingung  (g.  S.  si 
in  Capitolium  non  ascenderit,  si  Stichum 
non  manumiserit)  jponorirten,  baft  er  im  gaü 
bed  Butuiber^nbelnd  ba^  i^m  3ugettHinbte 
l^au^eben  werbe  (1.  76  §  7  D.  31.  1.  7. 
18.  72  §  1.  2.  1.  73.  77  g  1:  1.  79  §  2  3. 
1.  101  §  3.  1.  106  D.  35,  1).  »on  i^ 
ftammt  audi  bie  Stipulatio  Aquiliana  ^n, 

Mucor,  ©d^immel,  Äol^m  (1. 4  D.  18, 6). 

Mula  f.  mulus, 

Mulota  f.  muUa» 

Mulctare  f.  multare. 

Mulctatio  =  multa  (1.  2.  3.  C.  Tb.  6,  4). 

Mulotaticius,  xoa»  aH  ©träfe  ge« 
geben  toirb:  mulct.  servus  (1.  5  §  2  C. 
Th.  4,  7). 

Muliebris,  bie  grauen  betreffenb, 
toeiblid^,  j.  ^.  mundus,  vestis,  vestimenta, 
ornamenta  mal.  (1.  1  pr.  1.  28  §  2.  1.  25 
§  9.  10.  1.  32  §  6.  7  D.  34,  2);  corpore 
sQo  muliebria  pati,  fid^  brandneu  (äffen 
0.  1  §  6  D.  3,  1). 

Muliebriter  (adv.),  toetbifc^:  virile  cor- 
qus  muliebr.  constitutum  (1.  6  C.  Th.  9,  7). 

MuUer,  grau,  S5eib,  a)  über^au^  = 
femina  {].  25  §9  D.  34,  2:  ^mulieres  ora- 
nes  dici,  quaecumque  sexus  feminini  sunt.*' 
(1.  13  pr.  D.  50,  16:  „Muliens  appellatione 
etiam  virgo  viripotens  continetur.'*  cf.  L 
81  §  1  D.  32);  b)  üer^eiratl^ete  gfrou,  im 
(»cgenf.  »on  virgo  (1.  11  §  1  D.  18,  1.  1. 


Digitized  by 


Google 


352 


Muli  e  reu  la — Munificus. 


11  §  5  D.  19,  1);  bo^ct  J.  ö.  0.  uxor  0.  22 
D.  7.  4.  1.  2.  23J  2  D.  34,  2). 

MuUeroula,  ^etb  (t>eTö(i|tUc^)  (1. 16  D. 
11.  3.) 

Muliercularius,   SBetbetfrennb  0*  1 

C.  Th.  3,  16). 

Mulio,  ^ault^tettreiber  (1.8  §  1.  1. 
52  §  2  D.  9,  2.  1.  60  §  7  D.  19,  2). 

Mulomedious,  X^icrorjt,  C.  Th. 

Mulsum,  ^et^,  ein  ^emifd^  t)on  ^onig 
unb  3Bein  0-  5  §  1  D.  6,  1.  1.  9  pr.  1.  16 
§  1  D.  33,  6). 

Multa,  Strafe,  tnSbef.  OJelbftrafc  (1. 
131  §  1.  1.  244  D.  50,  16.  cf.  1  6  §  9  D. 

I,  18.    1.  1   §  1.  2  D.  11,  4.  l.  1  §  1  D. 

II,  5.  1.  6  D.  36,  1.  1.3  8  1  D.  47,21.  1. 
11  §  6  D.  48,  13.  1.  3  §  1  D.  49,  16). 

Multare,  ftrofcn,  beftrofen,  j.  ©.  non 
ultra  condemnationent  noxae  multanda  mu- 
lier (1.  21  8  2  D.  25,  2);  multari  pecunia- 
ria  poena  (1.  1  §  6  D.  3,  1),  magna  pecu- 
nia  (1.  27  D.  35,  1),  parte  boncyrum  (1.  13 
§  7  D.  3,  2),  e^ilio  (1.  4  §  11  D.  49,  16), 
opere  temporario  (1.  10  §  2  D.  48,  19); 
actione,  b.  ^.  mit  bem  Äerluft  ber  j^Iage  (1. 
5  §  1  C.  3,  13). 

Multifariam  (aclv.),  vielfältig  (1.  7  D. 
47,  9.  1.  220  8  1  D.  50,  16). 

Multimodus,  ))ie(fad^,  ohservatio  niul- 
tim.  (1.  2  8  1  C.  1,  3). 

Multiplex  (adi.),  multipliciter  (adv.), 
XiU\\oi6),  mannid^fad5[,  j.  S.  bon.  posses- 
sionis heneficium  multiplex  est  (1.  6  8  J 

D.  37,  1) ;  multipliciter  constituta  (1.  47  C. 
Th.  16,  5). 

Multiplioare,  t)ert)ielfa(^en,  tterme^^ 
reit  (1.  45  8  6  D.  17,  1.  I.  34  8  3  D.  30. 
L  6  D.  44,  2).  Multiplicatio,  «eröiel' 
fac^ung  (1.  32  8  6  D.  34,  2). 

Multitudo,  ^^eitge,  SKaffe,  nmltitu- 
dinis  hominuM  coetus  (1.  4  8  3  D.  47,  8); 
superflua  mult.  testium  (1.  1  8  2  D.  22,  5) ; 
multitudine  rerum  distringi  (1.  25  D.  4,  6). 

Multus,  \>itl,  iaf)txtiö),  groß,  j.  ^. 
multi  dixerunt,  i>uUibant,  multorum  opinio 
(1.  41  D.  4,  8.  1.  30  6  3  D.  29,  2.  1.  240 
D.  50,  16);  multu8  hämo  =  multi  homines 
(1.  158  eod.);  multa  turha  (1.  2  8  28  D.  1, 
2);  multum  tempus,  temporis  spatium  {%  7 
eod.  1.  33  D.  23,  2.  1.  67  C.  10,  32);  mul- 
tum etfundere  tractatum  (1.  2  8  1  C  4,  27); 
muHum  s.  multo  (adv.),  \>it\,  {e^r,  ).  ^. 
multum  distare  (1. 23  pr.  D.  38,  1),  interesse 
(1.  54  D.  6,  1.  l.  6  D.  39,  4);  non  m.  ab- 
esse quin  etc.  (1.  17  D.  40,  7);  non  m.  fa- 
cere  (1.  21  D.  26,  7) ;  multo  magis  (l.  3  D. 
1,  14.  l.  10  8  1  D.  2,  8);  m.  iustius  (1.  6 
D.  27,  8);  ra.  ante  (1.  2  8  8  D.  2,  11). 

M^üus,  mrda,  mauU^iev  (1.  1  8  '^  ^• 
9,  1.  l.  27  8  34  D.  9,  2.  1.  62  D.  32). 


Mundanua,  toeltlid^,  nic^t  bem  geift« 
liefen  Stanbe  anae^örtg. 

Mundare,  reinigen  (L  1  C.  11,  43). 

MunduB  (adi.),  rein,  reinlich,  fanber: 
(l.  21  8  1.  1.  25  8  10  D.  34,  2);  mundum 
(Subst.), 9leinf(^rift:  instrumenta iniiiti«- 
dum  recepta  (l.  17  C.  4.  21). 

Mundus  (Subst.),  1)  ^oilettengerät^ 
ber  gfranen  (1.  1  pr.   1.  8.  25  8  10  P.  cit. 

—  „Mundus  muliebris  est,  quo  mutier  mun- 
dior  fit:  continentur  eo  specola  matulae, 
unguenta  etc.'*  (1.  33  8  7  L  39  pr.  eod.). 

—  2)  S5elt  Q.  18  C.  Th.  16,  5). 
Munerari,  befd^e  nien  (1.  6  D.  48,  20); 

muneratio,  ©c^enlung  (1.  1  8  ^  1>*  27,  3). 

MunerariuB,  mer  (^labtatorenfpiele  ^um 
»eften  giebt  (1.  2  C.  Th.  15,  12). 

Munia,  1)  Steckte,  omnia  ingenuitatis 
m.  habere  (1.  10  8  3  D.  2,  4).  —  2)  ^ienfle 
(1.  130.  191  C.  Th.  12,  1). 

Munioeps,  1)  Bürger  ober  SKitbur^ 
ger  eine«  aÄunici<)ium«  (1. 1  pr.  8  1  !>• 
50,  1:  „Municipem  aut  nativitas  facti,  aut 
manumissio  aut  adoptio.  et  proprie  qui- 
dem  munic.  appellantur  muneris participes, 
recepti  in  civitatem  ut  munera  nolnscum  fa- 
cerent:  sed  nunc  abusive  munic.  dicimus 
suae  cuiusque  civitatis  cives^^  1. 14. 17  8  10. 1. 
22  8  2.  1.  23  eod.  1.  6  8  5.  1.  18  8  22  D.  50, 
4.  1.  18  D.  50,  16:  —  „munic  dici,  quod 
munera  civilia  capiant.^*  1.  228  eod.  „Munic. 
intellegendi  sunt  et  qui  in  eodem  municipio 
nati  sunt*%  —  2)  Slat^g^err,  decurio  (I. 
4.  110.   130.  143.  144.  154  C.  Th.  12,  1). 

Munioipalis,  1)  (adi.),  bie  ^unicipten 
ober  beren  $)ürger  betreffenb,  j.  1Ö. 
municip.  lex  (f.  b.  fB.  s.  2),  maqistratus 
(f.  b.  m,  s.  2),  iuri»dictio  (1.  29  D.  50,  1), 
Iwnor  (1.  2  D.  50,  3.  l.  14  pr.  D.  50,  4), 
munrn,  onus  (1.  8  8  1-  1-  -*  8  -^  ^od.  1.  6 
pr.  8  7  D.  50,  6);  muri  munic.  (l.  9  8  4 
D.  1,  8).  —  2)  (Subst.),  «ot^g^err  (I.  3 
C.  Th.  8,  12.  I.  62  C.  Th.  12,  1). 

Municipium,  eine  Stabt  mit  einer  me^ 
ober  weniger  felbftpänbigen  »erfoffnng,  beren 
Bürger  bie  Siechte  ber  römif(^en  Bürger  ge* 
noffen,  ä-  B.  im  (Segenf.  Don  colonia  (I.  27 
8  1  D.  50, 1) ;  itmgistratus  in  nmnicipio  crea- 
tus  (1.  9  I).  50,  4) ;  ordo,  quo  quisque  eonim 
(sc.  dccuvionum)  maximo  honore  in  munici- 
pio functns  est ;  album  decurionum  in  munici- 
pio (1. 1.  2  D.  50,  3);  per  quos  municipU  res 
genintur  (l.  97  D.  35,  1);  resptibl.  municipii 
(1.  13  8  1  D.  39,  4.  1.  31  8  1  D.  47.  2). 

Munifex,  bienftt^uenber  gemeiner 
(golbot  (1.  2  C.  Th.  8.  5). 

Munifloentia,  ^reigebigfeit  (1.  18  D. 
34,  4.  1.  1  pr.  D.  39,  5.  l  2  pr.  D.  50,  10). 

Munifioius  {.  munis, 

Munificus,  1)  ^ienfte  t^uenb:  miks 


Digitized  by 


Google 


Mtiü  imeti  —  Murreus. 


353 


munif.  =  xnunifex  (1. 18  D.  50,  16);  spon- 
taneos  aliquos  munificos  ad  puhlicas  no- 
minare  functiones  (1.  59  C.  10,  81).  —  2) 
fkeuerpfltd^tig,  fteuerbor:  pars  (empta 
a  naviculario)  munif.  —  ad  pensionem  fan- 
ctionis  ten  enda  (1.  2  C.  11, 3. 1. 4  §  1  D.  39, 
A);praedium  munif.  (1. 12  C.  11,  59);  ius  mu- 
nif. (1. 9. 16  C.  Th.  11, 28).  —  3)  freigebig, 
mitbt^fttig:  munif.  liberalitas  (1.  8  pr.  C. 
5,  9). 
MunimeTi,  ©d^u^,  Sd^u^mittel  (1.  3 

C.  1,  7.  1.  22  C.  4,  85). 

Munire,  1)  befefttgen,  in  ©tonb  f  e|  en, 
j.  ».  viam  (1.  15  §  8.  1.  31  pr.  D.  39,  2), 
aggeres  (1.  1  §  23  D.  89,  3),  rinam  (1.  un. 
§  6  D,  48,  13.  1.  un.  §  1.  6  D.  43,  15). 
—  2)  üerwol^ten,  fidlem,  fd^üjen,».  93. 
ignem  ita  munire,  ne  evagetur  (1.  27  § 
9  D.  9,  2);  (u2  illud  se  munire,  ne  etc. 
(1.  14  §  8  D,  11,  7);  quod  ab  iniuria  ho- 
minum  manitum  est  (1.  8  pr.  D.  1,  8);  ab 
omni  petitume  moniendae  res  civiles  (1.  2  G. 
10,  12);  muniri  iure,  auxilio,  privilegio, 
benefieio  (1.  16  pr.  §  1.  2  D.  4,  4. 1.  2  §  32 

D.  88.  17.  l.  9  C.  4,  29),  tituh  possessionis 
Cl,  2  C.  8,  81),  longi  temp.  possessione  (1.  7 
C.  7,  88),  praescriptione  (L  7  C.  7,  35),  ex- 
ceptione  (1.  6  C.  4,  80.  LUC.  8,  85);  re- 
plicationibus  mun.  suam  intenUonem  (1.  10 
eod.);  res  munita  idoneis  testtbus  (1.  25  C. 
4,1§). 

Munis  f.  munificus. 

Munitio,  1)  Sefeftigung,  9dau,  mun. 
©UM?  a.  8  §  1  D.  48,  11.  1.  12.  14  §  2  D. 
50,  4).  —  2)  «etttjal^rungg-,  6c^u^- 
mittel:  aggeres  vel  quam  aliam  munit, 
adhibere,  ut  agrum  snura  tueretur  (1.  un. 
§  7  D.  48,  18).  —  8)  ©ci^uft:  murus  ad 
munii,  urbis  exstructus  (1.  18  C.  8,  11); 
legis  plenissima  munitione  securus  (1.  4  C. 
7,  89). 

Munufl  (L  18  D.  50, 16:  „*Munus'  tribus 
modis  dicitur:  uno  donum,  et  inde  munera 
dici  dari  mittive,  altero  onus,  quod  cum  re- 
mittatur,  vacationem  militiae  munerisque 
praestat  inde  immunitatem  appellari.  tertio 
officium,  unde  munera  militaria  et  quosdam 
milites  munificos  vocari:  igitur  munieipes 
dici,  quod  munera  civilia  capiant^),  1)  Ob« 
Hegen^ett,  gunction  (1.214  eod.  „'Mu- 
nuti*  proprie  est,  quod  necessarie  obimus 
lege  more  imperiove  eius,  qui  iubendi  habet 
potestatem");  a)  im  9(ttgemetnen:  petitoris 
m.  esse,  non  possessoris  (1.  73  pr.  1).  6,  1); 
mun.  hereditaria  (1;  2  D.  36,  1.  cf.  1.  83 
9  1  D.  81);  Patrimonium,  quod  m.  collationis 
pati  debuit  (1.  56  D.  86,  1) ;  munere  Fald- 
diae  fungi  (f.  fungi  s.  1.);  fati  m.  implere, 

Setben;    b)   inSbef.    bürgetUAer   2)ienft, 
mt:  m.  civile  (1.  1  pr.  §  1  ff.  D.  50,  4: 


„Munerum  civilium  quaedam  sunt  patri- 
monii  s^a,  personarum.—  Dludteiiendumest 
generaliter  personale  quidem  m.  esse,  quod 
corporibus  labore  cum  sollicitudine  aninii 
ac  vilip^antia  sollemniter  extitit,  patrimonii 
vero,  in  quo  sumptus  maxime  postulatur. 
Aeque  personale  m.  est  tutela,  cura  adulti 
etc."  1.  6  §  3  ff.  1. 18  eod.);  m, publicum  (1. 14 
§  1  eod.  —  „publicum  m.  dicitur,  quod  in 
administrando  republ.  cum  sumptu  sine  ti- 
tulo  dignitatis  subimus."  1. 289  §3  D.  50, 16. 
cf.  1.  78  D.  5,  1:  ,,iudicare  m.  publ.  est." 
pr.  I.  1,  25;  —  „tutelam  et  curam  placuit 
publ.  m.  esse");  tutela  non  est  reipubl,  mu- 
nus  nee  quod  ad  impensam  pertinet,  sed 
civile  (1.  6  §  15  D.  27,  1);  mnnere  tutoris, 
pro  tutore  munere  fungi  (1.  1  pr.  §  1  D.  27, 
5);  m.  municipale  (f.  b.  2B.),  obnoxius  mu- 
neribus  suae  civitatis  (1.  4  §  3  D.  50,  4); 
si  quis  magistratus  in  municipio  creatus  mu- 
nere fungi  detrectet,  per  praesides  munus 
adgnoscere  cogendus  est  (l.  9  eod.);  honorem 
sustinenti  muntis  imponi  non  potest:  munus 
sustinenti  Jwnor  deferri  potest  (1.  10  eod.) ; 
privatis  muner.  excusati  magistratus  (1.  17 
§  4  D.  27,  1);  c)  ©olbatenbienft,  h-  ©• 
a  signis  vel  muneribus  avocare  milites  (1. 
8  §  6  D.  22,  5);  stationis  munus  relin- 
quere  (l.  3  §  5  D.  49,  14);  detrectare  m. 
militiae  (1.  4  §  10  eod.);  munus  desertum 
(1.  5  pr.  eod.);  d)  öffentlid^e  «bgobe 
(1.  2  C.  10,  22).  —  2)  ©efdjenf  (1.  18. 
194  D.  50,  16:  Jnter  'donum'  et  'munus' 
hoc  interest,  quod  inter  genus  et  speciem  — 
nam  munus  esse  donum  cum  causa,  ut 
puta  natalicium,  nuptalicium.  cf.  1.  53  eod. 
1.  6  §  3  D.  1.  16.  1.  7  §  3.  l.  87  pr.  D. 
88,  1);  debiti  potius  solutio  quam  muneris 
oblaiio  (1.  1  §  1  C.  10,  86);  sollemnia  mun» 
parentibus  cognatisque  mittere  (1.  12  §  3  D. 

26,  7);  m.  immodicum  uxori  dare  (1.  81  §  8 
D.  24,  1);  anulum  sponsae  muneri  mittere 
(1.  56  §  1  eod.);  m.  ntiptiale  (1.  1  §  5  D. 

27,  8).  —  3)  öffentliche^  ©d^auf^iel, 
Sfeft,  bog  3^monb  giebt:  munus  edere,  dare 
(l.  122  pr.  D.  30.  1  49  §  4  D.  31.  1.  86 
pr.  D.  85,  1.  1.  5  D.  50,  12). 

Munusoularios  f.  minuscularius. 

Munusculum,  tleinei^  ©efd^enl  (1.  1 
C.  Th.  11,  11). 

Muralis  ambitus,  ^inl^egung  burc^ 
eine  8W  au  er  (1.  10  C.  8,  10). 

Murex,  1)  ¥ur<)urfd^nede  (1.  9  C.  11, 
8);murilegulus,  ^ut<)urfc§neaenfif(^ct 
(1.  11  ff.  eod.).  —  2)  $ttt^urfarbe  (1.  3 
C.  11,  9).  —  3)  bo«  foifetl.  $ur^nrfleib 
(1.  1  C,  12,  53). 

Muria,  ©olatafe  (1.  3  §  1.  3.  D.  83,  9). 

Murilegulus  f.  murex  s.  1. 

Murreus  (s.  murrheus),  murrinus  (s. 
23 


Digitized  by 


Google 


354 


Murus  —  Mutuus. 


murrhinus),  auS  einer  getDiffen  %i)onaxt 
(murra)  bereitet;  ber  ©toff  \\t  Atoeifel^oft, 
üieUcic^t  glugf^tl^,  vasa  murr.  (1.  3  §  4. 1. 11 
D.  33,  10.  1.  19  §  19  D.  34,  2). 

Munis,  3Ramx,  indbef.  ttm  eine  ©tabt 
(1.  8  §  2.  1.  9  §  4  D.  1,  8.  1.  2.  3  D.  43, 
6.  1.  2  pr.  1.  87.  157  pr.  D.  50,  16);  tro* 
^if^;  ©c^nfttoel^r:  m.  integritati  (1.  30  §  2 

C.  1,  3). 

Mus,  HRouS  (1-  13  §  6  I>-  19,  2). 

Musarius,  musivaiius,  9J{u{it)arbei« 
ter  0-  1  C.  10,  66). 

Mustum,  971  oft  (1.  12  §  3  D.  10,  4. 
1.  14  §  3  D.  13,  1). 

Mutabilis,  t^eränberlid^:  vocahula 
mutab.  (1.  4  pr.  D.  30). 

Mutare,  dnbern,  tteränbern,  ).  9. 
res,  quarum  corpus  manet, /brma  mutata  est 
(1.  13  §  1  D.  50,  16);  per  se  natura  agri 
mutata;  terrae  motu  soli  causa  mutata  (1.  2 
§  6  B.  39, 3) ;  mutata  re  usus  fr.  exstinguitur 
fl.  10  §  3  D.  7,  4);  mut.  alveum  (1.  1  §  L 
3.  5.  7  D.  43,  13.  cf.  L  30  §  2  D.  41,  1: 
—  „natura  fluminis  haec  est,  ut  cursu  suo 
mutato  alvei  causam  mutet");  a  veteribus 
praeceptum  est,  neminem  sibi  ipsum  causam 
possessionis  mutare  posse  (1.  3  §  19.  20.  cf. 
L  18  pr.  1.  19  §  1  D.  41,  2.  1.  2  §  21  D. 
41,  4.  L  2  §  1  D.  41,  5.  1.  1  §  2  D.  41, 
6) ;  iudicii  mutandi  causa  f acere  aliquid  (L  4 
§  1.  1.  8  §  1.  1.  9.  11.  12  D.  4,  7.  1.  24 
§  1  D.  10,  3);  mut.  actionem  (1.  5  D.  44, 
2),  vindicationem  (1. 19  D.  31),  testamentum, 
iudicium  Q.  93  D.  28,  5.  1.  1  §  1  D.  29,  6. 
!•  88  §  4  D.  31.  L  6.  7  C.  6,  22),  vdunta- 
tem  a.  18  D.  2,  1.  1.  65  D.  3,  3.  1.  20  D. 
33,  5.  1.  32  D.  39,  5),  consilium  (1.  17  §  1 

D.  21,  1.  1.  8  D.  37,  6.  1.  75  D.  50,  17), 
sententiam  (1.  19  §  2.  1.  21  pr.  D.  4,  8); 
mut.  statum  (l.  9  §  4  D.  4,  4),  famüiam 
(1.  3  pr.  1.  7  pr.  D.  4,  5),  matrimonium^ 
eine  anbere  (£be  eingeben  (1.  5  D.  28,  2), 
domicilium  (1.  32  D.  50, 1),  militiam,  begro* 
birt  »erben  (1.  3  §  13. 16.  1. 13  §  4  D.  49, 
16);  mut.  procuratorem,  actorem,  einen  an* 
bern  ©efd^öftSfü^rer  toä^Ien  (1.  16.  17.  24 
D.  3,  3.  1.  6  §  3  D.  3,  4);  non  mutat,  si, 
etsi,  an,  quod,  e«  Änbert  nic^tg,  e3  mod|t 
feinen  Unterfd^ieb  (L  11  D.  7,  9.  1.  11  §  6 
D.  13,  7.  1.  3  §  13  D.  15,  1.  1.  36  §  1 
D.  29,  1.  1.  52  §  2  D.  46,  1). 

Mutatio,  1)  Äenbernng,  Seränber* 
UUQ,  J.  C  rei  mutatione  interire  usum  fr. 
placet  (1.  5  §  2  D.  7,  4);  neque  usus  fr.  ne- 
que  iter  actusve  dominii  mutatione  amittitur 
(1.  19  eod.) ;  etsi  eadem  quaestio  vertitur, 
t&mea  personarum  mut.,  cum  quibus  sing^lis 
suo  nomine  agitur,  aüam  atque  aliam  rem 
facit  (1.  22  D.  44,  2);  singulorum  iudicum 
mut,  eandem  rem ,  an  aliud  iudicium  f eoisset  ? 


(L  76  D.  5,  1);  mut  nominis,  cognominis, 
praenominis  (1.  un.  C.  9,  25);  mut.  Status 
(L  2  D.  4,  1),  müitiae,  ^Degrabation  Q.  3 
§  1  D.  49,  16).  —  2)  ^ofttoed^fel,  ©ta- 
tion  a.  15.  17.  18  C.  12,  50). 

Mutesoere,  tjerftummen  (l.  17  C.  Th. 
9,  40). 

Mutilare,  eigentlich  tterftümmeln,  ba^er 
a)  üertoüften  (L,  2  C.  11,  61);  b)  »er* 
ftören,  fd^wäc^en  (1.  8  C.  7,  21.  1.  3  C. 
7,  22.  1.  1  C.  11,  34.  1.  2  C.  11,  43). 

Mutilus,  t)erftümmelt:  dttos  mut.  iu- 
niores  pro  uno  integro  offerre  (1. 10  C.  Th. 
7,  13). 

Mutina,  ©tabt  in  Gallia  cisalpina  (1. 
Gall.  cisalp.  1,  50). 

Mutuare  s.  mutuari»  1)  borgen,  ein 
2)arle]^n  anfnel^men,  barlel^ni^toetfe 
empfangen  (1.  14  D.  12,  1.  1.  5  §  13  D. 
14,  3.  1.  50  §  3  D.  15,  1.  1.  17  pr.  L  19 
§  5  D.  16,  1.  1.  3  §  1  D.  27,  4.  cf.  mu- 
tuus). —  2)  tro^nfd^:  entlegnen  (L  49  pr. 
D.  41,  2:  —  „cum  plurimnm  ex  mre  pos- 
sessio mutuetur"*)*  —  3)  mutuo  (mutuatoj 
amore,  gegenfeitig  (1.  1  D.  24,  1). 

MutUB,  ftumm  (§  3  I.  2,  12:  —  mutus 
is  intellegitur,  qui  eloqui  nihü  potest,  non 
qui  tarde  loquitur.*'  §  7  I.  3,  19.  1.  9  D. 
21,  1:  „Mutum  morbosum  esse  Sab.  ait: 
morbum  enim  esse  sine  voce  esse  apparet" 
(1.  3  §  10  D.  29,  5.  1.  67  §  3  D.  36,  1. 
1.  7  §  1  D.  50,  2.  1.  124  pr.  D.  50,  17). 

Mutuus,  1)  geborgt,  geliel^en,  bar^ 
tel^niStoeif  e  enH)fangen:mutuum(Subst) 
^arlel^n,  b.  f).  eine  Ouantitat  fungibler 
@acl^en,  bie  man  jum  (Sigent^um  er^  mit 
ber  9luflage,  baft  man  eine  gleid^e  Okontit&t 
bedelben  @)attung  unb  @^üte  ^urücferftatte, 
j.  9.  mutuum  dare,  mutui  datio  (1.  2  pr. 
D.  12,  1 :  „Mut.  damus  recepturi  non  ean- 
dem speciem  quam  dedimus  —  sed  idem 
genus"  —  §  2  eod.  «Appellata  est  mutui 
datio  ab  eo,  quod  de  meo  tuum  /U,"  §  3 
eod.  —  „mutuum  non  potest  esse  nisi 
proficiscatur  pecunia"  §  4  eod.  „In  mutui 
datione  oportet  dominum  esse  dantem"  (L  3. 
8.  27  eod.  1.  2  §  1  D.  16,  1.  1.  1  §  2  D. 
44,  7:  „Re  contrahitur  obligatio  mutui 
datione.  mutui  autem  datio  consistit  in  his 
rebuSf  quae  pondere  numero  mensurave  con- 
stant  —  quas  res  in  hoc  damus,  ut  fiant 
accipientis,  postea  alias  recepturi  eiusdem  ge- 
nerisetqualitatis'*) :  mtituo  accii)«r  epecuniam 
(1.  12.  17  C.  8,  13);  mutuam  pecuniam  dare, 
credere,  accipere  (1.  8  §  8.  1.  12.  16.  18. 
^6.  33  D.  12, 1),  desiderare,  rogare,  petere 
.  4  pr.  1.  8  §  9  1.  32  eod.  1.  19  §  5  D. 
6,  1);  praeponere  servum  mutuis  peeumis 
da!ndis  (1. 8  D.  14, 5);  nmt,  pecuniam  faene- 
hrem  sumere  (1.  34  §  1  D.  12,  1);  mut 


ft 


Digitized  by 


Google 


Myops  —  Nasci. 


855 


nummos  dare  (L  8. 13  §  1  eod.) ,  quindecim 
matua  numerata  (1. 40  eod.) ;  mutuos  et  nu- 
meratos  decem  accipere  (1.  41  §  2  D.  22, 
1);  quantitcUem  mat.  accipere  ^.  8  pr.  D. 
15,  3);  mut.  vinutn,  oleum  datum  (1.  22  D. 
12,  1.  1.  5  §  14  D.  14.  3).  —  2)  toed^- 
feifettig,  gegcnf etttg,  j.  S.  mut  prae- 
stationes  actiouesque  civiles  (1. 17  §  3  D.  13, 
6);  mut.  actiones  (1.  11  §  1  D.  2,  1.  1.  5 
§  1  D.  44,  7),  petitiones  (1.  38  pr.  D.  17, 
1.  1.  1  §15  1).  50,  13) ;  non  prius  exsolvi, 
quod  debere  te  constiterit,  aequum  est,  quam 
petitioni  tnutuae  responswn  fuerit  (l*  6  C.  4, 
31.  L  1  C.  5,  21);  mut.  cautianes;  vice 
mutua  cautum  (L  5  §  1  D.  36,  3);  m.  stUh 
sHtutio  (1.  64  D.  31);  paria  delicta  mtUua 
pensatione  dissolvuntur  (1.  39  D.  24,  3); 
mutuo  (adv.),  a)  gegenf  eittg,  duo  praedia, 


quae  m.  serviebant  Q.  34  pr.  D.  8,  3) ;  Ser- 
vitutes, quas  m.  praedia  heredis  et  testatoris 
habent  (1.  76  §  1  D.  36,  1);  b)  ^iitflegen 
(1.  4  C.  5.  71). 

Kyops  {uva}ip),  bldbfic^tig  (1.  10  §  3 
D.  21,  1). 

Myrrha,  fR\)xxi)t,  ein  mol^Iried^nbe^ 
^orj  a.  21  §  1  D.  34,  2). 

Kysla,  Sanbfd^aft  ^letnafteni^,  toelc^e  in 
2  ^oüinjen  gctl^cilt  toax  (1-  3  D.  1,  32); 

?rae8e8  prov.  Mysiae  inferiaris  (1.  9  D.  49, 
5);  M.  prima,  secunda  (1.  10  C.  12,  59); 
Kysiaous,  mt)f ifd^:  limes  Mys.  (1-  1  0.  Th. 
7.  17). 

Mysterium,  ^el^eimnig,  befonbetd  in 
SReligiondfac^en;  bie  fird^Hc^e  Anbetung, 
(Botte8bienft  (l.  2  pr.  C.  1,  1.  1.  3  C. 
1,7). 


N. 


Naevus,  gled  (1.  2  C.  11,  8);  tto^ifdj: 
©d^impf  0.  16  §  2  C.  Th.  6,  27). 

Kam,  namque,  benn  (1.  1  I>.  1,  2.  1.  6 
§  1  D.  2,  13.  1.  2  D.  35,  1.  l.  1  §  8  D. 
41,  2.  1.  3  §  12  D.  43,  19.  1.  5  §  9  D.  43, 
24.  1.  1  D.  44,  1.  l.  83  §  5  D.  45, 1.  1.  95 
§  7  D.  46,  3.  1.  101  §  2  D.  50,  16). 

Nanoifloi,  erlangen,  ermetben,  nanc. 
possessionem  Q,  19  §  1.  1.  22  D.  41,  2), 
dominium,  (1-  1  pi'*  l^*  41,  1),  adionem  (1. 
45  §  5  D.  17,  1),  1.  65  §  9.  10  D.  36,  1), 
exceptionem  (1.  66  D.  50,  17). 

Napooensis  colonia,  bie  6tabt  ^apoca 
in  ®ocien  (1.  1  §  9  D.  50,  15). 

Narbonensis  provinoia,  ein  ^^il  (^ah 
Ueni^,  fo  genannt  t>on  ber  @tabt  Narbo,  bent 
beutigen  9{arbonne  (1.  8  §  1  eod.  1.  2 
§  32  D.  1,  2). 

Nardum»  S^arbe,  eine  tuol^Inec^enbe 
^flan^e,  fotuie  ha^  baraud  bereitete  Del  (1.  21 
§  1  J>.  34,  2). 

Narratio,  Qtxk&f^lnnq,  2)arftenung, 
indbef.  ber  X^tfad^en,  burd^  toetäic  ein  ^ä« 
ger  feine  ßlage  bor  ^erid^t  begrünben  n)ill 
a.  2  pr.  §  7  C.  2,  58.  1.  14  §  4  C.  3,  1. 
1.  un.  C.  3,  9). 

Nasci,  1)  geboren  toerben,  5.  9.  7um 
natus,  sed  post  mortem  matris  exsecto 
ventro  eim  extracius  (1.  11  §  5  D.  6,  2.  cf. 
1.  12  pr.  D.  28,  2:  —  „ncUum  accipe  et  si 
exsecto  venire  editussit**);  qmmartui  nascun- 
iur,  neque  nati  neque  procreati  videntur 
Q.  129  D.  50,  16);  qui  nasci  speratur  (I. 
281  eod.  cf.  1.  7  D.  40,  4);  septimo  mense 
nasd  perfectum  partum   (1.  12  D.  1,  5); 


mutus,  surdus,  ita  nati  (1.  5  pr.  B.  29,  2); 
commune  nascendi  initium  habere  (1.  1  §  1 
D.  38,  8);  qui  nascuntwr  patris  familiam 
sequuntur  (1.  196  D.  50,  16);  qui  ex  me  et 
uxore  mea  nascitur  (1.  4  D.  1,  6);  ex  matre 
libera,  liberum  nasci  (1.  5  §  2.  3  D.  1,  5); 
ex  iustis  nuptiis,  ex  aduUerio  natus  (1.  12 
eod.  1.  3  pr.  D.  28,  2);  anciUae  et  quod  ex 
his  natum  erit;  anciUa  cum  suis  natis  (1.  63 
D.  30.  §  17  I.  2,  20);  animalia,  quae  mari, 
caelo  et  terra  nascuntur  (§  12  I.  2,  1).  — 
2)  ühext^anpt  erseugt  toerben,  l^erttor^ 
mac^fen,  ern^adifen,  entfte^en,  ent«* 
f ^ringen,  j.  9.  quod  ex  sttpula  nascitur 
(1.  40  §  0  D.  18,  1);  ex  vinea  natum  (1.  9 
pr.  D.  33,  6);  quid  quid  in  fundo  nascitur; 
quae  in  fundo  nascuntur;  fructus,  qui  in 
agris  nascuntur  (l.  9  pr.  1. 58  pr.  D.  7, 1. 1. 12 
§  1  D,  7,  8);  inducta  in  fundum,  illata,  ihi 
nata 
nata 

tum  (1.         _ 

1) ;  Caput  aquae,  unde  aqua  nascitur  (1.  1  §  8 
D.  43,  20) ;  instila  in  mari,  in  flumine  nata 
(f.  insula  s.  1.);  tro^fc^:  pectdium  nascitur, 
crescit,  decrescit,  moritur  (1.  40  D.  15,  1) ; 
nascitur  actio,  condictio  (1.  6.  7  §  2.  1.  17 
§  2  D.  2,  14.  l.  2.  5  pr.  §  6  D.  3,  5.  1.  10 
pr.  1.  29  D.  10,  3.  1.  13  pr.  D.  12,  1.  1.  14 
D.  13,  6.  1.  9  §  3  D.  13,  7.  1.  5  §  3  D. 
19,  5.  1.  38  §  3  D.  22,  1.  1.  6.  52  §  1  D. 


u.  /,  oj;  mauern  m  lunaum,  uiaüa,  tot 
(1.  11  §  2  D.  20,  4);  arhor  in  confinio 
(1.  19  pr.  D.  10,  3);  oleum,  vinum  na- 

(l.  39  §  1  D.  18,  1.  1.  83  §  5  D.  45, 


24,  1.  1.  32.  53  pr.  D.  44,  7.  l.  98  §  1  D. 
45,  1.  1.  56  §  2  D.  46,  1.  1.  58  pr.  D.  46, 
3.  1.  9  pr.  1.  17  §  1.  1.  18.  90  D.  47,  2); 


semel  nota  actio  (1.  6  §  4  D.   11,  3);  in- 

23* 


Digitized  by 


Google 


856 


Nasica  —  Natura. 


offic.  querdla  (1.  8  §  10  D.  5,  2),  bon  poss, 
contra  tab.  (1.  8  §  5  D.  37,  4);  iam.  nata 
petitio  (1.  1  §  21  D.  37,  6);  nascitur  inter- 
dictum  (1.  40  D.  46,  3),  obligatio  (1.  7  §  2 
D.  2,  14.  1.  21  §  3  D.  4,  2.  L  26  §  2  D. 
16,  3.  1.  5  pr.  §  1  D.  19,  5.  1.  1  pr.  1.  3 
§  1  D.  44,  7.  ).  126  §  2  D.  45,  1),  Ube- 
ratio  a.  2  §  1  eod.  1.  94  f  1  D.  46,  3); 
nascitur  crimen  adversus  ahquem  (1.  1  D. 
48,  15). 

Nasica  (G.  Scipio),  angelesener  aUec^töge« 
le^cr  in  bcr  SWitte  be«  6.  äa^^.  u.  c.  Q.  2 
§  37  D.  1,  2). 

Nassa,  Sift^reuße  (Paul.  EI,  6  §  66), 

Natalicius  =  natalis:  natal.  dies  urbis, 
ber  ©rünbungStag  einer  ©tabt  0-  6  C.  3, 12) ; 
natalicium  (sc.  munus  s.  donum),  ®  eburtd» 
tagggefc^enl  (l.  194  D.  50,  16). 

Natalis,  bie  Geburt  betreffenb:  nat. 
dies  (l.  31  §  8  D.  24,  1.  1.  98  pr.  D.  50, 
16);  ouc^  natalis  fc^Iec^hoeg  bebeutet  f.  D.  a. 
nat.  dies  (1.  5  D.  28,  1);  auc^  dies  natalis 
sui  (1.  3  §  3  D.  4,  4);  nat.  professio  (1.  6 
C.  4,  21);  natales  (Subst.),  a)  bie  OJeburt 
(L  13  C.  4,  19:  —  „necessitudo  consan- 
guinitatis  —  natalibus  vel  adoptionis  sollem- 
nitate  coniunffitur*');  b)  ©eburtSftonb, 
b.  S-  ber  (Btonb,  bent  nton  ber  (^thntt  nac^ 
angel^5rt,  3.  Sd.  natales  tui,  licet  ingenuum 
te  probare  possis  (1.  10  cod.);  nataÜum  di- 
gnitas  (1.  69  §  5  D.  23,  3),  honestas  (1.  7 
C.  8,  50);  natalibiLS  (suis)  restitui,  reddi, 
bejcic^net  bie  loiferHt^e  (grl^ebuno  eine«  gtei» 
oelaffenen  in  htn  ©tanb  bcr  greiaeborenen 
1.  10  §  3  D.  2,  4.  l.  3  §  1  D.  38,  2.  1.  4 
t).  40,  10.  tit.  D   40,  11). 

Natatus,  ha^  Sc^mtmmen  (1.  13  G. 
Th.  7,  1). 

Natio,  JBoIIgftamm  (1.31  §  21  D.  21, 
1.  1.  1  §  5,  1.  4  §  5  D.  50,  15). 

Nativitas,  Geburt,  infofern  burt^  Ific 
^)erfönIi(Se  aSer^ältniffe  beftimntt  »erben  (1.  2 
§  3  D.  38, 16:  ,.Parvi  refert,  adgnatus  hie 
nativitate  an  adoptione  sit  quaesitus.**  1.  1 
pr.  D.  50,  1 :  „Municipem  aut  nativ.  facit 
—  aut  adoptio,"    1.  2  G.  3,  8). 

Nativns,  1)  angeboren:  nat.  libertas 
(1.  7  pr.  G.  11,  8).  —  2)  notürlic^:  nat. 
color  (i.  70  I  12  D.  32). 

Natu  (abl.  öon  natus),  ber  ®eburt, 
b.  1^.  bem  fltter  nod^:  grandis  natu  (f.  b. 
SB.);  minor  quam  XXV  annorum  natu  (1.  3 
§  3  D.  4,  4). 

Natura,  9'iotur,  inSbef.  a)  (rerumj  nat., 
bie  Drbnung,  bie  (äJefeJc  ber  Silatur, 
§.  ©.  ius  et  naturam  recipere  posse  (1.  14 
§  1  D.  11,  1);  rerum  natura  non  recipitj 
non  patitur;  natura  non  permisit  (1.  15  D. 
1,  5.  1.  4  pr.  D.  38,  10.  1.  23  §  2  D.  41, 
2);  contra  nat  est,  ut  etc.  (1»  3  §  5  D.  41, 


i 


2) ;  häbitus,  motus  corporis  contra  nat,  (1. 1 
§  7  D.  21,  1.  1.  60  D.  42,  1);  pars  corpo- 
ris naturae  contraria  (1.  38  D.  50,  16);  con- 
dicio,  cui  natura  impedimento  est,  quo  minus 
exsistat ;  m,t\iTQ,impossibilis  condicio  (§111. 
3,  19.  1.  137  §  6  D.  45,  1);  per  rerum  nat, 
praestari,  persolvi  posse  (1.  73  eod.  1.  186 
D.  50, 17);  sententia,  cui  pareri  rerum  na- 
tura non  potuit  (1.  3  §  1  D.  49,  8) ;  quae 
rerum  nat. prohibentur,n\i\\&\ege  confirmata 
sunt  (1.  188  §  1  D.  50, 17);  naturae  conce- 
dere  (f.  b.  903.  s.  4.);  —  b)  (rerumj  nat.  f. 
t>,  0.  SSBelt:  in  (rerum)  nat,  esse  =  in  re- 
bus humanis  esse  (f.  humanus  s.  1.);  er)  t)on 
SÄenfc^en  gejagt  (1.  26  D.  1,  5:  „Qui  in 
utero  sunt  —  intellegitur  in  rerum  nat.  esse." 
(1.  16  pr.  D.  30.  1.  80  §  10  D.  36,  1.  1.  22 
pr.  D.  36,  2.  1.  2  pr.  D.  37,  6.  1.  7  D.  88, 
16:  „conceptus  quodammodo  in  rerum  nat, 
esse  existimatur,"  (1.  54  D.  40,  5);  ß)  öon 
»ermögen^objecten  0-21  D.  5,  3:  ,De- 
perditum  intellegitur,  quod  in  rerum  naU, 
esse  desiit,**  1.  1  D.  7,  7:  „Opera  in  acta 
consistit  nee  ante  in  rerum  nat.  est,  quam 
si  dies  venit  quo  pracstanda  est."  1.  19  D. 
15,  3.  1.  15  pr.  D.  18,  1.  1.  1  D.  18,  4. 
1.  13  §  5  D.  20,  1.  L  50  §  1  D.  24,  1. 
1.  24  pr.  1.  48  §  1.  L  69  §  5.  1.  84  §  7. 
1.  108  §  10  D.  30.  1.  40  §  4  D.  35, 1.  1.  20 
pr.  D.  38,  1):  —  «unusquisque,  quod  spo- 
spondit,  suo  impendio  dare  debet,  quam- 
diu  id,  quod  debet  in  rerum  nat,  est,"  1.  8 
§  21  D.  41,  2.  1.  98  §  8  D.  46,  3);  a  na- 
tura recedere  =  in  rerum  nat,  esse  desinere 
(1.  3  D.  42,  2);  c)  baS  natürliche  »er* 
^ftltnig,  bef.  in  betreff  ber  »erttanbtfc^ft, 
im  <S(egen{.  t)on  adoptio  (§  4  I.  1,  11: 
„Ädoptio  naturam  imitatur."  1.  1  pr.  D. 
1,  7:  „Filios  fam,  non  solum  natura,  ve- 
rum et  adoptiones  faciunt."  1. 16  eod.  „Ad- 
optio in  bis  personis  locum  habet,  in  quibus 
etiam  natura  potest  habere."  cf .  1.  23  pr.  D. 
28, 2) ;  plures  personae,  quae  sunt  sub  unius 
potestat-e  aut  natura  aut  iure  subieetcie 
(1.  195  §  2  D.  50,  16);  oucft  f.  t>,  a,  origo 
(1.  6  pr.  D.  50,  1);  —  d^  natürliche  ©e- 
fc^affen^eit,  ^efen,  3.  V.  humanae  nat 
congruum  (1.  65  §11).  32);  quantum  in 
natura  hominum  sit  (1.  38  D.  12,  1);  per 
nat.  humanae  condicionis  (1.  30  §  6  D.  29, 
1):  fera  nat.  bestiarum  (L  2  §  2  D.  9.  2. 
1.  5  §  5  D.  41,  1);  quotiens  contra  nat,  fera 
mota  pauperiem  dedit  (1.  1  §  7  D.  9,  1) ; 
natura  (im  ®egen{.  öon  vitio  corporis)  steri- 
lem esse  (1.  14  §  3  D,  21,  1);  nat.  loci,  agri 
(1.  24  p.  D.  39,  2.  1.  1  §  14.  23.  1.  2  §  6 
D.  39,  3);  loca,  quae  natura  non  admittunt 
aquam;  nisi  aestate  (1.  1  §  3  D.  43,  20); 
nat.  aquae  (1.  6  eod.);  aqua,  quae  natura 
fluit  (1. 1  §  13  D.  39,  3);  nat.  fluminis  (L 


Digitized  by 


Google 


Naturalis. 


357 


I 


80  §  2  D.  41,  1);  8ua  natura  intercidere; 
sna  nat.  corrupta  vina  (1. 14  §  1  D.  16,  3. 
L  16  D.  18,  6);  8ui  natura  patefactae  ta- 
bulae  (I.  10  §  1  D.  29,  3);  natura  sui  pos- 
sibilia  (L  83  §  5  D.  45,  1);  quae  natura 
divisionem  non  admittunt  0*  ^  §1  eod.) :  nat. 
servitutum  ea  est,  ut  possideri  non  possint 
(1.32  §1  p.  8, 2) ;  servitutum  non  ea  nat.  est, 
ut  aliquid  faciat  quis,  sed  ut  aliquid  pa- 
tiatur,  aut  non  faciat  (1.  15  §  1  D.  8.  1); 
venditio,  cuius  indivisa  nat,  est  Q.  139  D. 
45,  1);  nat.  ohligationis  (1.  9  §  1  D.  45,  2. 
L  5  P.  46,  1),  actionü  0- 12  §  2  D.  4,  2. 
L  14  §  13  D.  11,  7).  contractus  (§  3  I.  8, 
24.  L  7  §  5  D.  2,  14).  negotn  (L  21  §  3 
D.  22,  5),  depositi  (1.  24  D.  16,  3),  omni- 
"bus  Ugatis  una  sit  nat.  (§  2.  3  I.  2,  20); 
e)  ttotütlic^cg  Stecht,  »ecnünftigfcit, 
j.  ©.  natura  debere  (L  31  §  1  D.  5,  3.  1. 
26  §  12  D.  12,  6;  —  „nat  operas  patrono 
libertus  debet."  1.  41  eod.  „Quod  pupillus 
sine  tutoris  auctoritate  stipulanti  promi- 
sent  solvent,  eins  repetitio  est,  quia  nee 
nat  debetJ'  1.  6  D.  16,  2:  „Etiam  quod 
nat.  debetur,  venit  in  compensationem."  1. 
1  §  17  D.  35,  2.  1.  49  D.  36,  1.  1.  10  D. 
50,  16.  1.  84  §  1  D.  50,  17:  „Is  nat  dehet, 
quem  iure  gentium  dare  oportet,  cuius  fidem 
secuti  sumus");  nat.  debitum  (1.  1  §  7  D. 
13,  5.  1.  60  D.  46,  1 :  „übicumque  reus  ita 
liberatur  acredltore,  utnat.dehitummaneat, 
teneri  fideiussorem**);  nat.  debitorem  esse, 
manere  (1.  18  pr.  D.  3,  5.  1.  60  pr.  D.  12, 
6^ ;  natura  aequum  est  neminem  cum  alte- 
nus  detrimento  fieri  locupletiorem  (1.  14 
eod.  cf.  1.  206  C.  50, 17);  secundum  nat.  est, 
commoda  cuiusque  rei  eum  sequi,  quem  se- 
quentur  incommoda  (1. 10  eod.);  lex  naturae 
haec  est,  ut  qui  nascitur  sine  legit.  matri- 
monio  matrem  sequatur  (1. 24  D.  1, 5);  con- 
tra nat.  subici  dominio  alieno  (1.4  §  1  eod.) ; 
natura  manifestum  esse  (l.  45  D.  7,  1.  1.  1 
§  12.  14  D.  44,  7.  l.  75  §  4  D.  45,  1). 

Naturalis,  natürlich :  a)  burd^  bic  Äraft 
bcr  Statur  l^eröotgcbra^t,  auf  bcr  Drbnung 
ber!Rotur  bcru^cnb,  ber  natürlichen  ©cfd^affcn* 
beit  einer  6at^e  gemäS,  in  ber  iRatur  bcr 
©at^c  licgenb;  naturallter  (adv.),  auf 
notürlic^e  ©eife,  öonSRatur,  bcr  9la* 
tur  ber  ©ad^e  nod^,  §.  93.  nat.  color;  na- 
tural, nigrum  (1.  70  §  12  D.  32);  nat.  fe- 
ritas  (1.  1  §  10  D.  9,  1),  maturitas  (1.  42 
D.  33,  2);  nat.  vitium  (1.  24  §  2  D.  39,  2), 
impedimentum  (1.  137  §  4  D.  45,  1);  agger 
nat.  im  <S(egen{.  t>on  manu  factus  (1.  2  §  5 
D.  89,  3);  si  aqua  natural,  decurrat  — 
quodsi  opere  facto  repellatur  (1-  1  §  10 
eod.) ;  nat.  cursus  fluminum  (1. 1  §  8  D.  43, 
13),  alvus  (1.  7  §  5  D.  41,  1);  servitus  na- 
tural, non  manu  facto  opere  laedere  potest 


fundum  servientem  (1.  20  §  1  D.  8,  3) ;  (^uod 
ex  caelo  cadit,  ex  naturali  causa  fit,  et  ideo 
perpetuo  fieri  existimatur.  ^»/^icidfn  quoque 
immittendi  natur.  etperpettia  causa  esse  de- 
bet  (l.  28  D.  8,  2);  nat.  causa  operis  novi 
nuntiationis  (1.  5  §  9  D.  39,  1);  vis  nat., 
veluti  terrae  motus  (1.59  D.  19  2);  nat. 
interitus  (1.  14  §  1  D.  16,  3);  res  natural 
indivisae  (1.  26  §  2  D.  30);  natural,  aperire 
tabulas;  natural,  clausae  tab.  0*  3  §  19.  23 
D.  29, 5) ;  si  nihil  convenit.  tunc  ea  praesta- 
buntur,  quae  natural,  insunt  huius  iudicii 
(sc.  empti)  potestate  (1. 11  §  1  D.  19,  1): 
fhlsae  confessiones  naturalibus  convenire 
debent  (1.  13  pr.  D.  11,  1);  naturale  ius,  im 
®egenf .  öon  ius  civile  unb  gentium  (1. 1  §  2. 3 
D.  1,  1:  „Privatum  ius  tripertitum  est: 
collectura  enim  est  exnatural.praeceptisskui 
gentium  aut  civilibus.  Ius  nat.  est,  quod 
natura  omnia  animaliadocuit:  namiusistud 
non  humani  generis  proprium,  sed  omnium 
animalium  —  commune  est.  binc  descendit 
maris  atque  feminae  coniunctio  etc."  cf.  1. 
4  eod.  pr.  §  11  I.  1,  2.  §  11  I.  2,  1:  „Pa- 
lam  estvetustius  esse  nat.  ius,  quod  cumipso 
genere  humano  rerum  natura  prodidit.''  § 
18.  19.  37.  40  eod.  1.  2.  3  D.  1,  8.  1.  50 
D.  9,  2.  1.  31  pr.  D.  16,  3.  1.  14  §  2  D. 
23,  2.  1.  2  D.  4?,  18.  1.  59  D.  44,  7.  1.  32 
D.  50,  17);  natur.  ratio  (l.  1  I.  1,  2:"— 
„quod  natur.  ratio  inter  omnes  homines  con- 
stituit,  id  apud  omnes  peraeque  custodi- 
tur.«'  pr.  1. 1, 10.  §  12. 35  1. 2, 1. 1. 38  D.  3, 5. 
1.  2  §  1  D.  7,  5.  1.  4  pr.  D.  9,  2.  1.  83  D. 
17,  2.  1.  5  §  16  D.  25,  3.  1.  1  pr.  1.  3  pr. 

1.  7  §  7  D.  41,  1.  1.  1  §  9  D.  44,  7.  1.  7 
r.  D.  48,  20);  natur.  aequitas  (§  39.  40 
.  2,  1.  1.  1  pr.  D.  2,  14.  1.  3  §  7  D.  12, 

4.  1.  1  pr.  D.  13,  5.  1.  2  D.  38,  8.  1.  1  § 
1  D.  44,  4.  1.  1  §  1  D.  47,  4.  1. 19  pr.  D. 
49,  15);  furtum  quod  lege  natur.  pröhibi- 
tum  est  admittere  (1.  1  §  3  D.  47,  2);  — 
b)  burc^  natürliche  ^rjeugung  ent*' 
ftanbcn,  bara'uf  beru^enb,  j.  ©.  nat. 
origo  (1.  6  §  1  D.  50,  1),  cognatto  (1.  4  pr. 
§  2  D.  38,  10) ;  ßi  quis  emancipatum  filium 
exheredaverit  eumque  postea  adrogaverit 
—  iura  natur.  in  eo  praevalere  (1.  8  §  7 
D.  37,  4);  nat.  liberi,  nat.  ßius,  nepos,  a) 
leibliche  finber,  im  ®cgcnf.  ber  adoptivi, 

>er  adrogationem  quaesiti  (1.  31  D.  1,  7. 

.  5.  10  D.  1,  9.  1.  1  pr.  D.  37,  7.  1.  4  D. 
38,  6.  1.  2  §  6.  1.  7  D.  38,  17);  filium  nat. 
emancipare,  alium  adoptare  (1.  5  D.  38, 
10);  ad  vicem  natur.  subolis  adrogare  alici. 
(1.  2  C.  8,  47);  ebcnfo  nat.  familia  im  ©egenf. 
Don  adoptiva  (1.  1  §  4  D.  38,  8);  paren- 
tes,  pater,  avus  nat.  (1.  29  D.  1,  7.  1.  6  D. 

2,  4.  1.  30  pr.  D.  5,  2.  1.  44  §  4  D.  23, 
2.  1.  6  8  4.  1.  10  §  1.  1.  11  pr.  1.  14  §  1 


l 


l 


Digitized  by 


Google 


258 


Nauarchus — Navalis. 


D.  37,  4.  1.  1  §  12  D.  37,  9.  1.  7  §  1  D. 
37,  10.  1.  107.  132  D.  45,  1);  ß)  inSbcf. 
ivkb  nat.  in  $Be5ug  auf  bte  au|ere^elid^e 
(Srjeugung  im  Soncubinot  ober  (£on* 
tubcrnium  ^efagt:  nat.  liberi,  fiUi,  filiae, 
nat.  suboles,  tm  ®egenf.  t)on  legitiini  liberi, 
legit.  suboles  (tit.  C.  5,  27.  1.  8  C.  5,  35); 
nat,  liberi  i.  e.  in  Servitute  susc^ti;  fiUus, 
ßia,  frateTf  soror,  pater  nat.  ^.  88  §  12 
D.  31.  cf.  1.  33  D.  9,  2.  1.  5  pr.  D.  19,  5. 
1.  18  §  4  D.  36,  1.  1.  19  D.  40,  1.  1.  11 
D.  40,  2.  1.  40  pr.  D.  40,  5.  1.  3  pr.  D. 
40,  12.  1.  17  §  1  D.  42,  8.  1.  21  D.  49, 
15.  1.  2  C.  4,  57.  1.  4  C.  5,  6.  1.  3  C.  9, 
9) ;  naturalis  {üUmb)  postea  curiae  datus  po- 
testati  patris  subicitur  (§  13  I.  1,  10);  — 
c)  auf  bem  ius  naturale,  btx  ratio,  aequi- 
tas  nat  bctu^cnb:  naturaliter  =  naturali 
iure,  ratione  5. 5ö.  hcatio  et  conductio,  cum 
naturalis  sit  et  omnium  gentium,  non  ver- 
bis,  sed  consensu  contrahitur  (1, 1  D.  19, 2); 
nihil  tarn  naturale  est  quam  eo  genere  quid- 
que  dissolvere,  quo  coUigatum  est  (L  35  D. 
50, 17);  natural.  Heere  concessum  esse  (1. 16  § 
4  I).  4,  4;  —  ^in  pretio  —  natural,  licere 
contraiientibuß  se  circumvenire.'  1.  9  §  7  D, 
15, 1 :  —  „licet  —  natural,  in  suum  corpus 
saevire."  1.  22  §  3  D.  19,  2;  —  „natwal, 
concessum  est  quod  pluris  sit  minorisemere, 
quod  minoris  sit  pluris  vendere  et  ita  invi- 
cem  se  circumscribere");  natural,  videturad 
mortuum  pertinere  locus,  in  quem  infertur 
(1.  4  D.  11,  7);  quod  natural,  adquiritur, 
sicuti  est  possessio,  im  ®egenf.  t)on  quae 
civiliter  adquiruntur,  veluti  per  stipulatio- 
nem  (1.  53  D.  41, 1) ;  nat.  obligatio  im  ®egenf. 
Don  civilis  (1.  19  pr.  D.  12,  6:  —  „nat, 
oblig,  manet  et  ideo  solutum  repeti  non  pot- 
esf'   1.  38  pr.  eod.  1.  61  pr.  66  pr.  D.  36, 

1.  L  10  D.  44,  7,  1.  126  §  2  D.  45,  1.  1. 
6  §  2.   1.  7.  21  §  2  D.  46,  1.   1.  1  D.  46, 

2.  1.  95  §  4  D.  46,  3);  eas  obligationes, 
quoA  naturalem  praestationemh€U>ere  inteUe- 
guntur,  palam  est  capitis  deminutione  non 
perire,  quia  civilis  ratio  naturalia  iura  cor- 
rumpere  non  potest  (1.  8  D.  4,  5);  natural, 
obligari,  (1.  2  1 2  eod.  „Hi  qui  capite  minu- 
untur  ex  bis  causis,  quae  cap.  deminutio- 
nem  praecesserunt,  manent  obligati  natu- 
ral" 1. 13  pr.  D.  12, 6:  „Natural,  ctiam  servus 
obli^atur."  1. 5  pr.  D.  26,  8:  „Natural,  obli- 
gabitur  (pupillus)  in  quantum  locupletior 
factus  est."  1.  14  D.  44,  7.  1.  1  §  2  D.  45, 

S;  ad  remunerandum  sibi  aliquem  natural, 
ligare  (1. 25  §  1 1 D.  5, 3};  ex  pacto  natural, 
deberi  G-  5  §  2  D.  46,  8);  natur.  debitum, 
vinculum  1.  59.  64  D.  12,  6:  •—  „repetere 
non  poterit,  quia  naturale  adgnovit  debi- 
tum; —  debiti  vel  non  debiti  ratio  in  condi- 
ctione  naturaliter  intellegenda  est,"  (1. 40  § 


8  D.  35,  1.  1.  8  §  1  D,  '46,  8);  indebüi  so- 
luti  condictio  natur.  est  (1.  15  pr.  D.  12,  6); 
nat.  causa,  quae  inhibet  repetitionem  (L  3  §  7 
D.  2,  2);  nat.  pignus  (1.  2  C,  8,  50);  ver- 
borum  obligatio  aut  natural,  resolvitur  aut 
civiliter:  natural,  veluti  solutione  etc.  (1. 107 
D.  46, 3) ;  natural,  liberationem  consequi  (1. 9 
C.3,42);  ex  novis  legibus  hereditates  sie  de- 
feruntur,  ut  personae  natural,  designentur 
(L  7  pr.  D.  4,  5);  —  d)  natürlich,  t^at» 
|fi(^Itd^  =  corpordlis;  naturaliter  =  cor- 
poraliter,  §.  ^.  possessio  nat.  im  ®egenf.  Dott 
civilis;  poss.  natural,  comprehensa;  natural 
possidere,  tenere^  incumbere  possessioni  (1.35 
D.  10,  2.  1.  7  §  11  D.  10,  3.  1.  3  §  15  D. 

10,  4.   1.  38  §  10  D.  22,  1.    1.  1  pr.  §  1. 

1.  3  §  3.  1. 12  pr.  20  pr.  24.  49  pr.  D.  41, 

2.  1.  2  §  1.  2  D.  41,  5.  1.  1  §  9  D.  43, 
16.  1.  22  §  1  D.  43,  26.  1.  38  §  7  D.  45, 
1);  natural,  interrumpitur  possessio,  cum 
quis  de  possessione  vi  deicitur  (1.5D.41, 3); 
nat.  datio  (1.  8  D.  15,  1) ;  solutam  pecuniam 
intellegimus  utique  naturaliter,  si  nume- 
rata  sit  creditori  0.  49  D.  46,  3);  nat. 
laxitas,  libertas  (f.  bicfc  ©.). 

Nauarchus,  6(^iffi&ta))itftn  (1.  un.  § 
1  D.  37,  13.  1.  4  C.  11,  2). 
Nauderus,  ©(^iffSlfterr  (l.  1—3.  6,C. 

11,  2.  1.  6  C.  11,  6.  1.  un.  C.  12,  44). 
Nauftraglum,  1)  @(^if|btu(§  (1.  1  pr. 

§  5.  1.  3  pr.  1.  4.  5.  7  D.  47,  9.  tit.  C.  11, 
6).  —  2)f(5iffbrü(|ig««(5Jut:naufr.8uum 
colligere  (1.  12  pr.  D.  eod.);  naufr.  si^pri- 
mere  (}.  S  %  4:  J).  48,  8). 

Naufragus,  tuet  (Schiffbruch  erlitten 
(1.  3  §  8  D.  47,  9). 

Naulum,  ©c^iffSlo^n,  gobrgelb  (1. 
6  §  1  D.  20,  4.  1.  39  §  1  D.  30). 

Naupegus,  6c§iff3stmmermann  (1.  7 
D.  50,  6). 

Nauta,  ©cfiif f er,  a)  über^au^rt  SWatrof e 
(1.  1  §  2.  1.  7  pr.  D.  4,  9.  1.  1  §  2.  7  D. 
14,  1.  1.  un.  §  1  D.  37,  13.  1.  11  §  2  D. 
39,  4. 1. 1  §  1  D.  47,  5);  b)  inSbef.  ©Siff«* 
r^eber  =  exercitor  navis  (L  1  pr.  §  2  D. 
4,  9;  „Nautam  accipere  debemu«  eum  qui 
navem  exercet:  quam  vis  nautae  appelian- 
tur  omnes,  qui  navis  navigandae  causa  in 
nave  sint:  sed  de  exercitor e  solummodo 
praetor  sentit."  1.  4  pr.  5  pr.  eod.). 

Nauticus,  bie  6qtffer  betreffenb: 
naut.  pecunia  (mutuaj,  naut.  faenus,  ein  in 
©cfiiff  au  öerienbenbe«  ©elbboriebn  (L  1  §  7 
eod.  1.  3  D.  22,  2.  1.  122  §  ID.  45,  1.  1. 
3  C.  4,  33). 

Navalis,  1)  bie  ©d^iffe  betreffenb: 
vasa  nav.  (1.  19  §  10  D.  34,  2);  navale 
(Subst.),  (Sc^iffSttjerfte  (L  18  §  10  D.  50, 
4).  —  2)  =  navicularius:  functio  nav.  (1. 
15  C.  11,  59). 


Digitized  by 


Google 


Navarchia — Necessarius. 


359 


Navarchia,  ©Aiff^bicnft,  wavtcw^oria 
functio  (L  20  C.  Th.  13,  5). 

Navarohus  f.  nattarchus. 

Navare  operam,  feinen  Sfl^tfi  toih* 
mcn,  befitffen  fein,  obliegen  (1.  1  C. 
Th.  14,  9). 

Navieella  f.  navloula^nauoella,  6  db  i  f  f « 
d|en,  ©oot,  ^o^n  (1.  44  D.  21,  2.  1.  17 
§  1  D.  38.  7). 

Navlcularia,  bie  ©c^ifffol^rt  betref* 
f  enb:  munera  m  navic.  (LI  §  1  D.  60,  4). 

NavicxQarius,  1)  (adi.)  =  navicularis: 
functio  navic,  ©(^iffSbicnft  (tit  C.  11, 
3.  1.  3  C.  12,  57).  —  2)  Subst.)  ©d^iffS* 
berr  0-  1  pr-  I>.  3,  4.  1.  1  §  3  D.  4,  9. 
L  13  §  1  D.  19,  2.  1.  9  §  1  D.  50,  2.  1.  6 
§  3.  9  D.  50,  6.  1.  1.  2  C.  11,  3). 

Navlgabüis,  f^iffbar  0.  1  §  12.  15. 
L  2  D.  43,  12). 

Navlgare,  fcbiffen  (1.  5  pr.    D.  1,  8. 

1.  2  §  8  D.  2,  II.  1.  12  §  1  T).  7,  1.  1.  1 
D.  22,  2.  1.  1  pr.  D.  43,  13.  1.  1  pr.  §  1 
D.  47,  5). 

Navlgatlo,  @d|ifffa^rt,  j.  So.  tempus 
navigationü  (l.  16  §  1  D.  6,  1);  periculum 
tuwigat,  ineundae  (1.  3  D.  39,  6);  praetor 
coSrcet  —  ai  quid  fi at,  qtu>  deterior  statio  et 
navigaiio  fiat  ;Bi  quid  fiat  quod  navigationem 
incommodet  difficilioremvefaciat  velprorstis 
impediat,  interdicto  locus  erit  (1.  1  §  14. 
15  D.  43,  12.  cf.  1.  1  pr.  §  2  D.  43,  15). 

Navigium,  1)  @Äifff obrt  (1.  122  §  1 
D.  45,  1.  1.  4  C.  4,  33).  —  2)  ©c^iff  (l.  1 
§  14  D.  43.  12). 

Navis,  ©d^iff  (1.  1  §  6.  8.  12.  1.  7  D. 
14,  1.  1.  1  ff.  D.  14,  2);  n.  marina,  fluvior 
tüis ,  anusta  (f.  b.  äB.);  navem  exercere, 
navis  exercitor,  magister  (f.  bicfe  SB.) ;  navis 
instrumentum  (f.  b.  9B.). 

Naviter  =  gnaviter  eifrig,  ftteng, 
(1.  23  C.  Th.  6,  27). 

Ne,  1)  bog  nid^t  (1.  3  D.  2,  10.  1.  7  § 
5.  8.  13  ff.  1.  32.  33  D.  2, 14).  —  2)  nic^t, 
nic^t  einmal  (L  18  D.  1,  18.  1.  13  §  1 
D.  11,  1.  1.  10  b.  18,  7.  1.  29  §  2  D.  21, 

2.  1.^119  D.  30.  1.  12  §  1  D.  40,  9). 

Ne,  ob,  ob  nic^t:  in  arbitrio  est  credi- 
toris,  utmm  —  an  etc.  —  sed  iudex  aesti- 
mare  debet,  ne  forte  etc.  (1.  4  pr.  D.  14,  5); 
guaero,  possetne  (1.  59  D.  6,  1);  videndum 
est,  ne  etc.  (1-  30  D.  2,  14.  1. 1  §  2  D.  7, 
4J;  videamtts,  ne  aliud  dicendum  sit  (1.  6 
I).  40,  5);  videamus,  ne  non  etc.  (1.  13  § 
1  D.  4,  8.  1.  43  D.  5,  3.  1.  4  §  1  B.  45,J); 
inspiciendum  est,  ne  neque  etc.  (1.  27  pr. 
D.  28,  7);  dispiciamus,  ne  nihü  vetet  (1.  38 
D.  8,  3). 

Nee  f.  neque,  nnb  nid^t,  aud^  nic^t, 
niefit  einntol  (1.  4  §  2  D.  1,  15.  1.  10  § 
8  P.  2,  4.  1.  15  §  7  D.  2,  8.  1.  7  §  15  D. 


2,  14.  1.  26  §  2  D.  4,  6.  1.  41  §  1.  2  D. 
29,  1.  1.  3  §  10  D.  37,  10.  1.  1  §  2  D. 
45,  1.  1.  56  §  2  D.  46,  1.  1.  115  D.  50, 
16.  1.  38  D.  50,  17);  neque  —  neque,  toeber 
-  noc^  (L  4  D.  1,  14.  1.  6  §  4  D.  1,  18. 
1.  2  D.  2,  4.  1.  5  D.  2,  12.  1.  6  D.  10,  2. 

1.  21  §  2  D.  34,  3);  nee  non,  übet  ou(^, 
fogar  aud^  (l.  9  pr.  D.  2,  14.  1.  23  D.  3, 

2.  1.  1  pr.  28  pr.  D.  4,  6.  1.  141  D.  50, 
16).  —  2)  nid^t:  furtum  nee  manifestum 
(f.  b.  SB.);  inspiciendum,  ne  homo  neque 
compos  mentis  esset  (1.  27  pr.  D.  28,  7); 
nee  (neque)  enim  (1.  15  D.  1,  |5.  1.  15  D. 
2,  4.  1.  24  §  4  D.  19,  2);  nee  minus,  eben* 
fo  (1.  11  D.  1,  1);  nee  ne  =  oh  nic^t  (1. 
11  §  1  D.  34,  5.  1.  6  D.  49,  1) ;  nee  non, 
nnb  bod^,  boc^  auc^  (i.  141  D.  50,  16). 

Necare,  tobten  (1.  4  D.  25,  3.  1.  7  D. 
48,  6.  1.  1  §  1.  L  3  pr.  D.  48.  8). 

Necdiun  =  et  nondum  (l.  32  D.  19,  2). 

N'eoessarius,  1)  notl^ttenbig:  neces- 
sarie  s.  neeessario  (adv.),  notl^toenbfger 
SSBeife,  a)  nötl^ig,  erfotbcrlic^,  quod 
alimentis  alicuius  neeessarium  est;  quae  ad 
vivendum  homini  necess.  sunt.  (1. 5  §  3  D.  37, 
10.  1.  43  D.  50,  16);  necess.  rem  emere;  in 
necess.  causas  mutuam  pecuniam  accipere 
(1.  47  §  1  D.  46,  3);  neeessario  emere  rem 
(1.  21  D.  3,  5);  impensae  necess.  im  ®egenf. 
non  utiles,  voluntariae  (1.  79  pr.  D.  50, 16: 
„Imp.  necess.  sunt,  quae  si  factae  non  sint, 
res  aut  peritura  aut  deterior  futura  sit  cf. 
1.  38.  39  D.  5,  3.  1.  8  pr.  D.  13,  7.  1.  1. 
4.  5. 14 1).25, 1) ;  impensae  necessarie  factae; 
sumptus  necess.  factus  (1.  51  pr.  D.  5,  3. 1.  8 
D.  16,  3.  1.  30  §  1  B.  21,  1);  neeessario 
vel  utiliter  auger e  aliquid  (1.  55  §  1  D.  19, 
2);  operi  necessarii,  bie  jum  SBerle  nötl^gen 
«rbeitMeute  Q.  1  §  8  D.  11,  8);  cautio  nee, 
bie  itoat  nic^t  erattjungen  »erben  lann,  bie 
aber  nöt^ig  ift,  b.  1^.  einem  Sebürfnift  ent« 
fljrid^t  (1.  39  pr.  D.  39,  2);  b)  notbae- 
brnngen,  geawnngen,  nnfreittjiuig, 
im  Ocgenf.  bon  voluntarius;  neeessario  im 
®egen{.  bon  sponte,  5. 9.  adiudicatio  necess. 
est,  emptio  voluntaria  (1.  39  D.  10, 2);  quod 
necessarie  öbimus  —  quae  nuUa  necessitate, 
et  sponte  praestantur  (1. 214  D.  50, 16) ;  non 
sponte  sed  neeessario  officio  fungi  (1.  6  D. 
3,  1);  necess.  satisdatio  (1.  7  §  1  D.  2,  8); 
necess.  äbsentia  (1.  6  D.  27,  2);  necess.  do- 
micilium  Q.  22  §  3  D.  50,  1);  necess.  he- 
res,  einer,  ber  o^ne  befonbere  SSBillenS* 
erltärung,  'alfo  auc^  pcgen  feinen  2BiU 
len,  ipso  iure  @rbe  tt)trb:  a)  ein  ju  (Srbcn 
eingefefeter  ©clan  be8  Xeftatorg  (§  1  I.  2. 
19:  „Necess.  heres  est  servus  heres  insti- 
tutus:  ideo  sie  appellatur,  quia,  sive  velit 
sive  nolit,  omninopost  mortem  testatoris  pro- 
tinus  liber  et  necess.  heres  fit.'*  (1.  22  D, 


Digitized  by 


Google 


860 


Necesse — Nectere* 


24,  1.  1.  12  D.  28,  1.  1.  3  §  3. 1.  80  D.  28,  5. 
1.  57  §  2  D.  29,  2);  bo^et  servt^s  necess. 
(L  7  §  18  D.  2,  U.  1.  10  §  10  D.  42.  8); 
b)  ein  suus  beres  (§  2  I.  cii.  „Sui  et  necess. 
heredes  sunt  veluti  filius  —  et  deinoeps  ce- 
teri  liberi,  qui  modo  in  potestate  monentis 
fuerint. — NecessariiidiQO  dicuntur,  quia  om- 
nimodo  sive  veiint  sive  nolint,  tarn  ab  inte- 
stato  quam  extesiamentoheredesiiunt^e^\i\& 
praetor  permittit  volentibusabstinereseab 
bereditate."  1.  7  §  5  D.  4, 4. 1. 20  D.  28,  2. 1. 
87  §  1  D.  28.  5.  1.  18  pr.  48  §  2  D.  28, 
6.  1.  12  D.  28,  7.  l.  15.  16.  57  D.  29,  2. 
1.  5  pr.  D.  29,  5.  1.  19  pr.  D.  34,  5.  1.  6 
^  2  D.  36,  1.  1.  18  pr.  D.  49,  17).  —  2) 
tn  naivem  )6et^ältnig  ju  gemanbem 
fte^enb,  indbef.  t^ettoanbt,  necess,  (alicui) 

F'sonae,  necessarii  (alicuius),  bic  Änge» 
ciaen  3emonbe«  (1.  13  §  1  D.  1,  18.  1. 
2  D.  2.  6.  1.  59  D.  2,  14.  1.  20.  21  D. 
24,  3.  1.  7  pr.  D.  26,  10.  1.  1  §  9  D.  27, 
5.  1.  5  8  11  D.  27,  9.  1.  3  §  1.  1.  6  D. 
40,  12.   1.  2  §  3  D.  49,  4.    1.  4  C.  5,  31. 

1.  1  C.  5,  63.  1.  27  C.  8,  53). 
Neoesse  esse^  7wJ>ere,  not^toenbig  {ein, 

nöt^ig  ^aben,  muffen  (1.  8  §  13.  15  D. 

2,  15.  L  20  §  2  D.  3,  5.  1.  79  §  1  D.  50, 
16.  1.  167  §  1.  1.  169  D.  50  17). 

Neoe68ita8,  1)  ^ott^to  cnh i at t ii , 
3toang,  Set^flic^tung,  5. 13.  voluntatis 
et  offidi  magi8  quam  necessitatis  est  com- 
modare  (L  17  §  3  D.  13,  6);  causa  depo- 
sitionis  ex  necessitdescendens,  non  exvolun- 
täte  proficiscens  (1.  1  §  2  D.  16,  3);  propter 
necessit  —  mera  voluntate  donare  (1.  18 
D.  34,  4);  ex  necessit  non  ex  yolunt.  dotem 
promittere  (1.  33  D.  23,  3) ;  ex  necessit  (non 
suo  arbitrio)  —  nuüa  necessit  cogente  ma- 
numittere  (}.  50  D.  23,  2.  l.  13  §  1  D.  38, 1), 
ex  necessit  distrahere  rem  (1. 15  §  1  D.  6, 1); 
ex  necessit.  facta  venditio  (1.  9  pr.  D.  20, 
5);  sponte  et  nuUa  necessit.  cogente  im- 
miscere  sz  negotiis  alienis  (1.  8  §  10  D.  3, 
5);  nulla  necessit  cogente^  sed  ex  voluntate 
sua  administrare  (1. 46  ^  4  D.  26,  7) ;  teneri 
administrationis  necessitate  (1.  9  §  9  eod.); 
necess.  offidi  (1.  5  §  13.  1.  ?2  ß.  34,  9); 
dvüium  offidorumnecessitatibus  distringi  (1. 
15  §  5  D.  48, 16) ;  ex  necessit  non  ex  volun- 
tate abesse  (1. 26  §  9  D.  4,  6) ;  nulla  necessit, 
ur^  wtcvoluptatis  causapro^cwc» ;  necessita- 
tem  proficiscendi  habere;  peregrinationes, 
quae  ex  necessit  fiunt  (1.  2  §  8  D.  2.  11.  L  4 
pr.  D.  12, 1. 1. 17  D.  23,  \)\propter  navigandi 
necessit  contrabere  cum  magistris  (1.  1  pr. 
D.  14, 1);  necessitate  öbligantur,  quibus  non 
licet  ahud  facere  quam  quod  praeceptum 
est:  quod  evenit  in  necessario  berede  (1. 52 
§  7  D.  44, 7);  necess.  iuris  (1.  40  pr.  D.  5,  1. 
1.  11   D.  12,  3.   L  2   D.  20,  5);   ex  causa 


iudicati  soluta  peetmia  ex  necessit.  iudicis 

0.  11  B.  49,  1);  res  libera  et  soluta  et 
extra  necessit  iurisdictionis  posita  (1.  3  §  1 
D.  4.  8);  impensae.  ouae  babent  in  se  ne- 
cessitatem  impendi  (1.  1  §  1  D.  25,  1);  ne- 
cess. servüis  ])otestatis  (I.  18  §  2  D.  3,  5. 
L  15  §  3  D.  48,  10);  parendi  necessitatem 
babere  (1.  10  §  2  D.  34,  9);  quae  propter 
necessit  recepta  sunt,  non  debent  in  argu- 
mentum trabi  (1.  162  D.  50,  i7).  —  2)  »e^ 
bürfnift,  Siiot^^öebc&ngniB/quonmdam 
necessitatibus  succursurus  (index),  quomm- 
dam  aegritudini  (L  5  §  2  D.  25,  3);  nee 
m  famUiaris  (1.  36  §  1  D.  17,  1),  penuriae 
(1.  3  D.  50,  6);  secundum  necessit.  temparum 
ac  rerum  utüibus  inutilia  permutare  (1.  1 
pr.  D.   18,  1);  necessitates  humanae  (§  2 

1.  1,  2.  §  13  I.  2,  10);  lllvridanae  (I.  1 
C.  10,  \%publicae  pnvatae  (1.  1  C.  12.  22); 
primipüi  necessitas  ne^^ecta  (1.  4  C.  1,  3). 
3)öffentU^e  ßeiftung,  j.  UimWtca  nee 
(1.  1  C.  11,  4);  et  publicarum  necessit.  et 
privati  aerarii  utilitas  (1.  8.  C.  7,  65);  com- 
moda  publica  et  statutae  necessit.   (1.   10 

C.  10, 16);  necessit.  dviles  (1.  19  C.  10,  32), 
munidpaJes  (1.  21  §  1  C.  9,  22);  ratiociniis 
vel  necessitatibus  obnoxii  (L  4  §  1  C.  1,3).— 4) 
necessit. publicae  bebeutet  aucb  {.  t).  a.  öffent» 
(ic^e  Angelegenheiten  (l.  21  §  1  C.  9,  22). 

Necessitudo,  1)  Slotl^tQenbigfeit  (L  5 
pr.  D.  49,  16).  —  2)  na^e«  »erbftltntl 
jtt)if(^en  meisteren  ?ßerfonen,  tn*oef.  bcc 
i6ett0anbtf(^aft  ober  @(^mä§et« 
fd^oft  (1.  12  D.  1,  1.  1.  2  D.  6,  6.  L  50 
§  3  D.  30.  1.  24  D.  37,  5.  1.  5  §  1  D.  42, 
4.  1.  176  §  1  D.  50,  17.  1.  83  C.  9,  9); 
pietaSf  vineulum  necessitudinis  (L  1  §  7. 1. 9 

D.  26,  10);  necess.  sanguinis  (l.  6  C.  5.  43. 
L  2  C.  8.  47),  consanguinitatis  (1.  18  C.  4, 
19).  —  3)  öerwanbte  ober  no^e  ftebenbe 
?erfonen  (1.  3  §  3  D.  22,  1.  1.  28  §  8 
D.  48, 19);  necess.  propinquorwn  =  propin- 
qui  (1.  4  C.  1,  3). 

Neotere,  1)  Oerpflic^ten,  3.  9.  necti 
crimine  (1.  3  §  3  D.  48,  21),  obligationi  (1.  5 
C.  4,  10);  öetpfänben,  rem  nectere  ere- 
ditori  (1.  2  C.  9,  34),  rem  suam  putare  sibi 
nexam  (1.  1  §  4  D.  43,  4);  res  (alicui)  nexa 
hypothecae  s.  pignori^  praedium  pignori  ne- 
xum ;  fundus  pignori  nexus  (L  52  §  2  D.  2, 
14.  1.  22  §  1  D.  49,  14.  L  3.  10  C.  4,  24. 
1.  2  C.  5,  70.  1.  7  C.  8.  25.  L  2.  7  C.  8, 
27);  pignora  tibi  nexa  (L  2  C.  8,  18).  — 
2)  ^injufügcn  (1.  14  C.  Tb.  16,  5);  ein. 
Oerleiben,  necti  fisd  rationi,  viribus  (L  33 
eod.  1.  7  pr.  C.  Tb.  7,  18),  patrimonio  (L  7 
C.  9,  49).  — -  3)  fpinnen,  bereiten,  nect 
calumnias  (1.  1  C.  12,  22);  moros  (L  1  pr. 
C.  4,  3). 


Digitized  by 


Google 


Nefandus — Negotiatio. 


361 


Nefandus,  af>\^tuU^,  gottlod^  5.  9. 
scelus  nefandissirnnm  (1.  2  C.  5^  8);  nef. 
superstitio  (L.  4  C.  Th.  16,  9). 

Nefarius  (adi.),  nefarie  (adv.)^  gott« 
lo«,  ftcöcll^aft,  nef.  nt^tiae  (§  1  I.  1, 
10);  nef.  coniunctio  Q.  1  §  3  D.  25,  7); 
nef.  sceJera;  nefarie  incesteque  commissa 
(Coli.  VI,  4  §  1.  3). 

Nefas,  Unted^t,  6ünbe,  '|.  9.  ex  ea, 
quam  nefas  sit  ducere,  posiumum  heredem 
insütuere  (1.  9  §  3  D.  28;  2.  cf.  1.  55  pr. 
D.  23,  2.  1.  4  §  7  D.  38,  10). 

Nefastus  dies,  gefd^Ioffenet  Xa^,  an 
loeld^em  Detboten  ift,  gerid^tUc^e  ßanbmngen 
öotaunc^men  (Gai.  IV,  29). 

Negare,  H  öerncincit,  leugnen,  |.  ©. 
actio  (legis  Aqailiae)  adversus  confitentem 
compeüt  in  simplnm,  adversus  negantem 
in  duplum  (1.  23  §  10  D.  9,  2);  negantes 
(JeWore«  —  convicti  (1.  9  C.  4,  10);  factum 
negantis  probatio  nuUa  est  (1.  23  C.  4,  19) ; 
si  parens  neget  ßium,  vel  filius  negetparenUm 
(L  5  §  8  D.  25,  3) ;  denuntiante  muliere  ne- 
gare ex  se  esse  praegnatem  (1. 1  §  16  eod.)'; 
testamentum  patris  iure  factum  negare  (L  24 
D.  34,  9);  negare  se  heredem  (i,  6  §1.1 11 
§  10  D.  11,  1),  se  possiderefl.  QhV.  6,  1); 
si  partis  fandi  usus  fr.  constituatur,  potest 
de  eo  in  rem  agi,  sive  vindicet  quis  usum  fr., 
sine  alii  neget  (1.  5  §  2  D.  7,  6);  comjjetit 
etiam  de  Servitute  actio  domino  aedificii  ne- 
ganti  servitutem  se  vicino  dehere  (1.  4  §  7  D. 
8,  5) ;  ba^er  actio  negatoria  s.  negativa,  bie 
Staat  beS  (ligentl^ümeti»,  toobutc^  er  ben  t3e- 
ftone  einer  ©crtottut  öerneint  unb  biegrei* 
l^ett  feinet  (Sigentbumd  gettenb  mac^t  (§  2. 
L  4,  6.  1.  5  pr.  D.  7,  o:  —  ,,actio  negat. 
domino  competit  adversus  fructuarium  — 
cum  invito  se  negat  ius  esse'utendifruendi" 
§  6  eod.  1.  2  pr.  D.  8, 5:  ,J>e  servitutibus  in 
rem  actiones  competunt  —  tam  confessoria 
quam  negatoria,  confess.  ei  qui  Servitutes 
sibi  competere  contendit,  negat.  domino  qui 
negat.'*  1.  4  §  2  eod.  —  2)  Verweigern, 
l^erfagen,  neg.  petitionem,  persecutionem, 
actionem  (1.  43  D.  5,  3.  L  27  pr.  D.  9,  4. 

I.  2  D.  25,  2.  1.  1  §  7  D.  39,  1.  1.  1   §  3 
D.  43,  18).  —  3)  untetfagen  (1.  2  C. 

II.  9). 

Negrativus,  negatorius,  t)erneinenb: 
verba  negativa  (1.  237  D.  50,  16);  actio 
negat.  (f.  negare  s.  1). 

Kefi^dius  (Ntimerius),  pngirtet  9lame  für 
einen  (feine  ©d^nlb  leugnenben)  ©d^ulbner, 
»dd^  befonberd  in  ben  aiten  ^lag»  unb 
@tik)uIationdf  otmeln  gebraucht  tpurbe  (Gai.  IV, 
34.  40.  47.  86.  119.  131.  136.  137.  L  18 
§  1  D.  46,  4). 

Kegleotus,  SSernac^Ififftgung;  negl. 
utilitatis  publicae  (1.  6  C.  Th.  1,  15). 


Neglegenter  f.  neglegere  s.  1. 

Neglegentia,  Slad^Uffigteit,  ^af^x* 
I&ffigleit,  Ä.  ».  im  ®egenf.  öon  casus 
(1.  7  pr.  D.  2,  13.  L  12  pr.  D.  48,  3);  ne- 
gleg-  lata,  magna,  crassa,  dissoluta  (1.  29 
pr.  D.  17,  1 ;  —  „dissol.  negleg.  prope  dolum 
est/'  1.  6  D.  22,  6.  1.  7  §  2  1).  26,  7.  1.  7 
§  1  D.  26,  10:  —  „lata  negleg.  —  prope 
fraudem  accedit.''  1.  1  §  5  D.  44,  7;  — 
„magnam  negleg.  placuit  in  dolicrimine  da- 
dere."  1.  8  D.  50,  8.  1.  226  D.  50,  16^; 
rebus  suis  consueta  negleg.  (1.  23  §  3  D. 
36,  1). 

Neglegere,  1)  üernad^iaffigen,  §.  16. 
neglecta  custodia  rerum  mobilium  (1.  47  D. 
41,  2);  tutelae  iudido  t&m  de  admini- 
stratis,  quam  de  neglectis  convenire  tutorem 
(1.  6  C.  5,  28);  neglegens,  nac^Iftffia, 
folbrläffla;  neglegenter  (adv.),  auf  no(f* 
Iftffige  SBeife,  3.  ©.  culpa  eorum,  qui 
negl^entiores  in  officio  suo  tuerint  (1.  14  D. 
1,  1^;  negl.  in  eligendis  ministeriis  (1.  27 

?9  D.  9,  2);  negl.  suarum  (L  5  §  6  D.  49, 
6);  non  neglegentibus  subvenitur,  vel  neces- 
sitate  rerum  impeditis  (1.  16  D.  4,  6);  qui 
neglegentiamico  rem  custodiendam  committü, 
de  se  queri  debet;  neglegenter  res  custodita 
(1.  1  §  5  D.  44,  7);  negleg.  versari,  agere, 
se  gerere  Q.  1  §  1  D.  11,  6.  1.  23  §  1.  1.  26 
B.  17,  2.  1.  12  §  1  D.  50,  8);  neglegentius 
häbita  praedia  (1.  3  §  5  D.  49,  14).  — 
2)  au«  9iodMdffig!eit  öetfftumen,  unter* 


laffen,  j.  ».  negl.  petere  (1.  16  D.  23,  5. 
1.  5  §1  D.  38, 15);  defendere  causam  (L  47 
§11).  42, 1),  adesse,  praesentiam  sui  facere 
(1.  14  §  1  D.  49,  1.  1.  8  C.  7,  43],  suspe- 
dum  facere  tutorem  (1.  41  D.  26,  7).  — 
3)  unbeachtet  laffen,  negl.  praeceptum, 
voluntatem,  constitutiones  principum  (1.5  §9. 
1.  7  §  7  eod,  1.  1  §  3  D.  48, 10.  L  5  C.  3, 
44).  —  4)  <E)a]|er  übergeben  (L.  3  C.  3, 
28 : — „non  iustis  rationihus  neglectus  (filius) 
deinofficiosoquerellam  instituere  poterat*^. 

Negotiari,  1)  ^anbel  treiben,  §.  ». 
argentum,  quodnegotiandi  causa  venaUpro- 
poni  soleret  (1.  32  |  4  D.  34,  2);  negotiandi 
c.  emere,  vendere  (1.  52  D.  18,  1),  aedificia 
demoliri  (1.  2  C.  8,  10);  pluribus  locis  ex 
aequo  negot.  (1.  5  D.  50,  1):  negot.  (injpe- 
culiari  merce,  peculiariter  (1.  1  pr.  1.  23  D. 
14,  4);  negot.  ex  vino  (1.  21  §  3  D.  19.  1). 
—  2)  einloufen,  um  ^anbel  ju  treiben: 
utensüia  negot.  et  vendere  (1.  12  D.  50,  2). 

Negotiatio,  (grtoerbggefd^&ft,  a)  über* 
^au|)t  ®en)erbe:  alterius  negot.  accessio, 
ut  puta  si  caupo  fuerit  vel  stabukiritcs  (1.  4 
§  2  D.  3,  2.  cf.  1.  13  pr.  D.  33,  7);  taber- 
nae  praepositus,  an  cuUibet  alii  negot.  (1.  8 
D.  14,  3.  cf.  L  5  §  4  D.  14,  4);  b)  in^bef. 
^anbeldgefd^dft,   §.    So.   dvm   negotiat 


Digitized  by 


Google 


362 


Negotiator  —  Nemo. 


exercere,  puta  sagariam  et  linteariam; 
duas  iabernas  eiusaem  nc^ot,  ezercere  (1.  5 
§  15.  16  eod.);  transmartnas  negot.  exer- 
cere  (1.  10  D.  40,  9);  soeietas,  socii  nego- 
tiatioujs  (1.  5   pr.  D.  17,  2,  1.  47   §  6  D. 

26,  7) ;  si  negotiationis  causa  venu  hereäitas 
G;  48  D.  5,  3.  cf.  1.  10.  21  D.  18,  4);  nego- 
tiatione  irUerdicere  alicui,  ahstinere  iuberi 
(f.  biefc  ».). 

Negotiator,  1)  ^efc^ftft^bcfotgcr  (1. 
65  pr.  D.  32 :  „Legatis  eervis  exceptis  ne- 
gotiatoribus  —  eos  exceptos  videri,  qui 
praepositi  essent  negotii  exercendi  causa,  ve- 
luti  qui  ad  emendum  locandum  conducendum 
praepositi  essent"). —  2)^änblcr,  Äauf» 
mann,  $.  ©.  illicitae  mercis  negot.  (1.  1  D. 
34,  9);  negot.  marmarum  (1.  21  §  1  D.  20, 
4);  vestiarius  (1.  45  D.  38,  1);  [ne^otiat.  fru- 
mentarii  (1.  9  §  1  D.  50,  5),  gut  annonam 
urbis  adiuvant  (1.  6  §  3  D.  50,  6). 

Negotlatrix,  ßonbcl^ftau  (1.  82  §  4 
D.  34,  2). 

NegotioBus,  aefd^ftftdtetc^:  diffusa  et 
negot.  tuteia  (1.  81  5  4  D.  27,  1). 

Negotium,  1)  (5Jcf  d^äft:  a)  ju  bcforgenbc 
9( na  elegenl^ett,  indbef.  bie  bad  Vermögen 
betrifft,  3.  ©.  «^^otia  (alterius)  gerere;  negot 
gestarum  actio;  negotiorum  gestor  (f.  gerere 
8.  4);  suum  neg.  gerere  (1.  5  §  5.  6  D.  3, 
5.  1.  9  §  1  D.  12,  4.  1.  42  D.  13,  7.  1.  27 
§  2  D.  16,  1.  1.  12  §  6  D.  20,  4.  1.  9  §  4 
D.  42,  5^;  curam  negotiorum  suorum  man- 
dare;  sine  mandatu  suscipere  negotiorum 
administrationem  (1.  5  pr.  D.  44,  7);  ne- 
gotium dare  alicui  =  mandare  (1.  6  §  1 
D.  3,  4.  1.  8  §  4  D.  42,  5);  alienis  negotiis 
se  offerre,  immiscere;  negotia  alicuius  inva- 
dere  (f.  bicfc  ® .) ;  negotiis  'publicis,  privatis, 
intervenire,  interesse  (L  9  §  8  D.  48, 19) ;  neg. 
publicum  agere  (1.  74  D.  3,  3) ;  in  neg.  publi- 
cum sumptum  facere  (1.  7  pr.  D.  3,  4) ;  sui 
privati  neg.  causa  in  legatione  esse  (1.  42 
D.  4,  6);  occupatio  negotiorum  moTpnomm 
(1.  15  D.  4,  8);  suis  neg,  non  sufficere,  super- 
esse non  posse  (1.  6  D.  3,  1.  1.  45  §  4  D. 

27,  1);  deserta  derelictaque  pupilli  neg.  (1.  6 
D.  27,  2);  remotus  a  negotiis,  quae  aamini- 
strare  vellet  (L  13  pr.  D.  33,  1) ;  ab  admini- 
strandae  rei.  negotio  removere  aliq.  (1.  51  §  1 
D.  40,  4) ;  pecwniae  neg.  G-  36  §  1  D.  3,  5); 
neg.  hereditaria  (f.  b.  SB.),  forensia  (f.  b.  SB.); 
b)«cd^t«öefc§äft,  inSbcf.  »etttog,  j. ». 
neg.  contrdhere  (1.  83  pr.  D.  45,  1 :  „Inter 
stipulantem  et  pronuttentem  negotium 
contrahitur"  ögl.  §  5  eod.  1.  32  D.  12,  1. 
1.  2  pr.  1.  33  fi.  12,  6.  1.  35  pr.  D.  19,  2. 
L  49  D.  24,  1.  1.  14  D.  26,  8.  1.  70  §  2 
D.  30.  I  2.  1.  5  §  1.  1.  57  D.  44,  7.  1.  5 
D.  50,  17) ;  ex  bona  fide  est  et  negotio  con- 
fracto  convenit  (1.  50  pr.  D.  23,  3);  con- 


i'  §■ 


tractum  non  utique  eo  loco  intellegitur,  quo 
neg.  gestum  est  (1.  3  D.  42,  5);  consensu 
dicimus  obügationeui  contrahi — sufficit  eos, 
qui  negotia  gerunt,  consentire  {1.  2  §  1  D. 
44,  7) ;  in  quibuscumque  neg.  sermone  opus 
non  est,  iis  etiam  surdus  intervenire  potest, 
veluti  in  locationibus  etc.  (1.  48  eod.);  ex 

ineq.  gesto  —  ex  delicto  venire  a4itionem  (1.  1 
8  D.  9,  3);  geritur  neg.  invieem  (1. 17  §  3 
.  13,  6);  neg.  cifJtle  gestum  bona  fide  0-  1 
pr.  D.  19,  3);  conventio  ista  non  est  nuda, 
sed  habet  in  se  neg.  aliquod  (1.  15  D.  19,  5); 
agere  praescriptis  verbis,  quasi  negotio  quo- 
£im  inter  nos  gesto  proprii  contr actus  fl.  19 
pr.  eod.);  neg.  locationis  conductiontsque 
(1.  22  eod.),  venditionis  (1.  31  D.  2,  14); 
dliquid  negotii  gerere,  per  quod  adquiratur 
(1.  20  §  3  D.  28,  1);  qui  non  debitam  pe- 
cuniam  solvit,  hoc  ipso  aliquid  negotii  gerit 
(1.  33  D.  12,  6);  qui  mortis  c.  donat,  qua 
parte  se  cogitat,  neg.  gerit  (1. 35  §  3  D.  39, 6) ; 
neg.  potius  gestum  videri,  quam  donatUmem 
intervenisse  Q.  58  pr.  D.  24, 1.  cf.  1. 24  §  4  D. 
24,  3);  magis  ad  beneficii  causam,  quam 
ad  negotii  contr acti  spectat  precarii  con- 
dicio  (1:  14  D.  43,  26);  ex  negotio  —  ex 
deUcto  l.  1  §  8  D.  9,  3.  «gl.  oud^  1.  4 
§  1  D.  11,  5,  too  baö  (Bpicl,  1.  4  D.  11,  6 
tDO  bic  X^fitiglcit  ht^  mensor,  1:  1  C.  2, 13, 
tDO  bie  ^tojegffil^rung  aU  negotium  bejetd^net 
»icb.  c)  ^anbel,  ®e»etbe,  j.  ©.  neg.  ge- 
rere f.  t).  a.  quaestum  exercere,  lenocinium 
facere  (1.  4  §  2  D.  3,  2),  tahernae  vel  ne- 
gotio praeponere  institorem  (L 1  pr.  D.  14, 1. 
cf.  ].  3.  5  pr.  D.  14,  3),  mensae  neg.,  ^tA* 
fclgcfd^ftft  (f.  77  §  16  D.  31.  cf.  L  19  §  1 
D.  14,  3);  ©onbelögefc^aft  (1.  19  §  2 
eod.  1.  47  §  6.  1.  58  pr.  D.  26,  7.  L  88 
§  3  D.  31).  -  2)  ^tojeft,  6treitfad5e, 
finitum  neg.  =  causa  decisa  Q.  7  C.  1,  18) ; 
exceptio  transactineg.  (1. 17  D.  2,  15);  neg. 
civiU,  criminale  (1.  4  C.  3,  8. 1.  12  C.  7,  62) ; 
neg.  Status  (1.  7  C.  7,  19);  ad  praeeides 
prov.  remittere  negotia  (1.  9  D.  1,  18);  ne- 
gotia tractare  in  suum  auditorium  (1.  5  D. 
1,  22) ;  condemnatus  appeUavit,  et  diu  neg. 
tractum  est  (1.  64  D.  42, 1.  1.  24  pr.  D.  49, 
1);  neg.  facere,  movere  alicui;  neg.  pati 
".  1  pr.  §  1.  1.  3  §  3  D.  3.  6.  L  5  pr.  D. 
7,  15.  L  34,  D.  49, 14.  1. 17  §  1  D.  50,  7). 

Nema  (vwxia),  (Sefpinnp:  nema  seri- 
cum  (L  16  §  7  D.  39,  4). 

Nemesiad,  eine  Slrt  matftfc^etifc^ 
SBabrf  ager  (1.  3  C.  Th.  14,  7.  cf.  Gothofr. 
ad  h.  1.). 

Nemo,  nicmanb,  feiner  (L  17§  2D. 
4,  8.  1.  24  pr.  D.  39,  2.  L  124.  246  pr.  D. 
50,  16.  1.  43  pr.  1.  54.  120.  123  pr.  126 
pr.  D.  50,  17). 


Digitized  by 


Google 


Nempe — Nicomedia, 


363 


Nempe,  nftmlidl,  ofiitc  gtocifel  G-  27 
pr.  D.  8,  2.  1.  158  D.  50,  16). 

Neooaesarea,  eine  @tabt  in  (S^t><^bocien 
(luL  ep.  nov.  27  §  98), 

NepoB,  6nIeT;  neptis,  (Snfelin  (1.2  pr. 
L  11.  14.  43.  44.  D.  1,  7.  1.  48  D.  24,  3. 
L  1  §  4  D.  38,  10.  1.  136.  195  §  2.  L  220 
§  3  D.  50,  16). 

Neqnaquam,  feinedmegd  (1.  13  §  12. 
1.  16  §  3  D.  5,  3.  1.  60  §  4  D.  23,  2. 
1.  25  D.  34,  3):  neq.  dübium  (1.  13  §  7 
D.  19,  1). 

Neque  {.  nee. 

Neqnire,  nic&t  fönnen  (1.  4  G.  3,  41. 
L  8  §  1  C.  6,  36). 

Nequissimus,  nid^tStDÜrbig^  5.  13. 
verbero  neq.  (1.  6  C.  6,  1). 

Neqnitia,9li(i^tSmfltbigfeit,  ScfileA* 
tigfeit  (L  23  §  2.  1.  43  §  4  D.  21,  1.  1. 
8  §  4  D.  43,  20.  1.  7  C.  8,  50). 

Neratius  fPriscus),  Sutift  unter  Xroian 
(L  2  §  47  D.  1,  2.  1.  3  1).  20,  3.  1.  5  D. 
37,  12.  1   6  D.  48,  8). 

Nere,  fpinnen:  lana  neta;  tincta  et 
ne«a  (1.  70  §  2.  12  D.  32). 

Nero,  römifd^er  Äaifer,  54—68  n.  (S^r.; 
iVeromanum  /SC^um  bekeic^net  me^ete  unter 
9ltto  t)erfagte  @enatdf($iüffe,  iniSbef.  a)  einen 
auf  bie  ftitem  £egatiSfomten  bejüglid^en  <5e« 
notSfc^Iug:  tfUt  quod  minus  aptis  verbig 
legatum  est,  perinde  sit,  ac  si  optimo  jure 
'sc.  per  damnationem)  legatum  esset" 
Gaj.  II,  197.  212.  218.  220.  222.  Cflp. 
"XIV,  11  a  Vat.  §  85);  b)  einen  auf  ba« 
SGtum  Silanianum  bej(ügiid|en  ©enatSfd^Iug: 
„ut  occisa  uxore  etiam  de  familia  yiri 
<]^aaestio  babeatur,  idemque  ut  juxta  uxo- 
ns  familiam  observetur,  si  vir  dicatur 
occisus"  (Paul.  lU,  5  §  5). 

Nerva,  1)  ^urift  unter  Xiber,  Knb&nger 
bed  Sahto  0-  2  §  47  D.  1,  2).  —  2)  Nerva 
fßiusj,  bed  t)i>rigen  @o^n  (1.  c.  I.  1  §  3  D. 
3,  1.  L  2  §  5  D.  3,  2).  —  2)  römifc^er  tai- 
(er,  be«  lefetem  Suriften  ©oi^n,  96—98  n. 
iär.  (L  2  §  32  D.  1,  2.  1.  4  pr.  D.  40, 15. 
L  3  §  1  D.  47,  21). 

Nervus,  3ltxt>  in  tro)nfc^er  16ebeutung; 
nervi  reipubl  (1.  1  §  20  D.  48,  18);  suc- 
cisi  quasi  quarundam  virium  nervi  (1.  2 
C.  11,  59). 

Neeoire,  nid^t  toiffen  (L  6  D.  3,  6.  L 
62  §  1  D.  18,  1.  1.  1  §  1  D.  22,  6). 

Neecins,  untoiffenb,  unbefannt  mit 
2C.,  nesc.  et  dübita/ns  (§  16  J.  4,  1);  peri- 
culi  sui  nesc.  (1.  6  0.  1,  55);  modestiae 
nesc.  et  pudoris  ignarus   (1.  un.  C.  9,  7). 

NestoriuB,  6tifter  einer  fe^fd^en  @ecte 
(L  6.  8  pr.  C.  1,  5). 
Netus  f.  nere. 


Neutep,  leiner  t>on  beibcn  (1.  1  D.  2, 
11.  1.  9  pr.  D.  3,  5). 

Neutique,  auf  feinen  S^^n,  burc^« 
au8  nid^t  (l  3  C.  Tb.  15,  2). 

Neve,  ober  bag  nid^t  (1.  29  §  15  D 
28,2). 

Nex,  1)  getoaltfamer  %ob  (§.  ».  do- 
mino  occiso  necem  eins  detegere  (1.  16  D. 
29,  5.  1.  3  §  4  D.  38,  16);  vitae  necisque 
patestaa  (1.  1  §  1 D.  1,  6.  1.  10  C.  8,  46). 
—  2)  IBerberben,  @d^aben,  $.  ©.  inne- 
eem  alterius  dolum,  collusionem  facere  (1. 
5  §  15  D.  36,  4.  1.  3  §  1  D.  47,  20.  1. 14 


pr.  D.  49,  1),  lUem  inter  se  lungere  (L  1 
§  1  D.  44,  6);  in  neeem  patroni  rem  pi- 
gnori  dare  (L  1  §  19  D.  88,  5) ;  in  necem 


creditoriSy  L  e.  perdituro   servo  vel  filio, 
sölutum  (1.  10  §  6  D.  15,  3). 

Nexum,  jebeiS  per  aes  et  libram  t)gt 
mancipatio)  UoUjogene  ®ef(^ftft,  qnodcumque 
per  aes  et  libram  geritur;  nexum  aes  = 
pecunia,  quae  per  nexum  öbiiaatur;  in^bef. 
beaeid^net  e3  ba«  im  ftiteften  m^t  öorfom* 
menbe  per  aes  et  libram  in  ber  ®ei{e  ein« 
gegangene  f^mbolifc^e  ^arlel^iSgefc^aft,  bei 
melc^em  bem  Sc^ulbner  bie  t)on  ibm  ju  ^ 
lenbe  (Summe  fc^einbar  al3  5)arlcbn  juge« 
mögen  ttmrbe,  inbem  baiS  auf  bie  SBagfc^ale 

(lelegte  ^ferftüdf  biefe  f^mbolifc^e  ^arle^d«* 
umme  öorfteHte,  unb  hd  toeld^cm  ber  @(^ulb* 
ner  \i^  in  bie  ©d^ulbbaft  bei»  (Sfläubiperd 
eüentucH  ju  begeben  öerftnraA,  fo  ha^  btefer 
5ur  (^ecution  gegen  bie  ^erfon  he»  @d^ulb« 
neri$  bergeftalt  berechtigt  n^urbe,  atö  ob  le^ 
terer  öom  Weiter  baju  öerurt^eüt  ttjorben 
(Festus  8.  V.  nexum.  Varro  de  1.  lat.  VI,  5). 

Nexus,  ©anb,  Süffel:  ferreis  nexibus 
ligatus  0-  8  C.  12,  6);  troptfd^:  iuris  nexi- 
bus detineri  (1.  28  C.  9,  9);  quem  curiae 
nexus  adstringit;  curiae  nexÜms  illigari 
(1.  27.  51  C.  10,  32);  nexus  sanguinis  Q. 
13  C.  11,  8),  paternae  potestatis  (1.  3  C. 
12,  36);  au^  aSerbinblic^Ieit:  nexus 
commissi,  culpae  (l.  1  C.  10,  72.  1.  4  C. 
11,  36);  utriusque  ab  eodem  nexu  liberatio 
0.  1  D.  46,  4) ;  nexu  venditi  liberare  ven- 
ditorem  (1.  26  §  7  D.  12,  6);  nexupigno- 
ris  libera  res  (1.  33  D.  10,  2.  cf.  1.  4  C. 
8,  25);  nexum  facere  praediorum  (1.  8  C. 
8,  15).  —  nexus  (part.)  f.  nectere. 

Ni  (niai),  toenn  nic^t  (Gaj.  IV,  184. 
L  1  C.  Tb.  11,  31). 

Nioaenus,  bie  @tabt  92icfta  in  IBi« 
t^^nien  betreffe nb:  Nie.  civitas  (1.  8  pr. 
C.  1,  5);  Nie.  fides,  ba«  nicftifd^e  ®(auben«« 
belenntnift  (L.  2  C.  1,  1). 

Nioensis  (Nioaeensis),  ^inh^o^ner 
t>on  «icfta  0.  6  C.  11,  70). 

Nioomedia,  @tabt  in  t3it^^nien  (1.  1  C. 


Digitized  by 


Google 


364 


Nicopolis — Nobilitas. 


Th.  7,  10);  Nicomedensis,  (Sinlüofincr  bct* 
fclbcn  a.  n  B.  50.  2.  1.  5  D.  60,  9). 

Nicopolis,  ber  Slamc  meisteret  in  üer* 
fd^iebcnen  ^otoinjen  aelcacncr  ©t&bte  (1.  13 
D.  50.  7). 

Nidor,  bec  (Sterud^  toott  angebtannten 
wo^ldcd^cnbcn  lautem  (1. 12  C.  Th.  16, 10). 

Nidus,  «cft  (1.  5  §  2  D.  41,  1). 

Niger,  \d)toan  0-  70  §  12  D.  32). 

Nihil,  8.  DihiluTn,  1)  nid^t«,  j.  ©.  ni- 
hil obesse,  nocere  — prodesae  alioui,  tnter- 
esse  alicujus  (I.  15  §  7  D.  2,  8.  1.  23  D. 
2,  14.  L  22  §  3.  4  D.  40,  12);  nihil  agere 
(f.  b.  SB.  8.  7.);  nihil  acti  esse  (1.  21  §  4 
D.  4,  2);  nihil  mali  esse  (I.  3  §  10  D.  36, 
1)\  nihü  vitii  incurrere  (1.  13  §  1  D.  24, 
1);  nihil  prcieiudicii  generari  (I.  7  D.  25, 
3);  nihilum  differre  (1.  55  D.  9,  2);  in 
nih.  Uberari  (1.  2  §  7  D.  13,  4);  ad  nihil. 
perduci  (1.  3  D.  34,  1);  pro  nihüo  esse  (1. 
1  pr.  D.  28,  4);  nihilo  magis,  a)  um  ni(|td 
me^r,  eben  fo  ttjcntg,  bo^  nic^t  (g  7 
I,  8,  2.  1.  6  pr.  D.  28,  1.  1.  12  D.  33,  2. 
1.  8  D.  34,  4.  1.  12  I  2  D.  46,  8);  b)  = 
nihilo  minus  (1.  25  §  6  D.  42,  8);  nihilo 
minus  a)  nichts  befto  toenigct,  bemun* 
aead^tet  (1.  5  pr.  D.  2,  8  1.  56  D.  2,  14. 
1.  6  §  5  D.  3,  5.  1.  8  D.  4.  1.  1.  1  §  5  D. 
27,  6.  1.  1  pr.  D.  28,  4.  1.  9  §  1  D.  33, 
5.  1.  5  §  6  D.  41,  1.  1.  7  §  2  D.  41,  4. 
1.  2  §  1  D.  47,  8);  b)  thtn  fo  fcfir:  n. 
minus,  quam  (1.  40  §  6  D.  18,  1);  c)  chtn 
fo  wenig,  nihilo  magis  (1.  106  D.  35,  I. 
1.  30  §  1  D.  41,  3.  L  7  §  2  D.  41,  4.  L 
56  C.  10,  32);  nihilo  secius  =  nih.  minus 

0.  9  §  1  C.  Th.  9,  42).  —  2)  nic^t,  con- 
scius,  ad  se  nihil  hereditatem  pertinere  (1. 
25  §  5  D.  5,  3);  obligatum  esse  —  nihil 
Uneri  (1.  28  pr.  D.  9.  2). 

Nüoticus,  f. 

NUus,  ber  9lilflu6  in  ^leg^pten  (1.  1 
§  5  D.  43,  12.  1.  2.  3  C.  7,  41.  1.  un.  C. 
9,  38);  Niiaticus,  benfelben  betreff enb:  agge- 
res,  qui  solent  aquam  Nilot  continere; 
aggeres  NHot,  per  quos  incrementa  Nili 
dispensantur  (1.  10  D.  47,  11). 

Nimietas,  Unmäßigfeit  (1.  9  C.  Th. 
.  16,  8). 

Nimirum,  allerbingi?,  freili(^  (1.  3 
D.  34,  3). 

Nimis  (adv.),  ju  fcl^r,  onju  {}.  7  C. 
5,  27), 

Nlmius,  1)  all}u  groß,  übertrieben, 
Ä.  ©.  n.  neglegentia   (L  12  pr.  D.  48,   3. 

1.  213  §2  1).  50,  16),  cessatio  (1.  6  D.  27, 
2);  nimium  (adv.)  =  nimis  ^  j.  ©.  nim. 
credere  alicui  (1.  5  §  1  D.  27,  9);  n.  sum- 
ptuosa  (1.  5  §  1  D.  28,  8).  —  2)  fid^  nid^t 
mftgigenb:  in  spectacutis  nimius  servus, 
jc^aufptelfüd^tig  G-  1   §  ^  D.  11,  3); 


mulier  nimia  circa  maritum  non  mercen- 
tem,  oIUu  gütig  (1.  22  §  6  D.  24,  3).  — 
3)  ber  grögte:  n.  subtüitas  requirmtda 
est  (1.  32  C.  6,42);  nimium,  fcl^r,  forg» 
faltig  (1.  3  §  1  D.  27,  4). 

Nisi,  toenn  nid^t,  auger  tvenn,  ald 
toenn  (1-  3  D,  2,  14.  1.  5  pr.  D.  5,  3.  1. 
7  §  13  D.  10,  3.  1.  9  §  3  D.  14,  6.  L  2 
pr.  D.  18,  2.  1.  2  D.  20,  6.  1.  3  pr.  D.  37, 
6.  1.  6  D.  37,  9.  1.  2  §  2  D.  48,  3.  L  10 
§  1  D.  49,  16.  1.  53  §  2  D.  50,  16);  über- 
haupt  au6er,  auägcnontmen,  §.  ©.  nid 
si  (1.  42  D.  3,  5.  1.  10  §  2  D.  15.  3.  L  4 
D.  41,  1.  L  23  D.  50,  17);  nonprius,  nisi 
(l.  2  pr.  D.  40,  7);  alius,  nuüus  aUuSy  nisi 
(1.  18  §  3  D.  4,  4.  L  23  §  2  D.  ^  2); 
non  obesse,  nisi  hactenus  (l.  2  D.  2,  10) ; 
non  admittif  nisi  forte  ad  quartam  solam 
(1.  22  §  1  D.  1,  7);  ne  emat  quid  (pro- 
consul),  nisi  victus  cottidiani  causa;  ne 
fines  provinciae  excedat,  nisi  voU  solvendi 
causa  (l.  6  §  3  D.  1,  16.  1.  15.  18  D.  1, 
18);  usumfr.  a  fructuario  cedi  non  posse, 
nisi  domino  proprietatis  (1.  66  D.  ^  3). 

Nislbis,  ©tobt  in  SRefopotamien  (L  4  a 
4,  63). 

Nisus,  itnftrengung,  öemü^ung  (1. 
1  C.  7,  13.  1.  2  C.  Th    14,  3). 

Nltere,  glä njcn:  nit.  splendore  (1-  1 
C.  Th.  12,  19);  saxorum  nitentium  venae 
(1.  2  C.  Th.  10,  19). 


Niti,   1)  auf  ettoaS  ftc^  ftü^en,  }.  9. 
iti  aequitate  (1.  1  pr.  D.  50,  5),  lauetori- 
täte  iudicati  (1.  1  C.  3,  6).  —  2)  ftrcben: 


contra  legis  voluntatem  niti  (1.  5  C.  1,  14). 
—  3}  ftreiten,  fämpfen  (L.  14  C.  2,  7). 

Nitor,  manh  (1.  20.  25  C.  Th.  15,  1). 

Nivartum  colum,  SSetn^ßü^ler  (1-  21 
D.  34,  2). 

Nix,  nivos  ©(^nee  (1.  78  §  3  D.  18, 1). 

NobüiB,  1}  be!annt,  berül^mt,  j.  9. 
colonia  nobilis  regionibus  (1,  1  pr.  D.  50, 
5);  quos  in  foro  meritum  nöbilissimos  fe- 
dt  (1.  7  C.  2,  6).  —  2)  ebel,  a)  ber  (Sk* 
burt,  bem  ©taube  nac^:  abclig,  öornc^m, 
§.  Sd.patricus  et  nob.  (1.  2  §  43  D.  1,  2); 
nobiliores  natdlibus  et  bonorum  luce  con- 
spicui  (1.  3  C.  4,  63);  testamentum  inser- 
tum  precibus  inter  tot  nob,  probatasque 
personas,  b.  ^.  Dor  t)erfammeltem  ©taot^ 
rotb  (1.  19  C.  6,  23);  nobilissimus ,  atö 
ebrenörobilat  be«  taifer«  (1.  3  D.  40, 11.  cf. 
inscr.  L  5  C.  1,  18,  1.  15  C.  2,  3.  L  6  C. 
7,  16.  1.  3  C.  7.  71);  b)  ber  ©crrnnuiig 
nad^:  broö  (\.  1  C.  10,  26). 

Nobültare,  abeln  (L  13  C.  12,  1.  L 
un   C.  12,  13)- 

NobiUtas,  S5erül^m titelt,  «u^m:  in- 
cluta  nobil.  civitatis  (1-  17  §  1  D.  27,  1); 


Digitized  by 


Google 


Nocens — Nomen. 


865 


»ortrcffliAIeit:  nobil.  cauHum  (1.   14 
C.  Th.  10,  19). 


Nooens,  1)  fd^ftblic^,  nad^tl^eilig, 
j.  C  iura  noc.  usucapionum  (1.  un.  C.  7, 
81);  noc.  Volumina  usucapionum  (l.  8  C. 
8,  41);  nocenier  (adv.);  ouf  fd^ftblid^c 
»ctfe  a  9  C.  Th.  9,  16).  --  2)  fd^ulbiö, 
im  (S^egenf.  t)on  innocens,  innocuus  (1.  12 
§  6  D.  40,  9.  1.  12  D.  48,  1.  1.  22  §  1.  4 
D.  48,  10.  1.  1  §  27  D.  48,  18.  1.  5  pr. 
D.  48,  19);  SÄiffct^ätcr,  »ctbrcd^et: 
peccata  nocentium,  nocentem  infamare  (1. 
18  pr.  D.  47,  10). 

Nooere,  fc^obcn:  a)  ©d^abcn  onftif* 
Un,  iufügen,  3.  fö.  f.  t>.  0.  damnum  dare 
(1.  1  pr.  8  6.  1.  5  §  6.  12  D.  9,  3.  1.  52 
§  16  D.  17,  2.  1.  42  D.  21,  1.  I.  1  §  1.  2. 
6.  12.  14  ff.  L  2  §  10.  1.  16  D.  39,  3); 
f.  t>.  a.  noxiam  committere  (!•  1  pi**  §  ^0. 
12  D.  9,  1.  1.  18  D.  47,  2:  „Quod  dicitur, 
noxam  Caput  sequi,  tunc  verum  est,  ut 
quae  initio  adyersus  aliquem  nata  est, 
captU  nocentis  8equatur"J;  auc^  l^cijt  eS 
noxiam  s.  noxam  nocei'e  (1.  2  §  1.  1.  4  pr. 
D.  9,  4.  1.  66  §  1  D.  30.  1.  63  pr.  D.  35, 
2);  b)  übet^u^  no(^t^eiIig  ober  ^tn« 
bcrlid^  fein,  entgegenftel^en,  f.  ö.  0. 
obstare,  obesse  (1.  2  §  11  D.  38,  17.  1  2 
§  1.  7  D.  49,  14),  im  QJegenf.  öon  prodesse 
(1.  10  §  2.  1.  17  §  6.  1.  21  §  5  B.  2,  14); 
noc.  lumini  (1.  15  D.  8,  2);  nocere,  nihil 
noc.  (exheredationem,  capitis  minutionem) 
ad  bona  ad  legitimam  hereditatem  (1.  10 
§  1.  1.  27  D.  38,  2.  1.  1  §  8  D.  38,  17); 
exceptio  (non)  nocet  (l-  lÖ.  21  §  5  D.  2, 
14.  1.  18  D.  8,  1.  I.  7  §  1  D.  16,  2.  1.  57 
pr.  D.  36,  1,  1.  1  §  HD.  43,  19.  1.  17  D. 
44,  1.  1.  2  §'3.  4  D.  44,  4);  instrumenta 
nocitura  causam  alicuius  (1.  2  §  1  D.  49, 
14);  donationes  a  tutore  factae  pupillo 
non  nocent  (1.  22  D.  26,  7);  in  duobus 
reis  stipulandi  ab  altero  dslatum  iusiur. 
etiam  aiteri  nocebit  (1.  28  pr.  D.  12,  2); 
ne  conventio  in  ulia  re  facta  aut  cum  alia 
persona  in  alia  re  aliave  persona  noceat 
1.  27  §  4  D.  2,  14);  actori  moram  suam 
nocere  debere,  manifestum  est  (i.  12  D. 
39,  3);  acquum  non  est  nos  noceri  hoc, 
quod  adversus  eum  non  nocuit,  in  cuius 
locum  successimus  (1.  3  §  2  D.  43,  19); 
expressa  nocent  (f.  exprimere  s.  5). 

Nootu,bei9'ia(^t,  j.©.  n.deprehensusfur 

0.  4  §  1  D.  9,  2),  in  aduHerio  (1.  4  C.  9,  9). 
Noctumus,  näc^ttic^,  §.  ©.  noct.  für 

(1.  1  D.  47,  17.  1.  9  D.  48,  8.  1.  16  §  5 
D.  48  19},  effrador  (1.  2  D.  47,  18),  po- 
pulator  (1.  1  C.  3,  27);  noct.  aqua;  noct 
horarum  aquaeductus   (1.  10  §  1  D.  8,  6* 

1.  27  pr.  D.  39,  3.  1.  2  D.  43,  20);  trium- 
viri  noct.  (1.  1  D.  1,  15). 


NodosuB,  fnotig:  fustes  nod.  (1*  ^  C* 
Th.  8,  5). 

Nodus,  knoten  in  tropifc^SSebeutung: 
a)  f.  ö.  0.  jBertoid elung:  antiguae  iuris- 
dictionis  difficillimi  nodi  (1.  23  pr.  C.  4, 
29); 

Nolle,  nid^t  toollen,  fic^  weigern, 
j.  ö.  noDe  adire  hereditatem  (1.  4  D.  29, 
2.  1.  6  §  1  D.  38,  17);  non  potest  libera- 
litas  nolenti  (=  invito)  adquiri  (1.  19  §  2 
D.  39,  5)  eins  est  noUe,  qui  potest  velle 
(1.  3  D.  50,  17). 

Nomen,  1)  S^lame:  a)  überl^au^rt  Se«- 
nennung,  aut  nomine  suo  aut  e&demon- 
strationequae  nominis  vice  fungitur,  osten- 
di  (1.  6  D.  12,  1);  non  ex  opinionibus 
singulorum,  sed  ex  communi  usu  nomina 
exaudiri  debent  (1.  7  §  2  D.  33,  10);  cum 
deficiant  vulgaria  atque  usitata  actionum 
nomina j  praescriptis  verbis  agendum  est 
(1.  2  D.  19,  5.  cf.  1.  1  pr.  D.  19,  3);  iuris 
gentium  conventiones  quae  pariunt  actio- 
nes  in  suo  nom.  non  stant,  sed  transeunt 
in  proprium  n,  contr actus  (1.  7  pr.  §  1  D. 
2,  14.  cf.  1.  1  §  2  D.  19,  4);  in  aliud  n. 
aliumoue  statum  obligationis  transferri 
(1.  17  D.  13,  1);  hereditas  iuris  nomen 
est  (1.  119.  128  §  1  D.  50,  16);  n.  gene- 
rale Q.  115.  128  eod.  1.  1  5  1  D.  1,  7.  1. 
7  pr.  §  1  D.  2,  14);  b)  bcr  9lame  einer 
$crfon,  j.  ©.  im  (Segenf.  üon  praenomen 
unb  cognomen,  »0  ti  in^bef  ben  ÖJe* 
fd^Iec^ti^namen  beaeicbnet  (§  29  I.  2,  20. 
1.  80  D.  5,  1.  1.  21  pr.  D.  28,  1.  1.  1  D. 
28,  2.  1.  8  §  2.  3  D.  37,  11.  1.  9  C.  7,  16. 
1.  un.  C.  9,  25) ;  nomen  heredis  non  dicere, 
sed  indubitabili  signo  eum  demonstrare, 
quod  paene  nihil  a  nomine  distat  (1*  ^ 
§  8  D.  28,  5) ;  non  sub  appellatione  here- 
dum,  sed  propriis  nomin.  expressis  fidei- 
comm.  relinquere  (1.  25  D.  36,  1);  nomi- 
nis ferendt  condicio  (1.  65  §  10  eod.) ; 
sub  nomine  alicuius  celebrari  certamina 
(1.  21  §  3  D.  33,  1);  nomen  inscribere, 
subscribere  (operi  publico);  inscriptio,  sub- 
scriptio  nominis  (I.  38  §  2  D.  34,  2.  1.  2 
pr.  §  2.  1.  3  §  2.  1.  4  D.  50,  10);  nomina 
edere  (f.  b.  SB.  a.  1.  c);  sine  nomine  stipti- 
lari  (1.  2  C.  4,  27);  c)  tropifd^  bebeutet  ti 
bte  $erfon  fclbft,  §.  ©.  pietas  patemi 
nom,  =  patris  (1,  23  §  4  D.  48,  5);  male- 
dicto  nomina  nostra  (=  nos)  lacessere  (l. 
un.  C.  9,  17);  nomen  dare  (=  se  dare) 
militiae;  n.  addere  curiae  (i.  43  D.  38,  1. 
1.  23  C.  10,  32);  nomen  (suum)  dare,  aC- 
commodare  emptioni;  in  nomen  suum  emere 
g.  5  §  4  D.  26,  8.  1.  2  D.  26,  8.  1.  2  D. 
26,  9.  1.  4  §  1  D.  40,  1);  nomen  alicuius 
sequi,  in  creditum  habere  (1.  19  §  5  D.  16, 
1.  1.  41  §  3.  1.  71  D.  23,   3.  1.  10   §  10 


Digitized  by 


Google 


866 


Nomen. 


D.  42,  8);  obtentu  aÜeni  nominis  euain 
causam  agere  etc.  (1.  1  §  13  D.  49.  4); 
alieno  nom.  agere  etc.  ({.  alienus  s.  1.);  quod 
meo  nom.  possideo,  possum  et  alieno  nom, 
possidere  (L  18  pr.  D.  41,  2);  quod  quis 
8U0  nom.  soltnt,  non  dehitoris^  debitorem 
non  liberat  (L  tSl  pr.  D.  5,  3);  suo  nom. 
stipulari  —  pupüli  nom.  credere  (1.  16 
D.  26,  7);  pecuniam  pnpillarem  stio  nom. 
faenerare  (1.  7  §  6  eod.);  suo  nom.  teneri 
tutelae  iudicio  (1.  4  pr.  D.  27,  7);  suo 
nom.  damnatus  furti  etc.  (1.  4  §  5  D.  3, 
2V,  aliud  est  ex  persona  heredis  conveniri, 
aliud  proprio  nom.  defiincti  precibus  ad- 
stringi  (1.  57  §  2  D.  36,  1);  auA  bebeutet 
ed  baiS  9le(^t,  aud  toeld^em  Semano  l^anbelt, 
obet  bie  te^tlic^c^igcTildJaft,  in  »eld^er 
Semanb  in  öetrat^t  lommt,  3.  ©.  non  pro- 
prio nom.,  sed  iure  cuiusdam  successionis 
agere  (1.  22  §  3  D.  5,  2);  hereditario  nom. 
(b.  ^.  atö  erbe)  experin  (1-  ^3  pr.  D.  46, 
3),  conveniri  (l.  13  §  1  D.  4,  3);  pecunia 
hereditario  nom.  (=  tamquam  ab  berede) 
data  (1.  18  D.  18,  4);  procuratorio  nom. 
agere  (f.  procurator);  matMla^ario  nom. 
intercedere  (f.  mandator);  fideiussorio  nom. 
debere  etc.  (f.  fideiubere);  d)  nomine  ali- 
cuius  rei,  ouf  bcn  ®runb,   ober  jum 

med  t)on  eitoa^,  toegen,  füt  etnmd,  in 
eAug   auf  ettoad  =  alicuius  rei  causa, 

.  ©.  culpae,  neglegentiae   nom.  ^neri   (1. 

15  §  18  D.  10.  2.  1.  4  D.  27,  8);  cessatio- 
nis  nom.  obligari  (L  1  pr.  D.  50,  10); 
crediti  nom.  obligari  (1.  4  pr.  D.  12,  1); 
hypothecae  nom.  obligatae  res  (1.  4  D.  20, 
1);  pignoris  nom.  /ewm  (1.  9  D.  39,  1): 
omnium  nom.  teneri;  sui  facti  nom.  jpoe- 
wam  merere  (1.  9  D.  9,  4);  operarum  nom. 
condemnari  (1.  37  §  6  D.  38,  1);  (feWt» 
nom.  satisfieri  (1.  27  §  1  D.  40,  9);  pecu- 
nia exsoluta,  aut  eo  nom.  satisfactum  (1. 
9  §  3  D.  13,  7.  cf.  1.  4  §  3  D.  42.  l); 
nom.  %a^i  satis  accipere  (1.  5  §  30  D. 
36,  4) ;  eo  nom.  satisdare,  cavere  (1.  6  pr. 
1.  13  eod.),  praestare  (1.  57  D.  2,  14);  oc- 
cessionis  nom.  (2are  (1.  27  D.  21,  1);  digni- 
tatis  nom.  a  patre  datum  (1.  1  §  16  D. 
87,  6);  pater  tutelam  geri  mandavit,  et 
eo  nom.  tutores  liberavit  (1.  5  §  8  D.  26, 
7);  eo  nom.  (sc.  de  peculio)  agere  (1.  21 
§  4  D.  44,  2)  cant>,  «e?Tt,  nummorum 
nom.  o^erc  (1.  2  §  1  D.  9,  1.  1.  38  §  2 
D.  9,  4);  sortis  et  usurarum  nom.  f>o- 
tiorem  esse  (1.  18  D.  20,  4);  ventris  nom. 
tn  possessionem  mitti  (f.  venter);  e)  85ot* 
ttjonb  a-  6  §  3.  5.  6  D.  1,  18).  —  2) 
au|enftebenbe  (S^elbpoft,  ©c^ulbfotbe« 
tung,  meiere  16ebeutung  batauf  berul^t,  bag 
no(^  tömifc^er  ©itte  jur  geit  bet  9le^blil 
iebcr  ^ouSöoter  ein  S3u(^  fül^rte,  in  »elt^e« 


I 


er  feine  gemachten  ®elbgef(^ftfte  unter  HngoBe 
bed  ^amtn^  feineiS  ©c^ulbnerd  ober  ^Iftubi« 
geriJ  eintrug  (tit.  I.  3,  21:  „Olim  scriptwra 
fUhat  obligatio^  quae  nominibus  (b.  ^.  burc^ 
bte  ind  ^audbuc^  eingetragenen  9lamen  bed 
@d^ulbneriS  n.  dfl&ubigeri)  /im  dicebatur, 
quae  nomina  bodie  non  sunt  in  usu**): 
a)  indbef.  5£)arIe^niSforberung:  nomen 
facere,  eigentlid^  ben  Flamen  beiS  @d^ulbnerd, 
olfo  eine  gorberungSpop,  inäbef.  ein  bärge« 
liebened  (Siipital,  in  bad  ^uiSbuc^  eintragen, 
ba^er  über^au^t  eine  Sd^ulbforberung,  m^ 
bef.  eine  ^Darle^nSforberung  begrilnben,  ein 
(Kapital  barlei^en  (L  4  §  1.  1.  52  pr.  D. 
15,'  1.  1.  12  §  15  D.  17,  1.  1.  16.  39  §  14 
D.  26,  7.  1.  34  §  1  D.  32.  1.  41  §  17  D. 
40,  5.  L  3  §  8  D.  49,  14.  1.  2  D.  50,  14); 
ex  stipulatu  aut  nomine  facto  peü  (l.  1 
D.  33,  1);  plures  argentarü,  quorum  nom. 
simul  facta  sunt  (1.  9  pr.  D.  2,  14.  cf.  L 
34  pr.  D.  4,  8);  pecuniae  nominibus  fa- 
ciendis  destinatae  (L  64  D.  32);  nummi 
exacti,  ut  aXiis  nomin,  coUocarentur  (L  86 
eod.) ;  idoneis  nomin.  collocare  pecuniam  (1. 
89  pr.  D.  35,  2);  in  nomina  ccUocare  duo 
milia  (1.  58  §  3  D.  26,  7);  quod  gessit  tutor 
in  contrahendis  nomin.  (1. 16  eod.);  nomina 
i.  e.  faeneraticias  cautiones^   dare   alicui 

S.  11  C.  5,  14);  usurae  nominum  in  bere- 
itate  relictorum  (1.  24  pr.  D.  33,  2); 
usuras  cum  periculo  nominis  adgnoscere 
(1.  30  D.  5,  3);  nom^n  et  pignus  probar«; 
periculum  nominis  adgnoscere  (1.  36  §  1 
D.  50,  1),  suBcipere  (L  7  §  6  D.  26,  7); 
qui  nominÜMS  a  curatoribus  prioribus  sus- 
ceptis  nomina  adgnoverunt,  periculum  in 
se  transferunt  (1.  44  pr.  eod.);    b)  ilber^ 

fau|)t  @(^uIbforberung  (1.  6  pr.  D.  50, 
6:  Nominis  —  appellatio  adomnemcon- 
tractum  et  obligationem  pertineV'J;  qwu 
in  nominibus  sunt,  im  (^egenf.  Don  singu- 
larum  rerum  dominium,  ober  bon  quae  in 
patrimonio  habet  (1.  37  D.  29,  2.  1.  9  D. 
46,  6);  quod  in  nomine  est,  im  ®egenf.  IH>n 
quod  in  corpore  constat  (1.  1  §  7  D.  35. 
2.  cf.  1.  37  D.  36,  1);  nomina  dehitorum, 
im  ^egenf.  öon  corpora  beredit.  (1.  11  D. 
20,  5) ;  pecuniam  habere  vel  in  nnmeraio 
vel  in  nominibus,  quae  conveniri  possont 
(1.  5  §  9  D.  27,  9);  paene  totam  fortunam 
in  nomin.  habere  (1.  40  §  8  D.  40,  7);  ea, 
quae  in  nomin.  sunt,  non  recipiunt  divi- 
sionem  (1.  6  C.  3,  36)^  nomina,  quae  diem 
vel  condicionem  habent  (1.  3  §  1  D.  46,  3); 
nom.  eorum,  qui  sub  condicione  vel  tn  dian 
debent  (1.  17  D.  18,  4);  nomen  vendere, 
comparare  (a  creditore);  n.  distractum; 
nominis  venditor,  emptor;  nominis  venditio 
(1.  4.  6.  14  pr.  23  §  1  eod.  L  7  C.  4,  10. 
1.  3  C.  4,  39.  1.  1  C.  8,  41),  n.  confesaum 


Digitized  by 


Google 


Nomenculator  —  Nondnm. 


867 


(L  15  §  9  D.  42,  1);  cum  chirograplia 
veneunt,  nomen  venisse  videtur  (1.  44  §  5 
D.  30);  n.  legare;  legatum  nominis;  uni- 
versa  nominis  obligatio  legata  (§  6  eod.  L 
34  pr.  1.  59  D.  32:  ,Si  nomen  quis  lega- 
verit,  id  quod  in  actionibus  est  legatum 
intellegitur.*  1.  18  C.  6,  37);  n.  debitoris 
sui  in  solutum  dare  (1.  6  C.  4,  10);  n. 
debitoris  pignerari  posse  pridem  ülacuit 
(1.  4  C.  8,  16);  convenire,  ut  n.  debitoris 
piftiori  Sit;  n.  pecuniarium  —  corporis 
alicuius  (1.  18  pr.  D.  13,  7);  ii48  nominis 
eedere  (1.  19  D.  20,  4);  n.  debitoris  dde- 
gare  (1.  1  §  12  B.  37,  6);  honum  n.  fadt 
creditor  y  qui  admittit  debitorem  delega- 
tum  (1.  26  §  2  D.  17,  1);  nomina  exacta 
(1.  28  §  3  D.  34,  3);  nominum  usus  fr. 
(1.  3  D.  7,  5).  —  3)  ©c^Icd^t,  gami- 
Ite,  %.  9.  in  fideicoramisso  quod  familiae 
relinquitur  hi  ad  petitionem  eins  admitti 
possunt,  qui  ex  nomine  defuncti  fuerint 
(L  32  §  6  D.  31);  praedium,  quod  nomini 
familiae  relinquitur  (1.  69  §  1  eod.);  fundum 
de  nomine  meo  exire  veto  etc.  ({.  exire  s.  1.). 
—  4)  ber  ©tanb,  clarissimum  nomen,  bet 
©tanb  bcr  ©cnotoren  (1.  10  D.  12,  1).  —  5) 
eine  ©cfammtbcitöonSJlenfc^cn  bcrfclbcn 
Benennung,  ^ou  u.  bgl.,  dicio  Eomani  nom. 
(l  2  C.  5,  5).  —  6)  aJcrmögcn  puhlico 
nomini  accedere  (1.  16  C.  4,  44). 

Nomenculator  s.  nomenolator»  91  a« 
mcnncnnct,  ein  (Bdat>,  bcr  feinem  ^errn  bie 
9^men  ber  93ürger  ju  nennen  l^atte,  bie  i^nt 
i^en  ©efu(§  mod^ten,  ober  beren  stimme  er 
erlangen  tooUte,  bei  Segebmng  eined  Sümtt^ 
a.  7  §  5  D.  38,  1.  1.  44  §  2  D.  40,  12). 

Nominare,  1)  beim  $Ramen  nennen  (1.  3 
pr.  D.  28,  2:  —  .si  cum  convicio  dixerit 
'non  nominandue'  —  magis  est,  ut  recte 
exheredatus  sit**);  namentlich  anfül^ren 
«  nominatim  enumerare  (1.  124  D.  30. 1.  17 
D.  45,  2).  —  2)  =  appellare  s.  1  (§  12  I. 
1,  11.  1.  7  §  1  D.  1,  1);  nomlnatio,  $dt- 
nennung  (1.  1  §  Ib  C.  5,  13:  —  „dos 
sive  adventicia  sive  profecticia  sit  secundum 
veterisiurisnominat.'^J.  —  ^)  üerlünbigen: 
ex  parte  heredem  nom.  aliquem  (1.  12  D.  37, 
14).  —  4)  beaeid^nen  (1.  63  §  1  D.  18, 
1 :  —  „demonstratione  fundi  facta  ^n««  nowi- 
nari  supervacuum  est**).  —  5)  anflagen 
(LI  §  26  D.  48,  18.  1.  2  D.  48,  21.  1.  6 
§  2  D.  48,  22) ;  nominati  capitalium  crimi- 
num (1.  17  §  12  D.  50,  1).  —  6)  ertoäl^* 
len,  toö^Ien,  nom.  magistratum,  coUegam, 
successorem  (1.  2  §  2.  1.  11  §  1.  L  13.  15. 
§  1.  1.  17  §  14.  15  eod.  1.  14  §  4  D.  50, 
4),  tuiarem  (1.  2  D.  27,  7.  1.  1  pr.  D.  27, 
8);  nominatus  ad  munus  (1.  2  C.ll,  36),  ad 
scribc^m  (1.  4  C.  7,  62) ;  ad  ordinem  remit- 
iere nominatum  (l.  1  §  3  D.  49,  4);  noml- 


natio, bie  SBabl  (L  2  pr.  D.  50, 1.  1.  27  C. 

7,  62.  L  2.  5  C.  110,  32.  1.  un.  C.  10,  69. 
1.  1  C.  12,  28.  1.  1  C.  12,  54);  nominator, 
ber  SBäbler  (1.  4  C.  8,  14.  1.  3  C.  10,  2. 
1.  2  C.  10,  32.  1.  un.  C.  10,  69.  tit.  C.  11, 
34.  1.  2  C.  11,  36);  nominat.  magistratuum 
(1.  1  pr.  D.  27,  8),  tutorum  (rubr.  D.  27,  7. 
1.  4.  5  C.  5,  75). 

Nominatim  (adv.),  nnter  au^btüdlt« 
c^er  Angabe  bed  ^amtn^,  namentlich, 
§.  ©.  nom.  exkeredare,  eai^eredem  facere 
aliquem  (pr.  §  1  I.  2,  13.  1.  1.  2.  21  D, 
28,  2.  1.  3  pr.  §  5  D.  28,  3.  L  1  pr.  D.  28, 
5);  alicuius  heredisnom.  fidei  commiUi;  nom. 
legari  ab  aliquo,  a  certis  personis;  a  quibus- 
dam  heredibus  nom.  relinquere  legata  (1.  29 
§  1.  2.  1.  33  §  1  D.  31.  L  16  D,  45,  3. 
cf.  1.  90  D.  32:  ,Nom.  legatum  accipiendum 
est,  quod  a  quo  legatum  sit  intellegitur,  licet 
nomen  pronuntiatum  non  sit**);  nom.  dam- 
nare  heredes  (L  98  eod.) ;  servis  quibusdam 
nom.  libertates  dare;  nom.  servos  liberale; 
nom.  liber  esse  iussm,  manumissus  (§  25 1.  2, 
20. 1.  24.  37.  59  pr.  D.  40,  4);  nom.  substitui 
(§  7  I.  2,  16);  nom.  stiptäari  alicui  G-  23 
§  3  D.  41,  1.  1.  5.  7.  16.  30.  39  D.  45,  3); 
überl^upt  aui^brüdtlid^,  f.  t>,  a.  expres- 
sim,  specialiter,  5.  9.  convenire,  im  ®egen{. 
t>on  conventio  tacita  (1.  4  pr.  D.  2, 14.  1. 1 
§  2  D.  20,  1);  nom.  mandatim  (1.  39  §  7. 
1.  40  pr.  D.  3,  3.  1.  25  §  1  D.  4,  4.  1.  17 
§  3  D.  12,  2);  nom.  expressum  (L  40  D.  12, 
1.  1.  52  D.  35,  2),  adiectum  (1.  43  §  2  D. 
31),  exceptum  (1.  13  D.  10,  3). 

Nominatio  \  r  „,,^^^^^ 

Nominator)  ^  ^o^^^^' 

Nominatorii  breves,  SlomeniJöer* 
Äcicfiniffe  öon  ©cfinibnern  (l.  8  C.  Th.  1, 
10.  1.  3  C.  Th.  11,  28). 

Non,  1)  nicfit,  $.  ö.  non  debitum  =  in- 
debitum  (1.  64  v.  12,  6);  non  vi  non  clam 
non  precario  (1.  1  §  7  D.  43,  23);  non  velle 
debet  dominus,  sed  non  nolle:  si  igitur  seit 
et  non  protestatur — tenebitur  actione  tribu- 
toria  (1.  1  §  3  D.  14,  4);  qui  non  facit, 
quod  facere  debet  —  qui  facit,  quod  facere 
non  debet  (1.  121  D.  50,  17).  —  2)  noc§ 
nid^t  (l.  16  D.  28,  2.  1.  12  D.  46,  2).  — 
3)  nic^t  nur  (1.  11  §  2  D.  4,  8.    1.  5  D. 

8,  2.  1.  5  pr.  D.  20,  1.  1.  39  D.  36,  1). 
Nonae,    ber  neunte  Xag  t)or  ben  Idus, 

alfo  ber  f^ebente  ober  fünfte  ^g  einei»  9Ho« 
nat8  (1.  20  §  6  D.  5,  3.  1.  41  §  2  D.  45, 1). 

Nonaginta,  neunjig  (1.  2  §  1  C.  7,  63). 

Nondum,  nod^  nic^t,  j^.  9.  heres,  qui 
nandum  adiit  (1.  8  §  6  D.  3,  5J ;  nond,  iMUr 
captum  petere  (l.  1  pr.  D.  0,  2);  quHms 
nond,  competit  actio,  est  autem  competitura 
(1.  54  D.  50,  16);  cessit  dies,  sed  nond.  ve- 
nu (1.  213  pr.  eod.). 


Digitized  by 


Google 


868 


Nonianum  —  Notare. 


Nonianum  s.  Numiantim  BCtum, 
ein  bie  d^ollufion  beftrofenber  (Benat^fc^lug 
ou«  bet  8«t  2)omUian*8  (1.  2  C.  7,  20.  cf. 
l.  1  D.  40,  16). 

Nonnlhü,  cttoa«  (1.  25  §  15  D.  5,  3. 
1.  25  §  8  D.  21,  1). 

Nonnullus,  itgcnb  einet  (1.  6  pr.  D. 
49,  19),  nonnulU,  ©inige  (Gai.  IV,  170). 

Nonntimquam,  bidmeilen  (1.  2  §  25 
D.  1,  2.  1.  32  D.  1,  7.  L  72  D.  5,  1.  1.  52 
D.  35,  1.  1.  95  §  2  D.  46,  3). 

Norma,  1)  9loxm,  »otfd^rift,  §.  «. 
n.  legis  (1.  34  C.  Th.  10,  10),  sanctionum 
generalium   (1.  58  §  6   C.  Th.  16.  5).   — 

2)  3Ro6,  ®tö6e  (1.  17   C.  Th.  8,  5).  — 

3)  3Renöe,  ©umme  (1.  10  C.  Th.  16, 10). 
Kos,  toir,  iniSbef.  5ut  Oejeic^nung  a)  bet 

915  m et,  im  ©egenj.  Don  peregrini,  Graeci 
(Gaj.  1,  193.  §  2  I.  1,  2.  §  2  1.  1,  9.  1. 
283  §  2.  1.  ^6  pr.  D.  50,  16);  b)  bet 
iejt  fiebenben,  im  ©egenf.  öon  veteres 
(1.  234  pr.  eod.  Gaj.  I,  188);  c)  be3  tegie* 
tenben  Äotf et«  (§  5  l.  1,  20.  pr.  I.  2,  6). 

Noscere,  Don  etn)ad  ^enntnig  et« 
langen:  novisse  s.  nasse,  fennen,  ttjiffcn 
(L  1  pt.  D.  1,  1.  1.  3  pr.  D.  10,  4.  L  20 
§  9  D.  28, 1.  1.  26  D.  45,  1.  1.  4  C.  6,  24). 

NosmeUpsi»  tott  felbft,  j.  ©.jpern<w- 
meHpsos  (im  ®egen{.  Don  per  nuntium) 
pactsd  (1.  14  §  3  D.  13,  5);  per  nosm. 
(im  (Segenf.  bon  per  eos,  quos  in  pote- 
State  habemus)  adquirere  (Gai.  II,  8o.  III, 
163.  1.  6  §  2  D.  7,  1.  1.  10  pr.  D.  41,  1). 

Nosooomium,  ^tanfen^auS  (1.  19 
G.  1,  2),  nosocomus,  ^tanfenh^ftttet 
batin. 

Noster,  iinfet,  indbef.  a)  ouf  bie  Wo« 
met  be^üglid^,  §.  9.  leges  nostrae  (Gai.  lY, 
37);  ins  nostnim  (§  2.  3  I.  1,  2.  1.  6  §  1 
D.  1,  1);  civitas,  urhs  nostra  (I.  11  eod. 
1.  1  §  4  D.  1,  12);  b)  bie  gejtaeit  be- 
treff enb,  ).  ©.  nostris  temporibus  im  ®egen{. 
Don  olun  (Gai.  I,  HO.  112);  nostra  aetate 
(1.  8  pr.  D.  84,  5);  Caesar  princeps,  impe- 
rator  noster  (l.  8  D.  1,  18.  l.  11  D.  3,  1. 
L  7  §  5.  6  D.  24,  1.  1.  41  §  3.  5  D.  30); 
c)  ouf  ben  tegietenben  Äoifet  beaüglic^, 
3.  9.  imago  \  nostra  vel  retro  principum 
(l.  16  C.  8,  11);  dementia,  mansuetudo 
nostra  (1.  16  cit.  I.  2  C.  12 ,  5);  numen 
nostrum  (l.  2  C.  10,  49);  nostra  domxis 
(1.  2  cit)i,  sedes  (1.  5  C.  10,  65);  d)  in 
nnfetm  Ö^igentl^um  befinblit^  (l-  ^  §  1 
D.  1,  5.  1.  5  §  5  D.  41,  1.  1.  25  D.  50, 
16:  n^^ete  dicimus  eum  fundum  totum 
nostrum  esse,  etiam  cuius  usus  fr.  alienus 
est*);  qnotiens  quis  in  nostro  (ouf  unfetm 
dHoetttl^ume)  aedificare,  vel  in  nostrum  (in 
unfeten  dHgentl^umdbeteid^,  übet  bie  (Stenge) 


immittere  vel  proicere  vult  (1.  5  §  10  D. 
39,  1). 

Nota,  1)  ftenhjeic^en,  9Wet!moI  (1.1 
§  8  D.  11,  4.  1.  3  C.  11,  m  —  2)  «b. 
lütjungi^Seicl^en,  im  (Skgenf.  Don  littera, 

!f.  9.  artes  extra  litteras  vel  notas  positae 
1.  1  §  7  D.  50,  18);  qai  notis  scribunt 
acta  praesidum  (1.  33  g  1  D.  4,  6) ;  notis 
scribere  testamentum,  tahulas  (L  40  pr.  D. 
29,  1.  1.  6  §  2  D.  37,  1) ;  pro  centum 
ducenta  per  notam  scribere  (1.  9  §  4  D.  28, 
5).—  3)  ©emetlung,  Knmetlung,  8»- 

io(,  }.  9.  notam  adicere  kgato  (L  21  §  1 
>.  28,  1);  sine  ulla  nota  demonstrationis 
stipulari  fundum  (1.  106  D.  45,  1);  ex  nota 
Marcelli  constat  etc.  (L  10  D.  49,  17); 
notae  Papiniani,  Ulpiani,  Pauli  (1.  1  §  6  C. 
1,  17.  1.  13  pr.  C.  9,  51).  —  4)  ©c^onb« 
ftecf,  @(^onoe,  j.  ©.  nota  et  infamia  vi- 
tae  a.S  %  5  J),  22,  5);  n.  infamiae  (L  2 
pr.  D.  87,  15);  nota  adspersa  alicui  (1.  17 
§  1  D.  87,  14);  levis  notae  macula  adspergi 
(1. 27  G.  8,  28) ;  prdbrosis  inusta  notis  femina 
(1.  2  C.  5,  9);  noUie  extremae  servus  (l.  15 
§  44  D.  47,  10);  sine  infamia  —  ctim  nota 
removeri  a  tutela  (1.  2  0.  5,  42),  dignus  nota 
tutor  (1.  6  D.  27,  2);  nota   laborare  (1.  2 

Sr.  D.  3,  2);  notam  non  evadere  (1.  1  §  6 
>.  3,  1);  ex  persona  vel  nota  patris  excludi 
a  bonis  aviti  liberti  (1.  17  pr.  D.  37,  14); 
ne  patris  not  a  filius  maculetur  (1.  2  §  2  D. 
50,  2);  ©d^impf,  ©efc^impfung:  non 
notae  causa  exheredarefilios ;  exkeredationon 
notae  aratia  adiecta  (l.  18  D.  28,  2.  1.  47 
pr.  D.  38, 2) ;  in  notam  aliquorum  producere 
inlyQafifutTa  0-  5  §  10  t>.  47,  10). 

Notabilis,  beaeit^net,  befledt,  per- 
sonae  (tnrpitudine)  notab.  (l.  1  §  5  D.  3, 1. 
1.  5  §  2  C.  9,  8). 

Notabiliter,  jum  @Aim^)f  =  infa- 
mandi  causa  (1.  15  §  26  D.  47,  10). 

Notare,  1)  bejei^nen,  3.  ^.  exhereda- 
tione  notati  «>  nominatim  exheredati  (L  8 

Er.  D.  37,  4).  —  2)  bemetfen  G-  9  §  2 
►.  1,  8.  1.  21  §  1  D.  4.  6.  1.  1  §  5  D.  25, 
4.  1.  7  §  5  D.  43,  24);  befonbet«  Witb  H 
Don  ben  tlnmetfungen  bet  äfutiften  ju  ben 
©d^tiften  anbetet  $utiften  gefogt  (l.  9  §  1 
D.  3,  5.  1.  7  §  7  D.  4,  8.  I.  7  §  1  D.  15, 

1.  1.  11  D.  18,  6.  1.  20.  69  D.  35,  1.  1.  9 
D.  50,  16). —  3)  tügen,  tob  ein:  senteniia 
notata  ab  aliquo  (l.  16  D.  5,  1.  1.  42  pr. 
D.  29,  2.  cf.  1.  9  §  8  D.  4,  2.  l".  17  §  5 
D.  28,  5).  —  4)  mit  einem  ©d^onbfled 
bejeic^nen,  mit  bet  Snfomie  belegen, 
§.  9.  qui  edicto  praetoris  ut  infames  no- 
tantur  (1.  1  §  8  D.  3,  1);  notari  infamia, 
ignominia  (1.  1  pr.  1.  2  pr.  1.  11  §  4  D.  3, 

2.  1.  42  D.  47,  10.  1.  6  §  3  D.  50,  2);  no- 
tari lege,  secundum  verba  legis;   lex,  non 


Digitized  by 


Google 


Notarius  —  Noverca. 


369 


sentenida,  notat  factum  (L  43  §  4.  12.  18 
D.  28,  2);  ctüumnia  notare  {tutor^m  (1*  ^ 
D.  84,  9);  notatus  calumnia  (1. 4  D.  48,  2), 
ex  ccMaa  desertianis  (L  15  D.  49,  16);  no- 
tatus et  r«pr«ft«n«a>ili9  (L  3  pr.  D.  22,  5); 
famo8%  et  noto<»  (L  2  G.  12,  1). 

Notariua,  toet  mit  fihfümin^^d^tn 
fd^Bt,  ©(^nellfd^reibet:  a)  ein  ^at> 
(L  40  pr.  D.  29,  1.  1.  41  §  8  D.  40,  6. 
L  26  C.  8,  18);  b)  foifcrlid^et  öeowtet  Q.  1 
C.  1,  16.  1.  1.  2  C.  12,  7). 

Notatio,  (gtinnctuna  (1.  12  C.  Tb. 
16,  8). 

Kotio,  1)  ÄenntniB  (§  8  I.  3,  7.  1.  8 

C.  Th.  11,  5).  —  2)  xi^ittli^t  Unter* 
fuc^una  unb  (Sntfdbeibung  (L  1  §  4  D. 
1,  12.  L  10  D.  1,  18.  1.  8  §  1  D.  2,  15. 
L  28  §  8  D.  4,  2.  1.  69  §  1  D.  82.  1.  14 

D.  38,  4.  1.  28  §  8  D.  84,  8.  L  5  §  16  D. 
36,  4.  1.  5  pr.  59  §  3  D.  42,  1.  1.  1  §  14 
D.  42,  6.  1.  3  §  8  D.  48,  80.  1.  61  §  1  D. 
44,  7.  LI  §  12  D.  48,  16.  L  10  §  1  D. 
49,  1.  1.  99  pr.  D.  50,  16:  „Notionem 
acdpere  possmnus  et  eognüionem  et  iuris- 
dictimem'^J, 

Notltia,  1)  Kenntnis  bon  ettimd,  ).  16. 
not  boni  et  aequi  (1.  1  §  1  D.  1,  1),  divi- 
narum  et  humanarum  rerum  (1.  10  §  2 
eod.);  rertm  pupülariwn  (l  5  §  11  B.  27, 
9) ;  propter  rerum  not  iutor  datus  (1.  32  §  1 
D.  26,  2.  cf.  1.  1  §  7  D.  27,  3.  1.  14  §  1.  6 
D.  46,  3).  —  2)  feelanntf^oft  mit  3e- 
manbem:  coHremis  not.  (1.  3  D.  49, 17).  — 
3)  «erseic^nift  =  brevis  (1.  1  C.  10,  66); 
modus  (sportolaram),  quem  notitia  nobts 
porreeta  dedarat  (L  22  §  3  G.  2,  7);  nrbana 
mandpia,  quia  totius  suppeüedilis  notitiam 
fferont  (1.  22  §  2  G.  5,  37);  particularis 
delegtUumum  not  (1.  2  G.  10,  17);  omnium 
offieiorum  not  (1.  10  §  1  G.  12,  59.  cf.  1. 
2  §  6.  17  G.  1,  27). 

Notoria,  fc^riftlicfie  tlnseige  eined 
Serbted^d  0-  6  §  3  D.  48, 16.1  7  G.  9,  2). 

Notas,  befannt,  ft.  13.  notae  nemitiae, 
maU  notus  senrus  (1.  3  §  4  D.  43,  30.  1.  15 
§  44  B.  47,  10);  notwm  facere  alioui  aliquid 
(L  62  §  1  B.  17,  1.  1.  1  §  8  B.  25,  3.  1.  5 
8  3  B.  43,  24.  1.  141  §  4  B.  45,  1);  notum 
habere  aliquid  G-  1  §  2  B.  21,  1.  l.  9  §  2 
B.  22,  6). 

Novalis  (sc.  terra)  s.  novale  (sc.  solum), 
1)  ntutli  fidtxlanh:  ex  eilva  novale  fa- 
oere  a.  3  §  2  B.  47,  21).-  2)  ©roc^fclb 
(L  30  §  2  B.  50,  16:  „Novalis  est  terra 
praeeisa,  quae  anno  ceseaoit,  quam  Graeci 
vuici¥  Tocant"). 

NoTare,  1)  betdnbern  (1.  6  B.  49,  5. 
1. 1  pr.  B.  49,  7:  „Appellatione  interposita 
—  medio  tempore  nüUl  novari  oportef^J; 
novatio  =  innovatio  (1*  30  §  1  G.  8,  28).  — 


2)  im  tn^ttn  @inn:  eine  beftel^enbe  Cbli« 
gation  nrntoanbeln,  indbef.  eine  neue 
Obligation  an  bie  Stelle  ber  früi^ern 
fe^en,  um  biefe  babur^  auf)u^eben; 
novatio,  eine  foI(^  Ummanblung  einer 
Dbliaation  (§  3  I.  3»  29.  tit  B.  46.  2. 
L  8  C.  8,  41.  —  „Novatio  est  prioris  ddnti 
in  aliam  obligaHonem  —  transfusio  atque 
tranalatio,  h.  e.  cum  ex  praecedenti  causa 
ita  nova  constituatur,  ut  prior  perematur. 
novatio  enim  a  novo  nomen  accepit  et  a 
nova  Obligation^'  L  1  pr.  B.  dt.);  nova- 
tionem  ita  demum  fien,  si  hoc  agatur,  ut 
novetttr  obligatio:  ceterum  si  non  hoc  aga- 
tur,  duae  erunt  obligat.  (1.  2  c£.  1.  8  §  1 
ff.  eod.);  novandi  <mimo  stiptUari,  ita  ut 
a  prima  obligat,  in  Universum  discedatur 
(L  30.  cf.  1.  26.  28.  82  eod.);  adicere  potius 
obligationem,  quam  pristinani  novare  (1.  16 
eod.];  quod  non  transfertw  in  catuam  nova- 
tionis,  iure  pristino  peti  potest  (L  4  §  1  B. 
22, 1);  quottena  quod  pure  deMur,  naoandi 
causa  subcondieionepromittitur, non  statim 
fit  novatio,  sed  tunc  demum,  cum  condido 
eztiterit  sed  si  quod  sub  condieione  dd)etur, 
pure  quis  novandi  causa  stipuletur,  ne  nunc 
quidem  statim  novat  —  sed  tunc  novabit, 
cum  extit.erit  condido  (L  14  h.  t  cf.  1. 
60  §  1  B.  12,  6);  nihil  vetare  una  stipu- 
laiione  plures  obligat,  novari  (1.  34  §  2  h. 
t  cf.  1.  4  B.  2,  15:  „Aquiliana  stipulatio 
omnimodo  omnes  pra^cedentes  obligat,  novat 
et  peremit*');  novatione  legitime  facta  libe- 
rantur  hypothecae  et  pignus,  et  usurae 
non  currunt  (L  18  cf.  1.  27  h.  t  1. 11  §  1 
B.  13,  1:  ffNovata  debiti  obligatio  pignus 
peremitjniai  convenitut  pignus  repetatnr**). 

Novatiani,  eine  lefterifÄe  @ecte  0.  5  G. 
1,  5). 

Novatio  f.  novare, 

Nove  =  novlter. 

Novelletum  s.  novelliun,  ^flanjung 
t>on  iungen  Dbftbanmen  ober  ^ein« 
ftöden  (1.  89  B.  5,  3.  1.  8  B.  23,  5.  1.  6 

B.  25,  1). 

Novellns,  neu,  $.  ©.  nov.  vint*m  (1.  10 

C.  12,  37);  nov.  professio  (1.  3  G.  7,  38); 
nov.  lex  (1.  5  G.  1,  14.  1.  8  pr.  G.  6,  61), 
constitutio  (pr.  1.  3,  28.  1.  29  G.  3,  28. 1.  25 
G.  6,  23). 

Novem,  neun  (1.  23  §  13  G.  6,  30). 
November  mensis,  ber  SWonot  9ioüem- 
bcr  (L  10  G.  12,  37).  . 

Noverca,  Stiefmutter  (1.  4  §  6  B. 
38, 10:  —  nÜxor  liberis  ex  alia  uxore  natis 
noverca  dicitur."  cf.  §  7  I.  1,  10.  1.  12  §  1. 
L  14  pr.  §  4  B.  23,  2);  novercalis,  ftief* 
mfitterlic^:  novercal.  deknimentis  instiga- 
tionibusve  corrupti  parentes  (L  4  B.  5,  2). 

24 


Digitized  by 


Google 


370 


Noyicius  — Noxa. 


NovioiuB  (BervTLs),  noT.  manoipiom, 
ein  neuer  ^clat>,  b.  1^.  ber  no(^  nid^  lange 
gebient  i)cA,  im  €)egenf .  üon  veteranus,  vete- 
rator  0-  37.  65  §  2  D.  21.  1.  1.  16  §  3  D. 
39,  4;  —  „nov.  mancipia  intelleguntur, 
quae  anno  nondum  servterint^'J, 

Novltas,  1)  iReubeit  (1.  2  C.  Th.  1, 11. 
1.  4  C.  Th.  11,  22.  1.  20  C.  Th.  15,  1).  — 

2)  Unerfa^ten^cit  (1.  23  C.  10,  82).  — 

3)  bie  neuere  8^^t/  ^i«  icjtt  Uhtnhtn 
mtn\^tn,  im  Q^egenf.  t)on  antiquitas  (Not. 
23  c.  3). 

Noviter  (adv.),  ouf  neue,  ungetoöbn- 
lid^e  «tt  a.  2  §  18  C.  1,  17). 

Novua,  neu,  a)  im  (SJeacnf.  bon  alt,  §.». 
vinutn  n.  pro  vetere  reddere  (1.  3  D.  12,  1. 
cf.  1.  HD.  33,  6);  n.  Charta,  im  ©egenf. 
t>on  deleticia  (1.  4  D.  37, 11);  n.  vestimenta, 
im  ®egcnf.  öon  trita,  interpola  (I.  6  D.  6, 
1.  1.  45  D.  18,  1);  opus  n.  facere  videtur, 
qni  aut  aedificando  aut  detrahendo  aliquid 
prifltinam  faciem  operis  matat  (1. 1  §  11  cf. 
§  13  D.  39,  1);  opus  n.  nuntiare,  denun- 
tiare  ({.  b.  S.);  demolitis  aedibus,  aiias 
novas  restituere  (1.  10  §  1  D.  7,  4);  insula 
constituta  nova  (1.  7  D.  33,  7);  n.  tectorium 
imponere  parietibus ;  n.  tigna  immittere  (1. 
44  jD.  7,  1. 1.  14  pr.  D.  8,  5) ;  n.  instrumenta 
causae  reperire  (1.  24  P.  44,  2):  n.  heredi- 
tates vel  ex  lege  vel  ex  SCto  delatae,  im 
(S^egenf.  t)on  yetus  hered.,  quae  lege  XII  tab. 
defertur ;  hereditates,  quae  ex  l^ibtis  novis 
aut  ex  SCtis  veniunt  (1.  HD.  38,  16.  1.  1 
§  8  D,  38,  17.  cf.  1.  7  pr.  D.  4,  5.  1.  1.  3 
D.  5,3: — „Novo  iure  ftunt  heredes  omnes  qui 
ex  SCtis  aut  ex  constitutionibus  ad  heredit. 
yocantur*");  obligatio  lege  n.introducta(l.  un. 
D.  13,  2);  regula  Gaton.  ad  n.  leges  (b.  1^. 
bie  lex  Julia  et  P.  Popp)  non  pertinet  (1.  5 
D.  34,  7) ;  Caput  edicti,  quod  a  luliano  intro- 
ductum  est,  i.  e.  nova  clausula;  n.  edietutn 
(1.  3  D.  37,  8.  1.  1  §  13  D.  37,  9);  aHquid 
in  aliquem  novi  iuris  statuere,  optinere  (1. 1 
^  1  D.  2,  2);  n.  bcnefidum  cum  alterius 
iniuria  postulare  (1.  12  D.  86,  1);  qui  n. 
privilegio  utliwr^  non  videtur  in  eaaem  causa 
sisti  (1.  12  pr.  D.  2, 11);  n.  negotium,  quod 
non  sit  solitus  absens  facere,  nomine  eius 
gerere  (1-  10  D.  3,  5);  n.  negotia  inchoare 
(1.  20  §2eod.);  n.  voluntate  aliud  adgredi 

iL  15  eod.);  n.  völuntas  testatoris  (1.  15 
).  34,  4);  n.  matrimonium  (1.  34  §  2  D.  23, 
2) ;  n.  heres  adgnoscitur  alicui  (1.  33  §  3  D. 
29,  1);  relegatus  ad  tempus  (decurio)  velut 
novus  in  ordinem  venit  (1.  2  §  1  D.  50,  2); 
si  rursus  in  servitutem  reciderit  (servus  ma- 
numissus),  novus  videtur  homo  esse  (1.  27  §  1 
D.  34,  4);  b)f.  t).  a.  ungetoöfinlid^, 
fonberbar:  $.  B.  portentosum  vel  mon- 
strosum  vel  qualem  visu  vel  vagitu  novum 


edere  (1.  135  D.  50, 16);  n.  rem  deaiderare 
(1.  15  §  5  D.  19.  2.  L  1  pr.  D.  25,  4);  c) 
novissimus,  ber  iflngfte,  le|te,  }.  S3.  no- 
viss.  loco  scribere  heredem  (1. 20  pr.  D.  28, 
5.  1.  36  pr.  28,  6) ;  noviss.  condido  (1.  8  §  8 
D.  26,  2.  1.  61  pr.  D.  35.  1);  noviss.  dies 
(L  49  eod.  1.  6  D.  44,  7);  etiam  noviss. 
tempore  impleri  posse  (1.  5  D.  28,  5);  no- 
viss. pars  pactomm,  testamenti  ^  7  §  12 
D.  2,  44.  L  56  D.  40,  5);  pacta  noviss. 
servari  oportet  (1.  12  C.  2,  3) ;  noviss.  vö- 
luntas servatur  (1.  6  D.  34,  4);  in  legatis 
noviss.  scripturae  valent;  si  sub  alia  et  alia 
condicione  legatum  ademptum  est,  noviss. 
ademptio  spectanda  est  (L  12  §  3  D«  80.  cf. 
1.  16  pr.  D.  28,  6);  noviss.  iudieium  patris 
(1.  9  C.  6,  20.  1.  3  C.  6,  32);  si  per  multos 
dominos  transierit  servus,  nomssimo  dabi- 
mus  hon,  possessionem  (1.  2  §  9  D.  87,  11); 
noviss.  heres  (1.  18  §  1  D.  34,  1);  filius,  qui 
novissimus  mortuus  fuerit;  noviss.  puer; 
filia,  quae  novissima  diem  suum  ohiisset  ü. 
25.  37.  41  §  7. 1. 42  D.  28,  6.  cf.  1.  34  pr.  D. 
33,  2);  qui  novissimus  supervixerü  (L  12  D. 
34, 5);  novlssime  (adv.),  jule^t,  enbtic^/ 
j.  So,  divisio  noviss.  a  patre  facta  (1.  30  §  3 
D.  34, 4) ;  noviss.  testamento  adseriptum  (L  1 
§  1  D.  28,  4);  ex  eo  tempore  quidque  aesti- 
matur,  quo  noviss,  solvi  potuit  (1.  HD.  42, 
1);  nov.  vidsTidum,  dicendum  est;  nov. 
inspiciemus  (1.  3  §  5  D.  4, 9. 1.  8  §  2  D.  13, 1. 
l.  1  pr.  D.  44.  4). 

Nox,  9JadJt  (1.  8  D.  2,  12). 

Noxa  8.  noxia»  1)  @(^aben  snfft^ 
genbe  ^anblung,  SßexQti^tn,  @(^utb 
a)  über^au))t,  ^.9.  poena  est  noxae  vindu^ 
(1.  131  pr.  D.  50, 16);  facto,  non  noxae  im- 
putari  (1.  1  C.  9,  16);  b)  inÄbef.  bie  S«^a» 
b;eni»)ufügung,  hai  5DeHet  eined  @cla« 
nen,  aud  »elc^em  ber  ^err  in  ^Inf^nndb  ge« 
nommen  h^irb  (nac^  frilberem  ^tedbt  auq  bod 
5Delict  eines  in  nftterlid^er  (^ttoali  ßel^enben 
Säxiht»,  au^  totl^tm  ber  ^ater  belang  nntrbe), 
aud^  bie  (Bc^abeni^jufügung  eined  nietf  ft|t^ 
gen  %f)ittti,  fär  votlqt  ber  Sigei^ttmec 
einauftel^en  l^ot  (1.  1  pr.  D.  9, 1 :  „Si  qua- 
drupes  pauperiem  fecisse  dicetur,  actio  ex 
lege  XII  tab.  descendit:  q^uae  lex  voluit 
aut  dari  id  quod  nocuit,  i.  e.  id  animal 
quod  noxiam  commisit,  aut  aestimatkmem 
noxiae  offerre,"  §  1  eod.  ,,Noxia  autem 
est  ipsum  ddictum."  l.  17  §  18  D.  21,  1 : 
„Noxas  accipere  debemus  privaUis,  h.  e. 
eas,  qimecumque  committuntur  ex  delictis, 
non  publicis  criminibus;  ---  ex.  privatii 
noxiis  oritur  damnum  pecuniarium."  1.  238 
§  3  D.  50,  16);  furtum  vel  aliam  noacam 
committere  (1.  2  §  1  D.  9,  4);  coneenirie» 
noxa  servi  (1.  14  eod.);  ex  pluribus  noxis 
experiri,  ex  una  noxia  servi   dominium 


Digitized  by 


Google 


Noxalis — Nudus. 


371 


nandsci  (1.  20  eod.);  noxa  caput  aeqiUtur 

(f.   Caput  8.   2   b.) 2)  bcr  öon  einem 

@dca>tn  ober  Xf^in  gefHftete  @(^aben  fd[bft, 
).  !8.  noxiam  s.  noxam  nocere  (f.  b.  SB.  s. 
a.);   noxiam  «areire   (1.   1  §  11  D.  9,  1). 

—  8)  ber  (Srfa^  etned  folc^en  6d^aben9, 
).  16.  noxoe  s.  «ki  noaßam  dedere;  noxae 
ded»^  (f.  b.  SB.);  noxae  accipere  Q.  17  §  2 
D.  7,  1);  «J  naakP»  teneri  (L  11  §  6  D. 
43,  24);  nooMi«  aolutum  esse,  h.  e.  noxali 
iudicio  Bubiectum  non  esse  (1.  17  §  17  D. 
21,  1.  cf.  L  11  §  8  D.  19,  1.  1.  2  D.  19, 
4.  L  11  §  1.  1.  80  D.  21,  2.  1.  45  §  1  D. 
30.  L  72  §  5  D.  46,  8.  1.  3  pr.  D,  47,  6. 
L  174.  200  D.  60,  16).  —  4)  bie  ©ad^e, 
meiere  gef trabet  i^ai, corpus, quodnocuü, 
i  e.  servus  (§  1  I.  4,  8). 

Noxalis,  bie  noxa  betTeffenb:  nox. 
actio,  nox  »udietum,  a)  bie  waA  bec  noxa 
eined  ©claüen  entf^ngenbe  SA^oit  gegen  ben 
^errn  (tat  I.  4.  8.  D.  9,  4,  C.  3,  41.  — 
„Noxdlea  ad.  appellantur,  quae  non  ex  con- 
tractu, aed  ex  noxa  atque  maleficio  aervorum 
adveraus  noa  instituui^tur:  quaram  actio* 
num  vis  et  poiestas  haec  est,  ut,  si  dam 
nati  füerimus,  liceat  nobis  deditione  ipsius 
corporis  quod  deliquerit,  evitare  litis  aesti- 
mationem**  1.  1  D.  cit  cf.  pr.  I.  dt.  1. 1  §  1 
D.  2,  7.  1.  1  pr.  1.  4  D.  2,  9.  1.  3  §  6  D. 
11,  6.  L  16  pr.  D.  33,  8. 1.  17  pr.  D.  39, 1. 
1.  7  §  5  D.  47,  7);  nox.  Äquiliae  actio  (1. 
19  pr.  D.  b.  t.) ;  iniuriarum  nox.  actio  (1. 
17  §  4  D.  47,  10);  furH  actio  yel  de  doh 
wuilo  nox,  servi  nomine  danda  (1.  16  D. 
10,  4.  cf.  L  22  D.  18,  6);  servi  nomine  nox, 
vi  bofiorum  raptorum  actione  teneri  (1.  2 
§  19  D.  47,  8);  serrus,  cuius  nomine  nox 
tudieium  dominus  acoepit  (1.  14  D.  8,  2.  cf. 
L  12  pr.  §  1  D.  b.  t);  nox.  iudicio  defen- 
dere  statuliberom  (l.  62  §  9  D.  47, 2) ;  noxali 
agere,  experiri  (1.  21  §  6.  1.  28  D.  h.  t.), 
eondemnari  (L  4  §  8  D.  42, 1) ;  eo;  nox.  causa 
agere  Q.  12  D.  h.  t);  duci  servum  (1.  86 
D.  8,  8);  nox.  interdicta  (1.  5  D.  43,  1) ; 
b)  bie  na^  Altetm  ffUd^t  aniS  ber  noxa  eine£ 
ftinbed  in  p.  pot  gegen  ben  IBotec  entf^ndn« 
gcnbe  ftlage  (L  5  §  5  D.  44,  7.  cf.  §  7  I. 
b.  t.) ;  c)  oie  ^lage  aui  ber  noxa  eined  Xffittti 
gegen  ben  (ügent^ümct  (pr.  I.  4,  9 :  „Ani- 
medium    nomine  —  si  pauperiem  fecerint 

—  nox.  actio  lege  XII  tab.  prodita  est.'* 
L  1  §  14  D.  9,  1). 

Noxia  f.  noxa. 

Noxius,  1)  fd^ablic^:  luxua  nox.  (1.10 
D.  9^  2);  nox.  gramibua  quaesita  venena 
(L  6  C.  Tb.  9,  38).  —  2)  tine»  «ergeben« 
fdjulbifl:  facinoris  nox.  (l.  3  §  12  D.  29,  6). 

—  8)  indbef.  f.  t>.  a.  qui  noxiam  conmisit 
(L  7  pr.  D.  9,  4.  L  3  §  7  D.  10,  4.  L  4 
pr.  D.  19,  1.  1.  1  pr.  D.  47,  6). 


Nubere,  1)  fidj  üerljeirat^en  üon  bet 
gttttt  gefogt,  §.  ö.  mulierem  äbsenti  per 
Utteras  Hus  velper  ntmtiumposse  nübere  pla- 
cet,  si  in  domam  eins  deduceretur  (L  5  D 
23, 2);  nuptum  dare,  collocare  filiam,  pupü- 
lam  (1.  59.  62  pr.  eod.  1.  11  §3  D.  27,  6. 
1.  88  D.  46,  3);  nuptum  se  collocare  {\.  11 
§  1.  8  D.  8,  2);  pupillae  legatum 'fuamlo- 
que  nupserit^  (1.  30  D.  36,  2);  ita  legatum 
cum  nupserit  (1.  68  D.  85,  ij ;  ita  legatum 
'ai  Titio  (non)  nubseriVQ,.  63  eod.) ;  legare 
uxori  *ai  a  Uberis  ne  nubseriV  (1.  1.  62  §  2 
eod.) ;  legatum  dare  filiae ;  cum  in  familia 
nubsent  (L  21  D.  33,  5.  cf.  L  41  §  7  D.  32) ; 
matres,  quae  non  in  secundi  matrimonii 
foedus  nupserint  (1 . 7  C.  3, 65) ;  alteri  sponsa, 
alteri  nupta  (1. 13  §  3  D.  3,  2) ;  adulterium 
in  nuptam,  stuprum  in  viduam  committitur 
a.  101  pr.  D.  50,  16).  2)  üon  3»ttnn«per- 
fonen  gefogt:  toie  ein  2fwmenaimmet  fid^ 
einem  SRanne  yrei«geben  (1.  80  C.  9,9). 

Nubes  ©olre,  trofif*  S)un!el:  ius 
nube  Plenum  (ß  10  I.  3,  6). 

Nubilia,  reif  )nm  ^eirat^en,  mann- 
bar:  nub.  aetas  (1.  10  pr.  D.  36,  1.  1.  11 

8  2  D.  36,  1). 

Nuoleus,  ftern  (1.  66  §  1  D.  82). 

Nudare,  entblößen,  a)  entfleiben: 
nudatos  verberibus  subiacere  (1.  12  C.  1,  40); 
b)  ilbet^au^  ber  ^ülU  bevauben,  blol" 
legen:  propter  iactum  nudata  res  (L  4  § 
2  D.  14,  2);  b)  tropifd^:  entl^ftllen,  auf- 
b  eden:  nudata  intima  (1.  3  §  1  D.  4,  8); 
d)  berauben,  plftnbern:nud.  prownciam 
(1.  1  C.  9,  27). 

Nuditas,  SWongel  (1. 12. 13  C.  Tb.  9,  42). 

Nudus,  blog:  a)  nnbetletbet,  nacft, 
im  ®eaenf.  t>on  vestitus  (Gai.  III,  192. 193); 
b)  aller  SJ^ittel  entb(5gt:  qui  amissis 
bonis  nudus  exulat  (1.  7  §  3  D.  4,5);  c) 
allein,  mit  ni(^8  bereinigt  ober  üemrifdjt, 
».  ©.  n.  proprietas,  ba9  (gigentbum  obne 
gruÄtgenuB  (1.  33  D.  6,  1.  1.  72  D.  7,  1. 
1.  2  D.  7,  4.  1.  18  §  1  D.  13,  7.  1.  19  pr. 
D.  22,  1.  1.  4.  78  §  3  D.  23,  3.  L  8D.  33, 
2) ;  n.  usiM,  i.  e.  sine  fructu  (1.  1  §  1  D. 
7.  8.  cf.  L  8  §  3  D.  7.  1);  n.  res  im  ®egen* 
fa|  t}on  fructus  et  omnis  causa  (1.  1  §  24 
D.  16,  3) ;  n.  cautio  =  sola  promissio,  im 
^enf.  k)on  satisdatum  (1.  2  §  6  D.  5,  1. 
cf.  1.  63  §  4  D.  17,  2):  cavere  n.  conven- 
tione,  im  ®egen{.  t)on  fiaeiussoribus  etc.  (1. 

9  §  8  D.  13,  7) ;  n.  repromissio,  im  ®egenf. 
t)on  satisdatio  (L  1  §  5  D.  46,  5.  cf.  1.  56 
pr.  D.  21,  2);  n.  promissio  sivepollicitatio, 
\m  @egenf.  k)on  sponsio  (1.  19  p  2  D.  21, 
1);  poüieitatione  repromittere,  im  (Segenf. 
t)on  chirographum  eo  nomine  dare  (1.  10 
pr.  D.  34,  9) ;  n.  consenstAs,  im  (Segenf.  bon 
verba,  soriptura  (1.  14  D.  19,  2.  1.  4  pr.  cf. 

24* 


Digitized  by 


Google 


372 


Nugatoriae  res — Numerositas, 


1.  7  pr.  D.  23.  1.  .  62  §  9  D.  44,  7.  1.  89 
D.  46,  3.  1.  35  D.  50, 17);  n.  consentienHum 
voluntaSf  im  (S^egenf  .t)on  res  tradita  (L  1  §  2 
D.  19,  4);  n.  conventio,im  (^egenf.  Don  tra- 
ditio (1.  1  D.  13,  7.1.38|  4.  5  D.  41,  3); 
traditionibus  et  usucapionibus  dominia 
rerum,  non  n,  pädia  transferuntur  Q..  20  G. 

2,  3.  cf.  1.  9  §  5  D.  41, 1:  „Interdum  etiam 
sine  traditione  n.  voluntas  domini  sufficU 
ad  rem  transferendam'*) ;  numqwm  n.  tra- 
dUio  transfert  dominium^  sed  ita,  si  aliqua 
iusta  causa  praeoesserit  (L  31  pr.  eod.);n. 
|>acito(cum  nulla  sähest  causa)  obUgatianem 
non  parit  (1. 7  §  4  D.  2,  14.  cf.  1.  10  C.  2, 3. 
L  27  0.  4,  65);  emptio  n.  conventione  dissol- 
vüur^  si  res  secuta  non  fuerit  (1.  5  §  1.  cf. 
LSD.  18, 5. 1. 1  G.  4, 45): quomodo, cum  se- 
mel  coeperit  (actio  negot.  gest.),  n,  volun- 
tote  tolletur?  (1. 8  D.  3,  5) ;  sicut  hereditatem 
miles  n.  voluntcUe  dare  potest,  ita  et  add' 
mere  potest  (1.  15  §  1.  c£  L  1  pr.  D.  29, 1); 
n,  voluniate  adimi  possunt  legata  et  Mei- 
comm.  (1.  3  §  11  D.  34,  4). 

Nugatorlae  res,  I&ppifc^e  S)inae, 
hoffen  0.  17  §  14  D.  21,  1). 

Nullatenus,  leineStoegd  (L  1  G.  6,  61.  - 
1.  30  C.  Thl  11,  36). 

Nulliu»  1)  fein,  *.  ©.  ad  n.  preUum 
8ui  redactus  servus  ij.  50  §  1  D.  17,  1); 
n.  mcmenH  esse  ({.  b.  3B.  s.  2) ;  n.  videtur 
actionem  habere,  cui  propter  inopiam  adver« 
sarii  inanis  actio  est  (1.  6  cf.  1. 7  ^  8  D.  4, 
3:  —  quasi  n,  actio  sit  quae  exceptione  re- 
pellitur'*);  cum  servo  n.  actio  est  (1. 107  D. 
50,  17);  nullum  nid^tS,  5.  fd.  innuUode- 
teriorem  causam  adversarii  facere  (1. 2  §  3 
D.  42,  4).  —  2)  nid^tia,  toirlungSloÄ, 
pro  nulto  hdberi  (1.  1  §  2  D.  2,  2); nullum 
esse  Ugaiwmy  fideiconm,  im  (S^egenf .  t)on  de- 
beri  (L  41  §  3  D.  28,  6.  L  75  pr.  §  1  D.  30}; 
stipuidUio,  nisi  habeat  consensum,  nulla 
est  (1,1  §  3  D.  2, 14);  iurisdictio  sine  mo- 
dica  coerdtione ntUla est(\,  5%  ID.  1,  21). 
—  3)  nid^t  cjiftircnb  (1.  1  D.  18,  4:  „Si 
hereditas  yenierit  eins,  qui  vivat  aut  mdlus 
Sit,  nihil  esse  acti'*);  indbef.  nidjt  a(8 
$ctfon  eiiftircnb  (1.32D.50,17:„Quod 
attinet  ad  ius  dvile,  servipro  ntdlis  haben^ 
tur'%  —  4)  iRtemanb,  adversus  nuüum 
rei  persequendae  actionem  habere  (L  14 
§11).  50,  16);  nüUius  (in  bonisj  esse  (L 
1  pr.  D.  1,  8.  L  51  D.  18,  1). 

Num,  ob  a.  16  pr.  D.  4, 4.  1.  25  §  15 D. 
5, 3.  L  57 §  ID. 21,  2. 1.  5  §  11  D. 25,  3). 

Numa  Pompilius,  ber  )toeite  römifcfie 
Äönig  (i,  1  pr.  D.  1,  13). 

Numantini,  (gintvol^ner  DonS^uman* 
tia,  einet  @tabt  in  @^nien  (1. 17  D.  50, 7). 

Numen,  1)  CdivinumJ  (^otifftit,  ).  8. 
respectu  div,  nttmvnis  iurare  (l.  33  D.  12, 


2),  metus,  superstUio  (divini)  numinis  (L  8 
pr.  D.  28,  7. 1.  30  D.  48, 19).  —  2)  faif  ert 
hofitit  a.  11  C.  1.  2.  L  8  pr.  G.  6,  61.  L 
34  G.  7,  62.  L  9  G.  12,  50). 

Numerare,  1)  §ftl^Ien,  red^nen  =  com- 
putare,  ).  fd.  mille  passus  a  continentibus 
aedifidis  numerandi  (l.  154  D.  50, 16);  od 
dies  num.  ann«4m(l.  134  eod.);  num.  ex  die 
aliquo  (L  6  D.  3,  6. 1. 48  pr.  D.  23, 3. 1.  9  D. 
50, 1);  etiam  suam  personam  num.  in  partim- 
busfaciendis  (L  1  §  24  D.  37,  6);  numerari 
t*niu8  Zoco  (1.  9  pr.  D.  2,  14),  in  fructu  (L  48 
§  6  D.  47,  2),  inter  onera  (L  15  §  16  D.  27, 
1) ;  numeraiio  »^  computatio,  dinumeroHo  (L 
2§3  D.  38,  15).  —  2)  ^in»aftten,  au8- 
^afiUn,  ^al^len  j.  Sd.solvendi  cottMnum. 
pecuniam  (1.  5  D.  16, 1) ;  pecunia  numerata 
creditori  (1. 32. 49  D.46,  S),donationis  causa 
(L  33  §  1  D.  39,5);t9a6niiodatipignori8, 
nee  numeratae  pecmUae  (L  1  G.  4,  ^);  ea> 
c^tio  non  num,  pecuniae  (L  3.  5  ff.  eod. 
L  3  G.  5,  15.  cf.  tit.  L  3,  21.  §  2  I.  4, 
13);  num.  dotem  ex  causa  promissionis; 
usurae  numeratae  dotis  (1.  41.  42  §  2  D. 
24,  3);  num.  pretium  (1.  25  §  1  D.  7, 1.  L 
27  D.  21,  1.  L  7  §  4  D.  24, 1);  indebiUm 
num.  (1.  57  pr.  D.  12,  6);  numerc^tus  Be« 
beutet  aud^  boar:  num.  pecunia  (L  1  pr. 
D.  13,  3. 1. 7  §  3  D.  14,  6. 1.  25  §  6  D.  19, 2. 
1.  66  pr.  D.  24.  3.  1.  6  D.  28,  8.  L  1  §  1 
D.  34,  2. 1.  32pr.D.  34,  4.L  18  §  1  D.42, 1. 
L  178  pr.  1 222  D.  50, 16);  in  numerato  ha- 
bere pecuniam,  aureos  (I.  5  §  9  D.  27,9. 
1.  96  pr.  D.  30. 1. 35  pr.  D.  39, 5) ;  numeriOio, 
9lu8|a]^Iung,  Ral^iung,  %.  SB.  numeraUone 
solvere  (1.  25  §  1  D.  7,  1);  per  numeraL 
yd  noyationem  solutae  summae  (L  21  §  8 
D.  33,  1);  numeratione  facta  aut  accepto 
debitor  liberatus  (l-  9  |  3  D.  4,  2);  in  nu- 
merationibus  aliquando  eyenit,  ut  vna 
numeratione  duae  öbligationes  toÜanturxuio 
momento  (L  44  D.  46,  4) ;  non  omms  numer, 
cum  qui  acc^^  obligoi^  sed  <}uotiens  id  ip- 
sum  agitur,  ut  confeetim  obligiuretur  (1.  19 
pr.  D.  12,  1);  omniA^  qusLe  inseri  stiptdatuh 
nibus  possunt,  possunt  etiam  numerationi 
pecuniae  (1. 7  eod.  cf.  1.  19  D.  50, 16);  quod 
yulgo  dicitur  filio  fem,  credi  non  Jieere,  non 
ad  yerba  referendum  est,  sed  ad  numerat 
(L  4  D.  14, 6);dotemnumeratio,  non  scripiara 
dotalis  instrumenti  faeit  (l.  1  G.  5,  15). 

Niimerarius,  9le(|nungSbeamtet  im 
^ienfte  ber  böbecen  !aifetL  Beamten  (L  1  § 
3  G.  10.  22.  1.  7  G.  11.  10.  L  1—4  6.  8. 
10.  11  G.  12,  49.  L  6  G.  12,  60. 

Ntuneratio  f.  namerare. 

Numerius  f.  Negidius. 

Numeroaus,  %a^lTei^,  ).  fd,  sväboUs 
numer.  (l.  74  pr.  G.  TL  12,  1). 

Numeroaitas,  SJienge  (1-  ^^0.  10,82). 


Digitized  by 


Google 


Numerus — Nundinae. 


873 


Numerus,  1)  3^4^/^n§a^t§.99.  quod 
numero  contineturj  quod  in  numero  est  Ct.  88 
D.  5, 1. 1.  78  §  4  D.  23,  2. 1.  115  pr.  D.  45, 
1);  res,  quae  numero  consistunt  s.  constant 
(l  2  §  4  D.  12,  1.  1.  35  §  5  D.  18,  1.  1. 
1  §  2  D.  44,  7);  numero  valere  (1.  1  §  7 
D.  35,  2);  numero  fieri,  in  numerum  cedere 
divisionem ;  numero  dividi  (1. 15  §  1  D.  38, 

1.  L  54 D.  45, 1. 1. 29  D.  46,  8);  in  numerum 
procedere  tntelam ;  in  num,  tnutn  tutelarum 
conymtari  a.  imputari  (1.  60  pr.  §  1  D.  23, 

2.  1.  15  §  16  D.  27,  1);  si  in  rem  aliquis 
agat  —  9%gnatae  materiae  numerum  dici 
oportet  (L  6  D.  6,  1.  cf.  1.  19  §  3  D.  47, 
2) ;  plenus  num.  ordinis  (L  2  pr.  D.  50,  2); 
soüemnis  n.  testium  (1.  21  pr.  D.  28,  1); 
comites,  qui  sunt  intra  sUUutum  num.  Q.. 
41  §  2  D.  27,  l)ipro  numero  (=  longitudinej 
temporis  statuendum  (1.  3  §  7  D.  49, 16). 
—  2)  ©teile,  »lang,  Geltung,  testium, 
hostium  numero  haberi  (1.  27  D.  28,  1.  1. 
19  §  14  D,  49,  15);  numero  liberorum,  in 
num.  parentum  liberorumve  esse  (1.  53  D. 
23,  2.  L  24  D.  37,5);  in  nxxm.  familiarium 
esse  (1.  1  §  5  D.  39,  4);  servorum  t*rhan, 
numero  esse;  in  eo  numero  haberi  (1.  66 
§  1  D.  32.  1.  166  D.  50,  16) ;  quadrapedes, 
qvLSLepecudum  num.  sunt  (1-  2  §  2D.  9,  z);  res 
quae  mercis  num.  habentur  (1.  42  D.  46, 
1);  vestis  num.  haberi  (1. 26  D.  34, 2) ;  argenti, 
auri  num.  habere,  computare  aliquid;  in- 
fecti  auri  num.  esse  (l*  27  %  1.  4.  5. 1. 32 1 

1  eod.) ;  vini  num.  esse,  habere  aliq.  (1.  2 
§  3  D.  33,  5. 1.  1  D.  33,  6);  extra  num.  vina- 
riorum  esse,  in  eo  num.  non  esse  (1.  206 
D.  50, 16);  eodem  num.  esse  (l.  31  §  2  D. 
39,  6). --3)  «(btficflunö  öon  ©olbaten, 
CoröS  (1.  3  §  1  D.  3, 2. 1.8  §  2D.  3,  3. 1.4. 
38  §  1.  L  42  D.  29,  1.  1.  1  §  2  D.  37, 13. 
L  4  §  10  D.  49,  16.  1.  31  C.  4,  65.  1.  8 
C.  12,  37).  — 4)  «eamtenöerjeidJiiipQ. 

2  §  1  C.  12,  7 :  „biennales  metas  —  primi* 
oerio  agendis  numeris    duximus  statuen- 

das")- 

Nmnidia,  JBanbfd^aft  in  tlfrifa  am  mittel 
Wnbifc^  a»cer  Q.  l  §  12. 1.  2  §  1  C.  1, 27). 

Numisma,  aRün$e,  (SIelb  (1.  28  D.  7, 
1.  L  27  §  4  D.  34,  2), 

Nummarius,  1)  ®elb  ober  SSermögen 
betreffen b,  res  num.  im  Oeaenf.  öoncapi- 
talis  causa  (1-  ^  §  ^  ^-  ^*  1^);  l>o^^ 
num.  (1.  11  §  2  D.  4,  S^\pretit*mmxm.  (L 
1  §  51).  50, 13).  —2)  mit  ®elb  beftod^en 
ober  beßed^Ud^  Q.  1  G.  12,  63:  —  iudices 
nummarios  esse  prohibemus"). 

Nummulariua,  1)  (Subst.)  (^tlhtot^^* 
ler  geringerer  9rt  afö  bie   argentarii  (1.  1 

i9  D.  1,  12.  1.  9  §  2  D.  2,  13.  1.  47  §  1 
.  2,  14.  1.  7  §  2  D.  16,  3.  1.  39  D.  46, 
3),  _2)  (adi.)  bie  Oelbtoed^^Ier  betref- 


fenb:  mensa  nummul.  Sßed&felbon!  (1. 
io  D.  14,  3). 

Nmnmtilus  «>  nummus  (1.  6  D.  48, 20). 

Nummus,  ©elbftftdP,  IRünse,  ».  ö. 
nummum  /afea  fusione  formare  (1.  2  C.  9, 
2^;  nummi  stagnei  plumbei  (L  8.  9  §  2  D. 
48,  10.  1.  159  D.  50,  16);  repröbos  num- 
mos  solvere  creditori  (1.  24  §  ID.  13,  7); 
certos  nummos,  certam  corpus  nummorum, 
numerum  nummorum  legare,  relinquere  (1. 
34  §  4.  1.  50  §  3.  1.  51  D.  30);  nummorum 
^alitas,  species  (1.  21  §  1  D.  28,  1.  L  79 
§  1  D.  28,  5);  nummo  uno  conducere  (1. 
46  D.  19,  2.  1.  10  §  2  D.  41,  2),  locare, 
yendere  (1-  66  D.  23, 3);  nummi,  aud^  num- 
mus, für  ®  elb  a.  1  §  7  I>.  1, 12. 1.  10  pr.  D. 
2,  4.  1.  8  §  24  D.  2,  15.  1.  2  §  4.  L  II  pr. 
§  2.  1.  13.  14.  31  §  1  D.  12,  1.  1.  7  D. 
22,  1.  1.  45  §  2  D.  23,  2.  1.  4.  19  D.  40. 
1.  1.  26  §  1  I).  47,  2). 

Numquam,  niemals,  (1- 129  D.  50, 16, 
1.  106.  208  D.  50,  17). 

Numquid  ob  öielleidbt  (1.  73  D.3,  3. 
1.  8  §  10  D.  5,  2.  1.  2.  pr.  D.  38,  15). 

Nunc,  iejt,  nun,  gegenwärtig,  im 
®egenf.  t)on  olim,  aliquando,  apud  anuquos 
(Gai.  II,  103.  142.  143.  1.  1  §  10  D.  21,  1. 
1.  144  D.  50,  16);  nunc  primum  (1.  33  §  3 
D.  29,  1);  lex  traditionis  'stillicidia  uH 
nunc  sunt,  ut  ita  sint';  *paries  oneri  ferundo 
uH  nunc  est,  ita  sit';servitus  'lumina  quae 
nunc  sunt,  ut  ita  sint*  (1.  17  §  3. 1.  23  pr. 
33  D.  8,  2). 

Nunciare,},  ^^^^^f^^ 

Nuntiatio  j ''  ^^***^^^' 

Nunolos  f.  nuntius. 

Nunoupare,  1)  auSfpred^en,  nennen, 
mftnblid^  erllAren;  nunoupatio,  feter« 
tid^e,  münblid^e  (grllörnng,  toirb mSbef. 
t)on  ber  münblid^e.n  SeftamentiSerrid^« 
tung,  namentlid^  ber  (Srbedernennung 
d^f^dt,  ^.  Sd.  heredes  pcUam  ita,  ut  exau- 
airi  possint,  nuncupandi  sunt;  vel  nuncu- 
pare  heredes,  vel  scribere;  heres  non  scri- 
ptuS;  sed  solummodo  nuncupatus,  palam 
nuncupatus;  ohscurius  in  testamento  vel 
nuncupare,  vel  scribere  aliquid;  plus nuncu- 
patum,  minus  scriptum  (1.  21  pr.  L  25  D.  28, 
1. 1.  1  §  1.  5. 1.  9  §  2  D.  28, 5. 1.  20  D.  29,  7. 
1.  7.  29  C.  6,  23);  per  nuncupationem  h.  e. 
sine  scriptura  testamenta  valere  (1.  21  §  4 
eod.  cf.  1.  8  C.  6,  22);  per  nuncupat.  im  ®c> 
genf.  t>on  scripturam  s.  in  tabulis)  facere 
testamentum.  substituere  (1.  20  §  1  D.  28, 6. 1. 
8  §  4  D.  37, 11);  secundum  nuncup.  deferri 
hon.  possessionem  (1.  2  C.  6, 11).  —  2)  be* 
fennen,  bezeugen  (1.  5  G.  6,  23). 

Nundinae,  1)  ber  alle  8  2^ge  (nono 
quoque  die)  in  9itom  gel^altenelRarft:  dies 
nundinarum  (1.  20  §  1  D.  33,  1.  1. 138  pr. 


Digitized  by 


Google 


374 


Nundinari — Nutus. 


D.  45, 1),  frü^  dies  nefasii  fferiarumj,  fdt 
ber  lex  Hortensia  dies  fasH.  —  2)  ühtt^avpt 
Wlattt,  SUleffe,  fotole  bo8  SRe^t,  jolc^c 
§tt  Italien  (1- 1  ^-  50»  1^5  „iVundtnwiifi- 
petratis  a  principe  noD  utendo  qui  meruit 
decennii  tempore  usum  amittit."  1.  un.  CA, 
60).  —  8)  Se^rungSfoftcn  beim  öeatel^cn 
eine«  aWarftc«  (1.  69  D.  17.  2).  —  4)  Un* 
terfd^Ieif;  nund.  purpurne  (1.  5  C.  11,  9. 
cf.  Gothofr.  ad  1.  18  C.  Th.  10,  20).  — 
5)  »eftet^ung  G-  5  pr.  C.  Th.  8,  5). 
Nundinari,  banbeln,  feilfd^en  (1.  10 

C.  Th.  8,  4);  fi(^  beped^en  laffen  G-  2 
§  2  C.  9,  3). 

Nundinatio,  1)  fianbel  (1-  82  C.  Th. 
7,  4).  —  2)  »eftec^ung  (1.  3  C.  11,  32). 

—  3)  Unterfd^Ieif  (1.  3  pr.  C.  Th.  10,  24. 
cf.  Gothofr.  ad  h.  1.). 

Nunquam  f.  numquam. 

Nuntiarey  »  denuntiare;  nuntiatio  = 
denuntiatio,  a)  anüogen^  anzeigen,  5. 16. 
tacultas  crimen  publicum  arguendi,  oopia 
nuntiandi,  deferendi  (1.  un.  G.  9, 11) ;  nunti- 
are  et  gesta  prodere  (1.  un.  C.  10, 13) ;  fisoo, 
<kd  fiscum  nuntiare;  nuntiatio  ad  fiscum  (1. 

1  pr.  §  5. 1. 22  §  3.  1.  39  §  1. 1.  44  D.  49, 14) ; 
hwM  (vacantia)  nuntiare;  vacantium  bon. 
nuntiatio  (L  22  D.  29,  6. 1. 18  D.  41,  3. 1. 1 
§  2  D.  49, 14);  tacitum  fideicommissum  nun- 
tiatum;  se  nuntiate  non  capere  (1.  13  §  7 
eod.);  nuntiator  '^delator  (1. 1  §  5  eod.  1. 6 
§3  1).  48,  16. 1.  3  C.  9,  35);  b)  berbieten, 
inSbef.  öom(ifnf^)ru(i^  ^t^tn  einen  ^tn* 
bau  gebrandet:  opus  navum  nuntiare;  (operis 
novi)  nuntiatio  (1.  7  §  14D.  2,  14. 1.  45  §  2 

D.  3,  3.  1.  3  pr.  D.  11,  8.  tit.  D.  39. 1. 1.  3  § 
8  P.  43,  21.  L  un.  D.  43,  25,  1.  14  C.  8, 
10);  nuntiare,  ne  quid  operis  {novij,  ne  quod 
novum  opus  fieret  (L  6  §  12  D.  10,  B.  L 
20  pr.  §  9  D.  39,  1);  nuntiator  =  qui 
nuntiat  opus  n.  (1.  5  §  6.  1.  20  §  15. 1. 21 
§  1  eod.). 

Nuntius,  1}  SB  0  te,  a.  9.  per  nuntium  con- 
venire,  pacisi,  contrahere,  constituere  (1. 

2  pr.  D.  2,  14. 1. 14  §  3  D.  13,  5. 1.  1  §  2  D. 
18,  ] .  1.  2  §  2  D.  44, 7),  mandatum  suscipere 

1  §  1  D.  17,  1),  societatem  coire  (1.  4 
17,  2),  nubere  (l.  5  D.  23,  2),  restituere 
hereditatem  (1.  38  pr.  D.  36,  1),  precario 
possessionem  constituere  (1.  9  D.  43,  26). 

—  2)  SSotfd^aft,  ^a^ti^t,  §.  8.  nuntium 
perferendum  suscipere  (L  1  §  1  C.  3,  3); 
eertior  n.  allatus  (1.  2  pr.  D.  38,  15).  — 
8)  ©d^eibebrief  =  bbeUus  divortii  s. 
repudii;  nuntium  mütere,  remittere  (L  6. 
10  D.  23,  1.  1.  45  §  4  D.  23.  2. 1.  5  §  14. 
1.  7  §  3.  1.  21  D.  23,  3.  1.  32  §  19  D.  24, 
1.  1.  4  D.  24,  2.  1.  22  §  7  D.  24,  3.  1.  2 
C.  5,  17). 


i 


Nuper  (ad?.),  neulich,  nnlÄngft  (L  85 
D.  32.  1.  23  D.  33,  2). 
Nuperrimus,  neuefter,  in  jüngfte? 
tit  gefd^el^en:  experimenta  nuperr.  (L  4 
.  Th.  15,  1). 
Nuptalicius:::  nupticUis:  munus  nuptal. 

0.  194  D.  50,  16). 

Nuptiae,  ebelid^e  SSerbinbung,  fStx* 
befratl^ung,  ®^e  (tit  I.  1,  10.  D.  23.  2. 

C.  5,  4.  —  „Nuptias  sunt  coniimctio  maris 
et  feminae  et  consortium  omnis  yitae,  di- 
vini  et  humani  iuris  communicatio"   1.  1 

D.  cit.) ;  nuptias  nan  concubitus,  sed  con- 
sensus  facit  (1.  30  D.  50,  17.  1.  15  D.  35. 
1);  ei  coniuncta,  cuius  nuptiis  eiinterdictum 
Sit  (1.  10  pr.  eod.);  quaruindam  nuptiis  abs- 
tinendum  est  (§  1.  6.  9  I.  cit.  1.  14  |  3  D. 
h.  t) ;  nuptiis  se  collocare  (1.  11  §  S  D.  3, 
2) ;  uxoris  loco,  sine  nuptiis,  in  domo  esse 
(1.  144  D.  50,  16);  nuptiaium  festivüas, 
Vota,  aetas  (1.  24  G.  h.  t). 

Nuptialis,  bie  SSerl^eiratbung^  bte 
(Sbe  betreffenb:  nupt.  munus,  ^od^^eitS« 
aefd^en!  (1.  13  §  21).  26,  7.  L  1  §  5  D. 
27,  3);  nupt.  itigum,  (g^ebftnbnig  (L  10  pr. 
D.  35,  1);  nupt  tabulae,  instrumenta  (1.  9 

C.  5,  4.  1.  11  C.  5,  27). 

NuptuB  =  nuptiae:  nuptui  eoOocare 
filiam,  bie  S^od^tet  ber^eitotl^en. 

Nurus,  ©d^miegertod^tet,  SAnuv, 
bie  (ibeftau  ober  9raut  eine«  Sof^nt»,  ttn!e& 
u.  f.  to.  (L  2  §  3  D.  2,  8.  1.  3  §  2  D.  3. 1. 

1.  14  §  4  D.  23.  2.  1.  8  §  4  D.  37,  5.  L  4 
§  6.  1.  6  §  1.  1.  8  D.  38,  10.  1.  50  D. 
50,  17). 

Nusquam.  nirgenbS,  5.  16.  quod  ita 
nroYeheretur  ut  nusq.  requiesceret  (1.  242  §  1 

D.  50. 16);  si  ager  ita  corruerit,  ut  nusq.  sit 
(1.  15  §  2  D.  19,  2);  au(^  f.  b.  a.  num- 
^uam  (1.  39  D.  47,  2). 

Nutare,  toanttn,  refp.  fid^  fenlen  (L 
29  C.  Th.  15,  1);  fd^toanfen  (1.  169  C. 
Th.  12,  1). 

Nutricium,  «mmenlol^n  (LI  §  14D. 
50,  13). 

Nutrimentum,  9{a^tungdmitte(  f&r 
Äinber  (L,  2  C.  7,  14). 

Nutrire,  1)  ^^al^rung  geben,  indbef. 
fttnbern,  fie  ernftbren  (1.  10  D.  1,  6. 1. 14 
pr.  D.  40,  2.  1.  210  D.  50,  16.  1.  24  C.  1, 
4.  1.  2  C.  8,  51).  —  2)  fötbern,  ber* 
meldten,  cumulum  dehiti  nutr.  (1.  2  pr.  C. 
11,  33);  nutrita  licentia  (l.  32  C.  Th.  7,  4). 

Nutrltop,  (ttn^xtv  (1  27  pr.  D,  33, 
7.  1.  10  C.  6,  59). 

Nutpix,  «mme  Q.  1  §  7  D.  26,  10. 
1.  34  §  1  D.  33,  2.  1.  13  D.  40,  2.  1.  1 
§  14  D.  50,  13). 

Nutus»  Sint,  ).  SB.  nutu  significare 
(1.  67  §  3  D.  36,  1);  iubere  p.  93  §  1  D. 


Digitized  by 


Google 


Nux  —  Obire. 


375 


9,  2),  reUnquere  fideicommisswn  (L  21  pr. 

3%   '  •       '  - : ;  -  - 

gcire  (1.  17  D.  46,  2);  nntu  solo  consistere 


D.  32 


2),  adsignare  (L  1  §  3  D.  38,  4),  dele- 

TL  52  §  10  D.  44,  7);  to»)if(^  f.  ü.  a. 
fötUe,  ).  16.  ex  rnUu  heredis  valere  (1.  46 
pr.  D.  40,  5). 


Nux,  iRug  G-  205  D.  50.  16). 

Nyoto8trategu8,  Hauptmann  ber 
fHa^ttoa^t  G.  18  §  12  D.  50,  4). 

Nymphaeiim,  dffentlid^ed  (S^ebAube  mit 
foltcn  Ȁbem  (L  5.  6  C.  11,  43). 


o. 


Oasenus  f. 

Oaais,  @tabt  in  ber  I^bifd^en  Wk\U,  too« 

£»on  Äcg^^rten  83erbre^  ücrimcfen  tout* 
ri  7  §  5  D.  48,  22.  cf.  1.  26  §  2  C.  9, 
47) ;  bober  Oasena  deportatio,  bielBerbantutng 
ba^n  (1  1  C.  Th.  9,  32). 

Ob  (praep.),  1)  tocgen  (al8  Otunb  ob« 
QmtA),  ob  aetatem  etc.  lapaus  (LI  §  5  D. 
2, 13^;  ob  neglegentiam  removendus  of&do 
(1. 8  D.  48, 3) ;  clausula,  stipulatio  ob  rem  non 
defensamjoh  rem  iudicatam\  agereobremnon 
defensam  (1.  33  D.  46, 1.  L  3  §  9.  L  13  pr. 
L  14  §  1.  L  16  D.  46,  7);  ob  rem,  ob  cau- 
sam dare  (1.  1  D.  12,  5.  1.  52  D.  12,  6).  — 
2)  ^Vi,  fftt,  accipere  pecuniam  ob  denun- 
tiandum  testimonium,  Job  accmandum  etc. 
(1.  6  pr.  §  2  D.  48,  11);  se  sponsione  cofh 
stringere  ob  referendam  vicem  (L  un.  pr. 

C.  4,  3).  —  3)  übet,  in  «nfeljung,  §.  «. 

Braetoris  notio  ob  transactümem  (L  8  §  1 
K  2,  15);  causam  probare  ob  auquid  (1. 
18  D.  1,  7) ;  fideiubere  ch  rem  pecoliarem 
(L  47  §  1  D.  15,  1). 

Oboantare,  bezaubern  (PauL  V,  23 
§  15). 

Obdaudere,  k)erf(^(ie|en  (L  1  G.  Th. 
11,  24). 

Obdormire  s.  obdormiaoere,  ein« 
fc^Iafen  (L  27  |  9  D.  9,  2). 

Obduoere,  mtt  ettpad  über^iel^en,  be« 
beden:  obduci  umbra  (L  3  C.  1,  7). 

ObdTirare,  k^erbärten,  l^artnftdig 
toerben  ober  {ein:  obd.  in  quaestione  (L  28 

11  D.  48,  5);  obdurata  nequitia  (L  2  §  2 
10,  19). 

Obedientia  f.  oboedientia, 

Obedire  f.  oboedire. 

Oberrare»  uml^erirren  (L  11  pr.  C. 
Th.  7,  18). 

Obesse,  entgegenftel^en,  l^inberlid^ 
fein,  jÄaben,  im  0egenj.  öon  prodeaae 
(1.  7  §  2  D.  1,  9.  L  14  D.  2,  14.  L  1  pr. 

D.  4,  6);  obesse  prospectui  (L  3  pr.  D. 
39,  1),  iibertati  (L  26  §  1  D.  40,  5);  nihü 
obesse  aücui  in  subatitutionei},  11  D.28, 6); 
exceptio  obest  alicui  (L  11  pr.  L  30  §  1  D. 
44,  2). 

OhejL,^\nhctnii,prae8criptionum  obex 
(L  32  C.  9,  9). 


Obieotio,  obiectus  f. 
Obioere,  1)  entgegentoerfen,  fe^en, 
fteUen;  obieotio,  obieotus,  (Entgegen« 
ftellnng,  5.  6.   obi.  alicui  facem  (L  27 
§6   D.  9,  2);  obL  corpus  suum;  cinectu 
corporis  aunlium  ferre  (1.  1   §  35.  L  19 
D.  29,  5);  obieotio  poenae  (L  12  C.  4,  20). 
—  2)  öorioerfen,  untertoerfen,  au3- 
fe^en,  preisgeben,   9.   8.  bestiis  obici 
(L  11  §  3  D.  48, 19);  mulieres  multis  huius- 
modi  casibu8  obiectae  =  subiectae  (1.  2  §  2 
D.  16,  1).  —  3)  obioi,  entgegenfte^en, 
im  SBege,  l^inberHd^  fein   =  obstare 
(L  10  pr.  D.  26,  4.  L  21  §  3  D.  37,  14. 
L  2  §  15  D.  38,  17:  „Obicitur  matripater 
in  utnus^ue  bonis  tarn  filii  quam  filiae**)*  — 
4)  eine  (Shnrebe  ober  einen  (ünUHinb  entgegen- 
feften,  eintoenben,  öorfd^üfeen:  ob.  ex- 
ceptionem  (L  9  D.  6,  1.  1.  7  pr.  D.  7,  9. 
L  27.  28  D.  21,  1.  L  19  §  2  D.  22,  3.  L  1 
§  3.  L  7  §  3  D.  43,  24.  1.  7  §  3  D.  44,  2. 
f.  4  §  12.  24.  L  11  pr.  D.  44,  4);  auctoris 
dolus  emptori  non  ohicitur  (1.  4  §  31  eod.) ; 
ob.  praescriptionem  (1.  2  §  1.  L  16  §  7  D. 
48.  5.  L  7  pr.  D.  48, 16),  r<^lieatianm  (1.  2 
§  1  D.  44,  1),  compensationem  (1.  7.  8  C.  4, 
31),  Falddiam  (L  78  pr.  D.  31);  obieotio, 
obiectus,  (Eintoenbung,  93orf(^ü^ung: 
ob.  exceptionis  (1.  5  C.  2,  53);  callidae  liti- 
gatorum  obiect.  (L  14  C.  Th.  15,  14);  ob- 
iectu  religionis  latere ;  tali  obiectione  excu- 
sari  (L  12  §  2  C.  Th.  7,  20);   obieotum, 
(gintottnb,  Hugfluc^t  (L  15  C.  4,  44:  — 
„neque  »nan»bu6  immorari  %m^i\ix  obiectis'^). 
—  5)  Semanbem  ein  ©erbred^n  ober  »ergeben 
bortoerfen,  ibnbeffen  befd^nlbigen:  obi. 
enmina  G-  3  §  3  P.  22,  5.  1.  14  §  8  D. 
38,  2),  crimen  adülterii,  ea^üatae  heredü, 
(L  13  D.  37,  10.  L  4  D.  47,  19),  stuprum 
adulterium^  lenocinium  (1.  30  §  6  D.  48,  5), 
stelUonatum  (L  3  §  1  D.  47,  20),  falsum 


(1.  5  D.  48,  16),  culpam,  neglegentiam  (1.  6 
D.  27,  2.  L  7  §  12  D.  41.  1);  obiectus, 
©prwurf,  öefd^ulbigung:  obL  criminis 
(L  17  C.  9,  2L 

Obire,  1)  fid^  unterhielten,  ftbernel^« 
men,  ).  IB.  ob.  munus  (L  214  D.  50,  16. 
1.  2  §  2  D.  50,  7);  impendia  legationum, 
quae  solo  ministerio  obeuntur  (1.  6  eod.).  — 


Digitized  by 


Google 


376 


0  biter  —  Obligare. 


2)  öbire  mortem,  s.  diem  suum,  s.  ultimum 
diem,  oud^  ohire  fd^Iec^ttoeg:  ftctbcn  (1.  15 
D.  2,  11.  1.  9  §  1  D.  8.  5.  1.  3  D.  12,  6. 
1.  7  §  2  D.  13,  1.  1.  26  §  5  D.  23,  4. 1.  28 
D.  28.  7.  1.  4  D.  29,  5.  1.  14  D.  34,  9. 
1.  101  pr.  D.  35,  1.  1.  35.  59  §  1  D.  36,  1. 
1.  1  §  11  D.  38,  17.  1.  26  D.  48,  10.  1.  4 

C.  6,  56.  1.  6  C.  9,  6). 

Obiter  (adv.),  im  JBorbeigcficn,  ne- 
benbei 0.  1  D.  18,  5). 

Obitus,  %o\>  G.  14  pr.  D.  29,  7.  1.  80 
§  7  D.  36,  1). 

Oblurgare,  f dielten,  tabeln  (1.  2  §  43 

D.  1,  2). 

Oblatioium  aurum,  ein  (ibtengefd^n!, 
toeld^  öon  ben  mit  bet  fenatorifd^en  SBütbe 
JöcHeibeten  bcm  taifer  bei  gehnffen  (SJelegen* 
l^eiten  batgeteid^t  würbe  (1-  H.  15  C.  Th. 
6,  2). 

Oblatio,  3)atbietttn0,  Änbietnng, 
}.  fd,  obl.  eiu8,  quod  rdictum  «^  (1.  8  §  10 
D.  5,  2);  aestimationis  (1.  89  §  1  D.  31), 
cautionts  (1.  15  §  33  D.  39,  2),  uberions 
preHi  (1.  4  C.  10,  3);  debUi  (1.  9  C.  8,  42); 
pignoris  liberatio  vel  solutione  vel  oblatione 
atque  sollemni  depositione  (1.  10  C.  4,  24); 
^arreid^ung:  victusyelpotionisohl,  (1.  2iB 

5r.  C.  6,  23);  Vi  th  ttx  txd^unq:  precum  obl. 
.  2  C.  1,  20);  3)orbringung,  Bei^ung: 
ad  oblat.  dei  dona/re  uxori  (1.  5  §  12  D. 
24, 1) ;  Erlegung,  (gntrid^tung,  Seiftuna: 
obl.  functionem  publicarum  (1.  5  C.  10,  16); 
equorum  oblat.  (1.  3  C.  Th.  6,  26);  a  col- 
lationibus  et  omnibus  öblationibus  liberatus 
(1.  5  pr.  C.  Th.  13,  5). 

Oblectamentum,  obleotatio,  dx^bt* 
lid^feit,  »ergnügen  (1.  26  C.  1,3.  1. 169 

C.  Th.  12,  1). 

ObUdere,  unterbrüdten  (1.  7  C.  ITi. 
1,  16). 

Obligare,  1)  Inü^)fen,  eingel^en,  ab* 
{d^ liefen,  pignoris  ohligatio  etiam  inter 
absentes  recte  ex  contractu  obligatur  (1. 23 
§  1 D.  20, 1) ;  matrimonium  arris  obligatum 
(1.  un.  §  2  C.  5,  2).  —  2)  öetbinbli*  ma* 
d^en,  berpflid^ten,  fidem  suam  ohiig.  (1. 
54  D.  46,  1.  1.  2  C.  4,  28);  civitatis  mu- 
neribus  se  obl.  (L  5  C.  10,  40);  obligari 
tributo  capitis  (1.  3  D.  50,  15);  corporis  mi- 
nisterio  (1.  18  §  11  D.  50,  4),  operis  (\.  43 

D.  38,  1),  Ugatis  (1.  87  §  7  D.  35,  2),  he- 
reditati  (1.  12  D.  28,  1.  1.  5  pr.  1.  6  pr. 
§  4.  1.  22.  50  D.  29,  2),  aere  alieno  (1.  6  pr. 
cit.  cf.  1.  28  D.  42,  6:  —  „»n  omni  aere  al. 
—  etiam  invitus  heres  obligatur^'J ;  indbef . 
bebeutet  eS:  gemanben  aU  ©d^ulbner 
berbinblid^  mad^en,  b.  h.  il^n  5U  einer 
baS  IBermögen  betreffenben  fieifhing  an  eine 
$erfon  (ben  (S^Iftubiger)  berpflid^en,  fo  bag 
biefe  ein  Sorberungdred^t  gegen  il^n  etl^dlt: 


obligamur  aat  re  aut  verbis  ant  eonsensu  etc. 
Q.  52  D.  44,  7);  obligari  ex  delictis  —'ex 
eontraetibus  (1. 14  eod.) ;  obligari  civtUter, 
naturaliter  ({.  bief  e  SS.) ;  pupiüus  sine  tutoris 
auctoritate  non  obligatur  iure  civili  (1.  43. 
cf.  1.  46  eod.  1. 1  pr.  D.  27,  4. 1.  5  pr.  D.  26, 
8);  qui  non  debitum  accipitpererrorem  eol- 
yentis,  obligatur  quasi  ex  mutui  datione  et 
eadem  actione  tenetur,  qua  debitores  credi- 
toribus  (1.  5  §  3  D.  44,  7);  ex  donatione  se 
ob).  (1.  12  D.  39,  5);  obligari  promittendo 
(1.  6  D.  45,  1),  voto  0.  2  D.  50,  12);  ehiro- 
grapho  oblig.  se  ad  praestandnm  fideicom- 
missum  (1. 103  D.  30);  invicem  oblij^ri  (1.  5 
pr.  D.  44,  7);  consecsus  eorum,  qui  inter  se 
ohligati  sunt  (1.  57  D.  2,  14);  si  esx.pluribu8 
dbiigatis  uni  accej^to  feratur,  non  ipse  solus 
liberatur,  sed  et  hi,  qiti  secum  cbligantur  (L 
16  pr.  D.  46, 4) ;  fideiussor  et  ipse  obligatur  et 
heredem  obligatum  relinquit  (l.  4  §  1  D.  46, 
1);  ohlig.  sibi  legatarium  (1.  44  ü.  46,  3); 
se  in  re  absentis  alicui  oblig.  (L  2  D.  3,  5); 
negotiorum  gestorum  (actione  s.  nomine)  ob- 
ligÄtus  (1.  6  pr.  1.  8  pr.  1.  19  §  8.  1.  28 
eod.) ;  obligari  mandati  actione  (1.  22  §  4  D. 
17,  1),  quodiussu  (1.  1  pr.  D.  45,  1),  iudicio 
communi  divid.  (1.  46  D.  44,  7),  fürti  (1.  4 
D.  13,  7.  1.  25  D.  39,  5.  1.  55  §  1  D.  47,  2. 
1. 174  D.  50, 16);  au(^  ttrirb  obligari  öon  ber 
©traffÄHigleit  eines  Serbred|er«  aefagt 
(1. 30  pr.  D.  48, 10).  Obligatio,  a)  ha»  m^^ 
berb&Itnig  §toifd^en  @(^ulbner  unb  ®Uubiger: 
@(9u(bforberungi$t)erbftItntg,  ober  (in* 
{ofem  befonberi^  bie  SSerpfliAtung  bei»  @(bulb« 
ner«  ^eröorgel^oben  tmrb)  @d|u(bberbtnb* 
lid^Ieit  (tit.  I.  3,  13  ff.  D.  44.  7;  45,  1. 

C.  4,  10.  —  „Oblig.  est  iuris  vineulum,  quo 
necessitate  adstringimur  alicuius  solvendae 
rei  secundum  nosiJae  civitatis  iura"  pr.  I. 
cit.  -;-  „Obligationum  subsUmtia  non  in  eo 
consistit,ut  aliquod  corpus  nostrum  aut  ser- 
vitutem  nostram  faciat,  sed  %U  alium  nobis 
obstringat  ad  dandum  aliquid  vel  faciendum 
vel  praestandum'^  1. 3  D.  44, 7);  obligat,  aut 
ex  contractu  nascuntur  aut  ex  mcUeficio  aut 
proprio  quodam  iure  exvariis  causarum  figu- 
ris  (1. 1  pr.  eod.);  obligat,  ex  contractu  aut 
re  contrahuntur  aut  verbis  aut  eonsensu 
(§  1  eod.  cf.l. 8  §  1  D.  46, 1. 1. 35  D.  50, 17); 
oblig.,  an  sit  nata  ex  scriptura  (1.  26  §  2 

D.  16, 3);  oblig.  civilis,  naturalis,  honoraria 
(f.  biefe  SS.);  si  dos  metu  promissa  sit,  non 
puto  nasci  obligat  (1.  21  |  3  D.  4,  2);  si  in 
alium  contractum  res  non  transeat,  subsit 
tarnen  causa  —  esse  obligat,;  sed  etiin  nulla 
subest  causa  —  non  posse  constitui  obligat, 
(1.  7  §  2. 4  D.  2, 14) ;  cum  mixtum  sit  ne^- 
tium  cum  donatione,  o6%at. non  contraJu  eo 
casu  quo  donatio  est  (1.  18  pr.  §  1  D.  39, 
5) ;  qui  solvit  per  errorem,  magis  distrahen- 


Digitized  by 


Google 


Obligatio — Obrepere. 


377 


dae  Migat.  animo  quam  contrdhendae  dare 
videtur  (1.  5  §  3  D.  44,  7.  cf.  1.  56  §  2  D. 
45, 1);  eu^pUo,  vendiHo  etc,  ceteraeque  sirnües 
obligat,  (1.  57  D.  2,  14);  oblig.  locatiomm 
(L  46  §  1  D.  86,  1);  ea  oblig.  guae  eonr 
sistere  solet  inter  daminwn  et  procuratorem, 
mandati  actionem  parit  (L  42  §  2  D.  8,  8); 
oblig.  mandati  (L  1  pr.  D.  17,  1),  fideius- 
»ionia  (L  8  pr.  D.  42,  6),  dehiti  (1.  15  D. 
49,  15),  nominis  (1.  84  pr.  D.  82),  legati 
(L  82  pr.  D.  80),  voti  (1.  2  §  2  D.  50,  12); 


faciendi  obligat.  (1.  18  §  1  D.  42,  1);  oblig. 
operarum  (1.  87  pr.  41  D.  88,  1);  iniuriarum 
et  actionutn  ex  delicto  venientiumohMgtkt  (1.7 
§  1  D.  4,  5) ;  ex  causa  perpetucte  obligat,  de- 
bere  (l.  84  §  8  D.  8,  5) ;  eo;  aliqua  obligat 
deberi;  in  obligat  es«e,  versari  (1.  1  §  1  D. 
1,  8.  L  6  D.  12,  1.  1.  10  D.  18,  4);  ex  sua 
mora  in  dbligat.  retineri  (1.  44  D.  88,  1); 
obligatione  Uberariy  solvi  (1.  28  pr.  1.  87  pr. 
eod.  1. 115  pr.  D.  50,  17);  eodem  modo  vin^ 
cuhtm  obligationum  solvitur,  quo  quaeri  ad- 
Bolet  (1. 46  D.41, 2) ;  expUta  est  numeratione 
substanHa  obligattonis  (1*  6  D.  14, 6) ;  b)  bad 
gotberungdted^t  bei^  (&läuU%tx»,  ber 
in\)fxn^,  {.  t>\  a.  actio  s.  8.  a.,  5.  16.  nuda 
pactio  obligationem  non  parit,  sed  parit  ex- 
c^tionem  (1.  7  §  4  D.  2,  14);  obüg.  quae 
adversus  ie  intra  annum  sit  (1.  21  §  2  D. 
46, 1) ;  obligatiobes  praestare  emptori  (1.  2 
§81).  18,  4);  princepB  bona  concedendo 
videtur  etiam  obligationes  concedere  (1.  21 
D.  50,  16);  c)  6(^ulbüer{(ijreibun0, 
Sc^ulbfd^ein  =  cautio  s.  2.  j.  JB.  per 
condictionem  obligationem  repetere  (1. 7  C.  4, 
80);  tabulas  öbligationis  signare  (1.  6  G.  8, 
40);  d)  fßtxtoiatlnnq  in  eine  (Sttmi» 
nalunterfud^ung,  f.  t).  a,  accusatio:  ad 
obligationem  innocentium  pecuniam  acci- 
pere(l.  1  §1  D.48, 10).  — 8)  öerpfänben: 
obligatio  =  pigneratio,  §.  fe.  obligare  im 
(öegenf.  bon  distrabere,  yendere,  alienare; 
obligatio  im  (S^eaenf.  t)on  alienatio,  venditio 

0.  4  D.  28,  5.  1.  8  §  1.  1.  5  §  11. 18.  1.  7 
8  4  D.  27,  9.  1.  12  C.  5, 16.  1.  2  C.  6,  60); 
non  ut  in  causam  öbligationis,  sed  ut  empta 
habeat  (praedia),  emptio  facta  (1.  81  pr.  D. 

18,  1);  obligatum  aut  alienum  (1.  6  §  9  D. 

19,  1.  cf.  L  16  §  1  D.  13,  7);  pignus  ob- 
ligatum; pignoris  obligatio  (1.  11  §  8  eod. 
L  28  §  1  D.  20,  1.  1.  28  D.  48,  10);  res 
obligata  hypotlieca^  nomine,  iure  pignoris 
Tel  kypothecae  (1.4  D.  22, 4. 1. 1  §  8  D.  42, 6); 
res  in  publicum  obligata  (1.  16  §  1  D.  18,  7. 

1.  15  D.  38,  4);  fwndus  obligatus  alicui;  ob- 
Ugatio  fundi  (1.  28  §  1  D.  16,  1.  1.  41  pr. 
D.  18,  1.  1.  52  pr.  D.  19,  1);  ager  in  ali- 
menta  obligatus  (1.  8  §  15  D.  2, 15);  aedes 
pignori  obligatae  (1.  44  §  1  D.  89,2);  ob 
nabitationem,  noxae  nomine  vel  alias  obli- 


gatushomo  (1.  6  D.  20,  2. 1.  18  § 8  D.  89, 6); 
pignori  oblig.  ancillam  (1.  26  §2  D.  40,  5); 
universa  bona  oblig.  (1. 89  §  4  D.  81) ;  oblig. 
quae  haberet  häbiturusque  esset ;  obligatio  ge- 
neralis rerum,  quas  quis  habuit  habiturusve 
Sit  a.  6  !>•  20.  1.  1.  28  D.  49,  14). 

Obligatio  f.  obligare. 

Obligatoriua,  eine  ©d^nlbbctbinb* 
lid&Ieit  ergeuaenb;  mandcUum  obligat. 
(§  6.  7  I.  8,  26.  1.  2  §  6  D.  17,  V). 

Oblinere,  Be{(^ mieten:  caeno  Zufo  obl. 
aliquem  (1.  1  §  1  D.  47,  11). 

ObliqucLS,  jeittoart«,  ex  dbliquo  co- 
gnatus,  ©eitenbertoanbter  (Paul.  IV, 
11  §  8  ff.). 

Oblitterare,  audlöfc^en,  aufl^eben, 
oblitt.  poenam  (1.  42  pr.  D.  88,  2),  flagir 
iium  (1.  8  C.  1,  7);  desuetudine  oblittera- 
tum  ius  (Gai.  I,  111). 

ObUvio,  »ergeffen^eit  (§  1  I.  2,  13. 
1.  8  D.  20,  3). 

ObUvlsoi,  »ergeffen  (L  60  §  6  D. 
28   2). 

bbloqui,  toiberfpred^en  (L  10  C.  4, 80J. 

Obmutescere,  t^erfiummen  (1.  25  D. 
28,  1). 

Obniti,  toiberfireben  (1.  11  C.  Th. 
7,  18). 

Obnoxius,  1)  nntetmorfen,  $.  9.  obn. 
sententiae  (1.  57  §  1  D.  26,  7);  pomae  (1. 
8  pr.  D.  29,  5.  1.  2  C.  2,  55),  criminis 
accusatunU  (1.  15  C.  9,  22),  legibus  (1.  11 
C.  9,  2);  2)  öetpflid^tet,  f^ulbig:  ob- 
noxium  fieri  crimine  (I.  1  D.  48,  15);  ob- 
noxii  criminum  (L  11  C.  8,  44);  obn.  lege 
Aquilia  0-  14  §  7  D.  11,  8.  1.  8  C.  8,  85); 
reus  obn.  =  obligatus  (1.  47  §  1  D.  46, 1) ; 
obn.  fisco  (1.  4  C.  10,  2),  debitoribus  fisci 
(L  3  C.  4,  15) ;  obn.  ad  praestationem  fru- 
menti  (1.  81  §  1  D.  18,  1);  8)  berpfftn- 
bet  =  pigneratus;  res  obn.  creditori  (1.  81 
C.  1,  4) ;  quae  tibi  obnoxia  sunt  (1. 1  C.  8, 
9);  quae  quis  de  bonis  suis  facit  obnoxia 
1.  6  C.  8,  16). 

Oboedientia,@(e]^otfam  (1. 25  D. 49, 1). 

Oboedire,  gel^ort^en  (L  53  §  8  D.  42, 
1.  1.  8  §  1  D.  50,  4);  ©enftge  leiflen 
(1.  8  D.  50,  12). 

Obolus,  ein  Heine«  IRoß  (1.  2  C.  Tb. 
15,  2). 

Obrepere  alicui,  S^n^^nben  burd^  $er« 

iictmlic^ung  ber  SBa^rl^eit  ober  butd^  5lngobe 
allerer  X^atfac^cn  l^intergel^en,  um  etwo« 
öon  tbm  *u  erlangen,  etwo«  bon  ibm  et=» 
fdjletd^en  0.  29  §  2  D.  17,  1.  1.  65  §  4 
b.  26,  7.  1.  1  §  2.  1.  5  §  15  D.  27,  9.  1.  8 
§  3  D.  37,  10.  l.  1  §  2  D.  37,  12.  1.  1 
I  9.  1.  29  D.  48,  10).  Obreptio,  (£r- 
fd^Ieid&ung,  j.  ©.  Hbertus  per  obrept 
(b.  IJ.  butd;  »er^eimlic^ng  feine«  @tanbe«) 


Digitized  by 


Google 


378 


Obrogare  legem — Observare. 


adrogatus  (1.  49  B.  38,  1.  cf.  1.  10  §  2  D. 
2,  4);  per  obrept.  petere  fundum  (1.  7  §  1 
D.  3,  5);  per  obr.  aditus  praeses  prov. 
(1.  5  C.  7,  43);  obr.  precum,  ligrfi^Icic^unö 
burd^  acuten  (1.  1  C.  5,  8);  obr.  suffragto- 
rum  (1.  1  C.  12,  53);  öbrqpticius  s.  (^re- 
ptiims,  erfd^Hc^en:  obrepticia petitio  (1.  3 
C.  3,  6);  araculum  obreptivum  (1.8C.Th. 
16,  10);  ohreptive  (adv.)  =  per  o6r«pt«m«m 
(1.  4  C.  Th.  16,  1). 

Obrogare  legem  =  wutaxe  aUquid  ex 
prima  lege  (Ulp.  I,  3). 

Obruere  navem,  ein  .©Äiff  in  bcn 
®runb  bohren  (1.  29  §  4  D.  9,  2.  1.  3 

C.  11,  6). 

Obryaa,  reine»  ®oIb  (L  12  C.  Th.  12, 
6.  1.  3  C.  Th.  12,  7);  obryalacus,  b ar au 0 
beftebenb:  solidi  obryz.  (1.  3  C.  11,  11. 
l  1  d  12,  48). 

Obscaenus,  un)ü(i^tig^  {d^ftnblid^: 
obac.  voluptates  (1.  9  §  2  C.  3,  12).  Ob- 
scenitas,  Unaüd^tigleit  (1.  1  §  8  D.  1, 
12.  cf.  1.  2  D.  1,  6). 

Obaourare,  1)  k^erbunleln:  obsc  aedes, 
himina  aedium,  cenaculi  (l.  80  D.  7,  1. 
1.  10  D.  8,  2.  1.  25  §  2  D.  19,  2.  —  2) 
un(e{etli(b  macfien:  obscorata pro^crtptto 
a.  11  §  4  D.  14,  3).  —  3)  ameifelljaft 
ma^tn,  t>tTtoixxtn:  finalium  quaeatumum 
öbscurand,  causa  faciem  locornm  conver- 
tere  (1.  3  §  2  D.  47,  21). 

Obsouritas,  50unte(]^eit,  UnbeutUdI'' 
feit,  UngeniiBl^eit  0-  2  §  1  !>•  10,  1. 
1.  21  D.  18,  1:  —  „ohscuritaiem  pacH  no- 
cere  potius  debere  venditori  —  quia  po- 
tuit  —  apertiuB  dicere**);  Unberftbmtbeit, 
Sliebtigfett  (},  96  pr.  134  C.  Th.  12,  1). 

Obscuriis,  bunlel:  a)  ol^ne  Sid^t:  ne 
lumina  cuitisquam  ohscuriora  fiarU  (1.  15 

D.  8,  2);  b)  unbeutlid^,  atoeifelboft  = 
ambiguuSf  ^.  5Ö.  obsc.  pactio  (1.  39  u.  2, 
14);  voluntas  (1.  74  D.  30.  1.  179  D.  50. 
17);  in  obscuris  inspici  solet,  quod  verisimi- 
Uu8  est  G.  114.  cf.  1.  9.  41  §  1  eod.);  in 
obscuro  esse  (1.  168  §  1  eod.  1.  10  §  1  D. 
40,  4.  1.  16  §  2  D.  21,  2);  obscure  (adv.), 
unllar,  5.  ö.  obsc.  respondere  (l.  11  §  7 
D.  11,  1),  loqui,  dissimulare  (1.  43  §  2  D. 
18,  1);  obscurius  nuncupare^  scrtbere  (l.  21 
§  1  D.  28,  l);c)unBe!annt,  niebttg^bet 
Geburt,  bem  6tanbe  naä):  obscuro  loco  naia 
(1.  3  ^r.  D.  25,  7;  d)  obscure,  im  S)un* 
lein,  im  ^Verborgenen,  htirnUA:  quod 
clam  et  obsc,  fit  (1.  1  pr.  D.  47,  2);  furti- 
vis  compendiis  obsc.  capta  ac  parata  (L 
3  §  1  C.  7,  18). 

Obsecratio,  l)  inft&nbiged  ^Bitten, 
gleiten  (Vat.  §  35).  —  2)  öffentlid^e« 
(Siebet,  feiernder  ®ottedbienft:  religio 


anniversariae  cbsecrcUianis,  ^itr  9f)eid^mtng 
be«  Ofterfefke«  (1.  7  C.  Th.  9,  38). 

Obsecundare  alicui,  gel^orc^en,  in  3e« 
manbtd  ^ienfteit  fielen  (1.  11  G.  10,48. 

1.  2  G.  12,  42).  Obsecundatio,  (Sle^orfam, 
^ienft  (1.  34  G.  10,  32).  Obseeundatar, 
^  i  e  n  er :  obsecundat.  sacrarum  scriniorum 
(1.  3  G.  Th.  6,  26). 

Obsepire,  t^ertperren,  t)er{(|^Ue|en: 
obs.  copiam  ad  iudida  yeniendi  (L  7  G. 
Th.  11,  31). 

Obsequela,  SBillfftbrigteit  (L  49  §  1 
G.  Th.  12,  1). 

Obsequi,  1)  %olqt  leiften,  gel^ord^en 
(1.  9  §  3  D.  1,  16.  1.  53  §  3  D.  42.  1. 
L  4  D.  50,  17).  —  2)  leipen,  öerfeben: 
obs.  fnuniis  militaribus  (1.  40  G.  Th.  12,  ly 

Obsequium,  1)  gfolgeleifiung,  (&tp 
b orf  am,  }.  16.  im  (S^egenf.  bon  contumacia 
(L  2  D.  42,  1);  in  öbseqmo  esse  =  obse^ 
(L  84  D.  35,  1);  fidum  obs.  defunctipredr 
bus  praebere;  plenum  obs.  praeslare  testaUh 
Tis  iudicio  (1.  47  D.  36.  1.  L  16  D.  87,5); 
iniSbef.  ber  (3)eborfam  gegen  (Altern  unb 
«Patrone  (1.  9  §  3  D.  1,  16.  1.  5  §  20  D. 
25,  3.  L  17  §  12  D.  36,  1.  1.  1  §  1 D.  37, 

2.  l  19  D.  37,  14.  1.  28  G.  3.  28.  L  5  G. 
6,  6.  L  30  G.  7,  16.  1.  1  G.  8,  55.  —  2) 
i)ienft,  ^ienftleiftung:  obs.  servitmiis, 
servile  (1.  20  §  3  D.  40,  1.  1.  2  G.  7,  14. 
L  29  G.  9,  9);  «  ministerium  s.  b.: 
principaUbus  obsequiis  inhaerere  (1  4  G.  12, 
6^;  s.  d.  ).  8.  carpori  indicta  obseqoia 
(1.  4  §  2  D.  50,  4);  obs.  civüium  munerum; 
obsequia  dvüia  (l.  17  G.  8, 50,  L  3  G.  10,43); 
necessitatis  publicae  obs.  (1.  2  G.  7, 35);  obs. 
pistrini  (1.  12  G.  10,  48);  obs.  saumitifim- 
bus  muniendis  impendere  (1.  1  G.  11,  65); 
aliena  obs.  peragere;  inprivato  obs,  retinere 
militem  (1.  3  pr.  G.  12,  35) ;  fesHnare  in 
obs,  necessarium  (1.  2  G.  12,  22);  obs.  ad- 
Mbere,  ein  Amt  t^ertoalten  (eod). 

Observantia,  1)  lOeobad^tung,  ).  8. 
obs.  legum  (1. 1  pr.  D.  29, 1),  testamentorum, 
SSeobaätung  ber  für  bie  Sleftamentikrrid^tung 
borgefc^riebeneii  gormen  (l.  5  G.  6,  22);  in 
legatis  vel  fideicomm.  necessaria  non  sit 
verborum  obs.  (1-  21  G.  6,  37).  —  2)  ®e* 
tool^nl^eit  (§  7  I.  4,  11:  —  „necesse  est, 
omnes  provincias  —  hanc  regiam  urbem 
eiusque  observantiam  sequi*');  vetustissima 
iuris  obsenr.  (L  2  §  24  D.  1,  2).  —  3) 
9ieUgton,  (S^ottedbtenfi:  rectae  obser- 
vantiae  cuUus;  catholicae  öbserv,  fides  (1. 
11.  12.  54  §  3  G.  Th.  16,  5). 

Observare,  1)  beobad^ten,  befolgen, 
).  IB.  diuturna  consuetudo  pro  iure  et  lege 
ohservari  solet  (1.  33  D.  1,  3);  longa  con- 
suetudine  comprobatum  ac  per  annos  phh 
rimos  observatum  (1.  35  eod.);  idias  inusu 


Digitized  by 


Google 


Observatio — Obstare. 


379 


observari  (1.  1  §  88  D.  28,  5);  id  ohservan- 
dum;  quod  eonvenisset  (1. 15  D.  2, 15);  pacta 
non  observanda  (1.  27  §  4  D.  2,  14);  non 
obs.  pactorum  fidem  (1.  8  C.  9,  45).  —  2) 
bead^ten,  Betüdfid^ttgen,  auf  etkoal 
fe^en:  auctoritas  neque  omnimodo  sper- 
nenda,  neque  omnim.  obBervanda  (1.  7  D. 
88,  1);  appellatio  non  observanda  (1.  28 
pr.  D.  49, 1);  ternpara  in  excusationibus  ob- 
servanda (l.  16  D.  27, 1);  mortis  tempus  in 
ratione  legis  Falc.  ineonda  placuit  obser- 
vari (1. 56  pr.  D.  85,  2) ;  ex  hono  et  aequo  ob- 
serv.  tempus  (L  71  §  2  D.  30);  observare 
oportet  (proconsnlem,  praetorem),  observan- 
dum  est,  ne,  s.  ut,  s.  quod  (1.  4  pr.  §  5  D. 
1,  16.  1.  19  pr.  D.  1.  18.  1.  47  D.  5,  1. 1. 
49  D.  28,  2.  1.  6  D.  27.  10.  1.  22  §  2  D. 
88,  1).  —  8)  BcttufffAtigcn  =  custodire 
8.  1.  (l   14  D.  1,  18.  1.  1  §  15  D.  25,  4: 

—  „mos  regionis  inspiciendus  est  et  secun- 
dum  eum  et  observari  ventrem  et  partum 
et  infantem  oportet."  1.  12  D.  49,  16.  L 
1  C.  8,  2.  1.  8  §  2  C.  9,  8).  —  4)  ^alttn, 
bel^  an  bellt:  ut  filium  obs.  aliquem  (1. 182 
pr.  D.  45,  1).  —  5)  üben,  ausüben,  man- 
cipia  hoc  genus  (sc.  quaestus)  observantia 
HL  4  §  2  D.  8,  2).  —  6)  a^tcn,  gebor- 
(amen:  observ.  proprietarium  et  quaedam 
ministeria  ei  adimplere  (1.  1  §  2a  G.  7, 
15);  exceptores  observantes  arbitrum  (1. 
12  §  1  C.  12,  19);  observans  pars,  bie  ge* 
l^otfonte  Rottet,  im  (S^egenf.  t>on  altera  pars, 
qnae  se  subtraxit  (1.  8  G.  8,  89). 

Obeervatio,  1)  SSeobad^tung  SBefoI« 
gung,  ).  9.  sine  observat.  legum  facere 
testamentum  (1.  19  §  2  D.  49,  17);  traiecti- 
cia  pecunia,  libera  ab  observat.  communium 
usurarum  (1.  1  G.  4,  88);  in  testamentis 
sine  scriptis  faciendis  omnem  formalem  ob- 
servat. (b.b.bie^eobad^tung  öon  Sortfeierlid^- 
feiten)  amputamusa.  26  C.  6,  28).  —  2)  bie 
)u  befolgenbe  IBeftimntung,  au  beob« 
ad^tenbe  Ißorfd^rift,  DbferDana,  a.  16. 
öbservationem  et  legem  iuris  servare  (1.  14 
pr.  D.29,  7);  non  secundum  leqitimam  öbser- 
vat.  divortium  factum  (1. 85D.  24,  1);  lege 
Xn  tab.  cavetur,  quod  et  honorarii  iuris  oo- 
sero.  sequitur  (L  8  G.  6,  55);  eflFugere  legis 
observat.  (1.  8  C.  6, 40) ;  ex  vetere  more  atque 
observatione,  secundum  antiquam  observat. 
0.  7  G.  8,  84.  L  1  pr.  G-  7,  15);  observ.,  qua 
testamentapanduntur  (1.  4  G.  6, 82);  observ. 
iudicialis  (1.  12  §  5  G.  4,  1);  sub  hac  ob- 
servat. concedere,  ut  etc.  (1.  5  G.  12,  40J. 

—  8)öea(^tttng,93erütffid^tigung:feml- 
nae,  quas  vitae  vilitas  dignas  legum  ob- 
servatione non  credidit  (1.  28  G.  9,  9).  — 
4)  Obad^t,  Huffid^t:  custodia  et  observ. 
rerum  (1.  3  §  28  D.  41, 2),  personarum  (1.  4 
G.  9,  4).  —  5)  ©otgfoU,   Sleift   G-  un. 


G.  12,  15).  —  6)  =  ministerium  (\.  5  G. 
1,  51.  1.  8  G.  Th.  7,  22).  —  7)  leer- 
et rung:  observ.  christianitatis ;  divina 
observ.  fl.  104.  112  G.  Th.  12,  1). 

Observator,  SBeobad^ter:  a)  iSuffe^er: 
dati  sunt  (honorarii  tutores)  quasi  observ. 
actus  eins  (sc.  tutoris)  et  custodes  (L  8 
§  2  D.  26,  7);  b)  »creljrer,  «nl^änger: 
catholieae  legis  observat  (1.  1  G.  1,  5). 

Obses,  ©eißel  (1.  11  D.  28,  1.  1.  1  § 
1.  1.  4  pr.  D.  48,  4.  1.  31.  32  D.  49,  14). 

Obsidere,  eingefc^Ioffen,  befejt  bal^ 
ten,  belogern,  j.  5B.  obs.  hominem  (1.  5 
pr.  D.  48,  6);  obsessus  a  latrunculis  (1.  1 
pr.  D.  82),  obs.  Uinera  (1.  1  G.  8,  27); 
tropifd^:  oh6.ü\mmindecentibus  machinationi- 
bus  (l  28  %2  C.  3,  28). 

Obaidianus,  s.  obsianus  (lapillu«),  ein 
fc^marjer  glänaenbet  (Sbelftein  (1. 19  §  17  D. 
84,  2). 

Obsidio,  ©elagetung,  »lolabe  (l.  18 
D.  27,  1). 

Obsignare,  öerfiegeln,  §.  Sß.  si  forte 
Omnibus  absentibus  causa  siliqua  aperire 
tabulas  urgeat,  debet  proconsul  curare,  ut 
—  ab  iisdem,  quibusintervenientibus  apertae 
sunt,  obsignentur  (L  7  D.  29,  8.  cf..  1.  2  G. 
6,  82) ;  sacctdum  cun^  pecunia  signis  signa- 
torum  obsign.  (1.  8  D.  18,  8);  pecuniam  ob- 
sign,  et  deponere,  obsignatam  deponere 
(1.  25  §  1  D.  16,  8. 1.  56  §  1  D.  17, 1. 1. 1  §  8. 
1.  7.  41  §  1  D.  22,  1.  L  2.  6  G.  4,  32.  L 
1  G.  8,  17). 

Obsignatio,  85erfiegelung:  obsigna- 
tionis  depositionisque  remedium  (1.  7  G. 
4,  54.  cf.  1.  9  G.  8,  42:  „Obsignatione  to- 
tius  debitae  pecuniae  sollemniter  facta  li- 
berationem  contingere  manifestum  est**). 

Obsistere,  1)  fid^  toiberfefeen,  iniecta 
manu  obsist.  (1.  15  G.  Th.  9,  40);  obsist. 


testamentis  (l.  7  G.  Th.   15,  1),  iudici  (1. 

16,  10).   —   2) 

^en,  IJtnbern  a«  7  §  2  C.  6.  ^6.^1. 10  G. 


10  G.  Th.  16,  10).  —  2)  entaegen  fte* 


10,  16). 

Obsonator,  ein  ©ctoö,  ber  bie  Su!oft 
einlauft  (1.  65  pr.  D.  82). 

Obsonium,  Suloft  (1.  81  §  9  D.  24 
1),  -  öffentlidje  glctjc^fpenbe  G-  10  G. 
Th.  14,  4). 

Obstaoulum,  $inberni|,  exceptionis 
obst.  (1.  20  G.  2,  18);  legis  obstaculo  inter- 
cludi  (1.  11  G.  Th.  16,  10). 

Obstare,  entgegen,  im  SBege  fteljen, 
^inberltd^  fein,  §.  ©.  si  de  prospectu  est 
obstatura  aedificia  (\.  12  D.  8,  2);  obst. 
luminibu^  (1.  6  pr.  D.  8,  5);  obst.  (aedifi- 
cium)  publico  usui  Q.  2  §  17  D.  48,  8); 
usucapere,  nisi  lex  obstaret  (1.  88  pr.  D. 
41,  8);  dicendum  est,  constat,  nee  obstat, 
quod  etc.  (1.  18  §  2  D.  13,  6.  1.  5  pr.  D. 


Digitized  by 


Google 


380 


Obstetrix  —  Obtinere,  optinere. 


41,17;  nee  quicquam  obstat j  nihil  obstabit, 
quo  minus  etc.  (1.  83  D.  2,  14.  l.  18  §  11. 
12  D.  39,  2);  tnöBej.  toirb  c«  gefogt  a)  öom 
^ntgegenfte^en  einer  (Sinrebe,  ^eplit 
u.  f.  to.  0-  27  §  6  D.  2,  14.  1.  27  D.  21, 
2.  1.  7  §  2  D.  27,  10.   1.  13.  18  D.  44,  1. 

1.  3.  7.  11.  19.  21  §  1.   1.  29.  80  D.  44, 

2.  1.  1  pr.  1.  17  D.  44,  4);  b)  öom  HuiJ* 
{d^lug  t>on  bet  (Srbfd^aft  burd^  einen 
näbetn  «crcd^ttaten  Q-  6  §  1  D.  28,  3. 1.  3 
§  9.  1.  4  §  2  D.  38,  2.  1.  7  pr.  D.  38,  6. 
1.  2  pr.  D.  38,  7.  1.  1  §  8  D.  38,  8:  ,Si 
quie  proximior  cognattis  nasci  speretur  — 
obstare  eum  sequentibus;  —  nam  si  post 
mortem  (fuit  conceptus),  neque  €bstabit 
alii  neque  ipse  admittetur.  1  2  §  6  D. 
38,  17). 

Obstetrix,  ^ebomnte  (\.  9  pr.  §  1  D. 
9,  2.  1.  1  pr.  §  5  D.  25,  4). 

Obstinatio,  ßattnädtiöfeit  =  contu- 
macia  (1.  5  §  2  C.  7,  14). 

Obstinatus,  l^artndaig:  animi  obsti- 
natioris  dementia  (1.  2  pr.  C.  1,  1). 

Obstrepere  alicui,  gemonben  burd^  ©e* 
taufd^  ftören  (L.  un.  §  4  C.  11,  19). 

Obstringere,  1)  umfd^Iinöen,  feifeln: 
sceleris  conscientia  obetnetus  (1.  2  C.  6, 
22).  —  2)  öerpflid^ten,  öetbinblid^ 
mad^en,  fidem  suam  obstring.  (1.  1  C.  4, 
18);  obstringi  tnuneribus  (1.  17  §  8  D.  27. 
1),  oneribus  hereditatie  (1.  15  §  5  D.  86, 
1),  fideicommisso  (1.  78  §  11  eod.  1.  198 
§  14  D.  30) ;  pro  berede  gerendo  obstring, 
se  hereditati  (1.  22  D.  29,  2);  iudidis, 
stipulationtbus  obstrictum  manere  (1.  87 
D.  86,  1);  obstringi  öbligationibus  (1.  2 
§  1  D.  16,  1);  alium  nobis  obstring,  ad 
dandum  aliquid  vel  faciendum  vel  prae- 
standum  (1.  3  pr.  D.  44,  7);  accipiendo  se 
obstring,  alicui  (1.  80  D.  12,  1);  ob  ven- 
ditionem  obstrictus  emptori  possessor  he- 
reditatis  (L  20  §  20  D.  5,  3);  interdicto 
(unde  vi)  locatori  obstrictus  colonus  (l. 
12  D.  43,  16);  domino  mandaH  vel  nego- 
tiorum gest.  actione  obstrictus  procurator 
(1.  51  §  1  D.  21,  1);  pro  socio  actione  ob- 
strictus (1.  45  D.  17,  2);  condictione  ex 
furtiva  causa  obstringi  (1.  16  D.  13,  1); 

fater  et  dominus  de  peculio  obstricti  (I.  1 
8  D.  13,  5).  —  8)  öer^)fänben,  in  «or- 
tet» vel  in  usuras  obstrictum  pignus  (1.  11 
§  8  D.  18,  7);  obstring,  res  (1.  2  C.  9,  34). 

Obstructio,  »orbau  (1. 11  §  1  C.  8, 10). 

Obstruere,  öerbaucn,  öcrmouern  (1. 
18  §  7  D.  7,  1.  1.  6  D.  8,  2):  t)ctfto^)fcn, 
\>tx]ptxxtn:  si  aqua  fluens  iter  suum 
stercore  obstruxerit  (1.  2  §  6  D.  39,  8); 
tro^fd^:  alienandi  viam  obstr.  (1. 11  C.  5, 71). 

Obtegere,  bebcdten  (1.  1  C.  7,  20). 

Obtemperare,  ge^otd^en,  Sfolfic  Icf*» 


Ecn,  j.  ©.  obt.  domino  iuhenti  (L  2  §  1 
.  9,  4.  cf.  1.  157  pr.  D.  50,  17);  non  obt 
ius  dicenti  (1.  un.  1).  2,  3.  1.  53  pr.  D.  42, 
1),  decreto  praetoris  (1.  26  §  6  D.  4,  6.  L 
81  §  3  D.  42,  5),  arbitrorum  sententiae 
(1.  3  C.  2,  55),  stipulationi  (1.  15  D.  2, 
11),  praeceptis  legis  (l.  41  D.  48,  19);  do- 
nationis  legi  non  obtemperatum  (1.  8  D. 
40, 8);  obtemperandum  testaioris  voluntati; 
non  obt.  voluntati,  scripturae  testamenH 
g.  113  §  1  D.  30.  1.  2  D.  85.  1.  1.  10  C. 
3,  36.  1. 2  §  1.  8  C.  6,  46);  postliminio  re- 
gressi  patriae  muneribus  obtemp.  cog^tur 
(1.  17  §  6  D.  50,  1). 

Obtentus,  optentus.  SSotfd^ü^nng, 
5Bortoonb,  j.  ©.  obtentu  paupertatis  tur- 
pissimam  vitom  agere;  pauperiEttis  optenta 
non  excusari  (1*  43  §  5  D.  28,  2.  1.  10  §  3 
D.  50,  5);  Qon  passim  tatoribus  sub  opt 
aeris  alieni  permitti  debuit  venditio  (1.  5 
§  9  D.  27,  9) ;  sub  obt  novi)rum  instrumen- 
torum  restitui  negotia  minime  oportet  (l. 
85  D.  42,  1);  optentu  consilii  derogare  iuri 
(1.  77  §  24  D.  31);  aub  obt,  legis  Falc 
legata  morari  (1.  2  G.  6,  47);  cbtentu  expi- 
latae  hereditatis  emolumentum  legatorum 
legatariis  auferri  non  oportet  (L  5  C.  9, 
32);  sub  obt.  paenitentiae  donationem  revo- 
care  non  posse  (1.  4  G.  8,  55);  onerum 
municipalium  obtentu  interpellari  (L  3  G.  4. 
12);  civitatibus  obtentu  privikgiorum  suo- 
rum  occupata  intestatorura  bona  (1. 19  G. 
10,  10). 

Obterere.  jermalmen,  »erquetfd^en, 
vertreten  (1.  8  §  1  D.  9,  2.  1.  5  §  4  D. 
12,  4);  tropifd^:  nullus  tamquam  ludaeus, 
cum  sit  innocens,  obteratur  (1.  14  G.  1,  9). 

Obtinere,  optinere,  1)  erlangen,  er« 
galten,  a.  ^.  obt.  tuUlam  (1.  1  §  1  D.  26, 
4),  hereditatem  (1.  28  pr.  D.  5,  2.  l.  4  D. 
28,  3.  1.  41  D.  29,  2.  1.  15  pr.  D.  37,  5. 
L  7  §  1  D.  87,  10.  1.  22  G.  3,  28);  ex 
testamento  successionem  obt.  (L  1  G.  6, 20) ; 
bon.  possessionem  accipere  remque  obtin. 
(1.  12  pr.  D.  28,  8);  quadrantem  intearum 
obt.  (1.  41  §  6  D.  28,  6);  actione  (com- 
muni  divid.)  praedium  obt.  (1.  1  C.  3,  37). 
—  2)  inne  l^aben,  htf^anpttn,  einnen* 
men,  bejt^en,  l^aben,  bel^alten,  3.  Q. 
ratio  obtinendae  possessionis,  im  (^egenf. 
öon  origo  nanciscendae  (l.  6  D.  41,  2);  ex 
iusto  initio  longo  tempore  cbtentaposs.  (L 
2  G.  7,  22);  plures  in  uno  fundo  dominium 
iuris  intellectu  optinent  (1.  66  §  2  D.  31); 
oht.  proconsülatum  (1.  1  pr.  D.  26,  5);  obt 
hcum  (1.  31  §  1  D.  28,  5.  1.  19  D.  85,  1. 
1.  5  §  1  D.  38,  6.  1.  1  §  7  D.  38,  8.  1.  2 
pr.  D.  50,  2);  usurae  vicem  fructuum  op- 
tinent (1.  84  D.  22,  1);  obt  legis  vicem 
(§  7  I.  4,  18),  vim  Ugis  (1.  38  D.  1,  3),  vim 


Digitized  by 


Google 


Obtingere,  optingere — Occasio. 


381 


rei  iudieaUie  (1.  6  C.  7,  58),  suam  vim, 
vires  «tio«  (1.  3  §  5  D.  47,  12.  1.  2  G.  7, 
12),  potestatem  condicianis  (1. 39  D.  12,  1) ; 
contmctos  imaginarii  tum  vinculum  non 
optinent  (1.  54  D.  44,  7).  —  8)  in  einem 
9Mtö{itteit  SRec^t  bel^alten,  oBfiegen, 
).  )6.  no2Ze  o&h'n^e  =  in  Ute  vinci  vdJe 
JX  1  §  7  D.  38,  5);  animus  litiganüs  et 
opHnendi  votwn  (1.  11  §  3  D.  35,  2);  obti- 
nendi  spes  (L  1  D.  5,  2);  agere,  petere, 
ioB  8üum  persequi  —  et  obtinere  (1.  6  §  1. 
L  16  pr.  19  eod.  1.  76  §  1.  L  83  D.  36, 
1.  L  19.  29  pr.  L  80  §  1  D.  44,  2);  de 
inoffkioso  agendo  obt.  (L  47  §  1  ]).  40, 
4);  appdlatione  intercedente  obt.  (1.  5  §  12 
D.  34,  9) ;  non  inre  factum  (testam.)  con- 
tendere,  falsos  esse  codicillos  dicere,  de 
falso  agere,  litem  peragere  —  nee  obtinere 
(L  5  1  1.  L  15.  22  eod.  L  27  D.  27,  1.  1. 
22  §  B  D.  5,  2);  non  obt.  in  accusando, 
in  falai  testam,  accusatiane^  qtMestione  de 
inoffidaso  (1.  22  §  1  eod.  L  47  D.  5,  3. 
L  12  1  4  D.  38,  2.  L  38  pr.  D.  49,  14); 
obt.  ob  aliquo  s.  dUquem,  gegen  Semanben 
obfiqien  (L  16  D.  20,  4.  L  27  §  2  D.  32); 
bajf^  bebeutet  an^  obt.  causam  (1. 3  §  6 
D.  37,  10).  —  4)  t>on  9le(^ti»anfi(i^ten,  ffU^t^ 
fd|en,  ®eiDobnbetten  unb  bergt  gefaat:  bie 
Dbetl^anb  behalten,  (S^eltung  er^alten^ 
gelten,  (Statt  f^ahtn,  j.  8.  fuitquaestio- 
m»  —  et  obtinuit  (1-  ^  I>*  29,  2);  post 
maanas  varietates  obtinuit  (1.  9  D.  41,  8. 
L  32  D.  44,  7);  obtinuit  sententia  (1.  88 
p.  D.  7,  1.  L  127  D.  30.  1.  10  pr.  D.  41, 
8);  qnod  et  honestius  est  et  merüo  opti- 
mtü  (L  4  §  2  D.  2,  4),  ^ix  id  optinerepot- 
est;  vix  est,  ut  id  optineat  (L  18  D.  32. 
1.  7  §  5  D.  41,  1);  oonsuetudo  quae  retro 
opHmUi  (L  7  pr.  D.  1,  16);  in  liberalibus 
causis  pro  libertate  statutum  optinet  (1.  38 
pr.  D.  42,  1);  forma  servetur  (in  agris) 
mae  vivo  testatore  optinuerit  (1. 15  §  1  D. 
o8,  2);  öbtinendum  (=  öbservandum)  est, 
fM  etc.  0-  34  D.  49,  14);  quod  m  heredi- 
bus  optinendum  est  (1.  13  D,  44,  4). 

Obtingere,  optingere,  1)  ^nlommcn, 
§tt  Sj^eil  toerben,  is,  cui  optigerü  exer- 
ciH/io  iurisdictionis  (1.  1  pr.  D.  1,  21);  ho- 
nores,  qui  fiHo  obti^erunt  (1.  15  D.  50,  4) ; 
pars  quae  tibi  optigerit;  per  {divisionem, 
ex  divisione  obting.  alicui  (L  77  §  18  D. 
31.  l  81  D.  33,  2.  1.  4  C.  8,  44);  a^  ^ui 
emptione  yel  quoHbet  aUo  easu  opti^^ennt 
(!•  92  pr.  D.  82);  nisi  hereditas  optigerit 
aditaque  fuerit  0.  23  §  2  D.  28,  5).  — 
2)  eintreten,  gefdeben,  si  per  heredita- 
tem  optigit  actio  (L  10  D.  47,  12);  si  in 
uinos  X  quis  liber  esse  iussus  est  novis- 
simo  eins  temporis'  die  l^)ertas  optinet 
(l  49  D.  35|  1);  oondicio,  ut  quid  opttn- 


t 


jat  —  ne  quid  optingat  (1.  60  pr.  eod.  cf. 
L.  35  §  3  D.  39,  6). 

Obtreetator,  labtet,  ©d^m&l^et  (l. 
un.  C.  9,  7). 

Obturare,  berfd^Iiegen,  bermad^en 
a.  6  D.  8,  2). 

Obtutus,  ber  Hnblid,  baS  ©eifetn, 
%.  19.  procul  a  cunctorum  obtutibus  (L  12 
6.  12,  35). 

Obumbrare,  betbergen  (l  83  C.  Th. 
16,  5). 

Obumbratio,  ©efd^ottung,  SSerbun» 
lelnng. 

Obvenire,  an  ^emanben  lommen, 
il^m  pfaUen,  ^n  Sl^eil  toerben,  h^Jd. 
sacerdotio  obveniente  an  cogatur  arbiter 
sententiam  dicere  (1.  32  §  4  D.  4,  8) ;  in  ca- 
sum a  quolibet  obvenientis  Ubertatis  liere- 
dem  instituere  (1. 22  D.  28,  7);  quod  legato- 
rum  nomine  a  patre  obvenit  impuberi  (1.  60 
pr.  D.  35, 2) ;  heres  de  eo  quod  heredüati  ob- 
venerit  recte  aget  (L  50  §  1  D.  6, 1),  here- 
ditate  obv.  alicui  (1.  2  D.  48,  6);  indbef. 
toirb  ed  bom  tlnfaH  einer  (Srbfd^aft  ge* 
fagt,  f.  b.  a.  deferri,  ).  ©.  hereditas  ex  te- 
stam. nobis  oboeniens;  hered.,  quae  iure 
Jegüimo  obvenit  (l.  34  pr.  D.  5,  3.  1.  3  §  1 
D.  17,  2.  cf.  1.  14  D.  29,  2.  L  14  D.  41,  4, 
1.  28  D.  42,  5.  1.  130  D.  50,  16). 

Obventiones,  @in!ünfte  aud  bem  (Sx» 
trag  einer  @a(be,  iniSbef.  burd^  SSermiet^n 
a.  7  §  1  D.  7,  1.  1.  1  §  15  D.  14,  1.  1.  34 
D.  22,  1.  1.  5  §  9  D.  27,  9). 

Obviam   Ire  s.   obvlare,   entgegen* 

Selben,  begegnen,  fid^  »tberf ejen,  6in* 
alt  tl^un,  5.  C  remedio  per  praesidem 
obv.  eundum  (1.  13  §  1  D.  1,  18);  darda- 
narii,  quorum  avaritiae  obv,  itum  est  con- 
stüutioniibus  (L  6  pr.  D.  47,  11);  obviare 
fraudi  (1.  1  C.  11,  4),  cupiditatibus  (1.  51  C. 
10,  32);  miUH  obv.  telo  0.  1  C.  3,  27); 
«tio«  confessioni  obviare  non  posse  (1.  ^ 
§  1  D.  39,  5);  ut  ea  impleat,  adversus  quae 
öbü.  ire  nonpotest  (1.  4  §  7  C.  2,  55). 
Obvius,  begegnenb,  entgegen  (1.  39 

C.  Th.  11.  30). 

Oocasio,  1)  (S^elegen^eit:  a)  STlöglid^* 
leit,  ).  ^.  propter  mortem  alicuius  ca- 
piendi  occ.  (1.  31  pr.  D.  39,  6) ;  occ.  usuca- 
pionis  (1.  33  eod.),  adquirendi  (1.  28  pr.  D. 
50,  16);  b)  »eranlaffnng,  j.  «.  calcis 
ictu  mortis  occ.praebita  (1. 5  C.  9,  16);  occa- 
sione  Jiereditatis  aliquid  lucri  sentire,  habe- 
re portionem  (1-  2  §  17  D.  18,  4.  1.  61  §  1 

D.  36,  1);  occasione  omissae  hereditatis  ni- 
hil habere  (1-  20  §  1  D.  37,  4);  liberis  ex 
occas.  maritcUi  adquisitae  res;  quae  per 
quascumque  occas,  vel  inter  vivos  vel  per 
nltimas  dispositiones  vel  ab  intestato  de- 
soendunt  (1.  11  C.  6,  59);   heredites,  quae 


Digitized  by 


Google 


382 


Occasus — Occupare. 


ex  castrenaibus  occas.  pervenit  filiofam.  (1. 
8  §  2  C.  6,  61);  quidquid  ex  huiuscetnodi 
professione  vel  ipsius  occasione  quaesierint 
ad?ocati  (1.  4  C.  2,  7) ;  occasione  ministerii 
quaestum  faoere  (1. 4  §  2  P.  8, 2);  occassione 
iuris  liberari  (1.  32  pr.  D.  15,  1);  ne  cui  do- 
lus suuBper  occas.  iuris  civilis  contra  nata- 
ralem  aequitatem  prosit  (L  1  §  1  D.  44,  4) ; 
in  occasionem  Tiabere  aliquid,  ettvaS  aU  (^e* 
Icgcn^cit  bcnuften;  aur  SScranlaffung  n^mcn 
(1.  8  §  3  D.  48,  4).  —  2}  3uf  alt:  ma^ns  ex 
occas.  quam  ex  iure  conttngere  (1.2  D.  48, 21). 

Oocasus,  Untergang,  Xob  (1.  3  C.  Th. 
5,  1). 

Ocoidentalis, abenblänbifd^:  occident. 
patriarchae  (1.  17  C.  1,  9). 

Occldere,  untergeben:  occid.  cum  per- 
sonis  delicta  (1.  5  §  2  C.  Th.  4,  8). 

Oocidere,  tobten  (1.  7  §  1.  L  51  pr.  D. 
9,  2.  1. 1  §  17  D.  29,  5.  1.  1.  15  D.  48,  8); 
iu9  ocddendi  adulterum  (1.  21.  23  §  2  ff. 
1.  25  pr.  §  3  D.  48,  5). 

Occisio,  Xöbtung  p.  23  §  2  D.  9,  2). 

Ocoulere,  ö  er  bergen,  occul.  desertores 
a.  6  §  1  C.  Th.  7.  18). 

Occultare,  öerbergen,t)erftetfen,ber» 
l^el^Ien,  oocultatio,  s5erbergttng,a.5B.oc- 
cult.  fraudem  (1.  49  pr.  D.  19,  1);  se  occul- 
tare;  occupatio  sui  (1.  7  §  4.  7.  9.  13  D.  42, 
4.  cf.  latitare);  occult.  reos;  occultatione 
cdare  mancipia,  colonum  (1- 1  C.  9,  39.  1.  6 
C.  11,  8.  1.  2  C.  11,  64).  Ocotdtatop,  SSer- 
l^e^Ier:  occult.  gestorum  (1.  un.  C.  10, 13) ; 
poena,  quae  de  occultatoribus  etfugitivariis 
data  est  (1.  1  §  1  C.  Th.  10,  12). 

Oocultus,  ö erborgen:  a)  bunfel:  in 
occulto  esse  (1.  7  pr.  D.  14.  4. 1.  4  pr.  D.  18, 
6);  h)  ^eimltd^:  occ.  compendium  (1.  4  C. 
9,  34);  occulte  (adv.)  =  clam  (1.  23  pr.  C. 

4,  35.  1.  25  §  1  C.  8,  53.  1.  un.  C.  9,  11). 
Occupare,   1]  fic^   bemäd^ttaen,  er» 

greifen,  in  ©efi^  nehmen,  aj  im  Slttge* 
meinen,  §.  ö.  occupatus  ager  (1.  26  D.  7,  4); 
a  latronihus  occupata  domus  (1.  3  §  8  D. 
41,  2);  sine  auctoritate  iudicis  occup.  res 
debitaris  (1. 8  D.  48.  7) ;  quod  quis  legatorum 
nomine  non  ex  voluniate  heredis  occupavit, 
id  restituat  heredi  (1. 1  §  2  D.  43, 3);  occup. 
res  hereditarias  (1.  49  D.  5,  3);  in  causam 
iudicati  fundipignus  occup.  (1.  2  C.  8,  17). 
intestatorum  bona  civitatibus  occupata  (1. 1 

C.  10,  10);  bona  a  fisco  occupata  (1.  3  §  4 

D.  4,  4.  cf.  1.  31  D.  28,  1. 1.  68  §  1  D.  46,  1. 
1.  2  pr.  D.  48,  17. 1.  48  §  1  D.  49,  14. 1.  1  C. 

5,  16. 1.  1  C.  7,  73. 1.  2  C.  9,  51);  occup.  (va- 
cuam)  possessionem  (1.  6  D.  41, 2.  1.  4  §  27 
D.  41,  3);  tropifd^:  nummis  datis  tutelam 
occupasse  (1.  1  §  7  D.  1,  12);  condicio^  quae 
prior  exstiterit,  occupabit  insliiutionem  (1. 
17  D.  28,  7);  aut  morbo  occupatus,  fiber« 


toftUigt  (1. 1  §  1  D.  26,  8);  b)  iniJbd.  »on 
einer  ^errenfofen  @a(^e  §uerft  ©efift 
ergreifen:  quod  ntdlius  est,  id  ratione  na- 
turali  occupanti  conceditur  (1.  3  pr.  cf  .  L  5 
§  1.  4.  1.  7  §  3  D.  41,  1.  1.  1  D.  41,  7  : 
„Si  res  pro  derelicto  habita  sit  —  occupan- 
tis  fit."  1.  1  §  6.  7  D.  43,  12).  —  2)  ein- 
nel^men,  auffüllen  =  mpZerc  s.  1.  §.  ö. 
locus,  quem  flumen  aut  mare  occupavit; 
impetu  8.  inundatione  fluminis  oocupatus 
locus,  ager  (1.  14  pr.  D.  8,  6.  1.  7  pr.  D.  18, 
6.  1.  30  §  31).  41, 1.  1.  8  §  17,  1. 30  §  8  D. 
41,  2);  tro^nfd^:  si  aes  B^enxuxi  substantiae 
fines  occupaverit  (1.  16  C.  6,  50);  auSfüI* 
len,  umf  af  f  en:  tantum  temporis,  qucmtum 
dbsentia  occupavit  (1.  28  ^  3  D.  4,  6);  si 
minus,  quam  viginti,  milia  (passuum)  su- 
perfcint,  integrum  di^  oocupmt  (1.  3  pr.  D. 
50, 16);  tam  angustus  legatarius,  cui  domus 
usus  legatus  est,  ut  non  possit  occupare  to- 
tius  domus  usum  (1.  22  §  1  D.  7,  8).  —  8) 
erlangen,  erl^alten,  %.  95.  occ.  bon. pos- 
sessionem contra  tab.  (I.  2  pr.  D.  37, 11) ; 
c.  tab.  bon.  possessione  accepta  debitam 
portionem  occup.  (1.  19  §  2  D.  35,  1);  occ 
partem  filii  sui  (\.  18  D.  37,  5),  substituti 
(1.  16  §  11  D.  88,  2).  —  4)  inne  ^aben: 
occ.  sequentem  gradum  (1.  6  C.  6,  59).  — 
5)  Semanbem  juborlommen,  inSbef.  in 6f 
}ug  auf  bie  geridbtlic^  Verfolgung  cined  «n- 
ftmtd^d  ober  bie  ^langungeinei^ric^ern^ 
Urtbeil«  (1-  ^2  D.  8,  3:  ,JPluribu8  procura- 
toribus  in  solidum  simul  datis  occtqHJuUis 
melior  condicio  erit,  ut  posterior  non  sit  in 
eo  quod  prior  petit  procurator."  1.  14  pr. 
D.  9,  4:  „Si  quis  a  multis  conyeniatur  ex 
noxa  eiusdem  servi  —  si  quidem  unus  occu- 
pavit —  oceupantis  meliorem  esse  condicio- 
nem.  ei  itaque  dedetur  non  qui  prior  egit, 
sed  qui  prior  ad  sententiam  pervenit:  et 
ideo  ei,  qui  postea  vicerit,  actionem  dene- 
gari  iudicati."  (}.  6  D.  14,  4.  1.  8  D.  14, 
5.  1.  10  D.  15  1 :  —  „in  actione  de  peculio 
oceupantis  melior  est  condicio,  occupare 
autem  videtur  non  qui  prior  litem  conte- 
status  est,  sed  qui  prior  ad  sententi&m  iudi- 
cis pervenü."  1.  4  D.  15,  8.  1.  11  §  21  D. 
32:  —  „unus  qui  occupat  agendo  totwn  am- 
sequitur."  1  19  pr.  D.  42,  1:  „Inter  eos, 
quibus  ex  eadem  causa  debetur,  oceupantis 
melior  condicio  est.''  1.  9  D.  45,  1.  L  8  §  9 
D.  47,  12.  1.  4  pr.  D.  48,  5.  1.  4  C.  6,  88). 
—  6)  bie  X^atigleitSemanbe«  in«n- 
fprud^  nel^men,  i^n  befd^ftftigcn,  j.  C 
si  hereditas  superveniens  occai>et  jprocuni- 
torem  (1.  10  D.  3,  3);  occupati  circa  rem 
rusticam  (1.  1  pr.  D.  2,  12),  circa  prindpem 
(1.  11  §  2  D.  4,  4);  rebus  müitaribus  aai 
custodiis  aut  cognitionibus  occupatos  prae- 
ses  (1.  2  §  2  D.  88,  15);  occupari  r^^tibL 


Digitized  by 


Google 


Occupatio — Offensa. 


883 


causa  (1.  8  G.  2,  20),  onertbus  extraordin. 
p.  21  C.  10,  32}. 

Occupatio,  ©cfe^aftiottitg,  Mc  Seman« 
M  X^tigleit  in  fin\ptvi^  nimmt  nnb  i^ 
an  anbem  ®e{(^ften  t)er]^nbett,  ).  Q.  si 
oecup,  aliqua  iiidieem  non  patiatur  operam 
iudicio  dare  (1.  18  pr.  D.  5,  1);  si  oceup, 
negottorum  propriarum  id  ei  munns  remit- 
tat  (1.  15  D.  4,  8);  quem  maioris  causae 
oecup.  defendit  Q.  58  §  2  D.  42,  1);  qui 
agere  non  potuerint,  vaHis  praeHdum  occth 
pat  districti  (1. 15  §  5  D.  48, 16);  per  occur 
pat  pvblicM  accnsationem  instituere  non 
posse  ^1.  21  0.  9,  9);  propter  occitpat  miK" 
tares  litem  tardius  exseqni  (1.  8  C.  2,  18). 

Occupator,  ©efitergteifet  (1.  19  C. 
Th.  9,  42). 

Ocourrere,  1)  entgeaenlommen  Pro- 
consnl  excusans,  ne  pimiee  vel  privatim 
oecurrant  «  (1.  4  §  8  D.  1,  16.  —  2)  ^ct» 
beifommen:  non  tardius  profectus,  quam 
ut  occurrere  possei  intra  commeatwn  (L  14 
pr.  D.  49, 16);  intra  diem  oecurr.  adprohir 
oendum  non  posse  (1.  5  §  1  D.  48,  24);  ad 
iudicium  oec  non  posse  ^L  2  §  2  D.  2, 11). 
—8)  eintreten,  eomparattonuua  leaatorum 
occurrit  (L  20  §  1  D.  87,  5);  oecurrft  c^equi- 
tos  rei  (L.  ß  D.  87,  6).  —  4)  begegnen, 
öerbinbern,  oec.  calliditaH  (I.  1  pr.I).29, 
4.  L  14  pr.  D.  40,  12. 1.  1  §  1  D.  43,  20), 
fallaciis  0-  1  §  2  D.  21,  1);  contra  fidem 
testatoris  venienti  merito  oecurretur  (1.  20 
§11).  89,  5);  pactiyel  x>«r  doli  exceptio- 
nem  oecurretur  contra  placita  servittUem 
vindicanti  (1.  4  pr.  D.  8,  1);  lex  venditio- 
nibus  occurrere  Yoluit  (1*  ^^  ^-  4^»  !)• 

Oecorsus,  1)  SSegegnung:  occursum 
creditoris  evitare  (1.  7  §  18  1).  42,  4).  — 
2)  Eintritt:  congruae  emendatUmis  oec 
0.  51  C.  10,  82). 

Ooiter,  gefd^minb. 

Ootava  (sc.  pars),  1)  ad6ter  S^l^eil 
(Ulp.  VI,  12).  —  2)  eine  im  atzten  5:^eile 
beffel^enbe  «bgabe  (1.  2  C.  4,  42.  1.  7 
C.  4,  61.  1.  7  C.  4,  65).  Octavarius, 
einnehmet  berfelben  (1.  8  C.  4,  61). 

Octavenus«  ein  in  Set  äRitte  M  1. 
n.  C^t.  lebenbet  g[urift  (1.  44  §  8 
,  2.  1.  69  pr.  D.  86,  1.  1.  82  §  2  D. 
40,  9). 

October  (mensis),  ber  ä^onot  October 
(1.  58  pr.  D.  7,  1). 

Ootoginta,  ad^t^ig  a.  54  §  1  D.  19, 1). 

Ocnlatus,  bnrd^oa^^lngekoal^rne^m* 
bat,  fi(^tbat  (§  9  I.  8,  6:  —  „magis 
yeritas  oculata  fide  quam  per  aures  animis 
hominum  infigitur'O* 

Oooltuu  «uge  (L  7  pr.  1.  52  §  1  D.  9, 
■      "   '  1  D.  21,   1) ;  tto»rtf(^  f.  ö.  a. 


2.  1.  12 
»lief,  § 


oculis  et  affectu  adprehendere 


possessionem  (l.  1  §  21  D.  41,  2);  ocuZi« 
sttis  subieere  locum,  in  ^genfd^ein  nel^men 
(L  8  §  1  D.  10,  1);  anU  oeulos  habere, 
bead^ten  (L  4  §  1  D.  18,  4.  1.  8  §  2  D. 
27,  2.  1.  14  §  5  D.  48,  5);  ocuhs  imponere 
alicui  rei,  bie  Znqtn  anf  etmad  tt)etfen,  bat« 
nac^  itad^ten  (1.  1  C.  7,  89);  j>u52i0o«  oc. 
incestare  (1.  12  C.  12,  85). 

Odiosus,  k^etl^agt:  ars  legibus  odiosa 
(1.  10.  10,  15);  pactiones  od.  (1.  80  C. 
2,3). 

Odium,  ^ai,  }.  99.  ubi  in  odium  eius 
eui  debetur  exceptio  datur,  perperam  solu- 
tum  non  repetitur  (1.  40  pr.  D.  12,  6). 

Odor,  1)  ®etnd^  (1.  2  §  29  D.  48,  8). 
—  2)  odores  SBobIgetüd&e,  ©peceteien 
a.  11  D.  7,  5.  1.  7  §  8  D.  15.  8.  1.  8  §  10 
D.  83,  9.  1.  27  f  1  D.  41,  1). 

Odorari,  anf fpüten  (Nov.  Th.  11.  c.  1 
I,  26). 

Oeoonomatus,  ha9  Hmt  eines  oeco- 
nomus  (1.  14  §  5  C.  1,  2). 

Oeconomus  (ecclesiae),S3ettoa(tet  beS 
Äit(^enöetmögen«,  Äitcfienöotfie^et  (1. 
14  pr.  §  1.  8—5.  8—10  cit.  l  82  §  4  C 
1-,  8.  1.  6  §  10  C.  1,  12). 

Oenomeli, a^etb  and Sßein  nnb $onig 
G.  9  pr.  D.  38,  6). 

Oenophorum,  Sßeingef&B  gum  Etagen 
(Paul,  m,  6  §  90). 

Offendere,  1)  anf  dalagen,  famosum 
libeDum  (\.  9  C.  Th.  9,  84).  —  2)  gegen 
etnmS  betftogen,  ed  t)et(e^en,  5.  9.  off. 
legem  s.  legi  (1.  40  §  1  D.  5,  1.  1.  1.  pr. 
D.  22,  1),  edictum  (1.  6  §  2  D.  29,  4), 
SCtum,  manifestam  sententiam  SCti  (1.  8 
§  3  D.  14,  6.  1.  17  C.  5,  62),  naturam 
(L  14  §  5  C.  6,  58);  pietatis  ratio  offensa 
(1.  35  D.  21,  1).  —  3)  f(^aben:  servitus, 
ne  prospectui  offendatur  (1. 15  D.  8,  2).  — 
4)  aegen  Semanoen  {id|  tietgel^en,  il^n  be« 
leioigen,  3.  8.  servus  missus  in  viUam, 
quia  dominum  offenderat,  quasi  ad  tempus 
relegatus  (1.  85  §  3  D.  28,  5);  si  ita  (fidei- 
comm.reliquisset  ali<^uis):  ,his  quosdignos 
putaveris*  (rogo  restitnta),  petere  posse  eos 
qui  non  offenderint  (1.  24  cf.  1.  77  §  25 
D.  31.  1.  11  §  8  D.  32);  offensus  =  iratus: 
mater  jure  contra  filiam  offensa  (1.  30  §  1 
D.  39,  5) ;  propter  fugam  offensus  dominus 
(1.  5  §  8  D.  12,  4).  —  5)  offensum  habere 
aliquem,  einen  ßag  auf  3emanbenbaben 
a.  2.  D.  28,  4). 

Oflfensa,  1)  »etftoß,  »etge^en,  »et* 
le^nng,  öeleibigung,  5.  ©.  sine  off. 
edtcti  (1.  6  pr.  D.  3,  1) ;  servi,  qui  sine  off, 
fuerunt  (=  qiti  non  offenderunt);  per  offen- 
sam  exelusi  servi  (1.  51  D.  40,  4);  ex  levis- 
sima  off,  vincire  servum  (1.  27  D.  20,  1); 
culpae  aut  erroris  off,  (1.  38  C.  10,  32).  — 


Digitized  by 


Google 


S84 


Offensio  —  Officium. 


2)  Untotlle,  (inttftßuno,  (ScoU,  ).  9. 
im  (Seaenf.  bon  amicitia  (L  4  D.  84,  4); 
levis  Ott.  im  (S^eaenf.  k)on  gravissimae  ini- 
micitiae  (1.  8  §  11  eod.);  offensam  pZooore 
G.  8  D.  29,  6),  flectere  (1.  5  C.  8,  36);  iustas 
offensae  cauaaa  praestare  (L  22  C.  8,  28). 

Offenflio,  a)  JBergel^en,  2et;i9  cm^o«  off. 
(l.  1  C.  12,  7);  b)  (gntrftftung,  iustas  offeth 
sionis  ccMsas  praestare  (1.  20  G.  8,  28). 

Offerre,  1)  antragen,  anbieten,  ^99. 
off.  alicui,  utrutn  —  an  etc.  (1.  7  D.  46,  6); 
off.  meliorem  condidonem  (1.  2  pr.  1.  20 
D.  18,  2);  off.  itmi^andum  =  deferre  (L 
14  §  8  C.  4,  80);  off.  cognitionem,  [lä)  tt* 
Meten,  bie  @a(l^  bet  ric^teclid^en  (S4)gnition 
ju  untcmerfen  (1.  8  pr.  D.  86,  4);  contra 
legem  fidem  suam  off.,  fi(^  jur  @rfil0ung 
eine«  gibeicommiff e«  erbieten  (l,  8  C.  6,  50) ; 
oblata  defensio  Q.  5  §  8  D.  42,  4);  off. 
satis  8.  satisdationem  (l.  21  §  2  D.  18,  5. 
L  5  D.  26, 10.  1.  1  §  1  D.  86,  4.  L  21  §  1 
D.  89,  1.  1.  2  §  1  D.  48,  8.  L  1  §  8  D. 
48,  4),  eautianem  (L  80  D.  85,  1.  1.  15  §  6 
D.  86,  1.  1.  8  D.  87,  6.  1.  50  §  1  D.  40, 1. 
1.  10  pr.  D.  46,  1);  reum  numerare  para- 
tum  (1.  84  §  1  D.  40,  7);  inöbef.  tmrb  H 
bom  9(nbieten  ber  3<^^Iung  gefagt,  h-  ^*  «o- 
lidum  off.  creditor^^  0-  4  §  19  D.  40,  5); 
off.  pecuniam  (1.  56  §  1  D.  17,  1.  1.  1  §  8 

1.  7  D.  22, 1.  L  64  D.  46,  1),  pretium  (1.  18 
§  8  D.  19,  1.  1.  18  pr.  D.  28,  6).  litis  aesti- 
mationem  (1.  14  pr.  28  D.  9,  4.  1.  29  D.  10, 

2.  1.  12  §  6  D.  40,  6.  1.  1  D.  41,  4);  bal^ 
au(^  ,iu8  offerendae  peconiae'  «offerendae 
pecuniae  facultas'  (1.  2.  8  pr.  D.  20,  5) 
haS  9(udlaufdred^t  —  f.  g.  ins  offerendi 
—  ber  ^fanbglftubiger.  —  2)  se  offidrre,  su 
ettoad  fid^  erbieten,  eine«  @ef(^äftd  frei« 
toillig  (ol^ne  9[uftrag)  fi(^  nnter^iej^en, 
baju  fid^  brAngen,  §.  8.  negotiis  alienis 
(gerendis)  se  off.  (1.  8  §  9  D.  8,  5.  1.  86 
I  1  D.  5,  1.  1.  5  pr.  D.  44,  7.  L  54  §  8 
D.  47,  2);  se  off  d^osito  p.  1  §  85  D.  16, 
8);  liti,  defensioni  (1.  61  D.  8,  8.  1.  22  pr. 
D.  4,  6.  1.  89  §  1  D.  9,  4.  1.  4  pr.  §  1 
D.  42, 1);  in«be{.  tmrb  liH  (s.  petitioni,  m 
defensioni)  se  off.  öon  bem  gefagt,  ber,  oljne 
IBeft^  au  fein,  p(^  auf  eine  binglid^e  0oge 
einlägt  G-  18  §  13  D.  5,  8:  —  „«  non 
posstdens  optukrit  tarnen  se  petitioni,  an 
teneatur.  —  omnem,  qui  se  offert  petitioni, 
quasi  possidentem  teneri."  1.45  eod.  „Qui 
se  lüi  opttUit,  cum  rem  non  possideret,  con- 
demnatur;  —  aui  se  hereditatis  petitioni 
optulit  ex  doli  clausula  tenetur.''  L  25.  27 
pr.  D.  6,  1.  L  10  D.  7,  2):  in  bcrfelben 
SBebeutung  l^eigt  tS  aud^  se  off.  alicui  (1.  89 
D.  4,  8:  „Si  te  Titio  opuäeris  de  ea  re 
quam  non  possidehas  —  de  dolo  malo  tene- 
beris").   —    8)   barbieten,   barreidjen. 


geben,  i»  16.  sibi  off.  mMeammtwm  (L  9 

St,  D.  9,  2);  ftberretd^en,  übergeben: 
bellus  divoHü  oblatns  (L  7  D.  24,  2); 
oblata  nee  recepta  a  iudice  appeUatio  (L 
19  of.  1.  81  C.  7,  62);  furtum  oblatum 
{§  4  I.  4,  1 :  —  „ObL  furtum  dicitnr,  cum 
res  furHva  ab  aliquo  tibi  oblata  sit  eaque 
apud  te  concepta  sit**);  ^etnanben  bem 
Stifter  überliefern,  bor  (S^erü^t  fül^ren, 
ftellen:  defensores  dvitatum  oblatos  sibi 
reos  ad  iudicium  dirigant  (1.  7  C.  1,  55); 
latrones  off.  iudicibus  (1.  1  G.  9,  39);  se 
off.  praesidi  prov.  (L  1  G.  9,  16);  si  atro- 
cem  iniuriam  servus  fecerit,  prctesidi  offe- 
rendus  e^t  (1.  9  §  8  D.  47,  10);  a  dommo 
ad  tormenta  offerri  (1.  18  §  7  D.  48,  18); 
filius  a  patre  oblatus  (1.  9  §  8  D.  1,.  16); 
desertor  a  patre  suo  oblatus;  qui  post  quin- 
quennium  desertionis  se  optulit  (1. 13  §  6 
D.  49,  16). 

Offioere,  ^inberlic^  fein,  fd^aben, 
|.  93.  itts  offictendi  luminibus  yicini;  servi- 
tus,  ne  luminibus  prospectui  ofßdatur  (L 
2-4.  10.  11  pr.  28  pr.  D.  8,  2);  arborem 
ponere,  ut  lumini  offidat  (1.  17  pr.  eod^); 
permitti  ei,  cui  arbor  officeret,  ut  si  yeUet 
succideret  eam  (L  1  §  2  D.  48,  27);  non 
off.  lihertati,  manumissioni  (1.  6  D.  20,  2), 
statui  (L  21  pr.  D.  49,  15). 

Officialis  (adi.),  bie  ]^&u«Ii(^e  SSebie« 
nnng  betref fenb:  operae  offic.  tm  (S^enf. 
Don  labriles  (f.  b.  SB.);  officiale  maj^piste- 
rium,  ha&  %xttt  htd  ^ßlagi^n  diy.  offidorum 
(L  1  G.  12,  6). 

OffioialiB  (Subst.),  <Oiener,  Sluftoär* 
ter,  5.  ©.  offic  praesidis  prov.  (L  84  jnr. 
D.  12,  1);  per  offic.  praefecH  introdudin 
possessionem  (1-  ^  §  27  D.  86,  4). 

Offloina,  1)  SßerfftAtte  (L  19  §  2  D. 
5,  1).  —  2)  IBnrean,  C^om^toir  hnWO^ 
ler  (L  8  D.  50,  14).  —  8)  fiauflaben  (L 
19  G.  8,  11).  —  4)  ®arberobe  (L  4  §  2 
D.  8,  2). 

OffLciose  (adv.),  pflic^tmftlig  (1.  21  D. 
84,  9:  —  „Omnes  heredes  —  of/ie.  agere 
drca  defuncti  vindictam  convenit"). 

Offloium,  1)  ^flict^t,  a)  im  9(ugemei« 
nen,  ).  9.  officii  (tuendt)  causa  de  homine 
libero  exhibendo  interdictum  competit  (L  2 
§  1  D.  48,  IJ;  off.  avi  circa  neptem  ex  off. 
patris  erga  fUium  pendet  (1.  6  D.  87, 6);  non 
ex  off.  pietatis  facere  testomentom  (L  2  D. 
5,  2);  ex  off.  amiciticie  gerere  negotium  im- 
puberis  (l*  28  D.  42,  5);  ba^er  (S^ef&Hig« 
leit,  ^ienftfertigleit:  exoff.stqneawi^ 
dtia  mandatum  originem  trahit;  contra- 
rium  est  offida  merces  (LI  §  4 D.17, 1);  Wh 
luntatis  et  offidi  magis  quam  neeesdtaUs, 
ese  commodare  (1. 17  §8  D.  18,  6);  MiaiMMi 
off.  praestare  (L  5  §  4  D.  19, 5) ;  iniquum  est 


Digitized  by 


Google 


Officium. 


885 


damnomm  esse  cuique  off,  suum  (1.  7  D.  29, 
3. 1.  60  §5  D.  47,  2);  aud)  ein  (ouö  ®cfäl< 
Hgf cit)  für  einen  Änbetn  übernommen 
nc^  &t\d)&\t:  promissuni  off,  deserere  — 
explere  non  posse  (1.  27  §  2  D.  17,  1);  in 
officio  delinquere  —  off.  implere  (1.  32  pr. 
P.  B,  5);  b)  in^bef.  S(mt^<)flic^t,  3lmt, 
officio  iudicis,  iudicantis,  cognoscentis, 
praetoriSy  arhitri  contineri,  con venire;  ad 
off.  iudicifl  etc.  pertinere;  esse  off.  iudicis 
etc.  (1.  43  D.  4,  6.  1.  32  §  10  D.  4,  8.  1. 
38.  44  D.  5,  3.  1.  7  D.  5,  4.  1.  9.  76  pr. 
D.  6,  1.  1.  22  §  2  D.  7,  8.  1.  18  8  2  1.  26. 
42  D.  10,2.  1.  38  D.  11,  7.  1.  21  D.  12,1. 
1.  21  §  3  D.  15,  1.  1.  19  §  3.  1.  25  §  5. 
L  42  D.  19,  2.  1.  43  §  6  D.  21,  1.  1.  13 
D.  22,  5.  1.  7  §  1  D.  23,  5.  1.  24  §  2  D. 
24,  3.  1.  6  B.  27,  7.  1.  4  D.  29,  8.  1.  69 
§  5.  1.  109  §  1  D.  30.  1.  95  §  2  D.  35,  2. 
1.  5  pr.  D.  .39,  2.  1.  47  §  2  D.  40,  5.  1.  5 
D.  43,  1.  1.  4  §  3  D.  44,  4.  I.  27  pr.  D. 
45,  1.  1.  45  D.  46,  1.  1.  9  §  1  D.  47,  2); 
ai  mero  iudicis ,  prattoris  officio  proficisci 
(1.  5  pr.  D.  45,  1);  officio  iudicis  dtWmi  (1. 
73  D.  3,  3),  expediri  (1.  14  §  8  D.  11,  3), 
celebrari  (1.  7  §  3  D.  43,  24),  prohiberi  (1. 
13  D.  23,  2),  compelli  (1. 44  D.  40, 4),  aesti- 
mari  (1.  11  pr.  D.  10,  4.  1.  16  D.  47,  10), 
restitutio  in  int.  facienda  (1.  9  §  7  D.  4,  2), 
cautio  inteiponenda  (1.  35  §  1  D.  28,  5.  cf. 
1.  25  §  10  D.  10,  2.  1.  71  §  1  D.  30);  ex 
off.  posci  0-  45  §  8  D.  49,  14);  usürae, 
quae  in  officio  iudicis  fuerunt  (I.  60  pr.  D. 
36, 1.  cf.  1.  24  D.  16,  3:  —„est  constitutum 
in  bonae  f.  iudiciis,  quod  ad  usuras  attinet 
et  taniundem  possit  off,  arhitri  quantum 
stipulatio,**  1.  6  D,  3,  b)'tiudici  otnnium  re- 
rum  off.  incumbit,  quaecumque  in  iudicio 
versantur  (1.  25  §  8  1>.  21, 1);  ex  off,  iuris- 
dictionis  sub venire  (1.  1  §  10  D.  3, 1);  arbi- 
ter  officio  in  sentetUia  non  functus  (1-  25  pr. 
D.  4,  8) ;  off.  re^entis  exercüum,  tribunorum 
vel  eoruni,  qui  ex^rcitui  praesunt  (1.  12  pr. 
§  2  D.  49,  16); ad  oS.  procuratoris  pertinere 
(1.  56  §  2  D.  17,  1);  off.  curatoris  in  admi- 
nistratione  negotiorum  constat  (1. 20  D.  23, 
2);  tutoris  praecipuum  est  off.,  ne  indefen- 
Bum  pupilluni  relmquat  (1.  30  D.  26,  1)\  of- 
ficio tutoris  incumbit  etiam  rationes  actus 
»vi  conficere  et  pupiUo  reddere  (1.  1  §  3  D. 
27,  3) ;  tutor  curator  ceterique  qui  ex  off, 
pro  aliis  intercedunt  (L  31  §  14  D.  21,  1];  ex 
off.  sumptus  facere  (1.  3  pr.  D.  27,  4.  cf.  1.  1 
§  9  D.  27,  3) :  ad  off.  suum  revocare  (1.  39  § 
7  D.  26,  7) ;  praetores  adire,  ut  officii  ad- 
moneantur  cessantes  tutores  aut  curatores 
0.  2  D.  2,  12);  auA  beicit^net  eS  ben  SBit^ 
fung^Irei^  eineS  ©eamten :  ius  dicentis  ofL 
latissimum  est  (1.  1  D.  2, 1) ;  mandata  iuris- 
dictione  off,  totum  iuris  dicundi  transit  (1. 


I 


1  §  4  D.  26,  10);  bal^  ühexffavipi  \,  t>.  a. 
munus  8,  1  b.  j.  ©.  off.  civilM,  publica  (1, 
6  D.  4,  5. 1. 1  §  1  D.  16, 1. 1.  15  §  5D.  48, 
16.  1.  2  pr.  D.  50,  17);  proconsul,  vel  qui  in 
aliquo  off.  erit  (1.  6  §  3  D.  1,  16);  qui  ad 
officia  proficiscuntur  (1.  4  §  2eod.);  off.  ali- 
quod  gerer e  in  prooincia;  off-  in  aliqua 
prov.  administrare  (L  38  pr.  57  pr.  D.  23, 
2.  L  2  §  1  D.  34,  9);  fungi  off.  legatianis 
(1.  11  pr.  12  §  1  D.  50,  7);  iudicandi  (1.  6 
I).5, 1);  iudex  datus  in  eodem  off.  permanet, 
licet  furere  coeperit  (l.  46  eod.) ;  off.  advo- 
cationis  (1.  54  D.  6,  1) ;  off.  cura£  a  magi- 
stratibus  iniunctum  (l.  46  §  1  D.  26,  7); 
mandatum  tutelae  off.  detrectare  —  off. 
sponte  inire  (1.  39  §  6.  9  eod.);  tutores 
post  finem  tutelae  per  errorem  in  off.  du-, 
rantes;  off,  tutelae  manens  pr.  §  10  eod.) ; 
off.  tutorum  curatoribus  constitutis  finem 
accipit  (1.  33  §  1  eod.);  off.  finitum,  depo- 
situm  (l  5  pr.  D.  26,  9. 1.  1  §  3  D.  27,  4). 
—   2)  anbegriff   öon  3)ienftleiftunöen, 

.  ^.  off.  magistri  remuneratum  (l.  27  D. 

9,  5);  in^bef.  ber  ^ftuSlit^enS^ienfte  unb 
arbeiten  eine^  ©cteoen  ober  Sfreigelaffenen, 
=:  ministenum  s.  1.  a.  a.  ).  ^.  im  ©egenf. 
t)On  artificium  (1. 65  §  1  D.  32.  1. 24  D.  40, 
4.  U  4  §  5  D.  50,  15);  rusticis  off.  abducta 
mancipia  (1.  27  §  1  D.  33,  7) ;  operae  sunt 
diurnum  off.  (1.  1  cf.  1.3  §  1.  1.  22  pr.B. 
38,  1);  in  officio  alicuius  esse,  in  S^wanbeÄ 
5)ienften  fte^en  (L  48  pr.  eod.);  off.  a  li- 
berto  destderare  (\.  26  §  12  B.  12,  6);  off. 
patronis  praestare  (1.  2  C.  6,  6).  —  3)  über* 

Sam)t  ßeiftung,  JBerrit^tuna:  menibrorum 
lUnianorum  officia  (1.  14  D.  1,  5);  testimO' 
nii  off.  0. 14  D.  22, 5);  »etreibung,  «u«* 
Übung:  cunctarum  artium  officia  die  solis 
quiescant  (1.  2  C.  3,  12);  9lntoenbung: 
regula  simul  cum  in  aliquo  vitiata  est,  per- 
dit  off.  suum  (1.  1  D.  50,  17).  —  4)  bog  ju 
einem  ®eric^t  gehörige  ^erfonol,  j.Ö. 
officio  non  praesente  sententiam  dicere  (1» 
6  C.  7,  45);  ba^er  überhaupt  f.  b.  o.  ©e^« 
tid^t,  ©el^örbe,  j.  ö.  apud  off.cavere  (1. 
17  D.  2,  4),  deponi  (1.  7  §  2  D.  2,  8.  1.  11 
§  1  D.  10,  4);  apud  off.  censuale  publicari 
testamenta  (i,  18  C.  6,  23);  ad  off.  U'ans- 
mittere  libeüos  (1.  73  D.  47,2);  ad  off.  prae- 
sidis  prov.  vel  proconsulis  transmittere  com- 
preliensos  fugitivos  (1. 4  D  11,  4h  missus  ex 
off.  annonae  centurio  (1.  43  §  1  D.  13,  7); 
tnöbef.  bie  Oeric^t^biener,  fo  toie  anbere 
Unterbeamten  unb  Dfficianten  eine« 
Obern  Beamten,  5.  5B.  sub  praetextu  adven- 
tus  officiorum  vel  militum  iniuriis  vexari 
(1.  6  §  5  D.  1,  18);  per  off,  militare  exhi- 
beri  apud  tribunal  (l.  2  C.  4,  56);  cum  in 
causa  iudicati  aliqua  res  pignori  capitur, 
per  off.  eius  qui  ita  decrevit,  venumdari  so- 

25 


Digitized  by 


Google 


886 


Offnlgere — Omittere. 


let  G.  2  C.  8,  22.  cf.  1.  74  §  1  D.  21,  2); 
8uh  custodia  offidi  factus  (1.  1  G.  9,  45); 
nuae  per  off,  praesidibus  denuntianiur  (1.  7 
C.  9,  2) ;  ad  solutionem  per  off.procuratoria 
compeUi  (1.  8  C.  4, 16);  constUares  etprae- 
sides  et  unusquisque  ex  officio  eorum;  tudi- 
ceSf  aut  officia  eorum;  dux,  et  eius  officium 
(L 1  §  4.  6. 1.2  §  6  C.  1, 27);  officia rectorum 
prov,  n.  4  C.  12,  bl^palatina  (1.  2  C.  10, 
23.  1.  3  C.  12,  69);  off.  praetorianum  (1.  3 
C.  12,  60),  proconsulare  (1-  8  C.  12,  55). 
praesididle  (1.  1  C.  7,  39);  omnium  offU:., 
quibus  necesse  est  per  sacras  probatorias 
müitiae  sodari,  notitia  (1.  10  0.  12,  59' 

Offtdgere,  erjc^cinen  (1.  25  C.  Th.  2, 8; 

OfiliuB  (Aulus),  ein  in  9Cnfang  ht»  t 
3aM.  u.  c.  Icbcnbct  Sitrift,  ©t^ülct  be« 
@ennu8,  d^for'i^  gfteuitb  (1-2  §  44  D.  1, 
2.   L  65  §  1.  4.  7  D.  32.   1.  8  §  5.  8  D. 
88,  9). 

Olea,  1)  OelBaum  G*  1^  §  2  D.  19,  2). 
—  2)  bie  grtuc^t  beffcttcn:  Dliöe  G-  19 
§  2  eod.  1.  48  §  1  D.  7,  1.  1.  13  D.  7,  4). 

OleagineuB,  aud  Oelbaum^ol)  betei*' 
tet:  pocula  oleag.  Q.  80  pr.  D.  32). 

OleariuB,  bad  Oel  betreffenb,  ).  O. 
arca  ol.  (f.  b.  ©.);  ceOa  ol.  (L  10  §  4  D. 

7,  8) ;  merd  ol.  ( =  ad  vendendum  emen- 
dumve  oleum)  praepositus  servns  (1. 13  pr. 
cf.  1.  6  §  14  D.  14,  3);  mercatores  ol.  (1. 
5  D.  50,  4). 

Olere,  ried^ctt,  ftitt!en  (1.  12  §  4  D. 
21,  1:  —  „non  esse  morbosum  08  alicui 
olere'% 

Oleum,  ou8ae<)tc6tct  Dliöcnfaft:  Dcl  (L 
4  D.  33,  6.  L  7  §  7  D.  41,  ij. 

Olfacere,  beried^en  (1.  5  D.  9,  1). 

Olim,  1)  cl^cmoU,  t)or  Seiten,  im 
(Stegenf.  bon  nostris  temporibus  (f.  noster 

8.  b.),  im  ®egenf.  öon  nunc  (f.  b.  SB.) ;  olim, 
quo  tempore^  s.  cum,  s.  quamdiu  etc.  (Gai.  I, 
131.  184.  IV,  82.  94.  108).  —  2)  langft, 
auöor  0.  21  §  3  D.  19,  1). 

Olitorlus  hortus,  ßtautgatten,  (Sfar« 
ten  mit  ßüd^engetodc^fen  (L  13  §  4  D.  7, 
1.  1.  198  D   50,  16). 

Oliva,   1)  Dliöe   G-  78  D.  6,  1.  1.  12 

3  D.  10,  4.   1.  7  §  7  D.  41,   1).   —   2) 

elbaumpflanjung,  olivaram  incenso- 
res  (Paul.  V,  20  §  3,  5). 

OlivariuB  =  olearius:  mola  oliv.  (1. 
21  D.  38,  7),  Delmü^Ic. 

Olivetum,  OeIbattmi)fIanänng,  Dcl* 
gotten  0-  18  §  5  D.  7,  1.  1.  8  D.  28,  5. 
f.  58  D.  18,  1). 

Olusy  f.  holuB. 

Ominosus,  Unglüd  t)orbebeutenb  (1. 
72  pr.  D.  35,  1). 

Omittere,  1)  unbeod^tet  loffen,  nid^t 
Betfidfid^tigen,   ).  13.  multo  melius  est 


omitti  operis  novi  nuntiationem,  quam  im- 
pediri  operis  necessarii  urgentem  exstru- 
ctionem  (1.  5  §  12  D.  39,  1);  cpavi  in- 
famia  sit  notandus  (iudex),  si  violentiae 
crimen  apud  se  probatum  dtkulerü  omiserU 
(1.  8  §  8  C.  9,  12).  —  2)  übergeben: 
a)  niqt  ertoft^nen,  loeglaffen,  aui- 
laffen,  j.  O.  omissa  fideicommissi  verha 
(1.  67  §  9  D.  31);  quod  legibus  omissum 
est,  non  omittetur  reUgione  iudieantium 
(1.  13  D.  22,  5);  novercae  et  sponsae  per- 
sonae  omissae  —  sententia  tarnen  legis 
(Pompeiae  de  parric.)  continentor  (L  3 
D.  48,  9);  cum  id  ^erte  ageretur  (in 
stipulatione:  Luc;  Tit.  ratum  babitumm), 
ut  heredis  ceteroiumque  personae,  ad  quos 
ea  res  pertineret,  omittereniur,  —  cum  per 
imprtMentiam  hae  pera,  omitUmtwr  (1.  22 
§  7  D.  46,  8) ;  testanientum  facere  et  omt^. 
postumum  ijer  errorem  (1.  33  §  2  D.  29.  1); 
filius  heres  institutus  omiseo  postumo  (L  16 
D.  28,  2) ;  filium  ezheredare  et  ex  eo  nepo- 
tem  omitt.  (1.  4  §  1  D.  87,  4);  b)  nidjt 
in  ^n\ptvi4  nel^men:  omitt.  dMtorem, 
fideiussorem  autem  eins  convenire  (L  49 
pr.  D.  46,  1);  omisso  pignore  fideiussorem 
convenire  (l.  51  §  3  eod.);  qui  mutoam 
pecuniam  dari  mandavit,  omisso  reo  pro- 
mittendi  eligi  potent  (1.  56  pr.  D.  17,  1). 
—  3)  unterlaffen,  a)  ühetf^aupt  ettood 
bor^une^men  ober  ein  Siedet  auiSpüben,  ).  93. 
om.  pactum  de  distrahendo  Q.  3  pr.  D. 
20,  3) ;  om.  defensionem  Q.  5  8  1  D.  42,  4. 
1.  5  §  5  D.  46,  7.  1.  34  D.  49, 14);  omissam 
aUegationem  per  in  int  restitutionis  auxi- 
lium  repetere  (1.  86  D.  4,  4) ;  omitt.  auxi- 
lium  appeUationis  (1.  8  §  8  D.  17,  1), 
heneficium  SCti  (L  2  §  20  D.  38,  17),  legis 
Falc.  (l  27  D.  35,  2);  omissa  retenHone 
(quae  per  legem  Falc.  competebat)  solida 
legata  solvere,  totam  hereditatem  resti- 
tuere  G-  14  §  1  eod.  L  65  §  3.  cf.  L  22 
D.  36,  1);  omissa  ratione  Falcidiae  resti- 
tuere  fideicommissum  (L  19  D.  42,  8); 
omitt  exceptionem  (1.  89  pr.  D.  10,  2.  L  10 
§  12.  l.  29  §  4  D.  17,  1),  actiones  (L  25 
I  5  D.  19,  2);  omissa miurtartimacfio;iniur. 
ludicium  semel  omissum  (1.  10  §  2  D.  2, 
11. 1.  37  pr.  D.  4,  4);  ius  omissum  repetere 
(§  1  eod.);  b)  etmad  %u  erfüllen:  omittendo 
ciyndicionem  (iurisiur.)  perdere  hereditatem 
legatumve  (1.  8  pr.  D.  28,  7);  omissa  am- 
didone  locum  substitutis  facere  (l.  20  §  4 
D.  38,  2);  omitt  mandatum  (1.  26  pr.  D. 
17,  1),  officium  (1.  1  C.  5,  55.  L  1  D.  6, 
86);  c)  etmad  ju  forbem:  tanta  negl^entia 
(magistratus),  ut  omnem  cautionem  omit- 
teret  (1.  6  D.  27,  8):  om.  stipulationem 
(1.  1  §  9.  17  D.  36,  8);  d)  ettood  p  etwer* 
ben:  quod  adguirere   emolumen^m  potue- 


Digitized  by 


Google 


Omnifariam — Onerare. 


387 


E 


rutU,  omisenint  (1.  44  D.  4,  4);  e)  tttdbef. 
iDhb  H  t>oit  bet  untetlaffenen  Znttt* 
tung  einet  (HtBfc^aft,  fomie  bet  untet« 
laffeiten  flgnitioit  bet  bon^posiusio,  mtb 
bet  ttittetlftff  enen  flnna^me  einedSSet« 
mftc^tniffed  gefagt:  omitt.  adire  heredi- 
datem  (L  9  D.  38,  16);  om.  adUionem  (L 
14  pr.  D.  28,  2.  1.  76  §  1  D.  29,  2.  L  18 
>r.  22  §  1  J>.  85,  2),  heredüatan  (l  24  §  2 

4,  4.  1.  19  D.  5,  2.  1.  14  5  8  D.  28,  5, 
1.  58  D.  24,  8.  L  84  §  1  D.  28,  6.  1.  7  §  2. 
L  24.  60  D.  29,  2.  L  1  §  9.  1.  4  I  2. 1  6 
8  D.  29,  4.  1.  53  §  1  1.  82  §  1  D  81.  1. 

D.  85,  1.  1.  1  §  4  D.  36,  4.  1.  20  §  5. 

1.  28  pr.  D.  38,  2.  1.  4  D.  38,  7.  1.  7  §  3 
D.  44,  4.  L  28  pi.  D.  50,  16),  partem  he- 
redüoHs  (L  82  D.  82.  1.  80  §  1  D.  84,^, 
partem,  portionem  suam  (1*  «^  P'*  ^'  ^t 

2.  1.  1  §  12  D.  87,  8):  tti^fiuiumm  (1.  6 
§  8  D.  29,  4.  1.  28  D.  81),  8ueoe89ionem  ex 
testam.  (1.  8  G.  6,  26),  causam  iestamenti 
(1.  4  pr.  6  pr.  10  pr.  D.  29,  4);  amissa 
causa  testammH  s.  omisso  iestamento  ab 
intestato  possidere  hereditatem,  legitimam 
heredit.  possidere,  adire,  bon.  possessio- 
nem  ab  intest,  accipere  (1.  1  pr.  2  pr.  6 
pr.  8.  10  §  2.  1.  11.  12  §  1.1.  18.  21.  22. 
27  pr.  28  §  1.  1.  29  eod.);  omitt  b(m.poS' 
sessianem  (l.  14  pr.  D.  37,  5.  1.  1  §  2  D. 
87,  6.  L  2  §  8  D.  37,  11.  1.  3  §  9  D.  38, 
2.  1.  1  §  5  D.  88,  5.  1.  2  D.  44,  2,  1.  15 
D.  44,  7);  legatum  n.  31  D.  29,  1),  fidei- 
eomm,  (1.  34  §  2  D.  81);  audf  omittere 
fdUeAttoeg  =  am,  heredüatem  (1. 14  pr.  D. 
S»,  2.  L  4  §  1  D.  29,  4.  1.  12  D.  37,  5). 
—  4)  falzten  laffen,  aufgeben:  omitt. 
possessianem  (1.  5  pr.  D.  41,  6.  1.  119  D. 
50, 17:  „Non  alienat,  qui  dumtaxat  omittit 
possesfl."  cf.  1.  4  §  1  D.  4,  7);  omitt.  rem 
=  derelinquere  (1.  2  §  1  D.  41,  7);  in 
fraudem  creditorum  pignus  omitt.  =  re- 
mitiere, aufgeben  (1.  18  D.  42,  8),  om. 
usuras  praeteritas,  etlaffen  (1.  17  §  1  D. 
22,  1).  —  5)  laffen  =  relinquere:  necem 
testatoris  inültam  omitt,  (1.  1   C.  6,  35). 

Onmifariam,  allentbalben  (1.  4  §  1 

C.  2,  55.  1.  13  C.  Th.  13,  3). 
Omnimodo»    iebenfalli^,   \ä)USttx* 

bingd,  ühtxf^anpt,  i,  13.  im  (Stegenf.  t)on 
non  aliter,  quam  si;  non  alias,  nisi  (1.  38 

D.  5,  3.  1.  16  D.  12,  1.  I.  1  §  26  D.  29, 
5> ;  non  amnim,  nedüa  demum  (1. 10  pr. D.  20, 
6);  non  omnim,  sed  causa  cognita  ezcnsare 
(1.  9  §  4  D.  4,  8);  omnim.  licere,  cogi, 
sire  —  sive  (1-  31  D.  2,  14.  1.  1  §  15  D. 
25,  3);  omnim.  prohibere,  etiamsi  etc.  (1. 
7  D.  3, 1);  omnim.  dehere  (1- 10  §  6  D.  28, 

2,  tenert  (1.  8  D.  2,  8),  competere  actionem 
17  D.  4,  2);  omnim.  legatum  meum  fieri 
(1:  59  D.  81). 


Omnino,  gan)  unb  gat^  butd^aud, 
ühtthavipt,  ).  ©.  omn.  non  exaudire,  im 
iSegenf.  t)on  tardios  exaud.  (1.  1  §  15  D. 
44,  7);  omn.  non  uti  posse  im  <0egenf.  Don 
cum  aJiquo  incommodo  uti  (1.  1  §  4  D. 
7,  6);  omn.  non  facere  testamentum,  im 
(Kegenf.  t)on  non  iure  facere  (pr.  L  3,  1): 
omn.  non  deberi,  im  (Skgenf.  ^t>n  per  ali- 
quam  exceptionem  perpetuam  peti  non 
posse  (1*  28  §  3  D.  12,  6) ;  omn.  non  teneri 
(L  3  §  2  D.  26,  7.  L  4  §  8  D.  46,  6);  omn. 
non  obUaari  (L  8  §  7  D.  46,  1);  omnia 
omn.  crtmina  (L  1  pr.  D.  1,  15);  omnis 
omn.  peeunia  (1.  178  pr.  D.  50, 16);  quid- 
gtmd  omn.  fiat  (l.  152  pr.  D.  50,  17). 

Onmipotens,  allm&c^tig:  deus  omnip. 
'a.  2  §  1  C.  1,  1). 

Omnis,  lebet,  allet,  j.  8.  unus  (ex 
dominis),  vel  plures,  vel  omnes  (L  66  D.  29, 
2);  vel  de  omntbus  simtd  vel  de  quibusdam 
(alimentis)  facere  transactionem  (1.  8  §  13 
D.  2, 15);  Omnibus  annis  =  in  sinnlos  an- 
nos  (1.  22  D.  88,  2) ;  omnta,  quae  iure  oon- 
trabuntur  (1.  ICK)  D.  50,  17);  omnia,  quae- 
cumque  causae  cognitionem  desiderant  (1. 9 
§  1  D.  1, 16);  omnis  dolus  quicumque^Ämis- 
sus  est  (1.  69  D.  50,  16);  culpa  omnis  (f. 
b.  SB.  a.  (S.);  omnem  deligenttam  praestare 
debere;  cum  omnis  culpa  a  venditore  aberit ' 
Q.  88  pr.  D.  39,  2);  omne  genus  materiae 
(1.  62  D.  50,  16);  legare  vestem  mundum 
muli^em  omnem  omamentaque  müliebria 
omnia  facta  infectaque  omnia  (1.  32  ^  6  D. 
34,2^;  servi  omnes  cum  peculio  legati  (1.52 
pr.  D.  80);  non  intellegere,  ^pwd  omnes  in- 
teüegunt  (L,  213  §  2.  1.  223  pr.  D.  50,  16); 
aud^  gan§  (universus,  totusj,  omnem  iuris- 
dictionem  (im  (i^egenf.  t)on  speciem  unam) 
mandare  (L  16  D.  2,  1);  omne  ius,  quo  uti- 
mur  (1. 1  D.  1, 5)  'fpraedium  omne  relinquere 
per  fideicommissum  (1.  68  pr.  D.  32). 

Onerare,  1)  Belüften,  belaben,  Be- 
padtn,  beftad^ten,  %.  ä.  plus  iusto  se 
oner.  (1.  7  §  2  D.  9,  2) ;  on.  mulum,  qua- 
drupedem  (1.  27  §  28  eod.  1.  1  §  4  D.  9, 
1);  on.  parietem  (1.  40  §  1  D.  39,  2);  one- 
rata  navis  (1.  61  §  1  D.  19,  2.  1.  21  §  5 
D.  47,  2).  —  2)  Beiaftigcn,  Bcfd^weten, 
i.  fd,  res,  quae  onerahant  magis  heredüa- 
tem quam  fructui  erant ;  res,  quae  patri- 
monia  onerare  tnagis  impendio,  quam  au- 
gere  fructibus  consueverunt  (1.  20  §  12  D. 
5,  3.  1.  1  §  20  D.  37,  9);  on.  annonam,  bo« 
©etteibe  öett^euetn  (1.  6  D.  47,  11);  on. 
pudorem,  verecundiam,  bad@(^mgefü^I  t)et« 
leten  (1.  20  D.  3,  2.  1.  17  C.  2,  11),  opi- 
nionem  alicuius  (1. 18  eod.);  mendaciis  apud 
princmem  oner,  dliquem,  Semanben  öet* 
oftc^ttgen  =  gravare  (1.  1  pr.  D.  49,  4); 
au((  bebeutet  oner,  aliquem  f.  t>,  a.  deteriorem 

25* 


Digitized  by 


Google 


388 


Oneraria  navis — Onustus* 


faeere  condicionem  alicuius  (1.  1  §  2  D. 
42,  6:  —  ,,atqui  adiit  hereditatem  debi- 
toris  mei,  non  faciet  meara  deteriorem  con- 
dicionem adeundo  —  8tu)8  vero  creddtores 
oneravit,  dum  adiit  hereditatem  quae  sol- 
vendo  non  est."  1.  154  pr.  D.  50,  17:  „Cum 
par  delictum  est  duoram,  semper  oneratur 
Petitor  et  melior  habetur  possessoris  cau- 
sa"); inSBef.  mit  eiltet  wetbinblid^feit 
befd^toeten,  eine  lBer))fIic^tung  aufet» 
legen,  Detbinblic^  mad^en,  ^.IB.animalia, 
quae  nozam  commiserunt,  non  uÜranos 
solent  onerarCf  qiiain  ut  noxae  ea  dedamus 
(1.  7  §  1  D.  39,  2);  confitendo  vel  mentiendo 
se  oner.  (1.  4  pr.  D.  11,  1);  oner.  heredem, 
duobus  aatiafacere  (l.  18  §  1  D.  31);  one- 
randus  beres  in  infimito,  ut  restituere  tan- 
dumdem  deheat  (L  1  §  11  D.  36,  8);  heres 
oneratus  in  praestando  legato  (1.  41  §  1 
D.  32);  oner.  heredes  praestatüme  legato- 
rum  0.  98  eod.),  duplicis  dotis  (1.  34  §  5 
D.  81. 1. 16  D.  88,  4);  beredis  beres  propter 
fideieommissum,  quod  in  exterum  collatum 
est,  oneratus  (1. 67  §  5  D.  81) ;  onerari  fidei- 
eommisso  (1.  7  D.  88,  4);  TrebelL  SCto  lo- 
cum  esse,  ne  dupliciter  fideicommissarius 
oneretur  Q.  17  §  3  D.  36,  1);  qui  fortuito, 
non  iudicio  testatoris  consequitur  beredi- 
tatem  Tel  legatum,  non  dehet  onerari  (1.  6 
§  1  D.  82);  idem  saepe  legatum  corpus 
non  onerat  heredem  (1.  66  pr.  D.  81);  sunt 
magis  in  legandis  suis  rebus  quam  in  alie- 
nis  comparandis  et  onerandis  heredibua  fa- 
ciliores  voluntatcs  (1.  67  §  8  eod.  of.  1.  86 
§  1  D.  88,  2) ;  duos  substituere,  et  alterius 
portionem  onerare;  legatia  (vel  libertatibtis) 
onerata  jK)rtu),  substitutio  (1. 11  §  6  D.  85, 
2.  1.  6  §  5  D.  36,  1.  1.  5  §  8  D.  87,  5); 
onerandiie  libertatis  cattsa  stipulari,  pro- 
mittere  (1.  1  §  5.  1.  2  §  2  D.  44,  5);  one- 
rari satisdatione,  cautione  (1.  39  §  1  D.  9, 
4.  1.  14  §  1  D.  36,  3.  1.  44  pr.  D.  88,  2), 
sumptibus  (1.  82  §  5  D.  26,  7);  usuria  se 
oner.  (1.  9  §  4  eod.);  onerari  tutela  (1.32 
§  2  D.  26,  2.  1.  2  §  82  D.  88,  17);  poena 
oner.  aliquem  (1.  13  §  7  D.  3,  2). 

Oneraria  navis,  ^Saftfd^iff  (1.  1  §  12 
D.  14,  1.  1.  2  pr.  D.  49,  15). 

Onerosus»  1)  Iftftig,  Befcbtoerlic^/ 
a.  ».  creditor  on.  (1.  25  H  13,  7).  —  2) 
no^tl^eiliö:  hereditas  on.  (1.  73  D.  36,  1), 
heneficium  on.  (1.  7  D.  36,  3). 

Onus,  £aft,  a)  im  eigentlid^n  @iitit,  %.  8. 
amplius  oneris,  quam  licuit,  vexisee  (1.  11 
pr.  D.  8,  6);  cavere  sibi  damni  infecti 
onerum  eorum  relevandorum  gratia,  quae 
in  parietem  incumlfunt  (1.  28  cf.  L  40  §  1 
D.  89,  2);  partes  aptus  oneribus  ferendis 
(1.  85.  36  eod.);   in  lege  aedium  ita  scri- 


ptum :  paries  oneri  ferundo,  uti  nunc  est,  ita 
»it  (l.  33  D.  8,  2);  aedes,  quae  onera  vicini 
sustinere  debeant  (1. 1  §  1  eod.);  servitus, 
ut  vicinus  onera  vicina  sustineat;  serv.  one- 
ris  ferendi  causa  imposita  (1.  6  fi  2  D.  8,  5 
§  1  I.  2,  8);  fiabung,  grrac^t,  tndbef.  ber 
Sd^iffe,  )•  8*  (^  onera  inhabiles  naves  (L  1 
§  12  D.  14,  1);  oneris  aversi  actio  (f.  aver- 
tere  s.  2);  b)  tio)nf(^:  ^efc^toetbe,  Dh* 
liegen^eit,  IBerbinblid^teit,  ^.  9.  adr 
gnoscere  onus  aeris  alieni etc,  (f.  aognoscere 
s.  4.);  oneribus  necessariis  succurrere  (1.  21 
pr.  I).  24,  1);  alimentorum  praebendorum 
cura  oneribus  menstruis  atque  annuis  ad- 
stringüur  (1.  8  D.  84,  1);  ad  onus  alicuius 
pertinere;  onus  esse  alicuius ;  oneri  esse  alt- 
cui  (1.  27  §  3  D.  7, 1.  1.  8  D.  25,  8.  L  1  §  16 
D.  87,  6.  I.  41  §  7  D.  40,  5.  1.  51  §  4  D. 
46,  1),  onera  cius,  qui  in  adoptionem  datus 
est,  ad  patrem  adoptivum  transferuntur  (L 
45  D.  1,  7) ;  fundum  cum  »uo  onere  obligare 
1.  un.  C.  4,  53.  cf.  1.  8  C.  8,  34);  onera 
patrimonii  s.  quae  patrinumio  iniunguntur 
n.  2  §  1  D.  49,  18.  L  4  §  2  D.  50,  4.  1.  8.  6 

C.  10,  42);  onus  s.  onera  matrimonii  (L  46 

D.  10,  2.  1.  56  §  1  ff.  D.  23,  8:  „Ibi  dos 
esse  debet,  ubi  onera  matrimonii  sunt."  1.76 
eod.  —  „nisi  matrimonii  oneribus  servicU, 
dos  nulla  est."  1.  16  pr.  D.  49,  17);  onera 
hereditatis,  Tiereditaria  (1.  20  §  1  D.  8,  5.  1. 
6§  1  D.  5,4. 1. 1  §  10 D.  25.  6. 1.  12  D.28,  6. 
1.  20  §  2.  1.  38.  42  pr.  98  D.  29,  2.  1.  2 
§  2  D.  29,  6.  1.  76  §  1  D.  31.  1.  15  §  5 
D.  36,  1.  1.  15  §  4  D.  37.  5);  totius  here- 
ditatis  onus  suscipere  (I.  20  §  5  D.  38.  2); 
portionem  ad  coberedemMn«on«rß  pertinere 
—  cum  suo  onere  consequi  adcreecentem 
port.  (1.  61  §  1  D.  81);  deductis  oner.  ad  ali- 
quem pervenire  (1.  17  §  1  D.  36,  1);  onus 
legatorum  (1. 2  eod.  1.  50  §  2  D.  80. 1. 84  §  6 
D.  31. 1. 18  D.  37, 5),  fideicommissorum  (L  15 
D.  84,  2.  1.  14  §  1  D.  85,  2.  1.  79  pr.  D. 
36,  1);  onus  deductionis  (L  5  §  1  D.  81), 
coUationis  (L  77  §  1  eod.  1.  2  §  2  D.  87,  6). 
cautionis,  satisdationis  (1.  18  D.  11,  1.  L  66 
D.  85,  3.  1.  12  D.  86,  3),  obligationis  (L  67 
D.  3,  3.  1.  48  §  1  D.  46,  1);  onera  acHoms 
(1.  3  D.  10,  2.  1.  3  pr.  D.  12,  2);  onus 
probandi,  probatumis  (1.  22  D.  31.  1.  15  C. 
4,  19.  1.  10  C.  4,  30);  ad  onera  petitoris 
compellere  adversarium ;  onera  petitoris  suS' 
tinere;  petitoris  onere  fungi  (1.  62  D.  5,  1. 
1.  24  D.  6,  1.  1.  1  §  3  D.  43,  17);  —  in^ 
bef.  auc^  9mt,  ^ienft,  on.  civilia,  mum- 
cipalia  (1.  6  D.  27,  10.  L  21  §  4.  6  ü.  50, 
1.  1.  4  §  3  D.  50,  4.  1.  3  C.  4,  12.  1.  8 
C.  7,  71.  1.  4  C.  10,  65);  on.  decurionatus 
(1.  21  §  8  D.  50,  x),  tutelarum  (1.  8.  5. 15 
§  16  D.  27,  1). 

Onustus,   belaben  =  oneratus,  }.  0. 


Digitized  by 


Google 


Onyx  —  Opistographum. 


389 


ploHrum  on.  (1*52  §  2  D.  9,  2);  navis  on. 
(1.  4  pr.  D.  14,  2). 

Oii3rx,   ein  (Sbelfteiit  (1.  16  §   7  D. 
39.  4). 

OpaouB,  fd^attig   (1*  17  §  1  D.  8,  2). 

Opera,  1)  «tbcit,  SWü^e,  3)icnftlct- 
ftnnq,  3)iciift,  %,  83.  fructus,  qui  dtK^en- 
tia  et  apera  eins  (sc.  bonae  f.  emptoris) 
pervenerunt;  suie  operü  adqmrere  fnictus 
(i.  45  D.  22,  1.  1.  48  pr.  D.  41,  1);  opera 
alicuius  exercere  nayem,  cauponam  (1. 5  §  6 
D.  44,  7);  operam  snani  accomodare^  inge- 
rere  (f.  bicfe  ©.);  operam  dare  (f.  b.  ®.  s. 
2);  gratuitam  op.  exhibere;  grcUuitae  op. 
(f.  b.  XB.) ;  operam  suam,  operas  snas  locare 
(f.  b.  SB.  8.  b.);  in  singulas  op,  coUocare 
opus  (1-  ^1  9  1  I>*  19t  2);  inSbef.  toitb  ed 
t)on  ben  arbeiten,  ^ienftleiftuitaeit  ber  @cla« 
uen  iittb  gfrcioeloffenen  gcfoflt  (tit.  D.  7, 
7;  38,  1  C.  3,  88;  6,  8);  in  hominis  usu  fr, 
operae  sunt,  et  oh  operas  mercedes  (1.  8.  4 
D.  7,  7);  operis  servi  legatis  usum  datum 
intelligi  (I.  5  eod.  cf.  1.  1  §  9  D.  35.  2); 
hominis  operae  legaUae  capitis  deminutione 
yel  non  utendo  non  amittuntur  (1.  2  D.  88, 
2) ;  aegrotans  servus  yel  infans  euius  opercie 
ntdlcie  sunt  (1.  12  §  8  D.  7,  1);  etiam  imptt- 
beris  aliqtuie  opercie  esse  possmU  (1.  81  D. 
6,  1.  cf.  1.  7  §  5  D.  88, 1.  1.  44  §  2  D.  40, 
12) ;  aditio  hereditatis  non  est  in  opera  ser- 
vili^  in  operis  servi  non  est  hereditas  (L  45 
pr.  D.  29,  2.  1.  47  D.  41,  1);  diurnas  op, 
Stü^i  dare  damnatus  (1.  2  D.  88, 1);  operae 
sunt  diumum  officium  (1.  1  D.  88,  1);  op. 
fabriles,  offieiales,  liberales,  histrionicae, 
pidoriae^pistoriae  (f.  biefe  9SB.);  artificii  ope- 
ras praestare  —  turpes  op.  exercere  (1. 16  pr. 
eod.) ;  librorum  scrtbendorum  operas  edere 
patrono  (1.49  eod.);  O'per&a praestare, edere ; 
o^ertmimpraestatio,  editio  (f.biefe  9SB.);  ope- 
ras exhibere,  reddere  (f.  bieje  8B.)J  iif^pof^Te, 
indieere  (f.  biefe  SB.);  cedit  dies  operarum; 
eedunt  operae  ({.  cedere  s.  7.  b);  operis  obH- 
gatus;  operarum  obligatio  (1.  o4.  87  pr.  41. 
48  eod.),  persecutio,  petitio,  exactio  (1.  7  §  4. 
9.  1.  46.  47.  48  pr.  51  eod.);  actio  s.  iudi- 
dum  operarum  s.  de  operis  (1.  7  §  5.  1.  11 
§2  1.  30  §  1  eod.);  aud^  bie  ^tbeiten  ber 
X^iere  toerben  operae  genannt:  op.  homi- 
nis yel  cuius  alterius  animalis  relictae  (L  5 
6  3  D.  7,  9);  an^  bejetc^net  opera  ben  d^e«* 
brauch,  %n  toeld^em  eine  ^ad^e  bient: 
op.  doliorum  ad  yindemiam  necessaria  (1.  1 
I  4  D.  18.  6).  —  2)  Slrbeitet,  operarius 
(I.  187  §  8  D.  45,  1). 

Operari,  1)  arbeiten:  a)  ein  SSBetI 
tjctric^ten,  l^erftellcn  (L  5  §  8  D.  9,  8. 
1.  5  §  7  D.  18,  6.  1.  5  §  8  1).  39,  1.  1. 
10  8  1  D.  48,  19);  b)  Xienfte  leiften, 
operas  praestare  (1.  28  §  1  D.  7,  1.  1.  28 


1  D.  88,  1.  1.  8  §  8  D.  40,  7);  c)  ob* 
iegen,  bienen,  operam  dare:  op.  reiputH, 
(1.  16  pr.  D.  48,  5),  causis  agendis  (L  1 
§  11  D.  50,  18).  —  2)  op.  ad  aliquid,  )tt 
cttDoiJ  bienen,  gereld^en:  op.  adpraescrv- 
ptionem  (1.  5  G.  7,  16),  ad  dispendium  (\, 
7  C.  5,  12). 

Operarius,  1)  (Subst.)  Arbeiter  (1. 18 
§  5  D.  88,  7.  1.  208  D.  50,  16).  —  2)  (adi.) 
in^ienftleiftungenbefte^enb:  operaria 
Servitut  (1.  6  C.  Th.  14,  17). 

Operoulum,  50  edel:  operc.  puteorum 
(1.  17  §  8  D.  19.  1). 

Operire,  bebeden,  j.  fö,  Wvu«  opertus 
im  (S^egenf.  t)on  apertus  (1. 1  §  4  D.  48, 18. 
1.  1  §  11  D.  48,  21). 

Operosus,  mü^eöoU  (Nov.  VaL  III.  1. 
1.  II.  28). 

Operula  =  levis  opera  (1.  8  D.  50, 14). 

Ophitae,  eine  te|eri{(i^  ^ecte  (1.  5.  16 
§  1  1.  21  C.  1,  5). 

Opifez,  $anb»er!et  (1.  5  §  7  D.  25, 
8.  1.  5  §  8  D.  89,  1.  L  1  §  7  D.  50,  18). 

OpiUo  (ovlUo),  ©d^&fer. 

Opimus,  fruchtbar  (1.  4  C.  11,  58.  1.  9 

C.  11,  59). 

Opinari,  meinen,  glauben,  pro  do- 
nato  is  usucapit,  cui  donationis  causa  res 
tradita  est:  nee  sufficit  opinari,  sed  et  do- 
natum  esse  oportet  (1. 1  pr.  D.  41,  6);  qui 
testamentum  faoere  opinatus  est  nee  yoluit 
quasi  codicillos  id  yalere  (1.  1  D.  29,  7); 
opinari  se  heredem  ex  minore  parte  (1.  11 
§  3  D.  11,  1);  tU  vulgus  opinatur  (1.  56 
pr.  D.  21,  2). 

Opinator,  ©eamter,  ber  bo8  betreibe  für 
bad  SKilitär  einforbert  (L  7  C.  10,  19.  1. 11. 
14  C.  12,  87.  L  1  C.  12,  38), 

Opinio,  1)  S^einung,  bef.  bie  irrige, 
im  <0egen{.  t>on  veritas,  substantia  (1. 15  D. 
27,  2.  1.  2  §  2  D.  41,  4);  in  ea  opin,  esse, 
utputet  se  pro  emptore  possidere  (pr.  eod.) ; 
opinione  domini  possidere  (1 22  §  1  D.  9, 4). 
—  2)  aHuf,  Anfeilen,  yir  optimae,  sum- 
mae,  probatae,  integrae  opin.  (},7  D.  29,  8. 
1.  18  C.  4,  20.  1.  7  §  6  C.  5,  70.  1.  11  C. 
8,  17);  suam  opin.  amittere  (1  c5  C.  4,  65); 
opinionem  alicuius  sugillare,  onerare,  gra- 
vare  (f.  b.  ©.).  —  8)  Anficht  über  9ledjt8- 
l)uncte  (L  1  pr.  D.  1, 18.  1.  32  §  1  D.  16,  1. 
1.82  §14  D.  24,  1. 1.  7  §3  D.27,  9. 1. 17  pr. 

D.  87.  14.  1.  4  C.  6,  20).  —  4)  religibfer 
©loube  (i.  5.  41  C.  Th.  16,  5).  —  5) 
gutacbtiidber  ^erid^t  eined  9Hd^tetd  an 
bie  Dberbe^ötbe  (L  6  §  1  D.  48,  22.  L  6 
§  3.  1.  18.  19  C.  7,  62).  —  6)  (Steuer- 
Üinfd^ätung,  agri  op.,  quae  antiquitus 
habebatur  adscripta  (1.  8  C.  11,  8);  inte- 
gra  op.  solvenda  (1.  8  C.  11,  74V. 

Opisthographum,  auf  bet  9iü(ffeite 


Digitized  by 


Google 


390 


Opitnlari — Oppugnare. 


befd^tiebene«  ^apitx:  in  opistographo 
testari  (1.  4  D.  37,  11}. 

Opitnlari,  tn  ^ülfe  fommen,  nü|en, 
deceptis,  non  dedpientibas  iura  opitulaip' 
tur  (L  2  §  8  D.  16,  1);  nanfragi  per  yim 
SQppressi,  ne  navi  vd  ibi  perlclitantibus 

?Htulentur  (L  8  §  8  D.  47,  9);  opüulaUo, 
ülfe,  t3eiftanb,  %.  13.  adverms  eaptiones 
opituL  (1.  1  pr.  D.  4,  4). 

Operiere,  1)  mflnen,  notl^toenbig 
Jein,  }.  ©.  |)<w«e  —  atquin  non  oport.  (1. 
16  pr.  D.  48,  5);  iitdbef.  t)on  bent  oefagt, 
tiHid  nad^  beut  SRed^te  nnb  itoot  ft>e)teu  na(^ 
bent  iu8  civile  (im  (Skgenf.  jum  ^nt&torifc!^ 
SRed^)  gefd^el^en  ober  unterbleiben  foH;  pars 
edicii:  tum  quem  ei  heredem  esse  oportet 
a.  1  §2D.  88,  14.  1.  227  pr.  D.  50,  16); 
si  index  nutriri  vel  ali  oportere  pronun- 
tiaverit  (1.  10  D.  1,  6);  stipulari:  guidquid 
te  dare  facere  oportet,  oportMtve  (L  76 
§  1.  1.  89.  125  if.  45,  1.  cf.  1.  8  pr.  37  D. 
50,  16);  solvere,  quod  solvere  eum  non 
oporUbat  (1.  29  §  3  D.  17,  1);  quem  more 
maiorain  lugeri  non  oportet  ^  11  §  1  D. 
8,  2).  —  2)  f ollen,  bürfen,  fid^  gebü^* 
ten,  5.  9.  cUiter,  quam  oportuü,  dictum 
ins  (l.  2  D.  2,  2);  pluris,  quam  oportuU, 
y andere  (1.  27  §  1  D.  4,  4);  ampliores. 
quam  op(yrtuity  fhictus  consequi  (1.  7  §  1 
I).  8,  6);  non  oportet,  ti  botf  niefit  (L  21 
D.  1,  8.  1.  9  §  5  D.  1,  16.  1.  21  D.  3,  2. 

I.  18  §  1  D.  13,  6.  1.  62  D.  81.  1.  89  §  1 
D.  88,  1.  1.  8  §  3  D.  48,  19.  1.  79  §  1  D. 
50,  16). 

Opperlrl,  er  Worten  (1.  2.  8  C.  Th.  1, 
6.  1.  7  C.  Th.  12,  1). 

Oppidaneus,  ft&btifd^:  oppid.  ordines 
(1. 47  G.  Tb.  12, 1) ;  oppid.  muma  s.  mwnera, 
onera,  obsequia,  oppid.  necessitaa  (L  88.  40. 
45.  46.  168  eod.);  eommodis  oppid«  obse- 
quium  denegare  (L  48  eod.). 

Oppidum,  etobt  (1.  289  §  7  D.  50. 
16:  „Opp.  ah  ope  dicitwr,  quod  eins  rei 
causa  moenia  sint  constitnta") ;  qui  in 
oppido  morantur  —  qui  in  alicuius  oppidi 
finibus  agrum  habent  (§  2  eod^. 

Oppig^orare,  tjerl)fänben  (1.  2  C.  Th. 

II,  27). 

Opplera»  anfflllen:  sordibus  oppleti 
aquarum  ductus  (1.  1  C.  11,  48). 

Opponere,  1)  entgegen  fe|en,  pei- 
len, j.  ©.  opp.  manum  (f.  b.  ©.  s.  2.); 
opp.  adversarium  potentiorem  (1.  1  §  1 
D.  4,  7);  iniSbef.  =  eintoenben,  §.  ©.  opp. 
easceptionem  (1.  27  §  5.  6  D.  2,  14.  1.  57 
§  1  D.  3,  8.  1.  12  §  1  D.  11,  1.  1.  9  §  5. 
1.  28  §  4  D.  12,  2.  1.  28  §  8  D.  12,  6.  1. 
18.  27  D.  21,  2.  1.  3  §  11.  1.  15  D.  84,4. 
1.  9  §  2.  1.  19  D.  44,  2.  1.  2  §  2.  L  4  § 
88.   1.    5   §  4.  1.  13.  14  D.  44,  4),  prae- 


aeriptionem  (1. 11 D.  44, 1),  compensaüomem 

'         "   L  46  §4  D.  49,  14), 

legem  falc  (L  95  fi  2  D.  85,  2).  —  2)  tin 


0.  42  8  2  D.  24,  8.  L  4«  §  4  D.  49,  14), 
'  ^       FaU,  (L  95  ß  2  D.  85,  2).  -  -^ 
ober   toor   ettoad   fe^en,   {teilen:   septa 


sunt,  quae  ad  incUe  opponontur  (L  1  § 
4  D.  48,  21).  --  8)  entgegenftellen  im 
@inne  bei»  Soraugd  (§  8  L  8,  8)—  ante- 
ponere. 

Opportunitas,  bequeme,  gflnßige  Be» 
f((affenbeit,  Sage,  Otelegen^eit,  ^  9. 
opp.  lod  (1.  12  pr.  D.  II,  7.  cf.  L  1  8 
15  D.  88,  b)\emptoris  (1.38  D.  4,  8);  opp. 
natiwraHa  mutat  causam  operanun  (L  26 
8  12  D.  12,  6);  pro  negotii  opport  (I.  27 
C.  8,  53). 

Opportnniis  (adi.),  opportune  (adv.), 
bequem  ))a{fenb,  gelegen,  }.  B.  opport 
hco  inierpellatus  (1  82  pr.  D.  22, 1);  tocua 
opportunior  aolvendo  pretio  (1.  4  8  ^  1^* 
18,  2);  opp.  nubendi  tempue  (l  2  C.  5, 17); 
non  esse  tarn  opportune,  ubi  sepeliretur; 
in  alium  locum  mferri  tarn  opp,  nonposae; 
alio  inferre  non  posse  vel  tam  opp.  non 
habere  (\.  17  pr.  D.  7,  1.  1.  2  8  7. 1  4  D. 
11,  7.  1.  53  8  7  D.  80). 

Oppressui,  Unterbrfldung,  Ueber« 
mftltigung  (Paul.  V,  6  8  4)- 

Opprimere,  1)  etbtüden,  \txqutU 
{(^en,  erf((Ia^en,  5.  B.  trabem  deieere,ei 
hominem  opprun,  (L  11  8  ^  C.  9, 2);  rmna 
opprimi  (115  8  4  1).  12,  4.  1.  8  pr.  D.  28, 
5).  —  2)  untetbrüden,  flbertoditigen, 
%,  B.  opprimi  a  latronibus  (L  9  D.  4,  6. 
L  6  %  4  u.  2S,  8),  per  adversarü  sui  po- 
tentiam  (}.  9  %  ^  D.  l,  16),  importunis 
potentium  intercessionibus  (L  1  C.  2,  24) ; 
evidentioribus  argumentis  oppressus  reus 
(1.  18  8  1  !>•  48,  18);  omnnntestibuspe- 
nunia  corruptis  (1. 8  D.  4z,  1),  iniwiieitUs  (L 
18  8  6  D.  48, 5)  ;|)ererrorem  Tel  graHam  co- 
gnitoriso^^TessAiustitiaCL  29  81 G.  7,62W 
d)fe{tne^men,{i(( bemächtigen,  (L2G.8, 
27:  „Opprimendorum  desertorum  facolta- 
tem  proyincialibus  iure  permittimus.*'  1. 
2  G.  12, 45: — „desertores  —tanquam  rebel- 
le» in  ipsis  temeritat  is  suae  conatibus  op- 
primantur**J. 

Opprobrio8U8,jd^im»)fIicfi(L40G.  1,3). 

Opprobrium,  6qim))f,  Botmurf  (l. 
42  D.  50,  16). 

Oppugnare,  entgegen  Ump^tn,  fi^ 
n)ieberfe|en:  resistere  atque  armis  op- 
pugn.  (L  2  G.  12,  45);  be!ilm»)fen,  on- 
greifen:  patria  oppugnata  rel  prodita  (L 
8  G.  9,  42);  illud  in^(2ichifvi  (sc  nnde  lii 
oppugnat  possessorem,  hoc  (sc.  uti  poseid.) 
tuetur  (1.  1  8  4  D.  48,  17);  opp.  tudiäum 

Sarentis,  testamentum  (1.  40  D.  29, 2.  L  13 
9  D.  49,  14) ;  replicatio  obicitur,  ut  ex- 
ceptionem  oppngnet  (L  2  8  1  B.  44,  1); 


Digitized  by 


Google 


Oppugnatio — Opus. 


891 


S 


loiberflreiteit:  uUUtaü  puhlicae  oppog* 
nana  condido  (1.  2  §  44  D.  88,  17). 

Oppugnatio,  8elllmi)fung:  oppugn. 
UbertoHs  p.  5  §  5  C.  Th.  4,  8). 

Oppugnator,  öcfäm^fet  (l.  3  C.  Th. 
1,  5 . 

Ops»  ^ülfe,  8eiftanb,  $.  9.  opem 
fem  alicui  =  qpitulari  (1.  2  §  2.  8  D.  16, 
1.  L  8  §  2.  6  ]J.  29,  5);  furi  8.  furtum  fa- 
cimH  opem  ferre,  opem  consiliumve  accam- 
modare  (L  20.  21  §  1  D.  25,  2.1.52pr.D. 
47,  2);  ope  (et)  consiUo  B^oxms  furtum  fa- 
ctum (§  11  L  4,  1. 1.  6  D.  18, 1.  86  pr.  51  § 
1.  L  52  §  21  D.  47,  2.  1.  1  pr.  D.  47,  5. 

1.  58  §  1  D.  50,  16);  opem  dare  flagitio 
'§  8  I.  4,  18).  -2)  opes,  SWittel,  «ütcr, 
le  propriis  opibus  erogare  peconiam  (1.  1 

C.  4,  85);  opes  ahdücie,  k)etBotgeite  @c|dfee 
(I.  nn.  C.  10,  15). 

Opsoninm  f.  obsonium, 

OptabiliB,  toünfd^endtoettl^:  condtctö 
8or$,  optab.(l.  17  §  1  C.  8, 50. 1. 8  C.Tli.  5, 1). 

Optare,  1)  toünfd^en  (L  1  §  8  D.  25, 
4.  L  115  D.  80);  optatus,  ettoünfd^t,  %.fd. 
optata  dignitaa  (1.  74  C.  Th.  12,  1),  con- 
ümctio  (L  1  C.  Th.  9,  8).  —  2)  toft^Ieit; 
Optio,  ®a^I  (§  28  L  2,  20:  „Optionis  le- 
gatwn,  i.  e.  uSt  testator  ex  8ervi8  suis  vel 
(uns  rebus  optare  legatarium  iuaaerat*'  (1. 
9  §  1  D.  4,  8.  1.  7  §  7  D.  4,  4.  1.  18  pr. 

D.  10,  2.  1.  8  I  6  D.  10,  4.  —  „ü  optare 
velim  servum  yel  quam  aliam  rem  cuius  optio 
mM  reitet  a  est  ad  exhibendum  me  agere 
posse  constat**  1.  2  §  8  D.  18, 4. 1. 10. 99  D. 
80.  L  2  pr.  §  2.  L  7.  8  pr.  §  2.  1.  9  §  1. 

2.  1.  10.  11.  18—17  D.  88,  5.  1.  28  §  1 
D.  85,  1.  1.  81  D.  86,  1.  1.  8  D.  40,  9.  L 
25  pr.  D.  40,  12.  1.  81  §  2  D.  47,  2.  L  28 
pr.  160  D.  50,  16.  L  77  D.  50, 16);  tutoris 
wtio,  Me  einer  (S^efrau  im  Seftament  ibt^ 
SRanneS  überladene  fB^affi  iSfct»  %xdox»  (GaL 
I,  150 — 154;  ba^er  tutor  optivus  =i  gudex 
optione  sumüur,  \m  d^egenf.  t^on  dativus 
(§  154  dt.). 

Optentus  f.  öbtentua, 

Optime,  (adv.),  anV^  ©efte,  (Sd^önfte; 
iumenta  opt,  omata  vendendi  causa  (L  88 
pr.  D.  21,  1);  k>or)üaIt(^:  o^t  meritua  (l 
81  §  4  D.  84,  8);  {c$r  gut,  fe^r  too^U 
opt.  nosse  (l-  2  B.  29,  1). 

Optimiu,  befter,  t)orsügItd^j]ter:  cum 
Optimum  quisque  stipulatur,  id  stipulari  in- 
tellegitur,  cuius  bonitas  principalem  gra- 
dum  bonitatis  habet  (1-  75  §  2  D.  45,  1) ; 
fundum  emere,  tradere,  legare,  uti  opt 
maximuaque  est  (1.  48.  75  D.  21, 2. 1. 69  §  8 
D.  80.  1.  22  pr.  D.  83,  7.  L  126  cf.  L  168  D. 
50,  16);  uti  opt.  maximcteque  sunt,  aedes 
tradere  (1.  90  eod.);  (bejitibt  ftc^  auf  bie 
9cei]^  t>on  gestern  imb  ©erk^ituten); 


„SCo  Neroniano  —  cautum  est,  ut  c^uod 
nainus  ratis  verbis  legatum  est,  perinde 
sit  ac  si  optimo  iure  legatum  esset:  Opti- 
mum autem  ius  legati  per  damnationem 
est."  (ülp.  XXVI,  IIa.  GaL  II,  197)—  opt. 
maximusque  princeps  noster;  opt.  ma- 
ximique  prindpes  nostri;  opt.  imperatorea 
nostr.  (1. 80  pr.  D.  27, 1. 1.  78  §  1  D.  81. 1. 16 
§  1  D.  84,  9. 1. 39  D.  48, 19. 1. 8 pr.  D.  50, 5); 
t)onfommen:  iure  opt,  conseqni  libertatem 
(1.  81  D.  4,  4J,  possidere  domum  (L  26  § 
1  D.  20,  1),  deberi  usuras  (1.  1  C.  4,  82), 
admitti  codicillos  (pr.  I.  2,  25). 

Optinere»  f.  ohtinere. 

Optingere  J.  öbtingere, 

Optio,  1)  feal^I  (f.  optare  s.  2).  —  2) 

?iCa8c)  ®e^tlfe,  ^e^eid^nung  für  Unter« 
eamte,  namentlid^  für  ^efangento&tter 
SL  6  D.  48,  20);  optio /o^t-ico«,  «uff e^ er 
er  ÄBoffenjci^miebe  (1.  7  D.  50,  6);  für 
militartfc^e  Unterbeantte,  Unteroffi^ 
eiere,  ^biutanten  Q.  85  G.  4,  65);  in^ 
bef.  Ar  $rot)iantmeifter  (1.  9  C.  10,  1. 

I.  8  C.  10,  22.  L  9  C.  12,  87). 
OptivuB  f.  optare  s.  2. 
Optdentare,   bereid^ern  (Vat.  §  249). 
OptdentLa,   9lei((t]^unt,    opul.  facul- 

tatum  (1.  6  C.  Th,  16,  2). 

Opulentus,  t)ermögenb,  xti^,  here- 
düas  opul.  (1.  1  §  2  D.  1,  19) 

Opus,  1)  9trbeit,  §.  ö.  ad  opus  priva- 
tum mittere  militem;  fabrilibus  oper,  eLer- 
cere  milites  (1. 12  §1  V.  49, 16);  operisru- 
stici  causa  in  praediis  morata  mandpia  (1. 
78  §  2. 1.  98  §  2  cf.  1.  99  D.  82);  hovem  com- 
modare,  id  opus  faceret  (1.  17  §  8  D.  19, 5); 
in  8.  ad  opus  publicum  (perpetuum  vel  tem* 
porariuni)  dari,  damnari  (L  6  pr.  7  D.  47, 

II.  1.  1  §  1.  1.  2  D.  47,  18.  1.  8  §  7. 1. 10 
pr.  §  2.  1.  17  §  1.  L  84  pr.  D.  48,  19);  in 
opus  metaUi  s.  metailieum  dari,  damnari  f. 
btefe  SB.):  in  opus  sälinarum  dari  (L  6  I). 
49, 15).  — 2)®er!,iniJbef.©ouwerl;opera 
publica  (tit.  D.  50,  10.  G.  8,  11);  curator 
cperum  (f.  biefei^  SB.  s.  1.);  o;i^  publico 
inscribere  nomen  (L  8  §  2  D.  dt.);  pecunia 
in  opera  nova  legata  (1.  7  eod.);  opus  no- 
vum  nuntiare ;  operis  n.  nwntiatio  (f.  biefe 
®.  cf.  1.  1  §  11 1).  89,  1:  „Opus  n.  facere 
yidetur,  qui  aut  aedificanäo  aut  detrahendo 
Aliqmdpristinamfaciem  operis  mutat^  §  12 
eod.  «,Hoc  autem  edictum  non  omnia  opera 
complectitur,  sed  ea  sola,  quae  solo  con- 
iuncta  sunt,  quorum  aedificatio  vel  demolitio 
videtur  opus  novum  continere^J;  opus  lo- 
catum  canductum  (L  5  §  1  D.  50, 16);  opus 
aversione  locatum  —  ita  conductum,  ut  in 
pedes  mensurasve  praestetur  (L  86.  cf.  1. 
24  pr.  51|1D.19,2J.  — 8)©lffenfd^aft, 
fiunft  (1>  2  §44.  46  D.  1  2);  opus  facerein 


Digitized  by 


Google 


392 


Opus  esse  —  Ordinarius. 


ber  Ccbeutttitö  üon  medicinam  facere  (L  26 
pr.  D.  38,  1). 
Opus  esse,  notbtoenbia  fein  (1.  1  D. 

1,  15.   1.    7   §    1   D.    1,   16.  1.  7  §  1  D. 

2,  13). 

Ora,  Äüfte  0.  2  §  46  D.  1,  2). 

Oraeulum,  fotferli^cr  ?(uSf^)rud^  (§11 
L  1,  11.  1.  10  C.  1,  2.  1.  21  C.  1,  5.  1.  4 
§  1  C.  1,  7.  1.  4  C.  1,  14.  1.  7  pr.  C.  1, 
28.  1.  10  C.  1,  55). 

Orare,  1)  münblid^  t)ortrogcn,  t)et«' 
banbeln  —  dicere:  caitsas  orare  (1.  2  § 
43  D.  1,  2.  1.  9  C.  2,  7).  —  2)  etbtttcn 
(1.  un.  C.  3,  14).  —  3)  beten  (1.  4  pr.  C. 
Th.  9,  45). 

Oratio,  1)  9lebc,  aUcbcfafr  (1.  28  §  1. 
1.  124  D.  50,  16.  1.  96  D.  50, 17);  b)  fcler- 
lid^er  münblic^cr  SSorttog:  or.  Ciceronü 
(1.  2  §  46  D.  1,  2).—  2)münbIi^erober 
fd^riftlic^cr  SBortrog  beS  ^atferS  on 
ben@enot  über  ein  objnfoffcnbcS  6enat8* 
confult:  leges,  quae  missae  ad  ven^abilem 
coetum  aratione  conduntur  (1.  3  C.  1,  14); 
or.  divi  Hadriani  (t.  22  C.  5.  3.  1.  1  §  2 
D.  49.  2),  divorum  fratrum  (1.  19  §  ID. 
26,  2),  divi  Marci  (1.  1  pr.  1.  2  D.  2,  12. 

1.  8  pr.  D.  2,  15.  1.  16  pr.  67  §  3  D.  23, 

2.  1.  9  D.  38,  17.  1.  1  §  3  D.  40,  15.  l.  56 
D.  42,  1.  1.  6  §  2  D.  42,  2.  1.  17  C.  5,  62. 
1.  11  C.  6,  35),  Antonini  et  Commodi  (l.  16 
D.  23,  1.  inscr.  1.  60  D.  23,  2),  Pertinacis 
§  7  I.  2,  17),  Seiten  (1.  1  D.  27,  9.  1. 9  C. 
5,  71);  Antoninua  Atigustus  ((SaracaHa) 
ante  excessum  divi  Severi  patris  sui  ora- 
tione  in  senat.  hahita  auctor  fuit  senatui 
censendi,  ut  etc.  (1. 32  D.  24,  1).  —  3)  ©ttte, 
»otpellung  an  ben  Äotfer  (1.  16  C.  Th. 
13,  5).  —4)  ®ehei  (lul.  ep.  nov.  6  §  27). 

Orator,  9lebner:  a)  ©^jred^er  einer 
©efanbtfd^aft  (1.  7  D.  48,  6);  b)  @ad|* 
waltet (1.32  §  1  C.  1,3);  c)  Seigrer  ber 
©erebtfamfcit=  rhetor  (1.  11  CIO, 53). 

Oratorium,  ©et^auS  (1.  12  §  5  C.  4, 
1);  ©apelle,  eolriftei  (1.  4  pr.  C.  Th. 
9,  45). 

Orbare,  bcrouben:  utrisque  luminibus 
orbatus  (1.  1  §  5  D.  3,  l);utroqueparcwte 
orbata  (1.  20  C.  5,  4). 

Orbis,  1)  Ar  et  3  (Gai.  I,  46).  2)  orbis 
(lerrarum),  (SrbfrciiJ:  vagari  per  arhem 
terr.  (1.  20  §  1  D.  38.  1);  in  hunc  orhem 
devolvi;  ad  orbem  procedere,  auf  bie  SBelt 
!ommcn  (1.  8  C.  6,  39);  orbis  romanus, 
bo8  römifd^e  «eid^  (1.  17  D.  1,  5.  1.  1  C. 
4,  42). 

Orbitas,  1)  fttnbetloftgfeit:  poenae 
caelibatus  et  orbitatis  (rubr.  C.  8, 57) ;  SS  et» 
Inft  bct  ^inber:  plagiarii,  qni  viventium 
filiarum  miserandas  infligunt  parentibus 
orbüates   (1.   16  C.  9,  20).  —  2)  «etlnft 


bet  (SItetn,  iniSbef.  bei»  SSatetS,  h(^  Set« 
toaiftfeln:   filia  in  orhitate  pdtris  relicta 
(1.  20  C.  3,  28). 
Orbus,  ünbetlog  (Gai.  n,  111.  286. 1; 

1  pr.  C.  8,  57). 

Orcinus  ClibertitsJ,  ein  nad^bemXobe 
beg  ^ettn  in  Solge bitectet  tcpomentotijt^cr 
gtei^eitSert^Iung  ober  in  golgc  gefefthc^cr 
Sodd^rift  ftei  gewotbenet  Sclan,  al« 
bcfjen  ?Patton  bet  im  OtcuS  toeilenbe 
©tblaffet  angefe^en  Witb  (8  2  1.2, 
24:  —  „qui  directo  testamento  liber  esse 
iubetur,  ipsiiis  testatoris  fit  libfrtus,  qui 
etiam  orcinus  appellatur."  1.  3  §  3  D.  26, 
4:  „si  forte  ex  Rabriano  SCto  pervenerit 
ad  libertatem  —  orc.  liberttis  effecttta  <td 
familiam  testatoris  pertinebit"  I.  8  pr.  D. 
28,  5. 1.  22  pr.  D.  33.  8. 1.  4  §  12. 1.  30  §  12. 
1.  49  D.  40,  5:  „Si  is,  cui  serms  legatns 
est,  rogatus  manumittere  latitet,  orc.  fieri 
Ubertum  respondit."  1.  2  pr.  D.  40,  7.  1. 
5  D.  40,  8:  „Qui  ob  necem  detectam  do- 
mini  praemium  libertatis  conseqoitur,  fit 
orc.  libertus.''  1.  8  C.  1,  18.  1.  10  C.  7,  2. 
1.  un.  §  7  C.  7,  6). 

Ordinäre,  1)  orbnen,  in  Drbnung 
bringen:  ord.  res  hereditarias  urgentes  {\. 
20  D.  29,  5).  —  21  anorbnen:  a)  einen 
$tD5eg  einleiten:  aagnita  litis  ordvnandae 
gratia  bon.  poss.  (1.  8  pr.  D.  5,  2) ;  post 
rem  inofficiosi  ordinatam  litem  derelinquere 
(§  1  eod.);  lis  inofficiosi  testamenti  ordi- 
nanda  (1.  26  §  2  D.  26. 2);  ordinata  liberdlis 
causa;  ordin.  liberale  iitdicium  (L  24.  25  § 

2  B.  40,  12) ;  ordinanda  causa  Itbertatis  (L 
2  C.  7,  19;  causa  criminis  ordinata  (1. 1  C. 
9,  5);  söllemnibus  ordinatis  cognosci  (1.  11. 
31  C.  7,  16);  b)  abfoffen:  ita  ordinatum 
edictum  (1.  13  D.  25, 2);  libelli  inscripHonum 
legitime  ordinati(l.  3  §  1  D  48,  2);  inSbef. 
eine  Ic^te  SBiKenSotbnung  ettit^ten:  ord. 
suprenia  fiudiciaj  sua  (1,  39  D.  13,  7. 1.  25 
§  1  D.  28,  2.  1.  36  §  2  D.  29,  1.  1.  un.pr. 
D.  37,  13),  suum  iudicium,  testamentum, 
codicillos  p.  5  D.  5,  2.  1.  30  D.  28,  2.  1. 
12D.  37,  14.  l.  9  §  7  D.  48, 19.1.2.  4  §  1  C. 
6,  22.  1.  3  C.  6.  36);  ord.  facuttates  pro- 
prias,  über  fein  SSetmögen  öetfüaen  0-  1^ 
§  2  C.  6,  23);  c)  öetotbnen,  fepfe|en, 
beftimmen  (l.  8  C.  1,  14.  1.  1  §  43  C  1, 
27);  beftellen,  ernennen:  ord.  procura- 
torem  (1.  11  §  1  C.  2,  12)  curatorem,  tu- 
torem  (i.  1  C.  1,  39.  1.  24  C.  5,  37.  1.  6 
C.  8,  14.) 

Ordinarius,  1)  otbentlid^,  b.  1^.  ber 
^tatl  gemäg,  j.  ©.  iudicia  ord.  im  0e» 
genf.  bet  extraord.  (pr.  1.  3,  12),  and^  im 
@egenf.  bon  quae  apud  compromissarios 
acta  sunt  (1.  5  §  4  C.  2,  55);  actio  örd.  im 
®egenf.  üon  utilis  persecutio  (1.  5  C.  8, 15); 


Digitized  by 


Google 


Ordinatio — Originarius. 


393 


iure  ordin,  vindicare  hereditatem,  im  ®^ 
genf.  tion  extra  ordinem  agere  crimen  ex- 
püatae  heredit.  (1.  8  D.  47, 19) ;  iure  ord,  peti 
Q.  15  g  4  D.  42, 1);  persecutiones,  quae  non 
habent  iuris  ordin,  exsecutionem,  Mf  ntc^ 
oMf  bcr'  alten  3Re(^8orbnunö  Benign  (1. 178  § 
2  D.  50,  16);  ad  iüs  ord.  remitiere  aliquem 
(I.  1  §  2  D.  25,  5.  1.  8  D.  47,  1.  1.  2  D. 
47,  17) ;  iu8  ord,  eripcre  alicui  (1. 10  D.  87, 
10);  him,  possessio  ord  int  (SJegenj.  ber  Car- 
boniana  (l.  3  §  14  ff.  eod.  1.  5  ^  8D.87, 
5);  servus  ord.  im  ®cgcnf.  t)on  vicarius  (1. 
5  8  1  D.  14,  4.  1.  17.  19pr.D.15.1),au(^ 
Don  mediastinns  (1.  15  §  44  D.  47,  10); 
dignitas  ord.  im  ©egenf.  Don  honoraria  (L 
2  C.  12,  8);  prd.  potestas  (1.  un.  C.  5,  7); 
mii  ordinario  provindas  iure  moderantur 
(1.  6  pr.  C.  1,  54);  iudices  ord.  (f.  iudex  s. 
a.);  ordin.  iudicum  apparitoreSt  qui  vel 
speculatomm  vel  ordinariorum  attifferint 
ffradam;  officium  o?d.  (1.  7  C.  9,  49.  L  7  C. 
12,  57).  —2)  ber  Otbnung,  htm'Sitdft, 
ber  Silligleit  gernftg  (1.  88  §  2  D.  8, 
8.  L  pr.  D.  5,  5.  1.  1  pr.  D.  15,  1. 1.  7  C. 
4,  89.  1.  9  C.  9,  22). 

Ordinatio,  1)  ^norbnung:  a)  9[b* 
faffttng/  (Srrii^tung:  ord.  gestorum  (1. 
86  §  1  D.  8.  58),  Ustamenti  (l.  25  C.  5, 
12);  b)  Bctorbnttng,  ©eftimmung  (1. 
1  §  15  C.  1,  27.  1.  16  8  7  C.  12.  87).  — 
2)  =r  ordo  8.  1.  a.  (1-  7  pr.  D.  50,  2.  1.5 
C.  1,  28). 

Ordlnator,  Dtbner:  Salv.  lulianus, 
praetorii  edieti  perpetui  ord.  (1. 10  C.  4,  5). 

Ordo,  1)  Drbnung:  a)  aUei^enfoIgc, 

!i.  ©.  ordo  adhibetar,  ut  prius  —  deinde  etc. 
1.  6  pr.  D.  29,  4);  talis  ordo  dabitur,  ut 
inprimis  —  mox  —  postremo  (1.  13  D.  50, 
1);  ordioem  speetare,  ohservare,  facere  inier 
aliqao8,  im  (S^egenfa^  Don  simul  oniniam 
rationem  habere,  simul  omnes  aequaliter 
tueri,  simul  adinittere  (1.  7  §  8  D.  16, 8. 1. 5 
8  8  D.  36,  4. 1.  5  8  2  D.  88,  4);  quis  ordo  in 
bon,  possessionibus  servetur  (rubr.  D.  88, 
15);  suo  ordine  vocari  ex  illa  parte:  unde 
proximi  cognati  (1.  1  8  H  1>.  88,  9);  or- 
dine unusquisque  munere  kgationis  fungi 
coflritur;  ordine  suo  susdpere  legationem; 
ordine  vocari  (1.  5  8  5.  1.  14  D.  50,  7); 
gerendorum  hanorum  non  promiscua  facul- 
tas est,  sed  ordo  certus  huic  rei  adhibitus 
e^  (1.  14  8  5  D.  50,  4);  ordo  sententiarum 
dicendarum  (1.  2  8  1  B.  50,  2.  cf.  1.  1  8  8  D. 
50,  8);  scribantur  (decuriones  in  albo)  eo 
ordine,  quo  etc.  (pr.  eod.);  ordo  scripturae 
(l.  2  8^4  D.  28,  6.  1.  77  8  12  D.  81. 1.  24 
8  17  D.  40,  5.  1.  6  D.  46,  8),  edictorum  (1. 
72.  75  D.  5,  1).  postulationum  (1.  9  84D. 
1,  16);  ordo  incertus  n<iscentium  (1.  15  D. 
1,   5);   b)   «egcl,   tcgelmajige«   «et* 


f ofiten,  j.  ©.  ordine  facere  (1.  4  8  4  D. 
1,  16.  1.  2  8  11).  16.  1.1.  25  8  101).  21, 
1);   civile  ins  et  legum  ordo  (1.  31  pr.  D. 

16,  3);  secundum  legum  ord,  vocari  ad  suc- 
cesäionem  (1.  8  8  1  C.  5, 5):  soUemnis  ttirt« 
ordo  (1.  4  C.  8,  47);  prolata  sententia 
contra  solitum  iudieiorum  ord,  (1.  4  C.  7, 
45);  secundum  iurisdictionis  ord.  convenien- 
temformam  rei  dare  (1.  2  D.  50,  18);  lis 
apud  iudicem  suo  ord.  peragenda  (1.  30  D. 
4,  8);  ordo  restituendae  possessionis  (1.  1 
8  4  D.  48.  17);  ordo  exsecutionis  (1.  4  8 
4  D.  42,  1);  ordo  exercendorum  ptiblic,  iu- 
dieiorum capitalium  (1.  8  D.  48,  1);  ordo 
accusationis  0-  17  C.  9,  2);  ex  ordine  (im 
^egcnf.  t)on  ex  appellatione  s.  ex  delega- 
tione)  iudicare  (1.  19  C.  7,  62);  extra  or- 
dinem poenam  exercere.  agere  etc.  (f.  extra 
8.  b).  —  2)  9iong,  @tanb,  j.  ©.  ordo  infe- 
rior, superior  (1.  4  B.  1, 9);  secundi  ord.  vir, 
im  4)egenf.  bon  Senator  (1. 10  C.  5,  4);  ordo 
senatorius,  equester  (f.  bicfe  SB.) ;  in  ordinem 
ingenuorum  transire  (1.  44  8  8  D.  27,  1) ; 
ordinum  dignitas  fannliarumque  (1. 1  8  18 
D.  25,4).  — 8)9lot^8betfommIttng,  ®e* 
nat:  amplissimus  ordo  (f.  amplus  s.  2); 
inSbef.  bcaeid^net  ordo  bcn  3Ratb  ber  SR u* 
nici^icn,  f.  b.  o.  curia  s.  2.  (1.  8.  6  8  1 
D.  8,  4.  1.  1  pr.  D.  48,  7.  1.  15  pr.  D.  50. 

I.  1.  2  pr.  8  1  !>•  50,  2.  1.  0  C.  1,  4.  1. 
16  C.  9,  41.  1.  5  C.  12,  57). 

Orfitianum  SCtum,  ein  unter  SJlarc 
«urel  ocrfogtcr  ©enatSfd^Iug,  meieret  bcn 
^nbcm  ein  3ntcftotcrbtec^t  gegen  bie  5Kutter 
üor  beten  Ägnoten  goB  (tit.  I.  3,  4.  D.  88, 

17.  C.  6,  57). 

Oriens,  bad  SRotgenlanb  afö  bet  ^n* 
begriff  bet  motgenlänbifd^en  ^^üinjcn  oe« 
tömijd^en  Sleid)«  0-  2  C.  12,  89) ;  comes 
Orientis  (f.  comes  s.  3.) ;  comitiva  Orientis 
(1.  3  C.  Th.  6,  10);  praefectura  Orientis 
(1.  30  8  1  C.  Th.  8,  1);  orientalis,  mo  r- 
genlftnüifd^:  provinciae  Orient.  1.  un.  C. 

II,  49). 

Originalis,  1)  ut{))tünglid^,  ftd^t: 
authentica  atque  orig.  rescripta  (1.  3  C.  1, 
23). —2)  bcm  Util)tung  noc^,  butd^  bie 
®ebutt  beftimmt:  orig.  patria  (1.  22  8 
4  D.  50,  1);  omnes  curiales  in  original. 
euriis  perseverent  (1  50  C.  10,  82).  —  8) 
=  originarius,  a)  s.  1:  colonus  orig.  (1. 
11  C.  11,  48.  L  1  C.  11,  68);  b)  s.  2.  (I. 
4  C.  10,  40). 

Originarius,  1)  »et  butd^  bie  0e* 
butt  einem  ©tanbe  ongel^ött,  in«bef. 
bem  bet  Äolonen:  orig.  cohni  (1.  11  C. 
11,  48).  ottc^  oHginarii  fAIec^ttoeg  genonnt 
(L  7  eod.);  mutier ,  quae  misse  originaria 
dooebitur  (1.  16  eod.);  originaria 8e\i  coh- 


Digitized  by 


Google 


S94 


Origo  —  Ob. 


!l 


naria  (L  7  §  1  C.  11,  8).  —2)  »er  btttc^ 
bie  d^eburt  an  einem  Dtte  feine  ^ei^ 
matb  ^at:  municipes  et  oriainarii  (rubr. 
C.  10,  89).  —  3)  =  originalu  8.  2;  origi- 
naria  functio  (1.  8  pr.  C.  Th.  14,  4). 

Orlgo,  1)  Urf))rung:  a)  ftberl^au^  d^nt* 
ftel^ung,  Einfang,  $.  S9.  iuris  or.  atque 
Processus  (1.  2  pr.  §  18  D.  1,  2);  habere 
originem  iuris  necessariam  (L  13  D.  10, 
2);  originem  trahere  ex  contractu  (LUD. 
44,  7);  or.  petitionis  (L  11  §  4  D.  44,  2), 
obligationis  0.  3  C.  4, 28)  ;-b)  utfprünglic^et 
(Srtoerb:  instrumenta  praediorum,  qnae 
ad  pröbationem  oriffints  earum  periinent 

S..  24  C.  6,  42);'ex  originej^afm  vel  avi 
escendere  (1.  19  G.  8,  58) ;  c)  indbef.  ^h* 
ftamntung,  ^erfunft:  originem  ducere, 
trahere,  habere^  gebürtig  fein  G«  6  §  1.1. 
23  pr.  D.  50,  I.  1.  8  pr.  D.  50,  4. 1.  un  C. 
5, 31. 1. 2. 5  C.  10, 89) ;  unde  or.  est  alicui  (L  1 
)r.  D.  50,  15) ;  originis  provinoia  (1.  7  § 
2  D.  48,  22);  alienae  orig,  patres  (1. 12  0. 
11,  8);  ad  propriae  artis  atque  orig,  vin- 
cula  revocari  Q.  11  C,  11^  S);cives  origo  — 
incolas  domioilium  fadt  (1.  7  C.  10, 40).  — 
2)  bie  burc^  bie  (Sfeburtbeftimmte^  eint at^, 
%.  9d,  origine  eximi;  originem  retinere  (L  22 
§  5. 1. 28  pr.  D.  50, 1. 1. 4  C.  10, 89);  morari 
apud  ong.  suam  (L  7  §  10  D.  48,  22); 
muneribus  civilibus  apud  orig.  avi  natu- 
ralis respondere ;  apud  orig.  patris  ad  hono- 
res  s.  munera  compelli  (1. 17  §  9  D.  50, 1. 1. 8 

C.  10, 89);  ius  originis  in  honoribus  obeun- 
dis  ac  muneribus  suscipiendis  (I.  15  §  8  D. 
dt.);  libertini  originem  patronorum  vel  do- 
micilium  sequuntur  (1.  6  §  8  cf.  L  7.  17  §  8 
eod.);  eius,  qui  iustum  patrem  non  habet, 
prima  origo  a  matre  numerari  debet  (1.  9 
eod.);  matemae  orig.  municeps  (1.  1  §  2 
eod.).  —  8)  ©tomm,  Mamille  (1.  1  8  1- 
4  C.  Th  5,  10). 

Oriri,  feinen  Urfl)rttng  nel^men, 
entfptingen,  entfteben,  %.  Jö.  aqua  ori- 
tur  a.  10  §  1  D.  8,  5.  1.  1  §  18  D.  39, 
3) ;  actiones,  quae  ex  delictis  (ex  maleficiis) 
oriuntur  (1.  1  §  2.  1.  3  D.  47,  1.  cf.  1.  52 

D.  42,  1.  1.  9  §  8  D.  42,  5);  eaxeptio,  quae 
ex  delicto  personae  oritur  (1.  4  §  27  D.  44, 
4) ;  si  qua  vitia  ex  ipsa  re  oriantur  (1.  15 
§  2  D.  19, 2) ;  tempestas  orta  (1. 13  §  2  eod.) ; 
incendium  ortum  (L  7  §  4  D.  48,  24.  cf.  1.  8 
§  4  D.  1,  15);  obftammen:  ex  eodem  ge- 
nere  orti  (1.  220  pr.  D.  50,  16);  ex  altera 
CprovinciaJ  ortus  in  altera  adsedebit  (1.  8 
D.  1,  22). 

Oriundus,    abftammenb,     gebürtig 

.  11  D.  1,  9.  1.  88  pr.  D.  23,  2.  L  30  §  1 

K  27,  1.  1.  7  §  11  D.  48,  22.  L  6  pr.  D. 

50,  1.  1.  190  D.  50,  16). 

Omamentum,  ©d^mud,  gierbe,   a) 


L  87   §  1   D.  21,  2. 
1.  L  8.  18.  16.  25 


& 


SSer^ierung:  fuod  omamenU  eausa  fU 

—  quod  deformitatis  vel  incommodi  (L 1  §2 
D.  48,  6);  b)  \oa»  )ur  gierbe  bient, 
indbef.  a)  gietrat^  an  (Sebünben  (1-  12 
§  16  D.  88,  7:  —  „inter  instrumenUim  ei 
omom.  multnm  interesse;  instmmenti  emm 
ea  esse,  quae  ad  tutelaijn  domus  pertinent, 
omamenti,  qu&eadvoluptatem,  sicuti  tabulas 
pictas**) ;  ^ubZic.  operum  omamenta  servari 
volumus  (1.  8  C.  1,  11);  omam.  auferre  de 
sepulchris  (1.  5  C.  9,  19);  fi)  «uf»)uft  ber 
2:^iete:  actio  de  ornam.  restituendis  iumen- 
tisve  omamentorum  nomine  redhibendis  (L  88 
pr.  D.  21,  1);  y)  ©(^mud  ber  gr^^^uen 

a.  10  §  6  D.  7,  4. 

1.  100  §  2  D.  32.  1.  6 
§  10.  11.  1.  26.  80.  82  i  9.  1.  87  D.  84,  2. 
L  68  D.  46, 1);  9)  (S^ren^eic^en:  honorem 
ornamentaque  adtemptare  (L  15  §  89  D.  47, 
10):  ad  honoris  ornam.  procedere  (1.  4  G. 
12, 19);  ornam.  senatoria  (L  100  D.  50, 16), 
impertalia  (1.  1  §  6  G.  1,  27),  saeerdotU 
a.  1  C.  5,  27). 

Omare,  fd^müden,  gieren,  ).  B.  or- 
nandi  municipii  causa  positae  statuae 
(1.  29  D.  42,  5);  iumenta  (wtime  omata 
vendendi  causa  (1.  88  pr.  D.  21, 1);  muüer 
omata  (1.  25  |  10  D.  84,  2). 

Omatrix,  Sd^müdetin,  indbef.  ^aau 
franMerin  (1.  65  §  3D.  S2). 

OmatuB,  6d^müdung,  äer§ietnng, 
IBerfd^önerung,  j.  B.  omatus  aedium 
causa  parari  (1.  245  pr.  D.  50.  16.  et  L 
13  §  7  D.  7,  1.  1.  12  §  86  D.  33,  7);  ad 
ornatum  reipubl  spectare;  ad  om.  civi- 
tatis perünere  (L  82  §  2.  1.  122  pr.  D.  80). 

—  2)  «uSaeic^nung  (LI  G.  Tb.  6,  26. 
1.  4  G.  Th.  12,  6). 

Orontes,  gflul  in  ©^rien  (L  1  G.  Th. 
10,  28). 

OrphaauB,  SB  aif  e;  orphanotrophitun, 
SSBaif  en^aud:  orphanotrophus,  Borfte^ 
beffelben,  SßatfenDater  (L  19.  22  pr.  G. 
1,  2.  1.  86  G.  1,  3). 

Orphitianuxn  f.  OrfiUanum. 

Orthodoxus,  red^tgtftubig:  orthod. 
episcopi,  qui  tiicaenam  fidem  tenent  (L  2 
§  2  G.  1,  1);  orthod.  religio,  fides  (1.  12 
eod.  1.  27  C.  1,  8.  1.  19  pr.  G.  1,  5). 

Ortua.  1)  9[nfang:  ortus  imperit,  am^ 
ortus  fd^Ied^tmeg:  9tegierungdantritt  (L 
9  §  2  G.  8,  12).  —  2)  «ebutt  (PauL  IV, 
8  §  11). 

Ob  (oris),  1)  SKnnb,  ).  ©.  ore  infimdere 
medicamentum  (1.  9  §  1  D.  9,  2).  —  2) 
©örod^e  C^'ox,  sermoj:  ore  designare,  mtvh* 
lic5  be§ei(|nen  (L  14  pr.  G.  12,  19).  — 
8)  Oefic^t,  ®eftolt  (L  6  G.  Th.  9,  88}. 

Ob  (ossis),  Stno^tn,  (Stebein:  os  fra- 
ctum  percussum  alicui  (GaL  UI,  228.  PauL 


Digitized  by 


Google 


Oscitare  —  Pacisci. 


395 


y,  4  §  6. 1.  7  §  8  D.  47, 10);  ossa  (hominis 
mortui)  illata,  condita  (1.  2  §  2.  5.  L  8 
pr.  D.  11,  7). 

Oscitare,  q^ntn,  \aulUnktn  (1*  ^ 
C.  Th.  1,  5). 

OMulapl,  tüffen  (1.  1  C.  12,  17). 

Osoulma,  ftug:  tnterveniente  osculo  a 
sponso  res  sponsae  donatae  (1. 16  G.  5,  8). 

Oepratora  f.  pratura. 

OsroSne  s.  Osdroöne,  ber  nötblici^ 
Xf^  bon  aRefot^otamien  (L  10  C.  8,  10). 

Oesnarium  s.  ossuaria»  Utne.  toOTin 
He  (Gebeine  eines  SSerftorbenen  gefammelt 
»etben  (L  2  D.  47,  12). 

Oetendere,  geigen:  a)  fe^en  loffen, 
§.  16.  quasi  commodatam  ostendendi  gratia 
acdpere  peconiam  (1. 18  §  1  D.  12,  1);  vir- 
tuUs  ostmd.eau8a  depuffnare  cum  besidis  (L 
1  §  6  D.  3, 1);  b)  be^elc^nen:  ost.  cUgüo, 
dmonstraUone  (L  6  D.  12, 1.  L  7  D.  84,  2); 
c)  batt^utt,  betoeifen  (1.  45  D.  5,  3. 
L  10  pr.  D.  8,  5.  L  3  §  1  D.  10,  4.  L  26 
§  1  ff.  J).  22,  3.  1.  34  §  3  D.  30.  L  16 
I  1  D.  40,  2.  1.  2  §  1  D.  44,  4.  1.  22  D. 
48,  2.  L  3  §  8  D.  48,  21). 

Ostentare  f.  b.  a.  ostendere  (1.  4  G. 
TL  6,  26). 

Ostentatio,  ba0  8^i0^n,6e|^eitla{fen: 
ad  pompam  vel  ostentai.  accipere  (L  3 
§  6  1).  18,  6);  ludicrae  artia  astentoHone 
tpectaculum  sui  praebere  (L  21  G.  2, 11); 
$ra^Ierei  Q.  un.  G.  11,  19). 

Ostentum,  9[bnonnitat,  iitdbef.  eine 
9Ri6||ebuYt  Q.  38  D.  50, 16:  „Ost.  Labeo 
definitoffm«  contra  naturam  cuiusque  rei  ge- 
nitum  faetumaue"). 

Ostia,  ^fenftabt  an  ber  a)<^ftnbnng  ber 


2:iber  (L  6  B.  14,  2);  Ostiensia,  onf  biefelbe 
beaftglic^,  bal^n  ge^brig:  Ost.  pistoris  (Vat. 
§  234);  Ost.  panis  (tk  G.  Th.  14,  19). 

Ostiarius,  X^üvf^üUt,  Pförtner,  a) 
an  @clab  (L  12  §  9.  42.  D.  33,  7) ;  b)  ein 
ftirc^enbiener  a.  6  G.  1,  3). 

Ostiexisis  {.  Ostia, 

Osttum,  1)  2:pr  (1.  59  D.  6,  1.  1.  11 

2  D.  43,  24).  —  2)  SRünbung  eined 
fluffed  0-  ^  pr.  D,  14,  2.  L  13  §  1  D. 
9   2). 

btiari,  aHu^e  baben  (Nov.  Th.  U.  L  1. 
L  2). 

Otiosus»  1)  SRul^e  geniegenb,  frei 
toon  flrbeit,  ntfigig,  %.  8.  im  (Stegenf.  t)on 
laboriosus  (l.  6  G.  Th.  6,  24);  ita  eos  post 
tnilüiam  volumtia  esse  otioaoe^  ut  ab  omni 
publica  molestia  habeantur  immunes  (1.  7 
G.  Th.  6,  26);  tro|Hfd^:  otiosa  jpecunta,  @elb, 
loeI(^  mügig,  b.  b.  uniierxini^Iicb  baliegi 
(GaL  III,  156.  1.  13  §  1  D.  22,  1).  — 
2)  frei  Don  Saften,  9[bgaben:  Patrimo- 
nium ot  et  immune  Q.  2  §  1  G.  11,  3); 
ot.  Corpora  (L  un.  G.  Th.  12, 16).  —  3)  un  * 
n{l|/ fiberflüffig:  ot.  etdtus  aedium  (L  15 
G.  lli.  8,  5). 

Otitun,  ^VL^t,  gfriebe;  ot.  civile  et 
domestica  quies  (1.  un.  G.  11,  44);  ignöbüe 
ot.  adamare  (1.  5  G.  Th.  7,  1). 

OriUo  8.  opilio,  ©c^ftfer  (1.  60  §  3 
D.  32.  L  25  fi  2  D.  33,  7). 


Ovilis,  bie  6((afe  betreffenb:  ov. 
grex,  @d|afbcerbe  (1.  12  §  2  D.  7,  8.; 
ovUe,  ^^a\ftaU,  ^orbe  (1.  24  §  2  D. 
33   7). 

Ovis,  ©d^af  (1.  2  §  2  D.  9,  2.  L  60 
§  3.  1.  65  §  7.  1.  81  §  4.  5  D.  32). 


P. 


Fabulmn,  Sntter  für  Si^  (1.  93  §  4 
D.  32.  L  12  §  8  D.  33,  7). 

Facatas,  rnl^ig,  friebli((:  pac.  pro- 
vincia  (1.  13  pr.  D.  1,  18). 

Faoensis,  (Sintool^er  ber  6tabt  Fax 
lulia  in  Sufitanien  (1.  8  pr.  D.  50,  15). 

Fadflcus,  in  gfrieben  lebenb:  mater 
adhuc  padf.  (L  7  G.  8,  56). 

Facisoi,  \i^  «vereinbaren,  überein« 
fommen  über  dttsxa,  einen  IBertrag 
j(^Iiegen,  t)tx\pxt^tn  ober  fic^  ber« 
tbred^en  laffen;  pactio  s.  pactum,  fßtx* 
etnbarnng,  Vertrag,  a)  imfClIgemeinen; 
pactum  est  duorum  consenaus  atque  con- 
ventio  (L  3  pr.  D.  50,  12.  cf.  1.  1  §  2 
p.  2, 14:  yJSlst  pactio  duorum  pluriumye  in 
idem  placitum  et  conaenaus'^J ;  publica  con- 


ventio  est,  quotiens  inter  sc  duces  beUi 
quaedam  paciscuntur  (1.  5  eod.);  heUo  capti, 
de  quibus  nihü  in  packe  erat  comprehensum 
(1.  12  pr.  D.  29,  1);  pactio  de  vendendo 
pignore  0-  7  §  4  6.  13,  7);  pactum  dir 
visionia  (l  35  D.  2,  14),  aocietatia  (1.  71 
pr.  D.  17,  2);  pactio  dotis  G-  48  §  2  D. 
4,  4);  pactum  dotale  (f.  b.  SB.);  inter  yirum 
et\ni,pactum  conventum  ante  nuptias  factum 
(L  17.  32  D.  23, 4) ;  puellam  suia  nuptiiapar 
äaciy  ein  Wtäbd^  [\Qf  berloben  (L  2  G.  5, 1); 
seryus  cum  domino  de  libertate  paetua  (1. 8 
§  5  D.  33, 8),  pecuniam  ob  libertatem  s.  pro 
libeH,  paetua  (L.  6  D.  40, 1. 1. 104  D.  45,  1); 
pactiopro  libert.  (1. 7  §  8  D.  4, 3);  tn,  aud^  ob 
pactionem  libertatia  dare,  accipere  (L  2  §  14. 
L  9  D.  41, 4);  pactione  data  (b.  ^.  gegen  Der« 


Digitized  by 


Google 


096 


P  actio  —  Paganitas 


trag9magtge  Seja^Iung)  manumitti  (1. 3  C.  6, 
6) ;  de  lUepaetus  aliquis  (1- 1  §  12  D.  50, 18) ; 
ad  litem  instruendam  pacfcionem  facere  (t.  20 
D.  48, 10);  pacisci  itidiccUis  se  satisfaelurum 

0.  40  §  1  D.  2,  14);  potestaiem  facit  lex 
(sodalibus),  pactionem  quam  velint  8ibi  ferre 
(1.  4  D.  47,  22);  ius  publicum  prioatorutn 
pactis  mutari  non  potest  (l  88.  cf.  1.  42  D. 

2,  14) ;  privatis  pactionibuß  non  laedi  ius 
ceterorum  (l.  3  pr.  D.  2, 15);  b)  im  engern 
©tnne  be^eid^nen  bie  ^ui^brücfe,  fotc^e  fßtx* 
trftge,  tpelAe  nid^t  in  cioiIrec^tIi(^et 
gorm  abgcfc^Ioffen  ober  nac^  i^rcm 
3nl^alte  nid^t  bom  Giöitred^t  oner» 
f  onnt  finb  (alfo  nid^t  ju  bcn  SficoK  «erbol- 
ober  <£onfenfua(contracten  gehören);  pacisci 
unb  pactio  ober  pactum  fte^en  ba^er  meift  im 
0egcnfa|  ^n  contrahere,  contractus,  bef .  ober 
^u  stipulari  unb  stipulatio  (1.  7  §  1.  1.  7 
§  12.    1.  58   D.  2,  14.   I.  23   pr.  D.  7,  1. 

1.  78  §  4  D.  50,  17.  1.  11  C.  2,  3);  nuda 
pactio  obligationem  non  parity  sed  parit  ex 
ceptionem  (1.  7  §  4.  cf.  1.  45  D.  2,  14);  ex- 
Cnudo)  pacto  actionem  non  nasci  (I.  10  C.  2, 

3.  1.  27  C.  4,  65.  cf.  1.  6  D.  cit.  —  „inter- 
dum  ex  pacto  actio  nascitur  vel  tollitury  quo- 
tiens  lege  vel  SCto  aaiuvatur.'*  1.  17  §  2 
eod.);  ea  pacta  insunt  (bonae  fidei  iudiciis), 
ffwie  legem  contractui  dant,  i.  e.  quae  in 
ingressu  contractus  facta  sunt;  solent  et  ea 
pacta,  quae  postea  interponuntur ,  parere 
exceptiones  (1.  7  §  5  eod.);  pacta  conventa, 
quae  postea  facta detrahunt  aliquid  emptioni, 
contineri  contractu  videntur,  quae  vero  adi- 
ciunt,  credimus  non  inesse  (1. 72  pr.D.  18, 1); 
venditioni  inserere  pactum  conventumy  uti  ne 
etc.  (1. 10  D.  18,  7);  ait  praetor;  pacta  con- 
venia,  quae  neque  dolo  malo,  neque  adversus 
leges  etc.  facta  erunt,  seroabo  (1. 7  §  7D.  2, 14) ; 
c)  fc^r  ^dufig  toerben  bie  «udbrftdfe  ouf  folc^e 
Verträge  bejogen,  tt)obur(^  ein  ^nfprud^ 
aufgegeben,  einem  ftlogred^t  entfogt, 
einem  (Sc^ulbner  tttoa^  erloffen  wirb 
unb  berol. ;  neben  ber  cibitre(^tli(^en  "^cctpü* 
lotion  ift  bod  pactum  bie  einzige  (|n:ötor.) 
gform  für  Ührloß  unb  Äerjic^t;  qui  padscitur, 
donationis  causa  rem  certam  et  induhitatam 
liberalitate  remittit  (l.  1  D.  2,  15);  pacto 
fransigere  (1.  9  §  3  eod.  1.  27  pr.  D.  5, 
2);  si  nihil  causa  cognita  secundum  iuris 
rationempronuntiatum  e^i^vox  pacisci  suor 
dentis  praesidis  actionem  perimere  minime 
potuit  (1.  7  §  1  C.  7, 45);  pactorum  quaedam 
in  rem  sunt,  quaedam  in  personam,  in  rem 
sunt,  quotiens  generaliter  paciscor  ne  petam: 
in  personam,  quotiens  ne  a  persofM  petam 
(1.7§8.cf.L17§5.  1.21  §1.10.  1.27  §10. 
1.  28  §  2.  1.  56  §  1  D.  2,  14);  pacisci  cum 
creditoribus  ut  minus  solvatur  (1.  7  §  17 
ßod.);  unus  ex  argentarüssocüs  cum  de&itor^ 


pactus  (1.  27  pr.  eod.) ;  cum  reo  ad  certum 
tempus  pactio  facta  (§  1  eod.);  tacita  pa- 
ctione  id  actum,  ne  peteretur  (§  9  eod.); 
padi  (conventi)  exceptio  (1.  7  §  18.  1.  10 
§  1.  2.  1.  30  §  2  eod.);  pactum  inter  here- 
dem  et  legatarium  factum,  neabeo  scUis  m- 
cipiatur  (T.  46  eod,) ;  pacisci,  ne  iudicati,  de- 
posiH,  furti,  agatur  (I.  7  §  13.  15.  1.  27 
§  3  ff .  eod.) ;  illud  nulla  pactione  effici  potest, 
ne  dolus  praestetur  (§  3  cit.  cf.  l.  17  pr.  D. 
18,  6) ;  d)  ouc^  toirb  pacisci  t)on  bemienifien 
gefogt,  ber  fi«^  in  ©ejug  ouf  ein  Je* 
gongened  ^elilt  mit  bem  IBerle^ten 
ober  mit  bem  9CnfIäger  burc^  <8elb  ob' 
finb  et:  qui  furti,  vi  bonorum  rapt  etc. 
damnatus  pactusve  erit,  infamis  est  (L  4 
§  5.  cf.  1.  6  §  3  D.  3,  2:  —  „pactum  tk 
accipimus,  si  cum  pretio  quanto€umqne 
pactus  est/'  1.  4  D.  49,  14:  ,Jn  fisci  causis 
pacti  cum  delatoribus  pro  confessis  haben- 
tur,  si  modo  pretium  vel  modicum  dedenmt" 
(1.  18  C.  2,  11);  transigere  yel  pacisci  de 
crimine  capitali  (1.  18  C.  2,  4.  cf.  1.  10 
C.  9,  9). 

Faotio,  pactum  f.  pacisci, 

Faedagoglanus,  $ogent)or{le^er  (\,b 

C.  Th.  8,  7). 

Faedagogium,  ein  Ort,  too  ©clooen* 
linber  erlogen  n>erben,  ou(^  bie  barin  gebil^ 
beten  Knaben  (1-  12  §  82  D.  33,  7). 

Faedagogiu,  1)  ein  6cIob,  ber  bie 
«uffid^t  über  ftinber  fü^rt  0-  13  D- 
40.  2  1.  35  D.  40,  5.  1.  15  §  16  D.  47, 
10).  —  2)  ^ogenborftel^er  om  (oifert 
^of  (I.  10  §  5  C.  1-^,  59). 

Faene,  foft,  beinobe  (1-  2  §  6  D.  1|2. 
1.  26  D.  1,  5   1.  1  pr.  D.  1.  13) 

Faenitentia,  9{eue  (L  46  JD.  2,  14); 
1.  25  §  14  D.  29,  2:  „si  postea  quam  iassit, 
paenitentiam  egit,  priusquam  adiret,  nihil 
agit  adeundo.*'  1. 3  §  1  D.  50, 12:  —  „aequis- 
simum  est,  huiusm.  voluntates  in  civitates 
coWd^i&a  paenitentia  non  revocari.*'  L3.4  C. 
8, 56 :  —  „si  donationem  perfecisti,  eam  re- 
vocare  non  potes  sub  obtentu  paenitentia^)' 

Faenitere,  gereuen^  j.  ©.  dicere 
prioris  voluntates  sibi  paenituisse  (L  22  pr. 

D.  32);  1  3  §  2.  3.  1.  5  pr.  D.  12,  4:  aut 
si  me  paeniteat,  condicere  possum. 

Faenltudo  =  paenitentia  (1.  9  §  1 
C.  3,  12.  1.  28  C.  7,  62). 

Faenula  s.  penula.  Ob  er  f  leib  überbk 
3:unica  (l  25  D.  19,  5.  1.  23  §  2  D.  34,  2). 

Faganious  =  paganus  (adi.)  s.  1 :  bona, 
quae  in  paganico  (sc  patrimonio)  hahebat 
(miles),  im  (Stegenf.  öon  quae  in  castris  re- 
Uquit  (1.  1  C.  6,  21). 

Faganitas,  ^eibent^um  (L  5  C.  Th. 
15,  5). 


Digitized  by 


Google 


Paganus — Fände  re. 


397 


Paganus  (Subst),  1)  ;Sanbmann: 
praedia  seDatoniin  vel  paganonim  (1. 1  §  2. 
L  3  D.  11,  4).  —  2)  tt)et  ni(^t  Solbot 
xft,  im  (^egenf.  t)on  miles  (L  1  §  2  cit.  1.  50 
D.  19.  2.  1.  26  D.  28.  2.  1.  3.  14.  38  §  1 
D.  29,  1.  I.  96  D.  85,  2.  1.  52  D.  40,  4. 
L  14  D.  48,  19);  pagani  im  (Sfegenf.  t)on 
qui  habcnt  castrense  peculium  vel  quasi 
castr.  (1.  7  §  6  D.  39,  5).  —  3)  i&cibc 
(L  6  C.  1,  11). 

Faganus  (adi.).  1)  äuget  bem  ^cieg9<* 
bienft  ettvorbeit:  pag.  peculium,  im  ®c* 
genf.  Don  castrense  (1.  37  §  1  C.  3.  28).  — 
2)  (eibnifdi;  pag.  superstitio  (1.  8  C.  1, 11). 

Faglna.  Olatt  einer  @c^rift  0-  ^  0.  1, 
23);  audf  f.  t>,  a.  libelltts:  inscriptionum 
pag.  (I.  3  C.  9,  1). 

Fagus,  ^otf,  /(.  9.  praedia  diverais 
pagis  (1.  12  D.  33,  1);  praefectm  pagi  (1.  7 
§  1  C.  8,  16) :  praepositura  pagorum  (1.  2 

C.  10,  72). 

Falaestina.  fianbfc^ft  in  @Qrien  (1.  1 
§  3.  6  D.  50,  15.  1.  un.  C.  11,  51);  Pa- 
laeHinus  (aiii.),  biefelbe  betteffenb,  ba^in  ge« 
^drig:  coloni  Palaest.  (rubr.  C.  cit.);  advo- 
caHo  Palaest.  (I.  27  C.  8,  40). 

Falaestra,  9lingfd|ule  (1.  15  §  1  D. 
7,1). 

Falam  (adv.),  1)  in  (S^egentoart  an^ 
betet  «Beute  (1.  33  D.  50. 16:  „Palam  est 
coram  plutibu^*),  {obann  übet^au^t  offen, 
öffentlich,  im  ®egen{.  Don  clam,  latenter, 
secreto  (I.  68  D.  23,  2.  1.  54  D.  26,  7. 1.  3 
§  10  D.  29,  5) ;  palam  rogari  restüuere,  im 
<^enf.  Oon  tacite  rogari;  palam  relictum, 
fidei  palam  commi^^um,  im  ®egenf.  oon  tacite 
relictum,  tacitum  fideicomm.  (1.  3  pr.  §  1. 
1.  13  §  1.  1.  40  pr.  D.  49,  14.  1.  1  C.  10, 
11);  heredea  palam  ita,  ut  exaudiri  possunt, 
nuncupandi  sint  (1.  21  pr.  D.  28,  1 ;  „quid 
tBipcäam?  non  utique  in  publicum,  sed  ut 
exaudiriposait :  exaudiri  au  tem  non  ab  Omni- 
bus, sed  a  testibus*') ;  jn-oscribere  palam  sie 
accipimus:  claiis  ?tttcrw,unde  de  piano  recte 
legi  possit  (1. 11  §  3  D.  14, 3) ;  palam  quae- 
8tum  facere  (corpore),  se  prostituere  (1. 43  pr. 
§  1 — 8  D.  23,  2:  —  „palam  sie  accipimus 
passim,  h.  e.  »ine  dilectu"  §  1  cit.).  —  2)  pa- 
lam faoere.  öffentlich  beYannt  mad^en 
(1.  34  §  1  D.  40,  7.  1.  18  §  9  D.  48,  18). 
—  3)  palam  est,  c«  ift  offenbat.  Hat, 
unaweifcl^aft  (1.  8  §  10  D.  2,  15.  1.  43 

D.  10,  2.  1.  5  §  1  D.  16,  3.  1.  52  §  1  D. 
28,  5.  I.  5  §  6.  1.  7  §  2.  6  D.  41,  1.  1.  1 
§  9.  1.  5  pr.  D.  44.  7.  1.  41  pr.  D.  45,  1). 

Falaris  f.*  palus  (paii), 

Falatinua,  ben  laifetl.  $a(aft  ht* 
tteffenb,  ).  O.  palat.  numeri,  bie  bafelbft 
bienpt^uenben  Cot^«  (l.  14  C.  12,  35);  ob- 
sequia  palat.  (1.  2  C.  12,  28);  ofö  Subst. 


bcjeic^net  e«  einen  bafelbft  fungitenben 
Beamten:  palatini,  qui  obsequiis  nostris 
officia  praebuerunt  —  qui  in  scriniis  nostris 
versati  sunt  (1. 1  eod.) ;  inSbef .  Witb  bet  Äu8* 
btud  in  ^Pejug  auf  faifetl.  ©cfiaftmeiftet 
gebtauc^:  palatini  sacrarum  largitionum  et 
rerum  privatarum  (rubr.  C.  12,  23),  aud^  pa- 
latini 8.  riri  palat  fc^Ied^tWeg  genannt  (1.  4. 

6.  10.  12.  14  eod.  1.  2  C.  1,  33:  ,Ad  pa- 
latinorum  cnram  —  omnium  rerum  nosün- 
rum  —  exactio  revertatur*);  sacrarum  pri- 
vatarum yel  largitionum  palatina  officia  (1,2 
C.  10,  23);  utrumque  ofücinm  palatinorum 
comitatensium  (1.  2  C.  12,  28);  palatinus 
utriusque  officii  (1. 3  C.  12,59) ;  palat.  exactor 
(1.  1  C.  12,  60);  iudex  —  X  libras  auri  pri- 
vatis  nostris  largitionibus  inferreper  scholam 
palat  compellatur  (1.  13  §  8  C.  3,  1);  mi- 
litia  palat.  (l.  5  C.  12.  23). 

Falatium,  laifetl.  ^alaft,  j.  53.  ex- 
cubias  pahitii  deserere  (1.  10  pr.  D.  49, 
16) ;  in  palatio  miiilare  (1.  4  C.  12.  28). 

Falea,  1)  @|>teu  (1.  93  §  4  D.32.  1. 14 
§1  C.  3,  34).  — 2)  guttet  (1.2  C.  12,37). 

Falliolum,  pallium,  metted  Dbetfleib 
füt  3Ranni^»)etfonen,  SWantel  (1.  23  §  2  D. 
34,  2). 

Falma,  1)  ^almbaum.  — 2)  bie  gtud^t 
bed  $a(mbaumeiS,  Dattel  (l.  16  §  1  D.  33, 
6).  —  3)  $alme  in  tropifd^et  ©ebeutung: 
$teid,  Bo^n:  palma  lab&ris  emeriti  (1. 1 

C.  12,  21). 

Fahnarium,  ©iegeSlo^nbeSÄnwattiJ 
für  einen  gewonnenen  $tOAeg  (LI  §  12  D. 
50,  13). 

Falmatii  equi,  eine  Ootjüglic^e  ^fetbe^ 
race,  fo  genannt  k)on  bem  ^eftüte  eindS  ge^ 
n>iffen  ^(matiud  in  <£a|)^becien  (1.  un.  G. 
11,  76.  cf.  Gothofr.  ad  1.  un.  C.  Th.  10,  6). 

Falmyrenua,  bie  ©tabt  $a(mQta  in 
S^tien  betteffenb:  Palm,  civitas  in  provincia 
Phoenice  (1.  1  §  5  D.  50,  15). 

Falparl,  ftteic^eln  (1.  1  §  7  D.  9,  1). 

Falus  (pali),  ^fa^l  (1.  56  D.  32);  auc^ 
4)olj  ju  $fä^Ien  (1.  9  §  7.  1.  59  §  2  D. 

D.  7,  1);  palaris  siha,  ein  SBalb  oon  folc^em 
$ol5,  ©tongen^ola  (l.  9  §  7  cit.). 

Falus  (paludis).  eum|>f  (1.  10  §  2  D. 

7.  4);  palustria,  fum|)fig  (1.  24  g  2  D. 
39,  2.  1.  2  §  32  D.  43,  8). 

Famphylia,  fianbfc^oft  Äleinafiend  (1.  un. 
C.  11,  49). 

Fanoratium,  SBettfam|)f  im  Siingen 
unb  Äloj)ffec^ten  (1.  7  §  4  D.  9,  2). 

Fandeotae  =  Digesta  (f.  b.  ^.). 

Fandere,  öffnen,  etöffnen,  j.  ^.  ob- 
servatio,  qua  testamenta  pandnntur  (1.  4 
C.  6,  32);  pand.  aditum  supplicandi  (l.  2 
C.  1,  19),  hcentiam  agendi  (1.  1  C.  3,  40); 
tempora,  quibus  causarum  merita  panduntur 


Digitized  by 


Google 


398 


Fang  er  e  —  Parapessia. 


0.  1  C.  1,  45.  cf.  1.  2  C.  8.  5:  —  „neg<h 
tiorum  merita  partium  adsertdone  pandun- 
tur*');  pand.  tum  ac  legum  voluntates  (1. 
un.  §  4  C.  11,  19). 

Fangere,  Detabreben,  \i^  bertragen 
=  pacisci  }.  IB.  si  quid  ipai  sine  dolo  malo 
inter  se  pepigerunt,  id  in  primia  iudex  ser- 
vare  debet  (L  8  §  1  D.  10,  8);  ad  com- 
plendum  id,  quod  pepigerunt,  ex  vendito 
agere  (1.  75  D.  18, 1) ;  si,  cum  dotem  daretpa- 
ter  vel  extraneus  pro  mulier  e,in  unum  casum 
pepigit,  vel  in  divortium  vel  in  mortem,  di- 
cenduui  est  in  eum  casum,  in  quem  non  pe- 
pigit, esse  mulieri  actionem  (1. 22  pr.  D.  24, 
3);  res  coloni,  quas  pignori  futuras  pepigit 
dominus  fundi  (§  8 1. 4, 15);  pangere,  nepe- 
tatur  (1.  27  §  1.  5  D.  1, 14.  1.  39  D.  12,  2). 

Faniflolam,  hai  ^robbaden:  perpetui 
panif.  nexibus  addici  (1.  2  C.  12,  58.  cf. 

1.  8  §  1  1.  21.  22  C.  Th.  14.  8). 
Fanis,  SBrob:  panem  coquere;  panis  ex- 

coctio  (f.  biejc  SB.);  panes  civiles  =  anno- 
nae  civ,  (1.  81   §  2  C.  5,  12.  cf.  annonae 

8.  1  b.). 

Fannioularius^  2vimptn  betreffenb: 
panniotilaria  (Subst.),  ßunH)eii,  pröe» 

iieid^nung  beffen,  toa^  etn  in'd  d^efftngnig  ®e* 
cfeter  mit  M  fü^  (1.  6  D.  48,  20:  — 
„rannic.  sunt  eA,quaein  custodiam  receptus 
secum  cUtulit"), 

Fannonia,  Sanbfi^aft  jtotf^en  ber  ^onau 
unb  (Sou  (1.  27  C.  Th.  8,  5). 

Fannus,  Xn^,  2apptn'(l.  50  §  4  D. 
47,  2). 

Fantapola,  graecns  negotiator  (Nov. 
Val.  m,  1.  1.  II.  5). 

Panthera,  $ant]^ert]^ier  (1.  2  §  2  D. 

9,  2).  —  2)  Sie^  }um  IBogelfang:  ab  auct^ 
emere  pantheram,  b.  \  toaS  mit  bem 
9^et  gefangen  wirb  (1. 11  §  18  D.  19, 1). 

Fantomiinua,  tunfttÄnaer  (1.  25  §  1. 
1.  27  D.  88.  1). 

Fapa,  ber  t<^P\t  G-  62  C.  Th.  15,  5). 

Faphlagonia,  ßonbfd^aft  Äleinafienö  (1. 
28  C.  7,  62). 

Papla  (Poppaea)  lex,  ein  mit  ber  lex 
lulia  de  marit.  ordin.  (f.  lulius  s.  k.)  t)er* 
bunbene«  ®efeft  ü.  3.  762  u.  c.  ilber  bte 
^hndm,  al»  ©träfe  bei»  Q^ölibatd  unb  ber 
tinberlofigfeit  (Gai.  I,  145.  ü,  286.  III, 
42—58.  Ulp.  I,  21.  XVI,  2.  XVDI.  XIX, 
17.  XXIV,  81.  1.  un.  §  1  C.  6.  51.  l.  2  C. 
8,  67). 

Fapinianistae,  1)  eine  fefcerifd^  ©ecte 
(1.  5  C.  1,  5).  —  2)  ttmrben  fo  bie  «lec^t«* 
fd^üler  im  britten  Sa^e  i^eS  ©tubium»  ge* 
nannt,  tt)eil  befonberiJ  ^^apiniarC»  ©(^riften 
ben  (SJegenftonb  bcffdben  bilbeten  (C.  Omnem 
reip.  §  4). 

Faplniantis  C^emilimJ,  berühmter  Sht- 


rift  unter  ©e))timiitd  ©ebemd  nnb  beff en  ©ebn 
datacaUa,  ber  i^n  l^inrid^ten  lie^  G-  40  D.  12, 
1.  1.  12  pr.  D.  20,  5.  1.  16.  80  C.  6,  42). 

FapiriuB  fSextus  s.  PubliusJ,  IBerjfaffer 
ber  unter  ^larquinini»  ©n^bnS  iieran^Ite« 
ten  ©ammlung  I5nigli(^er  @tefe^,  bei»  {.  9. 
ius  cwiie  Papirianum  (L  2  §  2.  86  D.  1,  2). 

FapiriuB  Fronto,  ^nrifl  unter  ^äca* 
caUa  (1.  40  pr.  D.  15,  1.  1.  114  §  7  D.  30. 
1.  220  §  1  D.  60,  16). 

Papymm,  $a))ierftaube  (L  52  §  6. 
1.  55  §  5  D.  82). 

Far,  1)  glei^,  tion  glei(^  (Skdge  ober 
Oeff^ffen^eit,  j.  V.  ex  paribus  j^rtihus  he- 
redes  (\.  56  D.  40,  5);  qui  par%  gradu  sunt 
(1.  8  §  9  D.  88,  16,  L  8  D.  48,  9);  duo 
pares  aetate  (1.  10  pr.  D.  84,  5);  magistra* 
tus  pari  imperio  (1.  4  D.  4,  8);  pari  loco 
esse  in  litigEUido  (1*  1  §  1  I^-  2,  9);  par 
candieio  omnium  creditorum  (1.  6  §  7  D.  42, 
8) :  par  utriusque  causa  (1.  25  pr.  eod.  l.  91 
§  3  D.  45,  1);  in  pari  causa  possessor  po- 
tior haberi  debet  (1.  128  pr.  D.  50,  17); 
cum  par  deUctumestduorum,  melior  habetur 
possessoris  causa  (1. 154  pr.  eod.);  paria  de- 
licta  mutua  pensatione  dissolvuntur  (1.89D. 
24,  8).  —  2)  in  9e§ug  auf  9te(^nungett: 
ouiJgeglic^en,  beri^tigt:  j>areifi  ratuh 
nem  adscribere  alicui  (1.  22  D.  40,  4);  jMi- 
rem  ratiomm  faeere  cum  coheredibus  (L  17 
"  8  D.  44,  4);  aud^  paria  faeere  (L  40  §  8 
40,  7.  1.  6  §  10  D.  50,  6).  —  8)  an 
einem  $aar  Derbunben;  par  (Subst), 
$aar^  %,  O.  iumenta  paria;  duo  paria  mu- 
larum  (1.  88  pr.  §  14  D.  21,  i);poeula  s. 
poculorum  paria  duo  (I.  30  pr.  D.  82).  — 
4)  ben  SSermbgendfrdften  nac^  einer  Sei* 
ftung  qttoaq\tn:  ita  tenuee  et  exhausti, 
ut  publicis  himoribus  pares  non  sint  (!•  ^ 
pr.  D.  50,  4). 

Farabalanus,  ^ranfenpf leger  bei  an« 
ftedenben  tranf^eiten  (1.  18  C.  1,  8). 

Faraoharaotes,  Sfalf((mfin)er  (1-  ^ 
C.  Th.  9,  21). 

Paragauda,  ^efa|  um  ein  tieib, 
»orbe  (L  1.  2  C.  11,  9). 

Paragogia,  föafferleitung  (1-  1<>  §  ^ 
C.  11,  48). 

Faramerium,  ein  tiduH^,  an  ber  ^üfte 
t)om  mxUl  l^erab^ngenbei»  ^totct  (lol. 
ep.  nov.  79  §  304). 

Parangariae,  ^ro^nf ubren  anf  Sieben' 
ftragen  0-  12  C.  10,  48.  l  2  C.  10.  49. 
1.  2  C.  12,  5.  I.  8  C.  12,  16.  L  21  C.  12. 
50.  cf.  angariae);  parangarius  (adL),  bie* 
felben  betreffenb:  parang.  praestatio  (L  2 
§  8  C.  1,  8). 

Parapessia  faedifieiaj,  föetterbfi^er 
(l.  14  C.  8,  11). 


Digitized  by 


Google 


Parapetenma — Parßre. 


399 


Parapetenma»  ^etteibe^SRatfe  %wc 
(Erlanoung  einer  ottgerotbentlicfien  i&tttmt» 
fjienbe  (1.  2  C.  11,  25). 

Paraphema»  bad  JBermdgen  bet  (S^e« 
ftau  äuget  bet  dos  =  res,  quas  extra 
dotem  mulier  habet  (1.  8.  13  G.  5,  14.  of. 
L  9  §  8  D.  28,  3). 

ParapBüi,  eine  Reinete  S((üf{el  (1.  19 
§  9  D.  84,  2). 

Parare»  1)  Beteiten,  ^ubeteiten,  ju* 
tt^t,  fettig  mad^en,  5.  8.  vas,  in  quo 
aqua  aa  bibendum  lavandamgue  famüiam 
paratnr  (1-  12  §  10  D.  38,  7);  scriptura, 
quae  a<2  tefftoittenhim  faciendum  parabatnr 
(1.  29  pr.  D.  28,  1);  in^to«  paratae  vüae 
aücuius  (1.  14  C.  9,  1);  quae  ad  iniuriam 
alicaiug  vel  damnum  parata  sunt  (1. 11  pr. 
D.50, 7) ;  adyersns  petentem  parata  exceptio 
(L  4  C.  6, 44);  parare  aeeusationem  z^prae- 
parare  (L  2  §  8  D.  48,  5);  paratus  (adi.), 
beteit  }U  tttoai,  j.  16.  paratus  solvere,  satis- 
faeere  (1.  26  D.  3,  3.  1.  21  D.  5,  1.  L  18  §  5 
D.  10,  2.  1.  6  §  12  D.  13,  6.  1.  10  D.  13, 
7.  1.  6  §  1  D.  20,  6.  1.  17  D.  46,  1);  iudi- 
dum  aedpere,  pati  (1.  13  §  14  D.  b,  3. 
1.  24  pr.  47  D.  22,  1.  1.  3  §  10  D.  41,  2), 
defendere,  defensionem  suscipere  (1.  87  §  1. 
1.  88  D.  8,  8.  1.  8  §  7  D.  10,  4.  1.  2  §  1 
D.  48,  3),  cavere  (1.  6  §  6  D.  37,  10).  — 
2)  =  oomparare,  ettoetben  (1.  31  §  1 
D.  12,  1.  L  5  §  13.  14  D.  14,  4.  1.  89  D. 
15, 1.  l  39  §  7  D.  30.  1.  46.  47  D.  32:  — 
«Inter  enyptum  et  paraium  quid  interest, 
quaeritnr:  et  refiponsum  est  in  empto  para- 
ium inesse,  in  parato  non  eontinuo  emptum 
eontineri,"  1.  49  §  1  ff.  L  58.  78  §  6  eod. 
L  12  D.  38,  7.  L  2.  3. 10  D.  34,  2.  1. 12  §  2 
D.  40,  9.  1.  19.  21  pr.  D.  41,  1.  1.'3  §  12 
D.  41,  2.  1.  88.  165.  242  §  4  D.  50,  16). 

Parasynazis,  gufamntenfunft  (L  8 
§  8  C.  1,  5. 

Paratio»  (Sttoetbung  (1.  89  §  7.  D.  30). 

Paratitla»  Uebetf^tiften  (1.  1  §  12 

C.  1.  17). 

Paraveredus,  $o{l))fetb  junt  (Slebtaud^ 
ottf  Äebenfhcaften  G-  12  C.  10,  48.  1.  2  C. 
12,  5.  1.  8  C.  12,  16.  1.  2.  19  C.  12,  50). 

Paroe  (adv.),  \pat\am,  mit  ©efc^tän* 
fnng,  feiten,  %.  ©.  parcius  restitui  (1.  24 
§  2.  4  D.  4,  4);  parcissime  ius  dici  (1.  16 

D.  1,  18). 

Paroere,  f(^onen,  a)  nid^t  tietlejTen, 
§.  ©.  im  (&tQtn\.  t>on  occidere  (Coli.  IV,  8. 
9.  1.  9  D.  48,  8.  1.  2  C.  Th.  9,  14);  ht* 
loabten:  pudori  suo  (non)  parc.  (1.  48  pr. 
D.  17,  1.  1.  43  pr.  D.  23,  2);  b)  nidjt 
9ebtau(ben:  non  parc.  nominüms  (1.  10 
§  6  D.  38,  10.  cf.  1.  3  pr.  D.  28,  2);  c) 
%a4fi<(t  üben,  rusticitati  hominis  par- 
cenaum  erit  (1.  2  §  1  D.  2,  5);  quamquam 


temerarii  digni  poena  sint,  tarnen  Uit  insa- 
nis  iUis  parcendum  est  (1.  7  §  3  D.  48,  4). 
Parens,  1)  Ctjeuget,  ©otct,  übet* 
haapt  lebet,  t)on  bem  malt  abftammt, 
fotoo^I  IBatet  atö  a^htttet,  ©togüatet,  ©tog« 
muttet  u.  f.  ».;  parentes,  ©Itetn,  übet* 
bautet  »fcenbenten  (1.  4  §  1  ff.  1.  10  §  5 
D.  2,  4.  l.  15  pr.   D.  5,  2.  1.  5  pr.  D.  23, 

3.  1.  5  §  2  D.  25,  3.  1.  3  §  1  D.  26,  7. 
1. 10  %1  D.  38,  10.  1.  9  §  1.  2  D.  48,  9. 
1.  51  1).  50,  16:  „Appellatione  'parentis' 
non  tantum  pater,  sed  etiam  avus  et  pro- 
avus  et  deinceps  omnes  superiores  conti - 
nentur:  sed  et  mater  et  avia  et  proavia^J; 
parentis  loco  esse,  haben,  parentis  locum 
obtinere  (§  5  J.  1,  10,  1.  39  pr.  D.  23,  2. 
1.  16  D.  24,  3).  —  2)  parens  f.  t>.  0.  pater 
famiHas  (Gai.  I,  117  n.  144.  1.  3  §  1  D.  28, 
3).  —  3)S8otfo^t  in  bet  foifetlid^en  ®ütbe 
(1.  1  C.  2,  13.  L  3  C.  2,  36.  1.  4  C.  6,  49. 
1.  2  C.  7,  12.  L  2  C.  7,  66.  1.  4  C.  7,  71). 
—  4)  6(^5))fet:  sumnius  rerum  parens 
a.  2  §  1  C.  1,  1). 

Parere,  1)  gebüten  0-  15.  16.  18  D. 
1,  5.  1.  1  §  10  D.  25,  4.  1.  80  §  1.  2  D. 
29,  2.  1.  1  §  27  D.  37,  9.  1.  8  §  1  D.  38, 
16.  1.  2  §  8  D.  38,  17.  1.  132  §  1  D.  50, 
16:  „Falsum  est  eam  peperisse,  cui  mor- 
tuae  filius  exsectus  est").  —  2)  etjeugen, 
l^etbotbtingen,  bewitlen,  j.  ©.  parere 
usuras  (1.  33  pr.  D.  22,  1),  obligationem, 
actionem,  exc^tionem  (1.  7  pr.  §  1.  4  D.  2, 

4.  1.  42  §  2  D.  3,  3.  1.  9  §  6  D.  12,  2. 
1.  17  D.  20,  1.  1.  7  §  16  D.  24,  3.  1.  6  D. 
44,  2.  1.  108  pr.  D.  45,  1.  1.  1  §  3  D.  45, 

3.  1.  10  D.  46.  5),  condictionem  (1.  26  §  7 
D.  12,  6);  liberationem  (§  4  eod.  1.  23  pr. 
D.  7,  1.  L  98  §  1  D.  46,  3.  1.  13  §  4  D. 
46,  4.  1.  9  C.  8.  42). 

Parere,  1)  fi(^  seigen,  etfdbeinen, 
(1.  10  D.  4,  6.  1.  32  §  12  D.  4,  8.  1.  11 
§  4  D.  14,  3.  1.  7  D.  37,  11.  1.  7  §  13  D. 
42.  4).  —  2)  et^ellen,  ftat  fein  (1.  5 
pr.  D.  6,  1.  1.  24  §  17  D.  40,  5.  1.  34  D. 
50, 17).  —  3)  gel^otd^en,  golge,  Genüge 
leiften,  j.  B.  parere  parentibus  et  patriae 
(1.  2  D.  1,  1).  domino  (1.  2  §  1  D.  9,  4. 
1.  13  D.  35,  2);  extra  tenitorium  ius  di- 
centi  impune  non  paretur  (1.  20  C.  2,  1) ; 
impune  non  pareri  arbitro  (1.  21  §  10.  1. 32 
§  16  D.  4,  8);  parere  sententiae  arbitri, 
iudicis  a.  23  §  2  eod.  1.  5  §  4  D.  45,  1); 
sententia,  cui  pareri  rerum  natura  non 
potuit  (1.  3  §  1  D.  49,  8);  parere  voluntati 
defunoti  (1.  94  D.  35,  2),  iudtcio  (1.  77  §  27 
D.  31),  iussioni  testatrids  (1.  44  D.  40,  4) ; 
efficere,  ne  pareretur  legi  venditionis  (L  38 
pr.  D.  4,  4.  1.  6  pr.  D.  18,  3) ;  parere  condi- 
cioni  (1.  8  §  10  D.  5,  2.   1.  1  §  1  D.  12, 

4.  1.  59  §  6  D.  17,  1.  1.  28  §  1  D.  £8,  5. 


Digitized  by 


Google 


400 


Parhippas — Pars. 


1.  2.  5  pr.  24.  44  §  8.  1.  55.  1.  60  §  1. 
1.  97  D.  35,  1.  1.  32  §  2.  1.  65  §  7  D.  86. 
1.  1.  12  pr.  22.  45.  55  pr.  D.  40.  4.  L  3 
§  1.  l.  23  §  1.  1.  29  §  1  D.  40.  7.  1.  161. 
174  pr.  D.  50.  17);  necesse  est.  ut  iuH 
manifesto  pareatar  (l.  21  D.  46,  8)-,  purere 
solutioni  (1.  8  C.  4,  10).  pensionibus,  =  sol- 
vere  pensiones  (1.  54  §  1  D.  19.  2),  pensi- 
tationibiis  (1.  27  C.  5,  12),  aeri  alieno  (1.  5 
§  9  D.  27.  9),  sorti  et  usuria  (1.  9  C.  4. 26). 

Farhippus.  )Bei|)ferb,  totl^e^  ein  tntt 
bet  @taatd^oft  9lei{enber  au^er  bett  in  bet 
evectio  bcftimmten  ^f erben  fotbett  (1. 4  C.  12, 
5).  1.  22  §  1.  1.  29  C.  Th.  8,  5). 

Fariare.  eine  dlec^nung  betid^tigen, 
bcjal^Ien  (l.  4  §  5  D.  40.  1);  pariatio 
löeriqtigunö  einer  aied^nung  (l.  67  §  3 
D.  12.  6);  pariator,  tt)er  eine  Siec^nung 
betid^tiflt  (1.  81  pr.  D.  35.  1). 

Farientia,  (S^e^orfam  (1.  un.  C.  3.  4). 

Fariea,  SBonb  (l.  157  pr.  D.  50,  16: 
„Partes  est.  sive  murus  sive  macer ia  est*); 
mcdiiis  partes,  quiutrasque  aedes  distinguit 
(1.  4  D.  33.  3);  pariete  wedio  aedi/^to 
unam  domum  in  duas  dividere  (l.  6  §  1 
D.  8.  4);  paries  communis  (1.  35—37.  39 
pr.  I).  39,  2);  intra  parietes  domesiicos 
docere  (l.  3  pr.  C.  Th.  14,  9). 

Farilis  =  par.  gleic^,  patris  et  filii 
et  Spiritus  sancti  una  deitas  suh  parili 
maiestate  (I.  2  pr.  C.  Th.  16,  1);  parili 
modo  (1.  10  C.  Th.  16.  2). 

Farlter  (adv.).  qUidf,  iualeic^^,  j.  ©. 
eandem  rem  apud  duos  par.  deponere  (I.  9 
pr.  D.  45,  2);  duos  servos  emere  par,  uno 
pretio  (1.  44  D.  18.  1);  qui  par,  eandem  rem 
emerunt  (1.  2  pr.  D.  10.  3);  si  duo  par. 
de  hypotheca  padscantur  (l.  16  §  8  D.  20. 
1);  per  duas  par.  vias  ire  agere  posse 
(1.  6  §  1  D.  8,  6);  par.  mortui  (1.  17  pr. 
D.  34,  5). 

Farium,  etabt  in  W)\kn  (1.  7  §  9  D. 
50,  15). 

Farrhasius,  ein  berühmter  griec^ifc^et 
aWoIet  (§  34  I.  2.  1). 

Farrioida,  IBatermötber,  überl^u^t 
SSetmanbtenmdrber;  parriddium»  Sa« 
termotb,  über^upt  ^ermanbtenmotb 
(tit.  D.  48.  9);  parricidalis.  t)atermör<' 
berifc^:  furor  parric.  (l.  6.  C.  Th.  9,  38). 

Fars.  1)  Xl^eil,  a)  abaejonberteY 
%f)€xl  öon  einem  ®anjen,  j.  ©.  im  Oegenf. 
üon  totum,  tota  res  (1. 11  §  2  D.  2,  1.  1. 1 
D.  21,  2.  L  41  §  1  D.  22,  1.  1.  5  §  15  D. 
39,  1.  1.  25  D.  50,  16);  refertur  ad  uni- 
▼ersos,  quod  publice  fit  per  maiorem  partem 
1.  160  §  1  D.  50,  17);  maioris  partis  ro- 
luntas,  sententia  (1.  7  §  19.  l.  8  D.  2. 14. 
1.  3  pr.  D.  3,  1);  quae  in  partes  dividi  non 
possunt  (1.  192  pr.  D.  50,  17);  quaedam 


(stipulationes)  partium  praestationem  reci- 
piunt,  quaedam  non  recipiunt;  quaedam 
partis  dationem  natura  recipiunt  (1.  2  §  1 
D.  45,  1);  eiiam  partis  bonorum  usus  fr. 
legari  potest.  si  tarnen  non  sit  specialiter 
facta  partis  mentio,  dimidia  pars  bonorum 
conti  netur  (L  43  D.  7, 1);  herediiatem  par- 
temve  eius  possidere  (l.  1  pr.  D.  29, 4) ;  liere- 
ditatem  vel  partem  hereditatis  petere  (1. 1 
pr.  §  1  D.  5.  4);  ex  parte  (im  (9egenf.  Don 
ex  asse)  heres  (1.  11  §  6  D.  IJ.  1.  cf.  1.  1 
§  3  D.  5.  4.  1.  39  pr.  D.  10,  2.  1.  28  pr.  D. 
28.  2.  1.  25  D.  46, 3);  pro  parte  (im  akgenf. 
Don  in  solidum)  ^^neri  (1. 5  §  15  D.  13,  6); 
pro  p.  liberari  (l.  25  D.  46, 3);  pro  p.  nunte- 
ratio  subsecula  (1. 1  pr.  D.  20, 4) ;  in  partem 
experiri,  im  ®egenf.  Ocn  in  solidum  agere 
(1.  40  §  2  D.  39,  2);  in  partem  valere  —  in 
p.  non  valere  (1.  27  D.  10.  2);  per  partes 
=  particulatimj  j.  ^.  p.  p.  erogare  pecu- 
niam  (1.  9  §  2  D.  2,  13),  impendere  (1. 56 
I  3  D.  23,  3),  parere  condicioni  0-  44  §  8 
D.  35.  1);  p.  p.  servitus  retinetur^  licet  ab 
initio  p.  p.  adquiri  fion  poterit  (l.  8  $  1  D. 
8.  1.  1.  6  §  1  D.  8,  4);  partem  facere  fali- 
cuij,  bemirlen,  ha^  gemanb  Don  einem  ^an*^ 
5en  (in^bef.  einer  (^bfd^aft  ober  einem  IBer« 
mfic^tnig)  nur  einen  gen^tjfen  ^^eil  belommt, 
{ei  e&,  t>a%  man  mit  i^m  mirHic^  aU  %f^U 
ne^et  concurtirt  o\>tx  toenigftend  bei  ber 
9ere(^nung  ht»  i^m  aufallenben  X^eiled  mit 
gerechnet  mitb  (1.  8  §  8  D.  5,  2:  —  ,viden- 
dum  erit  an  exheredatus  partem  fadat  qui 
non  queritur?  —  utique  faciet  —  et  si  dicam 
inofficiosum.  tiofi  totam  hereditatem  debeo, 
sed  dimidiam  petere,**  (1. 17  eod.  ,qui  repu- 
diantis  animo  non  venit  ad  accn&ationem 
inofficiosi  testam.,  partem  non  facit  his  qui 
eandem  quercllam  movere  volunt."  (1. 14  g  1 
D.  29,  7.  1.  84  §  8  D.3ü.  1.  67  §  3  D.  31: 
—  „qui heres  scriptus  est,  i*atione  doli  exce- 
ptionis  ceteris  fideicommissum  petenübus 
facere  partem  intellegitur*.  I.  7  D.  34,  5: 
«Utrum  ita  postumus  partem  faciat,  si  natus 
sit,  an  et  si  natus  non  sit?*"  1. 1  g  5  D.37, 
4:  —  „quamdiu  postumus  speraturj  in  ea 
causa  est,  ut  partetn  f<iciat,"  (1. 10  §  4  eod. 
„Liberi,  qui  contra  tabulas  habere  non  pos- 
sunt, nee  partem  faciunty  si  per  alios  com- 
mittatur  edictum.*"  1. 1  §  24  D.  37,  6. 1. 3  §  9. 
10  D.  38,  16.  1.  18  pr.  D.  45.  3);  b)  in« 
tegritenber  X^eil  Don  etwad,  5. 16.  usus  fr. 
in  multis  casibus  pars  dominii  est  (I.  4 
D.  7.  1.  cf.  1.  25  Dr.  B.  50,  16);  malum 
navis  esse  partem  (1. 242  pr.  eod.) ;  partum 
non  esse  partem  furtivae  (1.  26  eod.  L  10 
§  2  D.  41,3);  c)  «ntl^eil  on  ettoo«, >  »- 
pro  parte  dominii  servitutem  adquiri  non 
posse  (1.  11  D.  8,  1);  lucrum  et  damnum 
hereditarium  pi'o  rata  parte  commune  (§  5 


Digitized  by 


Google 


Parsimonia — Partiri. 


401 


I.  2,  28);  81  non  faerint  partes  societati 
adieetae,  aeqtias  eas  esse  consiat  (1. 29  pr. 
D.  17,  2);  aegualtbus  partibus  niittendi 
omnes  in  poseessionem  (1.  40  §  4  D.  39, 
2);  partem  ^5^e  cum  ceteris  oreditoribus 
n.  1  §  14  D.  27,  8);  p.  virilis  (f.  b.  SB.  s. 
2.);  d)  Xf^l  eine«  ßonbe«,  «egenb,  C.Th. 
—  2)  3ut  tSeseic^nung  einet  t)on  nte^te'* 
ten  fic^  fiegenfibetfte^enben  $et{onen 
ober  Parteien,  }.  9.  i>aftt  «»tarit«  (=  ma- 
rito)  credere  se  snainque  dotem  (1.  2  C.  5, 
20);  a  parte  aHcuius,  »on  Seiten  3e* 
manbed,  5.  9.  a.  p.  uxoris  deftmcÜ  prae- 
scribi  ooheredibus  (1-  34  §  8  D.  81);  a.  p. 
hgntarii  sug^estunj  (1. 97  D.  82);  a5  u^a^tie 
p,  dolus  compensandus  (1.  3  §  8  D.  2,  10); 
a  n^tf^a  |>.  conirahi  obliffationem  (1. 84  §  8 
D.  18,  IV,  iniSbef.  jur  x^e^eic^nnng  einet 
bet  ftteitenben  ^atteien:  pars  rei  — 
adoris',  p.  fugiens  (1.  25  D.  3,  8.  1.  212  D. 
50.  16.  1.  13  §  2  C.  8,  1);  p.  adtersa  (f. 
b.  i3. 8. 1.) ;  dwersam  partem  adiuvare,  pro- 
dita  cao8a  sna  (1. 4  §  4  D.  3, 2);  advocatio 
aUerius  partis  (1.  17  D.  2, 1);  absente  una 
parte  discuti  causam  (1. 40  G.  7, 16);  partes 
bie  ftteitenben  ^atteien  (1.  2  pr.  D.  2, 

II.  1.  6  D.  2.  12.  1.  84  §  5  D.  12,  2.  1.  8 

C.  8,  88);  au4  Don  feinblid^en  $atteien 
»itb  e«  gefaßt  (I.  21  §  1  D.  49,  15).  -  8) 
partes  =  vices,  officium^  bie  Function, 
ba«  9(mt^  bie  Stolle  omnium  partes,  qui 
Bornas  ins  dicunt  0-  7  §  2  D.  1, 16);  partes 
iudkis  (L  18  §  2  D.  4,  8.  1.  34  D.  24,  8. 
1.  5  §  19  D.  25,  8.  1.  69  §  4  D.30.  1.  15 

D.  89.  1.  1.  15  §  6  D.  42,  1.  1.  41  §  1 
D.  44,  7),  praetoris  0-  7  §  19  D.  2,  14. 
1.  11  §  2.  1.  16  §  1  D.  4,  4.  1.  28  §  1 
D.  28,  5.  1.  20  D.  40,  4),  praesidis  fl.  2 
D.  1,  6);  aestimare,  quid  sit  partium  sua- 
Tum  (L  9  D.  1,  18);  partibus  (sui^  fungi 
n.  7  §  1  D.  5,  8.  1.  80  D.  10,  2.  1.  40 
D.  28,  8.  1.  7  §  1  D.  26,  7);  partes  suas 
interponere,  exhtbere,  accammodare  (§  1 1. 1, 
24.  L  2  C.  2,  26.  1.  7  C.  8,  36V,  partes 
aequitatis  non  negare  (1.  8  0.  8,  o2);  acto- 
ris,  petitoris  —  m,  possessores  partes  su- 
stinere,  partibus  fungi  (1.  8  §  8  D.  8.  5. 
l.  2  §  8  D.  10,  2.  1.  6  §  6  D.  87.  10. 
l.  15  D.  89,  1.  1.  7  §  5  D.  40,  12.  1.  12 
D.  44,  1  cf.  fungi  s.  1.);  defensoris  partes 
sustinere  (1-  45  §  2  D.  8,  8.  1.  5  §  19.  20 
D.  89, 1);  fideicommissi  partibus  fungi  (1. 12 

C.  «,  50). 

Parsiinonia,  @))atfamfeit:  quod  par- 
simonia sua  quisjparavit  (1.  39  P.  15,  1). 
Parthi,   eine  SöRetfd^ft  tljiend  (1.  24 

D.  49,  15);  parthiooB,  (»att^ifd^,  ).  Sß, 
pelles  parth.  (1. 16  §  7  D.  89,  4);  onA  ttrftb 
l^oifet  %xa\an  aU  vefleget  bet  ^att^et  fo 
genannt  (1.  20  §  6  D.  5,  8);  parthioarius, 


einet,  bet  mit  ))attl^if d^en  S^Hen  Ban« 
belt  (1.  7  0.  10,  48). 

FartiariuB,  ^n  getoiffen  llntl^eilen: 
part.  legcttarius  i.  e.  oui  pars  bonorum 
legabatur  (§  5  I.  2,  23),  oolonus,  ein 
^ad^tet,  bet  ftatt  bed  ^a^tgelbed  einen 
getoiffen  Zf^til  bet  gtü^te  abgiebt 
(1.  25  §  6  D.  19,  2:  —  ,part  colonus  quasi 
societatis  iure  et  damnum  et  lucrum  cum 
domino  partitur");  pascenda  pecora  parti- 
aria,  i.  e.  ut  fetus  eorum  portionibus,  quibus 

Slacuit,  inter  dominum  et  pastorem  divi- 
antur  (L  9  0.  2,  3). 
Fartlceps,  an  tttoai  X^eil  l^abenb, 
S^l^eilnel^met,  Oenojfe,  j.  ©.  particeps 
eiusdem  obligationis  (1.  16  pr.  D.  46,  4), 
doli  (1.  1  §  14  D.  27,  8),  fraudium  (1.  23 
§  4  D.  9,  2),  facinorü  (1.  2  D.  27,  10); 
particeps  nrnneris  s.  in  munere  =  oollega 
8.  b.  (1.  2  C.  5,  56.  ..  7  C.  5,  62). 

Fartioipare  s.  partioiparl,  1)  mit  ^e« 
manbem  ettoad  t^eiCen,  an  ettmi^  ^l^eil 
^aben,  X^eil  nehmen,  3.  9.  liber  homo 
ad  preUum  partictpandum  sese  vennmdari 
passus  (§  8  I.  1,  8.  cf.  1.  7  pr.  D.  40,  12. 
1.  1  G.  7,  18);  partio.  luerwn,  damnum 
(1.  55  D.  17,  2);  partic.  fraudem,  furtum 
(1.  11  §  2  D.  42,  8.  1.  1  pr.  D.  47,  6); 
fraudis  consilium  cum  faeredibus  partici- 

r um  (1.  27  §  2  D.  29,  4);  partic.  coetum 
1  §  4  D.  49,  7),  euriae  (i.  1  G.  10,  38). 
—  2)  mitt^eilen  (l.  4.  G.  Th.  1,  15). 

Fartiolpatio »  partioipattis ,  S  ^  e  i  ( « 
na^me:  sceleris  participatione  confovere 
(1.  4  pr.  G.  Th.  7,  18) ;  participatum  atque 
consitium  iniisse  in  contrahendis  incestis 
nuptiis  (1.  8  G.  Th.  3,  12). 

Faxüoiüa,  fleinet  2^eil  (1-  43  pr.  D. 
41,  2). 

Fariicularis,  t^eiltoeife,  ).  9.  parti- 
cularem  (im  (S^egenf.  bon  in  totum)  solu^ 
tionem  facere  (1.  22  pr.  G.  6,  2).  ■—  2)  be* 
fonbetet  0-  2  G.  10,  17). 

Fartioulatiin  (adv.),  tbeiltoeiiS,  ftüd* 
toeid,  ).  16.  partic.  exsolvere,  im  ®egenf. 
Don  exsolutio  totius  (1.  41  §  1  D.  22,  1); 
quamvis  partic.  venierit  (fündus^,  omnes 
partes  servitus  sequitur  (1.  28  §  8  D.  8,  8). 

Fartim,  1)  tbeiltoeife,  p.  soluta  pe- 
cunia  (1-  67  §  2  D.  12,  6).  —  2)  jum 
2^^ eil,  t^eil«,  j.  ©.  agere  partim  suo 
partim  procuratorio  nomine  Q.  8  D.  10,  2). 

Fartiri,  a)  t^eilen,  }.  9.  ad  fundum 
partiendum  "petere  arbitrum  communidivid. 
(1.  30  D.  10,  2);  duo  tutores  partiti  inter 
se  administrationem  tutelae  1.  5  D.  27,  8) ; 

Eart.  hereditatem  cum  aliquo  (§  5  I.  2,  28. 
20  §  1  D.  36,  1);  b)  X^eil  baben,  ad 
partimdum  pretium  venum  se  dari  passus 
(I.  7  §  1  D.  40,  12.  cf.  1. 1  §  1  D.  40, 18). 


Digitized  by 


Google 


402 


Partitio  —  Pater. 


Partitio,  1)  ^l^eilung  (§  5  I.  2,  23: 
—  «Post  quod  SCtum  (sc.  Pegasianom)  — 
ille,  qui  ex  fid^commisso  recepit  partem 
heieditatis,  legatarii  partiarii  loco  erat  — 
quae  species  legati  partüio  vocabatar/  of. 
Gai.  it  254.  ülp.  XXIV,  26.  —  2)  «et- 
tl^eilung  (L  2Cr  C.  Th.  11,  1:  —  ,nuUum 
iniquae  partttionis  vexet  incommodum'^), 

Partitudo,  9cburt:  futurae  partitudi- 
nis  iesHmonia  (1.  10  G.  Th.  9,  42). 

Partorire,  gebdten  toollen,  fteigen 
a.  15  D.  1,  5.  1.  1  §  10  D.  25.  4). 

Partus,  1)  hai  (&thäxtn,  bie  (S^eburt, 
}.  )B.  partas  incipiens  (1.  15  cit.);  ad  par- 
tum usque  produci  (L  1  §  19  D.  37,  9); 
feminae  reeentes  expartu  (1. 163  §  1  D.  50, 
16).  —  2)  toad  geboren  tohb  ober  ift:  a)  bie 
noq  ungdorene  fieibe^fruc^t:  partos  an- 
tequam  edatur,  mulieris  portio  est  vel  yi- 
scerom  (1. 1  §  1  D.  25,  4):  partas  nondum 
editus  homo  non  recte  luisse  dicitar  (1.9 
§  1  D.  35,  2);  partui  in  hoc  favetur,  uttn 
lueem  producatur  (L  1  §  15  D.  37,  9);  eusUh 
dito  partu  defertur  Carbon,  edictum  (1.  2 

C.  6,  17^;  partum  obigere  Q.  biefed  f&.  s. 
3);  b)  ein  bereite  geborenes  &nb;  septimo 
mense  nasci  perfectum  partum  (L  12  D.  1, 
5);  partus,  qui  membrorum  humcMorum 
officia  ampliavit  (1.  14  eod.),  partum  eubi- 
eere,  atipponere  (1. 1  §  18  D.  25, 4:  —  publice 
interest  partus  non  subici.*'  1. 1  §  11  D.  37, 
10.  L  1  C.  9,  22);  tni»bef.  totrb  e9  t»on  ben 
ftinbern  ber  6clabinnen  gefagt  (L  12 

r.  D.  4,  2.   1.  27  pr.  D.  5.  3.  1.  11  §  2. 

D.  6,  2.  L  27  pr.  D.  12,  6.  L  18  §  2  D. 
13,  7.  L  15  pr.  D.  20,  1.  l.  30  pr.  1).  35, 
2.  1.  60  §  4  D.  36,  1.  L  10  §  2  D.  4),  3. 
L  10  D.  41,  4.  1.  61  D.  47,  2);  c)  bie 
Sungen  ber  X^iere  (1.  24  §  20  D.  5,  3). 

Panim  (adv.),  »enig,  nic^t,  $.  ©.  p. 
bonus,  p.  bene  (1.  5  §  3  D.  9,  2.  L  37  D. 
39,  2);  nomina  p.  idonea  (f.  b.  S.  8.  f.); 
p.  prcbatum  sibi  opinari  (l.  3  §  2  D.  22, 5); 
p.  est,  ut  non  poasit  (1.  202  D.  50,  17). 

Parvltas,  ftlein^eit:  parvü<Ue  defor- 
m»  (1.  12  §  2  C.  Th.  7,  20). 

Parrus,  parvuluSy  Hein,  toenig,  j.  ©. 
»am  refert  (1.  6  §  1  D.  3,  4.  1.  25  §  5  D. 
5,  3);  parvum  vini  (L  21  pr.  D.  47,  2); 
parvum  temptu  (L  2  C.  5,  9);  aliquam  par- 
tem parvulamincommodi  sustinere  (1. 27  pr. 

D.  19,  2);  exparvulo  consequi  substantiam 
(L  33  pr.  C.  3,  28);  parvuli,  tUiut  »in* 
ber  (L  55  §  1  D.  40,  5.  L  1  pr.  C.  6.  38); 
puer  panr.  (1.  3  C.  8,  51);  filii,  qui  inparv. 
aetate  relinquuntur  (L  5  C.  Th.  14,  3). 

Pasoere,  1)  jur  SBeibe  f  ül^ren;  pasci, 
toeibett/  ). «.  quadrupedes,  quae  gregatim 
paeeuntur  (L  65  §  4  P.  32),  pecus  in  com- 
mune pascendum  dare;  societatis  conlra- 


r 


hendae  causa  pascenda  data  peeora  fl.  52 
§  2.  3  D.  17,  2);  tue,  sertitus  (pecoris)  pa- 
eeendi;  ut  boves,  per  quo«  fundus  coütur, 
in  vicino  agro  pascantur  (L  1  §  1.  L  3  pr. 
L  4  D.  8,  3).  —  2)  über^u^  füttern,  er« 
narren,  Unterbalten  (1.  11  §  1  D.  10, 
4.  l.  21  §  1  D.  24,  1.  1.  22  §  1  D.  34,  1. 
1.  6  §  1  D.  48,  15). 

Pasoba,  Dfterf  eft;  pasohalia,  baff  elbe 
betreff enb:  sanctus  dies  paschae,  pamiui- 
lis  laetitiae  dies,  paschalis  dies,  pasch,  tem- 
pus,  paschae  cel^ritas,  festMtas  (L  5—8 

C.  3, 12.  L  3. 4  C.  Th.  9, 38. 1. 6  C.  Th.  16,  6J. 
Pasouus,  }ttr  Seibe  bienenb,  ^  Q. 

pascua  sUva  (1.  80  §  5  D.  50, 16);  paMUum 
(Subst.),  SGBeibe,  Xrift,  ^  V.  peeora  ex 
pascuis  subtrahere  (L  1  §  1  D.47, 14);  pmr 
aoui  servitus,  Xriftrec^t  (l.  6  §  1  D.  8, 3). 

Passim,  ol^ne  SSeitere^,  ol^ne  Unter» 
f  c^ieb,  a-  ^*  ^^  (Se^enf.  t>on  causa  cognita, 
cum  causae  cognitione  (1.  11  §  3  D.  4,  4. 
1.  7  §  1  D.  37,  9);  sine  deketu  passim. 
(L  1  pr.  D.  3,  1.  cf.  L  43  §  1  D.  23,  2). 

Pas8io,  Seiben,  9^&rt9rertl^um:a|N^ 
stoHca  passio  (L  5  G.  Th.  15,  5). 

Passus,  aetrodnet:  uvae  passae  9l9« 
finen  (Paul  111,  6  §  77);  passum  (sc 
vinum),  Sßein  and  getro(!neten  Xronben  (L 
9  pr.  D.  83,  6). 

Passus,  (Subst),  Schritt,  M  ein  £An« 
genntafi  t>on  5  gfufi  0-  3  pr.  D.  50,  16). 

Pastinare,  £anb  nml^aden,  nntgra« 
hcn,  iniSbef.  um  ed  fikr  ben  SBetnbau  taug* 
(ic^  SU  mad^  (L 15  §  1 D.  43,24);pa«ttfiat»o, 
ane  foU^  tlmgrabung  (L  79  §  1  D.  50, 
16);  pastinum,  )tt  biefent  Rwtdt  untge» 
grabened  Sanb  (L  7  §  16  D.  24,  8). 

Pastio,  1)  ha»  «Seiben  (L  32  D.  7, 1). 
—  2)  »eibelanb  (L  8  §  1  D.  38,  7).  — 
3)  fla^rung,  9la^rttng«mittel  (l.  6  C. 

Pastor,  ^irt  (Paul.  HI,  6  §  38.  76.  L 
25  §  2  D.  83,  7.  L  2  C.  Th.  9,  30). 
Pastus  =  pastio,  a)  Iföeiben  G-l^§d 

D.  19,  5);  b)  »eibelanb  (l.  2  C.  Th.  7, 
7);  c)  flal^rung  (L  3  eod.  L  10  C.  Th,  7, 
8.  1.  13  C.  Th.  7,  13.  L  8pr.  lÖpr.C.Th. 
8,  4.  L  18  C.  Th.  11,  16.  L  7  C.  12,  57). 

PataTioasLses,  bie9e»ol^ner  einedgMen» 
in  i)acien  (L  1  §  9  D.  50,  15). 

Patefaoere,  1)  öffnen,  patef.  iamum 
(L  1  pr.  C.  Th.  2,  17).  — 2)  offenbaren, 
i,  B.  patef.  areana  consiliorum  (L  5  §  7 
C.  9,  8);  paUfieri  belannt,  offenbar 
toerben  (1.  23  D.  29,  5);  patef  acta  rermn 
fides  (1.  18  G.  5,  71). 

Pater,  1)  «ater,  §.  ©.  pater  is  est, 
quem  nuptias  dewumstrant  (L  5  D.  2,  4) ; 
patrem  demonstrare  non  posse  (1.  28  D.  1, 
5);  au(^  aur  iBeieic^nung  M  <Bro|baterd 


Digitized  by 


Google 


Patera  —  Pati. 


403 


0.  201  D.  50,  16);  paterfamilias  $au9« 
tratet,  ^aitd^ett,  b.  1^.  mer  ttei  t)on  ber 
bAtetlid^en  (S^ehmtt,  sui  iuris  ift,  mag  et  felbft 
JHnbet  ^ben,  bie  feinet  (&malt  untettpotfen 
fhib,  obet  nidjt  (L  4  D.  1,  6:  —  patres- 
familiarum  sunt,  fui  sunt  suae  potestatis 
sive  puberes  sive  impnberes.*  1. 195  §  2  D. 
50, 16: — „paterfam,  appellatur^gief  in  domo 
dcminium  habet  —  quamvis  filium  non  ha- 
hectt;  denique  et  pnpillum  patremfam.  ap- 
pellamus  et  cum  paterf.  moritur,  quotqnot 
capita  ei  subiecta  fuerint,  singulas  familias 
indpiunt  habere  :8inguli  enimpatrumfamil. 
nomen  subeunt*),  im  ®egenf.  bon  filiusfam. 
8.  qoi  in  potestate  patris  est  (L  8  §  4. 1. 6. 20 
D.  14,  6) ;  emancipatione  patreafam,  eonsti- 
tuti  üben  (1.  15  D.  86, 2);  filiusfam.  emanci- 
patus  vel  alias  paterf,  /actus  (1. 1  §  8  D.  87, 
11);  filiifam.  in  castrensi  pecUlio  i>ice  pa- 
irumfam,  funauntur  (1.  2  D.  14,  6).  —  2) 
»otfobt  in  bet  aUegietung  (l.  1  C.  7, 12). 
—  8)  $otti|iet  (fi  4  I.  1,  12:  —  .patn- 
ciatus  dignitas  —  nlium  a  patris  potestate 
liberat.  qui  enim  patiatur  —  iuiperatoriam 
celsitudinem  non  valere  eum  quem  sibipa- 
trem  elegit,  ab  ahena  eximere potestate"); 
pa^es,  bie  Sattixiet  im  (S^egenf.  bet 
^lebejet  (1.  2  §  8.  12.  20.  25.  26  D.  1,  2); 
decretum  patrum  =  senatus-constätum  (1. 
16  C.  9,  9);  patres  canseripti  jut  t6ejei(|« 
Bitng  bed  ©enatd  (1-  22  D.  5,  8.  1.8  C.  9, 
48).  —  4)  »ifc^of  a.  8  pr-  C.  1,  5). 

Patera,  (Schale  (Paul.  III,  6  §  86.  90. 
l  19  S  1  D.  47,  2);  pateris  vina  libari 
(1.  7  C.  1,  11). 

Patere,!)  offen   fielen,   ftei  ftel^en. 


%.  9d,  Omnibus  patere  actionem  (1.  1  §  6 
D.  26,  10).  —  2)  fid^  etftteden:  laU, 
latissime  pat   Q.  21  §  1  D.  18,  5,  1.  181 


D.  50,  16).  —  8)  offenbat  fein  (1.  1  pr. 
D.  14,  1.  L  5  C.  4,  16). 

PatemuA,  D&tetlic^/  }.  9d.  &otta  pat. 
bai^  bom  fßoin  bettü^tenbe  16etmöaen  (L  79 
nr.  D.  28,  5.  1.  3  §  7  D.  87,  10.  1.  6  §  2 
D.  42,  5);  auc^  patema  f(^(e^ttoeg  (1*  7  § 
8  D.  48,  20.  1.  9  pr.  D.  49,  ie)ifacuüates 
pat.  (L  87  §  7  D.  85,  2):  hereditas  pat. 
0.  59  D.  29,  2);  ereditar,  ddntor  pat.  (L 
7  §  2.  L  29  §  2  D.  4,  4). 

Pateaoere,  eröffnet  »etben,  ge* 
ftattet  fein  (1.  8  0.  10,  71). 

Patil,  (eiben:  a)  etleiben,  etbulben, 
itt  etttagen,  )u  befte^en  ^aben,  }.  9. 

.ti  periculum  (1.  15  §  2  D.  20,  1.  1.  60 


2  t.  28,  2),  damnum,  detrimektum,  in- 
eommodum  (1.  3  §  5  D.  87,  10.  1.  40  §  2 


D.  89,  2.  1.  1  §  23.  1.  22  pr.  D.  89,  8.  1. 
18  I  1  D.  42,  l.  1.  25  pr.  D.  42, 8),  casum 
(l  12  D.  7,  1),  iniuriam  (1.  8  §  8  D.  2,  2. 


1.  21  D.  8.  2.  1.  52  §  18  D.  17,  2.  1.  5D. 
21,  2.  1.   10  D.  37,  6),  maram  (1.  5  D.  1, 

16.  1.  78  pr.  D.  81.  1.  85  pr.  D.  32.  1.  1 
§  1  D.  88,  16.  1.  18  D.  40,  5  1.  3  §  2  D. 
40,  7),  dolum  (\,  1  %  1  D,  4,  8),  metum  Q. 
4  §  34  D.  44,  4),  vim  (1.  14  §  11.  1.  23 
pr.  D.  4,  2);  indbef.  toitb  vim  pati  Dom  (&t* 
leiben  bet  92ot^aud»t  gefagt  (1.  14  §  7. 1.  40 
pr.  D.  48,  5);  pati  adtUterium,  stuprum  (1* 
8  §  2  D.  4,  2.  1.  6  pr.  D.  48,  5.  1.  25  D. 
47,  10),  furtum  (1.  16  D.  1,  18.  1.  27  §  1 
D.  47,  2).  pati  poenam  (1.  8  §  6  D.  2,  2. 
1.  51  §  1  D.  19,  1.  1.  29  pr.  D.  40,  7. 1. 3 
D.  44,  6.  1.  1  §  9  D.  48, 16),  departationem 
(1.  13  §  1  D.  24,  1),  ultimum  supplicium 
(1.  1  §  ^  D.  29, 5),  condemnationem,  senten- 
tiam  a*  U  §  4  D.  4,  2.  1.  1  §  3  D.  32.  1. 
1  pr.  D.  48,  19);  pati  controversiam,  in 
einen  ^roceg  benoidelt  metben  (L  7  §  2  D. 
5,  8. 1.  3  §  6D. 85,3. 1.  65§2D.  86, 1.1. 1  § 
4. 1.3  §  8. 9.  L 11  D.  37,  im,  quaestionem  (i.  7 

1  D.  6,3. 1. 14 1 7  D.  11,  i),causam  de  bonis 
1. 39  pr.  D.  10, 2),  actionem  (l.  36  pr.  D.  3, 5. 
1.  9  §  2  D.  4,  4.  1.  30  §  8  D.  15,  1.  1.  4 
D.  27,  4.  1.  10  §  2  D.  29,  4.  1.  68  §  3  D. 
36,  1.  1.  18  §  4.  5  D.  49,  1%  iudicium  (l 
54  pr.  D.  8,  8.  1.  8  §  5  D.  4,  7.  1.  22.  24 

Sl  D.  5,  1.  1.  18  §  14  D.  5,  8.  1.  25  D. 
,  4);  interdictum  (1.  7  §  2  D.  87,  15. 1. 1 
§  19  1).  48,  16),  exceptionem  (L  4  §  28. 
81  D.  44,  4),  eompensationem  (1.  3  §  4  D. 
3,  5.  1.  24  §  6  D.  24,  8),  deductionem  (1. 
17  §  3  D.  86,  1),  Falcidiam  (1.  1  §  19.  L 

17.  22  pr.  1.  26  §  1.  1.  36  nr.  1.  65. 98  D. 
35,  2),  eautionem  (1.  8  §  5  D.  35,  3);  aedi- 
ficia,  quae  servitutem  patiuntur  (1.  12.  cf. 
1.  24  D.  8,  2);  b)  bulben,  gefc^e^en 
laffen,  julaffen,  geftatten,  }.  9.  aliud 
est,  auctorem  esse  senro  delinquenti,  aliud 
pati  delinquere  (1.  3  cf.  1.  19  §  2  D.  9, 4); 

5ati  uxorem  suam  delinquere,  adülterari 
.  2  §  8.  1.  30  §  4  D.  48,  5);  deteHusfa- 
cere  aliqnid  vel  fieri  pati  (1.  11  §  2  D. 
19,  2);  qui  patitur  ab  alio  mandari^  ut 
sibi  credatur,  mandare  intellegitur  (1.  18 
D.  17,  1);  yix  est,  ut  non  viaeatur  alie- 
nare,  qui  patitur  usucapi  (1.  28  pr.  D.  50, 
16);  pupillus  pati  posse  non  intmegitur  (1. 
110  §  2  D.  50,  17);  patiente  vicino  opu» 
facere  (1.  19  D.  39,  3);  res  patitur,  ut  etc. 
(1.  1  pr.  D.  14,  1);  nulla  iuris  ratio  patitur, 
ut  etc.  (1.  25  D.  1, 3);  iusnostrum  non  pati- 
tur etc.  (1.  7  D.  50, 17);  eatenus  praestare 
debere,  quatenus  peculium  patitur  (§  4 1. 4, 
7);  quae  virumpati  non  potest,  nid^tmonn* 
bat  (1-  80  D.  36,  2);  freni  patiens  equus, 
ein  $fetb,  bai»  ben  3ügel  bulbet  (1.  2  §  1  D. 
49,  15);  aud^  bebentet  patiens  bulbfam, 
gefftllig  (1-  9  §  2  D.  1,  16:  „Circa  advo- 
catos  patientem  esse  proconsulem  oportet*). 

26* 


Digitized  by 


Google 


404 


Patibulnm — Patronatns. 


Fatibtanm^  (Balgen  (1.  1  §  1  C.  Tk 
9,5). 

Patienter  (ady .),  g  e  b  u  I  b  t  g :  pat.  audire 
aliquem  (1-  3  D.  28,  4). 

Fatientia,  1)  (Srbulbung,  ©rttogung 
a.  1  §  23  D.  48,  18).  —  2)  3)ulbung, 
®eftattung,  3ula{fung,  5.  SB.  sdentia, 
quae  habet  nonvoluntatem,8edp(Uientiam: 
non  enim  velle  debet  dominus,  sed  non 
nolle  (1. 1  §  3  D.  14, 4);  per  patientiam  cofir 
stitutae  Servitutes,  forte  si  per  domum  c^uis 
snam  passus  est  aquaeductum  transduci  (L 
11  §  ID.  6,  2.  cf.  1. 1  §  2  D.  8,8:  .Traditio 
plane  et  patientia  aermtutium  inducet  offi- 
cium praetoris*);  sera  est  pat,  fruendi, 
quae  offertur  eo  tempore,  quo  frui  colonus 
non  potest  (1.  24  §  4  D.  19,  2);  patien- 
tiam {destrtiendi,  restitttendi  operis,  toUendo 
operi)  praestare,  bulben  (l.  22  D.  39,  1. 
1.    4  §  2.  L  5.  11  §  2.  6.  L  12  D.  89,  3. 

1.  5  D.  48,  1. 1.  2  §  43  D.  43,  8.  1.  13  § 
7.  1.  15  §  1  D.  43.  24). 

Patina,  ©c^üifcl  (1.  18  §  3  D.  33,  7). 

Patrare,  }u  d^nbe  bringen,  dies  pa^ 
trati  iudicii  (1.  1  pr.  C.  Th.  4,  19). 

Patria,  »ftterlftnb,  »aterftabt,  $ei* 
ntatl^:  Roma  communis  nostra  patria  est 
(1.  38  D.  50,  1);  parentibus  et  patriae 
parere;  legibus  patriae  sua^  oboedire  (1.  2 
D.  1,  1.  1.  3  §  1  D.50.4);eum,cuti)a«na 
interdictum  est,  etiam  urbe  abstinere  de- 
bere;  si  cui  urbe  fueritinterdictnm,  ^afria 
siM  interdictum  non  videtur  (1.  7  §  15. 16 
D.  48,  22);  ad  munia  patriarum  subeunda 
revocari  (1.  26  §  1  C.  10,  32). 

Patriarcha,  £)bct|)ticftcr  bei  ben  Suben 
(1.  1  §  8.  13—17.  29  C.  Th.  16,  8),  Cts* 
bifc^of  (lul.  ep.  no7.  c.  6  §  119). 

Patridatus  f. 

Patrloins,  1)  euter  bet  urf^nrünglic^en 
t)oIIbetec^tigten  SBütger  SÜomiS,  einet  bet  t)on 
ben  aiteten  ©enatoten  abftammt  (§  4  I.  1, 

2.  1.  2  §  43  D.  1,  2.  1.  12  §  1  D.  1,  9.  1. 
1  8  3  D.  1,  13).  — 2)  (gl^tentttel  fntgetoijfe 
faifetlid^e  Beamte;  patridatus  s.  patricia 
dignitas,  bie  ©ütbe  etne3  fold^en  Beamten 

§  4  I.  1,  12.  1.  3  pr.  C.  3,  24.  1.  64.  67 
'  1  C.  10,  32.  1.  1.  3  C.  12,  3). 

Patrimonialis  f. 

Patrimonium,  1)  a)  eigentlid^  bo^  t)om 
»atet  etetbte  S^etmögen  (1.38  D.  10,  2. 
1.  61  D.  12,  6);bannübet^u|)t»etmögen, 
=  bona,  facultates,  5.  IB.  tmtb  bie  bonorum 
possessio  qU  ius  persequendi  retinendique 
pfitrim.  bcfinitt  (1.  3  §  2  D.  37,  1);  corpus 
patrimonii  (f.  corpus  r.  1);  patrimonii 
mvnera,  onera,  im  ®egenf.  t)on  personalia 
munera,  corpori  indicta  obsequia  (1.  1  pr. 
1.  4  §  2.  1.  18  §  18  D.  50,  4);  b)  in^bef. 
ha»  (ftgent^um,  }.  9,  quae  in patrimonio 


habet  aliqois,  im  ®egen{.  t>on  qoae  in  no- 
minibus  sunt  (1. 9  D.  46,  6)  ;re8,  qna^  yel  in 
nostro  patrim,  sunt,  vel  extra  nostrum  pa- 
trimon  habentur;qusyß  extra  eomputationem 
patrim.  nostri  sunt  —  quae  in  patrimon. 
sunt  (pr.  I.  2,  1. 1.  5  D.  50,  16);  in  patrim. 
nostro  computantur  apes  (1.  8  §  1  D.  10,  2); 
praedia,quae[tia«trt  patrim,  sunt  (1. 10  eod.); 
in  patrim.  suum  convertere  aliquid  (L  25  § 
1  D.  5, 3. 1.  77  §  19  D.  Sl);  in  patrim.  fisci, 
populi  esse  (1.  72  §  1  D.  18, 1.1.  Upr.D. 
41,  1.  1.  2  §  4  D.  43,  8).  —  2)  ba«  laijetL 
$riDatk>etm5gen,  bod  (t^atttllegut: 
praedia  Cciesaris,  quae  in  formam  patri- 
monii  redacta  sub  procuratore  patrimoim 
sunt  (1.  39  §  10  D.  30);  dcmus  vel  saeri 
jpainm.vel  emphjteutici  iuris  (1. 1  C.  10,17); 
fundi  ad  patrim.  nostrum  pertinentes  (1. 15  C. 
10,  48) ;  patrim.  pietatis  nostrae^  cuius  re- 
ditus  necessitatibus  publids  frequentissime 
deputarous  (1.  5  C.  iL  75);  hc^ex  pairimo- 
niaies  fundi,  agri,  faifetL  i^atnlUht^ 
fijungen,  «tongütet  (1.  3  C.  11.  64.  tit. 
G.  1 1, 62.  65) ;  mdf  patrimonialis  tumfnndi, 
praedia  genannt  (1. 19.  33  C.  Th.  5, 13. 1. 17 
C.  Th.  11,  16);  colonus  patrimonialis,  »et 
an  ein  ^ongut  atö  colonus  (f.  b.  SB.  s.  2)  ge^ 
bunben  ift  (1.  7  C.  3,  26. 1. 1.  2  C.  11,  64). 

PatriuB,  t>ättxli^:  patria  potestas  (f. 
b.  m);  patrio  iure  uti  Q.  132  D.  45,  1); 
patrium  solum  =  patria   (L  l  D.  50,  2). 

Patrocinari,  beifte^en,  )tt  ^ülfe 
fommen,  ^otfc^ub  leiften,  begfin^i- 
gen,  5.  9.  non  solum  aetatis  benefido, 
verum  et  si  aetas  non  patrocinetur,  habere 
abstinendi  facultatem  (1.  6  D.  4,  1);  indi- 
gnus,  cui  exceptio  patrocinetur  (1. 2  §  SD. 
2,  11);  patroc.  libertatis  praestationi  (L 
24  §  9  D.  40,  5). 

Patrooinlum,  1)  SSctttetung,  Set» 
tl^eibigung,  IBeiftanb  t)Ot  (&ttxäft,  h 
S3.  causarum  patroc.  profUeri  (L  9  C.  ^, 
7) ;  patrocinia  praestare^  pra^)ere  iurganti- 
bus  n.  2.  6§1C.2,6).  — 2)«ef(^üjnn9, 
Qegunftignng/  sub  patrocinio  clericatits 
muneribus  debitis  patriam  fraudare;  pa- 
trociniorum  fiducia  iuncUone  se  subtrahere 
0.  72  §  1  C.  Th.  12, 1. 1.  21  C.  Th.  13,  1). 

Patronalis,  ben  $atton  betteffenb* 
verecundia,  reverentia  patron.  (l.  20  pr.  D« 
39,  5.  1.  2  C.  2,  41). 

Patronatua,  1)  bad  Umt  eine«  Sadj* 
toaltet«  (L8.  10  C.  2,  7).— 2)  ba««et. 
baitni§  be«  greilaffct«  »nm  grei0^ 
laffenen:  ius,  iura,  commodum  patrona- 
tus  (1.  64  §  5  D.  24.  3.  1.  14  D.  26,  5.  L 
3  D.  37,  14.  1.  1  §  1  D. 48, 23); tn  fraudem 
patronatus  factum  aliquid  (L  1  §  27  J>. 
38,  5). 


Digitized  by 


Google 


Patronus  —  Peculatus. 


405 


Patronus,  1)  ©adbtoaUev  (1*  M  ^  ^• 
3,  1.  1.  12  D.  48,  1. 1  23  §  7  D.  48,  5. 1. 
6  pr.  C.  2,  6.  1.  1  C.  2,  7).  -  2)  bcr 
%vtilü\\tx  old  @(^ut^ett  bed  Steige« 
laffenen,  ^atvon  im  engetit  6inn;  patrana, 
greilofferitt,  ^otronitt  (1.  9  §  3  D.  1, 
16.  1.  4  §  1.  1.  8  §  1.  1.  10.  14  D.  2,  4. 1. 
2  §  2  D.  2,  8  1.  1  ff.  D.  37,  14.  1.  5  ff. 
D.  37,  15.  1.  1  ff.  D.  38.  2). 

Patmelis,  (fraUr,  «oror),  6 ol^n,  Xod^ 
tev  t)on  bei$  flSatet^  IBtubev;  patrueles, 
O^efc^wifterfinbev,  beten  ^&tet  Otilbet 
ftnb   (L    1   §  6.  7.  1.  10  §  15  D.  38,  lo). 

Fatruus  bei»  SSatetd  iBtubet,  Onlel, 
O^eim;  p.  magnue,  be9  ®toftt)atet9 
Stubet;  p.  maior,  bed  Utgtogbatetd 
(proayos)  8  t  üb  et  =  propatruus;  p. 
maximus,M(&voinx^voit>attx9  (abavus) 
«tubet  =  abpatruus  (1.  10  §  14—17 
eod.). 

Pauoitas,  getinge  ^n%ahl  (l.  12  D. 
50,  2). 

,  Patums,  toenig/  ).  9.  pauciares  res 
possidere  (1.  41  pr.  D.  5,  3);  Kut  paucioru 
bus  diebus  aat  nullis  poesedisse  (1.  156  D. 
50,  16);  si  paitcissimi  dies  2A^em<AendAm 
longi  temporis  possessionem  superfuerunt 
0.  16  D.  28,  5). 

PatQatim,  alltn&l^Iic^,  naA  unb  naä^, 
§.  IB.  üa  paül.  adici,  ut  intellogere  non 
po88iiuu8,  quantum  quoquo  temporis  mo- 
mento  adiciatur  (1.  7  §  1  D.  41,  1). 

PatOianus,  1)  ben  gutiften  ^uliud  ^ulud 
betteffenb:  responsa  Paul.  (c.  Omnem  reip. 
§  5).  —  2)  Paul,  actio,  bie  (nad^  einem  $tfttot 
^ulud  benannte)  fttoge  auf  SÜefciffion  bet 
bon  einem  (i^emeinfc^iäbnet  in  fraudem 
creditorum  botgenommenen  ^etfingetungen 
0.  38  §  4  D.  22,  1.  cf.  tit.  D.  42,  8).  — 
3)  Pauliniani,  eine  leisetifcbe  6ecte  (1.  5  C. 
1.5). 

Paolisper,  ein  f&tniq,  paul.  rdaxari 
iu8  publicum  (1*  2  G.  10,  44). 

Paulus  (adi),  menig,  ((ein,  (ut):  p. 
denerticulum  (1.  33  §  1  C.  Th.8,  h)\paulo 
(adv.),  ein  menig,  ettoad,  $.  9.  p.  maior 
aetae  (1.  1  §  3  D.  3,  1);  p.  honestius  nomen 
(l.  144  D.  50,  16). 

Paulus  (Mius),  betül^mtet  gutip  untct 
Set^mui^  6ebetUiS,  QSkttacaUa  unb^Ie^anbet 
Sebet(pr.  I.  2,  14.  l.  5  §  1  C.  2.  55.  1.  6 
C.  5,  4.  1.  11  C.  9,  22). 

Pauper»  otm  (L  4.  5  §  8  D.  24,  1;  — 
„eam  demum  donationem  impediri  solare, 
qme  et  donantem  pauperiorem  et  (tccipien- 
tem  faciet   hcupUtiorem,"   cf.  §  16  eod.). 

Pauperies,  bet  oon  einem  bietfügi" 
gen  X^iete  angcticbtete  ©cfaaben  (tit- 
L  4,  9.  D.  9,  1). 


Paupertas,  1)  «tmut^  (1.  7  D.  27, 1. 
1.  10  D.  48,  2).  —  2)  getinge«  »et* 
mögen  (1.  80  §  12  D.  36,  1). 

Pavidus,  futcfitfam  (1.  4  §  3  D. 
21,  1). 

Pavimentum,  (gfttic^  (1.  7  §  3  D.  7, 
1.  1.  28  D.  8,  2.  1.  12  §  22  D.  33,  7). 

Pavo,  ¥fou  (1.  5  §  5  D.  41,  1). 

Pavor,  afutd^t. 

Pax,  Stiebe  (1.   1  §  1.  1.  5  D.  2,  14). 

—  bet  öffentlid^e  gtiebe,  bie  Otb- 
nung  (1.  4  C.  Th.  16,  5). 

Peooare,  fic^  betgel^en,  per  imprur 
dentiam  pecc.  (1.  9  §  5  D.  19,  2.  1.  6  D. 
50,  13);  peccatum,  SSetge^en  =  ddictum 
(L  52  pr.  §  8  D.  44,  7.  1.  18  D.  47,  10. 1. 
131  §  1.  1.  244  D.  50,  16);  peccator, 
Uebelt^fttet,  delinquens  (§  4.  8  1.  4,  18). 

Pecten,  1)  ftomm  (1.  4  C  11,  9).  — 
2)  ^ammmufd^el,  obet  ein  ©eefifd^  (1.2 
pr.  0.  4,  59). 

Peotiuatus,  ge(&mmt,  ge(t&m^eU: 
Sana  pect.  (Paul.  III,  6  §  2). 

Pectus,  Otufi,  ^et);  pectoris  cwrae 
a.  3  C.  Th.  7,  8). 

Peouarius,  »ie^l^Anblet  (1.  10  pr.  C. 
Th.  14,  4). 

Peculatus,  »etletuna  bei»  dffent« 
lid^en  (Sigentbumd,  iniSbef.  (Sntmenbung 
obet  iOefd^ftbtgung  öffentlid^et  obet  au 
vtliqib]en  S^edtn  bestimmtet  (S^elbet 
obet'  anbetet  ^aAtn,  butd^  eine  ^tv* 
fon,  meieret  biefelben  ntc^t  anoet« 
ttaut  finb  (tit.  D.  48,  13.  C.  9,  28.  — 
„Labeo  —  peculatum  definit  pecuniae 
publieae  aut  sacrae  furtum  non  ab  eo  fa- 
ctum, cuius  periculo  fuit  et  ideo  aedituum 
in  his,  quae  ei  tradita  sunt,  peculatum  non 
admittere^  1. 11  §  2  D.  cit.  —  „(}ui  pecuniam 
traiciendam  suscepit,  vel  quüibit  alius,  ad 
cuius  periculum  pecunia  pertinet,  pecu- 
latum non  commitiit"  §  4  eod.  —  „senatus 
iussit  lepe  peculatus  teneri  eos,  qui  iniussu 
eius,  qui  ei  rei  praeerit,  tabnlarum  pubL 
inspicieudarum  describendaru  mque  po- 
testatem  fecerint"  §  5  eod.  —  „eum,  qui 
pecuniam  publ.  in  usus  aliquos  retinuerit 
nee  erogaverit  hac  lege  teneri**  §  6  eod.  — 
„Qui  tabulam  aeream  legis  forroamFe  agro- 
rum  aut  quid  aliud  continentem  refixerit 
yel  quid  inde  immutaverit,  lege  lulia  pec, 
tenetur.  Eadem  lege  tenetur,  qui  quid  in 
tabulis  publ.  deleverit  vel  induxerit**  1. 10 
eod.  —  „Qui  perforaverit  muros  vel  inde 
aliquid  abstulerit,  pecul,  actione  tenetur" 
1.  13  eod.  —  „is  qui  praedam  ab  hostibus 
captam  subripuit,£^«  pec.  tenetur^^h  15  eod. 

—  „Sed  et  si  de  re  civitatis  aliquid  subri- 
piat,  constitutionibus  —  cavetur,  pecuh  cri- 
men commUti''  (1.  5  §  4  eod.  cf.  1.  82  D.  47, 


Digitized  by 


Google 


406 


Peculiaris — Pecunia. 


2:  „Ob  pecuniam  dvitati  subiractam 
actione  furti,  non  crimine  pec.  Unettur"), 
Peculiaris  s.  peouliarius,  1)  auf  ba9 
6onbetgttt  (peculium)  eiltet  ©claDen 
obev  ^aui^finbed  ftc^  be^ie^enb,  ba^u 

Jie^örtg/j.  9.  eo; causa peculiari fideiubere 
1.  19  D.  46,  1),  habere  rem  (I.  13  §  8  D. 
41,  2) ;  pecul,  nomine  adprehendere,  possi- 
dere,  tenere  (1.  4.  32  §  2  eod.  L  4  §  9. 1. 
31  §  8  D.  41,  8),  usucapere  (1.  45  §  4  D. 
41,  1),  emere  (1.  51  pr.  D.  21,  1.  1.  16  § 
4  D.  40,  42.  1.  2  §  10  D.  41,  4),  credere 
(1. 32  D.  46, 3) ;  non  peciü,  nomen  facere,  sed 
quasi  dominicae  rationis  (l.  3  §  5  D.  15, 
3);  pec.  obligatio  (1. 19  D.  46, 2);  peculiaria 
debita  (1.  34  pr.  eod.);  debitar  peculiaris 
(1.  26  §  8  D.  12,  6.  l.  7  §  1  D.  15,  3. 1.  24  D. 
23,  S)\creditore8 pecul  (1. 18  §  5  D.  10,  2. 
1.  18  I).  33,  8);  negotia  peciü.  gerere;  re- 
rum  pectU.  causa  negotia  gerere  (1.  33  pr. 
D.  3,  3.  L  5  §  9  D.  3,  5);  ob  rem  pecul 
fideiubere  (1.  47  §  1  D.  15,  1);  parenti 
licere  deteriorem  condicionem  liberorum  in 
rebus  pecüliariis  facere  (1.  4  §  34  D.  44,  4) ; 
merce  peculiari  negotiari  (1.  20  §  10  D.  14, 
1.  L  1  pr.  §  2. 1.  3  §  1  D.  14,  4. 1.  27  pr.  D. 
15, 1);  ntmmi  pecul.  (1.  30  pr.  D.  19,  1. 1.  2 
§  4  D.  21,  1.  1.  20  §  4  D.  29,  2);  servus 
pecul.  a.  1  §  22  D.  14,  1.  1.  21  D.  33,  8. 
1.  7  D.  40,  1);  jp«cu2tartter(adv.)oIg@on* 
bergut,  in  ber  C^igenfc^aft  uon  ®on« 
betaut/  pecvL^BX,  tenere,  adquirere,  pavare, 
nancisäa.  1  §  5.  22.  1.  3  §  12  D.  41,  2. 
1.  8  pr.  Ö.  41,  3),  hypothecae  accipere  (1. 
8  §  5  D.  20,  6),  emere  (1.  1  §  4  D.  21, 3), 
negotiari  (1-  2  D.  14,  4),  mutuari  (L  3  § 
1  D.  15,  3);  —  2)  bef onberg  (L  3  C.  Th. 
6,  14). 

Feouliatus,  mit  einem  ©onbetgut 
(peculium)  t)erfe^en:  servus  pecuL  (1.  13 
§  4  D.  19,  1.  1.  18  §  2  D.  21,  1). 

Peculium,  1)  SSetmögen  =  pairi- 
monium  (pusiUum),  pecunia:  (1.  5  §  3  D.  15, 
1.  1.  17  pr.  D.  36,  1.  1.  7  §  1  C.  12,  57).  — 
2)  im  engem  6inn:  ©onbetgut,  b.  ^.  ber 
Snbegtiff  gemiffer  SSerm5gendftü({e,  bie  atö 
ein  für  (i(^  befte^nbed  Vermögen  rec^tltc^  in 
Oetrac^  tommen:  fo  mitba.  9.  bet  %f^lht» 
SSermögen«,  ben  S^manb  für  ben  gatt  ber 
ffloiii  (praesidii  causa),  aU  9h)t]^))fennig,  |u« 
rücÖegt,  pec.  genannt  (l.  79  §  1  D.  32); 
ebenfo  hai  $arat>^ernalt)erm5gen  ber  (Sbefrau 
(L  9  §  3  D.  23,  3.  1.  31  §  1  D.  39,  5); 
inöbet.  aber  beaeicftnet  t»  ben  gnbegriff  berj. 
SSermögendftüoe/  bie  ein  @clak>  ober  ^auiSfinb 
uom  Vermögen  beiS  $emt  ober  SSoterd  abges 
fonbert  }ur  eigenen  Sßerhmitung  erlitten  ^(d 
(1. 5  §  4  D.  15,  1:  „Pec.  Tubero  sie  definit, 
quod  servus  dominipemtissu  separatum  a  ra- 
tionibus  dominicis  habet,  deducto  inde  si 


quid  domino  debetur."  cf.  1. 4  pr.  eod.  „Pe- 
culii  est  non  id,  cuius  servus  seorsum  a  do- 
mino rationem  habuerit,  sed  quod  dommus 
ipse  separaverit,  suam  a  servi  ratione  dis- 
cernens,"  L  39  eod.  „Pec  et  ex  eo  conaislLt, 
quodparsimonia  sua  (j^uisparavit  vd  officio 
meruerit  a  quolibet  sibi  donari  Idque  velut 
proprium  patrimonittm  servum  swim  habere 
quis  voluent."  (1-  87  §  1  D.41, 4.  L  182  Ü.50, 
16 :  „Paterfam,  peculium  non  potest  habere 
quemadmodum  nee  servus  bona*^  im  ^kgenf. 
t>on  Patrimonium  liberi  hominis,  patrim. 
eins,  cuius  in  potestate  fuerit  filius  (L  2  pr. 
D.  14, 5.  L  47  §  6  D.  15, 1);  servus, ^tim eiiM 
peculio  emisti;  deducto  |>ec.  venditus  (§5  eod. 
1. 30  pr.  D.  19, 1);  peculium,  quod  servus  d- 
viliter  quidem  possidere  nonpotest,  sed  naUh 
raliter  tenet,  dominus  creditur  possidere  (L 
24  D.  41, 2) ;  filius  servusve,  cui  admiimstra^ 
tiopeculiipermissa  e^t  (1. 34  pr.  D.  46, 2) ;  li- 
berajpeculii  administratio  non  permanet  ne- 
que  «n  fugitivo  neque  in  subr^to  etc.  (L  48 
pr.D.  15,  1);  ßliusfam,  donare  nonpotest^ 
neque  si  liberam  peculii  administratumem 
habeat;  non  enim  ad  hoc  eiconcediturlibera 
pec.  administratio,  ut  perdat  (1.  7  pr.  D.  39, 
5.  cf.  1.  28  §  2  D.  2,  14);  pec.  legatmn  (tit 
D.  33,  8);  actio  de  peculio  s.  in  pecuüum, 
bie  Ma^t,  burcfi  totü^  ber  ^erc  ober  Sätet 
ouiSL  einem  SÜe^ti^ef^aft  bed  Sdotien  ober 
^auiSfinbed  h\&  auf  ben  $6ettag  M  @onbet» 
gntd  in  ^n]ptti^  genommen  toitb  (§  10  L  4, 
6:  „Actiones  de  pec.  ideo  adversus  patrem 
dominumve  comparavit  praetor,  <^uia  licet 
ex  contractu  filiorum  servorumve  ipso  iure 
non  teneantur,  aequum  tamen  esset,  pecuUo 
tenus,  quod  vduti  Patrimonium  est  fiUorum 
ßiarumque  item  servorum  condemnari  eos" 

4  I.  4,  7.   1.  30  §  1  D.  2,  14    LI  pr. 

4  1.3.  10.11  §8.  1.41  D.  15,  1.  L  Iff. 

.  15,  2);  formula  in  dominum  danda  de 
peculio;  persecutio  in  peculio  (L  42  pr.  D. 
47,  2) ;  de  pec.  aedilida  ctctio  in  dominum 
vel  patrem;  redhibitoria  peculio  tenus  s.  in 
peculium  (L  23  §  4.  1.  57  pr.  §  1  D.  21,  1); 
de  pec.  öbligari,  teneri,  convemri^  condem- 
nari (L  3  §  1.  2.  5.  6.  1.  5  pr.  §  1.  1.  19  §  1. 
1.  30  §  1  D.  15,  1);  enbU^  toitb  aud^  ber 
Snbe^ff  bet  t>on  einem  filiusfam.  and  Biefon« 
betn  tn  laifetl.  C^onftitutionen  beftimmten  8et« 
anlaffungen  etgent^ümlü^  eüootbenen  Setm5* 
gendftflde  peculium  genannt:  pec^paganum, 
castrense,  quasi  castr,  (f.  bieje  16S.). 

Pecunia,  1)  &tlh,  ).  9.  pec  signata 
(l.  19  pr.  D.  34,  2),  aurea  (L  85  D.  2,  14), 
numerata  (f.  numerare  s.  2.),  eredita  (f.  cre- 
dere s.  3.),  mutua  (f.  b.  S.  s.  1),  faenebris 
(f.  b.  S.) ;  pecuniam  exercere  (f.  b.  %3.  s.  4^; 
pecuniae  negotium  gerere  (1.  36  §  1  D.  8,  5); 
acervum  pecuniae  stipulan  (1.  29  pr.  D.  45, 


Digitized  by 


Google 


Pecuniarie,  pecuniariter — Peius. 


407 


1);  f. D.O.  (Btlhlofin  cnm  do,  ut  facias  — 
peeimia  data.hcatio  «rit  (1.  5  §  2  D.  19,  5. 
cf.  1.  1  §  4  D.  17,  1);  ita  opus  locare  — 
wt  in  singuias  operas  eertapec,  daretur  (l.  51 
§  1  D.  19,  2);  operas  suas  locare,  et  eo  no- 
mine pecuniam  %n  annos  HngtUoa  dari  stipa- 
lari  (1. 18  §  B  D.  45, 8);  pec.  messium  (1. 7  §  3 
D.  24,  8);  au(^  bft  (Selbtoevtb  einer  @a(|e: 
non  magnae  pec,  esse  (1.  4  §  1  D.  47,  9).  — 
2)  üBet^ttpt  tCHed,  toai  degenftanb  be9 
»ermö^enö  ifl  (1-  5  pr.  D.  60,  16:  —  „pe- 
cnniae  si^ficatio  ad  ea  refertnr,  qime  in 
patrmomo  sunt"  1. 178  pr.  1. 222  eod.  „Pe- 
caniae  nomine  —  <mmes  res  tarn  soli  pMm 
möbHes  et  tarn  eorpora  qnam  iura  continen- 
tor");  pec.  constituta  (J.  constitaere  s.  6.  cf. 
L  2  C.  4,  18).  —  8)  «etmögen,  de  pec. 
sm  Usiari  (l.  77  §  24  D.  81);  cum  dicitnr 
*supeTfecuniae  tutelaeve  suae\  tutor  separa- 
iim  9ine  pecunia  dari  non  potest  ^.  58 
pr.  D.  50,  16);  publica  loca,  quae  non  in 
peennia  populi,  sed  in  publice  usu  haben- 
tur  (1.  6  pr.  D.  18,  1);  miignitttdo  pecu- 
niae  =  facuUatum  (1.  80  D.  81). 

Pecuniarie,  pecuniariter,  f. 

PecuniariuB,  (Selb  betteffenb,  in 
(Selb  beflel^enb,  $.  ^.  fideicommissum 
pecun.  (1.  24  pr.  26 J  1. 1.  45  §  1  D.  40,  5); 
dos  pec.  0*  ^6  §  8  D.  28,  8);  damnum  pec. 
(1. 17  §  18  D.  21, 1);  pecun.  Utes,  im  (»egenf. 
tH)n  cnminales  causae  (1.  1  §  1  D.  22,  5); 

r>.  causa,  res  0.  4  pr.  D.  1,  16.  1.  1  §  1 
8,  6.  1.  15  §  1  D.  24,  8.  1.  22  D.  29,  6. 
L  87  D.  40,  5.  1.  6  D.  48,  1.  1.  9  §  4  D. 
48,  10,  1.  18  §  2  D.  48, 16.  L  9  pr.  D.  48, 
18.  L  1  D.  49,  9.  1.  15  C.  9,  41),  actio 
(1.  9  D.  47,  12),  appellatio  (1.  2  C.  2, 12), 
sententia  (l.  1  §  27  D.  48. 18),  condemnatto 
0.  5  D.  2,  9.  1.  6  §  1  D.  42,  1),  coerdtio, 
poena,  mülta  (1-  2  D.  48,  1.  1.  12  §  4  D. 
48,  2.  1.  5  pr.  D.  48,  19.  1.  8  §  1  D.  49, 
l^)',  pecuniarie  s.  pecuniariter  agere,  auf 
dntfc^abigung  in  (S^elb  Kagen^  bal^ 
f.  «).  a.  civiliter  agere  (l.  10  §  2  D.  16,  2. 
1. 3  D.  47, 1) ;  pecuniariter  interesse  alicuius, 
ein  naA  (S^elb  an^ufc^IaoenbeiS  3nter« 
effe  ^aben  0-  1^  I>*  10,  4). 

PecuB,  f^ith,  hai  in  beerben  Reibet 
2  §  2.    1.  29   §  6  D.  9,   2.    1.  65  §  4 

.  32). 

Pedamentum,  %fabl  (1.  10  D.  7,  1.  1. 
1  §  1  D.  47,  8). 

PedaneuB  index,  bet  toom  S^agiftvate 
gegebene  Ui&ttx,  toon  ienem  (bet  in  f|)d« 
terec  Seit  oua  afö  index  bejeid^net  »irb) 
bnn^  ben  3tt|ft|  pedanens  untecf (Rieben: 
n  —  praesides   de   bis  causis,  in  qnibus 

antebac  pedaneos  iudices  dabant'* 

(l  2  C.  8,  8.  1.  8  §  1  D.  2,  7.  1.  1  §  6 
B.  3,  1.  L  4  D.  26,  5.  L  38  §  10  D.  49, 


i. 


19.  1.  29  C.  2,  8.  1.  8  C.  2,  46.   tit.  C.  8, 
8.  1.  2  C.  6,  7.  L  11  C.  9.  22);  au^  ped. 
arhiter  (1.  25  pr.  C.  2,  7). 
Pedeplana  (Flur.),   (Srbgefd^ofi  (1.  7 

C.  12,  40). 

Pedes,  SfuBgdnger  (L  12  D.  8,  8); 
Suftfolbat  a.  5  §  1  D.  49,  16). 

Pedester,  ju  %nit:  milüia  pedestris 
im  (Segenf.  Don  equestris  (1.  48  G.  Th.  8, 
5);  pedestre  iter,  Sein^fab,  Stt6))fQb, 
auf  toeUfiem  ftftbne  gebogen  »erben  (1. 1  §  14 

D.  48,  12). 

PediculuB,  ^üi^tn  (1.  82  pr.  D. 
84,  2). 

PediaequuB,  1)  ein  @cla)),  ber  feinem 
^ertn  beim  ^udge^en  folgt,  S^ac^ttetet, 
irobont  Q.  65  pr.  D.  81.  1. 17  D.  34,  1); 
pedisequa,  eine  ^clatHn,  bie  il^  ^errtn 
'olgt,  8ofe  a«  59  pr.  D.  40,  4).  -  2)  ^a^* 
olger,  trobant  Q.  2  §  6  C.  1,  17). 

Pedius  (Bextufe),  ein  ma^c^einUd^  AUt 
.eit  Xtaian'«  lebenber  3uti(t  (1.  5  §  11  D. 
1,  5.  1.  82  §  20  D.  4,  8.  1.  88  pr.  D.  9,  2. 
1.  6  D.  12,  1.  1.  6  §  2  D.  87,  1). 

Pedulis  fascia,  Sugbinbe  (1*  25  §  4 
D.  34,  2). 

Pegasianum  SCtum,  ein  untetS3edt)a|[an 
(Pegaso  et  Pusione  consulibus)  berfagtet 
6enatiSf($IuB,  butcfi  »eichen  bie  tBeftim« 
mungen  bet  lex  Faicidia  auf  SfibeicommifFe 
oudgebel^nt  unb  namentlid^  betreffe  bet  Uni« 
Detfalfibeicommiffe  »weitete  llnotbnungen  ge« 
ttoffen  tourben  (Gai.  II,  256—59.  Ulp. 
XXV,  14—16.  §  5—7  I.  2,  28.  1.  2  §  6 
C.  1,  17). 

Pegasus,  ^tttifl  ant  ßeit  fßt»pa\ian%  ein 
qjtoculeioner  fl.  2  §  47  D.  1,  2). 

Pegma,  XSanbfc^tanl  obet  Oftcbet« 
fc^tanl  (1.  12  8  85  D.  88,  7). 

Peierare,  falf(^  fd^n)5ten,  einen 
SWeineib  begel^en  (1.  18  §  6  1.  26  pr.  D. 

12,  2). 

Peior,  f(^Ie($tet,  getinget,  neglesen- 
tia  dominorum  peiora  facta  praedia  (1.  54 
§  2  D.  5,  8);  debitorum  facta  peiora  no- 
mina  (1.  30  pr.  D.  85,  2) 

Peiorare,  toetf  c^Iimmetn  (Paul.  II,  18 

§  !)■ 
Pelagus,  bad  ä^eet  (1*  ^  P'.  C.  Th. 

13,  9). 

Pellere,  toertteiben:  po^e^^ione  pulsus 
(11  §  8  D.  43,  4) ;  non  solutis  vectiraium 

ßensionibus  pellere  conductores  (L  10  §  1 
•.  39,  4). 

Pellex  =  oonoublna  (1. 144  D.  50, 16). 
Pellicius,  au9  S^Hen  bereitet:  stra- 
gvXa  pell.  (1.  24  D.  34,  2). 
PelUo,  ftütf(^ner  (1.  1  C.  10,  66). 
Pellis,  %t\\f  ).  16.  pelles  lanatae,  ca- 


Digitized  by 


Google 


408 


Peloponnesus  —  Pensio. 


prinae,  agninaCj  parthicae,  bäbuloniccte  (f. 
Mcfc  2B.)/  (1.  5  §  1  D-  83.  10). 

Peloponnesus,  eine  ^albtnfel  (Btitäftn* 
lanb«  (1.  3  C.  5,  4). 

Pelvis,  »eden  (1-  19  §  9  D.  34,  2). 

Fenates,  @c6u|9öttet  beS  ^aufed,  JLa- 
rw  (1.  2  C.  9,  o :  —  „Ei,  qui  dedncendus 
erit,  ad  disponendas  res  suas  componen- 
dosque  maestos  penates  spatium  —  suffi- 
cientium  dierum  —  tribuatur");  —  bad 
^ftu3  (\^  8  C.  12,  42). 

Fendere,  2)  ^fingen:  fructm  pendentes, 
bie  nod^  am  tSoutne  ^ftngenben  f!rtü(^te  (1-  ^ 
D.  6, 1 :  „Fructus  pend.  pars  fundi  viden- 
ttir."  1.  12  §  5.  1.  27  pr.  D.  7,  1. 1.  15  pr.  D. 
20,  1.  1.  62  §  8  D.  47,  2);  fmctum  olivae 
pendentis  vendere;  ^endeniem  vindemiam 
emere  (L  39  §  1  D.  19,  1.  1.  25  D.  19, 1). 
—  2)  t)on  etttHiS  abl^dngett/  tootauf  he* 
xnf^ tn,  J.  ©.  pend.  ex  alieno  arbitrio  (1.  82 
pr.  D.  28,  5),  ex  condicione  (1.  16  §  4  D. 

40,  9);  ex  iurüdictione  pAndens  quaestio  (1. 
88  D.  46,  3);  ex  negotio  contractu  vendent 
conventionalea  stipiäationes  (1. 5  pr.  D.  45, 1) ; 
toorauiS  l^ertül^ten:  damnum  vel  lucrum 
pendens  ex  societate;  aes  alienum,  quod  ex 
quaestu  pendebit  Q.  12.  38  pr.  D.  17,  2); 
actUmes,  qu^e  ex  honis  defuncti  pendent  {[. 
68  §  2  D.  36,  1).  —  2)  fc^toeben,  untnU 
fc^ieben  fein:  quod  pendet,  non  est  pro 
eo,  quasi  sit  (1. 169  §  1  D.  50,  17);  pendere 
8.  in  pendenti  esse,  an  etc.  (1. 1  §  1  D.  14, 6. 
1.  10  §  1  D.  38,  17.  1.  16  D.  39,  6.  1.  19 
D.  40,  2),  donec,  quamdiu  etc.  (1.  80  D.  23, 
3.  1.  11  §  7.  1.  20  D.  24,  1.  1.  106  D.  45, 
1);  tw«  alicuius  pendet  s.  in  pendenti  est 
(1.  9  §  2  D.  28,  2.  1.  16  §  5  D.  46,  1); 
non  debet  pendere  Status  pupülorum,  cum 
iam  possit  indubitatus  esse  (1.  3  §  5  D.  37, 
10);  in  pendrnti  est  dominium  (I.  12  §  5 
1.  26  §  1  D.  7,  1),  usucapio  (1.  15  pr.  D. 

41,  3):  mutui  datio  interdum  pendet,  ut  ex 
postfacto  confirmetur  (1.8  D.  12, 3));  pendet 
condicio  (f  biete«  ©.  s.  2.  c).  dies  (1. 10  pr. 
D.38, 4);  cum  propter  condicionem  aliorum 
legatorum  legis  Faicidiae  causa  pendebit  (1. 
31 D.  35, 2) ;  in  quaestione  de  inoffic.  testam. 
praecedente  causa  filiorum  patris  intentio 
adhuc  pendet  (1.  14  B.  5,  2);  quoad  usque 
appellatio  pendeat;  pendente  appellatione, 
causa  appetlationis  (1. 21  §  2. 1. 28  §  2  D.  49, 
1.  L  un.  pr.  D.  49,  13.  1.  7  §  1  D.  50,  4); 
pendente  cognitione  (1.  17  §  2  D.  44,  4), 
iudicio  (1.  62  §  9  D.  47, 2),  Ute,  causa  (1.  2 
C.  1,  21.  1.  2  C.  8,  36),  rerum  vindicatione 
(1. 28  C.  2, 4);  casus  adhuc  pendentes  et  iudi- 
cialitennino  necdum  sopiti  (1.22  §  1  C.  1, 
2).  —  4)  Wiegen,  ein  beftimmteä  ©ennc^t 
^aben:  pend.  pondo  C.  (1.  7  §  1  D.  33,  6). 

Pendere,  l)hti(i^Uix,dependeTe:  pend. 


tributa  (1.  52  §  2  D.  2,  14),  usuras  (1.  6 
§  6.  1.  10  §  3  D.  17,  1.  1.  17  §  8.  1.  37 
D.  22,  1),  poenas  (1.  20  D.  44,  7).  —  2)  er- 
tDdgen/  perpenderei  minus  penso  consilio 
facere  aliquid  (L  3  §  3  D.  26,  7). 

Penes,  bei,  pt  9ejiei($nttng  M  Ortö, 
tme  bet  ^nnel^abung  ober  vhrmä^ttgung^p^tie« 
dliquem  esse,  deponi,  relinqui  (1.  5  §  2.  14 
D.  18,  6.  1.29  D.  16,  8.  L  2  §  8  D.  29,3. 
L  16  §  11  D.  42,  1.  1.  1  pr.  §  1.  L  3  §  4 
D.  43,  5);  penes  se  retinere  (l.  52  §  1  D.  10, 
2).  tndbef .  aber  mirb  ber  Kudbrud  penes  aiiq, 
esse  auf  ben  juriftifc^en  ^^Ulf  ^pud 
aliq.  esse  bagegen  auf  bie  bloge  ^tentiott 
beaoaen  (1.  63  D.  50,  16.  cf.  1.  23  §  2  D. 
41,  3.  1.  16  §  4  D.  43, 16);  consules,  penes 
quos  summum  ius  uti  esset,  lege  rogatum  est 
a.  2  §  16  D.  l,  2);  tutela  est  penes  aliq. 
(1.  3  §  5  D.  26,  4). 

Fenetrabilis,  burd^bringenb  (Nor. 
Th.  II.  1.  1.  I,  6). 

Penetrale,  bad  innere  etne;^  ^ufed 
(1.  3  C.  12,  5). 

Fenetrare,  eingej^en,  einbringen, 
}.  9.  si  Vitium  corporis  usque  ad  animwn 
penetrat  (1.  4  §  1  D.  21.  1). 

Peniculus  s.  penidllus,  $inf  el  (PauL 
III,  6  §  63.  l.  17  pr.  D.  33.  7). 

Penitus,  1)  hU  auf'iS  Snnerfte  0-  1 
§  21  D.  43,  20).  —  2)  gfinalic^,  gan^ 
unb  gar,  ita  deletum,  ut  pen,  legi  non 
possit  (1.  1  D.  37,  2);  pen.  toüenda  actio 
(1.  27  §  1  D.  3,  3). 

Pensare,  l)toägen,  abtoftgen,  ertoö« 
gen:  ex  personis  hominum  dicta  pensare 
(1.  un.  C.  9,  7).  —  2)  =  compensare,  auf» 
beben,  au«glci(6en  (L  10  1).  3,  5.  l.  32 
D.  6,  1.  1.  17  pr.  D.  9,  4.  1.  18  pr.  D.  13, 
7.  1.  15  D.  16,  2.  1.  13  §  2  D.  20,  1.  L  4. 
D.  20,  4.  1.  19  §  3  D.  22,  8.  1.  33  D.  24. 
3);  pensatio  «  compensatio  (1.  52  §  2  D. 
10,  2.  1.  18  §  4  D.  13,  6.  1.  7  §  1  D.  16, 
2.  1.  39  D.  24,  3.  1.  67  §  3.  4  D.  31). 

Pensio,  1)  bie  an  einem  befiintmten 
Termine  ju  leiftenbe  3<^^Iung,  menn 
eine  $oft  in  mel^reren  Terminen,  bie 
aud^  felbft  pensiones  genannt  toerben,  gu 
jal^len  ift,  ).  Q.  non  soluta  pecuuia  sta- 
tutis  pensionibus  (1.  40  D.  12,  1);  aate- 
quam  omniumpens.  dies  venerit  —  omnibus 
Pension,  practeritis  (1.  8  §  3  D.  13,  7);  lex 
Falcidia  in  omnibus  pension.  locum  habet; 
quamdiu  Falc.  nondum  locuin  habet,  inte- 
grae  pens.  annuae  dabuntur  (1. 47  pr.  D.  35, 
2);  unum  fideicommissum  certis  pension,  dt- 
Visum  (1.  26  §  2  D.  36,  2);  legatum  relictom 
pensionibtis  aequis  s.  iniquis  s.  quas  putave- 
rit  legatanus  (1. 3  pr.  §  1  f(.  D.  33,  1);  si  ita 
sit  legatum:  heres  meus  Titio  deoem  trima 
die  dato,  utrum  pensionibus  an  vero  post 


Digitized  by 


Google 


Pensitare  —  Per. 


409 


irienniwm  dehcatur?  et  puto  sie  accipien- 
dam,  quasi  paierfam.  de  annua  bima  trima 
die  sensiBse  proponaiur  (§  5  eod.);  pnma — 
Urima  peneio  (L  3  §  13  D.  40,  7).  —  2) 
^iet^jind,  pensiones  ex  locationilmsprife' 
cUomm  urhanarum  pereeptae,  pens.  praedio- 
rum,  aedificiorum  urban.  (1.  27  §  1.  1.  29  D. 
5,  3.  J.  36  D.  22, 1.  1.  7  §  11  D.  24,  3. 1.  39 
§  1  D.  30),  insidarutn  (l.  55  D.  12,  6),  loca- 
tortm  agrorum  (L  59  §  1  D.  7,  1),  fundi 
(1.  27  §  2  D.  32),  vectigalium  (1.  10  §  1  D. 
39,  4).  —  3)  «böabe  (1.  1  C.  4,  63), 

Pensitare,  .  be^ablen,  pens.  uaurm 
(L  5  G.  4,  54);  indbef.  ttntb  ed  Dom  d^nt« 
richten  öffentlicher  abgaben  ge^ 
{odt  a.  3  C.  1,  3.  1.  4  C.  10,  16.  1.  8  C. 
10,  48). 

Pensitatio,  1)  terminliche  B^^^^una, 
annua,  anniversaria  pensit.  (1.  41  D.  19, 
1.  1.  1  0.  10,  28);  perpetua  pensit  in 
quadrienniim  (L  24D.  33,  1).  —  2)  öffent- 
liche Seiftung,  llbgabe,  6teuer,  §.  9. 
onmespro  bis  agri8,gao8pos8ident,jpu62ic(u 
pemitat,  agnoscant  Q.  3  C.  4, 47);  pro  capi- 
tibns  8.  iugis  suis  pensüaUonem  atque  oüe- 
quia  recogno&cere  (1. 1  G.  12, 23);  pensitatio- 
nes  fiscaiium  recognoscere  (1. 3  G.  1, 3) ;  sah 
lemnea  et  canonicae  pensit.  Q.  2  G.  12,  61). 

Pentapolis,  ^iftrict  in  G^renaica,  am 
S^bifd^  SWeete  (L  10  §  5  G.  12,  59). 

Pentaprotla,  bad  9lmt  eined  ber 
f flnf  oberften  SRitglieber  txnt^  ©tabt« 
rat^i^  (curia),  toel^e  befonberd  mit  bem 
Steuectoefen  au  tbun  batten  (1.  2  §  1  G. 
12,  28). 

Pentasphaernm  folium,  ein  tPO^rie« 
c^enbed  ^aut  (1.  16  §  7  D.  39,  4). 

FenuariuB  f.  penus. 

Penula  f.  paenula. 

Penuria,  S^angel  (I.  27  §  1  D.  40,  12. 
L  11  §  2  D.  50,  4). 

Penus,  anc^  penum,  SSorrat^  an  fie« 
benSmitteln,  9){unbborrat]^  (tit  D.  33, 
9.  —  j.penu  leaata  continen  quae  esui 
potuique  sunt**  1.  3  pr.  cit.  cf.  1.  5  pr.  eod. 
„Non  omue,  quod  bibetur,  in  penu  babetur 
—  ea  demuDi  penorisesse,  quae  akndi  causa 
&ib^0n<ur'V;penuarins,  jur  ^ufbetva^« 
rung  bed^orrat^i^  bienenb;  pen.  ceKa, 
pen.  harreum,  pen.  vasa  (1.  3  J  8.  11  eod^. 

PepoBitae;  tine  le^ifc^e  ®ecte  (1.  5  G. 
1.  5). 

Per  (praep.),  1)  burc^:  a)  burc^  etmad 
^inbur^,  A.  9.  ad  hortum  per  domum 
aditus  (L  41  pr.  D.  8,  2) ;  per  eam  partem 
provinciae  ingredi,  per  quam  ingredi  moris 
est;  per  mare  venire  in  provincias  (L  4  §  5 
D.  1,  16);  b)  ^inburd^,  toä^tenb  (jät- 
Itd^),  per  id  Umparis  etc.  (1. 1  §  2  D.  2,  12); 
per  totam  nociem  vigilare  (1. 3  §  3  D.  1, 15); 


per  annos  plurimos  observatum  (I.  35  D.  1, 
3) ;  per  einguhs  annoa^fnenses,  dies,  t>t>n  3a^r 
m  3a^r  u.  f.  to.  (1.  8  §  6  D.  2, 15);  c)  mit 
^ülfe,  mittelft,  §.  ©.  per  iudicem  repo- 
scere  (1.  13  D.  4,  2);  jper  iniuriam^  per 
vim  facere  aliquid  (1.  3  §  1.  1.  9  pr.  eod.); 
-jper  calumniam  (f.  b.  SB.);  per  pactum,  per 
excepiionem  tollt  (actionem);  prodesse  per 
except.  (1.  17  §  1.  2.  1.  40  §  3  D.  2,  14), 
Stare,  fieriper  aliquem,  quo  minus  etc.  (l.  5 
D.  12,  1.  h  57  D.  24,  1.  L  23.  49  pr.  D. 
45, 1) ;  stipulari,  per  te  non  fieri,  quo  minus 
etc.  (L  49  §  2  ff.  1.  50  pr.  eod.);  cavere, 
neque  per  se  neque  per  heredem  suum  futu- 
rum, quo  minus  etc  (1. 22  D.  21, 1) ;  adipisci- 
mur  possessionem  per  nosmetipsos  (1. 1  §  2  D. 
41, 2),  per  servum  aut  fUium  (§  5  eod.);  per 
semetipsum  — per  subiectas  iuri  suopersonas 
possidere  (1.  12  §  2  D.  49,  15);  pröhibere 
per  semetipsum  — per  servum  suum  velpro- 
curatorem  (1.  3  pr.  D.  43,  24) ;  aut  per  se- 
metipsum alicui  fU  iniuria,  aut|>6r  alias  per- 
sonas  (1-  1  §  3  D.  47,  10);  per  ßium.  per 
lucorem  facere  iniuriam  patri,  marito  (1.  18 
§  5  eod.);  per  se  bebeutet  aud^:  für  fid^ 
allein,  k.  9.  per  se  partes  suas  vendere, 
im  ^egenfibon  communiter  cum  aliquo  (1.  62 
B.  17,  2);  Servitutes  per  se  nunquam  longo 
tempore  capipossunt,  cum  aedificiis  possunt 
(1.  10  §  1  D.  41,  3);  adipiscimiir  possessio- 
nem corpore  et  ammo,  neque  per  se  animo 
aut  per  se  corpore  (1.  3  §  1  D.  41,  2).  — 
^  an^,  jur  Se§eid^nung  ber  Urfac^,  bed 
(ärunbed,  toegen^jp^r  imperitiam  (vel  ntsti- 
dtatemj  oommittere,  facere  aliquid  (1. 6  §  7 
D.  1,  18.  1.  7  §  4  D.  2,  1);  per  errorem 
dare  aliquid  (I.  53  D.  50,  17);  per  gratiam 
aut  sordes  ius  non  dicere  (1.  26  §  4  D.  4, 
6) ;  per  potentiam  adversarii  non  invenire 
advocatum  (1.  9  §  5  D.  1,  16);  per  aetatem 
aut  valetudinemhvkhere  non  possepostumos 
(1.  9  pr.  D.  28,  2) ;  per  immanitatem  faci- 
noris  supplicio  adficiendus  (1. 14  D.  1, 18) ; 
per  aliquam  exceptionem  perpetuam  peti  non 
posse  (1.  26  §  3  D.  12,  6);  per  longi  tem- 
poris  pra^scriptionem  avocari  non  posse  (1. 

15  §1  eod.).  —  3)aufoIge,nac^,gema6. 
amplius  capere,  quam  per  legem  Falcidiam 
licuerit  (1.  31  D.  35,  2) ;  per  constitutiones 
principcUes  ius  ignorare  posse  (L  29  §  1  D. 
22, 6) ;  per  rerum  naturam  praestari,  persol- 
vi  posse  (1.  73  D.  45,  1.  1.  186  D.  50,  17); 
per  contrarium  =  e  contrario  (1. 28  D.  3,  3). 
—  4)  bei,  jur  ©ejeidjjnung  bcffen,  bei  bem 
ettoaä  beteuert  toirb :  iurare  per  deum  etc. 
(f.  iurare).  —  5)  fe^r,  oHau  (öerbunben 
mit  Stbj.  ober  9(bt).)  =  perquam,  interpretatio 
perdura  et  pemimium  severa  (L  2  §  1  D.  48, 
3);  periniquum  (1.  29  D.  26,  7):  perabsurdum 
(1.  17  §  22  D.  47,  10);  pemece^^aria  clau- 


Digitized  by 


Google 


410 


Per  absurd  US — Perdere. 


8ula  (1.  1  pr.  D.  26,  10);  permodica  dos 
(1.  20  §  1  D.  11,  7);  perraro  (L  5  D.  1,  3. 
1.  3  pr.  D.  4,  4);  peraeque  (1.  9  D.  1,  1. 
1.  1  I  1  D.  1,  7.  1.  2  §  1  D.  37,  11). 

Ferabsurdus,  f.  per  s.  5. 

Peraequare,  glcid^mdBifl  befleuern, 
}.  IB.  peraeqtiatam  omne  Patrimonium  (1. 
14  C.  Th.  13,  11);  possessio  peraeqoata 
aut  relevat»  (1.  5  §  1  C.  Th.  11,  20);  per- 
aequatio,  gleic^mAgige  Sett^eilung 
ber  (Steuern  0-  5  §  1  cit.  1. 1  C.  10.  25. 
1.  10  C.  11,  48.  1.  15  C.  11,  69.  1.  1  C.  12, 
7);  peraequator,  ©teucröertficiler  (L  3. 
5—7  C.  11,  58). 

Peraeque,  gan^  ßleid^  (1.3  pr.  D.47, 10). 

Peraestiinare,  $uk>et{i(fitli(fi  meinen 
a.  2  §  4  C.  Th.  6,  29). 

Peragere,  burd^fü^tcn,  au«fftl^ren, 
öoUaicl^en,  »oUenben,  beenben,  5.  ©. 
perag.  sollemnitcUemf  solkmnia  (1.  25  §  1  D. 
1,  7.  1.  44  D.  40,  4.  L  1  C.  8.  33),  negotia 
(1.  9  D.  2,  12),  administrationem  (l.  8  C.  5, 
37);  consensa  peragitar  emptio  (1. 1  §  2  D. 
18, 1) ;  peractnm  testamentum  (L  12  D.  28, 5. 
1.  12  D.  34,  9);  ante  peractnm  diem  (1.  3 
pr.  D.  38,  1);  peracto  quinqiiennio  (1.  35  D. 
33,  2);  perag.  litem,  causam,  einen  $ro5e| 
h\9  %u  dnbe  burdp^ren  (1.  57  pr.  D.  3,  3. 
1.  30  D.  4,  8.  1.  22  §  2.  3  D.  5,  2.  1.  18 
§  9  G.  3, 1) ;  delatum  cäuHerium  non  perag., 
nic^t  toeiter  berfolaen  (i.  16  C.  9,  9);  perag. 
reum,  ben  ^rojef  gegen  einen  llngenagten 
burd^fü^n  (l.  2  pr.  1.  5  D.  48,  5.  L  6  §  2. 
1.  15  pr.  D.  48,  16). 

Peragrare,  burcfiteifen  (1.  15  C.  Th. 
13,  11). 

Peroellere,  treffen,  betreffen, 
percelli  iactura  litis  Q.  18  §  9  C.  12,  36); 
percell.  multa  (1.  32  C.  Th.  7,  4). 

Peroeptio  f. 

Percipere,  1)  anffongen,  ergreifen, 
§.  ©.  percip.  fugiiivos  (1.  1  §  8  D.  11,  4). 
—  2)  in  ©efit  neunten,  entl)fongen, 
erl^alten,  be^ieV«:  percip.  fructum  s. 
fructus,  biegftfld^te  abnel^men,  einfam» 
mein;  perceptio  fructus  s.  fructuum,  bie 
IBefi^reifnng  an  ben  ^c^ten  bnrc^  Kb* 
nebmen,  W>\^ndhtn  u.  bgl.  (§  36  I.  2,  1. 
1.  78  D.  6,  1:  —  „Perceptionem  fructus  ac- 
cipere  debemus  non  tantum  si  perfeoti  sint 
collecti,  sed  etiam  coepti  itaperdpi,  ut  terra 
continere  se  fructus  desiertnt,^  l.  12  §  6 
D.  7,  1.  L  13  D.  7, 4:  —  „fructum  percipi 
spica  aut  faeno  caeso  ant  ubi  adempta  aut 
excussa  olea,  qaamvis  nondum  tritum  fru- 
mentum  aut  oleum  factum  aut  yindemia 
coacta  Sit.'  1.  25  §  1.  2  D.  22,  1);  aud^ 
bebeutet  percip.  fructus  über^ttupt  S^utun* 
geniiefien,  getoinnen  (1  77  §  31  !>•  31. 
f.  9  I).38,  7.  1 18  pr.  D.  84,  9.  1. 15  §  3 


D.  35,  2.  1.  60  §  2  D.  36,  1.  L  9  §  1  D. 
39,  6),  unb  perceptio  fructus  s.  fructmum, 
ha»  mt^t,  bie  gfvüc^te  ober  fonfliaen 
9{utungen  einet  6ad^e  )n  Rieben  (1.  9 
§  1  dt.  1.  66  D.  23,  3);  peroeptio  usus- 
fructus,  hex  (»tm%  be9  9Ke|bran(^  (1.  28 
§  11  D.  48,  5);  percip.  usuras,  fiinfen  ht* 
aie^  a.  18  §  4  D.  3.  5.  1.  15  §  1  D.  24, 
1.  1.  7  §  6  D.  26,  7.  1.  60  §  2  D.  36.  1. 
1.  26  §  1  D.  36,  2),  redUus  (L  32  §  2  D. 
26,  7.  1.  21  §  5  D.  33,  1.  1.  17  D.  88,  2). 
mercedem  ex  operis,  mereedes  praediorum, 
pensiones  (1.  2  eod.  1.  1  §  15  D.  33,  4.  L  60 
§  5  D.  36.  1),  alimenta,  cibaria,  vestiaria 
0.  4  pr.  L  12.  20  pr.  D.  34,  1),  legaium 
(1. 17  eod.  L  41  D.  38,  2);  ex  firudibus  per- 
cepisse  fideioommissi  debitam  quantitatem; 
ratione  eompensatUmis  percepisse  deHritum 
(1.  77  §  31  D.  31);  ex  iisdem  facuUatibus 
percepta  pecunia  f§  20  eod.);  to^iitfi  qtUd- 
quid  pereepit  (creaitorj,  debito  imputari 
(1.  23  pr.  D.  13.  7);  swm  percepisse  (1.  86 
D.  46. 1);  aud^  bebeutet  perceptio  f^te(^tl9eg 
ben  (Smtifang  einer  Sa^tnng,  ha9  9f 
)al^Iter^aIten,9efriebigttoerbenin9f« 
,ug  ouf  eine  ju  fotbftnbe  Seifhtng  (L  36  cit. 
.  46  D.  2.  14:  —  ,cnm  hceat  sui  inris 
persecutionem  ant  spem  fulurae  perceptio- 
nis  deteriorem  constituere.*^  l.  3. 4  D.  9, 3: 
,si  cum  nno  fuerit  actum  ceteri  liberahumtur 
perceptione  non  litis  contestatione.*  1.  82 
Dr.  D.  15,  1.  I.  7  §  4  D.  27,  6.  1.  15  §  2 
D.  43,  24);  perc.  bebentet  enbM  ha»,  toa» 
eingenommen  tnirb,  dinnabme  (L  17 
C.  Th.  7,  4.  1.  10  §  6  C.  Th.  14,  4).  -  8) 
toetpel^en  (1.  2  §  48  D.  1,  2). 

Percontari,  burc^forfd^en:  percont. 
rationes  (1.  6  §  7  D.  40,  7). 

Percurrere,  1)  burd^Ianfen:  perc  mi- 
litiam  0.  24  C.  Th.  16,  8).  —  2)  =  decur- 
rere,  ju  dttbe  geben:  lis  suo  marte  per- 
currat  (L  12  §  2  C.  4,  1). 

Percu8sor,i:obt{(^(&ger,9Rörber(L  1 
§  28  1.  6  D.  29.  5). 

Peroutere,  1)  fd^Iagen,  flo§en,  tref* 
fen,  etf (flogen,  aetfÄIogen,  ^.^.saxo, 
fusta,  ferro  percussus  (1.  1  §  17  D.  29,  5. 
1. 1  §  3  D.  48,  8);  aladio  cafnU  percassum 
(1.  7  §  1  D.  47,  10);  os  ahcni  percussom 
(1.  7  §  8  eod.);  mortifero  tm^nere percut.  all- 
quem  (1. 11  §  3  D.  9, 2);  tro))if<$:  percussus 
dolore  (1-  15  C.  9,  9).  —  2)  fc^lagen, 
prAgen:  forma  publica  percussa  materia 
(1. 1  pr.  D.  18, 1);  percnt.  falsam  monetam 
(1.  19  pr.  D.  48,  10).  —  3)  percut  foedms, 
einöilnbniß  fd^Hegen  (llpi^l>.«>,15). 

Perdere,  1)  oettl^un,  berfd^ttienben, 
burd^bringen  (I.  24  §  4  D.  4,  4.  1.  12 
§  11  D.  17,  1.  l  73  §  1  D.  23,  8.  L  22 
I  1  D.  24,  8.  L  82  §  8  D.  26,  7.   L  15 


^ 


Digitized  by 


Google 


Perdocere — Perferre. 


411 


D.  88,  1).  —  2)  Detlieven,  Derluflig 
merbeii,  %,  O.  perd.  civüatem,  Ubertaiem 
(L  29  D.  4iB,  19);  perd.  Ktem,  intmUonem 
suam  (l.  19  D.  8,  6.  L  9  §  6  D.  10,  4); 
tiointfia  perdita  =  deperdita  (1.  40  §  8 
D.  40,  7).  —  3)  perditat,  toetborben, 
elenb,  nic^tiStvürbig:  perdUi  im  ^enf. 
üon  lapsi  et  errantes  (l.  8  0.  1,  7.  cf.  1. 1 
pr.  C.  1,  11.  L  1  C.  5.  27 . 

Perdoeere,  nac^tocifeit  (1.  2  §  2  C. 
2,  44). 

Perducere,  1)  tool^  führen/  bringet/ 
§.  8.  ad  praetorem,  magigtratum,  perduc. 
aUqnem  Q.  48  D.  19,  1.  1.  4  D.  27,  2V, 
perd.  (sennim)  ad  UbertaUm  (l.  82  D.  4, 8. 
1.  29  D.  29,  8.  1.  86  D.  85,  1.  L  2.  15  pr. 
D.  40,  2.  1.  28  I  8  D.  40,  5),  ex  servitate 
ad  civitatem  (1.  8  §  1  D.  88,  16),  in  fami- 
liam  sponsi  ]perdac.  filiam  (1. 11  §  8  D.  27, 
6);  in  iudici%tm  perduc.  actianem  —  de- 
ducere  s.  2.  (1-  81  D.  5,  1),  perduoi  ad  ef- 
hdum  (L  55  D.  44,  7),  ad  mhüum  (1.  8 
D.  84,  1).  —  2)  machen:  »ervoa  perduc 
Ubertoe  (1. 25  §  2  D.  88, 1).  —  8)  etjlteden 
(L  24  D.  85,  1).  —  4)  au9ftrd($eit  (1.  1 
pr.  D.  28,  4.  1.  20  §  1  D.  29,  1.  1.  8  §  8 
6.  87,  11). 

PerduelUo,  1)  ^oc^t^etratl^  (L  11  §8 
D.  8,  2.  L  75  J  9  1).  81.  1.  1  §  8  D.  88, 
16.  L  81  §  4  D.  39,  6.  1. 11  D.  48.  4:  - 
„perdueUianis  reus  hostüi  animo  adversus 
rempublicam  vd  principem  animatus'^J,  — 


2)  feinblid^et  dinfon  ä.7C.Th.ll,81). 

PerduelUB»  bct  S^ino,  .cum  quo  bel- 
lum est"  (L  234  pr.  D.  50,  16). 

Perdurare,  fottbouctn  (1.11  C.  7,82. 
L  6  C.  Th.  14,  4). 

Perdums,  fel^t  l^att,  $u  l^att,  f.  per  8. 5. 

Pereger  =  peregrinua  (Ulp.  XVlI,  1). 

Paregre  (adv.),  aufiev  Saneed,  and* 
lDAvt9/  ).  tB.  peregre  esae^  agere,  ire,  pro- 
fieisci  a-  21  §  8  5.  9,  4.  l.  50  D.  10,  2. 
1.  85  §  8  D.  18,  1.  L  29  B.  26,  5.  L  38 
§  1.  L  49  D.  88,  1.  1.  9  §4  D.  41,  1.  L44 
D.  41,  2.  1.  7  §  18  D.  42,  4.  1.  5  pr. 


7). 


Peregrinari,  audtoAvtd  fein,  reifen 
(L  26  §  9  D.  4,  6.  1.  29  §  1  D.  17,  2.  1.  4 
§  1  D.  25.  5.  L  1  C.  2,  51.  1.  7  C.  10,40). 

Peregrinatio,  9ieif  e  ou^  SianM  Q.  9. 
28  D.  8,  3.  1.  17  D. 28,  1.  L  27  §  1  D.83, 
7);  Olefanbtfc^ofti^teife  0-  ^  C.  10,  21). 

Paragrinitaa  f. 

Peregriniia,  1)  (acM.),  a)  ougtofittiö, 
an^Iftnbifc^,  nic^  5U  Sen  9tömem  gel^dtig, 
^^..  ?ttfierj|alb  ber  @tabt  ffUm  ober  be9 

genSf 


x^mi\dfm  Steid^    befinbUc^,   peregr. 
peregr.  populua  (QaL  1, 197.  lU,  94); 

regr.  im  (^egenf.  t>on  urbanus  (L  12  D. 

,  10);  nega^  peregr.  im  (ikgenf.  ton  ur- 


bica  (1. 51  D.  26, 7);  evitafcis  proviuciae  euae 
finibu«  —  peregr,  expeiere  cammeatue  (1.  51 
C.  10,  82);  praetor  peregrinus,  bct  füt  bie 
9iecl^töftreitig(eiten  bet  in  9lom  ftd^  auf^Iten« 
ben  Sftemben  eingefe^te  $ratot  G-  2  §  28  D. 
1,  2);  b)  ftemb,  peregr.  a  Bomanis  Ugtbus 
(1.  8  C.  Th.  4,  6);  naturae  peregr.  =  ini- 
micus  (1.  6  C.  9,  18).  —  2)  (Subst).  a) 
«uÄlÄnbet,  gtembet  (Gw.  I,  92.  193. 
n,  40.  m,  134.  1.  2  §  88  D.  1,  2);  b)  ein 
Untert^an  be9  tömifcfien  9leid^i»,  bem 
gar  feine  «ibit&töte^te  sufke^en,  im 
wegenf.  bon  civis  unb  latinus  (Gai.  I,  47. 
56.  67.  78.  90—93.  ülp.  V,  4.  8.  XIX,  4. 
1.  6  §  2  D.  28.  5.  1.  1  C.  6,  24);  feregri- 
nitas,  ber  9led^tdauftanb  eineiS  foI(|en 
flic^tbürget«  (1.  10  §  6  D.  2,  4). 

Peremare  =  perimere. 

Peremptorins  f.  perimere. 

Perennia,  bad  gan^e  gal^r  l^inbntc^ 
bauetnbr/lumen  pereuue  =  quocl  semper 
fluit  (l.  1  §  2.8  D.  43,  12);  aqua  perennia 
(L  1  §  5.  6  D.  43,  20);  immetto&l^tenb, 
etoig:  perenn.  notis  inuri  (1. 15  C.  7,  62); 
perennia  memoriae,  reeordatumis  (1.  6  pr. 
C.  Th.  8,  4.  1.  5  C.  Th.  16,  5);  perennea 
sanctumes  (1.  8  C.  Tb.  6,  26);  perenniter 
(ad7.),  beftanbig,  bouetnb  (1.  2  pr.  C. 
Th.  7,  20). 

Perenxütas  nostra,  1)  afö  laiferli($e  Xi« 
tulotut  0.  3  C.  1,  4.  l.  4  0.  Th.  2,  4.  L  3 
C.  Th.  9,  19.  1.  10  pr.  C.  Th.  10,  20).  — 
2)  Dauer,  »eftÄnbigfeit  (Nov.  Th.  II. 
l.  1.  1.  6). 

Perfecta  (adv.),  tJoUftÄnbig,  5.».  non 
perf.  cuiusque  esse  (}.  139  §  1  D.  50,  17); 
non  perfecüaaime  eautum  (1   28  C.  4,  82). 

Perfeotlo  a.  perfeotoa,  IBoIIenbung 
2  §  8  C.  1,  17.  L  81  §  1.  1.  36  C.  Th. 
5,  1). 

Perfeotiaaixnattia,  bie  SBürbe  eineiS 
perfectiaeimus  (1.  un.  C.  12.  32.  L  7  C.  Th. 
6,  35.  1.  10  C.  Th.  8,  1.  L  8  C.  Th.  8,  4). 

Perfeotiaaimaa,  baiS  (S]^ten))t&bicat  bei 
ottf  bie  clarismU  folgenben  »eamtcn  (1.  31 
C.  1,  3.  L  1  C.  5,  27.  1.  11  0.  9.  41.  1.  7 

C.  12,  23.  1.  1  0.  Th.  6,  22). 
PerfeotuB  (Subat.)  f.  perfedio, 
Terierre,  1)  »o^in  bringen,  über- 
bringen, 5.  Sd.pecuniam  perferendem  ac- 
cipere  (1.  5  §  4  D.  3,  5);  custodiendum  per- 
ferendumque  dare  argentum  fl.  20  §  2  D. 
19.  5);  rumor  perlatus  (1.  93  D.  28,  5).  — 

2)  ou«f  ü^ten,  öoUaie^en,  praeacripfcione 
motua  ab  excusatione  perferenda  (L  1  pr. 

D.  50,  10);  perf.  quaiestionem  inofficiosi 
teatam.  (l.  16  §  1  D.  5,  2),  causam  adulterii 

S,  11  D.  48,  16),  accusaticmem  (1.  14  §  8 
.  38,  2.  L  8  C.  6,  85.   L  7  C.  9.  1).  — 

3)  ettragen,  erbulben,  perf.  poenae  (1.  7 


ft 


Digitized  by 


Google 


412 


Pe  rf  icere  — Peri  culum. 


C.  9,  18),  sacramknta  tuilitiae  (1.  6  pr.  G. 
Th.  7,  1). 

Ferfioere,  1)  tjollenbcn,  ^u  @tonbe 
bringen,  ausfüllten,  öolljie^en,  a.  ©. 
perf.  rem  coeptam  (1.  42  §  1  D.  29,  2), 
coeptum  opus  (l  3  pr.  D.  50,  12],  Utem 
coeptam,  incfaoatam  (1.  5  §  6.  1.  39  §  12 

D.  26,  7),  crimen  =  perferre  accasationem 
(I.  14  §  11  D.  38,  2),  negoHum  (1.  9  §  3 
D.  4,  2),  mandatum  (1.  45  §  1  D.  17,  1), 
emptionem,  venditionem  (1.  35  §  5.  1.  57  pr. 
D.  18,  1.  1.  8  D.  18,  5.  1.  8  pr.  D.  18.  6), 
donationem  (§  2  I.  2,  7.  1.  5  pr.  D.  24,  1. 
1.  32  D.  39,  6);  perfioi,  §u  ©tanbe  Um* 
mtn,  Hipuhtio  ex  utriusque  conseneu  per- 
ficitur  (I.  137  §  1  D.  45,  1);  militis  testa- 
mentum  sola  perficitur  voluntate  (1.35  D.  29, 
1);  testamentum  iure  perfecium,  rec^tdbe« 
ftänbig  (§  2. 3 1,2,17), perfectisswmm  (§  14 
1.2, 10);  perfectnsiwrtt«,  ein  biÄ  jut  bebend« 
fft^igleit  ouggcbilbete«  Äinb  (I.  12  D.  1,  5); 
arixfex  perfectus,  im  ©egenf .  bon  ad  aliquem 
modum  peritus  (1.  19  §  4  D.  21,  1);  per- 
fecta aetaa,  Sollift^tiafeit  (1.  82  pr.  P. 
4.  4.  1.  25  §  1  D.  22,  3.  L  16  §  1  D  26, 
1.  1.  4.  8  D.  26,  4.  1.  9  §  1  D.  27,  3).  — 
2)  bctoirfen  (1.  57  D.  2,  14.  1.  15  §  17. 
D.  47,  10.  1.  14  C.  1,  9). 

Perfide  (adv.),  treulo«  (1.  55  §  1  D. 
26,  7.  1.  4  §  13  D.  44,  4). 

Perfidia,  1)  Xteulofigfcit  0-  1  §  4 
D.  16,  3.  L  1  C.  2,  27).  —  2)  «btrün* 
nigfeit  bont  d^ftlic^n  (^\mUTi  (1.4  C.  1, 
1.  1  6  §  1.  1.  12.  63  C.  Th.  16,  5). 

Perfidus,  )^im  d^ftlic^en  (Schüben  ah* 
trünnig  0-  15.  25  §  1  eod.) 

Ferfluere,  binburcfa  fltefien  (1.  12 
D.  8,  6). 

Perfocare   f.  prc^efocare,  perf.  partum 

0.  4  D.  25,  3). 

Perfodere,  butcbgvaben,  butcbftogen 
(1.  9  C.  Th.  15,  2). 

Perforare,  butc^bo^ren.  butd^ftogen, 
Ä.  ©.  perf.  parietem,  muros  (1. 1  §  2  D.  47, 
18.  1.  13  pr.  D.  48,  13),  margaritas  (1.  27 
§  30  D.  9,  2). 

Perfrlngere,   jerbvec^en  (Nov.  Marc. 

1.  1  III.  1);  fcfitoaAen:  fidem  veri  (1.  6 
C.  6,  23). 

Perfrul,  genießen  (1.  13  §  30  D.  19, 
1.  1.  8  D.  19,  2). 

Perfaga,fifIfi(^tUng,  Uebeclftufet  (1.4 
§  2  C.  Th.  9,  45). 

Ferfagere,  übertreten,  überlaufen, 
ad  hastes  (1.  2  D.  48.  4). 

Ferfugixmi»  l)Uebertritt5umt}einbe, 
(1.  50  C.  Th.  12,  1).  —  2)  aufludet  (1.  30 
C.  Th.  11,  30.  1.  14  C.  Th.  11,  36). 

Ferfimotorie,  obenhin,  nad^I&ffig  (1-2 
pr.  C.  Th.  12,  3.  1,  1  C.  Th.  14,  9), 


Perfimdere,  1)  begießen  (1.  1  §  1 
D.  47, 11).  —  2)  ooulum,  baS  9luge  ^er« 
ftören  (1.  5  §  3  D.  9,  2). 

Perfiingi,  t)etri(l^ten,DertoaIten,perf. 
officio  (1.  3  §  3  D.  4,  3);  here-  perfun- 
ctu8  onmibus  hereditarOs  muneribua  (1.  2  D. 
36,  1). 

PerfüBOjrie,  unbeutlic^,  unbeßimmt 
(1.  69  §  5  D.  21,  2.   1.  5  §  1  D.  43,  24). 

Pergamena,  $a^ier  aud  gellen. 

Pergere,  1)  fid^  mo^in  begeben:  ad 
locum  poenae  pergentes  (1.  6  C,  1,  4).  — 
2)  fortfobren:  perg.  petere  (1.  17  §  2  D. 
44,  4.  1.  94  pr.  D.  46,  3).  —  3)  ^tnrei- 
c^en:  possessio,  qaae  non  pergit  adiudi- 
di  vigorem  (l.  7  §  4  D.  10,  3). 

Pergula,  9ube,  Saben  (1.  19  §  2  D. 
5,  1.  1.  6  §  12  D.  9,  3). 

Perhibere,  1)  Don  fid^  geben,  a)perh 
Ugtimonium  (GaL  U,  104.  Ulp.  XX,  9 
1.  3  §  6  D.  22,  5.  1.  21  §  2  D.  28,  1); 
b)  behaupten  (Paul.  HI,  5  §  6.  L  8  C.Th. 
16,  2).  —  2)  onjeigen  0-  5  C.  10,  10). 

Perhorresoere,  fürchten,  perh.  pcien- 
tiam  alicuius  (L  un.  C.  3,  14). 

Periohyte,  Stamp^pnl  im  9tinaen  (L  1 
§  4  C.  3,  43). 

Periolitari,  (Stefa^r  laufen,  gef&^r« 
bet  fein,  j.  93.  de  statu  suo  perici.  (L  21 
pr.  D.  4,  2.  1.  3  §  5  D.  37.  10);  in  Äe- 
bendgefa^r  fc^meben  (1.  3  §  4  D.47,  9. 
1.  9  C.  10,  53). 

PericuLosuB  (adi.),  perioiüose  (adv.), 
gefft^rli^,  §.  9.  tn  loeo  periad,  ionsori 
se  committere  (1.  11  pr.  D.  9,  2);  peri- 
culose  positum  aliquid  (1.  5  §  7  D.  9,  3); 
pericuhsam  rem,  periculosa  facere  (1*  ^ 
pr.  D.  19,  1.  1.  8  D.  33,  6). 

Perloulum,  1)  (iefa^r,  a)  im  tUIge« 
meinen,  $.  O.  perle,  praesens,  instans,  immi- 
nens,  futurum  (L  1  D.  4,  2.  1.  2.  6.  35  $  4 
D.  49,  6);  peric.  m  suae  famüiaris  (1.  18 

Sr.  D.  5,  1);  peric.  vitae,  capitis  (1.  16  pr. 
8  pr.  38,  1.  1.  28  §  1  D.  48,  19);  penc. 
esse,  ne  etc.  (1.  12  D.  3,.  5.  1.  56  D.  7, 
1);  b)  9taä)tf^til,  @(^aben,  peric.,  quod 
culpa  contigit,  praestare  debere  (L  5  §  7  D. 
13,  6);  im  enoern  iurifKfc^en  ®inn:  bec  in 
obIigatorif(!^en  %erl^Itniffett  tton  eutem  Z^dl 
m  tragenbe,  burd^  casus  (SufaK)  ent« 
fte^enbe  ©c^ben,  fotoie  bie  Semanbem  ob« 
liegenbe  Verantwortung  in  $ie^ng  auf  bad 
fragen  ober  ben  (Srfat  eines  folc^  Qd^tma, 
A.  9.  im  (S^egenf.  bon  dolus  et  culpa  (L  5 
§  2  D.  13,  6.  1.  17  §  2  D.  19,  5);  pactoa 
aliquis,  ut  ex  causa  depositi  onute  peric 
praestet  (L  7  §  15  D.  2,  14);  deposui  apud 
te  decem,  postea  permisi  tibi  uti  —  trantit 
peric,  ad  eum,  qui  ffUittiam  rogamt,  et  potetrit 
ei  coodid  Q.  9  §  9  D.  12,  1);  penculam 


Digitized  by 


Google 


Perimere — Perlucidas. 


413 


&' 


susHnere;  pericnlo  se  aubieere;  peric.  perti- 
net,  respicU,  spedai  iid  aliquem  (1. 3  pr.  D. 
4,  9.  1.  5  §  7.  14.  1.  10  §  1  D.  13,  6.  1.  1 
pr.  §  1.  L  4  §  1.  1.  5.  8  pr.  1.  16  D.  18, 
6.  1. 14  pr.  §  17  D.  47,  2.  1.  9  §  4  D.  48, 
13);  Corpora,  qnae  hob  sunt  faereditaria, 
quorum  tarnen  peric,  ad  heredem  pertinet 
(1. 19  pr.  D.  5, 3) ;  peric.  navis,  mancipiorum 
praestare  (1.  62  pr.  D.  6,  1.  1.  60  §  6 
D.  86,  1);  peric.  nomiimm  praestare  etc. 
(L  36  §  1  D.  3.  5.  1.  35  D.  12,  1.  L  3 
D.  12,  6.  1.  7  §  6.  l.  39  pr.  §  14  D.  26,  7. 
L  77  §  18  D.  31.  L  60  §  1  D.  36,  1.  1.  96 
§  2  D.  46, 3);  peric.  custodiae  subire,  prae- 
stare (1.  40  D.  19,  2.  1.  1  §  4  D.  47.  5); 
perieulo  alieuius  esse,  auf  bie  (&t\CLlo(t,  bad 
m^  SemanbeiS  fte^en  G-  ^7  §  1  D.  10,  2. 
1.  4  pr.  D.  12,  1.  1.  34  pr.  D.  17,  1.  L  18 
r.  D.  39,  2.  1.  14  §  16  D.  47,  2.  1. 11  §  2 
>.  48, 13) ;  wmmuni  peric,  dare  vasa  utenda 
(1. 21  §  1  D.  13  6);  fid^  et  perieulo  alicuius 
dare  (1.  24  D.  46,  1);  pericalo  aücuios  cre- 
der«  (L  12  §  13  D.  17,  1),  stipUlaH  (1.  45 
I  7  eod.) ;  perieulo  et  inpendiis  aetoris  per- 
ferenda  res  —  suis  sumptibus  et  pertculo 
exhibere  (L  11  §  1  D.  10,  4.  cf.  1.  12  §  1 
D.  16,  3);  perieulo  suo  rem  habere  (1.  4 
pr.  D.  12, 1),  exactionem  (nominnm  flEU^ere 
(L  45  D.  26, 7),  constituere  adiutorem  tute- 
lae,  nominae  collegam  (1. 13  §  1  D.  26,  1. 

1.  2B  D.  26,  b) ;  in  una  tutela  duplex  peric, 
sustinere  (1. 28  cit);  periculi  societatem  ex- 
cipere  (L  38  pr.  D.  26,  7);  peric  tutelae 
(1.  60  pr.  1).  23,  2).  administraiionis  (1.  2 

C.  11,  34),  creationis  (L  1  eod.);  nominati 
successaris  peric,  fideiussorem  nominantis 
non  tenet  (1.  17  §  14  D.  50,  1);  varietate 
Status  non  mutabitur  |>mcuZ^  causa  (1. 19  §  1 

D.  14,  3).  -  2)  »etfttc^  (1. 3  C.  Th.  12,  7). 
—  3)  ^TOtocoU,  ©d^tift:  sententiae  ex 
perieulo  recitandae  (rubr.  C.  7,  44);  ex 
peric.  promatur  sententia  (1.  2  C.  Th.  4, 17). 

Perimere,  ^u  ®vunbe  vierten,  Dev<> 
itid^ten,  sevftövcn,  ).  9.  navis  (naufra- 
gio)  perempta  (1-  36  §  1  D.  6,  1.  1.  6  D.  22. 

2.  L  83  §  5  D.  45,  1);  aud^  f.  D.  a.  occt- 
dere,  interimere  s.  1.  (§10  I.  4,  3,  1.  1  §  2 
C.  1,  11 :  —  facuUates  perempti  fisco  decer- 
nimus  vindicari.'  1.  9  C.  6,  35);  indbef. 
f.  t>.  a.  exstinguere  s.  1.,  perimi  =  evane- 
seere:  naturalia  iura  civilis  ratio  perimere 
non  potest  (§11  I.  3, 1);  civile  ius  capitis 
deminutione  peremptum  (1.  2  C.  6,  59);  ius 
possessionis  peremptum  Q.  44  pr.  D.  41,  2) ; 
peiim.  nsumfructum  (1. 17  §  2  D.  7,  1.  L  1 
1 3  D.  7, 4) ;  pignus,  pignoris  causam  (1.  11 
§  1  D.  13,  7:  ,Noyata  debiti  obligatio  pi- 
ffnns  peremit.'  1  1  §  2.  1.  13  §  2  D.  20, 
1:  —  „si  dominus  solverit  pecuniatn,  pi* 
gnus  qnoque  peremitur*),  dciiaiionem  (1.20 


D.  24,  1),  legatum,  fideicommissum  (1.  64  D. 
32.  1.  11  D.  34,  4),  öbligationm  (1.  4  D.  2, 
15.  1.  100  D.  45,  1.  1.  13  D.  45,  2.  1.  5. 
14  D.  46,  1.  1.  31  §  1  D.  46,  2),  actionem 
(1.  1  §  1.  l.  2  §  1  D.  2,  9.  1.  1  §  2  D.  2, 
12.  1.  1  §  2  D.  15,  3.  1.  35  §  1  D.  19,  2. 
1.  34  §  1  D.  44,  7.  1.  75.  76  D.  46,  3). 
Peremptorius,  jerftötenb,  auf^ebcnb: 
exceptio  perempt  im  (Segenf.  Don  dilatoria 
(f.  b.  ^,  cf.  §  9  I.  4,  13);  edictum  perempt. 
,quod  inde  hoc  nomen  sumpsit,  guod  per- 
emeret  disceptationem,  h.  e.  ultra  non  pate- 
retnr  adversarium  tergirersari*^  (1.  68—73 
D.  5,  1.  1.  53  §  1.  1.  54  pr.  59  §  3  D.  42, 
1.  1.  2.  9  C.  7,  43). 

Perinde,  ebenfo,  §.  IB.  perinde  (esse, 
haben),  atque  s.  ac  si  s.  quasi  (1.  11  jD.  1, 

7.  1.  8  D.  2.  12.  1.  34  pr.  D.  8,  5.  1.  51 
pr.  D.  19,  1.  1.  10  D.  28,  5.  1.  52  pr.  D. 
29,  2.  1.  43  pr.  D.  36,  1.  1.  1  §  11  D.  37, 
10.  L  2  D.  40,  11.  1.  9  §  1  D.  41,  1); 
perinde  condemnandi,  qu<tsi  possiderent 
a.  25  §  8  D.  5,  3). 

Periniquus,  fc^t  ungctcd^t   (1.  7  C. 

8,  18). 

Perire,  1)  ju  ütitnbe  gelten,  unter- 
geben/ berloten  ge^en,  umtontnten: 
verbo  perisse  et  scissum  et  fractum  con- 
tineri  et  vi  raptum  (1.  9  D.  50,  16);  per. 
furto,  per  furtum  (1.  35  §  4  D.  18,  1.  1.  14 
§  1  D.  18,  6),  latrocinio,  incendio  (1.  52 
§  3  D.  17,  2),  vi  ignis  (l.  17  §  4  D.  19, 
5),  naufragio,  ruina  etc.  (1.  26  pr.  D.  23, 
4.  1.  9  §  1.  1.  23  D.  34,  5.  1.  18  §  7  D.  36, 
1);  dum  languet  libertus,  patrono  operae 
pereunt  (1.  34  D.  38,  1);  qui  dies  interea 
cesserintf  patrono  perire  (1.  20  §  1  eod). 
—  2)  etiöfc^en^  untoitffam  tvetben, 
evanescere:  tempus,  quo  lis  perit  (1.  2  D. 
44,  3.  cf.  1.  18  §  4  D.  4,  3);  perit  causa 
(1.  29  pr.  D.  49.  14),  actio  (i.  37  D.  23,  3. 
1.  139  pr.  D.  50,  17),  legatum  (1.  65  §  1 
D.  81.  1.  112  §  1  ü.  35,  1),  Privilegium 
(1.  29  D.  46,  2). 

Perissoohoregia,  ein  ®efcl^en(  aber  bca 
beftimmte  Wtai  bei  (Sletteibef)>enben  (1.  2 
C.  11,  28). 

Peritia,  (l^tfal^ten^ett,ßenntntg,<S)eo 
id^idlid&feit  (1.  27  §  2  D.  7,  1.  1.  17  pr. 
37,  14.  1.  1  D.  50,  9). 

PeritUB  (adi.).  perlte  (adv.),  erfahren/ 
lunbig,  gefc^idt  (l.  19  §  4  D.  21,  1. 
1.  88  8  17  D.  31.  1.  4  D.  43,  24);  iuris- 
peritus,  »leAtggelel^rter  (1. 17  pr.  D.  87, 
14.  1.  1  §  32  D.  43,  20). 

Periurlum,  SReineib  (1.  21.  22  D.  4, 
3.  1.  4  D.  47,  20.  1.  13  C.  4,  20). 

PerluddiiB,  butd^fid^tig  (1.  19  §  17 
ü.  34,  2). 


Digitized  by 


Google 


414 


Perlusorius — Per  per  am. 


PerluBorius  s.  proluaorkis,  auf  l^einti' 
(td^cm  ®tnt)etftAnbni|  bevu^enb:  iudi- 
cio  perliM.  (=  per  collusionem)  actum  (1. 14 
pr.  D.  49,  1). 

Ferlustrare,  l^tnbutt^,  untl^er  geben 
(1.  10  C.  Th.  16,  10:  —  »nemo  delubra 
adeat,  Umpla  perlustret**). 

Fermanere,  bleiben,  aui^battctn,  qui 
cessit  (bereditatem)  permanet  heres  (Ulp. 
XIX,  14.  Gai.  II,  35);  perm.  in  sua  condu 
dorn  (Gai.  I,  68),  in  potestate  (1.  5  pr.  D. 
88,  6),  in  eadem  mluntate  (1.  15  D  40,  1); 
salvum  perm.  (1.  139  pr.  D.  50,  17). 

Permeare,  ge^cn,  <)offiten  (1.  2  §  23 
D.  43,  8). 

FermiUtare,  bienen  aU  6o(bat  (L  9 
D.  27,  1). 

Permiscere,  öermifdjen,  fic^  einmi* 
fd^en  (1.  11  §7  D.  35,  2.  L  52  pr.  D.  41, 
2.  l.  1  §  12  D.  42,  6). 

Penni88ii8,  (Srlaubnig,  SemiUi« 
gung,  $.  9d,  praetor  ait:  in  ins  sine  per- 
missu  meo  ne  quis  vocet  (1.  10  §  12  cf.  1.  4 
§  1  D.  2, 4V,  citra  permissum  praetoris  capi 
(1.  15  §  12  D.  42,  1);  permissu  eius^  cuiiM 
de  ea  re  iurisdictio  fuerit,  in  poisessione 
bonomm  esse  (1. 1  pr.  D.43,4);  vel  testatoris 
permissu  Yei  concedente  legatario  bona  dis- 
tracta  (l.  5  §  4  D.  36,  6). 

Fermlttere,  1)  erlaub en,  geftatten, 
%.  9.  quibus  permittendi  ius  est  (1.  2  §  4 
D.  47,  12);  cum  bona  possidere  praetor  per- 
mittit  (1.  12  D.  42,  4);  permitt.  acHonem, 
iudicium  (L  10  pr.  D.  42,  8.  1.  15  §  44  D. 
47,  10) ;  permitti  acHones  exercere  (1.  7  §  2 
D.  28,  ö) ;  permitt.  procuratori  litemperagere 
(1.  57  pr.  D.  3, 3);  non  permittendum  aUcni 
iudicare  vel  testimonium  dicere  (1.  2  D.  1, 9); 
permissa  alicui  admmistratio,  tutda(\,S4D, 
46,  3.  L  3  §  5  D.  46,  7.  1.  4  §  2  D.  49, 
17);  prout  vires  permiUunt  (1.  7  §  1  D.  1, 
16).  —  2)  etloifen  (}.  37  D.  2,  14.  1.  6 
§  4  D.  37, 14.  1.  3  D.  48,  1);  bie  Sd^art  ift 
überall  jmeifel^aft. 

Permixte  (adv.),  toerntif  d^t,  im  (S^egenf. 
Don  separatim  (§  3  I.  2,  20). 

Permixtio,  1)  ©ermifd^ung  (1.  4  C. 
11,  9).  —  2)  «ettoirrung  (L  5  C.  Th. 
8,  8). 

Permodious,  fe^r  m&gig  ober  Hein 
(l.  20  §  1  D.  11,  7). 

Permuloere,  ftreidbeln:  permnlc.  equum 
0.  1  §  7  D.  9,  1). 

Permntare,  1)  eine  @a(be  gegen  eine 
anbere  Eingeben,  Dertaufd^en:  permu- 
tfttlo,  %axL\df  (§  2  I.  3,  23.  1.  1  pr.  §  1 
D.  18,  1.  tit.  D.  19,  4.  1.  5  §  1  D.  19,  5: 
—  „si  rem  do,  ui  rem  €UXiipiam,  quia  non 
placet  permutationem  rerum  emptionem 
esse,  dubium  non  est  nasei  ciyilem  obliga- 


tionem.«  1. 4  §  17  D.  41, 3.  L  15  D.  42, 4:  „Is, 
gui  rem  permutatam  aecepit,  emptori  sinulis 
est."  1.  76  D.  50,  16.  L  1—4  C.  4,  64).  —  2) 
Dettoedbfeln;  permutatio,  ^ertoec^fe« 
lung  (1.  13  §  6.  1.  81  D.  19,  2).  —  3) 
iierftnbern,  mutare,  ).  9^,  quaedam  in 
opere  permut.  (1.  60  §  3  eod.);  permat  1o- 
cum  (1.  8  §  24  D.  2,  15);  condicionem  snam 
(I.  10  §  1  D.  48, 19) ;  referre  ad  principem, 
ut  ex  auctoritate  eius  poena  permutetur  (L  9 
§  11  eod.); permutatio  =  mutatio  s.  1.  ). 0. 
Status  permut.  (l.  1  D.  4,  5);  8cto  cayetur, 
ne  usus  sepulchrorum  permutationibus  pol- 
luatur,  i.  e.sepulchrum  aliae  conversationis 
usum  accipiat  (1.  12  §  1  D.  11,  7);  permukir 
tionum  saltibus  superior  grados  captatus 
(l  27  C.  2,  7). 

Pemeoeasarius,  gana  notbmenbig  (1. 
1  pr.  D.  26,  10). 

Pemegare,  ^artnAtfig  Ifiugnen  (1.  7 

C.  9,  18). 

Pemioianum  SCtum,  ein  auf  Ut  lex 
lulia  et  Papia  Poppaea  be^figlicber  @eiMA^ 
fc^lu6  (ülp.  XVI,  8). 

Pemicies,  1)  »erberben,  9ta^t^M, 
5.  IB.  nee  quidquam  faoere  debet  (fra- 
ctuarius)  in  pemieiem  proprietatis  (L  13 
§  4  D.  7, 1);  pemioiosuB  (adi.),  pemioiose 
(adv.),  öetberblic^,  oefft^rlic^,  no4- 
tbeilig,  3.  Sd,  pemic.  lusus  (1.  50  §  4  D. 

47,  2),  furor  (1.  22  §  7  D.  24,  3);  pemi- 
ciose  errari  (I.  91  §  3  D.  45,  1);  agere 
pemieiose  pupülo  (1.  3  §  5  D.  26,  10).  — 
2)  <i)ad  \Da9  SSetberben  bringt  (1. 18C. 
4,65). 

Pemlmium,  gor  5U  biil,  ju  fe^r,  f. 
per  8.  5. 
Pemootare,  übernachten  (1.  166  §  1 

D.  50,  16:  pemoctare  extra  urbem  intel- 
legendus  est,  qui  nuUa  parte  noctis  in  urbe 
est^'J;  licebit  repudiare  iugalem,  ipso  (viro) 
inyito  sine  iust^  causa  foris  pernodantem 
(1.  8  §  3  C.  5,  17). 

Femumerare,  auf^fiblen  H.  1  §  24 
D.  87,  9). 

Ferorare,  in  einer  9lebe  Vortragen/ 
enttoideln,  peror.  causam  (Gai.  IV,  15. 
1.  14  §  8  D.  88,  2.  1.  6  D.  48.  19.  1.  1  C. 
8,  5),  negotia  (1.  11  S  2  C.  2,  7). 

Perpellere,  antreiben,  berleiten  (1. 1 
§  4  D.  11,  3). 

Ferpendere,  eriofigen,  l)rüfen,  }.  ©. 
perp.  testimonii  fidem  (1.  13  D.  22,  5); 
causa  cognita  perp.  (L  18  pr.  D.  4,  4) ;  p^ 
penso  iudicio  s&tuere,  discipere  (1. 1 1  pr.  D. 

48,  19.  1.  7  C.  9,  2);  perpensa  deliberatione 
ducere  sanciendum  (1.  1  G.  11,  7). 

Ferperam,  1)  unred^t,  folfc^,  im  (^* 

«enf.  bon  recte:  perp,  pronunHare  ^,  8  §  4 
K8,5),  iudicare  (1.42  D.  40,12. 1.62  D.42,1), 


Digitized  by 


Google 


Perpes  —  Perpetuus. 


415 


pOere (1. 22 § 4D. 46, 8);  in  testamento  am- 
bigue  aat  perp,  scriptum  (1.  24  D.  84,  5) ; 
pupillus  perp.  obHmtua  (1. 18  D.  27,  8).  — 
2)  t>tx%thU^,  p^n^*  ^^^  ^*^  <>^^^  0-  2 
§  a  D.  18,  4).  —  8)  itttpmlid^,  perp. 
«oJtieiim  (1.  40  D.  12,  6.  1.  9  D.  18,  5.  l.  26 
§  1  D.  28,  4). 

Perpes,  beft&nbia,  perpetem  firrnUa- 
fem  teuere  (L  15  C.  Th.  18,  8). 

Ferpeti,.  bulben,  tttxa^tn,  nou  am« 
pliora  anera  perp.  (1.  8  §  1  C.  Th.  8,  5). 

Perpetrare,  DoU^ie^en,  bollfübtett, 
indbcf.  ein  Sechred^  (1.  8  §  6  D.  48,  21. 
L  1  C.  8,  24.  L  8  pr.  C.  9,  12). 

Perpetuare,  bauetttb  madftn,  tttx* 
etoifien,  pmrpetaum  faoere,  3.  0.  qoo- 
Üens  culpa  intervenit  debiioris,  perpetuofri 
obUgationem ;  nüqne  principmli$  uMtUorper- 
petuat  öbügationem;  perpHuatur  obligatio 
iakm  ip9orum  qamm  8uece88orum  suorum.  ae- 
eesmawibmB  fnogtce  suiis,  L  e.  fideiussoribos, 
perpehtant  Migationem,  quia  in  totam  cau- 
sam spoponderunt  (1. 91  §  8. 4.  D.  45, 1.  of . 
L  58  §  1  D.  46,  1:  „Cum  facto  9uo  reus 
prineipalia  Mig<Uionem  perpehtat,  etiam 
fideiussoris  durat  oblig.*');  P09t  litem  con- 
teitatam  perpetuatur  Mig.  (1. 9  §  8  D.  12, 2. 
cf.  L  8  §  1  I).  27, 7:  —  „litis  contestatione 
tCM^portäesaetümesperpetuantur'*);  tempor. 
actiones,  quae  per  oblationem  precum  et  ad 
eas  reeeripHofiea  perpetuantur  (1. 2  C.  1, 20) ; 
si  in  sacro  nostro  consistorio  lis  exordium 
eeperit,  etei  non  fnerit  in  eodem  die  com- 

Sleta,  tarnen  perpetuari  com  concedimus 
.  5  §  8  C.  7,  68);  quuquiB  in  opus  pu- 
blicum damnatus  refngit,  duplicato  tem- 
pore damnari  solet  —  si  in  X  annos  dam- 
natus sit,  perpetuari  ei  ä^bet  poena;  si 
initio  statim  fugit,  videndum  est,  utrum 
dupUeari  ei  tempora  dtbeant  an  vero  perpe- 
tuari? (L  8  §  7  D.  48,  19). 

Perpetaariua  f.  perpetuus  a.  d. 

Perpetuitae,  gfOTtbaitev  (1.  61  G.  10, 
82). 

Perpetnns,  bauetnb,  beft&nbig,  im» 
mtxtoäf^xtnh:  perpetuo,  in  perpetuum, 
immcT,  für  immeT,  ).  16.  morbus  perp. 
im  (ikgenf.  bon  temporarius  s.  qui  tempore 
finitur  a.  6  pr.  L  65  ft  1  D.  21,  1.  cf.  L 
101  §  2  D.  50.  16);  in  opus  (publicumj 

rp.  vel  temporarium  dari  (L  1  §  1.  1.  2 
47,  18.  L  84  pr.  D.  48,  19);  in  perp. 
vineuia,  perp.  vinculis  damnan  (1.  8  §  IB. 
L  85  eod.);  relegatio  ad  tempus  vel  in  per^ 
petuum  (L  28  §  1  eod.);  perp.  poena  &an\n 
(L  89  pr.  D.  49,  14);  locus  perp.  s.  qui  per- 
petuam  habet  aguam  (L  ^  §  1  D.  8,  8. 
L  un.  §  8  D.  48,  14);  perp.  causa  sHlliddü 
immütendi  etc.  (l,  causa  s.  4  d.);  dentis  causa 
perp.  eet  (1.  1  D.  28,  8);  ^guae  perp.  usus 


causa  (im  ({kgenf.  bon  ad  praesens)  in  aedi- 
ficiis  sunt;  perpetuo  (im  ®egen{.  bon  tempo- 
ris  causa)  positae  fikulae  (1.  17  §  7  D.  19, 
1.  cf.  1.  242  §  4  D.  50,  16);  inhabi^ator 
perp.  im  (S^egenf.  tton  Tiator  (1.  un.  §  6  D. 
47,  5);  officiales  perp.  (1.  84  pr.  D.  12,  1); 
perp.  constietudo  (1.  6  pr.  D.  8,  4);  rerum 
perpetuo  similiter  iudicatarum  auctoritas  (1. 
88  1).  1,8);  quod  iurisdictionis perp,  causa 
(imiS^enf.  bon  prout  res  inoidit)  i^ropom^um 
est  (1.  7  pr.  D.  2,  1);  edictum  perp.  (f.  b.  SGB. 
s.  b.);  perp.  iuris  forma  (1.  5  G.  7,  62); 
actio  perp.  im  (^enf.  bon  tomporaria,  an- 
nua,  quae  intra  annum  dumtaiat  eompetit 
(1.  5  8  5  D.  9,  a  L  81  §  2  D.  11,  7.  1.  1 
i  1.  8  D.  15,  2.  1.  6  §  8  D.  42, 1.  1.  8  §  2 

C.  7,  89 :  —  „hae  actiones  annis  XXX  con- 
tinuis  extinffuantur,  quae  perpetuae  vide- 
bantur,nou  mae,quae  antiquitus  temporibus 
limitabantur**) ;  perpettwcompetereactionetn, 
im  (S^egenf.  t»on  intra  annum  vivere;  in  per- 
petuum extendi,  i.  e.  usque  ad  fincm  ex  con- 
stitutionibus  introductum;  perpetuo  s.  in 
perpetuum  dari  (ictionem,  interdictum;  in 

rrp.  teneri,  perpetuo  conveniri  (pr.  1. 4, 12. 
28.  29  D.  4,  8. 1.  8  §  1  D.  88,  5. 1.  20  §  6. 
cf.  §  16  D.  89,  1.  1.  4  §  10  D.  89,  2.  L  8 
§  1  D.  48,  16.  1.  17  pr.  D.  49,  17):  perp. 
Judicium  (L  2  §  5  D.  4,  5.  L  7  §  6  I).  4, 
9),  interdictum  (L  2  §  84  D.  48,  8.  1.  8 
§  15  D.  48,  29);  exceptio  perp.  im  d^egenf. 
t)on  temporalis  (§  9  I.  4,  18:  „Perpetuae 
(except.)  sunt,  quae  semper  agentibus  ob- 
statu.*'  1. 14  pr.  D.  4,  2. 1.  40  D.  12, 2. 1.  26 

S8.  7. 1.  40  pr.  56  D.  12,  6.  L  9  §  4  D.  14, 
.  1.  8  D.  44,  1.  1.  84  §  11  D.  46,  8.  1.  55 

D.  50,  16);  exceptio  pacti  conventi  per- 

r4i,  L  e.  ne  omnmo  pecunia  petatur  (1.  8 
44,  1);  perp.  obligatio  (L  84  §  8  D.  8, 
5.  L  91  S  4  D.  45, 1),  stipulatio  (L  24  §  2 
D.  22, 1);  perpetuo  s.  in  perpetuum  (im  Öe« 
genf.  bon  ad  tempus)  quotannispraestandum 
fideicommissum,  annua  praestanda;  perp. 
pensitatio;  perp.  legatum  (1.  6.  20  §  1. 1.  28. 
24  D.  88,  1);  perpetuo  {im  (S^enf.  t)on  us- 
que ad  annos  certos)  relicta  alimenta  (1.  8 
§  8  D.  2,  15);  societas  coiri  potest  vel  in 
perp.  L  e.  dum  vivunt,  vel  ad  tempus  (1. 1 
pr.  D.  17,  2);  agri,  qui  in  perp.  locantur; 
praedia,  quae  perpetuo  quibusaam  fruenda 
traduniur;  in  perp.  fundum  fruendum  con- 
ducere,  im  ^egenf .  t)on  ad  tempus  oonduoere 
(§81.3,24.1.  1.8  D.6,8.  1.  11  §  1  D.  89, 
4) ;  perpetuo  iure  (im  (S^egenf .  bon  conductio- 
nis  titalo)  tenere  fundum;  praedia  iure  perp. 
consignata,  f.  D.  o.  emphjrteuticaria  (l.  10. 
15  C.  10,  48);  bal^  perpetuarius  f.  1».  a. 
ev^phyteuticarius:  ius  perpet  h.  e.  empby- 
teut  (L  1  G.  1,  84);  perpet.  oonductor,  onc^ 
perpetuarius  fd^ttoeg  f.  9.  a.  emphgteuta  (1. 


Digitized  by 


Google 


4J6 


Perplexus  —  Perseverare. 


3.  5  C.  11,  71).  —  perp.  bebctttet  ouc^:  aUt 
S&He  untfaffenb  n.  14  pr.  D.  44,  8/1. 
40  pr.  D.  12,  6.  Gai.  I,  200). 

Perplexus  (pari.),  DetWidcIt  (Nov. 
Val.  III.  1.  1  II,  15). 

Perpotipl,  erlangen,  perp.  privilegiis 
(1.  2  pr.  C.  7,  37),  heneficiU  (1.  3  C.  12.  16). 

Ferquam,  fe^t,  ).  9.  perq.  absurdum 

0.  4  §  6  D.  1, 16);  perq.  durum  (I.  12  §  1 
D.  40,  9). 

Ferquirere,  anffuc^en,  untetfnc^en 
(l.  6  C.  11,  7,  1.  8  pr.  C.  Th.  3,  5). 

Ferraro,  fe^t  feiten  (1.  12  D.  1,  9). 
,    Ferrepere,  ^tanftiec^en,  t)on  einem 
©ctüc^t  gefaßt:  fi(§  Detbteiten  (l.  2  pr. 
D.  38,  16). 

Persoribere,  1)  ft^reiben  (l  26  §  1 
D.  20,  1.  1.  4  C.  Th.  11,  16).  —  2)  öor* 
ft^reiben  0-  3  C.  Th.  6,  4). 

Perscrutari,  auffuc^en  (1.  un.  C.  10, 
15);  unterfut^en  (l- 12  §  1  C.  Th.  16, 10). 

Fersecare,  burc^fc^neiben,  jetflei» 
fc^en  (1.  un.  C.  9,  14). 

Ferseoutio,  1)  55etfoIfluna,  a)  im 
eigentlichen  ©inne,  j.  ©.  eine«  wilbeh  Xtjxt» 
re«  (1-  5  pr.  1.  44  D.  41,  1);  b)  eine«  SWen- 
\6^tn,  i.  ».  ber  3uben  (1.  26  C.  Th.  16,  8); 
c)  tropifc^:  getid^tlid^e  SSerfoIgung,  a) 
überl^u))t;  g.  )3.  ita  sistere,  ut  actori  per- 
secutio  locodeteriori  non  sit,  qiiamvis  exactio 
rei  possit  esse  difficilior  (1.  11  D.  2,  11); 
rei  persecutianem  habere  continere  (1.  14 
§  2.  1.  16  §  2  D.  4,  2.  1.  7  §  2  D.  18,  1. 

1.  3  §  1  D.  38,  5. 1.  4  §  10  D.  39,  2. 1.  6  §  3 
D.  42,  1);  in  m  peraeeutione  —  in  sola  vit^ 
dieta  consütutum  esse  (l.  10  D  47,  12); 
ad  poenae  persecut.  pertinere  (1. 55  §  8  D. 
47,  2) ;  placuifc,  si  yiyus  conventos  fnerat, 
etiam  poenae  persecut  transmissam  videri 
(1.  83  D.  44,  7);  parta  ex  cauea  iudicati 
persec.  (1.  40  pr.  D.  4,  4) ;  8U%  iuris  p^rsec. 
(1.  46  D.  2,  14);  persec.  ususfr.  (1.  3  D.  2, 
9),  pignoris  (I.  40  §  2.  1.  41  D.  18,  7.  1.  14 


pr.  1.  17.  29  §  2  D.  20,  1.  1.  44  §  5  D.  4, 
3.  1.  5  §  ID.  44,  8);  bonorum  (1.  45  §  9 
D.  49,  14),  hereditatis  (l.  5  §  4  D.  37,  5), 


legati  (I.  16  §  7  D.  88,  2),  libertatis  causa 
impositorum,  operarum  (I.  2  pr.  1.  7  |  4  D. 
38, 1);  in  proprium  perseeut.  cooere  dehctum 
0.  45  §  1  D.  19,  2.  cf.  1.  2  pr.  D.  49,  16); 
privata  persec.  (1.  2  §  1  D.  47,  8);  £)  im 
engern  @inn:  Siec^tdt^erfolgung  im  SEBege 
einer  extraordinaria  cognitio,  im  ^egenf. 
l)On  actio,  petiüo  (l*  28  D.  44,  7.  1.  18  §  1 
D.  46,  4.  1.  28  D.  46,  8.  1.  4  §  1  D.  49, 
17.  1.  10.  49.  178  §2  D.  50,  16:  — „Pcr- 
secutionis  yerbo  eostraordinarias  perseeut. 
pato  contineri,atpcita  fideicommissoram  et 
si  qnae  aüae  sunt,  quae  non  habent  iuris 


ordinarii  exsecutionem").  —  2)  ®eteit  = 
prosecutio  (1.  7  C.  1,  55). 

Persecator  =  proseeutar. 

Perseoutoria  =  prosecutoria. 

Peraeqtil,  1)  Derfolgen,  a)  im  eigent« 
lid^n  6inn,  %.  SB.  pers.  feram  bestiam  (L  5 
§  1  D.  41,  1),  pavonem  mansueium,  oam 
de  domo  effugisset  (1.  37  B.  47,  2),  sertum 
fugitivum  0-  2  §  1  D.  48, 15);  b)  tropif(|: 
inimicitiis  gravissimis  pers.  aliquem  an« 
f  einben  {1. 22  D.84, 4) :  einen  aRcnWe«,  §. «. 
bie  3uben  fl.  26  C.  Th.  16,  8);  c)  gerid^t- 
Ii(^  t)erfoiaen,  gelten  bmatfien;  ins  j9er- 
sequendi  iudieio  quod  sibi  deoetur  (pr.  L 
4,6);  iu6persequendi  retinendiquepatri$nom% 
(1.  8  §  2  D.  87,  1);  rei  persequendae  actio 
(l.  14  §  1  D.  50,  16.  of.  1.  13  pr.  D.  6,  2) ; 
ius  suum  pers.  et  obtinere  (1*  80  9  1  l^- 
44,  2);  pers.  pijnus,  hypotheeam',  pignorii 
iure  rem  pers.  (L  14  pr.  D.  20,  1.  1.  11. 
12  §  1  D.  20,  6);  pers.  indicatum  (1.  39 
§  12  D.  26,  7.  1.  52  S  1  D.  46,  1);  iudieio 
privato  legis  Aquiliaedamnum  pers.  (§  11  L 

4,  8) ;  pers.  furtum,  iniuriam  (1.  2  §  5  D. 

5,  1);  snas  suorumque  iniurias  (1.  16  C.  9, 
l),  uUionem  et  mortem  filii  (L  9  eod.),  cri- 
men legis  Fabiae,  expilatae  hereditatis  (L  2 

C.  9,  20.  1.  2  C.  9,32).  — 2)  fortflelten, 
auÄfül^ten,  pers.  lüem  (l.  5  D.  46,  8). 
appeÜationis  causam  (1.  27  D.  49,  1),  accu- 
sationem  (l.  16  C.  9,  22);  pers.  ad  finem 
sententiam  (1.  15  pr.  §  1  D.  42,  1).  — 
3)  txf^alUn  (§  29  I.  2,  1.  §  4  I.  2,  9). 
^  4)  folgen. 

Ferieveraatia,   Oe^arrIi(^!eit  (l  S 

D.  24,  2). 
Perseverare,   1)  bel^arrtn,  t}txhUu 

htn,  fortfa^ten,  §.  9.  in  crimine  usque 
ad  sententiam  persev.  (1-  7  §  1  D.  48,  2); 
persev.  in  Ute  (1.  15  §^1  D.  5,  2);  perser. 
petere,  agere  (1.  2  §  8  D.  44.  4.  1.  17  §  6 
D.  47,  10);  bonorum  fuiste,  et  e«se  persev. 
a.  12  §  1  D.  49,  15);  ^nev.  abesse  (l  1 
§  1  D.  2,  12);  persev.  in  contumaeia  (1.  3 
€.  5,  43.  1.  8  C.  7,  43.  1.  8  C.  8,  46),  in 
eadem  voluntate  (1.  8  B.  40,  8),  in  eodem 
fwrore  (1.  82  §  6  D.  88,  2),  in  eodem  of- 
ficio, in  eadem  cura  (L  25  D«  26,  5.  L  87 
§  2  D.  26,  7),  in  adminisiratione  0-  ^ 
D.  4,  4),  in  societaU  0*  ^^2  §  1  D.  29,  2), 
in  matrimonio  (l.  101  §  8  D.  85,  1.  1  12 

eim      ft  10  D.  48,  5),  in  possessione  (l.  15  §  85 
ege      D.  89,  2).  —  2)  fortbanern,  perse?.  jh- 
(egenf.      gnus,  ptgnoris  persecuHonem  (L  14  f  1. 

1.  20  §  2  D.  20,  1),  obUgationem  Q.  11  D. 

20,  6),  legatum  (1.  82  §  6  D.  88,  2);  com 
curatore  agi  poterit,  etsi  usque  adhucofr» 
perseveret  (1.  16  §  1  D.  27,  8);  ävohmias 
non  perseverat  Q.  1  §  14  D.  43,  8);  per- 
seyerante  matrimonio  (L  5  C.  6,  29)« 


Digitized  by 


Google 


Perseveratio — Pertinere. 


417 


Perseveratio,    Sbaxtu&diqUit   (l*    ^ 

C.  Th.  16,  4). 

Persiatere  =  perseverare  (1.  1  C.  Th. 
9,  42). 

Persolvere,  jablen^  ef fftUen,  pewolv. 
debiiuM,  plus  debtto  (l.  25  S  2  D.  22^  8. 
l  89  §  4  D.  31) ;  tum  recte  persoM  furioso 
vel  pupillo  (1.  68  D.  46,  3);  nihil  peti 
potest  ante  id  tempus,  quo  per  rerum  ncUu- 
ram  persolvi  possit  (1.  186  D.  50,  17). 

Persona,  1)  $er(on:  a)  ein  befKntmted 
menf  Attc^ed  Snbit)ibuum ;  personalis,  baff  elbe 
betreffenb,  batauf  beaügltc^/  ptx\bnUäf,  a*  9- 
peraonae,  non  rei  vel  causae  datur  tuior 
(I.  14  D.  26,  2);  privilegia  quaedam  cau- 
SM  sunt,  quaedam  personae  (1.  196  D.  50, 
17);  oauAoe  mtkgis, qBtaapersanaeheneficium 
praestare  (1.  29  D.  42,  1.  cf.  1.  42  D.  26, 
7);  personale  heneficium  (1.  28  §  1  D.  5,  1. 
1.  63  §  1  D.  17,  2.  1.  13  D,  24,  3);  quae 
princeps  alicui  ob  merita  indulsit  vel  si 
quam  poenam  irrogavit  vel  si  cui  sine 
exemplo  subvenit,  personam  non  egredüur; 
eonstüutio  (principis)  personalis  (L  1  §  2  D. 
1,  4);  condiciones,  quae  sunt  in  faciendo, 
personis  eorum  cohaerent,  quibus  adscribun- 
tur  (1. 6  §  7  D.  40, 7);  ius  fruendi  morte  ex- 
tinguitur,8icuti  si  quid  aliud,  quod  personae 
co^Merei  (1.  3  §  3  D.  7, 4),  quotiens  cohaeret 
personae  id  iuod  kgatur,  veluti  personaiis 
servitus,  ad  heredem  non  transit  (1. 8  §  3  D. 
34,  3);  Servitutes  aut  personarum  sunt,  aut 
rerum  (1.  1  D.  8, 1) ;  quod  praediis  daiur  (ius 
aquae  ducendae)  extincta  persona  non  ex- 
tinguitur:  giiod  datur  personis,  cum  personis 
amittitur  (L 1  §  43  D.  48, 20) ;  pactorum  quae- 
dam in  rem  sunt,  quaedam  in  personam; 
pactum  personale,  in  personam  conoeptum 
(l.  7 § 8. 1. 17  §5. 1. 21  pr. §  1. 1. 25  §  1.  1.  40 
pr.  1.  56  §  1  V.  2,  14);  in  rem  —  in  pers. 
actio  8.  petitio;  actio  personalis  (1.  38  D,  5, 
1.  1.  25  pr.  D.  44,  7.  1.  36.  178  §  2  D.  50, 
16);  interdicta  omnia,  licet  in  rem  videan- 
tur  concepta,  vi  tamen  ipsa  personalia 
sunt  (1.  1  §  8  D.  48,  1);  petitio  hereditatis, 
eisi  in  rem  actio  sit,  habet  tamen  praestatio- 
nes  quasdam  personales  (1.  25  §  18  D.  5,  3); 
numerumciviHum  quaedam  sunt  patrimonii 
alia  personarum;  personale  munus  (1.  1  pr. 
g  2.  1.  18  D.  50,  4);  in  persona  iJicums 
consistere  stipulationem,  solutionem  (LUD. 
45,  3);  ex  pers.  alicuius  vires  capere  fidei- 
commisst^m  (1.  11  D.  80);  ex  pers.  £dicuius 
agere,  actiones  intendere,  convenire  (1.  8  §  4 

D.  2,  2.  1.  9  pr.  D.  2,  15.  1.  45  pr.  J).  3, 
5.  L  17  §  2  D.  50, 1);  personam  alicuius  ut 
idoneam  sequi  (1. 10  C.  4,  29);  b)  $artei, 
^arteirolfe/  ex  parte  rei  —  in  persona 
aetoris  ohservari  (L  25  D.  8,  8);  personam 
alicuius  sustinere  (1.  17  |  5  D.  84,  4. 1.  84 


D.  41,  1. 1.  24  D.  46,  3);  duorum  personam 
sustinere  (1.  1  §  4  D.  45,  3);  absentium 
suscipere  personas  (I.  1  C.  8,  5);  legitimam 
pers.  gerere  (1.  1  6.  6,  60);  iustam  pers. 
habere,  b.  f).  t)or  (Btti^t  auftreten  fönnen 
(1.  11  C.  5,  34).  —  2)  menfd)li(^e3  «b- 
oilb,  @tatue  3C.  personae,  ex  qiiarum  ro- 
stris  aqua  salire  soUt  (1.  17  §  9  D.  19,  1). 

Personalis  f.  persona  s.  1  a. 

Persi^icere,  1)  butd^fe^en,  befe^en: 
non  intellegi,  sed  oculis  perspici  scripta 
(1.  1  pr.  D.  28,  4).  —  2)  unterfu(^en: 
re  perspecta  consuh  (1.  2  D.  1,'  19).  —  3) 


berücffid^ttgen:  perspieiendum  est  iudi- 
canti,  ne  etc.  (1.  11  pr.  D.  48,  19).  —  4) 
ei nf eben:  causa  cognita  persp.  (l.  19  C. 
2,  12).  —  5)  perspioi,  erhellen  (1.  un. 
C.  5,  19). 

Perspiouus  (adi.),  perspioue  (adv.), 
flat,  offenbar,  5.  ö.  persp.  rationes  (l.  27 
pr.  D.  28,  7);  perspicue  sancire  (1.  30  C. 
Th.  8.  5). 

Perstare,  auf  ettimd  befte^en,  be^ar* 
• D.  26,  10}. 

Perstrepere,    ftöreno,   l^tnbernb 


ten  (l.  3  8  16  D.  26,  10). 

in 
ben  ©eg  treten  (L  32  C.  9,'  9). 

Perstringere,  1)  abftum))fen/  f(^koA< 
(§en;  —  2)  öet^>f  Herten  (1. 1  C.  Th.  11, 27). 

Persuadere,  1)  Überreben  (L  1  pr.  § 
8.  1.  5  §  1  D.  11,  3);  eine  fatfc^e  Sot< 
Geltung  erregen,  totii  machen  Q.  23. 
25  D.  4,  3);  falso  sibi  persuadere,  eine 
falf(^e  ^orfteOung  tn>n  etnmd  l^ben  (1.  65 
§  2  D.  12,  6).  —  2)  ratl^en,  em^>fe^Ien, 
severius,  si  iustitia  persuaserit,  promenda 
sententia  (1.  3  C.  Th.  1,  10). 

Porsuasio,  1)  Ueberrebung  (1.  3  C. 
Th.  16,  7).  —  2)  Ueberjeugung,  (Glaube 
(1.  24  C.  Th.  16,  10). 

Persuasus  =  persuasio  s.  1  (1.  43  §  2 
D.  21,  1). 

Pertemptare,  tietfud^en  (1.  8  C.  1, 
11.  1.  9.  10  C.  11,  48). 

liorterrere,  erfc^reden  (1.  28  §  1  D. 
4,  2.  L  9  pr.  D.  40,  9.  1.  1  §  29  D.  43, 16). 

Pertica,  <&tange  (1.  5  §  7  D.  13,  6. 
1.  12  §  18.  22  D.  fe,  7.  1.  1  §  1  D.  47,  8). 

Pertimesoere,  fürchten  (1.  14  C.  2,  11. 
1.  7  C.  2,  19). 

Pertinaoia,  ^artnadigteit  Q.  88  §  1 
C.  10,  32.  1.  un.  C,  11,  72). 

Pertinaz  (adL),  pertinaoiter  (adv.), 
^artnöcfig,  3.  8.  obstinaHonis  pertinax 
natura  (1.  7  §  1  C.  Th.  16, 5);  pertinac.  resi- 
stere  (L  58  §  1  C.  Th.  11,  30). 

Pertinere,  1)  mol^n  ji(^  erftreden, 
).  93.  cloaca,  quae  ex  aedibus  eius  in  tuas 
pertinet,  h.  e.  dirigitur,  extenditur,  per- 
venit  (1. 1  pr.  §  8. 10  D.  43, 23).  —  2)  kootauf 
fid^  be^iel^en,  ettooiS  ober  Semanben  be* 

97 


Digitized  by 


Google 


418 


Pertingere — Peryenire. 


treffen,  angelten,  j.  ©.  codiciUi  vel  quid 
aliud  cid  testamentum  pertinens  (l.  3  §  8 
D.  10,  4.  cf.  1.  21  §  3  D.  28,  1.  1.  16.  18 
D.  29,  7.  1.  l  §  2  D.  48,  5);  pert.  ad  jpc- 
riculum  alicuius  (1.  45  §  1  D.  19,  1);  peri- 
culum,  damnum  pert.  ad  äliquem  (1.  60  pr. 
D.  23,  2.  1.  34  D.  86,  1);  Utem,  causam 
ad  se  pertinentem  oxsequi,  tuen  (l.  24  §  1. 
1.  28  §  2  D.  49,  1);  ad  quem  ea  resperti- 
net,  f.  t>.  a.  cuius  intereet  (1.  88  §  8.  1.  39 
§  1.  2  D.  8,  8.  1.  9  pr.  §  8  D.  42,  5.  1.  80 
pr.  §  1.  2  D.  48,  5.  1.  80  §  1  D.  48,  10); 
rationem,  qwie  pertinet  ad  aliquemy  edere 
(1.  4  pr.  cf.  1.  6  §  5.  1.  9  §  4  D.  2,  18); 
qui  pertinent  ad  aliquem  «^  necessarii'  ali- 
cuius (1.  5  §  2  D.  24,  1);  pert.  ad  am- 
mum  alicuius,  Sfemanbem  oitt  ^erjen  liegen 
(1.  60  §  1  D.  17.  1).  —  8)  tooju  gel^öten,. 
j.  ^.  pert.  ad  officium  iudicis  (1-  10  D.  7, 
9.  1.  1  |§  2  t).  22,  1),  ad  notionem  prae- 
sidis  (I.  26  B.  49,  1),  ad  curam  praefecti 
(1.  1  §  11.  12  D.  1,  12);  quantitas  ad 
iurisdictionem  pertinens  (l.  19  §  1  D.  2,  1); 
qui  ad  iurisdict.  eius,  cui  negant  o6«egi«t,  per- 
tinent (1.  53  §  8  D.  42,  1).  —  4)  geman» 
bem  gulommen,  jufte^en,  obliegen^ 
}.  IB.  datur  actio  (funeraria)  adyersus  eos 
ad  quos  funus  pertinet^  utputa  ad  versus  he- 
redem  etc.  0-  14  §  17  D.  11,  7.  cf.  1.  8  pr. 
D.  47,  12);  pertin.  ad  iudicem  (1.  26  §  8 
D.  21,  1),  ad  praefectum  (l-  1  §  4  D.  1, 
12) ;  hon,  possess.  pert.  ad  aliquem  (1.  HD. 
26,  8).  —  5)  on  ettoa«  Xfitil  ^aben,  t^eil- 


^aftig  toetben,  j.  ©.  pert.  ad  stipulatio- 
'  14  D.  7,9),     -  -  •  - 

40,  4)      -  -      . 

55).  —  6)  auf  ettpad  anfontmen,  §.   )3. 


n«m  (i.  8  §  4  D.  7,  9),  ad  libertatem  (1. 18 
§  3  D.  40,  4)   ad  heneficium   (1.  1    C.  S, 


S: 


pertinet  scire  (1.  20  §  2  D.  11,  1),  quaeri 
(1.  84  §  1  D.  17,  l)]  nee  ad  rem.  pertin., 
ni^t«  att»mo(^en  (I.  98  D.  85,  1).  —  7)  pert. 
ad  legem,  SCtum,  edictum  etc.,  unter  eine 
gefeiltere    16efHmmung    gel^ören,    fallen 

1.   6.  7   §  1.   1.  8  §  8   D.  4,  2.  1.  60  pr. 

).  23,  2.  1.  8  pr.  D.  23,  5.  1.  8  D.  47,  12). 
—  8)  im  enaem  juriftifd^  ©inn  bebeutet 
pertin.  ad  aliquem:  jum  )6ermögen3^' 
manbed  gehören,  5.  iß.  emptor  omnesque, 
ad  quos  ea  res  pertinet;  heres  ceterique 
successores,  ad  quos  ea  res  pertinet  (1.  1 
§  1.  1.  19  §  5.  f.  34  §  21  D.  21,  1.  1.  8 
§  9  D.  27,  4.  cf.  1.  7  D.  12,  2.  I.  58  §  1 
D.  44,  7.  1.  8  pr.  1.  22  §  7  D.  46,  8.  1.  70 
D.  50,  16:  „Verba  haec  *w,  ad  quem  ea 
res  pertinet'  sie  intelleguntur,  ut  (][ui  in 
Universum  dominium  vel  iure  civili,  vel 
iure  praetorio  succedit,  contineatur.*  1. 181 
eod.  „Verb um  illud  *pertinere^  latissime 
patet:  nam  et  eis  rebus  petendis  aptum 
est,  quae  dominii  nostri  sint,  et  eis,  quas 
iure  aliquo  possideamus*^);  legatum  s.  rem 


legatam  ad  se  pertin.  velle  int  dkgenf .  twn 
repudiare  (1.  44  §  1  D.  80.  1.  65  D.  47, 2); 
fideicommissum,  servum  ad  se  pertin.  nolle 
(i.  48  D.  19,  1.  1.  36  D.  43,  3);  desinere 
pertin.  itsumfructum  accipiemus  eüam  si 
nee  coeperü  peHin.  <1.  8  §  1  D.  7,  9). 

Pertingere,  berühren,  betreffen (1.7 
§  3  D.  3,  5.  1.  1  §  5  D.  47,  10). 

Fertraetare,  genau  prüfen,  pertr. 
ratiocinia  (1.  5  C.  12,  37). 

Pertrahere,   öetlocfen   (Coli.   XV,  3 

§  1). 

Fertundere,  burc^ftogen^  burc^boV 
ren,  burc^Iöc^ern:  pertundi  navem  (I.  % 
D.  47,  Ö);  pertusa«  margaritae  (1.  27  §30 
D.  9,  2). 

Ferturbare,  t)ertotrren,  ftören,  pert 
tarn  sensus  quam  aures  legentium  (1.  2 
§  18  C.  1,  17);  civium  ima  (1.  42  C.  Th. 
15,  1);  perturbatio  =  turbatio  (1.  31  C.  Tb. 
11,  36). 

Femrere,  tjerbrennen  0-  2  C.  Th. 
9,24). 

Ferurgere,  9|emanben  br&ngen,  in 
Änfprnc^  nehmen,  j.  ®.  civiHter,  mmi- 
naliter  perui^ere  de  operis  (1.  un.  G.  9, 
8);  ad  pensitanda  fiscalia  perurgeri  (1.  3 

C.  1,  8). 

Fervadere,  gemaltfam  ft(^  bemft^« 
tigen  (I.  6  §  1  C.  8,  4). 

Fwvalere,  fortbauern  (1.  48  C.  Th. 
15,  1). 

Fervasio,  gemaltf anter  (Eingriff  (1. 5. 
6  C.  Th.  2,  4). 

Pervecüo,  Xrand^ort  (1.  18  G.  Tb. 
H,  1). 

Fervebere,  fortfc^affen  (1.  18  dt). 

Pervenire,  1)  loo^in  tommeU;  ge« 
langen,  gerat^en,  g.  ©.  pwv.  in  ado- 
ptivam  familiam  (1.  8  §  9  D.  87,  4),  in  Uu 
alienum  (1.  14  §  8  D.  86.  2),  in  potesiatem 
patris   (1.  83  §  1  D.  29,  1),  hostium  (1.  5 

D.  28,  3.  1.  12  pr.  D.  49,  15).  —  2)  ^t 
tttoa^  lontnten,  gelangen,  ettood  er« 
reichen,  erlangen,  j.  ©.  perv.  ad  annos 
XIV  etc.,  ad  annum  vicesimum  etc.  (1.  21 
§  2.  5  D.  88,  1.  1.  18  §  2  D.  84,  1.  1.  28 
§  8  D.  84,  8.  1.  64  §  1  D.  86.  1),  ad  im- 
b&rtatem  (1.  22  D.  84,  9.  1.  10  D.  46,  6), 
ad  legitimam  aetatem  0-  28  §  2  D.  49,  1), 
ad  statum,  suum  (1.  77  §  14  D.  81),  ad  eivi- 
totem  (I.  6  §  2  D.  28,  5),  ad  s.  in  UberUt 
tm  (1.  54  §  2.  1.  118  §  1.  1.  114  §  10  D. 
80.  1.  1.  6.  18  pr.  §  8.  1.  17  §  2.  1.  30. 
51  pr.  54  pr.  55  pr.  D.  40,  4),  ad  dignüa- 
«em  (1.  84  D.  88,  1),  ad  hereditatm  (1.  93 
D.  85,  1),  ad  fideiammissum  (1.  65  §  5  D. 
86,  1),  ad  suum  (1.  1  D.  18,  4.  1.  1  §  16 
D.  47,  4).  —  8)  Jon  Sentanben  (al«  ©^ 
ftanbt^eil  feined  Vermögend)  lommen,  ge« 


Digitized  by 


Google 


Pervers!  o — Petere. 


419 


(angeit,  fallen,  g.  IB.  quo  tuiela  redit, 
€0  hereditas  pervenü  (1.  73  pr.  D.  50,  17); 
ad  quera  heredittis  ex  emptione  pervenerit  (1. 
94  §  1  D.  32) ;  quod  ex  hereditcUe  ad  eum,  gut 
vendidit  heredüatem,  pervenit  (I.  2  §  2  ff.  D. 
18,  4);  ;ita  rogare:  quidquid  adteex  heredi- 
täte  himisve  meis  f^ervenerit,  rogo  restituas 
(l.  17  §  1  D.  86,  1:  —  ,perven.  proprio 
dicitor  quod  deäMCiis  onertbua  ad  aliquem 
pen)emV  cf.  1.  19  pr.  1.  25  pr.  eod.  1.  3 
§  3  D.  22,  1);  cum  ita  legatam  esset: 
qmmtapecunia  ex  hereditate  Titii  ad  me  per- 
venit,  i^tam  pecnniam  heres  meus  Seiae 
dato,  id  legatam  putat  Labeo,  quod  acce- 
ptum  in  tabulis  suis  ex  ea  hereditate  rettu- 
lisset;  —  non  potest  videri  pervenisse  ad 
heredem,  quod  eius  hereditatis  nomine  prae- 
ataturus  esset  (1.  29  §  2  D.  32);  eorum  fidei 
committipo88C,a<2gtios  aHquid  perventurum 
est  morte  eius  (1.  1  §  6  eod.);  pretia,  quae 
ad  eos  (sc.  a  quibus  petita  hereditas  fuisset) 
rerum  ex  hereditate  venditarum  pervenissent 
(1.  20  §  17.  18  D.  5,  3);  ad  quem  dotia  no- 
mine aliquid  pervenit  (1.  16  D.  4,  3);  in 
heredem  eatenus  dare  actionem,  quaienus  ad 
eum  pervenerit,  i.  e.  quatenus  ex  ea  re  lo- 
cupletior  ad  eum  hereditas  venerit,  dolove 
eius  factum  est,  quominua  pervenerit  (L  26. 

27  D.  4,  8.  cf.  L  19  D.  4,  2.  1.  3  §  4.  1.  4 
D.  25,  2.  1.  127  D.  50,  17);  in  heredem 
competere,  dari  actionem  in  id,  quod  ad 
eum  pervenü  (L  5  pr.  D.  8,  6.  1.  16  §  2. 
1.  17  D.  4,  2,  1.  1  §  48.  1.  2.  9  pr.  D.  43, 
16.  cf.  1.  71.  164  §  2.  1.  171  D.  50,  16); 
non  tantom  in  id  quod  pervenit,  verum 
etiam  in  solidum  teneri  (1.  157  §  2  D.  50, 
17);  non  pro  parte  quae  pervenü,  sed  in 
solidum  teneri  (L  9  P.  18. 1) ;  non  teneri, 
quasi  neque  ad  eum  pervenerit,  neque  dolo 
feoerit  (1.  9  8  2  D.  14,  4).  —  4)  perven. 
ad  s.  adversus  aliquem,  gegen  S^ntanben 
ttagenb  auftreten,  ihn  geric&tlid^  ht* 
langen  =  ctmvenire  aliquem  (1.  1  §  43 
D.  16,  8.  1.  21  D.  40,  12.  1.  4  C.  5,  75). 
-  5)  betreffen  (1.  5  D.  88,  1).  -  6) 
tontmen,  entfielen,  mors  perventura  (1- 

28  8  8  D.  21,  1);  perv.  fructus  (1.  25  §  1 
D.  86,  2),  redüus  (1.  12  pr.  D.  84,  1). 

Perversio,  IBerbrebung  (l-  1  §  1  C.  7, 
47). 

Perversitas,  SSerTebrt^it,  ©d^Iec^» 
tigfett  (1.  24  C.  Th.  16,  8). 

Perversus,  öetfcl^rt,  fd^lec^t:  perv. 
iudex  (1.  2  C.  10,  19);  perv.  superstitio  (U 
5  C.  Th.  16,  5). 

Pervertere,  bur(^bringen  (l.  8  C.  Th. 
8,  18). 

Perveatigatio»  Unterfuc^ung  (1.  8  C. 
Th.  8,  2). 


Fervioaoia,  ^attnäcfigfeit  (l.  1  C. 
Th.  11,  38). 

Pervlcaeiter,  ^artnftcfig:  pervic.  per- 
stare  (1.  3  §  16  D.  26,  10). 

Pervldere,  cinfc^en  (I.  16  C.  2,  12. 

I.  11  C.  7,  4). 

Pervigil,  wat^f  am,  auf  merff  am:  perv. 
diligentia  (1.  2  §  1  C.  12,  22). 

Pes,  5u6  (1.  88  D.  50,  16);  statuae  pes 
aut  manus  (!•  26  §  1  D.  41,  1);  al^  £än^ 
genma^:  in  pedes  mensurasve  praestari  (1. 
36  D.  19,  2). 

Fessimus,  fc^(e(btefter,  g.  9.  pess. 
factum  (l.  2  D.  47,  21);  pessima  criminum 
peccantes  (1.  un.  pr.  C.  9,  13);  inter  pes- 
simos  quosque  et  plebeios  haberi  (1.  12  C. 
12,  1). 

Festibilis,  ber  ®efunb^ett  fd^äblid^, 
t)er))eftenb:  pestib  fundus,  id  est  pesti- 
bulas  vel  herbas  letiferas  habens  (I.  4  G. 
4,58). 

Pestifer»  öetbcrbUt^:  pestif.  perse- 
veratio  (L  2  C.  Th.  16,  4);  pestit.  dogma- 
tis  clerici  (1.  58  §  3  C.  Th.  16,  5). 

Pestilens,  pestilentiosus  =  pestihilis: 
fundus,  locus  pestilens,  pestilent.  (1.  13 
D.  27,  9.  1.  2  8  29  B.  43,  8);  caelum  pe- 
stilens (1.  1  8  2  B.  43,  23). 

PestiB,  1)  $eft:  scelera,  velut  conta- 
gium  quoddam  funestae  pestis  (1.  2  C.  Th. 
9, 28).  —  2)  »erberben,  Sob  (1. 6  C.  9,  18). 

Pesulania  lex,  (Paul.  1  tit  15  8  1). 
Rubere  lefen  Solonia. 

Petere,  1)  auf  S^ntanben  IoiSgel^en,t^n 
angreifen,  j.  Ä.  bos  cornu  petere  solitus 
(1.  1  8  4  B.  9,  1);  calce  pet.  aliquem  (1. 
7  8  1  !>•  9,  2).  —  2)3emanben  angelten, 
—  adire  s.  2  (1.  8  8  2  C.  8,  33).  —  3) 
Semanben  bitten,  erfut^cn,  j.».  um  (St* 
füUung  eined  lefttmtlligen  äBunfcbed  (1.  69 
pr.  1.  76  8  5  B.  31.  1.  59  8  2  B.  36,  1); 
um  tttoa^  bitten,  nac^fuc^en,  etkoad  t)er<' 
langen,  forbern,  j.  ©.  pet.  bonorum 
possessionem  (1.  1  8  ä.  10.  1.  2  pr.  B.  87, 

II.  1.   20   8   4  B.  38,  2);  curatorem  pet. 
alicui   (1.  48  8  3  B.  8,  8);  pet,  satis  (1.  2 

1  B.  43,  3.  1.  7  B.  46,  6);  um  ein  SUmi 
i^  betverben:  pet.  mamstratum,  sacer- 
dotium  (L  un.  8  1  !>•  48,  14),  honores  (\. 
4  8  4  B.  49,  16.  1.  7  pr.  B.  50,  4:);petitio, 
Bewerbung:  pet.  honoris  (8  1  eod.  1.  6 
pr.  B.  3,  4).  —  4)  gerichtlich  (burA 
^lagerl^ebung)  forbern,  in  %n]pxuq 
nel^men;  petitio,  gorberung^re^t, 
^lagted^t,  fotme  bie  Q^eltenbmad^ung  bejfel« 
Ben:  Siaget^ebung,  ^lage;  petitor, 
ÄlÄgetj  petitrix,  Älftgerin:  a)  im  M* 
gemeinen,  j.  C  petere  im  ®egcnf.  öon  oom- 
pensatione  uti  (1.  12  8  8  B.  46,8);  petitio 
im  ©egenf.   öon  reUntio  (1.  51  B.  12,  6); 

27* 


Digitized  by 


Google 


420 


Petitio  —  Piac  nlom. 


Petitor  m  (Segenf.  tum  reus  s.  cum  quo  agi- 
tur  (1.  1  §  3  D.  2.  3.  l.  2  §  3  B.  13.  4. 
1.  4  §  13  D.  44,  4.  1.  20  D.  46,  7),  s.  qui 
excijnt  (1-  ^  I>-  22,  3),  8.  poasessor  (\.  62 
D.   5,    1.   l.  24  D.  6,  1.  1.  8  §  3  D.  8,  5. 

1.  29  §  1  D.  21,  2.  1.  30  D.  34,  3.  l.  3  § 
9  D.  37,  10);  petitoris  partes  rastinere  (f. 
pats  8.  2) ;  in  eo,  quod  vel  is  qui  petit 
ve)  is  a  quo  petitur  lucri  factums  est,  du- 
rior  causa  est  petitoris  (1.  33  D.  50, 17);  ad- 
versus  petentem  exceptione  uti ;  petentem  exce- 
ptione  summovere^  per  exceptionem  a  petir 
tione  removere  0-  '  §  7  D.  6,  2.  1.  50  D. 
46,  3.  l.  13  D.  50,  17);  Btipnlatio  amplius 
nonpeti  (1.  15  D.  46,  8);  pactus,  nepeteret, 
postea  convenit,  ut  peteret  (1.  27  §  2  D.  2, 
14) ;  petitionem  habere  ab  aliquo  (1.  56  §  1 
eod.);  si  qua«  putas  te  habere  petitiones, 
actionibus  experiari«  (1-  13  D.  4,  2);  fundi 
petitionem  personalem  habere  0»  15  §  4  D. 

2,  8);  petere  ex  testamento  (1.  3  pr.  D.  2, 
15);  petitio  hgati,  fideicommissi  (1-4  §  3  D. 
26,  6.  1.  11  §  22  D.  32);  qui  certam  pecu- 
niam  numeratam  petita  illa  actione  utitur 
*si  certum  petetur':  qui  autem  alias  res,  per 
triticiariam  condictionem  petet  (1. 1  pr.  D.  13, 
3);  in  publicum  petere  id,  quod  ad  usum 
omnium  pertineat,  1.  1  D.  43,  7);  h)  inSbef. 
merben  bie  ^ui^brücfe  bott  binglid^en  ^la^ 
gen  gebraucht,  5.  9.  petitio  im  ®egen{.  bon 
actio  (1.  28  D.  44,  7.  1.  23  B.  46,  8.  1.  49. 
178  §  2  B.  50,  16:  —  „petitionis  verbo  in 
rem  actiones  significari  videntur) ;  actio  sin- 
qularum  rerum  petitionis  (1.  1  pr.  B.  6,  1); 
)ier€ditatis  petitio,  quae  et  ipsa  in  rem  est 
(1.  27  §  3  eod.  cf.  1.  25  §  18  B.  5,  3); 
petere  hereditatem  (1.  16  §  7. 1.  20  §  6  eod.) ; 
Petitor  Tiereditatis  (1-  1  pr-  C.  8,  31),  fundi 
(1.  1  §  2  B.  44,  5);  petere  fundum  suum 
esse  (1.  11  §  2.  1.  21  §  3  B.  44,  2);  pet. 
(jregem  (§  1  eod.),  usum  fructum  (§  3  eod. 
i.  2  B.  39,  1);  petuntur  liberae  personae  aut 
praeiudiciis  aut  interdictis  aut  cognitione 
praetoria  —  nisi  forte  adiecta  causa  quis 
vindicet;  si  quis  ita  petit  'filium  suum^ 
vel  Hn  potestate  ex  iure  Bomano\  recte 
eum  egisse  (1.  1  §  2  D.  6,  1);  ex  libertate 
in  servitutem  —  ex  seiTitute  in  libertatem 
pet.  aliquem  (1.  9.  16  pr.  30  B.  38,  2.  1. 
33  §  1  D.  40,  5.  1.  26.  31  B.  40,  12.  1. 1 
§  21  B.  43,  16.  1.  8  §  2  D.  46,  8.  1.  8  B. 
40,  16);  bolzet  petitoria  actio  s.  petitorium 
iudicium  f.  tj.  a.  in  rem  actio y  rei  vindicatio 
(§  4  I.  4,  15.  1.  36  pr.  B.  6,  1),  petitoria 
formula,  Gai.  IV,  92. 

Petitio,  Petitor,  petitrix,  petitorius, 
f.  petere. 

Petronia  ^lex,  ein  SSoHSfd^Iufe  ouS  ber 
Seit  Kuguft'd,  a)  n^oburd^  „dominis  potestas 
ablata  est  ad  bestias  depugnandas  suo  ar- 


bitrio  servos  tradere'*  (LH  §  2  B.  48, 8); 
bte  lex  lunia  Petr.  (f.  Innin«  s.  2  c.)  i^  (ml* 
Iei(^  btefetbe  lex;  b)  toobun^  „ei,  <)m  iare 
viri  delatnm  adulterlum  non  peregit,  nuD' 
quam  postea  id  crimen  deferrepermittitur*' 
(1.  16  C.  9,  9);  c)  Si  dissonantes  pare«  io- 
dicum  existant  sententiae,  pro  libertate 
pronuntiari  iussnm  (1*  24  B.  40,  1). 

Petalans  (adi.),  petaUmt^r  (ad?.), 
mut^toitlig,  ftec^;  j.  9.  petul.  verba  ia- 
ctare  (1.  2  C.  9,  30);  pet.  maledictum  (1- 
nn.  G.  9,  7) ;  dictum  immodestins  iactatvm 
petulantiusque  fusum  (I.  5  §  5  0.  Th.  4. 
8);  petulanter  adtemptare  honorem  (1.  15 
§  39  B.  47,  10). 

Petnlantia,    Vtuif^toilU,    ^tec^^eit 

0.  16  §  6  B.  48,  19.  L  6  §  1  D.  49,   16. 

1.  1  C.  2,  41). 

Pharua,  Seuc^tt^utm  (1-  3  C.  Th. 
14,  9). 

Phasianufl ,  gf  tt  f  a  n ,  phasianarinB, 
gfofanenwÄTtet  (1.  66  B.  32). 

PhiaU,  %Tinf\^aU  0-  Id  §  13.  1.  36 

B.  34,  2). 

Fhilantropium,  (Sefd^enf,  IBeloV 
nnng  0-  2  B.  50,  14). 

PhlUppenBia  oolonia,  bie  Stobt  ^^if' 
üppi  in  S^acebonien;  PhilippenBes,  bie 
^tnwo^ner  berfelben  (1.  6.  8  §  8  B.  50,  15). 

PhUippufl,  eine  golbene  SDWln^,  ipifi* 
lipp'bor  (I.  27  §  4  B.  34,  2). 

Pnilosophari,  ber«elttoei«^eit(phi- 
loBophia)  obliegen;  philosophus,  fBelt« 
toeifet  (1,  1  §  1  B.  1,  1.  1.  2  B.  1,  3. 
1.  8  §  4  B.  50,  5.  1. 1  §  4  B.  50,  13. 1. 11 

C.  10,  53). 

Phllyra,  bad  8a{t  ber  Sinbe,  toOäf^  aU 
^pin  benuftt  nmtbe  (1.  52  pr.  B.  3^. 

Fhoenioe  s.  Phoenicia,  Sftnoft^ 
e^rien^«  (1.  1  pr.  §  3.  1.  8  §  3  B.  50, 15), 

Phoeniciarchia ,  bad  9int  eined 
Dbetptieftet«  in  ^^önicien  H-  1  C- 
5,  27). 

Phormio  j.  formio. 

Photiniani  \  feterifc^e  ©ecten  Q.  5  C. 

Phryges       |  1,  5). 

Phrygia,  ßonbft^ft  Äleinopeng  0-  28  C. 
7.  62). 

PhylarohUB  =  dux  Saracenonxm  (luI. 
ep.  noT.  95  §  356). 

Piaoularifl,  toa9  ein  @ü^no|)fer  ber» 
bient,  ba^et  [ünbl^aft,  rud^Iod:  piacol 
crimen  (1.  2  C.  1,  6),  flagiHum  (l  30  8  ^ 
C.  1,  3). 

Placulum,  1)  ©ül^no^fet  (l  12  C. 
Th.  16,  10).  —  2)  au  fü^nenbe«  Unrei^t, 
^txhxt^tn,  @ünbe:  in  piac.  ineidere  (l 
5  G.  9,  19);  necandi  infantis  piac.  (I  8 
G.  9,  16).  —  piare,  fiH^nen  (1.  1  §  8  Nov. 
Th.  11,  1,  6). 


Digitized  by 


Google 


Picare — Pignus. 


421 


Fioare,  t>expi^tn  (l.  19  §  2  D.  19,2). 

Pioaria,  ^td^f^üttt  (1.  17  §  1  D. 
50,  16). 

Pioenum,  Sanbfc^ft  S^^li^ni^  am  abria« 
Hfd^  äReer  (1.  41  §  2  D.  32). 

Piotor,   piotorius,  piotora  f.  pingere. 

Pietas,  1)  $fli(^taeffibl  aegeit  Sott, 
Saterlanb  unb  mtmm]^tn  (L  80  §  2  D.  36, 
1.  1.  41  pr.  D.  32;  in^bef.  —  2)  <>fIiÄt. 
mä|ige  (deftnnung,  Siebe  gegen  ^U 
ittn,  ftinber,  ®ef$mifter  ober  anbete 
S^ectt^anbte,).  Id.pieiatcm  liba-iparentibus, 
non  operas,  debent  (1.  lOD.  37, 15);  pieto« 
pwrentibus  aequalis  debetwr  (1. 4  D.  27, 10)  •, 
pairia  poteaias  in  pietate  debet  consistere 
(1.  5  D.  48,  9) ;  plerumque  pietas  patemi 
nommis  consilmm  pro  liberis  capit  (1.  23 
§  4  B.  48,  5);  pietatis  fiducia  gerere  filii 
negotia  (L  30  §  6  B.  3,  5);  iure  pietatis, 
pietate  cogente  praestare  alimenta  (1.  34 
eod);  pietatis  respectu  sororis  alere  filiam 
(1. 27  §  1  eod.^ ;  pietatis  fungeris  munere,  qui 
frafcris  tui  fihos  protegere  conaris  (1.  6  C.  5, 
43);  fratres  communem  herediiatem  con- 
sensu  dividentes  pietatis  officio  funguntur 
(].  57  D.  10,  2);  parenies  et  liberi  utrius- 
que  sexus  nee  non  et  ceteri  adgnati  vel  cog- 
nati  secundum  pietatis  rationem  lugendi 
sunt  (1.  23  D.  3,  2) ;  non  ex  officio  pietatis 
facere  iestamentum  (1*  2  D.  5,  2).  —  3) 
»armber^taleit,  SOlilbtptiglett  (1. 14 
§  1  D.  84,  1.  L  19  C.  1,  2.  l  34  C.  1, 3).  —  4) 
faif etl.  ®nabe  ald  Titulatur  bed  taiferd  (1. 
3  pr.  C.  3,  24  1.  13  C.  8,  11.  1.  5  C.  12,  5). 

Piger  (adi.),  pigre  (adv.),  trag,  faul, 
langfam  0-  18  pr.  D.  21,  1.  1.  19  C. 
5,3). 

Pigmentarius,  i^arben^  ober6alben« 
^änbler  (1.  3  §  3  D.  48,  8). 

Pignerare  s.  pignorare,  ^um  ^fanbe 
geben,  t^er^fdnben,  §.  ^.  pignori  rem 
pigneratam  accipi  posse  (1.  13  §  2  D.  20, 
1);  exceptio  rei  sibi  ante  pigneratae  (1. 19 
B.  44,  2) ;  potest  creditor  de  fructibus  rei 
»ibi  pigneratae  ad  modum  legitimum  usuras 
retinere  (1.  8  D.  20,  2) ;  praediutn  pignera- 
tum,  fundus  pigneratus  (1.  42.  52  §  1  D.  2, 
14.  1.  6  §  1  D.  13,  7);  5tfm  pignerati,  aw- 
ällae  pigneratae  (1.  25  eod.  1.  26  §  2  D.  20, 
1);  pign.  nomen  debitoris  (1.  4  C.  8,  16), 
spem  praemiorum  (L  5  eod.).  Pigneratio  s. 
pignoratio,  a)  «er^fänbung  (1.  9  §1  D. 
20, 1),  ingbef.  «3eftettung  eine«  gauftpfan- 
beS  (|.  pignus  s.  1.  b.),  im  ®egen{.  t)On 
bypotheca  (1.  21  C.  1,  2);  b)  bad  ^er* 
<>fänbet(ein,  ^fanböerbinblid^leit:  pi- 

fnu8  a  pigneratione  liberare  (1.  3  §  3  C. 
f33).  Pigneratioius  s.pignoratioius,  bte 
*erj>fänbttng  betreffenb:  a)  =  pigne- 
»•a<««,  S.  ».  fundus  pignerat.  (1.  6  D.  13,  7. 


1.  26  D.  46. 3);  circa  res  pignerat.  sumptus 
facere  (1.  7  C.  4,24);  b)  creditor  pignerat. 
=  qui  pignus  accepit,  gouftpfonogldu* 
biger  (1.  11.  15  §  25  D.  39,  2);   c)  actio 

Signerat.,  ^fanbflage:  a)  bie  ^Tage  beiS 
»erpfönberiS,  t^orne^mlid^  auf  9lü(fgabe 
bed  gauftpf aubeg  nad^  getilgter  6(^ulb 
(§  4  1.3,  14:  ryCredüor  quoque  qui  pig^nus 
accepit  re  oblii^atur,  qui  et  ipse  de  ea  ipsa 
re  quam  acceptt  restituenda  tenetur  actione 
pigneraticia,'*  tit.  D.  13,  7.  C.  4,  24.  — 
„Omnis  pecunia  exsoluta  esse  debet ^  aut  eo 
nomine  satisfactum  esse,  ut  nascatur  pigne- 
rat, actio^  1.  9  8  3  B.  cit.);  actio  pignerat. 
contraria,  bie  flage  be«  $fanbne^merd 
gegen  ben  $er))fänber,  toornel^mlic^  auf 
Üntfd^äbigung  n^egen  ber  auf  bad  $fanb« 
object  gemalten  Sertoenbungen  fotoie  n^egen 
ber  burc^  6d^ulb  bed  ^erpfänberd  erlittenen 
9la(^t^ilc  (1.  1  §  2.  1.  3.  8  pr.  1.  16  §  1. 

1.  22  §  4.  1.  25.  31  eod.);  and)  iudicium 
pignerat.  (L  36  pr.  eod.);  ß)  =  actio  hypo- 
thecaria  (1.  41  eod.  1.  7  §  12  B.  10,  3.  1. 3 
§  3  B.  10,  4.  I.  22  B.  20,  1.  1.  19  pr. 
B.  20,  6.  1.  11  §  10.  1.  19.  30  §  1  B.  44, 

2.  1.  5  C.  8,  15);  d)  exceptio  pignerat., 
bie  (Sinrebe  ber  gejc^e^enen  ^janbbeftellung 
(1.  6  §  9  B.  10,  3). 

Pigneratioius,  pigneratio  \.  pignerare, 
Pignus,  1)  $fanb,  foh^ol^I  ^fanbob^ 
ject,  aU  5Pfanboer]^ältni6,  a)  im  OT- 
gemeinen,  au4  bie  hypotheca  umfaffenb,  3.©. 
pignus  contrahitur  etiam  nuda  conventione, 
etsi  non  traditum  est  (1.  1  B.  13,  7);  res 
coloni^  quae  pignoris  iure  pro  mercedibus 
fundi  tenentur  (§  7  I.  4,  6);  pignori  dare, 
ponere,  Migare  fundum  praedia,  aedes  (1. 13 
§  5  B.  12, 2. 1. 38  pr.  B.  32. 1.  44  §  1  B.  39, 2. 
1.  35  §  1  B.  39,  5);  debitor  sub  pignore 
(1.  61  pr.  B.  36,  1);  pignus  s.  ius  pignoris 
dimittere,  omittere,  remittere  (f.  bieje  SEB.); 
pignus  Ixberare  (f.  b.  3B.  s.  c);  b)  im  engem 
©inn:  ^außpfanb,  b.  %  toelc^ed  burd^ 
^ingabe  be«  $fanbobiect$  in  ben  ©efi|  bed 
©laubigere  beftcllt  wirb,  im  ^egcnf.  öon  hy- 
potheca (1.  238  §  2  B.  50, 16 :  „Pignus  ap- 
pellatum  est  a  pugno,  quia  res,  quae  pignori 
dantur^  vianu  tradufüur.  unde  etiam  videri 
potest  verum  esse,  quod  quidam  putant  pi- 
gnus proprio  rei  mobilisconstitui.*  cf.  hypo- 
theca); creditor,  qm  pignus  accepit,  possessor 
non  est,  tametsi  possessionem  habeat  (1. 15 
§2B.  2, 8);  si  ex  quacumque  causa  magi- 
stratus  in  possessionem  aliquem  miserit, 
pigntis  constitui  (1.  26  B.  13,  7);  pignus  in 
causa  iiidicati  ex  aimtoritate  eius  qui  iubere 
potuit  captum-,  iussu  ituÜcis  rei  iudicatae 
pignus  captum  (1.  10  B.  20, 4.  1.  74  §  1  B. 
21,  2);  pignori  capi  inssn  magistratus;  iure 
pignoris  in  causa  iudicati  copt  (1.  3  §  1 


Digitized  by 


Google 


422 


Pigrescere — Placare. 


D.  27, 9.  1. 40  D.  42. 1);  pignoHbus  fcaptisj 
coerceri  (§  8  1. 1,  24.  1. 4  §  2  B.  89, 2);  suh 
pignoribus  nmtuaspecunias  accipere  (1.12D. 
18, 7);  pignoribus  caveri  Q.  2  §  8  D.  43, 3); 
venditor  qua»i  pignus  retinere  potest  rem 
quam  vendidii  (l.  18  §  8  D.  19,  1);  pignus 
reddere  Q-  5  §  12  D.  18,  6.  1.  8  D.  18,  7). 
—  2)  Untcrpfanb  bct  e^clit^eii  ßicbc 
=  fiUiiSf  filia:  ad  vicem  naturalis  pignoria 
sibi  adscribcre  adoptivum  filium  (l.  4  C.  10, 
82).  —  8)  UnterHttnb  bcr  Xrcuc,  §.». 
bei  «erlöbniffcn  Q-  1  C.  Th.  3,  10). 
Pigrescere,  trag,  fc^Iaff  toctbcn  (1.  2 

C.  Th.  8,  5). 

Plgritla,  Irdgl^cit  (1.  14  §  4  D.  21, 1). 
PUa,  ftcincmcr  Pfeiler  (1.  80  §  4 

D.  41,  1.  1.  8  §  1  D.  43,8). 

PUa,  »oU  (1.  11  pr.  1.  52  §  4  D.  9,  2). 
PileatxLs  f. 

Pileus,  ^ut,  ein  geid^n  bcr  Steilheit: 
imposüione  püei  Ubertum  constitui  (1.  10 

C.  7,  2);  bo^et  pileatitSy  ein  mit  bem  §ttte 
bcbedtet  grcigelaffcner   (1.  1   §  5  C. 

7    ß^ 

'Püum,  SBurffpicfe  (1-  2  §  1  !>•  H.^)- 
PÜTis,  ^aar  (1.  28  pr.  D.  22,  1). 
Pinaria  lex,  ein  auf  bie  legis  actio  per 

iudicis  postulationem  bezüglicher  ISoIIi^fc^Iug 

(Gai.  IV,  15). 
Plngere,  molen,  bemalen  (l.  15  §  1 

D.  8,  1);  tabula  picta,  ®emälbe  (1-  34  pr. 
D.  18,  1.  1.  17  §  3  D.  19,  1.  1.  65  pr.  D. 
21,  1);  pictor  3fealer  (1.  17  pr.  D.  38,  7); 
pictorius  auf  ä^alerei  bejüglicb:  operae 

Eict.   (1.  26   §  12   D.  12,  6.   1.  28  pr.  24 
►.  88,  12);  pictura,  a)  Später  ei:  picturae 
Professoren;  (1.  4  C.  Th.  13,  4);  b)  ^emÄlbe 

0.  18  §  7  D.  7,  1.  1.  9  §  2  D.  41,  1:  — 
„placuit,  tabulas  picturae  cedere"^,  l.  14.  79 
§  2  D.  50,  16);  c)  ©tiderei  0-  23  §  1 
D.  34,  2). 

Pinguis,  umfaffenb:  pinguiorem  na- 
turam  vndulgere,  im  ®egen(.  t)on  stricte  con- 
cludere  (§  8  I.  2,  20);  pinguius  jaro  com- 
muni  atilitate  accipi  p.  14  pr.  D,  44,  2); 
pinguius  succurrere  alicui  (1.  49  D.  42,  1. 

1.  7  C.  7,  71). 

Plngnltudo,  gettigfeit  (1.  1  §  23  B. 
39   8). 

iPinus,  Sitzte  (1.  55  §  10  D.  82). 

Piper,  Pfeffer  P-  5  §  1  D.  38,  9). 

Piperatorium,  $fefferbüd^fe  (Paul. 
III,  6  §  86). 

Pirata,  Seeräuber  (1.  8  pr.  D.  13,  6. 
1.  2  §  8  D.  14,  2);  piratica,  ©eeräuberei 
(1.  20  D.  44,  7). 

Piscarl,  fifd^en  (1.  2  §  9  D.  48,  8. 
1.  18  §  7  D.  47,  10);  plsoatio  s.  piscatus, 
gift^erei  (1.  9  §  5  D.  7,  1.  1.  12  §  1  D. 
49, 16);  piacator,  gift^er  (1. 11  §  18.  1. 12 


D.  19,  1.  l.  2  D.  50,  11);  pisoatorius, 
auf  bieSif(^ereibe)flgIi^:fn«(nifiiei»eKm 
piscat.  (1.  17  §  1  D.  33,  7);  naves  piscat. 
(L  2  pr.  D.  49,  15). 

Piscina,  gfifc^mei^er  (1.8  fi  14  D.41, 
2.  1.  1  pr.  §  4  D.  43,  22). 

Fiscis,  3fif4  (1- 1  §  1  D'  41,  1);  piscinm 
captus  (f.  b.  8B.). 

Pisidia,  ßanbfd^ft  ^(einarieniS  (l.  8  §  10 
D.  50,  15). 

Pisonianum  Setum,  ein  unter  ftaifec 
9lero  t^erfagter  Senatdfd^Iug,  burc^  loeli^ 
befHmmt  tourbe:  ^ut,  si  poenae  obnoxius 
servus  venisset,  quandoque  animadversam 
in  eum  esset,  ut  venditor  pretium  prae- 
staret*  (1.  8  pr.  D.  29,  5). 

Pistor,  Oetreibeflampfer,  @tam)>f« 
müller,  »Ader  (Paul.  III,  6  §  72.  1,  1 
pr.  D.  8,  4.  tit.  C.  Th.  14.  3);  pistorins, 
auf  bad  2SftüXUt'  ober  »ftcfergekoetbe 
be^figlic^:  instntmentum  pist.  (l.  18  §  1 
D.  38,  7);  operae  pist.  (1.  78  §  8  D.  32); 
causae  pist.  (1.  4  §  1  C.  8,  12). 

Pistrinarius,  mer  eine  ©tampfmfl^lf 
rcfp.  Ȁderei  befijt  ober  betreibt  (1.  1 
§  9  D.  16,  8). 

Piatrinum,  6tam))fmfl^Ie,  }.  9.  m 
pistr.  conicere  servum  (1. 1  §9  cit.);  ptHrmi», 
inpistrina  dedi  (1. 3  C.  Th.  9, 40) ;  pistrinum 
exercere,  bai?  SÄüffer*  ober  ^dtt%mnht  trei* 
ben  (l.  46  pr.  D.  27,  1.  1.  18  §  1  D.  83,7); 
pistrini  öbsequium  (f.  b.  SB.  s.  2.  c),  soUi- 
citudo  (1.  5  C.  Th.  14,  8). 

Pittacium  [niTtdiuov),  eine  fleine  %aM, 
worauf  gefc^rieben  »irb  (1.  5  C.  12.  37.  1. 11. 
13.  16  C.  Th.  7,  4). 

Pituocampa  s.  pityoe.  {niTVotucfixTJ), 
grit^tenraupe  0-  8  §  3  D.  48,  8). 

Pius,  1)  gegen  (gltern,  Äinber  ober  anbere 
»erlaubte  pflid^tmftgig  gefinnt.  Hebe» 
tooll,  j. ».  pii  ßii  (l.  88  D.  40, 5).  parentes 
(1.  220  §  3  D.  50.  16);  folAer  ©efin* 
nung  entfpred^enb,  angemeffeu:  iustis- 
simum  et  ptissimum  ducere  portionem  he- 
reditatis  legare  fratri  et  marito  (1.  30  §  4 
D.  84,  4);  ple  (adv.),  mit  fold^er  i»e\\n* 
nung:  non  minus  parentibus  quam  liberis, 
pie  relinqui  debet  heredüas  (1. 15  pr.  D.  5, 2). 
—  2)  fromm.  Coli.  M.  L.  6,4.  —  3)  anf 
grömmigleit,  ©arm^erjigfeit,  Äilb- 
tl^ätigleit  berul^enb,  )u  frommen, 
wo^lt^ätigen  8*»«*^"  beftimmt:  super 
püs  causis  factae  donationes  (l.  19  C.  1, 
2)  piis  actibus  depntata  donatio  (l.  35  §  5 
C.  8,  58);  piis  domibus  deputatae  res 
(Nov.  65). 

Placabilis,  angenehm  (Nov.  cit.). 

Placsure,  befd^loic^tigen,  berul^igen, 
befänftigen,  tjerfö^nen,  §.  ©.  offmsam 
aegrae  mulieris  tmritali  sertfume  plac.  (1.  3 


Digitized  by 


Google 


Placentarius — Plaut  iu. 


423 


D.  29.  6);  rigorem  iuris  plac.  (1.  3  C.  Th. 
1,  2);  placati  dii  (Coli.  VI,  4  §  1). 

Flaoentorius,  ^uc^enbäcfer  (Paul.  III. 
6  §  72). 

Flaoere,  gefallen^  belieben,  genehm 
feilt;  angenommen,  beftimmt,  be» 
fc^Ioffen,  Derabrebet  n^etben,  $.  9. 
qaod  testatori  plaeuisse  abprobabitar  (1.  78 
g  1  D.  32);  quod  viro  bono  possit  placere 

0.  41  §  4  D.  40,  5);  de  qutbus  inter  conr 
dmtientes  placuit;  quae  inter  eos  placueruni 
(L  1  pr.  D.  2,  14.  1.  9  §  1  D.  2,  15);  pacto 
placmt,  ut  etc.  (1.  1  §  3  D  20,  1);  usurae 
phcitae  inter  nos  (1-  41  §  2  D.  22,  1);  pla- 
ciium  pretium  (1.  9  C.  4,  38);  factum  est 
Sctum  in  haec  verba:  placere  etc.  (1. 28  §  4 
D.  40,  6.  Cf.  1.  20  §  6  D.  5.  3.  1.  1  pr. 
D.  14, 6);  quod  prindpi  placuit;  constitutio 
principia,  qua  placuit  etc.  (L  1  pr.  D.  1,  4. 

1.  66  pr.  D.  31);  iudicanti  placuit  (1.  14  §  4 
D.  38, 2) ;  piacet,  placebat,  placuit,  t)on  ^ni» 
|))rft(^en  brr  Suriften  gefagt  (1.  36  §  1 
D.  1,  7.  1.  3  pr.  D.  4,  4.  1.  41  D.  12,  1, 
1.  70  D.  18,  1.^.  7  §  14  D.  26,  7.  1.  6  §  1 
D.89,3).  PladUm  (Suhat).  a)  Uebctein* 
tommen,  pactum,  convenUo:  duorum  plu- 
riumve  in  idem  plac.  conaeneus  (1.  1  g  2  D. 
2, 14) ;  si  —  convenerit,  plac.  custodiendutn 
est  (1.  74  pr.  D.  21,  2);  fidem  adhibere  pla- 
ätis  (1.  7  D.  17, 1);  contra  plac.  fiacere,  pe- 
tere  etc.  (1.  16  B.  2,  15.  1.  4  pr.  D.  8,  1. 
1.  26  §  4  D.  28,  4.  1.  96  §  2  D.  46,  3); 
plac.  divisionis  (I.  45  D.  2, 14),  transactionis 
(1.  7.  17  C.  2,  4);  b)  ©eftimmung,  »ot- 
{(^rift  =  constitutio  s.  2 — 4,  §.  ©.  placita 
iuris  0.  12  C.  6,  50.  1.  23  C.  9,  9),  legum 
(1.  5  C.  8,  10),  principum  (1.  4  C.  6,  24. 
1.  1  C.  8,  23). 

Flaetoria  (s.  Laetoria)  lex,  ein  totkfyc* 
\d^\id)  )u  Anfang  bes  6.  S^^^^v  u.  c.  Der« 
fagter  auf  ben  8(&ui  htx  minores  XXV  annis 
beaügli(^  »o««f(i^Iu6  (1.  2  C.  Th.  8,  12:  — 
«donec  —  annos  Plaetoriae  legis  egressus, 
legitimam  compleverit  aetatem**). 

Plaga,  6(^iag,  |)icb,  ©ttcid^  (1.  52 
pr.  D.  9,  2.  1.  8  §  6  C.  5,  17). 

PUga.  1)  @tri(^  £onbe«  (1.  51  §  9  D. 
32).  —  2)  3agbne|  (1.  11  §  18  D.  19, 1); 
«ogcigatn  (1.  12  g  13  D.  33,  7).  —  3) 
tro^nfd^:  ®orn  (1.  3  C.  Th.  4,  11). 

Plagiare,  plagiarius,  plagiator  f. 

Pla^ium,  äJ^enfc^enraub,  b.  ^.  ba^ 
Serbtecben  bedienigen,  bet  miffentli^  einen 
freien  iKenf(^  in  feine  ober  einei^  nnbem 
(Sfenmlt  bringt  ober  einen  fremben  ©cloöen 
ber  (üetoalt  feineiS  ^nxn  tntiitf^t:  plagiarius, 
SWenft^enräuber  (tit.  B.  48,  15.  C.  9, 
20);  plagiare,  einen  SDlenfc^en  rauben 
(Coli.  XIV,  1  gl);  plagiator  =  plagiarius 
(Coli.  XIV.  3  g  6).       * 


Plagula,  ^d^Ieier  (1.  23  g  2  D.34,  2). 

Planariua  f.  planus  s.  1. 

Planclanum  Sctum,  Senatdfc^Iug  aud 
ber  Seit  SeS^Hifion'!?  a)  de  agnoscendo  partu 
(1.  3  g  1  B.  25,  3);  b)  de  fideicommissis  ta- 
citis  (T.  59  g  1  B.  35,  2.  cf.  1.  11  B.  34,  9). 

Plane  (adv.),  bnrd^aud,  allerbingd, 
freiließ  (1.  8  g  4  D   2,  8.  1.  6  g  6  B.  3, 

2.  1.   42   g  6  B.  8,  8.  1.  7  pr.  B.  26,  10. 
1.  62  g  7  B.  32.  1.  134.  198  B.  50,  16). 

Planta,  $f(anae  (Gai.  II,  74.  1.  11  C. 

3,  32);  plantare,  pflanaen  (1.  12  G.  Th. 
10,  1). 

Planus,  1)  eben,  §.  IB.  via  pl.  im  ®e- 
genf.  öon  clivosa  (1.  2  g  32  B.  43,  S),  de 
piano  t)on  ober  auf  ebener  (Erbe,  j.  9. 
de  pl.  opus  facere,  im  d^egenf.  Don  in 
machina  operari  (L  5  g  7  B.  13,  6) ;  pro- 
Bcribere  paJam,  unde  de  pl.  rede  legi  possit 
(1.  n  g  3  B.  14,  3);  indbef.  b)irb  de  piano 
im  (^egenf .  t)on  pro  tribunali  gebraust  unb 
bebeutet  einen  obrigfeitlic^en  ^udfpruc^  ober 
^efel^l,  ber  ni(^t  an  orbentlic^er  (Bmd^ti^itUt 
unb  o^e  Unterfuc^ng  bed  @a(^t)er^altd  auf 
einfeitigen  Eintrag  gegeben  toirb;  bon.  pos- 
sessio, quae  de  pl.  peti  potuit,  im  <^enf. 
}9on  quae  causae  cognitionem  pro  tribun. 
desiderat,  vel  quae  decretum  exposcit  (1. 
2  g  1  B.  38.  15.  cf.  1.  3  g  8  B.  37,  1); 
quodcumque  imperator  vel  cognoscens  de- 
crevit  vel  de  pl.  interlocutus  est  (1.  1  g  1  B. 
l,  4)\depl.  proconsul potest  expedire  haec : 
ut  iubeat  etc.  (1. 9  g  3B.  1, 16);  levia  crimina 
audire  et  discutere  de  pl.  proconsul  oportet 
(1.  6  B.  48,  2):  de  pl.  Ubeüus  dari  potest 
(1.  12  g  6  B.  48,  5);  haf^tt  planarius,toai 
nic^t  pro  tribunali  naäf  förmlid^  <^^ör 
ber  Parteien  ref^.  in  orbentlic^er  (S(erid^tdfi(ung 
gef (^iel^t :  non  inteipellatione  plan.,  sed  con- 
sidente  magis  iudice  colligi  cognitionem 
causae  (1.  4  C.  3,  11);  co^itores,  Kbeüi 
datione  vel  plan,  interpellattone  commoniti 
a  5  g  1  C.  11,6).  — 2)flar,  bcutUc^: 
plana  sanctione  revelare  (l.  20  pr.  C.  6,  20). 

Platea,  ©äffe  (1.  14  C.  8,  11). 

Plaudere,'  ®lücf  n)ünf(^en  (1.  8  g  1 
C.  Th.  6,  22).      ^  . 

Plauaor,  «eifallflatfd^er  (1.  2  C.  Th. 
15,  9). 

Plaustrum  «.  plostrum,  Saftmagen  H. 
7  pr.  B.  8,  3.1 1.  52  g  2  B.  9,  2.[l.  12  g 
10  B.  33,  7) ;  \plau8trarius  s.  plostrarius, 
gul^rmann  fl.  27g33  D.  9,  2). 

PlausuB,  öeifallflatfc^en:  populari- 
bus  plaus.  sennVc  (1.  5  C.  11,  41). 

Plautia  (lulia  et  PI.)  lex,  «o««fc^lu6 
au«  ber  3eit  ?luguft'«,  tt)el(^er  bie  res  vi 
possessae  ber  Ufuca^iion  entzog  (Gai.  II.  45. 
g  2  I.  2,  6.  cf.  1.  6  B.  47,  8). 


Digitized  by 


Google 


424 


Plautius  —  Plumbeus. 


Plautlus,  gurtft  jut  8«it  »ed^mPan*« 
(1.  5  §  1  D.  8,  8.  I.  8  B.  84.  2.  l.  48  pr. 
D.  36,  1). 

Plebeius,  plebiscitum  f. 

Plebs,  1)  bie  nid^t  §u  beit  ^atri* 
jiern  ge^örtae  )3ürgerfc^aft  9iomiS; 
pldteius  btefelbe  bctrcffcnb,  ba^u  gc- 
^ötig;  plebiscitum,  ein  toon  betfelben  in 
ben  iributcomitien  Derfagtet  )6oI!d« 
fd5[Iu§  (Gai.  I,  8.  §  4  L  1,  2:  —  ^Pfefri- 
5Ct(uin  est,  quod  plebs  plebeio  magistratu 
interrogante  canatituebat ;  —  plebis  autem 
appellatione  sine  patriciis  et  senatoribus 
ceteri  cives  significantar.*^  1.  2  §  8.  9.  20. 
21  D.  1.  2.  1.  1  §  1  B.  9, 2. 1.  288  pr.  B.  50. 
16).—  2)  flber^aupt  bai»  gemeine  S^oII 
in  ben  6täbten,  im  (S^egenf.  ber  decuri- 
ones.  iudices  (1.  5  C.  1.  55.  1.  2  G.  8, 12); 
suscipere  pl^em,  et  adversus  publicain 
disciplinam  defendere  (1.  1  C.  9,  30);  ple- 
beiuB,  totx  ba^u  ge^dtt,  im  @legenj.  t)on 
decurio  (I.  3  pr.  D.  22.  6.  1.  9  §  15. 1.  10 
§  2  B.  48,  19.  L  7  §  2  B.  50,  2.  1.  U  § 
4  B.  50.  4).  coneularis  (1.  11  B.  4,  8), 
honestior.  in  aliqno  honore  positus.  no- 
bilior  natalibus  (1.  1  §  2  B.  47,  18.  1.  8 
§  2  B.  47,  20. 1.  8  C.  4,  63);  inter  pesHmoe 
quosque  et  pld>,  haberi  (I.  12  C.  12,  1); 
poenae  plebewrum  (1.  8  pr.  LUC.  9.41) ; 
-8)  bieörnnb^ötigen  (1.  5  C.  12,  40). 

Pleotere.  beftrafen,  usuris  plecti  tar- 
ditatis  gratia  (1.  7  §  3  B.  26,  7);  plecti 
poena  pecuniana  (1.  4  B.  48.  3),  tripU 
condemnatione  (1-  14  §  9  B.  4,  2) ;  extra  or- 
dinem  plecti  pro  quaUtcUe  admissi  (l.  8  B. 
48,  16);  plecti  Scto  (\.  \  %  10.  13  eod); 
capite  plect.  aliquem  (1.  7  C.  9,  20). 

Pleotibilis,  1)  fttafbav:  uaurpaito 
plectib.  (1.  16  C.  Th.  14.  3).  -  8)  ftrofenb: 
aeterüas  plectib.  (1-  161  C.  Th.  12,  1). 

Plene  (adv.).  üölHg,  DoUftänbig^  um«» 
faffenb,  §.  ©.  minus  pl.  edere  (1.  7  pr. 
B.  2.  18);  plenius  restüuere  (1.  5  §  15  D. 
24, 1);  non  pl.  defendere ; -pleniua  respondere 
(L  9  §  4.  6  B.  11,  1);  plenius  instructus 
(1.  11  §  12  eod.);  plenius |>ro«pujere  (l.  122 
B.  50,  16);  plenissime  subventum,  cautum 
esse  (I.  2  §  1  B.  16,  1.  l  15  B.  48,  19); 
plenius,  quam  plenissime  interpretari,  acci- 
pere  (1.  3  B.  1,  4.  1.  53  B.  18,  1.  1.  4  B. 
23,  5. 1.  1  §  8  B.  29.  5. 1.  1  §  10  B.  47.  10); 
plenius  coercendus  (1.  3  §  1  B.  47,  14). 


Plenus   (adi.),  öoU,  ).  ©.  venire  pleno 
lulier.  ft^Wangct  (1-  84  B.  29,  2);  plenis 
uberibus  oves  (L   48  §  2  B.  41,  1);  tjoll* 


e  n  b  e  t  =  completus :  pro  pleno  habere  annum 
coeptum  (1. 8  B.  50,  4) ;  annum  agere  plenum 
XIX  (1.  76  §  1  B.  36,  1);  tjonafi^fig:  pl. 
grex  (l.  170  §4B.  7,  1);  pl.  numerus  m&n- 
cipiorum   (1.   21   B.  33.  5);  ^foll^änhi^, 


gan),  umfaffenb,  j.  9.  Falcidiam  ple> 
nam  retinere  (l.  18  pr.  B.  85.  2);  pl.  le- 
gata  praestare  (l.  17  eod.);  pl.  eustodiam 
praestare  (L  2  §  1  B.  18,  6);  plenior  oUi- 
gatio  (1. 51  §  3  B.  21, 2. 1.  5  B.  46,  1. 1.  95  § 
3  B.  46, 8) ;  plenior  praetoris  animadverno 
(1.  15  §  28  B.  47. 10);  plenissimamturttf- 
cficttON^m^  coereiticnem  habere  (i.  7  §  2  B.  1, 
16. 1.  17  §  1  B.  7, 1);  pl.  defensio  (l  21  §  3 
B.  4,  6.  l.  34§  8  B.  12,  2.L  1  §  2  B.  26,  7); 
pl.  compromissum  (f.  b.9B.);  pleniss.  immmni- 
tas  (1.  17  §  1  B.  27,  1);  pl.  ti^Mni  habere  (L 
12  pr.  B.  7,  8);  pl.tti«  habere  (1. 17  §  ID. 
6.  1);  pl.  iure  esse  alicuius  (1.  28  pr.  B.  22, 
1.  1.  73  pr.  B.  82.  l.  29  pr.  B.  40, 9).  efficer« 
aliquid  alicuius  (l-  1^^^  §  1  B.  45,  1);  li- 
berum effici  (!•  1  0,  7,  15).  redire  ad  nere- 
dem  (1.  19  pr.  B.  88, 1).  habere  fundum  Q. 
17  B.  7.  4),  dominus  constitntus  (1.  IIG. 
4,  49);  pl.  dominio  habere  praedia  (l.  4  pr. 
B.  84,  1);  pl.  proprietas  (l.  36  §  1.  L  46 
pr.  B.  7,  1.  1.  2  pr.  B.  7.  4.  I.  78  pr.  B. 
23, 3. 1. 10  B.  33. 2);  pleno  proprietatM  wre 
obtinere  (1.  8  §  2  C.  5.  9);  plenam  in  re 
habere  potestatem^  im  (S^eaenf.  t)on  nada 
proprietas  (§  4  I.  2,  4);  legatum  efficere 
plenius,  im  Segenf.  t>on  eziguius  (1.  46  B. 
32);  pleniorem  facere  hereditatem  (1*  56  § 

1  B.  35,  2);  inlerpretationem  pleniorem 
exigere  (1.  18  §  1  B.  18,  3];  plenam  ha- 
bere significationem  (1.  88  §  4  B.  22.  1); 

Slena  pubertate,  i.  e.  XVIII  annis,  praece- 
ere  aliquem   H.  40  §  1  B.  1,  7):  in  ple- 
num =  plene  (1.  63  B.  12,  6). 

Plerique.  bie  meiften  (1.  2  pr.  B.  1. 
8.  1.  1  §  4.  1.  44  B.  2.  14.  l.  56  pr.  B. 
85,  2.  1.  25  pr.  B.  47,  2);  öiele,  einige, 
manche  (1.  3  pr.  B.  6,  2.  I.  84  pr.  B.  18, 
1.  1.  32  §  10  B.  24,  1). 

Plenunque  (adv.),  mtifttni,  meinen* 
t^eild,  gemö^nli«,  regelmäßig  (§  8  I. 
1.  15.  §  5.  39  I.  4.  6.  pr.  l.  4,  12.  8  41. 
4,  15.  1.  10  B.  1,  3.  1.  1  §  10  B.  1, 12. 1. 
14  B.  1,  18.  l.  7  §  8  B.  2,  14.  1.  84  §  1, 
1.   35   B.  21,  1.  l.  10  pr.  B.  28,  8.  1.  1  § 

2  B.  27.  3.  1.  12  §  8  B.  46,  8.  l.  60  pr. 
195  pr.  B.  50,  16);  autoeilen,  mitunter 
(1.  50  §  4  B.  32). 

Plorare,  um  ^ülfe  fc^reien  (l.  1  § 
28  B.  29   5) 

Plumbare,  mit  »lei  Idt^en  (1.  27pr. 
B.  41.  1). 

Plumbariua,  »Ieiorbeitet(1.7B.50,6). 

Plumbata.  (Seeigel  mit  IBIeilngeln  (l. 
40  C.  10,  82.  L  2  C.  10,  19). 

Plumbatura,  bad  Sötten  mittelfl 
«lel  (1.  28  §  5  B.  6,  1). 

Plumbeus,  Bleiern:  doUa  plnmbes  (1* 
26  pr.  B.  83,  7);  nummi  plumbei  (1'  ®  8 
2  P.  48,  10). 


Digitized  by 


Google 


Plumbum — Poe  na. 


425 


Flambum,  9U\,  ).  9.  pl.  citrn  argento 
mixtum  (1.  5  §  1  D.  6,  1);  pL,  quo  oonti- 
nentur  vascuia  argetUea  (l.  19  §  4  D.  34,  2), 
quod  pro  tegttlis  hypaethri  legendi  causa 
ponihir  (1.  242  §  2  D.  50,  16);  inaerevei 
vlumbo  pensari  (1.  16  G.  Th.  14,  3);  aud^ 
|.  D.  0.  plumbata  (I.  7  C.  Th.  11,  7). 

FluraÜB,  anf  Vtti^xtxt  {id^  be§ie^enb: 
plor.  casus  (f.  b.  IGB.  s.  5.)t  elocuUo  (1.  12 
D.  22,  5),  sermo  0-  33  fi  4  D.  35,  l);pliira. 
litor  (ady.),  in  bet  SRel^raaj^l:  plur. 
nuncupare,  im  tfegenf.  Don  oniuB  facere 
menüonem  (1.  14  G.  7,  4). 

PloratlTus  £=  pluralis:   plurat.   nu 


merus  (l.  148  B.  50,  16}, 
1.  2  pr.  D.  49,  14). 


Plnrifarlam,  me^i 


G.  1  D.  4,  1. 


Flurimtia»  bet  nteifte,  größte;  fel^t 
r>\tl,  fe^r  gtoft,  §.  ©.  ^lur.pars  bonoram 
(1.  21  pr.  D.  27,  1);  |>«r  aniM>8  plur.  obser- 
vata  (l.  35  D.  1,  3);  plor.  et  maxinii  viri; 
plurimum  auctoritaiis  habere  (1.  2  §  35.  44 
DA,2);plurimumreipul^icaeconsulere{%  16 
eod.);  plurimo  reäimere  filium  (1-  Ö3  pr. 
D.  35.  2). 

Plus,  1)  (adi.),  mtf^t,  gröfect,  §.  ». 
servum  tonto  pluris  esse,  quo  pluris  venire 
potest  (L  63  pr.  cit.);  si  pecuniam  debens 
oleum  dederit  pluris  pretii,  quasi  plus  deitens 
(1.  26  §  5  D.  12,  6) ;  pluris  vel  minoris  con- 
demnare  (1.  37  D.  50,  16) ;  solidorum  decem 
plurisve;  quae  Bnni  pluris  aureorum  triginta 

8.  192.  232  eod.);  pondo  plus  mintts  decem 
.  26  §  2  D.  16,  3);  eo  plurisce  (1.  9  D. 
12,  3);  longe  plus  habere  quarta  patemae 
hereditatis  (1.  11  §  5  D.  35,  2);  an  t>\tU 
plus  petere,  intendere,  intentione  complecti; 
%n  eondemnatione,in  demonstratione  plus  po- 
süum  (Gai.  IV,  53-60.68.  Paul.  1, 10  §  1.  U, 
&  §  3);  plures,  ntebtere,  }.  9.  plurium  nu- 
merus credüorum,  im  ©egcnf.  öon  numerus 
par  creditorum  (1. 8  D.  2, 14);  uni pluribusre 
lundus  relictufl  (1-  8  §  15  6.  2,  15);  plures 
subsiituti  (1.  13  B.  2,  8);  cum  eodem  pluri- 
bus  actionibus  agere  (1.  11  pr.  D.  2,  1).  — 
2)  (adv.)  mcftr,  a)  =  amplius,  pl.  semel 
(L  10  D.  2, 12);  pl.  quam  manifestum  (1.  8 
§16  B.  2,  15);  pl.  quam  iniquum  (1.  1  §  30 
D.  29,  5);  b)  =  magis:  pl.  dicere,  putare, 
arbitran  (1-  3  §  10  *B.  10,  4.  1.  24  §  7  B. 
24.  3.  1.  5  B.  28,  1.  1.  3  f  4  B.  43.  16). 

PluBoultia,  etmad  me^t:  plusculum 
dubitationis  habere  (1-  ^  §  1  B.  8,  6). 

Pluteos,  ©d^ranf,  d^eftell  (1.  17  §  4 
B.  19,  1). 

Pluvla,  «cgen  (1.  11  §  4  B.  14,  3. 1. 12 
S  17  B.  33,  7);  pluvla  aqua,  aUcgen» 
wo  ff  er  G-  1  pr.  §  15  B.  39,  3). 

Pneumatomaohi,  cfrif  fefeenf*e  ©fcte 
(1.  U  G.  Th.  16,  5), 


Fooularia,  «b  potorius:  pocul.  ffosa, 
XrinfgefAge  (Paul.  HI,  6  §  61.  67). 

FoculentoB,  tcinlbar:  penus  pocul. 
(1.  3  fi  4  B.  33,  9). 

FooQlum,  1)  Xtinfgefc^itt,  Ved^et 
(L  36  B.  34,  2).  •—  ^  <8etranf,  poo.  amo- 
iorium,  dbortionis  (Paul.  V,  23  §  14). 

Podagra,  %niaiAt  (\,  53  B.  21,  1. 
1.  13  C.  10,  32.  LSG.  10,  51). 

Podium,  dxUt  (L  12  §  22  B.  33,  7). 

Poena,  6ttafe:  1)  bad  fftt  ben  gfall 
einet9^ocmftbectretungftaatHd^etfeit6 
angebro^te  U'ebet  a)  toeid|e»  enttoebet  im 
dffentlid^nSntereffe  ^n  iN>aftTe(Ien  ift  (5f  f  ent« 
Iid^c  ©träfe)  (tit  B.  48,  19.  G.  9,  47.  cf. 
1.  131  B.  50, 16:  —  „Poena  est  noxae  vm- 
dicta  --  omnium  delietorum  eoeroUio;  poena 
non  tanturn  pecumiaria,  yerum  capitis  ei  exi- 
stimaiionis  irrogari  solet'*);  poenae  certae 
singulorum  peccatorum  (L  244  eod.);  MmHo 
legum,  quae  certam  poenam  irrogathiB,  qui 
praeoeptis  legis  |non  obtemperayerini  (L  41 
D.  48, 19) ;  interpretatione  le^mpoenae  mot- 
liendae  sunt  potius  quam  asperandae  (L  42 
eod.);  poena,  quae  servum  efficit  (L  1  §  9 
B.  37,  4);  poenae  servus  s.  serva  (^  3  I.  1, 
12;  —  .Servi  poenae  efficiuntnr,  qui  in  me- 
tallum  damnantnr  et  qui  besüis  subiciun- 
tur.«  1.  7  B.  1,  6. 1.  6  §  6  B.  28,  3.  1.  25  §  3 
B.  29,  2.  1.  1  §  4.  1.  2  §  3  B.  38, 17. 1.  8 
pr.  B.  40,  1.  1.  8  §  8.  11.  12.  1.  12.  17.  36 
B.  48,  19);  servitus  poenae  (1.  1  §  1  B.  48, 
23);  b)  ober  $tt  beffen  SSenoirflt^na  bem 
fMMttn  ein  int  (EiMfoerfal^ten  ^u  üecfolgen« 
bet  tfnftnntd^  (actio  poenalis)  ^etoA^  ttiicb 
($riDatftrafe):  ex  malenciis  proditae 
actiones  aliae  tantum  poenae  persequendae 
causa  comparatae  sunt,  aliae  tarn  poenae 
quam  rei  persequendae  (|  18  I.  4,  6);  rei 
restituendae  gratia,  non  poenae  nomine  dar! 
actionem  (1.  25  §  1  B.  42,  8);  magis  rei 
persecutionem,  quam  jx>e9iam  conti$%ere  (1. 12 
§  1  B.  29,  4);  meram  p.  oontinere  0.  1  §  4 
D.  2,  3);  actio  de  rationibus  distrah.)  licet 
in  duplum  sit,  in  simplo  rei  persecutionem 
continet,  non  tota  dupli  poena  evt  (1.  2  §  2 
B.  27, 3) ;  tr^U  poena  propter  taoinus  satis- 
facere  cogi  (1.  14  §  11  B.  4,  2);  poena  ad 
heredem non  transU  (1. 16  §  2  eod.);  ex  lege 
Aquilia  quod  alius  praestitit,  alium  non  re- 
levat,  cum  sit  poena  (1.  11  §  2  B.  9,  2); 
2)  ber  hux^  iBertrag  fflr  ben  S<^n  be« 
3umtber^anbelni^  gegen  benfelben 
feftgefe|te  IBerntögendnad^tj^eil,  don» 
t)enttonatftrafe:  poenae  nomine  dari  sti- 
pulari  (1.  40  B.  12,  1);  cum  poena  —  sine 
p.  deberi  (1.  4  B.  46,  3);  poena,  quam,  si 
contra  placitum  fecerit,  promiserat  (L  16  B. 
2, 15) ;  poena,  quam  adver sariuspromisit,  si 
ad  iudicium  non  venerit  (1.  24  B.  5,  3);  ex 


Digitized  by 


Google 


426 


PoenaliB  —  Pollinctor. 


sUpulatu  conveniri  de  poena,  quod  ad  iadi- 
ciuin  non  renerit  (}.  l  §  3  D.  2,  10);  d 
(iudicio  sistendi  caa8a)8tipulaiione  promit- 
tatur  --  poenam  committi  (l.  9  §  1  D.  2,  11); 
homo  sisti  promissttsantediemperiit — non 
ante  poenam  peti  poeae,  quam  dies  Tenerit 
(1.  10  §  1  eod.);  poena  ex  eompromissOy  ei 
onus  paruerit,  alter  non  paruerit  sentenÜae 
iudicis  (I.  5  §  4  D.  45, 1);  poenam  stipuiari, 
(si  mihi  pecnniamnonoredidisses  (1.68  eod.); 
Bortem  promüieref  et  si  ea  sohtta  non  esset, 
posnamf  stiptdariprouswis  legitimispoenam 
in  singulos  mensee,  si  sors  soluta  non  sit 
(L  5  §  3.  1.  90  eod.  cf.  L  44  D.  22,  1: 
„Poenam  pro  usuris  sHpulari  nemo  snpra 
modam  usurarum  licitum  Tpoieai);  uUrapoe- 
namkaitimarummwrarwnprooedere  (1.  15 

C.  4,  32);  eertae  swnmae  praestari  poenam 
oonvenire  (1. 22  eod.);  aes  alienum,  quod  ex 
^oma  crescU  (1. 1  §  7  D.  42,  7);  poena  tra- 
uctidae  peeuniae(l  12  D.  3,  b);poenae  com- 
mütendae  actio  (1.  1  eod.);  3)  bet  hntdf 
(e|tkoiUt0e  i)ii»pofition  filt  ben  %aU 
bet  ^{id^terfftdung  einet  IBebingung 
ftuf  etlegte  lOetmdgendnac^t^eil:  poenae 
nomine  s.  causa  legari,  reUnqui,  aäimi  etc. 
(§  86  1.  2.  20:  y^Poenae  nom,  inutiliter  le- 
gabahir  et  adimebatur  vel  transferebatur, 
poencLe  autem  nom.  legari  videtur,  quod 
eoercendi  heredis  causa  relinquitur,  quo  ma- 
giB  is  aliquid  faciat  aut  non  faciat.  —  quin 
etiam  nee  libertatem  poenae  nom,  dari  posse 
placebat.  eo  amplius  nee  heredem  poenae 
nom,  adici  posse.  —  sed  huiusm.  scrupulo- 
eitas  nobis  non  placuit  et  generaliter  ea 
quae  relinquuntur,  licet  poenae  nom.  fnerint 
reUcta  Tel  adew^ta  vel  in  alios  translaUn^ 
nihil  distare  a  ceteris  legatis  constitui- 
mu8.-     tit.  B.  34,  6.  C.  6,  41). 

Foenalis,  l)  ottf  @ttofe  beaügtic^: 
a)  übet^u^t,  §.  ^.  in  poencU.  causis  benignius 
interpretandum  est  (1.  156  §  2  D.  50,  17); 
fere  in  omnibus  poenal.  iudtciis  et  aetati  et 
imprudentiae succuritur  (},  108  eod.);  b)  in^ 
bef.  nncb  t9  a)  in  i6e}ug  auf  bte  butd^  ^lage 
gehenb  ju  maqenbe  ^tibatfttaf e  (f.  poena 
8.  b.)  gdfagt:  actio  s.  iudicium  poen.  im  (&t* 
genfa|  )u  ben  auf  rei  persecutio  (Sd^blod« 
battung  im  Snteteffe  be«  fßtxldfitn)  gettd^en 
magen  (1.  11.  12  D.  2,  4.  1.  4  §  6  D.  4, 
7.  I.  23  §  4  D.  21,  1.  1.  32  pr.  D.  35,  2. 
1.  60  D.  44,  7.  L  1  pr.  D.  47.  1.  1.  111  §  1 

D.  50,  17 :  ,In  heredem  non  solent  actiones 
transire,  qmae  poenales  sunt  ex  malefido, 
veluti  luiti,  damni  iniuriae,  vi  bon.  ra- 
ptorum,  iniuriarum.**  1.  164  eod.  jjPoen. 
iudicia  semel  aocepta  in  heredes  transmitti 
possunt*);  ex  poenal,  causis  non  eolet  in 
patrem  de  peculio  actio  dari  (1.  58  eod.); 
ß)  in  I3e)ug  auf  bie  butc^  Setttag  feft» 


gefegte  Sttafe  (f.  poena  s.  2),  ^.  9.  sti- 
puiaHo  poen.  (1.  54  §  1  D.  19,  2.  1.  1  8  6 
D.  44,  5);  poen.  condicio  (1.  5  D.  22,  2); 
ex  causa  poen,  deberi  (1.  7  D.  46,  3).  — 
2)  fttafbat,  fttafn^fltbig  (1.  2  C.  10,  19: 
„Carcer  poenaUum,  carcer  hominum  bo- 
xiorum  est**). 

Poenitentia  f.  paenitentia. 

Foenitere  f.  paenitere, 

Foenitudo  =  paenitudo, 

Foenus,  punious,  pnnifc^,  catt^a* 
gifd^,  poenus  sermo  (L  1  §  6  D.  45,  1). 

Foeta,  3)  legtet  (\,  3  C.  10,  53). 

Folia,  ©tutetet,  eine  ^eetbe  $ferbe 
(1.  38  §  14  D.  21,  1). 

FoUo,  »alfet  (i.  7  D.  50,  6). 

Folire,  glätten,  teinigen,  toallen: 
pol.  vestimenta  (1.  13  §  6  D.  19,  2.  l.  22 
D.  19,  5.  1.  12  pr.  1.  49  §  4.  1.  58  g  9. 
1.  83  pr.  D.  47,  2). 

FoUtor  =  cuUor  agri  (1.  52  §  2  D. 
17,  2),  bie  £edatt  ift  beM^cn. 

Folien,  feinei»  9Re^l,  Staubmebl: 
confiäendi  polUnis  cura  (1. 12  §  2  G.  10,  48). 

Feilere,  Vermögen,  gelten,  ftat!, 
mätfttig  fein,  fi(^  au«^ei(^nen,  §.  ». 
rei  substantiap^jpo/^existiinatione  falsa 
(Vat.§260);  studiorum  liberaUum  v^ti  atqne 
exercitatione  pollere  (1. 1  C.  Th.  14,  1);  pol- 
lens,  mä(^tig,  ongefe^en,  emerito  honore 
pollentes  viri  (1.  1  §  1  C.  Th.  8,  11) ;  htteris 
poüentior  reliquis  (1.  2  C.  Th.  10,  15). 

FoUex,  5)aumert  (1.  23  §  8.  I.  27  §  34 
D.  9,  2). 

FolUceri  s.  pollicitari,  1)  ^u  ettoad  {t^ 
etbieten,  etnmS  tietfptec^en,  üet^etgen; 
pollicitatio»$etf)>te(^ung,^et^ei6ung, 
actionem  poUiceri  (1.  1  §  18  D.  14,  1. 1 
13  §  2  D.  7,  2).  —  2)  indbef.  einfeitig 
Äufid)ern,  bcrf<>te(^en,  p^ne  ba§  eine 
5(ccc|>tation  erfolgt  (tit  D.  50,  12:  —  ,pa- 
ctum  est  duorum  consensus  atque  con- 
^eniio  ypollidtatio  vero  offerentis  soliuspro- 
missum'*  (1.  3  pr.  cit.);  polliceri,  reipublicae 
opus  se  facturum  vel  pecuniam  daturwn;  cb 
honorem  s.  pro  honore  polliceri,  poUicitari 
aliquid ,  poUicitationem  apud  rempubL  fa- 
cere;  pollicitat.  in  civitatem  factae  (1. 1  pr.  L 
3  pr.  1.  6  pr.  §  2.  L  8.  9. 13  pr.  eod.) ;  ex  polli- 
citat. debitor  patriae  suae  (!.  46  §  1  D.  26, 
7J;  civitati  relinquere,  quod  ex  causa  poili- 
citationis  praestari  necesse  est  (1.  5  D.  35, 
2).  —  3)  conttactli(^  üetf^>te(IJctt  (1.  6 
§  8  D.  19,  1),  mida  pollicitatione  repro- 
mittere  (1.  10  pr.  D.  34,  9) ;  poUicit  dotis, 
rerum  dotalium  (\.  1  %  S  D.  37,  7.  1.  6  C. 
5,  11.  1.  1  C.  5,  12). 

Follinetor  2eic^entoÄf<|et  (1.  5  I  8 
D.  14,  3). 


Digitized  by 


Google 


Polluere  —  Ponere, 


427 


Pollueve,  t)eritnteinigen,  befielen, 
fiwu>  sardidatis  fiueniis  poU.  commtine  po- 
calnni  (1.  12  C.  12,  3ö);  ttofufd^:  canscten- 
iiam  »nam  poll.  eriminibus  (1.  1(^  G.  10,  1); 
famtm  ten^htmve  poll.  (Paul.  V,  28  §  16); 
haerettcomin  pouuta  eontagia,  pouutcie 
menUs  (1.  20.  26  C.  Th.  16,  5). 

Polyposus,  toer  ein  9{a{engef(^mftt 
^at  (1.  12  pr.  D.  21,  1). 

PolypUoa,  ©tcttetbid^ct  (1.  2  C.  Th. 
11.  26.  1.  13  C.  Th.  11,  28). 

Pomarium,  Obftgatten  (1.  54  §  2  D. 
ö,  8). 

Pomeridianus   (adi.),  nachmittägig, 

C.  Th. 

Pomifera  arbar,  Obftbaum  (I.  45  §  18 

D.  49,  14). 

Pomoerium,  Slingmaucr  einet  ©tobt 
a.  5  D.  18,. 7). 

Pompa,  1)  feierlicher  Unfjng:  pompa 
aliaque  nuptiarum  celebritas  (1.  22  C.  5, 
4);  pompa  exsequiarum  (1.  5  §  1   C.  Th. 

9,  17).  —  2)  «lans,  ^roc^t  (Not.  Th. 
II.  1.  2  L  22). 

Pompeia  lex  (de  parriddiis),  ein  auf  Kn« 
trag  bed  Cn.  Pompeius  oerfagted  ®efe|  über 
ben  Settoanbtenniorb  (§  6  I.  4,  18.  1.  1  D. 
48,  1.  1.  12  §  4  D.  48,  4.  1.  1  D.  48,  9). 

PomponiTui  fSextus),  Snrift  unter  ^* 
brian  unb  9ntoniu^  $iud,3eitgenoffe  gutiand 
(1.  5  §  8  ff.  D.  8,  5.  1.  68  §  9  D.  17,  2. 
1.  44  pr.  D.  24,  8);  anc^  Sextus  \d)Ud^mt% 
genannt  (1.  1  §  27  D.  29.  5). 

Pomum,  ObS  (1.  205  D.  50.  16). 

Ponderare,  Wögen  (1.  20  pr.  D.  47, 
2);  ponderatio,  SSAgung  (1.  4  §  2  C.  Th. 
14,  4);  Lieferung  nac^  (S^ewic^t  (1.  21 
G.  4,  65);  ponderator,  SBdger  bed  bon  ben 
©teuer^id^tigen  geja^ften  ®elbe«  (robr.  G. 

10.  78). 

Pondo  (indecL).  $funb,  argenii  vel 
awri  pondo  relicta  Q*  52  §  2  D.  5,  1.  cf. 
1.  19  §  2.  3  D.  31,  2.  1.  31  §  2  D.  84,  4); 
Btapalari  X  p.  oki  (1.  89  §  1  D.  18,  1); 
trüici  modii  C.  qui  singuli  p.  C.  pendent 
a.  7  §  1  D.  88,  6). 

Pondus,  (&tto\ä)t:  a)  montit  gewogen 
wirb:  pondera  aequa,  iniqua,  falsa,  maiora, 
mmora  (1.  18  §  8  D.  4,  3.  1.  32  D.  19.  1. 
L  52  §  22  D.  47,  2);  b)  na<^  beut  (S^eWiÄt 
beftintmte  (Droge,  Cuantttöt,  ©umnte,  a*  ^* 
res,  quae  pondere,  numero.  mensura;  con- 
ttant  8.  consistunt  (1.  2  §  1  D.  12, 1.  1.  1  pr. 
D.  18,  3.  1.  85  §  6  D.  18, 1.  1. 1  §  2D.  44,  7); 
pondere  etc.  contineri  (1.  38  D.  5,  1.  1.  47 
§  1  D.  80.  1.  115  pr.  D.  45, 1),  valere  (\.  1 
I  7  D.  85,  2);  emere  ad  pondus  (1.  58  §  22 
D.  41,  2);  ad  certum  p.  oneris  lowre  malas 
(1.  80  §  2  D.  19,  2);  cerii  pond.  materia 
(1.  85  I  1  D.  34,  2);  certum  p.  auri  vel 


argenii  legaiqtn  (1.  19  §  1  eöd.  cf.  I.  80  g  4 
D.  35,  2) ;  certum  p.  olei  Icgare,  dari  stipa- 
lari  (1.  4  D.  88,  6.  1.  60  D.  45,  1);  eme 
ponderis  quod  debebatur  (iitpIimiiDferre  cogi 
(1.  1  §  1  G.  10.  72);  c)  8aft,  catenarum  pon- 
deribus  praegravan  (1.  23  »  1  C.  9,  47h 
ovitare  pondera  dehüorum  (1.  1  G.  1,  12); 
d)  «uferen,  ©influg/  pondus  naturale 
vel  patronaliB  reverentia  (1.  2  G.  2,  41). 
Ponere,  1)  legen,  fejf n,  ftellen,  in«* 
bef.  a)  anlegen,  aufftellen,  errichten, 
%.  tö.  pon.  fundamenta  (1.  11  §  6  D.  43, 
54),  aedifkium  (1.  37  D.  6. 1. 1.  7  1 1.  1.  18 
S  6  D.  7,  1.  1.  2  pr.  1.  4   8  8  D.  10,  1. 

1.  45  pr.  D.  41,  3);  bihUoiheeam  (1.  50  D. 
18,  1),  arborem,  plantam  (1.  17  pr.  D.  8, 

2.  1.  12  D.  38,  2.  1.  7  §  13.  1.  26  §  2  D. 
41,  1),  vineas  (1.  61  pr.  D.  19,  2.  1.  16  i8 
D.  20,  1),  statnas,  tmagines  (1.  17  9  8  D.  22, 
1.  1.  2  D.  43,  9.  1.  5  pr.  D.  50, 10);  termini 
flnium  causa  positi  (1.  2  D.  47,  21);  si  jd 
quod  poeitum  erat  deeiderit  et  nocuerit,  in 
eum  competit  actio,  qui  posuit  (1. 5  §  12  cf. 
§  6  ff.  D.  9,  3);  pon.  laqueos  (l.  29  pr.  D. 
9,  2);  b)  feftfe|en,  befkimmen,  anorb» 
neu,  3.  ö.  dies  ponitur  ad  proroganda  ea, 
quae  ad  praesens  tempns  le^ta  sunt  (1.  54 
pr.  D.  35, 1);  quotiens  in  öbltgatiombus  dies 
non  ponitw%  praesente  die  pecunia  debetur 
(1.  41  §  1  D.  45,  1.  1.  14  D.  50,  17);  de 
die  poMnda  soXet  inter  litigatores  convenire 
(1.  8  pr.  D.  2,  8);  ponere  condicionem  (1.  16 
D.  28,  8.  1.  87  pr.  D.  28,  5.  1.  27  pr.  D. 
28,  7.  1.  6  §  1  D.  35,  1);  exheredationem 
(1.  25  pr.  B.  28,  2);  in  venditione  jpreetiim 
rei ponere  (1.36  D.  18, 1);  sententiam  dicere 
et  pon.  terminos  (l.  44  V.  4,  8);  pon.  legem 


(1.  '2  C.  2,  58.   1.  13  pr.  G.  8,  1.  1.  28  G. 

4,  32);  leges  ohecure  positae  (1. 19  pr-  C.  1, 
2) ;  iura  posita  super  eessionihus  (f.  88  §  2 
in  f.  G.  8,  53);  c)  einen  gall  fejen  an» 
nebmen,  f.  b.  a.  fingere  &.  3  (i.  7.  28  D. 

5,  2.  1.  60  §  1  D.  12,  6.  1.  19  §  3  D.  16,  1. 
1.  35  pr.  D.  28,  5.  1.  97  D.  82.  1.  7  §  3  D. 
39,  5.  1. 124  B.  50, 16);  d]  bejlellcn:  pon. 
cmstodem  (l.  5  §  14  D.  18,  6);  e)'pon.  »i- 
gnori,  jum  $f onb  fe|en  =  supponere  (1. 33 
§  2  D.  32.  1.  2  G.  8.  16);  f)  pon.  rationem, 
eine  Slet^nung  ober  Oered^ung  aufftellen, 
legen,  anfejen  (1.  12.  15  $  3.  4.  1.  83. 
95  §  1  B.  35,  2.  l.  89  pr.  B.  46,  3.  1.  1 
§7  1).  47,  4.  1.  2  §  2  B.  50,  SV,  g)  pon. 
aliquid  in  voluntate,  arhitrio  alicuius,  in 
Sfemanbed  SSiUen  ftellen  0-  4B  f  2  B. 
30.  1.  7  §  1  B.  34,  5.  1.  61  pr.  B.  36,  1); 
h)  positus,  t)erfe|t,  beftnblic^  fein, 
positus  in  bona  valetudine  (1.  85  §  4  B.  39, 
6),  in  facultatibus  (1.  1  &  4  B.  27,  3),  htmi- 
luyre,  honestiore  toco  (I.  1  §  5.  1.  8  §  5  B. 
48,  8),  in  aliqm  dign^te  (1.  9  §  4  B.  1, 


Digitized  by 


Google 


428 


Pons — Porrectus. 


16),  in  aliquo  mag%8tratu  vel  potestaie  Q.  3 
§  3  D.  4,  8),  in  patria  patesUUe  (\.  2  C.  6, 
57) ;  rurepoiiti,  Sanbbetoo^ncr  (1. 2  C.  3, 12). 
—  2)  ntebeflegen  =  deponere,  posiio 
thogistratu  im  (Skgenf.  tion  quamdiu  est  in 
magifltr.  (1.  32  D.  47,  10);  in  publica  pon. 
apparatum  (1.  1  fi  3  D.  50, 12);  aliquo  hco 
pon.  nummos  (1.  55  D.  35, 1);  apud  tutorem 
posita  ptcunia  (1.  28  §  4  D.  34, 8) ;  pecuniam 

rmtam  habere  (1.  13  §  1  D.  22,  1);  taxd^ 
t).  a.  (terra)  oandere,  eine  £eul^  beife^en 
(1.  IB  §  5  D.  34,  1).  —  3)  entgegen  jlel* 
len,  porita  exceptio  (1.  30.  48  D.  6,  1.  1. 
18  D.  12,  2.  l.  3  §  4  D.  34,  4.  1.  10  D. 
44i  4),  repUcaiio  (1.  7  D.  16,  1). 

Foitf ,  »vAde  (1.  38  D.  8,  3.  1.  2  §  33 
D.  43,  8). 

Pontloua  f.  Pontus. 

Fontlfez,  1)  ^eibnifc^er  ^rieflet  = 
sacerdos, ).  9.  res  per  panUfices  deo  comecror 
toe  (§  8 1. 2, 1);  pontificem  dum  eaera  facit, 
in  ins  Tocari  non  oportet  (1.  2  D.  2,  4): 
ooU^itim  pontificum  (1.  2  §  6  D.  1,  2);  pon- 
tificum  decretum  (L  8  pr.  D.  11,  7);  pon- 
tifloaliB,  bie  ^tieftet  betreffenb,  tion 
ibnen  att^gel^enb:  permismm  pontif.  (1.  8 
oit);  pontif.  auetaritaa  (1. 50  §  1  D.  5, 3).  — 
2)  d^ftltc^  )Bif(^of  =  epiacopus  (1.  1  pr. 
C.  1.  1.  1.  2  §  1  C.  Th.  9,  17). 

PoDtlfloalis  f.  porUifex, 

PontifioatuB,  bal  91  mt  einei^  pontif  ex 
(Consult.  c.  7). 

Ponüficiiun,  1)  —  pontificatus  (l.    13 

C.  Th.  16.  5).  —  2)  SRad&t,  9«e(^t,  pon- 
tif. fruendi  {l.  1  §  1  C.  Th.  8,  18),  adipi- 
seendae  hereditäre  (1.  2  §  2  C.  Th.  16,  7). 

Pontö,  gä^te  (1.  38  D.  8,  3). 

Pontos,  Sanbfd^aft  ftleinafiend  am  {d^toat* 
ktn  Wttex  (1.  1  8  10  D.  50,  15) ;  Ponticus, 
biefelbe  betreffenb,  ba^n  gehörig,  ba^  ftam* 
menb;  ^nroof^nn  berfelben  (1.  1  §  2  D.  50, 
1 :  —  „Ponticis  —  competere,  ut  qui  Patt' 
tica  matre  naJtus  esset,  Pcnticus  esset"). 

Popina,  6(fi&nle,  «arlftd^e  ().  21  §  11 

D.  4,  8.  1.  26  D.  47,  10). 

Populäre  s.  populitare,  t^erkoüften, 
^erftöten,  ^u  (S^tunbe  richten:  pop. 
fructue  (1.  21  8  3  D.  49,  1). 

Popolaris  f.  popuhM, 

Popularitas,  bad  Streben  nac^  bem 
«eifaU  Ui  ^t>\U  (1.  9  C.  Th.  1.  16). 

Populatlo,  Setftdcung,  ^lünbetung 
0.  37  C.  Th  8,  5). 

Populator,  Sermftfiet,  $Iänberer: 
quicuipque  ad  agros  noctwmue  pop.  in- 
traverit  (1.  1  C.  3,  27). 

Populitare  \,  populäre. 

Populus,  Ißoii:  a)  bie  ^ejammt^eit 
ber  ©toatdbfttgec,  tnfonber^t  bad  rö« 
mif(^e  9o(f;  popularia  (adi.),  auf  biefe 


{i(fi  beftie^enb,  i^nen  iVi^thtnh,  bad 
öffentn(^e  gnteceffe  betteffenb  (tmrb 
oft  gebraud^,  too  mir  ^jutage  bad  Soct 
^etttot",  aU  iitrifkif(^K  begriff,  antoenben), 
).  8.  civitates  quae  sub  imperio  popmU 
Eom,  sunt  (1.  27  D.  36,  1);  litora,  injmae 
pop.  Rom.  imperium  habet,  popuii  Rom. 
esse  arbitror  (1.  3  pr.  D.  43,  8);  publica  snnt 
(bona),  quae  popuii  Rom.  stmt  (1.  15  D.  50, 
16) ;  vectigcU  popuii  Rom.  oondnctum  habere 
(1. 10  eod.);  publicum  iudicium,  quocuHibei 
ex  pop.  eaj^H  hcet  (1. 18  8  10  D.  23,  2); 
populäre  iudicium  (1.  7  pr.  D.  2,  1);  inter- 
ätclumpopul.  s.  quod  cuivis  ex  pop.  eompetü 
0.  2  8  34  D.  43,  8.  1.  1  8  d  1^*  43,  13); 
popuL  actio,  ubi  quis  quasi  umis  ex  pop. 
agit  (I.  42.  43  §  2  D.  3,  3.  1.  5  8  5.  13  D. 
9,  3.  1.  30  8  3  D.  12,  2.  I.  25  8  2  D.  29, 
5.  1.  3  8  12  D.  47,  12.  tit.  D.  47,  23.  ,Bam 
popul  actionem  dicimus,  quae  suum  im 
popuii  tuetur^  (1.  1  h.  t) ;  ex  popul  causa 
deberi  (1.  12  D.  50, 16);  nac^  fittecm  r5mi» 
fd^en  <Btaat^xtäft  bebeutet  populus  indbef.  bk 
^lefammt^eit  ber  $atri^ier,  im^eqtn\. 
ber  plebs  (8  4  I.  1,  2.  1.  2  8  2.  3.  8.  9. 
20  D.  1,  2.  I.  1  pr.  D.  1,  4);  b)  über. 
^aupi  bie  ®e{ammt^eit  ber  d^intvo^ner 
bie  9et)ö(lerung  einer  6tabt  ober  ^ro* 
bin};  popularia  (adi.),  biefelbe  betreff 
f  enb,  h.  IB.  res,  quae  ciüitatum  populis  usui 
sunt  (1.  18  8  7  D.  50,  4);  popularis  annona 
(1.  37  D.  48,  19);  in  conspectu  ecclesiae  ac 
religiosi  pop.  (1.  2  C.  1,  13);  popukmbus 
plausibus  servire  (l.  5  G.  11,  41);  popuUuis 
homo  8.  popularis  (8ubst.),  mer  ba^n  ge» 
^ört,  dinmo^ner:  universi  ctoes  ac  po- 
puläre« (1. 4  C.  1, 28);  homines  popul.  sedi- 
Piombus  öbnoxii  (L  2  eod.) ;  quies  popularimn 
ad  praefecti  urbi  curam  pertinere  videtur 
(1.  1  8  12  D.  1,  12);  adclamationesy  voces 
popularium  (i.  28  8  3  D.  48,  19.  1.  12  D. 
49, 1);  au(^  bebeutet popukri«  einen  Sanbl« 
mann  (1.  70  D.  48,  1);  c)  »öüerfd^aft 
über^u^,  omnes  popuii,  qui  le^bus  etmori- 
bus  reguntur  (1.  9  D.  1,  1);  lus  inter  nos 
ac  liberos  pop.  regesque  constitutum  0- 1^ 
pr.  D.  49,  15). 

Porca,  1)  Sau  (1.  1  8  2  D.  47,  14).  — 
2)  bie  ^mifc^en  ben  gfutc^en  empor« 
ragenbe  (Srbe  (1.  24  pr.  D.  39,  3). 

Porcina  (so.  caro),  6(^tocinefle!f(^ 
(1.  2.'  3  C.  Th.  14,  4). 

Porcinarius,  @(bmeinebdnblrr  (l  1 
C.  11,  17). 

Porcus,  ©(^toein  (1.  3  pr.  D.  47,  14). 

PorphyriuB,  ©ttfter  einer  h^enl*«! 
@ecte;  Porphyri»ni,  bie  ^nl^ger  beffffben 
(1.  6  pr.  C.  1,  5). 

Porrectus,  Hu^be^nung   in  gerabet 


Digitized  by 


Google 


Porrigere — Possibilis. 


429 


Sinie,  im  tfegenf.  Don  anfractns  (1.  8  D. 
8,  3). 

Porrigere,  1)  andfttecf  en,  au^Bf  eiteit, 
).  IB.  porr.  raäieea  in  fundum  vieini  (1.  6 
I  2  D.  47,  7) ;  porr.  wumus  ad  8.  advenus 
aKquem  (f.  b.  ».  8.  1).  —  2)  etftrcden, 
aulbel^neit  =  extendere  s.  c,  ).  IB.  ne 
poena  tempore  determinata  ttlterius  porri- 
gatur  (L  8  D.  3,  1);  IcUius  porr.  ituUcium 
(1. 5  §  2  D.  11, 6);  iuris  iMetoritaa  porrecta 
ad  aliquem  (1.  36  D.  40,  7).  —  3)  bar* 
ttid^tn,ühtxvt\d)tu,jk,^,gladiumpomg. 
furenii  (1.  7  §  6  D.  9,  2);  porr.  imperatori 
decretum  (1.  36  pr.  D.  50,  1),  precea  (1.  1 
C.  1,  20);  geben,  gem&l^cen:  porr.  alicni 
Privilegium  (1. 3  C.  12, 57),  vacatümem  (1. 14 
C.  10,  32);  porrig.  viris,  {i(^  ben  SKAnnent 
*tei«  geben  (1-  80  C.  9,  9). 

Porrina,£att(^/$otree(1.58§lD.7,l}. 

Porro,  meitet,  ferner,  §.  ©.  rem  abi 
porro  dare  (1.  19  D.  39,  6);  p.  proeedere 
(L  29  §  15  D.  28,  2);  quid  p.  refert?  (1.  1 
§  10  D.  48,  16). 

Porta,  %tot  (1.  1  D.  4,  8.  1.  2  D.  48, 
6);  ttotpi\df:  dignitatia  portale  patebunt  (1. 2 

C.  12,  1). 

Portare,  tragen,  ).  IB.  peregre  secum 
portare  argentum  (1.  18  pr.  D.  13,  6);  audf 
forttragen,  fortf<^aften  (l.  10  §  1.  2 

D.  14,  2). 

Portendere,  anzeigen,  pro)>^e0eien 
(I.  1  C.  Th.  16,  10). 
Portemtoans,  mibecnatüilid^,  unge« 

Jener,  ).  8.  si  portentoswm,  ediderit  mulier 
.  135  B.  50, 16);  portent  sttperstitio  (1.  6 
C.  1,  6),  eivitas  (1.  7  §  1  C.  8,  55). 

Porticatio,  Steige  ^on  SAuIengAngen 
0.  37  §  1  D.  11,  7). 

Porticns,  6&n(engang  (1.  8  §  1  D.  8, 
5.  l  41  §  8  D.  30.  1  20  C.  8,  11). 

Portio,  l)  Xl^etl,  p.  aliqua  fundi  (1. 60 
pr.  D.  50,  16);  eertam  p.  aodpere  (1. 44  D. 
2, 14);  p.  hereditatis  reliota  aUcni  (1. 24  D. 
48, 10);  debitae  patronis  portianis  bonorum 
possessio  (L  13  pr.  D.  12,  2);  portionem 
legis  Falcidiae  detrahere,  portio  per  legem 
Fak,  detracta  (1.  32  §  3.  4  D.  35,  2);  pro 

rrtione  temporis^  anni  (1.  28  §  2.  1.  30 
1  D.  19,  2.  1.  7  §  12  1.  11  D.  24,  3).  — 
,  8epanbt^ett,  statuae  adfixae,  fistulae, 
canales  serae  et  olayes  damus  portio  snnt 
(L  12  §  23.  24  D.  38,  7).  —  3)  «ntl^eil, 
non  pro  pot'tione  damnt  mitti  in  posses- 
sionem  (damni  infecti  nom.),  sed  in  totnm 
0.  15  §  18  D.  39,  2);  p.  vinlis  (f.  b.  ». 
t.  2).  -  4)  etelle,  «mt  G-  7  C.  Th.  1, 15. 
L  5  §  1  C.  Th.  8,  15). 

Portitor,  1)  Ueberbrinaer:  port.|>ra«- 
cepti  (1.  2  G.  12,  60).  —  2)  ^ul^rmann: 
port.  frumenti  (1.  un.  C.  11.  5). 


Portiunoula,  Keiner  Steil:  modica 
port.  aedium  (1.  15  §  13  D.  39,  2.  cf.  L  4 
pr.  D.  7,  8),  dommii  (1.  10  pr.  D.  39,  3). 

Portorium,  AoH  fttr  Ueberfafact  imb 
dHnffl^ng  bon  ttaaren  (1.  60  g  8  D.  1%  2. 

1.  203  D.  50,  16). 

Portoensis,  auf  ben  rbmijd^en  ^afen 
(p  OfHa)  be)ftglt(&:   patroni   korreorum 

Sortuensium,  bie  Httrfel^  flbet  bie  bott  hf 
nbli(^  (Mreibemogaaine  (tit.  C.  Th.  14, 
23);  portuenses  menaores,  bte  (Mteibemeffer 
bafelbft  (l-  9  C.  Th.  14,  4). 

Portos,  ^afen  (1.  4  pr.  D.  14,  2.  1.  1 
§  17  D.  43,  12.  1.  59  D.  50,  16:  „Portus 
appellatus  est  eonclusus  loeu8,  quo  impor- 
tanturmerees  et  inde  exportantur^) ;  tro^k^ : 
portam  quietis  indipisci  (1-  ^^  §  ^  ^-  '^^* 
6,  27). 

Poscere,  f orbern,  berlangen,  i»o«oen- 
tibus  dari  tutorem  (1.  3  §  2  D.  26,  1);  cm- 
raiorem  posd  a  praetore  (1.  24  D.  26,  2) ; 
Dosci  arbitrum(},  43  D.  10, 2),  operas  (1.  17. 
22  pr.  D.  38,  1);  nbi  aequitas  poscit  (1.  7 
pr.  D.  4,  1). 

Positio,  1)  baiS  Giften,  ^te^en  0-  1 
jpr.  D.  41,  2).  —  2)  etellnng,  ßage, 
iSerfaffung:  pos.  pairimonii  (1.  8  §  2.  3 
D.  38,  1),  peeuUi  (f.  11  «  3  D.  15,  1).  — 
8)  «(ufftellnng,  «bfaffung  0-  1  fi  7 
cf.  1,  17).  —  4)  «bt^eilung  0-  1  §  2 
D.  1,  1). 

Poaae»  fönnen,  a)  im  ®tanbe  fein, 
t)  er  mögen,  ).  B.  per  rerum  nutturam  (non) 
posse  (1.  73  D.  45,  1.  1.  8  §  1  D.  49,  8. 
1. 186  D.  50, 17);  fari  non  posse  (f.  b.  ».); 
qui  generare  non  possunt  (1. 2  §  1  D.  1,  7); 
qni  solvere,  etiamsi  vellet,  non  potuit  (1. 17 
§  3  D.  22, 1);  faeere  (non)  posse;  in  quam- 
tum  faeere  potest^  convenin  (f.  iacere  s.  b. 
a.^;  nee  posse  resUhtere,  iieo  dolo  fecisse, 
qmminus  possit  (1. 68  D.  6, 1);  oavere,  eum 
primum  poHierit  se  exhibitorum  (L  2  §  1  D. 

2,  9);  nihü  posse  seire  H.  10  D.  22,  6); 
f  aoiant  testamenfca  (milites)  quomodo  9ohnt, 
faciant  quomodo  poterint  (L  1  pr.  D.  29, 1) ; 
b)  bflrfen,  foKen,  f.  9.  ei  posse  ei  debere 
(f.  b.  XB.  8.  1);  in  %us  vocare  non  posse 
(1.  8  pr.  D.  2,  4),  agere  non  posse  (1.  4 
§  5  D.  14,  5);  contentum  esse  posse  eaooe' 
ptione  (1.  1  §  3  B.  2,  10);  proeuratorem 
dari  posse  (1.  1  §  8.  1.  8  D.  8,  8);  co^' 
poese  (L  10  eod.  1.  1  §  2  D.  2,  12);  neqne 
adire  heredit<Mtem  posse,  neque  pro  berede 
gerer e  (1.  69  D.  29,  2);  eapere  (non)  posse 
(f.  b.  «.  8.  1.  b). 

PoMessio,  poMessor»  possaMoriua  f. 
possidere. 

Poasibilis,  mdglic^,  ).  9.  quaeftoewra 
sui  possibilia  sunt  (L  88  §  5  D.  45,  1);  res 
dinidi  possib.  (1.  34  §  2  G.  8,  58). 


Digitized  by 


Google 


4S0 


PoBsibilitas — Possidere. 


Po88ibUita8«9RöoUd^!eit,9Ra(i^t  (\.  2 
I  1  C.  1,  17.  1.  1  C.  11.  60). 

Possidere,  Befiten;  possessio,  ^efift; 
possessor,  Be{i|er,  unb  ^toat  tvevben  Me 
^u<btüffe  a)  über^au^t  t>im  tf^at\&d^liöftn 
Snne^aben  einer  ©ad^e  gebraucht:  pos- 
sidere =  tcnere,  detinere  s.  3. ;  posseseio  = 
detentio;  pos8e88or=  deteiUor;  posiessio  ap- 
pellata  est  a  sedibus  qtutsipositio^quiancUu* 
nUiter  tenetur  ah  eo  qui  ei  insistü^  quam 
Graed  HatoxtfV  dicunt  (l.  1  pr.  D.  41,  2); 
possideri  possunt  qiMe  sunt  corporalia  (1. 8 
pr.  eod.  cf.  1.  4  §  26  D.  41, 3:  —  ,nec  possi- 
deri intellegituriusincorporale");  corpora- 
lis,  naturalis  possessio;  no^tira/tter posssi- 
dere,  incurobere  possessioni  (f.  corpus  s.  2., 
naturalis  s.  d.);  ««  paasessionem  miUerey  ire^ 
venire  (f.  biefe  &.) ;  ventris  nomine,  custodiae 
causa  in  poesesskme  esse  (1. 9  D.  6, 1. 1. 10  §  1 
D.  41, 2) ;  possessio  rerum  debitaris  data  cre- 
ditori  S}'  21  §  8  D.  46,  1);  pro  alieno  pos- 
sidemus  rem  pignon  acceptam  (1.  13  pr.  D. 
41,  3);  b)  im  tn%tm  6inn  n>etben  bte  9ud« 
brüde  t)on  bem  f.  o.  juriftifc^en,  b.  1^.  t)Ott 
bent  mit  bem  l^illen,  bte  Sad^e  filr 
fic^  %u  laben,  berbunbenen  9efit  ge^ 
braud^,  todä^tx  in^bef .  oom  $rAtor  burd^  Qn^ 
terbtcte  gefd^ü^t  nnrb  unb^  menn  er  bona  fide 
begonnen,  bnrc^  ttfuca^n  ffVaa  (Sigent^^um 
fü^rt:  in  biefer  Bebentung  ftebt  possid.  im 
®egenf.  Don  tenere  (1.  49  §  1  D.  41,  2. 
1.  1  §  22  D.  48,  16:  „Quod  aervus  vel  pro- 
curator  yel  oolonus  tenent^  dominus  videtur 
possidere.''  1.  88  §  7.  8  D.  45,  1.  L  19  §  6 
D.  47,  2.  1.  68  D.  50, 16);  ebenf.  im  «egenf. 
t)on  in  possess,  esse  (1.  9.  10  §  1  D.  41,  2: 

—  „aliud  est  possidere,  longe  aliud  in  pos- 
sess,  esse:  denique  m  servanda^  causa,  iega- 
tarum,  damni  infeeti  non  possident,  sed  sunt 
in  possess.  custodiae  causa."  cf.  L  12  D.  42, 
4.  1.  1.  §  9  D  43,  8.  1.  3  §  8  D.  48,  17); 
ab  eo,  apud  quem  deposüa  sU  (res),  vel 
eam^nodata  vel  qui  conduxerit  etc.  —  quia 
hi  onmes  non  possident,  vindicari  non  posse 
n.  9  D.  6,  1.  cf.  I.  17  §  1  D.  16,  3.  1.3  §  20 
D.  41,  2.  1.  6  §  2  D.  43,  26:  „Is  qui  rogavit, 
ut  precario  in  fundo  moretur,  non  possidet 

—  nam  et  fructuarius  et  oolonus  et  in- 
quüinus  sunt  in  praedio  et  tarnen  non  possi- 
deMV  i  9y^  pignoris  eauea  fundum  creditori 
tradä,  intellegitur  possidere  (L  36  D.  41,  2); 
cuUpiscimur  possessionem  corpore  et  omimo 
(1.  3  §  1.  8. 1.  8  eod.);  possessio  non  tantum 
corporis,  sed  et  iuris  est  (1.  49  §  1  eod); 
possessionem  hereditas  non  habet,  guo^/'acit 
est  et  animi  (1. 1  §  15  D.  47,  4);  furiosus,  et 
pupillus  sine  tutoris  auctoritate,  non  potest 
fndpere  possidere^  qwia  affecti&nem  tenendi 
non  habent  (1. 1  §  3  V. 41, 2) ;  animumpossi- 
dentis  non  habere  (§  20  eod.^;  penera  poeses- 


sionum  tot  sunt,  quot  et  cattsae  adquirendi 
eiusquod  nostrum  non  ait,  vel uü  pro  empto- 
re  etc.  (1. 8  §  21  eod.k  possidere  pro  empiore, 
pro  berede  (f.  bieft  vi.),  pro  possessore,  b.  ^ 
afö  Moger  »efi|ec,  o^e  aOen  Siec^ddtd  (L 14 
§  2  I>.  4,  2:  —  pro  poss.  qui  vim  ttUuUt 
possidet.""  I.  11  §  1.  1.  12.  13  pr.  §  1  D.  5, 
3 :  „Pro  poss.  possidet  praedo,  qui  interroga- 
tus, cur  possideat,  responsurus  sit:  qmapos- 
sideo  —  nee  uUam  causam  possessionis  possit 
dicere.^'  1. 110  D.  85.  I.  1. 16  D.41,2.  l.  33 
§  1  D.  41,  8.  1.  1  §  4  D.  43,  3);  a  veteribut 
praeceptum  est  n^mtn^m  stbi  ipsum  causam 
possessionis  mutare  posse  ({.  mutare);  iusta 
possessio,  causa  possidendi;  iuste  possidere, 
iustus  possessor  ({.  iustus  s.  b.);  iniusta  pos- 
sessio; iniuste  possid.  (f.  iniustuß  s.  1);  pos- 
sessio vitiosa  (f.  b.  S.) ;  possid.  vi  aut  dam 
aut  precario  (1.  14  D.  43,  16.  L  1  §  9  D.  43. 
17) ;  bona  —  wcila  fide  possidere;  bomte  — 
malae  f.  possessor  (f.  fides  s.  5.  b.);  pos- 
sessio civilis;  dviliter  possid.  ((.  biefe  fej; 
longa  possessio  (f.  longus  s.  1.  h);  possidere 
et  per  longum  tempus  capere;  posstdendo  ca- 
pere  (dominium),  usuoapere  (1.  12. 18  §  15 
D.  39,  2.  1.  54  §  4  D.  41,  1. 1.  21  D.  41, 3); 
sine  possess.  usticapio  oonJUngere  non  potest 
(1.  25  eod.) ;  ad  usucapionem  tantum  possid. 
(1.  16  eod.  1. 1  §  15  D.  41, 2);  ius  possessumis 
(1.  44  pr.  eod.  L  2  §  38  D.  43,  8. 1.  5  §  1  D. 
48,  6. 1.  5  G.  7,  16);  irUerdicta  adipisoendae, 
recuperandae,  retinendae  possess.  (1.  2  §  3 
D.  43,  1.  §2  f.  1. 4, 15);  int^rdictum  uUpos- 
sidetis  (tit.  D.  43,  17  C.  8.  6.  —  „interd. 
quod  Yolgo  uU  possid.  appellatur  —  huius 
rei  causa  redditur,  ne  vis  fiaJt  ei,  qui  pos- 
sidet; illud  (interd.  de  vi)  resHtuit  vi  amis- 
sam  posses.,  hoc  interd.  (uti  possid.)  tuetur, 
ne  amittatur  poss.:  illud  obpugnat  posses- 
Sorem,  hoc  tuetur*'  1.  1  §  4  I).  dt.);  meliw 
est  causa  poesidentis  s.  possessoris  (f.  me- 
lier); longe  commodius  est  ipM«f»|MMM20re 
quam  alio  possidente  petere  (1.  24  D.  6, 1); 
possessoris  commodum  consequi,  commodo 
frui,  fungi,  im  (ätegenf.  tKm  petitoris  onera 
tustinere,  onere  fungi  (1.  62  D.  5, 1. 1. 20  D. 
22, 3. 1. 12  §  3  D.  40, 12. 1. 1  §  3  D.  48,17);  ex 
possessore  petitor  factus  (1.  29  §  1  D.  21, 2); 
possessorem  facere  adversarium  (1.  1  §  6  D. 
89,  1) ;  qui  se  offert  petitioni,  quasi  pos- 
sidentem  teneri  (1. 18  §13  D. 5,  3);  <pU  da^ 
fecit  quo  minus  possideret,  ut  possessor  con- 
demnatur,  sive  dolo  desierit  possidere,  sive 
dolo  possessionem  noluerit  admittere  (L 
25  §  8  eod.  cf.  1.  1  §  7  D.  43,  8:  .Quod 
ait  praetor  atU  dolo  desOt  possidere^  sie 
accipere  debemus  d^it  faetmatem  habere 
resHtuendi."  L  131. 150  D.  50, 17);  bonorum 
possessio,  ber  t)om  $tfttor  ert^eilte  nitl  ge» 
f  (^ftftte  S^ac^BbeTil ;  bonorum  possessor,  mm 


Digitized  by 


Google 


Post — Poste  rior. 


4SI 


biefer  fde^i  evt^eilt  ift  (f.  bona  s.  1.  b.) ;  auc^ 
poseessio  {c^Ied^ttveg  tommt  in  bet  Sebeutimg 
üoti  bon.  po88.  toor  (1. 9  D.  37, 6. 1. 9  D.  38, 8); 
poeaesMrtus ;  auf  bieöon.  poss.  bej^üglid^, 
bOTOuf  gegrün  bei:  possess.  hereditatis  pe- 
^t^toitn  (Siegenf.bft  civiles  actiones  heredibus 
propositae  (tit.  D.  5,  5);  possess.  adiones 
(1.  4  D.  37, 10. 1. 50  §  2  D.  38, 2);  c)  oud^  ttoii 
bertdidübnng  txntüius  in  realienatobch 
gefagt :  posMere  ins  (L  2  D  8, 4. 1.  7  D.  43, 
19);  potfseaaio  iuris  (1.  2 §  3  D.  48, 26);  item 
(quasi  8.  velut)  possesaor  (1. 13  §15. 1. 16  §  4. 
7. 1. 18  §  1. 1.  34  §  1. 1. 35  D.  5,  3. 1.  lOD.  5,4. 
1. 6  §  1  D.  8,  h)\ususfriu!^uB  (quasi)  possessio 
(L  23  §  2  D.  4,  6.  l.  3  D.  7,  6. 1.4D.43, 
17);  usus  fr,  nomine  ewe  quasi  in  possess, 
(1.  3  §  17  D.  43,  16);  longa  quasi  posies- 
sume  ius  aquae  ducendae  nancisoi  (1.  10 
pr.  D.  S,b);taXes  Servitutes,  ntikonhabeant 
certam  conUnuamque  possess.  (1.  14  D.  8, 
1);  puto  UHum  eius  iuris  pro  traditione 
possessionis  accipiendum  esse  ().  20  eod.); 
interdieta  veluti  fosssssoria,  bte  auf  ben 
Oaiafi'Qefi)^  eined  ins  in  re  al.  ge^nbeten 
Sntöb.  (1.  c);  d)  tuettet  bebeutet  possessio 
ben  foctifd^endlec^td^uftanb  einer  $et- 
\om  ex possessione  eive seroitutis  svve  Über- 
tatis  de  stto  statu  Utigare  (1.  33  §  1  D.  3, 8); 
ex  possess,  servüutis  in  libertatem  reda- 
mare  (1.  8  §  10  D.  41,  2);  e)  possidere  ht» 
beutet  enbltc^:  <i(Tunb{til((e(aId(l^ent]^üitter) 
f^abtn,  befi^en,  9)efi|ungen  ^oben, 
possessio,  Oefit^ung,  (^Tunbftftcf  ;poMe»- 
sor,  Q^KUubbefilet,  5.  e,  seiendum  est 
possessores  immobilium  rerum  satisdare  non 
eompelli  (L  15  pr.  D.  2, 8.  cf.  §  1  eod.  „Pos- 
sessor  is  accipiendus  est.  qui  in  agro  vel 
dnitate  rem  soli  possidet,  sed  et  qui  vecti- 
gdlem  agrum  possidet,  possessor  intellegi- 
tur;  item  ^i  soiam  proprietatem  habet, 
possessor  inteUegendus  est.  eumvero,  qui 
tantuin  usumfructum  habet,  possessorem 
non  esse  ülp.  scripsit**);  vilici  vel  procu- 
ratores  possessorum  (1.  1  §  1 D.  11, 4);  pos- 
sessores  cuiusque  civitatis  (1.  1  D.  50,  9); 
possidere  in  territorio  civitatis  alicnius  (1. 
18  §  25  D.  50, 4),  trans  flumen,  iuoßta  litora 
maris,  prope  viam  pubheam  (§  15  eod.  1. 
un.  §  4  D.  43,  15.  1.  7  D.  47,  9);  legare 
ita:  quidquid  in  patria  Oadibus  possuleo; 
possessiones  suas  legare  (1.  41  §  6  D.  32. 
1.  78  D.  50,  16);  vetukre,  dietrakere  pos- 
sesdonem  (1.  15  §  7  D.  2,  8.  1.  38  pr.  D. 
4, 4.  1.  5  §  10.  HD.  27,  9);  possessionis  re- 
ditms(\,  91  §3  D.  32);  quaedam  (^mutt^o; 
possessionibus  indicuntur;  munus  posses 
sionis  (1.  18  §  21.  25  D.50,4);  intributuh 
nes,  quae  possessionibus  fUmt  (1.  4  pr.  D. 
49,  18);  dominus  possessionis  (1.  2  C.  9, 
39);  possessores  sive  senatores  »ive  privati 


sint  (1.  4  C.  11,  6);  possessores,  qui  non 
erant  curiales  (1.  8  C.  8,  10);  honorati 
possessores,  curiaks  (1.  19  C.  1,  4.  1.  8  G. 
1,  55.  cf.  1.  4  C.  9,  27). 

FoBt,  1)  (praep.),  a)  nac^:  a)  snr  lBe< 
^eic^nung  eine<  oor^erge^enben  S^iU 
puntted  ober  Umflanbed,  ).  9.  po^  de- 
cretum  praetoris  ante  diem  exhibitionis  — 
post  diem  exhibitionis  (1.  4  D.  2,  8);  post 
—  intra  annum  agere,  actionem  competere 
(1.  1  pr.  D.  3, 6. 1. 37  §  2  D.  15, 1. 1. 81  D.  17, 
1);  post  impletos  annos  XXV  (1.  87  §  1  D. 
31) :  post  Umpus  legitimum  (i.  8  D.  3,  2) ; 
post  dotem  datam  et  nuptias  eontractas  (1. 
40  D.  24,  3) ;  post  divortium  mortua  iiiulier 
(1.  27  eod.),  ad  eandem  vimm  reversa  (1. 

13.  64  D.  23,  3);  post  mortem  parentis, 
post  testamentum  factum  nasci  (1.  3  §  1  D. 
28,  3);  post  libertatem  datam  (1.  19  §  1  D. 

14.  3) ;  post  datum  procwratorem  (I.  14  D. 
3,  3) ;  post  htem  contestaiam  (L  1 7  jpr.  eod.) ; 
post  rem  iudioatfun  (1.  7  pr.  D.  2,  15);^) 
SUT  fßtytidfnnn%  einer  SHet^enfoIge,  5.  stf. 
supremus  non  is  demum,  qui  post  aliquem, 
sed  etiam  post  quem  nemo  sit,  iniellegitor 
(1  34  pr.  D.  28,  6) ;  oost  eonsangmneos  ad- 
mittustor  adgnati  (1.  2pr.  D.SS,  15);ma- 
gi8tri  equitum,  qui  secundam  post  eos  (sc. 
dictatores)  potestatem  gererent  (i.  1  pr.  D. 

1,  11);  omnes  post  prineipem  (L  18  i>.  1, 
16);  r)  in  Sfolge,  in  (»tm&i^tit  t>on  et« 
maiS,  }.  O.  post  rescriptum  divi  Pii  potest 
etc.  (1. 3  §  41).  3,  5);  po8t  quad  (sc.  SCtumJ 
poterit  etc.  (1.  3  D.  7,  5);  habere  dicere, 
post  quae  ete.  (L  6  pr.  D.  48, 19);  b) hinter: 
post  horrea  habere  insulam  (I.  13  pr.  D. 
8,  2).—  2)  (adv.),  a)  nad^^et,  post  deinde 
(1.  2  §  17.  32  D.  1,  2);  postquam,  nac^ 
bem  (1.  41  §  1  D.  40,  4.  1.  2  §  1  D.  48, 
19.  L  217  pr.  D.  50,  16);  paulo  post,  ein 
»enig  fpftter  (§  7  1.  2,  13);  b)  aW 
bonn:  primo  —  post  (1.  5  D.  1,  5>. 

Fostea  (adv.),  nad^^et,  ^ietanf, 
\p&ttt,  i,  16.  im  (Skgenf.  ben  ante  (L  16 
§  2  D.  37,  14.  1.  12  pr.  D.  50,  16),  oon- 
festim  (1.  57  pr.  D.  3,  3),  (ab)  initio  (1. 13 
pr.  D.  3,  2.  1.  51  D.  35,  2),  in  ipso  nego- 
tio   gerendo    (1.  31  D.  2,  14);  paetns,  ne 

rteret,  postea  convenit,  ut  peteret  (L  27 
2  eod.);  postea  deinde  (1.  1  §  8  D.  38, 
16);  posteaquam,  nac^bem  (L  13  pr.  D.8, 

2.  1.  9  pr.  D.  4,  2.  1.  pr.  D.  88,  6.  1.  6 
pr.  D.  48,  19). 

Poateri,  9{a<^Iommen,  5.  fß,  liberis  et 
posteris  alicuius,  generi  posterisqus  data 
immunitas ;  ad  posteros  transmitti  immunit. 
(1.  13  D.  50,  4.  ].  1  ^  2.1.5  D.  50,6);  exci- 
pere  locum  sepulchn  ad  hoc,  ut  ^»«e  po- 
sterique  eius  illo  inferrentor  (L  10  D.  11, 7). 

Posterior,  nnd^folgenb,  f^&tet   (bet 


Digitized  by 


Google 


432 


Posteritas — Postulare. 


3eit,  bem  Dttt,  beut  9lange  nac^):  leges 
posier,  im  <0egeit[.  tion  priores,  antiquiores 
(1.  26—28  D.  1,  B);  testamentum  post.  im 
(0eaen[.  uon  prius,  supenus  (1.  2  D.  28, 3. 
1.  SO  D.  86,  1);  credüor  pst.  im  Qkgenf. 
HO«  prior,  primus  (1.4.  5  D.  20,  4.  1.  15 
D.  20,  6);  post.  condudor,  f[fter)>ft(^tet 
(1.  24  fi  1  D.  19,  2);  posteriores  (Subst.), 
a)  bie  \p&itx  Uhtnhtn  SRentd^en  (I.  11 
§  5  D.  11,  1);  b)  bie  entfernteTti  9lad^^ 
fommen  G-  10  §  7  D.  88,  10:  —  „libeH 
usque  ad  trinepotem:  ultra  hos  poste- 
riores vocantur'');  c)  bie  nad^gebotenen 
ftinbec,  postum  (1.  8  §  8  D.  28,  8.  Flo- 
rent.). 

FoBteritas,  1)  9{a(^fommen{c^aft  = 
posteri  (1.  6  pr.  D.  11,  7.  1.  86  §  2  C.  8. 
28.  1.  7  C.  5,  27.  1.  30  C.  6,  42).  —  2) 
9la^totli  =  posteriores  s.  a.  (1.  6  C.  4, 
37.  1.  4  C.  6,  59). 

Fostfaotum,  nad^bet  einaeicetenet 
Umftanb,  fp&tetei»  ittiqnii,  ).  S3.  ex 
postf.  confirmari,  comxdescere  non  posse 
(1.  17  §  4  D.  2,  14.  1.  22  D.  20,  1.  L  210 
D.  50,  17);  ex  postf.  retroduci  (1.  15  D. 
84,   5),  retro  Ubertm  esse  (l  7  J).  40,  4). 

FoBtferre,  na(fitet^en,  im  i^egenf.  bon 
praeferre  s.  2.  (1.  8  pr.  C.  Th.  6,  22). 

Fosihabere,  bei  6eite  fet^n/  befeiti« 
gen:  posthabUa  düatione  =z  sine  düa- 
tione,  unber^flgUc^  (l  10  §  1  C.  Th. 
14,  4). 

FoBihao,   fftnftigbiti   (1.  11  §  1  C.  2, 

7.  L  9  C.  9,  49). 

Poetioa  (sc.  iaima),^intert^ftr  (1.  18 
§  7  D.  7,  1). 

FostU,  %^U  (L  7  C.  1,  11). 

Fostlimininm  s.  ius  posiliminii,  SUfld» 
febtted|t,  b.  b.  bad  9itdfi  bet  aud  feiitb« 
limec  (^angett{<9aft  gutfidtgefe^tten,  in  t^ren 
früberen  9to^tö5tt|tanb  einAuiteten,  fotoie  bod 
9ita^t,  bie  aud  bet  OktoaU  oer  gcinbe  lieber« 
edangten  ©adben  in  bem  frftl^n  9iedkiSber' 
laitmfi  }tt  beftlen  (§  5  1. 1,  12:  —  „posü. 
fingit  eum  qui  eaptus  est  semper  in  ewüate 
fuisse;  —  dictum  est  autem  posÜ.  a  limine 
et  poet,  ut  eum,  qui  ab  hostibus  eaptus  in 
fines  nostros  postea  pervenit,  posdiminio 
reversum  reote  dicimus.*  tit.  D.  49,  15.  C. 

8,  50. — ,po8tl.  habet  (reversus),  i.  e.  perinde 
omnia  restüttuntur  ei  iwra,  ae  si  eaptus  ab 
hostHms  non  esset"  L  5  §  1  D.  cit  —  ,postl. 
est  ius  amissae  rei  Ttcipiendae  ab  extraneo 
ei  in  stak^m  pristinum  restituendae  inter  nos 
ao  liberot  populos  regesque  moribus  ac  le- 
gibus consükitum''  1.  19  pr.  eod.);  si  prae- 
gnas  tnulier  ab  hostibus  capta  sit  id  quod 
neiitum  erit  posÜ,  habet  (1.  26  D.  1,5);  si  ager 
ab  hostibus  occupatus  seryusve  eaptus  Übe- 
ratus  fuerit,  tur«  postl.  restituetur  usus  fru- 


ctus  (I.  26  D.  7,4) ;  si  intermisswn  dominium 
rediit  quodam  postl  (l.  11  §  4  D.  44, 2);  tto« 
^f(^:  aedificio  dilapso  quasi  iure  postl  rever- 
titur  locus  in  pristinam  causam  (1.  6  pr.  D. 
1,8). 

Fostmeridianum  tempus,  S^ad^mtt« 
tag  (I.  13  C.  Tb.  1,  16). 

FoBtmodum,   1)  nac^^er  (1.  25  D.  3, 

5.  l.  132  pr.  D.  45,  1).  —  2)  fünftig^ti 
(1.  1  §  1  C.  10,  84). 

Fostponere,  ^intanfteUen,  nad^ 
fetten,  S-  O.  postponi  creditarem,  im  (^ 
genf.   t>on  potiorem  esse  (1.  20  D.  20,  4). 

Fostremus,  letzter:  postr.  iudicium, 
postr.  vduntas  (1.  2.  4.  5  G.  6,  22. 1.  3  C. 

6,  84);  postremo  (adv.),  anlegt,  enbU(^ 
(1.  4  C.  9,  27). 

FoBtulare,  1)  ettoad  fotbetn,  berlan« 
gen,  auf  etmai»  anttogen,  a)  im  ^e^ 
meinen,  §•  ^*  iudicatum  soM  satis  posUtL 
a  procuratore  (1.  21  D.  46, 8);  postul.  aprt- 
curatore  actionem,  interdictum  (1.  36  |  2 
D.  3, 8) ;  postuL  cognitionem  (1. 89  §  6  eod.), 
in  int,  resHtuUonem  (1.  22  D.  4, 4),  bon,  pos- 
sessionem  (1.  16  D.  87, 1),  decretum  advertos 
absentes  (I.  6  pr.  D.  86, 1),  arbitrum  (L  85 
D.  88,  2),  tutorem  (1.  2  D.  27,  7)\postulatio, 
Sfotbetung,  Verlangen,  §.  9.  postoL 
non  iniqtuL  (1. 85  D.  8, 8) ;  perstare  in  eadem 
postulat.  (1.  1  pr.  D.  25,  4);  postulationibus 
(bon.  possessionis)  non  dare  (l.  2  §  2  D.  SB, 
15);  b)imengefn6inn:  bei  einet  rietet' 
li&tn  9ebötbe  einen  auf  fÜtä^t^^tP 
foignng  oder  Slec^tdbectl^eibigttng  g^ 
tid^teten  «Lntrag  ftellen  (tit.  D.  3,  1  C. 
2,  6.  —  ,  Postulare  est  desiderium  suumffl 
atnici  sui  in  iure  apud  eum,  qui  iuris- 
dictioni  praeest,  exponere:  vel  aUeriusde- 
siderio  oontradicmre'*  (1.  1  §  2  D.  cit  cf.  1. 
4  §  8  D.  89,  2:  —  »postulare  propiie  hoc 
dicimus  pro  tribunali  petere,  non  aKbi*); 
potest  interdici  cui,  ne  apud  tribunal 
vraesidis  postulet  (1.  9  §  2  D.  48, 19);  qui- 
bus  per  edictum  postulare  permittitur  (1. 9 
§  2  D.  1,  16.1.4  D.  47, 28);  qui  pro  aUero 
postulandi  ius  habent;  quibus  ius  postu- 
landi  non  est  (L  2  §  4  D.  40,  16.  t  4  § 
1  D.  50,  7);  postulatio,  postulatum,  9^ 
tic^tUc^er  VCntrag:  post,  iudicis \m  aUi^ 
^^^1  Gai.  IV,  12;  observare  eum  (sc  pro- 
cons.)  oportet,  ut  sit  ordo  aiiquis  pestu- 
kUionum  (1.  9  §  4  D.  1, 16);  pro  aliis  inter- 
dicta  postulattone  repelli  (1.  1  §  6  in  f- 
D.  8.  1);  postnlationem  introduoere  (l  1 
G.  12,  21);  ad  postulatum  patroni  inter- 
locutione  iudicis  responsum  (1.  17  C.  2, 
11);  res  in  iudicium  deducta  non  videtor, 
si  tantum  postulatio  simpkx  ceUbrat^  sH 
(1.  1  C.  8,  9).  — 2)3eniaiibettattffotbetB, 
).  16.  a  domino  postulatns  (sarvus),  ittpf- 


Digitized  by 


Google 


Postulatio — Pöstestas. 


433 


cuniam  praestet  (1.  18  C.  4,  26);  nox(&e» 
ttc^t  fotbetti,  getid^ilid^  belangen, 
in^bef.  »egen  eineS  Verbrechend,  an* 
IIa  gen  =  accusare,  ).  16.  postul.  aliquem 
crimine  8.  criininis  (1. 11  §  2  D.  24, 2. 1. 41  D. 
46,  3.  1.  7§8D.48,2.1.2pr.D.48,3.1.16 
pr.  D.  49,  16);  adulterii  crimine  postulata 
mulier  (1.  27  D.  25, 2) ;  rea  adnlterii,  quam 
vir  iurt  mariti  postulavit  (1.  34  §1  D.  23, 
2);  po0tul.  aduUeram  (1.  18  §  61).' 48,  5); 
lenocinii  inceati  postulari  (I.  89  §  1.  8 
eod.);  capitis  postulatus  (1.  53  D.  46,  l); 

S08tuL  aliquem  expilatae  hereditatis  0«  82 
K  8,  5);  suspectum  postal.  tutorem  vel  curct- 
torem  (1.  1  §  1.  6. 1.  8  §  6ff.D.26, 10);  postu^ 
latio,  9n!Iage  Q.  8  §  10  eod.  1.  82  D. 
48,  5.  l.  4  C.  9,  2);  quaestüme  postulari, 
^nr  ^nlic^en  grage  gebogen  tt^eroen  (1*  ^^ 

5  D.  40,  9). 

Postulatio  f.  posMare. 

Fofltumus,  ein  Siiadjgeborener,  unb 
gtoar  a)  ein  nac^  bent  %oht  bedSSaterS 
geborenes  $tinh  beffelben,  ühex^aipt 
ein  nad^  bent  %oht  bed  (Srblafferd  ge« 
Borener  ^efcenbent  beffelben:  postumi 

rr  inrUem  sexum  deacendentes  (L  8  pr.  cf. 
1  D.  28,  8:  „Postumos  autem  dicimus 
eo8  dumtazat,  qui  post  mortem  parentis 
n(tscimtur"J;  omnis  post.  qui  moriente  te- 
BtaUyre  in  utero  fuerit  (l.  8  D.  87,  1);  si 
postumis  dederit  (tutorem),  tarn  ßii  po- 
stumif  quam  ceteri  liberi  continebuntur  (l. 
6  D.  26,  2);  po8t.  nepotes  (1.  29pr.D.28, 
2);an(^  t)on  nad^aeborenen  ©ettenüer' 
toonbten  M  (Srbuifferd  nrirb  ber  Kudbrad 
gebrauch,  ^.  S3.  fratris  poatumus,  ein  nai^ 
geborener  S3ruber9fo^n  (1. 127  D.  80);  b)  ein 
na^  ber  XeftantentiSerrid^tnng  gebo* 
rener  ^efcenbent  bed  (Srblafterd  =: 
qui  post  testamentum  factum  nascitur  (1.  8 
§  1  D.  28,  8);  po8tumu8  vivo  testcUore  na- 
tus  (1-  12  pr.  eod.) ;  post.  filius  natus  vivo 
patre  (l.  8  D.  28, 2);  postumorum  loco  esse, 
ttrirb  üon  benen  gejagt,  n)et(^e  quasi  adgna- 
scendo  sui  heredee  bed  XeftatorS  »erben  (1. 
18  D.  28,  8.  cf.  adgnasci  s.  2.). 

Potare,  trinfen  (1-  18  §  3  D.  88,  7. 1. 
32  §  3  D.  34,  2). 

Potens,  1)  =  qui  polest  (1. 10  §  1  D.  16, 
2 :  ,Si  quis  compensare  potens  solverit,  oon- 
dicere  potent").  2)  mannbar  (ülp,  V,  2). 
3)  mit  Vtad)t,  (»ttoalt,  9(nte|en  ber 
Ileibet,  mAc^^ifl/  §•  ^*  potentiores  viri, 
im  ^egenf.  t)on  humüiores  (I.  6  §  2  D.  1, 
18);  a  potentiore  vi  oppressus,  detentus  (1. 
9  D.  4,  6.  1.  28  §  7  D.  48, 19);  potentiorem 
adversarium  opponere  alicui;  potentiori  bA- 
Tersario  tradi  0;  1  §  1  ^-  4,  7. 1.  8  D.  44, 
6);  potentium  titulos  bis,  a  quibus  in  ius 
Tocantor,    opponere  (1.  un.  C.  2,  14);  po- 


tentiorum  patrocinium  sibi  advocare  (1.  1 
G.  2,  18);  actiones  ad  potentiorum  delatae 
personas  (1.  2  eod.).  —  4)  potentior,  ben 
^or§ug  ^abenb,  Dorge^enb  ==  potior: 
si  quis  in  merces  obligatas  crediderit,  vel 
ut  salvae  fiant  vel  ut  naulum  exsolvatur, 
pot  erit,  Jieet  posterior  sit:  nam  et  ipsum 
naulum  pot,  est  (1.6%  1.  cf.  §;2D.20,4);prior 
atque  pot  est  quam  vox  mens  dicenHs  (I.  7  § 
2  D.  88,  10);  margaritae,  ita  omamentis 
muliebribus  contextae,  ut  in  his  adspectus 
auri  pot.  sit  (I.  82  §  1  D.  34,  2). 

Potentatus,  bie  auf  ber  duBern  €teQung 
bem^enbe  Wtaä^i  (I.  68  D.  23,  2.  1.  6  C. 
4,  20.  1.  un.  pr.  D.  9,  13);  auc^  3»i6* 
braud^  berfelben  (1*  1  C.  9,  43). 

Potentia,  (&troalt,  Uebermac^t,  §.  S3. 
pot.  materiae  (l.  78  §  4  D.  32),  latronum 
(1.  12  §  2  D.  42,  5). 

Potestaa,  1)  Wtad^t,  (Semalt  (L  215 
D.  50,  16:  „Potestatis  verbo  plurasignifi- 
cantur:  in  persona  magistratuum  imperium: 
in   persona  liberorum  patria  potestas:  in 

Sersona  servi  dominium,  at  cum  agimus 
e  noxae  deditione  —  praesentis  corporis 
copiam  faeuUatemque  significamus"):  a) 
^mtdgemalt  C^periumJ:  imperium  pote- 
statemve  habere  (1. 26  §  2  D.  4,  6);  qui  sunt 
eiusdem  potest.  (1.  173  pr«  eod.)  maioris  po- 
te8t.  magistratus  (1.  2  §  18  D.  1,2);  magi- 
stratibus  secundum  ius  potestatis  suae  con- 
cessum  (1.  1  pr.  D.  2,  8);  quae  iure  pote- 
statis a  magistratu  fiunt  (\.  13  §  6  D.  47, 
10);  iure  suae  potest.  exsequi  decretum 
suum  (1.  3  pr.  D.  43,  4);  summa  pot.  (l. 
1  pr.  D.  1,  11);  pot.  gladii  (1.  6  pr.  D.  1, 
16);  vitae  necisque  pot.  (l-  1  §  1  !>•  1»  6); 


in  metallum  dandi  pot.  (l.  6  §  8  D.  1, 18); 

Sot.  fascium  (f.  b.  f&.),  auc^  bebeutet  pot. 
Sftrbe  rdignitas)  ober  bad  9[mt  f elbft  (mar 
gistratusj,  magistraHun  potestatemve  habere 
(1. 1  §  1  D.  2, 2);  in.aliquo  magistratu  vel  po- 
test positus  (1.8  §  3  C.4,8);  magistratus,  vel 
is,  gut  in  potest  aliqua  sit  (1. 13  §  1  D.  2, 1) ; 
aliquam  potest.  habere  (1. 8  D.  48, 11);  ordi- 
naria  vel  qualibet  praeditus  potestate  (l*  nn. 
C.  5, 7);  and^  f.  t>.  a.  ^Beamter ,  j.  S3.  iussus 
praestdis  vel alterius potest  (1.8  §  1  D.27,9); 
ab  aliqua  potest.  damnatus  (1. 17  §  19  D.  21, 
l)iimpetrare  a potestate,  ut  etc.  (}.  26  pr.  D. 
20, 1);  sublhnium  potestatum  iunsio  (l.  2  C. 
10,  75);  apparitor  iüustrium  potest.  (1.  2 

C.  12,  60);  b)  ©emalt,  ©errfdbaft  über 
eine  $erfon  ober  ©ac^e,  §.  fe.  in  ho- 
stium  praedonumve  potestate  esse  (L 19  D.  3, 
3) ;  vis  ac  pot  in  eapite  libero  (l.  1  pr.  D. 
26,  1);  plena  in  re  pot.  (§  4  I.  2,  4);  in 
süa  potest  habere  servum  (1.  21  §  2.  cf.  §  3 

D.  9,  4:  „In  potest,  sie  accipere  debemus, 
ut  faculiatem  et  potest.  exhtbendi  eius  ha- 

28 


Digitized  by 


Google 


434 


Potestativus — Praebere. 


heat^J;  in  potestatem  domini  venire,  redire, 
reverti  0-  4  §  6.  7  L  41  D.  41, 3.  ).  215  D.  50, 
16);  heredem  eittsdem  potest.  iarisque  esse, 
cuius  fuit  defunctus,  constat  (1.  59  D.  50, 
17);  tn^Bef.  bie  (S^etoalt  bt»^aUx»ühtx 
{eine^inbet^fotoiebeS^ecTn  über  {eine 
eclaöcn  (1.  3  §  2.  3  D.  24,  1:  .Verbum 
potestatis  non  solum  ad  liberos  i^ahimus, 
verum  etiam  ad  servos."  cf.  1.  1  §  21  D.  14, 
1.  1.  1  §  4  D.  14,  4:  „Potestatis  verbum 
ad  omnem  sexum,  iiem  ad  omnes,  qui  sunt 
alieno  iuri  subiecti  porrigendum  erit."  1. 20 
§  1 D.  28, 1);  in  potestate  nostra  sunt  liberi 
nostri  (1.  3  D.  1,  6);  in  potest.  sunt  servi 
domvnorum  (i.  1  D.  1  eod.) ;  servus  vel  alius, 
qui  in  cUiena  potest.  est  Q.  7  D.  2, 11) ;  patria 
pot.  (tifc.  I.  1,  9.  C.  8,  46.  1.  12  D.  1,  7. 
I.  40  D.  26,  7:  —  „filii  tutela  iure  patriae 
potest.  mandatur."  1.  1  §  5  D.  43,  30.  1.  5 
D.  48,  9:  —  „patria  pot.  in  pietate  debet, 
non  atrocitate  consistere") ;  quod  ad  ins 
publicum  attinet,  non  sequitur  (filiusfam.) 
ius  potestatis  (1. 15  pr.  D.  36, 1);  potestatem 
famüiae  habere  (1.  10  C.  6,  55);  in  potest, 
habere  aliquem  ^.  4  D.  5,  1.  1.  24  §  1  D. 
48,  5) ;  in  potest.  alicuius  esse  (1. 10  pr.  D. 
48,  10);  in  dlterius  potest.  pervenire  (1.30 
§  3  D.  41,  2);  exire  a,  de,  ex  potest.  (f. 
exire  s.  1.):  c)  Mbf^lid^Uit,  (Stelegen« 
faeit,  potestatem  sui  (noxi)  facere  (1.  32  §  1 
D.  22,  1.  1.  2  pr.  §  1  D.  42,  4);  seeum 
agendi  potestatem  non  facere  (1.  23  §  4  D. 
4,  6);  facere  in  publieo  potestatem,  ut  etc. 
a  2  D.  10,  4);  d)  mmHx,  »elieben, 
condicio,  quae  est  in  potest.  ipsius  (l.  4  D. 
28,  5) ;  condicio,  qwxm  in  sua  potest.  non  ha- 
hd)it  (1. 23  §  2  eod.) ;  in  potest.  aliouius  fa- 
cere (1.  7  §  1  D.  34,  5);  in  potest.  esse,  qua 
velit  actione  uti  G-  ^  §  2^»  ^h  ^  potest. 
alicuius  esse,  an  etc.  (l.  11  §  1  D.  2,  1);  in 
sua  potest.  habere,  quando  utatur  suo  iure 
(1.  5  §  6  D.  44, 4);  potest.  fieri  alicui,  utrwn 
veHt  etc.  (l.  32  pr.  D.  23,  4).  ~  2)  Äraft, 
«Sitfung,  öebeutung,  SBettl^,  §.  ».  pe- 
euniarum  una  et  eadem  pot.  ubique  esse 
videtur  (1.  3  D.  13, 4) ;  utraque  actio  eitisdem 
potest.  (1.  46  §  1  D.  3, 5);  duae  Migationee 
eiusdem  potest.  (1.  13  D.  45,  2);  potestate 
conventionis  valere  (1.  5  pr.  D.  18,  5);  in 
potestatem  institutionis  redigere  codidllos 
(1.  19  pr.  D.  29,  1);  potest.  legis  (L  1  §  2 
D.  85,  2.  1.  27  D.  44,  7.  1.  5  §  2  D.  48,  6. 
1.  1  §  4  D.  48,  16),  8GH.  (1.  4  C.  4,  28). 

Potestativns,  in  betSRad^t,  SBiHffit 
Semanbed  fte^enb:  condicio  potest.  (im 
Segenf.  \>on  casualis  ({.  b.  93.). 

Potio,  1)  bad  £tin!en:  quod  potionis 
est  (l.  16  §  2  D.  38,  6).  —  2)  Xtonf, 
Qtetrftnl:  potionis  oblatio  (l.  28  pr.  C. 
6,  23). 


S: 


« 


Potior,  »otjügUc^ec,  beii  iBotjiia, 
bte  DBer^anb  ^abenb,  übetmiegenS; 
potissinMs,  t)Ot)figItc^fteT^  l^au)>t{ä(^' 
lid^ftet;,  toic^tigfter,  5.  93.  potioribus  qui- 
busque  iniungenda  sunt  munera  (1.  7  pr. 
D.  50,  2.  cf.  l.  un.  C.  10,  67);  eligat  (prae- 
tor), quem  potissimum  in  hoc  esse  exisHmat 
1.  5  §  1  D.  40, 12) ;  potissimum  haberi  (L  80 
i).  50,  17);  in  ittdicio  possessionis  jM>(ü>fein 
esse  (1.  34  §  4  D.  18,  1);  potuyr  est  m  re 
pari  causa  possessoris;  in  pari  causa  passes- 
sorpotiorhaberi debet  (1.36 g3D.  29,1. 1.128 
ir.  p.  50,  17.  cf.  1.  8  D.  12,  5.  1. 5  pr.  D.  12, 
);  in  re  pari  potiarem  causam  esse  prohi- 
bentis  (1.  28  D.  8,  3);  in^bef.  tt^itb  ^  tH)m 
$fanbaiaubiger  gefagt,  ber  inBc^ug  auf 
feine  IBefdebigung  aud  bem  $fanbe  üor  anbem 
ben  «orjug  fjat  (tit  D.  20. 4.  C.  8, 17.  1.  28 
D.  49,  14.  1.  4  C.  4,  28.  1.  1  C.  8,  45);  po- 
tiuB  (adv.),  me^r,  el^ec,  utrum  — :  an  pot 
<1.  11  §  2  D.  2,  1.  L  6  D.  3,  6);  pot.  esse, 
ut  etc.  (1. 17  §  2  D.  16,  1);  quaestio  facti 
pot.  non  iuris  (1.  16  D.  1,  5);  in  ambigua 
voce  le^s  ea  pot.  acdpienda  est  signific^io, 
quae  vitio  caret  (1.  19  D.  1,  3);  pot.  id, 
quod  actum,  quam  id,  quod  dictum  sit,  se- 
quendum  (1.  6  §  1  D.  18, 1);  potissimnm 

gdv.),  bauptfad^U(^,ttorne|tttIid^  (1.67 
.50,  17:  „Quotiens  idem  sermo  duas  sen- 
tentias  exprimit,  ea  pot.  exdpiatur,  quae 
rei  gerendae  aptior  est"). 

Potiri,  1)  in  bte  (Slett^alt  Semanbed 
geratl^en:  pot  hostium,  t)on  ben  gfeinbei 
gefangen  metben  (1.  15  pr.  D.  4,  6.  1. 11 
pr.  1.  12  §  6.  1.  22  §  1  D.  49,  15).  -  2) 
erlangen,  genießen,  pot.  effectu  (1.  1 
pr.  D.  47,  11). 

Potorius,  »um  Xtinlen  bienenb:  ar- 
gentum  pot.  (1.  32  §  2  D.  34,  2). 

Potulentus.  ttinf bat  (L  18  D.  1,  18). 

Potus»  a)  bad  Xcin!en:  quae  esui  po- 
tuique  sunt  (L  3  pr.  1  D.  33,  9.  1.  43  D. 
50,  16);  oinnia  potui  parata  (1.  36  D.  34, 
2);  b)  berXranf:  cibum,  potumetcprae- 
Stare  alicui  (l.  1  §  19  D.  87,  9). 

Prae,  bei,  an,  prae  manu  non  habere 
pecuniam  (1.  27  D.  13,  7). 

Praeandire,  k^ot^et  Uerbdten  G*^P<'- 
D.  1,  16). 

Praebere,  barreic^en,  geben,  ge» 
n^äbren,  liefern;  praebitio,  i^ernft^rung, 
Siefetung,  ßeiftung,  j.  ö.  (qui  quid 
exercitui  praebendum  condnxit  (L  19  pr.  D. 
22,  5);  milites,  quibus  supervenientibas 
hospitia  praeberi  oportet  (1.  3  §  13  D.  50, 
4) ;  certum  quid  frumenti  praeb.  (L  18  $  25 
eod.);  praebitio  angariarum  (§4  eod.),  amuh 
nae  (1.  2  D.  50,  11),  tironum  (1.  7  C.  Th. 
7,  13);  canonicae  praebitiones  (1.  4  C.  Tfa. 
11, 2) ;  cura  oamis,  ut  iusto  pretio  praAea- 


Digitized  by 


Google 


Praebitio  —  Praecipuus. 


435 


iu/r;  pecora  quae  a4  htdusmodi  pradniianem 
spectant  G-  1  §  11  !>•  h  12);  gratis  prae- 
ftere  haHimnH;  calefaotionis  et  pra^>Uioni8 
onus  (l.  35  §  S  D.  32);  mora,  quominus  vi- 
num  praeberetur  et  traderetur  (1-  51  pr.  D. 
19, 1);  praeb.  aervitutem  (l.  76  pr.  D.  31), 
domiwium  (L  46  D.  41,  1),  amtianem  (1. 30 
§  1  D.  3,  5),  aetionem  (L  49  D.  50, 17),  in 
int.  restitutionem  (L 1 1  C.  5, 71),  priiesmUiam 
corporis  (1.  22  D.  50,  16),  spectaculum  sui 
(1.  2  §  5  D.  3,  2);  facilem  se  praeb.  (\\d^ 
ermetf en)  in  adeundo  (1. 19  pr.  D.  1. 18). 

Praebitio  {.  pratifere. 

Fraebitor,  1)  tott  titoa»  leiftet  ober 
AU  leifien  bot:  angariarum  praebitores 
(L  21  C.  Th.  8,  5). 

Praeoavere,  1)  fi(|  ttotfe^eu  (1.  26 
§  7  D.  17, 1).  —  2)  =  cavere,  ©id^etl^eit 
Icifkcn  0.  V  pr.  C.  Th.  4,  4). 

Fraeoedere,  tjot^ctge^en,  im  ©egenf. 
iHnt  se^ni  ^  31  pr.  D  41,  1.  1.  52  §  2 
D.  44,  7),  im  i^ettf.  \>sm  interponi  per* 
facto  negotio  (1.  25  §  4  D.  29,  2);  in  le- 
gatis  non  posterior,  sed  praeoedens  scri- 
ptura  valet  (1.  12  §  3  D.  30);  praeoedens 
dominiM  (L  18  §  1  D.  8,  6);  SHvr^tus  causa, 
qui  necessarie  factns  est,  setnper  praecedit 
(1.  8  D.  16,  8);  impensa  funeris  —  omne 
credituni  solet  praecedere  (1.  45  D.  11,  7); 
gradu  praeced.  (Gai.  III,  15.  Paul.  IV,  8 

§  17). 

Fraeoellere,  fta  aud)etd^neti^  ben 
BoT^ug  ]^obeit>  §.  9.  honoris  ordine  prae- 
celL  ceteros  (l.  6  §  5  D.  50,  2);  praecellens 
auctoritas  tua  (1. 1  C.  Th.  9,  45);  praecel- 
Untissima  sedes  tua  (1.  5  C.  11,  43). 

Fraeoelsns,  audae^eicl^net,  praecelsa 
sedes  tua  (1.  26  C.  Th.  8,  4). 

Praeoeps,  1)  lopfübet:  praecipitem 
se  ex  tdto  miUere  (i.  23  §  3  D.  21, 1);  se 
praecip.  dare  (1.  2  C.  6,  22).  —  2)  öot* 
eilig,  unbefonnen:  praec.  festinatio; 
praecip.  animo  fesünare  (1.  7  §  1  D.  26,  7. 
f.  13  I  7  D.  49,  14,  L  1  C.  2,  36.  —  3) 
gefAbrUc^,  stare  praecip.  loco  (1.  26  C. 
5,  37). 

Praeceptio,  1)  IBotkoegnal^me,  indbef. 
eined  SSetmftc^tniffe^,  bad  einem  Q^ben 

Sim  SSimiud  (b.  b.  auger  feinem  QttW^U) 
ntetUiff en  ift,  aud|  bad^BoTandUeTmäc^t* 
ni|  felbft,  §.9. per praecept.  Ugare,  dare, 
rdinquere,  ou(b  praeceptionem  dare  (Gai. 
II.  216.  221.  Ulp.  XXIV,  6.  11.  L  89  §  4 
D.  31.  1.  32.  34  §  1.  2.  1.  38  §  8.  1.  93 
§  5  D.  32.  ].  20  pr.  D.  33,  7);  praeceptio- 
nis  legatum  (1.  12  C.  6,  37);  praecepUones 
relictae,  datae  heredi  (1-  75  §  1.  1.  76  pr. 
D.  31.  1.  12  D.  34,  9);  alteri  ex  heredibus 
praeceptionem  praedii  dare  (1.  25  D.  34, 
4);  praeceptionem  bonorum  aviae  dare  he- 


redibus (1.  2  pr.  D.  33,  7);  pluribus  unius 
rei  praec.  relicta  (I.  22  §  1  D.  10,  2);  ex 
causa  praeceptumis  poss%dere  (1.  1  §  6  D. 
43,  3).  —  2)  «norbnuug,  «etfügung 
(1.  2  C.  1,  12.  L  7  C.  3.  13.  1.  3  C.  12, 16). 

Praeoeptor,  ße^ret  (1.  6  D.  9,  2.  1. 17 
§  3  D.  21,  1,  1.  1  pr.  D.  50,  13). 

Praecerpere,  üotmegpflilden:  praec. 
fructus  (1.  11  C.  Th.  6.  24). 
.  Praeoldere,  1)  abfd^neiben,  5. 16.  <^2a 
praecisa  (1.  11  pr.  D.  9,  2);  digitus,  pollex 
praecisus  (1.  23  §  3  eod.  1.  10§  1  D.  21, 
1).  —  2)  =  prooindere,  aufteilen,  ^^flü» 
gen,  terra  praecisa  (1.  30  §  2  D.  50,  16). 

Praecingere,  umgfirten  (l  23  §  1  D. 
34,2). 

Praecipere,  1)  uortoeg  nel^men,  \>ox* 
au^  belommen,  §.  O.  communi  dividündo 
iudicio  praec.  summäm  (L  45  D.  41,  1); 
praec.  dotem  (1.  1  §  13  D.  33,  4);  tndbef. 
in  Oe^ug  auf  $tAtegate  gefagt,  ).  O.  onus 
ex  heredibus  certam  pecuniam  praecip. 
iussus  (1-  10  D.  34,  1);  praecepta  certa 
quantitate,  praecepta  aliqua  re  aut  summa, 
praeceptis  quibusaam  rebus,  restituere  here- 
ditatem  rogatus  heres  (1.  5  §  15  D.  24, 1. 
1.  28  §  14.  1.  65  D.  36,  1).  —  2)  anorb* 
nen,üetorbnen,uot{(i|  reiben,  bef  elften, 
§.  ©.  quodcumque  imperator  edicto  prae- 
cepit  (1.  1  §  1  D.  1,  4.  cf.  1.  5  §  6  D.  50, 
7);  quae  edido  perpetuo,  vel  magistratu 
praecipiuntur  (1-  52  §  6  D.  44,  7);  quod 
in  sententiis  praeceptum  est  (1.  1  §  6  D. 
49,  4);  praeceptum  fSubst.),  SSetorb« 
nung,  »otfd^tift,  ©efe^I,  5.  ©.  praec. 
iudieis,  praesidis  (1.  11  D.  44,  1.  I.  28  §  1 
D.  49,  1.  l.  3  pr.  D.  49,  8),  legis  (1.  40 
§  1  D.  5,  1.  1.  52  §  5  D.  44,  7.  1.  41  D.48, 
19),  iuris  (1.  10  §  1  D.  1,  1);  praecepta 
civilia  et  praetoria  (1.  31  pr.  D.  16,  3). 

Praeeipitare,  1)  ^etabftHtjen,  j.  33. 
praecip.  aliquem  de  ponte  (1.  7  §  7  D.  9, 
2);  de  saxo  praedpitari  (1.  25  §  I  D.  48, 
19).  —  2)  übereilen,  brftngen,  j.  ©. 
interest  viventium,  ne  praecipitentur,  quan^ 
diu  iusto  deUberant  (1.  6  pr  D.  11,  1.  cf. 

I.  1  §  12  D.  38,  9.  I.  20  §  6  D.  40,  7); 
ad  sohUionem  praedpit.  aliquem  (1.  33  D. 
23,  3). 

Praeclpue   (adv.),   Domebmlic^  (Gai. 

II,  278.  IV,  160.  1.  1  pr.  D.  22,  5). 
Praeoipuus,    1)   toai   gemanb   snm 

SSorand  er^&It,  i.  $d.  praec  esse  im 
(»egenf.  t»on  confem  (1.  1  §  15  D.  37,  6); 
praec.  habere,  retinere  (1.  35  D.  10,  2. 1. 89 
pr.  D.  31.  1.  2  §  1  D.  33,  4.  1.  23  §  2  D. 
40,  5.  1.  45  D.  41,  1.  L  4  pr.  D.  49,  17); 
praec  computari  alicui  (1.  2  C.  6,  60).  -^ 
2)  t)orsügHc^,  befonberd,  %.  fd.  quibus 
praec.  cura  rerum  incumbit  (1. 57  D.  50, 16); 


Digitized  by 


Google 


436 


Praecise — Praefectura. 


ß 


traec.  facorem  merere  (1. 42  D.  26,  7);  auc^ 
to.  a.  potior,  %,  O.  dotium  causa  semper 
et  ubibue  praee.  est  (lA  V,  24,  8) ;  placuit 
in  Omnibus  rebns  praecipuam  esse  iusHtiae 
aequitatisgue  qtMtn  stricH  iuris  rationem 
0.  8  C.  8,  1). 

Fraeoise  (adv.),  futjtoeg,  fc^Ied^t^in 
=  absolute,  %,  9.  praec.  cavere  Q.  1  §  20 
D.  86,  8). 

Fraeolamare  (al.  proclamare).  toar* 
nenb  jutufcn  0-  7  D.  48,  8). 

Praeolndere,  1)  DeTfc^Iielen  (1.  20 
ir.  D.  48,  24).  —  2)  au8f(^ttc§en  (1-  ^ 
80,2). 

Praeco,  ^erolb  (1.  9  §  1  C.  8,  12). 

Fraeoogitare,  mtf  ettoad  Dotaud  htn* 
Un,  finnen  (1.  20  C.  Th.  9,  4). 

Fraecomxnodare,  (Sfelb  uovfd^iegen, 
(1.  un.  C.  11,  29). 

Fraeconium,  1)  öffentlid^et  9[udruf 
(luL  ep.  nov.  105  §  869).  —  2)  öffent* 
lid^c  »eloBung  (L.  52  cf.  1.  25  C.  Th. 
12,  1). 

Fraeourrere,  übetragen  (1.  50  C.  Th. 
15,  1). 

Fraeda,  IBeute:  a)  Mtqihtutt  (L  20 
§  1  D.  49,  15);  b)  anbcrc  »cutc:  grassa- 
tores,  qui  praedcie  causa  id  faciunt. ;  incen- 
diarii,  quipraedae  c.  incenderint  intra  oppi- 
dum  (1.  28  §  10.  12  D.  48, 19);  qui praedam 
ex  naufragio  diripulssent  (1.  4  §  1  D.  47, 
9);  c)  tropifc^:  unerlaubter  ^etoinn  (L  1  pr. 
D.  25,  5.  1.  27  §  1  C,  Th.  10.  10). 

Fraedari,  Oeute  machen,  ^lünbetn 
(Paul.  V,  19.  20  §  1);  tro^Hfd^:  unet« 
laubten  (Setoinn  mad^en  (1.  6  G.  Th. 
9  8^. 

*Fraedator,  IBeutemac^er  (1.  8  §  1  C. 
12,  60). 

Fraedeoeasor,  iBorgAnger  (1.  22  C. 
8,  11). 

Fraedelegatio,  eine  int  SSotaud  ge» 
f(^e^ene  3)eIegation  (L  8  C.  Th.  11,  5). 

Fraediator,  bet  ftftufer  txnti  beut 
Staate  t)er)>f&nbeten  (Srunbjiücld  = 
qui  mercatur  (praedium)  a  populo;  prae- 
diatura,  (Ecn^erb  eine:^  ©taatdgtunb« 
ftflcfd  (Gai.  II,  61). 

Fraedicabilis,  lobendmertl^  Q.  2  G. 
Th.  9,  84). 

Fraedioatio,  Sob)>reifung  (1*  ^  §'  ^ 
D.  50,  18). 

Fraedlcere,  Dor^r  fagen,  nennen, 
betfünben,  erüÄren,  }.  fe.  venditor  de 
morbo  vitiove  praedicere  lubetur  (L  82  D. 
21,  1);  si  (venditor)  ignorans  non  prae- 
dixerit  (de  tributo)  —  non  tenetur  (1.  21 
§  1  D.  19, 1) ;  scire  talem  esse  eervum,  nee 
praedic,  (1.  26  §  7  D.  17,  1);  praedictio, 


ttot^ergebenbe  drflftcnng  (L  7  pr.  D. 
4,9). 

Fraediolum,  !Ieine9  (Stnnbftüil  (L  88 
§  6  D.  81.  1.  88  §  5  D.  82). 

Fraeditos,  mit  ttioa»  Derfe^en,  be« 
gabt,  belleibet,  a*  ^-  potestaU,  dignikUe, 
auctoriiate  praeditus  (1. 28  pr.  D.  4,  2.  L  81 
D.  5,  1.  1.  5  D.  86,  1);  diversis  oHibus 
praedita  mancipia  (1.  5  G.  6,  1). 

Fraedium,  ^runbftüct,  jl  8.  praed. 
rusttcum,  urhanum  (f.  biefe  %B.);  praedia 
legare,  ut  instructa  sunt  (l.  6  D.  88,  7.  1. 1 
G.  6, 83) ;  praedium  cumvitico  legatnm  (1. 220 
§  1  D.  50, 16);  praedio  servitutem  imponere 
(1.  205  D.  50,  17),  dd>eH  (1.  84  pr.  D.  8,  8. 
1.  25  §  18  D.  10,  2);  praed.  servtens  (f.  ser- 
yire  s.  2),  liberum  (f.  Über  s.  e.);  quodprae- 
diis  datur  extincta  persona  non  extinguitur 
(1.  1  §  48  D.  43,  20). 

Fraedo,  $Iünberer,  9iauber  (1.1  {6 
D.  8.  1.  1.  19  D.  8,  8.  1.  9  D.  4,  6.  1.  80 
pr.  D.  85,  2.  1.  1  §  4  D.  44,  7.  1.  23  D. 
50,  17:  —  „impetus  praedonum  a  nuUo 
praestantnr");  über^u^t  »et  fic^  ol^ne 
alten  Slec^tdgrunb  in  ben  IBefi^  einet 
©ac^e  gefett  ^at  (1.  11  §  1.  1.  12.  18  pr. 
§  8.  1.  25  §  8—7.  1.  28.  81  §  8.  l.  86 
§  3.  1.  46  D.  5,  8.  1.  18  D.  9,  4.  I.  7  §  4 
D.  10,  3.  1.  22  §  2  D.  18,  7.  1.  1  §  9  D. 
29,  4.  1.  18  §  8  D.  41,  2);  praedonios, 
rAuberif  (b:  praed.  tnore  versari  (l.  25  {  5 
D.  5,  8). 

Fraeease,  1)  t)otfte^en,  ))Ocgefe(t 
fein,  §.  ©.  qui  provinciae  praeest  (1.  3.  8. 
9  D.  1,  18);  qui  exercitui  praeest  (1.  2  D. 
8,  2);  iudex,  qui  tribunali  praeest  (1.  1  D. 
5,  1);  qui  iuri  dicundo  praesunt  (L  26  D. 
89,  3);  praeesse  puhlico  iudicio  (l.  1  pr.  D. 
48,  8),  officio  (1.  17  §  12  D.  86,  1);  epi- 
scopi,  qui  praesunt  pani  et  ceteris  vendUbus 
rebus  Q.  18  §  7  D.  50,  4).  —  2)  praesens 
f.  b.  ».). 

Fraefatio,  9$orh)i>rt,  Sottebe,  Sor« 
bemerlung,  heredem instituere  hoc. praef, 
(1.  98  D.  28,  5);  —  «oröet^attbtnng 
fiber  f[bf(^Iu|  titit^  (Sefd^ftd,  plerumque  ea, 
quaepraefationibus  eonvenisse  eoneipiuntur 
(1.  IM  §  1  D.  45,  1). 

Fraefatna,  Dotber  genannt,  §.9.  prae- 
fata  iura  (1.  19  §  4  D.  10,  3);  praefati 
modi  0-  12  §  1  !>•  20,  4). 

Fraefeotiantia,  dienet  bed  praefectus 
praetorio  (1.  8  C.  1,  40.  1.  2.  8  C.  12,  52). 

Fraefectoria  arca  =  aroa  ampliasi- 
mae  praefeoturae  (l.  9. 16  G.  Th.  11, 28). 

Fraefeotorios  (vir),  ein  getoefener 
^tÄfect  (1.  1  pr.  D.  1,9.  1. 10  C.  12.  40). 

Fraefeotnra.  bie  SBütbe,  bad  Kmt  ober 
bie  (SleriAtdfteUe  eined  ^tAfecten  (1.  1 
D.  1,  17.1.  4  G.  1,  26.  L  2  §  17  C.  1,  27. 


Digitized  by 


Google 


Praefectus — Praeiudiciam. 


437 


L  1  C.  1,  80.  1.  un.  0.  10,  18);  praef. 
whia  (l*  1  pr«  §  7  ^*  h  12);  praetariana 
vel  urbana  praef.  (1.  25  G.  2,  12). 

Praefectus,  SBotacfeJtet,  »otfte^cr, 
fße\t1^H^ahtx,  a.  8.  praef.  coftorii9  vel 
alae  vel  legionis  (1.  2  pr.  D.  8,  2),  centu- 
riae  (1.  6  g  ^  I>*  '^d,  16),  equitwn  (1.  68 
D.  23,  2),  claasium  (Paul.  V,  26  §  2),  w^i- 
Zum  (tii.  D.  1, 15.  C.  1,  48);  praef.  whi  s. 
urbis,  6tabtcominanbaiit  (1.  2  §  88  D.  1,  2. 
tit.  D.  1,  12.  C.  1,  28);  praef.  paai  (I.  7 

C.  8, 16:  praef.  ÄegypH  8.  augustaUs  ({.  b. 
».);  praef.  praetorio  (f.  b.  SB.):  praef.  an- 
nonae  (\.  b.  IB.  s.  1.);  praef.  aerario  8.  oe- 
rarii  0-  12  D.  84,  9.  1.  4  §  20  D.  40,  5. 
l.  15  §  4.  6.  1.  42  D.  49,  14). 

Fraeferre,  1)  t)OT  fid^  ^ertragen,  ini^» 
bef.  bie  Slbaeid^n  einer  ^ürbe,  eined  9(mteiS, 
ballet  f.  t).  a.  bamit  Beleibet  fein,  §.  9. 
dignitatis  haUtum  et  oritammta  praef. 
(1.  4  C.  9,  85).  —  2)  üotjie^en  =  ante- 
ferre  (\.  8  D.  2,  14.  1.  8.  12  |  8.  1.  21  D. 
20,  4);  praelatio,  )Bor^ug  (1.  2  §  20  D. 
88,  17).  —  8)  tJorauS  botiren:  praelato 
die  fieri  (1.  1  §  2  D.  2,  18). 

Praefioere»  Uorfe|en, ).  IB.  irenarchae, 
qui  disciplinae  publicae  et  corrigendie  mo- 
rOma  praefiduntur  (1. 18  §  7  D.  50,  4). 

Praeflgere,  t>tv\ptxxtn,  5.  S3.  tabulü 
praef.  adiiu«  (L  1  §  10  D.  25,  4);  fenestras 
praefixas  habere  (1.  6  D.  8,  2). 

Praeflnire,beftimmen,fefifet^en;prae- 
flnitio,  IBeftimmung,  §.  !6.  praef.  certam 
sumtnam,  nsque  ad  quam  luretur  (1.  5  1 1 

D.  12,  8);  dies  praefinitus  H.  6  D.  22,  2); 
praefisitum  temptia  aetatis  (L  48  D.  86, 1); 
8ine  praefinitione  iemporia  —  sine  prae^ 
fifUt  cmnoTum  legatum  (1.  19  pr.  20  D. 
86,  2). 

Praefocare,  tt\iidtn,  ertoilTgen: 
praef.  partum  (1.  4  D.  25,  8). 

PraefUlgere,  t)orongi&n§en:  nosiro 
nomine  praefulgente  coadunatum  opus  (1. 1 
§  2  G.  1,  17);  hanore  praefiilg.  (1.  8  §  1 

C.  Th.  11,  89). 

Praegnas  8.  praegnans  {c^toanger 
(Gai.  1,  90.  91.  1.  15.  16  D.  8,  2.  1.  9  §  16 

D.  87.  9.  L  187  D.  60,  17). 
Praegravare,  1)  belaften,  bef  c^meten, 

non  oportet  ex  aententia  pro  alio  h<ä)ita 
aUum  praegramH  (1.  21  D.  8,  2).  —  2) 
üocmiegen,  übermiegen,  graviorem  esse 
(1.  6  pr.  D.  46,  8). 

Praeiudlcare,  eine  (Sntfd^eibung  geben, 
tod^t  einer  anbent  Slecbtdftage  ober  rnt^i^* 
\ad^  vorgreift,  —  ühexfyivipt  (Sintrag 
tl^un,  9la(^t]^eil  bringen,  f.  9.  resinter 
aUos  iudieatas  aUis  non  praetudicare  (1.  68 
D.  42,  1);  quae  invUo  te  acta  sunt,  tibi 
non  praeiudicant  (1.  27  pr*  P,  3»  3);  non 


debet  puMico  iudieio  prioata  actione  prcte- 
iudicari  (1.  2  §  1  D.  47, 8);  privato  iudieio 
legiComeliae  praeiudic.  p.  7  §  1  D.  47, 10); 
inhibendae  petitiones  credifcorum  singulo- 
rum,  ne  publicae  causae  praeiudicetur  (1. 85 
D.  49,  14);  neutrum  eorum  (sc.  iudiciorum, 
et  hereditatls  et  libertatis)  ita  ezplicari 
Botest,  ut  non  condicioni  eius,  qui  se  fi" 
lium  esse  contendat,  praeiudicetur  (1. 8  §  11 
D.  87,  10);  Statut  ingenuae  praeiud.  (1.  14 
G.  7,  14);  negando  se  heredem  prafiiud. 
«W  (1.  9  §  ID.  11,  1). 

PraeiudioialiB,  1)  praeiud.  actio  for- 
mula,  eine  auf  t)orI&ufige  rid^terlic^e 
Sreftftellung  eine«  9tec^tdüerpUnif{ed 
ober  einer  2:i^atfoc^e,  »oüon  bie  ftnU 
fd^eibung  eine«  anbem  ^rojeffe«  ab^ngt, 
^erid^tete  Älage,  geftfieUunggflage, 
tnSbef.  auf  richterliche  gfeftfteHung  bed  status 
einer  $erfon  (Gai.  IV,  44.  94.  §  18  I.  4,  6: 
,J'raeiud.  actiones  in  rem  esse  videntur, 
quales  sunt,  per  quas  quaeritur,  an  aliquis 
Über,  vel  an  libertus  sit,  vel  de  partu  agno- 
scendo").  —  2)  praeiud.  multa,  eine  ©träfe, 
mlä)t  ben  trifft,  ber  gegen  eine  interlocutio 
appeUivt;  nee  ab  interlocutionibus  appel- 
landum  esse  (1.  65.  50  G.  Th.  11,  80). 

Praeiudioium,  tin  $ro§e|  gunt  S^ed 
einer  borldufigen,  abgef  onberten  (Snt» 
fc^eibung  einer  not^toenbigen  IBor^ 
frage,  non  totldftt  ein  vtad^pto^jji  ober  ein 
aulergeridbtlid^er  SCnf^c^  abhängig  ift,  unb 
ber  bed^alb  mit  einer  bIo|en  pronuntiatio, 
nid^t  mit  einer  condemnatio  enbigt ;  —  aud| 
ber  bitrd^  bie  t)orgreifenbe  d^ntfd^ei« 
bung  entfte^enbe^ac^tl^eil;  1)  im  It^* 
teren  Sinne  per  minorem  cau9am  maiori 
cognitioni  praeiud.  fieri  non  oportet  (1.  54 
D.  5, 1);  ret  maioris  pecuniae  praeiud,  fieri 
yidetur,  cum  ea  quaestio  in  ludicium  de- 
ducitur,  quae  communis  est  quaestioni  de 
re  maiori  (1.  21  D.  44,  1);  exceptio  quod 
praeiud,  non  fiat  hereditati,  fundo  (1.  18. 
16.  18  eod.  1.  25  §  17  D.  5,  8);  si  per 
quaestionem  nummariam  praeiud,  statui  vi- 
detur  fieriy  cessare  quaestionem  (1.  4  D. 
40, 15);  sustinendum  iudidum,  ne  praeiud, 
libertati  /{ae  (1.  24  §  4  D.  40,  12);  sie  de 
utriusque  statu  ag^tur,  ne  aliquod  praeiud, 
fiat  impvheriper  puberis  personam  (1. 8  §  8 
D.  87,  10) ;  nlius  nihil  praeiudicii  passus 
(L  29  D.  40,  4);  res  inter  alias  iudioatae 
neque  emolumentum  adferrehis,qui  iudieio 
non  interfuerunt,  neque  praeitid.solent  irro- 
gare  (1. 2  G.  7, 56);  causam  agere  sine  prae- 
iud, rerum  iudicat,  (1. 1  eod.);  sine  praeiud, 
frioris  sententiae  totum  ins  alii  creditori 
mtegrum  relinqui  (1. 16  in  f.  D.  20, 4);  sine 
ullo  litis  praeiud,  auctorem  ad  litem  fieri 
(1. 27  pr.  I>.  26, 2) ;  veritaH  non  facere  prae- 


Digitized  by 


Google 


438 


Praelatio  —  Praeponere. 


iud.  (1*  10  D.  1, 6. 1. 5  g  9  D.  25, 8);  (a}8etiH 
creditori  nullum  praeiud.  debitor  facit  (1.  4 
§  4  D.  49, 1);  in  coheredum  pratdudicium  se 
condemnari  pati  (1.  5  pr.  ü.  49,  1).  —  2) 
=z  praeiudietaHs  actio  (1.  8  §  1  D.  2,  4:  — 
„si  qui  praeiudicio  pronuncietur  esse  Über- 
tus."  1.  35  §  2  D.  3,  3.  1.  1  §  2  D.  6,  1: . 
—  j.petimtur  (sc.  liberae  pers.)  aut  praeiudi- 
ciis  aut  interdictis''  1. 18  pr.  D.  22,  3.  1.  3 
§  2.  5.  1.  5  §  18  D.  25,  3.  1.  6  D.  40,  14: 
„Qixoüens  de  hoc  contenditur,an  qiiis  liber- 
tus  sit  etc.  —  redditur  j^aeiudiciwn^^ .  1.  30 
D.  42,  5:  —  „eos,  qui  bona  sua  negant 
iure  yenisse,  praeitidido  experiri  debere." 

1.  12  D.  44, 1:  «Generaliter  in  praetudidis 
ia  actoris  partes  stistinet,  qui  habet  inten- 
tionem  secundum  id  quod  intendit.**  1.  37 
pr.  D.  44,  7).  —  3)  f.  t>.  a.  interlocutio  (l.  5 

C.  Th.  1,  2.  1.  40.  44  C.  Th.  11,  30.  1.  1. 

2.  11.  15.  16  C.  Th.  11,  36);  ba^er  prae- 
iudicialis  multa,  eine  bem  fLpptllanitn 
gegen  eine  hlofit  interlocutio  angebtol^te 
Oelbfttofe  (\.  50.  65  C.  Th.  11,  30.  cf. 
1.  25  0.  Th.  11,  36).  —  4)  «or*ug,  ¥ti» 
üileg  (1.  43  C.  10,  32.  1. 19  C.  Th.  16,  2). 

Praelatio  f.  praeferre  s.  2. 

Fraelegare,  1)  einem  @rben  ettoo»  §um 
Voraus,  b.  1^.  au^et  feinem  (Srbt^eile 
t>exmadftn,  §.  C  scr^tis  heredibus  sin- 
gulis  certa  pradeg.  (1.  94  D.  35,  2.  cf.  1.  27 
§  1.  L  34  §  3  D.  32);  alteri  (heredum) 
ftmdtm  praeleg.  (1.  67  §  4  D.  31),  partes 
coheredibus  praelegatae  (l.  77  §  8  eod.); 
uni  ex  heredibus  praelegatae  rationes  (1. 8 
pr.  D.  10,  2);  servum  testamento  liberum 
esse  iubere,  eique  pecuHum  praeleg.  (1.  1 
§  4  D.  21,  3);  peculium  servo  vel  filio 
praeleg.  (1.  10  D.  33,  8);  praelegatio» 
^0tauduetma(^tni6  (1.  31  §  1  D.  34,  4. 
1.  2  C.  5, 12).  —  2)  but(^  ßegat  3emonben 
ettoad  erftotten,  jurficfgeben  (relegare  s.  2) 
praeleg.  dotem  (1.  77  §  12.  1.  82  pr.  1.  88 
I  7  D.  31.  1.  27  D.  33,  2.  1.  1  §  7.  13. 
1.  9  D.  33,  4.  1.  8  §  6.  1.  10  §  1  D. 
37,  5). 

Ppaelum,  ftettet,  ^teffe  (l-  19  §  2 

D.  19,  2). 

Fraematurus  (adi.),  praemature  (adv.), 
ju  ftü^jeitig,  öorjeitig,  öerftül^et, 
praemat.  solutio  (1.  41  §  1  D.  40,  4);  qui 
praemature  petit,  plus  petere  videtur  (§  33 
I.  4,  6). 

Fraemeditari,  üotl^er  bebenlen  (1.  3 
C.  Th.  9,  37). 

Fraemittere,  t)orl^et/  Dotaui^  f  d^iden 
(1.  1  §  4  D.  25,  3). 

Fraemium,  ©elol^nung,  ßol^n,  j.  C 
propter  pr.{=:  quaeetus  causa)  in  scaenam 
prodire  (1.  2  §  5  D.  3,  2) ;  praetnii  nomine 
consequi    (l.  15  §  1   D.  49,  14);  praetnii 


Joeo  tribui  (L  26  §  1  D.  29,  1);  in  prae- 
mia  adsignatae  possessiones  (1.  11  pr.  D. 
21,  2);  ne  quis  doli  sui  praem.  ferat  (1.  31 
D.  4,  8). 

Fraemonere,  k^ot^et  mal^nen,  txs 
innern,  toatnen. 

Fraemunire,  Dorfel^en,  {(^ü^en  (L  2 
§  10  D.  1,  2). 

Fraenomen,  )Borname  (1.  1  D.  28,  2. 
1.  un.  C.  9,  25). 

Fraeoooupare,  1)  ttortoeg  nehmen, 
praeocc.  partem  coniunctomm  sibi  here- 
dum (1. 1  §  10  e.  G.  6,  51).  —  2)  §uU0T' 
fommen  (1.  21  §  2  D.  34,  3.  1.  7  §  2  D. 
43,  24). 

Fraeoptare,  Hebet  tofinfc^en  (l-^  §^ 

C.  5,  35). 

Fraeparare,  1)  Dorbeteiten;  praepa- 
ratio,  SSotbeteitung,  0.©.  praep.  litem, 
controversiam  (1. 6  §  1. 1.  7  D.  6,  2:  „Quem- 
admodum  praeparasse  litem  quis  videa- 
tur,  ut  possit  transmittere  actionem  (de  in- 
offic.  testam.),  yideamus;  —  si  commina- 
tus  tantum  accusationem  fuerit  vel  usqne 
ad  denuntiationem  vel  libelli  dationem 
praecesserit,  ad  heredem  suara  aecusatio- 
nem  transmittot."  cf.  1.  36  §  2  C.  3,  28:  — 
„In  medio  tempore,  i.  e.  a  morte  quidem 
testatoris,  ante  aditam  autem  hereditatem, 
etsi  decesserit  filius,  huiusmodi  qnerdkm, 
licet  non  se  praeparaverit,  ad  suam  poste- 
ritatem  transmittet,  ad  eztraneos  vero  he- 
redes  tunc  tantummodo,  quando  anüfm 
libris  insertam  faeiatpraeparaUonem**);  se 
adversarium  praep,  alioui  (1. 15  §  1  D.  41, 
3) ;  ^raeparatio  causae  (im  ^egenf .  t>on  sen- 
tentia,  quae  arbitrium  finit  (1.  19  §  2  D. 
4,8);praeparatoriu8,)nt)6otbereitititg 
t>on  ettoad  bienenb:  interdictufn,qvLode9t 
de  liberis  exhibendis,  praepafat,  est  huius 
interdicti,  sc.  de  liberis  ducendis  (1. 3  §  1 

D.  48,  30).  —  2)  ühttf^npt  bereiten,  ju- 
bereiten;  praeparatlo,  S^^^^^^^^^d' 
§.  ©.  ad  praeparat  hibendi  comparatum 
argentum  0*  21  pr.  D.  34,  2). 

Fraeparatio,  praeparatorioa  {.  prae- 
parare, 

Fraeparous,  fe^r  f)>at{am. 

Fraepedire,  t)et^inbern,  bemmen, 
%,  O.  lingua  penitus  praepedita  (1.  10  §  5 
C.  6,22);  aufhalten,  bet§dgetn:  neprae- 
pediatur  per  astutias  fataUs  rei  terminw 
(l.  3  C.7, 63);  praepeditio,8et}dgerttii0, 
«uffc^ub  (1.  11  §  2  C.  6,  85). 

Fraeponderare,  übertoiegen  (L  56  G. 
Th.  12,  1). 

Fraeponere,  1)  üoran  ftellen,  fe|en 
(l.  2  §  38  D.  1,  2);  praepositio,  Sota«' 
f^ellung,  IBorfeJung:  diei  et  oonst^ 
praep.  (l.  6  §  6  D.  2,  18);  mdf  t^otonl* 


Digitized  by 


Google 


Praepositio — Praescribere. 


439 


ufetenbed  SBort,  Sotmott  (1.  8  §  2 
3. 1.  L  1  pr.  D.  16.3).  —  2)  öorjicl^cn 


g.  52  pr.  D:  15.  1.  1.  2  P.  42.  8.^1.  i04 
.  50,  17).  —  S)  gcmanbcn  übet  ettoa« 
fe^en,  einem  @)ff<^ft  oberVmt  uovfeten, 
3Ut  Oefotgung,  Seitung  einet  ^[ngelegen^t 
an  {teilen;  praepositio.  VnfteUung,  ji.  O. 
eineiS  magister  navis,  institor  (1.  1  §  12 
D.  14,  1.  L  11  §  2.  5  D.  14,  3);  qui  navi 
wraepasitus  est  =  magister  navis  (1.  6  §  3 
D.  9,  3);  praepon.  (navi)  magistrum  (1.  1 
§  2.  4.  5.  12  1).  14,  1);  insUtorem  taber- 
nae  vel  negotio  praepon.  (1.  1  pr.  eod. 
1.  8.  5  pr.  §  1  ff.  D.  14,  8);  ad  emenr 
dum  vendendumque  tabemae  praeponi  (1. 
18  eod.);  servns  praepositos  distrahendis 
mereibus  (1.  16  eod.),  ddntü  exigendis 
(1.  37  §  1  D.  26,  7);  calendario  praep. 
servum  (1.  41  D.  12,  1);  servus  unius 
ex  sociis  societati  praepositus  (1.  23  §  1 
D.  17,  2);  praepon.  curatores  operum 
(L  7  §  1  D.  1,  16);  odminiHra- 
iioni  rerum  civitatis  praepositus  (1.  4  D. 
^5, 4);  procurator  (Gaesaris)  «xac^tont  prae- 
pos.  (L  21  §  1  D.  20,  4);  tributis  exigendis 

Jiraepös.  (L  5  §  2  D.  50,  15);  praepositus 
Subst.),  beamtet,  ^otaefe^tet  =  prae- 
fectus,  indbef.  militatifd^et  (£^ef  (1.  8  § 
6.  22.  1.  6  §  1.  8  D.  49,  15);  praepositi 
müitum  et  castrorum  (1.  7  G.  3,  26),  laho- 
rum  (f.  labaram).  sacri  ciibieuli  (f.  b.  SSB.)^ 
seholarum  (1.  nn.  0.  12,  11),  agenHum  in 
rebus  (rubr.  C.  12,  21),  thensaurorum  (1.  1 
C.  10,  23. 1.  14  C.  11,  8);  praepositura, 
bad  ^mt,  bte  föürbe  tinti  praepositus, 
5.  ©.  praepos.  castrorum  (1.  1  C.  1,  30), 
castri  ac  mtlitum  (1. 1  G.  12, 59),  horreorum 
et  pagorum  (1.  2  G.  10,  72),  annonarum 
(I.  2  C.  Th.  11,  5). 

Praepositio,  praepositura  f.  praepo- 
nere. 

Fraepo8teni8(adi.),  praepostere  (adv.), 
t>tttt^xi,  5. JB. praeposterum esse,  ante  nos 
locnpletes  dici,  quam  adquisierimus  (l.  68 
pr.  V.  35,  2);  stipulatio  praepostera,  ^oe- 
postere  concepta  (§  14  I.  3,  19). 

Praepotens,  butc^  SRacbt,  9(nfe^en 
andgeseic^net  (l  8  §  2  G.  Tb.  13,  3). 

Praepoperu8(adi.),  praepropere  (adv.), 
t)0 teilig:  caecitate  praepr.  accedere  ad 
etc.  (Vat.  §  35);  praepr.  poscere  (1.  2  G. 
Th.  11,  86). 

Fraeripere,  1)  an  fic^  reiften,  ent* 
reiften:  praer.  alicui  ins;  sibi  praer.  alie- 
num  ius  (1.  11  D.  8,  5.  1,  16  pr.  D.  48, 
5).  —  2)  se  praeripere,  \i^  eltig  too* 
'in  begeben,  flüd^ten  (1.  17  §  4  D. 
1,  I). 

Praerogare»     t)otau8jal^Ien,     bot- 


fdjieften  (1.  19  §  6  D.  19,  2.  1.  8  §  1  D. 
27,  4.  l.  20  G.  10,  32). 

Fraerogativa,  IBotjug,  ^otted^t,  §. 
16.  habere  praerogativam,  ut  etc.  (1.  18  § 
25  D.  50,  4);  praerog.  deductionis  (1.  11 
D.  26,  7),  usucapionis  (1.  1  G.  4,  52), 
temporum  (1.  22  §  9  G.  6,  30),  minorts 
aetatis  (l.  4  C.  2,  30). 

Praerumpere,  untetbte^en,  tna  prae- 
rupta  (1.  1  §  6  D.  43,  19).  —  2)  prae- 
raptns,  ^eftig,  gef&|tli(^,  seditio  prae- 
rupta  (1.  6  §  9  D.  28,  8). 

Pr aes,  35  ü  t  g  e :  praedes  adversario  dare 
litis  et  vindiciarum ;  pro  praede  Utis  vin- 
diciarum  stipulatio  (öai.  IV,  16.  94) ;  prae- 
dibus  cavere  (1.  6  §  7  D.  10,  3). 

Praesagium,  f^eiffagung:  extorum 
praes.  and  b^n  (^ngeweiben  (1.  9  G.  Th. 
16,  10). 

Praescribere,  1)  üotan  fc^teiben, 
feften,  ftellen:  praesoriptio,»otonftel- 
tttng,  tjotangeftelltet  ©aj,  indbefonbete 
bet  SBotmetf  obet  bie  (Staufet  toeld^e  im 
SfotmuIatlMfojeft  bet  gotmel  infetitt  toutbe, 
a)  nm  bem  ÄlÄget,  ttjenn  et  ouS  einet  Ob» 
ligation  auf  fatftge  unb  fünftige  iBeifhntgen 
mtt  bie  etfteten  in  9nf^d^  nirnntt,  bie 
SO^dglid^teit  einet  ^toeiten  ßtage  toegen  bet 
fünftigen  ßeiftungen  offen  ju  Ratten,  b)  nm 
einen  (Sintuanb  M  S3eliagten  jnt  (St- 
öttctung  §n  DetffeHen.  ©eit  (SfoiuÄ  ttwben 
oHe  praescr.  pro  reo  afö  ©jcc^tionen  fot» 
mufitt  (Gai.  IV,  132—187:  ^Videamus  de 
praescriptionibus,  quae  receptae  sunt  pro 
actore.  —  Si  velimus  id  quidem,  quod 
praestari  oportet,  petere  et  in  iudicium  de- 
ducere,  futuram  vero  obligationis  prae- 
stationem  in  incerto  relinquere,  necesse 
est,  ut  cum  hae  praescriptione  agamus :  ea 
res  agatur,  cuius  rei  dies  fuit.  —  item  si 
ex  emnto  agamus,  ut  nobis  fundus  man- 
cipio  detur,  debemns  ita  praescribere:  ea 
res  agatur  de  fundo  mancipando.  —  Prae- 
scriptiones  autem  appellatas  esse  ab  eo, 
quod  ante  formulas  praescribuntur,  plus 
quam  manifestum  est.  Sed  bis  quidem  tem- 
poribus  omnes  praescriptiones  ab  actore 
proficiscuntur;  oUm  autem  quaedam  etj^ro 
reo  opponebantur,  qualis  iUa  erat  prae- 
scr iptio:  ea  res  agatur,  si  in  ea  re  prae- 
iudtctum  hereditati  non  fiat,  quae  nunc  in 
speciem  exceptionis  deducta  est.  —  Item 
admonendi  sumus,  si  cum  ipso  agamus, 
qui  incertumpromiserit.ita  nobis  formulam 
esse  propositam,  ut  praescriptio  inserta  sit 
formulae  loco  demonstrationis,  hoc  modo: 
Iudex  esse  etc.  —  Si  cum  Sponsore  aut  fide- 
iussore  agatur,  praescribi  solet  hoc  modo: 
ea  res  agatur  etc.  —  deinde  formula  sub- 
icitur*) ;  —  c)  praescriptis  verbis  agere,  actio, 


Digitized  by 


Google 


440 


Praescriptio — Praesens. 


iudicium,  eine  ßlage  auf  Q^Hung  eintd 
SSertrag;»,  meldtet  toebet  au  ben  ffttaU  noc^ 
au  ben  )BerbaI«  nod^  §u  ben  (i^ontentuaI»(£on« 
tracten  gehörte,  welchem  aber,  faHd  babei  iebec 
$acid€ent  bem  flnbetn  eine  Seiftung  ^n» 
ftnpoc^en  (do  ut  des,  do  nt  facias,  faoio  ufc 
des,  au4  facio  ut  facias),  nad^  bet  \päUx 
reci^Hrten  £el^e  ber  $TOcuIeianet  ju  fünften 
beffen,  bet  mit  feinet  Setftung  uotangeoangen, 
^agbotfeit  jugeftanben  nntb.  ^ie  ^otmei 
etfotbett  bedbalb  eine  S^atftettung  bet  t^at« 
fA(^  lieben  a^ontente  (praescr.  verba),  auf 
»el^e  bie ^lage  ftc^  gtünbet  (1.  7  §  2D.  2, 
U.  l  13  §  2  D.  13,  6.  L  1  §  9  D.  16,  3. 
L  2.  7.  8.  13  §  1.  1.  15.  22,  24  D.  19,  5), 
auc^  aU  actio,  quae  prae$cr.  verbis  rem 
gestam  demonstrat,  be^eic^net  (l-  ^  C.  2,  4) ; 
d}  ba  in  ditetet  3^  ^^^  d^inteben  bed 
IBeflagten  ber  ^lagfotmel  ptafaibitt  »utben 
(Gai.  IV,  133),  ^o^atpraescribereühtt^upt 
bie  Oebeutung  oon  excipere  ttXanqt  (1.  52  § 
3  D.  5,  1.  I.  34  §  3  D.  31.  1.  10  D.  44, 
1.  1.  3  §  1  D.  47,  15.  1.  3  §  1  D.  49,  1), 
unb  praescriptio  bie  IBebeutung  t)on  exceptio, 
d^intebe,  praeseriptioneo,  quae  obici  wlent 
accusantibus  adolterii  (1.  16  §  7  D.  48,  5); 
ezcludi  praescriptione  in  factum  data  0* 
23  D.  44,  1);  praescr.  rei  iudicatae  (1.  11 
eod.  1.  29  D.  44,  2.  I.  1  C.  7,  56),  factae 
tranaactionis  (l.  9  pr.  D.  2,  15),  fori  (1.  26 
pr.  D.  2,  7.  1.  1  C.  3,  24.  1.  13  C.  8,  35). 
doli  mali  (1.  91  D.  46,  3),  mendaciorum  (1. 
2  0.  1,  22) ;  omnes  peremptorias  praeseript. 
expromere  cogi  (l.  37  C.  Th,  11,  30); 
ini^bef.  hnrb  ed  oon  ber  d^intebe  bet  ^et« 
lAl^tung  unb  (Stfit^ung  gefagt:  praescr. 
Umgae  s.  diutinae  possessionis  (1.  76  §  1 
B.  18,  1.  1.  3.  9  D.  44,  3),  longi  temporis 
a.  15  §  1  D.  12,  6.  1.  1  C.  7,  22),  diu- 
turni  süentii  fl.  1  C.  4,  52),  XXX  an- 
norum  (1.  6  G.  3,  39) ;  in  fisci  quaestioni- 
bus  XX  annorum  pnvescr.  custoditur  (1. 
13  pr.  D.  44,  3);  praescriptioue  V  anno- 
rum crimen  incesti  non  excluditur  (1.  40 
§  5  D.  48,  5);  and)  toixb  longi  temporis 
praescr.  bon  bet  SSetjäl^tung  unb  (£t* 
f  i^ung  felbft  gefagt  a*  13  §  1  V.  12,  2.  1. 
54  pr.  D.  21,  2.  1.  un.  C.  7,  31.  tit.  C.  7, 
33).  -—2)  Dotfd^teiben,  anorbnen,  feft* 
fe^en,  beftintmen,  }.  iB.  tempus  a  testa- 
tore   praescriptum  (I.    28   |  8  D.  34,  3);; 


condicio  praescripta  (1.  27  D.  35,  2^;  pu- 
blico  iure  praescriptum  (1.  1  C.  7,  39); 
praesoriptum  (Sabst.),  praescriptio, 
iBotfd^tift:  praescriptio  2ß^  teneri  (1.  27 
pr.  D.  48,  10);  oae/e^te«  praescriptiones  (1. 
26  C.  Th.  8,  4).  —  3)  befd^tftnfen,  annuo 
tempore  praescripta  actio  (1.  5  C.  9,  35). 
—  4)au«f(l^teiben,in8  SHeine  f(^teiben 
(L  40  pr.  D.  29,  1). 


l 


Fraeaoriptio  f.  praescribere. 

Praesens,  l)gegenl[Ddttig:  praesentia, 
®egenmatt,  a)  in  Se^ug  auf  ben  Ort: 
praesens  im  (Segenf .  \>on  abims,  ini^befonbere 
mter  praesentes  —  inter  absentes,  je  nadf* 
bem  amei  $etfonen  in  betfelben  $toinn^  bomü 
cUitt  finb  obet  ni(^t  (1.  1  §  1  D.  2,  12.  L 
5—7.  43  §  3  D.  3,  3.  I.  23  pr.  §  3  D.  4, 
6.  L  1  pr.  D.  45.  1.  1.  209  D.  50,  16.  1. 
12  C.  7,  M.  1.  3  C.  9,  1.  1.  6  C.  9.  2);  im 
ipso  negotio  praesens  (1.  9  §  5  D.  26,  8); 
in  eundem  locum  omnium  praesentiam  fieri 
(1.  1  D.  11,  2);  in  praesenti  B.inpraesen- 
Harum  esse  =  praesentem  esse  (1.  21  §  1 
D.  22,  5.  1.  1  §  15  D.  27.S)',  in  praesenUa 
rerum  constitutus  =  praesens  (L  1  C.  5, 
27);  nuntiatio  in  re  praesenH  facienda,  L 
e.  loci,  ubi  opus  fiat  (1.  5  §  2--4  D.  39, 
1);  in  re  pra^,  consentire(L  1  §  21  D.41, 
2);  praesentis  corporis  copia;  praesentiam 
corporis  praebere^  praestare  (l.  22.  215. 246 


pr.  D.  50,  \6)\praeseiüiam  sui  facere  nolle 
lio),  fofottig  oft  übetfe|t  metben  tarn: 


§  L  L  53  §  1  D.  42.  1);  b)  in^^ 
Aug  auf  bie  B^it,  »o  edbutd^  augenblict« 


B' 


praesens  —  futurum  tempus  (1.  8  pr.  D. 
50,  16);  in  praesenti,  in  praesentia,  in 
praesentiarum,  im  (^egenf.  t>on  post  tem- 

US,  postea  in  futurum  etc.  (1.  22.  23  pr. 

>.  8,  2.  I.  16  pr.  D.  36,  2.  1.  2  D.  37, 10. 

1.  1  §  1  D.  43,  5.  1.  2  §  31  D.  43,8.1. 
53  D.  45,  1);  ex  praes.  aestimaiione  (im 
(Siegenf.  Uon  ex  praeterita  emptione)  con- 
stitui  pretia  (l.  3  §  5  D.  49,  14) ;  secun- 
dum  praesens  pretium  corpora  aestimanda 
(L  62  §  1  D.  35,  2):  ad  praesens  (im  <9^ 
genf.  bon  perpetui  usus  causa)  in  aedibus 
esse  (L  17  §  7  D.  19,  1);  soluto  matrimo- 
nio  praesentem  dotem  reddere  (1.  17  §  2D. 
42,  8);  praesens  solvere,  cum  in  diem  de- 
beretur  (1.  10  §  12  eod.);  praesens  (im 
©egenf.  öon  ex  die)  dari  (L  4  D.  7,  1); 
praesenti  die  datum  s.  relictum  legatum, 
fideicommissum  (1.  8  §  21  D.  2,  15. 1. 24. 
25  D.  31.  1.  1  §  7  D.  35,  3);  praesens  le- 
gatum 0.  12  §  3.  L  49  §  1  D.  30.  l  19 
§  3  D.  36,  2);  quae  ad  praesens  tempus  k- 
gata  sunt  (1.  54  pr.  D.  3^\  1);  aut  praes. 
die,  aut  in  diem,  aut  sub  condidone  dare 
libertatem  debere  (1.  22  D.  28,  7);  praes. 
die  senrus  liber  esse  iussus  (L  14  pr.  D. 
15,  1);  praesens  s.  praes.  die  deberi  (L  13 
§  5  D.  20,  1.  1.  30  §  2  D.  30.  L  17  pr. 
D.  33,  1.  1.  89  D.  35,  1.  L  21  pr.  D.  36. 

2.  1.  41  §  1  D.  45, 1);  praesens  in  diemve 
dare  facere  oportere  (1.  76  §  1  eod.  1. 46 
D.  31.  1.  18  §  1  D.  46,  4);  praesens  ob- 
ligatio (1.  9  pr.  D.  12,  1.  1.  46  pr.  D.  45, 
1).   —   2)  =  praesentaiis:  qui  praesentes 


Digitized  by 


Google 


Praesentalis — Praestatio. 


441 


obsequio  nostrae  ekmentiac  deputati  sunt 
(1.  18  pr.  C.  12,  35). 

FraesentaliB,  am  !(|i{ec liefen  jpofe 
^ienft  il^uenb,  }.  fb,  praeaent.  müites, 
numen  (1.  18  pr.  §  1.  IQ  eod.  1.  4  C.  12, 
54);  praesent  agmina  (l.  5  C.  1,  29); 
praesent.  domestici  (l  4  G.  12,  17). 

Fraeaentaneusjof  ortig  (l6pr.C.l,12). 

Prae8e^tare,  borbictcn,  audliefern, 
dos  praesentetur  (1*  1^  C.  Th.  9,  42); 
praeaentatio,  ©tellung. 

Fraasentla  f.  praesens. 

Fraesertim,  autttal  (1.  32  pr.  D.  9,  2. 
L  3  §  4  D.  19,  1.  1.  3  pr.  D.  43,  29) 

Praeses,  Sorfte^et,$raftbent,  (Sl^ef: 
a)  mUttAtif^er  (iL^ef  (L  3  §  6.  1.  6  §2 
D.  49,  14);  b)  (»ttiä)Hpt&\\htnt  = 
praetor  (1.  15  D.  2,  1.  1.  23  J  3  D.  4,  2); 
c)  tttdbff.  @tatt^altet  einer  $ri>t)in5 
(tdt  D.  1,  18);  praesidallB,  bie  6tatt* 
^alter  betreffeiib,  ibncn  jujiel^enb, 
üon  i^nen  auSgel^eno,  j.  iB.  praesid. 
officium  (l.  2  C.  6,  1),  decretum  (1.  2  C.  5, 
72),  iudicimn  (1.  8  C.  3.  3.  1.  17  C.  9.  1); 
praesid.  iurisdictio  (1.  36  §  2  G.  1, 3), 
noUo  (1.  4  G.  4,  9.  1.  18  C.  7,  16.  I.  20  G. 
8,  13.  1.  5  G.  9,  33),  iussio  (1.  11  G.  4, 
24);  praesid.  acta  (1.  6  G.  3,  81). 

Praesidalis  f.  praeses  s.  c 

Fraesidatns,  iai  9(mt  eined  prae- 
ses (1.2  C,  Th.  6,  28. 1.  23  pr.  G.  Th.  8,  5). 

Fraesidere,  t)orfte^en,  praes.  ludis  (1. 
6  D.  33,  1);  j^isßtoTy qnitutelaribus eogni- 
tiofdbus  praesidet  (l.  1  pr.  G.  5,  38);  iu- 
dices  cuinbet  ctdmifU  lumorive  praesiden- 
tes  (l.  2  G.  9,  44) ;  archiepiscopuB  ecdemae 
praesidens  (1.  14  pr.  G.  1,  2). 

Praesidium,  1)  ®d^u6,  $ülfe,  §•  ®* 
praesidii  causa  repositos  habere  nuromos 
(1.  79  §  1  D.  32);  sancHonum  praesidio 
cautum  adversos  tutorum  insidias  (1.  2  G. 
2,  27).-  2)  @c^an§e,  Sager  (1.  5  §  1.1. 
12  §  9  D.  49,  15.  1.  5  §  5  D.  49,  16). 

Fraestare,  1)  geto&bren,  leiften  a) 
über^tt^  geben,  ert^eilen,  §.  9.  praest. 
causam  (1.  2  §  9  D.  2,  11.  L  46  D.  41, 1), 
iura  (§  6  I.  1,  12),  immuniiatem  (1*  ^  § 
4  D.  50,  6),  vacationem  (1.  18  D.  50,  16), 
liberatümem  (L  46  |  1  D.  46,  8);  adro- 
ffandum  se  praest,  fid^  ^ergeben ,  toxlU 
U^rig  jetgen  (1.  36  §  1  D.  5,  3);  discere 
voientibus  8e  praest.  (1.  2  §  35  D.  1,  2) ; 
iure  pietatis  praest.  alimenta  getud^ren 
(1.  38  D.  8,  5);  praest.  advocationem  Q..  6 
I  1  D.  3,  1),  defensianem  (1.  43  §  2  D.  3, 
8),  probationem,  IBett^eid  ffi^&n  (l.  5  §  1  D. 
22,  3),  rationem,  Sted^nung  le^en  (1.  67  §  6 
D.   23,  2);  tttoti\tn,  bezeigen:  praest. 


reverentiam  (L  13  D.  2,  4),  obsequium  (l* 
1  §  1  B.  38,  2),  fidem  (f.  b.  ».  s.  2);  b) 
leiften,  toai  man  and  einer  Obligation 
fd^ulbig  ift  (ob  \>a»  praestare  neben  bem 
dare  unb  facere  M  ^n^U  ber  Obligation 
no(^  eine  befonbere  S^ebeutung  l^t  nnb  u^eld^e? 
iftbeftritten);lKi]^  leiften,  gew&l^ren,  ge» 
ben,  ).  IB.  quae  me  ex  empto  praest,  tibi 
oportet  (l.  57  cf.  1.  43  D.  2, 14. 1. 31  pr.  D. 
19, 1);  in  primis  ipsam  rem  praest.  vcndUo- 
rem  oportet  i.  e.  tradere  (1.  11  §  2  eod.); 
venditi  iudicio  praest.  fr  actus  (l.  4  §41). 
18,  2);  ex  causa  fideicommissi  praest.  res 
singulas  (1.  16  §  7  D.  5,  3) ;  praest.  lega- 
tum,  fideicomm.  (L  9.  19  §  1  D.  40,  5); 
agere  ex  testamento,  ut  Uberatio  prae- 
stetur  (1.  19  §  3  D.  36,  2);  praest.  liber- 
tatem  (1.  33  D.  4,  4.  L  23  §  1  D.  37, 14. 
L  20.  40  pr.  47  pr.  D.  40,  4.  l.  24  §  7. 
19  D.  40,  5.  1.  43  D.  40,  12),  cibum, 
potum  etc.  (1.  1  §  19  D.  37,  9),  operas  (L 
7  §  3.  1.  15  pr.  16  pr.  35  D.  38,  ll  caulio- 
nem(\.  l  %  2  D.  7,  9.  L  67  §  1  D.  36, 1. 
1.  1  D.  37,  S),aesHmationem  (1.  25  §  10  D. 
10,  2.  L  5  §  3  D.  13,  6.  1.  34  jr.  D.  44, 
7),  servitutem  (1.  20  pr.  D.  8,  3),  passes- 
sionem  (1.  6  pr.  D.  44,  3);  omnis  causa 
praestanda  (1.  17  §  1  D.  6,  1.  cf.  1.  1  D. 
22,  1);  actionem  praest.  =  cedere,  man- 
dare  (l.  20  §  3  D.  3,  5.  1.  20  §  17  D.  5, 
3.  1.  17  §  1  D.  6,  1.  L  5  pr.  D.  14,  1.  1. 
1  §  11.  1.  2.  1.  69.  16  D.  16,  3.  1.  45  pr. 
§  5  D.  17,  1.  1.  31  pr.  D.  19,  1.  1.  11  pr. 

1.  47.  60  §  2  D.  19,  2.  1.  36  D.  46,  1.  1. 
95  §  10  D.  46,3).  — 2)fürettoa«®etoabr 
teiften,  ^aften,  eingeben,  5.  ö.  easola 
dicta  s.  promissa  admittenda  sunt,  quae- 
cumque  sie  dicuntur,  ut  prctestentur,  non 
ut  iactentur  (1. 19  §  3  D.  21, 1);  in  vendendo 
fundo  quaedamy  etiam  si  non  dicantur  prae- 
standa sunt  veluti  ne  fundus  evincatur  (1. 
66  pr  D.  18,  l):si  nomen  sit  distractum, 
locupletem  esse  debitorem,  non  debere  prae- 
stare, debitorem  autem  esse  praestare  (1.  4 
D.  18,  4);  debitores  fuisse  idoneos,  praest. 
(1.  111  D  S5f  l);  non  esse  fugitivumservum, 
praest.  (1. 2  D.  19. 4);  praest. /actum,  culpam 
alicuius  (1.  6  §  2  D.  9,  3.  1.  11  pr.  D.  19, 

2.  1.  1  §  15  1).  43,  16.  1.  149  D.  50,  17) ; 
praest.  damnum,  dolum,  culpam,  periculum, 
casum,  factum  (f.  biefe  SB.)/  mortaiitatem 
(1.  40  pr.  D.  5,  3.  cf.  1.  23  D.  50, 17:  ,Ani- 
malium  casus  mortesque,  quae  sine  culpa 
accidufU  —  impetus  praedonum  a  nuüo 
praestantur"), 

Fraestatio,  1)  obliaatorifAe  fieiftnna,  j. 
S3.  familiae  erciscundae  iudicium  ex  duo- 
bus  constat,  i.  e.  rebus  9Xaw%  praestatio- 
nibus  (1. 22  §  4. 5  D.  10, 2) ;  sicut  ipsius  rei 
divisio  venit   in   oommuni  dividundo  iu- 


Digitized  by 


Google 


442 


Praestigiae — Praeterire. 


diclo,  ita  eüam  praeHationes  veniunt  (1-  4 
§  8  D.  10, 8);  pro  socio  actio  magis  ad  per- 
sofuUes  invicem  praestat  pertinet  qnam  ad 
communinm  rerum  divisionem  (l.  1  eod.)  *, 
operae,  quMqxiB^inpecuniafpraestatione 
consistunt  (1. 6  D.  88, 1);  praest.  operarum 
(1.  20  pr.  eod.  1. 57  D.  86, 1. 1. 57  D.  81V,ptae- 
statione  actis  oneraxe  heredem  (1-  84  $5  eod. 
1.  16  D.  88,4);  praestatione  fideieommisso- 
rum  et  legatorum  ezonerari  (1. 48  pr.  D.  85, 
1);  praeet.  libertatüi}.  24  §  8. 19  D.  40,  6^; 
praestat.,  quae  legatum  sequuntur  (1. 66  D. 
81);  produci  (pactum)  (id  perpetuam  prcLe- 
8tat  (1.  52  §  8  D.  2, 14):  9\ü)  certa  annua 
praestat  locare  usumfractum  (1.  10  C.  3, 
88).  -  2)  ®etoaijrtctpttnö,  ^aftpftidjt: 
contractus,   quibus   doli  praest.  inest  (1. 


152  §  8  D.  50,  17). 

Praestigiae     s. 
toer!,  (9au!elei,  \, 
ris  (1.  27  C.  9,  9) 

FraeAtituere, 


praesUgia,    Olettb* 
9.  praest.  verstUi  iu- 


eftfc^en,   6eftim- 


1)  fep.  , 
men,  uoTfd^tetben,  indl^ef.  üon  3<^^' 
fKmimtngen  gefagt,  ).  O.  praestit.  alicai 
tempus  ad  deliberandum  (1. 1  pr.  D.  28,  8); 
e  re  praetor  putavit  praestit.  tempus  his, 
quibus  ban.  possessionem  detulit;  placait 
eis  praestitni  annum  (1.  1  pr.  §  12  1).  88, 
9) ;  dies  XXX  ad  denuntiandum  praestituit 
senatns  (l.  1  §  10  D.  25,  8);  eertum  diem 
praestituit  (le^lator),  intra  quem  manu- 
mittere  non  hceat  (1.  12  pr.  D.  40, 9) ;  dies 
cautioni  praestitutus  (1.  4  ^r.  D.  89,  2^; 
dies  commissoriae  legi  praestitutus  (1. 7  V. 
18, 8).— 2)  üorf  efeen:  efficiendo  operi  prae- 
stit. aliquem  (1.  2  §  1  D.  50,  10). 

Fraesto  esse,  1)  gegentoftttig,  Bei 
bet  ^anh,  )u  ^ienften  \t\n,  5.  9.  pae- 
dagogia  habere,  ut  pr.  essent  in  triclinio 
(l.  12  §  82  D.  88,  7);  qui  aegris  pr.  sunt 
(1.  7  D.  50,  6).  —  2)  %u\tt^tn,privilegia 
pr.  sün  fuisse  laetan  (1.  11  C.  10,  48). 

Praestolare  s.  praestolari,  auf  ettoad 
toatten,  etload  ertoarten,  abtuarten 
G.  9  §  1. 1. 15  C.  Th.  8, 1. 1.  62  C.  Th.  11,  80). 


Praestringere,   1)  binben,  ücr|)flt(3 
tcn  0.  7  C.Th.12,12).  — 2)öorf(^tcibc'n 
a.  5  C.  Th.  6,  27). 

Fraestruere,  bauen,  viam  sib!  praestr. 
(1.  8  §  1  C.  Th.  6,  22). 

Frae.=)iü,  JBotftel^eT,  auctor  et  praesul 
totius  operis  (1.  2  pr.  C.  1,  17). 

Fraestunere,   1)  DOTtoeg  neunten  Q. 
26  C.  Th.  15,  1).  —  2)  fic^  anmoßen  (1. 

7  pr.  C.  Th.  6,  22.  1.  54.  55  C.  Th.  8,  5. 
1.  9  C.  Th.  16,  8).  —  8)  al«  »ab t  an* 
nebmen,  t)eTmut^en  (1.  88  §  2.  1.  78  § 

8  D.  32). 

Fraesumptio,  1)  9(nma§ung   (1.    12. 
61.    68    C.   Th.  8,  5.  1.  11  C.  Th.  9,  88). 


—  2)  «ortetet  0.  7  C.  8,  14).  —  2)«n- 
nannte  ber  SBabr^  einer  ^atfaAe,  Ser« 
mut^ung  0.  28  pr.  D.  4,  2.  1.  24.  25  pr. 
D.  22,  8.  1.  57  D.  28,  8.  l.  28  §  'S  D.  84, 
8.  1.  24  §  8  D.  40,  5). 

Fraestunptor  =  tyranmia  (l.  47  €. 
Th.  16,  2). 

Fraetendere,  1)  t)Ot{<^ftt^en,  Hop 
toenben,  l^otgeben,  k,  9.  ad  eludendam 
acGusationem  praet.  aliquid  (1.  12  §  9  D. 
48,  5);  praet.  facti  ignorationem  (l.  7  D.  16. 

äignaviam  0-  78  §  2  D.  81).  —  2)  an 
em  Ctte  )unt  6d$nte  \\^  befinben, 
SBac^e  galten,  bon  (»uui\tAhatm  m^oß/t  (\. 
1  C.  12,  42.  cf.  Gothofr.  adl.  1  C.  Th.7, 
12).  —  8)  htf^anpien,  in  9nf))Tit<^  ne^ 
men  (L  9  pr.  D.  2,  14). 

Fraeter  (praep.),  1)  äuget,  äu^e» 
n  0  m  m  en ,  amnes  eeteri  —  praeter  etc.  (ülp. 
X,  1.  XI,  26.  XXII.  22.  1.  28  D.  28,  2); 
praeter  haec  onmia  —  quoque  (1.  220  §  8 
D.  50,  16);  fundum  iWi  praeter  usumfru- 
etum  neque  do  neque  lego,  ni(^  M  be« 
SWeftbrouc^  Jjermad^en  (L  2  pr.  D.  84,  4); 
teneri  actione  praeter  (Dorbe^ltü^)  stel- 
lionatum,   quem  fedt  (1.  1  §  2  D.  18,  7). 

—  2)  übet,  praeter  modum  (L  1  §  11  D. 

21.  1.  1.  220  I  8  D.  50,  16). 
Fraeterea,  Haugetbem,  übetbie9(l- 

22.  217  §  1  D.  50,  16.  1.  4  D.  27,  2.  L 
84  §  7  D.  81).  —  2)  a«mal  (§  5  eod.  1. 
17  pr.  D.  50,  7). 

Fraeterire,  1)  botflbetge^en,  «et« 
gelten,  betfUegen,  ».  ©.  cum  8olvendi 
tempus  obligationi  additur,  nisi  eo  praeU- 
rito,  peti  non  potest  (1. 186  D.  50, 17);  qui 
*hoc  anno'  aut  *hoc  menseVdari  stipulatus 
sit,  nisi  omwibus  parUhus  praeteriüs  anni 
vel  mensis^  non  reote  petet  (1. 42  D.  45, 1) ; 
non  nisi  praeterito  biennio  recte  petere  (L 
27  §  1  eod);  non  ante  agere,  quam  dies 
stijndationis  praeterierit  (1  18  D.  46,8);  si 
dies  hon.  possessionis  praeterierit  (l.  2  pr. 
D.  88, 2.  cf.  L  l  §  8  D.  22,  6);  praeterüi  lern- 

rris  s.  praeteriH  fructus  (1.  5  §  4  D.  7,  6. 
56  D.  10,  2. 1. 2  D.  88, 5);  pro  praeterita 
pensione  satisfacere  (\.  34  D.  89,  2);prae- 
teriti  facti  poena  (L  4  §  2  D.  48,  29); 
praeteriti  deltcti  aestimatio  (L  188  §  1  D. 
50,  17);  dolus  praeteritus  (1.  18  §  2.  L  20 
§  6.  1.  25  §  7  D.  5,  8:  —  .Qui  praedo  ebt, 
et  ante  litem  contestatam  doli  nomine 
tenebitur ;  hie  est  enim  dolus  praeter.*  1. 
27  §  8  D.  6,  1. 1.  1  §  20  D.  16,  8:  ,Non  tan- 
tum  praeter,  dolus  in  depositi  actione 
yeniet,  sed  etiam  futurus,  i.  e.  ppst  litem 
contest.*  1.  95  §  9  D.  46,  8);  praeterita 
alimenta  G-  8  §  22  ü.  2,  15.  L  8  C.  2. 4); 

ßraeteritae  operae  (1.  4.  87  §  5.  cf.  L  13  §  2 
>.  38,  1 :  ,Iudicium  de  operis  tunc  locum 


Digitized  by 


Google 


Praeteritio  —  Praevaricari. 


443 


habet,  evm  operae  praeterierint.  praeterire 
antem  non  poBsont,  antequam  incipiant 
cedere,  et  incipiont,  posteaquam  fuerint 
indiotae*) ;  leges  praeteritae,  frflbere  (!kfe^ 
(1.  28J7a5.4).-2)übetge^cn,  tobcf- 
einen  9(of^ben  tm  Zeftomente  überge^,  b. 


menta  necessario  desiderantor,  principale 
ioB  est  de  liberis  heredibus  instituendis 
vel  ezheredandiß,  ne  praeteritis  istis  rum- 
patur  testamentum:  namque  filio  qui  in  po- 
iegtaUest  praeteritQ  inutile  est  testamentum^ 
1.1.12pr.l7n.28,3.L41§3D.29.M.8§ 
1.5D.87,4.L31§3D.40.5.1.3.4§1C.6, 
28).  —  3)  unterlaffen  (1.  ?  C.  6.  38). 

Praeteritio,  Uebetgebnna  eined  92oib« 
erben  (1.  4  §  1  C.  6,  29). 

Praetermitter©,  1)  unterlaffen,  üer* 
f&nmen,  praetermitt  exceptionem  (1.  29 
pr.  B.  17,  1);  per  ignorantiaro  stiptUalio 
praetennissa  (1.  10  D.  19,  5);  minoribus 
m  bis,  quae  vel  praeUrmiserint,  vel  igno- 
ra/verint,  consultum  eat  (L  8  C.  2,  21).  — 
2)  ttid^t  antreten,  praetermitt.  heredita- 
eei«  (L  45  D.  28,  5.  I.  59  D.  29,  2.  1.  2 
r.  1.  3  D.  29,  4),  causam  testamenti  (1.  1 

2.   6  eod.).  -  3)  übergeben  (1.  4  §  3 

.  37,  4). 

Praeterquam,  au^tt,  aui^genomnten, 
|.  ©.  sef^er  —  praeterq.  si  etc.  (ülp.  VI, 
5);  praetor  exdpit:  praeter q,  si  etc.  (1.  4 
D.  2,  2);  in  amnibus  causis,  praeterq,  etc. 
a.  7  D.  19,  5). 

Fraetexta  toga,  mit  $ttrpnr  t)er« 
brftntte«  Dberüeib,  ml^t»  indbef.  bie 
tnaben  Dom  14.  hii  17.  2tt>tn^\afftt  trugen 
(L  23  &  2  D.  34,  2);  haf^tt  praetextatus, 
ton  in  biefem  Sllter  ftebt  (§  1  I.  4,  4.  1.  3 
§  6  D.  43,  30). 

Praetextus,  SSorfoanb,  pecuniam  re- 
petere,  quasi  sub  praetextu  hereditatis  acce- 
ptam  (1.  3  §  2  D.  2,  15);  sub  praetextu 
religioms  temptare  ooetus  (1.  2  D.  47,  11); 
praetextu  incredibilitatis  adumbrare  patien- 
tiam  (1.  30  pr.  D.  48.  5). 

Praetores,  Beamte  bed  römifd^en  fßotl^, 
toelc^en  4au|)tf ft^Iid^  bie  Leitung  ber  ($ri« 
bat-)9ie(^tdi)fIegeobIag(1.2§  27.  28.32. 
34  D.  1,  2.  tit.  D.  1,  14.  C.  1,  39);  prae- 
tor urbawus,  p&regrxnus  (f.  b.  ©.);  aud^ 
tDurben  für  einzelne  (Sfattungen  bon  SHed^td« 
fachen  befonbere  $r&toten  ernannt,  j.  9.  fidfi- 
commissarius  ,qui  de  fideicommissis  ius 
diceret  (f.  fideicommittere):  pr.  tutelaris 
t.  qui  tutelaribus  cognitionibus  praesidet 
(f.  tutelaris);  \p&tn  mürben  anc^  $ratoren 
m  bie  ^tobin^en  §ur  tSerttHiltung  obgefenbet, 
(l.  2  |32D.  1,  2)  unb  $ur  d^tfc^tbnng  tNHt 


Mminalfad^n  (quaestiones  perpetuae)  ber« 
menbet;  in  ber  f  jpdtent  ftaif ei^  »nrben  ge« 
hnffe  $rötoren  nac^  Qeinamen  ^on  Eifern 
benannt,  3.  9.  pr.  ConstarUinianus,  Theo- 
dosianus,  Ärcadianus  (1.  18  C.  5,  71.  1. 
26  C.  Th.  6,  4). 

Fraetorianus,  1)  ben  praefeet^us  prae- 
torio  betreffenb,  §.  ©.  praetor,  sedes  (1. 
7  C.  2,  7),  advoeatio  (L  8  eod.),  prae- 
feetura  (f.  bv  ©.);  praetor,  officium  (f.  b. 
®.  8.  4.).  —  2)  =  praetorius  s.  1 :  tutor 
praetor,  (ülp.  XI,  24). 

Praetorium,  l)Sfe(bl^errn5ett,i|»an)>t« 
(inartiet:  praefeeti  praetorio,  ©efe^t«» 
^aber  ber  faifert  i|»au)>tn)a(^e>  h^eld^ 
^u  ©tetttiertretern  bed  ftaiferd  in  atten  feinen 
Srnnftionen,  jn  mirflid^en  6taatdminiftern  fic^ 
erhoben  (tit.  D.  1,  11  C.  1,  26.  2i);prae- 
torii  dignitas,  bie  fSfirbe  eine<  praer.  praet. 
(1.  10  §  1  C.  Th.  6,  4).  —  2)  «mt«- 
»obnung  bed  6tattl^alterd  (1.  15  C.  1, 
40.  1.  4  C.  8,  11.  1.  3  C.  12,  40).  —  3) 
irrftc^tige«  ßanbl^au«  (1-  1^  pr.  I>.  7,  8. 
1.  2  pr.  D.  8.  3.  1.  34  §  3  D.  31.  1.  91  § 
1  D.  82.  l.  13  §  7  D.  47,  10.  1.  198  D. 
50,  16). 

Praetoriua,  1)  ben  $r&toc  betreffenb, 
il^m  »ufte^enb,  auf  feiner  9[mtdgemalt 
bern^enb,  §.  ©.  praet.  potestas  (1.  1  §  2 
D.  25,  5),  iwrisdictio  0-  7  §  2  D.  4,  5.  1. 
1   §   9  D.  39,  1.  1.  1  §  10  D.  46,  5):  ius 

fraet.  =  honorarium  (l.  7  §  1  D.  1,  1. 
14  D.  22,  5.  l.  18  pr.  D.  29,  4.  1.  27 
b.  50,  17);  praet.  actiones  (1*  65  §  9  D. 
36,  1),  stipulatianea  Q.  37  pr.  D.  44,  7.  l. 
5  pr.  52  pr.  D.  45,  1.  tit  D.  46,  5>; 
eautio  praet.  (1-  82  §  2  D.  35,  2);  praet. 
pignus   ([.    12   D.   41,   4.   tit.    C.  8,  11) ; 

i>raet.  sucoessar  (l>  2  t  19  D.  cit.),  tutor 
J  3  I.  1,  21).  —  2)  »er  ^rätor  ge* 
toefen  0-  2  §  B9.  47  D.  1,  2.  1.  19  §  1 
D.  16,  1). 

Praetura,  badVmt,  bie  93Ürbe  eined 
$rätor  (1.  3  D.  1,  14.  1.  7  C.  6,  25; 
Constantiniani  fiominis,  Constantiniana, 
Theodosiana  praet.  (1.  25  C.  Th.  6,  4^. 

Praevalentia,  Uebergen)id^t/  9Sor» 
ang  a.  23  §  4  D.  6,  1). 

Praevalere,  übermiegenb,  borberr« 
f(^enb  fein,  ben  85or»ttg  baben  (1.  10 
D.  1,  5.  l.  22  D.  24,  1.  1.  14  pr.  D.  81.1. 
50  D.  40i  5.  1.  98  §  6  D.  46,  3.  1.  21  D. 
46,  7). 

Praevaricari,  1)  eigentlid^  f.  ö.  a.  va- 
ricari,  hHrb  nur  in  ber  tro|>ifd^  Oebeu^ 
tung  gebraucht:  aU  Anflug  er  ober 
9nh)alt  bnrc^  IBegünflignnQ  bed 
VLnqeflag  ten  ober  ber  ^egenportet  feine 
tßflic^t'  üb  ertreten;  praevaricator,  n^ec 
aU  9[nfl&ger  ben  9[nge!tagten   ober 


Digitized  by 


Google 


444 


Praevenire  —  Precativus. 


aU  ^ntoalt  bie  &t^tnpaxtti  begüit" 
fügt;  praevarioatio,  eine  {olc^e  lieber- 
tcetung  bcr  ^flic^ten  be«  ?lnfläger« 
ober  «ntoolt»  (l.  4  §  4  D.  3,  2:  —  „prae- 
varicator  est  gwo«  varieator,  qui  diversam 
partem  adiuvat  prodita  causa  stui:  quod 
nomen  Labeo  a  varia  certatione  tractum 
ait,  nam  qifi  praevaricatur ,  ex  utr(nque 
parte  conatitü,  quin  immo  ex  adversa.*^  tit. 
D.  47,  15.  1.  1  §  1  D.  48,  16:  ~  „prae- 
varicari  est  vera  crimina  abscondere,^  §  6 
eod.  „praevaricatorem  eum  esse  ostendimus, 
qui  colludit  cum  reo  et  translaticie  munere 
accusandi  def ungitur,  eo  quod  proprias  qui- 
dem  probationes  dissimularet ,  falsas  vero 
rei  excusationes  admitteret.*'  1.2121).  50, 16: 
„Praeoaricatores  eos  appellamus,  quicausam 
adversariis  suis  donant  et  ex  parte  actaris 
in  partem  rei  conceduni/^  1.  1  C.  2,  7. 1.  11 
C.  9,  2).  —  2)  praevaricatio,  ÄbfoH  üom 
redeten  ©louben  G-  8  §  1  C.  Th.  16,  7). 

Praevenire,  jutiotlommen,  a)  in  bet 
«Ludübung  eined  Sled^töafted  (1.  1  §  2  D. 
15,  3.  1.  2  §  8.  1.  4  pr.  §  2.  1.  16  pr.  D. 
48,  5);  b)  Dermeiben,  praev.  pertculum 

0.  6  §  9  D.  28,  8);  c)  übetrafc^en:  morte 
praeveniri  (1.  6  D.  24,  2.  1.  77  §  32  D. 
.31);  d)  Dorge^en,  ben  »orjug  l^aben 

(1.  28  D.  49,  14:  —  „praevenit  causam  pi- 
gnoris  fiscus.''  1.  2  C.  7.  73). 

Fraevertere,  nm legten,  praev.  ordi- 
nem,  seriem  (1.  2  C.  1,  31.  1.  26  8  1  C. 
2,  7). 

Fraevidere,  Dorljctfe^en,  j.©.  quae 
fortuitis  casibus  accidunt,  cum  praevideri 
non  potuerant  (1.  6  C.  4,  24). 

Fragmatioa  sanotio,  iussio,  lex,  ge- 
neralitas,  anc^  pragmatica  fd^tec^hoeg,  ein 
in  befonberd  feietUt^er  Raffung  audgefertigted 
faifeclid^e»  Slefcript  an  eine  üotpo* 
tatton,  @emeinbe  ober  $rot)ina  in 
^  ngelegenl^eit  en  bed  öffentltd^en 
aUec^td  (G.  Summa  reip.  §  4.  1.  7  G.  1,  23. 

1.  12  G.  4,  61.  1.  2  G.  10,  12.  l  67  §  6 
G.  10,  32.  l.  3  C.  12.  16.  1.  4  G.  12,  17. 
1.  5  G.  12,  33);  pragmaücarius,  ein 
)ur  Slu^feTtigung  fold^er  SHefcripte 
angeftcllter  »eamtec  (1.  5  cit.  1.  7  §  1 
G.  1,  23). 

Fragmatious  (Subst),  IBetfertiger 
fc^tiftlic^ec  Slnffdfte  in  9le(^tdangelegen« 
Reiten  (1.  9  §  4  D.  48,  19). 

Fratum,  SBiefe  (\.  31  D.  50,  16). 

Fratura,  d^infaufen  t)an  hülfen« 
frfi(^ten  (L  18  f  19  D.  50,  4). 

Fravitaa,  6(|lec^tig!ett,  §.  ©.  prav. 
dogmatis  (1.  68  §  4  G.  Th.  16,  5);  societatis 
(L  4  pr.  C.  Th.  16,  6). 

Fravus  (adi.),  prave  (adv.),  berfe^tt, 
fc^Ied^t,  ).  9»  aHHtrium  ita  pravum,  ut 


manifesta  iniquitas  eius  appareat  (1.  79  D. 
17,  2);  prava  conscietUia  (L  31  G.  Th.  11, 
30);  pravae  mentis  error  (1.  4  |  3  G.  Th. 
16,  6) ;  prave  amstUentes  iudices  (L  61  G. 
Th.  12,  1). 

Freoari,  a)  gfürbitte  einlegen  0-  17 
§  4  D.  21,  1);  b)  anflehen  (Vat.  §  35). 

Frecarius,  1)  toünfc^enb,  bittenb, 
precariis  (im  (9egenf.  üon  directis)  t>erhis  uti, 

auale  est  rogo,  voh,  mando,  fideicommitto, 
.  2  G.  6,  43);  verbis  prec.  testamenlum 
factum  (I.  14  G.  6,  42),  in  codieillis  relictum 
(1.  10  G.  6,  20).  adscriptum  (1.  4  C.  6, 86), 
restituere  sancire  (L  24  G.  3,  36),  dotem 
reddi  statuere  (l.  5  G.  6,  44),  libertatem  ac- 
cipere,  manumitti  (l.  11.  13  G.  7,  4);  prec. 
substitutio  (l-  16  G.  2,  3.  cf.  1.  41  §  8  D. 
28,  6);  prec.  voluntas  (l.  64  D.  31);  pre^ 
cario  (adv.),  bitttoeif  e,  iter  ad  sepulchrum 
peti  prec,  et  concedi  solere  (1.  12  pr.  D.  11, 
7).  —  2)  bitttoeife,  auf  willlüttit^cn 
SBiberruf  geMäl^rt;  precarium  (Subst.), 
toai  !3^ntanbem  mibetruflic^  ^um 
(Sebrauc^e  übetlaffen  ift,  {otoie  baiS 
^ierbuTd^  begrünbete  9le^t9üet]^&It« 
nig  (tit.  D.  43,  26:  —  ,Prec  est,  quod 
precibus  petenti  utendum  concedüur  tarn- 
diu,  ^fuamdiu  is  qui  concessit  patitur"  l.  1 
pr.  cit.  —  „qui  preeario  concedit,  sie  dai 
quasi  tunc  recepturus,  cum  sibi  libuerü  pre- 
carium solvere^  §  2  eod.  —  ,  Habere  preeario 
yidetur,  qui  possessionem  vel  corooris  vel 
iuris  adeptus  est  ex  hac  solummodo  causa, 
quod  preces  adhibuit  et  impetravit,  ut  sibi 
possidere  aut  utiliceat^  1.  2  §  3  eod.);  ma- 
gis  ad  donationesetbeneficii  causam,  quam 
ad  negotii  contracti  spectat  precarü  cimdicio 
(1. 14  eod.);  si  manente  adhuc  preeario  tu  in 
ulterius  tempus  rogasti,  prorogatur  prec,  — 
si  vero  praeterita  die  rogas,  proprius  est,  ut 
soluta  tarn  causa  precarii  non  redintegretor, 
sed  nova  constituatur  (l.  5  eod.) ;  preeario 
rogare;  preeario  s.  precarii  ro^atio  (1.  3. 4 
pr.  §  2  ff.  1.  6  §  1.  3.  4.  1.  8  pr.  §  1  ff. 
1.  10  ff.  eod.);  preeario  dare,  tradere,  occt- 
pere  (I.  3  §  5  D.  41.  2.  1.  1  §  11  D.  4S, 
19.  1.  11  §  12  D.  43,  24),  possidere,  esse 
in  possessione  (§12  cit.  1.  6  §  3.  1. 12  pr. 
D.  43,  26),  woran  in  fundo,  hdbitare  (L  6 
§  2.  1.  15  §  1  eod.  1.  2  G.  8,  9);  interdi- 
ctum  de  prec.  (\.  14  D.  cit).  —  3)  auf  baS 
precarium  (in  bem  eben  angegebenen  Sinne) 
be)ügli(6:  interdictum precarium  (X,  15  |8. 
l.  19  §  1  eod.). 

Frecatio,  «itte,  (SJefnc^  0-  8  G.  1, 19. 
1.  2  §  1  G.  11.  67). 

Freoativus  (adi.).  preoaUve  (adv.),  bit* 
tenb,  in  bittenbet  SBeife:  preeativo 
modo  8.  precative  (im  (Siegenf.  k>cn  impera- 


Digitized  by 


Google 


Precator — Primiscrinius. 


445 


tive,  dvflibas  verbis)  rdinqui  (Ulp.  XXIV, 
1.  XXV,  1). 

Preoatop,  mttfttlUx  (1.  5  C.  1,  22. 
1.  7  pr.  C.  1,  28). 

Preoes  f.  prex, 

Prelum  f.  praelum, 

Fremere,  brütfcn:  a)  ^^teffen,  UU 
tetn:  prem.  oleam  (L  19  §  2  cit),  woob 
(L  14  §  3  D.  84,  1):  b)  bctaften,  be- 
((^toeven,  ).  O.  prem.  parietem  (1.  40  §  1 
D.  89,  2);  tro|)if(i^:  berbftd&tigcn  Cgror 
varej:  crimine  premi  (l.  19  C.  9,  1);  o)  qua« 
len:  fame  prem.  servos  (1.  1  §  8  D.  1, 12); 
d)  ühtxroäUiatn,  somno  yinoque  presBus 
a.  14  §  4  D.  21,  1). 

Frendere,  anfoffcn  (Gai.  IV,  21). 

Ppesbsrter,  ^tieftet  (1.  6.  8  C.  1,  8). 

Preesura,  bad  8tttü(f|)rancn,  bet 
»ieberfc^ein  bed  £id^U  (L  17  §  2  D. 
8,  2). 

PretioBtia,  1)  mett^tjoll,  foftbat,  a-  9- 
res  pretiosiores,  margarita  forte  aut  oma- 
menta  pretiosa  (I.  87  §  1  D.  21,  2),  aedes 
pretiosiores ,  int  (Segenf.  bon  viliores  (L  5 
§  1  D.  89,  2);  pretiosissima  pars  fortu- 
narwm  soarum  (1.  8  §  2  D.  1,  15).  — 
2)  tuicfttig,  pret  ratio  (Gai.  I,  190.  II. 
282). 

Pretium,  Sßett^,  $reid:  a)  übft^u)rt 
bet  (S^elbtt^ett)^  einer  ©ad^,  ^.  O.  prefta 
ffrum  non  ex  affectu  nee  utihtate  singn- 
lorom,  sed  ccmmunUer  funguntur;  nonnul- 
lam  Uanenpretiavarietatem  loea  iemporaqtte 
adferuni  (1. 68  pr.  §  2  D.  85,  2);  plus  est  in 
manus  pretio,  qoam  in  re  (1. 18  §  1  D.  50, 
16);  pretium  non  in  substaniia,  sed  in  arte 
pciUrnn  (1*  14  eod.);  itisto  pretio  rem  aestd- 
mare  (f.  iustns  s.  d.);  magni  pretii  esse  (1.  7 
t  8  D.  24, 1);  b)  inS>U\.  St  an  fpttiii  empiio 
et  venditio  oontrahitur,  simulatque  de  pretio 
eonvenerit;  nulla  emptio  sine  pretio  essepot- 
est;  sed  et  eertum  pretium  esse  debet;  item 
pretium  innumerataj^ecwniaeonsistere  dd^et 
{$ix.  §  1. 2 1. 8, 28) ;  hmusmodi  emptio ;  quan- 
tum  pretii  tn  area  Kabeo,  valet,  nee  enim  in- 
oertam  est  pretium  (l.  7  §  1  D.  18,  IV,  aliud 
est  pretiumy  aliud  merx  [1. 1  §  1  eoa.  cf.  1. 1 
pr.  D.  19,  4:  —  ,nec  ratio  patitur,  ut  una 
eademque  res  et  veneat  et  pretium  sit  em- 
ptionis');  qui  rem  vendendam  acceperit,  ut 
pretio  uteretur  (\.  4  pr.  D.  12,  1);  pretii 
l>rae9to^io,eorumque,  quaepretiumsequuntur 
(1.  81  pr.  D.  21,  1);  usurae  pretii  0-  29 
§  2  eod.);  ad  pretium  participandum  sese 
vennmdari  pati  (f.  participare) ;  c)  2o\fn, 
SRiet^«  tefp.  ^ad^tgelb,  merees:  pretium 
eonduetionis  (1.  28  §  2  D.  19,  2),  operae 
(l.*  52  §  2  eod.);  uno  pretio  eollooare  opus, 
tocare  insulam  (1.  51  §  1.  1.  58  pr.  eod.); 
wro  pretio  oonducere  (1.  10  §  2  D.  41,  2); 


pretium  deposüionis  (1.  2  S  24  D.  47,  8); 
cum  pretio  padsci  (1.  6  §  8  D.  8,  '2);  verbis 
sive  pretio  suadere  (1.  1  §  5  D.  11,  8). 

Prex,  1)  fbxitt,  §.  8.  precibus  calami- 
tosorum  inlacrimari  (!•  ^^  §  1  ^'  h  18); 
preces  adhibere,  precibus  petere,  impetrare 
(1.  6  §  8  D.  8,  2.  1.  1  w.  1.  2  §  8  D.  48, 
26V.  —  2)  IBittfc^veiben  an  ben  ftaifet, 
5.  fc.  deferre  precem  (1. 1  C.  1,  19);  inpreee 
8.  in  precem  conferre  (1.  4  C.  2,  42.,'  1.  10 
G.  8,  82);  %mbf^nlid)n  im  $Iurat,j.  fb. 
preees  datae,  oblatae,  porrectae  (1.  29  D.  48, 

10.  1.  6  C.  1,  19.  1.  8  C.  7,  89.  1.  8  §  8 

C.  8,  88) ;  precum  conceptio  (1.  9  C.  7,  16); 
preces  refutatoriae  (f.  b.  SB.).  —  8)  (Bthtit 
(1.  7  C.  Th.  9,  16). 

Pridem,  öortÄngp  (1.  77  §  17  D.  81. 
1.  2  G.  8,  86);  e^entald  (1.  18  §  2  D.  50, 
16.  1.  1  G.  2.  81). 

Pridle,  Xagd  Uor^et,  5.  O.  pr.  holen- 
darum  s.  kalendas  (1.  5  D.  2,  12.  1.  5  D. 
28,  1.  1.  7  D.  41,  8);  über^u^)t  (für*) 
nothtx,  %.  9.  pr.  vindemias  (1.  7  pr.  D. 
24,  8);  pr.  quam,  früher,  aU  (l-  10  §  2 

D.  40,  5). 

Primarius  =  primas  (1.  89  G.  Th. 
12,  1). 

Primas,  (Stfter,  Cbetftet,  »orfkel^er, 
$.  9d.  Primates  officii  (1.  6  G.  1,  4.  1.  8  G. 
1,  51.  1.  18  G.  10,  72),  apparitionis  (L  10 
G.  9,  12),  «cÄolo«  (1-  4  pr.  C.  12,  25); 
scrinii  (1.  7  G.  12, 19);  primas  advocatorum 
(1.  22  pr.  1.  26  §  8  G.  2,  7);  primatesiHW- 
«Mwonui»  f.  ö.  a.tHcorum,  5Dorfdc^er  (f.  12 
G.  9,  89) ;  primates  urhium,  vicorum  castel- 
lorumque  (1. 13  G.  Th.  7,  18),  civitatum  (1. 13 
pr.  G.  Th.  16,  10). 

Primloertatus,  bad  Kmt  eined  pnmt- 
«Wft«  (1-  4  C.  12,  17.  1.  1  G.  12,  26). 

Primioerius  =  primas,  magister,  §.0. 
primic.  o/jlSetarum,  «crtniorum  (1.  10.  13  G. 
12,  18),  domesticorum  (1.  2  G.  12, 17),  men- 
sorum  (l.  un.  G.  12,  27),  fabrieae  (1.  2  G. 

11,  10). 

Primipilaris  s.  primipilarios ,  1) 
(Subst.),  ^xot)ianimti\ttx,  l^rtegiS^afil« 
meiftet  (1.  88  §  4  D.  82.  1.  18  §  24  D. 
50,  4.  1.  27  C.  1,  8.  1.  2  G.  12,  47.  1.  5 
G.  12,  57).  —  2)  (Adi.),  auf  ba»  «mt 
eined  f  oIc^en,bte$TODianti»ect^ei(un  g, 
be^ügticb:  species  primip.  (1. 8  eod.);  ordo, 
honor  primip.  0-  14  §  4  G.  Th.  18,  fi. 
Vat.  §  278). 

Primipilatus,  ba9  $lmt  eined  ^vimi« 
pilaxtn  (1.  1  G.  12,  62). 

Primipilus  =  primipilatus  (L  2 — 4 
eod.  1.  4  G.  1,  8.  1.  28  D.  84,  4). 

Primisorinius=primas8.  prünicerius 
sorinü  (1.  1  G.  8,  2.  1.  12  C.  12,  49.  1.  8 
C.  12,  52). 


Digitized  by 


Google 


446 


Primi  tiae — Principium. 


s 


Frimitlae,  «[nfangdgrftnbe  (1*  ^  §  11 

C.  1,  17). 

Primitus»  |iterft,  t»orecft,  primüus — 
demde  —  tertio  (l  1  C.  Th.  14,  9);  prim. 
statuta  n.  2  C.  Th.  14,  1),  lata  lex  (l.  7 
pr.  G.  Th.  16,  5);  prim.  urgeri  ad  solu- 
tionem  (l.  1  C.  9,  26). 

Primordium,  Einfang,  iBeginn,  prim. 
usttcapianis  (1.  45  §  1  D.  41,  3),  aetatis 
(1.  14  D.  23,  1);  Utium  prim.  accipere 
(1.  14  0.  3,  1). 

PrünoriB  =  primas,  §.  9.  primores 
civitatis  (1.  16  D.  33,  2),  officii  (1.  1  C. 
12,  45),  milüiae  (1.  3  C.  12.  60). 

Primus,  etfter,  ^.  IB.  primus  —  secun- 
dus—  tertius  gradus  (f.  b.  163.  s.  2  b.  ß); 
primae  —  secundae  nuptiae  (1.  77  §  9  B. 
31);  primus  —  posterior  ereditor  (1.  15  D. 
20,  6);  primis  non  petentibus  —  sequentihus 
dfUur  bonorum  possessio  (1.  2  pr.  D.  38,  2) ; 
primae  personae,  im  ®egen{.  t»on  heredes 
(1.  23  §  3  C.  1,  2) ;  primas  litteras  docere 
1.  2  §  8  D.  50,  5);  prima  quaque  die  (1.  26 
r.  D.  36,  1);  a  prima  aetaU  (l  68  pr.  D. 
15,  2);  prima  facie,  nadf  bem  erften  ^n« 
{(^n;  primum  s.  primo  (adv.),  in  primis, 
jiterft,  aut»ötberft,  j.  ©.  tn  prti?iw  -- 
d^n  —  tertio  (1.  8  §  8  D.  2,  15);  primo  — 
post  (1.  2  D.  1,  5);  primum  illud  ^loran- 
dum ;  »npfimt«  tfwpu'^^^^^  (I*  ^^'  37  D.  1, 
3);  errore  primum,  deinde  consuetudine  ob- 
tentum  (1.  39  eod.);  tempus,  quo  primum 
fari  possit  (1.  217  pr.  D.  50,  16);  qui  pri- 
mum 8.  priwu)  ad  fanas  meum  venerit  (Ülp. 
XXII,  4.  XXIV,  18). 

Prineeps,  1)  Ucl^eber,  ^au^t  (pr. 
delicti  (1.  10  D.  11,  3),  famihae  (1.2  §  38 

D.  1,  2.  1.  196  pr.  D.  50,  16).  —  2)  SBor^ 
gefegter,  princ.  agentium  in  rebus  (tit.  C. 
12,  21);  iniSbef.  =  primiscrinius  (1.  3  C.  1, 
48.  1.  2  C.  12,  19).  —  3)  Siegen t,  bef. 
bet  ^aifer,  quod  prindpi  placuit,  legis 
habet  vigorem  (1. 1  pr.  D.  1,  4) ;  principis 
auctoritate  adoptare  (1.  2  pr.  D.  1,7);  re- 
stitutio, quam  princ,  indtäsit  (1.  1  §  10  D. 
3,  1);  Privilegium  a  princ.  datum  (1.  10 
D.  50,  1). 

Prlnoipalia  (adi.),  1)  etftet,  f^aupi* 
fd  ä^li^tx,  ).  16. princip.te«tof»ifntiim, princ. 
tdbulae,  im  i^egettf.  toon  testam.  pupillare, 
tabulae  secundae  (1.  2  pr.  1.  44  D.  28,  6. 
1.  2  §  2.  1. 11  D.  29,  3.  1.  5  §  14  D.  34,  9. 
1. 1  §  12  D.  35,  2);  princip.  loco  institutus, 
im  <^enf.  bon  substitutus  (1.  13  C.6,42); 
princip.  res  im  (Segenf .  bon  qnae  accessionum 
locnm  obtinent  (1. 2  D.  33, 8.  of.  1. 19  1 13 
D.34, 2);  princ.  causa,  m  (^egenf.  Don  ea. 
quae  sequuntur  (l.  129  §  1.  1.  178  D.  50, 
17);  princ.  obligatio,  im  (S)egenf.tH>n  obüg. 
fideiussionis,  s.quae  sequelae  locum  obtinet 


(L  3  pr.  D.  42,  6.  1.  98  §  2  D.  46,  ^; 
princ.  reus  s.  debitor,  im  (S^egenf.  Don  fid«- 
inssor,  mandator  (LH  pr.  D.  45,  2«  1.  58 
§  1.  L  65.  71  pr.  D.  46,  1);  fideiussor  princ. 
im  ®egen{.  ^on  sequens  Q.  27  $  2  eod.); 
actio  princ.  im  (S^egenf.  bon  contraria  (1.  17 
§  1  D.  13,  6);  sacramentum  princip.  im  d^e« 
genf.  t>on  hereditarium  (1.  12  pr.  C.  4,  1); 
princ.  peeuniae  usurae  (1.  24  pr.  D.  49, 1). 
—  2)  filrftlic^,  laiferlicfi,  princ.  aueto- 
ritas  (l.  50  §  1  D.  5,  3, 1  40  D.  28,  6], 
maiestas  (i,  92  D.  28,  5.  1.  7  §  3  D.  48, 
4) ;  prino.  benefidum  (1. 43  pr.  D.  28, 6. 1. 98 
D.  29,  2.  L  92  D.  35,  2.  1.  32  D.  49,  14), 
auxilium  (1.  13  §4  D.36, 1);  princip.  Übe- 
ralitfltes  (1.  35  pr.  D.  32);  princ.  cognitio 
(1.  6  D.  27,  2),  iussio  (1.  1  §  2  D.  5,  1); 

Srincip.  oonstitutiones  (L  33  D.  12,  L  1.  9 
1  D.  22,  6.  1.  38  §  3  D.  26,  7.  L  17  pr. 
§  2  D.  27.  1.  1.  4  §  2.  1.  16  9  4  D.  39. 4. 
I.  11  §  1  D.  40,  9.  1.  2  pr.  D.  49,  14); 
rescripta  princip.  (L  2  §  7.  1.  3  §  8  eod.). 
Prlnoipalis  (Subst),  l)bie  er^en  SRa^ 
gifttatiS«  ober  6tabtratbdbeamtett, 
princip.  civitatis  (1.  27  §  1  ff.  D.  48,  19. 
1.  41  C.  7,  16.  1.  33.  40.  42.  56  C.  10,  32. 

1.  2  §  1  C.  10,  35.  1.  5  C.  12,  57),  offi- 
ciorum  (1.  1  C.  9,  51).  —  2)  ^ouptmann, 
Dfficier  (L  13  8  4  D.  49.  16). 

.Prinoipalitas,  bie  SBürbc  tinti  prüh 
cipaiis  (L  6  C.  Th.  9,  35). 
.  Prinoipaliter  (adv.),  i^aupi\&6^l\ä^, 
).  9.  princip.  gerere  negotium,  im  (Bf^eni. 
t»on  alteriusnegotiationis  accessione  uii(L4 
§  2  D.  3,  2);  princip.  agere  de  aliqua  re 
(1.  7  §  1  D.  47,  10);  cirüis  disceptatio  prin- 
cip. mota  (1.  3  C.  3,  8);  eigentlich:  princip. 
donare,  im  (^egenf.  )»on  reniunerare  (1. 12  pr. 
D.  17, 1);  adieotio  absentis,  cui  princip.  ob- 
ligatio quaerebatur  (l.  126  §  2  D.  45,  1); 
iiTf^Tünglic^,  unmittelbar:  diredto  a 
patre  dominove  condici,  tcMquam  princip» 
cmn  ipso  negotium  gestum  esset  (§  8  I.  4, 
7) ;  princip.  iurisdictio  data  alicui  (1*  ^  ^* 

2,  1),  princip.  (im  dkgenf.  bon  per  succe»- 
sionem)  heredem  exsistere  (1. 194  D.  50, 17. 
cf.  L  103  §  1  D.  32.  1.  7  D.  34,  9). 

PrinoipatuB,  a)  bad  9(mt,  bieföfitbc 
tint^  prineeps,  etned  IBor gefegt en,  t***' 
in  diversis  agunt  officiis  prineipatus  (1.  2 
C.  11,  55);  ini^bef.  eine«  prineeps  agentium 
in  rebus  (L  5  C.  12,  20.  1.  1  C.  12,  21): 
h)ta\\txlid^t^aitht,prineipalismaiesta8 
(L  4  C.  1,  14:  —  ,maiu8  imperio  est  sub- 
mitUre  legibus  prindpatum.V' —  o)  ber  etpe 
»ang,  «otrang  (1.  22  C.  Th.  7,  18). 

Prindpiiun,  1)  Einfang,  principio  oinm 
XU  (1.  41  pr.  D.  40,  3).  —  2)  prineipiä, 
ber  $I(i|  im  ^Qager,  mo  bie  %dh^dfm  pAX' 
ben,  unb  bie  Sh^i^^ngelegen^ten  oed^ojtbett 


Digitized  by 


Google 


Prior  —  P  ri  vilegium. 


447 


ttmrben:  ^aittot^uattiec,  auc^  bie  bafelbß 
ftattßnbenbenSSerfammlitnaen  bec  Offi' 
eiere,  fotoie  bad  ftd^  l^ier  Derfammeinbe  Df« 
ficiercocf)^  (L  12  §  2  D.  49,  16.  1.  3  C. 
8,  52.  1.  16  §  1  C.  12,  37.  1.  1  C.  12,  48). 
Prior,  frfll^eT,  tootl^ergel^enb,  bot« 
anfte^enb,  §.  iB.  priores  üges  ad  posie- 
riores  trahi  (1.  26  D.  1,  3);  prius  pactum 
p^  posterius  elidi  (1.  27  §  2  D.  2,  14){ 
prior  heres,  im  (S)egen{.  bon  substitutus  (Gai. 
11,  177);  priores  ufficii  =  primcUes  (1.  10 

C.  11,  8);  prius  (adv.)  =  ante  8.  2.  j.  ©. 
(u2tt2terum  an  o^Zierami^rtiM  aoci4«are  /  prius 
adüUerum  feragetre,  tunc  mulierem  (1.  5  D. 
48,  5)i  potior  est  in  pignore,  quipri%is  cre- 
didit  pecuniam  (1. 11  pr.  D.  20,  4);  fton  ante^ 
quam  prius  consiitent  (1. 45  §  2  D.  49, 15); 
non  prius,  nisi  adita  heredit«^  (1.  2  pr.  D. 
40,  7);  prius  esse,  ut  etc.  0.  1  C.  9,  1); 
priuBquam,  beboc  (1.  7  §  18  D.  2, 14..L  76 

D.  3,  3.  1.  34  pr.  D.  3,  5.  1.  8  §  1  D. 
37,  11).      . 

Priscillianistae,  eine  Ie^if(i^  @ecte 
(l  5  C.  1,  5). 

Priaous,  a\i,  ftill^et,  prisca  lingua 
(§  15  I.  4,  6);  priscae  leges  (1.  1  C.  Th. 
8,  18). 

FristinuB,  bocig,  el^emalig,  fcilber, 
S.  8.  in  prist  staium  restitui  (1.  9  §  7  D. 
4,  2);  in  prist.  causam  reverti,  redire  (1.  6 
pr.  D.  1,  8.  1.  10  §  1  D.  20,  6);  in  prist. 
ol>Ugationem  revocari  (1.  17  pr.  D.  42,  8). 

Frivare,  berauben/  a-  ©.  iure  privari 
(L  2  C.  5,  9). 

Privatiani,  bie  bem  Comes  rerum  prir 
vatarum  ttntergeocbneten  Ideamten  (L 
24  C.  Th.  6,  30). 

Privatim,  au|ec  fBe^iel^nng  )um 
@  taate  ober  einer  anbetn(S(emeinj[<^aft, 
nxdft  öffentlidl,  in  befonberer  lee^ie- 
^ung  ouf  (Einzelne,  §.  IB.  priv.  (im  ®e^ 
genf.  )»m  publice)  utilia  G-  1  §  2  B.  1,  1); 
qnod  priv.  interest  unius  ex  sociis,  im  (S^e«» 
^nf.  t»on  qnod  sooietati  expedit  (1.  65  §  5 
D.  17,  2);  priv.  sibi  constituere  sacrum 
(l  6  §  3  D.  1,  8);  priv.  facta  venditio  (1. 
67  §  2  D.  12,  6). 

Privatus  (adi.),  1)  ni<^t  auf  ben 
@taat  aH  {olc^en,  ober  eine  anbete 
^emeinfc^aft,  fonbetn  auf  einzelne 
$ev{onen  be^üglic^,  a)  im  (S)egenf.  bon 
publicas,  ).  iB.  ius  priv.  =  qnod  ad  singu- 
lomm  utilitatem  spectat  (1.  1  S  2  D.  1, 1); 
res  priv.  =  qaae  singulorum  sunt  (1.  1  pr. 
D.  1,  8);  pnv.  loca  (1.  31  D.  9,  2.  L  62 
f  1  D.  18,  1);  in  privato  opus  facere  (1.  3 
§  3  D.  39,  3);  priv.  fines  (1  5  §  1  D.  50, 
10);  priv.  munera  (L  17  §  4  D.  27,  1); 
pnv.  delicta,  flkxhttdjtn,  bie  nic^t  l>on  (Staat«- 
tofgen  berfolgt  »erben  (tit.  D.  47,  1);  priv. 


crimina{l  1  ^  3  D.  48,  19);  priv.  tu^icitim, 
velutifurti,  vi  bonorum  raptorum,  iniuria- 
rum  (L  7  D.  48, 1);  priv.  actio  (1.  42  §  1  D.  3, 
3);  priv.  litium  cognitor  (1.  3  C.  9,  27);  vis 
priv.  (tit  D.  48,  7);  noxae  priv.  =  quae- 
cuinque  committnntur  ex  delictis,  non  pu- 
blicis  criminibus  (1.  17  §  18  D.  21, 11;  priv. 
pactio,  priv*  pactum  (1. 5  pr.  D.  23,4. 1.2  C.  7, 
20.  1.  5  C.  8,  16);  servitus  itineris  ad  se- 
pulchrum  priv.  manet  (1.  14  §  1  D.  8,  li; 
fnndus  patriinoniales  iure  priv.  susdpere  (l. 
9  G.  1 1 ,  59) ;  personae,  quaepriv.vitamdegunt 
(1. 6  C.  4, 61) ;  b)  im  (^en].  bon  communis : 
ager  priv.  (1.  11  §  5  D.  39, 3);  c)  im  ®egen(. 
t^on  fiscalis:  debita  priv.  (1.  11  C.  8,  40); 
creditores  priv.  (1.  3  C.  7,  75).  —  2)  rea  pri- 
▼ata,  hai  laifetlic^e  $tit»att>etm5gen/ 
d^^atttllegut,  ).  JB.  palatinus,  qui  in  of- 
ficio rei  nostrae  priv.  militat  (1.  un.  C.  11, 
73);  in  officiosa  sacrarum  largitionum  vel 
privat,  rerum  cingulum,  sumere  (L  9  C. 
12, 23);  comes  rerum  privat,  (f.  comes  s.  3); 
actor  rei  priv.  nostrae  s.  r&rum  privat,  no-  . 
strarum   (1.  9   C.  3,  26.   L  4   C.  10,  19); 

rpcdia,  quae  in  re  prw.  tinenJkur  (1.  3 
11,  74);  ne  quid  m  prw.  oommodis 
furto  subducatur  (1.  7  C.  9,  49). 

Frivatua (Subst.),  $tibQtpet{on,  ).)B. 
im  ®egenf.  bon  universitas,  civitas  (1.  1 
fl  3  D.  3,  4.  1.  1  fi  5  D.  50,  12.  1.  16  D. 
.50,  16),  im  (Degenf.  bon  ma^stratus  nid^ 
mit  einem  dffentlic^n  «toste  bdleibet  (1. 5  §  1 
D.  1,  21.  L  13  §  1  D.  2,  1.  1.  17  pr.  D. 
40,  9.  1.  32  D.  47,  10.  1.  3  D.  48,  4),  bon 
Senator,  gemeinet  äRann  (1.  4  C.  11,  6. 1. 11 
C.  12,  1),  im  (^en{.  bon  miles,  in  militia 
constitutus  (L  66  §  1  D.  21,  2. 1.  6  C.  4, 63. 
(L  5  pr.  C.  9,  8.  1.  1  C.9,24),  im  (»egeuf. 
bed  Stdcud  (1.  6  pr.  1.  35.  37  D.  49,  14. 
1.  3  C,  10,  19). 

Frivignus,  @tief{obn;  privigna, 
etiefto^tet  (§  6  I.  1,  10.  1.  44  §  4.  1. 
34  §  2  D.  23,  2.  1.  4  §  6  D.  38,  10:  — 
,Priv.  est  uxoris  meae  ßius  ex  alio  viro 
natuS^'J. 

Privilegiarius  f. 

Privilegium,  ein  aU  9udnal^me  bon 
ben  gemeinen  9ie(^tdtegeln  ettl^eilted  bejon* 
betei^  ^td^t,  Sotte<^t^  ).  IB.  privilegia 
militum,  im  (S^egenf .  bon  commune  ius  civium 
Roman.  (1.  20  D.  29,  1);  privil.  quod  mili- 
tantibus  datum  est,  ut  quoquo  modo  facta 
ab  bis  testamenta  rata  sint  (1.24eod.)  ;priv. 
fori  (1.  1  D.  2,  5.  1.  7  pr.  D.  2,  8),  domum 
revocandi  (1.  2  §  5.  1.  5  D.  5,  1);  guinovo 
privil.  utitur,  non  videtur  in  eadem  causa 
sisti  (1.  12  pr.  D.  2,  11);  priv.  deductionis 
(1. 5  §  7  D.  14,  4);  indbef.  iDitb  e«  bon  bem 
einem  (€(^itogtai)^n{(^n)  (3(I&ttbiget  in  Oe^ug 
auf  bie  JBefriebigung  (einet  ^otbetung  ^u« 


Digitized  by 


Google 


448 


Pro  —  Probare. 


ftel^nben  Sotjitgi^Tec^t  t>s>t  anbetn 
(SHÄublgcrn  gefügt,  f.  ».  a.  privil  exigendi 
((.  b.  Ä.  8.  2.  b.),  j.  ©.  jM^M«  aut  privil 
(1.  58  §  1  D.  17, 1) ;  in  creditoribus  habenda 
ratio  privilegior  um ;  creditores^gutpririZ.  won 
Äaften«  (1.  52  D.  15,  1);  privil.  quaedam 
cattsae  sunt,  quaedam  personae  (1.  196  D. 
60, 17) ;  yrvfil.quod  interpersonales  actiones 
vertitur;  privil.,  quae  personalibua  actumi- 
hus  competunt  (1.  74  D.  23, 2.  1.  9  C.  8,  17) ; 
priv.  funerarium  (f.  b.  8B.) ;  qui  in  navem 
extruendam  etc.  credidit,  pirivil,  habet  (I.  26 
84  D.  42,  5);  priv.  pupiUi  in  bonistutoris 
(I.  42.  44  §  1  D.  26,  7.  1.  22  D.  27,  3. 
1.  19  §  1.  1.  23  D.  42,  5);  priv.  in  bonis 
curcUoria  (1.  15  §  1  D.  27,  10);  priv.  (mu- 
lieriH)  in  bonis  viri  (l.  22  §  13  D.  24,  3. 
1.  17  §  1.  1.  19  pr.  D.  42,  5);  priv.  dotis, 
quo  mulieres  ntuntur  in  actione  de  dote  (1. 
un.C.  7,  74);  priv.  fisci  (1.  6.  33. 37  D.49, 14. 
1.  2  C.  7,  8);  simile  priv,  fisco  nulla  civitas 
habet  in  timis  debitoris,  nisi  nominatim  id  a 
principe  datum  sit  (1.  10  D.  50,  1);  ante 
privilegiüf  si  bona  (nunimularii)  venierint, 
depositariorum  ratio  habetur  (J.  7  §  2  D.  16, 
3.  cf.  1.  24  §  2  D.  42,  5) ;  ballet  privilegiarius 
(creditor)y  ein  mit  einem  »orjuggrec^t 
t»erf ebener  (SIlÄtt biger  (1.  3  eod.  1.  10 
pr.  D.  2,  14.  1.  3  D.  14,  5). 

Pro  (praep.),  1)  öor,  Iti,  ouf,  §ur 
JDrt8beaei^nung,  pro  tribunaU  (f.  b.  SR,); pro 
rostris  (L  2  §  4.  43  D.  1,  2).  -  2)  för, 
§tt,  toegen,  j.  iB.  fideiubere,  fidetn  dicere, 
fidem  8uam  obligare  pro  aliqoo  (f.  biefe  ^.); 
agere  pro  populo,  pro  libertate, -pro  tutela  {pr. 
I.  4,  10);  pro  omnium  notione  (§  3  I.  3,  v) ; 
pro  utilitate  hominum  introduci  (1.  25  D.  1, 
3);  pro  eo,  m*  etc.  (I.  28  §  2  D.  2, 14);  |tt 
fünften:  in  arabiguis  pro  dotibus  respon- 
dere  melius  est  (1.  85  pr.  D.  50,  17);  in 
®e§ug  anf:  cavere  sibi  pro  oneribus  here- 
ditariis  (1.  3  pr.  D.  2,  15),  homo  pro  testi- 
monio  non  vaciUans  (1.  15  pr.  D.  48,  18); 
servus,  pro  qtw  noxalis  actio  competit  (I.  2 
§  1  D.  2,  9);  pro  solido,  pio  parte  (f.  biefe 
fe.).  —  3)  onftott,  on  ©teUe,  in  ©er* 
tretung,  ).  9.  pro  magistratibus  fungi  (1.  2 
§  31  D.  1,  2);  alius  pro  alio  (f.  b.  WMpro 
peeunia  acceptum  aliquid  (l.  1  §  4  D.  3,  6); 
pro  dote  rdictum  aliquid  (1.  3  §  6  D.  37,  5); 
üH,  Xoxt,  5.  ©.  pro  lege  custodiri,  obser- 
vari  (I.  32  §  1.  1.  33  D.  1,  3);  haberi  |>ro 
cancellato  (1.  47  §  1  D.  2,  14);  pro  eo  esse, 
ac  si  8.  quasi  (1-  29  D.  10,  2.  l.  22  §  4 
D.  28,  1.  1.  38  §  1  D.  30);  dari  pro  bene- 
fieio  (1.  4  §  1  D.  3.  2);  pro  adulteno  punire 
aliquid  (1.  37  §  1  D.  4,  4) ;  damnari  pro 
possidente  (1.  131  D.  50,  17);  possidere  pro 
emptore  etc^f .  possidere  s.  b.) ;  pro  herede 
gerere  (f.  b.  IB.  s.  2);  pro  tutore  prove  cura- 


torej  gerere  negotia  (tit  D.  27,  5.  G.  5,  45. 
—  „  Pro  tut  nepotia  gerit,  qui  munere  tntoris 
fungitur  in  re  impuberis,  siye  se  putet  tuto- 
rem,  sive  seit  non  esse,  fingit  tarnen  esse.' 
1.  1  §  1  D.  cit  cf.  1.  25  D.  27.  3.  l.  1 
f  1.  1.  3  §  8  D.  27,  4.  1.  8  pr.  D.  27,  9); 
iahet  protutelcte  adtio,  iudicium  (1. 1  pr.  §  6. 
8  D.  h.  t.).  —  4)  nadf,  in  (»emdS^eit, 
§.  ©.  pro  modo  (f.  b.  ®.  s.  1.  b.);  pro  fa- 
cuäatibus  alicuius  (f.  b.  993.  s.  1);  pro  iuris- 
dictione  iudicis  damnari  (1.  2  §  1  D.  2,  5); 
pro  pietate  statuendum  (L  8  D.  22,  3). 

Proamita,  ®(^toefler  bed  proavus, 
Urgrogtante,  auc^  amita  maior  genannt 
(L  1  §  7.  I.  3  pr.  1.  10  §  16  D.  88,  10). 

Proastiuin  =  praedium  suburbanum 
(lul.  ep.  nov.  c.  7  §  34). 

Froavitus  f.  proavus. 

Proavunculus,  9 ruber  ber  proavia^ 
Urgro^ol^eim,  an^  avuneulus  maior  g^ 
nannt  (i.  10  §  16  D.  38,  10). 

Proavua,  Urgrofiöoter;  proavia,Ur< 
groftmutter  (1-18  5.  1.  10  $  14  eod.); 
proavituB,  urgrogDöterlic^:  proav.  sue- 
cessio  (L  1  C.  6,  52),  affectio  (L  1  pr.  C. 
8,  47). 

Froba»  $robe  0-  ^'  C.  12,  24). 

ProbabUia,  1)  ju  Billigen,  billig, 
erlaubt,  ^,  9.  modumprobab.  in  mutuando, 
usurarum,  non  excedere  (l.  7  §  13  D.  14,  6. 
1.  3  §  6  D.  83,  1);  peti  posse  usque  ad 
probab.  quantitatem  0*  1  §  12  D.  50, 13); 
sumptus  probab.  facere  (L  30  $  7  D.  3»  5. 
cf.  1.  11  G.  2,  18);  minus  probab.  sentenüa 
(1.  27  §  2  D.  4,  8);  iusta  est  probab.  caofia, 
ein  genügenber  unb  ^u  biHigenber  tfntnb 
(Gai.  nr,  160.  1.  3  §  11  D.  10,  4.  prob,  error 
l.  5  D.  41,  10).  —2)  gut,  redjtf (Raffen, 
vita  prob.  (Vat.  §  113);  prob.  sacerdi)tes(X.S 
G.  Th.  16,  1). 

ProbabUiter  (adv.),  glaublich,  billig, 
probabilius  dici  (1.  71  D.  21,  2);  non 
probab.  recusari  (1.  4  G.  4,  28). 

Frobamentum,  8eioei»  (L  10  §  1  C. 
Th.  13,  6). 

Probare,  1)  prüfen,  für  tflc^tig,  gut 
befinben,  billigen,  genel^migen  =a<^ 
probare,  comprobare  s.  1.  3.  ©.  prob,  opus 
(l.  37.  62  D.  19,  2);  pecuniam  signciam 
apud  nummularium,  qiioad  probaretur,  de^ 
ponere  (1.  39  D.  46,  8);  mensurae  publice 
probatae  (l.  32  §  1  D.  48,  10);  arbiter  ad 
fideiussores  pröbandos  constitutus;  impro- 
bare  ab  arbitro  probatos,  alios  improbcttos 
probare  (l.  9. 10  pr.  D.  2, 8. 1.  7  §  3  D.  i  4) ; 
prob,  negotium  gestum  ab  aJiquo  (1. 8  D.  3, 
5);  voluntatem  testatoris  (l*  31  §4  D.  5, 21 
opinionem,  sententiam  (}.b  D.  12, 5.  L  9  D. 
23, 1); probatos  (adi.),  bemfll^rt,  tftc^ttg: 
bene  probaH  tutores  (L  17  §  1  D.  26,  2); 


Digitized  by 


Google 


Probatio — Proclamare. 


449 


vir  Omnibus  ntodis  probcUus  (1.  3  §  4  D.  43, 
30);  probatae  opinianis  viri  (I.  11  C.  8,  17) ; 
probaiissimi  (1.  8  C.  10,  53).  —•  2)  hetotU 
}en,  bart^un,  ).  9.  necessitas,  onus  pro- 
bandi (1.  21  D.  22,  3.  I.  22  D.  31);  dtcere 
et  hoc  prob.  (1.  25  D.  5,  3);  petere  et  prob, 
(1.  12  D.  12,  2);  prob,  furem  (l.  13  §  2 
eod.);  ex  aspectu  corporis  falso  prob,  per- 
fectam  aetatem  (1.  32  D.  4,  4);  prob,  de 
iure  «HO  (1.  60  §  1  D.  7, 1.  1. 1  §  2  D.  49, 8), 
de  ea>cU8ationibu8  (1.  21  §  1  D.  27,  1),  de 
crimine  (1.  3  §  8  D.  48,  21). 

Proliatio,  IBiUigung,  (^enel^iitiguRg 
(1.  60  I  3  D.  19,  2).  —  2)  «ewei«,  »e- 
loei^föl^rung,  5.  8.  ei  incumbit  probatio, 
qui  dicit,  non  qui  negat  (1.  2  D.  22,  3); 
onus  probaUonis  (1.  15  C.  4,  19.  1.  10  C.  4, 
30) ;  arg^amentis  ita  probationi  admaveri,  ut 
sola  confessio  deesse  videatur  (1.  1  §  1  D. 
48,  18)j)Betoetdgrititb,8eloeidmttteI=: 
argum^um,  5.  SB.  non  tantam  instrumento 
emptioiiis,  Ked  ex  quibuscumqne  aliia  legiti- 
misprobat.ostendereiJiACAf  19) ;  evidentism- 
mis,  dilucidis  probat,  adparere^  ostendi,  ad- 
probari  (l.  2  pr.  D.  28,  7.  1.  34  §  3  D.  30. 
1.  66  §  4  D.  36,  1.  1.  14  §  5  D.  40,  9): 
probaiiontbus  instruere  atqae  munire  accu- 
sationem  (1.  2  §  8  D.  48,  5). 

Frobatoria,  ta\\ttl\ä^  IBeftAttgungd^ 
ober  eeftaUttirgiSfc^reiben  (l.  5  pr.  C. 
1,  31.  1.  3  C.  12,  20.  1.  17  C.  12,  35.  1.  2 
C.  12,  57.  l.  6.  9.  10  C.  12,  59). 

Probitas,  »iei^tf^affen^eit,  5.  ^ 
prob,  marum  (1.  1  D.  50,  9). 

Probrosus  (adi.),  probroae  (adv.), 
\dftmpiUdf  (1.  1  D.  34,  6.  \.  1  0.  6,  41). 

Probriun,  {(^im^flic^e  ^anblung/ 
Qdfimp^  (1.  42  D.  50,  16.  1.  41  pr.  D. 
23,  2). 

Probus,  pxohti^aUx^,  gut,  tüc^tig^ 
}.  9.  quindedm  (mutua  numerata)  proba 
reete  cUtri  (1.  40  D.  12,  1);  speciei  pröbae 
solidi  (1.1  C.11,11);  re^tjc^affcn,  broi> 
(L  19  pr.  D.  21,  1.  1.  1  9  1  D.  27,  10); 
probe  (adv.),  gitt,  rec^tlic^,  probe  ae 
gerer e  (1. 1  §  9  D.  1,  12);  non  probe  agere 
(1.  28  §  4  D.  36,  1);  pamm  probe  postur 
lare  (1.  13  §  11  D.  39,  2). 

Frocaoia,  prooaoitas,  f^rec^^eit, 
SKtitl^toide  0.  4  C.  1,  55.  L  4  C.  4,  49). 

Procax,  fre(^  (1-  6  §  1  C.  2,  6). 

Prooedare,  1)  berüortreten,  aud* 
gelten,  dffentlid^  fi(^  geigen,  auftre- 
ten, ).  9.  domo  9ua  proc.  (1.  9  D.48,  22); 
proc.  in  pubUeum  (1.  1  §  3  D.  3, 1);  pro- 
cedens  iudex  (1-  4  G.  3,  11);  einen  \t\tx* 
liefen  9[ufiug  Italien:  procedendi  et  ge- 
rendi  consuiatus  facultas  (1.  4  G.  12,  3); 
eonsuUs  procedentes  (1.2 eod.;  prooeasio  s. 
prooeaans,  feierltc^et  Knfsug  (1.  4  cit. 


L  41  D.  24,  1).  —  2)  öorh>fttt«ge]^en, 
fortf (freiten,  §u  ettoa^  fc^reiten,  §.9. 
ad  similia  proc.  (1.  12  D.  1,  3);  ulterius 
proc.  mpoena  (1.1  §  10  D.  1,  12);  hucusque 
procedenduin,  ut  etc.  (1.  6  D.  7,  8);  proc. 
usque  ad  denuntiationem  vel  libelU  datio- 
nem  (1.  7  D.  5,  2),  ad  accusatiotiem  (1.  1 
§  3  D.  48,  16),  ad  agendum  (I.  42  D.  50, 
17);  prooessus,  i^ortgang,  gfortfc^titt: 
origo  et  proc.  iuris  (l.  2  pr.  §  13  D.  1,  2); 
honoris  auctiores  proc.  (1. 8  C.  1,  40);  proc. 
temporis  (1.  3  C.  Th.  11,  2).  —  3)  öor  jic^ 
ael^en,  erfolgen,  @tatt  finben,  @tatt 
^aben,  s-  ^*  P^  ^^  modum,  qui  proc. 
potest,  procuratorem  dare  (1. 43  pr.  D.  3, 3) ; 
quod  ita  procedit,  si  etc.  (1. 11  §  7  D.  24, 1. 
cf.  1.  21  §  5  D.  4,  8);  proc.  quaerere,  tra- 
ctare  (l.  12  §  6  D.  10,  4.  1.  10  pr.  D.  13. 
1);  donee  ea  procedunt  (1. 12  §  4  C.  4.  1); 
non  procedente  contractu  (1.  17  G.  4,  21); 
processisae  solutionem  (I.  18  C.  8,  42).  — 
4)  ju  Statten  fommen  =  proficere,  5. 
S3.  possessio  testatoris  heredi  procedit  (l. 
13  §  5  ü.  41,  2.cf.l.  7  pr.  D.  41, 4) ;  einptori 
tempus  venditoris  ad  usuoapionem  procedit 
(1.  2  §  20  eod.);  proc.  temporis  suff^agium 
n.  24  D.  24,  1).  —  5)  l^etöotge^en,  enU 
f)>rtngen,  res,  qaae  ex  prinata  «orum  (sc. 
Imperatorum)  substantia  procedunt;  alie- 
nationes  de  auia  procedentes  (1. 3  §  1.  1  c. 
G.  7,  37).  —  6)  entfielen,  si  suspido  pro- 
cesserit  (1.  18  G.  5,  4).  —  7)  t»ertt>enbet 
tverben,  too^n  bienen,  res,  quarinn  pretia 
in  legata  vel  fideicommissa  vel  alios  credi" 
tores  processerunt  (1.  22  §  5  G.  6,  30); 
proc.  in  dotem  (1.  1  §  1  G.  9,  IS);  in  rem 
alicuius  proc.  =  verti  (1.  7  §  1  C.  4,  26). 

ProceUa,   Sturm  (1.  2  G.  Th.  13,  9). 

Prooeres,  bie  Sorne^mften,  durften, 
proc.  officii  (L  5  G.  11,  42);  sacri  nostri 
palatii  procerum  auditorium  (1.  2.  8  G.  1, 
14.  1.  37.  39  9  1  G.  7,  62);  a  nostris 
procer.  delegati  iudices  (1.  13  §  1  G.  3,  1). 

Proceritas,  Sänge,  ©röfee  (1.  5G.Th. 
7,  1). 

Prooeasio,  processus  f.  procedere. 

Prooinotiun  testamentum,  ber  \>ox 
bem  aur  St^Iat^t  gerüfteten  fteere  er* 
Härte  leftte  SBille  (§  1  I.  2,  10). 

Prooinctus,  1)  =  expeditus  et  armatus 
exereitus  (Gai.  II,  101 ;  in  prodnctu  facere 
testamentum^  i.  e.  cam  belli  causa  ad  pu- 
gnam  ibant  (1.  c).  —  2)  fjelbvug,  qui  in 
prodnctu  versantur  (1.  un.  pr.  D.  37,  13) ; 
müites  ex  proc.  redeuntes  (1.  7  G.  12,  40). 

Proolamare,  1)  laut  rufen,  jurufen 
(1.  81  D.  9,  2.  L  7  D.  48,  8).  —  2)  ben 
9lt(^ter  anrufen,  iBefc^werbe  ergeben 
(1.  4  S  2  eod.).  —  3)  gerichtliche  ftilfe 
anrufen,  procl.   (ex   senritute)   in  s.  ad 

29 


Digitized  by 


Google 


450 


Prodi  vis  —  Procurator. 


libertaUm  (1.  59  §  1  D.  40,  4.  1  41  §  10 
D.  40,  5.  1.  7  pr.  §  5  D.  40,  12.  tit  D. 
40,  13.  1.  4  §  9  D.  47.  10.  1.  3  §  9  D.  49, 
14),  in  ingenuitaiem  (1.  4  D.  40,  14.  L  1 
D.  40,  16)  \  prodamatio  =  adsertio:  pro- 
clam.  Uberiatis,  in  s.  ad  libertatem  Q.  7  § 
2.  1.  25  §  1.  1.  34  D.  40,  12.  1.  1  §  1  D. 
40,  13);  bolzet  geltenb  machen  G-  58  §  1 
D.  17,  1). 

ProoUvis,  proclive  (adv.),  1)  leicht  (1. 
14  §  1  C.  Th.  8,  5.  L  5  C.  Th.  1,  12).  — 
2)  geneigt,  beteittotHig,  proclivior  ad 
aUquid  (1.  16  D.  12,  4.  1.  32  §  4  D.  24. 
1);  proclivior,  ut  putem  etc.  (I.  11  §  15 
D.  32). 

Prooonsul,  ein  getoefenet  (S^onfuI, 
ber  eine  $tot)tnx  oB  Stattl^alter  DertDaltet  (1- 
1  D.  1,  18.  tit  D.  1,  16.  C.  1,  35);  prooon- 
sulatus,  baiSfimt,  bieSBürbe  eined  \oU 
c^en,  )..  8.  proconsulatum  yel  moderamen 
provinciae  ^tinere  (i.  1  pr.  D.  26,  5);  in 
proconmlatum  proficisci  (1.  12  §  40  D.  33, 
7);  prooonsularis,  auf  bte  $roconfuln 
bejüglic^:  procons.  inaignia  habere  (1.  1 
D.  1,  16);  procons.  im  dicere.  atö  $TOCon« 
fttl  ffUdft  \pte^tn  (l.  25  C.  2,  12). 

Frocrastinare,  Der  {(Rieben  (1.  8pr.  C. 
Th.  7,  18);  proorastinatio,  91  uff (^ üb, 
«etjug  (I.  4  C.  5,  5.  1.  11  §  1  C.  6,35). 

Frooreare,  erzeugen,  j.  6.  de  l^cHs 
procreandis  cogitare  (1-  17  §  2  D.  1,  7); 
liberorum  procreand.  animo  et  voto  uxorem 
ducere  (1.  220  §  3  D.  50,  16);  qai  mortui 
nasountur,  nequenaU,  neque  procreatividen- 
tur  (1. 129eod.);prooreatio,  (Sr^eugung: 
liberorum  proer.  (1.  1  §  3  D.  1,  1). 

PpocuI,  »eit,  fern,  j.  53.  pr.  abici  (L 
3  C.  1,  7),  stmmovere  (1.  22  C,  9,  47);  pr. 
a  cunctorum  obtidibus  (1-  ^^  C-  l^i  35); 
pr.  dubio,  ol^ne  8»^«f«I  G-  18  D.  2,  1. 
1.  23  §  5  D.  36,  1). 

Proculiani  s.  Froculeiani,  bieVnl^änget 
be«  Suriften  ^oculud  (1.  2  §  47  D.  1,  2. 
§  25  I.  2,  1). 

Froculus,  berühmter  3unft  unter  Xiber 
(1,  2  §  47  cit.). 

Frooumbere,  fic^  vorbeugen ,  ober 
aufliegen:  in  vicini  domum  proc.  (1.  17 
pr.  D.  8,  5). 

Froourare,  für  ettt)ad  ober  filr  S^manben 
©orge  tragen,  forgen,  etwa«  beforgen, 
5.  16.  qui  operibus  pUblicis  procurat  (1.  2 
g  17  D.  43,  8);  factendum  procur.  abquid 
(1.  12  §  1  C.  4,  1);  servum  aegritudine 
periclitantem  non  procur.  (1.  1  §  3  C.  7, 
6);  in^bef.  bie^ngelegeni^eiten  ^tman^ 
be8  in  bejfen  ?luftraa  beforgen,  oer* 
walten,  feine  ©efc^äfte  füllten:  qui 
procurat  =  procurator  (1.  10  §  9  D.  17. 
Ij;  iibertinus,  qui  patrono  pi'ocurat  (1.  44 


§  3  D.  27,  1);  fiUus,  qui  procurat  pairi  (1. 
34  §  1  D.  32) ;  qui  nostra  procurasse  moii- 
strantur  (l.  1  C.  10,  48). 

Frocuraüo,  1)  bie  ©efotaung,  Set* 
waltung  einer  öffentlichen  ^ngelegen^, 
procur.  urbica  (L  11  §  2  D.  4,  4).  rerum 
provinciae  (1.  35  §  2  D.  4,  6),  locorum  pu- 
blicorum  (l,  3  §  4  D.  43,  25).  —  2)  9t* 
[c^äftiSfü^rung  filr  eine  $ritmt^on  in 
Deren  ^(uftrage,  procurator,  cui  omnium  re- 
rum proc.  concessa  est  (1.  4  §  18  D.  44,  4); 
indbef.  ^rojegfül^rung  für  Semanben,  s* 
16.  adyocaiionem  praebere  procurationemve 
suscipere  (1.  32  pr.  D.  5,  2);  procurationem 
exseqai  (1.  25  D.  3,  3);  procur.  aeUonis 
iniuriarum  (1.  17  §  16  D.  47,  10).  —  3) 
9[uftrag,  SSoUmac^t  %\xx  ^tojeDü^ng: 
exsequi,  quod  procur,  emissa  praeseripserü 

a.  21  c.  2, 12). 

Procurator,  »er  bie  ^[ngelegen^etten 
Semanbed  in  beffen  9(nftrag  beforgt, 
oertoaltet,  ®ef (^ftftdfü^rer,  a)  im  9U(g^ 
meinen :  procur.  est  qui  aUena  negoUa  mam- 
datu  domini  administrat  (L  1  pr.  D.  3,  3) ; 
procur.   vel   omnium  rerum  vel  umue  rei 
esse  potest  (§  1  eod.)\^roctotorum  bono- 
rum (1.  63  eod.);  proc,  cui  generoHter  K- 
bera  administratio  rerum  commiasa  est  (L 
58  eod.),  cui  mandatum  est  vel  spedaliUrj 
vel   cui  omnium  negotiorum  administratio 
mandata  est  (1.  12  pr.  D.  46,  3.  cf.  1.3  §2 
D.  46,  7.1.  17  §  16  D.  47,  10);  b)  iH«bef. 
mer  für  ^[emanben  in  beffen  rnnftrag 
gerichtliche    ^anblungen     t»orntmmt, 
einen  ^ro^eg  f ül^rt,  j.  9.  procuratorem 
habere  in  actionibus,  quae  ei  vel  adversus 
eum  competunt  (1.  33  §  1  D.  3,  3);  piocar. 
actionis  (1.  42  pr.  eod.);  tantum  ad  actio 
nem   procur.    factus   (1.  13  pr.  D.  2,  14); 
procuratorem  dare  ad  agendum,  ad  defen- 
dendum,  ad  ulciscendam  iniuriam  (L  8  pr. 
D.  3,  3),  ad  litem  suscipiendam  (§  3  eod.), 
ad  litem  hominis  (1.  66  §  2D.  21,2);  litis 
procur.  (1.  86  D.  4ü,  3) ;  per  procurat.  iudi- 
dum  aocipere  (1.  12  pr.  D.  37,  ib);appel- 
lare  (1. 4  §  5  D.  49,  1);  accusare  libertum  ut 
ingratum  (1.    35  §  1  D.  3,  3);  anU  UUm 
contestatam  libera  potestas  est  vel  mutan^ 
procurcttoris  vel  ipsi  domino  iudieium  ac^* 
piendi  (1.  16  eod.);  procur.  Ute  eoniestala 
dominus  litis  efficitur  (L  4  §  5  D.  49,  1); 
procur.  reipublicae  (1. 30  C.  10, 32);  procur. 
in  rem  suam,  totx  in  SJolge  einer  tte(* 
fion  baiS  ^lagrec^t  eined  ^nbern  fftr 
fid^  felbft  geUenb  mac^t  (I.  13  §  1  D.  2, 
14.    1.  8  §  2.  L  25.  28—30.  33  §  5.  1.  42 
§    2.    1.  55.  61  D.  3,  3.  1.  24  pr.  D.  4,  4. 
1.  2  §  5  D.  10,  2.  1.  17  §  3  D.  12,  2.  l  3 
§  5  D.  15.  3.  1.  18  pr.  D.  16,  2.  1.  8  §  10 
D.    17,    1.    I.    8  §  2  D.  20,  6.  i.  4  pr.  D. 


Digitized  by 


Google 


Procura  toriu  8  —  Productio. 


451 


42,  1.  l.  8  C.  4,  89.  1.  1  C.  5,  58);  c) 
faiferlic^e  iBeamte,  toelc^  beffen  ^xitmU 
vermögen  tKmaltHtn,  ober  öffentliche 
Functionen,  bef.  in  ben  $tot)inAen  ausübten, 
in  StellDerttetung  ber  ©tatt^Iter,  in  ^n« 
^bung  ber  9lbgaben,  felbft  in  9[udübund 
einer  gewiffen  Sun^biction;  proour.  Gaeaaris 
(1.  1  D.  1,  19.  1.  8  §  19  D.  2.  15.  1.  35  § 
2  D.  4,  6.  1.  25  §  2  D.  29.  2.  1.  4  §  1.  1. 
1.  23  §  1  D.  49,  1.  1.  6  §  10  D.  50,  6), 
principis  (L  9  pr.  D.  1,  16.  1.  32  D.  4,  6), 
impera^oris  (1.  50  D.  49^14) ;  procur.  noHer 
(1.  1  0.  3,  13),  damus  nostrae  (L  8  C.  3, 
26),  «Urntnoe  rei  (1.  8  C.  4,  46),  privatae 
rationiä  (1.  7  C.  2,  1),  patrimonii  (l.  39  § 
10  D.  30),  heredüatum  (1.  32  D.  49,  14), 
mäaüorwm  (L  4  C.  11,  7). 

Fr(H|uratoria8,  ben  procurator  im 
^ro^eft  betreffenb,  j.  $.  procurat  ex- 
ceptio, gegen  ben  procurator  atö  folc^ensn« 
fte^enbc  fenrebe  (1.  57  §  1.  1.  62  D.  3.  3. 
1.  29  §  4  D.  17,  1.  1.  19  §  2  D.  22,  3.  L 
89  §  3  D.  39,  2.  1.  2  §  4.  L  3  D.  44,  1. 
l.  23  D.  46,  8);  procurcU.  nomine  petere 
(1.  23  cit),  agere  (1.  34  D.  3,  3.  1.  3  D. 
10,  2.  1.  2  pr.  D.  49,  4),  nimtiare  (1.  1  § 
20.  1.  5  §  18  D.  30,  1);  suscipere  iudiciam 
(1.  10  §  12  D.  17,  1),  condemnari  (l.  31 
pr.  D.  8,  3). 

Prodere,  1)  V^rbotbringen,  erjcii^ 
gen:  ex  eadem  domo  et  genie  inroditi  (1. 
195  §  2  D.  50,  16).  —  2)  öorbringcn, 
beibringen:  probattonum  indida  iure 
prodita  (1.  15  C.  5,  12);  einfül^ren,  anf'* 
gellen;  legibus  proditae  actione8{\.  11  cf. 
1.  1  pr.  D.  19,  5);  videndum  est^  an  etc. 
—  et  prodUum  est  etc.  (1.  12  D.  7,  9).  — 
3)  jur  9[nseige  bringen,  angeben:  nun- 
tiatores,  qui  per  notoria  indida  produni 
(l  6  §  3  D.  48,  10);  causae  a  nuntiatore 
proditae  (LI  §  5  D.  49,  24);  indicium 
proditae  mortis  (1.  39  D.  85,  2) ;  si  dederit 
fuTy  ne  proderetur,  cesset  repetitio  (1.  4§ 
1  D.  12,  5.  cf.  l.  7  §  1  D.4,  2);  proditio, 
%  n  S  e  i  g  e  eineiS  ^rbrec^end ;  proditor,  $[  n* 
geber  (1.  1  §  26  D.  48,  18.  l  un.  C.  11, 
26).  —  4)  treulofer,  öerrät^erifd^cr 
Seife  Don  fic^  geben,  l^eraudgeben, 
andliefern:  instrufnenta  prod.  adversario 
(1.  8  D.  47,  11.  1.  1  §  6  D.  48,  10.  1.  38 
§  8.  9  D.  48,  19);  utrique  parti  prod.  to^tt- 
monia,  ju  (S^unften  beiber  Zt^Ait  Dercdtl^erifc^er 
SBeife  äenguiS  oblegen  (l.  16  D.  22,  5).  — 
5)  flber^aa4>t  Derrat^en:  diversam  partem 
adiuvare  prodita  caiisa  sua  (K  1  pr.  D.  47, 
15) ;  legem  prodidisse  ob  hoc,  quod  adgres- 
8UB  accusationem  destitit  (1.  2  §  1  D.  48, 
5);  exereitus  hostibus  proditus  (1. 4  pr.  D. 
48,  4);  provincia  f>el  civit<is  hostibus  pro- 
dita   (i.    10    eod.);   patria  oppugnata  vel 


prodita  (l.  3  C.  9,  42);  qui  sanctam  fidem 
prodiderunt  (1.  3  C.  1,  7);  proditio,  3Jer^ 
ratl^:  proditionis  conimratio  (1.2  §24D. 
1,  2);  proditor,  »errät^er  (1.  19  §  4  D.  49, 

15.  1.  4  §  10.  1.  6  §  4.  1.  7  D.  49,  16). 
Frodesse,   nü^en,   l^elfen,   ).   S.  et 

prodesse  et  obesse  alicui  pactum  alicuius 
(1.  14  D.  2,  14);  nihil  prodesse  alicui  con- 
ventionem,  paetionem  (1.  28.  27  §  1  eod.); 
proderit  alicui  exceptio  (l.  7  §  18.  1.  21  § 
5  eod.  1.  4  pr.  D.  2,  11.  1.  49  pr.  67  D. 
46,  1);  hello  amissi  ad  tutelae  excusatio- 
nem  proeunt  (1.  18  D.  27,  1). 

Frodiga  (f.  D.  a.  prodigenda),  Sebend^ 
mittel,  ^roöiont  (1.  5  C.  10,  8). 

Predige,  (adv.),  öerfd^toenberifd^  (1.1 

C.  Tb.  2,  29). 

Prodigere,  öertl^un,  berjebren,  5.  ^. 
esculentum  potulentumve  quod  intra  dies 
proximos  prodigatur  (1.  18  D.  1,  18);  pre- 
dig,   acceptum  pretium,  mutuam  pecuniam 

0.  1  §  16.  17  D.  38,  5). 
Prodigialifl,  feltfom,  ungewöl^n* 

lid^:   prodig.   appellaHo  (1.  9  §  1  C.  Th. 

16,  5). 
ProdlgioBU8,unnatürlicl^,  ungeheuer* 

lid^,   prodigiosum  (aliqutd)  eniti  (1.  14  D. 

1,  5.  cf.  l.  38  D.  50,  16). 
Prodigium,  bad  Ungeheuer  (Coli.  XV, 

8  §  4.  1.  6  §  1  C.  Th.  16,  5). 

Prodigns,  $erf(^n>enber  (Gai.  i,  53. 
ülp.  XII,  2.  XX,  13.  1.  1  pr.  D.  27,  10. 
1.  7  §  12  D.  42,  4);  tro^if4  für  «crac^* 
ter:  famae  suae  prodigi  (1.  un.  C.  2,  14). 

Prodire,  ^etöortrctcn,  prod.  in 
scaenam  (1.  1.  8  D.  3,  2). 

Produoere,  1)  Dor führen,  n^o^in 
führen,  bringen,  5.  ©.  in  publicum  pro- 
duc.  hominem  (L  3  §  8  D.  43,  29);  pro- 
duc  testes  (1.  23.  24  D.  22,  5. 1.  20  D.  48, 
18);  produci  in  it««  (L  5  §  2  D.  2,  7.  1.4 
pr  D.  48,  7),  in  lucem  (1.  1  §  15  B.  37, 
9).  — 2)  loeiter  führen,  erftreden,  auS» 
be^uen,  ).  !6.  regula  longius  producenda 
(1.  1  §  16  D.  41,  2);  i)rod.  ad  consequen- 
tias  (1.  14  D.  1,  S),ad  severüatem  (L  25 
eod.) ;  ad  perpetuam  prciestationem  produc. 
pactum  (1.  52  §  3  D.  2,  14);  produc.  ohli- 
gationem  (L  91  §  4  D.  45,  1),  in  infinitum 
prod.  dubitationes  (1.  un.  C.  7, 47),  $lnbre 
lefen  red.  —  3)  fortfd^offcn;  productio, 
gortfc^affuttg  a.  18  §  ^  D.  50,  4).  — 
4)  betoegen,   pietate  productam   (1.  1  §  7 

D.  26,  10). 

Productio,  1)  «orfü^rnng,  @tel* 
lung,  j.  33.  testium  (lul.  ep.  nov.  c.  SS. 
§  325).  —  2)  f.  producere  sub  3. 

29* 


Digitized  by 


Google 


452 


Proelium — Profiterl 


Pro^Unm,  ©d^Iacfat  (1.  13  pr.  D.  49, 
16). 

Profanare,  entioet9eit,  ent^etltgen, 
5.  16.  profan,  sanctum  baptisma  (1.  3  C.  1, 
7),  dies  festos  (1.  9  pr.  C.  3,  12),  vene- 
randa  mysteria  (1.  4  G.  1,  1). 

Frofanator,  (Sntl^etltger:  profan,  ca- 
tholicae  disciplinae  (l.  9  pr.  C.  Th.  16,  5). 

Frofanus,  1)  ungeioeil^t,  ni^t  ge* 
getilgt,  im  (&t^tn\.  m>n  sacer,  religiosus 
(l.  6  §  3.  1.  9  §  3  D.  1,  8.  1.  40  D.  11,  7. 
1.  73  pr.  D.  18,  1.  1.  83  §  5  D.  45,  1.1.4. 
9C.  3,  44).  —2)  nnd^xiftü^,  ^eibnif^ 
ungläubig,  prof.  prciecepta  (1.  2  C.  1,  5); 
prof.  ritiis  (1.  4  C.  1,  11);  qui  prodentes 
divinum  inysteriuni  in  profana  migrarunt 
(1.  3  0.  1,  7);  profanus  (Subst.),  Un< 
gläubiger  (1.  4  pr.  eod.  1.  2  C.  1,  38). 

Frofari,  Weif  (a  gen  (1.  1  §  9  D. 
21,  1). 

Profeotio,  f.  proficisd  s,  1. 

Profectioius  j.  proficisd  s.  3. 

Profecto  (adv.),  toa^rlid^,  getoig, 
o^ne  3n>etfel  (1.  21  §  3  D.  47,  2.  1.  1  § 
14  D.  49,  4). 

Froferre,  1)  »ocbringen,  ^oxitx%tn, 
vorlegen,  5.  93.  in  iudicium  prof.  libnim 
vel  testinwnia  (1.  6  §  4  D.  48,  16);  prof. 
acta  (L  45  §  7  D.  49,  14),  codicem  (1.  6  § 
7  D.  2,  13],  codiciUos  (1.  12  D.  2,  15.  1. 
2  §  1  D.  12,  6.  1.  101  pr.  D.  30),  testanien- 
tum  (1.  70  D.  29,  2),  tabulas  (I.  22  eod.  1. 
47  D.  31.  1.  1  §  2  D.  37,  11.  l.  5  D.  43, 
5);  prclator  =  qui  profert:  scripturam 
prol.  adfirmet  (1.  1  §  1  C.  Tb.  2,  27).  2) 
Dorf  ulkten:  testes  prolaii  (1.  6  pr.  D.  48, 
18).  —  3)  münbltc^  t»ortrageu,  aug* 
\pxe^tn,  funb  t^un,  eröffnen,  §.  IB. 
prof.  desideria  sua  (1.  9  §  4  D.  1, 16);  prof 
serUentiam  (1.  1  §  1  D.  2,  12,  1.  4  §  5. 1.  26. 
36.  45  §  2. 1.  57  D.  42, 1. 1. 19  D.  49, 1),  iudi- 
catum  (1.  3  C.  7,43);  iurisiuratidi  prolati 
religio  (\.  3  C.  5,  53);  prolatio,  ^röff* 
nung:  prol.  sententiae  (1.  19  C.  9,  9).  — 
4)  fottrüden,  öertüden:  prof  terminos 
(1.  2  D.  47,  21).  —  5)  ouf  eine  Wngere  3eit 
erftreden,  ouÄbc^nen:  in  longius tempus 
urof  precarium  (l.  5  D.  43,  26);  auf  einen 
f)>dtem  Xermin  l^inaudfc^ieben:  sermo, 
quo  praesentia  legata  in  diem  proferuntur 
(I.  12  §  3  D.  30);  prof  diem  Ugatorum 
(1.  74  §  1  D.  31),  diem  compromissi  (1.  25. 
27  pr.  I.  32  §  11.  1.  33  D.  4, 8);  prolatio, 
^inandfc^iebung  (1.  25  pr.  cit.).  —  6) 
to^t^ögern:  rem  dissimulatione  prof  (l*  ^ 
C.  5,  56).  —  7)  befleibet  fein:  prof 
dignüatem  (1.  30  C.  Th.  8,  5). 

Profeaaio,  profesaus,  profeasor  f. 
profiteri, 

Froflcera,!)  fortfc^reiten;  uZtra  prof 


(1.   2  §  45  D.   1,  2).  —  2)  *tim  «Mfcei 

feteic^en,  bienlic^,  uft|U($  fei«,  icl* 
en,  %.  9.  commodo  heredum  profic  (I-  ^ 
§  1  D.  81);  profic.  ad  actionem  (L  7  §  6 
D.  2,  14).  —  3)  abftammen,  |ett»ot* 
ge^en  (I.  2  $  40.  44  D.  1,  2). 

Frofleiaci,  1)  nH>^n  ge^en,  reifen,  3. 
iB.  qui  ad  officia  proficiscuntur  (1.  4  §2 
D.  1,  16);  volupiatis  cauBa  in  miinteimiiii 
profic.  (l.  2  §  8  D.  2, 11); profBoUo,  SReiff 
(L  18  pr.  D.  5,  1.  I.  5  pr.  D.  lä,  4), -2) 
tK)n  etnent  auf  ben.anbetn  übergeben:  pe- 
cunia  a  me  ad  te  profecta  (L  15  D.  12, 1. 
cf  I.  2  §  3  eod.  «matuam  non  poieei  esse, 
nisi  profidscatur  pecunia**J ;  in  rem  minoris 
pecuma  profectOy  quae  curatori  luoiuo  data 
est  (1.  3  €.  5,  39);  a  uie  substarnüa  pioi- 
ciscitur  (l-  20  D.  18,  1).  —  3)  lipn  Mobft 
tM)n  S^manbem  audge|en,  ^etlommei, 
entf))ringen, getrübten, abftammen,  3. 
16.  personae,  quae  ah  eiusdem  ulHmi  gern- 
toris  sanguine  proficiscuntur  (1.  195  §  4 
D.  50,  16);  tutores  non  ab  heyede,  sed  a 
testatore  proficiscuntur  (l.  7  D.  26,  2); 
profic.  ex  testamento  (l.  6  D.  2,  15),  ex  ediäo 
0.  24  §  5  D.  4,  4),  ex  lege  (11  pr.  D.  10,  2); 
peculium  profectum  a  patre  (l.  9  D.  49, 
17);  haf^  profedida  dos  =z  a  patre  vd 
patente  profecta  de  bonis  vel  facto  eins, 
im  Ükgenf .  tK)n  adventicia  dos  (Ulp.  VI,  3. 

4.  1.  5  D.  23.  3.  1.  6  C.  5,  12.  1.  4  C.  5, 
18.  1.  4  C.  6,  20). 

Profitari,  1)  befennen,  erflAren,  a«l' 
fugen,  angeben :  profeeaio,  Befenntnift, 
findfage,  Eingabe,  a)  übec^nirt,  i-'t. 
apud  mttgistratum  professa  (mater),  nihil 
se  adversus  voluntatem  filii  facturam  (1. 
37  pr.  D.  3^);  apud  magistraius  interro- 
gatus  professus  est  probaturom  quemad- 
modum  etc.  (I.  24  D.  48,  10):  interrogaU 
et  professa  apud  acta,  se  esse  ancillam  (1. 
24  €.  7,  16),  se  profit.  capere  man  posse 
(1.  1  pr.  D.  49, 14);  professio  de  taeito  fideir 
commisso  facta  (l-  42  §  1  eod.) ;  prof  de  statä 
aetatis  (l.  13.  16  D.  22,  3.  cf.  l.  1  C.  2, 42); 
prof  nata/t«  @(ebnttdf(^ein  (L6C.4,21. 
cf  1.  15  C.  7, 16:  —  »nee  onussa  prof  pro- 
bationem  generis  excludit*);  prof  peeuniae 
sdutae  (l.  14  C.  8, 42) ;  excMMKümt«  (L  6  C. 

5,  62);  b)  indbef.  beclatiren,  aninelbea, 
bon  bet  Angabe  ber  joH«  nnb  ftenet' 
baren  <9egenftänbe  gebron6t  (1.  16  f  6. 
12  D.  39,  4.  1.  2D.  50,  15:  ,VitiaprionMi 
censuum  ediiis  nods  prafessumibus  ervte- 
sount''  L  4  §  1.  2.  8.  9  eod.  1.  3  C.  4, 
61);  bo^er  prof  censualis,  ©teuerbecla« 
ratio n;  c)  auc^  tphrb  professio  §.  pro- 
fessus  bpm  religidfen  IBefenntnife  9t* 
brauch,  9.  IB.  exsecrabilium  rcdigionum  et 
professionum  rüus  (1.  61 C.  Th.  16, 5) ;  harum 


Digitized  by 


Google 


P  rof  ligar  e —  Proi  cere 


453 


profesmonum  ;>on<»/icium  vel  ministerium 
sibi  vindicare  (I.  13  eod.);  instinctu  per- 
suasaeprofessionia  crinem  suuin  abscindere 
(1.  27  I  1  C.  Tb.  16,  2);  profesaum  saorae 
religionis  derelinquere  (!•  39  eod.).  —  2) 
^  einet  ftunft  ober  SBiffenfc^ft  \\^  beten« 
nen,  bkfelbe  betreiben,  tndbe{.  iuris  seien- 
tiam  prof.  bie  SHecbtdttHnenfc^aft  öffentUd^ 
lehren  (1.  2  §  36.  38  D.  1.  2.  L  9  pr.  D.  50, 
15);  proÜBssio,  Betreibung  etned  @^e» 
toerbeil.  iQanhvottU,  einer  ^unft  ober 
3Bi{fen{(|aft,  }.  9d. profcssione interdicere 
(1.  1  §  13  D.  1,  12);  instruotus  (argen fcarius) 
instrumento  professkmis  (1.  6  §  9  D.  2,  13); 
profe89ume8  äliquas  seu  negotiaidones  exer' 
cere  (1.  7  G.  3,  13);  grammatici  sophistae 
inrisperiti  professionem  sttam  exercentes  (L 
nn.  C.  12,15);  liberalibus  sbudiis  operam 
dare,  maxime  circa  professionem  iuris  (1.  1 
C.  10,  50);  profesaor,  dff entließet  ße^rer 
ei»et  freien  ßunft  ober  Sßiffenfd^:  profess. 
libercUium  studiorum,  litterarum  Q..  4.  6  G. 

10,  58).  Ugum  (1.  2  §  22  G.  1,  17),  iuris 
civilis  (1-  1  §  5  D.  50,  13). 

Frofligare,  1)  einl^eben  (1.  6  G.  7,  39. 
L    3  pr.  G.  7,  54.  1.  11  G.  10,  16.  1.  4  G. 

11,  7.  1.  3  G.  12,  60);  profligatio  =  ex- 
actio  (1-  10  G.  Th.  6,  30).  —2)  obt^un, 
beenb  igen,  adsertianibus  jam  ordinaiis  et 
profUgatis  exactisque  paene  iudiciis  (1.  4 
C.  Th.  4,  8). 

Froflnere,  1)  fortfliegen,  ftrömen  (1. 
1  §  20.  22  D.  39,  3.  1.  6.  7  G.  4,  34).  — 
2)  t)etflieften,  bon  ber  3eit  gefagt  (1.  27 
G.  6,  23).  —  3)  ausfliegen,  iussioneme 
nosiro  sacrario  profluxisse  (1.  16  G.  Th. 
15,  5). 

Pröitigere,  entweichen  (1.  9  pr.  D.  4, 
2.  L  36  D.  42,  5.  1.  4  §  1  D.  49,  16). 

Profugns,  flüchtig  (1.  12  pr,  G.  Th.  7, 
18.  L  7  C.  Th.  11,  1). 

Profundere,  fortgiegen,  ausgießen, 
tro^fc^:  a)  berfc^wenben:  bona  sua  prof. 
(1.  1  pr.  D.  27,  10);  profuBus,  oer* 
jc^toenberifc^,  unmäßig:  donaiionibus 
non  temperantes,  sed  profusa  erga  se  /o- 
cüitaie  (1.  1  D.  24,  1);  b)  ou«fprc(^cn, 
Dertftnben:  a  nostro  divino  ore  profusa (1. 
1  §  6  G.  1,  17). 

Profundus,  1)  tief:  profondum,  bie 
Xiefe  M  SReace«  (1.  14  §  2  D.  19,  5);tro* 
pifc^:  profundior  sdentia  aique  doctrina 
(1.  1  C.  11,  19).  —  2)  unbefannt,  b.  ^. 
100  )n  ftnben,  res  legatae  quae  in  profunda 
esse  dicantar,quandoqae  apparuerint,  prae- 
stantar  (1.  15  D.  32).  —  3)  unmäßig: 
profunda  liberalitate  Patrimonium  suum 
exhaurire  (Yat.  §  280). 

Progener,  (^tte  ber  dnfelin:  <5(^n>ie^ 
getenfel  (l.  4  §  6  D.  88,  10). 


Progenerare,  erzeugen  (§  4  I.  8,  6. 1. 

1  §  6  D.  38,  10). 

Progenies,  92a(^f ontmenfd^af t  (l.  15  pr. 
G.  6,  58.  1.  6  G.  8,  48). 

Progignere,  erzeugen  (l.  33  §  1  G.  3, 
28.  1.  6  G.  5,  27). 

Prognatus,  erzeugt  (§  2  I.  3,  1). 

Programma,  öffcntlid^e  Gelaunt* 
mad^ung  einer  !Beb5rbe,  9(uSf(^reiben  0- 
3  C.  1,  14.  1.  1  §  4  G.  1,  49.  1.  6  G.  7, 
57);  (Sbictadabung  =  edietum  s.  c.  (1* 
6  G.  8,  25.  1.  8  G.  9,  40). 

Progedi,  borfd^reiten:  ultra,  ulterius 
progr.  (1.  17  D.  40,  7.  1.  22  G.  9,  47). 

Progressus,  ©eförberung  (I.  2  G.  Tb. 
7,  3.  1.  23  G.  Th.  8,  7). 

Prohibere,  abl^atten,  berl^inbern  unb 
au(^  bloS  b erbieten,  ^ie  le^te  idebeutung 
fyit  ed  namentti<^  bei  bem  Interd.  qaod  vi; 
vi  facit  tarn  is  qui  prohibitus  fecit  quam 
isgiM,  quomimts  prohibeatur,  conseeutus  est; 
prohü/itus  autem  intellegitur  quolibet  pro- 
hibentis  aetu,  i.  e.  vel  dicenHs  se  prohibere, 
vel  manum  opponentis  (l.  20  pr.  §  1  D. 
43,  24) ;  prohibitus  quis  a  possessione  (i.  1 
§  7  D.  43,  4);  fundi  usufructarius  prohi- 
bitus out  deiectus  (l.  60  D.  7,  1) ;  prohi- 
bere autem  videtnr  et  qui  condicionem  non 
quaerit  (1.  19  D.  23,  2);  valetudine  vel  tem- 
pestate  prohäntum  se  sistere  non  posse  (1. 

2  §  3  D.  2,  11);  qui  in  totum  pr(^ibentur 
posttdare;  qui  pro  aliis  ne  postulent  pro- 
hibentur;  qui  lege,  plebiscito  etc.  nisi  pro 
certis  personis  postulare  prohibentur  (1.  1 
§  1.  2.  5.  8  D.  3,  1);  neque  licita  nego- 
tiatione  aliquos  prohiberi  neque  prohibita 
exerceri  —  ad  sollioitudinem  suam  praeses 
provinciae  revocet  (l  6  §  4  D.  1,  18); 
curare  debebit  praefectus  urbi,  ut  nummu- 
larii  —  temperent  his,  quae  sunt  prohibita 
(1.  1  §  9  D.  1,  12);  prohibitio,  iBer^in« 
berung,  «erbot  (1.  42  pr.  D.  3,  3.  1.  8 
pr.  D.  48,  19.  Goll.  XV,  2  §  l);prohibi- 
torins,  ber^inbernb,  bcrbietenb:  pro- 
hibit.  edietum  (1.  43  §  1  D.  3,  3),  inter- 
dictum  (§  1  1.  4,  15:  prohibit  (interdiota) 
sunt,  qmbus  vetat  (praetor)  aUquid  fierij* 
1.  20  §  10  D.  39,  1.  1.  1  §  1.  1.  2  pr.  D. 
43,  1). 

Proioere  1)  tocgwerfen,  ou^toerfcn 
(1.  8  D.  14,  2).  —  2)  cinloffcn,  ber* 
[enlen,  molem  in  mare  proi.  (1.  1  §  8  D. 
25,  1.  1  2  §  8  D.  43,8).  —  3)  Weggeben, 
koegn^erfen  (1.  50  D.  21,  2.  1.  25  §  2  D. 
22,  3).  —  4)  borbouen  (1.  20  pr.  D.  8,  2. 
1.  5  §  19  D.  39,  1.  1.  242  §  1  D.  50,  16: 
—  „proiectum  esse  id,  quod  ita  jproveheretur 
ut  nusquam  requiesceret,  qualia  maeniana 
et  suggrundae  essenf);  ius  sertitus  pro- 
ieiendi,  bad  ISttd^t,  Aber  bed  SRad^bard  (Slrunb* 


Digitized  by 


Google 


454 


Proiectio  —  Promittere. 


ftücf  einen  Vorbau  ^u  mad^n,  in^bef.  einen 
erfcr  ananlcficn  (l.  6  D.  11,  6. 1.  1  pr.  1.  2 
D.  8, 2);  proiectum  (Subst.)  s.  proieotio, 
«orbou,  (Srfer  0-  3  §  5.  6  D.  43,  17.1. 
22  §  4  D.  43,  24).  —  5)  einf (Rieben, 
einbauen  (immiUere) :  quae  ex  meis  aedi- 
hu8  in  tuas  aedes  proiecta  sunt  (1.  80  §  1 
D.  18,  1). 

Proieotio  f.  proicerc  s.  4. 

Proinde,  1)  ba^er,  bemna(^  (1.  1  pr. 
D.  2,  13.  1.  6  D.  4,  1.  1.  19  g  2  D.  5,  1. 
1. 22  pr.  25  pr.  D.  9, 2.  l.  8  D.  12, 1. 1.  55  §  2 
D.  32.  1.  46  §  1.  1.  198  D.  50,  16).  —  2) 
then  fo,  perivde  (1,  7  D.  46,  3.  1.  15  pr. 
1.  29  D.  48,  10.  1.  205  D.  50,  17). 

Prolabi,  ^erobfallen  (I.  9  §  2  D. 
39,  2). 

Frolatio,  prolator  f.  proferre. 

Froles,  92a(^roinmen{(^aft  (1  220  §3 
D.  60,  16.  1.  21  C.  11,  48). 

Frolixitas.  jßeite,  ßänge,  a-  ö.  prolix. 
temporis  (1.  23  §  3  D.  36,  1.  1.  3  C.  7,  33); 
exceptiones  maioris  aevi  prolixitatem  con- 
tinenfces  (1.  un.  0.  7,  31);  prolix.  üinerum 
(1.  un.  C.  12,  30),  stipendiorum  (I.  3  C. 
12,  43). 

Frolixus,  n>eit,  lang,  a-  ®-  prol.  tem- 
ptis  (l.  45  §  10  D.  49,  14.  1.  3  §  3  D.49, 
16);  prol.  aetas,  ^o^e«  «Iter  (1.  6  §  12  D. 
50,  6),  prolixior  tractatm  (I.  13  §  3  D. 
36,  1);  prolix.  catenae,  im  ^e^tn\.  t>on  ossi- 
bus  inhaerentes  (1.  1  §  2  C.  9,  4);  ent- 
fernt:  proUxiores   gradus  (1.  4  C,  5,  30). 

Proluere,  abf|)ülcn  (1.  28  D.  8,  2). 

Prolusorius  f.  jm'lusoritis. 

Prolytae,  Siame  ber  »led^Wf dualer  im 
5.  "^aiijitt  i^rcä  8tubiumd  (C.  oinnein  reip. 
§5). 

Promercalis,  eine  ©ac^e,  toomit  ge« 
^anbelt  wirb  (1.  10  D.  25,  1). 

Promerclum,  ipanbel:  promercii  causa 
habere  (1-  41  §  5  D.  30.  1.  4  §  2  D.  33, 
9.  1.  2  D.  48,  6). 

Promere,  1)  ^etaui^,  ^erbor  nel^tnen: 
prom.  pecuniam  (1.  1  §  36  D.  16,  3.  1.  8 
§  6  D.  27^  4).  ~  2)  an  ben  Xag  legen, 
offenbor e'n:  uUionü acrimonia  erga  sacri- 
legos  promenda  (I.  5  C.  1,  2);  in  promptu 
esse,  am  Xage,  auf  ber  $anb  liegen 
(1.  43  §  1  D.  18,  1.  1.  72  §  1  D.  46,  3. 
1.  10  §  1  D.  49,  15);  promptus  (adi.), 
prompte (adv.),  auf  ber  ^anb  (iegenb, 
offenbar,  leidet  (1.  32  pr.  D.  34,  4); 
bereit:  promptam  habere  probationem  (1. 1 
C.  7,  64);  bereitwillig,  f(^nen,  f(^Ieu. 
nig:  promptit*8  de  suo  aliquid  pro  pupülis 
impendere  (l.  1  pr.  D.  27,  4);  iurisdictionis 
tenor  promptisstmus  (1-  2  C.  7,  72). 

Promerere,  1)  fi*  um  3^»»onbett 
berbient  mad^en  (1-  '77  §  25  D.  31.  l.  20 


D.  40,  4.  1.  4.  C.  5,  25).  —  2)  erwerben, 
erlangen:  qui  canonis  promer mt  relem- 
tianem  (l.  5  pr.  C.  Th.  11,  20). 

Promisoere,  bermifdjen  (1.  3  §  1  D. 
42,  6). 

Promiscuus  (adi.),  promisoue  (adv.), 
Dermifc^t:  a)  nic^t  unterfc^teben,  ge« 
meinfam,  allgemein,  j.  9.  gerendorum 
h(morum  non  promiscua  facultas  e^f,  sed 
ordo  certuH  huic  rei  adhibituB  est  (1.  14 
§  5  D.  50,  4);  nee  omnibus  promiscue  im- 
rounitas  dator  (1.  6  §  12  D.  50, 6);  promi- 
Bouns  usus;  promifloue  uU  (1. 17  §  2  D.  14, 
3. 1. 45. 49  §  2  D.  32.  l.  4  g  2  D. 33, 9. 1. 1  §  22 
D.41, 2. 1.17  C.  6, 2);  b)  condicio  promiecua, 
eine  gemifc^te  iBebingung,  b.  ^.  beren  (h« 
füllung  Sotoofß  t)om  d^fall,  aU  bon  ber  Wi* 
Ux  beffen,  bem  [le  geftetlt  ift,  ab^ngt  0- 11 
§  1  D.  35,  1). 

Promissio,  promissor  f. 

Promittere,  \>tt^pxt^tn:  a)  im  HIIg^ 
meinen,  5.  9-  prom.  bonorum  posse.'fsionm 
(I.  3  pr.  D.  37,  6.  1.  3  §2  D.  37,  10.  1.  2 
D.  38,  8);  promissio,  SBerl^eiftnng:  exto 
runi  praesagio  vanae  spem  promissionis 
accipere  (1.  2  C.  1,  11);  b)  bnr(^  «er* 
f^rec^en  fi(^  ju  einer  fieiftung  »et» 
binblic^  mad^en;  promissio  s.  promis- 
sum,  bad  ISerf^rec^en  einer  Seiftttng, 
bef.  bon  bem  ^erfpret^en  mittelft  6tt))ula'* 
tion  gebraud^t;  promissum  potest  referri 
et  ad  nudam  promissionem  sive  poUieita- 
tionem  vel  ad  sponsum  (1. 19  §2  D.  21, 1); 
offerenHs  soHus  promissum  (1.  3  pr.  D.50, 
12);  si  scriptum  m  instrumento  fuerit  jm>- 
misisse  aliquem,  perinde  habetur,  atque  si 
interrogatione  praecedente  responsum  sit 
(§17  1. 3, 19) ;  reus  promiUendi,  im  ®egen(. 
bon  reus  stipulandi  (1. 1.  3  pr.  D.  45, 2);  sÜ- 
pulanti  promittere  (1.  9  §  7  D.  4, 2);  promiti 
dotem,  promissio  diotis  (1. 21  §  3  eod.  1. 41 D. 
23, 3. 1. 17  pr.  D.  44, 4. 1.19  D.  44, 7.  l.  98  pr. 
D.  46, 3.  1. 125  D.  50, 16.  1. 1  C.  5, 12);  pro- 
missor =  reus  promittendi,  im  (Öegenf.  twn 
stipulator  0- 15  §  3  D.  41, 3.  1.  2  §  2.  1.  02. 
73  §2.  1.82§1D.  45, 1.  1.  34  §  1.  1.72§6 
D.  46,3. 1. 17  D.  50,  17);  c)  burd^  ©tipula* 
tion  6i(^er^eit  (C^ution)  leiften  (bgl.  1. 1 
D.  46,  5):  carere  in  iudicio  sistij  statuente 
praetore  in  quem  diem  promittat;  sota  pro- 
missione  (im  @(egenf.  Don  cum  satisdatione) 
cavere  (1.  2  §  6  D.  5, 1.  cf.  1.  63  §  4  D.  17, 2); 
iurato  promitt.  iudicio  sisti  (1. 16  D.  2,  8); 
sisti  exniberive  satisdato  promitt.  (1. 16  D. 
1,  18.  1.  4  §  5  D.  2,  11);  iudicio  sistendi 
caiusa  stipulationc  promitt.  (l.  9  §  1  cod.); 
promissio  sistendi  s  iudicio  sist^fidi  causa 
facta  (1.  2  §  8.  l.  4  §  4.  1.  5  §  1.  2  eod.); 
in  iudicio  secundum  suam  promissionem  non 
sistere  (1.  2  §  1  eod.);  apud  acta  promitt 


Digitized  by 


Google 


Promotio  —  Pro  pel  lere. 


455 


eahibiturum  se  (}.  17  D.  2,  5);  promitt.  rem 
ratam  dominum  hahiiurum  (l.  14  D.  46,  8) ; 
promitt.  damni  infecti  (1.  44  pr.  D.  39,  2) ; 
promissor,  Wer  burdj  ein  fclerlit^eä 
$er{)>red^en  (Kaution  Ictftet  (1.  5  §  2 
eod.  I.  1  §  1  D.  2.  9.  1.  3  §  3  D.  2,  10. 
1.  4  §  4  D.  2,  11). 

Promotio,  1)  ^öcförberuna  ju  einer 
^^rn  »ürbe  ().  1  §  19  C.  1,  27.  1.  1  C. 
12,  4.  1.  5  C.  Th.  6,  35.  1.  1  C.  Th.  8,  7. 
1.  14  C.  Th.  12.  1).  —  2)  erfolg  (L.  4 
G.  Th.  9,  34). 

Promovere,  1)  t^ortoärtd  bctocgcn, 
üorrficfen,  §.9.  ad  fugam  gradum  unum 
alterumve  proraov.  (1. 17  §  9  D.  21,  1).  — 
2)  bfförbern:  ad  militiam  promovcri 
(I.  84  D.  36,  1);  promotus,  ein  ^u  einer 
^ö^n  »ürbe  «eforberter  (1.  1  C.  9,  24. 
1.  un.  C.  9,  26).  —  3)  förbern,  nü^en, 
Reifen  (1.  25  pr.  D.  29,  2.  1.  12  C.  7,  14). 

Promptuarium,  Ißorrat^Slammer  (1. 
4  §  1  D.  33,  9). 

Promptua  (.  pramere  s.  2. 

Promul^^are,  befannt  machen,  eröff» 
nen,  J.  V.  promulg.  scntentiam  {I.  3  C. 
7,  51).  Promulgatio,  Befanntmac^ung: 
legis  promulg.  0-  3  C.  Th.  16,  2);  »er* 
orbnung  (l.  30  §  1  C.  3,  28). 

Promulsidarium,  (S^ef c^irr  ober  Xrage 
)ttin  9(uftragen  ber  »orgerid^te  (1.  19 
§  10  D.  34,  2). 

Promutuus,  oorgefc^oHen,  geborgt: 
promutuam  dare,  accipere  aliquid  (1.  40 
§  5  D.  40.  7). 

Pronepos,  ®rogenfe(;  proneptis, 
©roßenfelin  (1.  1  §  5  D.  38,  10). 

Pronuiitiare,audfpre(^en:a){pre(l^en 
äbfr^ou^,  ex  mente  pronuntiantis  accipi 
orationem  (1.  28  §  1  D.  50,  16);  pronun- 
tiatio  =  ehciUio  (1.  195  pr.  eod.  1.  74 
D.  45,  1);  b)  beftimmen,  pronunt.  condi- 
cionem  (1.  15  §  1  D.  40,  7);  Vtt)or^eben 
(1.  1  §  1.  1.  31  §  1  D.  21,  1.  1.  69  §  1  D. 
21,  2);  c)  ernennen:  pronunt.  heredes 
(1.  25  D.  28,  1);  d)  öerfünbigen:  triste 
pronunt.  alicui  (1.  1  §  2  D.  2,  10);  e)  \)0X* 
tragen,  l^erfagen:  pronuntiandi  causa 
in  scaenam  prodire  (1.  1  D.  3,  2) ;  f)  in^bef . 
aH  9ii(ibter  einen  9(nd{^ru(^  tl^un,  ein 
Urt^eii  fällen,  ertennen:  promiscue 
Xironuntiasse  et  sta^uisse  solemus  dicere 
eos,  qui  ius  habent  cognoscendi  (l.  46  pr.  D. 
50, 16) ;  de  qua  re  cognaverit  iudex,  pronun- 
tiare  quoque  cogendus  erit  (l.  74  pr.  D.  5. 
1);  convenire  inter  litigatores  quid  pronun- 
ttetur  (1.  26  D.  42. 1);  pronunt.  contra,  ad- 
versus,  secwndum  aliquem  (1.  50  §  1  D.  30. 
1.  122  §  6  D.  45,  1);  rede,  perperam  pro- 
nuntiatum  (1.  8  §  4  D.  8,  5);  pronunt.  de 
iure    (1.  35  D.  19,  1.  1.  1  §  2  D.  49,  8). 


de  appellaUone  (1*  un.  §  1  D.  49,  7) ;  ex  ap- 
pellatione  (1. 25  D.  17. 2);  burd^  adi^terf^mit^ 
tDofür  ertlären:  si  quis  praeiudicio  pro- 
nuntietur  esse  libertus  (1.  8  §  1  D.  2,  4); 
servus  pronunt  iatus  aliquis  (I.  11  D.  26. 
7.  1.  23  D.  40,  1);  pronuntiatus  ingenuus 
(1.  58.  67  pr.  D.  12,  6.  1.  8  §  5  D.  17,  1. 
1.  29  §  1  D.  40.  12.  1.  3.  6  D.  40.  16); 
illicitum  matrimonium  fuisse  pronuntiatum 
est  (1.  27  D.  33,  2);  indignus  heres  pro* 
nuntiatus  (1.  8  D.  34,  9);  praevaricationis 
calumniatve  causa  quid  fecisse  iudicio  pu- 
blico  pronuntiatus  (1.  4  D.  48,  2);  qui 
calumniatores  pronuntiantur  (1.  5  C.  9, 46); 
testamentum  pronuntiatum  falsum  inoffi- 
ciosum  (1.  47  §  1  D.  40,  4.  1.  4  C.  3.  28) ; 
falsi  pronuntiati  codicilU  (1.  2  G.  7,  4); 
pronuntiatio,  richterlicher  Sludf^rnc^, 
Urt^eil  0. 1  D-  42,  1.  1. 1  §  4. 14  D.  48, 
16.  1.  2  G.  1,  21). 

Pronuntiatio  f.  pronuntiare  s.  a.  u.  f. 

PronuruB,  Gattin  bed  @n!dd:  ©c^toie« 
gerenfelin  (1.  4  §  6  D.  38,  10). 

Pronus,  geneigt,  5.  ».  pronior  ad  kni- 
tatem  (1.  11  pr.  D.  48,  19). 

Propagare,  1)  fortpflanzen,  a)  im 
eigentlichen  .6inn:  meiter  ber^flan^en: 
propag.  vites  (1.  3  pr.  D.  24,  1);  bepflanz- 
ten: propag.  vineas  (1. 12  eod.);  b)  tro))tfc^: 
propagandae  suboli  liberorum  educatione 
prospicere  (1.  1  C.  2,  41).  —  2)  gomilie 
fort^)fIan8en  (§  4.  11  I.  3,  6.  L  1  §  6 
D.  38, 10).  —  3)  weiterleiten  (1.  6  C.  3, 
34).  —  4)  auffc^ieben  (1.  32  §  16  D.4,8). 

Propagatio,  Verpflanzung  (1.24  §  3 
D.  19,  2). 

Propago,  9lac^fommenf(^aft  (1.  6  G. 
Th   16,  7). 

Propalam,  offenbar  (Ulp  XI,  8). 

Prope  (adv.),  1)  nal^e,  nahebei,  na^e 
an,  i.  fB.  pr.  ripam  praedia  possidere 
(1.  7  §  3  D.  41,  1);  pr.  confinium  arbor 
posita  (§13  eod.) ;  propius  aidificium  alie- 
num  mortuus  illatus  (1.  3  §  1  D.  11,  8);  pu- 
pilli,  qui  pr,  puhertatem  sunt  (1.  4  §  26  D. 
44, 4);  dissoluta  neglegentia  pr.  dolum  est 
(1.  29  pr.  D.  17,  1);  inficiatio  (depositi)  pr, 
furtum  est  (1.  68  pr.  D.  47, 2) ;  propius  attin- 
gere  aliquem  cognatione  (l.  5  pr.  JD.  47, 10). 
—  2)  beinahe,  faft  (1.  21  §  2  D.  21,  2. 
1.  34  §  1  D.  32).  —  3)  prope  s.  propius 
est,  ut  etc.  ed  liegt  na^e,  ed  ift  angemeffen 
a.  32  D.  12,  1.  1.  19  §  2.  4  D.  16,  1.  1.31 
pr.  1.  38  §  2  D.  19,  1.  1.  44  D.  24.  1.  1.  55 
D.  28,  5.  1.  124  D.  30.  1.  71  §  3  D.  35, 
1.  1.  24  D.  36,  1.  1.  9  D.  40,  5.  1. 118  pr. 
140  pr.  D.  45,  1.  1.  38  §  3.  1.  95  §  11 
D.  46,  3). 

PropeUere.  Vertreiben,  domo  propell, 
aliquem  (1.  132  pr.  D.  45,  1). 


Digitized  by 


Google 


J 


456 


Propemodum — Proprietas. 


% 


Propemodum,  1)  beinahe,  faft,  ^itm* 
HA  (1.  14  D.  2, 11.  1.  30  D.  31).  —  2)  ge- 
winermaöcn  Q.  66  §  2  D.  41,  1).  — 
3)  e^  liegt  noqc  =  prapitu  est  (1.  6  pr. 
D.  36,  4.  1.  113  pr.  D.  45,  1.  1.  18  D. 
46.  8). 

Fropensus,  1)  geneigt,  toKlf&l^tig 
(l.  47  D.  44,  7).  —  2)  ^eftig,  fiar!,  l>Ott 
(^emüt^betoegun^en  gefagt,  5.  8.  prapeiv- 
Store  ira  exsequi  accusationem  (l.  2  §  8 
D.  48,  5). 

Froperanter,  eilig,  fc^nell  (1.  9  C.  6, 
9.  1.  8  C.  Th.  11,  30). 

Properare,  eilen,  be{(^(eunigen,).  ©. 
id  properctre  atque  fesUnare^  ui  etc.  ( Vat. 
§  35) ;  faia  alicuius  prop.  =  occidere  ali- 
quem  (1.  un.  C.  9,  17). 

Propere  =  properantur  (1. 1  C.  7,  53). 

Propinquitas,  l)9{ä^e,9la(fibatfd^aft 
(l  65  §  3  D.  41,  1).  —  2)  «cttoonbt- 
(d^oft  a.  10  C.  Th.  7,  1). 

FropinquuB,  1)  na^e,  bet»orftel^enb: 
irop.  mortis  periculum  p.  3  D.  39,  6).  — 
t)  bertoonbt  (1.  1  §  1.   1.  4  D.  27,  2). 

I.  28  §  8  D.  48,  19.  1.  5  C.  6,  38). 
Propior,  nftl^er,  j.   IB.   qui  propiore 

fradu  sunt;  propior  sohrino,  sobrina  (L  4 
\.  22,  5.  1.  1  §  7  D.  38,  10);  cantum,  ut 
propiore  (im  (S^egenf.  bon  longiore)  tempore, 
quam  legibus  constitutum  est,  reddatur 
dos  (1.  17  D.  23,  4). 

Propitius,   gnöotg:   deo  propitio  per- 
actum  (prooem.  I.  §  3). 
Fropola,  ^bUx,  ^Anblet  (1-  1  C.  Th. 

II,  10). 

Froponenda,  filt  bQd9(udftenen(pro- 
ponere)  ber  IBaoTen  anf  oen  Sa^t* 
mdrlten  )u  entrid^tenbe  9i[bgaben, 
SRarltftener  (L.  2  pr.  C.  Th.  7,  20.  cf. 
Gothofr.  ad  h.  1.). 

Proponere,  1)  öffentlich  audftellen 
ober  auf ft eilen,  ).  fd.  propon.  venaiia 
(1.  9  C.  1,  9);  libeUum  ad  ipsas  aedes  pro- 
pon., anl^eften  (1.  4  §  6  D.  89,  2);  tum- 
ddetionis  perpetucLe  causa  in  Charta  vel  in 
aÜa  materia  propositwn  (1.  7  pr.  D.  2,  l); 
propon.  edictum  (1. 2  §  10  D.  1, 2. 1. 1  §  2  D. 
21, 1. 1. 1  pr.  D.  47, 6.  l.  6  §  1  D,  47, 11. 1. 25. 
32  pr.  D.  48,  10);  propon.  (edicto)  actionem 
.(§  4  I.  4,  6.  1.  1  pr.  D.  5,  4.  L  1  pr.  D. 
27,  4.  L  1  pr.  D.  27,  5.  1.  3  C.  8,  30), 
interdictum  ().  20  §  1  D.  39,  1.  I.  1  §  1 
D.  48,  4.  1.  1  D.  43,  8.  1.  1  §  1  D.  43.  9. 
1.  1  §  1  D.  48,  14.  1. 1  §  1  D.  43, 16.  1. 1 
§  2  D.  43, 17);  interdicta,  quae  in  aXbo  pro- 
posita  habet  praetor  (1.  1  C.  8,  1).  —  2) 
barftellen,  botlegen,  oud  einanbec 
fejen,  öorbringen,  j.  ©.  sua  iura  pro- 
pon. (1. 16  C.  3,  1);  actionem  propon.  (1. 1 
C.  3,  13);  nihil  proponi,  cur  etc.  (1. 21  D. 


3,  2.  1.  12  D.  26,  10.  1.  90  D.  46,  3); 
indbef.  einen  SfaQ^ur  Veurt^eilung  bot« 
^tÜtn,  ^,  ^.  pTojoosiia,  specieSf  causa,  quat- 
stio  0.  19  §  2  D.  16,  1.  L  87  §  4  D.  31. 
1.  23  pr.  1.  29  §  2  D.  36,  1);  in  propo- 
8ito,  tm  botliegenbengrall  (1. 14  D.  12, 
1.  1.  30  pr.  D.  19.  1.  l.  24  D.  19,  5.  1.  48 

1  D.  28,  5.    I.  57  D.  35,  1.   1.  18  §  2 
45,  3.  1.  38  §  1.   1.  95  §  5  D.  46,  3); 

quod  ad  propositum  attinet  (L  23  pr.  D.  28, 
2);  secundum  eo,  quae  proponerentur  (L47 
pr.  D.  2,  14.  1.  3  §  2  B.  2,  15);  propone- 
batur  —  et  quaerebatur  (1.  76  D.  5, 1.  1. 2 
D.  27,  8);  si  proponas  —  puto,  dicemus, 
dici  oportet  etc.  (1.  52  §  2  D.  5, 1.  1. 1  §  1 
D.  19,  1.  1.  17  §  9  D.  36,  1.  1.  3  9  5  D. 
37,  5.  1.  2  D.47,  3);  propone  —  dicendum 
est  0-  2  §  7  D.  38,  16).  —  3)  fid^  bor« 
fej^en,  fic^  bornel^men,  eine  befttmmte 
Sbfic^t  faffen,  ).  8.  propon.  we^tta  ali- 
cuius gerere  (L  3  S  11  D.  3,  5);  praetori 
propositum  est,  tribuere  etc.  (L  8  $  14  D. 
37, 4. 1. 17  D.  37, 5);  propositum  (Bnbst), 
$orfa^,  9(bfid^t,  ).  iB.  propos.  faeme- 
randi  habere  (1.  4  pr.  D.  12, 1);  proposito 
possidendi  ingredi  (1. 46  D.  41, 2);  proposito 
delinquere  (l  11  §  2  D.  48,  19). 

Propositio,  1)  «n^pellung,  «nf» 
jtellnng  0-  7  §  2  D.  2,  1).  —  2)  jnt  «e- 
urtl^lung  borgelegter  Sfall  =  proposita 
species  (f.  19  §  1  D.  16,  1.  1.  20  §  1  D.  18. 

4.  1.  6  pr.  D.  36,  4).  —  8)  «orfoj,  «b- 
fid^t  =  propositum  (1.  225  D.  50,  16). 

Proprio  (adv.),   1)   eigentlich,  ).  8 
•r.  dici,  appdUuri  (1.  1  §  1  D.  13,  6.  1.  9 

2  D.  13,  7.  1.  2  §  1  D.  29,  3.  l.  1  pr. 
8  pr.  D.  38,  16.  1.  1  pr.  D.  39,  5).  — 
2)  eigent^ftmlic^,  befonberd  =  speeior 
liter  (1.  2  pr.  D.  50,  5.  1.  3  §  1  D.  50,  8). 

Froprietarius  f. 

Proprietas,  1)  d^igenl^eit,  digen« 
t^ümlic^Ieit:  propr.  operarum  officiaHom 
n.  9  §  1  D.  38, 1),  verborum  scripturae  (L  2 
§  1  D.  44,  7).  —  2)  Cioent^um:  a)  über* 
^u^t  =  dominium,  §.  v.  int  (&t^tn\,  bon 
possessio  (1. 38  §10  D.  22, 1);  propr.  piena, 
solida  (1.  2  pr.  D.  7,  4.  1.  26  pr.  D.  33,  2); 
litem  proprietatis  movere  (1.  33  D.  4,  3); 
transf^rre  proprietatem  mercium  ad  empto- 
rem  (1-  d  §  6  I>*  ^It  1);  itt^M«  nuda  pr<h 
prietas  ober  auc^  proprietas  f^Iec^t^  boi 
(Sigentl^um  ol^ne  ben  gfruc^tgenul,  bad 
burc^  fremben  ususfructus  befcbränlte  (^gen« 
t^um  (§  1  I.  2,  4.  1.  15  §  ID.  2,  8.  1.  3 
§  2.  1.  12  §  4.  1.  13  §  4  D.  7,  1.  1. 10  D. 
7,  9.  l.  78  §  3  D.  23,  3.  L  15  §  8  D.  43, 
24) ;  dominus  proprietatis  s.  proprieta- 
rius,  totx  bad  Sigent^um  an  einet 
@ac^e  o^ne  ben  Srrnc^tgenng  bat,  im 
(^enf.  bon  fructuarius  (1*  8  §  4  b.  2,  8. 


Digitized  by 


Google 


Proprius — Proscribere. 


457 


1.  12  §  4.  5.  1.  13  pr.  1.  15  §  7.  1.  22.  26 
§  1  ff.  1.  72  D.  7,  1.  1.  12  D.  9,  2.  1.  20. 
22  pr.  D.  39,  2). 

Proprius,  eigen,  etgentl^ümlic^,  be« 
fonber,  9.  SB.  cum  aliqaid  addimus  vel 
detrahimos  iari  communi,  ius  prapriumj 
i.  e.  civile  efficimus  (1.  6  pr.  D.  1, 1);  pro- 
pna  verborum  sigmficoHo  (1-  13  §  8  D.  33, 
7);  pr.  nomine  appellari  (1.  78  |  5  D.32); 
fandum  sine  pr.  appeüatione  vel  homineio 
ffeneraJiter  sine  pr,  nomine  dari  sibi  stipu- 
Iari  (1-  75  §  1  D.  45,  1);  pr.  ac  separatam 
condicionem  habere  (1.  7  §  1  D.41, 4);  pr. 
qualitas  (1.  26  §  1  D.  41,  1);  ager  qui 
ftierat  desiit  esse  amissa  pr.  forma  (1.  7 
§  5  eod.);  negotium  proprii  con^cushu  (1. 19 
pr.  D.  19<  5) ;  pr.  aetiones  habere;  pr.  actione 
obligatas  (1-  39  §  1  D.  9,  2.  1.  30  D.  13, 
5k  auf  eine  be^immte  $erfon  be^ftg» 
Itd^,  il^r  anael^örig,  caiiM pr.  im  (S^egenf . 
üon  aHena  (1.  1  §  11.  1.  2  D.  49,  4.  1.  38 
§  1  D.  49,  14);  pr.  lis  (l.  25  D.  3,  3);  pr. 
negotium  gerere  (1.  60  §  2  D.  36,  1) ;  duae 
aetiones  in  eiusdem  persona  concurrentes, 
propria  et  hereditaria  (1. 10  D.  19, 1);  iure 
proprio  (im  dkgenj.  t^on  hereditario)  habere 
aliqaid  (1.  14  pr.  D.  35,  2);  seposito  bene- 
fido  teetatoris  pr.  iure  ad  libertatem  perve- 
nire  (1. 85  §  1  D.  28, 5) ;  pr.  nomine  onerari, 
defuncti  precibae  adsUrxngi,  im  (S^egenf.  bon 
ex  persona  heredis  oonveniri  (LH  §  6  D. 
35,  2.  1.  57  §  2  D.  36,  1):  iwrisdictio  pr. 
im  (S^eoenf.  bon  mandato  (1.  4  pr.  cf.  1.  1 
§  1 D.  1, 21 :  „Qui  mandatam  iurisdictionem 
sascepit,  proprium  nihil  habet,  sed  eins  qui 
mandavit  iurisdicdone  utitur.*'  1.  13  D.  1, 
16) ;  ususfructus,  qui  tuus  proprius  est,  im 
(Segenf .  Don  communis  (1. 10  D.  7, 9) ;  indbef. 
in  bem  (Siaentbnme  einer  beftimmten 
fiecfon  befinblic^,  j.  9.  servus  pr.  im 
«Mtnf.  Don  alienns,  communis  (1.  21  D.  28, 
7.  1. 1  §  7  D.  41,  2);  bona  pr.  im  (»egcnf. 
IHm  hereditaria  (1.  15  §  3  i).  35,  2);  pr. 
Patrimonium  alicuius  (1.  3  §  5.  10  D.  4,  4) ; 
res  propriae  principis  (1.  2  §  4  D.  43,  8) ; 
jfrooriae  meae  aedes  (L  32  D.  39,  2)\  in^üa 
m  flumine  propria  tua  (1.  65  §  1  D.  41, 1);' 
non  videntnr  rem  amittere,  quibus  propria 
non  fuit  (1.  83  D.  50,  17);  de  proprio  ex- 
solvere  (I.  7  C.  10,  19). 

Propter  (praep.),  1)  toegen,  für,  in 
Be^ug  auf,5.fB.  negotium, pr,quodiudicio 
sisti  promisit  reus  (1.  2  pr.  D.  2,  11);  pr, 
sodetatem  impensum  (1.  60  §  1  D.  17,  2); 
stipulatio,  qnae  pr,  (muscmi  dotis  fit  (1.  21 
D.  23,  3);  dos  pr,  nuptias  fit;  pr,  nuptias 
donatio  (1.  20  §2  C.  5,  3);  pr.  quod,  loed- 
toegen  (1.  23  D.  1,  7.  1.  1  §  2  D.  2,  10. 
L  14  §  2  D.  4,  2).  —  2)  burt^,  pr.  dolum 
aUenum  lucrum  faoere  (1.  3  §  1  D.  2,  10). 


Propterea,  bed»egen  0*2§2  1^- 
1,2). 

Propulsare,  abtte^ten,  prop.  «im,  tn- 
iuriam  (1.  3  D.  1,  1.  1.  1  C.  8,  4). 

Proreta,  Untetfteuecmann  (1. 11  §  2 
D.  39,  4). 

Proripere,  fovtreigen:  fomUdo  prori- 
puit  aliquem  (1. 4  C.  1, 12);  se  proripere, 
fic^  loiSceigen,  babon  laufen  (L  2  §  1 
D.  49,  15). 

Proritare,  teilen,  irritatu  suo  bestiam 
in  se  prorit.  (Paul.  I,  15  §  3). 

Prorogare,   1)  belannt  xaaAen  (1.  13 

C.  Th.  7,  7);  prorogata  iussio  (L  1  C.  11, 
61),  semtentia  H.  4  pr.  G.  12, 25).  ^  2)  Der« 
Idngern,  Detfc^ieben,  prorog.  precarium 

S.  5  D.  43,  26),  diem,  tempus  (L  25  §  1 
.  4,  8.  1.  13  §  18  J>,  19,  1.  L  19  pr.  D. 
30.  l.  15  D.  33,  1.  1.  2.31  D.  42,  1.  1.  45 
§  10  D.  49,  14),  legatum  Q.  30  §  1  D.30). 
—  3)  DOrfAiefien  (1.  53  pr.  D.  2.  14. 
1.  4  §  1.  5  D.  40.  1.  1.  27  C.  4,  65). 
Prorogatio,  ^inaudfc^iebung  (l  2  §2 

D.  5,  1). 

ProrsoB,  gan)  unb  gar,  surdus,  qui 
pr.  non  audit  (1.  1  §  3  D.  3,  1);  pr.  toUi 
G.  102  D.  50,  16). 

Proruere,  |etDotftfirien:  pror.  in  06- 
tutus  (Vat.  §  35). 

Pronunpore»  molbin  ftüt^en:  pror.  in 
licentiam  (1.  6  J  1  C.  2,  6). 

Prosapia»   ^acbfommenfcfiaft   (L   13 

C.  11,  8). 

Prosoaenium,  bet  Dorbere  Sl^eil  bec 
ȟ^^ne  0.  8  D.  50,  12.  1.  4  C.  11,  41). 

Proscindere,  mit  bem  Pfluge  bur(^« 
f^neiben,  pflügen  (L  13  §  2  D.  7,  1). 

Proscribere,  1)  niebetfc^ reiben, 
fd^riftlic^  aufzeichnen,  beftimmen:  in 
pacto  convento  proscrib.  de  aliqua  re  (1. 71 
or.  D.  17,  2.  cf.  1.  1  §  10  D.  16,  3).  — 
2)  öffentlich  anfc^Iagen,  befannt  ma» 
c^en;  prosoriptio,  ^nfd^Iag,  Gelaunt« 
mac^ung  (\.  11  |  3.  4  D.  14,  3.  1.  34  S  1 

D.  40,  7.  1.  10  D.  50,  2).  —  3)  öffentüc^ 
(bucc^  finfc^lag)  ^umlBerfauf  auiSbieten 

prosoriptio,  öffentlich  9[udgebot,  %.  Sd 
proscrib.  pignus,  hypothecas  (1.  15  §  32  D. 
47,  10.  L  4  C.  8,  27.  L  3  pr.  C.  8,  33:  — 
,in  pignoribus  —  proseriptio  pMica  et 
anmutuitionis  antiquus  introducti  sunt"); 
proscribente  ac  distrahente  fisoo  debitorum 
fiscalium  emere  facultates ;  decursis  hasUs 
et  proscriptione  habita  comparasse  res  (1.  6 
C.  10,  3);  auc^  bebeutet  f>roscriptio  f.  D.  a. 
publicatio,  (Sonfidcatton:  proscr.  domus 
(1.  15  C.  1,  3),  omnium  faeultaium  (1. 17  C. 
Th.  6,  30).  -  3)  in  bte  «c^t  etflÄten, 
Derbannen:  proseriptio,  ^Ic^tderfld* 
rung,  IBecbannuug:  bona proseriptonm 


Digitized  by 


Google 


458 


Proscriptio — Protestari. 


(rubr.  C.  9,  49);  stilus  proscriplionis  (1.  7. 
9  pr.  eod.);  pro  ratiociniis  proscribi  ot 
condeiunari  (1. 9  §  2  eod.);  in  temptis  pro- 
scribi  (1.  5  C.  12,  40);  nulli  iudicum  liceat, 
proscriptionis  tempestate  iotius  substantiae 
aliquem  percellere  (1.  un.  C.  9,  48). 

Proscriptio  f.  proscribere. 

Proseoutio,  Begleitung,  Geleit,  in«- 
bef.   beim  ^rani^)ort  toott  ^erbteci^etn  (l-  ^ 

C.  Th.  9,  2:  ,,Defen8ores  civiiatum  oblatos 
aibi  reo8  —  sub  idonea  prosecut.  ad  iudi- 
cium  dirigant.''  1.  3  C.  Th.  9,  40.  1.  175 
C.Th.  12,1).  —  2)«u«etnanbctfe6uit9, 
«orfteHung  (1.  4  C.  Th.  7,  1). 

Frosecutor,  Begleitet  beim  ^raniS^ort 
tton  Sad^n  ober  ^erfonen,  5.  ©.  in  trans- 
misitionem  publicarum  functionuni  prose- 
cutores  constituti  (1.  40  pr.  1.  47  pr.  C.  Th. 
8,  5);  auri  prosecut.  (I.  un.  C.  Th.  12,  8). 

Froseoutoria,  faifer(i(^eS  Begleitu  ngS* 
f(^reiben  (1.  un.  cit.  1.  7  C.  Th.  6,  35. 
1.  14  C.  11,  8). 

Frosequi,  1)  folgen,  begleiten,  ge* 
leiten,  j.  B.  qui  cadaver  prosequuntur  (1. 3 

D.  2,  4);  qui  animalia  atque  equos  sacro 
usui  necessaiios  prosequuntur  (1.  un.  §  1 

C.  12,  51).  —  2)  ouäeinonberfe^en, 
Dorftelten,  öerUngen  (1. 175  C.  Th.  12, 
1.  1.  11  C.  Th.  12,  12.  1.  9  C.  Th.  13,  11). 

Froserpere,  Dorioärtd  ftiec^en,  (id^ 
einfc^leit^en  (l.  30  §  2  C.  1,  3). 

Frosilire,  tüofpn  obet  tooju  eilen, 
ftür^en,  5.  Sd.  prosil.  ad  accusationem 
0.  16  §  6  D.  48,  5.  cf.  1.  3  §  14  D.  29,  5), 
ad  maleficia  (1.  14  C.  9,  47),  ad  tnunua 
(1.  7  §  1  C.  10,  58). 

Froaocer,  ^roM^tDiegerbater;  pro- 
soorus,  ®ro6f(^loiegermttttet  (1. 15  §  1 

D.  25,  2.  1.  4  §  6  D.  38,  10). 
Frospeotio,  «otfic^t  (I.  4  C.  12,  37). 
Frospectus  ,   9  u  d  f  t  d^  t :    servitus  ,  ne 

prospectui  officiatur  s.  offendatur  (1.  3.  15. 
16  D.  8,  2). 

Frosper,  prospere,  ^lüdlic^,  9.  B.  ob 
reni  prosp.  gestam  abohtio  publice  facta 
(1.  8.  9  D.  48,  16);  quidquid  nostrof*um 
nuntiari  ooeperü  prosperorum  (l.  1  C.  12, 
63);  prosperitas,  ^eil,  ®  lud  (1.28  C.  5,4). 

Frospioere,  1)  fflretload  forgen, 
prosp.  8€curikUi  reipublicae  (1.  83  D.  22, 1), 
libertati  (1.  27  D.  40,  5);  liberis  prosp.  in 
tutore  dando  (1.  122  D.  50,  16);  prosp.  sibi 
cautione,  stipulatione  s.  per  stipukitUmem 
(l.  17  D.  5,  8.  1.  9  §  4  D.  10, 4.  I.  3  §  4  D. 
34,  4.  l.  1  §  12  D.  35,  2.  1.  3  §  8  D.  35, 
3);  cautionibus  prosp.  danmo  (1.  38  pr.  D. 
17,  2);  lex  prospexit  creditoribus  (1.  27  pr. 
D.  40,  9);  prospexit  legislator,  ne  etc.  (l.  12 
pr.  eod.);  edicto  s.  interdicto  prospexit 
praetor,  ne  etc.  (1.  1  pr.  D.  25,  5.  1.  1  §  1 


D.  43,  13).  —  2)  oorau«|e]^en  (1-  26  §7 
D.  4,  6.  1.  9  §  1  D.  19,  2.  1.  8  §  2  D.  40, 
1.  1.  1  §  11  D.  47,  4).  —  3)  einje^en 
(1.  132  pr.  D.  45.  1).  -  4)  etbliden, 
fe^en  (1.  38  D.  8,  2). 

Fro8temere,l)nieberftreden,  tobten: 
gladio  ultore  prostratus  (1.  5  C.  9,  18); 
niebetretgen,  jerftdren:  prostem.  aedi- 
fkia  fl.  14  C.  8,  11).  —  2)Jftct«  geben: 
pudorem  suutn  alienis  libicänibns  prostem. 
(1.  20  C.  9,  9). 

Frostituere,  jur  Befriebigung  bcr  SBoflujl 
öffentlich  |)ret«geben,  j.  ö.  quae  in 
lupanario  se  prostituü  (1.  43  pr.  D.  23,  2) ; 
quae  mulieres  quaestuarias  prostituunt  (§  7 
eod.);  mancipia  tueri,  ne prosHtuantwr  (1. 1 
§  8  D.  1,  12);  mancipium  emere,  ne  pro- 
stitueretur,  et  cum  prostitutum  faisset,  tA 
liberum  esset  (1.  34  pr.  D.  21,  2.  cf.  1.  10 

—  1  D.  2,  4.  1.  56  D.  18,  1.   1.  6  pr.  1.  9 
.  18,  7.  1.  7  D.  40,  8  tit.  C.  4,  56). 

Froteotio  f.  protegere  s.  1. 

Frotector.  ©efd^üfter  ber  ^ferfon  M 
Seaifer«:  ßeibgorbift  (1.  1.  2  C.  12.  17. 
1.  3.  4.  7.  9.  10  C.  Th.  6,  24);  protecto- 
ria  dlgnitas,  bie  Stürbe  eined  folc^en 
(1.  2  C.  12,  46). 

Frotegere,  1)  fo  bauen,  ha%  Baden 
ober  ba^  ^a^  eined  ^ebäubed  l^erDor* 
ragen  (l.  242  §  1  D.  50,  16);  proteotum 
s.  protectua,  and)  proteotio,  Borbau, 
Borbac^,  §.  B.  supra  domum  (lUienam) 
habere  protectum;  in  suo  protegere  (!•  29 
§  1  D.  9,  2);  servitus:  per  vicini  domum 
protectum habere  Heere;  servitus  protegendi 
(1.  2  pr.  D.  8,  3.  1.  1  pr.  1.  2  D.  8.  2); 
tignorum  protectus  (L  41  §  1  eod.);  im- 
missa  vel  protecta  (l.  15  §  2  D.  43.  26). 

—  2)  beden,  f(^ü(en,  t»ert^eibtgen, 
5.  B.  vulnerati  servi,  cum  protegerent  do- 
minum (1.  1  §  37  D.  29,  5);  praepositum 
suum  non  proteg.  0-  6  §  8  D.  49, 16);  ad 
protegendam  causam  tutor  datus  (1.  3  C. 
5,  44):  Status  ex  praescriptione  protectus 
(1.  7  C.  7,  21). 

Frotelare,  1)  erftreden.  protel.  diem 
(l.  4  pr.  D.  39,  2).  2)  in  bie  Sdnge 
aieben,  protel.  litem  (1.  2  §  9  C  2.  58. 
1.  13  §  1  C.  3,  1). 

Frotendere,  au^bel^nen  (1.  3  C.7.39: 

—  „actiones  ultra  XXX  annorum  spatium 
minime  protendantur"). 

Frotervitaa,  gred^^eit  (1.  1  §  1  D.  47, 
4.  l.  32  §  2  C.  1,  3). 

Frotenni8(adi.),  proterve  (adv.),  fretbf 
mutbn>iIHg  (I.  8.  18  pr.  D.  21,  1.  1.  29 
§  3  C.  9,  9). 

Frotestari,  öffentliA  ober  audbrfltf* 
(id|  erflären,  namentlich  um  öorjubeugen, 
bal  bag  fonjHge  Beruften  be«  ^^toü^tnm 


Digitized  by 


Google 


J 


Prothyrum — Provocare. 


459 


?? 


in  einer  i^m  nad^t^Hgen  fSeife  gebeutet 
»erbe,  j.  ©.  fein  ©c^ttieigen  aU  3uftimmung 
(1.  14  §  8  D.  11,  7.  1.  11  §  4  sq.  D.  14,  8. 

I.  1  §  3  D.  14,  4.  1.  16  D.  14,  6.  1. 1  §  11 
D.  25.  3.  1.  1  §  4  D.  48,  3). 

Prothyrum  Xprtjotl^ang  0-  12  §  23 
D.  33,  7.  1.  245  §  1  D.  50,  16). 

Protinus,  1)  fogleid^,  causae,  quae 
prot,  agentem  repelltmt,  int  ^egenf .  t)on  quae 
habent  moram  (1.  80  D.  35,  1);  prot.  eorum 
ficri,  qui  primi  possessionera  adprehende- 
rint  (1. 1  §  1  D.  41,  2);  prot  simuUitque  (1.  7 
D.  26,  2).  —  2)  fünfttg  Q.  25  §  2  C.  Th. 
16,  8). 

FrotoooUum,  bie  5:itelf  eite  einer  dff  ent» 
lic^  6<^ft  (Tal.  ep.  nov.  40  §  170). 

Frotostasia,  b  o  3  S(  m  t  ber  Steuererhebung 
(1.  8  C.  10,  42.  L  3  C.  10,  62.  tifc.  C.  Th. 

II,  23). 

Prototypia,  ha9  fimt  ber  aUefruten» 
aud^ebung,  re{^.  ber  9[bf(i^d(ung  unb  ^n* 
l^ebung  ber  ®elbcr,  totld^t  ftatt  ber  SRehuten 
itt  Icifien  waten  (1.  2  C.  Th.  cit.  1.  3  pr. 
"  Th.  6,  35.  1.  7  pr.  C.  Th.  7,  13). 
Protractio,  SSerjögernng   (I.  2   §  15 

a  1,  27). 

Protrahere,  1)  oorbringen,  oorfüft* 
ren,  ne  superflua  muUitudo  testium  protra- 
hatur  (1.  1  §  2  D.  22.  5);  in  publicum 
protrah.  (1.  1  C.  1,  48).  -~  2)  in  bie  SÄnge 
iie^en,  öerjagcrn,  öerfc^Ieifen,  j.  ©. 
protrah.  liteSf  merita  causae  (1-  18  §  1.  9 

C.  3,  1),  negotium  (1.  6  C.  7,  64).  —  3)  au«^ 
bc^ncn  (1.  1  §  6  D.  45,  1). 

Protnrbare,  fortjogen  (1.  20  C.  Th. 
16,  5). 

Protntela  f.  pro  s.  3. 

Prout,  |o  tote,  je  na(^bem  tüte,  *.  ©. 
ntraquo  via  uti  posse  prout  elegerit  (1.  10 
§  1  D.  2,  14);  pr.  quisque  voluerit  (1.  23 

D.  3.  2);  pr.  res  incidit  (1.  7  pr.  D.  2,  1); 
pr.  quaeque  res  erit,  animadvertcre  (1.  15 
§  28  D.  47,  10);  pr.  causa  exegerit  (1.  1 
§  19  D.  48,  18);  pr.  temporis  condicio  exi- 
git  (1.  22  §  1  ü.  7,  8). 

Proveotio,  «eförberuug  (1.  1  C.  12, 
5.  1.  1  C.  Th.  6,  5.  1.  23  C.  Th.  8,  7). 

Provehere,  1)  ttorrüden,  adperfectam 
aetatem  provecH  minores  (1.  3  C.  5,  74); 
provecta  aetas  (1.  2  C.  10.  55).  —  2)  be* 
förbern  (1.  2  §  1  C.  12,  4;  —  „sit  scdes 
prior  ante  provectis."*  (1.  1  C.  Th.  6,  8:  — 
fjprout  quisque  provectus  est  vel  fuerit  pro- 
vehendus,  suae  locum  vindioet  dignitatis.** 
1.  5  C.  Th.  6,  35.  1.  2  C.  Th.  7,  3.  1.  14  C. 
Th.  12, 1)  —  3)  ^injiel^en,  alieno  hortatu 
ad  furtum  faeiendum  provectus  {1.  70  §  5 
D.  46,  1).  —  4)  oorbauen  (1-  242  §  1  D. 
50,  16). 

Provenire,  jum  ^orfd^ein  fontnten, 


entfielen  (1.  12  D.  34,  1.  1.  8  C.  8,  11); 
au  XbetI  »erben.  —  2)  nfLi^tn  (1.  4  C. 
Th.  11,  7). 

Proventus,  ^rtraa  (I.  6  pr.  D.  47,  11). 

Proverblum,  6prt(^»ort  (1.  6  §  3  D. 
1,  16). 

Providens  (adi.),  providenter  (adv.), 
öorfid^tig,  umfic^tig,  toeife,  x.  ö.  prin- 
ceps  promdentissimus  (1.  67  §  10  D.  31); 
providenter  lex  efficit  (I.  1  pr.  D.  47,  3). 

Providentia,  «orfid^t,  Umji^t,  gfflr* 
forae,  j.  ©.  divina  promd.  imperatoris 
(1.  3  D.  1,  4);  summa  provid.  praetor  pro- 
posuit  edictum  (1.  1  §  1  D.  43,  4.  cf.  1.  1 
pr.  D.  26,  4);  provid.  pupillaris,  ^rforge 
fßr  ben  SKünbef  (1.  27  D.  26,  7),  filii,  für 
bcn  @o^ri  (1.  90  pr.  D.  30). 

Providere,  1)  {orgen,  Sorge  tragen, 
rei  suae  provid.  (1.  6  D.  27,  2);  ne  quis 
iniquum  lucrum  aut  damnum  sentiatf  prae- 
ses  prov.  provideat  (1-  6  pr.  cf.  §  5.  6  D. 
1,  18);  Scto  provisum  depostumis  (1.  13  §  1 
D.  38,  5).  —  2)  üoraugfe^en  (1.  28  §  1 
D.  9,  2.  1.  3  §  1.  1.  f)  §  3  D.  41,  1).  — 
3)  auSbebingen  (1.  2  C.  12,  40). 

Providus  =  providens:  prov.  sanctio 
(1.  9  C.  12,  37),  cautio  (1.  27  §  4  C.  ITi. 
10,  10). 

Provincia,  1)  ^robinj,  b.  ^.  ein  ber 
rbmifc^en  ^errfc^aft  unterworfene«  Don  einem 
Stattbatter  Oernmttete«  ßanb  aufterftolb  3ta* 
Iten  (1.  2  §  32  D.  1,  2.  1.  4  §  5  D.  1,  16. 
tit.  D.  1,  18,  1.  3  D.  1,  22.  1.  1  pr.  D.  47, 
22.  1.  99  §  1  D.  50,  16).  —  2>  X)iftrict, 
provinciae  suburbanae  (f.  b.  Ä.  s.  3).  — 
8)  «mt  (1.  2  §  11  D.  1.  2). 

Provincialifl,  auf  bie  ?ßrooiiuen  be- 
aüglic^,  bafelbft  befinblid^,  a.  ^.  legati 
provinc.  (1.  35  §  2  D.  12,  2);  rerum  pro- 
vinc.  tutores,  curatores ;  administratio  rerum 
prov.  (1.  89  §  7.  8  D.  26,  7.  1  19  D.  27,  1. 
1. 100  D.  46,  3);  debitor,  creditor,  contrachits 
provinc.  (1.  47  §  2.  7  D.  26,  7);  provinc. 
praedium;  provinc.  fundiy  res  soli  (1. 3  C.  3, 
34.  1.  1  §  15  C.  5,  13.  l.  12.  14  C.  5,  71. 
1.  un.  C.  7,  31);  provinc.  servi  (l.  5  C.  4, 
58);  homo  prov.  s.  provvncialis  ydfl^ttota, 
©intoo^ner  einer  ^rooina  0-  4  8  4.  1. 
7  pr.  1.  10  pr.  D.  1,  16.  1.  19  §  3  D.  5,  1. 
1.  190  D.  50,  16:  „Provinc.  eos  accipere 
debemus,  qui  in  provincia  domioüiumhabent, 
non  eos,  qui  ex  provincia  oriundi  sunt"). 
Provisio,  1)  «orf  i(^t,  Sorge  (1.  18  §  1 
D.  50,  4.  1.  2  pr.  C.  1,  3.  1.  un.  C.  11,  38. 
—  2)  Verfügung,  «erorbnung  (1.  21 
§  6  C.  Th.  6,  4.  1.  1  C.  Th.  14,  1).  — 
8)  Sd^Iaul^eit  (1-  35  C.  Th.  16,  5). 

Provocare,  l)]^erttorrufen,ouf rufen, 
l^erou^f  orbern,  a-  33.  adversus  se  provoc. 
severitatem  (1.  5  p.  6,  6);  onreiacn,  an* 


Digitized  by 


Google 


460 


'Provocatio  —  Prüden  s. 


areifen  (1.  1  §  11  D.  9,  1);  reijen, 
foden,  im  ®egen{.  »on  deterrere  (1.  31 
§  21  D.  21,  1);  leiten,  (enlen:  iudidum 
uxoris  postremum  in  se  provoc.  maritali 
sermone  (1.  3  C.  6,  34);  aufforbetn,  öot* 
forbern,  belangen,  %.  ©.  provoc.  com- 
muni  dioid.  iuätcio  (1.  12  §  1  D.  13,  1); 
provoc.  apud  iudicem  (1.  43  D.  10,  2),  cid 
iudidum  (L.  13.  14  D.  5,  1.  1.  2  §  1  D.  10, 

3.  1.  63  D.  50«  17),  ad  quaesHonem,  Ussii- 
nummm  a*  1  §  3.  1.  10  §  1  D.  48,  18),  ad 
aatisdationem  Q.  19  pr.  D.  26,  2),  ad  eoHa- 
tionem  (1.  19  C.  6,  20).—  2)  a^J^jelliren 
(1.  un.  §  1  D.  1,  11.  1.  40  §  1  D.  2,  14. 
1.  11  D.  2,  15.  1.  6  §  1  D.  8.  3.  1.  38  pr. 
D.  4,  4.  1.  8  §  8.  1.  60  pr.  D.  17,  1.  1.  122 
§  5  D.  45,  1.  1.  18  D.  48,  2.  L  1  §  1.  2 
D.  49,  1.  1.  1  D.  49,  3.  1.  1  pr.  §  1  ff. 
Ö.  49,  4.  1.  3  C.  5,  62.  1.  6  C.  7,  62).  — 
3)  belannt  mad^en  0.  3  C.  Th.  11,  5). 

Frovooatdo,  1)  ^Infforbetung  (1.  7  pr. 
D.  27,  9).  —  2)  «^)|)enotion  (1.  2  §  4. 
16  D.  1,  2.  1.  11  §  8  D.  35,  2.  1.  18  D. 
49,  1.  L  244  D.  50,  16). 

Frovooator,  fipptUant  (1*  ^^  cit. 
1.  5  C.  7,  65). 

Provolvere,  f orttoäl^en  (1.  3  §  2  D. 
8,3). 

Froxeneta,  SRäfler;  proxenetioum, 
SRöflerlo^n  (iit  D.  50,  14). 

Proximatas,  bie  Stürbe  eined  prcm- 
mu8  scrinü  (1.  1  C.  12,  19.  L  18  C.  Th. 
6,2). 

Proxime  (adv.),  1)  ndc^ft,  fe^r  nal^e: 
qua  prox.  adire,  accedere  (L.  II  %  l  D,  8^ 

4.  1.  3  §  6  D.  43,  30).  —  2)  jnleftt,  in 
ber  Ie|ten  3^^^*  ^^^  liberidnuB,  cuius 
prax,  fuerit  servua  (1. 3  §  4  D.  38, 16) ;  auc^ 
f.  to.  0.  nenlic^,  prox.  eonatitutum  (l.  50 
D.  28,  2.  cf.  1.  57.  83  D.  31). 

Froxünitas,  9lä^e,  §•  *•  proxim.  pos- 
aessianum  (L  6  C.  10,  16);  indbef.  9{ftl^e  ber 
Sertoanbtfd^aft,  ).  8.  proximitaUs  no- 
mn«  bonorum  possessionem  deferri,  compe- 
tere,  promitiere,  polliceri,  petere  (§  4  I.  8, 

5.  1.  1  §  1  D.  22,  6.  1.  3.  4  D.  38,  8.  pr. 
D.  38,  16.  1.  2  C.  6,  9.  1.  1  C.  6.  58); 
proximitatis  iure  venire  ad  intestaii  suc- 
cesslonem  (1.  5  eod.). 

Froximus  (adi.),  nal^e,  fe^r  na^e, 
näc^ft,  ).  8.  prox.  non  solum  ie  quiante 
ahquem,  sed  etiam  is  ante  quem  nemo  sU 
intellegiiur  (1*  34  pr.  D.  28,  6),  a  praxmo 
(gradu)  in  proximum,  i.  e.  in  eum,  qui  quasi 
ex  CO  nasoikir,  transire  (1.  10  §  10  D.  38, 
10);  prox.  vieinw  (1.  8  pr.  D.  39,  1.  l.  1 
§  11  D.  43,  23);  prox.  praedium  (1.  17  §  3 
D.  39,  3);  aediboe  meis  prox.  aedes  (1.  32 
D.  39,  2) ;  alten  parii  proximior  insula  (1.  7 
§  3  D.  41,  1);  in  proximo  stare  (1.  4  D. 


47,  10);  yroximna  puberktU  (f.  b.  fB.),  tfi- 
fanti  (§  10  I.  3,  19);  dolo  proxitnum  (l  29 
§  3  p.  17,  1.  1.  24  D.  34,  3);  culpa  dolo 
proxima  (f.  culpa);  proximum  sacrUe- 
gio  crimen  (1.  1  pr.  D.  48,  4);  gnusatores 
prox.  latronibus  habentur  (1.  28  §  10  D.  48, 
19);  proxima  morti  poena  metaUi  coercitio 
(pr.  eod.);  proxima  empH  actioni  in  factum 
actio  (1.  6  D.  18,  5);  dies,  anni  prox.  (L  18 
D.  1,  18.  1.  37  D.  7,  1.  1.  40  pr.  D.  18, 
1) ;  bienniumy  quinguennium  prox.  (1.43  D.  4, 
6.  1.  4  §  1  D.  35,  1.  1.  23  §  4  D.  40,  5); 

Erox.  kalendae,  idtis  (L  41  pr.  1.  122  §  1. 
126  §  2  D.  45,  1);  prox.  (int  ®eaenf.  t»oi 
pristina)  causa  stipulaHonis  (L  8  D.  12,  5); 

Brox.  im  dkgenf .  t»on  ulterior)  gradus  (l.  58 
).  23,  2);  prox.  (im  ®egenf.  bon  inferior) 
bonorum  possessor  (1.  1  §  7  D.  82);  prox. 
heres  (1.  17  D.  4,  2.  cf.  1.  84  pr.  D.  28,  6). 
—  Pf<»*  A  /^^  poatumo  heres  (L  80  §  1 
D.  29,  2);  prox.  agnatus,  cognatus  (1.  22 
eod.  1.  3  §  1  D.  29,  7.  1.  10  pr.  D.  84,  5. 
l.  1  §  5  ff.  1.  9  D.  38,  16.  1.  92.  155.  162 
pr.  1.  195  §  1  D.  50,  16);  bonorum  pos- 
sessio unde  prox,  oognati  (1.  1  §  9  D.  38, 
8);  parentum  vel  proximorum  (sc.  cogna- 
torum)  successio  0*  ^  ^'  6,  9),  persona 
prox.,  eine  fel^r  na^  ftel^enbe  ^erfon  (L  10 
C.  6,  37). 

Froximus  (scrinü),  ber  nd(^fte  ^d^^Jk*^ 
leibeamte  nac^  bem  magister  scrinii,  j|.  9. 
viri  spectabiles  proximi  sacri  scrinii  me- 
moriae  et  saerarum  epistuUwum  etc.  (L  67 
C.  10,  32);  prox.  memoriae  episiularum  ac 
libellorum  atque  disposUionum  (L  1  C.  12, 
19);  qui  in  tribus  scrinüs  memoriae  etc. 
ad  gradum  perveneruni  proximorum  (L  6 
eod.);  honor  proximi  (1.  4  eod.);  prox.  sa- 
crorum  scriniorum  et  ex  proximts  (1.  un. 
§  2  C.  12,  9). 

Frudenfl  (adi.),  prudenter  (adv.),  1 )  ü  o  t  <> 
fici^tig,  nmfic^tig,  Ilug,  t)erftänbta, 
j|.  9.  pr.  et  diligens  pcUer  fam,  (1.  54  pr.  D. 
19,  1);  consilium  prudentis  viri,  pr.  consi- 
lium  (1.  1  §  27  D.  48,  18.  1.  2  §  7  D.  50, 
5);  prudentius  facere  (I.  32  D.  8,  5.  1.  77 
§  81  D.  31) ;  prudenHssime  medieiatem  quan- 
dam  sequi  (I.  3  D.  5,  4).  —  2)  lunbig, 
loiffenS,  5.  9.  sciens  prudensque  se  prae- 
gnatem  non  esse  (1.  1  §  2  D.  25,  6);  eon- 
sulendo  prudentiores  adsequi  scientiam  (1. 8 
§  5  D.  38,  15);  legum  prudentes  (LUC. 
8,  25);  indbef-  tec^tdtnnbift,  ius  civile. 
quod  ex  auctoritate  prudenHum  venit  (L  7 
pr.  D.  1, 1),  quod  in  sola  prttdentium  inter- 
pretatione  consistit  (l.  2  §  12  D.  1,  2);  re- 
sponsa  prudenHum  (§  8  I.  1,  2),  virorum 
prudentium  consultum  (1. 1 D.  1, 3);  plaeuU 
prudentibus,  prudentioribus,  viris  pradenti- 
bus  (1.  54  pr.  D.  17,  1.  1.  31  pr.  D.  28,  6* 


Digitized  by 


Google 


Prudentia-^Publiciana  actio. 


461 


1.  6  §  2  D.  50,  1);  prud.  viri  putaverttnt 
(l.  12  C.  4,  29);  sententiae  prudentiam 
virorum  (1.  6  C.  6,  21);  variae  prüden  tium 
opimones  (1.  4  C.  6,  20). 

Pradentia,  Umfii^t,  ftlug^eit  (l.  25 
§  8  D.  29.  2.  1.  3  §  4  D.  43,  30.  1.  2  D. 
50,  11);  ^emmtnift  (1.  9  §  3  D.  22,  6); 
inibtS'  9ttd^i^Unnin\i,  antiquae  prud. 
cuUores  (I.  15  C.  4, 38);  regola  ab  aiUiqua 
prud.  exposUa  (1.  21  §  1  G.  6,  2). 

Proriginosus,  mit  (Srinb  behaftet 
(1.  3  D.  21,  1). 

Paalterium,  6c^mä|gebt(^t  (Paul.  V, 
4  §  16). 

Ptoehotrophium,  %tmtn^an^  (l.  19 

C.  1,2);  ptoohotrophu8,^rmenpfleget 
(1.  33  §  7  cit). 

Ptolemenaes,  (tiittool^net  bet  @tabt 
^tolemaid  in  ^^btti^ien  (l.  1  §  3  D. 
50,  15). 

Puber  8.  pubes,  mannbar^  münbig; 
puberUa,  fkannbatUii,  "Skünhiqftxi, 
k»dc^e  für  bad  männliche  iSk\d^ltd)t  md^  tH>Q« 
e«betem  14.  fiebendja^e,  fflr  bod  lodbH«^ 
nac^  bcm  12.  So^e  eintritt'  (pr.  I.  1,  22. 
l.  3  G.  5,  60);  pupillus  ptä^  fcushte,  con- 
stüutus  (1.  13  §  1  D.  12,  6.  1.  1  g  2  D.  13, 
6.  L  5  §  5.  1.  39  §  12  D.  26,  7);  proximus 
puberiati  pupilliis  (1.  18  I.  4,  1.  1.  13  §  1 

D.  4,  3.  1.  111  pr.  D.  50,  17);  nonduni|m- 
beris  (Uiaiis  dgse  (1.  14  D.  29,  5);  pnb.  at- 
taiem  eomplere,  wgrtdi  (1.  41  §  7  D.  28,  6. 
l.  3  §  6  D.  43,  30);  plma  pubertas  (f.  ple- 
DQ8  a.  ((.). 

Pubesoere,  mannbar,  mftnbig  toer« 
ben  (1.  3  §  8  D.  37,  10.  1.  3  G.  5,  60). 

Publioanus,  ^ai^ter  bffentlid^er 
(Sinlünfte,  etaatd^ad^ter  (tit.  D.  89,  4: 
—  „Püblie^  simt,  qui  publko  fruunhtr  — 
sive  fisco  veetigal  pendant  vel  iribatum 
consequantur:  ei  omnes  qni  quid  a  fisoo 
conducunt,  recte  appellantur  public.*'  1.  1 
§  1  cii.  —  .Pablic.  dicuntur,  qui  pubHoa 
vtcUgaUa  habeniU  eondueta;  sed  et  hi,  qui 
salinas  et  cretifodinas  et  metalla  habent 
(eondueta),  publicanorom  loco  sunt"  1.  12 
§  3.  1.  13  pr.  eod.  cf.  1.  16  D.  50,  16). 

Publioare,  1)  Derbffentlid^en/  he* 
fannt  mai|en;  Innb  t^nn,  ).  8.  suum 
deUctum  public,  im  (^egenf.  tfon  celare  (1.  2 
§  24  D.  47,  8) ;  public,  secreta  iudiciorum 
(1. 41  pr.  D.  9,  2);  public.  testammtHm  (l.  2. 
18  G.  6,  28);  apud  magistrcUus  public  do- 
nationes  (1.  30  G.  8,  53);  apud  acta  public. 
desideria  sua  (L  14  G.  11,  59).  ~  2)  etnmd 
}n  tintx  res  publica  mad^en,  in  bai^  df« 
[entließe  (tigentl^nra  bringen  0.28  §2 
B.  8,  3:  ,8i  fundus  serriens  vel  is  cui 
senritus  debetur  publicaretur  —  dunuit 
Servitutes,  quia  cum  sua  condicione  quisque 
fundus  publicaretur."  (1.  33  D.  19,  2.  1.  2 


§  21  D.  48,  8:  —  «viae  publicae  solum 
publicum  est,  relictum  —  ab  eo,  qui  ius  pu- 
hUcandi  habuity  ut  ea  publice  iretur  com- 
uieareturM,  indbej.  bem  gfi^cud  aueignen, 
für  benfewen  einaie^en,  confii^ciren; 
publioatio,  (Sinaiel^nng  für  ben  %i^cn9, 
eonfi«cation  (1.  22  §  1  D.  5,  2.  1.  22 
§  5  D.  17,  1.  1.  65  §  12  D.  17,  2:  „PubU- 
catione  quoque  distrßhi  societatem  diximus. 
quod  videtur  spectare  ad  universormn  bono- 
rum publicationem,  si  socii  bona  publieen- 
tur.*'  1.  6  §  1  D.  22,  1.  1.  24  §  7.  1.  36 
D.  24,  3.  1.  8  §  4  D.  28,  1.  L  28  §  11  ff. 
D.  48,  5.  1.  1  pr.  D.  48,  7.  1.  1  §  13  D. 
48,  10.  1.  6  pr.  D.  48,  18.  1.  1  pr.  1.  3. 
5  pr.  D.  48,  20.    1.  8   G.  1,  61.    1.  2   §  1 

C.  11,  60). 

Publioatio,  1)  Qe!anntma(^nng:  pu- 
blic, legis  (1.  1  G.  Tb.  5,  3),  edictorum 
(1.  37  G.  Tb.  16,  2);  «njeige  (1.  3  G.  Tb. 
16,  9).  —  2)  (Eonfi«cation  (f.  pnblicare 
8.  2). 

Publice  (adv.),  öffentlich:  B)=palam, 
a.  Sd.  publ.  profUefi  (1.  2  §  85  D.  1,  2. 
1.  6  §  7  D.  50,  6),  iimotescere  (1.  4  D.  48, 
17);  b)  an  einem  öffentlichen  Orte, 
publ.  deponere  (1.  56  §  1  D.  17,  1),  pro- 
ponere  (1.  1  §  8  D.  11,  4.  1.  7  D.  49,  1); 
c)  tion  ober  für  Sebermann,  ^um  9f<« 
fentlic^en  (Btbtanä^,  5.  iB.  viae  solum 
relictum,  ut  ea  publ.  iretur  commearetur 
(1.  2  §  21  D.  43,  8);  balineum  loeare,  ut 
publ  lavet  (1.  13  §  8  D.  7,  1) ;  publ.  prae- 
bere  balneas  (1.  91  §  4  D.  32);  d)  in  1Be< 
)ug  anf  ben  ©taat  ober  ein  anbered 
(9emeinn»efen,  für  ben  6taat,  Don 
©taat^megen,  a-  ^  P»^l-  ^«^  0-  1  §  ^ 

D.  1,2.  1.  38  §2  D.  3,  3);  publ.  prodesse, 
inUresse  (1.  33  §  2  D.  4,  6.  1.  44  pr.  D. 
41,  3);  publ.  dedicata  loca  (l.  9  pr.  D. 
1,  Sy,  consecratae  res  (1.  6  §  3  eod.  cf.  1. 
15  D.  36,  4);  publ  vendere,  loeare  (1.  5 
g  1  D.  50,  8),  optM  facere,  aedificare,  de- 
struere,  reficere  (1.  15  g  10.  1.  24  pr.  D.  39, 
2);  per  wMgistratum  publ.  fieri  (1.  176  pr. 
D.  50,  17);  publ.  exactum  (1.  9  |  5  D.  89, 
4);  publ.  manumitü  (1.  12  pr.  D.  40,  5); 
quUms  publ  iudidium  est  (1.  2  g  8  D.  5,  1); 
abclitio  aut  pvbl  fit  —  aut  privatim;  abo- 
litio,  quae  publ  indulgetur  (l.  8 — 10.  17 
D.  48,  18). 

Publioiana  actio,  bie  Dom  ^rOtor  ^' 
bliciud  eingefü^e,  auf  bie  giction  ber  Doflen« 
beten  Ufuca^jrion  gegrünbete  analoge  (Eigen« 
t^umi^flage  hti  bonae  fidei  possessor  (g  4 1. 
4,  6:  ,si  cui  ex  iusta  causa  res  aliqua  tra- 
dita  fuerit — necdum  eius  rei  dominus  effe- 
ctas  est,  si  eius  rei  casn  posseasionem  ami- 
serit,  nullam  babet  directam  in  rem  actio- 
nem  —  sed  inventa  est  a  praetore  actio,  in 
qua  dicitis,  qui  possessionem  amisit,  eam  rem 


Digitized  by 


Google 


462 


Public  US — Puella. 


86  usucepisse  et  üa  cindicat  suam  esse,  quae 
actio  Pti!)2ic.appellat[ir,  qaoniam  primum  a 
Pvblicio  praetore  in  edicto  proposita  est/ 
tit.  D.  6,  2.    I.  57  D.  17,  1.  l.  18  D.  20, 

I.  1.  35  pr.  D.  44,  7.  Gai.  IV,  36). 
Publious,     öffentlich:     a)    auf    beit 

@taat  bejüglic^,  bad  öffentlidie  git' 
teteffe  betteffenb,  Don  Staati^toegen 
ftattfinbenb,  |.  9.  publ.  im  est,  quod 
od  statum  rei  Eomanae  spectat  (1.  1  §  2 
D.  1, 1);  ius  publ.  privatorum  pactis  mtUari 
non  potest  (I.  :^  D.  2,  14.  cf.  1.  20  pr.  D. 

II,  7.  l.  5  §  7  D.  26,  7.  1.  1  §  9  D.  27. 
8.  1.  15  §  1  D.  35,  2.  1.  42  D.  38,  1.  1.  45 
§  1  D.  50,  17);  testamenti  factio  ptibl. 
iuris  est  (1.  3  D.  28,  1);  iure  publ.  habere 
excQsationem,  excusari  posse,  vaoationem 
postulare  (1.  29  D.  26,  2.  1.  30  §  3. 1.  36  §  1 
D.  27,  1);  iure  publ  (im  Skgenf.  Don  iure 
mariti)  accusare  (1.  41  pr.  D.  48,  5);  publ. 
conveniiOy  quae  fit  per  pacem  (1.  5  D.  2, 
14);  publ.  abolitio  (l.  12  D.  48,  8);  publ. 
iudida  (tit.  D.  48,  1);  crimen,  quod  iudidi 
publ  causam  habet  (1.  7  eod.);  publ.  crimina, 
quorum  delatio  omnibus  conceditur  (1. 29  pr. 

C.  9.  9);  vis  publ.  (tit.  D.  48,  6);  publ. 
causa  operis  novi  nuntiationis^  quotiens  le- 
ges  aut  Scta  constitutionesque  principum 
per  op.  n.  nuntiationem  tuemur  (1. 5  §  9  D.  39, 
1);  ne  experiar  interdicto  unde  vi,  quatenus 
publ  causam  contingit,  paciscinon  possumus 
(1.27  §4D.  2,14);  quae  non  ad  publ.  faesionem, 
8ed  ad  rem  familiärem  respiciunt  (1. 7  §  14. 
eod.),  bono  publ.  introducta  usuci^io  (l.  1 

D.  41,  3);  publ.  utilitatibus  prospici  {L  2 
§  2  D.  43, 8) ;  filius  fam.  in  publ  causis  hco 
patris  fam. habetur  fVelvLÜ  simagistratum  ge- 
rat (1.  9  D.  1,  6.  cf.  l.  1.  15  pr.  D.  36,  1); 
capitis  deminutio,  quae  salva  civitate  acci- 
dit,  per  quam  pM*  iura  non  interverti  con- 
Htat  (l.  5  §  2  D.  4, 5) ;  offida  publ.  (L  6  eod. 
1.  2  pr.  D.  50,  17);  munus  publ.  (1.  27.  78 
D.  5.  1.  1.  239  §  3  D.  50,  16);  publ.  per- 
sona (§  5  l.  1,  20);  b)  pm  öffentUd^en 
^ebcauc^  bienenb,  allen  @taat^bür^ 
gern  ju^e^enb,  §.  83.  res  publ.  populi 
Momani  et  cimtatum  (l.  9  D.  41,  3.  cf.  1. 
1  pr.  D.  1,8:  —  »quae  publicae  sunt, 
ntUlius  in  bonis  esse  creduntuTj  ipsius  enim 
universitatis  esse  creduntur."  1.  15  D.  50, 
16:  „Bofm  civitatis  abusive  publica  dicta 
sunt:  sola  enim  ea  publ.  sunt,  quae  populi 
Bomani  sunt"J;  flumina  et  portus  publica 
sunt;  riparum  usus  publ.  est  (1.  4  §  1. 1.  5  pr. 
D.  1, 8);  in  usupubl  esse,  haberi  (1. 6pr.  1. 72 
§  1  D.  18,  1);  usibus  publ.  relicta  res  (1.  83 
§  5.  l.  137  §  6  D.  45,  1);  locus  publ.  (tit. 
D.  43,  8—9);  via  publ.,  iter  publ.  (tit.  D. 
A  11);  flumen  publ.  (tit.  D.  43,  12—14. 
1.  15  §  2  D.  39,  2);  in  publica  (sc.  loco) 


opus  facere  (1.  5  §  4  D.  43,  24);  in  pablico 
positum  (l.  41  D.  41,  1.  l.  29  D.  42,  5), 
depositae  tabulae  (I.  4  D.  28,  4);  in  pubh- 
cum  deduci  (l.  1  §  6  B.  11,  4);  inpubiUco 
seroari  (1.  48  D.  50,  16);  pubL  custodia 
coerceri  (l.  9  D.  4,  6);  c)  \m  (Etgentl^itm 
beiB®taatd  ftebenb,  ben  Staatdfc^a^  ober 
benSfidlud  oetceffenb,  i^m  jnfte^enb, 
baj^in  g^örig;  §.  16.  pubL  vectigaUa,  ex 
quibus  vecti&ral  fiscus  capit  (l.  17  §  1  D. 
50,  16) ;  conductar  pubiicorum,  sc  rectiga- 
lium  (I.  33  D.  17,  2.  cf.  l.  9  §  9  D.  48, 
19);  publicani,^jpuUteo  (sc.  vectigali)  fru- 
untur  (L  1  §  1  D.  39,  4);  publ.  reditus  (l.  5 
§  1  D.  50,  10);  publ.  pecunia  (l.  19  D.  16, 
2.  1.  11  pr.  l.  33  D.  22.  1.  l.  11  D.  48, 
13.  l.  18  §  10  D.  49,  14);  pubL  debüor, 
creditor  (§  10  dt.  1.  2  <J.  10,  6);  servus 
publ.  (l  19  D.  16,  2);  homines  publ  esse 
iubere  =  publicare  s.  2  (l.  28  §11  D.  48, 
5);  publ  nomine  contenwi  (L  21).  48,  28); 
in  pubUcum  peti,  vindioari  =  a  fiaoo  vindi* 
cari  (l.  5  §  1  D.  50,  10.  1.  1  C.  4,  56), 
cammitti  (f.  b.  95B.  s.  3) ;  in  publ.  obUgatae 
res  (L  15  D.  33,  4);  in  pübti.  redigere,  ex 
publ  accipere  (l.  25  pr.  §  2  D.  29,  5);  ad 
publ.  ififerre  (l.  20  §  3  C.  11,  48). 

Fublüia  lex,  ein  auf  bie  sponsio  be^ft 
lid^  ^oH^fc^lug  aud  ber  3eit  ber  9^b[ 
(Gai.  Ul,  127.  IV,  22). 

Fudicitda,  6(^am^aftigleit  (l.  1  §  5 
D.  3,  1.  1.  1  §  2  D.  47,  10.  l.  14  §  5  D. 
48,  5.  I.  8.  9  C.  9.  9). 

^udicus  (adi.);  pudioe  (adv.),  feuj(^, 
aü(^tig  (1.  14  §  5  D.  48.  5.  1.  10  C.  Tb. 
9,  42). 

Pudor,  1)  @d^amgefü^I,  Sd^am^af' 
tigleit,  ^enfc^^eit,  %.  ^.  contra  puditrem 
est  filiam  suam  uxorem  ducere  (l.  14  §  2 
D.  23,  2);  pudoi'i  suo  non  parcere  fl.  43 
pr.  eod.) ;  pudorem  suum  alienis  libiäMms 
prosternere  (l.  20  C.  9,  9).  —  2)  ü^rge' 
f  ül^I,  d^l^te,  ).  9.  nullo  vinculo  iaris,  sed 
tantum  pudore  eorum  qm  rogabantur  eonti- 
nebantur  fideicomnUssa  (§  1  I.  2,  23);  inm- 
ria,  quae  fit  liberis  nostris,  nostrum  pud.  per- 
tingit  (l.  1  §  5  D.  47,  10);  filii  pudori  wwrt, 
ut  potius  patris  bona  veneant  (L  28  D.  42, 
5);  suggillare,  onerare  pudorem  (l.  10  §  12 
D.  2,  4.  1.  20  D.  3,  2);  pudorem  säum 
purgare  (1.  25  D.  3,  3).  —  3)  Bäftn, 
«c^tung  0.  Ö2  D.  47,  2). 

Fuella,  äR<tb(^en;  puer,  ^nabe,  ilber* 
i^awpt  ^inb  (1.  8  §  10  D.  2,  15.  1.  117. 
122  pr.  D.  3().  1.  163  §  1.  1.  204  D.  50, 
16);  auc^  bebeutet  pueüa  f.  D.  a.  ßia  (l  26 
§  4  D.  23,  4.  l.  22  §  11  D.  24,  3);  pne- 
rüia,  bie  Knaben  ober  ^inber  betrrf' 
fenb:  puer.  aetas  (l.  204  D.  50,  16);  puer. 
vestimenta  (1.  23  §  2  D.  34,  2). 


Digitized  by 


Google 


Pueritia  —  Pupillus. 


468 


FueHtia,  ^inb^eit,  ^ugenb  unter  17 
Soweit  (1.  1  §  3  D.  3,  1). 

Fuerpera,  &tb&xtxin,  ^inbbettetin 
(l.  14  §  2  D.  21,  1.  1.  168  1 1  D.  50.  16); 
Puerperium,  9liebetlttnft,  ^inbbett 
(§  4  I.  3,  3.  1.  3  C.  3,  28). 

Pugü,  grouftfäm»)feT  (1.  7  §  4  D.  9,  2). 

Pugülares,  ©(^Teibtofcl  (1.  17  §  3 
D.  13,  6.  1.  6  §  1  D.  33,  10). 

Fugna,  ßam^f,  5.  9.  belli  causa  ad 
pugnam  ire  (Qai.  li,  101);  p.  ad  beetias 
(1.  5  D.  11,  4);  tto^W:  »ibctltteit  (1.  7 
D.  50,  17). 

Fugnare,  läm))fen,  §.  $ß.  pugn.  cum 
hesHis  (1.  1  §  6  D.  3,  1.  1.  10  pr.  D.  48, 
6);  tw)<wfc^:  »iberftreiten  (1.  188  pr.  D. 
50,  17.  1.  13  §  8  D.  34,  5:  —  „duae 
or ationes  pugnaniia  continentes  simn]  falsae 
sunt*). 

Fugnatrlx,  lam^fluftig,  ftteitbar 
(I.  11  C.  Th.  9,  40). 

Fugnufl,  9f<^tt{t:  pugnum  dueere  alicui, 
Sentanbem  einen  Sfauß(c^lag  geben  (1.  4  D. 
47,  10). 

Fuloher,  fc^ön,  5.  B.  oratio  pulcher- 
rima  (1.  2  §  46  D.  1,  2);  pulobritudo, 
Sc^ön^ett  (1.  50.  53  C.  Th.  15,  1). 

Fullulare,  f))toffen,  anSfc^Iagen 
(1.  ICH,  48). 

Fullus»  iungei»  Xf^itt,  5.  9.  fällen 
(1.  5  §  9  D.  18,  6);  iunged  ^ul^n  (1.  16 
D.  19,  1). 

Fulmentarium,  Aufoft,  (^emüfe  (1.  12 
8  5.  L  18  §  8  D.  ^,  7). 

Fulmo,  ßttttge  (l.  12  §  4  D.  21,  1). 

Fulpltum,  eine  (Sr^d^ung^  ein$ult  ober 
bgl.  auf  bcr  ȟ^ne  (1.  8  C.  Th.  15,  7). 

Fulsare,  1)  Vertreiben  (1.  54  §  1  D. 
19,  2).  —  2)  anregen,  puls,  vereamdiam 
(1.  8  D.  34.  1].  -  8)  {(plagen  (§  6.  8  1. 
4,  4.  1.  8  §  1.  1.  5  §  1  D.  47,  10.  1.  7.  10 
§  1  D.  48.  6).  — 4)  angreifen,  antaften: 
puls,  maiestatem  (1.  7  C.  9,  18);  indbef. 
gerid^tlic^  angreifen,  belangen,  t>er' 
t lagen:  pulsari  actione,  persecutione  (1.  3 
C.  7,  39),  lite  (1.  17  §  1  C.  1,  3.  1.  un. 
8  3  C.  2,  14);  pulsari  ab  aliquo  super 
criminali  seu  civili  negotio  (1.  11  C.  3,  26), 
pro  contractu  (1.  11  §  9  D.  11,  1);  pul- 
santüms  respondere  (1.  2  §  3  D.  5,  1). 

Fulaatio,  1)  bad  ©erlagen  (l  5  §  1. 
1.  9  pr.  D.  47,  10).  ~  2)  »crle|ung: 
puls.  pudori8  (Paul.  V,  4  §  4).  -  3)  gerieft* 
Ii(^  Angriff,  ^lage:  illata  soUemniter 
puls.  (1.  un.  §  3  C.  2,  14). 

Fulveraticum,  Xrintgelb,  ^onbgclb 
(1.  16  C.  Th.  7,  13). 

Fulvinua,  ^olftcr  (Paul.  UI,  6  §  56). 

Fulvis,  Staub,  ®anb:  in  pulvere  in- 
cribere  gladio  (1.  15  §  1  C.  6,  21);  tro|rtf(^: 


SKül^e,  ^(nftrengung:  pulois  et  Idbor 
castrorum  (1.  un.  C.  12,  80). 

Functum,  1)  ©anction  burc^  fai{er(i(^e 
Unterfc^ft:  divina  nostrae  serenitatismatm 
punctum  (1.  23  8  1  C.  2,  7).  —  2)  Heiner 
X^eil  (1.  15  C.  11,  48). 

Punieus,  ))unifc^,  cortl^agifc^:  pnn. 
lingua  (1.   11  pr.  D.  32). 

Funire,  ftrafen,  betrafen  (1.  7  D.  1, 
3.  1.  1  8  10  D.  1,  12);  dolus  ius  dicentis 
puniri  debet  (1.  2  D.  2,  2);  ne  ignorantia 

{)uniatur  (1.  8  D.  3,  2);  per  legem  Aqui- 
iam  etiam  culpa  pünitur  (Gai.  III,  202); 
ptmitio  =  poena  (Coli.  XII,  5  8  1)- 

FupUlarlB,  Unmflnbige  betreffenb, 
*.  33.  pup.  aetas  (1.  16  D.  49,  14.  1.  7  C. 
6.  26.  1.  8  8  4  C.  6,  30);  res  pup.  (1.  49 
D.  4,  4);  usurae  pup.  (1.  7  8  7.  1.  9  8  4 
D.  26,  7);  tutor,  qui  quid  pupillare  Migit 
(l.  5  8  1  eod.);  pup.  testamentum,  pup. 
tahulae,  hai  Xeftament,  totld)t»  fflr  ein  ber 
bdtertic&en  ^en^aÜ  bed  Xeftirerd  untemiorf ened 
unmfinoiged  ^nb  auf  ben  Sali,  ba|  biefeiS 
»o^enb  ber  Unmünbigfeit  fterben  mürbe, 
errid^et  »irb  (1.  8  8  ^  D.  5,  2  1.  2  pr. 
8  1  ff.  1.  38  8  3.  1.  44  D.  28,  6) ;  pup. 
substitutio,  bie  (^be^einfe^ung  in  einem  fola 
Atn  Xeftament  (1. 14  eod.);  substituti  pup. 
(I.  10  %  Q  eod.);  pupüfariter  substituere 
(1.  20  C.  6,  30). 

Fupillus,  1)  Unmünbiger,  §.  B.  ex 
suo  dolo  conveniendas  pup.,  si  proximus  pu- 
bertati  est  (1.  13  8  1  B.  4,  3);  pupiUum  tarn 
filium  quam  servum  peculium  habere  posse 
(1.  7  8  3  D.  15,  1);  pup. — si  in  parentis 
potestate  est,  ne  atuitore  quidem  patre  obH- 
gatur  (1.  141  8  ^  B.  45,  1);  nulla  dubietas 
relicta,  quin  pup.  post  impletos  VII  awnos 
ipse  adire  heredttatem  conaentiente  parente, 
si  sub  eius  potestate  sit,  vel  cum  tuioris 
auctoritate^^si  sui  iuris  sit,  possit  (1. 18  §  4  C. 
6,  30);  suum  pup.  hercdem  instituere  (1.  4 
C  6, 27).  — 2)  im  engern  ©inn:  ein  nidjt 
me^r  unter  u&terlic^er  (Bttoalt  fon« 
bern  unter  ^ormunbfd^aft  fte^enber 
Unmünbiger  (1.  239  pr.  D.  50,  16:  ,Pup. 
est,  qm  cum  impubes  est,  desiit.in  pairis 
potestate  esse  aut  morte  aut  eroancipa- 
tione");  tutelas  pupülorum  gerere  (1.  10  pr. 
D.  3,  1);  plures  tutores  unius  pup.  (1.  9  pr. 
D.  2, 14) ;  pup.,  cuius  sine  tutoris  auctoritoUe 
negotia  gesta  sunt  (1.  36  pr.  D.  3,  5) ;  rem 
salvam  fore  pupillo  cavere  (1.  8  8  4  D.  2, 
8).  -  3)  überl^oupt  toer  noc^  unter  «I» 
terdUormunb|(^aft  fte^t,  $f(egebe« 
fo^lener,  SWünbel  (1.  20  D.  23,  .2;  — 
,ad  officium  curatoria  administratio  ref*um 
pupiüae  pertinet,  nubere  autem  pupiüa  suo 
arbitrio  potest/'  1.  1  8  2  D.  27.  9). 


Digitized  by 


Google 


464 


Pure —  Puteolanns. 


l 


Pure  (ady.),  einfad^,  unbebingt,  {. 
purus. 

Purffare,  1)  reinigen,  j.  So.  purg. 
rivum  (1.  1  pr.  §  6—8  D.  43,  21).  fontem 
(I.  1  §  6-8  p.  43,  22),  viam,  einen  »e^ 
ebnen  =  ad  libramentum  proprium  redi- 
gere (1.  1  §  1  D.  43.  11);  au(^  tion  ber 
monatlichen  Steinigung  n>ttb  ti  gejagt 
(1.  15  D.  21,  1:  „Quae  bis  in  mense  pur- 
gatur,  sana  non  est,  item  quae  non  pur- 
gatur  nisi  per  aetatem  accidit),  tro))if(^: 
t)on  einem  ^etbac^t  reinigen,  recht- 
fertigen, j.  53.  qui  reus  f actus  est  pur  gare 
se  debet;  constutionibus  observatut,  ut  — 
innocentia  reus  purgetur  (l.  5  pr.  D.  48,  1. 
cf.  1. 11  D.  48,  4);  purg.  innocentiam  (1.  22 
r.  D.  49,  1.  1.  6  C,  2,  12),  existimationem 
1.  1  §  6  D  47,  10),  pudorem  suum  (1.  25 
3,  3);  reum  ad  purganda,  quae  negat, 
urgere  (1. 3  § 4  C.  9, 42).  —  2)  Detbeffern, 
purg.  moram  (1.  73  §  2  D.  45.  1.  1.  8  pr. 
14pr.  D.  46, 2);  viiium  rei  purgatum  (§  8 
I.  2,  6).  —  3)  beaol^Ien,  berichtigen: 
pecunia,  quae  purgatis  necessariis  sumpti- 
bus  superest  (1.  30  §  3  D.  3,  5). 

Purgatio,  Steinigung  (1. 1  §  7  D.  43,21). 

Purificare,  reinigen,  ^eiligen  (1.  30 

C.  1,  3;    „castus   eligatur   episcopus,   ut 

—  Ofnnia  vitae  propriae  integritate  puri- 
ficet^'J, 

Purpura,  $ur^ur:  a)  $ur^ur« 
forbe  (l.  5  C.  11,  9);  b)  toai  bamit 
gef&rbt  i{t  (I.  32  §  2  D.  33,  2.  1.  4  D. 
34,  2);  faiferU(^cd$ur)>urfIeib  (1. 1  C. 
12,  53). 

Purpurarius,  ben  ^anbel  mit  $ur« 
^ur  betreffenb:  tdbema  purp.  (l.  91  §  2 

D.  32);  negoHanUs  purp.  (1.  7  C.  10,  48>. 
Purpureus,  ^ur)>ern ,  purpurfarben, 

).  e.  lana  purp.  (1.  4  D.  34,  2);  ume 
purp.  (l.  205  D.  50,  16);  inaeriptio  purp. 
(1.  6  C.  1,  23). 

Pums,  rein:  a)  nid^t  befc|rieben, 
g.  S.  membranae,  dtartae  purae,  im  &t» 
genf.  t)on  scriptae  (l.  52  §  3  D.  32);  b) 
glatt:  lanx  pora,  im  dkgotf.  bon  caelata 
(l.  6  D.  6,  1);  c)  locus  purus:  «)  freier, 
unbebauter  $la|  (l.  43  pr.  D.  13,  7); 
ß)  )>rofan,  ungen»eibt  (1.  6  §  6  D.  10, 
3.  1.  2  §  2.  4  D.  11,  7:  „Purus  locus  di- 
citur,  qui  neque  sacer  neque  sancius  est 
neque  reUgiastts,  sed  ab  omnibus  huius- 
modi  nominibus  vacare  videtur  **  1. 1  §  2 
D.  11,  8.  L  73  f  1  D.  18,  1.  cf.  1.  2  C. 
3,44:  „Invito  vel  ignorante  te  ab  alio  iU 
latum  corpus  in  puram  possessionem  tuam 

—  locum  religiosum  facere  non  potest.** 
L  9  eod.  —  „agrum  purum  monumento 
eohaerentem  profani  iuris  esse**);  monumen- 
tum  purum,  ein  (ShMibmal,  totl^ti  nix^  ni(^ 


burc^  ^feftung  ber  Sei^e  getoei^  ift  (l.  6 
§  1  D.  11,  7.  1.  5  §  10  D.  24,  1);  d)  frei 
t)on  ©c^ulben,  abgaben,  ober  anbern 
Saften,  nad^  ^bjug  ober  8eric^ti|nng 
berfelben,  5.  9.  pura  substantia  (l-  ü 
§  1  C.  5,  17);  quantitas  quae  in  reditus 
puroB  remanet  (1.  20  §  4  G.  11,  48): 
e)  o^ne  ^iniufflgung  einer  9e« 
bingung  ober  3^it^<^f^iinntuiia, 
o^ne  IBorbe^alt,  unbebtngt,  §.6. 
in  lege  Falcidia  non  habetur  pro  puro^ 
quod  in  diem  relictum  est  (1.  45  pr.  D. 
35,  2) ;  gravier  —  et  sub  satisdatione  Tide* 
tur  (causa)  quam  ea  quae  pura  est  (l.  5 
pr.  D.  46,  3);  deberi  «ive  pure  sive  in  diem 
vel  sub  condicume  (1.  10  D.  50,  16);  ubi 
pure  quis  stipulatus  fuerit,  et  cessit  ei 
venit  dies  (1.  213  pr.  eod.  cf.  l  138  §  1 
D.  45,  1);  omnis  stipulatio  aut  pure  aai 
in  diem  aut  $uh  condicione  fit ;  pure  facta 
obligatio  (§  2.  3  I.  3,  15);  pure  (im  (^ 
genf.  bon  sub  ezceptione)  repromitti  (1.  22 
§  1  D.  39,  2);  auctoritas  non  con- 
dicionaliter,  sed  pure  interponenda  est 
(l.  8  D.  26,  8)  (im  (Segenf.  bon  mortis 
causa)  donare  (1.  56  D.  24,  1);  pure  testa- 
mento  libertatem  accipere  (1.  44  §  1.  D.  3, 
5);  pura  libertas  (1.  59  §  1.  D.  40,  4). 

PusilluB,  flein:  pus.  pecunia  (1.  5  §  3 
D.  15,  1). 

Pusulatus  s.  pustulatus,  mit  Olafen 
berf  e^en,  argentum  pusulatum,  gefd^ntol« 
5ened  reinei»  @ilber  (l.  31  D.  19,  2). 

Puta  s.  utputa,  n»ie,  jum  tBeif^ifl 
(1.  34.  44  D.  1,  7.  1.  8  §  3.  1.  35  pr.  D. 
3,  3.  1.  11  pr.  D.  13,  5.  1.  2  §  19  D.  88, 
17.  1.  1  §  2  D.  43,  5.  1.  72  pr.  D.  45,  1. 
l.  27  pr.  44  §  3  D.  47,  2.  1.  99  §  2.  1 195 
§2  D.  50,  16);  puta  quod,  gefegt,  an* 
genommen,  bafi  (1.  26  D.  9,  2). 

Putare,  1)  I^Aume  befc^neiben,  and- 
))u|en  (1.  1  §  12  D.  39,  1.  1.  1  §  27  D. 
48,  20);  putator,  S3ef(^neiber,  %ui* 
puitT  (i.  31  D.  9,  2.  1.  18  §  7  D.  38,  7); 
putatorius,  gum  91ud))n|en  ber  9ft«iR( 
bienenb:  fatces  putat.  (1.  8  pr.  eod.).  - 
2)  rechnen  (1.  7  pr.  D.  18,  1.  1.  41  8  7 
D.  40,  5).  —  3)  meinen,  bafür  galten 
0.  5  §  1.  1.  48  D.  3,  5.  l.  11  pr  D.  5, 
3.  1.  36  D.  10,  2.  1.  1  §  1  D.  27,  5.  L  6 
§  1  D.  41,  4.  1.  109  D.  50,  16);  putatlo, 
ä»einung  G-  1^  §  4  D.  47,  l6). 

Putatio,  putator,  putatorius  f.  putare. 

Puteal,  IBrunnenlaften  ober  9rttii- 
nenbectel  =  quo  puUum  q^^eritur  (1.  18 
§  31.  1.  14  D.  19,  1). 

Putealia  aqua,  JBrunnenmaffer  (i  1 
§  6  D.  43,  20). 

Puteolanus,  1)  tion  ^uteoH,  einer 
©tabt  in  daxapanitn:   (Kntoo^ner  beifelben 


Digitized  by 


Google 


Puteum — Quaerere. 


465 


0.  1  §  1.  2  D.  50.  1).  —  2)  3uti|i,  txmn 
libri  AsseBsoriorum  geff^eben  ^t  (1.  12  D. 
2.  14). 

Futeum  s.  puteus«  Brunnen  (1. 1  pr. 
D.  43,  22). 


Putreflerl,faiiI,inov{(^  toetben:  Knum 
putrefactum  (1.  1  ^  11  D.  37.  11). 

Fyrrioharius,  äaffentAnseT  (1.8  §  11 
D.  48,  19). 

FyrrhuB,  ftönig  bon  dpimi  Q.  1  §  5 
D.  3.  1). 


Q. 


1)  »0  (1.  9.  10  D.  8,  1.  1.  12  D. 

1  pr.  D.  11,  8).   —   2)  fo  totii 

3  D.  12,  1.  1.  25  D.  29,  4.  1.  1 

29,   5.  1.  6  pr.  D.  42,  1.  1.  87 

50,  16).  —  3)  ol3,  »ie  (1.  63  pr. 

D.  35,  2). 

QuAdrageni,  je  biet^tg:  finge  qua- 
dragena  annua  esse  reditus  (t.  4  D.  23,  4). 

QuitdrageBimus.  Dteriigfter:  hordei 
qu{ulrages%ina8  snsceptoribus  dari  (1.  9  C. 
10,  72);  quadragesimae  dies  =  XL.  dies, 
qui  paschale  tempus  anticipant  (1.  24  C. 
Th.  2,  8.  1.  4.  5.  7  C.  Th.  9,  35). 

Quadraginta,  bier^ig:  quadrag.  au- 
reomm  poena  (1.  3  §  5  D.  47,  12) ;  quadrag. 
annorum  praescriptio  (1.  5.  6  C.  7,  39). 

Quadrans,  bet  t>iette  ^l^eil  eined 
91$,  ühtti^upt  etned  (danken,  5.  iB.  }ur  ^e^ 
jei^nung  ber  quarta  Falcidia  (1.  6  pr.  D. 
29,  4);  ex  quadranie  heres  scriptus  (1.  17 
§  2  D.  44,  4);  usurtte  quadrantes,  S^n\tn, 
loelcbe  ^4  ^^^  centesima  bettagen  (1  t)om 
^uitbett  ieben  SRonot,  olfo  3  ^rocent  (1.  21 
§  4  D.  33,  1). 

Quadratarius,  toer  Ouaberfteine  hcat* 
bettet:  eteinmeft  (1.  1  C.  10,  66). 

Quadratus.  Dtetedtig:  lanx  quadrata 
(1.  6  D.  6,  1.  1.  19  §  4  D.  34,  2);  lapis 
quadratus  Ouabetftein  (l-  6  §  5  D.  8,  5). 

Quadriennium,  Rtxttaum  tiott  t>4et 
Sagten  (1.  10  §  1  D.  44,  3.  1.  1  §  2  D. 
49,  14). 

Quadrifariter,  auf  bierfad^e  Sßeife; 
proavus,   qni   quadrif,  intdlegitur  =  qui 

ritiwr  persoTMS  compUctitw  (1.  10  §  14 
38,  10). 

Quadriga,  1)  S3iergef))antt  (l  10  §  8 
D.  7.  4.  1.  65  §  1  D.  31).  —  2)  Dier- 
f^JännigeT  »agen  (1.  5  C.  Th.  6,  29). 

QuacMgariiui,  IBetfettiget  t>\tx\p&n* 
niget  SSageit  (1.  1  G.  10,  66). 

QuadrixneDstruus  s.  quadrimeBtris, 
biermonatlid^:  quadrim.  induHae  (1.  3 
C.  7,  54),  breves  ({.  b.  ».). 

Quadrimus,  tiieridbrig:  quadrima 
(die),  na(^  4  3a^ten  (L  19  D.  23,  4). 

Qnadringenti,    bierl^unbert,    5.    16. 


monumentum  exsirui  usque  ad  quadring. 
aureoa  (l.  42  D.  32). 

QuadripertituB,  in  t>iet  %ht\lt  ge* 
t^eilt  (I.  4  pr.  C.  Th.  9.  45). 

Quadrupes,  Dierfüftigei^  X^itx,  5.  IB. 
8%  quadr.  pauperiem  fedsse  dicetur,  actio 
ex  lege  XII  tabnlanim  descendit  0-  1  px, 
§2  1).    9,  1.  1.  5  §  2  D.  9,  2). 

Quadruplajre,  t>ert)ierfa(^en:  qua- 
drupl.  (in  actione)  onine  quodcumque  resti- 
tui  opoHuit,  qiianti  ea  res  erit,  quodinter- 
fst,  rei  verum  pretium  (1.  14  §  1.  7. 14D. 

4,  2. 1.  50  pr.  D.  47,  2.  1.  2  §  13  D.  47,  8). 
Quadruplicatio,  bte  dHntebe  bed  ^eflag» 

ten  gegen  bie  2:rtpUf  bed  ^Ifigeti^:  Quo« 
brm)nf  (1.  2  §  8  D.  44,  1}. 

Qadruplum,  bad  Sl^ierfac^e  ).  ^.  actio 
quadrupli  (l.  3  D.  2,  8);  in  quadruplum 
eius  pecuniae,  quam  accepisse  dicetur, 
actionem  competere  (I.  1  pr.  D.  2,  6);  m 
quadr.  itidiciutn  polliceri  (1.  14  §  1  D.  4, 
2);  damnari  (l.  15  D.  48,  13). 

Quaerere,  1)  fuc^en,  auffuc^en,  j.  ^. 
servitus,  ut  aquam  quaerere  et  inventam 
ducere  liceat  (1.  10  D.  8.  3.  1.  20  D.  3,  5); 
quaer.  fugitivum  servum  (1.  35  $  3D.  18, 
1).  maritum  filiaefam.  (1.  34  pr.  D.  23,  2), 
fideiussores  (1.  8  D.  7,  f)).  ahos  creditores 
(1.  25  D.  13,  7).  —  2)  erlangen,  ge* 
toinnen,  etmetben:  a)  im  fUlgemeinen, 

5.  Sß,patria  dt^nito«,  quaesita  per  adoptio- 
nem  (1. 13  D.  1,  7);  adgnattis  nativitate,  ad- 
optione  quaesitus  (1.  2  §  3  D.  38. 16);  frater 
post  emancipationem  patris  quaesitus 
(1.  9  D.  37,  5);  post  emancipationem  quae- 
rere filium  (1.  3  §  8  D.  37,  4);  in  seroittde 
quaesitus  filius  0.  3  pr.  D.  40,  12.  l.  1  §  3 
D.  38,  17);  vulgo  —  iure,  iustis  nuptiis 
quaesüi  liberi  (1.  1  §  2  eod.  l.  18  D.  38, 
2.  1.  1  pr.  D.  38,  4);  impensae  miaerend, 
fructuum  causa  factae  (1.  16  D.  25,  1.  cf. 
1.  8  pr.  D.  33,  7);  quaer.  exceptionem  (L  24 
D.  44.  1);  b)  ingbef.  in  bem  ©inner  fein 
Sl^etmögen  Detmel^ten,  }.  IB.  cum  possit 
aliquid  quaerere,  non  id  agere,  ut  adqui- 
rat  (1.  6  pr.   D.  42,  8);   nm  quaeri    (im 

80 


Digitized  by 


Google 


46ft 


Quaesitor  —  Quaestus. 


(^eqettf.  tionäHenari  (1*  45  pr.  D.  49^  14); 
Bocietatem  ita  coire,  ut  quid^iuid  erogetur, 
^  quaereretuff  commaniBlucn  atqne  iinpen- 
dii  esset  (1.  73  D.  17,  2);  scelere  quaesüum 
aliquid  (L  5  pr.  D.  3,  6.  1.  16  |  2  D.  4, 
2);  qliaer.  dominium  (1.  19  pr.  D.  24,  1), 
pignoris  ohligationem  (l.  16  C.  8,  13),  here- 
ditatem  (1.  6  §  4  D.  29,  2.  1.  9  C.  8,  31), 
porti<ifiem  iure  subsütationi«  (1.  98  D.  35, 
1);  bona  quaesita  Q.  1  pr.  D.  20,  1).  — 3) 
0ert(^tnd9  untetfu(^ett,  t)etl^anbeln, 
j.  9.  praetori  res  quaerenda  commissa  (1. 8 
§  17  D.  2,  15);  apad  praetorem  quaeri  de 
causa  transactionis  (§  8  eod.);  qaaer.  de 
statu  (l  1  pr.  §  2.  3  D.  40,  15);  quaer. 
bona  debitaris  non  sufficientda  (l.  10  D.  40, 
1);  seyera  indagatio  per  tormenta  quaerendi 
(V  10  C.   12,   1).   ~  4)   ftagen,  j.  ». 

r£ret  aliquis  —  et  magis  est  etc.  (1.  135 
50,  16);  ^pMerebatur>,  et  mnlti  putabant 
(l.  240  eod.);  quaesUum  est,  an  etc.  (L  16 
D.  2,  4,  1.  19  D.  44,  2);  de  ülo  quaeniur, 
aü  etc.  (1.  1  §  8  D.  36,  1). 

Quaesitor,  Uttterfucfier,  ^nquirent 
(1.  3  C.  11,  6). 

Quaeatio,  1)  Unterfuc^ung:  a)  ge^ 
tie^ttid^c  (Srörtcrung  (1.  2  §  1  D.  1,  21); 
res,  qaae  privati  iudicii  qttaestionem  liabent 
(1.  2  C.  3,  6);  b)  in^bef.  Untcrfud^una 
Don  fßcxhxtd^tn,  a)  im  21ttgcmeincn  (1.  1 
§  25  -D.  29,  5:  „QuaeHtionem  sie  accipi- 
mus  non  tormenta  tan  tum,  sed  rrnintm  in- 
qUisitionem  et  defensionem  mortis*);  quae- 
itiones  publicae,  veluti  de  üeiIso,  de  parri- 
ctdio,  de  sicariis  (1.  2  §  82  D.  1,  2);  iu- 
dicii publici  quaestio  (l.  6  §  3  D.  50,  2); 
quaest.  laesae  maiestatis  (1.  8  D.  48,  4); 
cognitio  criminaliufn  quaest.  (1.  5  C.  3, 12); 
in  qnaestionibus  notninati  capiteUium  cri- 
minum (1.  17  §  12  D.  50,  1);  magistratus 
iudezve  quaestionis  ob  capitalem  causam 
n.  1  §  1  D.  48,  8);  Ä)  im  «ngcm  ©inn: 
«crl^dt  mittclfk  tottur,  ptinliAt 
grogc  (1.  7  pr.  D.  16,  3.  1.  15  f  41  D. 
47,  10:  „Quaestionem  intellegere  debemus 
tormenta  et  corporis  dolorem  ad  eruendam 
veritatem,  —  Quaestionis  verbo  etiam  ea, 
quam  malam  mansionem  dicunt,  continebi- 
tur.  cum  igitnr  per  vim  et  tormenta  ha- 
bita  quaestio  est,  tunc  quaestio  intelle« 
gitur.«  tit.  D.  48,  18.  C.  9,  41).  —  2) 
grage,  S^cifel,  ©treit,  %.  9ß,  vetus  fuit 
quaestio,  an  etc.  (1.  68  pr.  D.  7,  1);  est 
qu.  mlgata,  an  etc.  (1.  1  §  2  D.  41,  9); 
gu.  in  eo  est,  consistit,  an  etc.  (1.  60  §  4 
D.  23,  2.  1.  1  §  21  D.  37,  6.  1.  51  D.  41, 
2);  m  quaestionem  venire  (1.  3  §  3  D.  25, 
3.  1.  49  D.  49, 14);  quaestionis  esse,  fuisse 
0.  11  §  3.  1.  36  D.  Ibi  1.  1.  18  §  7  D. 
19,    1.   1.  24   D    29,  2.   1.  1    §  12.   1.  10 


§  2  D.  29,  4.  L  89  D.  32.   1.  12   §  1   D. 

36,  2.  1.  9  D.  87,  7);  facti  magis,  quam 
tur«  quaestio  (1.  2  §  7  D.  39,  5.  l  12 
§  12  D.  48,  5.  cf.  factum  s.  2.).  —  8) 
©trcit,  $tOie^  (controversia),  quaestio- 
nem pro  praedii  proprietate  facere  alicoi 
(1.  73  D.  21,  2);  de  statu  facere  alicoi 
quaestionem;  Status  quaestio  (1.  5  pr.  D. 

37,  14.  1.  39  §  2.  3  D.  40,  12.  L  1  §  1. 
2  D.  40,  15.  1.  8  D.  41,  7);  in  quaestio- 
nem libertatis  vocari  (l.  7  §  3  D.  37,  10); 
qu.  nummaria  (1.  4  D.  40,  15);  exceptio- 
nem  rei  iudicatae  obstare,  quotiens  eadem 
qu,  inter  easdem  personas  revocatur  0*  ^ 
7  §  4  D.  44,  2). 

Quaestores,  1)  bie  ^ut  3^*  ber  ^nige 
unb  in  ber  evfien  3^  ^^  ffttpuhUl  Dom 
IBoße  ^m&fßm  9li^ter  über  ^apiiah 
D erbrechen,  quaest.  parriddii  genannt 
(L  2   §  28   p.  1,  2.   1.  un.  pr.   D.  1,  13). 

—  2)  bic  mit  ber  »ertooltuna  be« 
9(erard  beauftragten  ve^ublilantfc^en 
iBeamten  «dicti  ab  eo  quod  inquirendae 
et  conservandae  pecuniae  causa  creati 
eranf  (1.  2  §  22  D.  1,  2).  —  S)  =  eaih 
didati  principis   (1.  un.  §  2.  4  D.  1,  13). 

—  4)  quaestor  (sacri  palatiij,  de^eim* 
referenbar,  ftabinetiSminifter  M  ftd* 
fer9  (feit  (£on|tantin  b.  (9r.),  todc^  bem« 
felben  in  allen  ©taotdangelegenbeiten  SSottcog 
)u  galten  unb  bie  laiferl.  ((onßttittionen  mit 
§u  untetjetd^nen  ^tte,  aud^  bie  9btffi(^  über 
bad  laterculum  unb  in  ben  faifcrl  (^xkiß- 
^öfen  ben  »orfi|  führte  (1.  7  §  1  C.  1,  23. 
tit.  C.  1,  30.  1.  32.  84.  87  C.  7,  62.  1.  2 
C.  10,  12.  1.  13  §  2.  1.  15  C.  12,  19). 

QuaeatoriuB  1)  (adL),  bie  Cufiftoren 
betreffenb:  adiutores  quaestoris  nostri 
palatii,  quorum  obseqttio  res  agitur  quae- 
storia  (l.  15  eod.).  — 2)  (Snbst.),  »er  bad 
91mt  einei»  Oud^oc  befleibet  ^at  (1.  2 
§  45  D.  1,  2.  1.  2  C.  12,  8). 

Quaestuarius ,  mit  bem  Mtptt  %t* 
n»inn  treibenb:.mi4Ztere9  quaest., oorpora, 
mandpia  quaest.  (1.  4  §  2  D.  3,  2.  1.  43 
§  7.  9  D.  23,  2). 

Quaestuosus,  eintröglie^:  fundus 
quaest.  (1.  8  C.  Th.  13,  llj. 

Quaeatura,  baiS  9(mt  etned  Bufifton 
quaest.  in  aliqua  eivitate,  bie  Sertoaltxng 
ftabttf(^  »ecmögen^  (1.  18  §  2  D.  50,  4); 
(1.  un.  C.  12,  6). 

Quaestas,  (Srtoerb,  (8e»inn,  ).  Q. 
societas  coita  universorum  quae  ex  quae- 
stu  veniunt ;  quaestus  et  oompendii  societas 
(1.  7  cf.  1.  8.  18  D.  17,  2.  1.  45  §2  D. 
29,  2);  quaestum  ex  aduUerio  nxoris  suao 
facere  (1.  30  §  8.  4  D.  48,  5);  vulao  (cor- 
pore) quaestum  facere  (L  41  pr.  f.  47  D. 
23,  2);  in  liberis  quaestum  ex^reere;  habere 


Digitized  by 


Google 


Qn^libet — Quandoque. 


467 


mancipia  guaestum  facientia  (l.  4  §  2  D. 
3,  2);  quaesius  catisa  in  certamina  de- 
scendere  (1.  2  §  5  eod.);  (Sttcag  = 
redihu  s.  2:  quaestus  fundi  (1.  22  pr.  of. 
L  12  §  12  D.  33,  7). 

QuaUb«t,  überall,  too  ed  beliebt  (1.  9 
D.  8,  1). 

Qualis,  tote  befc^affen^  t»on  toeld^er 
Oefc^affenl^eit^  ).  9.  qui  nomen  quäle 
fuit  vendiditf  damtaxat  ut  sit^  praestare 
cogitur  (L  74  §  3  D.  21,  2) ;  quäle  est, 
cum  petitur,  tdU  dari  debet  (1.  2  D.  22, 
1);  ^iolis  esset,  fundum  praestctri  oportere 
(1.  59  D.  18,  1);  fundus  legatu«  (lalisj, 
quaiis  (relietus)  est,  dari  debet  (1.  69  §  3. 
1.  116  §  4  D.  SO);  quaiis  sit  (serous),  tcUis 
ex  testamento  praestari  debet  (L  5&cf.  1.  70 
pr.  eod.) ;  qualisqualis  =  qualiscumqm,^.  16. 
adgnoTiBse  yidetur,  qui  qualeq,  iudicium  de- 
functi  comprobavit  (1.  32  pr.  D.  5, 2);  qua- 
lisq.  voluntas  (1-  ^1  §  ^  ^'  ^*  2),pos8es8io 
(1.  88  D.  29,  2),  candicio  (1.  13  pr.  eod. 
l.  2  §  1  D.  37,  11),  obligatio  a  debitore 
interposita  (L  12  §  1  D.  20,  r>);  servusquar 
lisq.  (1.  15  §  44  D.  47,  10):  qualeq.  itttni- 
sterium  accommodare  (I.  3  D.  50,  14). 

Qualisoumque,  toie  nur  immer  be« 
{c^affen,  tion  toelc^er  %xt  ed  auc^  fei, 
lebtveber,  %.  S9.  qualec.  et  undeeumque 
dominium  aa^isitum  hdbuit,  vindicatione 
prima  in  iudiciuin  deduxit  (1.  11  §  5  D. 
44,  2);  qualisc.  possessor  hoc  ipso,  quod 
poBsessor  est,  plus  iuris  habet  quam  ille, 
qui  non  possidet  0*  ^  ^-  43,  17);  qualisc. 
fideiussor  iudicio  sistendi  causa  accipiatur 
(1.  2  §  2.  4  D.  2,  8.  cf.   L  1.  2  D.  2,  6). 

QuaUtas,  IBet^affenl^eit,  §.  ».  cer- 
tum  pondu8  olei  non  adiecta  qualit  le- 
gare  (1.  4  D.  33,  6);  yinum  frumentumve 
sine  quälit,  dan  sibi  stipulari  (1.  75  §  1 
D.  45,  1);  in  materia  et  qualitate  errare 
0.  14  D.  18,  1). 

QuaUter  (adv.),  auf  toeld^e  Seife, 
«Die  (1.  5  D.  1,  9.  1.  1  §  4  D.  5,  4.  1.  36 
pr.  D.  13,  7.  1.  195  8  1  D.  50,  16);  Oon 
toelc^erlei  «ef^affenl^eit  (1.  86  eod. 
«Quid  aliud  sunt  iura  praediorum,  quam 
praedia  quai,  se  häbentia^J;  qualiterqualiter 
=  quaiitercumque,  j.  ©.  gestum  qualiterq,, 
sive  contractus  sit,  sive  quid  aliud  contigit 
(L  7  pr.  D.  4,  4);  innotescere  (tutori,  se  tu- 
torem  esse)  qualiUrq.  sufficit  (1. 5  §  10  D.  26, 
7);  qualitcarq.  possidere,  esse  in  possessione 
(1.  3  §  17  D.  43, 16.  L  11  §  12  D.  43,  24), 
ttneri  0-  63  D.  50,  16),  damnum  dare  (1.  1 
§  2  D.  47, 4);  qui  sanguinem  suum  qualiterq. 
redemptum  voluerit  (l.  1  D.  48,  21). 

Qualiterouxiique,  auf  toad  immer  für 
eine  ©eife,  wie  nur  immer,  j.  ©.  res 
qualitsrc,  relietae  (L  5  C.  1,  5). 


QualuB,  Stoxh  (l.  8  pr.  J)^  33,  1). 

Quam,  1)  aU,  toie,  ini^bef.  bei  Setglei« 
(jungen  unb  9[u9nal^men,  }.  9.  magis  s.  pb- 
tius,  quam  etc.  (1.  17  |  3  D.  13,  6.  I.  21 


D.  18,  4.  L  1  pr.  D.  39,  6);  aud^  quam 
aQein  toirb  in  ber  IBebeutnna  tion  nuigis  qu, 
gebramj^t  (1-  7  pr.  D.  16,  8.  1.  49  §  5  D. 
30);  tarn— quam  (f.  tam);  au^  quam  aOein 
=  tam  qu.f  j.  16.  non  esse  facti,  quam  animi 
(1.  20  pr.  D.  29,  2);  aliter,  qu.  (1.  10  pr. 
D.  48,  6),  non  aliter  s.  alias,  qu,  ei  (1.  18 
D.  1,  7.  1.  1  pr.  D.  1,  21.  1.  13  §  5  D. 
12,  2);  alius,  qu.  (1.  11  D.  1,  8);  mdlus 
magis  nee  cUius,  qu.  (1.  3  pr.  D.  1,  15); 
nemo,  qu.  is  (1.  2  §  1  D.  8,  5).  —  2)  = 
cum,  totnn,  ald,  mox,  statim,  qu.  (f.  b. 
AB.).  —  3)  =  perquam,  j.  Ö.  qu.  primum 
B, prim%tm,\x>h(i\h  aldmöglidb,  balbigft, 
fofort  (1.  17  C.  8,  11.  1.4  C.  Th.  11,  19); 
qu.  plenissime  interpretari  (1.  3   D.  1,  4). 

Quamdiu,  1)  fo  lange  a\i,  j. S3.  con- 
dicio:  q^amd.  volam  (L  4  pr.  I).  8,  1); 
non  posse,  quamd,  etc.  (l.  39  §  1  D.  42, 
5);  eon  prohibere  —  quamd.  de  iure  suo 
probetur  (1.  60  §  1  D.  7,  1);  quamd.  vd 
exiguum  tempus  superesset  (1.  138  pr.  D. 
45,  1);  quamd.  quis  in  serüitute  est  (1.  4 
D.  1,  1).  —  2)  fo  »iel,  fo  toeit  aH  (f. 
tamdiu  s.  2.). 

Quamquam  =  quamvis  s.  1.  (1.  1  g 
20  D.  36,  3.  I.  88  D.  50,  16). 

Quamvis,  1)  toenn  auq,  obgleich, 
loietDOl^I,  %.  16.  quamy.  —  nihüominus, 
nihüomagis  (1.  30  $  1  D.  15,  1.  1.  6  pr. 
D.  28,  1.  1.  38  §  5  D.  46,  3);  quamv.  — 
tarnen  (f.  b.  %S.);  respondetur  —  quamv, 
possit  dici  (1.  2  g  2  D.  46,  5);  quamy. 
quidam  putent  (1.  1  §  2  D.  2,  10);  post 
mortem,  quamv,  pendente  condicione  insti- 
tutionis  (1.  46  D.  10,  2);  qui  per  succes- 
sionem  quamv,  hngissimam  (tDenn  au^  no(^ 
fo  entfernt),  defuncto  heredes  constiteruut 
a,  194  D.  50,  17).  —  2)  =  nisi  (1.  7  §  5 
I).  10,  4:  —  „absolvi  eura  oportet:  quamv. 
sit,  quod  ei  imputetur,^  cf.  (SlüdC,  dommtn* 
tax  XI  ©.  227)  =  aliquando. 

Quando,  1)  wann,  au  totlAtx  S^xi 
(L  24  D.  16,  3.  1.  42  D.  50.  17).  —  2) 
weil,  wenn  (1.  21  §  1  D.  13,  6.  1 17  §  1 
D.  15,  3.  1.  19  §  5  D.  16,  1.  1.  24  D.  19, 
5.  1.  62  D.  21,  1.  I.  16  §  1  D.  36,  1).  — 
3)  einmal  (1.  3  C.  7,  61)  =  aliquando. 

Quandocumque,  ju  Weld^er  ^eit  ed 
aud)  fei,  wann  nur  immer,  trgenb 
einmal,  j.  16.  guandoc.  decesserit  tescator 
(1.  1  pr.  D.  34,  7);  quandoc.  post  kalendas 
acceptum  iudicium  (1.  HD.  42,  1).| 

Quandoque,  Wann  einmal,  3.  fd. 
uxori,  quandoque  liberos  hahebit,  fundum 
legare    (1.   25    D.    35,    1);    ita   legatum 

30* 


Digitized  by 


Google 


468 


Quandoquidem — Quartns. 


*quandoque  liberos  hahuerif  (1.  18  D.  36, 
2);  pupillae  legatum  'quandoque  nupserif 
(1.  30  eod.);  heredem  instituere,  quando- 
que  mater  eins  decessisset  (l.  104  §  6  D. 
30);toonit  immer,  itgenb  einmal,  auf 
bie  äufunft  Belogen,  5.  >ö.  im  ®egen|.  öon 
statim  (1.  7  §  9  D.  24,  1);  quod  quando- 
que  pervenerit  ad  heredem,  im  ®egenf.  öon 
quod  iam  pervenit  (1-2  §  4  D.  18,  4); 
ita    stipulan:    quantam  pecuniam     Titio 

rndoque  credidero,  dare  spondes?  (1.  56 
46,  IV,  rogo:  b&na  tua  quandoqiie  dis- 
tribuaa  (1.  77  §  25  D.  31);  rogo:  quando- 
que  heres  mens  Titio  decem  Set  (1.  29  D. 
36,  2J;   liberatur,   qui   se   daturum    spo- 

ßondit,  iti  quandoque  tradit  (1.  137  §  3 
'.  45,  1);  restitnendi  fructus  quandoque 
divortio  facto  (1.  6  D.  24,  3);  omnis,  qui 
quandoque  experitur  (1.  3  §  2  D.  2,  2); 
herefi,  qui  quandoque  exstitisset  (1.  12  D. 
3,  5);  condiciones,  quae  quandoque  impleri 
posBunt  (1.  2  D.  35,  1);  omnes  casus,  qui 
quandoque  inciderint  (1.  10  D.  1,  3);  quan- 
doquiB  non,  niemals  (1.  7  D.  28,  6:  — 
,qui  non  admittitur  ut  subBÜtutus,  ut  ad- 
i^us  heres  quandoque  non  erit^J. 

Quandoquidem,  tvtil  nömlic^  (I.  10 
C.  10.  48). 

QuanUtas,  1)  <S(röge,  ^nxqt  ober 
tlnjo^l,  Umfong,  ©ctrog,  j.  ^.  usque 
ad  probabileni  quantit.  peti;  licitam  quan- 
tit.  excedere  (1.  1  §  12  D.  50,  13);  legare 
(l.  27  D.  22,  3);  certae  quantit.  triticum 
(1.  94  D.  45,  1);  quant.  patrimonii  (1.  72. 
73  pr.  D.  35,  2);  Ugatoium  (1.  18  §  4  D. 
34,  1),  dotis  (1.  45  pr.  D.  46,  3),  pretii 
(1.  89  §  7  D.  31),  usurarum  (1-  24  D.  19, 
5).  —  2)  ber  Snbegriff  geloiftcr  tiac^ 
3fta6,  äfl^J  ober  ©emic^t  bcftimmtcr 
@a(§en,  j.  ©.  im  (MegcnJ.  t)on  species 
corpus  (1.  6  D.  12, 1.  1.  34  §  3  D.  30.  1.  94 
§  1  D.  46,  3);  quantitatis  usus  fructus 
(1.  15  §  4  D.  7,  1);  inSbef.  eine  beftimmte 
Summe  (Btlhti,  j.  ©.  quant.  alicui  le* 
gata,  ut  ex  UBuris  eius  se  alat;  ad  habi- 
tationem  certa  quant  annua  relicta  (1.  8 
§  4.  25  D.  2,  15);  in  veram  qtuintitatem 
teneri  (fideiusBorem),  nisi  pro  certa  quan- 
tit.  accessit  (1.  2  §  5  D.  2,  8);  in  quanti- 
tatem  öbligari  venditorem  (1.  43  D.  19,  1); 
mai4)re  quantitate  locare  poBBessionem  (1. 47 
§  1  D.  49,  14);  quant,  quae  concurrit  cum 
quantitate  siln  debita  (1.  3  §  3  D.  27,  4.  cf. 
l.  11  D.  16,  2);  solutio  debitarum  quantita- 
tum  (1.  23  §  3  D.  4,  2). 

QuantooiuB,  fo  fcbnell  aU  möglich 
(1.  66  C.  Th.  11,  30). 

Quantulus,  tt)ie  aroj  ober  »ie  flein 
0.  19  §  1  D.  32). 

Quantulusoumque ,    quantuluslibet. 


,  toit  tiein  nur  immer,  nod^  {0  flein, 
noc^  f 0  unbebeutenb,  5.  8.  febricula  quan- 
tulalibet  (l-  4  §  6  D.  21,  1);  qtiantulae.  ex 
parte  heres  institutus  (1-  6  P«'-  ^-  ^»  2). 
Quantus,  xo'xt  grog,  toie  Diel;  fo 
grog,  {0  Diel,  old,  5.  9.  fidel  aHcnius 
committere,  uti  det,  qtmntas  summas  dicta- 
rero  dedero  (l.  95  D.  32);  stipulatio  era- 
ptae  hereditatis:  quanta  pecunia  ad  te  per- 
venerit etc.  (1.  50  §  1  D.  45,  1);  actio 
danda  in  quantum  locupletior  factus  est  (l.  5 
§  8  D.  3,  5) ;  Aquilia  eain  aeBtiraationem 
complectitur,  quanti  eo  anno  plurimi  fuit 
(1.  2  §  3  D.  47,  1.  cf.  1.  2.  21  pr.  D. 
9,  2.  I.  68  §  2  D.  47,  2);  quanto  pluris 
minorisve  sit  res  (1.  30  §  1  D.  35,  2); 
quanto  s.  quanti  minoris  actio  s.  iadicium 
(1.  18  pr.  47  pr.  D.  21,  l)i  quanti  interest 
alicuius;  quanti  ea  res  est  (f.  Interesse 
8.  4.  a.  y.) ;  quanti  res  est,  quanti  in  litem 
iurai'eritf  condeninari  (1.  8  D.  12,  8); 
quantum  (pertinet)  ad  aliq.  (l.  6  §  3  D.  1, 
16.  1.  38  pr.  D.  3,  3);  quanti,  mie  öiel 
=  quot:  tanti,  quanti  inveniantur  (1.  65  pr. 
D.  30) ;  qiMntus  quantus  =  quantuscumque 
(1.  1  §  2  D.  38,  5). 

Quantuscumque,  n)ie  gro|  ober  leie 
öiel  nur  immer,  5.  ©.  quantac.  pecunia 
ad  eum  pervenit  (1.  33  D.  36,  1);  pretio 
quantoc.  pacisci  (1.  6  §  3  D.  3,  2);  poteet 
quis  in  quantasc.  roluerit  plurimas  uncMs 
suam  hereditatein  dividere  (§  5  I.  2,  14). 
Quantuslibet,  toit  grog  auc^,  toie 
öiel  ouc^:  quantol.  tempore  poBsederit 
(Vat.  §  272);  quantuml.  ex  duodecimo  ofMto 
(1.  41  pr.  D.  40,  4). 

Quare,  we^l^alb,  j.  ©.  causae,  quare 
existimassent  (1.  20  §  6  D.  5,  3);  allegare, 
quare  exheredari  non  debuerit  (1. 3  D.  5, 2); 
non  dubium  est  -  quare  (1.  3  pr.  D.  2,  15). 
Quartana  (febria),  fBed^felfieber, 
to^ld)t9  ie  am  vierten  %aqt  eintritt 
(1.  1  §  8.  1.  53  D.  21,  1.  1.  60  D.  42,  1). 
Quartocerlus,  ber  auf  ben  tertiocerios 
folgenbe  öierte  »eamte  (I.  7  §  2  C.  12, 
23). 

Quartus,  ti  i  e  r  t  e  r :  quarta  (pars),  1B  i  c  r « 
t^H,  mirb  in«kf.  gejogt  a)  t)on  ber  Fat- 
cidia  (|.  b.  SB.  s.  2.),  ^.  ».  uti  legis  Falc. 
commodo  et  partem  quartam  hereditatis  re- 
tinere;  per  legem  Falc.  retiner e  quartam  (1. 
28  §  10.  1.  53  D.  86,  1);  dtducere  quartam 
(1.  18  pr.  D.  35,  2);  in  qtuirtam  et  q%tartae 
fructus  computari  (1.  24  §  1  eod.);  non  de- 
ducta  quarta  rogatus  restituere  (1. 5  §  15  B. 
24,  1);  b)  t)om  vierten  Xi^eiU  ber  gntefUit* 
erb<)ortion,  bem  ^fUd^tt^eile,  5.  ©.  inof- 
ciosi  querellam  cessare,  si  quartam  in  dona- 
tione haheat  (1  25  pr.  cf.  1. 8  §  6. 8.  D.5.2:  — 
„quarta  debitae  portionis  sufficit  ad  ezcla 


Digitized  by 


Google 


Quasi  —  Quatenus. 


469 


dendam  querellam/  1. 8  pr.  1. 29.31  G.  3,28. 
1.  20  C.  6,  20);  c)  öom  ötcttcn  X^cile 
bed  Vermögend  bed  adrogator  einei^ 
Unmünbigen,  rotten  ^tigitttx  nad^  einer 
(Eonftttution  bdS  ^ntoninui»  $iud  im  gaU 
ber  C^ntetbung  ober  unbegrünbeten  (Smanei))a' 
tion  p  f orbern  berec^Hgt  ift  (§3  I.  1,  11. 
l.  22  D.  1,  7.  1.  8  §  15  D.  5,  2.  1.  2  §  1 
D.  10,  2.  1.  1  §  21  D.  37,  6.  1.  13  D.  88, 
5.  I.  2  C,  8,  47). 

Quasi,  1)  t9ie  menn,  aU  totnn,  qU 
ob,  *.  ^.  pro  eo  esse,  quasi  etc.  (1.  169  §  1. 
1.  180  D.  50,  17);  perinde  esse,  haberi,  quasi 
etc.  (1.  8  D.  2,  12.  l.  51  pr.  D.  19, 1.1.  10 
D.  28,  5);  sie  habei%  quswi  etc.  G  2  D.  3, 
4.  1.  37  D.  4,  3);  sie  accipere,  quasi  etc. 

0.  2  §  1  D.  3,  2.  1.  3  §  9  D.  15,  3);  sie 
hqui,  quasi  etc.  (1.  10  pr.  D.  2,  14);  sie 
teneri,  quasi  etc.  (1.  11  §  9  D.  11,  1);  teneri 
actione,  quasi  etc.  0-  H  §  1-  2  D.  9,  2); 
damnari,  quasi  etc.  (1.  26  §  8  D.  17,  1);  ex- 
ceptio, quasi  etc.  (I.  62  D.  3,  3.  1.  3  §  1  D. 
34,  3);  praetextu  uti,  quasi  etc.  (1-  21  D. 
31);  noc  colote  inofficioso  testamento  agi- 
tur,  qu,  non  sanae  nientis  faerunt,  ut  testa- 
mentum  ordinarent  ().2  D.5,  2).— 2)gleicl^' 
{am,  i|.  93.  nee  fideicommissa  ab  intestato 
data  deberi,  qu.  a  demente^  (1.  13  eod.  cf. 

1.  36  D.  32:  —  ,quia  crederetur,  qu.  furio 
sus  testamentum  facere  non  potuisse");  qu. 
ex  contractu  nasci  Obligationen),  teneri,  de- 
bere  (pr.  §  2.  5.  6  1. 3,  27);  qu.  ex  maleficio 
obligari,  teneri  (§  1.  3  I.  4,  5);  condicere 
qu.  mutuum  aliquid  (1.  9  §  9  D.  12,  1);  qu. 
indehitum  repetere  (1.  39  D.  12,  6);  qu.pt- 
gnus  retinere  aliq.  (1.  13  §  8  D.  19,  1);  qu. 
dehitum  obvenire  hereditatem  (l.  10  D.  17, 2) ; 
qu.  heredit<Uem  deferri  peculium  (L  9  D.  49, 
17);  qu.  heredi  dare  alicni  utiles  actiones 
(l.  21  §  6  D.  4,  2);  qu.  ex  testiimento  ad 
libertaUm  pervenire  (I.  10  §  1  D.  40,  5); 
nepotem  qu.  ex  fiiio  natum  adoptare  aliquem 
(1.  10.  cf.  l.  11  D.  1,  7);  qu.  filium  esse, 
haben  (1.  7  pr.  §  1  D.  1,  9);  qu.  adgnasci 
(l.  b.  9B.  s.  2);  qu.  maritus  (1.  32  §  27  D. 
24,  1);  qu.  dos  (1.  39  pr.  D.  23,  3);  qu. 
dotis  facti  fructus  (1.  6  D.  24,  3);  qu.  do- 
minus, §ur  Se^eic^nung  M  Ufufructuar  ober 
©n^jerficior  (1.  22  pr.  D.  39,  3.  l.  3  ß  7  D. 
43,  17);  qu.  usus  fructus,  im  ®egenf.  bon 
proprius  (1.  2  §  1  D.  7,  5);  qu.  possessio, 
qu,  possessor  (f.  possidere  s.  c.) ;  qu.  pro  pos- 
sessore  possidere  (1.  13  §  8  D.  5,  3) ;  pecu- 
liuM  qu.  castrense  (f. b.  2B.) ;  qu.  tutor  =  pro- 
tutor  (1.  1  pr.  §  2.  5.  6  D.  27,  5);  qu.  ac- 
cessianem  intellegere  eum,  qui  iubet  (1.  91 
§  5  D.  45,  1);  poena  faki  vel  qu.  fahi  (l.  1 
§  13  D.  48,  10);  indbef.  bient  td  jur  «e* 
idc^nung  einer  analogen  ^lage,  }.  93.  qu. 
Serciafia  actio,  quae  et  hypotnecaria  voca- 


tur  (§  7  I.  4,  6.  L  13  §  1  D.  16,  1);  qu.  Pu- 
bltciana  actio  (1.  70  D.  6,  1);  qu.  per  Cal- 
visianam  vel  Favianatn  actionem  revocari 
(1.  13  D.  38,  5) ;  utilis  actio  damni  iniuriae 
qu.  ex  lege  Äquüia  (l.  51  D.  47,  2);  utilis 
actio  qu.  insHtoria  fl.  10  §  5  D.  17,  1); 
qu.  tributoria  actio  (1.  6  pr.  D.  14,  1);  qu. 
ex  empto  actio  (l.  8  §  1  D.  11,  7);  utilit  actio 
qu.  tuUlae  (1.  52  pr.  D.  15,  1).  —  Ä)  glei^ 
toie,  5.  9.  qu.  liberto,  i.  e.  inter  hbertos, 
legatwn  alicui  (1.  33  §  2  D.  35,  IV,  qu. 
viventi  dare  beneficium  (1. 191  D.  50,  17); 
non  qu.  ad  extraneam,  sed  qu.  ad  uxorem 
fecisse  donationem  (1. 32  §  27  D.  24, 1);  non 
qu.  heres,  sed  qu.  mater  accepit  (1. 61  §  1  D. 
36, 1) ;  qu.  fideiussorem  intercedere  (1.  30  §  1 
D.  2,  14);  liberandus  qu.  fideiussor,  non  qu. 
pater  (1.  5  §  4  D.  34,  3.  cf.  1.  5  §  6  D. 
23,  3);  non  usum  fructum  habere,  sed  suo 
fufnAo  gu.  dßminuim  u^i  (l.  78  ^r.  eod.) :  qu. 
captum  in  integrum  restitui  desiderare  (1. 11 
§  2  D.  4, 4);  si  ego  pecuniam  qu.  donaturus 
dedero,  tu  qu.  mutuam  accipias,  donationem 
non  esse  (1.  18  pr.  D.  12,  1);  qu.  plebdo 
editus,  ita  plectendus  (1-  9  §  15  D.  48, 19). 
—  4)  »ie  (1.  16  D.  11,  7:  —  „aequissi- 
mum  Visum  est,  mulieres  qu.  de  patrimoniis 
suis  ita  de  dotibus  funerari").  —  5)  Xotxl 
(1.  5  §  12  D.  9,  3.  l.  36  §  1  D.  13,  7. 
1.  63  §  5  D.  17,  2.  1.  47  pr.  D.  46,  1). 

Quassare,  1)  §erf (plagen  (1.  13  pr.  D. 
19,  2).  —  2)  jcrrütten,  iudices,  quijgp- 
ciüatu  provincias  quassavissent  (1.  1  C.  Th. 
9,  28);  corporis  imbeciUitate  quassatus  (1. 
19  C.  6,  27). 

Quatenus,  1)  toie  toeit,  ).  16.  locus 
latere  potest,  quat.detexminetur  et  definiatur 
(1.  60  §  2  D.  50,  16);  fo  »eit,  aU:  non 
totus  locus,  sed  quat.  etc.  (1.  1  §  5  D.  11, 
7);  in  toic  \otit,  in  toic  fern:  videre,  an 
et  quat.  etc.  (1.  11  pr.  D.  19,  2),  quando 
vel  quat.  etc.  (1. 1  pr.  1),  48, 18);  explorare, 
quat.  desiderio  medendum  sit  (1.  5  §  1  D.  11, 
8);  in  fo  weit,  aU\  fo  t)tel,  aU:  prae- 
tor in  heredem  dat  actionem,  quat.  ad  eum 
pervenit  0.  127  D.  50,  17.  cf.  1.  19  D.  4, 
2);  datur  in  patrem  de  peculio  actio,  quat 
manet  filius  ex  stipulatu  obligatus  (1.  49  pr. 
D.45, 1) ;  quat.  facere  possit  debitor,  eatenus 
agere  (1.  49  D.  2,  14);  hactenus  —  quat. 
(f.  hactenus);  fo  lange,  aH  =  gfuamdttc 
(§  2  I.  1,  25).  -  2)  infofern,  »eil  = 
quia,  quando  s.  2.  (1.  6  D.  12,  1.  l.  8  §  1 
D.  15,  3.  l.  26  §  3  D.  17,  1.  1.  2  pr.  D. 
38,  5.  1.  4  pr.  D.  38,  10.  1.  53  pr.  D.  40, 
5).  —  3)  ouf  bag,  bamit,  j.  ö.  officium 
iudicis  interponendum,  qu<it.  —  consulatur 
(1.  22  §  6  D.  24,  3);  adire  iudicem,  quat. 
necessitas  imponatur  marito  (§  8  eod.); 
conveniri,  quat.  —  indemnitas  servetur  (1. 55 


Digitized  by 


Google 


470 


Quater — Quidem. 


§  2  D.  19,  2);  privilegia  intacta  servanda, 
auat,  —possint  etc.  0-  13  C.  2,  7.  cf.  1.  20 

C.  2,  7);  pacifici,  apondere,  quat.  etc.  (1.  35 
§  1  C.  8,  28.  L  26  C.  8,  40). 

Quater,  t>ietmQl:  qu.  peperisse  (Paul. 
IV,  9  §  1). 

Quatere,  1)  jett^Ugen:  grandinis 
lapidatione  quati  (1.  2  C.  Th.  9,  16).  — 
2)  treffen,  quati,  betroffen  tt^erben, 
quati  damno  (1.  3  pr.  G.  Th.  11,  8),  candem- 
nationis  summa  (1.  80  C.  Th.  7,  4),  auri 
vexatione  (1-  1  C.  12,  68). 

Quatemi,  |e  Oier:  quinquieB  quatemaa 
enixa  (1.  8  D.  5,  4). 

Quattuor,  t»ier  0-  30  pr.  D.  82). 

Quattuordecim,  0  i  er  §  e  ^  n :  mares  po9t 
excessum  quatttwrd,  ontiof  um  puberes  ezi- 
stimentnr  (1.  8  C.  5,  60). 

Quattuorvlri,  bie  ^iermönner,  totU 
Atn  bie  9(uf{id^t  über  bie  Strogen  oblag 
(1.  2  §  80  D.  1,  2). 

Que,  1)  unb  (1.  46  D.  82.  1.  142  D.  50, 
16).  —  2)  ober  CveJ  (1.  29.  58  pr.  eod.). 

Quemadmodum,  1)  n^ie,  auf  toelAe 
SBeife,  ).  Sd.  ratio,  queDiadm.  (1.  1  §  5  D. 
37,  10.  1.  24  §  2  D.40,  12);  quemadra.— 
ita  (1.  8  D.  3,  5.  1.  35  D.  5,  l.   1.  46  pr. 

D.  28,  8.  1.  40  D.  28.  6.  1.  8  D.  41,  2).  — 
2)  toie,  jum  »eif^)iel  (1.  20  §  1  D.  8,  3. 
1.  29  pr.  D.  9,  2). 

Querella,  Äloge,  «efAtoerbe,  ©e* 
fc^ulbiguna;  ^tnuage,  ^.^d. patronarum 
querellae  adversus  libertos  (1.  1  D.  37,  14. 
cf.  1.  1  §  2.  10  D.  1,  12);  quer,  contra 
patris  testamentum  (1.  9  §  3  D.  2,  15),  d^ 
non  iure  facto  nee  signato  testam.  (1.  47  D. 
5,3);  inofficiosi  testam.  (f.  b.  SB.);  falai  H.  12 

C.  9,  22),  de  non  numerata  pecunia  (1.  4. 
9.  10.  14  C.  4,  30). 

Queri,  flagen,  fi^  bellaaen,  ©e* 
f^toerbe  führen,   j.  B.  servi  ae  dominis 

aaerentes;  patroni(2e  libertis  suis  querentes 
.  1  §  1.2.  8.  10  D.  1,  12):  de  inofficioso 
testamento  queri  (1. 27  §  4  D.  5,  2) ;  de  se 
queri  debere,  eitoai  ficb  \eTb\t  ^ufd^reiben 
muffen  0-  38  D.  5,  3.  I.  72  D.  17,  2.  1.  15 

D.  18,  6). 

Querimonia,  1)  99ef(l^tt)erbe,  tCn* 
'ftöge,  ).  9.  patronoB  in  querim.  deducrre 
(1.2  0.2,41);  in  querim.  criminalem  voca- 
tu8  (1*  3  §  3  G.  3,  24);  de  finibus  quer. 
(1.  3  C.  3,  39);  —  2)  (Sntfd^ulbigung, 
«blebnung  (1.  1  C.  1,  56). 

Qul,  quae,  quod,  totl^tx,  toel^e, 
toeI(&eiS;  mer,  toa»,  ).  9.  id  quod;  quod 
—  id;  hae  res,  quae  etc.  (1.  29  D.  1,  3. 
1.  1  D.  1,  8.  1.  1  §  2  D.  43,  3.  1.  1  pr.  D. 
48,  24);  ii  s.  hi,  qui  etc.  0-  10.  11  D.  50, 
16) ;  is,  ad  quem  ea  res,  qua  de  agitur,  per- 


tinebit  (1. 3  pr.  D.  46,  8);  infamia  notatm, 
qui  etc.  (1.  1  D.  3,  2);  quod  metus  causa 
gestum  erit,  ratum  non  habebo  (1. 1  pr.  D. 
4,  2);  id  quod  interest  0-  1^  §  1  !>•  2, 
11  sc.);  quod  actum  est  (L  10  D.  12.  2 
sc);  'quod  vi  aut  cJam  äbotum  est  — 
restituas'  (1. 1  pr.  D.  48,  24);  ba^  inter- 
dictum   quod   vi   aut  clam   (D.   43,   24); 

rd  sententiae  dixerit,  ratum  sit  (1.  89  pr. 
5,  1);  quod  praetor  praecepU ;  quod  ait 
praetor  0-  3  §  2  D.  2,  7.  1.  2  §  8.  4  D. 
2,  8);  quod  dici  solet  (L  32  D.  8,  8);  quod 
magxs  dicendum  est  (1.  67  §  3  D.  23,  2); 
quod  est,  etsi  etc.  (1.  81  pr.  D.  3,  8);  auc^ 
bebeutet  quod  f.  b.  a.  quantum,  ).  IB.  quod 
distat --hoc  distat  (1.  30  D.  1,  3.);  inid, 
quod  f actus  est  locupletior,  conveniri  Q,  3 
§  4  D.  3,  5). 

Quia,  toeil,  a.  8.  ideo  quia  (i.  27  D. 
1,  3.  1.  1.  14  §  11  D.  4.  2.  1.  13  §  1  D. 
12,  1). 

Quioumque,  toeld^er  nur  immer, 
irgenb  melc^er,  irgenb  einer,  j.  f9, 
argen  tum  omne,  quodc.  habeo  (1.  78  §  1  D. 
32) ;  a  quoc.  cuicumqae  sohi  posse  (1.  9  §  1 
D.  38,  1);  8emp(6r  —  cuiusc.  sit  dignitatis 
vel  facuUatum  quarumc.  (1.  1  §  1  D.  36, 
3) ;  deberi  ex  quae.  actione  (1. 10  D.  50, 16) ; 
ex  quae.  causa,  ex  quoc,  contractu  posse 
constitui  (1.  1  §  6  D.  18,  5) ;  quoc,  modo  (l- 
44  D.  5,  3);  quodc,  fraudis  causa  factum  est 
(1.  1  §  2  D.  42,  8);  quaec.  sie  dicuntur,  nt 
praestentur,  non  ut  iactentur  (1.  19  §  3  D. 
21,  1);  non  defendi  a  quoc.  sive  a  tutüre 
vel  curatore  (1.  5  pr.  D.  42,  4). 

Quid  8.  quis, 

Quidam,  ein  gemiffer,  einer, 
mancher,  einiger,  ).  ©.  quidam  Hiberus 
nomine  (1.  13  pr.  D.  o,  2);  ex  pluribus  qui- 
dam (1.  2  D.  5,  4);  qumdam  ex  patroms- 
in  iu8  vocare  (t.  23  D.  2,  4);  vel  de  Om- 
nibus simul  vel  de  quibusdam  faeere  tranJt- 
actionem  (1. 8  §  13  D.  2,  15);  contractus  qui- 
dam —  quidam  (1.  23  D.  50,  17);  favore 
quorundam  constitutum  (1.  6  G.  1,  14);  quo- 
rundam  veterum  sententia  (1.  38  D.  41,  3); 
sunt  quidam,  qui  crediderunt  (1. 57  D.  40. 4) ; 
quidam  putant  (1.  1  §  2D.  2,  10.  1.  7  §  14 
D.  2, 14.  J.  36  §  1  D.  24, 1. 1. 81  pr.  D.  32.  I. 
101  pr.  D.  50,  16). 

Quidem,  (adv.),  »toor,  freilid^,  §.  ©. 
videamus  —  c«  ^.  (I.  9  §  8  D.  4, 2. 1.  195 
§1  D.  50,  16);  posse  qu,  —  sed  {\.  2S  D. 
1,  5);  non  qu.  —  sed  s.  tamen  (1.  29  D.  1, 
7.  1. 43  pr.  D.  3,  8);  si  quidem,  totnn  nftm» 
li(^,  unb  \toat  totnn  (1-  4  §  3.  1.  6  §  9 
D.  2,  13.  f.  13  pr.  D.  19,  1);  ne  quidem, 
nidft  einmal  (1.  67  §  4  P.  12,  6.  L  40 
8  3  P.  50,  16). 


Digitized  by 


Google 


Quidni — Quirinus. 


471 


Qnidni,  toarntn  ni(^t?  (1.  1  §  2  D. 
45.  1). 

Qnidquid  8.  quisquis» 

Quies,  aHii^e,  %xitht,  ).  Q.  cul  tuen- 
dam  popuiarium  quietem  dispositi  milites 
(1.  1  §  12  D.  1,  12);  in  eanspectu  inum- 
bratae  quietia  constitatas  furiosas  (L  18  § 
1  D.  41,  8). 

Quiesoere,  1)  rul^en,  {d^Ufett,  ^.  16. 
absentis  vel  qißiescentis  loeo  habetur  funosus 
(I.  2  §  SD.  29,  7);  qni  qmesc. sepuUos  non 
sivit  (1.  8  C.  Th.  9,  38);  tto^fd^:  actianem 
quiesc  im  (Ikgenf.  tion  resascitari  (Gku.  IV, 
78).  —  2)  ttti^ctt,  untoitffam  toerben 
(1.  2  C.  1,  6.  1.  6  C.  8,  48.  1.  2.  4.  C.  Th. 
9,  42).  —  3)  quieacens  =  quietus:  quiesc. 
matrimonium  non  debet  alius  torbaxe  (1. 27 
pr.  D.  48,  5). 

Quietus,  (adi.),  quieie  (adv.),  cu^ig, 
frieblid^,  ).  O.  pacata  atque  quieta  pro- 
vinda  (1. 13  D.  1, 18);  quietam  ac  verecun- 
dam  domum  sequi  (1.  10  pr.  D.  34,  1); 
quieie  degere  (1.  6  C.  1,  11). 

Qullibet,  toet  e«  nur  fei,  ein  Sebet, 
).  ».  quil.  ex  papulo  (1.  30  §  1  D.  48,  10); 
ex  quäl  deberi  (1.  11  D.  50,  16);  quol 
modo  (1.  51  pr.  D.  9,  2);  non  qua.  timor, 
sed  maioris  mali  (1.  5  D.  4,  2  cf.  I.  3  D. 
4,  6);  ita  yitiosae  aedes,  ut  quäl,  vel 
minima  tempestate  ruerint  (1.  24  §  10  D. 
39,  2);  quael.  portio  (}.  53  D.  7,  1):  debi- 
torem  se  ut  extraneum  et  quend.  facere 
pnpillo  (l.  54  D.  26,  7). 

Quin,  1)  hai  nid^t;  nac^  dubitari  non 
oportet,  non  est  dubium,  non  dubitandum, 
quin  etc.  blod:  bag  0*  30  pr.  D.  2,  14. 
1.  36  §  8  D.  5,  3.  l.  51  §  1  D.  21,  1); 
plus  quam  manifestum  est,  quin  (1. 8  pr.  D. 
29,  2).  —  2)  qu.  immo,  qu.  etiam,  aum  Mo* 
quin,  je  fOöot  (Gai.  1,  27.  140.  IV,  53. 
71.  1.  7  §  5  D.  2,  14.  l.  25  §  7  D.  5,  3. 
1.  10  D.  8,  4.  1.  35  D.  9,  4.  1.  71  D.  36, 
1.  1.  27  D.  39,  2}. 

Quinounx,  fiinf  g^^^f^^^I^  eine* 
99,  5  unciae;  über^au^  Vis  ^tteiS  (Skiitsen, 
Ü.Q.  einer  (Stbfc&aft:  ex  asse  heres  institutus, 
quine.  legatus  Q.  1  §  14  D.  85,  3);  quicun- 
ces  U9urae,  8^^/  toeld^  ^is  ber  centesima^ 
olfo  5  ^ocent  jöbtlic^  betrogen  (1.  17  pr.  D. 
22,  1.  1.  7  §  10  D.  26,  7.  1.  15  pr.  16 
§  2  D.  34,  1.  1.  102  §  3  D.  46,  3.  1.  5  C. 
4,32). 

Quindeoennium,  A^^^^^^^m  t>on  15 
galten  (1.  171  pr.  C.  Th.  12,  1). 

Quindeoim,  funf^el^n:  quind.pedes  a 
terra  altius  coercere  arborem,  circumudere 
ramos  0-  1  §  7—9  D.  43,  27). 

Quingenariua,  fünf^nnbett  91d  be« 
bettagenb:  quing.  poena,  qning.  sacramen» 
tum  (Gai.  IV,  14,  15). 


i: 


Quingeni,  ie  fünfbunbett  (1*  1^  §  1 
D.  38,  1). 

Quinsenti,  fftnfl^unbert:  usque  ad 
quing.  soUdos  vaHtarae  donationes  H.  36 
§  3  C.  8,  53). 

Quini,  ie  fftnf  (l.  38  D.  3,  3);  quina 
dena,  ie  fftnfael^n  (1.  88  §  3  D.  35,  2); 

Quinquagenarius,  1)  fflnfsig  Ki»  be«* 
tragenb:  quinquag.  poena,  quinquag. 
saeramentum  (Gai.  IV,  14,  15).  —2)  fünf* 
ig  Salute  alt  (Ulp.  XVI,  3,  4.  1.  12  C. 
,  58). 

Quinquageni,  ie  fflnf^ig  (1.  14  pr.  C. 
Th.  13,  5). 

Quinquagesimus,  fttnfMgftet:  intra 
quinqtMges.  diem  postulare  aebere  (LUC. 
5, 62);  frumenti  quinquagesimas  susceptori- 
bus  dari  (1. 9  §  1  G.  10,  72);  quinquagesima 
(sc.  dies),  ber  fünf^igfte  ^g  na^  D|iern, 
$fingften  (1.  5  C.  Th.  15,  5). 

Quinquaginta,  fünfzig  G-  ^^  ^  3,  5). 

Quinque,  fünf  (1.-  8  D.  2,  11). 

Quinquennalis,  ein  auf  5  Sal^  er» 
nannter  JDberbeamter  in  ben  SO^unid^en, 
»eld^em  ]^au))tfd^U^  bie  Leitung  bed  ©teuer» 
toefeniJ  oblag  (1.  1  pr.  C.  Th.  13.  3);  quin- 
quennalitas,  bie  93urbe  eine«  fold^n  (1.  3  C. 
Th.  4,  6). 

Quinquennium,  ^tittanm  bon  fünf 
Solaren  (1.  9  §  1.  1.  24  §  2.  4  D.  19,  2). 

Quinquevirale  iudioium,  ein  ®eri(^ti« 

5of  bon  5  SUd^tern,  tott^n  unter  bem  $rdfi' 
ium  bed  praefectus  urbi  über  (So^Iber* 
bredben  ber  Senatoren  urtbeilte  (1.  12  G.  Th. 
•  2,  1.  1.  13  C.  Th.  9,  1). 

Quinquevlri ,  bie  gf  ü  n  f  nt  &  n  n  e  r, 
toelAtn  bie  ndd^Iid^  $ou^  oMag  0.  2  § 
31  D.  1.  2). 

Quintus,  fünfter,  ).  99.  quintae  partis 
iudicium  (Gai.  Iv,  177);  dos  a  patrepro- 
fecta  ad  patrem  revertitur,  ^intis  in 
singtUos  liberos  relictis  penes  yirum  (Ulp. 
VI,  4.  Vat.  §  108). 

Quippe,  1)  benn,  loeil  (1.  8  §  14  D. 
37,  4.  1.  39  D.  40,  4.  1.  3  §  5  D.  41,  2). 
—  2)  n&mlid^,  allerbingd  (1.  14  D.  3, 
2.  1  31  D.  19,  2). 

Quique  =  quicumque  (1. 19  C.  Th.  13, 5). 

Quire,  fdnnen  (1.  43  §  1  D.  26,  7). 

Quirinalis  flamen,  $riefter  oed 
9lomulu9  (f.  flamen). 

Quirinus,  S3einante  be9  9lomuIttiS; 
bal^er  Quirites  =  Bomani  (^  2  I.  1,  2:  — 
„ins,  quo  populus  Rom.  utitur,  lus  ciyile 
Romanorum  appellaraus :  vel  ius  Quiritium, 
quo  Qnirites  utuntur:  Bomani  enim  a 
Quirino  Quirites  appdlantur");  Latinus  ius 
Quir.  consecutus  (Gai.  111,  72.  73.  cf.  Ulp. 
ni,  1  ff.) ;  divisionem  accepit  dominium,  ut 
atius  possit  esse  ex  jure  Quir.  dominut»,  alios 


Digitized  by 


Google 


472 


Quirites  —  Quodammodo. 


in  bonis  habere  (Gai.  IT,  40, 41) ;  vel  in  hanis, 
yel  ex  iure  Quir.,  yel  ex  utroque  iure  coins- 
qne  servus  esse  intellegitur;  nudum  ius 
Quir.  in  servo  habere  (Gai  1, 54.  III,  166.  cf. 
1.  an.  C.7,2S:  —  .nuUam  esse  differentiam 
paiimur  inter  dominos,  apud  quos  vel  nu- 
dum ex  iure  (^ir.  vel  tantum  modo  in  bonis 
reperitar* ) ;  intendere  rem  suam  ex.  i.  Quir, 
M«c(GaL  II,  194.  cf.  1, 119.17. 16. 36. 45.86); 
ex  lege  Quiritium{=  ex  iure  Rom.)  vindicare 
(L  1  §  2  D.  6,  1). 

Qtdrites  f.  Quirinus. 

Quis,  1)  mtt?  quidy  toad?  ).  9.  quid 
aliud  —  quam?  (1.  86  D.  50,  16);  quid  si 
etc.  (1.  125  eod.) ;  quaeritur,  quid  iuris  sit 
(1.  7  §  2  D.  20,  5);  scire,  ^id  praeatare 
debitor  debeat  (1.  43  D.  2,  14).  —  2)  — 
aliquis,  j.  IB.  si  quis  —  corruperit,  contra 
fecerit,  negotia  gesserit,  non  probibuit, 
damnatus  erit  ete.  (1.  7  pr.  D.  2,  1.  1.  4 
D.  2,  2.  1.  4  «  5  D.  3.  2.  1.  3  pr.  §  1  D.  3, 
5. 1. 89  D.  47,  2.  cf.  1.  1 D.  50,  16:  «Verbum 
hoc  ,si  quis^  tam  masculos  quam  femin as 
complectitar*);  si  qui  (alii)  sunt  (l.  5  §  1  D. 
42,  ^;  si  quid  —  prohibetur,  admissum  sit 
etc.  (1.  4  pr.  D.  1,  5  1.  1  §  4  D.  1,  \2Y 
si  quid  sit  s.  est  s.  erit,  quod  etc.  (l.  1 1  D. 
l,  16.  1.  2  §  8  D.  2,  11.  1.  22  D.  26,  8); 
si  quM  putas  te  habere  petitiones  (1.  13 
D.  4,  2)\  ut  ne  quis  —  caperet  (1- 18  ^  1» 
18);  non  debet  quis  etc.  (1.  15  §3  D.  1, 7); 
omnia,  quae  quis  editurtis  est;  ibi  quis 
compellitur  edere,  ubi  etc.  (1.  1  §  3  1.  4 
§  5  D.  2,  13). 

Qiiisquam,  icgfnb  einet,  ).  IB.  ex 
dliena  familia  quemq.  redigere  in  pote* 
statem  suam  (1. 17  §  2  D.  1,  7);  nee  cuiq. 
haminum  ius  suum  detrahi  (1.  2  D.  1,  6); 
nee  quemq,  qui  agat  habere  (1.  41  D.  3, 3. 
cf.  L  14  §  1  D.  49, 1);  sine  iniuria  cuiusq, 
fieri  (1.  2  §  10  D.  43,  8);  nee  quidq.  intei'- 
esse  (\.  57  D.  2,  14). 

Quisque,  1)  jebet,  ieglid^er  (1.  29 
D.  28, 5:  —  ;,articulo  quisque  omnes  signi- 
ficantur*);  quod  ius  de  quaque  re  quisque 
dicturus  esset  (L  2  §  10  D.  1,  2);  uti  s. 
prout  quaeque  res  erit,  animadvertere  (1.  1 
I  1  D.  4,  4.  1.  1  pr.  §  4  D.  11,  5.  1.  15 
I  28  D.  47,  10);  prima  quaque  die,  primo 

rque  tempore  (l*  26  D.  36,  1.  1.  5  §  22 
36,  4);  tertio,  qu/into  quoque  die  (1.  1 
§  22  D.  43,  20.  1.  un.  pr.  D.  43,  28);  sua 
quaque  die,  suo  quoque  tempore  (f.  suus 
s.  c.J.  —  2)  itgenb  einer,  3.  IB.  quemad- 
modum  quid  cuiusque  fiat;  quae  cuique 
adquiruntur  (l.  41  D.  1,  3.  1.  2.  pr.  D.  1, 
8);  res,  auae  cuiusque,  cum  morvtur,  fuit 
(1.  3  §  2  D.  37,  1);  negotia,  quae  cuiusque 
fuerint  (L  3  pr.  D.  3,  5);  uti  quaque  lege 


—  bonorum  possessionem  dare  oportebit 
(1.  un.  pr.  D.  38.  14). 

Quisquis,  toet  nur  immer,  toecand^, 
tmisquis  prcbatus  fuerit  posddere  (L  13 
I).  4,  2);  quisqu.  mihi  heres  erit  (1.8  §  1. 
1.  10  pr.  D.  28,  6.  1.  3  pr.  D.  29,  7.  L  123 
pr.  D.  30.  L  70.  116  D.  50,  16);  omne, 
quidquid  etc.  (1.  115  eod.),  quidq,  omnino 
per  vim  fiat  (l.  152  pr.  D.  50, 17);  qmdq. 
in^^enderit  —  habet  actionem;  condemnari, 
quidq,  non,  ut  oportuit,  gessit;  praestari  ei, 
quidq,  eo  nomine  äbest  ei  (1.  2  D.  3,  5).  — 
3)  iebec,  iegüc^er,  quoquo  momento  tem- 
poris,  quoquo  anno  (Gai.  I[,  70.  1.  2  §  6  D. 
1, 2).  —  3)  itgenb  einet,  si  a  quoquo  eorum 

—  furtum  factum  esse  dicetur  (1.  1  pr.  D. 
47, 5);  quod  quaqua  exeeptione  elidi  potest 
^.  2  §  5  D.  44, 4) ;  ad  quemcumque  quoquo 
ture  bona  mea  perveniant  (l.  9  D.  32); 
quoquo  nomine  obligatus  (l.  2  §  20  D.  18, 4). 

Quivis, einlebet,  cuiv, patrifam. quam- 
vis  düigentissimo  posse  contingere  (h  11 
§  5  D.  4,  4);  aliter  ad  versus  ipsum  debi- 
toreiu,  aliter  adverstis  quemv,  possessorem 
lis  aestimanda  (l.  21  §  3  D.  20,  1). 

Quo,  1)  (adv.).  a)  too,  too^in  (1.  1  pr. 
8  5  D.  11,  8.  1.  5  §  1  D.  16.  3.  1.  73  pr. 
D.  50. 17):  b)  töoju?  J. ».  quo  bonum  est? 

0.  13§  2  D.  7.  1.  1.  :;  §  11.  1.10  §4  D. 
37,  4.  1.  93  pr.  D.  46,  3);  o)  ex  quo,  feit* 
bem  (L  4  §  6  D.  1,  16.  1. 16  pr  D.  2. 14). 

—  2)  (coni.)   bog,  bamit  (l.  18  D.  1,  3. 

1.  7  §  7  D.  2,  14.  1.  19  pr.  D.  7.  1.  1.  42 
D.  40,  5);  quo  magis;  quo  minus  (f.  b.  fB.). 

Quoad,  fo  lange  aU,  f>\^,  tamdiu, 
quoad  etc.  (1. 5  §11).  42, 4) ;  quoad  usque 
iuvenis  sit  (l.  52  D.  40,  4);  quoad  trium 
mensum  sit  (1.  1  §  10  D.  25,  4);  quoad 
viveret  (1.  52  §  3  D.  2,  14.  1.  39  §  2  D. 
10.  2). 

Quod  (coni.),  1)  bag,  }.  B.  facere,  quod 

—  valeat  (I.  12  §  3  D.  30);  notum  facere, 
quod  etc.  (1.  I  §  3  D.  25.  3);  notandum 
esse,  quod  etc.  (1.  4  pr.  D.  37,  4) ;  divisio, 
quod  etc.  (1.  1  pr.  D.  1.  6);  hoc  interesse, 
quod  etc.  (1.  101  pr.  191  D.  50,.  16);  /kmic 
poenam  ferre,  quod  etc.  (1.  11  §  3  D.  11. 
1).  —  2)  toeil,  non  quia  —  sed  quod  etc. 
(1.  1  D.  1.  2);  propterea,  quod  (1. 2  §  2  eod. 
1.  35  D.  28,  6);  ideo,  quod  (l-  7  §  4  D.  2, 
1);  ob  id,  quod;  eo,  quod  (f.  is  s.  ^;  nuUa 
alia  ex  causa,  quam  quod  etc.  (L  32  g  1 
D.  1, 3);  ea  ratione,  quod  (1. 38  pr.  D.  4, 4); 
exceptio:  «quod  non  iure  meo  receperim' 
a.  1  §  3  D.  43,  24). 

Quodammodo,  getoiffetmaften,  |.  9. 
quasi  quodamm,  (L  19  §  2  D.  16,  .1);  q^ 
dämm,  quasi  —  vigeri  (1.  7  §  6  D.  2, 14); 
meum  quodamm.  instrumentum  (1.  4  §  1 
D.  2,  13);   quodainm,  quasi  heres;  effeetu 


Digitized  by 


Google 


Quodni  —  Raptor. 


473 


quodamm,  heres  (1.  5  §  1  D.  14,  5.  1.  14 
§  1  D.  41,  3);  qnodamiu.  sibi  heredüatem, 
seque  ei  obligare  (1.  20  §  1  D.  3,  5). 

Quodni»  loettn  aber  ni^t  (Gai.  II,  165. 
ülp.  XXn.  33). 

Quodsi,  loenn  aber  (Gai.  II,  71.  166. 
188.  212.  l.  16  pr.  17.  26.  37  D.  5,  3.  1.  41 
D.  12,  1.  1.  28  pr.  D,  19,  2.  1.  9  pr.  D. 
26,  7.  1.  4.  7.  10  §  1  D.  34,  4.  1.  14  §  3 
D.  47,  2). 

Qnomodo,  tote,  fotoie  (1.  41  D.  1,  3. 
1.  67  D.  24,  3.  l.  1  pr.  D.  29,  1.  1.  1  pr. 
D.  37,  13,  l.  10  D.  46,  4.  1.  125  D.  50, 16). 

Quomodooumque,    toie  nur  immet 

(ülp.  xxni,  10). 

Quondam»  1)  einft,  einmal  (1.  3  §  1 
D.  3,  1.  1.  15  D.  23,  2.  1.  24  C.  2,  3.  1. 28 
D.  11,  7). 

Qiaoniam,  toeil  (1.  23  D.  1,  7.  I.  9  pr. 
1.  14  §  2  D.  4,  2.  1.  7  pr.  D.  12,  4.  l.  12 
D.  85,  1.  1.  10  §  1  D.  40,  5). 

Qnoque  (coni.),  and^  (1-  8  §  4  D.  2,  8. 
1.  3  D.  2,  12.  1.  2  pr.  D.  2,  14.  l.  33  pr. 
D.  3,  3.  1.  40  pr.  §  2  D.  5,  3.  l.  16  pr. 
D.  46.  4.  I.  40  §  2.  1.  43.  60  §  1.  1.  78. 
91.  138.  146.  176.  220  §  3  D.  50,  16). 

Qnoquo  (ady.),  tvobin  nur  immer 
(1.  26  §  3  D.  23,  4). 

Qnoquomodo,  loie,  auf  meldbe  Steife 
nur  immer  (1. 1  pr.  1.  24.  40  pr.  D.  29, 1). 

Quorsum,  n>0)tt   (1.  7  §  2  D.  33,  10). 

Quot,  1)  toie  öiele,  j.  Sd,  tot  —  quot 
0.  86  D.  45,  1);  toHdem  —  quot  (1. 2  §  32 


D.  1,  2);  quot  sint  (L  15  pr.  D.  42,  5); 
quotquot,  tokt  \titU  nur  immer  (l.  195 
§  2  D.  50,  16).  —  2)  iebe,  alle:  quot 
diebus,  quot  tnensibus,  tftglid^,  monatlid^ 
(1.  8  §  24  D.  2,  15.  l.  17  §  1  D.  33,  1). 

Quotannis,  idl^rlid^  (l.  12  §  4—6  D. 
36,  2). 

Qnotidiannii  f.  eottidianus. 

Quotiens,  fo  oft  ali,  toann,  5.  99. 
totiena  —  quot  (f.  totiens) ;  tune,  quot  (1. 13 
D.  4,  2);  duo  genera:  unum,  quot.  etc.  — 
alterum,  cum  etc.  (l.  38  D.  50,  16);  quot. 
in  republiea  sunt  maffistratas  —  quot.  pro- 
fidscuntur  (1.  2  §  33  D.  1,  2);  quot.  lex 
impedimento  non  est  (L,  136  D.  50,  17); 
quot.  aequitas  suggerit  (1.  26  §  9  D.  4,  6). 

Quotienscumque,  fo  oft  nur,  mann 
nur  immer,  5.  6.  quotiensc.  quis  ex  ne- 
cessüate  afuit  (1.  26  §  6  cit.);  fiUae  meae 
quotiensc.  vidua  erit,  in  annos  singulos 
centum  heres  meus  dato  (1.  22  D.  33,  1); 
quotiensc.  cdiquid  in  looo  publieo  fieri  per- 
mUtitur  (I.  2  §  10  D.  43,  8). 

Quotlensque  =  quotiens  (1. 3jpr.  D.  7,4). 

Quotus,  ber  toiebiel^e,  j.  9.  respon- 
dere,  quota  ex  parte  eins  sit  praedium  (1.20 
§  2  D.  11,  1);  non  interesse,  quota  portio 
hereditatis  ad  Lepotem  perbineat  (1. 1  §  10 
D.  37,  8). 

Quousque,  fo  toeit,  litus  est,  quousq, 
maximw  fluctus  pervenit  (1. 96  pr.  D.  50, 1 6) ; 
quousq.  ratio  patitur  (1.  60  J).  23,  3). 

Quum  f.  cum. 


R. 


Babies,  9laferei,  SSutl^:  furoris  rabie 
constrictns  (1.  2  C.  6,  22). 

Badere,  abtragen,  obfd^aben,  ).  Sd. 
rad.  nummos  aureos  (1. 8  D.  48, 10);  reddere 
tabulam  rasa  pictura  (1.  14  pr.  50«  16); 
fc^ecrcn  (Umdere)  (1.  11  pr.  D.  9,  2). 

Badiare,  ftroblen,  glönaen(§3  J  1,5). 

Badloitus  (adv.),  mit  ber  aSBurjel, 
bon  (S)runb  au«,  §.  C  arhor  rad.  eruta; 
rad.  arborem  eveUere  (1.  26  §  2  D.  41,  1. 
L  7  §  2  D.  47,  7);  gana  unb  gar,  rad. 
exeisa  satisdatio  (1-  7  §  8  C.  5,  70). 

Radix,  SBur^el,  5.  ^.  in  alienum  agram 
radices  immittere,  agere  (l.  5  §  3  D.  6,  1. 
1.  7  §  2.  13  D.41,  1);  ttOpi\d):  sanctio  swts 
radices  extendMt  ad  omnes  personas  (1. 35 
§  3  C.  8,  28). 

Bamus»  gtoeig  (1.  1  §  8  D.  43,  27). 

Bapaoitas,  9laubfu(bt  (1.  11  G.  Th. 
13,  11). 

Bapaz,  raubgierig:  rapaces  quaestus 
(L  3  C.  12,  28). 


Bapere,  1)  rauben,  v  16.  (^  bonorum 
rapt.  actio  (tit.  I.  4,  2.  i).  47,  8.  C.  9,  33); 
rap.  liberum  Äomtncm (1.20  D.  22,Z),puerum 
ingenuum  (1.  6  D.  48,  6),  mulierem  (l.  5 
§  2  eod.);  rapta  virgo  vel  vidua  (1.  un. 
§  2  G.  9,  13).  -  2)  fortreißen,  fort- 
jie^en,  5.  lo.  rap.  secum  in  accessionis 
locum  (1.  4  pr.  D.  33,  9).  —  3)  fc^nell 
ergreifen,  benu^en:  rapienda  occasio 
(l.  168  pr.  D.  50,  17). 

Bapidoa,  reigenb,  bon  ber  Strömung 
bed  9kffer9  gefogt  (1. 1  §  15  D.  43, 12.  1 1 
§  3  D.  43,  13). 

Bapina,  9laub,  j.  ©.  «  rapinas  fecerint 
inter  se  coilusores,  vi  bonorum  raptorum 
non  deneffabitur  actio  (1.  1  §  1  D.  11,  5); 
per  rap.  ab  invito  domino  rem  comparare 
(1.  70  D.  6,  1);  rapinae  a  nullo  praestantur 
(1.  23  D.  50,  17,  cf.  1.  30  pi.  D,  35,  2). 
ancillae  vel  libertinae  rapinam  passae 
(1.  un.  §  Ic  G.  9,  13). 

Baptor,  9l&ttber   (1.  3   §  1     !>•  h  15 


Digitized  by 


Google 


474 


Raptus  —  Ratio  cinator. 


I.  13  pr.  D.  6,  3.  1.  3  §  11  D.  10,  4.  1.  81 
§  3  ü.  47,  2;  ;,Cuin  raptor  omnimodo 
furtum  facit,  manifestus  für  existimandus 
est");  raptores  virginum  yel  viduarum 
(1.  53  C.  1,  3.  1.  un.  pr.  C.  9,  13). 

Raptus,  ^anb,  auferre  per  raptum  (1. 4 
pr.  D  2,  7);  raptus  crimen  (1.  5  §  2  D. 
48,  6);  stu^o  vel  raptu  vel  adtUterio  de- 
prehmsi  rei  (1.  7  C.  1,  55);  raptus  virgi- 
num vel  vidußrum  (1.  un.   §  5   C.  9,  13^. 

Barus  (adi.),  raro  (adv.),  fcUen,  j.^. 
iier  navigio  deterius  fieri,  si  usus  eius  vel 
difficilior  fiat  aut  minor  vel  rarior  (1. 1  §  15 
D.  43,  12);  raro  et  non  nisi  re  urgente 
faciendum  (1. 82  D.  5,  1);  quod  raro  accidit 
(§  22  I.  2,  1). 

Baater,  Stax\i,  S^adt  (l.  16  §  1  D. 
33,  7). 

Batiarius,  gflogfa^ter,  Sflog^änblet 
(1.  30  D.  13,  7). 

Batihabitio  f.  ratus. 

Batio,  1)  Sled^nung  (1.6  §  3  D.  2,  13: 
gRationem  esse  Labeo  ait  ultro  citro  dandi 
accipiendi,  credendi,  obligandi  sohendi  sui 
ccmsa  negotiationem**) ;  rationem  implicitani 
habere  cum  aliquo  propter  accepta  et  data; 
ratio  a^xepti  aique  expensi  (1.  47  §  1  D.  2. 
14);  nuda  ratio  (ber  (Sintrag  in  eine  9{ed^« 
nung  obet  int  ^aui^buc^e)  non  facit  äliquem 
debitorem  (1.  26  D.  39,  5.  cf.  1.  49  §  2  D. 
15,1);  rationemjMmere,  reddere,  praestare^ 
subducere,  edere  (\.  bicfe  SB.),  agere,  gerere 

0.  41  §7.  10  D.  40,  5.  1.  40  §  3  D.  40,  7. 

1.  34  D.  40,  12);  actus  sui  rationes  con- 
ficere  (1.  10  §  1  D.  2,  13);  quidquid  ex 
prima  adminisiratione  debuit  ad  secundavt 
rat  transfene  (1.  56  §  2  D.  17,  1);  quod 
rationi  bonorum  per  tutorem  deerit  {1. 18  D. 
27, 3);  actio  de  ration.  disträhendis  (f.  biefe 
3B.  8.  2);  rationes  accipere  (1.  7  pr.  D.  18, 
1),  interddere,  adulterare  (f.  biefe  SB.);  falsas 
rat.  deferre  (l- 15  §  6  D.  49, 14);  subscriptae 
et  expunctae  rat.  (1.  43  §  1  D.  44,  3);  ra- 
tionibus  fundi  praeficere  servum  (1.  31  pr. 
D.  34,  4);  quod  servus  separatum  a  ration, 
donUnicis  habet  (1-  ^  §  4-  cf.  1, 4  pr.  D.  15, 
1);  in  rationes  suas  pervenisse  pecuniam 
(1.  31  D.  13,  5);  in  rat  meas  translata 
(1.  102  pr.  D.  32) ;  in  ratione  impensarum 
referre  aliquid  (1.  33  D.  3,  5);  rationibus 
tutdae  referre  pretium  (1.  lo  pr.  D.  18,  5) ; 
ration,  publids  referri  (1.  2  §  6  D.  50,  8); 
fisci  rationibus  referri  (1.  2  C.  10,  2),  vindi- 


caH   (1.  4  C.  10,  1),  öbligari   (1-  1'  eodj; 
aud^  f.  t).  0.  pecunia,  Patrimonium,  jk. 
ex  ratione  fisci  nomina  facta  (1. 3  §  8  D.  49, 


14);  quodcumque  privilegii  fisco  competit, 
hoc  idem  et  Caesaris  ratio  et  Äugustae  ha- 
bere seiet  (1.6  §  1  eodJ) ;  procurator  privatae 
rat,.(\  7  C.  2;  1).—  2)  Slec^enfd^aft,  füt^U 


fettiaung,  ^,fB.  siquid  uxores  eomm  qui 
ad  of ncia  proficiscontur  deliquerint,  ab  ipsis 
ratio  et  vindicta  exigatur  (1. 4  §  2  D.  1, 16); 
81  quando  ei,  qui  nocens  videbator,  postea 
ratio  innocentiae  constitit  (1.  1  §  27  in  f. 
D.  48,  18.  cf.  1.  15  D.  49,  16),  —  3)  »e- 
ril(f{i(^tiQung,  9lfi(ffi(^t:  rationem  ha- 
bere alicuius,  auf  ethmS  SUUffld^t  nehmen, 
5.  99.  officio  iudicis  inest,  ut  rationem  loa 
vel  temporis  habeat  (1.  5  pr.  D.  13, 6);  rot 
hab.  aetatis  (1. 16  §  31).  48,  19),  remissiomi 
(1.  15  §  7.  cf.  §  5  D.  19,  2),  dämm  (L  12 
eod.  1.  15  §  32  D.  39,  2),  improvisi  onerit 
(l.  41  D.  19,  1),  sumptuum,  impensarum, 
impendiorum  (1.  39  pr.  D.  10,  2.  1.  7  pr. 
D.  24,  3.  1.  7  D.  36, 1);  in  condemnatione 

§er8onarum,qnae  in  id  quod  facere  possont 
amnantur,  ipsarum  ratio  habenda  est,  ne 
egeant  (1.  173  pr,  D.  50, 17).  —  4)  Ornnb, 
).  9.  ratio,  quare  etc.  (1.  1  §  4  D.  37, 9. 
1.  15  D.  41,  2);  affectus  ratione  mandati 
agi  (1.  54  pr.  D.  17, 1);  non  omnium,  quae  a 
maioribus  constituta  sunt,  ratio  reddi  potest, 
et  ideo  rationes  eorum,  quae  constituuntur, 
inquiri  non  oportet  (1.  20.  21  D.  1,  3).  — 
5)  SfoIgeti(^ttg!eit,  (Sonfequena  ober 
IBernunftgemäg^ett  ))ofttiliet9led^dbeflim' 
mungen,  b.  ^.  bie  UebereinfHntmung  berfelben 
mit  anbem  aHaemeinen  (!hcttnbfä|en  be^  pcfu 
Üt>tn^edfi»,  ober  mit  ben  $nnci|nen  ber  fkt' 
nunft,  mit  ber  3bee  be«  %itdftd  über^n^rt,  §.». 
contra  rat,  iuris  receptum ;  contra  tenorem 
r(Uionis  introductum  (1.  14.  16  eod);  mdla 
iuris  ratio  aut  aeqmtatis  benignitas  patitur, 
ut  etc.  (l.  25  eod.);  et  ratio  et  aeqmias 
Postulat  (l.  7  §  1  D.4, 1);  et  aequitatem  et 
rationem  habere  magis  (1. 32  §  4  [D.  35, 2); 
summam  rat.  habere  (1.  63  pr.  D.  17,  2); 
habere  mediam  rat.  (l  6  pr.  D.  48,  19); 
naturalis  ratio  (f.  b.  SB.);  iuris  civilis  ratio 
(1.  33  pr.  D.  35,  1);  rationis  esse  (IU^t. 
D.  23,  2.  1.  69  §  1  D.  28,  3);  rationi  am- 
gruens  (1.  87  §  7  D.  35,  2);  ratio  suadet 
(1.  4  pr.  D.  22,  1.  1.  38  pr.  D.  26,  7.  l.  22 
D.  2^  7.  1.  70  pr.  D.  31.  l  95  §  10  D. 
46,  3),  admittit  (1.  5  pr.  D.  25,  1),  deposeii 
(1.  87  §  3  D.  31),  facü,  efficU  (1.  3  §  lö. 
1.  17  §  1  D.  15,  3.  1.  32  pr.  D.  21,  2.  12 
§  6  D.  87,  6.  1.  25  D.  40, 1);  in  cantrariiM 
ducit  8.  trahü  G-  60  §  2  D.  23.  2.  1.  11 
§  1  D.  35,  2).  —  6)  «tt  ttttb  »eife, 
ratio,  quenuidmodum  etc.  (1. 1  §  6  D.  37, 10. 
1.  24  §  2  D.  40,  12);  qua  ratione  -  it» 
(1.  15  §  1  D  1,  7);  ahqua  ratione  bonafide 
possessionem  nancisci;  ratio  optinenäae 
possessionis  (L  6  D.  41, 2);  secundum  pietatis 
rat.  lugendi  parentes  et  liberi  (1.  &  D.'S, 
2) ;  ratio  naturalis  animi  tut  (1. 14  C.  9, 1). 
Batiooinator,  9ledb  nungiSfü^ter, 
«ud^l^altet  a*  5  §  16  P,  14,  4). 


Digitized  by 


Google 


Ratiocini  um  —  Recedere. 


475 


Batiooinium,  1)  9led^nttngdfüfituitg 
a.  6  C.  2,  7.  1.  9  §  2  C.  9,  49.  1. 1  C.  12, 
59).  -  2)  bie  Wcd^ttung  (\.  2  C.  10.  80). 

BationftbiliB  (adi.),  ratlonabiliter 
(adv.),  vernünftig,  u.  fe.  ration.  causa  (1. 2 
§ 8  D.  6, 1).  sententia  (1. 2  §  8  D.  5, 1);  ratio- 
nabil  inteüegere  p.  8  §  1  C.  Th.  11,  8). 

Bationalls,  i^affenbeamtet,  indbefon«  . 
bete  rat.  privatae  rei,  ber  Äertoattcr  be* 
laiferl.  ^dtwtft^te«  (rubr.  D.  1,  19.  1.  4 
C.  1,  3.  1.  nn.  C.  1,  52.  1.  2  C.  1,  54.  1.  4 
C.  2,  8.  1  8  C.  2,  86.  1.  5  C.  8,  22.  1.  5. 
8. 10  C.  3,  26.  1.  2  C.  4,  12.  1.  7  C.  9,  49. 
1.  3  C.  10,  10.  1.  4  C.  11,  65.  1.  4  C.  11, 
66) ;  rcUumalis  officium,  bad  SSmt  eine«  f oldöen 
(1.  6  C.  10,  19). 

BatiB,  Sflog  (1.  1  pr.  D.  48,  14). 

Batiunoula,  9le(^nung  (1.  28  D.  16, 
3.  1.  8  §  10  D.  88,  9). 

Batus,  1)  gültig,  toirffom,  j.  8.  rato 
tnanente  pacto  (1.  16  D.  2,  15);  ratam  esse 
transactionem,  donationeniy  traditionem  (l«  8 
§  25  eod.  1.  65—67  D.  24,  1);  testamenta 
rata,  im  (^egenf.  bon  irrita  (1. 6  §  11  D.  28 
3);  ratum  manere  testamentum,  im  ^egenf. 
üott  rumpi  (1-  16  §  1  D.  28,B);  per  omnia 
rata  vciuntas  suprema  (1-  42  D.  40,  5);  cum 
semel  adita  est  hereditas,  omnis  defuncti 
voluntas  rata  constituitur  (1.  57  §  2  D.  86, 
1);  ratum,  non  ratum  legatum,  fideicommis- 
8um  (1.  16  C.  29,  1.  1.  12  §  1  D.  80.  1.  41 
§  8  D.  82);  libertates  ratae  (I.  9  D.  29,  6); 
nullum  divortium  ratam  est  nisi  VII  civi- 
bu8  Rom.  puberibuR  adhibitis  (1.9D.24,2); 
contra  iuris  civilis  regulas  pacta  conventa 
rata  non  habentur  (1.  28  pr.  D.  2, 14);  rata 
non  habetur  auctoritas  dolo  malo  facta 
(1.61  pr.  D.28,8);  non  aliter  pupiUi  rata  ha- 
bebitur  nttntiatio  quam  intercedente  tutore 
auctore  (1.  5  pr.  D.  89, 1);  in8bef.  toirb  ratum 
habere  unb  ratilwhitio  non  ber  nodbfolgen» 
ben  (BüUigerflArnng,  iS^ene^mtgnng, 
Qefröftigung  eine«  eigenen  mangelü^ften 
«efd^ft«  {1.  25  C.  5,  16.  l.  1  C.  2,  45),  ober 
einer  fremben  ^anblnng,  namentlich  eined  o^ne 
Auftrag  gefül^rten  ©ef^dftS  burc^  benjenigen, 
fthf  ben  eö  gefü^  ip,  gefogt:  ratam  rem 
haheri  hoc  est  comprobare  adgnoscereque 
quod  actum  est  a  falso  procuratore  (1.  12 
§  1  D.  46.  8);  ratihabitio  canstituit  tuum 
negotium,  quod  ab  initio  tuum  tum  erat,  sed 
tna  contemplatione  gestum  (1.  5  §  11.  12 
B.8, 5);  ratihdbitiones  gestorum  ad  illa  re- 
dnci  tempora  oportet,  in  quibus  contracta 
snnt  (1. 25  C.  5, 16.  cf.  1. 16  §  1  D.  20, 1);  si 
non  vcro  procuratori  solvam,  ratum  autem 
hAeat  dominus  quod  solutum  est,  liberatio 
contingit;  rati  enira  habitio  mandato  com- 
paratur  (l.  12  §  4  D.  46,  8);  si  quod  alius 
dciecit  ratum  Äootiero—me  videri  deiecisse; 


rectius  enim  dici  in  maleficio  ratihabitionem 
mandato  comparari  (1- 1  §  14D.  43, 1 6) ;  ratam 
rem  hdberi  s,  ratam  rem  dominum  habt' 
turum  8.  ratum  habere  cum,  ad  quem  ea  res 
pertinet  s.  de  rato  (habendo)  s.  de  ratihabi- 
turne  cavere,  stipulari,  satisdare;  ratihabt- 
tumis  satisdatio  (1.88  §  8. 1.89  §  1. 1.40  §  1  ff. 
1.  75  D.  3,  3.  tit.  D.  46,  8).  —  2)  rata 
^r*fo^,  jnfommenber  ober  ber^&ltnig« 
magiger  Xl^eil  ober  «ntl^eil,  §.  ©.  pro 
rata  eius,  quod  cuique  debetur,  tributionem 
fieri  (1.  5  §  19  D.  14,  4);  pro  rata  conferre 
in  funus  (1. 27  pr.  D.  11, 7);  pro  rata  patri- 
monü,  quod  heres  proprium  nabuit,(2ts£n&t4t 
erogationes;  pro  rata  castrensis  pecuniae 
decedere  sumptus  (1.  56  D.  86, 1);  pro  rata 
portione  restitutionem  facere  (1.75  pr.  eod.); 
pro  rata  ex  fideioommisso  retiner e  (1.5  D.  85, 
3);  pro  rata  adcrescere  (1.  4  D.  5,  4);  ex 
substitutione  heredes    existent  pro  rata 

fartium,  ex  quibus  instituti  sunt  (1.  10  pr. 
L  28,  6) ;  pro  rata  exonerandi  heredes  (1. 1 
§  19  D.  86, 8);  mercedis  exonerationem  pro 
rata  consequi  (1. 15  §  7  D.  19,  2). 

Bauoa,  eine  9rt  SBurm:  raucis  segetes 
corruptae  (1.  15  §  2  D.  19,  2). 

Bavenna,  Stabt  in  JDbetitoiien  am  abria» 
tifdjcn  SReer  (1.  16  D.  17,  1). 

BeatuB,  bad  9[ngenagtfein;  ^Lnflage- 
ftonb  (l.  25  D.  48,  19.  1.  7  §  2  D.  48,  20. 
1.  46  §  6  D.  49,  14.  1.  8  §  9  D.  50,  4. 
1.  34  C.  5,  16). 

Bebaptizare,  miebertaufen  (\,  2 
C.  1,  6). 

BebelllB,  ^ufrü^rer,  StebeUe  (1-  ^ 
C.  12,  45). 

Beoalcare,  mieber^olen  (l.  4  pr.  G. 
Th.  16.  6). 

Beoavere,  ®egencaution  leiflen  (1.  3 

C.  Th.  9,  2). 

Beoedere,  ^urücttreten/  iurüd« 
ge^en,  fortgel^en,  fic^  entfernen, 
a)  bom  Snrüatreten  be«  SBaff er«  gefogt ; 
recessus,  bod  3urü(ftreten  bed  ®afferd 
(1.  7  §  6.  1.   80  §  3  D.  41,    1.  1.  8  §  2 

D.  43.  20);  b)  Weggehen,  j.  ».  rec.  a 
fossato  (1.  3  §  4  D.  49,  16),  a  magistro  (1. 
17  §  5  D.  21,  1);  ea  condicione  liberto 
fideicommissum  relictum,  ne  a  fUiis  rece- 
deret  (1.  34  §  4D.  81.  cf.  l.  18  §  1  D.  38, 
1);  5urü(ttreten,  ab  emptione  venditione, 
locatione  conductionc  ceterisque  similibus 
obligationibus  quin  integris  onmibns  con- 
sensu  eorum,  qui  inter  se  obligati  sint; 
recedi  possit,  dubium  non  est  (1-  58D.2, 14) . 
rec.  a  (priore)  contractu  (l.  24  pr.  D.  18,  7. 1. 
72  pr.  D.  18,  1),  a  societate  (1.  65  §  6.  15  D. 
17,  2),  a  prior«  testamento,  iudicio  (l.  18D. 
82.1.  19  D.  34,  9),  a  legato,  ab  his.quae 
legata  essent.  (1. 18  pr.  D.  34,  1.  1.  7  D.  84, 


Digitized  by 


Google 


476 


ReceuB — Recipere. 


§; 


4.  1.  24  §  16  D.  40,  5),  ab  uaufruäu  (1-  48 
►r.  D.  7,  1)  de  possessione  (1.  34  pr.  D.  41, 
!);  toeglommen,  ^d^tibtn,  dominium, pro- 
prietaSy  possessio  recedit  ab  aliquo  (1.  10 
8  2D.  13, 1.  l.  105  D.  35,  1.  l.  35  D.  41, 1. 
1. 84D.  41,  2);  sive  remanserit  (praedium) 
penes  emptorem  sive  recesserit  (l.  9  pr.  D. 
39, 3):  c)  f id^  entfernen,  abloeid^en,  j.  ©. 
rec.  a  naturali  iure  (1.  1  §  4.  1.  6  pr.  D. 
1,  1),  a  significatione  verborum  (1.  69  pr.  D. 
32),  a  veterum  opinione  (I.  1  §  9  D.  35,  2). 

Beoens,  frijd^,  neu:  a)  toer  eben  et* 
lOQd  get^an  bat,  j.  9.  recens  a  caede 
madenteque  adhuc  cruore  (1.  2  §  24  D.  1, 
2);  feminae  recerUes  ex  partu,  grauen,  bie 
thtn  geboren  ^aben  (1.  163  §  1  D  50,  16); 
b)  ge^enttidrttg,  augenbüdltc^,  $.  ^. 
recerUt  tempore  8.  in  recenti  =  in  praesenti 
8.  etatam  (1.  1  §  11.  1.  2  D.  37,  10.  I.  25 
D.  48,  19). 

Beoensere,  erA&blen,  auf  jäblen  (1.  3 
C.  Th.  4,  17). 

Becensio  s.  reoensltio,  Xurd^ge^ung, 
Prüfung,  äRufterung,  5.  9.  lec.  ser- 
vorum  (1.  3  §  7  D.    10,   4),  actorum  (1.  3 

C.  7,  61). 

Beoeptaculum,  l)$e]^ältnt6:  recep t. 
aquae  (1.  1  §  5  D.  13,  14);  quinque  nasci 
poBse ,  qaia  vulvae  mulierum  iotidem 
receptacula  habere  possin t  (1.  36  D.  46,  3) ; 

—  2)  @d^lu<)f»inlcl,  Suflud^tSort  (1. 
18  D.  2,  4). 

Beoeptare,  aufnehmen  (1.  un.  C.  Th. 
7,  14). 

Beoeptator  s.  reoeptor,  »er  Serbredber 
ober  ©egenft&nbe  etned  S^erbred^enä  bei  ftd^ 
aufnimmt  unb  oerftedt:  gebier  (1.  3  §  1 

D.  1,  15.  1.  13  pr.  D.  1,  18.  1.  3  §  3  D. 
47,  9.  1.  3  §  3  D.  47,  14.  1.  1  D.  47,  16. 
1.  6  §  1  D.  48,  3). 

BeoepUolus,  koad  ber.  Sfhldgabe  unter» 
liegt,  1)  dos  recept,  bie  ST^itgift,  beren 
»Iftdfall  für  btn  Xobegfall  ber  (gl^e* 
frau  jti<)ulirt  ift  (1.  31  §  2  D.  39,   1). 

—  2)  actio  recept.,  bie  ^laae  gegen  einen 
(Sfelbioec^dler  auf  ^e^a^Iung  ber  oon 
i^m  übernommenen  fremben  6d^ulb 
(§  8  I.  4,  6.  1.  2  C.  4,  18). 

Beoeptlo,  ^eimlid^e  ^ufna^me:  per 
recept,  sübtrahere  mulionem  (1. 17  C.  12, 50). 

Booeptor,  f.  rec^tator. 

Beoeptoriua,  ^ur  ^ufbekoal^rung 
bienenb:  scrinia  recept.  (1.  3C.  Th.  6,3). 

Beoeptum  s.  recipere  s.  2  c. 

Becessua  s.  recedere  s.  a. 

Becidere,  1)  surüdfallen,  jurüd'» 
berfe|t  toerben,  jurüdle^ren,  j.  ö. 
redempta  (maller)  in  causctm  suam  recidit 
(1.  6  D.  49,15);  rec.  inpristinam  cciusam 
(1.  14§  1  D.  41,  1);  vec.inpotestatem  (1.  1 


§  1  D.  14,  6);  audf  überhaupt  f.  t).  a.  cadere 
in  potest.  (1.  5  D.  1,  6  1.  10.  40  pr.  D.  1, 
7.  1.  28  §  1  D.  28,  2.  1.  2  pr.  D.  28,  6); 
ad  irritum  rec.,  nid^tig  Serben  (1.  42 
eod.  1.  16  §  1  D.  5,  2);  ad  unum  rec.,  ft^ 
bcrminbern  (l.  13  pr.  D.  33,  5).  —  2)  rec. 
ad  8.  in  aliquem,  ait  gemanben  fallen, 
lommen,  S^manbem  anfallen,  a.  S.  in 
unum  recidit  ius  omnium  (1.  7  §  2  D.  3, 
4) ;  recidit  in  aliqnem  ususfructus  (1.  9  pr. 
D.  7,  9);  heredita'J  (1.  41  §  2  D.  21,  2), 
bonorum  possessio  (1.  2  §  8  D.  37,  11}. 

Becidere,  1)  abfc^neiben,  abreißen, 
j.  83.  rec.  radices  (1.  6  §  2  D.  47,  7), 
proteetum  (1*  29  §  1  D.  9,  2);  statuae 
partes  recisae  (1.  11  §  8  D.  6,  2).  —  2) 
oerfürjen,  berringern  =  minuert; 
recisio  —  minutio^  J.  ö.  recid.  legata,  im 
(SJegenf.  Don  augere  (1.  5  §  5  D.  37,  5.  cf. 
1.  1  §  13  D.  d3,  4);  Falddia  recisionem 
legatorum  factura;  recid.  praeceptiones  (1. 
35  §  1  D.  28,  5);  recisus  (adi.)  —  wtnirfitf, 
brevis:  tempus  recisius,  im  (Segenf.  l^on 
longius  (1.  2  D.  47,  21). 

Beoiperare  s.  recuperare. 

Beoipere,  1)  empfangen:  a)  jurüd« 
nehmen,  jurürfer^alten,  toieberct* 
langen,  5.  ^.  post  divortium  recip.  dotem 
(1.  41  §  7  D.  32);  partem   dotis  recipere, 

Eartem  apud  virum  relinquere  (l.  66  §  5 
K  24, 3) ;  pius  debito  solutum  per  condictio- 
nem  recte  recipitur(l.  45  D.  12,6) ;  solutione 
Itberatae  receptaeque  species  auri  (1  27  D.  13, 
7);  mutuum  damus  recepturi  ideni  genus 
(L  2  pr.  D.  12,  1);  qui  donat,  sie  dat,  ne 
recipiaty  at  qni  precario  concedit,  sie  dat 
quasi  tunc  recepturus,  cum  sibi  libuerit  pre- 
carium  solvere  (l.  1  J  2  D.  43,   26);  ius 
amissae  rei  redpiendae  ab  extraneo(l  19 
pr.  D.  49,  15);  in  servo  pristinum  ius  recip. 
(§5  eod.);  recip.  amissum  ius  (1.  21  pr.D. 
37, 14);  pristinam  libertatem  (1.  7  pr.  D.  41, 
1),  pri8tinam^peciem(1.14§  1  eod.),civit(riem 
Romanam  (1. 104 D.  35, 1).  —  b)  nehmen, 
em<)fangen,  j.  ^.  hereditatem recijo,  fidei- 
commissam,   ex  Scto  Trebeü,  (l.  17  D.2, 15. 
1.  9  §  4  D.  26,  8.  1.  47  D.  36,  1);  alumno 
certam  pecuniam   legare  et  eam  reeipi  a 
Sempr,  mandare  (1.  64  §  1  eod.);  qui  ab  hi? 
(sc.    debitoribus    naturalibus)    peeuniß» 
recipiunt,  debitum  sibi   recepisse  intellegi 
posaunt  (1. 16  §  4  D.  46,  1);.  rem  ab  aliquo 
receptam  custodire  (l.  1  §  13  D.  16, 3);  repe- 
titio  nulla  est  ab  eo  qui  suum  recepit  (1- 
44  D.  12,  6).  —  c)  bejicl^en  {perciieres. 
2)»  h'  ^'  fr^*ctus  post  mchoatum  iuaicium 
recepti  (l.  25  §  4  D.  42,  8);  quod  ex  mem, 
et  quod  eo  nomine  receptum  est;  preUitm 
(niercium)  receptum  (I.  5  §  5. 11  D.  14, 4).— 
2)aufne^mcn,  annehmen:  a)  bei  fi<4 


Digitized  by 


Google 


Reci  procus — Recludere. 


477 


aufnehmen,  5.  B.  ait  praetor:  *nautae 
caupones  stabularü  quod  cuiusque  salvum 
fort  receperint  nisi  restituent,  in  eoß  iudi- 
eiam  dabo'  (1. 1  pr.  cf.  §  6  ff.  1. 8  pr.  §  2. 1. 4. 
§  1. 1.  5  §  1  D.  4, 9);  hospitio  repentino  recip. 
aliqaem  (1.  6  §  8  eöd.) ;  recip.  hospüetn  (1. 2 
§  ID.  7, 8);  transfugam  iure  belli  recipitnus 
(1. 51  D.  41, 1);  recip.  sermim  alienum  (1-  1 
pr.  §  2  D.  II,  3:  —  „est  proprie  recipere  re- 
fugiwnahscondendi  causa  aervopraestare*^) ; 
qui  ex  hicendio,  ruina  etc.  quid  rapuisse, 
recepisse  dolo  mah  dicetar  (l.  1  pr.  1. 3  §  3. 
4  D.  47,  9);  b)  Semanbcn  wo^in  ober 
worunter  aufnehmen,  ^.^.incoUegium 
recip.  aliquem  (1.  8  §  2  D.  47,  22);  tw  car- 
cerem  recipienda  persona  (1.  1  D.  48,  8); 
recepiarum  personarum  custodia  (1. 4  C.  9, 4); 
tft  8.  inter  reos  recipi  (I.  12  §  1  D.  48,  2.  1. 
16  §  7  D.  48,  5) ;  inter  reas  adtdterii  recepta 
(1. 11  §  2  eod.) ;  qui  exhibendi  postulati  sunt 
proptor  aliam  causam,  alterius  criipinis, 
quod  anteadmissum  e8t,m  non  recipiuntur 
(1. 2§2D.  48, 3);  c)  auf  f  id^  nehmen,  übcr^ 
nel^men  =  suscipere,  excipere  s.  2  j.  95.reip. 
euatodiam  (I.  55  pr.  D.  19,  2);  in  se  recip. 
periculum  0- 13  §  5  eod.  1.  21 D.  26,  7. 1.  1  pr. 
D.  27,  8).  debitum  (1.  4  §  1  D.  40,  1);  recip. 
oUigalionem  alienatn  (1.  8  §  1  D.  16,  1); 
tacite  in  fidem  suam  recip.  (1. 40  §  1  D.  49, 
14);  aditurum  se  hereditatem  recip.  =pro- 
mittere  (1.  47  D.  28, 5);  recip.  (in  se)  arbi- 
trium  (1.  3  §  1. 1.  13  §  2  D.  4,  8:  „recepisse 
arbitrium  videtur,  qui  iudicis  partes  suscepit 
finemque  se  sua  sententia  controversüs  im- 
positurum  pollicetur*) ;  receptiim(Sub8t), 
Wc  Uebernal^tne  bc^  ©(Jicb^ti^tcrow^ 
tc8:  qui  ex  recepto,  i.  e  comproraisso,  causas 
dirimendas  suscipiunt  (1.  14  §  1  C.  3, 1);  d) 
onnc^incn,  g.  So.  arhiter  receptus  (f. 
arbiter) ;  coÄer^d^m  recip.  aliquem  (1. 38  §  8. 
1. 93  §  5  D.  32) ;  in  partem  hereditatis  senatus 
recipi  voluit  fideicommissanum ,   pro  qua 

Sarte  ei  restituta  esset  hereditas  (1. 46  §  1 
^  36, 1) ;  constitutiones,  quae  de  recipienda 
nee  non  appellationibus  loquuntur(l.  16  D. 
49, 1.  cf.  tit.  D.  49,  5);  e)  aufnehmen,  ex- 
cipere 8  1.  ^.  IB.  recip.  stillicidium{\.  21  D.8, 
2),  aquam  (1.  2  §  23  D.  43,  8);  f)  atö  gültig 
annehmen  ober  oufnc^men,  ancrfeit" 
neu,  billigen^  5.  ©.  leges  iudicio  populi 
receptae  (l-  32  §  1  D.  1,  3);  contra 
raUonem  juris  receptum  (1.14  eod.) :  be- 
nigne, propter  utilitatem  receptum  (1. 34  pr. 
D.  17, 1. 1. 40  §  1  D.41, 2. 1. 6  D.  46,6) ;  iusta 
interpretatione  recipiendum(1.201  D.50, 17); 
^Igo,  ab  Omnibus  receptum  (1.  11  §  8  U. 
19, 1. 1.  2  D.  22,  1);  moribus  receptum  (1.  8 
pr.D.  1,  6.1.  I.D.  24,  1);  sententia  recepta. 
(l  7  §  1  eod.);  inter  virum  et  ux.  mortis 
causa  donationes  receptae  sunt  (1. 9  §  2  eod.) ; 


consularis  receptae  auctoritatis  (1.  HD.  4, 
3);  causa  probata  et  recepta  (1.  9  §  1  D.  40, 
2);  g)  jutoffen,  j.  ®.  usucapionem  reci- 
pinnt  maxime  res  corporales  (1.  9  D.  41, 3) ; 
res  Sacra  non  recipit  aeitimationem  (1.  9 
§  5D.  1,8) ;  contract'is  quidam  dolum  malum 
dnmtaxat  recipiunt,  quidam  et  dolum  etcui- 
pam(\,  23  D.50, 17);  actus  legitimi,  qui  non 
recipiunt  diem  vel  condidonem  (1.  77  eod.) ; 
et  ius  et  naturam  recip.  (1. 14  §  1  D.  11,  1). 
—-  3)  fi^  ootbe^alten  —  excipere  s.  6. 
b.  ß,  5. 16.  quidquid  venditor  servitutis  no- 
mine sibi  recip.  vult,  nominatim  recipi 
oportet  (l.  10  D.  8,  4.  cf.  1.  69  §  5D.  21, 
2);  fundum  vendere  et  omnem  fructum  recip. 
(1.  40  §4.cf.§3D.'18,  1.  1.  205  D.  50,  16); 
recip.  (sibi)  usumfr.  (1.  36  §  1  D.  7,  1. 1.42 
pr.  D.  39,  6);  habitatio  lege  venditionis 
recepta  (1.  53  §  1  D.  19, 1).  —  4)  se  recipere, 
ji(^  jurücfjie^en,  »oegbegeben,  entfcr* 
neu,  5.  93.  si  condicio  horae  effecit,  ut  se 
reciperet  —  non  videbitur  se  subtraxisse  (1. 
1  §  8  D.  49,  4);  jurücffebren:  se  recip. 
in  naturalem  liberlatem  (1.  3  §  2  D.  41,  1); 
übetl^au^t  fic^  tool^in  begeben:  in  agrum 
se  quasi  in  aliquam  sedan  recip.  (1.  239 
§  2  D.  50,  16). 

Beeiproons,  gegenfeitig,  j.  ®.  recipr. 
suhstitutio  (1.  4  8  1  D.  28,  6);  poena 
recivroci,  6ttofe  ber  fßieberDergeltwng 
(l.  2  C.  9,  3). 

Itecialo  j.  recUlere  s.  2. 

Reoitare,  1)  t)or|efen,  ablefen,  j.  ©. 
testimonia  quae  recitari  solent,  im  ®egenf. 
t)on  praesentes  testes  (l.  3  §  4  D.  22,  5); 
recit.  testamentum  (1.  1  §  38  D.  16,  3. 
1.  82  §  1  D.  28,  5.  l.  3  §  18  D.  29,  5. 
1.  11  §  1  D.  31.  l.  29  D.  40,  4.  1.  1  C.  6, 
32),  falsum  instrumentum  (1.  13  §  1  D.  48, 
10),  libellos  pro  tribunali  (1.  73  D.  47,  2), 
sententiam  scriptam  (1.  1  C.  7,  44);  oratio 
principis  in  senatu  recitata  (1.  2  D.  2,  12. 
1.  8  pr.  D.  2,  15.  1.  3  D.  11,  4);  consti- 
tutio  recitata  (1.  28  §  1  D.  49,  1.  cf.  1.  8 

C.  1,  14).  —  2)  funb  geben,  ernennen, 
in  tabulis  suis  recit.  heredem  aliquem  (1. 1 

D.  34,  8). 

Redtatio,  baS  SSorlefen,  ^blefen, 
jj.  ©.  recit.  scripti  (1.  3  C.  7,  44),  constitu- 
tionis  (1.  1   C.  7,  47). 

Redamare,  1)  n)iberf^ted^en,  3.  9. 
reclam.  voluntati  (1.  4  C.  6,  27),  sanctioni 
(1.  10  pr.  C.  5,  9);  licere,  nisi  pacti  tenor 
ad  hoc  reciamaverit  (1.  26  C.  8,  40).  — 
2)  =  proclamare,  f orbetn,  Ilagen  (1.  3 
§  10  D.  41,  2). 

Recludere,  1)  aufft^Iieftcn,  dffnen: 
redud.  occultaQ,  12  §  1  C.  Th.  16,  10); 
aditum  (l.  77  C.  Th.  12,  1).  —  2)  t>eT* 
f(^It eisen,  ).  $.  in  arcam  reclusa  pecunia 


Digitized  by 


Google 


478 


Recognitio — Recurrere, 


(L  15  §  13  D.  42,  1);  in  horreo  reclusae 
res  (1.  21  §  6  D.  47.  2);  tro^nfd^:  ius  re- 
clusutn  alicui.  im  ®egenf.  oon  apertum 
(§  7  I.  3,  2);  \)tx\pttxtn:  redud.  lunien 
(1.  10  D.  8,  2).  —  3)  au3fd^ne|jen,  ^  ©. 
recludi  a  successiane  (1.  14  pr.   C.  6,  28). 

Beoognitio  f. 

BeoognoBoere,  1)  totebeterlennen^ 
§.  Ib.  recogn.  locum  thensauri  (L44  pr.  D. 
41,  2);  ad  recognoacendos  singuhs  nomina 
comparata;  Hominis  recognoacendi  singulos 
impositio  (1.  10  C.  7,  14.  1.  un.  C.  9,  25). 
—  2)  toiebec  butd^ge^en,  pxü\tn:  re- 
legere et  recogn.  instrumenta  (1. 56  D.  50, 
16);  recognitio,  ^urd^gel^ung.^tilfung 
(1.15  §1  D.  42,5).  •—  3)  a)  anerfcnncn, 
&.  !B.  didare  et  recogn.  (1.  1  §  8.  1.  15 
§  3  D.  48;  10);  deacriptum  et  rccognitum 
facere  (1.5  D.  10,  2.  1.7  D.29,3);  recogn. 
aigna,  sigilla  (l.  4  eod.  1.  3  §  9  D.  43,  5); 
b)  ühexnti^mtn,  j.  !B.  recogn.  pablicas 
functiones  (1.  14  G.  11,  59),  pcnsiiationem 
atque  öbaequia  (1.  1  C.  12,  23). 

Beoolere,  toieber  aufkoätmen  (1.  11 
§  1  D.  47,  10:  —  ;^8i  quis  iniuriam  de- 
reliqaerit  —  remissam  iniuriam  non  potei'ü 
recolere*)* 

Becolligere,  toieber  fammeln:  recoll. 
vires  (1.  5  §  1  C.  Th.  4,  8). 

Beoonoiliare,  1)  erneuern:  reconc. 
matrimonium  (1.  29   §  1    D.  23,  4.    1.  14 

C.  5,  4).  —  2)  joiebetöereinigen,  an»» 
fö^nen  (1.  33  D.  23,  2);  reconcHioHo, 
«ui^fö^nung  (§  11  1.  1,  25). 

B eoondere ,  verbergen,  reconditam 
personam  praesentare  Q.  6  §  2  G.  1,  12). 

Beconducere,  n}ieDer  mietl^en  ober 
pa^ttn  0. 18  §  11  D.  19,  2). 

Beoordari,  fid^  erinnern  (1.  12  G. 
Th.  7,  4). 

Becordatio,  9[nbenlen,  ).S9.  venerabilis, 
sanctae  recordationis  episcopus  (1.  23  C.  1, 
3.  1.  8  pr.  C.  1,  5). 

Beoreare,  erneuern,  toieber  ^er« 
ftellen,  j.  «.  recreari  iura  (1.  4  G.4,  61); 
actio  semel  nata  et  non  iteratis  fab\ilis 
saepe  recreata  (1.  1  §  Id  C.  7,  40). 

Beete,  rid^tig,  red^t:  a)  ben  SSor^ 
f d^riften  bed  SRed^td  gem&6,  a-  ^-  ^^^^ 
(im  ®egenf.  Don  perperain)  iudicarcy  pro- 
nuntiare,  petere  (f.  perperam  s.  1.);  recte 
agere  ad  exhibendum  (f.  56  D.  3,  3);  recte 
vindicari  (1.  27  pr.  D.  41,  1);  pignus  recte 
contr actum  (l.  38  pr.  D.  32);  recte  factum 
testamentum,  im  (0egenf.  Don  inutüe  (1.  25 
§  6  D.  5,  3);  recte  quidem  feciase  testa- 
mentum, sed  non  ex  officio  pietatis   (1.  2 

D.  5,  2);  recte  praeterire  filium  (1.  31  D. 
28,  2);  recte  manumissi  servi  (1.  31  D.  4, 
4);  rectius,  rectissime  dici  (1.  1    §  14   D. 


43,  16.  1.  4  §  4  D.  44,  4.  1.  8  §  3  D.  46, 
1.  1.  24  §  1  D.  46,  8);  b)  mit  vcd^tüä^tt 
SSirlung:  recte  solvere  alicui  (L  32.  35. 
38  pr.  68  D.  46,  3:  —  .tutori  vel  cora- 
ton  utiliter  dependi,  ipsis  autem,  1  e. 
furioso  vel  pupiüo,  non  recte  perMlvi^)\ 
c)  in  gel^öriger,  genügcnber  »eife, 
}.  9.  recte  (=  boni  viri  arbitratu  s.  quad 
bonum  patremfam.)  edere  fündain  (1.9pr. 
§  2  D.  7,  1);  reste  restitui  (L  73  D.  50, 
16:  —  ^recte  verbum  pro  viri  boni  arbitrio 
est'');  recte  (=  idonee)  caveri  (LI  §  9 
D.  37,  6),  praestari  (1. 19.  58  D.  6, 1.  L  71 
S  1  D.  50,  16):  „Haec  verba:  'his  rebu» 
recte  praestari*  hoc  sigiiificant,  ne  quid 
periculum  vel  damnum  ex  ea  re  stipolator 
sentiret");  recte  defendi  (L  63  D.  5,  1. 
1.  5  §  2.  3  D  42,  4);  recte  (im  «qgenf. 
Don  vitiose)  uti  via  (yZ  pr.  1.  6  D.  43, 19). 

Beotor  (provinciae),  6tatt]^alter  f. 
praeses  (rubr.  G.  1,  40.  1.  8  G.  7,  62.  1.85 
G.  Th.  1,  15.  1.  5  G.  Th.  1,  16). 

Beotus,  1)  gerabe  (directus)^  3.  9.  qui 
recto  iure  descendunt,  im  (S^egenf.  Don  qui 
ex  transversa  linea  veniunt  (§16  I.  3, 
1);  ius  rectam  hastam  referendi  (l  7  pr. 
D.  8,  3);  recta  via  s.  recto  :=  directo,  }.9. 
r.  y.  transire  ad  legatarium  (1.  80  D.  31. 
1.  65  D.  47,  2),  suum  recipere  (1.  53  D. 
12,  6);  recto  ad  principem  factae  appdla- 
tiones  (1.  21  pr.  D.  49, 1);  rccta  vindicatio, 
im  (S^egenj.  oon  utilis  actio  Q.  9  §  2  D. 
41,  1);  iudicium  rectum  im  (S^egoif.  Doa 
contrarium  (1.  18  §  4  D.  13,  6).  —  2) 
rid^tig,  red^t:  salva  ratione  reäi  8er- 
monis  applicare  denionstrationem  (1.  8 
D.  34,  2).  —  3)  gerecht:  rectus  index 
(1.  19  §  1  D.  1,  18). 

Beoui>erare,  reeiperare»  toieber  et' 
langen,  ).  $.  mortuo  marito  recip.  dotem 
(1.  41  §  7  D.  32);  actio  ad  reeiperandam 
rem  (1.  52  D.  41,  1),  de  pretio  reeiperando 
(1.  12  §  9  D.  17,  1);  spatia  recuperandae 
possessionis  (1.  1  pr.  G.  8,  5);  recip.  pri- 
stinum  ft4<  (1.  33  D.  1,  7),  libertatem  (i.  10 
§  1  D.  34, 1),  dignitaUm  (1. 13  §  1  D.48,10). 

Becuperatio,  ® iebererUngung: 
recup.  amissorum  (1.  13  §  3  G.  9,  51), 
sumpiuum  (rubr.  G.  10,  69). 

Beouperatores^eineäRe^^^I  Don^M^' 
9ti(^tem,n}et(^e  iiurgeit  bed  3formuIarfm)§ef|el 
in  getDiffen  ^uen  ftatt  bei&  unus  iudex  9^ 
geben  würben  (Gai.  IV,  46.  105.  109.  141. 
185) ;  reouperatorium  Iudicium,  ein  oor 
9iecu^>eratoren  Der^nbelter  9ied^tdftreit  (Gu. 
IV.  105). 

Becurrere,  1)  ^urüdlel^ren:  servos 
mittere  recursuros  (1.  35  §  3  D.  28,  5); 
auf  tttoa^  aurüdge^en,  iuradlommen: 
ad   generaUm    definitionem    recurrendom 


Digitized  by 


Google 


Recursus — Redhibere. 


479 


(1.  4  §  1  eod.);  ad  quod  tempm  recurra- 
miu?  (L  24.  cf.  1.  28  §  2  D.  9,  2);  si  quis 
iiHsinrandum  intulerit  et  —  hoc  revoca- 
v^t,  nemini  licere  iterum  ad  saeramentum 
riecurrere,  satis  enim  absurdam  est  redire 
ad  hoe,  cid  renunUandum  putavit  (l.  11 

C.  4,  1);  an  Semanben  ^urüdfallen:  re- 
curr.  (emolmnentum)  ad  dominum  pröprie- 
iatis  (1. 57  §  1  D.  7, 1).  —  2)  an  Semanben 
ft(^  galten,  9iegte|3  nehmen,  ad  auetores 
SU08  recorr.  (l.  11   §  2  D.  50,  8). 

JEtecursna»  9iüdle^r:  rec.  ad  ecclesiam 
(1.  39  C.  Th.  16,  2);  flufluAt:  reo.  ad 
iatebram  ahoUiionis  (1.  2  C.  Th.  9,  .87); 
hai  3uva(f  gel^e-n  auf  etttmd  (1.  6  pr.  G.  7, 
62:  —  «ut  post  sententiam  ab  eo  qui  de 
appellaüoiie  cognoscit  rec.  fieri  non  possit 
ad  iudieem,  a  quo  fuerit  provocatum*). 

Becusare,  1)  ablelbnen^  nid^t  an» 
ne^meitv  nid^t  ftbetne^men;  reousatio, 
Hble^nuna,  ).  IB.  recus.  actionem  (1.  6 

D.  27,  8.  1.  4  pr.  D.  42,  1),  iudicium 
noxale  (1.  29  D.  9,  4),  educaiionem  testa- 
menta  sibi  iniunctam  (1.  1  §  8  D.  27,  2), 
herediiatdm  (1.  95  D.  29,  2.  l.  4,  6  pr. 
D:  86,  1),  fideiussorem  (L  7  pr.  D.  2,  8); 
liceat  ei,  qui  suspeetum  itidieem  putatf 
antequam*  lis  inchoetur,  eum  recusare,  ut 
ad  alium  curratur  UbeUo  recusationis  ei 
porreeto  (L  16.  cf.  1.  18  G.  8,  1);  appella- 
tionis  vel  recusationis  (sc.  iudids)  auxilium 
CL  16  C.  7, 45);  defensionia  recusatio  (1. 28 
I  2  C.  5,  87).  —  2)  dnc  ßdftung  t>tx* 
loeigettt/  §.  16.  recus.  praestationem  usu- 
rarum  (1.  8  pr.  D.  50,  8),  mod%tm  peeuniae 
'*.  7  §  5   D.  24,  1),  fideiLommi88um  (1-  ^ 

•.  81).  —  8)  obleugnen  (l.  76  D.  8,  8. 

1.  48  pr.  D.  17,  1). 

Beda,  toierrdbtiaer  ISBageit  (1-  ^  §  B 
D.  19,  2.  1.  4  D.  88,  10). 

Bedaotna  (Sahst.)  f.  redigere  s.  4. 

Bedadoptare,  toieberunt  abo))tiren 
a.  41  D.  1,  7). 

BedargrQ«re»  1)  gegen  ^emaitbeit  einen 
(Begenbetpeid  ffll^ten,  {einen  ^n\}ptnd) 
loib erlegen:    redarg.  peraequentem   (1.  9 

C.  Th.  4,  8).  —  2)  anfc^ulbigen:  falswm 
redarg.  testamentum  (Paul.  V,  12  §  8). 

Baddere,  1)  §aril(fgeben,  ).  IB.  redd. 
aureos,  quos  mutuos  acceperam  (1.  98  §  1 

D.  82);  cavere,  quod  amplius,  quam  per 
legem  FalcidiiMn  liceret,  cepisset^  redditum 
in  (1.  27  §  16  D,  36,  2  cf.  1.  78  §2  D.85, 

2.  L  8  §  4  D.  2,  8);  dolo  facit,  qui  petit, 
quod  redditurus  est  {\.  S  pr.  D.  44,  4).  — 
2)  geben  (1.  94  D.  50,  16:  „Verbum  red- 
aendi  quainquam  significatum  habet  retro 
dandi,  redpit  tarnen  et  per  se  dandi 
significationem."  cf.  1.  21  D.  31);  redd. 
actionem,  iudicium  (L  1  §  1  D.  2,  7.   1.  9 


8: 


D.  3,  4.  1.  20  pr.  D.  8.  5.  1.  52  D.  6,  1. 
L  60  §  1  D.  7,  1.  1.  23  D.  10,  8.  L  11. 
12  D.  19,  5.  1.  86  pr.  D.  44,  7.  1.  7  D.  47, 
9.  1.  15  §  14  D.  47,  10),  interdicium  (l.  1 
§  7  D.  89,  1.  1.  7  §  2  D.  39,  2.  1.  1  §  4 
D.  48,  8.  l.  4  D.  48,  16.  1.  1  §  4.  1.  4 
D.  48,  17.  1. 1  §  2.  2.  10  D.  48,  19.  1. 11 
D.  47,  7),  pradudidum  (1*  3  §  5  D.  25, 
3.  1.  6  P.  40,  14);  iudex  tutelae  iudicio 
redditus  (L  8  C.  5,  51).  —  8)  =  praestare 
6.  1,  ).  IB.  redd.  rationem  s.  rationes, 
9^nnng  ablegen  (1.  69  §  4  D.  21,  2. 
1.  8  8  5.  1.  28  §  9  D.  34,  3.  1.  82.  81. 
82.  111  D.  35,  1.  1.  22  D.  40,  4.  L  41 
§  10  D.  40,  5.  1.  6   §  7   D.  40,  7.    1.  89 

1  2  D.  50,  16);  redd.  actum,  tuUlam  = 
rationem  redd.  actus,  tutelae  (1.  16.  cf. 
1.  2  D.  3,  5.  1.  21  D.  27,  8);  redd.  poenam, 
eine  Strafe  Derbfigen  (1.  28  §  15  D.  48, 19). 
4)  angeben,  §.  ^.  redd.  causas  absentiae 
(1.  71  D.  3,  3),  appellationis  (L  28  §  2  D. 
49,  1).  —  5)  \pxtä)tn,  A.  IB.  dies,  quibus 
iu8  praetor  reddit  (1.  1  D.  44,  8):  praetor 
iu8  reddere  dicitur  etiam  cum  inique  de- 
cemit  (1.  11  D.  1,  1).  —  6)  ma^en,  be- 
\oixt tn,  ).  9.  ditiorem  redd.  aliquem  (1. 

2  0.  7,  41);  reddi  obnoxium  coUationibus 
(1.  1  C.  Th.  11.  20). 

Bedditio,  füüdqaht  (1.  21  pr.  D. 
21,  1). 

Bedemptio,  redemptor,  redemptura\. 
redimere. 

Bedhlbere»  1)  jnrüdgeben,  hiieber* 
erftatten:  redhibitio,  Stfldgabe,  nie* 
bererftattung:  a)  im  9UIgemeinen,  j.  ^. 
non  tantum  rem  redhipere,  sed  etiam  pretio 
eins  privari  (1.  5  pr.  G.  8,  86);  expensas 
sumptueque  redh.  alicui  (1.  82  §  8  C.  1,  3); 
per  condictionem  aut  per  utilem  in  rem 
actionem  redh.  (1.  15  §  1  C.  5,  8);  pacta 
de  redhilfitione  yei  retentione  atictoe  dotis 
vel  donationis  (i.  19  §  1  eod.);  b)  im  en* 
gern  Sinn  n}erben  bie  ^udbrü(fe  t>im  ber  auf 
ha»  ftbUicifd^  (Sbict  fidb  grflnbenben  ffiU* 
gäbe  einer  gefanften  Sa^^  tt^egen  fel^Ier^fter 
)Befd^affen^t  berfelben  unter  Sifldforbemng 
ht»  bafür  ge^^lten  Ihinf^fed,  ber  f.  g. 
S93anbelttng,  gebraucht  (1- 1^  §  B.  5  D.  19, 
1.  1.  1  §  1.  1.  10  §  2.  8.  1.  12  §  1.  1.  21 
pr.  D.  21,  1:  „Redhibere  est  facere,  ut 
rursue  hetbeat  venditor  quod  h(ä)uerit,  et 
quia  reddendo  id  fiebat»  idcirco  redhibitio 
est  appellata  quasi  redditio."  1.  28. 80  pr. 
31  §  2  ff.  1.  34.  35.  38.  49.  56.  58  pr.  59. 
60  eod.  „Facta  redhibitione  omnia  in  inte- 
grum restituuntur  f  perinde  ac  si  neque 
emptio  neque  venditio  intercessit."  1.  18 
§  2  D.  41,  2.  1.  19  D.41,  8);  redhibitoria 
actio  s.  redhibitorium  iudicium,  bie  ftbilicifcbe 
fttage  bed  Ständet»  gegen  ben  SSktfAufer  auf 


Digitized  by 


Google 


j 


480 


Redhibitio — Redimire. 


gutüdna^me  bet  ©ad^e  itnb  ISSiebererftattung 
Ui  tauf^fed,  {.  0.  SBanbelungdflage 
(I.  18  pr.  I.  23  §  7.  1.  48  §  2.  1.  51  pr. 
57  D.  21,  1.  1.  25  §  1  D.  44,  2.  1.  17  §  2 
D.  47,  2). 

Redhibitio,  redhibitorius  s.  redhibere, 
Bedigere»  1)  5utüclbringen,  ^utfld* 
f flirren,  übet^upt  tDol^in  bringen,  fül^ren, 
in  einen  8«?^"^  betjcjen,  §.  ©.  in  pos- 
seaaianem,  polestatem  suam  redig.  aliqaid 
(1.  5  §  4  D.  37,  10.  1.  57  §  4  D.  47,  2); 
in  daminiufR,  poteatatem  alicuius  redigi 
(1.  5  §  1.  1.  11  D.  1,  5.  1.  15  pr.  1.  38  D. 
1,  7);  in  familiam  mam  redig.  pupillum 
(l.  17  §  2  eod.);  redigi  in  servitutem  (I. 
32  §  6  D.  24,  1.  1.  48  §  3  D.  28,  6.  1.  32 
D.  38,  2.  1.  2  §  3  D.  38.  17.  1.  24  §  3D. 
40,  5),  ad  f^eregrinitateni  (1.  10  §  6  D.  2, 
4),  in  deteriorem  condicionem  (1.  1  §  2  D. 
48,  19}.  ad  poenam  (1.  1  §  1  D.  48,  7); 
ad  niälum  pretium  sui  redactus  servus  (1. 
50  §  1  D.  17,  1);  auf  etmad  befc^tänlen: 
redigi  ad  poriionem  virilem  (1.  8  §  14  D. 
37,  4.  1.  8  §  5  D.  37,  5);  l^erabfeften: 
ad  id,  quod  minimum  est,  redigenda  Humma 
(1.  34  D.  50,  17);  auf  ettoad  tickten:  ad 
id,  quod  actum  est,  interpretatio  redigenda 
(I.  125  D.  50,  16).  —  2)  öcttoenben, 
j.  S9.  inpeculium,  in  Patrimonium,  in  rem 
alicuius  res  s.  pecunia  redacta  (1.  2  pr.  D. 
14,  5. 1.  2  C.  4,  26).  —  3)  redigi  ad  ali- 
quein,  an  S^inctnb  gelangen,  i.  16. 
frucius  redigendi  ad  aliquem  (1.  51  pr.  D. 
10,  2);  pecunia  redacta  ad  aliquem  (1.  62 
D.  17,  2);  —  4)  einnehmen,  bejiel^en, 
gewinnen,  d^elb  aud  etttnid  Iö(en;  redactus 
(Subst),  Crlö8,  ertrag,  ®en)inn,  j.  ©. 
pecunia  redacta  ex  venditione  (I.  62  cit. 
cf  1.  12  D.  3,  5.  1.  22  D.  31),  ex  pretio 
rerum  venditarum  (1.  20  §  15  D.  5,  3  cf. 
1.  27  D.  42,  5);  nummus  redactus  ea?  presto 
rei  (I.  48  §  7  D.  47,  2);  Universum  reda- 
ctum  venditionis  solvere  (L  88  D.  46,  3); 
ex  bonis  redactum  (1.  68  §  1  D.  46,  1); 
bona  disirahi,  et  portionem,  quae  ex  re- 
dacto  fieret,  solvi  creditoribus  (1.  5D.  42, 
7) ;  dare,  legare  alicui  ex  redactu  fructuum 
partem  sextam  —  quaeritur ,  an  usus- 
fructus  legatus  videatur.  respondi  non 
usumfructum,  Bed  ex  eo  quod  redactum 
esset  partem  legatam  (1.  58  §  1  D.  7,  1); 
quantiias  annua,  quam  pat^am.  ex  lo- 
catione  fundi  redigere  consueverat  (1.  38 
D.  33, 2);  locando  domum  redig.  pensionem 
n.  14  C.  4,  3.  —  5)  einlammeln  redig. 
fructus  (1.  46  D.  22,  1.  1.  5  §  22  D.  36, 
4).  —  6)  bringen:  redigi  in  fiscum  (1.  1 
C.  10,  4);  redig.  in  commune  (1.  52  §  6.  8. 
1.  73  D.  17,  2.  1.  1  §  11  D.  37,  6). 
Bedimere,   1)  toieberlaufen  (1.  1  § 


25  D.  16,  3.  l.  19  D.  17,  1.  1.  9  5  16   D. 

28,  5).  —2)  an  \i^  fanfen:  a)  übttf^aw^ 
faufen  (l.  5  §  2  D.  12,  4.  1.  39  pr.  D. 
18,  1.  1.  82  §  2.  3  D.  30.  1.  14  §  2  D.  82. 
1.  3  §  2  D.  34,  8.  1.  4  §  10  ff.  D.  40,  1. 
1.  6.  24  §  12.  18.  1.  32  §  1.  2  D.  40,  5); 
redemptio  =  emptio  (1.  ^  §  18  cit  1.  27 
§  6  D.  15,  1.  1.  13  C.  7,  4);  b)  in^. 
einen  SieAtdftreit  an  ficb  faufen,  b.  ^ 
ein  filagrec^t  gegen  ein  <^lb&qmlMlent  fi^ 
cebiren  laffen:  eoentum  litium  majoris  pe« 
cuniae  praemio  redim.  (1.  7  D.  17,  1); 
redim.  litem,  negotia  (1.  7.  15  C.  2,  12). 
litis  tnc^tu«n(1.20pr.  C.  4,35);  redemptio, 
Uebernal^me  eined  $ro$effed  bnr(t 
ftauf  bed  ^lagrec^td  (1.  6  §  7  D.  17. 
1);  redemptor,  Käufer  eined$roseffe«: 
redemptor  existit,  qui  alienas  pecumii 
praestitis  subiit  actiones;  redempi.  litium 
alienarum  (1.  22  §  2  G.  4,  35),  caw>anm 
(1.  9  §  2  D.  1,  16).  —  3)  lo^faufen:  aj 
aud  ber  <Bc(aoerei  ober  Okfangenfi^ft  (1.  e 
§  5  D.  17,  1.  1.  28  §  1  D.  24,  1.  1.  20. 
21  D.  24,  3.  I.  9  D.  28,  7.  I.  43  §  3  D. 
30.  1.  1  §  17  D.  37,  6.  1.  3  §  3  D.  43.  29. 
1.  12  §  7.  8.  10  ff.  D.  49.  15.  1.  5.  6.  10 
ff.  C.  8,  50);  redemptio,  fio^taufniig 
(1.  15  D.  49,  15. 1.  8  C.  cit.);  redemptor. 
Äo«f  auf  er  (l.  12  §  12.  14  D.  cit.  l.  6  C. 
cit);  b)  t)on  einer  6trafe:  si  quis  in 
(iduUerio  deprehensus  redemerit  se:  cessat 
repetitio  (1.  4  pr.  D.  12,  5.  cf.  1.  15  pr. 
D.  48,  b);  consiiio  esse,  ut  crimen  redimere- 
tur  (l.  32  §  1  eod.);  ignoscendum  ei.  qai 
sangainem  suum  qualiterqualiter  reden^tum 
voluit  (1.  1  D.  48,  21).  —  4)  erfaufen, 
befted^en,  burcb  ^efte^ung  erlangen, 
a.  ©.  redim.  delatorem  (l.  29  pr.  D.  49, 
14);  adversarios  aut  judices  (I.  34  eod.), 
actionum  suarum  exactores  (1.  2  C.  2,  13); 
actores,  procuratores  redempti  (1. 1  eod.); 
rederaptus  tutor  vel  curator  (1.  4  C.  5. 1); 
viles  et  forsitan  redempti  testes  (l.  18.  C. 
4,  20).  —  5)  miet^en,  paarten,  accot' 
biren,  redemptio  =  condutio  operis  5.  6. 
redim.  vestimenta  texenda,  insulaim  vel 
navem  fabricandam  (1.  12  §  6  D.  7,  8), 
frumentum  inferendum  (1.  14  C.  4,  65); 
redemptio  vectigalium  (1.  11  §  5  D.  39,4); 
redemptor  =  i^nductor,  manc^  s.  1.  (i- 

29.  51  §  1.  1.  60  §  3.  8  D.  19,  2.  1.  1  D. 
20,  2.  1.  15  D.  39,  4.  1.  98  §  1  D.  45.1); 
redemptores  operum  (l.  11  pr.  D.  50.  8 
cf.  1.  2  §  1  D.  50,  10.  1.  17  §  7  D.  22. 1. 
1.  7  §  3  D.  11,  6).  f>eetigalium  (1.  8  J  1 
D.  50,  5);  redemptura  =  conduetio  operis, 
bie  übernommene  Lieferung  eine«  Äetifl  (L 
5  §  2  D.  14.  8). 

Redimire,   umkoinben:   sertis  redim. 
templorum  postes  (l.  7  C.  1,  11). 


Digitized  by 


Google 


Redinte  grare — Referre. 


481 


^ 


Bedintegrare»  1)  in  ben  alten  @tanb 
fej^en,  »oicbcrl^crftencn,  ctnenctn, 
.  16.  redint.  öbligatümem  (l.  10  §  1  D.  4, 
I),  locationem  (L  14  D.  19,  2),  causam 
precarü  (1.  5  D.  43,  26) ;  servitutem  (L,  7 
§  1  D.  23,  5),  Ugatum  (1.  4  D.  34,  4),  vires 
Ustamenti  (1.  36  §  4  D.  29,  1),  dotem  (l. 
64  D.  23,  3),  matrimonium  (1.  29  §  1  D. 
23,  4.  1.  23.  30  D.  25,  2.  1.  14  §  1  D.  49, 
15).—  2)  ergönacn,  erfe|cn;  si  quid 
fiierit  translatum,  ex  matemis  redintegr. 
facultatibus  (1.  3  §  1  C.  5,  9);  redint. 
iacturam  (l.  4  G.  10,  72). 

Bedintegratio,  SStebet^etftellung: 
redint.  specierum  (1.  9  C.  Th.  12,  6). 

Bedire,  1)  jutüdl  ommen,  jürücf' 
feilten,  ).  9.  red. postUminio  (1.  15  pr.  D. 
1,  7),  ad  priorem  virum  (1-  ^  I>-  23,  3); 
tto}pi]df:  red.  ad  superius  testamentmn  (l. 
27  D.  29,  1),  in  pristinam  causam  (1.  10 
§  1  D.  20,  6),  in  potestatem  (1.  13  §  2  D. 
50,  16),  in  öbligationem  creditorum  (1.  30 
D.  44,  7);  ad  suam  proprietatem  red.  usum- 
fructum  0.  15  §  1  D.  33,  2).  — 2)  httah* 
fommen,  fid^  berminbern:  si  ad  unum 
redit  universitas  (1.  7  §  2  D.  3,  4).  —  3) 
fontnten,  gelangen,  j.  !B.  hereditates  et 
tutelae  cid  proximum  quemque  adgnatum 
redire  consuerunt  (1.  10  pr.  D.  38,  10.  cf. 
1.  73  pr.  D.  50,  17:  „Quo  tutela  redit,  eo 
et  hereditas  pervenit*);  jure  (kgitimo) 
redit  ad  aliquem  hereditas  (1.  3  D.  29,  4. 
1.  69  pr.  D.  31);  actio  redit  ad  aliquem 
(1.  22  §  9D.  46,  8).  -  4)  müdanf))rud^ 
neunten  (1.  10  D.  20,  5:  —  ,qui  lege 
pignoris  emit,  oh  evictionem  rei  redire  ad 
vmditorem  non  potest*    l.  2  D.  27,  8). 

Bedltus.  1)  diüdle^r  (1.  28  §  3  D.  4, 
6.  1.  13  §  3C.9,  51). —2)  (ginlommen, 
dttxaq,  9^u|ung,  «Btourf,  j.  83.  pecu- 
niam  habere  in  redituum  spe  atque  ob- 
ventionum  (1.  5  §  9  D.  27,  9);  rei  soli, 
ut  puta  aedium  usufructu  legato  quicum- 
que  reditus  est,  ad  usufructuarium  pertinet 
(1.  7  §  1  D.  7,  1);  ad  redit  um  spectare,  in 
reditu  esse  (1.  13  §  4  eod.  1.  198  D.  50, 
16);    red.  praedii  (1.  6  D.  7,  9);    reditus, 

Sai  ex  fundo  percipi  potuerunt  (1.  32  §  2 
».  26,  7);  praedia  reditum  efficientia  an- 
nua  X  ^  32  §  7  D.  33,  2);  red.  patri- 
monii  (l.  22  eod.),  pecuniae,  summae  (1. 
24  D.  19,  5.  1.  30  pr.  D.  34,  4.  1.  88  §  3 
D.  35,  2);  sine  reditu,  exceptis  reditus 
restituere  hereditateni  (1.  14  §  1  D.  22,  1. 
1.  60  8  4  D.  36,  1);  red.  civiles,  puUici  = 
vectigalia  (1*  un.  C.  8,  12). 

Bedivivus,  ttiieber  l^eTgefiellt,  alif» 
lebenb,  }.  83.  novum  opus  qui  volet  moliri, 
Bua  pecunia  absolvat  —  non  redivivis 
(fd^on  gebraud^te  Steine,  bie  toiebet  t>ettoenbet 


toetben)  de  publieo  saxis  Q.  19  C.  Th.  15, 
1);  post  L  annorum  seriem  molestia 
rediv.  (1-  10  §  1  C.  Th.  13,  6);  in  redivi- 
V08  semper  conflictus  exagitari  (1.  3  §  1 
C.  Th.  16,  7). 

Beducere,  1)  jurüd  jiel^en,  Junten, 
bringen,  j.  83.  post  fugam  (servi)  requi- 
rendi  reducendique  eius  causa  factae  im- 
pensae  (1.  18  §  2  D.  13,  6  cf.  1.  8  pr.  D. 
31);  semel  remissus  adulter  redüci  non 
potest  (1.  26  §  3.  4D.  48,  5);  reduc.  uxo- 
rem,  eine  gftau,  t)on  ber  man  aefd^eben  toot, 
toiebet  ^mfü^en  (L  14  §  9  1.  41  §  1  eod. 

I.  9  C.  9,  9);   in  servitutem  reduci  (1.  2 

C.  6,  3). 

Bedundantia,    Ueberflu^:   red.   for- 
tunarum  (1.  7  G.  11,  62). 
Bedundare,  1)  ftberflielsen  (l-  1  §  1 

D.  39,  3).  —  2)  an  etttKid  Uebetflug 
haben,  etttmd  in  xti^li^tm  9la§e 
naben:  redund.  privilegiis  (1.  2  §  1  G.  1, 
3}.  —  3)  fid^  erftreden,  j.  85.  redund.  ad 
aliquem  periculum  H.  3  J  2  1.  39  §  10  D. 
26,  7),  onus  (1.  50  §  2  D.  30);  interdum 
iniuria  servo  facta  ad  dominum  redundat 
(L  15  §  45  D.  47,  10);  redund.  ad  culpam 
alicuius  (1.  6  G.  1,  4). 

Befabiioare»  n}ieber  bauen:  collapsum 
balneum  refabric.  (1.  5  G.  8,  10). 
Befeotio,  refectus  s.  reficere. 
Befeuere,  »  i  b  e  t !  e  g  e  n  (1.  3  C.  Th, 

II,  19). 

Bef erendariua,  ®  e  ]^  e  i  m  r  e  f  e  r  e  n  b  a  t  bed 
^aifetd,  ber  bie  ®efud^e  unb  dingftnge  bot« 
trägt  unb  bie  IBefd^eibe  bed  Stai\M  ausfertigt 
(inscr.  1.  2  C.  1,  50  Nov.  10). 
Beferre,  1)  iutüdtragen,  bringen 
10  §  1.  1.  12  §  1  D.  13,  6.  1.  20  §  2 
.  19,  5);  se  referre,  fi^  jurüd^ie^en, 
toerfteden  (1.  12  §  ID.  48,  13).  —  2) 
jurüdgeben,  erioiebern,  a*  ®*  ob  refe- 
rendam  vicem  se  sponsione  constringere 
(1.  un.  pr.  C.  4,  3) ;  ref.  iusiurandum,  rdi- 
aionem,  einen  bom  (SJegner  angetragenen  ^b 
oemfelben  ^rüdgeben,  ^utüdfc^eben,  im 
©egenf.  bon  deferre,  inferre  iusi.  (1.  17  pr. 
24.  25.  34  pr.  §  7  ff.  1.  38  D.  12.  2.  1.  25 
§  3  D.  22.  3.  1.  8.  9.  12  §  1  a.  G.  4,  1). 
relatio,  ^utüd^ahe,  3i^^A^f<^i^^ung 
eined  angetragenen  d^ed  (1.  34  pr.  §  9  D. 
12,  2:  —  „ex  relatione  non  iurante  actore 
absolvet  (iudex)  reum."  1.  12  §  1  a.  G.  cit 
—  «iuramento  illato  —  hoc  praestetur  vel 
referatur,  necessitate  imponenda  ei-^cwt 
refertur  relationis  sacramentum  siibire^'J; 
ref.  iurgium,  einen  9ie(6ti^(treit  ertoiebetn 
b.  ^.  fi(9  barauf  einlaffen,  tm  ®egenf.  toon 
inferre  (1.  25  C.  2,  12);  relatio  criminis, 
3urüdf(^iebung  einer  «nflage,  b.  ^.  (Sr^ung 
berfelben  ^Inflage  gegen  ben^nUfiger,  toeU^e 

81 


a 


Digitized  by 


Google 


482 


Eefertus — Refricare. 


bicfet  erhoben  p.  5  pr.  D.  48,  1.)  —  3) 
ergeben,  einwenbcn,  j.  ©.  ref.  quaestio- 
nem,  controversiam  (1.  11  pr.  D.  21,  2.  1. 
7  §  1  D.  37,  9.  1.  5  D.  4§,  5.  1.  2  C.  4, 
56.  1.  11.  12  C.  8,  44);  ref.  exception.  {}. 
36  C.  10,  32).  —  4)  aufführen,  an- 
rechnen, J.  ©.  in  ratione  impetisarum  ref. 
aiimenta  (1.  33  in  f.D.  3,  5);  inter  nomina 
dehitorum  relatum  nomen  (1.  6  D.  49,  14); 
acceptum  ref.  aliquid  in  tabiilas  1.  29  §  2 
D.  32);  accepta  recte  relata  (1.  82  D.  35, 
1) ;  pecuniam  acc^tam  ref.  Jilicui  (1-  32 
§  21).  16,  1);  pecuniam  exactam  acceptam 
legatis  ref.  0.  48  §  1  D.  23,  3);  oud^ 
referre  fd^Iec^ttoeg  bebeutet  f.  t).  a.  acceptum 
referre,  A.  Sß.  quaestum  ref.  patri  (1.  4  §  2 
D.  2.  13);  mercedem  ref.  heredi  (1.  14  pr. 
D.  40,  7).  —  5)  ref.  in  medium  =  conferre, 
jut  %f)t(lm^  btinöen  (1.  65  §  15.  1.  71  §  1 
D.  17,  2).  —  6)  Dortrogen,  bcrid^ten: 
sententiam  ref.,  ein  Urtl^eil  fpre(^en,  rela- 
tum est,  wirb  Don  ben  in  ben  juriftift^en 
©d^riften  anaefül^en  ?Recl^t§anfic^ten  gcfagt 
(1.  2  §  2  D.  12,  5  1.  22  pr.  D.  13,  7.  1.  4. 
pr.  D.  21,  2.  1.  2  §  5  D.  26,  6.  1.  3  §  4 
b.  28,  5.  1.  3  pr.  D.  47,  10.  1.  2  §  5  D. 
50,  1);  inSbef.  Wirb  e8  Don  ber  ©erid^tSer* 
ftattunö  einer  unteren  53e^örbe  an  eine  obere 
gefagt;  relatio,  ein  fold^er  ©erid^t,  j.  ©. 
per  relationem  ad  majorem  iudicem  referre 
(1.  13  §  3  C.  3,  1);  ref.  ad  scientiam 
principis  (}:1.  2.  C.  7,  61.  1.  11  C.  12,35); 
relatio  minus  plena  (1.  1  cf.  1.  2.  3  C.  7, 
61 :  —  „oninem  omnino  causam  relationis 
series  comp^-ehendat");  minus  rettvdisse, 
Don  mangelhafter  Ceri^tcrftattung  gefagt  0- 
6  §  1  D.  48,  3) ;  relationes  a  puhUcis  per- 
sonis  destinandae  =  elogia  (1.  14  C.  9, 
2).  —  7)  worauf  bejie^en,  5.  ©.  ref.  si- 
gnificationem,  appellationetn  ad  aliquid  Q. 
195  §  1.  2  D.  50,  16);  aestimatio  relata 
in  id  tempuSt  quo  furtum  factum  est  (1. 
50  pr.  D.  47,  2);  referri  in  praesens,  in 
praeteritum  (1.  1  §  2  D.  43,  1);  retrorsum 
se  refert  actio  0-  lö  §  1  D.  13,' 5);  relatio, 
93ejie]^ung:  rel.  facta  ad  aliquid  (1.  11 
D.  1,  1).  —8)  worauf  anfommen,  woran 
gelegen  fein,  etwas  Derfc^Iagen,  auS^ 
matten,  5.  ©.  ref.,  quid  acti  esset  0.  38 
2  D.  19,  1),  qua  mente  emerim  (1.  45  pr. 


.  3,  5);  parvi,  nihil  ref.,  utrum,  an  etc. 
(1.  7  §  2  1).  3,  4.  1.  20  §  1.  1.  46  §  1  D. 
8,  5  l.  7  §  1  D.  46,  1.  1.  7  §  3  D.  47,  2. 
1.  9  §  2  D.  47,  10). 

Refertus  (öon  refercire)  angefüllt, 
DoH  (1.  13  §  1  C.  11,  48). 

Refioere,  1)  Don  ißeuem  mad^en,  er* 
rid^ten:  ref.  testamentum  (1.  9  pr.  D.  9, 
1).  —  2)  wiebcr  in  ©tanb  fe^en, 
Wieber^erftcIlen,auiJbcffcrn;refeotio, 


S8ieber^erftenung,«ugbefferung,j.«. 
refic.  viam,  iter,  actum,  rivos  (1.  4  §  5  D. 
8,  5.  1.  pr.  §  1  D.43,  11.  1.  3  §  11  ff.  D. 
43,  19.  1.  1  pr.  §  6.  1.  4  D.  43,  21);  re- 
fectio  itinerum,  rivort*m  (1.  4  cit.);  refic 
domum,  dedes;  refectio  aedium  (1.  32  D. 
29,  2.  1.  61  D.  50,  17);  ad  refect.  aedificii 
credere  (1.  20  D.  20,  1);  non  solum  neces- 
sarias  refect.  facere,  sed  etiam  voluptatis 
causa  ut  tectoria  et  pavimenta  (L  7  §  8 
D.  7,  1) ;  refectio  in  sartis  tectis  (1.  18  D. 

7,  8) ;  in  j)raediis  fulciendis  vel  reficiendis 
erogare  aliquid  (1.  9  §  3D.  42,  5);  refic. 
statuas  vetustate  corruptas  (1.  5  pr.  D. 
48,  4) ;  navis  adeo  saepe  refecta^  ut  nulla 
tabula  eadem  permaneret  (L  76  D.  5,  1). 
—  3)  gewinnen,  bejic^en,  5.  ®.  ex  ren- 
ditiontbus  refecta  pecunia  (1.  39  §  8  D. 
26,  7) ;  ex  nummo  refecto  comparare  prae- 
dium  (1.  5  pr.  eod.);  quod  refici  ex  here- 
ditate  potest;  quantum  ex  bonis  refici 
potest  (1.  82  D.  35,  2.  1.  88  D.  50,  16); 
in  id  quod  ex  his  (sc.  pignoribus)  refici 
non  potuerit  acceptus  fidejussor  (1.  17  C. 

8,  40),  refectus  (Subst.),  (SJeWinn,  Cr* 
trag  0.  80  §  12  D.  36,  1). 

Refigere,  etwad  ©efeftigted  Wieber  (od* 
mad^en,  abreißen  (1.  15  pr.  D.  7,  1. 1. 
22  §  2  D.  43,  24.  1.  10  pr.  D.  48,  13J. 

Refluere,  jurüdfliegen  (1.  1  §  2  D. 
39,  3). 

Reformare,  1)  umgeftalten,  ah* 
Änbern,  j.  ©.  si  potest  tota  res  tolU,  cur 
non  et  reformari?  ut  quodammodo  quasi 
renovatus  contractus  videatur?  (1.  7  §  6 
D.  2,  14) ;  in  peius  reform,  sententias  (1. 1 
pr.  D.  49,  1) ;  in  deterius  reform.  M- 
gationem  (1.  3  C.  2,  3);  in  melius  refonn. 
niaequaliter  factum  (1.  3  0.  3,  38).  —  2) 
aurüdgeben  0-  6  §  9  C.  1,  12.  1.  17  C. 

8,  11);  reformatio,  äBieb er  einräumung: 
reform,  possessionis  (l.  un.  C.  7,   69  cf.  1. 

14  C.  11,  48). 

Reformidare,   fAeuen  0-  52  §  2  D. 

9,  2). 

Refragari,  wiberftreben,  wiber* 
fpret^en,  entgegenfte^en,  §.  IB.  potest 
defendi,  si  voluntas  non  refragetur  (L  10 
§  4  D.  26,  2);  mandato  non  refragantt 
stipulari  (1.  681).  3,  3);  privatorum  captione 
legibus  non  esse  refragafidum  constitit  (1. 

15  §  1  D.  35,  2);  reftagatio,  »ibet^ 
ftrebung,  a3iberf<)rud^  (\.  1  C.  11,  10). 

Refrenare ,  jügeln,  in  ©d^ranfeii 
galten,  mäßigen,  j.  ©.  calor  et  impäus 
refrenandus  (1.  23  §  4  D.  48,  5);  officio 
judicifl  debet  taxatione  iusiurandum  refft- 
nari  (1.  18  pr.  D.  4,  3). 

Refrioare,  wieber  in  9(nreaitng 
bringen,    öon   Sfleuem  erl^cben  (raol. 


Digitized  by 


Google 


Refrigerare — Begius. 


488 


1,  6  b.  §  1:  ,De  bis  criminibus,  quibua 
quis  absolutus  est,  ab  eo,  qui  accuaavit, 
refricari  accusatio  non  potest^J;  toibeti^ 
rufen,  anfcd^tcn  (1.  2  C.  10,  22:  „Semd 
securitatem  —  emissam  ab  alio  iudice  non 
liceat  refricari'* j. 

Befrigerare,  abfüllen:  aquae  refri- 
geratae  (1.  1  §  13  D.  43,  20). 

Kefrlngere,  erbrechen  (1.  21  §  8.  1.  22 
§  1  D.  47,  2). 

Befaga,  1)  Entlaufener,  @nt» 
fprungener:  ref.  ex  opere  metalU,  ref. 
operis  (1.  8  §  6  D.  48,  19.  1.  5  §  3  D.  50, 
18),  custodiae  (I.  13  §  5  D.  49,  16).  —  2) 
Ucbetläufer  (1.  6  §  1  C.  1.  12). 

Befugere,  1)  entfliegen  (1.  8  §  7  D. 
48,  19.  1.  28  D.  49,  15).  —  2)  feine  flu* 
flucht  nehmen:  refug.  ad  ecclesiam  (1.  4 
§  2  C.  Tb.  16,  6).  —  3)  fi(^  entäie^en: 
ref.  tuUlas  (1.  2  §  4  C.  5,  35). 

Befugium,  1)  8ufIw^t«ort  (1.  18  D. 

2,  4  1.  1  §  2  D.  11,  3).  —  2)  geheimer 
unterirbifd^er  ©ana  in  einem  $aufe  (1. 
13  §  7  D.  7,  1). 

Befiindere,  jurüdgeben,  erftatten, 
j.  ©.  refund.  quod  accepit  (1.  5  §  4  D.  12, 
4);  quod  ex  pretio  hahes  (1.  26  §  12  D.  12, 
6);  cavere  refusurum  se^  si  quid  debitum 
emerserit,  quid  praesüterit  (1.  7  pr.  D.  14, 
4.  1.  9  §  8  D.  15,  1);  refund.  summam, 
quantitatem  (1.  47  §  1  D.  2,  14.  1.  49  pr. 
D.  24,  3.  1.  34  §  1  D.  40,  7),  legatum  (1. 
24  §  16  D.  40,  5),  fisuras  et  pensiones  (1. 
46  §  1  D.  36,  1);  fructiis  (1-  6  pr.  D.  18, 
2),  impensas,  expensas  (1.  5  §  3  D.  19,  5. 
1.  20  C.  10,  3). 

Befusio,  3 Ortung,  securitas  de  refu- 
sione  munerum  emissa  (1.  2  C.  10,  22) 

Befutare,  1)  n)ib erlegen;  refutatio, 
SSBiberlegung,  inSbef.  einer  ^(ppettation 
(1.  14  pr.  §  1  C.  Tb.  11,  30);  ba^er  refu- 
tatoriae  preces  s.  refutatorii  libelli,  Schreiben 
an  htn  kai\n  pt  ^Mberlegung  einer  an  i^n 
gerit^eten  Ä^jpellation:  SBiberlegung3  = 
ober  ®egenou8fül)rung^f(i^rift  (1.  8  pr. 
11  pr.  24.  29  eod.  1.  1  C.  7,  61.  1.  18.  19 
pr.  C.  7,  62).  —  2)  jurücfweifcn,  Der- 
Werfen;  rescripta  contra  ius  elicita  ab 
Omnibus  iudicibu»  refutari  praecipimus  (1. 
7  C.  1,  19);  non  refut.  öblata  xenia  (1.  1 
C.  Th.  11,  11). 

Befatatio,  refutatorius  f.  refntare  s.  1. 

BegaliB,  löniglic^,  lanbeiS^errlic^, 
j.  ©.  reg.  culmen  (l.  14  §  2  C.  1,  51.  1.  3 
C.  7,  37);  reg.  aula  (I.  12  C.  Th,  13,  3). 

Begere,  y  lenlen,  leiten,  füj^ren, 
regieren,  %.  ©.  consilio  regere  aliquem 
(1.  10  §  7  D.  17,  1.  1.  12  §  2  D.  26,  5); 
aduleecentes  cwatorum  auxilio  reguntur 
(1.  1  §  3  D.  4,  4);  populi,  qui  UgS>us  et 


moribiM  reguntur  (1.  9  D.  1,  1);  qui  pro- 
mncias  regunt;  regen tes  pronncias  = 
rectores,  praesides  prov.  (1.  1.  6  §  9.  1. 
11  D.  1,  18.  1.  13  §  1  D.  2,  1);  regens 
exercitum  =  dux  (l-  12  pr.  D.  49,  16).  — 

2)  beftimnten,  feftftellen:  finium  regun- 
dorum  actio,  iudicium,  iudex  (f.  finis  s.  1.  a.). 

Begerere,  1)  »ieber  ]^inf(^af fen: 
terra  sublata  ex  fundo  meo  et  alia  regesta 
(1.  24  §  2  D.  7,  4).  —  2)  eintrogen: 
securitates  regestae  polgpticis  (1.  2  C.  Th. 
11,  26);  regesta  (Subst.),  Scr5ei(^ni|j, 
JRegifter  (C.  Summa  reip.  §  4). 

Beglmen,  regimentum,  Leitung,  9ie« 
gie  ru ng,  oberfte  bemalt,  5. 93.  regimenta 
reipublicae  ad  imperatores  translata  (1.  un. 

gr.  D.  1,  11);  regimen  pravinciae  (1.  50 
.  10,  32.  1.  14  C.  12,  57);  honore  comi- 
ttvae  regimen  nacti  (1.  un.  §  1  C.  12,  11). 
Begina,  ^aiferin  (1.  26  C.  5,  16). 
Begio,  1)  abgegrenzte^  @tüd  £anb  old 
X^eil  eines  (ShmnbffftdS,  }.  5B.  certia  regioni- 
btis  inter  plures  dominos  divisus  ftmdus; 
certis  region.  possidere  fundum  (1.  8  D.  6, 
1.  1.  23  §  3  D.  8,  3);  regianibus  diviaus 
fundue  (1.  7  pr.  §  1  D.  10,  3) ;  inmila  in  flu- 
mine  nata  non  pro  indiviso  communis  est« 
sed  regionibus  quoque  divisis  (1.  29  D.  41, 
1).  —  2)  ßoge,  8flid^tung  eine«  OJmnb- 
ftilcfd,  j.  ©.  insula  c  regione  fundi  in  flu- 
mine  nata  (1.  26  §  1  t).  44,  2);  arbor  in 
confinio  nata  (prope  confinium  posita)  e 
reg.  cuiusque  finium  (pro  reg.  cuiuaque 
praedii)  utriusque  (communis)  est  (1.  19 
pr.  D.  10,  3  1.  8  pr.  D.  41,  1);  per  aUam 
reg.  dirigeie  fines  (1.  2  S  1  D.   10,   1).  — 

3)  eomplej  t)on  ©runoftüd en ,  ©ejirf, 
^iftrict,  j.  ©.  inter  plures  tutores  divisa 
tutela  regionibus  \  per  regionea  constittUi 
curatores,  unus  forte  rei  italicae,  alius  in 
provincia ;  tutor  regionis  aUcuiuSj  vel  pro- 
vinciae  vel  rerum  italicarum  (1.  51  D.  26, 
7.  1.  2  §  2  D.  42,  7.  1.  3  §  7  D.  46,  7); 
^^anbfqaft,  ^egenb,  in  aliqua  reg.  domi- 
cilium  habere  (1.  239  §  2  D.  50,  16) ;  varia 
sunt  pretia  rerum  per  singulas  civitates 
regionesque  (l.  3  D.  13,  4);  usurae,  quae 
in  regionibus  frequentantur ,  lanbedübli^e 
Sinfen  (1.  10  §  3  D.  17,  1.  cf.  1.  1  pr.  D. 
22,  1 :  —  „usurarum  modus  ex  more  regionis 
ubi  coutractum  est  constituitur*). 

B^us,  1)  fönigli^,  b.  ^.  auf  9lomd 
Könige  bejügln^,  if)nen  jnftel^enb,  t)on  i^nen 
au^ge^enb:  regia  potestas  (1.  2  §  16  D.  1, 
2);  Ux  regia  (1.  2  D.  11,  8).  —  2)  laif  er* 
lid^:  lex  regia,  quae  de  imperio  eius  (so. 
principis)  lata  est  (1.  1  pr.  D.  1,  4);  regiae 
possessioneSf  domus  (1.  15  G.  12,  35);  urbs 
regia,  faiferlid^e  Slefibcnjftabt  (l.  6  C.  8.  47). 

31* 


Digitized  by 


Google 


484 


Regnare — Relegare. 


Begnare,  regieren,  ^errj(^en:  ma- 
iestas  regnantis  (1.  4  C.  1,  14). 

Begradare,  einen  Beamten  jurüd« 
Derfejen,  begrobiren  =  retrorsum  in 
ordinem  inferiorein  trahere  (1.  3  C.  12,  17 
1.  1  C.  12,  30);  regradatio»  ^egrabation 
p.  2  C.  Th.  8,  5). 

Begredi»  1)  jurüdlefiren,  §.  ©.  post- 
liminio  regressi  (1.  17  §  6  D.  50,  1);  ordine 
decurionum  motus  et  in  ordinem  regressus 
(1.  15  pr.  eod.);  regr,  in  potestatem  alicuius 
(1.  28  §  11  D.  48,  5  1.  17  §  3  D.  47.  2;; 
o^  proprietatem  regt,  usumfructum  (1.  3  pr. 

C.  3,  38);  and)  f.  b.  o.  recurrere,  j.  ®.  dos 
regreditur  ad  aliquem  (1.  71  D.  21,  2); 
regressufl,  mMUf^t  (L  6  §  4  D.  26,  1); 
iro))i{d^:  boS  B^^üdfornmen  auf  tttoa^, 
8(lüdtritt  )U  ettoa«,  j.  ©.  eligere  quis  de- 
bet,  qua  actione  experiatur,  cum  seit  sibi 
regressum  ad  aliam  non  futurum  (1.  9  §  1 

D.  14,  4);  regr.  ad  eandem  litem  (1.  13  § 
2  C.  3,  1);  —  2)  toegen  (goiction  einer  @ad^e 
ben  Autor  ober  beffen  Vertreter  in 
9[nf))ru(^  nel^men,  fi(^  an  il^n  l^alten, 
feinen  Hlegreg  gegen  i^n  nebmen  (l. 
21  §  3  D.  21,  2);  regressus,  Slüdan^ 
f))ru(^,  müdlla^t,  9iegreg  (1.  1  eod. 
,&ive  tota  res  evmcatur,  sive  pars,  habet 
regressum  emptor  in  venditorem."  cf.  1.  25 
§  17  D.  5,  3.  1.  22  §  4  D.  13,  7;  ,Si  cre- 
ditor,  cum  venderet  pignus,  duplam  pro- 
misit  (et  conventus  ob  evictionem  erat  et 
condemnatus)  an  haheret  regressum  pi- 
gneraticiae  contrariae  actionis?  et  potest 
dici  esse  regressum."  1.  3  D.  16,  1.  1.  59 
§  4  D.  17,  1.  1.  14  §  9  D.  21,  1.  1.  3  pr. 
D.  47,  6.  1.  8  C.  8,  44). 

Begula,  1)  ein  gerabei»  6til(f  ^ota 
aum  ^jfen  bed  Oetö  (1.  19  §  2  D.  19,  2). 
—  2)  Siegel,  ©eftimmung  be|fen,  too3 
im  allgemeinen  fütAttn^  ifi,  SRe^tiS« 
grttnbfa^,  Sled^ti^befinition:  „Regula 
est,  quae  rem  quae  est  breviter  enarrat. 
non  ex  regula  ius  sumatur,  sed  ex  iure 
quod  est  regula  fiat*  (1.  1  D.  50,  17.  1.  9 
pr.  D.  22,  6.  1.  1  pr.  D.  26,  8.  1.  3  pr.  § 
1  D.  28,  2.  1.  12  §  2  D.  30.  1.  1  pr.  D. 
34,  7.  1.  1  §  16  D.  41,  2). 

Begulariter,  regelmäRig:  regul.  dicere, 
definire,  aU  8Regcl  oufftellen  (1.  9  D.  5,  3. 
1.  25  §  5  D.  7,  1.  1.  3  §  2  D.  15,  3. 1.  71 
§  1  D.  30). 

Begulos,  Keiner  ^önig  (1.  5  C.  Th. 
12,  12). 

Beioere,  1}  xüdtoSitii  toerfen,  ftogen, 
ft^Iogen:  rei.calcem  (f.  b.  9ß.).  —  2)  ju* 
rüdbrdngen:  si  in  agrum  vicini  viam 
publicam  quis  reicerit,  in  eum  viae  reiectae 
actio  dabitur  (1.  3  D.  43,  11).  —3)  toej* 
tperfen,  fi(^  entduSern:  rem  sponte  reio. 


(1.  43  §  10  D.  47,  2  cf.   1.  36  D.  45,  3: 

—  ,qui  pro  derelicto  rem  habet,  omni' 
modo  a  se  reiecit").  •>—  4)  toerfloteii, 
auiSftolsen:  reic  aliquem  militia^  eastris 
G.  29  pr.  D.  40,  12.  1.  3  §  18  D.  49,  16); 
reic.  uxorem  (L  1  |  14  D.  25,  3).  —  5) 
bertoerfen,  ^urüdtoeifen:  reici a  tutela; 
reiecti  tutores  (1.  17  §  1  D.  26,  2.  L  2  § 
2  D.  26,  6.  1.  2  §  23.  39.   41  D.  38,  17). 

—  6)  öertt)eifen,  ahachtn  (L  11  D.  1 
16:  „Si  quid  erit  quod  maiorem  animad- 
versionem  exigat,  reicere  legatus  ad  pro- 
consulem  debet*). 

Beieotio,  SSertreibung:  rei.  eius,  qui 
emphyteusin  suscepit  (l.  2  C.  4,  66). 

Belatio,  f.  referre, 

Belatoria,  (Smpfangf(^ein  =  se- 
curitas  s.  2  (1  8  cf.  1.  21-  26  C.  TL 
13,  5). 

Belazare,  1)  Befreien,  §.  O.  potesta- 
tis  nexibus  relax  fibum  (§  4  I.  1,  12).  — 
2)  entlaffen,  na(^Iaffen:  a  rei  eondem- 
natione  relaxari  (1*  1^  §  ^^  1>*  ^^  2)-  — 


3)  gen}&]§ren,  nac^Iaffen,  ).  9.  relax, 
alicui  vemaw  (1.  22  §  3  C.  Th.  6,  4), 
compendium  (l.  3  G.  Th.  10,  9);  actio 
inoffidosi  frB,inhuB  relaxata  (1.  3  C.  Th. 
2,  19). 

Belaxatio,  (Sriag  (l.  2  C.  1,  19). 

Belegare,  1)  gemanben  5ur  Strafe  an 
einen  Ort  bermeifen,  berbannen,  o]^ne 
bals  er  ber  bürgerlid^en  Steckte  berluftig  tom, 
im  ©egenf.  toon  deportare;  relegatio,  IBer* 
ttieifung,  Verbannung,  obne  (Sntjie^ung 
ber  Mrgerli^en  Siechte,  im  (S>egenf.  bon  de- 

Sortatio,  exsilium,  toomrt  iöerlu^  jener 
ie^te  berbunben  n>ar  (1.  8  §  2.  3  D.  28, 
1:  „rdegati  in  insulam  —  testamenti  fa- 
ciendi ius  retinenf  1.  2  D.  48,  1:  — 
,  cetera  non  exilia,  sed  relegationes  propie 
dicuntur:  tunc  enim  civitas  retinetur.* 
1.  4.  28  pr.  §  1  D.  48.  19.  L  4  D.  48,  22: 
„Relegatt  in  insulam  in  potestate  sua 
liberos  retinent,  quia  et  alia  onmia  iara 
sua  retinent:  tantum  enim  insula  eis 
egredi  non  licet,  et  bona  quoque  sua  om- 
nia  retinent  praeter  ea,  si  qua  eis  adempta 
sunt.''  1.  7  §  2—4  eod.);  relegatorum  dao 
genera  sunt:  sunt  quidam  qui  in  insulam 
relegantur.  sunt,  qui  simplidter,  ui  pro- 
vinciis  eis  interdicatur,  non  etiam  insula 
adsignetur  (1.  7  pr.  eod.) ;  releg.  in  Oasin 
(§  5  eod.),  in  provinciamy  extra  provindam 
suam,  in  partes  provinciae  desertiores  § 
6—9  eod.);  releg.  ab  Italia,  extra  ter- 
ram  Italiam  (1.  1  §  13  D.  1,  12.  L  3  §  3 
D.  47, 14).  —  2)  jurüdoermac^en,  b.  b. 
einen  VermögenSbeftanbtl^l  bem  jnr  Srxxüa* 
forberung  be{felben  S^erec^tigten  t>erma(^; 
reUgatio,   ein   fold^ei»    9lüdberm&(^tni6: 


Digitized  by 


Google 


Re  legere  —  Relinquere. 


485 


releg.  dotem,  relegaiio  doiis  (1.  8  D.  28,  5. 
1.  41  §  1.  1.  48  pr.  D.  31.  1.  95  D.  32.  1. 
1  pr.  §  1.  2.  5.  9—15. 1.  2.  4.  5D.  33,  4). 
—  3)  toieber^oU  toetmad^en:  releg.  in 
annos  singulos  =  repetere  legatum  usus- 
fructue  (1-  23  D.  33,  2  cf.  l!  3  D.  7,  4). 

Belegere,  1)  koteber  burc^Iefen  (1.  56 
pr.  D.  50,  16);  öoricfcn  (1.  2  §  11  C.  1, 
47).  —  2)  erlangen:  releg.  libertatem  (1. 
6  §  2  C.  Th.  4,  8). 

Belevare,  1)  ettetd^tern,  unter* 
jtü|en,  §.  ^.  onerum  (quae  in  parietem 
incumbont)  relevandorum  gratia  fulcire 
aedificia  (l.  28  D.  39,  2);  ttopi\d):  ent* 
laften,  j.  $.  ex  lege  Aquilia  quod  alius 
praestüü  alium  non  relevat  (1.  11  §  2  D. 
9,  2);  procuratorem  abaentem  reley.  8atis- 
datione  (l.  65  D.  3,  3);  non  aequum  est, 
dolum  suum  quemquam  relevare  (1.  63  §  7 
D.  17,  2);  aud^  f.  ü.  a.  entfd^ulbigcn, 
f reif <)rc4en,  5.  ©.  relevandus  im  (Scgenj. 
öon  puniendus  (1.  13  D.  48,  3);  se,  crimen 
mum,  factum  aücuius  relev.  (l.  2  §  4.  7 
D.  48,  5.  1.  4  C.  9,  9).  —  2)  minbern, 
j.  ©.  relev.  debiti  quantitatem  (1.  2  C.  4. 
24) ;  eo,  quod  datnm  est,  relev.  rem  iudi- 
catam  (1.  7  §  1  D.  2,  15).  —  3)  |^c6en, 
in  Bewegung  fe|cn:  cocleae,  quihus  re- 
kvatur  praelum  (1.  19  §  2  D.  19,  2). 

Belevatio,  Erleichterung  (1.  5  §  1  C. 
Th.  11,  20). 

Belisare,  Befeftigen,  j.  9.  tabulae  re- 
ligatae  catenis  (1.  245  pr.  D.  50,  16). 

Religio,  1)  9leIigion,  ©laubend- 
belenntntjs:  religio,  quam  divum  Petrum 
apostolum  tradidisse  Romanis  religio  usque 
ad  nunc  ab  ipso  insinuata  declarat  (1. 1  pr.  G. 
1,1);  insmTBjidum  improbatae  publice  relig, 
(1.  5  §  3  D.  12,  2).  —  2)  gieligiOrt^ 
Übung,  religiöser  ©tau(^:  religionis 
causa  coire  (1.  1  §  1  D.  47,  22).  —  3)  re- 
ligiöse ®efinnung,  (Sbrfur(^t,  %er« 
e^rung:  erga  deum  rel.  (1.  2  D.  1,  1);  re- 
liquiae,  quibus  rel.  debetur;  exsequi  ius  reli- 
gionis (I.  20  D.  10,  2).  —  4)  baS  ®e* 
»ei^tjein,  bie  ^eiligfeit  einer  ^adft 
ober  eines  DrteJ:  res  religioni  destinatas, 
quin  immo  religionis  effectas  seien tes  qui 
contigerintetemere  et  distrahere  non  dubi- 
tavennt  —  laesae  relig.  in  crimen  inciderunt 
(1.  1  C.  9,  19);  qui  propter  hei  rdig.  inde 
se  movere  non  possunt  (1.  2  D.  2,  4);  rel. 
sqpulchri  (1.  14  §  1  D.  8,  1);  religione  libe- 
rare  locum  (1.  9  §  2  D.  1,  8);  favore  re- 
ligionis (1.  17  pr.  D.  7,  1).—  5)  §eilig* 
feit  einer  |)anblung:  rel.  iurisiurandi, 
sacramenti  (1.  1  D.  12,  2.  1.  77  §  23  D. 
81.  1.  3  C.  2,  42.  l.  4  pr.  C.  2,  55.  1.  2 
C.4, 1 :  ,yluri8i%ir.  contempta  religio  deum  ul- 


torem  habet."  1.  8  C.  6,  37);  au(^  bie  l^eiKge 
^anblung  felBft,  inSbef.  @ib,  ©d^ttjur:  stari 
religioni  debet  (1.  21  D.  4,  3);  religione 
adstrictus  (1.  44  pr.  D.  40,  12);  religionis 
condicione  adstringere  (1.  8  pr.  D.  28,  7); 
ius  referendae  relig,  (1.  25  §  3  D.  22,  3); 
danda  actio  propter  relig.  (1.  25  D.  12,  2) ; 
proderit  patri  rel  filii  (1.  24  eod.).  —  6)  @e* 
»oiffen^oftigfeit,  inSbcf.  in  Erfüllung 
ber^mti»^fItd^t,ri(^terIid^eS@letoiffen, 
audj  f.  t).  a.  officium  s.  1.  b.  5.  ©.  ad 
relig.  praesidis  pertinere  (1.  6  §  2  D.  1, 
18.  1.  2  §  8  D.  50,  5);  quod  legibus  omis- 
sum  est,  non  omittetur  religione  ittdican- 
tium  (1.  13  D.  22,  5);  aequum  videri  reli- 
gioni iudicantis  (pr.  I.  4,  5);  instruere,  cir- 
cumvenire,  religionem  iudiciSy  cognoscentis^ 
praetoris  (1.  12  D.  26,  10.  1.  5  §  11  D.  27, 
9.  1.  6  §  4  D.  29,  4.  1.  33  D.  42,  1.  1.  1 
§  17  D.  48,  18.  1.  1  C.  5,  68.  1.  5  C.  5, 
71);  pro  sua  relig.  aestimare  (1. 1  §  2  D.  27, 
9);  prout  rel.  suggerity  sententiam  proferre 
(1.  79  §  1  D.  5,  1);  partem  religionis implere 
(1.  3  C.  5,  51) ;  religionem  iudicationis  suae 
temperare  (1-  6  C.  5,  18);  fides  religioni  iu- 
diciariae  debita  (1.  5  C.  4,  20).  —  7)  ®e* 
tt)iffen8fcru<)el:  sine  religione  a  sacerdo- 
tio  discedei'e  non  posse  (1.  13  pr.  D.  50,  5). 

Beligiosus,  1)  getoeil^t,  gel^eiligt, 
^eilig:  a)  ju  religiöfen  Qtvtdtn  be* 
jtimmt:  respecunia  relig.  (1. 83  §  5  D.  45, 1. 
4  pr.  D.  48,  13);  b)  loct^  relig.,  ein 
burd^  83eife|ung  eines  Xobten  ge* 
»ei^ter  Ort  (tit.  D.  11,  7.  C.  3,  44.  cf. 
1.  6  §  4.  5  D.  1,  8:  „Relig.  locum  unusquis- 
que  sua  voluntate  facit,  dum  mortuum  infert 
in  locum  suum.  —  Cenotaphium  quoque  ma- 
gis  placet  locum  esse  relig. ^  1.  17  pr.  D.  7, 
1.  1.  6  §  6  D.  10,  3.  1.  44  D.  h.  t.  ,Cum 
in  diversis  locis  sepultum  est  —  illum  relig. 
locum  esse,  tibi  quod  est  principak  conditum 
est,  i.  e.  Caput.  —  Cum  autem  impetratur, 
utreliquiaetransferantur,dmntt  locus  relig. 
esse.''  L  53  §  7  D.  30.  1.  3  C.  8,  16:  Si 
monumento  corpus  filiae  tuae  intulisti^  relig. 
idfecisti^J ;c)Dut6^  bieOefefte  gel^eiligt, 
fonctionirt,  gefe|mä6ig,  xtd)t:  integro 
legum  sialu  religiosum  (1.  24  C.  5,  16); 
minus  relig.  et  probabilem  rem  facere  (i. 
4  C.  5,  4).  —  2J  anbä(^tig:  in  conspectu 
ecclesiae  ac  relig.  populi  (1.  2  C.  1,  13). 
—  3)  getüiffen^aft:  relig.  constantia 
praesidis  (1.  10  D.  47,  9);  providentissimus 
et  iuris religiossissimus  princeps ;  religiosiss. 
imperator  (\.  67  §  10  D.  31.  1.  5  C.  5, 17). 

Relinquere,  IJ  jurüd  laffen,  a)  im 
ungemeinen,  j.  ©.  im  ®egenf.  öon  transferre 
ab  aliquo  (1.  27  pr.  D.  8,  8) ;  custodiam  eum 
praestare  debere,  penes  quem  res  rdictae 
sunt  0.  5  §  14  D.  13,  6.  cf.  1.  20  §  2  D.  19, 


Digitized  by 


Google 


486 


Reliquari  —  Reluctari. 


5);  quoUens  proficiscuntur  (magistratue), 
unu8  relinquitur,  qui  ius  dicat  (1. 2  §  33  D.  2, 
1);  b)  inäbcf.  nad)  bcm  %oht  jutüd^ 
loffcn,  ^intcrtaffcn,  j.  ©.  heres  rehctus 
ab  aliquo  (l.  34  D.  5,  1);  Tierede  relicto  de- 
cedere, defungi  (1.  35.  42  pr.  D.  38,  2); 
extra/rios  relinq.  heredea  (1. 36  eöd.);  relinq. 
fiUum  legitimum  (1.  18  pr.  D.  36,  3);  in 
potestate  patris,  in  familia  relictu8  filius 
(l.  23  pr.  D.  36,  1.  1.  20  §  2  D.  37,  4); 
in  utero  relictus  (1.  153  D.  50,  16);  testa- 
inento  liber  relictus  (l-  17  §  16  D.  21,  1); 
reliaq.  pendentes  fructus  iam  maturos  (1. 27 
pr.  D.  7,  1) ;  tantum  quisque  pecuniae  relin- 
quity  quantutn  ex  bonis  eius  refici  polest 
(1.  88  D.  50,  16);  im  cngern  ©inn:  Sc- 
manbem  ettood  burc^  legten  fßillen  l^in^ 
terlaffcn,  öcrmac^en,  5.  ©.  danare  s. 
(largiri)  yel  relinquere  (1.  22  D.  7,  1.  1.  2 
C.  5,  27.  1.  2  C.  6,  60);  relittquendi  studio 
verba  adscripta  (1.  14  C.  5,  16);  relinq. 
alicui  hereditatem  (1.  8  §  1  D.  29,  7),  le- 
gatum  (1.  18  §  2  D.  36,  1.  1.  8  §  1.  1.  44 
§  2  D.  38,  2) ;  pars  supra  debitam  relicta 
(1.  34.  cf.  1. 10  pr.  eod.);  relinq.  fideicammis- 
sum  (1.  5  C.  6,  38);  legato,  per  fideicomm. 
relinq.  aliquid  (1-  2.  4  eod.  1.  14  §  3  D.  34, 
1);  res  qualitercumque  relictae  (1. 5  C.  1,  5); 
in  annos  singulos  certa  quantitas  relicta, 
usus  /ruc^M«  relictus  ad  victum  necessaria  re- 
licta (1.  8  §  23  ff.  D.  2, 15);  relinq.  libertatem 
(f.  b.  SB.  8.  b.  /J),  liberationeni  (f.  b.  3B.) 
—  2)  übcriaffen,  beftimmcn  =  desti- 
nare  s.  1 ;  usibus  puhlicis  relicta  res  (1.  83 
§5  D.  43,  1).  — 3)  aufgeben,  öerlaffen, 
derelinquere  (1.  15  §  35  D.  39,  2.  1.  3  D. 
41,  7.  1.  36  D.  46,  3);  noxae,  nomine,  pro 
noxae  dedito  (s.  deditione)  relinq.  servum 
(1.  31  D.  13,  7.  L  58  pr.  D.  21,  1.  1.  62 
§  2  D.  47,  2);  relinq.  conductionem  (1.  25 
§  2  D.  19,  2),  actionem  (1.  21  pr.  ü.  5,  2), 
hereditatem  (§  5  I.  2,  19).  —  4)  unter- 
laffen,  omitiere:  victus  vel  potionis  obla- 
tio  etc.,  quibus  relictis  ipsa  sanitas  testa- 
toris  periclitatur  (1.  28  §  1  C.  6,  23). 

BeUquari,  au^  reliquare,  mit  einer 
fc^ulbigcn  ©ummc  in  9left,  in  IHücfftanb 
bleiben,  J-©-  summas  reddere,  quibus 
reliqualMS  erat  (1.  23  pr.  D.  33,  8^;  reli- 
qua  exigere,  quae  quis  rdiquavit  (l.  9  D. 
34,  3) ;  reliq.  ampla  pecunia  exacta  (1.  40 
pr.  D.  40,  7);  debitum,  quod  ex  conductione 
reliquatus  est  (1.  46  pr.  D.  26,  7);  debito- 
res ,  qui  ex  administratione  reipublicae  re- 
liquantur  (1.  6  §  1  D.  50,  4);  ex  admini- 
stratione honoris,  in  muneribus  publicis  re- 
liq. (1.  24  D.  50,  1.  1.  20  §  6  D.  10,  2). 
Beliquatio,  bad  ^d^ulbigbleiben  einest 
giefte«,  Sfteftfd^ulb  (1.  44  §  1  D.  26,  7). 
Iteliquator,  mer  mit  einer  ©d^ulb  im  S^üd^ 


ftanb  bleibt:  Slcftant  (L  9  §  2  D.  39,  4. 
1.  102  §  2  D.  46,  3). 

Reliquiae,  Ueberbleibfel,  9left,  a- ©• 
quasi  voluntatis  reliquiae  in  furiosis  ma- 
nentes  (1.  8  pr.  D.  1,  6);  in^bcf.  bic  Uebet* 
tcfte  eincg  lobten  (1.  30  D.  10,2.  1.42. 
44  8  1  D.  11,  7.  1.  5  pr.  D,  11,  8.  1.  27 
pr.  D.  28,  7.  1.  38  §  4  D.  32). 

Reliquus,  übrig,  j.  $.  deducta  parte 
tertia  rel,  dotem  reddere  (1.  23  D.  23,  4); 
retenta  parte  quQ.Yia,  rel.  partemrestituere 
(1.  77  §  1  D  36,  1);  parte  data,  in  rel' 
partem  teneri;  rel.  remanere  in  Obligation® 
(1.  9  §  1  D.  46,  3);  ex  rel.  partibus  s- 
portionibus  heredem  scribere,  instituere 
(I.  32.  42  D.  32.  1.  J4  §  1  D.  33,  2.  1.  80 
§  7  D.  36,  1.  1.  9  D.  40,  14);  inSbef.  wirb 
cö  bon  bem  gefagt,  »aS  nac^  gcleater 
9tec^nung  ber  9fled^nung«(eger  noqi  jn 
aa^Ien  ^at,  womit  er  in  Slürfjtonb 
bleibt  (1.  18  §  1  D.  3,  5.  1.  9  §  6  D.  15, 
1.  1.  9.  28  §  7.  1.  31  §  1  D.  34,  3.  1.  32. 
81.  82  D.  35,  1.  1.  13  §  2.  1.  53  D.  40,4. 
1.  6  §  7.  1.  18  §  2  1.  31  pr.  1.  34 
§  1  D.  40,  7);  ba^er  bebeutet  e^  über^u))t 
rüdftänbig,  b.  1^.  momit  ein  ©(^ulbner  in 
gicft  bleibt,  ,v  33.  rel.  pecunia  Q.  32  §  9 
D.  33,  2) ;  rel.  pretium  cum  usuris  solvere 
(1.  135  §  2  D.  45,  1);  reUquum  (Subst.), 
afteft,  Slüdftanb  einer  ©(^ulb:  reliquorm 
usuras  exigere  (1.  24  D.  50,  1);  accepto 
tulisse  reliquum  omne  (1.  89  pr.  D.  46,  3); 
in  reliquum  non  exsolutae  quantitatis  aoce- 
dere  (1.  45  §  11  D.  49,  14);  reliquum  s. 
reliqua  trahere  s.  contrahere  f.  ö.  a.  reli- 
quari (L  46  pr.  §  1  D.  26,  7.  1.  5  pr.  D. 
50,  8.  1.  1  C.  10,  2.  1.  2  C.  10,  23);  con- 
veniri  propter  reliqua  alicuius  (1.  47  pr. 
D.  49,  14);  in  reliqua  coUegarum  inür- 
pellari  (1.  21  pr.  D.  50,  1);  rel.  colonorumy 
tüclftänbige  «gac^tgelber  (1.  78  §  3.  1.  91  pr. 
1.  101  §  1  D.  32.  1.  20  pr.  §  3.  1.  27  pr. 
§  1  D.  33,  7);  in^bef.  toirb  e«  öon  rüd' 
ftänbigen  öffentlichen  ?lbgaben,  (Steucttejlen 
gefagt:  ob  rel.  tributorum  distracta  praedia 
(1.  2  C.  4,  46) ;  sifie  censu  vel  reliquis  fun- 
dum  comparari  non  posse  (rubr.  C.  4,  47) ; 
rel.  (fundorum)  fisco  inferre  (1.  2  eod.); 
species,  quoLS  ex  rel.  inferunt  susceptores, 
im  ©egenf.  t^on  praesentis  annis  debita 
(1.  3  C.  10,  72);  reliquorum  modum  ingerere 
(1.  2  C.  12.  49). 

Relooare,  anbertt)eitt)ermiet^en,t)«r* 
pad^ten  (\.  13  §  10.  1.  51  pr.  D.  19,  2). 

Beluotari,  1)  miberftreben,  j.  ©•  niu- 
lier  matrimonio  reluctata  (1.  2  pr.  C.  Th. 
3,  16).  —  2)  n)iber|^re(^en,  beftreiten; 
reus  non  aliter  suis  adlegationibus  atatur, 
nisi  prius  iuraverit,  quod  putans  se  bona 
instantia  uti,  ad  reluctandum pervenerit  (L  2 


Digitized  by 


Google 


Reluctatio — Remitiere, 


487 


pr.  C.  2,  58);  partes  rdttctantis  suscipere 
(1.  3  C.  Th.  10.  8). 

Reluctatio,  äBtberfpruc^, Weigerung: 
cocetn  reluctationis  obicere  (1.  179  §  3  C. 
Th.  12,  1);  amota  omni  relitct.  restituere 
(1.  9  C.  Th.  14,  17). 

Bemancipare,  im  ^ege  bet  mancipatio 
(f.  b.  SB.)  jurild  (an  bcn  mancipio  dans) 
ober  weiter  (an  eine  beftimmte  britte  ^erfon) 
tjcräugern  (Gai.  I,  115.  134.  140.  172. 
195);  remancipatlo ,  eine  fotd^c  fcicrlid^e 
SBieberöcräußcrung  (Coli.  XVI,  9  §2). 

Remanere,  jurüäblciben,  öer6(ei=' 
ben,  5-  53.  reman.  in  potestate  (1.  8  pr.  D. 
1,  6),  in  conductione  (1.  :I3  §  11  D.  19,  2); 
id  actum,  ut  nuUo  casu  remaneret  dos 
apud  maritum  (1.  240  D.  50,  16);  pecunia, 
quae  apud  curatores  remansit  (1.  11  pr. 
D.  50,  8) ;  si  qua  pecunia  ex  tutela  reman- 
sit apud  tutorem  (l.  31  §  2  D.  34,  3); 
nüiil  sihi  commune  remansisse  cavere  (1.  35 
D.  2,  14);  reman.  antiquam  ohligationem 
(1.  21  §  4  D.  4,  2),  actionem  (1.  34  §  2 
D.  44,  7);  obligatum  reman.  (1.  14  eod.). 

Remansor,  ein  ©olbat,  bcr  über  Urlaub 
ausbleibt  (emansorj  (1.  5  §  6  D.  49,  16). 

Remeare,  jurü(f!el^rcn,  j.  53.  ad  ean- 
dem  militiam  vel  sollicitudinem  remeandi 
licentia  (1.  1  C.  12,  25);  remeatus,  mUd" 
febr;  commeatum  renieatumce  dare  exuli 
(1.  4  D.  48,  19). 

Remedimn ,  1)  Heilmittel:  remedia 
humanis  quae&ita  eorporibus  (1.  4  C.  9,  18). 
—  2)  ilberl^au^  9Äittet,  ^ülf^mittel, 
9led^tämittel,  j.  93.  competente  remedio 
aitxilium  ferre  (1.  7  cf.  l.  13  §  1  D.  1, 
18);  cogi  remediis  praetoris  (LI  §  3  D. 
25,  4);  rem  praetoris  circa  denegandas 
actümes  (1.  69  D.  29,  2);  rem.  expedien- 
darum  litium  (1.  1  D.  12,  2) ;  rem.  decreti 
(1.  41  D.  38,  2),  cautionis  Mucianae  (1.  7 
pr.  79  §  3  D.  35,  1),  operis  noxn  nuniia- 
tionis  (1.  1  §  1.  1.  5  §  17  D.  39,  1),  ex- 
ceptiones  (1.  14  C.  4,  29),  indemnitatis  (1.  2 
C.  7,  72),  provocationiSy  appellationis  (1.  1 
§  14  D.  48,  16.  1.  3  C.  2,  9);  sententia 
indubitata,  quae  nullo  rem,  adtemptari  pot- 
e«t  (1.  23  §  1  D.  12,  6). 

Remex,  Sd  üb  er  er  (1.  1  §  2  D.  4,  9). 

Reminisei,  eingeben!  fein  (1.  12  §  4 
C.  8,  17). 

Remisse  (adv.),  milb,  5.  53.  remissius 
(tmC^egenj.Dondurius)  constitui,  quam  causa 
postulabit  (1.  4  §  1  D.  47,  9) ;  remissius  pu- 
niri  (1.  21  D.  48.  10). 

Remlssio,  1)  UcberJoeifung,  ^nloei* 
fung  (1.  1  §  3  D.  49,  4).  -  4)  ©tlag, 
j.  ».  beS  $a(^tgclbeö  (1.  15  §  3—7  D.  19, 
2).  be«  Raufgclbe«  (1.  5  §  5  D.  24,  1) ;  rem. 
pignoris  (rubr.  C.  8,  25).  —  3)  Aufhe- 


bung ber  SS^irlungen  ber  operis  novi  nun- 
tiatio  burd^  ben  ^ätor  (1.  1  §  7.  1.  5  §  16. 
19.  1.  8  §  4.  1.  20  §  4  D.  39,  1.  1.  7  §  2 
D.  43,  24.  tit.  D.  43,  25). 

Remissus  (adi.),  nac^Iäffig,  trog: 
neglegentia  remissior  (1-  5  C.  5,  38). 

Remittere,  1)  jurüdf  d^iden  (1.  10  §  1 
D.  13,  6);  über^am)t  fd^icfcn,  jufd^itfen, 
überfd^idfen,  j.  53.  sponso  remitt.  nun- 
tium,  repudium  (l.  10  D.  23,  1.  1.  101 
§  1  D.  50,  16);  jumeifen,  Dertocifen, 
Überreifen,  überliefern,  5.  53.  igno- 
minia  missus  ad  iudicem  suum  remittendus 
(1,  4  §  6  D.  49,  16);  tarn  famosa  persona, 
ut  praefecto  urbi  remittatur  (1.  3  §  1.  cf. 
1.  4  D.  1,  15);  ob  facta  atrooiora  accu- 
satus  (tutor),  remittitur  ad  praef.  urbi 
graviter  punicfidus  (1.  1  §  8.  cf  1.  3  ;§  15 
D.  26,  10.  1.  1  §  7  D.  1,  12);  ad  praesi- 
detn  remitt.  reos  (1.  7  D.  47,  9.  1.  6  pr. 
1.  11  §  1  D.  48,  3) ;  remitt.  ad  praetorem, 
ut  absolvatur  (1.  7  D.  42,  2);  remitt.  ad 
magistratus  municipales  (l.  1  §  3.  5  D. 
27,  8.  1.  4  pr.  D.  39,  2);  ad  Cognitionen 
imperatorum  a  praeside  provinciae  remis- 
sus (1.  13  D.  42,  4) ;  ad  imperatorem,  prin- 
cipem  remissa  cognitio,  causa  (1.  22.  26  D. 
49,  1);  ad  praesides  prov.  remitt.  negotia 
(l.  9  D.  1,  18);  ad  iiidicis  cognitionem  re- 
mittendum;  totam  rem  ad  iudicem,  i.  e. 
ad  virum  bonum,  remitt.  (1.  135  §  2.  1. 
137  §  2  D.  45,  1);  remitti  ad  im  ordi- 
narium  (1.  3  D.  47,  1),  ad  i7iterdictum  (1. 
2  §  8  D.  29,  3.  1.  1  §  3  D.  43,  17).  — 
2)  D  e  r  5  e  i  b  e  n :  remitti,  5Scaf jei^ung  ermatten 
(1.  26  §  3  D.  48,  5;  „semel  remissus  adulter 
reduci  non  potest*  remittere  iniuriam 
(l.  11  §  1.  1.  17  §  6  D.  47,  10.  1.  5  §  2 
D.  48,  6).  —  3)  nac^Iaffen,  erlaffcn, 
fal^ren  laffen,  aufgeben,  j.  53.  remittit 
iurisiurandum,  qui  deferente  se  cum  pa- 
ratus  esset  adversarius  iurare  gratiam  ei 
facit  contentus  voluntate  suscepti  iurisi. 
(1.  6  cf.  1.  9  §  1  D.  12,  2);  iusiur.  re- 
missum  a  praetor e  (1.  8  §  8  D.  28,  7); 
remitt.  condicionem  (1.  7.  8  §  4.  5.  1.  9  eod. 
„Condiciones,  quae  contra  bonos  mores  in- 
seruntur,  remittendae  sunt."  1. 14  §  1  D.  32. 
1.  20  D.  35,  1 ;  „Non  dubitamus,  quin  tur- 
pes  condic.  remittendae  sint."  1.  65  §  7  D. 
36,  1.  l.  5  §  3  D.  36,  2.  1.  20  pr.  D.  38, 
2);  remissa  cautio  (1.  72  §  2.  1.  77  §  3 
D.  35,  1),  satisdatio  (1.  46  D.  2,  14.  l.  1 
pr.  1.  5  §  18  D.  36,  4) ;  commodati  agendo 
remitt.  actio^iem  legis  Äquiliae  (1.  7  §  1 
D.  13,  6);  remitt.  exceptionem  (1.  57  §  1 
D.  3,  3.  1.  15  §  5  D.  43,  24.  1.  12  D.  46, 
2);  crimen  remitt.  propter  aetatem  (1.  39 
§  4  D.  48,  5);  ei,  qui  uxorem  suam  in 
adulterio  comprehensam  occidisse  se  non 


Digitized  by 


Google 


488 


Remmia  lex — Reniti. 


negat,  ultimum  supplicium  remittd  potest 
(§  8  eod.);  taiitum  delictum,  ut  uUio  re. 
mittenda  non  esset  (1.  85  D.  40,  5);  re- 
missa  propter  inopiam  mu^ta  (1.  6  §  9 
D.  1,  18);  remitt.  poenam  (1.  2  §  1  D.  2, 
5.  1.  3  D.  48,  23J,  fustiura  castigationem 
(1.  3  §  1  D.  1,  15);  remitt.  pignus,  piano- 
ris  iu8,  obligaiionem  (1.  13  D.  42,  8.  1.  1. 
4.  7  C.  8,  25);  debitum  per  pacti  conven- 
tionem  remitt.  (1.  5  eod.);  remitt.  servi- 
tutem  (1.  6  D.  8,  1),  pensionemy  mercedem 
(1.  5.  15  §  4.  1.  24  §  5.  1.  33  D.  19,  2. 
1.  19  G.  4,  65);  ex  pretio  donationis  causa 
remissum  (1-  31  §  3.  cf.  L  5  §  5  D.  24, 
1);  remitt.  uxori  petitianem  usurarum  do- 
tis  (1.  21  §  1  eod.);  remitt.  usuras  (1.  23 
D.  89,  5);  tributum  (1-  8  §  7  D.  50.  15); 
militibus  appellandi  tenipora  non  remit- 
tuntur  (1.  20  §  2  D.  49,  1).  —  4)  tüicbcr 
aufgeben:  remitt.  prohihitionem ,  nuntia- 
tionem  (1.  1  pr.  1.  5  §  18  D.  39,  1).  — 
5)  0eftatten,  nad^Iaffen,  j.  93.  tempm 
remissum  alicui  (1.  18  D.  8,  4);  in  his, 
qui  sunt  in  aliquo  honore  positi  ad  tem- 
pu8  releqatio  vel  ab  ordine  motio  remit- 
tenda  est  (1.  3  §  2  D.  47,  20);  desiderare 
a  praetore,  ut  remittat  distrdhi  (1.  5  §  11 
D.  27,  9). 

Remmia  lex,  ein  bie  calumnia  beftra> 
fenbe3  ©cfcfr  (1-  13  D.  22,  5.  1.  1  §  2  D. 
48,  16). 

Bemorari,  1)  aufhalten,  l^inbern, 
^inl^alten,  Det^ögetn,  j.  !B.  solet  (qui 
in  utero  est)  remor.  insequentes  sibi  adgna- 
to«  (1.  3  §  9  D.  38,  16);  remor.  poenam 
(1.  6  §  9  D.  28,  3);  frustrationibus  remo- 
rata  restitutio  (1.  7  C.  7,  53).  —  2)  =  wo- 
ran s.  3  öcrtoeilcn  (11  §  8  ü.  7,  6. 
1.  28  §  2  C.  11,  48.  1.  3  C.  12,  60). 

Bemotio,  (Entfernung  eines  SSotmun* 
be3  bon  feinem  «mte  (1.  4  §  2  D.  26,  4); 
9[u$f^Uegung  etned  ^agred^tS  burdb  eine 
(gintebe  0-  10  ß.  50,  16). 

Remotua  (adi.),  entfernt:  locus  rem. 
(L  11  §  3  D.  14,  3);  pactum  rem.  a  iure 
communi,  a  re  privata  (1.  7  §  16  l.  27  §  4 
D.  2,  14). 

Bemovere,  1)  entfernen:  a)  ettt)o8  tt)eg* 
f (Raffen,  ttieanebmen,  5.  O.  occultae  et 
remotae  tabulae  (1.  11  §  8  D.  11,  1);  la- 
pides  inaedificati,  postquam  remoti  sunt, 
vindicari  possunt  (1.  43  D.  6,  1);  remov. 
scälas  (l.  19  §  2  D.  8,  2);  b)  Semanben 
Don  einem  «mtc,  einer  ©cfd^ftftgfül^* 
rung  entfernen,  §.  id.  ob  ne^legentiam  re- 
movendns  officio  (1.  8  D.  48,  3);  dispen- 
sator  remotus  ab  actu  (1.  51*  D.  46,  3); 
ex  iusta  causa  remotus  procurator  (1.  35 
§  3  D.  3,  3);  remoY.  (a  tutela,  ab  admi- 
stratione)  tutorem  (1.  1  §  1.  3.  1.  3  pr.  § 


2.  5.  8.  13.  18.  1.  4  §  1.  1.  10  D.  26,  10. 
1.  35  D.  27,  1.  1.  4  D.  27,  4.  L  2  §  41  D. 
38,  17);  dementis  curatorem  remov.  a  bo- 
nw  (1.  7  §  2  D.  27,  10) ;  removeri  senatu, 
ordine  (1.  3  D.  1,  9.  1.  2  pr.  D.  50,  2).- 
2)  jurüdhieifen,  aui^fc^Iielsen,  ).  0. 
remov.  aliquem  a  postulando  (I*  1  §  6  D. 

3,  1),  a  petitione  (I.  13  D.  50,  17),  a  vin- 
dicatione  (1.  12  §  1  D.  20,  6),  a  quereUa, 
ab  accusatione  testamenti  (l.  8  §  15.  1. 12 
§  2.  1.  32  pr.  D.  5,  2),  a  legato  (1.  5  §  16 
D.  34,  9),  a  bonorum  possessione  (1.  14  pr. 
§  2  D.  38,  2),  ab  hereditate  (1.  12  D.  28, 
6),  a  successione  (1.  18  pr.  D.  37,  4)  «> 
hsredatione  notati  et  remoti  (1.  8  pr.  eod.) ; 
remoto  ßio  potiorem  esse  heredem  (1.  12 
§  1  eod.);  inter  duos  gradus  exberedatas 
ab  utroque  remotua  est  (1.  3  §  4  D.  28,  2). 
—  3)  bei  @eite  feften,  befeitigcn,  auf* 
lieben,  j.  ^.  remotis  tabulis  secundis  le- 
gitimani  habere  hereditatem  (1.  12  D.  28, 
6);  remota  patris  successione  impuberis 
hereditatem  amplecti  (1.  40  in  f.  D.  29, 
2) ;  remota  stipulatione  ex  vendito  esse 
actionem  (1.  6  pr.  18,  7);  au(^  f.  t).  0.  *»- 
firmare:  remov.  donationem  ut  imperfectam 
(1.  7  D.  39,  6);  ius  petitoris  removetur 
soluto  pignore  (1.  12  §  1  D.  20,  6). 

Bemunerare  s.  remunerari,  ^Jemanben 
für  ettoaS  t)on  il^m  ©eleifteted  befc^enlen, 
belohnen,  eine  empfangene  ^Bol^ltbot  t^tu 
gelten,  im  ©egenf.  bon  principaliter  de- 
nare  (1.  12  pr.  cf.  1.  10  §  13  D.  17,  1); 
officium  magistri  quadam  mercede  remu- 
neratum,  im  (Segenf.  t)on  mera  donatio 
(1.  27  D.  39,  5);  remun.  beneficium  (L  1 
pr.  D.38,  2);  quae  tutoribus  remunerandae 
fidei  causa  testamento  parentis  relinqoun- 
tur  (1.  28  §  1  D.  27,  1);  eum  qui  Mit 
ea  spe,  quod  se  ah  eo  qui  acceperit  remu- 
nerari existimaret,  repetere  non  posse  opi- 
nione  fialsa  deceptum  (1.  3  §  7  1).  12,  4). 

Bemuneratio,  1)  ©elo^nung,  ^et' 
geltung,  j.  53.  remun^ationis  graiia  acci- 
pere  partem  bonorum  (1. 6  §  3  C.  6, 61) ;  dtbita 
remuneratione  defraudare  liberalitatem  te- 
statoris  (1.  5  §  2  C.  6,  27).  —  2)  «ie* 
bererftattung:  remun.  pretii  (L  1  C.  TL 
3,  3).  —  3)  saorae  remunerationes,  fat« 
ferlid^e  ®efd^en!e  (1  10  C.  12,  23.  1.  2 
C.  12,  42). 

Benasoi,  toieber  ^erbortoac^fen, 
nat^ttjad^fen:  ren.  ex  stirpxbus  aut  radi- 
cibus  (1.  30  pr.  D.  50,  16);  talis  marmor, 
ut  lapis  ibi  renascatur  (1.  7  §  13  D.  24,  3); 
tro^rtfc^:  »icber  entftel^en,  aufleben:  ren. 
actionem  0-  10  §  9  D.  15,  3.  1.  42  §3  D. 
47,  2),  vindicationem  (1.  6  pr.  D.  8,  5). 

Beniti,  toiberftreben,  fid^  »iberfe^cu 
(1.  16  C.  5,  4). 


Digitized  by 


Google 


Reno  vare — Reperire, 


489 


Benovare,  1)  erneuern,  %.  ©.  renova- 
tus  cofUractus  (1.  7  §  6  D.  2,  14.  1.  1.  7 
§  1  D.  18,  5);  renoT.  eandem  locationem 
0.  13  I  11  D.  19,  2);  quasi  renovata  dos 
(L  40  D.  23,,8).  — 2)an  bie  ©teile  Don 
ettoo«  f  e|cn,  substüuere  (1.  88  pr.  C.  Th. 
8,  5). 

Benovatio,  (Erneuerung, ^erftettuna 

0.  un.  C.  Th.  7.  17). 

Benuere»  abfd^Iagen,  Dermetgern: 
ren.  solutionem  (1.  5  C.  4,  21^. 

Benuntiare,  1)  auflünbigen,  an\» 
fagen,  §.  9.  susceptnm  mandatum  con- 
Rnmmari  opoHet,  nisi  renuniiatum  sit  (1.  22 
§  11  D.  17,  1);  renunt.  societati  s.  soeie- 
iatem  G-  14.  16  pr.  17  §  1.  1.  65  pr.  8  ff. 
D.  17,  2);  renunt.  nuptiis,  sponsaUbus  (1. 
17  §  1  D.  42,  5.  1.  8  C.  5,  17),  uxon  suae 
(1.  8  ^  5  eod.);  si  fundus  dotis  causa  da- 
tus  Sit,  et  renunHcUa  adfinitas,  fructus 
quoque  restituecdi  sunt  (1.  88  §  1  D.  22, 
1).  —  2)  entfagen,  berji^ten,  j.  ©.  re- 
nunt. privikgio,   beneficto   (1.   1    D.  2,  5. 

1.  8  D.  29,  1),  legi  commissoriae  (1.  7  D. 
28,  3),  lüi  (1.  21.  80  D.  4,  4),  inofficiosi 
qucrellae  (1.  1  C.  2,  21),  possessioni  (1.  12 
I  1  D.  41,  2),  herediiati,  successioni  (1.  2 

C.  1,  18.  1.  19  C.  6,  80.  cf.  1.  4  C.  6,  81: 
„Sicnt  —  delatam  repudians  successionem 
post  quaerere  non  potest,  ita  quaesitam 
renuntiando  nihil  agit**).  —  8)  berichten, 
melben,  anzeigen,  3.  IB.  renunt.  c{eiiio(2o 
fundi  (1.  40  pr.  D.  18,  1);  falsum  modum, 
falsam  tnensuram  renunt.  (1.  3  §  1.  4. 1.  5 

D.  11,  6);  vires  alicuius  excutere  et  re- 
nunt. eum  idoneum  esse  (1.  42  D.  17,  1); 
accusator,  qui  requisivit  et  renuntiavit 
servos  (1.  25  pr.  D.  29,  5);  renunt.  cau- 
sam (1.  22  §  8  D.  49,  14). 

Benuntiatio,  1)  ^ufülnbigung:  re- 
nunt. societatis  (1.  17  §  2.  cf.  1.  68  §  10 
D.  17,  2:  —  „Yoluntate  distrahitur  so- 
cietas  renuntiatione") ;  in  sponsalUms  quo- 
que discutiendis  renuntiationem  intervenire 
oportere  (1.  2  §  1.  2  D.  24,  2).  —  2)  (gnt* 
fagung,  SBer^ic^t:  vitae  renunt.  (1.  6  C. 
12,  21).  —  8)  «nfogc,  Slnjeige:  renunt. 
modi  (1.  1  pr.  1.  8  §  1.  4  1.  5  pr.  D. 
11,  6). 

Benuntiator,  «njeiger,  SSerrfttl^er: 
renunüatores  consüiorum  (1.  88  §  1  D. 
48,  19). 

Benimtitis,  Ueberbtinger  einet  flnt* 
toort  P.  1  pr-  C.  Th.  8,  7). 

Beparare,  1)  ouSbeffern,  j.  ^.  rep. 
domus  (1-  8  C.  8,  10).  —  2)  erneuern, 
toithtx  l^erftellen,  j.  9.  pactum  ad 
acHonem  reparandam  inefficax  (1.  27  §  2 
D.  2,  14);  repar.  vires  öbligationis  eva- 
cuatae  (l  4  C.  8,  42);  iura  amissae  pos- 


S; 


sessionis  (l.  7  C.  9,  12).  —  8)  Wieber 
onfd^affen,  onfoufen:  repar.  merces  = 
alias  merces  emere  (1.  122  §  1  D.  45,  1). 

Benus,  ber  91^ ein:  praedia  in  Germa- 
nia trans  Renum  (1.  11  pr.  D.  21,  2).| 

Beparatio,  1)  9[ttdbefferung:  repar. 
tnoeniumt  theirmarwn  (L  11  C.  8,  11).  — 

2)  »iebereinfe|ung  (1-  2  pr.  1.  8.  5  pr. 

C.  7,  68). 

Bepedare,  )urfl(fle^ren  (1-  ^^  ^* 
12,  57). 

Bepellere,lUuril(Itreiben,brdngen: 
aqua  repulsa  (1.  1  §  2.  10  D.  89,  8);  ab« 
tt)e^ren:  maioris  rei  impetus,  qui  repelli 
non  potest  (L  2  D.  4,  2);  vim  vi  repellere 
licet  (1.  12  §  1  eod.).  —  2)  »urüdweifen, 
ou«f^Iie|en,  a-  *•  repelli  postulaiione 
"  1  §  6  D.  8,  1);  a  peHtione  (1.  3  §  1 
50,  12),  ah  acHonibus  exercendis  (1.  60 

D.  3,  3);  tam  evidens  exceptio,  ut  facile 
repeUat  agentem  (l.  8  §  18  D.  10,  4);  re- 
pelli exceptione  s.  per  exceptiorum  (1.  23 
D.  18,  7.  1.  29.  69  pr.  D.  28,  8.  1.  84  §  2. 

I.  85  D.  80.  1.  2  §  6.  1.  4  §  10  D.  44,  4), 
replicatione  (1.  8  pr.  D.  85,  8);  repelli  ab 
accussatione  (},  81  §  8.  4.  cf.  1.  12  §  2  D. 
5,  2.  1.  8  §  1  D.  26,  10),  a  bonorum  pos- 
sessione  (1.  10  §  8.  1.  11  pr.  D.  37,  4.  1.  1 
§  11  D.  87,  9.  1.  1  §  8  D.  87,  10.  1.  8 
§  2.  1.  14  §  6.  1.  47  §  1.  1.  50  pr.  D.  88, 
2),  ab  omni  iudicio  Q.  16  §  5  eod.),  a  fe- 
gato  (1.  86  pr.  D.  27,  1.  1.  37  D.  85,  1), 
a  successione  (1.  8  C.  5,  81);  qui  ut  s. 
qiMsi  indigni  repelluntur  (1.  5  §  20  D. 
31,  9.  1.  18  §  9  D.  49,  14);  repelli  a  se- 
natoriis  nuptiis  (1.  82  D.  23,  2);  oud^  f.  b.  0. 
entlaffcn:  ob  neglegentiam  vel  ignaviam 
repulsi  tutores  (1.  2   §  41   D.  88,  17).  — 

3)  non  fid^  toeifen,  auSft^Iagen  =  re- 
pudiare,  3.  ©.  repell,  (a  se)  bon.  possessio- 
nem  (1.  70  pr.  D.  29,  2),  legatum  (1.  81 
§  1.  1.  86  §  2  D.  80.  1.  5  §  1  D.  31.  1.  1 
§  6  D.  38,  5),  usum  fructum,  proprietatem 
fundi  (1.  10  D.  33,  2). 

Bependere,  ^urücf jaulen,  erftatten 
(1.  84  pr.  D.  34,  2). 
Bepensare,  1)  =  rependere  (1.  un.  C. 

II,  29.  1.  8  C.  11,  43).  -  2)  com<)enft- 
ren,  oufred^nen:  sterilitates  ubertate 
aliorum  annorum  repensattie  (l.  8  C.  4,  65). 

Bepente  (adv.),  »)Iö|!i(^  (1.  7  C.  10, 
53). 

Bepentinus,  ))Iö|ti(b,  unermartet, 
%.  ö.  incendium  repent.  (1.  15  §  3  D.  19, 
2);  hospitio  repent.  recipi  (1.  6  §  3  D.  4, 
9);  auq  f.  b.  0.  extraordinarius :  feriae 
repent.  int  '^egenj.  bon  sollemnes  (1.  3  0. 
8,  11). 

Beperire,  1)  a)  finben  (1.  3  §  1  D.  2, 
15.  1.  4  8  1  D.  11,  4.  1.  un.  C.  10,  15); 


Digitized  by 


Google 


490 


Repertorium — Reponere. 


b)  betreffen,  antreffen,  in  delicto  re- 
pertus  aliquis  (1.  14  D.  48,  18);  in  posses- 
sume  Ubertatis  reperiri  (!•  21  C.  7,  16).  — 
2)  er!ennen,  erfahren,  ante  ignoi-ans,  td 
primum  repperit,  prodidit  scelua  (1.  1  §  4 

C.  9,  24);  debitor  ex  rationibus  repertus 
([.  4  C.  7,  2). 

Bepertorium,  SScrjei^ntg   (1.   7   pr. 

D.  26,  7). 

Bepetere,  1)  cttüü«  jurüdforbern;  re- 
petitio,  Sflüdforberung,  in^bef.  mittclft 
einer  condictio,  j.  ©.  interest  nostra,  potius 
non  solvere  qnam  solutum  repetere  (I.  3 
D.  16,  2);  soliUum  repeti  non  posse;  su- 
peresse enim  naturalem  causam,  quae  in- 
hibet  repetüionem  (1.  3  §  7  D.  2,  2);  qui 
dedit  pecuniam,  ut  negotium  quispateretur, 
non  Tiabebit  repetitionem:  turpiterenim  fecit 
(1.  3  §  3  D.  3,  6);  repetitio  nuUa  est  ab  eo 
qui  suum  recepit  (l.  44  D.  12,  6);  cuius 
per  errorem  dati  repetitio  est,  eius  consulto 
dati  donatio  est  (l.  53  D.  50,  17);  in  re 
obscura  melius  est  favere  repetitioni  (1.  41 
§  1  eod.);  audf  f.  ö.  a.  petere,  Ilagen; 
repetitio  =  petitio  (1.  1.  2  C.  7,  4.  1.  18 

C.  9,  9.  1.  2  C.  9,  27).  — 2)  wiebcr^olen; 
repetitio,  SBieberl^olung:  a)  in'g  ®e* 
bäd^tnig  jurüdrufen  (1-  10  pr.  D.  2,  14, 
1.  14  pr.  D.  29,  7);  b)  ein  ?Re4t«gefd^äft 
toon  9{euem  eingeben:  repet.  emptioneni 
=  rursus  emere  eandem  rem  (1.  2  D.  18, 
5);  denuo  repet.  negotium  (1.  3  C.  4,  21); 

c)  ein  9le(^tSDer^ältni6  »icbcr  l^er* 
ftellen,  erneuern:  Tepetii& potestas patria 
(1.  6  C.  9,  51);  d)  ein  «mt  toicber  über^ 
nel^men:  praescriptio  temporum,  quae  in 
honoribus  repetundis  vel  aliis  suscipiendis 
data  est  (1.  17  §  3  D.  50,  1);  e)  in  einem 
leiten  äBiUen  t)on  ^tntra  etn^ad  feftfe^en,  ein 
Sermäd^tntg  öon  ^Itntm  anorbncn, 
toieber  »ermaßen;  repet.  legatum  (1.  12 

D.  22,  3.  1.  32  pr.  52  §  1.  1.  53  §  1.  1.  113 
§  2  ff.  D.  30.  1.  63.  77  D.  32.  1.  23  D. 
33,  2.  1.  28  §  1  D.  34,  3);  repetitio  lega- 
torum  (1.  80  D.  50,  16.  cf.  1.  19  pr.  D. 
30:  „Legata  inutiliter  data  —  confirmari 
per  repetitionem,  i.  e.  per  hanc  scripturam 
postea  factam ;  hoc  amplius  ei  heres  meus 
dato**);  deberi  a  substitutis  fideicommissum, 
quasi  tacite  ab  his  repetitum  (1.  4  C.  6,  49) ; 
repet.  (legato)  usum  fructum;  repetitio 
usus  fructus  (1.  2  §  1.  1.  3  pr.  §  1.  2.  1.  5 
pr.  D.  7,  4.  1.  3  §  2  D.  7,  9);  repet.  con- 
didonem,  diem  (1.  63  D.  32.  1.  77  pr.  D. 
35,  1);  f)  eine  Älaqc  ober  ^nllage  Don 
Siieuem  ergeben,  tt)ieber  anftcllen:  re- 
pet. actionem  (L  21  pr.  D.  5,  2);  crimen, 
quaestionem,  accusationem  (1.  7  pr.  D.  48, 
16.  1.  16  pr.  D.  48,  18.  1.  6  C.  9,  1).  — 
ß)  Semanben  ton  ^ileuem  Dor  ©erid^t 


forbern,  indbef.  aU  ^ngeftagten:  repet 
(reum)  aliquem,  3emanben  Don  Steuern 
onüagen  (l  14  §  2  D.  38,  2.  1.  3  §  1. 
4.  1.  12  §  1  D.  48,  2.  1.  32  D.  48,  5.  1. 10 
§  2.  1.  12.  15  §  6  D.  48,  16) ;  reus  evi- 
dentioribus  argumentis  oppressus  repeti 
in  quaestionem  potest  (1.  18  §  1  D.  48, 
18).  —  4)  3cnianben  bon  9'ieuem  ange^ 
^en:  praeses  repetitus  (1.  6.  C.  7,  43).  — 
5)  ^urüdbejie^en,  jurildred^nen;  re- 
petitio, gurüdred^nung:  tantum  prae- 
stare,  quanto  in  anno  proximo  homo 
plurimi  fuerit  repeiitis  ex  die  vulneris 
CCCLXV  diebtfs  (1.  51  §  2  D.  9,  2);  post 
commodati  (actionem)  Aquiliaeremanere  in 
eo,  quod  in  repetitione  XXX  diertim  am- 
plius est  (1.  34  §  2  D.  44,  7);  si  nuntiavit 
postea,  et  quod  retro  aedificatum  erit 
quasi  repetito  die  nuntiatione  facta  (1. 5  §  7 
D.  39,  1.  cf.  1.  15  §  31  D.  39,  2);  repetüa 
die  reddi  interdictum  (1.  1  §  10  D.  43,  19), 
intentionem  suscipere  (1.  9  §  6  D.  10,  4), 
—  6)  beginnen,  repet.  ab  initiis  (L  1  D. 
1,  2). 

Bepetitio  f.  repetere. 

Bepettindae  (sc.  res  s.  pecuniae),  bie 
öon  einem  S3eamten  burd^  Uebertretung  feiner 
^mtd^flid^t,  inSbef .  boburc^,  bag  er  [id)  bunt 
^clb  ober  bergteid^en  ju  äcugcrungcn  feiner 
^mtStl^ätigfcit  bcftimmen  läßt,  erlangten  unb 
t)on  il^m  ^urüd^uerftattenben  SermögeniSOOP 
t^eile:  lex  lulia  repetundarum  s.  de  repetun- 
dis, \iCL^  auf  33eftrafung  biefe«  SWißbrout^S 
ber  5lmtSgehjaIt  gcrid^tete  3nlif(^e  ®efej  (1. 1 
§  1  ü.  3,  6.  tit.  D.  48,  11.  C.  9,  27);  cri- 
men repetundarum  (1.  9  D.  h.  t.). 

Bepignerare,  tixi  $fanb  toieber  ein* 
töfen  (1.  5  §  12  D.  13,  6). 

Beplere,  1)  ttjiebcr  füllen,  au#fül> 
len:  post  exemptionem  cretae  repl.  hcum 
(1.  16  pr.  D.  19,  5).  —  2)ergänaen:repl. 
quod  deest  (1.  14  D.  33,  2.  1.  4  §  5  D.  42, 
1.  1.  46  §  2  D.  46,  3);  repletio,  (grgan* 
aung  (1.  36  pr.  §  Ib  C.  3,  28.  1.  15  §  4 

C.  7,  2). 

Beplioare,  gegen  bie  Dom  53eflagten  öor* 
gefcbüfete  exceptio  eine  ©egeneinrebe 
t)orf(§ü|en  (\.  35  D.  2,  14.  1.  48  D.3,3. 
1.  9  1§  4.  1.  17  §  1  D.  12,  2.  1.  3  D.  13, 
7);  replicatio,  ©egeneinrebe,  9lepli! 
(pr.  §  1  I.  4.  14.  1.  14  §  9  D.  4,  2.  1.  25 

D.  4,  3.  1.  72  D.  6,  1.  1.  28  D.  9,  4.  1.  2 
§  1.  2.  1.  22  §  1  D.  44,  1:  „Replic.  e4 
contraria  exc^tio,  quasi  exceptionis  ex- 
ceptio. 

Beplumbare,  bie  S3IeifüIIung  ^er» 
anSncbmen,  j.  53.  au3  ©öMungen  ber  ®^ 
fäge  a.  19  §  3.  1.  32  §  1  D.  34,  2). 

Beponere,  1)  jurüdlegen,  aufteben, 
auf  beteueren,  j.  ö.  pecunia  in  arca  re- 


Digitized  by 


Google 


Reportare — Repromissio. 


491 


po8ita  (I.  15  §  12  D.  42,  1.  cf.  1.  12  D. 
3,  5);  nummi  repositi  (l.  79  §  1  D.  32); 
repon.  frunienttim,  fructus  (l.  12  pr.  1.  18 
§  9.  1.  19  §  1  D.  83,  7);  domus  cum  amni 
instrumento  et  reposüis  omnibus  (1.  92  §  1 
D.  32).  —  2)  micber  (mo^tn)  fe^en,  Ic* 
gen,  ftcllen,  j.  33.  la^es  in  hoc  detracti, 
M^  alibi  reponerentiir  (1.  43  D.  6,  1),  te- 
giUae  detractae,  ut  reponerentur  (1.  18  §  1 
D.  19, 1);  arhores  in  locum  mortuarum  re- 
pon. (1.  14  pr.  D.  25,  1);  se  repon.  in 
obligatianem,  in  ein  ©c^utbDecWtoiS  toieber 
eintreten  (l.  10  pr.  D.  4,  2).  —  3)  toicbcr 
^erftellen,  5.  io.  repon.  aedificium  sab- 
latum  (1.  20  §  2  D.  8,  2),  aggerem  {1.  2  §  5 
D.  39,3).  —  4)  ftcllcn,  j.*».  in  potestate 
alicuius  repositum  (1.  69  D.  28,  5);  spem 
negotii  repon.  in  aUquid  (1.  1  C  7,  49).  — 
5)  befeitigen,  tutores  ((iai.  i,  115). 

Beportare,  1)  §urü(f  tragen,  bringen, 
{d^affen,  ^.  ^.  corpus  (eins,  qui  in  pro- 
vinda  decessisset)  repori.  in  patriam,  in 
monumentum  fUiorum  (1.  30  §  2  D.  34,  4). 
—  2)  babon  tragen,  erlangen:  reporfc. 
victoriam  et  gloiiam  (l.  4  C.  9,  27),  vifv- 
dictam  (1.  3  C.  9,  8.  1.  6  D.  9,  45).  »en- 
tentiam  contrariam  (1.  4  C.  4,  35).  —  3) 
eintragen:  publicae  rationi  reportandae 
peeuniae  0-  16  §  3  C.  12,  37),  entrichten, 
(1.  14  C.  Th.  16,  8). 

Beposcere»  1)  jurüdf  orbern:  re- 
poscenti  rem  (depositam,  commodatam)  fion 
reddere  (1.  1  §  22  D.  16,  3.  1.  44  D.  41, 1. 
1.  20  D.  41,  2).  —  2)  forbern,  j.  ». 
reposc.  tutelam  s.  rationem  tutelae  (1.  29 
D.  26,  7.  1.  31  §  2  D.  34,  3);  amplins 
quam  causa  reposcit  (1.  13  D.  48,  3). 

Bepositorium,  Unterfe^er  fftr  (tfi* 
gefd^rre  (1-  19  §  10  D.  34,  2). 

Bepraesentare,  l){i(i§^eigen:««  repraes. 
(l.  16  §3  D.  48, 5. 1. 8  C.  7, 43. 1.2  §3  C.  12, 7 : 
qni  per  quinquennium  se  repr.  cessaverint), 
repraesentatio  =  praesentatio:  repraes.  per- 
sonarum  (l.  27  §  1  C.  8,  40).  —  2)  et»o§ 
fogleid^  t>orne]^men,  betoirlen,  ))oU- 
jiel^en,  eintreten  laffen,  j.  ©.  cogni- 
Honem  repraes.  im  @egen{.  Don  differe  in 
tempns  pubertatis  (1.  3  §  5  D.  37,  10. 
l.  3  §4  D.43,30);  repraes.  hereditatis  re- 
siüutionem  (1. 57  §  1  D.  36, 1),  libertates  (l.  41 
§  1  D.  40, 5) ;  rerum  amotarum  actio  damnum 
repraeeentat  (t)erfc^afft  fofort  (&v\ai^)  etiam  si 
postea  dotis  exactio  competat  (l.  21  §  3 
D.  25,  2);  indbef.  fogleid^,  baar,  boraud 
(b.  ^.  t)or  bem  beftimmten  3<^^Iunp^tag)ba^^ 
len:  repraesentatio,  foforttge  baare 
Baq lung,  ^orau^ia^Iung,  5.  6.  reprae- 
sentatio eiu8,  quod  ante  diem  existentem 
solutum  est  (1.  88  §  5  D.  31);  repraesentare 
fideicommissum^    repraesentatio    fideicom- 


missi  (1.  36  §  1  D.  35,  1.  1.  23  pr.  D.  36,  1); 
repraesentatam  pecuniam  consumere  (1. 8  §  6 
D.2, 15);  quotiens  mulieri  satisdandum  est 
de  solutione  dotis  post  certum  tempus,  si 
maritns  satisdare  non  possit,  tunc  deducto 
commodo  temporis  condiemnatio  residui  re* 
praesenjkktur ;  —  nee  ferenda  est  mulier.  si 
dicatr  magis  se  veUe  dilaiionem  pati  quam 
in  repraesentatione  deductionem  (1.  24  §  2 
D.  24,  3);  commodum  in  dote  reUgata  esse 
repraesentationis,  quamvis  annua  die  dos 
praestaretur  (1. 1  §2.  ct.§  12. 1.2  pr.  D.33,4); 
si  quis  creditori  sno  quod  debet  legaverit 

—  si  (propter  repraesentationis  eommodumj 
utile  eritf  lex  quoque  Falcidia  in  eo  com- 
modo locum  habebit  (1. 1  §  10  D.  35, 2.  cf. 
§  14  I.  2, 20 :  —  quodsi  in  diem  vel  sab  con- 
dicione  debitum  pure  legaverit,  utile  est 
legatum  propter  repraesentationem*);  si, 
cum  in  diem  deberetur,  fraudator  praesens 
solvent,  dicendum  erit  in  eo.quod  sensi  com- 
modum in  repraesentatione^  in  factum  actioni 
locum  fore  (1. 10  §  12  D.42.8).--3)über^iH)t 
^abten,  (eiften,  entrid^tcn,  erftatten, 
j.  o.  causa  eius  temporis,  quo  lis  contesta- 
batur,  repraesentari  debet  actori  (1.  91  §  7 
D.  30);  repraes.  qiute  a  Püblio  soluta  tibi 
nan  fuerint  (1.  62  §  1  D.  17,  1);  ea,  quae 
fisco  pensitanda  sunt^  repraes.  (1.  1  C.  11, 
62);  dari  placita  non  repraesentata  (1.  36 
C.  2, 4);  repraes.  expensas  (1.  20  C.  10, 32|. 
-—  4)  barftellen  =  proferre  s.  2.  j.  ©. 
repraes.  causas  provocationis  (1. 8  C.  7,  62). 

—  5)  ausüben:  praeses  provinciae,  qui 
ius  repraesentat  (1.  1  C.  3,  22.  1. 1  C.  8,  23). 

—  6)  bie  @tette  bon  ettoog  bertreten,  i^m 
g(eid§  fte^en:  culpa  dolo  proxima  dolum 
repraesentat  (1.  1  §  2  D.  47,  4V 

Reprehendere»  1)  antreffen  =  de- 
prehendere.  —  2)  tabeln  (1.  22  §  5  D.  10, 
2.  1.  7  §  4  D.  48,  22);  reprehensio,  Xabct 
(1.  23  §  2  D.  34,  2. 1.  214  D.  50,  16);  repre- 
hensibilis,  tabeIn^toert^(l.  3  pr.  D.  22,5). 

Beprlmere,  Sinl^alt  t^un,  ).  &  re- 
primenda  insania,  insolenUa  (1.  65  pr.  C. 
Th.  16,  5.  1.  3  C.  Th.  16,  9). 

Beprobare,  mißbilligen  (1.  7  §  6  D. 
2,  14.  l.  8  §  2.  1.  8  D.  3,  5). 

Beprobus,  undd^t,  ungiltig:  repr. 
nummi,  repr.  pecunia  (1.  24  §  1  D.  13,  7), 

Bepromissio  =  promissio,  bad  ^er* 
fprcd^en  mittelft  Stipulation,  befonber« 
^utioniSleifhtng,  5.  93.  mentio  et  reprom. 
nuptiarum  futurarum  (1. 1  D.  23, 1);  reprom. 
dotis  0«  72  pr.  D.  23,3);  reprom.  voluntati 
defuncti  statu  iri,  im  ^egenf.  bon  satisdatio 
fideicommissorum  (1.  6  §  1  D.  36,3);  r«-' 
promissione  contentum  esse,  im  ®egenf.  bon 
pignohbus  sibi  caveri  velle  (1.2  §  3 P.  43,3 
cf.  1.  61  D.  50,  16). 


Digitized  by 


Google 


492 


Repromittere — Res. 


Bepromittere  =  promittere ,  mütelft 
®t!)mlation  r)tT\pxtd)tn,  indbef-  @id^^ 
Idften,  ).  )B.  ex  operis  navi  nuntiatione 
damni  infecH  reprom.  im  (S^egenf.  t)on  satis- 
dare  fl.  5  §  17.  1.  20  §  18  D.  89.  1.  L  9 
§  4.  5.  L  10.  11.  18  pr.  §  1.  1.  30  §  1  D. 
39,  2.  1.  1  §  7  D.  46,  5);  reprom.  de  dolo 
1.  9  §  5.  7  D.  4,  2.  1.  15  D.  13,  7.  1.  18 
§  17  D.  19,  1.   1.  58  D.  21,  2). 

Bepadiare,l)etnen(!lrtoetb  auSf  d^Iagett/ 
A.  )B.  repud.  legatum  (1-  8  D.  12,  1.  1.  31 
D.  29,  1.  1.  7.  38.  101  pr.  D.  30.  1.  5. 
45*  §  1.  1.  59  D.  81.  1.  10  D.  83.  5),  here- 
düatem  (1.  2  D.  1,  19.  1.  21  §  6  D.  4,  2. 
1.  58  D.  24,  8.  1.  77  D.  29,  2),  bona  (\.  21 
§  4  D.  37,  14),  banomm  possessionem  (1. 8 
D.  37,  1.  1.  15  D.  37,  4.  1.  2  pr.  D.88,  7. 
1.  1  §  1  ff.  D.  38,  9);  ius  adanationis  non 
poBse  paoto  repudiari  (1. 34  D.  2, 14);  quo- 
tiens  anplici  iure  defertur  successio,  r^u- 
diato  novo  iure  qtwd  ante  defertur,  super- 
erit  vetus  (1.91  D.  50, 17).  —  2)  öetmetfcn, 
jutüdtoetfen:  tali  nubere,  cuius  condieio- 
nem  certum  sit  patrem  non  repudiatarum 
(1.11  D.23,2);  appdlatio  a  iadice  repudiata 
G.3C.7,62).— 3)  auf fagcn,  auflünbiöen: 
repnd.  matninonwm  (1. 191 1).50, 16);  repud. 
wcorem  s.  maritAAm,  bcm  ©begatten  bie  (£1^ 
auffünbigen,  fid^  t)on  il^  f(^eiDen=rcpttdtuw 
miUere  (1.  12  pr.  D.  23,  2.  1.  4  D.  24,  2. 
1.  38  D.  24,  3.   1.  29  D.  40,  4). 

Bepudiatio,  ^udfd^Iagung,  $.9.  etneiS 
)6etm&(^tnt{fei»  (1.  26  C.  6,  42). 

Bepudium,  9[ttflünbigung  ber  @be 
ober  be«  «erlöbmffeiJ  (1.  57  D.  24,  1.  1.  2 
ft  1.  2.  1.  3.  4.  8  D.  24,  2.  1.  38  D.  24,  3. 
1.  44  D.  48,  5.  1.  101  §  1.  1.  191  D.  50, 
16.  1.  6.  10  C.  5,  17). 

Bepugnare,  1)  »tbetftteben  (1. 6C.  9, 
12.  1.  7  C.  9,  18).  —  2)  toibetftteiten 
(1.  52  §  1  D.  28,  5    1.  56  C.  Th.  11,  30). 

Bepulfla,  9[btoetfttng,  ^liii^fd^tiegung 
(Vat.  §  294:  —  „liberi,  qui  reptUsam  dona- 
tionuf  auctoritate  iuris  tulerunt,  aliis  ratio- 
onibus  ad  bona  patris  perveniunt"). 

Bepnlaare  =  propulsare,  abtoe^ren: 
repuls.  iniuriam  (1.  2  C.  Th.  9,  10). 

Bepurgare,  reinigen  (1.  1  C.  11,  29). 

Bepnrgium,  Steinigung  (1. 1  C.  11, 48). 

Beputare»  1)  in  Äbre^nung,  An* 
redjnung,  ^egented^nunp  bringen,  8.^. 
repraeaentcUionem  reput.  in  reliqna  soln- 
tione(1.88  §  5  D.  81);  in  ratione  legis  Falci- 
diae  ponenda  creaitum  suum  reput.  lega- 
tariis  (1.  12  D.  35,  2);  reipublicae  debita 
repnt.  fratri  pro  parte  hereditaria  (1.39  §  3 
D.  10,  2);  alimenta  nepoti  praestita  reput. 
aviae  (1.  33  D.  3,  5);  reputatio,  Hbted^* 
nung,  ©egented^nung  (§  9  cit.  1.  19 
J>.  10,  2,  l  8.  25  §  2  J).  19,  2.  1.  2.  pr. 


D.  27,  2.  1.  5  D.  27,  7).  —  2)  in  cttoad 
einrechnen  =  imputare  s.  1:  reput.  in 
dotem;  reputatio,  (l^inted^ nun g  (L  48  D. 
46,  3).  —  3)  übetl^u^t  beted^nen  =  com- 
putare  s.  1:  usurae  reputatae  et  compen- 
satae  (1.  40  §  1  D.  4,  4);  reputatio  ==  com- 
putatio:  reput.  usurae  (1.  40  D.  22,  1).  — 
4)  jured^nen,  ^ufdbreiben:  testatoris 
vitio  reputari  (1.  12  §  2  D.  5,  2). 

Bequies,  Sdu^e,  SHoft,  (gtbolung,  %. «. 
req.  laborü  (1.  6  §  1  C.  8,  12). 

Bequiesoere,  auf  ettoad  ruben,  liegen 
(L  242  §  1  ü.  50,  16). 

Beqoirere.  1)  auffud^en,  ^ab^aft  jn 
metben  f ud^en;  reqtiisltio,  9[uf fud^nng, 
5.  93.  requis.  rei  furtivae  (§4  I.  4,  1); 
requir.  thensaurum  (1.  un.  C.  10, 15).  fugi- 
tivum  (1.  3  D.  11,  4.  l.  18  §  2  D.  13.  6. 
1.  5  C.  6,  1),  custodiam  G- 14  §  6  D.  48,3). 
reum  ahsentem,  einen  abtoefenben  ^ngeHagten 
öffentlidj  üorlaben  (tit.  D.  48,  17.  C.9,l0); 
requirendum  adnotare  aliquem  (f.  biejed  fß. 
8.  2  a).  —  2)  unterfud^en,  etforfd^en, 
j.  ©.  requir.  veritatem  (1.  8  pr.  1.  10  §  6 
D.  48,  iS);  requir.,  an,  num  etc.  (1.36  pr. 
D.  6,  1.  1.  65  §  4  D.  36,  1.  1.  1  §  2  D. 
43. 18).  —  3)  aufforbetn  (1. 3  §  2  C.  8, 33). 

Bepi,  glauben  0- 1  §  3  D.  8,  1). 

Bes,  1)  ®ad^e,  d^egenftanb:  a)  Aber« 
i^anpt  maS  ejrtftitt,  ^ing,  5. 9.  divinarum 
atque  humanarum  rerum  notitia  (l.  10  §  1 
D.  1,  1);  in  rebus  humanis  esse;  rebus 
hum.  eximi  etc.  (f.  humanus  s.  1) ;  in  rerum 
natura  esse  (f.  natura  s.  b.);  b)  Sted^td« 
object  (1.  5  pr.  D.  50,  16:  ^Rei  appellatio 
latior  est  quam  pecuniae,  quia  etiam  ea, 
quae  extra  comptUoUionem  patrimonii  nostri 
sunt,  continet."  1.23eod. :  „Rei  appellatione 
et  causae  et  iura  continentur*) ;  c)  indbef . 
tbxptxU^t  @ad^e  aU  tSetntögend« 
objecto  j.  93.  res,  quarum  corpus  manet, 
forma  mutata  est  (1. 13  §  1.  cf.  1.  14  eod.); 
omnes  res  tarn  soli  quam  fnobiles  (l  222 
eod.);  res,  quae  pondere,  numero,  menst^ra 
consistunt  (f^biefe  ^.);  res  bonorum  alicuius 
(1. 30  §  6  D.3,  5) ;  minus  est  actionem  habere, 
quam  rem  (1. 204  D.  50, 17.  cf.  1. 15  eod.  ,qui 
actionem  habet  ad  rem  reciperandam,  ipsam 
rem  habere  videtur*9;  Servitutes  rerwui,  im 
®egenf.  bon  personarum  (l.  1  D.  8,  1); 
rebus  (im^egenf.  Don  personis)  cauhim  (1. 188 
§  1  D.  50,  16);  in  rem  (im  ©egenf.  bon  in 
personam)  actio  est,  per  quam  rem  nostram, 
quae  ab  alio  possidetur,  petimus  (L  25 
pr.  D.  44,  7.  cf.  1.  1  §  1  D.  6,  1);  d) 
(Slegenftanb  eineiS  9ted^tdftreited,  h-  9. 
quanti  res  est  (f.  quantus.  cf.  1. 179  D.  50, 
16:  —  ,,in  utraque  clausula  (sc.  quanti  ea 
res  eritj  vel  qiMnti  eam  rem  esse  placet) 
placet  veram  rei  aestimationem  fierL*  1. 193 


Digitized  by 


Google 


Res. 


498 


eod.);  omnem  rem  condicionemque  reddita 
causa  praestare  (1.  246  §  1  eod.);  m  per- 
secutio  0.  14  §  2.  1.  16  §  2  D.  4,  2.  1.  12 
§  1  D.  29, 4. 1. 11  D.  42, 5.  l.  85  pr.  D.  44,  7) ; 
de  eadem  re  agere  (1. 5  D.  44, 2);  e)  SHed^td« 
\ad)t,  9itd^U\txtit,  $.16.  iudex,  apud  quem 
res  coq^ta  est  (1.  49  pr.  D.  5, 1);  res,  quae 
in  iudicio  est  (1<  Bl  eod.);  rem  in  itidicium 
deducere  (f.  b.  ^.  c.  2);  res  inofficiosi  ordi- 
nata  (1. 8  §  1  D.  5,2);  res  iudicata  (f.  b.  9B.); 
res  tempore  vel  morte  perittirae  (1.  3  pr. 
D.  2,  12);  amitUre  rem  (1.  5  D.  46, 5.  1.  22 
§5  D.  46,  8h  stipulatio  ob  rem  non  de- 
fensam  (L  14  D.  8, 3);  res  qtuierenda  com- 
missa  praetori  (L  8  §  17  D.  2,  15);  de  re 
cognoscere  (1.  12  D.  2,  4);  rem  suae  aemii- 
tati  restituere  (1.  23  §  1. 2  D.  4, 2);  f)  An- 
gelegenheit, (Slefd^äft,  j.©.  rebus  proe- 
eM<?  (1.  2  §  32  P.  1,  2.  1.  57  pr.  D.  50, 16); 
rebus  suis  superesse  vel  nolle  vel  non  posse 

ii.  1  §  2  D.  3, 1) ;  rebus  alicuius  intervenire 
1. 13  pr.  D.  83, 1) ;  res  alicuius  administrare ; 
rerum   odministraMo   (1.  9  pr.   D.  2,  13. 

1.  83  §  1.  1.  58.  63  D.  8,  8);  proeurator 
omnium  rerum,  unius  rei  (1.  1  §  1  eod.); 
fides  rei  gestae  (1.  40  §  2  D.  2,  14);  res 
peeuniaria  (1.  2  §  5  D.  50, 1),  familiaris,  baS 
Setmögen;  g)  jur  ^e^eid^nung  beriRatur 
bet  ©aäe  obet  bet  matten,  ttiirllid^en 
JBefd^affen^eit  tinti  SRed^t^Det^ält« 
niff  ed,  5.  9.  plus  in  re  est  quam  in  existi- 
matione  mentis  (1.  9  §  4  D.  22,  6.  1.  2 
§  15  D.  41,  4.  1.  110  §  1  D.  45,  1);  in  re 
esse^  ut  etc.,  in  bet  iRotut  bet  6a4e  liegen 
(1.  83    D.  29,  2);    e  re  s.  non  ab  re  esse, 

Sutare,  bet  8ad^e  angemeffen  fein,  bafilt 
alten  H.  1  D.  12,  1.  1.  14  D.  22,  8.  1.  87 
1  J>:  28,  5.  1.  1  pr.  D.  88,  9.  i.  1  §  2 
L  39,  4.  1.  26  D.  42,  1.  1.  16  §  6  D.  48, 
5);  ex  re.  constituendum  (1.  1  §  8  D.  48, 8) ; 
ut  res  patitur  (1. 2  D.  1, 5);  h)  in  rem,  im 
^lllgemeinen,  in  IBe^iel^ung  auf  ein 
9le4itdt)etpitnip  übet^au))t,im<S)egenf. 
bet  ^e^iel^ung  auf  etne  beftimmte  $etf on,  g.Q. 
pacta  in  rem  (im  ®egenf.  t>on  in  i>er8onam) 
sunt,  quotiens  generaliter  paciscor,  ne 
petam  (L  7  §  18.  cf.  i.  17  §  5. 1.  28  §  2. 1.  57 
§  1  D.  2,  14);  in  rem  iurare,  im  (S(egenf. 
t>on  de  sua  persona  (1.  1  §  8  D.  44,  5); 
interdum  restitutio  in  rem  datur  minon, 
i.  e.  adversus  rei  possessorem  (1. 1^)  §  1  D. 
4, 4) ;  in  rem  permissum  (1. 12  pr.  D.  42,  5); 
praetor  in  rem  loquitur  (1.9  §  1  D.  4,  2^; 
in  rem  scriptum  edictum  (1. 5  §  8  D.  42, 4); 
in  rem  scripta  actio,  exceptio  (1. 9  §  8  D.  4, 

2.  1. 4  §  33  D.  44, 4);  in  rem  concepta  doli 
mal*  mentio  (1.  5  pr.  D.  7,  9).  —  2)  3n- 
begtiff  t>on  IBetmö^endobiecten,  ^tv» 
mögen,  5.  9.  ea;  re  alicuius  adquirere  (1. 45 
§  4  D.  29,  2.  1.  63  D.  46, 3.  1. 11  pr.  D.  46, 


4),  stipulari  (1. 68  D.  3, 8);  in  rem  alicuius 
vertere,  convertere  (f.  biefe  SB.),  muiuari, 
credere  G-  2  8  4  D.  17,  1.  1.  8  C.  4,  35); 
in  rem  suam  actiones  mandatae  alicui  (1. 4 

C.  2,  12);  in  rem  suam  procurator  (f.  b.  SB. 
s.  b.);  in  rem  suam  spondere  (1. 24  D.  2, 14), 
obligare  aliquem  (1.  1  pr.  D.  27,  4);  rei 
suae  administratio;  bene  rem  suam  gerere 
(1. 1  §  3  D.  4,  4);  rem  sölvam  fore  pupillo 
cavere,  satisdare,  stipulari  (1. 8  §  4  D.  2, 8. 
1.  1.  5.  9. 11  D.  46,  6);  res  ux&ria  (f.  b.  SS.); 
res  pHvata  (f.  b.  ».  s.  2);  inSbef.  f.  b.  a. 
bona  s.  1  b.  $.  9-  bonotum  possessionem 
accipere,  remque  obtinere;  bon.  posses- 
sione  accepta  rem  habere,  bon.  possessio- 
nem cum  re  accipere  (1. 12  pr.  D.  28, 8.  L  5 
§  1  D.  37,  11.  1.8  D.  38,  6.  L  25  C.3,  28); 
rem  ab  intestato  habere  (1. 16  D.  37,  5.  L  1 
§8  D.  38,  6).  -  3)  Inbegriff  aetoiffet 
(Sintic^tungen  unb  Set^ältniffe,  §.  JB. 
res  müitaris,  ^tiegdmefen  (rubr.  D.  49, 
16.  C.  12,  35J;  respublica,  ®emeintoefen, 
©taat,   §.16.   regimenta  reip.  (1.  un.  pr. 

D.  1,  11);  quibus  summa  reip,  commissa 
est  (1.  14  D.  50,  1);  honore  in  rep,  fungi 

8. 1  pr.  D.  50, 8);  reip.  qperam  dare,  operari 
.  5  §  1.  1.  40  pr.  D.  4,  6.  1.  16  §  1  D. 
48,  5);  egregia  in  remp,  fides  (1.1  pr.  D.  50, 
15);  pro  rep,  cedicisse  Q.  18  D.  17, 1);  reip, 
causa  abesse  (1.  45  eod.  1.  82.  85.  36.  88 
§  1.  L  39. 41  ff.  D.  4,  6);  instrumenta  reip. 
municipii  (L  31  §  1  D.  47,  2);  a  rep. 
cuiusdam  municipii  vectigal  conductum 
habere  (1. 13  §  1  D.  39, 4);  servus  reip.  (1. 8 
D.45,d);  aud^  bebentet  ed  bie  SSetfaffung 
eined  (^emeintoefend:  colonia,  quae  Italicae 
coloniae  remp,  aecepit  (LI  §  2  D.  50, 15). 
—  4)  X^atf a(^e,  2^at,  ^anblung,  ».  ©. 
rebus  ipsis  declarare  voluntatem  (1. 32  §  1 
D.  1,3);  re  et  facto  domicüium  transfertur 
(1.  20  D.  50,  1);  in  ipsis  rd>us  Veneris 
deprehensus  (L  24  pr.  D.  48,  5);  iniuriam 
fieri  aut  re  aut  verbis  (1.  1  §  1  D.  47, 10); 
atrocem  iniuriam  aut  persona  aut  tempore 
aut  re  ipsa  fieri  (1.  7  §  8.  cf.l.  9pr.  eod.); 
restituta  hereditas  videtur  re  tpsa  (im 
®egenf.  t>on  verbo),  si  forte  passas  est 
heres  possideri  res  hereditarias  (L  38  pr.  D. 
36, 1);  re  (im  (itegenf.  oon  cautione) /"acer« 
collaiionem  (1.  1  |  11  D.  87,  6);  convenire 
posse  vel  re  vel  per  epistulam  vel  per  nun- 
tium  (1.  2  pr.  D.  2, 14);  societatem  coire  et 
re  et  verbis  et  per  nuntium  posse  nos  (1.  4 
pr.  D.  17, 2);  obUgationes  ex  contractu  aut 
re  (^ingabe  einet  ^^t)  contrahuntur  aut 
verbis  aut  consensu  (1. 1  §  1  ff .  cf.  1.  52  pr. 
§  1. 3  D.  44, 7. 1.  80 D.  46, 3:  —  „cum  recon- 
traximus,  resolvi  debet :  veluti  cum  mutunm 
dedimus,ut  recto  pecuniae  tantundem  solvi 
debeat*") ;  re  contractus  (actus  (1. 9  §  3  D.  12, 


Digitized  by 


Google 


4Ü 


Resarcire — Residuus. 


1);  ubi  ex  re  actio  venit  (1.  46  D.  44,  7); 
obligationes  ex  maleficio  re  tantum  con- 
8i8tunt{^.ex  re nascuntar)X  e. ipso  maleficio 
(1.4  eod.  pr.  1.4, 1);  re  ipsa  s.  revera  in  bct 
Xbat,  ttJirlHd^  (1-  13  §  1  D.  1,  18.  1.  5 
§  13  D.  3,  5.  1. 30  §  2  D.  29, 2);  mora  in  re 
(facta),  re  ipsa  suhsecuta  (f.  mora  s.h.a.ßßX 
—  5)  Sctftung  ober  ©egcnUiftung  afe 
Dbject  chter  DMigatton,  j.  59.  in  emptione 
ceterisque  bonae  fidei  iudiciis  re  nondutn 
secuta  posse  abiri  ab  emptione  (1.  7  §  6 
D.  2, 14.  cf.  1.  3  pr.  D.  18,  5);  dare  ob  rem 
(I.  1  pr.  1.  16  D.  12,  4.  1.  52  D.  12,  6:  — 
,yOb  rem  datur,  ut  aliquid  sequatur,  quo 
non  sequente  repetitio  corapetit.''  —  cf. 
causa  8.  1.  e.).  —  6)  ©tfolg,  SSitltttig: 
promissio  nullam  rem  Mhitura  (1.  41  §  1  D. 
40,  7).  —  7)  Umgang,  SScrle^r:  occultj 
rem  fuibere  cum  servo  (1.  un.  C.  9,  11). 

Resarcire,  etfelen,  5.  ^.  9i  quid  deest 
emptori  —  hoc  ei  resareiri  (1. 42  inf.  D.  19, 
1);  resarc.  detrimetUum  (1. 18  §  26  D.  50, 4. 
1.  15  C.  3,  1.  l.  5  C.  10,  10). 

Bescindere,  1)  finrctgen,  jcrftdtcn, 
g.  ».  reac.  aedificia  (§  29  I.  2,  1.  cf.  1.  1 
§  12  D.  43, 23).  —  2)  aufl^cbcn,  ungültig, 
wirfungi^Io«  machen,  5. 1Ö.  ipso  iure  re- 
scindi,  quod  fraudandae  legis  gratia  esset 
adscriptum  (1.  64  §  1  D.  35,  1);  iudicium 
patris  resc.  per  c.  tab,  bon.  possessionem 
(1.  1  pr.  D.  37,  5) ;  resc.  testamentum  (1.  34 
§  2  D.  29,  1.  1.  36  D.  40,  7.  1.  34  pr.  C. 
3,  28);  libertatem  resc.  per  legem  Aeliam 
Sentiam  (1.  5  §  2  D.  49,  7);  resc.  capitis 
deminutionem  (l.  6  §  1  D.  37,  1),  ad^tio- 
nem  (1.  1  §  7  D.  38,  6),  usucapionem  (1.  35 
D.  44,  7),  alienationem  (1.  13  §  1  D.  4,  4), 
venditionem  (1.  78  §  1  D.  31),  locationem 
(1.  23  D.  19,  2),  obligationem  (1.  5  pr.  D. 
48,  6),  stipulationem  (l.  7  §  16  D.  2,  14), 
pactum  (1.  15  D.  2,  15),  acceptilationem 
(1.  9  §  4  D.  4,  2).  Beacissio,  «ufl^cbung, 
j.  93.  non  per  resciss.  (sc  emancipationis) 
18,  qui  filius  iustus  est,  efficietur  non  filius 
(1. 3  §  5  D.  37,  4);  resc.  usucapionis  (I.  26 
§  7  D.  4,  6),  emptionis  (1.  11  §  13  D.  43, 
24).  Bescissoria  actio,  bie  auf  ^uf^* 
Hebung  eincä  Sdcc^t^gcf d^äf t«  ober 
9led^ti$t)erpTtni{fed  ftc^  grünbenbe 
^lage  (1.  28  §  5.  6  D.  4,  6.  1.  21  §  1 
D.  39.  5.  1.  24  C.  3,  32.  1.  16  C.  4,  29. 
1.  18  C.  8,  50). 

Besoire  s.  resciscere,  in  (Srfa^rung 
bringen,  einfe^en  (1.  43  D.  9,  2.  1.  49 
pr.  D.  15,  1.  1.  4  §  9  D.  41,  3.  1.  71  §  2 
U.  46,  3). 

LI^JShu.  I  «•  rescinäere. 
Bescribere,  jurüdft^reiben,  fc^rift* 
Ii(^  antU) orten:  rescribendi  causa  litteras 


mittere  (1.  65  pr.  D.  41,  1);  tn^bef.  ttnrb  H 
gefagt  a)  Don  antworten  ber  aturiflen 
auf  5lnfragcn  über  Sflec^tSpuncte  (l.  50  D.  4, 
4.  1.  42  pr.  D.  12,  2.  l.  73  pr.  D.  18,  1. 
1.  38  §  2  D.  19,  1.  1.  44  D.  42,  1.  1.  52 
§  20  D.  47,  2),  b)  t>on  ©efd^elben  ber 
Itoifcr  auf  Anfragen  üon  ^^ofl^onen 
ober  »ebörben  (L  4  §  5  D.  1,  16.  1.  3  §2 
D.  1,  19.  1.  7  pr.  D.  4,  1.  1.  7  §  9.  L  11 
§  2  D.  4,  4.  1.  6  §  9  D.  28,  3.  1.  1  §  5 
D.  28,  5.  1.  1  D.  29,  7.  1.  28  D.  33,  2. 
1.  5  §  3  D.  36,  3.  1.  1  §  3  D.  36,  4.  1. 17 
pr.  D.  37,  14.  1.  12  pr.  §  2.  1.  26  §  3  D. 
40,  5.  1.  27  pr.  D.  48,  19.  1.  2  §  1  D.  49, 
14);  rescriptum  (Subst.),  faiferl.  %nitooxt* 
fd^reiben,  »eftfieib  (l.  2  D.  1,  6.  1.  48 
D.  19,  1.  1.  15  8  5  D.  19,  2.  1.  45  pr.  D. 
28, 2.  1.  7  §  14  D.  26,  7.  l.  7. 26  D.  27,  1. 
1.  41  §  7  D.  30.  1.  1  §  11  D.  36,  8.  1.  4 
D.  49,  5.  tit.  C.  1,  23);  an^  rescriptio  (1.  8. 
9  D.  r,  18.  1.  2  C.  1,  20.  L  1  pr.  C.  1,53, 
(l.  un.  C.  5,  47). 

Besecare,  a)  abfd^neiben:  reseetis  di- 
giUs  inutilis  ad  militiam  (1. 1  C.  Th.  7, 22); 
b)  befeitigen:  resecandae  ambiguitates 
(L  24  C.  6,  23). 

Beaerare,  öffnen,  eröffnen:  r^. 
instrumenta  (1.  un.  C.  1,  57);  tro^nfct: 
reser.  copiam  (1.  6  §  3  C.  3,  12);  auh 
llären:  reser.  rem  gestam,  wrttatem  (1. 21 
§  1  C.  9,  22. 

Beservare,  1)  jurüdtbe^atten,  oiif' 
betonieren  (1.  16  D.  34,  2).  —  2)  oor* 
bel^ alten,  5.  ©.  ocdso  hodie  adultero  re- 
servare  et  j^ost  dies  filiam  occidere  (l.  24  §4 
D.  48, 5) ;  reserv.  alicui  optionem  (1.  2  §  3 
D.  13, 4);  reserv.  sibi  iurisdictionem;  swie 
iurisdictioni  reserv.  aliquid  (I.  1.4  §  3  D. 
39,  2).  —  3)  beibel^atten:  ipsa  rerfcfl 
reserv.  (I.  5  C.  Th.  1,  1). 

Besidere,  1)  jurüd ble  ib  en,  oer* 
bleiben,  5.  ©.  stipulatio,  ut  liberomm 
nomine  dos  apud  maritum  resideat  (l  48  D. 
24, 3) ;  quod  ex  administratioyte  rerum  apnd 
maritum  resedisse  constiterit  (1. 95  pr.  D.B5, 
2) ;  resid.  (centum)  apud  fideicommissariim 
(l.  3  pr.  D.  36,  1);  apud  quem  peeum 
publica  resedit  (1. 5pr.  D.48. 13);  aU  Qd^nU 
rücffiftnbig  bleiben;  ostendere,  quid  in 
debitis  habeatur,  et  penes  quos  resederü 
(1.  3  C.  12,  60);  übrig  bleiben:  si  ex 
triennio  annale  temptis  residet  (1.  12  §  8 
C.  3,  1).  —  2)  oertocilen  0-  un.  C.  12. 
51).  —  3)  fijen:  residendi  cum  iudieibus 
facultas  (l.  1  C.  1,  45);  arbiter  sponte  reä- 
dens  (1.  7  C.  1, 4) ;  residentibus  sacerdotibus 
episcopali  loco  detrusus  (l.  14  C.  1,  8). 

Besiduus,  1)  übrig  =  reliquus,  l  9- 
res.  tempus  (1.  4  D.  1,  22.1.  18  pr  D.88 
1);  res.  pars  (1.  18  §  1  D.  46,  4.  1.  2  C.6 


Digitized  by 


Google 


Resignare — Respondere. 


495 


24);  res.  legatum  (1.  24  §  16  D.  40,  5).  — 
2)  tüdftftnbig:  res.  quantitatü  nnmeraXio 
impleta  Q.  1  pr.  D.  20, 4);  resid.  summarum 
usurae  (I.  7  §  9  D.  26,  7);  actio  residui 
(1.  7  D.  27,  7).  —  3)  residuae  peeuniae  s. 
residua,  Don  einem  (2Laffenbcamten  jurüd' 
behaltene,  untctfd^lagene,  öffentltd^e 
®elbet:  lex  luUa  de  residuis  (1.2  §  3—5 
D.  48,  13);  res  peeuniae  actio  (1.  11 
§  6  eod.). 

Kesignare,  entfiegeln  (1.  1  §  36  D. 
16,  3.  L  23  D.  28.  1.  l.  6  D.  29,  3.  1.  16 
§  2  D.  48,  10). 

Besllire,  abfptingen,  obfteben  (1.  9 
D.  18,  2.  1.  17  C.  2,  4). 

Besipiscere,  wieber  öetnünftig 
»erben  (1.  43  pr.  B.  28,  6.  1.  12  §  1  C. 
3,  33). 

Besistere,  1)  toiberpc^en,  fid^  ^Wtber* 
fef  cn,  y9.  im  probe  resistere,  quo  minus 
actio  moveatur  (1.  41  D.  13,  7):  si  quid 
magistratus  adversus  resistentem  violentius 
fecerit  (1.  29  §  7  D.  9,  2);  ciui  centurioni 
castigare  se  volenti  restitent  (1.  13  §  4 
D.  49,  16);  casus,  quibus  resisti  non  possit 
(1.  18  pr.  D.  13,  6).  -  2)  öerbleiben 
(1.  28  §  1  C.  Th.  7,  4.  1.  24  C.  Th.  8, 5). 

Besolutio  f. 

Besolvere,  1)  trennen,  j.  ©.  caementa 
resoluta  (1.  2Ö  §  7  D.  6,  1);  lapides  reso- 
luti  (I.  25  §  11  D.  34,  2).  —  2)  auflöfen, 
aufl^eben,  $.9.  verborum  obligatio  aut 
naturaliter  resolvitur,  aut  civiliter  (1. 107 
D.  46,*^3);  emptio  et  vetiditio  contrario  con- 
sensu'resolvitur  (1.  3  B.  18,  5);  actio  ad 
resolv.  emptionem  (1. 11  §  5  D.  19, 1);  con- 
ventio,  quae  pertinet  ad  resolv.  id,  quod 
actum  est  {\.  oJ  J>.  2f  14);  resoluta  Irans- 
actio  (1.  28  pr.  D.  12,  6);  resolutio  =  dis- 
solutio,  rescissio:  resol.  venditionis  (1.  13 
§  2  D.  41,  2).  —  3)  befreien:  vinculo 
suo  resolv.  aliquem  (1.  71  pr.  D.  29,  2). 
4)  jaulen  (1-  10  D.  50,  12). 

Besonare,  ertönen  (I.  16  C.  1,  4). 

Bespectus,  SRüdfi^t,  h-  ^.  pietatis 
respectu  alere  aliquem  (I.  2o  §  1  D.  3,  5). 

Bespergere,  beftreuen:  tro|)ifd^  =»  au8* 
ftatten:  tribunorum plebis  appellatione  re- 
spersi  (1.  74  §  3  C.  Th.  12,  1). 

Bespioere»  1)  tool^n  fe^en,  bticfen, 
fid^  menben:  fugere  sectam,  et  ad  dei 
cultum  respic.  (I.  3  C.  1,  9).  —  2)  befe^en, 
anfe^en,  betrachten:  anulum  ostendere, 
utrespiceret  (1. 23  D.  19,  5);  unterfud^en, 
ertoögen  Q.  5  §  2  D.  4,  5).— 3)  berüdf^ 
fid^tiaen  (1.  8pr.D.  4,  2). —4)  gehören, 
betreffen:  lucrum,  damnüm,  periculum 
respic.  ad  aliquem  (1.  34  §  6  D.  18,  1.  1. 
2  §  9  D.  18,  4.  l.  33  D.  23,  3.  1.  5  §  10 
D.  26,  7) ;  causüy  quae  respicit  ad  aliq.  (1. 


9  pr.  D.  1, 16);  peculium,  quod  respicit  ad 
ahq.  (1.  19  §  1  D.  15,  1);  quae  ad  rem 
familiärem  respiciunt  (1.  7  §  14  D.  2,  14). 

Bespirare,  9(t^ent  fd^öpfen,  fic^  tx* 
ioten,  ®rleid^terung,$ülfe  belommen 
(1.  3  §  1  C.  8,  34:  —  ,si  quis  tali  con- 
tractu ]a,hoTa.i,hac8anctione  respiret^J^an^» 
ru^en  {1.  9  §  1  0.  3,  12:  —  y,respirent  a 
controversiis  litigantes*). 

Beapondere,  1)  antworten;  rcspon^m 
(Subst.),  responsio  s  responsus,  ^nt* 
tt)ort;  indbef.  n^erben  bie  ^Ini^brüde  gebrauch 
a)  üon  ber  Antwort  auf  bie  interrogatio  beS 
@ti|)uIator  (1.  1  §  7  D.  44,  7:  .Verbis 
obligatio  contrahitur  ex  inierrogatione  et 
responsu,  cum  quid  dar!  fierive  nobis  sti- 
pulemur.**  1.  52  §  2  eod.  „Verbis  (obliga- 
mur),  cum  praecedit  interrogatio  et  sequi« 
tur  congruens  rei^onsio*^  1.  1  §  1  ff.  D. 
45,  1);  b)  öon  ber  Antwort  auf  eine  inter- 
rogatio in  iure  (1.  39  pr.  D.  3,  3.  1.  26  § 
3. 1.  27  §  1  D.  9, 4. 1. 1  §  1. 1.  4  pr.  §  1. 1.  6  §1. 
L  7  ff.  D.  11,  1);  ex  sua  responsione,  ex 
responso  suo  conveniri  (1.  12  §  1. 1. 22  eod.); 
c)  öon  ber  Antwort  eineiS  S^^^Ö^"  0«  3  § 
1.  1.  7  D.  22,  5.  1.  9  §  1  C.  4.  20:  — 
„unius  testis  responsio  non  audiatur*);  d) 
oon  3lntworten  ber  SRec^tSgelel^rten  ober 
©e^örben  auf  anfragen  tn  ?Rec^t«fad^en, 
oon  red^tlid^en  d^utac^ten  ober  ®nt' 
fc^eibungen,  §.  ©.  consulentibus  respon- 
dere; publice  respondendi  ius  (1.  2  §  47  D. 
1,  2  cf.  consulere  s.  1);  rcsponsa  prudentium 
(§  4.  8  I.  1,  2);  responsum  luliani  (1.  47 
§  3  D.  38,  2);  ad  consultationes  legatorum 
resp.  (1.  6  §  2  D.  1,  16);  iudicibus  de  iure 
dubitantibus  resp.  (1.  79  §  1  D.  5,  1);  in 
dubiis  quaestion^us  resp.  contra  fiscum  (1. 

10  D.  49,  14);  in  ambiguis |>ro  dotibus  resp. 
melius  est  (1.  70  D.  23,  3);  e)  bon  laif  er* 
lid^en  9lefcri<)ten  (\.  21  D.  26,  8  1.  4  C. 
Th.  2,  4.  1.  8  §  1  C.  Th.  11,  30);  f)  öon 
ber  Antwort  auf  eine  Älage  ober  An«» 
Hage,  ber  95erant»ortung,  ©ert^ei- 
bigung  bor  ©eric^t,  j.  ©.  pro  tribunali 
respondens  aut  defensus  (1.  23  §  3  D.  49, 
1);  nomine  absentis  resp.  (L  14  §  1  eod. 
1.  1  D.  49,  9) ;  per  procuratorem  resp.  (1. 
35  §  1  D.  3,  3);  defensor  si  velU  respondere, 
cautionem  ratam  rem  dominum  habiturum 
cavere  compellendus  est  (1.  6  D.  46,  8); 
pulsantibus  resp.  (1.  2  §  3  D.  5,  1);  apel- 
lationi  resp.  (1.  2  C.  2,  12);  in  foro,  in 
exaraine  iudicis  alicuius  praebere  respon- 
sum; fideiussorem  pro  responüone  (\,  t>.  a. 
defensione)  suae  personae  praestare  (1.  4 
pr.  C.  12,  25).  —  2)  tnt\pttdfen,  a-  ©. 
quod  in  sementem  erogatur,  si  non  re- 
sponderint  messes,  ex  vindemia  deducetur 
(f.  8  §  1  D.  24,  3);  ©enüge  leipen:  resp. 


Digitized  by 


Google 


496 


Responsio^— Restituere. 


credüoribus  herediUriis  (1.  10  D.  28,  8.  1. 

1  C.  4,  39).  oneribus  hereditatiSy  pro  oneri- 
bu8  poriLonis  saae  (1.   72  pr.  D.  23,  3.  1. 

2  C.  9,  12),  muneribus  civilibas  (L  17$  9 
D.  50,  1);  heredes  petitioni  fidetcommtssi 
resp.  coguntar  (I.  14  C.  6,  42);  non  prius 
exsolvi  quod  debere  te  constiterit  aequam 
est,  quam  petüioni  mutuae  responsain 
fuerit  (1.  1  C.5.  21);  fjolgc  leiftcn,  fld^ 
fttlltn:  si  citatua  ad  edu^m  non  re- 
8pondeHt  (L.  15  §  2.  cf.  1.  42  §  1  D.  49, 
14);  ad  delectum  non  resp.  (L  20  D.  10, 
3.  1.  4  §  10  D.  49,  16).  —  3)  tooau  ge* 
l^örcn  vicus  reipubl.  (1.  30  D.  50,  1).  — 
4)  t>tt\pxtd)tn  =  spondere,  promütere  1. 
17  §  15  eod.). 

Besponalo  f.  respondere, 

Besponsitare,  ein  ^td)Haniad)ttn 
abgeben  (1.  1  §  3  D.  3,  1). 

Besponsum,  responsus,  SSeiffaguna 
(1.  1  §  10  D.  21,  1).  —  Ad  responsum  ijt 
bie  IBe^d^nung  einei^  müit&ri(6en  Beamten, 
bed  9[ointanten  unb  ©teHoettreterd 
bed  magister  militum  (1.  18  §  1  ff.  C.  12, 
35);  scrinium  auri  ad  responaum,  ^u^ 
teau  für  ^elbjal^Iungen  ^u  mtlttä7i<* 
f(^en  8»e(fen  (L  7  §  11  C.  12,  23). 

Bespublioa  f.  res  s.  1.  d. 

Bespuere,  auif  dalagen:  resp.  heredi- 
tatem  (1.  22  §  1  C.  6,  30  1.  3  C.  6,  31.  1. 
8  §  6  C.  6,  61). 

Bestagnare,  f  t  d^  jt  a  u  e  n ;  restagnatio, 
(Stauung  be«  $3af(et^  (L  1  §  6.  1.  2  § 
6  D.  39,  3.  1.  2  §  28  D.  43,  8). 

Bestare,  in  SRüdflanb  fein  (1.  27  C. 
Th.  11,  1). 

Bestaurare»    erneuern,    toieberber« 

eIten:re8tauratio,  (Erneuerung,  9iie« 
erl^erftellung,  j.  5Ö.  restÄur.  matrimo- 
nium  (1.  32  §  11  D.  24,  1),  cognitionem 
0  18  §  2  D.  48,  16),  accusationem  (1. 4  §  2 
D.  48,  5),  litem  (1.  29  §  1  D.  4,4):  restau- 
ratio  eremodicii  (1.  7  §  12  eod.),  servittUis 
(1.  7  pr.  D.  23,  5),  moenium  (1.  3  C.  11,  70). 

Bestioulus,  Seil,  8c^nur. 

Bestinguere,  öernid^ten  (1. 19C.  5,4). 

Bestipulari,  im  ^ege  ber  Stipulation 
fi(^  bagegen  \)tx\pxtä)tn  laffen;  re- 
stipulatio,  ein  fotc^ed  feierlichem  Regent) er« 
fl)red^en  (Gai.  IV,  13.  165—168.  180.  1.  43 
§  2  D.  39,  2). 

Beatituere,  1)  wieber^erfteUen,  in 
einen  frühem  guftanb  jurild  öer- 
fefeeU/  in  ben  alten  Staub  fetten:  re- 
stitutio, SBieber^erfteHung:  a)inBe)ug 
auf  IBautoerle,  5.  Q.  praetor  alt:  quod  in 
via  publica  itinereve  publice  factum  im- 
missumve  habes,  quo  ea  via  idve  iter  de- 
terius  sit  fiat,  restüuas  (1.  2  §  35.  cf.  §  43 
D.  43,  8:  —  „Restituere  videtur,  qui  in 


pristinum  statum  reducit:  quod  fit  sice  qm 
toUat  id  quod  factum  est  vel  reponat  ^tod 
sublatum  est,""  cf.  L  1  §  19—21  D.  48,  12 
1.  1  §  15  D.48,23.  L  1  pr  D.  43, 24) ;  intcr- 
dictum  *ne  quid  in  loco  sacro  fiaV  vel 
'quod  factum  est  restUuatur' ^.2  i\  D.43,1); 
restit.  onus  factum  (1.  21  §  1  D  39, 1. 1 11 
§  6.  1.  12  D.  39, 3.  1.  31  pr.  D.  43,  24.  L  81 
JD.  50,  16;  ,Cam  praetor  dicat  'uJt  opus 
factum  restituatur\  etiam  damnum  datom 
actor  consequi  debet:  namverbo'res^if«^ 
nis'  omnis  utilitas  actoris  continetur^; 
demolitis  aedtbus  alias  novas  restit.  (I'^O  §^ 
D.  7,  4) ;  insuia  canibusta  deinde  restituta 
(L  35  D.  20,  1) ;  pecuniam  ob  restitutionem 
aedificii  exstruendi  mutuam  dare  (1*  ^ 
D.20,2);  bj  in  «ejug  auf  mtd)tSt>tv^lU 
niffe  unb  flted^tdntittel,  ).  9.  restituenda 
in  pristinum  statum  obligatio  (L  8  §  7  D.  4, 2); 
restit.  alicui  obligationeSf  quas  adeundo  etm- 
fudit  (1. 29  §  1  D.  49, 14) ;  restit.  adiones  coih 
fusas  (1.  8.  17  D.34,9):  actori  actio  resti- 
tuenda perempia  (L  2  §  1  D.  2,  9);  restit 
actionem  in  priorem  deÜtorem  s.  reum  (112 
D.  4,  4. 1.  9. 14  D.  16^  1);  restit  litem  (1.  7 
§  1  D.  4,  1);  restitui  in  dominium  prioris 
domini  (1.  24  §  5  D.  40, 5);  pupillns  restitaus 
in  bona  patema  (1. 15  §  9  D.  19,  2);  indbef. 
merben  bte  2lnd\>xüdt,  getoö^nlid^  mit  bem 
Aufatme  in  integrum,  Don  ber  SSieberl^er« 
ftetlung  eineiS  frühem,  nad^  ftrengem 
^it>iUtd)i  aufgehobenen 9ied^t8}ufta]i< 
bed  burd^  ben  ¥rätor,  bon  ber  »iebet« 
einfe^ung  eined  naä^  bem  (j^ioilrec^t 
JBetletten  in  ben  Suftanb  bor  ber 
^ttltinn^  gebtau(bt  (tit  D.  4,  1.  1.3pr. 
1.  9  §  2.  3.  7.  8.  1.  21  §  5  D.  4,  2.  L  3 
§  1  ff .  1.  7  §  5.  8  ff.  1.  8.  11  §  2.  5.  6. 
1.  13.  15  ff.  D.  4,  4.  1.  15  §  2.  3.  1.  16. 
18.  21  §  2.  1.  26  pr.  §  1.  9  D.  4,  6.  L  1 
§  2  D.  37,  6.  1.  6  §  3  D.  38,  2.  tit  C.  2, 
21.  1.  un.  C.  2,  49);  deiectum  ab  usu- 
fructu  in  eandem  causam  praetor  restitui 
iubet  (1. 9  §  1  D.  43, 16);  aud^  bon  ber  im 
(^nabentoege  erfolgten  SBiebereinfetung 
einem    Derurt^eilten    SBerbred^erd   in 

Ene  früheren  f^tä^ie  merben  bie  Vnd» 
dt  gebraucht,  5.  93.  famoso  iudicio  con- 
demnatus  per  in  integrum  restitut,  ahsoiu- 
tus;  restitutio,  quam  princeps  vel  senatus 
indulsit  (1.  1  §  10  D.  3,  1);  poenae  resti 
tutionem  a  principe  impotrare  (1. 40  §  1  D. 
4,  6);  damnatus  capite,  in  metaüum  dam- 
natus,  indulgentia  principis  (in  integrum) 
restitutus  (1.  6  §  12  D.  28,  3.  1.  11  D.  34, 
1.  1.  1  §  1.  1.  4  D.  48,  23);  deportatus  et 
restitutus  (1.  1  pr.  1.  2  eod.  1.  104  D.35,1. 
1. 1  §  9  D.  37,  4);  poenae  servum  effiä  ei 
postea  restitui  (1.  2  eod.);  praeses  provin- 
ciae  eum  quem  damnavit  restit  non  potest 


Digitized  by 


Google 


Restitutio     -Retinere. 


497 


(1. 1  §  27  D.  4S,  18);  restitui  in  eivitatem 
(\.  59  §  1  D.  35,  1) ;  cognationis  iura  resti- 
tuta  (1. 4D. 48, 2S).  —  2)  jutüd erftatten, 
Wicber  ^crauggcbcii;  restitutio,  3u*> 
rüderftattung,  Verausgabe:  plus  est 
in  restitutione,  quam  in  exhibit'one:  —  re- 
stituere  est  eti&mposseiisoremfacere  fructiis- 
que  reddere  (1.  22.  cf.  I.  35.  73.  75.  246. 
§  1  D.  50,  16:  ^Bestituit  non  tan  tum,  qui 
solum  corpus,  sed  etiam  qui  onineni  rem 
condicionemque  reddita  causa  praestet:  et 
tota  restitutio  iuris  estinterpretatio.*  1.20 
D.  6.  1.  1.  38  §  4  D.  22,  1.  1.  173  §  1  D.  50, 
17);  fructus  et  omnem  causam  restit.  (1.  12 
pr.  D.  4,  2);  restitutionem  rei  facere:  venire 
in  restitut.  (1. 14  §  4. 10  eod.  1. 1 7  §  1  D.  6, 1) ; 
resUt.  possessionem  (1.35  §  1  eod.);  quod 
ex  Ute  consecutus  erit  (procurator),  debet 
mandati  iudicio  restit.  {1. 46  §  4  D.  3, 3).  — 
3)  Hestit.  hereditatemf  restitutionem  Chere- 
ditatisj  facere,  eine  hereditas  fideicommissa 
on  ben  2fibeicommiffar  J^erauSgeben  (1.25  D.  3, 
5.  1.  1  §  5  ff.  1.  2  ff.  D.  36,  1);  fideicom- 
missario  restit.  bona  (1.  6  §  3  eod.) ;  fidei 
beredum  committere,uh'  darent  restituerent 
unicuique,  quidquid  ei  leaasset  (1.  28  §  2 
D.  34,  3.  cf.  1.  77  §  12  D.  31.  1.  41  §  14  D. 
32.  L  15  D.  34,  2.  1.  36  §  1  D.  35,  1);  ita 
fideicomniissum  datum:  volo  restituas  (1. 10 
§  1  eod.);  cavere,  quid(ßiid  ex  hereditate 
ad  eum  pervenerity  restitutu  iri  (1.  23  D. 
19,  1);  cavere  se  restiturum  ea,  quae  ex 
honis  consecutus  fuerit  (1.  18  D.  1,  7); 
cavere,  ericta  hereditate  restitutu  iri  (1.  8 
D.35,3).  —  4)  Slcd^nung  legen  über  eine 
»ermögengöertoaltung,  restit.  tutelam,curatio' 
nem  (1.  32  D.  4,  4.  1.  7  §  15  D.  26,  7. 
1. 1  §  9.  11  D.  48,  10.  1.  8  C.  5,  43);  re- 
stitutio  tuUlae  a.  1  §  3  D.  22,  1).  —  5) 
getoä^rcn,  (eipen,  j.  ©.  restit.  alicui 
ixbertatem  (1.  67  D.  5,  1);  restit.  pretium 
(1.  8.  cf.  L  12  C.  4,  49);  restit.  promissa 
(1.  un.  pr.  C.  4,  3). 

Restitutio  f.  restituere. 

Bestitutorius,  1)  actio  restit.,  bie  auf 
©iebcr^erftellung  eine«  aufgel^obe* 
nen  9}eci^tdt)erbältniffed  gegrünbete 
«löge  (l.  3  §  1  D.  2,  10.  1.  8  §  9.  12.  13. 
1.  13  §  2  D.  16,  1.  1.  8  C.  4,  29);  ebenfo 
iudicium  restit.,  bie  ouf  eine  in  integrum 
restitutio  gegrünbete  Älage  (1.  46  §  3  D. 
3,  3.  1.  7  §  3  D.  27,  6).  —  2)  interdictum 
restit.,  ein  auf  SBieberl^erfteUung  etneS 
früheren  factifd^enSwftanbc«  oSer  auf 
f>erau$gabe  Don  Sad^en  gerid^tete^S 
Snterbict  (1.  21  §  1  D.  39,  1.  1.  1  §  1 
D.  43,  1.  l.  1  §  l  D.  43,  2.  l.  2  §  35.  36 
D.  43,  8.  1.  1  §  19.  20  D.  43,  12.  1.  1  §  1 
D.  43,  24.    1.  2  §  1  D.  43,  26). 


Bestrictlo,  «efd^ränlung  (1.  2  C.  Th. 
15,  6). 

Bestruere,  mieber  aufbauen. 

Besultare,  loi b er ftr eben  (1.  54  C. 
10,  32). 

Besumere,  wieber  erlangen,  loieber 
annelffmen:  resum.  usumfructum  (1.3  §2 
D.  7,  4),  condicionem  (1. 101  §  4  D.  35,  1). 

Besupinus,  1)  jurücfgebogen:  resup. 
cervice  jur  ^eäeid^nung  he§  @toI§e8  (1.  5 

C.  9,  4);  —  2)  nad^Iäffig:  qui  solvit 
nunquam  ita  resup.  est,  ut  facile  swis 
pecunias  iactet  et  indehitas  effundat  (I.  25 
pr.  D.  22.  3);  resup.  existimatio  (1.  4  D. 
43,  24). 

BesuBoitare,  tt)teber  erregen:  resusc. 
eandem  litetn  (1. 13  §  2  c.  C.  3,  1);  resusci- 
tari,  Wieber  aufleben,  wirffam  mer* 
ben;  resusc.  obligatianem  (1.  27  §  2  D.  2, 
14.  1.  29  §  2  D.  49,  14),  legatum  (1.  27 
§  1  D.  34,  4).  secundas  tahulas  0-  38  §  3 

D.  28,  6). 

Betardare,  1)  t)er55gern,  aufhalten/ 
j.  ©.  non  retardari  praestationem  (1.  41 
§  ID.  22,  1).  —  2)  abgalten,  öer^in- 
bern,  5.  ©.  venire  non  posse,  aegritudine 
retardatus  (1.  13  §  1  C.  Th.  6,  4). 

Bete,  «Ret,  inSbef.  gifd^ernet  (1.  29 
§  3  D.  9, 2);  iactus  retis  (f.  b.  9B.);  tropifd^: 
@  c^  1 1  n  g  e  :  antiquae  iurisdictionis  retia 
(1.  23  pr.  C.  4,  29). 

Betentare,  1)  =  retinere,  a)  inne 
behalten  (1.  1  C.  10,  74.  1.  15  C.  Th.  5, 
13);  b)  öerpflid^ten:  praefectus  urbis — 
tutores  curatoresve  idoneos  faciat  retentari 
(1. 1  pr.  C.  5, 33) ;  retentari  ad  suheundam 
poenam  (1.  14  §  2  C.  Th.  7,  18).  —  2)  ab^ 
batten,  auiSfc^ließen:  retentari  a  licentia 
(1.  21   C.  Th.  10,  10). 

Betentio  f.  retinere  s.  2. 

Betieere,  öerfd^weigen  (l.  4  §  4  D. 
21,  1.  1.  6  pr.  D.  48,  19). 

Betioulum  s.  reticulus,  lelneS  SReJ  (1. 5 
§  12  D.  9,  3);  ingbef.  ^aarneft  Q.  25 
§  10  D.  34,  2);  nefearttgc  Draperie  um 
Fäulen  a-  17  §  4  D.  19,  1). 

Betinere,  1)  gemanben  jurücfbalten, 
feftbalten  =  detinere  s.  1.  (1.  4  D.  2,  7. 
1.  1  §  1  D.  2,  10.  1.  2  §  9  D.  2,  11);  in 
potestate,  in  familia  retin.  aliquem,  im 
(Segenf.  t)on  dimittere  potestate,  emanci- 
pare  (1.  28  D.  1,  7. 1. 84  D.  29,  2.  1. 25  pr.  D. 
37,  5.  1.  3  D.  37,  8.  1.  12  D.  49,  17).  — 
2)  ^aben,  bel^alten,  quod  ex  non  con- 
cessa  donatione  retinetur  (1.  6  D.  24,  1). 
—  3)  etwas  jurüdbe^alten,  tnnebel^al« 
ten;  retentio,  gurüabel^altung,  ^nnt* 
bel^altung,  fowie  baS  aUec^t  ^ierju,  gcaen* 
über  ber  repetitio^  actio,  condictio  etneS 
9lnbem  (1.  17.  19   §  2  ü.  5.  3.   1.  33.  51 


Digitized  by 


Google 


498 


Retorquere — Reus. 


D.  12, 6.  1 8  pr.  D.  18,  7.  1.  1  pr.  D.  20,  1); 
(idverstis  vindicantem  iusiam  ret«Dtionem 
habere  (1.54  §  4  D.47,  2);  ob  aliquaa  im- 
pensas,  qiias  in  rem  commodatam  fecisti, 
retentionem  eius  habere  ^1. 15  §  2.  cf.  1.  60 
eod.);  propter  impensas,  tmpendiorum  no- 
mine retentionem  facere;  retinere  impensaSy 
impendia  per  exceptionem  doli  (1.  50  §  1 
D.  5, 3. 1. 14  §1  D.  10, 3. 1. 14  D.39,5);  retin. 
dotem  (1.  26  §  1  D.  23,  4) ;  retentionem  ex 
peculio  habere  (1. 30  pr.  v.  19, 1);  venditor 
quasi  pignus  retinere  potest  eam  rem,  quam 
vendidit  (l- 13  §  8  eod.  1.  31  §  8  D.  21,  1); 
retin.  Falcidiam  (1.  16  D.  35,  2.  1.  13  C. 
4,  1);  quartae  retentio  (1-  4  C.  6,  49.  1.  un. 

C.  3, 3);  and)  bebeutet  retentio  \.t>,a,  detentio: 
desinere  in  servi  retentione,  im  (^egenf.  öon 
posaidere  (1.  21  C.  6,  2j.  —  4)  ein  Siedet 
ober  bergleid^en  behalten,  fic^  erhalten, 
).  9.  retin.  actiones,  im  ^egenf.  t>on  ad- 
qnirere  p.  72  D.  3,  3);  reiin.  possessionem, 
im  (Segenf.  t)on  adipisci  uub  recuperare  (1.  2 
§  3  D.  43,  1.  1.  93  D.  50,  17);  retin.  aer- 
vitutem  (1.  18  D.  8,  3),  hereditatem  (1.  6  pr. 

D.  42,  5),  libertatem,  dominium  (1.  7  pr.  I). 
49,15);  legatarii,qui  retinuerant  roluntatem 

S.  16  §  2  D.  34,  9);  retin.  matrimonium^ 
ie  (g^e  fottfcfecn  (1.  8  D.  1,  6);  beibel^al* 
ten,  erholten,  fottbcfte^en  laffcn:  in 
8U0  statu  retineri  lites  Q.  5  D.  2, 15);  fetus 
pecorum,  qui  submissi  gregem  retinent 
(1.  60  §  4  D.  36,  1);  tutor  vel  curator  re- 
tentus  (1.  2  D.  49,  10).  —  5)  im  Öfebäc^t* 
nife  bewahren,  fim  erinnern:  retineo, 
me  dixisse  (1.  92  D.  85,  1).  —  6)  treffen, 
retineriy  bettoicielt  fein,  bettoffen 
to erben,  j.  S.  maiestatis  crimine  retinen- 
du8  (1.  2  C.  1,  12);  poena  retinebit  ali- 
quem  (1.  7  C.  10,  19);  ad  multam  reti- 
nendu8(1.30  C.Th.  11,36);  condemnatione 
reüneri  (1. 27  C.  Th.  11, 1).  —  7)  abftcl^en: 
se  retin.  a  petilione  (1.  24  C.  Th.  10,  10). 
—  8)  geheim  galten  (Vat.  §  13.  cf.  l.  49 
pr.  D.  19,  1). 

Retorquere,  jurücf  bre^en,  leieren, 
toenben:  petitus  ab  aliquo  retorsit  in  eum 
crimina  (1.  14  §  6  D.  38,  2). 

Betraetare,  oon  !Reuem  öer^anbeln: 
retractatio,  noc^molige  35er^onbIung, 
©töttetung,  5.  ©.  eandem  causam  re- 
tract.  =  ex  integro  agere  (l.  31  D.  12,  2. 
1.  29  pr.  1.  45  §  8  D.  49,  14);  inSbef.  ju 
bem  gtoecfe,  um  eine  frühere  gerid^tlid^e  S^er«» 

Sianblung  ober  ein  ric^terlic^e^  Urt^eil  an^u« 
eckten,  5.  ©.  retract.  de  sententta  arbitri 
(1.  32  §  14  D.  4,  8);  sententiae  praefecto- 
rum  praet.  retractandae  (1.5  §  5  C.  7,  63. 
cf.  1. 85  C.  7,  62);  rem  iudicatam  retractare 
non  debes  (1.  2  C.  7,  64);  cakuli  erroris 
retractatio  (1.  10  pr.  D.  50,  8).  —  2)  an- 


fechten, beftreiten,  j.  ^.  retract.  setden- 
tiam  ingenuUatis;  retract.  statum,  memo- 
riam;  qua^io  retractationis  (1.  29  §  1  D. 
40,  12.  1.  1  §  1.  3.  4.  1.  2  pr.  D.  40,  15. 

1.  1  C.  7,  21);  reipublicae  rationes  sub- 
scriptae  et  expunctae  retractari  non  possunt 
(1. 13  §  1  D.  44, 3);  teetamenta  conserranda 
nee  facile  retractanda  (1. 31  C.  3, 28).  —  3) 
toi b errufen:  retract.  quod  actum  est  (1. 39 
§  7  D.  3,  3);  retractando  contraetum,  quem 
ratum  habuit,  non  andietur  (l.  4  C.  7,  26); 
retractata  venditione  recipere  possessiones 
(l.  6  C.  2,  50);  donationes,  quas  is  qai 
donaverat  in  diem  vitae  suae  non  retrac- 
tavit  a.  1  §  3    C.  8,  55). 

Betradere,  jurüdgeben  (l-^  §7  D.  4, 

2.  1.  6  §  2  D.  19,  1). 

Retrahere,  1)  gutftdbringen,  ).  9. 
retrahi  in  servitutem  (1. 24  D.  40, 9),  in  sua 
iura  (1. 2  C.  11,  67);  vi  bonorum  raptorum 
actio,  quae  retrahit  dblata  (1. 1  C.  9, 83).  — 
2)  jurüdforbern:  retrah.  a^rro«  (LH  §2 
B.  50,  8).  —  3)  aurüd^alten,  abgalten 
(1.  tS  C.  Th.  16,  5).  —  4)  t)er festen,  in 
perfidiam  (1.  11  C.  4,  34). 

Retro,  1)  rüdtnftrtd,  in  ^jug  auf  ben 
Ort  0.  52  §  2  D.  9,  2);  —  in  «ejug  anf 
bie  3^t  8«  ®-  exinde,  ex  quo  etc.,  ex  die, 
quo  etc.  —  non  retro  computari,  rationem 
haheri  (1. 3  D.  43, 1.  1.  1  §  40  D.  43,  16);  ex 
postfacto  retro  liberum  esse  (1.  7  I).40,4); 
retro  libertatem  competere  (1.  3  D.  40,  2), 
dominium  habere  (1. 44  pr.  D.  30),  adcrerisse 
dominium  (1.  17  §  1.  1.  35  D.  9,  2);  retro 
repudiata  res  heredis  (1.44  §  1  D.  30);  retro 
infamis  (1.  6  §  1  D.32);  bor^er,  frübet: 
consuetudo,  quae  retro  obtinuit  (1.  7  pr.  D.  1, 
16);  quo  iure  civitns  retro  usa  est  (1.  37 
D.  1,  3);   retro  latae  sanctiones  (1.  HC. 

10,  53);  retro  principes,  bie  früheren  Äoifer 
(1.  HCl,  18.  1.  2  C.  7,  18.   1.  16  C.  8, 

11.  1.  29  pr.  C.  9,  9.  1.  3  C.  10,  84).  - 
2)  jurücf,  toieber,  j.  ^.  retro  rec/tre (1. 52 
§  2.  D.  9,  2.  1.  38  D.  41, 1),  restitttere  (1. 16 
§  14  D.  39,  4.  1.  6  D.  40,  5),  dare,  sokere 
(1.  21  D.  31.  1.  67..  80  D.  46,  3.  1.  94  D. 
50, 16);  retro  agere y  ein  3ie(^t8gef(^äft  rfid' 
gängig  mad^en,  »ieber  aufibfen  (1.6 
D.  4,  7.  1.  11  §  2  D.  24,  1.  l.  19  D.41.3. 
).  1  C.  4,  45).  ~  3)  ^inwieberum,  um* 
gefe^rt  (1.  4  D.  7,  7.  I.  34  §  1  D.  17,  i. 
f.  60  pr.  D.  35,  1.  l.  40  §  2  D.  41,  2.  1.  21 
§  2  D.  46,  1). 

Betrorsum  s.  retrorsus  =  retro  s.  1 
(1.  23  §  2  D.  9,  2.  1.  18  §  1  D.  13,  5.  1. 1 
§  3  D.  43,  19.  1.  6  §  1  D.  44,  3.  I.  2  §  3 
B.  47,  1). 

Bens,  1)  Wer  in  einem  obligotoris 
1(^en  «erbältntfje  fte^t,  I^eilneftmer 
«iner  Db!igQtiou,in«bef.  einer ©ti^mlotiOH, 


Digitized  by 


Google 


Revalescere — Revertere. 


499 


fei  t»  aU  Gläubiger  oDer  ©(^utbner  (1. 1 
D.  45,  2:  ,Qui  stipolatur.  rew?  stipulandi 
dicitur;  qui  promittit,  reus  promittendi 
habetur*);  reus  stipulandi  (I.  54  D.  9,  2. 
1.77  §6  D.31.  1.21  §  5  D.  46.  1);  duö  s. 
plurcs  rei,  meistere  St^eilnc^mct  einet 
ttitb  ber{elben  Obligation,  fei  ed  aU 
Gläubiger  (rei  stipulandi),  Don  n>etd^en 
ieber  bie  pan^e  ßeifhing  p  forbern  berechtigt 
ift,  bie  fietfhtng  an  ben  etnen  aber  bad  grorbe- 
rungdtet^t  bet  übrigen  aufgebt,  fei  ed  aU 
6(^utbner  (rei  promi|,tendi),  t)on  n^eld^en 
jeber  jur  ganjen  ßeiftung  öerpflic^tet  ift,  bie 
äeiftung  t)on  @eiten  bed  einen  aber  bie  übrigen 
befreit  (tit.  D.  45,  2.  —  «Ubi  duo  rei  facti 
sunt,  potest  vel  ab  uno  eorum  solidum 
peti:  hoc  est  enini  duoruni  reorum,  ut 
unnsquisque  eorom  in  solidum  sit  obli- 
gatub  possitque  ab  altem tro  peti;  —  utique 
enim  cum  una  sit  obligatio,  una  et  summa 
est,  ut,  sive  unus  solvat,  omnes  liberentur, 
sive  solvatur,  ab  allere  liberatio  con- 
tingat*  1.  3  §  1  cit.  cf.  1.  9  §  1  eod.:  — 
,non  esse  duos  reos,  a  quibus  inpar  sus- 
cepta  est  obligatio.''  1.  16  eod.:  ^l&xduobus 
reis  stipulandi  si  semel  unus  egerit,  alteri 
promissor  offerendo  pecuniam  nihil  agif 
1.  5  pr.  D.  2,  11.  1.9pr.  1.27  pr.  D.2, 14. 
1.  13  §  9  ü.  19,  2:  „Duo  rei  locationis  in 
solidum  esse  possunt.*  1. 16  D.  31 :  —  ^ut 
sHpulando  duo  rei  constitui  possunU  ita  et 
testamento  potest  id  fieri."  1.  62  pr.  D.  35, 
2. 1.  128  D.  45,  1);  stipulationes,  quae  ex 
conveniione  reorum  finnt  (1.  5  pr.  eod.); 
reus  satisdandi  —  satis  accipiendi  (1. 34  §  8 
D.  46,  3);  ]^auptfä(^Ii(i§  aber  begeic^net  reus 
fc^Iedittoeg  ben  Sd^ulbner  au^  einer  ObU« 
gation,  in^bef.  einer  Stipulation,  unb  §»ar 
u)  ben  $)auptf(^ulbner,  im  (S^egenf.  bed 
«ürgen  (1. 3  §  3  D.  2,  2.  1.  14  §  6  D.  4,  2. 
1.  50  pr.  D.  17,  1.  1.  5  pr.  D.  34,  3.  1.  1 
§8  D.  44,  5.  1.  5. 36.  38  pr.  45  §  11.  1. 49  §  2 
D.  46,  1);  b)  umgefe^rt  ben  ©ürgen,  5.  ©. 
reis  cavere,  im  ®egenf.  t>on  pignoribus  (1. 1 
§  9  D.  37,  6);  c)  ben  expromissor,  j.  ^43. 
satisfactum  sive  fideiussorilms  sive  reo 
dato  (1.  9  §  3  D.  13,  7.  cf.  1.  5  §  7  D.  23,  3); 
pactionis  pro  Über  täte  reum  domino  dare 
(1.  7  §  8  D.  4, 3.  1. 104  D.  45,  1);  promissor 
reum  locupletem  dando  liberari  potest  (1.  67 
§  1  eod.  1.  42  §  1  D.  12,  1);  egentem  reum 
doiis  per  novationem  accipere  (1. 22  §  2  D. 
24,  3);  pro  se  constituere  mulierem  ream 
(1. 1  §  2  D.  16,  1);  feminae,  quae  pro  aliis 
reae  fiunt  (1.  2  §  1  eod.).  —  2)  »eltagter 
in  einem  Cttnlproaeg  (1- 1  §  8-  L  3  pr.  D.  2, 10. 
1.  3  pr.  D.  12.  2.  1.  54  pr.  D.  50, 17).  —  3) 
Ängeflagter  toegen  eine«  «erbrechen«,  j.  ©. 
iudido  publico  reum  esse,  reum  facere  ali- 
qnem  (I.  20  D.  22    5.  1.  3  §  11  D.  43,  29. 


1.  1  D.  48,  2);  publica  lege  reum  fieri  (1.  1 
§  1  D.  48,  8);  rea  adulterii  (l.  26.  34  §  1 
D.  23,  2.  1.  12  §  2  D.  48,  5);  reus  leno- 
cinii  (1.  2  §  4  eod.),  homicidii  (1.  14  §  4 
D.  48,  3),  maiestatis  (1.  11  D.  48,  4),  falsi 
(1. 12  D.  48, 10.  1. 17  D.  48,  16);  in  s.  inter 
reos  recipi  (f.  b.  958.  s.  2.  b.);  abolitione 
de  reis  eximi  (1.  11  §  2  D.  48,  2);  abolitio 
reorum  (1.  12  D.  48,  16);  reum  o^ro^f er« 
(f.  b.  9ß.) ;  custodia  reorum  (1.  1  D.  48,  3). 
—  4)  über^au^Jt  fd^utbig,  berantwortlid^: 
reus  culpae  s.  ex  culpa  (l.  36  §  2  D.  6,  1. 
1.  8  pr.  l.  30  §  3  L.  9,  2.  1.  8  §  3  D.  42. 
5.  1.  14  pr.  D.  48,  3). 

Revalescere,  genefen  (1.  38  §  3  D. 
22,  1). 

Bevehere,öon  ouSWärt«  l^erbeif  d^af  f  en, 
einführen  (1.  5  C.  4,  61). 

Bevelare,  ben  SSor^ang  n^egjie^en. 
Öffnen:  revel.  aditum  iudicialem  (1. 15  C.  3, 
1);  enthüllen,  offenbaren,  an  benS^ag 
legen:  ex  apeHissimis  probationibus  reve- 
latum  (1.  63  §  1  D.  28,  5);  falsum  reve- 
latum  (1.  42  C.  2,  4). 

Revellere,  abreißen  (1.  4  C.  11,  41). 

Bevendere,  jurücf  Oerfaufen  (1.  22 
§  1  D.  38,  1.  1.  37  pr.  D.  38,  2). 

Bevenire  (reveneo),  jurüd  berlauft 
»erben  (1.  5  D.  18,  3). 

Bevenire  (revenio),  §nrüdfe^ren  (Coli. 
XII,  7  §  10). 

Bevera,  in  9Ba^r^eit,  toixUidf,  f.  res 
s.  4. 

Beverens,  el^rwürbig:  vir,  episcopus, 
reverentissimus  (l.  6  C.  1,  2.  1.  8  pr.  C. 
1,  55). 

Beverenter  (adv.),  ehrerbietig:  reve- 
rentissime  depoacere  (1.  21  §  5  C.  Th.  6,  4). 

Beverentia  1)  d^^rfurc^t,  (Sl^rerbie* 
tung,  ^ere^rung,  j.  ^.  personae,  quibus 
rever.  praestanda  est  (1. 13  D.  2,  4) ;  patrono 
reverentiam  exhibere;  patroni  rever.  (I.  10 
§  3  eod.  l.  45  §  6  D.  23,  2.  1.  1  §  6  D. 
44,  5);  maritis  exhibenda  rever.  (I.  14  §  1 
D.  24,  3);  divifia  rever.,  d^riftlid^e  ©otte«' 
bere^rung  (1.  49  §  1  C.  Th.  12,  1.  1.  56 
C.  Th.  16,  5).  —  -2)  bo«  «ec^t  ouf  (g^r- 
erbietung  (l.  16  C.  Th.  6,  26.  1.  6  C.Th. 
15,  3). 

Bevereri»(i^^rerbietung  bezeigen  (1.1 
§  5  D.  3,  1.) 

Bevertere,  l)umle^ren,  berwonbeln, 
jurütf  führen,  jurütf  bringen,  j.  ^3.  si 
species  ad  materiam  reverti  possit  (1.  7 
§  7  D.  41,  1);  quae  ad  eandem  speciem 
reverti  possunt  (l.  24  eod.).  —  2)  reverti, 
a)  jurücf lehren,  revertendi  animus  (1.  5 
§  5  eod.  1.  47  D.  41,  2);  brevi  reversa 
uxor  nee  divortisse  videtur  (1.  3  D.  24, 2); 
de  exilio  reversus  (1.  8  D.  3.  1);    rev.  ad 

32* 


Digitized  by 


Google 


500 


Revincere  —  Ripa. 


prioretn  voluntatem  (1.  27  D.  29, 1),  ad  suum 
statum  (1.  21  D.  1,  5),  potestatem  (1. 12. 41 
D.  1,  7);  ad  proprietatem,  ad  dominum 
proprietatis  reversue  ususfructus  (1.  33  D. 
6,  1.  1.  66  D.  23,  3.  1.  10  D.  43,  16);  rev. 
ad  aliquem  dominitm  (1.  10  §  1  D.  20,  6), 
dotem  (1.  10  pr.  D.  24,  3),  tutelam  (1.  6  D. 
26,4);  b)  «cgreg  nehmen  (1.  15  D.  4,4: 
—  , posterior  einptor  reverti  ad  auctorem 
8uum  poterit.*'  1.  6  §  3.  1.  7  D.  19,  1.  1.  3 
D.  21,  2.  1.  18  C.  8,  44). 
Bevinoere,   1)   iptbcrlegen  (1.  11  pr. 

C.  Th.  11,  30).  —  2)  überführen:  iudicio 
revictuB  (1.  57  D.  5,  3);  in  mendcicio  re- 
Vinci  (1.  3  §  15  D.  26,  10). 

Reviviscere^  lieber  in^8  Seben 
treten  p.  4  C.  Th.  11,  22). 

Revooare,  1)  jurücl  rufen,  j.  ö.  in 
metcUlum  damncUum  postea  revocari  (1.  46 

D.  40,  4);  in  matrimonium  revoc.  uxorem 
(1.  17  C.  9,  9):  jurücf  Idolen:  requisitus 
et  revocatus  servus  (1.  5  C.  6,  1);  jurüd 
bringen,  führen,  in  einen  3uftanb  jurüd 
t)erfe(en:  revocari  in  s.  ad  servitutem 
(1.  16  §  3  D.  40,  9.  1.  30  D.  49,  14);  über- 
fyiupt  tool^in  bringen,  jie^en:  ab  eo  iu- 
dice,  apud  quem  res  coepta  est,  <id  suum 
iudicem  revoc.  litem  (I.  49  pr.  D.  5,  1); 
iu8  revocandi  forum  (1.  7  eod.);  ius  revo- 
candi  damum;  domum  revocatio  (f.  domus 
8.  c);  non  posse  revoc.  in  provinciam 
8uam,  sed  ibi  oportere  defendere,  ubi  de- 
liquerint  (1. 7  §  4  D.  48, 2);  ad  soUicitudinem 
8uam  revoc.  (I.  6  §  4  D.  1,  18);  ad  ani- 
mum  suum  non  revoc.  iniuriam,  nic^t  5U 
©emüt^c  jie^en  (1.  11  §  1  D.  47,  lOj.  — 
2)  gemanoen  too^u  anl^alten,  auff orbern: 
fideiussorem  et  beredes  fideinssoris  ad 
rationem  eandem  usurarum  revocimdos  esse 
constat,  ad  quam  et  tutor  revocatur  (1.  3 
D,  27,  7) ;  revoc.  legatarios  ad  Ugein  Fak, 
(1.  61  D.  35,  2).  —  3)  »iberrufen:  con- 
Buluit  (praetor)  creditoribus  revocando  ea, 
quae  in  fraudem  eorum  alienata  sunt  (1.  1 
§  1  D.  42,  8);  revoc.  precarium  (1.  2  §  2. 
1.  8  §  2  D.  43,  26),  donationem  (tit.  C.  8, 
55),  sententiam  suam  (1.  1  C.  4,  46),  sen^ 
tentiam  suam  (1.  1  §  27  D.  48, 18),  poenam 
sua  dictam  seutentia  (1.  15  C.  9,  47);  re- 
vocatio, SBiberruf  (1.  10  §  1  D.  42,  8). 
4)  toieber  jur  ^ptaä^t  bringen,  revoc 
(in  iudicium)  eandem  qwustionem  (1.  3.  7 
§  4.  1.  19  D.  44,  2).  —  5)  au^fc^Iiegen: 
revocari  a  privHegio  (l.  4  D.  4,  6).  —  6) 
abholten  (1.  63  C.  Th.  16,  5). 

Revooati  f.  revocare. 

Bevocatoria,  taiferl.  SurüdbernfungS» 
f(^retben  (1.  18  C.  12,  1). 

Revolare,' jurüdf Hegen  (1.  5  §5 
B.  41,  1). 


Revolvere,  1)  jurüdMfttjen,  tro)n|((: 
damnum  ad  emptorem  revolvi,  jurücf« 
fallen  G-  IB  §  9  D.  39, 2);  ^urüdoerf e(en: 
revolvi  in  prioreni  statum  (1.  5  C.  2,  19), 
ad  inferiorem  ordinem^  in  infer.  locumy 
begrabiren  (1.  10  C.  Th.  7,  1.  1.2  C.Th. 
7,  12);  jurücfbejie^en:  revolv.  tempore 
promotionis  (1.  un.  C.  Th.  6,  8).  -  2) 
aufrül^ren:  revolv.  semel  iudicata  (1. 4 
§  1    C.  1,  1). 

Rex,  £ö  nig:  Bomulus  et  sequentes  reges 
(1.  2  §  2  D.  1,  2);  rex  exterae  nationis 
(1.  4  pr.  D.  48,  4). 

Rhapisma,  @<^Iag  mit  ber  $anb  0-  ^ 

C.  8,  48). 
Rheda  f.  reda. 
Rhenus  f.  Benus. 

Rhetor,  Seigrer  ber  ©erebtfamfeit 
(1.  27  D.  39,  5.  l.  11  C.  Th.  13,  3). 

Rhodinuxn,  9lofenfaIbe,  9^ofenfarbf 
(1.  3  C.  11,  8). 

Rhodia  lex,  ein  m^  ber  ^nfet  9i]^obud 
benanntet  (itefe^  über  bie  dtec^tdgrunbfat^ 
beim  ^[udtoerfen  bon  SBaaren  ou^ 
einem  notl^Ieibenben  Schiffe  (tit.  D. 
14,  2). 

Rhomphaea  (i^utpaUt) ,  @))ie6  »brr 
«meifd^neibigeS  ©^mert  (1.  3  §  2  D. 
43,  16). 

Ridere,  t>txlad)tn,  berfpotten  0-  1^ 
§  2  C.  1,  14). 

Ridica,  ntinp\affl  (l.  11  §  3  D. 
43,  24). 

RidiouloBUit ,  ridiouluB ,  I  ä  (^  er  i  i  (^ , 
}.  93.  plus  quam  ridiculum  esse  (1.  27  D. 
28,  1);  ridicul.  amhiguitates  (1.  12  §  5  C. 
1,  14). 

Rigare,  betoäffern  (1.  1  §  13  D. 
43,  20). 

Rigor,  1]  gerabe  Slit^tung,  6trö' 
mun  g  bed  »offer^:  flumen  naturalem  rigo- 
rem  cursus  sui  tenens  (1.  1  §  5  D.  43, 12. 
cf.  1.  1  §  3  D.  43,  13) ;  stUlicidU  rigor  (L  41 
§  1  D.  8,  2). —  2)  Starrheit,  Strenge: 
iuris  rigor  (1.  32  pr.  D.  24,  1.  l.  24  §  10 

D.  40,  5.  1.  19  D.  49,  1). 

Rima,  «it,  ©palt  (1.  27  §  29  D.  9,  2). 

Rimari,  1)  auftvül^Ien:  aliena  effodere, 
aut  in  locis  non  sui  iuris  per  famam  su- 
specta  rimari  (1.  2  §  1  C.  Th.  10,  18).  - 
2)  fu(^en:  manu  victum  rimari,  bur4 
fianbarbeit  ben  Sebeni^unter^alt  fu(^cn  (1. 10 
C.  Th.  13,  1).  —  3)  nnterfu(^en:  philo- 
sophiae  arcana  rim.  (1.  un.  §  4  C.  11, 10). 

Ripa,  Ufer  eine«  5ki(^ed  ober  glnjfe« 
(1.  1  §  5  D.  43,  12:  „Ripa  itarecte  defi- 
nietur  id,  quod  flumen  oontimt  naturalem 
rigorem cursus  sui  tenens:  ceterumfliquando 
vel  imbribus  —  vel  qua  alia  ratione  ad  tem 


Digitized  by 


Google 


Riparenses  —  Rostram. 


501 


pus  excrevit,  ripas  non  mutat."  1.3  §  1  eod. : 
^Ripa  ea  putatuv  esse,  quae  plenissimum 
flumen  continet"). 

Riparenses  (riparienses)  s.  ripenses 
milites,  an  bcn  Ufern  ein  c3  fJIuffeS 
ftationirte  ©olbotcn  (1.  14  C.  12,  35. 
h  14  C.  TJi.  7,    4.  1.  4  pr.  §  2  C.  Th. 

7,  20). 

Biscus,   Koffer  (1.  25  §  10  D.  34,  2). 

Rite,  1)  in  feterlid^er  b.  ^.  t)ont  ©i»« 
öitrcd^t  Dorgcf^ricbener  gorm,  5.  ^. 
testamentum  r.  perfectum  (1.  2  D.  28,  3. 
cf.  1.  6  pr.  D.  48,  10);  r.  facta  exhere- 
daUo  (1.  8  §  2  D.  37,  4);  r.  contractum 
matrimoniuntf    contractae  nuptiae  (1.  3.  6 

C.  5,  6) ;  verhorum  obligatio  r.  intercedens 
(1.  4  C.  5,  14);   delegatio  r.  facta  (1-  2  C. 

8,  41).  -  2)  rcd^t,  rid^tig:  r.  intendere 
actiones  (1-  55.  56  D.  3,  3). 

Ritus,  1)  feierliche  (toom  Q^itrilrec^t  t)or^ 
gefc^ebene   Jform:    ritus   m^tiarum  (tit. 

D.  23,  2).  —  2)  retigi5fer  «ran*, 
Zeremonie,  j.  ©.  ludaicus  ritiis  (Paul. 
V,  22  §  3);  pagani  riiua  (1.  2  pr.  C.  Th. 
16,  7).  —  3)  ©itte,  ®ebrau(^,  5.  ©. 
ritus  veti$8tatis  neglectus  (1.  18  C.  Th.  11, 
7);  pecudum  ac  ferarum  promiscuo  ritu  ad 
illicita  conubia  instinctu  exsecrandae  li- 
bidinis  imiere;  harbaricae  immanitatis  ritu 
admissa  (GoU.  VI.  4  §  2.  3). 

Rivales,  ®cnoffen  einer  SBafferleituna, 
=  qui  per  etmdem  rivum  aquam  ducunt  (1. 
1  §  26.  1.  3  §  5  D.  43,  20). 

Rivns,  1)  33 ac^  (1.  <>  D.  10,  1.  1.  7  § 
4  D.  41,  1.  1.  1  §  1  D.  43,  12:  Flumen  a 
rivo  magnitudine  discemendum  est  aut 
existimatione  circumcolentium").  —  2) 
»affergraben,  ©anal  (1.  11  D.  8,  4.  1. 
12.  16  D.  8,  6.  1.  52  §  12  D.  17,  2.  1.  1 
§  4  D.  43,  13.  tit.  D.  43,  21.  —  ,Rivu8 
est  locus  per  longitudinem  depressus,  quo 
aqua  decurratf  cui  nomen  est  anb  zov  ^civ" 
1.  1  §  2  cit.).  —  3)  393afferrinne: 
novum  rivum  parietibxis  imponere  (l.  61 
D.  7,  1). 

Rixa,  gonf,  ©anbgemcnge  (1.  4  §  3 
D.  47,  8.  1.  17  D.  48,  8). 

Rixari,  banbgentein  merben  (1.  52  § 
1  D.  9,  2). 

Roborare,    bcftätigen,   befräftigen, 

33.  robor.  sententiam  {1.  5  pr.  C.  2,  55 
.  14  C.  7,  45). 

Robur,  @tärfe,  traft,  a)  be§  Äör^)er« 
(1.  26  §  12  D.  12,  6.  1.  31  pr.  D.  48,  19); 
b)  Oeltung,  J.  ö.  im  —  suum  teneat 
röbur  (L  2  C.  Th.  5,  1);  nemo  scri- 
ptis  proprium  auf  erat  robur  (l.  5  C.  Th. 
4,  4). 

Robastus,  1)  ftarl,  Iröftig:  sanus  ac 
tob,  (l.  60  B.   42,   1);    nondum   robustae 


\ 


aetatis  esse  (1.  16  §  6  D.  48, 5).  -  2)  giltig 
(I.  3  C.  Th.  11,  12:  —'  ,qnod  concessimus, 
ßrmum  sit  atque  robustum*^). 

Rodere,  jernagen,  j.  S.  rosae  a  mu- 
ribus  tabulae  (1.  1  §  11  D.  37,  11). 

Rogare,  1)  frogen,  bitten,  erfud^en, 
forbern,  rogatio,  rogatus,  ba§  Sitten, 
j.  33.  rogari  sententiam,  um  feine  9Reinung 
gcfrogt  »erben  (1.  6  §  5  D.  50,  2);  tetis 
rogatus,  ein  um  fein  S^^gnig  audbrüdlic^ 
gebetener,  baju  aufgeforberter  3euge  (l.  11 
D.  22,  5.  1.  21  §  2  D.  28,  1);  fideiussorem 
rog.  aliquem,  3««ttnben  jum  ©ürgen  fi(^  er* 
bitten  (1.  21  D.  22,  Ih  mutuam  pecuniam 
rog.  aliquem  (1.  32  D.  12,  1);  acceptum 
rog.  (f.  accipere  s.  1.);  precario  rogare,  ro- 
gatio (f.  b.  303.  8.  2);  utendum  rog.  (1.  15 
D.  16,  3) ;  commodatum  rog.  (1.  5  §  7.  10. 
13.  1.  22  D.  13,  6);  conductum  rog.  servum 
(1.  17  D.  18,  6);  emptum  rog.  fundum  ^I. 
41  pr.  D.  18,  1);  rogatu  alicuius,  auf  Bit- 
ten gemanbe«  (1.  41  D.  3,  5.  1.  32  §  3  D. 
16,  1.  1.  22  §  9D.  17,  1.  1.  15  §  34  D.  39, 
2.  1.  1  §  8  D.  44,  5);  interdictura  in  ab- 
entern  rogandum,  beantragen  (1.  3  §  14 
D.  43,  29).  —  1)  legem  rogare,  ein  ®e- 
fe^  bei  bem  33otIe  in  9tntrag  bringen 
(1.  1  §  1  D.  9,  2);  lex  rogata  ein  gegebene«, 
befannt  gemad^te«  ®efefe  (1.  1  pr.  D.  35,  2); 
lege  rogatum,  burd^  ®efe6  beftimmt  (1.  2  § 
16  D.  1,  2). 

Roma,  91  om  (1.  2  pr.  139  pr.  147  D. 
50,  16),  im  ®egenf.  bon  munieipium,  pro- 
vincia  (1.  8  §  24  D.  2,  15) ;  ius  quo  urbs 
Roma  utitur(l.  32  pr.  D.  1,  3):  qui  Roniae 
ius  dicunt;  causae,  de  quibus  —  consules 
et  praetores  ceterique  Bornas  cognoscunt; 
desideria,  quae  Bomae  varios  iudices  habent 
(1.  7  §  2  D.  1,  16.  1.  10.  11  D.  1,  18); 
vetus  Roma,  im  Oegenf.  öon  Sonftontino^jet, 
welÄeS  ebenfaß«  Roma  (nova)  genannt  wirb 
(1.  6  C.  1,  2.  1.  1  §  10  C.  1,  17);  ba^cr 
utraque  Roma  (1.  7  C.  8,  14). 

Romanus,  r  5  m  i  f  d^ ,  j.  33.  imperiumRom, 
(1.  1  §  2  D.  1,  6);  popuht^  Rom.  (f.  b.  3B. 
8.  a.) ;  cives  Rom.  (1.  17  D.  1,  5);  Romani, 
bicgiömer  (§  2  1.  1,  2). 

Romuleus,  auf  9lomutu«  bejüg« 
lid^:  legum  trames,  qui  ab  urbe  con- 
dita  et  Bomuleis  descendit  temporibus  (1.  1 
§  1  C.  1,  17). 

Romulus,  ber  @)rünber  unb  erfte  tönig 
9tom8  (1-  2  §  2  D.  1,  2). 

Rostrum,  1)  ©d^nabet,  SWunb,  SÄauI: 
personae,  ex  quarum  rostris  aqua  salire 
solet  (l.  17  §  9  D.  19,  1).  —  2)  rostra, 
bieSHebnerbü^ne  auf  bem  römif dben  gorum, 
fo  genannt,  toeit  ber  Ort,  wo  biefelbe  ftanb, 
mit  ben  Schnäbeln  eroberter  Schiffe  gegiert 
mx  (1.  2  §  4.  43  D.  1,  2). 


Digitized  by 


Google 


502 


Rota  —  Rusticus 


Bota,  1)  'Siah,  f^,  S3.  rotam  vehiculo 
aptare  (1.  7  §  1  D.  10,  4);  aqua  per  rotam 
toUenda  ex  flumine  vel  haurienda;  rota, 
per  quam  aqua  trahitur;  rota  aquaria  (1. 
2  D.  8,  4.  1.  40  §  6  D.  18,  1.  Paul.  HI, 
6  §  65).  —  2)  bcr  «Bagen  (l  21  C. 
Th.  8,  5). 

Botundus,  runb:  lanx  rot.  im  ®egenf. 
öon  quadrata  (1.  6  D.  6,  1). 

Buber,  rotq:  rubrum  mare  (1.  19  §  18 
D.  34,  2). 

Bubor,  gdöt^e:  a)  tot^c  garbc  (1.  11 
C.  Th.  15,  7);  b)  ©c^amtöt^e,  ©c^am 
(1.  3  §  4  D.  22,  1). 

Bubria,  (lex),  ein  für  bic  ©tobte  beiJ  ci8* 
alpinif(^en  ©attiend  beftitnmted  ®efe^  na(^ 
705  u.  c. 

Bubriantun  Sottun  (quod  factum  est 
temporibiis  divi  Traiani  Rubrio  Gallo  et 
Caetio  Hispone  consulibus),  ein  auf  bie 
fibeicommifforifd^en  gfret^eitSer* 
tl^ eilungen  bejüglid^er  ©enatdfc^Iug  (1.  26 
§  7  ff.  1.  28  pr.  1.  33  §  1.  1.  36  pr.  D. 
40,  5). 

Bubpioa,  SHubrif,  Uebetfc^rift,  Xitel 
(1.  2  §  3  D.  43,  1). 

Budera,  f.  rudua, 

Budimentum»  erfte  $robe,  Anfang: 
rudimenta  milüiae  (1.  1  §  2  C.  12,  45). 

Badi8(adi.),  to^,  unbearbeitet,  5.9. 
rudis  materia,  massa  (1.  78  §  4  D.  32.  1. 
19  §  11  D.  34,  2);  2)  ungebilbct:  man- 
cipia  rudia,  im  (S^egenf.  Don  trita  et 
veterana  (1.  37  D.  21,  1);  homines  rüdes 
et  in  primis  legum  vestibulis  stantes  (1.  2 
§  11  C.  1,  17). 

Budia  (Subst),  ©tab  ober  UappUx, 
toomit  aui^gebiente^tabiatoren  bef  c^enft  tourben 
(Coli.  XI,  7  §  4). 

Budus,  ©c^utt  (1.  3  §  2  D.  8,  3);  ru- 
dera,  2:rümmcr  (l.  6.  7  §  2  D.  39,  2). 

Buere,  1)  mit  .^eftigfeit  ^erabftürjen: 
grando  mens  (1.  3  C.  Th.  9,  16).  —  2) 
^ufammenbrec^en,  ).  9.  aedificium  mens 
reticere;  insulam  ruentem  fulcire  (l.  1  §  3. 
1.  4  D.  25,  1);  evenire,  ut  praedia  ruant 
(1.  11  §  5  D.  4,  4). 

Buflnus  (Licinius),  3wnft,  3^i*9^noffe 
beg  Paulus  (l.  4  D.  40,  13). 

Bufus  f.  Rutil iu8. 

Bugosus,  faltig  (1.  4  C.  11,  41). 

Buina,  (ginfturj  (1.  14  §  1  D.  8,  6.  1. 
5  §  5  D.  10,  4.  1.  1  §  1  D.  16,  3.  1.  46. 
48  D.  39,  2  1.  1  pr.  §-3.  4  D.  47,  9); 
ruinoBus,  ben  (Sinftur^  brol^eub,  bau« 
fällig:  aedcs  ruin.  (1.  6  D.  39,  2). 

Bumor,  ®erüc^t  (1.  2  pr.  D.  38,  15). 

Bumpere,  1)  jerreigen,  ^erbrec^en, 
§.  9.  ruptis  vinculis  evadere  (1.  13  D.  48, 
3).  —  2)  öerbcrben,  bejc^äbigcn  (1.  27 


§  5.  13.  17.  18.  22—24.  1.  39  pr.  D.  9,  2. 
1.  30  §  2  D.  19,  2.  1.  72  §  1  D.  36,  1.  1. 
34  §  2  D.  44,  7.  1.  27  §  3  D.  47,  2.  1.  7 
§  2  D.  47,  7.  1.  9  §  3  1.  15  §  39  D.  47, 
10).  —  3)  brechen,  üerle|en,  wunu$ 
publice  mandatum  (1.  9  D.  48,  11);  de- 
nuntiationem  edicti  (1.  23  §  3  D.  49,  1). 
—  4)  rump.  testamentuMy  ein  Xeftament 
jerftbren,  umftogen,  toirtungdlod  ma* 
qtn,  ift  iniSbef.  ber  tec^nifc^e  ^u^brud  fär 
bie 3^ii^tdrung  eineiS  Xeft.  burc^  (i^rrid^tung 
eineiS  neuen  ober  burd^  Hgnation  eined 
^oftumu«  (§  1.  2  I.  2,  17.  I.  7.  12.  29  § 
4.  6.  7.  11  ff.  D.  28,  2.  l.  1.  2.  3  pr.  §  3 
ff.  1.  5  ff.  D.  28,  3) ;  cbenfo  Wirb  rump. 
pradum  öon  ber  gerftörung  cineS  ®rabc«  ber 
<^beSeinfe^ung  gefagt  (1.  4.  5.  eod.). 

Buptio,  ^efc^äbigung  0-  27  §  17  D. 
9,2). 

Buralis,  rureatris,  Iänbli(^,  bäuer« 
Hd^:  opus  rurestre  (1.  99  §  2  D.  32.  1.  31 

C.  4,  65);  obsequia  ruralia  (1.  16  C.  1,3). 
Bursus  s.  rursum,  lieber,  a)  ^in* 

toieberum,  j.  ^.  rurs.  ex  diverso  (§  ö  1. 
4,  6);  ut  creditor  —  ita  rursum  debitor 
(1.  4  C.  4,  19);  rursus  pracstita  mihi  oJte 
omnia,  quae  ego  tibi  praestiti  (1.  58  D.  2, 
14) ;  nihil  prohibet  dominum  rem  petere 
et  cogi  venditoi'em  rursus  defendere  (1.  75 

D.  ;J,  3);  b)  noc^mal«,  öon  Steuern,  ei 
de  augendo  vel  äeminuendo  pretio  rursum 
convenit,  nova  emptio  intercessisse  videtur 
(1.  72  pr.  D.  18,  1);  retro  dare  ac  rursus 
accipere  (1.  67  D.  46,  3);  rursus  renasci 
(1.  30  pr.  D.  50,  16);  c)  fobann  (Gai.  II. 
232.  254.  111,  100.  141.  201}. 

Bus,  g^elb,  ßanb,  j.  ».  rus  müiere 
aliquem;  rure  morari  (L  15  §  1  D.  7,  1. 
1.  12  §  31  D.  83,  7) ;  civitates  deserere  rus 
habitandi  causa  (1.  un.  C.  10,  38);  rus  cokre 
(l.  3  C.  12,  46). 

Busticanus,  ^um  ^anbt)o(I  ge^öttg: 
homo  rustic.  (1.  17  pr.  D.  44,  4);  rustic 
plebs  (1.  1  C.  11,  55);  aU  (Subst.)  Sonb» 
mann  (1.  2  eod.  1.  3  10  C.  Th.  13,  1). 

Busticitas,  1)  länbUc^e  Einfalt,  Un« 
erfa^ren^eit,  iniSbef.  (S^efd^äft^unfunbe 
(1.  7  §  4  D.  2,  1.  L  2  §  1  D.  2,  5  1.  1  § 
15  D.  25,  4.  1.  3  §  18  D.  26,  10.  1.  6  § 
19  D.  27,  1.  1.  2  §  7  D.  49,  14).  -  2) 
Sanbooll  (1.  3  C.  1,  55). 

Bustlcus,  1)  (adi.)  auf  baSfionb  ober 
bie  Sanbtoirt^f^aft  bej&glic^,  lünb« 
H(^,  lanbtoirt^fc^af  tlic^,  5. 16.  opus  rust. 
(1.  99  pr.  D.  32);  familia  rust.  im^egenj. 
üon  urbana  (1.  65  pr.  D.  31 .  1.  166  D.  50, 
16);  qui  rustic,  rerum  rationes  dispensat 
(1.  166  cit.) ;  viae  rust.  im  @)egenf.  Oon  urbi- 
cae  (1.  2  §  24  D.  43,  8) ;  praedium  rust. 
im  (^egenf.  oon  urbanum  (f.  b.  SB);  scrti- 


Digitized  by 


Google 


Ruta  —  Sacerdos. 


503 


tutes  praedioram  rustic,  (tit.  D.  8»  3) ;  Ser- 
vitutes rusticae  (l.  1  §  1  D.  43,  19).  —  2) 
(Subst.)  Sanbbauer,  Sanbmann  (1.  30 
§  1  D.  50,  16.  1.  4  C.  1,  55). 

Buta  (=  eruta),  ha»  ^etaudgegra« 
bcnc  (1.  17  §  6  D.  19,  1:  —  ,ea  placuit 
esse  ruta,  quae  eruta  sunt,  ut  hären a  creta 
et  similia*);  ruta  (et)  caesa  bejeid^net  übet» 
hanpt  Wit^,  toai»  nid^t  mit  ®runb  unb 
«oben  ^ufammen^ängt,  toa^  baDon 
getrennt  i\t,  toa^  niqt  h>anb*,  niet» 
unb  nafielfeft  ift,  im  (S^egenf.  t)on  iuncta 
(s.  vincta)  fixaque  (1*  38  §  2  eod.  1.  66  § 
2  D.  18,  1. 1.  241  D.  50,  16:  Jn  'rutis  cae- 
sis^  ea    sunt,    quae   terra  non   tenentur 


quaeque    opere    structili   tectoriove   non 
conti  nentur**). 

Butil€u:is,  rot"^:  litterae  sanguine  ruti- 
lantes  (1.  15  §  1  G.  6,  21). 

Butiliana  actio,  eine  toom  S^tifien  unb 
^rotor  9lutiliu8  eingefftbrte  Ätoge,  mittctft 
weld^er  ber  Käufer  eine«  »enndgenS  bie  barin 
enthaltenen  gforberungen  in  ber  Sßeif^  geltenb 
mad^te,  bag  bie  intentio  anf  ben  IBerIftufer, 
bic  condemnatio  auf  ben  Ääufer  gerid^tet 
tt)urbc  (Gai.  IV,  85). 

Rutilius  Bofus,  ein  in  ber  W!dt  bed 
7.  3o]^^.  u.  c.  lebenber  3«nft  (1.  2  §  40 
D.  1,  2.  1.  1  §  2  D.  43,  27). 


s. 


Sabbatiani,  eine  fefeerifc^e  ©ecte  (1.  5 
C.  1.  5). 

Sabbatum,  ^ahhai,  gfeiertag  ber  Suben 
a.  13  C.  1,  9). 

Sabiniani,  bic  ?ln^änger  beiJ  3«tiften 
SRaffuriui»  ^aVxnyxi  (§  25  I.  2,  1. 
l.  11  §  3  D.  24,  1.  1.  U  D.  41,  1.  1.  3 
C.  6,  29). 

Sabiniani  libri  =  libri  Ulpiani,  quos 
ad  Massurium  Sabinum  scripsü  (1.  17  C. 
3,  33.  1.  14  C.  3,  34.  1.  3  C.  6,  40.  cf.  1. 
14  C.  6,  24). 

Sabinianum  Sotum,  ein  auf  bie  ^b» 
Option  be^üglid^er  6enatdf(^Iug  (1.  10  §  3 

C.  8,  47). 

Sabiniis,  1)  (Massurius)^  berühmter  3u- 
rift  äur  3eit  be«  ftaifer«  a:iber  (1.  2  §  47 

D.  1,  2).  —  2)  (Caelius),  3urift  jur  8eit 
»ef^mfian'S  (1.  20  D.  21,  1.  1.  72  §  7  D. 
35,  1). 

Saccarius,  ©adträger  (1.  40  §  3 
D.  18,  1). 

Saooularius,  S3eutelfc^neiber  (1.  7  D. 
47,  11 .  ySaccularii,  qui  vetitas  in  sacculos 
artes  exercentes  partem  subducuntt  partem 
subtrahunt  —  plus  quam  fures  puniendi 
sunt.''  1.  1  §  2  D.  47,  18). 

Saconlus,  ©äcfd^en,  Beutel,  }.  9. 
pecunia  in  sojccuto  signato  deposita  (1.  1 
§  36  D.  16,  3);  in  sacculo  soherey  dare, 
im  (^egenf.  t>on  numerare  (1.  25  §  1  D.  7. 
1.  1.  3  §  6  D.  40,  7). 

Saocua,  @a(f,S3euteI,  5.  9.  nummorum 
saccum  deponere  (1.  21  §  1  D.  47,  2). 

Sacer,  1)  ben  ®5ttern  gemeint, 
beilig:  res  sacra  =  publice  consecrata; 
locus  sacer  =  publice  dedicatus,  conse- 
cratus  (1.  6  §  2.  3.  1.  9  pr.  §  2.  5  D.  1, 
8);  pecunia  sacra  (1.  4  pr.  D,  48,   13); 


certamina  sacra  (1.  4  pr.  D.  3,  2.  1.  6  § 
13  D.  27,  1);  ^ocrum  (Subst.),  a)  ^eiUg« 
tl^um:  a)  getoei^te  Sa(^e:  locus,  in  quo 
Sacra  reponuntur;  sacra  inde  avocare  (f.  9 
§  2  D.  1,  8);  ß)  jemeil^ter  Ort:  publica 
sacra  compüare;  pnvata  sacra  temptare  (l. 
11  §  1  D.  48,  13);  b)  ^eilige,  gotte«- 
bienftlid^e  ^anblung,  indbef.  Opfer: 
deus,  cuius  sacris  vacare  sacerdotes  oportet 
(1.  32  §  4  D.  4,  8);  pontifex,  dum  sacra 
facit  (1.  2  D.  2,  4);  infofern  t^  bei  ben 
aflömcm  befonbere  fjamilienopfer  gob,  biertt 
ber  ^udbrucf  sacra  aud^  $ur  IBe^eiänung  bed 
fjramiliennejrud,  ber  Däterlid^en  (Sie« 
malt:  in  sacris  patris  s.  parentis  sui  (f. 
t>.  a.  in  patria  potestate)  constitutus  (1. 
37  §  2  C.  3,   28.  l.  7  pr.  C.  5,  70.  1.  7  § 

I  C.  6,  56);  in  sacris  (familiae)  manere, 
remanere  (1.  12  C.  6,  20.  1.  3  C.  6,  55.  1. 

II  C.  8,  53V,  filium  suura  a  sacris  paternis 
remittere,  f.  ö.  a.  emancipare  (1.  31  C.  6, 
42);  sacris  (paternis)  dimissus^  absolutus, 
f.  \>.  a.  emancipatus  (1.  3  §  3  C.  6,  60.  1. 
1  §  2  C.  7,  40);  c)  ©cl^eimnig:  curiae 
sacris  initiati  (1.  52  C.  10,  32).  —  2)  tau 
ferlid^,  5.  S3.  sacrae  constitutiones  (1.  60 
pr.  D.  23.  2.  1.  5  §  5  D.  26,  7.  1.  5  pr.  D. 
40,  1.  1.  27  ü.  42,  1.  1.  4.  6  D.  49,  5.  l. 
1  §  2  D.  49,  8.  1.  18  pr.  §  5  D.  49,  14); 
sacra  auditio;  sacrum  anditorium  (1.  31  G. 
7,  62);  sacer  cognitor  Q.  5  C.  7,  65); 
sacrum  cubiculum,  scrinium  (f.  b.  SB.);  sa« 
crae  largitiones,  remunerationes  (f.  biefe  ©.). 
"  3)  ab{cfieuli(^,  t)ermünf(^t:  auri  sacra 
fames  (1.  30  C.  1,  3). 

Sacerdos,  ^riefter  (1.  1  §  2  D.  1,  1. 1. 
32  §  4  D.  4,  8h  tropifd^:  iustitiae  sacer- 
dotes Q.  1  §  1  D.  1,  1);  aud^  f.  t>.  0.  epiV 
copus  (1.  10.  14.  18.32§4  C.  1,  3);  sacer- 


Digitized  by 


Google 


504 


Sacramentum — Salaria  via. 


dotalis  =  episcopalis:  canventus  sacerdot. 
(1.  6  C.  1,  2);  aU  Subst.  bebeutet  sacer- 
dotalis  f.  b.  a.  qui  tnunus  sacerdotii  trans- 
egit  (1.  52  pr.  145.  176  C.  Th.  12,  1). 
Saeerdotitun.  ^riefteramt  (1.  32  §  4  D.  4, 
8.  L  60  §  1  D.  24,  1.  l.  1  §  1  D.  48,  14. 
1.  17  pr.  D.  50,  4.  I.  8  pr.  D.  50,  5.  1.  11 
D.  50,  12.  1.  14  C.  1,  3.  1.  1  C.  5,  27. 1.  4 
C.  9,  35.  1.  8  C.  10,  42). 

Sacramentum,  1)  (Sib,  6(^tour,  $.  9. 
factionis  sacram.  suscipere  vel  dare  (1.  5 
pr.  C.  9,  8);  inSbef.  ©olbatcneib  (1.  2  § 
3  D.  3,  2.  1.  8  D.  48,  2  1.  12  pr.  D.  48, 
5.  1.  13  §  3.  1.  16  pr.  D.  49,  16.  1.  8  C. 
12,  36V,  aud^  f.  b.  a.  officium  h.  1.  b.  j.  53. 
ad  nullos  honores,  ad  nuUa  sacram.  per- 
venire  (1.  5  §  1  C.  9,  8)  *,  depositum  sacram. 
(1.  un.  C.  12,  11).  =  2)  ®c^eimnt6, 
©ultu«:  Itidaica  sacram.  (1.  6  C.  Th.  3, 
1.  cf.  1.  13  C.  Th.  16,  8);  ad  dei  summi 
sacramenta  properare,  oom  Ucbertritt  jur 
(^frtic^en  Sleligton  gcfagt  (1.  1  C.  Th.  15, 
7).  —  3)  3"  5öcjug  auf  bie  legis  actio  per 
sacramentum  bebeutet  biejeö  2Bort  bie 
©umme  ©elbeS,  welche  bie  ftreiten- 
ben  a:^eile  für  ben  fjall  be«  Unter* 
liegend  an  ha^  aerarium  ju  jaulen  gc^ 
lobten  unb  n^ofür  [xt  bem  $rötot  Bürgen 
ftenten  (Gai.  IV,  12    16). 

Saorarium,  1)  =  locus,  in  quo  sacra 
reponuntur  (1.  9  §  2  D.  1,  8).  —  2)  tax- 
fernerer  ^alaft  (1.  18  §  12  D.  50,  4).  - 
3)  @etic^t«faal  (1.  2  §  8  C.  2,  58). 

Sacratus,  getoeibt,  ^etlig,  j.  ©.  sa- 
cratiss.  vasa  (l.  21  C.  1,  2). 

Saorificare,    opfern   (1.  11.  12  §  1.  3 

C.  Th.  16,  10);  sacriflolum,  £)p\et  (1.  13 

D.  48,  8.  1.  2C.  1,  11). 
Saorileglum,    (Snttoei^ung,  SJerad^* 

tung  bed  ^eiligen:  a)  %tmpel\d)lkn* 
bung  {1.  10  C.  1,  3.  1.  2  C.  1,  7) ;  b)  ©nt» 
toenbung  getoei^ter  Sachen,  Xempel* 
raub  (1.  6.  7.  11  §  1  D.  48,  13);  c)  «b. 
trünnigleit  bom  c^riftlic^en  (Glauben 
a.  8  §  2  C.  1,  5);  d)  »erlefeung  ber 
fe^rfurcfit,  bc8  ÖJe^orfam«  gegen  ben 
Äaijcr,  »eraÄtung  feinet  Söefe^le  (tit. 

C.  9,  29.  1.  1  C.  12,  8.  1.  13  C.  12,  37). 
Saorilegus,  bad  ^eilige  entn^et^enb, 

berle^enb:  a)  burcb  2^cmpelraub  (1.  13 

D.  1,  18.  1.  4  §  2.  I.  11  §  1  D.  48,  13: 
«Sunt  sacrilegi,  qui  publica  Sacra  com- 
pUaverunt'^J;  b)  burt^  5lbtrünni gleit 
üom  d^riftlic^en  öJIauben:  apostatarum 
sacril.  nomen  (1.  4  C.  1,7);  c)  burd^  S^er* 
le^ung  ber  e^eltc^en  ^flic^ten:  saciil. 
nwptiarwn,  (S^cbre(^er  (1.  29  §  2  C.  9,  9); 
d)bur(^  SScrleJung  ber  S^rfurd^t  gegen 
ben  llaifer:  sacril.  animo  inaiestatis  quae- 
stlonem  admmere  (1.  10  §  5  C.  9,  49). 


Saorosanotus ,  ^oc^^etlig,  sacros. 
ecclesia  (1.  20  C.  1,  3). 

Sa>eoiüari3,  f.  saeculum  s.  3. 

Saeculum,  1)  3öl^r^unbert:  serie 
saeculorum  antiquissima  colonia  (1.  1  pr. 
D.  50,  15).  —  2)  3eitalter,  Seitgeift: 
secundum  saeculi  severitatem  (l.  3  §  5  D. 
33,  10);  contra  decus  saeculi  (1.  3  C.  12, 
22);  abkarret  saeculo  nostro  0.  3  C.  £, 
17i.  --  3)  SBelt,  welttid^e«  geben:  sae- 
cularis,  n?eltli(^:  saeculo  renuntiare;  a 
saeculari  conversatione  recedere  (l.  54  §  2 

C.  1,  3). 

Saepe,  saepenumero,  oft,  j.  ^.  sie 
saepe  iudicatum  (I.  1  §  27  D.  29,  5);  sae- 
pissirae  wnstitutum,  rescriptum  (I.  6  pr.  D. 

11,  7.  1.  1  D.  29,  7.  1.  1  §  7  D.  47,  4); 
saepius  mutata  species  (1.  18  D.  4,  2) ;  sae- 
penum.  mutatur  rei  effectus  (l.  47  D.  35, 
1);  au(^  mitunter  (1.  16  D.  32.  1.  53  pr. 

D.  50,  16). 

Saavire»  n^üt^en,  j.  9.  in  se,  in  suum 
corpus  saev.  (1.  9  §  7  D.  15,  1.  1.  1  § 
22  D.  29,  5);  graufom,  ftreng  ber« 
fahren:  iudices  itumodice  saevieutes  (1.  2 

C.  9,  4). 

Saevltia,  ^ut^,  ^eftigleit,  (^xan- 
famleit,  Strenge  (1.  1  §  8  D.  1,  12.  I. 
15  §  3  D.  7,  1.  1.  6  D.  9,  2). 

Saevus  (adi.),  saeve  (adv.),  toüt^enb, 
^cfti9/  gtaufam,  ftreng,  5  ^.  maritos 
saevus  in  sercos  dotales  (1.  24  §  5  D.  24. 
3):  in  saerissimo  furore  mulier  constituta 
(1.  22  §  8  eod.);  saevior  sententia  (1.  1  C. 
Th.  9,  1);  saevius  a{fere  cum  aliquo(l.  17 
§  3  D.  21,  1). 

SaffirinuB lapis,  ber  d^belftein  @op^ir 
(1.  16  §  7  D.  39,  4). 

Sagaoitas  f.  sagax. 

Sagaria  negotiatio»  j^Ieiberbanbel 
(1.  5  §  15  D.  14,  2.  1.  52  §  4  D.  17,  2). 

Sagax,  fd^arffid^tig,  umfit^tig;  sa- 
gaoitas, @d^arffid^tig!eit:]toto8.wfniiia 
sagacitate  veetigare,  quaerere  (1.  5  C.  Th. 

12,  6.  l.  34  §  1  C.  Th.  16,  5);  sagacissimani 
curam  commodare  (1.  40  §  8  eod.) 

Sagltta,  $feil  (1.  2  C.  4,  41);  sa- 
gittarius  (faber),  $feilf(^mieb  (1.  7  D. 
50,  6). 

Sagmina  sunt  quaedam  herbae,  qim 
legati  populi  Romani  ferre  solent  (1-  8  §  l 

D.  1,  8). 

Sagum,  aUeifemantel  ond  btocm 
%vid)  (1.  23  §  2  D.  34,  2.  1.  37.  48  pr.50 
C    Th.  8,  5). 

Sal,  @oIa  (1.  11  pr.  D.  39,  4). 

Salajnandra,  6alamanber,  eine  9tt 
giftiger  (Sibec^fen  (1.  3  §  3  D.  48,  8). 

Salaria  via,  ©al^ftraße  bei  9tom 
(1.  27  D.  35,  1). 


Digitized  by 


Google 


Salariarius — Sanctio. 


505 


SalariariuS;  tver  ein  salarium  erhält 
(1.  10  §  9  D.  17.  1). 

Salarium,  ®e^alt,  ^efotbuna  (1.  4. 
6  D.  1,  22.  1.  8  §  23  D.  2,  15.  1.  21  D.  15, 
3.  1.  7.  56  §  3  D.  17,  1.  1.  52  §  8  D.  17, 
2.  1.  19  §  2  D.  33,  1.  1.  16  §  1  D.  34,  1. 
1.  61  §  1  D.  44,  7.  1.  4  §  2  D.  50,  9); 

Salgamum,  bcr  3n^<^Ö^»ff  bct  jur 
Subcrcitung  bct  S^a^rung^mittcl,  fo* 
toic  ilur  Pflege  ht'ß  fti^xptx^  nötl^iacn 
Xiiige  (tit.  C.  12,  40.  cf.  Gothofr.  ad  1. 
3  C.  Th.  7,  9). 

Salictetum  (1.  3  §  2  D.  47,  7)  = 
ealictum. 

SaUctum,  SBcibengebüfd^  (1.  9  §  7  D. 
7,  1.  1.  12  §  11  1.  25  §  5  D.  33,  7). 

Saligneus,  t)onSEBetben:  virgae  salign. 
(1.  3  §  3  ciU. 

Salinae,  ©aljWcrf  (1.  1  pr.  D.  3,  4.  1. 
13  pr.  D.  39,  4.  1.  17  §  1  D.  50,  16);  in 
salinas  damnari^  in  opus  salinarum  dari 
(l.  8  §  8  D.  48,  19.  1.  6  D.  49,  15). 

Salire,  Iprtngen,  j.  ^.  saliendo  certare 
(1.  2  §  1  D.  11,  5);  canthari,  per  quos 
aquae  saliunt  (1.  41  §  11  D.  30);  saliens 
(aqua),  ©ptingbrunncn  (1.  15  D.  19,  1. 
1.  12  §  24  D.  33,  7.  1.  11  D.  33,  10.  1.  79 
§  2  D.  50,  16). 

Salix,  SBcibcnbaum  (1.  9  §  7  D.  7,  1. 
1.  12  D.  33,  1). 

Salonitani,  (Sintoo^ner  toon  @aIona 
in  ^almatien  (1.  4  C.  4,  33). 

Salsamentum,  (SingefaUened  (1.  7  pr. 
D.  33,  6). 

Saltare,  tanjen  (1.  25  pr.  D.  48,  5). 

Saltem,  fogat  (1.  42  D.  18,  1.  1.  13 
D.  23,  2). 

Saltuarius,  %BaIb«  unb  Sftutl^üter  (1. 
8  §  1.  1.  12  §  4.  1.  15  §  2  D.  33,  7). 

Saltuensis,  ^Salbungen  unb  2:riftcn 
betteffcnb:  sali,  fundi  (1.  13  C.  11,  62). 
coloni  (1.  1  C.  11,  64). 

Saltus,  1)  S^Jtung  (1-  27  C.  2,  7).  — 
2)  SBalbung,  a:rift  (1.  32.  62  pr.  D.  7, 
1.  1.  20  §  1  D.  8,  5.  1.  8  §  1  1.  9  D. 
33,  7);  übet^au^  ^cfiftung  (1.  26  pr. 
D.  3,  5.  1.  1  §  1  D.  11,  4.  1.  25  D. 
13,  7). 

Salubris,  bic  ©efunb^cit  bcför* 
bernb:  medicamenta  sal.  (1.  35  §  2  D.  18, 
1);  überl^au^t  ^eilfant,  nü^Iid^,  j.  9. 
sal.  consüium  (1.  5§  8  D.  26,  7);  sal. 
adoptio  (l.  17  §  2  D.  1,  7);  salubriter 
(adv.)  =  utiliter,  *.  ©.  salubr.  introdtici 
(1.  25  D.  1,  3);  saluberr.  sublatum  (1.  1 
C.  5,  6). 

Salubritas,  1)  gcfunbcr  Suponb: 
salubr.  praediorum  (1.  86  D.  50,  16),  civi- 
tatum  (1.  1  §  2  D.  43,  23).    —    2)  ^t'xh 


fomicit,  SJü^lid^fcit:  salubr.  legis  (1.  19 

C.  5,  4.  1.  6  pr.  C.  7,  62). 

Salus,  1)  Sol^Ibefinbcn,  ©cfunb^cit 
(1.  7  pr.  D.  27,  10.  1.  10  C.  9,  12);  über» 
l^ttpt  aBo]^Ifa^rt,  aBol^I,  §cil,  j.  ». 
salutem  reipublicae  tuen  (1.  3  pr.  D.  1,  15); 
post.  Kai.  lan.  die  tertio  pro  sal.  pxinci- 
pis  Vota  suscipiuntur  (1.  233  §  1  D.  50,  16) ; 
per  sal.  suam  iurave  (1.  33  cf.  1.  5  pr.  D. 
12,  2).    -  2)  ®IÜ(fn)unf4,  ®ru6  (L  33 

D,  3.  5.  1.  59  §  5  D.  17,  1). 
Salutare,    bcgrügcn   (1.    l    C.   9,    51. 

l.  1  C.  12,  16);  salutatio,  »cgrü|ttng 
(1.  3  C.  1,  48.  1.  1  C.  12,  5.  1.  7  pr.  C. 
Th.  6,  22). 

Salutaris,  ^eiljam,  nü|It(^:  archiatri, 
salut,  ac  necessariae  artis  professores  (1. 
14  C.  Th.  13,  3);  salutarem  reipublicae 
operam  persequi  (1.  5  C.  Th.  7,  1);  salut. 
definitio  (l.  16  C.  Th.  6,  30). 

Salvare,  retten  (I.  14  C.  2,  7). 

Salvator,  »letter,  (£rlö|ct:  salv. 
Christus  (1.  1  C.  1,  8). 

Salvianum  interdiotum,  bad  unterbiet 
auf  Erlangung  be8  ©efifee«  einer 
bcrpffinbeten  @o4e  (§  3  I.  4,  15. 
1.  2  §  3   D.   43,   1.  tit.   D.   43,   33.   1.  1 

C.  8,  9). 

Salvxts,  ^eil,  tool^Ibe^olten,  unt)er= 
fe^rt,  unbefd&äbigt,  unbeft^obet,  j.  33. 
cum  Sana  salvave  venero  (1.  26  pr.  D.  16, 
3);  si  salva  navis  pervenerit  (1-  6  ^-  22, 
3);  nummos  salvos  facere  (1.  3  §  9  D.  12, 
4);  legata  salva  mauere  (1.  12  D.  34,  9) ; 
rem  salvam  fore  satisdare,    stipulari  (tit. 

D.  46,  6);  salvum  esse  alicui,  quod  dam- 
num  cepisset  (1.  29  D.  3,  5) ;  uti  frui  salva 
rerum  substantia  (1.  ID.  7,  1);  consentire 
(in  venditione  pignorts)  salva  causa  pi- 
gnoris  (1.  4  §  1  D.  20,  6);  salva  ratione 
(legis)  Falcidiae  ex  fideicommisso  peti, 
fideicommissum  praestare  (1.  2  §  4  D.  29, 
7.  1.  77  §  1  D.  31). 

Samarltae,  eine  lefeerifd&e  @ecte  (l.  21  § 
2  C.  1,  5). 

Sanare,  fieilen  (1.  31  §  12.  1.  16  D 
21,  1). 

Sancire,  gefe^(i(^  feftfefen,  betorb* 
nen,  j.  ©.  Sctis  et  statutis  principum 
sancitum  (l.  1  C.  7,  13);  principes  sanxe- 
runt  (1.  1  C.  8,  54);  and)  lefettoitUg  an* 
orbnen  (1.  24  C.  8,  36). 

Sanctimonia ,  ßeiligleit  (1.  13  C. 
Th.  16,  8). 

SaaotlmonialiF,  gottgettiei^t,  Ildfter» 
li^i  sanctimon.  vitam  vivere;  sancti- 
momaliter  degere  vitae  tempus  (1.  56  §  2 
5  C.  1,  3). 

Sanctio,  ©eibe,  UnberlefcHt^feit«* 
erüdrung,  iniSbef.  inlBe^ug  auf  ein  (S^efe^, 


Digitized  by 


Google 


506 


Sanctitas — Sardonyx. 


infoferu  burc^  baffelbe  toiber  ben  Uebertteter 
eine  ©ttafe  feftgefe^t  toirb,  baber  bebeutet  ed 
au(^  Sttafbeftimmung,  ©traffalung 
(§  10  I.  2,  1:  —  legum  eas  partes,  quibus 
poenas  constituimus  adversus  eos  qui 
contra  leges  fecennt  sanctianes  vocamw,*' 
1.  41  D.  48, 19.  1.  20  C.  12,  50);  über^au^t 
SSerorbnuna,  i.  9.  sanctio  pragmatica 
(f.  b.  ^X 

Sanotitas,  ^eilialeit,  ).  9.  vir  apo- 
stolicae  sanctit.  (1.  1  pr.  C.  1,  1);  sanct. 
baptismatis  (1.  1  C.  1,  6). 

SanotuB,  beilig:  a)  gekoetl^t,  unt)er« 
lellic^  (1.  8  D.  1,  8:  „Sanctum  est,  quod 
ab  iniuria  hominum  defensum  atque  munir 
tum  est.*  1.  9  §  3  eod.  .Proprie  dicimus 
aancta,  quae  neque  sacra  neque  profana 
sunt,  sed  aa/nctione  quadam  confirmata: 
ut  leges  sanctae  sunt  —  quod  enim  san- 
ctione  quadam  subnixum  est,  id  sanctum 
est,  etsi  deo  non  sit  consecratum'*);  sanctae 
res,  veluti  muri  et  portae  (1.  l  pr.  1.  8  §  2 
eod.  i.  2  D.  43,  6) ;  sancti  haben tur  legati 
(1.  17  D.  50,  7);  b)  el^rtoörbig:  Impe- 
ratar  sanctiss.  (1.  87  §  4  D.  31.  1  3  D. 
40,  11);  el^rbar:  sanctiss.  affedio  (1.  17 
§  1  D.  1,  7);  c)  göttlich:  spiritus  sanctus 
(l.  1  pr.  1.  2  §  1  C.  1,  1). 

Sana,  fürmal^r,  freiließ  (1-  1  I>-  2,  11. 
1.  1  §  2  D.  2,  12.  1.  2  §  1  D.  9,  4.  1.  29 
§  4  D.  28,  2.  1.  1  §  5  D.  49,  4). 

SanguineuB,  blutig:  virgis  sanguin. 
verberari  (1.  9  pr.  D.  48,  9). 

Sanguinolentua,  t)on  ber  @(eburt  no(^ 
blutig,  neugeboren  (1.  2  C.  4,  43). 

Sanguia,  9lut,  indbef.  a)  ^ur  $e« 
jeid^nung  ber  ^Iut8öetmanbtfd^aft, 
}.  9.  ius  sanguinis,im  ®egenf.t)on  ius  adgna- 
tionis  (L  23  D.  1,  7);  iura  sanguinis  nuUo 
iure  civili  dirimi  possunt  (1.  8  D.  50, 17); 
cognati,  quos  sanguinis  ratio  vocat  ad  he- 
reditatem  (1.  2  D.  38,  8.  cf.  1.  16  §  1  D. 
49,  17);  sanguine  contingere  aliquem  (1.  12 
D.  40,  2);  sanguinis  proximitas  (I.  7  C.  2, 
21),  linea  (1.  4  C.  10,  10);  b)  jur  «ejetd^* 
nung  ber  ^tbftammung,  ?(bfunft,  §.  Ö. 
curialis  sang.  (1.  43  C.  10,  32);  nejcu  san- 
guinis pertinere  ad  divinas  largitiones  (1. 13 
C.  11,  8),  c)  ^ur  ^e^eid^nung  ber  92  ad^^ 
lommenfc^aft:  parentes,  maligne  circa 
sang,  suum  inferentes  iudicium  (l.  4  D.  5, 
2);  d)  \.  tJ.  a.  ßeben,  5.  ©.  sanguinis  poena 
(1.  18  C.  2,  4);  sang,  suum  redemptum  velle 
(l.  1  D.  48,  21);  in  omnibus  causis,  prae- 
terquaui  in  sanguine,  f.  to.  a.  in  causis  ca- 
pitalibus  (1.  7  D.  47,  15). 

Sanies,  blutiger  (Siter  (I.  un.  C.  9,  14). 

Banitas,  (Sfefunb^eit,  a)  bed  Stbxptt(i 
(l.  10   §  1   D.  17,  1.   l  1   §  7.  1.  38  §  5 


D.  21,  1);  b)  bed  ®eifted:  IBernunft  G  1 
pr.  D.  27,  10.  1.  242  §  3  D.  50,  16). 
Sanus,  gefunb,  a)  am  ^öi^r  (l-6§2- 

1.  8.  11  D.  21,  1.  1.  16  §  2.  1.  31  D.  21, 
2);  b)  am  ®eift:  öernünftig  (1.  2.  5  D.5, 

2.  1.  27  C.  2,  4). 

Sapa,  3Ru3  a-  12  §  10  D.  33,  7). 

Sapere,  bei  SSerftanbe  fein,  im 
®egenf.  öon  furere  (1.  9  pr.  D.  23,  2.  1.  2 
§  2  D.  24,  3). 

Sapiens,  1)  berftAnbig,  üernünf« 
tig,  im  dfegenf.  üon  furiosus,  demens, 
mente  captus  (1.  27  §  5  D.  4,  8.  1.  9  C. 
6,  26).  -  2)  meife,  gelehrt  (i.  2  §  38 
D.  1,  2). 

Sapienter,  flug  (1.  57  D.  35,  1). 

Saplentia,  SSBei^l^eit,  *.  ©•  pro  aap. 
ac  luce  dignitatis  suae  iudicare  (l.  1  §  1 
D.  1,  11);  civilis  9B,^.,  9le(|t^gele^rfam« 
feit  (1.  1  §  5  D.  50,  13);  stoka  sap., 
^l^ilofopl^ie  a-  2  D.  1,  3). 

Sapphirinus  f.  saffirinus, 

Saraoeni,  ein  IBoRdftamm  im  glüdlic^n 
Arabien  (Nov.  Th.  IL  c.  1.  I.  24). 

Sarclna,  1)  (&tp&d  eine«  9ieifenben  (1.  2 
pr.  D.  14,  2.  1.  52  §  15  D.  17,  2).  -  2) 
ßaft,  ßeiftung  (1-  H  C.  1,  3.  1.  4  C.  8, 
15.  1.  23  C.  10,  32.  1.  1  C.  10,  49). 

Sarcinator,  Sludbefferer  bon  fitd« 
bung$ftil(ten,  ^^licfer;  saroinatrix,  fjlidt* 
tili  (l.  27  pr.  D.  15,  1.  1.  25  §  8  D.  10, 
2.  1.  83  pr.  D.  47,  2). 

Saroinula,  9i  e  i  f  e  b  ü  n  b  e  1  (1.  15  §  3 
D.  4,  6). 

Saroire,  1)  au^beffern,  in  @tanb 
fe|en,  j.  Ö-  sarciendum  quid  poliendumoe 
conducere  (1.  9  §  5  D.  19,  2);  sarcienda 
vestimenta  dare,  accipere  (1.  22  D.  19,  5. 
1.  83  pr.  D.  47,  2);  sarc.  aedificia  (l.  7  § :: 
1>.  28,  8);  sarta  tecta,  in  ^a(^  unb 
^a^  gut  audgebefferte,  in  gutem 
©taub  bcfinblid^e  ^anwerfe  (1.  7  §  1 
D.  1,  16.  1.  7  §  2  D.  7,  1.  1.  18  D.  7,  8. 
1.  7  §  2  D.  48,  11).  -  2)  erfeien,  öer» 
guten,  erftatten,  ^.  ©.  sarc.  damnum 
(l.  28  D.  10,  3.  1.  7  §  1  D.  13,  6.  L  11 
pr.  D.  36.  1.  1.  7  §  1.  1.  15  §  28.  34. 1.  22 
pr.  I.  32  D.  39,  2),  detrimentum  (1.  2  §  1. 
cf.  1.  1  D.  14,  2),  noxam  s.  noxiam  (1.  1 
§  11  D.  9,  1);  tantum,  quantum  dmt 
(1.  23  D.  35,  2),  fideicommissum  (\.  11  §  18 
D.  32). 

Sarcophagus,  ©arg,  ®rabpätte  avA 
einer  Art  Äaflftcin,  burq  welchen  bie  Seiten 
fc^nett  öerjel^rt  würben  (1.  37  pr.  D.  11,  7. 
1.  18  §  5  D.  34,  1). 

Saroulus,  fiade  (1.  8  pr.  D.  33,  1} 

Sardiani,  Die  (Sinmo^ner  don  Sat* 
beiJ,  ber  ^auptftabt  ß^bien«  Q.  24  D.  33, 1). 

Sardonyx,  ein  (l^belftein  (1.  6  D.  48,  20). 


Digitized  by 


Google 


Sargogolla  —  Satis. 


507 


Sargogolla,  ^axs  Don  einem  ))erfif(^en 
«oum  a.  16  §  7  D.  39,  4). 

Sarmatae,  eine  $5Ifer{c|aft  am  fd^mat^en 
SRcer  (1.  25  pr.  D.  34,  2). 

Sarmentum,  fReiftg  ober  fRebenl^oI^ 
(1.  55  §  4  D.  32). 

Sarta  teota  f.  sarcire  8.  1. 

Sartago,  Siegel,  $fanne  (1.  19  §  12 
D.  34,  2). 

Sartura,  «uSbefierung  (1.  2  §  1  C. 
Th.  9,  17). 

Satelles,  Wiener,  ^elferSl^elfer  (1.  5 
§  6  C.  9,  8). 

Satietas,  ober  satias,  (&itl,  Ueber« 
brug  (L  1  C.  Th.  2,  18). 

Satio,  (Baat,  9(nfaat,  9(u^faat  (1.  10 
§  4  D.  7,  4.  1.  1  C.  11,  48). 

Satis,  genug,  fattfam,  J^inrei^enb, 
§.  S3.  satis  dbundeque  coerceri  (1.  1  §  1  D. 
11,6);  satis  puniri,  satis  poenae  subire  (1. 14 
D.  1, 18.  1.  19  D.  2,  4);  in  stipulando  satis 
habemus  de  berede  cavere  (1. 158  D.  50, 16) ; 
satis  idonee  Habere  (1.  234  §  1  eod);  au(^ 
fe^r,  5  9.  magna  et  satis  necessaria  causa 
(1.  7  §  3  D.  43,  24);  satis  incivile,  inJinma- 
num,  impium  esse  (1.  15  pr.  D.  3,  3.  1.  6 
pr.  D.  13,  7.  1.  71  pr.  D.  29,  2);  saus 
minima  res  (1.  4  D.  4,  1).  —  Satisfacere, 
flcnugtl^un,  (äJenüge  leiften,  befrlebi»» 
gen:  satisfac.  diciniur  ei,  cuius  desiderium 
implemus  (1.  1  D.  2,  8.  cf.  1.  5  §  3  D.  45, 
1) ;  satisfac.  voluntati  defoncti  (1.  5  §  24  D. 
36,  4),  condicioni  (I.  79  §  1  D.  36,  1.  1.  84 
§  7  ü.  30),  fiddcommisso  (1.  123  pr.  eod.), 
Falcidiae  (I.  80  eod.  1.  93  D.  35,  2),  edicto 
(1.  1  §  11  D.  37,  6),  sententiae  (1.  50  D. 
35,  1),  iudicatis  (1.  40  §  1  D.  2,  14);  satis 
non  fieri  stipulationi  (I.  2  §  1  D.  45,  1); 
satisfac.  creditoribus  (1.  67  §  2  D.  12,  6. 
1.  28  D.  39,  5.  1.  39  §  1  D.  40,  7);  inpre- 
tium  satisfieri  alicui  (1.  32  pr.  D.  40,  5); 
totius  dotis  satisfac.  alicui  (1.  30  pr.  D.  33, 
2),  bal^er  f.  ö.  a.  solvere,  praestare:  satis- 
fac. aeri  alieno  (i.  13  D.  27,  9),  debito 
(1.  U  C.  8,  40.  1.  2  C.  11,  21),  pensionibus, 
pensitatianibus  (1.  54   §  1    D.  19,  2.    1.  2 

C.  4,  37);  satisfactio,  ^efriebigung  eine« 
©löubigcrg  (1.  5  §  16.  17  D.  36,  4.  I.  176 

D.  50,  16);  inöbef.  »erben  bie  «u3brüde 
öon  ber  auf  anbere  SBeife  aU  burd^  baare 
gaftlung  (solutio)  erfolgten  53efriebigung  eine« 
@(&ubigerd,  namentltd^  bon  ber  (S^^romiffion 
unb  t)on  ber  ©id^er^ettöletftung  burc^  8ür=* 
gen  ober  ^fanb  gebrandet,  J.  ^.  satisfactio- 
nein  admittere  vice  solutionis;  non  solvere, 
sed  satisfacere  (1.  6  §  1  D.  20,  6.  cf.  1.  10 
D.  13,  7.  1.  41  §  1  D.  40,  4.  1.  4  §  3  D. 
42,  1.  1.  52  D.  46,  3;  „Saiisfactio  pro  solu- 
tione  est");  fidem  habere  emptori  sine  ulla 
satis fact.  (1.  19  D.  18,  1);  qualibet  ratione 


venditori  de  pretio  satisf actum,  veluti  ex- 
promissore  aut  pignore  dato  (1.  53  eod.); 
pretium  solutum  {B^numeratum),  aut  satis  eo 
nomine  factum  (1.  19  eod.  1.  11  §  2  D.  19, 
1);  pecunia  exsoluta  aut  eo  nomine  satis- 
f<ictum  (1.  9  §  3  D.  13,  7);  merces  soluta 
aut  satisf  actum  (1.  14  D.  20,  6);  solvi  do- 
tem  aut  satis  doti  fieri  (1.  8  pr.  D.  25,  2. 
cf.  1.  41  §  7  D.  32);  au(^  »erben  bie  ^tiS' 
brüde  don  ber  iüenugt^uung,  ber  9uge 
für  ein  SSerae^en  gebrandet,  §.  Sß.propter 
facinus  satisfac.  poena  (1.  14  §  11  D.  4, 
2) ;  de  servo  supplicio  et.  verberibus  saUs- 
fieri;  satis  verberibiis  ei  fieri;  verberandum 
exhibere  servum,  ut  ita  satisfiat  ei,  qui  in- 
iuriam  passus  est  (1.  5  D.  2,  9.  1.  17  §  4. 
6  D.  47,  10);  qui  accepit  scUisfactionem, 
iniuriam  suam  remisit  (§  6  cit.).  —  Sa- 
tis agere,  fid^  barum  fümmern  (1.  10 
pr.  D.  35,  1).  —  Satisdare,  genügenbe 
8i(^er^eit  leiften,  iniSbef.  burc^  tücbtige 
i6ilrgen;8ati8datio,@td^er]^eitdIetftung 
burc9  Bürgen:  satisdare  dicimur  adver- 
sario  nostro,  qui  pro  eo,  quod  a  nobis 
petiit,  ita  cavit,  ut  eum  hoc  nomine  secu- 
rum  faciamus  datis  fideiussoribus  (1.  1  D. 
2,  8.  cf.  1.  7  D.  46,  5:  »Praetoriae  satis- 
dationes  personas  desiderant  pro  se  in- 
tervenientium  et  neque  pignoribus  quis 
neque  pecuniae  depositione  in  vicem  satis- 
dationis  fungitur^J;  bal^er  satisdare,  satis- 
datio  im  ©egenf.  bon  promittere  s.  repro- 
mittere  (nuda)  promissio  s.  repromissio 
1.  1  §  5.  7  eod.  §  2  I.  4,  11.  1.  45  pr. 
"  3,  3.  1.  56  pr.  D.  21,  2.  1.  7  pr.  1.  9 
4.  5.  1.  10.  11.  13  pr.  §  1  D.  39,  2.  I.  6 
50,  16);  satisdatio  gteic^bebeutenb  mit 
fideiussoris  datio  (1.  3  C.  6,  38);  satisdato 
cavere,  im  (Segenf.  bon  nuda  cautio  ober 
üon  pignoribus  datis  cavere  (i.  2  §  6  D. 
5,  1.  1.  4  §  8  D.  40,  5) ;  satisdato  pro- 
mittere (1.  16  D.  1,  18.  1.  4  §  5  D.  2,  11. 
1.  17  D.  48,  2.  1.  2  pr.  D.  48,  3);  satis- 
dato defendere  (1.  18  §  5  D.  49,  17);  de- 
fense ris  loco  cum  satisdatione  se  liti  of- 
ferre  (1.  61.  cf.  1.  46  §  2  D.  3,  3;  ,nemo 
alienae  litis  idoneus  defensor  sine  satisdat 
intellegitur*);  iudicatum  soloi,  ratam  rem 
habere  dominum,  satisdare,  satisdatio;  ra^i- 
habitionis  satisdatio  (1.  28.  33  §  3.  1.  39 
§  2.  1.  40  J  2.  3.  1.  43  §  3.  6.  1.  46  pr. 
eod.  pr.  §  1  ff.  I.  4,  .11);  satisd.  iudido 
sistendi  causa  (I.  4  §^5  D.  2,  11),  rem 
salvam  fore  (1.  5  §  1  D.  26,  4),  damni  in- 
fecti  0-  5  §  1  D.  36,  4),  legatorum  (1.  8 
eod.  1.  8  §  4  D.  2,  8.  cf.  I.  1  §  16.  17  D. 
43,  dy,  satisdatio  fideicommissorum  (1.  16 
§11).  36,  3);  satis.  fideicommiss,  nomine 
dare  (1.  4  C.  6,  54);  dare  satis  de  heredi- 
täte  (1.  5  §  1  D.  5,  3) ;  satis  pro  eviction^ 


% 


Digitized  by 


Google 


508 


Satius — Schola. 


dare  (1.  20  D.  21,  2);  and}  bebeutet  satü- 
datio  über^u^rt  f.  ö.  q.  satisfactio,  im  ®e- 
gettf.  öon  solutio  (1.  49  D.  46,  3).  —  Satis 
praestare  =  satisdare  (1.  8  D.  7,  5).  — 
Satis  cavere  =  satisdato  cavere  (1.  60  §  1 
D.  7,  1.  1.  5  §  3  D.  26,  4).  -  Satis  of- 
ferre  =  satisdatumem  offerre  (1.  5  D.  26, 
10.  1.  21  §  1  D.  89,  1.  1.  3  §  5  D.  43,  24. 
1.  1  §  4  D.  48,  17).  —  Satis  acäpere  = 
satisdationem  accipere  (1-  H  D.  2,  8.  1.  28. 
43  §  6  D.  3,  3.  1.  64  §  1  D.  5,  1.  1.  8  D. 
7,  5.  1.  22  §  1.  1.  40.  41  §  2  D.  21,  2. 
1.  1  pr.  1.  5  §  30  D.  36,  4.  1.  39  §  1  D. 
40,  7.  1.  22  D.  44,  7.  1.  5  8  3  1.  112  §  1 
D.  45,  1);  satis  acceptio  (1.  5  §  2  eod.). 
—  Satis  petere,  postulare,  desiderare,  eod- 
gere  =  satisdationem  petere  etc.  (1.  7  §  2 
b.  2,  8.  1.  35  §  3  D.  3,  3.  1.  52  §  4  D. 
5,  1.  I.  9  §  4  D.  10.  4.  1.  5  §  3  D.  26,  4. 
1.  14.  46  §  6.  1.  53  D.  26,  7.  1.  1  §  15  D. 
27,  3.  1.  1  §  11.  1.  7  D.  36,  3.  1.  1  §  1. 
1.  3  D.  36,  4.  1.  2  §  1  D.  43,  8.  1.  21  D. 
46,  8). 

Satius,  beffer,  nä|(i(^er  (1.  14  §  1 
D.  11,  7.  1.  111  D.  45,  1.  1.  5  pr.  D.  48, 
19.  1.  5  §  1  D.  50,  10). 

Satrapa,  Sanböoat,  ©tattbalter  in 
^erTien  (1.  6  C.  Th    12,  13). 

Satura,  ^Hed  bur(^  etnanber,  SIRif(^' 
m  of  d^:  quasi  per  saturatn  collectum  (opus), 
et  utile  cum  inutüibus  mixtum  (C.  Omnem 
reip.  §  1). 

Satuminii8,  1)  (Claudius),  gurift  jur 
Seit  be«  ?(tttoninu3  ^u3  unb  ber  divi  fratres 
(I.  6  §  7  D.  17,  1.  1.  16  D.  48.  19).  - 
2)  (Venuleius),  gunft  jut  Seit  be^  ttntoninuiJ 
(SatocaHo  (1.  15  eod.  l  19  §  7  D.  34,  2). 

Satyra,  ©öottacbid^t  (Paul.  V,  4 
§  15). 

Sauciare,  üertouttben,  beriefen:  si 
quem  gravior  condemnatio  saudaverit  (1. 
22  §  5  C.  Th.  6,  4). 

SaxoBus,  fteinig  (1.  13  D.  27,  9). 

Saxum,  ©tein,  S^I^,  j.  ©.  saxum  eic 
fundo  eicere  (l.  34  D.  4,  3);  damnari,  ut 
de  saxo  praecipitetur  (1.  25  §  1  D.  48,  19). 

Scabiosus,  anä^  scabidus,  IrA|ig  (1*  ^ 
D.  21,  1). 

Scaena,  ©übne  (l.  2  §  5  D.  3,  2:  — 
„Scaena  est,  ut  Labeo  definit,  quae  ludorum 
faciendorum  causa  quolibetlocOj  übiquis  con- 
sistat  maveaturque  spectaculum  sui  praebi- 
turus,  posüa  sit  in  publice  privatove*); 
soaenions,  soenious  (adi.),  bte9ü^nebe^ 
treff  enb,  tl^eatralifÄ,  j.  ©.  scaen.  vestis 
0.  15  §  5  D.  7, 1. 1. 127  D.  50, 16);  ludi  scen. 
(1. 122  pr.  D.  30) ;  scaenicus  (Subst.),  6  d^  a  u  ^ 
jpieler  (1.  5§10D.13,6);  scaenica,  @t^au* 
fpielerin  (1.  1  C.  5,  27). 

Scf^va,  totv  bic  linfe^anb  ftatt  ber 


redeten  gebraucht,  lintd  {ein  (1*  1^  §  3 
D.  21,  1). 

Soaevitas,  «erfe^rt^eit  (1-  5  C.  2,  6. 
1.  17  C.  Th.  9,  40). 

Scaevola,  1)  Mticius  Sc.  (f.  b.  ».).  - 
2)  Qu,  Cervidius  Sc,  3unft  jur  Seit  SKatc 
«urer«  (1.  38  §  3  D.  28,  6.  1.  50  D.  40,  5). 

ScaevuB,  öerfel^rt,  albern  (Col.  M. 
15,  3). 

Scala,  ßeiter,  Stiege  (1.  19  §  2  D. 
8,  2.  1.  12  §  18.  22  D.  33,  7). 

Scamnum,  ^onl  (1.  3  pr.  D.  33,  10). 

Soandalum,  ^nftog  (consult.  c  7). 

Bcandularitis  (faber) ,  6  d^  i  n  b  el  m  Q « 
c^er,  ©d^inberbeder  0-  7  D.  50,  6). 

Scapha,  9oot  0-  ^  D-  21,  2). 

Scaphium,  ^Jat^tgef  d^irr  (1.  27  §  5  D. 
34,  2). 

Sceleratus,  öerbred^erifd^,  öerru(^t, 
i.  ».  sceler.  factio  (1.  9  C.  12,  35);  scele- 
ratissimum  consilium  (1.  8  pr.  C.  9,  8). 

Sceleritas,  @)ottIofigfeit  (1.  3  pr.  D. 
48,  21). 

Soelerosus  «  scelestus,  5.  9.  auxilium 
scelerosis  impertiendo  maturari  scelera  fa- 
cere  0-  6  C.  1,  55). 

Scelestus,  lafterl^aft,  öerbre(^erii(ft, 
j.  ©.  scel.  fa<itio  (1.  5  pr.  C.  9,  8);  factum 
scelestissimum  (1.  31  §  1  D.  16,  3). 

Soelus ,  berrud^te  ^anblung, 
©d^anbtl^at^  Serbred^en,  j.  ©.  in  scekre 
deprehensus  (1.  3  pr.  D.  48,  21);  turpiter 
vel  sceler e  quaesitum  (1.  16  §  2  D.  4,  2. 

I.  5  pr.  D.  3,  6). 

Sceptrum,  @ce^)ter:  imperii  sceptra 
sortiri  (I.  2  pr.  C.  Th.  15.  5). 

Scheda,  fd^riftlid^er  Entwurf,  «uf* 
fafe,  ^onctpt,  im  ©egenf.  öon  mundum 
(l.  17  C.  4,  21). 

Schedia  (navisj,  leitet  jufammengc* 
fügte«  ©c^iff  (l.  1  §  6  D.  14.  1). 

Schisma,  Trennung  bom  Tatl^olifc^en 
^lanben;  schismaticus,  mer  {i^  h^ 
einer  f  old^en  Xrcnn  ung  befennt  (1.  62 
—64  C.  Th    16,  5.  1.  4  pr.  C.  Th.  16,  6). 

Schola,  1)  ©c^ule,  jur  ©ejeic^nung  ber 
beibcn  üon  ^eiu«  ^apito  unb  antiftiu«  Sa* 
beo  auögel^enben  iuriftifd^en  ©ecten  bet  ©a* 
binianer  unb  ^oculianer:  diver sae  sdiolae 
auctores  (§  2  I.  3,  23.  §  8  I.  3,  26.  L  188 
D.  45,  1).  —  2)  ^ovp^  bon  ©olboten  ober 
öon  aufommenge^örigen  militärifc^  eingettt^* 
teten  ©eamten,  j.  ©.  milites,  qui  in  Xlscho- 
lis  taxati  sunt  (1.  35  C.  4,  65);  quit»««- 
atüis  scholifi  militant  (1.  2  C.  12,  29);  scho- 
larum  tribuni,  comites  (1. 1  eod.  1.  un.  C.  12, 

II.  1.  8  C.  12,  37);  seh.  equittm,  pe^tum 
(1.  6  §  3  C.  2,  8.  1.  4  C.  12, 17);  domesti- 
comm  (1.  3  C.  3,  24),  silentiariorum  (1.  * 
C.  12,  16),  aqentium  in  rebus  (L  1  C.  12, 


Digitized  by 


Google 


Scholasticus — Scribere. 


509 


20.  1.  5  eod.  1.  7  C.  12,  21);  seh.  pa- 
latina  (1.  13  §  8.  9  C.  3,  1);  scholae  so- 
cietatis  saerarum  largitianum  (1.  13  C.  12, 
23).  Soholares»  bie  ^u  einer  schola  ge* 
porigen  ©eamten  (1.  3.  5  §  2  C.  1,  31. 
1.  14  C.  12,  37);  soholaris  mUitia,  ber 
^ienft  eine«  folt^cn  ©eamtcn  (1.38  C. 
Th.  12,  1). 

ScholasUcus,  fUtdfUqtUhxUx,  9(b« 
öocat  (I.  2  C.  12,  61.  cf.  Gothofr.  ad  1.  2 

C.  Th.  8,  10). 

Scientia,  ha»  SBiJfen,  bic  SBiffenf (^aft 
bon  ettoQd,  Sentit nig,  im  (ikgenf.  bon 
ignoractia  (1.  5.  6.  9  §  2  D.  22,  6.  1.  10 

D.  37,  1);  scientia,  qtiam  quis  aut  per  se 
habet  aut  constdendo  prudentiores  cidsequi 
potest  (1.  10  cit  1.  2  §  5  I).  38,  15);  in  Om- 
nibus noxalibus  actionibus,  ubicumque 
scientia  exigitur  domini,  sie  accipienda  est, 
«t,  cumprohiberepossetf  nanprohibtiü  (1.  3.4 
pr.  D.  9,  4.  cf.  1.  45  pr.  D.  9,  2.  1.  1  §  3  D. 
14,  4.  —  1.  6  1.  9  §  2  D.  22,  6). 

BcUicet,  nämliä  (1.  9  pr.  D.  2,  13. 
1.  2  §  5  D.  38,  15.  I.  105  D.  46,  3). 

Soindere,  1)  jertcißen,  a.  ^.  scind. 
restimenta  (1.  27  §  18  D.  9,  2);  jetflci* 
jd^en;  scind.  alicui  corpus  (§  17  eod.). — 
2)  trennen,  f^alten,  ttfeilen,  j|  9.  scind. 
sententiatn  in  personas  (1.  10  §  3  D.  49, 
1);  defensio  per  plures  scissa  (1.  5  §  7  D. 
46,  7);  scind.  petitionem  legatorum  (1.  1 
§  20  D.36,  l)]Condicionem  scind.  non  posse, 
ne  etiam  legatum  scindatur  (I.  23  D.  35,  1) ; 
qui  totam  hereditatem  adquirere  potest,  is 
pro  parte  eam  sdndendo  adire  non  potest 
(1.  1  D.  29,  2). 

Soire,  1)  miffen,  ^enntnig  ^aben, 
j.  ©.  scire  et  non  pröhibere^  contradicere,  pro- 
Ustari  (1.  2  D.  2,  10.  1.  15  D.  3,  3.  1.  1 

i3  D.  14,  4);  scire  et  consentire  (1.  145 
.  50,  17);  de  alterius  causa  et  facto  von 
scire  —  de  iure  suo  ignorare  (1.  3  pr.  D.  22, 
6^ ;  exceptionem  SctiMacedon.  nulii  obstare, 
nisi  qui  sciret  aut  scire  potuisset  filiuinfam. 
esse  cui  credebat  (1.  19  D.  14,  6).  „Quod 
ait  praetor  *sciente*  sie  accipimus  *te 
conscio  et  fi-audem  participante'"*  (I.  10 
§  2  D.  42,  8).  —  2)  funbig  fein,  ber* 
^e^en:  scire  leges  (1.  17  D.  1,  3);  arma 
magis  quam  iura  scire  (1.  22  pr.  C.  6,  30). 

Soisoere,  öerorbnen. 

Soisoitare,  befragen  (1.  28  §  4  C. 
6,23). 

Soitum,  iBefc^IuB,  ^ui\ptnd),  fßtv- 
orbnung,  j.  ».  plebis  scita  (1.  2  §  8.  21 
D.  1,  2.  cf.  plebiscitum):  legum  »cita  (1.  2 
§11  C.  1, 17);  scita  t7e(erum  iuris  cmiditorum 
(1.  19  C.  9.  1). 

Scopae,  ^e^rbefen;  scoparius,  91  uc^^ 
fe^rer  (1.  8  §  1.  I.  12  §  18  D.  33,  7). 


Soopidua,  @tein  (1.  9  D.  47,  11);  soo- 
pelismos,  eine  eigent^ümli(^e  ^rt  ber  ^b* 
t^igung  (1.  c). 

Soortum,  ^ure  (1.  8  D.  41,  4). 

Scpiba,  ec^reiber  (1.  9  §  1  C.  1,  55. 

1.  6  C.  5,  75  1.  1  C.  10,  71);  scribatus, 
bad  %mi  etned  'Siatffi*  ober  (SterK^töfd^reiberd 
(1.  4  C.  7,  62). 

Scribore,  fc^retben:  a)  nieberfc^rei' 
htn,  fd^riftlid^  aiiffe|en,  j.  ^.  in  char- 
tis  inenxbranisve  scnb.  carmen,  historiam, 
orationem  (1.  9  §  1  D.  41,  1);  scrib.  alterius 
testamentum  v^  codicillos  (1.  15  pr.  D.  48, 
10.  1.  23  C.  9,  23);  scripta  =  scriptura, 
@  (^  r  i  f  t ;  sine  scriptis  testamentum  conditum 
(1. 2C.  6, 1 1. 1. 1  C.  6, 13) ;  testatio  sine  scriptis 
habita  (1.  4  D  22, 4) ;  sine  scriptis  habita  em- 
ptio  (1.  2  §  1  D.  18, 1);  b)  fd^riftHc^  ah* 
faffen,  errichten,  anorbnen,  feftfe^en, 
^.  fe.  actiones  scrib.  =  proponere  (1.  1  pr. 
D.  27,  5);  in  rem  scripta  actio;  in  rem 
scriptum  edictum  (f.  ress.  1.  h.);  neque  leges 
neque  Scta  ita  scribi  possunt,  ut  omnes 
casus  camprehendantur  (1. 10  D.  1, 3) ;  scripta 
iura;  ius  scripto  comprehendere  (1.  35.  36 
eod.);  ius  constat  aut  ex  scripto  aut  sine 
scripto;  ius,  quod  sine  scHpto  venu  (1.  6  §  1 
D.  1,  1.  1.  2  §  5  D.  1,  2.  cf.  I  9  I.  1,2: 
—  „ex  non  scripto  ius  venit,  quod  usus  com- 
probavif);  scrib.  testamentum,  codtciüos  (\. 
25  §  1  D.  28,  2.  1.  12  §  5  D.  49,  15};  here- 
dem  scrib.  aliquem  (1.  25  §  1  cit.  1.  14  D. 

2,  15.  1.  27  §  3.  1.  29  pr.  D.  5,  2.  l.  22 
D.  24,  1.  1.  2  §  7  ff.  D.  37,  11);  exheredem 
scrib.  aliquem  (f. exheredare) ;  tutorem  scrib. 
aliquem ;  tutoris  datio  in  testamento  scripta 
(1.  10  §  2.  4  D.  26,  2.  1.  20  pr.  D.  28,  1. 
1.  24  §  9  D.  40,  5);  quae  in  testamento  ita 
sunt  scripta^  ut  inüllegi  nonpossint^j^evinde 
sunt,  ac  si  scripta  non  essent  (1.  73  §  3  D. 
50,  17.  cf.  1.  2  D.  34,  8);  quae  in  eam 
causam  pervenei-unt,  a  qua  incipere  non  po- 
t  erant,  pro  non  scriptishabentur  (1. 3  §  2  eod.) ; 
turpia  legata  odio  scribentis  j>ro  non  scriptis 
habentur  (1.  54  pr.  D.  30);  condiciones  contra 
leges  scriptae  etc.  pro  non  scriptis  habentur 
(1. 13  D.  28, 7) ;  mortui  pars  pro  non  scripta 
habetur  (1.  20  §  2  D.  28,  5.  cf.  1.  2  §  1. 
1.  6  §  4  D.  29,  7.  1.  4  pr.  D.  34,  8);  c) 
sibi  hereditatem  vel  legatum  scribere,  bon 
bem  unfertiger  einer  le^tnnlligenlBerfügnng  ge< 
fagt,  ber  ftd^  felbft  ald  (Srben  ober  Legatar  bann 
beaeitbnet  (1.  1  eod.  1.  15  pr.  D.  48,  10); 
d)  fdjriftlic^,  bef.  in  ©riefen,  erflären, 
belennen  ober  berfpre^en,  cautio  huius- 
roodi:  L.  Titius  scripsi  me  accepisse  a 
Maevio  mutua  etc.  (1*  ^0  D.  12,  1);  sibi 
creditam  pecuniam  scrib.  (1.  9  §  7  D.  26, 
7);  ^enero  scrib.  quasi  usuras  praeteritas  ex 
dotis  promissione  (l.  17  pr.  D.  44,  4);   e) 


Digitized  by 


Google 


510 


Scribonia  lex  —  Secernere. 


c^riftUd^  eine  ^dtfi  (^t  ou^fprec^en  (1.  8 
§  2  D.  2,  4.  1.  4  §  2.  1.  9  §  2  D.  2,  13. 
1.  9  §  8  D.  4,  2.  1.  13  pr.  D.  13,  7.  1.  3 
§  1  D.  14,  6.  1.  34  pr.  §  1.  2  D.  34.  2); 
scripta,  juriftifd^e  Sd^riften  (l.  2  §  45 
D.  1,  2);  f)  «crid^t  erftattcn  (1.  1  §  27 
D.  48,  18.  1.  27  §  1  D.  48,  19.  1.  2  §  1 
D.  48,  21.  1.  6  §  1.  1.  7  §  1.  D.  48,  22. 
1.  1  pr.  1.  3  D.  49,  4);  g)  cinteibett,  er» 
nennen;  inter  senatores  scribi  (1.  28  C. 

5,  4);  h)  fade  alicuius  scribere,  ^entanben 
branbmarfcn  (1.  17  C.  9,  47). 

Soribonia  lex,  ein  SoÜSbef^Iufe/  »eld^er 
bie  Ufucapion  ber  ©erüituten  ouf^ob  (1.  4 
§  28  D.  41,  3). 

Soriniarios,  ©anjlcibeam  ter  (1.  16  C. 

6,  21.  1.  6  C.  12,  36.  1.  8.  10  C.  12,  49. 
1.  3  C.  12,  52). 

Sorlnium,  ©onjiei,  ©üreau:  scr.  me- 
moriae,  eptstularum^  lihellorumy  dispositio- 
num  {\.  bief e  SB.) ;  scrinii  magister,  proximm 
(f.  biefe  SB.) ;  totuin  ius,  quod  in  nostris  est 
scriniis  constitutum  (l.  19  C.  6,  23). 

Scpiptlo,  1)  ©c^rift,  Urfunbe  (1.  1. 

4.  10  C.  Th.  9,  34).  —  2)  Unterfc^rift 
finscriptio,  1.  2  C.  Th.  9, 40).  —  3)  ©teuer* 
auSfd^retben  ("descriptio,  1.  12  C.  Th. 
6,  26). 

ßcriptor,  1)  ©d^reiber:  scr.  testamenti 
(1.  24  D.  48,  10).  —  2)  ©d^riftfteller 
(1.  1  pr.  D.  1,  11). 

Soriptura,  ©^rift,  a)  bie  ^orfteüung 
bed  <SlebanIend  burd^  'I3ud^{taben  (1.  9  §  1 
D.  41,  1.  1.  38  D.  44.  7);  b)  f(^ftli(^er 
^MfföJ/  fc^riftlid^e  Urfunbe,  §.  ©.  seri- 
pturas  fierif  ut  quod  actum  est,  per  eas  fad- 
liu8  probari  possit  (1.  4  D.  20,  1);  script, 
quae  prohationem  rei  gestae  continere  solet 
(1.  5  C.  2,  4);  scripturarum  collatio  (1.  22 

C.  9,  22);  sine  script  dividere  bona  int«r 
iilios  (1.  20  §  3  D.  10,  2);  per  script.  (im 
Oegenf.  bonper  nuncupationetu)  facere  testa- 
mentum  (1.  20  §  1  D.  28,  6);  script.  testa- 
menti sive  perfecta  sive  imperfecta  (1.  1  §  5 

D.  43,  5  cf.  1.  35  D.  29,  1);  scripturara 
testamenti  cancellare  (1.  3  D.  28,  4);  aud^ 
^anbfd^rift,  ^riftlid^e«  ©d^ulbbe- 
fenntniß  (I.  9  §  2  D.  2,  13.  1.  31  D.  13, 

5.  1.  27  §  1  D.  47,  2);  c)  mo«  in  einer 
Urfunbe  oefd^riebenfte^t:  fdbriftlic^e  ^eftim- 
mung,  Verfügung,  j.  «.  eine?  ©efejeg 
(1.  7  §  3  D.  48,  4.  1.  15  §  3  D.  48,  10). 
eine«  »ertrag«  (1.  48  D.  19,  1);  inSbef. 
mirb  e«  öon  bem  in  einem  Ifd^riftlid^en 
Xeftoment  entl^altenen  legten  SBillen, 
fotoie  öon  )itn  einjelnen  lefttmilligen  Ver- 
fügungen gejagt  (1.  48  §  2.  1.  68.  69  D. 
28,  5.  1.  16  pr.  1.  41  §  3  D.  28,  6.  1.  12 
§  3   1.  19  pr.  30.  pr.    D.  30.   1.  64   D.  31 

.  5.  20  pr.  D.  33,  7.   1.  34  §  2  D.  34,  2. 


1.  13.  17.  28.  29  D.  34,  4.  1.  76  pr.  D.  36, 
1.  1.  16  D.  39,  5.  1.  5.  17  §  1.  2  D.  40. 
4);  d)  in  einer  juriftif(^en  ©(^rift  enthaltene 
9le(^t  «anfielt,  eine  ©tette  (1.  18  §  5  D. 
39.  2.  1.  1  §  6  D.  45, 1.  L  1  §  10  C.  1. 17). 

Sorobs.  @rube  jum  (Knfeften  tJonSBein^ 
ftüdfen  (1.  2  C.  3,  12). 

Sorupulositas,  allju  groge  ^enautg* 
feit,  görmlic^feit  (1.  12  pr.  D.  28,  3. 
1.  1  pr.  C.  7,  40). 

Sorupuloaus,  ollju  genou,  ftreng, 
förmlich:  scrupul.  inquisitio  (1.  6  D.  22, 
6.  1.  119  D.  30),  soüeninilas  (L.  17  C.  6,  30). 

Scrupulus,  1)  Sctviptl,  ber  24|te  3^eil 
einer  uncia  (1.  1.  5  C.  11,  7).  —  2)  3»ei' 
fei  (1  3  C.  5,  6). 

Sorntari,  ouffut^^en,  erförfd^en,  5.  S. 
scrnt.  cuhilia  atque  vestigia  occaltantium 
(I.  3  D.  11.  4),  verborum   significationem 

0.  18  §  3  D.  33,  7). 

Sctdpere,  in  ©olj,  ©tein  ober  SKftoD 
graben,  fd^neiben,  ftec^en,  g.  ».  sculp. 
Signum  adulterinum  (1.  30  pr.  D.  48,  10); 
sculptura,  ein  burd^  ©(^neiben  ober  ©te(^n 
erzeugte«  ©ilb,  VII  anuli  una  aculpt.  (§  5 

1.  2,  10);  sculptor  ligni,  ^oljf^netber 
(1   1  C.  10,  66). 

Scutarius,  ©d^ilbtrAger  (1.  9  0. 
Th.  14,  17). 

ScuteUa,  ©  (Rüffel  ^um  Unterlegen  (l 
19  §  10  D.  34,  2). 

8cutulatu.9,gen)ürfelt(l.llC.Th.l5,7). 

acutum,  ©d^ilb  (1.  2  C<  4,  41). 

ScyphuB,  «ec^er  (l.  36  D.  34,  2). 

Be  f.  sui. 

Sebastena ,  Sebastenorum  civitas. 
bie  ©tabt  ©ebafte  in  $aldftina  (1.  21  §3 
D.  33,  1.  1.  1  §  7  D.  50.  15). 

Secare,  fd(>neiben,  abfc^neiben,  g. ^. 
sec.  segetem  (1.  21  pr.  D.  47,  2),  marmora 
(1. 1  C.  Th.  10,  19);  öon  «Öunbärjten  gejagt: 
burdb  ©c^neiben  o^eriren  (1.  7  §  8.  1.  8 
pr.  D.  9,  2). 

Beoedere,  1)  »egge^en,  fi(^  entfer* 
nen,  jurüdjie^en:  seced.  in  horbo8  (1. 16 
D.  17,  1);  secessus,  a)  S^^fic^S^iCd^"' 
beit,  Iftnblid^er  «ufentl^alt  0-  12  §  41 
D.  33,  7);  b)  einfamer,  öerftecfter  Ott 
a.  21  §  10  D.  4,  8.  1.  4  C.  11,  2).  -  2) 
f,i(^  trennen:  seceaslo,  J^rennung  (1.  2 
§  8.  20.  24  D.  1,  2). 

Becemere,  1)  öert^eilen,  abfonbern 
(I.  5  §  1  D.  8,  1 :  „Usus  servitutium  tem- 
poribus  secemi  potest*).  —  2)  »ecretus, 
geheim,  l^eimlid^,  5.  ©.  secr.  iudieiaem 
qui  testatus  est  divulgare  (1.  1  §  38  D. 
16,  3);  secr.  mandata  (1.  1  C.  1,  1^); 
fideicommissum  secr.  =  tacitum  (1.  8  D.  22, 
3);  secreto  (adv.),  im  ®egenf.  üott  palam 
actis  intervenientibus  (1.  3  §  20  D.  29,  5 


Digitized  by 


Google 


Secessio — Sedare. 


511 


1.  1  §  10  C.  7, 6);  secretum  (Subst.).  a)  ® c* 
I)fimnt§,  §.  ©.  secreta  tudicioriim,  ro/nn- 
tatis  fl.  41  pr.  D.  9,  2.  1.  3  C.  6,  36).  negotii 
a.  3  §  1  D.  4,  8),  patnmonii  (1.  2  Ö.  5, 
50) ;  praedia  usibus  caelestium  secret.  dedi- 
cata(l.  5  C.  1,  2);  b)  öcrborgeitcr,  ein» 
famer  Ort:  captare  solitudines  ac  secreta 
(1.  26  C.  10,  32);  c)  =  secretarium  (1.  14 
C.  4,  20). 

re^SL  1  f-  -«^'- 

Seoius,  koeniger:  ntTiiTo  sec.  (f.  nihil). 

Secludere,  awiJft^IicJen,  j.  ^.  ab  ex- 
periunda  re  eecl.  aiiquein  (1.  1  C.  8,  5). 

Secretarium,  ®eri(^t«faal  (1.  3 
C.  1,  48.  1.  3  pr.  C.  3,  14.  1.  2.  5  C. 
12,  19). 

Seota,  1)  bie  ®runbfä|e,  bte  ^emanb 
befolgt,  Xcnf-  unb  $)anbluitggn)cifc  (1.8 
§  4  D.  50,  5.  1.  30  C.  2,  3.  1.  2  C.  9,  8. 
1.  5  C.  9,  22.  1.  2  C.  10,  11).  —  2)  Par- 
tei, ber  Semanb  tit^ejug  auf  feine  @runb< 
fftfte  folgt,  *.  ©.  aieligionSfecte  (l.  3  C. 
1,  9),  ittriftifd^e  ©ecte,  f.  b.  a.  scJiola  s. 
1.  (1.  2  §  47  D.  1,  2). 

Sectari,  1)  aU  ^nl^änger  folgen, 
j.  ©.  Christianitafem  sectautes  (1.4  C.  1,  7). 

—  2)  nad^  ettoad  treckten:  sect.  compendimn 
(1.  ICH,  6). 

Seotator,  ^Inl^önger:  haeresum,  diver si 
dogmatis  sectatores  (1.  14.  47  C.  Th.  16, 
5);  ignaviae  sect.  (\.  26  C.  10,  32). 

Sector,  ber  ©rfteber  öffentlid^  für  ben 
@taat  berfteigerter  ^ac^en,  qui  publice  bona 
mercatur;  sectorium  interdidum,  baö  bem 
sector  jufte^nbe  3nterbict  (Gai.  IV,  146), 

Secundarius,  nad^folgenb,  jmeit  (I.  1 
§  2  C.  Th.  4,  21). 

Seoundocerius,  ber  auf  ben  primicerius 
folgenbe  »eamtc  (1.  4  C.  12,  17). 

Seoundo  (adv.),  junt  ^meiten  Wlalt, 
noc^mal«  (1.  4  C.  6,  1). 

Seoundum  (pracp.),  1)  long«,  ent» 
fang,  an,  bei,  j.  ©.  loca  sec.  ripas  fluini- 
num  (1.  3  §  2  D.  43,  12);  sec.  ripam,  sec. 
viam  publicamh&here  praedia,  fundum  (1.29. 
38  D.  41,  1);  npa  sec.  agrum  (1.  30  §  1 
eod.) ;  sec.  parietem  facere  balnearia,  stercu  • 
linuin  (1.  13  pr.  D.  8,  2.  1.  17  §  2  D  8,  5). 

—  2)  na(^,  gemäg,  im  ®egenf.  öon  contra, 
j.  ©.  sec.  naturam  esse  (1.  10  D.  50,  17); 
sec.  bonos  mores  fieri  (1,  33  D.  47,  10);  sec. 
praecepta  legis,  sec.  voluntatem  testatoris  fa- 
cere (1.  52  §  5  D.  44,  7.  1. 37  D.  35, 1);  bono- 
rum possessio  sec.  tabulas  (f.  b.  ffi.).  — 
3)  5U  Ounften,  für,  j.  ©.  sec.  libertateni 

gronuntiandoiu,  respondendom  (1.  27  §  1 
».  40,  12.  I.  20  D.  50,  17);  sec.  actorem, 
sec.  possessorem  iudicari,  pronuntiari  (1.  30 
§  1  D.  44,    2.  1.  4  §  7  D.  44,  4.  1.  2  §  4 


% 


1.  15  §  4  D.  49,  14);  sec.  heredem,  sec. 
tesiamentum  iudicare  etc.  (1.  8  §  16  1.  10 
pr.  D.  5,  2). 

Seeundus,  l)na(^foIgenber,  jmeiter, 
j.  ^.  sec.  nuptiae  (tit.  C.  5,  9);  sec.  vir, 
maritus  (1.  1  eod.  1.  41  §  7  D.  32);  sec. 
pigniis  (1.  40  §  2  D.  13,  7);  sec.  creditor 
(1.  13  §  2  D.  20,  1.  1.  12  §  1  D.  20,  4}; 
sec.  Tieres  =  substitutus  (1.  32  pr.  D.  30) ; 
a  sec.  heredibus,  a  sec.  gradu  exheredari, 
praeieriri  (1.  14  D.  28.  2);  sec.  tabulae, 
5ur  ^ejeic^nung  bed  tesiamentum  papilläre 
I.  2  §  2.  I.  12.  38  §  3  D.  28,  6.  1.  27  pr. 
"  29,  4.  1.  18  §  3  D.  34.  1.  1.  11  §5  1). 
35,  2.  1.  11  I  1.  1.  15  §  3  I.  83  D.  36.  1. 
1.  2  §  5  D.  38,  17);  sec.  aetas,  jur  «e* 
jeic^nung  ber^i^inberiftl^tigTett  im®egenf. 
bon  pupillaris  aetas  einerfeitd  unb  bon 
plena  actas  anbererfeitg  (1.  8  §  Ib.  C.  6. 
61). -2)  günftig,  gtücllic^,  tttoün\d)i, 
sec.  fructus  (1.  63  §  2  D.  35,  2). 

Securls,  «eil  (1.  8  §  1  D.  48,  19). 

Securitas,  1)  ©ic^erl^eit:  a)  ©org* 
lofigfeit  (1.  6  D.  22,  6);  b)  »ol^Ifa^rt, 
Unberle^ti^eit,  5.  $3.  reipüblicae  securi- 
tati  prospicere;  publicae  saliUis  et  securi- 
tatis  interesse  (1.  33  D.  22,  1.  1.  5  §  11 
D.  39,  1);  c)  Befreiung  bon  einer  »er- 
binbli(^feit,  Unber^aftlicbfeit  (§  2  I.  2, 
8.  1.  8  D.  9,  4.  1.  1  §  1  D.  19,  1.  1.  6  C. 
4,  29.  1.  2  C.  4,  51.  1.  1  C.  4,  52).  ~  2) 
Quittung  (1.  17  C.  4. 2. 1. 18  C.  4,  20. 1. 2. 
3  C.  10,  22.  1.  1  C.  10,  72.  J.  4  C.  11.  65). 

Securus,  fieser:  a]  unbelümmert, 
forgio«  0-  3  §  1  D.  22,  6);  b)  unge- 
fA^rbet:  sec.  esse,  im  (Segenf.  bon  coer- 
ceri,  teneri,  obligatum  permanere.  culpae 
reum  intellegi  (1.  8  pr.  D.  9.  2.  1.  1  §  1 
D.  11,  6.  1.  27  §  2  D.  17,  1.  1.  1  §  4  D. 
44,  7);  sec.  facen'e  aliqueni  datis  fideiussori- 
bus  (1.  1  D.  2,  8);  secure  (adv.),  o^ne  (»e» 
f  al^r  (1.  8  §  6  D.  5,  2). 

Secua  (adv.),  1)  anbet«  (1.  81  §  3  D. 
30.  1.  70  §  2  D.  31.  I.  4  §  7  D.  46,  6).  — 
2)  übel  (1.  25  C.  3,  28). 

Secutorium  iudioium  n>irb  bad  iud. 
Cascellianum  genannt,  „quod  sequitur  spon- 
sionis  victoriam''  (Gai.  IV,  166.  169). 

Sed.  1)  aber  (1.  9  pr.  D.  2,  13.  1.  25. 
40  §  4  D.  3,  3.  1.  4.  5  §  1.  1.  5  §  5  ff. 
1.  9  pr.  15  D.  3,  5.  1.  14  pr.  25  pr.  31  pr. 
§  1.  1.  36  §  2  ff.  1.  38  1).  5.  3);  sed  enim 
(a»ar)  —  sed  no«  (1.  7  §  1  D.  37,  9).  — 
2)  fonbern:  non,  non  solum,  tantum  — 
sedj  sed  etiam,  quoque  (1.  7  §  1  cit.  1.  14 
D.  1.  18.  1.  14  §  15  D.  4,  2.  1.  2  pr.  D.  9, 
1.  1.  18  pr.  D.  22,  3.  1.  56  §  1.  1.  64  D. 
50,  16). 

Sedare,   ftillen,   fd^Iit^ten:   sed.   dis- 


Digitized  by 


Google 


512 


Sedecies — Semissis. 


cordias  (}.  77  §  20  D.  31),  tumultum  (1.  16 
D.  48,  8). 

Sedeoies,  fe(^}e]^nma(  (1-  10  §  18  D. 
38,  10). 

Sedecim,  fcd^jc^n  (1.  8  D.  8,  3.  1.  10 
§  18  1.  c). 

Sedere,  1)  fi|;cn,  j.  ö.  öor  bcm  Tri- 
bunal ju  (Sfenc^t  filmen:  sessio,  (S^ertc^td* 
fi^unfl  be8  ^ätorö  (1.  7  pr.  D.  4,  1.  1.  2 
§  12  D.  38,  15).  —  2)  feinen  ©ift  auf* 
fc^Iagen,  feinen  Äufcntfiolt  nebmen 
(1.  2  §  1.  3  C.  1,  27).  -  3)  \\d)  ftüften, 
oufHegen  G-  47  D.  39,  2).  —  4)  be* 
f(^Ioffen  fein,  feft  fte^en  (pr.  1.  2,  6. 
1.  7  §  2  D.  2.  8). 

Sedes,  6i|^:  a}  in  einer  IBerfammlung : 
ordo  in  sedibus  et  in  consessu  (1.  1  G.  12,  5. 
cf.  1.  2  C.  12,  4:  —  ,8it  igitur  sedes  prior 
ante  provectie'*);  b)  9SBo]^nfi|,  j.  S&.  in 
agrum  quasi  in  aliquam  sedem  se  recipere 
(1.  239  §  2  D.  50,  16);  ubi  quisque  sedes  et 
tabu  las  hcibet  (1.  203  eod.) ;  sedihtis  civitatis 
relictis  in  alia  loca  transmigrare  (1.  1  D. 
50,  2);  c)  »e^oufung,  (Stätte,  a-  ©•  se* 
pelire  mortuum  et  quasi  aetemum  sedem 
dare  (1. 49  D.  1 1 , 7) ;  apostolorum  et  martymm 
sedes  (1.  2  C.  1,  2);  «edw  tn<tma«  tenebras 
pati  (1.  1  pr.  C.  9,  4);  d)  fiRic^tetftul^I, 
(Sferid^tdfteKe,  §.  9.  ante  sedem  »udt- 
cialem  deponi  (I.  14  C.  3,  1);  praetorianae 
vel  urbicariae  sedis  administratio  (1.  3  C.  3, 
24) ;  urbanae  sedis  apparitor  (1.  2  C.  12, 53. 
cf.  1.5  C.  1,  28);  ad  ^(ittf  alicuius  ea;a)D«ii 
adduci  (1.  7  C.  9,  46);  nemo  post  litem 
contestatam  ordinariae  sedis  dedinet  exa- 
wkw  (L  4  C.  3,  13). 

Seditio,  Stufru^t  (1.  8  pr.  1.  5  pr.  D. 
48,  6.  1.  88  §  2  D.  48,  19.  1.  2  C.  9,  30). 

Seditiosus,  1)  «ufrübret  (rubr.  C. 
cit.);  seditiose  (adv),  auftül^rerifc^  (1. 
38  §  3  D.  48, 19).  —  2)  Qmeif el  ertegenb: 
omnes  ambiguitates  decisae  nullo  seditioso 
relicto  0.  2  §  1  C.  1,  17). 

Seduoere,  üerfül^ren,  binterael^en 
(1.  3  §  5  D.  43,  29}. 

Sedolaria,  ^olfter  Äum  8ifeen  (1.  4 
D.  33,  10). 

SeduUtas,  (Smfigleit  (1.  4  C.  10,  72. 
1.  1  C.  Th.  6,  9). 

Bedulus  (adi.),  sedulo  (adv.),  emfig, 
fleißig:  sed.  officium  exi^ere  (1.  8  C.  5, 
31);  sed.  querellis  instare  (1.  110  C.  Th.  12, 
1);  sedulo  operam  navare  (1.  1  C.  Th. 
14,  9). 

Segas,  1)  @aat  (1.  40  §  3  D.  18,  1. 
1.  25  §  1  D.  22,  1). -2)»eranraffung: 
praedandi  omnem  segetem  amputare  (l.  6 
C.  Th.  9,  3). 

Segnis  (adi.),  segnlter  (adv.),  trag  (1. 17 
§  17  D.  47, 10.  1.  12  §  3  D.  50.  S)isegnitia 


s.  segnüies,  ^räg^eit  (1.  3  §   18  D.  26, 

10.  1.  6  pr.  D.  49,  16.  1.  3  C.  5,  38). 
Segregare,  1)  auSfc^IieJen,  j.  ©.  se- 

gregari  domo,  provinciae  communione  (1. 1 

C.  Th.  9, 9),  hnmanis,  honestis  coetibus  (1.32. 
54  pr.  C.  Th.  16,  5).  —  2)  au^neftmen: 
segregari  a  necessitate,  molestia  (1.  8  §  2  C. 
Th.  6,  2.  1.  23  pr.  C.  Th.  8,  5). 

Segregatim,  obgefonbert,  befonberd 
(1.  52  pr.  §  2  C.  Th.  16,  5). 

Begrex,  befreit  (1.  15  C.  Th.  6,  26). 

Seiungere,  audnel^men,  befreien, 
).  ^.  a  necessitate  seiungi  (1.  1  C.  10, 17). 

SeiuB.  ein  in  ^ti\pitkn  (neben  Xitiud) 
üblicher  9lame. 

Sella,  1)  ©effel,  etu^I  (1.  7  pr.  D. 
8,  3.  1.  49  pr.  D.  32).  -2)  (8feri(^t«flu^I 
(1.  1  §  5  D.  3,  1).  —  3)  ©ottel  (1.  1  C. 

11,  12.  K  12  C.  12,  50). 

Bemal,  einmal,  ).  0.  causa  tarn  semd 
atque  iterum  tractata  (L  3  §  1  D.  4,  8); 
non  semel  diem  cedere,  sed  per  singulos  annos 
(1.  12  pr.  D.  36,  2.  cf.  1.  1  pr.  D.  7,  3); 
durare  actiones  semel  trausJatas;  actiones 
semel  inclusae  iudicio  salvae  permanent  (1. 
65  §  2  D.  36,  1.  1.  139  pr.  D.  50,  17). 

Samen,  1)  @amen  (1.  25  pr.  §  1  D. 
22,  1.  1.  12  pr.  18  §  9  D.  33,  7).  —  2)  Ur* 
fac^e,  SJeranlaffung  (Nov.  Th.  n.  c  1 
I,  7). 

Samantis,  ^udfaat  (1.  8  §  1  D.  24.3). 

Samastris,  fec^^monatli^,  ^albjä^« 
tig,  8.  ©.  pensio  sem.  (1.  1  §  4  D.  43, 
32);  semestria  eine  ©ammlung  bon  9ttd< 
\ptüö)tn  be^  ^aiferi^  ^atc  %nxtl,  totldft  in 
bem  aUt  feAi$  9)>{onate  erneuerten  geheimen 
Confeil  gegeben  würben  (§  1  I.  1,  25.  1. 46 

D.  2,  14.  I.  10  D.  18,  7.  1.  12  D.  29,  2). 
Samet  f.  sui. 
Samicantasimus,  ber  fünf^igf^e  (l  3 

§  2  C.  Th.  13,  9). 

Semidaoimus,  ber  fünfte  (l  4  pr.  C. 
Th.  14,  4). 

Samimitra,  $albmu|e,  ein  ^))fpn| 
für  Srrauen  (1.  35  §  10  D.  84,  2). 

Saminara,  fäen  (I.  9  §  6  D   7,  1). 

Saminarlum,  $flanjfc^ule  (1.  9  §  6 
D.  7,  1.  1.  3  pr.  D.  25,  1). 

Baminax,  balbtobt  (1.  15  §  2  C.  6, 
23). 

Semipas,  ein  balber  ^ni,  ald  IBangen^ 
mag  (l.  52  §  13  D.  17,  2). 

Samiplanus,  ^alb  boüenbet  (1.  177 
pr.  C.  Th.  12,  1). 

Samis,  ein  f^alh:  untts  semis,  V  «;  duo 
semis,  2«/,  (1.  10  C.  12,  40). 

Semissalis,  samissarius  f. 

Semissis,  bie  ^älfte  eined  9(i$,  über« 
bau))t  eine^  ©anjen,  §.  6.  ex  semisse  heres 
institutus  (1.  80  §  7  D.  36,  1);  au($  semis- 


Digitized  by 


Google 


Semita — Sententia. 


513 


sarius  heres  genannt  (]•  ^^^  §  ^  D.  dO); 
usureu  aemissea  8.  semissales,  Sinfen,  tod^ 
V2  ber  centesimae,  al\o  6  ^ocent  jlAbrl^ 
bftrodcn  p.  18  pr.  D.  22,  1.  1.  134  8  2  D. 
45,  1.  L  10  D.  50,  12). 

Bemita,  fju^t^fab  Q.  157  §  1  D.  50, 
16). 

Semotixn  (adv.),  obgcf  onbctt  (lul.  ep. 
noY.  115  §  482). 

Bemovere,  1)  an»\dfUt%tn,  §.  IB.  ne- 
potes  iusta  ratione  aemo^i  =  erheredati 
(1.  9  §  1  C.  6,  55).  —  2}  f  onbetn,  an«- 
((Reiben,  5.  9.  quibus  omnibus  perlectis, 
quidquid  ex  his  pulöherrimum  erat,  hoc  se- 
motum  in  optimam  nostram  compositionem 
pervenit  (1.  2  §  17  C.  1,  17). 

Semper,  immer,  5.  IB.  diu  et  fere  sem- 
per  (LID.  41,  3);  semper  et  ubique  (1.  1 
D.  24,  3^ ;  neque  smper  neque  nonnumquam 
—  omnino  non  (1.  6  pr.  D.  48,  19);  tum 
semper,  sed  ad  certum  usum  uti  (1.  25  D.  15, 
1) ;  perenne  est,  quod  semper  fluü  (1*  1  S  ^ 
D.  43,  12);  semper  certa  est  mater  (1.  5  D. 
2,  4) ;  ita  contiahitur  dos,  ut  semper  apud 
maritum  sit  (1.  1  D.  28, 3);  eorom,  qai  par- 
ricidii  poenateneri  posaunt,  semper  accusatio 
permittitur  (1. 10  D.  48, 9);  semper  satisdare 
(legatonim  nomine)  cogitur  heres,  cuiuscnm- 
qae  sit  dignitatis  etc.  (1.  1  §  1  D.  36,  3), 

Sempronius,  1)  ein  um  bie  äJKtte  bed 
5.  Sabrl^.  u.  c.  lebenbet  SRed^et^rtet  (i.  2 
§  37  D.  1,  2),  ber  SBeile  genannt.  —  2)  ein 
in  f3eif^elen  (neben  Sitiud  unb  6eiu«)  ftb» 
lic^  9tome. 

Semunoia,  eine  Ibalbe  Un^t,  ber  24te 
X^eil  tint9  9i»,  überbauet  eined  (Sktn/^n, 
A.  «.  einer  dhrbfc^ft  0-  B  §  8  D.  5,  2.  l.  17 
§  1  D.  28,  5.  1.  21  §  2  D.  33,  1). 

Senator,  SJ^itglieb  bed  Senate,  römi» 
fd^er  9iat^d]^err  (tit.  D.  1,  9);  au(^  ift  e» 
ein  Xitel  für  genriffe  faiferlid^  ^Beamte  (1.  3 
C.  1,  31.  1.  1  G.  12,  29);  senatoriuB,  bie 
(Senatoren  betreffenb,  $.  O.  senat.  dt- 
gnitas  (1.  23  pr.  D.  50,  1);  senat.  ordo 
(1.  1  §  5  D.  3,  1.  l.  27  D.  23,  2);  senat 
nuptiae  (\.  32  eod.). 

Senatufl,  ber  @enat^  ein  9ludf(^n||  ht» 
r&mifc^en  IBotf^,  todäfem  nac^  ber  IBerfaffung 
ber  9ie^b(if  bie  oberfte  ©taat^^toertoaltung 
nad^  innen  unb  äugen  oblag;  unter  ben^ai» 
fem  erfc^tnt  er  tbeild  aU  berat^nbed  C^oKe^ 
gium  in  öffentlichen  ^ngelegenbeiten,  t^B 
atö  Sieprafeutant  ber  üerfd^nmnoenen  fßolU* 
nerfammlungen,  t>on  meldten  bad  9ied^t  ber 
<i(efe(^ebung,  befc^ränlt  burc^  ben  (JHnfhtg  bed 
^aiferd,  unb  bie  ^minalgeric^iSbarteit  auf 
i^n  ftberging,  bid  er  unter  ben  fpdtem  ftaifem 
immerme^  p  einem  blogen  ftäbtifc^en  SSer« 
toattungdaudfd^ug  ^abfanl;  aenatus  oon- 
onltam.  ein  Dom  @enat  gefaxter  9e« 


\^lui,  9iat]^f(filuj3  a-  5  §  5  D.  1,  2: 
„Schon  est,  quod  senaius  iuhet  atque  eonsti- 
tuii^  (1.  7  pr.  D.  1, 1.  1.  2  §  9.  12  D.  1.  2). 

Seneotos,  l^o^ed  9((ter  (1.  5  §  4  D. 
13,  6.  1.  1  §  8  C.  Th.  2,  17). 

Senesoere,  a(t»erben(1.33§2D. 
83,2). 

Senez,  (SfreiS  G*  8  S  10  D.  2,  15). 

Beniy  fec^d,  §.  IB.  senum  mensum  die 
reddere  dotem  (Ulp.  VI,  13). 

Senior,  1)  Alter,  3.  ^.  im  @fegenf.  Don 
iuvenior  (L  2  D.  47,  21);  sen.  hypoiheca 
(l.  12  §  2  C.  8,  17).  —  2)  örei«  (1.  122 
pr.  D.  80). 

Senium,  O^reifenalter  G*  13  pr.  D. 
26,  1.  1.  2  §  7  D.  50,  5);  aetatis  sen.. 
bobei»  )llter  flber^an))t  (},  16  C.  8,  11). 

Sensim,  aUma^lic^  (1.  12  C.  Th.  1, 
16). 

Sensus,  1)  (Smpfinbungittoermöaen, 
Sinn  (1.  10  G.  6,  22:  —  »surdis,  licet 
nattwaUter  huiusmodi  sensus  yariatus  est, 
tarnen  omnia  facere  —  permittimus**).  2) 
S^erftanb,  C^infid^t,  aeiMtfm  non  Aa5^€,  Don 
einer  forore  detenta  gefagt  (1.  22  §  7  D.  24, 
3) ;  intervallis  quibusdam  sensu  saniore  esse 
(1.  14  D.  1, 18);  animal  iniuria  fecisse  non 
potest,  qood  sensu  caret  (1.  1  §  3  D.  9, 1) ; 
nuUus  sensus  est  inüantis  accipiendi  posses- 
sionem  (1.  32  §  2  D.  41, 2).  --  8)  äJ^einung, 
©inU/  sensuni  magis,  quam  verba  amplecti 
n.  3  §  9  D.  34,  4);  sensus  testatoris  (1.  15 
D.  88,  6.  1.  2  G.  6,  43);  in  eundem  sensum 
respondere  (1.  49  §  1  D.  5,  1). 

Sententia,  1)  @inn,  SReinung/  9[b« 
fid^t,  %.  fö.  in  unam  sent.  decurrere  (1.  1 
§  3  D.  2,  14);  sent.  contrahentium  (1.  115 
§  2  D.  45, 1);  sent  stipulationis  (1.  64  eod.) ; 
sent.  defuncti,  testatoris,  legantis  (1.  39  pr. 
85  D.  32.  1.  44  §  9  D.  35,  1);  sent.  legis, 
SCU  orationis,  edicti  (I.  29  D.  1,  3:—  ,in 
fraudem  (legis  facit),  qai  salvis  verbis  legis 
sententiam  eius  circumvenit,"  ].  44  §  5. 1.  48 
pr.  60  pr.  §  1  1.  64  §  1  D.  23,  2.  1.  82 
§  16.  22  D.  24,  1.  1.  26  pr.  27  §  1.  2  D. 
29,  4.  1.  8  §  1  D.  37,  10.  1.  15  §  3.  1.  22 
§  8  D.  48,  10).  —  2)  Weinung,  tlnfic^t, 
a.  ».  eineiS  9ied^tdgele^en  (l.  7  $  1  D.  1, 
9.  1.  16  D.  5,  1.  1.  3  §  4.  6  D.  28,  2.  1.  38 
D.  41,  3.  1.  115  §  2  D.  45,  1);  Stimme, 
Äbpimmung  (1.  2  §  2  D.  1,  2.  1.  12  &1 
D.  1,  9.  1.  1  §  3  D.  1,  13.  1.  1  §  5.  1.  3 
pr.  D.  8,  1.  1.  2  §  1.  1.  6  §  5  D.  50,  2). 
—  3)  Sudf^ruc^,  %.  Sß,  testamentum  est 
voluntatis  nostrae  iusta  sent,  (1.  1  D.  28, 
'1) ;  sententiae  auctorum,  prudentium  viro- 
rum,  f.  D.  a.  responsa  prudentium  (1.  4  § 
14  D.  44,  4.  1.  6  C.  6,  21);  Catoniana 
sent.  =  regula  (1.  86  D.  35,  1);  inSbefon» 
bere  rid^terlid^er  9(udfpru(^,  »efc^eib, 

33 


Digitized  by 


Google 


514 


Sentire — Septum. 


Urtljeil,  a.  ».  sent.  ar6i*rt  (1-  21  §  1. 
L  27  §  2.  1.  32  §  14  D.  4,  8),  tMdieis  (1. 
19  pr.  D.  2,  1);  aent  deportationis  (1.  Ö7 
D.  50,  17),  ingenuüati8  0;  1  §  B  D.  40,  15); 
,non  oportet  ex  sententia  —  pro  alio  ha- 
bita  aJium  praevaricari*  (1.  21  D.  3,  2); 
sent.  definitiva  (f.  definire  s.  8.);  senten- 
tiam  dicere  (f.  b.  SB.  s.  f),  dare  (f.  b.  fö. 


8.  1.  a.),  ferre  (f.  bicfe  ©.  s.  3),  proferre 
(f.  bicfc  ©.  8.  2.),  eaw«3u»  (f.  b.  ©.  8. 1.  c), 
retractare  (f.  b.  ffi.);  &  sententia,  contra 
sent.  appeUare  (f.  b.  fö.  s.  4.);  tmä)  f.  0.  a. 
«iMretum  G.  1  C.  1,  21). 

Bentire,  1)  tmp\xnotn,  füllen,  5.  tB. 
sent.  ffifuriam  (1.  15  |  88  D.  47, 10);  trc 
ntfdb:  sent.  daiimum,  ^Aahtn  (eiben(L9 
§  8  D.  11,  8.  1.  5  §  16  D.  14,  4.  L  29  §  3. 
1.  81  §  9  D.  21,  1.  1.  6  §  2.  D.  28,  8. 
L  5  8  7  D.  26,  7.  1.  81  D.  35,  2.  1.  208 
D.  50,  17:  ,Qaod  quis  ex  culpa  saa  damnnm 
sentit,  non  intellegitnr  damniun  sentire*), 
etbulbett,  auf  fT(^  ttel^men,  periculum 
(1.  71  §  1  D.  50,  16),  UjMionem  (1.  45  D. 
88,  1);  aes  aUenum  (1.  9  D.  11,  7);  genie« 

fen,  %.  fd,  sent.  commodwn  (1.  1  D.  14,  8. 
10  B.  19.  1.  L  3  5  2  D.  32.  1.  15  D. 
88, 1.  1.  78  D.  86, 1);  herum,  emolumeiUum 
(1.  10  S  8  D.  17,  1.  1.  2  §  7  D.  18,  4. 
1.  16  D.  28,  8),  incrementum  (1. 1  §  13  D. 
86,  8).  —  2)  im  Sinne  l^aben,  benfen, 
meinen,  tvoUen,  5.  $6.  si  fariosus  factus 
essem,  non  videor  conseniire,  qm  sentire  non 
possum  Q.  8  §  2  D.  88,  5);  quid  in  re  sit, 
aestimari  debet,non  qttid  aenserit  promissor 
(1.  110  §  1  D.  45,  1);  non  interesse,  quid 
senserü,  sed  quid  fecerit  G-  19  D-  41,  1); 
sent.  de  aHquo^  de  aliqua  re,  im  Sinne 
l^aben  (1.  80  D.  5,  1:  —  ,eum  esse  iudi- 
cem,  de  quo  litigatores  sensiesent.*'  1.  84  pr. 
D.  18,  1.  1.  80  D.  26,  2.  1.  10  pr.  17  pr. 
D.  85,  1.  1.  6  8  2  D.  87, 14.  1.  9  D.  40.  5. 
1.  21  D.  40,  9.  1.  122  D.  50,  16);  sent.  cum 
aliquo,  übercinpimmen  (1.  79  pr.  D.  28.  8); 
contra  sent..  anbetet  älleinuna  fein  (1.  25 
D.  40,  2). 

Beorstun,  1)  abgefonbett,  bef onbeti$, 
cuius  seors,  a  domino  rationem  habuerit 
servns  (1.  4  pr.  8  Ö  D.  15,  1).  —  2)  ab« 
tvAttd:  seors.  a  via,  im  (S^eget^.  t)on  prope 
viam  (8  5  I.  4,  8). 

Beparare,fonbetn,f  (Reiben,  ttennen; 
separatio,  ©onbetnnp,  ©(Reibung, 
S^tennung,  3.  O.  quamdm  cohaerent  res, 
od  exhtbendum  agere,  tU  stparentur  et  tunc 
vindicentur  (1.  28  8  ^  D.  6,  1);  fruc^  a 
solo  separati  (1.  18  D.  7,  4.  1.  25  8  1  D. 
22,  1.  1.  48  pr.  D.  41,  1);  uxor  (divortio) 
separata;  separatum  matrimonium;  sqnira- 
tib  =  divorHum  (l.  8  D.  1, 9. 1.  9  8  8  D.  28,  8. 
1.  11  pr.  D.  24,  2.   1.  28  pr.   D.  86,  1); 


emancipatione  s^ar.  famiUa  sua  adopta- 
tum  (1. 9  C.  8,47) ;  neredes  separati,  im  Qkgita\' 
Don  coniuncti  (L  64  D.  2^,  5);  an  possit 
snbstitutus  sq^arare  hsreduiuei,  ut  fiiii  ha- 
beaty  patris  non  habeat?  non  potest  etc.  (l 
10  8  2  D.  28, 6) ;  separatio  i>a<rtmomortMi  (I. 
8  D.  27, 1) ;  bonorum  snonun  (L 7  85  D.  4. 4); 
inSbef .  bebeutet  separatio  (bonorum)  bte  Wn 
dhrbf^aftdgUlubigetn  unb  i^egatonen  tnm  $ift« 
tot  getoA^e  Sonbetung  bet  dt^fc^aft, 
oon  bem  übetfd^ulbeten  IBetmögen 
bei^  dxhtn,  )u  bem  Smede,  bamit  fie  and 
bet  dhrbfc^ft  befonbetd  beftiebigt  toetben  (tit 
D.  42,  6).  —  2)  untetfdjeiben  (L  60  pr. 
D.  50,  16). 

Separatim,  gettennt,  bef  onbetS,  }.9. 
separ.  (im  Qkgenfa)^  bon  coniunctim)  here- 
des  seribi  (1.  64  D.  28,  5) ;  duos  sep.  (im 
(Begenf.  bon  communiter)  uHfrui  sinere 
damnatus  heres  (1.  14  D.  88,  2). 

Separatio  f.  separare. 

Sepelire,  begraben  (L  6  pr.  44  D. 
11,  7.  1.  3  8  5.  1.  8  D.  47,  12.  L  1.  2  D. 
48,  24). 

Seponere,  1)  aufbemabren  G-  1^  ^' 
8.  5.  1.12pr.  D.88,7.  1.22  8  1  D.  47,  2). 
—  2)  bef eitigen  G-  85  8  1  D.  28,  5.  L  28 
8  16  D.  86,  1).  —  8)  fcbeiben  (\.2  %% 
C.  1,  17).  —  4)  bei  Seite  fe|en,  an«* 
nel^men  (1.  15  8  38  D.  89,  2). 

SepoBitio  =  separatio  0-  2  8  2  D.  50, 
12). 

Septem,  fteben,  i.  fd.  sept.  tesUum 
Signa;  sept  tesHbus  adhibitis  —  signacala 
teetamentis  imponi  (8  2.  8  I.  2,  10). 

September,  ben  SRonat  Se^tembet 
betteffenb,  ).  IB.  Kalendae  Sept  G-  ^ 
pr.  D.  4,  8). 

Septeni,  je  fieben:  uno  utero  sq^tenos 
enüi  (h  8  D.  5,  4). 

Septenxüum,  geitranm  oon  fieben 
Sagten  G-  im-  C.  Th.  7,  17). 

Septentrionalis,  nbtbliA  G*  53  0.  Th. 
15,  1). 

Septimana,  3^^i^<^i<n^  bon  fieben 
Xagen,  SBoc^e  (1.  5  C.  Th.  15,  5). 

Septimus,  fiebentet,  ).  IB.  sept.  mense 
nasci  perfeotum  partum  (L  12  D.  1,  5); 
sq>timum  (miiiariumj  bc^eid^et  einen  laifet* 
li^en  $a(aft  bd  ((onftantinopel  G-  ^  ^-  1> 
2.  1.  84  C.  8,  58). 

Septoagenarius,  fiebjig  Sa^re  alt 
G.  6  8  5  D.  50,  6). 

Septuagesimiis,  fieb^igpet:  qni  in- 
gressus  est  septuages,  annum',  qui  oftfufs» 
agit  septuag.  (L  4  eod.). 

Septoaginta,  fitb^ig;  maior  stp^uag. 
cmnis  G*  4  cit.). 

Septum,  1)  S(^tan!e,  SRanet:  septa 
carcerum  G-  1  8  1  C.  9.  4).  —  2)  ©(^lenfe 


Digitized  by 


Google 


Septunx — Sequi. 


515 


(1.  1  pr.  §  4  D.  43,  21:  „Sepia  sunt,  quae 
ad  incäe  opp<munter  aquae  derivandae  com- 
pellendaeye  ex  flumine  causa*). 

Septunz,  fieben  Stodlft^eile  eined 
«8,  7  unciae  (1.  51  §  2  D.  28,  5). 

Sepulohrum,  IBegc&bnig^Ia^,  (Sfrab« 
\täitt  (1.  2  §  5  D.  11,  7:  ,Sep.  est,  übt 
corpus  assave  hominis  condita  sunt."*  1.  22 
§4  D.  43,  24.  1.  3  §  2  D.  47,  12);  s^ndOiri 
violati  actio  (1.  1.  3  pr.  §  12.  1.  4.  6.  9  eod.). 

Sepultura, 2tiqtnht^atin  na{}.2 
§  3.  5.  1.  44  D.  11,  7.  1.  3  §  2.  4  D.  47, 
12). 

Sequela,  fjolge,  ^Cnl^ang  (§  5  I.  2, 
16:  —  «pupiUare  testamentum  |Hird  et  seq. 
est  paürni  testam");  au(^  accenorifc^e 
ober  ^z\^tXititxl^\l\^ivitL^,  obligatio,  qtMLt 
sequelae  locum  optinet,  im  &egen(.  Don  prin- 
cipalis  (L  93  §  2  D.  46,  3). 

Sequester,  a^itteId))et]on,  bei  tot^tx 
eine  im  @treit  befangene  ©aqe  toon  ben  ftrei^ 
tenben  Steilen  ober  oud^  üom  9iid^ter  nieber« 

Siegt  ift;  sequestrum,  ein  fou^ed  %epo* 
nm  (1.  5  §  1.  2  1.  6  D.  16,  3:  ,Proprie 
in  semtestre  est  depositum,  quod  a  plunbus 
in  solidum  certa  condicione  custodiendum 
reddendumque  traditor.*  1.  7  pr.  17  eod.  — 
„apud  sequestrem  non  nisi  plures  deponere 
possunt :  naxn  tum  id  fit,  cum  aUqua  res  in 
controversiam  deducitur'  1. 33  eod.  1. 39  D. 
41,  2.  1.  21  §  3  D.  49, 1.  1. 110  D.  50, 16: 
„Sequester  dicitur,  apud  quem  plures  eandem 
rm,  de  qua  controversia  est,  deposuerunt: 
dictus  ab  eo,  quod  occurenti  ans  quasi  se- 
qnenti  eos  qui  contendunt  committitur.  1.  3 

C.  7,  18.  L  5  C.  7,  65);  sequestrare,  seque- 
stratio  =  deponere,  depositio  apudsequestrum 
(1.  22  §  8  D.  24,  9.  1.  un.  C.  4,  4);  seque- 
straria  (depositi)  cictio,  bie  actio  depositi 
gegen  ben  ©equejtcr  (1.  9  §  3  D.  4,  3.  1. 12 
§  2  D.  16.  8^. 

Sequi,  folgen:  a)  auf  etmad  ober  auf 
Sentanben  folgen,  sequens,  nachfolgen b, 
f^&ter,  5.  to.  obligatio,  int  (Degenf.  Don 
oblig.,  quae  praecessit  (1.  1  §  1  D.  46,  3); 
testamentum  sequens  =  posterius  (1.  3  §  7 

D.  35,  3);  tabtäae  sequentes  =  secnndae 
(l  15  §  3  D.  36,  1);  sequentes  heredes  = 
Substitut!  (1.  56  D.  40,  5);  prima  gradu 
?el  sequenti  heres  institutus  (I.  12  §  6  D. 
38,  2) ;  qui  sequentis  gradus  sunt ;  sequen- 
tis  gradus  cognatus  {\,  42  §  2  eod.  l.  51 
pr.  D.  5, 3);  illo  (qui  primo  gradu  siiccedere 
potuit)  repudiante  oä  seq,  gradum  devoluia 
Huccessio  (I.  1  §  9  D.  32) ;  creditor  sequens 
=  posterior,  im  ®egenf.  öon  prior  (1.  5.  9 
§  4  D.  20,  4.  1.  7  §  6  D.  27,  9) ;  sequitur 
(e«  folgt)  dicere,  videre  etc.  (1.  4  pr.  D.  41 , 3. 
1.  91 1  3  D.  45,  1);  b)  nachfolgen,  be« 
gleiten,  mitgel^  en,  mit  ftbetge^en, ).  16. 


si  paterfam.  adoptatus  sit  —  liberi  eius 
qui  in  potestate  sunt  tum  sequuntur  (1. 15  pr. 
D.  1,  7) ;  liberi,  qui  adrogatum  parentem  se- 
qufmtur  (1.  3  pr.  D.  4, 5) ;  sequi,  patrem^  ma- 
trem,  s.  condtcionem  patris  vel  matris  (1. 19. 
24. 26  D.  1,5);  ex  causa  fideicommissi  manu- 
missus  in  muneribus  civilibus  manumissoris 
oripinem  sequitur  (1.  17  §  8  D.  50,  1);  se- 
qui domicilium  alicuius  (1.  19  §  2  D.  5,  1); 
noxa  Caput  sequitur  (f.  caput  s.  3.  b.);  si 
medii  loci  ususfhictus  legetur,  iter  quoque 
sequi  (1.  2  §  2  D.  8,  5);  indbef.  toirb  t» 
t)on  bem  gefagt,  tt)ad  jugteic^  mit  einem  Der* 
Ankerten  dmnbftftcf  atö  ein  ba}u  geböriged 
9te^t  ober  fonftiaed  ^ubel^ör  auf  ben  (Stttm* 
ber  ber  ^Ktu^tfa^e  flber^ej^t  (l.  20  §  1  eod. 
—  ,iquaero,  an  in  vendttione  etiam  ius  ülud 
(sc.  compascendi)  secutum  sit  praedia?  — 
respondit;  et  hociusad  emptoremtransire.* 
I.  25  D.  8,  3:  ,Si  partem  fundi  mei  certam 
tibi  yendidero,  aquaeductus  ius  —  te  quoque 
sequetur,''  (1.  49  D.  18,  1.  1.  6  pr.  1.  14 
§  5  D.  18,  2:  „hoc  ipso,  quod  fructus  cum 
non  sequuntur,  qui  secuturi  essent  priorem 
emptorem  melior  condicio  videtur  allata."  L 
54  §  1  D.  19,  7:  „Si  dolia  LXXX  accedere 
fundo,  quae  infossa  essent,  dictum  erit  — 
emptorem  semfentur**J;  c)  inXfftiitoctbtn, 
treffen,  3.  9.  quos  ius  monumenti  sequitur 
(1.  18  §  2  D.  lOj  2);  post  mortem  patris 
statim  onera  patrimonU  filium  sequuntur  (l. 
56  §  2  D.  23, 3) ;  peculium,  quod  sequitur  aU- 
quem  (1.  8  §  5  D.  17,  1.  1.  43  f  2  D.  41, 
1.  1.  7   §  8  D.  41,  1);  d)  nac^fommen, 
befolgen,  monad^  fi(9  rid^ten,  \,  9.  iudi- 
cem  in  praediis  dividundis  quod  omnibus 
utilissimum  est  sequi  oonvenit  (1. 21  D.  10, 3) ; 
fides  bona  sequenda  (I.  3  §  2  D.  50,  8); 
sequi  benigniorem  interpretationem  (1. 192  §  1 
D.  50,  17);  sequi  decretum  praetoris  (1.  7 
§  7  D.  26, 7) ;  iudicium,  voluntatem  testatoris, 
defuncti  (1.  46  D.  38,  2.  1.  20  fi  1  D.  39,  5. 
1. 39  §  1  D.  40,  5),  mandatum  alterius  (1.  53 
D.  17,  1);  regula,  sententia  sequenda  (1.  11 
§  1  D.  44,  4.  1.  12  §  2  D.  49, 15);  e)  fidem 
alicuius  sequi,  auf  gemanbed  Xreue   ober 
noxt  \xä)  oerlaffen  (1.  6  §  5  D.  3,  2.  1.  1 
§  1  D.  4,  9.  1.  1  D.  12,  1.  1.  47  D.  28,  5. 
L  26   §  1    D.  36,  2.   1.  24   §  2   D.  42,  5. 
1.  9  pr.  D.  45,  2.  1.  84  §  1  D.  50,  17);  se- 
qui personam,  nomen  alicuius,  S^manben 
oettrauen,  inSbef.  in  Oejug  auf  feine 
Uebernabme  einer  fremben  IBerbinb* 
lic^Ieit,  il^n  atö  Idürgen,  d^^miffor  n.  f.  to. 
annehmen  (1.  19  §  5.  1.  27  pr.  §  1  D.  16, 
1.  1.  45  §  7  D.  17,  1:  —  „tunc  liberatur 
is,  qui  debitorem  delegat,  si  nomen  eius 
creditor  secutus  est.*"  I.  41  §  3.  L  71  D. 
23,  3);  attc^  bebeutet  sequi  aliquem  s.  per- 
sonam, nomen  alicuius  fic^  anl^emanoen 

83* 


Digitized  by 


Google 


616 


Sequior  —  Serviana  actio. 


l^attett,  i^tt  in  2in\ptn^  nehmen,  f.  t).  a. 
eligere  H.  1  §  10.  11.  15.  16  D.  42,  6); 
tb^o  beoetttet  sequi  bona,  fi(^  an  ben  fHadf» 
lai  f^aUtn  0-  5  eod.);  f)  im  lluge  ^af>tn\ 
non  vindicationem  rei  eli^re,  sed  ustira- 
rum  pretü  petitionem  sequi  (l.  4  C.  4,  54) ; 
g)  nuptias  alicuius  sequi,  fi^  mit  ^eman« 
Km  t)et^ot]^cn  (1.  9  D.  1,  9);  ii)  erfol» 
gen,  $.  SÖ.  consilium  habuisse  non  nocet, 
nisi  et  factum  secutum  fuerit  (1.  58  §  2  D. 
50,  16);  ob  rem  datur,  ut  aliquod  sequatur, 
quo  non  sequente  repetitio  conipetit  (1. 52  D. 
12,  6.  cf.  1.  1  §  1.  2  D.  12,  5);  condictio 
causa  data  eatisa  non  secuta  ({.  condicere  u. 
causa  s.  1.  e.);  i)  aud  titoa^  Ip^^"' 
f.  D.  0.  conaequens  esse  (L  1  §  1  D.  2,  8. 
L  28  §  2  D.  2,  14.  1.  288  §  2  D.  50,  16). 

Sequior,  getinger,  Atmet  (1.  8  §  11 
D.  2,>»15). 

Sera,  @(^Io6  5um  fßtt\^lititn  (L  17  pr. 
D.  19,  1). 

SerenisBimuB,  but<^lQU(^tigftet,  tau 
\tx\i4a  (Sfycttüsnäbxcat  (1.  28  §  4  C.  5,  4. 
1. 1  G.  10,  27);  serenitas,  50ut(^lQU(^tig« 
feit  a.  2  C.  11,  41.  1.  1  C.  12,  58). 

Serere»  fften,  §.  ©.  quae  seruntur,  fru- 
menta,  quae  sota  sunt,  solo  cedere  (1.  9  pr. 
§  1  D.  41,  1);  in  arando  serendoque  agro 
impensum  (1.  7  §  16  D.  24,  8). 

Seria,  Xonne  G-  206  D.  50,  16). 

Seriooblatta,  mit  $ut|)ut  gefätbted 
©cibcnjeug  (1.  10  C.  11,  8). 

Sorlcus,  leiben  (1.  23  §  1  D.  84,  2). 

Series,  1)  91  e  i  ^  e,  5. 13.  per  seriem  Sub- 
stitutes admittere  (l.  2  §  4  D.  87,  11).  — 
2)  ^nl^alt,  3.  9.  ültimarum  disposUionum 
series  lege  concessa  (1.  8  0.  6,  22);  famosa 
series  scriptionis  (l  10  C.  Th.  9,  84). 

Sermo,  1)  9lebe,  münblid^e  9(euge« 
tung  (L  29  D.  1,  7.  1.  12  §  2  D.  26.  5. 


1.  8  D.  29,  6).  —  2) 

ic^tiebeneföotte, 
).  7.  1.  L  2  §  1  D. 
5.  1.  12  §  8  D.  80. 
D.  88,  1.  1.  88  § 
40,  4.  1.  8  pr.  D. 


lefiptod^ene  obet  ge» 
iudbtud,  ®a|  (1.  20 
11.7.  1.29.41  D.  28, 
1.  85.  98  D.  82.  1.  7 

4  D.  85,  1.  I.  41  pr.  D. 

40,  14.  1.  112  pr.  45,  1. 


1.  89  §  1.  1.  123  D.  50,  16).  —  8)  »lunb* 
Ott,  ®^)to(^e  a.  20  §  9  D.  28,  1.  1.  11 
pr.  D.  82.  L  1  §  6  D.  45, 1).  —  4)  ©<)tO(^' 
gebtau(^  G-  8  I>.  34,  2.  I.  162  §  1  D. 
50,  16). 

Sermooinatio,  münblic^e  Heu^e« 
tung  (Vat.  §  85). 

Serpena,  erlange  (I.  11  D.  47,  11). 

Serpere,  ftted^en;  tto^fd^:  H<4  ^v« 
ftteden  Q.  4  §  2  D.  29,  4). 

Serra,  ©dgc  (1.  5  pr.  D.  47,  7). 

Serracnlum  ((einige  tefen  servacuhm), 
©teuettubet  (1.  29  §  2  D.  9,  2). 

Sertum,  fttan)  (1.  7  C.  1,  11). 


Serus  (adi.),  sero  (adv.),  \pti,  )tt  fpfit, 
3.  i6.  post^tquam  decreta  est  (bon.  possessio), 
sera  repudiatio  e^e  (1.  1  §  7  D.  88,  9);  sero 
accusat  mores,  quos  uxorem  ducendo  pro- 
bavit  (1.  14  §  10  D.  48,  5). 

Servaculum  f   serraculum. 

Servare,    1)    betva^ten,    unbetle|t, 
nnbetfel^tt,   auftec^t  etl^alten,   ).   9. 
send  ex  eo  appeUati  sunt,  quod  impe»- 
tores  captivos  vendere  —  ac  per  hoc  ser- 
vare  nee   occidere   solent   (§3    I.  1,  3); 
bona  rei  servandae  causa  iubere  possideri 
aut  dotis  serv.  causa  vel  legatorum  servand. 
causa  (1-  26  §  1  D.  50,  1.  cf.  L  4  §  1  D. 
1,  21.  1.  2  D.  2,  12.  tit.  D.  36,  4.  1.  1  D. 
42,  4);  (integram)  senrari  alicui  aetionem 
(1.  4  §  5  D.  1,  16.  1.  3  pr.  D.  20,  1);  vo- 
iuntas  alicuius  servanda  (1.  8  D.  88,  4); 
apud  arbitrum  Falcidiae  defuneti  voluntas 
servatur  (1.  12  D.  85,  2);  novissitna  volun- 
tas servatur  (L  6  §  2  D.  84,  4);  pactum 
servandum  (1.  18  §  1.  cf.  1.  7  §  7  D.  2,  14. 
1.  12  pr.  D.  28,  4);  non  servata  fides  coih 
ventionis  (1. 26  §  8  eod.) ;  servanda  fides  com- 
tractus  (1.  1.  2  C.  4,  54);  si  convenit  — 
lex  contractus  servabitur^.  24  D.  16,  8); 
serv.  transactionem  (L  122  §  5  D.  45,  1); 
servandum  iusiurandum  (1.  1  pr.  D.  25,  6). 
->  2)  bead^ten,  beobad^ten,  %.  fd.  anti- 
quum  ius  servandum  est  (1.  2  §  20  D.  38, 
17V,  ius,  quod  servatur  in  testamento  (L  41 
§  1  D.  81);  servari,  servandum  esse  in  sti- 
pulationüms  (1-  109  D.  45,  1.  L  5  D.  46. 
5),  m  kgato  (L  20  §  8  D.  88,  2),  m  lege 
Falc.  (1.  62,  pr.  D.  85,  2);  idem  in  hoc  causa 
servandum,  quod  servaretur,  cum  etc.  (L  21 
pr.  D.  46,  1);  perinde  omnia  servabuntur, 
ac  si  etc.  (1.  67  §  1  D.  81);  diversum  in  eo 
servari,  qui  etc.  (1.  4  D.  1,  22).  —  8)  U^ 
toad^tn,  t>txtoahttn,%.f6.  servandum  t^' 
quid  eonducere  (1.  19  D.  13,  6);  serv.  i?«»- 
trem  (1.  8  D.  25,  4);  in  publieo  sine  vin- 
culis  servari  (L  48  D.  50,  16).  —  2)  OOt* 
behalten:  modicum  sibi  residuum  serv. 
(1.  87  §  4  D.  8a—  5)  etfeftt,  etpattet 
belommen,  }.  9.  serv.  sumptus  in  rem 
factos,  quod  tmpenderit  aliquis  (l  48  D.  6, 
1.  1.  28  §  1  D.  24.  1.  L  23.  42  J[  1  D.  24. 
3),  quod  praestiterit  aliquis  (L  ^  D.  4,  4. 
L  9    D.  10,   3.  I.  67  pr.  D.  17,  2]}  übet* 
^tt^  etlongen  (1-  17.  18  §  4  D.  3.  5. 
L  2  D.  U,  8.  1.  9  pr.  D.  16,  2.  1.  22  §  2. 
1.  27  §  5.   L  45  §  7  D.  17,  1.   L  2  i  15. 
1.  18  D.  18.  4.  1.  85  §  1  D.  19.  2.  l  53 
D.  23,  3.  I.  39  §  15.  1.  61  D.  26.  7.  L  13 
41  pr.  52  pr.  55  D.  46, 1);  au^  beliehen 
(L  2.  18  D.  20,  4), 

Serrlana  actio  s.  Serv.  ludidom,  1) 
bie  utfptünglid^  bem  fßttüä^ttt,  »eb^ 
bet  $ft(^  fein  Snbentcit  (invecta  et  illala) 


Digitized  by 


Google 


Servilis — Seu. 


517 


$f  anbglAubiget  ju^ebenbe  ftlage 
auf  Setf  olguna  feined  $fanbre(^td 
aegen  iebett  Oeji^et  bed  $f anbei», 
in  toelc^  fpAtetn  9bidbe^nung  fte  aud^  guoM 
Sery.  actio  genannt  mtrb  unb  mit  actio 
hypothecaria  gleid^bebentenb  ift  (§  7  I.  4,  6. 
L  42  §  8  D.  3,  8.  1.  29  D.  10,  2.  1.  3  §  8 
D.  10,  4.  1.  28  pr.  D.  18,  7.  L  13  §  1.  1. 
17  §  1  D.  16.  1.  1.  1  §  2.  L  3  pr.  L  7. 
18.  21  §  1  D.  20,  1.  1.  34  §  2.  1.  35.  66 
pr.  D.  21,  2.  1.  1  pr.  D.  20,  6.  L  2  D.  43, 
88.  1.  4  §  30  D.  44,  4).  —  2J  bie  bem 
Mufev  einet  (Srbfcbaft  gem&btte  lllage  (Gai. 
IV,  36). 

Servilis,  auf  @clat)en  bejüglic^ ,  i^nen 
ti^tn,  ).  9.  sery.  causa,  condieio  (1.  8 
S  1  D.  4,  5.  1.  1  pr.  D.  48,  20);  peeulium 
serv.  (1.  4  pr.  D.  15,  1). 

Bervire,  1)  aU  @clat)  bienen  (1.  11 
D.  4,  6.  1.  1  §  6  D.  15,  1.  1.  1  §  2  D.  22, 
6.  L  8  §  15.  1.  4  §  4.  5  D.  40.  7.  1.  34 
D.  45,  8).  —  2)  bienftbar  fein,  toon 
@ad^  gefagt,  melcfie  mit  einet  ©ettHtut  be« 
taftet  finb  G-  57  D.  7,  1.  1.  8  §  1  D.  8, 1. 
1.  6.  26  D.  8,  2i'^„nidli  res  sua  servit.** 

§1.  30  §  1.  L  82  §  f  eod.  1.  27.  34  pr.  D. 
,  3.  L  6  §  1  D.  8,  6.  1.  2  §  10  D.  39,  3. 
1.  3  §  2  D.  43,  20.  1.  90.  169  D.  50,  16), 
serrieDs  fundus,  praediumt  area,  locw  (1. 
9  D.  8,  1.  1.  20  §  8.  5  D.  8,  2.  1.  20  §  1. 
1.  23  §  2  D.  8,  3.  1.  8  pr.  D.  19,  1.  1.  140 
§  2  D.  45,  1).  —  3)  einet  «efc^öfti- 
gung  obliegen,  einen  50ienft  bet» 
richten,  befotgen,  ».  lö.  serv.  per- 
sanali  muneri  (I.  18  §  17  D.  50,  4);  an- 
fianae  urbis  (1.  6  §  3  D.  50,  6).  —  4)  ttio* 
nacfi  fi(^  tickten,  tooran  fid^  galten, 
§.  fß.  sery.  quanUtaU  contraotus,  im  (9e« 
gen{.  t>on  excedere  yel  minuere  quantitatem 
(1.  2  §  8  D.  13,  4V,  sery.  iuri  natural!, 
im  ®egenf .  t)on  receaere  a  iure  nat.  (L  6  pr. 
D.  2,  1);  sery.  verUs  edicti  (1.  1  §  30  D. 
14,  1). 

Servitium,  1)  ©clabenbienft,  a.-  »• 
omnes  qui  in  servitio  sunt,  etiam  Hberi  ho- 
mines,  qui  bona  fide  seryiunt  (1.  25  §  2  D. 
21.  1).  —  2)  %>itnft  übet^au^,  a-  »•  of- 
ficii  sui  adhibere  seryitium  (1.  5  C.  10,  19) ; 
ad  ecdesiam  servitio  fideliore  transire  (1.  4 
§  8  C.  1,  5);  sery.  adimplere  (1.  1  pr.  G.  1, 
27).  —  2)  ©clatjen  (1.  2  C.  4,  % 

Servltus,  1)  @clat)erei,  im  ®egen{. 
toon  libertas  s.  b.  (1.  4  pr.  |  1  D.  1,  5: 
,Sery.  est  constitutio  iuris  gentium,  qua  quis 
dominio  alieno  contra  naturam  subicitur**); 
ex  possessione  servitutisde  suo  statu  ^üt^are, 
in  libertatem  recZamar«;  ex  servüutem  hber- 
tatem  Utigare,  reclamare  (f.  libertas  s.  b.  u. 
proclamare  s.  3);  ex  servit,  in  libertatem  — 


ex  libertate  m  servit,  petere  aliquena  (f.  pe* 
tere  s.  4.  b).  —  2)  ©clatoenbienp  (1.  13 
§2  D.  34,  1.  1.  28  §  8  D.  48,  5);  bie 
©clat)en  felbfi  (1. 195  §  3  D.  50, 16:  „Ser- 
vitutium  quoque  solemus  appellare  fami- 
lias'^J.  —  3)  ©ettoitut,  tienftbatfeit 
einet  6a(^e,  b.  b.  ha»  8ied^tdk)et^Itni6,  tvo« 
naä)  biefelbe  in  ve^ng  auf  einzelne  9ht|ttngen 
einem  anbetn  afö  bem  (Sigentl^ümet  untet« 
motfen  ift,  fei  ed,  bag  biefeiS  »etl^AItniB  hum 
IBottl^eil  einet  beftimmten  ^^on  (sendt.  iw- 
sonarum,  hominumj  ober  bed  ietoeifigen 
C^ent^ümetd  eined  befHmmten  ^ftunbfHlcId 
(seryit.  rerum,  praediorumj  befielt  (1.  1  D. 
8,  1:  „Servitutes  aut  personarum  sunt,  ut 
usus  et  usus  fructus,  aut  rerum,  ut  seryit. 
rusticorum  praediorum  et  urbanorum."  1. 
15  pr.  eod.  L  20  §  8  1.  34  pr.  D.  8,  3. 
L  1  §  1  D.  8,  4);  servitutium  nan  ea  na- 
tura est,  ut  aliquid  faciat  quis,  sed  ut  ali- 
cpiid  patiaiur  aut  non  faciat  (L  15  §  1  D. 
8,  1);  seryit.  praedMrum  urhanorum  (tit 
D.  8,  2),  rusticorum  (tit.  D.  8,  3);  unb  ^ttiat 
be)ei(^net  bet  tlndbtucf  f  omol^I  hcA  bntc^  bie« 
fed  9lecl^td))et^Itnig  begtünbete  9le(^t,  ser- 
yitutem  adquirere,  retinere,  vindicare,  sibi 
campetere  contendere  (1.  8  §  1.  1.  11. 12  D. 
8,  1.  1.  2  pr.  D.  8,  5),  ald  aud^  bie  bataud 
entf^ngenSe  SSetpflid^tung,  ).  9.  senri- 
tutem  imponere  (1.  2.  8  pr.  19  D.  8,  1. 
1.  83  §  1  D.  8.  3). 

Servltu  Snlpiolus,  ein  jut  Äeit  (liceto'd 
febenbet  9iebnet  unb  ^utift  (1.  2  §  42.  43 
D.  1,  2). 

Servulufi,  © cl a ö e  (1.  52  §  4  D.  9,  2). 

Servus  (Subst),  1)  @claö  (L  4  §  2  D. 
1,  5:  „Serin  ex  eo  appellati  sunt,  quod 
imperatores  captivos  veridere  ac  per  hoc  ser- 
vare  nee  occidere  solent^^J ;  serva,  @ cl a to i n 
n.  2  pr.  D.  9,  2.  1.  1  pr.  D.  11,  3).  —  2) 
a)ienet  (L  1  §  5  C.  1,  27). 

Servus  (adL),  1)  ald  ©dato  bie« 
nenb:  seryae  persanae  Q.  6  pr.  D  48,  5). 
—  2)  bienftbat,  toon  ©tunbftüden  gefagt, 
»elt^  mit  einet  ©etöitut  belüftet 
fmb:  seryus  fundus  (L  22  §  3  D.  10,  2. 
1.  '20  §  1  D.  41,  1;  seryum  praedium  (1.  8 
§  1  D.  19.  1);  serya  area  (1.  34  D.  8,  2); 
seryae  aedes  (l.  35  eod.  1.  6  pr.  §  3  D. 
8,4). 

Sesounoia,  anbettl^alb  3^^^' 
tbeile  eine^  9^,  übetl^upt  eined  ^n^en, 

».  einet  GhrbfÄaft  0-  8  §  8  D-  5,  2.  1.  42 
28,  6). 

Bessio  f.  sedere. 

Bestertius  numinus,  eint  ©ilbet^äMn^e, 
2V2  %d  obet  1/4  ^enat  entl^aUenb  (1*  37  G. 
8,  53). 

Seu,  nnh,  and),  obet  (1.  30  D.  34, 


^ 


Digitized  by 


Google 


518 


SeTcritas — Sigillaria. 


2);  mh  — sau,  tniWthtt —  ^htt  (\.l 
I  3  D.  3^,  1). 

tererttas,  Strenge,  im  (^egenf.  ipcm 
dementia^  knita«,  bcnignitat  (L  1 1  pr.  B. 
48,  19);  leTentaf  ecltci«,  ;^;c(«  (L  9  §  2  B. 
14,  6.  L  1  §  1  D.  47,  9.  L  15  pr.  D.  48, 
10),  uidkantis  (L  14  §  4  D.  38,  2). 

tereritndo  =  sereritas:  poena«  se- 
Tcrit  0-  2  C.  11,  55). 

BeweruM  (adi.),  serere  (adr.),  ftreng, 
5. 9.  terera  inUrloeutio  (1.  3  §  1  D.  1, 15T; 
«ererioTy  severiMima  $enientia  (1. 1  §  5  D. 

3,  1.  L  49  I  1  D.  46,  1);  serere  r«iii  ex- 
sequi  (L  6  B.  48,  6);  deverisiiine  animad- 
vertere  0-  21  B.  1,  18). 

SeFeros  (L.  Septimias),  römtfc^  ftaifer, 
Sätet  be^  ftittonimid  dtoocaDa  (t  41  §  3.  5 
B.  30.  1.  4  C.  6,  24). 

Serems  (ValeriusJ,  Sttrift,  todäftt  tn>n 
gitlUm  citirt  unrb  (1-  29  B.  3,  5). 

8ez,  fec^d:  feminis  lex  lolia  a  moiie 
viri  anm  tribuit  vacationem^  a  divoriio  sex 
mensium  —  a  repudio  anni  et  sex  mensium 
(ülp.  XIV). 

Sexagenarins,  1)  f ec^Ug  3a6re  alt 
(ülp.  XVI,  8).  —  2)  etn  lalferlü^  ©eamtet 
(f.  cenienarias). 

Baxagesimns,  fe(fiitgfter,  ).  0.  intra 
iexages.  (üem  (1.  12  §  6.  1.  13.  14  pr.  §  1 

B.  40,  9). 

Sezaginta,  \tA^ia,  5.  6.  minor  sezag. 
annis  (1.  15  §  2  B.  1,  7). 

Sezoenti,  {e(^d|^unbert:  sexc.  aurei, 
qaibQs  fisci  patronis  consulatar  (1.  26  §  4 

C.  2,  7).     . 

Sezennium.  Reitvanm  tion  {ecfid 
Sollten  a.  171  pr.  C.  Tb.  12,  1). 

Beztaiui,  ber  fe(^fte  X^eil  etned  ^8, 
ühetfyiM  eiltet  (Statuen,  ).  9.  einer  dhrbfc^aft 
(1.  76  B.  29,  2.  1.  30  pr.  B.  44,  2.  1.  51 
§  2  B.  28,  5). 

Seztarium  b.  seztarins,  ein  &t\&%  a)  für 
{JlüfftgWten,  bcn  fcc^en  2:beil  eine«  congius 
ent^ßenb,  tim  Siöfel  (1.  13  pr.  B.  38, 
7);  b)  für  betreibe,  ben  fec^ften  Xl^eil  eine« 
modiug  entl^altenb,  etma  SDlelie  (1.  21  §  5 
B.  47,  2.  1.  9  C.  10,  72). 

Beztus,  fed^fter,  3.  fß,  sexta  (sc.  pars 
dotis)  retinetur  graviorum  morum  nomine 
(Ulp.  VI,  12);  sexta  (sc.  hora)  noctis,  SWtt* 
tcrnac^t  (1.  1  B.  40,  1). 

Beztus,  Surift  (f.  Pomponius). 

Sezus,  (S^eJc^IeÄt,  männli^ed  ober  todh* 
Il(^c«  (1.  10  B.  1,  5.  1.  18  B.  27,  1.  1.  6 
§  3  B.  40,  7). 

81,  1)  »enn  (1.  14  pr.  §  1  jf.  1.  17  §  8. 
5  ff.  1.  18.  19  pr.  §  1.  1.  20  B.  21,  1. 
1.  29  B.  35,  1.  1.  21  pr.  B.  40,  7);  in«bef. 
Aur  eeaei(^nung  einer  Oebinaung  n.  2  — 

4.  10-12.  16.  19.  23.  28   B.  28,   7.   1.  2. 


4  §  1.  L  7.  10  §  1.  1.  11  §  1.  L  14.  15. 
19.  21.  26.  29.  31.  33  §  4.  L  40  §  1.  2. 
L  45.  47.  52.  62  §  2.  L  63.  64.  67. 69.  72. 
76.  77  §  2.  L  79  §  4.  L  81—84.  89.  91. 
94.  101  §  1-3.  1.  103.  106.  107.  112 
B.  35,  1.  1.  8—10. 19.  27  §  1.  1.  38  §  16. 
L  45  §  3.  L  49  §  2.  l.  61.  64.  71.  72  f  1. 

2.  L  85  §  6.  1.  97  §  2.  L  99  §  1.  L  108. 
115.  126  pr.  129  B.  45,  1);  ita  si  (f.  iU 
8.  b.);  ae,  atque  si  (f.  biefe  W^.);  si  non  = 
nisi  (1.  10  §  2  B.  2,  11.  1.  40  §  2  B.  2, 

14.  1.  48  §  3,  3.  l.  13  §  3  B.  9,  2);  si 
—  Bi,  enttoeber  —  ober  (1.   14  B.  2, 

15.  1.  10  8  3  B.  37,  4).  -  2)  ob,  j.  ». 
quaerere,  si  etc.  (L  11  B.  28,  8.  L  3  §  1 
B.  37,  6);  mÄü  imUressSy  parvi  referre^  si 
etc.  (1.  9  §  1  B.  2,  13.  L  5  §  1  B.  34, 
3).  —  3)  8l  quidem,  toeil  (1.  32  B.  12,  1. 
1.  1   §  1   B.  47,  9.   1.  20  C.  2,  4.  L  7  C. 

3,  1);  loenn  jebod^,  menn  nur  (1-  -^  §  3 
B.  2,  13). 

Sibi,  sibimet  {.  sui. 

Bio,  a)  {0,  bergepalt,  sie  —  quemad- 
modwm  (L  18  B.  20,  1.  L  15  §  3  B.  49, 
17);  sie  —  atque  si  (1.  1  pr.  B.  1,  19); 
sie  —  quasi\  quasi  —  sie  (1.  10  pr.  B.  2, 

14.  1.  2  §  1  B.  3,  2.  1.  2  B.  3,  4.  L  37 
B.  4,  3.   1.  11  §  9  B.  11,  1.   1.  3  §  9  D. 

15,  3.  1.  13  B.  39,  5);  b)  fo  febr,  j.  ». 
sie  abondare,  ii<  etc.  (1.  2  §  8  B.  2,  11): 
c)  bemnac^  0-  5  §  1  B.  5,  3.  1.  1  pr.  D. 


c)  htmnad^  (1.  5  §  1  B. 
14,  1.  1.  15  B.  19.  5). 
Bica,  ^olc^  (§  5  I.  4, 


18). 


Bioarius,  äfteuc^elmörber  lex  ComeUa 
de  sicariis  (§  5  cit.  cf.  Oomelia  s.  b.). 

Slcoare,  trodnen,  j.  i6.  agrorum  ste- 
candorum  causa  fossa  facta  (1.  1  §  4.  l.  2 
6  1  B   39   3) 

Slocitas,  irodenl^eit  (1.  18  B.  8,  5). 

Sioous,  troden,  §.  Sß.siccum  relinquere 
locum  a  30  §  2  B.  41,  1). 

SiciUa,  bic  3nfel  ©icilien  (1.  99  pr. 
B.  50,  16). 

SicilicuB,  ber  toierte  Sl^eil  einer  uneia 
ober  ber  48rte  ^^eil  eined  lld,  überbaut^ 
eine«  ®anAen,  j.  ©.  einer  (grbft^ft  (1.  21 
§  2  B.  33,  1). 

Sloubi,  menn  irgenbtoo  (1.  1  §  10  B. 
3,  1.  1.  1  §  1  B.  22,  5;. 

Siout  8.  siouti,  1)  fo  loie,  ).  S.  sicui 
-  ita  (1.  10  B.  1,  8.  1.  11  §  1  B.  10.  4. 
1.  20  pr.  B.  19,  2);  praedia,  siccut  a  me 
possessa  sunt,  sicutx  comparata  sunt,  do  1^^ 
(1.  91  §  1.  3  B.  32).  —  2)  aum  ©eifpiel 


32).  - 
3.  1.  11 


a.  1  §  1  B.  1,  8.  l._ll  §  1  B.  10,  4).  — 


3)  gleic^fam  (Goi.  n,  161). 

Sifo,  @^)ri|e  (L  12  §  18  B.  33,  7). 

BlgUlaria,  %Xct%  in  9lom,  »0  Silber  unb 
mit  Silbern  gezierte  @o(^  t)er!ouft  merben 
(1.  102  §  1  B.  32). 


Digitized  by 


Google 


Sigillatim — Simplex. 


519 


Sigillatim  f.  sinaillaUm. 

Sigillatos,  mit  ueitten  t^ilbern  t)et» 
ai|ctt  a  11  C.  Th.  15.  7). 

SigiUmn,  fletned  eilbtverf  (1. 18  §  7 
D.  7,  1.  1.  6  D.  10,  4.  1.  41  §  18  D.  80. 
L  12  §  28  D.  88,  7.  1.  19  §  8.  1.  32  pr. 
D.  84,  2);  oitd^  f.  t).  a.  Siegel  G-  1  §  86 
D.  16,  3.  1.  11  §  8  D.  19,  2.  1.  1  8  2. 
L  2  §  4.  1.  4.  7  D.  29,  8). 

Bighmi,  8^<^/  fbud^Haht  ^wc  Oe^eid^o 
mtng  ganzer  ^orte,  ^Cboretoiatitr  (L  1 
§  13.  f.  2  §  22  C.  1,  17). 

Signaciaum,  (BUqtl,  $etf(^aft  (§  8 
I.  2,  10.  1.  1  §  86  D.  16,  8). 

Signare,  1)  0ef  iegcln,  t)etf  ieacin,  5.©. 
sign,  tegtamentum,   tabulas  (l.  19.  22.  27 

B.  28,  1.  L  10  D.  28,  8.  1.  20  §  1  D.  29, 
1);  pecnnia  in  sacculo  signato  deposita 
(1. 1  §  36  D.  16, 8);  signata  vasa,  dolxa  (1. 1 
pr.  D.  18,  6);  vmwn  signatnm  (1.  11  §  8 
D.  19,  2);  sign,  domum  debitoris  absentis 
(L  20  D.  47,  10).  —  2)  pt^^n,  5.  «. 
signata  materia  (1*  6  D.  6,  1);  signatnm 
awrtm,  argentum  (1.  27  §  4  D.  84,  2); 
signata  pecunia  (1. 19  pr.  eod.  1.  8  pr.  D.  48, 
18).   —   8)   ttnter{(^reiben,   subscribere 

fl  15  C.  5,  37).  —  4)  bejcic^ncn,  aui* 
^red^en,  lege  signatum  (1.  5  C.  10,  16). 
Signarias,  totx  IBilbet,  Siegel  unb 
bergt  toerfettigt  (i,  1  C.  10,  66). 
Signatio,  f (friftlici^e  Stflftt ung  (1. 19 

C.  Th.  11,  1). 

Signator,  IBefteglet  (1*  ^^  !>•  ^*  ^• 
1.  4.  6.  7  pr.  D.  29,  8.  1.  3  §  9  D.  43,  5. 
1.  32  D.  47,  2). 

SignatoriuB  aniüus,  Siegelring  (1.74 
P.  50,  16). 

Signifer,  gfa^nenttager  (1.  2  C.  Th. 
14,  7). 

Signifloare,  ht^ti^ntn,  audbrüden, 
audf |)te(fien,  bebeuten  (L  4  §  4  D.  1, 16. 
L  66  D.  8,  8.  1.  4  §  1  D.  26,  10.  1.  46 
8  2  D.  27,  1.  1.  7  §  2  D.  84,  5.  1,  4.  86. 
41.  44.  62.  78.  98.  95.  126.  182. 166.  169. 
170.  180.  213.  224  D.  SO,  16);  aignifi- 
catio,  signifloatua,  Sejetc^nung,  9(ud« 
btttd,  »ebeutung  Q.b  pr.  94.  125.  189. 
195  8  1*  2-  1-  225.  288  8  2  eod.);  signi- 
ficativus,  jur  ^ejetc^nung  t)on  ettoai} 
bienenb  (L.  232  eod.  1.  75  8  2  D.  45,  1). 

Signinus,  attiS  SRöctel  unb  Scherben 
bereitet  0-  1  8  10  D.  48,  21). 

Signum,  1)  geid^en,  Wttximal,  a*  O* 
8igni8  quibusdam,  indubitabili  signo  de- 
manatrare  p.  1  8  6  D.  21,  1.  1.  9  8  8  D. 
28,  5}.  —  2)  gelbacici^en,  gabnc,  §.  ö. 
discedere,  (wocwi  a  aignis  (1.  4d  D.  4,  6. 
1.  8  8  6  D.  22,  5.  L  1  C.  12,  42);  signis 
fel%c&M8  applicati  (1. 1  8  2  C.  12,  45);  qui 
Signa  nostra  comitantur  (1.  an.  8  1  C.  12, 


80).  —  8)  eUb,  »ilbfftule:  Signum  dei 
in  Sacra  aede  statui  inbere  (1.  80  8  2  D. 
84,  2).  —  4)  Siegel  (L  22  8  3.  5.  7  D. 
28,  1.  1.  11  D.  28,  3.  1.  20  8  1  D.  29,  1. 
1.  3  D.  88,  6). 

Silaniannm  Sotom,  ein  unter  Hngnft 
tjcrfofter  SenotÄbefd^Iuft  de  publica  quae- 
stiane  a  familia  necatorum  hdbenda  (1.  1 
pr.  8  13  ff.  D.  29,  5). 

Silentiarins,  ^iferl.  fiammerberr, 
n>elc^er  für  9lu]^  unb  Orbnung  im  Idferl. 
^Icfie  SU  forgcn  l^tte  (tit.  C.  12,  16). 

Silentium,  Stillf  (^loeigen,  5. 9.  filinm 
silentio  exheredare  =  praeterire  s.  2.  (1. 12 
pr.  cf.  1.  47  84  D.  38,  2);  süentium  irro- 
gatum  alicui  =  advocationibus  interdictam 
(1.  8  D.  8,  1);  longo,  longioris  temporis 
silentio  scpita,  finita  (1.  1  8  12  D.  88,  17. 

I.  280  D.  50,  16). 

Silere,  silescere»  fd^tveigen  (1.  9  8  1 

C.  8,  12.  1.  5  C.  9,  18). 

Suez,  fiief  elftein  (L  4  8  5  D.  8,  5). 

Silia,  2ltamt  einer  lex,  tooburd^  bie  legis- 
actio  per  eondictionem  in  öepg  auf  bie 
gorberuttgen  beftlmmtcr  ©elbfummen  einge» 
fül^  tourbe  (Gai.  IV,  19). 

SlUgo,  eine  feinere  9(rt  SBei^en  (\.  29 

D.  8,  5);  siUginarius,  Sßeiaenl^ftnbter 
(I.  51  8  11  D.  -47,  2). 

Biliqua,  1)  Sd^Otc  (1.  77  D.  50,  16). 
—  2)  eine  Reine  SWilnae,  ben  24ften  SJetl 
eined  solidus  betrogenb  (1.  26  8  1  Cf.  4, 
82.    1.  un.  C.  8,  12). 

Billus,  S|)ottgebid6t  (CoU.  H.,  6  8  5). 

Suva,  »alb  a.  9  87-  L  10  D.  7, 1.  1. 18 
8  3  D.  18,  7.  1.  30  pr.  8  5  D.  50,  16). 

Simia,  «ffe  (1.  9  pr.  D.  48,  9).       t^ 

Similis,  ftqniid|^  ).  9.  heres  similesque 
personae  (1.  8  8  5  D.  11,  6);  glcid^:  simili 
modo^^simüiter  (adv.),  auf  gfeidöe  SBcif e, 
ebenfo  G-  ^-  ^  ^'  1.  6.  l  2  8  2.  9  D.  2, 

II.  1.  85  8  8  D.  4,  6.  1.  242  8  3  D.  50, 
16);  simile  ius  in  filiis  et  in  filiabus; 
omnes  similiter  ad  successionem  ab  in- 
testato  voeari  (8  5  I.  2,  13),  non  similiter, 
ut  etc.  (1.  63  D.  21,  1). 

SimiUtudo,  ^Cel^nlid^Ieit,  )lnaIogte, 
%.  fd.  ad  similitud,  absentis  haberi  (1.  35 
8  8  D.  4,  6);  utilis  actio  ad  similitud. 
eius,  qui  etc.  (1.  2  C.  4,  10);  (Sfleid^beit: 
custodiae  simihtudinem  pati  i}.ll  C.  9,  2). 

Simplarius,  aeringfilgig  (l.  48  8  ^ 
D.  21,  1:  „SimpJ,  venaitionum  causa  ne 
Sit  redhibitiOj  in  usu  est^O- 

Simplex,  1)  einfad^,  ^.  O.  substitutio 
simpl.  im  (SJegenf.  toon  duplex  (1.  1  8  1  D. 
28,  6);  interdicta  simpl.  im  ®egenf.  toon  du- 
plicia  (8  7  L  4^  15:  «Simpl.  sunt,  veluti  in 
guibus  alter  actor,  alter  reus  est:  qualia 
sunt  omnia  restitutoria  aut  exhibitoria* 


Digitized  by 


Google 


520 


Simplicitas  —  Singillatim. 


•  1. 2  pr.  D.  48, 1);  simpL  donatio,  im  (Sfeoenf. 
t^on  sapremi  iudicii  divkio  (1.20  §3  D.10,2), 
ober  toon  ante  napiias  donatio  yei  dos  (1. 20 
g  1  C.  6,  20);  flimpl.  conventio,  im  ^egenf. 
»on  verboroin  obligatio  (1.  6  C.  5,  12).  — 
2)  natürlid^,  unberborben  (L  37  D.  21, 
1 :  —  praesumptum  est  ea  mandpia,  quae 
i'udia  sunt,  simpliciora  esse  et  ad  ministeria 
aptiora*'). —  8)  einfdltia:  homo  simplex, 
imo  magis  stultus  (1.  13  pr.  C.  5,  51); 
hominfs  simpliciores  (1.  H  §  5  D.  11,  7). 
Bixnplioitas,  1)  (SinfQ(^$eit:  simplic. 
legibus  amica  (§  3  I.  3,  2.  cf.  §  7  1.  2, 
28:  —  .nobis  in  legibus  magis  siim>licitas 
quam  difHcuUas  placet'').  —  2)  dinfalt 
1  1  j)r.  D.  4,  8.   1.  3  pr.  D.  4,  6.  1.  25 


1  D.  22,  3.  1.  C  §  18  D.  26,  10.  1. 1  pr. 

.  29.  1). 

Simplioiter  (ady.),  1)  einfach,  o^ne 
Umftänbe,  o^ne  totitttti,  o^ne  nähere 
Oeftimmung,  }.$.  non  simpl.  (sed  causa 
cognita)  poUieitus  praetor ,  se  daturum 
actionem  (L  6  {|  8  D.  29,  4);  simpl.  (im 
Qkatn].  toon  per  inquisitionem)  datus  tuior 
a.  5  C.  5.  59,  1.  9  §  9  D.  26,  7);  simpl. 
(im  (SIegenj.  toon  ad  iudicem)  denuntiare 
(L  18  pr.  D.  48,  5);  simpl,  (im  ©egenf .  Oon 
poena  adiecta)  promt^tere  (1.  27  §  7  D.  4, 
8);  simpl.  (im  (S(egenf.  Oon  sub  condicione) 
donate  (1.  9  §  1  D.  14,  6);  simpl.  (im 
(S^egenf.  toon  invicem)  rogare  restituere  (1. 6 
pr.  C.  6, 49);  simpl.  tnterrogatus,  im  ®cflcnf. 
toon  ita  interrogatus:  intra  Kalendas  quin- 
tas?  (1.  1  §  3  D.  45,  1);  simpl.  intervenire, 
im  (S^egenf.  toon  satisdare  (1.  5  §  3  D.  46, 
7).  —  2)  fc^Iic^t,  ungcfünftelt,  o^ne 
galfc^,  aufrichtig  (L  3  ß  1  D.  22,  5. 
1.  5  §  4  D.  26,  8.  1.  10  §  4  D.  42.  8).  — 
8)  einfältig,  tböric^t  (l.  5  §  6  D.  3,  5). 

SixnpluSy  einfach*.  simplum(6C.  pretium), 
simpla  (sc.  pecunia),  ber  einfache  (S)elb« 
toertb  einer  ©ot^  (l.  1  pr.  D.  3,  6.  1.  14 
§  9.  10.  1.  21  §  2  D.  4,  2.  1.  17  pr.  D. 
14,  3.  1.  45  D.  21,  1.  1.  11  §  1.  1.  16  pr. 
27.  37  §  2.  1.  56  pr.  60  D.  21,  2.  1.  34 
§  2  D.  44,  7.  1.  5  pr.  D.  49,  14). 

Bimiil,  Auglet(b,  5.  IB.  simulmori,  perire 
(1.  34  pr.  42  D.  28,  6.  1.  16  pr.  17  D.  34, 
5);  nee  enim  natura  permisit  simul  uno 
impetu  duos  infantes  de  utero  matris  ex- 
ceaere  (1. 15  D.  1, 5);  a  duobus  simul  empta 
res  (1. 31  D.  17,  2);  simul  iUi  et  Uli  pignus 
datum  (1.  16  §  8  D.  20,  1);  simul  et  rem 
et  causam  redderc  actori  (1.  35  D.  50,  16); 
duo  argentarii  quorum  nomina  simul  eunt, 
beren  §orbemngen  gleichen  SdfM  ge^en,  in 
gleid^em  IBer^AUnig  ftel^en  (1.  34  D.  4.  8); 
simul  cum,  simulac  s.  simulatque,  aviäf  si- 
mul allein,  f  0  balb  aU  (1.  35  §  8  D.  4,  6, 
1.  59   D.  6,    1.    1.  50  pr.   D.  17,  1.    1.  8 


D.  36,  8.  L  18  S  8  D.  41,  2.  1.  244  D.  50, 
16.  1.  1  D.  50,  17). 

Simulaorum,  ®ö|enbilb  (1.  6.  8.  10. 
12  pr.  §  2  C.  Th.  16,  10). 

Simulare,  fälfc^Iid^  toorgeben,  toof 
fpiegeln,  erl^euc^eln,  §um  Schein  \>ox* 
nel^men;  aimulatio,  SSorf Siegelung; 
sünulate  (adv.),  liUm  (Schein,  s*^*  ^^^ 
simulari,  aliud  agi  (1.  1  §  2  D.  4,  3.  cf. 
1.  7  §  9  D.  2,  14);  acta,  gesta  simulata; 
quae  simulate  agutUur,  genmtur  (L  21  C.  2, 
4.  1.  2  C.  4,  22.  1.  17  C.  4,  29.  1.  20  C.5, 
16);  simulata  venditio  (l-  2  D.  39,  3);  si- 
mulatae  nuptiae  (L  30  D.  23,  2);  simula- 
tum  divortium  (1.  64  D.  24,  1);  simulatns 
furor;  simulatio  dementiae  (1. 13  §  1.  1. 14 
D.  1.  18);  se  simulare,  fi(^  fAIfd^Iic^ 
toofür  ausgeben,  }.  )B.  se  simul.  patrew^ 
familias  (L  6  D.  14,  5),  ereditarem  (L  43 
pr.  D.  47,  2). 

Simiatas,  (S^roII,  6ag  (1.  22  D.  34.  9. 

1.  6   C.  5,  87). 

Sin,  tocnn  ober  (L  9  §  4  D.  4,  3.  L  17 

5r.  D.  8,  2.  1.  4  pr.  D.  10,  2);  sin  autem 
.  17  §  4  D.  21,  1.  1.  88  §  2  D.  34,  2). 
Sinceritas,  1)  filar^ett:  sine  mentis 
(l.  3  pr.  C.  6,  22).  —  2)  ölaubtoüfbig' 
leif:  sine,  testamentorum  (§  4  I.  2, 10).  — 
8)  sine,  tua  aU  laiferl.  Xitutatur  (L  6.  8 
C.  Th.  1,  6). 

Sinoerus,  aufrichtig,  teblic^:  sine 
fides  (1.  2  C.  4,  46);  sinoepiter  (adv.), 
ol^ne  golfc^  (1.  10  C.  8,  27). 

Bine  (praep.),  ol^ne,  3.  IB.  locus,  qui 
sine  Villa  est  (1.  27  pr.  D.  50,  16);  deberi 
sine  ülia  exeeptionis  remotione  (1.  lOeod.); 
sine  praetore  (audore),  sine  praetoris 
auctoritate  transigere  (1.  8  §  2.  15.  23  D. 

2,  15);  sine  iwtsu,  permissu  praetoris,  sine 
venia  edicti  impetrata  in  ius  vocare  (1. 13 
16.  25  D,  2,  4);  sine  ulio  iudiee  temere 
possidere  (1.  13  D.  4,  2);  quae  sine  uüo 
bcripto  populos  probavit  (1. 32  §  1  D.  1,3). 

Binere,  geftotten,  bulben,  lafjcn, 
redemptor  siivam  ne  caedito  —  nece  quem 
cingere,  caedere,  urere  sinito  (1.  29  D.  19, 
2);  non  per  medias  vineas  ire  agere  si- 
nendus  (1.  9  D.  8,  1) ;  legare  —  ut  sinerd 
heres  sibi  habere  (1.  16  D.  34,  8);  heredem 
—  ei  dare  damnare,  sinereque  eum  uti  et 
frui  (1.  30  §  1  D.  82);  heres  damnatuii 
sinere  me  frui  fundo  (1.  2  D.  83,  1);  »■ 
nendi  modo  legare  bejieic^net  im  alten  M^i 
eine  befonbere  Birt  bed  Segat«  mit  ber  ^omä: 
heres  meus  damna^  esto  sinere  Lucium 
Titium  sumere  illam  rem  sibique  habere 
(Ulp.  XXIV,  5.  10.  Gai.  II,  209  ff.) 

Bingillatim  s.  sigillatim,  etnaeU,  be« 
fonberiS  (§  14  I.  3,  1.  1.  12  D.  i,  3.  1.3 


Digitized  by 


Google 


Singularis — Societas. 


521 


§2  0.  11,  82);  audbrüdUd^  0-  16  §  7 

C.  12,  37). 

Sixigularis,  1)  ein§eln,  5.8.  sing,  re«, 
im  (S^eoenf.  t)on  universitaB  (1.  207  V.  50, 
16);  sing,  persona  (1.  9  §  1  D.  4,  2.  1.  56 

D.  85,  1).  —  2)  auf  einen  Cinjclnen 
\\ä)  be^ie^enb:  casus  sing,  im  (S^egenf.  Don 
pluralis  ({.  casus  s.  5.);  sing,  sermane  s. 
singularüer  scriptum  edictuni,  Sctum  (1. 1 
§  4  D.  27,  6.  1.  1  §  1  D.  38,  4).  —  3) 
bffonber,  b.  ^.  eine  )(udna^me  Don  oSge« 
meinen  9led^ti»grunbfö(;en  entl^enb:  ius  sing. 
(L  16  D.  1,3:  „Ius  sing,  est,  qnod  contra 
tenorem  rationis  propter  aliquam  ntili- 
tatem  auctoritate  constituentinm  intro- 
ductum  est.''  1.  2  §  2  D.  29,  7.  1.  23  §  3 
D.  40,  5.  1.  23  §  1.  1.  44  §  1  D.  41,  2. 
1.  44  §  3  D.  41,  3). 

Singulatim  {.  singiUattm, 

SinguluB,  einzeln,  §.  S).  sing.  parteSy 
im  ^egenf.  üon  tota  res  (l.  11  §  2  D.  2, 
1);  sinpr.  partes  (fnndi),  im  (S^egenf.  Don 
universitas  (1.  2  §  6  B.  41,  4);  sing,  rerum 
petitio,  im  (Skgenf.  Don  actio  de  universi- 
tate  (1.  1  pr.  D.  6,  1);  singuli  im  ©egenf. 
Don  universitas,  respubHca  (l.  1  pr.  2  pr. 
6  §  1  D.  1,  8.  1.  2.  7  §  1  D.  3,  4),  im 
(ilegenf.  Don  magistratus  (1.  176  pr.  D.  50, 
17);  in  annos  sing,  legatum  aliquid;  p&r 
sing,  annos  deben  (1. 1—4.  8.  9.  11.  D.  33, 

1.  1.  22  D.  33,  2). 

Sinistra  (sc.  manus),  linle^anb,  im 
(&tqtn\.  Don  dextra  ({.  b.  SEB.). 

Sinistre  (adv.).  ungefc^idt,  fd^Umm: 
in  republica  versati  sinisterius  (l.  2  C.  Th. 
9,  27j. 

Sinopensis  oolonia,  bie  @tabt  @tno))e 
in  $ontud  (1.  1  §  10  D.  50.  15). 

Sinus,  1)  9auf(^,  f^altenkourf  (1.  4 
C.  11,  41).  —  2)  ©4ooS:  in  sinu  patriae 
mauere  (I.  122  C.  Th.  12,  1);  and^  f.  D.  a. 
Dbl^ut:  in  stnu  suo  habe^'e  fortunam  et 
substantiam  (1.  27  D.  22,  3),  in  sinus 
alicuius  collata  (1.  16  §  3  D.  40,  9).  —  3) 

u findet:    furanti   sinum   praebere   (1.  8 

1  D.  48,  13). 

Sipho  f.  stfo 

Sipylensis,  Sipelensis (adi.),  Si^Qlod, 
einen  6ecg  unb  eine  6tabt  in  S^bten  Be« 
treffenb  (Ulp.  22,  6). 

Siquidem  {.  si  s.  3. 

Sistere,  eine  6a(^e  Dor^eigen,  eine 
$erfon  fteUen,  namentlid^  Dor  @leti(^t 
(L  246  pr.  D.  50, 16:  —  „gut  sistit,  prae- 
stat  eius  de  quo  aaitur  praesentiam''):  iu- 
dicio  sf^i(aliquem)  proniittere;  (in)  iudicio 
sistendi  causa  promittere,  satisdare,  fide- 
iusflorem  dare  (1.  1.  3  D.  2,  5.  1.  1.  4  D. 

2,  6.  1.  2  §3.  1.  4  §  5.  1.  1.8.  9  §  1.  1.  10 
pr.  D.  2,  11.   1.  19  §  1  D.  22,  3). 


Sitire,  bürften  (L  6  C.  3,  34). 

Sitis,  ^nrft  0*  "^  ^'  ^*  21). 

Sitona  (civoipfig),  (^etreibeeinlftufer 


5  D. 
Don 


50, 
e* 


(L  12  §  3  D.  50,  8.   et  1.  18 
4);   Bitonia,  bai^  (Einlaufen 
treibe  (1.  2  pr.  D.  50,  5). 

Situla,  Sßanereimer  (L  40  §  6 
D.  18,  1). 

SitOB,  1)  Sage:  pro  locorum  situ  (l.  16 

1  C.  Th.  8,  5).  —  2)  @djmn|  G- 1  §  H 

.  37,  11). 

Situs  (partic),  fte^enb,  geftelU,  s-  ®* 
arbor  eodem  loco  sita  (l-  7  D.  8,  2);  finis 
(negotii)  in  iudicis  potestate  situs   (1.  10 

C.  9,  2). 

Sive,  1)  ober  (1.  77  §  32  D.  31);  sive 
—  sive;  sive  —  vel  (toenn,  ed  fei)  ent* 
Weber  —  ober  (1-  2  §  6.  7  D.  2,  11. 
1.  5  pr.  D.  17,  2.  1.  23  pr.  D.  41,  1.  1.  63 

D.  45,  1.  1.  10.  36.  178  §  2.  3.  1.  188 
§  1  D.  50,  16).  —  2)  wenn  and^  (Vat. 
§  128). 

Bmaragdus,  ein  grünet  (Ebelftein  (1.  19 
§  17  D.  34.  2.  1.  16  §  7  D.  39,  4). 

Smyma,  1)  ©eeftabt  in  3o>ii^>t  G^P* 
22,  6).  —  2)  3»Drr^e  (1. 16  §  7  D.  39,  4). 

Soboles  f.  suboles. 

Sobrie  (adv.),  nüd^tern,  mftB^d/  ^^^* 
ftänbig  a.  n  §  4  D.  4,  4.  1.  12  §  1  D. 
26,  5). 

Sobrietoa,  9lüd^tern^eit,  SRagigleU 
(1.  17  §  4  D.  1,  7). 

Sobrinus,  sobriiuk,  flnbergetd^toifter» 
linb  (L  1  I  3  D.  33,  8.  1. 3  pr.  D.  38. 10). 

Socer,  @(^tt)iegerDater;  soorus, 
©(^toiegermuttet;  magnus  socer  = 
prosocer;  magnus  socrus  =  prosocrus  (1.  4 
§  6  D.  38,  10.  1.  146  D.  50,  16). 

Sooiare,  l)Derbinben:  publicis  operibus 
sociata  aedificia  Q.  14  C.8, 11).  —  2)  ein* 
Derleiben:  fisco  sociandus  fundus  (L  un. 
C.  10,  38);  fiscacihus  corporibus  socianda 
bona  (1.  11  C.  Th.  9,  42).  —  3)  aU  0e* 
noffen  annehmen  (1.  4  §  1  C.  Th.  8,  5). 

Sooietas,  (S^enoH^nfd^aft,  ^efell» 
fc^aft,  (Slemeinfc^aft:  a)  im  ^gemeinen, 
j.  ».  soc.  vitae  (1.  1  D.  25,  2.  1.  52  D.  42, 
1)  ;80c.  munerum  (1.  19  C.  10,  32);  scele- 
rum  (1.  4  C.  9,  41) ;  mnlier  ob  latronum 
societ.  exulare  iussa  (1.  40  §  4  B.  48,  5); 
b)  ini9be{.  bie  butdSi  IBerttag  Bearünbete 
(^emeinfd^aft  meuteret  ^etfonen  in 
8e§ug  anf  IBermögendDer^ftltniffe, 
bad  burd^  einen  fold^en  (Sfefettfc^aft^Dertrog 
begtünbete  SRed^tSDerl^filtnig  5»if(^en 
ben  einzelnen  Sl^eilne^mern:  soc,  coiri 
potest  vel  in  perpetuum,  i,  e.  dum  vivunt, 
vel  ad  tempus  (1.  1  pr.  D.  17,  2.  cf.  1.  70 
eod.  „NuUa  societatis  in  aetemum  coitio 
est"J;  societatem  ooire  et  re  et  verbiß  et 


Digitized  by 


Google 


522 


Socius — Solidus. 


per  nunHum  posse  nos  dabiam  non  est 
(1.  4  eod.);  aocietcUes  contrahuntur  sive 
universorum  honarum  sive  negoHaUonis 
alicuius  sive  veetigalis  sive  etiam  m  unitu 
(1. 5pr.  eod.);  in  societate  omnittm  bonorum 
omnes  res  quae  coeuntdam  sunt  continuo 
communicantar  (1.  1  §  1.  cf.  1.  2.  8  pr. 
§  1.  ].  73  eod.);  si  non  fuerit  distinctum, 
videtur  coita  esse  (soc.)  universorum  quae 
ex  quaestu  veniiMt  (L  7  eod.);  si  non 
fuerint  partes  aocietati  adiectae,  aequas 
eas  esse  constat  (1.  29  pr.  eod.);  soc.  leo- 
nina  (f.  leo) ;  soc.  ins  cmodammodo  frater- 
nüatis  in  se  habet  (1. 69  pr.  eod.);  soeietatis 
itidicium  =  actio  pro  socio  (1.  34.  174 
eod.);  c)  bct  3ttBcatiff  bcr  in  einem 
folgen  9led^t9t)et$aitnt|  fte^enben 
$etfonen  (1-  H  D.  2,  14.  1.  2  pr.  §  1 
D.  3.  4.  1.  3  8  4  D.  37,  1.  1.  22  D.  46,  1. 


1.  81  §  1  D.  47,  2}. 

neunter,  ^effi^tte,  ^.  i6.  uxor,  qnae  «ocui 
rei  humanae  atqne  tkvinae  domus  suscipi- 
tur  (1.  4  C.  9,  82);  b)  Xf^nt^ratt  an 
einem  Serbted^en  (1*  6  §  1   D.  48,  3. 

1.  17  §2  D.  48,  18);  c)  «nnbe^genoffe, 
f.  D.  a.  foederatus:  civitas  socia,  rex  socius 
0.19J3  D.49, 15);  d)  SWiteigenipmet 
(1.  4  D.  2,  9.  1.  19.  84  D.  8,  8,  1.  9.  10  pr. 
14  pr.  15.  20.  23.  28—30  D.  10,  8.  1.  18 
§  5  D.  39,  2.  1.  17  §  9  D.  47,  10);  e) 
^eilnebmer  an  einet  burd^  SBertrag  begtfln« 
beten  (Sfemeinfc^aft,  ^efellfd^aftet,  §.  ^. 
socii  universorum  bonorum  —  unius  rei 
(1.63  pr.  D.  17,2);  duo  argentarii  socii  (1.  25 
pr.  27  pr.  D.  2,  14);  vectigcUium  socii  (1. 1 
pr.  D.  3,  4.  1.  9  §  4  D.  39,  4);  pro  socio 
actio  j  bie  auf  ben  ü^efeUfd^ftdtoertrag  fid^ 
grilnbenbe  Stla^t  eined  ^efeUfc^afteri^  gegen 
ben  anbem  (1.  31  D.  17,  2:  „Ut  sit  pro 
socio  actio, societatemintercedere  oportet: 
nee  enim  suf&cit  rem  esse  conmiunem,  nisi 
soc.  intercedit.^  1.  32.  37.  38  §  1.  1. 39jff. 
eod.);  and)  socii  actio  (1. 35  eod.);  pro  socio 
arbiter  (l.  38  pr.  eod.). 

Socordia,  9la(^I&ffig!eit  Q.  1  §  1  D. 

2,  12). 

SooruB  {.  socer. 

SodaUs»  (SoUege,  Wt^ith  eined  ^rieftet« 
conegiumd  (1.  4  D.  47,  22;  «Sodales  sunt, 
gui  eitudem  collegii  sünt*% 

Sodalioium  (ocHkgium),  Btüberfd^aft 
(L  1  pr.  eod.). 

Sol,   6onne:  soHs  radii  ^aul.  I,  21 

4);  dies  solis,  6onntag  (1.  2  C.  3,  12); 

onnen^i^e:  locus  solis  pknus,  im 
©egenf.  üon  opacus  (1.  17  §  1  D.  8,  2); 
an($  bad  Std^t  ber  fSBelt:  cum  libertate 
sokrn  respicere  (l.  14  C.  7,  4). 


Sdlarimn,  fittan,  SöUer  (L  17  pr. 
D.  8,  2). 

Solarium,  SCbgabe  üon  d^tunb  nnb 
«oben,  (»tnnbaitt«  (L  7  f  2  D.  7,  1. 
1.  15  D.  20,  4.  1.  39  §  5  D.  30.  L  2  §  17 
D.  43.  8). 

Solatium,  solaoiaiii,  1)  S^toft^  ).  «. 
ad  solat.  l^terorum  amissorum  adoptaie 

Sossunt  feminae  (§  10  I.  1,  11).  —  2) 
irjat,  (Sntfd^äbigung,  «ergütnng, 
%.  9.  certum  sol  constitutum  tutori  (1.  S^ 
§3  1).  26,  7) ;  munera,  quae  solacio  egere 
oonstiterit  (1.  2  C.  10,  84);  stercus  ani- 
malium  pro  suo  sol.  hc^e  (1. 7  C.  12, 50); 
Unterhalt:  dotem  sequestarari,  quatenus 
ex  ea  competens  haibeat  sol,  una  cum  sua 
famüia  (L  22  §  8  B.  24,  3);  O^e^alt,  «e- 
folbnng  (L  un.  C.  1,  52.  1.  15  §  1  C.  2, 
7.  L  24  pr.  C.  2,  7.  L  5  C.  12,  16.  L  4 
C.  12,  17.  1.  8  C.  12,  20). 

s:s«  1  »•  «"'--• 

Solare,  gemöbnlid^  ober  getoo^nt  fein, 
»pflegen  (l.  5  D.  1,  6.    1.  8  pr.   D.  2,  8. 


1.  3  pr.  D.  2,  12.  1.  15  D.  2,  15.  L  61  pr. 

".  5,  1.   1.  23  §  1  D.  22,  1.   1.  59  pr.  1). 

5,  8.   1.  13  pr.  D.  26,  1.  L    1  pr.  D.  27, 


10.  1.  3  D.  34,  1.  1.  86.  144  D.  50.  17): 
solituB,  gemd^nlic^,  gebräuchlich,  §.8. 
nrbe  inlerdicere  et  quavis  alia  soutsurum 
regionum  (1.  1  §  13  D.  1,  12);  sol.  eauüo 

?.  5  pr.  D.  5,  8);  soUte  (adv.),  in  ge- 
tÄttc^Uc^et  «eife  (1.  7  C.  4,  61.  L  6 
C.  Th.  4,  12). 

Solers  {.  sollers, 

Solertia  {.  sollertia, 

Solidare,  1)  bid^t  ober  feft  machen, 
iufammenfügen:  pectine  solidanda  fUa 
(1.4  C.  11,  ?).  —  2)  befrdftigen, 
oeft&tigen:  invocato  dei  omnipotentis 
nomine,  eo  auctore,  solid,  pacta  vel  trcms- 
actumes  0-  41  C.  2,  4).  —  3)  erfüllen: 
solid,  öbservationem  inventarii  faciendi 
(1.  22  §  4  C.  6,  30). 

SoUditas,  1)  bad  ®an)e,  ganzer  (£om« 
^Ui,  im  ®egenf.  t)on  pars,  portio  (1. 2  C.  4, 
52.  1.  7  C.  11,  48);  aonje  unaert^eilte 
SD'laffe:  in  mctssam  obryzae  soUditaUmque 
redintegrari  solides   (1.  12  C.  Th.  I2,  6). 

2)  Seftigleit:  iistuiarum  cursum  ac  soH- 
ditatem  adtemptare  (1.  3  C.  11,  43).    — 

3)  folibatifd^e  ^a^ip^lid^t  (für  bad 
(San^t):  duobus  pro  indiyiso  iniongi 
munus,  et  ita,  ut  unusquisque  eorum 
pericuh  soliditatis  videatur  obstrictus  (L  2 
C.  11,  36). 

Solidus,  1)  gans,  tooHft&nbig,  soll- 
dum  (subst.),  bod  ®an|e,  bie  ganxe 
@ad^e,  bie  unget^eilte  Summe,  %.  «. 
solid,  proprietast  im  (S^egenf.  toon  declucto 


Digitized  by 


;  Google 


Solidus  —  Sollemnis. 


523 


ügufifuciu  (1.  26  pr.  D.  33,  2.  cf.  1.  35  D. 
38,  2);  duorum  %n  solidum  domimum  vel 
possessianem  esse  non  posse  —  ti^um  autem 
balnei  etc.  in  sol.  esse  (1.  5  §  15  D.  13, 6. 
cf.  1.  19  §  3  D.  49,  17:  —  ,non  posse 
dominium  apud  duas  pro  soUdo  fuisse'^J; 
in  solidum  esse  alicuias  (1.  68  §  2  D.  32. 
).  8  §  1  D.  40,  12);  pro  solide  fUri  ali- 
cuias (1.  46  pr.  D.  46,  3);  pro  solido  per- 
Hnere  ad  akquem  (1.  12  D.  26,  8.  1.  21 
D.  33,  5);  in  soKdum  adquirere  (1.  1  §  7 
D.  41,  2.  1.  17  D.  45,  3),  distrahere,  Den- 
dere  {l.  58  D.  36,  1.  1. 14  D.  41,  4);  soU- 
dam  successumem,  optinere  (1.  4  C.  1, 18); 
in  sol.  sibi  vindicare  hereditatem  (1.  4  §  1 
D.  35, 3);  solida  s.  in  solidum  prctestanda 
legata,  fideicommissa  (1.  87  §  4  D.  31. 
1.  74  D.  35,  2.  1.  3  §  2  D.  36,  l)j  solidum 
capere  non  posse  (1.  16  §  15  eod.  1.  73 
D.  2$,  5.  1.  6  D.  28,  6);  solidum  solvere 
(l.  25  §  13  D.  10,  2);  debita  et  credita 
singiUis  pro  solido  adtribuere  (1.  3  eod.); 
duos  habere  debitores,  filium  in  solidum,  et 
patrem  dumtaxat  de  peculio  (1-  ^  l^-  15, 
1);  in  solidum  teneri  (1.  36  eod.  1.  2  §  2 
D.  45,  1),  obligari  (1.  8  D.  45,  2);  solidi 
obligatio  (1.  1  §  20  D.  14,  1);  pro  solido 
obligationem  durare  (1.  46  pr.  D.  46,  3); 
in  solidum  (im  ©egenf.  Don  pro  portione 
hereditaria)  convenire  aliquem  (1.  4  pr.  D. 

14,  5);  eiusdem  pecuniae  exactionem  hor 
bere  m  sol.  (1.  21  §  5  D.  2,  14);  agere  in 
sol.  (1.  11  §  21  D.  32.  1.  40  §  2  D.  39,  2. 
1.  24  D.  46,  1);   actio  in  sol.  (1.  1  pr.  D. 

15,  1.  1.  2  §  2  D.  45,  1);  in  sol.  lAerare 
aliquem  (1.  8  §  1.  cf.  1.  13  §  12  D.  46,4); 
plures  in  sol.  simul  procuratores  dati 
(l.  32  D.  3,  3);  p;'o  sol.  defendere  aliquem 
(1.  42  §  7  eod.);  res  in  sol.  defensa  (1.  17 
D.  46,  7).  —  2)  oana  ouS  einet  SWoffe 
befte^enb,  ntaffit):  mensam  argento  co- 
opertam  pro  solida  vendere  (1.  41  §  1 
D.  18,  1). 

Solidus  (Bcnummus),  eine  (S^elbmünje 
=  aureus  (1.  1  §  2  D.  11,  4.  1.  38  §  6 
D.  32.  1.  34  D.  19,  14.  1.  192  D.  50,  16. 
1.  un.  C.  10,  29.  1.  5  C.  10,  72.  1.  1  C.  10, 
73).  3n  Deutfc^lanb  ift  ber  solidus  qttooffn» 
^ittd^tUät  aU  beut  9iei(l^bu!aten  gleich« 
toexüj/iq  angenommen  morben,  b.  ^.  ju  9  3!ft. 
38  Va  $f9-  unfeted  heutigen  &tVbe&  (^nU 
fc^nngen  bed  ffitimattidft»  in  Sioilfa^en, 
J,  @.  313). 

Solitarius,  1)  einfam;  vita  solit., 
mönc^ifd^  (l.  37  C.  1,  3).  —  2)  solit. 
pater,  Sater  eined  einzigen  Stinhc^ 
(Ulp.  XIII.  rubr.). 

Solitudo,  (lin{am!eit:  a)  einfamer 
Dtt,  §.  ©.  in  solitudine  (Im  ©egenf.  t)on 
in  conspectu  praetoris)  iniuria  facta  (1.  7 


§  8  D.  47,  10);  eaptare  soliiudines  ac 
secreta;  deserta  loca  et  vastas  solitud. 
sequi  Q.  26  C.  10,  32.  1.  1  C.  Tb.  16,  3); 
b)einfatnedSeBen  eines  (jgl^elofen  (1.2 
§  1  C.  Tb.  3,  16). 
Solitus  (adi.),  sollte  (adv.}  {.  solere, 
Sollemnis,  1)  l^er!ömmltd^,  orbent« 
lid^.  regelm&gig,  %.  B.  feriae  solL  im 
il^egenf.  toon  extara  ordinem  indictae  (1.  26 
§  7  JD.  4,  6);  solL  munera  parentibus 
oognatiB^ue  mittere  (1.  12  §  3  D.  26,  7) ; 
patrimomorum  onera  solL  (1.  2  §  1  D. 
49,  18);  tributariae  ftmctionis  soll,  munus 
(l.  4  G.  7, 65);  soll,  pensiones,  pensitationes 
(1.  25  C.  3,  32.  1.  13  C.  4,  31.  1.  27  C.  5, 
12);  sollenmitas,^et!ommen/(S(eloo^n» 
^eit  (1.  1  C.  11,  63).  —  2)  bntdj  ba« 
^o{itit»e  9le(fit  borgefc^tieben,  gefel«* 
itd^,  ).  S).  soll,  numerus  testium  (1.  21  pr. 
D.  28,  1^;  spatio  soll,  usucapere  (1.  1  pr. 
D.  41,  9J;  intra  sdl  tempora  causas  ex- 
eusationis  ad  iudicem  deferre  (1.  2  C.  5, 
65);  soU.  poena  (1.  un.  C.  9,  17).  —  3)  ben 
<9rnnb{&|en  bed  (£it)ilte(6td,  indbef* 
ben  bntffi  baffelbe  tootgefc^riebenen 
Sörmlid^Ietten  entf|)red^enb,  feierlid^, 
fdvmlid^;  sollemniter  (ady.),  auf  feiet» 
lid^e  Steife,  ben  SSorf d^riften  bed 
Sied^td,  indbef.  ben  burc^  baffelbe  bot« 
gef(|tiebenen  gotmen  gemdft;  sol- 
lemnia,  bie  für  eine  ^nblung  t)i>tgef(^e« 
benen  ober  l^ectömmlid^eu  ^titxli^Uittn, 

?rormant&ten;  soUeninitas,  %tittlxä)* 
eit,  görmlic^leit,  j.  ».  etsi  nihil  facüe 
mutandum  est  ex  soUemmbus,  tamen  ubi 
aequitas  evidens  poscit,  subyeniendum 
^  est  (1.  7  pr.  D.  4,  1);  ius  sollemne  =  ci- 
vile,  im  (&tatn\.  von  praetorium  (1.  27  D. 
50, 17);  sollemnis  iuris  ordo;  sollemnia  s. 
soüemnitas  iuris  (1.  19  B.  26,  8.  1.  1  B. 
28,  3.  1.  3  C.  6,  23.  L  4  C.  6,  30.  1.  23 
C.  6.  42.  1.  18  C.  8,  44.  1.  4  C.  8,  47); 
soUemnitas  verborum  (L  7  C.  3,  38.  1. 12. 
14  C.  4,  2);  st^lationis  Q.  7  C.  4,  64); 
stipulationes  soUemnibus  verbis  oompositae 
(1.  10  C.  8,  37);  soU.  verbis  acceptilatione 
liberare  debitorem  (1. 1  C.  8,  43);  liberatio 
sollemniter  per  novationem  atque  accepti- 
lationem  tributa  (1.  5  0.  2,  20);  sollem- 
niter praestare  liberationem  (1.  17  C.  6, 
42);  sollemniter  cavere  (1.  46  pr.  B.  3,  3. 
(l.  28  pr.  B.  26,  7);  sollemnis  actus,  ad- 
optiOy  emandpatio;  sollemniter  in  adoptio- 
nem  dare;  soUemnitas  adoptUmis  (1. 25  §  1 
B.  1,  7.  1.  13.  14  C.  4,  19.  1.  5  C.  6,  35. 
1.  9  C.  8,  47.  1.  3  C.  8,  48);  sollemniter 
testamenti  i}oluptatem  complere  (1.  4  B.  28, 
4),  ordinäre  iudicium  suum  (1. 4  0.  6,  22), 
adire  hereditatem  fl.  12  0.  7,  2),  bonimtm 
possessio  admissa  (L  2  C.  6,  59);   soUem- 


Digitized  by 


Google 


524 


Sollers  —  Solvere. 


niter  iurare  sollemnitas  iurisiurandi  (1. 83 
D.  12,  2.  1.  21  C.  3,  32);  sollemniier  oc- 
cusare^  inferre  crimen)  eollemnia  accusiP- 
tianis  (1.  18  D.  48,  2.  1.  12  §  5  B.  48,  5. 
1.  7  C.  9,  2.  1.  15.  18  C.  9,  9);  sollemnia 
appelUUionia  (1.  13  G.  7,  62);  soOemmbus 
interpositis,  ordinatiSt  cognoaci  de  statu, 
decidi  causam  liberalein,  postulare  ad- 
yersus  sententiam  (L  11.  15.  31  C.  7,  16. 
L  5  C.  7, 19);  soUemniter  persequi  pignus 

1.  5  C.  8,  44),  repasoere  Q.  7  C.  3,  33), 
petere  tutores  (1.  10  C.  5,  3),  vendere  (1.9 
G.  8,  27);   sollemnitas  hastarum   (1.  2  G. 

2,  36),  ntqftiarum  (L  3  pr.  G.  5,  9);  sol- 
leumia  tnortü  peragere  (1.  14   D.  40,  4). 

Sollen  (adi.),  aoUerter  (adv.),  gef  (^idt, 
oetvanbt,  emfig:  soll,  diligentia  (1.  1  G. 
Th.  15,  5) ;  sollertissimam  aperam  accom- 
modare  (1.  40  §  8  G.  Th.  16,  5);  sollerter 
munus  agere  (1.  6  G.  Th.  6,  29). 

SoUertia;  (Stetpanbt^eit,  ftlugl^eit 
(L  1  8  3  D.  4,  3.  1.  2  §  1  G.  2,  44);  ßift 
(1.  6  C  Th.  9,  17). 

SoUioitare,  1)  in  ^etpeguttg  fe^en, 
erregen.  Beunruhigen:  quos  poenaefor- 
mido  soUidtat  (L  4  G.  Th.  9,  38);  qui< 
cumque  sab  nomine  Manichaeoram  mtm- 
dtm  aoUieitant  (1-  ^^  ^-  '^^'  1^«  ^);  sollic 
terram,  bie  ^h*e  ouf  ȟl^Ien  (1. 5  pr.  G.  Th. 
9,  17).  —  2)  onreijen,  öerfül^rett  (1.50 
D.  2,  14.  1.  1  §  3.  5  D.  13,  3.  1.  3  §  5 
D.  43,  29.   1.  6  pr.  D.  48,  15). 

SolUoitatio,  1)  9[ufreanng,  IBerfül^« 
runo  (l.  2  G.  11,  64.  1.  17  G.  12.  50).  -- 
2)  Sftal^nung,  Beitreibung  (1.31  G.Th. 
5,  13). 

SoUioitator,  1)  Beunruhiget,  ©törer: 
sollicit.  cUienarum  nuptiarum  (1.  1  pr.  D. 
47,  11).  —  2)  »erfübrer:  (§  8  I.  4,  1. 
1.  11  §  2.  1.  14  §  9  D.  11,  d.  L  36  §  2 
D.  47,  2). 

Sollioite  (adv.),  angelegentlid^  0-  1^ 
pr.  D.  1,  18.  1.  3  §  2  D.  26,  7). 

Sollioitudo,  Sfttfotge,  Sorge,  }.  B. 
diligentiam  et  sollicUud.  debere  rebus  (1.  57 
pr.  D.  50, 16);  ad  sollicitud,  suam  revocare 
(1.  6  §  4  D.  1,  18.  1.  13  pr.  D.  33,  1); 
sollicit.  tuUlae  (1.  2  G.  5,  30),  cwrsua 
tuendi  (1.  3  G.  12,  22);  oudb  f.  t).  a.  munus 
s.  1.  (1.  6  G.  2,  7.  L  21  G.  9,  9.  1.  1  G. 
12,  25);  sollicit.  ab  actis  (f.  ab  s.  12). 

SoUioitiis,  beforgt;  belümmert, 
ftngftlid^  (1.  2  §  2  D.  28,  6.  l.  40  §  7 
D.  40,  7.  1.  3  §  11  D.  43,  29). 

Solon,  m^tnd  berül^ter  ®efe^cber  (l.  13 
D.  10,    1.  1.  4  D.  47,  22). 

Solmn,  (Sfrunb  unb  Boben,  (S^runb« 
\tüd,  ini^bef.  @runb,  Boben,  tporauf  ge- 
baut ift,  ).  fd.  solum  partem  esse  aedium 
(L  49  pr.  D.  6,  1);  ius  sali  sequitur  aedi- 


fidtm  (l.  21  D.  13,  7);  omne,  qnod  in- 
aedificatur,  solo  cedit  (l.  7  §  10  B.  41,  1); 
opera  solo  coniuncta  (L  1  §  12  B.  39,  1), 
quae  in  solo  fiunt  (1.  1  §  4.  1.  7  §  5  I>. 
43,  24);  res  solo  cohaerens  (L  1  §  4  D.  43, 
16);  res,  quae  solo  continentur  (L  1  $  1  D. 
6,  1.  1.  12  §  12  B.  33,  7);  res  soU,  im 
®egenf.  toon  mobilis  (l.  7  pr.  B.  7,  1.  L  1 
§  1  B.  7,  9.  1.  1  pr.  B.  13,  3.  1.  7  §  4  D. 
15,  1.  1.  1  pr.  B.  21,  1.  1.  1  §  32.  1.  3  § 
.15  B.  43,  16.  l.  222  B.  50,  16). 

Solum  (ady.),  solummodo  \. 

Solus  (adi),  allein,  alleiuig,  5.  9. 
XII  tabulae,  ex  quibus  proximus  adgnatua 
et  solus  habetur  (1.  162  pr.  B.  50,  16);  non 
Omnibus,  sed  solis  his  succurrere^  qui  etc. 
(1.  220  pr.  eod.);  ad  quartam  solam  ad- 
mitti  substitutionem  (L  22  §  1  B.  1,  7); 
si  sola  turpitudo  accipientis  versetur  —  si 
et  dantis  etc.  (L  5  §  1  B.  3 ,  6);  solum 
(adv.),  solummodo,  nur  (L  1  §  1  B.  1,  1. 

I.  3  §  9  B.  3,  5.  1.  1  §  5  B.  28,  5.  L  65 
B.  50,  16). 

Solute  (ad?.),  frei,  ungebunben: 
solutius  aequitatera  sequi  (l.   14  §  13  D. 

II,  7). 

Solutio,  1)  !B5f  ung  bon  9)anben  &ba> 
^upt,  PauL  IV.  12  §  8.  —  2)  ßöfung 
eined  Sd^ulbtoer^dltniHei»,  «efreiung 
bed  ©d^ulbnerd  uon  feiner  S3erbinbli($Iett 
(l.  54  B.  46,  3:  »Solutionis  verbum  perti- 
net  ad  omnem  liherationem  quoquo  modo 
factam  magisque  ad  substantiam  obliga- 
tionis  refeHur,  quam  ad  nummorum  so- 
lutionem.*  1.  47  B.  50,  16);  inöbef.  burc^ 
^efriebtgung  bed  (S^Iäubigerd  (l.  176  eod. 
„Solutionis  verbo  satisfaetionem  quoque 
omnem  accipiendam  placet*);  im  engften 
©inn  bebeutet  e«  bie  nnrüid^e  C^rfüllung 
bei»  Sn^altd  ber  Obligation,  bie 
Seiftung  bed  fc^ulbigen  Obiectd, 
gal^lung,  im  (SIegenf.  oon  satisfactio  (L 
6  §  1  B.  20,  6.  1.  52  B.  46,  3),  satisdatio 
(l.  49  eod.  —  ,Quodsi  acceptum  latom  sit 
—  solutionis  quidem  verbum  non  profidet, 
sed  satisdationis  sufficif),  acceptüatio 
(1.  27  §  6  B.  2,  14),  delegatio  Q.  187  D. 
50,  16). 
Solutor,  »eaabler  (1.  2  §  1  G.  10,  19L 
Solvere,  1)  auflöfen,  trennen,  ).  ti. 
soly.  tignum  aedibus  iunctum  (1.  1  pr.  D. 
47,  3);  solv.  involucrum  0-  21  §  8  B.  47. 
2);  unionem  (1.  6  pr.  B.  34.  2);  margarita 
soluta  Q.  25  §  11  eod.);  pons  solutus  0* 
2  §  7  B.  2,  11);  re(^tli(|  »ieber  auf- 
geben, auflöfen,  i,^,  praut  quidque  con- 
tractum  est,  ita  et  solvi  debet  (L  80  D. 
46,  3);  solutus  contractus  (1.  95  §  12  eodO; 
solutum  pignoris  vinctdum  (1.  39  §  5  D. 
26,  7);  solvi  pignoris  jpactum  (L  1  g  1  B. 


Digitized  by 


Google 


Somniculosus — Sordes. 


525 


20,  6);  hypotheeam  (1.  5  pr.  eod.),  ohli- 
gatianem  (1.  27  §  6  D.  2,  14.  L  2  D.  45, 
2);  st^ulationem  (1.  52  §  1  D.  24,  1.  L  6 
D.  46,  4);  actio  «a;  stipulatu  acceptilatione 
soluta  (L  21  eod.);  soly.  preearittm;  soluta 
causa  preearii  (1.  1  §  2.  1.  5.  HD.  48, 
26);  emptio  solata  (1.  4  pr.  D.  18,  6); 
mandatum  solvitur  morte  (1.  26  pr.  27  $ 
3  D.  17,  1);  Bolutum  compromissum  (1.  30 
D.  4,  8);  solvi  iudicium,  cognüionem,  ac* 
cusationem  (l.  11.  58  D.  5,  1.1.  30  D.  25, 
2.  1.  11  D.  26,  10.  1.  15  §  3  D.  48,  16); 
solvi  matrimanium  (1.  7  D.  24,  2) ;  nuptiae 
divortio  solutae  (l.  12  C.  5,  3);  —  2) 
tiollenben:  tempus  solutum  (1.  33  D.  48, 
19).  —  3)  Io«binben,  loMaffen,  bet 
Oanbe  entlebtgen:  solutum  non  intelle- 
gimus  euni,  qui,  licet  vinculis  leyatus  sit, 
manibus  tarnen  tenetur:  ac  ne  eam  qui- 
dem  intelle^mus  solutum,  qui  in  publico 
sine  vinculis  tenetur  (1.  48  D.  50,  16); 
solv.  servum  s.  hominem  vinctum,  com- 
peHtum  (L  7  §  7  D.  4,  3.  1.  7  pr.  D.  16, 
3);  sine  causa  solutos  vinciri  lubebis  (1. 
10  D.  48,  3);  animalia  soluta  im  ®egenf. 
Don  alligata  (1.  41  D.  21,  1).  —  4)  lM>n 
fhiem  fitoang,  einem  IBetl^Itnig,  einer  fßn^ 
binblid^eit  frei  mad^en,  befreien,  ent» 
binben,  A.  9.  solv.  se  necessitate  legis  (1. 
45  §  5  D.  ^,  2);  princeps  legibus  solutus  est 
(L31D.1,  3.1.  23D.32cf.l.3C.  6,23:  — 
«Licet  lex  imperii  sollemnibus  iuris  im- 
peratorem  solverii,  nihil  tarnen  tarn  pro- 
prium imperii  est,  quam  legibus  vivere*); 
solv.  (militem)  lahonbus  militiae,  sacra- 
mento  (L  2  §  2. 3  D.  3,  2.  1.  14  D.34,  9. 1. 
18  §  3.  1.  16  pr.  D.  49,  16.  1.  2  pr.  D. 
49,  18);  solutus  neont  patemae  potestatis 
(i.  3  C.  12,  36),  a  muneribus  (1.  20  §  6 
D.  10,  2),  ab  obligatione  (1.  123  D.  50, 16), 
actione  (1.  21  pr.  D.  4,  6),  naxa  ({.  b.  SS. 
8.  3.);  non  potest  invitus  (debitor)  a  te  solvi 
n.  91  D.  46,  3).  —  5)  einer  obligatori» 
fc^en  SSerbinblid^Ieit  \xä^  entlebigen, 
biefelbe  erfüUen  (\.  4  %  1  J),  42,  1: 
„Solvisse  accipere  debemus  non  tantum 
eum,  qui  solvit,  verum  omnem  omnino, 
qui  ea  obligatione  liberatus  est^  quae  ex 
causa  iudicati  descendit.*  1.  176  D.  50, 
16:   —    ^solvere   dicimus   eum,   qui  fecit 

rd  facere  promisit^) ;  solv.  votum  (1-  15 
1,  18);  im  engem  @inn:  baS  {(^ulbige 
Object  leiften,  iMtn,  ).  9.  im  (SJegenf. 
t)on  satisfacere  (f.  o.  fB.);  solutam  pecu- 
niam  intellegimus  utique  naturaliter,  si 
numerata  sit  creditori  {I.  49  D.  46,  3); 
solv.  debüum  (1.  1  eod.),  aes  dlienum  (1.  5 
§  10  D.  27,  9),  Ugatum  fideicommissum  (1. 
50  §  2.  l.  52  §  1  D.  5,  1.  1.  36  §  2  D.  29, 
1.  1.  13  §  1  D.  46,  8),   fideicommissariam 


L' 


libertatem  (},  24  D.  27,  1),  operas  (1.  26  § 
12  D.  12,  6.  1.  89  §  8  D.  40,  7);  solv. 
vndebitum  (f.  b.  SEB.  s.  1) ;  solutum  repetere 
(f.  b.  9B.  s.  1.);  cxim  solvendi  tempus  obl|- 
gationi  additur,  nisi  eo  praeterito  peid 
non  potest  0-  186  D.  50,  17);  mora  sol- 
ventium  (1.  17  §  3  D.  22,  1);  solvendo  esse, 
e.)  uon  einem  (Bd^nlbnet  gefagt:  ja^InngS« 
'a^ig  lein  (1.  1  §  12.  13  D.  27,  8.  L  10 
^  40,  9.  L  114  D.  50,  16:  „Solvendo  esse 
nemo  inU^Uegitur,  nisi  ^t  solidum  potest 
solvere."  1.  95  D.  50,  17:  ,Nemo  dubitat 
solvendo  videri  eum  <mi  defenditwr" ) :  b) 
üon  einem  Stomb^en  gefagt:  ^nr  3<^^Iung 
ber  ©c^nlben  l^tnreic^en  (1.  9  pr.  D.  4, 
3.  1.  3  pr.  D.  35,  2:  —  „vix  poterit  per- 
suaderi  non  fuisse  eamhereditatem  solvendo, 
quae  emptorem  invenerit.*  1.  4.  9  §  2  D. 
36,  1.  1.  36  D.  38,  2:  —  „solvendo  here- 
diUu  est,  quae  inveniat  heredem.*"  1.  5  pr. 

18  pr.  D.  40,  9.  1.  52  §  9  D.  47,  2.  1.  1 
§  1  D.  49,  14.  .1.  17  §  1  D.  49,  17);  in 
solutum  dare,  accipere,  an  3<^^Iutiil^f^<^^^ 
geben,  em<)fangen  (1.  40  §  1  D.  4,  4.  1. 

19  9  1  D.  12,  1.  1.  45  pr.  46  $  2  D.  46, 
3);  in  sol.  cedere  (1. 16  eod.);  au(^  pro  so- 
luto  dare  (I.  24  pr.  D.  13,  7) ;  pro  sol. 
usucapere  (1.  46  D.  41,  3). 

Somnioulosus,  fd^Iäfrig  (1.  18  pr. 
D.  21,  1). 

Somnium,  Stanm:  narrandis  som- 
niis  occultare  artem  aliquam  divinandi  (1. 
7  C.  9.  18). 

Sonmus,  @(^Iaf:  somno  pressus,  oeeu- 
paUis  a.  U  §  4  D.  21,  1.  1.  1  §  1  D.  26, 
8);  ex  somno  statim  omata  mulier  (1.  25 
§  10  D.  34,  2). 

Sons,  f(^ftblid^  (1-  65  §  1  D.  21,  1). 

SonticuB  morbus  =:  qui  nocet,  eine 
^anf^eit,  meldte  an  ber  Oefotgung  feiner 
@(ef(^afte  ben  ^an!en  ber^inbert  (1.  65  §  1 
oit.  1.  60  D.  42.  1.  1.  113  D.  50,  16). 

Sonus, @(^an,filang:  tantum  nominis 
sonum  differre  (L  5  §  1  D.  20,  1). 

Sophiata,  tott  ^l^Iofo^^ie  unb  Verebt« 
famfeü  treibt  (L  un.  §  2  C.  11,  19). 

Sopire,  jur  3ln^e  bringen,  ein* 
fc^iafern,  erlöfd^en  mad^en,  ).  9).  eonr 
sensu  vel  longo  silentio  sopita  (1.  1  §  12 
D.  38,  17) ;  ne  crimen  quinquennio  continuo 
sopitum  excitetur  (l.  30  §  5  D.  48,  5);  abo- 
litione  sopitum  crimen  (1.  1  G.  9,  42). 

Sordere,  befledt  fein;  perpetua  e^eatot« 
sordentes  (l.  5  §  1  C.  9,  8). 

Sordes,  1)  ©d^mut:  aquarum  ductus 
sordibus  oppleti  (1.  1  C.  11,  43).  —  2) 
f  demütige  ^abfuc&t,(iigennu|,S)efied^« 
iid^Ieit,  ).  )B.  sordes  tuU>rum;  curatorum 
(1.  7  §  8.  1.  47  pr.  D.  4,  4.  cf.  1.  7  §  2  D. 
26,  7),   iudicis  (1.  51  pr.  D.    21,   2.  cf.  L 


Digitized  by 


Google 


526 


Sordidatns — Species. 


26  §  4  D.  4,  6.  1.  15  §  1  D.  5,  1),  arbitH 
0.  9  §  3.  cf.  1.  3  §  1  D.  4,  8);  urbani 
magiftratus  ab  omni  sorde  se  ci>8tineant 
a.  6  §  2  D.  48,  11). 

Sordidatns,  be{d^tnit|t  (1.  12  C. 
12,  35). 

Sordide  (ady.),  f(i^tnu|ia,  ^aBfü(6tia 
(1.  7  §  2  D.  26,  7.  1.  8  §  5  D.  26,  10). 

SordiduB  (adL),  1)  {d^mu|ig:  vestis 
sord.  f.  t).  0.  lugubris  (1.  39  D.  47,  10).  — 
2)  niebria,  ).  IB.  sord.  mvnera  (1.  17  §  7 
D.  50,  1.  1.  8  §  4  D.  50,  5.  1.  12.  14.  16 

C.  10,  48.  L  1  C.  11,  76);  sordidiores  = 
humiliares  (].  4  §  1  D.  49,  9). 

Sopop,  @(^»efter  (1.  1  §4  ff.  1.  3  D. 
38,  lO);9oroTpatruelis  (f.  b.  SB.);  sopopius, 
fd^tvefietHc^:  consortium  sororiae  appeU 
lationis  (1.  19  C.  1,  3). 

SoP8,  1)  So  Od:  8orU  rem  decemere  (1. 
14  D.  5.  1).  —  2)  ©cfd^id,  ©(^tdfal: 
fiEitam  humanae  sortis  (1.  21  pr.  D.  21,  2); 
humana,  naturäli  sorie  consumptus,  ab- 
sumptug  (1.  18  C.  1,  3.  1.  4  C.  5,  1);  ex 
8U0  adtnisso  sorH  subici,  htm  IBerl^ngnil 
öerfoOen  (1.  26  D.  48,  19).  —  3)  ßoge, 
Umftftnbe  (1.  1.  §  1  D.  38,  16.  1.  un.  C. 
5,  7).  —  4)  ^eife:  paH  sorte  aestimari 
(1.  10  C.  10,  48).  —  5)  au  tocrjinfenbe 
(S^elbfumnte,  (Ea|)ital  (l  4  §3.  1.  56  pr. 

D.  2,  14.  1.  49  §  1  D.  19.  1.  1.  16  §  6  D. 
20,  1.  1.  20  D.  22,  1.  1.  24  pr.  D.  38,  2. 1. 
95  §  1  D.  35,  2.  1.  60  §  6  D.  36,  1.  1.  5 
§  3  D.  46,  3.  1.  2  pr.  §  1  C.  11,  33). 

Soptipi,  loofen  (L.  5  D.  10,  2.  1.  24  § 
17D,  40,  5);  um  ettoo«  loofcn,  butc^'« 
ßooiJ  erhalten:  sort.  provincias  (l.  1  §  2 
D.  1, 13);  ühttf^anpt  erhalten,  erlangen, 
belontnten,  nel^men,  wählen,  §.  9.  sort. 
iudictm  religiosum  (1.  18  §  6  D.  48,  5), 
alios  creditores  (1.  10  §  1  D.  42,  8),  filium 
"  3  §  5  D.  37,  4),  virrnn,  uxorem  (l.  8 
1,  9.  1.  20  §  2  D.  40,  2.  1.  15  pr.  C. 
5,  3.  1.  10  C.  5,  4),  mariti  aoniugium  (1. 
18  C.  3,  28). 

Soptito  (adv.),  burd^  bad  iBooS:  sort. 
vocari  ad  iudicium  (l  12  C.  Th.  2.  1). ' 

Soapitaa,  SSBo^Ibef inben  (1.  7  C. 
5,  17). 

Spado,  aengungdunfdl^ig  (1.  2  §  1. 1. 
40  §  2  D.  1,  7.  1.  7  D.  21,  1.  1.  39  §  1  D. 
23,  2.  1.  6  pr.  D.  28,  2.  1.  14  §  1  D.  40, 

2.  1.  4  §  2  D.  48,  8.  1.  128  D.  50,  16). 
Spapgepe,  l)audftteuen,  auswerfen: 

sparg.  oe»  (1.  5  §  1  D.  41,  7);  f^Jtengen, 
fi)ri|en:  aquam  sparg.  equis  Q.  4  pr.  D. 

3,  2).  —  2)  jetftteutn,  jett^eilen:  ne 
per  mtdtos  tutela  spargatur  —  is  gerat, 
qai  cet.  (1.  3  §  6  D.  26,  7). 

Spatha,  breitet  jtoeifd^eibiged  ^äftotvt 
aum  ^auen  (l.  2  G.  4,  41). 


i. 


Spatiapl,  um^ergel^en  (l.  8  pr. 
D  8,  1). 

SpatioBus,  gerftuntig:  spat,  dowms  (L 
4  pr.  D.  7,  8.  1.  15  §  13  D.  39,  2). 

Spatium,  Staunt,  Smifd^eutaum,).  IB. 
aedificare  intermisso  legitimo  spatio  a  vi- 
cina  insula  (1. 14  D.  8,  2);  6tre(fe:  ier- 
rarum  spatia  gentilibus  concessa  (L  1  0. 
Th.  7,  15);  tniJbef.  S^^ttaum,  gfrip  (1.  8 
pr.  D.  2,  8.  1.  14  D.  37,  ll.  1.  1  D.  37,  3. 
1.  5  §  1  D.  37,  6.  1.  1  D.  38,  7.  1.  43  D. 
46,3). 

SpecialiB,  befonber,  b.  ^.  auf  ein^Ine 
beftimntte  ©ad^en,  ^He  ober  (S^efc^fte  be« 
jüglid^,  ).  ©.  spec.  petitio,  in  rem  actio, 
tm  ®^enf.  t>on  hereditatis  petitio,  actio 
de  universitate  (1,  19  pr.  40  pr.  D.  5,  3.  1. 
27  §  3  D.  6,  1.  1.  7  C.  3,  31.  1.  3  C.  7, 
39) ;  spec.  indicia^  veluti  mandati,  commo- 
dati,  depo8iti,im  ®egenf.  t>on  lud.  generalia, 
veluti  pro  socio,  negotiorum  gestorum,  tu- 
telae  (1.  38  pr.  D.  17,  2);  spec.  mandatum 
(1-  63  D.  3,  3);  spec.  conventio,  pactio^  spec. 
pactum  (1.  1  §  4  D,  43,  32.  L  67  pr.  D. 
47,  2.  1.  22  C.  2,  18.  1.  17  C.  8,  27);  lex 
spec.  (l.  24  D.  1,  5);  spec.  ius  civitoHs,  im 
(Segenf.  toon  ius  gentium  (1. 15  pr.  D.  48, 22) ; 
spec.  iudex  Q.  4  D.  1,  14.  1.  5  D.  1,  18), 
curator  (1-  28  C.  5,  12). 

Speoialitep  (adv.),  befonberd,  im  fdt* 
{onbern,}.9.8pec.  m  uno  contractu(im(^ 
genf.  Don  generali ter  s.  ad  omnia)  iubere 
(i.  1  §  1  D.  15,  4),  permütere  (L  46  D.  15. 
1),  mandare  (1.  25  §  5  D.  29,  2);  fundus 
spec.  kgatusy  im  (Ikgenf .  üon  dos  generalitep 
relegata  (1.  1  §  14  D.  33,  4);  ususfructus 
spec.  aedium  UgaJtus  (1.  34  §  2  D.  7,  1); 
spec.  pignori  accipere,  obligare  (1.  2.  17  Cr 
8,  13.  1.  5  C.  8.  25.  1.  7  C.  8,  17.  l.  9  C. 
8,  27);  audbrüdlid^:  spec.  (im  (S(egenf. 
t)on  tacite)  conrenire  (1.  6  D.  20,  2);  spec. 
placuisse,  actum  esse  contrarium  (l.  2  pr. 
D.  2,  11.  1.  3.  7  §  12  D.  2,  14). 

Speoiatim  =  specialitep  (1.  12  C.  Th. 
14.  17.  1.  13  §  1  C.  Th.  16,  10). 

Speoies,  1)  ftugere  IBefd^affen^eit, 
dJeftalt,  ?lu«f  e^en,  gotm,  j.  9.  retinere 
suam  propriam  speciem;  in  eadem  speeie 
matiere;  species  mutata  (1.  18  D.  4,  2.  1. 
23  §  5  D.  6.  1);  ad  conservandam  ipsam 
rem  speciemque  eins  necessariae  impensae 
(1.  16  D.  25,  1);  Yoluptuariae  (impensae)« 
quae  speciem  dumtaxat  omant  (1.  79  §  2 
D.  50,  16);  ba^  aad^  bie  neue  @at^e, 
totlAt  ftd^  burd^  i^re  8e{(^ffen^  t)on  bem 
©tojfe  unterfc^eibet,  au»  bem  fie  bereitet  if: 
„cum  ex  ahena  materia  species  aliqna 
ÜEMjta  Sit*.  2)  gotm,  im  ^nne  öon  Art 
unb  Sßeife,  j.  ©.  per  spec,  fideicommissi 
relictae  libertates  (§  1  I.  3,    11);   uni  ex 


Digitized  by 


Google 


Speciosus — Speculator. 


527 


I  pr.  D. 
D,  41, 


heredibas  onuB  aeris  alieni  imungere  citra 
spec,  legcUi  (L  20  §  5  D.  10,  2);  debitor 
non  semper  quod  debet  iure  l^^at,  sed 
ita,  8%  plus  sü  in  specie  legati  (L  66  pr. 
D.  31).  —  3)  gorm,  im  ©inne  »lon  »ot* 
tpanb,  9[n{d^ein,  3.  9.  8ub  specie  tribii' 
torum  illicitas  exactiones  facere  (1.  6  §  3 
B.  1,  18);  8ub  spec.  refectionis  deteriorem 
▼iam  facere  (l*  1  §  2  D.  43,  11);  9uh  spec, 
novorum  instrumentarum  restaurare  res 
iudicatas  (L  4  C.  7,  52).   —  4)  bad  16e« 

ionbere,  auf  eini^elne,  Beftimmte^et'» 
ontn,  Sachen  ober  gfäHe  Sßt^üqU^t: 
in  toto  iure  generi  per  speciem  derogatur 
({.  genus  8.  3.);  einzelne  firt,  Unterart 
eined  ^attungdbeonffd  (L  1  §  1  1. 
1,  7.1.  79  §  1  D.  28,  5.  1.  3  §  21 
2;  —  unum  genus  est  possidendi,  speeies 
infinüae.''  1.  115. 194.  &6  §  1  D.  50, 16); 
oommtinis  speo.,  (Stattung  Q.  29  D.  46, 
3);  einzelne  (beut  3nbit)ibuum  nad^ 
beftimmte)  Saä^t,  einselned  ©tuet  eined 
genus,  }.  B-  appellatio  rei  non  genus,  sed 
nfeciem  significat  infectae  materiae  pon- 
dus,  signatae  vero  numerum,  fieuitae,  autem 
speciem  dici  oportet  (1.  6  D.  6,  l);'8iqui8 
argentum  depositum  petat,  utnun  speciem 
an  et  jfondus  compfecti  debeat?  —  si 
cista  signata  deposita  sit,  utrum  cista 
tantum  petatur  an  et  speeies  coroprehen- 
dendae  sint?  (L  1  §  40,  41  D.  16,  3); 
certum  est,  cuius  speeies  vel  quantitas, 
qnaUs  quantaque  sit,  ostenditur  (1.  6  D. 
12,  1);  res  —  in  genere  suo  functionem 
reeknunt  per  solutioneiu  quam  specie  (1. 
2  g  1  B.  12,  1);  quae  in  specie  sunt^  im 
<9egenf.  toon  substantia  omnis  (l.  S4c  %  2 
D.  7,  1);  in  stipulationibus  alias  speeies, 
alias  genera  deducuntur  (L  54  pr.  B. 
45,  1);  M  esse  stipuloHones ,  quot 
speeies  sunt  (1.  29  pr.  eod.);  evidionum 
tot  aetwnes  sunt,  ^Mt  et  speeies  rerum 
quae  emptione  comprehensae  sunt  (1.  72 
D.  21,  2);  speeies  nominatim  legatae;  res 
per  speciem  (b.  ^.  ©tüdt  für  6tü(f)  enume- 
ratae  reHctae  (l  32  §  5  B.  31.  L  30  §  6 
B.  35,  2);   spedes  auri  vel  argenti  legare 

JL  15  B.  34,  2),  pignori  ponere  Q.  37  D. 
8,  7);  in  speaebus  restUuere  (1.  9  B.  33, 
4);  ex  materia  aliena  speciem  aUquam 
facere  (L  7  §  7  D.  41,  1);  einjclnet 
gall  =  casus,  j.  ©.  pone  —  in  qua 
spede  etc.  (1.  33  B.  3,  5);  speeies,  mtae 
proponitur:  spec.  proposita  (1.  19  §  2  B. 
16,  1.  1.  30  B.  23,  4.  1.  82  pr.  B.  28,  5); 
spec,  de  qua  quaeritur  (1.  4  B.  25,  4.  1. 
87  §  4  B.  31);  in  specie  dotis  actionis 
proeedere  (L  27  §  2  B.  2, 14);  aud^  f.  t).  a. 
causa  B,  S  k.  95.  spec.  in  auditorio  finita 
(l  18  §  1  B.  4,  4).  —  5)  grüd^tc,  (»e* 


treibe,  j.  ©.  spec.  annonariae  0.  3€.  11, 
74),  horreaticae  (1.  3  C.  10,  26);  spec. 
vetustate  eorrufta\  spec.  incorruptae  (t  1. 
2  eod.);  specierum  (publicarum)  trans' 
vectio  (L  10.  cf.  1.  12  §  2  C.  1,  2.  1.  1  C. 
10,  49);  ad  canferendas  spec,  delegari  (1. 
8  C.  10,  16). 

SpeciosuB,  1)  too^Igepaltet:  servus 
spec.  (1.  43pr.B.  18,  1).  —  2)  fc^einbar: 
ratio  mügiB  speciosa  quam  vera  (GaL  I, 
190).  —  3)  ^od^anf  ebnlicfi  =:  clarissimus: 
spec.  personae  (1.  100  B.  50,  16). 

SpectabüiB,  ^od^anf  e^nlic^,  M  dffctn* 
^Abteat  ber  auf  bie  illustres  f olgenben  .)6e« 
amten  (1.  3  pr.  B.  1,   15.  1.  un.  pr.  C.  1, 

49.  L  6  8  2  C.  1,  54.  1.  13  C.  2.  7.  1.  23 
I  1  C.  2,  7.  1.  3  C.  3,  2.  1.  32  pr.  C.  7, 
62);  spectabilis  dianitas  s.  spedabilitas, 
bie  Stürbe  etnei»  folc^en  Beamten  (L  5  C.  9, 
27.  L  60  C.  10,  32). 

8peotaeulum,€(^auf))iel,  ).Q.  speetac. 
sm  praebere  (L  2  §  5  B.  3,  2.  1.  21  C.  2, 
11),  equarum  circensium  speetac.  (1.  1  §  2 
B.  50,  4);  speetac.  gymniei  agonis,  cer- 
tammis  (L  1  G.  11,  41.  1.  un.  C.  11,  42). 

Spectare,  1)  ein  6d^ttfpiel  anfeben, 
bemfelben  jufc^ouen  (L  65  pr.  B.  21,  1. 
L  2  §  9  B.  43,  8).  —  2)  berüdfic^tigen, 
3.  8.  tempus  spectandum  (1.  7  §  1  B.  1, 
9.  L  15  §  7  B.  2,  8.  cf.  1.  3  §  1  B.  4,  4); 
utilitas,  aequitas  spectanda  (1.  14  B.  2,  11. 
1.  90  B.  50,  17);  spoct.  fidem  alicuius  (L 
33  B.  17,  1).  —  3)  »ejug  ^aben^^be- 
treffen,  ).  9.  spectat  aliquem  s.  ad  ali- 
quem  periculum  Q.  3B.  22,  2.  1.  39  §  11 
B.  26,  7.  l.  8  pr.  B.  32),  onus  aeris  ^ieni 
"    18  §  1  B.   34,   9),  necessitas  solvendi 

42  B.  2,  14);  ius,  quod  ad  statum  rei 
jnae  spectat  (1.  1  §  2  B.  1,  1).  —  4) 
ertt>arten,  abwarten  (1.  5  §  11  D.  9,3. 
1.  29  §  2  D.  17,  2.  1.  14  pr.  B.  36,  2). 

Speotatos,  l)be»a^rt,  tücfitig,  ani' 

Stitx^nti,  3.  S).  ob  spect.  lahorem  otio 
onati  Palatini  (1.  4  C.  Th.  6,  35) ;  spect. 
auctoritatis  vir  (Paul  V,  4  §  10).  —  2)  = 
specUibilis:  senatores,  spectati  maximi  viri 
(1.  13  C.  Tb.  9,  1). 

Speoula,  1)  Sauer,  ^ttdlunbfd^af» 
tung:  in  speculis  agere  =  speculari  (1.  5 
G.  Th.  11,  31);  in  speeuia  constituere  ali- 
quem G.  15  C.  Th.  16,  5). —  2)  gürforge 
G.  45  eod.). 

SpeoQlari«  audlunbfd^aften  (I.  1  $  6 
G.  Th.  9,  9). 

Speoularium,  6))iegel  (I.  12  §  16.  25 
B.  33,  7.  1.  9  §  1  B.  43,  24). 

Speoularius,   6|)iegelmad^er  (1.  7  B. 

50,  6.  1.  1  G.  10,  66). 

Speculator,  fiunbf(^after,  ein  obrig« 


Digitized  by 


Google 


528 


Speculatrix  —  Sponsio. 


fdtl«^  iHener  (1.  6  D.  48,  20.  1.  7  C. 
12,  57). 

Speculatrix,  ^u^\p&f^txin  (1.  5  G.  Th. 
1,  16). 

Speculum,  Qpxt^tl  (l.  3  §  1  D.  38,  6. 
1.  19  §  18  D.  34,  2). 

Speous,  ^ö^le  (1.  58  D.  47,  2);  un« 
terttbifd^er  ober  bebecftet  Stanal  (1.  11 
pr.  D.  39,  3.  1.  1  pr.  3  pr.  D.  48,  21). 

Sperare,  ermatten^  9o|fen,  §.  9.  qui 
nasd  speratur,  pro  superstite  esse  (l.  &1 
D.  50,  16.  cf.  1.  1  §  9  D.  37,  9:  —  ,ne 
qui  spereUur  ante  vitam  necetur*');  here- 
ditas,  ex  qua  tutor  spercitur;  quamdiu 
testamentaria  tutela  speratur,  legitimam 
cessare  (1.  10  pr.  11  pr.  D.  26,  2);  sper. 
libertaiem  (1.  9  pr.  D.  40,  7.  1.  14  D.  48, 
18),  sueessionem  (1.  1  pr.  D.  26,  4),  iura 
patronatua  (1.  14  D.  26,  5);  speratae  nuptiae 
(1.  5  C.  5,  1);  de  facultatibus  suis  ampUtiSf 
quam  in  his  est,  sper.  (1.  10  D.  40,  9); 
fürchten:  daranuio,  quod  eontingere  spe- 
ratur (1.  13  §  15  D.  39,  2). 

Spemere,  1)  Detad^ten,  spreta  aucto- 
ritate  (arbitri)  ad  iudicium  vel  alium  ar- 
bitmm  ire  (1. 9  §  5. 1. 10  D.  4, 8).  —  2)  oet* 
fd^m&^en:  spern.  bona,  hereditatem  (1.  4§ 
17  D.  40,  5.  1.  6  C.  7.  2). 

Spes,  Hoffnung,  (SttDartung,  3.  9. 
spes  nascendi  (l.  1  pr.  D.  37,  9),  libertatis 
Q,  9  pr.  §  8  D.  40,  7),  successionis  (1.  1 
§  13.  14  D.  25,  4),  matnnumii  (1.  14  §  8 
D.  48,  5),  redituum  atque  obventionum  (L 
5  §  9  D.  27,  9) ;  dare  ea  spe,  quod  se  ab 
eo  qui  acceperit  remunerari  existimaret 
(1.  3  §  7  D.  12,  4);  venditionem  fecisse 
sub  spe  recipiendi  (1.  8  G.  2,  19); 

Sphaeriaterium,  $Ia6  »um  ^all^pitl 
(1.  16  D.  17,  1). 

Spioa,  9(e^te  (1.  13  D.  7,  4). 

Spina,  ^orngeftrdud^  (1.  55  §  5 
D  32). 

Spinosus,   botntg  (1.  1  §  9  G.  1,  17). 

Spirare,  at^nten,  leben  (1-  ^^  §  1  ^• 
Th.  16,  10). 

Spiritus,  1)  ^tf^tm,  Sebendgetft:  cum 
spir,  editum  animal  (1.  12  |  1  D.  28,  2); 
spiritam  panere,  emittere,  ben  ®etft  auf* 
geben  (1.  32  §  14  D.  24,  1.  1.  18  pr.  D.  34, 
5).  —  2)  @elft,  6{nn:  tyrannico  spiritu 
adgredi  aliquid  (I.  6  G.  1,  28).  —  3)  spir. 
sanctus,  ber  l^eilige  ®  eift  ®otted:  patris 
et  filii  et  spxr.  sancH  una  deitas  (1.  1  pr. 
1.  2  §  1  G.  l,  1).  —  4)  uno  spiritu  con- 
tineri,  aud  einem  ^anjen  befte^en  (1. 
23  §  5  D.  6,  1.  1.  30  pr.  D.  41,  3). 

Splendere,  gldn^en,  audgeaeid^net 
fein:  splend.  honoribus,  insignibus  (1.  15 
C.  Th.  6,  4.  L  21  G.  Th.  12,  1). 

Splendidos,  glftn§enb,))rad9tig,^err' 


lid^,  in  9[nfe^en  ftebenb,  §.  93.  splendi- 
diores  personae  (1.  2  D.  47,  21);  splendi- 
dissima  colonia  (1.  1  pr.  D.  50,  15),  urhs 
(1.  18  G.  8,  11). 

Spleiidor,®Iana,$ra(4t:  splend.  opm; 
(1. 18cit.);  ?infeben,  9lu|nt:  splend.  di- 
gnitatis  (1.  5  G.  Th.  16,  7),  patriäatus  (l 

I  G.  Th.  6,  6),  senatorum,  ordinum  curiarum 
(l  66.  93  G.  Th.  12,  1);  spiendoris  oma- 
menta  (L  171  pr.  eod.). 

Spolia,  1)  bie  einem  mit  bem  Xobe  be« 

ftaften  1Berbte<^er  abgenommenen  S^Iei« 
ungSftüd e  (1.  6  D.  48,  20:  —  „spolia 
(sunt  ea),  quibus  indutus  est,  cum  quis  ad 
supplicium  ducitur  —  quibus  spoliatur,  quo 
momento  quis  punitus  est*).  —  2)  ge« 
raubte,  erbeutete@a(^en(l.31§lD.16, 3). 
Spolieure,  1)  ber  l^leiber  berauben, 
j(.  9.  ea,  quibus  spoliatur,  quo  momento 
quis  punitus  est  (1.  6  cf.  1.  2  D.  48,  20: 
,Non  nt  quis  in  carcerem  ductus  est,  spo- 
liari  cum  oportet,  sed  post  condemnatio- 
nem-*);  spol.  cadavera  (1. 3  §  7  D.  47,  12).  — 
2)  über^tt^)t  berauben,  plünhetn,  j.  8. 
spol.  navem  (l.  6  D.  47,  9);  spoliatio,  Oe« 
raubung,  Vlünbernng  (1.  13  G.  12,50); 
«ntaie^ung  (1.  13  §  4  G.  9,  51). 

Spondere,  geloben,  angeloben,  feier* 
lid^  (im  ®ege  ber  Stipulation)  üer« 
f  preisen  =  promittere  s.  b.  (l.  7  §  12. 
1.  47  pr.  D.  2,  14.  1.  24  D.  7,  1.  L  19 
§  2  D.  21,  1.  1.  2  §  3.  1.  20  §  1.  I.  33 
pr.  D.  39,  5.  1.  24  D.  40,  7.  1.  8-10.  12. 
20.  38  pr.  §  13.  I.  46  §  1.  l.  47.  56.  61. 
64.  65.  68.  75  §  6.  1.  83  §  8.  5.  1.  97  S  2. 
).  98  §  1.  l.  108.  110  §  1.  1.  ll.o.  118  9 
1.  2  I.  120.  121  pr.  122  §  2.  1.  124.  126 
pr.  133.  141  §  6.  7  D.  45,    1.   1.  3  pr.  8. 

II  §  2  D.  45,  2);  fic^  Verbürgen,  fide- 
iubere  (1.  3  §  3  D.  2.  2.  1.  6  §  7.  l.  21.  46. 
52  D.  17,  1). 

Spongia,  (Bd^toatam  (1.  12  §  18.  22  D. 
33,  7). 

Sponsalia,  1)  SSerlobung,  93erI5bntB 
(tit.  D.  23,  1.  —  ,8pon8.  sunt  mentio  et 
repromissio  nuptiarum  futurarum*'  (1.  l  cii). 
—  2)«erIobung«geJ(^en!e  (I.  3  C.  5,3. 
1.  8  C.  5,  71). 

Sponsalioius  s.  sponsalia,  bie  Ser» 
lobung  betreffenb:  arrha  spons.  ({.  b- 
®.);  spons.  donatio,  Brautgefc^enf  (1-5 
G.  6,  61). 

Sponsare,  fid^  öerloben  (1.  38  pr.  D. 
23,2). 

Sponsio,  l)9lngeIobung,IBerfpre($eii 
in  6tipuIatton«t«>rm:  „Sponsio' appel- 
latur  non  solum  quae  per  sponsus  int6r 
rogationem  fit,  sed  omnis  stipulatio  pro- 
missioque*"  (1.  7  D.  50,  16).  %fx  sponsio 
bebiente  man  fic^  im  diteren  Sformutarproceffe; 


Digitized  by 


Google 


Sponsor  —  Stare. 


529 


um  burd^  btefelbe  ^u  einem  iudicium  p  ge« 
langen;  \o  gab  e^  eine  in  rem  actio  per 
spoDsionem  (Gai.  IV,  91.  93:  ;,Per  spon- 
sionem  boc  modo  ag^imus:  provocamus  ad- 

versarium  —  sponsione deinde  for- 

mulam  edimus,  qua  inteudimus,  sponsio- 
nis  summam  nobis  dari  oportero**).  $3ar 
(ier  bte  sponsio  rein  praeiudicialis  (Gai.  IV, 
94:  «non  tarnen  baec  summa  sponsionis 
exigitur"),  {o  gab  eiS  anbete  'S^üt,  in  benen 

Sie  poenalis  toar,  b.  ff.  too  ber  Untetlie^enbe 
lurcfi  ben  $erluft  bet  summa  sponsionis 
für  fein  grunblofed  Streiten  geftraft  toerben 
fönte,  ©old^enfaüd  toar  auqi  bie  sponsio 
dne  wec^felfeitige  (sponsio  et  restipulatio; 
Gai.  IV,  94.  95.  165  sq.).  —  2)  »ürg* 
fd^oft,  ©i^erftellung  (1.  1  D.  1,  3). 
-  3)  ©ette  (1.  3  D.  11,5.  1.  17  §  5  D. 
19,  5). 

Sponsor,  mer  fid^  für  bie  6(^u(b 
eined^nbern  bnrd^  bie  @ti^uIationiS- 
formet:  idem  dari  spandes?  Oerbürgt, 
bie  ältefte  cibilred^tlic^e  «rt  ber  »ürgen  (Gai. 
in,  115—123). 

SponsuB  =  sponsio  (1.  19  §  2  D.  21,  1). 

Sponsus  (partic),  SB  er  lobt  er,  9räu» 
tigam:  sponsa.  Verlobte,  ^raut  (1.  3 
D.  23,  1.  1.  12  §  1.  2.  1.  44  pr.  D.  23,  2. 
l.  74  D.  23,  3.  l.  36  §  1  D.  24,  1.  1.  1  § 
2  D.  41,  9.  1.  14  §  3.  8  D.  48,  5.  1.  101 
§  1  D.  50,  16.  1.  8  C.  5,  1.  1.  15.  16  C.  5, 
3.  L  5  C.  6,  61). 

Spontaneus,  freitoiUig,  5.  9.  spont. 
voluntate  profiteri  munus;  spont.  devotio 
(1.  27  C.  Tb.  6,  4.  1.  34  C.  Tb.  11,  1), 
militia  (l.  1  §  1  C.Tb.  7,  13);  »itllür- 
üd)  0-  14  C.  Tb.  9,  42). 

Sponte  s.  sua  sponte,  1)  aud  eigenem 
eintrieb,  freiwillig,  öon  felbft,  im  ©e* 
genf.  t>on  compulsus,  iudice  imminente, 
iussu  nostro,  mandante  domino,nece8sitate 
iuris  (1.  3  §  1  D.  26,  4.  1.  84  §  13  D.  30. 
1.  43  pr.  D.  41,  1.  1.  42  §  1  D.  41,  2.  1. 
214  D.  50,   16);    anä)  sponte  propria  (l.  2 

C.  11,  55).  —  2)  felbftftänbig:  qui  pro- 
pter  aetatem  sua  sp.  st  defendere  nequit 
(I.  1  pr.  D.  26,  1). 

Sporta,  Äorb  (l.  3  §  11  D.  33,  9). 
Sportulae,  $[mtdgebil^ren,  Sportein 
(§  24  I.  4,  6.  1.  5  §  17  D.  24,  1.  1.  6  §  1 

D.  50,  2.  1.  32  §  5  C.  1,  3.  1.  29  §  1  C. 
1,  4.  1.  2  C.  12,  21.  1.  18  §  2  C.  12,  35); 
®ef(^enl  (l.  120  pr.  D.  30). 

Spurcare,  t)  e  r  u  n  r  e  i  n  i  g  e  n :  spure .  iH'num 
0.  27  §  15  D.  9,  2). 

Spurcos,  1)  unrein,  ft^mujig:  spurca 
aqua  (i.  3  pr.  D.  39,  3).  —  2)  fi^änblicb: 
spurca  amputatio  digitorum  (1.  10  C.  Tb. 
7,  13). 

Spuiioa,  unel^elic^eiS  ^inb,  vulgo  con- 


ceptus  (§  12  I.  1,  10:  —  «solent  (ii,  quos 
vulgo  mater  concepit)  spurii  appellari,  vel 
a  graeca  voce  quasi  cnogad^v  canc^ti 
vel  quasi  sine  patre  fiUi",  1.  23  D.  1,  5. 1. 
4  D.  38,  8.  1.  25  D.  49,  15  L  3  C.  5,  18). 

Squalidus,  1)  fc^mu^ig:  vestis  äqual. 
(1.  15  §  27  D.  47,  10).  —  2)  bernodj- 
läffigt:  loca  squal.  (1.  2  C.  Tb.  11,  28.  1. 
4  C.  Th.  13,  11). 

Squalor,  ©(^mub  (1.  2  C.  9,  4). 

Stabilis,  feft,  be$arrli(^,  ).  16.  manere 
stab.  itis  (§  21.  1,  11);  qui  stab.  menUm 
nondum  adeptus  est  (1.  18  C.  6,  21);  sta- 
unter  (adv.).  unöerbrfid^lic^,  stab.  obser- 
vari  a.  3  C.  5,  27). 

StabiUtas,  feftfte^enbe  »egel,  fefte 
Drbnung,  ).  6.  in  stabilitatem  redactum 
esse,  im  @egenf.  bon  vacillare  (1.  2  ^  11 
C.  1,  17);  stabilitatem  censtis  finita  alter- 
catione  componere  (1.  ?  C.  Tb.  13,  10); 
ad  stabilitatem  reoocandae  functiones  (1.  20 

C.  Tb.  13,  1). 

Stabulari,  im  @taUe  fid^  aufl^alteti 
(l.  5  pr.  D.  4.  9). 

Stabularius,  1)  toer  8tdffe  Aum  Äufent* 
^att  für  2:^iere  bermiet^et,  ©tallwirt^ 
(1.  1  pr.  §  5.  1.  5  pr.  eod.  1.  un.  §  6  D. 
47,  5).  —  2)  (Stollouf feiger  (1.  5  §  6  D. 
14,  3). 

Stabulum.  6taU  für  X^iere  (1.  13  §  8 

D.  7,  1.  1.  15  §  1  D.  19,  2). 
Stadium.   9tennbabn   (1.   6  §  1  D. 

1.8). 

Stagnare,  ein  ftel^enbed  ® affer 
bilben;  stagnum,  fte^enbeS  SEBafter, 
Xei(^  (1.  1  §  4  D.  43,  14:  „Stagwum  est, 
qaod  temporalem  contineat  aquam  ibidem 
stagnantem,  quae  quidem  aqua  plerumque 
bieme  cogitur**);  stagni  ususftwAus  (1.  10 
§  3  D.  7,  4). 

Stagneus,  jinnern:  nummi  stagnei  (L 
9  §  2  D.  48,  lOV 

Stamen,  ^uf$ug  auf  bem  ^ebftu^I 
0.  70  §  2  D.  32.  1.  22  D.  34,  2). 

Stannum,  3tnn  (Paul.  V,  25  §  5). 

Stare,  1)  fte^en,  ).  9.  necessita^  ständig 
im  ®egenf.  bon  ius  sedendi  (l.  6  §  6  C.  2, 
6);  locus,  ubi  tuto  stare  possunt  nafoes  (I. 
1  §  13  D.  43,  12);  condicio:  si  navis  in 
portu  stat  (1.  10  §  1  D.  28,  7);  tarn  alte 
fodire,  ut  partes  stare  non  possit  (I.  24  § 
12  D.  39,  2);  in  exustis  aedibus  eins  tem- 
poris,  quo  aedificmm  stetit,  merces  prae- 
standa  (1.  9  §  1  D.  19,2);  arbores  stantes, 
^&ume  auf  bem  @tamm  (1.  40  D.  19,  1); 
fructus  stantes  =  pendentes  (1.  27  pr.  D. 
7,  1.  1.  7  §  15  D.  24,  3.  1.  26  §  1  D.  47, 
2).  —  2)  (Stanb  Italien  (L  2  §  7  D.  2, 
11:  —  .vim  fluminis  intellegimus  —  siye 
pons  solutus  sit,  vel  navigium  non  st€t**J. 

84 


Digitized  by 


Google 


530 


Stater  —  Statuere. 


—  3)  beftf^en,  fortbeftc^en,  3.©.  stare 
nomen  universitatis  (1.  7  §  2  D.  3,  4),  ven- 
dttumem  (1.  57  §  1.  2  D.  18, 1),  locationem 
(1.  25  pr.  D.  19,  2).  matrimonium  (1.  35 
D.  10,  2.  1.  13  D.  34,  9);  legibus  stare 
fum  posse  (1.  un.  C.  5,  19).  —  4)  fte^ctt 
Bletoen,  titthltihtn,  j.  6.  in  suo  nomine 
non  stare,  sed  transire  m  proprium  nomen 
(1.  7  §  1  D.  2, 14);  bei  etwa«  oerbleiben, 
beharren,  nic^t  bat)on  abgeben,  ein 
ISetf^nre^en,  einen  ©ertrag  galten,  3.  ©. 
non  videtur  causa  secuta,  cum  transactioni 
non  sietur  (1.  23  §  3  D.  12,  6):  stare  con- 
ventioni,  pacto  (1.  lÖ  D.  2,  1.  1.  9  §  2  D. 
19,  2.  1.  21  D.  23,  4).  iuriiurando  (1.  3  § 
3.  1.  5  pr.  D.  12,  2),  emptioni,  (1.  13  §  27 
D.  19,  1),  divisioni  (1-  21  §3D.4,8.1.  2 
§  5  D.  10,  2.  1.  20  D.  26,  8),  arbitri 
sententiae  (1.  23  §  2.  1.  27  §  2.  3  D.  4,  8), 
rei  iudicatae  (1.  82  D.  42,  1.  cf.  1.  12  §  3 
D.  38, 2:  —  »rebus  iudicatis etandum  est*); 
8ententi<ie  testatoris  standumest.  1.  64  D. 
35,  2);  stare  verhis  testamenti  (1.  28  §  12 
D.  34,  2);  stare  voluntati  alicuius  (1.  3  §  1 
D.  26,  7.  1.  6  §  1  D.  36,  3);  stare  cohno, 
bem  $a(^ter  ben  $a(^tt)ertrag  aud^Iten  (1.  9 
C.  4,  65).  —  5)  Stare  per  aliquem,  mw- 
minus  etc,,  an  Igemanbem  Hegen,  ge* 
manbent  )ur  Saft  fallen,  bag  nid^t 
u.  f.  ».  a.8  §  4.  6  D. 2,  8. 1.36 D.  2, 14.1. 
16  §  2.  3.  1.  18  pr.  D.  13,  5.  1.  21  §  3  D. 
19,  1.  1.  23.  49  pr.  D.  45,  1).  —  6)  aU 
^ntoalt  t)or  ®eri(^t  f|)te($en  (1-  6  §  6 

C.  2,  6).  —  7)  bot  (»erid^t  etfd^einen  (1. 
4  §  8  D.  2,  11). 

Stater,  statera,  Sßage  (1.  6  §  1  B.  47, 
11:  «Onerant  annonam  etiam  staterae 
adulterinae.''  1.  1  C.  Th.  12,  7). 

Statim,  fo^Iei^,  aldbalb,  a-  ^-  f-  b.  a. 
sine  aliquo  intervallo  (1.  24  D.  31),  im 
(0egenf.  bon  interiecto  tempore  (1-  7  ^  11 

D.  26,  7),  tempore  statuto  dilationis  (1- 
7  §  5  D.  2,  14);  debere  staHm  sohere  cum 
aliquo  scilicet  temperamento  temporis  Intel- 
legendum  est  (1. 105  D.  46,  3);  statim,  at- 
que  8.  quam  s.  ut  s.  ubi,  fooalb  aH  (1. 
1.  2  pr.  D.  1,  16.  1.  15  §  21-  D.  39,  2.  1. 
1  D.  46,  3.  1.  134  D.  50,  16);  simulatque 

—  statim  (1.  244  eod.). 

Statlo,  1)  ©tanbott,  a)  für  ©c^ffe: 
fLnttvplai^  (1.  1  pr.  §  13.  17.  19  D.  43, 
12.  1.  59  D.  50,  16);  b)  für  X^ere,  ©toll 
(1.  13  §  8  D.  7, 1);  c)  für  taufleute,  «übe: 
a.  7  §  13  D.  42,  4.  1.  15  §  7  D.  47,  10); 
d)  für  ©olbaten:  Soften  (1.  3  §  5  D.  49, 
16);  e)  ^oftftation  =  mansio  s.  1.  (\.  b 
§  1.  1.  6  C.  Th.  6,  29.  1.  65  C.  Th.  8,  5). 

—  2)  militdrifd^e  ©teile  (1.  8  C.  Th. 
1,  6.  1.  2  C.  Th.  7,  3.  1.  10  C.  Th.  8,  4). 

—  3)  an  einem  Ott  ftotionitte  fisfalifdje 


»e^örbe,  Sidcolamt  (1.  1  C.  4,  31.  L  1, 
C.  10,  5). 

Stationarii,  1)  (rnüites),  auf  beftimm« 
ten  $often  fte^enbe  ©olbaten  0-  ^  § 
12  D.  1,  12.  1.  1  §  2.  l.  4  D.  11 .  4).  - 
2)  on  beftimmten  Dtten  ftotionitte 
Untetbeomte  bet  ^ot)in^iolftottboItet, 
meldten  indbef.  bie  ftuffpfttung  u.  ^n^ge 
Don  «erbrechen  oblag  (1.  8  C.  9.  2  1.  1  C. 

12,  22.  1.  1  C.  12,  57).  —3)  ^oftmeiftet 
(1.  1  C.  Th.  8,  5). 

Stativa,  $oft^otton  (1*  lu^  0.  12,  51). 

Stator,  f.  strator. 

Stataa,  »ilbföule  G-  B4  pr.  D.  18,  1. 
1.  1  D.  43,  9.  I.  245  pr.  D.  .00,  16). 

Statuariiis,  Bilb^ouet  (1.  1  C. 
10,  66). 

Statuere,  1)  oufftellen,  }.  9.  Signum 
dei  stat.  in  aede  sacra  (1.  38  §  2  D.  34, 
2);  termini  statuti  (1.  3  pr.  D.  47,  21).  — 
2)  feftfejen,  beftimmen,  öotf(ftreiben, 
onotbnen;  atatutam  (Subst),  gefe|(i(^e 
9eftimmung,  8orf(^tift,  IBetoronung, 
=  constitutio  s.  3.  4.  ^.  8.  quodcumque 
imperator  per  epistulam  et  subscriptionem 
statuit;  statuta  imperialia,  principttm  (1.  1 
§  1  D.  1,  4.  I.  3  §  5  D.  47,  12.  L  1  C.  7, 

13.  1.  2  C.  7,  36);  statuta  iuris  (1.  2  C.  2, 
42.  1.  12  C.  9,  1);  statutis  obtemperare  (L 
135  D.  50,  16);  statuere  poenam;  poena 
statuta  (1.  3  §  5  D.  47,  12.  1.  2  §  2  D.  48, 
5.  1.  22  §  2  D.  49.  14);  stat  actionem  (1. 
23  §  4  D.  12,  6);  statuta  lege  portio  (I. 
67  D.  35,  2);  supra  statutum  m^um  usaras 
stipulari  (I.  29  D.  22,  1);  pretium  statutum 
(1.  4  cf.  1.  3  §  1  D.  17,  1);  stat.  mercedem 
(l.  25  pr.  D.  19,  2),  diem  (i.  14.  21  §  2  D. 
4,  8);  dies  statuta  in  cautione  (1.  15  pr.  D. 
39,  2);  in  diebus  statutis  non  admittere 
bonorum  possessionem  (I.  1  §  10  D  38, 
9);  statuta  tempora  solutioni  (1. 8  D.  18,  4); 
statutum  in  usucapionibus  tempus  (1-  26§ 
8  D.  4,  6.  cf.  1. 4  §29D.  41, 3. 1.  7  §  1  D.  41,4. 
1.  4  pr.D.41, 10);  statutum  tempus,  quo  ser- 
vitus  amittitur  (1. 16  cf.  1. 18  §  2  D.  8,  6. 1.  66 
§  1  D.  18,  1);  statutum  tempus  in  inte^nnii 
restitutionis ;  restitui  intra  tempus  stat,  (L 
19.  20  pr.  D.  4,  4);  statuto  tempore  reddere 
dotem  (1.17§2D.42,  8.  cf.  1.  78§4D.28. 
3.  1.  17  D.  23,  4);  statuta  (in  tempus  yd 
condicionem  libertas  (I.  15.  16.  D.  9,  4.  1. 
81  §  9  D.  30.  1.  9  §  2  D.  33,  5.  L  1  pr. 
6  pr.  D.  40,  7.  1.  25  §  1  D.  40,  12.  1.  26 
§  10  D.  48,  5.  1.  2  D.  47,  4).  —  3)  ux* 
t^eilen,  entfc^eiben,  5.  B.  promiscae 
pronunciasee  et  statuisse  solemas  dicere 
eos,  qui  ius  habent  cognoscendi  (1.  46  pr.  D. 
50,  16);  causa  cognita  stat.  (L  S2  pr.  D. 
1,  7. 1.  2 1  6  D.  5, 1. 1. 5  cf.  1. 1  §  1  D.  27,  2); 
modus  (a&roentorum),  quem  praetor  sUitmt 


Digitized  by 


Google 


Statuliber  —  Stilli  cidium. 


531 


(l.  2  §  1  ff.  cf.  1.  3  §  1  eod.);  qoi  magi- 
Stratum  potestatemve  habebit,  si  quid  in 
aUquem  novi  iuris  statuerit,  ipse  eodem 
iure  uti  debet  (1.  1  §  1  cf.  §  2  D.  2,  2: 

—  ^si,  cum  veUet  statuere,  prohibitus  sit 
nee  effectum  decretum  habuit,  ceasat  edi- 
ctum*);  aud^  f.  ü.  a.  animadvertere  s.  2.  (1. 
17  pr.  D.  47,  2:  —  «neqne  enim  quipotest 
in  furem  atattiere,  necesse  habet  adversus 
farem  litigare**). 

Statuliber,  ein  @clat),  htm  unter 
einet  93ebingun0  obex3eitbeftimmuna 
bie  Sreibeit  üermac^t  ift  (üt.  D.  40,  7. 

—  ,  Statut  est,  qui  sUttutam  et  destinatam 
in  tempua  vel  eondidanem  libertatem  habet^ 
1.  1  pr.  cit.). 

Statura,  %t't%t,  (^eftalt  (L  un.  C. 
12,  24). 

Status,  3>^f^<^n^/  ^)  int  ^Ogemeinen 
).  iB.  formam  ac  statunl  aedificiorum  custo- 
dire  (1.  11  pr.  D.  8,  6);  in  8uo  statu  et 
loco  manere  arborem,  parietem  (I.  7  eod.) ; 
magnifico  8t(Uu  praedilae  urbes  (1.  52  Ö. 
10,  82);  dignitatis  iUaesae  Status  (1.  5  §  1 
D.  50,  13);  Status  aetatis  0*  13  D.  22,  3); 
ad  statum  suum  s.  ad  legitimum  st,  per- 
venire,  jut  9e)eid^nung  ber  SBottjä^gleit  (1. 
77  §  14  D.  31. 1.  5  C.  6,  53);  status  facul- 
tatum  (1.  2  §  2  D.  27,  2),  peculii  (1.  32  § 
1  D.  15,  1);  in  eodem  statu  esse  testa- 
mentum  (1.  8  §  3  D.  29,  7) ;  in  suo  statu 
esse  usumfr.  (1.  1  §  2  D.  7,  2);  in  suo 
statu  retineri  Utes  (1.  5  D.  2,  15);  in  suo 
stcUu  manere  obligationem  (l.  21  pr.  D.  46, 
1);  in  alium  statum  obligationis  transferri 
(1.  17  D.  13,  1)  in  pristinuni  stcUum  resti- 
tuenda  obligatio  (1.  9  §  7  D  4,  2);  in 
mdiorem  statum  commutata  causa  usuarii 
(1.  23  D.  7,  8);  statum  capcre,  ffic^H^ 
beftanb  entlel^nen  (1.  108  §  1  D.  45,  1. 
1.  201  D.  50,  17);  b)  in«bef.  bw  bürget- 
Itdbe  aUed^td^ufitanb  (Seben,  i^rei^t,  <^^te) 
5.  ©.  incipere  statum  habere  (1.  4  D.  5,  5); 
statum  mtitare;  status  mutatio,  permutatio 
(1.  1  eod.  1.  2  D.  4,  1.  1.  9  §  4  D.  4.  4. 
cf.  §  5  I.  1,  16:  „Quibus  dignitas  magis 
quam  status  permutatwr,  capite  non  minu- 
untur."  1.  20  D.  1,  5:  ,qui  furere  coepit, 
et  statum  et  dignitatem  — videtur  retiner e^^J ; 
capitis  minutio  salvo  statu  contingens  (1. 
1  §  8  D.  38,  17);  de  statu  defunctorum 
posi  quinquennium  quaerere  non  licet  (1. 
1  pr.  D.  40,  15);  status  quaestio  ({.  b.  9B. 
s.  2).  controversia  (1.  6  §  3  D.  37,  10.  L 
39  §  5  D.  3,  3);  de  statu  suo  litigare  (1. 
43  I  1  eod.),  periclitan  (1.  21  pr.  D.  4, 
2);  instrumenta  status  (1.  8  |  1  eod.) 

StellionatuB,  Bettügetifi^ed  tänie« 
boUei^  ^anbeln,  tnfofetn  ed  ctimineH  ge« 
ßtaft  toitb,  ol^ne  in  ein  beftimmted  Setbtec^en 


übet*uge^en  (tit.  D.  47,  20.  C.  9,  34.  — 
„Stellionalum  obici  posse  bis,  qui  dolo 
quid  fecerunt,  sciendum  est,  soilicet  si 
aliud  crimen  non  sit  quod  obiciatur:  quod 
enim  in  privatis  iudiciis  est  de  dolo  actio, 
hoc  in  criminibus  steüioncUus  persecutio: 
ubicumque  igitur  titulus  criminis  deficit, 
illic  steUionatum  obiciemus''.  1.  3  §  1  D. 
cit.  cf.  1.  1  §  2. 1.  16  §  1.  1.  36  pr.  D.  13. 

7,  L  29  §  5  D.  17,  1.  1.  9  §  1  D.  40,  7). 
Stexxuna,  Stammbaum  (1.9  0.  38,10: 

„Stemmata  cognationum  directo  limite  in 
duas  lineas  separantur*'). 

Stercorare,  1)  mit  SOi^ift  büngen:  pe- 
cora  sterciirandi  eausaparata  (1. 8  pr.  D.  88, 7. 
cf.  1.  60  §  3  D.  32.  1.  14  §  1  D.  25,  1).  — 
2)  auiSmiften:  stercorandis  latrinis  prae- 
ponere  servum  (1.  15  §  1  D.  7,  1). 

Steroulinum  s.  sterquilinium,  1 )  SR  i  ß « 
gtube  (1.  17  §  2  D.  8,  5).  —  2)  f)ünget 
(1.  17  §  2  D.  19,  1). 

Sterous,  SRift,  dünget  (1.  12  §  10  D. 
33,  7.  1.  22  §  3  D.  43,  24). 

Sterilis,  unftud^tbat,  ).  9.  tarn  ster. 
ager,  ut  nullus  fructus  nascatur  (1. 12  §  8 
D.  7,  1);  ster.  mulier  (1.  14  §  3  D.  21,  1); 
ster.  pecunia,  ster.  nummiy  ®elb,  bo8  feine 
8infen  ttdgt  (1.  7  D.  22,  1.  1.  3  §  4  D. 
27,  4). 

SterUitas,  Unftud^tbatfeit,  §.  93.  re- 
missionem  colono  dare  oh  sterilitatem  (1. 
15  §  4  D.  19,  2);  Seugungdunfä^iglett 
(L  6  pr.  D.  28,  2). 

Stemere,  1)  ausbreiten,  j.  ©.  tapeta, 
quae  sterni  solent  (L  25  §  3  D.  34,  2).  — 

2)  bebe  den,  j.  ^.  stem.  triclinium,  eigent« 
Itd^  bad  tricl.  mit  $oIftetn  bebeden,  übet« 
f^anpi  bie  ©^eifetafel  ^utec^tmac^en,  ^et» 
tickten  (1.  5  §  14  D.  13,  6);  stem.  viam 
(lapidej,  einen  ©eg  <)flaftetn  (1.  4  §  5  D. 

8,  5.  L  1  §  2  D.  43.  11);  strata  (sc.  via), 
ae<)flaftette  ©tröge  0-  4  C.  11.  75).  — 

3)  ju  ©oben  »etfen,  oetnic^ten,  j.  C 
gladio  ultore  sterni  (1.  1  §  2  C.  1,  11); 
ne  labores  bominum  stemerentur  (l.  4  C. 

9,  18). 

SterquiUnium  f.  sterculium. 
Stigma,  «tanbmal  (1.3  C.  11,  10). 
Stillatura,   ein  ben  Xtibunen  bon  beu 
©olbaten  (toa^tjd^einlic^  füt  ertl^eilten  Urlaub) 

?tmad^M  ®e{(^enl  an  ^tobiant  (L  12 
I.  12,   37.   cf.   Gotbofr.   ad  1.  28  C.  Tb. 
7,4). 

Stillioidium,  Staufe,  Xto))fenfan, 
).  SB.  imposita  vicinis  necessitas  stiUici- 
diorum  excipiendorum;  stillic.  immittendi 
ius;  servüus  stillicidii  Q.  17  §  3.  1.  20  § 
3  ff.  1.  28  D.  8,  2.  1.  8  D.  8,  6.  cf.  1.  16 
D.  8,  5). 

34* 


Digitized  by 


Google 


532 


Stilus — Strages. 


StiluB  (8.  stylusj,  l)®riffcl  §um  Sdfttu 
ben,  ).  8.  diligens  stilus  sigillatim  omnia 
adseribat  (1.  3  C.  10,  10);  stüo  trepidante 
recavere  0.  2  C.  9,  3);  attd^  bad  Schreiben 
\ab%  ©d^rift  (L  1  C.  1,  2:  —  supremae 
rolufUatis  —  liber  sit  stiltM^'J,  —  2)  Ut- 
t^eil:  stilum  proscriptianis,  exsilii  sus- 
tinere,  incurrere,  excipere  Q.  15  C.  1,  4. 
1.  7,  9  pr.  C.  9,  49). 

StimuluB,  8tad^el,  trof^ifc^:  a)  9(ntei) 
contra  naturales  stimulos  facere  (1.  36  §  1 
D.  27,  1);  ipse  naturalis  Stirn,  parentes  ad 
liberorum  suorum  educationem  hortaiur  (L 
un.  §  5C.  5, 13);  b)  Unruhe,  Dual:  si  /t<ror 
stimuUs  suis  iterum  accenderit  furiosum 
(1.  6  §  1  C.  5,  70). 

Stipendiarius ,  grunbfteuer))fU(]^» 
tig:  praedia  stipend.  (§  40  1.  2,  1.  Gai. 
n.  21). 

Stipendium,  1)  (Sfrunbftetier  (l.  7  §  2 
D.  7,  1.  1.  13  D.  25,  1.  1.  27  §  1  D.  50, 
J6).  —  2)  @oIb;  stipendia  merere  (f.  bicfe« 
SB.  8.  1.  c.)  — 3)tticfl«bicnft,  ühnf^aupt 
5)iettft,  ?(mt,  aud^  ^Jicnftjctt,  ^Dtenft^ 
\af^V,  j.  ©.  Stipendium  facere  in  provincia 
(1.  15  C.  9,  9);  inissio,  quae  emeritis  sti- 
pendiis  indulgetur  (1.  2  §  2  D.  3,  2); 
veierani  j>o«<  vicesima  stip.  honestam  niis- 
sionem  consecuti  (1.  9  C.  7,  64) ;  qui  pleno 
stipendiorttm  numero  funguntur;  omnibus 
st^.  decursis  sacramento  solutus  (1.  2  C. 
10,  55);  nemo  agentum  in  rebus  ordinem 
militiae  atqne  stipendia  praeyertat  —  is 
gradu  ceterosantecedat,  quem  stip.hmgiora 
vel  labor  prolixior  fecerit  anteire  (1.  2  C. 
1,  31).  —  4)  ®cttJinn,  Ertrag  (1.  16  C. 
Th.  13,  1). 

ßtipes,  ^fobl  (1.  18  pr.  D.  19,  1). 

SUps,  1)  tlcincrC^cIbbcitrag  (\.  1  pr. 
D.  47.  22.  1.  27  §  1  D.  50,  16).  -  2)  ©cfb* 
gettJinn  (1.  6  §  5  C.  2,  6). 

Stlpula,  ^alm  (1.  12  §  10  D.  33,  7.  1. 
30  §  1  D.  50,  16). 

Stipulari,  feietlid^  (b.  f).  in  ber  fjorm 
münbttc^cr,  nx^ptüngili^  in  beftimmtc  SBortc 
gcfleibeter  ^nftaac  unb  barauf  erfolgter,  ber 
^age  entfpted^enber,  münblic^er  Antwort  bed 
©c^ulbnetd)  eine  fieiftung  {t(^  angeloben, 
berfprei^en  laffen;  stipulatio  a.  stipu- 
latuB»  1)  bie  münbltd^e  anfrage  bed 
OWubigerS  an  ben  ©c^ulbner,  ob  biefer  eine 
Seiftung  angelobe,  fotote  2)  ha»  auf  folc^e 
tlnfrage  gegebene^  erf^red^en:  cavere  prae- 
toria  stipulatione  (I.  4  D.  2,  1),  iudicatum 
solvi  stipulatione  data  (1.  15  D.  3,  3)  — 
enblid^  3)  bad  burc^  biefe  anfrage  nnb 
bie  barauf  erfolgte  fingelobung  be* 
grünbete  obligatorifd^e  Serl^AItni| 
(tit.  I.  3.  15-19.  D.  45,  1—3.  —  „Stipu- 
latio est  verborum  conceptio,  quibus  is  qui 


interrogatur  daturum  facturumye  se  quod 
interrogatus  est  responderit'  1.  6  §  1  D. 
45,  1.  —  „Stipul.  non  potest  confici  msi 
utroque  loquente:  et  ideo  neque  luutus 
neque  surdus  neque  infans  sUpukUionem 
contrahere  posaunt:  nee  absens  quidem 
quoniam  exaudire  invicem  debent.  si  quis 
igitur  ex  bis  vult  stipulari,  per  servum 
praesentem  stipuletur  et  adquiret  ei  ex 
stipulatu  actionem^  1.  1  pr.  eod.);  stijAtlari 
im  Oegenf.  üon  pacisd;  stipulatio  im  ®e* 
genf.  bon  paetio,  pactum  (f.  pacisci  s.  b.); 
reus  stipulandi,  im  ®egenf.  t»on  reus  pro- 
mittendi  (f.  reus  s.  1);  inter  stipulantem 
et  promittentem  negotium  contrahitur  (L 
83  D.  cit.);  stiptiUUor  —  stipulans  s.  reus 
stipulandi,  im  (^egenf.  üon  promissor  (f. 
promittere  s.  b.  ß);  in  stipulationem  s.  in 
stiptdatum  deduci  (f.  b.  ^.  s.  2);  stipalat. 
conventionales,  iudidnles,  praetoriae,  aediU' 
ciae  (1.  5  pr.  D.  cit.  tit.  D.  46,  5);  stipul. 
de  evictione  (1.  39  nr.  cf.  l.  31  D.  21,  2); 
stipul.  Äquiliaim  (f.  b.  ^.). 

Stipulatio,   atipulatus,  stipulator  f. 
stipulari. 
Stipulum  =  flrmum  (pr.  I.  3,  15). 
Stirpitus,  mit  ber  SBurjel:  stirp.trafw- 
ferre  arborem  0.  3  §  4  D.  47,    7);   stirp. 
eruere  (1.  30  C.  5,  12). 

Stirps,  Stamm,  a)  eine«  9aume$, 
5.  ©.  a  stirpe  (f.  ö.  a.  stirpitus)  exeidenda 
arbor  (1.  1  §  2  D.  43,  27);  silva,  quae 
succisa  rursus  ex  sHrpibus  renascitur  (1. 
20  pr.  D.  50,  16);  b)  ber  Snbegriff  ber 
bon  bem  @tammoater  in  geraber 
2init  abftammenben  ^efcenoenten: 
in  stirpes  (im  (S^egenf.  t^on  in  capita)  diridi 
hereditatem  (§6.  16  1.  3,  1);  ex  sHrpibus 
(im  ®egenf.  bon  pro  virilibus  portionibus) 
succedere  (l.  2  C.  6,  55);  c)  ©efc^Iec^t, 
tlfamilie,  «.  9.  de  stirpe  alicuius  j^ro^enttt 
(1.  33  pr.  C.  3,  28);  ex  curiali  stirpe  de- 
scendere  (1.  85  C.  10,  32);  ad  propriae  ori- 
ginis  stirpem  laremque  revocari  (1.  7  C. 
11,  7). 

Stobenses,  IBemol^ner  oon  Stobi,  einer 
8tabt  in  ^acebonien  unb  ^toax  in  $Aonien 
0.  8  §  8  D.  50,  15). 

Stoioua,  ftoifc^:  pbilosopbus  stoicae 
sapientiae  (1.  2  1).  1,  3). 

Stola,  ein  lange«  ®emanb  für  Spanen, 
©(^Ie<)<)IIeib  a-  23  §  2  D   34,  2). 

Stolidus,  albern,  t^brtc^t:  stol.  jiapa- 
nitas  (1.  5  C.  Th.  15,  5). 

Stoluß,  (cTToAos),  Slotte  (1.  7  -C.  Th. 
13,  5). 

Strabo,  du  @(^ielenber  (1.  12  §  4  D. 
21,  1). 

Strages,  9{teb erläge:  str.  hostium  (1.  2 
C.  Th.  8.  11). 


Digitized  by 


Google 


Stragula— Stuprare. 


533 


Stragula  fvesHsJ,  s.  stragulum  Cwsti- 
mentumj,  Uebetloutf,  ^edte,  9){atra(e 
(1.  12  §  28  D.  33.  7.  1.  5  pr.  D.  33,  10. 
L  23  §  2.  1.  24.  25  §  3  D.  34,  2.  1.  45  D. 
50,  16). 

Stramentum,  1)  6treu,  8tto^  (§  1 
I.  2.  5.  1.  17  §  2  D.  19.  1).  —  2)  Uc6ct. 
»ixtf,  ^cdc  (1.  234  §  2  D.  50,  16). 

Stransulare,  1)  erbvotfeln  (1.  7  §  1 
D.  9,  2.  1.  1  §  17  D.  29,  5).  -  2)  quälen 
(I.  1  C.  10,  34). 
Strata  (sc.  via)  \.  steraere. 
Strator  (s.  stator),  ^ebienter  ber 
^rotnnjialftottl^oltet  (l-  4  §  1  D.  1,  16.  l. 
10  D.  4.  6).  —  2)  ®cfangentt)ärtcr  (1.  1 
§  1  C.  9,  4).  —  3)  ein  Beim  faiferl.  Wlat* 
^aH  9(ngeftenter,  totl^tx  bie  t^on  ben 
^roüinjialen  ju  ffellenben  $fetbe 
au  prüfen  l^atte  (1.  un.  C.  12,  24.  1.  3  C. 
12.  59). 

Stratoria  vestis  =  stragula  (Paul.  IIl, 
6  §  67). 

Stratura.  %tdt  üon  »rettcrn  (1.  242  § 
4  D.  50,  16). 

Stratum  s.  atratua.  ^ett  ober  %edt 
(l.  45  eod.  1.  34  D.  41,  1). 

Strena,  geftgefd^enl  (1.  11  C.  Th. 
6,  30). 

Strenuitaa,  Xf^ätiqUit,  @ntfigleit  (1. 
8  C.  12,  19). 

Strenuua  (adi.),  strenue  (adv.),  t^fitig, 
emfig,  eifrig:  idoneae  strenuacque  per- 
sonae  (1.  20  C.  Th.  11,  7);  strenue  müitare 
(I.  10  C.  Th.  6,  24). 

Strepitus,  (S)eräuf(^,  £ärm,  indbef.  ber 
gerid^tlic^en  l^er^anblungen,  baber  {. 
0.  a.  Unterfuc^ung:  strep.  criminalis  (1. 
22  §  2  C.  9.  22);  falsi  strepitum  inferre 
a.  2  pr.  C.  Th.  9,  19). 

Striotus  (adi.),  stricte  (adv.),  genau, 
f^reng,  §.  ©.  stricta  (iurisj  ratio  (|  10  I. 
3,  26.  1.  43  D.  11,  7);  stricto  iure,  im  ®e- 
genf.  öon  per  exceptionem  (1.  30  D.  13,  5); 
actio  stricti  iuris  s.  iudicii,  im  @)egen{.  t)on 
bonae  fidei  (§  28  I.  4,  6.  1.  5  pr.  §  4  D. 
12,  3.  1.  3  §  2  D.  13.  6);  strictius  inter- 
pretari  (1.  20  §  2  D.  8,  2). 

Stringere,  1)  ^üden:  string.  gladium 
(1.  1  §  3  D.  48,  8).  —  2)  genau  abmef* 
Jen  (1.  2  C.  10,  66).  —  3)  atringi,  be- 
troffen werben  (1-  10  C.  Th.  9,  16). 

Strobüus,  3apfen  an  iRabeH^oI)  (1.  55 
§  10  D.  32). 

StruotUis,  avii  2tf^ni  bereitet:  lapis 
struet..  3iegel,  Sacfftein  (1.  6  §  5  D.  8, 
5);  aui  ^xtQtln  ober  ^acffteinen  ge^ 
baut,  gemauert:  cdumnae,  bases  atmet. 
(1.  8  §  1  eod.  1.  245  pr.  D.  50,  16);  opus 


sruot.  (1.  241  eod.);  rivus  stract.  (1.  3  §  1 
D.  43,  21). 

Structor,  SRaurer  (1.  1  C.  10,  66). 

Struere,  bereiten,  i-  9.  str.  irmdiiu 
vitae  alicuius  (1.  30  D.  17,  1);  totum  hoc 
struclum,  ut  etc.  (1.  3  8  1  D.  4,  4). 

Studere,  \idf  bemühen,  befleißigen, 
j.  ©.  stud.  liberorum  creationi  (1.  15  §  2  D. 
1,  7);  suo  lucro  (1.  5  §  5  D.  3.  5);  indbef. 
bem  6tubium  einer  SBiffenfqaft  ob« 
Hegen:  studendi  causa  mittere  servum  (l. 
78  pr.  D.  32);  filius  studms  (L  2  C.  10, 
40);  studentibus  utilem  se  praebere  (1.  2 
C.  10,  53). 

Studiosus,  1)  eifrig,  fleißig:  stud. 
paterf.  (1.  25  pr.  D.  22,  3);  studiose  in- 
tueri  tabulas  pictas  (1.  65  pr.  D.  21,  1). 
—  2)  einer  »iffenfd^aft  befliffen,  bem 
©tttoium  berfelben  obliegenb:  stud. 
alicuius  doctrinae  (1.  19  D.  10,  4);  iuris 
stud.  0-  1  D.  1,  22.  1.  9  §  4  D.  48,  19. 
1.  4  D.  50,  13).  —  3)  »a«  3emanb  fid^ 
angelegen  fein  läßt  ober  laffen  foU, 
tt>ünfd^endmert^,  §.  B.  nihil  tarn  siu- 
diosum  in  omnibus  rebus  invenitnr  quam 
legum  auctoritas  (1.  1  §  1.  cf.  §  7  C.  1, 
17);  non  interemptionem  ususfructus  stu- 
diosam essCf  sed  magis  retentionem  (1.  15 
§  2  C.  3,  33). 

Studium,  1)  @if er,  %U\%,  lOemül^ung, 
^.  iB.  qni  causis  agendis  quoquo  studio 
operantur  (1.  1  §  11  D.  50,  13);  studio 
alicuius  moram  pati,  ef&ci  ut  etc.  (1.  13 
53  §  1  D.  40,  5).  —  2)  «bfic^t,  *.  ». 
relinquendi  studio  adscripta  verba  (1.  14 

C,  5,  16).  —  3)  »ef *aftigung  mit  ettoa«, 
).  9.  abigendt  stt^ium  quasi  artem  exer- 
cere  (1. 1  §  1  D.  47.  14);  indbej.  mit  einer 
fSiffenfd^aft,  6tubium  berfelben,  loif« 
fenfc^aftlid^e  ^udbilbung,  §.  9.  stu- 
diorum  causa  Romae  esse,  agere  s.  degere 
(1.  18  §  1  D.  5,  1.  1.  17  D.  12,  1.  1.  5  § 
5  D.  47,  10.  1.  36  pr.  D.  50,  1);  abesse  (1. 
28  pr.  D.  4,  6.  1.  7  §  13  D.  14,  6);  aud^ 
bie  ©i||en|d^aft  felbft,  §.  ©.  magistri 
studiarum  (1.  7  C.  10,  53).  —  4)  «er* 
gnügung:  studiapopuli  (1. 1  C.  11.  41).  — 
5)  ©Ute,  Öeben8»cife  (1.  1  C.  Th.  2,  1). 

Stultitia,  2:bor^eit,  Einfalt,  Unmif« 
fen^eit  (l.  61  D.  21,  2). 

Stultus,  t^öridbt,  einfdltig,  unloif« 
fenb  (1.  9  §  5  D.  22,  6:  —  .sciant  igno- 
rantiam  facti,  non  iuris  prodesse  nee 
stultis  solere  succurri  sed  errantibus,*'  1.  4 

D.  43,  24). 

Stuprare,  ein  unt^erl^eiratl^äed  grauen« 
jiimmer  ober  einen  Knaben  burd^  fIeif(^U($e 
^ermifd^ung  Jd^&nben,  fc^m&d^en;  stu- 
prum,  fletf c^Iid^e  IBermifc^ung  mit  einer 
folc^en  $er{on,  6d^&nbttng,  ©c^tv&d^ung; 


Digitized  by 


Google 


534 


Sturnus — Subdere. 


stuprator»  ©d^finber,  ^urer  (§  4  I.  4, 
18:  —  nlege  luliä  (de  adulteriis)  etiam 
stitpri  flagitium  punitur,  cum  quis  sine 
vi  vel  virginem  vel  viduam  honeste  viventem 
stupraverit,  poenam  auteni  eadetn  lex  irro- 
gat  peccatorilms,  si  honesti  sunt,  publi- 
cationem  partis  dimidiae  bonorum,  si  hu- 
miles,  corporis  coercltionem  cum  rele- 
gatione.«*  1.  1  §  1.  1.  3  pr.  D.  25,  7:  — 
„si  honesiae  vitae  et  ingenuam  mulierem 
in  concubinatum  habere  maluerit  —  noYi 
conceditur.  sed  necesse  est  ei  vel  uxorem 
eam  habere  vel  hoc  recusantem  stuprum 
cum  ea  committere.'^  1.  6  pr.  §  1.  1.  13.  14 
§  10.  1.  33  D.  48,  5:  „Stuprum  committit, 
gut  liberam  mtdierem  consuetudinis  (s.  cu- 
pidinis)  com««,  non  matrimonii  continet, 
excepta  yidelicet  concubina.  adulterium 
in  nupta  admittitur:  stuprum  in  vidua 
vel  virgine  vel  puero  committitur."  l.  101 
pr.  D.  50,  16.  1.  4  C.  5,  4.  1.  18.  22.  24. 
28.  C.  9,  9);  stupr.  virginem  immaturam; 
stuprum  passa  serva  (1.  25  D.  47,  10); 
sei'vus  stupratus,  mancipium  stupratnm  (1. 
21  D.  1,  18  i.  23  pr.  D.  21,  1);  puero 
stuprum  persuadere  (l.  1  §  2  D.  47,  11), 
puerum  vel  teminam  vel  quemquam  per 
vim  stuprare,  not^jüt^tigcn  (I«  3  §  4  D. 

48,  6);  vi  praedonum  vel  hostium  stupra- 
tus aliquis  (1.  1  §  6  D.  3.  1);  adulteris 
vel  stupratdibus  se  committere  (1.  43  §  1 
D.  23,  2). 

Sturnus,  ©toor  (1-  15  §  2  D.  19,  2). 

Stylus  f.  stilus. 

Stypteria,  mann  (1.  3  §  6  1).  27,  9). 

Suadere,  1)  rotten,  einen  Sflot^ 
geben:  consülentihus  suad  (1.  5  D.  40^  2. 
cf.  1.  3  §  1  D.  4,  4.  l.  3  §  3  D.  22,  1); 
suadendum  esse  alicui,  ut  etc.  (1.  5  §  11 
D.  36,  4);  anratl^en,  ratl^fam  machen: 
qnae  ratio  suadety   ut  etc.  (1.  15  §  3  D. 

49,  17);  quod  magis  ratio  suadet  (1.  38  pr. 
D.  26,  7);  ratio  quae  consuetudinem  suasit 
0.  1  C.  8,  52).  —  2)  üBetreben  (1.  3  §  1 
D.  11,  4). 

Suarius  (adi.),  ©(^tneine  Betteffenb: 
forum  snar.  (1.  1  §  11  D.  1,  12);  suarius 
(Subst.),  ©cfitoeine^änbler  (1.  2  C.  11, 
17.  tit.  C.  Th.  14,  4);  suaria  functio, 
suarium  obse^ium,  bie  öon  bet  S^f*  ^^ 
snarü  )u  letfienben  9[bgaben  (1.  1.  10  § 
4  eod.). 

Suasio,  1)  aHat^dert^eilung  (}.4C.b, 
59).  —  2)  Ueberrebung  (1.  3  C.  9,  18); 
©loubc  (1.  1  C.  5,  62). 

Suasor,  «atftgebet  (1.  13  pr.  D.  4,4). 

Suasus,  Ueberrebung  (I.  9  §  1  D. 
9,2). 

Sub  (praep.),  1)  unter:  a)  jur  ©ejeid^ 
nung  bed  JDrtd,  §.  6.  sub  terra,  sub  aqua 


fieri  opus  (l.  15  g  5  D.  43,  24);  b)  ^nr  Be* 
jeit^nung  bc^  @nt^oItenfein3,   beS  @e» 
lören«  unter  tttoai,  ^.  ^.  in  edicto  prae- 
toris  sub  titulo  de  furtis  (1.  195  §  3  D.  50, 
16);  sub  tit,  de  in  integrum  restitutione  (1. 
1  §  10  D.  3,    1);    sub   edicto  proponere 
Caput  (1.  6  §  1  D.  48,  3),  c)  §ur  ^^eidf- 
nung  ber  Unterwerfung  unter  eine  $er- 
fon;  ber  ^b^ängigleit  t)on\fft,  5.^.  sub 
potestate  alicuius  esse  (l.   195  §  2  D.  50, 
16);  sub  aliquo  esse  provinciam,  insulaui 
(1.  7  §  6  D.  48,  22);   sub  curatore  agere 
(1.  77  §  14  D.  31;   «liö  creditoribus  fieri 
bona   (1.  44  D.  29,    2);   sub  colono   esse 
praedia  (1.  50  D.  49,   14);  d)  jur  ^t^d^* 
nunp   ber  einem  Vertrag    ober  einer  le^t« 
tnilliöcu    SSerfugung     ^in^uaefügten     59  e  * 
f(^ränfung,  ^ebingung  ober  oergl.,  j.  B. 
sub  condicione  stipulari  (l.  70  pr.  D.  46, 
1);  dare  legatum  (1-  107  D.  35,  1);   sub 
die  incerto  deberi  (1.  16  §  1  D.  12,    6); 
sub  lege  commissoria   distrahi  (1.  38  §  2 
D.  35,  2);  sub  usuris  dare,  debere.   acci- 
pere  pecuniam  mutuam  (1.   7  §  9  D.  14, 
6,  1.  48  D.  17,  1.  1.  81  pr.  D.  18,  1.  1.  18 
D.  20,  4.  I.  9  §  4  D.  26,  7);    sub  poena 
debere  pecuniam  (1.  3  D.   12,  3.  1.  2  §  8 
D.  13,  4.  1.  18  D.  18,  4.  1.  5  §  1.  1.  7  §  3 
D.  28,  8);  sub  pignore  contrahere  (1.  2  D. 
20,  5),  credere.  dare  pecuniam  (1.  59  §  5 
D.  17,  1.  1.  9  §  1  D.  20,  6);  sub  pignore 
debitor,  creditor  (1.   11  eod.  1.  6  §  5  D. 
27,  9.  1.  61  pr.  D.  36,  1);  sub  obligatione 
fundi  ac<;ipere  mutuam  pec.  (L  28  D.  16, 
1);  sub  fideiussore  debere  (1.  49  §  5  D.  30); 
e)  unter   ben  9ugen,    in  d^egentnart 
3emanbe8,   bor  3emanbeni,  5.  1ö.  sub 
eodem   iudice  agere   (1.   77  §  14  D.   31); 
iuramentum,  sacramentum  sub  ipso  iudice 
dari,  praestari  (1.  12  §  1.  5.  C.  4,  1);  8t*b 
obtentu  testium  (1-  8  §  1  G.  6,  22);  f)  unter 
bem  SBerf(^Iu6  bon  ettoa^:  sub  una  elave 
tota  habitatio  (1.  17  §  15  D.  21,  1).  —  2) 
auf,  in,  bei,  j.  ©.  sub  ipso  tempore  divortii 
(1.  12  D.  24,  1);   sub  tempus  venditionia, 
messis,  mortis  (1.  38  §  11  D.  21,  1.  1.  25 
§  6  D.  42,  8. 1.  193  D.  40,  17);  sub  incerto 
causae  eventu  (1.  3  §  7  D.  48,  21).  —  3) 
toegen,  ^.  9.  quaestio  sub  capitalem  cau- 
sam (1.  14  §  5  D.  48,  5);  sub  capitalem 
causam  pecuniam  accipere  (l.  1  §  1  D.  48, 
8);  sub  alieni  compendii  emolmnento  per- 
iurium  subire  (1.  4  pr.  D.  12,  3). 

Subadiuva,  Unterge^ilfe  (1.  4  §  1.  L 
5  pr.  C.  12.  20). 

Subaudire,  barunter  ober  babei  Der« 
ftel^en  (§  2  I.  1,  2.  1.  1  §  7  D.  28,  5).. 

Subourator,®ebtlfe  eined^ef^dftd« 
fü^rer«  (I.  29  D.  8,  5). 

Subdere,  1)  ^in^ufügen,  §.  9.  breve 


Digitized  by 


Google 


Subdiaconus  —  Subiectio. 


585 


subditum  (1.  1  C.  10,  66);  pacto,  converir 
Uani  subdita  stipulatio  (1.  88  pr.  D.  8,  3. 
1.  6  C.  2,  4).  —  2)  an  eine«  ^fnbetcn 
@telle  fe^en,  unterfc^teben,  a.  93.  in 
aUerius  locum  subdi  (1.  8  §  2  D.  16,  1); 
subditus  iudex  (l.  60  D.  5,  1);  subd.  par- 
tum 0.  19  §  1  D.  48,  10).  —  3)  unter- 
toetfen,  j.  33.  se  subd.  senientiae  (1.  8  pr. 
D.  46,  7),  poenae  Q.  84  D.  49,  14);  subdi 
exquisitis  poenis  (1.  80  C.  9,  9),  tormentis 
(1. 3  C.  9,  8) ;  alterius  iuri  subdita  persona; 
subditiis  (filius),  im  (Segenf.  t)on  suus  (1.  1 
C.  4,  27.  1.  4  C.  6,  24). 

Subdiaconus,  Untergel^ilfe  beim 
«ottedbienft  (1.  20  C.  1,  8). 

Bubdisiunctivus,  etnanber  nic^t  ge« 
rabe^u  entgegengefe^t  (l.  124  D. 
50,  16). 

Bubdivisio,  Unterabtl^eilung  (1.  87  § 
1  C.  3,  28.  1.  22  pr.  C.  6,  2). 
•    Bubdole  (adv.),  ouf  üerftedte,  liftige 
«Seife  (1.  6  §  1  C.  2.  6). 

Bubduoere,  1)  ent^iel^en.:  a)  tue^^» 
nehmen,  entmenben,  ü.  9.  sacculani, 
quipartem  sübducunt  (1.  7  D.  47,  11);  sub- 
duci  furto  (l.  7  C.  9,  49),  dolo  malo  here- 
dis  (1-  38  D.  5,  1);  b)  entjiel^tn,  be- 
freien, J.  ©.  subduc.  rem  de  iudicio  (1. 
14  pr.  D.  10,  2);  de  poteatate  subductus 
suus  heres  (l.  28  §  1  D.  28,  2);  subduci 
poetia  Q.  2  §  5  D.  49,  14),  quaestioni  (1. 
12  pr.  D.  40,  9).  —  2)  entfernen:  se  sub- 
duc. (1.  1  §  7  D.  49,  4) ;  subducta  persona 
Supilli  (1.  11  §  6  P.  35.  2).  —  8)  an»  ber 
Seit  fd^affen,  toegraffen,  ).  ©.  con- 
victum  velox  poena  subducat  (1.  5  C.  9,  4) ; 
morte  subductus  reus  (1.  4  §  1  G.  9,  6); 
statim  atque  illum  fata  suhduxerint  (1.  1 
C.  12,  20).  —  4]  bered^nen:  subduc. 
rationem  fructuum  (1. 17  D.  34,  9);  simplum 
subductum  (1.84§2D.44,  7);  subduc.  caU 
culum,  juf  ommenred^nen  (1.  5  pr.  C 2, 55). 

Subesse,  unter  ober  hinter  tttoai 
fteden,  einer  ^onblnng  jn  ÖJrunbe  Hegen, 
über^u|)t  bor^anben  fein,  vorliegen, 
).  fß.  inquirendum,  ne  forte  turpis  causa 
adrogandi  stibsit  (1.  17  pr.  D.  1,  7);  guia 
adhuc  lis  subesse  polest,  transactio  fieri 
potest  (1.  11  D.  2,  15);  si  in  alium  con- 
tractum  res  non  transeat,  sübsit  tarnen 
causa —  esse  obligaiionem ;  cum  nvlla  subest 
causa  —  non  posse  constitui  Obligationen! 
(1.  7  §  2.  4  D.  2,  14);  et  civilis  et  naturalis 
subest  obligatio  (1.  8  §  8  D.  46,  1). 

Subfultus,  geftil|t,  berfel^en,  j.  13. 
subf.  administratione  (1.  25  C.  2,  12),  di- 
gnitate  (1.  9  C.  Tb.  6,  35). 

Subhastare,  jur  öffenttid^en  Ser* 
fteigerung  bringen  (1.  3  C.  7,  55);  sub- 
hastaUo,  ^erfteigerung  (1.  16  C.  4,  44. 


cf.  hasta  s.  b.^);  subhastaria  sors  <»  sub- 
hastatio  (1.  9  C.  Th.  13,  6). 

Subiaoere,  1)  unter  tttoa»  Hegen 
(1.  49  pr.  D.  5,  1}.  —  2)  unterHegen, 
unterworfen  fem:  subiac.  necessitati 
(1.  11  C.  5,  31),  supplicio  (1.  4  C.  4,  40). 

Subicere,  1)  unter  ettoad  merfen, 
legen,  ftellen,  j.  ©.  ignem  subic.  fornaci 
(1.  27  §  9  D.  9,  2);  equas  subic.  equis 
r^g  yov^g  Xuqiv  (1.  52  §  20  D.  47,  2).  — 
2)  barnntcr  ober  boju  fefeen,  ^injn* 
fügen,  beifügen,  ).  fe.  indita  actis  vel 
subiecta  (1. 15  C.  7,  62) ;  doli  clausula,  quae 
conipromissi  stipulationi  subici  solet;  sti- 

Sulatio  interposita  et  subiecta  doli  clausula 
.  3  C.  2,  55.  1. 135  §  4  D.  45, 1 ;  poena  sub- 
iecta (1.3  §  1  eod.) ;  pacto  subiecta  poenae 
stiptilatio,  Äquiliafia  stipul,  (1. 10  §  1  D.  2, 
14.  ].  15  D.  2,  15);  subiectum  legatum 
(L  3  D.  30).  —  3)  on  bie  ©teile  eine« 
anbern  fe|en,  fteden,  öorfd^ieben, 
unterfc^ieben,  j.  8.  pro  auro  aes  subic. 
creditori  (1.  36  pr.  D.  13,  7);  subic.  par- 
tum (l.  1  §  13  D.  25,  4.  1.  16  pr.  D.  34, 
9.  L  1  §  11.  1.  2.  3.  §  6  D.  37,  10);  testa- 
mentum  (l.  2  D.  48,  10);  falsus  emptor 
subiectus ;  alium  (emptorem)  non  idoneum 
subic. \\,  4  §  5. 1. 14  §  1  D.  18, 2);  cum Titio 
honesto  viro  pecuniam  credere  vellem, 
subiecisti  mihi  alium  Titium  egenum  (1.  52 
§  21  D.  47,  2);  molestum  adversarium  pro 
se  subic.  (1.  4  §  1  D.  4,  7);  subic.  aliquem, 
qui  controversiam  moveat  (1-24  §  2  D.  40, 
12);  qui  petat  meo  nomine  (L  18  $  8  D.  8, 
5);  subiecto  nomine  alterius  emptoris  sibi 
comparare;  subiectis  aliorum  nomintbus  lo- 
care;  per  subiectam  personam  agere,  com- 
parare (1.  9  D.  27,  9.  1.  2  §  1  D.  50,  8. 
L  10  C.  8,  27);  subiectio,  UnterfteUung 
einer  $erfon  (1. 18  §  8  D.  3,  5).  —  4)  on* 
ftiften,  anftellen:  Bwhic.  accusatorem  (1.15 
pr.  D.  48,  16);  infamandae  uxoris  suae 
causa  subic.  adulterum  (1. 15  §  1  D.  48,  5). 
—  5)  untertoerfen,  j.  ©.  subici  dominio 
alieno  (I.  4  §  1  1).  1,  5),  potestati  alienae 
(I.  45  §  1  D.  45,  1.  1.  2  §  2  D.  1.  7), 
alieno  iuri  (f.  b.  SB.  s.  1  c);  iurisdictioni 
alicuius  se  subicere.  subiectus  (1.  14.  19 
D.  2,  1.  1.  1.  2  pr.  D.  5,  1.  1.  13  §  4  D. 
36,  1);  subici  oneri,  muneri  (1.  3  §  5.  8 
D.  50,  4),  praestationi  vectigalium  (1.  9 
§  7  D.  39.  4),  maximis  usuris  (l.  37  D.  3, 
5.  1.  54  D.  26,  7),  actionibus  Q.  2  D.  48, 
28),  praescriptioni  (1.  3  pr.  D.  49,  1), 
poenae  (1.  2  §  7  D.  48,  5.  1.  1  §  9  D.  48, 
10),  fustibus,  flagellorum  ictibus  (1.  28  §  5 
D.  48,  18.  1.  12  D.  50,  2).  —  6)  bin- 
toerfen:  subici  bestiis  (1.  3  §  5  B.  48,  8. 
1.  12  C.  9,  47). 
Subiectio  (.  subicere. 


Digitized  by 


Google 


536 


Subigere  —  Subnixus. 


Subigere,  1)  bcorbeitcn,  j.  95.  burc^ 
pflügen:  arvay  quae  subigunt  coloni  (1.  1 
C.  Th.  5,  11),  burc^  @tonH)fen:  machinae, 
quibus  farinae  subiguntur  (Paul.  III,  6 
§  64),  btmi^  ©d^teifcn:  fc^ärfcn:  cos  ferro 
subigendo  necessaria  (1.  11  pr.  D.  39,  4). 

—  2)  unterwerfen:  subig.  aliquem  oneri 

0.  30  C.  6,  42). 

Subinde,   1)  ^ierouf  (1.  18  D.  46,  8). 

—  2)  nod^   einonber,  toon  Reit  ju 

Seit,  öfters   0-  6  §  1  D-  8,  6.    1.  1  pr, 
.  29,  1. 

Subire,  1)  eingeben,  einbringen, 
8ub.  flumen  (1.  13  §  1  D.  19,  2);  locum 
alicuios  (1.  12  §  8  D.  20,  4);  in  animo 
Bubire  alicui,  3«nftnbem  in  ben  ©inn  !om» 
men,  einfallen  (1.  1  C.  1,  28).  —  2)  fid^ 
unteraie|^en>  übernehmen,  j.  ©. 
sub.  administrationem  (1.  5  §  12  D.  27,  9J, 
onus  iutelae  (1.  31  pr.  D.  27, 1),  onera  rnatan- 
monii,  hereditaria  (1-  7  pr.  D.  23,  3.  1. 38. 
42  pr.  98  D.  29,  2),  hereditatem  (i.  181  D. 
50,  17),  periculum  (1.  3  B.  13,  1.  1.  44  D. 
19,  1),  satisdationem  (1.  3  D.  36,  3),  totam 
litem  (1.  7  §  2  D.  38,  2),  condemnatumem 
(1.2  §  5  D.  36,  1);  ouc^  f.  t>.  0.  leiben, 
0  u  I  b  e  n :  sub.  poenam  (1.  5  §  1  D.  48,  1. 

1.  1  §  5.   1.  7  §  1  D.  48,  16.   1.  1  pr.  D. 
48,  19),  servitutem  (1.  1  pr.  D.  40,  12). 

Snbltus,  plbi^lid^,  j.  ©.  sub.  vis  venu 
(1.  30  §  3  D.  9,  2);  per  sub.  servitutem 
amittere  civitatem  (1.  6  §  5  D.  28,  3); 
subito  (adv.)  =  repente,  j.  S.  abesse  subito 
eoactus  (1.  23  pr.  D.  22,  1). 

Subiugare,  1)  unter  bod  3o(^  ]pan* 
nen  Q.  4  §  1  C.  12,  50),  —  2)  unter^» 
toerfen,  }.  93.  subiug.  aliquem  donxinio 
(1.  2  C.  10,  33),  actionüms  (l,  12  C.  7,  32), 
gravamini  (1.  80  C.  6,  42),  publicis  legibus 
0.  1    C.  3,  24),    capitali   sententiae   (1.  2 

C.  10,  6),  exüio  (1.  2  C.  11,  55). 
Sublnnotorium ,    \oa&    gejogen    »irb, 

»  a  g  e  n  (1.  10  C.  Th.  8,  5). 

Snbiungere,  beifügen,  5.  95.  pacto 
Bubiung.  poenalem  stipulationem  (1. 15  D.  2, 
15);  Pomponius  scribit  —  ibidem  subiungit 
etc.  (1.  8  §  12.  13  D.  10,  4.  cf.  1.  9  §  1 

D.  19,  2). 

Sublegore,  on  bie  ©teile  3eman* 
be«  toül^Ien  (1.  76  D.  5,  1.  1.  2  pr.  D. 
50,  2). 

Subleveu:^,  1)  unter ftü^en:  sublev. 
plostrum  conversum  (1.  52  §  2  D.  9,  2).  — 
2)  erleichtern,  milbern:  poena  sub- 
levanda  (1.  25  pr.  D.  48,  19). 

Sublimare,  ou^Aeid^nen  (1.  3pr. 
C.  3,  24.  1.  44  C.  Th.  8,-  5). 

Sublimis,  ergaben,  ouSgeieid^net, 
5.  95.  fastigiis  proinotionum  in  stä)Ume 
provecti  (1.  5   C.  Th.  6,  35);   snblimis  po- 


testas  (1.  8  §  2  C.  Th.  6,  2.  1.  6  C.  Th.  11, 
28);  sublimis  honoris  vir  (1.  41  C.  Th.  16, 
2);  vir  sublimissimus  magister  officiorum 
(1.  38  C.  7,  62);  sublimiss.  praefectura 
(1.  2  C.  11,  6).  SublimiUs,  ^o^eit,  aU 
Xitulotur  für  bie  ^öd^fken  S5eamten,  j.  93. 
bic  praefecti  praetorio  (1.  6  C.  11,  43.  1.  9 
pr.  13.  18  §  1  C.  Th.  8,  5). 

Sublucare,  95äume  burt^  95efc^neibeii 
auStid^ten  (Paul.  V,  6  §  13). 

Subiug ere,  in  minber  feierlicher 
9Beife  betrauern  (Vat. § 321 ;,, minor 
trimo  non  lugetur,  sed  sublugetur;  minor 
anniculo  neque  lugetur  neque  sublugetur*). 

Submergere,  üerfenfen;  submergi, 
üerfinfen,  untcrfinfen:  submersa  sca- 
pha,  navis  (1.  4  pr.  D.  14,  2.  1.  3.  5  C. 
11,  6);  aquae  ita  summersae,  ut  defluere 
extra  terram  non  possint  (1.  1  §  6  B.  43, 
20),  tief  in  ber  (5rbe  befinbtic^. 

Subministrare,  getod^ren,  5.  95.  sub 
ministr.  alicui  alimenta  (1.  27  §  3  D.  5,  2). 

Submittere,  1)  l^erab^&ngen  laffen: 
Bubm.  capHlos  (1.  15  §  27  D.  47,  10).  — 
2)  unterftellen,  jum  @rfaj  fketlen:  in 
locum  defunctorum  yel  inutilium  capitum 
alia  summitt.  (1.  68  §  2.  1.  69.  70  §  1  ff. 
D.  7,  1.  1. 10  §  3  D.  23,  3);  fetus  pecorum, 
qui  summissi  gregem  retinent  (1.  60  §  4 
D.  36, 1).  —  3)  anftiften,  toeranlaffen: 
vim  submitt.  alicui  (1.  9  §  1  D.  4,  2).  — 
4)  anftetlen:  submitt.  delatorem,  accusa- 
torem  (1.  5  pr.  D.  37,  14.  1.  9  §  4.  D.  48. 
10.  1.  1  §  13  D.  48,  16);  submitt.  aHos, 
ut  vociferentur  (1.  15  §  8  D.  47,  10). 

Submovere,  entfernen,  auSfd^tiegen, 
).  95.  submov.  aliquem  a  procincia  sua 
(1.  1  §  13  D.  1,  12.  cf.  1.  239  §  8  D.  50, 
16);  ab  utroque  gradu  submotus  =  ex- 
heredatus  (1.  3  §  5  D.  28,  2);  submoveri 
a  successione  (1.4  §2  D.  48,  17);  petentem 
submov.(exceptione);  submoveri  exceptionCy 
praescriptione  (1.  30  §  1.  2.  1.  51  pr.  D. 
2,  14.  1.  2  D.  16,  2.  1.  28  §  7^  D.  36,  1. 
1.  1  §  10  D.  48,  16.  1.  4  §  2  D.  48,  17. 
1.  115  §  1  D.  50,  16). 

Submutare  f.  summutare. 

Subnectere,  on  fügen  (1.  37  C.  Th. 
16,  5). 

Subnixus,  auf  ettoai^  geftü^t,  bun^ 
ettoa«  unterfküftt,  gefd^ü^t,  gefid^ert, 
befrdftigt,  mit  ettoa«  üerfe^en,  j.  95. 
firmissima  ratione  subnixa  sententia  (L  18 
§3  D.  45, 3);  sanctionc  quadam  subnixum 
^.  9  §  3  D.  1,  8);  subnixus  civili  actione 
(1.  1  §  1  D.  43,  18),  pHvilegio  (1.  1  §  2 
D.  1,  11),  vacatione  (l.  1  §  1  D.  50,  5j, 
numero  liberorum  quincjue  (1.  8  pr.  eod.); 
liberis  subnixum  matnmonium  (1.  1  §  5 
43,  30)       D. 


Digitized  by 


Google 


Subnotare  —  Subsequi. 


537 


Subnotare,  1)  bemericn  (1.  15  pr. 
D.  42,  5).  —  2)  untcrfd^rctben  (1.  2 
C.  10,  2). 

Snbnotatio,  Unterfd^rift,  s.  1.  a. 
subnotatianem  suam  accommodantes  (1.  8 
§  3  C.  6,  36). 

Suboles,  9{ac^fomnienfd^aft  (1.  1.  22 
§  7  D.  24,  3.  1.  2  C.  8,  47). 

Subomare,  Semonben  mx  fSornol^me 
emet  ^nblung  gegen  einen  anbetn,  indbef. 
\m  @T^bung  einer  falfd^en  Stnflage,  ^ut  f(fh 
legnng  eine^  folft^en  3^gniffe^  jnftu^en, 
anfletlen,  onftiften:  euborn.  delatorem, 
accusatorm  (l.  1  D.  37,  14.  1.  1  §  13  D. 
48,  16);  t€8t€8  sQbornati  (l-  13  §  6  D.  48 

5.  cf.  1.  9  D.  48,  2). 
Subponere  {.  supponere. 
Subrepere,  erfcbletti^en  fobreperej  (1.  2 

C.  Th.  1,  11);  sttbreptio  —  obreptio  (1.  2 
C.  1.  14.  1.  1  C.  6,  8.  1.  7  C.  10,  16); 
sabreptloiass.snbreptivus,  etfd^tid^en: 
subrept.  impetratio  (l.  8  C.  11,  8),  petitio 
(l.  88  C.  Th.  5,  13).  mpplieaHo  (1.  3  C. 
Tb.  9, 26);  subrept.  rescriptum  (1. 1  C.  Th. 
12, 16.  1. 10  C.  Th.  13, 11. 1. 20  C.  Th.  14,3). 

Subripere,  1)  l^eimliA  »egnel^men, 
enttüenben,  fkel^Ien,  j.  Sß.  furto  subrip. 
sacculos  (1.  21  §  3  D.  47,  2);  pignore 
subrepto  furti  agere  (1.  22  pr.  D.  13,  7); 
8%  uxor  rem  viri  ei,  cui  eam  vir  commoda- 
verit,  subripuerit  —  habebit  furti  actio- 
nem  (l.  28  D.  25,  2);  ex  araento  subrepto 
pocula  facta  coodici  posse  (1. 13  D.  13, 1); 
res  furtiva  non  usucapitur,  niai  in  potesta- 
tem  eins,  cui  subrepta  est,  revertatur  (1.  4 
§  6  D.  41,  3).  —  2)  »egroffen  G-  6 
C.  Th.  4.  4).  —  3)  exWtiä^tn  0-  1  §  2 
C.  Th.  2,  23). 

Subrogare,  1)  =  fegi  adicere  aliquid 
(ülp.1.3).  —  2)  an  3emanb«  ©teile 
i^fecn,  j.  8.  in  loco  tertiae  tutelae  quarta 
subroganda  (1.  31  pr.  D.  27,  1);  illis  testi- 
bus  separatis  alios  subrogari  (I.  28  §4  C 

6,  23) ;  alii  in  eorum  locum^  qui  in  eandem 
iignitatem  sttbsortiti  sunt,  subrogentur;  in 
subrogandis  cerfcis  quibus  in  diem  functo- 
rum  Jocum  ordo  teneatur  (1.  12.  21  §  2 
C.  Th.  6,  4). 

Subruere,  1)  einfkütjen:  subruta  aedi- 
ficia  0-  17  C.  8,  11).  —  2)  etfc^üttern, 
§u  (Drunbe  rtd^tcn:  ne  provincialium 
Status  Bubruatur  (1.  16  C.  Th.  8,  5). 

Subscribendarius,  ein  beim  ^ro» 
oianttoef en  ongeftellter  ©contter, 
tocld^er  bie  hierauf  bejftglid^en  ^lu«* 
fertigungen  nnb  Ouittungcn  jn  unter* 
fc^reiben  ^atte  (l.  1  C.  Th.  7,  4.  I.  8 
§  1  C.  Th.  8,  4). 

Subsoribere,  1)  nnterfd^reiben: 
a)  fiber^pt  unter  ettoai»  fc^reiben  (1. 32  §  14 


D.  4,  8.  l.  15  §  3  D.  4,  10);  b)  in^bcf. 
feinen  Spornen  unterfc^eiben,  mit  feiner 
Sf^amenSunterf^rift  tocrfel^en,  j.^. 
Bubscrib.  rationes  8.  rationibus  (1. 12  D.  34, 
3.. 1.82  D.  35,  1.  1.  40  §  3  D.  40,  7.  1.  13 
§  1  D.  44,  3),  instrumentis  G-  U  !>•  44» 
1),  chirographo  (I.  1  §  4  D.  15,  4);  sub- 
scripti  eodiciUi  (l.  6  §  1  D.  29,  7):  sub- 
scriptum  a  testibus  testamentum  (l.  21  §  2a 

C.  6, 23);  c)  subscrib.  tn  crimen  s.  crimine, 
aU  «nfldger  bie  «nflogefd^ft  unterfd^reiben, 
burc^  feine  Unterfc^ft  fic^  boju  befennen, 
bober  über^upt  f.  b.  o.  f  d^rif  tlid^c  «n* 
Ilagc  erbeben  (1.3  D.  47,  1.  1.94  D. 
47,  8.  I.  2  C.  9,  1.  1.  2  C.  9,  45.  cf.  1.  3 
§  2  D.  48,  2:  —  eubscribere  debebit  is 
qui  dat  libellos  se  profeBSum  esse'');  in 
berfelben  öebeutung  ^eiftt  eö  Bubscrib.  iudi- 
dum  adrersuB  reum  (1.  8  eod.);  d)  jtt«» 
ft  i  m  m  e  n :  voluntati  alicniuB  su  bscrib.  (L  1 8 

D.  1,  7).  —  2)  abfoffen:  Kbri  ad  edictura 
subscnpti  (1.  2  §  44  D.  1,  2). 

SubscripUo,  1)  Unterfd^rift:  a)  bie 
unter  eine  fc^riftli^e  Urfunbe  gefd^riebenen, 
ouf  «nerfennung  berfelben  bejüglid^en  SBorte 
a.  61  pr.  D.  44.  7.  1.  1  §  8  D.  48,  10)i 
inSbef.  Sf^omen^unterf d^rif t,  j.  ^. 
inBtrumenta  subscriptionibus  partium  con- 
firmata  (1.  17  C.  4,  21);  chirographa  cum 
subscriptione  procuratoris  (1.  18  D.  8,  42); 
finem  testamenü  stibscriptianes  et  signa- 
cula  testium  esse  decernimns  (1.  21  §  2a 

C.  6,  23);  b)  bie  öom  toifer  ober  einem 
töeamten  unter  eine  an  i^n  gerid^tete 
fdbriftlid^e  (gingobe  gefd^riebene  9le* 
f  olution  (1. 1  §  1  D.  1,  4.  1. 29  D.  48, 10. 
1.  6  C.  1.  23.  1.  1  C.  7,  43.  1.  3.  5  C.  7, 
57);  c)  subBcriptio  (in  crimen).  Unter* 
jeic^nung  ber  Änflogef  (^rif  t, 
ftberl^aupt  fc^riftlid^e  «nflage,  «n* 
Ilogefc^rift  (1.  7  pr.  D.  48,  2.  1.13  C. 
9,  2.  1.5  C.  Th.  9,  1).  —  2)  «uffc^rift 
(1.38  §2  D.  34,  2).  —  3)  ©d^rift,  ^n* 
f^aii  (1.  68  §  1  D.  46,  1). 

Subsoriptor,  Unterf d^r cib er  eine« 
5:eftament«  (1.  21  §  1.  l.  28  §  6  C.  6,  23). 

Subseoare,  einen  Baum  unten  abfd^nei* 
bcn  (1.  5  pr.    1.  7  §2.  4  D.  47,  7). 

Subselllum,  «an!,  ©effel  G- 3  pr- 
5  pr.  D.  33,  10). 

Subsequi,  1)  auf  ettoa«  folgen,  noc^* 
folgen,  j.  B.  nihil  interesse,  utrum  prae- 
cedat  voluntas  an  subsequatur   (1.  10  §  1 

D.  39,  3);  ex  continenti  pacta  subsecuta 
(1.  7  §5  D.2,  14).  -  2)  erfolgen,  @tott 
finben  (f  5  I.  4,  17.  1.  13  §  2  C.  3.  1). 
—  3)  befolgen,  beobod^ten,  j.  S.  aubs. 
voluntatem  legis  (1. 10  §  1  D.  49,  15);  subs. 
debet  praetor  iuris  civilis  actinnetn  (l.  39 
pr.  D.  9,  4.) 


Digitized  by 


Google 


538 


Subserere  —  Substituere. 


Subserere,  nat^^ftottAfn  (1. 13  §  2 
D.  7,  1). 

Subsidere,  1)  jurüdblcibcn,  toet» 
bleiben  (1.  62  §  1  D.  35,  1.  1.  76  §  1 
D.  35,  2:  —  „legata,  quae  legatarii  non 
capiunt,  cum  apud  heredes  subsederini^ 
hereditario  iure  apud  eos  remanere.^)  — 
2)  fid§  fenlen  (1.  14  §  1  D.  39.  3). 

SubsidiariuB,  ^nr  9[ui$]^fllfe  bte« 
uenb  unb  erft  antoenbbor,  loenn  onbcre 
orbenttt(^e  Wlxtttl  nid^t  $um  3tele  führen; 
actio  Bubsid.  be^((net  in^bef.  bie  ^lage, 
ntittetft  toeld^  ber  ^Mhtl  gegen  ben  ^agi« 
Sttat,  ber  ben  Sormunb  befteQt  bat,  für  ben 
%aU,  bag  biefet  nid^t  ^al^lungdf&^ig  ift,  {eine 
©d^oblod^altung  \ndft  (l-  1  pr.  §  4  D.  27, 
8.   cf.  1.  5  C.  5,  75). 

Subsidium,  1)  9(niSl^ülfe:  solemus 
dicere,  doli  exceptionem  subsidium  esse 
pacti  exc^tionis  (1.  10  §  2.  cf.  1.  21  §  1 
D.  2,  14);  in  subsid,  heredem  instituere 
servum  (1.  36  pr.  D.  28,  6);  in  mafj^- 
stratus  municipales  tutoruin  norainatores, 
si  non  faerint  solyendo,  pupillis  in  subaid. 
indemnitoHa  nomine  actionem  utüem  com- 
petere,  constitit  (1. 5  C.  5,  75).  —  2)  über* 
ffaupt  ^ülfe,  Unterftfl^nng:  debitum  bo- 
norum subsid.  5ur  9e^(^nung  bed  $flicbt« 
tl^etfö  (1-  ö  C.  3,  29);  Unterfolt:  subsid. 
vitae  exhibere  alicui  (1.  5  C.  8,  46). 

Subsignare,  1)  unter§ei(^nen,  unter* 
fd^reiben;  subsignatio ,  Unterfd^rift 
(1.39  pr.  D.  50,  16).  —  2)  unterfiegeln 
(1.  28  §  2  C.  4,  29).  —  3)  »er<)fänben: 
facultates  subsignatae  fisco  (I.  6  §  10 
D.  50,  6);  pro  cautda  litis  subbign.  res 
(1.  28  §  3  C.  5,  37);  subsignatio,  SSer* 
pfänbung   (L  1    C.  Th.  1,  11.    1.  5  §  1 

C.  Th.  13.  11). 

SubsimUis,  siemlid^  äbnlid^  (I.  1  §  5 

D.  35,  3). 

Subsistere,  1)  ©tonb  IJoIten,  ou«* 
galten,  §.  ©.  in  einem  8^ed^t«ftreit,  im 
(S^egenf.  bon  defugere  (1.  85  §  5  1.  139  D. 
45,  1).  —  2)  öeftonb  ^oben,  befte^en, 
gelten,  j.  B.  iuris  ratione.  nullo  iure  sub- 
sistit  sententia  (1.  14  C.  2,  12.  1.  1  C.  3, 
3);  iure  non  subsist.  testamentum  (1.  11  C. 
7,  2).  —  3)  bor^onben,  am  ßeben  fein 
(1.  18  §  2  C.  6,  30).  —  4)  tic^  ouf^aUen, 
toertoeilen  (L  2  §  4  D.  5,  1).  —  5)  »e* 
benlen  trogen,  jtocifeln  (1.  33  pr.  D.  3, 
3.  I.  82  D.  12,  1.  1.  6  §  10  D.  50,  6).  — 
—  6)  erleiben:  corporales  coerc.  (lul. 
ep.  nov.  c.  10  §  46). 

Subsortiri,  an  bie  ©teile  cineiJ 
«nbern  gem&blt  werben  (1.  12  C. 
Tb.  6.  4). 

Substans.  gegenwärtig,  t>orbonben 
(1.  28  pr.  C.  Th.  7,  4). 


Substantia,  1)  (Btoff,  worattd  eine 
@ac^e  befte^t,  (Sel^alt,  SBefen  berfelben, 
\.  93.  rerum  pretium  non  in  substantta,  sed 
m  arte  positum  (I.  14  D.  50,  16);  materia 
forma  publica  percussa  usum  dominiuw^ue 
non  tam  ex  subst  praebet  quam  ex  quanti- 
täte  (l.  1  pr.  D.  18,  1);  error  in  subst., 
ut  puta  si  acetum  pro  vino  veneat  (L  9 
§  2  eod.);  uti  frui  salva  rerum  subsL  (1. 1 
D.7,1);  atub  SSefen,  9latur  eined  ffte^tl- 
ber^ältniffed,  j.  ©.  subst.  obügationis 
(1.  6  D.  14.  6.  L  3  pr.  D.  44,  7),  emptionis 
(1.  72  pr.  D.  18.  1.  1.  8  C.  4,  44),  eogna- 
tionis  (I.  4  §  2  D.  38,  10);  potius  substan- 
tiam  intueri  quam  opinionem  (1.  2  §  2  D. 
41,  4.  cf.  1.  10  §  1  D.  44,  3);  subst  ven- 
tatis,  toabred  Sßefen,  wirflid^e  Befc^ffen^ 
eined  SRec^tiStoer^dltniffed,  toa^rer  @a^ec^ 
(I.  5  C.  1.  8.  1.  10  C.  4,  21.  L  17  C.  4. 
29.  1.  10  C.  4,  38).  —  2)  »eftanb,  fttaft, 
^el^alt,  subst.  tollere,  habere,  capere  (L  1 

C.  7,  31 ;  Gai.  IV,  118).  —  3)  Snbeariff 
bon  Sermögendbeftanbt^etlen, 
©  e  ft  a  n  b  eined  Vermögen«:  subst  bonorum 
(1.  34  §  2  D.  7,  1),  hereditatis  (1.  28  D.  4, 
3.  1.  15  D.  18,  4.  1.  58  §  3  D.  26,  7), 
kalendarü  (1.  84  §  1  D.  32);  au(^  hai 
gefammte  Vermögen  einer  $er(on, 
).  9.  subst  quam  pater,  cum  moreretur, 
habuü;  subst  patema  (I.  79  D.  35,  2.  1. 14 
§  7  D.  38.  2),  defuncti  (l.  27  D.  35,  1). 
pupilli  (1.  3  §  5  D.  26,  10.  1.  3  §  5  D.  27, 
4),  debitoris  (1.  8  §  7  D.  17,  1);  subst  a 
me  proficiscitur  (L  20  D.  18,  1);  curator 
substantiae  (1.  6  §  4  D.  26,  1.  1.  80  §  1 

D.  36,  1).  -  4)  Unterhalt,  ßeben«* 
mittel  (1.9  C.  1,  4.  I.  2  C.  Th.  11,  27). 

Substituere,  1)  an  bie  Stelle  einer 
$er{on  ober  @ad^e  eine  anbere 
fe^en,  (teilen:  a)  flber^upt,  a-  ®-  «*• 
locum  demortuarum  arborum  alias  substit 
(1.  18  D.  7,  1);  substituta  capita  in  locum 
defunctorum  vel  inutilium  (1.  68  §  2.  1.  69 
eod.  cf.  1.  10  §  8.  1.  11  D.  7,  4);  cdiwn 
iidversarium  suo  loco  substit.  (l.  1  pr.  L  3 
§  4  D.  7,  1);  substituti  tutores  in  loeim 
Ugüimi  tutoris  (1.  28  §  2  D.  49,  1);  in 
eius  vicetn  qui  erat  obUgatus  substit  se 
debitorem  (1.  6  G.  4,  30);  eos,  ^ui  pro 
aliis  non  ex  contractu,  sed  ex  officio  qood 
administraverint  conveniuntur,  in  damnum 
soi-tis  substitui  solere,  non  etiam  in  uauxas 
(1.21  §1  D.50,l);b)  einen  »ettreter 
für  ficb  ft eilen:  snbsüt  defensorem 
(1. 5  §  7  D.  46,  7).  fideiussorem  (L  3  pr.  D. 
50,  8);  c)  an  bie  ©teile  eine«  ein* 
gefefeten  (Srben  für  ben %a%  bag  biefer 
ntc^t  mht  wirb,  einen  anbern  (Srben 
ernennen,  ober  afi  bie  ©teile  eine« 
mit    einem    JBermdc^tntf f e    ober 


Digitized  by 


Google 


Substructio  —  Subvenire. 


539 


einer  mortis  c,  doneUio  Sßthad^ttn  für 
ben  t^tt,  bog  biefer  bad  i^m  B^gettmnbte 
nüft  txtoixht,  einen  anbern  Sermäc^tnig- 
ober  ©c^enlnel^mer  ernennen;  substi- 
tatio,  eine  folc^  eüentuelle  (Ernennung 
cined  erben  ober  SSerm&d^tniJ- 
ne^merd;  ebenfo  toerben  bie  9(udbrü(te 
oon  ber  d^rbedeinfe^ung  in  einem 
iestamentwm  pupiUare  gebrandet  (tit  I.  2, 
15—16.  D.  28, 6.  C.6, 26. 1. 50  pr.  D.  31 :  ^üt 
keredihus  subsUtui  potest,  ita  etiam  lega- 
tortw.^  1. 10  D.  39. 6:  ^Ei,  cui  morüs  causa 
donaium  est,  posse  substüui  oonstat  in  hunc 
modom,  at  promittat  alioai,  si  ipse  capere 
non  possitv  vel  rab  alia  condicione*);  here- 
des  aat  instüuti  dicontnr  aat  substituH: 
instituti  primo  ^radu,  substitati  secundo 
Tel  tertio  (1. 1  pr.  D.  28, 6);  &i;  subsHtutione, 
ex  causa  substitutionis  deferri  hereditatem 
alicui  (l.Söpr.  D.29, 2. 1.9  D.38, 16);  invicem 
subst.  beredes  (f.  invicem  s.  1);  pupiUariter 
Bubstituere,  pupülaris  subetitutio,  pupüla- 
res Bubstituti ((.papillaris);  sobstitatio  Sim- 
plex, duplex  (f.  b.  f8.);  —  2)  nnterfkellen: 
perRonam  arbitrio  substit.  (1. 30  D.  38,  1). 
Substniotio,  Unterbau,  (Srunb« 
mau  er  (1.  19  C.  Tb.  15,  1). 

Bubstruere,  unterbouen  (1.  10  D.  8, 1. 
L  1  §  6  D.  43,  21). 

Subtemen,  (Sinf(i^Iag  im  (iletoebe 
(1.  70  §  2  D.  32). 

Snbter,  unten:  subter  annexa  notitia 
(1.  2  §  17  C.  1,  27). 

Subterfagere  f.  supterfugere. 
Subtextere,    1)  unteru^eben    (K  4 
§  1  C.  11,  9).  —  2)  onfügcn  (1.  2  §  38 
D.  1,  2). 

Subtilis,  Buptilis  (adi.),  rabtUiter 
(adv.),  fein,  fd^orffinnig,  f<)ifrfinbig, 
genau,  f^reng;  subtilitas,  suptUitas, 
^einl^eit,  S^i^finbigfeit,  Strenge, 
j.  58.  suptilius  tractare  (1.  3  §  8  D.  12,  4); 
8.  disiinctio,  differentia  (L  4  §  2  D.  14,  2. 
1.  58  pr.  D.  50,  16);  b.  ratio  (im  (SIegenf. 
bon  benignitas  (1.  11  D.  8,  3);  s.  regula 
iuris  (1. 13  pr.  D.  28.  2);  ins  s.  (1. 12  §  5 
1).  49,  15.  1.  15  §  1  C.  6,  58);  saptilitas 
iuris,  im  (Efegenf.  bon  bonum  et  aequani, 
benignum;  nimia  s.  (1. 12  pr.  17  D.  28.  3. 
1.  25  D.  39,  5.  1.  36  D.  45,  1.  1.  4  §  2 
D.  40.  4.  1.  31  §  2  C.  5,  12.  1.  7  pr.  C.  6, 
49.  1.  14  §  1  C.  6,  58);  s.  verborum  (1.  20 
D.  12,  1),  legis  (L  16  §  6  D.  20,  1.  1.  30 
C.  5,  12.  L  31  C.  6.  23}. 
Subtraotio  f.  subtrahere  8.  2. 
Subtrahere,  a)  ent^ie^en,  toeg« 
n  e  b  m  e  n ,  %.  8.  ex  hereditate  subtrah.  res 
(1.  13  §  5  D.  19,  1).  rem  hereditariam 
(1.  40  D.  9,  4),  kgatam  (1.  48  D.  30);  pe- 
cunia  dvitati  subtracta  (1.  82  D.  47,  2); 


subtrah.  pecora  ex  pascais  (1. 1  §  1  D.  47, 
14);  b)  entjiel^en,  §.16.  filium  suum 
subtrah.  milttiae  (1.  4  §  11  D.  49.  16); 
ffitifim6tt«  publicis  se  subtr.  (1.  6  §  8  D. 
50,  6);  subtrahi  creditori  mulieris  personam 
propter  Sctum  Vellei.  (I.  14  D.  16,  1); 
sibi  mandaiorem  subtra^um  queri  (l.  22 
§  3  D.  49,  14);  c)  entfernen,  a.  ».  se 
subtrah.  alicui.  ^emanbem  babonlonfen  (1. 17 
§  11  D.  21.  1);  d)  tocgraffen,  j.  ». 
subtracti  mortalitaie  servi  (1. 19  D.  43, 16); 
libertus  morte  subtraotus  (1.  14  §  8  D. 
38,  2).  —  ab^iel^en:  subtracHo  =  de- 
tr actio  (1.  5  C.  1.  29). 

Suburbanus,  1)  in  ber  92&l^e  einer 
(Stabt  gelegen,  §.  tB.  subnrb.  villa  (L  1 
§  j9  D.  49.  4);  possessio  (1.  41  §  6  D.  32); 
snburbana  (Subst.);  bie  Umgegenb  einer 
@tabt,  «orftabt  (1.  2  C.  3.  24).  —  2) 
praedium  suburb.  ift  ein  (^mnbftild  im 
ftdbti{(]^en  Oeairf ,  %,  $.  ein  JDbftgarten,  u^el* 
d^  Une  ein  praedium  msticum  einen  ^» 
trag  abmirft  unb  ba^  biefem  in  9ln{el^ung 
ber  Unberdugerlid^feit  bon  SRünbelgut  bur($ 
bie  oratio  Septimii  Severi  gleid^efteflt  U)irb: 
.isuburbanum.  quod  ab  urbanis  non  loco 
sed  qualitate  secemitur''  (L  16  pr.  G.  5, 
71;  1.  1  pr.  §  2  D.  27,  9  UgL  f.  198  D. 
50. 16).  —  3)  suburb.  provinoia  =  ©iciÜen, 
subwrb,  provinciae  =  suburbicariae  regiones 
(1.  13  C.  Th.  9.  1). 

Suburbicariae  regiones  be^d^net  nad^ 
(Sionftantin'd  (fint^eilung  bed  römtfd|en  9teic^i$ 
in  $räfecturen,  ^öcefen  unb  $robin}en  (cf. 
dioeoesis)  bieienigen  ^fhricte  ober  $robinAen 
ber  ^rdfectur  Stauen,  meldte  )nnd($ft 
an  bad  Sßeiäbilb  SHomd  angrenzten 
(1.  9  C.  Th.  11.  1.  1.  12  C.  Th.  11.  28). 

Subustio.  ^ei^ung  bon  unten: 
ihermarum  subustio  (1.  11  C.  8.  11). 

Subveotare.  l^er^utragen,  bringen 
a.  C.  Th.  8.  5). 

Subveotio.  R^f^^^  bon  $robiant  (1.  1 
C.  11.  4.  1.  4  §  1  C.  Th.  14.  4). 

Subvehere,  1)  tragen,  fortbringen 
(l.  47  pr.  C.  Th.  8,  5.  1.  4  C.  Th.  13,  5). 
—  2)  beförbern,  s.  Lb.  (\,  10  C.10,53). 
Subvenire.  jkVi  ^ülfe  fommen,  5-  9. 
praetor  homintbus  vel  lapsis  vel  drcum^ 
Scriptis  subvenit;  ubi  aequitas  evidens 
poscit,  Bubveniendum  est;  in  integrum  re- 
stitutione  subveniri  (1.  1.  7  pr.  8  D.  4,  1); 
in  lucro  quoque  minoribus  subveniendum 
dicitur  (1.  7  §  8  D.  4,  4);  ex  officio  iuris- 
dictionis  suae  subvenire  praetorem;  extra 
ordinem  subveniri  (1.  1  §  10  D.  3,  1.  1.  1 
§  2  D.  43.  32) ;  subveniendum  per  exceptio- 
nem  (1.  1  §  3  D.  43.  30);  subvenire  ex 
stipulatu  de  evictione  vel  ex  empto  actione 
(1.  1  §  5  D.  43,  18). 


Digitized  by 


Google 


540 


Subvertere — Succinctus. 


Subvertere,  1)  umreißen:  arbor  sub- 
veraa  a  radicibus  (l.  3  §  6  D.  47,  7).  — 
2)  umftogen,  ungültig  machen,  ent<* 
fröften,  j.  ^.  subvert.  fideicommissam 
libertatem  {II  %  S  D.  26,  4),  vera  iudicia 
(1.  24   D.  29,  1).    testamentum   a.  28  pr. 

C.  6,  23). 

Sucoedaneus,  92ac^fotgeT,  Settteter 
einet  frcmbeu  SSctbinbtid^feit,  ».  ^.  succed. 
alieni  pericuU  (1.  3  §  8  D.  26,  7),  culpae 
(1.  4  D.  27,  8),  damni  (1.  10  C.  5,  34), 
functionis  pateruae  (1.  27  C.  10,  30). 

Succedere,  1)  nadbfolgen,  ol«  92ac^* 
folger  3emonbe§  eintreten,  a)  in  ctn 
«mt  (1.  2.  3  D.  48,  4);  b)  in  ein  9«ec^«* 
üer^öltniß,  fei  e«  in  ein  einzelne«  Sftec^t  ober 
eine  einzelne  ^erbinblic^Ieit,  ober  a(d  @tbe 
in  bie  ^efammt^eit  ber  Sermdgeni^ber^ltniffe 
einer  $erfon:  in  locum  successias^i  accipimus 
sive  per  tmiversitatem  sive  in.  rem  sit 
successum  (1.  1  §  13  D.  43,  3);  in  Uni- 
versum iuSf  in  universa  bona  —  in  rem, 
in  rei  tantum  dominium  succed.  (1.  3  §  1 

D.  21,  3.  1.  24  §  1  D.  39,  2);  heredüate 
vel  emptione  dliove  quo  iure  succed.  in 
locum  alicuius  (1.  3  §  2  D.  43,  19);  here- 
ditario  iure  succed.  in  alicuius  locum  (1.  5 
D.  41,  10);  heres  in  omne  ius  mortui  suc- 
cedit  (1.  37  D.  29,  2.  cf.  1.  6  §  6  D  3.  2); 
in  univermm  dominium  vel  iure  civüi  vel 
praetorio  succed.  (1.  70  §  1  D.  50.  16); 
ab  iniestato  vel  ex  testamento  succed.  (1.  5 
§  3  C.  2,  52);  c)  in  bie  ©teile  eine«  uor- 
ge^enben  ^fanbgldubiger«  einrüden  (1.  3  D. 
20,  3.  l.  3  pr.  12  §  9.  1.  16  D.  20,  4.  1.  5 
pr.  D.  20,  5.  1.  1.  3.  4  C.  8,  18);  d)  an 
bie  ©tette  eine«  nöl^  ©rben  noc^rüden  (1. 28 
§  3.  1.  29  §  14.  15  D.  28,  2.  1.  13  B.  28, 
3.   I.  2  pr.  D.  28,  6.  1.  1   §  11  D.  38,  9). 

—  2)  unterfollcn:  succed.  iugo  servitutis 
(1.  1  C.  7,  9),  fuHi  delicto  (1.  3  C.  4,  34). 

Suooendere,  an^ünben,  l^eijen: 
succend.  balneas  (1.  1  C.  Th.  7, 11);  tro^nfd^: 
entjünben,  erregen:  prava  indignatione 
succensi  iudices   (1.  16  pr.  C.  Th.  18,  5). 

Sucoessio,  1)  ^ufetnonberfolge: 
auctorum  (iuris)  succ.  (1-  2  §  13  D.  1,  2). 

—  2)  92a4foIge,  bo8  (gintreten  an  bie 
©teile  a^^'Wönbe«,  a)  in  ©ejug  ouf 
einzelne  Äecfit^uer^ältniff e:  per  dona- 
tionem  succ.  facta  (1.  17  §  5  D.  2,  14); 
b)  (gintritt  in  bie  gefammten  SSer* 
mögen«uer^ftltniffe  einer  ^erfon,  (Erb- 
folge: succ.  in  Universum  ««,  quod  de- 
fanctus  habuit ;  ius  successionis  (1.  24.  208 
D.  50,  16);  universitatis  cuiusque  succ., 
qua*succeditur  in  ius  demortui  (1. 3  pr.  D. 
37,1);  succ.  legitima,  ab  intestato  (1.  14 
§  2  C.  6,  58);  c)  ba«  ^adftüden  eincd 
entferntem  ®rben  on  bie  ©teile  eine« 


nähern  (1.  23  §  1.  1.  29  §  4  D.  28.  2. 
l.  1  pr.  D.  38,  9.  1.  194  D.  50,  17).  -  3) 
(Srbfd^aft,  ^ad^la^,  §.  9.  ex  testametUo 
successionem  optinere  (L  1  G.  6,  20);  adir 
pisdj   vindicare  successionem    (1.  5  §  3 

C.  2,  52.  1.  4  C.  7,  34);  inUr  omnes  here- 
des  successionem  suam  dividere  (1.  10 
G.  3,  36) ;  aequis  ex  partibus  dividere  sac- 
cessiones  (I.  21  G.  2,  3);  exhausta  Ugatis 
succ.  (1.  1  C.  8,  3).  —  4)  bie  dthtn  ober 
S^ad^Iommen  einer ^crfon,  &.  S3. .mocestiom 
suae  conservare  praedia  (1.  38  §  7  D.  32); 
succ.  ex  (üterius  matrimonü  coniuncUone 
suscepta;  nullam  ex  priore  matrim<mio 
habere  su4xessionem  (1.  3  §  1.  2  G.  5,  9); 
alienas  success.  propriis  anteponere  (1*  30 
G.  6,  42). 

Suooeasor,  Kad^folger  einer  $erfon,  a) 
in  ©ejug  ouf  ein  «mt  (l.  10  pr.  D.  1,  16. 
1.  17  D.  1,  18.  1.  4  D.  1,  22.  1.  49  §  1. 
1.  55  D.  5,  1.  1.  9  D.  27   9.    1.  20  pr.  21 

D.  29,  1.  l.  56  D.  31.  1.  3  D.  48,  4.  1. 15 
§  1.  1.  17  §  14  D.  50,  1);  b)  in  »eang  «if 
ein  SMtd»er]^aItni6  0-  3  §  1  D.  21,  3. 
1.  24  §  1  D.  39,  2.  1.  12.  24  §  1  D.  39, 
3.  1.  51  pr.  D.  40,5);  indbef.  in  9^ug  auf 
bie  ^efontmt^eit  ber  9le(^«Uet^ältniffe  einer 
^erfon,  (£rbe  (1.  14  §  2  D.  4,  2.  1.  3  pr. 
D.  5,  6.  1.  10  D.  16,  1.  1.  19  §  5  D.  21, 
1.  1.  1  §  4  D.  48,  17.  1.  170  D.  50,  16. 
1.  157  §  2  D.  50,  17);  succ.  honorarvm 
(f.  b.  ®.  s.  2),  praetorius  (f.  b.  ».);  «»»« 
success,  decedere  (1.  25  D.  40.  5.  1. 37  §  1 
D.  41,  3);  c)  Vertreter  Q.  26  D.  48.  19: 
—  unusquisque  ex  suo  admisso  sorti 
subiciiur  nee  alieni  criminis  successof 
constituitur*). 

Suooessorium  ediotnm,  ba«  |)r&tori|(l^ 
(Sbict  über  ba«  bei  htt  bonorum  possesm 
ftattfinbenbe  92ac^rü(fen  entfernteret 
^Berechtigter  an  bte  ©teile  toeggefa^^ 
ner  näherer  (tit.  D.  38,  9  G.  6,  16); 
out^  success,  Caput  genannt  (1-1  §3  1). 
22,  6). 

SuocessuB,  Oeförberung  (L  2.  3  C. 
Th.  6,  28). 

Sucoidere,  1)  abf(^neiben:  suocid 
nervi  (1.  2  G.  11,  59);  abtönen,  ffillen: 
succid.  arborem  (l.  1  §  12  D.  39,  1.  1.  13 
§  3  D.  43,  24);  propter  sucdsas  arbara 
agcre  ex  locato  (1.  28  §  6  D.  12,  2);  »fc» 
süccisa  (1.  30  pr.  D.  60,  16).  -  2)  unter* 
brechen:  praescriptio  succissa  (1.5  C.  Th. 
13,  6).  —  3)  succisus,  Uerringert:  fundi 
succisi  (1.  9  C.  Th.  13,  11). 

Sucoidus  f.  suddus. 

Suooinotus,  umgeben,  au«gerüftet: 
siuc.  honore  (1.  54  §  3  G.  Th.  16.  b); 
iutttissima  iuris  ratione  succincti  libri  (1. 2 
C.  Th.  1,  4). 


Digitized  by 


Google 


Succlamatio  —  Suggerere. 


541 


Suoolamatio,  1)  3utitf:  succlamationes 
populi  (Vat  §  35)   -  2)  «ittgejuti^  (1.  4 

C.  Th.  11,  7). 

Sucerescere,  toad)\tn  (1.  8  §  2  C. 
Th.  6,  2). 

Sucoumbere, untetHegen,  nachgeben: 
necessitati  succumbenduin  eHse  (!•  45  §  4 

D.  27,  1);  unterworfen,  öcrfallen  fein: 
succ.  legibus  (1.  5  C.  10,  1). 

Suoourrere,  ^u  $ttfe  lommen,  5.  9. 
deceptis  sine  culpa  sua  saccurri  oportebit; 
et  aetati  et  imprudentio/e  succarritnr  (1.  7 
§  1  D.  4,  1.  1.  108  D.  50,  17);  et  in  Incro 
minoribus  succurratur  (1.  7  §  6  D.  4,  4); 
saccurr.  per  in  integrum  resUtutumem,  ex 
generali  edicto,  decreio,  causa  cognita 
(1.  51  pr.  D.  3,  3.  1.  57  §  1.  1.  84  D.  29, 
2.  1.  8  D.  38,  5^,  exeeptione  (1.  17  D.  13, 
5),  in  partem  debitam^  in  totam  heredüa- 
tom  (1.  43  §  1  D.  26.  7);  non  donare, 
qui  neeessariis  oneribus  succurrit  (!•  ^^ 
pr.  D.  24,  1). 

Suoidus,  frifd^  obgefc^oren:  lana  suc. 
(1.  70  §  4  D.  32). 

Suoiüa,  ^a^pel,  mnhe  (1.  19  §  2 
D.  19,  2). 

Suoulus,  teertet. 

Sudare,  {(^toit^en,  fid^  anftrengen: 
sod.  militiamy  im  iFriegdbien^  fi(^  anftrengen 
(1.  8  C.  Th.  7,  1.  1.  10  C.  Th.  7,  20); 
merita  sudati  diu  labaris  (l  2  U.  Th.  6, 4). 

Sudor,  ©d^toeig:  a)  f^eud^tigfeit  (i.  1 
§  8  D.  48,  20];  b)  «nftrengung:  qui  in 
sudore  hellandi  stipendiorum  gradus  me- 
ruerunt  (1.  7  C.  Th.  13, 1);  scriniorum  saoro- 
rum  emensi  sudores  (1.  8  §  1  C.  Th.  6,  22). 

Sufiferre,  tragen,  leiften,  5.  9.  suff. 
poenam  (I.  71  pr.  D.  17,  2.  1.  15  D.  27,  3. 
(1.  68  §  1  D.  47,  2),  muUavi  (I.  3  §  1  D. 
47,  21),  litis  aestimatianem  (l.  20  D.  9,  4. 
1.  17  §  18.  1.  23  §  8  D.  21,  1.  1.  21  §  2 
D.  21,  2.  1.  22  pr.  D.  25,  2). 

Snffioere,  1)  ^inreic^cn,  genügen, 
gemad^fen  fein,  5.  8.  non  guffic.  admini- 
strationi  tutelae,  ad  rei  administraHonem 

0.  13  §  1  D.  26,  1.  1.  17  §  17  D  47,  10); 
ne  suis  quidem  negotiis  suffic.  (1.  45  §  4 
D.  27,  1);  operis  suffic.  non  posse  (l.  5 
§7  1).  25,  3);  Bufficientes  viri  publids 
muneribus  (1.  6  pr.  D.  50,  6);  leaatis  non 
suffic.  hereditatem  (].  11  §  6  D.  35,  2); 
bona  debitorifl  n&n  sufficientia  (l.  10  D. 
40,  1);   naves   ad  mare    non    sufficientes 

8.  1  §  12  D.  14,  1);  suffic.  sibi  posse,  fflr 
df  felb^  forgen,  ft<^  felbft  er^Iten  fönnen 

1.  8  §  8  D.  2,  15);  curator  sibi  non  suf- 
ficientis  vel  per  aetatem  vel  per  aliam 
iustam  causam  (1.  14  §  7  D.  46,  3).  —  2) 
in  (9ute  fommen  (1.  11  §  1  D.  49,  15). 
—  3)  aufteilen  (1.  29  pr.  D.  10,  3.  1.  22 


D.  13,6).  —  4)  tragen:  suffic.  aestimatia- 
nem (1.  40  pr.  D.  40,  4).  —  5)  an  ©teile 
etned  9[nbern  Ȋ^len:  suffic.  magistra- 
tus  (1.2  %  24  D,  1, 2);  cansulatu  suffectus, 
an  bie  Stelle  etned  berftorbenen  Gonfutö 
nat^getoftp  (§  47  eod.). 

Sufficienter  (adv.),  hinlänglich, 
enügenb:  suffic.  alere  et  vestire  (1.  15 

2  D.  7,  1),  defendere  (1.  14  pr.  D.  24,  3). 

Suffigere,  anheften:  süffig  cruci,  an 
ha»  Äreuj  gcf dalagen  »erben  (Paul.  V,  23 
§  15.  17). 

Suffooare,  erftidfen  (Gai.  III.  219). 

Suffodere,  untergraben  (I.  11  pr.  D. 
39.  8). 

SuflVagari,  1)  ju  ®unften  3c»wönbe« 
[pxtd^tn,  bitten,  um  il^m  ein  Amt  ju  ber* 
fd^af fen  (1.  8  pr.  C.  Th.  6.  27).  —  2)  un^^ 
terftüt^en  (1.  95  D.  32.  1.  1  C.  5,  47.  1.  29 
C.  7,  62). 

Sufnragatio.9ürf^ra<^e,(£m^fe^lung 
(1.  10  §  1  C.  Th.  6,  4). 

Sufflragator,  1)  gürf^rec^er  beim 
Äaifcr  (1.  1  C.  Th.  2,  23).  —  2)  «ntoalt 
1.  6  C.  Th.  2,  12). 

Suffragium,  1)  Stimme,  bie  bei  einer 
9lbftimmung  gegeben  toirb,  j.  ©.  sufFr.  in 
curia  ferre  (1.  8  D.  50,  4);  tribuum,  po- 
puli suffragio  creari  (i.  2  §  20  D.  1,  2. 
1.  1  pr.  D.  1,  13);  sutfragio  eligi  (1.  5  D. 
10.  2).  —  2)  gürf^rad^e  beim  Äaifer,  um 
^[emanbem  ein  9[mt  ju  berfc^affen  (1.  un.  C. 
4,  3.  1.  1—3.  6.  Th.  6,  22.  1.  7  C.  Th.  7, 
1).  —  3)  »a«  für  eine  folc^e  gür* 
\pxadft  ge^a^lt  mirb  (1.  23  §  2. 1.  26  pr. 

C.  2.  7.  I.  5  C.  12,  16).  —  4)  Unter- 
fküt^ung,  ©egünftigung,  j.  ©.  suffragio 
iustae  paenitentiae  absoivi  (1.  19  pr.  D. 
48,  10);  suffr.  temporis  (1.  24  D.  24.  1), 
aetatis  (1.  22  C.  2.  3.  1.  1  C.  2,  34);  cor- 
poratis  indulta  suffragia  (1.  un.  C.  11,  15). 
—  5)  8a uberfpruc^  (1.  4  C.  9.  18).  — 
6)  Siunfc^:  indulgeri  alicui  extrema  suf- 
fragia (1.  1  C.  Th.  15,  7). 

Suf^igium,  3uf lud^ti^mittel:  suff.  pro- 
vocationis  (1.  39  C.  Th.  11,  30). 

SufPtatus  f.  subfuUus 

Suggerere,  1)  unter  ben  %nfi,  an  bi,e 
$anbgeben,5.  8.  bom  Unterfuc^ungdri(^<' 
ter  gefugt,  melc^er  bei  feinen  ^xaQtn  bie  9[nt« 
toort  an  bie  ^anb  giebt  (1.  1  §  21  D.  48, 
18:  „qui  quaestionem  habiturus  est,  non 
debet  specialiter  inteiTOgare,  an  Luc. 
Titius  homicidium  fecerit,  sed  generaliter, 
quis  id  fecerit:  alterum  |enim  nuigis  sug- 
gerentis  quam  requirentis  videtur**);  sug- 
ger.  novum  consilium  et  remedium  (1.  1  pr. 

D.  25,  4);  prout  religio  suggerit  senten- 
tiam  proferre  (1.  79  §  1  D.  5,  1);  prout 
admissum  suggerit,  statuere  (1.  1   §  2  D. 


Digitized  by 


Google 


542 


Sug  gestio — Summas. 


47,  18) ;  aequitcu,  humanüas  raggerit  (l.  26 
I  9  D.  4,  6.  1.  7  pr.  D.  23,  8.  1.  18  pr. 
D,  28,  2);  ^ugfunft  geben:  sugger.  prae- 
tori  de  statu  faeultatium  (1.  2  §  2  D.  27, 
2);  onf  ü^ten,  erinnern  (1.  97  D.  32.  1.  8 

C.  6.  50).  —  2)  getoäl^rcn:  aiimenta,  quae 
fiscus  suggerit  (l.  23  §  3  C.  Th.  8,  5). 

Suggestio,  suggeatua,  ^ntxaa,  Vn« 
frage,  ©cri^t  on  eine  obere  ©cWroe  (1. 1 
",  5  D.  27,  8.  1.  2  C.  1,  14.  1.  20  C.  2, 
.  1.  5  C.  6,  38.  1.  34  C.  7.  62). 

Suggillare,  suggilare,  to  erleben,  be* 
leibigen,  befc^int^fen:  sugill.  pudorem, 
opinionem  (1-  10  §  12  D.  2,  4.  1.  4  §  16 

D.  44,  4);  suggillaUo,  »efc^impfung 

0.  15  §  35  D.  47,  10). 

Suggrunda  s.  suggrundium,  SBetter* 
ba*  (rubr.  D.  39,  2.  1.  5  §  6.  12  D.  9,  3. 

1.  242  §  1  D.  50,  16). 

Sui,  feiner:  sibi  (sibiinetj,  se  fsemetj, 
fic^,  5.  ^.  copiam  sui  facere  (f.  copia  s.  2.); 
spectaculum  sui  praebere  (1.  2  §  5  D.  3, 
2);  servum  fuglUvoni  sui  furtum  facere 
(1.  1  C.  6,  1);  sihi  vigüasse  (1.  6  §  7  D, 
42,  8);  sibi  negotian  (1-  6^  !>•  17,  2); 
quasi  sibi  solvere  (1.  9  §  4  D.  15,  1);  si' 
bimet  retiner e  portionem  tertiam  (I.  4  C. 

I,  3);  quiiurisdictioni  praeest,  neqne  sibi 
itAS  dicere  debet  neqne  uxori  —  vel  ce- 
teris,  quos  secum  habet  (1.  10  D.  2,  1); 
secum  habere  liberos  —  filiuin  a  semet  non 
dimiitere  (1.  8  D.  7,  2.  1.  8  D.  35,  1);  se^ 
cum  abducere  mandpia  (1.  27  §  1  D.  33, 
7);  tujcorem  secum  cubantem  neoare  (I.  3 
§  2  D.  29,  5);  sibi  familiaeque  suae,  sibi  he- 
redibusque  suis  conaütuere  sepulchra  (1.5  D. 

II,  7);  polliceri  (pronuntiare)  per  se  ve- 
nientesque  a  se  personas  (per  se  heredemr 
que  suumj  non  fieri,  qno  minus  etc.  (1.  11 
§  18  D.  19,  1);  per  semet  ipsum  vel  *w6- 
iectas  sibi  personas  adquirere  stipulationein 
(1.  7  pr.  D.  26,  8);  per  semet  ipsum  — 
per  ahum  adquirere  hereditatem  (1.  1  §  1 
D.  29,  4);  per  semet  ipstMU  —  per  servum 
suum  probibere  (1.  3  pr.  D.  43,  24);  con- 
sules  apud  se  servos  suos  manumittere  posse 
(1.  un.  §  2  D.  1,  10) ;  pacisci,  ne  a  se  pe- 
tatur  (1.  17  §  3.  1.  19.  21  §  1  D.  2,  14); 
secum  agendi  potestatem  non  facere  (I.  1 
§  1.  1.  23  §  4.  1.  26  §  4  D.  4,  6);  secwm 
eampensare  (1.  82  D.  35,  2);  in  se  habere 
aequitatem  (1.  1  §  1  D.  47,  4);  per  se 
ipsa  valere  (1.  2  D.  34,  8);  per  se  esse 
non  posse  —  rapere  secum  in  aocessionis 
locnm  id,  sine  quo  esse  non  polest  (1.  4 
pr.  D.  33,  9);  Servitutes  per  se  nusquam 
longo  tempore  capi  posse,  cum  aedificiis 
posse  (L  10  §  1  D.  41,  3). 

StQoare,  furchen,  Ipfliigen   (1.  11   C. 


Th.  7,  20);  tro^nfc^i  ^erfleifc^en,  unguli 
sulcantes  latera  (1.  7  §  1  G.  9,  18). 

Sulcus,  1)  SfurAe  G-  1  §  5.  9. 1.  24  pr. 
§  1  D.  39,  8.  1.  2  C.  3,  12).  —  2)  Stanal, 
Proben  (1.  6  C.  11,  43). 

Sulphur  f. 

Sulpur,  @(^n)efel:  sulpuris  fodina  =z 
sulpuraria,  ©c^mefelgrube  (1.  13  §5  D. 
7,  1.  1.  52  §  8  C.  47,  2.  1.  8  §  10  D.  48, 
10);  sulpuratum,  @cbtDefe(bo(i  (1.  55 
§  8  D.  32). 

Sumere,  nel^men:  a)  an  fic^  nehmen, 
§.  9.  sum.  sibique  habere  (Gai.  11 ,  209. 
ülp.  XXIV,  5.  1.  20  D.  33,  5);  sibi  sum. 
ex  administraUone  nummos  (l*  87  D.  3,  5); 
ergreifen:  sum.  fustes  aut  lapides  (l.  3 
§  4  D.  43,  16);  sum.  lugubria,  %xaun* 
Öeiber  anlegen  Q-  ^  !>•  3,  2);  b)  anfne^' 
men,  empfangen:  sam.  mutuam pecumom 
(1.  34  §  1  D.  12,  1);  sum.  mutuo  aliquid 
1. 4  G.  4,9);  c)  annehmen,  ermäl^Ien,  be» 
^tlUniex  compromisso,  ex  interdicto  sum 
jtuB  iudex  (1.  81  D.  5,  1.  1.  21  pr.  D.  43, 
24);  arbiter  familiae  erciscundae  inter  me 
et  te  sumptus  (1.  52  §  2  D.  10,  2) ;  alios 
tutor  sumptus  (l.  3  §  6  D.  26,  10);  d)  ent« 
nehmen,  entlel^nen,  ableiten:  ex  per- 
sona alicuius  sumpta  intenHo  (Grai.  IV,  35, 
86);  ex  ipsis  rebtts  sum.  probationes  (1. 38 
§  5  D.  50,  1);  respondere  —  idque  sam. 
ex  defuncti  voluntate  (1.  72  §  8  D.  35, 1); 

e)  erhalten,  empfangen:  sum.  originem 
a.  4  D.  1,  1);  effectum  G-  4^  D.  2,  14); 

f)  t^oU^ieben:  Bwm.  supplicium  ab  ali- 
quo  ober  de  aliquo  (1-  1^  ^-  2*  1-  1-  1^ 
D.  29,  5). 

Summa,  1)  ^anptfac^e,  ^auptpuntt, 
9lefu(tat,  ).  O.  summa  quaestionis  (1.  58 
§  8  D.  44,  7),  opinionis  (L  16  §  2  D.  21, 
2);  summa  rei  est,  ut  etc.  (1.  32  §  8  D. 
4,  8);  summam  hanc  puto  esse,  ut  etc. 
(L  55  D.  41,  1);  in  summa,  im  fill^t' 
meinen,  ilber^aupt  (L  11  D.  10,  8.  L  65 
pr.  D.  12,  6.  1.  3  §  5.  21  D.  41,  2.  L  1 
I  6  D.  44,  5.  1.  17  D.  49,  14.  L  214  D. 
50,  16).  —  2)  oberfie  Öeitung:  quibw 
summa  reipublicae  s.  rerum  commissa  ett 
(1.  14  D.  50,  1.  1.  40  C.  10,  82).  -  3) 
Bnmmt,  SSktn^t  (SIetbed  ober  anberer  @a« 
t^n,  }.  9.  tot  esse  stipulationes  quotsvm- 
mae  sunt  (1.  29  pr.  D.  45,  1);  ne  moiori« 
summae  condemnetur,  quam  (Quantum  ficere 
poßsit  (1.  22  pr.  p.  42,  1);  si  diversissum- 
mis  condemnent  iudices,  minimam  ^ectan- 
dam  esse  (1. 88  §  1  eod.);  summa  condenma- 
tionis  (1.  3  §  11  D.  43,  17),  debiH,  peeumae 
dehitae  (1.  23  D.  13.  7.  1.  88  D.  47,  2), 
dotAs  (1.  12.  16  D.  33,  4). 

Summas,    SBorfte^er,   SSorgefettci: 


Digitized  by 


Google 


Sammatim  —  Superesse. 


543 


snmmates  ordinis  Alexandrini  (L  57  G.  10, 
32).  clasiiis  (1.  4  C.  11,  2). 

Summatim,  1)  im  9(tlgemeinen, 
fummarifc^;  summ,  cognoseere  (1.  7  §  1 
D.  5.  3.  1  40  D.  9.  2.  f.  3  §  9  D.  10.  4. 
1.  9  §  6  D.  11.  1.  1.  5  §  8  D.  25,  3.  1.  3 
§  1  D.  36,  4.  L  1  §  14  D.  37,  9.  1.  3  §  4 
D.  37,  10.  1.  16  §  4  D.  42,  1.  1.  1  §  9  D. 
46,  5.  1.  2  C.  3,  19.  1.  1  C.  7.  65).  —  2) 
oIIc«  sufammcnacrcc^net  (1. 27  C.  5,  37). 

Summitas,  1)  @pi(e:  ungulas  onsque 
summitatem  praeoidi  (l.  2  C.  Th.  7,  4).  — 
2)  ^^^c,  ^ol^e  SBürbe:  träbeae  sumini- 
iaU  honorati  (l.  1  C.  12,  3). 

SummuB.  ohtx^tt,  l^öc^fter,  Äuget' 
ftcr,  0.  8.  Mummus  (im  (SJegcnf.  t>ou  imus) 
fundus  (l.  31  D.  8.  3);  summa  terra  sab- 
lata  ez  fundo  (1-  *^  §  ^  I>-  7.  4);  summa 
potestas  (I.  2  §  18  D.  1,  2);  snmmum  sup- 
plicium (1.  28  pr.  38  I  3  D.  48,  19);  summa 
neglegenUa  (1-  9  §  2  D.  22,  6);  summa 
(aequitatis)  ratio  (1.  43  D.  11,  7.  1.  8  D. 
25,  1. 1.  73  D.  31);  summa  res,  §ur  9e)ei(^« 
nung  bed  faiferl.  $ntHitt)ermögeitS:  sammae 
rei  proeuraior  (l.  3  C.  4,  46);  ad  summum, 

Summutare,  toertaufc^en  (1.  1  §  2  D. 
18,  6). 

Sumptuosus  (adi.),  sumptuose  (ady.), 
Iopf«)icIi9  (1.  5  §  1  D.  28,  8.  1.  87  D. 
39,  2). 

Sumptus,  ^Citftoonb,  Soften,  j.  S. 
sumptus  refectionibas  necessarii  (1.  35  §  3 
D.  32) ;  Bumptum  in  funus  facere  (1.  14  §  7 
D.  11  7);  sumptus  mofiumenti  (1.  30  §  4 
D.  3,  5) ;  sumptus  in  praedtum  alienum  a 
bonae  ndei  possessore  facti  (1. 48  B.  6,  1) ; 
sumptus  in  praedia  dotaüa  facti  (1.  42  §  1 
D.  24,  3);  sumptus  facti  in  litem,  in  Ute 
mota,  in  defensione  causae  (1.  39  pr.  D.  10, 
2.  1.  102  D.  45,  1);  litis  sumptus  adversa- 
rio  suo  reddere  (1.  79  pr.  D.  5,  1);  actio 
swnptuum  (1.  9  pr.  D.  3,  5);  himores,  qui 
sumptum  Tiabent  (1.  7  D.  50,  7.  cf.  1.  1 
§  3  D.  5a,  4). 

SupelleoticariUB  {.  suppeUecticarius. 

Supellex,  Buppellex,  ^auixatf)  (tit. 
D.  33,  10). 

Super,  ilber:  a}  |ur  iBe^eic^nung  einet 

Jö^etn  ©teflung  (1-  3  pr-  !>•  1.  15);  *>)  ou* 
er,  ).  fß.  super  pretium,  super  <mnuam 
mercedem  amplius  praestari  (1.  19  pr.  D. 
18,  6.  1.  7  §  8  D.  24,  3);  c)  pt  »eaeic^* 
traitg  bed  (fi^enflanbed  =  de,  §.  iB.  super  ea 
re  cognoseere  (1.  5  §  8  D.  25,  3);  super  ea 
re  notio  (1.  1  §  12  D.  48.  16);  iudex  super 
ea  re  datus,  aditus  (1*  1^  C.  4.  32.  1.  2  C. 
5.  5  h  super  quaestionibus  iudicare  (1.  7  C. 
7.  21):  iura  posita  super  cessionibus  (1.  33 
§  2  C.  8,  53). 


Superaddere,  ^in^ufilgeti  (1.7C.3.44). 

Superaedlflcare,  auf  obet  flbet  ettoai^ 
boucn  (I.  50  C.  Tb.  15,  1). 

Superamentiun,  Uebetbleibf  el  0-  ^6 
§  4  D.  32). 

Superare.  1)  übet  3cmanben  bie  Obet» 
banb  begatten,  obfiegen,  ^emanben  be« 
ficaen,  flbcttoinben,  j.  ©.  in  einem 
9Re($tdftteit  (1.  21  §  2  D.  5,  2.  1.  10  §  1 
D.  18,  5.  1.  3  pr.  D.  20,  1.  1.  16  D.  20,  4. 
1.  1.  30  §  1  D.  44.  2.  I.  14  §  3  D.  44.  3: 

—  „qui  me  potior  est,  cum  ego  te  supe- 
raturus  sim,  multo  magis  adversus  te  opti- 
nere  debet*);  adiectione  super ari,  M,  einem 
^ufe  fibetboten  »etben  (1.  35  D.  4,  4); 
au(^  f.  t>.  a.  flbetfill^ten:  argumentis  con- 
yictus,  testibus  superatus  (1.  2  C.  7,  65). 

—  2)  ben  IBotjug  ^aben,  ilbetmiegen: 
iurgia  quae  magnitudine  superant  (1.  32 
C.  9,  9).  —  3)  übtig  bleiben  (\.  6  pr.  D. 
42,  5:  -^  n^i*od  superaverit  —  restitua- 
tur").  —  4)  vita  superare,  fibetleben, 
no(^  leben  (1.  80  §  4.  13  D.  36,  1). 

Superbia,  ^oc^mutl^  (1- 12  pr.  C.  1. 14). 

Supercilium.  klugen btouen:  erigendi 
superc.  fastus  (1.  1  C.  Th.  10,  26);  au(^ 
IBinI  obet  ^itle:  iudex,  qui  superc,  suum 
principali  aestimet  iudicio  praeferendum 
0.  9  C.  ITi.  1,  6). 

Superdioere,  bttju  fogen  (1.  13  §  6  D. 
12,  2). 

Superducere,  1)  ^ufilbten,  superduc. 
novercam  (1.  10  §  1  C.  Th.  8,  18).  —  2) 
?oft<)fetbe  Äbet  bie  beftimmte  8a^t 
l^inaud  nel^men  (1.  15  C.  12,  50);  su- 
perductio:  Uebetf c^teibung  übet  ettoa« 
9ui»ge{tti(^ened  (l  1  §  1  D.  28,  4). 

Supereminere,  übettagen  (1.  7  §  2  C. 
6,  61). 

Snpererogare,   auftoenben   (1.  14   C. 

C.  2.  18). 

Superesse,  1)  übtig  fein  obet  bleiben, 
5.  IB.  pecunia,  quae  purgatis  necessariis 
sumptibus  superest  (1.  30  §  3  D.  3,  5);  quod 
aeri  alieno  superest;  quae  deducto  aere  alieno 
supersunt  (1.  11  D.  49,  14.  1.  39  §  1  D.  50, 
16);  dimissis  legatis,  si  quid  sup^uerit  ex 
dodrante,  tun$  fideicommissa  cogi  praestare 
(l.  6  pr.  D.  29,  4);  gi<od  ex  hereditate  super- 
fuisset,  cum  moreretur,  restituere  rogatus 
(1.  60  §  7  D.  36,  1);  siweresse  alicui  (im 
(S^egenf.  bon  deesse),  übttg  l^aben  (l-  1  pr. 

D.  18,  1);  superesse  alicui  actionem,  petitio- 
nem  (1.  60  §  3  D.  17,  1.  1.  11  §  13.  1.  41 
§  11  D.  32),  doli  exceptionem  (1.  21  §  1 
D.  2,  14).  —  2)  übetleben  0-  15  §  6  D. 
48,  10).  —3)  »otflel^en,  bettoolten:  ne- 
gotiis,  rebus  suis,  ret  suae  suueresse  non 
posse  (1.  6  D.  3,  1.  1.  1  §  2  D.  3,  3.  1.  10 
D.  4,  6.  1.  12  pr.  D.  26,  5.  1.  2  D.  27,  10). 


Digitized  by 


Google 


544 


Superexactio  —  Superior. 


SuperexAotio,  (Srl^ebung  Don  steuern 
übet  bai»  erlaubte  SRag  (1.  un.  §  l  C. 
10,  20). 

Superexcurrere,  über  tttoa^  ^inau^ 
fid^  erftreden  (1.  1  §  2  D.  48.  27). 

Superficiarius  f. 

Superfioies  (au(^  super ficiumj,  1)  aEed 
toai  über  @)runb  unb  )Boben  fid^  be^ 
finbet,  emporragt,  ober  mit  bemfel- 
ben  in  SSerbinbung  fte^t,  j.  83.  ein  ®e* 
bäube,  ein  ^aum  u.  {.  to.  im  (SIegenf.  bon 
area,  solum  0-  71  D.  7,  1.  1.  3.  20  pr.  D. 
8,  1.  1.  18  pr.  D.  8,  3.  l.  29  §  2  D.  20, 1. 
1.  81  §  8.  l.  86  §  4  D.  30.  1.  39  D.  31. 
1.  28  pr.  D.  41,  8.  1.  3  §  7  D.  43.  17: 
ysemper  super ficiem  solo  cedere.^  1.  44  §  1 
D.  44,  7:  —  ,8i  quis  dixerit  se  solum  sine 
superf.  tradere,  nihil  proficit,  quo  minus  et 
super  f.  transeatf  quae  natura  solo  cohaeret/^ 
(l.  98  §  8  D.  46,  8).  —  2)  ein  ®ebäube, 
tooran  einem  Slnbern,  al^  bem  (Stgen*» 
t^ümer  beiS  SobeuiS  (regelmäßig  gegen 
einen  bem  (^gent^ümer  ^u  entric^tenben  ßin^) 
bai?  9le(^t  auf  bollftänbige  iBenu^ung 
aU  ein  toererblid^ei^  unb  berdugerli* 
d^ed  binglic^ed  SHecbt  (^la^red^tl  au« 
^e^t  (tit.  D  48,  16).  -  8)  baS  bejugl. 
binglid^e  Sftec^t  felbft.  —  Superfioiarius 
(Subst.),  toem  ein  fold^e«  9itd)t  jufte^t 
(1.  73  §  1.  1.  74.  75  D.  6,  1:  „Superficiario 
i.  e.  qui  in  alieno  solo  superficiem  ita  ha- 
bet, ut  certam  pensionem  praestet,  praetor 
causa  cognita  in  rem  actionem  pollicetur.*^ 
1.  3  §  8  D.  39,  1.  1.  9  §  4.  1.  13  §  8. 
l.  18  §  4.  1.  19  pr.  D.  89,  2.  1.  1  §  4  D. 
48,  18);  atö  adi.  toixh  ed  jur  $6eAei<^nung 
ber  Obiecte  eined  {otc^en  SHec^tdüer^ältniffed 
gebraud^t,  5.  IB.  superfic.  aedex  (1.  2  eod.); 
superfic.  insula  (1.  9  §  4.  1.  89  §  2  D.  39, 
2);  superfic.  praedium  (l.  10  D.  10,  2.  1.  16 
§  2  D.  18,  7). 

Snperfluere,  überfliegen. 

Superfluus,  1)  toa»  einen  gen^iffen 
betrag  überfteigt,  toa»  mel^r  beträgt, 
ober  toad  nac^  gett^iffen  ^b^ügen  noc^ 
übrig  bleibt;  superfluum  (SubsU, 
SWe^rbettag,  Ueberreft,  Ueberfc^uB, 
5.  iB.  quod  superfl.  est  f.  t>.  a.  quod  amplius 
promissum  est,  quam  promitti  oportuit  (1. 
61  pr.  D.  28,  3.  cf.  1.  48  §  1  D.  26,  7);  ali- 
quid esse  superfl.  exsoluto  aere  alieno  (1. 57 
D.  30) ;  bona  vendenda,  ut  id  quod  superfl. 
estypupülo  servetur  (1. 81  D.  86, 1);  bonorum 
superfluum  post  mortem  suam  restituere  ro- 
gatus  (1.  60 § 8 eod);  cum  praedia  maioris 
pretii  quam  portio  bereditatis  essen t,  in 
super fluo  praediorum  petenti  fideicommissa- 
rio  Falcidiam  intervenire  (§8  eod.) ;  si  maior 
modus  institutionis  quam  fraudis  fuerit  — 
de  superfhw  quarta  rctinebitur  (1.  HD.  84, 9) ; 


prius  legata  praestentur^deind«  ex  super  fluo 
fideicommissa  (1.  6  pr.  D.  29, 4);  aliquid  su- 
perfl. inveniri  in  reditibus,  quam  est  quanti- 
täte  cibariorum  (1. 4  pr.  D.  84, 1);  sumptus 
in  praedia  factos,  compensatis  fructibus 
T^BTceptia,  ad  finem  superfl  ui  servari  conyenii 
(1. 42  §  1  D.  24, 8.  cf.  1. 48  D.  6, 1 ) ;  si  pecnniam 
debeus  oleum  dederit  pluris  pretii,  quasi  plus 
debens  —  superfluum  olei  esse  repetendwm 
(1.  26  §  .5  D.  12,  6);  non  posse  (creditorem) 
in  quantitatem  certam  pignora  teuere,  et 
superfluum  (f.  t>.  a.  quod  ampUus  sibi  debetur) 
petere  (1.  15  §  8  D.  42,  1);  dimisso  priore 
creditore  superfluum  solvere  {%  5  eod.);  si 
vendiderit  creditor  pignus  pluris  quam  de- 
bitum  erat — an  pigneraiido  iudicio  come- 
niripossit  ad  superfl.  reddendum  .^  (1. 24  §  2 
cf.  1.  7. 42  D.  13,  7. 1.  20  C.  8, 27 :  —  .pigno- 
ribuH  a  creditore  maiore  quam  ei  debebatiir, 
pretio  distractis  — pigneraticia  de  superfluo 
competit  actio."*  1.  5  C.  8,  29.  1.  8  |  4  C. 
8,  33);  si  dos  in  funus  non  su^cit,  in  super- 
fluum inpatrem  actionem  dari  (1.  20  §  1  D. 
11,7);  minus  ex  tutelae  iudicio  consecufci  de 
superfluo  habere  actionem  potestie  (1. 1  C.  2, 
26).  —  2)  überf lüffig:  superflua  non  no- 
Cent  (1.  17  C.  6,  28);  superfluo  (adv.)  H.  6 
C.  5,  51.  1.  2  C.  7,  84). 

Superfundere,  über  etmad  fc^ütten: 
aufböufen:  superfusum  solo  et  terrae  (i 
30  §2  D.  41,  1);  tropifc^:  über^Äufen: 
Palatini,  quos  certa  privilegia  super fundunt 
(l.  un.  C.  12,  30);  über  ba«  kai  cuf- 
bürben  (1.  5  C.  11,  58). 

Supergredi,  überfc^reiten:  supergr. 
numerum  (1.  85  pr.  C.  Tb.  8,  5). 

Superl  dil,  bie  obern  (b.  ^.  ^immli' 
fd^en)  @(5tter,  im  (Segenf.  t)on  dii  manes 
(Gai.  II,  4). 

Superimponere,  über  etmo^  aufftel* 
len,  errichten:  sepulchro  superimp.  sta- 
tuas  (l.  7  C.  8,  44). 

Snperlndicticius  f. 

Superindictio ,  superindictum  s.  su- 
perindioticium,  augerorbentlid^e  Auf* 
löge,  ©teuer,  im  ®egen{.  öon  indictio 
canonica  s.  sollemnis  (1.  un.  C.  10, 18.  1. 4 
C.  12,  19.  cf.  1.  5  C.  1,  2.  1.  15  C.  10,48. 

I.  1  C.  11,  75.  1.  3  C.  12,  16.  1.  1  C.  Th. 

II,  19);  auc^  superindictus  canon  (\.  7  C. 
Tb.  1,  12);  superindicticius  titulus  ((.  b.  ©• 

8.   3). 

Superinducere,  jufül^ren. 

Superinductio  ==  auperduotio  f.  su- 
perducere. 

Superinstruere ,  auf  ettoaS  bauen  G- 
1  C.  8,  10). 

Superior,  1)  oberer,  l^ö^erer:  a)  ber 
örtlichen  Sage  nad^,  im  ®egenf.  t»on  in- 
ferior s.  1.  a.  0-  1  I  23  D.  39,  3.  1.  8  §  5 


Digitized  by 


Google 


Supernumörarius— Supplicatio* 


545 


D.  8,  5);  b)  htt  tHi^tuna  na^:  gradus 
oognatiaim  snperioris  orcunis;  cognaHo 
sap.  im  ®egen{.  Don  inferior  s.  1  b.  (J.  b. 
SEB.):  superiores,  ble  entferntem  «er* 
»anbten  in  anffteigenber  ;Binie  (1.  4 
§  2  D.  2,  4. 1.  51  D.  50, 16);  c)  bem  aiange 
nad^:  magistratus  super,  (l.  4  ü.  4,  8);  per- 
sona sup.  (1.  17  C.  9,  2).  —  ^  =  potior, 
}.  9.  superiorem  esae  (in)  interdicto  (1. 8  pr. 
D.  43,  17);  qai  sup.  in  lidtatione  exetitcorit 
.  (1.  4  C.  4,  61).  —  8)  früher,  j.  «.  testa- 
mentum  sup.  im  @kgeni.  bon  mferiu«  (f.  b.  SB. 
8.  2.);  ex  novissimo  actu  etiam  superiorea 
confirmari  (1.  18  D.  8.  4). 

Supemumerarius,  übet^äl^Iiger  99e' 
amter  (1.  11  §  1.  1.  18  C.  2,  7.  1.  15  pr. 
17  C.  Th,  6.  80). 

Sapemus,  1)  oben  ober  äugen  befinb« 
lid^,  äujerlic^:  sup.  impiessio  codicillo- 
rum,  im  ©egcnf.  bon  interior  ecriptura 
(I.  1  C.  Th.  6,  22).  —2)  oberft:  sup.  legis 
antintites  (L.  4Q  %  2  C.  Th.  12,  1). 

Superponere,  1)  über  ober  auf  ettoad 
errieten,  erbauen  (1.  9  §  4  D.  1,  8. 
1.  47  D.  89,  2.  1.  1  C.  8, 10).  —  2)  feften, 
legen  auf  ettoaS:  superponi  redae,  navigio 
(l.  8  §  1  C.  Th.  8,  6.  f.  1   C.  Th.  14,  9). 

Superpostulaldo ,  übermäßige  d^r^e» 
bung  b.  Abgaben  (\.  28  pr.  C.  Tb.  7,  4). 

8ui>er9cribere,  auf  etmai^  fd^reiben 
(1.  1  §  1  D.  28,  4.  1.  8  D.  29,  3). 

Supersedere,  einei^  (S)ef<^&ftd  fic^  über- 
beben,  unterlafjcn,  öcrfäumen  (1.  7 
§  14.  1.  9  §  8.  1.  39  §  16  D.  26,  7). 

Superstatutum,  eine  Abgabe  ilber  bad 
georbnete  SKog  (1.  12  C  Th.  7,  4). 

Superstea,  1)  lebenb  (1.  8  D.  28,  2. 
1.  231  D.  50,  16).  —  2)  übcriebenb  (1.59 
§  1  D.  86,  1.  1  19  C.  2,  3.  1.2  C.  8,  57). 
—  3)  übrig:  8up.  spaiium  (1.  6  C.  2,  52). 

ßuperstitio,  1)  ?lberglaubc,  aber* 
gläubifc^e  gurc^t:  tirmdus  metu  divini 
BuminiB  usque  ad  superstiL  (1.  8  pr.  D.  28, 
7);  leves  hominum  animos  superstitione 
numinis  terrere  (1. 30  D.  48,  19).  —  2)  öon 
ber  cil^ri{tli(^en9leUgion  abmei((enber 
Glaube:  iusiurandum  propria  superstitione 
iuratum  (1.  5  §  1  D.  12, 2);  ad  Ghrisiianae 
religionis  lucem  de  tenehris  propriae  super- 
iftitionis  migrare  (1.28  C.Th.  16,8);  superst. 
ludaica  (1.  3  §  3  D.  50,  2.  1.  158  C.  Th. 
12,  1),  haeretica  (1.  10  0.  Th.  16,  5),  pa- 
ganorum  (1.  22  C.  Th.  2,  8);  idolorum 
superst.  impia  (l.  6  C.  Th.  16,  7), 

Superstitiosus,  1)  aberglftubifcb  (1.1 
§  9  D.  21,  1).  —  2)  tcterifc^  (1.53  C.  Th. 
16,  5).  —  3)  überftüffig:  superstit.  soUi- 
citudo  (1.  11  C.  4,  31.  1.  8  C.  5,  18),  ap- 
peüatio  G.  6  C.  7,  64). 

SuperraoaneuB,    eitel,   überftüffig: 


supervacan.  Utem  instituere  (1.  9  §  6  D. 
26,  7). 

Snpervaonus,  überftüffig,  unnötbig, 
bcrgeblid^  (1.  7  §  10  D.  2,  14.  L  8  pr. 
D.  8,  8.  1.  9  §  1  D.  20,  5.  1.  65  pr.  D. 
45, 1);  supexrvaouo  s.  supervaoue  (adv.), 
überflüffig,  öergeben«  (1. 14  §  8  D.  11, 
7.  Paul,  m,  4  B.  §  7). 

Supervenire,  plö  Jlic^  beranfommen, 
Semanben  überfallen,  f,,  ^.  supervenienH- 
bus  quibusdam  fugari  (1.  1  §  29  D.  48, 16); 
morbiis  superveniens  (1.  10  C.  6,  22);  Se»* 
manbem  unbermutl^et  zufallen,  anfallen: 
hereditas  superveniens  (1. 10  D.  8,  3);  an« 
iommen,  anrücfen:  miliieB,  qwibtis  super- 
venientibus  hospitia  praeberi  oportet  (1.  3 
§  18  D.  50,  4);  jurüdfe^rcn  0-  17  §  17 
D.  47,  10);  ^tnjufommen:  superveniens 
delictum  (1. 2  D.  43, 19);  eintreten:  super- 
veniens usucapio  (1.  M  §  5  D.  41,  3),  con^ 
dicio  (1.  3  §  7  D.  26,  10.  1.  4  D.  40,  13), 
dies  (1.  73  pr.  D.  5,  1.  1.  22  §  1  D.  17, 1). 

Superventus,  ^in^utritt  eine«  Q^eig^ 
niffed  (1.  28  §  2  C.  5,  4). 

Snpervivere,  überleben,  j.  ©.  im 
®egenf.  bon  common,  simul  perire,  pariter 
decedere  (1.  32  §  14  D.  24,  1.  1.  9  §  2.  4. 
LUD.  34,  5.  1.  26  D.  39,  6). 

Supinus,  trag,  nac^Iäffig/  j.  ©.  igno- 
rantia,  quae  non  in  supinum  hominem 
cadit;  ignorantia  supina  (1.  15  §  1  D.  18, 
1.  l.  6  D.  22,  6). 

Suppeditare,  unterftü^cn  (1.  28  C. 
Th.  16,  8). 

Suppellectioarius ,  ^uffe^er  bed 
^au^rat^g  (1.  12  §  31  D.  33,  7). 

Suppetere,  1)  für  einen  ^Änbern  for* 
bem  (1.  52  §  11  D.  47,  2).  —  2)  =  suf- 
ficere,  a)  ^inreic^cn  (1.  un.  C.  12,  56); 
b)  nüftcn  (l.  7  0.  8,  13);  c)  jttfte^en 
(1.  22  C.  4,  35). 

Supplementum,  ^rgän^ung,  ).  9. 
supplem.  quadrantis  (1.  4  §  5  C.  6,  28. 
cf.   1.  36  pr.  C.  3,  28). 

Supplere,  berooltftänbigen,  er^- 
ganzen,  §.53.  supplet  praetor  in  eo,  quod 
legi  deest  (1.  11  D.  19,  5.  cf.  1.  7  §  1  D.  1, 
1.  1.  13  D.  1,  3);  suppl.  capita  demortua 
(1.  70  §  1  D.  7, 1):  suppl.  quartam,  debitam 
portionem  (1.  94  D.  35,  2.  1.  21  §  1  D.  37, 
14.  1.  44  §  1  D.  38,  2);  malitia  supplet 
aetatem  (1.  3  C.  2,  42). 

Supplicare,  ben  Äaifer  anrn|en,  an* 
flehen,  angeben,  i^m  eine  ^tttfc^rift 
überreichen  (l.  2  C.  1,  19.  1.  41  C.  2,  4. 
1.  10  C.  3,  1). 

Supplicatio,  1)  »ittfd^rift  an  ben 
Äaifcr  (1.  3  C.  1,  21.  1.  1  C.  9,  42.  1.  15 
§  1  C.  12,  19).  —  2)  öffentliche«  (gebet 
(1.  5  C.  Th.  15,  5). 

85 


Digitized  by 


Google 


546 


Supplicium — Sursum  Tersum. 


8; 


Suppllolum,  Strafe:  tUHmum  s.  sum- 

mum  suppl.  )ur  IBeieimnung  ber  Xobe^ftrafe 

"    18  D.  1,  5.   1.  11  D.  47.  12.   L  9  §  1 

48,  9.   1.  8  D.  48,  10.   1.  28  pr.  §  14. 

1.  29  pr.  38  §  5  D.  48,  19);  perpetua  me- 
taüarum  suppl.  (1-  un.  C.  2,  14);  suppl. 
deportationis  (1-  2  C.  Th.  3,  16),  exsäii  et 
pro8criptioni8  (1.  20  C.  Th.  9,  42);  suppl. 
exisHmationis  exfcremum  (1. 9  C.  Th.  7, 18). 

Supplodere,  acrjtörcn  (1.  4  C.  Th. 
11,  22). 

Supponere,  1)  baruntet  ftelleit, 
mad^cn,  §.  ©.  acalas  suppon.  fenestris  (§  11 
1.4,  1);  batuntcr  feften,  bringen,  k.  ©. 
suas  subscriptiones,  litteras  suppon.  (1.  28 
§  1  C.  6.  23.  I.  un.  §  1  C.  7,  6);  unter* 
fc^ieben,  j.  ©.  suppon.  merces  (1.  3  §  1 
D.  47,  20);  suppositus  partw  (i.  30  §  1 
D.  48.  10.  1.  1  §  11  D.  37,  10),  pupillus 
(1.  9  eod.);  suppon.  a/tum,  a  quo  stipuleris 
(1.91  D.  46. 3);  suppon.  imaginarium  cola- 
num  (1. 49  pr.  D.  19, 1),  emptorem  (1-  22  $  3 
D.  17, 1);  per  suppoaitam  peraonam  mercari, 
comparare  etc.  (1.  91  D.  29,  2.  1.  46  §  2 
D.  49,  14.  L  3  C.  4.  2);  unterwerfen, 
ff.  9.  suppositus  manui  et  potestaii  (L  4  D. 
1, 1),  iurisdtctioni  alicuius  (1. 1  D.  2, 5).  — 

2,  nerpfanben  (1.  7  C.  4,  24,  1.  8  §  7  C. 
5,  17.  1.  8  §  5  C.  6,  61.  I.  9  C.  8,  16).— 
3)  noronöjcten  (1  5  pr.  C.  6,  27). 

Suppositio,  1)  Unterlegung:  sine 
Utterarum  supposit.  donationem  facere  (1. 4 
Ö.  8,  56).  —  2)  »cr^fönbung  (l.  3 
C.  5.  74). 

Snppressio,  IBorent^attnna,  ^tx* 
l^e^Iung  a.  6  C.  11,  8);  Unterfd^togunö, 
Unterfc^leif  0-  6  §  8  C.  11,  43). 

8uppreB8or,  SSorentb alter  eineiS 
frentbcn  ©clatoen  (I.  6  §  1  D.  48,  15). 

Supprimere,  1)  etttKid  unterbrilden, 
jnrüdl^alten,  vorenthalten,  unter* 
f  erlagen,  5.  9.  cum  reposcenti  non  reddit, 
supprim.  et  intercipere  videtur  (1. 44  D.  41, 
1);  si  plagium  fecii  vel  suppressit^  Fabia 
teneri;  supprim.  anctllcmi  mancipium  (1.  51 
"  1  D.  17,  2.  1.  83  §  2  D.  47,  2,  1.  3  pr. 

.  48,  15);  supprim.  partem  (thesauri)  ad 
fiscum  pertinentem  (1.  3  §  11  D.  49,  14); 
supprim.  nierces  (1.  8  §  3  D.  47,  20),  nau- 
fragium  (l  3  §  4  D.  48. 8),  testamentum  (1. 3 
§  6  D.  48,  5.  1.  7  D.  48,  10),  tabulaa  (\.  10 
§2  D.29,  3);  toer^e^len,  öer^eimlid^en: 
supprim.  condicionem  statuliberi  (L  9  §  1 
D.40,7).  — 2)  Semanben  fefkl^alten:  nau- 
fragt  per  vim  suppreasi,  ne  navi  opitulen- 
tur  (1.  3  §  8  D.  47,  9). 

Supputare.  jnfammen^ä^len,  be« 
rechnen  G-  5  §  3  C.  2,  52.  1.  84.  154  C. 
Th.  12, 1);  snpputatio,  ©eredbnnng  (1.  6 
pr.  C.  Th.  1,  1.  1.  12  C.  Th.  11,  28). 


Supra,  1)  (adv.),  oben,  ^nr  Oe^eid^nung 
einer  Dorberge^nben  16eftimmung:  aupra 
scriptusy  dictus  (1.  1  §  9  D.  8,  1.  1.  24  D. 
24,  1.  1.  31  pr.  D.  28,  6.  1. 122  §  1  D.45, 
1);  an(^sur9e}ei(^nungber auffteigenben 
JBerwanbtfc^aftdlinte,  im  (S^egenf.  non 
infra  s.  1.  b.  (1.  1  §  3  ff.  D.  38,  10).  — 
2)  (praep.),  über,  a)  oberhalb,  5.  9.  siqkra 
terram  possidere  (1. 44pr.  D.  41,  2);  pro- 
iectio  supra  vicini  solum  (1.  3  §  5  D.  43. 
17);  proiectum  supra  domum  tuam  (1.  29 
§  1  D.  9,  2);  supra  aedes  cenacnlum  (1.8 
§  7  D.  43, 17);  b}  au6er,  borüber  l^in* 
and,  5. 9.  dan  yolo  supra  dotem  tot  aureos 
(1.  11  D.  83,4);  supra  quod  capere  possum 
rectum  (1.  28  D.  32) ;  quod  patrono  supar 
suam  portionem  relictum  est  (L  10  pr.  D. 
38, 2) ;  quod  supra  quadrantem  apud  here- 
dem  potest  pervenire  (1. 10  D.35,  2);  supra 
vires  p<Urimonii  dos  promissa  (1. 43  §  1  B. 
26,  7);  supra  damnum  seminis  amissi  mer- 
cedes  praestare  (1.  15  §  2  D.  19, 2) ;  supra 
iurisdictionem  suam  ius  dicere  (1.20  D.  2, 1). 

Supra  Boribere,  ba ruber  (über  etnmd 
9(tti»geftri(^ene$)  fc^reiben  (1.  12  C.  6,  23). 

Supremus,  letzter;  supremum  (adv.), 
^nle^t,  j.  16.  qui  supremus  moritur;  supre- 
num  moriens  (1.  34  pr.  D.  28,  6:  ,Ex  dno- 
bus  impuberibus  ei,  gm  supremus  morereturj 
heredem  substittiit:  si  simul  morerentar, 
utrique  heredem  esse,  qnia  supremus  non 
is  demum  qui  post  aliquem,  sed  etiam  post 
quem  nemo  sit,  intellegatur.^  1.  9  pr.  D. 
34,  5.  1.  11  pr.  D.  37,  11.  1. 162  pr.  D.  50. 
16);  supremae  defhncti  preees  (L  57  §  3 
D.  36,  1);  suprema  voluntas  (L  1  §  2  eod. 
1.  79  pr.  D.  28,  5.  1.  2  §  2  D.  29,  3.  1. 12 
D.  34,  9.  1.  42  D.  40,  5);  supremum  tudi- 
dum  8.  suprema  iudicia  letzter  Wut  0-4O 
§  3  D.  2.  14.  1.  32  §  3  D.  24,  1.  1.  5  D. 
29,  3.  1.  36  D.  32.  1.  70  D.  35.  1.  1.  1  pr. 
D.  37,  13);  suprema  sua  (sc.  iudicia)  ordi- 
näre (1.  39  D.  13.  7.  l.  25  §  1  D.  28,  2. 
1.  36  §  2  D.  29,  1);  supremis  suis  cavere 
(1.  3  §  17  D.  50.  4);  supremae  tabuhe  (1. 1 
§  1.  1.  11  §  2  D.  37,  11.  1.  163  pr.  D.  50, 
16):  supremorum  stiorum  sors  pr  ^e^eu^*^ 
nung  beg  Xobe«  (1.  17  §  1  C.  9,  2). 

8upterfugere,entn)ifd^en,  entweichen, 
5.  9.  qui  supterfugit,  ne  secum  aliqua  actio 
moveatur  (1.36  D.  42,  5);  fi(i^  entjie^en: 
supterfug.  munus  (1.  6  C.  Th.  14,  3). 

Sura,  9Bobe  (1.  17  C.  9.  47), 

Surdus.  toub  (§  3  I.  2.  12.  §  7  L  3. 
19.  1.  1  §  3  D.  3.  1.  1.  3  §  8  D.  29,  5). 

Surgere,  an»  bem  «ett  fid^  cr^cbeii, 
aufftc^en  G-  U  §  4  D.  21,  1). 

Sursum  veraum,  aufwärts,  na^ 
oben,  im  (0egenf.  öon  deorsum  (f.  b.  Ä.). 


Digitized  by 


Google 


Sus  —  Suspendere. 


547 


Sus,  Sd^Wein,  @au  (1.  2  §  2  D.  9,  2. 
1.  65  §  4  D.  32). 

Sueoeptlo,  ^tnna^me  dffenttid^et  ®e« 
fftHe:  susceptionis  tnunus,  officium  (1.  4  G. 
10,  72.  1.  4  C.  11,  65.  1.  1  C.  12.  52); 
susceptio  redituum,  pecuniarum  (1.  20  pr. 
§  1  C.  11,  48). 

Susceptor,   1)  loer  glüc^tigcn  eine  Sn* 

Suc^t  getoä^rt  Q.  1  §  1.  2  D.  11,  5).  —  2) 
•inue^mer  öffcnttid^er  ©efälle  (1.  5  C.  9, 
27.  L  5  C.  10,  19.  1.  23  C.  10,  32.  tit.  C. 
10,  72) ;  susceptoi*  largitionaiium  titulorum 
(1. 3  §  3  C.  10,  23),  aurarius  (l.  1  §  1  C. 
10,  22).  vestium  (1. 14  C.  10, 72),  vini  (1. 18 
§  20  D.  50,  4).  —  3)  Uebetne^mcr  eine« 
fremben  mec^tsftteitö  (l.  6  C.  Th.  2,  12). 

SuBcipere,  1)  auf  fid§  nehmen,  übet* 
nehmen,  fi(^  unterbieten,  5.  ^.  compelli 
ad  mimei'a  publica  suscipienda;  vocan  ad 
suscip.  officium  tutelae  (1, 17  §  2.  5  D.  27, 
1);  snscepta  tutela  0.  40.  41  §  2.  1.  45 
§  1  eod.);  8U8cipere  adnUnistrationem  rerum, 
negotiorum  (1. 30  §  1  eod.  1.  39  §  8  D.  27, 

7.  1.  5  pr.  D.  44,  7);  suscip.  defensionem 
(1.  33  §  4  D.  3,  3.  1.  27  pr.  D.  9,  4.  1.  58 
pr.  D.  17,  1. 1.  5  pr.  §  1  D.46,  7),  causam, 
litem  (1.  19  pr.  D.  2,  1.  1.  8  §  2.  3.  1.  64. 
69  D.  3,  3.  1  56  §  2  D.  17,  1.  1.  3  §  8 
D.  48,  21),  actionem,  iudicium  =  excipere 

8.  2.  (l.  2  §  3.  1.  3.  52  pr.  D.  5,  1.  1.  7 
§  1.  1.  20  §  5  D.  5,  3.  1.  2  §  4  D.  15,  1. 
1.  10  §  1  D.  15,  3.  1.  63  §  1  D.  17,  2.  1.  1 
§  2,  3  D.  26,  7.  l.  7  §  1.  1.  9  §  5  D.  27, 
3.  1.  51  pr.  D.  36,  1.  l.  5  §  3  D.  42,  4. 
1.  52  D.  50,  17),  intentioneni  (1.  9  §  6  D. 
10,  4);  suscip.  periculum  (1.  7  §  6  D.  26, 
7),  onus  (1.  61.  99  D.  29,  2.  1.  76  §  1  D. 
31),  (MW  alienum  (1.  32  pr.  D.  16,  1),  debi- 
tum  pro  aliquo  (1.  8  D.  14,  5),  obligatio- 
nem  (1.  17  D.  4,  2.  1.  2  §  5  D.  16,  1.  1.  45 
pr.  D.  17,  1.  1.  9  §  1  D.  45,  2),  fideiussio- 
nem  (\,  U  §  3  D.  46,  3),  fidem  tacitam 
(1.  13  §  7.  cf.  1.  46  §  1  D.  49,  14);  suscip. 
mandatum  (1.  1  §  1  D.  3,  3.  1,  1  §  1.  1.  6 
§  1.  1.  12  §  7.  1.  17  §  3.  1.  22  §  11  D.  17, 
1).  depositum  (1.  5  pr.  D.  16,  3),  commo- 
datum  (1.  8  §  3  D.  43,  26).  —  2)  on* 
nel^men,  oncricnnen,  j.  )ö.  suscip.  here- 
ditatem  (1.  1  D.  5,  6.  1.  87  pr.  D.  29,  2. 
1.  77  §  7  D.  31),  poHionem  fratris  (1.  59 
§  1  D.  36,  1),  fideicommissum  (l.  17  §  8. 
1.  81  eod.),  bona  (1.  50  §  1  D.  40,  4), 
pignora  (I.  2  D.  20,  1.  1.  5  §  1  D.  20,  5), 
nomina  (1.  35.  44  pr.  D.  26,  7).  —  3)  in 
(imp\anq  nejbmen,  einnehmen,  auf« 
nehmen,  i*  S>  procurator  in  pecuniam 
suscipiendam  (1. 55  D.  3, 3) ;  suscip.  pecuniam 
mutuam  (1.  4  pr.  D.  12, 1),  res  donatas  (1. 31 
^  1  D.  3,  5);  suscip.  annonam  (1.  18  §  8 

50,  4),  aurum,  species  (1. 1.  3  C.  10,  72. 


cf.  1.  1  G.  10,  73:  ,  Aurum,  quod  infertur 
a  coUatoribus — aequa  lance  suscipiatur^  | 
de  suscepto  securitatem  percipere  a  rationah 
(1.4  0.11,65). —  4)  aufnehmen:  suscip.stiZ- 
licidia  aedificiorum  vicinorum  (1. 17  §  3  D. 
8,  2).  —  5)  oufnel^men  =  recipere,  j.  ©. 
suscip.  servum,  fugitivum  alienum  (l.  1  §  2 
D.  11,  3.  1.  48  §  3  D.  47,  2.  1.  5  D.  48, 15); 
deso-Un-em  agro  tectove  suscip.  (l  1  C.  12, 
45).  —  6)  Semanbc«  fid^  annehmen/  3^ 
manben  in  @c^u6  nehmen:  suscip.  p2e&em 
et  ad  versus  publicam  disciplinam  dofen- 
dere  (1.  1  C.  9,  30).  —  7)  tmp^auQtn, 
erzeugen,  5.  $B.  partus  suscepti  (1.  77  §  17 
D.  31);  suscip.  liberos  (L  6  §  7  D.  50,  6), 
filium, .  filiam  (1.  12  §  3.  1.  25  D.  23,  2. 
).  18  §  7  D.  36,  1);  apud  bestes  susceptus 
fiUus  (1.  9  D.  49,  15),  susceptus  ex  fiHo 
nepos  (1.  7  D.  37,  8.  1.  7  pr.  D.  38,  6).  — 
8)  an  ^inbe^ftatt  annel^men:  susoip. 
fUium  alienum  (1.  132  pr.  D.  45,  1);  in 
adoptiva  famüia  susceptus  (1.  17  §  9  D. 
50,  1).  — -  9)  auöbrüäen,  au)8f^)teci^cn, 
Vota  susc,  (1.  233  §  1  D.  50,  16). 

Suscitare,  auftil^reu  (1.  10  §  2  C. 
8,  55). 

Suspectus,  öetbäc^tig,  inäbefonbete  a) 
eine«  SSerbted^end:  susp.  reus  (I.  1  §  1. 
2.  1.  15  §  1  D.  48,  18);  suspecto  (adv.), 
auf  oetbftd^tiae  (ben SSerbac^t  eine^SRorbed 
erregenbc)  SGBeife:  susp.  deeedentes  liberti 
(1.21  D.34,9);  b)  ber  Unreblit^fcit  ober 
Silad^Iäffigleit  in  »ejufl  ouf  bie  gübrung 
ber  SBormunbfc^aft  ober  eine  anbete  Oefd^äftS* 
fül^rung:  susp.  procurator  (1. 19. 25  D.  3, 3), 
tutor,  curatar  (tit.  I.  1,  26.  D.  26,  10.  C.  5, 
43.  —  ^Susp.  tutorem  eum  putamns,  qui 
moribus  talis  est,  ut  susp,  sit:  enimvero 
tutor  quamvis  pauper  est,  fidelis  tamen  et 
diügens,  removendus  non  est  quasi  susp." 
1. 81).  cit.  cf.  1. 31  §  1  D.  42, 5);  c)  bet  8ol^* 
tungdunf ä^igfeit:  heres  susp. (1.31  pr.  §1 
eod. :  „susp.  beres  non  isdem  modis,  qui- 
bus  susp.  tutor  aestimatur:  siquidem  tuto- 
rem non  faeultates,  sed  fraudulenta  in 
rebus  pupillaribus  et  callida  conversatio 
su^ectiMH  commendet,  heredem  vero  solae 
facuUates'^J;  susp.  hereditas  (L  32  D.  17, 1) 

Suspendere,  l)auf^öngen,  }.  16.  quod 
suspensum  decidit  (1.  1  §  3.  cf.  1.  5  §  12 
D.  9,  3) ;  suspendi  furca  (1.  38  §  1  D.  48, 
19),  laqueo  (1.  un.  C.  9,  14).  —  2)  jd^toe- 
ben  taf fcn,  unentfd^iebcn,  unbeenbigt, 
untoon^ogen  laffen,  5.  $.  suspeud.  sen^ 
tentiam  (1.  6  G.  9,  12);  exsecuUo  suspensa 
(1.  5  G.  7,  65);  suspeud.  distractionem  bo- 
norum (1.  22  pr.  D.  49,  14);  suspensa 
(f.  t>,  a.  pendente)  Ute,  im  (i^egenf.  t)on  post 
causam  actam  (1. 1  §  12  D.  50, 13);  suspensa 
Cognitionen  suspenso  erimine  (1.  86  §  1  D. 

36* 


Digitized  by 


Google 


548 


Suspen  dios  US — Suus. 


29,  2.  1.  21  D.  48,  2);  suspend.  statum 
alicuiua  (1.  76  §  4  D.  81.  1.  2  §  8  D.  88, 
7);  iure  postliminii  omnia  iura  civitatis 
in  suspenso  retinentur  (l.  82  §  1  D.  28,  5) ; 
suspensi  iwis  constitutii>,  )ut  IBe^^eic^nung 
bei»  ius  postliminii  (1.  15  B.  88,  16);  quod 
sub  condicione  debetur,  eadem  condiciane 
suspendüur  (1.  19  pr.  D.  13.  5.  cf.  1.  87 
D.  12,  1);  libertas  suspensa  sttb  condicione 
(1.  44  D.  40,  4);  suspensa  condicio  (1.  84 
D.  10,  2.  1.  72  §  4  D.  85,  1);  in  suspenso 
esse,  habei-i,  f^toeben,  unentfc^ieben 
fein  (1. 15  D.  9.  4.  1. 10  D.  15, 1.  1. 12  §  1 
D.  20,  5.   1.  48  §  10  D.  21,  1). 

Suspendiosus,  einer,  ber  fic^  erl^öng^ 
t^at  (1.  11  §  8  D.  3,  2). 

Buspendimn,  baS  (Strängen:  vitam 
suspendio  finire  (1.  8  §  2  D.  48,  21). 

Suspicari,  argtool^nen,  toetmutben 
a.  11   D.  16,  8.  1.  6  pr.  D.  41,  2). 

BuBpicere.  Dere^renb  onfdftoucn,  an* 
beten  (1.  10  C.  Th.  16,  10). 

Suspicio,  ^txhad^i,  ^rgtoo^n,  fßtX' 
mut^ung  (1.  14  D.  1,  18.  1.  40  D.  9,  2. 
1.  20  D.  -24,  1.   1.  41  §  1  D.  29,  l). 

Bustentare,  1)  erholten,  etnö^ten 
(\.  5  pr.  D.  87,  9.  1. 8  C.  4, 12).  —  2)  auf- 
recht erl^alten:  susteni.  statum  reipubli- 
cae  (1.  1  pr.  C.  1.  17).  --  8)  ertragen, 
(verbauen:  totius  eruditioms  elementa, 
quibus  iuvenes  subfulti  possint  graviora  et 
perfectiora  hyum  scita  sqstentare  (1.  2  §  11 
eod.).  —  4)t>ertoa(ten:  sustent.  munus 
(1.  1   C.  Th.  11,  28). 

Biutentatio,  Unterftü^nng,  (Sr^al« 
tung,  (grnä^rung  (1.  84.  48  §  6  C.  1,  3. 
1.  29  C.  5,  12). 

Sustinere,  1)  l^alten,  jlüjen,  tragen, 
5.  9.  vasa,  quae  aliquid  sustinent  (1.  19 
$10  D.  84,  2);  sustiu.  vetus  opus  (I.  1  §  18 
D.9, 1);  coniignatio,  qua  conelave  sustinetur 
(1. 47  D. 39, 2).  — 2)  anSl^alten,  ertragen, 
n^iberfte^en,  ).  9.  tarn  firmum  aediücium, 
ut  fluminis  aut  maris  etc.  vim  sustinere 
possit  (1.  24  §  4  eod.).  —  3)  bulben,  er* 
leiben,  §.  ©.  sustin.  pro  delicto  condem- 
nationem  (].  2  C.  9, 2);  sustin.  capitis  demi- 
nutianem  (L.  2  C.  5, 30),  maculam  servitutis 
(1.  5  §  1  D.  40,  11).  suspicionem  (1.  6  C.  9, 
16),  crimen  maiestatis  (1.  2  C.  9,  8),  per- 
duellionis  causam  (1.  2  C.  9,  50);  Htem, 
controversiam  sustin.  ab  aliquo  (1.2  C.  8, 19. 
1.  7  C.  7,  16);  sustin.  actionem  (l.  1  C.  4, 
18).  —  4)  tragen,  b.^.  etttja«  ju  leifken, 
toofür  itt  haften  ^aben,  j.^.  sustin. |>m- 
culum  (1 84  D.  86, 1),  damnum  sortis  (1.  un. 
C.  11,  89),  onera  matrimonii  (l  75  D.  23, 
8),  aes  aUenum  (1. 89  §  5  D.  10, 2).  sumptum 


litis  (L  3  §  2  D.  32).  —  5)  bertoalten,' 
5.  93.  sustin,  administrationem  (l.  17  §  8  D. 
12,  2.  1.  100  D.  46,  3),  officium  0-  21  §  2 
D.  49, 1],  munus  collationis  (1.  3  D.  87,  7), 
partes  aefensoris,  actoris,  petitoris  (1.  45 
§  2  D.  8,  8.  1.  5  §  20.  L  15  D.  39,  1.  1.  7 
§  5  D.  40,  12);  sustin.  oer^onam  alicuius, 
Semanben  bertreten  (1. 16  D.  28, 5.  1.  34  D. 
41,  1.  L  57  §  4  D.  47,  2).  —  6)  erholten 
(1.  78  §  1  D.  28,  8.  1.  18  §  1  D.  26,  7. 
1.  1  §  19  D.  87,  9).  —  7)  berfc^ieben, 
b er ft eilen,  5.  ^.  suslin.  tudicium,  donec 
etc.  n.  5  §  1.  1.  7  §  1  D.  5,  8.  1. 24  §  3.  4 
D.  40,  12);  sustin.  actionem,  quamdiu  etc. 
(1.  1  §  3  D.  47,  6.  cf.  1.  85  D.  49,  14); 
sustin.  cognitionem  (1. 86  pr.  D.  5, 1);  sustin. 
poenam,  quoad  etc.  (1.  6  §  9  D.  28,  3.  cf. 
1.  6  pr.  D.  48, 19);  sustin.  (fideicommissum) 
in  id  tempus,  quo  etc.  (1.  64  §  1  D.  86,  1). 

Buaurrus,  @)emurnte(:  susarri  magiei, 
8attberf^)rü(^  (§  5  1.  i,  18). 
Satela,  Sift,  9lan!  0-  7   C.  Th.  8,  1), 
Sutor,  @(bufter  fl.  18   §  4  D.  19,  2). 

Sutriniu,  bie  6tabt  @tttrtum  in  (Strurien 
betreffenb  (1.  35  D.  8,  8). 

Suus,  fein  ober  i^r:  1)  ftber^au^  anf 
eine  befHmmte  $erfon  obcr©a<^  begüglid^, 
i^r  eigen,  j.  ^.  suo  iure^  non  alieno  bene- 
ücio  habere  iurisdictionem  (1,  5  D.  2,  1); 
suo  iure  uti  (1.  55.  155  §  1  D.  50,  17.  1.  6 
§  6  D.  44,  4) ;  suo  nomine  agere,  conv^iri 
(§  5  eod.  1.  6  §  12  D.  42,  8);  sua  fide 
accipere  mutuam  pecuniam  (1.  28  §  1  D. 
16,  1);  litem  suam  facere  (f.  lis  s.  1),  sua 
natura  intercidere  (1.  14  §  1  D.  16,  3); 
sua  morte  decedere,  eine«  natürlichen  Xobed 
fterben  (1.  28  pr.  D.  88,  2.  1.  7  §  1  D.  48, 
20);  aes  suum,  im  Oegenf.  öon  alienum  (j. 
aes  8.8).  —  2)  eigen,  felbftänblg,  s-«. 
in  suavx  tutelam,  in  suam  potestatem  per- 
venire;  sui  iuris  fieri,  effici  (1.  50  pr.  §  4 
D.  82.  1.  28  pr.  D.  88,  2) ;  sui  iuris,  suae 
potestatis  esse  (1.  1  pr.  1.  4  D.  1,6.  1.  17 
D.  3,  2.  1.  42  D.  44,  7.  1.  22  D.  48,  5:  — 
,in  sua  potestate  non  videtor  habere,  qui 
non  est  suae  potestatis**);  sui  arbitrii  esse 
(1.  22  D.  23,  2),  suae  aetatis  factus.  $ur 
^e^eic^nung  ber  SWünbigfeit  ober  IBotl* 
iäfirigf  eit  (1.  26  D.  3,  5.  1.  50  §  6  D.  32. 
1.  8  0.  5,  28);  suae  mentis  non  esse; 
suae  mentis  effectus  furiosus  (f.  mens  s.  1) ; 
qui  suus  non  est  =  furiosus  (l.  7  8  9  D. 
42,  4).  —  8)  f.  b.  a.  gebörig,  beftimmt, 
georbnet,  5.  16.  secunchim  sua  tempora 
solvenda  dos;  suo  tempore  reddere  dotem 
(1.  48  §  2  D.  23,  3.  l.  17  §  2  D.  42,  S); 
suis  diebus,  stm  quaque  die  soluta  pecunia 
(1.  8  §  3  D.  18,  7.  1. 10  §  1  D.  18,  5),  sua 


Digitized  by 


Google 


Sy  Camino  n — Syriarcha. 


549 


quciqe  die  exsolvere  nsuras;  non  illatae 
suis  temporihus  usurae  (1.  12  D.  22,  1); 
8110  quoque  tempore  facere  (1.  25  §  8  D.  19, 
2);  sua  die  percipere  pensionem  (1  58  pr. 
D.  7,  1);  cntf<)rccftenb:  suo  pretio  ven- 
dere  res  (1.  9  D.  25,  2);  ^uftänbig:  suus 
iudex  a.  11    C.  6,  50.   1.  1  C.  7,  14.   1.  1 

C.  9,  20.1.2  0.11,30).—  4)  jur  gamilic 
Semanbei^  Ö^^örig,  inÄbeJ.  feiner  tofttcr- 
(id^en  (S^etoalt  untetmorfen:  suuaCheresJ 
eilt  i)efceitbet,  bet  in  ber  üäterlic^en  (S^ekoolt 
(ober,  im  engeren  ©inne,  ber  unmittelbor 
in  ber  üöterlic^en  O^etoolt)  beg  (ihrblaff erd  ftanb 
(§  2  I.  2.  19.  1.  7  §  18  D.  2,  14.  1.  11. 
29  §  12  ff.  D.  28,  2.  1.  13  D  28,  3.  1.  10 
§  3  D.  38,  10:  „Proximiores  ex  adgnatis 
8ui  dicuntur."  1.  1  §  1  ff.  1.  14  D.  38,  16: 
„In  suis  heredibus  cäitio  non  est  necessaria, 
quia  statim  ipso  iure  heredes  existunt.** 
LUC.  6,  20);  sua  heres  (1.  9  D.  37,  7); 
liberi,  qui  propter  capitis  deminutionem 
desierunt  sui  heredes  esse  (1.  6  §  1  D.  37, 
1);  it$8  sui  (L  1  %  15  D.  35.  3);  sui,  bic 
©einigen  ober  S^rigen,  bie  SCnge^öri* 
gen  einer  $erfon,  j.  ^.  a  suis  custodiri 
=  per  necessarios  contineri  (1.  14  cf.  1. 
13  §  1  D.  1,  18);  9M9im  suorumque  culpam 
praestare  (1.  6  §  2  D.  9,  3);  suas  sttorum- 
que  iniurias  exsequi  s.  persequi  (1.  3  §  11 

D.  43,  29.  1.  1  §  10  D.48,  16,  cf.  1.  1  D. 
48,  2.  L  8.  12, 19  C.  9,  1);  stuprum  sibi 
vel  suis  inf er  entern  occidere  (1.  1  §  4  D. 
48,  8);  suis  manibus  vel  per  suos  retinere 
(1.  1  §  1  D.  2,  10);  ae  suosque  (homines) 
alere,  pascere  (1.  73  §  1  D.  23,  3.  1.  21  § 
1  D.  24,  1);  Qud^  bejeid^net  wt  bie  Sanbd- 
leute  ober  SRitbürger  einer  ^erfon  (1.  8 
|5  D.  50, 5).  —5)  aum  »ermdgcn  Seman* 
bed  ge^ßrig,  im  (Sigent^nm  gemanbed 
befinblic^,  j.  6.  argento  omni  legnto, 
quod  suum  esset  ,uon  debetur  id,  quod  in 
credito  est:  quia  non  videtur  suum  esse, 
quod  vindicari  non  possit  (I.  27  §  2  cf.  § 
4.  1.  34  pr.  D.  34,  2.  1.  9  §  2  D.  33,  10); 
suos  servos  eos  accipimus,  qui  sunt  pleno 
iure  testantis  (1.  73  cf.  1.  71.  72  D.  32); 
stu)s  facere  fructus  (1.  62  pr.  D.  7,  1.  1. 
25  pr,  45  D.  22,  1.  1.  40  D.  41,  1.  1.  62 
§  8  D.  47,  2);  servus  nihil  suum  habere 
poiest  (1.  10  §  1  D.  41,  1);  omnia  sua 
restituere  rogare  (1.  16.  31  §  1  D.  36,  1); 
de  suo  erogare,  dare  (1.  33  D.  3,  5.  I.  1  § 
33  D.  16,  3.  1.  12  pr.  U.  31);  suum  cuique 
ita  tribuere,  ut  non  distrahatur  ab  uUius 


personae  iustiore  repetitione  (l.  31  §  1  D. 
16,  3) ;  suum  petere  (L  7  D.  22,  6),  conse- 
qui  (1.  27  §  1  D.  4,  4.  1.  1  D.  14,  5,  1.  7 
D.  42,  3);  percipere  (1.  36  D.  46,  1),  red- 
pere  (i,  44  D.  12,  6.  1.  21  pr.  D.  89,  5.  1. 
6  §  6  D.  42,  8.  L  129  pr.  D.  50,  17);  pro 
suo  im  (^egenf.  bon  animo  h^edis)  gerere 
(L  20  §  1  D.  29,  2);  pro  suo  possidere  (tit. 
D.  41,  10) ;  hahitare  vel  in  suo  vel  in  oon- 
ducto  (1.  1  §  9  D.  9,  8);  iure  quid  in.suo 
(sc.  solo  8.  praedio)  faeere  (1.  26  §  39,  2); 
aqnam  pluviam  in  suo  retinere  vel  super- 
ficientem  ex  vidni  in  suum  derivare  (1.  1 
§  11  D.  39,  8). 

Syeaminon,  SRanlbeerbaum  (1.  10  D. 
47,  11). 

Syllaba,  @^lbe  (1.  67  D.  28,  5). 

Symbolum,  Ü^lanbeni^belenntnig  (1- 
8  pr.  C.  1,  5). 

Symphonlaous,  symphonia,  SRufifer 
a.  15  §  1  D.  7,  1.  1.  22  §  1  D.  9,  2). 

Synagoga,  ^ird^e  ber  guben  (1.  4.  17. 
18  §  1.  2  C.  1.  9). 

Syndious,  9(ntt)alt  einer  Stabt  ober 
eine«  ©ollcginm  (1.  1  §  1.  2  1.  6  §  1  D. 
3,  4.  1.  5  §  10  D.  43,  24.  1.  18  §  13  D. 
50,  4). 

83medrium,  giat^dOerfammIung(l.  17 
C.  1,  9). 

8yiigrapha,@(^ulbt>erf(^reibung  (Gai. 
III,  134). 

Synodita,  Äto  fter  br  u  ber  0-  6  0. 

I,  4). 

Ssmodus,  Serfammlung  (bef.  bon 
®if(böfen);  syn.  Chalcedonensis,  Ephesina 
(1.  8  pr.  C.  1,  5.  cf.  1.  23  C.  1,  3). 

Synoneton,   (S  inf  auf   (1.    1    C.    Th. 

II,  15). 

Synopsis,  SBeraeid^nig  (l.  5  §  11  D. 
27,  9). 

Synthesis,  ber  gan^^n§ug  bontleibungd» 
finden  (1.  38  §  1  D.  34,  2), 

Ssrria,  s.  Syriae  (Syria  Phoenice  — 
Sjrria  Goele;  prima  —  secunda  Syria), 
ßanbft^ft  in  «pen  (1.  37  D.  42,  5. 1.  1  pr. 
§  3.  1.  3  pr.  1.  8  §  8  D.  50,  15.  1.  un.  C. 
1,  36.  1.  24  pr.  C.  2,  7);  syriacus  s.  sy- 
riaUous,  f^rifd^  (I.  15  D.  26,  2). 

Syriaroha,  Dber^)rie.fter  in  ©^rien 
(1.  2  C.  Th.  15,  9);  Syriarchia,  hai 
«mt  eine«  folc^en  (l.  1  C.  1,  36.  1.  1  C. 

5,  27). 


Digitized  by 


Google 


550 


Tabella— Tacitus. 


T. 


?] 


Tabella^  %a\tl,  toorauf  acfd^e&en  (1. 
104  §  1  D.  30.  1.  3  C.  10,  34). 

Tabellarius,  1)  ©tieftrfiö«^  0-  ß^  P'- 
D.  41, 1).  —  2)  8lc(^nunö«'  ober  (Steuer* 
fteantter  (1.  2  §  1  C.  Th.  12.  6). 

TabeUlo,  9lotot  (1.  9  §  4  D.  48,  19. 1. 
14  §  6  C.  1,  2.  1.  24.  29  C.  6,  23.  1.  15. 

C.  10,  32). 

Tabema,  ©übe,  ^Ätte,  §ott»  (1.  183 

D.  50,  16:  „Tabemiie  appellatio  declarat 
<mne  uHh  ad  habttandum  aedificium,  non 
ex  eo  quod  tabulis  eUmditur*^);  indbef.  ^ube 
obet^Baben  ^umOettieb  einei^^anbeld 
oberO^etoerbed  (1.  185  eod.  1.  19  §  2D. 
5,  1.  1.  27  §  1  D.  7,  1.  1.  3.  8.  13  §  2.  1. 
19  §  2  D.  14,  3.  1.  5  §  16  D.  14,  4.  L  34 

r.  D.  20,  1.  L  91  §  2  D.  32.  1.  7  D.  33, 
.');  tab.  argmtariaj  ©übe,  ßaben  eine«  ®clb^ 
X0t6fi\M  (1.  32  D.  18,  1),  cauponia,  ©t^ent 
laben  obet  mtüiifyiia  (1.  43  pr.  D.  23,  2. 
1  13  D.  33  7) 
'  Tabemaotdum,  Seit  G-  184  D.  50, 16). 

Tabemaria  (sc.  negotiatio),  $txam* 
%anhtl  (1.  1  C.  Tb.  41,  10). 

TabenmritiB,  Öefi^er  eine«  Äouf* 
taben«,  Äotufmann,  ^tämer  (1.  5  §  7 
D.  14,  3);  tabemaria,  Ätämetln  (1. 1  C. 
5,  27). 

Tabemula.  Ätomlaben  (1.  19  §  2  D. 
5.  1). 

Tabes,  ^u^jefatung,  ©c^tvinbfuc^t 
a.  1  §  4  C.  9,  4). 

Tabesoere,  fi(^  au^jel^ten,  \d)toin* 
ben:  iabescenies  artm  (1.  un.  §  1  C.  9,  14). 

Tabifioare,  au^je^ren  (1.  5  C.  Th. 
16,  5). 

Tabula,  1)  9ret,  5.  99.  granaria,  quae 
ex  tabulis  fieri  solent  (I.  18  pr.  D.  19,  1); 
borreum  ex  tab,  ligneis  factum  (1.  60  D. 
41,  1);  ex  tah.  alicuius  navem  facere  (1.  7  § 
7  eod.). —  2)  2::afel,  a)  toorauf  gemalt  ift: 
iah,  picta  (f.  pingere);  tab.  rasa  pictura 
(1.  13  pr.  D.  50.  16);  tab.  adfixae  et  pa- 
riettbus  adiunctae  (l.  41  §  13  D.  30);  b) 
moranf  gefd^rieben  i\t,  0.  fß,  tab.  aerea  legis 
(1.  10  pr.  D.  48,  13);  lex  s.  leges  XII 
tabularum  (1.  2  8  4.  8  D.  1,  2);  bo^er 
tabulae,  ©c^rtf  tjtüd,  Urfunbe,  j.  ©.  qui 
chirographum  legat,  non  tantum  de  tabulis 
cogitat,  sed  etiam  de  actümibuSy  quarum 
probatio  tabulis  continetur  (1.  59  D.  32); 
tab.  cautionis  (1.  5  D.  26,  10),  obUgationis 
(l.  6  C.  8,  40),  contractus  (1-  4  C.  4,  50), 
venditionis  (1.  2  C.  4,  56),  dotis  s.  dotales 
(1.  29  pr.  D.  23,  4.  1.  66  pr.  D.  24,  1.  1. 
12  D   33,  4);   nuptiales  (1.  9  C.  5,  4.  cf. 


I.  31  pr.  D.  39,  5:  —  ^neqae  tabulas 
facere  matrimoniam");  in  tob,  publieis 
falsum  conscribere  vel  recitare,  delere  Tel 
indacere  aliquid  (1-  2  D.  48,  4.  1.  10  §  1 
D.  48, 18);  inSbcf.  Wirb  ber  ÄuSbrud  bon  ber 
^eftamentdtttfunbe  gebraud^,  f.  Q.  5a- 
norum  possessio  sectmdum  tab,  (tit.  D.  37, 

II.  C.  6,  11.  —  „Tabulas  testamenH  acci- 
pere  debemus  omnem  materiae  figuram: 
sive  igitur  tab.  sint  ligneae  sive  cuiuscum^ 
que  cuterius  materiae  —  tabulae  recte  di-  ^ 
centur"  (1-  1  P>*.  D.  cit.),  contra  tab,  (tit.  * 
D.  37,  4  C.  6,  12  —  13);  interdictum  de 
tab,  exhibendis  (tit.  D.  43,  5);  tab.  sub- 
stitutionis  (l.  18  §  4  D.  34, 1),  pupülares, 
secundae  (f.  biefe  ©.). 

Tabidaria,  bad  tlmt  eined  tob»- 
larius, 

Tabularium,  «tdbib  (I.  92  pr.  D.  32). 

Tabnlariua,  1)  tlr^it^ar  (1.  3  §  3  D. 
43,  5).  —  2)  wer  5ur  9tb{affung  tH>n  Ux* 
funben  öffentliefi  autorifirt  ifk,  ^lotor  (L  9 
§  1  C.  1.  55.1.  3  C.  4.  66.  1.  un.  §10. 
7,  6.  1.  1  C.  7,  40.  1.  11  C.  8,  17).  —  3) 
ein  »lec^nunggbeomter  (1.  7  §4  D.  11, 
6.  1.  18  $  10  D.  50,  4.  1.  1  §  6  D.  50, 13), 
inSbef.  betm  ©teuerwefen,  etwo  @teuercal> 
culotor  (1.  2  C.  10,  1.  1.  2C.  10,  2.  1.  1 

C.  10,  6.  1.  1  C.  10,  19.  1.  1  C.  10,  25.  1. 
12.  13  C.  10,  72.  1.  ICH,  58.  1.  2  C. 
12,  49). 

TahxüAtum  (bpusj,  wai  aud  Bteterit 
Qtmad^t  ift,  ^ecfe  ober  SBanb  (1.  20  §4 

D.  8,  2.  1.  21  C.  8,  11). 

Taoere,  1)  fd^weigen,  5.  ©.  gut  tacet, 
non  utique  fatetur:  sed  tarnen  verum  est 
eum  non  negare  (1.  142'  D.  50,  17.  cf.  1. 
11  §  4.  7  D.  11,  1.  1.  13  §  11  D.  19,  2:  - 
,hoc  ipso,  quo  tacuerunt,  consensisse  Tiden- 
tur«).  —  2)  unwirifam  fein:  lex  (1.  28 
C.  5,  4.  1.  1  §  5  C.  5,  13). 

Tacitumitas,  1)  etiUfc^Weigen,  §.  9. 
tacitumitate  utriusque  partis  colonum  re- 
conduxisse  Tideri  (1.  13  §  11  cit.);  taeitur- 
nitate  praeterire  aliquem  (1.  4  §  5  C.  6, 
28.  1.  3  C.  7,  15}.  —  2)  SBergeffen^eit: 
taciturnitati  tradere  nomina  (1.  2  §  10  G. 
1,  17). 

Taoitumus,  ftidfd^weigenb:  (1.  1  §  4 

C.  Th.  2,  27). 

Tacitus  (adi.),  taoite  (adT.).  1)  f(fiwei* 
genb,ftin{c^weigenb:a)ni(^tfpre(9enb: 
qui  tacitus  sequitur,  im  ^egenf.  bon  qui 
sermone  pudicitiam  adtemptat  (1.  15  §  22 

D.  47, 10);  b)  nic^t  aui^gef^roc^en,  ni^i 
aui^brüdlliq^  ).  8.   tacite  s.   tacito  oon- 


Digitized  by 


Google 


Tactus  —  Tanger  e. 


551 


sensu  oonvmire  (1.  2  pr.  D.  2,  14.  1.  2  § 
6  D.  44,  4);  tac.  consensu  amnium  per 
desuetadinem  abrogari  (1.  32  §  1  cf.  1.  35 
D.  1,  3);  i&c.  pactione,  tac.  inteüeciu  actum 
(1.  27  §  9  D.  2,  14.  1.  60  §  3  D.  17,  1); 
m  praediis  urbanis  tacite  seiet  conventum 
aocipi,  ut  perinde  teneantur  invecta  et  il- 
lata,  ac  si  specialiter  convenisset  (1.  6  cf. 
1.  3.  4  pr.  D.  20,  2);  in  praediis  msticis 
fructos  qai  ibi  nascuntur  ^oct^  inteUeguntur 
pignori  esse,  etiamsi  nominatim  id  non 
convenerit  (1.  7  pr.  eod.);  tac.  pignus  Q. 
4  §  1  eod.);  tac.  hypoiheca  (1.  un.  §  1  C. 
5,  13.  L  1  C.  6,  43),  obligatio  (1.  13  §  2 
D.  12,  6);  tacite  sequi,  accedere  (1.  75  D. 
•21,  2),  excipi  (1  9  D.  8,  1);  quae  tac, 
insunt  stipülationibus  (1.  2  §  3  D.  13,  4 
cf.  1.  38  pr.  D.  46,  3);  condiciones,  quae 
tac,  inesse  videntur  (1.  99  D.  35,  1);  tac. 
oondicio  (1.  68  D.  23,  3);  condicio  taciti 
temporis  (1.  49  §  2  D.  46,  1};  summatn  tac. 
habere  apud  aliq.  (1.  47  |  1  D.  2,  14); 
tac  pensatianem  inducere  (l.  67  §  3  D.  31) ; 
iure  tac.  adcrescere  (1.  67  D.  29,  2);  tac. 
substitutio  (1.  25  D.  28,  5);  tacite  adimere; 
tac.  ademptio  (1.  5.  30  §  2  D.  34,  4).  — 
2)  gel^eim,  betmltc^,  ioitb  ini^bef.  t)on  ben 
^eimlid^etSßetfe  in  fraudemlegis  ange« 
orbneten  Sibeicommiffen  an  fold^e, 
qui  capere  tum  possunt,  qui  capere  non 
potest,  restituere  hereditatem ,  reddere 
fideicommisBum;  tac,  promittere  restitu- 
turum  se  persona«»,  quae  legibus  capere 
prohibetur;  non  capienti  restituendi  taci- 
tum  ministerium  suscipere;  tacitae  fidei 
committere,  ut  non  capienti  fundum  daret; 
per  tac,  fidem  translata  praedia;  tacitam 
fidem  accommodare,  suscipere;  tacite  in 
fidem  stutm  recipere;  tacite  relictum;  tad- 
tum  fideicommissum  (1.  17  §  2  D.  22,  1. 1. 
3  D.  22,  3.  1.  43  §  3  D.  28,  6.  1.  83  D. 
39,  2.  1.  103.  123  §  1  D.  30.  1.  10  pr.  11. 
18  pr.  §  2.  1.  25  pr.  D.  34,  9.  1.  18  D. 
35,  2.  1.  12  §  2  D.  40.  5.  1.  1  pr.  1.  3  § 
1  ff.  1.  13  §  7.  1.  40  §  1.  1.  42  pr.  48  pr 
D.  49,  14.  1.  15  §  2  D.  50,  1.  1.  1  C' 
10,  11). 

TaotuB,  IBetü^rung  t)ont!6Ii|K  0*  1  C. 
Th.  16,  10). 

Taedere,  anefeln,  Wiihtt^aqtn  et« 
regen  (1.  60  C.  Th.  16,  5). 

Taedium,  UebetbruB/  $•  ^-  Uiedio 
vitae  manus  sibi  inferre  (1.  11  §  3  D.  3,  2). 

Taeter,  garfkia:  taetra  iUuvies  (1.  17 
C.  Th.  9,  40);  f^dnbUc^,  abfd^euUc^: 
taetra  iussio  (l.  1  C.  Th.  9,  12). 

Talio,93iebett)etdeItnnabnt(i^<!(Iet(i^ed, 
a.  «.  «uge  um  «uge  (Gai.  III,  223). 

TaliB,  fo  bejd^affen,  \ol^tt,  j.  «. 
talis  —  qualis  (f.  b.  Ä.);  tempestas  talis' 


quae  impedimento  sit  (1.  2  §  6  D.  2,  11) ; 
talis  maritus,  quem  lugeri  non  oportet  (1. 
11  §  1  D.  3,  2) ;  qui  moribus  talis  est,  ut 
suspectus  Sit  (1.  8  D.  26,  10);  si  qua  talia 
sint  G.  14  §  7  D.  11,  3). 

Talus,  ftnotten  (1.  101  §  2  D.  50,  16). 

Tarn,  1)  fo,  fo  fe^t,  betgeftalt,  j.». 
tarn  atrox  tamque  famosa  persona,  id  etc. 
(1.  3  §  1  D.  1,  15);  quid  tarn  contrarium 
consensui  est  quam  error?  nOnl  consensui 
tarn  contrarium  est,  quam  vis  atque  metus 
(1.  15  D.  2,  1.  1.  116  pr.  D.  60,  17).  —2) 
tarn,  quam,  f otoobl  aU  (1.  un.  §  8  D.  1, 
13.  1.  23  D.  28,  2.  L  6  §  1.  1.  8  pr.  D.  60, 
16);  non  tam,  quam,  nt(fit  fomoM,  aH 
tjielmebt  (1.  57  D.  2,  14.  1.  9  §  2  D.  2. 
16.  1.  42  §  D.  39,  6).  —  3)  f e^t:  tam  ne- 
gUgenter  versari  (1.  24  §  1  D.  4,  4). 

Tamdiu,  1)  fo  lange,  ).  ^,  tamdiu 
deberi,  donec  etc.  (1.  14  pr.  D.  34,  1); 
tamd.  condictioni  locus  erü,  donec  etc.  (1. 
10  §  2  D.  13,  1);  quamdiu  possit  valere 
testamentum,  tamdiu  legitimiis  (Tieres J  non 
admiUitur  (1.  89  D.  50,  17).  —  2)  fotoeit: 
ttundiu,  qtMmdiu  peculium  patitur  vel  in 
rem  versum  sit  (1-  20  §  2  D.  10,  2). 

Tarnen,  hod^,  jebot^,  §.  ©.  posse  — 
si  tamen  etc.  (L  31  pr.  D.  40,  5);  ita  tarnen, 
ut  etc.  (1.  36  D.  3,  3.  1.  28  pr.D.  36,l)i 
dum  tamen  (f.  dum  8.4);  bennoc^:  quam- 
vis,  quamquam,  licet,  etiamsi,  etsi  —  tamen 
a,  11  D.  2,  4.  1.  5  §  1  D.  2,  7.  1.  1  §  5 
D.  3,  1.  1.  8  pr.  D.  3,  5.  1.  56  D.  5,  1. 
1.  7  §  11  D.  14,  6.  1.  3  pr.  D.  15,  1. 
1.  54  §  1  D.  19,  2.  1.  20  D.  24,  3.  1.  5 
D.  27,  6.  1.  74  D.  30.  1.  32  D.  35,  1.  1.  1 
§  4.  1.  41  pr.  D.  36,  1.  1.  7  §  2  D.  37,  9. 
1.  19  D.  43,  16.  1.  7  §  3  D.  48,  4.  1.  103 
D.  50,  16). 

Tametsi,  obgleich  (1*  1  §  1  !>•  ^t  12. 
1.  3  §  1  D.  4,  8.  1.  51  §  1  D.  19.  2.  1.  8 
D.  19,  5). 

TamiaouB,  junt  faifetlid^en  f^idfud 
gehörig  (L.  2  C.  11,  69). 

Tamquam,  gleid^  tote,  ald,  5.  $6.  eos, 
qui  arbores  ceciderint,  tamq,  latrones  pu- 
niri  (1.  2  D.  47,  7);  tamq.  furtivum  usu 
non  capi  (1.  26  D.  1,  5);  tamq.  de  iniuria 
sibi  facta  queri  posse  (1.  5  §  1  D.  2,  8). 

Tangere,  berühren,  angreifen,  et* 
f äffen,  ).  9.  res,  quae  tangi  possunt  (I. 
1  §  1  D.  1,  8);  ttopifd^:  ut  pnus  legata 
praestentur,  deinde  ex  superfluo  fideicom- 
missa,  dummodo  quadrafis  non  tangatur  (1. 
6  pr.  D.  29,  4) ;  si  certum  pondus  auri  sit 
legatum,  inagis  quantitas  legata  videtur, 
nee  ex  vasis  tanget,  be)iebt  ftd^  nic^t  anf  i^ef&B^ 
(1. 19  §  1  D.  34, 2);  2)  batan  fkoBen,  an* 
gtenjen:  luci,  quifundtm  tanguni  (1.  7  D. 


Digitized  by 


Google 


552 


Tantisp  er — Tela. 


18, 6);  tetigisse  annum,  ein  f^tnf^ialft  an» 
getreten  l^aben  (§  7  I.  1,  6). 

Tantiaper,  1)  fo  lange  (1.  3  §  13  D. 
43,  19.  1.  13  §  3  D.  50,  5).  —  2)  einft- 
»eilen  (§  29  I.  2,  1.  1.  1  §  9  D.  9,  3.  1. 
3  §  13  D.  37,  10). 

Tantum  (adv.),  tantiunmodo,  nur  (1. 
13  pr.  D.  2,  14.  1.  30  D.  5,  3.  1.  7  §  1  D. 
37,  9.  1.  21  §  1  D.  39,  5.  1.  56  §  1.  l.  66. 
217  pr.  D.  50,  16.  1.  23  D.  50,  17);  non 
tantum,  sed,  sed  oüam  (1.  56  §  1.  1.  64  D. 
50,  16). 

Tantua,  f o  groB/  fo  öiel,  j.  ©.  iurare, 
tanti  (fo  Diel  »ett^)  rem  fuisse  (1.  9  D.  12, 
3);  tanti  interesse  (1.  3  §  4  D.  2,  10). 
habere  (1.  4  pr.  D.  4,  7);  tanto  magis, 
um  fo  me^t  (1. 10  D.  13,  4);  in  tantmn, 
fo  toeit,  fo  fe^t  (1.  36  D.  1,  3.  1.  6 
pr.  D.  1.  8.  1.  55  pr.  D.  23,  2.  i.  5  §  1 
D.  26,  4). 

Tantiusdem,  1)  eben  fo  groß,  eben 
fo  Diel,  5.  16.  ita  legare:  uxor  mea  tan- 
tandem  partem  haheat  quantulam  unus 
heres  (1.  29  §  1  D.  32);  taniundem  tem- 
paris,  quantum  supererat  (1.  50  D.  4,  4); 
tantundem  valere,  quantum  (1.  6  D.  3,  5); 
convenire  tantundem,  non  idem  reddi  (1.  24 
D.  16,3);  quod  indebitum  solvitur.  aut  ip- 
8um  aut  tantundem  repetitur  (1.  7D.  12,  6); 
tantidem  ponderis  petitio  (1.  26  D.  19,  5); 
minoris  vel  tantidem  emere,  vendere;  tan- 
tundem pretium  dare  (1.  5  §  5  D.  17, 1. 1. 14 
pr.  §  5X5.  18,  1);  tantidem  aesiimata  (man- 
cipia)  reddere  (1.  66  §  3  D.  24, 3) ;  tantidem 
tenen  (L  40  §  1  D.  15,  1).  —  2)  thtn* 
berfelbe:  tantundem  iuris  esse  (L  14  §  2 
D.  23.  2);  tant.  esse  dicendum  (1.  18  §  2 
D.  22,  3). 

Tapetum,  %t\>pidf  (1.  5  §  1  D.  33,  10. 
1.  25  §  3  D.  34.  2). 

Tardare.  gögern,  fftumig  fein  (1.  1  C. 
Th.  11,  27). 

Tarditas,  fiangfamfeit,  ©änmigfeit, 
»etjögetung  (1.  7  §  3  D.  26,  7). 

Tardus  (adi.).  tarde.  (adv.).  lanafam, 
5.  ©.  Twmo  tardus  (1.  18  pr.  D.  21,  1);  qui 
tardius  loquitur  (1.  10  §  5  eod.);  qui  tarde 
exaudit,  fc^Wer^örig  (§  3  I.  2,  12);  fpät, 
).  9.  minus  solvit,  qui  tardiui»  solvit  (1. 
12  S  1  D.  50,  16);  t^rda  pretii  solutio; 
tardius  exsolutum  pretium  (1.  3  C.  2,  40.  1. 
5  C.  4,  54). 

Tarracinensis,  Xarracina,  eine  @tabt 
in  Satium,  betreffenb. 

Tarsensis,  %ax\u^,  bie  ^anptftabt  dxlu 
dtn^,  betreffenb. 

Tasoodrogitae,  eine  Äe|er»©ecte  (1.  5  pr. 
C.  1,  5.  1.  10  C.  Th.  16.  5),  eine  anbete 
9orm  Tascodrogi  (1.  19  §   4   C.   1,  5.  1. 


21  §  1  eod.),  ober  Ascodrogitae  (1.  65  C. 
Th.  16,  5). 

Taxare,  l)beftimmen,feftpenen,g.©. 
per  in  litem  iusiurandnm  damnari,  iitdice 
quanHtatem  taxante  0-  3  §  2  D.  10,  4); 
condemnatio  taxatae  quantitatis  (1.  3  0. 
8,  38);  tax.  usuras  leviores  0-  108  §  15 
D.  30) ;  modus  (usurarnm)  taxatus  (1.  27  pr. 


C.  4,  32);  taxatum  tempus  (1.  14  §  3  C.  4, 

). -2)::\       -  '      ;■ 

12.  L  7  C.  12,  37).  —  3)  sagten  »osu. 


30). 


f(^d|en,  ȟrbern  (l.  21  C.  5, 


einreiben  (1.  1  C.  Th.  6.  16). 

Taxatio,  1)  ©d^a^nng  (1.  41  §  1  D. 
31.  1.  5  D.  33,  6.  1.  39  §  1  D.  38.  1.  L 
192  D.  50,  16.  1.  8  C.  12,  57).  —  2)  eine 
beftimmte  @umme  ober  3<^^l,  5.  8. 
iuriiurando  (in  litem)  taxationem  adicere 
=  modum  statuere  (1.  4  §  2  D.  12,  3  cf. 
1.  18  pr.  D.  4.  3 :  —  „officio  iudicis  debet 
taxatione  iusiur.  refrenari") ;  quantum  ad- 
versarius  in  litem  sine  ulla  taxat,  in  infi- 
nitum  iuraveritf  damnari  (1.  68  D.  6,  1) ; 
ultra  peeulii  taxat.  dominus  non  condem- 
natur  (1.  24  §  2  D.  19.  1);  in  condem- 
nationis  taxationem  deducere  (1. 4  G.  4,  49). 

Taxeota.  ein  )(rt  Beamter  bed  Statthalter« 
in  btn  $rot)in5en  =  cohortalis. 

Tebennum,  ein  6enatoremftleib  (lul.  ep. 
nov.  96  §  357). 

Tectop,  Xünc^er  (1.  5  §  7  D.  13, 
6).  —  «öttd^er  (1.  27  §  35  D.  9.  2). 

Tectorium  (^o/>i^>,  Xftnc^merf,  93anb* 
befleibung  mit  ^alf  ober  (Bt^p^  (1.  7  §  3. 
1.  44  D.  7.  1.  1.  3  §  4  D.  15,  3.  1.  241  D. 
50,  16). 

Teotum,  ^ad^, ).  S3.  in  teckim  vel  aream 
vicini  avertere  stülicidium  (l.  2  D.  8,  2); 
^avL^,  äßol^nung,  i.  9.  qui  sub  eodem 
Ucto  fuerunt  (1.  1  §  21.  26.  27  D.  29.  5); 
tectnm  praestare,  exhibere  alicui  (1.  1  §  19 
D.  37.  9.  1.  1  §  4  D.  50,  4). 

Tegere,  1)  beden,  bebed en,  5.  ©.  teg. 
corpus,  bon  ÄleibungSftücfen  gefagt  (l-  26  D. 
34,  2.  cf.  1.  180  §  1  D.  50,  16);  plumbum, 
quod  hypaethri  tegendi  causa  ponitur  (1. 
242  §  2  eod.);  binae  aedes  una  contigna- 
tione  tectae  (1.  36  D.  8.  2);  sarta  tecta 
(f.  sarcire).  —  2)  öcrbeden,  t)erbergen^ 
t)er]^e^len,  ).  v.  verbis  tegi.  im  Q^nf. 
öon  exprimi  (L  69  D.  28,  5);  dis- 
simulatione  teg.  culpam  (1.  4  C.  12.  49); 
teg.  fraudem  (1.  7  G.  5,  6).  criminosa  (1.2 

C.  4,  63). 

Tegimentiun  (tegumentom,  legten- 
tum),  ^ede  (l.  25  §  1  D.  34,  2). 

Tegula,  5)a(^aiegel  (1.  6  pr.  D.  8,  3.  1. 
18  §  1  D.  19,  1.  1.  1  §  1  D.  47,  3). 

Tela,  »ebflu^l  (1.  70  §  11  D.  32.  1,  22 

D.  34,  2). 


Digitized  by 


Google 


Telonerius —  Temporaiis, 


553 


Telonarius,  3  ^H  ein  nehmet  (1*  ^  ^* 
Th.  11,  28). 

Telum,  ©äffe,  &t\ä^oi  0-  1-  3.  §  1. 
2.  1.  9—11  D.  48.  6.  1.  288  §  2  D.  50,  16). 

Temerare,  t)erle|en,  übertreten: 
temerata  statuta  (1.  8  §  1  C.  12,  50); 
au^  f.  t).  a.  invadere:  temer.  possessionem 
(l.  6  C.  9,  12). 

Temerarius  (adi.),  temerarie  (adv.) 
unbefonnen,  üermegen:  quamquam  lerne- 
rarii  digni  poena  sint,  tarnen  ut  insanis 
Ulis  parcendum  est  (1.  7  §  8  D.  48,  4); 
temer.  usitrpatio  (1.  38  C.  10,  82);  temerarie 
commissa  congrua  nltione  plectantar  (1.  18 

C.  9,  1). 
Temeratio,$erle|un9,^ef(^äbigun8 

(1.  2  C.  11,  8). 

Temerator,  SSerIe|er,  Uebertreter: 
temer.  legis  (1.  8  §  2  C.  7,  41),  sacri  ora- 
culi  (1.  10  C.  1,  55);  »erfäHt^er  (1.  29 

D.  48,   10);   au(^  f.  t».  0.  invasor:   temer. 
horreorum  (1.  8  C.  10,  26). 

Temere  (adv.),  voreilig,  unbebac^t« 
fam,  ol^ne  iflot^,  o^ne  ^rnnb,  j.  ©, 
tem.  petere  separatimtem  (1.  1  §  17  D.  42. 
6);  tem.  suscipere  incoffnitam  successioneni 
(l.  58  D.  24,  8);  tem.  movere  oontroversiam, 
accusationem  (1.  39  §  1  D.  40,  12.  1.  1  § 
10  D.  48,  16);  famosa  actio  non  tem,  dehuit 
a  praetor e  decerni;  non  tem.  iniuriarwm 
actio  danda  est  (1. 1  §  4  D.  4,  8.  1.  7  §  8  D. 
47, 10);  sine  uUo  iudice  tem.  possidere  (1.  7 
D.  48,7);  ou(^  f.  t).  a.  leidet  (1.  27  pr.  D. 
5,  3.  1.  28  D.  34,  2.  1.  64  D.  60,  17). 

Temeritas,  Unbefonnen^eit,  "SRvii^* 
XoilU,  ^ertoegenl^cit,  §.  Ä.  in  eadem 
temerit.  propositi  perseverare  (1.  28  §  8  D. 
48,  19);  tem.  agentium,  accusatorum-,  per 
temerit.  ad  accusationem  prosilire  (1.  98 
D.  47,  2.  1.  1  pr.  D.  48    16.  ).  2  C.*9,  42). 

Temnere,  üerac^ten  Q.  3  C.  Th.  6,  28. 
1.  16  §  1  C.  Th.  6,  27). 

Temo,  9(bjabe  an  ®etb  ftatt  ber  j^u 
^ellenben  SRefruten  (1.  12  §  3  C.  10, 
48.  1.  4  C.  12.  10);  temonarium  onus, 
temon.  functio,  Verpflichtung  ^ur  Situ 
ftuna  biefer  erfaogelber  (I.  4  C.  12,  1. 
1.  1  C.  12,  23, 1.  14  C.  Th.  11,  16);  temo- 
narluB  (Subst.),  ©inforbcrer  bcrfelben 
(l  2  §  1  C.  12,  28). 

Temperamentum,  9RAg;igung,  'SSl'xU 
berung,  j.  )6.  exigi  cum  aliquo  temperam, 
(1.  18  pr.  D.  21,  1);  quod  dicimus  —  debere 
statim  solyere,  cum  aliquo  temper.  temporis 
intellecendom  est  (1.  105  D.  46,  3);  severi- 
tatem  legam  cum  aliquo  temper.  benignita- 
Os  subsequi  (1.  11  pr.  D.  48,  19). 

Temperare.  1)  na(b  rt(^tertid^em  Qhmief» 
fen,  ber  93iQipIeit  gemäp  befkimmen,  orb* 
nen,  regnhren,  5.  19.  a  praetore  causa 


cognittty  arhitrio  praetoris  temperandum  (1. 
14.  43  §  6  D.  3,  3.  L  16  D.  4,  6);  res 
temperanda  iustis  decretis  (1.  85  §  2  D. 
50.  17);  cautionibus  (l.  45  §  1  D.  35,  2), 
per  exceptionem  doli  (1.  88  §  1  eod.);  in 
factum  verbis  temperanda  de  dolo  actio 
(1.  11  D.  4,  8);  temporäre  debet  praetor 
condicionem  (1.  4  pr.  D.  85,  1).  —  2) 
leiten,  regieren:  temper.  dioeceses  (1.  1 

C.  12,  19).  —  8)  mftfeiaen:  temper.  dolo- 
rem (1.  39  §  8  D.  48,  5);  iurisdictio  tem- 
peranda (1-  2  G.  8,  13);  (Sin^alt  tl^un: 
vis,  quae  temperari  non  potuit  (1.  29  §  4 

D.  9,  2);  —  4)  \xdf  rnftgigen,  ba8  ge* 
Prige  Wlafi  galten:  donationibus  non 
temperantes  vir  et  uxor  (1.  1  D.  24,  1); 
ftd^  cntl^alten:  temper.  his,  quae  sunt 
prohibita  (1.  1  §  9  D.  1,  12),  ab  iniuria  (1. 
5  C.  7,  14);  temper.  legato  =  abstinere 
(1.  41  D.  38,  2).  —  5)  temper.  colores, 
gorben  mift^en  (Paul,  lll,  6  §  63). 

Temperate  (adv.),  mit  SRägigung  (1. 
8  C.  Th.  8,  5). 

Temperles,  1)  a^äftigung  (I.  2  C.  9. 
4).  —  2)  gemäßigte  ffiitternng  (Nov. 
Th.  II,  c.  1.  I.  6). 

Tempestas,  1)  fetter,  Ungetoitter 
(1.  2  §  3.  6.  8  D.  2,  11).  —  2)  Ungiftd 
proscriptionis  temp.  (1.  un.  C.  9,  48).  —  3) 
Seit  (1.  6  C.  Th.  6,  24). 

Tempestivns,  an  ber  Qeit  (1.  13  §  4 
D.  36,  1). 

Templum.  Xcmpel:  a)  c^riftlid^e«  (SJot* 
tcS^au«  (1.  4  C.  Th.  9.  45);  b)  ben  ^ibni* 
{c^en  Göttern  getoei^ted  ©ebdnbe:  ad  aras 
et  templa  transire,  migrare:  temphrum 
cultus  (1.  112  C.  Th.  12,  1.  1.  2  §  l.  l.  8 
pr.  C.  Th.  16,  7).  c)  tropijd^:  templum 
tustHiae  (1.  1  §  5  C.  1,  17) 

Temporaiis,  temporarius,  l)aufeine 
gctoiffe  S^it  bef  d^rdnlt,  eineSeit  lang 
Daner nb;  im  ©egenf.  üon  perpetuus,  ff.Sd, 
actio  tempor.  (1.  1  §  1.  3.  1.  2  D.  15,  2. 
1.  24  §  2  D.  16,  1.  1.  9  §  2  D.  26,  7.  1.  8 
§  1  D.  27,  7:  ^  ^litis  contestatione  — 
temporales  (actiones)  perpetuantur."  1.  57 
8  5  D.  36,  1.  l.  6  D.  44,  7:  „In  omnibus 
temporal.  actionibuB  nisi  novissimus  totus 
dies  compleatur,  non  finit  obligationem*'); 
temporariura  interdictum  (1  2  §44  D.  43, 
8);  temporalis  exceptio  (l.  3  D.  44,  1.  1. 
55  D.  50, 16) ;  temporaria  exceptionis  defensio 
(1.  56  D.  12,  6);  temporarius  tutor  (1.  2 
D.  26,  5);  temporaria  servitus  (1.  20  §  3 
D.  40,  1),  sincula  (1.  33  D.  48,  19);  tem- 
por.  exsilium  (f.  b.  9B.),  opus  publicum 
(f.  b.  fB.  8.  1).  —  2)  dies  temporalis, 
«ppcnation«frift  (1.  2  §  2  C.  7  63).  — 
3)  weltlich  =  saecularis  (l.  47  g  1  C, 
Th.  16,  2). 


Digitized  by 


Google 


554 


Temptare — Tenere. 


?: 


Temptare, l)t)etfu(i^en,  ttnteTne|men, 
§.  ©.  tempt.  pröbare,  dicere  (1.  18  §  2  D. 
12,  2.  1.  2  §  8  D.  38,  17);  iUua  temptari 
posse,  Kt  petere  poasit  (1.  25  D.  34,  3); 
tempt.  coetus  illicitos  (1.  2  D.  47,  11).  — 
2)  angreffen,  §.85.  qui pnrata  «ocra  vel 
aedicuias  incustodüas  temptayerunt  (1.  11 
§  1  D.  48,  18). 

Tempus,  3cit:  a)  Seitaltet,  5.  ©. 
tempora  C/auc^na,  Ano^to^eana  (1. 1  pr.  D. 
38,  4.  1.  23  §  8  C.  4,  35);  b)  Scitraum, 
Seitbauet,  and^  geittjerlauf,  j.  ©.  per 
langt  temp.  spatium,  longo  tempore,  longi 
temp,  possessione  capere  etc.  (f.longus  s.  1. 
b.);  tempore  adquirere  dominiam  (1. 3  pr.  D. 
2,10);  temporis  accessio  (f.  b.  9EB.  8. 1);  longioris 
t6mpom«t7en^  finita (1.230 D.50,16);  tem- 
pore finita  actio  (1. 1  §  6  D.  4,  3);  actiones, 
quae  tempore  pereunt  (1. 139  pr.  D.  50, 17); 
causa,  quae  tempore  finitur  (1. 1  §  7  D.  27, 
4);  tempore  liberari  (1. 10  pr.  D.  2. 11.  1.  7 

r.  D.  3,  5.  1.  25  §  2  D.  5,  3.  1.  45  D.  26, 

.  1.  1  §  21  D.  37.  9.  1. 3  §  1  D.  42,  8. 
1.  37.  69  pr.  D.46,  1),  litem  amittere  (1.30 
§  1  D.  9,  2);  tempore  finitus  ususfr.  (1.  9 
§  1  D.  43,  16);  res  tempore  periturae  (1. 20 
§  6  D.  5,  1.  1.  12  §  6  D.  11,  7.  1.  5  §  2 
p.  37, 10);  ad  8,  in  tempua,  im  (S^egenf.  üon 
in  perpetuum,  5.  83.  ad  t.  conductum  ha- 
bere; ad  certum  t.  conducere  (1.  3  D.  6,3. 
1.  14  D.  19,  2) ;  ad  t.  precario  rogare  (1.  4 
§  4  D.  43,  26);  ad  t.  eaxusari  (1.  12  D. 
27,  1);  in  t.  damnan  (1.  28  §  14  D.  48, 
19);  ad  8.  in  t.  in  opus  dari,  relegari,  re- 
legatio  (§  1  eod.  1.  7  D.  47,  11.  1.  2  pr. 
13  pr.  D.  50,  2),  exulare  (1.  4  D.  47,  20), 
ordine  moveri  (1.  1  §  1  D.  47,  18);  temporis 
causa  f.  t).  0.  ad  tempus  (1.  17  §  7  D.  19, 
1.  1.  1  pr.  D.  26,  5);  c)  Seitpunct,  dies, 
5.  83.  in  tempus  puhertatis  relinquere  (1.  43 
§2  D.  31);  in  8.  ad  t,  liberorum  legare 
uxori  (1.  9.  61  D.  35,  1);  in  id  t.  dari, 
quo  capere  possit  (1.  20  pr.  D.  36,  1);  in 
t.  data,  destinata  libertas  (1.  57  §  1  eod. 
1.  1  pr.  D.  40,  7);  t.  conditioni  legatorum 
lihertatumque  additum  (1.  40  §  7  eod.);  ad 
t  heredem  facere  (1.  15  §  4  D.  29,  1);  ä» 
tetnp.  heres  scriptus  (1.  19  §  2  eod.);  cum 
tempus  in  testamento  adicitur,  credendum 
est  pro  berede  adiectum  —  sicuti  in  stipu- 
lationibus  promissoris  gratia  tempus  adici- 
tur (1.  17  D.  50,  17);  d)  ex  tempore,  aud 
bem  Stegreif,  auf  ber  ©teile:  ex  temp. 
respondere  (1.  3  §  1  D.  22,  5);  —  gram» 
matifc^:  temp.  futurum  (l  123  D.  50.  16). 

Temulentla,  Xrunfenl^eit  Q.  un. 
C.  9,  7). 

Tenacitas,  83e^artli(^feit,  ^axU 
nädigfeit  (1.  un.  C.  Tb.  5.  6). 

Tenax  (adi.),  tenaciter  (adv.),  be^arr^ 


lidf,  ^  83.  foederis  tenacissima  colonia  (1* 
1  pr.  D.  50,  15);  tenaciter  servari  (l.  1  C. 
4,  31.  1.  3  C.  8,  52). 

Tendere,  1)  wol^in  feinen  SSBeg,  feine 
9lid^tung  nel^men  (1.  3  g  6  D.  43,  16); 
tto)nf(^:  ettoad  p  erreichen  fuc^en,  et» 
ftreben,  be^toeden:  tend.  ad  eandem 
utilitatem  (1.  13  D.  1,  3).  -  2)  auSbebnen 
(1.  1  C.  Tb.  11,  14). 

Tendlciüae,  ßift,  Xöufdjung  G-  1  C. 
Tb.  4,  1). 

Tenebrae,  ^inftetniB*.  sedis  intimae 
tenebras  pati  (1.  1  §  3  G.  9,  4);  tene- 
brosus,  fmfter:  tenebrosiasimus  error  (1. 
3  §  2  C.  6,  43); 

Toner,  ^axt,  k.  89.  qui  tenerae  aetoHs 
sunt  (1.  11  D.  50,  2). 

Tenere,   1)  galten,  feft^otten,  5,  83. 
si  cUius    tenuit,    alius  interemit,    is   qui 
tenuit,  quasi  causam  mortis  praebuit,  in 
factum  actione   tenetur  (1.   11  §  1  D.  9, 
2).  —  2)  innc  ^aben,  im  för|)etli(^en 
83eft|  ^aben,  im  ®egenf.  toon  possidere  s. 
b.  (f.  b.  8SB.);  naturdliter  tenere,  im  ®egenf. 
Oon  civiliter  possidere  (l.  24.  49  pr.  D.  41, 
2);   affectio   tenendi  (1.   1  §  3  eod.);   qui 
tenent  et  babent  restituendi  facultatem 
(1.  9  D.  6,    1);   adversus  tenentem  ad  ex- 
hibendum  vel  vindicatione  uti  (1.  8  C.  3, 
42).  — 3)  erlangen,  a*^*  ^^^-  hereditatem 
(1.  65  §  5  D.  36,  1).  ordinem  (1.  2  §  1  D. 
50.  2),   missionem  (1.  1  C.  12,  52).   —  4) 
einnel^men,  3.  ^.  ten.  (insulam)  mediam 
partem  fluminis  (1.  7  §  3  D.  41,  1).  —  5) 
ergreifen,    §.   ö.    cupidine    (procreanda 
subolis)  tenta  persona  (1.  22  §  7  D.  24,  3); 
morbo  teneri  (1.  54  pr.  D.  3,  3);  perpOua 
valetudine  tentus  (1.  1  G.  5,  67);   penitas 
inopia  tentus    (1.  7  G.  5,    11).    —  6)   = 
continere:  quidquid  solo  tenetur  (1. 115  D. 
50,  16).  —  7)  öerbinblit^  moc^en,  öer- 
pf lichten;  teneri,  gel^ alten,  berpflt^tei 
fein,   haften,  j^.  9    tenent  aliquem  eon- 
stitutiones  (I.  15  §  13  D.  47,  10);   temtü 
aliquem  decretum   (1.  31    pr.   D.   27,   1); 
teneri  edicto  0-  7  §  5  D.  2,  1.  1.  4  §  1  D. 
2,  7),    Scto  (1.  6  §  1.  2  D.  48,    10),  lege 
Äquilia  (1.  13  §  2  D.  7,  1),   inUrdicto  (}. 
3  §  2  D.   4,    7.  1.  4  §   2.    L  8  §  8  1.  19 
§  1  D.  43,  26),  in  rem  actione  (I.  27  §  3 
D.  6,  1),  ad  exhibendum  (1.  4  eod.),  man- 
dati,  negotiorum  gestorum  (l.  8.  37  D.  3, 
5),    furti,    rerum   amotarum   (l.   52  §   2 
D.   47,   2),   de  dolo   (1.    14   §   13.  1.    17 
D.     4,    2),     petitione    keredüoHs,  lega- 
torum (1.  16  §  5  D.  5,  3.  1.  1  §  13  D.  29 
4),  fideicommisso  (1.  41  §  3  D.  28,  6.  1.  79 
pr.  D.  36.  1),  muneribus  (l.  6  §  8  D.  50,  6). 
poena  (1.  3  §  3  D.  48,  8);  pactum:  profiteor 
te  non  teneri  (1.  40  pr.  D.  2, 14);  in  solidtim 


Digitized  by 


Google 


Tenor — Terrenus. 


555 


teneri  (1.  152  §  8.  1.  157  §  2  D.  50.  17); 
post  litem  contestatein  heresteneturexomn- 
hus  causis  (1.  87  eod.).  —  8)  t)etbinbli(^e 
ftraf t  l^aben,  gültig  fein,  gelten,  @tatt 
f^ahtn,  A.  16.  tenet  stipulatio  (1.  10  §  1  D. 
7,  5.  1.  87  D.  12.  1.  1.  24  §  8  D.  89,  2. 


I.  7.  28  D.  46,  2),  öbliaatio  (1. 1  §  1  eod.), 
pignus  (1.  4  §  8  D.  18,  2),  nuntiatio  (1.  5 
§  8  D.  89,  1),  interdictum  Q.  1  §  82  D. 
48,  16),  tutelae  iudictum  (1.  87  §  1  D.  26, 
7);  si  pactum  de  iniaria  intercessit  — 
actio  inturiarutn  non  tenebit  (1. 11  §  1 D.  47, 
10);  sententia,  quae  non  tenebat  (1. 28  §  1 
D.  49,  1).  —  9)  obfiegen,  §.  ©.  agere  nee 
tenere  (l-  31  D.  44,  2);  in  causa  tenere  (1.  1 
C.  9,  20);  inofficiosi  querellam  delatam  non 
tenere  (1. 14  C.  8,  28).  —  10)  beobatfiten, 
feftbalten:  tenendum  esse  (1.  12  §  1  D.  2, 

II.  1.  3  §  5  D.  25,  8.  1.  2  §  2  D.  44,  1). 


Tenor,  1)  Ign^alt,  j.  ©.  tenor  instru- 
menti  (1.  8  D.  1,  5),  adorum  (1.  11  C.  4. 
21),  Jegis  Aqmliae  (1.  56  D.  9,  2),  sententiae 


0.  46  D.  42,  1).  interdicti  (1.  2  C.  8, 
voluntatis  (1.  6  C.  6,  86),  pactorum  (1.  8  C. 
8,  38).  —  2)  «tt  nnb  »eife,  Dtbnunß, 
j.  C  contra  ten.  rationis  introdoctum  (1. 16 
I).  1,  3);  pro  ten.  veritatis cognoscere  (1.  2 
C.  1,  z2);  iurisdictionis  tenore  impetrare 
(l.  1  C.  2,  19). 

Tentamentum,   SSerfncb,   Unterneb* 
men  0-  7  C.  Th.  15,  1). 

Tentare  f.  temptare. 

Tentoriiim,   ©olbotenjelt  (l.   18   C. 
Th.  7,  1). 

Tenuare,   tyerrtngern,   öerminbern 


(l._2  C.  11,  8). 

B,  bürritg,  arm,  *, 
exhausti,  im  (S^egenf.  t»on  idonei  et  suffi 


Tentiis,  bürftig,  arm,  }.  B.  tenues  et 


cientes  (1.  6  pr.  D.  50, 4);  tenuis  vitae  horai- 
nes  (1.  6  §  5  D.  1,  18);  tenuiorünis  stipem 
menstruatn  conferre  (1.  1  pr.  D.  47,  22);  col- 
legium  tenuiorum;  tenuiores  per  collegia  di- 
stributi  (1.  6  §  12  D.  50,  6);  niebri'a,  ge- 
ring: tenuiores  (homines),  im  (^egenf.  t)on 
honestioree,  potentiores  (1.  28  §  2  D.  48, 
19.  l.  1  C.  2,  13). 

Tenoitas,  ^ürftigfeit:  ten.  patrimonii 
(1.  1  C.  5,  38);  SWonge!:  colonia,  quae 
iaborat  tenuitate,  im  ä^egenf.  üon  referta 
cultoribus  (I.  13  §  1  C.  11,  48). 

TenuB,  1)  bis  an,  bi«  ju,  bi8  auf, 
a.  ©.  wuro  tenus  (1.  4  §  4  D.  83, 
9.  cf.  1.  87  D.  50,  16);  peculio  ten.  prae- 
stare  (1.  57  pr.  D.  21,  1);  credito  ten.  Inter- 
esse (1.  15  pr.  D.  47,  2).  ~  2)  in  ©e^ug 
auf,  in  9(n{ebung,  nad^,  5. 16.  titulo  ten. 
allegare  aes  alienam  (1.  5  §  18  D.  27,  9); 
voce,  verbo  ten.  (f.  biefe  ®.). 

Tepere,  lau  merben  (bie  Äraft  t>erUeren) 
(1.  46  C.  Tb.  16,  5). 


Tepidarium,  laue«  «ab  (1.  19  pr.  D. 
8,2). 

Ter,  breima!,  *.  ©.  ter  citatus  (1.  8  C. 
7,  48). 

Tergiversorl,  1)  t)on  einer  Auflage  ah* 
fte^en  (1.  1  pr.  §  1  D.  48, 16).  —  2)  aan- 
betn,  ^in^alten  (1.  21  C.  Tb.  11,  80). 

Tergiversatio,  miberred^tlid^ed  ^in* 
fi alten  hei  (S^egnerd  im  $ro§eS  (1.  24  D. 
4,6). 

Terminalis,  1)  arhor  termin.:  Sag« 
ober  ©renabaum  (PauL  V,  22  8  2).  — 
2)  termin.  sententia,  (Snburtl^eil  (1.  14  §  1 
C.  4,  81). 

Terminare,  beenbigen,  entfdjeiben, 
%.  e.  iudicio  terminata  (1*  *^30  D.  50,  16); 
lis  terrainata  (1.  45  pr.  V.  42,  1);  arbiter 
electu«,   ut  arbitratu  eius  res  terminetur 

0.  44  D.  4.  8). 

Terminus,  €fren%iei(i^en,  (SItenjftein 
(tit.  D.  47,  21).  —  2)  ©renje,  j.  ».  ter- 
minos  urbis  exire  (1.  8  D.  1,  12);  tro))if(i^: 
depositi  notissimos  term.  egredi  (1. 24  D.  16, 
8).  —  3)  C^nbe,  §.  ©.  in  prindpio  litis  — 
usque  ad  ipsum  term.  (1.  14  §  1  C.  8,  1); 
term.  vüae  (1.  28  §  4  C.  1,  2). 

Temi,  brei. 

Terra,  1)  ^xhe:  a)  (Srbmajfe,  (Srb* 
ftüde,  a*  «•  si  sulpurariae  sunt  m  agro  et 
inde  aliquis  terram  egessisset  dbstulissetqtte 
dominus  furti  aget  (1.  52  §,8  D.  47,  2); 
terram  iacere  in  fundum  (l.  8  §  2  D.  8,  3. 

1.  n  §  1  D.  8,  4);  b)  (Srbboben,  ^  ®- 
quod  terra  se  tenet;  quae  terra  continentur ; 
quae  terra  non  tenentur  (1.  17  pr.  §  8  D.  19, 
1.  1.  241  D.  50,  16);  terra  continere  se  de- 
siisse  (1.  78  D.  6, 1 ) ;  sub  terra  ducere  aquam 
(1. 11  pr.  D.  8, 4);  in  terra  condere  pecuniam 
(1.  44  pr.  D.  41,  2);  terrae  motus,  <]gtbbe<* 
ben.  —  2)  Sanb:  a)  ba8  fefte  Sanb,  im 
Oegenf.  be«  2Reere«  (1.  2  §  8  D.  2, 11.  1.  35 
§  4  D.  39,  6);  b)  gelb,  ®runb|tü(!,  SÄn* 
berei,  j.  ©.  terra  praecisa,  integra  (1.  30 
§  2.  8  D.  50,  16);  cultores  terrarura  (1.  18 
C.  4, 26) ;  originarios  absque  terra  vendi  non 
licet  0-  7  C.  11,  48);  terra  consibtis  obli- 
gatae  (1.  28  C.  Th.  11,  1);  c)  Sanbf(^aft, 
Gebiet,  §.  9.  omnis  terra,  quae  nostro  im- 
perio  gubematur  (pr.  I.  2,  6) ;  in  terris  cto- 
reat  omnibus  constitutio  nostra  (1.  2  §  8 

C.  2,  58). 

TerreniLs,  1)  aud  dvhe  befte^enb:  via 
terr.  im  ®egenf.  uon  lapide  strata  (1.  1  §  2 

D.  48,  11);  rivus  terr.  im  Ü^egenf.  hon  la- 
pideus  (1.  1  8  10  D.  43,  21).  —  2)  ben 
®runb  unb  woben  betreffenb:  iuaatio 
terr.  im  (S^egenf.  k>on  humana  capitatio  (1.  un. 
C.  11,  52).  —  3)  irbifd^:  primlegia  terr. 
im  @^egen(.  t>on  caelestia  (1.  46  C.  Th.  8,  5). 


Digitized  by 


Google 


556 


Terrere — Testat  io. 


Terrere,  l)\d)ttdtn,  in  gfurdbtfeljen 
(1.  9   §  3   D.  1,  16.   1.  1    §  33   D.  29,  5. 

1.  15  §  1  D.  47,  10).  -  2)  tjerfc^eud^rn, 
fortfci^affen  (\.  239  §  8  D.  50,  16:  — 
„niagistratus  inira  eos  fines  terrencU.i.  e. 
summovendi  ius  habent*). 

Terrestrifl,  ju  Sanbe:  terr.  beaUa 
(1.  44   D.  41,  1),   tempestas  (L.  2  %  6  T^. 

2,  11). 

Terribilis.  1)  ©dbrcdcn  erregenb, 
JJurd^t  einflöjenb,  id^ttdli^,  furd^t* 
bat,  }.^.  furar  circa ministros  terrib.  (1. 22 
§  7  I).  24,  3);  qui  sub  praetextu  publici  mu- 
neris  possunt  esse  terrib.  (1.  2  C.  11,  55.  cf. 
1.  un.  C.  5,  2) ;  duo  terrib.  libri  pro  delictis 
privatis  nee  non  publiciscriminibus.gtit  om- 
nem  continentaeveritatem  poenarumque  atro- 
citatem  0-  2  §  8  C.  1,  17).  —  2)  e^rfurc^t 
ertoecfenb,  fettig:  scripturae  terrib.  = 
sacrosanctae  (1.  13  §  4  G.  3,  1). 

Territio,@(^rc(!uTiö,einjd&üc^tcrttna 
Q.  15  §  41  D.  47,  10). 

Territoiiiun,  1)  ©cbiet  einet  ©tabt, 
«Bci(^bilb  a.  18  §  25  D.  50,  4.  1.  8  D. 
50,  12.  1.  4  §  2  D.  50,  15.  1.  239  §  8  D. 
50,  16:  „Territ  est  universitas  agrot'um 
intra  fines  cmusque  civitatis");  au(^  bo* 
(Gebiet,  anf  toelc^ed  fic^  bie  (^encfitdbatfeit 
eine«  SWagifttot«  etfhrerft  (1.  20  D.  2,  1: 
„Extra  territ.  ius  dicenti  icnpune  non  pare- 
tnr-).  —  2)  ©eaitf  (1.  4  C.  11,  58:  ^.Omne 
territ.  censeatur  —  ut  .sterüia  atque  ieiuna 
bis  qnae  cnlta  vel  opima  sunt  compensen- 
tur").  -  3)  ©tnnbftücf  (1.  12  C.  8,  11). 

Terror,  ©d^tcden,  8fut(^t  (1-  3  D.  4, 
6);  ^ttcgnng  bet  gfutc^t  üot  ettoo«, 
©(^tedung:  mortis  aut  verhorum  terrore 
exlorquere  alicui  pocnniam  (!•  ^  §  1  1^-4, 2); 
<Sinf(^ä(^tetung:  si  concussio  intervenit, 
ablatum  eiusmodi  terrore  reetitui  (1.  1  D. 
47,  13). 

Terrtda,  ©tunbftüd  (1.  un.  §  2  C.  10, 
15). 

Tertiana  (febris) ,  3Be(^f elf iebet, 
melc^ed  je  am  btitten  Xage  einttitt  (1.  53  D. 
21,  1). 

Tettlooerius,  bet  ouf  ben  Secundocerius 
folgenbe  btitte  «eomte  (1.  5  §  1  C.  12,  20). 

Tertius,  btittet,  j.  ©.  tertia  pars  (1.  7 
D.  7.  2.  1.  164  §  1  D.  50, 16);  teHio  quo- 
que  die  legere  glandem  (1.  un.  D.  43,  28) ; 
unu8  ex  illis,  vel  tertia  persona  (1.  7  §  10 
D.  10,  3);  tertio  (adv.),  a)  jum  btitten 
2BlaXt:  iterum  —  tertio  mancipare  (Gai.  I, 
132);  b)  btitten«  (1.  17  §  2  D.  1,  7.  1.  8 
§  8  D.  2,  15). 

Tertullianiun  fs.  Tertyll),  Sotuxn,  ein 
untet  ^abtian  t)etfagtet  @enatdbef(^Iu6,  mel« 
d^et  bet  äRuttet  ein  ^nteftatetbtec^t  nad^  ben 
liberi,  bent  IBatet  unb  ben  ognatifc^en  Otü» 


betn  i^ed  Stinht^  gemeinf(^ftlu^  mit  beffen 
a^natifc^en  (5(^loe|tetn  bot  ben  entfetnteten 
«gnoten  gab  (tit.  I.  3,  3.  D.  38,  17). 

Terttillianus,  ^uxift  nntet  @e^miud  6e* 
t>ttu»  (L  30  §  6  D.  29,  2.  1.  7  pr.  C.  5,  70). 

TesselariuB,  ^etfettiget  bon  bnn« 
tem,  getoütfeltem  (E{tti(|  (1*  2  G.  Th. 
13,  4). 

Tessera,  1)  SBfitfel:  duae  tess.  positae 
una  pacis  altera  helU  (1.  2  §  37  D.  1,  2). 

—  2)  tees.  frumentaria,  (Setteibemarfe; 
auf  meldte  bem  ^nbabet  an«  öffentlich 
satteln  ®etteibe  Detobteu^t  toutbe  (1.  52  §  1 
D.  5,  1.  1.  49  §  1.  1.  87  pr.  D.  31). 

Teata,  «adftein  (1.  1  §  1  D.  47,  3). 

Testamentaritui,  1)  (adL)  auf  Xefta» 
mente  bejugtic^:  leges  testament.  (1-  1 
§  1  D.  85,  2.  cf.  Gomelia  s.  c.) ;  testament 
testimonia  (1*  21  G.  1,  5);  butd^  Xefta- 
ment  beftimmt,  befettrt:  hereditas  te- 
stament. =  quae  ex  testaniento  defertur 
(1.  130  D.  50,  16);  tuUla  testament,  tultor 
testament  =  testamento  datus  (1.  10  §  1 
D.  26,  2).  —  2)  (Subst)  2:efioment«- 
fAteibet  (1.  9  §  3.  6  D.  28,  5.  L  1  D. 
29,  6.  1.  15  §  6.  1.  22  §  10  D.  48,  10). 

Testamentum,  Seftament,  b.  ^.  bie 
feiettic^e  leMe  SBillendotbnung  eine«  dMIaf» 
{et«  übet  bie  ©tbfolge  in  fein  Setmögen  (pr. 
I.  2,  10:  „Testam,  ex  eo  appellatur,  qood 
test€Uio  mentis  est.»  1.  1  D.  28,  1:  ,Teatam. 
est  voluntatis  nostrae  iusta  sententia  de  eo, 
quod  quis  post  mortem  suam  fieri  velü  ^  cf. 
§  34  I.  2,  20):  —  „testamenta  vim  ex  in- 
stüutione  heredum  acdpiunt  et  ob  id  veluti 
Caput  atqiie  fundamentum  intellegitur  to- 
tius  testam.  heredis  institutio');  testamenti 
faetio  (f.  b.  ».  8.  1). 

Testari,  1)  S^^^Ö«  f«^"/  S^ttgniB  ob- 
legen (1.  21  §  2  D.  28,  1).  —  2)  öot 
äeuaen  ein  9le(^t«gef(^äft  DoHiie^en 
.  22  D.  22,  5);  im  cngctn  (Sinn:  ein 
Xeftament  ettit^ten  (I.  2.  11  D.  28,  1. 
1.  6  D.  29,  1.  1.  3  §  5  D.  37,  1).  -  3) 
but(^  Sengen  battfun,  betoeifcn  (L26 
D.  48.  5);  in  testatum  redigere,  einen  8««* 

?enbetoei«  übet  etma«  aufnehmen  (1-  1  §  4 
),  7,  9).  —  4)  etlUten  (bef.  t»ot  Sengen) 
(1.  14  §  7.  8  D.  11,  7.  1.  8  D.  18,  8.  I.  20 
§  1  D.  29,  2.  1.  5  §  7  D.  39,  1.  L  3  §  3 
D.  43,  17.  l  7  D.  47,  9.  1.  12  §  3  D. 
48,  5). 

Testatio,  1)  geugenan^fage  (l  21  D. 
3,  2.  1.  27  pr.  D.  6,  1.  1.  2  D.  22,  5.  L  14 
§  5  D.  48,  3.  l.  23  G.  3,  28.  L  4  C.  4,  20). 

—  2)  etüfttung  t)ot  Beugen  (L82§14 
D.  4,  8.  1.  3  pr.  D.  25,  7.  1.  5  §  10  D. 
26,  7.  1.  1  §  17  D.  43.  24.  1.  40  pr.  238 
§  1  D.  50,  16);  übet^ttpt  etll&rung, 
§.  ©.  test.  contrarias  vohmtatis  (L  16  D. 


Digitized  by 


Google 


Testat  o  —  Tiburs. 


557 


14,  6.  cf.  1.  20  D.  33,  5);  qualiscumque 
test.  ampleetendae  hereditatis  (l.  9  C.  6,  9) ; 
test.  in,  sine  scriptis  habita  (1.  4  D.  20,  1. 
1.  4  D.  22,  4).  —  8)  öon  Sengen  nnter* 
fd^tiebcne  Utfnnbe  (1.  22  pr.  D.  4,  6. 
1.  2  D.  22,  2.  1.  7  pr.  D.  23,  1.  1.  39  §  1 
D.  32.  1.  7  D.  38,  4.  1.  8  D.  41,  7.  1.  1 
pr.  9  §  3  D.  48,  10.  1.  9  §  5  D.  48,  19). 

Testato  (adv.),  1)  t)or  S^ttgen,  §.  tö. 
test.  denuntiare  (1.  1  §  3  D.  18,  6),  con- 
venire  aliquem  (1.  8  §  8  D.  17,  1.  1.  5  §  10 
D.  26,  7.  1.  8  D.  41,  7.  1.  10  §  3  D.  42,  8. 
1.  122  §  3  D.  45,  1),  iübere  (l.  1  §  1  D. 

15,  4).  —  2)  mit  |)interlafjnng  eine« 
giltigen  Seftamentd:  test.  decedere  (l.  19 
pr.  D.  29,  1.  1.  45  §  1  D.  49,  14.  1.  7  D. 
50,  17.  cf.  1.  5  D.  38,  16). 

Testator,  XeftamentdetYid^ter;  testa- 
trix,  3:eftament«erti(^tetin  (1.  22  §  2. 
3.  1.  28.  28  D.  28,  1.  1.  29  D.  28.  5.  1.  .'lO. 
87  pr.  88  §  3.  1.  89  §  6  D.  31.  1.  17.  26 
C.  6,  23). 

Testictilua,  §obe:  qui  unum  testic.  ^- 
6rt  (1.  6  §  2  D.  21,  1.  1.  4  pr.  D.  49,  16) 

Testiflcuri,  tnnb  tbun,  erflftren  (1.  4 
§  1  D.  9.  2.  1.  107  D.  50,  16). 

Testifloatio,  1)  ^ejengnng,  iBeglan» 
bignng,  §.  C  sub  testificat,  personarum 
testatio  facta  ad  aliquem  (l.  24  §  2  C.  2, 
18);  9tib  gestorum  testificat.  depromere  (1. 11 
§  1  C.  2,  7);  interveniente  ctetarum  testifi- 
catione  conficiantur  donationes  (1.  27  G.  8, 
53.  cf.  1.  17  C.  5,  3).  —  2)  erflftrung 
öor  Saugen  (1.  1  C.  2,  38). 

Testlxnonialis,  fd^riftlic^ed  S^ugnig 

0.  11  C.  10,  53). 

Testimonium,  S^^gnig/  a)  S^wgen» 
on«?age  (1.  1  pr.  §  1.  1.  2.  3  pr.  §  3  ff. 

1.  4.  5.  8.  13  ff.  D.  22,  5);  b)  ©mpfel^- 
lun  g  a  1  C.  Th.  6,  22.  1.  25  C.  Th.  12, 
1);  c)  «etoei«,  Beweismittel  (Gai.  III, 
131). 

Testis,  3euge  (tit.  D.  22,  5  G.  4,  20). 

Testudo,  ©d^ilblröte,  ©d^ilbfröten* 
fd^aale:  teatudineus,  baraud  bereitet 
(l.  100  §  4  D.  32.  1.  7  8  1  D.  33,  10). 

Tetraditae,  eine  fe|erif(^c  @ecte  (1.  5  G. 
1,  5). 

Texere,  Weben:  texta,  gewebte  ßtei* 
ber  (1.  11  C.  Th.  15,  7);  ex  lana  et  Uno 
texta  (Paul.  III,  6  §  79).  —  2)  ein- 
f  (^  a  1 1  e  n :  quae  praecibus  texuisti  (Gonsult. 
c.  9). 

Textor,  »eber;  textrix,  ©eberin  (1.  1 
§  1  D.  14,  4.  1.  27  pr.  D.  15,  1). 

Textrinnm,  fBebetWerf^tte  (I.  14 
C.  11,  8.  1.  6.  9  C.  Th.  10,  20). 

Textus,  ©ottlant,  Sln^att  (1.  nn.  §  1 
C.  7,  6.  1.  22  G.  Th.  8,  5). 

Theatralis,  anf  @d^anf))iele  bejüg« 


Ii(^:  theatr.  liberalitas  (1.  3  G.  10,  34), 
depensio  (1.  29  C.  Th.  6,  4);  theatr.  specta- 
culum;  theatr.  ludi  (1.  2  pr.  G.  Th.  15,  5. 
1.  1  C.  Th.  15.  7). 

Theatrum,  ©d^aufpiel^auS  (1.  6  §  1 
D.  1,  8.  L  3  pr.  D.  50,  10). 

Thebais,  fianbf(^ft  in  (Sg^pten  G-  ^0 
§  5  G.  12,  59). 

Theoa,  »e^ättniB  O-  3  §  11  D.  38,  9). 

Theodosianus,  auäf  Theodosiacus,  ben 
^ifer  S^eobofiui^  betreff enb,  k>on  i^m  ftam« 
menb  (1.  1  §  16  G.  5,  13). 

Theopolitanus,  bie  6tabt  9[ntiod^ien  in 
Serien  betreffenb  (lul.  ep.  nov.  115  §481). 

Theriaca,  Gegengift  (1.  12  §  41  D. 
33.7). 

Thermae,  warme  Sdber  (1-  1  §  2  D. 
50,  4). 

Thesaurarins,  Thesaurensia  f.  ^lesau- 
rtM  8.  1.  b. 

Thesaurus,  thensaurus,  1)  @(^a|:  a) 
verborgene  wert^DoHe  Sachen  (1.  22  pr.  D. 

10,  2.  1.  15  D  10,  4.  1.  44  pr.  D.  41,  2); 
ini^bef.  beren  (Sigent^flmer  bnrc^  bie  S^nge 
ber  Seit  unbelannt  geworben  ift  (§  39  I.  2. 
1.  1.  31  §  1  D.  41,  1:  /rhens.  est  velus 
quaedam  depositio  pecuniae,  cuitts  non  ex- 
stat  memoria,  ut  iam  dominum  non  ha- 
beaf  1.  63  pr.  eod.  1.  3  §  3  D.  41,  2. 
1.  5  §  3  D.  48,  13.  1.  3  §  10.  11  D.  49, 
14.  ].  un.  G.  10,  15);  b)  thesauri,  faiferli-* 
(^er  edfai  (I.  8  pr.  G.  8,  24.  1.  2  G.  10,  6); 
thesaurorum  comes,  praepositus,  @c^a|« 
meifter  (f.  biefeS.);  au(^  thesaurarius  Qe* 
nannt  (1.  1  C.  10.  23);  themurensis  =  offi- 
Cialis  comitis  ihes.  (1.  2  C.  12,  23).  —  2) 
SRagosin  (l.  48  §  1  C.  Th.  8,  5). 

Thlasias.  thlibias,  einer,  bem  bie 
^oben  jerbrüdt  finb  (1-  5  ^'  ^*  8. 
1.  128  D.  50,  16). 

Thorax,  öruft^arnifdj  (l.  14  G.  2,  7). 

Thymela,  ein  SC^eil  ber  ^ftl^ne,  too  ber 
(£^or  ber  SKufifer,  Sänger  unb  %&n^ 
jer  fi(^  befanb  (1.  21.  22  C.  Th.  8,  7);  %- 
meliciis,  5U  bem  bort  beft^äftigten  5:^ater* 
perfonal  gehörig,  (J^orift;  thjanelica,  (£^0* 
riftin  (l.  4  pr.  D.  3,  2.  l.  21  C.  Th.  14,  3. 
1.  5  C.  Th.  15.  7). 

Thynnarius.  bie  5:^unfif(^e  betref- 
fenb: piscatio  thyn.  (1.  13  pr.  D.  8.  4). 

Tiberts,  ber  Xiberflug  (1.  2  §  31  D. 
1.  2.  1.  9  §  1  D.  39,  2);  tiberinus,  ben- 
felbcn  betreffenb:  navis  tiber.  (1.  un.  C. 

11,  27). 

Tiberius,  römifc^er  ftoifer,  ber  ^boptit)- 
\of^n  unb  S>loc^folger  Dctabian«  (§  11 1.  1,  11). 

Tiblale,  @($ienbeinbebe(Iung  (1.  14 
§  1  D.  49,  16). 

Tiburs,  ©inwo^ner  ber  ©tabt  3:iburi8  in 
ßotium  (L  35  §  3  D.  32). 


Digitized  by 


Google 


558 


Tignarius  faber — Tollere. 


Tign*riua  faber,  giinmermann  (l.  235 
§  1  D.  50,  16). 

Tiffnum,  ein  @tü(t  ^au^ol^,  föal* 
Un,  ühtti^anpi  öaumaterial  (tit.  D.  47, 
a.  1.  62  D.  50,  16:  ,,Tigni  appellationein 
lege  XII  tab.  onme  genus  materiae,  ex  qua 
aäiticia  constant,  significatar"). 

Tllia,  ßinbcnbaft  (1.  52  pr.  D.  32). 

Timere,  fürdjten;  timor,  3urd^t(l. 4. 
5.  7  pr.  §  1.  1  9  pr.  D.  4.  2.  1.  2  §  1. 
1.  3  D.  4,  6);  timidus  (adi.),  timide  (adv.), 
furdjitf am  (1.  1  §  11  D.  21,  1.  1.  8  pr.  D. 
28,  7.  1.  42  pr.  D.  29,  2);  timiditas, 
3utd^tfam!eit  (1.  26  §  1  D.  40,  5). 

Tingere,  f  ärbeit,  §.  >B.  lana  tinota  (1. 32 
§  6  D.  34)  2);  tinctum  (cum)  rhodino, 
conchylio  (1.  3.  4  §  1  C.  11,  9). 

Tinge  ober  Tingi,  eine  ©tobt  in  ^frifa 
(aWouritanien)  (1.  1  §  12  C.  1,  27). 

Tlro,  mc!rut  (tit.  C.  12,  43). 

Tlrooinium,  1)  Sdelrutenbienft  (1.  2 
C.  cit.  1.  3  C.  4,  7).  —  2)  Unerfabrcn* 
^eit  (1.  65  §  2  D.  21,  1). 

Tironatus  =  tlrooinium  8.  1  (1.  21 
C.  Th.  7,  13). 

Titia  lex,  1)  ein  auf  bie  SBetten  bcjtig- 
Üä^tx  SJoItebeWIufi  (1.  3  D.  11,  5).  -  2)  lex 
lulia  et  Titia  (j.  lulius  8.  2.  1.). 

Titillus,  tiftel  (1.  2  C.  Th.  8,  5). 

Tltio,  gebrannte«  Scheit  ^olj  (1.  55 
§  7  D.  32). 

Titubare,  1)  ft^toanfen,  jtoeifeln, 
5.  9.  mente  titubante  8olvere  pecuniam  in- 
debitara  (1. 11  C.  4,  5);  non  tittibante  animo 
credere  respuendam  hereditatem  (1.  22  §  1 
C.  6,  30).  —  2)  wanfen,  flefäl^rbet  totx» 
ben,  j.  ^.  im  ®egenf.  ^on  vires  suas  obti- 
nere  Q.  43  G.  2,  4);  luctuosis  infelicitati- 
bu8  patrimonia  hominum  titub.  (1.  5  §  1  c 

C.  7,  63). 

Titulus,  1)  3:itel:  a)  Uebetfc^rift  eine« 
Sßüd)t^,  ober  eine«  9lb((^nitte$  beffelben,  beffen 
^nfj/ait  bejeic^nenb,  fo  toie  ber  überfcbrie«' 
benc  «bj(^nitt  felbft  fl.  1  pr.  §  7  D.  3, 
1.  1.  1  D.  4,  1.  1.  1  D.  12,  1.  1.  1  pr.  D. 
37,  6.  1.  195  §  3  D.  50,  16);  b)  Flamen, 
^e^eid^n  ung,  ^.p.  non  tit.  actionis,  sed 
debiü  causa  respicienda  (1.  69  D.  46,  1. 
cf.  1.  3  C.  4,  28);  tit.  cnminis  (1.  3  §  1  D. 
47,  20);  8ub  tit.  naturalis  filii  manumittere 
ex  se  natura  (1. 21  pr.  D.  49, 15);  c)  Otunb, 
Üledt|t30runb,  ?Red^t«flef(^äft,  j.  9d.  se 
excusare  aliquo  tit.  (1.  60  §  4  D.  23,  2); 
eiusdeni  tit.  privilegia  (1.  32  D.  42,  5);  titulo 
comprobatarum  rationum  conveniri  (1. 10  §2 

D.  49, 1 ) ;  emptionis  titulo  susciperepraedium 
(1.  2  D.  20,  5);  titulo  venditionis  transferre 
dominium  (1.6  G.  4, 38);  titulo  permutationis 
tradere  (1. 4  G.  4, 64) ;  titulo  donationis  trans- 
ferre, accipere  (1.  2.  12.  33  C.  8,  53);  titulo 


liberdlitaHs,  largüionis  conferre  (I.  8  C.  4, 6. 
1.  1.  2  G.  6,  61);  pignoris  titulo  obligare, 
accipere,  vendere  (1.  26  Q.  8, 13.  1.  6  C.  8, 
16.  1.  1  D.  20,  5);  honorario  iit.  succedere 
(1.  1  G.  5,  73);  tit.  ah  intestato  possessionis 
(1.  1  §  9  D.  29,  4):  pro  emptore  —  sive 
alio  quolibet  tit,  possidere  (1. 30  eod.  cf.  1. 13 
§  1  D.  5,  3);  pro  debito  Bjlutum  hoc  tit. 
usucapi  potest  (1.  46  D.  41,  3);  tit.  usu^ 
capionis  iustissimus  (1. 1  pt.  D.  41,  9);  nullo 
iusto  tit.  praecedente  possidere  (1.  24  C.  3, 
32);  causam  possessionis  sine  vero  tit.  prae- 
Stare  (1.  5  G.  7,  33.  cf.  1.  22  C.  3,  36V, 
improba  possessio /irmum  tit.  possidenti  nni- 
lumi^roe^tore  potest  (1. 7  C.  7, 32). — 2) »  or  :* 
toanb,  5.  9.  color  vel  tit.  donationis  quae- 
Situs  (1.  49  D.  24,  1);  titulo  tenus  (f .  b.  SB. 

8.  2).  —  3)  "absaht,  ©teuer:  indictiopUs 
tit.  soUemnis ;  superindictidi  tit.  (1.  un. G.  10, 
18. 1.  5  G.  11,  75);  susceptor  largitionalium 
titul.  (1.  3  §  3  G.  10,  23). 

Titus  f.  Äntoninus  s.  c. 

Toga,  1)  ba«  ben  fRömem  eigent^ümltc^ 
Dbetfleib  (1.  32  D.  49,  14.  1. 180  §  1  D. 
50,  16);  toga  praetexta  (f.  b.  ©.).  —  2) 
9lb§ei(^en  Her  2into&Ut,  ballet  auc^  bad 
«mt  berfelben  (1.  7  cf.  1.  3  G.  2.  7). 

Togatus,  mit  einet  Xoga  beüeibet 
(1.  1  pr.  G.  Th.  14,  10);  in«bef.  «nwalt 
(toeil  Die  ©ac^tooltet  eine  Xoga  trugen)  (1.  3 
6.  9  G.  2,  7.  1. 13  §  9  G.  3,  1.  1.  3  G.  3,  2). 

Tolerabilis,  ju  ertragen/  (u  bulben, 
}u  entfd^uIbigeU/  }.  IB.  in  alieni' facti 
ignorantia  tolerab.  error  est  (1.  5  in  f.  D. 
41,  10);  pluSt  quam  tolerabile  est,  laesi 
fructus  (1.  25  §  6  D.  19,  2);  ju  billigen: 
esse  tolerabilia,  quae  vetus  consuetudo  com- 
probat  (1.  13  §  1  D.  50,  12);  billig,  an* 
gemeffen:  tolerab.  tempus  (Gai.  II,  170). 

TolOTantia,  Oblaft,  Set|)flic^tung: 
toler.  mune9'iSf  oneris  (1.  4  D.  Th.  6,  35). 

Tolerare,  1)  etbntben,  auf  fic^  ne^» 
men,  j.  8.  toler.  aliquid  iniuriae  (1.  3  G. 

9,  42),  damna  (1.  17  G.  8,  44).  —  2)  er= 
nähren,  5.  93.  fructus  capere,  quib^us  se 
toleraret  (I.  203  D.  50,  16). 

Tollere  1)  ergeben:  aüius  tolL  =  ex- 
tollere s.  1  (f.  altus  s.  1).  —  2)  aufgeben, 
an  fid^nel^men,  wegnehmen,  megfc^af« 
fen,  5.  9.  enixa  fiiium  exposuit:  hie  suih 
latus  ah  alio  educatus  est  (1.  29  D.  40,  4); 
toll,  thensaurum  (1.  15  D.  10,  4);  glandem 
(1.  9  §  1  eod.),  fructum  (I.  42  D.  33,  2. 
cf.  1.  16  D.  19,  5),  vindemias  (1.  7  pr.  D. 
24,  3).  vinum  (1.  2  pr.  5.  16  D.  18,  6); 
toegräumeu/  toegreigen,  nieberreiften, 
».  ö.  toll,  opus  (1.  1  §  22.  1.  7  pr.  D.  39, 
3.  1.  14  D.  43,  24),  aedificium  G-  17  §  2. 
1.  20  §  2  D.  8,  2.  1.  2  §  17  D.  43,  8),  »m- 
perficiem  p.  71  D.  7,  1.  1.  39  §  2  D.  39, 


Digitized  by 


Google 


Tomentum  —  Tractatus. 


559 


2).  —  8)  ein  Utdft,  SUcc^SDct^ftltnift  ober 
Sied^dgef^aft  aufgeben,  j.  9.  toll.  Miga- 
tionem,  sHpulationcm,  contractum  (1.  27  §  2 
D.  2,  14.  1.  21  §  2.  1.  71  pr.  D.  46,  1:  — 
„solutionis  iure  sublata  ohUgatione  etiani 
mandator  liberatur.*  1.  88  §  5. 1. 44. 95  §  3. 
1.  98  §  8  D.  46,  8:  —  „inperpetuum  sublata 
dblig,  restitui  non  potesfc.*  1.  35  D.  50,  17J; 
tolli  per  aeceptüationem  (L  6.  12.  13  pr.  D. 
46,  4);  toll.  aeUonem,  condidionem  (L.  6.  17 
§  1.  2.  1.  27  §  2  eod.  1.  7  pr.  17.  18  D. 
18,  1.  1.  6  D.  18.  6.  1.  2  §  1  D.  27,  8. 
1.  71  §  1  D.  46,  1.  1.  62  D.  46,  8);  red- 
hibitionem  (1.  14  §  5  D.  21,  1),  societatem 
(1.  14  §  4  D.  10,  8);  confusa  sublataqae  ^r- 
vitus  (1.  80  pr.  D.  8,  2) ;  testamentum  sub- 
lattim  (§  3  I.  2,  17,  1.  80  D.  36,  1).  — 
4)  t)  er^e^ren,  \>txhxaud^tn:  res,  quae 
usu  tolluntur  (1.  1  D.  7,  5).  —  5)  bcfom* 
men,  erjcugcn:  toll,  liberos  (1.  77  §  24 
D.  31.  1.  6  §  2  D.  87,  14.  1.  37  §  6  D.  88, 
1),  ßlium  (1.  8  D.  87.  8);  ßliis  sublatis  de- 
cedere  (1.  92  D.  29,  2). 

Tomentum,  ©topfrterf  jum  «umfüllen 
bcr  ^olftcr,  tiffen  k.  (1.  70  §  5  D.  32). 

Tondere,  feieren,  j.  ©.  ben  ©art, 
tonsor,  9axi[d)txtx  (1.  11  pr.  D.  9,  2); 
tonsura,  @(^ur:  oves  tonsae  —  proximae 
tonsurae  (\.  7  §  9  D.  24,  8);  ovium  numero 
6886  videntur  (agni),  cum  ad  tonsuram  ve- 
nerint  (1.  65  §  7  D.  82). 

Tonsillae,  3ÄanbeIn  am  ^olfe  = 
avTiddsg  a.  14  §  8  D.  21,  1). 

Tonsor,  tonsura  J.  tondere. 

Topiarius,  f nnftgftrtnct,  bcr  aus 
9&umen,  ^uc^baum  u.  bgt.  aUer^anb  f^tgu« 
rctt  btibct  n.  60  §  8  D.  82). 

Torale,  ?pfü^!  (1.  3  pr.  5  pr.  D.  33,  10). 

Torcularls,  jum  keltern  bicnenb: 
vasa  torcul.  (1.  206  D.  50,  16). 

Tormentum,  fjoltct,  2:ottur  (i.  6  D. 
48,  6.  1.  1  pr.  §  1.  28.  l.  4.  9.  10  §  3. 
l.  18  §  1.  2  D.  48,  18.  l.  16  C.  9,  47). 

Torpor,  ©tumpfl^eit,  Xräg^cit  (I.  9 
§  1  C.  Th.  8,  1.  1.  89  §  1   C.  Th.  12,  1). 

Torquere,  1)  ^ufammcnbre^n:  torq. 
laqueum  (1-  23  §  3  D.  21,  1).  —  2)  fol^ 
tern,  bet  ^^ortur  untcriocrfcn  (1.  1 
§  7  ff.  1.  2.  3.  5.  10  §  1.  2.  1.  11.  12  D. 
48,  18). 

Torrens  (flumenj,  ein  gfluj  ober  33ad^, 
ber  ni(^t  beftftnbig  fliegt,  fonbern  im  6ommer 
ou«ttO(fnet,  (Sieg ba (^  (1.  1  §  2  D.  43,  12). 

Torrere,  aufborten   (1.  13   pr.  D. 
8   2) 
'Tortor,  Solterer  0-  6  C.  Th.  8,  1). 

Torus  (genialisjy  S^ebett  (f.  genialis), 
Uberi  prioris  tori,  ^nber  erfter  ®^e  (1.  2 
C.  6,  40}. 

Tot,  fo  Diele,  5.  IB.  quotqaot  sunt  per- 


sonae,  tot  fiunt  portiones  (ülp.  XXVI,  4. 
Gai.  HI,  16,  121);  tot  stiptdationes,  quot 
res  (1.  86  D.  45,  1);  aureos  tot  heredem 
dare  iabere;  dare  legare  auri  pondo  tot 
(l.  45  §  2  D.  31.  1.  6  pr.  D;  34,  2). 

Totidem,  eben  fo  biete,  j.  ^.  tot.  de- 
cimas  pro  numero  liberorum  accipere  (Ulp. 
XV,  ]);  tot  ^  quot  (f.  b.  SB.). 

Totiens,  fo  oft:  oUbann,  §.  fd.  tot. 
(verum  esse,  loeum  habere,  admittereetc.) 
—  quotiens  etc.  (l.  2  §  2  D.  3,  2.  1.  70  §  3 
D.  7.  1.  1.  15  §  48  D.  47.  10.  1.  6  pr.  D. 
50,  12.  1.  220  pr.  D.  50,  16). 

Totus,  1)  gan§,  alt,  j.  ö.  si  tota  res 
evindtur  (1.  1  D,  21,  2);  in  totum  (im  (Stegenf. 
t>on  pro  portione  dvkmnijmitti  inpossessionem 
(1.  15  §  18  D.  89,  2);  totam  debüum  offerre 
(I.  40  §  2  D.  2.  14);  totum  solvere  (1.  81  pr. 
D.  3, 3);  non  totum  quod  hahent  extorquen- 
dum  (1.  178  pr.  D.  50,  17);  quosdam  liberos 
facere,  vum  totos  (1.  15  §  5  C.  7,  2);  facti 
totum  voluntas  defuncti  (1. 35  §  8  D.  28,  5) ; 
in  totufd,  überhaupt  (1.  6  pr.  D.  1,  1.  1.  1 
§  1.  3.  7  D.  3,  1,  1.  4  §  9  D.  40,  1).  — 
2)  fo  groß  (1.  1  §  5  D.  28,  5). 

Trabea,  ©taat«fteib  ber  (Xonfuln, 
toeiB  mit  rot^n  ©tteifcn  (1-  4  C.  Th.  8, 11); 
bo^erf.  b.  a.  consularis  dignitas  (1..1  C.  12, 
3) ;  trabeatus = consularis  (1. 8  C.  Th.  10, 10). 

Trabs,  «oHen  (l.  242  §  1  D.  50,  16). 

Traotare,  1)  gemonben  bel^anbeln,  gc«» 
gen  ibn  ber  falzten,  5.  ®.  atrocissime  tract. 
ancilias  (1.  2  D.  1,  6);  severitate,  cUmentius 
tractari  (1.  8  §  16  D.  26,  10.  1.  28  §  8 
D.  48,  19).  —  2)  mit  ettt)08  umgel^cn, 
etwa«  befotgen,  berwalten,  führen, 
5.  ^.  sie  tract.  bonaj  ut  deducantor  in  ege- 
statem  (1.  12  §  2  D.  26,  5);  tract.  pecuniam 
publicam  (!.  2  §  1  D,  50,  1),  rationes  (1.  8 
D.  40,  4.  1.  21  B.  40,  7).  —  8)  eine  me^ti^ 
fac^e  berl^anbeln,  filieren:  tract.  causam 
(1.  45  §  8  D.  49,  14.  1.  2  C.  2,  8).  — 
4)  eine  ^ec^t^frage  ab^anbeln,  erörtern 
(1.  10  pr.  D.  2,  14.  1.  88  D.  8,  5.  1.  9  pr. 
D.  4,  2.  l,  37  §  2  D.  26,  7.  I.  8  D.  27,  8. 
l.  41  §  2  D.  80.  l.  1  §  16  D.  37,  8.  1.  1 
§  1.  1.  2  §  44  D.  88,  17.  1.  18  §  2  D.  40, 
4.  1.  23  §  8.  1.  88  pr.  D.  41,  1.  1.  14  §  5 
D.  47,  2).  —  5)  unterl^anbeln,  befpre* 
(^en:  convenire  ad  tractandum  de  adul- 
terio  (1.  10  §  2  D.  48,  5). 

Traotator,  Sf^ec^nungSbeamtcr,  Sde* 
üif or  (1.  8  §  1  C.  10,  84.  1.  10  §  1  C.  12, 
49.  1.  6  C.  12,  60). 

Tractatus,  1)  ^er^anblnng.  Unter« 
^anblung,  ^35.  tmctatu  habito  societas 
coita  (I.  32  D.  17,  2);  coramuni  consilio 
tractaUique  convenire  (1.  5  C.  10,  65); 
©ef^jre^ung,  Befragung:  cum  peritio- 
ribus  tractatum  habere  (1.  3  C.  7,  14).  — 


Digitized  by 


Google 


560 


Tractoria — Traianus. 


2)  ^b^anbluna,  (Stöttetuna,  Untet** 
fucbung  einer  S$e(^tdfrage  (1-  ^^  §  1^  I>* 
4,  8.  1.  10  D.  5,  4.  1.  9  §  4  D.  7,  1.  1.  9 
§  3  D.  12,  1.  1.  5  pr.  §  4  D.  19,  5.  1.  9 
D.  38,  10.  1.  1  D.  44.  3). 

Tractoria,  ($rlati6nig((^ein  für  ben 
(S^ebraud^  ber  ©taatspoft  (1.  22  §  1  C. 
12,  50.  1.  un.  C.  12,  51). 

Traotus,  1)  (temporis),  Ser^ud,  Auf* 
fc^ub,  3^^^berlauf^  j.  9.  hoc  autem 
,cuin  yohierii,*  traciumhab€t,quamdiuvivat 
(1.  11  §  6  D.  32);  peti  non  posse,  quia  ineat 
obligationi  tractus  temporis  (1.  24  D.  38,  1); 
tractu  Ump,  convalescere  non  posse  (1.  29  D. 
50, 17);  res,  quae  ex  tractu  temp,  deteriores 
fiunt  (1.  5  §  1  D.  28,  8.  cf.  1.  12  D.  3,  3); 
captio  actoris  propter  temp.  tractum  (1.  43 
§  6  eod.).  —  2)  maum,  ©trede,  ßanb* 
\txid)  (1.  23  C.  12.  50). 

Tradere,  1)  l^ingeben,  übergeben^ 
überliefern,  ^*  ^  ^^  ^^^*  ^*^  concubi- 
natum  alicaius  (1.  41  §  1  D.  23,  2);  iradi 
in  opus  publicum  (1. 10  pr.  D.  48,  19),  poenae 
(I.  11  §  2  D.  48,  8);  andliefern:  trad. 
latrones  (1.  1  §  26  D.  48,  18);  inöbef.  eine 
Sad^e  in  bie  factifd^e  (S^etaHiU,  ben  fört>erUd^en 
^epOemanbed  geben;  traditio,  Uebergabe 
einer  ©0(^e  in  t>m  *efi|  3emanbe«,  S3ejiJ» 
Übertragung,  ^au^tfädjltc^  in  ber  ^fu^t, 
um  i^m  mit  bem  Seft^  bad  (^gent^um  ober 
auc^  ein  ius  in  re  aliena  ^u  übertragen  (§  40 
ff.  1.  2.  1.  1.  20  C.  2,  3:  „Traditionibus 
et  u6ucapion%bu8  dominia  rerum,  non  nadis 
pactis  transferuntur'^J ;  incorporales  res  tra- 
ditionem  et  usucapionem  non  recipere  mani- 
festum est  (1.  43  §  1  D.  41,  1);  non  videtur 
tractu« (^Mrt'u«>,cui  11 8 possessio  per  locatio- 
nem  retinetur  a  venditore  (I.  17  D.  18,  6); 
videri  trabe»  traditaSf  quas  emptorsignasset 
(1.  14  §  1  eod.);  vina  tradita  videri,  cum 
claves  cellae  vinariae  emptori  traditae  fue- 
rint  (1. 1  §  21  D.  41, 2);  si  acervum  lignorum 
emero  et  eum  venditor  tollere  me  iusserit, 
simul  atque  custodiam  posuissem,  traditus 
mihi  videtur  (1.  51  eod.) ;  si  quis  rem  apud  se 
depositam  vel  sibi  commodatam  emerit  — 
pro  traditaerit  accipiendaj  sipost  emptionem 
apud  eum  remansit  (l.  9  §  1  D.  (>,  2.  cf.  1.  8 
D.  15,  1.  1.  62  pr.  D.  21,  2. 1.  9  §  5  D.  41,  1  ; 
„Interdum  etiam  sine  traditione  nuda  volun- 
tas  domini  sufficit  ad  rem  transferendam, 
veluti  si  rem,  quam  commodavi  aut  locavi 
tibi  aut  apud  te  deposui,  vendidero  tibi''); 
per  tradit,  accipercy  im  (SJegenf.  Uon  «tipulari 
(1.  33  §  2.  1.  37  §  6.  L  39.  63  §  2  eod. 
1.  12  §  3  D.  7,  1.  1.  14  pr.  D.  7,  8.  1.  16 
D.  44,  7.  1.  14  §  1.  1.  15  §  3  D.  49,  17); 
trad.  (vacuam)  possessionem;  traditio  (va- 
cuae)  possessionis  (1.  77  D.  6,  1.  1.  20  D. 
8, 1 :  —  ,pnto  usum  eius  iuris  pro  traditione 


possessionis  accipiendum  esse.''  1.  68  §  2. 
1.  78  §  1.  2  D.  18. 1.  1. 3  1 2  D.  19, 1.  1. 4  pr. 
D.  22,  1.  1.  18  §  2  D.  41,  2.  L  12  D.  43, 
16);  ususfructus  traditus,  im  ^egenf.  Don 
iure  consUtutus;  Servitutes  praediorum  per 
tradit.  constitutae  vel  per  patieutiam  (LH 
§  1  D.  6,  2.  1.  1  pr.  b.  7,  4.  1.  1  §  2  D. 
8,  3).  —  2)  bur(^  ©Ärift  ober  ßebre 
überliefern,  mittl^eilen,  lebren  (1.  2 
§  35.  47  D.  1,  2.  1.  10  D.  29,  7.  1.  4  §  3 
D.  33,  9.  1.  57  D.  40,  4). 

Traditio  f.  tradere  s.  1. 

Traduoere,  »o^in  bringen,  öcr* 
leiten  (Nov.  Th.  I[.  c.  1  Ä  4  I.  6). 

Traduotio»  gfortfc^affung  (L  3  C. 
Th.  5,  4).  ' 

Tragious,  bie  3:ragöbie  betreffenb: 
trag;  vestis  (1.  127  D.  50,  16). 

Tragoedus,  tragifc^er  ©c^anfpieler 
(1.  38  §  14  D.  21,  1). 

Trahere,  1)  jie^en,  \ä^Uppen,  fc^lei* 
fen,  i.  IB.  trab,  lapidem,  tignum  (I.  7  pr. 
D.  8,  3),  rota,  per  quam  aqua  trahitur 
(1.40  §  6  D.  18,  1);  itopi\äf:  trahi  ad  poe- 
nam  (1.  7  §  3  D.  48,  4),  in  servitutem  (1. 6 
D.  40,  12);  vüam  tr.  (Gai.  H.  244).  - 
2)  ]^in*ie^en,  öerfc^Ieifen,  üerjögern, 
5.  $.  f.  U.  a.  tardius  adire  hereditatem 
(l.  3  §  11  D.  40,  7);  trab,  condicionem 
(1.  23  §  1  D.  28,  5),  satisdationem  (1. 1  §  7 
D.  27,  8);  quadriennium  et  ulterius  trah. 
sponsalia  (1. 17  D.  23, 1) ;  per  appellationem 
trah.  exsecutiouem  sententiae  (1. 41  pr.  D.  22, 
1);  satis  diu  litem  traxisse  (1. 18  pr.  D.  48, 
16);  diu  negotium  tractum  (1.  64  D.  42,  1. 
1.  24  p.  49,  1).  —  3)  an  |i^  ober  nac^ 
fic^  }iel^en,  5. 16.  casus,  in  quibus  mea  res 
per  praevalentiam  alienam  rem  trahit  (1.  23 
§  4  D.  6,  1);  in  aedificiis  partes  reliqua  a 
vitiosa  parte  trahuntur  (1.  38  §  1  D.  39,  2). 
—  4)  fic^  ju^ie^en,  erleiben:  trah.  dam- 
num  (1. 57  D.  6, 1).  —  5j  ttwrauf  bejie^en, 
e  r  ft  r  e  (f  e  n,  a  u  d  b  e  q  n  e  n,  3.  $.  priores 
leges  trah.  ad  posteriores  (1.  26  D.  1,  3); 
quaedam  (constitutiones)  sunt  pei*sonales 
nee  ad  exemplum  trahuntur  (1. 1  §  2  D.  1, 4); 
mens  Scti  trahenda  ad  aliq.  (1.  30  §  4  D. 
40,  5);  trah.  verbum  ad  aliq.  (1.  3  §  3  D. 
24,  1).  —  6)  ableiten,  herleiten,  j.  «. 
unde  originem  trahit  aliquis  (1. 23  pr.  38  §  3 
D.  50,  1);  trah.  nomen  ab  aliqua  re  (1.  1 
§  1  D.  29,  1,  1.  1  pr.  D.  47,  15.  1.  111 
16.  50,  16).  — 7)abjie^en,  j.  "^.demedio 
trahendum  tempus  (1.  5  §  20  D.  36,  4).  — 
8)  trah.  reliqua,  einen  Slefk  toirten  (f.  rp- 
liquus). 

TraianopoUs,   @tabt  in  C^Uicien  (L   1 
§  11  D.  50,  15). 
Traianua,    römifc^er    ^{ec,    98—116 


Digitized  by 


Google 


Traicere — Transferre. 


561 


n.  C^.  0.  5  §  2  D.  34,  9.  l.  5  §  4  D. 
48,  13). 

Traicere,  1)  über  ben  fällig  ober  ba^ 
SKeet  fd^affcn,  überfcjcn,  übetf ol^ren, 
j.  ©.  traic.  vectores  (1.  5  pr.  D.  4,  9.  1.  1 
§  12  D.  14,  1);  pecuniam  traic.  in  pro- 
vindam  (l-  89  §  8  D.  26,  7.  cf.  1.  11  §  4 
D.  48,  13);  ponUmibus  tiaici  (L  38  D.  8, 
3).—  2)  hinüber,  ^inburdj  fül^ren  ober 
bringen,  tragen,  5.  B.  actus  ubi  armenta 
traic.  licet  (l.  12  D.  8,  3);  per  damum  tra- 
iectas  aquaeductus  (1.  29  §  1  D.  9,  2);  in 
scapham  traiectae  merces  navis  levandae 
causa  (1.  4  pr.  D.  14,  2).  —  8)  ^ernm«» 
geben:  vasa  etc.,  qiMe  circa  cenam  sdent 
traici  (1.  18  pr.  D.  33,  7).  4)  burc^  ©er» 
fcn  tobten,  burt^bo^ren  (§  4  I.  4,  3). 

Traleotioia  peetmia,  ein  auf  (Sfefal^  bed 
^I&ubigerd  über  ha»  Ttttx  pn  t>tt\tn» 
fenbeiS  (S^elbbartel^n  =  nauticum  faenm 
(1.  1  D.  22,  2:  ,Traiect.  ea  pecunia  est 
quae  trcms  mare  vehitur.^  1.  2  ff.  eod.  1.  2 
§  8  D.  13,  4.  1.  28  D.  44,  7.  1.  1.  4  C.  4, 
38);  traiect.  contractus,  ein  fold^er  ^ar* 
le^ni^öertrag  (1-  26  §  1  C.  4,  32). 

Traiectus,  Ueberfabrti»ort  (1.  2  §  2 
C.  1,  37). 

Trames,  beftintmter  9Beg,  $fab:  iti- 
ueris  tramites  custodiri  (1.  1  pr.  C.  Th.  9, 
23);  trofnfd^:  a  tramite  (catholicae  religio- 
nisj  deviare  0-  2  §  1  C.  1,  5);  ©eiten* 
10 eg:  per  alios  tramites  viam  liereditatis 

Setitionis  infringi  (I.  12  pr.  C.  3,  31);  btc 
Jcife,  9iorm  (1.  1  §  1  C.  1.  17). 

Tranquimtaa,  1)  Sdu^e  0.  8  C.  Th.  6, 
85).  -  2)  SWilbe,  ©nabe  (1.  1  C.  1,  20. 
1.  1  C.  12,  53). 

Trans,  über,  jcnfeiti?,  j.  ^.  trans  mare 
absens  (1.  199  D.  .50,  16). 

TransaotiO;  auc^  transaotuB  f.  trän- 
sigere. 

Transoendere,  1)  überfteigen: 
transcend.  muros  (1.  11  D.  1,  0).  —  2) 
auf ftetgen:  transcend.  ad  superiorem  gra- 
dum  (1.  2.  3  C.  Th.  6,  23).  —  3)  über* 
f (breiten*,  transcend.  praecepta,  vetita  (1. 
22  §  3  C.  Th.  6,   4.  1.  11  C.  Th.  16,   5). 

Transoribere,  transsoribere,  1)  ab« 
{einreiben:  in  transscrihendis  stipulationis 
verhis  errare  (1.  92  D.  50,  17).  —  2)  etwa« 
auf  gemanbcn  überfd^reiben,  fd^riftlid^ 
übertragen,  §.  85.  transcrib.  aJicui  fun- 
dum,  agri  plagam  (1.  12  D.  19,  5.  1.  41  § 
9  D.  32);  aes  alienum  hereditarium  in  se 
transcrib.  (l.  13  pr.  D.  16,  1);  ex  bonis 
alicuius  danationis  iure  transscriptum  in 
aliquem  (1.  3  C.  7,  75). 

Transcripttoius  f. 

Tranaoriptio ,  bie  naäf  älterem  ^ed^t 
einen  Sitteralcontract  begrünbenbe  (Sintra« 


gung  einer  6d^uIbforberung  in  ba« 
^ottSbud^,  toelftc«  jur  S^^  ^er  Sflepubttf 
oon  jebcm  orbentlic^en  ©ürger  über  feinere» 
machten  ©elbgefd^ftfte  gefü^jrt  würbe;  tran- 
scripticium  nomen,  eine  in  bad  $aud» 
hnA  eingetragene  ©d^ulbforberung 
(Gai.  III,  128—130.  133).  5)en  (»egenfaj 
bilben  bie  arcaria  nomina. 

Transoorrere,  1)  ablaufen,  Oon  ber 
3eit  gefagt:  anno  transcurso  (l-  ^  C-  10, 
72);  transcursio  s.  transcursus,  Ablauf 
ber  8ett  0-  27  §  3  C.  6,  28.  1.  14  pr.  C. 
Th.  6,  35).  —  2)  überf^jringen:  munerum 
ordo  trunscursus  (1.  182  C.  Th.  12,  1). 

Transducere  s.  tradneere,  1)  über 
ober  burc^  etwa«,  hinüber  fül^rcn, 
jiel^en,  leiten,  bringen,  ^,  83.  tradac. 
gregem  (1.  4  §  1  D.  8,  1);  per  domttm  tra- 
duc.  aquaeductum  (1.  11  §  ID.  6,  2);  per 
insulam  traducta  Ivnea  (1.  29  D.  41,  1); 
ex  fundo  alicuius  vites  traduc.  in  suas 
arbores  (1.  3  §  4  D.  43,  17);  in  provinciam 
traduc.  damnatos  (1.  31  §  1  D.  48,  19).  — 
2)  Oerwenli^n:  ad  alium  usum  traductus 
seryus  (1.  61  D.  82). 

Transferre,  1)  anber«  wol^in  bringen, 
fd^affen,  oericgen,  oerjejen,  §.  ©.  alibi 
8.  alio  transf.  corpus  terra  conditum  Q. 
39.  40  D.  11,  7.  cf.  L  3  §  4  D.  47,  12); 
alio  transf.  instrumerMm  (1.  4  §  5  D.  2, 
13) ;  rivum  posteaquam  ductus  est,  transf. 
non  licet  (1.  9  D.  8,  1);  transf.  domicilium 
(1.  8  §  9  D.  2,  15. 1.  20  D.  50,  1:  „Domic. 
re  et  facto  transfertur,  non  nuda  con- 
testatione*).  —  2)  anwenben,  0er* 
toenben:  ad  alium  usum  transf.  vasa 
(1.  206  D.  50,  16);  in  alios  usus  trans- 
latae  summae  Q.  96  pr.  D.  30).  —3)  über* 
tragen,  inSbef.  ein  SHed^t  ober  eine  8Ser* 
binblic^feit,  auf  Semanben  übertragen;  trana- 
latio,  Uebertragung,  5. 83.  non  vult  heres 
esse,  qui  ad  alium  transf.  voluit  hereditär 
tem  (1.  6  D.  50,  17.  1.  95  D.  35,  1);  transf. 
dominium,  proprietatem  (l.  1  §  1  D.  1,  19. 
1.  6  §  4  D.  39,  3.  1.  9  §  7  D.  41,  1); 
possessionem  (1.  6  §  6  D.  37,  10);  trans- 
latio  dominii,  possessionis  (1.  4  §  2  D.  4, 
7.  1.  33  §  1  D.  39,  5);  per  tacitara  fidem 
praedia  translata  (l.  15  §  2  D.  50,  1); 
ad  alium,  in  se  transf.  litem;  traoslatio 
litis  a.  17  pr.  27  D.  3,  8.  1.  4  §  1  D.  4, 
7);  transf.  iudicium  in  aliquem;  translatio 
iudidi  (l.  46  pr.  D.  3,  3.  1.  57  D.  5,  1. 
1.  15  D.  9,  4.  1.  45  pr.  D.  17,  1.  1.  33  D. 
46,  1.  1.  17  §  14  D.  47,  10);  actiones 
transf.  ad  emptorem;  translatio  actionum 
(1.  35  §  4  D.  18,  1.  1.  7  §  1  C.  7,  49); 
obligatio  translata  in  aliquem  (1.  5  pr.  D. 
26,  9);  alienam  obligationem  in  se  transf. 
(l.  1.  4  G.  4,  29);  transf.  venditionem,  bie 


36 


Digitized  by 


Google 


562 


Trans  figurare — Transire. 


tjcrtottfte  ©ac^e  ouf  ben  5Bcr!äufer  übertragen, 
Um  aurücfflcben  (1.  4  §  4  D.  18,  2.  1.  11 
§  10  D.  48,  24);  ad  heredem  suum  transf. 
querellam  (1.  6  §  2  D.  5,  2),  Ugatum  (1.  21 
D.  36,  1.  1.  4  pr.  5  pr.  D.  36,  2);  iniSbcf. 
ift  transf.  legatum,  translatio  legati  bcr 
tec^nifd^e  ^udbrud  für  bie  Ummanbluna 
eine«  »ermäd^tnif f e8,  |ci  eS  burc5 
Uebertrogung  ouf  einen  anbcrn^ono* 
rirten,  ober  bur^  SSerönberung  ber 
?perfon  beS  Dnerirtcn,  ober  be3  ©egen* 
ftonbeg,  ober  ber  Sßebenbcftimmungen 
(§  1  I.  2,  21.  1.  3  pr.  6  pr.  D.  34.  4: 
jt  Translatio  legati  fit  quattuor  modis:  aut 
enim  a  persona  in  personam  transfertur; 
aut  ab  eo  qui  dare  iussus  est  transfertur, 
tU  alius  det:  aut  cum  res  pro  re  datur  — 
aut  quod  pure  datum  est,  transfertur  sub 
condieione.^  1.  95  D.  35,  1);  transf.  iuris- 
dictionem  (1.  1  §  1  D.  1.  21). 

TranBfigurare,  umbilben  (1.  10  §  6 
D.  7,  4.  1.  13  §  1  D.  50,  16). 

Transfluere,  berfliefien;  Oon  ber  ^eii 
gefugt  (1.  5  §  1  C.  9,  27). 

Transformare,  untgeft alten,  um*' 
dnbern  Q.  13  §  7  D.  7,  1);  über* 
fe^en,  in  graecam  vocem  (1.  2  §  21  C. 
1.  17). 

Transfretare,  überfc^iffen  (1.  9  C. 
Th.  10,  19). 

TransfuLga,  UeberUufer  (1.  14  D.  4. 
6.  1.  51  pr.  D.  41,  1.   1.  3  §  6  D.  48,  8, 

1.  38  §  1  D.  48,  19.  1.  19  §  8  D.  49,  15). 
—  2)  (gntlanfener:  transf.  metalli  (1.  12 
§  17  eod.). 

Transfugere ,  au  ben  fjetnben  über«' 
laufen  (1.  3  §  11  D.  49,  16). 

Transfundere,  1)  untn)anbeln,  j.  iB. 
pristina  obligatio  transfusa  (1.  24  D.  39, 
6);   Ugatum   transfusum  (1.   1   §  8  D.  35, 

2.  cf.  1.  1  D.  33,  9).  —  2)  übertrogen: 
hereditas  in  eum  (sc.  heredem)  id  tantum 
iransfundit,  quod  est  hereditatis  (1.  1  §  15 
D.  47,  4). 

Transfusio,  Umtoonbelung:  prioris 
debiü  in  aliam  obligationem  traust.  (1.  1 
pr.  D.  46,  2). 

Transgredi,  1)  uorüberge^en  (1.  16 
§  6  D.  89,  4);  übergel^en  (1.  22  §  12 
D.  24,  3).  —  2)  überfc^reiten  (§  6  I. 
1,  2). 

Translgere^  1)  Einbringen,  Uer* 
leben,  5.  ®.  bene  transactum  matrimonium 
(1.  67  §  10  D.  31);  transactum  esse,  öon 
ber  Seit  gefogt:  Uerfloffen,  obgeloufen 
fein  a.  7  !>•  7,  4.  1.  37  D.  46,  1.  L  12 
§  12  D.  48,  5  1.  4  C.  7,  32).  —  2)  ob* 
mod^en,  erlebigen,  entfc^eiben,  j.  i6. 
pro  condicione  admittentium  coei'citione 
transigendum  (1.   1  D.   47,   21);    duriori 


sententia  transactum  de  existimatione  ali- 
cuius  (1. 13  §  7  D.  3,  2);  turetura7u2o  trans- 
actum negotium  (1.  31  D.  12,  2.  cf.  1.  21 
D.  4,  3).  —  3)  ein  jttjifc^en  mehreren  $er* 
foncn  ftrcitigeö  Slct^t^öcr^oltnig  burc^  gegen» 
feitigeS  gfottenloffen  öon  Änfprüc^en  feftfteuen, 
fic^  ijergleic^en  (1.  1  D.  2,  15). 

Transactio,  oud^  transactus  (L  2  C. 
2,  31),  jebe  SSereinborung  über  ein  Sdec^t^ 
k)erEäItnig,  in^bef.  über  ein  ungemiffed  ober 
ein  ftreitige«  9lcd^t^t)erEöttni6,  S  er  gleich 
(tit.  D.  2.  15.  C.  2.  4). 

Transilire,  überfpringen,  j.  93.  fossam 
(1.  3  §  18  D.  49,  16). 

Transire,  1)  über  ober  burc^  ettoo« 
geben,  5.  SB.  per  lubricum  Irans.  (1.  7  § 
2  Ij.  9,  2);   ius  transeundi  per  domum  (L 

6  D.  33,  3);  forma  aquaeductus,  quae  per 
agrum  transit  (1.  27  §  3  D.  7,  1);  vado 
transiri  posse  flumen  (l.  38  D.  8,  8).  —  2) 
uorübergel^en,  a)  an  einem  Ort:  quilibet 
transiens  (1.  7  8  3  D.  47.  2) ;  a  transeunte 
etiam  ignoto  emere  (1.  5  C.  6,  2);  b)  bon 
ber  Seit  gefogt;  f.  ö.  0.  praeterire  s.  1  (1. 
4  C.  4,  9).  --  3)  übcrfc^reiten:  trans. 
annum  XXV  (1.  5  §  1  C.  2,  52).  —  4) 
übergeben:  a)  fic^  toobin  begeben,  j.  ö. 
trans.  in  expeditionem  (1.  35  §  6  D.  4,  6), 
in  aliud  municipium  (1.  30  §  5  D.  32); 
jum  geinbe  übergel^cn,  f.  ü.  0.  trans fugert 
(1.  19  C.  8,  50);  b)  oorge^en:  itrans.  ad 
interdictum  (1.  1  §  1  D.  39,  11);  c)  Uon 
@incm  jum  Änbern  ge^en:  trans.  per 
muUos  dominos  (1.  2  §  9  in  f.  D.  37,  11); 
d)  in  einen  8«f*<in^^  ^^  ^^^  Slec^t^öer^ältniB 
übergeben,  j.  93.  trans.  in  aliud  s.  proprium 
nanien,   in  alium   contractum  (1.  1  §  4.  1. 

7  §  1.  2  D.  2,  14);  omnes  res  tnuis.  in 
novationem  possunt  (1.  2  D.  46,  2);  trans. 
(causam)  ad  condemnationem  (1.  16  §  6  D. 
20,  1);  e)  ouf  3cmonben  übergel^en,  über* 
tragen  n)erben,  j.  93.  obliaatio,  quae  in 
heredem  transit  (1.  32  pr.  D.  35,  2.  cf.  L 
76  pr.  D.  45,  1);  ad  heredem  trans.  querel- 
lam inoffic.  (1.  6  §  2  D.  5,  2);  quae  per- 
sonae  sunt  fprivüegiaj,  ad  heredem  non 
transeunt  (1.  196  D.  50,  17);  auctor  mens, 
a  quo  ius  in  me  transit  (1.  175  §  1  eod.) ; 
exceptionem  rei  iudicatae  a  persona  auctoris 
ad  emptorem  trans.  (1.  9  §  2  D.  44,  2); 
talis  condicio  (statuliberi),  ut  ad  emptorem 
transiret  (1.  54  §  1  D.  21,  2.  cf.  1.  6  §  7. 
1.  27  D.  40,  7);  si  paterfara.  adoptatos 
sit,  omnia  [quae  eins  fuerunt  tacito  iure 
ad  eum  transeunt  qui  adoptavit  (L  15  pr. 
D.  1,  7);  trans.  ad  aliquem  usumfructum 
(1.  18  D.  7,  4),  periculum  (1.  9  §  9  D.  12, 
1).  —  5)  übertreten:  trans.  legis  prae- 
cepta  (1.  un.  C.  8,  12),  quae  sunt  inter- 
dicta  (i.  1  C.  1,  24). 


Digitized  by 


Google 


Transitus — Trebellianum  Sctum. 


563 


Transitus,  1)  ^ntdf^anQ:  trans.  per 
partes  fundi  0-  23  §  3  D.  8,  3),  per  agrum 
vicini  (1.  14  pr.  C.  3,  34);  ^utc^matf  (^: 
qaod  o6  transitum  exercitm  confertur  ex 
fructibus  (1.  27  §  3  D.  7,  1).  —  2)  bog 
Sorübctgc^cn  an  einem  Ort  (1.  7  D.  40, 
2:  —  „plerumque  in  transüu  servi  manth 
müti  solent,  cum  aut  lavandi  aut  gestand! 
aut  ludorum  gratia  prodierit  praetor").  — 
3)  Uebergang,  5.  ^.  prius  a  scriptis 
(neredibus)  incipiatur,  deinde  trans.  fiat 
ad  eos  &d  quos  legitima  hereditas  per- 
tinet  Q.  70pr.  D.  29,  2);  transitum  facere 
(negotium)  ad  personam  procuratoris  (1.  20 
C.  2,  12). 

Transiimgere ,  in  ein  anbetet 
3o(^  f|)annen  (1.  38  §  8.  cf.  §  9  D. 
21,  1). 

Translabi,  ablaufen,  üetge^en  (1.  19 

C.  6,  30.  1.  3  C.  7,  37). 
Translaticie ,   leid^t^in,  5.  ^.   trans- 

lat.  munere  accusandi  defungi  (1.  1  §  6  D. 
48,  16). 

Translatio,  l)5ortf(^affuna,  Xtan««' 
pOtt,  J.  ©.  transl.  armorum  (1.  7  C.  11, 
10);  ptnsitationes  fiscalium  translationes- 
que  faciendae  (1.  3  C.  1,  3);  transl.  na- 
vicularia  (1.  18  C.  Th.  13,  5).  — 2)  Ueber. 
tragung  (f.  transferre  s.  3).  —  3)  ^len* 
berung,  J.  ».  fori  transl.  0-  12  C.  Th. 
13,  5). 

Translator,Ucbcrtrager/43erau6erer 
(1.  10  §  3  C.  7,  72). 

Transmarinus,  ienfeitd  bed  S^leeted, 
übetfccifc^,  5.  ib.  transmar.  negotiatio  (\. 
10  D.  40,  9),  dilatio  (1.  7  C.3,  11),  legatio 
(1.  3  C.  10,  65). 

Transmigrare,  fi(^  überfiebeln  (1.  1 

D.  50,  2). 

Transmissio,  1)  Ueberfd^icfung,  (Sin* 
fenbung:  transm.  gestorum  (1.  31  C.  Th. 
11,  30);  transm.  eorum  (qui  in  levioribus 
criminibus  rei  deteguntur)  ad  officium 
praefecti  annonae  (1.  6  C.  Tb.  9,  40;.  — 
2)  3:ran«»)ort  (1.  9  C.  12,  50.  l.  14.  17 

C.  Th.  1,  15).  —  3)  Uebertragung  (l. 
19  C.  6,  30). 

Transmittere,  1)  too^in  fc^iden,  ^t* 
manbtm  überjc^icfen,  j.  58.  transmitti  in 
opus  metalli  (1.  8  §  7  D.  48,  19);  ad  offi- 
cium praesidis  transmitt.  comprehensos  fu- 
gitivos  (1.  4  D.  11,  4),  libellos  (1.  73  D.  47, 
2);  ai  scrinia  transmitt.  refutatorias  (l.  6 
§  8  C.  7,  62);  attestationem  transmitt. 
alicui  0.  3  §  1  C.  4,  66).  —  2)  toeiter 
leiten,   5.  C  transmitt.  aquam  (1.  1  §  4 

D.  43,  21).  —  3)  übertragen,  §.  ©.  ad 
heredem  transtnittuntur  privilegia,  quae 
causae  sunt  (1. 196  D.  50,  17);  immunitates 
generaliter  ioibatae  eo  iure,  ut  adposteros 


transmitterentur  (1.  5  D.  50,  6);  (u2  succes- 
sores  transmitt.  bona  (l.  1  §  4  D.  48,  17); 
ad  heredem  transmitt.  legatum  (1.  2  D.  33, 
2.  L  19  D.  33,  5.  1.  4  §  1  D.  36,  2), 
bonorum  possessionis  heneficium  (i.  4  %  S 
D.  37,  4),  actionem  (1.  7  D.  5,  2);  poenae 
persecutio  transmissa,  quasi  lite  contestata 
cum  mortuo  fl.  33  D.  44,  7);  ad  heredes 
suos  transmitt.  suceessionem;  in  suam 
posteritatem  transmitt.  heräitatem\  in 
liberos  suos  transmitt.  derelictam  stbi  here- 
ditariam  portionem  (I.  7.  19  C.  6,  30.  1. 
un.  C.  6,  52).  —  4)  überfe^en,  über* 
ge^en:  non  transmittenda  aUegatio  (1.  1 
§  26  D.  48,  18);  necessaria  res  transmissa 
(l.  6  §  1  C.  7,  62).  —  5)  noÄfeben:  fa- 
cinus  pactiane  transmissum  (1.  3  C.  7, 
13).  —  6)  transmitti,  ablaufen: 
tempus   transmissum  (1.  4  C.  7,  32.  1.  3 

C.  7,  35). 

Transponere,  übertrogen,  §.  ©.  ius 
emphyteuticum  transpon.  ad  aliquem  (1.  8 
§  3  C.  4,  66). 

Transportare,  Weiter  tragen,  beför* 
bern  (L.  11  §  3.  1.  25  §  7  D.  19,  2). 

Transveotio,  3:ron«port  (1.  1  C.  10, 
49.  1.  4  C.  11,  2). 

Transvehere,  1)  fortjt^offen  (1.  3  §  4 

D.  47,  12.  1.  6  C.  10,  16).  —  2)  tran»- 
vehl  equo,  üorüberreiten  (l.  2  D.  2,  4). 

Transversarius,  toa^  dmtm  in  bie  Cluere 
fommt,  tt)ibrig,  unüermutbet  (1.  27  pr. 
D.  19,  2). 

Transversus,  quer,  Jc^rdg:  transv. 
contignatioy  Duergebölf  (1.  47  D.  39,  2); 
transv.  linea^  bie  Seitenlinie  ber  85er* 
toonbtfd^ft  (Paul.  IV.  11  §  2);  ex  trans- 
verso,  ©eitenüertoonbtfc^oft  (f.  la- 
tus s.  b). 

Transvolare,  üorüber fliegen  (1.  44 
D.  41,  1). 

Trapetum,  Oliüenpreffe,  Delfelter 
(l.  19  §  2  D.  19,  2). 

Trapesita,  ®elbh)e(^dler  (1. 12  §  3  C. 
12,  57). 

Trapezophorum,  ^^ifdbtrdgcr,  ©to* 
tuen  u.  bgl.  (1.  3  pr.  D.  38,  10). 

Trebatius,  ^unft  au  9(nfong  be«  8.  So^r^. 
u.  c.  a.  2  §  45  D.  1,  2). 

Trebellianum  Sotum,  ein  unter  ^exo 
(Annaeo  Seneca  et  Trebellio  Maxime  Con- 
sulibus)  tjerfagter  8enotdbef(^lug,  toelc^er  be* 
ftimmte,  boj  mit  ber  9leftitution  einer  here- 
ditas fideicommissaria  bie  erbfc^oftlid^ 
flogen  foh)0]^I  octit)  aU  pa\[it>  ouf  ben  ^bei« 
commiffor  übergeben  foHten  (tit.  D.  86,  1.  C. 
6,  49.  §  4  ff.  J.  2,  23);  bo^er  Trebellianus 
fideicommissarius  =  cui  ex  Trebell.  Scto 
restitnitur  hereditas  (1.  15  §  1  D.  86,  8. 
cf.  1.  2  §  19  D.  41,  4).  . 


36* 


Digitized  by 


Google 


564 


Trecenti — Tricliniam. 


l 


,  Treoenti,  brei^unbftt,  5.  9.  trec. 
asnum  poena  (Gai.  III,  223). 

Tredeoi^n,  irei^eJ^n  (1.  47  pr  D. 
2,  14). 

Tremissis»  eine  ^O^iht^e,  ben  btttten  Tf^l 
etned  solidus  ent^altenb  (1.  16  §  16  C.  12, 
37.  1.  3  C.  12,  39). 

Trepldare,    1)    jittetn    (1.   2   C.   Th. 

9,  3).   -  2)  toanUn  (1.  12  §  1  C.  Th. 

10,  10). 
Trepldatio,    «ngft,    «enflplic^feit, 
B.  im  (S^egenf.  t)on  constantia  (1.  10  §  5 
.  48.  18). 
Tres,  btei,  5.  9.  tria  onera  tutelarum 

dant  excaeationem  (1-  3  D.  27,  1);  tribus 
edicHs  propositis  vel  ttno  pro  tribu8  — 
litteris  evocari;  tres  denuntiationes  (1.  53 
§  1  D.  42,  1.  1.  9  C.  7,  48). 

Trevirortim  oivitas»  bie  ©tabt  %titx, 
(1.  11  C.  Th.  18,  3). 

Triboniantui ,  oerül^mtet  Sutiß  unter 
Sttpinian  (L  2  pr.  §  9.  11.  17  C.  1.  17). 

Tribuere,   1)   unter    meiere   $er{onen 

t)ertlbeilen,    jur    gemeinfomen    SSer* 

beilung  bringen,  ttnrb  ini^bef.  t)on  ber 

ÜBert^eilung  einei»  ^um  ^anbetöbetrieb  gege^ 

benen  ^ecufiunt  unter  bie  Gläubiger  beffelben 

lefagt  G-  5  §  1.  5.  9  ff.  1.  7  §  1.  2.  1.  9 

)  2.  l.  12  D.  14,  4);  tributio,  »ertl^ei- 

ung  eines  folc^en  $eculium  (1.  5  §  16.  19 

eod.  ,  Tributio  fit  pro  rata  eius  quod  cui- 

qne  debeatur^);  in  tributum  vocari,    t>on 

wt&ubigem  gefagt,  totld^  an  ber  IBert^eilung 

%fyal  nebmen  (1.  1  pr.  5  §  6.  15.  18  eod. 

1.  1  §  20  D.  14,    1);    in  tributum  venire, 

bon  ben   merces  peculiares   gefugt,   toeld^e 

jur  »ertljeilung  fommen  (l.  5  §  11.  17  oit.); 

tributoria    actio,    bie    dhttf^ftbipungdflage 

gegen  ben  $erm  ober  IBater,  ber  ftd^  bei  ber 

iSert^  iinng  ber  merces  pecul.  eined  dolus 

fd^ulbig  gemod^t  (tit.  D.  cit.  §  3  I.  4.  7). 

—  2)  beitragen,  beifteuern:   tributum, 

a)  öeitrag  (1.  2  §  2  D.  14,  2;  —  .placuit 
Omnes,  quorum  interfuisset  iaoturam  fieri, 
conferre  oportere^  quia  id  tributum  —  ob- 
eervatae  res  deberent"  (1.  4  pr.  eod.:  — 
Mctus  in   tributum  nave   salva   venit"); 

b)  öffentlid^e  Slbgabe,  ©teuer,  fotool^I 
ftopf«  aU  (Shninbpeuer  (1.  42  D.  2,  14.  1. 13 
§  6  D.  19,  1.  1.  18  D.  25,  1.  1.  32  §  9  D. 
83,  2.  1.  1  §  1  D.  39,  4.  1.  1  §  20  D.  48, 
18.  1.  46  §  5  D.  49,  14.  1.  8  pr.  1.  8  §  7 
D.  50,  15>;  in  berfelben  ^ebcutung  toirb  an(^ 
trOmtto  gebraucht  (1.  52  §  2  D  2,  14.  1. 
18  §  23  D.  .^0,  4);  tributariu»,  auc^  trxbu- 
torius,  bie  Steuern  betreffenb,  §.  ©. 
tribut.  causa  (1.  4(^  §  5  D.  49,  14);  ratio 
(1.  10  C.  5,  62),  functio  (l.  4  C.  7,  65), 
exactio  (1.  8  C.  6,  2);  fkeuerbar:  tribut 
praedium  (§  40  I.  2, 1) ;  atö  Subst.  bebeutet 


tributarius  einen  Steuert^flid^ttgen  (l- 1 
§  15.  1.  2  §  11  C.  1,  27).  -  3)  ert^eücn, 
k>er{e4l^en,  getoft^ren,  5.  IS.  ius  suum 
cuiqoe  trib.  (1.  10  D.  1,  1);  trib.  exceptio- 
nem  (1.  2  §  1  D.  2,  11),  actionem  (\.  28 
D.  3,  3.  1.  9  pr.  D.  3,  6.  1.  60  pr.  D.  7. 
1),  aud^  f.  b.  a.  cedere  actionem  (I.  2  §  3 
D.  18,  4);  sibi  trib,  fi(^  beilegen,  an* 
maften  (1-  14  C.  Th.  9,  42). 

Tribunal,  bie  Sü^ne  auf  bem  go« 
rum,  too  ber  $rfttor  ^u  Gericht  fag,  §.  9. 
pro  tribun,  sedentem  adire  (1.  7  pr.  D.  4, 
1);  pro  tribun.  cognoscere  (1.  2  D.  42,  1); 
bonorum  possessio,  quae  causae  cognitionem 
pro  tribun.  desiderat  s.  quae  pro  tribun, 
datur,  bn  (S^egenf.  t>on  quae  de  piano  peti 
potuit  (1.  2  §  1.  2  D.  38,  16.  cf .  L  3  §  8 
D.  37.  1);  pro  tribun.  petere  0.  4  §  8  D. 
39,  2),  postulare  (l.  1  §  8  D.  48.  16), 
audiri  atque  damnari  (1.  18  §  10  D.  48, 
18),  respondere  aut  defendi  (1.  23  §  3  D. 
49,  1);  bal^er  <S) ericfit,  ).  9.  iudex,  qoi 
tribunali  praeest  (\,  1  D.  5,  1);  a  tribun, 
abesse  (1.  51  §  5  D.  40,  5);  intrare  campe- 
tentis  iudicis  trib.  (1.  6  Cf.  8,  48);  divisit 
tribunal.  actionem  inofficiosi  testamenti 
perferre  (l.  76  pr.  D.  31). 

Tribunatus,  Sürbe  eined  tribunus, 
a.  25  D.  29,  1.  1.  1  C.  1.  30.  1.  18  C.  6, 
21.  1.  2  C.  12,  17). 

Tribrmioia  lex,  ein  t)om  tribunus  ce- 
lerum  beantragtet  <!(efe|:  exacti  reges  lege 
tribun.  (1.  2  §  3.  cf.  8  15  D.  1,  2). 

Tribunus,  »orgefejter,  »orjte^er, 
<J^|ef/  «efe^U^aber,  Dberft,  j.  Sd.  trib. 
ceterum,  qui  equitibus praeerat  0*  2  §  15.  19 
D.  1,  2);  tribuni.  pUbis,  »olfi^tribun 
(§  34.  ct.  §  20  eod.);  tribuni  müitum  con- 
sulari  potestate  (1.  25  cod.);  trib.  »1001««^ 
legionis,  numeri  (1.  20  pr.  25  D.  29,  1.  L 
12  §  2  D.  49,  16.  1.  9  C.  3,  28.  1.  11.  13 
"  1  C.  12,  35.  1.  8  C.  12,  37.  L  1  C. 
2,  42);  tribuni  praetoriam  (1.  13.  14 
C.  12,  23.  1.  4  C.  12,  54),  sdwlarum 
(1.  un.  C.  12,  11),  notariorum  (L  2  pr.  C. 
12,  7). 

Tribus,  Vibtl^ eilung  bed  römifc^en  SoIB 

2  §  20  D.  1,  2);  aud^  ©teile  in  einer 

immten  Claffe  ber  römift^en  ©ürger,  »omit 
gettifle  IBort^eile  berbunben  maren  (1.  35  pr. 

Tributarius ,  tributorius ,  tributio, 
tributum  s.  tribuere, 

Trioesimus  f.  trigesimus. 

Triolinaria  vestimenta»  *S>tdtn  fiber 
bad  tridinium,  @|)eifetei)pid&e  d.  20  D. 
33,  5). 

Trielinium,  Saaerßfttte  um  bie 
©peifetafel,  fomiebie  6i)eifetafel  felBfl, 
}.  Sß,  tridi.   stemere  (f.  b.  SB.  s.  2.);  in 


Digitized  by 


Google 


Triduum — Tubarius. 


565 


tridinio  praesto  esse  (1.  12  §  82  D.  38,  7); 
aud^  ©^cifeaimmer  (1.  19  pr.  28  D.  8,  2. 
1.  12  C.  6,  35.  l.  5  C.  9.  19). 

Triduum,  3ettraum  ober  grift  öon 
btei  Sagen  (1-  10  D-  48.  1). 

Triennium,  geitrautn  üon  brei 
3a^ren  (1.  3  §  5  D.  33,  1). 

Triens,  ber  britte  Zf^exl  eine«  Ä«, 
4  unciae  (§  5  I.  2,  14);  über^au^)t  Vt  eine« 
(Sanken,  §.  ©.  triens  praediorum  (1.  86  D. 
85,  2);  trientes  tisurae,  8infen,  toüdft  Vs 
ber  centesima,  alfo  4  $rocent  iftMi(|  be* 
trogen  0-  3  §  2  eod.  1.  7  §  10  D.  26,  7. 
I.  3  §  1  D.  27,  4.  L  26  I  1  D.  36,  2). 

Trierarohus,  ©efe^lSl^ober  eine« 
3)reiruberer«  (1-  ™-  §  1  !>•  37,  13). 

Trlfariam,  breifa(^:  trif.  dividet'e  (1. 
18  §  28  D.  50,  4). 

Triga.  ®reigef»)onn  (1.  38  §  14  D. 
21,  1). 

Trlgemini,  ^Jriinnge  (1.  137  D. 
50,  16). 

Trig^esimus,  breigigfter,  §.  ©.  intra 
diem  trig.  (1.  7  §  1  D.  39,  4). 

Triginta,  breigig,  j.  ö.  trig.  annorum 
maior,  minor  servus  (Gai.  I,  17.  18. 
29,  31). 

TrimatiLs,  tlUer  t»on  brei  Igabren 
(Vat.  §  321). 

Trimus,  einen  fteitiföttm  öon  brei  ^affxtn 
umfaffenb,  breijä^rig:  anniM,  bima,  trima 
die,  in  1,  2,  3  Sabren  (1.  19  pr.  30  pr.  49 
§  1  D.  30.  1.  3  §  5  D.  33,  1.  1.  54  D.  35, 
1.  1.  3  §  13.  14  D.  40,  7);  maior  trimo, 
über  3  gfal^re  alt  0-  9  0.  8,  46). 

Trinepos,  trineptis,  ber  filnfte  (gnlel 
abmftrt«  =  adnepotis  adneptis  filiiM, 
ßia  (1.  3  pr.  10  §  17  D.  38,  10). 

Trinitas,  ^reieinigfeit  (1*  1  V^-  0. 
1,  1). 

Trinoctium,  brei  9^ft(^te  (Gai.  I,  111: 
•—  si  qua  nollet  eo  modo  (sc.  usu)  in 
manom  mariti  con venire,  ut  quotannis  iri- 
noctio  abesset,  atque  ita  usum  cuiusque 
anni  interrumperet*). 

Trinus  =  temus,  brei  (Paul.  V,  5  A. 
§  7  1.  8  C.  7,  43). 

Tripartitus  s.  tripertitus,  au«  brei 
Steilen  befte^enb:  ius  trip.  (§  3  I.  2, 
10.  I.  1  §  2D,  1,  1);  audb  f.  t>.  a.  triplex: 
trip.  divisio  (1.  60  pr.  D.  35,  1) ;  tripertita, 
eine  @(^rift  be«  guriften  @e|tu«  9(eUu«  (f. 
Aelius). 

Triplex,  breifac^,  j.  ©.  tripl.  divisio 
a.  18  pr.  D.  50,  4). 

Triplicare,  üerbreifad^en:  iUatio 
triplicata  (1.  8  C.  Th.  7,  13). 

Triplioatio,  bic  (ginrebe  be«  Älöger«  gegen 
bie  ^upli!  be«  9enagten,S:ri))Iif  (i.  2  §  3 
P,  44,  1). 


Triplum,  ba«  ^reifadje,  j.  ©.  tripli 
condemnatio,  poena  (1.  14  §  9.  10  D.  4^  2. 

1.  9  §  6  D.  39,  4). 

Tristis,  traurig,  j.  58.  aliquid  pro- 
nuntiare  triste  (1.  1  §  2  D.  2,  10);  au(^ 
ungünftig:  sententiam  tristem  pati  (1.  15 
D.  49,  1). 

Tristitia,  Xraurigfeit  0. 17  C.  8,  50), 
auc^  (Strenge:  trist,  iudicum  (1.  2  §  6  C. 

2,  58). 

Tritavus,  tritavia  =  patris  et  matris 
atavus,  atavia  (1.  10  §  17  D.  38.  10). 

Triticiaria  condictio,  bie  Q^onbiction, 
meldte  auf  anbere  Sad^en  al«  baare«  ®elb 
gerichtet  ift  (tit.  D.  13,  3). 

Tritioum,  ©eiaen  (1.  52  D.  17,  1). 

Tritus,  gerieben,  jerrieben:  triti 
conchylii  ardor  (1.  6  C.  1,  23);  gebrofc^en: 
tritum  frumentum  (1.  13  D.  7,  4);  abge- 
rieben, abgenu|t:  res  tritas  corruptasque 
reddere  (1.  29  8  7  D.  9,  2);  vestimenta 
trita,  im  ©egenf.  bon  nova  (I.  6  D.  6,  1); 
biel  gebrandet  ober:  gerieben,  gemanbt, 
mancipia  trita.  im  Segenf.  t)on  nidia  (1. 
37  D.  21,  1). 

Triumphalis,  faiferlid^,  }.  9.  scita 
triumph.  (1.  5  C.  Th.  11,  31);  and^  »e- 
^eidjnung  einer  Sflangflaffe  ber  $rfttoten, 
tertia  praetura^  triwnnphcdis  (1.  5C.  Th.  6, 4). 

Triumviri,  ein  Kollegium  bon  brei 
©eamten:  a)  monetaks  (f.  b.  ©.);  b) 
capitales  ^qui  carceris  custodiam  habe- 
rent*  (1.  2  §  30  D.  1,  2);  c)  nocturni  (1. 
1  B.  1,  15:  «Apud  vetustiores  incendiis 
arcendis  triumv,  praeerant,  qui  ab  eo  quod 
excubias  agebant  nocturni  dicti  sunt*). 

Trochlea  {.  cocUa, 

Trudere,  loobin  poften,  brftngen:  in 
metallum  trudi  (1.  6  C.  Th.  12,  1). 

Trulla,  (Bä^bp\*  ober  XrinIgefftB  0- 
13  pr.  D.  33.  7). 

Trutina,  ÜBage  (1.  18  pr.  eod.). 

Trutinare,  tt^dgen,  abmAgen:  aequa 
s.  una  eademque  lance  trutin.  (l.  12  §  2c. 
C.  4,  1.1.  IOC.  5,  27);  ertoftgen,  |)rüfen: 
trutin.  causam,  appellationem  (1.  14  18  C. 
3,  1). 

Tryphoninus  (Claudius),  ^uxi\t  unter 
@eptimin«  Seberu«  unb  ^(ntoninn«  C^racalla 
(1.   44  D.  27,   1.   1.    39  D.   48,   19.   1.  1 

C.  1,  9). 

Tu,  btt,  ).  B.  tmde  tu  ülum  vi  deiecisH 
—  iudicium  dabo  (1.  1  pr.  D.  43,  16); 
quod   tu  aut  tuorum  quis  fecit   (1.  5  §  8 

D.  43,  24);  si  ego  tiSi  mandavero  —  tu 
alii  —  teneberis  tu  et  ille  (1.  6  eod.);  si 
tua  tantum  gratia  tibi  mandem  —  nuUa 
obligatio  nascitur  Q.  2  pr.  §  6  D.  17,  1). 

Tubarius,  »erfertiger  bon  ?:rom- 
ptttn  (1.  7  P.  50,  6). 


Digitized  by 


Google 


566 


Tubero — Turbator. 


Tubepo,  ber  ^amt  jtocicr  Suriften:  a) 
eine«  in  bct  crftcn  ^ftlftc  bcS  7.  S^^r^.  u-  c. 
lebcnbcn  (§  40  I.  1,  2);  b)  eine«  ©c^ülcrö 
bcS  Dpud  (§  46  cod.). 

Tubulus,  tubus,  SRö^rc  (l.  13  pr.  D. 
8,  2.  1.  1  §  6  D.  43,  23). 

Tucca,  f.  Äufidius. 

Tueri,  fd^üjen,  ücrtl^cibigcn,  5.  33. 
tueri  eum,  gut  sua  sponte  se  def ender e  ne- 
quit  0-  1  pr.  D.  26,  1);  tuendi  dumtaxat, 
non  etiam  idciscendi  causa  vira  inferre  (l. 
45  §  4  D.  9,  2);  tueri  aliquem  de  vi 
Tiostium  (1.  9  §  1  D.  4,  2) ;  tueri  ins  suum, 
non  iniuriam  comminisci  (1.  1  §  2  D.  43, 
24);  nuntiatio  publid  iuris  tuendi  gratia 
(1.  1  §  16.  cf.  1.  5  §  9  D.  39,  1);  inter- 
dicta  sui  iuris  vel  officii  tuendi  causa  (1. 
2  §  1  D.  43,  1);  interdictum  tuendae  Uher- 
tatis  causa  (1.  1  §  1  D.  43,  29),  ad  tuen-, 
das  Servitutes  pertinens  (1.  1  §  1  D.  43, 
19);  tueri  causam  suam  (1.  10  §  3  D.  2, 
13);  se  tueri  aequitate  iudicis  (1.  8  §  8  D. 
D.  17,  1),  exceptione  (1.  46  §  1  D.  23,  3. 
1.  39  D.  24,  1.  1.  13  D.  34,  3.  1.  7  pr.  1. 
9  D.  44,  4);  actione  vel  exceptione  tuendus 
(L  16  D.  8,  5.  1.  41  D.  41,  1);  praescri- 
ptio  quinque  annorum,  quae  statum  de- 
functorum  tuetur  (1.  2  §  2  D.  40,  15); 
aufredet  erholten:  praetor  voluntates 
defunctorum  tuetur;  voluntas  testatoris  ex 
bono  et  aequo  tuebitur  (1.  17  D.  28,  3. 1. 
1  pr.  D.  29,  4);  in  6tanb  erhalten; 
aliud  est  tueri  quod  accepisset  in  novum 
faceret  (L  44  D.  7,  1);  tueri  res  dotales 
(1.  15  D.  25,  1);  für  cttoaS  forflcn,  cttoa« 
bcjorgcn,  öcrtoaltcn,  j.  ©.  sua  negotia, 
rem  familiärem  tueri  non  posse  (pr.  I.  1, 
23.  1.  15  D.  33,  1) ;  tueri  bona,  ne  dilapi- 
darentur  (1.  1  pr.  D.  26,  4);  consilio  et 
opera  curatoris  tueri  debet  non  solum 
Patrimonium,  sed  et  corpus  ac  salus  furiosi 
(1.  7  pr.  D.  27,  10);  erhalten,  crnäl^rcn 
(L.  20  pr.  21  D.  15,  3.  1.  31  §  8  D.  24,  1. 
1.  1  §  2  D.  27,  3.  1.  12  D.  32). 

Tugurium,  ^ütte  (1.  6  §  1  D.  8,  3.  1. 
180  D.  50,  16). 

Tuitio,  ©c^uj,  ^ftlf c,  J.  ©.  valere  per 
praetoris  tuitionem,  non  ipso  iure  (1.  1  § 
5  D.  27,  6);  per  tuiU  praetoris  habere 
usumfructum;  tuitione  praetoris  constitutus 
ususfr.  a.  1  pr.  D.  7,  4.  1.  9  §  1  D.  7,  9); 
tuitio  müitaris  (1.  1  C.  1,  46). 

Tultor,  «cfd^üftcr  (1.  1  §  1  D.  26,  1). 

Tum,  bann,  alSbann  (1.  33  D.  26,  2. 
1.  4  I  1  D.  34,  1.  1.  4  §  1  D.  35,  1.  1.  28 
§  2  D,  36,  1);  hamaU,  im  (äJegenf.  üon 
nunc.  0-  10  §  3  D.  2,  13). 

Tumidus,  aufgebläl^t:  superbiae  fa- 
stidio  tumidus  (1.  12  §  1  0.  1,  14). 


Tumor,  ®cf(^toulp  (1.  27  §  17  D.  9, 
2.  1.  14  §  8  D.  21,  1). 

Tumultuarius,  fd^nell  ^ufammenge* 
rafft:  tumult.  ornamenta  comparata  (L  6 
D.  14,  2). 

Tumultuosus,  lärmenb,  tumul' 
tuarifc^,  ).  33.  conventicula  tumult.  (1.  15 

C.  1,  3). 

Tumiütus,  1)  ÖJctümmcI,  5:umult 
a.  1  §  1.  1.  18  D.  16,  3.  1.  1  §  1  D.  48, 
4.  1.  23  D.  50,  17).  —  2)  ©cräufd^  = 
strepitus:  capitalium  criminum  tumultu  in- 
cessere  aliquem  (1.  1  C.  Th.  9,  6). 

Tuno,  1)  bamal«,  ju  jener  3eit,  }.  ©. 
yeteres,  qui  tunc  iura  condiderunt  (Gai. 
IV,  30);  actiones,  quas  tunc  habuit,  cum 
incideret  in  edictum  (1.  3  §  6  D.  2,  2) ;  in 
eadem  causa  eum  exhibere,  in  qua  tunc 
est  donec  iudicium  accipiatur  (1.  1  pr.  D. 
2,  9);  iam  tunc,  cum  s.  ex  quo  etc.  (f.  iam). 

—  2)  bann,  aUbann,  j.  ©.  de  peculio 
teneri,  quod  tunc  erit^  cum  res  iudicatar 
(1.  35  D.  46,  1);  si  con&nl  factus  fuerit, 
tunc  ex  hoc  die  etc.  (1.  126  pr.  D.  45,  1) ; 
tunc  accipi,  impetrari,  admitti  etc.  — 
cum  etc.  (1.  2  D.  2,  6.  1.  8  §  6  D.  2,  8. 
1.  4  §  2.  1.  8  pr.  D.  2,  13.  1,  3  D.  26,  9); 
tunc  cum  primum;  tunc  primum,  cum  etc. 
(I.  18  §  1  D.  3,  5.  1.  68  D.  23,  3);  tunc, 
quoties  etc.  (1.  13  D.  4,  2);  «t  —  tunc  (1. 
17  pr.  D.  22,  1.  1.  29  pr.  D.  28,  2.  1.  81 
§  1  D.  28,  6).  —  3)  fobann,  l^icrauf, 
ff.  ©.  posteaquam  —  tunc  (1.  9  pr.  D.  4, 
2);  ante  —  et  tunc  (1.  42  D.  50,  17);  tunc 
deinde  (f.  b.  SB.  s.  a.)  —  4)  bctgcftalt,  in 
fo  tocit:   tunc  verum  esse,   ut  etc.  (L  18 

D.  47,  2). 

Tunica,  Untctfletoonb  unter  bte  Xoga 
a.  1  §  1  D.  18,  1.  1.  23  §  2.  1.  38  §  1  D. 
34,  2). 

Tupba,  1)  Getümmel  (1.  4  §  3  D.  47, 
8:  —  „turbam  muUitudinis  hominum  esse 
turbationem  et  coetum.  ^^  1.  3  pr.  D.  48,  6). 

—  2)  ©d^toarm,  SKcnge  (L  2  §  9.28  D. 
1,  2.  1.  1  §  35  D.  29,  5). 

Turbare,  ftörcn,  in  Unorbnnng 
bringen,  üertoirren,  5.  33.  turb.  rationem 
(1.  1  §  5  D.  11,  3);  unruhig,  beftürjt, 
fc^eu  machen  (1.  27  §  34  D.  9,  2.  1.  43 
pr.  D.  21,  1.  1.  5  §  6  D.  41,  1);  aer- 
ftören:  signa  turbata  a  testatore  (1.  22 
§  3D.  28,1);  anfechten:  t\jrh.  testamenta 
(1.  8  pr.  D.  37,  4). 

Turbatio,  Scrtoirrung,  ®ctoirt,  @c- 
toü^I  (1.  4  §  3  D.  47,  8);  öerttnrtenbe  «er. 
mifc^ung:  propter  turbationem  sanguinis 
vir  elugeri  solet  G-  H  §  1  D-  3,  2). 

Turbator,  ©tötet  turb.  pacis  (L  16  § 
1  P.  49,  16). 


Digitized  by 


Google 


Turbide— Tutor. 


567 


Turbide  (adv.),  unorbcntlid^:  turb. 
res  acta  (h  b  %2  C.  Th.  8,  15). 

Turbidus  (adi.),  trübe,  f d^mujig:  turb. 
caenum  (L  13  C.  Th.  7,  1). 

Turbo,  ©irbeltoinb  (§  3  I.  3.  23). 

Turbulentus  (au(^  turbulens),  ftür« 
mif(^,  lörmcnb,  bic  ffinf^t  ober  Drb* 
nung  ftörenb,  j.  ©.  turbulentis  (turbu- 
lentibus)  adclamationibus  popnlarium  se 
accommodare,  seditiose  et  turbulente  se 
gerere  (1.  28  §  3  D.  48,  19);  turbul.  mi- 
nisterium  exsecutionis  (1  im.  C.  11,  72); 
nihü  temptare  turbulentum  legibusque  con- 
trarium  (1.  6  C.  1,  11). 

Turiflcare,  9EBei^rou(^  opfern  (1.  12 
§  2  C.  Th.  16,  10). 

Turma,  ©c^toabron  (1.  8  C.  Th.  7, 13). 

Turmarii,1Beamte  für  bieigin^ebung 
ber  «ccruten  (l.  2  §  1  C.  12,  28). 

Turpare,  f  d^  d  n  b  e  n  (1.  8  §  1  C.  Th. 
8,4). 

Turpilllanum  Sotum,  ein  unter  'Sltxo 
öerfo6ter  ©enotöbcjc^luj,  metc^cr  bie  Xcrgi- 
öerfation  ber  Slnfläger  mit  ©träfe  bcbrofte 
(tit.  D.  48,  16.  C.  9,  45). 

Turpis,  (adi.),  turpiter  (adv.),  fd^ftnb» 
üäi,  Jc^impflic^;  turpitudo,  ©c^önb* 
lic^teit,  ©d^anbe,  @^impf,  §.  ©.  rei 
ti^pis  nuUum  mandatum  est;  propter 
turpititd,  mandati  nihil  mandati  iudicio 
consequi  posse  (1.  6  §  3.  1.  22  §  6  D.  17, 
1);  ob  turpem  rem  s.  causam,  turpiter  dare, 
promittere,  accipere;  turpitudo  dantis,  ac- 
cipientis  (1.  1.  3.  4  §  2.  3.  1.  8.  9  pr.  D. 
12,  5.  l.  5  D.  27,  3.  1.  9  D.  44,  4);  turpis 
quaestus;  turpiter  quaesitum  (1.  16  §  2  D. 
4,  2.  1.  51  D.  24.  1.  1.  8  D.  48,  2);  turpia 
lucra  heredibus  quoque  extorqueri  (1.  5 
pr.  D.  3,  6);  pacta,  quae  turpem  causam 
continent  (1.  27  §  4  D.  2,  14);  turpiter 
pacisci  (1.  3  §  2  D.  2,  6);  turpis  stipulatio 
(1.  1  §  5  D.  4,  3),  institutio  (1.  9  §  1  D. 
28,  2),  condicio  (1.  29  §  2  D.  29,  1.  1.  112 
I  3  D.  30.  1.  20  D.  35,  1.  1.  65  §  7  D. 
36,  1);  turpia  legata  (1.  54  pr.  D.  30); 
actio  turpis  =  famosa  s.  4  (1.  56  D.  17, 
2);  turpis  persona,  hmno,  Wer  fid^  burc^ 
id^Ie(^te  ^anblungS*  ober  SebenStoeife 
befd^impft,  Deräc^tlid^  madbt  (1.  22  §  6 
D.  24,  3.  17  §  1  D.  26,  2.  1.  3  §  4  D.  43, 
30.  1.  72  §  5  D.  46,  3);  turpitudine  nota- 
biles  personae  (1.  1  §  5  D.  3,  1) ;  turpitu- 
dinis  macula  adspergi  (1.  27  C.  3,  28); 
aud^  bebentet  turpitudo  ©(^anbtl^at:  in 
ipsa  turpitud.  deprehendere  filiam  cum 
adultero  (1.  24  pr.  D.  48,  5). 

Turrls,  X^urm  (1.  18  §  2  D.  41,  2). 

Tus,  2öei]^roud^  (L  3  §  9  D.  33,  9). 


Tutamen,  1)  ©(^uftmittel.  —  2)  ®e- 
tool^rfam  fl.  3  C.  9,  4). 

Tutari.  fd^ülen  (Paul.  V,  23  §  7). 

Tutela,  1)  6(^u^,  @i(^erung,  Ott* 
l^attung,  j.  16.  tutelam  alicuius  spectare, 
ad  tut.  alicuius  pertinere  (1.  14  D.  1,  18. 
1.  1  §  7  D.  43,  13.  l.  1  §  2  D.  43,  23); 
qui  ad  cottidianam  tut.  (balnei)  pertinent 
(I.  35  §  3  D.  32);  in  tutelam  (viae,  operis) 
Ugare,  conrertere  (1.  30  D.  31.  1.  7  pr.  D. 
50,  10) ;  in  tutelam  aedificiorum  impensum 
(1.  7  §  16  D.  24,  3);  extra  tut.  necessariam 
in  res  dotales  impensum  (1.  15  D.  35,  1); 
res,  quae  publicam  tut.  meitUt  (1.  2  §  1  D. 
40,  15);  tum  publici  tut.  (1.  14  C.  1,  9). 
—  2)  im  engem  ©inn:  ber  öon  ©toat«- 
toegen  dner  $rit>at^on  übertragene  ©d^u^ 
eine^  nid^t  unter  öftterlic^er  (Slemolt  fte^enoen 
Unmünbigcn,  bie  Srürforge  für  feine  $erfon 
unb  fein  Vermögen,  ^eoormunbung  bef« 
felben,  S3ormunbfd^aft  über  i^n;  tutor, 
mem  eine  foI(^e  ^ormunbfc^aft  übertragen  ift, 
«ormunb  (tit.  I.  1,  13  ff.  D.  26,  1  ff.  C. 
5,  28  ff .  —  ^  Tutela  est  vis  ac  potestas  in 
capite  libero  ad  tuendum  eum,  qui  propter 
aetatem  sua  sponte  se  defendere  nequit, 
iure  civili  data  ac  permissa.  Tutores 
autem  sunt  qui  eam  vim  ac  potestatem 
habent,  exque  re  ipsa  nomen  ceperunt: 
itaque  appellantur  tutores  quasi  tuiiores 
atque  defensores""  1.  1  pr.  §  1  D.  26,  1); 
tutoris  auctoritas  (f.  b.  SB.  s.  5  cf.  cura 
s.  e.) ;  tutela  legitima,  testamentaria,  fidu- 
ciaria;  tutor  legitimus,  testamentarius, 
dativus,  fiduciarius,  Atüian\AS,  honorarius 
(f.  biefe®.);  actio  tutelae  {iii.  D.  27,  3—4); 
anä)  mirb  tutor  in  ber  16ebeutung  Don 
curator  minoris  gebrandet  (1.  13  §  2  C.  9, 
51).  "Sithtn  biefer  «Iterdüormunbfd^aft 
gab  eö  im  früheren  9led^te  aud^  eine  tutela 
mulierum,  @fefd^Ie(^ti$»SSormunbf(^aft 
(Gai.  1,  144.  168  sq.  190  sq.  II. 
122).  —  3)  \>ai  ber  Verwaltung 
bed  Vormunbed  unterworfene 
SSermögen  eine«  Unmünbigen  (1.  5  pr.  D. 
26,  7).  —  4)  in  suam  tut.  venire,  suae  tut. 
fieri,  jur  ^e^eic^nung  ber  S'lünbigteit 
(1.  9  §  1  eod.  1.  55  D.  28,  5.  1.  39  pr.  D. 
28,  6.  1.  11  D.  28,  8.  1.  32  pr.  D.  30. 
1.  51  D.  32.  1.  8  §  1  D.  37,  11.  L  5  §  2 
D.  42,  4). 

Tutelarls,  bie  tutela  (in  ber  s.  2  an* 
gegebenen  ©ebeutung)  betreffenb,  öor* 
munbjc^afttid^,  j.  83.  instrumenta  tutel. 
a.  8  §  1  D.  27,  7);  tutel.  causa  (i.  4  pr. 
D.  12,  3);  tutel.  officium  (1.  3  §  1  C.  6, 42); 
praetor,  qui  tutelar.  cognitianibus  praesidet 
(1.  1  pr.  C.  5,  33). 

Tutor  f.  tutela  s.  2. 


Digitized  by 


Google 


568 


Tutorius — Ulcisci. 


TutoriuB,  ben  tutor  betrcffcnb:  tat. 
nomine  agere  (pr.  I.  4,  10). 

TutuB,  1)  gcfd^üftt,  gcfid^crt,  \xd^tx, 
A.  ©.  ipso  iure  tutus  advermis  exactionem 
(1.  1  §  7  D.  44,  5.  cf.  l.  29  §  1  D.  21,  2); 
tutus  (adversus  aliquem)  exceptione  (1.  14 
pr.  §  11  D.  4,  2.  1.  26  §  3  D.  12,  6.  1.  28 
pr.  I).  30.  1.  12  D.  44,  4.  1.  4  D.  46,  2); 
quo  tutiore  loco  sit,  qui  contrahit  de  rato 
solet  Btipulari  (l.  12  D.  46,  8);  litem  con- 
testando  in  tutum  redigere  actiones  (1.  24 
pr.  D.  40,  12);  curare,  ut  quod  in  obli- 
gationem  deduximus,  tutitut  nobis  debeatur 
Q.  1  §  8  D.  44,  7);  facere,  quo  minus  tu- 
dicia  tuto  exerceantur  (1.  10  pr.  D.  48,  6). 
—  2)  Dorfid^tig,  j.  ^.  non  minus  iiMtius 
esse,  quam  tutius  (l  192  §  1  D.  50,  17); 
ttUius  facere,  si  etc.  (1.  32  §  1  D.  5,  2. 
1.  7  §  1  D.  27,  9). 

Tuus,  bcin,  inSbef.  in  beinern  (gigen* 
tbum  befinblid^,  ).  9.  in  bonis  tuis  res 
etficitur  —  pleno  iure  incipit  tua  res  esse 
(Gai.  II,  41);  ex  meo  tuum  fieri  (Gai.  III, 
90);   si   flumen   partem    aliquam   ex  tuo 


praedio  detraxerit  —  haec  pars  tua  manet 
(Gai.  II,  71);  in  tuum  (sc.  praedium)  pro- 
volvi  lapides  (1. 4  §  2  D.  8, 3) ;  tui  (Subst), 
bie  2)einigen  0-  ^  §  B  D.  43,  24). 

Tympanum,  1)  tnnbe  (paafenfdrmige) 
$crle  a.  32  §  9  D.  84,  2).  —  2)  eine 
S^ofc^ine  ^um  $eben  ber  $reffen(l.  19 
§  2  D.  19,  2). 

TyranniouB,  t^rannifd^,  5. 9.  tyrann. 
furor  (1.  2  C.  Th.  7,  16);  tyrann,  tempu»; 
tyrann.  praesumptio  (L  2.  11  C.  Th.  9^ 
dS);  fret)elbaft:  tyrann.  spiritu  adgredi 
(1.  6   C.  1,  23). 

Tyrannis,  (Sfett)aU]^err{(^Qft  0-  ^  C. 
5,  5.  1.  11.  12  C.  Th.  cit.). 

Tyrannus,  (Setoaltbertf d^et/  %ti* 
rann  p.  7  §  4  D.  42,  4.  tit.  C.  Th. 
15,   14). 

TyruB,  @tabt  in  ^bönicien  (1.  an.  C. 
11,  22);  Tyrii,  bie  (gintoo^ner  betfelben: 
Tyriorum  coloniaj  civitas  (1.  1  pr.  8  §  4 
D.  50,  15). 

Tzanga,  eine  t^gbeHeibung  ber  9atbaten 
(1.  2.  8.  C.  Th.  14,  10). 


U. 


Über  (subst.),  fftugenbe  Stuft:  nutri- 
da  eo  usque  producemus,  quoad  infantes 
uberibus  aluntur  (1.  1  §  14  D.  50,  13); 
(Sntet:  plenis  uberibus  venire  oves  (1.  48 
§  2  D.  41,  1). 

Über  -(adi.),  1)  frudjtbat,  ergiebig, 
\.  9.  über  (im  (S^egenf.  Don  sterilis)  annus 
(L  15  §  4  D.  19,  2),  dos  (1.  4  D.  23.  4). 
—  2)  reid^Iic^,  j.  Ä.  fündus  uberiore  re- 
ditu  (1.  85  D.  23,  3);  minus  üb.  proventus 

S.  6  pr.  D.  47,  11);  merces  uberior  (1.  8 
.  19,  2);  uberius  legatum  (1.  88  §  3  D. 
35,  2.  1.  24  §  16  D.  40,  5);  umfaffenb: 
scriptura  uberior,  im  ®egenf.  t)on  arctior 
(1.  217  pr.  D.  50,  16).  ~  3)  toirtfam: 
uberior  actio  (1.  1  §  2  D.  15,  3);  uberri- 
mum  legatum  (1.  54  D.  31). 

Ubertas,  1)  2fru(^tbar!eit,  im^egenf. 
tM}n  sterilitas   (1.  15   §  4  D.  19,  2.   1.  26 

ir.  D.  36,  2).   —   2)   3leic^U(^feit   0-  ^ 

l  Th.  7,  13). 

Ubi,  too,  j.  «.  tW  —  mW  (1.  4  §  5  D. 
2,  13.  1.  8  D.  5,  1);  toorin,  toobei,  too- 
hntd^,  ff.fß,  illa  stipulatio,  ubi  stipulatus 
sum  (1.  2  §  1  D.  13,  4);  id  testamentum, 
ubi  lioertas  data  est  (1.  1  D.44, 2);  popu- 
läres actiones,  ubi  quis  quasi  unus  ex  po- 
pulo  agit  (1.  43  ^  2  D.  3,  3);  toenn,  ]o* 
balb  aH,  3. S.  filiae  suae  aureos  tot  he- 
redem  dare  iubere,  ubi  ea  nupsisset  (1.  45 


l 


§  2  D.  31),  ubi  coaluit  (arbor),  agro  cedit 
(1.26  §2  D.  41,  1);  ubi  alter  decesaU,  ez- 
tingui  eins  electionem  (1.2  §  3  D.  13, 4);  ubi 
prooatH, non  est  negotiorum  gestorum  actio 
(1. 8  D.  3,  5);  ubi  semel(\,  3  §  1  D.  4, 8);  ubi 
—  statim  (1.  31  pr.  D  27,  1);  non  staüm, 
t46t  (1-  4  §  7  D.  40,  5);  ubi  ubi  =  ubi- 
cumque  (1.  1  §  12  i).  1,  12). 

Ublouinque,  tt)o  nur  immer,  überall, 
too,  5. 9.  tibic  praetor  ius  dicere  oonstituit, 
is  locus  recte  lus  appellatur  (1. 11  D.  1, 1); 
ubic.  et  quodcumque  (1.  1  §  2  D.  11,  5); 
koenn  nur  immer,  in  allen  t^dUen,  too 
(1.  33  §  2  D.  8,  3.  1.  1  §  5  D.  5,  4.  1.  22 
§  1  D.  50,  17). 

Ubillbet,  irgenbtDO  (L.  7  C.  Th. 
18,  10). 

Ublque,  il  ber  all,  ).  O.  ubique  sequi 
aliquem  (1.  20  §  1  D.  88,  1);  irgenbtDO : 
omnis  penus,  quae  üb.  est,  legata  (1. 4  §  5 
D.  33,  9);  in  allen  %älUn:  ab.  inUresse 
creditoris  (1.  12  §  2  D.  47.  2). 

Udo,  gilafc^tt^  (1.  25  §  4  D.  84,  2). 

Ulcisci,  rächen,  al^n ben;  ulUo,  Süad^e, 
$(^nbung,  j.  93.  ulc.  necem,  mortem  testa- 
toris;  ultio  necis  testatoiis,  ultio  dommi 
(1.  3  §  17.  1.  6  §  2.  L  15  D.  29.  5.  1.  7.  9 
G.  6,  35);  ultio  publica  (LH  C.  9,  2); 
non  ad  rem  familiärem,  magis  ad  üUianem 
pertinere  (1.  6  P.  47^  12);  ultor,  vltrix^ 


Digitized  by 


Google 


Ulcus — Um  quam. 


569 


räc^enb,  Ui^tt,  5.  9.  rei  alicuius  dis- 
ceptatorem  et,  si  res  postularet,  ultorem 
facere  aliquem  (1.  1  §  2  G.  2,  13);  armari 
iura  gladio  ultore  (l.  30  C.  9,  9);  ultore 
ferro  persequi  homicidas  (^  5  I.  4,  18); 
uUrix  senUntia  proferatur  in  aliq.  (1*  ^^' 
§  4  C.  1,  25);  ultrici  poena  plecii  (1.  8 
§  1  C.  5,  17);  flammis  tUtricibus  concre- 
mari  (}.  5  C.  Th.  7,  13). 

Ulcus,  ®c|c^toür  (1.  4  §  6  D.  21,  1}. 

Ullus,  irgcnb  einet,  einiger,  j.  ©. 

3uae  sine  ulh  scripta  populus  probavit 
.  32  §  1  D.  1,  3);  sine  uUo  iudice  possi- 
dere  (1.  18  D.  4,  2);  neque  iure  tUlo  neqne 
aequitate  admitti  (1.  52  §  3  D.  2,  14). 

Ulplanus  (Domltius),  berül^mter  3urift 
unter  «üejanber  ©eöer  (1.  43  D.  19,  1.  1. 4 

C.  8,  87.  1.  11  C.  9,  41). 

Ule  —  ultra,  jenfcit«  (|.  eis). 
xnterior,  1)  toeiter,  entfernter,  jj.©. 
alt.  (im  ®egenf.  t)On  prozunuB)  gradus  (1. 53 

D.  23,  2),  cognatus,  adgnatus  (L  52  §  9 
D.  17.  2.  1.  2  §  5  D.  38.  16),  heres  (1.  65 
D.  50,  16.  cf.  1.  28  §  1  D.  28.  2),  vicinus 
(1.  1  §  11  D.  43,  23);  ult.  praedium  (}.  17 
§3D.89,3);  ulterius  (adv.).  toeitcr,  j.«. 
ult.  proöedere,  parrigi  (1.  1  §  10  D.  1,  12. 
1.  8  D.  3.  1.  1.  27  §  1  D.  4.  4).  —  2) 
überntdgig:  ult.  familiarüas  (1.  19  pr. 
D.  1.  18). 

UltiLmus,  Ie|ter,  5. 16.  ult.  vitaetempus 
G.  11  §  9  D.  24,  1.  1.  13  pr.  D.  40,  7); 
ult.  itidicium,  ult.  voluntas  (l.  19  D.  5,  2. 
L  6  pr.  D.  85, 1);  ftu^erfier:  ult.  supplicium 
(f.  b.  SB.):  oberfter,  erfter:  ab  eiusdem 
ult.  genitoris  sanguine  proficisci  (1.  195 
§  4  D.  50,  16);  unterfter,  niebrigfter: 
ult.  negotiatores  (L  6  C.  12,  1). 

Ultio»  ultor  f.  ulcisci. 

Ultra,  1)  (praep.)  a)  jenfeitd,  j.©.  ultra 
viam  (1.  38  D.  41,  1);  über  ettoaÄ  ^in=« 
QUd,  ).  ©.  ultra  vires  patrlmonii.  taculta- 
tum.  uUra  facultates  dare  etc.  0*  ^  §  1  ^' 
4,  4.  1.  2  §  3  D.  27.  2.  1.  21  D.  42,  1); 
ultra  dodrantem  data  legata  (1.  87  §8  1). 
35,  2);  ultra  hoc  quod  accepü  re  obligari 
neminem  poese  (1.  9  G.  4.  SO);  uon  ultra 
annum  dare  iudicium  (1.  24  D.  2.  4.  1.  1 
§  3  D.  25.  6);  poena  grayior  lUtra  legem 
unposita  (L  13  §  7  D.  3.  2);  non  ultra 
culpam,  dolum  teneri  (L  16  D.  13.  1): 
cognati,  qui  sunt  ultra  fratrem  (1. 1  D.  5.  2). 
—  2)  (adv.)  toeiter,  j.  ©.  ultra  porrigi 
(1.  50  D.  50,  16),  procedere  0-  15  §  7  D. 
42, 1).  contendere  (1.  1  pr.  D.  2»  13);  ultra, 

rm  quod  necesse  est,  demoliri  (1.  20  §  1 
8,  2);  }u  toeit,  ju  fe^r,  ultra  excrc- 
ww,  ut  etc.  (1.  2  pr.  D.  38,  1). 
Ultriz  f.  ulcisci. 
Ultro,  1)  Qttf  ber  anbern  ®cite,  jeiner«« 


ieitJ,  §.  Ä.  ultro  Äofterc  odtanew  (1.  2  pr. 
).  14,  2),  dari,  tribui,  competere,  esse  actio- 
nem  alicui  (1.  9  pr.  D.  3,  5.  1.  29  D.  10,  2. 
1.  3  §  4  D.  12,  4.  1.  37  §  4  D.  32.  1.  1 
§  6  D.  43,  17);  ultro  agere  (1.  15  D.  39, 
1.  1.  60  D.  47,  2),  convenire  aliquem  (1.  19 
D.  17,  1.  1.  1  §  3  D.  22.  1);  ultro,  quod 
convenerit,  praestare  (1.  34  §  3  D.  18.  1) ; 
ultro  citroque,  Quf  beibcn  Seiten,  gegen* 
fcitig/  h'  ®'  ^-  ^'  dandi  accipiendi,  cre- 
dendi,  ohligandi,  sölvendi  sui  causa  nego- 
tiatio  (1.  6  §  3  D.  2,  13);  u.  c.  nasci  actio- 
nem,  locum  esse  actioni  (1.  2  D.  3,  5.  l.  38 

2  D.  9,  4) ;  mandati  actio  u.  c.  est  (1.  19 
.  17.  1);  u.  c.  obligatio  (1. 19  Ö.  50,  16); 
pensatio  u.  c.  facta  (1.  52  §  2  D.  10,  2); 
inter  mascnlos  adgnationis  iure  hereditas 
u.  c.  capitur  (§  3  I.  3, 2).  —  2)  öon  f  elbft, 
ol^ne  Seronlaffung  burd^  Änbere,  5.  ©.  ultro 
dare,  im  ®egenf.  öon  petentibus  indulgere 
(1.  9  §  5  D.  1, 16);  se  ultro  (=  nuUo  man- 
dato  intercedente)  alienis  negotiis  offerre 
(1.34  §  4  D.46.3);  ultro  (—  citra  mandatum) 
administrare  (1.  20  C.  2.  18);  ultro  aliquid 
dicere,  confiten  (1.  1  §  5.  1.  18  §  5  D.  48. 
18);  ultro  in  se  suscipere  probationes  (1. 14 
D.  22.  3.  cf.  1.39  pr.  D.40. 12);  non  ultro 
deferre  iusiurandum  (1.  25  §  1  D.  13,  5). 

Ultroneus.  freikoiKig:  ultronea  do- 
natio, liberalitas  (1.  13  G.  1.  40.  1.  23  §  4 
C.  5.  4.  1.  3  C.  9,  29);  ultronea  (adv.), 
Don  felbft. 

UmbÜiouB,  9JabeI,  tro^nfci^:  SKittcl* 
punit  (Gonst.  Tanta  §  5  =  1. 2  §  5  G.  1, 17). 

Umbra,  ©chatten  (1.  12  §  16  D.  33.  7. 
1.  1  §  8  D.  43,  27);  tropifd^:  a)  @d§ein, 
SSortoanb,  ©d^attenbilb,  §.  fe.  neque 
umbra  aliqua  defensionis  obduci  (1.  4  §  1 
G.  Th.  16,  7);  necessitatis  umbra  non  adsit 
alicui  (1.  72  G.  Th.  12,  1);  inanes  umbras 
dignitatum  codiciUis  honorariis  sectari 
(1.  74  §  4  eod.);  h)  @d6ttt:  sub  umbra 
potentium  latitare  (1.  146  eod.). 

Umbraoidum,  1)  Ort,  too  3emQnb 
in  ber  Surüdgejogenl^eit  lebt;  secretae 
quietis  umbrac.  (1.  6  G.  Th.  6,  22).  —  2) 
umbrac,  facere,  SSorfc^ub  leiften:  ne 
dignitas  fraudibus  faciat  umbrac.  (1.  8  G. 
Th.  8,  1). 

Umbratilis  paotio,  @cbeint)ertrag 
a.  4  G.  10,  65). 

Umbrla,  eine  Sanbfd^oft  Stölien«  itoi\^tn 
ben  9(penninen  unb  bem  tienetianifcfien  äJ^eere 
(l.  41  §  2  D.  32). 

Umerale,  ©d^ulterbebedung  ber  @oI* 
baten  (1.  14  §  1  D.  49,  16). 

Umor,  gfeud^tigteit  (1.  19  D.  8,  2. 
1.  57  D.  19,  2);  Urin  (1.  14  §  4  D.  21,  1). 

Umquam,  jemaU,  j.  ©.  tempus  quo 
res  umq.  plurimi  fuit  (L  ^  §  1  D.  13,  1). 


Digitized  by 


Google 


570 


üna — TJui  versus. 


Una  (adv.),  juglcic^,  5.  SB.  una  commu- 
niterque  nati  (1.  4  §  1  D.  38,  10);  Titius 
una  cum  film  suis  et  Sempronius  heredes 
mihi  sunto  (1.  11  C.  6,  26). 

Unoia,  Unje,  ber  5hJöIftc  2:ftetl  eine«  SU», 
übcrftoupt  eines  ©onjen,  in^bef.  einer  ©rb* 
fd^aft  (§  5  I.  2,  14);  ex  unda  heredem 
scribere,  instituere  (1. 103  §  2  D.  32. 1.  1.  80 
§  2  D.  36,  1.  1.  5  §  1  D.  37,  5);  unciae 
usurae,  ^m\t}x,  »et(|e  Vi  2  ber  centesima, 
olfo  1  «ßrocent  iö^Iic|,  betragen  (1.  47  §  4 
D.  26,  7). 

Unoiarius  heres,  @rbe  Aum  ät»ölften 
5:^eilc  (1.34  §  12  D.  30). 

Unda,  aBogc  Q.  4  §  2  D.  14,  2). 

Unde,  too^er,  Don  hjo,  j.  ©.  unde 
deiectum  vel  eff'usum  quid  erit  (1.  1  pr.  D. 
9,  3);  unde  tu  illum  vi  detedsti  (1.  1  pr. 
43,  16);  provincia  unde  erat  (1.  1  §  2  D, 
47,  18);  tooöon,  öon  wem,  §.  33.  ei  ven- 
dere,  unde  tu  emisti  (1.  15  §  1  D.  44,  B); 
si  habes,  unde  pctas  (1.  60  §  2  D.  19,  2); 
esse  in  hereditate,  unde  praestetur  (1.  54 
§  7  D.  30) ;  dare  sive  de  suo  —  sive  unde 
voluerit  (1.  12  pr.  D.  31);  ttJorauS,  hjeg* 
l^alb,  §.  53.  unde  apparet  (1.  6  §  5  D.  2, 
13);  petere  accipere  bonorum  possessio- 
nem  unde  proximi  cognati,  unde  legitimi 
(1.  1   §  9  D.  38,  8). 

Undeouinque,  tool^er  nur  immer,  5.SB. 
si  ex  operis  vel  undec.  dederit  (1.  3  §  8 
D.40, 7);  ilberall  ^er,  öon  allen  Orten: 
und^e.  coUecti  discipuli  (1.  un.  C.  11,  19); 
auf  toelc^e§(rt  and),  burc^  »eichen  SRec^tS« 
titel:  qiialecumque  et  undec.  dominium 
adquisitum  (1.  11  §  5  D.  44,  2);  undec. 
acceperit  bonorum  possessionem  pater  natu- 
ralis, sive  legitimus  sive  contra  tabulas, 
ex  quavis  parte  excludit  matrem  (1.  2  §  16 
D.  38,  17). 

Undique,  üon  allen  ©eiten,  in  allen 
©tücfen,  bur^auS,  j.  ©.  si  omnia  un- 
dique in  unam  aequalitatem  concurrant 
(1.  8  D.  2,  14);  testes  undique  idonei  (1.  14 
§  2  C.  8,  37). 

TJngore  s.  unguere,  falben;  unguen- 
tum,  @  a  l b  e ;  unguentaria  vasa,  @  a  I  b  e n<* 
büd^fcn  (1.  21  §  1.  1.  25  §  10.  12  D. 
34,  2). 

Unguis,  ungula,  ^laue,  Äralle  (1-  1 
§  1  C.  9,  14);  eine  %xt  Xortur  (1.  7  C. 
9,  18). 

Unicus,  ein  einziger  (1.  40  §  3  1.  162 
pr.  D.  50,  16). 

Uniformis,  gleid^,  j.  53.  omnium  soli- 
dorum  unif.  pretium  (!•  3  C.  11,  11);  unif. 
in  cunctos  indictio  (l.  3  C.  Th.  12,  7). 

Unio,  groftc  $erle  G-  5.  6.  D.  34,  2). 

Unire,  öereinigen,  8-53.  domua  unita 
contextu  aedificiorum  (1.  15  §  13  D.  39,  2). 


Unitas,  (gin^eit,  SSereinigung,  j.  53. 
non  coalescere,  nee  unitatem  cum  terra 
facere  (1.  9  §  2  eod.);  unitate  maioris 
partis  consumi  brachium  statuae  iunctnm 
(1.  23  §  5  D.  6,  1). 

Universaliter,  im  ©anjcn:  universal 
uno  pretio  (im  ®egenf.  öon  in  singula 
Corpora  certo  pretio)  venire  (1.  35  §  6 
D.  18,  1). 

Universitas,  ©efammtl^eit:  a)  ber 
Inbegriff  einzelner  aufantmenae^öri* 
ger  ©tüdfe,  aU  ©in  ÖJanje«  aufgefaßt,  ä-  *• 
gregis  vel  arm^nti,  vel  equitii  i.  e.  uni- 
versitatis  (im  Oegenf.  öon  Bingulorum  capi- 
tum)  ususfructus  legatus  (1  70  §  3  D.  7, 
1);  univers.  aedificii,  aedium,  im  ©egenf. 
öon  singulae  res,  corpora,  ex  quibus  aedes 
constant  (1.  7  §  11  D.  41,  1.  1.  23  pr.  D. 
41,  3.  1.  8  D.  43,  24);  univers.  fundi,  im 
©egenf.  öon  singulae  partes  (1.  2  §  6  D. 
41,  4.  cf.  l.  30  D.  10,  2.  1.  10  D.  31); 
univers.  agrorum  (l.  239  §  8  D.  50,  16); 
non  interest,  utrum  uno  pretio  opus  an 
in  singulas  operas  coUocatur,  si  modo  uni- 
vers. coHSummationis  ad  conductorem  per- 
tinuit  (1.  51  §  1  D.  19,  2);  b)  ber  ge* 
fammte  (5om^)Iej  öon  53ermögcn3* 
objecten,  §.  53.  hereditas,  pecuHum,  vel 
alia  univers.  (1.  20  §  10  D.  5,  3);  quod 
diximus  ipso  iure  dotem  impensis  minui, 
non  ad  singula  corpora,  sed  ad  universit. 
erit  referendum  (1. 1  §  4  D.  33,  4) ;  in^bcf.  bie 
©efammtl^eit  be§  ^interlaffenen  53ermögenö 
einer  ^erfon:  universitatis  cuiusque  successio 
(1.  3  pr.  D.  37, 1.  cf.  1.  208  D.  50, 16) ;  ad  uni- 
versit. venire  iure  successionis  (1.  7  D.  48, 
20);  per  universit.  transire  ad  heredem  (L62 
D.  41, 1);  adquiri  (§  6  I.  2,  9);  ex  universit. 
bonorum  soluta  legata  (1.18  pr.  D.  29,  1) ; 
fideicommissum  universitatis,  im  ®cgenf.  t)on 
speciale  (1.32  C.  6, 42J;  actio  de  universit. 
im  Oegenf.  üon  singularum  rerum  petitio 
(1.  1  pr.  D.  6,  1);  interdictum  (quorum  bo- 
norum) ad  universit.  bonorum,  non  ad  sin- 
gulas res  pertinet  (l,  1  §  1  D.  43,  2);  c) 
ber  3nöcgriff  ber  ju  einet  ©otpora* 
tion  ge^rigen  $erfoiien,  im  ®egenf. 
ber  siuguli  (1.  1  pr.  2  pr.  6  §  1  D.  1,  8. 
l.  2.  7  §  1  D.  3,  4);  si  univers,  ad  unwn 
redit  —  posse  eum  convenire  et  conveniri, 
cum  ius  omnium  in  unum  reciderit  et  stet 
nomen  universitatis  (§  2  eod.);  magister 
universitatis  (1.  9  D.  46,  8). 

Universus,  gefammt,  fämratlic^, 
ganj,  5-53.  univ.  iurisdictionem  mandare, 
im  ®egenf.  üon  in  personas  certas  vel  de 
una  specie  (l.  17  D.  2,  1);  univ.  res  here- 
ditatis,  sive  iura  sive  corpora  sint  (l.  18 
§  2  D.  5,  3) ;  univ.  res  sims  tradere  (1. 17  §  1 
D.42,8);  bona  sua  univ.  donare  (1.37  §3 


Digitized  by 


Google 


ünquam — Usitätus. 


571 


D.  82);  univ.  hereditatem,  reni,  stibstantiam, 
univ.  fideicommissum  restituere  etc.  (1-41 
§  14  eod.  1.  15  §8.  1.  80  §  7.  8  D.  36,  1); 
univ.  bonorum,  univ.  fortunarum  societas  (1. 5 
pr.  73  D.  17,  2);  success.  in  univ,  ius,  quod 
defunctus  habuit  (1.  24  D.  50, 16);  in  univ. 
dominium  guccedere  (1.  70  §  1  eod.);  qui 
univ.  aedes  possedit,  singulas  res,  quae  in 
aedificio  sunt,  non  videtur  possedisse  (1. 30 
pr.  D.41, 2) ;  ^rex  univ.  non  sie  capitur  usu, 
quo  modo  smgulae  res  (1.  80  §  21).  41, 3); 
refertur  ad  universos,  quod  publice  fit  per 
maiorem  partem  Q-  160  §  1  D.  50,  17). 

Unquam  {.  umquam. 

XJnus,  einer,  einjtget,  j.  ©.  unus  (vel 
fl.  aut)  alter  (f.  b.  SB.  s.  1);  unus  ex  da- 
minie  vel  plures  (1.  66  D.  29,  2) ;  plures  per- 
sonae,  quae  sunt  sub  tmius  potestate  (1. 195 
§  2  D.  50,  16);  non  est  sine  liberis,  cui  vel 
unus  ßius  unave  filia  est  (1. 148  eod.);  unas 
aedes  tradere  (1.  32  D.  7,  1.  1.  7  pr.  D.  8, 
4) ;  pro  unis  tabulis  haberi  (1. 1  §  6  D.  37, 
11);  plures  condiciones  coniunctim  datae 
unius  loco  habentur  (1. 5  D.  28,  7);  una  decem 
communiter  duobus  legare(1.56pr  D.45, 1); 
uno  pretio  venire,  emere(l.  35  §  5. 1.44  D.  18, 
1) ;  viae  servitus  una  est  (1. 13  D.  33,  2);  una 
est  Omnibus  parentibus  servanda  reverentia 
(1.  6  D.  2, 4) ;  ex  diversis  animi  motibus  in 
unum  consentire,  in  unam  sententiam  decur- 
rere,  in  unum  convenire,  in  unam  aequali- 
tatem  concurrere  0-  1  §  3.  1.  7  §  19.  1.  8 
D.  2,  14). 

Unusquisque,  1)  ein  jcber  (1-  17  §  3 
D.  1,  7.  1. 131  §  1  D.  50,  16).  —  2)  einer 
(1.  3  C.  3,  37). 

Urbanidanus,  auf  bie  (Stobt  (Sdom 
ober  (£onftantino)>eI)  bejüglid^:  urbanic. 
müites,  bie  bort  ftotionirten  ©olbaten  (1.  35 
§  4  D.  6,  6),  tribuni,  bie  53efeW§^abcr  über 
biejclben  Q.  8  pr.  C.  Th.  6,  27),  officiales, 
bie  Officianten  ber  praefecti  urbi  (1.  1  C. 
Th.  11,  14). 

XJrbanii8,urbioarius,urbictis,  ft  ä  b  t  i  { (^, 
j.  ©.  urbanae  habitationes  (1.  4  pr.  D.  2, 14) ; 
urbana  aedificia  (1  39  §  1  D.  30.  1.  211 
D.  50, 16);  via  urbia  im  ©egenj.  t)on  rustica 
(f.  b.  9B.);  urbanum  praedium,  ein  nic^t 
jur  Ionbtt)irt^j(^aftUc^en  ©enujung  beftimmteS 
©runbftüd,  im  ©cgenj.  üon  rusticum  (1.  1 
pr.  D.  8,  4.  1.  59  D.  18,  1.  1.  4  D.  20,  2. 
1.  198  D.  50,  16);  Servitutes  praediorum 
urb,  (tit.  D.  8,  2);  nomentlit^  ein  Oebäube, 
im  dJeaenf.  üon  (Slrunb  unb  ^oben  (ülp.  19, 
1) ;  urbana  C=  urbico  usui  destinataj  penus, 
supellex;  urbanum  s.  urbicummini^tmum; 
urbana  familia,  mandpia,  urbani  servi 
(1.  65  pr.  D.  31.  L  60  §  1.  1.  99  D.  32. 
1.  4  §  5  D.  33,  9.  1.  12  D.  33,  10.  1.  166 
pr.  D.  50, 16);  servi,  qui  urbicis  rationibus 


expunguntur  (1.  27  pr.  D.  33,  7);  urbica 
(im  ®egenf.  üon  peregrina)  negotia  admini- 
strare  (1.  51  D.  26,  7);  urbica  tutela  (1.  8 
§  9  D.  27, 1),  procuratio  (1.  H  §  2  D.  4,  4); 
praetor  urbanus  =  qui  in  urbe  (inter  cives) 
ius  dicebat,  im  ©egenf.  bon  peregrinus  (1. 2 
§  27  D.  1,  2) ;  praetores,  qui  urbanis  rebus 
(im  ®egen|.  öon  provincialibus)  praesunt 
(§  32  eod.);  urbana  s.  urbicaria  praefe- 
ctura,  bi:  SBürbe  eine«  praefeotus  urbi  (1. 25 

C.  2,  12.  1.  2  C.  3,  24). 

Urbs,  6tabt,  inäbej.  SRom  (1.2  pr.  87. 
147.  154.  239  §  6  D.  r)0,  16),  ober  (5on* 
ftontinopel  (1.  6  pr.  C.  1,  12.  1.11  C.  1, 
51.  1.  13  §  1  C.  3,  1.  1.'  13  C.  8,  10). 

TJrbum,  Umbeugung  mit  bem  $fluge, 
eurvatura  aratri;  urbare,  mit  bem  Pfluge 
nmjiel^en;  Änbere  lejen  urvum  unb  urvare 
(1.  239  §  6  D.  50,  16). 

TJrceua,Ärng;  upceolus,  ficiner  Ärug 
(1.  12  §  1.   1.  18  §  3  D.  33,  7.   L  21  pr. 

D.  34,  2), 

Uredo,  S5ronb  on  ®etoäd^|en  (1.  15  §  2 
D.  19,  2). 

TJrore,  1)  öerbrennen,  }.  ©.  aedes  ustae 
(1.  23  §  3  D.  86,  1).  —  2)  befleden:  uri 
perpetua  infamia  (l.  5  C.  Th.  16,  7). 

Tlrgaere  {urgerej,  bröngen,  nötl^igen, 
j.  ©.  urgueri  ad  solutionem  (1.  12  §  4  D 
36,  2);  si  voluntas  (testatoris)  non  urserit 
(1.  52  §  4  D.  32);  si  urgueat  aes  alienum 
(1.  5  §  14  D.  27,  9.  1.  7  §  11  D.  42,  4); 
si  res  urgueat  (1.  51  pr.  D.  36,  1);  nulla 
re  urguente,  sed  voluptatis  causa  sumptus 
facti  (1.  26  pr.  D.  3,5);  all  qua  necessitate 
urguente  negotia  gereve  (1.  3  §  10  eod.); 
profectio  urguens,  notl^toenbig  (1.  15  D. 
4.  8);  bebrängen,  in  bie  @nge  treiben 
(1.  18  §  2  D.  48,  18):  ^In  ea  causa,  in 
qua  nullis  reus  argumentis  urguebatur,' 
tormenta  non  facile  adhibenda  sunt"); 
anfechten  (1.  7  C.  9,  46.  Vat.  §  75). 

Urina.  Urin  (1.  14  §  4  D.  21,  1). 

Urinator,  Xouc^er  (1.  4  §  1  D.  14,  2). 

Uma,  umale,  Urne  (1.  16  pr.  D.  33,  6. 
l.  13  pr.  D.  33,  7). 

Urseius  Ferox,  3urift  unter  Xibet  unb 
ben  folgenben  Äaifern  (inscr.  1.  48  D.  23, 3. 
1.  1  §  10  D.  44,  5). 

Ursus,  »or  (1.  1  §  10  D.  9,  1). 

TJrvum  f.  urbum. 

Usio,  Oebrouc^,  «enuftung  (1.60  §2 
D.  32.  1.  27  §  4  D.  34,  2). 

Usitatim  (adv.),  in  ^erfömmlicl^er 
SBeije  fl.  12  C.  Th.  1,  16). 

Usitätus,  gebräud^Itd^,  ^erlömm« 
lic^:  usitatum,  usitatissimum  esse  (1.  27 
D.  1,  3.  1.  19  D.  27,  1.  1.  108  §  7  D.  30); 
et  usitatius  et  elegantius  esse  (1.  137  §  7 
D.  45,  1). 


Digitized  by 


Google 


572 


üspiam — Ußurpatio. 


?? 


Uspiam,  itgcnb  too  (1.  10  C.  Th. 
16,  10). 

Usquam,  irgcnbtoo  (1. 1  §  1  D.  1,  9), 

Usque,  hii,  §.  ©.  t^sque  ad  viam,  prae- 
dium  (1. 30  pr.  D.  31.  1.  35  §  1  D.  32);  qui 
usque  ad  sextum  gradum  oognaHonis  sunt 
(§  5  I.  3,  5);  parentem  usque  ad  tritavum 
appellari  (1.4  §  2  D. 2,4) ;  tisque  ad  diem  dari 
posse  procuratorem  (1. 3  D.  3, 3);  usque  ad 
partem  debitam  fideicommissum  relinquere 
(l.  114  §  1  D.  30);  usque  ad  sententiam  com- 
moda  accipere  Q.  8  pr.  D.  22,  1);  poena 
usque  ad  relegationem  (1.  1  D.  49, 9);  usque 
eo  8.  eo  usque,  a)  \o  toeit:  usque  quo  s. 
uo  usque,  toic  toeit,  in  toic  fern  0-  38 
3,  8.  1.  5  §  1  D.  4,  5.  1.  29  §  2  B.  6, 
2.  1.  20  §  6  D.  5,  3.  1.  33  D.  6,  1);  b)  fo 
lanfle:  eo  usque  —  donec  (1.  17  pr.  D.  23, 
2);  quoad  usque  —  eo  usque  (11  §  5  D. 
43,  19);  usque  dum,  fo  lange  aU  (1.  21 
pr.  D.  33,  1);  usque  quaque,  überall  (1. 1 
I  1  D.  20,  3.  1.  12  D.  27,  10.  1.  14  §  1 
JD.  28,  2.  1.  30  §  2  D.  85,  2). 

Ustrina,  Statte  jnm  SScrbrcnncn  bcr 
5:obten  (Pauli,  21  §  3). 

XJsualis,  1)  ^nnt  (STebraud^  beftintmt: 
mancipia  usualia,  im  (S^egenf.  t)on  venalia 

0.  16  §  3  D.  39,  4).  —  2)  gebrÄud^Iid^ 
a.  3  C.  Th.  7,  13). 

Usuarius  f.  usus  s.  2. 

UBOcapere,  erfi^en:  usucapio,  (&x* 
fifeung;  1)  ^n  ÜBigentJum  erfi^en,  b.l^. 
burd^  Den  unter  gemiffen  %oraui$fe(ungen 
(bona  fide  unb  iusta  causa)  ertoorbenen  unb 
eine  befHmmte  geit  ^inburd^  fortgefefeten  ju* 
riftifd^en  Sefi^  (f.  possidere  s.  b.)  einer 
fremben  @a(^e  bad  Q^gentl^um  baran  er» 
totthtn  (tit.L2,6  D.  41, 3  ff.  C.  7,  26—31. 
—  «Usucapio  est  adiectio  dominii  per  coti' 
tinuationem  possessiofiis  temporis  lege  de- 
finiti"  (1.  8  D.  cit.);  vix  est,  ut  non  vi- 
deatur  alienare,  qui  patitur  usucapi  (1. 28 
pr.  D.  50, 16).  —  2)  ©eröitutenerfifeunj: 
,eam  usucapionem  sustulit  lex  Scnbonia 
quae  servitutem  constituebat''  (1.  4  §  28 
D.  41,  S).  —  3)  greil^eitgerfi^ung,  usu- 
capere  {»aert(U«ni  (servitutis),  usucapio,  quae 
libertatem  praestet  sublata  Servitute,  ber 
(Srtoerb  ber  Srrei^eit  t)on  einer  $rftbialfertntut 
burc^  SSomabme  einer  bie  9[udübung  ber 
@ert)itut  aui^fc^Iiegenben  ^anblnng  unb  Sort- 
bauer bed  baburd^  betoirften  3uftanbed  \oh\» 
renb  ber  ^^m%^t\i  (1.  6.  7.  32  D.  8,  2. 

1.  4  §  28  D.  41,  3). 
Usufniotuarius  f.  ususfrudus, 
Usura  8.  imurae,    ginfen,    b.  1^.   bie 

einem  Änbem  für  ben  öon  yifva  eingeröumt 
er^tenen  ober  ti^m  en^oaenen  (iebrau(^ 
fungibler  @a(^en,  inSbef.  einer  (S^elbfumme 
(sors),  nad^  einem  beftimmten  S'lagftabe  (3ini^ 


fug)  atö  (IMfd6ftbignng  in  gebenbe  CuantitAt 
bon  ^6^tn  gleid^er  «rt  (tit.  D.  22, 1  C.  4, 
32);  sub  US.  —  sine  us,  mutiM  data  pecimia 
(1.  7  §  9  D.  14,  6);  gravibus  ns.  muiuan 
(1.  12  §  9  D.  17,  l);  pecuniaecreditae  usu. 
ras  nisi  in  stipulationem  deductas  non 
deberi  (1.24  D.  19,  5);  si^ra  duplum  Jim- 
rae  et  usurarum  usurae  nee  in  stipulatom 
deduci  nee  exigi  possunt  et  solutae  re- 
petuntur  (1.  26  §  1  D.  12,  6.  cf.  1.  28  C. 
cit.);  US.  legitima  (1.  4  §  1  D.  22,  2):  U8. 
centesitnae,  semisses,  quincunces,  trtentes, 
quadrantes  unciae  (f.  btefe  93.);  us.  ex  wora 
(1.  12  §  9  D.  17,  1.  1.  32  §  2  D.  22,  1.  cf. 
1.  60  pr.  D.  17,  2),  pupiUares  (1.  7  §  9  |f. 
D.  26,  7.  tit.  C.  5,  56),  fiscales  (L  6  pr. 
D.  49,  14),  rei  iudicatae  (tit.  C.  7,  84). 

UBurariuB,  1)  \)tx%xn&li^,  ^inSbar: 
usnr.  pecunia  (1.  11.  12  D.  16,  2);  usor. 
debitum  (1.  5  §  14.  1.  37  D.  3,  5).  -  2) 
5ur  ^a^lnnq  t)on  3i>if^tt  t)er))fn4tet: 
dehitor  usur.  (1.  7  D.  22,  1). 

Usureoipere,  eine  in  ba0  (Sigent^m 
eined  Vnbern  übertragene  @ac^e  burc^  ir* 
fiftung  jurüdertoerben;  usureoeptio, 
9iüdtertoerbung  bur(^  (Srfi^ung(6aL  II, 
59-61. 

Usurpare,  1)  t)on  ettood  (Sthtan^ 
machen,  tttoai  in  Sntoenbung,  Sud« 
Übung  bringen,  }.  9.  hodie  magis  usur- 
patur  aliquid  (1.  24  |  2  D.  24,  3);  si  indi- 
dum  defuncti  non  usurpabitur,  sed  ad 
irritum  vocatum  est,  petitio  relictorom 
nuUo  iure  proc^dit  (1.  2  §  1  C.  6,  39).  - 
2)  burc^  9[ui^übung  ein  9ied^t  ft(^  er' 
(alten,  im  ®egenfa$  p  bem  IBerlufte  M 
fifled^tö  burc^  9H(9taui$übung:  «sibi  quisque 
dominorum  usurpat  servitutem,  sü)i  non 
utendo  deperdit*^  (l.  6  §  1  D.  8,  6),  ,iu8 
ducendae  aquae  amisisse,  nee  per  ceteros 
qui  duxerunt  eius  ins  usurpatum  (L  16.  9 
D.  8,  6).  ^a^er  avtd^  bie  Ü^rfi^ung  eine« 
Änbem  nnterbred^en:  (L  2  D.  41,  3;  cf. 
Gellius  N.  A.  III,  2:  ^^non  esse  usurpatam 
mulierem,  quae  cum  Ealendis  lanuariis 
apud  virum  matrimonii  causa  esse  coe- 
pisset,  ante  diem  im  Ealendas  lanuarias 
sequentes  usurpatum  isset :  non  enim  posse 
impleri  trinoctium,  quod  abesse  a  viio 
usurpandi  causa  ex  duodecim  tabulis  de- 
beret— •*).  — 3)  unerlaubter  »eife  au«' 
ühtn,  fid^  anmaßen,  §.  ©.  usurp.  üHci- 
tum  collegium  (1.  2  D.  47,  22),  immuniUi- 
tem  (1.  9  §  8  D.  39,  4),  honorem  (l  7  §  1 
D.  50,  4),  cur  am  (1.  3  C.  1,  80),  nomen 
tutoris  vel  curatoris  (1.  8  C.  5,  6).  —  4) 
an  fic^  sieben  G-  40  §  1  D.  4,  6.  J.8  pr. 
D.  10,  1.  l.  2  §  1  D.  50,  8.  1.  5  D.  41,  3). 

Usurpatlo,  1)  fortgefe^ter  (Rebrontt 
einer  8a(^e  ober  eine»  we^t»  —  mit^  ««^ 


Digitized  by 


Google 


XTsurpatorius — Ut. 


573 


Untetbted^ung  eiltet  fremben  (gr- 
fi^ung  (tit.  D.  41,  3  de  usurpationibus 
et  Dsacapionibus ;  «usurpatio  est  usucapio- 
nis  interraptio :  oratores  autem  usurpatio- 
nem  freqnentem  usum  vocant*  1.  2  eod.); 
usurpatio  libertatis  nuda  (1.  7  C.  Th.  4, 8). 
—2)  unerlaubte  Ausübung, SJli^brau^ 
Anmaßung,  j.  ©.  per  vim  atque  ttsurpat. 
vindicare  (1.  6  G.  1, 4);  sanctitatem  baptis- 
matis   iUiciia  usurpatione  geminare  (1.  1 

C.  1,  6). 

XTsurpatorius^  onmojenb:  temeritas 
usurpat.  (1.  8  §  2  C.  10,  48). 

Usus,  1)  ©ebtauc^:  a)  bet  ®ebrau(^/ 
ber  t)on  einer  €a(^e  gemacht  mirb,  IBe« 
nu  Jung  bctfclben,  5.  1Ö.  habitus  corporis, 

r*  usum  eiiM  faciat  deteriorem  (1.  1  §  7 
21,  1);  ita  fatuus,  ut  in  eo  usus  nuüus 
9it  (1.  4  §  8  eod.);  in  usu  esse  aedificium 
(1.  189  §  1  D.  60,  16);  in  usu  habere  ali- 
quid (1.  9  §  3  D.  34,  9);  in  usu  püblico 
esse,  haben  p.  6  pr.  1.  72  §  1  D.  18,  1); 
in  usum  cottidianum  haben  (1.  7  D.  20, 1) ; 
in  usum  concedere  alicui  aliquid  (1.  88  pr. 

D.  31);  ustbus  alicuius  comparare  (1.  33 
§  1  D.  32);  fundus,  qui  prindpalibus  usi- 
hus  deservit  (1.  39  §  8  D.  30);  primtm-um 
ustbus  deservire  (1.  2  §  2  D.  43,  8);  in 
privatos  usus  reverti  ustbus  püblicis  re- 
lictam  rem  (1.  83  §  5  D.  45,  1);  in  usus 
suos  vertere,  usibus  suis  retinere  (1.  7  §  5. 
12  D.  26, 7);  in  alios  tistis  converiere  (1. 17 
D.  33,  2.  1.  98  §  8  D.  46, 3);  ttstts  sui  causa 
paratum  argentum  (1-  ^S.  cf.  1.  10  D.  34, 
2) ;  communis  ustts  causa  parati  send  (1.  35 
D.  31);  suo  usu  domum  ducere  servos 
(1.  203  D.  50,  16);  res,  quae  usu  tolltmtur 
vel  mintmntur;  quod  usu  consumitur  (1. 1 
D.  7,  5.  1.  3  §  6  D.  13,  6);  furtum  usus 
rei  (1.  1  §  3  D.  47,  2);  b)  fortgefe^te 
Itu^übung  eineiS  Sied^td,  kuel^e  ^ur 
(Srfi^ung  beS  Unteren  fü^rt,  indbef. 
ber  8a(^befi(,  ber  pr  (Sigent^um^erfi^ung, 
bie  ®ert)itutaugübung,  luel^e  jur  ©cröitut- 
erft^ung,  bie  $(udübung  ber  el^emännlic^en 
®emalt,  kueld^e  pr  (Srfttung  ber  manus 
fil^:  usu  suum  facere  aliquid,  per  ti&um 
sibi  adquirere,  f.  U.  a.  usucapere  (1.  1  §  1. 
1.  19.  21  pr.  23  D.  4,  6);  diutumo  tMu  ius 
aquae  ducendae  nancisci  (1.  10  pr.  D.  8, 
5);  aquae  ducendae  nancisci  (1.  10  pr.  D. 
8,  5);  usum  iuris  (fundi)  pro  tradittone 
possessionis  accipiendum  esse  (1.  20  D.  8, 
1);  usus  viae,  itineris  etc.  indivisus  est 
(1.  17  eod.);  tisüs  sertntutium  temporibus 
secemi  potest  (1.  5  §  1  eod);  olim  —  in  ma- 

num  conveniebant  usu usu  in  manum 

conveniebat,  quae  anno  continua  nupta 

perseverabat velut  annua  possessione 

usu  capiebatur  (Gai.  I,  110.  111);   c)  ge* 


brftud^Iid^e,  l^erlömmlic^e  ^ludübung  ober  9ln< 
menbung  etned  9lec^töfa(ed,  ^erlommen, 
©ctoo^nl^cit,  ä.  13.  ius,  guod  usus  com- 
probavü  (§9  I.  1,  2);  in  s.  ex  usu  esse 
(1.  48  §  3  D.  21,  1.  1.  73  §  2  D.  35,  2. 
1.  89  §  2  D.  46,  3);  in  usu  observari  (1.  1 
§  33  f>.  29,  5) ;  in  tisu  frequentissime  ver- 
sari  (1.  45  D.  32);  minus  in  usu  frequen- 
tari  (1.  2  pr.  D.  4,  6) ;  ex  usu  cuiusque  loci 
sumendum  esse  tl-  65  §  7  D.  32).  —  2) 
(Slebraud^^red^t,  b.  1^.  bad  einer  $erfon 
atö  @emitut  pftel^enbe  9ie(^t  auf  Senu^ung 
einer  fremben  @a(^e  mit  ^lu^fc^Iug  beö  grruc^t* 

?ennffeS,  im  ®egenf.  t)on  ususiructus  (tit. 
.  2,  5.  P.  7,  8.  1.  3  §  3  D.  7,  1.  1.  20 
D.  7,  4.  1.  5  §  2.  1.  10  §  1  D.  7,  5.  1.  5 
§  1  D.  7,  9.  1.  1  D.  8,  1);  usuanus,  a) 
(adi.)t)onbenDbiecten  gefagt,  an  teeld^en 
gemanbem  bicfeiJ  Oebrauj^^red^t  ^u* 
ftel^t:  ustiariae  rei  speciem  is  cuius  pro- 
prietas  est  nuUo  modo  commutare  potest 
(1. 23D.  7,8);  us.  servtis,  us.  ancUla  (1.  12 
§  6.  1. 14  pr.  eod.  1.  2  D.  16, 1);  b)  (subst.) 
non  ben^erfonen  gefagt,  meldten  biefei» 
»led^t  aufteilt  0.  13  §  2.  1.  42  pr.  D.  7, 
1.  1.  10  pr.  23  D.  7.  8.  1.  11  §  10  D.  9,  2). 
Ususfruotus,  9liegbraud|dre(^t,  b.  I9. 
ba3  einer  $erfon  aU  ©emitut  pftei^enbe 
!Red^  auf  Siu^ung  an  einer  fremben  @ad^e, 
entl^Itenb  foföo^l  ben  ©ebraud^  (usus),  nHe 
ben  2fruc^tgenu6  (fmctus)  (tit.  I.  2,  4.  D. 
7,  1—6.  C.  3,  33.  —  ,Ü8Usfr.  est  ius  alie- 
nis  rebus  utendi  fruendi  salva  rerum  sub- 
stantia''  1.  1  D.  7,  1);  ususfructuarius, 
tom  biefed  9le^t  jufte^t:  ^^ießbrauc^er, 
SRuftniefeer  (1.  7  §  1  eod.  L  3  D.  2,  9). 
Ut  s.  uti  (adv.),  toie:  a)  fo  »nie;  j.  ©. 
praedia  relinquere  bis  verbis:  uti  a  me 
possessa  sunt;  peto,  ut  fundum  meum  — 
adscribatis,  ita  uti  est;  utipossedi  (1.  78  §  2. 
3.  1.  93  §  2  D.  32  L  20  §  9  D.  33,  7); 
fundus  legatus  ut  optimus  maximusque  est 
a.  22  pr.  eod.  cf.  L  90.  126.  169  D.  50, 
16);  uti  quisqut  primus  her  es  scriptus  sit, 
heres  sit  (l.  61  D.  28,  5) ;  interdictum  uti 
possidetis  (1.  1  pr.  §  4  D.  43,  17);  simi- 
Uter,  ut  etc.  (1.  9  D.  2,  1);  w<  —  ita,  sie 
0.  1  D.  2,  8  1.  27  §  6  D.  2,  14.  1.  2  pr. 
D.  19,  2.  1.  95  §  4  D.  46,  3.  1.  153.  159 
D.  50,  17) ;  ut  quidam  putant  (1.  30  pr. 
D.  50,  16);  b)  toie,  aum  »cifpiel,  a-  ©• 
omnes  paene  contractus,  ut  emptio,  ven- 
ditio  etc.  (§  2  I.  1,  2);  (juaedam  actiones, 
ut  iniuriarum,  item  furti  (1.  17  §  1  D.  2, 
14);  pars  edicti,  ut  vi  bonorum  raptorum 
(1.  195  §  3  D.  50,  16V,  nonnumquam,  ut 
in  illa  stipulatione  (1.  29  eod.);  inter- 
dictum,  ut  in  bonae  fidei  iudiciis  (1.  7  § 
5  D.  2,  14);  ut  ecce\  ut  puta  (f.  biefe  ©.); 
c)  je  na(^  bem,  3.  O.   distribuas  —  ut 


Digitized  by 


Google 


574 


Ut— Uti. 


quisque  de  U  meruerit  (1.  77  §  25  D.  32) ; 
id  res  patitur  (1.  2  1).  1,  5);  ut  mos 
regionis  postulabat  (1.  8  C.  4,  65);  d)  aH, 
glcic^fom,  i-  ©.  qui  non  admittitur  ut 
substitutus,  ut  adiectus  heres  quandoque 
non  erit  (1.  7  D.  28,  6);  heres  institutus 
ut  filius  (1.  46  pr.  D.  49,  14);  fiUa  quae 
ut  materfam,  vixerat  (1.  25  D.  1,  7);  ut 
contumax  plecti;  ut  infames  notari  (1.  1 
§  3.  8  D.  8,  1);  ut  ingratum  accusare 
aliquem  Q.  35  §  1  D.  3.  3);  e)  hjcnn,  fo 
balb  ol3,  5.  ©.  statim,  ut  etc.  (1.  134  D. 
50,  16);  possessio  recedit,  ut  quisque  con- 
stituit  nolie  possidere  (l.  17  §  1  D.  41,  2); 
non  ut  quis  in  carcerem  ductus  est,  spoliari 
eum  oportet,  sed  post  condetnnationem 
(1.  2  D.  48,  20). 

Ut  8.  uti  (coni.),  bag/  bamit,  %.  33. 
ideo,  ut  (I.  203  D.  50,  16);  aut  do  tun  ut 
des,  aut  do  ut  facias,  aut  facio  ut  des, 
aut  facio  ut  facias  (1.  5  D.  19,  5);  quae 
dantur  aut  ita  dantur,  ut  aliquid  facias, 
aut  ut  ego  aliquid  faciam,  aut  ut  Lucius 
Titius,  aut  ut  aliquid  optingat  (1.  35  §  3  D. 
39,    6);   fidei  alicuius  committere,   uti  det 

0.  95  D.  32);  in  hoc  legatum,  ut  —  faceret 
(1.  17  §  4  D.  35,  1);  cum  hoc  adiectione 
relinquere,  ut  etc.  (1.  22  §  1  D.  34,  1); 
süb  hac  condicione,  ut  etc.  (1.  44  D.  40,  4); 
hac  lege  in  adoptionem  datus,  ut  etc.  (1. 
34  D.  1,  7);  vendere  hoc  pacto,  ut  etc.  (1. 
7  pr.  D.  20,  5);  illo  colore  defendi,  ut 
videatur  etc.  (1.  5  D.  5,  2);  illud  contineri 
(arbitratu,  iudicio),  ut  etc.  (1.  10  §  1  D. 
4,  2) ;  contineri  (plebiscito),  ut  ne  quis  etc. 
(1.  18  D.  1,  18),  Ate  accipiendum  esse,  ut 
etc.  (1.  37  §  1  D.  21,  2.  1.  35  D.  41,  3); 
hoc  esse  servandum,  ut  etc.  (1.  62  D.  35, 
2);  consequens  esse,  ut  etc.  (i.  4  pr.  D.  1, 
21);  evenire,  lU  etc.  (1.  46  pr.  D.  36,  1); 
distinguere,  ut  etc.  (1.  7  §  14  D.  2,  14); 
admwiere,  ut  etc.  (1.  3  §  4  D.  1,  15). 

Utctunque,  1)  ton  nur  immer  (1.  64 
D.  31).  —  2)  in  ieber  SBeifc,  jebcn- 
fall«  (1.  3  §  8  D.  24,  1.  1.  75  §  8  D.  45, 

1.  1.  26  D.  47,  10). 

TJtensilia,  bic  jum  täglichen  ®cbrau(^ 
nbt^igcn  SBirtMc^aft^öcgcnftänbc  (1.  12 
§  28  D.  33,  7). 

Uter,  ©c^toud^  0-  3  §  1  D.  33,  6). 

Uter  (adi.),  1)  Weimer  t)on  bcibcit, 
j.  ©.  non  intellegi,  uter  ah  utro  eversus 
Sit  (l.  45  §  3  D.  9,  2);  Stichum  vel 
Damam,  utrum  eorum  ipse  vellet,  stipula- 
tus  (1.  66  D.  3,  3.  cf.  1.  38  pr.  D.  46,  1); 
potestas  utrum  velit  dandi  (1.  21  D.  38, 
2);  cum  utro  veilit  agere  (1.  8  §  1  D.  30); 
ab  utro  velit  petere  (l.  25  pr.  D.  32).  — 
2)  icber  t)OTi  htihen  (lul.  ep.  nov.  c.  57 
§  201.  1.  84  pr.  D.  44,  7). 


Uterinus  (f rater),  uterina  (soror),  6  a  1 6  • 
btubcr,  ^albfc^mcftcr  tjon  bcr  aRnt* 
ter  ber  (§  4  I.  3,  2.  §  3  I.  3.  9.  1.  27  C. 

3,  28). 

Uterlibet,  irgcnb  einer  tJon  bcibcn, 
J.  ©.  in  utruml.  dari  actionem  (1.  3  D. 
14,  4). 

Uterque,  1)  ieber  t)on  beibcn,  bcibe 
j.  93.  duobus  impuberibus  filiis  suis  heredi- 
bus  institutis,  si  uterque  impubes  deces- 
serit  —  alterutro  decedente  (1.  10  C.  6,  26) ; 
si  duo  mandassent,  ut  tibi  crederem; 
utrumque  habeo  obligatum  Q,.  21  D.  17,  1), 
qui  fide  alterius  pro  alio  fideiussit  — 
utrosquc  obligatos  habet;  actum  sive  cum- 
reo  sive  cum  fideiussore  sive  cum  utrisaue 
(1.  53  D.  17,  1.  1.  18  §  4  ü.  20;  1);%* 
uterqiie  dölo  malo  fecerit,  ambo  tenebuntur 
(1.  7  §  5  D.  2,  1);  utroque  parente  orbata 
(1.  20  C.  5,  4);  utrisque  luminibus  orbatus 
(l.  1  §  5  D.  3,  1);  utroque  iure  concur- 
rente,  et  naturali  et  civili;  utroque  iure 
valetx,  tarn  civili,  quam  praetorio  (1,  4  g  2 
eod.  1.  23  D.  28.  1).  -  2)  einer  tJon 
beibeu,  foüiel  hJie  alteruter:  ,ut  igitur 
nulla  possessio  adquiri  nisi  animo  et 
corpore  potest,  ita  nulla  amittitur,  nisi 
in  qua  utrumque  in  contrarium  actum»*  (1. 
153  D.  50,  17);  frater  per  utrumque  pa- 
rentem  accipitur  i.  e.  aut  per  matrem 
tantum  aut  per  patrem  aut  per  utrumque^ 
(1.  10  §  13  D.  38,  10);  leges,  quae  et 
parentibus  alendos  esse  liberos  imper- 
averunt  et  ipsis  liberis  parentes,  si  inopia 
ex  utraqiie  parte  vertitur  (1.  8  6  4d.  C. 
6,  61). 

Uterus,  1)  SWuttcrIeib,  5.  ©.  qui  in 
utero  est  (l.  7.  26  D.  1,  5),  in  ut.  habere 
unum,  in  ut.  nihil  gestare;  vacuo,  gravi 
ut,  mulier  H.  30  §  6  D.  29,  2.  1.  4  D.  29, 
5.  1.  11  D.  29,  7);  exsecto,  exciso  ut.  edere 
(1.  1  §  9  D.  38,  8.  1.  141  D.  50,  16).  -  2) 
©eburt,  (gntbinbung,  5.  ö.  ex  uno  ut. 
plures  nasci  possunt  (1.  3  §  10  D.  38,  16); 
uno  ut.  tres  edere  (1.  8  §  16  D.  40,  7); 
uno  ut.  marem  et  feminam  parere  (1.  10 
§  1  D.  34,  5). 

Uti,  pebrauc^en,  fic^  bebienen,  inö* 
be|.  a)  eine  ©od^eben Uten,  j.  ©.  utendum 
dare,  accipere  aliquid  (1.  1  §  1.  1.  19.  21 
§  1  D.  13,  6.  1.  34  D.  23,  3.  1.  20  D.  41, 
2);  rem  utendam  rogare  (1.  15  D.  16,  3); 
ius  ali4snis  rebus  utendi  fruendi  (1.  1  D.  7, 
1);  uti  mancipiis  secund'um  condicionem 
eorum  (1.  15  §  1  eod.);  uti  aedibus  (1.  22 
pr.  D.  39,  2);  b)  eine  (Sertntut  ausüben: 
non  utendo  amittere,  deperdere  servitutem, 
usumfr.  (1.  6  §  1.  1.  16  D.  8,  6.  1.  126  § 
1  D.  45,  1.  cf.  §3  I.  2,  4:  -  „non  utendo 


Digitized  by 


Google 


Uti— Utilitas. 


575 


finüur  ususfructus^'J ;  c)  ein  SRec^t  g  e  n  i  c  6  c  n , 
cudüben,  bat^on  ©ebrouc^  mod^en,  5.9. 
iure  »uo  uti  (1.  3  §  5  D.  37,  4.  1.  24  §  12 
D.  39,  2.  1.  1  §  1  D.  40,  7.  l.  5  §  6  D. 
44,  4.  1.  55.  155  §  1  D.  50,  17);  uti  hene- 
ficio,  commodo  (legis)  Falcidiae,  quartae, 
uti  ClegeJ  Falcidia  (1.  14  §  2.  1.  15  §  1. 
1.  22  pr.  1.  47  §  1.  1.  75.  94  D.  35,  2.  1. 

4.  16  §  9.  1.  27  §  10.  1.  28  §  2.  1.  30  pr. 
1.  63  §  11.  1.  68  pr.  D.  36,  1),  auxilio 
Scti  (1.  26  D.  16,  1.  1.  3  D.  46,  1);  uti 
excusatione  (1.  21  §  1.  1.  36  §  1  D.  27,  1. 
1.  1  §  1  D.  50,  5),  defemionibus  (1.  52  pr. 
D.  5,  1.  1.  5  D.  44,  1),  exceptione  {1.  1.  5. 
8  eod.  l.  2  §  4.  1.  4  §  1.  1  5  §  5.  1.  8  § 
1  D.  44,  4),  compensationej  deductione  (1. 
12  §  3.  1.  15  D  46,  8),  actu^ne  (1.  3  §  11 
D.  3,  5.  1.  12  §  6  D.  10,  4.  1.  11  pr.  D. 
19,  1.  1.  11  §  1  D.  20,  1.  1.  84  §  13.  1. 
108  §  2  D.  30.  1.  15  §  26.  36  D.  39,  2. 
1.  41  pr.  53  pr.  D.  44,  7),  interdicto  (1.  5 
§  10.  20  D.  39,  1.  1.  3  §  7.  8  D.  43,  17. 
1.  7  §  3  D.  43,  20.  1.  2  §  2.  1.  17  D.  43, 
26);  d)  einen  Sflcc^töjot  antoenbcn,  be- 
folgen, J.  83.  Jwc  8.  eo  iure  utimitr  (1.  25 
§  7  D.  5.  3.  1.  13  §  1.  1.   18  §  1  D.  23, 

5.  l.  16  §  9.  1.  26  pr.  D.  36,  1.  1.  8  §  1. 
7.  D.  43,  26.  1.  8  §  3  D.  46,  1.  1.  13  §  7 
D.  46,  4.  1.  152  pr.  D.  50,  17);  uti  sen- 
tentid  alicuius  (1.  49  pr.  D.  35,  2.  1.  77  § 
1  D.  47,  2). 

Uti  (adv.  u.  coni.)  f.  ut. 

Utüis  (adi.),  utiliter  (adv.),  1)  brauch" 
bat,  btenli4,  taugli^,  j.  93.  ad  habt- 
tandum  ut.  aedificium  (1.  183  D.  50,  16); 


ad  refectionem  utilia  (1.  4  pr.  D.  43,  19). 
—  2J  jum  ©cften  bicnenb,  nü^^ic^, 
öortgetl^aft,  5.  'Sd.  publice,  ir^  commune 
utile  esse  (1.  33  §  2  D.  3,  3.  1.  1  §  1  D. 
9,  3.  1.  3  §  15  D.  29,  5);  impetwae  ut.  im 
©egenf.  öon  necessariae  unb  voluptuariae 
(l.  38.  39  D.  5,  3.  1.  1  pr.  5  §  3.  1.  6.  14 
§  1  D.  25,  1.  1.  79  §  1  D.  50,  16);  utiliter 
impendere  (1.  11  C.  2,  18);  quae  util.  in 
negotia   alicuius   erogantur  (1.  44  pr.  D. 

3,  5);  util.  gerere  negotium  (1.  9  §  1.  1. 
11  §  2  eod.).  —  3)  hJir!f om,  gültig,  5.  ©. 
ut.  datio  tutoris  (1.  10  §  2D.  26,  2);  non 
utiliter  dari  posse  tutorem  (1.  10  §  1  D. 
26,  4);  actio  ut.  im  ÖJegcnJ.  öon  inanis  (1. 
24  §  2  D.  40,   12.   cf.  1.   13  §  1  D.  16,  1. 

1.  22  §  5.  1.  37  D.  17,  1.  1.  51  §  3  D.  21, 

2.  1.  38  §  21  D.  45,  1.  1.  31  D.  50,  17); 
utü.  agere  (1.  6  §  1.  1.  7  D.  18,  7.  1.  30 
§  1  D.  19,  1.  1.  24  §  4  D.  19,  2),  expenri 
(1.  23  D.  16,  3);    ut.  exceptio  (1.  41  D.  4, 

4.  1.  19  §  5  D.  16,  1.  1.  3  D.  18,  5.  1.  16 
D.  44,  1),  replicatio  (1.  7  §  6  D.  42,  4); 
util.  replicari  posse  (1.  35  U.  2,  14);  ut. 
interdictum  (1.  2  §  6.  39  D.  43,  8.  1.  1  § 


20  D.  43,    16.  1.  3  §  &  D.  43,    17.  1.  1  § 

11.  1.  3  §  5  D.  43,  19.  1.  1  §  35  D.  43, 
20.  1.  11  §  20.  1.  22  pr.  D.  43,  24);  util. 
interdicto  agere  (1.  43  D.  11,  7);  util. 
stipulan  (l.  45  §  2.  1.  46  pr.  97  §  1  D. 
45,  1.  1.  98  §  4  D.  46,  3),  obligari  (1.  16 
§  7  D.  20,  1),  institui  heredem,  legari  (1. 
49  §  2.  1.  90  D.  28,  5.  1.  .6  D.  37,  11), 
dari  relinqui  fideicommissam  libertatem 
(1.  17.  45  pr.  D.  40,  5).  —  4)  jwed^ 
mögig,  billig,  a)  im  OTgemcinen,  j.  ©. 
tani  benignius  quam  utilius  esse  (1.  53  D. 

12,  6);  et  verius  et  utilius  videri  (1.  54 
pr.  D.  17,  1);  utilius  responderi  (1.  22  pr. 
eod.);  utilius  est  dicere  etc.,  utilius  dicen- 
dum  est  (1.  3  D.  11,  7.  1.  61  pr.  D.  23, 
3.  l  2  §  24  D.  47,  8);  utilior  sententia  (1. 
1  §  3  D.  5,  4);  b)  inSbeJ.  bient  e3  jur  53c- 
Aeid^nung  üon  äeiträumen,  bei  beten 
33ete(^nung  billiget  SBeifc  biejenigen 
Seitt^eilc  nid^t  gejäl^tt  Werben,  hjo 
man  on  bet  getiqtlic^en  ®eltenb- 
mad^ung  feinet  SRed^t^  ge^inbett  mat: 
tempus  ut.  im  (SegenJ.  öon  continuum;  ut. 
dies,  menses,  ut.  annus  (1.  39  D.  4,  4.  1. 
1  §  2  D.  15,  2.  1.  19  §  6.  1.  31  §  22.  1. 
55  D.  21,  1.  1.  1  §  9  D.  25,  3.  1.  2  pr.  § 
1  D.  38,  15.  1.  6  §  14  D.  42,  8.  1.  1  §  39 
D.  43,  16.  1.  1  D.  44,  3.  1.  12  §  5.  1.  30 
§  5.  1.  32  D.  48,  5.  1.  1  §  7  D.  49,  4.  1. 
8  C.  2,  20.  l.  7  pr.  C.  2,  52);  tempora, 
quae  utiliter  computari  solent  (1.  21  C.  9, 
9).  —  5)  auf  5lnaIogic  betubenb:  actio 
ut.  im  ÖJegenf.  öon  directa  (f.  bie{e  SB.  s.  a.); 
utiliter  condicticia  experiri,  im  @egen{.  öon 
directe  vindicare  (1.  55  D.  24,  1);  ut.  actio 
exemplo  Aquilia  danda  (1. 17  §  3  D.  7,  1), 
ad  exemplum  institoriae  actionis  (1.  13  § 
25  D.  19,  1),  exemplo  pigneraticiae  actionis 
(1.  5  §  21  D.  36,  4);  Servitutes  (praetorio 
iure  constitutae)  ad  exemplum  earum,  quae 
ipso  iure  constitutae  sunt,  utilibus  actioni- 
bus  petentur :  sed  et  interdictum  de  his  ut. 
competit  (1.  1  §  9  D.  43,  18);  utilem  quasi 
domino  actumem  aquae  pluviae  arcendae 
dare  (1.  22  pr.  D.  39,  3);  utiles  actiones 
quasi  heredi  dare  (1.  21  §  6  D.  4,  2);  utile 
familiae  erciscundae  iudicium  (1.  2  §  ID. 
10,  2);  ut.  persecutio  exemplo  creditoris 
(1.  8  C.  4,  39). 

Utilitas,  1)  »tauc^batfeit,  Xoug- 
lic^feit,  9'iü^Uc^feit,  5.  ©.  si  mulus  ca- 
stratus  est  —  neque  de  fortitudine  quid 
eius  detrahitur  neque  de  utilitate  (1.  38  § 
7  D.  21,  1).  -^  2)  S^u^en,  »ott^eil, 
SnteteJJe,  j.  ©.  magna  util.  absentium 
versatur,  ne  etc.  (1.  1  D.  3,  5) ;  ca;  utilit. 
pupilli  creditum  (1.  2  pr.  D.  15,  4);  ne 
utilitates  furiosi  impediantur  (1.  3  pr.  D. 
26,  7);   utilitates  alicuius  desertae  (1.  5  § 


Digitized  by 


Google 


576 


Utique — Vacare. 


2  D.  84,  9);  et  alias  utilitates  et  Servitutes 
praestare  (1.  1  §  4  D.  7,  6);  non  solum 
fructuum  rationem  haberi,  vervunceterarum 
etiam  utilit  (1.  1  §  41  D.  43,  16);  iniJbeJ. 
bebeutet  eS  {.  t).  a.  guod  s.  guan^m  interest 
(1.  14  D.  2,  11.  1.  9  §  8  D.  10,  4.  1.  11 
§  18.  1.  21  §  8  D.  19,  1:  ,Cum  per  ven- 
ditorem  steterit,  quo  minus  rem  tradat, 
omnis  util.  ernptoris  in  aestimationem  venit, 
quae  modo  circa  ipsam  rem  consistit.''  1. 
4  §  7  D.  89,  2.  1.  1  §  5  D.  48,  4:  „Haec 
verba:  quanti  ea  res  erit  —  continent  uti- 
litatem  creditoris,  ut  quantum  eius  intereat 
possessiouem  habere,  tantum  ei  qui  prohi- 
buit  condemnetur.*  (1.  81  §  1  D.  45,  1. 
1.  81  D.  50,  16:  —  ,verbo  restitutionis 
omnis  uiil.  adoris  continetur');  util. 
publica  8.  communis,  ha&  öffentlid^e 
feefte,  j.  ©.  iu8,  quod  praetores  intro- 
duxerunt  propter  utilit.  publ.  (1.  7  §  1  D. 
1,  1);  contra  rationem  disputandi  pro 
utilit,  communi  receptum  (1.  51  §  2  D.  9, 
2);  ex  utüit  pM.  receptum  (1.  8  D.  16, 
3.  1.  6  D.  46,  6);  utilitatis  publ  interesse 
(1.  18  §  1  D.  50,  12);  ad  publ  utilit.  per- 
tinentia  iuterdicta  (1.  2  §  1  D.  48,  1  cf. 
1.  2  I  2  D.  43,  8.  1.  1  §  1  D.  48,  9.  1.  1 
§  7  D.  48,  28);  condicio  quasi  utüitati 
publ  oppugnans  (l.  2  §  44  D.  38,  17).  — 
8)8»cdniä6ifl!cit,  «illigfeit  (1.20 §2 
D.  8,  2.  1.  3  §  2  D.  13,  5.  1.  1  pr.  §  5  D. 
14,  1.  1.  17  §  2  D.  19,  5.  1.  67  §  10  D. 
31.  1.  36  D.  40,  7.  1.  1  §  14.  1.  32  §  2.  1. 
44  §  1  D.  41,  2.  1.  2  §  9.  16  D.  41,  4.  1. 
95  §  7  D.  46,  3). 

Utique,  1)  fc^Iecbtetbingd,  aU^r* 
bingg,  icbenfallg  (1.  46  §  7  D.  3,  3. 
1.  84  §  3  D.  3,  5.  1.  16  pr.  D.  6,  1.  1.  9 
D.  12,  3.  1.  14  §  1  D.  16,  8.  1.  17  §  4 
D.  19,  5.  1.  34  D.  39,  2.  1. 142  D.  50,  17). 


l 


—  2)  lebialid^,  nur  0-  78  pr.   D.  5,  1. 

1.  21  D.  17,  1.  1.  31  §  12  D.  21,  1.  1.  41 
96  §  1  D.  50,  16). 

Utpote,  1)  nftmlid^  0-  4  D.  1,  1.  1.  1 
►r.  D.  1,  4.  1.  8  C.  3,  28.  1.  1  C.  8,  29. 
_.  10  C.  8,  81).  —  2)  ol3  toie,  j. ».  utp. 
suspectum  amoveri  (1.  28  pr.  C.  5,  37). 

ntputa  f.  puta. 

ntrimque,  auf  beiben  @eiteu,  }.  9. 
nondum  impleta,  quae  tUr.  praestari  de- 
boerunt  (l.  6  §  2  D.  18,  1);  utr.  actianem 
esse,  nasci  (1.  28  §  6  D.  4,  6. 1. 8  §  1  D.  17, 1). 

Utrubi,  \D0,  bei  totm,  tomn  Don  Atoet 
ücrfd^iebenen  Drtcit  ober  ^erfonen  bie  Äebc 
ift;  interdictum  utr.  (Gai.  IV,  148—151. 
160.  1.  un.  D.  48,  81). 

TJtrubique,  an  beiben  Drten  (1.  22 
§  2  D.  50,  1);  in  beiben  gdllen  (1.  12 
pr.  D.  6,  2.  L  4  D.  28,  4.  l.  51  D.  41.  2. 
L  18  D.  44,  1). 

Utrum,  ob:  utrum  (utrumnej  —  an^  ob 

—  ober  oh,  tomn  t)on  jtoei  t>erf(l^tebenen 
gfäöen  bie  «ebe  ift  (1.  11  §  2  D.  2,  1.  L  6 
D.  8.  6.  1.  1  §  12  D.  16,  3.  1.  2  §  2  D. 
24,  8.  I.  13  §  1  D.  29,  7.  1.  15  §  14  D.  39, 

2.  1.  15  §  1.  1.  17  pr.  D.  42,  5.  1.  112  pr. 
D.  45,  1.  I.  58  §  2  D.  50,  16). 

Uva,  1)  »eintraube  (\.  25  D.  19,  1. 
1.  205  D.  50,  16).  —  2)  ©efd^tourp  om 
$alfe  (1.  14  §  5  D.  21,  1). 

Uxor,  (g^eftau  (1-  8—12.  19--31.  36 
—40.  44—51  D.  23,  2.  1.  1.  8  pr.  52  D. 
24,  1.  1.  14.  27  pr.  D.  48,  5.  1.  101  §  1. 
1.  144.  220  §  8  D.  50,  16);  uxorias.  bie» 
felbe  bctreffenb,  il^r  §ufte^enb:  fu^ax. 
(1.  29  pr.  D.  82);  res  ux.,  SKitgift  (L  un. 
C.  5,  13). 


V. 


Vaoare,  1)  frei,  Icbig  fein:  a)  er» 
lebigt,  unbefcjt,  leer,  öerlaffen  fein, 
5.  ^.  exspectare,  donec  locus  vacet,  im 
®egenf.  Don  plenum  locum  invenire  (1.  2 
pr.  D.  50,  2);  m»  quae  vacabunt,  uti,  im 
®egenf.  t)on  totius  domus  usum  occupare 
(l.  22  §  1 D.  7, 8);  possessio,  quae  ex  neglegentia 
domini  vacat  (1. 87  §  1  D.  41,  3);  b)  crblo« 
fein,  t)on  bem  Jinterlaffenen  SSermögen  ge^ 
{agt,  ju  bem  feinSrbe  ba  ift,  5.©.  tertio  gradu 
scriptos  heredes  ita  demum  substituere,  si 
tota  hereditas  vacasset  (1.  30  D.28,  6);  ad- 
gnati  ceterique  succedent  aut,  si  nemo  sit, 
bona  vacabunt  (I.  2  §  47  D.  38,  17);  bona 


vacantiä  (1.  20  §  7  D.  5,  3.  1. 96  §  1.  1. 114. 
§  2  D.  80.  1.  6  §  3  D.  36,  1.  1.  2  D.  38,  9. 
1.  50  pr.  D.  40,  4.  1.  18  D.  41,  3.  1.  10 
§  1  D.  44,  8.  1.  1  §  2.  1.  38  pr.  41  D.  49, 
14.  1.  10  C.  3,  28.  1.  4.  5  C.  10.  10);  oc- 
cupare vacantem  portionem  (1.  19  D.  28, 5. 
1. 12  D.  37. 11);  c)  unbenu^t  liegen  (L  12 
§  4  D.  26,  7);  d)  t)on  Arbeit  frei  fein, 
feiern  G-  U  §  1  I>-  10.  4.  1.  30  §  1  D. 
50,  16);  e)  öon  einer  «er^flidStung, 
ingbef.  ju  bffentlij^en  SHenften,  befreit  fein: 
vacare  ab  honoribus,  muneribus,  tutdis  (1. 10 
§  4.  1.  12  §  1  D.  50,  5.  1.  4  D.  50,  6V  a 
legatione  (1.  7   D.  50,  7);    vacatio,    tJe» 


Digitized  by 


Google 


Vacatio — Valetudo. 


577 


fceiung  ^etttoit:  vac.  muneris  (1.6  D. 50, 
5.  1.  7  D.  50,  6),  milüiae  (l.  18  D.  50. 16), 
tutelarum  (1.  17  §3  D.27, 1),  a  forensihus 
negotiis  Q.  9  D.  2,  12);  vacationutn  privi- 
legia  (1.  S  §2  B.  50,  5);  f)  außer  Dicnft 
fein:  vacantes,  bic  auSgcbicntcn  ©camten 
(1.  2  C.  12,  8);  g)  unöcr^citat^ct  fein: 
mulier  vacans,  im  Ü^egenf.  üon  nupia  (1.  5 
§  2  D.  48,  6).  —  2)  frei,  offen  fielen: 
litora  iure  gentium  Omnibus  vacant  (1.  51 
D.  18,  1).  —  3)  too§u  beftimmt  fein,  too* 
2U  bienen:  balineum  usibus  dominicis  so- 
litum  vacare,  stabulum  iumeniis  et  car- 
rwc/iw  vacans  (1. 13  §  8  D.  7,  1).  —  4)  ob* 
Hegen,  fi(^  mibmen:  2ibm  principalibus 
in  senatu  leaendis  vac.  (1.  1  §  4  D.  1,  13). 

Vaoatio  f.  vacare  s.  1.  e. 

Vacoa,  fttt^  (1.  43  D.  21,  2). 

Vaeillare,  fc^toanten,  toanten,  indbef. 
t>on  Senden  gefagt,  totl^e  ber  SEBal^^tt  nic^t 
treu  bleiben  (1.  2  D.  22,  5.  1.  27  §  1  D.  48, 
.10.  1.  15  pr.  D.  48,  18). 

Vacuare,  1)  leer  mad^en:  urhes  vacua- 
tae  (1.  1  C.  Th.  12,  18).  —  2)  entfräftcn 
(1.  19  C.  10,  32.  1.  7  §  1  C.  Th.  10,  3. 
1. 4  C.  Th.  11, 12).  —  3)  vacuari,  mangeln, 
megfallen:  vacuaiis  (personis)  8iU>8titutu8 
suppositus  vel  coniunctus  adgregatus  (l. 
un.  §  3  C.  6,  51). 

Vaouefacere,  (eer  machen:  curiae  va- 
cuefactae  (1.  25  C.  Th.  12,  1);  erf(^ö^)fen: 
vacuefactae  facultates  (Vat.  §  280). 

Vaouus,  1)  leer,  5.  ©.  uter  vac.  im 
(^egenf.  t>on  plenus  (1.  30  §  6.  1. 84  D.  29, 
2);  locus  vac.  im  ®egenf.  Don  aedificatus 
(1.  20  §  2  D.  39,  1.  cf.  1.  22  D.  8,  3);  ta- 
Inäae  vac.  (l.  11  D.  28, 3);  facultaUs  vacuas 
facere,  erf(^öpfen  (1.  5  C.  3,  29).  —  2) 
frei,  lebig:  a)  =  liber  s.  a.  j.  ^.  servi 
ministerio  vacuo  uti  (1.  27  §  2  D.  7,  1); 
b)  nid^t  im  ©efifte  Igemanbe«:  vacuum 
tradere  fundum  (1.  33  D.  19, 2);  in  vacuam 
possessionem  intrare,  ire,  inducere,  mittere 
aliquem;  vacuam  posses.  occupare,  tradere, 
relinquere  (1.  18  §  1.  1.  68  §  1  D.  18,  1. 
1.  2  §  1.  1.  3  §  1.  1.  48  D.  19,  1.  1.  4  pr. 
D.  22,  1.  1.  35  §  1  D.  39,  5.  1.  18  §  2. 
1.33.  34  pr.  52  §  2  D.  41,  2.1.4§  22.  27 
D.  41,  3.  L  18  D.  43,  16.  1.  52  §  1.  1.  75 
§  7  D.  45,  1);  vacua  traditio  iuris  (1.  20 
D.  8,  1);  c)  erbloiJ  =  vacans  (f.  vacare 
(s.  1.  b),  3.  Sß,  successorium  edictum  id- 
Circo  propositum  est,  ne  bona  hereditaria 
vacua  sine  domino  iacerent  (1.  1  pr.  D.  38, 
9);  vacua  pars  relicta  (1.  19.  60  §  1  D. 
28,  5.  cf.  1. 8  pr.  D.  37,  11).  —  8)  vacuam 
habere  pecuniam,  (MJb,  bad  feine  3^nfen 
trägt  (1-  24  D.  19,  5.   cf.  1.  28  D.  16,  3). 

Vadere,  ge^en  (l.  35  §  9  D.  4,  6). 


Vadimonium,  bad  feierlid^e  (utiter  ^n* 
gelobunp  einer  beftimmten  ©umme  (Mht^ 
unb  ©id^er^eit^beftcHung  ||ierfür  geleiftete) 
SSerfpred^en  eined  in  ius  vocatus ,  an 
einem  beftimmten  Xoge  fid^  bor  (S^erid^t 
äu  ftellen  (Gai.  IV,  184  ff.). 

Vadum,  gurtl^,  feid^tc  Stelle  eineö 
Sfluffe«  (1.  38  D.  8,  3.  1.  17  §  3  D.  39,  3). 

Vafer,  orgliftig:  vafra  mente  concep- 
tum  iudicium  (1.  7  C.  Th.  15,  14). 

Vagari,  1)  umherf(^toeifen  (1. 17  §  14 
D.21,1.  1.20§1  D.38,1).  —  2)  f(^tt)on* 
fenb,  ungewiß  fein  (1-  16  I>-  4,  3.  1.  7 
pr.  D.  47,  10). 

Vagina,  @(^eibe  eined  hegend  (1.  15 
C.  6,  21). 

Vagitua,  (Sie  toi  mm  er  fleiner  ^ber 
(1.  135  D.  50,  16). 

Vagus,  umVtfd^toeif enb  (1.12  §  2  D. 
39,  4.  1.  10  §  17  C.  Th.  7,  18). 

Valde  (adv.),  fel^r,  ^eftig  Gai.  T,  188) 
f.  valide. 

Valeiis(AbumiiB),3urift  unter  ^ntoninud 
^^m§  (1.  2  §  47  D.  1,  2). 

Valentini,  bie  Sintool^ner  bon  ^a«* 
lenaia  in  (Bpanitn  (1-  8  pr.  D.  50,  15). 

Valentiniani,  eine  fe^erifc^e  @ecte  (l.  5 
C.  1,  5). 

Valere,  1)  fönnen,  t)ermögen,  j.  ©. 
prohibere  val.  im  ^egenf.  bon  nequire  (1.  4 

C.  3,  41);  efficere  val.  (I.  182  D.  50,  17); 
in  quantum  fieri  valet  (1.  7  G.  11,59);  am- 
plius  quam  facultates  valent  (I.  61  pr.  D.  23, 
3).  —  2)  einen  gemiffen  SBert^  l^aben, 
toert^  fein,  5.  $.  si  servum  meum  occi- 
disti,  non  anectionea  aestimandas  esse 
puto,  sed  quanti  omnibus  valeret  (1. 33  D. 
9,  2);  si  res  minoris  valet  quam  comparata 
est,  hactenuR  locupletior  factub  videbitur, 
quatenus^  res  valet  (1.  25  §  1  D.  5,  3);  pos- 
sessiones  quae  maiore  valebant  minimo  dis* 
trahere  (1.  5  G.  2,  19);  vicarius  quinque 
Valens  (1.  11  §  4  D.  15,  1).  —  3)  gelten, 
(Siültigleit  l^aben,  ).  S8.  causae,  <{ua€  ture 
non  vcUuerunt  (1.  54  D.  12,  6);  ipso  iure 
non  val,  promissionem  (1.  6  pr.  D.  23,  3); 
conventiones  etiam  tacitae  valent  (1.  4  pr.  D. 
2,14);  valet  pactum  (1.  7  §  13  ff.  eod.),  «en- 
tentia  (1.  57  D.  42,  1) ;  ita  cavere :  si  quid 
—  reliquero,  ita  valere  volo  (1. 18  ü.  29,  7). 

Valetudinarius,  1)  franf  (1.  8  D.  22, 
5.  1.  40  pr.  D.  27,  1).  —  2)  ftranfen* 
toärter  (1.  7  D.  50,  6). 

Valetudo,  ßeibeSbefc^affcnl^eit,  för* 
pttlid^e^  ©efinben:  volet  integra,  bona, 
(»efunb^eit  (l.  20  D.  28,  3.  1.  35  §  4  D. 
39,  6),  adversa,  aegra,  ftrantbeit  (I.  2  §  3 

D.  2,  11.  1.  17  D.  28,  1.  1.  4  §  5  D.  40, 
7.  1.  53  §  2  D.  42,  1.  1.  4  f  2  D.  44,  4. 
1.  13  D.  50,  1);  valetudo  fd^Iei^tmeg  bebeutet 

37 


Digitized  by 


Google 


578 


Valide — Vecti  gal. 


indbef.  9t  anfielt,  5.  O.  corporis  valetu- 
dine  Idborans  (1.  6  §  1  D.  25,  3);  gravi 
valetud.  adfectus  (l.  3  pr.  D.  29,  5);  cor- 
poris aut  ntisntis  valetudine  ab  agendis 
rebus  prohibere  0-  45  §  4  D.  27, 1))  ex  vale- 
tud. mori,  decedere  (1. 35  §  4  D.  39,  6);  vale- 
tudinis  impendia,  impensae  (1.  45  D.  7,  1. 
1.  18  §  2  D.  13,  6.  cf.  1.  2.  12  D.  25,  1). 

Valide  s.  valde  (adv.),  fe^r,  ^eftig, 
a.  ©.  V.  stuUa  consultatio  (1.  27  D.  28,  1); 
V.  sapiens  (1.  4  §  8  D.  21,  1);  vaUdiue, 
me^t:  imbecillitate  dextrae  val.  sinistra 
uti  (l.  12  §  3  eod.) 

VaUdus,  1)  ftart:  validissimae  fustes 
(1. 2  C.  Th.  8, 5).  —  2)  giltig:  val.  pactum 
(1.  46  D.  2,  14). 

Vallare,  1)  öcrf (^anjcn:  iiiuraK  amWtt* 
vall.  fundos  0. 10  C.8, 10).  —  2)  [id^txn, 
befeftigen:  fideiussiones,  quas  stipulatio- 
num  soUemnis  catUela  vallaverit  (1*  32  §  3 

C.  1,  3). 

Valium,  ©(^anjc,  ©olltocrf,  tro^nfd^: 
©d^u^mel^r:  v.  /ui<»'  (1.  30  §  2  eod.). 

Vandali,  Vandalioa  gens,  eine  Göltet« 
f(^aft  im  SRotbcn  be8  alten  ^eutjc^Ianb  (1.  2 
pr.  C.  1,  17.  1.  1  pr.  2  §  4  C.  1,  27).  Van- 
dalicus  nennt  ft(^  ^uftinian  aU  8efteger  htx* 
felben  (rubr.  prooem.  IX 

Vanitas,  ßecr^eit,  ©ebeutungÄlofig* 
feit  (1-  5  C.  10,  2). 

Vanus,  1)  Icet,  eitel,  öergeblic^, 
j. ».  ttwor  V.  (1.  13  pr.  D.  42, 1).  —  2)  un» 
gültig,  unmirffam:  vanum  et  pro  can- 
cdlato  haberi  (1.  47  §  1  D.2, 14);  v.  ademptio 
(1.16  §  ID.34,4).  — 3)furcl^tfam:  metus 
non  vani  hominis,  sed  qui  xnerito  et  in 
homine  constantissimo  cadat  (1.  6  D.  4^  2). 

Vapor,  S)unft,  3)ampf  (1.  8  §  7  D.  8, 
5.  1.  3  §  6  D.  43,  21). 

Vapulare,  ©daläge  betommen  (1.  52 
8  1   l3    9    2^ 

Vaiiare,  i)  öer&nbetn  (1. 10  §2  C.  6, 
22:  —  „surdis,  licet  naturaliter  huiustnodi 
sensm  variatiM  est,  tarnen  ouinia  facere  — 
permittimus").  —  2)  jeinen  (Jntfc^Iufe 
änbern  (1.  4  §  2.  1.  7  Ü.  18,  3.  1.  8  D 
37,  6).  —  3)  variare  s.  variari,  öerf(^ie» 
bener  SÄeinung  fein  (1.  32  §  16  D.  4,  8. 
1.  17  §  1  D.  28,  5.  1.  65  §  1.  1.  140  §  1 

D.  45, 1.  1.  4  pr.  C.  6,  38.  1.  34  §  4  C.  8, 53). 
Variatio,  «enberung  (be8  SBtllcnS) 

(1. 11  §  5  D.  14,  3). 

Varlcare,  beim  (äJe^en  bie  güje  ouiJ- 
einanberfperren,  grätfd^cln  (1.  212  D.  50. 
16);  varicator  =  qui  varicat  (1.  4  §  4 
D.  3,  2). 

Varloosus,  met  ^rampfabern  an  htn 
©c^enfeln  ^at  (1.  50  D.  21,  1). 

Varietas,  )6erfd^ieben^eit,  iniSbef.  in 
9e)ugauf9ie(^titon{i(9ten,9le4tibefHmmungen 


0.  55  §  1  D.  31.  1.  13  §  1  D.  33,  1.  1.  12 
pr.  C.  3,  31.  1.  22  C.  4,  29). 

Varius  (adi.),  varie  (adv.),  1)  Der« 
fd^ieben,  manni(^fa(fi,  a.  16.  variae  cau- 
sarum  figurae  (l.  1  pr.  D.  44,  7) ;  variae  sen- 
tentiae  iudicum  (1.  76  pr.  D.  31);  varie  iudi- 
eari  (1. 8  §  1  D.  40, 12];  varie  ex  personis 
causisque  consHtuere  (1.  38  D.  6,  1).  —  2) 
t)etanbet(i(^,  f(^Iau  0-  1  pi*-  !>•  4,  3). 

Varus,  toer  auitohtH  gebogeneQeine 
]^at  (1.  10  §  5  D.  21,  1). 

Vas  (vadis),  ©ürgt,  bej.  bei  einem  85a- 
bimonium  (1.  4  C.  12,  25). 

Vas  (vasis),  %t\i%,  (&tW\tx  (1.  3  §  1. 

1.  6.  14.  15  D.  33,  6.  1.  8  pr.  D.  33,  7. 
1.  19  §  10  D.34,  2);  vasoulum,  Heinere^ 
®efä|  Don  "SittdSi  (§  2.  4  eod.);  vasou- 
larius,  SSecf ertiger  f oI(^er  %t\h%t  (1. 39 
pr.  eod.  1.  61  pr.  D.  44,  7). 

Vaatitas,  1)  toeite  öbe  @tte(te:  im- 
mensae  vast.  viarum  (1.  4  C.  Th.  15,  3). 
—  2)  SSerWüftung:   harhara  vast.   (1.  20 

C.  Th.  7,  13). 

Vastua,  öbe  (1.  1  C.  Th.  16,  3). 

Vates,  3Beif|aget  (1.5  C.  9, 18);  vaU- 
oinari,  toeiffagen;  vatioinatio,  ^eif- 
jagung:  vatidnator  ^^  vates  (Paul.  V,  21 
§  1.  3.  Vat.  §  148.  Coli.  XV,  2§  3.  5). 

Vatius,  met  einto&ttS  gebogene 
«eine  ^at  (1.  10  §  5  D.  21,  1). 

Ve,  ober,  5.  ©.  ambo  alUrve  (L  17  §  7 

D.  36,  1);  pater  dominusvc,  filius  servusve 
(1.  141  pr.  D.  45,  1),  qui  servum  servamce 
alienum  alienamve  occiderit  (1.  2  pr.  D.  9. 
2);  Lucio  et  Titio  eorumve  cui  legaj*e  (1. 81 
§  8  D.  30);  post  tres  aut  quinque  pluresve 
dies  (1.  8  D.  2,  11). 

Veoors,  unfinnig,  albern  (1.  242  §  8 
ü.  50,  16). 

Veotigal,  1)  9ihaahe  an  ben  8taat 
(gfidcuiS)  ober  eine  @tabtgemeinbe,  toetc^e  ffir 
bie  Qenuftung  öffentlichen  Sigentbumd,  fotoie 
für  bie  diu«  unb  9[udfu^r  getoiffer  äaaren 
entrichtet  »irb,  Soll  (1.  16  §  7  D.  39,  4. 
1.  17  §  1  D.  50,  16:  ^Publica  vectig.  in- 
tellegere debemus,  ex  quibus  vectigal 
fiscns  capit:  quäle  est  vectigal  portus  vel 
venalium  rerum,  item  salinarum  et  me- 
tallorum  et  picariarum**);  vect.  quod  in 
itinere  praestari  solet  (1.  21  pr.  D.  24,  1); 
contra  legem  vectigalis  factum  (I.  2  §  20 
D.  47,  8) ;  fraudati  vectig.  crimen  (1.  8  pr. 
D.  39,  4);  locatio,  redemptio  vecti^lium; 
conductor  vectigalis;  fisci  vectigahum  re- 
demptor;  vectigal  conductum  habere  (1.  9 
pr.  11  §  5.  1.  13  §  1  eod.  1.  68  §1  D.46. 
1.  1.  8  §  1  D.  50,  16).  —  2)  ferbjin«, 
ber  Don  einem  ager  vectigafis  ^u  ent» 
ric^tenbe  ä^rlic^e  (S^tunb^ind;  vecti- 
galis ager,    fundus,   vectigale  praedium 


Digitized  by 


Google 


Vector— Velle. 


579 


Bebeutet  nfttnlt(|  ein  (ShrunbfHld  (jumeift  bem 
römifd^n  fßoVt  ober  einet  @tabtgemeinbe  obet 
einettt  $riefterci)0egtum  gel^öti^),  totld^t» 
geg^n  einen  ift^rlid^en  S^^^  einem 
dthp&dittx  $ut  t)o(Ien9enu|una  über« 
iQffen  tourbe  (1.  15  §  1  D.  2,  8.  1.  12 
§  2  D.  6,  2.  L  1  D.  6,  3);  —  „VecHgales 
(agri  8.  fündi)  vocantur  qui  in  perpetuwn 
locantur,  i.  e.  hac  lege,  ut  tamdiu  pro  his 
vectigal  pendatur,  quamdiu  ne<][ue  ipsis, 
qui  bonduxerint,  neque  his,  qui  m  locum 
eomm  successerunty  auferri  eos  liceat.* 
1.  4  ß  9  D.  10,  1.  1.  10  D.  10,  2.  L  16  §  2 
D.  13,  7.  1.  2  §  16  D.  18,  4.  1.  9  D.  18,  5. 
1.  31  D.  20,  1.  1.  39  §  5.  1.  71  §  5.  6. 
D.  5  0.  1.  219  D.  50,  16.  cf.  emphyteusis); 
eben  o  vectig.  aedes  (1-  15  S  26  D.  39,  2); 
adii  vectig.,  bie  ftlage  Quf  Uebergabe  hk 
<l^b»n^runb{tü(fd,  ftott  ber  vindicatio  bei 
(Sigejttl^nm  (§  cit.  cf.  1.  66  pr.  D.  21,  2). 
—  Sj)  «rtrag  Q.  59  §  2  D.  7,  1). 

Vbotor,  1)  ©(^iff«<)af  Jagier  0- 1  §  8. 
1.  5  pr.  D.  4,  9.  1.  1  §  3  D.  14,  1.  1. 2  pr. 
D.  14,  2).  —  2)  gfubrmann  G-  »  C.  Th. 
14,  4.  1.  3  C.  Th.  14,  6). 

Veotora,  1)  gul^rlo^n,  grad^tgelb, 
).  9.  vecturae  navium,  iumeniorum,  car- 
rtdorum  (1.  29  D.  5,  3.  L  55  D.  12,  6.  1.  52 
§  15  D.  17,  2.  1.  13  §  13  D.  19,  1.  1.  39 
8  1  D.  30);  tn^bef.  für  bcn  XranÄöort  jn 
ed^iffe  (1.  4  §  2  D.  4,  9.  1.  62  pr.  D.  6,  1. 
1.  10  pr.  D.  14,  2.  1.  15  §  6.  1.  61  §  1  D. 
19,  2).  —  2)  Seiftung  tjon  gurren  (1- 1 
C.  Th.  11,  5). 

Veoturarius,  gubrmann(l.  1.  2  C.Th. 
14,  6). 

Vegetare,  1)  beleben,  erfrijc^en, 
fkdrf en  G-  1  §  3  C.  9,  4).  —  2)  vegetari, 
leben  (1.  7  C.  Th.  12,  1). 

Vehatlo  =  veotura  b.  2(1. 3C.Th.  14,6). 

Vehemens  (adi.),  vehementer  (adv.), 
1)  l^eftig,  ftarf,  j.  ©.  aqua  vehementior 
(1.  1  §  1.  22  D.  39,  3);  vehementer  per- 
cutere  (1.  13  §  4  D.  19,  2).  —  2)  emfig: 
veh.  observator  (1.  32  §  1  C.  Th.  10,  10). 

Vehere,  fal^ren,  tragen,  j.  ©.  sella 
ant  leetica  vehi  (].  7  D.  8,  3);  equo  vehi 
(1.  4  §  1  D.  8,  1);  pecunia,  quae  trans 
mare  vehitur  (1. 1  D.  22,  2);  merces  (nave) 
vectae;  vehenda  mancipia  conducere  (1.  10 
pr.  D.  14,  2). 

Vehes,  fjul^re  (1-  3  C.  Th.  14,  6). 

Vehiculum,  fjul^rtoer!  (1.  4  §  1  D. 
8,  1.  1. 12  D.  8,  3);  vehlcidaris,  bof felbe 
betreffenb:  res  vehic.  im  ®egenf.  öon 
navicularis),  gu^ttDefen(l.  1  §1  D. 
50.  4);  cursus  vehic,  gal^r^joft  (l.  18 
§  4  eod.). 

Veientanus,  1)  (lapiUus)  ein  f(^toat5  unb 
toeti  gef^enfelter  (ibelfiein  (l.  19  §  17  D.  34, 


s 


2).   —  2)  ©intoobner  oon  SSeji,   einer 
©tabt  in  etrurien  (Vat.  §  166). 

Vel,  1)  ober  (1.  10  D.  1,  1.  1.  8  §  3. 
1.  10.  20.  21.  35  §  3.  1.  36.  44  P.  3,  3. 
1.  34  §  2  D.  3,  5.  1.  7  §  1  D.  4,  2.  1.  4 
D.  10,  1.  1.  9  §  8  D.  10,  4.  1.  3  D.  39, 
6.  1.  10.  198.  224  D.  50,  16);  vd  contra 
(1.  28  §  10  D.  12,  2).  —  2)  au^,  fogar 
(1.  5§3  D.  1,  5.  1.  11  §  2  D.  2,  1.  1.  23 
D.  2,  4.  1.  4  §  2  D.  2,  13.  1.  24.  46  §  1 
D.  3,  3.  1.  7  §  1  D.  4,  2.  1.  25  §  14  D.  5, 
3.  1.  55  D.  9,  2.  1.  60  §  3  D.  17,  1.  1.  10 
D.  19,  2.  1.  1  pr.  D.  20,  1.  1.  38  D.  21,  2. 
L  59  D.  23,  3.  1,  17  §  2.  L  78  §  1  D.  35, 

1.  1.  2   §  24  D.  47,  8.    1.  13   §  8.    1.  40 
3   D.  48,  5.    1.  96   §  1   D.  50,  16).   — 

toie,   a.  «.   (1.  7   §  4  D.  48,  4.    1.  1 
4,  65). 

Velamen,  velamentum,  ^üHe,  ^tdt 
(1.  12  §  23  D.  33,  7);  tropif^:  »ortoanb 
a.  7  C.  1,  18.   1.  27.  35   C.  2,  4.   1.  4  C. 

2,  6.  1.  1  C.  5,  6.  1.  1  C.  6,  19.  1.  30  C.  7, 
16.  1.  1  C.  7,  20.  1.  1  pr.  C.  11,  18). 

Velare,  öer^üHen,  Oetbeden:  iniuria 
quae  inani  honestatis  colore  velatur  (1.  14 
C.  4,  38). 

Velle,  wollen;  in  üerfd^iebener  ©eben« 
tung:  a)  tBiUenä  fein,  b)  begehren,  c)  toün* 
f(^en,  »erlangen,  5.  ©.  eins  est  nolle,  qui 
potest  veüe;  velh  non  creditur,  qui  ohsequi- 
tur  imperio  patris  vel  domini;  pupiüus 
nee  velle  nee  noüe  in  ea  aetate  nisi  ad- 
posita  tutoris  auctoritate  creditur  (1.  3.  4 
189  D.  50,  17),  in  potestate  alicuius  esse, 
quando  velit  experiri  (1.  42  eod.);  volenti 
datur  actio  (L  9  §  4  D.  4,  2);  lepatum  vel 
libertatem  vel  tutelam  sie  scnbere:  illi 
aut  illi  dari  volo,  vel:  illum  aut  illum 
liberum  vel  tutorem  esse  volo  (1.  4  C.  6, 38): 
legatum:  cum  voluerit;  praedia,  cum  ego 
volam,  mihi  aut  cm»  ego  volam,  reddantur 
restituantur;  heres  rogatus,  cum  volet,  alii 
restituere  hereditatem  (1.  11  §  6.  L  37  §  3 
1.  41  I  13  D.  32);  ita  fideicommissum  re- 
linqiiere :  rogo  restituas  libertis  meis,  qui- 
bus  volcs;  ex  libertis,  cm»  völueris;  filiis 
suis  vel  CM»  ex  his  voluisset,  restituere  ro- 
gatus (1.  24.  77  §  4.  10  D.  31);  electio, 
quem  (fundum)  s.  quam  (lancem)  velit  dare 
(1.  37  §  1  D.  30),  optare  quem  velit  (l.  2 
pr.  D.  33,  5);  cum  ita  le^tum  est:  vesti- 
menta  quae  volet  triclinana  sumito  sibique 
habeto,  si  is  dixisset  quae  vellet,  deinde 
alia  se  velle  dixisset,  mutare  voluntatem 
eum  non  posse  (1.  20  eod.);  si  quis  stipu- 
latus  sit  Stichum  aut  Pamphilum  utrum 
ipse  vellet:  quem  elegerit  petet.  an  autem 
mutare  voluntatem  possit  —  respiciendus 
erit  sermo  stipulationis,  utrumne  talis  sit 
*quem  voluero\  an  'quem  volam'  (1. 112pr. 

37* 


Digitized  by 


Google 


580 


Velleia  lex  —  Veneficium. 


D.  45, 1 ) ;  SIC  dicere :  quanti  velis — habebis 
emptum  (1.  35  §  1  D.  18,  1);  Servitutes  — 
neque  ad  certam  cond)cionein,yerbi  ffratia: 
quanidiu  volam,  constitui  possnnt  (1. 4  pr. 
D.  8,  1);  —  d)  f.  tj.  a.  auftimmcn  0-  1 
§  3  D.  14,  4.  1.  209  D.  50.  16). 

Velleia  lex  f.  lunius  s.  2  b. 

Velleianuin  Sotum,  ein  unter  ftoifer 
(£(aubiu^  üetfogtet  ©enatdbefd^Iug  über  bie 
Untt)irl|amfett  bet  Sntercejponen  bet  grauen 
(tit.  D.  16.  1.  C.  4.  29). 

VeUere,  ouSreiften  (1.2  C.Th.  10,10). 

Vellus,  abgefd^orene,  Verarbeitete 
SßoUe,  toollened  Seug  (1-  1  C*  ^t  ^0. 
1.  3  C.  11.  9). 

Velox,  fernen,  raf(^^  j.  9.  convictos 
velox  poena  subducat  (l.  5  G.  9,  4). 

Velxun,  %vid)  jum  $(ufpannen  ober  Vuf« 
l^ftngen,  Sor^ang^  5.  ©.  vela.  quae  frigo- 
riß  caMsa  vel  umbrM  in  domo  sunt;  vela 
cilicia,  quae  ideo  parautur,  ne  aedifida 
venia  vel  pluvia  lcä)orent;  vela,  quae  in 
hypaetkris  extenduntur;  quae  sunt  circa 
columnas  (1.  12  §  16.  17.  20  D.  33,  7); 
vela  regia  suspendere  (1.  2  C.  2,  15);  le- 
vato  velo  cognoscere  (f.  levare  s.  3). 

Velut  8.  veluti,  1)  gleidjfam,  a.  1Ö. 
veluti  iuris  (a.  iuris  velut)  possessor  (1.  16 
§  7.  1.  18  §  1  D.  5,  3);  quos  velut  here- 
des  facit  praetor  (1.  1  D.  5,  5):  tuetur 
praetor  eum,  qui  superficiem  petit.  veluti 
uti  possidetis  interdicto  (1.  1  §  2  D.  43, 
18);  interdicta  veluti  possessoria  fi.  20  D. 
18,  1).  —  2)  toie,  toenn  (1-  15  D.  1,  5. 

1.  18  §  2  D.  49, 17).  -  3)  Äum  «eif»)iel 
(1.  1  §  1.   1.  6   §  1    D.  1,  8.   1.  3  pr.   D. 

2,  12.  1.  56  §  1  D.  2,  14.  1.  4  §  1  D.  8, 
1.  1.  13  §  2  D.  13.  6.  I.  4  §  6  D.  40,  1. 
1.  2  §  2  D.  45,  1.  1.  19.  70  pr.  242  §  1 
D.  50,  16). 

Vena,  «bcr,  Ouelle  (1.  21  D.  39.  3. 
1.  1  §  9  D.  43.  22);  «ber  öon  SWetallen 
(1.  13  §  5  D.  7,  1). 

VenalioiariuB  (adi.).  ben  ScIaDen* 
^anbel  betreffend:  venalic.  vitam  exer- 
cere,  ©claüenl^anbel  treiben  (1-  73  §  4  D. 
32);  (subst.),  ©claöenbänbler  (1.  57  D. 
17,  1.  1.  37,  44  §  1  D.  21.  1). 

Venalioium  (subst.).  1)  ©claüen,  mit 
benen  ael^anbelt  toirb  (1.  65  §  2  eod.).  — 
2)  3on  bon  $anbe(i»kuaaren  (1.  4  C. 
12,  19). 

Venalicius  (adi.),  t)erläuf(i(^;  $.  O. 
venal.  familia  (1.  31  §  10  D.  24,  1);  vena- 
licia  sc.  mancipia  (1.  5  §  1  D.  28,  8); 
venalic.  mercium  navis.  ftauffal^rtei« 
fc^iff  (1.  27  §  24  D.  9,  2);  tro^njc^:  venal. 
matrimonium  (1.  2  D.  24,  1). 

Venalis.  berfäufH(^,  feil:  res  ven. 
0.  18  §  7  D.  50,  4.  1.  17  §  1  D.  50,  16); 


ven.  mancipia  (1.  16  §  3  D.  89,  4);  ven. 
novicii  (1.  10  D.  3.  5);  venalem  habere 
lancem,  massam  (1. 11  pr.  D.  12, 1);  tro)nf(^: 
ven.  heneficium  (1.  20  pr.  D.  37,  4);  ven. 
emcordia  (1.  27  D.  23,  4),  perfidia  (1.  21 
C.  9,  47);  ven.  suffragium  (\,  un.  C.  14. 
32);  ven.  sententtM,  qnae  in  mercedem  a 
corruptis  iudicibus  proferuntur  (1.  7  C.  7, 
64);  passim  ven.  förmam  exh^)ere,  Don 
grauend^rfonen  gefagt,  bie  [\df  Sebermann 
für  ®elb  ^weidgeben  (I.  22  C.  9,  9). 

VenaUtas,  1BertäufIi(^feit  (\.  30  C. 
1,  3:  —  „Nemo  gradum  sacerdotii  pretii 
venalitate  mercetur*). 

Venari,  jagen  (1.  3  §  1  D.  41,  1.  1.  22 
§  3  D.  43,  24);  venaüo,  Sagb  (Paul.  III, 
6  §  22.  41.  45.  1. 1  D.  48,  6);  au(^  Stampf 
mit  toiIbenX^ieren,S^iergefe(^t  (1.122 
pr.  D.  30.  1.  6  D.  50.  8);  venator.  3Äger 
(1.  12  §  12  D.  33.  7);  audf  tdmpfer  mit 
toilben  Xf^itten  (L  8  D.  48,  19);  vena- 
torius,  bie  Sagb  ober  ben  ftam^f  mit 
toilben  X^ieren  betreff cnb;  ludus Yena,i. 
§  11.  12  cit.). 

Vendere,  oerfaufen:  a)  gegen  einen 
befHmmten  $reid  in  baarem  (^tibt  ein  fßn^ 
mögenSobiect  oerftu^em  (cf.  emere).  %.  9. 
vendere  ita :  fundus  —  erit  tibi  emptus  tot 
nummis  (1.  48  D.  19.  1);  in  emendo  et  ven- 
demlo  natural!  terconcessum  est  quod  plnris 
sit  minoris  emere,  quod  minoris  sit  pluris 
vendere  (I.  22  §  3  D.  19,  2);  exceptio  rei 
venditae  et  traditae  (tit.  D.  21,3),  venditum 
(subst),  venditio,  IBertanf,  j.  ©.  ex  ven- 
dito  agere,  \)on  ber  jtlage  beS  IBerttuferd 
gegen  ben  Käufer  gefagt  (1.  42  §  2  D.3,3); 
emptum  (et)  venditum,  emptio  (et)  venditio 
(f.  emere);  in  ipso  negotio  venditionis  gerendo 
con venire  (1.  31  D.  2.  14);  lex  venditionis 
(f.  lex  s.  3);  au(^  bebeutet  venditio  über^u^ 
f.  0.  a.  «eräuBerung  0-  8  §  11  D.  20. 
6.  cf.  1.  29  §  1  D.  40,  7);  b)  tro<)ifc^:  vend. 
eventum  sententiae,  oom  9H(^ter  gefagt,  ber 
ri(^  befielen  M§t  G-  15  §  30  D.  47.  10). 

VendibiUe,  fäufli(^  (1.  14.  15.  C.  Th. 
9,  40). 

Venditare,  0 erlaufen:  vendit.  even- 
tum sententiae  (1. 15  §  30  D.  47, 10),  gegen 
®elb  einen  beftimmten  9(u^gang  eined  ^« 
aeffe«  aufit^em, 

Venditio  f.  vendere, 

Venditor,  «ertäufer  (1.  6  §  1.  L  7 
pr.  8  pr.  D.  18,  1.  1.  5—9  D.  18.  2. 
1.  2—7  D.  18,  ?);  venditrix,  «erfau* 
ferin  0-  8  eod.  1.  2  C.  2,  23.  1.  3  C. 
4.  51). 

Venditum  =  venditio  (1.  23  D.  50, 17). 

Venefloinm,  «iftmifc^erei  (1.  7  C.  Th. 
9,  38.  1.  1  C.  Th,  11,  36). 


Digitized  by 


Google 


Veneficus — Venire. 


581 


Veneflous,  ©iftmifd^ct  (§  5  I.  4,  8. 
1.  1  pr.  3  pr.  §  5  D.  48.  8). 

Venenarius  =  veneficus  (1.  28  §  9 
D.  48.  19). 

Venenatus.  öergiftet:  telum  venen. 
(1.  10  C.  Th.  9,  34). 

Venenum.  Ätjnci,  iniJbef.  ®ift  (1.  3 
pr.  D.  48.  8:  «Eiosdem  legis  Gomeliae  de 
sicariis  et  veneficis  capite  quinto.  gut  ve- 
nenum necandi  Tiomints  caitsa  feeerit  yel 
vendiderü  vel  Jkihuerit,  plectitur."  §  2  eod. 
^Adieciio  autem  ista  veneni  mali  ostendit 
esse  quaedam  et  non  mala  venena,  ergo 
nomen  medium  est  et  tarn  id.  quod  ad  sa- 
nandutn  quam  id.  quod  ad  occidendum 
paratum  est,  continet.  sed  et  id  quod 
amatorium  (ßicbe^tronl)  appellatur.*  1. 236 
pr.  D.  50.  16;  ,Qui  venentsm  dicit,  adicere 
debet.  utrum  malum  an  honum  nam  et 
medicamenta  venena  sunt,  quia  eo  nomine 
omne  continetur  quod  adhibitum  naturam 
eiuscui  adhibitum  esset,  mutatV;  ixopi\ä): 
venenis  infici  animos  (1.  1  C.  5.  27);  sacri- 
legii  ven.  (1.  6  §  1  C.  Th.  16.  5). 

Venerabilis.  c^ttoürbig,  1^ eilig,  j.  ©. 
amplissimus  et  Tenerab.  ordo  (1.  1  C.  Th. 
6,  23);  yenerab.  eccUsia  (1.  7  C.  1,  2.  1.  54 
§  1  C.  Th.  16,  5);  au(§  in  «eaie^uug  auf 
bie  faifetlic^e  ^milie:  venerab.  svibstantiaQ 
praedia  (§  5  eod.). 

Venerabiliter  (adv.),  mit  (Ebrfutdbt 
(1.  14  §  2  C.  1,  2). 

Venerari.  Dere^ren,^.  9.  mater.  pater. 
quos  venerari  oportet  (1.  1  §  2  D.  37,  15); 
vener andus  =  venerabilis:  dominieum  diem 
honorabilem  decemimus  et  venerandum 
(1.  9  §  1  C.  3,  12);  vener.  ecclesia  (1.  6 
C.  Th.  15,  3);  vener.  coetus   senatus  (1.12 

C.  Th.  6,  26);  veneratio,  8Serc]^rung, 
g.  S.  vener.  principalis  maiestatis  (1.  7 
§  3  D.  48,  4),  christianae  legis  (1.  1  C.  Th. 
15, 8);  aud^  f.  b.  a.  religio:  vener.  ehristiana 
a.  19  C.  Th.  16,  8),  catholica  a.38  C.Th. 
16,  5). 

Veneratio  f.  venerari. 

Venia,  1)  erlaubniß   (L.  25  D.  2,  4). 

-  2)  »craei^ung  (1.  17  D.  D.  4,  4.  L  1 
§  1  D.  11,  4.  1.  29  §  1  D.  27,  1);  »e* 
gnabigung  (1.  4  G.  9,  23.  1. 12  G.  9,  51). 

—  3)  ©egünftigung,  »crgünfligung: 
venia  aetatis  (f.  aetas  s.  2). 

Venire  (veneo),  ftatt  vennm  ire,  jum 
Verlauf  (ommen,  betlauft  tuerben 
(1.  22.  24.  29.  72  §  1.  1.  81  §  1  D.  18,  1. 
1.  17  D.  18,  4.  1.  8  pr.  D.  18.  6.  1.  1  §  15 

D.  38,  5.  1.  10  pr.  D.  40,  5);  öffentlich 
betfteigert  »erben  (1-  114  §  14  D.  30. 
1.  169  §  1  D.  31). 

Venire  (venio),  lontmen,  a)  fidj  ein* 
finben,  erjc^einen,   %.  9.  bor  (S^erid^t 


(1.  2  pr.  D.  2.  5;  .Ex  quacumque  causa 
ad  praetorem  vel  alios,  qui  iurisdictioni 
praesunt,  in  ius  vocatus  venire  debet.  ** 
1.  2  §  6  D.  2,  11.  1.  5.  18  §  1  D.  5.  1. 
1.  28  §  1  D.  40,  5:  —  ,etei  non  latitet, 
contemnat  autem  venire,  Sctum  locum  ha- 
bebit^;  b)  gelangen  p  ettoa«,  erlangen, 
j.  ©.  ven.  ad  civitatem  (§  4  I.  3.  7).  ad 
libertatem  (1.  10  pr.  §  1  B.  2,  4),  in 
possessionem  (1.  un.  §  5  D.  25,  6.  1.  33  D. 
41,  2),  ad  bonorum  possessionem,  ad  bona 
aUcuius  (1.  6  D.  37,  4.  1.  6  D.  38,  6),  ad- 
versus  tcämlas  (1.  3  pr.  D.  38,  2),  ab  in- 
testato  (1.  4  D.  28,  4.  1.  81  D.  31),  in  par- 
tem  dimidiam  (1. 142  D.  50. 16);  gelangen: 
venisse  ad  heredem  nihil  intellegitur.  nisi 
deducto  aere  alieno  (1. 165  eod.);  (lagenb 
auftreten  (1.  1  §  15  D.  27.  3:  „üsque 
EMleo  ad  contutoi'es  non  venitur,  si  sint 
solvendo  contutores,  ut  prius  ad  magi- 
stratus  qui  eos  dederunt  vel  ad  fideiussores 
veniatur;  —  quamdiu  vel  unus  ex  tutori- 
bus  idoneus  est,  non  posse  ad  magistratus 
veniri."  I.  1  §  9  D.  27,  8);  c)  ju  ettoa« 
f (freiten:  ad  tormenta  veniri  (1.  1  §  1 
D.  48,  18);  oorfd^reitcn,  ^anbeln:  si 
quis  —  adversus  pacta  vel  transactiones 
—  putaverit  esse  veniendum  (1.  41  G.  2, 
4);  ven.  contra  praeceptum  (1.  1  G.  Th.  1, 
17.  L5  C.Th.  10,  3);  Verborgenen,  ah* 
ftammen,  j.  3J.  dominus  venientesque  ab 
eo  personae  0-  8  §  2  D.  46,  8.  1.  11  §  18 
D.  19,  1);  a  iurisdictione  venire  (stipula- 
tiones)  =  a  mero  praetoris  officio  pro- 
ficisci  (§  2  I.  3,  18);  multa  ex  arbitrio 
eius  venit,  ^ui  multam  dicit  (1.  131  §  1 
D.  50,  16);  ludicia,  quae  ex  legibus  iudi- 
ciorum  publicorum  veniunt  (1.  1  D.  48,.  1); 
actiones  ex  delicto  venientes  Q.  1  §  1  D. 

4,  5);  si  res  non  ex  mdleficio  venit,  sed 
ex  contractu  debeatur  (1.  18  §  1  D.  5, 
1);  societas  universorum,  quae  ex  quaestu 
veniunt  (1.  7.  13  D.  17,  2);  c)  worunter 
fallen,  tDO^tn  gejogcn  »erben,  j.  ö. 
ven.  in  compensaiionem  (1.  8.  14  D.  16.  2), 
in  aestimationem  (1.  3  §  13  D.  43,  5),  %n 
hereditatem  (1.  20  pr.  D.  5,  3),  in  iudicium, 
actionem  s.  actione,  petitione  (hereditatis), 
interdicto,  (^egenftanb  etned  SHec^tiS« 
fireitd  fein,  aU  fotd^er  in  Qetrad^t 
fommen  (\.  18  §  2.  1.  19  §  2  eod.  1.  11 
§  2  D.  2,  1.  1.  27  §  3  D.  6,  1.  1.  5  §  2 
D.  13,  6.  1.  3  §  1  D.  19,  1.  1.  18  §  4  D. 
39,  2.  1.  1  §  8  D.  39,  3.  1.  14  §  1  D.  42, 

5.  1.  15  §  11  D.  43,  24);  f)  eintreten, 
bon  ^titpuntitn  gefugt,  5.  )B.  duodecimns 
annus  est,  cum  quantumlibet  ex  duodec, 
anno  venisset  (1.  41  pr.  D.  40,  4);  cum 
dies  certus  adscriptus  est,  quamvis  dies 
nondum  venerit,  solvi  tarnen  possunt  (1. 1 


Digitized  by 


Google 


582 


Venter — Veritas. 


1  D.  35,  1);  diem  venturam  certum  esse 


§  1  D.  35,  1) 
(1.  68  §  3  D, 


68  §  3  D.  30);  ingbcf.  bcjcic^itct  diem 
venire  ben  antritt  bc8  ^nt3p\mftt&,  »o  ein 
9led^t  geric^tHd^  gettenb  gemacht  totx* 
bcn  fann,  im  ®cgcnf.  öon   cedere   diem 

0.  16  pr.   D.  5,  8.    1.  un.    §  3   D.  7,  3. 

1.  213  pr.  D.  60,  16:  —  venire  diem  signi- 
ficat  eum  diem  venisse,  quo  pecunia  peti 
possif^  cf.  cedere  s.  7);  dies  petitionis 
veniens  (1.  12  D.  2,  8) ;  venire  diem  pro- 
missioniSy  solvendi,  eocigendarum  pecunia- 
rum  (1.  2  §  8  D.  2.  11.  1.  51  D.  17,  1. 
1.  8  D.  26,  7). 

Ventop,  1)  ©aud^,  j.  89.  paries,  qui  ita 
ventrem  facit,  ut  in  vicini  domum  pro- 
cumbat  (1. 17  pr.  D.  8,  5);  inSbcf.  SKuttets 
Icib,  j.  ©.  qui  in  venire  est  (1.  5  §  3  D. 
1,  5);  exsecto  venire  extractus  (1.  6  pr.  D. 
5,  2);  vacuo  —  pleno  venire  mulier  (1  84 
D.  29,  2);  venbrem  inspicere^  custodire^ 
ohservare  (1.  1  §  10.  15  D.  25,  4).  —  2) 
ungeborene  ßcibegfrud^t,  (gmbr^o,  j.  W. 
venter  instituius,  exheredatus,  praeieriius, 
(1.  30  §  2.  1.  84  D.  29,  2);  ventri  suhsti- 
tuius  (1.  3  D.  25,  4);  ventrem  mittei-e  in 
possessionem  (tit.  D.  37,  9);  ventris  no- 
mine mitti  in  possess.  ().  8  eod.  1.  1  D. 
42,  4). 

Ventilare,    1)    fäd^cln    (1.   un.    §  5 

C.  7.  6).  —  2)  beuntu^tflcn  (1.  6  C. 
9,18).—  3)  öerl^anbcln,  betreiben 
(1.  4  §  23  D.  44,  4.  1.  10  C.  3,  1.  1.  6  C. 

4,  37). 

Ventosus,  h)inbtg,  ftürmifc^:  dies  vent. 

0.  30  §  3  D.  9,  2). 

Ventrale,  »ou(^gurt  (1.  6  D.  48,  20). 
Ventua,    SBinb,  ©turnt   (1.29   §3 

D.  9.  2.  1.  24  §  4  D.  39,  2);  tro^ifd^: 
vento  vivere,  Don  ber  Suft  leben  (1.  2  C. 

5,  50). 

Venuleius  f.  Saiurninus  s.  2. 
Vennndare,   öerfaufen   (i,  89  D.  19, 

1.  1.  7  pr.  D.  40,  12) 

Venus,  fleifcbIid^e»ermif(^ung(L24 
pr.  D.  48,  5.  1.  30  C.  9,  9). 

Venustas,  ©d^ön^ett  (1.  26  D.  34,  2). 

Venustus,  f(b5n,  angenebm  CiAb  §  5 
C.  7,  2). 

Vebres,  3)ornftrattc^  (1.  55  §  5  D.  32). 

Veraciter,  in  »a^rbaftcr  SBeife  (1.  4 
C.  Th.  9.  1). 

Verber,  $eitfd^e,  Ocifiel,  $rügel 
(1.  42  C.  10,  32);  verbera,  ©daläge  ba* 
mit  (1.  3  §  1  D.  4,  2.  I.  12  D.  49,  14.  1.  3 
C.  9,  42). 

Verberare,  pcitfd^cn,  geißeln,  pxü* 
geln:  verberatio,  baS  prügeln  (1.  11  D. 
1,  16.  1.  5  pr.  §  1  D.  47,  10). 

Verbero,  »er  ^rügel  öerbient, 
©c^Iingel  (1.6  C.  6,  1.  1.  un.  C.  9,  11). 


Verbositas,  Ueberflug  an  ^Sorten, 
SBeitläufigfeit  (1.  1  §  12  C.  1,  17.  1.  37 

C.  8,  53). 

VerbosuB,  ttjortreidj,  toeitiftufig  (pr. 
I.  4,  7.   1.  1  D.  1,  2). 

Verbum,  SBort,  %.  ©.  f.  ö.  a.  «uSbrud, 
fStthe,  »e^eic^nung  (1.  1  §  3  D.  2.  14.  1.  3 
§  1  D.  40,  14.  1.  15  D.  46,  8.  1.  178  pr. 
§  2.  1.  179.  187.  240  D.  50,  16);  rcrha 
(Sctiy  edicti)  im  Oegenf .  öon  mens,  sententia 
a.  7  §  3.  4.  1.  14  D.  14,  6.  1.  20  §  1  D. 
37,  4.  1.  22  8  8  D.  48,  10),  im  ®egenf.  öon 
voluntas  (f.  b.  5B.  s.  a.);  verho  tenus  (im 
®egenf.  öon  cum  effectu)  accipere  verba 
Q.  1  §  2  D.  2,  2);  verbis  (Scti)  (xmgrums 
interpretatio  (1.  20  §  6  C.  5, 3);  non  verbis, 
sed  consensu,  contraM;  neque  verba  neque 
scripturam  desiderare,  «ed  nudo  consensu 
convalescere  (1.  1.  14  D.  19,  2);  verborum 
obligatio  verbis  tollitur  (1.  35  D.  50  17); 
verba  facere  pro  aliquo  (alS  adsertor  über- 
tatis)  (1.  24  D.  4,  3);  praescriptis  verbis 
agere  (f.  praescribere  s.  1);  verba  civilia, 
directa,  imperativa,  precaria  f.  b.  93.). 

Vere(adv.),  1)  in  ©a^r^eit,  toit!Ii(§ 
(1.  5  §  1  D.  34,  3).  -  2)  rid^tig,  j.  «. 
V.  responderi  (1.  12  §  1  D.  20,  6);  v.  causa 
perorata  (1.  6  pr.  D.  48,  18). 

Verecunde  (adv.),  mit  3((^tung,  Cbr* 
etbietung  (1. 1  §  8  D.  1, 12);  mit  ©40* 
nung  (1.  4  §  5  D.  39,  2).' 

Vereoimdia,  1)  Äd^tung,  d^l^rfurc^t, 
^.  9.  verec.  paiema,  patronalis,  bie  bem 
^ater  unb  ^tron  gebü^renbe  9d^tung  (1. 20 
pr.  D.  39,  5.  1.  14  §  1  D.  49,  17.  cf.1.92 

D.  47,  2).  —  2)  ©dftam,  §.©.  verec.  sexus 
(L  1  §  7  D.  26,  10);  verecundiam  laedere, 
onerare  (1.  6  pr.  D.  18,  7.  1.  15  D.  28,  7. 
1.  17  C.  2,  11),  pulsare  (f.  b.  8B.  s.  2). 

Verecundus,  ehrbar,  anpftnbig,  j.C 
verec.  cogitatio  eins,  qui  lites  exsecrator 
(1.  4  §  1  D.  4,  7) ;  honesta  et  verec,  prae- 
cedente  causa  mandatas  actiones  exercere 

0.  9  C.  2,  12). 

Vepedus,  $oiH)ferb  (i.  18  §  21  D.  50. 
4.  I.  4.  7  C.  12,  60);  veredarius  =  qui 
veredis  utitur  (1.  13  eod.). 

Vereri,  fürdj^ten  (1.  8  §  3  D.  4,  2); 
in  9e§ug  auf  eine  9le(^ti»frage  ein  Qe« 
benfen  baben  (l.  11  §  1  D.  20,  4.  1.9 
§  1  D.  23,  3.  1.  20  §  1  D.  37,  4.  1.  48 
§  1  B.  41,  1). 

Vergere,  toobin  fid&  neigen  (1.  3  §  2. 
D.  43,  12). 

Veriaimüls,  toa^rf  (^einlidj  (1.  6  D.  20, 

1.  1.  13  D.  20,  4.  1.  114  D.  50,  17). 
Veritas,    »a^rfieit,   »irüid^feit, 

toahxt,  toirflit^e  «eft^affenl^eit  einer 
©ad^e  ober  einei»  ^etl^&Itniffed,  a.  16.  im  ®egenf. 
üon   opinio   (1.    15   D.   29,   2);   veritatcm 


Digitized  by 


Google 


Verna — Verus. 


583 


speekire,  non  quod  qnis  fiDxit  (1.  8  D.  49, 
17);  adsumptio  origims,  quae  non  est, 
veritaiem  naturae  non  peremit:  errore  enim 
veritas  ariginis  non  amiUitur  (L  6  pr.  D. 
50,  1);  res  iudicata  pro  veritate  aecipitur 

0.  207  D.  50,  17);  in«bcf.  i>et  toa^xt 
^  e  r  1 1^  einer  @a(^e,  ).  9.  quod  in  veritate 
est  im  (^egenf.  Don  quanti  res  est  ab  actore 
aestimata  (1.  5  §  1  D.  2,  7.  cf.  1.  2  §  5 
D.  2,  8);  quod  ait  praetor:  quanti  ea  res 
erit,  magis  puto  non  poenam  sed  veri- 
tatem  hia  verbis  contineri  (1.  7  §  2  D.  27, 
6);  aestimatio  pretii  rerum  ex  verit,  fa^ 
cienda;  secundum  rei  verit,  aestimanda  cor. 
pora  (L  42.  62  §  1  D.  35,  2). 

Vema,  ein  im  ©oufe  feine«  ^errn 
geborener  ©clao  (1.  36  D.  80.  1.  10  C. 

3,  82). 

Vemaoolns,  bad  fyivA  ober  bie  f^amilte 
betreffenb  (I.  12.  13  C.  Th.  13,  1). 

Vernula  =  verna  Q.  2  C.  Th.  9,  12). 

Vero,  aber,  j.  ö.  si  (quidem)  —  ei 
(sin)  vero  (1.  18  D.  4,  2.  1.  13  pr.  D.  19, 

1.  1.  14D.22,  3);  an  — an  vero  (I.  7D.2, 
12);  wmvero  (1.  6§  3D.  1, 16.  1.  7  pr.  D. 
2, 13). 

VerPBs,  (gber  (1.  40  §  1  D.  21,  1). 

Versare,  1)  umtoenben,  <)flügen: 
vers.  arva  (1.  7  C.  Th.  7,  20).  —  2)  oer* 
toenben:  in  rem  aücuius  versari  (1.  18  D. 
15,  3.  1.  21  pr.  D.  16,  1).  —  3)  versari, 
ber]^anbett;tt)erbeti,  ingfrage  fommen, 
in  stipulationibus  ius  conti netur,  in  pactis 
factum  versatur  (1. 27  §  2  D.  2,  14);  inter- 
dum  in  negotiorum  gestorum  actione  dolum 
solummodo  versari  Labeo  scribit  (1.  3  §  9 
D.  3,  5);  ex  contractibus  venientes  actio- 
nes  in  heredes  dantur,  licet  delictum  quo- 
^ue  versetur  (1.'49  D.  44,  7);  condictio 
6ompetit,  si  sola  turpitudo  accipientis  ver- 
setur (1.  5  §  1  D.  3,  6);  in  causae  cogni- 
tione  versari,  num,  an  etc.  (1.  17  §  2. 1. 27 
pr.D.3,3.1.  14§2D.  4,  2.1.  13  pr.  16  pr. 
V.4,4.),  — 4)  versari,  fid^  befinben,  5.©. 
vers.  in  lucro  (1.  3  pr.  D.  43,  16.  1.  17  D. 
46,  2),  in  damno  (1.  44  §  2  D.  3.  5).  — 
5)  i?«rfiari,  Jicfi  benehmen,  ^anbeln,  j.  ^. 
male  in  tutela  sive  cura  versati  tutores 
(1. 1  §  7  D.  1,  12);  praedonio  more,  dolose 
vers.  in  hereditate  (1.  25  §  5  D.  5,  3); 
vers.  dolo  (maloj,  imperite,  neglegenter, 
simpliciter  (1.  5  §  6  D.  3.  5.  1.  24  §  1  D. 

4,  4.  1.  10  D.  11.  1.  1.  1  §  1  D.  11,  6. 
1.  1  §  3  D.  27,  8). 

Versioolor,  buntgefärbte«  geua  (1.  70 
§  12.  1.  78  §  5  B.  32.  1.  32  §  6  D.  34, 
2);  versicolorlus,  buntgefärbt:  vestis 
versicol. 

Versus,  Qeite  (1.  2  §  1  C.  1,  17). 


Ver8utia,»erf(§Iagen]^eit,  ßifl, 
«on!  0-  27  C.  Th.  11,  36). 

Versutus,  Oerfc^lagen,  liftifl/  be» 
trügerifc^:  vers.  quaestus  (L  16  C.  Th. 
13.    1);   f<)tftfinbig:    ius   vers.   (1.  27 

C.  9,  9). 

Vertere,  1)  um!el^ren,  oerfe^ren, 
ff.  9.  in  alterius  praemium  verti  dltenum 
metum  non  oportet  (L  14  §  5  D.  4,  2) ; 
versa  vice  (f.  b.  9B.).  —  2)  umtoanbeln, 
öeränbern,   5.  ö.  vert.  posticas  (1. 13  §7 

D.  7,  1).  —  3)  üertoenben,  5.  ©.  in  suos 
usus  vert.  pecuniam  (1.  7  §  4  D.  26,  7),  in 
re^n  alicuius  vert.  pecuniam  mutuam  (1.  32 
D.  3,  5);  in  rem  (domini,  patris)  versum, 
toai  burd^  ein  oon  einem  ©claüen  ober  &aü^ 
finbe  mit  einer  britten  $erfon  abgeld^Ioffeneä 
died^t^efc^äft  in  ben  9lut[en  bed  $errn  ober 
^ateriS  Oertoenbet  ift;  de  in  rem  versa  actio, 
bie  ^lage,  toeld^e  au«  einem  folc^en  Siecht«« 
gefc^äft  bem  bntten  (Kontrahenten  gegen  ben 
^errn  ober  IBater  infotoeit  jufte^t,  ald  beffen 
9hi|en  toirüid^  beförbert  toorben  ift  (§  4  I. 
4,  7.  tit.  D.  15,  3  C.  4,  26).  —  4)  verti, 
tjcrl^anbelt  »erben,  §.  ©.  res,  quae  in 
causis  vertuntur  (1.  1  §  1  D.  11,  1);  verti- 
tur  quaestio  in  iudiciis  (1.  22  D.  44, 2);  um 
ettna«  fid^  l^anbeln,  fid^  bre^en,  toor« 
auf  anfommen,  in  ©etradjt,  in  grage 
(ommen,  §.  S3.  in  interdicto  possessio,  in 
actione  proprietas  veridtur  (1.  14  §  3  eod.); 
non  factum,  sed  ius  verti  in  stipulatione 
(1.  38  §  6  D.  45,  1);  si  stipulata  fuerit 
mulier  annunm  dari,  in  annuo  quoque  do- 
natio veHitur  (1-  33  pr.  D.  24,  1);  übi 
utriusque  tUilitas  vertitur,  ut  in  empto  etc. 
et  dolus  et  culpa  praestatur  (L  5  §  2  D. 
13,  6) ;  verti  periculum  alicuius  (1.  15  §  6 
D.  42,  1);  Privilegium,  quod  inter  perso- 
nales actiones  vertitur  (1.  74  D.  23,  3). 

Venun,  aber,  5.  ©.  quidem,  —  verum 
(1.  1  §  2  D.  2,  12);  fonbern:  non  solum, 
tantum  —  verum  et  etiam,  quoque  (1.  1  §  1 
D.  1,  1.  1.  10  D.  1,  9.  1.  1  pr.  D.  1,  12. 
1.  19  §6  D.47,2);  bod^,  bennod^:  quam- 
quam  — verum  (1.  11  §  7  D.  47,  10);  aud^ 
veruntamen, 

Verus,  ttjol^r,  toirflid^,  §.  ©.  divortium 
verum,  im  ©egenf.  oon  simulatum  (1.  64 
D.  24,  1) ;  falsus  emptor  subiectus  —  non 
existente  vero  emptore  (1.  4  §  5  D.  18,  2), 
tutor  verus,  im  ®egenf.  öon  falsus  (1. 1  §  3 
D.  27,  6);  V.  procaratnr  (1.  26  §  5  D.  17, 
1),  dominus,  heres  (1.  13  pr.  D.  39,  6. 
1.  29  §  1  D.40,  7);  vero  delntori  redditum 
pignus  (1.  3  D.  2,  14);  v.  dcbiU^m  per- 
solvere  (1.  49  D.  42,  1),  v.  ratione  nihil 
deberi  (1.  3  pr.  D.  35,  2);  re  vera  in  ©irl* 
lid^feit,  inSbef.  bem  »oirflic^cn  ©ert^e 
einer  ©at^e  cntfpret^cnb;  v.  aestimatio 


Digitized  by 


Google 


584 


Vervex  — Vetus. 


rei,  litis  (U  15  §  1  D.  5,  1.  1.  179  D.  50, 
16),  V.  pretium  rei.  im  öJcgcnf.  öon  quod 
interest  (i.  50  pr.  D.  47,  2.  cf.  1.  5  pr. 
D.  15,  3);  in  v.  qitantitatem  teneri  (1.  2 
S  5  D    2   8^ 

Vervex,  @d^öp§  (1.  1  §  2  D.  47,  14); 
verveoina  oaro,  @(l^o<)fcnftetfd^  (1.  1 
C.  12,  37). 

Vesania,  SBal^nf inn,  ?llbcnil^eit  (1. 15 

C.  Th.  16,  5.  1.  6  §  1  C.  Th.  16,  6). 
Vesanus.   u  n  f  i  n  n  i  g   (1.  242  §  3  D. 

50,  16). 
Vesoere   s.  vesci,   cffcn   (1.  4  pr.   D. 

11,  5.  I.  77  D.  50,  16);  ernähren  (I.  7 
§  3  D.  28,  8.  1.  7  §  1  D.  37,  9.  1.  33  pr. 

D.  42,  5). 

Vesica,  Utinblajc  (1.  14  §  4  D. 
21,  1). 

VespasianuB,  rdmifd^cr  $tai\et,  70—89 
n.  ^x.  (1.  2  §  47  D.  1,  2). 

Vespertlnum  tempus,  SlbenbAeit 
(1.  10  §  4  D.  21,  1). 

VespiUo  f.  vispellio, 

Vesta,  S:ocl^tct  be3  @aturnu§;  Vestales 
8.  Vestae  virg^ines,  bic  ^efterinitcn  bicfct 
mttin  (Gai.  I,  130.  145.  ülp.  X,  5). 

Vester,  euer  (1.  18.  22  C.  8,  42). 

Vestiarlum,  Äleibung  (I.  4.  12.  13.  18 
pr.  D.  34,  2). 

Vestiarius   (negotiator) ,    bleibet« 

änbler  fl-  5  §  4  D.  14,  3.   I.  45  D. 

;8,  1). 

Vestibulum,  Jöot^of,  SSorl^allc  (1.19 
§  1  D.  10, 3);  trot)if(§:  qui  in  primis  Ugum 
vestibulis  stantes  intrare  ad  arcana  pro- 
perant  (1.  2  §  11  C.  1,  17). 

Vestioula,  tlcib  (1.  18  §  13  D.  33,  7). 

Vestigare,    auffuAcn   (1.  5   C.  Th. 

12,  6). 

Vestigator,  «ufft)ürer  bcä  SBilbc«  bei 
aagben  (1.  12  §  12  D.  33,  7). 

Vestiglum,  1)  gugtapfc,  Xritt:  in- 
certo  vestigio  titubare  (1.  1  pr.  C.  7,  6).  — 
2)  @t)ur:  nuUum  ex  pristino  retineri  vest, 
(1.  13  D.  1,  7).  —  3)  «nseid^cn,  «e- 
ttJci«:  vestigia  veritatis  (1.  22  C.  9,  22). 
—  4)  e  vestigio,  auf  hex  ©teUc,  fogleid^ 
(1.  34  D.  3,  5). 

Vestlmentum,  1)  ÄIcibungJftüd,  ®c* 
tt>anb  (1.  22.  23  D.  34,  2).  —  2)  Decfe, 
Ztppiti):  vestim.  tricUnaria  (f.  b.  SB.). 

Vestire,  belleiben,  j.  ©.  ad  fami- 
liam  vestiendam  parata  vestimenta  (1.  23 
§  2  eod.). 

Vestls,  Äleib,  ÄIcibung  (1.  22.  23  pr. 
§  3.  1.  25  §  2.  i.  2  §  63.  1.  33  eod.). 

Vestitus,  Äleibung  (1.  6  Ü.  34,  1.  1.  1 
§  19  D.  37,  9.  1.  18  ß.  38,  1). 

Vetaro,  ücrbicten,  untcrfagett,  §. ©. 


si  pro  U  praesenU  et  vetante  fideiusserim, 
nee  mandati  actio  nee  negotiomm  gesto- 
mm  est  (1.  40  D.  17,  1);  tutor  datus  ve- 
tari  tutor  esse  potest  vel  testainento  vel 
codicillis  (1.  8  pr.  D.  26.  2);  heres  petere 
a  dehitore  vetitus  (1.  2  §  1  D.  34,  3);  res 
vetitas  sine  decreto  distrahere  (1.  3  §  13 
D.  26,  10) ;  nullius  esse  momenti  propter 
legem,  qitae  —  vetat  (l.  43  D.  28,  5) ;  leges, 
qtMte  vetant  quosdam  legata  capem  ^  7 
I).  28,  7) ;  praetor  ait:  —  vim  fieri  veto  (1-  1 
pr.  D.  11,  8.  1.  1  pr.  D.  43,  9.  11.  14.  15 
17-23.  27.  28.  31.32);  quem  praetor  di 
minuere  vetuit  (1.  7  §  5  D.  41,  4). 

Veteranus,  mer  lange  gebient  ^at: 
mancipium  veter.  im  (Segenf.  Don  novicium 
(f.  b.  IB.);  (iniSbef.  ein  au^gebientet  unb 
e^renDoH  uerabfc^tebetet  ©olbat  (tii. 
B.  49,  18  G.  12,  46);  aud^  audgebtenter 
^Beamter:  diversorum  officiorum  veterani 
(1.  46  C.  Th.  8,  5), 

Veterator,  1)  ein  gebienter,  etfal^re» 
ner  ©clab  (1.  37.  65  §  2  D.  21,  1).  — 
2)  ein  burd^triebener,  tän!eboner 
'mtn\d)  (1.  un.  §  2  C.  Th.  2,  27). 

Veterinarlua,  X^ierarjt  (1.  7  D. 
50,  6). 

Vetiis,  alt,  a)  ntd^t  neu,  im  (ä^egenf. 
t)On  novu  8.  a.  ^.  ^.  vinum  v.  (1.  10.  11 
D.  33,  6) ;  V.  opus,  ctedificium,  partes  (1.  1 
§  13  D.  39,  1.  1.  38  §  2  D.  39,  2);  b)  feit 
alter  geit  beftefienb,  alt  l^ergebrac^t, 
j.  ©.  V.  consuetudo  (1".  13  §  1  D.  50,  12), 
mos  atque  observatio  (1.  7  C.  3,  34);  usus 
aquae  (1.  7  C.  11,  43);  c)  frül^er  fd^on 
t)or^anben,  j.  9.  novare  veterem  obU" 
gationem  (1.  25  D.  46,  2);  v.  contraetus 
(1.  10  D.  20,  2);  credüum  (1.  22  B.  42.  8); 
V.  debitor  (1.  1  §  2  D.  16,  1.  I.  48  §  1  D, 
46, 1);  früber,  bor  Seiten  geltenb,  j. ». 
V.  ius  (pr.  I.  3.  9.  1.  2  §  24  D,  1,  2.  L  32 
I  10  D.  24,  1.  1.  8  §  1  D.  27,  9.  1.  2  §  20 
D.  38,  17);  V.  hereditas,  quae  lege  XU 
tabulanim  defertur  (1.  1  §  8  eod.) ;  d)  in 
früherer  3^^*  lebenb:  veteres,  bie  SSor- 
fahren,  j.  ^.  moris  fuit  veteribus  (1.  2 
D.  23,  1) ;  in^bef.  toirb  bcr  ^uSbrudE  veteres 
Aur  IBejeic^nung  ber  frül^ern  Siecht 8 ge^ 
lehrten  gebrandet,  ebenfo  toie  antiqui,  unb 
^ar  a)  nad)  Suftinian'iS  6))ra(^gebraud^  ^ur 
^eAeid^nung  ber  $anbecteniuriften  (l.  12 
pr.  C.  3,  31.  1.  6  C.  4.  37.  I.  25  C.  5,  4. 
f.  20  C.  6,  2.  1.  10  C.  6,  22.  I.  30  C.  6,  23. 
1.  3  C.  6,  29);  ß)  nac^  bem  6pra(^ebrau(^ 
ber  ^anbcctcniuriften  jur  ©eicid^nung  ber 
guriften  bor  «luguft  (1.  4  §  2D.  2,  4. 
1.  39  D.  2,  14.  1.  71  D.  7,  1.  1.  6  D.  12, 
5.  1.  5  §  6.  11  D.  13,  6.  1.  52  §  18  D. 
17,  2.  1.  7  pr.  D.  18,  1.  1.  39  D.  19.  1. 
1.  32  pr.  79  §  1  D   28,  5.  1.  1  §  9.  1.  31 


Digitized  by 


Google 


Yetustas — Vicarius. 


585 


B.  35,  2.  1.  1  §  16.  1.  3  §  Id.  19.  1.  19 
§  1  D.  41,  2.  L  91  §  3.  1.  140  §  1  D. 
45,  1). 

VetuBtas,  1)  ttlter:  a^  ber  butc^  bte 
:8&nge  ber  S^\t  l^erbetgetü^tte  fd^led^te 
3ttftanb  einet  ©ad^e,  j.  W.  vefc.  arborum 
(1.  24  §  9  D.  39,  2),  vinearum  (1.  15 
§5    1).   19,   2),    ftmium    perticarumque 

0.  5  §  7  D.  13,  6);  f}etu8tate  putrefactwm 
linum  (1.  1  §  11  D.  37,  11);  vetustate  cor- 
rupta  Villa;  vetustate  carruere  (1*  7  §  2. 
L  50  D.  7,  1.  cf.  L  30  §  4  D.  19.  2),  ]>) 
bad  lange  (über  a^enfd^engebenten  l^nand 
reu^nbe)  ^efiel^en  etned  Suftanbed: 
vetnstaB,  quae  semper  pro  lege  habehir 
(1.  2  pr.  cf.  1.  1  §  23  D.  89,  3:  —  .si  lex 
agri  non  inveniatur,  vetustatem  vicem  legis 
tenere'^J;  opera,  qmrutn  tnemoriam  vetastaa 
excedit  (1.  2  §  3  eod.);  diictus  aquae,  qui- 
hu8  auctoriUUem  vetusias  daret,  tainetsi  ins 
non  probaretur  (1-  26  eod.) ;  ve;tu8tati8  auoci- 
lium  (1.  7  C.  IL  66).  —  2)  altberge- 
bta^ted  Siecht,  ^er!ommen  (1.  6  C.  1, 
2:  ;,Omni  innovatione  cessante  vetuatotem 
—  aervari  praedpimus').  —  3)  IBot^eit, 
ttltertl^ttm,  ).  10.  regula,  qua  vet,  uteba- 
tur  (1.  un.  C.  4, 11);  mos  fidelissimae  vetust, 
(1.  18  C.  6,  23);  vetustatis  iura  Q.  4  §  2 

C.  6,  38). 

Vetustos»  alt,  g.  9.  tu5  vetastius  (§ 
11  I.  2,  1);  vetustissima  iuris  observantia 
(1.  2  I  24  D.  1,  2);  ftül^er,  botl^et- 
ge^enb,  %.  9.  vetostior  oontractus  (1.  97 

D.  46,  3.  1.  2  C.  8,  41:  —  .iure  novatdo- 
nis  vet,  contractus  evanuit"J;  c)  vetusHores, 
bie  Sorfa^ren  (}.  1  D.  1,  15). 

Vezare,  qnftlen,  ^lagert/  beunrul^i- 
gen,  belftftlgen,  *.  ©.  vexari  febri  (1.  53 
D.  21,  1);  iniurits  (1.  6  §  5  D.  1,  18); 
iudiciis  (1.  13  g  4  D.  5,  3),  litibus  et  sump- 
tibus  (1.  6  D.  4,  4);  vex.  annonam  (betreibe« 
nmd^er  treiben;  audaciam  vexare,  IBertoegen- 
^eit  aeigen  (L,  3  C.  Th.  9,  24). 

Vexatlo,  1)  «eunrubigüng,  ^elä|li- 
guna  (i.  7  pr.  D.  4,  2.  1.  3  §  3  D.  33. 1. 

1.  4  1).  36,  1).  —  2)  «bnbung  (1.  un.  C. 
12,  41.  1.  1  C.  12,  63). 

Vexillatio,  eine  ©d^toabron  »leiterei 
(L  2  C.  6,  62.  1.  9  C.  7.  64.  L  3  C. 
10,  55). 

Vexilltim,  ga^ne  (1.  4  C.  Th.  9,  26). 

Via,  «eg,  a)  ^fab  ober  (Strafte  sunt 
(»e^en,  fja^ren,  »leiten  (1.  157  §  1  D. 
50,  16:  —  „via  est,  eive  semita  sive  iter 
est*');  viae,  per  quas  vtUgo  iter  ßt  (1.  6 
pr.  D.  9,  3);  viarum  quaedam  publicae 
sunt,  quaedam  privatae  (1.  2  §  22.  23  D. 
43,  8);  b)  ba«  6erbittttre$t,  über  ein 
frembeS  (Brunbftüd  ^u  geben,  §tt  fal^« 
ren,  )tt  reiten,  iBallen  uno  Steine  ju 


fd^Ieifen  unb  «iel^  ju  treiben  (1.  1  pr. 
D.  8,  3:  —  ,Via  est  im  eundi  et  agendi 
et  ambulandi:  nam  et  iter  et  actum  in  se 
via  continet.*  1.  7  pr.  eod.  —  ,Qui  viam 
babent,  eundi  agendique  ius  babent:  ple- 
nque  et  trahendi  quoque,  et  rectam  hastam 
ferendif  si  modo  fructus  non  laedaf  1. 
8. 23  pr.  eod.);  c)  9leif e  (1.  30  §  2  D.  34, 
4);  d)  tro^fd^:  SRittel  iux  ^rreid^ung 
tint»  S^tdt^,  j.©.  via  iMris,  qua  cre 
dito  nun  fraudes  resoindi  solent  (L  22 
D.  42,  8);  via  distractionis  (1.  5  §  9  D. 
27,  9). 

Viatioulum,  Heine«  »leifegelb  0-  IB 
§  1  D.  5,  1). 

Viatiorun.  »leifegelb,  SHeife-Unter* 
ftüfcung  a.  79  pr.  eod.  1.  17  D.  12,  1.  1. 
52  §  15  D.  17.  2). 

Viator.  1)  aUeifenber  (1.  2.  5  pr.  6  § 
3  D.  4.  9).  —  2)  ©erid^tSbiencr  (1.  82 
D.  5,  1.  1.  5  §  13  D.  27,  9.  1.  5  §  27  D. 
86,  4). 

Viatorins,  bad  SHeifen  betref« 
fenb:  viat.  laterälia,  viat.  argentutn  (f. 
biefe  ».). 

Vioanus  s.  vioaneus.  ^orfbemol^' 
ner  (L  un.  C.  11,  57.  1.  1.  5  C.  Tb. 
11,  24). 

Vioariantui  (adi.),  bie  vioarii,  @tatt« 
balter  betreff enb,  j.  B.  vicar.  apparitores 
(1.  2  C.  1,  35);  vicar.  potestas,  dignitas  (1. 
un.  C.  Tb.  6,  11. 1.  22  C.  Tb.  6,  27);  vicar. 
honor.  (1.  54  §  3  C.  Tb.  16.-  5). 

Vicaritui  (subst.V,  ©tellöcrtreter,  a> 
im  Slllgemeinen,  )*  fe.   vic.  alieni  muneris 

0.  13.  cf.  1.  5  8  4  D.  50,  7};  b)  »er^ 
treter:  vic.  damni  (1.  39  §  16  D.  26,  7); 
c)  @tellbertreter  ober  d^el^ilfe  eined  ©claben, 
Unterfclab,  im  Qkgenf.  tion  servus  Ordi- 
narius (1.  25  D.  10,  3.  1.  11  §  8  D.  14,  3. 

1.  5  §  1  D.  14,  4.  1.  4  §  6.  1.  6.  7  §  4.  1. 
11  §  4.  5.  1.  17.  18.  19  pr.  37  pr.  §  1.  1. 
38  §  2  D.  15,  1.  1.  73  8  5  D.  32.  1.  4.  6 
§  2.  3  D.  33,  8);  vicariorum  viearii  (1.  25 
eod.);  d)  nad^  ber  «erfaffung  (£onpantin8 
»erben  bie@tatt^alter  in  ben  Diöcefen, 
M  ©teHbertreter  ber  praefecti  praetorio, 
viearii  genannt  (1-  1  pr-  C-  1.  49.  1.  3  §  3 
C.  10,  23.  1.  1  C.  12,  19);  vic.  Africae 
(inscr.  1.  16  C.  4,  44),  Hispaniarum  (inscr. 
1.  3  C.  8,  2.  1.  16  C.  5,  3);  e)  aud^  toerben 
bie  Hbiutanten  militarifc^er  Q^^efd  vi- 
earii genannt  (1.  9  C.  12,  50). 

Vioarios    (adi.),    1)    fteilbertretenb, 

;.  9.  vicaria  oustodiae  gratia  possessio 
L  5  8  1  D.  36,  3);  iudex  vic.  im  ©egenf. 
Don  Ordinarius  (1.  un.  C.  5,  7).  —  2)  ben 
Stattt^alttt  betreffe nb:  agens  vicariam 
praefecturam  (inscr.  L  11  G.  1,  18);  vicaria 
(sc.  dignitas),  bie  Stürbe,  bad  9mt  eined 


Digitized  by 


Google 


586 


Viceni — Videre. 


©tattl^attet«  (1.  1  C.  12,  19).  —  3)  geöen- 
feit  ig,  §.  ö.  vic.  damnis  obstricti  {1.  SC. 

II,  36);  vic.  fideiusaiones  (1.  32  §  3  C. 
1,3). 

Vioeni,  ^toan^ig:  vicena  milia  pasauum 
(1.  1  D.  2.  11). 

Vicesimus,  ^toan^ia^tx,  3.  9.  annus 
vices.  (1.  68  pr.  D.  35,  2);  mcesitna 
hereditatis,  eine  t>on  ^luguft  eingefftl^e 
©rbfdJaWcuct  (1.  3   pr.   C.  6,  33.   Gai. 

III,  125). 

Violnalis  via,  Dorftoeg,  Stomrannu 
fationStoeg  (1.  2  §  22  D.  43,  8:  —  „Vicin. 
sunt  viae,  qucte  in  vicis  sunt  vel  quae  in 
vicos  ducunt"), 

Vioinitas,  9{ac^barf(^aft  (1-  7  §  5  D. 
41,  1);  9'iäl^e:  sub  mortis  vicinitate  lan- 
guens  (1.  un.  §  1  C.  Th.  2,  27);  auA  f.  ö. 
a.  vicini,  bie  9la(§bani  (1.  1  §  2  C.  Th. 
8,  12.  1.  39  C.  Th.  15,  1). 

Vicinitus,  (adv.),  in  bcr  SJäl^c  ring« 
^etum  (1.  4  C.  Th.  15, 1). 

Vloinus,  1)  benad^batt,  angtenaenb, 
5.  16.  vic.  insula,  vic.  aedes  (1.  14.  33  D. 
8,  2) ;  vic.  fwndus,  vic.  praedium  (1.  29  D. 

8,  3.  1.  4  §  10  D.  10,  1.  1.  7  §  5  D.  41, 
1.  1.  1  §  8  D.  43,  27);  (subst),  ^ad)hax 
a.  6  D.  1,  6.  1.  9  C.  5,  4);  inSbcf.  ©rens* 
na^bar  (i.  4.  11  D.  8,  2.  1.  16  D.  8,  4. 

1.  1  §  11  D.  43,  23).  —  2)  na^c  fom- 
mcnb,  äl^nlidj,  tjertoanbt,  j.  ©. 
permutatio  vic.  emptioni  (1.  2  D.  19,  4); 
coniectio  ex  vic.  scripturis  (1.  21  §  1  D. 
28,  1). 

Viols,  1)  Stelle,  an  toclt^e  3emanb  ober 
ettoaiS  ftatt  eineiS  onbem  tritt,  §.  9.  filius- 
fam.  filiafam.  guique  deinceps  vicem  eorum 
sequuntur,  ut  puta  nepotes  et  neptes  (1. 
195  §  2  D.  50,  16);  difBoile  est,  ut  unus 
homo  duorum  vicem  sustineat  (1.  9  j>r.  D. 

2,  14):  is,  cui  mandata  iurisdictio  est 
fungetur  vice  eius  qui  mandavit,  non  sua 
(1.  16  D.  2,  1) ;  qui  provinciae  praest,  om- 
nium  Bomae  magistratum  vice  et  officio 
füngi  debet  (1.  12  D.  1,  18);  qui  vice 
praefecti  cognosdt  (1.  1  §  4  D.    32.  1.  19 

C.  7,  62);  qui  vice  principis  iudicavit  (1. 
13  C.  2,  26);  vicem  praesidis  tueri  (1.  4  C. 

9,  20) ;  ad  vicem  naturalis  ßii  habere  pri- 
vignum  (1.  5  C.  8,  47);  defendere  est 
eandem  vicem  quam  reus  subire  (1.  51  §  1 

D.  3,  3);  delegare  est  vice  sua  alium  reum 
dare  (!•  11  pr.  D.  46,  2);  vice  alicuius 
postülare  (1.  13  §  14  D.  39,  2);  hereditas 
personae  vice  fungitur  (1.  22  D.  46,  1); 
mortis  causa  donationes  vice  legatorum 
funguntur  (1. 3  §  17  D.  38, 2);  demonstratio 
vice  nominis  fungitur  (1.  34  pr.  D.  35,  1); 
usurae  vicem  fructuum  ohtinent  (1.  34  D. 
22,   1);   iusiurandum  vicem  rei  tudicatae 


obtinet  (1.  1  pr.  D.  44,  4);  soliUionis  vicem 
continet  delegatio  (L  37  §  4  D.  38,  1); 
in  vicem  dotis  adscriptum  (1.  2  pr.  D.  33, 
4);  vice  codiciUorum  valere  (1.  3  D.  29,  1); 
testamenti  t?icc  prolata  scriptura  (1.  4  C. 
1,  18).  —  2)  SBct^fel,  §.  ©.  vices  fem- 
porum  (1.  2  pr.  D.  7,  4);  per  vices,  ob* 
toed^felnb,  ber  9teil^e  na(|  (1.  3  §  15D. 
50,  4);  per  tres  vices,  breimal  (1.  13  §  2 
G.  3,  1);  vice  mutua,  a)  toec^feliStoeife, 
gegcnfeitig  (1-  77  §  30  D.  31.  1.  11  pr. 
D,  45,  2.  1.  4  pr.  D.  50,  8);  b)  t)on  ber 
anberen  (Beite,  feinerfeitd,  bagegen, 
bin  Wieberum  (l  76  §  1  D.  31.  1.  5  §  1 
D.  36,  3.  1.  24  C.  3,  36);  c)  taufc^- 
tt)etfe  (1.  25  D.  19,  5);  versa  vice^  im 
umgelel^rten  ^all  (l-  33  §  1  D.  24, 
1.  1.  6  §  3  D.  39,  3.  1.  1  §  1  D.  40,  12. 1. 

3  pr.  D.  43,  29). 

Vloissim,  toed^feltoeife,   gegenfettig 

0.  11  C.  2,  4). 

Violssltudo,  SBed^fel:  per vicissitudines 
(1.  2  C.  Th.  6,  32). 

Victiina,  Dpfertl^ter  (L  10.  12  pr.  C. 
Th.  16,  10);  victimariua,  Dt)f ertl&ier» 
f (§!&(§ ter  (1.  7  D.  50,  6). 

Victor,  ©ieger,  bef.  in  einem  9le<^t^ 
ftreite  (1.  39  D.  41,  2.  1.  3  C.  7,  51). 

Victoria,  <5teg,  iniJbef.  in  einem 
«ed^SftreHe  (1.  7  D.  10,  2.  L  10  §  4  D. 
49,  1). 

Victrix,  fiegreid^:  victrices  aquilae 
(1.  9  §  1  C.  Th.  7,  18);  victrix  par«,  ber 
in  einem  iRed^tdftreite  obfiegenbe  X^eil 
(1.  10  C.  8,  4). 

Viotualis,  ben  SebenSunterl^att  be* 
treffenb:  victuales  res,  vict.  sttbstantia, 
ßcbengmittel  (1.  6  pr.  C.  1,  12.  1.  9  C.  9, 
4);  vict.  sumpius  (1.  20  §  1  C.  8.  50). 

Victus,  alle«,  toc^  §ur  Seibe«  9la^nmg 
unb  9^ot^burft  gel^5rt:  Lebensunterhalt 
(1.  43.  44  D.  50,  16). 

VicuB,  1)  S)orf,  gleden  (1.  6  pr.  D.  9, 
3.  1.  73  §  1  D.  30.  1.  30  D.  50,  1).  —  2) 
@tro6e,  ©äffe  G-  2  §  5  D.  3,  2.  L  4  § 
1  D.  21,  1). 

Videlicet,  gettjig,  freilidj,  nftmlic^  (L 

4  §  5  D.  2,  13.  1.  26  D.  2,  14.  1.  1  §  5  D. 
3,  1.  1.  29  D.  4,  6.  1.  9  §  1  D.  19,  2.  L 
30  §  1  D.  27,  1). 

Videre,  1)  fe^cn,  erbtiden  (L  1  §  5 
D.  3,  1.  1.  4  pr.  D.  9,  4).  —  2)  einfefen 
(1.  19  §  4  D.  10,  3);  ttjiffen  (1.  1  §  3  D. 

1,  1). —  8)  betr Otiten,  ertoftgen,  unter* 
fut^en  0-  3  D.  1,  14.  1.  5  §2D.  13,  6.  L 
1  §  5  D.  26,  10).  —  4)  videri,  fftr  tttoai 
angefel^en,  gehalten  werben,  fc^einen, 

iielten,  %,  ©.  verum  rationdbile  esse  vid. 
1.  122.  238  §  2  D.  50.   16);   vix  est,  ut, 
non  videatur  alienare  qui  patitur  nsucapV 


Digitized  by 


Google 


Vidua — Vincere. 


587 


(l.  28  pr.  eod.);  iUo  colore  defendi,  ut 
videatur  ÜU  quasi  non  savuie  mentis  fuisse 
(1.  5  D.  5,  2);  facere,  ut  res  in  iudieium 
deducta  videatur  (1.  66  D.  3,  3);  vid.  se 
UH  ohtulisse  (1.  4  §  1  D.  42,  1);  naturalüer 
vid.  possidere  (1.  12  pr.  D.  41,  2);  rede 
sHpiäciri  vid.  =  inteUegi  (1.  82  pr.  D.  45, 
1).  —  5)  videri  alicui^  bafür  l^alten, 
qlanhttt,  meinen,  indbef.  t>on  ^Inftd^ten 
oer  äutiffen  gejagt,  %.  )d.  ut  lulianus  scri- 
psit  et  nobisvidetur;  ut  Trd>atio  videtur-, 
quod  et  Labeoni  videtur  (1.  10  §  2  D.  2, 
14.  1.  33  pr.  D.  3,  8.  1.  1  §  42  D.  16,  3); 
alüs  contra  Visum  est;  quibusdam  contra 
videbatur  0-  46  D.  28,  2. 1.  240  D.  50, 16). 
Vidua,  fBitttot,  überl^u^  gattentofe 
grau,  auc^  tottm  fie  nod^  gat  nid^t  t)tt* 
I^etrat^et  mx  (1.  242  §  3  D.  50,  16); 
vidtiitas,  SBitttoenftanb  (L  68  pr.  D.  35, 
1.  1.  31  D.  41,  9.  1.  16  §  8  D.  48,  5.  1.  8 

C.  6.  40). 

Viduare,  betottben  (1.  10  C.  1,  5). 

ViennenseB,  bie  (rintool^net  bon 
IBienna,  bembentigen  Vierme  in  fjxanltd^ 
(1.  8  §  1  D.  50,  15). 

Vigere,  1)  gelten  (1.  12  §  5  D.  38,  2). 
—  2)  glänzen  (1.  un.  C.  12,  6). 

VigU,  SSad^tet,  indbef.  %vix  ^adftkdt: 
praefectus  vigilum  (tit.  D.  1,  15.  C.  1,  43) ; 
tribuni  vigüum  (1.  4  C.  12.  54). 

Vigilanter  (adv.),  aufmerffam,  forg* 
fftltig:  vigil.  observare  (1.  5§10D.  27,^. 

Vigilontia,  SBac^famleit,  HufmerN 
famfeit  (1-  1  §  3  D.  50,  4). 

VigUare,  toa^tn  (1.  3  $  3  D.  1,  15); 
toa^Jam,  fotgfam  fein,  ).  9.  licet  cre- 
dit ori  vigilare  ad  suum  consequendum  (1.  21 
pr.  D.  15, 1);  ius  civile  vigilantibus  scriptum 
est  (1.  24  D.  42,  8);  vigfUantissimi  iudices 
(1.  8  C.  1,  40). 

VigUaz,  toad^fam  (1-  IB  pr.  D.  21.  1). 

Vigilia,  baS  Sßad^en  unb  arbeiten 
»ä^renb  ber  ^a^t,  )ur  Se^d^nung  ange« 
fttengten  gfleiBed:  muUis  vigihis  excoaitatum 
atqae  inventum  (1.  35  pr.  C.  3^  28). 

Vigintl,  iWonjig,  ).  ©.  maior,  minor 
vig.  annis  (1.  5  §  1  D.  1,  5.  1.  41  D.  4, 
8);  Tig.  aurearum  poena  (1. 2  §  2  D.  48,  12). 

Vigop,  nßebenSiroft  (1.  1  §  2  D.  4, 
4:  —  ;7P08t  noc  tempus  (ac.  XXV  annomm) 
compleri  virikm  vig,  constat.*  (1.  4  C.  6, 
22).  —  2)  ftroft,  SWoc^t,  j.  ©.  quod  prin- 
cipi  placuit,  legis  habet  vigorem  (1.  1  pr. 

D.  1,  4);  possessio  iusta,  sed  quae  non 
vergit  ad  iudicii  i7f^.  (1.  7  §  4  D.  10,  3); 
in  contumacein  vigor  iudiciarius  ezcitetur 
(1.  4  G.  7,  65);  rei  iudicatae  vigorem  ad 
effectum  abduoere  (l.  8  C.  7,  53);  per  vig. 
offieii  cojfi  (1-  1  0. 10,  72);  publicae  coer- 
cüumis  vigorem  experiri  (1.  nn.  0.  11,  5). 


Viliooa,  1)  ein  @claö,  ber  anf  einem 
Sanbgute  bie  ^irt^fc^aft  füi^tt,  ®ntd« 
t)  er  »alter,  SReier  (1.  16  D.  14,  3.  1.  32 
D.  20,  1.  1.  8  pr.  1.  18  §  4  D.  33,  7); 
viUoa,  SWeierin  (1.  41  §  15  D.40,  5).  — 
2)  ©auStjettoalter  (1.  36  §  1  C.  Th. 
16,  5). 

Villa,  gering  an  93ert^,  ntebrig  im 
greife,  tool^Ifetl,  %.  ©.  aedes  viliores,  im 
(liegenf.  Don  pretiosiores  (L  5  §  1  B.  39, 
2.  cf.  ].  1  D.  21,  2);  praedia  vilissima,  im 
®egenf.  t)on  magni  pretü  (1.  7  §  3  D.  24, 
1);  donationis  causa  viliore  pretio  res 
distrahere,  rem  vüius  locare  (1.  52  pr.  eod. 
1.  88  D.  18,  1);  vilioris  distrahere  mercem; 
res  vüissimo  distracta  (l.  2  §  8  D.  13,  4. 

1.  7  §  3  D.  14,  4);  vili  emere,  rem  vilius 
accipere,  mereari  (L  12  D.  4,  7.  1.  1  §  16 
D.  88,  5.  1.  7  §  6  D.  41,  4);  tto^rtfc^:  non 
vilis  auctoritas  0-  2  C.  8,  52);  übct^n^t 
fd^Ied^t,  gemein,  gering,  §.  IB.  luxuriosus, 
prodigus  aut  alias  vilis,  im  d^egenf.  bon 
homo  vitae  emendatioris  (1.  11  D.  4,  3); 
persona  vüis  abiectaqne,  im  (S^egenf.  t>on 
honesta  (L.  17  §  13  D.  47,  10). 

Vmtas,  aSollfcil^eit:  vil.  pretii  (1.  2 

C.  10,  3);  ©etingfftgigfeit:  vil.  negotii 
(L  3  §  4  C.  12,  §9);  ^iebrigteit,  ®e- 
meinl^cit:  vil.  contubemiorum  (1.  3  C.  11, 
8);  contumelia  vüitatis  (1.  2  C.  12,  20). 

ViUa,  ßanbbau3  (1.  81  §  3  D.  30.  1. 
27  pr.  60  pr.  198.  211  D.  50,  16:  —  „ur- 
bana  aedincia  ^aede^,  rustica  ^viUae'  di- 
cuntur*^. 

ViUious  f.  vilicus, 

Vinaoea  f. 

Vlnada,  ©ein  beerft^alen  (1.  14  §  3 

D.  13.  1.  1.  52  §  14  D.  47,  2). 
Vinarlus,    1)    ^ux    Bereitung    ober 

Slufbetoabrung  bed  SBeined  bienenb: 
vin.  vasa  (1.  17  pr.  D,  19,  1.  1.  206  D.  50, 
16);  ceUa  vin.  (1.  10  §  4  D.  7,  8) ;  horreum 
vin.  (l.  7  D.  33,  7).  —  2)  bem  ©eine  er- 
geben, »einfäufer  (1-  4  §  2.  1.  25  §  6 
D.  21,  1). 

Vinoere,  fiegen,  bcfiegcn,  über* 
tt)tnben:  qui  —  pugnaverant,  et  victi  se 
dederunt  (Gai.  I,  14):  überwältigen:  vi 
fluminis  victus  (1.  7  §  7  D.  9,  2);  bie 
Oberbanb  bcl^alten:  vincere  licitatione 
(1.  6  D.  10,  2.  1.  9  pr.  D.  39.  4);  über* 
toiegen:  non  nsque  adeo  valitura  (con- 
suetudinis  auctoritas).  ut  aut  rationem 
vineat  aut  legem  (1*  2  C.  8,  52);  indbef. 
in  einem  !Re<$t«jheit  ben  ©egner  belegen, 
ob J legen;  vinci,  in  einem  aUed^Wftreit 
unterliegen  0-  3  D.  20,  1.  1.  62  8  1  D. 
21,  2.  L  1  §  7  D.  38,  5.  1.  11  pr.  D.  44, 

2.  1.  18  $  6  D.  48,  5);  victus  inUrdicto 
(1.35D.  19,  1):  de  possessione  (1.  35  D.  41, 


Digitized  by 


Google 


588 


Vincire  —  Vindiciae. 


2);  ühttiüf^xt  fcanvincerej:  victas  maleficii 
(\.  244  D.  50,  16). 

Vincire,  binbcn:  a)  mit  cttoaS  t>tv* 
btnben,  befefttgen,  5.  ^.  qui  alienam 
rem  aedifido  indasü  vimcitve  (l.  1  §  2  D. 
47,  3);  vincta  fixaque  G-  38  §  2  D.  19,  1): 
b)  in  «anbc  legen,  feffeln  (1.  9  D.  4, 
6.  1.  1  §  7  D.  11,  4.  1.  7  pr.  D.  16.  3.  1. 
27  D.  20,  1. 1.  216  D.  50,  16);  c)  fid^  öct* 
pftid^tcn:  soUemni  lege  se  vinc.  (1.  3  C, 
Th.  9.  2). 

Vinculum,  ©onb,  a)  geffeJ,  ).  ©. 
tn  t?tncM?w  e««e  (1.  9.  10.  23  pr.  D.  4,  6); 
in  vincula  conici  (1.  2  pr.  1.  3  D.  48,  3); 
ruptis  vinc,  evadere  (1.  13  eod.);  ex  vinc, 
cattsam  dicere  (L  2  pr.  eod.);  in  vinctUis 
decedere  (1.  3  §  7  D.  48,  21.  1.  45  §  1  D. 
49,  14J;  b)  tro^fc^:  vinc.  instdae  =  rele- 
gatio  in  insulam  (1.  5  B.  48,  22);  indbef. 
toixh  t9  üon  binbenben  ^t^U\>tx^&lU 
niffen  gefagt,  §.  ©,  soluta  priore  vinc, 
nuptiis  secundis  iuncta  (1.  12  §  12  D.  48, 
5) ;  aliquo  vinc.  necessituainis  vei  oLdfinita- 
tis  coniuDctus  alicui  (1.  9  D.  26,  10);  vinc 
familiae  (L  87  pr.  cf.  1.  71  pr.  D.  29,  2); 
vinc.  öbligationis  (L  67  D.  3,  3.  1.  46  D. 
41,  2:  —  ,eodem  modo  vinc.  oblißationum 
solvitur,  quo  quaeri  adsolet*);  vinc.  (obli- 
gationis)  naturale,  civile  (1.  59  D.  12,  6 
cf.  L  95  §  4  D.  46,  3:  —  ;,vinc  aequi- 
taiis,  quo  solo  sustinebalur  (natuialis 
obligatio),  conventionis  aequitate  dissol- 
vitur«);  vinc.  locationis  (1.  52  §  2  D.  46, 
1),  cautionis  (1.  13  §  1  D.  26,  5.  L  40  D. 
28.  6),  pignoris  (1.  39  §  5  D.  26,  7.  1   15 

7  D.  42.  1),  restituendae  rei  (1.  9  §  2 
33,  10). 

Vindemia,  1)  IBeinlefe:  messium 
vindemiarumque  tempus  (1.  1  pr.  §  2.  1.  3 

Sr.  1.  4  D.  2,  12).  —  2)  ber  au  tcfcnbe  ©ein, 
8 einernte,  j.  ©.  pendentem  vind.  emere 
(1.  25  D.  19,  1);  vind.  coacta  (1.  13  D.  7, 
4),  legata  (1.  6  D.  7,  9). 

Vindemiatorius,  jum  SBeinlefen 
bienenb:  quali  vindemiat.  (1.  8  pr.  D. 
33,  7). 

Vindez,l3ert]^eibiger  eined^nbern 
öOT  (»eti(^t  (Gal.  IV,  21.  25.  46);  auc^ 
f.  b.  a.  defensor  s.  b.  (1.  1  §  1  C.  Th.  3, 
11).  —  2)  mad^et,  «eftrafer  Q,  29  C.  9, 
9:  ^-  »maritum  genialis  tori  vindicem 
esse  oportet*). 

Vindioare,  1)  in  tttnft)tud^  nel^men: 
vindicatio,  öetfolgung  eine§  Sln- 
\pt}i^^,  a*  %•  honori  suo  vindic.  aliquid 
(1.  7  pr.  D.  1,  16);  (sibi)  vindic.  commoda 
(1.  6  §  6  D.  1,  18),  arhürium  d&ndi  tuto- 
res  (1.  24  D,  26,  5),  vacationem  (1.  8  D. 
60,  7),  libertatem  (1.  40  §  1  D.  29,  1.  1. 
^9  §  2  B.  40,  4),  9ucce88ionem,  iura  mc- 


ceasionis;  vindicatio  successianis  (1.  4  C. 
6,  9.  1.  2  C.  6,  16.  1.  5.  C.  6,  69.  1.  15  C. 
8,  50);  vindic.  bona,  hereditatem;  vindi- 
catio bonorum  (1.  2  §  2.  1.  4  g  3  D.  26, 
6.  1.  99  D.  29,  2  1.  2  §  2  D.  38,  17.  h 
47  §  4  D.  40,  5.  1.  11  pr.  D.  44,  2);  fisco 
vindicari  =  confiscari  (L  21  D.  34,  9.  L 
3  §  5  D.  36.  1.  1.  28  pr.  D.  38,  2.  1.  3 
pr.  %  1.  3..D.  48,  21.  1.  3  §  10.  1.  14.  35 
D.  49,  14);  indbef.  nietben  bie  ^udbrflcfe 
gebtaud^t  a)  t)on  bet  ^eanfptuc^ung  bed 
8efi(ed  einer  @ad^e  auf  @runb  bed 
(Sigentl^umd  bar  an;  (rei)  vindicatio 
ba^  bem  d^aentl^fimer  einer  6ad6e  gegen  ben 
^[nl^ber  berfelben  getoäl^  Hed^tdmittel  auf 
Verausgabe,  (Sigentl^untddage  (tiU  D.  6, 
1.  C.  3,  32.  cf.  g  15  J.  4.  6.  1.  25  pr.  D. 
44,  7:  ^actionum  ^enera  sunt  duo,  in  rem, 
quae  cUcitur  vinduxUio,  et  in  personam, 
quae  condictio  appellatur*') ;  per  in  rem 
actionem  vindicare  (1.  16  §  7  D.  5,   3.  1. 

3  g  8  D.  43,  21) ;  meum  est,  cuius  vindi- 
candi  ius  hixbeo  (1.  49  g  1  D.  6,  l);  per 
vindicationem  legare,  leaatum,  beaei(9net  im 
älteren  Siecht  eine  befouoere  $(rt  bed  Segatd 
mit  ber  f$ormd  ,do  lego,  suniito.  cwito. 
.ibi  habeto^  tooburd^  ber  £(^atar  fofort 
mit  bem  (^fc^aftdantrttt  bad^gentl^um  an 
ber  t^ermad^ten  ®a(^e  unb  fomit  bad  SHed^ 
vax  rei  vindicatio  erlangte  (GaL  II, 
192-200.  ülp.  XXIV.  2.  3.  7.  Vat.  §  47. 
57.  83  ff.);  b)  t)on  ber  d^eltenbmad^^ung 
eineiS  ©erüitutred^td  mittelft  ber  actio 
confessoria:  vindicare  servitutem  (1.  4  pr. 
D.  8,  1.  1.  2  §  1  D.  8,  5:  —  „servitutem 
nemo  vindicare  potest  quam  is  ^ui  do- 
minium in  fundo  vicino  habet,  cni  servi- 
tutem  dicit  deberi.«  1.  un.  g  4  D.  43,  25: 
—  ..fructuario  vindicandarum  servitwUum 
ius  esse^J ;  vindicatio  servitutis  (1.  9  D.  39, 
1.  1.  1  g  5  D.  43,  27);  vindic.  viam  (1.  1. 

4  g  5  D.  8,  5),  usumfructum  (1.  21  g  8  D. 
44,  2);  c)  t)on  ber  IBerfoIgung  eined 
$fanbre(9td  mittelft  ber  actio  hjpotheca- 
ria:  vindicare  pignus;  vindicatio  pignoris 
(1.  16  §  3.  1.  28  D.  20,  1);  d)  öon  ber 
gerid^tlic^en  IBerfoIgung  eines  SHed^tS 
überbau))t  (adserere):  in  libertatem  vin- 
dic. aliquem  (1.  12  pr.  D.  10,  4.  L  3  pr. 
D.  40,  12);  ex  Servitute  aut  libertate  in 
ingenuitatem  vindicatus  (1.  32  eod.)  —  2) 
rdc^en,  al^nben,  §.  9.  vindic.  mortem, 
necem  defuncti  (1.  18.  26  D.  29,  5.  1.  37 
g  1  D.  38,  2. 1.  1  pr.  D.  49, 14),  aduUenum 
(1.  14  g  2  D.  48,  5),  contemptam  maiestor 
tem  praetoris  (1.  9  D.  2.  1);  ^  vindic.  (1. 
2  g  5  D.  5.  1). 

Vindiciae,  1)  ber  Dom  $rätor  fflr 
bie  ^auer  eineS  9led^tSftreitS  einem 
ber  ftreitenben  Steile  jugefproc^ene 


Digitized  by 


Google 


Vindicta — Virilis. 


589 


«efift  bc«  ^ttcitöbjcct«  (Gai.  IV,  16, 
94.  1.  2  §  24* D.  1,  2).  —  2)  bie  (giflen- 
t^umöfloge-n.  2  C.  Th.  13,  5). 

Vindicta,  1)  bcr  ©tab  ober  bie  aHut  l^c, 
IDomtt  bei  ber  legisactio  per  sacramentum 
bie  Dinbicitte  ©a$e  berül^tt  ttmrbe  (Gai.  IV, 
16);  avi^  bei  ber  feietliAen  greilaffung  eine» 
SciQDen  bor  bem  Tlaai\ttat  toüxht  berfelbe 
Dom  Sictor,  »eld^ct  i^n  fd^einbat  in  liber- 
taiem  tnntficitte,  mit  einem  ©tabe  betül^tt, 
ba^er  bie  ÄuiJbrüdc:  vindictam  (servo)  im- 
ponere  (1.  14  §  1  D.  40,  1.  1.  12  J  2  D. 
40,  12);  vindictae  imposttio,  qua  hbertas 
iusta  monitur  (1.  2  C.  2,  30);  vindicta 
liberare,  manumittere  serviim  (1.  5.  22  D. 
40,  2.  1.  4  §  2  D.  40,  4.  1.  8  D.  41,  7.  1, 
122  §  2  D.  45,  1.  1.  3  C.7,  1),  libertaiem 
imponere  (1.  10  C.  6,  22).  —  2)  9iad^e, 
©träfe,  j.  ©.  magis  vindictae  quam  pe- 
cnniae  habere  perseeutionem  (l.  2  §  4  D. 
37,  6.  cf.  1.  5  D.  2,  9.  1.  10  D.  47,  12); 
vindictam  proprii  doloris  consequi  (1.  38 
D.  48,  5);  ad  vind.  maiestatis  publice  re- 
spicere  (1.  33  D.  47,  10);  officiase  agere 
ctrc^  defuncH  vind.  convenit  heredes  (1. 
21.  cf.  1.  17  D.  34,  9:  ,Heredem,  qui 
sciens  defuncH  vindictam  insuper'  habuitt 
fructus  omnes  restituere  cogehdum  existi- 
mavi*). 

Vindius,  Surift  unter  ^ntoninu«  $iu« 

0.  7  §  18  b.  2,  14.  1.  32  §  4  D.  35,  2). 
Vinea,  1)  »einberg  (1.  54  §  2  D.  5, 

3.  1.  13  §  5  D.  7,  1.  1.  4  pr.  D.  50,  15). 
—  2)  SBeintroube  (1.  27  §  25  D.  9,  2). 

Vinearius  hortus,  Weingarten  0- 198 
D.  50,  16). 

Vinetum,  SBein^)fIan§ung  (Gai.  HI, 
184.  ülp.  VI,  16). 

Vinum,  1)  SBcin  (tit.  D.  33,  6).  —  2 
Xrunfenl^eit  (1.  12  pr.  D.  48,  3.  1.  6 
7  D.  49,  16). 

Violare,  öeriejen,  bef c^äbigen,  j.  ©. 
viol.  muros  (1. 11  D.  1,  8);  violatae  statuae, 
imagines  0-  7  §  4  D.  48,  4);  sepulchri 
violati  actio,  crimen,  reus  (1.  1.  3  pr.  §  8. 

1.  8—11  D.  47,  12);  violata  castitas  (1.  un. 
C.  10,  10);  patroni  a  libertis  violati  contu- 
fnelüa  (1.  6  §  1  D-  25,  3);  violatio,  «er* 
lejttng,  (gntel^rung  (1.  2  F.  1,  6);  vio- 
lator,  %er(e(er/  Uebcrtreter:  divalium 
scitorum  violatorea  (1.  13  C.  12,  37);  ®er* 
fälft^er:  viol.  monetae  (1.  3  C.  1,  4). 

Vlolenter,  geloaltfam,  j.  ©.  vioL 
possessio  amissa  (1.  5  C.  7,  26). 

Violentia,  Oemalt,  ©ewaUfamlcit^ 
^eftiafeit,  §.  «.  viol.  ventorum  (1.  21  § 
4  D.  89,  2),  ignü  (1.  5  C.  4,  48);  Unae* 
ftilm:  viol.  iudicis  (\.  7  D.  49,  1);  (8e* 
tPdlltl^ätigfeit,  j.  ö.  exactiones  violentia 
factas  prombeat  praeses   provinciae  (1.  6 


pr.  D.  1,  18.  cf.  1.  23  pr.  D.  4,  2);  pos- 
sessionera  tenentibus  absentium  nomine 
contra  praesentium  viol  stibveniri  (1.  1  §  1 

C.  8,  5) ;  multa  facinora  sub  uno  violentiae 
nomine  continentur  (l  6  G.  9,  12). 

Violentus,  getoaltt^ätig  (1.  3  C.  Th. 
9,  10). 

Vipera,  mptx  (1.  9  pr.  D.  48,  9). 

Vir,  aJlann,  a)  ühttf^aupt,  j.  39.  vir 
bonus(\.  b.  $S.  8.  1);  \in prudientes,  Hec^td* 
geleierte;  b)  d^^egatte,  (»tmahl,  a.  IB. 
mulier,  quae  virum  non  häbuit  (1.  242  §  3 

D.  50,  16);  divortium  inter  r.  et  uxorem 
fieri  dicitur  (1.  101  §  1  eod.);  ex  v.  et 
uxore  nasci  (1.  6  D.  I,  6);  donatio  inter 
V.  et  uxorem  (f.  donare  s.  1). 

Virdiarium  f.  viridiarium, 

Virens,  grüncnb  0-  12  C.  12,  35). 

Virga,  (Serie,  Äutj^e,  j.  ö.  virgae 
saligneae  (f.  b.  S3.);  virgis  servum  adfligere 
(1.  un.  C.  9,  14). 

VirgiUus,  Slom«  berül^mter  3)i(l^ter  (§  2 
I.  1,  2). 

Virginalia,  jungfrÄuIit^:  virgin.  vere- 
cundiae  raptor  a.  6  C.  Th.  9,  38). 

Virginitas,  gungfraufd^aft  (1.  1  pr. 
C.  9,  13). 

Virgo,  gungfrau,  j.  ©.  im  Oegenf.  öon 
mulier  (f.  b.  ?8.  s.  b);  virgo  immatura 
(f.  b.  ©.),  nondum  viripotens  (1.  38  §  3  D. 
48,  19);  au(^  t)Ott  einem  Spanne,  ber  ben 
Qeifc^Iaf  noc^  nid^t  DoH^ogen  ^at,  lul.  ep. 
nov.  c.  6  §  28. 

Virgultum,  ®  ebüfd^  (1-  65  §  2  D. 
41,  1). 

Viridiarium  (virdiarium),  $Ia(  ober 
harten  mit  ffta\tn  unb  griknen  ®e* 
ttJäd^f  en  a.  13  §  4  D.  7,  1.  1.  8  §  1  D.  33, 
7);  and)  bebeutet  viridiaria  grüne  ©emät^fe 
0-  26  pr.  eod.). 

Viridis,  1)  grün;  viridia,  grüne  ®e- 
mäc^fe  a.  15  §  1  D.  8,  1.  12  D.  8,  2.  1. 
79  §  2  D.  50,  16).  —  2)  frif(§:  semper 
viridi  dbservantia  valiturae  leges  (1.  5  C. 
1.5). 

Virilis,  1)  männlicb,  j.  ©.  vir.  sexus 
(1.  1  pr.  D.  1,  9.  1.  1  §  1  D.  37,  5.  1.  1 
§  2  D.  37,  10.  1.  15  D.  40,  12);  virilia, 
bie  m&nnlid^en  (Slefd^Ied^tdtl^eile  (1.  6  |  2  D. 
28,  2);  vir.  officium,  munus  (1.  1  §  5  D. 
3,  1:  —  „ne  viril,  officiis  fungantur 
mulieres.«  (1.  16  pr.  D.  26,  1.  1.  18  C.  2, 
12. 1. 1  C.  5,  35);  viril,  obligationibus  eximi 
propter  exceptionem,  quae  ex  Scto  Velle- 
iano  descendit  (1.  8  C.  4,  29);  vir.  vestis, 
vir.  vestimenta  (i.  23  §  2.  1.  33  D.  34,  2). 
—  2)  pars  s,  portio  virilis,  Äo<)ft^eiI, 
b.  1^.  nod^  bcr  ga^I  ber  einjelnen  concur» 
rirenben  $erfonen  gleicfimäftig  beftimmtet 
X^eil  (1.  1  §  11  D.  27,  3.  1.  18  pr.  D.  28, 


Digitized  by 


Google 


590 


Virilitas  —  Visio. 


5.  1.  16  §  2.  L  33.  54  §  3  1.  67  §  1.  1. 
114  §  17.  1.  124  D.  30.  1.  88  §  6  D.  31. 
1.  7  §  2  D.  34,  5.  1.  5  §  7. 1.  8  pr.  D.  37, 
5.  1.  48  D.  42,  1.  I.  7  pr.  D.  45,  3.  1.  27 
pr.  D.  46,  1). 

VirlUtas,  ajlann^ctt  (1.  4  §  2  D.  48,  8). 

Viriola,  «rmgcfd^metbe  (1.  25  §  10.  L 
40  §  2  D.  34,  2). 

Viripoteus,  mannbar,  öon  reifen 3ung- 
trauen  gcfagt  (l  51  D.  32.  1.  101  pr.  D.  36. 

I.  1.  30  D.  36.  2.  I.  5  §  2  D.  42,  4.  1.  38 
§  3  D.  48,  19). 

Viritim,  1)  nad^  Stopftf^txttn:  pro 
numero  ßingulomm  vir.  di8tribu%(pB,\il.  IV, 
8  §  19).  —  2)  etnjeln:  vir.  cuncta  com' 
phscti  (1.  8  §  2  C.  Th.  8,  4). 

Vlrtus,  1)  Xa^)ferleit,  j.  ö.  virtua 
bellica,  militum  (1.  12  pr.  21  pr.  49,  15); 
virtutis  (ostendendae)  causa  depugnare, 
certare  etc.  (1.  1  §  6  D.  3,  1.  1.  4  pr.  D, 
3,  2.  1.  7  §  4  D.  9,  2.   1.   2  §  1.  1.  3  D. 

II,  5).  —  2)  (£iaenf(^aft,  SBtrffamfeit 
(1.  7  D.  1,  3;  „Legis  virtus  haec  est  im- 
perare  vetare  permittere  punire*).  —  3) 
tuae  virtutes  oö  Xitulatur  (1.  6  C.  10,  65). 

Virus,  fliftiger  @aft  (1.  un.  C.  9,  14); 
tro^fd^:  virus  impiae  disciplinae  (I.  2  §  1 
C.  Th.  16,  6). 

Vl3,  1)  ©etoalt:  a)  gettjattfame  (£in* 
n^irlung  eined  bon  menfc^Iid^er  ^iHfür 
unabhängigen  unb  unabtoenbbaren  ^ainx» 
ereigniffe«  (1.  2  D.  4,  2:  „Vis  est 
maioris  rei  impetus,  qui  repeüi  nonpotest" 
cf.  I.  15  §  2  D.  19,  2:  —  ,omnem  vim, 
cui  resisti  non  potest,  dominum  colono 
praestare  debere*);  vis  magna  s.  maior 
(f.  magnus  s.  c);  vis  naturalis ,  veluti 
terrae  motus  (1.  59  eod.);  violentia  ven- 
torum  vel  qua  aUa  ratio,  quae  vim  habet 
divinam  (1.  24  §  4  D.  39.  2);  b)  öon  einer 
$erfon  aui^eübte  (Setoalttl^fttigfeit,  f.  t>. 
a.  necessitas  imposita  contraria  voluntati 
(1.  1  D.  4,  3);  hoc  iure  utimur,  ut  quid- 
quid  omnino  per  vim  fiat,  aut  in  vis  pub- 
licae  aut  in  vis  privatae  crimen  incidat 
(1.  152  pr.  D.  50.  17);  lex  Mia  de  vi 
publica  —  privata  (f.  lulius  s.  2.  c);  per 
vim  inferre  stuprum  (1.  30  §  9  D.  48,  5); 
vim  pati  (f.  b.  S.  s.  a.);  vim  propulsare, 
vim  vi  defendere^  reellere  (1.  3  D.  1,  1. 1. 
45  §  4  D.  9,  2.  1.  1  §  27  D.  43,  16),  rt 
possidere  eum  definiendum  est,  qui  expulso 
vetere  possessore  EMiquisitam  per  vim  pos- 
sessionem  optinet  etc.  (§  28  eod.);  prae- 
tor ait:  Unde  tu  illum  vi  deiecisti  — 
iudicium  dabo  (1.  1  pr.  cf.  §  3  eod.  — 
,ad  solam  autem  atrocem  vim  pertinet  hoc 
interdictum,  et  ad  eos  tantum,  qui  de 
solo  deiciuntur.*  1.  11  eod.;  c)  (Sigen* 
mat^t,  ©elbp^ilfe;  „Vim  facit,  qui  non 


sinit  possidentem  eo,  qnod  possidebat, 
uti  arbitrio  suo,  sive  in  serendo,  sive  in 
fodiendo  etc.*^);  praetor  ait:  Quod  vi  aut 
clam  factum  est  —  restituas  (L  1  pr.  cf. 
§  5  ff.  D.  43,  24:  —  „Vi  factum  viden, 
si  quis  contra  quam  prohiberetur  fecerit 
etc.«);  4)  ma^t,  ^errf(^oft  aber  eine 
$erfon:  vis  ac  potestas  in  capite  libero 
(1.  1  pr.  D.  26.  2).  —  2)  ftroft:  a)  recfit* 
lid^e  SBirlung,  ^irlfamfeit,  (Sülttg« 
feit,  j.  ©.  vim  legis  obtinere  (l.  38  D.  1, 
3);  vis  stipulationis  (l  23  D.  23,  4),  can- 
dicionis  (1.  70  D.  28,  5),  actionis  (1.  1  D. 
10,  4);  vires  exceptionis  (l  11  §  2  D.  37, 
11);  vis  8.  vires  testamenti  (1.  8  D.  5,  3. 
1.  2  D.  28,  4.  1.  36  §  4  D.  29,  1.  L  13  § 
2  D.  36,  1.  1.  181  D.  50.  17:  „Si  nemo 
subiit  hereditatem,  omwis  vis  testamenti 
solvitur^J;  chligatianes,  quae  non  proprüs 
viribus  consistunt,  neque  officio  iudicis  — 
neque  legis  potestate  confirmantur  (1.  27 
D.  44,  7);  vires  cuxipere,  habere,  gelten, 
tt)ir({am  fein  G-  13  §  2  D.  29,  1.  L  81 
§  9  D.  30.  I.  9  §  2  D.  33,  5.  L  33  pr.  D. 
41,  1.  1.  26  D.  45,  3);  vi  ipsa,  ber  Äirf* 
lid^feit  na^,  toirdic^  G-  17  §  3  B.  36, 
1.  1.  1  §  1  D.  40,  7.  I.  1  §  3  D.  43,  1); 
b)  vires  h)irb  indbef.  t>on  ben  IBermögeni^ 
Iräf  ten  gefagt,  §.  $.  quatenus  patrimonii 
vires  safficiunt,  pro  viribus  patrimonU  (L  1 
§  1  D.  31.  1.  1  §  12  D.  35,  3);  ultra  s. 
supra  vires  patrimonii  (1.  43  §  1  D.  26,  7. 
1.  11  §  5  D.  35,  2),  dotis  (1.  15  pr.  D.  24, 
1);  vires  hereditatis  excutere  (L  42  D.  17, 
1);  si  quaeratur,  an  solvendo  sit  princi- 
palis  fideiussor,  etiam  vites  sequentts  fide- 
iussoris  ei  adgregandae  sunt  (1.  27  §  2  D. 
46,  1);  fisci  viribus  deputari,  inferre  cogi 
(1.  12  C.  12,  50.  L  3  C.  12,  59). 

Viscera,  1)  bie  inneren  ^l^eile  bed 
ßeibe«,  (gingetoeibe,  a-  ®-  venea»«  «*»• 
cera  hominis  exsUnguere  (1. 3  G.  9,  41);  in^ 
bef.  SRutterleib,  5.  0.  visceribus  suis  vim 
inferre  (mulierem),  quo  partum  abigeret,  s. 
ne  procrearet  (1.  8  D.  48,  8.  L  39  D.  48. 19) ; 
partus  antequam  edatur,  mulieris  portio  est 
vel  viscerum  (1.  1  §  1  D.  25,  4).  —  2)  ba« 
innere  öon  ettoaS:  visc.  regionis  (1.  3  C. 
12,  60).  —  3)  «ermögen,  OJut  p.  19  C. 
Th.  8,  5.  1.  48  C.  Th.  12,  1). 

Visceratio,  öffentliAe  gteif  (^fpenbe 
(1.  54  D.  32). 

Visellia  lex,  ein  unter  Xiberiud  tierfag« 
M  @e|e|f,  toeld^ed  bie  ^nma^ung  ber  fRe^ 
eineiS  greigeborenen  bur(^  einen  %ttigidafitmn 
mit  ©träfe  bebro^te  (1-  ^^'  C-  9,  21.  1.  un. 
C.  9,  31). 

Visere,  nad^  S^manb  feben,  i^n  ht* 
fuc^en  0.  1  C.  Th.  6.  7). 

Visio,  bergoll,  ^egenßanb  einer  Unter« 


Digitized  by 


Google 


Viaitare — Vitulus. 


591 


juc^unfl  (1.  25  §  15  D.  5,  3.  1.  8  §  2  D. 
16,  1. 1.  29  §  51).  17,  1.  1.  25  §  3  D.22.  8). 

Visitare,  bcfud^en  0-  20  D.  8,  6). 

Vlapellio,  ßeit^ctuötäbct  (1.  31  D.  21, 
1.  1.  72  §  5  I).  46,  3). 

Visus,  «(nblidE,  »uSfe^en  (I.  29  §  1 
D.  34,  2.  1.  13  D.  50,  16). 

Vita,  1)  2thtn,  5-93.  vitae  necisque 
potestas  0-  1  I  1  D.  1,  6.  1.  10  C.  8,  46); 
vita  decedere,  Jterben.  —  2)  ScbeniJtDCtf  e 
(1.  17  §  2.  4  p.  1.  7.  1.  8  §  11  D.  2,  15. 
1.  30  pr.  D.  34,  4).  —  3)  3)aiicr  eine« 
Stlaqxtd^t^:  i>it<u  mensura,  in  qua  omnes 
personales  actiones  sunt  (1.  2  §  1  C.  4, 
18.  cf.  1.  1  §  Id  C.  7,  40:  —  ,neque  alte- 
rius  cniuscum^ue  personalis  actionis  vitam 
Umgiorem  esse  XXX  annis"). 

Vitare,  öctmeibcn  (1.  28  §  12  D. 
48,  19). 

Vitellius,  ßurtft  unter  ttuguft  (1.  34  § 
2  D.  41,  2).   r 

'  Vitlare,  l)  fel^Ietl^aft  mad^en,  ht» 
fc^&btgen,  t^etberben,  f.  16.  vitiatos 
oeulits  (1.  7  pr.  D.  9,  2);  Vitium  corporale 
usque  cid  animum  pervenire  et  eum  viHare 
(]-  1  §  d  D>  21,  1);  si  supra  parietem  do- 
mu8  deciderit  eumque  vitiaverit  (1.  18  § 
11  D.  39,  2).  —  2)  entfräften,  unflülttg 
ntod^en,  5.  9.  non  solent  quae  abundant 
vitiare  seripturas  (1.  94  D.  50,  17);  yitiata 
obligatio  (1. 1  §  3  D.  45,  1);  rite  contractum 
matrimonium  ex  postfacto  vitiari  non  posse 
(l.  3  C.  5,  6). 

Vitiosus,  f.  Vitium. 

Vitls,  SBeinjlod  (1.  3  §  4  D.  43,  17. 1. 
1  §  3  D.  43,  27.  1.  2.  3  pr.  D.  47.  7). 

Vitium,  1)  geiler,  Sc^Ierl^aftiöfeit, 
©d^ab^oftigf eit;  vitiosus  (adi.),  vitiose 
(adv.),  fel^lerl^aft,  fc^obl^aft;  indbef. 
»erben  bie  ^ui^brüde  gebrandet  a)  Don 
tör^erlid^en  (S^ebrec^en  (1.  40  §  2  D. 
1.  7.  1.  1  §  1.  7  ff.  1.  34.  38  §  12  ff.  D. 
21,  1.  1.  101  §  2  D.  50,  16:  —  ,vitium 
(esse)  perpetuum  corporis  impedimentum, 
veluti  si  talum  ezcussit");  b)  t)on  ber 
fc^ab^aften^efd^affenbeit  elncrSac^e, 
%.  ©.  vitiosa  tigna  (1.  17  §  3  D.  13,  6), 
t?a«i(L  18  §  3  eod.),  dolia(l,  19  §  1  D.  19,  2); 
Vitium faoere,  fd^abl^aft  n)erben(l.  15  § 
13.  14.  L  32  D.  39,  2.  1.  10  §  1  D.  14,  2. 
L  28  §  1  D.  19,  2);  in  aurum  vitii  quid 
adderfy  f.  b.  a.  falsare  (1.  9  pr.  D.  48,  10); 

c)  bielBeranlaf  fung  einer^ef  c^ftbigung, 
toeli^  eine  Sac^e  gibt,  mic^  toenn  fte  nid^t 
fe^er^ft  ift,  vit.  aedium  operis  (1.  7  §  2. 
I.  9  pr.  1.  13  §  2.  11.  1.  15  §  13.  1.  18  § 
1.  2.  1.  24  §  1.  2.  9. 1.  27. 1.  28  D.  39,  2^.; 

d)  t)on  ber  gel^Ierl^oftigleit,  SWanget- 
l^aftigfeit,  Ungikltigfeit  eined  Siec^td« 
gef  (^äf  ti$,  §.  9.  quod  initio  vieHosum  est, 


non  potest  tractu  temporis  convalescere 
(1.  29.  cf.  1.  201  D.  50,  17:  »Omnia,  quae 
ex  testamento  proficiscnntur,  ita  statum 
eventus  capiunt,  si  initiwn  sine  vitio 
ceperint^J;  vitiosa  exheredatio  (1.  3  §  2  D. 
28,  2).  instUutio  (1.  82  pr.  cf.  1.  84  D.  28, 
5:  „Hereditas  ex  die  vel  ad  diem  non 
recte  datur,  sed  vitio  temporis  suhlato 
manet  institiUio") :  vitio  labora/re  stipu- 
lationem  (1.  126  §  2  D.  45,  1);  vitiose  in- 
tercedere  contractum  pi^oris  (1.  25  D.  20, 
1);  vitiose  cautum,  satisdatum  (1.  6  D.  2, 
8),  tutar  datus  (1-  87  pr.  D.  27,  1);  e)  oon 
ber  a^angel^afttgleit  (Unred^tmAgig« 
feit  unb  UnrebUd^(eit)  beS  9ef i|ei»  einer 
8ai^  ober  ber  ^ndikbung  einer  Serbitut: 
vitiosa  possessio,  vitiose  possidere,  uti  (1. 
13  §  13.  1.  53  D.  41,  2.  1.  2  §  11  D.  41, 
4.  1.  3  §  2  D.  43,  19:  —  ,a  me  videtur 
vi  vel  clam  vel  precario  possidere,  qui  ab 
auotore  meo  vitiose  possidet,**  (1.  6  eod. 
1.  1  §  20  D.  48,  20.  cf.  1.  11  C.  7,  32: 
„  Vitia  possessionum  a  maioribus  contracta 
perdurant  et  successorem  auctoris  sui  culpa 
comitatur.*"  1.  13  §  1  D.  41,  2:  «Cum  quis 
utitur  adminiculo  ex  persona  auctoris, 
uH  dehet  cuni  sua  causa  suisque  vitiis^J; 
Vit.  initium  possessionis  (1.  15  §  2  D.  41, 
3);  non  posse  capere  propter  rei  Vitium  (1. 
48  §  1  D.  41.  1.  cf.  1.  24  §  1  D.  41,  3: 
.Interdum  etiamsi  non  fuerit  inchoata 
usucapio  a  defuncto,  procedit  heredi  eins: 
veluti  si  Vitium,  quod  obstabat  non  ex 
persona,  sed  ex  re,  purgatum  fuerit,  ut 
puta  si  fisci  res  esse  desierit  aut  furtiva 
aut  vi  possessa.*  §  8  I.  2,  6);  sine  vitio 
nactus  possessionem  (1.  1  §  5  D.  21,  3), 
tradita  possessio  (1.  24  D.  24,  1).  —  2) 
ec^tttb,  »erfc^ttlbung  (1.  21  D.  3,  5.  1. 
63  §  2  D.  21,  2.  1.  15  D.  29,  4.  1.  71  § 
8D.  35,  1.  1.  95  §  11  D.  46,  8.  1.  5  C. 
4,24). 

Vitrasianum  Sotum,  ein  nial^rfdbeinlic^ 
unter  ^abrian  berfagter,  auf  ftbeicommtffarifc^ 
tJreibett^ertbeilungen  be^üglid^  ^tnaiSht* 
fc^lttl  (1.  80  §  6  D.  40,  5). 

Vitreamen,  glftferne«  (Bef d^irr  (1.  18 
§  18  D.  88,  7). 

Vitreus,  giftfern:  vitreat?(wa,  escaria, 
potoria  (1.  3  §  8.  1.  11  D.  83.  10). 

Vitrtarius,  @Jo3arbeitcr  (1-  1  C.  10, 
66). 

Vitricus,  ©tief bater  (1.  1  §  11  D.  3, 
1.  L  60  pr.  p.  24,  1.  1.  4  §  4.  6  D.  88, 
10:  —  „matris  vir  ex  alio  viro  natus  vi- 
tricus appellantur"). 

Vitta,  toeiblid^e^opfbtnbe  (1*25  §2. 
10  D.  34,  2). 

Vitulus,  Äalb  (1.  28  pr.  D.  22,  1). 


Digitized  by 


Google 


592 


Vituperare  —  Voluntas. 


Vituperare,  tabcin  (1.  4  §  1  D.  4,  7); 
vituperatio,  %ahtl  (1.  28  §  2  D.  34,  2). 

Vitutiarü,  eine  Wct  ©aufler  (1.  2  C. 
Tb.  14,  7.  cf.  Gothofr.  ad  h.  1.). 

Vivarium,  ©el^ältnift  fftt  lebenbiae 
3:^iere,  X^icrgartcn  (1.  3  §  14  D.  41,  2). 

Vivere,  leben,  j.  89.  quae  ad  vivendum 
homini  necessaria  sunt  (I.  43.  cf.  1.  234  §  2 
D.  50,  16);  honeste  vivere;  quae  non  in- 
honeste  vixit;  quae  cum  uxor  non  esset, 
cirnn  aliquo  tarnen  vivebat  (1.  46  §  1. 1.  144 
eod.  1.  10  §  1  D.  1,  1);  non  videri  prin- 
cipem  quod  ei,  quem  vivere  existimäbat,  con- 
cessisset  (beneficium),  defuncto  concessisse 
(1. 191  D.  50, 17);  oud^  bom  ^ftanjcnlcben  ge* 
fagt:  vivens  arbor;  arbor,  cuius  radicea  d^- 
nent  vivere  (1.  9  §  1  D.  33,  10. 1.  8  §  5  D.  47, 
7);  tto<)if(^:  bauet n,  fortbefteben,  ü.  ©. 
intra  anntim  vivere  actionesyim  ^egenf-  bon 
perpetuo  competere  (pr.  I.  4^  12);  actiones 
XXX  annorum  iugi  siientio,  ex  quo  compe- 
tere iure  coeperunt,  vivendi  ulteritis  non  ha- 
beant  facultatem  (1.  3  §  1  C.  7,  30). 

Vivlanus,  gutift  unter  S:iber  unb  ben 
folgenben  Eifern  (1. 1  §  41. 45. 46.  D.  43, 16). 

Vivtts,  lebenb,  lebenbig,  j.  ©.  postu- 
mus  vivo  testatore  natus  (1.  12  pr.  D.  28. 
3);  vivi  crematio;  vivtim  exuri  (I.  28  pr.  §  12 
D.  48,  19);  tro^ifd^:  aqua  viva,  anl^altenbe« 
Duetttoaffcr  (1.  1  §  4  D.  43,  22,  1.  11  pr. 
D.  43,  24) ;  v.  vox  iuris  civilis  ber  lebenbige, 
flote  9luiSbtU(i  be^  d^iüilrec^tö  (ius  honora 
rium)  (1.  8  D.  1,  1). 

Vix,  faum,  f(§ttjerli(^/  g.  ©.  v.  sufß- 
cere  (1.  23  D.  42,  8);  v.  posse  obtinere.  per- 
suaderi  (1.  18  D.  32.  1.  3  pr.  D.  35,  2);  v. 
esse,  ui  etc.  (1.  19  pr.  32  pr.  D.  16,  1. 1.  65 
§  15  D.  36,  1.  1.  7  §  5  D.  41,  1.  1.  28  pr. 
D.  50,  16);  V.  esse  resti  tuend  am,  nt^'  etc. 
(1.  39  §  1  D.  4,  4). 

Vocabiüum,  SBort,  "äuihxud,  SRame 
(1.  5  §  4  D.  6,  1.  1.  4  pr.  D.  30.  1.  45  pr. 
D.  31). 

Vocare,  1)  rufen,  aufrufen,  auf* 
f  orbern,  öorf orbern,  j.  ©.  voc.  aliquem 
in  ius  (tit.  D.  2,  4 — 7),  in  s.  ad  iudicium, 
Semanben  geri(^tli(^  belangen  (1.  1  §  3. 1.  51 
D.  26,  7.  1.  102  D.  45,  1),  in  testimonium 
(1.  10  §  4  D.  48,  18),  in  crimen,  anüagen 
üor  ®eri(§t  (1.  25  C.  9,  9).  —  2)  3[emanben 
p  tttoa^  berufen,  indbef.  a)  p  einem  9lmt: 
vocari  ad  munus,  honorem  (1.  20  D.  50,  1. 
1.  2  §  8  D.  50,  2.  1.  3  §  2  D.  50,  4),  ad 
tutelam  (§.  13  I.  1,  25);  ad  negotia  gerenda 
(1.  16  D.  27,  1);  b)  ju  einer  ©rbf^aft:  ad 
hereditatem  voc.  aliquem  (1.  3  D.  5,  3.  1.  1 
§  7  D.  37,  8.  1.  12  §  6  D.  38,  2.  1.  2  D. 
38,  8.  1.  6  D.  38,  16);  vocari  ad  bonorum 
possessionem  (1.  1  §  1.  1.  3  §  11.  1.  20  §  1 
D.  37,  4.  1.  4  D.  38,  6);  ab  intestato  voc. 


aliquem  (1.  1  §  5  eod.) ;  institutus,  in  euius 
locum  suhstUuhis  vocatur  (1. 19  pr.  D.  2S,  3). 
—  3)  benennen,  htiti^ntn  (!•  98.  144 
D.  50, 16).  —  4)  gießen,  in  conirarium  me 
vocat  (1.  6  §  1  D.  18,  7),  ad  poenam  (l-  2 
D.  29,  5). 

Vociferari,  laut  rufen,  fc^reien;  vo- 
clferatio,  (»efc^rci  (I.  15  §  5.  8.  11.  12 
D.  47,  10). 

Vooitare,  aufforbern:  vocit.  diversam 
partem,  ut  contradictionem  faceret  (1.  5  C. 
7,  14);  benennen  (1.  29  D.  40,  4). 

Vooonia  lex,  ein  ^lebiScit  Dom  3-  585 
u.  c,  totl^e»  a)  im  erftenÄa^tel  grauend* 
perfonen  oon  ber  teftamentarifc^en  Be« 
rufung  p  d^rbfc^aften  ber  classici,  b.  ^.  ber  iit 
ber  erften  Älaffe  ju  100000  «ffe,  ^pättt  eefter* 
aen,  (£enfirten  audfc^Iog  (Gai.  II,  274);  roo* 
na4  „Voconiana  ratione^  aud^  bad  S^te* 
{tat erbrecht  ber  9[gnatinnen  auf  bie  abfolut 
nftdftften  ^natinnen  (bie  consanguineae)  be» 
fd^ftnlt  h)urbe  (Paul.  IV,  8  §  22);  b)  im 
Ätoeiten  unb  britten  ^a|)ite(  bie  ^^eftimmnngen 
Der  lex  Furia  (f.  b.  SB.)  in  ^fe^ung  ber 
classici  ba^iit  mobificirte  „ne  cui  plus  legato- 
mm  nomine  mortisve  causa  capere  liceret, 
quam  heredes  caperent*' — eine  9efHmmung, 
bie  h)ieberum  burc^  bie  lex  Falcidia  aufge- 
hoben würbe  (Gai.  II,  226  pr.  I.  2,  22). 

Volare,  fliegen  (1.  3  §  16  D.  41,  2). 

Volgaria  =  vulgaris. 

Volgo  =  vulgo. 

Volucris.  «ogel  (1.  5  §  2  D.  41.  1). 

Volumen,  1)  «anb,  ©U(^  (1.  52  pr.  § 
1  D.  32);  Volumina  rationum,  ffU^xamq^* 
büd^er  (1.  13  §  2  D.  40,  4.  1.  6  §  7  D.  40, 
7).  -  2)  aSuft,  «ertoidelung  (1.  8  C.  8, 
41.  pr.  Inst.  §  2). 

Voluntarius,  freiwillig,  5.  B.  volunt. 
consortium  initum;  volunt.  societas  (1.  52 
§  8.  1.  63  §  8  D.  17,  2),  satisdatio  G*  7  §  1 
D.  2,  8) ;  volunt.  exilium  (1.  16  §  8  D.  48, 
19);  mors  volunt.  (1.2  C.  6,  22);  heres  vo- 
lunt. im  (SIegenf.  oon  necessarius  (1.  18  pr. 
48  §  2  D.  28,  6.  1.  15.  16  D.  29,  2.  1.  13 
pr.  D.  33,  5);  ittrisdictio  volunt  im  (Segenf. 
t)On  contentiosa  (f.  b.  9B.  s.  2). 

Voluntas,  SQSille,  namentlich  infofem  er 
für  bad  9le(^t  bon  Sebeutung  tft,  fei  ei»  im 
aUec^tSgefd^öft  unb  \m  S)elifte  (»furiosi  vo- 
luntas nulla  est'  1.  47  D.  29,  2),  fei  ed 
\pt^itfi  im  iRed^tSj^efd^äft  («furiosi  vel  eins, 
cui  bonis  interdictum  est,  nulla  voluntas 
est*  1.  40  D.  50, 17).  3m  einjelnen:  a)  »il* 
lenSmeinung,  ttbfi^t,  j.  ©.  in  conven- 
tionibus  contrahenHum  voluntatem  poii^ 
quam  verba,  spectari  placuit  (l.  219  D.  50, 
16.  cf.  1.  101  pr.  D.  35,  1:  —  .in  condi- 
cionibus  testamentorum  vohmtaiem  poHus 
quam  verba  considerari  oporteat") ;  quaesUo 


Digitized  by 


Google 


Voluptarius — Vulgare. 


593 


wüuntaiis  (\,  4  %  2.  l  41  %  5  D.  2S,  6. 
1.  13  §  1  D.  29,  7.  1.  90  pr.  D.  30.  1.  25 
§  1.  1.  94  D.  32.  1.  17  pr.  18  :§  4  D.  36, 
1);  benignius  leges  interpretandae  sunt, 
quo  vol  earum  conservetur  (1.  18  D.  1,  3); 
in  maleficiia  roL  apectatur^  non  'exitus  (I. 
14  D.  48.  8);  b)  ftcict  SBiUc,  SBillfür, 
).  S.  voluntatis  et  officii  magis,  quam 
necessitatü  esse  (1-  17  §  3  D.  13,  6);  mera 
voluntate  (im  ©egcnf.  öon  necessitate)  do- 
nare  (1.  18  D.  34,  4);  in  meram  volunt. 
heredis  coUatum  legatum  (1.  75  pr.  D.  30) ; 
8ua  voluntate  (im  6Jcgcn|.  öon  iussu  alicuius) 
contrahere  (1.  3  §  4  D.  15,  3),  accipere  fide- 
iussores  (1. 10  pr.  D.  2, 8);  admittere  aliquid 
(1.  7  §  5  D.  47,  7);  c)  (gintDiUiaunQ, 
3ufttmmung,  Genehmigung,  §.  >B.  ad 
ea,  quae  mandari  possunt,  voluntateni  dare 
(1.  21  §  6  B.  50,  1);  mandatum  domini  aut 
voluntatem  habere  (1.  3  §  4  D.  15,  3.  cf.  1.  40 
§  4  D.  3,  3);  pater  non  aliter  quam  ex  vo- 
lunt. filiae  petere  dotem  potest  (1.  2  §  1.  2. 
cf,  I.  37  D.  24,  8);  nulJa  vol.  errantis  est 
0-  20  D.  39,  3). 

Voluptarius  s.  voluptuosus,  b  a  d  $  e  r ' 
gnügen,bie?lnne^mIid^fettbe5tDec!cnb: 
in^^ensae  volupt.  im  Gegenf.  t)on  necessa- 
riae  utiles  (l.  1  pr.  7  pr.  9.  11  pr.  pr.  14 
§  2  D.  25,  1.  1.  79  §  2  D.  50,  16:  „Vo- 
luptariae  sunt,  quae  specietn  dumtaxat  or- 
nanty  non  etiam  fructum  augent:  ut  sunt 
viridia  et  aquae  salientes  etc.*);  voluptar. 
rerum  impensae  (1.  39  §  1  D.  5,  3). 

Voluptas,  SSergnügen:  aumptus  volup- 
tatis  causa  facti  (l.  26  pr.  D.  8,  5.  1.  32 
§  5  D.  26,  7.  cf.  1.  7  §  3  D.  7,  1.  1.  3  §  4 
D.  15, 3);  histrio  vel  altenus  volupt.  artifex 
(1.  7  §  5  D.  38,  1);  voluptates  populi, 
«olfgbelttftigungcn  (1.  26  C.  1,  3.  1.  4 
C.  1,  11.  1.  1  C.  11,  41). 

Volusianum  Sctum,  ein  @enatS6e(d^Iug, 
tpeld^et  biejenigen  „qui  improbe  coeunt  in  alie- 
nam  liteni,  ut,  qutdquid  ex  condemnatione  in 
rem  ipsius  redactum  fuerit,  inter  eos  communi- 
caretur^  bet  lex  luJia  de  vi  privata  unter» 
toütf  a.  6  D.  48,  7). 

Volu8lu3  Maeclanus,  ^uxx\t  unter  9ln» 
toninud  $iu$  unb  ^axc  91urel  (1.  9  B.  14. 
2.  1.  17  pr.  D.  37,  14). 

Volutare,  1)  ^erumwälien,  tropiW: 
turpilms  volutata  complexibus  (1.  8  C.  Th.  15, 
7).  —  2)  immer  wieber  öorbringen:  vo- 
lut.  querellas  (Vat.  §  35). 

Vomer,  ^flugfc^aar  (1.  4  §  1  C.  11, 
63). 

Voracitaa,  Habgier  (1.  2  C.  2,  13). 

Vorax,  l^abgierig  (1.  1  C.  12,  49). 

Votivus,  1)  ouf  einem  (älclübbe  ht* 
rubenb:  vot.  sollemnitas  festivitatis  (1.  2 
C.  Tti.  15,  9).  —  2)ttJünf(l^en8ttJert^,  er^ 


tvünfd^t,  ).  16.  vot.  numerositas  corialium 
(1.  52  C.  10,  32). 

Votum,  1)  feierIid^e§S5erf<)red^en  ju 
®ott,  OJelübbe  (1.  2  D.  47,  11);  inSbef 
j^um  IBeften  einer  tirc^Uc^en  ^nftait 
(1.  2  D.  50,  12).  —  2)  Söunfc^  (1.  15  pr. 
D.  5,  2.  1.  26  §  1  D.  29,  1.  1.  72  pr.  D. 
35,  1.  1.  11  §  3  D.  35,  2.  1.  23  §  4  D.  36, 
1.  1.  50  §  2  D.  38,  2.  1.  7  §  1  D.  38,  6. 
1.  220  §  3  D.  50,  16);  in«bef.  bejeic^net  vota 
bie  beim  gal^reSbeginn  für  bo8  ©ol^I 
beS  Äaifer«  feierlich  auÄgefprod^enen 
SS^ünid^e  unb  Gebete  (l.  233  §  1  eod. 
1.  un.  C.  12,  48).  —  3)  vota  nuptiarum  s. 
matrinionii,  ouc^  vota  fc^Iec^tmeg  =  nuptiae, 
matrimonium  (1.  2.  4  C.  5,  1.  1.  24  C.  5, 
4.  1.  4.  6  pr.  C.  5,  9). 

Vovere,  burc^  ©elübbc  öerfpred^en, 
geloben  (1.  2  D.  50,  12). 

Vox,  @timme,  \otoohl  hai  6))ra(^organ, 
aU  bie  ^eugerung  hntd)  baffelbe  be^eic^nenb« 
©prat^e,  Siebe,  SGBorte,  j.  ^.  ,quia  vox 
tua  tamquam  filii  sie,  sicuti  filii  vox  tarn- 
quam  tua  intellegitur  in  bis  rebus,  quae 
tibi  adquiri  possunt^  (§  4  I.  3,  19);  sine 
voce  esse  (1.  9  D.  21,  1);  morbus  vocem 
abstulit;  vox  articulata  a  natura  concessa 
(l.  10  §  1.  3  C.  6,  22);  parum  exaudita, 
horrida  vox  praeconis  (1.  17  pr.  D.  4,  1. 
1.  9  §  1  C.  8,  12);  etsi  prior  atque  poten- 
tior  est  quam  vox  mens  dicentis,  tarnen 
nemo  sine  voce  dixisse  existimatur:  nisi 
forte  et  eos,  qui  loqui  non  possunt,  sono 
quodam  —  dicere  existimamus  (1.  7  §  2 
D.  33, 10);  tt6i  non  voce,  sed  praesentia  opus 
est,  mutus  potest  videri  respondere  (l.  124 
pr.  D.  50,  17);  inter  acta  voce  (b.  1^.  münb« 
Jit^)  appellare  (1.  5  §  4  D.  49,  1);  ex  litteris 
vel  ex  voce  qmdem  testatoris  manifestari  no- 
mina  heredum  oportet  (1.  29  §  6  G.  6,  23); 
in  vocem  libertatis  (b.  1^.  bap,  bag  er  fic^ 
für  einen  gh^eien  ausgebe)  animare  servum 
(1.  6  C.  6,  1);  vocibus  popularium  postu- 
latus  (1.  12  D.  49,  1) ;  vanae  voces  populi 
non  sunt  audiendae  (1.  12  C.  9,  47);  in- 
faustas  voces  iactare  (1.  9  §  1  D.  34,  9); 
libertorum  adversu«  patronos  iüicitae  at- 
que improbae  voces  (1.  12  C.  4,  20);  vocem 
funestam  interddi  potius  oportet  quam 
audiri  (1.  20  C.  9,  1);  ambigua  vox  legis 
(l.  19  D.  1,  3);  vox  Bomana,  Graeca  (1.  2 
§  21  C.  1,  17). 

Vulgare,  1)  befannt  matfien:  rescri- 
ptum  vulgatum  (1.  6  C.  8,  4.  cf.  1.  2  C.  Tb.  4. 
22);  collusionis  fraus  vulgata,be!onntgettJor- 
ben  fein  (1.  3  C.  Th.  10,  15).  —  2)  vulgatus 
=  vulgaris  s.  a.  j.  53.  ius  vulg.  (l.  32  §  24 
D.  24,  1);  quaestio  vulg.  (1.  1  §  2  D.  41, 
9);  quod  vulgatum  est  =  quod  vulgo  di- 
citur  (1.  68  D.  23,  3). 

38 


Digitized  by 


Google 


5d4 


Vulgaris — Systicus. 


Vulgaris,  volgaris,  getnetn,  a)  ge* 
kDöl^nlid^,  gebtftttc^Itc^,  tegeIntftBig, 
}.  9.  secundum  volg.  formam  iuris  resti- 
tuenda  hereditas  0-  114  §  7  D.  80);  volg, 
modo  legare  (1.  109  pr.  eod.);  vulgär,  ver- 
bis  libertatem  per  fideicommissuin  dare 
(1.  16  D.  40,  5^;  suhstüutio  vulg.  s.  in  vulg, 
casum  facta,  tm  d^egenf.  t)on  pupillaris  (l. 
4  §  2  D.  28,  6);  cessantibus  vulgär,  actio- 
nibus  facile  descendemos  emI  eas,  quae  in 
factum  appellantur;  cum  deficiant  vulg, 
atque  usitata  actionum  nominay  praescri- 
ptis  yerbis  agendum  est  (l.  1  pr.  l.  2  D. 
19,  5);  actio  vnlg.  im  (S^egenf.  bon  utilis 
0.  47  D.  28,  5);  volg.  formula  danda  in  all- 
quem  (1.  42  pr.  D.  47,  2) ;  exceptio  vulg.  rei 
iudicatae  (1.  8  pr.  D.  47,  28);  pactum  vulg. 
a.  30  D.  28,  4);  cautio  v.  (1.  114  §  12  D. 
30);  gttowtto  v.  (1.  21  pr.  D.  47,  2);  b)  all- 
tftglic^,  ol^ne  befonoern  SBertl^,  j.  $. 
i7a«a  V.  im  ®egenf.  t)on  quae  in  pretio 
magno  sunt  (L  8  §  1.  8  D.  38,  10);  v. 
tectoria,  im  d^egenf.  bon  pretiosiasimae 
picturae  (L  18  §  1  D.  8,  2);  c)  niebtig, 
gering;  persona  v.  im  (Segenf.  t)on  honesta 
(1.  5  §  1  D.  26,  4);  d)  öoit  grauen  ge- 
tagt, bie  fid^  äebermann  ^)rei3geben: 
uxor,  quae  v,  fuerit  (1.  14  §  2  D.  48,  5). 

Vulgo,  volgo  (adv.),  1)  insgemein,  ge- 
meiniglich, gemöl^nlid^,  j.  IB.  locus,  quo 
vulgo  iter  fit  (1.  1  pr.  5  §  6  D.  9,  8);  quod 
V.  didtur,  respondetur,  iactatur  (1.  88  §  1 
D.  41,  8.  1.  2  §  1  D.  41,  5.  1.  1.  §  25  D. 
48,  16. 1.  95  §  8  D.  46,  8);  quod  v.  tradüum 
est  (1.  11  D.  41,  4);  v.  creditum,  receptum 
(1.  25  §  6  D.  7,  1.  1.  2  pr.  D.  22,  1);  v. 
öbservari  (L  28  D.  26,  7);  praesumi  (1.  7 
D.  12,  8),  appellari  (1.  1  pr.  D.  48,  8).  — 
2)  vulgo  quaestum  facere,  t)on  grauendper* 
fönen  gefagt,  melc^  baburc^,  haj^  fie  {ic^ 


Sebermann  |)reidgeben,  mit  i^rem  ftör« 
ptt  ®etotnn  treiben  (l-  ^1  pr.  D.  28.  2); 
vulgo  concipere,  parere,  an9  einer  auger« 
e^etid^en  fleifd^Iic^en  S^trmifc^ung 
empfangen,  gebären ;  v.  conceptus  quaesitus, 
ein  au|er  ber  (Sl^e  erjengted  ftinb  (1.  5 
6  2.  1.  19.  28  D.  1,  5:  „Vulgo  concepti 
dicuntur  qui  patrem  demonstrare  non  pos- 
sunt,  vel  qui  possunt  quidem,  sed  eum 
habent,  quem  nabere  non  licet.*  1.  4  §  8. 
1.  5  D.  2,  4.  1.  44  §  8  D.  28,  2.  1.  5  S  4 
D.  25,  8.  1.  18  D.  88,  2.  1.  8  D.  88,  8  1.  4 
§  2  D.  88,  10.  1.  1  §  2  D.  88,  17). 

Vulgus,  ßeute,  «oH,  ».  ©.  missilia  ia- 
ctare  in  vulg.  (1.  9  §  7  D.  41,  1);  ut  vulg, 
opinatur;  vulgi  sermone  significari  (l.  56 
pr.  D.  21,  2.  l.  162  §  1  D.  50,  16). 

Vulnerare,  1)  toertounben  (1.  11  §  3 
1.  15  §  1.  1.  27  §  17.  1.  30  §  4.  1.  51  pr. 
D.  9,  2).  —  2)  befd^äbigen,  beriejen 
(L  5  §  1  C.  2,  40:  —  «melius  est  Intacta 
iura  servari,  quam  post  ccMsam  vulnera- 
tam  remedium  quaerere*). 

Vulnns,  ©unbc  (1.  11  §  8.  |L  48  46. 
51  pr.  D.  cit.);  tropijd^  gelter:  iniuriam 
in  se  continere  plerisque  quasi  vulnus  tn- 
testinum  incognitum  (I.  14  §  5   G.  6,  58). 

Vulnuaotilum,  Heine  Sßnnbe  (1.  1  §  8 
D.  21,  1). 

Vultus,  1)  «ngefic^t,  ®efic^t«jüge, 
SRienen  (L  19  §  1  D..1..18:  —  ,id  non 
est  constantis  et  recti  iudicis,  cuius  animi 
motum  vultus  detegit"^).  —  2)  ^Ibbilb  eined 
®efi(^td,  Portrait,  $.$.  bei»  l^aiferd  auf 
S'^n^en:  aetemales  vultus  viliores  ducere 
(I.  8  C.  11,  11);  effingere  sacros  vultus 
(1.  4  C.  Th.  13,  4). 

Vulva,  Oebftrmutter  (1.  14  pr.  D.  21, 
1.  1.  36  D.  46,  3). 


X. 


Xenia,  Ü^efd^enle  ber  ^robincialen  an 
bie  ©tatt^altet;  zeniola,  fleine  @ef diente 
ber  «rt  (1.  6  §  8  D.  1,  16). 

Xenodoohium  s.  zenon,  to^pital] 
zenodochus,  ^odpitalüorfte^er  (1.  19. 
22.  28  C.  1,  2.  1.  82  §  7.  L  84.  48  §  8. 
5  ff.  C.  1,  8). 

Xeuon  f.  xenodochium, 

Xenoparoohufl,  Sel^erberger  unb  IBet' 


Pfleger  bon  ^aftfreunben,  (Sfefanbtett 
tt.  bgl.  a.  18  §  10  D.  50,  4). 

Xenophon,  ber  befannte  grie^fibe  (!k« 
fd^id^t^fc^eiber  (§  5  1.  4,  18). 

Xylooassia,  C^affienl^ola  (1.  16  §  7 
D.  39,  4). 

Xylooinnamomum,  ßi^^t^o^S  (§  7 
cit.). 

Xystlcus,  Athlet  0-  4  pr.  D.  8,  2). 


Digitized  by 


Google 


Zaba — Zythnm. 


595 


z. 


Zaba,  eine  TLxt  Öruftl^artiifd^  (lul. 
ep.  nov.  c.  79  §  804). 

Zarmiaegetusa»  (Stobt  in  ^acien  (1.  1 
§  9  D.  50,  15). 

Zeno,  töntlfd^cr  Äöifcr  474—91  n.  C^r,; 
ZenonianuSyüonbnnfelbeti  f^ettüf^tnh:  con- 
stitutio  8.  Zeo;  Zenon.  (§  14  1  2,  6.  §  8 
I.  8,  24.  1.  13  C.  8,  10). 

Zemenaium  oolonia,  bie  6tabt  l^ttnt^ 
in  3)odcn  (l-  1  §  8  D.  50,  15). 

Zetariua,  ßintmectDätter  (Paul.  III,  6 
§58). 


Zeuxippi  portious,  hai  mit  ©äulenl^affen 
t)er|elbene  S9ob  bed  S^^^PP^^  ^^  d^onftanti^ 
nopcl(i.  19  C.  8,  11). 

Zlnglbepi,  3nötoer  (1.  16  §  7  D  39,  4). 

Zona,  ®ilrtel  (1.  28  §  2  D.  84.  2). 

Zygoatasium,  ha^  9lmt  eine^  SEBage« 
mciftcrS  bei  bet  Äu«*  unb  (ginful^c  öon 
betreibe  (1.  1  C.  11,  28.  cf.  Gothofr.  ad 
1.  1  C.  Th.  14,  26). 

Zygostates,  Sßagemeiftet  (1.  2  C.  10, 
78.  cf.  Gothofr.  ad  1.  2  C.  Th.  12.  7). 

Zythum,  ein  oud  SBei^en,  Werfte  ober 
»tob  bereitete«  ©etränf  (I.  9  pr  D.  88,  6). 


Digitized  by 


Google 


Druck  Ton  Ittleib  *  BleUsohel  in  Germ. 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


FOÜRTEEN  DAY  USE 

RETURN  TO  DESK  FROM  WHICH  BORROWED 


This  book  i^  duc  on  che  last  dace  scamped  below.,  er 

OD  the  dare  xo  wbich  renewed. 

Renewed  books  are  subject  to  inunediatc  rec«lL 


l4May'56KK 


ftpRS  0  1956  m 


AUG  2  7  'aü4 


CinCULATION  PEPT 


MAR  i.)2  1989 


^,^;^;)j>^jMia3-B9 


-JULOaW- 


-SE-P2  6  19: 


TjD  ai-100m-3.'55 


General  Library 

UaivcnLcy  of  California 

Berkeley 


U.C.  BERKELEY  LIBRARIES 
lil 


V/  r%: 


* 

t 

'  ■■■^••; 

\< 

X 

'  '4 

>  •  •> 


f.L«6 


''^W^^ 


V'.'-' 


*h 


l\L^^ 


U***»» 


'^ 


•