Heilagra manna søogur : fortaellinger og legender om hellige maend og kvinder

PORTÆLLINGER OG LEGENDER

OM

HELLIGE MÆND OG KVINDER.

EFTER GAMLE HAANDSRIFTER

UDGIVNE AF

C* R: U N G E R. uV>

i.

UNIVERSITETSPROGRAM FOR FØRSTE SEMESTER 1877.

CHRISTIANIA.

TRYKT HOS B. M. BENTZEN.

1877.

HEILAGRA MANNA SOGUR.

T.

Indhold.

i.

Agathu Saga Meyjar 1 1 — (>.

c c c II 7—13.

« « « III. Fragment 13 — 14.

Agnesar Saga Meyjar 15 — 22.

Alexis Saga 23—27.

Ambrosius Saga Byskups 28 — 51.

« Appendix, Fragment 52 — 54.

Antonius Saga 55 — 121.

Augustin ns Saga 122 — 149.

« Appendix, Fragment 149 — 152.

Barbare Saga 153 — 157.

Benedictus Saga 158—179.

« Appendix, Fragmenter af Gregors Dialoger 179 — 255.
Blasius Saga 256—269.

« Appendix, Fragment 269 — 271.

Brandanus Saga, Fragment 272 — 275.

Ceciliu Saga Meyjar 276—297.

Crucis Legendæ, Origo Crucis 298 — 301.

« « Inventio Crucis, Fragment .... 301 — 308.

« « Flagellatio Crucis 308—311.

Dionysius Saga 312—322.

Dorotheu Saga 322—328.

Duggals Leizla . . : 329—362.

Erasmus Saga ■ 363 — 368.

Fides Spes Caritas 369—376.

Gregorius Saga 377—396.

HallvarSs Saga . .^ 396—399.

Katerine Saga 400—421.

Laurentius Saga 422 — 432.

Lucie Saga .' 433—436.

Malcus Saga 437—446.

« « Appendix, Vi&ræ&a Likams ok Sålar . . 446 — 473.

Margrétar Saga 474 — 481.

Mariu Saga Egipzku I ■ 482—495.

c « « II 495—509.

« « Appendix, Fragment . . . . ' . #j . 510 — 512.

Marthe Saga ok Marie Magdalene 513 — 553.

Martinus Saga Byskups 1 554 — 574.

c « II 575—607.

« « « m 607—642.

Mauritius Saga 643—656.

« « Appendix, Fragment . . . . . . . 656 — 658.

Maurus Saga 659—675.

Michaels Saga < 676—713.

« « Appendix, Pave Marcellinus 714 — 716.

HEILAGRA MANNA SOGUR.

AGATHU SAGA MEYIAR.
I.

(Codex Holm. 2 folio).

Her byriar upp sogu heilagrar Agathe meyiar er poldi pisl ok dauda
fyrir guds sakir.

Qvincianus Sikileyiar iarll heyrdi godan ordrom um Agatham
dyrliga mey, er gudi var helgut, en hann leitadi margra rada, at
harm mætti faa hennar ok hugdiz mundu tignaz af pvi, at hann
teingdiz vit tigna menn, par er hann var sialfr lagr at burdum.

5 En Agatha mæ(r) var g6fug at kyni. En er saurlifr iarll leit
girndar-augum a pessa ena g6fgu mey, pa leysti hann tauma fegirni
sinnar til aura hennar ok eggiadiz svo aa didfla blot af illzku
sinni, at hann matti eigi Kristz nafn heyra. Slikum endimum
eggiadiz iarll pa, er hann let guds mey taka ok selldi hana hus-

10 freyio peiri, er Afrodisia het, en su atti .ix. dætr oradvandar, sem
modir peira var fyrir. En pær leitudu manud allan at telia henne
hughvarf, ok hetu pær henne stundum audæfum, en stundum ægdu
pær henne pislum ok ætludu, at pær mundu hug hennar snua mega
fra heilagri fyrirætlan. En hun svaradi peim sva: «Hugr minn er

15 fastr ok uppsmidadr af Kristi, en ord ydur eru sem vindar, ok heit
ydur sem regn, en ognir ydrar sem rennandi aar. En pott pessir
lutir allir beri grundvdll hus mins, pa mun pat eigi falla, pviat
pat er smidat yfir stein.« ^etta mællti heilog mær med taarum,

2 A6ATHU SAGA MEYIAE, I.

en hon var svo fus at taka pislir fyrir guds nafni sem |>ystr madr
at drecka i solar hita. En er Affrodisia sa hug hennar fastan i
tru, J>a for hun til fundar vit iarlinn ok mællti svo : « Audvelldra
er at bleyta stein eda iarn en at snua hug meyiar jbessarar fra
kristinni tru, f>viat ek ok dætr minar gerdum ecki annat manad S
allan, nætr ok daga, en at telia fyrir meyiu f>essi, at hun sneri
hug sinum til ens betra raads ; ek het henne gulli ok silfri ok gimstein-
um ok gullofnum klædum, husum ok bæium ok mane, ldndum
ok lausafe. En sia mær tråd allt f>etta undir fotum ser sem saur
ok virdi einskis.« IO

Um grimd iarllzins.

2. Da reiddiz Quincianus ok let Agatham leida fyrir domstol
sinn ok mællti vit hana: «Hverrar kindar er fra?« Heilog Agatha
svaradi: «Tiginna manna em ek, sva sem allt frændlid mitt 15
vottar. » Qvincianus mællti : «Ef fra ert g6fug ok tigin, fyrir hvi
synir fra f>ik sem ambatt.» Hun svaradi: «Af f>vi syni ek mik
sem ambatt, at ek em ambatt Kristz. » Quincianus mællti: «Tighin
sagdiz fra adr, hversu segizt fra nu ambatt?« Heildg mær
svaradi: «Su er hin hæsta tign at f>iona gudi. « Jarlinn mællti: ao
«Erum vær eigi tignir, er neitum hans f)ionostu?» Agatha svar-
adi: «Tign ydur er svo ofrials, at f>er erut eigi at eins synda
f>rælar, helldr f)ionit f>er stockum ok steinum. « «I pislum skal allt
heimta af f>er, kvad iarllinn, f>at er fra lastar gud vor. En f>ott
fra fyrr segir en fra ser pind, hvi fra hafnar blotum godanna«. 25
Heilog Agatha svaradi : «Kalla fra f>at helldr. diofla en gud, f>viat
di&flar eru f>at, sem f)ier gidrit likneski eptir or eiri ok gyllit andlit
f>eira«. Quincianus mællti: «Kios fra nu um tvo kosti, annathvort
ath fra sert pind m6rgum pislum svo sem heimsk, eda £u blota
sem spdk ok fm hefir ætt til ok g6fga gud war almattigh, {>au er sann- 30
reynd eru at guddomi«. Heilog mær svaradi: «Ver f>u sem gud
f>inn Odinn, en kona J)in slik sem Freyia gydia f)in. « Quincianus
reiddizt ok let beria hnefum i andlit henni ok mællti: «Lat af
{matmæla illt vit mik. » Agatha svaradi: «Pu sagdir gud |)in vera
sannreynd ath guddomi, ver fra ok f>a sem Odinn, en kona f>in sem 35
Freyia, at frit megit verda h6fd i tdlu godanna«. «Nu er synt, kvad
Quincianus, at {ra villt helldr vera pind, er f»u endrnyiar illyrdi
|>in vit mik.« Hon svaradi: «Undrumzt ek f>at, er spakr madr
skal vera olltinn i sva mikla heimsku, er {>u kallar {>at gud f)in,
sem fra villt eigi lif f)itt eda konu f>innar {>eim lata likt vera. Ef 4°

AGATHU SAGA MEYIAE. 1. -

gud bin em god, ba bad ek ber gods, at f>itt lif væri beira lift likt,
en effrarækir samlag beira, ba mælum viteittbædi. Seg fra af f>vi
satt, ok kalla f>au eigi gud, helldr enar verstu vættir, svo at fra
bidir f>at eitt f>eim likt verda, sem fra villt at bdlvad se. « Qvincianus
5 svaradi: «Hvat barf nu orda vit, blota fra godum vorum, eda elli-
gar man ek lata glata ber fyrir pislir.« Heilog Agatha svaradi:
«Ef fra sendir dyr at granda mier, ba munu f>au f>egar sefazt, er
bau heyra nafhKristz, en ef fra vill mik i elldi brenna, ba munu
einglar veita mer barfsamliga d6gg af himni. Ef fra lætr mik
io beria eda særa, ba hen ek innan briostz helgan anda, f>ann er mik
eflir at fyrirlita allar kvalir f>inar.«

Fra Quinciano iarli ok Agathe.

3. Pa let Qvincianus setia hana i myrkvastofu ok mællti:
«Hygg at fra, Agatha, at idraz orda f>inna, attu megir fordaz hræd-

15 iligar kvalir, bær sem f>er erut ætladar«. Guds mær svaradi:
«Pu f>ionn andskota, idraz f>u helldr villu binnar, attu megir fordaz *
eilifar kvalir.« Pa var heilog Agatha leidd gl&d til myrkvastof-
unnar, ok for hun svo fuss til pisla sem solltinn madr til krasa, ok
fal drottni aa hendi med bænum allan vilia sinn. En annan dag

20 let Quincianus leida hana fyrir domstol sinn ok mællti : « Agatha,
leid bu nockurum athuga heilso bina. « Hun svaradi : «Kristr er
heilsa min.« Jarlinn mællti: «Hversu leingi ætlar Jm at halida
aa heimsko bessi? neita {>u Kristi ok g&fga god vor, at eigi glatir
fra æsko J>inni fyrir bitran dauda». Hon svaradi: «]STeita fra helldr

25 godum f>inum, er gior eru or tre eda steini, en f>u g6fga sannan
gud skapara f>inn; en ef fra fyrirlitr gud, f>a muntu liggia undir
eilifum kvolum ok bruna.« Pa reiddiz Kvincianus ok let festa
ena sælu Agatham i stagl ok pina. En er hun var bar pind, f>a
mællti iarlinn vit hana: «Fyrirlattu f>raagirni hugar f>ins, at fra

3° megir finna heillt raad lifi f)inu. « En hun svaradi : « Svo em ek
fegin pislum bessum, sem sa madr er frettir god tidendi eda finnr
bann mann, sem hann hefir leingi fuss verit ath finna, eda sa madr
er finnr fe i iordu, bviat eigi er hveitid borit i komhlådu, adr
f>at er hreinsat ok barit af halme, svo ma ond min eigi inn ganga

35 i paradis med sigri, nema likamiverdi fyrr mæddr i pislum. » Pa
let Quincianus skera af henne briostin. Pa mællti heil&g Agatha:
«Pu enn grimmazti guds ovinr, hvi skammastz fra eigi at skera

t fordar Cd.

i*

AGATHU SAGA MEYIAR. I.

briost af konu, f>ar sem f>u hefir sialfr sogit briost modur binnar?
En ek hefi heillt briost innan i 6nd minni, ok fædi ek fcadan 6ll
vit likama mins, f>au sem ek helgada gudi allt fra æsko minni. »

Fra pisl heilagrar Agathe meyiar.

4. Pa let Quincianus setia hana enn i myrkvastofu ok 5
bannadi ollum læknum at koma til hennar ok svo at færa henne
fæzlu ok dryck. En er hun var J>ar byrgd, J>a kom nockur gamall
madr a midri nott, ok for fyrir honum sveinn, sa er Hos bar, ok
hafdi hann i hondum oli lækningar kyn ok sagdiz læknir vera
ok mællti vit Agatham: «Pott iarll pindi bik miftk likamligum 10
pislum, ba kvaldir bu hann meir i svorum binum, ok bott hann
leti briost af ber skera, J>a vard honum ]>o verra i sinu briosti, ok
mun aund hans vera i harmi at eilifo. En ek var hia staddr, f>a
er bu vart pind, ok sa ek, at græda mundi mega briost bin, ef læknar
kæmi til.« Hun svaradi: «Alldri hafda ek likamliga lækning aa 15
likama minum, ok er mer liott at glata bvi nu, er ek vardveitta
allt hingat til.« Enn gamli madr svaradi : «Kristinn madr em ek,
ok kann ek' lækning, ok barftu eigi at ottaz mik. « Heil6g Agata
svaradi: «Eigi ottumzt ek |>ik ne sk&mmumz, helldr aa ek ber
vel at J)acka, er bu letz ber soma at bera aahyggiu fyrir mer; en 20
f>at skalltu vita, at alldri mun likamlig lækning koma a likama
minn, su er manna h&ndum er gi6r.« Enn gamli madr mællti:
« Fyrir hvi villtu eigi, at ek græda bik?« Hun svaradi: «Pvi at ek
hefi grædara drottin minn Jesum Kristum, bann er ordi einu endr
bætir alla hluti, hann ma mik heila giora, begår er hann vill.« 25
Pa brosti enn gamli madr ok mællti: «Hann sialfr sendi mik til
bin, ok em ek postoli hans, ok f>at skalltu vita, at bu munt grædd
verda i hans nafni.« En er hann hafdi f>etta mællt, fm hvarf
hann or augliti hennar. En hun fell a kne til bænar ok mællti :
«Packir giori ek ber, drottinn Jesus Kristus, bviat |m mintiz min 30
ok sendir til min postola f)inn at græda saar min.« Ok voru J>a
heil briost hennar. En svo mikit lios var i myrkvastofunni alla
nottina, at vardhalldzmenn hrædduzt ok flydu fra opinni myrkvastof-
unni. Pa mællto J>eir vit hana, er i myrkvastofunni voru, at hon
mundi br&tt fara. Guds mær svaradi : «EigierJ>at mitt raad at glata 35
dyrd minni en selia vardhalldzmenn til bana, helldr mun ek halldaz
i iatningu drottins mins, {>ess er mik græddi ok huggade. »

A6ATHU SAGA MEYIAR. I. *

Vittal Quinciani ok Agathe.

5. Eptir .iiii. daga let Quincianus leida Agatham or myrkva-
stofunni fy rir domstol sinn ok mællti vit hana: «Hversu leingi
ætlar pu at praaz i moti bodordum konunga? blota pu godum, ella

S pu munt enn meir pind vera.« Heilog mær svaradi: «011 eru
ord pin tom ok raung bodord pin, pviat pau saurga pik sialfan ok
gera pik vitlausan ; hverr mun sva ær, at a stock eda stein muni
kalla til hialpar ser en eigi a sannan gud, pann er mik græddi af
ollum saarum ok endrbætti briost mitt?« « Hverr græddi pik?«

10 kvad Quincianus. Agatha svaradi: «Kristr sonr guds.« Jarll
mællti: «f>orir pu enn at nefna Krist. « Guds mær svaradi: «Ek
iati Kristi ok ek læt alldregi af ath kalla aa hann af ollu hiarta. «
Pa let Quincianus dreifa hvossu grioti a glædr ok vellta par guds
mey aft berri aa griotino. En er pat var gert, pa vard landskialpti

15 mikill, ok fell hofsveggr aa tvo wini iarllzins, pa er mest eggiodu
hann til blota ok glæpa, annarr het Siluinus en annarr Yalkomus,
ok lomduz peir. Pa hræddizt allr borgarlydr, ok runnu til husa
iarllzins med pys miklum ok avitodu, er hann let guds mey
pina grimmum pislum. Pa, ottadiz iarllinn bædi landskialptann ok

20 pys alpydu ok flydi or borginni, en hann let Agatham setia i
myrkvastofu.

Um andlat Agathe.

6. En er heildg Agatha geck inn i myrkvastofuna, pa hellt
hun hondum til himens ok bad til guds aa pessa lund: «1?u drottinn,

25 er mik skapadir ok vardveittir mik fra æsko allt hingat til, ok tokt
af mer veralldar aast, ok vardveittir likama minn fra saurgan, ok
letz mik stiga yfir kvalir, bædi elld ok iarn, baund ok bardaga, ok
veittir mer polinmædis-krapt i ollum pininghum, pik bid ek nu, at
pu takir 6nd mina, pviat nu er su tid komin, at pu latir mik

30 skiliazt vit verolld pessa ok koma til pinnar miskunnar.« En er
hun hafdi petta mællt, pa let hun 6nd sina. Ok er kristnir menn
frago andlat hennar, pa skundudu peir pangat ok toku i br&tt
likit ok logdu i nyia steinpro ok smurdu dyrligum smyrslum. f>a
kom ndckur ungr madr silkiklædum skryddr, ok fylgdi honum

35 meir en .cc. fagrskryddra sveina. t'etta lid hafdi eingi sed adr ne
sidan. Sia enn ungi madr kom til, par sem likami heilagrar Agathe
var grafinn, ok lagdi tabulo or marmarasteini hia h6fut(l) henni i
graufinni. En pessi ord voru par ritod aa : Heilagt hugskot sialfVil-

6

AGATU SAGA MEYIAR. I.

ianda gaf veg gudi ok lausn fostriardar. En f>at er svo at skilia.
sia mær hafdi heilagt hugskot sialfViliandi ok gaf veg gudi en aud-
ladiz lausn fostriardar. En er aptr var lokin grauf Agathe, f>a for
inn ungi madr i brdtt med lidi sinu, ok var hann hvergi sidan senn
ne spurt til hans i f>vi heradi; af £vi ætlum vær, at eingill guds s
han f>ar verit. En hverr sagde odrum, er saa rit f>etta, ok feck
|>at m&rgum mikillar ahyggiu, ok toku allir at gofga grof heil-
agrar mey(iar).

Um dauda Kvinciani iarllz.

7. En er Quincianus fraa andlat heilagrar Agathe, {>a let hann I0
leita at audæfum hennar okvilldi klanda frændr hennar, en guds
hefnd fyrirfor honum i aa J>eiri er Semitheus heitir. En svo bar
at |>vi, at hann for aa skipi, en hestar tveir gerduzt odir, ok drap
annar iarllinn, en annar beit hann ok kastadi honum utanbordz, okfanz
alldregi lik hans. f*aa giordiz hræzla mikil yfir heidnum monnum 15
ok um gaufgan vit guds mey, sva at eingi f>ordi sidan at granda
frændum hennar. En til f>ess at ritningh su fylltiz ok sannadizt,
sem eingill guds hafdi sagt aa f>eiri * tabulo, er hann hafdi laght
i grauf heilagrar Agathe, f>a kom elldr upp i Sikileyiar fialli, J>vi
er Eth(n)eus heitir, ok rann elldrinn svo sem straung aa fra fiallino 20
ofan til borgarinnar Catanensium. Annan vetr enn næsta eptir,
er hin helga Agatha hafdi pind verit, f>a flydu heidnir menn fra
fiallinu ok komo til leidis Agathe ok toku tialld f>at, er breitt
var yfir graufina, ok settu f>at i mot elldinum ; en hann nam J>egar
stad aa s6mu stundu. Sia elldr hofzt i upphafi manadar Februarij, 25
en hann stodvadiz a .v.ta degi |>ess manadar, en J>at er pislardagr
heilagrar Agathe, at lydrinn mætti f>at skilia, at f>eir væri leystir
fra elldi af hennar bænum fyri^• drottin vorn Jesum Kristum
son guds, £ann er m(ed fe)dr ok helgum anda lifir ok rikir gud
almattigr um allar alldir allda. Amen. 3°

1 £vi Cd.

AGATHU SAGA MEYIAfi. II. -

II.

(Codex 233 folio}.

Her byriar upp soghu sellar Aughattu meyiar.

Kvincianus Sikileyiar iarl fretti go8a si8u heilagrar Agathe
meyiar ok leitaSi aa marga vega vi8 pat at na henni, pviat hun
S var au&ig ok ættstor, en hann var fegiarn ok veggiarn en litils kyns,
ok potti hann po vera gdfgum månnum ædri af velldi pvi, er hann hafdi
ok honum var gefit allra helldz i gegn kristnum mdnnum. Hann var
blotmadr mikill ok villdi eigi heyra Kristz nafn; af pvi let hann
takaAgatham ok selldi hana blotkonu peiri er Afrodisia het. En
io hun atti dætr .ix. 6ra8vandar, sem hun var sialf. En bær leitudu
vid pat eitt manat allan at snua hug Agathe fra gu8s fyrirætlan,
ok hetu henni stundum audæfum, en stundum ægdu bær henni
pislum. En hun svaradi peim sva : «Hugr minn er styrkr ok efldr
af gu8i, or8 y8ur pikkir mer sem vindr, ok heit yftur sem regn,
15 ok ognir ydrar sem el; ok ma hus mitt eigi falla fyrir pessum
lutum, pviat pat er timbrat yfvir stein.« En heilug mær (var)
svo fus til pislar fyrir gu8s nafn sem soltinn vargr til bra8a eda
soltinn maor til goSra krasa, e8a pyrstr til drykkiar, sa er vinnr
erfifii i solar hita. En er Afrodisia sa hug hennar stadfastan i
20 tru, ba for hun til iarls ok mælti til hans: «Au8velldra er at
bleyta steina eda iarn, en at snua hug hennar fra Kristi, pviat ek ok
dætr minar ger8um pat eitt manat penna at lokka hug hennar, at
hun leti at nytsamligu ra5i voru; ver fær8um henni gull ok gim-
steina ok gullofvin klæSi ok goSan husbuning, ok par med het ek
25 henni l&ndum ok lausum aurum ok manni medallzkonar auSæfum;
en hun tra8 bat allt undir fotum ser ok allar kenningar vorar.»
1. P& reiddiz Kvincianus iarl ok let leida sæla Agatham
fyrir domstol sinn ok spur8i hana, hvers kyns hun væri. Hun
svaradi: «Tiginna manna er ek, ok allir frændr minir.» Jarl
30 mælti: « Fyrir hvi synir pu pik sva i siSum ok buningi, sem pu
ser ambatt, ef pu ert frials ok tigin?« Heilug Agatha svaraSi:
«Ek er ambatt Kristz.« Jarl mælti: «Fyrir hvi segiz pu nu
ambatt, en a5an sagdir pu, at puu værir tigin ok frials?« Agatha
svara&i : «Su er enhæsta tign at piona Kristi. « Kvincianus mælti :
35 Erum ver eigi tignir, er neitum hans bionostu.» Sæl Agatha
svaradi: «Tign y&ur er svo ofrials, at ber goriz prælar stokka

8

AGATHU SAGA MEY1AR. II.

ok steina ok J>ionar synda.« Kvincianus mælti: «Pislum skal
hefna J>er, er f>u lastar go8 vor; en £u seg, adr f>u komir til
pinsla, fyrir hveria sky Ild f>u hafhar at blota heilug god vor?«
Blezut Agatha svaraSi : «Kalla |>u eigi f*at gud vera, helldr diofla
likneski, er f>er gerit or grioti e8a malmi.« Kvincianus mælti: 5
«Vel pu um pann kost, er per pikkir villdri, annat tveggia at
vera pind morgum pinslum sva sem heimskir menn, ella ver pu
vitr, sem pu att kyn til, ok blota goSum vorum almatkum, peim
er sannr guSdomr synir pau gu8 vera. « * Heilug Agatha svara&i :
«Undrumz ek pat, er pu skalt voltinn i svo mikla heimsku, at 10
per {>ikkir pat illyrdi vid f>ik mælt e8a konu f)ina, pott ykkr se vid
pau iafnat gud pin, er pit dyrdkit. Ef go8 pin ero go8, f>a vænta
ek per go8s, at pitt lif væri pa sem peira ; en ef pu ræktir samlag
peira, pa mælum vid bædi eitt.« Pa mælti Kvincianus: «Eigi
parftu at tala fleira, blota pu goSum vorum, e8a ella mun ek lata 15
bana per.« Sæl Agatha svaraSi: «Eighi ottumz ek pinslir pinar,
pviat ef pu sendir olm dyr at mer, f>aa munu pau stoSvaz, pegar
pau heyra Kristz nafn; en ef pu kastar mer i elld, pa senda
englar mer dogg af himni ; en ef pu ognar mer pislum eda bardogum,
pa hefir ek innan briostz helgan anda, fyrir J>ann mun ek yfir *°
stiga allar kvalar pinar, ok sva par med sialfan pik.«

3. Kvincianus mælti: « Hy gg at pu per, Agatha, ok iSraz
or8a pinna, at pu megir for{>az pislir ok få miskunn af mer.«
Heilug Agatha svaradi: « ISraz pu helldr synda pinna, at pu
megir forSaz eilifa kvol.« f'a let Kvincianus lei8a hana til myrk- 25
vastofu. En hun for f>angat fagnandi ok fal hag sinn gudi aa
hendi med bænum sinum. Annan dag eptir let Kvincianus léi8a
sæla Agatham or myrkvastofunni ok mælti sva vi8hana: «Hvart
hyggr f>u enn eigi at heilsu pinni?« Heilug Agatha svara8i:
«Heilsa min er Jesus Kristr sonr guds lifanda.« Kvincianus 3°
mælti: «Neita pu Kristi ok lut goSum v6rum almatkum, at eigi
tynir pu lifi æsku pinnar.» Sæl Agatha svaraSi: «Neita pu bol-
vudum tregoSum pinum ok g&fga sannan gu{), almatkan skapara
allra luta, ella fyrirferz pu i elldi eilifs bruna. « I'a reiddiz iarlinn
ok let festa hana i stagl ok beria lengi ok mælti sidan vi& hana: 35
«Fyrirlat pu villu pina ok pragirni hugar pins, at f>u megir lif
hafva.« Heilug Agatha svara6i: «Svo glediumz ek i pessum
pislum, sem sa er fregnir go8 tiSindi, e6a sa er mikit fe finnr i
iordu ; ok sva sem korn er eigi borit fjor i bygghlaudu, en pat er

1 Her er noget udeladt, se oven/or 231 — 36. 40

A6ATHU SAGA SIEYIAR, II.

a8r barit af halmi, sva ma ok eigi med sigri ond min inn ganga
i paradisum, fyrr en likamr minn er |>ia8r i pinslum. « fa reiddiz
Kvincianus iarl ok let slita briost af henni med iarnkrokum. En
heilug Agatha mælti f>a vid Kvincianum iarl f>essum or8um:
5 cBeyr Jmenngrimmi gu8s ovin ok f>ræll syndanna, fyrir hvi skam-
ma8iz {>u eigi at sni8a f>at bolld af konu, er mof>ir {>in let £ik
suga i barnæsku? En ek hefir heilt briost i 6nd minni, ok fæ&i.
ek f>adan oli likams vit min gu&i til handa. «

4. ^a let iarl setia hana enn i myrkvastofu, ok var engum

10 lofat at koma til hennar at færa henni fædu ne drykk, ok engum
lækni. Var hun f>ar læst hia f>eim, er f>ar voru a8r fyrir til dauda
ætladir. En aa midri natt kom til hennar i myrkvastofuna elldi-
ligr madr, ok bar sveinn einn Hos fyrir honum, ok mælti til
hennar : «Ek er læknir, ok var ek hia f>er i giær, er iarl let pina

1 S f>ik at likam ok skera briost af f>er ; en f>o kvaldir fm hann meirr
i svdrum |>inum, ok sneriz briost hans i eilifan sårleik ok 6nd hans
i elldligar kvalar ok endalaust frost, f>ar sem eitrormar munu
bita ok slita med helvitis hundum ok hdmingium hann i sundr.
En ek veit, at sar f>in ma græ8a.« Agatha svaradi: «Alldri

20 hafda ek iardliga lækning aa likam minum her til, ok |>vi er
mer ofallit at hafa heSan af.« Hinn gamli ma&r mælti:
«Kristinn em ek, ok kann ek vel alla lækning, ok f>arftu eigi at
hræf>az mik.« Sæl Agatha svaradi: «1?akka ek, drottinn fadir,
at J>u rektir guSligt bodorS ok syndir manndom ok milldiverk

2 5 vi8 mik, en vita skaltu f>at, at alldri kemr su lækning aa likam
minn, er manna hondom er gior. « Hinn gamli madr mælti : «Fyrir
hvi lætr f)u mik eigi lækna {>ik ? « Heilug Agatha svaradi: «Ek
hefir græj>ara drottin minn Jesum Kristum, f>ann er alt græ8ir
med einu ordi, hann ma mik heila gora, {)egar hann vill.» Pa

30 brosti hinn gamli madr ok mælti til hennar: «Hann sialfr sendi
mik til f>in, f>viat ek em postoli hans, ok skaltu i hans nafni taka
heilsu f)ina ok bot allra såra |>inna. « En er hann hafdi £etta
mælt, f>a leid hann til himins fra dgliti hennar. En heilog Agatha
hof sina bæn til guf>s a f>essa lund: «f>akkir gori ek J>er, eilifr

35 gu8 drottinn minn Jesus Kristr, er fyrir oumre8iliga millcli J>inna
miskunnsemda virSiz f>u at senda til min postola {>inn at styrkia
mik ok græda sar min; £er se eilift lof ok dyro me6 fe8r ok
helgum anda, einn lifandi guf> um allar alldir allda. « En er hun
hafdi bæn lokit, f>a voro briost hennar groin ok oli sår hennar.

40 En sva mikit Hos var yfir henni um nottina, at myrkvastofu-

JO AGATHU SAGA MEYIAR. II.

verSirnir fly&o brott fra henni opinni. 1?a mælto f>eir, er |>ar voro,
at hun skylldi fara brott ok forda ser. En heilug Agatha svaradi
J>eim sva: «Eigi vil ek selia J>a til dauda, er min skylido geymt
hafa, ok glata sva dyr8 minni, helldr mun ek vera sta&f&st i J>ess
tru ok krapti, er græddi oli sår min med helgu or8i sinu ok hugg- s
adi mik i almætti guddoms sins, drottinn minn Jesus Kristr. «
5. En eptir fiora daga lidna f>adan {>a let Kvincianus iarl
leida hana fyrir démstol sinn ok mælti svo vi8 hana : «Hygg at
J>u, Agatha, heilsu f>inni ok blota go&um vorum almatkum, ok {>raz
eigi moti mer, at f>ar fyrir tapir f>u heilsu f>inni ok lifi ok f>olir »°
hedan af meiri kvalar en fyr.« Heilog Agatha svara&i: «Aull
ero bodord J>in ok or5 6nyt ok rangir domar f>inir, f>viat J>eir saurga
f>ik ok draga til helvitis, eda hverr mun svo ærr vera ok vitlauss, at
hann heiti til hialpar ser aa stokka e&a steina, e8a hverr mun svo fiar-
lægr allri skynsemi, sa er deili veit aa skapara sinum ok kennir satt lios, »5
at hann mun ganga myrkra g&tu sva afskapliga, at hann mun dyrdka
greylig go& f>in, er gior ero manna hdndum eptir hinum verstum
monnum, er verit hafa i heiminum, er aa allan hått voro fullir af
diofulligum golldrum ok gdrningum ok f>ar med af allzkonar ful-
lifha&i ok hordomun, mor5um ok oda8averkum, er au&fundin munu »o
verSa i f>eira lifssågum, me|>an {>au voro her i heimi i sinum
baulvufium likomum. En eptir |>eira skemdarfult lif foru {>au til
helvitis ok brenna |>ar ok friosa med di&flinum ok hans årum, ok
allir J>eir er J)au dyr&ka, utan enda; en f)au mega hvarki biarga
ser ne o&rum, helldr voro J)au eptir dau8ann biotut ok m6gnut af aS
véndum m6nnum ok didfuls krapti til fyrirdæmingar eilifrar sialfum
{>eim ok 6llum {>eim, er J>eim treysta. E6a hyggr {>u, hinn grimmi
gu6s ovin, at ek muna sakir reidi {>innar eda fyrir ognir pisla
l>inna e&a fyrir n&ckurskonar bli5mæli orda f>inna gefa upp ast ok
traust drottins mins Jesu Kristz, er bædi er guj) ok madr, sa er 30
ser let soma at græ8a mik af ollum sårum ok endrskapadi briost
min fyrir dyrd heilags nafns sins, at oli veralldar byg&in viti
efalaust engan annan vera sannan gu8, allra luta skapara ok lausn.
nara ok grædara, lifanda ok rikianda utan enda, amen.« En er
heildg Agatha lauk sinni ræ8u med sniollum frambur3 ok svo 35
miklum guds krapti, at allir undruduz er hia voro, J>a bra Kvin-
cianus sva vi8, at allan lit dro or andliti hans, ok megin likama
hans minkadi sva, at varia gat hana seti8 upp, ok engu or5i gat
hann svarat, f>a er heilug Agatha sannyrSi go8 hans, ok nær var
alt skynsemdar vitit fra honum. En er hann retti vi8 svo sem 40

Å GAT HU SAGA MEYIAK. II.

II

af Jmngu omegni, {>a rann svo rei&in um allan likama hans, at
varia J>oldi hann kyrr, ok likligt mundi frickia, at blo&it mundi
ut springa um heilt skinnit. Okifyrstu skalf hannsem af ofrkulda,
er hann hof ræ5u sina aa £essa lund: «Heyr f>u, hin aumazta
S kona, er med ogurligum or&um hefir fellt aa |)ik allra goSanna
rei&i ok mina, ok £ar fyrir skaltu {>ola allar J>ær pislir, er ver
megum f>er få. Ok ]?o fåom ver eigi hefnt go8anna aa J>er,
{>ott J>u hefdir hundrat likama, ok hundrat sinnum væri hverr
f>eira hinum hdrduztum pislum til dauda pindr. En f>o seg £u

10 a6r J)u f>olir dau5a pislir, hvert go&anna J>ik hefir sva guddomliga
læknat. « Sel Agatha svaradi : «Kristr sonr gu&s lifanda læknaSi
mik, en eigi god f>in onyt ok skem&arfull. « Kvincianus mælti:
st'orir fm enn at nefhaKrist ok kalla hann gu&?« Agatha svar-
a8i: «Kristi iati ek med minum munni ok af ollu hiarta minu.«

r5 Pa tok Kvincianus at æ8az af reidi, ok let fletta hana klædum ok
kasta henni aa hvast griot ok draga hana um brennandi ellda ok
glæ8r ok f>rysta herini {>ar aa ofan med iarnstOfum ok rifa sundr
holld hennar med iarnkrokum. En er hun var sva hormuliga
pind, saung hun lof gudi. l?a kom landskialpti mikill, ok fell

*o hofs veggr aa tvo hdffiingia iarls, J>a er grimmaztir voro ok mestir
vinir hans ok ra8giafar, het annarr {>eira Silvinus, en annarr Fal-
komus, ok l6mduz allir ok do illum dau8a. ta kom mikill otti
ok hræzla yfir allan borgarlyd vid landskialptann, ok foro med mik-
lum f)ys til iarls ok avitudu hann um J>at, er hann let pina gu8s

»S ambatt.

Pa hræddiz iarlinn bæ8i landskialptann ok J>ys lySsins, ok fly&i
hann undan, en f)o let hann kasta Agatham i myrkvastofu. En
er hun kom {>ar, helt hun h&ndum upp til himins ok bad til
guds fyrir ser aa J>essa lund: «Heyr {>u, almåttigr gu8 allra luta

30 skapari, fadir drottins Jesu Kristz, er med hans dau8a dreyra leystir
alt mannkyn af diåfuls valldi; heyr l>u, drottinn minn Jesus Kristr
lifandi guds son, verandi med eilifum fe8r sannr gu5 fyrir allar
veralldir, sa hinn sami er virftiz at taka i enda veralldar aa J>inn
oskaddan guSdom dau81igan likam ok frrælsligan manndom af hinu

35 hreinazta holldi iungfru sancte Marie f>innar helguztu modur, ok
letz fra henni beraz i f>enna heim sannr gu8 ok sannr ma8r;
heyr f>u heilagr andi, almåttigr gud af fedr ok syni framfarandi>
samiafn ok sameilifr i guddomi fe8r ok syni, einn gu5 osundr-
skiptiligr i guddoms velldi, en sundrgreindr i |>rimr personum,

40 heyr £uu, heilug ^renning (ok) s6nn einingh, er mik skapadir af

Ia AGATHUSAGAMEYIAR. II.

dusti iarftar ok leiddir mik ut af kviSi mobur minnar lifgandi mik
med abl§stri siaufalldra heilags anda gipta, bu er hreinsadir mik
af synd hins fyrsta mannz ok lærdir mik lifs g&tu at ganga, ok
hlifdir mer vi8 ollum di&fuls vælum, ok styrktir mik i hverri
freistni, ok letz mik yfirstiga elld ok iarn, b&nd ok bardaga, bu 5
er fra mer skil&ir heims elsku alla ok saurgan likams, ok veittir
mer sanna ast ok bolinniædi i pislum, bid ek bik, drottinn minn,
at bu miskunnir beim ollum, er mitt traust sækia ser til bæna
fultings, ok ver beira minnigr i sinum naudsynium, er mik dyrdka
i binu nafni, bveria velgerninga er beir gora. Enn bi8r ek bik, 10
gu& minn, at bu takir nu anda minn or likam ok sendir helga
engla bina moti salo minni, at beir færi hana til binnar miskunn-
ar i hvilld heilagra.« En er heilog Agatha hafdi bæn lokit, ba
leid hennar bleza&a 6nd brott af hennar likama med sva mikilli
dyrS ok ilm, at allir er hia voro bottuz i paradiso komnir. Par 15
med fylgSi sva mikit Hos, at allir heidnir menn borSo eigi moti at
sea, en heyrdu beir elskuligar raddir i loptit upp syngiandi lof
gu&i, en eptir briar stundir lidnar fra andlåti hennar leiS bat hit
himneska lios upp i loptit. Ok er af lei8 mannligr otti, ba komu
kristnir menn ok ldgdu likam sællar Agathe i steinbro nyia ok 20
smur8u dyrdligum smyrslum. En er beir stodu yfir liki hennar
med harmi, ba kom bar einn ungr madr dyrdligr at aaliti i silki-
klæSum gullskotnum, ok fylgfiu honom meirr en hundrat sveina
tiguliga bunir, kurteisir ok skryddir hvitum klædum; beim fylgdi
dyrdligr ilmr. Sa hinn ungi ma8r gekk hogliga at fram ok lagfti 25
i steinbréna hia liki sællar Agathe tabolu af marmarasteini gorva.
En aa henni var sva ritat: heilagr hugr gaf sialfviliandi veg guSi
ok lausn fostriarbar. En er aptr var lokit steinbronni, for hinn
ungi ma8r brott med alla sina sveina, ok saaz hann alldri i Sikiley
hvarki adr ne sidan, ok hyggia menn, at englar guds han betta 30
verit. En ritning sea fekk morgum manni mikillar aahyggiu,
hvat by8a mundi, bæ8i kristnum ok hei8num ok gySingum, ok
sneruz margir til rettrar tru, ok ger&iz bænastafir mikill at leiSi sællar
Agathe.

6. En er Kvincianus iarl for at spyria at aurum ok eignum, 35
beim er heilug Agatha hafdi ått, ok vilide undir sik taka en pina
frændr hennar, er kristnir voro, ba for hann einn dag aa skipi yfir
aa ba er Simitheus het. Pa bituz hestar .ii., ok slo annarr Kvin-
cianum iarl til bana, en annarr beit ok kasta8i honum utan borftz
aa diup årinnar, ok sokk hann bar ni&r ok fannz alldri siban, ok 40

ASATHU SAftA MEYIAR. II. Ia

heyrftu menn i åna ni8r diofulliga blistran med opi ok gny, ba er
lik iarls sekk nidr, ok tok vatnit at vella, sem i katli væri, um
{>riar stundir dags. £>a var5 otti mikill ok hrædzla yfvir heiSnum
månnum, ok bordo engir nær at koma at gera mein e6a grand
5 frændum blezadrar Agathe.

En til bess at ritning su fylldiz, er engill gu8s lagdi i gr6f hia
h&féi sællar Agathe, ba kom upp elldr i fialli bvi, er Ethneus
heitir, enn næsta vetr eptir pisl hennar litlu fyrir andlatzdag hennar,
ok rann elldrinn til borgar Katanencium sva sem rennandi (å).

i o £>a fly3u heiSnir menn med ogurligri hræzlu fra fiallinu. Ok nokkurir
af beim foro til grafar sællar Agathe ok toko tialld af leiSi hennar
ok baru a mot elldinum, ok nam hann J>egar sta8ar ok rann aptr
i sinn staS ok gordi engum manni mein meira, en a$r var vor&it.
En upp fra beim deghi broadiz gu8s kristni i Sikiley, en otrua

15 heiSinna manna skammadiz, ok leysti drottinn lyd sinn af ofrgangi
elldz ok allzkonar meinum ok sottum fyrir bænir ok ver&leika sins
aagiæta pinslarvottz sællar Agathe meyiar, er fyrir hans nafhi boldi
pinsl ok dauda brim nottum eptir kyndilmessu at rikianda drotni
vorum Jesu Kristo, er med fe8r "ok helgum anda lifir ok rikir

ao einn gu5 um allar alldir verallda. Amen.

ru.

{Bladfragment i norske Rigsarkiv aj en i første Haludel af det 14de Aarhun-
drede i Norge skreven Membran.')

Forsiden.

a5 storom ok vnytum orSom. Hon svarade: Han kvæSr gu8 sin
vera £au sem enghi gu8domr fylghir. Vere husspræya hans sua
sem Frigg gySia hans, sialfr se han sem O&en gu3 hans. Kæisaren
ræiddiz J>a myok ok bau8 mæyna hupp hengia ok hySa ok fast-
legha pina. MeSan er beir barftu hana ok bundu, ba mælte Quin-

3© cianus vi8r hana : Latt laust villu ok bralyndi hughskoz J>ins, tapa
eighi lifui l>inu e&a ælsku. Sancta Agatha suaraSe med {>essom

14

AGATHU SAGA MEYIAR. III.

or8om : Ego in hiis penis ita delector, sicut qui bonum nuncium audit,
aud sicut qui videt que diu desiderat, aut qui invenit tessauros multos.
Ek em f>essom pinslum sua fæghin sem sa, er hæyrir go8 ti&indi,
e8a hin er f>et serr, er lenghi hæifir han langhat till, e8a ællaghær
sa er finnr faghrar fehyrslur. Sua em ek f>eima likaml(egh)um 5
pinslum feghin, f>ui at mik hefir lenghi till l>eira langhatt. Sua
sem huæiti kom y8r at beiria i lafuanom a8r en saSen skiliz fra l>i,
sua [hit sama] ma min sall æi fyr in gangha i paradisum drot-
ens mins

Bagsiden.

munnt hiolp ok hæilsu fa er f>u villt [at ek græ8a f>ik. Agatha] 10
sagh8e: Medicinam carnalem corpori meo numquam exibui, set
abeo dominum Jesum Cristum qui solo sermone restauret vniuersa.
f>et er sua at mælla a noreno tunnghu : likamlegha læknenngh væitta
ek en aldri likame minum ok er liott mer at tapa f>ui nu er ek hæifi
allanaldr giætt. f*a saghSe hinn gamble ma8r: Cristianus ego sum 15
et medicinam noui, noli me vereri. Ek em ein kristin ma8r ok kann
ek vel lækessdomm, ræz mik æi. Sancta Agatha svaraSe : bakker
gere ek |>er, go8e ma8r, at l>u vyr8iz at gera J>ik sorghmoSan firir
minar sakar. En f>et skalt f>u vita, at likamlegh læknenng skall
aldri nallgaz likamme minum. Po, mælte hinn go8e ma8r till 20
hennar: Huivilltfm ei at ek lækne f>ik? Hon suaraSe: Wi at
ek heifi drotenn min Jesum Crist, sa er mik ma lækna me8 sinu
einu or8e, briost mitt ok spena hæilla gera. Sa hin gamble ma8r
mælte J>a at henne [brosande : sialfr han] sendi mik hengat till {>in,
ok ek em hans 25

AGKESAR SAGA MEYIAR.

{Cd. Holm. 2 folio, A; Cd. 429, 8™, B; Cd. 235 folio, kun Begyndelsen;
Fragm. 238 folio; Cd. 233 folio, kun Slutningen.)

Her hefr upp sogu heilagrar Agnete meyiar.

5 Ambrosius byskup præll præla guds sendir qvediu helgum

meyium. Wær hOlldum hatidardag ennar helguztu meyiar [med
salmum ok guds lofi. Gledez flokkar lyda ok fagni Kristz 6l-
m&sur, fdgnum vær allir med drottni, ok minnumzt, bversu pind
var en belgazta Agnes; a enum prettanda vetri alldrs sins glatadi

i o hun dauda ok fann lif, pviat hun elskadi skapara lifs; ung var
bon at alldri en alroskin at sid, faugr at aliti, en fegri at sidum
ok tru. Borgargreifa son hafdi uppi ord sin ok bad bennar, ok het
bann morgum Mdendom bædi benne ok frændum bennar ok syndi
henne dyrliga gripi. En in heilaga Agnes fyrirleit pat allt ok

15 tråd undir fotum sem saur. Pa ætladi enn ungi madr, at hun
mundi betri gersimar vilia, ok hafdi med ser gull ok gimsteina ok
allzskyns fagrendi, ok het henne ldndum ok lausum aurum, mane
ok allzkyns heims audæfum, ef hun neitti eigi samfftr vit hann.
En hun svaradi honum aa pessa lund: «Far pu fra mer, dauda

ao matr ok synda fodr, puiat ek er elskut af 6drum unnanda, peim er mer
færdi miklu betri audæfi ok vedmællti mik med fingrgulli tru sinnar,
ok per g6fgari er at 6llu kyni ok at allri tign ; bann skryddi mik
oumrædiligo skrudi ok pryddi hals minn dyrligum menium ; skryddi
hann mik gullofhum mautli ok valdi mer ena biortuztu gimsteina;

*5 sitt mark setti hann yfir andlit mitt, ath ek pyddumzt eingan annan
unnanda nema bann; syndi hann mer oumrædilig audæfi, pau er
hann het at gefa mer, ef ek væra stadfost i ast vit hann. Af pvi ma
ek eigi giOra i mot enum fyrra unnanda ok peckiazt annan en fyrirlita
penna, er ek hefi nu ast vit lagt, at hans kyn er g&fgara ok

30 mattr styrkari, asiona fegri ok ast unadsamligri ok [oli dyrd
1 [Agnesar, ok minnumz hversu hon var pind 235.

\6

AGNESAR SAGA MEYIAR.

kiaurligri. * Minn likami er samteingdr hans likama, ok eigum
vit bædi brudhvilu saman; -hans meyiar skemta mer dyrligum
sOngum, af hans munni tok ek * hunang, ok hans blodi eru rodnar
kinnr minar, ok ek em halldin af hans fadmlagi. Hans modir er
mær, ok hefir fadir hans eigi konu atta. f'eim em ek f6stnud, 5
sem einglar f>iona, hans fegrd undraz sol ok tungl, af hans ilm
endrlifna daudir, ok af hans at6ku styrkiaz siukir, hans audæfi
spillaz alldreghi ne pverra; honum einum vardveiti ek tru mina,
ok h6num felumzt ek aa hendi af ollu hiarta ok med ollum alhuga ;
{>a em ek hrein, ef ek ann honum, ok [>aa mær, ef ek fylgi ">
honum.

Fra greifa syne.

1. En er enn ungi madr heyrdi f>essi ord hennar, f>a vard
hann feinginn af blindri aast ok kvaldizt i sorgum hugar ok likama,
f>ar til er hann lagdiz i reckiu af, ok sogdu læknar, at ofrast 15
kveldi hann. En er fadir hans fra pat, er læknar s6gdu, f>a bar
hann upp en somu ord at bidia meyiarinnar, sem sonr hans hafdi
mællt. En hin heilaga Agnes syniadizt ok kvadz 3 alldri vilia
slita ast4 vit enn fyrra unnanda sinn. f'a tok Simphronius greifi
ath spyria, hverr unnandi hennar væri, sa er hun hrosadi hans 20
mætti. En {>eir voru, er honom sogdu, at hun var kristin ok
kalladi Krist unnanda sinn. En er greifinn vard J>ess viss, f>a
sendi hann f>egar hirdmenn sina [med styrk miklum 5 eptir henne,
ok var hun leidd fyrir domstol hans, ok kvaddi hann hana fyrst
med blidum ordum en sidan ognarmalum. En Kristz mær tældizt »5
eigi fyrir blidleik hans, ok eigi hræddizt hon ognir hans, helldr var
hun med enum sama hug aavallt ok enu sama aliti ok hlo at honum,
hvort sem hann var reidr eda blidr i hugum. En er Simphronius
greifi kastadi a glæ ollum ordum, J>eim er hann mællti vit guds
mey eda vit frændr hennar, pa let hann leida hana fyrir domstol 30
sinn i annat sinn ok mællti [vid hana6 : «Eigi mattu hlyda rettu
raadi ne nidr leggia fcragirni briostz f>ins, nema f>u skilir fyrr fra
£er breytni kristinna manna, f>eim 7 er fm hrosar ath f>er hafi kent
fiolkyngi ; af f>vi er f>er naudsyn at gaufga Gefion gydiu vora, attu
sert undir hennar trausti ok i hennar fnonostu nott ok dagh, ef 32
f>er likar at hallda meydomi [ok hreinlifi 6.

1 [at dllu dyrligTi 235. a Her slutter 235. 3 kv6dz A; segiz B.
4 astuin B. s [miklum styr ok reidi B. 6 [Ulf. B. 7 £eira B.

AGNESAR SAGA M E Y I A R. j-,

Fra Agnes ok Simphronio greifa.

3. -Heil&g Agnes svaradi: «Ef ek syniudumz syni pinum
lifanda manni, peim er skilia maa skynsemi, ok heyra maa, siaa ok
ganga, ok kenna sin, ok niota godra hluta pessa heims, ok eigi
5 vilida ek til hans lita fyrir astar sakir vit Krist, hvi mega ek
pa g&fga skurdgod andlaus ok vitlaus, ok gera pat i mot enum
hæsta gudi ok luta stockum eda steinum. « «Heillt raad villdag
kenna per, sagdi Simphronius, ok sit ek per af pvi gudlastan, at
ek se alldr pinn minna en hyggendi1.« Heilaga Agnes svaradi:

10 Hird eigi pu at fyrirlita æsku mina, svo at pu hyggir mik rækia,
hvort pu ert reidr eda blidr i hugum, pviat gud virdir menn meir
at hugskoti ok tru en at alldri. En ef pu varar mik vit reidi
goda pinna, pa lattu pau sialf reidazt ok sialf sitt erendi reka,
hefni pau sialf sin, ok biodi sialf, at pau se g&fgut. En ek se,

*5 attu leitar pess vit mik, er pu munt alldri faa, af pvi gerdu pat,
er per er i skapi. « Simphronius mællti : «Nu skallt pu kiosa um
tvo kosti, annattveggia at blota Gefion gydiu vora med meyium
odrum til [lofs astarmanna pinna2, eda pu munt selld med port-
konum til saurlifis ok til skemdar [kyns pins3, ok munu eigi kristnir

20 menn mega efla pik, peir er per kendo fiolkyngi, pa er pu treystiz,
at pu megir fordazt pessa meingerd. « Agnes svaradi: «Ef pu
vissir, hverr gud minn væri, pa mundir pu eigi petta mæla; en par
sem ek veit krapt drottins mins Jesus Kristz, pa fyrirlit ek drugg
ognir pinar, ok trui ek pvi, ath ek mun eigi blota skurdgod pin ok

*5 saurgazt af annarra syndum, pviat eingill guds er med mer ok
vardveitir likama minn, ok sonr guds, sa er pu kant eigi, hann er
mer borgarveggr oyfirstigligr ok vordr, sa er alldregi sefr, ok
hlifiskiolldr, sa er alldregi protnar. En god pin, er af eiri eru
gi&r, pa væri par nytri ker [or gior4 til gagns monnum, eda ef

30 pau eru or steini, pa væri betra stræti pilit med peim, at eigi vadi
menn leir, pviat guddomr er aa himnum en eigi i steinum, ok
belldr i loptriki en i malme.' En pu ok per likir, ef per latid
eigi af blotum peira5, pa mun ein pisl yfir ydr luka, pviat svo sem
pau [eru blasin i elldi, at pau verdi6 smidut, svo verda ok g&fg-

35 anarmenn peira saman brendir i eilifum elldi, eigi til pess at peir
verdi smidadir, belldr til hins at peir kveliz ok farizt æ ok æ.

1 alroskjns mans B. 1 [hialpar tjttmonnum pinuin B. 3 [kynsmonnum
pimim B. 4 [tilf. B. 5 ydnun B. 6 [blasaz saman i elldi, pa er
pau eru B.

i8

AONESAK SAGA MEYIAR.

Fra Agnes ok eingli guds.

4. fca reiddizt greifinn ok let guds mey færa or fotum ok
leida nockta » til portkvenna huss. En J>egar er hun var or fdtum
færd, f>a leysti hun haar sitt; en gud veitti henne svo mikinn
haarvoxt, at hun f>otti betr klædd af haare sinu en klædum. En 5
er heilaga Agnes geck inn i husit, ba fann hun bar eingil guds,
bann er hana skryddi sva miklu liosi, at eingin matti sia hana
fyrir liosinu; husit skein allt innan svo sem sol, ba er hun skin
sem biartaz, ok vard hverr bvi blindari, er bangat kom, sem hann
var forvitnari. En er hun fell a kne til bænar fyrir drottne, ba 10
sa hun bar et biartazta klædi ok skrydde sik f>vi ok mællti:
«]?ackir gi6ri ek ber, drottinn Jesus Kristr, f>vi at fm gaft mer
klædi J>etta ok taldir mik med ambattum binum. « En svo var
klædit henne skapliga* mikit ok svo biart, at eingin efadi um
|>at, at einglar guds hefde gert, |>eira, er sia mattu. Pa gi&rdiz 15
horhus at bænarstad, fcviat hverr gdfgadi gud, er bangat kom, ok
for hreinne J>adan en J>angat.

Daudi greifa sonar.

5. En er f>essir hlutir gerduzt, ba for f>angat borgargreifa
son, sa er valldit hafdi oskilum f>essum ftllum, ok fylgdu honum ao
iafhalldrar hans galausir, ok gengu inn i husit fyrir honum med
hlatri ok galeysi. En er f>eir saa liosit, undruduz f>eir ok hurfu
aptr ok vegs&mddu Hos guds. Greifa son avitadi ba ok kvad ba
ecki bora, ok geck inn i husit sidan ok saa liosit, ok g&fgadi
fceygi gud, helldr od hann fram i liosit med ohreino hugskoti. 25
En adr hann mætti hendi sinni taka til meyiarinnar, J>a vard
hann kyrktr af di&fle ok do. En er hann dvaldizt i husinu, J>a
ætlodu forunautar hans, at hann mundi [at vilia sinum ok mun-
udlifi dveliazts, ok geck inn einn f>eira i husit, sa er gaalausaztr
var, svo sem [hann fagnadi munud hins*; en er hann saa hann 30
daudan, f>a kalladi hann ok mællti: «Biargit oss, Romaborgar
menn, kona sia hefir drepit med mikilli fiolkyngi son borgargreifa 5
vors. [t'a var kvatt motz, ok dreif{>angat mikill fioldi manna, ok
var8 l>ræta mikil um gufts mey6 : sumir toldu hana fiolkungha,
en sumir saklausa. _ .

1 saal. B; hana A 2 Ulf. B. 3 [drygia munudlifi vit liieyna B.
4 [med gapi ok glediandiz af hans illgerdum B. 5 Iler beg. Fr.
238* 6 [Ulf. B. Fr.

AONESAR SAGA MEYIAR. j g

Uppreistr greifa son af dauda.

6. En er greifinn fra dauda sonar sins, ba for hann til motz-
ins med miklum hryggleik, ok er hann saa hann daudan, pa kalladi
hann med grimligri roddu aa guds mey ok mællti: «Pu en grimm-

5 azta kona, fyrir hvi drapt bu son minn med eitri fiolkyngi
pinnar?« Heilog Agnes svaradi: «Sa enn sami tok velldi i gegn
honum, er hann villdi eptir lifa. Fyrir hvi ero her allir adrir
heilir, beir er hingat komu, nema bvi at allir lofudu gud, pann er
eingil sinn sendi til min, ok skryddi mik klædi miskunnar sinnar

io ok vardveitti likam minn, pann er gu di er helgadr ok eignadr.
Nu beir allir, er liosit sa, gofgudu gud ok foru a brott omeiddir,
en pessi " madr for gaalaus ok odr ok lofadi eigi gud, pa er hann
saa liosit, en er hann villdi mik hondum gripa, pa let eingill guds
hann deyia illum dauda, sem nu ser pu.« «Pa mun ek trua,

15 kvad greifinn, at eigi valldi pesso fiolkyngi pin, ef pu bidr eingilinn
ok getr2 pat, at hann gialldi mer [son minn3.« Heildg Agnes
svaradi : «Pott trua4 ydur se eigi verd ath geta bat af gudi, pa
er po nu 5 su tiS komin, er makliga ma vitraz kraptr drottins mins
Jesu Kristz. Af bvi gangit per allir ut, en ek mun bifiia fyrir

20 mer til gu5s. « En er allir gengu ut, pa fell Agnes a kne til
boenar 6 ok baft til drottins, at hann reisti upp hinn unga mann. Pa
syndiz henni engill gu8s, ok styrkfti hann hug hennar reisandi
manninn af daufia. En sa er upp reis, gekk begår ut, kalla&i ok
mællti: «Einn er gu5 a himne ok iorfio ok i sio, sa er gu8
'25 kristinna manna, en oli skur&goS eru onyt ok mego hvarki biarga
ser ne oSrum. « Pa toku allir blotbyskupar at æ&az 7 ok kolludo med
einne roddu ok m§lltu: «Taki ber hina fiolkunnigu konu ok
ford^du8, er villir hugi manna ok snyr hiortum beira.« En er
greifinn sa svo miklar iartegnir gervar0, ba undradiz10 hann, en

30 bordi bo eigi gera i mot blotmonnum eda m$la i mot sialfum ser
ok hlifa meyiunni. Pa for hann a braut ogladr, er hann matti
eigi hialpa guds mey eda leysa or ollum pislum beira eptir upprisu
sonar sins, ok let adra d§ma um betta mal.

7. En Aspasius domandi let kynda elld mikinn i augliti
3 s lydsins ok let kasta meyiunni i logann midian. En er bat var

giort, ba skiptiz loginn i tvo stadi ok brendi lydinn a hvora-

tveggia hond, en hana sakadi ekki hitinn bess at helldr. En

1 sia Fr. 2 biggr Fr. 3 [aptr son minn lifanda B. 4 otrua B, Fr,
S Her ender Å. 6 saal. Fr.; b^nar B: 7 Her ender Fr. 238*. 8
40 ford»;tu Cd. 9 gerdar Cd. 10 undratiz Cd.

2*
\

ao

AGNESAR SAGA MEYIAR.

blotmenn (sogdu) betta (af) fiolkyngi hennar en eigi guds krapti.
En domandinn kalladi a kvalarana ok bad, at beir kvelldi meyna.
Pa hellt Agnes hondum til himins ok bad til guds a bessa lund:
«Almattigr ok ogorlegr ok gofuglegr fader, drottinn minn', f>ik lofa
ek ok dyrka ek, bviat fyrir son f>inn fordumz ek ognir vondra s
manna, ok ste ek yfir velar diofuls ok geck osaurgada2 gautu.
Nu hvelfiz yfir mik dogg af himne af helgum anda, svo at
elldrinn sloknar hia mer, ok skauz3 loginn ok hvarf hitinn til
beira, er hann kyndu. Pik lofa ek, gaufugr fader, bu letr mik
koma til bin ohr^dda a medal ellda. Nu se ek bat, er (ek)truda; '°
nu belld ek l>vi, er ek venta ; nu fagna ek bvi, er mik fysti til ; f>er
iata ek med munne minum, ok til bin fysumz ek af ollu hiarta.
Nu f>egar kern ek til bin, lifandi gud, er med drottne vorum Jesu
Kriste syne binum lifer ok rikir nu ok um allar (allder) allda.«
En er bon bafdi lokit bgn sinni, ba sloknadi elldrinn allr, svo at 15
eingi fl§r(!) var eptir. Pa matti Aspasius eigi standazt [op albydu4-,
ok let spioti leggia i briost meyiarinnar, ok belgadi gud ser bana
brudi ok pislarvott, ok for bon til almattigs guds med bessu
liflati. En frendr bennar toku likam bennar med fagnaSis ok
grofu i landeign sinni skamt fra Romaborg a gotu beiri er Numentana 20
beitir. En er kristinn ly8r kom opt bangat til bæna, f>a somnuSu
heiSnir menn li6i ok bor8o grioti at {)eim ok rako ba a brot ba&an.
8. En Emerenciana bet [fosystir Agnetis6, sia var heilog
mær ok bo primsignd at eins; bon sto8 obrædd ok flySi eigi,
helldr avitaSi bon beiSna menn ok mællti: »l^er væslir7 ok aS#
grimmir hamnit8 {>eim, er almatkan gu5 gofga, ok hoggvit saklausa
menn, en truit sialfir a stock ok stein. « En er hon mællti f>essor
or8 ok f)essom lik, {>a bor8o J>eir hana grioti, ek lét hon ond sina,
er hon var a bænom hia leiSi sellar Agnetis9. f'essi mær skryddiz
i blo8i sino, {>viat hon tok bana fyrir f>at er hon iatti gu8iIQ. A 30
freirri somo stundo var8 landskialpti mikill, flugo elldingar ok
reiSarSrumor [iheidi", ok fell ni8r mikill hlutr hei8ins ly8s ok do.
PaSan fra J>or8i engi ma8r at granda beim monnum, er komu til
leiftis heilagra manna at bi8ia fyrir ser. En frendr Agnetis9 komu
of nott me8 kennimonnum ok toko likam Emerenciane meyiar ok 3 s
grofu skamt fra leifti Agnetis9. En er frendr Agnetis vokSo opt
um nætr a bænum at leiSi hennar, f>a sa f>eir at mi8ri nott meyia

1 Jesu Cristi Ulf. Cd. z osaurgata Cd. 3 skustz Cd. 4 [ok al^yda
Cd. s Her beg. Fr. 238*>. 6 [fostsystir Agnesar B.K 7 vesalir ok
fallvalltir B. 8 banet B. 9 Agnesar B. 10 tru sina Ulf. B. 11 [til f. B. 40

AGNESAR SA6A.METIAR,

21

flock mikinn i lofti [me& liosi*. Pær voru allar skryddar gull-
ofnum cleSom. I f>eirra li&i syndiz f>eim heilog Agnes2, ok sto8 til
hægri handar henni lamb [sniofi hvitara3. En er frendr hennar
sa f>essi tf&endi ok a&rir kristnir menn, beir er J>ar voro, £a kom

5 hræzla mikil yfir [ba. Pa nam Agnes sta&ar me&4 meyia li& sitt
ok mællti til frenda sinna: «Eigi skolu f>er grata andlat mitt,
helldrS fagne {>er med mer ok glediz, fmat med f>essum meyium
ollum eignumz ek liosan stad, ok er ek nu a himnum i e(i)lifum
fagnadi med J>eim, er ek elskadi a iordu af ollu hiarta.» En er

io hon hafdi betta mellt, l>a leid hon til himins.

9. En er madr sagde |>esse tidende hverr audrum, f>a kom
sia saga til eyrna dottur Constantini konungs, en hon het Con-
stancia, en hon var hin vitrasta mær. En hon var svo oli hriuf
ok sar, at eingi fleckr var heill a hennar horundi allt or

15 hvirfli ok ofan a ter; en henne var f>at rad kennt til heilso,
at hon fere um nott til leidis Agnesar ok bedi fyrir ser til
guds, J)viat hon hafdi tru i hug ser, f>ott hon vere heidin.
En er hon giordi, sem henne var kennt, f>a sofhadi hon a
ben sinne, ok vitradiz henne heilog Agnes i draume ok (mente)

io vit hana: «Vertu styrk ok stadfost, Constancia, ok tru drottin
Jesum Crist vera guds son ok gredara £inn af himne, ok
mantu taka heilsu allra sara f)inna. « Pa vaknadi Constancia, ok
var svo alheil, at einskis sars matti stadi sia a likam hennar.
En er hon kom heim til konnungs hallar, f>a gerdi hon mikinn

25 fa(gna)d fodur sinum ok bredrum, ok urdu allir hirdmenn ok borg-
arlydr henne fegnir, en otrua heidinna manna hneyktis. En
Constancia bad fodur sinn ok bredr, at J>eir lofadis kirkio at gera
til dyrdar Agnesu, ok let hon ser i f>eiri kirkio grauf gera. En
er fcessi tidendi frettuz, f>a kvomo margir til leidis Agnesar ok

30 fengu l>ar heilso sina, hvat er f>eim vard at meine adr, ok halldaz
fer iarteignir til {>essa dags. En Constancia konungs dottir hellt
meydom sinn alla efi sina, ok lifdu margar eptir hennar demum
ok toku nunnovig(s)lor. Svo {>roadis ok vox hreinlifis kraptr"
af godum demum hinnar helguztu Agnesar, at margar meyiar i

35 Romaborg helldu hreinlifi sino allt til daudadags, f>viat {>er nunnur
eignaz eilifan sigr ok selu an enda, ef f>er halida hreinlifi an efa

1 [lida B. z medmiklu liose lilf. B. 3 [sniahvitt B. 4 [menn alla.
En heilog Agnes stodvar B. 5 Her ender Fr. 238. 6 lofudu Cd.

„„ AGNESAR SAGA MEYIAR.

22

fyrir drottin voru Jesum Cristum, f>ann er lifir ok rikir medr fedr
ok helgum anda gud um allar alldir allda. Amen.

I 233 folio, hvor hun Slutningen af Sagaen findes, lyder denne
saaledes: tak fcu heilsu J>ina. Eptir f>at leid hun fra henni at
syn til himins. En er Konstancia vaknafci, var hun alheil, sva 5
at hvergi var sår ne hrufva aa hennar likama, ok for hun fagnandi
heim, ok varS fadir ok broJ>ir hennar heilsu fegnari, en fra megi
segia, ok oli freira hird, ok varS f>a kristnum monnum i Roma-
borg mikill fagna&r, ok efldiz guds kristni, en otrua heif>inna manna
skammadiz. En Konstancia let gora kirkiu til vegs ok dyrdar io
gudi ok heilagri Agnete, ok fa {>ar siukir menn heilsu, hvat sem
at meinum er, l>eir sem f>angat koma med rettri tru. En Kon-
stancia helt meydomi um alldr sinn, ok giordo margar g&fgar meyiar
at hennar dæmum; ok var |>ar klaustr gert hia kirkiu hennar, ok
helldz su dyrd i Romaborg i klaustri Agnesar alt til l>essa dags is
eptir hennar dæmum, at f>ær megi fyrir sitt hreinlifi ok hennar
heilagleik audlaz eilifan sigr ok sælu med drotni vorum Jesu
Kristo, {>eim er lifir ok rikir med fedr ok syni ok helgum anda
einn gu8 um allar alldir verallda- Amen.

ALEXIS SAGA.

(Cd. 623 qv.)
Fabella Alexis confessoris.

A dargom Arkadij oc Honorij keisara var einn garfogr majir1
5 oc trufastr i Romaborg, sa het Euphimianus, einna mestr hofJ>ingi
er kononga liddi. En hann at(ti) .iii.ar fmsundir huscarlla, J>eir
varo dyrligom cle[>om scryddir2, en hann var sonWss3, £viat
kona hans var 6byria; en hon var vel truof> oc hellt bof>orl> guf>s.
Eup(h)imianus fasta{>i hvern dag til nons. t'riu borJ> setti hann i

i o husi sinu oc laf>a]>i f>angat valafca menn oc siuka, [ut]lenda oc
frendla^sa. En kona hans hét Aglais, hon gerj>i h[vern d]ag
gu{>s verc me^ tru oc callaju a guj> i benom oc melti: «Minztu
[mi]n overl>(r)ar ambåttar {>innar, drottinn, oc gef |>u mer erfin[gia
l>]ann er verfri huggon andar minnar. < GuJ> heyrf>i ben hennar oc

is veitti henni son at geta f>ann er i {>vi var farsela farj>r oc mof>r.
Sveni var nafn gefit oc var callaf>r Alexis. En er hann var a nåfs(!)
alldri, j>a var hann til leringar settr at nema speci oc mælsco oc
aliann cristinn frofdeic, oc varj) hann spakr sveinn i a/llom hlutom.
En er hann var fullti|>i, l>a melti Euphimianus vif> kono sina : «Leitum

20 vij) qvanfangs syni ockrom, at hann se mef> okr avallt oc biargi
vesolom oc vaWf>om i olmoso gei>u« t*at leizk fceim baf>om gott
råf>, oc var honom sif>an fa^stnof) mér or eno garfgasta kyni, oc var
sif>ann at samcundu fingit oc bof>it enom gofgostum monnom, oc
var {>ar glef>i mikil oc fargnof>r f>ann dag allan. En at apni var

25 honom fylgt til recio. En er allir varo ut gi(n)gnir, J>a setizc
hann å hvilostocc oc dro fingrgull af fingri sér oc scar hlut af
belti sino oc knyti i duci oc selldi festarmeyio sinni oc melti:
«Tak J>u J>etta oc varf>veit, en guj> veriamef>al occar, sem honom
licar.« Marga af>ra hluti leynda melti hann vij> hana oc gek

3° bra^t fra hvilonni oc gek i klefa sinn, er fe* hans var i oc hafdi
mef> ser hlut af ego sinni oc for brott or Romaborg. En er hann
com til sevar, f>a ste hann a scip mej) ca^pmonnom J>eim er foro

1 Y Cd. 2 scyrddir Cd. 3 sonk'st Cd. 4 Y Cd.

2a ALEXIS SAGA.

til Syrlanz. Borg heitir Edissa å Syrlandi i heraf>i f>vi er Mesopo-
tamia hetir. I freiri borg haff>i verit Abagarus konongr, sa er
sendi rit drottni Jesu Cristo, oc tok rit i gegn af honom oc tru
oc heilso. En (er) heilag[r A]lexis com til pessar borgar, f>a selldi
hann a/f)efi, J>a/ er harm hafdi m[ef> se]r, oc gaf a/mom monnom, oc 5
kleddi sic stafkalls buningi oc sat sva sem fmrfamal>r i guf>s moJ)r
kirkiogarl>i oc tok cforpus domin]i hvern drottinsdag. Lutr var hann
oc litillatr at licams y[firl]yti, en hiarta hans var hått fyrir gu£i, oc
gaf hann a/mom monnom allt f>at er honom var gefit. En er hans var
sacnaf) i Romaborg, f>a var hans leitat miok, oc fanzc egi. Pa sendir 10
fa{)ir hans J>(r)iar fmsundir manna at leita hans, oc fundo J>eir
hann egi, en er |>eir komo i borg {>a er Edissa heitir, £a fundo {>eir
hann oc kendo hann egi oc gafo honom olmoso giof. En hann
kendi J>a oc dyrka{>i guf> oc melti: «Pakcir geri ec J>er, drottinn,
er mie lezt f>iggia giof af f>relom fa/{>r mins fyrir nafn » f>itt. « Pa 1 5
como aptr l>eir er sendir varo til borgarinnar oc sa/gl>o drottni
sinom, at' fcéir fundo hann egi. En fra f>eim degi for mof)ir hans
at sittia ein i husi, oc sat hon a golfi eda hvildi i hårklefu oc i
molldo oc melti sva: «Egi mon ec up risa af f>esso golfi, af>r ec
veit hvar enga sonor minn er. « Pa scilf)o £a/ hion rekio sinaocmelto: 20
«Vif> scolom nalgasc til guf>s i hreinlifi, at drottinn fagni ockr oc syni
ockrom, f>eim er gu|> gaf ockr. « [En] festarm§r hins dyrl[iga] sveins
sto{> fyrir svero sinni oc melti : «Egi mon ec hef>ann ut ganga a
da/gom lifs mins, heldr * mon ec gliciasc foglom f>eim er turt[uri]s
heita, oc halda hreinlifi oc bi{>a, unz ec veit hvat or buanda minom er 25
orf>it, eda hverso heilagliga hann helldr f>at er vil> åttom m§lt.«
En heilagr svein Alexius f)ional>i drottni .xiii. år i guj>s mof>r
kirkiogarf>i. En er .xiii. 3 vætr voro lifmir, f>a melti licnesci guj>s
mofrr å einom hatif>ardegi vif> f>ann er kirkio varj>veitti, en sa het
Paramoniarius : «Lei{> fm inn guf>s vin i kirkio, f>vi at hann er verj>r 30
rikis himna. B§n hans ilmar sem reykelsi oc hvilis yfir honom
heilagr andi sem kononglig corona, oc sva scyn andlit hans i
a/gliti engla, sem solar scyn lysir yfir iorJ>. « Pa gekc ut Para-
moniarius oc leitaf>i guf>s vinar oc fann égi. . Sijian gecc hann inn
i Mariu kirkio oc baf> guf) syna ser sinn vin. Pa melti licneskit 35
enn: «Sa. er guf>s ma{>r er sitr uti fyrir kirkiodyrom, « Pa toc
Paramoniarius i ha/nd honom oc leiddi hann inn i musterif). Pa
melti Alexius ein i hug sér : «Kuf>r em ec arllom nu her. « Sif>an

1 nanf Cd. 2 s; (d. e. sed) Cd. 3 xvi Cd.

ALEXIS SAGA.

25

for hann or borginni Edissa oc villdi fara til Sicileyiar oc {)iona
guf>i i mustari heilags Padi, Jmat hann var \>ar okunnr adlom. En
scip f)at, er hann var a ginginn, reiddi vindr til Romaborgar. Far
gek hann up fra scipi til borgar oc let sem hann veri utlendr, oc
5 metti fa/far sinom fy rstom manna, oc qvaddi hann oc melti : «Gubs
f>rell, ger|>u miscon vib mik, valafir oc utlendr (em ec), oc tac
mik i hus fatt oc feb mie af mola beim er fellr af borbi yf>ro ; en
gu{) blezi bitt lif oc gefi f>er riki himna. « En er fabir hans heyrbi
betta, ba toc hann vib honom i hus sitt sva sem vib utlendom,

io oc mintisc hann enga sonar sins, sva sem hann var vanr åvallt,
er hann toc vib utlendom eda gaf burfamonnom. Pa melti hann
vib brela sina: «Sa ydvar er be8SOm vinno[r] beina scal egnazc
frelsi oc [hl]ut erfbar i husi mino, sa scal gera reckio hans oc
vinna vel oc gesta egi hug hans.« En a beim enom sama aptni

15 hlogo brelar °c sveinar at bessom enom utlenda manni, er beir
hugbo at veri, oc freistobo hans oc gerstu hug hans, oc sumir
bogu disca oc helto \>vi i hofod honom En gubs vinr sa, at betta
var freistni vib hann af a/fond fianda, oc sat hann bolinmobliga.
Sia^tian vetr var hann i husi fa/br sins oc mobr, oc visso b^ egi

20 hver[r hann v]ar. En er su tib com, er drottinn villdi taca a-nd
hans, ba melti Alexis vib bann er r§ibo vann honom : «Brobir,
sagbi hann, sel bu mer teki ba7, at ec mega rita.« En er honom
var bat selt, ba reit hann allt lif sitt fra uphafi, baf)an ffa
er hann 6x up i husi fa^br sins. En å enom drottinsdegi

25 ep tir messo, ba er pafi var i kirkio oc hinir milldosto konongar
Arcadius oc Honorius oc margr lybr meb beim, ba var heyrb
ra/dd af himni yfir alltera oc melti: «Comib er til min allir, er
starfib oc erfibi hafit, oc mon ec f§f>a ybr.« Pa urbo allir hreddir
oc fello til iarbar oc sungo kirieleison. Pa heyrbo beir ra-dd i

30 annat sinn oc melti: «Leitib er gubs vinar, at hann bi|>i fy rir
Romaborg.« ^a leitobo allir gubs vinar oc babo, at gub s[yn]di
beim hann. En en fimta dag viko at aptni ba yar vitrab fyrir
beim, at gubs mabr mundi finnasc i husi Eufimiani. En ba mailto
beir vib Euphimianum: «Fyrir hvi syndir bu oss egi miscon ba

35 er bu hefir i husi bi110*?« En at amdverbom fivstodegi toc gub
amd heilax Alexis fra likam hans. Pa bubu konongar at leita
heilax pislarvaz gubs i husum Eufimiani. Eufimianus ba^b f>r§l-
om sinom at bua hus innan vanliga, er kononga var banga^
van, oc g[in]go menn å mot beim meb reykelsis kerom oc allz

40 cyns dyrb. En jba er konongar komo i hus hans, ba var at reflat

35 ALEXISSAGA.

i hlio{)i, hverr par mundi vera gups vinr. En mo[pir hjeilax
Alexis oc festarkona hans så pessi tipendi a/11 pa[pan] er per
stopo vip glugg i h[usi] sino oc mellto per mej) ser : «Hvi gegnir
pyss sia manna? epa hvat hafa peir her at mela?« En er per
åttu of pessa hluti at dæma, pa gek fram pionn sa er vip enom 5
utlenda hafdi tekit, at pvi at peir ætllopo hann vera, oc melti:
«Mapr> sa er er selldop mér til varpveizlo, par hefi ec sej) marga
dyrliga hluti yfir honom; hann toc corpus domini hvern drottins-
dag, en pa hafpihann litla fæzlo, er hann matapisc, oc svaf h[ann
liti]t epa ecki of netr ; prelar hlogo at honom, oc bar hann pat 10
allt polinmopliga. « Pa rann Eufimianus pegar pan[gat] til han(s)
oc villdi mela vip hann, en pa var hann andapr. En Eufimianus
toc duc af andliti hans, oc syndizc monnom andlit hans biart sem
engils andlit, hann haff>i rit i hendi oc let egi Wst. Eufimianus
mellti vif) cononga: «Nu hofom ver fundinn {>ann er ver leituf)- 15
om, oc hefir hann her verit .xvii. vetr, en nu er hann andaf)r oc hefir
rit i hendi oc vil egi selia oss. « Pa gingo conongar Jmngat oc
pafinn oc Eup[h]imianus oc allir enir ga/fga/stu menn oc sto8o fyrir
liki gups vinar oc melltu mep tarom: «P6t ver sém syngir, pa
erom ver po konongar. Sel pu oss rit petta, at ver vitim hver 20
pu ert.« Pa let hann la/st ritit, oc toco peir pat oc melto péir
at rapa scylldi ritit. En er ritit var rapit, pa fell Euphemianus
til iarpar fyrir liki sonar sins oc melti mep tårum : «Pu en kersti
son, fyrir hvi hryggir pu hug minn oc lifpir sva mepiliga her mep
oss? ec veta at ec munda heyra mal pit oc vita, hverr pu verir; *s
nu se ec enga son minn da/pan, oc nai ec egi at mela vip hann.«
Pa reis up mopir hans mep miklom harmi hugar oc melti vip
lypinn: «Grefip er mér rum, at ec of sia son mi[nn pa]nn er ec
fedda a briosti mino [oc u]nna ec sem lifi mino. « Pa barpi hon
a briost ser oc melti mikilli ra/ddo: «Komit er oc gratip mep 30
mer, {>vi at son minn var mep mer .xvii. vetr i husi minu, oc vissi
engi hverr hann var; prelar hans gorpo honom kinhesta oc spitto
i andlit honom oc hlogo at honom oc gerpo hversconar oscil. «
Pessa hluti mellti hon, oc com sva opt til lics sonar sins sem
dufa til hrepr sins oc [helltji tårum yfir andlit honom oc mellti: 35
«Bverso mattir pu, son, leynasc sva léngi i husi fa/pr pins? pu
sått oss hvern dag grata [ept]ir pig oc leindisc pu po fyrir oss.«
Pa gek brupr hans pangat [oc melti] mep miklom sarleik hiarta

1 Y Cd. % s; Cd.

ALEXIS SAGA.

*7

sins: «I dag hen ec tynt forysto minni, oc synumc nu eckia oc
emk nu orbinn huggonartas allt til enda lifs mins. « Allr ly{>r
undra(J))iz f>enna atburb, oc måtti engi vattni halida. Pa mailto
konongar, at bera scylldi lic hans i mibia borg. En ba rann
5 allr lyf>r å mot Heino, er J>eir frågo, at sa var fundinn er leita|>
var. Pa toko siukir heilso, en syn blindir, dumbir mal, en heyrn
da-fir, oc fl§bo dioflar fra obum. En er konongar sa iarteinir, f>a
baro {)eir likbarar, oc pafin me{) beim, at beir helgaju sig af
likino. En mobir hans oc bruf>r fylgbo liki oc gr^to. En ba dreif

10 bangat sva margr ly^r, [at] f>eir mattu egi comazc fyrir l>ramg, er
lici fylgbo. Pa leto konongar sa gulli oc silfri a ga^tona, til bess
at menn dvelbisc bar at oc gen ma^nnom rum. En f>a gafo amgir
ga-m at gulli ne at silfri, helldr at fylgia liki, oc båro beir ba[rar]
mej) mikilli ^ra^ng allt til musteris Bonifacii mej) dyrj) oc lof-

15 s6ngvi. Fa var gortt scrin or gulli oc silfri. En |>ar veitasc monnom
iarteinir al[lt til] bessa dags, oc gerisc dyrligur ilmr or scrini
hans sem af reykelsi, oc geta beir b^nir at gubi, er J>ar bifcia
fyrir verbleic oc arnabarorj) sel(s) Alexis gubs vinar drottins vårs
Jesu Cristi, £eim se v?gr oc velldi, lof oc riki in secula seculo-

20 rum. Amen.

AMBROSIUS SAGA BYSKUPS.

(Cd. Holm. 2 folio.)
Her hefr sogu ens heilaga Ambrosij byskups.

A dogum Juliani nidings var einn rikr iarl i hans riki. A
einni nott dreymdi konu iallzsins, at hon drægi purpura pell or 5
kalfa honum; en penna draum pyddi iall sva, at i hans kyni
mundi keisarinn fædaz, pviat purpurinn er peira bunadr ok merkir
peira tign. Pat berr ok sva at, at dottur vard peim audit, ok het
su Justina. Ndekuru sidar fregn keisarinn petta ok ihugar, lætr
taka iarl ok drepa, en Justina komz i nunnusetr. Langri stundu 10
sidar pa er Justina er fullkomin at alldri, kemr til pessar borgar
ok nunnusetrs Valentinianus, er pa var keisari ordinn, ok drottningin
med honum kona hans, er Severa het. A einhverium degi var
peim laug buin, ok su kona til feingin drottningunni at piona i
lauginni, er par var tignuz at kyni ok friduz at yfirliti, ok var I5
par Justina. Eptir laugina legz drottningin upp hia keisaranum,
ok vard petta i rædu hennar til konungs, at hon kynni honum
tidindi at segia. «Hver?« segir hann. «Konu hefir ek sena,
segir hon, i laugu hia mer sva væna, at slikan ennis v6xt edr andliz,
fingra fegrd edr fota edr yfirbragd allz likama hefir ek alldregi fyrr 20
sed, fyrir utan har ok augu, pat var hvartveggia svart. Nu allz
ockr verdr sva farra barna audit, enda syniz per annarrar konu at
fa, pa vil ek per pessa leyfa. « Keisarinn beidiz at sia Justino, ok
syniz honum konan (fogr). Nu stefhir hann ping fi6lment, en aa f>ing-
inu talar hann petta eyrindi ok segir sva: «Stormenni ok villdarlid 2<;
vort, ihugit ord min ok litit a, hversu vera ma. Nu kemr ufridr
austan, sem verda kann, a Grickia riki, en annarrvestan a Rom-
veria, hversu ma keisarinn pa deila ser i .ii. stadi at risa i moti
hvorumtveggium ? Syniz mer pvi sem vidkvæmiligt væri, at keisari
mætti meira rumelsi eiga a um kvonfang en adrir menn, pviat hann 30
byrfti fleira en einn erfingia eptir sik at eiga til rikis vardveizlu. Nu

AMBROSIUS SAGA BYSKUPS. 2q

fyrir bvi at ockr Severo verdr eigi meir en eins sonar audit, er
Gracianus heitir, ok h6fum vid leingi saman verit, ba villdi ek {>essa
lagabreytni eda leyfis mer bidia, at ek fa annarrar konu.« En
at iatudu bessu af ollu stormenni, £a lætr konungr leida i somu
5 sæng ser Justinu, ok hon var ok fastæk i Arrius villu. Son gatu
bau saman ok var sa kalladr Valentinianus enn yngri. NV er
her fra at hverfa en annars stadar fyst til at taka.

i. * Jarl var einn edr greifi i Vallandi ok het Ambros-
ius. Honum vard sonar audit, ok gaf hann nafn sitt beim

i o sveini. Pa er sia enn ungi Ambrosius var i v6ggu einnhvern
dag uti ok hann svaf opnum munni, f>a kom at byflygi sva
mart ok settiz i andlit honum, ok fylldi upp munninn ok for ut
ok inn i munn hans. Fostra barnsins ugdi, at f>at mundi svein-
inum granda ok villdi i brott reka ; en hia var staddr fadir hans

15 ok bad hana vera lata ok bida, hver lok a betta felli. En litlu
sidar hofz byflygit i lopt upp ok sva langt, at syn fal. Jarlinn
ihugadi ok sagdi sva: «Til mikils n&ckurs skal sia fæddr, ef
lin helldr. « Nu syndi betta hunangsflyge sidar s§tleik orda hans,
bann er upp hof hugskot manna fra iardligum hlutum til himneskra.

ao Eptir andlat fddur sins var hann uppfæddr i Romam med modur
sinni ok systur. Nu ser hann optliga, at kystar ero hendr byskupa
edr presta af lægrum monnum ; nu ok i leik sinum rettir hann
framm hond sina ok bidr systur sina kyssa ser a hond. Spadi
f>at f>vi fyrir, er framm kom sidar i hans lifi. I skola nemr hann

25 heilug frædi ok boka if>rottir ; eptir skolann for hann or Romaborg
ok atti hlut i malaferlum manna ok saxsoknum, ok matz hann
sva i l>eiri syslu fyrir vizku sakir ok malsnilldar, at hann var
kosinn ok valdr af greifanum Probo til raduneytis um 611 vanda-
mal. Litlu sidar var honum iarldomr gefinn ok riki yfir herudum

3° i nandir Melansborg, £eim er heita Liguria ok Emilia.

3. I bann tima do villubyskup Auxoni i Melansborg; sa
hafdi adr af stoli rekinn ok i utlegd færdan heilagan Dionisium
byskup, dyrligan mann ok sanncristinn, ok settiz nidr i byskupstolinn.
En eptir frafall J>essa villubyskups horfiz til missættis ok styr-

35 ialldar i borginne medal cristinna manna ok villumanna, bviat
hvorir villdu af sinni halfu byskup kiosa. Pa kemr til iarl Am-
brosius ok vill eigi bardaga ne agang borgarmanna, bodar |>eim i
kirkiu til sattarfundar, ok i midri rædu J>essa måls l>a kallar barn
.

1. Fæddr Ambrosius Overskr. Cd.

-0 AMBROSIUS SAGA BYSKUP S.

eitt «Ambrosium byskup.« En vid petta kali stodvaz hvorir-

tveggiu, ok peir er adr h6fdu mest i moti gengit, sveigduz sva

saman med undarligu sampycki, en hvorirtveggiu keru Ambrosium

til byskups. En er hann matti eigi ordi fyrir sik koma, pa skilr

hann fundinn ok setz yfir domstol ok gefr monnum sakir ok synir 5

i domum sinum oiafnat ok grimd mikla. Eptir pat sagdiz hann vilia

vera philosopbus, pat er spekingr, sa er ecki vill eiga ok ongu

styra ok allt fyrirlita i pessum heime nema spekt. Pvi næst let

hann leida portkonur i reckiu hia ser berliga, ok gerdi petta allt

til pess, at hann potti pa sidr til byskups fallinn en adr. En folkit IO

var pvi akafara ok sagdi sva: «A oss falli sia synd, en pu ver

byskup vorr. « En pa ser hann, at ecki stodar slik undanleitan,

pa leyniz hann a braut of* nott or borginne ok ætlar til Ticinu

borgar. Ferr hann alla nottina ok kemr at morni aptr til sama

borgarhlids, sem hann for fra um kvelldit; pa var hann fundinn ok '5

handtekinn ok vardveittr. Sidan voru bref send um petta mal

keisaranum Valentiniano enum ellra, hann tekr pessu mali vel ok

sendir bod sin ok bref i moti, at petta skylldi frammgengt verda.

En medan brefin foru a milli, pa vard Ambrosius laus ok villdi

a brott fara, ok vard hann enn fundinn ok handtekinn ok vardveittr 20

leyniliga af h&fpingia, peim er Leonsius het. Nu qvomu bref

keisarans med peim atqvædum, at sa skylldi fyrirgert hafa fe

sinu ok fi&rfi, er* Ambrosio leynir ok vill hann eigi framm

selia. Leonsius verdr nu fyrir at sia ok selr framm Ambrosium,

ok er hann leiddr pegar [til] Melansborgar af kennifedrum. Nu »5

skilr [Am]brosius guds vilia i moti standa sinum vilia ok sier nu

ecki vid mega gera ne mæla ; pa beidiz hann skirn at taka, pviat

hann er adr primsignadr at eins, af rettcristnum byskupi, pviat

honum var hugstæd villan Arrius manna. Sidan er hann skirdr

ok eptir pat vigdr af rettcristnum byskupi 6llum vigslum, ok a 3°

.viii. degi eptir skirnina var hann til byskups vigdr vid allra

manna astud ok fagnad.

N6ckurum vetrum sidar ferr hann til odals sins ok heim i

Romam, ok finnr hann par systur sina ok fostsystur, en modir hans

var 6ndut. Ok pa er pær kyssa hond hans eptir sidveniu manna, 35

pa brosir hann at oc mællti: «Nu kyssit id byskupshond pessa, sem

ek sagda yckr fyrir l&ngu.« A peiri stundu var honum heim

bodit ut i Latran til |>ionustugerdar af einni konu, ok pa er hann

var par staddr, let ein kararkona bera sik a fund hans ok bad hann

1 of um Cd. 2. enn Cd.

40

AMBROSIUS SAGA BY S KUP S. ~j

signa sik, ok J>a er hann signadi hana ok hon kysti klædi hans,
tok hun gongu ok heilsu, ok fylldiz ba a honum gudligt fyrirheit,
f>at er hann het postolonum ok sinum monnum, at slika hluti
mundi beir gera i iarteinum, sem hann hafdi gert, ok badan af
5 meiri hluti. Nu bviat margir voru vid staddir, ba vard monnum
datt um iarteinina.

Greifinn Probus, er fyrr var nefndr, er hann fra Ambrosium
byskup vordinn, ba fagnar hann bvi mi6g, er ord hans fyllduz a
Ambrosio, bviat hann hafdi sva mællt einhveriu sinni at skilnadi

10 beira, ba er Ambrosius skylldi fara med hans eyrindum ok bodum :
«Far bu nu, sagdi hann, ok frem betta eyrendi, sem bu ser byskup
helldr en domandi.

Nu er beir funduz keisarenn Valentinianus ok erkibyskup
Ambrosius, ba spyrr Ambrosius keisarann, hvem hann villdi setia

'S yfir iarldom edr rikit, bat er hann hafdi adr haft at styra. Kon-
ungr sagdi: «Gud hefir ber i valid gefit andir manna, en ek
gef likamina, ok sva sem bu hefir af gudi tekit valid at styra
6ndunum, sem byskup skal, sva skalltu hafa valid af mer at styra
rikinu ok lik&munum, sem domandi skal.« Nu finnz af bvi i

20 frasdgninni, at Ambrosius hefir optliga setit yfir domstoli veralldlig
mal at dæma, at hann vardveitti saman veralldliga tign ok iarl-
domsins med gudligu velldi byskupsdomsins.

4. Eptir frafall Valentiniani ens ellra konungs, tekr rikit
sonr hans Gracianus med f&durbrodur sinum Valente, be™ er adr

25 styrdi rikinu med brodur sinum Valentiniano. En Justina drott-
ning fædir upp son sinn Valentinianum enn yngra ok hefir fidl-
menni mikit um sik, ok var hon ok sonr hennar ok allr afli beira
fastekinn i Arrius villu ok i mikilli motstodu vid Ambrosium byskup
ok postolega cristne. A einhverri stundu ba er Ambrosius byskup

3° kom til borgar, er Smymium heitir, ok bar skylldi hann vigia
til byskups bann mann, er Annennimum het, ba var bar mikit
fiolmenni saman dregit af radum Justinu ok til bess ætlat at
handtaka Ambrosium ok færa hann i utlegd ok lata her sidan
byskup vigia af sinni halfu ok setia bann villubyskup i stad Amb-

35 rosius til Melansborgar ; en enn heilagi Ambrosius byskup ottadiz
ecki afla beira edr fi&lmenne. Ok nu er hann sat a domstoli i
yfirsyn bessa mala, ba gengr bar kvennaflockr mikill. Fat voru
nunnur Arriomanna, ok ein af beim fylldiz beirar diorfungar, at
hon red at honum byskupi ok brifr i klædi hans ok villdi keyra

40 hann af stolinum ok draga hann i flock beira q vennanna ok færa

32

AMBROSIUS SAGA BYS KUPS.

hann sva sidan i utlegd; ok voru J>etta allt rad Justinu. Byskup
tekr til ordz ok mællti til liennar a £essa lund, sem hann var
optliga vanr at mæla: «Nu {jo at ek se osælligr i kennimannz
tign edr guds ]?ionustu, f>a somir f>er f>o eigi edr f>inu fyrirheiti
hendr a mig at leggia edr annan kennimann. Nu hræztu guds 5
dom, at eigi beri bratt nockut {mngliga at hendi. « Frammqvæmd
veitti fullting dessum ordum, f>viat £egar var hon lostin bradasott,
sva at annan dag eptir var Hk hennar til grafar borit, ok veitti
byskup henne fyrir illvilia ok meingerd bædi fylgd ok bænir. Sia
atburdr gerdi mikinn otta ok hræzlu ollum motst&dumonnum hans, 10
sva at mangi f>ordi J)adan ifra at talma byskupsvigsluna edr adra
£a hluti, er hann villdi fremia.

5. Byskup ferr heim til stols sins eptir f>etta. En Justina
fyllizt J>a kaps ok illzku i moti honum, ok bydrmonnum til mot-
gangs vid hann sumum riki ok tign en sumum fiarhluti edr 15
dnnur fridindi, ef nockur mætti riki edr brogdum vid koma at
færa hann af stolinum i utlegd. Margir toku vid J>essi flugu ok
mattu 1)0 eingu a leid koma, {>viat guds vili stod i moti. En var
einn audrum aumari, sa het Eutimius, sia fyllizt fceirar dirfdar,
at hann lætr hus gera nær kirkiu Ambrosij, ok i husinu lætr hann ao
bua einn reidsleda ok ætlar med brogduligu tilstilli at koma
byskupi i gilldro {>essa ok hleypa yfir ofan sidan tilbunum stocki
ok aka hann sva ut or borginni til utlegdar. En sia snara fell
honum a hals sialfum, £viat vetri sidar, ok a f)eim sama degi er
hann hugdiz veida mundu byskup, f>a vard hann fyrir sannar 25
sakir a dessum sama reidskiota edr reidsleda brott rekinn ok til
utlegdar dæmdr ok dreginn : sa hann {>etta ok iatadi rettan guds
dom a sik fallinn, at hann tæki slikan a sik, sem hann hafdi
odrum ætlat. Byskup veitti honum l>a enn atvinnu fyrir umsatir
ok marga huggan fyrir margfdlld svik. Pessi atburdr f>verdi ecki 30
ædi edr akafa villumanna, f>viat |>a sendu J>eir vopnad herlid til
kirkiu Ambrosij byskups at banna dllum cristnum monnum inngongu
kirkiunnar. En almattigr gud, sa er opt er vanr fagran sigr at
gefa sinni cristni a sinum motstédumonnum, sneri hug ok hiarta
riddaranna, sva at f>eir sneruv&pnum sinum at kirkiunne en gafu 35
ollum leyfi til inn at ganga en tregliga brott at fara. Pat fylgdi
ok til auka gudligs takns i f>essu mali, at riddararnir taka tidir
at stydia med Ambrosio ok fdgrum hliodum at syngia, ok af {)essu
gudligu tilstille tekr Ambrosius s6ng at fremia ok semia vid tidir
bædi antefnur ok ymna, ok sidan af hans dæmum Gregorius pafi, 40

AMBROSIUS SAGA BYSKUPS

33

ok adrir dyrligir raenn settu ok orktu dyrliga sdngva til dyrdar
gudligri {)ionustu, ok hefir sa sidr sidan f>roaz ok er nu kominn
um alla Romveria cristni.

6. A dessum stundum vitruduz J>eir Grervasius ok Protasius
5 pindir menn Ambrosio byskupi ok segia til graftar sins, f>viat
bædi voru ddrum monnum okunnig n&fn f>eira ok leg. Byskup
Ambrosius lætr nu upp taka helga doma [>eira ok virduliga um
bua, ok fa f>ar margir siukir menn heilsu sina i upptoku J>eira.
Severus het blindr madr, sa feck syn sina, f>egar er hann snart

i o klædi f>at er breitt var yfir helga domana; margir odir menn voru
l>ar fra di6flum leystir ok gengu heilir f>adan. Af f>essum iarteinum
tekr postolig cristni at f>roaz ok eflaz, en minkaz framgongur ok
villa Arriusmanna. En Justina ok hird hennar hftfdu slik stor-
merki i skaupi, ok segir Ambrosium monnum fe hafa til gefit at

is segiaz diofulodir edr siukir ok lata, sem £eir feingi heilsu af
l>essum pindum monnum edr af Ambrosio. En gud {>oldi eigi
skaup edr spott fjeira leingi hefndalaust: einn af |>eira lidi vard
di6fulodr i ]>vi bili ok kallar, at allir skylldi sva qveliazt sem
hann qveldiz, f>eir er neita {>essa vera piningarvotta edr eigi trua

*° heilagri tru, f>eiri er Ambrosius bodar. En vid £etta kali verdr
sem hinum drepi i vatn, ok skammaz J>eir, ok J>essu takni, er f>eim
var til leidrettu veitt, J>a sneru f>eir ser til afallzdoms, sva at
l>eir toku enn oda ok drecktu i tiftrn, ok sodludu sva glæp a uhapp,
manndrapi aa otru. I f>ann tima var madr i villumanna lidi ordslægr

»5 ok malsniallr, stirdr ok torvelldr til tru at vikia. Sia madr vard
staddr i kirkiu vid t6lu byskups, ok var honum syn veitt, su er
hann sa guds eingla standa hia honum ok mæla i eyru honum
hvert ord, f>at er hann taladi fyrir folkinu; en eptir J>essa syn tekr
hann f>a tru ath stydia, er hann stod adr i moti. f*a er einn

3« fi&lkunnigr madr var pindr til sagna af s&kum n&ckurra illgerda,
{>a sagdi hann ser a hendr annat en hann var frettr, qvez meiri
qvaler tekit hafa a sik af giæzkueingli Ambrosius, J>a er Jus-
tina hafdi sendan hann a nattarf>eli til husa byskups at blota
£ar yfir honum, til {>ess at folkit hygdi f>at hans rad vera ok ræki

35 hann fyrir f>at fra stoli sinum; hann qvez ok sent hafa di&fla til
byskups at vinna honum grand ok bana, en di&flar qvomu aptr
ok sogdu sik hvergi mega nær honum koma, {>viat logi lek J>ar
allt yfir, ok sva heitr, at £eir [>ottuz f>egar brenna, er f>eir qvomu
n&ckur i nand. Annarrmadr var enn sondr af Justinu til hofuds

40 Ambrosio, sa reck inn um uott at reckiu hans sofanda med

34

AMBROSIUS SAGA BYSKUPS.

brugdnu sverdi, ok J>a er hann reiddi sverdit til hdgs, f>a stirdnadi
hondin ok matti eigi ofan vikiaz. Pa vard hann fundinn at bessu
svikrædi, ok er hann iatadi sik sendan af Justinu ok svik ser a
hendr, J>a myktiz hond hans ok vard heil.

7. En ba er Justina sa sik sigrada i 6llum hlutumaf Ambrosio, 5
f>a snyr hon medferd sinni ok bydr honum f>a heim til veizlu, ok
um qvelldit var honum virdulig reckia buen i lokhvilu nockurri.
Ok er hann hafdi til svefns lagiz, fm kemr Justina ok legz i reckiu
undir fdt h'ia honum i nattserk einum ok hefir vid hann blidlæti
ok bydleic, en hon sagdi sva sidan ord hans: «lat mik sofa, en »°
fm varaz f>at er liggr i milli ockar.c En hon hyggr at ok ser
hdggorm hrdckvaz upp i milli ^eira«. Nu verdr hon rædd ok
sprettr upp or reckiunni* sem skiotaz. En sia tiltekia hennar
hefir meir til f>ess verit, at hon villdi gera hann saknæman ok
[færa hann sva i utlegd3 helldr en fyrir girndar sakir til munudar- 15
lins. A [annarri stundu bar sva at, at4 Justina ok hird hennar
satu under bordum, en5 matr allr a bordunum vard at drekum ok
hoggormum ok p&ddum, en dryckr at blodi. Allir undruduz ok
ottaz mi&g. Menn eru f>a sendir til hallar byskups at fretta hann,
[hvi f>essi kyn sæti6. Byskup svaradi: «Segit er sva Arrius *o
monnum, at ollum beim, er eigi hafa postoliga tru ok almenneliga,

at l>eim verdr 6ll fæzla ohrein, sva sem beir eti orma, dreka edr
pdddur, eptir f>vi sem segir Paulus postoli : Allir hlutir eru hreinum
hreinir, en sorgum7 ok trulausum er allt s&rugt*. Nu er slikt
ok synt i dessum undrum.« Margir sneruz til rettrar truar af *s
|>essum atburd9. En af slikum hlutum, [sem nu ero sagaer1 °,
hofz Ambrosius eigi upp til metnadar, helldr lægdi hann sik"
meir fyrir gudi, sem hann var meir upphafinn fyrir monnum, ok
broadiz hann hvem dag bædi i ast ok tru fyrir gudi ok monnum.

8. Menn voru .ij. vinir [ok hdfudverdir1* Gracianus'3 keisara 30
ok fast teknir i villunni. Einn dag er byskup taldi [fyrir folki'4,

fa beir honum vanda spurning um burd Crisz ok holdgan, sva at
hann |»ottiz eigi {>egar i stad leysa mega; bydr hann beim annan
dag til kirkiu at '5 heyra orlausn sina, ok f>eir hetu at koma. Nu
kemr dagr annarr, ok er nu byskup til kirkiu kominn ok mikit 35

1 Med dette Ord begynder Fragm. 238 folio. 2 hvilunni Fr. 3 [koma
honum sva til utlægoar Fr. 4 [oSrum tima bar sva til, J>a er Fr. 5 at
Fr. 6 [hveriu betta undr gegndi Fr. 7 saurgom Fr. 8ohreint Fr. 9
atbur&om Fr. 10 [tilf. Fr. 11 bvi til/. Fr. i2[mgl Fr. 13 Graciani
Fr. 14 [tilf. Fr. 15 coma oc tilf. Fr. 40

AMBROSIUS SAGA BYSKUP S. 55

fi6lmenni at heyra beira vidrædu1. En bessir aumu menn gefa
eigi gaum heitordi sinu edr gudi edr byskupi edr folkinu, er beira
beid i kirkiunne, minnaz ok eigi or&a2 drottins sva mælanda:
Hverr sem styggir einn af [enum minnztum3 minum, ba byriar at
5 ausnuligr qvemsteinn bindiz vid hals honum ok dreckiz hann i
siofar diup. I?essir .ii. stiga upp i reidsleda einn ok aka a brott or
borginni eyrinda sinna at bidanda byskupi [oc folkino4 i kirkiunne.
[t'eira farar vard allt senn endir oks ogurligr atburdr. [Nu er minzt
er von, sl6ngir peim badum6 or reidsledanum b6rmuliga, ok koma
10 badir daudir a i6rd. Byskup i Odrum stad vissi eigi, hvat um ba
var titt, ok er honum potti eigi leingr bida mega, pa talar hann
fyrir monnum7 um petta mal ok [losar fylliliga ok fagrliga peira
mal8.

8 . A dessum stundum ris upp hofbingi einn, er Maximus het,

15 'hann var kominn fra Maximiano enum versta keisara9, hann var

• fyrir herlidi miklu ok ferr af Koma til Bretlandz, ok lætr hann ser

par gefa keisara nafn, ok ferr hann sidan ok leggr undir sik

Saxland. I'at fregnar10 Gracianus keisari ok sendir a mot honum

.ii. konunga med mikit fiolmenni, annan Gnavim" Huna konung,

20 en [annarr heitir Melga Picta konungr"; peir koma til Kolne ok

setiaz um borgina. I pvi bili kemr pangat Ursula dottir Dionoti

konungs med .xi. fmsundir meyia, en fyrir pvi at bær villdu eigi

sampyckiaz vid pa hermennina til saurlifis, f>a [letu beir hdggva

pær allar'3, ok letu bær lif sitt fyrir guds nafni. Maximus for

25 annars stadar ok lagdi undir sik piod ba, er Gothi eru kalladir,

ok kugadi hann ba til pess, at peir skylldi risa i mot [ok drepa

Valens keisara fodur GracianiH. f'eir gerdu ok sva, draga lid at

keisaranum ok [gefa honum agirni sina at s6k ok geta hann

sigrat*5 ok handtekinn ok brenna hann qvikan'6 i halmelldi; for

30 hann herfiliga af heime'7, bviat hann var vafdr i villu. En at

honum drepnum gera Gothi hver skripi18 bædi i brennum ok

ranum. f*essa tibinda verdr varr Gracianus, velr hann nu h6ff>-

ingia i stad Valens '9 ok gefr beim20 keisara nafn, en sa het

i viSrattu Fr. 2 saal. Fr. ; ordada Cd. 3 [saal. Fr. ; mintzta Cd.

35 4 [til/. Fr. s [I I>eira fer3 varS Fr. 6 [fvi at l>a sem minutz varfte,

slongvir Jieim baSom senn Fr. 7 folkino Fr. 8 [glosar fullega oc fagrliga
allt beira vandmæli Fr. 9 konungi Fr. 10 spyrr Fr. 11 Gnarvm Fr.
12 [annan Melca Picta konung Fr. 13 [voro bær allar ha-gnar Fr.
14 [Valenti fa'5orbro5or Graciani oc drepa hann Fr. 15 [fa sigrat
hann Fr. 16 kvikvan Fr. 17 sem maclict var tilf. Fr. 18 endimi Fr.

46 19 Valentis Fr. 20 honom Fr.

-5 AMBAOSIUS SAJSA BtSKUPS,

Theodosius magnus, ok felr honum a hendi austrlond 611 til gæzlu.
Theodosius hefnir sidan draps keisarans ok a marga bardaga vid
pessar biodir Gothos, Hunos, Alanos1, Sarmatas, ok sigrar bær
allar. Hann lætr gera borg mikla [i nandir aa beiri* er Danubius
heitir, su er mest a i bessum bridiungi heimsins, er Eyropa heitir; 5
sextigir storaa falla i hana, en hon kemr i .vii. stddum til siofar;
sia borg beitir af hans nafni Theodosia.

9. Pa er Gracianus keisari var staddr i Lugdunaborg a Vall-
andi, [f>a befir3 drottningin kona hans farit i adrar sveitir a kynnis4
leit at finna frændr sina, en ba er hennar var aptrS von, ba gerdu 10
borgarmenn konunginn varan vid, at drottningin var komin6 til
borgarinnar med sinu foruneyti. Keisarinn geck i mot drott-
ningunni fi&lmennr ok bo [betr vidbuenn ba kossum en vopnum7.
V6gnum var bar ekit tidlldudum. Keisarenn hverfr at vagni
beim, er virduligast var tialldadr, ok lypti tialldinu ok villdi hverfa8 15
til drottningar, ba spretta menn or vagninum ok verpa af ser .
[qvennf&tum, en undir voru bryniur ok brugdin sverd9. Par var
Maximus kominn ok hans menn, ok bera beir begår iarn'o a Gra-
cianum keisara ok drepa hann. Jarlinn Androgacius var i bessum
vælum ok svikum med Maximo. En Maximus setr ba dndugi %o
[rikis sins11 i Treveris borg. Nu geriz slikt ba um hann, sem
segir i Marteins sdgu byskups. Hdfjbingi ok umbodsmadr Graciani
konungs het Macedonius. Einhveriu sinni ba er hann skylldi dæma
sakir manna, en Ambrosius byskup ferr til binghussins ok villdi
t§ia'* mali einshvers mannz, en hann verdr van- vid Macedonius 15
ok vissi eyrindi hans, lætr byrgia binghusit ok [villdi eingi tillog
hans. Byskup 1 3 kemr at hurdu ok komz eigi inn, [hann tekr'4
sva til ordz : «Nockuru sinni muntu til kirkiu koma sva, at
upplokin hennar dyrr muntu eigi hitta. « Pat kom nu1 s framm, er
Gracianus var drepinn. Macedonius komz undan fyst ok villdi 30
a kirkiugrid, kirkian var opin, en hann fann eigi dyrnar; vardl6
hann bar tekinn ok drepinn. Eptir drap Gracianus »7 sendir Amb-
rosius tys var bref Maximo til at na liki hans til graftrar'8; fund
beira bar saman byskups ok Maximus, ok bodar byskup honum til

1 Ulf. Fr. 2 [vib a J>a Fr. 3 [haf&i Fr. + mgl. Fr. s heim Fr. 35
6 tilf. Fr. 7 [vapnlauss Fr. 8 minnaz Fr. 9 [tioldom oc kvenna
bnnengi, en voro undir i bryniom oc me& brug&nora vapnom Fr. 10
vapnFr. 11 [sittFr. iz hlifa Fr. 13 [vill eigi tilla/go hans. En er
byskup Fr. 14 [tekr hann Fr. 15 pa Fr. 16 var Fr. 17 Graciani
Fr. ti graftar Fr. 4°

AMBROSIUS SAGA BTSKUPS.

37

kirkiu ok qvez f>ar hafa meira valid til allra stormæla en annars
stadar. Maximus svarar: «Ecki fer ek |>angat, mældu her slikt
er [f>u villt1. Ma ek ok her bannsetia* |>ik, ef fm vill eigi sætt
gera ne skript taka« segir byskup. «"Wil ek vist skript taka,«
5 segir Maximus. Byskup segir: <Syndu i {>vi fyst ba idron f>ina,
at bu legg nidr keisara nafn ok ber eigi koronu, ok haf hertuga
nafn sem fyrr edr iarls.« «l)etta ma ek eigi gera, qvad Max-
imus, i moti tign minni. « Byskup segir : «Ef bu matt |>etta
nu eigi gera lostegr, f>a skalltu |>at sama [skams bragdz3 gera

i o naudigr, ok bat riki et sama, er \>u hefir med rdngu tekit, skalltu
ba med svivirbingu ok qvol lata. Nu ef Jm vill sattr verda vid
gud, ba taktu idron ok gack undir skriptina, edr ella bannfæri ek
J)ik nu begar, fyrir bvi at bu er^ drottinsviki ok hefir drepit binn
herra saklausan, \>at er mest bVI1gir Htt mal.« Maximus villdi

is eigi ganga undir bessa skript fyrir metnadi sinum, en byskup gerir
hann fraskila postoligri cristni ok dllu samneyti cristinna manna.
En sva er sagt, at Maximus berr eigi badan fra coronu ok tynir
bædi [likamligri heilsu ok andligm, ok ferr b° sidan sudr ura
fiall ok a bardaga vid Valentinianum enn yngra, er ba var keisari

^o vordinn eptir Grracianum brodur sinn, ok sigraz a honum, eptir
bvi sem Martinus byskup hafdi honum fyrir sagt. Sidan steyckr
undan Valentinianus med modur sinni ok lidi, en Maximus vikingr
leggr undir sik Bomam ok allt Italialand. En eigi dllum vetri
sidar ba drogu beir Theodosius ok Valentinianus mikit lid saman

15 ok fora at Maximo. En er Maximus ser5 ofrid at ser fara, ba
rædir hann sva vid sina menn: »fca veitit er6 mer retta fylgd,
ef er6 beriz sva fyrir mer sem fyrir hertuga helldr en keisara. « Nu
fyllduz bar ba ord Ambrosius, at hann mundi naudigr ok svivirdliga
verda nidr at leggia keisara nafnit, er hann villdi eigi lostegr.

3° i o. Nu7 tekz bardagi med bei™ yid Dorg ^a er Aqvilegia

heitir. I beim bardaga fellr Maximus ok Victor son hans fyrir
Theodosio konungi* ok mestr hluti lids beira- A [ndckurri tid9
lætr Probus agætr madr fylgia sveini sinum, er Notarius het,
diofulodum a fund Ambrosii. En er beir voru komnir midbreytis10,
ba flydi ohreinn an di fra sveininum ok vard hann heill. Nu kemr
hann" til byskups ok er med honum n&ckura hrid, ok er vel
heill, en or hann ferr aptr ok kemr i bann stad, sem hann hafdi

i [ber likar Fr. % bannfæra Fr. 3 [bratt Fr. 4 [licams heil3U oc
andar Fr. s frsttir Fr. 6 ber Fr. 7 Eptir betta Fr. 8 keisara
Fr. 9 [pessum sama tima Fr. 10 mi&leiMs Fr. 11 Notarius Fr.

^g AMBPOSIUS SAGA B Y S K U P S.

heilsu tekit, ba vard hann di&fulodr sem fyrr; en ba var fiandinn
særdr af særingarmonnum, hvi hann hefdi fra honumi skiliz, er
hann for til Melansborgar edr medan hann var bar, en hyrfi* aptr
til hans, er hann for a brott badan. Fiandinn qvez eigi borat
hafa at finna Ambrosium, en lez bar bedit hafa, unz hann færi 5
aptr, qvez ba taka ker sitt, bat er hann hafdi tynt.

1 1 . Eptir fall Maximus var Theodosius staddr i Melansborg,
en Ambrosius byskup i austrlondum i Aqvilegia. Pa, vard sa
atburdr i kastala einum, at cristnir menn hofdu upp brent tida-
gerdarhus Gybinga ok lund einn Valentinianorum, er blotadr var. 10
Villumenn fressir, er Valentiniani eru kalladir, gdfgudu .xxx. goda,
en af bessu verki vard missætti beira i milli. Jarl sa, er bar var
yfir settr, sendir bref Theodosio konungi [um betta mal 3, [at hann
sendi bau ord i moti ok bumi dom*, at byskup skylldi upp lata
gera husit5 Gybinga, sa er bar var yfir, en iarlinn skylldi hefna *5
munkunum. En er Ambrosius fra6 dom keisarans, ba sendir hann
honum bref ok bad hann aptr taka dom sinn, qvad hann rangliga
dæmt hafa : «Nu ef {m vill eigi lydni veita [edr minum^ordum
hlyda7, ba mun ek min ord eigi til hialpar ber leggia vid gud,
bviat eigi vill gud mina bæn biggia [fyrir ber*, ef bu vill bik eigi 20
mykia9 eptir mer [um benna lvt3, ok bessu mali skal ek sva
fast fylgia, at her skal ek lifit a leggia [helldr en gera J>ik
upp ok sva mik i bdgn minni">. « Nockuru sidar finnaz {)eir
byskup ok konungr i Melansborg, ok einn hatidardag i kirkiu
taladi byskup ok veik mali sinu til keisarans, ok let sem gud 25
sialfr" mællti til hans a bessa lund: «Ek hefir {>i^ gervan af
lagum enn hæsta keisara, hefir ék ber upp gefit herlid12 ovinar bins
ok allan vidbunad ok fiarhlut hans, hefir ek ok sialfan hann selldan
a J)itt valid ok undir |nn vopn, hefir ek ber ok erfingia gefit at sitia
yfir hasæti rikis {>ins. Sigr hefir ek {>er ok gefinn torvelldalaust, 3°
en bar a mot veitir bu uppgang ok traust ovinum minum. « En
er byskup lauk t&lunni ok geck ofan af tdlustadinumi3, f>a hvarfH
konungr at honom ok mællti: «Miog [hefir bu 'S talat i moti oss
i dag, byskup.« Byskup sagdi: «Eigi i moti ber helldr med ber.«
«Ek ætla sva vera ok, sagdi keisarinn, at ek hafil6 of hart dæmt. 35

I sveininoin Fr. 1 hvarf nu JFV. 3 [tilf. Fr. 4 [en hann sendir bann
orskurS i moti Fr. $ |>inghusit Fr. 6 spyrr Fr. 7 [mer um benna
lvt, sag&i hann Fr. i [i hina hyrft Fr. 9 vikia Fr. 10 [mgl. Fr.

II tilf. Fr. 12 herbuSir Fr. 13 t6lostallinom Fr. 14 veik Fr. 15
[hafit ber Fr. 16 hafa Fr. 4°

AMBROSIUS SAGA BYSKUPS.

39

[£*a l6gdo til iarlar keisarans, en* byskup svaradi beim : «Vid keis-
arann a ek betta mal en eigi vid ydr, f)viat annars hattar er mer
vid hann geranda en vid ydr. « Byskup qvez ok eigi fyrr messuna
syngia mundu en [betta mal væri honum upp iatad2, «ok legdu nu
5 a valid mitt, « sagdi byskup til konungs. Hann svaradi ba : «Lat
vera nu sem bu vill. « Tysvar vard hann at iata hans3 umdæmi.
Sidan gengr byskup 6ruggr ok gladr til allteris ok syngr messu, ok
eru4 allir fegnir beira sætt.

12. Litlu sidar [berst at sa lutr 5, er mikillar rygdar fær

io byskupi. Borg heitir Thessalonia, en lydr bessarrar borgar vard
fyrir sokum ok keisara reidi, en byskup bad briui liknar, ok
keisarinn het beim fridi. En stundu sidar geriz sva me&6 fyrir-
t6lum iarla hans at ovitanda byskupi, at hann7 sendir lid til
borgarinnar, ok koma bar a uvart um morguninn snemma ok rada

i s begår aa hendr borgarmonnum ok drepa ba allt framan8 til dagmala.
Mestr hluti borgarlids9 var nidr drepinn, en byskupi fær betta
mikils, er hann fregn. Konungr var ok ba staddr i Melansborg.
Na apnaz ok ringir til aptansongs, ba geingr konungr til kirkiu
med fylgd sina ok foruneyti, en byskup stendr fyrir i kirkiudyrum

ao skryddr 6llum skruda ok bagal i hendi, ok diakni° Var ok skryddr
til hægri handar honum, ok hafdi i hendi krismaker ok kalek
toman. Sidan beidir byskup liods, ok eptir bat tekr hann til måls :
«t)ik qved ek at bessu, keisari, bu hefir rasat i mikinn glæp, bu
hefir framit manndrap ok morgu saklausu blodi ut hellt fyrir hendr

15 riddara binna- Nu fyrir bessa s6k fyrirbyd ek ber kirkiugongu,
ok med bvi byd ek ber skript at fasta .xl. natta ok daga vid
vatn ok braud, skalltu bessa stund hafa harklædi næst ber ok
hvila a berri i6rdu ok sitia a golfi. En ef b« vill betta eigi, ba
mun ek nu begår skilia bik fra cristnum domi ok allri beiri lausn

3° ok miskunn, er geraz ma af holldi ok blodi drottins vors Jesu
Cristz, bat er helgaz ylir bessum kalek. ok af smurning heilags
crisma, ok fra 6llu bvi, er manni ma til hialpar verda ok eilifrar

^selu.« Keisarinn sagdi: «Framdi David konungr bædi manndrap
ok hordom, ok hefir honum bo lytt. < Byskup sagdi: «Ef bu vill
5 fylgia honum David i afgerdinni, fylgdu ok honum i yfirbotinni. «

i [saal. Fr. ; sva toku .ii. iarlamir orduui i. Cd. z [honum véeri

rettendi iatvb i besso mali Fr. 3 byskups Fr. 4 uifto Fr. 5 [berr at

bann lvt Fr. 6 saal. Fr.\ at Cd. 7 keisarinn Fr. 8 fram Fr. 9

borgarly&s Fr. 10 hans Ulf. Fr., som ender med dette Ord.

aq AMBROSIUS SAGA BYSRUFS.

En er konungr heyrdi pessi en sannligu svdr, pa iatir hann sik
undir skriptina.

13. Nu geingr konungr i kofa einn undir fdstu ok skript.
Nu dregr honum fastan bratt ok stridleikr skriptanna, mest fyrir
pvi at hann var adr sællifi vanr, ok {>ikir eigi vist, hvort hann s
fær annat skriptinni edr eigi. Byskup vitiar hans, ok adrir gofgir
menn, ok qvadu hann skripthardan vera ok med litilli stillingu
ok eigi at sinu sampycki. Konungr sagdi: «Hans bod skal ek
halida po, pviat hann er dllum ydr merkiligri ok einn hardari ok
helgari, ok po at mer se pungbær, pa skal ek po eigi pvi bregda, er IO
hann baud. Hofpingi ok gelldingr1 .j. keisarans ris upp ok mælir:
«Ofsamadr mikill er byskup sia, er hann vill fyrrr sia, hvat konungr
ma bera ; nu mim ek fara ok skelfa hann til, at hann aptri ummælum
sinum, ok get ek, at eigi se mikit fyrir pvi. « «Fardu, sagdi konungr,
ok get ek per po at 6dru reynaz, en pu ætlar til. « Hann ferr til ' 5
kirkiu ok lætr byskup kalla utar or kor, ok ganga peir a einmæli.
Hdfpinginn mælir a hendr honum um skriptabod vid konung, qvad
hann rangliga dæmt hafa hans mal, «ok hefvir pu lagit a hann sva
pungt, at hann ma eigi bera, ok hæfir per annars hattar vid
keisara at gera en vid einnhvern annan. « Nu leitar hann marga *°
vega2 vid byskup, en par stendr po i sama stad. Pa tekr hann
at reidaz hdfpinginn ok heitaz vid byskup, at honum skylldi eigi
lyda, nema hann vikiz eptir ok vægdi honum. Byskup svaradi pa :
«Pu fær mer ecki meira gert en gelldingr einn, en ek skal pat standaz
sem byskup.« Hftfpingianum vard ecki a munni ok geck a brott 25
ok for a fund konungs ok sagdi honum, hversu farit hafdi. Kon-
ungr svaradi: «Gat ek eigi allfiarri, at sia mundi per betri ufarin.
Nu mun ek fara sialfr a fund hans, ok get ek, at hann vikiz meir
eptir bæn minni en heitan pinni. « Nu ferr konungr sialfr a fund
byskups, ok er byskup sier konung at kirkiu ganga, ok pa er byskup "°
v\r ut genginn, pa fellr konungr pegar til fota honum ok sagdi
sva: «Eigi er pat eyrindi mitt til kirkiunnar at ætla i kirkiuna.
helldr at bidia pik vægdar ok liknar a skriptinni, pviat ek uggir,
at ek mega eigi bera svabuit. « «Ja, ia, sagdi byskup, ek skal
likna per ok leggia annat til med per, ef pu matt eigi petta bera ; 3 s
pa er fyrir pik koma vandamal edr storlutir peir fiarlægir or 6drum
londum, pa hleyptu eigi skiotuin domi aa, helldr skalltu lida lata
pria tigi daga fcadan fra, er pu spyrr, adr pu dæmir, pviat pa

1 belldingr Cd. » mega Cd.

AMRROSIUS SAGA BYSKUP S.

mattu gldgligar vita et sanna af vitnisburd fleiri manna, ok vil
ek, at fm gerir betta mal l6gtekit ok skrasett, sva at f>etta halldi
hverr konungr eptir annan; en ek mun skriptina af ber taka ena
mestu. « Konungr qvaz betta giarna vilia. Nu er betta l&gfest, at
S hann er frelstr. Nu er lidnir oru .xl. daga ok kemr ioladagr, J>a
leidir byskup konung i kirkiu; en eptir guzspiall gengr konungr i
songhus innar ok stendr bar, en byskup sier ok snyr at J>angat ok
tekr i 6x1 honum ok segir sva: «Wvigdr madr ertu en eigi klerkr,
bvi attu ok at standa i milli olærdra manna.« «Til bess geck ek

10 bigat, sagdi konungr, at ek væri f>a buenn ok nær staddr, er
bionustugiof ferr framm. « Byskup mællti: «Gracktu til rums f>ins
ok bid {>ar, ok mun ber gefaz ba rum innar at ganga, er bar
kemr.« Sva gerir konungr enn, som hann beidir. I beiri messu
er konungr hunsladr ok leystr fra allri secktinni sinna glæpa.

15 Fra f>essu upp tekr Ambrosius konung at virda ok vagsam a i dllu
umframm um adra menn ; konungr leggr ok alla stund a, er hann
ma, at snua Valentiniano fra Arrius villu til rettrar truar, f>eim
er hann hafdi aptr i rikit.

14. A f>eim d6gum er Theodosius var staddr i Miklagardi
»o en Valentinianus i Vallandi, ba eru Valentiniano bref send af Roma

undir nafhi aulldunga (fra) Simaco greifa, ok sendi ord til sigrstallz
n&ckurs ok bess heidins doms, er bar fylgdi, ok bedinn konungr
leyfis at beiri forneskiu, sem fyrrmeir hafdi verit i Roma. En
er byskup vard varr pessar ordsendingar, ba bad hann konunginn

»S til sin senda brefin, ok qvaz hann svara vilia brefunum af sinni
halfu. I moti brofonum ritar hann bok vitiiiga ok sendir til Romam
ok med sva mikilli s'nilli, at enn mikli mælandi Simacus J>ordi
eigi ordi i moti at mæla. Litlu sidar geraz f>au tibindi, at i borg
beiri a Vallandi, er Nimuensis heitir, finnz Valentinianus konungr

3° af sinum monnum liflatinn ok heingdr, en bessi svik voru eignut
af sumum monnum iarli einum, er Arbogastes het, en konungr
var eigi skirdr helldr primsignadr at eins undir rettri tru. Eptir
liflat konungs, koma systr hans ryggvar af miklum harmi a fund
Ambrosius ok segia honum tibindin, en hann huggar J)ær a marga

35 vega i sinum ordum, ok er eitt at minnum haft af ordum hans,
at hann sagdi sva: "Annathvort skulum vid badir edr hvorgi
ockar himinriki hafa. < Ok ma af slikum ordum marka, hversu
mikit traust hann bottiz undir gudi eiga.

15. Rikit tekr eptir Valentinianum Eug^nius. En bradliga
4« eptir betta ba beidiz enn ens sama, sem fyrr var af Valentiniano

4*

AMBROSIUS SAGA BYSKUPS.

konungi i ordsendigu Simacus, ok beida nu £ess Flavianus greifi
ok Arbogastes iarl Eugenium konung. En hann gefr nu upp ok
sva gud ok tru sina. Petta fregn Ambrosius ok verdr vid reidr,
ok er hann fra, at konungr for til Melansborgar, J>a ferr hann fyst
til f>eirar borgar, er Bononiensis heitir, f>adan til Favencio borgar 5
ok sva ut i Thusciam, ok fordadiz fund ok samneyti ens gudrækia
Eugenij meir en meingerdir hans. Nu sendir byskup bref til
hans, ok mun her fatt sagt af l>vi mdrgu, er i brefunum stod.
Petta var f>ar mællt: «Po at keisaradomr se mikil tign, {>a er £0
gud merri ok ædri ; hann ser hi&rtu allra manna, litr hann ok 16
hugrenningar manna, ok alla hluti veit hann fyrr en verdi, ok sva
hvat hverium gengr til hverskis. Er fiolit eigi, at er sed blecktir,
en er vilit f>o bleckia gud. Nu ef fm ert rangs bedinn bædi vid
gud ok menn, nu er mer eigi lofat annat ok eigi byriar mer annat
en at rada mer sialfum heillt, ef ek ma eigi J>er.« Nockveriu 15
sidar ferr byskup aptr til Melansborgar, en £a er Eugenius brott
farinn moti Theodosio til bardaga, en byskup bidr medan i Mel-
ansborg tilqvomu ens rettcristna keisara Theodosij, ok var ohryggr
i, at gud mundi eigi lata vonda menn ganga yfir sina menn. En
adr Eugenius ok hans lid færi or borginni, f>a hdfdu f>eir Årbog- 20
astes iarl ok Flavianus greifi heit (strengt) {>ess, ef f>eir kæmi
aptr med sigri, at f>eir mundi gera1 stall i kirkiu Ambrosij ok
hafa hana fyrir hrossahus en drepa klerka hans, en sia var sok
til f>essa, at fieir villdu eigi f>iggia ofron konungs ok eigi tidir
syngia, sva at hann væri vid. *5

16. Nu faraz {>eir i moti konungarnir, ok hafdi Theodosius
miklu minna lid, J>viat hans traust var eigi undir sverdi edr
skilldi ne mannfi&lda helldr undir gudi ok helgum monnum. En
f>a er hann kom i nand fiollum beim, er Alphes heita, f>a verdr
hann f>ar varr vid niosnir Eugenij, f>viat fjeir leynduz f>ar i fyrir- 30
satum. Nott ena næstu eptir vakir konungr Theodosius ok er a
bænum ok bidr gud ser sigrs ok tenadar ok helga menn arnad-
arordz ok fulltings. Af bænenni sofnar hann ok i svefninum
vitraz honom .ii. dyrligir menn ok segia honum sva: «Vid erum
postolar drottins Johannes ok Philippus sendir til f)in af gudi ok 35
l>at J>er at segia, at Ambrosius byskup bidr fyrir J>er bædi nætr ok
daga til guds, at hann gefi f>er sigr. Nu veitir gud f>at hans
bænum, at vid komum til fnn ok munum vid ganga i bardaga

1 hrossahus tilf. Cd.

AMBROSIUS SAGA BYSKUPS. .„

43

med f>er i gegn ovinum frinum, ok |>ottu siair ockr eigi i orrostunni,
J>a skalltu £vi ifanlaust trua, at vid skulum f>ar vera ok £er fullting
veita.; Eptir {>etta vaknar konungr ok {mckar gudi huggan J>essa
ok vitron, er honum var veitt. Enn næsta dag eptir firmaz J>eir
5 Theodosius ok Eugenius, ok tekz ak&f orrosta med f>eim J>egar ok
sva hdrd hrid, at Grickir opodu a hæl. Nu sier Theodosius sina
menn hlida, £a geingr hann fra ok a hamar einn ok fellr a kne
til bænar ok segir sva: «Minnztu min, drottinn, syndugs mannz,
ok se at ek beriumz fyrir retta sok. « f*etta ser ok heyrir iarl

i o hans einn, hofjungi hersins ok enn mesti kappi, treystiz nu guds
fulltingi ok bæn konungs, eggiar nu sidan a adra iarla ok hertuga
til framgongu. Bisa -f>a vid allir i annat sinn ok sva oruggir i
hug, at annathvort skulu f>a allir falla edr fa sigr ella. £>a tekz
en hardazta orrosta i odru sinni bedi af h&ggum ok skotum,

i S ok £a lystr a oda vedri i moti f>eim Eugenio , sva at {>eir
Arbogastes enn mesti kappi ok Flavianus ok annat lid l>eira mattu
eigi i gegn vega. Einn mikill hoff>ingi ok hetia i lidi Theodosij,
er het Bavarius, ryfr fyst fylking f>eira Eugenius med akafa vedr-
sins ; ok f>o at f>eir skyti i moti spiotum edr steinum, l>a bar vedrit

20 l>at allt aptr a {>a, ok gerdi £eim J>at mikinn mannskada, en i
odru lagi vopnagangr sinna ovina. Nu megu l>eir eigi vid halldaz
ok snua undan, {>viat vedrit veitti 6drum agang ok bana en odrum
framgang ok frama. Nu ser Eugenius sik sigradan ok snarar a
fund Theodosio ok fellr til fota honum ok bidr ser liknar ok lifs ;

25 en vinir Theodosij vissu hann vera liknsaman en trudu illa Eu-
genio, £a bidu J>eir eigi svara konungs ok hiuggu hann £egar fyrir
fotum honum. Nu slitr bardagann, ok sendii- Theodosius konungr
bref Ambrosio, segir honum ti{>indin ok {>ackar gudi ok honum
sigrinn. Byskup lætr ser ecki annat iafnskyllt en frida fyrir

30 f>eim, er undan hdfdu komiz or bardaganum, ok sendir diakn sinn
med brefum med J>essum eyrindum a fund konungs. Nockuru sidar
ferr hann sialfr til Aqvilegia borgar, ok finnr hann J>ar konung,
ok ens sama eyrindis enn fyrir monnum at frida, en J>at geingr
honum aud velliga vid konung. Konungr fellr f>egar til fota honum,

35 er f>eir funduz, ok qvad hans bænir ok verdleik ser sigr hafa veitt.
Fam stundum sidar tekr konungr sott ok andaz, en byskup lifdi
.iii. vetr sidan. Frafall hans harmar byskup miog ; um hann gerir
hann langan pistil edr sendibref. I fcehn pisli grætr byskup
miog ok lofar konung umframm um alla adra keisara, qvedr

40 eingan fædaz munu i verolldina {>vilikan keisara sem hann var,

.. AMBROSIUS SAOA BYSKUPS.

Her em iarteinir ens helga Ambrossij byskups.

17. Enn vard sa atburdr i Florentisborg i husi gofugs
mannz eins, at sonr hans het Pansopius ok var a unga alldri
diftfulodr, en af optligri bæn byskups vard hann græddr ok heill.
Stundu sidar tekr hann sott ok andaz, en modir sveinsins kann 5
illa dauda hans, hon hittir prest einn byskups ok rædir vid hann,
hversu at hon skylldi med fara, qvez bidia mundu byskup, at
hann gæfi lif syni hennar. Prestr leggr bat rad til, at hon skylldi
leggia lik sveinsins i reckiu byskups, medan hann væri geinginn
til natts&ngs, ok vita hvat hann tæki ba til, er hann kæmi aptr. 10
Sva gerir hon, sem hann gaf rad til. Byskup kemr til reckiunnar
ok ser lik sveinsins, bidr hann bæn sinni blidliga yfvir sveininum
ok tekr a honum ok knyr hann sva sem til voknunar, ok segir
betta prysvar: «Bis upp fm.« En vid betta akall hans sez
sveinninn upp heill ok lifandi, sva sem hann vaknadi or svefhi. 15
I peiri borg enni s6mu lætr byskup kirkiu gera yfir helga doma
beira Vitalis ok Agricole guds piningarvotta ; beir hofdu iardadir
verit i millum Grypinga i Bononiensis borg, ok vissu ftngir groft
peira, adr peir vitrudu* byskupi, hvar peir lagu. Nu voru f>eir
padan færdir ok undir allteri pessar kirkiu nidr lagdir med morg- -o
um iarteinum ok allra manna fagnadi.

18. f>at hafdi enn verit, er iarlinn Arbogastes hafdi bariz
vid sina piod Frankismenn ok hafdi marga drepit en suma a
flotta rekit, f>a var hann spurdr aa veizlu einni, hvort hann kynni
n6ckut Ambrosium byskup. En (hann) qvezt vist kunna hann ok vera :s
vinr hans ok qvezt opt at hans borde verit hafa. «Eigi er f>a
undarligt, « segia f>eir er spurdu2, «pottu sigriztb i ardogum, er bu ert

i pess mannz vinattu, bar er solinni sagdi sva : stattu ok stod hon
pa.« En petta er fyrir bvi sagt, at af {>essu ma marka, hverrar
frægdar hann var i dnnur lond. Enn lætr Ambrosius upp taka -ro
or iordu helgan dom Nazarrie martiris ok færa til postola kirkiu
i Romam. Pa er sia enn helgi madr var upp tekinn, ba var blod
hans i grofenni sem nyblætt væri, ok h&fud hans, pat er guds
ovinir hofdu af honum h&ggvit, var sva heillt med holldi ok hari
ok skeggi fundit, sem bat væri nybvegit edr nylagit i molld, ok 15
sannadiz par ok syndiz drottinligt fjairheit, at eigi eitt har mundi
fyrirfarazt af h6fdi peira. Wid uppt6ku b^ssa pindz mannz vard
dyrligri hilmr en 3 gros edr iurtir mætti slikan gera. En er sia

1 vitmdnz Cd. » svor. Cd. 3 ne Cd.

AMBROSIUS SAGA BYSKUPS. *~

heilagr dornr var færdr til postola kirkiu beirar, er fyrrmeir var
yfir beira helgum domum reist, ok ba er byskup taladi bar fy rir
monnum, ba tekr ohreinn andi at kalla fyrir einn odan mann ok
qvez sik qvaldan vera af Ambrosio. Byskup sneri til hans ok
5 sagdi: «Pegi bu didfull, bviat eigi qvelr bik Ambrosius byskup
helldr craptr bessa enna helgu manna ok 6fund bin, bviat nu sier
bu mennena bangat upp ganga, sem bu vart fra rekinn.« En ad
sva mællto bagnar enn odi ok fellr nidr i omatt ok skildiz sva
vid vanheilsu sina.

10 19. Eptir frafall Theodosij ens goda konungs taka rikit eptir

hann Archadius ok Honorius synir hans. En er Honorius er
staddr i Melansborg ok hann bingar bar vid folkit, ok hafdi hann
haft dyr morg utan af londum til skemtanar monnum, ba var sendr
riddara flockr af Stilico iarli ok af radum Eusebius greifa at taka

1 s mann n&ckurn, er Crisconius het. En hann komz a kirkiugrid, en
beir rada i kirkiuna eptir honum ok taka hann iafnt fra allterino
or hondom byskupi ok klerkum hans, bviat beir voru fair fyrir.
Fara beir i brott med gleymingi miklum, en byskup eptir med
hdrmungu legz nidr fyrir allteri til bænar. Riddararnir komu aptr

zo til motstefnunnar ok hælduz mi6g. En i bvi bili eru dyrin laus
latin til leiks ok skemtanar monnum, bau er leopardi heita, bau
eru lik o6rgum dy rum, en begår er bau verda-laus, ba gera bau
fdr at beim monnum, er kirkiuna hofdu hneista, ok drepa ba undir
sik ok leku bungliga flesta edr meiddu, ok mundi af daudum

=5 ganga sumum, ef eigi nyti mannfiolda vid. En er iarlenn Stiliko
ser betta, ba idraz hann bods sins ok vikz til satta vid byskup
ok gefr aptr mannenn. En med bvi at sia madr var bungra hluta
sekr, ba ferr hann or landi, bviat hann matti eigi annars kostar
sitt mal bæta, ok kemr aptr sidan i sætt.

30 20. Pat var enn i bann tim'a, at einnhvern dag geingr

byskup ok hans menn til hallar sinnar, en byskup skridnar ok
fellr nalega. En Theodor us, er ba var ritgerdannadr hans en
sidan byskup Mutinensis cristni, hann brosir at falle byskups,
en bysknp litr vid honum ok segir sva: «Varaztu fyst, at eigi

35 fallir bu.« En i bvi bili fellr hann, sva at honum vard meint
vid; atti sa ba sitt fall at harma, er adr hafdi hlegit at ann-
ars falli.

A enni somu stundu kemr bref med virduligum gi&fum ok
sendimonnum af drottningu einne, er Fritigil het, utan or londum

4Q til Ambrosium. Hon hafdi tru tekit af einum cristnum manni,

4<*

AMBROSIUS SAGA BYSKUPS.

f>eim er til hennar hafdi komit af Italia ok sagt henne mart fra
heilagleik ok agætum Ambrosius. I brefunum bad hon senda
ser ritning n&ckura edr ord, f>au er henne kendi, hversu hon
skylldi lifa. Hann gerir pistil i moti f>vi sendibrefi med tilvison
truarinnar, bidr hann hana f>ess, at hon sendi ord1 til vid bonda 5
sinn, at hann gangi undir Rumveria med sina sveit ok sitt riki.
Hon drottningin ferr f>egar til Melansborgar ok ætladi at finna
Ambrosium, en hann var f>a frammkominn, er hon kom, ok feck
henne f>at mikillar ahyggiu ok hrygdar.

ai. A eimim drottinsdegi bar sva at, f>a er Ambrosius s6ng 10
messu, at eptir collecto um pistil sofhar byskup, en sa var f>a
vani, at diakn skylldi blezan taka af byskupi til lesningar; nu
kemr at l>vi, en byskup vaknar eigi. Nu verdr fall a tidunum.
Keisarinn var vid staddr Archadius, ok frettir hveriu s§ti fall
tidanna, en honum var sagt, at byskup svaf. En dllum var sva *5
mikil ogn af byskupi, at eingi f>ordi at vekia hann; en keisarinn
riss upp loks, J>a er f)6gn hafdi verit nær halfa eykt, ok tekr hann
aa honum ok knyr hann ok mælir: «Herra, framm lidr stundin,
ok villdi diaknit blezan, ok er folkit i>rotit at bidstundu langri. «
Byskup vaknar ok mællti: «Latid ydr eigi at f>ikia, segir hann, 20
}>viat gud hefir mer mikit veitt i f>essum svefni; nu kann ek ydr
tif>indi at segia, f>viat broder minn Martinus byskup er frammfarinn
af verolldu J>essi, ok var ek f>ar um rid ok veitta ek honum f>ionustu
ok liksong, ok var nu ein bæn os6ngin, er J>er voktud mik.«
Sidan syngr byskup messu, ok at lokenni henne snyz hann utar t$
ok segir sva: «Keisari J>essi, er mik vakti ok let mik eigi sofa
J>a stund, er mik beiddi naudsyn til, fari hann f>enna dag i brott
or Melansborg ok komi her alldri sidan ; en ef hann gerir eigi sva,
f>a mun hann daudr, adr iafnleingd komi annarra missera. « Keisari
gerdi sva, at hann ferr a braut f>ann dag ok kemr f>ar alldregi 3°
sidan. En nu fretta menn liflatzstund Martinus, ok berr saman
svefnstund Ambrosius ok likfylgiu Marteins byskups. I>at for ok
med, at f>eir Turonsborgar menn sa f>ar byskupligan mann koma ok
tiguligan nær dagmalum dags, ok geck sa framm fyrir adra bædi
um fyrirsftng ok adra J>ionkan vid byskup ok hvarf a brott naliga 35
vid lokinn liks&nginn.

aa. t'at hafdi enn verit, at Melansborgar menn h&fdu ord
send Romverium, at £eir skylldi senda l>eim meistara til at kenna

1 ordi Cd.

AMBROSIUS SAGA BY8KUPS. .y

rethorikam, pat er malsnilldar iprott; en f>eir fa til peirar farar
Augustinum, er pa var kænstr i peiri iprott; ok ferr modir hans
med honum, er Monica het, hon var cristin. Augustinus var i
villu Manichiorum, hann var kvennamadr mikill. Modir hans
5 ferr opt a fund Ambrosius ok harmar son sinn ok bidr byskup
arna honum leidrettu. A einum hatidardegi bidr Monika akafliga
son sinn Augustinum fara med ser til kirkiu ok heyra tolu Am-
brosius. £*at fær hon af (honum) loks, ok koma f>au par, en Ambrosius
byskup talar ok greinir al[>y(d)liga tru ok brytr fagrliga saman et
io forna logmal ok et nyia. En vid tolu hans vitiar craptr ok
miskunn heilags anda hiarta Augustini, ok komz hann vid miog,
ok skiptiz allt hugarfar hans. Ambrosius ser ok, at hans er vitiat
af gudi, ok vard feginn ok lofar gud med dessum ordum Te
deum laudamus, en Augustinus svarar Te eternum patrem. Sva
is mælaz peir vid med versaskipti til loka. Eptir pat tekr Augu-
stinus tru ok ferr sidan ut i Affricam ok vard enn æzti kennandi
ok byskup.

23. Sia enn helgi byskup Ambrosius var meinlætamadr
mikill, hann fastadi hvem dag nema drottinsdag edr pvottdag edr
20 ena haleituztu messudaga; iduliga var hann a bænum bædi nætr
ok daga; avallt er annarra naudsynia vard a milli, pa ritadi hann
ok dictadi helgar bækr. Ahyggia hans var mikil fyrir allri crist-
ninni. I gudligri pionustu var hann sva kostgæfr ok framm-
qvæmdarsamr, at hann skirdi ok cristnadi fleiri menn en .v, enir
25 næstu byskupar sidan eptir hann ; mikill umhyggiumadr var hann
fatækum monnum ok utlendum monnum, gull ok silfr ok gersimar,
pær er hann atti fyrir vixlu sina, gaf hann upp kirkiu edr fatækum
monnum, ok sva f>orp, pat er hann atti, gaf hann til kirkiu ok let
J>o systur sina taka skulld af til atvinnu ser. Hann var sva hug-
30 godr madr, at hann var fagnandi med fagnendum en gratandi med
gratendum; sva ok pa er menn geingu til skripta med hann, pa
komz hann vid, unz hann kom hinum med ser til tara. Hann
harmadi edr gret miog avallt, er hann fra andlat presta edr
byskupa, ok er kierkar hans undruduz pat, pa sagdi hann sva, at
35 hann qvaz eigi pat grata, er sa var framfarinn, er pa var andadr
sagdr, helldr hitt at hann var honum fyrri frammfarenn, ok sva
l>at at torvelldliga1 finnz sa kennemadr, er gudi ma algerliga lika.
Hann sagdi fyrir sinum monnum andlat sitt ok qvaz med peim vera

i felagi Cd.

4«

AMBROSIUS SAGA BYSKUPS.

mundu til paska. Oaflatliga harmadi hann f>at, er hann sa rot -
allz ens illa upp renna ok f)roaz milli manna, J>at er agirne, su er
eigi sedz af gnott ne minkaz af voladi, ok qvad hann hana aum-
liga a milli allra, en J>o miklu aumligzta medal lærdra manna,
{•at var fam ddgum fyrr en hann legdiz i reckiu, at hann dictadi 5
skyring nm Deus auribus nostris. Pa kom yfir hann logi med
skialldar vexti ok leid sva inn i munn honum, sva sem fra er
hdf|>inginn geingr inn i h6ll sina, en vid {>etta vard andlit hans
biart sem snior; stundu sidar tok hann yfirlit sin en s6mu. Pann
dag gerdi hann enda a dicti sinum ok riti, l>viat sa salmr vard IO
eigi fylldr edr luktr, er f>a var upphafdr.

24. Pionustumadr iarlsins Stirico hafdi gerr lygibref ndckur
til talar vid [>a ineiin, er kirkiu sottu edr tidir Ambrosius. En
iarlenn villdi eigi hegna J)at mal, er hann (vard) varr vid. En er f>etta
mal kom fy rir byskup, fra kallar hann [>enna mann til sin ok »5
berr a hendr honum f>etta mal, ok er hann matti eigi undan
komaz ok vard sannreyndr at, {>a segir byskup sva : Pat byriar
honum, at hann se andskota selldr i tion likamans, at eigi f>ori
neinn slika uheft upp at taka sidan. Pegar a s6mu stundu er
byskup hafdi J>etta talat, i>a vard hinn diafulodr. Sia atburdr feck 20
6llum mikils otta ok hræzlu, J>eim er vid voru staddir. Margir
menn feingu heilsu didfulodir a {>eim d6gum af hans bænum ok
yfirs&ngum.

25. Madr het Nicecius g&fugr, hann var sva fothrumr, at
hann matti eigi i fidlmenni vera; en a einum hatidardegi, £a er 25
hann skylldi innar ganga f)ionustu at taka, J>a vard honum bægt
af fiolmenninu, sva at hann fell, ok vard hann undir fotum trodinn
af byskupi sialfum, ok litr byskup til hans ok mælir: «Eis upp
l>u ok ver heill hedan fra.« Sva vard ok, sem hann mællti, ok
kendi hann ser alldregi fotar meins sidan. 30

26. Fam ddgum sidar, {>a er (hann) hafdi vigdan byskup til Ticino
bbrgar, {>a tekr hann sott, ok er iallinn Stilico fregn vanmatt hans,
J)a tekr hann sva til ordz: «Ef J)enna tek(r) fra oss, £a ferr {>ar
forysta ok upphalld allz Italialandz. « Jarlenn kallar til sin alla
ena gåfgoztu menn borgarinnar ok vinihans, hann bad l>a til med 35
blidmælum ok baud [>eim med stridmælum, at ^eir færi a fund
erkibyskups ok bædi hann l>ess, at hann f>ægi af gudi leingra Hf.
En er l>eir koma fyrir hann ok bidia J>essa, J>a svarar hann sva:
«Sva at eins hefi ek med ydr verit, at mik tregar ecki leingr at
lifa, ok eigi ottumz ek ok at deyia, f>viat vær eigum -milldan 4°

AMBKOSIUS SAGA BYSKUPS.

49

drottin ok miskunnsaman. « Mi&g a eimi s6mu stundu voru staddir
i forhusinu fyrir framan, f>ar er hann hvilldi, diaknar hans .ii. ok
rædduz vid hliodliga, hverr byskup mundi verda eptir Ambrosium,
en Jjeir hdfdu mest i ætlun til J>ess Simplicianum. En f>a er
5 J)eim var sem tidaz um {>etta at ræda, f>a svaradi byskup mali
l>eira, sem hann væri vid staddr ok heyrdi ord jpeira, en {>at matti
{>o eigi at likindum vera, J)viat J>eir hvisludu lagt, en hann var
fiarri, ok andsvaradi hann sva, {>a er {>eir nefndu Simplicianum:
« Gramali ok l>o godr.« Prysvar mællti hann J)etta. En f>eir verda

10 ihugafullir ok leggia i brott fcegar diaknarnir. En J>etta berr f>o
sva at, at sia var til byskups kosinn eptir hann, sem hann hafdi
merktan ok kalladan gamlan ok godan, J>viat Simplicianus var
alldri orpinn.

27. Fam dogum adr hann andadiz ok a einni stundu, {>a er

1 i hann badz fyrir, £a sa hann Crist sialfan koma til sin ok læia vid
ser. Aptan J)ann er hann andadiz, fra elliftu tid ok til andlatz
hans, l>a lagdi% hann hendr sinar i cross ok badz fyrir ; sa allir
menn, at einart rærduz varrir hans til bænar, en ftngir namu orda
skil. Honoratus prestr hafdi til svefns lagiz i lopti einu f>ar hia,

20 £a var a hann kallat Jmm sinnum ok mællt sva: «Ris upp {m,
skundadu, J)viat byskup er nu buinn til framfarar.« Id {>ridia
sinn sprettr hann upp vid kallit, f)ott hann vissi eigi, hverr kalladi,
fer hvatliga l>angat til, er byskup hvilir, ok gefr (honom) f>egar
corpus domini. Her var dyrligt ok fagrligt sam{>ycki, {>viat iafn-

15 skiott sem hann tok corpus domini i sinn likam, {>a gaf hann J>egar
6ndina i moti. Nu hafdi 6nd hans f>etta farnest af ver6lldunni
med ser til samneytis heilagra manna ok eingla, ok gladdiz hon
nu i samlagi Helias, ({jviat hann) ottadiz all(d)ri rettinde at boda
hof|)ingium edr rikismonnum, sva vægdi sia ok neigdi alldri af

3° rettu helldr fyrir keisurum en aumingium. Pat var sialf paska-
nottin, er hann andadiz a. Ok var nu borit lik hans til kirkiu,
fyrr en dagr kom. Margir ungir menn ok J>a nyskirdir sogdu
frændum sinum edr fedrum, at {)eir sæi hann ganga i kirkiunne
i skruda shium. Sumir sa stidrnu biarta yfir liki Ians, en \>eir

3 5 einir sa, er nyskirdir voru. En er lysa tok paskadag, f>a var lik
hans borit til h&fudkirkiunnar, er nu er k&llut Ambrosiana, ok
fylgdi otaligr lydr bædi gdfugra ok fatækra, karla ok qvenna, eigi
at eins cristinna helldr ok gy^inga ok hei[)ingia, ok urpu menn
dreglum edr gyrdlum yfir likit, l>ar sem borit var, til heilsobotar

4-Q monnum. Di6flar kolludu fyrir munn odra manna ok sogdu

^Q AMBROSIUS SAGA BYSKUP S.

qveliaz af navistum hans. A enum sama degi liflatz hans vitradiz
hann ok syndiz austr i londum i claustri einu brædrum, ok var a
bæn med beim ok gaf beim blezan.

28. I Tucia i borg einni, er Morenciana heitir, var einn
heilagr byskup, er Zenobius het, hann hafdi bedit Ambrosium, ok 5
hann het honum ok bvi, at hann mundi bangat koma optliga hans
at vitia; ba efnir hann bat sva andadr, at i beiri kirkiu, er hann
hafdi gera latit, er ok var Ambrosiana k&llud, syndiz hann hia
allteri optliga. I beiri borg vard ok sa atburdr, at h6fbingi einn
edr vikingr, er Redigaisus het, hafdi setz um borgina med herlidi 10
sinu, ok borgarmenn bottuz uppgefnir, ba ber sva at a ena næstn
nott i husum beim i borginni, er Ambrosius hafdi haft fyrr meirr,
at hann vitraz bar i svefni einum manni ok heitr borgarmonnum
fulltingi næsta dag eptir. Hann segir vitron bessa borgarmonnum
ok styrkiaz borgarmenn i huga sinum. Eigi geingr i tauma fyrir- 15
heit hans: um daginn eptir kemr iarlinn Stilico til borgarennar
med miklu lidi ok vinnr sigr a vikingonum1.

Macezel het einn hdfbinge, hann var i herfor kominn moti
beim håfbingia, er Gilldu het. Nu hafdi Mascizel lid minna, ok
6rvænti hann ser sigrs; hann var vinr Ambrosius, nu skorar 20
hann a hann i sinum bænum til fulltings. Um nott eptir hefir
hann vitron i svefni, hann bottiz sia Ambrosium med elldiligu
aaliti ok staf i hendi, ok ba er hann bottiz til fota honum (falla),
ba laust hann nidr stafinum brysvar, ok sem hann markadi stadinn
aa vellinum, -ok mællti sva : «Her her her. « Hann bottiz skilia i 25
svefninum, at i beim stad mundi hann sigraz a (xilldo(n)e, sem
byskup laust nidr stafinum. Sva vard ok a .iii. degi badan, ok
fellr Gilldo i beim sama stad, en Macezel feck fagran sigr.

Sa atburdr vard enn i Naunio heradi, at heidnir menn h&fdu
drepit .ii. guds vini Alexandrum ok Sisinnium, en helgir domar 3°
beira voru færdir til Melansborgar. En i bvi bili var einn blindr
madr i annarri sveit, honum var vitrad, at a einni* nott sa hann
skip at landi fara, bar voru margir menn a, ok voru allir i hvitum
clædum ; hann bottiz fregna, hverir bar væri, en honum var svarat,
at bar væri Ambrosius ok foruneyti hans. Hann bad, at hann 35
blezadi honum ok g§fi honum syn. Hann sagdi: «Fardu til
Melansborgar ok renn i mot brædrum minum, beim er ba munu
bangat koma - nefndi hann a dag um bat - ok muntu ba fa syn

* vikingionum Cd. 2 eirni Cd.

AMBROSIUS SAGA BYSKUPS. «

f>ina. « Enn blindi madr gerir sem honum var bodit, fer til Melans-
borgar ok kemr bar f>arm dag sama, er helgir domar beira Alexandri
ok Sisinnij voru til kirkiu bornir. En er hann snart kistu ba, er
i voru helgir domarnir, J>a tok hann syn sina ok sagdi allt, hversu

5 farit hafdi.

En bat er at segia, at gud fylldi J>at er hann sagdi spamonnum
sinuni a bessa lund: Sedentem adversum fratrem tuum et occullte
detrahentem hunc persequebar, bann mun ek hegna, qvad drottinn,
er setz i moti brodur sinuni en finnr at honum i liodi. Enn

i o mællti hann sva: Noli detrahere diligere, ne eradiceris, elskadu
eigi aleitni, at eigi gerir bu bie upp. Nu ok sa hverr, er hann
veit sik hluttakara vera bessa skauplastar, at hann se aleitinn
edr atfundull, ba ihugi hann f>at, er eptir ferr, ok lati ser annars
viti at varnadi. Madr het Donatus, hann var æzskadr or Affrika

15 ok var \>a prestr i Melansborg, hann var staddr i samsæti kon-
ungsmanna einn dag, ok vard rætt um Ambrosium ; en er allir
lofudu haun, \>a snyz hann vid prestr ok leitar a hans rad. Hann
vard begår lostinn bradasott, sva at hann vard til reckiu at bera, en
litlu sidar or rekkiu til gravar. Annars stad(a)r vard ok vidlikr

20 atburdr i borg beiri, er Cartago heitir. £ar var virdulig veizla bædi
at manna skipan ok vidbunadi at diaens eins g&fugs, er Fortu-
natus het. At beiri veizlu var Vincencius byskup ok Murannus
byskup ok Paulinus fostri Ambrosius byskups, er s6gu bessa hefir
saman setta ok sidan var heilagr, ok margir adrir byskupar ok

»S klercar. Yerdr bar ok umræda til Ambrosius, Murannus byskup

er i aleitni vid hann, en Paulinus segir, hversu presti for Donato.

En bessa sdgu med odrum reynir a ser Murannus byskup, b^iat

iafnskiott sem sagan er s&gd, ba er hann sleginn oda meini, sva

x at begår vard hann til hvilu bera, ok lukti sia dagr hans lifi, ok

30 vard sia hans enn efsti. Ollum feck sia atburdr otta, beim er vid
voru staddir, ok sva beim er frettu bat, at sia vard endir beira
manna, er Ambrosio hallmællto. Mun nu ok endir bessar frasdgu
med beim formala, at sa, er ritadi ok sagdi, ok sva hverr, er lyd di,
han arnan ens helga Ambrosius ser til syndalausnar ok eilifs

35 farnadar, en af almattkum gudi hialp ok frid ok fagnad bædi nu
ok leingdar, beim er var ok er ok vera mun eilifr gud veitandi
viliandi megandi alla hluti ffoda um allar alldir allda. Amen.

-2 AMBROSIUS SAGA BYSKUP S.

APPENDIX.

(Beklippet Pergamentblad 655 qv. xxviii A. Levning af en gammel Codex.
Jvf. ovenfor 34 r— 37a7.)

Forsiden.

kia bvin i lokhvilo nokurri ok pa er hann hafoi til svefns lagiz, 5
pa kemr Justi[na ok] legzt vndir f6t honum i nattserk einom ok
hefir vi6 hann pySleti ok bli?io. En hon sagffti sva] siftan Qr6
hans: «lat mik sofa, sagoi hann, en pu varaz pat er liggr i mille
okar. « [En hon] hyggr at ok ser, at par hreykviz ha/ggormr i millom
peirra. Nu verftr hon h[r§dd] ok sprettr ur rekionni sem skiotaz. 10
En sia tiltekia hennar(!) at hon villdi gera hann sa[kn§]man ok
siftan sva fera til vtlegdarinar helldr en firir girn&ar sakir til . . .
A annari stundu ber sva til, pa er Justina ok hirS hennar sato
undir drykiobor[ftom, at] matr allr a bordonom varS at drekom ok
hoggormum ok poddum en drykrin at blfofti. Allir] undru&oz ok "S
ottuSuz. Menn eru sendir til hallar B. ok spyria, hvi pessi vndr
gefgndo]. Segit er sva Arrius ma/nnvm, qve&r hann, a/llom paim,
er eigi heifa(!) postoliga trv [ok almenn]iliga, verftr a/11 fezla ohrein,
sva sem peir eti orma, eptir pvi sem segir Pfavlus postoli]
Allir hlvtir ero hreinom hreinir, en sa/rgum ok trula/som er allt 2°
sa/rukt. [Nv er] slikt synt i pessom vndrom. Margir toko tru af
pessom atburfi. En af slikom [hlu]tom, sem nu ero sagoir, hofz sanctus
Ambrosius eigi upp i metna&r(!), helldr leg^ hann [sik] pvi meirr
firir deo, sem hann var meir upp hafidr af ma/nnum; proaoiz
hann h[vern] dag i ast ok i tru firir deo et hominibus. Menn voru 2S
tver(l) vinir ok ha/fvS ver[oir] Grracianus ok fasteknir i villoni; ein
dag er B. taladi, fa peir honom vanda sp[urn]ing of hollgon Krist,
sva at hann pottiz eigi i staS mega or leysa; by6r peim [an]nan
dag eftir til kirkiu at heyra orla/sn hans, ok peir heto at koma.
Nu kemr [dagr] annar, ok er nu B. i kirkiu komin ok fiol- 3°
menni at heyra peirra viSspell. En pessir a/[mu] menn gefa eigi
ga/m at heitorfti sinu, eigi guoi, eigi B., eigi folkinu, er beifl
i kirkiu, ok m[inn]az eigi ok orfta drotins sva melanda: hverr
semt f1 em a^ enum minstvm minum [pa] byriar at a/snoligr
steinn bindiz vift hals honum ok drekiz hann i sefar divp. 35
]?eir st[iga] upp i rei6sl§8a ok aka a brart or borgini eyrenda

i Det til dette Mærke hørende Marginaltillæg er boriklippet.

AMBROSIUS SAGA BYSKUPS.

53

sina at biSanda B. ok folkfino] i kirkionni. f^eirrar farar varS
allr senn endir ok ogorligr atbur&r. Nu er minz[t] varir
sleyngvir beim or sleftanvm ok komo baftir da/Sir a ia/rft. B.
i a/faum st[a& vi]ssi eigi hvat titt var, ok er honom {jotti langt
5 at bifta, f)a talar hann firir mamnviu [vm bstta] mal ok losar

fvlliga ok fagrliga vm betta vannmæli, er f)eim v A

bessvm stundom ris upp ha/fMngi sa er Maximus heitir, hann var
ko [min] fra Maximiano enom versta keisera, hann var firir herlifli
miklo ok ferr [af Ro]ma til Bretlanz ok lgtr ser gefa keisera

*° nafn, ok ferr hann siSan ok leggr [hann un]dir sik Saxland. f'at
fregn keiseri Gracianus ok sendir a mot honom t[va konunga]

meS mikit fiolmenni annan Gna[rvm] Hvna konung en

eta konung. fceir koma til Colni ok setiaz um borgina

gat Vrsula dottir Divnvti konungs meft .xi. busundir

*5 før villdo ei sambykiaz herma/nnum

£er ha/gva. Maximus for annarstaftar ok lagfti v

ok kugaSi ba meS sullt at risa i mot Valens

ok gefa honom agirni sina at s

ga af heimi

20 Bagsiden.

[ra n]afn en sa heitir Theodosius magnvs ok felr honum a hendi
a/str la/[nd] a/11 til geizlo(l). ^eodosius hefnir si8an draps keiserans
ok a marga bar[daga] vi8 bio&ir pessar Gothos Hvnos Alanos
Sarmatas ok sigrar ber. [hann l]et gera borg mikla ok ag^ta i nand

*S vi5 a ba er Danubius heitir, su [er m]est a i heiminvm er Evropa
heitir ; sex tigir stor a falla i hana, en hon [kemjr i sia/ sta/Sum til
sefar. Sia borg heitir af hans nafni Theodosia. P& [er] Gracianus
keiseri var staddr i Lug&una borg i Vallandi, \m hefir drotningin
[farit] i a&rar sveitir a kynis leift(!) at finna frendr sina. En

30 ba er hennar var [aptr] van , ba geyrSu borgarmenn keiseran
varan vi8. Keiserin gek i moti drotningfini fi]olme?»r, ok bo betr
viSbuin ba kossum en vapnum. Va/gnum var bar [ekit] tiolld-
u8um. Keiserin hverfr at beim vagninvm er vir&uligastr var ok
lypti tialld[inu] ok villdi hverfa til drotningiar(l). fca skretta(!)

35 bar menn vr vagninum ok verpa af [ser] kvenfa/tum, en undir
voro brynior ok brug&in vapn. Par var Maximus komin [ok menn]
hans, bera beir vapn a Gracianvm ok drepa hann. Jarlin Adro-
gatius var i f>essum svi[kum ok velræ]8i me8 Maximo. En

_ . AMBROSIUS SAGA BYSKUPS,

54

Maximus setr' amdvegi rikis sins i Treveris borg. Nu ger[iz] slikt
l>ar pa um hann sem segir i swgu Martini episcopi. Harféingi ok
umbo&smadr Graci[anus he]t Macedonius. Einhverio sini t>a er
Macedonius skylldi dema um sakar manna, en [Am]brosius ferr til
pinghussins ok villdi tioa mali einshvers mans. En hann ver[5r s
varjr vi8 Macedonius ok vissi eyrendi hans ok villdi byrgia pinghusit.
B. kemr at [hu]r&u ok komz eigi inn, hann tekr sva til or&z : Nokverio
sinno(!) muntu til kirkiu koma ok [u]p lokin hennar dyrr muntu eigi
finna. Pat kom nu fram, er Gracianus var drepin. [M]acedonius
komz undan fyrst ok villdi a kirkiu gri3; kirkian var opin en hann i°
fann eigi [dyjrrin, var hann par drepin. Eftir drapit Gracianvs
sendir Ambrosivs bref Maximo [tysvar] at na likunum til graptar.
fund peirra bar saman B. ok Max. ok boftar B. honom til [kirkiu
ok] qvez par hafa meira valid til allra stormala. M. s. Eigi fer
ek pangat, m§l8u her [slikjt er pu vill. Ma ek, segir B., banfera *5
pik her, ef pu vill eigi skript taka. M. [sva]rar: Vil ek taka
skript. Syn pu i J>vi i5ran pina, segir B., attu legg ni&r keisera
[nafh] ok ber eigi corono ok haf hertoga nafh sem fyrr. Petta
ma ek eigi gera, segir M., i moti [tign] minni. B. s. ef {>u matt
petta eigi gera lostigr, pa skalltu pat sama skamz bragz gera 2°
[na^aijgr ok pat riki er pu hefir at ramgu tekit. (!) Nu ef pu vill
sattr verSa vi8 gu8, [pa tajk pu iSran e3a ellabanferi ek pik pegar,
er pu hefir drepit pin herra. M. [villdi] eigi ganga undir skriptina
firir metnafii sinum. En B. gerir hann fraskila postoligri [kristni
ok £ullo samjneyti kristinna manna. En sva er sagt, at paftan i *s

fra ber

likamligri heilso ok anligri ok fer po sifian su8r um fiall

ok pa var keiseri or&in eptir Gracianum

eptir pvi sem Martinus b. haffti honom

ok liai, en M. vikingr leggr un eigi adlom vetri 30

si&ar pa drogu peir Theodo en M. ser ofriS ....

fylgS ef er

ANTONIUS SAGA.

(Codex 234 folio. Sagaen, hvis Begyndelse mangler, tager fat midti den latinske

Originals 6te Lapitel.

[Antonius var født i Overægypten af fornemme og fromme Forældre,
5 havde af disse erholdt en religiøs Opdragelse. Efter disses Død

delte han sin store Formue mellem de Fattige, anbragte derpaa sin
Søster hos fromme Kvinder, men søgte selv Ensomhed, hvor han
hengav sig til et strengt asketisk Liv under stadige Fristelser og
mange Anfegtelser af Djævelen. Nætterne tilbragte han som oftest
i° under Ben, spiste kun en Gang om Dagen efter Solens Nedgang;

undertiden kunde han tilbringe to ja tre Dage uden at tage Næring
til sig; denne bestod i Brød og Salt med en Slurk Vand til. Sin
Søvn nød han paa flettet Siv iført en Haarskjorte, stundom tjente
ogsaa den bare Jord ham til Leie.]

15 Sva tamfti harm sitt eiginlikt holld me& meinlætvm, at aa honvm
fylltizt or& postolans, er hann segir sva: fcaa er ek verft sivkr,
em ek sterkari. r°aa sagM harm hvgskoti(t) verSa hofsamtt ok
avndina sterka, er maftr pravngvir meS avllv likamligvm teyg-
ingvm ok beiSni. f'etta ra& var ok har&la heilsamlikt. Starf

10 hreinlifvis ok heilagrar bindendi villdi hann eigi fyri ætla me5
mæling akveftins tima, helldr me& ast ok orvggleik ætlach hann
bat til endalycktar at var&veita; eigi tal6i hann e6a virdi erfi&i
liftinnar ti8ar, helldr var hann nv sterkari ok hra/stari, sva sem.
betta væri vpphaf hans pravtar, en bio sik meira ok avfllgara til

15 var&veizlv okominnar stvndar, sva sem postolinn mælti: LiSnvm
lvtvm gleymi ek, sagoi hann, en styrkivrnzt i mot oorSinni freistni.
Varfiveitti hann ok me8 ser spamanzins orS sva segiandi: Gv5
er lifvandi, i pess avgliti sto& ek i dag. j^essa geym?i hann, pat
vitandi, at spama&rinn nefndi eigi i dag merkiandi lifina ti8, helldr

30 nv verandi stvnd. Skyndi hann nu sia(l)fvan sik slikan gv&i at
forna, sem rettlatvm manni byriar at vera i gvSs avgliti, pat er
meft reinv hiarta ok bvinn at piona hinvm hæsta gv6i ok engvm
av&rvm, hvgsa&i hann ok her med pann vera rettan mvnk, er lifti
eptir dæmvm ok atferft hins mikla spamanz Helie.

56

ANTONIUS SAGA

7. Antonivs med bessvm hætti styrktr ok lær&r for a brot af
beim sta8, er hann haf&i verit vm stvnd, i aimat heraft eigi miok
fiarlægtt. Par fann hann hauga nackvara forna harftla. I einn af
beim geck hann inn ok bio ser bar herbergi. Einnhverr maftr
valftiz til ok vandizt at færa honvm brav8. Antonivs var einn 5
saman vm nætr i bessv herbergi ok byrgfti vandliga dyrr. Hinn
forni havggormr bolSi betta eigi at vera sva haftvliga fyrlitinn
af einvm vngvm manni, ottaSiz hann nv, at bessi Antonivs mvndi
bratt vilia fara i eyMmork til einsetv. Ok at saman kavllvftvm
sinvm illzkvbionvm1 bravt hann vpp aa navckvarri not hvsdyrnar IO
ok hliop aa hinn helga Antonivm me8 sinvm fianzligvm grimleik,
ok mæddi hann me8 morgvm kvavlvm ok sarvm, sva at bria daga
la hann eptir a golfvinv mallavss ok avrvita. En er saa maSr kom
eptir vanda, er honvm færfti fæzlu, geck hann inn ok fann An-
tonivm grimliga særftan a ior8v liggianda. Sia maftr tok hann vs
vpp ok flvtti i brvtt til hinnar næstv borgar ok lag&i hann ni8r
i mi8ri kirkiv bess sta&ar. Ok begår er bessi ti&enfti frettvzt i
borginni, safna&izt saman til kirkivnnar beirar, er Antonivs laa,
mikit fiolmenni bæfti hans frændr ok annat folk af beim sta8.
Giorftizt baa af mavrgvm, sem vannt er, hormvngar atbvrftvm mikil 20
sorg ok akafligr grattr. Allr bessi ly&r, bviat baa tok at kvellda,
settizt bar vm nottina i kirkivnni. Enn me& gvMigv fvlltingi
endrlifnafti hinn sæli Antonivs nær miftri nott. Ok nv er hann
hof vpp havfvt ok avgv, saa hann mikit folk bæfii karla ok kvenna
ok alla fast sofvandi, ok bann einn mann saa hann vakanda ok 25
engan annan, er hann haffti bangat flvtt, kalla&i hann benna begår
til sin ok baft hann flytia sik i bann staaS ok herbergi, sem hann
haffti aftr verit, sva at engi yrfti varr vi8. Ok er sa ma6r heyrSi
betta, flvtti hann Antonivm begår aptr, bott hann vndraftizt orvgg-
leik hans ok sta8festi harftla miok, ok lag5i hann niftr i hit sama 30
herbergi, sem hann var fyrr; byrg8i siftan dyrr eptir vanda, aftr
hann færi i bravtt. Enn helgi Antonivs baz nv fyri stafifastliga
liggiandi aa ior&vnni, bviat akaflig ohægendi af storvm sarvm
talmvftv, at hann mætti standa vpp. Ok eptir lycktafta bæn kallafti
hann me& mikilli ravdd ok avitafti fiandann me8 bessvm or8vm: 35
«Eigi skelfva mik ognir binar, eigi kvalar binar e8a sar ok eingi
otti; nv em ek her kominn ok bvinn, nv skal ek hvergi flyia, bo
at bv rifvir ok slitir likam minn; æingi sarleikr ok eingi meizll

1 illzkv biobvm Cd.

ANTONIUS SAGA. ._

mega mik fra skilia ast drottins mins, ok f>ott f>er bvit mer i moti,
sem psalmaskalldit savng, mikinn fiol8a herbv&a, man eigi ottazt
hiarta mitt.

8. Pa er hinn sæli Antonivs haft i f>essa lvti sagtt, var8
5 fiandinn meS samfelavgvm sinnar illzkv miklvm otta sleginn, er
hann saa trv hans sterka ok oskadda ; slæfVaMzt hann [>o eigi enn
sva sem sigraftr, helldr vakfti hann vpp me6 sinni slægft annat
nyfvndit pislarkyn ok hræzlv i gegnn Jnonostvmanni gv&s Antonio.
Kallafti hann nv saman f>ræla sinnar ofdirféar ok avitaSi \>m fyrst

10 sva segiandi : «Hvar er nv aræfti y8artt ok dirfft, e&a hvar er
kraptr yflarr, hver erv grimftarfvll verk y8r, hvar(t) siai jaer eigi
styrkleik eins f>ionostvmanz Kristz, e&a vili f>er gleyma, er otalligr
fiolM vaarra sveitvnga er sva miok sigra&r? Me& engvm kvavlvm
ok engvm sarleik f^fta meingiorftvm megvm ver hann vndir briotaa,

»S helldr er hann mycklv sterkari en i fyrstv, ok hæ&ir at oss sva
sem hegomligvm ok herfviligvm. Nv [>aa breg&vm aa oss likamvm
ymisligra dyra e8a kvikvenda, ok veitvm honvm atgavngv, at
hann kenni i nockvrvm lvt afll vart ok olmleik « Paa er fiandans
ærir, {>eir er ecki vetta er omattvligtt illtt at giora, vorv sva eggiaftir,

20 flyccSvzt f>eir saman me8 mikilli sveit, ok at li&inni hinni fyrstv
stvnd nætr veittv1. f)eir aaras Antonio me8 sva myklvm gny ok
hræMligvm storm, at sva matti synazt, sem herbergit hans, fiollin
ok sialf iorflin mvndi af akafligvm skialfta meft avllv vm snvazt.
Gengv i>egar at grimliga ok brvtv vi8a hvsveggina; tok J>aa miok

*5 at falla J>etta hit litla herbergi ok vpp at lvkazt. Eptir {>at gengv
vhreinir andar i syn vi6 hinn helga Antonivm i likavmvm ymis-
ligra skogdyra ; saa hann f>ar bæ?ii leones ok pardos, hin grimmvztv
dyr er sva heita , bia(r)ndyr, navftrvr ok f>a& eitrorma, er regvli
kallaz, ok morg avnnvr ska8savm ok eittrfvll kvikvendi af ymis-

30 ligv kyni. Avll f>essi skrimsl forv remiandi, hvertt eptir sinni
nattvrv ok ravst ok meo gapanda gin, sva sem {)av |>yrsti avll til
blofts |>essa rettlata manz ok hann at svelgia. Enn fjott osigrafir
gvfts kappi Antonivs staddr i ognn nyligrar freistni væri miok
mæddr af hinvm fyrrvm kvolvm, haffli hann efvalavsliga ser i

35 briosti i f>essi margfalldri ok haskafvllri |)ravt [osigrat vigi2, f>at
er nafnn Kristz, i gegn avllvm diofvligvm skeytvm. StoS
hann nv snarpliga i gegnn J>essvm hinvm grimmazta diofvls her
sva segiandi: «Ef nackvarr kraptr er me8 y8r, |>aa mvndi ecki

1 ventv Cd. a [osigraSr j vigi Cd.

58

ANTONIUS SAGA.

meirr en einn af ySarri sveit ganga mer i mot mik at hræ&a e8a skelfVa ;
enn fyri pvi at eingi er sannleikr me8 yfir hvarki krapz ne likam-
ligra mynda, er sialfr gv8 giorir vanmegna ok afllavsa me8 him-
neskvm krapti, bvi kostgiæfit er mik at skelfVa eigi me& strialeik
e8a afli helldr me8 syn ok otta margmyndaSra skrimsla; er bat 5
ok hit sannazta mark yfcars ostyrkleiks, er per ervd svmir i dyra
liki ok aasionv*. Nv ef nockvrr er sannleikrinn meft ydr, ok ef
per hafvit valid aa mer me6 akafligvm gny ok remian, en raftit
eigi a mik; enn bat velldr, at per megvt eigi, pvi at ber ervt cstyrkir
ok afl(l)avsir. En sterk trv var til gvfts er hit orvggazta vigi 10
vart, mark sigvrs ok hialpar vårrar«. Ok er diofvlls ærir bottvz
liottliga vera hæddir af honvm i pessvm orSvm, gior&vzt peir æ
pvi grimmari i sinni illzkv ok reidi.

9. En er hvorirtveggiv breyttv me8 pessvm hætti, vitiafti drottinn
pionostvmanz sins. Ok er Antonivs hof vpp avgvm(!), saa hann eina XS
stiornv skinai.di me6 miskvnnsamligv liosi. Lei8 betta ofvan i
herbergit, sva at f>at skein allt innan af pessi birti. Vift penna
atbvr5 fly8v brvtt skiottliga allir dioflar; hvsit var nv ok endr
bætt ok alheilltt, enn mikill verkr likamligra sara miok i brvttv.
Paa er Antonivs skil&i, at drottinn var honvm nalægr, fylltizt hann 2°
vpp miklvm fagnafti, ok mællti til synar beirar, , er honvm birtizt :
«Heyr8v, drottinn, heyr&v, hinn go8i Jesv, hvi fyrleztv mik, hvi
syndir bv pik eigi mer begår i vpphafvi, at f>v linaftir meinlætvm
minvm ok græddir sar min?« Paa heyrfii hann ravdd ser svarandi
me& pessvm hætti: «Antoni, her var ek hia per, ok beift ek, at 25
ek mætti sia bravt bina ok trv. En fyri pvi at pv ert eigi sigr-
a8r, man ek ber aavallt fvllting veita ok giora pitt nafnn frægtt

a avllv iarSriki. « Ok er Antonivs heyr&i pessa lvti, reis hann
vpp af iorSvnni lofvandi ok blezandi nafnn drottins ok styrkizt
sva miok, at hann var nv myklv hravstari ok sterkari, en a&r 30
hann. feingi pessa vitran. Paa var hann halfertvgr at alldri.

10. Hinn helgi Antonivs, framarr treystandi en fyrr gv8s
miskvnn, for eptir briaa daga liftna til pess hins gamla ok hrein-
lifva mannz, er ver savg&vm fyrri2 fra, ok baft, at peir mvndv fara
ba&ir samtt i ey&imork at byggia par. Enn er Antonivs skilSi, 35
at hann villdi eigi fyri sakir mikils alldrs ok pess sta&ar, er hann
haffti a8r leingi vanizt at vera, for hann einn samtt i eyMmorkina

1 aasionvr Cd. z Lat. cap. 3: Erat in agello vicino senex qtiidam,
vitam solitariam a prima sectans ætate: hunc Antonius cum vidisset,
æmulatus est ad bonum. 40

ANTONIUS SAGA.

59

til fiallz nockvrs. En er vYmrinn saa trv hans ok astvndan, ok
at hann var aa leiS kominn, villdi hann talma fer8 hans ok go&a
fyriætlan, skipti hann nv asionv ok syndizt sva sem einn silfrdiskr,
la hann a mi&ri gavtv, f>ar sem Antonivs skylldi fara ' til fiallzins.
5 Ok er hinn helgi Antonivs saa diskinn liggianda fyri ser, nam
hann staftar ok litaftiz vm, hvgsa&i hann, hverssv f)at mætti vera,
at nackvarr maflr heféi tynt e8a niSr felltt f>enna silfrdisk, me8
f>vi at engi var bygfl i J)eim staS e&a manna fer6. SkilSi hann
nv skiott, at hinn versti fiandi var snvinn i f>essa silfrs mynd at
i o dvelia ferfi hans. Mælti hann nv sva sem vi& f>enna disk: «Petta
er silfr Jntt, fiandi, eigi mantv nv faa talmat gavtv mina ok
fyriætlan, enn f>etta man vera til vitnis glatanar Jnnnar. « Ps& er
Antonivs haféi J)etta mæltt, hvarf diskrinn i bravtt. Ok er hann
hafti enn fari6 vm stvnd, var honvm eigi gior sionhverfvir.g sem
15 fyrr, helldr fann hann a gavtvnni satt ok ofalsat gvll. En f>at er
eigi vitaS, hvart fiandinn haf&i f>at £angat flvtt, e&a drottinligr
kraptr at reyna hinn helga Antonivm, til f>ess at dioflinvm væri
f>at sannliga syntt, at gvSs fnonostvmaflr Antonivs hafnadi eigi at
eins hans falsi, helldr fyrleit hann ok sialftt gvllit. Vndra8izt
20 Antonivs fegr6 ok mikileik J>essa gvllz, at eigi at siftr flySi hann,
sva sem f>at væri elldr brennandi helldr en gvll. Fly&i hann ok
f>enna stafl, sva sem hann ottaftizt [mr leingr at vera, ok for nv
til fiallz J)ess, sem hann haf5i a&r fyri ætlat.

11. Antonivs miok mædr af langri fer& kom J>ar, er hann

25 fann einn harla fornan kastala eyddan af allri manna byg& ok

fvllan af havggormvm. Ok er hann haféi vandliga skyniat {>enna

staft, fal hann sik £ar. Allir havggormarnir flySv f>egar skiott ok

fyrletv sta&inn, sva • sem |>eir væri af nockvrvm bravtt keyrftir.

Eigi hafti hann meira brav& en sex manafta fæzlv, f>aa er hann

30 byrgM sik i [>essvm kastala. Margir aflrir siftlatir menn af Thebaida

sottv J>enna sta8, dvavl8vz svmir litla stvnd, en svmir satv alla

.xii. manafii, ok forv si&an i brvtt. Var ok i f>essvm sta3, sem

iafhan er vannt i eyftimork, litil vatzædr efia vppspretta. I f>ess-

vm kastala b'yrgte byg&i Antonivs einn saman, sva at eigi geck

55 hann vtt, ok eigi lavk hann upp fyri {>eim, er til hans sottv.

Tysvar aa .xii. manv&vm var honvm bravS færtt af nockvrvm

siftlatvm manni ok sentt til hans vm einn glvgg kastalans. At

longvm tima licmvm tok martt folk ok frendr hans ok vinir at

vitia hans optliga fyri astar sakir. En hann tok eigi vi& f>eim,

40 ok eigi lavk hann vpp kastalann. En er }>eir vorv vti hiaa

gQ ANTONIUS SAGA.

herberginv, heyrflv £eir bæfli vm nætr ok vm daga mikit hark ok
hareysti, sva sem bar væri inni ir.ikit fiolmenni, heyrflv beir ok
herfviliktt kali mefl bessv orfltaki: «Dragztv i brvtt af herbergi
vorv, hvat er ber sameigit mefl oss? eigi skalltv bola mega vorar
meingiorflir. « Pat hvgflv beir fyrst, er beir heyrflv bessi orfl, at 5
nockvrir menn vifl hann svndr^yckir væri bia honvm, beir er
eptir stigvm heffli vpp komiz a veggina ok sva inn i kastalann ; ok
er beir ranzavkvflv vandligar, hveriv betta gegnfli, fengv beir sefl vm
eina rifv a vegginvm, at engir menn vorv hia binvm helga Antonio.
En fyri bvi at beir skilflv nv, at dioflar hofflv giortt f>etta haareysti ok 10
okyrleik, vrflv beir akafliga bræddir, ok af miklvm otta kavllvflv
{)eir Antonivm til fvlltings. Ok er hann varfl varr, at menn vorv
vti hia herbergi hans, lefli hann meirr eyrna til at heyra fieira
kali ok orfl en hia ser inni geyiandi diofvligar raddir. Geck
hann nv til dyra ok hvggafli £aa, er komnir vorv, sva mælandi: l5
«Hirflit eigi, bræflr, at mæfla yflr, helldr farifl er brvtt mefl trifli
ecki vetta ottandi. I gegnn beim erv dioflar diarfaztir ok veita
J>eim mestar ok har&aztar arasir, er beir sia hræddazta ok mefl
mestri ostyrkfl. En ber skolvt hafva nafnn drottinns i hiortvm
yflrvm ok merkia yflr mefl marki hialpar varrar, bat er hinvm *°
helga krossi, ok farifl sva vtan alla hræzlv til yflarra herbergia,
en latifl bessa, er yflr skelfva, hæfla sialfva sik. « Mefl bessvm
hvgganarorflvm styrkflir forv bessir i brvtt, er sott havfflu fvnd
Antonij, hlifflir mefl marki hialpara vårs Jesus Kristz. En hann
var einn eptir i beim sama stafl ohrædr ok mefl avllv oskialfvandi, *5
bvi at hann haffli nv fVndit i margfalldri freistni ser veittri, at
dioflar erv vandmegnir ok hegomligir.

12. Eigi mycklv siflarr forv margir hans kvnnir menn at forvitnaz
ok skynia, hvartt eigi hef&i mefl avllv dioflar drepit hann. En
hinn helgi Antonivs lofvafli ok blezafli gvfl ok sagfli sva: «Ris 3°
vpp bv drottinn, ok dreif ovinvm minvm ! lattv flyia fyr mer alla
l>aa, er mik hotvflv ; sva sem eyflizt akafligr reyckr af ellde fram-
farandi, efla vax af miklvm ellzloga, sva fyrfariz nafnn syndvgra
i avgliti drottins.« Ok enn sagfli hann sva: «Allar (noflir veittv
mer vmsat, en ek sigrafla \>æv i nafnni drottins mins.« Petta 35
talafli hann i gegnn fianda fre^tni ok J>eira vmsat. Fessa staflfesti
hellt hann i f>eim sama stafl .xx. vetr, sva at af avngvm var hann
senn langtt efla vifla farandi.

13- Siflan giorflizt f>at, at margir hormvflv af hans einsetv
ok fiarvist, er hann bio einn samtt i eyflimorkinni. Ok J>eir, er 40

ANTOAIUS SAGA.

61

fystvz at gioraz eptirlikiarar hans hreinlifvis ok agiætra si8a,
somnv8vz saman meS frændvm hans ok kvnnvm mavnnvm, forv
nv i ey&imavrkina til kastala bess, er hinn helgi Antonivs sat,
ok brvtv vpp hvrftina, stofiv sifian i dyrvm ok ba5v, at hann skylldi
S nv ganga i syn viS baa. Ok er beir saa yfvirbragd asionv hans ok
bvnad, fognv&v beir, sem beir sæi nockvt Hos af himni til sin
sentt. Vandliga hvgftv beir at honvm avllvm megin aa hann
litandi, vndrv5vzt beir fegr5l hans ok vhrornafian likani, ok bat er
beir saa hann eptir sva morg meinlæti ok margfallda freistni eigi

10 vandrækiligan e8a me8 bleikv andliti, helldr savg&v beir sinn i milli,
at beir fvndv hann nv sva sterkan ok staSfastligan ok meft avllvm
sama hætti obrvgSinn, sem beir saa hann fyrr, baa er hann var vax-
andi a vngvm alldri. Ecki let hann ser vm finnazt bat folk, er astvnd-
a5i hann at sia, éigi tok hann viS bræ&rvm, frændvm e5a kvnnvm

1 5 monnvm, er farit havwv langan veg hann at finna ok hann kvavddv
me& nockvrri akef& staSlavsligrar bliftv e&a lavngv viSrmæli, helldr
tala&i hann vtan alla mæSi meS mikilli stadfesti fvllr af somasemd
ok rettlæti har6la faa lvti af allra beira navfisyn, er bar vorv
komnir. Jesus Kristr let ser soma marga, baa er sivkir vorv,

2 o ok marga, baa er a5r vorv lama, at græfta 'fy ri hans bæn, ok baa
heila at giora, er a&r vorv af vhreinvm avndvm kval&ir. Sva
mikil gv6s giptt ok miskvnn fylg8i honvm, at med sinvm or&vm
giorfti hann baa gla&a, er a8r vorv hryggvir, en baa sambycka, er
afcr vorv svndrbyckir efta missattir. Ollvm kendi hann at virfia

25 gv6 framarr en alla veralliga lvti, bvi at hann byrm8i eigi eingetn-
vm syni sinvm, helldr sendi hann fyri varri hialp hann til pin-
ingar. Ok er hann haffti bessa lvti sagtt, eggia&i hann marga at
fyrlata alla veralliga lvti ok ra&azt til mvnkligs si8fer8is; var5 ok
sva fyri hans kenning, at fiollin ok avll eyftimorkin gior&iz eptir

3c skamma stvnd liftna naliga fvll af klavstrvm ok mvnkabygfl.

14. Sva bar til eitt sinn, baa er Antonivs skylldi af nockvrri
navftzyn fara bræSra at vitia, at vegr hans var at fara yfvir eina
kelldv e5a leirs fvllt stavfivvatnn. Petta var sva mikil torfæra,
at bar borSv engir menn at fara, bvi at i vatninv var mikill fiolfli

35 havggorma ok morg avnnvr skaftsavm ok mannskiæS kvikvendi.
Ok er hann kom i bann stad, giorfti hann bæn sina til gv&s. Geck
hann si8a(n) diarfliga l'ram i benna haska; sva hit sama giorSv
afirir brædr, beir er i fer8 vorv me& honvm, ok me& gvfts fvlltingi
komvz beir alheilir af bessi ofærv. Enn er Antonivs haffti vitiad

40 1 fegrftr Cd.

62

ANTONIUS SAGA.

allra bræ&ra, fot hann aptr til mvnklifvis sins, an aflati varfiveit-
andi hreinlifvi ok bindendi me3 fvllkominni sta&festi. Marga
bræ5r styrkti hann me8 sinv dæmi ok kenning. Marga af verolld
leiddi hann til mikillar fysi ok astar mvnkligs si&ar, sva at aa
skamri stvnd vorv me8 hans ra&i reist vtallig mvnklifvi, yfvir 5
J)eim avllvm var hann stiornarmaSr ok lærifaSir.

15. A nockvrvm degi sotti fvnd Antonij mikil(l) fiolSi bræ&ra,
ok beiddvz at heyra kenning hans ok af honvm at lærazt, hversv
beir skylldv gvfti biona. Hann tala&i til beira bessa lvti a egi(p)zka
tvngv : «Helgar ritningar mætti oss bavrf vinna til læringar, en 10
bvi at ber baSvt at heyra af mer nockvra lvti lagvm ok litlvm,
er vi&rkvæmiliktt, at ver lærimzt vor i milli ok semim oss til
hialpsamligs verks. Nv slikt sem yfiarr vitrleikr hefvir bergt af
himneskri kenning, veitit mer bat sem synir fav&vr ; en ek em sva
sem meiri at alldri, hefi ek nockvt i minni halldit e8a profvat 15
eiginligri ravn, vil ek bat giarna fornna yflarri broQurligri ast;
bvi hæfvir i vpphafvi, at ver allir samt hefim vpp ok styrkim
trv vora me8 sta&festi allra go3ra lvta, Heyrit nv \>da, elskanligir
bræftr! Yarizt ber at vanrækia sia(l)fva ySr, sva at ber giorizt
ostyrkir i mannravnvm e8a mæ8izt i freistni; tali& ok eigi betta i 2°
ySrvm hvg, lengi hofvm ver nv ok gv8i bionat ok ervm fvllkomnir

i bindendi ok hreinlifvi, helldr leitvm ver sva sem af nygiv
vpphefviandi hversdagliga at avka starf ok i8nn go8ra verka. Nv
se be^ta hit fyrsta bo8or8 avllvm sameiginliktt, at engi lati sik
brota i vpptekinni goftri fyriætlan, helldr lati hann iafnan vaxa as
bat, er vel var vpphafvit, bvi at manzins lif1 samiafnat eilifri
dyr8 er har8la skamt. « Ok er hann haffti betta mæltt, J>ag6i hann
litla hri82 vegsamandi agiætan avrleik gv81igrar miskvnnar.

16. Si8an hof hann sva sitt mal: «I bessv nweranda lifvi
erv iofnn kavp e8a avextir skiptiligi'a lvta, byi a^ sa er selr tekr 3°
eigi meira en iafnvægi af beim er kavpir ; en hit eilifva lif fam
ver keyptt me& av5giætligv andvirfti, bvi at sva er ritat : dagar
lifs y8ars3 erv .lxx. vetra, en ef manz alldr er mikil, erv \>at
.lxxx. vetra, en allt, bat er vmfram geingr, er eigi annat en erfvifti,
sorg ok sarleikr. Nv \>2& er ver lifvm .lxxx. efta hvndrat vetra 35
e8a sva morg år, sem ver stavrfvm i gv&s bionostv, veitazt oss
storir lvtir, bvi at bar i moti tokvm ver i vara erf& eigi ior&ina helldr
himinriki, spilltan ok brvgSinn likam fyrlatvm ver, en mvnvm hann

1 er til/. Cd. 2. hri& stvnb Cd. 3 ydards Cd.

ANTONIUS SAGA.

63

taka annat shin odauftligan. bYri \>y\, synir minir, mæ&izt eigi af
nockvrvm lifs f>essa leiftendvm, bleckiz ok eigi af metnaftargirnS
hegomligrar dyrftar, bvi at meiri er dyrd sv, er birtaz mvn aa oss,
en hvn se samvirSandi stvndligvm piningvm e&a freistni, er ver

5 J>olvm i f>essi verolld. Ætli engi, at hann hafvi stora lvti fyrlatift,
{>ott hann hafvi heim f>enna fyrlitiS1, bvi at allt iar&riki er bravngt
ok litit, ef bat er samiafhat himinriki, er meira er, en bat hafvi
nockvrt endimark. Nv ef ver megvm eigi maklict iafhvirSi giallda
i gegnn dyrftarfvllvm himneskvm herbergivm, bott ver afneitim

10 avllvm heimi, hvgsi hverr sialfvan sik, ok man hann skiott skilia,
bo at hann hafvi fyrlatift hervft, bæi, fagra vavllv e8a nockvt gvll,
at eigi skal hann f>a^an af hælazt, sva sem hann hafvi mikla lvti
vppgefvit, ok eigi hryggvazt, sem hann mvni sma lvti i moti
taka; bvi at sva sem einnhverr maftr gefr vpp eina e(i)rs sylgiv,

15 til bess at hann megi eignaz hvndrat beira er aaf gvlli erv giorvar,
me& sama hætti man sa, er fyrlætr drotnan allz heims, taka hvndr-
atfallda agiætari avmbvn i himneskv sæti. £>at skolvm ver ok
gloggliga skynia, at meft lavgmali sialfs davftans verflvm ver navft-
gir fra slitnir beim avftræftvm, er nv holldvm ver of fast at varvm

20 vilia, sva sem ritaft er i beiri bok, er Ecclesiasticvs heitir. Nv
baa fyr hvi skolvm ver eigi giora krapt af nav&syn*, fyr hvi skolvm
ver eigi at sialfvilia fyrlata baa lvti, er ver mvnvm tyna meft
endalyktt bessa lifs, ok afla sva hit himneska riki? Elski eigi
mvnkar efta ahyggiv beri fyr beim lvtvm, er beir megv eigi meft

25 ser af heimi hafva, helldr skolvm ver fysazt baa lvti at eignazt,
er oss leiSi til himins, bat er heilvg speki, hreinlifvi, rettlæti, krapta
verk, skynsamlig skilning, astzamlig geymsla, fatækra gestrisni,
sterk trva i gv5s bionostv, hvgr sigrandi skynlavsa rei&i. Psa
er ver fylgivm bessvm lvtvm , mvnvm ver fyribva vara vist,

3° sem gvfizspiallit vattar, aa iorftv hins sanna friSar. Verftvm eigi
afhvga, at ver ervm bi°nostvmenn gvfts, ok beim skylldir bionostv
at veita, er oss hefvir skapat. l-Vi at sva som goftr {n-æll hafnar
eigi eptir framoa go6a f>i°nostv hlySni at veita veranda efta yfir-
komanda booi siajs herra, ok eigi borir bat at sanna, at fyri sakir

35 lidins erfviftis skyli hann frials vera siftan af avllv starfvi ok
bionan, helldr fremr hann iafnann, sem gvzspiallit vattar, hina somv
bionostv meft miklvm alhvga, at hann megi ^eun lika, er hann

1 Lat. : Nemo , cum despexerit mundum , se arbitretur reliquisse
ingentia. 2 Lat. : Cur ergo non faciinus de necessitate virtntem ?

64

ANTONIUS SAGA.

fcionar, en vactar bæfti liræzlv ok bardaga ser at afla; sva hit
sama hæfir oss at hlyfta gvftligvm boftorftvm, |)at vitandi, at
saa hinn rettlati domandi mvn hvemn dæma eptir f>eim verk-
vm, sem hann finnr hann vinnanda i endalyktinni ; |>at sama
sannar hann sinvm orftvm fyri Ezechielem spamann. En vesli 5
Jvdas var ræntr avllvm avexti ok starfvi liftins tima fyri f)aa
illzkv, er pann framfti aa einni nott. Fyri pvi er avllvm l>eim, er
drottinn veitir fvllting, halldandi meS iafnafti vpptekin god verk,
at ritningin segir sialfvan gv8 samvinnanda vera f>eim avllvm, er
gott ætlaz fyrir. Minnvmzt aa boftorft postolans, at ver megvm 10
vndir fotvm trofta iftnarleysit, J>av er hann vattar sik hverssdagliga
deyia fra heiminvm. Ef ver hvgsym ok me8 slikvm sama hætti,
hversv skamæliktt er manzins lif, mvnvm ver eigi syndir fremia,
J>vi at {iaa er ver efvmzt vpprisandi vm morgininn, hvartt ver
mvnvm til kvellz lifva, ok treystvmz eigi, l>aa er ver leggivmzt til 1 5
svefns, at ver mvnim til dags lifvi hallda, ervm ver ok alldrigi
ominnigir, hverssv skamælikt ok efvanlikt er mannzins eftli ok
lif, skilivm ok, at gvfts forsia styrir oss i avllvm stavftvm. Mvnvm
ver me& l>essvm hætti eigi misgiora ok eigi vera halldnir i nock-
vrvm agiarnligvm fiarsamdrætti efta rangri reifti i gegnn nockvrvm, ao
ok eigi fysazt saman at safna iarftligar fehirzlvr, helldr af hverss-
dagligvm davftans otta ok biftstvnd skilnaftar likams ok andar
mvnvm ver hafna avllvm falva(l)tligvm lvtvm. Sva mvn fyrlatin
verSa ast kvenna ok slockvaz brvni illrar lostasemi. Sva mvnvm
ver vpp gefva syndir, hverr av8rvm var i millvm, hafvandi fyr 25
avgvm hverssdagliga hinn efzta dom ok avmbvn varra verka; f>vi
at mikill otti ok hræzla ogvrligra pininga leysir likaminn fra
breyskligri beitmi ok sty&r avndina, \>søl er rasa vill i syndir sva
sem nockvra hafva gnipv. Fyr {)vi bi8 ek, at ver leiftim vpptekit
starf med allri aastvndan til goftrar endalycktar. Liti engi aptr aa 3°
bak i eptirliking eiginkonv Loth, f>vi at drottinn segir engan f>ann
makligan himinriki at faa, er hann litr aptr a bak, siftan hann
setti havndina sina yfvir arfirinn. Aptr at lita er eigi annan veg
at skilia, en iftrazt f>ess gofts, er ma&r hefir vpp hafit, ok binda
sik annat sinn i veralldligvm girnftvm. 35

17. Bi5 ek, at |>er ottiz eigi nafan krapzins, sva sem.omatt-
vligt se hann at fremia, latiS y8r eigi synazt sva sem vtlentt efla
fiarlægtt f)at starf, er fremiazt maa meS varv sialfræfti. Saft ok
efni {>essa verks er meft sialfvm manninvm eptir nattvrvligv eftli,
ok er £ess hattar hlvtr, at hann fvlliz at eins meft varvm vilia. 40

ANTONIUS SAGA.

«5

Peir er heiminn elska fylgi vtlendvm i8nvm ok astvndan girzkra*
i&rotta ok leiti lærife&ra hegomafvllra boka i annam halfv heims,
ef f>eim likar, en oss navSgar engi nav&zvn langtt at fara eSa yfvir
haskafvllt haf at sigla, bvi at i avllvm stav&vm aa iar&riki er skipat

5 ok ma aflat ver&a himinriki. Pa&an af sagSi drottinn svøa mælandi :
Riki gu&s er y&ar i milli, kraptr sa er meft oss er leitar at eins
mandomligrar hyggiv. Hverivm man efvanlikt vera, at nattvrv-
likt hreinlifi andarinnar, ef hvn spillizt af engvm likamligvm sa-vcri
e8a veralligvm, er brvnnr ok vppras krapzins? Pvi at go&r skapari,

i o sem navfizvn er at trva, skapa&i hana go5a. En ef ver dvelivm,
sem vera kann, slikvm lvtvm at trva, heyrvm baa Jesvm son
Nave sva segianda sinv folki: Giorit rettlatt hiarta yfiart fyri
drotni gv6i gy&inga ly5s. Johannes gaf ok eigi olikan orskvrS
af kraptin vm sva talandi: Giorit rettar gavtvr y&rar. Pat er |>a

1 5 er avndin er rettlåt, en {>aa er at savnnv sva, er hennar vpphaf-
likt hreinlifVi spillizt af engv(m) flek lastanna ; ef hvn skiptir
nattvrvnni, f>aa kallaz hvn ranglat, en ef hennar frelsi ok tignn var8-
veitiz, baa er J>at kraptr. Gv8 fal oss a hendi avndina vara, varftveitvm
slikt veSit, sem ver tokvm. Engi ma vi8 bat sakazt, at sa hans eiginligr

2o lvtr, er fæ&izt fyr innan sialfvan hann, se sva sem vtlendr. Sa
man kenna skepnv sina, er giorSi, laatvm hann finna sitt verk
sliktt, sem hann skapafti. Latvm oss f>orf vinna f>aa pry&i ok bann
bvnat, er sialfr gv& gaf oss nattvrvliga; bvi skalltu, madr, varazt
liott at giora bat, er gv&ligr avrleikr veitti, bvi at sa savrgar

45 skepnv gv&s, er breyta vill. Me5 avllvm athvga skolvm ver
^stvnda at sigra vikingligan olmleik reiftinnar*, fm at svaerritat:
Reifti manz vinnr eigi retlæti gvfts. Ef olofVt girnd tekr voxtt
meS manninvm, getr hvn af ser synd, en af syndinni gezt andar
dav&i. Pat bo&or5 er oss af gv&i gefvit, at ver varftveitim hiarta

30 vart ok hvgrenningar meS sifelldri geymslv, J>vi at ovinir varir
erv alldregi obvnir oss svikræSi ok vndirgroptt at veita, bat erv
dioflar ok vhreinir andar. Postolinn vattar, at vtan allt såtmal
eigvm ver beim i gegn at beriazt, sva segiandi: Eigi at eins eigv
ver deilv at hallda i gegnn holldi ok blofti, bat er mavnnvm e8a

35 breyskri hollzins heiftni, helldr i mot havfaingivm ok mattvm bessa*

I heims ok i gegn avndvm illzkvnnar, er i loptinv byggia, bat hvart-
veggia erv dioflar. Eigi er langt ifra oss flan dans flockr, bvi at
akafligr f>eira fiolfii ferr flivgandi vm lopti&, f>at er oss er nalægtt.

1 gozkra Cd. 2 Lat, : tyrannicam iræ insaniam. 3 fcessvm Cd.

66

ANTONIUS SAGA.

f'at er ok eigi minnar faafræ&i at skyra beira grein ok misiafnat,
bvi spari ek baa skynsemft beim, er meiri erv. Me6 skommv mali
man ek skyra bat, er nalægtt er ok eigi byriar, at ver siam vvitendr
vid at varazt, bat er fals ok prettir, er beir semia ok efla i mot
mannkyninv. ^vi skolv ver i fyrstv trva me& sta&favstvm hvg, 5
at gv6 skapa&i ecki, bat er illtt er, ok eigi hofzt vpphaf diofla af
hans skipan, beira rangsnvning ok illzka gior&izt eigi af nattvrvligv
eSli helldr vilianligvm lesti, bvi at beir vorv sva sem goftir af gv6i
skapa8ir, en af eiginligv hvgskozins sialfræ&i fellv beir af himni til
iar&ar; ok beir velktir ok spilltir i avllvm illzkv savri skipavSv 10
her illa ok overfivga dyrkan skvr5go8a ok hei8ingligrar villv. Nv
kveliazt beir i sinni avfvnd, er beir avfvnda oss ok lata alldregi
af alla illa lvti at hræra ok vpp at vekia oss i moti, at eigi skylim
ver eignazt beira hin fyrri sæti, bat er bann fagnat er beir fellv
fra. Ymislig ok sva sem svndrskipt er beira illzka. Svmir af 15
beim hafva i8 mesta afl allt illt at giora, en aSrir af samiafnan
beira, er verri erv, synazt sva sem nockvrv omatkari; allir beir
eptir sinv illzkvmegnni erv skipaSir ok skiptir sva sem til ein-
vigis at ganga i gegnn mannkyninv meS svndrgreindri freistni ok
ymisligvm savkvm vandra verka. Pvi er nav&zvnlikt gv& at biSia, 20
at me& hans giof megim ver skynsamliga greina megnn vhreinna
anda, ok baa er ver skynivm ok siam fyrir flærSir beira ok fals,
reisvm ver vpp me& hans travsti i gegnn beira fylking i bessvm
grimma bardaga eitt drottinligt mark ens helga kross. Psa er
hinn (helgi) Pall postoli hami bessa giof af gv&i begit, sagSi hann 25
sva: Eigi ervm ver ovitandi, hvilikar erv fiandans slægflir. Eptir
hans dæmi byriar, at hverr varr styrki annan meft heilsamligri
kenning, ok giorim kvnna var i milli baa freistni, er ver hofvm
bolat. A hverivm tima hata dioflar alla kristna menn me& fianz-
ligv hatri ok setia fyri baa otalligar snorvr sinnar slæg8ar. En bo 30
erv beir mycklv grimmari i gegnn klavstramonnvm, mvnkvm e8a
meyium Kristz, ok kostgiæfva at rangsnva hiortv beira ok hvgskot
meS hinvm savrgvztvm hvgrenningvm. En bessa e&a a8ra beira
aslattv skolv ber ecki ottaz, bvi at skiott falla beir fyri bæn ok
favstv rettrva5ra manna, er beir fornfæra gv6i. Eigi skolv ber ok 35
begår y&arnn sigr hyggia vera fvllkominn, bott beir lati af at freista
ySar litla stvnd, bvi at beir erv vanir grimmari vpp at risa annat
sinn, bott beir hafi sarir orSit fyri trvskeytvm go8ra manna; ok faa
er {>eir mega eigi giora grand i freistni illra hvgrenninga, skipta
beir vm i8rott sins bardaga, baa leita beir at skelfva me8 ymissvm 40

ANTONIUS SAGA.

67

ognnvm, stvndvm bregSa f>eir aa sik kvenna mynd, dyra e8a
havggorma, stvndvm synazt beir me8 sva storvm likomvm, at hofvt
ber herbergivm hæra, ok otaligar asionvr taka beir a sik, sva sem
storar sveitir riddara hafva beir enn synzt. l?vi skolv ver bo me8
5 sterkri trv treystazt, at allar beira sionhverfvingar eySazt {>egar i
fyrstv fyri marki hinns helga kross ok i bravt hverfva. Psøl er beir
erv kendir ok sigraSir i sinvm bessvm svikvm, taka beir fyri at segia
atbvrSi oor8inna lvta ; ok ef beir erv hafnaSir, ok ef eigi (er) trvat
slikvm hegoma, baa kalla beir ok vppvekia sialfvan havf8ingia

10 illzkvnnar ok fylling allz hins illa, at bann efli faa i beira bravt.

18. Trvit ok, at ek befvifiandan iafnan se& me8 slikri savmv

mynd, sem binvm belga Job var hann fyri drottinliga vitran syndr.

Avgv hans syndvz sva sem fegrS Lvciferi, logandi Hos forv fram

af mvnni bans, har hans var sem dreifSr logi brennanda ellz, af

15 navsvm hans for vtt hræ&iligr reykr sva sem af ellzfvllvm ofnni,
andi hans syndiz sem hela. Me8 bes hattar ognn ok vfvirbrag8i
syndiz hann havfåingi diofla, iafnan stora lvti fyri heitandi, en
stvndvm ognandi sinni illzkv sva sem me8 stormæltri tvngv. Spaa-
ma5rinn» segir ok synir i sinni bok bessi ofdirfftaror8 hins forna

20 fianda, er hann aa alla verolldina sva segiandi: Me8 hernafli man
ek fara ok vndir mik briota riki iar8arinnar, ok allan heim man
ek hallda sva sem litit hrei8r mer i hendi ok bravt taka sva sem
vanræktt ok fyrlatin egg. Me8 slikum hætti spyr hann dav8ligv
ok illzkvfVllv sinv falsi ok vei8ir optliga nockvra af beim, er vel

25 synaz lifva, i sinvm snorvm. En ver skolvm eigi trva fyriheitvm
hans ok ecki hræSazt ognir hans, bvi at hann svikr aavallt ok
bleckir, ok engi erv savnn hans hott e8a fyriheit. E8a hverssv
mvndi hann sva stora e8a otalliga lvti • ogna e8a fyri heita, ef eigi
væri bat allt fals ok lygi? tessi hinn grimmazti dreki er nv

3° veiddr af drotni fyri hinn helga kross sem fiskr aa avngli, ok
tavmi bvndinn sem skynlavst kvikvendi, i fiotri halldinn sem flotta-
giarnn bræll, ok bvi at hringr er i gegnvm keyr8r hans varrar, era
honvm me8 avllv engan rettrva8ra manna lofvat at svelgia. Nv
er hann af Kristi veiddr, sva sem hinn herfviligzti titlingr i neti

35 vaftr, ok af go8vm monnvm at ha8i haf8r. Nv harmar hann ok
sytir samfelaga sinnar illzkv vndir fotvm tro8na af kristnvm mavnnvm
sem haldreka ok havggorma; saa er bvi hælldizt, at hann mvndi
bvrka avll havfvin ok sag8izt hallda mvndv allan heiminn ser i

4° 1 Spån aa^rinn Cd. 2 en Cd.

68

ANTONIUS SAGA.

hendi, se8 nv £aa, hann er af oss sigraSr, hann ma ok eigi banna,
at ek tala honvm i gegnn f>essa lvti. Fyri f>vi, synir minir, er
meo avllv fyrlitandi drambandi hræsni med hegomligvm orovm;
Hos £at er fiandinn synir sik stvndvm skravkliga skinanda, hefir
engan sannleik liossins me8 ser, helldr synir bann £aa {>ann loga, 5
er hann man at eilifv brenna, £vi at fyri bæn goora manna flyr
hann me8 sinni falsligri birti skiotara, en skyra megi, brvtt berandi
me& ser likneski sinna pininga.

19. Stvndvm erv dioflar vanir, f>aa er f>eir synazt eigi, me8
hliomandi savngravst ok me& skammandi sinni ofdirf(8) fram at 10
segia me8 ohreinvm mvnni heilog mal ritninganna. Optliga f>aa
er ver lesvm, erv £eir vanir oss at svara vi8 hin si&vztv or6 sva
sem fyri dvergmala. f>eir vekia oss ok stvndvm sva sem til bænar
af svefni, at {>eir taki fra oss hvilld ok svefn alirar nætrinnar.
Mavrgvm synazt l>eir i bvnafci gavfvgra mvnka, ok veita {>eim 15
atavlvr ok vmbvavndvn, en hræ8a J>aa vi8 hinar fyrri syndir, er \>eir
vita sik framit hafva. En ver skolvm me& avllv hafna ok fyrlita
avitan £eira ok aaminningar ok alla flær(8)samliga aeggian, hvart
sem f>eir biftia oss fasta eda vaka; J>vi at til J>ess taka f>eir aa sik
asionvr J>eira, er oss vorv kvnnir, at fyri yfirbragS kraptanna 20
megi f>eir av8velliga(r) mein giora me& eitri sinnar illzkv, ok fyri
liking milldinnar nackvara særtt faa, ]>aa er meinlavsir vorv. fessv
næst senda f>eir Juonostvmavnnvm Kristz f>aa hvgrenning, at f)eira
i&n ok fyriætlan se havrfl ok omattvlig, til f>ess at f)aa er f>at
synizt f>vngt, er vel var vpphafvit, giorizt leiSendi af avrvilnan 25
goftrar framkvæmSar, en iSnarleysi af leti ok leictendvm. Fyri J>vi
talaSi spamaftrinn sendr af gv6i me8 opinbervm or&vm sva segiandi :
Yei ver8i f)eim, er of drvckinn giorir navng sinn me6 stormsam-
ligri rangsnvning, f>vi at {>ess hattar ranglatlig aeggian visar oss
eigi {mnn veg, er til himinrikis liggr. f'aa er drottinn Jesvs var 30
her a iar&riki ok dioflar tavlavSv nav&gir sanna lvti af honvm, £vi
at J>eir savg&v sat sva mælandi »f>v ert son gvds«, byrgfti hann
fyri f>vi f>eira kallanda mvnn, saa hinn sami er til måls leysti
tvngvr mallavsra manna, at eigi samblanda&i1 J>eir sonnv lofvi eitr
sinnar rangsnvningar, ok at ver eptir hans dæmi skolvm i eingvm 35
lvtvm J>eim sam^yckia e&a hly6a, iafnvel £ott f>eir eggi oss stvndvm
l>arfra lvta; J>vi at me8 avllv eigi byriar eptir l>at frelsi, er gv5
hefir veit oss, ok liigandi bo8or8 ritninganna at1 f>iggia ra8 at

1 samblandafcizt Cd. 2 ok Cd.

ANTONIUS SAGA.

69

fiandanvm, hverssv ver skolvm lifva, peim er tyndi sinv sæti ok
skipan ok beria&i sioan beilaktt riki Kristz. Fyri bvi bav6 drottiim
bonvm talanda af helgvm ritningvm at begia, at gv& sagoi sva
hinvm syndvga: Fyri bvi booar bv mit rettlæti ok talar lavgmal

5 mitt fyri pinn mvnn? Alla lvti skravkva dioflar, sva sem i eptir-
liking ymisligra lvta, paa er talazt viS. Opt beyriz sem peir tali
vid bræ&r, optliga giora beir nockvrnn okyrleik vppvekiandi hliom
eoa bareysti, e&a sem havndvm saman liostandi, hvæsandi e8a
ferliga hlægiandi, at beir megi bott fyri bina minztv syn8 at eiris

»o inn ganga i kristins manz briost. En baa er peir erv af avllvm
goovm mavnnvm bravt keyr&ir ok veroa at flyia, vatta peir vm
sitNir sitt vanmegnn sva sem me8 grati ok svt. Drottinn [bav8
peim sva sem sannr gv8 ok samvitandi sins velldis at pegia1; ver
skolvm fylgia fotsporvm beilagra manna ok framganga pann sama

»5 veg sem peir, er glavggliga saa fyrir slikar bleckingar. Einn af
l>eim sagfti sva : f*agfta ek ok giorftvmz litillatr, pa er binn syndvgi
sto8 mer i g'egnn; ek sva sem davfr beyr&aa ek eigi, ek var sem
maor eigi heyrandi ok sem binn mallavsi eigi vpplvkandi sinn
mvnn. Kristr bavS ovinvm at begia sem sannr gv8, en ver skolvm

20 fiandanvm i engv trva, ok mvnvm ver bann sigra ; bvart sem fiandi'
eggia oss at bioiazt fyrir e&a fasta, skolv ver bat ecki giora eptir
beira aminning helldr at varri veniv. Hæoandi erv beir en eigi
ottandi, iafnvel bot sva syniz, at me& sinv rasanda ablavpi mvni
peir oss davoa veita; ogna peir ok beitazt at giora alla lvti, en

25 giora eigi, pvi at peir erv vanmegnnir. fcott ek minnvmzt mik
sagtt bafva af pessvm lvtvm me& skavmmv mali, erv peir enn
framarr skyrandi, pvi at pessa lvta endrminning veitir oss mikla
varvS.

20. f>a er Jesvs Kristr kom til iaroarinnar, sigrafti bann ok

3° ni6r bravt ovininn ok eyddi avllvm bans styrk ok afli. Fyri pessa
savk minnizt sia binn gamli bervikingr a sinn binn fyrra kraptt ;
ok pvi at bann ser sik fallit bafva, geisar bann me8 sinni illzkv
mankyninv skaoa at veita, en hann ma bo eigi rangsnva me& illvm
bvgrenningvm e8a av&rvm flærSvm bat briost, er gv8 styrkir ok

35 befir ser til bygSar vali&. Me& bvi ok at obreinir andar, er oss
erv avallt motstaftligir, bafva eigi mannligan likam, er bat avllvm
ay&sæligra env biartasta liosi, at eigi mega peir viS bat sakaz,

1 [saal. rettet; gv& bav& peim sva sannr ok samvitandi sms velldis ok
pegria. Cd. ; lat. : dominus quidera quasi deus et suæ conscius majestatis
4° obmutescere his imperabat.

7o

ANTONIUS SAGA.

at fyr J>vi sem ver af {>eim eigi sigra&ir, at fceir megi eigi inn-
gavngv na i mannliktt hvgskot sva sem at byrgSvm dyrvm. Ma
{>etta ok svaa sannliga profva, at ef {>eir væri bvndnir i breyskligvm
ok mannligvm likam, mætti J)eim neitvt ok bavnnvt vera J>essi inn-
ganga sva sem fy ri læst hlifi. En fy ri J>vi at f>eir erv, sem ver 5
savg&vm, frialsir af {)essi likamligri talman, sva at f>eim er mattv-
likt byrg&a ok læsta lvti i gegnvm at fara, ok f>eir flivga leyfviliga
vm alltt loptit, er avftsætt, at fyri J>eira vanmegnn er oskaddr likamr
heilagra manna. Er {>at ok vist, at vandir fiandans f>rælar me8
dioflinvm sinvm havffringia, f>eim er bialpari vaarr sanna8i ok 10
sag8i i gvSzspiallinv verit fra vpphafvi manndrapara ok favflvr
illzkvnnar, mvndv meS engv moti oss vægia, er sterkliga berivmzt
f>eim i gegn, ef mattr J>eira ok afl.1 væri eigi fra l>eim tekit. Heyrnv
f>aa, vondr andzskoti! efeklyg f)essa lvti, fyri hveria savk {>yrmir \>v
oss, er hvervetna hl(e)ypr ok hlavptir (!), fyri hveria savk mattv eigi, »5
er i avngvm sta8 ert byrgfir e8a halldinn, onyta or8 e8a atkvæfti
{>eira, er dispvta f>er i gegnn ok f>inni illzkv erv gagnnstaMigir i
sinv lifvi? Enn vera kann, at f>v eiskir oss, fcaa er f>v kostgiæfvir
hverssdagliga oss vmsat at veita ok vndir at briota. En i annan
stafi er J>at me8 engv moti trvanda, at {>v ser lærifa&ir go8girn8arinnar *°
e8a stvndar meirr a go8vm lvtvm e&a vel lifvandi mavnnvm stofl ok
styrk at veita helldr en skavm efla skafta. E&a hvat er f>at, er
{»er maa iamkiært vera, sem {>eim ska8a at vinna, ok allra mest
f>eim mein at giora, er karllmannligaz beriazt i mot f>invm glæpvm,
eptir f>vi sem ritat er, at syndvgvm er milleikrinn rækiligr ok andztygr. *s
Hverr mvn eiga iafnn sergnogtt briost sem f>v til allrar illzkv,
hverr mvn sva miok kosta sem {>v at fylla fyrihvgsa&ar fianzligar
vmsatir? Vitvm ver, hverr {>v ertt, andzskoti, er sannliga matt
kallaSr vera hit savrgazta hræ. Vitvm ver, at fyr {>vi lifvm ver
kristnir menn, ok fyr f>vi skolvm ver oravggir ganga til bardaga 3°
e8a einvigis f>er i gegnn, at gv8 vaiT giorfti f)ik ostyrkan. Fyr
f>vi ertv ok sær&r ok me8 {>invm skeytvm i gegnvm skotinn, at
eigi fylliz me8 framkvæmS allar f>inar ognir. En ef ver bleckivmz,
ok syniz oss eigi sliktt sem er, fyri hveria savk veitir J>v vmsått
e&a ahlavp varri trv me& skravksamligvm ognvm e&a me& mikilleik 35
likama ymisligra skrimsla? NV ef megnn fylgir vilia, låt {>er f>aa
{>avrf vinna at eins illt at vilia, f>vi at {>eira si&r, er mikills mattar
erv, er eigi at leita narlægs fvlltings e&a bleckiligra brag&a sigr
at vinna, helldr at fylla f>at, er f>eir fysazt me& sinvm eiginligvm
krapti. En nv synir f>v opinberliga f>rotin {>in avfll, er, f>v stvndar 40

ANTONIUS SAGA. -(

aa sva sem me5 ohreinvm ok bernnsligvm sifl skroksamliga at
svikia, haftvliga aa fnk1 bregfiandi leikligv yfvirbragfli e6a mynd
hrædiligra kykvenda. Hvat er oss trvanda? hvartt eigi var sannr
saa engill, er sendr var af gv&i i gegnn Assirijs ? Eigi f>yrpti harm
5 fyllgft e&a favrvneyti at f>iggia af nockvrv folki, eigi for hann
leikandi, eigi giorfti hann nockvrsskonar gny me& ottanda okyrleik,
helldr framM f>egiandi sitt mattvliktt valid eptir drottinligv bo&orM
ok riki, baa er felldi c. lxxx. v. J>vsvndir gvSs ovina skiotara en
or8vm megi skyra. En fyri baa savk at J>er ervt miok breyskir

i o ok ostyrkir at avflvm, mvnv f>er vera i eilifri glavtvn. f'at kann
vera, at i moti f>essv efni taki nockvrr sva til or5z : Af hverri savk
var f>at, er fiandinn dirféiz vmsat ok freistni at veita envm sæla
Job fyri hans mikla trv ok til fallz at knyia alltt hans hyski ok
herbergi? efia fyri hvi drap hann i einvm staft avll bavrnn hans,

15 herbergin a f>av fellandi at eyddvm aftr hans avSræ&vm? Fyri
hveria savk {>orSi hann vmfram alla [>essa lvti at liosta hinn helga
Job grimligvm sarvm ok lei5iligri lik|>ra? Sa er bessa spvrning
setr fram, heyri her i mot {>av svavr, at l>etta matti fiandi
vist eigi giora, nema gvS giæfvi honvm til f>ess leyfvi. En f>at

20 verSr fyri tvenna savk, er gv6 gefr fiandanvm valid vår at freista,
til hegningar, ef ver misgiorvm, enn til dyr8ar, ef ver stavndvmz
vel freistnina med gv&s travsti. Af f>vi ma ok skyrtt mark taka,
at fiandinn ma einskis manz freista, nema hann hafvi aSr til f>ess
tekit valid af gvfti, fcvi at engi bei&iz f>ess af av&rvm at f>iggia, er

*S hann hefvir sialfr i sinv valldi. En hvat f>arf ek til J>essa efnis
giora minning hinns sæla Job, f>ess er fiandinn ba5 freistni at
veita, ok feck hann £0 me& engv moti sigraS? MeS f>vi at hann
hefvir ecki valid i gegn kvikvendvm, ma hann ok eigi fremia sitt
eiginliktt afll i gegnn savSvm e8a svinvm nema me5 gv&ligvm

3° vilia ok vppgiof; sva sem sialftt gvSzspiallit vattar i f>eim staS,
er sva er rita8, (at) dioflar ba8u drottin Jesvm sva segiandi: Ef
f>v rekr oss fra manninvm, send oss f>aa i svina flockinn. Hverssv
mega {>eir ok baa ska8a vinna eSa grand giora manninvm gv8s
likneskiv ok sva astzfolginni skepnv sinvm skapara med sinv

35 illzkvfvllv valldi, er eigi f>or&v ne mattv svinvm grand at giora
ok l>av at dey8a vtan gvdliktt leyfvi. £>at skolv [>er vita, hinir

^kiærvztv bræSr, at skirt ok* hreint lif me5 oskaddri trv til gv8s erv
en bestv ok hin bitrvztv vapnn, £av er ver skolvm beriazt me6 i

1 sik Cd. a er Cd.

7*

ANTONIUS SAGA.

gegnn dioflvm. Trvit ok f>vi, er sannliga er reynt, at andskotinn
ottaz vokvr £eira manna, er rettliga lifva, ok sva i& sama bæna-
halld, favstvr, hogværi, vilianliktt fatæki, hafnan hegomligrar
dyr&ar, litilæti, miskvnn, rettliga drottnan eiginligrar rei&i, ok
einkanligazt l>at hiarta, er me5 hreinni ast eiskar almattkan gv8. 5
Yeit hinn svartazti havggormr, at eptir drottinligv bo&or&i skal
hann liggia vndir fotvin rettlatra manna, sem f)av or& birta, er
varr hialpari sag&i sva sinvm lærisveinvm : Se herna, ek gaf y&r
valid vndir fotvm at tro&a havggorma ok haldreka ok allan krapt
ovinar, ok mvn y&r ecki vetta granda. 10

11'. Ef dioflar giora f>at skravksamlikt yfvirbrag&, at f>eir
sanni sik vita oor&na lvti e3a segi J>eim fyrir, er f>eir vilia falsa,
tilkvomv nockvrra manna, ok f>6tt {>eir komi, sem ohreinir andar
bo&o&v, f>aa er vist eigi trvanda {>eira frasavgnn, J>vi at f>eir erv
avallt lygnir. Fyri {>aa eina savk slogvzt {>eir fyrir a lei& bo&andi »5
|>essa lvti ok tilkvomv {>eira, er si&arr forv, at trvna&r væri a festr
J>eira savgn sva sem nockvrri forspa, ok eptir f>at mætti f>eir* av8-
velligar yfvir {>eim valid hafva, er trv&v J)eira falsi. Krist(n)ir
menn skolv ok miok varazt slikt at vir&a sva sem nockvrt taknn
e&a stormerki, me5 £vi at ohreinir andar, hvervetna farandi meS ao
letfæri sinnar nattvrv, erv eigi at eins skiotari gangandi monnum,
helldr ok |>eim, er aa flvgskiotvm hestvm flytiazt, ok mega av&velliga
af {>eiri savk fyri bo&a l>eira kvomv. Eigi mega J>eir £aa lvti
segia, er f>aa hafva enn eigi or&it, f>vi at gv& einn veit oor&na
lvti, helldr mega J>eir sar eigna viflrkenning e&a sva sem nockvra 25
forspa, fyri f>eim er eigi vita e&a kvnna at skynia |>eira vmsatir,
J>eira lvta, er f>eir sa me& vpphafvi hefviazt i verki e&a nockvrv
tilfelli. Hverssv marga hyggi f>er nv vera, er mattvligtt se me&
letfærligvm fraleik J>eim at birta, er fiarri erv staddir, {>enna mikla
safnat e&a f>aa lvti, sem her erv tala&ir, ef f>eim væri nackvat mot- 3°
sta&likt, fyrri en sa nockvrr, er nv er naverandi, megi flytia e&a
fra segia l>at, er ek segi. Nv ma y&r ver&(a) av&sætt ok opinbertt
af fjessvm eptirfarandi dæmvm. Ef nockvrr ma&r hefVir hafvit
sina fer& af Thebaida e&a einhverivm sta& annars hera&s, ok sia
diofla(r) {>enna faranda sinn veg fyriætla&an, £aa mega {>eir bo&a 3.5
ok fyri segia me& sinvm skiotleik [fyrr sog&vm2 hans kvomv. Me&
fressvm sama hætti maa ok ver&a af hinvm æsiligzta vexti l>eirar
år, er Nil heitir, f)aa er J>eir sia mikil regnn verfta i Blalandi ok
£vi vita, at af £essi savk er ain vavn akafliga at fcrvtna me&

1 J>at Cd. 2 [fyri sag&ri Cd. 40

ANTONIUS SAGA.

72

miklvm vexti ok vi3a or at ganga sinvm farveg, fara beir fy rir
rennandi e3a flivgandi til Egiptalanz bo&andi tilkvomu arinnar ok
benna mikla vatnavavxt. f'essa lvti mætti ok menn av8velliga fyri
segia, ef beir hef3i nattvrv sva mikinn fraleik. Var8hallzma3r
5 ens sæla Davi3 vppstigandi i nockurnn enn hærsta sta8 saa fyrri
en beir, er mycklv lægra stoSv, farandi menn, baa er bangat sottv
aa beira fvnd, en eigi jbvi helldr sagfii me8 forspa nockvra oorSna
lvti, helldr bo8a8i hann baa visa lvti, er hann hami se8 me8
nockvrv vpphafvi. Dioflar erv ok sva hattaSir, at beir skynia
° alla lvti me8 glavggri ok harSla vakrligri grein ok bo8a si8an sin
i milli me3 skiotri ras. En ef beir atbvr8ir ver8a, at me3 gvSligri
skipan ok fyrihyggiu koma vppteknir lvtir eigi til beirar endalyctar,
sem likligaz mætti bickia, J>at er, ef saa bverfr aptr a miSri gavtv,
er sina fer3 haf8i vpp bafvit, e8a vatnavavxtr dvelst, ba er regnvm

15 lettir ok heiSskirr himinn birtizt at hreinsvbv skyfvllu lopti, baa
ver3r opinber svikafvll lygi ohreinna anda ok villa beira, er beim
trv3v. fcessir lvtir vorv vpphavf liei8ingligrar villv ; slikar pretta-
fvllar forsagnir af dioflvm framflvttar i hofvm e8a blothavrgvm
ti v3v margir hei3ingiar for3vm vera spadoma, allt bar til er fiandinn

20 me8 sinvm erindrekvm tyndi avllv sinv herfangi i tilkvomv vårs
herra Jesvs Kristz, ok hann meS sinvm bleza3a mvnni ok fyri
sina sendibo8a bav8 ohreinvm avndvm at begia ok af lata slikv
sinv falsi. Ek bi3, at ber segit mer, hverr bat mvn ætla, at
likamligr læknir skyniandi mannligan sivkleik ok brvna hitnanda

2 s briostz af lettri atekning sinna fingra, er hann ranzakar æ8ar bess,
er vanmegnit hefvir, at hann hafvi me3 ser gv3domligan kraptt?
Hverr mvn dirfvazt at veita skipstiornarmanninvm gv8liga virSing
e8a vegsem8, beim er skipinv styrir ok lei8 segir eptir merking
himintvngla ok beira gavngv? Ef nockvrr talar eptir rettri ok

30 nattvrvligri profvan af bvrkv e8a svmarligvm hita, af miklv regni
e8a vetrligv frosti, nv ferr sva miok, sem hann sagdi, mvn eigi
akrkarllinn helldr benna lofva, fyri bat er hann gat nær slikvm
lvtvm, helldr en tig .1 hann gvSligv nafni? Nv ef bat mætti vera,
at dioflar .segSi e8a bo8a8i nockvrt sinn sanna lvti, svariS ber mer

35 baa ok segit: Hverr aavavxtr er bat at vita fyrr oor8na lvti, baa
er sinvm tima mvnv fram koma ? Var nackvart sinn miok lofva8r
slika lvti vitandi, e8a ovitandi piniliga hegn&r? Vel hverr ma8r
aflar e3a fyri byr ser sialfvm annathvart kvalar, ef hann vanrækir
boSorS heilagra ritninga, e8a eilifva dyr3, ef hann giorir bav ok

4.0 varSveitir eptir megni. Engi varr skal miok fysazt i bessv stvndliga

74

ANTONIUS SAGA.

lifvi at hafva fyrivitand oorftinna hlvta, helldr at vera hlyftinn
gvfts bo?>or&vm ok gioraz sva kiærr vinr af [ræli. Eigi er oss
miok rækianda fyri at vita, hvat aa okominn tima kann at bera,
helldr at fylla [aa lvti, er oss erv skylldvliga botoir, ok biMa [pss
verkavps af gvM, at meft hans fvlltingi megim ver sigraz i |>eiri 5
orrostv, er ver berivmz fiandanvm i gegnn. En ef nockvrr fysiz
harMa miok, sem vera kann, at skynia ok fyri at vita oorftna
lvti, [aa hæfvir, at hann hafvi reinntt hiarta. fvi at ek trvi, at
manzins avnd, f>ess er trvliga [ionar gvfti, ef hvn sta8festizt i |>vi
skirlifvi, sem henni er eiginlikt ok hvn var skopvt, at alla lvti 10
megi hvn framarr fyri vita ok skilia en ohreinir andar. Slik var
avnd Helisæi spamanz, [ess er birti ok syndi [aa kraptta, er
avftrvm vorv okvnnir.

22. Nv me8 [essvm savgfivm hlvtvm mvn ek skyra fyr y8r
a8rar bleckiligar dioflaa vmsatir. fceir erv iafnan vanir vm nætr iS
siMatra manna at vitia, ok segiaz med falsligv yfvirbragfti vera
gv8s einglar, lofva [eir iftn f>eira ok astvndan, vndraz mikla staft-
festi, en heita [eim fyri oorftinni avmbvn ok verkavpi. En ef sva
berr til, at [essir ganga i syn vib yftr, [aa skolv [er vopnazt me8
heilagri trv [eim i gegnn ok veria yftr ok y8r herbergi me8 marki > o
hins helga kross, ok mvnv {>eir skiott hverfva ok at engv verfta,
}>vi at [eir hræflaz miok sigrmark vårs hialpara; fyri |>it sama
sigra?>i hann ok rænti alla loptliga krapta, J>at er ohreina anda,
ok bav8, at [eir skolv af avllvm vera fyrlitnir. t*eir erv ok vanir
a sik at bregSa e8a sina limv ymisligv skravkligv yfvirbragM, ok *?
ganga sva i syn vi& oss, at hvgrinn varr ottiz en likamrinn hristiz
af hræzlv. En sa er i [essi freistni hefvir travsta trv til almattigs
gv8s, rekr [aa ok [>eira styrk ok hæMlig brigzli skiotliga aa flotta.
23. Eigi er miok torvellikt skynsamliga grein at giora
millvm goSra anda ok illra, ok me8 gv&s fvlltingi ma [at opinbert 30
verfla. Fagrlig aasiona heilagra eingla er elskanlig ok hogværlig,
eigi synazt [eir [rætandi efta kallandi, ok eigi er optliga af nock-
vrvm heyrft [eira ravst, helldr fara f>eir hlioMiga ok linliga, ok
J>o skyndandi fagnat at veita gle8i ok travst syndvgvm mavhnvm,
Jjeim er misverka vilia iftraz, [vi at sialfr gv8 er me8 [eim, sa 35
enn sami er brvnnr miskvnnar ok vpprås allz rettlætis. Ps& er
vart hvgskot birtiz liosi heilagra eingla, er [at eigi okyrt e?»a
stormsamt, helldr lintt ok blitt; [aa hitnar avndin af mikilli fy si
at eignazt himneska fagna&i ok skiotliga me& [eim gv&s englvm
at fara til himinrikis dyrSar, er hvn ser [aa naverandi, at vppgefnv 40

ANTONIUS SAGA.

75

herbergi mannligs likams, ef f>at mætti baa vera, ok bvngri byr5i
davSligra lima1. Sva er mikil beira goSgirnS, at ef nockurr ottaz
miok af ostyrk niannligrar nattvrv fceira syn e8a vitian, J>aa taka
beir skiott i brvtt af manligv hiarta alla hræzlv. Me8 f>essvm
S hætti gior&i Gabriel gv8s eingill, baa er harm tala8i vi& Zachariam
i musterinv, sva ok beir englar, er hingatbvr6 vårs hialpara bo8v&v
fehirdvm, ok enn beir, er vitrv&vz hia drottinligri grof eptir hans
vpprisv. Allir J>essir giorSv styrk ok orvgg £eira hvgskot, er peir
birtvz, ok ba5v f>aa eigi hræSazt. Mikil hræzla ver&r eigi svaa miok

io af einvm samt andligvm otta, sem hvn verftr stvndvm akaflig af
syn ymisligra lvta, beira er likamligir synazt me& misiofnv yfVir-
bragdi. Enir verstv andar hafva grimligar asionvr, hræ&ilikt hliofi,
savrgar hvgrenningar, fara meS lavsvngarfvllvm leik ok hræringvm
sem vanstilltir vngir menn efla illvirkiar. Af beira navist ver&r

x5 avnd manzins skiotliga hræzlv fvll, vit ok skilning slæfvazt ok
dofnar ; gioriz hatr milli kristinna manna, sorg ok svndrbycki milli
mvnka, bvngi ok lei&endi af endrminning eiginligra synda, hræzla
dav&ans, mikil agirni avSæfa, mæ&i kraptana at fremia ok vel at
lifva me& miklvm hiartans slæleik. En ef fagna&r ok ovmræfiilig

ao ast ofavlsvt mefi'orvggv travsti ti! gv&s kemr i sta8 bess otta, er
gioriz af mikilli hræzlv e&a syn ovina, b*1 skolvm ver vita, at
fvllting vartt er komit, \>vi at orvggleikr hvgar er hit skirazta mark
navistar gvMigs velldis. Abraham havfvtfaSir sa me8 bessvm
hætti sialfvan gv8 ok fagnafti harftla miok; me8 bessvm sama

25 hætti gladdiz ok hinn sæli Johannes baptista baa enn eigi fædr
miklvm fagna&i, er hann skil&i sæla mey Mariam, er baa bar skapara
allra lvta i hinv helgazta herbergi sins kviSar, vera komna at vitia
sinnar moftvr Elisabet. En ef yfvirkomin hræzla staéfestiz me8
beim, er vitiaSr er, baa er vist, at fiandinn geck i syn vift hann,

30 bvi at hann kann ecki bann at styrkia efta gleftia, er hann vitiar,
sva sem Gabriel styrkti ottandi mey henni bioftandi, at hvn skylldi
eigi hræftaz, e&a sva sem fehirftar vorv hvgga&ir af gvfts eingli, helldr
tvefvalldar hann hræzlvna, bar til er sa hratar nær i avrvilnanar divp,
er fyri verftr; betta giorir hann til bess, at beir veslir menn, me& bessi

35 nav&vng af honvm til bravngftir, veiti honvm over&vga vegsem&
hann fvlltings bi&iandi, er of miok gleymsi gvfti ok hans boftor&vm.
Af slikv tilfelli hvgftv veslir hei&iugiar falsliga sialfa dioflana gv&
vera, ovitandi at sannr gv8 varr bannar slika villv. Saa hinn sami
villdi eigi, at kristit folk anetia&iz slikvm diofvls svikvm, sva

4° 1 hkama Cd.

76

ANTONIUS SAGA.

sem gvSzspiallit vattar, at baa er fiandinn dirføiz opinberliga vårs
hialpara at freista ok ser at eigna hofåingskap ok valid allra lvta,
giorSi gvd son hann forflotta sva til hans talandi: Far brvtt,
andzskoti, bvi at sva er ritat, drottin gv8 binn mantv vegsama ok
honvm einvm mvntv biona. Oss er ok leyfvi af gv&i gefvit i 5
varvm nav&zynivm bessi orS fram at flytia, bvi at fyri baa savk
taladi hann slika lvti, at me8 bessvm hans or&vm brytiz ni5r vår
freistni, baa er kemr slik at hendi, sem son gv&s boldi af andz-
skotanvm. Heyri6, kiærir brædr, ek vil y&r ok a minna, at ber aa
hyggiz meirr vel at lifva en iartegnir at giora; variz ok vift, at 10
engi ySarr taknn e&a iartegnir giorandi brvtni ba&an af til metnadar
e&a fyrliti a&ra, baa er slika lvti er omattvlikt at giora. Ranzakit
helldr lif ok atfer6 serhverra, bvi at y8r hæfvir beim at likiazt,
er algiorvir erv, ok fylla baa go8a lvti, er a skortir a8r y6ra atferS,
bvi at taknn at giora er eigi vårs litilleiks, helldr fremiaz bav af »S
drottinligv valldi, bess er til sinna lærisveina taladi, sem gv6z-
spiallit vattar, ba er beir dyrkv&vz af iartegna giord, ok sag8i
sva : Eigi skolv ber af bvi fagna, at dioflar erv vndir lagdir ySart
valid, helldr fyri baa savk at nofhn ydr erv i himinriki ritv6.
Skrasetning nafna a lifs bok er vitni krapz ok verSleiks, en »°
bravtrekxtr annskotans er giof ok veizla hialparans vift sina biono-
stvmenn. HeSan af svarar drottinn beim, er eigi fagna af erfvidi
e8a starfvi sins gofts lifs helldr af framning taknanna, sva segion-
dvm: «rakvm ver eigi diofla i binv nafhi ok giorSvm marga krapta
i binv nafni?« Ok man hann sva segia: «Ek segi y&r vist, at 2S
ek kennvmzt eigi vi8 yftr, hverfvit brvtt fra mer, verkmenn illzkv,
bvi at drottinn veit eigi skyn a verkvm vondra manna.« {*ess
skolv ver me8 allri astv8 biSia, at ver giorimzt verdir baa giof af
gvSi at biggia at giora skynsamliga grein millvm goftra anda ok
illra, bvi at eptir atkvæ&i ritninganna skolvm ver eigi hverivm 3°
anda trva, er oss birtizt. Nv villda ek lvka "minv mali ok b*1
lvti hlio8i hylia, er mer litlvm ok lagvm [hafva til handa borit1.
En til {iess at ber ætlit mik eigi barflavsliga beira lvta minnazt, er
eigi mega ver6a, bo at ek tala sliktt, fyri bvi bo at ek mega ba5an
af synazt sva sem ovitr, man ek segia faa lvti af morgvm, bvi at 35
drottinn, saa er glavggliga skyniar ok litr leynda lvti minns hvgskoz,
veitt, at betta giori ek eigi af savk nockvrrar hræsni, helldr y8r til
nytsemftar.

1 [udfyldt efter Gisning', aabent Rum i Cd.; Lat.: silentio premere
qvæcunque meæ acciderant parvitati. 4«

ANTONIUS SAGA.

77

24. l^at var opt, baa er dioflar gengv i syn vi5 mik, at beir
lofodv mik miok, en ek bolvaSa beim i mot, ok baS ek baa begia
i nafni drottins. Jafnan savg&v beir mer ok fyrir, aa hverivm tima
en mikla Nil mvndi taka æsiligan vavxt, enn f>eir teyftfv af mer i
5 mot slik svavr: <Hvat kemr til y&ar at ahyggiazt slika Ivti?« Sva
som vapna&ir riddarar ok mer meS ofrifli ognandi syndvzt beir
mer stvndvm ok slogv vm mik hring ok mitt herbergi ok fylldv
hvs mitt med haldrekvm, hestvm ok havggormvm ok ymisligvm
skrimslvm, ok ek 'savng i mot bessi freistni sva segiandi: «hij

io in curribus etc. bessir miklazt af kerrvni ok hestvm, en ver mvnvm
miklaz i nafni drottins gv8s vårs;« ok skiott meS gv6s miskvnn
slogvz beir meS avllvm skrimslvm a flotta. A nockvrvm tima
vitivSv beir min med micklv liosi ok savg&v sva : «Heyr5v, Antoni,
ver ervm komnir at syna f>er ok veita vara elldliga birti.« Ok

15 ek meS byrg&vm avgvm ba&vmz fyrir til gv&s, f>vi at ek villda
eigi sva miok mik vanvir&a at sia diofvls Hos, ok skiotara en ek
faa sagtt, slavktizt falslikt Hos vandra anda. Eptir faa mana&i liftna
flyc&vz J>eir enn saman eitt sinn fy ri mer ok tokv at syngia ok vm
ritningar at tala sin i milli. En ek sva sem davfr afVirSvmzt

zo slikt at heyra. Skelf6v beir ok stvndvm klavstr mitt meS miklvm
okyrleik, en i gegnn beiri freistni baS ek til drottinns meS sta&favst-
vm ok ohrærSvm bvg. Optliga giorSv beir mer i heyrnn hark
e&a hegomliga hoppan, hvislan efta havggormHgar hvæsingar. En
er ek tok at bi&iazt fyrir, sneriz beira hlioS i gratvliga ravst.

25 Trvit mer, synir minir, ok beim lvtvm, er ek mvn nv segia. Ek
saa nockvrt sinn fiandann me6 hardla hafvm likam, hann giorftiz \>s&
sva diarfr, at hann sagdizt vera gvds kraptr ok forsia ok mællti
sva til min: «Hvat villtv, Antoni, at ber veitizt af mer?« En
ek spytta tysvar sinnvm, sem ek matta mest, i hans gapanda gin,

30 ok vopnaSr meS Kristz nafni hl(i)op ek aa hann meS avllv afli. En
saa hinn mikli1 likamr, er mer haf&i synzt, fyrivarS allr ok hvarf
skiotliga milli minna handa. fcaa er ek var fastandi, syndizt hann
mer nockvrt sinn sva sem einn mvnkr ok eggiadi mik at likna
nackvat minvm likam ok snæ6a af bvi bravSi, er hann forna&i

35 mer. Hann sagSi sva: «Fyri bvi at \>v ert maSr vndirliggiandi
inaniiligvm breyskleik ok osty(r)kS, lat hvilaz litla stvnd bitt erfviai,
at eigi fallir \>v i likamligan sivkleik af miklv harMifvi.« Af
sHkri hans vmleitan kenda ek skiott svarta ok avf^idarfvlla ho°^-

OD

ormsins asionv; ok baa er ek hlifSa mer epter minvm vanda me5
40 1 mikla Cd.

78

ANTONIUS SAGA.

Kriz vernd ok vopnabvna&i, syndiz mer sem reykr færi vt vra
glvgg mins herbergis, ok me& f>essv moti hvarf fiandinn.

25. Pat var enn f>aa er ek var staddr i eyåimork, setti hann
optligha fram gvll mer fyri avgv sva sem sina gilldrv. Petta giordi
hann fyri f>aa savk, at ek skyllda i vefviazt hans sviksamligv neti, 5
ef ek vilida f>at agimaz meS einni saman syn; en ef ek villda
f>at nalgaz me& atekning, hvg&i hann mer meS bardaga ahlavp at
veita. Optliga J>aa er ek var af dioflvm bardr, savng ek J>essi
orS: Nullus me separabit a caritate Cristi, eingi man mik mega
fra skilia1 Kristz ast. En er |>eir heyr&v f>essi orS, svndrf>ycktvz i©
J>eir sin i milli, ok slæz hverr a annan meS ærslafvllri grimd,
slogvz eptir jmt a flotta, eigi fyri mina verftleika, helldr af sialfs
gv&s bo&orSi ok valldi, f>ass er sva sagfii : Vidi Satanan quasi fulgur
cadentem de celo, ek sa andzskotann fallanda af himni sva sem
ellding. Pessa lvti, synir minir, sag6a ek y6r fra mer, minniligr 15
postviigs dæmis f>ess, er hinn helgi Pall sagSi sinvm lærisveinvm
fra f>eim mannravnvm ok freistni, er hann {jol&i a sinvm davgvm,
til f>ess at eigi nackvarr otti e5a diofla freistni ok eigi nockvr mæfti
talmi y&ra go5a fyriætlan. En \>\i at ek elskandi ydartt litillæti
minntvmz margra hlvta fra mer segiandi, sva at ek ma ^aSan af 20
ovitr synaz, fysvmz ek enn yfir J>at kvnniktt at giora, er engi
heyrandi manna skal efvaz, at satt er ok ofalsat.

26. Pat var enn eitt sinn, at fiandinn knvSi dyrr klavstrs
mins. Ok er ek geck vtt, saa ek einn mann sva hræ?>iligan ok
hafan, at mer syndizt hofvt hans taka allt til himins. En er ek 2J
fretta hann eptir, hverr hann væri, sagfti hann sva: «Ek em
Sathanas.« Ek spvrSa hann enn: «Hvers leitar f>v her?« Hann
svarafti f)aa me& J)essvm hætti: «Fyri hveria savk hata mvnkar
mik at {>arflavsv e?»a kenna mer sin misfelli, e6a fyri hveria
savk bolvar mer allt kristinna manna folk?« Ek svarafta: «Pat 30
giora l>eir allir rettliga, J>vi at ver {jolvm optliga mikil ohægendi
ok {jyngsl af J)invm vmsatvm.« Hann svaraSi: «Ecki velld (ek)
f>esskonar aslattv, helldr hrellaz {>eir sialfvir sin i milli, ok skelfvir
hverr annan. Ek em nv oréinn vesæll ok herfviligr. Ek bi6, at
J)V minniz, hvart J)V hefvir eigi lesit f>av spamanz or6, er sva 35
segia : Kristr eyddi avllvm vapnvm ovinar ok bravt niSr borgir
hans. Nv hefvi ek engan stad i minv valldi, ok enga borg
eignvmzt ek nv. Engi hefvi ek vopnin, avll erv f>av brotin ok i

1 slilia Cd.

ANTONIUS SAGA.

79

brvttv, allar bioMr ok avll hervt hliofla nv ok dyrka me8 vegsemfi
Kristz nafnn. Sialfar obygMr ok eyoimerkr erv nv fvllar af otal-
ligvm flockvm mvnka. Fyri f>vi bi<S ek, græti beir nv sialfvir sik,
ok lati af mik at særa e5a slita vtan alla savk me8 sinni aleitni. «
5 t'aa er ek miok vndrandi heyrfta slika lvti, lofVandi drottinliga
miskvnn me8 fagna(fti) briostzins, mællta ek sva til hans: «t>essi
bin orft, er {>v talaftir nv nyliga, eigna ek eigi binvm sannleik,
bvi at hann ma engi me8 ber finnaz. En j>ott |>v ser efvalavsliga
hofvt allz fals ok lygi, iataftir bv |>essa lvti navftigr lygilavst, |>vi

10 at sannliga bravt Jesvs Kristr meft avllv niftr |>in avfll, en [>v
afsviptr [engiligri fegrft ok vegsemft vtlltiz1 i o|>rotnanda savri. «
Ok er ek haf<Na varia {)essi or8 mællt, hvarf sa enn hræ&iligi, er
viS mik tala&i, at heyr&v nafni vårs hialpara. Heyrit nv baa,
minir synir, hverss bickizt ber nv bvrfva framarr at fretta, hver

15 hræzla efta hver efva5sem& ma nv talma y&arnn gofian si5, hver
freistni man yor nv mega fra slita gvMigri ast? Ef ber ahyggizt
vm annarlikt lif, geymit at hvarv yftars eiginligs lifs, ok at he-
gomlig hvgrenning angrizt eigi vift |>ann hegomligan haska, er hvn
staftfrstiz a stvndvm at t>arflavsv; ottizt engi, isa er gv<Ni treystizt

20 sinna synda iftrandi, at fiandinn mvni |>ann til forafts draga.
Hrindit aa brott avllv angri, bvi at drottinn, saa er felldi vara
ovini, er meft oss, sva sem hann hefir fyriheitit, oss hlifvandi ok
varftvaitandi af ymisligvm andzskotans aråsvm. Hyggit nv at
ok virftit: sialfr fiandinn, er marghattaftar slæg^ir hefvir frammi

25 me& sinvm erendrekvm, iatar nv, at hann hefvir ecki afll i moti
kristnvm monnvm-. Wi skolv kristnir menn ok mvnkar vm f>at
aahyggiaz, at eigi fyri beira iftnarleysi efta ostyrka trv veitiz
dioflvm avfll efta færi beim at granda me5 sinvm svikvm, bvi at
slikir ok me8 beiri mynd erv beir vanir var at freista, sem beir finna

30 efta skynia oss ok varar hvgrenningar. Ef beir finna i varvm briostvm
nockvrtt saft hræzlv efta illra hvgrenninga, sæta {>eir begår ok
leita bar at setiazt sva sem illvirkiar i eydda stafti, avka beir baa
yfvirkominn otta ok ohreinar hvgrenningar meS bessvm hætti
grimliga kveliandi baa vesla avnd, er beim gaf færi sin at fréista.

35 En ef ver giorvm2 glaftliga gvfts bionostv ok fysvmzt meft hita
heilagrar astar .til himinrikis fagnafta, sialfva oss ok alltt vart efni
gvfti aa hendi felandi aa hverri stvnd, mvn eingi fiandi oss mega

1 [rettet; eiginligri fegro ok vegsemo. vegsemd(!) Cd. ; Lat. : honore
,0 nudatus angelico, volutaris in sordibus. a glaMigvm tilf. Cd.

8o

ANTONIUS SAGA.

sigra e8a |>ora nær at koma; j»vi at J>eir flyia me5 skavm aa brott
fra f>vi briosti ok hiarta, er f>eir finna bliptt meS beilagri trv
ok med Kristz marki merkt. Sva fly&i fiandinn hinn helga Job
styrk^an meS gvSligri trv, en enn veila Jvdam, er tyndi sinni
trv, batt hann hertekinn sinvm fianzligvm bavndvm. f'essi erv 5
en orvggvztv* vapnn at sigra ovininn: andlig gleSi ok iafnan
at hvgsa almatkan gvft ok endrminnaz hans mikla ok ovmb-
ræ^iliga miskvnn, \>æ. er a brvtt rekr alla diofla ok f>eira aslattv
sva av&velliga sem nockvrnn reyk, hatar alla vara ovini en
ottaz alldregi. Ætlit ok, at andzskotinn er eigi ovitandi, bvilikr xo
elldr honvm er fyri hendi, ok hann veit skyn, at sialfr hann skal
f>ola meS sinvm erendrekvm gnogligan ok eilifvan brvna hitnanda
helvitiss. En fyri £vi at ek man nv lvka minv mali, vil ek yftr
a {jat minna vi5 endalyktt, at ef y8r birtiz nockvr vitran e6a
syn, frettiS eptir diarfliga, hver (hvn er) efla hvaftan hvn kom ; ok x5
ef jjessi vitran hefvir verit af gvfii e8a hans helgvm mavnnvm,
man vtan alla dva/1 meft engiligri hvggan snvaz hrygft i fagnat;
en ef {>essi syn var diofvls freistni, man hvn skiott brvtt hverfva
fyri eptirfrett rettrvanda mannz, \>ri at bat er hit mesta mark
styrk&ar ok orvgleiks at spyria {>ann, er i syn gengr, hverr hann er, *°
e&a hvaSan hann kom. Sva kendi Jesvs son Nave eptir frettandi
gv&s engil ser fvllting veitanda, ok med sama hætti matti ovinnr
eigi leynaz fyri Daniele, eptir spyriandi hverr hann væri. «

17. Pa, er hinn helgi Antonivs haffti sitt mal til lyckta fært,
gloddvzt allir miok, J>eir er heyrtt havf8v hans fagrliga ok helga *5
kenning, fyrlitandi allir samtt diofla vmsatir ok miok vndrandi
J>aa dasamliga giptt ok giof, er hann hafSi af gvfii f>egit grein at
giora milli go&ra anda ok illra. Margra briost ok hiarta hitnaSi
af heilagri fysi at lifa i gv8s Jnonostv; J>eir er a8r vorv ostyrkir,
gior&vzt sta8fastir i heilagri trv ; falslig ætlan flySi i brvtt af f>eira 3°
hvgskoti, er a&r vorv eigi a rettvm veg trvarinnar; svmir frelsv&vz
af ymisligri e&a hegomligri hræzlv med gvMigvm styrk.

28. Avll f>av klavstr ok mvnklif, er vorv i ey&imorkinni i nand
viS hinn helga Antonivm, vorv fvll af gv&s Jnonostvmavnnvm, f)eim
er dag ok nott stvndv&u eigi annat en syngia gv8s lof, lesa heJgar bækr 35
e5a bi&iazt fy rir. Af hans helgvm fortavlvm ok mikilli fysi eilifrar
dyr&ar favstvSv J>eir mikit ok vavk&v ok stvndv&v an aflati helga
ast at hallda sin i milli ok f>eim, er J)vrfvandi vorv, miskvnn at

1 horvggvztv Cd.

ANTONIUS SAGA. gi

veita. ]?essi halfva ey&imerkrinnar var sva vift sem mikit herat,
enn mvnkar e&a einsetvmenn, {>eir er J>ar byg&v, vorv me8 avllv
fraskila f>yss veralldarmaima ok allri hegomligri atferS, en syndvzt
hverssdagliga fremia milldi verk ok rettlætis. Hverr mvndi
5 sa vera at eins siaandi sva mikla mvnkasveit e8a litandi
J)eira karllmannligan ok svaa sam{>yckan samnaS, at engi villdi
avfirvm mein giora, hallmæla e&a einar&arlavsan vmlestr at veita,
helldr elskandi helga bindendi villdi hverr avSrvm glaftliga J>iona,
at eigi mvndi hann skiotliga slikvm orSvm tala: Heyr&v Jacob,

i o harftla go6 erv J)in herbergi; heyrSv Israel, harMa go&ar erv J)inar

tialldbvSir, sva sem skyggiandi skogar, svaa sem paradisvs yfvir

rennandi vavtnvm, sva sem tialldbvftir af drotni reistar ok festar,

sva sem cedri f>ar en hæstv ok en fegrstv tre hia vavtnvm vaxandi.

29. En er f>essi safna&r eflSiz dag fra degi af astvndan go5s

15 lifs i gvos £ionostv, endrminntiz heilagr fa&ir Antonivs af nyiv
J>eirar ovmbræ&iligrar dyrSar, er gv8s vinvm er bvin i himinriki,
fyrlitandi alla begomliga lvti J>essa stvndligs lifs ok sva virSandi
me& sialfvm ser, sem l>at væri allt litils vertt, er hann hafi&i her
til starfvat e&a i freistni f>oltt. Yar J>at nv ok iafnan, at hann

20 satt einn samt. Ok f>aa er svaa bar til, at hann varS sinvm eigin-
ligvm likam at lina, fæzlv at neyta e&a svefnns efta annarra |>eira
lvta, er manz nattvra e&a nav&zvn bei&ir, mæddiz hann af £vi
miok me& vndarligvm kinnro&a, er sva mikit frelsi andarinnar
skylldi vera f>ravngt ok halldit vndir endimarki litils ok dav3ligs

25 holldz. I3 at var ok opttliga, f>aa er hann var sitiandi me8 bræ&rvm,
at hann hellt sik fra f>eiri likamligri fæzlv, er fyri honvm var, af
minning andligrar fæzlv. Ok J)ott hann gior&i fcetta me& vndar-
ligvm hætti hvgsandi odav&leik andarinnar, sem fyrr var sagtt, ok
sem hvn ney&izt af sambv& davMigs likams, neytti hann f)o optliga

30 nockvrrar fæzlv einn samt verandi, en stvndvm hia bræflrvm sitiandi,
sva sem dav&ligr ma&r. Hann eggia&i ok me& opinberri kenning,
at engi skylldi of miok {>rongva e&a meinlæta sinvm likam, helldr
næra hann ok styrkia me& hæfviligri geymslv, at eigi tyndiz hann
e&a1 fyrifæriz gvMikt verk, f>at er likamrinn, i gegnn vilia sins

35 skapara; ba& ok ongan sva sælliga fæ&a holldit, at f>at dramba&i
i gegnn avndinni, en sag&i fyri {>vi me& avllvm alhvga ok i&nn
avndina var&veitandi, at eigi bæri f>aa ohammingio til handa, at hvn
sigrvt af likamligvm lavstvm selldizt eptir {>etta stvndliga lif til
eilifra helvitis myrkra, helldr at hvn, ser eignandi valid ok stiornn

40 1 ebra Cd.

«*

82

ANTONTUS SAGA.

yfvir sinvm likam, skylldi honvm sva styra, medan J>av bygdi samt,
ser til nytsemdar ok avdrvm, at meS gvdligvm styrk mætti hvn
verdvg ver8a sitt herbergi vpp at hefia sem hinn helgi postoli Pall
til ens {>ridia himins. Sannadi hann ok varnn hialpara sva segia
ok bioda: Verit eigi miok aahyggivfvllir avnd ydarri, hvat l>er 5
mvnvd snæda, eda likam, hverssv f>3r mvnvd klædaz, leitid ok eigi
med akefd, hvat J>er skolvt eta eda drecka, {>vi at slika lvti atla
heidnar [>iodir med micklvm kostnadi ; ydarr himneskr fadir veit, at
f>er ervt allra l>essa blvta fivrfvandi. Leitit ok f>aa i fyrstv gvdligs
rikis ok hans rettlætis, ok mvnv fcessir allir hlvtir ydr veitazt. 10

30. Pa, er f>essir hlvtir vorv lidnir, giordi Maximianvs hinn
omilldi keisari mikinn ofrid kristni gvds ok villdi henni eyda med
grimdarfvllri akefd. Pm vorv havndladir gvds vinir, hvar sem f>eir
vorv fvndnir, ok leiddir i borgina Alexandriam. Sialfr hinn helgi
Antonivs for f>æt af klavstri sinv, ok villdi fylgia pislanrattvm gvds, 15
sva segiandi: »Forvm at samteingiazt dyrdarfvllvm sigri brædra
varra, gavngvm fram karllmanliga sialfir, eda siam at minnzta kosti.
er adrir heyia gvds orrostv.« Ok af ast pislarvættissins var hinn
sæli Antonivs sannliga pislarvatr. En f>6t hann væri eigi havndvm
tekinn eda samtaldr gvds iatorvm, f>eim er til malmverks vorv 20
f>rælkadir eda i myrk(v)astofvm halldnir, \>s& er hann g>ck at sinvm
sialfvilia i hendr ofridarmanninvm, lagc\i hann aa allan hvg opin-
berliga ok friaLliga |>aa at eggia, er fyri domandann vorv leiddir,
at eigi skylldi [>eir gvdi neita fyri ognir vandra manna. En [>eim
er til davdans vorv dæm Sir, fyllgdi hann fagnandi allt til fcess *5
stadar, er l>eir helltv vtt sinv blo&i ok avdlvdvz farsælliga pislar-
vættis koronv, sva sem sialfr hef6i hann sigrazt. Ok af fcessv til-
felli vard domandinn miok reidr, f>aa er hann sa stadfesti Antonrj
ok hans felaga, bavd hann nv sva, at allir mvnkar skylldv bravt
flyia or borginni, en ef J>eir von* {>ar stadnir, skylldi med avllv 30
engi f)eira vera doms verdr, helldr bad hann, at f>ar skylldi hverr
clavda f)ola, sem hann væri fvndinn. Ok af f>essv domandans
atkvædi syndiz avllvm aa {>eim sama degi at flyia ok sialfva sik
at fela fyri ofridi gvdnidinga, nema einvm samt Antonio, hann gaf
eigi gavm at bodi fressa grimma domanda, flydi hann hvergi, enn 35
geck £ar til, sem vatnn var, ok tok at [>va yfvirklædi sitt A næsta
degi eptir stod hinn helgi Antonivs med avllv ottalavss i einvm
hafvm stad i borginni, ok f>a klæddr med biortv klædi, at sva
avdzeliga kominn eggiadi hann domandann ser aa hendr, ef hans
gavngv bæri tmr hia. Hitnadi hans hiarta af mikilli fysi til pislar- 4o

ANTONIUS SAGA.

83

vættiss fyri gvfts nafni ok syndi oss, at kristins maiiz hvgr skal
vera staSfastr ok alldregi vandbvinn at f>ola pininng ok davSa, ef
{»avrf1 krefr, sva miok, at harm var8 hryggr, er honvm veitiz eigi,
eptir f>vi sem hann villdi, pining at {>ola fyri nafnn drottins vårs
S Jes vs Kristz. En almattigr gv& fyribvandi sinni hior5 lærifoSvr
ok giæzlvmann var&veitti Antonivm fra hamdvm ofri&armanna,
at settning mvnkligs si&ar skylldi eigi at eins styrkiaz fyri hans
helga bæn helldr ok navistv. Alldregi var& hann fraskila Krizt
iatorvm, me&an hann var innan borgar, pvi at hann samtei(n)g8iz
10 peim fyri samband heilagrar astar mikla aahyggiv fyri peim berandi.
Vir&i hann ser ok pat meiri pining, er hann var vti byrgdr fra
peim, er i myrkvastofvm vorv halldnir.

31. I'a er hinn mesti ofii&arstormr var afli&inn, ok hinn
sæli byskvp Petr, koronaSr med dyr& pislarsigrs, var af pessv lifvi

1 5 li8inn til himinrikis fagnaSa, for hinn sæli Antonivs aptr til klavstrs
sins, polandi hverssdaglikt pislarvætti i sinni samvizkv fyri ast ok
vandlæti heilagrar trvar. Mæddi hann sik nv bæéi meS favstvm
ok vokvm framarr en fyrri, harklædi haft i hann næst ser, en annat
yfvirklæSi fyri alpy&v avgvm. Alldregi lavgafii hann sinn likam,

20 ok alldregi f>o hann savr ser af fotvm, nema navføvn skylldadi
hann til yfir nockvt vatnn at fara. Engi ma&r vm alldr sa likam
Antonij nockfian fyrri en hann anda&izt.

32. Pat var a nockvrri ti&, l>aa er heilagr Antonivs villdi
sik fra halida syn ok viftrmæli mannanna, ok hann haféi byrgtt

»5 klavstr sitt, sva at meft avllv lofva8i hann engvm manni inngavngv,
paa flvtti a hans fvnd dottvr sina sarliga af diofli kvalSa einn riddara
havfaingi, saa er Martinianvs het. Hann knv&i dyrr bi&iandi, at enn
helgi Antonivs gengi vtt at hialpa dottvr hans me& sinvm bænvm
til gvSs, at hvn hreinsadiz af diofli. Enn sæli Antonivs villdi

3° eigi dyrr vpp lvka, helldr sa hann vtt vm einn glvgg ok sag&i sva :
»Heyr pv ma&r, sagfti hann, hvat bi&r pv mik fvlltings, ek em
davSligr ma8r sein pv ok samfelagi pinnar ostyrkdar. En ef pv
trvir a Krist, pann er ek piona, f>aa far pv a brvtt, ok bi& gvb
eptir |)inni trv, ok man dottir pin heil verda. < Hoféinginn trv&i

35 skiotliga or& ens helga Antonij, for hann a bravt leifl sina ok kallafii
a nafnn Jesvs Kristz, flvtti hann dottvr sina alheila heim.

33. Margar a&rar iartegnir let gv8 ser soma at vinna fyri
enn helga Antonivm, Ok var pat eptir ver&leikvm, at saa neita&i

1 pravrf Cd.

84

ANTONIUS SAGA.

eigi sinn mat ok miskvnnsemS, f>aa er saa var fvndinn, er ver&vgr
var at Hggia., er fyri het i gv&zspiallinv sva mælandi : Bi&it er ok
mvnvt f>er f>iggia. Margir a&rir diofvloSir menn vorv flvttir fyri
dyrr hans mvnklifvis, ok {>vi at [>eir na&v eigi inngavngv, sofnv&v
J>eir ok vr&v f)ar heilir fyri hans helgar bænir me& gv8s miskvnn. 5
£>essi mikill fiolfii tilsækiandi manna hann firrandi einsetv J>eiri,
er hann fystiz miok at hallda, gior&i honvm leiSendi. Otta&izt
hann nv miok, at gnoglig veizla margra iartegna mvndi vpphefia
hvg hans til nockvrs metna&ar eda a&ra til skyllda1 nockvrs framarr
af honvm at vænta, en {>eir mattv2 meS honvm sia. HvgsaSi hann 10
nv me& ser he&an i brvtt at fara ok i ena efri Thehaidem, f>ar
er engi matti hann kenna. Tok hann nv nockvt bravfi af bræ&rvm
ser til farnezt, for siflan til einnar år, sva sem vegr hans lå, ok
settiz ni&r a backann bi&andi, ef skip kiæmi i moti honvm, sva
at hann mætti yfvir ana flytiazt. Ok er hann sat |>ar hvgsandi x5
af sinni fer&, heyr&(i) hann ravdd af himni sva til sin talandi: '
»Antoni, hvertt fer |>v, e&a fyri hveria savk komtv hingat?« Hann
svara&i me& avllv ottalavss, sva sem nockvrr ma&r honvm kvnnr
tala&i {>essa lvti, ok sag&i sva: »Fyri J>aa sa/k kom ek hingat, at
folkit lætr mik enga hvilld fa, ok fyri J>vi synizt mer myclv betra *°
at flyia i ena efri Thebaidem, einna hellzt ok fyri {>aa sa^k at ek
em {>eira lvta be&inn, er langt erv vmfram minn kraptt ok megnn. f
Ravddin s(v)ara&i honvm J>a enn: »Ef {>v ferr.i ena efri Thebaidem,
sem f)v hefir nv hvgsat, mantv |>ola meira starf ok erfvi&i ok
[mfallt vm f)at fram sem a&r, en ef f>v fysizt sannliga hvilld at 25
hafva, far nv i ena i&re ey&imork.« Heilagr Antonivs svara&i:
»Okvnnir erv mer ]?eir sta&ir, er ek skal til sækia, e&a hverr man
mer J>angat veg visa.« Saa er vi& hann tala&i svara&i, nv skiott,
sag&i hann, Sarracenos f>ar mvndv koma, l>aa er vanir vorv at fara
kavpfer& til Egiptalanz, ba& hann me& f>eim fer&azt. 3°

34. Pa. er f>eir menn komv, er envm helga Antonio var til
visat, ba& hann, at {>eir veitti honvm forvneyti i "eyMmorkina, ok
|>ott engi f>eira væri honvm skvlldbvndinn e&a kvnnr, tokv f)eir
hann giarnnsamliga i sitt favrvneyti ok elskv&v hann sva ok hans
samfelag i ferMnni, sem j>eim væri hann af gvM sendr. Ok er 35
l>eir hof&v farift f)ria daga ok fiorar nætr, fvndv fieir eitt fiall har&la
hått. Vndir J>vi fialli spratt vpp brvnnr, {>a&an af rann sætt ok fagrt
vatnn ofvan aa iofnv. Einn vavllr eigi mikill lå vmhverfvis fiallit,

1 skylldau Cd. a mættv Cd.

ANTONIUS SAGA.

85

. aa |>eim velli vorv hardia fa palmtre ofagvt ok vanræktt. t'enna
sta8 tok hinn helgi Antonivs sva feginsamliga, sem hann væri
honvm af sialfvm gvSi fyribvinn. f'essi var ok sa sami sta&r, er
honvm var til visat af beim, sem vi8 hann tala8i, baa er hann sat

5 aa arbackanvm. Nockvt bravS tok hann i fyrstv af sinvm favrv-
navtvm ser til navftzynia, ok setti nv einn samtt byg6 sina i f>essv
fialli, sva at engi maSr var bar hia honvm. Hellt hann benna
staS sva sem sitt eiginliktt herbergi. Sarraceni siandi mikit ok
dasamlikt hans travst, færdv beir honvm fyri goSfysi, baa er beir

10 forv aptr, nockvt bravS til atvinnv. Nockvra hvggan haf5i hann
ok af J>eim palmtriam, er f>ar vorv vaxin.

35. £*a er mvnkar vissv, hvar hinn helgi Antonivs var kominn,
barv beir ahyggiv fyr honvm sva sem synir fyr favfivr, ok sendv
honvm fæzlv til viérlifvis. t>aa er Antonivs saa, at bessi hans

15 navftzyn var morgvm et bvngasta erfviSi, villdi hann letta bessv
starfvi mvnka, ba& hann nv einn af beim, er aa hans fvnd kom, færa
ser hvast graftol ok nockvt hveitikornn. Ok er betta hvartveggia
var honvm fært, geck hann me& fiallinv ok fann einn staS, bann
er honvm botti hæfviligr sæ&i nidr at færa, eigi mikinn. $>ar matti

ao vatnn (renna) yfvir, bat er vppspratt vndir fiallinv, bar kastafii hann
korni ni8r, ok J>at sæSi vanz honvm alltt år til fæzlv. FagnaSi
hann nv, er hann matti lifva i eySimork af sinv starfvi ok eigin-
ligvm handaverkvm vtan avll annarra vhægendi. Ok nv er hann
saa, at margir vavnSvz at sækia hans fvnd enn i benna staS,

25 miskvnna&i hann beira mæ&i; rotzetti hann baa kalgarft i litilli
torfvv i einvm sta& vndir fiallinv, at eptir torsottan veg (væri)
styrkftir tilsækiandi bræSr me& {>essi hvggan. 1

36. ^at gioréizt nv bessv næst, at dyr, bav er rvnnv af
eySimorkinni fyri forstå sakir vatz at leita, giorfiv hinvm helga

30 Antonio illbyli ok bitv vpp sæ8i hans. Eitt af |>eim tok hann
havndvm ok mællti sva til allra: »Fyri hveria savk gior&vt ber
mer grand? ek hefvi yftr ecki mein giortt. Fari6 nv i brvtt i
nafni drottins ok komit her alldregi si8an. « Eingi maa bat mistrva,
at eptir bessi hans or& komv dyr bar eigi siftan hans sæM at spilla,

35 sva sem bav ottaftiz hans atkvæ?i. Pt& er hinn helgi Antonivs
var sva langt kominn brvt i fialliga eyMmork, sem nv var sagtt,
at mikil torfæra var hans fvnd at sækia, ok skemti ser bar vi&

1 Delte Cap. slutter med følgende ufuldendte Sætning: Til bessa starts
eggiafti hann, hvortil intet tilsvarende i Latinen.

86

ANTONIUS SAGA.

at hann villdi næra sinn likam ok letta littaS gavmlvm alldri, sva
at hafva ser til fæzlv viSsmior e6a alldin, e8a vir&azt vio at taka,
er |>eir færdv honvm fyri bro&vrligri ast.

37. Miok er f>at ottanda at heyra eSa fra at segia, hverssv
miklar f>ravtir {>essi gv&s kappi {>oloi i eySimorkinni ; f>vi at sannliga s
var sva, sem ritaS er, at hann atti eigi at einns at beriaz i mot
holldi ok bloSi, f>at er sinvm likam e8a ravngvm girnSvm, helldr
ok i gegnn hofdingivm ok mattvm veralldar, {>at er dioflvm ok
ohreinvm avndvm, sem ver heyrfivm f>aa sannliga segia, er aa hans
fvnd havffiv sott. t*eir savgSvz heyrt hafva, f>aa er {>eir vorv \>&r 10
staddir, mikinn storm ok gny1 ok vopnabrak ok raddir marks folks;
savnnv&v f>eir sik ok se8 hafa fiallit alltt fvlltt af fiol&a diofla* ;

sa J>eir ok hinn helga Antonivm sterkliga i mot standandi sva sem
i gegnn opinbervm ovinvm, ok barftiz {>o meft litillatligv knefalli,
me& favstv ok meinlætvm vi8 sinn likam, ok felldi allan fiandans 15
her me& vapnvm sinna bæna, en styrk&i me6 karllmannligri aaeggian
f>aa menn, er aa hans fvnd sottv, ravskliga i mot a^ standa me&
gv6s travsti allri diofvls freistni. HarMa er l>at ok vndranda, er
einn ma&r sitiandi i sva mikilli ey&imork skylldi eigi hræ&azt
hverssdagliga diofla vmsåt ok atgavngv ok eigi vndan vægiandi 20
grimleik inna olmmvztv dyra ok ymisligra skriokykvenda. Kett-
liga savng DaviS af £essv efni: Qui confi(dunt) in domino, sicvt
mons Syon non com(movebitur) in et(ernum) qui h(abitat) in
H(ierusalem). I'at ma sva skilia: sa er treystiz gvM, man vera
ohræriligr fyri sinvm ovinvm sem hit sterkazta fiall. Enn helgi 25
Antonivs hellt med hogværi ohrærSan sterkleik sins hvgar a flotta
rekandi ohreina anda, en dyrin gior&vzt honom fri&savm, sva sem
ritaS er. Eptir {>vi sem spamaSrinn sag&i, leitadi fiandinn meft
grimS ok gnistandi tavnnvm nockvrnn fangstaS aa honvm at faa,
en {>essi gvfts riddari var me& fvlltingi hialparans orvggr af avllvm 30
hans vmsatvm.

38. ^at var a nockvrri nott, l>aa er hinn helgi Antonivs vak&i
bi&iandi bæn sinni til gv&s, at me& fiandans aeggian ok aslattv
flycktiz saman sva mikill fiol&i dyra at klavstri hans, at hann
sa vmhverfiss hia ser naliga avll dyr ok skrimsl eyftimerkrinnar. 35
Ok er l>av forv med gapanda gini me& mikilli ogn, sem {>av mvndi
rifva ok slita allan hans likam, skildi hann, at fcetta var fiandans
slægS ok vmsått, ok mællti : «Ef y&r er nockvrtt leyfvi af gvM

1 gnv Cd. a dioflvm Cd.

ANTONIUS S A,0 A.

87

gefvit mer grand at giora, svelgit f>at, er y8r er veitt; en ef J>er
komvft hingat fyri illzkvfvlla diofla akefft, farift aa brvtt sem
skiotazt, J>vi at ek em f>ionostvmaftr Kristz. « Vift £essi hans orft
flyfti aa brvt {>essi hinn aakafligi dyrafiolfti sva sem tilskylldafir
S vndan at vægia himneskv valldi ok raSning.

39. Eigi liftv margir dagar, aSr avnnvr freistni kom yfvir
hinn helga Antonivm af hinvm forna fianda. Hann var hvernn dag
vannr nockvt nytzamlikt at starfva, til l>ess at hann mætti me8
nockvrri giof f>eim avmbvna, er honvm fær6v na(v)zvnliga hlvti.

10 Nv var hann starfvandi at vefva saman einn vandlavp; f>aa hrærftiz
ein tavg, er J>ar var afavst; f>vi næst skildi hann, at nockvrr
villdi draga vandlavpinn or havndvm honvm. Vid f>essa hræring
reis hann vpp ok sa eitt dyr, f>at haffti mannz asionv ok mann-
ligan« bvk allt ofvan til nafla, en f>aftan af var J>at sem asni.

!S Eptir J>essa syn giorfti hann sigrmark ens helga kross ser i enni,
ok mælti f>etta eitt: «Ek em Kristz J>ræll; ef f>v ert til min
sendr, J>aa fly ek hvergi.« Vtan al!a dva/1 flyfti |>etta et liota
skrimsl, skiotara en segia megi, meft miklvm andzskota flocki, ok
a miftri ras fell f>at davtt niftr. Skiotr davfti f>essa ferlikis var

20 sameiginn glavtvn dioflanna, [>3ira er aFra bragft 1 leitvftv at skelfva
hinn helga Antonivm, at hann flyfti af eyftimorkinni. Ok J>at fengv
f>jir f>o alldregi giortt.

40. Eptir f>essa vndarl'ga lvti komv J)eir lvtir, er mycklv
meirr erv vndrandi. Eigi leift langr timi, aftr sia maftr, er sva

*5 margfalldan sigr vann, var8 sigraftr af bænvm bræftra. Af mvnkvm
nockvrvm var hann beftinn, at hann virftizt at vitia klavstr {>eira.
Me8 J>essvm mvnkvm rezt hann til ferftar. A einvm vlfvallda1
hoftv {>eir vatnn ok brav8 ser til navzy(n)ia, J>vi at i l>vrrvm sandi,
f>ar sem vegrinn lå, matti hvergi vatnn finna, {>at er dreckanda

30 væri, vtan l>aa stafti er klavstr vorv efta mvnka bygS. Sva bar nv
til, at vaatnift f)eira {)ravt a mi&ri gavtv. Akafligr hiti af erfvifti ok
obolandligr1 brvni solarinnar ognnafti l>eim avllvm skiotan davfta.
Forv {>eir leitandi, ef nockvt vatnn af regnvm samansafnat mætti
finnaz, ok fvndv meft avllv ecki, {>at er f>eir mætti hialpaz vi&.

35 Vlfvalldann hitnanda af akafligvm forstå ok J>vrrv briosti letv
{>eir lavsan, ok {»otti avrvænt af hans lifvi. Enn gofti fa&ir Antonivs
varft miok hryggr af sameiginligvm haska sinvm ok bræftranna ok
komz nv vift miok ; flyfti siftan J>angat til travstz, er engvm n tlrv-

1 mandligan Cd. 1 rettet; lat. cainelo, se nedenfor; asna her Cd,
4° hiti til/. Cd.

88

ANTONIUS SAGA.

vSvm manni maa breg&azt, ok hann var vanaztr i avllvm nav 5-
zynivm, bat er at bi&ia til gv8s me8 heilagri bæn. Sneri hann
nv Hta8 i brvtt fra forvnavtvm sinvm ok fell litillatliga a kne,
hellt hann havndvm til himins ok ba5 til gv8s me8 mivklatligri
bæn. Eingi var dvavlin1, vift en fyrstv tår, er hann hellti vtt i s
bæninni, spratt brvnnr vpp i beim sama staft, sem hann baftz fyrir.
Slokftiz bar borsti beira, er byrstir vorv, ok styrk6vz borna8ir limir ;
fylldv 'siftan berla sina, at beir mætti vatna vlfvalldanvm. Sva
haffti til boriz, at tavmr vlfvalldans haffti vafvizt vm einn stein ;
fVndv beir hann bar halldinn. Forv siftan rettan veg ok komv 10
vm siflir til mvnka beira, er enn helga Antonivm havf&v til sin
kallat. fceir rvnnv i mot honvm sva sem sinvm feflr fagnandi ok
kvavddv hann vegsamliga (ok) minntvzt vifl hann. Enn helgi
Antonivs fagnafli af staflfastligri trv beira, fyriætlan ok favgrvm
siftvm, er hann saa meft beim. Allir glavddvzt af hans favftvrligri iS
vitian ok tilkvomv. En hann mi&la&i beim andliga fæzlv, bat er
helga kenning, er hann flvtti meft ser af fiallinv sva sem agiæta vingiof
til beirra. Lofvafti hann sta8festi beira, er hann fann fornna i
mvnkalavgvm, en eggiafti baa, er nykomnir vorv, vel at hallda helgan
si8. Meyna systvr sina, baa miok gamla at alldri, fann hann bar, var ao
hvn baa lærimoftir annarra meyia, beira er gvdi bionv&v. Gladdizt
hann af bessv ovmbræ&iligvm fagna&i. Eptir betta for hann
skvndandi aptr til fiallz sinns, sva sem hann heffli lengi i brvt
verit af ey&imorkinni.

41. Doott harftla mikil torfæra væri aa hans fvnd at sækia *S
vm sva hræftiliga ey&imork, baa ferftvftvzt margir til hans enn af
nyiv, beir er af dioflvm vorv kvalftir efta tilskylldaftir fyri ymisliga
nav&zvn. Hvggafli hann baa alla meft sinvm fortavlvm ok talafti
sva sameiginliga til mvnka, beim bessa lvti bioftandi: «Trvift aa
Jesvm Krist ok varftveitift trvliga hvgskot yftart fra savrvgligvm 30
hvgrenningvm ; varftveitift ok likamann skiran fra allri vhreinsv, ok
eptir bvi sem gvfts boftorft stendr til, latift yftr eigi ver&a sivka efta
sigrafta af saftning efta kviftarins offylli ; hata skolv ber hegoma dyrft ;
bi&izt fyrir optliga ; syngit lof gvfti at kvelldi ok morni ok miftivm
degi; verflit alldre*i afhvga boftorft vm heilagra ritninga; minniz a 35
verk bav, er helgir menn giorftv i sinv lifvi, beir sem vorv yftr
fyrri, at minning beira dyr&ligra dæma veki avndina vpp til krapta
ok goftra verka, en halldi hana fra lavstvm.« Heilagr Antonivs

1 dawlin Cd.

ANTONIUS SAGA.

89

sagSi me8 nrikilli aeggian halldandi or&* hins helga Pals postola
me& optligri hvgsan, bav er hann sagSi sva: Latit eigi sol setiaz
yfvir ySarri rei8i. En hann byddi sva {)essi or8, at eigi at eins
skolvm ver vi8 varaz at hallda rei&i vi5 nockvrnn mann, {>aa er
5 sol setz, helldr ok skolv vndir betta atkvæSi takazt allar misgior6ir
mannanna, at eigi tvngll vm nott e8a sol vm dag setizt, sva sem
vattr vaiTa synda. Hann niinnti ok aa, at allir sky Ild v minnigir
vera postoligs bo8or8z, bess er hann mællti sva : Dæmit y&r sialfa
ok reyniS, at J>er gioriS skynsemS af degi ok nott. Fyri £vi bav8

10 hann sva, at ef nockvrir skilSi sik syngazt hafva, skylldi af lata
syndir at fremia ; en ef engi syndsamlig villa hof 8 i f>aa blecktt, sky Ild v
f>eir helldr staSfestazt i goSvm vppteknvm hlvtvm, en brvtna eigi
af metna8arfvllri hræsni, e8a fyrlita a8ra e8a ser eigna e8a sinvm
verSleikvm sitt rettlæti, eptir ravksamligvm or8vm hinns sama

15 postola sva segianda: Varizt vi8 at dæma fyrri en timinn kemr.
Ba8 hann l>aa helldr varSveita dominn gv8i til handa, f>vi at honvm
oinvm erv opinberir allir leyndir hlvtir. Eptir bvi sem ritat er,
sag8i hann margar gavtvr vera, bær er mavnnvnvm synaz rettar,
011 beira endalykt leiSir til helvitis divps baa, er eigi varazt vi8.

20 Optliga sagSi hann bat ver8a, at ver megvm varia skilia syndir
varar, optzinnis sagSi hann, at ver mættim bleckiaz i skynsem8
08a grein verkanna; en gv8s dom, er alla hlvfi veit ok ser, sagSi
hann eigi dæma eptir likamligv yfirbragSi helldr eptir leyndvm
hlvtvm hvgskozins. Eptir bi sem rett er, ba8 hann oss sampinaz

25 var i milK ok hvernn varnn me8 av8rvm letta e8a bera annars
byr8i, dæma ok aalita oss sialfa ok varar eiginligar samvizkvr ok
bvaz sva vi3 domi vårs hialpara. Me8 bessvm lvtvm sagSi hann
baa vera orvgga gavtv kraptanna at avSlazt, at hverr sem einn
helldi vandliga i minni allar sinar misgior8ir til yfirbota, ok segSi

30 oigi at eins i synda iatning sinvm skriptafo&vr or8 ok verk helldr
allar syndzamligar hvgrenningar, ok kalla8i manninn sva mest
mega forSaz syndina, at hann væri skvllbvnndinn kinnro8a at bola
fyri allar sinar syndir, ok sinvm eiginligvm mvnni at iata ok fram
at bera, hverssv liotliga sem hann hefSi syngazt. Bera kvat hann

35 sva til mega, at misgiorandi berSi eigi at syngazt at nockvrvm
hiaveranda, sva ok at hann villdi for8az nockvrnn vott yfvir at
hafva sinni synd, f>6tt hann fengi henni framkomit, helldr aa J>at
at stvnda at neita f>aa fram8ri synd ok -smdan henni at færaz me8

1 or&r Cd.

90

ANTONIUS SAGA.

nockvrri lygiligri afsakan ok avka sva syndina at leggia nyian
glæp a forna misgiorfi. Ba8 hann her alla me8 hinni mestv
astvndan vi& varaz pat ra5 til gefvandi, at peir, er trvliga villdi
sinar salvr lækna, skylldi slika synda iatning giora, sem nv var
sagt, e8a rita saman me5 go5ri grein eptir skipan allar misgiorftir 5
sinar [sinvm skriptafe&rvini, til pess at paa er sialfvir pessir bok-
stafvir avitafti misgiorandann, skylldi hann liknnsamliga skammaz
ok i&raz sinna afbrig5a.

42. Heilagr Antonivs ba8 paa alla pessa gavtv ganga, er
kraptana villdi avMaz, ok kendi at hepta likamliga beiftni meS 10
skynsemfi hvgskozins ok sva niftr at briota ska&samligar fiandans
vmsatir. Meft slikvm aeggianarorflvm eggiafii hann mvnka, er til
hans komv, at hallda sinn si8, samharmandi peim er ifirandi vorv.
Marga af peim, er sivkir komv a hans fvnd, græddi drottinn me&
sinni milldi fyri hinn helga Antonivm. Alldregihof hann £0 vpp 15
til metna&arsamligrar dyrSar af peira alheilsv, er græddvzt, e8a varS
hryggr, sva at hann mavggla&i af f>eira sivkleik, er eigi vr8v heilir,
helldr var hann avallt meS hinvm sama hvg ok aliti giorandi
gv&i packir, paa eggiandi, er eigi fengv likamliga heilsv, at peir
skylldi polinmo&liga bera gv5liga ra&ning, sag&(i) pesskonar lækning 10
ok heilsvgiafvar mefl avllv eigi vera Antonij e3a nockvrs mannz,
helldr eins samt almattigs gvSs, er vanr er f>aa at græ&a, er hann
vill, ok aa peim tima er hann vill. Sva me5 sinvm hvgganaror&vm
lær&i hann paa sivka menn, er eigi græddvz af vanmegni, at bera
polinmo&liga freistni, en hina er leystvz, at peir packafti eigi »5
honvm helldr gv&i sina mickla miskvnn.

43. Fronto het ma&r nockvrr af Palestina, er af envm versta
diofli kval&iz, sva at hann haf&i sinvm tavnnvm tvngvna bitiS ok
miok sva mist synarinnar. Hann for til fiallz Antonij æstandi, at
saa hinn helgi fa&ir bæ&i fyri honvm til gv&s. Heilagr Antonivs
gior&i sva. Ok at lykta&ri bæn mælti hann vi& Frontonem: »Far
nv i brvtt, ok mvntv heill ver&a.« fcessi hinn sivki trv&i eigi
hans or&vm ok dvalSiz par lengi i gegnn bo&or&i ok vilia heilags
fav&vr. Heilagr Antonivs sag&i sva til hans anna& sinni: »Her
mvntv eigi heill ver&a, ok fyr pvi gack vtt ok he&an i brvtt, ok
er pv kemr a Egiptalånd, mvn skiotliga Kriz miskvnn per fylgia. «
Trv&i hinn sivki vm si&ir, for hann nv a brvtt, ok er hann saa ok
ste fotvm Egiptalånd, var& hann heill af allri kvavl ovinar eptir

1 [ok sinvm skripta foSrvm Cd.

ANTONIUS SAGA. Q1

fyriheiti heilags foSvr, sva sem drotinn hafri honvm vitraft, £aa er
harm ba& heilsv envm diofvloSa.

44. A fcessvm tima var ein mær æzskvS af borg Tripolitane*
heraSs, sv er kval&iz af sytiligri sott ok fyrr oheyrSri ok f>ar med
s morgvm ohægendvm; J)vi at horr fram fliotandi af navsvm, tår af
avgvm, deynandi vågr af eyrvm, ]?etta allt aa ior8 fallanda varS
skiotliga at mav6kvm. Pat avka&i hennar eym8 ok vanmegmi, at
hvn var afllavs i avllvm likama ok limvm, f>vi at hvn hami f>aa
sott, er paralisis heitir. Avgvn hennar vorv ok rangsnvin i gegnn

10 manz nattvrv. Frændr hennar fystvzt at flytia hana a fvnd hins
helga Antonij, ok beiddv ser forvneytiss ok sivkri dottvr sinni
mvnka, er J>angat fer&v8vz, treystandi almatkvm gv8i, at saa hinn
sami me& sinni milldi mvndi hana heila giora fyri f>enna sinn
astvin, er konvna gr^ddi af bloSsott fyri atekning trafVa sinna

»5 klæ&a, sem gvSzspiallit våttar. Mvnkarnir villdv eigi taka {>av i
sitt favrvneyti, sag&i f>at eigi vera mega, at en sivka væri flvtt
alltt a fvnd Antonij. DvavlSvz nv eptir fa8ir ok moSir me8 dottvr
sinni sivkri vtan fiallz me6 hinvm sæla gv8s iatara ok mvnki
Pafnvzcio, er harSla miok dyrkafiiz af £vi, er annat avga hans

20 haf5i verit vtt stvngit fyri gv&s nafni, en f>etta let giora honvm
til skammar keisari Maximianvs ofriSarmaSr gv6s kristni. Mvnk-
arnir komv fram til fiallzins ok fvndv enn sæla Antonivm. Ok
er J>eir ætlv6v at segia honvm af sivkleika pessar meyiar, var6
harm skiotari af f>essv efhi at tala, sagSi hann J>eim alla savk

as hennar vanmegns, ok at hvn (var) me& hinvm helga Pafnvzcio,
sva sem hann hefSi naverandi verit avllvm f>essvm lvtvm. Mvnk-
arnir ba8v, at hann mvndi lofva foSvr ok mo8vr meyna a hans
fvnd at færa. Ok villdi hann f>at eigi veita f>eim, helldr sag6i
hann sva: »Fari8 nv lei8 y8ra ok mvnvt er finna meyna alheila,

3° ef hon er eigi dav8; en ek segi y8r, at engi skal til min koma
lågs ok avSgiætligs heilsv at bi8ia, J>vi at veizla heilsvgiafvanna
er eigi nockvrvm manni at kenna, helldr miskvnn Jesvs Kristz,
fcess er hvervetna er vanr fvllting at veita ok hialpa f>eim, er aa
hann trva. Ok fyr |>vi er £essi mær leyst ok frelsvt fyri sinar

35 bænir, er {>er ba8vt fyrir. En f)aa er ek ba5vmz fyrir til gv8s,
veitti hann mer at vera samvitandi heilsv hennar.« Ok er hann
haf&i sva sagt, var8 mærin eptir hans or&vm alheil, {>vi at f>aa er
mvnkarnir komv a fvnd ens helga Pafhvcij, fvndv £eir hana sæt-

1 atropolitane Cd.

g2 ANTONIUS SAGA.

liga sofvandi en frændr hennar gla&a af sva mikilli miskvnn
veittri.

45. Eigi mavrgvm davgvm siftarr gior&iz f)at, f>aa er tveir af
bræftrvm forv aa fvnd Antonij, at vatnn £ravt a lei8inni, ok af
micklvm hita ok erfviSi do annarr af J>orsta, en annarr lå aa 5
ior&inni at koniinn davfta. I^enna tima sat Antonivs i fialli sinv,
hann kalla&i til sin tva mvnka, er f>aa vorv £ar staddir, ok baS
f>aa taka eina favtv vatz fvlla ok fara sem hvatazt aa f>ann veg, er
vændir til Egiptalanz, »f>vi at einn af jf>eim bræ&rvm, er hingat
ferSvSvz, leid nv af {>essv lifvi til gv&s, en annarr mvn bratt deyia, 10
ef jpit1 komit eigi skiott honvm hialpp at veita; f>etta var mer
vitraS nv, J>aa.er ek var aa bæn minni.« Ok er hann haf&i J>etta
sagtt, forv mvnkar skyndiliga eptir hans bo8or&i, ok fvndv enn
anda&a bro&vr; grofv J)eir f>egar likama hans i f>eim sama sta8.
En annan sva nærfian sem J>eir mattv vi8 komaz, tok(v) l>eir i 'S
sitt forvneyti. Var f)aa lei8arinnar eptir sva sem ein dagferft. Vera
kann, at nockvrr fretti eptir, fyri hveria savk Antonivs hafvi eigi
fyri sagtt {>essa lvti, a&r2 broSirinn var andaSr. En f>eskonar
eptirleitan er me6 avllv ovi&rkvæmilig kristnvm mavnnvm, {)vi at
J>etta var6 eptir gv5s domi en eigi Antonij ; hann syndi sit dom-
liktt atkvæ&i, sva sem honvm lika&i, yfvir l>eim, er hann kallaSi
af J>essvm heimi, en let ser soma at vitra sinvm vin af J>eim, er
|>yrstandi var ok hann villdi, at lifvinv helldi. En f>aa var faheyrtt
ok harSla dasamlikt, er enn helgi Antonivs sitiandi i J>vi fialli, er
sva fiarlækt var manna byg&vm, skylldi gloggliga vita alla lvti, {>o
at honvm væri fiarlægir. En {>essa giptt av8la8iz hann af einni
samtt gv&s giof ok vitran.

46. A av&rvm tima {)aa er Antonivs sat i fiallinv, bar sva til,
er hann hof avgv sin vpp i loptiS, at hann saft eina avnd fara
til himins, ok helga eingla saa hann glaSa henni i mot komandi. 3«
Var6 hann miok ottafvllr af nyivhg ^essarrar synar, ok sag8i harSla
sæla vera sveit heilagra manna. Hann ba8 nv, at gv8 skylldi
birta honvm framarr f>etta stormerki. Ok skiotliga heyrSi hann
ravdd segiandi, at f>essi avnd var l>ess mvnks, er Ammon het, ok
verit hafti i f>vi heraai, er Nitria kallaz. I^essi Ammon var gamall
ma8r ok haféi sta8fastliga gv8i {>ionat ok heilagliga lifvat fra
barnnæskv ok til elli. Saa sta5r, er Antonivs sat, var .xiiij. daglei8ir
fra Nitria. Ok er mvnkar, f>eir er komnir vorv til hans, saa hann

1 hit Cd. 7. er Cd.

ANTONIDS SAGA. g*

gla&an, ok bo sem hann vndra&iz nockvrnn lvt, ba&v J>eii hann segia
ser, hver savk til væri hans gle&i. Hann svara&i beim ok sag&i sva:
Nv av&la&iz Ammon hvilld. « Pessi gv&s vin var envm helga
Antonio ok kvnnr af optligri fret ok savgnn f>eira, er aa hans
5 fvnd sottv. Sva vissv ok aa honvm skyn allir af beim storvm
taknvm, er honvni veittvz iafnan af gv&i vtan alla dvavl. Eitt af
beim er her rita&. Sva bar til at sinni, at hann atti nav&zyn at
fara yfvir aa {>aa, er Licvs heitir, er af skiotvm vatnavexti var
mikil or&in. Pa ba& hann Theodorvm, er me& honvni var, at

i o hann hneig&i sik littaS fra hans asionv, til bess at hvargi mætti
sia annars likama beran, me&an beir færi yfvir vatni&. Theodorvs
geck a bravt, sem hann ba&, bvi a^ hann villdi ok eigi sik lata
beran sia. Ammon var i bessv bili yfvir flvttr åna me& gv&ligvm
krapti ok settr aa annan backa. Pessi enn go&fvsi ma&r Theodo-

15 ns for ok yfvir ana ok vndra&iz miok, er Ammon haf&i sva
skiott fari& yfir betta mickla vatnn. Me& bvi at hann saa fætr
hans bvrra ok fann ecki mark aa hans klæflvm, at hann hefth' aa
vatni veri&, ba6 hann, at Ammon mvndi segia honvm sva sem
fa&ir syni bessa sina fer5, er langtt var vmfram mannlict skyn ok

20 ætlan. Ok er hann villdi eigi segia benna atbvr8, fell Theodorvs
til fota honvm ok svar&i, at hann mvndi eigi af lata at biSia, fyrr
en hann seg&i honvm \>at, er hann ba& ok a8r var fyri honvm
leynt. Ok er Ammon sa, at broSirinn villdi bessa me& sva mikilli
akef& bifiia, skylldaSi hann Theodorvm til at segia betta avngvm

25 manni fyrri en Ammon væri anda&r. Ok er bro8irinn iataSi bvi,
sag&i bessi binn helgi fa&ir sik sva skiott ok me8 mikilli letfæri
flvttan a annan årbacka, at med avllv vr5v fætr hans ecki vatir,
eptir dæmi sialfs drottins Jesus Kristz, er bvrrvm fotvm geck aa vatni;
sag&i bessa frvmtignn at eins beira vera, er hann lætr ser soma me&

30 sinni milldi einkannliga at veita, sva sem hann veitti hinvm helga
Petro postola, at manuligr likamr megi sva lettliga yfvir vatnn
flytiaz i gegnn nattvrv. Theodorvs gior&i sva, sem hann haf&i heiti&,
ok sag&i eigi fyrr betta stormerki, en enn helgi Ammon var farinn
til gv&s af bessv lifvi. Mvnkar beir, er hinn helgi Antonivs sag&i,

35 at Ammon var anda&r, merk&v nv daginn, ok er bræ&r nockvrir
komv af Nitria eptir .xxx. daga, frettv beir eptir vandliga bessvm
tiSendvm ok fvndv, at Ammon haf&i andaz aa beim sama degi ok
beiri savmv stvnd, sem heilagr fa&ir Antonivs saa avnd hans til
himins flvtta. Hvarirtveggiv vndrv&vz miok, er heilagr Antonivs

94

ANTONIUS SAGA.

meb sinv hreinazta hvgskoti matti gloggliga vita l>æ lvti, er honvm
vorv sva fiarlægir.

47. Arkelavs iarll for aa fvnd heilags Antonij ok feck fvndit
hann i, env ytra fialli ok sag&i honvm vanmatt meyiar {>eirar, er
Policratia het. Hvn var i Laodicia har&la dasamlig i sinv lifvi, 5
goflfvs ok gv&i helgvfc. Jarllinn beiddi, at heilagr Antonivs bæSi
fyri henni, jbvi at hvn hafti akaflikt mein bæSi i kviSi ok mikinn
verk i si&v ; J>enna sivkleika hafSi hvn fengit af favstvm ok mick-
lvm vavkvm; var hvn ok miok nvmin avllv likamligv afli. Heilagr
Antonivs ba& fyri henni. Archelavs merk&i J>ann dag, ok for lo
si&an aptr i Laodiciam, fann hann meyna alheila. Hann fretti
eptir, nær hvn hef5i heilsv tekit, ok fann, at saa timi hæffii f>eim
degi, sem hann hafSi merkSan. Allir vndrv&vz {>enna atbvr8 ok
skil8v, at a f>eiri savmv stvnd var f>essi mær frelsvt af avllvm
sinvm meinvm, sem Antonivs haf8i beSit fyri henni til gv3s. x5
Antonivs sag8i optliga kvomv J>eira manna, er aa hans fvnd sottv,
nockvrvm davgvm e8a manv8vm fyrri en f>eir kiæmi, sva ok af
hverivm savkvm e8a efni f>eira fer8 var. Svmir fer8v8vz, sottv

aa hans fvnd af einni samt fysi hann at sia, svmir forv, [)eir er
kvaldir vorv af dioflvm e8a til skylldaSir af nockvrv avSrv van- a0
megni. En eingi vm alldr a. hans fvnd komandi sakadiz vi8 sinn .
sivkleika, erfviSi e?a kostnat sinnar fer&ar; allir fra hans fvndi
farandi vorv af honvm saddir andligri fæzlv. Hann fyribavS
avllvm, at nockvrr eigna&i honvm e8a hans lofvi {>av stormerki, er
gior8vz, en ba8, at allir skylldv J>ar fyri veita ver&vga vegsem8 *S
einvm ok savnnvm gv8i, J>eim er iafnan veitir sina miskvnn ok
vi8rkenning davSligvm monnvm, sva sem hann ser at hverivm
hæfvir.

48. A nockvrvm tima, {>aa er enn helgi Antonivs villdi vitia
klavstra l>eira, er honvm vorv eigi allnalæg, ba8v bræ8r, at f>eir 3°
mvndi aa skipi fara, sva sem J>otti lei8inni hæfva; ste hann si8a(n)

aa skip me& mvnkvm. Ok er hann var aa bæn sinni, er J>eir vorv
aa fer8 komnir, kendi hann einn samtt o^efvan mikit. Allir, J>eir
er hia vorv, savg&v, at f>essi enn illi J>efr mvndi vera af savlltvm
fiskvm e8a karicis, {>eim gravsvm er sva heita, er i skipinv vorv. 35
En helgi Antonivs sag&i, at J>etta var annarskonar fyla. Ok er hann
haf&i J>essi or8 varia mællt, f)aa hl(i)op fiandinn i einn vngan mann.
Saa let fallaz ni8r mi8skipa me6 micklv kalli, ok {>o sem hann villdi
felaz. En skiott var& hann alheill i nafnni drottins vårs Jesvs Kristz

ANTONIUS SAGA.

95

fyri hinn helga Antonivm. Allir skil&v nv, at fiandinn haf&i petta
odavnan giortt.

49. Annarr diofvloSr ma5r, ok po gofvgr milli sinna vina,
var enn leiddr aa fvnd enns helga Antonij sva miklvm ærslvm

S sleginu, at hann ått fvla framfliotandi lvti af sinvm likam, ok
hann vissi eigi sik vera hia envm helga Antonio. Af pessi savk
var heilagr Antonivs beftinn af peim, er enn vitlavsa havfftv
pangat leiddan, at hann fyri sina bæn arna&i envm sivka miskvnn-
ar af gvSi. En hann samharma&i sva miok avmleik pessa hins

10 vnga manz, at hann vak&i alla nott me8 honvm biSian8i gvSliga
milldi, at hann græddiz af avllvm ærslvm ok vitleysi. Ok paa er
lysa1 tok af degi, hliop hinn diofvloSi vpp me5 mikilli akef3, sva
sem hann mvndi a raSa hinn helga Antonivm. Peir er hann
havfSv pangat leiddan, vr&v miok ræddir, er hann dirftizt at veita

15 meingiorS helgvm fo5vr. Heilagr Antonivs mællti til peira: «Eigi
skolv per pessvm envm avma vngvm manni eigna annarligan glæp ;

. pessi ærsl erv eigi ens vitlavsa, helldr pess er velldr hans vitleysi ok
ærslvm. En fyri paa savk dirféiz fiandinn nv sva mikillar illzkv, at
hann harmar, at drottinn bav8 honvm brvtt at flyia til f>vrs hera8s,

20 {>at er pangat, er hann giori engvm manni grand. En sv ærsla-
fvll aakeffi, er pessi gior&i mer i gegnn, var skyrtt mark bravtt-
regxstrar andzskotans. « Pegar eptir pessi or5 vtan alla dvavl tok
pessi hinn vngi ma5r vitt sitt ok giorSi gv&i packir. Kendi hann
l>aa staSinn, hvar hann var kominn, varS hann ok sva feginn sinni

2S alheilsv, at hann kysti ok fa&mafti hinn helga Antonivm meS
litillæti ok go&fysi. Otallig erv avnnvr pav taknn f>essvm lik*, er
ver namvm ok heyrSvm optliga af sampyckri savgnn mvnka, er
almattigr gv5 giorSi fyri sinn astvin Antonivm. En pessir lvtir
erv eigi at eins, er sagSir vorv vm hri8, me5 miklvm otta hvgs-

30 andi, pvi at f>av stormerki, er fylgia, ganga miklv meirr yfvir
fram tegvnd vårs breyskleigs.

50. Pat var aa einhverivm degi nær enni nivndv ti8, paa er
heilagr Antonivs var aa bæn sinni, a5r hann skylldi fæzlv bergia,
at hann skil&i sik andliga vppnvminn ok af englvm i loptiS vpp-

35 flvttan. Enir svavrtvztv dioflar sto5v i mot ok tokv at banna
peim fer&ina. Helgir einglar frettv eptir, af hvem savk dioflar
dirfSvz at heppta ferft fyri peim, me& pvi at peir mattv enga lavstv
finna me& hinum helga Antonio. Paa villdv dioflar viS leita me&

1 leysa Cd. 2 erv Ulf. Cd.

96

ANTONIUS SAGA.

illfvsligri aastvndan vpp at rifvia allar syndir Antonij allt fra f>eiri
stvndv, er hann var fæddr. Englar gv&s ba6v {>aa eigi dirfvaz sinn
bavlva&a mvnn vpp at lvka sva mikit fals at segia, savgSv, at
f>eir attv eigi at segia eSa minnaz nockvrar hans syndir, J>ær er
hann haféi giortt alltt fra sinvm fyrsta degi, f>vi at f>ær vorv nv 5
allar fyrgefnnar ok leystar fyri gvSliga go&girnS, ok savg&v f>eim
lofvat vera f>ær hans syndir fram at bera, ef J»eir vissi hann
nockvrar giortt hafva fra f>eiri stvnd, er hann gior&iz mvnkr ok
haffti sik gv8i helgat ok gefviS Dioflar ræg6v eigi at si8r enn
helga Antonivm, marga lvti hvatvisliga ok f>riotliga honvm i gegnn 10
livgandi. Ok f>aa er engi sannleikr matti finnaz me6 f)eira falsi,
lykzt vpp fyri envm helga Antonio greifi ok frials gata til himins
at fara. Ok skiotliga hvarf hann aptr til sialfs sins ok stoS i f>eim
sama sta8, sem aSr f>essi syn birtizt honvm, saa hann ok fann
sialfvan sik enn sama vera, sem hann var fyrri. GleymSi hann 15
nv fæzlv at bergia, ok fra f>eiri stvnd var hann alla nott i svt ok
grati, ok J>ottiz skilia af f>essi vitran, at hann atti at beriazt i
gegnn ovin allz mankyns ok hans otalligvm her, ok hann sem
a6rir gv5s riddarar mvndi me5 starfvi ok erfviåi go8s lifs ok marg-
falldrar freistni himinrikis fagna8 eignaz ok me8 kraptavopnvm 10
f>ann veg fyri ser at ry8ia, er l)angat liggr. £etta sannar enn
Pall postoli i sinvm or&vm, ^eim sem hann talar sva: Eigi at
eins eigvm ver i moti at beriaz breyskligri beiSni vårs likama,
helldr i gegnn hoffiingivm ok mattvm {>essa nalægss loptz, £atJ er
ovinvm(!) ok hans erendrekvm. Hann vissi postolinn, at fiandinn 25
ok hans ærir, er flivgandi fara vm ^etta skyfvlla lopt, stvndar aa
fvoi margfallda freistni vi8 mankynit, at eigi megim ver frialsliga
yfvir HSa hans snorvr ok vmsatir ok til himinrikis fara, ok fyr
f>vi let hann her fylgia mikil aeggianaror5 sva segiandi: Takit
gvMigan vopnabvnat, at {>er megit i moti standa ok hravstliga 30
beriaz i gegnn fiandanvm a degi e8a stvnd freistninnar, at ovin-
rinn skammiz, {>aa er hann finnr enga illa lvti me8 oss, {>aa er
hann megi rettliga segia e5a moti flytia varri salvhialpp. Pat
maa avSvelliga vera, at nockvrvm {>icki f)at miok vndarliktt, er
heilagr Antonivs var vppnvminn i loptiS, f>aa er gv8 syndi honvm, 35
hverssv meS mikilli (vel) andzskotinn me5 sinvm aarvm2 talmar
himinrikiss gavtv fyri avllvm goSvm mavnnvm, ok hvarf enn si&an
aptr til iar&arinnar. En i mot {)essi vndran eSa vmleitan skohin

1 J)ann Cd. a ærvm Cd.

ANTONIUS SAGA.

97

vor endrminnaz or&a ens helga Pals postola, er hann sagSi af
sinni vppnvmning sva talandi : Gv6 veit, en ek veit eigi, hvarrtt
ek var vppnvminn me8 likam eSa vtan minn likam.« En helgi
Pall postoli var vppnvminn allt til ens {>ri8ia himins, ok er hann
5 haf&i {>ar heyrS ovmbræftilig orft, ste hann ni&r til iar8arinnar; en
heilagr Antonivs var vpphafviftr allt til ens skira himins loptz,
ok eptir £aa J>ravt, er hann J>ol6i af ohreinvm avndvm ok honvm
birtizt greififærr vegr ok frials til himins at fara, hvarf hann ok
aptr til iar6arinnar.

i o 51. Heilagr Antonivs haf&i f>esskonar gipt af gv&i av(6)lazt,

at hann vissi iafnan f)aa lvti, er fiarri honvm giorftvz, me8 |>eim
hætti, at f>aa er hann villdi vita f>aa lvti, er honvm vorv a&r
okvnnir, ba6 hann til gv5s, ok var honvm J>aa vitraS f>at, er fyri
honvm var a&r leynt. Ok f)vi maa f>at me6 sannleik af honvm

15 tala, at hann var af sialfvm gvfti lærfir, sem J>eir lvtir birta, er
her fara eptir.

52. f^a er bræflr tavlvftv vm J>av stormerki, er honvm vorv
vitrvft ok nv var fra sagtt vm stvnd, frettv J>eir hann eptir, hvaft
avnd manzinns mvndi at hafaz e&a hvilikan staA hvn mvndi til

-w byg&ar hafva ser af gvM veittan eptir vttferft af sinvm likam. A
næstv nott eptir kom yfvir hann ravdd af himni ok kallafti hann
med nafni sva segiandi: «Antoni, ris vpp Jjv, gack vtt ok skynia
f>at, er J>v ser.« Hann geck vtt, f>vi at hann vissi hverivm hann
atti andsvavr at veita. Ok er hann hof vpp avgv til himins, saa

*5 hann sva sem likendi eins manz; saa var harMa langr ok hræ&iligr,
hofvt hans syndiz honvm taka alltt til skyia; hann sa ok nockvra
fifirfta ok vængiafia, fceir hofvz vpp ok fystvz til himins at flivga.
Enn hræMligi, er Antonivs saa, retti fra ser hendr j>eim i moti
takandi ok bannaM l>eim ferftina. Nockvra af f)eim feck hann

30 havndvm tekit, vorv fieir af honvm kastaSir aptr aa ior&ina; en
svmir af f>eim, er hann kostgiæffii at fmrflavsv at hallda, flvgv
fria(l)sliga til himins at honvm harmanda, er hann feck f>eim \>at
eigi bannat. ^eir er sigrv&vz, ok hinir er sigraflir vorv, gior&v
helgvm favSvr Antonio enn mesta fågnaft ok f>o semblandaftan svt

35 ok harmi. Skiotliga kom enn yfvir hann ravdd sva mælandi :

»«Antoni, hygg at vandliga ]>eim lvtvm, er \>u ser.« Ok at birtv
hans briosti af gvMigv liosi skilSi hann, at f>etta vorv salvr, er
hann saa i loptift vpp flivga. En sa, er f)eim bannaSi, var sialfr
fiandinn f>eim aptr halldandi ser til handa, er sik havmv honvm
40 samtengt fyri sinar syn8ir, en hann kvalftiz af grei&færri fer&

98

ANTONIUS SAGA.

heilagra til himinrikis fagnaSa, f>eira er hann matti eigi faa.svikit.
Af dæmvm slikra syna ok fyribvr&a eflSizt ok eggia&iz heilagr
Antonivs hversdagliga af goSv til ens agiætara lifs. Psa. hlvti, er
honvm vorv vitraSir, sag6i hann bræ&rvm eigi af savk nockvrrar
hræsni, helldr til lofs gvSligri milldi; skylldaSiz hann f>eim at 5
birta £at, er f>eir spvr8v eptir, at J>eir efvaSiz alldregi gv&i at
treystaz ok af honvm fvlltings at bi&ia; hans et helgazta briost
villdi ok einna sizt nockvt hlioSi hylia fyri sinvm andligvm sonvm
af f>eim taknvm, er f>eira savgnn ok viSrkenning mætti l>aa styrkia
til astar vi& helgan si8 ok efla til go&rar fyriætlanar, en syna 10
aavavxtt ok eilifva avmbvn stvndligs starfs ok erfviSis.

53. Heilagr faSir Antonivs tyndi alldri sinni |>olinmæ&i af
skiottri eSa bra5ri rei&i, ok alldi'egi af sinv litillæti leita8i hann
sialfr sinnar dyr&ar, |>vi at alla klerka, f>o at me& invni minnztvm
vigslvm væri, setti hann vmfram sialfvan sik ok sagdi J>aa fyri 15
ser eiga til bænar at ganga. Sva sem hinn litillatazti lærisveinn
neig&i hann sitt hofvt byskvpvm ok prestvm blezanar bi&iandi.
Ef aa hans fvnd sottv fyri sakir sinna navzynia {>eir, er diakns
vigsiv havmv, f>ott hann fvllting&i J)eim me& sinni heilsamligri
kenning eptir f>eira beizlv, setti hann {>aa framarr sialfvm ser gvS 20
at vegsama ok hann miskvnnar at bi&ia fyri allra sameiginni
hialp, ok skamma&iz eigi sialfr af f>eim at nema, ef f>avrf beiddi.
Optliga spvrSi hann {>aa ymisligra lvta, er me6 honvm vorv, ok
ef hann heyr&i af f>eim nockvt, J>at er honvm f>otti ser nav5zvn-
likt, sagdi hann ser vera £at mickla hialp ok fvllting. Mikil *5
miskvnn birtiz opinberliga aa hans asionv, hafri (hann) ok sva
dasamliga f)esshattar giof avftlazt af sialfvm gv&i, at ef nockvrr
aa hans fvnd komandi, saa er hann fystiz at finna ok mætti eigi
aftr kenna enn helga Antonivm at syn, geck sa J>egar at avngvm
tilvisanda l>ar til, sem heilagr Antonivs var, engvm av&rvm gavm 30
gefvandi, f)ott hann væri staddr milli mikils fiol&a mvnka, f>eckiandi
andliktt skirlifvi i hans asionv ok litandi miskvnn heilags hvgskotz
fyri likamliga skvgsia. Heilagr faSir Antonivs var aavallt me8
glav&v andliti avSzæliga synandi, at hann hvgsaSi iafnan af
himneskvm lvtvm; segir ok sva ritningin, at asionan blomgaz af 35
hiartans gleSi, en h(r)yggiz, ef hiartat sytir. Sva kendi Jacob
mag sinn Laban sva segiandi til dættra hans, faa er Laban
bioz at veita honvm vmsatir: «Eigi syniz mer asiona favfivr
yckars sem i giær e&a fyrri.« MeS f>essvm hætti kendi Samvel
spama&r DaviS, at hann hafti gla&likt andlit ok avgv. Sva 4°

ANTONIUS SAGA.

99

et sama matti Antonivs kendr vera, bvi at hann hellt aavallt
env sama yfvirbrag&i, hvartt sem at hendi bar bli&a lvti e&a
striSa; bof bann sik alldri til metna&ar af farsæligvm e&a
bli&vm lvtvm, enn neig&iz alldregi e&a læg&izt fyri havr&vm e&a
5 motzsta&ligvm tilfellvm; var hann ok dyr&ligr bæ&i i asionv,
beilagri trv ok milldi. Alldregi samblanda&iz hann samneyti
brætvmanna fyrri, en hann feck beim fra snvit sinv ranglæti ok
beir hetv at bæta sin afbrig&i. Alldregi mællti hann vingiarnnliga
vi& Manicheos e&a a&ra villvmenn, nema bav ein, er {>ar fyrir
i o mætti beir lei&rettaz ok fra snvaz sinni illzkvfVllri villv; sag&i
vinnattvr villvmanna ok allar beira vi&ræ&vr giora glavtvn salinni.
Sva hata&i hann ok fyrleit baa menn, er vaf&ir vorv i Arrivs
villv, at hann ba& alla vi& varaz nær f>eim at koma. Sva haf&i
til borit at sinni, at nockvrir Arrianite sottv a hans fvnd, ok si&an
15 er hann haf&i baa profvat ok me8 beim fvndit vesælliga villv,
rak hann baa a brvt af fiallinv ok sag8i beira or& micklv verri
ok skaSsamligri en havggormlikt eitr.

54. Pessv næst savgSv Arrivs villvmenn me8 sinni falsligri

lygi enn helga Antonivm sva trva, sem beir savnnv&v me8 skravk-

20 Hgv yfvirbragSi sik trva. Hann vndra8iz miok beira ofdirf(8) ok

harmaSi betta sva sem me8 nockvrri hræring rettrar reiSi beim

i gegnn. SiSan for hann i Alexandriam, sva sem hann var

be&inn af byskvpvm ok avllvm bræ&rvm, ok fyrdæmSi bar Arria-

nitas me8 sinvm opinbervm orSvm, sag8i hann bessa beira villv

25 vera siSazta ok fyrirennara Antikristz bo8andi hans tilkvomv.

Hann predicaSi ok opinberliga avllvm ly8, at1 son lifvanda gv8s

er eigi skepna ok eigi getinn i gu8doms e&li eptir hætti dav81igra

manna, helldr sannaSi hann hann vera eiginligrar ok einnar veranar

me8 gv8i fe8r, at eigi skylldi synaz e8a trvaS vera af nockvrvm,

30 at bann væri skepna e8a kalla8r at eins son gv8s, helldr sannr

son lifvanda gv8s. Hann sag8i ok vera har8la omilldlikt ok

gagnnstaSliktt avllvm rettendvm at hvgsa, mæla e8a trva, at son

gr&S var stvndvm, en nackvat sinn eigi, me8 bvi at son gv8s er

or8 gv&s ok at eilifv sannr gv8, samiafnn ok sameilifr gv8i fe8r,

35 {»vi at hann er fæddr af gv8i fe8r, beim er aavallt er. Heilagr

Antonivs sag8i ok sva avllv folki hia veranda: «Variz vi8 me8

avllv kostgiæfvi at samteingiaz beim, er i Arrivs villv erv vaftir,

bvi at Hos hefvir ecki samfelag me8 myrkrvm ; megit er baa ok

aannliga heita ok vera rettkristnir menn, ef ber trvit rettliga.

40 1 ok Cd.

7*

IOO ANTONIUS SAGA.

Arrianite segia or8 gv8s - er son gv8s er at savnnv getinn af
gvSi fe8r ovmræSiliga - ok trva skepnv vera, ok f>vi erv f>eir eigi
me8 nockvrri grein fraskila helldr samteingMr villv heiSinna J>io8a,
J>eira er f>iona skynlavsri skepnv helldr en skapara sinvm, J>eim
er blezaflr er vm alldir. Ek bi8 y8r, er heyrit f>essi min or8, trui8 5
mer. Allar hofvtskepnvrnar ok allir skapaSir lvtir samharma
eptir or8vm postolans ok fyllaz rei8i i gegnn ærslafvllri villv
Arrianorvm, er f>eir dirfvaz f>ann enn sama ok enn sanna gv8
at samiafna ok samtelia sinni skepnv, er fyri fmnn ok af f>eim
erv allir lvtir giorfVir ok skapaSir. « 10

Eigi ma f>at orfivm skyra, hverssv framarliga f>essi kenning
af sva agiætvm manni framflvt styrkSi folkit retta trv at hallda.
Allr ly8r rettrva8ra manna gladdiz miok siandi fianzliga villv ok
miok andzstyggia kristiligri trv ver(a) bannzetta af stopli1 krist-
ninnar Antonio. Engi var sv tegvnd ok eingi vngvr ma8r e8a 15
gamaall, er heima sæti i sinvm herbergivm, allir villdv sia
ok heyra enn helga Antonivm. Hvat J>arf ek at tala af krist-
nvm monnvm i f>essv tilfelli, f>eir vorv engir fraverandi ; heiftnir
menn ok sialfir hofprestar skvr8go8 blotandi flyctvz saman sva
sem tilskyllda?>ir af drottinligv valldi, ok savgSv sva : « Ver biSivm, *o
at f>er latiS oss sia gv8s mann.« j^etta var milli allra kristinna
manna ok hei8inna et frægazta nafnn Antonij. Margir fystvz at
taka aa trofvm klæ&is hans e&a vi8 at snerta, ef f>eir mætti eigi
nær meirr komaz, ok trvSv f>aa atekning ser mvndv mikit sto8a
til hialpar. Margir vrSv J>eir fcar heilir, er a8r vorv diofvlo&ir. *t
£eir leystvz ok margir f>ar, er J>angat flvttvz ymisligvm sottvm
sivkir. Hverr man f>at taltt fa, bversv mikit berfang skvr8go&in
ok J>eira {)ionostvmenn letv lavst, e8a bversv margir fra heimtvz
hei8inligri villv ok samteing8vz safna8i ok hiorS kristinna manna.
Efvalavsliga sva margir snervz fra blotvm ok f>arflavsligri f>ion- 3°
ostv skvr8go8anna aa fam davgvm, at sa flockr sigraSi me3 sinni
tavlv f>aa, er retta trv tokv aa avllv ari f>ess i milli. f'aa er f>etta
et* otalliga folk sotti avllvm megin at envm helga Antonio, villdv
hans favrvnavtar hlifva honvm ok fra honvm neigia envm mesta
manfiol8a, f)vi at f>eir ottv8vz, at f>essi atzoknn e8a f>rongving 35
mvndi J>essvm helga favSvr giora mikit lei8endi ; mællti hanri til
l>eira me8 envm bogværazta bvg: «Er nackvat £essi safna8r meiri
enn flockar vhreinna anda, e8a er vtalligri f>essi mikill mannfiolhi,
er bvinn er go8fvsliga {>ionostv at veita, en sveitir er oss i moti
beriaz heima i fialli varv?« 40

1 rettet; ofstopa Cd. ; lat.: a columna ecclesiæ. a er Cd.

ANTONIUS SAGA.

lOI

55. Ep tir f>essi ti&endi sneri heilagr Antonivs heim a lei& af
Alexandria. Ok er hann for vtt af hli&i borgarinnar, kallaSi eptir
honvm ein kona ok sag8i sva: «Heyr8v, gv8s ma8r, nem8v sta& !
Dottir min er kvali8 af hinvm grimmazta diofli. Nem8v sta8, ek
5 bi& f>ik, nem&v sta8, at eigi falla ek ok skiotliga dav8 ni&r.« Ok
er enn dyrSligi faSir heyr8i hennar kali me8 akafligri bæn, nam
hann sta8 littat, sva sem hann var £aa ok beSinn af sinvm favr-
vnavtvm. Konan kom nv ok fyri hann, sv er kallat hafåi; mærin
samankreptt laa ok fyri honvm a ior&inni. Heilagr Antonivs ba8

10 hlio8liga Jesvm Krist miskvnnur fyri heilsv meyiarinnar. Ok er
hann ogna&i ohreinvm anda, fly8i fiandinn i brvtt. Mærin vard
alheil. AUt folk sianda f>essa iartegnn lofvaSi gv8 ; moSirin fagna8i
alheilsv dottvr sinnar; en sialfr Antonivs gladdiz af l>vi, er hann
hvarf aptr til ey5imerkrinnar, f>eirar er hann elskaSi har81a miok.

»S 56. * Heilagr Antonivs var spakr at viti, er f>at ok har&la

dasamlikt, er af honvm er sannliga sagtt, me8 {>vi at hann var
olær&r ok haffti engar bækvr lesit, at hann var enn hvassazti i
avllv hvgviti ok enn vitrazti i avllvm lvtvm. Sva bar til eit
sinn, at tveir spekingar af hei&nvm mavnnvm komv aa hans fvnd,

20 hvg8vz £eir mvndv av8 velliga hann sigra e&a yfvirstiga. Antonivs
var f>aa i env ytra fialli. Ok er hann sa spekingana, skil&i hann
af l>eiia yfvirbrag&i, at J>eir vorv hei&nir menn, geck siSan til moz
vi8 J>aa ok tala8i til {>eira fyri tvlk me8 {)essvm hætti: «Fyri
hveria savk villdv spekinga(r) giora ser sva mikla mæ8i at fara

15 mik at finna heim skan mann sva langan veg?« t'eir svavrv8v
skiott ok savg8v hann eigi vera heimskan helldr har&la spakan.
Heilagr Antonivs svara8i: «Ef J>it forvS at finna heimskan mann,
{>aa er J>arflavslict yckartt starf ; • en ef f>it ætlit mik spakan vera,
ok hyggit, at ek hafva nockvra speki me& mer, {>aa er J>at gott,

3° gioriz f>aa eptirlikiarar J>ess er J)it reyni&, {>vi at go8v hæfvir hverivm
at likiazt. Ef ek hefSa sott yckarnn fvnd, {>aa mvnda ek giorazt
yckarr eptirlikiari, en J>vi at {>it sottv8 mik heim sva sem spakan
mann, gioriz f>aa kristnir menn, sva sem ek em. « Eptir f>etta forv
spekingar i brvtt hvartveggia miok vndrandi hvassleik vitz ok

35 skilningar Antonij ok bravtrextr diofla fra 08 vm mavnnvm, er f>eir
sa fyri hans ver8leika veitazt.

57. A8rir spekingar af verolld komv enn a fvnd ens helga
Antonij me8 nockvrri ha8vng, ætlvSv hann at sigra einna hellz
fyri f>aa savk, er hann var olær8r ok haf8i engar bækr lesit. Ok

40 er f>eir leitv8v aa hann af tessv efnni me8 slægligri vmsat, tala8i

102

ANTONIUS SAGA.

hann sva til peira: «Svari8 mer fyrst ok segit: hvart er fyrri
skilning e&a bokstafvir? e8a hvart hefvir vpphaf skilning af bok-
stavfvm, e8a hafva bokstafvir vpprås af skilning?« ^eir svavrv8v
ok letv pegar asannaz, at skilning væri fyrri, ok hvn sialf hef5i
bokstafvi fvndit. Heilagr Antonivs svaraSi: «Trvi8 ok paa, at
sa hiréir ecki bokstafvi at nema, er bvassa skilning hefvir ok
alheila.« Hverr mvndi sa af peim, er hia vorv heyrandi pessa
prætv, er eigi mvndi ottazt e8a mikils vm pickia vertt, hverssv
|>essir spekingar vorv me8 fam or8vm sigra8ir ; peir ok sialfvir, er
yfir vorv stignir, vndrv8vz miok, er finnaz matti sva mikil spek8
me8 einvm olær8vm manni, peim er peir hvg8v faavisan ok ofro8an
vera. Ok f>ott hann hef8i verit naliga allan alldr sinn i ey8imork
e8a fiollvm i einsetv fiarri alpySv byg8vm, paa var hann po eigi
opy&r e8a stirSlyndr, helldr var hann gla8r ok bliflr i mali ok peckr
i allri vidræ&v. Flvtti hann ok fram gv&liga kenning eptir bo8- *5
or&i ens helga Pals postola smvrSa me8 salti heilagrar spek&ar,
sva at par fyri for&a&iz hann alla avfvnd, en var elska&r af avllvm
go&vm mavnnvm.

58. A pessvm savmvm stvndvm komv et pri8ia sinn a fvnd
heilags Antonij nockvrir hei&nir spekingar, sva sem litils væri 2°
vertt, er hei8inglig spekS haf8i a&r af honvm tysvar sigrvd verit.
f'essir havfåv af avllvm i&rottvm mikit nvmit, ok sva sem blind-
a&ir me8 skyi alirar veralldligrar vizkv, er peir syndvz harSla mikit
af kvnna, hvg&vz peir af sinni list pann avSvelliga sigra mvndv,
er peir vissv faafro&an at veralldligv nami. P2& er pessir ba&v 2S
hann syna ser nockvra skynsemS af kristiligri trv ok kostgiæfSv
me& spvrning slægligra spakmæla honvm ha8vngar at leita af
sialfvm gv&ligvm krossi, pag8i heilagr Antonivs litla stvnd; harm-
a&i hann miok i fyrstv peira herfviliga villv. Eptir pat tala&i
hann til peira fyri tvlk, pann er vanr var gloggliga at skyra hans 3°
or& meS girzkv mali, ok sagSi sva: »Hvartt er fegra, e8a hvartt
er sæmiligra, at dyrka drottinligan kross e8a a at minnazt hor-
doma, frændadrap e8a savrlifvi, er peir hafva framid, er per kallit
gv8 y&vr ok vegsamit? t'vi at me8 av&rv, pat er hinvm helga
krossi, er hafnnanligr ok avSgiætligr davSi, agiætligr ok dyr&arfvllr 35
kraptr, en me8 av&rvm, pat er gvSvm y&rvm, er e8 liotazta siSlæti
lærimo&ir» allra illra ok savrvgligra hlvta. E&a hvart er betra
ok fegra at segia pat, at1 son lifvanda gv8s verandi sannr gv&, sem

1 Lat.: turpis religio obscenitatis magistra. a er Cd.

:

ANTONIUS SAGA.

IO3

hann var ok er, tok mannligan likam fyri varri hialp, til {>ess at,
f>a er hann giorSiz samfelagi vårs dav&leiks, giorSi hann oss lvt-
takendr himneskrar ok odav8ligrar nattvrv ok flvtti oss me8 sinni
miskvnn til himinrikis fagna&a; e8a, sem {>er sannit sialfvir, at
5 lægia afspring gvftligrar hyggiv til at dyrka e8a vir&ing at veita
iarSligri skepnv ok vegsama sva sem byrgSan himneskan gvSdom
i ymisligvm likneskivm kykvenda, bvsmala e8a havggorma? E8a
hverssv megi £er dirfVaz e8a f)oraha8vng at veita rettri trv krist-
inna manna, £eira er segia, at Kristr sonr gv8s vtan alla sina

10 fn-rptt giorSiz f>at, er hann haffli eigi a8r verit, en var sem hann
var a&r, me8 Jm at f>er sialfvir dragandi avnd af himneskvm lvtvm,
segit hana vera grafna e8a i molld hverfva me8 likavmvm sva
manna sem havggorma e8a annarra kykvenda? Kristilig trv vattar
gv8 sinn komi8 hafva af himni til iar&arinnar fyri (hialp) ok heilsv

15 allz heims, en {>er bo&it ok segit me8 y8rv falsi, at gv6 er ecki
nema andi at eins, flyti8 er ok færit ymsa vega y&ra lygiliga trv
ok sagnir, hvat gv& er. Kristilig trv, sv er at verSvgv vegsamar
milldi almattigs gv8s, segir ok trvir vi8rkvæmiliga, at allzvalldanda
gvSi var mattvliktt f>at, er hann holldga&izt ok giorfiiz ma8r avllvm

20 mavnnvm til hialpar, sva at hans holldgan eyddi hvergi e8a minnkafti
gvSliga tignn; en f>er hrosit liotliga ok segi& avndina fallandi e8a
framfliotandi af nockvrvm envm skirazta gv&ligvm brvnni, J>aa er
hvn lifgar manninn, en dirfiz at sanna ok segia, at hvn skiptiz
e8a snviz i nockvrt annat efni, si8an er hvn skilz vi8 sinn likam.

25 En l>aa er f>er segit slikt fals, lastiS er fyri i>essi meinlæti omilld-
rar tvngv, er f>er tali8 af avndinni, drotning mannligs eSlis, f>at er
sialfva nattvrvna. Pvi at sialf likneskia, sv er eptir y8arri savgnn
ok trv helldr . ok hefvir nattvrvliga liking sins skapara, eina ok
enasavmv veran me8 {>eim, er hvn hoiz af, vændir ok snyr sinar

30 eiginligar meingior8ir ok allt J>at, er hvn er lægft e&a minnkv8,
til sinnar vpprasar, Fyri f>vi hyggit at me8 rettri skyn, at avll
y8r meinmæli, {>av er {>er talit af mannligvm avndvm, snvit er
fyri y8ra gvSlavstvn vpp aa fmnn enn sama, er {>er kallit favSvr
andanna. Y8r {)ickir atfyndilig vår trv, ok lei8it ha8vng kross

35 drottins vårs Jesus Kristz. Hvilict spell e8a hveria ohreinsv megi
J>er finna me8 krossins trv e8a kristiligv si&læti? Hyggit at,
hvartt eigi er micklv betra at taka me8 J>olinmæ8i krossins kvavl
eSanockvt annat kyn davSans, {>at er veitiz af vandvm mavnnvm,
helldr en sva at ey8a et fallvallta lif, at vera vafSr i y8arri

104

ANTONIUS SAGA.

vesæligri villv vtan' alla vmbot, ok pa&an af herfviliga at grata
ok syta i eilifri ok endalavsri kvavl. Ek bid y5r: Skamiz en
dyrkizt eigi af sviksandigvm vmsatvm Tiphonis ; skammiz en hæliz
eigi af ha&vligvm flotta Satvrni ok {>eiri enni omannligri grim&,
er hann svalg ok éat sonv sina; skammiz ok har&la miok en lofvift 5
eigi frændadrap Jovis ok hans savrlifvi, kvenna nåm e&a ena
liotvztv hordoma, er hann var sannr at, ok enn pat, ef y&r syniz,
er hann at sonv sina. Eptir pvi sem y&r skalld segia, væla&i
hann ok gret blavtliga kvalfir af oleyfari ast, slikt- til pess vinn-
andi, at hann mætti fram koma ok fylla ærslafvlla lostasemi ; hann IO
let fallaz i fafim Dåne, hann var bæ&i ver&a ok vinnandi savr-
lifvissins i peim sta5, sem y&vr falslig trv vattar. fcessa lvti, er
nv hefvi ek af tala&, trvi8 er, pessa lvti dyrkit er ok vegsamifl,
me& pessvm lvtvm erv y&r hof skreytt ok skrifvt. Fyri (pvi) bi5
ek fyri y&ra hialp ok heilsv, vir&it vår or& y&r til nytzem&ar, ok 15
greini& alla pessa lvti me& rettvm domi; leitiS eptir, ef per fait
nockvt fvndit i bokvm kristinna manna, pat er y&r pickir vera
trvanda. Ef per finni& pat ecki, paa megit er ok eigi vi& kannazt
dyrfiarfvllt nafh hins helga kross, pess er per hæfiit ok hallmælit.
En ef per finnit i kristnvm bokvm alla lvti trvandi, fyri hveria 20
savk, [pa er par samteingiaz dyr& krossins ok vpprisa ens kross-
festa Bjriz, veiti& per3 vmlestr gvfiligri pining me8 haSvligvm ok
heimskvfvllvm or8vm, en fyrgleymit verSvga vegsem& at veita
varvm hialpara fyri pav stormerki, er hann fram8i? hann gaf syn
blindvm, en heyrnn davfvm, havlltvm gavngv, en hreinsa&i paa er *5
likprair vorv, pvrrvm fotvm geck hann yfvir sio, hreinsa8i hann
diofvloSa, en lifgaSi dav8a, ok eptir sinn likamligan dav6a leysti
hann andir sinna vina fra helvitis kvavlvm, nav& ok pining.
f'essa alla lvti syna ok sanna helgar ritningar, pær er per fyrliti6
ok lastié, ok enar savmv bækr birta bæ8i lof gv61igs velldiss ok 3°
stormerki, harSar piningar ok haSvligan dav8a, er son gv5s polfli
fyri van i hialp. Nv paa ef per vilit i brvtt kasta pvi skadsamligv
ok miklv hatri, er y8r byr innan briostz ok per fylliz i gegnn gv8i,
mvnv& per pegar finna ok skilia, at Jesvs Kristr er sannr gv8,
ok hann hvl8i sinn gv8dom me8 breyskri nattvrv vårs manndoms 35
til pess at miskvnna avllv mankyni. Enn nv ef y&r pickir pat

1 vtana Cd. 2 rettet; ver&r Cd. ; Lat; ipse amator et pretium.
3 [saaledes rettet; par paa eigi samteingiaz dyrS krossins ok vpprisa ens
krossfesta Kriz, perveitib; lat.: Cur, cura in iisdem libris cruci resur-
rectio copuletur, passionem divinam stolido laceratis eloquio?

ANTONIUS SAGA. IO*

eigi mikil skavm, segit oss nockvt fra y&rvm si8. En hvat mvn
en veslazta villa mega tala af f>ionostv e8a dyrkan sva skaSsam-
ligra e5a grimra lvta, peira er sva erv svndrbyekir vi8 helga trv,
nema bat er ek heyri, at per flytiS me8 skravkligvm frasavgnvm
5 af savrvgligv ok grimmv lifi efta herfviligvm davSa gv5a ySarra,
e6a hitt er ber {>y5it me5 skyranligvm hvlningvm1 beira navfnn:
sem baa er ber kallit [Libervin fav8vr, en ior&ina Simiclavdivm,
elld Wlkanvm, loptiS Jvnonem, sol Apollinem, tvngll Dianam, hafit
Neptvnvrn, Jovem hof&ingia allrar lostasemi segit er himinlopti8

10 sialft vera2. En eigi bvi helldr eptir pessar dirf5arfvllar by8ingar
viliS ber a sannan gvd trva, helldr hafniQ ber skapara y6rvm, en
veitid bar i stadinn skepnvnni over&vga dyrkan ok bionostv. Nv
ef sva bæri til, at sialfvar havfvtskepnvrnar me5 sinni agiætligri
fegr6 heimpti ySr til nockvra vegsemS ser at veita, baa er bat

15 leyfvilikt at vndraz at eins ok lata ser mikit vm finnaz {)eira hått
ok skipan, er3 beim hefir sett gv&lig fyrihyggia, en olofvat er bær
at dyrka eSa f>eim {)ionostv at veita. Pvi at baa er ber bioniS
skepnvnni me8 ravngvm aatrvnafli, gioriS er sialfvm skaparanvm
meingiorfl. Er bessattar trv ok skynsemS, sem ber fylgit, miok

20 bakborin ok motztaSlig avllv env retta, sem baa at sv vegsemft
veitiz herberginv, er hofvtsmiSnvm hæfvir fyri sinn hagleik, e8a
bat lof ver8i eigna8 læknv8vm lvtvm, er go8r lækner er ver&r at
hafva fyri sina kiænskv. Nv ef velhverr hofvtsmi8r eignaz rettliga
ver&vkt lof fyri sitt stvndlict starf nytzamlikt, byggit at baa ok

25 meti8 rettliga, bverssv sky Ild vg er avll skepnan vegsamliga dyr 8 at
veita allzvalldanda gv8i, er sannliga kallaz enn hæsti hofvtsmi8r.
Lati8 nv heyra, hver svavr ber setiS fram {>essvm lvtvm i gegnn,
at ver megim skilia ok vi8 kannazt y8ra rækiliga iatning ok ætlan,
baa er ber hafvit af krossi Kristz, beim er y&r bickir miok hæSiligr. «

30 Vi8 [)essa dispvtan ens helga Antonij snervz spekingarnir, ok leit
hvårr til annars, miok vndrandi hans snilld, ok efvSvz, hver andz-
svavr beir skylldv veita hans mali. Heilagr Antonivs nackvat
brosandi tala&i enn til beira fyri tvlkinn sva segiandi: «Hofv8-
skepnvrnar birta ok syna sin* bionostv, sva sem ver megvm skynia

35 af beira syn, sem ek sag8a fyrri. JCn fyri bvi at ber ætlit baa
lvtiat navSzvn dyrkandi vera, er ber ætlit gvfi y8r, ok ervS bvnir

i lat. : allegoricis velaminibus. 2 lat. : [Liberæ raptam, terram ; semi-
clauduin Vulcanum debilem, ignem ; Junonem, aerem ; Apollinem, solem ;
Dianam, lunam; Neptunum, maria; et libidinum principem Jovem
40 ætberem interpretantes. 3 ok Cd.

lo6

ANTONIUS SAGA.

at sanna pat meS geymslv prætvligrar i&rottar, skylldi6 er oss til
at syna ok sanna vårtt si&læti sva sem me& peiri savmv list.
SvariS mer nv paa ok segit, hvartt opinberligar ma reynd vera
viftrkenning gv8s vars af sambvrS margra or&a e8a fyri verk
trvarinnar? Segit mer ok hvart fyrra er, verk trvarinnar eSa 5
dispvtan fyri prætvliga profvan framfarandi?« Peir svarvSv ok
savg8v verk trvarinnar vera meira ok sterkara avllvm or&vm,
savnnv&v ok pat vera opinbera vi&rkenning sialfs gv6s. Heilagr
Antonivs sampyckti pessv ok sag&i sialfr, at f>eir heffti vel svarad,
pvi at fyri pat verk, er gioriz af heilagri trv, vex ok vpp rennr 10
astarf)ocki i go&s manz hiarta til gvSs, en' prætvlig dispvtan hofz
ok' tok sit vpphaf af peim, er paa list fvndv ok samsettv. «Nv
mefl pvi at pav verk, er fram flytiaz fyri helga trv, styrkia ok
stavSvgan giora hvernn, pann er trvna vill rettliga hallda, er miok
f>arf lavslig prætvlig samsetning y8arra or&a, sv er per ætlit at 15
eySa me& vara skilning ok vpp slita paa trv, er rotzetiz i varvm
briostvm; pvi at optliga berr sva til, at per megifl po eigi paa lvti
skynia, er ver megvm bæ&i skyra ok skilia. Ok f>vi er1 verk
heilagrar trvar, l>essa lvti vinnanda me& oss, sterkara ok meirr
stavSvct en flær&afvll endalyktt e6a byrging yfiarra spakmæla. Ver 20
kristnir menn hofvm eigi sett travst efla stormerki vars lifs i speki
f>essa heims, helldr i krapti heilagrar trvar, beirar er oss er af
gvSi gefvin fyri drottin vårn Jesvm Krist. Sialf skipan peira
lvta, er hverssdagliga gioraz, synir sannleik pessarra minna orSa.
Peim, er ofro&ir erv ok ecki hafva lesiS y&rar bækr e&a i&rottir »5
nvmiS, vinna pavrf gnogliga ein samtt oro almattigs gvfls til bans
vifirkenningar. Hyggit at nv paa, hverssv margir ver, er rett-
kristnir menn ervm, heimtv(m)z hverssdagliga fra heiSingligri hiorS,
pat er fra y&rvm safnaSi ok trv, ok byggivm nv naliga vm allan
heim, en ep tir tilkvomv vars drottins Jesvs Kristz [ey&iz fyri yfir 3°
allar flokafvllar rangsnvningar ySarra spakligra or&a2. HyggiS at
(ok) skynit. Ver kennvm einfallda trv Kristz, ok berivm ver sva
ni&r allan blotzskap ok skvrSgooa pionostv, hofvin y8r gvlli prydd
fellv fyri predican ens helga kross, pess er per hæfiit ok afvir&it.
Ef ber megit, prætifi nv i mot, gangiS nv fram, ef l>er dirfvizt 35
nockvra pess at eggia me8 prætvligvm sambvrS ySarra or&a at setia
hæ&iliga (hei&ni) vmfram kristinliga trv. Vm allt iar&riki er nv
kvnnikt ok af avllvm rettkristnvm mavnnvm trva&, at Jesvs

1 at Cd. 2 lat.: [nodosæ sophismatum defecerunt versutiæ.

ANTONIUS SAGA.

107

Kristr enn krossfesti son lifvanda gv&s er sannr gv&. Eigi y&r
falslig mal ok eigi dispvtan veralldligrar speki ma nockvt mein
giora sva miklvm fiol&a rettrva&ra manna. Ver nefnnvm at eins
enn krossfesta Krist, ok flyia begår remiandi allir dioflar, J>eir sem

5 f>er dyrkit sva sem gv5, fra l>eim likavmvm, er f>eir hafva a&r i
hlavpit, fy ri fyrsta marki ens helga kross. Hvar erv nv {>eir
enir skravksfvllv y&rir spadomar, e&a hvar erv galldrar egipzkra
manna? Hvat giora y&r nv fiolkvnnig kvæ&i y&arra spekinga?
Ek kann y&r segia: J>essir allir lvtir vorv baa me& avllv eyddir,

10 er Jes vs Kristr var aa krossi pindr fy ri hialpp ok heilsv allz
heims. En eigi bvi sier vanræki {>er y&ra hialp ok gefit eigi
gavm gvSligvm iartegnvm, {>aa er ber siait otalliga flocka J>eira, er
sivkir vorv, eignaz sina alheilsv, ok f>ar me& leggiS er aa allan
hvg ha&vng at veita dyr&arfvllvm dav&a vårs hialpara Jesvs Kristz.

15 Hyggit ok at, hva&an af bat er: y&r hei&inglig trv var enn alldregi
havtv& af konvngligv valldi e&a riki, helldr var hvn har&la kiær
naliga allri veralldar byg& ok stvdd me& valldi margra vavlldvgra
manna, en hvn hrapar nv avll ok er miok sva at falli komin.
En ver l>ionostvmenn enns krossfesta Kristz risvm vpp f>vi ravsk-

20 ligfir ok eflvmz J)vi framarr ok blomgvmz margfalldandi, sem ver
ervm meirr af verolldinni bravngflir ok hata&ir. Y&vr skvr&go& vorv
for&vm inni lyktt i hofvm, beim er har&la vandliga vorv me&
skrifv&vm ok skreyttvm veggivm smi&vt, enn nv er bat hvartveggia
af fyrnskv ni&r fallit. Her i gegnn maa eigi gv&lig kenning, sv

aS er y&r synizt vera heimska e&a sva sem leikr, ver&a inni byrg&
e&a lyktt i nockvrri halfv veralldarinnar, ok alldregi ma hvn ver&a
talmv& e&a bavnnvfi af hei&ingligvm herskap, b° a^ hvn se skelf
me& ymisligvm aarasvm ok boli margfallda freistni vikingligs ofri&ar
grimra ok hei&inna hof&ingia. Segit mer, hvar i verolldinni skein

30 e&a lysti fyrri sva mikil birti gv&ligrar trvar? Hve nær komv
samtt fyrri sva margir kraptar sin i milli, sem nv megi& er sia,
at nockvrir hallda helga bindendi, svmir erv samteing&ir i helgvm
hivskap, margir biona sva gv&i, at beir hallda sitt hreinlifvi alltt
fra bernskv ok til endalycktar. Nv maa ok sia, hverssv fagrliga

35 kristnin blomgaz af dyr&arfvllri sta&festi pislarvattanna, beira er
breyta sinni trv at hallda fyri gv&s ast allt til vthellingar sins
blo&s, en vpphaf allra bessa dyr&ligra lvta er kross Kristz, er
helga&iz af gv&ligri pining. En i milli sva otalligra krapta
kristinna manna er eigi annat y&artt starf, enn fram at setia fyri
baa, er ovarir erv, y&artt hegomafvllt målsnilldar net, til bess at

I

IQg ANTONIUS SAGA.

briota niflr me& myrkrafvllri profvan y&arrar f>rætv iS sanna lios
ok alla go8a lvti. Se herna, ver giorvm, sem vårr lærifaSir sag8i,
flytivm fram våra helga kenning, eigi me& hei&inligri aaeggian
e5a dispvtan, helldr me8 opinberligri trv, f>eiri er æ8ri er ok
helgari allri savnnvn ordanna.« Me8 spekingvm f>eim, er heilagr s
Antonivs tala&i bessa lvti til, vorv nockvrir diofvloSir i ferS, ok
er harm hafdi f>aa fram leidda f>eira i millvm, mællti harm erm til
spekinganna: «Takit nv y&r lækningar lyf, J>av sem y8vr likar,
ok bindiå aa bessa, at beir megi heilir ver8a; flytiS nv fram y&r
bolfvt kvæ&i ok galldra fvll, bav sem ber vilit, ok rekit brvtt 10
gv&' y&r fra J>essvm envm vitlavsa, bat er dioflana, er kvali& hafva
f>essa env æra menn, er f>er hyggit gv& y&r vera. En ef y&r er
f>etta omattvlikt, gangi& J)aa til handa ok gefvizt vpp ok segit y&r
sigra&a vera; flyit si&an til travstz vndir sigrmarki Jesvs Kristz,
ok ef ber trvi&, mvnift er skiotliga sia mattvlikt valid ens kross- *5
festa Kristz.« Qk er hann haf&i sva mæltt, gior&i hann liflikt
mark ens helga kross i tavlv heilagrar J>renningar J>eim i enni, er
vitlavsir vorv, ok vi& aakall ens bleza&a nafns vårs hialpara Jesvs
Kristz flyflv ohreinir andar fra f>eim, er a&r vorv diofvlo8ir. Spek-
ingarnir hiaverandi ok siaandi f)essi stormerki skil&v hneyek&a *°
vera ok yfvirstigna sina veralldliga speki, vndrv&vz l>eir ok ottv&vz
miok, er beir fvndv sva mikit mannvit me& bessvm gv&s manni
Antonio, ok f>ar me& gnogliga veizlv gv&ligra takna, er beir saa
sinvm avgvm fyri hann fremiazt. En hann eptir sinvm vanda
eigna&i allzvalldanda gv&i allar iarteinir ok heilsvgiafvar, ok sagfii »5
sva: «Hir&it ecki bat at hvgsa e&a ætla, at ek hafva J>essvm
heilsv gefvi&, Kristr giorir slikar iarteinir fyri sina J>ræla. Trvi&
rett ok mvnv& er siaa, at go&fvs trva fyri gv&i en eigi hegomligr
metna&r malsnilldar avfilaz slik takn. Flyi& til lavgmals ens kross-
festa Kristz, halldit hans lavg ok gioriz varir eptirlikiarar hans 3°
bionostvmanna, lati8 y&r bavrf vinna skilning ok vizkv heilagrar
trvar, en stvndit oigi afram at flytia honvm i mot he&an ifra
nockvrar prettafvllar profvanir veralldligrar vizkv.« Psa er hinn
helgi Antonivs lavk sinv mali, vorv spekingarnir lostnir vndar-
ligvm otta af f>eim dasamligvm lvtvm, er beir saa ok heyr&v, 35
kvavddv {>eir hann nv vegsamliga ok savg&v ser mikit sto&a til
nytzem&ar, er f>eir havfflv hans fVnd sottan, fer&v&vz si&an i brvt
til sinna heimkynna.

i gv&r Cd.

ANTONIUS SAGA. IOg

59. f'at ma vera, at morgvm f>icki miok vottanlikt, er fra
f>essvm manni er enn sagtt envm helga Antonio. Me6 f>vi at
hann fal sik i ey&imork ok einsetv vtar i heiminvm, en nockvr
mannlig byg5 væri, J>aa er (hann) fystiz gv&i at lika meirr en
5 mavnnvm ok villdi forfiaz allt hegomliktt or&lof ok eptirmæli, var
hann f>o kvnnr morgvm veralligvm havmingivm ok af f>eim lofvaSr
fyri sitt dyrfilict lif. Ok her me& var hann miok agiætr i sialfs
keisarans havll, f>vi at Constantinvs keisari ok hans synir Constans
ok Constantivs, heyrandi marga lvti af hans fræg8, sendv til hans
10 sin bref, bi&iandi sva sem sinn fo&vr, at hann sendi J>eim sitt bref
i moti f>eim til eptrlætis. Heilagr Antonivs hellt sik ok sinn siS,
sva sem a8r hann tok viS l>essvm brefvm; skipti hann ecki skapi
vi& ritt eSa kveftivsendingar hofSingianna, en f>o litlv siftar kallafl(i)
hann saman mvnka ok sag&i sva: «Konvngar af verolld sendv til
15 var bref, en hvat f>vrfva* kristnir menn slikt at vndraz efta lata ser
mikit vm finnaz? f>ot ymislig eSa svndrgreinS se mannlig tignn i
verolldinni, £aa er ein ok en sama skipan avllvm sett at fæ8az
ok deyia. t*at lavgmal, er almattigr gv8 gaf mavnnvnvm, ok f>at
er hann avfiga&i ok tignaSi sina kristni fyri son sinn meS sinvm
40 eiginligvm or&vm ok setningvm, f>essi(r) allir lvtir erv halldandi meS
avllvm hvgarins astarJ)Ocka. Fyri hveria skynsemd skylldaz mvnkar
at taka vi8 konvnga brefvm, e$a vm slika lvti at ahyggiazt? Hvat
skal ek taka vi5 brefvm {>essvm, me8 J>vi at ek kann eigi efia veit
vana kveSivsending e&a fnonostv f>eim i moti at giallda?« NV
15 var hann beflinn af avllvm bræftrvm at rita nockvra lvti ok bli5a
sva kristna konvnga meS sinvm brefvm, at eigi sneriz f>eir til
nockvrs strifts eSa reiSi fyri hans f>avgnn. RitaSi hann sifian i mot
keisarans brefvm ok sona hans slika lvti, sem honvm f>ottv bezt
hæfva. Lofvadi hann fyrst f>at, er J>eir vorv rettkristnir menn ok
30 dyrkvftv einn sannan gvft, f>ar næst gaf hann f>eim heilsamlikt ra5,
eggia&i, at f>eir ætlafti eigi miok mikils vertt stvndlikt konvnglict
valid, ok f>eir hæfviz eigi til ofmetnaSar af skamæligri s'tiorn
voralldligs rikis, sem £eir vissi eigi sialfva sik vera davfiliga menn,
ok gleym&i f>a8an af, at f>eir attv f>at fyri hendi, sem allir afirir,
SS at vera dæmftir eptir sinvm verMeikvm i endalykt af sialfVm gvM,
er konvngr er konvnga. At lycktvm baS hann, at f>eir skylldi
var&veita milldi ok rettlæti vi5 vndirmenn sina, ok minnti f)aa aå,
at J>eir bæri miskvnnsamliga ahyggiv fyri f>eim, er avreiga vorv

1 i>yrfva Cd.

tio

ANTONIUS SAGA.

ok fatækir. Ba& hann l>aa ok alldregi ominniga vera, at drottinn
Jesvs Kristr at eilifv lifvandi ok rikiandi er einn gv5 ok konvngr
allra verallda. Hoffiingiarnir gloddvzt miok at vi&teknvm ok yfvir-
lesnvm J>essvm brefvm, hitnaSi l>eira briost af heilagri fræg8 ens
sæla Antonij sva miok, at f>eir fystvz at kallaz hans andligir synir. 5

60. Eptir f>at er hei5ingligir spekingar vorv af hinvm helga
Antonio sigraSir, konvngarnir me5 hans fagrligri aminning styrkS-
ir, ok bræfivrnir me5 hans helgvm fortavlvm hvgga&ir, f)eir er
me& honvm vorv e&a hans fvnd hofSv sott, er hann tok iafnan
meS mestri bliftv ok fagna&i, en stvndafii £0 aa, hverss f>eira ena 10
fegvrstv siSv i sinvm verkvm at syna, f>aa hvarf hann aptr til
ens iftra fiallz. Tok hann f>aa at hallda reglv sina ok {>at harfi-
lifvi, sem hann var vanr heima at hafva. Jafnan geck hann, eptir
l>vi er navftsvn beiddi, til tals vi8 £aa, er hans fvnd sottv, e6a sat
hia £eim. En eptir f>vi sem ritat er i bok Danielis spamanz, 15
syndiz f>eim, er meS honvm vorv, sem hann væri iafnan micklvm
otta nockvra lvti hvgsandi, J)vi at hann svara8i f>eim lvtvm, er talafiir
vorv, optliga eigi fyrr en eptir nockvrar stvndir liSnar, sva at
J>at mætti avSvelliga skilia, at l>aa vorv honvm nockvrir leyndir
lvtir vitraSir, sem birtiz, f>aa er hann vissi verandi heima i fialli 20
sinv, hvilikir lvtir gior&vz fiarri honvm i Egiptalandi, sva sem
hann sag&i byskvpi J)eim, er l>aa var hia honvm staddr, er
Serapion het. Sv syn er ok har&la miok sytandi ok gnogligvm
tarvm gratandi, segir Athanasivs byskvp, er {>essa savgv hefvir
ritaS, er envm helga Antonio var vitrv5 ok nv skal næst fra 25
segia.

61. Pa er hann sat eitt sinn vinnandi meft sinvm havndvm
nockvra nytsamliga lvti, ok margir bræ&r hia honvm, hof hann
vpp avgvn ok horf8i staSfastliga i himininn styniandi meS mikilli
andvarpan. Ok er hann haf&i nockvra stvnd at hvgat {»eiri vitran, 30
er honvm birtiz, tok hann at skialfva af akafligvm harmi ; ok skiott
settihann nifir knein bæ&i, siftan fell hann allr til iarfiar bi&iandi
til gv&s, at hann me5 sinni milldi minnkaM ok brvtt tæki {>aa
miklv vhæfv, er hann vissi fyri havndvm vera. Ok er hann tok
mavrg tår at fella aa bæninni, ottv5vz {)eir miok, er hia vorv, ok 35
baftv hann skyra fyri ser {>aa ena haskafvllv syn, er honvm var
vitrv5. Gratligr snavktr talmaSi bæSi ravst ok tvngv, ok J)aa er
hann leita&i vi8 at mæla, feck hann varia fyri akafligri svt, or
svndr sleit miSia ræ5v, heilvm e8a fvllvm or8vm tala&. SagSi hann
f>o meft sytavndvm or&vm sva til J)eira: «Heyri8, minir synir,

ANTONIUS SAGA.

III

betra væri skiott at deyia en {>éa glæpi at sw, er yfvir gnæfVa.«
Ok er hann hafdi sva mæltt, sigraSizt hann annat sinn af mikilli
tarfelling. £>vi næst meS micklv andvarpi mællti hann sva : «Harla
mikil ohæfva ok fyrri oheyr8 i verolldinni mvn yfvir koma. Almenn-
5 ilig trv mvn meS miklvm ofri&ar stormi vera brotin okni8r spillt,
J>vi at menn glikir skynlavsvm kykvendvm mvnv me5 rånfeingi
taka helga lvti Kristz. Ek sa otalligan fiol&a mvla flyckiaz avllvm
megin at alltari drottins, {>eir bavrSv me5 sinvm hofvm, eyddv ok
ni8r brvtv allt f>at er fyri var8. 1?essi er savk til, er {>er siait

i o mik syta ok grata. « Ok er hann hafåi f>eim f>essa lvti sagtt, kom
yfvir J>aa ravdd drottins sva mælandi: « Alltari mitt mvnv våndir
menn svivirSa.« t*essi syn ok vitran fylldiz me& framkvæmd,
l>vi at eptir tvaa vetr li8na gior8v Arriani hinn grimmazta ofriS
gvSs kristni. f*aa vorv ræntar helgar kirkivr; J>aa vorv tekin e8a

»5 spilltt heilvg ker gvSligrar f>ionostv; allir helgir lvtir heilagra
kirkna f>eir er finnaz mattv, spilltv vandir menn me8 sinvm
savrgvm havndvm; f>aa gafv Arriani hei&nvm mavnnvm fé til
ser fvllting at veita i mot kristnvm mavnnvm ok almenniligri trv.
Vorv si8an allir rettkristnir menn navSga&ir meS palmvm til

20 kirkiv at ganga, at hverr, er {>aa sæi, try8i f>aa vera sialfva
Arrianos. Var f>etta ok eitt et frægazta blotzskapar mark f>ann
tima i borginni Alexandria. Fyri sakir mikillar ohæfv er miok
ottanda f>aa hlvti at segia, er giorSvz : skirlifvi meyia ok gavfvgra
kvenna var skamsamliga spilltt; blo& savSa Kristz, J>at er gv8s

25 J)ionostvmanna, var vt helltt i sialfv hans mvsteri, ok me8 J>vi
dreif5 ok ro&in virSvlig altari; stafir heilagrar skirnar e8a sialf
skirnin var hvartveggia spillt ok savrgat eptir vilia heiSinna
manna. FramkvæmS sva hormvligra lvta syndi sannleik {>eirar
Titranar, er envm helga Antonio birtiz, {>vi at skynlavs kykvendi

30 helga lvti vndir fotvm tro8andi, {>at erv {>eir mvlar er hann sa,

merkia makliga illzkvfvllan hernat Arrianorvm a helga kristni.

En J>essa akafliga hryg8 hvggafii hann me5 farsæligvm lvtvm

f)eirar eptirkomandi vitranar, er honvm veittiz enn af gvfii, i>a&

er hann sag8i sva sinvm bræfirvm: «Heyri5 mik, synir minir!

35 variz vi5 at gefva y&r vpp me8 avllv i akafligri svt, {>vi at sva sem
drottinn synir stvndvm sina rei&i, sva lætr hann ser soma at
miskvnna. Ok fyr f>vi mvn hann nv skiott endrbæta fegr8 sinnar
kristni. Mvnv5 ^er ok sia l>aa, er var5veittv trv Kriz i vandra manna
ofriSi, skina sva sem fyrri me& biortv liosi heilagra krapta; si6læti

4° trvarinnar mvn vaxa stvnd fra stvnd, ok havggormar mvnv hrock-

1I2 ANTONIUS SAGA.

vaz aptr i holvr simir. Greymit vmfram alla lvti, at eigi fleckiz
skirleikr trvar yftvarrar af savrvgri villv Arrivs manna, bvi at
beira try ok kenning hofv eigi efta fvndv i vpphafvi postolar gvfts,
helldr ohreinir dioflar ok sialfvr fiandinn faftir beira, er honvm
treystaz, ok fyr bvi var makliga merkftr beira illzkvfvllr hvgr fyr 5
heimskv ok skynlavs kykvendi, bvi at f>eim glictvz beir.«

t'essa hlvti, er nv vorv ritaftir, sagfti heilagr faftir Antonivs. En
oss hæfvir vist eigi at mistrva, segir liinn sæli Athanasivs byskvp,
at sva mikil stormerki hafVi honvm af gvfti synd verit, efta sva
margar ok dyrftHgar iartegnir hafvi matt fremiaz fyri f>enna hinn 10
helga mann, bvi at betta eft sama hefvir varr hialpari fyri heitift
sinvm vinvm sva segiandi : »Ef {>er hafvift sanna ok heita trv til
gvfts, mvnvfl ber segia til fiallz bessa: fær bik i brvtt, ok mvn bat
brvtt flytiaz, ok mvn yftr ecki omattvlikt vera.« Ok enn sagfti
hann sva: »Ek segi yftr vist ok satt, allt bat er \>er hafvit beftit 15
favftvr i minv nafni, mvn hann gefVa yftr ok veita. Biftift ber ok
mvnv8 er biggia. « Hann sialfr het ok sinvm lærisveinum sva
sem allri hiorft rettrvaftra manna, at allir dioflar skylldv leggiaz
vndir beira valid ok vift f;aa hræddir vera, ok sva het hann fyrir,
at beir skylldi græfta allar sottir, sva mælandi: «t*at er ber bagvt 20
kavplavst, skolv ber kavplavst veita ok gefva.« Hverr mvn bat
hyggia, at Antonivs græddi sivka menn meft krapti sins boftorftz,
efta hverr mvn hyggia, at bav takn fremftiz fyri hans megnn, er
hann giorfti? Fyri hans bænvm en eigi boftorfti flyftv ok vndan
letv dioflar ok allzkyns sottir, ok fvllgiorftvz avallt allir lvtir fyri
akall heilags nafns drottins vårs Jesvs Kristz. [Engi spakra manna
eigni dasamliga1 dyrft heilsvgiafvanna Antonio, helldr drottni Jesv,
beim er iafnan veitir sinn vanan velgiorning allri skepnu sinni;
sa enn sami let ser nv soma enn gnogligar at gefva sinar liknn*
samligar giafvar fyri elskaftan sinn bionostvmann Antonivm. Heilagr y
Antonivs baft til gvfts at eins, en fyri verftleika hans heilags lifs
veittvz honvm allir lvtir. Jafnan var hann leiddr af bræftrvm til
ens yttra fiallz sva sem fyri nockvrar navftzyniar, bot bat væri
stvndvm i gegnn hans vilia.

62. f>at giorftiz nv bcssv næst, at domendr nockvrir komv a 35
hans fvnd meft micklv (lifti) sinna bionostvmanna, en fyri sakir otta
eyftimerkrinnar ok mikils mannfiolfta, er meft beim var, ok bar
meft bravngs 0k harftz vegar mattv beir eigi koma til ens iftra

1 [rettet; Eigi spakra manna dasamlig Cd. ; lat. : nemo sapientiuni sani-
tatum admirationem ascribat Antonio.

ANTONIUS SAGA. j|-

fiallzins, {>ar sem var hinn æzti bænarsta&r ok heimili heilags fav8vr
Antonij. Beiddvz siSan fyri nockv(rn) sinn sendibo&a, at hann skylldi
virdaz vi8 f>aa til motz at koma. En J>etta mattv f>eir ecki faa.
En fcvi at l>eir vissv, at hann harma&i iafnan hardia miok £aa, er
5 af domavndvnvm vorv i fiotrvm halldnir, hvårt sem f>at var af
nockvrvm savkvm e&a einv samtt ofriki, sendv J>eir sialfva band-
ingiana til hans ok vissv, at fceira bæn matti hann eigi fyrlita
fyri sina miskvnnsemS. Af f>eira grati varS sigra&r heilagr faftir
Antonivs ok sva heimtr til ens ytra fiallz, f)at hvgsandi, at hans
10 erfviSi mvndi vera nytzamlikt f>eim, er veslir vorv ok hormvliga
halldnir. Domendr, J>aa er miok havf8v fystz hann at finna, eggiaSi
hann at vir&a meira ok framarr at setia i sinvm domvm gv&liga
hræzlv en mannlikt hatr eSa vinattv, sagM, at f>eir skylldv eigi
vera ovitandi e&a ominnigir f>ess, er ritad er, at slikan dom mvndv
15 f>eir sialfvir hliota at frola, sem beir dæm8v a8ra. Ok {>o iafnfram
J>essi ræ&v minntiz heilagr Antonivs einsetv sinnar, er honvm var
har8la kiær. Eptir l>at er hann var5 til skylldaSr af bæn domandanna
or at ganga sinni einsetv £aa at finna, e&a enn sannligar at segia, at svt
ok gratr bandingianna f>ravng8i hann til f>ess, eptir heilsamligar
ao aminningar f>eim veittar, ok f>at er hann haffli {)eim miskvnnar
be&it, er sekir vorv, ok nockvra af J>eim leyst eSa meS avllv frelsat,
ba8 einn f>eira havféingianna, at hann skylldi nockvrv leingr veita
{>eim sina navist. Hann svara&i ok sagéiz eigi lengr jbar mega
dveliaz hæfligv dæmi, J>vi at sva sem fiskr af vatni vppdreginn
*5 d(e)yr skiott, f)egar hann kemr aa J>vrra ior8, sva leysaz ok mvnkar
skiott til veralldligra lvta ok hegomligrar samræ&v ok deyia fra
sinvm si8, ef f>eir dveliaz me& veralldligvm mavnnvm; »fyri f>vi
sva sem fcat hæfvir, at fiskr hverfvi aptr til vatz e8a siafvar, sva
byriar ok, at ver skvndim til fiallz vårs, at eigi gleymiz vårr siftr
30 08a go8 fyriætlan, ef ver dvelivm nackvat. Hofåinginn vndra&i
miok sva mikla hans speki, ok birti fyri sinvm mavnnvm meS
savnnvn ok rettvm orskvrS, hverssv honvm vir&iz hinn sæli An-
tonivs; sag&i hann sannliga vera gv&s fcionostvmann, ok at eigi
mætti sva mikil spek6 byggia e&a finnaz mefl einvm al{>y&ligvm
35 manni, nema fyri gv&liga giof væri honvm f>at veitt.

63. Balacivs het einn havfSingi i Egiptalandi, hann hellt

riki af Nestorio greifva, er f>ann tima var i Alexandria, fcessi

Balacivs var vafviSr i Arrivs villv ok stvddi me8 avllv megni

alla illzkv ok ofri8 Arrianorvm. Hann giorSi sva mikirm ofrift

4o kristni gv&s, at meS skynlavsi rei6i ok akefS let hann havndvm

,T. ANTONIUS SAGA. •

114

taka mvnka ok meyiar gvfii helgadar ok fletta af allvm klæftvm.
let si&an beria miskvnnarlavst fyri alf>y&v avgvm. Paa er heilagr
faSir Antouivs fretti bessa vhæfv, sendi hann Balacio bref sitt,
bat er bessi ord sto&v i: »Ek (-aa reiM gv6s yfvir bik komandi,
lat nv af at giora vfri8 kristnvm mavnnvm ok baa at hata, at eigi 5
ser bv lostinn beiri reiSi, er ber'ognar nv nalægan ok yfvirgnæfanda
davSa«. Pessi enn vesli hervikingr las yfvir brefvit ok tok meS
haSi ok hlatri or6 heilags foSvr, hrækfti hann aa ok kastaSi niSr
a ior5; hondvm let hann |>aa taka, er honvm flvttv bessa or8-
sending, ok beria me5 niorgvm avSrvm meingior&vm, er hann let *©
baa mæta, ban8 {>eim siSan bessi sin orft at flytia Antonio, f>aa er
f>eir fyndi hann: »Me& bvi at \>y berr sva mikla ahyggiv fyri munkvm,
skal efvalavsliga til f>in taka refsing mins rikis.« En sa er l>essi
ognarorft mælti, mætti sialfr skiotliga mikilli kvavl, bvi at eptir
tim daga hepti ok aptrbyrgfti gvSlig hefnd hans giæzlvlavsan mvnn. T 5
Hann for meS Nestorio greifva Egiptalandz, er fyrri var nefndr,
af borginni Alexandria, ok ætlv6v gisting at taka i J>eim næsta
sta5, er kallaz Ceren.1 Hestarnir, er f>eir riflv, vorv l>essir tveir
hægztir ok kyrraztir af avllvm, f>eim er Balacivs atti. Ok f>aa er
f>eir ri6v ba&ir samt, lekv hestarnir sin i milli, sem \>eiv vorv 2°
vanir. En er minnzt var8i, beit sa hestrinn, er Nestorivs reiå ok
enn var vanr hægri at vera, Balacivm me6 skiotvm atbvrS ok
kastaSi honvm ni&r aa ior8 ; hliop hann ok at honvm begår i annat
sinn med gapanda mvnn, skein5i baa ok lam&i bæSi hans lær, sva
at hann var banvænn, ok var& begår aptr at flytia til borgarinnar, 25
en var davSr eptir hinn {>ri&ia dag lifiinn. Allir bottvz skilia, faa
er {>essi enn grimmi ofriSarma&r gv6s kristiii var sva skiotliga
dav8r me& makligri endalykt, at ognarorS heilags favSvr Anton ij,
bav er hann rita&i til bessa manz, fy(ll)tvz baa me8 skiotri framkvæmS.

64. Marga baa, er aa hans fvnd sottv, minnti hann aa hip8 3°
dasamligri hogværi at leggia ni&r veralldliga tignn ok snva sik til
farsæligra ok hreiirna lifs e&a einsetv. Ef nockvrir vorv bravngflir
me3 ofriki e&a veralldligv valldi, sva at beim væri varnat rettendvm
at naa, hlif&i hann beim ok fylg&i l)eira mali me& sva micklvm
avrvggleik, at sva matti synaz, sem hann vir&i ser [>aa meingior& 35
vøitta, er beim var gior. Mavrgvm vorv har&la nytsamligar helgar
fortavlvr bessa enns agiæta manz, bvi at af hans åeggian fyrletv
margir mikil av&æfvi, svmer fyrletv riddarasyslv e&a a&ra veralldliga

1 Rereu Cd. ; lat : Chæreum.

ANTONIUS SAGA.

115

tignn ok fystvzt hans eptirlikiarar at gioraz ok hans riddarasyslv
at samteingiaz. En til £ess at ek skyra otalliga lvti me& skavmniv
mali, maa sva makliga tala af J>essvm gv&s manni, at Kristr veitti
hann ok gaf go&an lækni Egiptalandi. Hverr kom hryggr a fvnd
S heilags fav&vr Antonij, sa er eigi skipti skiott hryg& i fagnat?
Hverr kom rei&i fvll(r) aa hans fvnd, sa er eigi skipti rei&i i
sannan fri&? Hverr kom til han(s eptir) fav&vr dav&a e&a frænda
gratandi, saa er eigi stillti sinn harm vid hans navist ok helga
fortavlv? Hverr kom aa hans fvnd bravn'g&r af micklv fatæki, sa

i o er eigi fyrleit skiott avra gnott av&manna siaandi helgan fav&vr, en
gladdiz si&an af sinv fatæki? Hverr af mvnkvm af meinlætzamligv
lifvi mæddr var saa, er eigi styrktiz heyrandi hans helga aaeggian?
Hverr kom til hans likamliga freistni bolandi af breyskligvm hita
frvmvaxta alldrs, sa er eigi hneig&i sik fra bvilikvm lvtvm fyri

15 hans aminning ok til astar ens hreinazta lifs? Hverr kom til hans
kval5r af diofli, sa er vtan heilsamliga lækning hyrfvi baflan i
brvt. Hverr kom a hans fvnd af sialfvm ovini svikinn ok blinda&r
me& stormsamligvm hvgrenningvm, sa er eigi for med hogværvm
hvg ok hreinvm ba&an i brvtt ? Hann vissi af hverivm ohægendvm

20 vel hverr mæddiz, ok fyr bvi at af verMeikvm sins heilags lifs
kendi hann ok greindi me& skynsemfl, af hverivm anda hverr var
kval&r, veitti hann baa lækning hveriv andligv sari, sem sottvnvm
hæf&i. t^aftan af gior&iz sva, at allar fiandans vmsatir birtvz ok
giorflvz avgliosar fyri hans kenning. Margar meyiar, \>ær er monnvm

25 vorv fastna&ar, fra snvandi sinni brv&hvilv forv hans at vitia,
sialfvar sik gefvandi i fa&m heilagrar moftvr almenniligrar kristni
æfvinligha hreinlifvi at halida. Menn af avllvm f)ioSvm ok naliga
af avllvm heimi sottv til hans, ok margir einna hellz af beiri savk,
at b^ir fystvz bann enn agiætazta hardagamann ok kappa at siaa,

3° er einn hefvir me& mestri fræg& ok sigri bariz i gegnn fiandanvm
ok hans erendrekvm. Engi sakaSiz af bvi, at hann b^ttiz bang&t
at barflavsv sott hafva, byi at allir bottvz afla fysiliet ok skemtilikt
verkavp ser til handa af sinv erfvifti helgan fav&vr finnandi, ok
sva sem fyri mikla mæ&i langrar fer&ar gylldiz b©im aptr af b^ssi

35 savk allr sinn kostna&r, sva sem si&an fylltiz me& framkvæm&.
I3 vi at hann framfarandi af bessv lifvi gretv margir sva sem sinn
. eiginligan fav&vr, at frateknvm beim sameignvm ok envm sarligzta
harmi, er margir syta eptir sina nanvztv frændr.

65. ^essv næst syniz mer vi&rkvæmilikt, segir enn sæli

40 byskvp Athanasivs, at minnaz ok fra at segia, hvilik var endalykt

|| 5 ANTOXItlS SAflA.

lifs heilags favftvr Antonij, f»vi at ek veit, at ber fysiz bat at
heyra; birtvz ok f)aa margir beir lvtir me8 lionvin ok fyri hans
ord, er avllvm erv eptir likiandi. Eptir sinvm vanda for hann
heiman bræ&ra at vitia, beira er vorv i env ytra fiallinv, ok
bar verandi var honvm af gv&ligri forsia ok fyrisavgnn vitrad af s
sinvm dav6a, nær hann mvndi af bessvrn heimi kalla&r vera. Sifian
talacti hann sva til beira: «Heyrift, minir sætv synir, en efztv or?
yftars favflvr, bvi at ek ætla, at ver mvnvm eigi heSan fra siaz i
bessi verolld. Sialf setning ok nattvrvlig navzyn skylldar til, at eptir
hvndrat vetra ok fim vetr, er ek hefvi nv lifvat, leysiz avndin fn 10
sinvm likam. « Ok er hann hafti sva mællt, vr&v beir allir miok
hryggvir, er hia vorv ok heyrflv, tokv at syta ok grata meS harmandi
orfivm. Allir fystvz hann at fa8ma, sva sem (hann) mvndi nv vera
begår fra beim tekinn ok af heimi kalla&r. En hann var med sva
mikilli glefti, sem hann skylldi fyrlata annarliga eignn ok fysaz til 15
sinnar eiginligrar fostriardar; bavd hann beim ok bad, at sinn helgan sid
ok goda fyriætlan skylldv beir var8veita med avrvggleik, ok bad baa
vi& varaz skadsamliga leti, bat hvgsandi hverssdagliga, at davdans er
aa engri stvnd avrvænt, sem hann sagdi beim fyrri; minnti hann
ok aa, at beir vardveitti avndina fra savrvgligvm hvgrenningvm ok to
semdi allt sitt lif eptir liking ok dæmvm heilagra fedra, ok varadiz
med avllv kostgiæfvi nær at koma brætvmavnnvm, bviat hann
sagdi beim kvnna vera beira forna ok rangsnvna illzkv. Hann
bavd beim ok, at beir skylldi alldregi samteingiaz samneyti beira,
er i Arrianvs villv vorv halldnir, bvi at beira omilleikr var baa »5
avllvm ordinn avdsær ok opinberr. Her me8 sagdi hann ok,
at eingi kristinna manna skylldi skelfvaz eda fra skiliaz sannleik
kristinligrar trvar, bott hann sæi veralldlict valid hlifa eda med
avllv beriaz fyri illzkvfvllri villv Arrianorvm, kalladi hann baa
sialfs davdans bionostvmenn, er vavrnn veitti beiri villv, en kvez 30
ætla (ok) vænta, at eigi mvndi lengi standa sv en sviksamliga
sionhverfving. Ok af bessv sama efni sagdi (hann) enn sva til
brædranna: ?Heyri5 enn, minir sætv synir, med gvds ast er ydr
geymandi ok vardveitandi eiginlig trva, sv er ber namvd* af sid-
latligri setning heilagra fedra, af yfvirlesning kristinligra boka ok 35
optligri minni aaminning lags ok avdgietligs. «

1?aa er heilagr Antonivs lyctadi sitt mal, dvavldv brædvrnir
lengi brvtt at fara til sinna herbergia, bvi at beir fystvz miok at

1 rettet; mxnvb Cd. ; lat. : didicistis.

ANTONIUS SAGA. IJ7

prySaz af hans endalykt ok hia at vera andlati sins dyr&ligs fav&vr.
Hann ba5 £aa aa brvtt tara, en betta sag&i hann til beirra af
margfavlldv efni, bvi at hann syndi beim i hlio&i, ok J>o einna
hellz af savk dirfSarfvllrar veniv jbeirar, er baa var i Egiptalandi.
5 Pat var si&r egipzkra manna at sveipa dvkvm likami beira, er
gavfgir menn havfSv verit, en einkannliga veittv beir helgvm
pislarvattvm J>essa vmbv8; gior&v ok slika likfylgiv ok veittv
yfvirsetv heima i herbergivm, sem vandi er til. En besshattar
likami villdv beir eigi i ior6 grafva, helldr var&veita heima at sin

10 sva sem me8 reckioligvm vmbvnaSi. En besskonar vegsemfl,
framlifinvm mavnnvm veitt, hafSi hafvizt i Egiptalandi i fyrstv af
einvm samtt hegomligvm vanda. Heilagr fa&ir Antonivs haføi
optliga at fvndit bessvm si8 ok be&it byskvpa, at beir skylldv
hirta folkit me8 striSmælvm heilagrar kirkiv fra bessvm vanda.

15 Hann sialfr haf&i optt talat miok striSliga til lySmanna, karlla ok
kvenna, af bessv efni, sag&i eigi vera lavgsamligan e8a gv&i lika&an
{>enna davSra manna vmbvnat, {>vi (at) hofv&feSr ok spamenn gv&s
vorv i iorS grafnir, sem profva matti af. beira gravfvm, er bann tima
mattv vitaSar vera ok fvndnar ; ba& hann baa ok taka dæmi af

ao sialfvm likama vårs hialpara, er i steinliktt leiSi var lagdr eptir
piningina ok bar byrg&r til ens bri&ia dags, er hann reis af dav8a.
Af bessvm lvtvm sag&i hann lastanda vera benna siS egipzkra
manna, er {>eir havrøv i vmbvna&i viS framfarna menn, iamvel bo at
likamirnir væri helgir, er beir bottvz vir&ing veita. Ok enn af bessv

»5 efni tala&i hann sva: «Hvat ma vera meira hattar, agiætara e8a helg-
ara drottinligvm likam, er eptir (si&) annarra bio&a var i iorfi grafvinn. «
Pessi ret profvan ok aeggian sleit vpp fastsetta villv af margra
briostvm, giorSv beir gv&i backir fyri go&a ok nytsamliga kenning,
en grofv si&an dav&a menn i ior& eptir rettvm ok nattvrvligvm

30 si&. En eigi at si&r ottaSiz heilagr fa&ir Antonivs beira enn fyrra
vanda, ok bvi at hann villdi eigi, at beir skri&na&i aptr i ena
savmv villv, ef beir næ5i hans likam me& havndvm at hafva,
kvaddi hann ok ba8 heila fara mvnka, ba er til hans havf&v komit,
sneri sifian skiott aptr til ens i&ra fiallz vitiandi sinnar elska&rar

35 ok krapzamligrar byg&ar. _J

66. Eptir fa mana&i li8na tok heilagr fa&ir Antonivs sott,
ok bo eigi miok akafva i fyrstv. Ok er nockvrt ohægendi {>essa
sivkleika skelf&i hans ellimo&a limv, kalla&i hann til sin tva
bræ&r, f)aa er til hans havf&v komit fyri .xv. vetrvm, ok hann haf&i

40 skipafi i einhverivm sta& eigi langtt i brvtt ; (v)orv J>essir ok vanir

n8

ANTONIUS SAGA.

lionvm at piona, nv er (hann) tok at elldaz. Hann mællti sva til
peira: «Heyrift, minir kiærvztv synir! Eptir pvi sem ritningar
vatta, at avllvm er fyri hendi, mvn ek nv fara almenniligan veg
varra feftra fyri endalykt stvndligs lifs af pessi verolld. Nv la&ar
drottinn mik ok kallar til sin, nv fysvmz ek at sia himneska lvti. 5
Ok fyri f>vi heyrit, minir astzamligir synir, ek vil ykr a minna!
tynid* eigi skiotliga peim avexti, er f>it hafvit aflat fyri starf ok
erfvifti langrar tiftar, virftit helldr, "sva sem |>it hafvit i dag vpp-
hafvit, yckra helga ok si5lætisfvlla i8nn, til pess at efliz sterkleikr
vpptekins goSs vilia. Eigi erv pit ok ovitandi, at niargfalldar io-
erv diofla vmsatir, seeft hafviS i& grimliga ok stormsamliga peira
akefft, en viti8, at avfll peira erv awir&ilig miok, blavt ok van-
megnn. Gimiz drottin Jesvm me8 briozins andvarpan ok allri
fysi, staftfestit* i yckrvm hvgskotvm farv hans ens helgazta nafns,
pvi at fyri heilagri ok sannri trv flyia allir dioflar. Minniz ok 'S
pess, er ek hefvi optliga tia8, hverssv fallvallt ok skamælict er
manzins lif i pessvm heimi; hvgsit petta hverssdagliga, ok mvn
yckr veitaz himnesk avmbvn fyri gv&liga pionostv vtan alla dvavl
i endalyct. For&iz davSlikt eitr prætvmanna, ok sva i8 sama allra
villvmanna, hati& paa mefl slikv sama hatri, sem per vissvS mik 20
vi8 paa giora, pvi at peir erv ovinir gv8s. t*at vitiS i8 sialfvir, at ek
tala8a alldregi fri8samlikt or& til peira nema til vmbotar fyri sakir peira
illz ok rangs vilia ok pess oskapligs ofriSar, er peir hallda i gegnn
kristinligri trv. Ek bid yckr ok, minir kiærvztv synir, verit vm
pat mest aahyggivfvllir, at pit var&veiti8 gv6s bo8or8, til pess at 25
eptir yckarnn dav8a lei8i yckr ok la&i helgir menn gvfts sva sem
kvnna menn oc ena kiærvztv vini i eilifVar tialbvftir, pat er til
himneskra fagnafta. Hvgsit pessa lvti ok skilit ok endrminniz
optliga. Ef pit vilit3 ok nockvra ahyggiv fyri mer bera ok mins
boftorfiz geyma, ef pit vilit nockvra minning giora mer, yckrvm 30
andligvm fe8r, e8a astsamliga mer aptr giallda mina aahyggiv, er
ek bar fyri yckr, lati8 engan mik flytia til Egiptalandz eptir minn
dav8a, at eigi see minn likamr me8 hegomligri vegsemft var8veitr
af egipzkvm monnvm ; fyri paa savk bi& ek yckr pessa geyma, at
eigi se mer4 dav8vm likfylgia e8a pionosta veitt eptir peim si8, 35
er ek hefvi a8r lasta8 ok fyrbofiit. Af pessv efni ok fyri pessa
savk for ek nv allra mest aptr i penna sta6. Fyri pvi bi& ek,

1 teynib Cd. a sta&festiz Cd. 3 vitib Cd. 4 me& Cd.

ANTONIUS SAGA.

»CL

119

at f>it grafvit i iord ok molldv hylit minn likam. G-eymid bar
me5 ok vardveitid bat mitt bodord yckars fodvr, at enginn madr
vtan yckr tva viti sta8 minns graptar. Ek treystvmz me8 mis-
kvnn gvds, at eptir navzvn mvn bessi hinn sami likami fendr
5 risa ospilltri ok odav81igr a tid ennar efztv vpprisv. Me8 bessvm
hætti skal skipta klædvm minvm: kofll ok fornan mavttvl, bann
er ek ligg aa ok Athanasivs byskvp fær8i mer nyian, sendi8 honvm
f)etta klæSi hvartveggia ; byskvp Serapion skal eignaz annan kofll* ;
en i& hafvit bat klæSi, er af håri er giort, ok veitid vmbvd likam

•10 minvm; bvi at nv mvn Antonivs fara til gvds af {)essvm heimi ok
eigi lengr med ydr vera i bessi stvndligri verolld. «

f'aa er hann haféi varia bessi ord mæltt, ok lærisveinar hans
havfdv minnzt vid hann, retti bann littat fætr sina ; skildv beir,
at baa var miok komit at andlati hans. Hann giordiz baa sva

15 gladligr, at af blidligv yfvirbragdi hans tesionv mattv beir visa
vita vitian ok navist heilagra eingla, er komnir vorv i mot hans
avnd hana at flytia til himinrikis fagna8a. Ok er (hann) sa engl-
ana sva sem sina astvini til sin komna, skildiz hans en helga
avnd vid sinn likam, samteingdiz hann sva helgvm fedrvm eptir

20 skipan ok forsavgnn ritninganna. Lærisveinarner verdveittv bodord
heilags fodvr, sveipvdv.likamann med nockvrv klæSi ok grofv sidan
i iord, sva sem hann haféi bodit, med sva mikilli varvd betta
vinnandi, at3 allt til bessa dags, segir enn sæli Athanasivs, veit
engi madr vtan bessa tva mvnka groptt heilags Antonij. En

25 byskvp Athanasivs, er med hans bodi avdladiz at eiginordi fornan
mavttvl med koflli, fadmar med heilagri ok ofalsadri ast helgan fodvr
Antonivm i giofvm ens helga Antonij sva sem med mikilli erm
avdgadr, ok endrminniz gladliga fyri bessi klædi mynd ok liking
hans heilagleiks. t'essi var endalyktt lifs Antonij, ok bav vpphavf

30 hans hardleika, sem fyrri vorv ritvd.

67. En bott ek hafva bessa lvti ritad ok tiad med skavmmv
mali, sem ek sagda i fyrstv, segir enn sæli Athanasivs byskvp,
megi ber af bessv efni at hyggia ok skynia, med hverivm hætti
gvds madr Antonivs lifdi gvdi bionandi fra bernskv allt til elli, at

35 hann hellt med iafnadi fyriætlan ok setning sins heilags sidar,
ok med sva mikilli stadfesti ok herzlv vid sialfvan sik, at hann
vægdi eigi fyri nockvrv vanmegni, eigi fyri sivkleika eda miklvm
alldri, sinv reglvhalldi, eigi klædvm skiptandi eda fætr bvaandi,

1 [rettet; endr spilltr Cd. 2 kolfll Cd. 3 ok Cd.

120

ANTONIUS SAGA.

e<5a nockvft sinn beiftandi, at honvm værirtil handa bvin meirr
vavndvt fæzla, pott hann væri i vanmegni, en eptir hverssdagligvm
si8. Hellt hann ok til endalycktar hvavs(svm) skygnnleik avgna,
ok sva avllvm tavnnvm at tavlv1, pott pær syndiz littaQ hrorn-
a8ar af elli, sva et sama fota afli ok gavngv ; ok fyri hans mickla 5
ver&leika var&veitti gv6lig miskvnn hans avfll ohrornvS ok allan
likam, sva at i gegnn nattvrvligv eSli syndiz hans holld fegra,
glaflara ok hreinligra en peira likamir, er fæ6az morgvm krasvm
ok pvaz i ba8i e6a lavgv. Hvggivm at ok, bræSr, hverssv mikils
hattar |>at er or6it, er fræg& pessa ens helga manz hefvir flogifi 10
ok flvzt vm avll lavnd ok hervS, ok hann er af avllvm go8vm
mavnnvm elskaSr, meR f>vi at hann var8 eigi agiætr af mikilli
snilld samsettra boka, eigi af dispvtan veralldligrar spek&ar, eigi
af tignn gofvgrar ættar e8a samdrætti otalligra avSæfva. Hyggivm
at, hverivm petta er eignanda! 1?etta skolv ver allir eigna sialfvm 15
gv&i, petta er hans giof vift sinn astvin, pann er hann fann go8-
fvsliga pionanda vndir sinv almattigv valldi. Hann let ser soma
penna enn helga mann Antonivm, er leyndiz i eySimorkvm vtarliga
i heiminvm, sva sem hann sialfr het i vpphafvi, honvm hvggan
veitandi i sinni freistni, kvnnan at giora i Affrika, Hispania, Gallia, *°
Italia, niiriko, ok iaf(n)vel i sialfri Roma, er kallaz havfv8 allra
borga. 1?essi er go&girnd sialfs skapara vårs, hann lætr ser soma
at tigna sina |>ionastvmenn, {>aa er forSaz vilia hegomafvllt manna
lof i sinv lifvi, at af dæmvm heilagra manna, f>aa er f>av ver8a
avllvm kvnnig, syniz kraptrinn mattvligr at fremia, ok eingi ts
hyggi vmfram nattvrvligtt megnn mannzins vera vel at lifva,
ok til pess at hverr* sem einn pickiz skylldr eptir at likia lifvi
gv8s astvina, paa er hann leiftir ser fyri hvgskoz avgv farsæligan
ok eilifvan avavxt peira stvndligs erfvi8is.

Lesit pessa bok optliga, ok geymit allra mest at lesa hana 30
fyri bræfirvm, til pess at, paa er peir heyra ok vi8 kannaz haleitlict
lif rettkristinna manna ok mvnka, viti peir efvanarlavst, at hialpari
vårr Jesvs Kristr veitir peim dyr5, er hann dyrka, ok eigi at eins
veitir peim, er honvm piona, himinrikis fagnafc, helldr tignar hann
paa ok iamvel me8 mikilli fræg8 ok agiæti, er sialfvir fysazt 35
honvm leyniliga at piona i fiollvm byggiandi e8a avSrvm leyndvm
stav8vm. Til pess skal ok fyr bræ&rvm lesa pessa bok, at paa er
peir gioraz eptirlikiarar peira stormerkia, er hon vattar, se peir

1 tavlvm Cd. a hverss Cd.

ANTONIUS SAGA. 12I

ok lofs verftir af sinvm ver&leikvm, en aftrir eggiz til go8s lifs af
peira dæmvm. En ef navzvn bei&ir, lesit hana ok fyri heiftnvm
mavnnvm, ok sva kanniz ok peir vi&, at drottinn varr Jesvs Kristr
son lifvanda gv&s er eigi at eins gv8, helldr gaf hann ok peim
5 pat valid, er aa hann trva rettliga ok hann dyrka af avllvm alhvga,
at peir brioti, felli ok vndir fotvm tro&i paa diofla, er sialfvir
hei&ingiar hyggia ok trva gv& sinn vera, en peir erv sannliga
svikarar mannanna ok hofv&smioir alls spellz, flærfiar ok illzkv.
68. A davgvm Jvstiniani ens mickla keisara, pess er smi&a

10 let i HicklagarSi pat mvsteri gv&i til dyrfiar aggian sophian1, pat
er sanctam sapienciam - ok eigi maa annaS pvilict finnaz i allri
verolld - fannz fyri gvSliga vitran likamr heilags fav&vr Antonij ;
hann var flvttr i Alexandriam ok grafvinn i kirkiv ens sæla Jo-
hannis baptiste. Bi&ivm nv af avllvm hvg f)enna enn dyréliga

*5 gvfis iatara Antonivm, at fyri hans arnaftarorS ver&im ver eigi
sigra&ir af fiandans freistni, meSan ver lifvm i pessvm dav&ligvm
likam, ok at fyrgefnvm syndvm skilivmz ver vi& petta fallvallta
Hf, en at envm efzta domi la&i oss ok leidi i eilifvan fagna8 varr
hialpari drottinn Jesvs Kristr, sa er me& fe5r ok helgvm anda

ao anda lifv(i)r ok rikir einn gvfl vm allar alldir. Amen.

i 1 Texten staar : atian copyau, herover er af en samtidin Haand som
Rettelse skrevet: i. (d. e. id est) aggian sophian.

AUGUSTINUS SAGA.

{Cd. 234 folio, A; Cd. Holm. 2 folio, B; Cd. 235 folio, C.)

Protogus. i

Heilagr pavi Celestinus segir sælan Augustinum hafa verit
agiætan ok mykinn kennifauftur ok i aullum lutum lofsamligan*, 5
talandi dessum orSum: Augustinum heilagrar minningar mann
hof3um3 ver iafnnan i varre vinattu ok samneyti fyrir sitt heilagtt
lif; hans agiæta meflfer& matti eigi nokkut sinn spilla orftromr
illrar aleitne; hann vissum ver hafa verit sva mykillar vitzku ok
skilningar, at beir, er [fyrir mer4 voru, helldu hann meS hinum iC
beztum meistaurum. Ok me5 einu sambycki var hann sva vel
virSr af allum, at hann var hvervetna bæfti elskaSr ok vegsamafir,
sem verSugtt var. Me8r bessum hætti hefr saa malit, er dictat
hefir saugu heilags Augustini.

»s

Her hefr upp sogu heilags Augustini byskups. 5

Sæll Augustinus var fæddr i beim briSiungi heims, er Affrica
heitir, ok i beiri borg, er kaullut er Taga(s)tensis. Frændr hans
voru harSla gaufgir ok framarligha vir5er i hir&garM. Patricius
het fa&ir hans, en Monika mo5ir. Augustinus var vandliga upp-
fæddr ok fostraSr; begår i bernsku^ var hann til bokar settr, ok ,
er hann haffii alldr til bess, var hann i skola sendr ok bar full-
komliga lærSr. £>at gior&iz aa einum degi, at hann var8 miok
innan siukr, ok er betta mein braung&i hann akafliga, eggiaSi7

1 Saal. C. ; alle Overskrifter mangle i A. 2 saal. B; lofsamligum

A, C. 3 saal. B, C; havfvm A. 4 [fyrri menu B. 5 Saal. 2j

Overskr. i B; C har: Augustinus saga. 6 barnæskui?, C. 7 hann
akafliga Ulf. A; mgl. B, C.

AUftUSTINUS SAGA.

123

mo&ir hans, at hann skylldi taka heilagha skirim, bvi at hun var
hardia vel kristin, en fa&ir hans afneitaSi, bvi at hann var hei&inn,
ok bvi dvalSiz skirnin. En guftleg miskunn græddi hann litlu
siftar, ok varfi hann alheill af bessum siukleik. Skirnin frestaSiz
5 fyrir bvi um stund, at Hf an di maor fær varia1 syndina forSaz, en
allir vita, at meire sek& er at misgiora eptir skirnina. GirSzka
tungu, er hann hafti numit, hatafli hann, en elskaoi latinu tungu. A
bessum stundum haffii hann me& hendi2 ok yfirlas eina bok Ciceronis,
bess spekings er sva heitir3 ok sva snialla tungu hefir haftt, at

10 nær undrazt hvers* mannz hriost, en su bok hefir i ser aaeggian
bessa spekings at elska sialfa philosophiam, er kennir .vii. haufut-
i&rottir, en bokin heiter Hortensius. fcessi bok skipti hans aastundan
ok alhuga, sva at hann sneri [bænir sinar ok fyrstirs til sialfs
drottins ok annars at girnazt en fyrr. Nu leiddizt honum skiotliga

1 5 aull hegomlig von ok girnntizt nær meft otruanligum hiartans hita
odauMeik sannrar speki; tok nu andliga6 upp at risa, at hann
skylldi snuaz til gu&s.

Um villu ok vantru Augustini.?

2. Augustinus var baa .xix. vetra, er betta ger&iz, en fa&ir

20 hans haféi andazt .ii.8 vetrum adr. Af bvi einu gladdiz hann bo allra9

mest i beirar bokar aaeggian, er nefnd var, at eigi minnti hun

hann aa at halida annan sid helldr en annan, helldr at hann elskaSi

sanna speki ok eptir leitaSi oki° helldi" siftan fastliga. En af

bvi einu kolnaSi nockut saa mykli hiartans hiti, er hann haféi

25 fengit af lestri12 bokarinnar Ciceronis, at Kristz nafnn var bar

eigi, bvi at betta nafnn hialparans haf&e hans ungtt hiarta milld-

legha druckit begår mefl moour miolk ok siftan halldit, ok hvat

sem hann las utan'3 betta nafnn, bo at bat syndizt slette eSa satt,

felldi hann Pcki bar til allan sinn trunat. A bessum stundum var5

30 hann leiddr aa bann hegoma, at hann skylldi trua fiktreit grata,

I baa er aavauxtr væri af bvi tekinn, ok at moftir bess sialftt vintreit
mundi miolkleg tår fella.

1 eigi B, C. z hondum B, C. 3 het B, C. + vitrs Ulf.

B, C. 5 [bænum shram ok fystiim B 6 vandliga C. 7 Ovskr. af B\
her og senere. 8 tveim B. 9 hluta Ulf. C. 10 Ulf. B, C. n hellt B..
12 blæstri C. 13 nemfma(!) C. 14 saal. B, C; sætt A; lat.'

quamvis expolitum et veridicum.

124

AUGUSTINUS SAGA.

Draumr edr vitran modur [Augustini].
3. MoSir hans gret akafligha villu hans, framarr en mæSr
grata iafnnan likamligan dau6a sona sinna, ok ba& fyrir honum
til gu&s. Sialfr guS heyrM hana1 ok fyrirleit eigi tar hennar.
Si&an bar bat fyrir hana i draumi, at bau væri bæ&i samt ok son 5
hennar, ok hann skylldi hafva borft me& henni i hennar husi. En
betta bottizt hun eigi vilia, bvi at hun rækti gu&lastan hans villu.
Pvi næst bottizt hon standa i nockurri regluligri liniu*, ok f^aa saa
hun koma til sin einn ungan mann biartan, glaåligan ok lægianda3
ser i mot, meS bvi at hun var sytandi ok mædd af myklum trega. 10
Pessi spurSi, hver sauk til væri, at4 hon var sva miok sytandi.
Hun svaraSiS: »Ek græt glatan sonar mins Augustini.« Hann
ba&, at hun skylldi vera uhrygg6 i huginum ok hyggia at, hvar
hun var sialf, sag&i ok bar vera son hennar. Ok er hun hugfti
at, saa hon son sinn standa7 hia ser i beiri saumu liniu, sem hon 1 S
stoS. Ok er hun sag&i benna draum syni sinum, villdi hann til
bess bySa, at hun mundi si&arr bvilikum si& fylgia, sem hann
haféi f)aa. [Hon svaraSi bessu utan alla dvaul^ ecki efandi ok
sag6i:9 Eigi var mer sagtt, at bu mantt10 bar vera, sem son binn
er, helldr sva, at hann man bar vera, sem bu ertt * 2°

Andzsvor eins byskups.

3. Niu" aar li6u sva siSan, at Augustinus var vaf&r i saumu
villu, en mo&ir hans hreinlif, milld ok grandvor eckia, af gu8i
elskut sem bær, er sva eru hatta&ar, var nu auruggare af von12
hans leiSrettu, en let bo eigi af at bi&ia fyrir honum til guSs me& *5
sut ok grati aa hverre stund er hon matti. Gu8 heyr&i bænir
hennar, en bol&i bo, at hann væri i vamr saumu villuJ)oku. Hann
hugga&i hana eitthvertt sinn fyrir andsvor eins mykils byskups,
baa er hun ba8, at hann mundi vir&az at tala viS son hennar ok
leysa villur hans. Byskup villdi bat eigi, sag8i at son hennar 30
mundi [enn ecki1 3 vilia hafa hans fortaulur e&a kenning, me&an
hann var sva fastliga i villu H halldinn, talaSi sva til hennar: »Lat

1 bæn hennar C. 2 Jnonustu C; lat.: in quadain linea (v. I regula)
lignea. 3 hlæianda B, C. 4 er B, C. 5 hontun sva til/. B, C.
6 6rugg B, C. 7 til/. B. C. 8 alla dvaiil rettet; allan dawl A. 35

9 [mgl. B, C. 10 raunt J5, C. 11 Saal. efter lat. Novem ; i A.

iv. da som sædvanlig den store Begyndelsesbogstav mangler ; tiujB, biu(!) C.
12 tilf. BO. 13 [ecki enn B; eigi C. 14 vilhumi B, C.

AUGUSTINUS SAGA. 12-

hann enn fora sem hann vill, bi<S bo1 iafnnan fyrir honum til gufis,
bvi at sialfr man hann finna, baa er hann less bækrnar4, hvilik
hans villa er, eda hverssn mikit illt henne fylgir. Hon villdi eigi
[sambyekiazt hans hessum or&um3, helldr ba5 hun mykln framarr,
5 at byskup skylldi seaa4 son hennar ok nockut vi5 hann tala. Honum
leiddizt, er hon bat 5 sva miok hins sama ok svara&i nockut stygg-
ligha : »Far brutt6 fra mer ok halltt godum lifna&i binum, eigi
maa bat ver&a, at son binn fyrir uthelling bmna tara fyrirfariz.
Pessi orS hans tok hon sva, sem af himne hefSi hun bau heyrtt.

10 Um bokagerd Augustini byskups.

4. A bessum timum7 helltt Augustinus skola i Kartagino ok
kendi rethorikam, bat er malsnilldar list. Hann villdi hafva ok
valfti ser goda lærisveina ok lærdi \>æ, falslausliga. Paa dictafti
hann .iii.8 bækr de pulchro9 et apto ok sendi einum snillingi10

15 i Bomaborg, er Heritus er nefndr. Penna mann hafti hann eigi
si't, en elskaSi hann af go&ri frægft ok aagiætri kenning. Augustinus
haffti \>wl .vi. vetr ok .xx. e6a .vii., er hann ritafli bessar bækr.
Allar bær bækr, er i ser hafa .vii. haufutiflrottir ok" liberales ero
kallaSar, haf&i hann baa lesit, ok skilSi allar bær, sem hann las.

20 Hvat12 sem hann saa eda las af list rettliga at talaefta skynsamliga
at greina, af mæling iardar efta annarra luta, af musica iSrott, af
taulu list, skilSi hann utan alla talman eSa torvelldi, sva at engi ma8r
kendi honum. Heyr&u, guS drottinn, segir saa, er sauguna^ hefir
dictat, fm veiztt, at skiot skilning ok hvass1* næmleikrI5 er bin giof.

25 Augustinus sigradi Faustum viilumann.

5. Pa er Augustinus haf&i .ix. vetr ok .xx., kom i borgina
Kartaginem einn byskup Manicheorum, beira villumanna er sva eru
kallaftir, saa er Faustus het at nafnni, mykil diofuls snara, fcvi at
hann var binn nafnnfrægasti millum villumanna af mykilli kunnosto16

30 ok fro&leik, ok»7 hann haféi yfvirlesit allar hofuti&rotter. En f>vi

1 saal. B, C; pv A. 2 saaledes B, C; b.vkvnmar A. 3 [sain-

pyckia pessum ordum hans B. + sia B, C. 5 bad B, C.

6 bravt B, C. 7 tima B, C. 8 priar B, C. 9 saal. B, C;

sepulchro A. 10 spekingi B, C. 11 er C. n hvart C. 13 pessa
3S s&gu B. 1 4 hvass C. 15 saal. C; mæmlækr A ; namleikr B.

16 kunnattu B. 17 er B, C.

126

AUGU8TINUS SAGA.

at Augustinus hafSi lesit margar bækr spekinga ok helltt baSan
af i minni marga luti, \>s& bar harm samtt sliktt, sem hann hafSi
lesit, viS orS ok kenning bessa villumanz, er martt hafSi saman
ritat af ymisligum lutum, ok skilSi, at ha&ulig var hans kenning
ok villa ok utan alla skynsemS. Ok er f>eir taka1 tal sin i millum, 5
fann Augustinus f>enna raann bliftan i mali ok meS skemtiligu
vi6rtali, f>vi at bækr bessa villumanna eru fullar af skranksaugum,
ok2 beir tala meS falsi af himni ok stiornumorkum, af sol ok
tungli. En er Augustinus baS hann [rannsaka ok gera sanna3 sina
kenning, f)or&i villumaSrinn bat eigi at gera, ok skamrnaSiz nu eigi 10
bat at iata, at kenning hans var eigi saunn, ok sva sigraSr for
hann i brutt4.

Augustinus skildi vid modur sina med væl.

6. Eptir |>etta hugsaSi Augustinus at fara hegats um hafit
til Romaborgar, ok fystiz helldr bar skola at hallda slikan, sem 15
hann hafSi aSr halldit i Cartagine, einna mest fy rir bvi aj; hann
hafSi heyrtt, at ungir menn mætti bar hafa frialsligtt6 studium, Jm
at i Cartagine var baa nokkurr okyrleikr. En bessi hans hugsan
var sannligha gudlig skipan. Ok er hann hof upp bessa ferS,
fylg&i honum moSir hans alltt til hafs miok biSiandi, at hann færi 20
eigi bessa ferS, e&a leymi, at hon færi meS honum. Hann let eigi
alhuga sinn uppi fyrir henni, ok sagSizt eigi mundu fyrr skilia
viS vini sina, en byrr kiæmi7. MoSir hans villdi meS honum til
herbergis fara um kvelldit, en hann eggiaSi hana, ok feck bo varia,
at hon væri um nottina i beim staS, er nalægstr var skipi beira, 25
ok gior var minning hins heilaga Cipriani byskups, er pindr var
viS Cartaginem. En begår bau voru skilit8, steig hann aa skip ok
ferSaSizt brutt9 um nottina leyniliga. Mo&ir hans10 var aa bænum"
baa nott biSiandi guS, at talmaSiz brautferS sonar hennar. En guS
gaf Augustino beinan ok bliSan byr, sva at skipit bar skiott fra J°
landi or augsyn, en varSveitti hann fra12 aullum siovarn haska.
MoSir hans kom snemma til strandar um morguninn i bann staS,
erbauhaufSu skilitH um kvelldit, ok saa nu, hvat giorstz'S hafSi;
tok nu at grata meS æsiligum harmi brautferS sonar sins, ok baS

1 toku B, C. t er B. 3 [kaima ok rannsaka C. 4 a braut B. 35
5 hingat nordr B, C 6 frialsliga B, C. 7 gæfi C. 8 skilin

B, C. 9 a brott B. 10 tilf. B, C. 11 alla tilf. B, C. 12 af B.
13 siavar B. 14 skiliz B. 15 gerzt B, C.

AUGUSTINUS SAGA. 12-

guft heyra sik i simte nauftsyn. En fyrir bvi gret hun ok sytti,
at hon vissi eigi, hveria fagnafti guft mundi [gera i brautferft sonar
hennar.1 Ok eptir mikinn grat for hun til f>pira sta?»a. sem2 aftr
haffti hon3 verit, tok f>a af nyiu at biftia ! til gufts+ fyrir syni siniun.

5 Augustinus kom i Rom.

7. En er Augustinus kom i Romani, fell hann litlu siftar i
mikinn siukleik, ok ef guftsS miskunn heffti eigi dvalit [hans likam-
ligan6 daufta. heffti. hann farit til helvitis berandi meft ser syn dir
sinar. En betta vissi moftir hans eigi, ok baS fyrir honum fra-

10 veranda7 ok fæddi hann nu med meiri mæfti andligha en fyrre
likamliga. Hon gerfti hversdagliga olmusur fatækum maunnum,
peim litilatliga bionandi. Ongan dag gleymfti hon fornir fyrir
honum at færa, kvelld ok morgin an aflate kom hon til kirkiu.
eigi til pess at heyra hegomligar saugur, helldr at heyra8 guft i

1 s sinum orftum, ok gud heyrfti hana i sinum bænum fyrir hialpp
sonar sins. Paa er Augustinus varft heill af beiri mikilli9 sott, er
hann haffti feingit, tok hann nu at kenna10 rethoricam, er ver
kaullum malsnilldar list, bvi at hann hafdi fyrir bat efnni baugat
sott. ok safnaflizt11 hverssdagligha martt manna til hans herbergis.

20 Fra bvi er beir funduz Augustinus ok Ambrosius byskup.

8. Siftan var sentt af Melans borg til Romaborgar greifva, at
hann sendi b©1111 meistara bann, er bar mætti kenna rethoricam.
En Simacus greifvi sendi Augustinum vel profaftan meistara aa
baa list sem allar aftrar. Ok er hann kom i Melans borg, fann

25 hann bar fyrir Ambrosium aagiætan byskup, er um allan heim
var frægr af hinum beztum lutum. Ambrosius byskup tok vift
honum faufturligha ok elskafti hann byskuplega kominn i ukunniktt
land. Augustinus tok hann ok miok at elska ok gefva gaum at
orftum hans meft athugha, ok gladdizt af sætleik hans malshattar11.

30 Eigi hirfti hann sva miok at nema baa luti. er hann sagfto. helldr
var honum bat faaheyrtt ok dasamligtt hverssu hann sagfti. laa

1 [henni gera i bruttferd sonar sins C. 2 er C. _ 3 hann C.

4 \_mgl. B, C. 5 gudlig B, C. 6 [saal. B; hann likamligan C

hann likams A. 7 saal. B, C; fraveranM Å. 8 heidra C.

35 9 enni raiklu B. 10 i Ronia tilf. B. n samnadizt C. 12 saal.

B, C; malhattar A.

128

AUGUSTIN IT S SAGA.

er pessir lutir gerSuzt, kom aa fund Augustini mo&ir hans milld
ok mattug i goSum verkum, er honum fylg&i1 bæ&i aa sio ok landi
treystandi gu&s miskunn i velhverium haska, Paa er hun for
hingat um hafit, var& hon ok hennar skiparar staudd i miklum
haska, en hon huggafti paa alla peim heitandi bæM hofnn ok heilsu, 5
pvi at gu& haf&i henni pat birtt ok me8 vitran fyrirheiti&. En
pegar Augustinus fann moSur sina, sag8i hann henni, at eigi var
hann paa Manicheus [peirar villu maSr2 ok eigi sannliga kristmn.
Hon fagna&i paa hardia miok, er hon heyr8i hann nie8 aullu fra-
skilSan3 villunne, po at hann hef&i sannleikinn eigi paa enn full- 10
komligha audlaz. Hon mælti paa meo miklu trausti: »Ek trui, at
guS veiti mer, at ek sea+ pik son minn sannkristinn, a&r ek li&a af
pessu lifvi.« Nu af nyiu ba5 hun [af miklum alhuga gu&5 me8
taara uthellingu, at skiotliga veitti hann sitt fullting at lysa hiarta
myrkr Augustini. Moftir hans elska&i hinn heilaga& Ambrosium 15
sem eingil gu&s, pvi at hun skil&i, at fyrir hann haffti pat gior8z,
at Augustinus mundi eigi aptr hverfva til hinnar fyrri efanar7 ok
villu. Hon tok nu enn at minnazt gu8s heilagra manna, sem fyrr
haféi hun gert ut i Affrica, ok villdi offra viS peira grauptt8 brau8
ok vin ok9 fæzlur, par til er henni var {»at bannat af giæzlu- 20
maunnum. Tok hon pat10 pegar me8 pauckum, er hon vissi10, at
byskup haféi pat11 bannat; fær&i hon paa fæzlu sidan fatækum
maunnum; ok i mot iar&ligum avauxtum, er hon færfti fyrri, nam
hon nu at forna vi8 grauptt heilagra pislarvatta helgar bænir af
hreinu briosti. A hverium sunnudegi heyr&i Augustinus »Am- 25
brosium rettligha skyranda fyrir folkinu or8 sannleiksins sialfs
optlega sva segianda i sinne predican: Littera occidit, spiritus
vivificat. Pat maa sva vera sagtt : Kitningin drepr pess aund, er
hana skilr ok var&veitir likamliga, en ef>3 hon er andligha
skilitH, lifgar hon pess aund, er hana varftveitir. Augustinus 30
haffti iafhan samtal af morgum vaundum spurningum viS paa [tva
hina1 5 kiæruztu vini sina, er annarr het Alippius, en annarr Ne-
bridius. Var Alippius af smærum ættum en Augustinus, ok hafBi po
uppvaxit i sama staS sem hann af sæmiligum frændum, hann haffii'6
verit i skola meS Augustino, paa er hann kendi heima at sin ok 35

1 villdi fylgia J5, C. 2 [peira villumaiina B. 3 fraleiddan B.

4 sia B\ sio C. 5 [iafnan til gu&s B, C. 6 helga B, C.

7 æfinnar B. 8 gr&f bædi C." 9 eda (ok C) adrar B, C. 10 Ulf.
J5, C. 11 mgl. B, C. 12 enn helga Ulf. By C. 13 er B, C.

14. skilin B, C. 15 [saal. J5, C; hina hina A. 16 ok Ulf. B, C. 4.0

AUGUSTIKUS SAGA.

129

sva i Cartagiue, ok elskafii mikiliga Augustinum. Alippius haf&i
ok verit til Roms. Nebridius haft i ok fyrirlatifi sina fostriorS ok
hina beztu eignn, er hann atti hiaa Cartagine, ok sva sialfva Kar-
taginem, ok for til Melansborgar at finna Augustinum. Ok er
S peir funduzt, voru pessir .iii. samtt iniok1 efandi i ra&agerdum,
hverr hattr lifsins væri halldandi. En pvi at gu5 villdr2 hneckia
ostyrkri hiartans skilning Augustini, er hann haf&i til truarinnar,
let hann ser soma me& sinu miskunnar liosi miok at birta hans
briost. Tok hann nu at skelfazt bæSi af ast ok ræzlu til guds

10 ok fann sik vera langt fra gu&i seni i fiarlægri halfu, sva sem
hann heyr&i sialfs hans raudd af himni talandi: »Ek em fæzla
peira, er myklir eru, leita at vaxa, ok mant pu bergia mer; eigi
mant pu mer skipta i pig sem fæzlu likams pins, helldr mant pu
skiptaz i mik.« Nu skil&i Augustinus, at fyrir illzku sina hirti

15 gu6 manninn ok let ond hans af tæmaz illum lutum, sem aranea
pat kvikvendi af3 tæmiz sinum i&rum lutum. Hann skil&i ok haf&i
reyntt, at pat er ecki undarligtt, at sårum munni er pina brau&sins
berging, en heilum har6la sæt, ok siukum augum er liosit at hatri4,
pat sem heilum augum er elskuligtts. Tok hann^ ok paa at lita

*o osyniligha luti gu&s fyrir paa luti, er hann skil&e en matti eigi
sta&festa 17 peim sialldrit, pvi at ustyrkleikr rak hann aptr ok
veik honum aa fyrri veniu, sva at ecki flutti hann me6 ser nema
elskanlegtt minne girniligrar ilmkenningar, peirar er hann matti
eigi enn bergia.8 Leita&i hann pvi at finna styrktarveg, pann er

25 hæfiligr9 væri at niota sialfs gu&s, ok fann eigi, par til er hann
fa&ma&i me& andlegri skilning me8algaungumann gu&s ok manna
Jesum Krist - er [bæ5i er gu& ok10 ma&r, saa er bleza&r umfram
alla luti um alldir - aa sik kallanda ok segianda: »Ek em gata,
sannleikr ok lif. « Saa hina sami blanda&i vi8 holld paa fæzlu, er

30 Augustinus var enn vanmegnn at taka, pvi at or8 gu8s faudur1*
'holldgaSizt, til pess at hans spek& væri leynd fyrir varri bernsligri
skilning, fyrir paa saumu speki, pat er fyrir son sinn, skapa&i12 hann
alla luti. Eigi hellt hann enn eSa skil&i drottin varnn Jesum
Kristum sva sem lagr litilatan, ok eigi vissi hann enn, hvilika lute

35 hans ostyrkleikr lær8i hann sialfan. Ok eigi matti hann ætlan aa

I iamsnemma tilf. C. 2 birta ok til/. C. 3 tilf. B. 4. saal.
B, C, hattri A. s elslianligt B, C. 6 tilf. B, C. 7 aa B, C.
8 saal. B, C; bera A. 9 ævinligr B, C. 10 [saal. B, gu^ A.

II mgl. C. 12 skipadi B) C,

9

j^o

AUGUSTINUS SAGA.

koma, hverssu mykla helgan bat mimdi hafa me8 ser, er gufts
or& holldgaSiz.

fcessu næst tok Augustinus med hinum mesta athuga vfir at
lesa helgar bækr fyrir guSs anda saman ritaSar, ok umfram a&rar
orS * hins heilaga Pals postola, ok brutuz nu niflr bær greinir, er honum s
hafti* fyrr meirr virfizt, sem eigi kiæmi samtt3 hans orfi ok vitni
Moyses laga e8a spamanna boka; honum birtizt ok baa ein asiona
hvarratveggiu laga nuverandi ok hinna fyrri, ok tok at fagna mefi
guftligri ræzlu.

Augustinus kom a fund Simpliciani. IO

9. Eptir betta sendi gu8 honum i hiarta hardia gott rafl, at
hann færi aa fund gu8s bionostumanz, bess er Simplicianus het, bvi
at hann hami heyrtt, at Simplicianus haf&i gufti bionat alltt fra
bernsku, en tok nu at elldazt, syndizt honum sem var, at hann 1*
mundi vera vel reyndr af laungum alldri ok go6u lifvi ok sann-
profvaSr uruggliga4 at fylgia gu8s vilia ok hans gautur at ganga
ok auSrum f>ær at visa, en lærfir har&la vel. I fyrstu villdi Au-
gustinus bera upp fyrir hann hiartnæman hita sins alhugha eptir
frettandi, hverr haattr lifsins honum væri hellz halldandi, bvi at ,Q
hann haf6i nu fulian vilia til me& astu6 at ganga gu8s gautu.
Hann saa kristnina saman safnazS af miklu fiolmenni, ok geck vel
hverr bann veg, [sem sialfum6 likaSi. Mislikaåi honum, hvat sem
hann gior&i i verolldunni, sem honum sneriz bat til byngsla; eigi
fyrir baa sauk at hann heféi akafliga fysi til veralldligrar vegsemdar 2
e8a fiaraflanar, sem margr er vanr, bvi at f>etta girntizt hann
hvarki fyrir sakir sætleika gu8s astar ok fegrfiar hans hus, er
hann elska&i harSla miok. For hann7 si8an. aa fund bessa fau8ur
Simpliciani ok sagSi honum fra margfalldri villu, er hann haffti
verit i vafor* Ok bar me8 minntizt hann aa honum segiandi, at
hann haféi lesit nockurar bækr Platonis spekings, bær er Victorinus
snillingr, er fyrr var i Roma, hafSi snuit i latinu, ok Augustinus
hafSi heyrtt, at kristinn hef&i andazt. Nu gladdiz hinn gamli
Simplicianus af bvi, at Augustinus haffli eigi i vafviz o8rum
flærftarfullum sognum annarra meistara, beira er villzt hafa i rongum 35
a&truna&i vi& hofutskepnur heims bessa. Eptir bat tok Simplicianus
at bi6ia Augustinum snuaz til litilætis Jesus Kriz ok retrar truar,

1 ordsendingar B. 2 til/. B, C. 3 a samt B, C. 4 &rugliga
B, C. 5 safnada B, C. 6 [er honum C. 7 tilf. B, C.

AUGU8T1NUS SAGA. j-j

ok minntiz a benna sama Victorinum, sem ver gatum, er honum
var hardia vel kunnr, {>aa er hann var i Roma, hverssu mikla
vir&ing hann haffli fengit fyrir sinn aagiætan meistaradom, f)aa er
hann var enn heiMnn, er likneskia var gior honum til tignar i1
5 romversku torgi, J>at er J)eim, er verolldina elskuftu, syndiz harSla
haleitt, e8a hverssu hann haffti i fyrstu skammazt kristinn at geraz,
e5a me5 hverssu mikilli aastundan hann haf5i ranzakat heilaga
ritning ok allar kristnar bækr, ok hverssu hann sagSi [um siSir2
leyniliga Simpliciano, at nu væri hann kristinn. En Simplicianus

i o sagSi til hans: »Eigi man ek bvi fyrr trua, en ek se J>ik i heilagri
kirkiu.« Pva svaraSi Victorinus hlæiandi: »Giora nockut veggir
mennina kristna?« Victorinus sagSi opttliga Simpliciano, at hann
væri kristinn, en Simplicianus svaraSi iafnan hinu sama. En
reyndar bar bat eina baa viS, at Victorinus væri skir&r, at hann

*5 ottafiiz mis^ocka vina sinna, en siSan hann feck styrkleik ok staSfestu3

taf lesning heilagra boka, $2øl sigra&i Kristz ast4 me6 Victorino ast
hans vina, ok skiotliga sag&i hann sva Simpliciano: »Forum S til
kirkiu, vil ek ver8a kristinn ok taka heilaga skim.« En Simpli-
cianus varS fegnari, en fra meghi segia, ok for meS honum ok,
*° er at bvi kom, er Victorinus skylldi iata tru sina. Minnumz ek
[bessa af bvi,6 segir så er sauguna hefir samit aa latinu, at saa var
bå si8r i Roma, at ]>eiv er til skirnar gengu, skylldu stiga upp aa
hafan sta8 ok iata tru sina fyrir folkinu, en prestar lofuSu Vic-
torino at gera bat leyniligarr, bvi at hann var [baa enn7 hinn udiarfazti
»5 en kunnr aullum. Hann villdi betta eigi, steig siflan upp i mal-
sta8inn. ^etta undruSuz vantruirS Romveriar, en rettkristnir menn
toku me& fagna&i. Allir ]>eiv, er viS voru ok hann var kunnr,
leku ser at hans nafnni meS skemtan, ok sva skiott sem netndr
var hlio&liga af allra munni Victorinus, sva faugnufiu beir opin-
3° berliga, er beir saa hann i hafum sta8, ok skiotliga gafu allir gott
hlioS harMa fusir hann at heyra. I3vi næst bo&aM hann ok iatafti
sanna tru med fullu trausti, sva at allir elsku&u hann me8 fagnafti
■ af aullu hiarta. Ok er hinn gamli Simplicianus haffti slika luti
sagtt Augustino af meistara Victorino, {>*» hitnafti hans hiarta miok
3S til eptir honum at likia. Sag8i ok til bess Simplicianus bessa
saugu. Augustinus tok b» sarliga at andvarpa.

1 a B, C. 2 [tilf. B, C. 3 stadfesti C. 4 tilf. -B, C.

5 vid tilf. B, C. 6 [mgl. C. 7 [mgl. B, C. 8 vantruadir B, C.
40

8*

132

AUGUSTINUS SAOA.

Um taar ok trega Augustini.
i o. Ok er beir voru bafiir samtt i emu herbergi Augustinus
ok Alippius, en Nebridius var brutt farinn, f>aa kom til f>eira
nockurr samborgarma&r beim kunnr, saa er Pontianus bet, ættafir
or Affrica, framarligha vir&r af hof&ingium ok beztum monnum. 5
En f>at er eigi vitat, hvat bann villdi af |>eim fretta, settuz siftan
allir samtt ok taulu&uz vi&. Pontianus tok si6an upp bok, er laa
yfvir einu leikborfti, er stoS fyrir J>ejm, ok lauk upp, ok fann f>at,
sem' bann varSi eigi, at f>ar voru Pals pislar, J>vi at hann hug8i,
at J>eir mundi2 hafa J>ess hattar bækr, sem si8 beira heyrdi til. 10
Pontianus tok £aa at hlægia4 ok leit vi5 Augustino gla&liga, sva.
sem bann undra&is, er hann haf&i f>ess hattar ritningar fyrir ser
en eigi veralldligar e&a hei&nar bækr6. Pontianus {>essi var gu8-
bræddr maftr ok sannkristinn. Augustinus sagSi bonum J>aa, at
bann lag&i mestan bug{>ocka ok ræktt aa l>ess hattar ritningar. 15
Eptir J>etta tok Pontianus at segia Augustino af binum agiæta
Antonio egipzkum munk, l>ess nafn er f>aa birtiz me& mikilli fræg5
vi&a um heiminn me8 gu&s f>ionostumaunnum, en f>eir Augustinus
hauf&u J>ar a8r ecki af beyrtt. En er Pontianus vissi f>at, belltt
bann fram saugunni ok ger&i beim i kunnleika aagiæti ok heilagleik 20
AntoniJ7 fur&andi J>eira faafræ&i af bessum merkium8. Peir undru&u
ok miok bau9 dyroarfull takn, er bann flutti fra Antonio sva faa-
heyrS fyrri. Augustinus tok nu, {>aa er bann heyrfii {»vilict tal
Pontiani, at syta sarligha ok skammaz me8 hræSiligum otta af
beiri villu, er hann hafåi leingi blindat. Geck sifian Pontianus a 25
braut, er hann haféi lyctat sinum erendum ok tali. Augustinus
me& sorgmo8um hug ok yfirbragM kalla&i Alippium: »Se hvat
vi8 bolum, hygg at bvi, er vi8 heyréum. Ofroflir menn risa nu
upp ok taka hondum himin, en ver me8 fro&leik vorum*0 dreckiumz
i helviti.« Ok J>aa er hann hafåi J>etta mælt, hugSi Alippius at 3°
honum vandliga, f>vi at hann hafSi eigi sva fyrr talat. Ennit,
augun, kinnr, litr ok mynd raddarennar syndu nu framarr hans
hug en or&in, {>au er hann bar fram. Grasgar&r nockurr var hia
herberginu, f>vi er beir hauféu, ok bvi at herra hussins var annars
stater, hauffiu beir frialsliga garfiinn me8 husunum. Augustinus 35
geck nu" i grasgarSinn, ok Alippius f>egar eptir honum, satu

1 hvers B. 2 er C. 3 myndi C. 4 hlæia B, C. 5 undradizt

B, C. 6 fyrir ser tilf A; mgl. B, C. 7 ok tilf. A. 8 stor-

merkium B, C. 9 sadl. B, C; l>ann A. 10 vorn B, C. 11 ut
tilf. B, inn C.

nTGUSTINUS SAGA. j„

si&an sem peir mattu first husunum. Augustinus komz nu vi& af
aullu briosti1, var hann miok sorgmo&r2 ok aasaka&i sialfan sik.
En Alippius sat nær honum ok hugsaSi begiandi hann harmanda,
par til er milli asakanaror8a feck Augustinus eigi halldit sik,
5 spratt hann nu 3 upp ok geck skiotliga brutt fra Alippio, pvi at
honum |>otti vi&kvæmiligra at grata i peim sta8, er hann væri
einn saman staddr. En Alippius var eptir i peim sta&, sem peir
hauf&u a6r4 setift, meS mikilli aahyggiu. Augustinus kasta&i ser
ni&r undir einu fiktre ok leysti nu taumaS treganum ; flutu paa

i o fram æsilig tår af augunum. Pessi hans i&ran var har&la pægilig
fornn [fyrir gu&i6, Hann tala&i paa martt aa penna hatt7 : «Heyr&u,
drottinn, hverssu lengi skalltt pu dvelia mer at hialpa? ver pu
mer eigi æfinliga rei&r, ver pu eigi minnigr hinna fyrri misgiorfla8
varra.« Slikum eym&aror&um kasta&i hann fram ok gret me&

15 hinni beiskuztu iftran sins hiarta.« Paa heyr&i hann skiotliga af
nalægu husi eina raust til sin sva segiandi: »Tak bu, tak pu ok
les, « ok pegar sto&va&iz hans gratr, ok tok at hugsa vandliga, hvart
skolasveinar væri vanir at syngia e&a segia i leik sinum nockut pess
hattar, ok haf&i hann bat eigi heyrtt. Keis hann upp bvi næst ok ber&i

20 tår af augum ser ok byddi eigi annan veg. en petta væri honum bo&it
af sialfum gu&i at luka upp bokina ok lesa pann kapitula, sem
hann fyndi fyrstan. Hvarf pvi aptr skiott i pann sta&, er Alippius
rat, pvi at hann. hafSi par eptir latit Pals pisla9, a&r hann reis upp.
Lykr nu upp bokina ok less pann kapitula, er honum bar fyrstan

z5 fyrir augu, en bann hefr sva: Non in commessacionibus etc. Pat
maa sva vera sagtt: Lei&it eigi fram lify&artt vi& ofåt ok ofdryckiu,
ureinsanir e&a saurlifi, prætur e&a aufundsemi, helldr skry&it y&r
drotni Jesu Kristo, ok gerit eigi geymslu hollzins i raungum girn&-
um. Paa villdi hann eigi lengra lesa, pvi at eigi byrpti. Fly&u

30 paa pegar aull efanarmyrkr i brott af hans hiarta, en i sta&inn kom
urug&arlios postuligrar aminningar. Lauk hann si&an aptr bokina
ok let i millum fingrinn e&a eitthvat annat mark, sag&i si&an
Alippio atbur&inn. En hann sagfie, hvat me& honum haf&i giorz,
pat er Augustinus vissi eigi, beiddizt si&an at sia, hvat hann haf&i

35 lesit. En Augustinus syndi honum. Alippius hug&i at ok las
enn lengra, en Augustinus haf&i lesit ok vissi eigi hvat fylgSi.
En pessi or& oru10 næst beim. er Augustinus haf&i lesit : Infirmum

L

1 hiarta C. a sorgmodig? B, C. 3 pa B, C. 4 tilf. B, V.

5 tilf. B, C. 6 [mgl. B, C. 7 pott eigi væri pessi somu ord tilf.
B, C 8 misverka C. 9 pistla B\ pistila C. 10 voru B, C.

I

i i ; AUGUSTINUSSA oW.

in fide recipite ; f>au orS segia sva : Takit miskunnsamliga vift f>eim,
er ostyrkr er i trunni. Nu tok Alippius sva upp fyrir Augustino,
sem {>etta væri til hans mæltt. Af fcessi aaminning var Alippius
sva auruggr i goSri fyrirætlan ok f>eckiligri ok hinu vi&rkvæmiligzta
sinu siftferSi, at hann batz f>aa einkanliga aa hendi Augustino 5
titan* dvaul ok umgroftt truarinnar. Si&an ganga {>eir inn i
herbergi, f>ar sem fyrir var mo&ir Augustini, ok saug&u henni alltt
af sinu efni, sem* vordit var. Hun gladdiz miok ok fagnadi ok
ger&i gu&i l»ackir, J>eim er mattugr er framarr at veita, en ver
kunnum biftia efta skilia; sneri nu gu5 harmi3 hennar i fagnat, «°
hvervetna* framarr en hun vænti, at verSa mætti. Augustino
lika&i nu helldr me8 hofsemi en skiotliga at taka sik fra |>vi
starfvi, er hann haf&i ])ar5 fram haftt i kenzlu ok læringu vid
f>aa, er i hans skola hauf&u verit ; voru fcaa ok fair dagar til f>eirar
stundar, er avextir takaz af vingaurftum^, villdi hann f>vi {>ess l5
tima biSa, at7 hann mætti opinberligha ok meS fullri sæmft via
skiliaz skolann. f'at ra6 kom ok nu samtt milli J)eira, at gu6
einn en eigi nockurr ma&r skylldi vita l>eira fyrirætlan.

Um }>at er Augustinus var kvalldr af tanna verk.

il. At liftnum ,xx. daugum, er Augustino f)ottu margir ok *°
langir fyrir ast frelsis, er hann var fuss at faa, varS hann lauss ok
frials af f>vi starfi, er hann haféi iattat skolann at halida, er hann
var laungu a5r i huginum fra ra&inn. For. hann nu si&an fagnandi i
herat me8 allt sitt goflz ok las primsignaSr psalma Davi6 me&
Alippio, er f>aa var ok primsigna5r. Mo5ir hans var iamnan meS 2s
honum i kvensligum bunaSi, en meS karllmanligri tiu ok full-
komnum auruggleik, en mo&urligri ast ok kristiligri milldi. Hann
las f>aa me5 mikilli ast ymisligar gu&ligar ritningar milskaSar me&
himneskum sætleik en af gu&s liosi lystar. A dessum tima vard
hann miok kvalfir af tanna verk, sva at um si8ir matti hann eigi 3°
mæla. f'aa kom honum i hug aa at minna alla J>aa menn, er vi8
voru, at bi&ia fyrir ser til gu&s, ok rita&i l>etta a. vaxi til J>eira.
En iamskiott sem J)eir fellu aa kne til bænar me8 honum me&
mikilli astud, hvarf f)'egar af taunnum hans allr verkr ok sarleikr.
Hann fur6a8i £aa miok bæ8i snarpleik meinsins ok sva dasamliga 35
ok skiota gu8s miskunnsem.8, {>vi at hann haf&i eigi aa sinum

2 alla' tilf. B, C. 2. hversu B, C. i saal. B, C; hiarta A. 4 hvar-
vitna B. 5 tilf. B, C. 6 vingidrdum B, vintreiam(!) C. 7 er B, C.

A U GU S T I N U S -S AG A» j„

alldri nockut fyrr polat bess hattar mein iamnsartt, ok fagnandi
lofaSi hann baa rne& sannre tru nafnn drottins. Hann geréi paa
ok opinbertt af sinni fyrirætlan ok bad Mediolans borgarmenn faa
ser annan skolameistara, pvi at hann sagSiz hafa heitit guSi at
5 f>iona. Hann sendi paa ok bref Ambrosio byskupi ok ger&i honum *
i kunnleika hinar fyrri villur sinar, ok hveriu hann hafSi nyliga
heitit, ok baS hann syna ser ok aa minna, hvat hann villdi hellz,
at hann læsi heilagra ritninga, at hann yr&i pa&an af bunari ok
hæfiligri gu&s miskunn at i>iggia. En Ambrosius byskup bau&

10 honum at lesa bok Ysaie spamanz, f>vi at honum fiotti hann opin-
berligar en aSrir hafa fyrir sagtt2 af hingatburS vårs herra Jesus
Kristz ok rettsnuning hei&inna pioda. Ok i fyrstu er hann tok3
lesa Ysaiam, paa skildi hann eigi ok hug&i, at aull mundi bokin
slik vera, ok fyrir l>vi dval&i hann at studia meirr i hinu sama en

15 giarnari at lesa sialfs drottins or5. En er sa timi kom, er Augus-
tinus skylldi4 skrå nafnn sitt til skirnar, sem l>aa var siår til, ok
skirn taka i5 akveSinni stund, for hann aptr til Melansborgar ;
tok Alippius ok pat ra& ok ætlaSi skirnn at taka. t*eir hauf&u i
i fylgS6 med ser likamligan sun Augustini, honum af gu5i gefinn,

ao pann er baa var .xv. vetra, hann var J>æ, begår fremre i skilning
en margir fro&ir fullkomnir meistarar, sva at faSir hans undra&izt
miok sva hvassa hans skilning. Er su boc hof& ok lesin, er hann
dicta&i J>ann tima, rubrica fyrir baa bok er de magistro. En er
[>essi sveinn var .xvi.7 vetra, haffii hann tal ok disputan vi5 [sialfan

*5 fe8r* sinn Augustinum. En litlu siéarr tok gu8 hann skiott or
dessum heimi.

Dictadr Tedeum af Ambrosio ok Augustino ok uro skirn Augustini.

13. Sva bar at aa einum hatiåardegi, at Augustinus var vit staddr
predican hins heilaga Ambrosius byskups, sem modir hans [be&it

3o haf&i9, baa er byskup greindi um almenniliga tru ok braut saman
fagrligha hit forna ok hit nyia laugmal. En vi6 hans predican
vitiar kraptr ok miskunn heilags anda hiarta Augustini. Ambro-
sius ser ok skilr, at hans var*« vitiat af guSi, ver&r hann miok
feginn ok lofar gu5 me&J>essum or&um: Te deum laudamus, te

35 dominum confitemur. Augustinus svara&i: Te eternum patrem

1 tilf. B, C. 2 spad C. i at Ulf. E, C. 4 lata Ulf. B, C.
S aa, C. 6 ferd B. 7 sextan B, C. 8 [fodur B, C. : 9 [hafdi
bedit jB, C. 10 nu tilf. B.

1 36

AUGUSTINUS SAGA.

omnis terra veneratur. Sva annstefnaz1 beir vift meft versaskipti
allan benna lofsaung til lycta, sem hann er siftan2 sunginn i heilagri
kristni. Siftan voru beir baftir skirftir Augustinus ok Alippius af
hinum heilaga Ambrosio, ok flyfti baa fra f>eim oli aahyggia um-
liftins lifs af myklum alhuga til gufts ok heilagrar truar ; saddizt 5
Augustinus eigi benna tima af dasamligum sætleik, er hann hug-
loiddi hæft ok miskunnsemft guftligs rafts yfir hialpp ok heilsu
mankynsins. t>at var ok harftla fagrligtt, hverssu sætliga hann
grét meft mikilli viftrkomning hiartans hrærftr af hlioftum beim, er
sætliga [sunguz psalmar3 efta aftrir lofsaungvar i heilagri kirkiu. IO
Ok er bess hattar raustir lioftuftu at hans eyrum, baa samteingftiz
sannleikrinn sva hans hiarta, at baftan af hitnafti* astuft sannrar
goftfysi meft honum, sva at hann elskafti sialf tarin, er af augunum
flutu fram. Augustinus var baa nockuru meirr en britugr, er hann
tok heilaga skirnn. Mo8ir hans Monika liffti baa enn ok fylgfti IS
honum iafnan. Pat var nær bessum stundum, er Justina drottning
moftir Valentiniani keisara, er hinn yngri var kallaftr, striddi upp
aa [hinn heilaga S Ambrosium byskup fy rir sakir villu sinnar, er
hun haffti vorftit svikin af Arrius villumaunnum. En i benna tima
kristninnar ottaftiz folk ufrift villumanna, ok heimti sik undan at *°
veria byskup sinn Ambrosium efta fyrir hans skylid daufta bola.
Nu saa gufts ambatt Monika moftir Augustini borgina alla skelfta
af miklum ukyrleik ok ufrifti villumanna, haffti hun ba alla sina
aastundan ok aahyggiu til bess at vera sem lengztum aa skynsam-
ligri voku meft heilugu6 bænahalldi gufts kristni til friftar. Penna 2S
tima var bat skipat, sem enn hellzt ok eptir likiz nær um allan
heiminn, at ymnar ok psalmar se sungnir vift ton, sem aftr var vandi
til i austrhalfu heimsins, at leikfolkit skylldi bvi minnr mæftaz
efta leiftaz framflutning heilagrar ti&agiorftar. A bessum dogum kom
til motz vift Augustinum einn ungr maftr honum samléndr ok 3°
gerftiz hans samfelagi, bessi het Evodius at nafne, hann haffti fyrr
verit skirftr en Augustinus. Peir voru siftan baftir samt halldandi
sin aa milli heilaga ast, ferftuftuzt nu bra&liga heim aptr ut i
Afrricam, iafnnan hugsandi ok eptirleitandi, hverr staftr beim mætti
nytsamligaztr vera gufti at biona. Ok er beir lagu vift Tifrar os 35
sva sem til byriar, tok moftir Augustini nockurnn siukleika, er
nalga&izt saa dagr, er hun mundi lifta af bessum heimi. Psa, bar
sva til af gufts tilskipan, at bau stoftu bæfti samtt ok son hennar

i andæfazt B. t. Ulf. B, C. 3 [synjjiaz salmar B. 4 hans tilf. A.
5 [tngl. B, C 6 helgu B, C. 4°

AUGUSTINUS g A O A.

137

Augustinus ok studdu sig vift einn glugg ok saa ut i garftinn, er
f>ar var fyrir herberginu, bvi er bau haufftu tekit sot til hvilldar
eptir erfvifti langs vegar, en skylldu nu buaz til siglingar, var
betta hus ok nockut i brutt fra alby&u bys. Psa tauluftuz bau

5 viS ein samt harftla sætliga gleymandi liftnum lutum, en herftu sik
fram til hinna, er fyrir hondum voru, eptirleitandi sin i milli
hvertt e&a hvilict vera mundi ovorftit lif heilagra manna, bat sem
eigi saa auga ok eigi heyrfti eyra ok eigi kom i nockurs manz
hiarta, ok hugsa, hvilikir beir lutir ero, er guft hefir fyrirbuit beim,

10 er hann elska. Ok er bau tauluftu slikt meft ser, girntuz bau
me& allri hiartans fy si aa himneska fagnafti ok eilift lif sva fram-
arliga, at allr bessi heimr virftiz beim auftgiætligr ok herfviligr
meft sinni skemtan ok raungum girnftum. Monika leit baa vift
Augustino ok sagfti sva : «Heyr nu, son minn ! eingi hlutr er nu

15 saa i bessu lifi, er fyrir bann fysi mik lengr at lifa, ok eigi veit
ek, til hvers ek em her nu efta hvat ek geri, bvi at ek hen bat
nu auftlaz, er ek girntumzt einna mest af gufti at Mggia, J>at at ek
mætta f)ig sia kristinn meft almenniligri tru, aftr ek færa af heim-
inum. En nu hefir gaft enn framarr veitt mer en ek [kynna biftia,

20 at1 ek se f)ig hans Jiionostumann at haufnuftu iarftligu eptirlifl ok
stundligri sælu.«

Andlat Monice modur Augustini.

13. A niunda degi sins siukleika andaftizt hin goftfusa' ok
hin guftrædda Monika moftir Augustini aa setta aari hins setta tigar

25 alldrs sins, en Augustinus haffti Jiaa .iii. vetr ok fmtugtt2. Hann
fysti nu at grata i gufts augliti fyrir hennar sal ok af hennar
daufta, ok gaf nu rum tarunum gnogliga fram at fliota. Siftan
hof hann upp bæn sina til gufts ok sagfti: «Heyr f>u, drottinn
minn, ek offra f>er bænir fyrir {>essi f)inni {>ionostukonu ; heyr J>u

30 guft mins hiarta, verandi mitt lof ok mitt lif ! Per geri ek |>ackir
fagnandi fyrir oli J>au goft verk, er hun framfti i f>essu lifvi. En
nu bift ek fyrir synftum moftur minnar, heyrftu mik fyrir lækning
sara l>mna3, {>at er fyrir son f>inn, er aa krossinum heck ok sitr
nu J>er til hægri handar ok biftr fyrir oss. Veit ek, at hun vann

15 morg miskunnarverk, ok af aullu hiarta fyrirgaf hon f>eim, er
vift hana haufftu misgert. Gef J)U nu ok upp henni sinar syndir,
J>ær er hun gerfti aa sinum alldri, siftan hun var skirft. Fyrirgef

1 [kunna at bidia, er B, C. 2 briatigi B, C. 3 vorra B, C. .

i38

AUGUSTINUS SAGA.

f)u henni, drottinn minn, ek bift f>ig, fyrirgef bu henni,. lat bu
hana eigi fara i fyrirdæming. Ok sannligha trui ek, at bu hefvir
bat nu gert, sein ek bi5 bik, en vilianliga bæn munz mins biS bik
at J>u virSir. HeyrSu, drottinn, taki engi bana i braut af binu
skioli, komiz eigi milli yckar me6 afle e&a umsat leon e8a dreki 5
ok1 se hun halldin af slægum rogbera, helldr se bun i fri&i med
beim manni, er bun giptiz aungum2 a&r. Fyrir beirra holld
leiddir bu mik til bessa lifs, en ek veit eigi, til hverrar endalyctar
bu byggr mitt lif at lei8a. «

10
Augustinus for heim ut i Affricam.

14. Eptir andlat mo8ur sinnar for Augustinus ut um haf i
Affricam ok heim til eigna sinna, bionadi3 gu&i i faustum ok
heilugu+ bænahalldi ok go&um verkum hugsandi nott ok dag gufts
laugmal. Hann tok baa ok at dicta bækr ok læra baa, er ofro5ir5
voru. t'enna tima styr&i guds kristni Valerius byskup i beiri 15
borg er Yppon heitir. En er menn vissu fyrirætlan Augustini
ok ajiæta kunnostu, sva kallaM ok at audrum megin nau&syn
kristniimar, at saa prestr væri vig&r, er predicadi gu&s ord fyrir
borgarlydnum, ok bvi toku beir Augustinum uvaranda me& valldi,
bvi at hann sag&i oss sialfr, segir saa er sauguna helir dictat, at fyrir *o
bessi sauk for8a&izt hann a6r6 allra mest bær borgir til byg&ar, er
byskupslausu/ voru. I^eir helldu hann7 ok leiddu^ si&an til byskups,
at hann væri vig&r til prez9 ; var bar til eitt allra sambycki ok
ein fysi, at betta ger&iz sem skiotazt. En Augustinus komz ba
vi& af aullu hiarta, er betta bar sva skiotliga til. Voru beir ok, 25
er byddu hans tår til metna&ar ok saugSu sva til hans sem me8
hugganaror&um, at prostzins vigslupallr var har&la sæmiligr, bo
at hann væri enn meiri tignar verSr, saugSu ok, at sva mætti
gerazt, at hann væri ba nalægri byskupligri tign. En hans hugsan
var aull diupsettari ok me& meiri skynsemS, bvi at hann sag&i oss 3°
sialfr, at hann sytti bat, hverssu mykinni« saluhaska hann mundi
hafva af ahyggiu stiornarinnar, ok |>at™ gret f>essi gu&s ma&r, er
beira girnS ger&iz i bessu.

1 eigi tilf. C. 2 audruin tilf. B, C. 3 bionandi B, C. 4 helgu
B, C. 5 fafrodir B, C. 6 mgl. B, C. 7 honum B, C. 8 35
hann tilf. B. 9 prestz B, C. 10 mikinn B, C. n bvi B, C.

AUGUSTINUS SAGA. j30

Um ]»at er Augustinus setti klaustr.

15. En er Augustinus var prestr vor&inn, f>aa setti hann
klaustr vid sialfva kirkiuna ok tok at lifa J>ar med guds bionostu-
maunnum ep tir hætti ok beiri regulu*, er af heilugum2 guds post-

5 olum var i fyrstu sett ok skiput. Allra mest var {>at bodit, at
eingi hefdi nockut eiginligtt i beira safnadi, helldr væri beim allir
lutir sameignir, ok skiptizt hverium til handa, sem J>aurf beiddi;
hafdi hann ok sva giortt fyrri sialfr, adr hann færi heim ut um
hafit. Heilagr Valerius vigslufaSir hans, me& bvi at hann var bæ&i
milldr, godfuss ok gudrædr, fagnadi miok ok gerdi gudi backir, er

10 bær hans bænir voru heyrdar, er hann hafdi optligha be6it, at gud
giæfi bvilikan mann, er med guds ordi ok heilsamligri3 kenning
mætti upptimbra ok endrbæta guds kristni, saa hann ok, sem var,
at Augustinus var bvi aullu nytsamligri bar til en4 adrir beir menn, er
mikit haufdu numit af gir&zkri tungu, sem hann kunni meira ok hafti
lesit af latinu tungu, ok bvi gaf hann hinum heilagaS Augustino

15 til bess valid at predica guds ord i heilagri kirkiu at ser hiaveranda
ok ba^ sem optaz frammi at hafa i moti bvi, sem adr var vandi
kristninnar ut i Affrica. Ok bvi leitauSu nockurir byskupar aa betta
me& nockuru hallmæli ok afbockan. En siaa hinn virduligi byskup
Valerius geym&i ecki at beira aaleitni, helldr saa hann fyrir nytsemd

20 kirkiunnar bat vitandi, at betta gerdu margir um austrhalfu heimsins ;
saa hann ok ba^, at Augustinus prestr fylldi6 bat nu fullkomliga, er
hann vissi sig miok vanfæran til, b° at hann hefbi meiri vigslu,
ok bvi hirdi hann ecki7 um beira aleitni ok hallmæli. Nu er
betta hit biartazta lios var kveiktt ok uppsett yfir kertistikuna,
baa tendraSizt bat sva biartliga, at [bat lysti beim ollum8, er i

2, guds husi voru. Ok begår er bessi fræg&9 for ok fluttiz vida10,
baa gafu hvervetna11 byskupar valid prestum at predica guds ord
eptir bQSsa goda manz dæmi.

Um b&t er Augustinus braut nidr skadsamliga villu.

16. A bessum stundum sveik. marga menn i borginni Yppon
30 skadsamlig villa beira manna, er Manichei eru kalladir. Einn prestr

1 reglu J5, C. z helguni B, C. 3 hialpsamligri B, C. 4 saal.
B, C; er A. 5 helga B, C. 6 saal. J5, C; flutti A. 7 saal.
B. C; eigi A. 8 [saal. B, C. ■' beim lysti b»t sva aulluin biartliga

A. 9 saal. B, C; fegrS A. 10 um allan beim B. 11 i krist-

35 ninni tilf. B, C.

..Q * AUGUSTINUS SAGA.

beira, saa er Fortunatus het, spillti mest folkinu fylgiandi bessi1
villu. En heilagr prestr Augustinus disputafii vi& hann ok sigraoi*
opinberliga, sva at allt folkit heyroi. En Fortunatus hneyktr ok
makligha svivir&r flySi brutt af beiri saumu borg ok var bar eigi
sifian senn. Sifian flaut fagrliga fræg&3 kenningar hins heilaga 5
Augustini sem hinn sætazti guos ilmr um aull herut Affrica
sva opinberliga, at baSan af fagnaoi aull- kristni, bvi at sva
sem allir limirnir harma ok hryggvaz*, ef einn sykiz, sva fagna
ok allir hans heilsu. En bo fagnadi enn framarr Valerius byskup
ok ger&i gu&i backir fyrir andligan velgiorning ser af honumS xo
veittan ; tok nu, sem mannligr hugr er vanr, at ottazt, at Augus-
tinus mundi ver&a tekinn fra honum ok kosinn til byskups nockurri
annarri kirkiu, er hofoingialaus var. Ok sva hemi tekiz, nema
hann hefoi komit honum undan i nockurn leyniligan staS, sva
at hann fanz eigi, baa er hans var leitat. Ottaoizt bessi enn vir&- 15
ulegi byskup betta sama bvi meirr, er hann vissi sig bæoi revrna&an^
fyrir alldrs sakir ok vanmegns7, ok bvi sendi hann leyniliga bref
sitt til erkibyskups i Cartagine ok giorfti [hvortveggia honum
kunnigtt8 alldr sinn mikinn ok likamliga vanheilsu, bess bi&iandi,
at Augustinus væri vigftr til byskups i borginni Yppon til full- 20
tings via sik ok kristninni til styrktar, en eigi baa begar9 til validz-
ens viotoku eba byskupsstolsins, ok bettal ° feck hann me& innsigli
erkibyskups. Eptir betta ba& Valerius byskup Melagium11 erki-
byskup Kalamensis borgar bess hera&s, er Numidia er kallat, at
hann skylldi koma at vitia Ypponensis kristni. Ok er hann var 25
J>ar kominn, birti Valerius byskup sinn vilia beim byskupum,
sem1* bar voru vi8 staddir, ok aullum klerkum i Yppon ok bar
meS aullu folki. Ok bo at [aullu folki'3 kiæmi betta aa uvartt,
beim1* er heyr8u, toku allir meS fagna&i ok fysi ok ba&u me&
myklu atkalli, at J)etta skylldi skiott fullgiorazt, at Augustinus 30
væri til byskups vigør. En hann tal&izt Undan ok [kalla&izt eigi1 5
byskups vigslu vilia taka at sinum byskupi lifanda i mot si& ok
vanda kirkiunnar. Ok J>aa er hann var bess eggiadr af aullum,
at hann skylldi vigslu taka, ok saunnuSu J>at vera si8veniu bæoi i
Affrica ok vi&a annarsta&ar i kristninni ok sogou bar til morg 35

1 saal. B; hessu A, C. 2. hann tilf. B, C. 3 saal. B, C; ok

til/. A. 4 hryggiazt B, C. 5 gudi B. 6 hr&rnadan B, C. 7
' vanmegnis B. 8 [honum kunnikt hvarttveggia B, C. 9 med ollu
tilf. B, C. 10 sama tilf. B, C. 11 Megalium B, C. 12 er
B, C. 13 [aullum C; beim B. 14 mjl. B. 15 [saol. B\

taldizt eigi C; eigi eigi (!) A. 4°

UGUSTINUS SAGA. j ,j

dæmi. Ok sva tilskylldaSr eSa nær nau8ga8r, var& hann undir at

ganga f>enna vanda ok tok byskups vigslu. En {)o sagfti hann sva

siSan, at eigi skylldi betta gior&zt hafa, at hann væri vigfir, meSan

hans byskup lifSi, ok rita5i bat, sem hann nam, siSan hann var

5 vigor, at betta var i moti skipan almenniligs |>ings, f>vi at eigi

villdi hann, at bat væri auftrum giortt, er hann harma&i vi8 sialfan

sig gertt hafva verit. HeSan af lag&i hann mikinn hug aa, at

bat skylldi skipat vera aa byskupa binguni, at beh', er vigslur gerSi,

[skylldi kunnar1 gera |>eim, er vigiaz skylldu, e8a J>eim, er a8r

i o voru vig8ir, laugligar setningar allra lærora manna.

Um hversdagliga sidu Augustini byskups.

17. f*aa er heilagr Augustinus hafoi tekit byskups vigslur
predicaSi hann guds or& enn berligar ok sta&fastligar3 ok me& meiri
rauksem& en a&r, eigi at eins um eit herat, helldr ok hvervetna

15 bar sem hann var befiinn til at4 koma, bæ5i gla&liga ok sætligha
buinn iafnan at giallda skynsamlig andsvaur beim, er . beiddu, af
heilagri tru ok von {>eiri, er til gufis er. Tok nu bratt miok
at vaxa ok styrkiaz gu&s kristni um alltt Affricam af hans pred-
ican. tVi [fylg&i hann um5 vigslugerSir vi8 presta ok klerka, sem

ao meiri [sambykt er6 til kristinna manna efta sioligr vandi kristninnar.
IgangsklæSi hans ok skoklæ&i ok reckiuklæoi voru me8 stillingu7
ok vi&rkvæmiligum hætti, hvarki miok vaundut ok eigi miok
afleitlig; £vi at honum syndiz, sem af bessu auSru hvaru villdu sumir
synaz haleitligir en sumir auftgiætligir, sva leitandi sinna luta en

*S eigi beira, er Jesus Kristz eru8. En hann helltt i bessu mitt hof
ok hneigSi hvarki til hægri handar ne vinstri. Bor8 helltt hann
hofsamliga ok athugasamliga sparligtt, let hann frammi vera kal ok
graus ok stundum kiot fyrir sakir gesta ok beira manna, er ustyrkri9
voru. Hann drak iafnan vini°, bv* at hann vissi ok kendi sva

30 auorum, at aull skepna gu os er go8 ok ecki afvirdandi", bat er
me8 bauckum er neytt vi8 gu8, bvi at bat helgaz alltt fyrir gu&s
or8 ok helga bæn. Spanu at eins hafSi hann af silfri, en aunnur
ker e8a bor5buna8r voru af tre e8a marmara e8a steypt af elltu
leiri, sva sem grytnr e8a pottar. f'etta var b° eptir hans vilia,

3S en eigi sakir aureig8ar e8a fatæg8ar(!)12.

1 [saal. B, C; skylldu kunna A. z tign B, C. 3 saal. B, C;

sta&festaligar A. 4 tilf. B, C. 5 [saal. B; fylgJm honum A;

fylldi hann um C, 6 [saal. B, C; sambycr var A. 7 stilliligum
B. 8 saal. B, C. ; voru A. 9 ostyrkari B, C. 10 mgl. B, C.

40 ii afvirdanda B. iz fatækis B, C.

142

AUGUSTINUS SAGA.

Fra Augustino.

1 8. Pessi heilagr Augustinus byskup geymSi iafnan at taka
bliSliga vi5 gestum. Ok er hann sat yfir matborSi, elskaSi hann
meirr lesning beilagra boka e5a bess hattar tal en fæ&zlu e6a dryk;
ok i mot skaSsamligri uveniu nockurra manna haf5i hann sva 5
ritafi aa sinu borfti:

Quisquis amat dictis absentum* rodere vitam,

bane mensam indignam noverit esse sibi.
Pessi vers megu sva vera skilin: Hverr saa, er eiskar at gnaga*
me8r umlestri lifnat fraverandi manna, viti betta bor6 ser umakligt. 10
Ok bvi minti hann aa alla baa, er at matboréi sitia, at hallda sik
skyllduliga fra ska&samligum ok barflausum orSum. Ok nockura
sambyskupa ser hina kiæruztu, baa er gleymfiu e5a i mot mæltu
bessi ritning, birti hann nockut sinn sva striSliga, at beir skylldus
skiott brott ganga4 fra bordinu, ella myndi hann nm mitt matmaal 15
upp risa ok fara til sins herbergis. Ok betta sama profodum vær
aa sialfum oss, er ba satum yfirs bordinu, segir sa er s&guna hefir
dictad. Jafnan var hann minnigr fatækra manna, beim miskun-
samliga dlmusu at veita af sliku sama efhi, sem hann hellt sig
ok alla, ba er med honum voru. En ba er kirkiufee tok miog at 20
bverra, gerdi hann i kunnleika kristnu folki, at eigi hafdi hann
ba efni til fatækum monnum at veita. En betta [hefda ek eigi6
sagt, nema mer syndiz bat vidrkvæmiligt vera i mot likamligri
skilning nockurra manna, segir sa er soguna hefir ritad, ok betta
sama sagdi ok ritadi virSuligrar minningar Ambrosius byskup i
slikum naudsynium efalausliga vera geranda. Hann minti ok a,
er hann taladi i heilagri kirkiu, at betr væri geymt, ef vanrækt 25
er7 af rettru&ndum monnum fehirdzla kirkiunnar edr skrudhus,
badan er naudsynligir lutir flytiaz til alltaris, sagdiz hann hafa
heyrt helgan Ambrosium predica af bvi sama efni, svo at hann
var hia.

Ysidorus byskup segir fra bokagerd Augustini.

19. Sæll Ysidorus byskup talar bessum lofsamligum ordum af 30|
hinum helga Augustino byskupi. Allra beira manna idnir, er

1 saal. B, C; eabsentm A. a saal. B; ganga A, C. 3 skylldi
B, C. 4 Her er i A udrevet et Blad, hvis nederste Del er i Behold
og Jindes i No. 627 quarto; den øverste Del er bortskaaren saaledes, at
paa første og tredie Spalte ere af 44 Linier de sidste 18 tilbage, og paa 35
anden og fjerde Spalte de sidste 19. Vi benævne dette Bladfragment
a. Hvor A og a mangler, lægges B til Grund, 5 undir C. 6
[saal. C; hefdi ek B. 7 var C.

AUGUSTINUS SAGA. t . ,

margar bækr hafa diktad, sigrar enn helgi Augustinus mpd sinu
mannviti ok snilld, f>vi at hann diktadi ok ritadi svo marga ok
mikla hluti, at f>vi sidr fær n&ckurr madr ritad hans bækr allar
aa1 sinum alldri, at engi vinzt til f>ær allar at lesa. Augustinus
5 f>essi kallaz ok Aurelius ab aura, bat er af lofsamligu eptinnæli
allz folks, fyrir f>at er hann auka&i almenniligan rett i sinni
bokagiorS. Nafnn Augustini byftiz ok augmentatus2, {>vi at hann
lagfli marga hluti viS til nytsemSar, {>a er hann sneri gir&zkum
bokum i latinuliga snilld.

10 Fra riti heilags Jeronimi.

20. Sæll Jeronimus prestr tulkr heilagrar biblie^, {>aa er hann
var miok vanmegnn af mycklum alldri, ritafti hann sva milli
annarra hluta til Augustinum: «Ver+ haufum nu miok fylltt
vora lifsdaga ok starfat sliktt, sem ver haufum matt kristninni

15 til styrktar; en fyrir bvi at bu vartt lengi syslulauss af bessu
erfvifli, hæfir f>er nu at starfa, en oss at hvilaz. <c Merkit, hinir
kiæruztu bræSr, at hinn sæli Jeronimus hit biartazta Hos heimsins
dæmSi ongum [odrum vidrkvæmiligraS aa hendi at fela vanda ok
aahyggiu at bera fyrir heilagri kristni almenniligri en {>essum

20 hinum sæla Augustino6.

Af einum meistara.

AI. Prosper einn agætr meistari talar f>essum ordum af Aug-
ustino i sinni bok: Heilagr Augustinus var hvass i hugviti, blidr
i mali, frodr a bessa heims ritningar, starfsfullr i erfvidum fyrir
25 kristninni, biartr i hversdagligri disputan, forsiali i allri sinni at-
hofn7, sannkristinn i skyringu truar varrar, gloggr i losan vandra8
spurninga, athugasamr i sigrau villumanna, viss ok varr i pydingu
laugsamligra ritninga.

Fra einum virduligum meistara.

30 22. Sva talar enn einn virduligr ok viss meistari : Heilagr

Augustinus byskup, er kallazt rettliga skinanda lios spekinuar,

1 Med dette Ord begynder forsle Spalte i a. 2 saal. 3, C ; aumentatus

a. 3 biflie B. 4. saal. B, C; var A. 5 [saal. B, C; Jieira

vi?>kvælniligha(!) a. 6 Her ender første Spalte i a. 7 atferd C.
8 saal. C; vondra B.

ja. AUGUSTINUS SAGA.

vinri sannleiksins, vemd truarinnar, sigrar bædi at bokfrædi ok
briostviti alla kennifedr heilagrar kristni; blomgadiz bann fagrliga
bædi af verkum kraptanna ok framflutning heilagra kenninga.

Fra einni godri konu.

23. Ein go6 kona ok {mrftug reyndi bat, hversu stadfasta 5
syn hiartans enn sæli Augustinus hafdi til heilagrar f>renningar,
J>a er hann predicadi* fyrir folkinu af sialfri guds brenning, er
bun kom ok fell til fota honum ok bad bann hialpar fyrir sinni
naudsyn. En hann miskunnadi henne eigi, bvi at hann sa hana
eigi. Hvarf hon sidan med hrygd a braut. En a næstu nott, er 10
hun sofhadi, syndiz henne sem hun væri uppnumin til gudligs
haasætis, ok f>ar sa hun sælan Augustinum standa a kniam fyrir
heilagri {>renningu, ok hellt upp hondum ok sa upp a brenningina
me&3 hinni hvassuztu syn. f*aa heyr&i hun raudd af gu&ligu hasæti,
baa er sva sagSi: »HeyrSu kona! {>essi Augustinus festi sva4 15
giærdags aa mer augu sins hiarta, f>a er hann hafSi likamlig augu
byrg& til {>in> er fcu feUt [at fotumS honum, f>vi at hann matti
eigi vikia synina6 fra mer ok til f>in. En nu kom bu aa myrgin7
snemma til hans, ok mantu baa reyna giæzku hans.« Sva gerSi
[hun, ok8 kom um morguninn a fund guSs bionostumanz Augustini, 20
en hann tok vi5 henni me8 hinni mestu miskunnsem8, f>vi at hann
kendi baa ena saumu vera, sem9 bann haf&i aa himni set um
nottina.

Fra [>eim er soguna hefir dictad.

24. Eigi er f>at vartt, segir saa er sauguna hefir dictat, at
greina me8 skaummu mali, hvilikan ofriS ok umsatir {>essi enn 2S
virSuligi byskup Augustinus hefir J)oltt af villumaunnum Donatistis,
Manicheis ok Arrianis. Pri at einn dag, er hann for veg sinn at
telia tru fyrir 1° maunnum heilagri kristni til styrktar, £aa hauf6u
l>eir villumenn, er ek nefhnda fyrr, er" Donatiste eru kallaftir,
settz" fyrir honum fiolmennir»3 me8 alvæpni aa{»eimveg, er hann 30

1 vegr C. z guds ordum tilf. C. 3 Med dette Ord begynder anden
Spalte i a. 4 i tilf. C. 5 [til fota C. 6 saal. a, B, C.

7 morgin B, C. 8 [konan, at hun B, C. 9 er B, C. 10 kristnum
tilf. B. 11 ok B, C. ia rettet; setter a; setid B, C.

13 fiolment B, C. 35

AUGUSTINUS SAGA.

M5

skylldi1 fara, ok ætludu at hafa lif hans, ef beir hefdi hann fundit.
En hann veik aa annan veg, en hann hafdi adr ætlat, ok ford-
adiz sva lifshaska hlifdr med guds miskunn.

Fra enum helgum Augustino.

5 25. Heilagr byskup Augustinus let til sin bera, nockuru adr

en hann tok hina efstu sott, bækr bær, er hann hafdi dicta(t)*, at
hann mætti f>ær glogliga skynia ok ranzsaka ok retta, bar sem
honum botti {>urfa, bædi bær er hann hafdi i fyrstu dictad a tima
sinnar rettsnuningar, ba er hann var ovigdr, ok svo ok f>ær, er hann

10 dictadi, ba er hann var prestr edr byskup; ok hvat sem hann
bekti sig annan veg dictad hafa eda ritad, en kristilig regla
hefir ok helldr, ba er hann vissi minnr ok skildi almenniliga tru,
færdi hann bat i lag ok gerdi rett. Ok bvi ritadi hann tvær
bækr, f>ær er bess hattar titull er fyrir de recensione librorum,

15 bat er sem boka rannsakan eda retting. Hann harmadi ok nockurar
bækr fra ser teknar ok braut bornar af nockurum brædrum, adr
[en hann hefdi belat eda emendat3, bott4 hann hefdi bær sidan
rettar gervar. f^ær voru ok nockurar hans bækr, er eigi voru
algi&rvar, adr hann andadiz. En bar sem hann villdi &llum stoda>

20 beim er bækr mattu lesa, ok beim er eigi mattu, ba diktadi hann
eina bok af gudligu l6gmali bædi af hinu nyia ok hinu forna,
ok las bar saman bædi bo&it5 ok bannat, at i beiri bok kendi hverr
sialfan sik, hvartt hann væri hly&inn eSa uhlyftinn gu8s bo&or&um,
ok nefndi hann betta sitt verk speculum, bat er [kallat skuggsio*.

25 Fra enum helga Augustino.

26. Heilagr Augustinus predica&i gu8s erendi alltt fram til
sialfrar banasottar sinnar an aflati gla51iga me5 styrku ok heilu
hugskoti ok heilsamligu rafti i heilagri kirkiu, alheill at aullum
likam ok sva at syn ok heyrn. f'essi hinn heilagi byskup liffii
.lxx. ara ok .vi. ar, [en i klerkdomi ok byskupsdomi7 sinum nær
.xl. ara8. En i banasott sinni bauS hann, at honum skylldi rita
f>aa fæ, psalma af DaviSs psalltara, sem einkanliga eru af sannri

1 Iler ender anden Spalte i a. 2 tilf. C. 3 J>elat eda emendat saal.
rettet; J)ela æmcnda C. 4 [tilf. C. 5 Med dette Ord begynder tredie
Spalte i a. 6 [kollud skuggsea B\ skughsio kaullud C. 7 klerk-
domi ok byskupsdomi saal. B ; klerkdæmi ok byskupsdæmi a. 8 [mgl. C.

10

146

AUGUSTINUS SAGA.

synda i&ran; setti hann fressi kvaterni vi8 vegginn hia hvilunni,
ok las f>ar af psalmaua opttliga, meSan hann laa i |>essi sott, ok
felldi iafaan noglig1 i&runar tar. Nockurir diofuloSir raenn voru
leiddir til hans, er hann laa i sottinni, ok meS heilagri bæn rak
hann diofla fra f>eim ok gerSi baa alheila. Pæ.* kom til hans einn 5
siukr madr ok bad hann leggia hendr yfir hofud ser ok gefa ser
heilsu. En byskup svaradi: »Ef ek mætta nockut, f>a munda ek
fyrri veita mer bat, er bu beidiz. « ^a sagdiz enn siuki madr
heyrt hafa rodd af gudi sva til sin mælandi: »Far a fund
Augustini byskups ok bid hann leggia h&nd yfir bik, ok muntu IO
heill verda.« En er heilagr byskup hafdi f>etta heyrt, lagdi hann
med sinni blezan h6nd yfir enn siuka ok let hann iafnskiott heilan
heim fara. Ecki gerdi hann testamentum, bvi at hann hafdi sig
fatækan gert fyrir Kristz ast ok hafdi af3 eingu ath giora. Heilaga
bok kirkiunnar bibliotecam ok adrar helgar bækr bad hann, at 15
iafnan væri van'dliga geymdar eptir hans dag; hvat sem kirkian
atti i skrudi eda fiarmunum feck hann i hendr trulyndum presti,
f>eim er geymt hafdi kirkiunnar goz um hans daga. Eigi audgadi
hann i sinu lifi edr vid daudann, svo sem margir gidra, sina
nafrændr, hvort sem beir voru klæddir eda eigi, helldr veitti hann 10
beim sem odrum, medan hann lifdi, |>at sem fmrft beiddi, eigi
at J>eir audgadiz, helldr at beir byrfti ba eigi eda væri minnr
burfandi. Klerka ok klaustr karla ok kvenna, er hreinlifi helldu
med sinum formonnum, gaf hann fullkomliga i kirkiunnar valid,
svo ok bær bækr, er hann hafdi dictat eda adrir helgir menn, aj"
med sinum hirdzlum.

Andlat heilags Augustini.

27. En til [>ess at af engum manni mætti* bæn hans talmazt
{>aéan af, ba6 hann nær .x. daugum, a8r ond hans skil&iz5 vi5
likamann, at engi mafir gengi inn til hans nema {Ⱦr stundir at eins, 30
er læknar komu at sia sottarfar hans, e5a fæzla var honum færft, ok
sva var geymtt ok giort. En hann let alldregi af heilagri bæn aa
f>eim aullum tima, ok milli bænarorSa sofuaSi hann meS feSrum
sinum i goSri elli til himinrikis af dessum heimi. Ok at oss hia-
verandum ok siandum ok bi&iandum6, segir saa er sauguna hefir 35

1 gnoglig B, C. 2 Her ender tredie Spalte i a. 3 saal. C ; at B.
4 Her begynder fjerde Spalte i a. 5 saal. B, C ; skiliz A. 6 fyrir
sal hans tilf. B, C.

AU6USTINU8 SAGA.

147

dictat, var fyrir honum gu5i fornn fær8 i heilugum messusaung, ok
siSan var eptir siS likamr i iorS grafvinn. Af f>essum lutum, sem
nu hafva rita6ir verit, maa kunnicktt verfia1, hverssu mikill upp-
halldzma&r hinn sæli Augustinus hefir verit meS gu&s giof heilagri
5 ok almenniligri kristni, ok er iafnnan, sem hann siaiz* lifandi i
sinum kenningum rettrua&um maunnum. Sva finzt ritat, at einn
veralldar spekingr haf&i booit3 at hann skylldi vera grafVinn
vifl almenniligan veg, siSan hann var dau8r, ok dicta&i J>essi
tvau+ vers S :

10 Vivere post obitum vatem vis nosse, viator,

Quod legis ecce loquor, vox tua nempe mea est.
£>at maa sva vera skilit : Ef bu, farandi maSr, villtt vita, at skalldit
lifir eptir dauSann, hygg at, bat eru min or5, er bu less, ok bvi
eru f>in or& min. f^essi dæmisaga maa vel heyra hinum heilaga

15 Augustino i bann staS, er6 sialfr sannleikrinn giorir bat aullum
augliost7, er yfir lesa f)øer ritningar, er f>essi guSs astvinr hefir
dictat af tru ok von ok heilagri ast kristninni til nytsem5ar ok
beim til styrktar, er lesa, hverssu heilagliga ok rettliga hann lif&i
ok lifir enn eptir likamligan daufia. En ek hygg, segir saa er

ao sauguna hefvir dictat aa latinu, at enn mætti meira lesa af honum
ser til nytsemfiar hverr, er hann så ok heyr8i predica8 i heilagri
kirkiu, ok kunnig var hans me8fer89 milli manna, {>vi at hann
var eigi at eins frægri° ritari i himnariki, J>at er i nuverandi
kristni, saa er fram har af sinni fehirfizlu nyia luti ok fornna, {>at

25 eru visendi hvarstveggia laugmals, e8a saa kaupma&r, er selldi alla
hluti, {>aa er hann atti, ok keypti einn agiætan gimstein, er hann
hafåi fundit, heldr var hann ok einn af beim, er sva er af rita5:
»(xiorit sva sem her talit,« ok einn11 af heim, er lausnarinn segir,
at sa man mykill vera kallaår i himinriki, er bæM gerir ok kennir.

30 Nu bid ek mykiliga y8ra astsem8, er bessa saugu lesit, segir saa
er dictafii, at f>er giorit almattkum gu5i {>ackir meS mer ok lofit
drottin, er mer veitti skilning, at ek mætta ok villda bessa hluti
i kunnleika giora hiaverandum ok fraverandum, {>eim ©r nu eru
ok vera munu, ok biSit me8 mer ok fyrir mer, at ek hafa her

35 fyrir bessa12 heilags manz hylli, er ek lif&a meS af gu8s giof nær

1 hvilikr eda tilf. B, C. 2 syniz B. 3 Her ender a, og nu be-

gynder atter A. 4 saal. B; tva A, tvo C. 5 ok bad rita yfir

leidinu tilf. B; ok skrifadi yfir leidinu C. 6 at -B, C. 7 liost

B, C. 8 saal. B, C; predicat A. 9 her lUf. B, C. 10 frodr
40 B, C. 11 enn B, C. 12 saal. B, C; bess A.

1^8 AUGUSTINUS SAGA.

.xl. ara sætliga ok frialsliga utan nockura mykla misf>ockan, at ek
mega guSi lika bæ&i her ok i ukomim lifvi.

Fra Augustino.

28. Heilagr Augustinus var aa daugum konunganna Archadij
ok Honorij sona Theodosij keisara hins go8a miok frægr i gufcs
kristni af kenningum sinum ok speki ok bokagiorS. l?essi heilagr
byskup af gu5s anda lær6r dictaSi i heilagri kristne maunnonum
til si&botar bækr, skyringar ok pisla Jmsund ok .xxx., at frateknum
l>eim lutum1 er eigi maa taulu aa koma. Virfiuligr hans likami
var i fyrstu fluttr or sinni2 borg Yppon fyrir sakir ufriSar i
Sardinarey, er liggr fyrir Affrica, en si5an var hann fluttr af
Leobrando Langbar5a konungi i f>aa borg, er Papia heitir, ok
Ticinum kallaz o&ru nafne, ok vegsamliga var5veittr i Petrs kirkiu
me& micklum fekostna&i, a8r konungrinn fengi helgan dominn.

Af Vilhelm03. *5

29. BroSir Gilhelmus lector af si5 berfættra bræ&ra i Marsil
sag&i sik lesit hafa i sententijs af hiarta hins sæla Augustini, fcat
er varSveitt er i {>eiri borg4, er Vercellis heitir, ok synizt i fyrstu
visit, sem von er, en baa er fyrir {>essum helgum domi er lesit
af f>eiri bok, er hann sialfr hugsafti ok settis af hinni hæstu gu8s 20
f>renning i mot villumaunnum, {)rutnar hiartat {>vi meirr, sem leingr
er lesit af jbeiri saumu bok.

Lof heilags Augustini.

30. Heilagr Augustinus byskup er hinn styrkazti6 stolpi
almenniligrar truar; hann kallaz ok himneskr lufir, herralict Hos, »s
malsnilldar ker, fehir5zla vizkunnar, vern5arma5r kristninnar,
uruggr7 bardagamaSr i mot villumaunnum, en sannr eiskari heilagrar
f>renningar. Nu bifiium, kiæruztu bræfir, at oss veitizt fyrir l>essa
byskups bæn at batna af hans kenning ok hana? at fulgiora, ok

1 mgl. B, C. 4 J>eiri C. 3 Saal. C; fra brodur einuin J5. 4 Italie 30
tilf. B. s samsetti B, C. 6 sterkasti B, C. 7 auruggr B, C.
8 saal. B, C; hafa A.

AUGUSTINUS SAGA. 1*g

bangat at koma, er heilug brenning ok almattr beirar f>renningar
rikir ok dyrkar i sifellu sina helga menn, beire saumu brenning
se vegr ok lof ok dyrS um allar alldir. Amen.

APPENDIX.

5 (Fragment af en ældre tospaltet Pergamentcodex, 221 folio. Nederst paa et Blad

i denne Codex, hvilket indeholder Slutningen af Biskop Jons Saga, jvf. Bp.Sogur

1. 202, Undes en Overskrift med røde Bogstaver til Augustinus Saga, hvorefter

første Blad af selve Sagaen mangler, det andet derimod er tilbage. Overskriften

og det tiloversblevne Blad meddeles her, Jvf. ovenfor S. 1252*—128M.')

[o Her hefr saugu hins mykla Augustini sva sem herra Runolfr aboti

Sigmund[arson] af Veri snaraN af latino. prolog[us].

engi ma&r kennde honum. Heyr f>v gv& drottinn segir sa er bessa
sa/gv hefir dictat. bv veizt at skiot skilning oc hvass næmleikr
er bin giof.

15 Af Fa sto villvmanni.

I>a er Avg' haf&i ix vetr oc xx. kom i borgina Kartaginem
einn b'p Manic[he]orum beirra villvmanna er sva ero kallafiir sa er
F[au]stus hét at namne mykil diof[v]ls snara bvi at hann var hinn
nafh frægasti millvm villvmanna af mykille kunnasto oc fro&leic

ao oc hann haffci yfir lesit allar hofu8 ibrottir. En f>vi at Avg' haffti
lesit margar b&kr spekinga oc hellt ba8an af i minne marga lute
{>a bar hann samt slict sem hann haffti lesit vi& or& oc kenning
J>essa villvmannz er mart haffti saman ritat af ymislegum lutum
oc skilSi at haBuleg var hans kenning oc villa oc vtan alla skyn-

15 semd. Oc er beir taka tal sin i millvm fann Avg' fcenna mann
bliSan i mali oc me8 skemtilegu viSrtali. bui at b&kr bessa villv-
manna ero fullar af skra/csa/gum oc f>eir tala me8 falsi af himne
oc stiornv m6rkum. af sol oc tvngli. Enn er Avg' ba8 hann
rannsaka oc gera sanna sina kenning bordi villvma&rinn eigi bat

ISO

AUGUSTINUS SAGA.

gera oc skamma&iz nv eigi bat at iata at kenning hans var eigi
sa/nn oc sva sigrafir for harm i brott.

Avg' skilM vi& mo&ur sina.

Eptir betta hugsa&i Avg' at fara hegat nor&r vm hafit til
Roma borgar oc fystiz helldr bar skola at hallda slikan sem hann s
haf&i a&r halldit i Cartagine. einna mest firi bvi at harm haféi
heyrt at vngir merm mætti bar hafa frialslegra studium. I5 vi at
i Cartagine var ba nockorr vkyrrleikr, enn bessi hans hugsan var
sannlega gu&lig skipan. Oc er hann hof vpp bessa fer& fylg&i
honum mo&ir hans allt til hafs mioc biSianndi at hann f&ri eigi »o
bessa fer&. e&a leyf&i at hon f6ri me& honum. hann let eigi
alhuga sinn vppi firi henne oc sag&iz eigi mynndv fyrr skilia vi6
vini sina enn byrr kiæmi. Mo&ir hans villdi me& honum fara til
herbergis vm kuelldit. enn hann eggia&i hana oc feck bo varia
at hon væri vm nottina i beim sta& er nalægstr var skipi beirra »s
oc gior var minning hins heilaga Cipriani b'ps er pinndr var vi&
Kartaginem. Enn begår bav voru skilit steig hann a skip oc
fer5a&iz brott vm nottina leynilega. Mo&ir hans var a bonum ba
nott bi&ianndi gu& at talma&iz brautfer& sunar hennar. Enn gv&
gaf Avg° beinan oc bli&an byr sva at skipit bar skiott fra landi 10
or augsyn enn var&veitti hann af allum sioar haska. Mo&ir hans
kom snemma til stranndar vm morgoninn i bann sta& er bau haftv
skilit vm quelldit oc sa nv huat g&rz haf&i. toc nv at grata me&r
osilegum harme bra/tfer& sunar sins. oc ba& gu& heyra sic i sinne
naz&syn. enn firi bui gret hon oc sytti at hon vissi eigi hueria »s
fagna&i gu& munndi gera i brautfer& sunar hennar. Oc eptir
mykinn grat for hon til beirra staéa sem a&r haf&i hon verit. toc
ba af nyio at bi&ia til gv&s firi syne sinum.

Avg' kom ....

30

'Enn er Avg1 kom i Romam fell hann litlv si&arr i mykinn
sivkleik oc ef gu&s miskunn hef&i eigi dualit hans lichamlegan
dau&a hefåi hann farit til helvitis beranndi me& ser syn&ir sinar.
" Enn betta visse mo&ir hans eigi oc ba& firi honum fraveranda oc
f&ddi hann nv me&r meire md&i aimdlega en fyrre lichamlega.
hon ger&e huers daglegar olmvsvr fatékum monnvm beim litillatlega 35
bionanndi. jpngan dag gleym&i hon firi honum fornir at fdra kuelld

AUGUSTINUS gAGA.

151

oc morgin an aflate kom hon til kirkiv eigi til fcess at heyra
hegomlegar saugur helldr at heyra gu& i sinvm orSum oc gu8
heyrSi hana i sirmm b&num firi hialp sunar sins. Pa er Avg1
var8 heill af peirre mykille sott er harm haf&e fengit. toc harm
5 nv at kenna rethoricam er vær kalium malsnilldar list. Jmi at
harm hafåi firir pat emni pangat sott oc samna&iz huersdaglega
m[art] manna til hans herbergis.

fra Avg' oc mo&ur hans.

Si8an var sent af Meilans borg til Roma borgar greiva at

10 hann senndi peim meistara pann er par mætti kenna rethoricam.
Enn Simacus greifi senndi Augustinvm vel profaSan meistara a
pa list sem allar afirar. Oc er hann kom i Meilans borg fann
hann par firir Ambrosivm agætan b'p er vm allan heim var frægr
af hinum bæztum lutum. Ambrosius b'p toc vi& honum faudurlega

15 oc elska&i hann b'pliga kominn i okunnigt land. Avg' toc hann
oc mioc at elska oc gefa gavm or8um hans me5 athuga oc gladdiz
af s6tleik hans malshattar. Eigi hir8i hann sva mioc at nema pa
lute er hann sagSe helldr var honum pat faheyrt oc dasamlict
huersv hann sagSi. pa er pessir lutir giorSuz kom a funnd Avgvstini

ao moSir hans milld oc mattug i go&um verkum er honum fylgfti
bæ&i a sio oc a landi treystanndi gvSs miskunn i vel hveriom
haska. f>a er hon for hingat vm hafit var& hon oc hennar skiparar
staudd i myklum haska enn hon hugga8i f>a alla {>eim heitanndi
bæ6i hofh oc heilsv. f>ui at gu8 hami henni J>at birt oc me8

*S vitran firi heitit. Enn £egar Avg' fann1

hann {>a Manicheus f>eirrar villv ma&r oc eigi sannliga

cristinn. hon fagnaSi f>a har&la mioc er hon heyrSi hann me6
allv fra skilfian villunne {>o at hann hefSi sannleikinn eigi {>a enn
fullkomlega gSlaz. hon mælti {>a me& myklv tra/sti. Ek trve at

30 gu& veiti mer at ek sea {>ic svn minn sanncristinn a8r ek li8a af
f>essv lifi. Nu af nyio ba8 hon iamnan til gv8s meS mykille tara
ythellingv at skiotlega veitti hann sitt fullting at lysa hiarta myrkr
Avg'. Mo8ir hans elskaSi hinn heilaga Ambrosium sem engil
gu8s. {>ui at hon skil8i at firi hann hami {>at gorz at Avg' mvndi

35 eigi aptr huerva til hinnar fyrre efanar oc villv. hon toc nv enn
at minnaz gu8s heilagra manna sem fyrr haféi hon gert vt i

1 Øverste Linie paa Spalten er her bortskaaren.

j-2 AUGUSTINUSSAGA.

Affrica oc vilide offra vit l>eirra graupt bra/8 oc vin eda f6zlur
J>ar til er henni var f>at bannat af gæzlumonnum. toc hon f>at
f>egar me6 f>a/ckum er hon vissi at b'p hafSi J>at bannat. F6r6i
hon J>a f&zlu si&an fat6kum monnum. oc i mot iar&legum avoxtum
er hon f&r&i fyrre nam hon nv at forna vi8 graupt heilagra pislar-
vatta helgar b6nir af reinv brioste. A huerium sunno degi heyr&i
Avg' Ambrosium retlega skyrannda fyrir folkino or5 sannleiksins
sealfs optlega sva segiannda i sinne predican Littera occidit spiritus
uiuificat. i>at ma sva vera sagt. BAtningin drepr {>ess onnd er
hana skilr oc var8veitir lichamliga. enn ef hon er anndlega skilit
lifgar hon f>ess onnd er hana varSveitir. Avg' haféi iafnan samtal
af morgum v6nndum spurningum vit ^a1 hina kæruztv vine sina
er annarr het Alippius enn annarr

i Her er ladet aaben Plads for et Ord.

BARBARE SAGA.

(Crf. Holm. 2 folio, A; 429 octavo, B)

Her byriar upp s&gu heilagrar Barbare meyiar ok segir hversu hun
endi sitt lif med storum }>rautum.

5 A d6gum Maximiani keisara war nockurr hdfdinghi, sa er

Dioskorus1 het, audigr hardia ok heidinn ok trudi a skurdgod, en hann
atti dottur, pa er Barbara het. Fadir hennar gidrdi stdpul hafan
ok lukti2 dottur sina i stauplinum, sva at [menn mattu eigi3 sia
hana ok vænleik hennar, pviat hann var Vandlatr*. En er hon

io var giafwaxin, pa badu hennar gaufgir menn. Fadir hennar geck is
st&pulinn ok mællti vit hana: »Storgætingar6 bidia pin, dottir, en
pu seg sialf, hvern pu will kiosa7.« Heilaug Barbara svaradi med
reidi ok mællti : »Eigi parftu pat at ætla, fadir, ath ek [leggia pocka
aa n&ckurn8 peira.« f*a geck fadir hennar brott or stdplinum ok

15 let få at hallargerd ok safnadi m&rgum smidum, at petta verk
mætti sem skiotaz fram fara, ok syndi hann smidum, hverso hann
willdi gera lata haullina, ok gallt hann peim i h&nd allt verkkaup,
ok for sidan i fiarlægt herad ok var leingi heiman. En ambatt
guds Barbara kom at sia verk smida, ok sa hun tvo glugga nordan

20 aa h6llinni gerva ok mællti wit smiduna: »Fyrir hvi gerdut per
tvo at eins glugga?« Smidirnir sv6rudu: »Fadir pinn baud oss9
sva.« Barbara mællti vit pa: »Gi6rit mer enn pridia glugg.«
J?eir svftrudu : »Hrædumzt vær, drotning, ath fadir pinn reidiz oss,
ok megum vær eigi standaz reidi hans.« Guds ambatt mællti:

lS »Gi&rit per sem ek byd, en ek mun st&dva reidi fftdur mins um
penna hlut. « Pa gerdu smidirnir enn pridia glugg, sem hon hafde

1 Saal. B; Dischorius A. a lauk B. 3 [eingi madr m^tti B.

4 \im hana iilf. B. jal 6 storgitdingar B. 7 eiga B.

8 [felli hug minn til eins B. 9 at gera til/. B.

j^4 BARBARE SAGA.

mællt. t'a geck en grandvar(a)zta mær Barbara eptir1 hdllinni, en
er hun kom i austratt, pa reist hon med fingri sinum krossmark
aa steini, ok ma pat sia allt til pessa dags. Pa geck Barbara inn
i afhus pat, er upp spratt hreint vatn, ok gerdi hun par enn kross-
mark aa steini, ok taka truadir2 menn sidan margfallda hialp ok 5
heilso i peim stad. I pessum brunni tok Barbara skirn af n6ckurum
helgum manne, ok lifdi hun par nockura tid vit skogar hunang
ok likti fæzlu [sina ok lif3 eptir Johanni baptista. Sia brunnr,
er Barbara var skird i, liktizt peim brunni, er gudspi&ll segia, ath
sa po andlit sitt i, er blindr var borinn, ok tok syn sina. Sia 10
brunnr liktiz f>vi lifanda watni, er syndug kona bad Krist gefa ser
at brunni. En er heildg Barbara kom aptr i st&pul sinn, pa leit
hun par skurdgod fodur sins or malmi gi&rr, ok tok traust af
helgum anda ok maatt af guds krapti, ok spytti hun i andlit skurd-
godunum ok mællti: »Verdi ydr likir peir, er ydr gerdu, ok allir 15
peir, er ydr treystaz.« En er hon hafdi petta mællt, pa bad hun
guds krapt fella skurdgodin, ok vard sem hon bad.

Fra Dioschoro.

2. En er Dioskorus kom heim aptr fadir hennar or enni l&ngu
heimanf6r, pa leit hann aa h6ll sina algerfa ok saa pria glugga ok 2°
mællti vid smidina: »Fyrir hvi settut per pria glugga?« En
peir sv6rudu: »Dottir pin baud oss svo. « Pa kalladi hann pangat
dottur sina ok mællti: »Baud pu, dottir, at gera priaa glugga ?»
Hun svaradi: »Pat gerda ek, ok vel gerda ek pat4, pviat prir
gluggar lysa hvern mann, er kemr i heim, en tveir gluggar mega *5
myrkvir vera.« Fadir hennar mællti: »Hversu mega prir framar
lysa en tveir?« Barbara svaradi: »t^rir merkia fodur ok son ok
helgan anda einn sannan gud, pann er hverium manne byriar at
gofga.« l'a reiddizt fadir hennar ok bra s verdi ok villdi pegar
h6ggva dottur sina, en hun bad drottin ser hialpar, ok gafzt henne 3°
rum ath fara [i gegnum steinvegginnS, ok var hun uti pvi næst
aa fialli. En [i peim stad voru hirdar^ tveir, peir er hana sa
flygia. Fadir hennar kom eptir henne ok villdi taka hana ok
spurdi hirdana, ef peir sæi hana. Annarr duldi ok kvedz eigi
hana hafa sied, en annarr, sa er grimari var, reiti fingr sinn ok 35

1 endilangri tilf. B. 2 rettruadir B. 3 [sinni ok lifi B.

4 tilf. B. 5 [nt um steinmurinn B. 6 [a pvi fialli voru fe-

hirdar B.

BARBARE SAGA. j«

visadi til hennar. Sa tok f>egar t>at viti, at saudir hans allir urdu
at kvikendum beim, er locuste heita, ok er minning fcessarrar iar-
teignar m6rkud yfir leidi heilagrar Barbare1. En fadir hennar
fann hana ok bardi ok tok i haar henne ok dro hana til fiallz,
S ok læsti vandliga huss bat, er hann lauk hana inni, ok setti
vardhalld fyrir husit, at eingi mætti hana badan leysa2. Sidan
sendi harm ord iarlli, ath hann kæmi ok neyddi dottur hans
til blota.

Fra iarlli ok Barbare meyiu.

»o 3. En er iarll kom, ba leiddi Dioschorus dottur sina ut or

husinu fyrir domstol iarllz ok mællti sva fyrir, at iarll skylldi
lata [bana henne 3, ef hun villdi eigi blota. En er iarll sa fegrd
hennar, ba mællti hann vit hana: «Hvort villtu vægia ber sialfri
ok blota godum eda vera [selld til enna hdrdoztu pisla4.« Kristz

1 S mær Barbara svaradi: «Ek aa fom at færa drottni minum Jesu
Kristo, berrn er gerdi himin ok i&rd ok sæ ok allt jbat er beim
fylgir. En spamadr hans mællti svo um skurdgod fmu, sem5
manna hdndum ero gi&rr or gulli eda silfri: munn hafa bau °k
mæla eigi, augu hafa bau ok sia eigi, eyru hafa bau ok heyra

20 eigi, nasir hafa bau ok [ilma eigi6, hendr hafa bau ok breifa eigi,
fætr hafa bau ok ganga eigi, ok eigi er raudd i haalsi7 beim ne
andi i munni beim; verdi beim likir ]>eir, er bau gidra, ok allir
beir, er treystaz ^eun. « Pa fylltiz iarll mikillar reidi ok let guds
mey færa or f6tum ok beria hana med sinv&ndum8 ok hrifa sn6rp-

2 S um harklædum um h6rund hennar. En er hun var leingi bnid9
i bessi kv6l, ba rann blod um allan hennar likama. Sidan let
hann setia hana i myrkvastofu ok hugsadi, med hverri pisl hann
skylldi [luka yfir hana10.

Fra Barbare meyiu.

3° 4. Pa, er heilog mær Barbara var i myrkvastdfu sett, skein

yfir hana Hos af himne aa sialfri nott midri, ok vitradizt henne
sialfr grædarinn vor drottinn Jesus Kristr, ok mællti: <Vert b"

1 sva at sia ma allt til |>essa dags tilf. B. 2 leida B. 3 [drepa
hana B. 4 [pind hinum hordustuni pisluin B. 5 er B. 6

35 [kenna eigi ilm B. 7 barka B. 8 limvondum B. 9 bofd B.

10 [fa yfir hana lokit B.

I56

BARBARE SAGA.

styrk ok stadfdst Barbara, bviat gnogr fagnadr verdr aa himni ok
aa i&rdu yfir pisl binni. Eigi skallt bu hrædazt iarll, bviat ek
em med f>er, ok man ek leysa bik or ollum pislum, beim er ber
eru gervar. « Pa blezadi drottinn hana ok ste til himins, ok voru
baa groin sar hennar oli. En Kristz mær fagnadi af ollu hiarta s
beirre vitran, er gud hafdi henne vitrad. En at morni let iallinn
leida hana or myrkvastftfunne ok fyrir domstol sinn. En er hann
sa hana grædda af ollum saarum likama, f>a undradiz hann ok
mællti: «Hvi gegnir bat, Barbara, er gud vor elska |)ik ok mis-
kunna ber, [sva at sar bin ero groin1.« Heilog mær svaradi ok 10
mællti vit iarlinn: «f>er lik eru gud bin, blind ok dauf ok vit-
lauss ; hverso mattu bau græda sar min, eda hversu megu bau
6drum biarga, er bau mega [6ngan dugnat veita2 sialfum ser?
En Kristr son guds lifanda græddi mik, sa er {m ert overdr at
sia, bviat hiarta bitt er hart ordit af didfli.« Pa reiddizt iarll *5
ok greniadi sem hit oarga dyr, ok let hallda [brennondum logum3
at sidum henne ok liosta hamri i hdfut henne. En hon leit til
himins ok mællti: «f>u veitz, Kristr, ath ek tek lystandi4 pessar
pislir fyrir ast heilags nafns bins, af bvi fyrirlat bu mik eigi allt til
enda, £vi at ek dvalda eigi ath bera hraustliga pislir fyrir J>inni ^°
ast. « . f*aa reiddiz iarllinn ok let skera or henni briostin. En Kristz
mær leit f>a enn til himens ok mællti: «Verp f>u eigi mer fra
augliti J>inu, drottinn, ok tak eigi fra mer helgan anda f>inn;
gialltu mer helldr [gledi i>rifsemi5 J)innar ok styrkiumz6 med
hofdingligum anda.« En er hun hafdi f>etta mællt ok stodz ^s
hressliga pessar pislir allar af styrk heilags anda, J>a baud iarlinn
f>ionum sinum, at {>eir færdi hana enn or f6tum ok drægi naukta
um [aull stræti ok port fyrir augliti allz lyds7. Pa, hof heilog
Barbara enn upp augu sin til himens ok kalladi til guds ok
mællti: «Drottinn gud, er hylr himin med skyium, ver f>u nu 3«
hlifskiolldr minn ok hialpari a l>essi stundu ok hyl nauktan likama
minn8 med J)aki miskunnar f>innar, at hann verdi eigi senn9 af
vondum monnum.« En er hun bad aa J>essa lund, ]?a sendi
drottinn eingil sinn, {>ann er hana huldi hvitu skrudi10. I'a urdu
riddarar iarllzins blindir, svo at {>eir mattu eigi guds mey sia fyrir 35
liosi {>vi er henne fylgdi. Pa hræddiz" iarllinn ok let aptr leida
Barbaram til handa f&dur hennar Dioscoro.

I [tilf. B. 2 [eigi biarga B. 3 [logandum bronduni B. 4 vil-
iandi B. 5 [brifsemi gledi B. 6 styrk mig B. 7 [saal. B ;
herat i albydu manna A. S tilf. B. 9 litinn B. 10 kl^di B. 40

II saal. .B; reiddiz A.

BARBARE SAGA.

157

Um pining Barbare.
5. En fadir hennar [fylltiz mikilli1 reidi ok leiddi hana
enn til fiallz. En heilog Barbara skyndi fagnandi til algiorrar
aumbunar sigrs sins, ok bad hun drottin, at hon tæki lok pislar
5 sinnar i pessum stad, ok mællti: « Drottinn Jesus Kristr, er
himna skopt ok i&rd [smidadir ok byrgdir undirdiup2 ok settir
endim6rk siavar; pu er bydr skyium at rigna yfir goda ok illa,
pu geckt yfir sia ok stodvadir piotandi bylgiur hans; pu er rettir
helgar hendr pinar a krossi ok gerdir margar adrar iarteinir,

10 [heyrdu mik ambatt pina3, pviat allir hlutir hlyda pino bodi.
Drottinn Jesus Kristr [hlifari minn i æsku minni, veittu* mer
pa bæn, at ek luka nu pegar praut minni med godum lokum, ok
gef pu ambatt pinni, drottinn, pa miskunn, at pu gerir milldi pina
[vidr pa mennS, er af dllu hiarta gera mina minning i sinum

,s naudsynium allra hellzt aa degi pislar minnar. Minztu eigi, drottinn,
synda peira a domsdegi, er truligha kalla a mik,- ok veittu peim
likn6 i syndum, pviat pu veizt, at [vær erum ostyrkir likamir7.«
En er hun lauk bæn sinni, pa kom r&dd af himni ok mællti:
«Kom pu, en fegrsta mær min, til ennar gl&duztu hvilldar fodur

ao mins, er a himnum er, en allt pat er pu batt man per veitt vera. «
En er guds mær heyrdi petta af drottni med fagnadi, pa kom hun
til stadar pislar sinnar ok lauk par dyrligri praut, svo sem hon hafdi
bedit af gudi, pviat hun var i peim stad h6ggvin af fddur sinum,
ok endi hon lif sitt i iatningu Kristz tveim nottum fyrir Niculas

25 messu byskups. En er fadir hennar ste ofan af fialli med sinum
mftnnum, paa kom elldr or lopti ok brendi hann, svo at [patki var,
at aska hans fyndiz*. En nockun* heilagr madr kom leyniliga ok
tok a braut likam ennar helguztu meyiar Barbare ok grof i peim
stad, er kalladr er solar stadr, ok let hann par giora bænahus i

30 minning hennar, ok verda par margar iarteinir til lofs ok dyrdar
drottni vdrum Jesu Kristo, peim er med fedr ok helgum anda
lifir ok rikir gud um allar alldir allda. Amen.

1 [fylldiz inikillar B. a [ok bygdir undirdiups B. 3 [hialptu mer
ambatt binui B. 4 [vertu hlifskiolldr minn ok veit B. s [tilf. B.
35 6 vorkynd B. 7 [ostyrkir eru likamir varir B. 8 [eingi anrmul

sa, ok eigi anskuna helldr en annad B.

BENEDICTUS SAGA.

(Cd. Holm. 2 folio.)
Her byriar sogu ens helga Benedicti abota.

Saa madr var, er gofugliga lifdi Hf sitt, en hann het Benetlictus,
ok var hann svo sem hann het, en bat bydiz blezadr at voru 5
mali. Hann hafdi gamals manz hiarta begår aa ungum alldri ok
lifdi allan alldr sinn i godum sidum ok skildi hug sinn fra ollu
munodlifi; hann var ba her i heimi, er hann matti neyta bessa
fagnada, en bo fyrirlet hann heiminn med allri fegrd sinni svo
sem bornadan. Hann var ættadr or heradi bvi, er Nursia heitir, 10
ok selldr til læringar i Romaborg. En er (hann) sa, at margir
foru oviliavegs, beir sem at nami voru, ba ugdi hann ser, at
veralldar speki mundi fyrirfara honum, ef hann bergdi nockut af
vitro heimsins. Hann fyrirleit huss ok audæfi fodur sins ok for
brott fra nami ok leitadi heilagrar atferdar ok villdi gudi einum lS
biona. Hann for heiman ovis visliga ok ospakr spakliga. En er
hann hafdi bat fyrir ser radit at fara i eydimdrk, fylgdi honum
fostra hans, er honum unni mikit, ok er bau komu til stadar bess
sem kalladr er Effide, ba dvolduz bau bar nockura dagha ok
bionodu gudi at kirkiu Petrs postola. t>at var einn dagh, at fostra 2°
hans bad konur lia ser trog, ok villdi hon sælida mi&l, en hun
setti bat yfir bord ok geck i brott, ok er hon kom aptr, ba var
bat fallit ofan ok brotid i tvo hluti. Hon vard hrygg, er hon sa
trog bat brotid, sem henne var led. En er Benedictus milldr ok sid-
samr sa fostru sina (grata), ba hafdi hann brdtt trogsbrotin med
ser ok geck til bænar med tårum, en er hann reis upp af bæn,
ba var trogit svo heillt, at eingan brest matti aa finna. Pa. hugg- *5
adi hann fostru sina ok selldi henne bat trog heillt, sem brotid
var. En er bessi tidendi spurduz, ba toku bæiarmenn trogit ok

BENEDICTUS SAGA.

159

festu upp til synis i kirkiudyrum, ok heck bar marga vetr sidan
fyrir margra manna augum, ath ba mætti allir skilia, hversu dyr-
liga Benedictus hafdi upp liafit atferd sina.

Fra Benedicto.

5 2. En er Benedictus villdi helldr hafa vil ok erfidi fyrir guds

sakir en hefiaz upp i metnadi bessa heims, ba flydi hann fostru sina
ok for i eydimork til bess stadar er Sublacus heitir; hann er .xl.
milna fra Romaborg, ok sprettr bar vatn upp hreint ok kallt.
En er Benedictus for bangat, ba mætti bonum munkr sa er Ro-

10 manus bet ok spurdi, bvert bann færi. En bann sagdi ok bad
hann leyna adra menn. Sa gerdi svo ok feck honum einsetumanz
buning ok bionadi honum i allar burftir, sem hann matti. En
Benedictus stadfesti sig i einum hellisskuta ok var bar bria vetr
ollum monnum okunnigr nema Romano. En sia Romanus var i

15 munklifi skamt i brott badan. Hann foriafnan leyniliga ok færdi
Benedicto braud, bat sem hann dro af fæzlu sinni, en til hellisins
matti eigi gagnleid fara fra munklifinu, bvi at hamarr geck fyrir
hellinn badan, en Romanus let siga ofan til hans braud i festi.
I bessu reipi hafdi hann bundit biollu litla, til bess at Benedictus

ao vissi, ba'er Romanus kæmi ath færa honum fæzlu. En hinn forni
fiandi aufundadi velgerning beira ok kastade steini a biolluua ok
braut i sundr, en Romanus let eigi nidr falla bionustu sina ok
miskunnarsyslu, er hann hafdi upp tekit.

Capitulum.

a5 3. En er gud almattigr villdi Romanum lata hvilaz af erfidi

ok syna monnum lif beilags Benedicti, ba vitradiz drottinn presti
nockurum i draume paskanott ena fyrstu ok mællti vit hann:
«Pu lætr gera ber krasir, en bræll minn svelltr skamt fra ber.«
Prestrinn reis upp begår ok for paskhadaghinn sialfan ath leita

3o {>ræls guds i hvern hellisskuta ok hitti hann um sidir. En er
boir funduz, baa kvodduz beir blidliga ok lofudu gud ok ræddu
leingi um himneskt lif. Sidan mællti prestrinn: «Mautumz vit nu,
bvi at paskar ero i dag. « Benedictus svaradi : « Veit ek, at paskar
ero, bviat ek nada at finna bik.« En Benedictus var langt fra
monnum kominn ok vissi eigi, ath ba var paskadaghr. Pa mællti
prestrinn vit bann: «I dag or upprisutid drottins, ok samir ber

ifo BENEDICTUS SAGA.

eigi at fasta, f>viat ek em til J>in sendr af gudi, at vit takim badir
saman giafir guds. « En f>eir lofudu badir gud ok m&tdduz. Sidan
for prestrinn heim. En fam ddgum sidar fundu fehirdar Bene-
dictum i hellisskuta einum, ok er f>eir sa hann skryddan skinn-
klædum, f>a bugdu |>eir, at |>eir mundi sia dyr. En er J>eir urdu 5
visir, at guds fcræll var {mr i einseto, J>a sneruz margir til misk-
unnar guds fra dyra lin. Tok f>a at kynnaz nafn hans um næstu
stadi, ok komu margir menn til hans ok færdu honum likams
fæzlu, en J>eir toku andar fæzlu i mot af honum.

Um freistni fianda vit Benedictum. 10

4. 1?at var einnhvern dagh, l>a er Benedictus var einn
saman, ath fiandinn kom* at freista hans, f>viat svort fluga flaug
nær andliti hans, svo at hann matti taka hana med hendi ser,
en hann gerdi krossmark yfir ser, ok flaug hun fegar aa braut.
En J>a kom til hans likams freistni, su er hann hafdi alldri slika 15
reynt adr ne sidan. Kona var su ein, sem enn illgiami andi leiddi
fyrir hugskotz augu honum ok brendi svo hug hans med girndar elldi
i alite konv f>essarrar, at hann matti trautt standazt. En er hann
hafdi mi6g svo einradit brott at fara or einsetu ok finna konuna,
l>a leit guds miskunn til hans, ok hvarf hann aptr til sins sialfs, 20
ok sa hann hia ser klungr ok J>yrni. Sidan for hann or fdtum ok
velltiz leingi berr i fyrninum, J>ar til er hann var allr saar ok blod6gr,
ok vo hann fa sigr a freistninni, er hann sneri henne i sarleik,
ok gerdi hann f>a andar sarit at likams saarum ok slokti svo synda
loga, l>ann sem brunnit hafdi i hiarta honum; en fra {>eiri stundu as
l>a hvarf svo 611 likams freistni fra honum, ath hann kendi eigi
sidan likams losta i likama sinum. Sidan toku margir menn at
fyrirlata heim {>enna ok geraz hans lærisveinar, J>viat J>at var
makligt, at hann yrdi lærifadir krapta, far sem hann vo sighr aa
laustum.

Fra svikrædi.

30

5. Da geck saga fra iarteinum hans, ok vard hann frægr
monnum af gæzku sinni. Munklifi var skamt £adan, en f>ar var
aboti andadr ; munkar komu at finna Benedictum ok badu, at hann
skylldi vera forradandi {>eira. En hann sagdi svo, at eigi mundi 35
sidir J>eira saman koma. En er f>eir badu hane miok, f>a veitti

BENEDICTUS SAGA.

161

hann beim bæn beira, ok er hann hellt vel stiorn i munklifinu ok
lofadi eingum at ganga af rettri g&tu sidsemi til hægri handar ne
vinstri, ba toku munkarnir at fysaz illz hugar ok sokudu sialfa
sig, er beir skylldu bess bedit hafa, at sa væri forradandi beira,

s er svo fiarri var skapi beira ok sidum. En er beir saa, at hann
lofadi beim ecki bess at gera, sem motstadligt var munka l6gum,
ba kunnu beir illa bvi ok villdu rada dauda hans, ok bundu bat
raad saman, at beir blondudu eitri dryck hans. En er honum var
ker bat fært, sem daudadryckr var i, ba gerdi hann at vanda

i o sinum krossmark a mot eitrinu ok blezadi, adr hann tæki vit
kerino, en ba sprack i sundr kerit fyrir krossmarkino, svo sem
hann lysti steini aa. f'a skildi guds madr, at daudadryckr var i
kerinu ok matti eigi standaz lifs mark. Hann reis begår upp ok
heimti brædr til sin ok mællti vit ba blidliga: «Miskunni gud

15 almattigr ydr, brædr minir! hvi gerdut ber betta vit mik? Sagda
ek ydr fyrir, at eigi mundi sidir vorir saman koma, farit ber nu
ok leitit ydr forradamanz bess, sem vit ydvart skap er, bviat ek
mun eigi leingr her vera med ydr.« Ok er hann hafdi betta
mællt, ba for hann aptr i einsetu sina ok vardveitti hug sinn i

20 guds augliti.

Fra Placido ok Mauro.

6. En er heilagr Benedictus skein svo m6rgum iarteinum
i einsetunni, baa sdfnoduz margir til guds bionostu i beim stad ok
gerduz lærisveinar hans. Hann let bar giora .xii. munklifi med

25 fulltingi drottins vors Jesus Kristz ok setti forradsmenn til allra
ok .xii. munka i hvert munklifi. En hann hafdi med ser ba faa
menn, sem hann willdi læra til guds bionostu. t*a toku gaufgir
menn or Romaborg at selia honum sonu sina til læringar. Evi-
cius het Romaborgar madr, er honum selldi son sinn til fostrs, en

30 hann het Maurus ; annarr madr het Tertullus, er honum selldi son
sinn til læringar, sa het Placidus. Maurus tok begår a unga alldri
at skina i godum sidum ok likiaz lærifedr sinum; en Placidus
var ungr sveinn ok botti gott manzefni vera. En i einu munklifi
af beim .xii., er Benedictus hafdi gera latid, var munkr saa einn, er

35 eigi matti vera aa bænum, ok gerdi nockura fanyta syslu. En
forradandi beira het Pompeianus, hann avitadi munkinn opt um
ostadfesti sina, en er hann batnadi eigi vit bat, ba var hann leiddr
fyrir Benedictum, hann avitadi munkinn ok um heimsku sina.

11

jfø BENEDICTUS SAGA.

En er munkrinn kom heim, J>a mundi hann eigi ord Benedicti
leingr en tvo daga, en enn f>ridia dag \>& var hann iafht sem adr.
Pa var enn sagt Benedicto. Hann svaradi: «Ek mun koma at
bæta hann.« En f>a er hann kom f>angat ok tidum var lokit, en
munkar stodu a bænum, f>a sa Benedictus, at svartr sveinn tok i 5
klædi munksins, f>ess er eighi matti aa bænum vera, ok dro hann
ut. Pa mællti Benedictus vit Pompeianum abota ok Maurum
lærisvein sinn: «Siae J)it, hverr munk f)enna leidir fra bænum?«
Peir kvoduz eigi sia. Hann mællti: «Bidium vær nu, at f>it
megit ok sia, hverium munkrinn fylgir. « En er {>eir voru aa 10
bænum tvo daga, f>a sa Maurus {>essa syn, en Pompeianus matti
eigi sia. Ok er bæn f>eira var lokit, {>a geck Benedictus ut or
kirkiu, ok sa hann munkinn standa uti syslulausan ok laust til
hans med vendi, en fra {>eim degi f>orde eigi enn svarte sveinn,
er fiandinn var, at teygia munkinn fra bænum, ok var hann avallt 15
sidan stadfastr aa bænum sem adrir munkar.

Fra vatnleyse.

7. Af f)eim munklifum, sem Benedictus hafdi gidra latid,
voru f>riu, f>au er stodu uppi i fiallzhlid, ok var torvellt at sækia
vatn, af J>vi er brattlendi var ok nær mannhaski. Pa komu munkar 10
or dessum munklifum1 ok mællto vit Benedictum: «Vær eigum
illt til vatz ok h6fum hvem dag erfvidi, ok er oss naudsyn, at
færd se munklifin. « En hann bad {>a heim fara ok huggadi f>a i
ordum. En ena somu nott f)a geck Benedictus upp i fiallit ok
Placidus sveinn med honum, ok var leingi aa bæn aa hamri einum. *<
Sidan reisti hann upp steina J>ria, {)ar sem hann hafdi stadit, ok
for heim eptir f)at; en ongvir vissu, at hann hafdi farit. En er
munkar komu enn ok baro upp vandrædi sin fyrir Benedictum, f>a
svaradi hann: «Farit |>er nu ok grafit hamar fcann, sem l>er siait
steina fcria uppreista nyliga, en gud ma letta erfidi ydru ok gefa 30
ydr vatn or hamri.« Peir foru ok fundu hamarinn votan, {>ann
sem Benedictus hafdi {>eim til visat; en er £eir holodu hamarinn,
{>a fell vatn ut or biarginu, sva at l>adan gerdiz lækr af fra J>vi
or fiallinu til siovar allt til l>essa dags.

1 munkligum Cd. 35

ENEDICTUS SAGA.

I63

miraculum.

8. f'at var enn aa annarri tid, at einn madr kom til munklifis
Benedicti, ok var vit honum tekit, ok gerdiz hann par munkr. En
Benedictus selldi honum snidil i hond ok bad hann h6ggva upp

5 Pyrni i stad peim, er hann villdi lata gi6ra apalldrsgard, en pat var
a vatzbacka. En er hann hio upp pyrninn ovarliga, pa stdck snid-
illinn or skaptinu ok fell a vatnit, en pat var diup margra fadma,
en verkmadrinn vard ogladr ok sagdi med hryggleik. En er
Benedicto var saght, f>a geck hann pangat ok tok snidilsskeptid
10 ok retti pat i ti&rnina; en pegar rendi iarnit nedan af grunni til
skeptisins svo sem fiskr til aunguls. Sidan seldi hann munkinum
snidilinn ok mællti: «Vinn pu nu ok ver eigi ogladr.«

Fra Benedicto ok Mauro.

9. f>at var um dagh, er Benedictus var i husi sinu, en Pla-
15 cidus sveinn for at taka vatn. En er hann sokti keralldinu i vatnit,

pa fell hann sialfr a vatnit, ok baro straumar hann pegar langt fra
lande. En er Benedictus vissi pat, f>a kalladi hann Maurum lærisvein
sinn ok mællti: «B,enn pu, Maure brodir, ok biarg sveininum, er for at
taka vatn, ok er hann nu fallinn aa watnit. « t'aa gerdiz par undarligr

20 hlutr ok oheyrdr, sidan er Petr postole for af pessum heimi. Maurus
tok blezan af Benedicto ok rann pegar til vatzins ok for par til,
er hann kom at Placido, ok pottiz hann aa iordu fara, er hann
rann a vatninu, ok tok hann sveininn ok leiddi til landz. En er
peir komu aa land, pa leit Maurus aptr ok undradiz, er hann hafdi pat

25 giort, sem hann mundi eigi f^ora, ef hann vissi, ok sagdi Benedicto,
hvat gerdz hafdi. En Benedictus eignadi pat hlydni hans en (eigi)
sinum verdleik. En Maurus taldiz eingan hlut eiga i pvi takni,
er hann gerdi ovitandi. En Placidus skil di J>essa prætu ok mællti :
«Ek sa Benedictum koma til min ok leiddi hann mik til landz.«

30 Fra Florencio presti.

10. Prestr sa var er Florencius het, hann fretti til iarteina
Benedicti ok vard lostinn illzku diofuls ok tok at aufimda guds
win ok lasta atferd hans. En er hann tså, at hann matti pvi ecki
a leid koma vit adra menu at lasta Benedictum, helldr vox dag

35 fra degi dyrd hans ok vegr vit gud ok menn, ok sneruz margir
til betra lifs eptir hans dæmum ok pionodu gudi, pa tok prestrinn

1 64

BENEDICTUS SAGA.

at fyllaz illzku i mot honum, f>viat hann villdi hafa manna lof
ok vinna ecki til. Hann vard svo blindr af illzku sinni, at hann
sendi Benedicto braudleif eitri blandinn, en Benedictus tok vit
hleifnum fcacksamliga, en fceygi leyndiz fyrir honum, hvert grand i
leifnum var. Hrafn var vanr at koma or skogi i hvert matmal 5
ok taka braud or hendi Benedicto, en er hrafninn kom ath venio,
l>a kastadi Benedictus hleifinum fyrir hrafninn, f)eim er prestrinn
sendi Benedicto, ok mællti: »I nafni drottins Jesus Kristz tak
{m leif f)enna ok ber hann bangat, er einginn finni.« Pa, tok
hrafninn at gapa munni ok rann umhverfis leifinn, breiddi vængi 10
ok skrækti, svo sem hann syndi, ath hann villde hlydne hallda
vit Benedictum, en hann mætti eigi. Pa mællti Benedictus vit
hann i annat sinn ok et f>ridia: »Tak f>u hleifinn ohræddr ok kasta
f>ar, sem alldri megi finnaz. « P& tok hrafninn upp leifinn ok tok i
hleifinn ok var horfinn l>riar stundir, ok kom aptr sidan ok tok '5
braud or hendi honum, sem hann var vanr. En er guds madr sa
vaxa illzku prestzins i mot ser, f>a harmadi hann syndir hans ok
bad fyrir ovin sinum. En er Florencius matti eigi deyda likam
Benedicti, f>a villdi hann fyrirfara dndum lærisveina hans ok
sendi .vii. goligar meyiar at leika i apalldrsgardi fyrir augliti 20
J>eira, til f>ess at hugskot f>eira mætti spillaz ok snuaz til losta-
semi. En er Benedictus sa l>at or husi sinu, f>a J>ottiz hann vita,
hvadan J>etta rad var komit, ok fyrir hans sakir var giort, ok
hugdi hann f>at, at lærisveinar hans mundi eigi freistnina* standaz.
Hann gaf [>a rum dfundinni, ok kom hann til allra munklifa ok 25
kirkna, er hann hafdi gera latid, ok skipadi dllu, sem hann villde.
En hann hafdi fa munka med ser ok for i brott ok flydi reidi
Florencij fyrir litillætis sakar. En er Florencius stod i husi sinu
ok spurdi brottfér heilags Benedicti ok fagnadi f>vi, f>a fell nidr
undir honum lop tit, f)at er hann stod aa, ok kom hann daudr a 30
idrd. En Maurus lærisveinn Benedicti sagdi honum [)at, en Bene-
dictus var eigi leingra farinn en .x. milor. f'a mællti Maurus vit
hann: »Hverf aptr {>u, fadir, f>viat sa er nu daudr, er f>ik hat-
adi. « Ok er Benedictus heyrdi J>at, l>a vard hann hryggr ok felldi
taar ok gret dauda ovinar sins ok {>at annat, er lærisveinn hans 35
fagnadi dauda hins. Hann baud ok idran ok skript lærisvein(in)-
um fyrir J>at, er hann J>ordi at fagna dauda ovinar hans.

1 freistnini Cd.

RENEDICTUS SAGA.

I65

Fra ferd Benedicti.

1 1 . En heilagr guds madr hellt fram fdr sinni, sem hann hafdi
ætlat, en beygi matti hann fordaz bat, er sialfr lærifadir illzku
bardiz i mot honum ok freistadi hans a marga vega. f'orp bat

S var, sem kallat var Kassinum ok komit ofarliga i fiallzhlid, en
f>ann stad kalla Nordmenn Montakassinn. t'ar stod hof fornt, ok
var blotad mannlikan pat, er kallat var solar aas, en alla vega fra
hofinu vom stadir f)eir, sem eignadir voru dioflum. far hofdu
langa æfi blot verit, ok var enn fioldi porpkalla, peira er blotudu

10 ok trudu aa pessa villu. En er Benedictus kom par, f>a braut
hann nidr skurdgodit ok stalla pess ok brendi tre ok skoga, er
blotadir voru. En hann gerdi kirkiu enum helga Martino or
hofinu, en J>ar sem stallrinn hafdi verit, par gerdi hann bænahuss
Johanne baptiste ok sneri til tru peim, er i nand voru. En hinn

x5 forni fiandi matti pat eigi standaz, ok kom hann fyrir augsyn
Benedicti svartr ok hrædiligr, ok brann elldr or augum hans ok
munne, ok hugdiz mundu skelfa hann ok kalladi, svo at allir
heyrdu ord hans, en Benedictus einn matti sia hann, ok nefndi
hann aa nafn prysvar. En er Benedictus svaradi honum eigi, pa

ao sneri hann nafni hans ok mællti: »Bolvadr en eigi blezadr, hvat
sækir pu ath mer. « En er fiandinn sa, at hann mundi eigi mega
skelfa hann med ognum, pa leitadi hann annarra væla, ok hafdi
enn sami verr. Pat var um dag, ath munkar skylldu giora huss,
en steinn var sa, er f>eir villdo hafa i vegginn, en er peir mattu

25 eigi hræra hann or stad, ok stod hann aa iordu, |>a kom til fioldi
manna ok matti ecki at gera. Pa, skildu allir, at fiandinn pyngdi
steininn, er fioldi manna mattu hann hvergi hræra. Sidan var
sagt Benedicto, ok kom (hann) til ok blezadi steininn, ok var f>eim
pa ecki fyrir ath færa hann pangat, sem peir villdu.

3° Fra sionhverflng fianda.

12. En Benedictus1 mællti, at peir skylldu grafa stad steinsins
ok vita, hvat par væri undir folgit. En er f>eir grofu til, pa fundu
{>eir f>ar skurdgod giort or eiri, ok var l>vi kastad i elldahuss
um aptaninn. En um nottina syndiz ollum, sem elldr brynni af

35 skurdgodinu, ok logadi husit allt af f>eim elldi, ok er {>eir baro
vatn i elldinn, {)a vaknadi Benedictus1 oc sagdi, at sionhverfinga elldr
væri gidrr fyrir {>eim, en hann letz eigia elld J>ar sia. I^a geck
Benedictus til bænar ok kalladi munkana til sin, ok bad hann |>a

1 byskup Cd. 1 ein Cd.

jgg benedictus saga,

signa sig. En er1 £eir gerdu svo, f>a hvarf allr elldr fiandans fra
augliti fceira, en f>eir sa, at husit stod heillt.

Fra slægd fianda ok lækning munks.

13. {'at var enn um dag, ath munkar hlodu vegg hafan, en
Benedictus sat inni i husi sinu, pa syndiz fiandi honum* ok hlo ok 5
letz fara skylldu til brædra, fmr sem f>eir yoru at verki sinu. Bene-
dictus sendi £egar mann ath segia munkuin fcetta ok bad sva
mæla: »Verit f>er varir, brædr, f>vi at illgiarn andi mun koma
til ydvar i dag.« En er sendimadr hafdi varia lokit mali sinu,
J>a hristi fiandi i sundr vegginn, er f>eir hlodu, ok lamdiz einn 10
audigs manz son undir. En brædr urdu hryggvir, eigi af falli
veggiarins helldr af meidingu munksins, ok sogdu Benedicto, hvat
ordit var. En hann bad bera til sin enn lamda, ok sva var giort.
Hann var allr lamdr ok nær hvert bein brotid, en £0 var hann
iendr. Benedictus vafdi hann i mautli sinum ok lagdi hann nidr 15
i rum sitt ok sendi ut adra munka, sidan fell hann til iardar ok
bad fyrir enum siuka. En aa somu stundu vard sa heill, ok sendi
Benedictus hann til syslu sinnar. Pa for sa til verks sins, ok
naadi fiandi eigi at fagna dauda hans. Benedictus hafdi spaleiks-
anda ok vissi fyrir oordna hluti, ok sa hann £at, sem hann væri 20
hia sialfr, er hann var hvergi nær staddr.

Fra Benedicto ok brædrum.

14. Sa var sidr munka, er J>eir voru sendir aa bæi eda til
borga, at J>eir skylldu hvergi mataz nema heima, ok hafdi vandi
sia leingi halldiz. Pa voru munkar sendir um dag, ok h&fdo f>eir *s
dvalizt i husum einnar3 sidsamrar konu, en adr f>eir foru £adan,
f>a mot&duz f>eir, ok er J>eir komu heim, baduz f>eir blezanar af
Benedicto. En hann mællti vit f>a: »Hvar m6tuduz £er?« En
|>eir kvoduz hvergi mataz hafa. Hann mællti: »Hvil(i)ugit £er? l>a
er f>er komut til husa konunnar, f>a atud f>er ok druckut.« Hann 3°
kvad a, hvat f>eir h&fdu at verdi ok svo hversu marga vindrycki
f)eir drucku. Ok er f)eir saa, ath f>eir mattu hann ^ess(u) eigi
leyna, f)a fellu {>eir til fota honum ok badu ser liknar, en hann
fyrirgaf f)eim {>essa afgerd ok ætladi svo, at J>eir mundi sidr £ora

1 Bn (d. e. Benedictus) tilf. Cd. a J)eira Cd. 3 einnrar Cd. 35

BENED1CTUS SAGA.

167

at misgera i annat sinn, er peir mattu sia, ath peir mattu eigi
leyna hann pvi, sem peir giordu.

Fra munk einum.

15. Valentinianus het munkr einn, sa var lærisveinn heilags
5 Benedicti, en hann atti brodur pann, er sidsanir var ok olærdr

madr. Hann var vanr aa hverium misserum at koma til munklifis
ok finna brodur sinn, ok pann dag fastadi hann iafnan. En er
hann for um dag til munklifissins, pa kom annarr madr i for hans,
ok hafdi sa fæzlu med ser, ok er peir hofdu leingi geingit, pa

10 mællti f&runautr hans vit hann: »Mautumz vit nu, at eigi mædimzt
vit aa gåtunni.« Hann svaradi: »Eigi mun ek pat giora,t brodir,
pviat ek em vanr at fasta, pa (er) ek fer at finna Benedictum. « Pa
foru peir enn, ok sidan bad sa, er fæzluna hafdi, ath peir mundi
matazt. En hinn gerdi eigi bragd aa fostu sina. Pa foru peir

15 badir, en hiti var mikill, ok mædduz peir, ok pa fundu peir1 fyrir
ser v&ll fagran ok vatn hreint. Pa mællti sa enn, er fæzluna
hafdi: »Her er vatn hreint ok vollr fagr, ok er ockr vel fallit ath
mataz her ok hvilaz nockut, at eigi prioti ockr a leidinni. « Munks
brodir sa hvilldarstad fagran ok heyrdi fogur ord, ok settiz hann

20 pa nidr, ok mdtuduz peir. At kvelldi kom hann til munklifissins
ok geck fyrir Benedictum ok beiddi blezanar; en hann bar aa bryn
honum bat, sem hann gerdi a gdtunni, ok mællti: »Hvat er nu,
brodir, enn illgiarni andi, sa er mællti vit pik fyrir niunn forunautz
pins, hann teygdi pik um sinn ok annat ok matti eigi tæla pik,

25 en ed pridia sinn gat hann pik teygdan til pess sem hann villdi. «
Pa kannadiz hinn vit ostyrkt hugar sins ok fell til fota Benedicto
ok idradiz syndar sinnar.

Fra konungi ok Riggo.

16. Konungr piodar peirar, sem Gothi ero kalladir, het Totila,
30 hann var grimmr madr ok forvitinn ; hann fretti bat, at Benedictus

hafdi spaleiksanda, ok villdi hann reyna pat ok sendi pau ord,
at hann mundi koma til munklifis Benedicti, ok kvad a dagh um,
Einn skutilsveinn hans het Riggo, konungrinn feck honum klædi
sin ok skryddi hann konungs gerve ok sendi med honum pria

35

1 ser Cd.

168 BENEDICTUS SAGA.

riddara, pa sem honum sialfum vom vanir at fylgia, ok sendi med
honum alla bionostumenn, pa sem konimgi skylldu piona. En er
Riggo kom til munklifis Benedicti skryddr purpura ok efldr allri
konungs pionostu, pa sat Benedictus uti ok saa aa f&r peira. En pegar
er hann kom nær svo pangat, at peir namuzt mal aa mille, pa 5
kalladi Benedictus aa hann ok mællti : »Legg nidr pu, sonr, buning
pann, sem pu hefir, pviat eigi er pitt eigin.« En Riggo fell
pegar til iardar ok idradiz, er hann hafdi gert hadung pessa guds
præli, ok allir gerdu peir idran, er honum fylgdo pessa eyrindis.
Sidan risu peir upp ok foru aptr pegar ok sogdu konungi med 10
hræzlu, hve bratt peir voru fundnir ath freistni sinni.

Fra konungi.

17. Eptir bat for konungr sialfr til munklifissins. En pa er
hann sa Benedictum guds præl sitianda, pordi hann eigi nær honum
ath koma, ok fell hann til iardar. En guds madr mællti vit hann 15
tysvar eda prysvar, at hann skylldi upp risa. En hann pordi eigi,
adr Benedictus tok i hond honum ok reisti hann upp ok asakadi
hann um grimmleik sinn ok sagdi honum i faam ordum, hvat
verda mundi wm hagh hans, ok mællti hann: »Mart illt hefir bu
giort ok giorir, stilltu pik nu um sidir at illzku pinni1. Pu munt 20
koma til Romaborgar ok heria ut um haf, ok muntu .ix. vetr hafa
velldi par en deyia aa enum .x.da« Ok er konungr heyrdi petta,
pa ottadiz hann miok ok bad Benedictum bidia fyrir ser. I^a for
hann i brott ok var alldregi sidan iafngrimmr sem adr. En bat
sannadiz allt, sem Benedictus hafdi um hann spaad, hann kom til 25
Romaborgar ok for allt til Sikileyiar ok do aa tiunda vetri padan fraa.

Benedictus rak dioful fra odum klerk.

18. A peiri tid var klerkr einn ordinn odr af diofli i borg
peiri, sem kollut er Aqvinensis, en Constancius byskup leiddi
hann til margra helgra stada, at hann mætti bar heilsu fa. En 30
guds vottar villdu honum eigi af pvi heilsu gefa, at kraptr Bene-
dicti skylldi ollum auglios verda. Pa var enn odi klerkr leiddr
fyrir Benedictum; en hann bad fyrir honum til guds ok rak i
brott enn forna fianda. En er hann var heill, pa mællti Bene-

1 sinni Cd. 35

BENEDICTUS SAGA.

169

dictus vit hann: »Far bu nu ok et eigi kiot sidan, ok tak eigi
vigslur fleiri, en nu hefir bu ; en aa beim degi, sem bu dirfiz f>ess,
ba muntu odr verda i annat sinn. « Klerkrinn for heim heill ok
vardveitti nockura stund bat, er Benedictus baud honum. En ba
S er margir vetr voru lidnir, ba sa klerkrinn, at beir hofdu fleiri
vigslur en hann, sem yngri voru, en andadir voru enir elire, ok
gleymdi hann ordum Benedicti, bviat langt var f>adan lidit, ok
tok ba vigslur fleiri. En begår vard hann gripinn af enum sama
diofli ok var odr, medan hann Hf di sidan.

10 Fra Benedicto ok Theoprobus.

19. Theoprobus het einn g6fugr madr, er til tru hafdi horfit
af. kenningum Benedicti, ok var vinr hans mikill, bviat hann
var radvandr madr. Hann hafdi komit til husa Benedictus um
dag, ok sa hann guds vin hardia hryggvan ; bat sa hann ok, at hann

15 felldi taar, ok var hann bo eigi aa bænum. ^a spurdi Theoprobus,
hver sok væri til hrygdarhans. En Benedictus svaradi: »Munklifi
betta mun allt eydaz, er ek hen gera latit, ok sa audr allr, sem
her er til lagdr, mun koma i hendr utlendum monnum at rettum
guds domi, ok mætta ek trautt geta af gudi, at hann veitti mer

20 andir brædra.« J^essi ord Benedicti heyrdi Theoprobus. En su
spasaga kom fram miklu sidarr, bviat Langbarda herr kom um
nott, ba er munkar voru i svefhi, ok toku allt bat, er femætt var,
en gud hlifdi svo brælum sinum, at beim sialfum var ecki mein
gert, ok fylltiz ba fyrirheit, bat er gud het Benedicto, ath hann

25 mundi vardveita andir brædra, bo at hann selldi audæfi beira
heidnum monnum.

Fra sendimanne til Benedictum.

20. Madr var sendr um dag til munklifiss Benedicti ath færa
honum tunnur tvær fullar vins. En sa, er sendr var, færdi Bene-

30 dicto adra tunnuna, en adra fal hann a gotu sinni. Benedictus
vissi, hvat hann hafdi giort ok tok vit tunnunni backsamliga. En
adr sendimadrinn færi a braut, ba mællti hann vit hann: »Hygg
attu, sonr, ath eigi dreckir bu or tunnunni beiri, sem bu fait aa
gotunni, helldr halladu, ok sia hvat i byr.« En saa for i brdtt ok

35 villdi reyna, hvat bat væri, sem honum var sagt, ok halladi tunn-

I70 BENEDICTUS SAGA.

unni. En J>ar skreid or håggormr. Pa idradizt hann illzku sinnar,
ok hræddiz hann f>a grand hugar sins, er hann sa grand i vinino.

Fra Benedicto ok munk hans.

21. Bær var skamt fra munklifi Benedicti. I J>eim stad var
mikill fioldi f>eira manna, sem tru hdfdu tekit af ordum Benedicti. 5
Par voru ok nunnur, ok sendi Benedictus opt munka f>angat ath
telia tru fyrir nionnum. Hann sendi einn dag f>angat munk ath
vanda sinum, ok taldi sa tru fyrir nionnum. En adr hann for
heim, f>a gafu nunnur honum duka, en hann stack i serk ser ok
villdi ser nyta. Par voru laug munka, at allir skylldu eiga saman 10
f>at, er f>angat var sent, f>o at einum væri fyrst gefit. Ok er hann
kom heim, f>a asakadi Benedictus hann ok maellti : »Fyrir hvi
geck ilzka i serk {>er?« En sa duldiz vit ok let, ath hann vissi
eigi, um hvat hann var avitadr. Benedictus mællti: '»Wissir fm
eigi, at ek var f>ar i hia, er nunnunnar gafu {>er dukana ok Jui 15
letz £a i serk f>er?« En sa fell til fota Benedicto ok tok dukana
or serk ser ok gerdi idran fyrir heimsku sina.

Fra kertisveini Benedicti.

22. Pa er Benedictus sat at bordi einnhvern aptan, ok sky Udi
hallda kerti fyrir honum eins riks manz son, er hann matadizt; 20
en ofmetnadar andi kom i briost honum, ok hugsadi hann J>etta:
»Hvat manna er sia [)ess, at ek skal honum {>iona ok hallda liosi
fyrir honum?« Benedictus leit til hans ok mællti: »Hvat er nu,
brodir? sign f>u f>ik ok hiarta f)itt.« Pa kalladi hann {)angat munka
ok mællti, ath kertit sky Udi taka fra f>eim er heUt, ok bad hann 45
sitia kyrran fra J>eiri stundu. En f>a var hann spurdr af brædrum,
hvat honum væri, en hann sagdi, hversu hann hafdi drambat i
hugskotinu i gegn guds f>ræli. Pa var f)at ollum Host, at ecki
matti leynaz fyrir Benedicto, f>at sem hann villdi vita, er eigi
mattu hugrenningar leynazt fyrir honum. 30

Fra Benedicto oc aaran(!).

23. Pat var enn aa einni tid, at oaaran gerdi mikit, ok margir
menn urdu mat{>rota. Pat oaaran kom ok i munklifi Benedicti,
ok var J>ar svo giorla matr J>rotinn, at .v. braudleifar voru eptir

BENEDICTUS SAGA.

171

til nattverdar. En (er) Benedictus sa munka oglada, f>a leitadi hann
at hugga pa med blidum ordum ok mællti . »I dag er oss vant
fæzlu, en a morgin munum vær gnott hafa. « Ok enn næsta dag
eptir pa funduz .cc. mæla hveitis i seckum fyrir husdyrum hans.
5 En pat vissi eingi sidan, hvadan su fæzla var komin. Ok er
brædr saa petta, pa gerdu peir gudi packir ok efudu alldregi sidan
um fyrirheit heilags Benedicti.

Fra Benedicto ok brædrum.

24. Einn gofugr madr var sa, er gera villdi lata munklifi i

10 landi sinu, en hann bad enn helga Benedictum, at hann sendi
pangat lærisveina sina, pa sem hefdi forrad pess stadar. Benedictus
sendi pangat brædr ok kvad a, hverr aboti skylldi vera eda hverr
prior, ok mællti, adr peir færi : »Fari per nu, en ek mun koma at
nefhdum deghi ok syna ydr, hvar kirkiu skal giora, ok sva hversu

15 per skulut hvert huss setia at peim stad.« f^eir toku blezan af
Benedicto ok foru sidan, ok biugguz vit pangatkomu hans at ollu
eptir megni, sem makligt var. En aa peiri nott, sem næst var
fyrir pann dag, er Benedictus het at koma, pa syndiz hann i
draume tveimr munkum, peim sem hann hafdi til forrads ætlada

20 at munklifinu, ok sagdi peim gldgliga ok syndi, hvar peir skylldu
hvert huss lata gera. En er peir voknodu, pa sagdi hvor brodirinn
odrum, hvat dreymt hafdi, ok trudu ecki aa drauminn, helldr væntu
peir, at Benedictus mundi koma um daginn eptir. En er hann
kom eigi, pa foru peir. til fundar vit hann ogladir ok mællto: »Vær

»5 bidum pin, fadir, ok væntum, at pu mundir koma ok syna oss,
hversu vær skylldim gera pann stad, sem pu hetz, ok komtu eigi. «
Hann svaradi: »Fyrir hvi mælit pit petta, f>viat ek kom, sem
ek het yckr. « En peir mællto: » Hvenar komtu ? « Hann svaradi:
»Fyrir hvi munit pit eigi, par sem pit sogdut badir, ath ek kom

30 til yckar, ok synda ek yckr alla husaskipan; farit pit nu ok
giorit svo, sem pa var yckr sagt. « En peir foru heim ok undruduz
penna atburd ok gerdu, sem peim var kent i drauminum, alla
husaskipan.

Fra nunnum tveimr.

35 25. Nunnur tvær voru skamt fra munklifi Benedicti, en

pessar konur voru ættgaufgar at pessa heims virding. Einn sid-

172

BENEDICTUS SAGA.

samr madr færdi f>eim likams fæzlu. En iardligh tign giorir opt
ogofugleik andar, ok mega f)eir menn sidr lægia sig fyrir gudi,
sem at nockuru hafa odnim monnum ædri verit. ^at vard ok
f>essum konum, {>viat bær stilltu eigi vel tungu sina ok voru
avitsamar vit bann mann, sem |>eim bionadi med gæzku, ok gerdu 5
hann opt reidan. En er svo hafdi leingi verit, J>a for sa madr ok
sagdi Benedicto, hversu ohægar konur J>ær vom vit hann. Ok er
Benedictus heyrdi betta, {>a for hann ok hitti f>ær ok mællti svo:
»Stillit {>it betr tungu yckra, ella mun ek setia yckr i bann.«
f'essi bannsetningu ægdi hann beim, en gerdi eige. t>ær blotnodu ><>
ecki vit ord hans. l>ær lifdu skamma stund sidan ok voru grafnar
i kirkiu. En er messur voru sungnar i f>eiri kirkiu, ba syndizt
sva konu beirri, sem bær hafdi fæddar ok bar fornadi gudi, ath bær
risu upp or grofum sinum ok gengo or kirkiu aavallt ath upphafi
messu. En er hon sa bat opt, ba kom henne i hug, hvat Bene- 15
dictus hafdi mællt vit bær, er hann het beim bannsetningu, ef
bær stillti eigi betr tungu sina. P% var madr sendr til guds vinar,
ok var honum betta sagt med ahyggiu. En hann gerdi oflatu ok
mællti: »Fari ber nu ok færit oflatu bessa gudi fyrir 6ndum beira,
ok munu bær eigi sidan vera i banni.« Pa var su oflata gudi 20
færd fyrir beim, ok voru bær eigi senar sidan ganga1 or grofum
sinum, b°tt messur væri sungnar, bviat Benedictus hafdi sættar
bær vit gud.

miraculum.

26. Munkr einn var sa ungr ath alldri, sem of mikit unni 25
fddur sinum ok modur, ok for sva um dag til bel1™) ath hann
hafdi eigi tekit blezan af Benedicto ne leyfi til at fara. Ok enn
sama dagh, sem hann kom til beirra, ba vard hann braddaudr.
En er hann var grafinn, ba war liki hans kastat or grofinni annan
dagh. fca rann fadir hans ok modir til fundar vit Benedictum ok 30
fellu til fota honum ok badu med tårum, ath hann veitti beim
miskunn. En hann sendi hlut af holldi drottins ok mællti:
»Farit ber nu ok leggit betta corpus domini yfir briost svein-
inum ok grafit hann.« En er bat var giort, ba tok vit likama
hans iord. 35

1 bæ* gengu Cd.

BENEDICTUS SAGA.

173

Enn fra odrum munk.
27. Sa var annarr munkr, er hugr hans var ostadfastr ok
undi hann eigi i munklifi Benedicti, en guds madr talde opt fyrir
honum med blidum ordum, at hann skylldi bar una, en munkrinn
let eigi at ordum hans ok bad hann leyfis til brautfarar. En guds
f>ræli vard hermt vit ounatsemd hans ok mællti, ath hann skylldi
brott fara, ef hann villdi. En begår sem hann geck or klaustra-
gardzhlidi, ba sa hann dreka standa fyrir ser med gapanda munni
ok let, sem gleypa hann mundi. Pa tok munkrinn ath hrædazt
10 ok banda hondum, svo sem hann verdiz nockuru, ok kalladi hatt
ok mællti: »Rennit hingat per, bviat dreki sia vill svelgia mik.«
En brædr foru til ok mattu eigi drekann sia, en beir leiddu heim
munkinn skialfanda. Pa het hann bvi, at hann mundi alldi'egi
sidan fysaz brott or munklife, ok bat efndi hann.

15

miraculum.

28. Dat var enn wm dagh, at leiddr var fyrir Benedictum

sweinn sa, er hina verstu likbra hafdi, svo at haar fell af hofdi

honum, ok allt hdrond hans var fullt vogs ok hriuft. En fadir

hans leiddi hann fyrir enn sæla Benedictum, ok gaf hann honum

10 begår heilsu i nafne Jesus Cristz.

Fra manne einum.

29. Saa madr kom til måls vit Benedictum, er giallda atti
.xii. skillinga, ok hafdi eigi til. Bann sagdi Benedicto til vand-
rædis sins, at hann matti eigi giallda bat, sem hinn heimti at
25 honum. En Benedictus hafdi ba eigi silfr tit at gefa honum, en
kvaddi bo hinn blidliga ok mællti: »Kom bu hingat aa tveggia
natta fresti, bviat nu er ecki til i dagh ath gefa.« En a beim
d&gum .ii. var Benedictus aa bænum braasamliga. Hinn kom enn
bridia daghinn, ok ba funduz brettan skillingar silfrs aa aurk beiri,
sem full var hveitis. Benedictus bad selia silfrit enum volada
manne ok mællti, at hann skylldi giallda .xii. skillinga ok hafa
sialfr enn brettanda til burftar sinnar.

30

miraculum.
30. Sa madr var enn einn, sem ovinr hans villdi fyrirkoma
35 ok blandadi eitri dryck hans. En sa dryckr matti eigi fyrirfara

j~. BENEDICTUS SAGA.

honum, en f>o gerdiz honum sott af f>vi, ok vard margr litr aa
likama hans. Pessi madr var leiddr fyrir Benedictum, en f>egar
er hann tok hendi aa honum, f>a vard hann heill, svo sem alldregi
hefdi hann siukr verit.

Um oaran. 5

31. A f>eirri tid sem oaaran gerdi i heradi l>vi, er Kampania
heitir, J>a hafdi Benedictus gefit aumum monnum alla fæzlu, f>a
sem i munklifinu var, nema vitsmi6r litit i einu keri. Pa kom
subdiakn, sa er Agapitus het, ok bad gefa ser vidsmidr, en guds
madr Benedictus, er allt villdi gefa fyrir guds sakir, til f)ess ath 10
hann mætti eignazt aa himne allt med gude, f>a mællti hann, at
gefa skylldi J>at et litla vitsmi&r, sem eptir var. En sa sem
eptir var sendr villdi eigi framm selia. Benedictus spurdi litlu
sidar, ef hann gerdi, sem mællt var. En hann kvedz eigi giort
hafa, ok sagdi, at ecki væri eptir, ef hann gæfi f>etta. Pa vard 15
Benedictus reidr ok mællti wit annan mann, ath hann skylldi
kasta ut glerkerinu i glugg, f>viat hann villdi eigi pat nyta lata,
sem med singirni ok ohlydni var vardveitt. En undir glugginum
var borit saman griot mart, ok er kerinu var utkastad, {>a kom
pat aa steina, ok brotnadi eigi ok eigi slagnadiz nidr vidsmi&rit. 20
Pa mællti Benedictus, at kerit skylldi taka ok gefa purfamonnum
pat, sem i var. Sidan heimti hann munka til sin ok avitadi enn
ohlydna mann um otru sina ok singirni. Ok er pvi var lokit, pa
geck Benedictus til bænar med brædrum.

miraculum.

*5

3 =

32. En i peim stad, sem peir voru a bænum, stod ketill
tomr ok breitt klædi yfir, ok er peir hofdu leingi stadit, pa tok
ath lyptaz klædit, pat sem yfir ketilinn var breitt. En er pat var
af tekit, J>a var ketillinn fullr vidsmiors, svo at pa rann alla vega
yfir. Ok er Benedictus saa pat, f>a let hann falla bæn sina, ok
{>a let af at ganga yfir ketilinn. Pa tok enn ohlydni madr ath
skammazt otru sinnar, er hann sa, ath Benedictis sannadi med
iarteinum f>at, sem hann kendi med ordum, ok var eingi saa sidan,
er efadi um fyrirheit hans, f>viat hann hafdi aa einu augabragdi
ketil fulian vidsmiors golldit f)eim i stad glerkers, f>ess er mi6g ,.
sva var tomt.

BENEDICTUS SAGA. j-^

Fra Benedicto ok odum manni.

33. Dat var erm um dag, at Benedictus for til kirlciu til bænar,
ok fca kom enn forni fiandi aa mot honum i asionu illz læknis ok
hafdi horn i hendi. Benedictus spurdi, hvert hann færi. Fiandinn

5 svaradi: «Ek fer til brædra at gefa beim dryck.« Benedictus
for til bænar. En binn illgiarni ånde slo ædi aa munk f)ann, er
taka skylldi vatn, ok velltiz hann aa i&rdu ok mællti orar. Ok
er Benedictus geck fra bæn sinni ok sa enn oda munk, l>a laust
bann a kinn honum ok rak svo fiandann fra honum, at hann

10 fpordi eigi sidan til hans at koma.

Fra rikismanni einum.

34. Bikismadr var sa, er Zalla het, grimmr madr ok vafdri
villu beiri, sem Arrius hafdi bodit. Hann var svo illr vit kristna
menn, at kennimenn eda munkar nadu trautt med fi&rvi ath fara,
15 J)eir sem honum mættu. Fat var um dagh, at hann neyddi f>orp-
karll nockurn med kvolum til, at hann selldi honum fe sitt allt.
En borpkarlinum vard bat a munne, at hann kvedz allt fe sitt
sellt hafa enum helga Benedicto. En sia enn grimme madr Zalla
let ba af at kvelia hann, helldr batt hann hendr hans aa bak aptr
20 ok rak hann fyrir ser, til bess at hann syndi honum, hverr sia
Benedictus væri, er vit fenu hafdi tekit at hans sdgn. Forpkallinn
for fyrir, en Zalla reid eptir, bar til er beir komu til munklifissins.
Fa sat Benedictus uti fyrir husdyrum sinum ok sa a bok. Fa
mællti borpkallinn vit Zallam : «Her er sa Benedictus, er ek gat
»5 fyrir ber.« Fa leit Zella reiduliga til Benedictum ok ætladi, at
hann mundi skelfa hann i ognum sinum sem adra menn, ok mællti
med akalli vit hann: «Bis upp bu skiott ok giallt mer aura manz
bessa, er fm hefir vit tekit.« Fa heyrdi Benedictus kallit ok leit
til hans fra bokinni, er hann hellt aa. «Tak f»u feit, kvad Zalla,
30 ok sel oss. « Benedictus svaradi 6ngu ok sa, hvar borpkallinn
stod bundinn. En* vit jaat losnudu dll bond af honum, ok er
hann stod laus, [ja hræddiz enn grimme Zalla vit takn betta ok
fell til fota Benedicto ok bad ser liknar. En guds madr leit eigi
til hans, helldr kalladi hann brædr, at l>eir leiddi hann til blezanar.
35 En er l>at var giort, ba asakadi Benedictus hann miok um grim-
leik sinn ok bad, at hann batnadi. En Zalla for a braut ok
gerdi ecki mein jporpkarlli, ok var eigi iafngrimmr sidan.

i76

BENEDICTUS SAGA.

Fra einum Jiorpkarle.

35. Annar borpkarll kom um dag med lik sonar sins til
munklifis Benedicti ok spurdi, hvar hann væri. En Benedictus
var aa akri med brædrum. Ok er borpkallinn vissi f>at, ba kastadi
hann liki sonar sins fyrir kirkiudyr. En hann rann a mot Bene- 5
dicto, er hann geck af akri med brædrum. En borpkallinn kalladi
begår a Benedictum, er hann sa hann: « Gialltu mer son minn!
Gialltu mer son minn ! « Benedictus svaradi : « "Weiztu, ath eigi tok ek
son f)inn fra ber. « f^orpkarllinn mællti: «Daudr er hann, en bu kom
ok reis hann af dauda. « Benedictus vard hryggr ok mællti: «Farit »o
brott f>er, farit brott \>er, bviatbetta er vort verk eigi, helldr postola
guds almattigs ; til hvers bindit ber oss byrdar, bær sem vær megum
eigi bera.« En kali var J>ra&r a bæn sinni ok sor J>ess vit gud,
at hann mundi eigi brott fara, fyrr en Benedictus gæfi Hf syni
hans. Benedictus spurdi, hvar likit var. Hann sagdi ok kvad 15
vera fyrir kirkiudyrum. En er guds f>ræll kom bangat, f>a fell
hann a kne hia likinu til bænar ok hellt hondum til himins ok
mællti: «Drottinn! littu eigi syndir minar, helldr tru f>essa manz.
er lifs bidr syni sinum, ok gialltu likama hans Ond, f>a sem fm
tokt aa braut.« En er hann lauk bæn sinni, f>a hrærdiz likit ok 20
hof sveinninn upp augu sin. Benedictus tok i hdnd honum ok
selldi hann lifanda ok heilan fedr sinum.

Fra syskinum Benedicti.

36. Benedictus atti systur, ok var hun nunna ok bumadi
gudi, en hun het Scolastica. Hun var von ath koma aa hverium 25
misserum til brodur sins, en J>au funduzt a bæ berm> sem skamt
var fra munklifi Benedicti, f>viat {>ar skylldi eingin kona koma.
En er bau funduz um dagh, ba ræddu bau um himneskar dyrdir
barm dag til nætr, ok motoduz bædi saman. f*a mællti Skolastica :
«Ek bid bik, brodir, at bu faI"ir eig* a Dr°tt i nott, ok rædum S«
vid enn um dyrd guds.« Hann svaradi: «Mer er eigi lofat at
vera annars stadar en heima.« I^a var svo vedri farit, at heid .
var um allan himin. Ok er Skolastica heyrdi sv6r hans, Jm laut
hun a bordit i gaupnir ser ok bad til guds, ok er hun hof upp
hof di sino, f>a var regn svo mikit ok elldingar ok reidarbrumur, 35
at Benedictus matte eigi ut ganga ne f6runautar hans. En heilug
mær hafdi svo bedit af ollum hug, at taralækirnir fellu af bordinu,
ok kom bat allt senn a iord ok regn or lopti. En er Benedictus

BENEDICTUS SAGA.

I7?

sa, at hann matti eigi aa brott fara fyrir vedrs sakir, fra mællti
hann vit systur sina: « Miskunne gud frer, sy stir, hvi gegnir f>at
sem fru gerdir?« Hon svaradi: «Ek bad frik, ok villdir fru eigi
hlyda mer, bad ek gud, ok hlyddi hann mer. Far fru heim nu,
5 ef fru villt, ok gack ut. « En engum manne frotte fært, ok var
Benedictus frar naudigr, sem hann villdi eigi verit bafa. En frau
voktu fra nott alla ok ræddu um bimneska hluti.

Fra helgum Benedicte

37. Annan dag eptir for bvort freira til beimilis sins, ok er
«° .ii. dagar voru fradan lidnir, fra sat Benedictus i busi sinu ok leit

upp til bimins, ok fra sa hann 6nd systur sinnar fara til bimins i
dufu liki. Hann fagnadi dyrd bennar ok gerdi frackir gudi ok sagdi
munkum andlat bennar ok sendi munka eptir likinu, ok var bon
lagin i grof fra, sem Benedictus bafdi ser gera latit, ok var frat
*5 makligt, at frau færi i eina grof, er bædi hofdu eina ast til
guds.

Fra Servando diakna.

38. Diakn ok aboti munklins fress, er Liberius bafdi gera
latit, var vanr at koma aa bverium misserum til munklins Bene-

20 dicti, en bann bet Servandus. Ok er bann var kominn til fundar
vit Benedictum, ræddu freir dag frann allan um fagnat biminrikis,
frann sem freir l&ngudu badir miok til. Ok er svefntid kom, var
Benedictus ofarla i st&pli nockurum, en Servandus var nedarr,
ok matti ganga milli freira. En undir nidri var hus frat, sem

25 hvilldu i lærisveinar freira, ok voru sofnadir, en Benedictus vakti ok
stod aa bæn wit glugg. Pa leit hann ut ok sa lioss svo mikit koma
af himni, at 611 foruzt myrkr nætrinnar, ok vard svo Host sem
um midian dagh. En med liosinu sa Benedictus allan beiminn senn
svo sem undir einum solargeisla, frat sa hann ok med, at einglar

30 guds baro aund Germani byskups i elldligri asionu til bimins.
£a kalladi Benedictus aa Servandum tysvar eda frrysvar. En
Servandus stod upp fregar, er hann beyrdi, ok leit ut ok sa liosit,
ok frotti mikils um vert takn fretta. t*a sagdi Benedictus honum
alla syn, fra sem fylgt hafdi liosinu. Sidan sendi Benedictus mann

35 ena s&mu nott til borgar freirar, er Kampania beitir, ok bad hann
spyria at (xermano byskupi, ok er sendimadr kom frangat, fra var

12

178

BENEDICTUS SAGA.

byskup andadr, ok hafdi aa J>eiri stundu andaz, sem Benedictus
saa ond hans fara til himins.

Andlat Benedicti.

39. En a J>eim vetri adr Benedictus andadiz, f>a sagdi hann
fyrir nockurum lærisveinum sinum andlatzdag sinn. Hann baud s
£at ok J>eim, at f>eir segdi eigi odrum, en f>eir bædi f>ess alla
munka, at {>eir leiddi athuga, ef nockur takn birtiz i andlati
hans. Sex dogum fyrir andlat sitt let hann luka upp gr6f sinni.
I*a tok hann ridosott inikla, ok vox sottin miok, ok enn setta dag
let hann lærisveina sina bera sig til kirkiu ok tok corpus domini 10
ok let munka ganga undir hendr ser, ok stod hann sva ok hellt
hdndum til himens, ok andadiz, f>a er hann var a bæn. En aa
l>eim degi vitradiz enn undarlig syn tveimr munkum, odrum f>eim
er var heima i husi sinu, en odrum f>eim er var fiarre J>angat.
1?eir saa badir g&tu fagra skinandi mikilli dyrd ok Hose; hun laa 15
i austr fra husi Benedicti til himins; aa £eirri gotu stod madr
biartr i dyrlighum buningi ok spurdi, hverr g&tu f>essa ætti, en
munkarnir letuz eigi vita. I'a mællti hann vit f>a: ^essa g&tu
stigr Benedictus guds vinr til himens.« En af vitran f>esse vissu
f>eir andlat Benedicti iafnvist, er fiarri voru, sem J>eir, er {>ar ao
voru hia. Hann var grafinn i kiikiu Johannes baptiste, f>eiri sem
hann hafdi gera latid or heidnu hofi, ok synir hann J>ar margar
iarteiner ok svo i helli J>eim, er Sublacus heitir, er hann bygdi
fyrst i einsetu.

Miraculum. 25

40. Kona nockur var vitlaus, reikadi nætr ok daga um fioll
ok heidar, skoga ok v&llu, ok hafdi hun J>at eitt hvilldar, er
mædi eda svefn neyddi hana til. Hun kom a nockurum degi til
hellis Benedicti ok hvildiz {>ar fyrir J>reytleika sakir ok sofhadi
{>ar, en hun vaknadi heilvita, ok var svo heil alla æfi sina sidan, 30
sem hun hefdi alldregi verit vitlaus. Vær skulum bidia Bene-
dictum guds vin, at hann arne oss miskunnar, er svo hefir i sinu
lifi greida g&tu geingit ok gefit dæmi pllum sinum sporg&ngu-
monnum, at hann mun marga eptir ser leida til himinrikis, ok
arnat fae J>ess vit gud, ath af hans bænum batnim vær ok bætt 35
faim til fullz vor vond verk, ok vær lifim til batnadar, J>at sem

LIBER PRIMUS DIALOGORUM GREGORII.

179

eptir er lifdaga vorra, ok ath beim lidnum mætim vær fyrir beim
fagnadi, sem vinnz um allar alldir. Amen.

APPENDIX.

Da Sagaen om Benedictus af Nursia og>aa indeholdes i anden Bog af Pave
5 Gregors Dialoger, meddeles paa dette Sted, hvad der er oss levnet af disse.

(Cd. 677 qvarto, A; Cd. 239 folio, B; Fragm. i Norske Rigsarkiv, C)

Incipit primus liber dialogorum quem fecit beatus Gregorius papai.

A nockurum degi ba er Gregorius var hryggr af optligum

10 fidlskylldum bessa heims, ba for hann at sitia einn saman i nock-
urum leyndum stad ok hafdi i hug ser 611 vandr^di, bau er at
hendi honum baruz af heimi bessum. Enn er hann hafdi bar
lengi setit ogladr af miklum harmi, ba kom bangat enn vitrasti
diakn hans ok fostri Petrus. Enn er hann sa Gregorium medazt

15 af harmi, ba meUti hann: «Hefir nockut bat nytt at hendi ber
borit, er ek se bik ogladara enn vant er?« Gregorius svaradi:
«Harmr sa, er ek boli hvern dag, er mer forn fyrir vanda enn
nyr fyrir auka : bviat vesall hugr minn serdr af m6rgum fidlskylld-
um minriiz a bat, hvilikr hann var fyrr i munklifi, pa er hann

ao var upphafidr yfir alla hluti, ba er her i heimi velltaz, ok girntiz
engiss nema himneska hluti eina, ok hann elskadi daudann sialfan
sva sem inng&ngu life ok ftmbun erfidis sins. Enn nu bolir
hann hvern dag fiolskylldi veralldligra hluta af hirdis ahyggiu
ok saurgaz af dusti iardligrar syslu eptir fagra asionu hvilldar

25 sinnar. Ok ba er hugr dreifir sik til inna ytri hluta, beira er
hann vill vorkynna, ba kemr hann2 minni aptr til inna idri
hluta, bott hann girniz bangat. Virdi ek, hvat ek hefi tekit eda
hveriu ok hefi tynt. Enn ba er ek lit, hveriu ek tynda, ba verdr
mer fmng byrdr, su er ek ber. Nu reida mik storar bylgiur mikils

30 siofar ok margar hridir a hugar skipi. Enn (er) ek minnumz ens
fyrra lifs, ba er sem ek lita aptr til strandar beirrar, er ek fyrirlet.
Ok pa er mik reida miklar barur, pa ma ek traut h&fn sia, ba

1 Begyndelsen mangler i A, der først tager frit i første Bogs Cap. 10;
indtil da lægges B til Grund. 2 rettet; hans B; minor redit lat.

18*

|gQ BENEDICTUS SAGA. APPEXDIX.

er ek hvarf fra; f>viat su er nattura hugar, at hann [tynir fyrst
bvi godu er hann helldr, ok minniz1 pess, at hann hefir bvi tynt;
ok er hann hverfr padan langt a hrott, f>a gleymir hann pvi godu,
er (hann) tyndi, ok tekr eigi at muna pat, er hann elskadi fyrr,
medan hann hellt pvi. fviat pa er ver siglum langt i haf, f>a 5
megum ver eigi sea hvilldarhdfn, pa er ver fyrirletum. t'at geriz
enn til auka harms mins, er mer kemr i hug lif peira nockurra,
er af ollum hug fyrirlitu heim penna. Ok pa er ek lit h§d
peira, f>a skil ek, hve lagt ek ligg. En peir likudu margir sva
skapara sinum vel i leyndu lin, at almattigr gud villdi eigi prongva 10
pa i fiftlskylldum pessa heims. Enn pa ma ek pat betr skyra, er
ek sagda, ef ek greini f>a at nafhi, {)a er ek vil fra segia.«
Petrus. Eigi ero mer erid kunnir peir menn, er her skina i
kraptalifi pvi, er f>u megir af peira samvirpingu hitna til guds
astar. Eigi efa ek marga goda vera a {>vi landi, enn eigi etla ek 1$
pa iarteinir gera, eda ella er f>vi sva leynt, at ver vitum eigi
iarteinir peirra.

Gregorius, f'ott ek segia f>a hluti eina, er ek nam af enum
skyns&muztum mftnnum eda ek matta sia eda heyra, {>a §tla ek
fyrr munu dag f)enna {>riota enn d§mis6gur. 20

Petrus. Pat villda ek, at J)u segdir mer nockut fra f>eim, f>viat
i6fn kenning geriz af skyringu ok af minningu krapta. I skyr-
ingu ritninganna kennum ver, hversu finna skal ok hallda krdptum,
en i minningu iarteina vitum ver, hversu lukaz fundnir kraptar
ok halldnir ; ok ero {>eir sumir, er betr styrkiaz til astar guds af 15
d§mum enn af kenningum. Opt geriz tvif6lld hialp i hugskoti
heyranda af demum heilagra fedra, f>viat hugr kyndiz til astar
ovordins lifs af samvirf>ingu {>eira, ok l§giz hann, f>a er hann heyrir
sagt fra ddrum ser betrum, ef hann £ottiz adr nockurr fyrir ser
vera. 30

Gregorius. Pa eina hluti mun ek segia, er ek heyrda af
skyns&mum m&nnum, eptir J>eim d§mum sem Marcus ok Lucas
ritudu gudspidll, meir af heyrn enn at syn.

1. 2Ber mikill er i heradi f>vi er Samnia heitir. A {>eim
be bio madr, sa er son atti, J>ann er Honoratus het. Enn sa 35
sneriz f>egar a unga alldri til himneskrar astar ok m§ddi likam
sinn i f6stum. Enn er hann skein af godri atferd ok sa miok

1 [rettet; fysti gott ok uiinnaz B; ita sunt casus mentis, ut prius
quidem perdat bonum, quod tenet, si tamen se perdidisse ineminerit. lat.
a af Honorato Overskrift. 40

L I B E R PRIMUS DIALOGORUM G R E « O R I I.

181

vid onytum hlutum ok meddi holld sitt i meinletum, ba gerbu
frendr hans mannbod a nockurum degi, ok Var ki6t buit til bordz.
Enn er honum var eigi hugr a bvi at eta kiot, J>a hlogu frendr
hans at honum: «Ettu bessa fedzlu, s6gdu beir, bviat ver meo-um
S eigi fa ber her fisk a fialli.« £>viat sa ber var sva upplegr, at
bar hafdi alldri fiskr sén verit. Enn er Honoratus var hlegin i
slikum malum, ba for brell til brunnz at taka vatn. Enn er
(hann) sokti f6tunni i brunninn, ba var bar i fiskr, ok matti sa
fiskr b&rf vinna Honorato bann dag til fezlu. l>a undruduz allir,

10 ok letu frendr hans af at hlegia at honum, ok lofudu tru hans,
ba er beir hlogu adr at. Enn er Honoratus vox i kr&ptum, ba
setti hann munklifi i stad beim er Fundis heitir, ok var hann
aboti yfir .cc. munka, ok gaf mdrgum god demi i sinu lifi. A
nockurum degi lostnadi steinn mikill ur fialli upp fra munklifinu,
enn er steinn hliop ofan, ba horfir hann a klaustrid ok egdi bana

15 6llum bredrum. Enn er heilagr Honoratus sa bat, ba kalladi
hann a nafn Kristz ok gerdi krossmark i mot steininum. Enn
steinnin nam bar stadar i midri fiallzhlid, bar er engum manni var
von, at hann metti festaz. Enn sa steinn stendr bar sidan fastr
i beim stad, ok bickir sem hann muni ba ok ba ofan falla.

ao Petrus. Hvers lerisveinn var sia enn g&fgi madr, er sva margra
lerifadir vard sidan, ba er hann red fyrir .cc. munka?
G r e g o r i us. Engis mannz lerisveinn hefir hann verit, enn eigi ero
giafir heilags anda undir manna l&gum. f'at er vandi rettrar
atferdar, at engi dirfi sik at vera lerifadir, nema hann han fyrr

25 verit lerisveinn, ne bioda hlydni undirm&nnum sinum, nema hann
n§mi fyrr at veita hlydni ifirm&nnuin. Enn bo ero nockurir
beir, er l^raz af helgum anda, ok hafa beir radning ens idra
lerif&dur, bviat beir hafa eigi ena ytri lering af mdnnum. Enn
ostyrkum m6nnum er eigi fallit at hafa ser at demum frelsi lifs

30 beira, at eigi verdi beir lerifedr villu, ba er beir fyrirlita at vera
lerisveinar manna, ok treystaz, at beir se l§rdir af helgum anda
slikt sem hinir. En hugr, sa er fylliz af helgum anda, hefir mark
a ser, f>at er kraptr ok litill^ti. En er bat kemr saman hvaft-
veggia i einu hugskoti, ba berr bat vitni navistu heilags anda.

35 Sva sem JohaDnes baptista var eigi af mdnnum lerdr, sva sem
Kristr sialfr lerdi adra likamligri navistu ok var eigi likamligr
lerisveinn, sva var ok Moises i eydimdrk lerdr af engli guds ok
nam bar bodord, er eigi kendi madr honum. Enn f>essir hlutir,

j02 BENEDICTUS SAGA. APPENDIX.

er ver segium, ero ostyrkum m6nnum gdfgandi enn eigi eptir-

likiandi.

Petrus. Hugnar mer bat er bu segir, enn bat villda ek vita,

hvart sia enn helgi Honoratus let eptir sik nockurn l^risvein ser

likan. 5

2. Gregorius. »Libertinus het enn g&fgazti madr, sa er
f§ddr var ok l§rdr i munklifi Honoratus, ok var sidan forradsmadr
munklifissins. Fra honum ero mer margar iarteinir sagdar, bott
ek muna faar segia. Sia madr Libertinus atti fdr skyllda fyrir
naudsynium munklifissins i Samnia herad. Enn er hann reid 0I
leidar sinnar, f>a kom a mot honum hertugi biodar beirar, er Gothi
ero kalladir, ok toku lidsmenn iarlsins hest undan Libertino. En
hann bar bolinmodliga ok selldi beim svipu, er hann keyrdi med
hestin, enn sidan geck hann til b$nar. Enn lidsmenn iarlsins foru
leidar sinnar skyndiliga, unz beir komu til år J>eirar, er Wlturnus *5
heitir, ba namu hestar beira stadar ok gengu eigi å ana helldr
enn å hit mesta forad. Enn er beir keyrdu hestana med svipum
edr sporum, ba mattu hestarnir m§daz enn eigi or stad r§raz.
Enn er beir medduz, er hestana keyrdu, ba gat einn beira, at
beir mundu bess at giallda, er beir gerdu guds |>r§li oskil um 2°
gfttu. Pa hurfu beir aptr ok fundu Libertinum a b§num, ok
melltu vid hann: «Bis upp bu ok tak hest binn!« Enn hann
svaradi : «Farit er i fridi, eigi J>arf ek nu hestin. « Pa stigu beir
af hestum ok hofu Libertinum sialfir a hestin, bann er beir hdfdu
af honum tekit, ok foru ba leidar sinnar. Fa foru hestar beira *s
sva skyndiliga yfir ana, ba er f>eir mattu eigi adr yfir fara, sem eigi
v§ri vatn i anni, ok nutu ba allir sinna hesta, er beir letu guds
br§l hafa sinn hest.

A beiri tid kom h6f[)ingi, sa er Bucellinus het, med Eracka
her miklum i Campania herad. Enn (er) hann fra bat, at 6d§fi 30
voru mikil i munklifi Libertini, ba gengu Frackar inn i kirkiu,
bar er Libertinus var a benum, ok leitudu hans ok kolludu akaf-
liga. Pa vard undarligr hlutr, er beir leitudu hans, beir gengu a
hann ok drapu fotum ok mattu eigi finna hann ne sia hann. En
er bair urdu sva t^ldir af blindi sinni, ba foru beir a brott fra 35
munklifinu ok h&fdu ongan eyri fmdan.

A annarri tid for Libertinus til borgar beirar, er Ravenna
heitir, enn hann hafdi sendan aboti, sa er n§str var Honorato

1 fra Libertino Qversfor.

LIBEE PRIMUS DIALOGORUM GREGORII.

I83

l§rif&dur hans. Enn fyrir elsku lerifedr sins var Libertinus vanr
at hafa med ser skoleist hans, hvargi sem hann for. Enn er
hann for leidar sinnar, f>a metti hann konu nockurri, er for med lik
sonar sins nyandads. • Enn er hon leit guds J>r$l, |>a tok hon i
5 tauma hesti hans ok mellti: «Eigi muntu hedan fara, nema f>u
reisir upp son minn. « Enn hann oadiz akafa b§nar hennar, J>viat
hann var eigi vanr at gera slikar iarteinir, ok villdi fordaz komma
ok matti eigi. Pa tok at beriaz i briosti hans litilleti ok mis-
kunsemi, hrezla ok harmr: hreddiz hann at freista oreyndrar iar-

10 teinar, ok harmadi hann f>o med sonlaussi konu. Enn til guds
dyrdar ste milldi yfir kraptaudikt briost, i>viat eigi v§ri krapt-
audikt, ef eigi stigi milldi yfir f>at. Pa ste Libertinus af hesti ok
feH a kne ok hellt h&ndum til himins, ok tok skoleist l§rif6dur
sins ur serk ser ok lagdi a briost enum dauda. Sidan hvarf aptr

»5 6nd sveinsins til likams, ok tok Libertinus i h&nd honum ok
selldi hann lifanda modur sinni, enn hann for leidar sinnar.
Petrus. Hvat §tlum ver, hyart l>essa iartein geti af gudi verd-
leikr Honorati edr ben Libertini?
Gregorius. Slika iartein matti syna kraptr hvarstveggia {>eira

20 ok trua konunnar; ok etla ek, at af (fcvi) m§tti Libertinus f>etta
geta, at hann treysti meirr lerifedr sinum enn ser sialfum, {>viat
hann § tladi sik geta f>at, er hann bad, af {>ess verdleikum, er hann
lagdi skoleist yfir lik ens andada. Sva gerdi Heliseus fordum, er
hann kom til Jordanar, at hann laust m6tli lerif&dur sins a vatnit

25 (ok mellti): «Hvar ertu nu gud Helie?« Pa gerdiz f>egar gata
ifir ana. I dessum hlut megum ver virda, hversu mikit litilletis
kraptr vinnr, at f>a matti Heliseus vinna krapt lerifodur sins, er
hann mintiz nafns hans.
Petrus. Er nockut enn at segia fra f>essum manni, f>at er oss

30 megi stoda til kenninga?

Grregorius. Er til at segia, ef nockurr villdi eptir likia, f>viat
ek etla §dri vera f>olinm§di enn iartein. Aboti sa var bradlyndr,
er n§st var eptir Honoratum. Enn hann var reidr um dag Liber-
tino, sva at hann matti varlla stilla sik. Enn er hann fann eigi

35 vdnd at liosta hann, greip hann upp fotskemmil ok laust i andlit
honum, sva at allt andlit hans blanadi ok J>rutnadi. Pa for Liber-
tinus J>egiandi til reckiu sinnar. Enn naudsynia fdr nockura vard
annan dag at fara fra munklifinu. Enn er ottutidum var lokit,
l>a geck Libertinus til reckiu abota ok qvaddi litillatliga blezunar.

+° Aboti vissi, at Libertinus var ollum kunnr at g§zku, ok §tladi

184

BENEDICTUS SAGA. APPENDIX.

hann, at hann mundi vilia brott fara or munklifmu fyrir oskil,
f>au er honum voru gior, ok meUti vid hann : « Hvert villtu fara?«
Enn hann svaradi: « Sky Ild er fdr at fara naudsyn munklifissins,
fadir, ok ma ek eigi [>a f&r fordaz, f>viat ek het i ger at fara
fcangat i dag. « Pa komz aboti vid af enu(m) inztum rotum hiartans, 5
er hann sa hardleik hiarta sins, enn hogveri Libertini, ok reis
upp {>egar ur reckiu sinni ok fell til fota Libertini ok taldiz sekr
vera ok misgert hafa, er hann gerdi slika meingerd guds {>reK.
Enn Libertinus fell til fota abota, ok qvad helldr J>etta ordit af
sinni synd enn af grimleik hans. Pa sneriz aboti til hogveris, ok 10
var f)olinm§di lerisveins lerimodir lerif&durs. Enn er Libertinus
kom f>angat, er hann atti f6r or munklifmu, \>a spurdu kunningiar
hans ok vinir, hvi andlit hans vere sva blatt ok f>rutit. Enn hann
svaradi: «Fyrir syndir minar laust ek i ger aptan andliti minu a
fotskemmil.« Sva hirdi heilagr madr i briosti ser b§di sannsdgli 15
ok g&fgun lenf&dur, at hann leyndi synd hans ok gerdi eigi sialfr
synd i lygi. Sia madr, er ver segium nu fra iarteinum, atti marga
lerisveina, f>a er iarteinir gerdu, enn ek mun [>o fra fåm segia,
f>viat ek skyndi til annars. Einn hlut mun ek f)ann segia, er mer
J)ickir eigi fallit at f>egia yfir. *©

3. I f>vi sama munklifi var munkr, sa er gofugt lif hafdi,
enn sa vardveitti kalgard. Enn fnofr var vanr at koma iduliga
i gardin ok stela. Enn er gardvdrdr fann, at stolit var or gardinum,
enn sumt var spillt ok trodit, f>at er eigi var a brott tekit, [>a
geck hann um gardin utan ok innan, ok fann um sidir stettir f)er, »5
er l>iofrin hafdi gervar. Enn er hann kom i gardin, f>a fann hann
f>ar hdggorm ok mellti vid hann : «Fylgdu mer.« Enn er hann kom
{>angat, er fnofrin hafdi stettirnar gert i gardinum, f>a mellti hann
vid orminn: «I nafni Jesus Kristz byd ek {>er, at {>u verir {>iof-
inum g&tu J>essa.« Pa lagdiz ormrin i hring hia stettunum, enn 3°
munkr for heim til hussins. Enn fjiofr koin til gardz eptir vana
sinum, £a er allir munkar svofu um middegi. Enn er hann villdi
stiga inn um gardin, frn sa hann, at h&ggormr la a gdtunni, ok
vard hann hr§ddr ok fell af gardinum ut. Enn fotr hans vard
fastr, f)viat gardstaurr kr^kti i sko honum, ok heck hann l>ar, 35
unnz munkr kom til gardzsins. Enn er hann kom i gardin, f>a
m§llti hann vid ormin: «Gudi J>auck, gerdir {>u sem ek baud,
far brott nu ! « Pa for hann brott f>egar. Enn er munkr kom at,
f>ar er fuofr heck, fm mellti hann vid hann: «Hvat er nu, brodir?
Gud selldi £ik mer nu. Fyrir hvi f>ordir f)u sva opt at stela fra 4«

LIBEK PRIMUS DIALOGORUM GREGORII.

185

bredrum ?« Pa leysti hann fot biofsins ok let hann s(t)iga nidr
hogliga ok bad hann fylgia ser. Pa leiddi hann hann heim til
gardzhlids ok gaf honum alldin, bat er hann villdi stela, ok mellti
vid hann: «Far bu nu ok stel eigi sidan, enn ef ber verdr borf,
5 ba kom bu til min, ok mun ek gefa ber vid godan hug bat, er bu
villdir stela med syndum.« Pa for biofr a brott ok var alldri
fundinn at stulld sidan.

4. xEqvicius het einn enn helgazti madr i Valeria heradi,
hann var agetr at heilagleik sinum ok iarteinum, ok red hann

10 fyrir morgum munklifum i bvi heradi. En er hann var a ungum
alldri, ba hafdi hann freistni mikla a likam sinum til munudlifis.
Enn hann sotti til bena skiols ok bad af 6llum hug gud fulltings
a freistunar tid. Pa syndiz honum engill guds i draumi a n&ek-
urri nott ok braut or likam hans alla lostasemi, sva at hann

15 kenndi alldri sidan freistni a likam sinum. Enn er hann hafdi
benna krapt fengit af gudi, ba tok hann iafnt at hafa forrad a
nunnum sem a mui.kum. Enn hann taldi bat bo fyrir lerisveinum
sinum, at beir treystiz eigi ser eptir hans demum, at eigi felli
beir i synd, ef beir treystiz beiri gi6f guds, er beir h&fdu eigi.

ao A beiri tid, er fi&lkunnigir menn voru teknir i Romaborg,

ba flydi einn beira, sa er kunnigaztr var, ok het sa Basilius, ok
kom i munks buningi til byskups bess, er.Castorius het i Valeria
heradi, ok bad hann byskup, at hann kvemi honum til munklifis
Equicij, at hann metti leidrettaz. Pa kom byskup til munklifis

»5 ok hafdi Basilium med ser ok bad guds brel Equicium, at hann
teki vid honum. Equicius leit vid honum ok meUti: «Sia er bu
felr mer a hendi, hann syniz mer helldr di6full enn munkr* . . .

eigi begår a. Pa bad Equicius Julianum dveliaz

med ser nockura daga ok .... dum .... [Muntu

30 vita b]a, i hviliku vardhalldi [guds beir eru, er] sialfir sik fyrirlita,
[ok hverjn veg beir hafa [med 6drum m6nnum, er] eigi skammaz
at verda fyrirlitnir af m&nnum. Enn bar i gegn liggia beir lagt
i guds 6gliti, er dramba i [ogliti sinu] ok naunga sinna. Sva sem
drottinn m§llti vid nockura: «Er drambit fyrir mdnnum, enn

35 gud veit hiortu ydr, bviat bat er r§kt fyrir gudi, er hått er
m&nnum. «

Petrus. Dat undrumz ek i bessu mali, er gofugr byskup skylldi
trua lognu fra helgum manni.

1 Af hinum goda Equicio Oversbr. % Her mangler 1 Blad i B,

xg5 BENEDICTUS SAGA. APPPENDIX.

Gregorius. Hvort undraz J>u, Petrus, f>at, f>ott ver verdim
t§ldir af lygi iardligir menn, f>ar er David, sa er spaleiksanda
hafdi opt, ok trudi hann ordum sveins bess, er 16 at honum, ok
let drepa saklausan son Jonathe. Hvat er undarlikt, f>ott lygimenn
teli oss, er eigi erum spamenn, f>viat hugr byskupa er opt i s
mikilli ahyggiu, ok verdr f>a minni athugi einshvers hlutar, er
hann dreifiz til margs, ok ma hann f>vi audvelligar teldr verda i
einum hlut, sem hann annaz um fleira.

Enn er heilagr Equicius for af heimi, f>a var lik hans grafit
i Laurencius kirkiu. Enn borpkarll nockurr setti byrdu hveitis 10
fulla um dag a leidi hans ok hugdi eigi at, hversu heilagr sa var,
er bar var gratin, ta kom hvirvilvindr ur lopti ok hof upp byrduna
ok kastadi langt a brott fra leidi Eqvicij. Enn sa vindr hr§rdi
ecki annat, ok mattu ba allir skilia, hversu mikill dyrdar(madr)
fyrir gudi er f>ar var gratin. Enn f>a er Langbardar heriudu i 15
i Valeria herad, {>å flydu munkar til Laurencius kirkiu ok til
leidis Eqvicij. En Langbardar fmstu inn eptir f>eim i kirkiuna ok
toku at draga f>a ut ok villdu bana beim edr pina f>a. Pa kalladi
einn beira oc mellti: »Likar ber f>at, heilagr fadir Eqvicius, at
ver sém sva dregnir, ok hlifir l>u oss ecki?« En er sa hafdi !>etta 20
mellt, ba greip ohrein andi alla l>a hermenn, er i kirkiunni voru,
ok fellu bar til iardar ok voru qvalldir, allt til f>ess er hinir hetu,
er uti voru, at l>eir mundu alldri sidan heria i sva helgan stad.
Ok hlifdi Eqvicius sva lerisveinum sinum, at hann veitti morgum
odrum hialp i £vi. 25

5. I borg beiri, er Anchonitana heitir, var kirkia heilags
guds piningarvotz Stephani. I'a kirkiu vardveitti heilagr madr,
sa er Constancius het. En sa var vida ag§tr af heilagleik sinum,
bviat hann fyrirlet alla iardliga hluti, enn hann hafdi allt kost-
gefi til himneskrar dyrdar. Enn er hann hafdi eigi um dag vid- 3Q
smior at lysa i kirkiunni, f>a let hann fy 11a 611 liosker1 kirkiunnar
af vatni ok setti kveik i midiu, sem hann var vanr. Enn er
hann bar elld til ok tendradi, l>a brann sva vatnit i lysikerum,
sem f>ar veri vidsmi6r i.

Petrus. Undarligan hlut heyri ek nu, enn vita vil ek, hvert 3S
litille/ti sia madr hafdi innan rifia, er slikan krapt matti syna.
Gregorius. Maklikt er at vita litilleti beira manna, er iarteinir
syna, f>viat iarteinir, J>er er m6nnum ero syndar, m§da hugin

1 lausker JS.

LIBER PRIMUS DIALOGORUM GREGORII.

187

med mikilli freistni. Enn ef f>u heyrir einn hlut, f>ann er sia madr
gerdi, |>a muntu vita bratt, hvert litilleti hann hafdi. f»a er saga
geck fra heilagleik hans, J>a sottu margir fund hans, ok for f>orp-
kall nockurr um dag langan veg at sia hann. Enn £a bar sva
S til, at Constancius stod a knacki ok gerdi at liosi. Enn hann var
manna minztr at vexti ok liotr at aliti. J'orpkarlin spurdi, hvar
Constancius veri, ok var honum sagt. Enn er hann sa mann liotan
ok lågan, \>& trudi hann eigi, f>viat heimskr hugr demir verdleik eptir
likams aliti. Pa gerdiz {>r§ta nockur i hug fcorpkallzins a milli

10 J>ess er hann sa ok heyrdi sagt, f)viat hann hugdi eigi sva lagan
mega vera {>ann, er (hann) heyrdi sva håfan taldan i iarteinum.
Enn er margir sdgdu honum, at f>at var hann Constancius, f>a hlo
{wrpkarlin at honum oc mellti: «Ek truda f>enna mann mikinn
vera, enn hann er afstyrmi. « Enn er Constancius heyrdi f>at, f>a

15 vard hann gladr, ok geck f>egar fra liosinu ok hvarf £egar til
frørpkarlzins ok qvaddi hann sva blidliga ok feginsamliga, sem
f>a er hinir kerstu vinir finnaz: «Pu einn er sa, er rettum 6gum
litr a mik.« I {>essum hlut er merkianda, hvert litilleti Constan-
cius hafdi, er hann qvaddi sva hyrliga f>ann, er hlo at honum.

ao Wiat af meinmehim verdr hverr reyndr, hvilikr hann leyndiz adr
at sin sialfs; f>viat fagna litillatir, er f>eir ero fyrirlitnir, sem
dramblatir fagna, l>a er f>eir eru dyrkadir, ok fagna f>eir af f>vi,
l>a er J>eir ero litils virdir af 6drum, at f>eim f>ickia f>a adrir {>ann
dom sanna, er f>eir d§mdu adr sialfir um sik.

25 6. I enni sdmu borg Anchonitana var byskup heilagr, sa er

Marcellus het, en fotaverkr bannadi honum g<mgu, ok baru sveinar
hans hann a handknockum f>angat, er hann atti naudsyn at fara.
Enn a n&ckurum degi kom elldr i borgina, ok toku m6rg hus
at loga, sva at til !>ess {>otti horfa, at borgin mundi dll brenna,

3° J>viat menn mattu eigi slåckva elldin. Enn er elldrin sotti sva
miok borgina, f>a bad byskup bera sik i mot elldinum, ok mellti
vid J>a, er hann baru: «Setit er mik i mot elldinum.« Enn er
l>eir gerdu sva, at f>eir settu hann i mot elldinum, f>a er login
var akafastr, £a tok elldrin at snuaz aptr ok syndi J>at, at hann

35 matti eigi granda helgum byskupi. Enn er login stftdvadiz af
|>essu éndimarki, J>a slocknadi elldrin ok {>ordi ecki hus at brenna
sidan.

7. »Munklifi stendr i fialli {>vi er Soractis heitir. I l>vi munklin
var guds fcrell, sa er het Nunnosus. Enn hann hafdi |>at velldi

♦° 1 fra Nunouso guds maniii Oversk.

l88 BENEDICTUSSAGA. APPENDIX.

ok forrad munklifissins, er n§st var abotanum. Aboti var hard-
lyndr, enn harm bar polinmodliga riklyndi hans ok stillti opt reidi
hans med hogveri sinni ok litilleti. Enn munklifit var sett i
fiallzhlid, sva at engi var slettr sta(dr), sa er munkar metti setia
kålgard. En hialli litill sa var i hlidinni, ok skutti bar yfir biarg s
mikit. Enn sa stadr syndiz Nunnoso hellz fallit til kålgardzins,
ef eigi meinadi biargit, en honum syndiz steinn sa sva mikill, at
eigi mundi hundrat yxna draga. Enn er hann sa eigi lidsmegin
til at hr§ra steinin, ba leitadi hann af gudi fulltings ok hvarf til
benar um nott. Enn at morni ba var inn mikli steinn langt a IO
brott hr§rdr ur beim stad, ok gafz pa munkum §rit rum at setia
kaigardin.

A annarri tid, ba er heilagr Nunnosus fegdi glerker, bau er
kirkiulios brunnu i, ba fell eitt ur h&ndum honum ok brottnadi i
smatt. Enn hann hr^ddiz reidi abota, ok samnadi hann saman 15
brotunum ok lagdi nidr fyrir alltari ok hvarf til b§nar. Enn er
hann reis upp af b^ninni, f>a var glerkerit alheillt, sva at eigi var
brestr a bvi. JPat var enn, at vidsmior praut i munklifinu, bviat
vidsmiorstre gafu eigi av&xt a sinni tid. Pa syndiz abota pat radlikt,
at munkarnir fgri vida at samna vidsmiorstream ok vinna med 20
mdnnum, at beir m§tti nockut vidsmior bera til munklifissins af
verkkaupi sinu. Enn guds madr Nunnosus latti bess, bviat hann
ugdi bat, at br§dr mundi fa andar skada, f>a er peir leitadi vidsmiors
avaxtar ok fgri brott or munklifinu. t*a bad hans br§dr f§ra pat
litla vidsmior, er beir gatu af peim inum fåm vidsmiorstriam, er i 25
munklifinu voru. Enn er honum var pat fært i enu minzsta keri,
ba setti hann fyrir alltari, ok hvarf til b§nar, pa er adrir gengu
fra. Sidan heimti hann bangat munka ok bad hella i &11 vid-
smiorsker af pessu vidsmiori. Enn er pat var gert, f>a lauk hann*

1 Her begynder første Fragm. C, et Blad delt efter Midten, saa at kun 3©
Halodelen af hver Linie er tilbage; desuden er de nederste Linier aldeles
bortskaarne. Det meddeles Tier: . . . . ipt i niarga sta&i. En annan
dag, er vpp var lokit keronvm, pa vorv avll fvll af vi&smiorfi. Fra

Anastasio ig av&æfi fyrir gv8s sakir, ok setti

munklifi i peim sta5 er marga vetr. En par var 35

hamarr einn skamt fra munklifino s , pa var heyrS

ravdd til hamarsins vm nott, sv er kallaoi pa vorv

kallapir .vii. bræ&r a&rir ok nefndir å nafn siparr

inn .viii. Allir mvnkar heyroo pessa rodd, ok vissv

En eptir fa daga anda^iz Anastasivs fyrst. En sijmn 4.0

5

3

LIBER PRIMUS DIALOGORUM GREGORII.

189

aptr dllum kerum. Enn annan dag ba voru 611 vidsmiorsker
full, bau er inn fyrra dag vom 611 tom.

8. Anastasius liet madr, sa er verit hafdi i Romaborg ok
vardveitti mikla aura. Enn hann fystiz at lika gudi einum ok
5 fyrirlet heims aud§fi ok setti munklifi i stad beim, erSuppentona
heitir, ok lifdi bar marga vetr ok hafdi f>ar forrad yfir munklifinu.
Enn er almattigr gud villdi launa g6fugt erfidi Anastasio, ba kom
r6dd um nott a hafu biargi, bvi er n§r var munklifinu, ok kalladi
r6ddin ok m^llti : «Kom f)u Anastasi ! « Enn er hann var kalladr,

10 £a voru ok kalladir si6 adrir bredr. fca bagnadi r6ddin litla J>a
stund, ok nefndi enn litlu sidar enn .viii. munk. En er allir munkar
heyrdu r6ddina, J>a var iflaust 6llum, at andlat hans nalgadiz ok
beira, er kalladir voru. Enn er fair dagar lidu f>adan, £a andadiz
Anastasius fyrstr, enn {>ar ep tir adrir .vii. hverr ad 6drum, at

15 beiri skipun sem r6ddin kalladi \>& af hamrinum. Enn sa brodir,
er r6ddin f>agnadi nockura stund, adr nefndr v§ri, hann lifdi nockura
daga sidan, er adrir voru andadir, ok merkti su dv6l raddarinnar
f>a stund, er hann lifdi lengr en adrir, beir er kalladir voru. Enn
er Anastasius andadiz, ba var sa einn brodir, er eigi villdi lifa

ao eptir hann, ok fell til fota honum 6ndudum ok mellti: «Fyrir
bann sialfan s§ri ek bik, er bu sottir nu heim, at bu latir mik
eigi .vii. daga lifa i bessum heimi eptir J>ik. « Enn sa var andadr,
adr .vii. dagar voru lidnir, ok hafdi hann eigi kalladr verit med
audrum, £eim er 6nduduz, at bat m§tti skyraz, at b$n ein saman

»5 Anastasii audladiz andlat hans.

Petrus. Ef sa brodir var eigi kalladr med 6drum, ok for
hann bo ur heimi af b§num heilags mannz, ba syniz mer sva, sem

So raddir af hamrinvm. En sa brodir er roddin hag z

ndskvrvm dogvm si^arr en abrir, at J>at mætti skyrt

30 mvnksins. Ehn fylgl>i annat J>at er vndarligra var. BroSir

nastasivm. En er Anastasivs var andadr, l>a fell sa brodir

nk er J)V sækir heim, at ek lifa eigi .vii. daga i heimi

ok var hann beygi kalla&r vm nottina meS oorvm, at beir mætti . .

ta davba hessa mvnks. Petrnsait

,. af heimi af heilags mannz bænvm, hvat megi ha annat vm

.... af gv&i fyrir ætlat. Gregorius dixit tla-

»bir. En beir hlvtir er helgir menn geta i bænvm, ero sva fyrir ætla
ætlon himinrikis er sva sett af almatkvm gv&i, at valbir
menn nvm, er gvS ætla&i at gefa hdm fyrir alldir.

40 Petrus ait ætlan gvSs ma fyllaz me& bænvm.

G-regorius dixit mvn skiott sanna. Drottinn

190

BENEDICTUS SAGA. APPENDIX.

guds dyrlingar megi stundum bat geta af b§num at gudi, er eigi
er fyrire/tlat.

Gregorius. Eigi megu beir bat geta, er eigi er fyriretlat, enn
bat er helgir menn geta med benum, ba er sva fyriretlat, at med
b§num skal getaz ; f>viat himinrikis vist sealf er sva sett af gudi 5
ok fyriretlud guds vinum, at beir megu eigi eignaz nema med
erfidi ok benum.

Petrus. Sannadu bat framar, hversu benir megu stydia fyrire/tlan
guds.

Gregorius. Audvellt er bat mal at sanna. Gud mellti sva I0
vid Abraham fordum: «Fra Ysaac mun brifaz allt kyn bitt, en
ek l§t f>ik verda f6dur margra bioda, ok mun ek kyn bitt gera
margt sva sem stiornur himins edr siofar sand.« I bessum ordum
er bat synt, at gud bafdi fyriretlat at fidlmenna kyn Abrahe fra
Isaac, ok segir bo sva heildg ritning, at Isaac bad fyrir konu 15
sinni, er obyria var, ok heyrdi gud ben hans. Ef attar e/xsling
Abrahams var fyriretlud edr heitin Isaac, fyrir hvi tok hann ba
konu, ba er obyria var? Enn af bvi er vist, at fyriretlan gu&s
fylliz med benum, er sa gat bat af b^num, at hann etti son, er
bat var fyriretlat af gudi, at kyn hans skylldi fiolment verda. 20

9. Lifg6fugr madr var i borg beiri, er Serentis heitir, en sa
het Bonifacius, ok var hann sva sem hann het, en bat bydiz
velgerandi. Enn hann sannadi nafn sitt a ungum alldri ok gerdi
snemma iarteinir, ba er hann var heima med modur sinni; hvert
sinn er hann geck ut or husi sinu, ba kom hann kyrtillaus 45
edr skyrtulaus heim, f>viat hann gaf kledi sin fatlausum m&nn-
um, er a gdtu hans urdu. Enn modir hans avitadi hann opt
um J>at ok qvad honum ofallit at gefa veslum m&nnum kledi
sin. Pat var um dag einn, at Bonifacius hafdi gefit aumum

mælti viS Abraham: Ek setta tik xla kyn J>itt sva 3°

sem stiornr himins e8a siofar sand. Enn mælti hann

er vist at almattigr gvo haf&i fyrir ætlat at æxla kyn Abra

aS drottin fyrir konv sinni, pvi at hon var obyria, ok heyr&i drottinn . .

lbi kyns Abrahe var fyrir ætlabr af gv&i fyrir Ysaak,

fyrir hvi ætlan fylliz me& bænvm, bar er sa gat meS 35

bænvm at hann hann skylldi æxla kyn Abrahe.

Petrus ait skynsemi lavk bat vpp fyrir mer

er apr var leynt. Gregorius dixit de Bon i

. . . sanna&i hann nafn sitt, en bat by&iz go&virkr. hann var

byskvp i borg teinvm eigi at eins ba er hann 4.0

var i byskvpdomi sinvm helldr ok oegar å me& mo&r

LIBER PRIMUS DIALOGORUM GREGORII. jgj

manni allt hveiti, pat er modir hans hafdi samnat til atvinnu ser
pau misseri. Enn er hon kom til kornhl&du, pa vard hon akafliga
hrygg vid skada sinn. Enn Bonifacius kom til ok leitadi vid at
hugga hana modur sina i blidum ordum. Enn er hon villdi eigi

5 huggaz, pa mellti hann, at hon feri a brott ur hl6dunni. Enn er
hon for a brott, pa hvarf hann til benar, enn sidan geck hann ut
ok leiddi hana pangat. Enn pa var kornhladan full hveitis, sva
at hon hafdi alldri fyrr verit iafnfull. Enn er modir hans sa
pessa iartein, pa fysti hon iafnan sidan at gefa fleira enn ferra.

i° Enn hon var pvi v6n at feda hesn i husi sinu, enn refr kom
stundum or skogi ok tok a brott hesnin. A nockurum degi var
Bonifacius hia staddr, pa er refr kom ok tok henu eina. Pa for
Bonifacius til kirkiu ok fell a kne til benar ok mellti: «Likar
l>er pat, drottinn, at refr taki h§sn modur minnar, enn ek mega

15 eigi niota?« Pa reis hann upp ok geck ut or kirkiu. Enn refrin
kom pegar aptr ok let lausa henuna, ok fell pegar daudr nidr.
Petrus. Dat er undarlikt, er drottinn heyrir b§n vina sinna i
sva smam hlutum.
Gregorius pavi. Pat geriz af mikilli forsia gu8s, at ver

20 ventim ens meira, pa er #ver getum it minna. Heilagr sveinn ok
einfalldr var heyrdr i litium hlut, at hann nemi i smam hlutum,
hversu hann skylldi treystaz gudi til ens meira. Enn er heilagr

sinni. Jafnan er hann geck vt or hvsi sinv, ba kom hann sk

begår hann sa klæ&lavsan mann, ha gaf hann beim begår

25 favt sin reiga manni rett at gefa favt sin valo&vm.

Enn helgi Boni allt hveiti bat er mo^ir hans haf&i

safnat til alirar vetrfæz* En er

hann geck vt litlo sibarr at lokinni bæn sinni ba •

En kornhlaban var sva fvll af hveitino, at hon hafbi abr

30 tein. £a fysti hon iafnan at gefa fleira en færa. ba . . .

hans var von at fæ&a hæsn i veggia skoti. En refr kom

stv sveinn sto& i skotino, kom refr or skogi ok greip i

brott h ber drottinn, at refr gripi i brott fostro mo&r

minnar e kirkivnni fra bæn, i>a kom refr aptr ok let

lausa hæn Dat syniz mer vndarligt er gvb heyrir

bæn vina sinna i Af mikilli forsia gv&s milldi

geriz bat, er ver getvm it m vænta ins meira. Heilagr

ok einfalldr sveinn skylldi treystaz at bi&ia mikilla

hlvta af gvSi av&igr ok var J>ar ecki til atvinno

nema vingarjr einn dag, at fa ein tre vorv omeidd

eptir. En er Bonifacivs iafnan var hann vanr,

bvi helldr sem honvm hrong&i meirr vingar^inn

35

40

jqj BENEDICTUSSAGA. APPEND1X.

Bonifacius var til byskups tekin i Serentis borg, pa fylldi hann
byskups tign i godum tidum. Enn sa byskupsstoll var ba faskrud-
igr, ok var f>ar ecki annat til atvinnu enn vingardr einn. Enn a
ndckurum degi hafdi hrid mikil spillt vingardinum, sva at fa
vintre voru eptir, bau er av&xt metti gera. Enn er Bonifacius byskup 5
kom i vingardin, ba gerdi hann backir gudi, sem bann var vanr
i naudsynium. Enn er su tid nalgadiz, er bau enu fa vintre, er
eptir voru, metti avoxt gera, ba baud hann Constancio presti
frenda sinum at bua til ok bika innan allar vintunnor, før er til
h&fdu verit, sem vant var, ba er godr av&xtr hafdi verit. Enn 10
prestrin undradiz, er byskup baud at bua til margar vintunnur,
ok bordi hann eigi at spyria, hvi bat gegndi, ok gerdi sem byskup
baud. Sidan geck byskup i vingardin ok samnadi vinber(i)um ok
bar til vinbrongvar, ok bad hann alla menn utganga badan. Enn
hann var einn eptir ok sveinn ungr hia honum, ok bad hann 15
sveinin troda vinbrongina. Enn er badan kom litit vin, sem von
var, ba hellti guds br§ll pvi i allar tunnur, per er til voru, ok kom
ba litit a einnar hlut, er litlu var tkipt i marga stadi. Enn sidan
let hann kalla bangat volada menn. Pa tok vin at vaxa i vin-
bronginni, unz fylld voru &11 ker, bau er voladir menn baru bangat. 20
Sidan sendi hann sveinin i brott ok lauk aptr vandliga vinklif-
anum ok geck begår til kirkiu. Enn a inum bridia degi heimti
hann bangat Constancium prest ok lauk upp vinclifanum, ok voru
ba allar tunnur fullar vins, sva at ba mundi yfir ganga of allar,
ef eigi kemi byskup til. ?a baud hann prestinum varnat å at »5
segia iartein {>essa, bviat hann ugdi f>at, ef kraptr hans yrdi
m&rgum kunnr, at manna lof mundi minka verdleik hans fyrir

sem hann væri ospilltr, ok a einvm degi bav& hann einvm

. . - . tvnnr ok avll vinker, sva sem fyrr hafj)i vant verit. En prestr

vintvnnr par er eigi var vins til van. En eigi 30

treystiz hann at s bio til allar tvnnr. £a geck

Bonifacivs i vingarpinn ok saf vinprongar, ok ba&

alla vtganga or hvsino nema svein einn 1 • . . vinpron-

gina. En par kom litiS vin af fåm vinberivm sem va

hellti or pvi eno litla keri nockvro vini i avll ker ok tvnnr pær .... 35

helldr en eigi i allar tvnnr af pesso ino litla vini. l*a

mælti kalla valaSa menn. f*a tok at vaxa vin i

pronginni. par til er f vorv borin. En er hann haf-

&i hvggat alla valaba, pa er pangat komv lavk aptr

hvsino i las ok for sipan til kirkio. En inn pri&ia dag 40

J>a vpp vinklefanvm, ok vorv pa allar tvnnr vins fvllar

LIBER PRIMUS DIALOGORUM GREGORII. 193

guoi, ok likti hann eptir drottni vorum sialfum, er oss gaf litilletis
demi, ba er hann bannadi lerisveinum sinum at segia syn, ba er
beir sa, bar til er sonr manz risi af dauda.

Petrus. Hvi gegnir bat, er sagt er fra lausnara vorum, ba er
5 hann gaf syn blindum monnum .ii. ok bad ba engum manni segia,
enn beir foru ok s6gdu hverium, er beir fundu. Hvat mundi guds
sonr bess vilia, er hann metti eigi fylla sva, at iartein su metti
eigi felaz, er hann villdi at leynd veri?

Gregorius. Lausnari vorr veitti oss demi i 6llum verkum, beim
10 er hann gerdi i mannligum likam, at ver gangim honum i spor i
dllu hvi, er rer megum, a g6tu bessa lifs. Drottinn bad leyna
iartein sinni, ok vard eigi leynt, til f)ess at valdir menn hans nemi
bat af hans demum at vilia leynaz (i) godum hlutum, beim er beir
gera, enn bo verda beir fundnir naudgir, at ddrum megi stoda
15 god verk beira. Enn ecki villdi drottin bess verda lata, er eigi
metti hann verda lata, helldr syndi hann demi, hvat lidir hans
skulu vilia, edr hvat beim mun verda ovili6ndum.

Enn ero nockurir hlutir eptir at segia fra Bonifacio byskupi.
Hatid var su heilags manz, - bess er Proculus het. Enn audigr
20 madr, sa er Fortunatus * het, baud heim med ser Bonifacio bysk-
upi a beim degi. Enn guds madr veitti bat, er Fortunatus baud
med ast, ok for heim med honum, ba er lokit var tidum. Enn
ba er bord var fram komit, ok adr byskup hafdi mat signdan,
ba kom leikari nockurr fyrir dyrum ok bles i trumbu, sem margir
»5 leikarar ero vanir at fa ser fezlu af idrottum sinum*. Enn er
byskup heyrdi trumbuliodit, ba reiddiz hann ok mellti : «Daudr er
vesalingr sia! Ek kom til bordz ok lauk ek eigi upp munni minum
til lofs guds, enn sia kom ok bles i trumbu sina. Farit er ek
gefit fezlu vesalingi fyrir ast guds. Enn bat skulu ber vita, at
30 hann er daudr.« Enn er leikarin hafdi badan fezlu begit, ba

fra vinit ganga yfir allar tvnnr, ef byskvp kemi sif>arr. P&

. . . l>essa iartein mej)an hann lifM, bvi at hann vgbi at manna lof

mvndi m ofraz fyrir monnum. f^at gerbi hann eptir

dæmvm ins sanna lærifeSr fvm ok bannaSi lærisveinvin

35 sinvm at segia bat er J>eir hof&v se& f*ess gefr nv færi

at spyria, hverio bat gegnir er sagt er i gvfr bavS at

beir segbi manni. En beir forv vm land allt ok sog

sameilifr febr ok hebgvm anda hafa bat i vilia sinvm, er hann matti

eigi er hann villdi at Jagat væri yfir ok engvm fra

40 sagt. Gregor i vs Varr drottinn ok lavsnari gaf

oss dæmi i ollvm hlvtvm beim er hann

1 Fortanus B. z tinum B.

194 BENEDICTUS SAGA. APPENDIX.

villdi hann ut ganga, enn steinn fell i hdfut lionum af regg, ok fell
hann nidr ok lamdiz ok var daudr aimars dags, sem guds madr sagdi.
[I pessum hlut er virdanda, hversu mikil heidsei er v(e)itandi
helgum monnum*, bviat beir ero musteri guds*. Ok pa er heilagr
madr er til reidi eggiadr, f>a reidiz sa er byggvir i musterinu. Af 5
f>vi er mest uggandi reidi rettlatra manna, at pat er vist, at sa er
nalegr hiortum peira, er matt hefir til at hefha peira.

A nockurum degi var byskup gengin i calgard sinn, ok h6fdu
f>a fuglar margir ok meinkviqvendi komit i gardin ok spillt 6llu
pvi, er i gardinum var. Pa. mellti Bonifacius vid meinqvikvendin : 10
«Ek seri ydr i nafni drottins vårs Jesus Kristz, at per farit a
brott ok spillit eigi fezlu f>r§la guds.« En er barm hafdi petta
m§llt, pa foru a brott or gardinum 611 kviqvendi bessi ok komu
alldri par sidan.

3A annarri tid bafdi Constancius prestr frendi Bonifacii 15
byskups selldan hest sinn vid .xii. gullpenningum, ok lagdi bann i
ork sina ok for sidan til syslu sinnar. Enn er bann var a brott
farin, pa komu voladir menn til byskups ok badu bann gefa ser
nockura buggan volads sins. Enn er guds madr bafdi ecki par
med h&ndum, pat er bann metti gefa, enn hann villdi eigi lata »o
ina voludu menn med tomar hendr brott fara, pa kom honum i
hug, at Constancius prestr hafdi selldan hest sinn litlu adr ok
lagt verd hans i 6rk sina. f'a geck byskup til erkrinnar ok braut
upp låsin ok tok padan .xii. gullpeninga ok skipti med purfamdnn-
um, sem hann villdi. Enn er Constancius kom ok sa lås brotinn »5
fra 6rk sinni ok brott tekna gullpeningana, vard bann reidr akaf-
liga ok mellti: «t>ott allir se her, f>a er mer eigi v§rt.« ^a
heimti byskup hann til måls vid sik ok leitadi vid at stodva reidi
hans med blidum ordum, enn hann svaradi med reidi ok J>retu:
«Eigi er mer her vert, qvad hann, gialltu mer penninga mina. « 30
Pa geck byskup til kirkiu heilagrar Marie ok hellt h6ndum
til himins ok bad, at gud gen honum l>at, er hann m§tti
stodva reidi prestz. £a leit hann i kapu sina fyrir, er upp hafdi
borit milli handa honum,f>a er hann hellt hftndum til himins, ok
sa £ar liggia .xii. gullpenninga sva biarta, sem nyteknir veri ur 35
afli. Pa geck byskup ut or kirkiu ok kastadi penningum i kne
Constancio presti ok mellti: «f*ar er(u) nu penningar f)inir, l>eir

1 manni B. 2 [Qua in re, Petre, pensandum est, quantus sit viris

sanctis timor exhibendus ; templa enim dei sunt lat . 3 Af Constancio
Oversk. 4<>

LIBER PRIMUS DIALOGORUM 6REGORII. 195

er pu leitadir, enn pat scalltu vita, at pu munt eigi her byskup
eptir mik fyrir fegirni l>ina.« Af {>essu atqv^di byskups lysti yfir
pvi, at prestr §tladi at kaupa byskups velldi med gullpenningum,
enn ord byskups fyllduz i pvi, at Constancius vard eigi byskup.
S A annarri tid komu gestir .ii. til byskups, peir er fara letuz

vilia til borgar peirar, er Ravenna heitir. Enn Bonifacius gaf
peim vin i bolla, pat er peim ni§tti |>drf vinna at dagbolla. Enn
pat vin vann peim at nogu, par til er peir komu i Ravennam, ok
dvdlduz peir par nockura daga ok drucku hvern dag af pessu

IO vini, er Bonifacius hafdi peim gefit, ok vann peim porf vinit allt til

pess, er peir komu aptr til byskups, sva sem gerdiz vinit i bollanum.

i o. Enn var annarr beilagr byskup, sa er Fortunatus het, i

borg peiri er Tudercina heitir, enn sa (hafdi) mikinn krapt guds

miskunnar til l>ess, at hann rak ohreinan anda fra odum mdnnum

I5 ok ste yfir med b§na krap ti margfallda freistni diofla. Nockur
gdfug kona var i Tuscia heradi, enn sonr hennar qvangadiz. Enn er
fair dagar lidu padan, pa var peim snor ok sv^ru bodit til hatid-
ardags, pess er vigia skylldi kirkiu Sebastiani. Enn a peiri nott,
er enn n§sta dag skylldi kirkiu vigia, pa urdu en ungu hiu yfir-

zo stigin af likams munud, ok gadu eigi hatidarinnar. Enn er at
morni kom, pa velkti enn unga kona fyrir ser, hvart hon skylldi
fara til kirkiuvigslunnar, likams munud' latti hana, enn hon
skammadiz fyrir mdnnum at fara eigi, enn po skammadiz hon meirr
manna dglit enn guds dom; pa for hon med sv§ru sinni. Enn er

25 heilagr domr Sebastiani var borin inn i kirkiu, pa vard enn unga
kona od af diofli fyrir 6llum lyd. Enn er kirkiuprestr sa hana
m^dda af diofli, pa tok hann pegar duk af alltari ok kastadi yfir
hana. f*a greip ohrein andi prestin, pviat hann treysti ser framar,
enn hann hafdi verdleik, ok reyndi hann i meini sinu, hvat hann

30 matti. Enn peir er hia stodu baru konuna heim til hus sins.
Enn er hon hafdi langt mein af ohreinum anda, pa toku fr§ndr
hennar pat rad upp, er oparfaz var ondu hennar, ok selldu hana
fi6lkunnigum mdnnum til lekningar. Enn peir kdstudu henni ut
a å ok leitudu vid lengi med gdlldrum sinum, at sa fiandi flydi,

35 er hana qvaldi. Enn pat gerdiz at guds domi, at pa er einn fiandi
var fra henni rekin med fiolkyngi, pa komu margir i stadin, ok
var hon miklu §rri enn adr, ok tok hon lata iafnmdrgum rdddum,
sem hon var qvold af didflum. I'a toku frendr konunnar at idraz
otru sinnar ok leiddu hana fyrir Fortunatum byskup; enn hann

40 styrkti sik marga daga ok n?tr i benum ok fdstum, pviat hann sa

I96 BENEDICTUS SAGA. APPENDIX.

marga diofla i einum likam standa i gegn ser. Enn hann gerdi
hana sva alheila af b§num sinum, sem alldri hefdi ohreinn andi
haft velldi yfir henni.

A annarri tid hafdi guds brell Fortunatus rekit illgiaraan
anda fra manni. Enn sa andi bra a sik utlendz manz asionu ok 5
for um aptan dags um streti borgarinnar ok mellti: «Sia ber nu,
hvat byskup gerdi, bann rak utlendan mann af gistingu, enn nu
leitar ek bvilldar, ok vill engi vid mer taka i borginni.« Enn
bondi einn, sa er sat vid elld i busi sinu, ok konu hans ok sonr
ungr, sa er heyrdi ord ins utlenda, er hann hugdi at veri, ok f>at 01
hversu byskup hafdi gert, ba ladadi hann bann ok bad sitia vid
elld hia ser. Enn er beir r§dduz vid, f>a greip illgiarn andi son
bondans ok varp honum i elldin, ok do bar, ok varb bondi viss,
hvern hann ladadi edr hvern byskup rak a brott.
Petrus. Hvi gegnir bat, at fiandin matti bar grand gera a 15
gistingu, er madr ladadi hann af bvi, at hann hugdi hann utlendan
mann vera?

Gregorius. Margir hlutir synaz f>eir godir, at eigi ero godir,
{>viat eigi ero af godum hug gervir ; f)viat eigi ero god verk, £0 at
god syniz, ef eigi ero af godum hug giorr. Enn ek etla benna mann 20
af bvi mein fengit (hafa) af gest sinum, at hann becktiz meirr at&lur,
ber er hin taldi a hendr byskupi, enn miskunnar verk, £viat viti, f>at
er hann feck, syndi, at eigi var syndlaus vidtakan gestzins, f>viat
beir ero sumir, er til J>ess gera god verk, at beir syniz f>a betri
en beir adrir, er eigi gera slik verk. Af bvi * §tla ek f>enna mann, 25
er fianda tok a gisting, fyrir f>a hresni vid honum tekit hafa, at
hann syndiz framar gera enn byskup, J>a er (hann) ladadi bann, er
Fortunatus rak. A annarri tid var nockurr blindr madr leiddr
fyrir Fortunatum byskup, ok bad hann ser hialpar af guds br^li
ok gat f>at er hann bad, bviat guds madr gerdi krossmark yfir 3o
6gum hans, ok tok hann syn sina.

Hestr riddara eins §rdiz,sva at traut matti ahendr verda, ok
beit hann menn, ef a g6tu hans urdu. Pa gerdu menn til lidssamnad,
ok vard hestrin tekinn ok leiddr til byskups. Enn hann gerdi
krossmark yfir hofdi hestzins, ok stodvadiz l>egar olb ?di hans, ok 35
vard hann sidan hegri, enn adr hann hafdi err ordit. Enn er
riddarin sa hest sinn med sva storu takni snuin fra § di, l>a villdi
hann gefa byskupi hestin. Enn er byskup villdi eigi f>iggia hestin,

L1BER PRIMUS DIALOGORUM G R E G O R I I. 1 97

f>a bad riddarin, at hann fyrirliti eigi giof hans. Enn byskup
fyrirleit eigi ben riddarans ok tok eigi gi&f fyrir iartein, bviat
liann gaf riddaranum fullvirdi fyrir hestin ok tok sidan vid hest-
inum, ok J>reytti hann ast til bess, er honum var bodit at gefa.
S A nockurum degi komu hermenn, beir er Grothi heita, til

Tudercina borgar, enn f>eir attu leid til Ravennam. Enn beir
toku sveina .ii. ur be beim er Fortunatus atti. Enn er honum
var bat sagt, J>a sendi hann mann eptir lidsh&fbingium ok lezt
eiga skyllt mal vid ba. Enn er beir qvomu, ba qvaddi hann ba

10 fyrst blidum ordum ok villdi sva stodva grimleik beira, enn sidan
mellti hann vid ba : «Hvert verd vilit er, at ek gefa ydr fyrir sveina
bessa, er ber tokut?« Enn lidshofbingi svaradi: »Giora munum ver,
hvat er bu bydr annat, enn sveina bessa munum ver eigi selia. «
«Hryggvir bu mik nu, sonr, qvad byskup, er bu lilydir eigi f6dur binum;

15 hird eigi at hryggva mik, bviat ber gegnir bat eigi.« En h&fbingin
hellt hardleik hiarta sins ok syniadi byskupi bess, er hann bad,
ok for a brott. Enn er beir funduz annan dag, ba hafdi byskup
upp it sama mal at fala sveinana. En er hinn villdi ba eigi selia,
ba vard byskup hryggr ok mellti : «Veit ek, at ber gegnir eigi bat,

ao er fm hryggvir mik.« Enn h&fbingin gaf eigi gaum at ordum
byskups ok setti sveinana a hross ok let fara fyrir ser i midiu
lidi, en hann ste ok a hest sinn sialfr ok reid eptir. Enn er hann
kom fyrir Petrus kirkiu postola, ba drap hestr hans feti, ok fell
hann af baki, ok brotnadi bioleggr hans. Pa baru forunautar hans

25 hann til hus, bar er hann hafdi gisting, ok let hann begår senda eptir
sveinunum, ok bad hann bau ord bera byskupi, at hann sendi
nockurn diaku sin. En er diaknin kom, ba let hann baugai
leida sveinana ok mellti ; «Fardu ok seg drottni minum Fortunato
byskupi, at hann taki vid sveinum bessum, er hann faladi, ok

30 bidi fyrir mer, bviat hann bolvadi mer.« Pa leiddi diaknin aptr
sveinana til byskups. Enn Fortunatus sendi vatn vigt ok mellti
vid diaknin : «Fardu ok kasta vatni bessu yfir enn siuka ! « Diaknin
for ok gerdi, sem byskup baud. Undarligr hlutr gerdiz begår; er
betta vatn kom yfir enn siuka, ba festiz begår bioleggr hans, er

35 adr var bro tin i bria luti, ok reis hann heill upp ok ste a hest sin
ok for leidar sinnar, sem honum hefdi ecki at meini vordit.

Marcellus het einn godr madr, sa er hus atti i Tudercina,
ok voru systr hans tver med honum. Enn hann tok sott ok and-
adiz bvatdagin nesta paskum at aptni. Enn lik hans var eigi

I98 BENEDICTUS SAGA APPENDIX.

grafit a beim degi, pviat langt skylldi fera. En1 er helgi hotibar-
ennar dvalpi lengi groft ens andaba, ba runno systr hans gratande
til bvscops oc melto: «Vitom uit, at bu hevir postola velde,
grøper licpro, lvser* blinda. Com bu oc reis up brobor occarn af
da/f>a.« En er Fortunatus fra3 andlat hans, ba felldi han t<?r oc 5
svarabi beim svstrom: «Farit a bra^t it oc melip eigi4 betta, engi
mafr ma gora i gegn boborbi gvbs, er alra lifi rebr.« En er per
foro a bravt, ba var bvscop eptir hrvggr af andlati Marcellus. En
i dagsting 5 of morgoninn ba for hann til hus ens andaba manz6,
oc diacnar hans .ii. mep honom, oc stof) hann lengi a bøn yvir 10
Heino. En er hann hafbi b6n locit, ba settisc hann hia likino
oc nefndi en andaba [a nafn7 oc melti lagt: « Marcelle frater!«
En en andabi hof up a/go sin begår, sem hann vere or svefhi vacpr
oc leit til bvscops oc melti: «Hvat gørbir bv, hvat gørbir bu?«
Bvscop svarabi: Hvat botti per sem ek gørba?« «Tveir menn, 15
qvad hann, qvomo i ger oc leido amd mina fra licam i goban staf).
En i dag vas .i. senndr, sa es melte vif> hina .ii. : Leipib [it aptr
hann8, bvi at Fortunatus episcopus es comenn i hus hans.« En eptir
bessi orb f>a reis Marcellus heill up oc liff>i lengi siban. En bat
es vist, at hann m6nde eigi tyna gobom staf), peim es hann hafpi 10
tecit, bvi at iflarst es, at hann matti af bonom bvscops betra lif
hafa eptir andlat en fvrir, bott hann lif[>i vel abr. En ver burfom
eigi mart at segia fra lifi Fortunatus byscops, bar er ver sisom allt
til pessa dags margar iarteinir verba at lei{>i hans; bar fa sivkir
menn helso, oc fløia dioflar fra o[>om, oc geta beir bønir, es me{) »J
rettre tru bibia.

II. Martirius het .i. gvbs |>rell i Valeria herabi, en sa bionabi
trulega gvbi, oc boro iarteinir vitni heilagleic hans. A necqveriom
dege, ba er muncar hofbo gorvan bvlming9, oc com beim eigi i hug
at gøra crossmarc10 a bravbhleifin[om] , sem vanbi vas til , ba 3°
sa/gbo beir Martirio, at hlefren vas eigi mercbr, oc [var borin abr'*
i eimyrio, ba gorbi gvbs brell mef) fingri sinom crossmarc yvir
globonom. Pa toc bravbit at spraca sem steinn micill i eldenom.
En es hleifrinn var bacabr oc or elde tecenn, ba vas crossmarc
fundit a hleifinom, bat es mef) tru vas gort heldr en meb hende. 35

1 Med delte Ord begynder A, som nu lægges til Grund. 2 ok lysir B.
3 fretti B. 4 n(d.e.non) A ; og saaledes oftere Jor eigi. 5 dagan B. dyf A.
7 [saal. B; M. A; per nomen vocavit latt 8 [Lei&it hann aptr B.
9 bylming B\ panem subcinericium lat. 10 4. mare A. n [rettet;
var bomo {eller borno) . . l>r 4; rakadr B. +0

LIBER PRIMUS DI A LO O O RU M G RE GO R I I. 1 99

12. Dalr heitir Intertrina*, i f>eim dal steindr(I) gv{>s mof>or
kirkia. En peire kirkio |>iona|>e heilagr prestr, sa es Severus het.
Honom sende orf> .i. buande, l>a es sa la å nastrom*, at hann scylde
coma oc veita honom scriptir oc bønir, at hann levstisc fra synj>-
5 om, af>r hann andaf>isc. En es sendemenn buandans qvomo, f>a
atti Severus prestr scylda svslo i vingar{>i, oc melti vi[> pa sendemenn-
ena, at J>eir føri fVrir, en hann lezc coma mondo litlo siparr. Oc
er litit vas eptir vanunnit i vingarpinom, f>o la/c hann svslo sinni,
apr hann føri til ens sivca. En es hann vas a leif> comenn, f>a

io qvomo J>eir a mot honom, es fvrr voro sendir, oc melto: «Fvr
hvi dvalf>ir J>u faf>ir? Eigi f>arptu lengr at mø|>a J>ic a farveg
pessom, andapr er hann nu.« Severus varf> pa acafliga hrvgr, es
hann heyrpi fcetta, oc virde hann sic verpa secian af andlati
hans, oc f6r kløcqvande, unz hann com til hus ens andapa, oc fel

15 allr til iar[>ar fvrir rekio hans oc kallaju a gvf> mej) torom. En
es hann greit(!) acafliga oc hof eigi hofop af iorf>o oc talpi sic
sekian fvr gvpi af darj>a hins, J>a toc en andaj>i a/nd sina oc lifha[>e.
En es peir s<? f>at, es hia st6f>o, £a toco peir at undrasc oc feldo
tær fvr fagnaf>i, oc spurpo hvar hann hefpi verit, ef>a hverso hann

10 hvrfi aptr. En hann svarapi : «Svartir menn oc hrepilegir leido
mie, en eldr brann or munni J>eim oc na^som. En es £eir lédo
mie of mvrqvastapi, |>a com a mot oss ungr maj>r, fagr at aliti, oc
melti vif> {>a es mie leido:« Leil>it [aptr er hann 3, J> vi at Severus
grftr.« En es Severus hevrfri petta, pa reis hann vp af iorpo oc

25 veitti buandanom scriptir oc bénir. En es enndr lifnapr var en
sivci, oc hafju gorva ipron .vii. daga fvr svnper sinar, pa andap-
isc hann a enom atta degi oc vas f>a fus at devia.
Petrus dixit: Lengi hafa leynd verit fvrir mer mikil ageti,
f>a/ es nu heyr|>a ec. En hvi gegnir f>at, er nu svnasc eigi slikir

30 menn?

Gregorius respondit. Enn etla ec [slica marga vera4 i pessom
heimi, pott J>eir gøri eigi sliqar iarteinir, l>vi at samn virf>ing life
domisc at sif>om en eigi at iarteinom, pvi at margirgora peir eigi
iarteinir, es slikir. ero sem hinir, es iarteinir gøra.

35 Petrus dixit. Hverso mattv J>at sanna, at |>eir se slikir, es eigi
gøra iarteinir, sem hinir es gera?

Gregorius. Veiztv at Padl postole es kallaer iamningi oc brof>ir
Petrs postola i sinni syslo.

1 Interenciiia B, a nåstram B. 3 [er hann aptr B. 4 [marga
40 vera slika B.

200 BENEDICTUS SAGA. APPENDIX.

Petrus. Vist es bat, at hann var a/llorn framarr at erfibi,
bott hann tel{>i sic sialfr minztan postola.

(Gregorius.) fcat mondv muna sagt fra Petro postola, at hann
gek burrom fotvm of s§, en Pa/ll gek .iii.1 af bro(t)no scipi. A enne
somo scepno gek Petr fmrrom fotom, es Pa/ll matti eigi comasc s
meb heilo scipi. En bat es vist, at eigi es verbleicr beira misiamn
a himni, bott craptar beira veri misiamnir i iartein.
Petrus. Hugnar mer alluel bat es bu segir, bvi at nu veit ec
vist, at meira es virbanda2 heilagleicr lifs heldr an(!) iarteinir. En
fvr bvi at iarteinir bera vitni gobs lifs, ba bib ec bie, at bu segir 10
en fléri gob domi heilagra, ba/ es féba megi hungrande a/nd mina.
Gregorius. Segia etla ec ber nacqvat fra iarteinom heilags
Benedictus, en nu ma eigi vinna dagr til bess. En ba megom
ver betta fulligarr af hende leysa, ef ver gerom annat uphaf at
besso male. 15

Incipit liber secYndus3,

Benedictus var gofogr i lifi sino, oc vas atferb hans eptir nafni
hans, en bat bvbisc blezabr. Hann hafbi begår gamals manz atferb i
øsco sinne oc lifbi eki eptir licams munob, heldr fvrleit hann heim
bennasva sem bornaban, bott hann mette niota fegrbar hans her a iorbo. 20
En hann var etecabr at flesto kvni or herabi bvi, es Nursia heitir,
en seldr i Rumaborg til leringar. En es hann sa marga villasc
af veralligre speki, ba hvarf hann af beire goto veradligs4 namsS,
es hann hafbi up tekit, oc vildi hann eki bergia af vitro bessa
heims, at eigi fvrforisc hann i veradligom6 ahvggiom. Pa fvrlét 25
hann bocnam ok for bra/t fra husi fa/bor sins, bvi at hann vildi
gvbi enom7 biona i heilagri atferb*. En hann for oviss visliga
oc ol^rbr spacliga.

1. En es hann hafbi rabit at ganga i einseto, ba fvlgbi
honom fostra hans, es honom unni mikit. En es ba/ qvomo 30
til stabar bess, es Effide heitir, ba ætto ba/ bar dvol necqveria
daga. En fostra hans hafbi bebit conor at lia ser trogs9 at selda
miol; oc setti hon bat yvir borb o varia, en bat fell [af borbino10
oc brotnabi i .ii. hluti. En fostra hans varb hrvg, er hon sa trog .

1 l>risvar (!) B. 2 saal. ogsaa B. 3 Upphaf s&gu Benedicti abota£. 35
4 veralldligs B. 5 saal. B\ nafns A. 6 veralldligum B. 7 einum
lika ok B. 8 atfepr(!) A\ atferd B. 9 trog B. 10 [ofan B.

LIBEE SECUNDUS DIALOGORUM GREGORIP 301

pat brotip, es conor hofpo let henne. En es Benedictus en mildi
sveinn sa fostro sina grata, f>a bar hann a bra/t mep ser trogsbrotin oc
felde tgr a bén. En es hann reis up af bøn, f>a vas trogit
sva heilt, at engi brestr var a pvi. Pa huggapi hann fostro
5 sina oc selde henne heilt trog, pat es hann toc broti|>. Sia iartein
var^1 boiarmonnom sva tip, at peir festo up til svnis i kircio-
durom pat it sama trog, at allir metti sia, hverso dvrlega Benedic-
tus hof up atferp sina, oc hek trog pat marga vetr sipan yvir
kirciodurom. En Benedictus vildi heldr niopa sic fvr gvpi i erfipi*

xo en hefiasc up i manna Ion; pa floJ>i3 hann fra fostro sinni levniliga
til pess stapar es Sublacus heitir. Sa stapr es .xl. milna fra Ruma-
borg, oc spretr par up kalt vatn oc fellr papanløcr or peim brunni.
En es gvps mapr4 com pangat, pa fann hann a goto munc pann es
Romanus het, oc spurpi sa, hvert hann føri. En es Benedictus

15 sagpi honom, hvat hann vilde, pa fec Romanus honom munks
bvning oc pionapi honom sem hann matti. En gvps prell bvrgpi
sic par i litlom helli oc var par .iii. vetr, sva at engi mapr vissi til
hans nema Romanus .i. En Romanus vas scamt papan i munklifi,
oc for hann a bravt papan, sva at abote hans vissi eigis, oc forpi

20 Benedicto bra/p, pat er hann dro af sinni føzlo. En Romanus
matti eigi fara gangstig fra munklifino, pvi at hamarr gegg(!)6 a
milli til hellis Benedictus, en hann let siga ofan til hans bravp i
la/ngom streng. I peim streng hafpi hann festa biollo, til pess at
Benedictus vissi, a hverre stundo honom veri fotsla forp. En en

25 forni fiandi ofundapi æst annars, en føtslo annars, oc kastapi
steini i biollona of dag oc bravt i sundr. En Romanus let eigi
af7 at J)iona Benedicto a pa lund sem hann cunni.

En es gvp almatigr vildi Romanvm lata hvilasc af erfipi, en
svna monnom Hf Benedictus til dømis8, at allir peir, er i gvps

30 huse ero, s§i lios gøzco hans, pa Bvndisc drottinn presti necqveriom a
paschadeginom fvrsta oc melti vip hann: «Pu letr géra per crasir,
en prel minn hungrar scamt fra per. « Pa reis prestrinn up pegar9
oc for mep føtslo peire, es hann hafpi ser buna, oc leitapi gvps
prels of fialdala'0 oc of dølar oc fann hann of sipir i hellinom.

35 En peir qvodosc oc lofopo gvp. Pa melte prestrinn, es comenn var :
«Ris up pu, frater", oc tocom vit til fozlo, pvi at nu ero pascar. «
Benedictus svarapi: « Pascar ero mer nu, er ec napa at sia pie.«

1 ftllum tilf. B^ z ok meinum heims pessa til/. B. 3 flydi B.

4 Y A 5 n A. 6 hår geck B. 7 pvi helldr tilf. B. 8

4° d?maJ3. 9 enn sama paskadag tilf. B. 10 fialldali.B. n broder 2? .

202 BENEDICTUS SAGA. APPENDIX.

Benedictus vissi eigi, at f>a var pascatip, pvi at hann vas fiarri
arprom monnom. Qvap hann prestrinn: «Vist er nu pascatip oc
uprisodagr drotins, oc gegnir per eigi at fasta, pvi at ec em til pess
hingat1 sendr, at vit tacim baf>ir saman giafar gvps.« En er peir
voro mettir, pa for prestr aptr heim til kircio sinnar. Sipan fundo 5
smalamenn* Benedictum fvr durom hellissins. En es peir s6 hann
scinnclepom scrvdan, pa hugpo peir fvrst at dvr veri, en er peir
cendo gvps |>rel, pa snorosc peir margir til miscunnar fradvra lifi.
Pa toc nafn hans at cvnnasc i enom nestom stopom, oc qvomo
margir at føra honom licams føzlo, en peir toco andar føzlo af 10
honom i gegn.

2. A necqveriom degi pa es Benedictus vas .i. saman, pa
com frestni at honom, pvi at nacqvarr svartr fogl litill flo sva
n§r andliti hans, at hann matti arpvelliga taca hende, ef hann
vilde. En hann gorpi cross3 mare a mot oc flopi foglinn. Pa 15
varp gvps mapr fvr sva micilli licams frestni, at hann hafpi aldregi
slica revnda, fvr pvi at ilgiarn andi leidi fVrir hugsco(t)s argo
honom necqveria cono, pa es hann hafpi fvrr sena. En sva micill
girndar eldr brann i briosti hans i aliti cono peirar, at hann hafpi
mioc sva einrapit at hverfa eptir munop sinni oc ganga a bravt 20
or evpimorc. Pa let4 gvps mildi til hans, oc hvarf hannS aptr til
sins sialfs, oc sa hann hia ser clungr oc pvrni, oc for hann pegar
or clepom sinom oc veltisc lengi berr i pyrninom. Pa grodi hann
s<?r andar sinnar, pvi at hann snéri peim i licamligan sarleic, oc
sléepi hann girndar brunann, pa es hann svidi utan af pornonom6. »s
En fra peiri tip hvarf sva gorsamliga fra honom licams freistni,
at hann cende aldregi sipan slicrar freistni. Sipan toco margir at
fvrlata heim penna oc gørasc lerisveinar hans, pvi at pa gorpisc
hann macligr at vera lerifapir crapta, es hann hafpi apr stigit yvir
losto, sva sem Moyses ba^p, at eigi scvlde ére7 diacnar piona8 en 30
halfpritøgir i musteri gvps, en peir scvlde 9 varpveita heilog ker, es
fimtégir veri.

Petrvs. Lyser nacqvat fvr ægom mer of scilning pessa hlutar,
en po bip ec, at pu scvrir petta framarr.

Gregorius. Pat es svnt, at a øsco aldre es heitost arll licams 35
frestni, en hon colnar fra enom fimtogonda vetri. En heilog ker
ero hugscot truapra manna. En mepan gvps vinir ero i freistni,
pa es peim na/psvn at mopa sic i erfipi oc piona litillatliga.

1 tilf. B. x fehird;,r B. 3 r A. 4 kit B. 5 tilf, B.

6 pyrnunuixi B. 7 vngri B. 8 tilf, B, 9 skylldu B, 40

LIBER SECUNDUS DIALOGORUM GREGORII. 203

En f>a es licams niti hverfr fra peim, pa verpa peir varpveitlso-
menn(l)1 heilagra kera, pat ero lerifepr anda.
Petrus. Fvr pvi at mer scilsc nu pat, er pu segir, pa vil ec, at
pu haldir fram sogonni, sva sem pu hoft up at segia.
5 3. Gregorius, fa er gvps mapr vas hreinsapr af freistni, sva

sem gop iorp af pornom, pa gaf hann margan crapta avoxt, oc varp
nafn hans agett of alla ena n§sto stapi. Munclif2 vas scamt papan a
bravt, oc vas par aboti andapr. fa qvomo allir munkar or pvi
munclifi oc bopo3 mioc Benedictvm, at hann scvlde vera aboti peira.

10 En hann dvalpi lengi at veita pat, er peir ba/po3, ok sagpi hann,
at eigi ménde saman coma sipir hans oc peira. En po vetti hann
peim of sipir pat es peir ba/po.3 En er hann helt scvnsamliga
atferp i pvi munklifi oc lofaJ>i engom at hneigiasc af gvps goto til
høgre handar ne vinstre, pa toco munkar at reipasc oc socopo fvrst

15 sic, es peir bæpo3 pann vera [stiornara sinn4, er sva fiarlfgr var
sipom peira. En es peir so ser bannapa vera alla ranga hluti, oc
voro ofvsir at fVrlata vanpa sinn, pa repo peir fiorropom umb
hann oc blendoS drvc hans eitri. En es honom vas sia da/padrvcr
forpr i glercere, f>a gorpi hann pegar cross6 mare a mot, apr honom

20 veri glerkerit selt, sem hann var opt vanr. En pa sprac i sundr
glerkerit, sva sem hann lvsti steini a pat. fa scilpi gvps mapr, at
{>at ker hafpi da/padrvc, er eigi matti standasc lifs mare. fa reis
hann pegar up oc callapi til sin alla bropr oc melti vip pa blip-
liga: «Gvp almattigr miscunni yf>r, bropr! fvr hvi gorpop er sva

*S vip mie? Epa sagpa ec ypr eigi fvrir, at sipir minir oc yp(r)ir
m6nde7 eigi saman coma? Farit er nu oc leitit ypr abota eptir
sipom yprom, pvi at er monop eigi mie lengr hafa.« fa for
hann aptr til einseto sinnar oc bvgpi mep ser einn i a/gliti gvps.
Petrus: Eigi ma ec scilia, hverso hann matti byggva mep ser

30 einn8.

Gregorius. Ef sanctus9 mapr vilde lengr vera par vip vandrepi
peira, es sva oglikir voro honom10, at peir vildo rapa bana hans,
pa metti verpa at pvi, at hann tvndi kvrleic11 hugar sins oc hnegpi
hugscots Qgo sin fra gopligri11 uplitningo oc'3 fvrleti sialfan sic,

35 oc hvgpiH mipr at sino lin, ef hann beri ahvggio hvern dag fvr

1 vardveizlumenn B. » munkiiii B. 3 badu B. 4 [stiornar-

mann B. 5 blondudu B. 6 . ;-. A. 7 mtmdu B. 8 Ulf. B.

9 heilagr B. 10 i sidum Ulf. B. 11 hyrleik B. 12 gudlig ri B.

13 ok m$tti verda at pvi at hann Ulf. B. 14 hygdi B,

304 BENEDICTU8 SAGA. APPENDIX.

peira vandrepom, pvi at hvert sinn er hugr varr recar1 langtfra purpt
varri, pa erom ver oc eigi sialfir mef) oss, pvi at ver litom eigi
sialfa oss, en hvggiom* at arprom; epa segiom ver pann verit hafa
mef> ser siolfom, er for langt fra fepr3 sinom oc logaf>i+ a/llom
arom sinom, sipan pionapi hann enom borgarmanni oc g§tti svina
hans, ocS hungrapi hann. Pa, mintisc hann å, hvi5 hann hafpi tvnt, oc
es sva [ritib of7 hann, at hann hvarff aptr til [sins sialfs8 oc melti :
«Margir legomenn9 hafa gnogt10 i husi fopor mins, en ec svellt
her.« En ef hann var apr mep ser, hvapan hvarf hann pa [aptr
til sin" ? En sia sanctus Benedictus byg{>i mef) ser, pvi at hann varp-
veitti sic avaltIZ i a/gliti scapara sins [oc rende aldregi hugscots
argom fra ser til onvtra hluta^.

Petrvs. Hvat es pat, es sagt es fra Petro postola, pa es engill
gvps lédi14 hann or mvrqvastofo, pa hvarf hann aptr til sin sialfs
oc melti: «Nu veit ec vist, at drotinn sende engil sinn oc levsti 15
mie or hondom Herodis oc or arllo clande gvpinga.«
Grregorivs. Tveim hottom verpom ver leidir fra oss siolfom,
annattveggia at ver follom undir oss fvr reicon hugrenningar, epa
ver hefiomsc yvir oss fyr miscun uplitningar. Sa mapr es svina
getti oc svalt, hann fell undir ser siolfom i reicon hugar oc ao
ohrensoxS ; en sia es engill gvps levsti, hann var leidr fra ser siolfom
oc hafibr up yvir sic. En hvartveggi hvarf aptr til sin, pa er
annarr vitkabisc af villo, en annarr hvarf aptr fra uplitningar
hep til peirar scilningar, er hann hafpi sameiginliga mej) arprom
mamnom. En gofogr Benedictus bvgbi me{» ser i pvi, es hann »5
varpveitti avallt hug sinn, en hann var opt uphafipr yvir sialfan
sic fvr æst uplitningar.

Petrvs. Hugnar mer f>at er bu segir, en pat vil ec vita, ef
Benedicto veri lofat at fvrlata pa bropr, er hann toc of sinn at
varpveita. 3°

Grregorivs. f*at etla ec vel fallit vera at sitia ollom monnom
meingorpir, par er necqverir ero gopir mej) peim, peir es hialpisc.
En f>ar er tomt erfipi fvr illom *6, er engi ver{>r avoxtr af gopom.
En fVr hveriom gopom metti gvps mapr par erfipi drvgia, er allir
vildo rapa bana hans. f'at gorisc oft i hug heilagra manna, {>a er 35

1 reikar B. 2. meirr Ulf. B. 3 saal. B; febroni A. 4 glytradi
par B. 5 ba til/. B. 6 hverin B. 7 [ritad nm B. 8 [ sin B.
9 leigumenn B. 1 0 braud tilf. B. 1 1 [ saal. B. ; apt til sinn Ji-
12 iaman B. 13 [ mgl, B. 14 léiddi B. 15 ohreinsu B. 40

16 Mlum B.

L I B E R SECUNDUS DIALOGORUM GREGORII. 205

f>eir sia erfifu sit avaxtalaust, at f>eir fari i annan staS til nvtsani-
ligra * erfij>is, sva sem Padl postoli gorJ>i, sa er fus var at andasc 2
oc lifa mej) Cristi oc taca pislir fyr gvf>s namni oc fvsti aj>ra til
f>olinmof)i. £a er harm varf> fVr ofri{>i i Damosco3, f>a let hann
5 sic nif>r siga i vandWpi fvr borgarvegg, oc fl6J)i eigi af fcvi, at
hann hreddesc banann, heldr af ]?vi at hann sa i f>eim sta8 erfi^i
sitt micit en avoxt litinn, oc hirdi hann sic til avaxtsamligra er-
fil>is. Gvf>s rij)ari4 vildi eigi hondla^r verj>a i borgdnni, held(r)
gek hann ut a volf til orrosto. Sva gørf>i oc sia S helgi Benedic-

10 tus, {>a er hann fYrlet {>essa munka, es hann mati eigi lera til
lifs, J>a reisti hann marga ajbra up af6 andar da^a i a^rom sta^om,
sem scvrasc mon i J>vi, er enn ferr eptir.

Pa er gv{>s mafu* scein iarteinom i einseto sinni, J>a qvomo
margir til hans oc gorJ>osc lerisveinar hans, oc setti hann .xii.

15 munklif i nond ser, J>ar er .xii. munkar voro i hverio, en forraf>s-
ma{»r enn .xiii. En hann haf{)i fa munka mej) ser, J>a er honom
J)otto maclicstir sinnar kenningar. Pa toco Rumaborgar menn at
selia honom sono sina til leringar at l>iona gvf>i; Eqvitius garfogr
mal>r selde honom son sinn7 Ma-rum, en Tertullus Placidum.

»o Ma^rus scein brat i gof>om si{>om oc glicf>i eptir lerifo^or sinom,
en Placidus var ungr sveinn oc f>otti gott manzefui vera.

4. I eno muncliii, f>vi es Benedictus haff>i sett, uas einn
munkr,' sa es eigi matti standa a bdnom, oc recaj>i hann svslo-
tass, f>a es a|>rir munkar bo{>o fVr ser. En es aboti hans matti

»5 [eigi honom8 snua aleij>is, {>a var hann leidr fvr Benedictum, oc
avitaju hann muncinn of heimsco sina. En es munkr com heim,
f>a varf>veiti hann eigi lengr en .ii. daga orf) Benedictus, en a enom
l>rif)ia degi hvarf hann aptr til vanfra sins. En es f>at var sagt
Benedicto, J>a melti hann sva : «Ec mon coma oc bota hann. « En

3° gvj>s maf>r com til l>ess munklifs, oc 9 muncar sto{)0 a bønom eptir
tif>ir, f>a sa hann, at svartr sveinn toc [i cleju IO munksins, J>ess er
eigi matti standa a bonom, oc leidi hann ut. f*a melti Benedictus
vif> Pompeianum abota oc vif> Ma^rum lerisvein sinn: «[Se{> itXI
eigi, hverr l>enna munc leif>ir ut?« En es fceir letosc eigi sia,

35 f>a melti hann : «BiJ)iom ver gv5 »*; at it megit sia, hveriom muncr

i nytsamligs B. z deyia B. 3 Damasco B. 4 rettet; pfyariA;

riddari B. 5 en Ulf. B. 6 tilf. B. 7 til leringar tilf. B.

8 [honum eigi B. 9 en er B. 10 [ til B. 11 [Siai £er B.
12 nu ok £a B.

206 BENEDICTUS SAGA. APPEKDIX.

sia fvlgir.« En es peir bopo pess, pa sa Ma/rus aboti, en Pom-
peianus aboti matti eigi sia. Pa gec Benedictus ut eptir munci-
nom oc sa hann standa uti oc la/st til hans vende. En fra peini
degi com en svarti sveinn eigi at frésta muncsins, oc vas hann
avalt sipan stapfastr a bønom sem aprir muncar, oc porpi en forni1 5
fiande eigi at [frøsfa(!) i hugrenningom 2 hans sipan, es hann var
bravt recinn mep bardaga or pvi licnesci.

5. Af fieim munclifom es Benedictus let setia voro .iii. munclif
ovarla i fialli, oc otto munkar be|>i langt oc bratgengt til vats, sva
at ner var manhasci3 at fara. Pa, qvomo bropr or peim .iii. 10
munklifom oc melto vip Benedictum : » Torveliga 4 leif> [eigum ver5
til vats, oc es per fyrir f>vi na/psvn at fora bvgp ora. « Gvps mapr
huggapi pa oc bap pa heim fara. En hann for nott ena somo
eptir oc Placidus ungr sveinn mep honom til fialsins, oc stof) hann
lengi a bøn a gnipo nacqvarri, oc setti hann up {»ar drangsteina 15
.iii. til mares, oc for hann heim, sva at engi vissi, at hann hefpi
farit. En er munkar qvomo annan dag oc boro up vandrepi sin,
pa melti Benedictus vip pa: «Farit er til gnipo peirar, er drang-
steinar .iii. ero upsettir, oc holit innan biargit; en gvp almattigr
ma letta erfipi ypro oc gefa ypr vatn i fialli.« t'eir foro til ao
biargsens, oc var pat6 pegar alvatt allt. En es peir holopo biargit
innan, pa fvldi grofina pegar vats 7, oc fell papan loer a iofno nipr,
oc heltsc pat [allt til pessa dags 8.

69. A annarri tip com litillatr mapr nacqvarr til gvf>s prels,
oc toc Benedictus vip honom. En hann selde snipil i hond honom »5
of dag oc sende hann at hoggva up porna IO or stap peim, er hann
vilde setia lata calgarp. En par var hia arup" tiorn, oc var petta a
bakanom tiarnarennar. En es hann 12 hreinsapi stapinn oc hio up
pornanai3, pa fell snipillinn or hepti oc hra/t a tiornina, par er hon
var divpost. Vercmaprinn varp hrvggr oc sagl>i Ma/ro, at hann 30
hafpi glatat sniplinom. En es Ma/rus sagpi Benedicto, pa gek
Benedictus til tiarnarennar oc toc snipilsheptit 6r hende verc-
mannenom oc retti pat i tiornena. Fa rende iarnit nepan sem
fiser at ongli, oc varp pegar [fast i hefti H, oc selde hann snipilinn
vercmanninom oc melti: >Vinn pu nu oc ves eigi oglapr.« 3 s

1 tilf. B. a [ freista B. 3 eptir tilf. B. + sadl. oprindelig i A\
a er senere udraderet, saa at der nu utaar Torvelig; Toruelliga B.
S [ tilf. B. 6 par B. 7 mgl. B. 8 [ sidan B. 9 af pvi er iarn
flaut i vatni fyrir Bend. Oversk. B. 10 pyrna B n saal. B.

dvp A. la hinn B. 13 pyrnana B. 14 [ heptifast B. 40

LIBER SECUNDUS DIALOGORUM GREGORII.

207

7. 3r*a es Benedictus sat i husi sino', J>a for Placidus sveinn
til tiarnar at taca vatn. En er hann søcbi ovarliga keraldi i
vatnit, J>a fell hann eptir ut a tiornena, oc drogo stra/mar hann
oc vindar ut fra lande mioc sva ordrag allt. Benedictus vissi [f>at

5 es* orjut var oc melti vif> Ma/rum: «Rendo scvndeliga, frater, f>vi
at sveinn es [vant(!) for3 taca fell a tiornena, oc bar stravmr
hann langt fra lande. Ma/rus to [c blezon]4 af Benedicto oc for at
boborbi hans, oc hugbisc hann a iorbo fara, £a es hann gek a
vatn[i, oc dro] hann sveininn til lannds. En es hann ste a land

10 af vatnino, J>a lets hann aptr oc sa, a[t hann hajfbi a vatni gengit,
oc undraj>isc, er £at hafbi hlvt f>ar, er hann mønde eigi trevstajsc,
ef] hann vissi, oc sagl>i f>at Benedicto, es hann com heim, Bene-
dictus eignabi J>at hlyfmi hans en eigi v[erbleic] sinom. En '
Ma/rus qvad f>etta orf>it vera af bof>or[>i eino saman Benedictus oc

15 blezon oc [qvaf>sc] engi6 hlut eiga i J>eim crapti, es hann gørju
ovitandi. En sveinnenn scilbi bessa litell[etis] frreto mej) beim oc
melti: «l?a es ec vas af vatni dreginn, f>a sa ec clebi abota mins
c[oma] vfir hofo[> mer, oc dro hann mie utan af vatne.«

8. fa er margir hurfo til gvj>s eptir dømom Benedictus oc
ao fvrleto veradlict7 lif, J>a var[f> prestr] nacqvarr lostinn af diofols

ilsco, en sa het Florentius, oc toc hann at ofunda oc a at leita å at-
ferf> Benedictus, sva sem vandra manna [vanf>i] es at ofunda a^ra
fvr f>a gof>a hluti, er £eir vilia eigi sialvir hafa. En er hann sa,
at hann matti eke at vinna at f>verra ageti crapta hans i gagnstofro

*5 sinni, f>a evndisc hann af ofundar elde oc versnaf>i, J>a er hann
scvlde batna, f>vi at hann vilde hafa lof manna, en hann fVrleit8
lofsamligt lif. Pa, fvldesc prestrinn J>eirar illzco, at hann sende
gvf>s9 manni eitrblandenn hleif10. Benedictus toc vif> hleifinom
oc vissi, hvat grand i var i bra/f>ino. En hramn var vanr at coma

3« or scogi [hvert] matmal at taca faislo or hende Benedictus. En
er hramninn com at vanfca sinom, {>a ca[sta]bi Benedictus fvrir
hann f>eim hleifi, es Florentius hafbi sent honom, oc melti vif>
hramninn: «I nafni drott[ens] tac £u hleif f>enna oc casta {>u
honom f>ar nij>r, er aldregi finnisc.« Hramninn gapbi mu[nni] oc

35 flocti" umhverfis hleifinn oc screcti, sva sem hann svnde« f>at, at

t tim dag tilf. B. 1 [hvat B. 3 [ vatnit for at É. 4. Hvad her
og senere er sat mellem [ ] er bortskaaret i A, ng udfyldt efter B.
S leit B. 6 engan B. 7 veralldlikt B. 8 lyrirlet B. 9 Her
beg. andet Fragm. C, et Blad delt efter Længden, saa al kun Halvdelen
er tilbage. 10 braudleif B n fl&ckti B.

2o8 BENEDICTUS SAGA. APPPENDIX.

hann vilde hlvj)a f>vi, es honom vas bof>it, en f>or|>i eigi. Pa melti
gvbs maj>r vib hann: «Hef up pu hleifinn evruggr1 oc ber hann
par*, es hann megi eigi finnasc. Pa toc hrafninn up hleifinn of
sipir oc flo a bravt me{). En hann com3 eptir .iii. stundir4 oc
toc fotslo or hende Benedictus, sem hann var vanr. En es gvps s
mapr sa adund vaxa i gegn ser, pa harmapi hann hug cennimannz-
ins. En es Florentius matti eigi devpa licam lerifopor, f>a leitapi
hann at glata ondom lerisveina hans oc sende .vii. møiarS, at per
leci i a/gliti peira oc leta{)i at tela hugscot peira i leic sinom." En
es Benedictus sa pat oc vissi, at fvr hans sacar vas gort, pa vgpi IO
hann fréstni lerisveinom sinom, oc gaf hann rvm6 reipi, oc com
hann at vitia allra munclifa peira es hann haff>i sett, oc seipapi
hann f)vi es hann vilde i munklifonom oc forpi bvgp sina oc
[flopi hatr Florentius?. En es prestrinn fra bravtfor Benedictus
oc fagnapi, pa er hann stof) i lopsti8 necqverio, pa fell ofan loptit 15
allt, oc lampisc [ovinr Benedictus9 oc do. En Marrus muncr fra
f>at oc sagpi Benedicto, pa es hann var of x. milor å leip comenn :
«Hverf aptr, fapir, qvad Ma/rus, da/pr er prestrinn, sa er f»ic
hatapi. « Pa varp Benedictus hrvggr oc gret da/pa ovinar sins oc
pat annat, er lerisveinn hans sagpi honom petta mej) fagnapi, oc *o
barp honom script fvrir pat, es hann fagnapi da^pa ovinar sins.
Petrvs. Micils er vert of pessa*0 hluti, er hier(!) ero sagpir, {)vi
at hann glicpisc Moysi i pvi, er hann gat vatn or steini, en Eliseo
i pvi, er iarn rende til eptis11, en Petro postola i vats yvirgongo,
en Elia i hlvpni hrafhs, en David i pvi, es hann gret da^pa ovinar 25
sins, oc virpisc mer, sem hann veri fullr af anda allra pessa manna.
Gregorivs. Benedictus haf pi eins anda, pess er miscunnar fvllir
hiorto allra sin(n)a vina, sem Johannes sagpe: Satt lios var" pat,
er lvsir hvern mann, er cømr i heim f>enna, [oc tocom ver] allir
miscunnafhansfvllingo. Helgir menn mego hafa crapt af gvpi en 30
selia [eigi oprjom, en Cristr gefr sinom monnom crapt oc iarteinir,
sa er dramlatom monnom svnde darpa sinn [en ljitillætom dvrp
oc fognop upriso sinnar.

[Pa e]s heilagr mapr førpi bvgf) sina, pa matti hann" eigi of
fløia fianda gagnstopo, pvi at en forni andscoti gec sipan [meijrr 35
[i berhoggx3 vip hann en apr. Porp heitir Cassinom, pat er stendr

1 oraggr B. a pangat B. 3 aptr Ulf. B. 4 dags Ulf. B.

5 meyiar B. 6 ro C. 7 [ flydi hatr Florencij B. 8 lopti B.
9 [ hann B. 10 slika B. n heptis B. 12 tilf. B. 13 [a berugg
B\ i berhavgg C. 40

LIB1B SKCUNDU8 D I A I, O G O R U M G R E G O R I I. 209

i iialli bar* er [Nor{»]menn calla Montacassin, en {»ar2 es .iii. milna
for af iomno til f>orpsins, [en {>]ar stob fornt3 hof, {»at er blotinn
var diofoll sa es callabr vas solar åss, oc voro [{»a]r umbhverfis
beir stabir, es allt {»angat til hof {»o heibnir menn biotit. En er
5 Benedictus com {»angat, ba bra/t hann scurbgo{»it oc brende blotvi{»o
umhverfis oc gor{»i or hofino kircio oc helga{»i Martino+. En bar
er scurbgo{>it haf{)i stakit, bar let hann gora [Jons] altare, oc snori
hann til tru retrar i kenningo sinni a/Horn lvb et ne/Sta, oc hurfo
margir [til mjunca atferfmr oc g6r{»osc lerisveinar hans. En en
i o forni fiande [ofundi {»at oc geggS opt i berhogg6 vi{» hann oc leit-
a{»i vi{> at scelfa hann i hre{»iligom sionhverfingom oc ogorligom
rodom. En gv{»s ma{»r haf{»i {»vi dvrligra sigr, sem fiandinn gør{»i
honom fleri {»ravtir.

9. Pa es munkar smi{»u{)0 hus of dag, {>a vas steinn sa einn,
15 es {»eir motto eigi up of7 hefia, {»a gengo fleri til, es eigi motto

.ii. e{»a .iii. of hrora steininn. En es {»eir motto eki at vinna at
heldr, {»a scil{»o [{»eir ajt ohreinn ånde hofga{»i steininn, oc bæ{»o
{»a Benedictum coma til oc reca ni{»ing a bravt me{> [bøjnom, at
{»eir metti up hefia steininn. Pa for Benedictus til oc bleza{»i
20 steininn, oc var{> steinninn8 {»egar lettr.

10. Pa melti gv{»s ma{»r, at {>ar9 se vide grafa ior{> undir stein-
inom. En es munkar grofo, {»a fundo {»eir {»ar scur{»go{> or eiri
gort oc kosto{»o10 {»vi i elldhus of aptaninn. En {»a nott svndesc
munkom eldr brenna af scurbgofcino", oc {»otti {»eim ollom sem

25 eldhusit loga{»i allt. En es {»eir boro til vatn at slocqva eldinn,
{»a vacnabi Benedictus [vi^gla/m11 beira*3 oc com tilocsag{»i {»eim,
at sionhverfingar eldr vere [i a/gom {»eira, {»vi at hann sa eigi
eldinn. »3 Pa gek hann til bønar oc ba{> munca gøra crossmarc fvr
argom ser. En es {»eir gorbo sva, {»a so {»eir [eigi eldinn oc san

30 eldhusit heitø, oc fundo {»a at sionhverfing haf{»i telda {»a.

11. Pa es muncar gør{»o husvegg of dag, |»a sat Benedictus i
husi sino. En inn forni fiande com at honom oc hlo oc letsc fara
til brø{>ra. Gv{»s ma{»r sende mann^4 {»egar til munca oc melti:

Vesit er varir, fratres, illgiarn ånde mon coma til yf»var.« Fa
3 5 <^s sa haf{»i {»etta na^lt, ør sondr var, {»a felde ohreinn ånde vegginn,

1 bvi B. {»vi er Soractis heitir C. 2 bangat B. 3 saal- -B; fort
A. 4 saal. B, 0\ Martirio A. 5 [ofundadi bat ok geck B, C.

6 beragg B. 7 mgl. B. 8 hann B. 9 saal. B. C; ber A.

10 saal. £, kosto A. u saal. B. C; scurbino A. 12 fflanim C.

40 13 [ mgl B. 14 saal. B. Y 4.

Ua

alO BENEDICTUS SAGA. APPENDIX..

oc varb bar undir sveinn nacqvarr oc lambisc. Muncar ur bu
hrvggvir vib scaba sveinsins oc sogbo bat er orbit var. Pn let
Benedictus bera en lamba svein i hus sit, oc vas hann borinn i
.iiii. sca^tom, bvi at bebi rar costat1 hold hans oc bein. Gvbs
ma|>r lagbi sveinenn i mottol sinn oc sende bravt alla munca oc 5
kvc aptr husino oc bab lengi fvrir enom lam{)a. t*a stvrcbisc
sveinnenn oc varf> heil f>egar, oc sende gvbs brell hann til vercs
sins, oc nabi1 fiande eigi at fagna bana hans, sem hann hugbi.

ia. En Benedictus toc at hafa spalécs anda oc segia fvrir
oorbna hluti oc vita bat, er fiarri honom gorbisc i levndom hlutom. IO

it'at vas vanbi, bott muncar vere nacqvar sendir, at beir
scvldo eigi annarstabar matasc en heima. En nacqvarir brobr voro
sendir of dag or munclifino, oc varb beim dvalsamt, oc como beir
i hus nacqvarrar trufastrar cono oc motobosc bar. En es beir
qvomo heim sib of aptaninn4 oc beido Benedictum blezonar, sem 15
vanbi vas til, ba spurbi hann ba {>egar, hvar beir hefbi matazc.
En es beir letosc hvergi hafa matasc, ba melti hann: «Pvr hvi
livgit er? [Eigi qvomob er5 i hus cononnar oc otob bar oc drukob?
En er hannqvad a gistingina^ oc sva hvat beir hof bo at verbi, ba
fello [beir til fota Benedicto oc bobo] 1 ser licnar fvr afgerb sina io
oc qvobosc misgort hafa. [En hann veitti l>eim {>at es beir bobo],
oc sa at beir mondo odiarfligar misgera i annat sinn, [es beir
motto * nu eigi levnasc]

139. Lerisveinn Benedictus, sa es Valentinianus hét, atti
br[obor olerban mann] oc trufastan, bann es a hveriom misserom »s
vas vanr at coma [til munklifis Benedictus oc fastabi] hann {>ann
dag. En es hann for bangat of dag, ba slosc bravtingi [nacqvarr
i for meb honom], sa es leibar nest haf^)i. En es beir hof bo neq-
veria stund [faret, ba melti bravtinginn], at beir monde hvilasc IO
oc matasc. En hann svarabi : «Eigi mon ek b)at [gora, bvi at ec 3°
em vanr at] fasta, ba es ec fer til Benedictum.« £*a hetti hinn
fvrst" bvi mali. [En bo minti hann a, es] scamt [vas a miblii*

1 lamit B. 2 atti B. 3 iarteign Benedicti abota Oversk. B.
4 qvelldit B, C. 5 [ Komud })er eigi B. 6 saai. B, C; gistina
A. 7 Her er en Remse bortrevet af Bladet i A, hvorved de sidste Ord JS
t hver Linie paa Forsiden og de første Ord paa Bogsiden mangle, del
m< nglende er suppleret efter B, saa langt denne gaar, og sat mellem [ ].

2 [ef peir inætti C. 9 Af Valentiniano l^risveini Benedicti Oversk. B.
10 nvila sik C. 11 at sinni tilf. B. 12 [leid fra, at l>eir ranndu
mataz B, C. 4°

T, 1BER SECUNDUS DIALOOORUM GREGORII. 211

oc let frater * munksins eigi at* bvi. En es beir hofbo [lengi
farit babir saman] oc leib a dag, f>a varb a goto beira vollr fagr
oc brubr [hreinn, oc melti brautinginn], at f>eir m6ndi hvilasc3, oc
qvad fcar vel fallit at dveliasc, es [sva vas fagr staj>r. En es J
5 orb blib voro fvr evrom en stabr fagr fvr a/gom, ba let hann [at
f)vi es hinn melti oc] mataf)isc. En hann com at aptni til munk-
lifs oc qvadi Benedictum ble[zonar. En gvbs ma{>r] bar f>egar a
brvnn4 honom bat es hann hafbi gort of gotona oc [melti vif> hann ;
»Hvat es nu], frater? Hlgiarn ånde tevgbis f)ic fvr munn bravtingians

i o of sinn, [oc matti eigi tela f>ic]; tevgbi hann bie i annat sinn, oc
vann f)ic eigi teldan; tevg[>i hann f)ic [i {>ri|)ia sinn oc teldij bie.«
^a scambisc6 hinn ostvrcbar sinnar oc fell til fota Benedicto oc
saca[bi sic £vi meirr7 svndar] sinnar, sem hann vissi, at Bene-
dictus sa bat es hann bafbi gort, [bott hann veri fia[rri]8.

15 14. Konongr biobar beirar, es Gof>i9 ero callaf>ir, het Totila,

en [hann spurbi at Benedictus] hafbi spalex anda oc trubi bvi
oigi'°, oc vildi |>o revna oc ba£ [bæ or{) bera, at] hann mønde
coma til munklifisens. En es hann var a léb coraenn, f>a nam
[hann stabar. f*ionn hans] .i. het Riggo vén at aliti, bann [scrvde

*° hann l * scrubi sino oc sende til [munklifs Benedictus, oc let hann]
fvlgia honom ba f)egna oc f)iona, er kononge voro vanir at fvlgia,
oc g[vbs mabr metti bat hv]ggia, at bar veri konongrinn sialfr.
En es Riggo vas scrvdr konongs scrubi [oc com til munklife] meb
bvi libi es honom fvlgbi, ba sat Benedictus uti oc callaf>i a hann,

2 5 l>e[gar es call matti a mibli] nema: »Legg nibr bu, sonr, J>at er
bu ber, era12 bat {>itt eigin.« Pa hre[disc Riggo oc fell allr til]
iarbar, oc allir beir es honom fvlgbo, oc ibro|>osc bess es beir hofbo
h[legit at gvbs breli] oc bobo ser licnar. En es beir riso up af
iorbon, ba borbo beir eigi ne[rr coma bessom gvbs] »4 manni oc

30 sogbo kononge sinom, hverso brat beir voro fundnir.

15. En es Totila konongr com [til munklifs bar er] Bene-
dictus sat, ba borbi hann eigi nerr at ganga oc fell til iarbar.
Benedictus [melti til hans tvs]var eba .iii., at hann scvldi up
risa af iorbo, en hann borbi eigi. f'a g[ec Benedictus i mot]

35 1 brodir B, C. 2 tilf. B. 3 ok mataz tilf. B, C. 4. bryn B.

5 t?ldi B. 6 skammadiz B. 7 Her ender C. 8 [ mgl. B.

9 Gothi B. 10 er honum var sagt tilf. B. 11 [ mann skryddi

konungr B. 12 eigi er B. 13 Her ender B. 14 Hvad herefter
staar mellem [ ] er suppleret efter Gisning.

2J2 BENEDICTUS SAGA. APPENDIX.

honom oc toc i hond honom oc reisti hann up oc avita[>i hann
of grimleic hans [oc sag|>i honom] J>a hluti er eptir gengo. »Mart
illt hevir J>u gort, qva|> Benedictus, latt tu a[f illzco {)inni] sifmn.
Coma monfm til Rumaborgar oc allt ut of se, vera .ix. vetr
konongr e[n devia a enom .x.] Conongi vas ogn at or{>om hans, 5
oc for hann a bravt oc vas ogrimare sij>an en a{>r. En [f>eir
hlutir] allir gingo eptir, es Benedictus sag[>i honom, at hann com
til Rumaborgar oc for til Sicileviar [oc do aj enom .x. vetri.

1 6. Bvscop necqverr com til måls vif> Benedictum oc rød[i
vif> hann] um f>at er Totila konongr heriaf>i til Rumaborgar. »fcat IO
hvgg ec, qvad episcopvs, at konongr sia mon[i evj>a] Rumaborg,
sva at aldregi møni bvggvasc. « Benedictus svaraj)i: »Eigi mon
Rvmaborg ev[>asc [af J>io{>om heldr af eldingom oc] landsciolptom. «
Pa, spasogo siom ver nu fram comna, f>vi at nu [ero brotnir borg-
arveggir oc mar]gar kircior falnar af landsciolptum i Rumaborg, *5
oc l>verr[a herbergin oc hrørnar b]orgin a/11 oc fvrnisc oc er at
falli comin.

17. [Klercr nacqvarr varf> diofolof>r i bor]g J>eiri es Aqvi-
nensis heitir. En Consta(n)cius byscop let f6ra hann [til margra
heilagra staf>a], at hann metti heilso fa. En gvf>s vattar vildo *°
honom eigi heilso [gefa, at ollom metti argliost verf>a], hve mikill
craptr Benedictus var. P& vas en 6f>i leidr fvr Benedictum, [en
hann rac a bravt] ilgiarnan anda, es hann baj> fVr honom. En

es klercrinn var heill, [f>a m^lti Benedictus vi{>] hann: »Far {>u
nu heim oc iet(l) eigi kiot sij>an oc tac aldregi vigslor [fleiri en nu 25
hefir |>u, en] a J>eim degi es J>u dirfir J>ic at taca vigslo meiri en
nu [hefir {>u, f>a mon|>u] seldr verj>a enom sama diofli.« Clercr
for heim oc hellt necfqveria stund J>at er bo{>it haffri] Benedictus,
J)vi at hann hredisc nylifma pisl. En es margir vetr lif>o [{>af>an,
{>a ondo{)osc f>eir er ellri] voro, en enir 6re toco meiri vigslor. 3°
J'a glevmfu klercrinn orjiom [Benedictus, J>vi at Jw foro honom
at] fvrnasc, er langt vas fra li|>it, oc toc vigslor. En hann varf>
[f>egar diofolof>r], oc helt f>vi mef>an hann lifj)i sij>an.
Pet r vs. [Avgliost es at] Benedictus vissi levnda hluti gv[>s, es
hann of leit, at klercrinn vas af J>vi diofol61>r, at hann scvldi eigi 35
vigslor taca.

Gregorivs. [Hvi scvldi sa] eigi vita levnda hluti gvf>s, [es
helt bof>o]r{> hans, f>vi at sva es ritit, at .i. ånde es gvf>s oc £ess
er honom fionar vel.
Petrvs. [Ef .i. er ånde gvf>s] oc f>ess er honom f>ionar vel, fvr 40

LIBER SECUNDUS DIALOGORUM GREGORII. 313

hvi [segir Poll postole, at] hverr megi vita ræb eba vilia drottins?
En bat svnisc mer eigi samberiflict, at sa viti eigi] gvbs rsob, es
einn anda hevir mej) gvbi.

Gregor i vs. [Helgir menu es bio]na gvbi, vito beir rob hans,
5 sva sem Poll melti: Sva sem engi vet hug manz ne[ma manz
ånde, er] i siolfom er, sva vet oc engi ba hluti es gvbs ero, neraa
gvbs ånde. [Oc enn segir hann: Ver hofom eigi bes]sa heims
anda, heldr bann anda es af gv{>i er. Enn melti hann sva i obrom
[staf) : Mart bat] vittrabi gy\> oss fvr anda sinn, er arga manz sa

10 eigi, ne evra hevrbi [ne hiarta kend] i, bat es gvb het astvinom sinom.
[Petrvs. Ef postolanom voro bessir hljutir vitrabir es gvbs
ero, fvr hvi melti hann betta: Hverso oumrobiligir ero dom ar
gvbs, [oc sva vegar hans]. En bvi i gegn melti David spamabr:
I vorrom minom bobaba ec alla doma [munnz bins. En meb bvi at

1 5 av]bveldra er at vita en fra segia, fvr hvi talbi Poll oumrøbiliga
[doma gvbs, en David] letsc eigi at eins doma hans nema heldr oc
kunna fra at segia.

[Gregor i vs. Allir beir menn es] biona gvbi, ba ero beir
meb gvf>i i tru sinni oc elsco, en beir ero [eigi meb honom es eigi

20 biona gv]bi, af bvi er beir bvngiasc af darbligo holde. Levnda
doma gvbs of vito [allir beir es] ero samtengbir gvbi, en beir vito
eigi i bvi es beir ero fiarl^gir gvbi, oc callasc [af bvi dom]ar
gvbs oumrébiligir, at eigi verba algorliga scilbir. En af bvi letsc
David ba [doma boba, at] beir es meb hreinom hug biona gvbi,

*5 mego bebi vita oc segia bat es beir [mono vita] af helgom ritning-
om eba gvbs vitron. Pa doma vito beir eigi er gv\> begir yfir,
[bvi at bat ein]a vito beir es hann segir. Af bvi melti David
sva: Ec bobaba alla doma munz bins, sem [opinberliga] melti
hann: Pa doma bina matta ec vita oc boba, es bu sagbir, drottinn,

30 en beir ero [levnd]ir fvr orom hvgscots ^ogom er bu melir eigi.
Sva samtengis spamanzens atqvebi [oc postol]ans, at oumrobiligir
ero domar gvbs, oc mego bo menn of vita oc segia ba doma es
[fram] ero forbir af hans munni sialfs oc sagbir.

18. ^eoprobus bet mabr sa er tru hafbi tekit af kenningo

35 Benedictus, hann sa bat, at gvbs brell var oglabari en vanbi vere,
ba es hann vas eigi a bønom, oc felde hann t6r af hrvg[leic]
einom saman. Pa spurbi Peoprobus, hvat oglebi hans mercbi.
Gvbs mabr svarabi: »Allt m[unklifj betta mon evbasc at gvbs
domi. « Pessi orb hevrbi Theoprobus oc sagbi fra. En ver vitom

40 nu, hverso Langbarbar evdo munklifit, ba es beir como bar of nott

2<4 BENEDICTUS SAGA. APPENDII

at sofoudom brobrom, oc toco bravt baban allt bat (es) fem et vas.
en beir gørbo ongom munki geig, bvi at bat fvldisc es drotinn het
breli1 sinom Benedicto, at hann mondi varbveita andir, bott hann
seldi eigo beira til a/bnar.

19. Enn vas sendr sveinn necqverr of dag mej) vintunnor 5
.ii. til munklif[sins], en sa fal abra tunnona of goto, en abra for{>i
hann til stabar. En gv|>s [ma{»r vissi], hvat hinn haff)i gort, oc
toc vib bvi feginsamliga, es honom vas f6rt, en melti (vib] sveinenn,
abr hann for a bravt: «Se vib bu at drecca or tunnonni er bu
fait, [hallaj bu henni varliga oc hvgg at, hvat i se.« Sveininn 10
vilde reyna £at es gvbs [mabr] sagbi, ba es hann for aptr, oc
hallabi tunnonni, en ba screib bar or hoggormr. [Pa] ibrabisc
sveininn ilsco beirar, er hann gorbi, er hann fann grand i vinino.

20. Beor fiolmebr vas scamt fra munklifi Benedictus, oc voro
bar nunnor oc mart manna beira e[s] tru h[ofbo tecit] af kenningom 15
Benedictus, oc sende hann oft bangat munka sina at kenna beim
tru. En es munkr necqverr vas sendr of dag, ba bobo nunnor
hann taca vib ducom beim es ber sendo til munklifs Benedictus,
en hann toc vit duconom oc fal i serc ser. En es hann com
heim, ba toc Benedictus f>egar at avita hann oc melti: »Fvr hvi 20
com ilzca i serc £er?« Pa, fell munkrinn til fota Benedicto oc
ibrabisc ilzco sinnar oc toc ducana or serc ser.

21. A necqveriom apni sat Benedictus of horbi, oc helt munkr
liosi fvr honom, en sa vas ri[cs] manz sonr, oc toc sa at dramba

i hug ser: »Hvat manna er sia, hugbisc hann, bess es ec scal 25
honom biona oc halda liosi fvr honom?« GvJ>s mabr leit til hans
oc melti: >Hvi gegnir bat er fm melir? Sign2 bu bie, frater.«
Pa. heimti hann bangat munkinn oc let taca kertib or hende honom
oc baf> hann fara at sitia. En es munkar spurbo hvat honom veri
of hendr, ba sagbi hann sialfr, hverso hugr hans hafbi drambat i 30
gegn gvbs manni. oc hvat hann hafbi melt i hugrenningo sinni.
t'a botti arllom svnt, at ecci matti of levnasc fvr Benedicto, es
hann vissi hugrenningar manna.

32. A nacqvarri tib g6rbi 6aran micit, oc toc bat viba, oc
varb ba vant fotslo i munklifi Benedictus, svat eigi var meirr en 35
v. hravbleifar aollom muncom til fotslo .i. hve(r)n aptan. En es
Benedictus sa brobr hrvgva fvr fétslolévsi, ba huggaf>i hann ba oc
melti: »I dag es ybr føtslo vant, en a morgon monob er gnot
hafa.« En er annarr dagr com, ba fundosc .cc. m§la miols fvr

1 |>relom Cd. a sing Cd. +°

LI HER SECUNDUS DIAL.OOORUM GREGOR1I.

215

durom hus Benedictus, oc vissi engi, hverir £at hofyo f>angat borit
Br6J>r J>okof>o J>at gvf>i, ef- fceir so f>etta oc nof>o {>a at hafa f>at
es £eir vildo.

Petrvs. Hvart scolom ver trua, at gvf>s {>rell hefyi avalt spaleics
5 anda, e|>a varf> * f>ess a mi{>li stundom?
Gregorivs. Spaleics ånde fvllir eigi avalt hvg spamanna, f>vi
at sva es ritit of helgan anda, at hann bless l>ar es hann vill oc
[>a es hann vill. Sva sem gorpisc, f>a es Eliseus sparaa^r sa cono
necqveria oglapa oc vissi eigi of hveria soc hon vas oglof), oc

10 melti hann sva: Ond hennar es i hrvgleic, oc levnde drottinn mie
oc sagl>i mer eigi, hvat henni vas.« Pat gorisc af micilli gvf>s
forsio, es hann gefr stundom spaleics anda, en stundom teer a
bravt, at hugr spamanna hefisc til dvrpar oc haldesc {k> i litill^ti,
[til p]ess at peir viti, hvilicir peir ero af gvj)i, pa es peir taca

15 helgan anda, oc peir scili, [hvilijcir peir ero af siolfom ser, pa er
f)eir missa spalées anda.

33. A annarri tip bap necqverr sipsamr mapr Benedictum
senda ser lerisveina sina, pvi at hann vilde gora lata munklif hia
borg peiri es Terracinensis heitir. En Benedictus sende munca,

ao sem hinn bap, oc sagf>i, hverr aboti scvlde vera epa hverr prior,
oc het peim at coma at nemndom degi oc svna peim, hve peir
scvldo setia munklifit, epa hvar hvertki hus scvlde setia. [AJ
peiri not, er næst vas fvrir pann dag es Benedictus hafpi heitit at
coma, pa [svndisc] hann i dravmi peim*muncom, es hann hafpi

25 annan set abota en annan prior, oc svnde peim, hverso peir scvldo
hvertki hus setia i munklifino. Hvarr f>eira sagpi of>rom sinn
drann, [oc logjpo eigi trunop a f>at es fvrir pa bar, oc vetto at
Benedictus mønde coma, sem hann het. [En er] hann com eigi
at nemndom degi, pa urpo peir ogla{>ir oc foro aptr til munklifs

30 Benedictus [oc mejlto vip hann: »Bif)om ver {)in, pater, oc vettom
at pu mondir coma, sem pu hezt, oc svna oss, [hversjo ver scvldum
setia munklif vart, oc comtu eigi.« En gvps maf)r svarapi. »Fvr
hvi melit er [sv]a, fratres? Com ec, sem ec het, oc svndomc i
dra-mi, oc sagpa ec, hverso er scvldit hvat[ki] gora. Farit er nu

35 oc setit munclifit, sem ec svnda ypr. « Fa hurfo f>eir aptr oc
undroposc oc seto munklifit eptir pvi sem Benedictus hafpi peim svnt.
Petrvs. Vita vilda ec, hverso f>at metti verpa, at hann føn
langan veg oc seg[>i i dravmi pat es p>ir s<? oc kenndesc vi{> sipan
hvarirtveggio.

4-o 1 vapr Cd.

-X\ 6 BEHEDICTUS SAGA. Al« PENDIX.

Gregorivs. Hvat ifar bu of benna Mut, Petre? t>at er svnt,
at gofgara er øbli andar en licams. En sva es sagt af> Abbacuc
veri up numinn meb fotslo af gvbinga lande oc setr nibr a Serc-.
lande, oc forbi hann f6tslona Danieli oc vas heima nest a gvbinga
lande. En ef spamabr matti a eno a^gabragbi licamliga fara meb 5
licams fotslo, ba es eigi undarlict, bott Benedictus metti fara and-
liga oc svna andlict lif andligom brobrom i dravme.
Petrvs. Melsca bin toc ifa af hiarta mino.

24. Gregorivs. Hversdaglict mal hans misti eigi mikillar
scvnsemi, bvi at hugr hans vas hafibr til crapta hebar, oc motto 10
af bvi orb hans verba eigi tom. Ef hann melti ognarmol of nec-
qvern hlut, ba varb sva micill motr at mali hans, sem bat veri
doms atqvebi fullt, oc varb begår framgengt *.

Tver nunnor voro scamt fra munclifi Benedictus gofgar at
kvni. En morgom verbr cvns tign at ogofugléc hugar, bvi at beir 15
fvrlita mibr sic sialfa i bessom heime, es i necqveriom hlut hafa
meira metnir verit en abrir. Pessar nunnor varbveito eigi vel
tvngo sina oc voro avitsamar vib bann mann, er beim forbi licams
fotslo, oc gorbo hann opt reiban. En hann for of sibir oc sagbi
til Benedicto, hve nunnornar gersto hug hans opt. Pa er Bene- 20
dictus hevrbi betta, ba sende hann mann meb beim orbom, at ber
scvldo hirta tungo sina, eba ella monde hann ber i bann setia.
En bat let hann eigi fram fara, bott hann ogbi bvi. En ber hirto
sic eigi oc lifbo få daga ^iban, oc voro ber i kircio grafnar. En
es messor voro sungnar, ba svndesc fostro beira sem \>$r risi up or »s
grofom sinom oc gengi lit or kircionni at hverri messo. En es
bat svndisc opt, ba com henne i hug, hvat Benedictus hafbi melt,
ba es ber lifbo, es hann ogbi beini banni, ef ber botisc eigi. En
es Benedicto vas betta sagt meb hrvglec2

32 Hertogin callabi acafliga a Benedictum oc hvgb- 30

ise scelfa mondo hann i ognarmolom einom saman oc melti:
»Bis up bu oc sel mer a^ra borpcals bessa, es bu toet vib.« En es
Benedictus hevrbi bessi orb, ba let hann fra bocinni oc sa i gegn
hertoganom. Bu os hann loit borpcallinn bimdinn, ba losnobo sva
sciot bond af honom, at engi ma|u- matti sva sciot levsa. En es 35
hinn sto{> la-s, es lengi haf|>i bundinn verit. ba hredisc Zalla her-
togi vib sva micinn crapt oc leg[>i grimleic sinn oc fell til fota
Benedicto oc bab ser licnar. Gvbs mabr reis eigi up fra boc, en
hann talbi fvr hertoganom, at hann stilti sic fra grimloic. Zalla

1 framgengn Cd. 2 Her mangler et Blad i Codex. 4°

L1BEE SECUNDUS DIALOGORUM QBE&OSU 217

hertogi for a bra/t oc borbi eigi at clanda borpcallinn, siban es
hann sa hann sva sciot levstan or bondom fvr gvfjs crapti. Sciot-
leicr iarteinar sialfr berr vitni, at Benedictus gorbi betta af velde
eino saman, es hann stobvabi sitiande grimleic hertogans oc
5 levsti bond af borpcalli i tilliti sino. En ferr eptir aonnor iartein,
su es hann gat at gvbi af crapti heilagra béna.

33. Porpeall necqverr com of dag nieb lic sonar sins til
niunclifis Benedictus oc spurbi, hvar hann veri. En honom var
sagt, at hann vas a acre meb brobrom. Pa let borpcallinn licit

ie eptir fvr kirciodurom oc for scvndeliga at finna Benedictum. En
ba for gvbs mabr heim af acre meb brobrom. En es borpcallinn
sa hann, ba callabi hann begår oc melti: »Grialtu mer son minn,
gialtu mer son minn!« Pa nam gvbs mabr stabar oc melti: »Eigi
toc ec son binn fra ber.« Qvad borpcallinn: »Dæbr es hann, far

15 bu oc reis hann up.« Pa varb gvbs mabr hrvggr, es hann hevrbi
betta oc svarabi : »Farib bravt ér, brobr, oc bindit oss eigi ber
bvrbar, es ver megom eigi valda. Eigi es betta vart verc heldr
postola gvbs.« En borpcallinn vas brahaldr a bøn sinni oc sor
bess, at hann monde eigi bravt fara, af>r Benedictus resti up son

xo hans. Pa spurbi Benedictus, hvar licit veri. En borpcallinn
sagbi, at bat var fvr kirciodurom. En es gvbs mabr com bangat
meb muncom, ba fell hann a ene oc helt hondom til himna oc
melti: »Drottinn, littu eigi svnbir minar, heldr tru bessa manz, es
lifs bibr soni sinom, oc send amd ba aptr i licam, es bu toet a

»5 bravt.« En es hann hafbi bessi orb m^lt, ba scalf lic sveinsens,
es aptr com andinn til licams. Benedictus toc i hond honom oc
selde hann lifanda oc heilan i hond fobor sinom i a/gliti allra
beira es hia voro.
Petrvs. Segbu mer bat, hvart helgir menn mego geta at gvbi

30 allt bat es beir vilia.

34. Grregorivs. Hverr se garfgari i heimi en Pæll
postole, oc bab hann .iii. bess es hann matti eigi geta. Af bvi
es oc scvlt at segia nacqvat bat fra Benedicto, es annan veg varb
en hann vilde vera lata.

35 Svstir heilags Benedictus het Scolastiea, es gvbi hafbi bionat

alla efi sina, en hon vas von at koma of sinn a hveriom .ii. miss-
orom at finna brobor sinn, oc com hann til fundar vib hana a
hø beim es nestr var munclifino. En es bar fundosc of dag a
beim bo es bar otto vanba til at finnasc, ba dvolbosc bar bann dag

40 allan i gvbs Ion oc helgom molom oc toco føtslo bebi saman vif>

14 b

ai8 BENEDICTUB SAGA. APPENDIX.

røcr. En es pa/ soto of borpi eptir nottorp oc rødo enn of hhn-
nesca hlvti, pa melti Scolastica vip bropor sinn: »Bip ec pie,
fapir, at pu farir eigi fi*a mer i nott, oc røpom vit nacqvat of
himnesca fagnapi alt til morgins. < Benedictus svarapi: «Hvi
gegnir pat, svstir, es pu melir nuV Eigi ma ec annarstapar vera 5
en heima i nott. « En pa vas heip oc sa hvergi scvsca/fo a himne.
En es heilog nunna hevrpi pessi orp bropor sins, pa la/t hon fram
i gopnir ser a borpit oc bap gvp mej) torom. En es hon hof up
hofup sit af borpi, pa fvlgpo eldingar oc dunpo reiparprimor oc
gorpi regn sva micit, at mannigi vas or husi ut gengt. En heilog i©
mer haff)i ut helt miclo regni tara sinna a borpit, oc gat hon pvi
sya sciot regn af himne, oc alt vas a eino a/gabragpi, at hon hof
hofop af borJ>i oc regn dun|>i ofan af himne. En es gv{>s maj)r
sat ve|>rfastr, oc muncar {>eir es honom fvlg^o, l>a melti hann vij)
svstor sina: »Evrgefi gvf) ^er f)at es f)u gorJ)ir, svstir. Af hvi 15
gørj)ir {)u f>etta?« Scolastica svara{)i: >BaJ> ec J>ic, oc vildir l>u
eigi veita mer, ba{> ec drotin minn, oc veitti hann mer. Far {>u
heim nu til munklifis f>ins fra mer, ef f>u matt. < En hann matti
eigi or husi ganga oc var na/fngr i i>eim staf) es hann vilde eigi.
En paf vocpo nott pa alla i gegnom oc rodo of dvrpir andligs lifs. 2°
I pessom atburp es svnt, at Benedictus vilde pat es hann matti
eigi, pvi at pat vas ifla/st, at hann mønde vilia, at pat heipvipri
heldisc, sem pa vas es hann com. En hann fann gvps crapt af
qvenmans hiarta i gegn sinom vilia, oc. vas pat eigi undarlict, pott
a peiri tip metti cona meira i gvps crapti, pvi at hon hafpi fvr 25
astar sacar langa leip farit at finna hann. Johannes segir sva, at
gvp es ost, oc es af pvi ret, at gv[> veitti peim iartein heldr, es
meira unni.

35. En Scolastica for annan dag heim til hus sins, en Bene-
dictus for heim mep broprom til munclifs. En os .iii. dagar lipo 30
papan, pa sat Benedictus i husi sino oc hof up aogo sin til himins
oc sa a/nd svstor sinnar fara fra licam i dufo lici til himins. En
hann varp feginn dvrp hennar oc gorpi gvpi paccir oc sagpi brop-
rom andlat hennar, oc sende pa pegar eptir lici hennar oc bap pa
føra til munclifs sins oc leggia i steinpro, pa es hann hafpi ser 35
gora latip; oc varp sva at eigi scilpi groftr licami peira, sva sem
.i. .vas astarhugr peira beggia.

36. Servandus het diacn oc abote pess munklifs, es Liberius
ricismapr let gora i Campania herapi. Hann vas vanr at coma til
munclifs Benedictus, oc rødo peir of søtléc himnesci'a fagnapa oc 40

LIBER TERTIUS DIALOGORUM GREGORII. 21 9

hergbo beim opt i hugscoti, bott beir meti eigi nå i licam. En 08
at svemfnmali com, ba vas Benedictus i stopH necqveriom ovarla,
f.n Servand us diacn nebarr i enom sama stopli, oc matti fmr ganga
a mibli. En fvrir f)eim stopli vas hus micit, oc hvildo bar leri-
<; ^veinar beggia beifa. En es Benedictus vacbi oc vas a bønom,
ba es abrir svofo, oc stof) vib glugg, ba sa hann Hos micit coma
af himni, sva at bat rac a bravt oli mvrcr netrennar. En fvlgbi
undarligr hlutr liosino, bvi at hann sa allan heim fvr a-gom ser
sva sem undir einom geisla. En es Benedictus sa stabfastliga a

i o Hos betta, |>a sa hann ond Germanus episcopus borna til himins
af englom i eldligo aliti. Pa vildi hann hafa meb ser annan vott
sva dvrligrar svnar, oc caUabi hann a Servandom diacn hori rodo
oc nefnde hann a nafn .ii. eba .iii. Servandus vacnabi vib call
hans oc reis up begår, oc sa necqvern hlut af liosino, oc botti

i<; honom micils vert um bat. Pa sagbi Benedictus honom, hvat
hann hafbi set, oc sende mann begår ena somo nott til Copoborgar
at spvria, hvat of Grermanom hvscop veri. En episcopus vas
andabr, es sendemabr com bangat, oc gat hann bat spurt, at hann
hafbi a beiri stundo andatsc, sem Benedictus sa ond hans fara til

ro himins af iorbo.

Petrvs. Eigi of scil ec, bvi at eigi finnasc d6mi til, hverso .i.
mabr matti of sia allan heim, eba air heimr veri leidr fvr argo
honom sva sem undir einom solar geisla.
Gregorivs. Vittu vist bat, Petr, at hverivm bvckir li tiis scepn-

a5 an verb, es can scaparann, oc bott hann se litinn hlut af liosi
scaparans, ba scilr hann, hverso litil scepnan es oli fvrir ser, bvi
at hugr hefsc up i svn gobligs lioss oc verbr heri en sia heimr,
oc ser hann ba i gvbs Hosi, hverso litils bat es vert, es honom
botti micit, meban hann vas eigi uphafibr. Sva sem manni svnisc

30 her mart litit a ho fialli, bat es honom svnisc micit i divpom dal.
En sia mabr es sa engla gvbs fara til himins meb ond heilags
manz, ba matti hann bat eigi sia nema hann sei i gvbs liosi. En
hvat es bat undarlict. bott hann sei allan heim, es hann sa bat es
meira vas. En bat es sagt es, at air heimr J

35 necqvert sinn attu vitir hver hann es. En es konongr sat of
borbi of dag. ba com Pa-linus at vanba sinom oc førbi gott aldin
drotni sinom. En es konongr sa Padinom, ba bra hann lit 00.
scalf oc heimti bangat mag sinn oc sagbi honom levndan hlut,
bann es hann hafbi bagat vvir bangat til: »Satt es bat, es ber er

4.0 1 Her mangler 1 Blad. hvorved Slutningen af anden og Begyndelsen af

tredie Bog er tabt.

220 BENEDICTU8 SAGA. APPEKDIX.

sagt fra manni f>essom. Nu i nott drevmf>i mie, at ec se. ogorliga
domendr sitia a domstolom, oc vas sia maf>r i f>eiri sveit, en a
f>eira dorne vas svipa tecin or hende mer. En fm spvr, hverr
hann se, f>vi at ec hvgg hann eigi otiginn. mann vera. « Pa. heimti
magr konongs Parlinum til måls vif> sic, oe spurf>i hvat manna 5
hann veri. En gvf>s ma{>r svaraf>i oc qvasc vera f>rell hans, sa es
hann toc fvr ekio soninn. Pa spurf>i hann, hvat manna hann
heff>i verit a sino lande. En es hann vas f>ess opt spurf>r oc
bef>inn at segia, f>a sag[>i hann of sif>ir, at hann hef f>i bvscop verit.
En es drotin hans hevrf>i f>etta, f>a oaf>isc hann oc melti vif) Pa'li- 10
nom: »Bif> fm mie f>ess hlutar sem f>u vill, oc mon ec veita f>er,
at fra farir mef> veg aptr til lands f>ins.« Pa4inus svarafri: »Ein
es sa hlutr es ec vilda f>iggia, attu levsir or åna^f) alla f>a menn,
er or minni borg voro hingat herleidir.« f*a vas f>egar samnat
|>eim ollom saman, oc stigo f>eir a scip mef> Pa/lino, oc vas scip 'S
|>eira hla{)it corni, oc foro allfegnir mef> bvscopi. En konongr
d6 fsom nottom sif>arr, sva sem bvscop haff>i fvrir sagt. En sva
gorf>isc, f>a es Parlinus selde sic .i. i f>reldom, at hann levsti marga
or åna/f> mef) ser, oc glicf>i hann i f>vi eptir drotni orom, es f>rels
li c am toc a sic, til f>ess at hann levsti oss or svnf>a anar{>. Enn ao
es sagt fra andlati Pælinus, at f»a es hann haff>i banasott tecna oc
vas at bana cominn, f>a scalf clifi allr, es hann hvilde i, en land-
scialpti sa toc eigi vif>ara. En ogn varf) ollom micil at iartein
f>essi, f>eim es hia voro, en f>a scilf>isc ond Pa/linus vif) licam oc
for mef> gvf)i til dvrf>ar. *5

2. k es heilagr Johannes pavi atti for til konongs f>ess es
Justinus het, f>a atti hann narf>svn a fornom vegi at leiga ser hest.
En es f>at hevrf>i .i. gofogr maf>r, f>a lef)i hann honom hests fiess
es hann atti hogseztan, oc melti hann sva fvrir, at pavi scvlde
senda heim hestinn, f>egar es annar fengisc macligr, f)vi at cona 3°
hans vas von at rif>a J>essom hesti. Pavinn toc vi{> hestinom oc
haff)i, unz annarr varf) til fenginn, oc sende f>a heim f>enna. En
J>a es cona buandans scvlde rif>a, f>a gorf>isc f)ess eigi costr, f>vi at
hestrinn toc at frvsa oc blasa oc arsa oc scalf allr, sva sem hann
svnde f>at i ohøgindom sinom, at hann vilde eigi cono lata rif>a 35
ser, eptir f>at es heilagr pavi haff>i rif>it honom. En buande cunni
f>at ret virf>a, oc sende hann f>egar Johanni pava hestinn oc baf)
mioc, at hann scvlde f>iggia f>ann hest, es hann haff)i helgat i sinni
reif>. En es sogf> fra Johanne pava su onnor iartein, at hann gaf
blindom manni svn, f>a es hann vas i Miclagarf>i, i argliti allz lvf>s. 40

tIBBR TEBTIUS DTALOGORUM OSEOORIT. 231

13. A nacqvarri tij> atti Agapitus pavi for til ens sama
konongs Justinus. En es hann vas a Griclande, {>a vas honom
férpr siver ma{)r, sa es omali vas oc matti eigi af iorpo up risa.
En es frendr hans stopo * yvir honom oc greto, pa spurpi Agapitus,
$ ef peir trvpi at en eivci mette heill verpa. En es peir letosc
hafa trevzc heilso hans undir gvf>i oc i velde Petrs postola, pa
hof pavi up messo oc forpi fram hugapsamlega bon i gvps argliti.
Sipan gek hann fra altare oc toc i hond enom sivca oc hof hann
up af iorpo, oc reis hann pegar up a føtr sina i a^gliti allc(!) lvps.

10 En es hann gaf honom corpus domini, pa toc hann mal sitt, en
allir undroposc peir es hia voro oc feldo t£r fVr fagnapi.

4. Of pess ens sama konongs daga Justinus atti Dacius
Meilansborgar bvscop na^psvnia for til Miclagarps. .En es hann
com til borgar peirar es Corinthis heitir, pa leitapi hann ser til

15 pess hus gistingar, es sva micit veri, at lip hans metti hafa rum
inni. f*a sa hann hus micit eit saman standa, pat es honom potti
hofilict at vexti, oc bap hann lagsmenn sina bua f>at hus innan til
innivistar. En borgarmenn sogpo, at {>at matti eigi vera, pvi at
diofoll hevir lengi bvgt i pvi husi, oc er pat af pvi tomt. En

10 gvps mapr Dacius svarapi: «Allra heldst scolom ver pa i pvi husi
inni vera, ef diofoll hevir pat apr bannat monnom.« ^a let hann
bua innan husit oc gek orvggr at moti freistni fianda. En ami{>ri
nott, es gvps mapr hvildi, l>a toc fiandinn at lata hvers dvrs lotom,
stundom greniapi hann sem et oarga dvr, stundom hvesti hann

»5 sem hoggormr, stundom beliapi hann sem na^t, stundom gneggiapi
hann sem hross, stundom iarmapi hann sem geit epa hrein sem
svin. f*a vacna{>i Dacius vip sva margra dvra rod, oc reis up oc
herstisc a fiandann mep reif>i oc melti: »Ertu sa es meltir i
drambi pino, at fm mondir setia stol pinn i norpri oc vera glicr

30 gvpi ; en nu hevir pu pat sem pu ert verpr, es pu glicisc geitom
oc svinom.« Fa scampisc illgiarn ånde brigzla sinna, oc porpi
aldregi sipan at svna sionhverfingar sinar i pvi husi. Oc gorpisc
truapra manna bvgp sipan i husino, pvi at otrur ånde flépi pegar,
es einn sanlega trur gvps vinr gisti i husino.

S5 5. Sabinus het bvscop borgar peirar es Canusia es collop, en

hann vas mapr gamall oc sionWss of sipir. En hann hafpi spalex
anda. En er Totila fra pat konongr Gothorum, pa trupi hann pvi
eigi, en f>o vilde hann pat revna. Sva bar at of dag, es konongr
com pangat, at byscop bæf) honom til borps mef> ser at da-gurpi,

4* 1 sto{>ona Cd.

222 BEN. EDICTU« SAGA. ÅPPJNDII

oc sat konongr a høgri hond bvscopi. En es J>ion byscops førj>i
honom vins drvk, £a toc konongr drvkiarkerit or hennde f>ioninom
f>egiande oc selde sia(l)fr drvciarkerit byscopi oc vilde revna, hvart
hann vissi af spalex anda, hverr honom selde drvcinn. Pa toc
Sabinus bvscop vit drvciarkerino oc melti: »Lifi su hond. « . s
Conongr varjs glaf>r vif> fcetta or{>, f>vi at hann |)ottisc fundit hafa
spaleic mef> gvf>s f>reli, J>ann [es bann] vilde reyna. Lif Sabinus
var langt oc morgom nytsamlict. En i. diacn hans, sa es byscop
hugj>isc verj)a mondo eptir hans dag, fvldesc f>eirar ilsco, at hann
blett eitri drvc hans, oc cevfti at sveini enom, at sa forf>i drvccinn IO
byscopi of aptan at notor[)i. Byscop melti f>egar vif) sveininn:
»Drecfm isialfr f>at er f>u forsir, mer at dreka.« Pa fann sveinninn
at byscop vissi ilsco hans, oc vildi heldr dreca etr oc devia en
taca viti f>at es hann vas verf>r fvr gløp sinn. En es hann hof
at munni ser drvciarkerit, f>a melti byscop vif) hann: «Drec eigi 15
{m, sel {>u mér, ec mon dreca. En fm seg sva f>eim es f>er selde,
at ec mon dreca eitr, en sa mon aldregi byscop verf>a. « Pa gor|>i
Sabinus crossmarc yvir drvcinom oc drac oruggr. En diacninn
fell nif>r da/f>r a {>eire enne somo stundo, sem hann hefj>i drvcit
eitrit, £vi at eitr ilsco hans vå hann i a/gliti gvj>s, f>ott eigi vetti ao
licamlict eitr honom da/fm.

6. A f>eiri tif> er Totila konongr Grothorum com til borgar
{>eirar es Narnus heitir, {>a gec a mot honom Cassius episcopus
borgar f>eirar. En hann var ra/fdeitr mafrr. En er konongr sa
hann, f>a etlaj>i * hann, at hann veri af f>vi ra/Jdeitr, at hann heff>i %s
i miof)drvcio verit, oc fvrleit hann fcegar atferf) hans.^ En gvj>
vilde svna brat, hvilicr sa mafcr var es konongr fvrleit, Pa greip
illgiarn ånde .i. scialdsvein hans konongsins oc qvalf>i grimligri
sott i a/gliti al^v^o. En f>a es inn o|>i vas leidr fvr byscop i
a/gliti konongs oc lif>smanna hans, {)a gorJ)i byscop crossmarc yvir 30
honom oc rac bravt fra honom ohreinan anda, sva at hann com
aldregi sif>an [til hans]. Pa varj) sva at konongr toc at gofga
gvf>s f>rel af iartein, J>ann es hann haff>i a£r l[itils] virdan af yvir-
liti, oc l§gl>i dramlatr konongr -grimleic sinn fvr f>eim manni, es
hann sa at sva [stvrc{>i] gvj>s crap[tr]. 35

7. Enn es ver teliom stvrcra manna verc, J>a minnomc ver a
{>at, hverso gvj>s miscunn gor{>i vif> Andreas byscop borgar £eirar
es Fundana heitir. En sia saga ma f>at [kenna] f>eim es hevra,
at J>eir varisc vi[> samvisto qvenna, es ser vilia til hreinlifis ha[lda,

1 *tltf>i Cd. 40

LIBER TERTIUS DIALOGORUM OREOORII.

233

at] eigi verf>i beir bvi a^bvelligar teldir af vavefligri freistni, sem f)eim
verf)r nalegra J>at es f)[eir vil]nasc. En sia Andreas hafbi gofoct
lif oc crapta fullt oc helt sic vel til hreinliffis]. Hann let vera
nunno necqver(i)a i husi sino, oc gor|)i henne eigi brat visa fra
5 samvisto sinni, hvi [at] hann trevstisc vel sino hrenlifi oc hennar.
Pa fann slogr fiande stab freistonar i hiarta byscops, oc hrosa[>i
hann aliti cononnar fvr hvgscots a^gom hans, unz hugr hans teldesc
af asiono hennar. Gvbingr necqver atti for of dag til Rvmaborgar
or herabi bvi es Gampania heitir. En es hann atti scamt til

i° Fundana borgår, ba apnaf)isc fvrir honom, abr hann metti til
gistingar comasc, oc gek hann inn i blothus es varb a goto hans.
En hann hredisc, es hann sa at blothus vas, oc gorbi crossmarc
vvir ser, bott hann trvbi eigi a crossinn, oc mattia sofna fvr
hretslo. En a mibri nott ba sa hann micit li|> ohrenna anda

'5 bvsia inn i husit, oc botti honom sem .i. veri hofbingi beira oc
bionabi abrir beim. En sa spurbi ba, hvat hvergi beira hef^i
unnit til ilsco. En es hverr sagbi, sem spurbr vas, hverso beir
foro at frésta manna, ba r©is UP -i- (i) niibio libi beira oc sagbi,
hverso hann hafbi teldan hug Andreas byscops i aliti nunno f>eirar
es ba(r i) husom hans vas. ^a varb ilgiarn ånde glabr vib bat, sa
es hofbingi beira var, oc b°ttisc bvi meira avoxt hafa, sem hann
matti f[leirom] of spilla. En sa fiandi, es betta sagbi, qvasc bvi
framar hafa dregit hug byscops til svnbar, at en nesta aptan hafbi
hann clappat nunnonni af blibleti. Pa eggiabi en forni fiande

25 ohrenan anda at gora til lox bat es hann hafbi uptecit, at hann
n?bi beim mun1 meira sigri an(!) abrir, sem hann metti betra
manni fvrfara. Gvbingr vacbi oc sa bessa hluti alla oc hevr[u
oc var hredr. Pa melti en mottkasti fiande beira libs, at farit
monde at vita, hverr sa mabr veri, es borbi of nott at vera i husi

30 beira. En es ohrenir andar foro oc so hann crossmarci signdan,
ba undrobosc peir bat oc veinopo oc melto: »Cer es bar tomt oc
lest.« En es flocr ilgiarnra anda hvarf a bravt or husino, ba reis
gvbingrinn up begar oc for scvndeliga til furidar vib Andreas
byscop oc heimti hann a mal oc spurbi, hveria frestni hann hefpi.

35 En byscop vilde eigi segia honom. Pa bar gvbingrinn a brvnu
honom, at hann legbi rangan astarhug a nunnona. En es byscop
dulbi bess, ba melti gvbingrinn: »Fvr hvi dvlr bu bess, oc vas \>u
i gier aptan til bess eggiabr, at bu clappabir henne.« Pa kendisc
byscop vib sitt verc, oc gek i gegn litillatliga b^i es hann dulbi

40 1 enom Cd.

334 BENEDICTUS SAGA. APPENDIX.

fvrr. En gv]>ingr sag|>i honom, hvat hann haf{)i set e|>a hevrt a
diofla motino. Oc es episcopus hevr[>i {>at, f>a fell hann a ene til
bénar oc let {>egar fara bravt nunnona or husi sino. Sif>an let
hann briota (h)ofit oc gora {>ar kircio Andreas postola i sta{mom,
oc hvarf af hende honom licams frestni su es hann haf|>i. En 5
hann talj>i tru fvr gv[>inginom, oc (toc) hann scirn oc var vel
cristinn alla en. Oc gor^isc sva, at gv{>ingr naf>i sialfr at hialpasc,
|>a es hann leita^i at hialpa o{>rom, oc ledi gv{> fvr f>vi annan til
go|)s lifs, er hann var(f))veiti annan i goJ>o lifi.

Petrvs. Sia hlutr er nu hevr{>a ec, veitir mer bef>i hretslo oc von. 10
Gregorivs. Sva bvriar oss at viso, at ver sem avalt hredir af
ostvrc[> varri, en trevstimsc gvf>s miscunn. Nu hevrÉ>om ver gvj>s
vin scelf|)an en eigi teldan, til f>ess at oss ost[vrc]om monnom
gorisc hretsla af f>vi es hann vas scelf^r, en travst af J>vi es hann
matti standasc fréstni. '5

8. [Byjscop het Constancius i borg f>eiri es Aqvina es collof>.
Hann vas cuf>r at \>vi vif>a, at hann hafyi spalex anda. En {>a
es hann toc bana, |>a urf>o borgarmenn oglaf>ir oc sto{>o yvir
honom gratande oc melto: »Hvern scolom ver ha[fa] eptir f)inn
dag?« Constancius svaraf>i f>egar af spalex anda oc melti: > Eptir 20
(mie) monoi> er [hajfa hrossasvein, en |>vatera eptir hrossasvein. Pa
hafi{> er * f>ats er monof>. « En [erj Constancius haf[>i f>essa spasogo
sagf>a, f>a andaf)isc hann. En si{>an vas til byscops [tecjinn Andreas
diacn hans, en hann haff>i hrossa get necqveria stund en sinnar.
En si[>an haf^i byscops velde Jovinus necqverr, sa haff)i f>vattere z$
verit i borg {>eiri. En a hans dogom evdisc borgarlvjprinn sva
mioc af sottom oc af he|>inna manna her, at eptir hans dag vas
engi sa es byscop of veri, oc eigi lyj>r sa es biscop(!) of hef^i.
Oc fvldesc sva oc sanna(bisc) atqve|>i gv[>s frrels, es hann sagj)i,

at sa lvf»r monde eigi hir|)i hafa eptir andlat tveggia biscopa(I) 30
J>eira es honom voro nester.

9. Frigidianus het biscop(!) i Luco, en sa vas craptama[>r
micill, oc bera menn vi{)a lof hans oc iarteinir. Q su er til borg-
ar f>eirar fellr, vas opt von at ganga or farveg sinom oc spilti
okrom manna oc engiom. En er J>at vas opt, f>a somnof>o borgar- 35
menn li|>i til oc hofjjo micit erfif>i fvrir at veita onne allri or
enom forna far veg, oc motto [>eir eigi lvc{nr a vinna. Pa let
gv[>s ma[)r Frigidianus gora ser hrifo oc gek til arennar oc var
{>ar lengi a b6n. Si{>an melti hann vi{> ona, at hon scvldi fvlgia

t es Cd.

L I B E R TEKTIU8 DIALOGORUM O R E G O R I I. 22$

honom, en hann for oc dro hrifona. En oen fvrlet pegar en forna
farveg sin oc bravt ser annan farveg, par er Frigidianus dro
hrifona fvrir, oc hvarf hon aldregi sipan aptr i enn forna farveg
ne spilti ocrom manna.
5 i o. I borg peiri es Placencia heitir vas .i. craptarpigr byscop,

sa het Sabinus. En diacn (hans) sagpi honom of dag, at /> su es
Padus » heitir gek or farveg sinom oc spilti ocrom. Byscop sagpi :
»F&r pu til arennar oc mel petta: Byscop bvpr |>er, at £u stillir
f)ic oc hverfir aftr i farveg pinn.« Diacnin gerpi eigi fara oc hlo

i o at mali byscops. Pa heimti byscop pangat ritera oc let rita pessi
orp: Sabinus byscop bvpr per <o i nafni Jesv Cristz, at {>u gangir
eigi framar or farveg pinom ne spillir engiom epa ocrom manna.
En es l>at rit vas ritip, J>a melti hann vip J>ann er rét: »Far [>u
oc casta pvi a <ona.« En es pat vas at gort, f>a hvarf oen aftr

15 pegar i farveg sinn oc gec aldregi sij>an til meins i pann stap.
I pessom (hlut) hnevcisc mioc ohlvpni manna, par es oscvnsamlig
scepna hlvde boporpi heilagra manna i gvps crapti.

li. Cernobius het episcopus borgar peirar es Populonia*
hetir. En sa gaf morg vitni heilaglecs. En hann toc vit riporom

»o necqveriom of dag oc vetti peim beina. En peir hofpo floit undan
hernapi Gothoram, oc hlifpi hann gestom sinom vip bana, oc com
peim a bravt or clande vicinga. En es f>at var sagt cononge
|>eira Totila3

15 •

»5 af peire melgi es ver tocom fvrst na/J)gir up af varcunn. En es
ver me/lom fvrst tom orp en sipan {>a/ es verri ero, J>a verpr pvi
seinna bøn or hévrf>, sem mupr varr sa^rgasc meirr i heimsco-
m^om, sem ritip es: Sa es eigi vill hevra gvps log, J>ess bøn
verpr op§g. t*at es eigi undarlict, pott gvp hevri travt bønir orar,

30 par es ver hlypom travt epa eigi boporpom hans. Sva esa pat
undarlict, [>ott gvp hevrpi sciott bøn Florencius, par es hann var
sciotr at hlvpa boporpom drottins sins. En Euticius, sa es a gvps
goto var foronaHr Florencius, varp age/tr at iarteinom eptir andlat
sitt. En pott mart se sagt fra honom, pa svnisc mer pat agezt,

35 es gvp l§tr gørasc allt hingat til fvr cl§pi hans. Avallt es hiti
brendi iorp oc regns purpti, pa somnoposc saman borgarmenn oc
boro kvrtil hans of acra, oc heldo up kvrtlinom pa es peir stopo a
bøn, oc com pegar gnogt regn, sem purpti. I pvi es svnt, hvilican

40 1 Fardas Cd. 2 ppl'ina Cd. 3 Her mangler 2 Blade.

16 ■

226 BENEDICTUS SAGA. APPENDIX.

crapt oc verf>leic and hans hevir fvr gvf»i, es cl§f>i hans matti taca
af monnom rei[)i gvj>s.

16 1. Einsetomal>r necqverr var i fialli J>vi er Narsicus
heitir, en sa het Martinus. Hann var marga vetr bvrgf>r i f>rong-
om helli oc lif|>i heilact lif. t*at gorfusc fvrst til iarteina of hann, 5
f>a es hann com til f>essa hellis, at vatn dra/p {>egar or steini i
hellinom, f>at es honom vann £orf at gnogo, oc varj) vatn J>at hvarci
minna ne meira en hann Jmrfti. En enn forni fiande ofundafu
staf>festi hans oc leitaf>i vij) mef) sløgri if>rott at reca hann a bravt
or hellinom. Hoggormr com til hellisens oc ba/f> ognir Martino, 10
l>a es hann var a bonom, oc lagf)isc i hring of hann oc fvlg[>i
honom, hvertki sem hann for. En Martinus hredisc eigi orminn
oc retti hond sina e{>a fot at munni hans oc metti vija hann: »Ef
f>u matt hoggva, f>a moncaf) ec banna. « f*at vas .iii. vetr i samt
es ormrinn vas i hellinom. En es Martinus matti eigi href>asc 15
J>essa frestni, £a stevp{>isc ormrinn ofan of dag fvrir fiallshli^na, oc
brann eldr af honom, en af J>eim elde brunno a/11 hris J>a/ es fvrir
urJ>o. I f>essom hlut vilde gvj> svna, hverso ramr sa fiande var,
es Martinus haff>i yvir stigit. Sifmn es Martinus com til einseto,
f>a barsc hann f>at fvrir at sia aldregi conor, eigi af £vi at hann ^o
fvrliti conor, heldr af f>vi at hann ug|>i freistni. En f>at fra cona
necqver oc gek diarflega til hellisins, {>ar es Martinus vas inni.
En es hann sa, at cono cle[>i como fvr dvrr hellisins, f>a sneresc
hann fra dvrom oc fell a cnebef) til bonar, oc hof eigi hofo{> af
iorJ>o aj>r conan hvarf fra hellinom. En es hon gek ofan or fials- »5
hli[), f>a varf) hon braf>da/f) samdøgris, oc svnde f>at henne, at gv£i
mislica{>i J>at er hon freista^i f>rels hans. Hellir Martinus es i
bra/ttu fialli sva ofarla, at stor tre, \>a/ er a iomno ni|>ri vaxa,
f>vkia eigi meiri ofan til svnar en smQ hris. En i einom staf) vas
til gengt, oc es J>ar f>ramgt einstigi. En es margir trufastir menn 30
sotto fund hans, J>a gek sveinn necqverr ovarliga oc fell or ein-
stigino oc hravt allt ofan a iofno. Fa/rona^tar hans ur^o hrvggvir
oc foro at leita lics hans, oc etlo[)o at hann monde bana hafa oc
vera allr lamif>r. En es hans vas létaf>, f>a vas hann fundinn a
iofno nif>ri heill oc lifandi. En f>at {»otti a^llom eins$t, at bon 35
Marteins barg honom. Steinn micill var i fiallino vp fra helli
Martinus, sa es til f>ess J>otti horfa at falla monde a hus hans, es
hann losnaju. Pa. com .i. gofogr2 majir f>angat me{) lij>i miclo oc
ba/]> Martino at levsa ofan steininn oc ba{>, at hann føri* a bravt

1 Martinus Oversk. Cd, a gotog\>i Cd. 40

L1BER TERTIUS DIALOGORUM GREGORII. 227

or hellinom, me{>an steininom veri ofan vellt. Gvbs maj>r gørbi
eigi a bravt fara, b° at beir scvlde ofan velta steininom, ef J>eir
metti. En es li|>s fiol{u sa allr leitabi at hréra steininn eba hefia,
sva at Marteine yrbi eigi mein at, f>a slap steinninn or hondom
beim, es minzt of varfi, oc hliop yvir hellinn, svat hvarfiarri com
nibr. En fat vas a'llom arf>svnt, at engla fulting hof steininn
mef> beim, es eki varb mein at. Pa es Martinus bygbi fvrst i
bessom helli, ba batt bann iarnfesti of fot ser oc festi annan enda
a hellinom, til bess at hann gengi eigi vibara en festrin toc. En

xo es Benedictus aboti fra bat, ba sende hann lerisvein sinn oc bab
sva mela vib Martinum: »Ef \>v ert gvbs brell, ba halde ber
Cri(s)tz festr en eigi iarnfestr. « Pa levsti Martinus begår festi af
ser, en hann gek bo aldregi vibara an abr. En siban es hann
la/c sic i hellinom, ba toc hann at hafa lerisveina. En beir otto

15 bvgb scamt fra helli hans oc toco ser vatn or brunni beim er
langt var i iorb nibr. En festr su slitnabi oft, es vatnkeraldet
var vit fest. Pa toco beir festi, ba es Martinus levsti af føti ser,
oc ioco byi strenginn, oc slitnabi aldregi siban festrin, bvi at hon
var ba a/ll sva seig sem iarn, es hon var a^cin meb beiri iarnfesti,

ao er gvbs brell hafbi a ser hafba.

17. Muncr necqverr lifgofogr oc sibsamr hafbi einseto i
fialli bvi er Argentarius heitir, oc fvldi hann muncs nafn i gobom
sibom. En hann vas bvi vanr a hveriom missorom at coma til
Petrs kircio oc gista svbdiacn bann es atti hus scamt fra kircionni,

25 en sa het Qvadragesimus. En es muncrinn com bangat of dag at
vanba sinom, ba andabisc nacqvarr valabr buande i nestom husom.
Pa apnabisc oc matti eigi grafa hann a beim degi. En cona hans
sat hia oc gret alla nott i gegnom oc matti eigi sofa. En bat
matti hevra til hus subdiacnsins, bvi at {>ili eitt vas a mibli. Oc

30 es conan matti eigi huggasc, ba melli heilagr muncr vib subdiacn-
inn: »Harmar oud min meb cono bessi, risom up vib oc forom
til bønar.« Pa foro beir babir til kircio oc voro lengi a bén. Oc
ps beir luco bøn, ba samnabi gvbs brell dusti, es lagzt haff>i a
altare, oc for til husa cononnar oc fell a cnebeb hia. Heino oc vas

35 lengi a bøn. Siban reis hann up af bonenni oc toc mottol af
hofbi enom andaba, es breidr vas vvir andlit honom. En es konan
sa bat, ba undrabisc hon oc vissi eigi, hvat hann vilde at gøra.
Siban gnere1 hann of andlit honom moldardustino 2 bvi er hann
hafbi tekit af altere. Pa toc en da/bi ond oc hof up a/go sin oc

40 x bnere Cd. 2 moldarstundino Cdt

328 BENEDICTU8 SAGA APPENDIX.

settisc up, oc f>otti sem hann vere vacf>r or svemni. En es conan
sa {>at, {>a felde hon tor fvr fagna{>i, oc var f>a hérarstare an a{>r.
En gv[>s ma[>r stof>va|>i horevsti hennar oc melti: *Pegi \>u, |>egi
{>u. Ef necqverr spvrr, hvi |>etta setti, f>a segit er at drottinn
Jesus Cristr gørf>i sit verc.« En es hann hafj)i {>at melt, J>a for 5
hann J>egar bravt af gistingo oc com aldregi sif>an, f»vi at hann
vilde fløia veg f>essa heims; oc let f>a aldregi sia sic si[>an i |jesso
lifi, es hann sq of sinn sva miela iartein gora.
Petrvs. Hvatci er af>rir m§la, {>a' svnisc mer sa iarteina craptr
mestr at gefa darJ>om manni lif. 10

Gregorivs. Ef ver hvggiom at osvneligom hlutom, f>a er vist
meiri iartein at leif>retta svn{>gan mann i cenningom oc bøna
fultingi en at reisa up da^an licam*, f)vi at licamr scal devia i
annat sinn en ond lifa ei oc ei. Tvenn dømi mon ec svna, ]>ar
es vitni bera, hvarr meiri craptr es at réisa [ond af dav^a e{>a i>
] i cam 3. Drottinn reisti up Lazarum af licams dar{>a einom, J>vi at
hann vas gof>r maj)r, en hann reisti Saturn up af andar darfia. Eftir
licams upriso Lazarus es eki getit iarteina hans, en eftir andar
upriso Sa/lus es sva mart sagt oc svnt i croftom hans oc kenning-
om, at halffcki ma 6stvrkJ> or bera, f>vi at hann snere 4 i kenning- 10
om sinom grimmom hugscotom til milde oc vas fuss at devia fvr
gvj)s nafni oc heilso bro{>ra oc vas prvdr postola tign oc alire boc-
speci oc upnuminn til ens f)ri{)ia himins i svet engla gv£s, oc f>o
vas hann litillatr oc varcunnigr iarfuigomS monnom i kenningom
sinom, oc sevr[>i hverso hvergi scvlde lifa i licamligri svslo. Par 5
es svnt, hverso sa lif{>i es up reis af andar da/{>a. Minna es at
reisa mann up af licams da/fm, nema |>at fvlgi at sa en sami risi
up af6 andar da/^a oc lei[>rettisc fra svnj)om fvr licams upriso.

18. Ma{>r necqverr vas i Campania heraj>i, es Benedictus
het, ungr at aldri en gamall at simoni, oc helt sic stercliga i heil- 30
agri atferf>. fcenna mann fundo grimmir Gof>i .i. saman i husi
sitia, hermenn Totila konongs, oc logl>o eld i hus hans oc vildo
brenna hann inni. En eldr gør|>i eigi festasc i husino, en ior|>in
bran umhverfis. Hermenn reidosc f>ess at meirr oc drogo Bene-
dictum ut or husino oc kosto|>o honom i ofu brennanda, es f>eir 35
sæ cvndan til bravj>bacstrs oc bvrgf>o aftr ofhinn. En es £angat

1 Her beg. Membranblad 655qv XV. 2 mann Mmbl. 3 [ondina

af sinum dauSa e&a likamann Mmbl. 4. sioan tilt. Mmbl. 5 saal.
Mmbl; iarf>igom Cd. 6 Hlf. Mmbl.

LIBER TEBTIUS DIALOGORUM GREGORII. 229

vas comit annan dag, pa vas Benedietus heill i ofninom oc brunn-
in clepi hans oli.

Pet r vs. Fornar iarteinir hevri ec nu, sva sem sagt es fordom

fra .iii. sveinom, es i ofn voro settir oc brunno eigi.

5 G-regorivs. At pvi vas su iartein annan veg, at hendr peira

voro bundnar oc føtr, oc castat peim sva i ofninn, en annan dag

gengo peir la/sir i ofninom, oc voro cle[>i peira obrunnin. Par

hafpi logi crapt sinn til huggonar peim, en hann matti eigi hafa

til meins, par es hann brende bamd af f>eim en eigi clepi peira.

10 19. tresse enni forno iartein varp glicr hlutr oc po af gang-

staplegri* scepno, es af vatne gorpisc. A peiri tip es Tifr gek or

farveg2 sinom i Rumaborg oc varp ner iamh6 borgarveggiom oc

spilti morgom ocrom i herapi, pa gek up <o sv es Athesis3 heitir,

es felr hia borg J>eiri es Veronensis es collop. En es oen com at

15 kircio Zenonis byscops, oc voro dvrr opin, J>a 6x oen, unz4 hon

varp iafnho enom hestom gluggom. Vatnit sto{> fvr durom oc

bvrg{)i kirciona, svat menn motto eigi at comasc, es inni voro.

En es pa menn pvrsti, es i kircionni voro, pa gingo peir til dura,

oc matti pat vatn up arsa sem annat oc drecca, en pevgi matti

20 pat i kirciona [falla sem 5 vatn. Vatnit stop fvr kirciodurom

oc svnde verpleic Zenonis, oc var sem vatn til pess sem 6 hafa

purpti, en pat matti eigi granda stapnom sem vatn.

Petrvs. Undarligar7 ero iarteinir heilagra manna, per er pu segir

mer. En pat vilda ec vita, hvart slikir iarteina menn urpu fvr

25 øngri freistni fiandans, epa ba/tnopo peir vip freistnina?

Gregorivs. Engi hevir sigr gn erfif)i, en pat es sigr at stiga
yvir velar diofols. Ilgiarn ånde sitr avallt8 umb hugrenningar orar
oc orp oc verc, at hann 9 megi nacqvat pess finna es hann of røgi
oss vip gvp.
30 20. Gofogr prestr het Stephanus, sa vas i Valeria herapi.

En es hann com heim af fornom vegi of dag oc callapi a prel
sinn herstiliga oc melti: »Com pu, diofull, oc levs scva af merl«
^egar es hann hafpi pat melt, pa losno[)0 scopvengir sva sciott, at
pat var a/psett, at sa var til comin es nefndr var. En es prestr
35 fann pat, pa oapisc hann oc bap niping bra/t fara: »Vip pion
minn melta10 ec en eigi vip pie.« t*a for diofull a bra/t, en sco-
pvengir voro halflevstir. t*a(r) ma of mercia, hverso nål^giar fianda
1 gagnstaMigri Mmbl. 2 veg Mnibl. 3 Athenis Cd. 4. til pass er
MmbL 5 [fliota sem annat Mmbl. 6 er Mmbl. 7 rettet; Undar-
ligir(!) Mmbl; Andligar A. 8 iafnan Mmbl. 9 Eer ender Mmbl-
10 meltei Cd.

23O BENEDICTUS SAGA. APPENDIX.

velar ero hugscotom orum, er liann vas sva ner heilagra manna

hugscotom.

Petrvs. Erfi{jlict es at sia avallt vif> velom ovinarins oc sem i

orrosto se avallt.

Gregorivs. Eigi es erfitt, ef ver eignom gvjn varjmald vart en 5

eigi oss siolfom, oc verom J>o sem ver megom costgefstir at var[>-

veita oss. En ef inn forni fiande ver[)r fra hugscoti recinn, l>a

gørisc l>at oft af gvf>s miscun, at fiandinn hrejusc crapt retlatra

manna.

21. Dottir necqvers ries manz vas i borg f>eiri es Spolitana To
heitir, en hon elscaf>i himnesct lif. Fajnr hennar stof) i gegn
fvsi hennar, en ton virde gvf> meira en fof)or sinn oc toc nunno
vigslo. Pa rédisc fa{>ir hennar oc renti hana ollo fe oc arfvon
{»eiri er hon atti. En margar gofgar meviar lifjio at hennar
dømom oc helgoJ>o gv]>i mevdom sinn. Aboti sa es Eleutherius 15
het com of dag til hennar at kenna henne orf) gv{)s. En fcorpcall
necqverr vas f>ar cominn oc stof> fvrir £eim, en sa var{> gripinn af
ohrenom anda oc or{>isc oc fell nif>r oc toc at gnista tonnom oc
épa. Heilog nunna reis up oc leit til ens ofrn oc melti vi[> fiand-
ann: »Far bra/ttu vesall! far bravttu vesall!« Pa svara{u fiandinn 10
fvr munn ens of>a: «Hvern scal ec gripa, ef ec flé he^an.« Nunn-
an svara{>i: >Far bravt tu fra manni {>essom oc tac gris f>ann es
her er i velli scamt fra oss.« Pa fløf>i en ohreini ånde fra manni-
nom oc grep gris oc devdi oc setti bra/t si^an.

Petrvs. Vita vilda ec, hvart henne vas lofat at gefa grisinn »<;
fiandanom ?

Gregorivs. Verc drotins vårs marca toft fvr orom vercom. Pa
es hann rac marga diofla fra einom of>om manni, f>a melto f>eir
vi[> hann: »Ef f>u reer oss hef)an a bravt, \>a, sentu oss i svina
floc.« En hann vetti J)eim J>at, at {>eir hl-iopo i svinin oc søc{m 30
f>eim i sevar divp. I pessom hlut scvrisc f>at, at ilgiarn ånde ma
eki i gegn monnom on levfi gv[>s, £ar er hann matti eigi svinin
gripa nema honom veri lofat. Af J)vi er oc na^svn at J)iona £eim
er adlo stvrir, at ver verfnm stvrcri en fiandr orir, \>& er ver ^ion-
om scapara orom i litilleti. En hvat es undarlict, £ott helgir 35
menn lifande gori iarteinir, l>ar er morg tocn verf>a at licomom
l>eira ondojjom. *•

22. Prestr necqverr heilagr vas i Valeria hera^i, sa es rocinn
vas at ti{>ag6rl> sinni oc gof>om vercom oc lif^i heilagt lif. En es
hann anda{>isc, f)a vas hann grafinn fvr kirciodurom. En sar{>a 40

LIBER TERTIUS DIALOGORUM GREGORII. 23 1

qviar voro ner kircionni, oc la gata til qvianna ner lei{>i prestc-
ins. En er kennimenn veitto ti{>ir i kircion(n)i eina hveria not,
{>a com f>iofr til qvianna oc toc f)a{>an a bravt hrut. En ef hann
com til leijus prestzins, f>a matti hann hvarngi fot fvr annan hefia.

5 f*a lagf>i hann ofan hrutinn af oxlom ser oc vilde hrsan lata, oc
matti eigi. Hann stof) f>ar bundinn vi{> stul{> sinn, £vi at andaf>r
kennimaf>r hellt lifanda f)iofi oc batt hendr hans oc fotr. En er
tiJ)om var locit of morgininn, f)a gengo kennimenn ut or kircionni
oc s<o £ar standa ocunnan mann oc halda å hruti, oc vas £eim ifi
10 a, hvart sa monde vilia gefa {>angat hrutinn ef>a a bravt taca. En

. es f>iofrinn sagfu til glopsins oc meins, f>a undrofrosc allir crapt

heilags manz, er hann haff>i {uofinn bundit vi{> stulf) sinn. Pa.

bo{>o {>eir fvrir honom oc motto travtt f>at geta, at sa fori bravt

me{> tver hendr tomar, es stela vilde fra {>eim, oc setti J>iofr l>egar

*5 a bravt, er hann varj> læss, oc com eigi f>ar si{>an.

23. Fiall er scamt fra borg f>eiri er Prenestina heitir, en i
{>vi fialli er munclif Petrs postola. I f>vi munklifi fodi aboti munc
oc leidi hann til algorra sij>a oc let vigia hann si{)an til prestc.
En es hann var vigj>r, f>a var fvr honom vitrat, at hann monde

*° eigi lengi lifa, oc baj) hann abota levfis, at hann leti gøra ser grof.
Abote svarafu: »Far f>u oc bu til grof f)ina, sem fm vill, en ec
mon fvrr andasc en fm. « Prestrinn bio til grof sina, en aboti toc
sott fæm nottom si^arr oc melti vi£ prestinn, l>a es hann la a
nastrom: «Leg f>u mie i grof J)ina. < Prestrinn svarafu: »Ueistu

*5 at ec mon andasc a scommo brag{>i, oc mon ocr eigi vinna rum
bof)om i grofinni.« Qvad aboti: »Sagf>a ec i>er af>r, rum mon ocr
bof)om i grofinni.« t*a andajusc aboti oc var lagfn- i {>a grof es
prestrinn haf{>i ser buna. En f>a toc prestrinn sott oc andaf>isc.
Pa boro muncar lic hans til grafar J>eirar, es hann haf{)i ser buna,

3° oc lucu hana up, oc so allir J>eir er hia voro, at eigi var rum at
leggia hann J>ar ni^r, f>vi at lic abota fvlde alla grofna. fca callafu
.i. af bro{>rom oc melti: »Hvar er nu f>at er f>u sag|)ir, fa{)ir, at
ver monde boJ>om vinna rum i grofinni?« fa. so allir, at lic abot-
ans snérisc i a hlij>, es a[>r la a hrvgg, oc gaf rum at leggia ni^r

35 lic prestzins, oc fvlde hann l>at andafrr, es hann het lifande, at

, J>eim monde bo{)om vera rum i grofinni.

24. I fcessi borg Prenestina varf>veitti sa maf>r kircio Petrs
postola es Theodoras het. En es hann haff>i snimma up risit a
necqverri nott oc gor[)i at liosi, f>a svndesc honom Petr postole i

♦o hvito clef>i oc melti vii> hann: »Fvr hvi reistu sva snimma up?«

232 BENEDICTUS SAGA. APPENDIX.

En eptir pessi orp hvarf postolinn fra a/gliti hans. En Theodorus
varp sva hredr vip svn pessa, at allt megin toc fra honom, oc matti
hann eigi or hvilo risa marga daga sipan. Postolinn svnde navisto
sina pionom sinom1.

tf • • • 5

diacninn. En Langbarpar beido Sanctolum at morne, at hann selde
fram diacninn .En hann sagf>i at diacninn veri a bravt. Langbarp-
ar melto vip hann: »Eigi viliom ver qvelia {>ic, pvi at menn
segia pie go{>an mann vera. Nu kiostu per dar{>daga pann er pu
vill.« Gvps prell svarapi: »I gv[>s velde em ec; banit* er mer 10
pannig sem er vilip oc gvp lofar ypr. « En peim potti ollom pat
rap at hoggva hofop af honom oc qvelia hann eigi meirr. En es
pat spurpisc, at agetr mapr vas til hoggs leidr, pa drifo til allir
Langbarpar, peir er i nond voro, at sia bana hans, oc slogo hring
umb hann oc voro glapir. Pa var til valpr en sterxti mapr at 15
hoggva hann, sa er ollom potti einsvnt, at pegar monde hoggva
hofop af honom i eino hoggvi. En es gvps mapr stop a mi pli
vapnapra ovina, pa toc hann til sinna vapna oc bap ser levfis til
bønar necqveria stund. En es honom var pat veitt, pa fell hann
a cnebep oc bap fvrir ser lengi. Pa sparn vigmaprinn føti til 20
[hans] oc bap hann up risa oc lia hals. t>a reis gvps prell up oc
stop å cniom oc rétti halsinn. En es hann sa sverpi brugpit, pa
melti hann pat eitt orpa, svat menn hevrpo: »Heilagr Johannes,
tac pu vip sverpino.« En inn sterxti vigmapr reidi sverpit at
honom, sem hann var ramr til, en hann matti eigi fram of hoggva, 25
pvi at hond hans stir(p)napi. Pa toc allr Langbarpa lvpr at hrep-
asc, er hia stop, unproposc allir gvps crapt, pvi at pa lvsti yvir,
hverso heilagr Sanctolus var, er hann batt hendr ovinar sins i
lofti. Pa bopo peir hann up risa oc grépa hond vigmannzins. En
sanctus Sanctolus svarapi: »Eigi mon ec bipia fvr honom, nema 10
hann sveri pess, at hann vegi aldregi cristinn mann. mep peiri
hende.« En vigmaprinn es hond sina hof i gegn gvpi, sor pess at
hann monde aldregi cristinn mann vega. fca melti gvps prell vip
hann: »Hef ofan pu hond pina!« En hann gorpi sva. t'a bap
hann hann fela sverpit i sliprom, oc gørpi hann sva. En er allir 3 s
sq penna crapt, pa vildo peir fora Sanctolo nart oc sa^pi, es peir
toco at hemapi. En hann vilde eigi slica giof piggia, oc beidi pa
heldr, at peir forpi gvpi go{>an vilia, oc melti sva: »Ef er vilip mer
nocqvat veita, pa latip er la/sa alla f>a menn, es ér hafip herfingna,

1 Her mangler sandsynligvis 3 Blade. 2 bannit Cd. 40

LIBER TERTIUS DIALOGORUM GRBGORtl. 2$$

at er hafib necqvern verbleic til bess at ec mega bibia fvr
ybr. « Pa voro la/sir latnir meb honom margir herleidir menn, oc
levsti hann marga fra darba, ba es harm selde sic til da/ba einn
fVr einom.
s Petrvs. Agetligr hlutr es sia oc mér avallt iafnnyr er ec heyri.
Gregorivs. Ecki barptu at undrasc Sanctolum i bessom lilut,
heldr virbu, ef bu matt, hvilicr ånde sa se, es benna mann varbveitti
litillatan oc hof hann up i crapta h§b, svat hann hredisc eigi at
de via fvr n<?ngi, oc fvrleit her sitt lif, ba es hann com obrom
i o fra darba. Sva micil vas $st i briosti hans, at hann hredisc
eigi at devia til eins mannz heilso. Pat vitom ver, at sia prestr
Sanctolus var litt lerbr oc vissi eigi laga boborb, en hann fvlde
bo oc svnde a/11 log i elsco gvbs oc n<?ngs, bvi at <?st es fvlling
laga. Oc ma verba at bvi, at hann vissi eigi bat boborb es gvbs
15 postole ba/b oc melti: Sva scolom ver lata ond ora fvr brobrom,
sem gy]i let ond sina fvr oss. Oc fvlde bo Sanctolus bat boborb i
vercom, es honom vas eigi i kunlec. Jofhom saman ver nu oc
ba ovisse vitro varri oc spacri ovitro hans. Ver robom of crapta
oc erom tomir, oc drogom ilm af gozco aldini oc etom bevgi bat
20 aldin, en Sanctolus cunni bergia crapta avexti, bott hann cynni
eigi draga ilm af beim.

Petrvs. Hvi gegnir bat er gobir menn lifa stundgi i bessom
heime, oc finnasc travtt beir es monnom megi duga i kenningom
eba i gobom dømom?
25 Gregorivs. Hlzca beira es eptir lifa es eigi verb at niota lengi
gobra manna, oc teer gvb brat sina menn or heimenom, at eigi
se beir ena verri hluti, ba es nolgasc meb heims enda, sva
sem spamabrinn melti: Retlatir oc miscunsamir devia, bvi at
engi vill bat at huga leiba. P\i heldr sem heims ende nolgasc,
30 bvi meiri na/bsvn es at lifandi steinar samnisc til smibis himnesc-
rar Jerusalem. En eigi mono sva allir gobir a bravt tacasc or
heiminom, at engi se eptir, bvi at aldregi mondo svnbgir menn
snuasc til ibronar, ef eigi tevgbi [ba gobra manna dømi].

38. Redemptus het episcopus Ferentine borgar, hann sagbi mer
35 vitron ba es fvr honom var vitrob, at heims ende nolgasc. Pa es
hann for of byscops svslo sina, ba com hann til kircio Zoticus, en
at apni let hann gora rekio sina (hia leibi) ens helga mannz. En
a mibri nott, ba es byscop vas sofnabr sva la/st, at hann bottisc
hvartce vaca ne sofa, ba svndesc honom standa hia ser sanctus
+o Zoticus oc melti vib hann: »Vakir bu Redemptus?« Hann svarabi

15 b

234

BENEDICTUS SAGA. APPEND1X.

oc letck vaca. Gvps vottr melti: »Cominn es alle endir, coniinn
es alle endir.« Pa hvarf gvps vottr or a/gliti hans, en byscop
reis up oc for til bonar. En pess var scamt a mipli at sén voro
ogorlig undr i lofti, sva sem eldlig spiot oc a/rvar flvgi or norpri.
Sipan heriopo Langbarpar oc evdo margar borgir oc herop, brendo 5
kircior oc munclifi oc gørpo micit mannspell. Nu liggia morg
lamd i a/pn, oc bolasc dvr i peim stopom es micil bygp manna
hevir verit. Eigi vitom ver, hvat titt es i a/prom .ottom heimsins,
en mep oss svnir heimrinn enda sinn heldr en hann segi. Wi
na-psvnligra er oss at leita eilifra hluta, sem ver siom scvndeligar 10
um lipa stundliga hluti. Fvrlitande veri oss heimr sia, pott hann
veri blipr oc tevgpi oss mep eptirlifi; en nu es hann prongvir oss
i meinom oc i sottom oc i bardogom oc fvllir oss harma, hvat se
pa, nema hann banni oss sialfr at elsca sic? Mart veri enn til at
segia fra vercom heilagra manna pat es ec mon yvir pegia, pvi JS
at ec sevnde til annars.

Petrvs1. Marga veit ec pa i heilagre cristni, es ifa of andar lif
eptir licams da/pa, af pvi bip ec pie, at pu segir mer necqver
dømi pa/ es sanna megi andar lif oc svna morgom sevnsemi, at2
ond fvrfersc eigi mep licam. 20

Gregorivs. Erfiplict es peim es i morgom fiolscvldom es bund-
inn, en par es ec ma a/prom of duga, pa mon ec meira virpa
nytsemi [nonga minna en eptirlifi vip mie 3, oc svna pat sem ec
ma i pessi enne fiorpo boc, hverso ond li vir eptir licams da^pa.

Explicit liber tercius et incipit liber quartus.4 25

i. Sipan es enn fvrsti maprS fapir manevns vas bra/t recinn
or paradisar fagnapi i pessa heims utlegp, {>a matti hann eigi sia
himnescs opals fagnapi, pa es hann hafpi fvr litip. Mapr6 napi i
paradiso at hevra orp gvps oc sia helga engla. En sipan es hann
com hingat, pa hvarf hann fra liosi pvi es hann var apr7 fvldr. 30
En ver erom comnir fra honom oc alnir i mvrcrom pessar utlegpar
oc hofom hevrt, at himna dvrp er, oc helgir englar gvps oc heil-
agra« manna andir i sveit mep peim. En licamligir menn ifa of
pa hluti es peir mego eigi [sia <ogom9. En inn fvrsti »° fapir

1 Her ind/alder et Bladfragm. i norske Rigsarkiv med Overskrift 35
Dialogus. Petrvs melti. a allir megi pat vita, at til/. Fr. 3 [ navnga
en vilia minn Fr. 4 Gregorivs papa Oversk. Fr, 5 mgl. Fr. 6 Adamr
Fr. 7 pess til/. Fr. 8 retlatra Fr. 9 [avgom of sia Fr. 10 Her
ender Fragm.

LIBER QUARTU8 DIALOGORUM 8REQORII. 225

varr matti eigi of f>at ifa, f>vi at hann munf>i {>at es hann haf{>i
eét oc hevrt. En a{>rir mego eigi a f>a dvrf> minnasc, es eigi
revndo. Sva sera olett cona se sett i mvrqvastofo oc ale f>ar
son, o ssgi honora J>a hluti, er hon sa, a£r hon com fmr, oc
S netndi fvrir honom sol oc tungl oc stiornor; en sa es i mvrqva-
stofo es fodr vét ecki nema mvrcr ein, en {jott hann hevri lios
nefnt, £a dvlsc hann vi[>, f>vi at hann ma eigi sia. Sva verf>r oc
f>eim monnora er alasc i blinde f>essa heims: J>a es f)eir hevra sagt
fra osvniligora hlutom, f>a dvliasc f>eir vi{>, J>vi at J>eir mego svni-

10 liga hluti at eins revna. Af l>vi com scapare svneligra hluta oc
osvneligra til la/snar mancvns oc sende helgan anda i hiorto or, at
ver trvf>im f>eim hlutom, ef ver megom eigi revna, f>vi at engi
ifar of jif osvniligra hluta, es inn helga anda hevir. Fra sa es
eigi er fastr i {>essi tru, f>a scal hann trua scvnsamra manna orf>om,

15 {>eira es fvr helgan anda hafa ra/n osvniligra hluta, \>vi at eveinn-
inn es heimscr, ef hann etlar mof>or sina livga til lioss, f)ott
hann hafi mvrcr ein revnd.

Pet r vs. Sa es ifar of (o)svniliga hluti, mioc sva es hann heif>inn
oc otnir. En sa er otrur, er gruna vill of {>at e[r hann] ifar en

20 [eigi trua].

1. G r ego ri vs. Diarfliga segi ec f>at, at heifmir menn ero
eigi trula/sir. Ef fra spvrr heifnnn mann, hverr se faf>ir hans ef>a
mojur, |>a mon hann f>egar nefna f>a/ befri. En ef fra spvrr hann,
hve ner hann veri getinn ef>a alinn, f>a mon hann f>at eigi latasc

25 vita, oc truir hann f)vi, es hann hevir sogo at eins til, hvers sonr
hann se. H[afa] otruir menn tru oc fcevgi til gvf>s, {>vi at f>eir
vere eigi otruir, ef f>eir trvfri gufri. En af J>vi es rett at saca f>a
[of] otru sina, es f>eir trua f)vi of licam sinn es f)eir sia eigi.

3. En herlig scvnsemi es til f>ess at svna mej) [tru], at ond

30 lifir eptir licams da/f>a. Prenna lifs anda scapafri gvf>: .i. fiann es
eigi er holde hul[|>r], f)at ero englar; en annan f>ann es holde es
hulfir oc devr mef> holde, fcat ero oscvnsamlig cvcfqvendi] ; en f>ann
en .iii. es holde es hul|>r oc eigi devr mef> holde, f>at ero menn.
Sva sem maf)r er l§gre en eng[lar] oc 6f)ri en cvcqvende, sva hevir

35 hann oc hlut af enni «?{>ri scepno oc enne ogfrn ; oda/[>loic andar
hevir [hann] sem englar en da/frieic holde sem cvcqvende, unc
upriso dvrf> evfrir da/|>leic holdzins, oc ferr allt sam[an] til gvf>s
ond oc licami, f>vi at hvartvegia f>ionaf)i her gvfri. Sva fvrfersc oc
eigi vandra manna licamir i [da-f>a], f>vi at f>eir ero Qn enda

40 i eilifom da^f>a at ond oc licam, er misgorfo befri i ond oc licam.

2^6 BENEDICTUS SAGA. APPENDIX.

Petrvs. Vel lica mer allir hlutir, es {>u segir. En ef sva micil
grein er a mil>li manna oc cvqvenda, sem fm segir, hvi gegnir {>at
es Salomon melir: Gv{> revnde sono manna oc svnde f>a glica vera
dvrom, £vi at .i. er da/f>i manna oc smala oc iafnt 6\>le hvarstveg-
ia. Sva devr maf>r sem smali, oc hevir hann eki framarr en 5
cvqvendi. Allir hlutir liggia undir onvtiom, oc ferr allt til cins
staf>ar; allt |>at es or ior{>o es scapat scal i iorf> fara,

4. Gregorivs. Sia boc Salomons, es J>essi orf) ero 6r tecin,
er collof> Ecclesiastés, en J>at J>vf>isc J>ingheviande. En funghevi-
ande starf>var J>retor alf>vl>o oc lei{>ir til einnar scvnsemi morg 10
atqyej>i f>retanda lvf>s. En sia boc er af J>vi collo[> l>ingheviande,
at i henne ero morg atqve|)i f>a/ er oscvnsom al{>vj>a metti hvggia
ef>a um f>reta, oc er f>ar mart melt eptir al|>vf>o ahvga oc eptir
svndrleitri scilningo margra manna. En a[>r l>ingheviande sto^var
allar l>retor oc leif)ir alla til eins atqve^is, \>& es hann melir sva 15
i enda bocarinnar: Hevrom ver allir saman enda {>essa måls:
Hrezcfm gv[> oc halt bo{)orJ> hans; f>at es melt vif> alla menn. Ef
Salomon hef{>i eigi margra scilning sundrleita lvsta i boc l)essi oc
margra orJ)om melt, l>a m6nde hann (eigi) bif>ia alla saman at
hevra enda måls mef> ser. En er hann melir sva at ni{>rlagi : lo
»hevrom ver allir saman enda måls, » J>a es hann f>ess votr es hann
haf]>i eigi af>r ein(n) melt, f>vi at f>at es sumt i fcessi boc, es melt
es sva sem af oscvnsamligri spurningo, en sumt svarar af scvnsemi ;
sumt es melt eptir heims muno{>om, en sumt stof>var hug fra
munoJ>om fvr scvnsemi. f>vi at f>ar er sva melt: Pat svnisc mer 25
gott, at maj>r éti oc dreci oc nioti fagnajmr af erfif>i sino. En sva
er melt sif>arr i enni somo boc: Betra es at fara til hrvggleics hus
en til fagnaf>ar. Her svnir |>at, at hann melir et fvrra mal af
oscvra manna aliti, en et eptra af scvnsemi. Pvi at hann svnir
f>egar, hver nvtsemi er at fara til f>ess hus es darf>r maf>r er grat- 30
inn, »{>vi at [>ar svnisc endir allra hluta, oc hvggr lifande mapr
£a at, hvilicr hann scal ver{>a. « Enn es f>ar sva riti{) : » Gle|>sc *
Jm, ungr ma|>r, i øsco {>inni,« oc let hann f>at eptir fara: »Onvt
es 6sca oc munof>.« Pa, es hann fvsti i>ess fvrr, es hann tal{>i
onvtt sif>arr, f>a scvrf>i hann J>vi, at hann melti annat af licam- 35
ligom hug en annat af andligri* scvnsemi. Sva sem hann talfn
fvrr gott vera at eta oc dreca oc lifa at munof)om, en si{>an lastafu
hann l>at fvr retta scvnsemi, sva for{>i hann oc fram af ostvrcra

1 1 GleJ)SC staar et Punkt over c. maaske som Tegn, at denne Bogstav
skal gaa ud. t licamligri Cd. 4°

LIBER QUARTUS DIALOGORUM &BE&OR1I, 237

manna aliti {>at atqvef>i, es hann melti sva: »Einn er da-Jn oc
iafnt øf>li manna oc smala, sva devr ma|>r sem smali oc hevir eki
framarr en cvqvende.« En f>ar let hann eptir fara scvnsamlict
atqvef>i, »hvat hevir spaer maf>r framarr en heimscfr, n]ema J>at
at hann ferr f>angat es lif es.« 1?ar er hann melti J>at fvrr, at
maf>r heffn eki framar en cv[qve]nde, en nu spvrr hann J>ess, hvat
spaer maf>r hafi framar an cvqvende oc framar en heimscr ma{>r,
|>vi f>a at [hann] ferr J>angat es lif es. I f>vi atqve^i svnde hann,
at eigi es her lif manna, er hann qvad \>at annars staf>ar [ver]a.

»o fcat hevir ma[>r framar en smali, at smali livir eigi eptir da/fia, en
maf)r teer f>a at lifa, [er] hann Iver svnilict lif mej) licams da/f>a.
Enn melti Salomon sif>arr i enne somo [bo]c: Vinn J>u gott
mef>an J>u matt, {>vi at eigi es verc ne sevnsemi ne speci i helviti,
[f>a]ngat es |>u hrapar. Hverso ma einn da/[>i ef>a iafnt 6f>li vera

15 manna oc smala, {>ar es [s]mali livir eigi eptir da/^a, en andir
vandra manna ero leidar til helvitis oc devia før eigi [f>]ar eptir
licams da^ann. En i sva sundrleito atqvefn scvr[)i enn sanni
f>ingheviande, at hann melti annat af licamligri freistni en annat
af andligri sevnsemi.

20 Petrvs. tess vil ec J>ic nu bif)ia, at {m lovir mer at spvria
necqverra hluta af ostvrcra manna hende, at J>at gefi ostvrciom
sevnsemi, es ec tee J>eira spurningar.

Gregorivs. Fvr hvi mona ec f>at eigi lofa, at f>u varevnnir
ostvrciom monnom, f>ar es Poll melti sva : Allt varevnda ec ollom,

»S at ec meta ollom of hialpa. Nu ef f>u gorir J>at af astar varcunn,
l>a mon J)u framarla i f>vi gofgasc, es l>u glicisc enom ozta kennanda;

5. Petrvs. Pox var ec stadr, es mal>r anda[>isc, sa er litlo
aj>r haffn melt vi[> mie. Ec sa hann andasc, en ec matta eigi
sia, hvart ondin for fra licamnom ej>a eigi, oc l>vki mer torvellict

30 at trua f>vi, at l>at méni vera oc lifa, es engi ma sia.

Gregorivs. Hvat undrasc f>u f>at, Petr, f»ott l>u ser eigi ondina,
es hon scilsc vif> licaminn, l>ar er fm ser hana eigi, mef>an hon er
i licamanom? Ef>a etlar [>u mie af J>vi andla/san vera, at Jm ser
eigi ond mina nu, es f>u melir vi[> mie? Osvnilict es 6[Ai andar,

35 oc scilsc hon osvniliga vi{> licaminn, sva sem hon es osvniliga i
licamanom.

6. Petrvs. Sciliasc ma mer lif andarinnar af licams hror-
ingom, l>vi at eigi metti licamr hrorasc, nema ond vere me{) honom ;
en ec ma af øngom hlutom ej>a vercom of scilia lif andar eptir

40 licams da/f)a, J>vi at f>at ma ec eigi sia.

338 BENEDICTUS SAGA. APPENDIX.

Gregorivs. Sva sem afl andar lifgar oc hrorir licam, sva fvllir
afl gvj)s alla hluti, oc gefr sumom at lifa, en sumom at vera oc
lifa eigi. Bf fm ifar eigi gvf> vera osvniligan allz scapanda oc
stvranda oc fvllanda, sva scaldu oc eigi ifa hann hafa fnonosto
osvniligra liluta, [uri at J>at somir, at osvniligir hlutir {>ioni osviii- s
Hgom gvf>i, en f)at ero englar oc andir heilagra. Sva sem l>u scilr
lif andar af licams hroringo, sva scaldu scilia af gv[)s m§tti lif
ardar J>eirar, es vij) licam es scilif), {>vi at hon ma osvniliga lifa,
f>ar es hon scal osvniligom gv\>[ f>iona.

Petrvs. Rett es f>at allt sagt, en hugr ma eigi trua jf>vi es 10
licams a'ga ma eigi sia.

Gregorivs. Poll postole melti sva: »f>at es trua at vetta f>ess
es eigi ma sia,« f)vi at eigi ma f)at trua callasc, fcott mat>r trui
i>vi es hann ser. Enef {)u hvggr at, [>a mattu 6ngva hluti of sia
af osvniligo 6[>li; alla licamliga hluti ma licams ogom sia, en eki X5
ma licams a/gom l sia, nema osvnilig ond efli \>3Lr* til svnar. Pa er
osvnilig ond hverfr fra licamnom, f>a ero opin ogo eptir i licam-
nom oc sia eki. Ef Jw sia aj>r maf>r veri andafcr, hvi sia f>ar eki;
{>egar er a/ndin er a bra/to? Setiom ver fvr hugscots a/go oss at
gera hus oc reisa up sulor oc bera til griot oc vif>; hverr vi[>r [)at 20
verc, hvart heldr svniligr licamr, es hyr^ar berr, ef>a osvnilig a/nd,
es licam lifgar? Ef en osvniliga ond es fra licam tecin, f>a ma
licamr sic hvergi hiora, es af>r svndesc hann hr6ra storar bvr^ar.
Af |)essom hlut ma marca, at eki ma scipasc ne gort verf>a her i
svniligom heime nema fvr osy(ni)liga scepno, j>vi at sva sem gvf> 25
lifgar oc fvllir oc hrérir osvniliga hluti, sva lifgar hann oc hr6rir
licamlega hluti fvr osvniliga scepno.

Petrvs. Mef> J)essi malsonnon verj> ec scvldr at virf>a mioc
sva enscis svniliga hluti, f>ar es ec ifa af>r of osvniliga 3. En sva
sem ec scil lif andar i licam af licams hrøringo, sva vilda ec scilia 30
lif hennar eptir licam af necqveriom sannonar domom.
Gregorivs. Eigi møndo postolar oc piningarvattar Cristc fvr-
lita f>enna heim oc selia licam sinn til bana, ef J>eir vissi eigi
vist lif andarennar. t*u scilr lif andarinnar af licams hréringo,
en f>essir ei licami sina seldo til bana oc truJ>o andar lifi eptir 35
lic[ams] lif, J>eir scina nu i enom hestom iarteinom. Sivcir menn
coma til da/{>ra licama f>eira oc verf>a heilir, oc fl6ia [diojflar fra
of)om, da^ir menn ero fmngat bornir oc lifna. Virfm J>a4, hverso
andir f)eira lifa l>ar, er alzcvfns] iarteinir verf>a at da/f)om licomom

1 40

1 oga/m Cd. 2 f>at Cd. 3 osiniliga Cd. 4 g (d. e. igitur) Cd.

LIBER QUARTUS DIALOGORUM GREGORII. 229

beira. Ef [>u scilr Hf andar i licam af licams hroringo, fvr hvi
scilr {>u eigi lif hennar eptir licams da^a af beim iarteinom, es
af beinom heilagra manna gorasc?

Petrvs. Engi hlutr stendr nu a mot bessi sonnon, {>vi at ver
S verf>om scvldir at trua af osvniligom hlutom bvi es ver siom eigi
i fcessom heimi.

7. Gregorivs. Fvr scommo a{>r gaztu, at {>u mattir eigi
sia ondina, er hon scil{>isc vib licaminn. En beir hafa margir
verit, es sva hreinsobo hugscots a-go sin i tru oc i bonom, at beir

10 naoj)o at sia andir, £a es før scilf>osc vib licami. Af bvi es mer
næf>svn at scvra bat, hverso andir hafa senar verit, epa hvat {>er
hafa sét eba sagt i bræt(for) sinni, atdomi megi stvrcia recanda hug, es
eigi ma orpa scvnsemi ein saman l^ess gat ec fvrr i boc bessi,
at sanctus Benedictus sa of mibia nott allan heim. I beiri 8Vn

15 sa hann engla gvbs bera ond Germanus byscops til himins.

8. Bropr .ii. gofgir voro, annarr beira het Speciosus, en
annarr Gregorivs; beir gorposc lerisveinar Benedictus, oc let hann
pa vera i munclifi pvi es scamt es fra borg beiri es Terracinensis
heitir. Peir hofpo æbgir verit, en hofpo adl æpøfe sin gent a-mom

to monnom til hialpar ondom sinom, oc pkraopo i, munclifi. En pa
es Speciosus vas sendr of dag fvr narpsvniom munclifis til borgar
beirar es Capua heitir, pa sat Gregorivs of borpi mep brobrom,
oc sa hann ba a*nd brobor sins sciliasc vib licaminn oc sagpi bat
broprom, oc for begår til borgarinnar, oc vas ba brobir hans grafinn,

15 es hann com, en a beiri stiindo andapr, sem hann hafbi set a-nd
hans sciliasc vib licam.

9. Necqverir menn foro a scipi or Sicilevio oc til Ruma-
borgar. En es beir voro i mipio hafi, ba s° beir a-nd necqvers
go{>s mannz, bess er var i Sanmia herabi. fara til himins. En es

jo beir stigo a land, ba spur{>o beir a beim degi gvbs brel andatsc
hafa, sem peir so amd hans til himens fara.

10. Einn heilagr aboti het Seps, ba atti munclif i Nursia
herabi, honom hlifbi gvb vib eilifom bardaga, en hann svnde
honom hér bebi miscunn oc rabning ; .il. vetra vas hann sionla-ss,

IS sva at hann matti eki sia. En engi ma standasc rabning gvps,

' nema miscunn hans fvlgi, oc veiti hann polinmopi i m^inom, pvi

at fvr utan bolinmøbi gerisc su rabning at svnpa aoa, os til svnpa

bota scvlde sett vera. En gx\> ser ostvrcb ora oc varpveitir oss a

mipli bardaga oc re^>r oss til batnabar sem sonom. Sva gorbi

*o hann oc vib benna mann in gamla, at (hann) let hann aldregi

24°

BENEDICTUS SAGA. APPENDIX.

tvna eilofo Hose, f>ott hann hef{>i mist licamligs Hos. Varf>veitsla
heilags anda hugga{>i hiarta hans, f>ot bardagar modi licam lians.
En es hann haff)i .xl. vetra sionWs verit, f>a gaf go\>(\) honom
svn oc vitraj)i fvrir honom andlat hans oc minti hann, at hann
svnde muncom sinom andar Hos i kenningom, f>a es hann haf[>i s
tecit Hcams Hos. En aboti hlyde bo{jor[>i drottins oc for of oli
munclif, J>a/ es i hans syslo voro, oc cende monnom i orf>om f)a
si{)0 es hann helt sialfr me[> vercom. En hann com aptr a enom
fimtogonda degi til munclifs oc callafu til sin bro[>r oc toc corpus
domini oc hof up salmasong me{> fceim. En es {>eim vas ti{>ast at 10
svngva salma, fca anda{>isc hann. En allir so, f>eir er hia voro,
dufo fara ut or munni hans oc fl(i)vga or husino i gegnom glugg
til himins. En amd hans vas af f>vi svnd i dufo lici, at gvf> vilde
{>at svna, hverso meinla/ss sia maf>r var.

II. Prestr necqver vas i Nursia hera{>i, sa es mef) micilli 15
gvf>s elsco var^veitti lvf> sinn. En si{>an es hann haffu prestc
vigslo tecit, f>a vas hann sva varr vif> samvisto cono f>eirar, es
hann haff>i atta, sem f>ar veri fiande, en £0 elscaf>i hann hana
sem svstor, oc let aldregi i nond ser coma. Wi at helgir menn
ver.ia sva, at f>eir qvij>ia ser opt lofafm hluti, at f>eir ver{>i langt 20
scilfur fra olofof)om. Af l>vi let prestrinn conona aldregi [ser]
f>iona, at hann toci eigi freistni af henne. En a inom fertogonda
vetre ]?al>an fra, es hann [v]as til prestc vigf>r, f>a toc hann sott
micla. En es cona hans sa hann at bana cominn, oc nåslitr vas
a honom, f>a gec hon at honom oc lag{>i evra sit vij) andlit honom 25 '
oc hloral>i, hvart lifs ånde veri i nosom hans. En hann kende
f>ess, J>ott hann metti litij), oc leitaju vif> at mela, oc stvrc{)isc
hann sva at hann melti: »Fara bravt J>u cona, livir elldz gneisti,
tac bravt f>u sgfiena1.« En es hon for a bravt, f>a toc at vaxa
megin hans, oc melte hann mef> micilli glef>i : »Comit heilir, drot- 30
nar minir, comit heilir, drotnar minir, at vitia f>rels ycars.« En
es hann melti opt et sama, {>a spurl>o f)eir er hia sto^o, vif) hveria
hann melti. En hann svara[>i l>eim: »Sej) eigi er postola gv{>s
Petar oc Pol, es her ero nu comnir. ; Pa, snorisc hann til f>eira
oc melti: »Nu mon ec coma, nu mon ec coma.« En hann andaf> 35
ise f>egar, es hann haf{)i f>at melt, oc fvlg{)i postolom {>eim, es
honom vitrof)osc. I'at berr opt at hende retlotom, at helgir menn
vitrasc Jieim i andlati, at f>eir hre[)isc l>a sif>r banann, heldr hvggisc
{>eir af heilagra samlagi.

x Lat. : Recede a me, mulier, adhuc igniculus vivit, paleam tolle. 40

5

LIBER QUARTUS DIALOGORUM GREGORII. 24I

la*. Probus het byscop borgar f>eirar es Reatina heitir. En
f>a es nolgabisc endemarc lifs hans, f>a toc hann f>unga sott, En
fabir lians Maximus sende vif>a menn eptir lecnom oc hugbi, at
beir monde hann heilan gora. En es lecnar qvomo til hans, ba
5 visso f>eir begår oc sogbo, at hann monde eigi lengi lifa. En es
at nottorf>armali com, f>a melti Probus byscop vij> fobor sinn oc
vib ba es comnir voro, at beir monde fara inn i scala oc matasc
oc hvilasc eptir erfibi. Allir hurfo beir i scala inn, nema sveinn
.i. vngr vas-meb byscopi. En es hann stof) fvr rekio byscops, ba

10 sa hann inn ganga til hans menn liosa oc scrvda hvitom clef>om,
oc varb hann hredr oc callabi oc spurbi, hverir bar veri. En es
byscop hevrbi call svein(s)ins, ba léit hann til oc sa f>a, es inn
gengo, oc kende oc huggabi sveininn oc melti: »Hrezc eigi bu
bat, Juuenalis oc Elevtherius gvbs vattar qvomo til min. En

I5 sveinninn matti eigi standasc svn bessa oc rann til scala oc sagbi
beim es inni voro, hverir comit hofpo til byscops. En beir runno
scvndeliga oc fando byscop andaban; b^i at j?eiv hofbo ond hans
meb ser, es sveinninn matti eigi standasc at sia.

13. Galla het ries mannz dottir i Bvmaborg, hon var ung

20 manni gefin, en sa lifbi .i. vetr siban. En (bott) ena ungo ekio
metti bebi osca oc a^bofi fvsa til manneignar i annat sinn, ba
bvdisc hon heldr himnesca samcundo, ba es mel) brvgleic hefsc
oc cømr of si{>ir til eilifs fagnabar, en licamliga munob, ba es
hefsc meb glef^i en endisc meb grati. En bat sogbo henne lecnar,

a 5 at hon monde sceggiæb verba, nema hon veri manni gefin i annat *
sinn, oc var bat sem beir sogbo. En heilog cona scambisc eigi enna
ytri lyta andlits sins, \>xi at hon helgabi himnescom brubguma
ena ibri fegrb hiarta sins. f'egar er huande hennar var andabr,
ba castabi hon veraldar bvningi oc toc nunno vigslo oc bionabi

30 gvbi marga vetr i kircioscoti Petrs postola i nunnosetre meb
hreino hiarta oc stabfesti bona, oc var mild vib burfamenn. En
es g\^ vilde henne gialda eilifa dvrb fvr erfibi sitt, ba toc hon
briosts sull. En hon var von at brenna liosi of netr fvr hvilo
sinni, b^i at hon elscabi et sanna lios3

35 184. . . r . oc mela guSlastan oc do begår i beiri syn5. Gvfi

syndi fyrir hveria sek8 svein var slicrar gagnfarar ver5r, ba er
hann melti gvSlastan, a5r hann døi, til bess at pater hans kendi

1 fra Probus Oversk. 2 annan Cd. 3 Her mangler 2 Blade i A.
4 Her meddeles et Bladfragment i norske Rigsarkiv, der indeholder
1 4° Brndsti/kker af Capp. 18, 19, 20, 21. .

242 BENEDI.CTUS SAfiA. APPENDIX.

sek5 sina, er hann vrækfti ond sonar sins oc haf5i fsoddan hann
til pinsla, f>a er hann villdi eigi qvioia honom ilzco.

19. Stephanus het einn gvfts ma3r, sa er onga atti avra oc
villdi onga eiga oc elscaoi hann meirr valao sitt en avoefi, oc
hafoi hann f)olinmø5i vid allar meingoroer oc fly&i hann f>ys alf)yfto, 5
at hann metti iafnan a honom vera. Eina man ek segia iartegn
hans, at l>aoan megi margar of merkia. A nøcorom degi haffii Ste-
phanus upp scorinn akr sin f>an ein, er hann atti til allra missara
atvinno ser oc lerisveinom sinom, oc haf&i hann borit hvndin til

bugghlooo . . . 10

sva at enge matti upp standa, J>a er anlat hans var. Peir er engla
sa, oc sva f>eir er eigi sa, vr3o aller einni ogn scelfoer oc undrof)o,
hverso mikill craptr com i mot ondo Stephani, J>viat engi matti
up standa, {m er andlat hans var.

20. Pat verSr oc stvndom, at eigi verf>r syndr verfdeikr 15
andar i andlate, en eptir da^3ann vitraz f>at scyrra ; svasem * gv&s
vattar toko grimmar pinsler af heicmom monnom, en sif>an [ur8o]
hvern dag margar iartegner at da^oom beinom f>eirra.

21. Gregorivs. Yalentinus het aboti er réf> fyr munclife

i heraf>e Yaleria. En es Langbarjmr herio^o i mvnclif hans, . l>a 2°
gripu f>eir munca tua oc festo upp i eitt tre baf>a oc enn sama
dag. En at aptne {>a toco ander f>eira at syngva salma f>ar oc
lof guj>s, svat f)eir heyrf>o songenn, er banat hofJ)o f>eim, oc vndrof)-
osc f>eir oc hr§ddosc f>enna song. Oc J>eir er herleidder voro . .

26. 25

f>a* es mannda/f>r micill for of morg herof>, f>a toc sia maf>r sott.
En es hann vas at bana cominn, pa com Felix byscop til hans
oc talf>i fvrir honom, at hann scvldi eigi da/f>a href>asc, oc het honom
enn lengra lifi oc travsti gvf>s miscunnar. En hann svaraf)i : »Fvld
es nu tif> min, f>vi at ungr maf>r vitra{>isc mer oc svndi rit oc 30
baf> mie lesa. Par sa ec mitt3 nafh fvrst, en sif)an allra £eira es
f>u scirj>ir, byscop, a enom nestom poscom, oc voro allra nofn goll-
stofom ritin; en ec veit J>at vist, at ver allir monom sciott vif>
J>etta lif sciliasc.« En Mellitus andaf>isc in sama dag, oc es fair
dagar li{>o {>af>an, f>a voro anda{)ir allir f>eir es å ,l>eim pæscom 35
voro scirbir. En af J>vi sa gvf>s J>rell nofn l>eira gollstofom ritin,
at \>ar scolo aldregi scafasc af lifs boc a himni. Sva sem f>essom
monnom motto vitrajnr ver{)a oorfmir hlutir, sva mego oc stundom

1 sir.ut Cd. 2 Her begynder alter A. '3 minn Cd.

LIBER Q U A R T U S D I A L O G O K U M II 11 E G O RI I.

243

andir, abr ber scilisc vib licaini, sia himnesc iocn enn heldr vacande
en i dramiom.

1 1 husom ricismannz bess es Valerianus két, vas smalasveinn
nacqvarr einfaldr oc litillatr. En es manda^br com i hus Valeria-
5 nus, ba toc sveinninn sott. En es hann {>otti mioc sva at bana
cominn, ba hvarf hann aptr til lifs oc heimti bangat Valerianom
harra(!) sinn oc melti vib hann: »A himni vas ec nu, oc veit ec,
hverir her mono andasc, oc monnat bu i bvi flobi verba. En bat
es at iarteinom at ec vas a hinmi, at ec nam bar at mela å allar

10 tungor. 1?u vissir, at ec cunna eigi girzco mela. Mel bu nu vib
mie girzet mål, oc revn at ec kann allar tungor mela. « Pa melti
Valerianus vib hann a girxco, en hann svarabi a ba tungo, sva
sem hann hefbi bar alinn verit. Einn bionn Valerianus vas eiscabr
af Norbrlondom oc melti bvbesco, sa vas leidr til ens sivca, oc

15 melti hann vib hann a sina tungo. En enn sivci svarabi a ba
tungo, sem. hann hefbi meb beiri biobo fodr verit. f*a undrobosc
allir beir es hevrbo oc trubo, at hann evnni a allar tungor mela,
ba er beir revndo, at hann melti a ber .ii., es hann cunni eigi
abr. En andlat hans dvalbisc tva daga. En å enom .iii. degi ba

20 orbisc hann oc bét mob tonnom arma sina oc andabisc siban. En es
hann vas andabr, ba andabisc hverr at obrom beira, es hann hafbi
sagt at andasc monde, oc ongvir abrir i bvi husi, en hann hafbi
a qvebit at andasc monde.
Petrvs. Ogorlict mal es bat, er hann varb si[mn fvr sva Diicilli

25 pisl, bar er hann nabi fvrr sva dvrligri giof.

Gregorivs. Hverr megi vita levnda doma gvbs ? Hrebasc scolom
ver ogn beira, en grafa eigi nm bat, es ver megom eigi scilia.

27. t'eophanius het .i. ricismabr i borg beiri es Centucelen-
sis hetir. Sa var gestrisinn oc olmosogiarn oc costgefr til gobra

30 verca, oc bar hann ahvggio fvr morgom veradligom hlutom. En
at {)vi sem etilot' hans urbo, ba starfabi hann meirr af na/bsvn(i)om
i iarjiligri svslo en af fvst siuni. En es nolgabisc andlat hans, ba
gorbi hrib micla. Kona hans varb hrvgg vi[i bat oc vandredise
umb bat, hverso lic hans scvldi til grafar fora, es eigi matti or

3 5 husi ut comasc fvr hrib. En f'eophanius melti : > Grat eigi fni,
cona, bvi at begår mon heb vera es ec em andabr.« Oe es hann
hafbi bat melt, ba andabisc hann oc gorbi begår héb. t*ar foro
abrar iartcinir eptir; bvi at hendr hans hofbo hr(i)vfar verit oc
føtr, oc vall hvartveggia vagi. En es lici hans var bvegit, ba

40 1 fra smalasvemi Oversk.

2^4 BENEDICTUS SAGA. APPENDIX.

voro hendr hans sva heilar oc fotr, sem aldregi heff>i hrvfi å verit.
Sif>an var hann lagf>r i steinJ>ro. En es f)af>an lif>o .iiii. dagar, {)a
gorf)isc sa atburfn-, at up var locit grof hans oc lagf>i sva dvrligan
ilm or stein{>roni, sem f>ar veri dvrlig smvrsl en eigi fuit hold.
Petrvs. Gnogliga tel ec nu svarat vera spurningo minni, en 5
f>at es eptir, es mer f>vkir {>a^rf enn at spvria: ef heilagra manna
andir ero f>egar a himni, es £er sciliasc vif> licami, (e|)a) hvart
illra manna andir se {>egar i' helviti, f)vi at sumir etla at eigi se
svn^ogra manna andir i qvolom fvrir domsdag.

28. Gregorivs. Ef J>u truf>ir heilagra manna andir a 10
himni vesa, sem helgar rit(n)ingar segia, f>a bvriar at {>u truir
vandra manna andir i helviti vera ; f>vi at sva sem retlatir fagna

af .ombon retletis i dvrj), sva es oc na/frsvn at trua {>vi, at ranglatir
brenni i eilifom eldi f>egar eptir andlat sitt.

Petrvs. Hverso ma J)vi of trua, at licamligr eldr megi halda å 1 5
olicamligom hlut?

29. Gregorivs. Ef haldasc ma olicamligr andi i lifanda
licam mannz, fvr hvi megi £a eigi eptir andlat licamligr eldr of
halda olicamligom anda?

Petrvs. Af £vi heldzc olicamligr andi 1 lifanda licam, at hann *o
lifgar licaminn.

Gregorivs. Ef olicamligr andi ma haldasc i holdi J)vi es hann
lifgar, fvr J>vi megi hann eigi haldasc f>ar es hann devfnsc i qvol-
om? En sva segiom ver anda haldasc efm de\rl>asc i eldi, at hann
livir f>ar oc kennir sin, oc er \>&t qvol hans oc bruni, es hann ser 2^
sic qveliasc oc brenna. Sva brennir licamligr hlutr olicamligan
anda, at af svniligom eldi go rise osvniligr sarlécr, sa es qvelr
olicamligan hug. En J>o bera gv^spiallc orj) l>at vitni, at andir
qvelisc bej>i svniliga oc osvniliga i helviti, sem sagt es fra o{>gom
manni, es grauinn var i helviti, en hann vattaf)i |>at, at hann vas 30
bundinn i eldi, {>a es hann melti vif) Abraham: »Sentu Lazarom,
at hann drevpi a tungo mer vats dropa af enom minsta fingri
sinom, f>vi at ec qveliomc i f>essom loga.« Hverr meni spacra
manna mistrua £at, at eldr megi halda a ondom svnfiogra1, f>ar
es drottinn sialfr sag{)i svnf>gan mann vera fvrdøm{>an til elds. 35
Petrvs. Scvnsamlig sonnon eggiar hug minn til tru, en harf)leicr
hiartans ma eigi of scilia, hverso licamligr hlutr ma halda ej)a
qvelia olicamligan.

1 svujia^iogra Cd.

LIBER QUARTUS DIAI, OOORUM GREUOR1I. 245

Gr ego ri vs. Hvart etlar \>u ohreina anda, {>a es af himni fello,
vera licamliga ef>a olicamliga?

Pet r vs. Hverr møni heilviti maf)r etla engla vera licamlega?
G r ego ri vs. Hvart etlar \m helvitis eld vera licamligan e\>a eigi?
5 Petrvs. Eigi ifa ec f>ann eld licamligan vera, es vist es at
licama brennir.

Gregorivs. Drottinn melir sva vif> rekninga a domsdegi : »Fari{>
ér i eilifan eld, f>ann es diofli es buinn oc englom lians.« Ef
diofoll oc englar hans olicamligir qveliasc i licamligom eldi, hvat
10 es {>a undarlict, f>ott andir kenni licamligra qvala af>r f>er taci
licami ?

Petrvs. Av£se/ es sia scvnsemi, oc ma hugr %jgi lengr ifa ne
grafa um l>etta mal.

30. Gregor i vs. Sif>an er f>u trujur sa{>re scvnsemi, f>a
15 verj)r mer na/f>svn at sanna petta me[) necqveriom domom. A dog-

om Piof>recs konongs for rikismaf>r necqverr til Sicileviar or
Rumaborg a scipi. En es hann for aptr, pa lendi liann vip ev
pa es Liparis heitir ; en par var muncr necqverr heilagr i einseto.
En es afmr scipverar bøtto scipsreif)a, pa gek stvrima{)r til fundar

*o vip muncinn, at hann feli sic undir bønir hans, oc foro necqverir
menn mej) honom. En es gvps mapr sa {>at, pa melte hann vip
pa: »Vitup ér at Pioprecr konongr er andapr?« l?ér svoropo:
»Ver scilpomc vip hann heilan oc hofom eigi spurt andlat hans
si{>an. « »Vist er hann da-pr, qvad gv{is prell, pvi at i gér at

25 noni dags toko peir Johannes pave oc Simacus hof[>ing[i] oc forpo
hann or fotom oc bundo hendr hans oc fotr oc costopo honom
nipr i Sicilevio, par er eldr cømr up or fialli. « En es peir hevrpo
petta, f>a mercpo per l>ann dag oc foro aptr til Rumaborgar, oc
urpo pa uisir, at konongr hafpi a J>eim degi oc å peiri stundo

30 andastc(l), sem gvps preli vas svndr da/[>i hans oc qvol. En af pvi
vas sva vitrat, at Johannes pafi oc Simacus castapi honom i eld,
at hann hafpi f>a bapa rangliga domfm i pvisa lifi oc latij> pina
pa fvr gvps nafni.

31. Separatus het .i. a/pigr nm[>r oc gofogr at veraldar metn-
35 afu. En es hann toc banasott, pa la hann lengi stirpr oc omale,

sva at hann potti mioc sva andaf>r vera. En hiv hans stopo yvir
honom oc margir aprir oc greto. Pa stvrcpise hann oc toc mal
sitt, oc undroposc f>eir er apr greto, en hann melte: »Sendip ér
mann til Laurenntius kircio, oc vitip hvat gort se or Tiburtio
4o presti, oc segit mer scvndeliga. « En sa Tiburtius vas mioc prong(p)r

246 BENEDICTUS SAGA. Al'l'ENIUX.

i licamligom girn^om'. En es sendimaf>r vas farinn, l>a toc Sepa-
ratus at segia, hvat fvrir hann hafM borit: »Bål sa ec micit, qvad
hann, oc vas tecinn Tiburtius prestr oc lagf>r a balit oc lostif> eldi
i sifmn. En(n) sa ec annat bål miclo meira, oc toc logi f>ess allt
til himins.« En es Separatus sag{>i {)etta, f>a anda{)isc hann pegar. 5
En hinn majir, es sendr var, hitti andapan Tiburtium prest. En
par es Separatus vas leidr til pislarstapa oc sa bepi sina pisl oc
annars oc bvarf aptr sipan oc sagpi fra oc d6 pegar, pa er svnt,
at bann sa pessa bluti eigi ser til nvtia heldr oss, es enn er lofat
at lifa oc hirtasc fra svnpom. Separatus sa bal hlapit, eigi af |>vi 10
at tré brvnni i helviti til eldsqøco, heldr af pvi at pat matti
heldzt lifondom monnom sciliasc, ef eptir peim dømom veri sagt
fra anoars beims pislom, sem her mego licamligan eld éxla.

32. Ogorligr hlutr gorpisc i Valeria herapi. Necqverr gofogr
mapr veitti gopsifiar me(v)io necqverri pvatdag fvrir pasca, en hann 15
for heim of aptaninn til hus sins oc bap, at m§rin scvldi honom
fvlgia heim. En es hann varp of drukinn af vini, pa mispvrmpi
hann mevionni a Jieiri nott. En at momi pa for hann fvrst til
la/gar, sva sem hann metti i la^garvatnino svnpina pva af ser.
Sipan gek hann til kircio oc toc at scammasc oc hrepasc: ef hann 40
gengi eigi i kircio a slicri hptip, pa scammapisc hann menn; en

ef hann gengi inn, f>a hredisc hann dom gvps. En po virdi hann
meira menn en gvp, oc gek inn i kircio oc vas po hredr um sic,
oc var hveria stund von fra anLarri, at hann mondi seldr verpa
ohreinom anda oc qvalpr i argliti allz lvps. En es honom varp 25
eki berlega at meini of messo, pa gek bann ut glapr or kircionni.
En annan dag gek hann orvggr inn i kircio oc sva .vi. daga ena
n§sto, oc vas sva glapr oc orvggr, sem gvp hefpi eigi set svnp
hans epa pegar fvrgefit honom ella. En en .vii. dag {)a varp
hann brapda/pr. En er hann var grafinn, pa svndisc ollom lengi 3o
sipan eldr brenna or leipi hans, oc siatnapi sva leij>it, sem allr
licamr hans hefpi brunnit af peim eldi. Papan af ma mercia,
hveriar pislir ond hans hafpi i levndom stad, er logi brendi licam
hans fvr manna a/gliti.

Petrvs. Vita vilda ec pat nu, hvart go\>ir kenna go{>a, epa illir 35
illa i .juolom.

33. Gregorivs. Petta atqvepi lysisc af drottins vårs orpom,
{>a es hann sagpi i gvpspialli, at a/pigr majir necqverr var purpura
scrvdr oc hvern dag crosom fødr. En ualapr mapr het Lazarus,

1 girnpdom Cd, 40 ,

LIBER QUARTUS DIALOGORUM' GREG0RI I. 247

es la siver oc sårr fvr durom hans oc vilde forase af mola beim er
fell af borbi ens a*bga mannz, en engi gaf honom bat. En es beir
ondobosc baf)ir, £a vas Lazarus borinn i fabm Abrahams, en en
cvj)gi vas grafinn i lielviti. Oc hof hann up a/go sin oc sa of
5 Ian et Abraham oc Lazarom, oc callabi hann oc melti: » Fabir
Abraham, miscunna bu mer, oc send Lazarom, at hann drevpi af
enom mincsta(!) fingri sin om vats dropa a tungo mina. « Abraham
svarabi: »Mincstu(!) sonr, at bu toet goba hluti i lifi bino,. en
Lazarus illa. « En er enn a/bgi orvilnabisc sinnar heilso, ba, min-

10 tisc hann nonga sinna : »Bif> ec bie ba, fabir, qvad hann, at bu
sendir Lazarom til brobra minna .v., at hann vari ba vib benna
pislarstaf).« Af bessom domom er svnt, at gobir kenna goba, eba
illir illa. Ef gobir kendi eigi goba, ba monde eigi Abraham segia
fra libno ernf)i Lazari, at hann hef^i tecit illa hluti i lifi sino ; en

15 ef illir kende eigi illa, ba mondi eigi enn a/f>gi minnasc brobra
sinna i qvolom. Ef hann minntisc beura es eigi voro bar, hverso
mønde hann eigi kenna ba, er bar voro? I bessom orbom er bat
svnt, at gobir menn kenna illa, oc illir goba. Abraham kende
inn a/bga mann, ba es hann melti vib hann: »Mincstu sonr, at

20 bu toet goba hluti i lifi bino- « En a-bgi mabr kende Abraham oc
Lazarum, ba er hann nefnde hvarntveggia a nafn oc melti: »Abra-
ham fabir, miscunna bu mer oc send Lazarum. « I bessi kvnningo
verbr hvorom tveggiom oxling sinnar ombonar, ba er gobir fagna
bess at meirr, es beir sia vini sina glebiasc i dvrb meb ser, en

25 illom er bat a/ci sinnar qvalar, es beir qveliasc meb f>eim er b©ir
elscobo her i heimi licamligri ost, en orocbo gv\>. Fvi er oc
framarr sact fra helgom monnom, at beir kenna iamnt ba, es beir
hafa aldregi sena, sem hina, er beir hafa sét her i heimi. tvi at
ba es beir sia ena fvrri febr i dvrb, ba verj>a f>eim bar beir eigi

30 ocunnir, bvi at beim voro her kunn avallt verc beira.

34. f»vi at necqverr sibsamr mabr oc trufastr i Rumaborg sa
å andlatstib sinni coma til sin spamenn gvbs Jonam oc Ezechie-
lem oc Danielem, oc callabi ba drotna sina. En es hann sagbi ba
comna vera oc la-t beim, ba scilbisc1 amd hans vib licam. Af

35 bessom hlut ma marca, hverso micill cunnlécr er a mibli manna
i eilifri dvrb, es sia mabr i da/(b)ligom licam matti cenna spamenn
gvbs, ba es hann hafbi aldregi sena. ^at gorisc oc oft, abr andir
scilisc vib licami, at b§r kenna ba menn helzt, er iafnan ver[)léc
hafa beim anuattveggia i dvrb e^a i qvol.

40 1 sciblisc Cd.

248 BKNBDICTUS SAGA. APPENDIX.

35. Johannes het brof)ir Eleutherius, f)ess es fra vas sagt i
enni fvrri boc, en hann vissi oc sagf>i andlat sitt .xiiii. dogom
fvrr en yrf)e. En f)rimr dogom a{>r hann andaj>isc Jm toc hann
rif>osott. En å andlatsdegi sinom toc Johannes corpus domini oc
heimti {>angat munca oc baj) f>a syngva salma fvrir ond sinni, oc 5
hof sialfr antemno f>essa Aperite mihi portas. En hon f>vj>isc
sva: Lucif> up er mer hlij) retletis, oc mon ec in ganga oc iata
drotni, f>vi at retlatir ganga inn i hlif> drottins. En es* brof>r
sungo salma, {>a kallaf>i Johannes oc melti: »Com Jm, biorn.« En
f)egar es hann haff)i |>at melt, f>a andajusc hann. Brøf>rom f>otti 10
cvnlect f>at, er hann haff>i melt, oc visso eigi hvi gegndi. En
eptir andlat hans vas ogle|>i micil i munclifino. En inn fiorf>a dag
eptir J>a otto muncar for til annars munclifs langt J>af>an. En es
l>eir qvomo f>angat, f>a voro f>ar oc allir muncar oglaf>ir. Pa
spurf>o {>eir es comnir voro, hvat hinom veri at oglej>i. En f>eir 15
svorofco: »AuJ>n sta[>ar vårs gratom ver, f>vi at sa brof)ir anda{>isc
fvrir .iiii. nottom, es baztr var i voro munclifi. « Pa spurJ>o f>eir,
er comnir voro, hvat sa heti. En J>at var sagt, at hann het
Biorn. En es f>er spurJ>o, a hverri tij> hann andaj>isc, J>a revndo
f>eir f>at, at hann haff)i å {>eiri stundo andatsc sem Johannes callaf)i *°
hann. I f>essom atburf> scvrisc {>at, at verjdeicr J>eira vas iafn
beggia, oc otto baf>ir til einnar vistar at fara, es baf>ir ondof>osc
a einni stundo.

Eckia ein het Galla, en hon atti son f>ann er Eumorphius
het; en f>af>an scamt a bra/t atti sa mafw hus, es Stephanus het. *5
En es Eumorphius haf|>i tekit banasott, l>a callafu hann svein
sinn til sin oc melti: »Far f>u oc seg Stephano, at hann comi
hingat, J>vi at scip es buit, oc scolom vit fara til Sicileviar. « En
sveinninn hugf)i, at hann melti orar oc vildi eigi hlvf>a orf>om
hans. Pa melti Evmorphius enn vif> sveininn: »Far f>u oc seg 30
honom J>at es ec melta, f>vi at eigi ero J>etta orar. « En es sveinn-
inn for oc vas mif)lei|>is cominn, f>a møtti hann manni, oc spurf>i
sa hann, hvert hann fori. En hann qvasc sendr vera eptir Ste-
phano. En hinn svara{>i oc qvazc cominn f>af>an oc sagl>i Stepha-
num andajban. Sveinninn hvarf affcr, oc var Eumorphius andaf>r, 35
es hann com heim. En at for svein(s)ins matti mercia, at f>eir
ondof>osc baj)ir a einni stundo, es hann fra andlat Stephanus a
mi{>ri goto.

Petrvs. Hvi gegnir f>at, er fegom manni svndisc scip, e{>a af
hvi sagf>i hann sic fara mondo til Sicileviar? . 40

LIBERQUARTUS DIALOGORUM GREGORII. 249

Gregorivs. Ond barf eigi fararsciota, en £at var eigi undarlict,
føtt farscostr svndisc honom, ba es hann var i licam, sem licamr
matti sia. En bat var ogorlict, es hann letsc til Sicileviar fara
Scvldo, f>vi at bar ero a~f)seri pislarsta[>ir en hvar annars stabar,

5 £ar cø(m)r eldr up or fialli i morgom stoføm, oc segia føir sva,
es bar ero i nond, at bvi fléri pislarsta{)ir opnasc, sem meirr
nolgasc heims endir, oc ma baban af scilia, at beir fleri samnasc
l>angat til pisla, sem bar opnasc vif>ara pislarstafur. En gvj>
svnir til bess her i heimi pislarstabi, at otruir menn hr§J)isc før

10 qvalar es f>eir mego of sia, ef beir trua eigi afø ne hrebasc hel-
vitis qvalar. En bat sanna gvbspials orb, f>ott eigi gefi onnor domi
til, at iafnir menn i verci sino scolp iafnar vistir hafa, hvart* sem
føir ero gol>ir eba illir. Ef eigi veri misiafnar vistir gobra manna i
eilifri dvr{), pa mondi eigi drottinn sva mela: Margar ero vistir i

15 husi fopor mins. Margar vistir ero i eino husi fopor, f>vi at gvf>s
vinir taca sundrleita ombon at verpleic sin om oc vercom i eilifri
dvrf> oc selo. Sva rodi oc drottinn of illa menn : Ec mon mela
vip cornscvrparnienn, at peir samni illom grosom oc bindi saman
i bundin oc casti i eld. Cornscurparmenn ero englar, peir binda

ao ill gros i bundin, pa es peir samtengia glica glicom i qvolom, at
dramlatir brenni mej) dramblotom, en sa/rlivir mep sarlifom, fe-
giarnir me{) fegiornom, sløgir niej? sløgiom, oc otruir mep otruum.
Petrvs. Gnog scvnsemi com a mot spurningo minni; en hvi
gegnir frat, er necqveriar andir verpa sva sem mistecnar fra lica-m-

»5 om, oc cunno per pat segia, es før coma aptr, at annars ond vas
bopit fra at leipa licam.

36. Gregorivs. Ef rétt er virt, Petr, pa es pat kenning
en eigi misfangi. Gvps miscunn es pat, es necqveriar andir na
aptr at hverfa til licams, at før se helvitis pislir oc href>isc sena

3° qvol, ef før trupo eigi apr pvi es før hørfø.

»Petrvs het einsetomuncr necqverr etscapr or Hiberia
herabi. En apr hann gengi i einseto, pa toc hann sott oc potti
andapr vera necqveria stund. En ond hans com aptr til licams
oc qvatsc set hafa helvitis pislir oc necqveria pessa heims metnap-

15 armenn i eldi. En es hann vas sialfr leidr at eldinom, pa uitrap-
isc lioss engill, oc let eigi hrinda honom i logann oc melti vip
hann: «Hverf aptr bu nu oc hvgg at vanliga, hverso f>u scalt
sipan lifa. « £>a toc Petrvs at lifna, oc ornofø lipir hans, es hann
vas allr caldr orpinn, oc sagpi hann pa hluti, es of ond hans
1 hvarst Cd. a fra Petro OversJc.

16 b

25O BENEDlCTUS SAGA. APPENDIX.

gørf>osc, oc vas sva micill meinletamaf)r si{>an i vocom oc i
fostom, at atferf) hans vattafci f>at, at hann haff>i sét pislarsta{>i oc
or[)it hredr, f>vi at almattigr gvf> veitti honom f>at i datanom, at
hann scvldi eigi devia slicom da/f>a sij>an.

En f>eira manna hiorto ero horf>, er eigi batna vif> {mt, f>ott <;
f>eim se svndar annars heims pislir. Pvi at gotogr mafir nacqvarr
het Stephanus, en hann toc sott, J>a es hann var i Miclagarpi oc
andaf>isc, en lic hans var eigi grafit a {>eim degi, f>vi at kisto
scvlde at honom gøra. Ond hans var leid til pislarstaf>a, oc sa
hann £er ognir, er hann haff)i fvrr eigi truat. En es hann var 10
leidr fvrir domanda, f>a melti domandi: »Eigi baj> ec J>enna hing-
at leif>a, heldr Stephanum iarnsmif), es f>essom es nalegr at bygf>.«
Pa vas sia Stephanus aptr leidr; en Stephanus iarnsmif>r do a
f>eiri stundo, oc vattajn andlat smif>(s)ins f>at, at hinom voro sannir
hlutir svndir. En sia Stephanus andaf>isc i f>eiri sott oc mandag, 15
er acafligast evdi Rumaborg, {)a er noqvorom svndosc a/rvar fl(i)vga
or lofti a menn. Pa vas oc ond riftara necqvers leid fra licama
sinom, oc voro honom svndir annars heims hlutir, oc com aptr
sif>an til licams. En hann sagf>i sva, at hann sa q micla, f>a es
bni vas yvir, oc 6r f>eiri 9 up lag{>i J>oco svarta oc illan da/n. En 0
oJ>rom megin arennar voro fagrir sta{>ir oc vellir blomga{>ir ollom
enom fegrstom grosom, oc vas f>ar ilmr dvrligr oc fi6l{>i liosa
manna. Pa sa hann boi fagra oc hallir lioss fullar, oc sa {>ar
smif>at .i. hus or golli, oc vissi eigi, hverr J>at hus atti. "Enn sa
hann nocqvor hus sva ner Qnni, at yvir lagj>i stundom ena svorto »5
J)oco oc da/n inn illa es fvlgfu. En a brunni gørf>isc su mannra/n,
at vandir menn fello i $ena, es yvir vildo ganga, en £eir es svnj>a-
la/sir voro, runno yfir bruna øruggir til ens fagra stafrar. Par sa
hann enn hoffringia, er Petrvs het, bundinn iarni i myrcom staf),
oc spurfri hann, hvi hann heffri sva micla qvol. Honom vas sact, 3c
at Petrvs veri f>vi i pisl freiri, at honom gek heldr grimlecr en
retleti til f>ess es *

37- • • • • • •

*hallda sik fra likams munu8, {>a kemr eigi davnn så ne |>oka yfir 35
hvs freira, f>vi at likams mvnv& davggvir hvgskotz avgon, ok ser
hvgrinn f>vi ogiorr himneska hlvti, sem hann vnir meirr vift it iardliga.
Petrvs. Hveriar sannanir finnr f>v a f>vi, at likams synSir se i
fnyk pindar?

1 Her ender A. 2 Her beg. tredie Fragm. C.

LIBER QUAETU8 DIALOGORUM GREGORII.

251

Gregorivs dixit. Sva er sagt i vppreistar savgo », at borg sv
fyrirforst, er Sodoma het, ok drottinn let rigna yfir pa elldi ok
brennosteini, at bæ&i kvelpi pa elldr ok illr davnn. Allir forvz
peir i elldi ok fnyk, pvi at peir brvnno a&r i olofofto lifi ok girnd-
s vm davpligs hollz.

38. Pat verpr enn stvndvm, at andir sia, pa er pær ero i
likam, nockvt af andligvm ognvm, ok er stvndvm peim gagn at
pvi, er sia, en stvndvm hinvm, er fra heyra sagt.

2 Theodorvs het nockvrr otamr sveinn, sa er fylgSi bræ&r sinvm
10 til mvnklifiss at nav&synivm en eigi at vilia. Pvi at honvm var

allt leitt at heyra, pat er honvm var it betra kent, hlo hann at
avllo athæfi mvnka ok sor pess, at hann mvndi eigi peira si& faga.
Avllvm mvnkvm var hann lei&r, po sato peir honvm vel oskil sin
sakir bro&vr hans. En er manndavpr mikill for vm Romaborg, pa

15 tok Theodorvs sott harSa ok var hættr, sva [at] andi var i briosti
honvm at eins, en likami hans var kolnapr svmr. Pa komv
mvnkar til ok ba8o fyrir honvm pvi kostgefligarr, sem peir visso
andlat hans meirr nalgaz. Pa leitaSi Theodorvs vi& at stavfiva
bænir peira ok mællti: »Farit brott ér, farit brott ér. I dreka

*° mvnni em ek, ok ma hann eigi svelgia mik fyrir bænvm y8rvm.
Havfvt mitt hefir hann i mvnni ser, gen per honvm rvm, at hann
geri pat skiott, er ætlat er, ok kveli mik eigi panneg lengr. « Pa
mællto mvnkar: »Hverio gegnir pat er pv mælir? Sign pv pik,
bropir!« Hann mællti: »Signa vil ek mik, ok ma ek eigi, pvi at

*S ormrinn prongvir mer.« Pa fello allir mvnkar til bænar ok ba&o
fyrir honvm me8 tarvm. Pa tok inn sivki at styrkiaz oc mællti:
»Gvpi packa ek, pvi at nv let drekinn mik lavsan af bænvm
y&rvm ; bi&i per fyrir mer, pvi at ek em bvinn at snvaz til mvnka
atferpar ok fyrirlita veralldar lif.« Pa sneriz hann af avllo hiarta

30 til gv8s ok lif&i vi8 mikit vanheilindi pa stvnd, er hann var sipan
i pessvm heimi, ok andapiz sva, at ver hyggivm hann leystan fra
invm forna dreka, peim er hann varapiz vi8 i leifcrettingo sinni.

3 Criserivs het einn avpigr ma8r ok synpvgr, fvllr metnapar
ok fegirni, ok lif8i at likams mvnvpvm. En er gvp villdi gera

35 enda a hans fegirni ok illzko. pa tok Criserivs sott, ok er hann
var at bana kominn, pa sa hann standa fyrir ser svarta anda, pa
er draga villdo avnd hans til kvala. Pa tok hann at skialfa ok
blikna ok sveitaz ok kallapi son sinn, er Maxim vs het : » Renn pu,
Maxime, oc biarg mer i trv pinni, pvi at ecki gerpa ek per til
1 libro tfeneseos lat. 2. fra Theodoro Oversk. 3 fra Criserio Ovtrsk.

252 BENEDICTUS SAGA. APPENDII

meins. « Sveinninn *

sa er bindr fætr mina, havfvt mitt hefir hann i mvnni ser

J)egar hann haff)i f>etta mællt, ok var af l>vi vist, at hann sa
av8rvm til vi?vavronar en eigi ser til nytsemf>ar f>ann fianda, er
hann matti eigi for8az.

Petrvs ait. Vita villda ek J>at, hvart J>vi ma rettliga trva, at
hreinsonar elldr se eptir andlat.

39. Gregorivs dixit. Drottinn sialfr segir i gv&spialli:
»Gangi £er, me{)an J>er hafiS Hos, at eigi gripi y&r myrkr.« Enn
mællti hann fyrir spamanninn : »A tækiligri ti8 heyrfia ek f>ik, ok a
heilsodegi barg ek £er.« I^at skyr&i ok Pall postoli: »Nv er ti6
tækilig, qva|> hann, ok nv ero heilsodagar. « Sva mællti Salomon :
»Vinn f>v gott, me£an f>v matt, J>vi at eigi sto&ar verk ne speki
ne skynsemi i helviti, f>angat er f>v skvndar.« Davi8 mælir sva:
>I verolld er miskvnn hans.« Af slikvm dæmvm er vist, at hverr
kemr slikr til doms, sem hann ferr he|>an. En \>o ma J>vi trva,
at hreinsonar elldr se friSon fyrir nookvrar inar smæri synf>ir, f>vi
at drottinn mælir sva: »Sa er mælir gv&lastan i gegn helgvm
anda, f>eim fyrirgefzt f>at hvarki f>essa heims ne annars.« I f>esso
atkvæ&i synir hann f>at, at nockvrar syn[)ir fyrirgefaz i J>essom
heimi ok nockvrar annars heims. En f>vi ma trva vm inar minni
syn{>ir, at |>ær f>yngia miok avndinni eptir andlat, ef f>ær ero af>r
obættar, sva sem ero tom ord, ostilltr hlatr, ok margir hlvtir a&rir,
{>eir er til hvers dags syn&a koma. Pa er Pall postoli sagSi Crist
vera grvndvavll, ok let f>at fylgia: at hverr sem smi^ar yfir f)enna
grvndvavll, sagf>i hann, gvll ok silfr ok dyrliga steina, tre eSa
lyng e&a grås, f>a mvn hann reyna allra verk ; sa hefir ska&a, er
verk hans brennr, en hann mvn sialfr hialpaz fyrir elldinn. f'essi
or5 er rett at skilia vm meinlætis elldinn, f>ann er i [>visa livi er,
en ef nockvrr ma6r vill {>etta f>ySa til hreinsonar ellz, {>a hyggi
hann at J)vi, er Pall postoli sagSi eigi J>ann mega hreinsaz fyrir
elld, er smi[)ar yfir f^enna grvndvavll iarn e&a eir e&a bly, £at ero
havfv&synfnr, helldr l>ann er smi^ar tre e&a lyng, f>at ero smæri
synf)ir, f>ær er elldr ma brenna; en f>at ma vita, at engi ma
leysaz annars heims fra hvers dags syn&vm i hreinsonar elldi, nema
hann nioti at £vi go&ra verka, f>eira er hann ger{>i her i heimi.

40. 2Paschasivs het diakn i Romaborg, pryddr lærdom ok
go&vm sif>vm, ok var milldr vi& f>vrfamenn. Pa er menn atto vm

1 Her ere flere Linier bortskaarne. 2 fra pisl Paschasij diakns Oversk.

LIBER QUARTUS DIALOGORUM GRKGORII. 253

bat at deema, hvarn til pafa skylldi taka Simakvm e5a Lavrert-
civm, |>a val|)i Paschasivs helldr Lavrencivm, ok varp hann einn
a sino mali, ok hellt hann sino mali allt til davSadags, ok virpi
hann f>ann meira en hinn, er alpyfta tok til pafa at byskvpa ra&i.
S Hann andaftiz a dogvm {>essa Simachus pafa, ok tok pa oSr maSr
heilso, er kom vi5 klæ8i \>&t er breitt var yfir baramar, f>a er lik
Paschasivs var til gravar bvit. Pa er German vs byskvp afKapo-
borg varb fyrir vanheilso, pa reSo læknar honvm at fara til lavgar,
par er heit votn sprvttv vpp or ior&v. En er byskvp kom til
i o lavgar, {>a sa hann Paschasivm standa i heito vatni, ok hræddiz
hann ok spvr&i, hvi sva goftr maftr væri i pislarstaS. Diakninn
svarabi: »Fyrir enga a8ra savk en J>a, er ek fvlltingSa Lavrencio,
en ek var i gegn Simacho; en f>v bi& gv5 fyrir mer, ok mattv
bat vita, at bæn bin mvn heyr&, ef bv finnr mik eigi her, er bv
*5 kemr hingat.« f^a var Germanvs byskvp a bænvm brasamliga.
Hann kom fam dogvm siparr til lavgarinnar ok fann eigi Pascha-
sivm, ok matti hann af pvi hreinsaz af synS ep tir andlat, at hann
misgerbi ovitandi. En byi ma trva, at hann navt at pvi olmvso-
gebis sins, er hann fann ba, synftalavsn, er hann matti ecki vinna1.
20 Petrvs ait. Hvi gegnir bat, er nv vm stvndir vitraz sva margir
hlvtir vm andir manna, beir er leyndoz hingat til?

41. Gregorivs dixit. Sva sem sia verolld nalgaz heims-
slitvm, sva lykz vpp avnnr verolld me6 berligvm taknvm. En
fyrir f>vi at her i heimi ma engi annars hvgrerming sia, en annars
2 S heims ma hverr annars hvg sia, ba kalla ek pessa verolld nott,
en a8ra verolld dag. Sva sem nv blenz saman lios ok myrkr
fyrir solar vppras, ba er nott endiz en dagr kemr, par til er oli
nætrmyrkr stigaz yfir af dagsliosi, sva blenz ok endir heims bessa
viS vpphaf oorpinnar veralldar, ok geriz2 nockvrt skrim af liosi
30 andligra hlvta, sva at ver litim marga ba hlvti, ^er annars heims
ero, [en ver kennvm ba eigi algiorliga, pvi at ver siam sva sem i
myrkr vm skrimi hvgar fyrir solar vppras 3.

P e t r v s ait. Hvgnar mer pat, er bv segir ; en vndrvmz ek, er
sagt er fra b<?ssom Paschasio, er hann var leiddr til pislar eptir
35 andlat, en oSr maSr feck heilso, er hann kom vift klæ&i pat er
breitt var yfir lik hans.

i pina Cd. ; ut tune potuisset promereri veniam, cum iam nihil posset
operari lat. 2 gerpiz Cd. 3 [sed necdum perfecte cognoscinms.
quia quasi in qnodam mentis crepusculo hæc velut ante solem vide-
40 mus lat.

254

BENEDICTUS SAGA. APPEND1X.

Gregorivs dixit. Af pessom hlvt ma marka, hverso marg-
favlld gvfis forsia er, par sem sia ma&r Paschasivs tok nockvra
stvnd giolld pess, er hann inisgerpi, en po syndiz fyrir manna
avgvm vm likam hans lavn pess, er hann gerpi vel; ok par heféi
gott vitni olmosogepis hans, er hann sa vel gera, en hann væri s
sialfr eigi hefhdarlavss fyrir pa synft, er hann i&ra&iz af J>vi eigi,
at hann hvgfti eigi syn& vera.

Petrvs ait. Af pessi skynsemi verp ek skylldr at hræSaz eigi
at eins pær minar synpir, er ek skil, nema ok hinar, er ek ma
eigi skilia; en pess vil ek nv spyria, hvart ver skolom pvi trva, 10
at helviti se her i heimi e&a vndir iorpvnni?

42. Gregorivs dixit. Eigi vil ek pat vist segia, i>vi at
svmir menn ætla helviti vera i nockvrvm leyndvm sta& i ior&o,
en svmir vndir ior&v. - En i pvi er salmaskalldit segir, at pv
leystir ond mina fra ino ne&ra helviti, pa syniz mer sva, sem it 15
efra helviti se a ior&o, en it ne&ra vndir ior&v. En pat sannar
Johannes i sino atqvæpi, pa er hann sa himneska bok aptr lokna
ok mællti : Engi var fvndinn makligr a himni ne å ior&o ne vndir
ior&o at lvka vpp bokinni. Sia bok merkir takn heilagra ritninga,
f>ar er engi matti vpp lvka a himni, J>at ero englar, en a ior&o menn 20
lifandi *

44

mæla at drottinn æg&i til J>ess eilifri kvol syn&ogvm monnvm, at
hann hræddi f>a vi6 synSir.

Gregorivs dixit. Ef logit væri l>at, at hann æg&i ranglatvm, 25
f>a væri f)at ok eigi satt, er hann het rettlatvm. En hverr er sva
heimskr, at f>at mælir, at hann ægi J>vi, er hann efnir eigi? Pa, er
sem ver segim hann lyginn vera, f>ar er ver vilivm hann sanna
miskvnnsaman.

Petrvs. Vita vil ek, hverso f>at er rett at hefna an enda f>eirar JO
synbar, er me& enda er ger.

Gregorivs dixit. £ess væri rett sp.vrt, ef gloggdæmr domari
vir&i verk manna en eigi hiorto. Af {>vi misgior&o illir, sva at
eptir var{), at {>eir lif&o eigi avallt, Villdo J>eir æ lifa, at f>eir mætti
æ misgera, ok syna £eir pat i pvi, at peir lata alldri af syn&vm, 3S
mepan peir lifa. En pat er mikit rettlæti domandans, at peir se
alldri pislalavsir, er alldri villdo vera syn&alavsir.
Petrvs ait. Ef engi rettlatr vnir vi& grimleik, ok berr til pess
rettlæti vift misgioranda præl, at hann batni ok hverfi fra illzko,
1 Her ere flere Linier bortskaarne.

LIBER QUARTUS OIALU60RUH GREGOR I I. 255

til hvers skolo f>a illir brenna åvallt i helvitis elldi, ef beir koma
eigi til batnabar?

Gregorivs dixit. Almattigr gv8 vnir eigi viS qvol illra, bvi
at hann er miskvnnsamr, ok eigi sto&var hann hefnd viS f>a, bvi at
5 hann er rettlatr. Ulir pinaz fyrir synbir sinar i qvolvm ok brenna,
til f>ess at allir siai rettlatir bæ&i fagna&i, ba er beir tokv mefl gv&i,
ok pislir vandra, bær er beir forovbvz, til bess at beir backi gv8i
{>vi framarr ba miskvnn, er hann gaf beim at stiga yfir ba hlvti,
er beir sia vanda menn iafnan pinda fyrir.

10 Petrvs dixit. Fyrir hvi bidia eigi helgir menn ba fyrir ovinvm
sinvm, beim er beir sia brenna, ba er drottinn varr mællti sva :
biSi ber fyrir ovinvm yfirvm?

Gregorivs dixit. Bi&ia beir fyrir ovinvm sinvm a beiri ti&,
at beir megi snva hiortvm beira til sannrar i8ronar ok lei8retting-

»5 ar. E8a hvers se annars bifiianda fyrir ovinvm, nema bess er
Pall postoli sag8i, at gv8 gefi beim i&ron ok skilning ins sanna, at
beir vitkizt ok leysizt or snorvm diofvlsins, er beir vorv a8r i
netiabir. En hvat megi ba bi8ia fyrir beim, er beir mego eigi
snvaz til rettlætis verka fra illzko? Sv savk er ba til at biflia

20 eigi fyrir beim monnvm, er i eilifvm elldi ero, sem nv er til bess
at bi&ia eigi fyrir dioflvm, beim er i eilifri kvol ero. Hver savk
er nv til bess, at helgir menn biSia eigi fyrir heifinvm monnvm
ondo&vm, nema sv at beir vilia eigi spilla verbleik bænar sinnar
i bvi at bi?ia fyrir beim, er beir vita, at gv8 hefir fyrirdæm8a.

»S Ef livandi menn rettlatir varkynna nv eigi vandvm monnvm ok
fyrirdæmbo(m) vesolS sina, hvat se f>a vndarligt, bot beir varkynni
beim ba eigi kvol sina, er beir sialfir ero odav&ligir ok samtengbir
rettlæti gv8s, bvi at beir ero sva nalægir gvSi, at ba fysir alldri
at svndrbyckia rettleti hans.

3° Petrvs. Eigi ma ek svara i gegn sa&ri skynsemi, en bo vil ek nv

spyria, hvi ond er davSlig kolloS, ef hon skal brenna eilifvm dav&a.

45. Gregorivs dixit. Sva sem tvennt er lif, sva er ok

tvennr davfii. Annat er bat lif er ver lifvm sælliga me& gv&i

. dav&lig ok odavSlig, bvi1

35 1 Her ender C.

BLASIUS SAGA.

(Cd. 623 qvarto, A; Cd. Holm. 2 folio, B.)

Passio Blasij episcopi.i

Licinius het konongr i austrriki, sa var magr Constantinus
ens mikla oc atti systor hans. Licinius lagpi undir sic vipa a/str-
halfo oc scatgilldi af riki keisarans, en sipann drogo peir lip saman
oc hapo orrosto mikla, oc com Licinius a flotta fyrir Constantino,
oc let keisari hafa hann slict riki, sem Licin(i)us hafpi fyrir amd- 5
verpo. Pa castapi hann tru sinni oc gorpi ofrip mikinn cristnom
monnom. Licinius let pina marga cristna menn a sinom da/gom i sino
riki einkom hellzt riddara oc kennimenn oc alla sipan, pa er a Crist
trupo, er hann matti hamdla, epa a pann veg er hann matti crist-
nom monnom mestan ofrip of gøra a alla v§ga2. En i borg peiri, 10
er Sehastia heitir, voro margir cristnir menn, [oc gingo peir marg-
ir3 undir pislir fyrir gvps nafni be/pi karlar oc conor oc hellto
ut blopi sino fyrir gups ast. I pvi flopi urpo .xl.4 riddara, oc
voro allir senn pindir i einom flocki. En allra peira, [er i pan tip
voro pindir {>arS, pa var øztr oc helgastr Blasius byscop. Hann 15
var l^cnir, apr hann v§ri til byscops tekinn, en almattigr gup, sa
er fiscimenn valpi forpom ser6 til postola ok lekni ser6 til gupspialla-
manz, hann let ser soma at leipa penna mann fra licams lekningo
oc til andar heilso, pvi at allir, peir er i Sebastiaborg varo,

1 Dette er Overskriften i A ; Her hefr upp s&gu ens helga Blasij byskups ao
li. 2 Begyndelsen af Sagaen hertil lyder i B saaledes: A d6gum
Licinij konungs, er velldi hafdi i austrvegi, gerdiz kristnum monnum
ofridr, pvi at Licinius let pina marga kristna menn i sinu riki, allra
helldz(!) ok kennimenn. 3 [ peir sem gengu B. 4 fiorutigir B.

5 [ sem par voru fundnir eda pindir i pann tima B. 6 mgl. B. 25

fcLASIUS SAGA.

257

bebi lerpir menn oc olerpir, elscopo heilagleik hans oc sipsemi oc
toko hann til byscops yfir ser. En er hann hafpi vigslo tekit, pa
sindi' hann pat bej>i i kenningom sinom oc i iarteinom, at hann
var makligr peirar syslo, pviat hann var litillatr ok polinmopr,
5 milldr oc miskonnsamr, [heill at* hug oc hreinn at likam, sakla/s
i verkom oc si|)samr i a/llo, blipr i mali oc sannsargull oc hofsamr
i a/llom sipom. Sva var hann at sa/nno guf)s garfgari; sem sagt
er, at Job var fordom maf>r einfalldr oc retlatr oc hredisc gup oc
rézc fra illo å alla vega. En er ofripr gørpisc cristnom mon(n)om,
10 pa [fl§pi heilagr Blasius eptirsocn3 ovina sinna oc glicpi eptir
drottni varom, oc var i einseto i fialli pvi er Argius heitir. f'ar
vitiapi hans gullig huggon, pott hann veri fyrirlåtinn4 af monnom,
pviat drottinn syndisc honom opt, oc gørpisc honom pat til hugg-
onar, er opt er veitt einsetomonnom, at dyr como til hellis hans
.15 oc pionopo honom sem drottni, oc ef nokqverio peira varp nockuts
at meini, pa bapo par mep bendingo, peiri er par matto6, at hann
g§fi peim heilso oc greddi par sva sem gopr leknir, oc [gingo egi
papan, fyr 7 en hann blezapi peim.

2 8. En a peim dargom var iarll, sa er Agricolaus het, hann
var grimmr vip cristna menn oc oh^gr a alla vega. En a peim
degi er hann var vanr at veita mala riddarom sinom, pa let hann
samna dyrom morgom ser til ag§tis a leikvarll mikinn. En er 5
veipimenn, peir er sia sysla var bopin, [gorpo sva sem melt var
vip pa oc9 foro umverbis IO fiallit at leita dyranna, pa matto peir
25 ekci dyr finna, apr peir como of sipir til pess innis", er he/ilagr
Blasius var i oc pionapi gupi hvernn dag i beriom oc arprom gopom
hlutom. En er peir sa par standa sva mikinn fiolda dyra fyrir
hellisdyrom oc hre/dduzc egi tilqvamo peirra, pa [meUto peir mep
ser": »Hveriu mon petta gegna, vera [mono fadømi fyrir, petta
30 a*3 nockora sarc, er sva mikill dyra fiolpi er i einn stap kominn
oc hrepasc oss eigi. « En er peir gingo n§rr oc hugpo at vanligarr,
pa sa peir mann [å be>nom, oc kenndo peir par Blasium oc
treystosc1* egi at qvepia hann oc hurfo aptr sem scyndiligast mep
hr^zlo oc olokinni syslo sinni oc sargpo iarlli, hvat peir ha-fpo sét.

35 1 syndi B. 2 [ heilagr i 1). 3 [ for Blasius nndan ofsokn B.

4 fyrirlitinn B. 5 t'df. B. 6 gera tilf. B. 7 [ eigi gengu bau
badan adr B. 8 Fra iarli einum Oversk. B. 9 [ mgl. B. 10 um-
hverfis B. 11 hellis B. 12 [undruduz peir ok mællto med ser ok
hmdduz B. 13 [ nran petta f rir B. 14 [i hellimnu ok kendu

4° par Blasium byskup; var haun a bænum, ok treystuz peir B.

17

158 BLASItfS 8AGA.

Pa. reddisc f iarll mioc oc sendi [menn marga * me{) beim veibi-
monnom3 at leita "cristinna manna umbhverfis fiallit, at beir veri
ha/ndlabir4 oc bundnir [oc leiddir til borgarinnar me|) Blasio,
hvernn f>eira er beir m§tti of finnas. Riddarar [foro oc gørbo,
sem iarll ba/b £eim at beir scylldo gøra6, oc foro umbhverfis fiallit 5
oc como at locom, bar er Blasius var a benom i helli sinom, oc
qvoddo beir hann oc motto : » Gakc ut bu, Blasius, iarll callar bie. «
Blasius svaraj>i ohreddr oc melte: »Ef iarll vil hafa fund minn,
ba fa/rom vif>7 scyndiliga i nafni drottins. Nu minnisc drottinn
min, nu er tekilig tib, su er mer byriar at leysa(s)c o(r) bondom ">
licams oc fara til Cristz. Nu i nott vitrabisc mer drottinn minn eno
|>rif>ia sinni, f>a er ec vare a b§nom. Vel ero|> er comnir, synir,
oc hafit mer feginsa/go at segia; fa/rom oc ba allscyndiliga, oc se
drottinn sialfr Jesus Cristr meb oss, sa er girnisc fornar licams
mins.« En er bann hafbi £etta mett, f>a for hann mej) beim oc »s
[dvalbisc ecki* oc hafbi allt tra-st undir gubi.

39. En er fa/r [hans spurf>isc at benom'0, ba drifo menn
flockom a mot honom oc leiddo ba/rnn sin til blezonar hans.
Siukir menn lago of oli streti å ga/to hans oc baJ>o ser heilso. En
hann misconnabi serhveriom oc blezabi beim11 oc grøddi sivca 2°
menn. En er heibnir menn sa slikar iarteinir, ba snerosc margir
til tru rettrar fyr kenningar hans, f>viat hann dngl>i egi at eins
mamnom, er i sottom voro staddir, [helldr barg hann oc12 dyrom
oc smala oc leysti fra sca/f>om. t'at [tveggia hvårt sanna f>er tver
iarteinir er eptir fara ågefør, er hann gorbi'3. Cona su var i 25
na/cqverom staf>, er son åtti ungan at alldri. En sveininom sto{>
fiscbein i halsin, f>a er hann scylldi matasc, oc matto egi lecnar'5
fra^ann coma, sva at sveini veri håscalast. En er hann var at
bana cominn, f)a rann mo{)ir hans16 ahyggiofull hingat oc Jiingat'7,
oc qvalbisc [hon me(o)k>8 af sott sveinsins oc vissi egi, hvat hon 30
scylldi til taka. En er hon1 9 fra, at Blasius for bar i nand, ba
tok hon»9 son sinn i fafcm sér oc rann til fundar byscops scyndiliga
mej) fullri tru oc castabi sveini fyrir fetr honom, oc fell sialf til

1 reiddizt B. 2 [marga adra B. 3 mgl. B. 4 teknir B. 5 [ mgl.
B. 6 [ gerdu sem iarlinn baud B. 7 vær B. 8 [ dvaldi ecki 35
fyrir beim B. 9 Fra sveini ungum, er heilso ba fyrir arnadarord

ens helga Blasij Oversk.B. 10 [ beira spurdiz i bæium B. 11 bdrn-
um B> 12 [ nema ok iafnvel barg hann B. 13 [ hvartveggia

synir(!) tvær iarteinir, bær sem hann gerdi aa bessi g&tu B. 14 kverk-
um B. 15 bvi Ulf. B. 16 Ulf. B. 17 bangat B. 18 [mgl.B. 4°
19 saaL B: h' A.

BLASIUS SAGA. I59

iarbar oc mellti men tårom : » Misconna bu mer, heilagr gubs mabr,
misconua bu, {>rell Jesu Cristz, einga syni minom, er at bana er
oominn : bviat mer fellr egi firr en honom allt, bat er honom verbr
til meins, en [harmar mer sva miok «■ at vib f>vi er buit, at ec
5 mona sonWs vorba.> En er hon sagbi, hvat honom var orbit til
meins, ba misconnabi heilagr Blasius bebi mobr sveins oc honom
siolfom, oc gørbi crossmark yfir qverkom hans oc hof up argu sin
til himins oc bab a bossa lund: «Drottinn Jesus Cristr, sa er ec
trui å af allo hiarta, oc ec iati meb munni, oc ek emk fyrir bino

10 nafni leiddr til bana, f>u gub allra gr^bari, er gørir vilia allra
beira, or bie hrebasc, oc heyrir bu benir beira oc grebir f>a, heyr
{>u mer syngom oc overdom*, er bibr misconnar cono bessi oc
heilso syni hennar! heyr bu mer, oc leys meb almattigri hendi
binni oc oumbr§biligom crapti binom bein bat, er fast er i hålsi

15 honom! gørbu sva, drottinn, at a^rom stobi heilsa hans, bvi at
{>u ert einn gub a-bigr oc milldr (vib alla ba, er 3 a bit nafn kalla
me{) rettu hugscoti, oc gefr adlom gnott. Af bvi bib ec |>ic, at 4
bu latir halldasc crafsts pessar iarteinar of ocomnar6 alldir til
dyrbar nafns bins oc til heilso heyranda7; bib ec J>ic, drottinn, ef

20 na/kqveriom manni verbr slict at meini eba smala, ef sva er, at
na-cqvarr callar å J>itt nafn meb tru i minningo mins nafns, [dvelfm
égi misconn8, helldr scynd bu til at biarga9 honom. » En er
hann hafbi b§n lokit, ba selldi hann sveininn mobr sinni heilann.
En [iarteinir hans urbo ag§tar IO, oc for sagan fyrir i [hvert borp",

25 abr hann kemi12 sialfr.

4'3, Gomul eckia nekor valoftH var [i boq:>i emu 15, su er
gris l6 einn atti til atvinno ser, en vargr einn kom or skogi oc
[tok grisinni7 oc hliop aptr i skog meb feng sinn. En er konan
sa, at oli fæzla hennar forsk i bessum skaSa, ba baft hon Blasium

30 fulltings a mot skaSa sinum. En hann miskunna&i kono, sem

hann var vanr a/llom at biarga i na-f>syniom»8, oc melti vif) hana:

Egi scalltu grata, kcrlling *9. aptr mon vargrinn bera gris20binn.»

En er hann hafbi bftta meH. ba fylldisc bogar mal hans, bvit2»

1 [ nu er harinr miun svo niikill B. 2 præli pinuin tilf. B. 3 [ til
35 allra peira, .er B. 4 saal. B; a A. 5 krapt B. 6 saal. B;

oconnar jB. 7 heyr&ndnm B. 8 [ drag- fm eigi undan miskunn
pina B. 9 hialpa B. 10 [ iartein pessi vard agæt B. n [ hvem
bæ B. 12 Med Ordet kemi indtræder en anden Haand i A, der dog
atter ophorer med Ordet kono Linie 30 nedenfor. 13 Fra eckiu einni
Overskr. B. 14 fa tæk B. 15 [ aa bæ einum i?. 16 golltJ?. 17 [greip
gaulltinn B. 18 sinum tilf. B. 19 kona B. 20 ganllt B. 21 pviati?.

160 BLASIUS saga,

vargr com aptr rennandi ena sa/mo [n6tt oc ena sa^mo * ga/to, sem
hann hafdi i bra/t farit, oc castabi nibr grisinom2 heilom fyrir
fgtr henni3, oc rami hann begår aptr til scogar+.

55. [Sibann var Blasius leiddr i borgina Sebastiam, er øzt
er i Cappadocia herabi. En er Agricola/s sa bat, at Blasius var s
leiddr fyrir hann, ba qvaddi hann hann fyrst meb blibom orbom, oc
melti iarllinn sva: «Heill kominn Blasius, oc fagna mef> oss,
ver vinr goba vårra!» Blasius svarabi: «Vel fagnar bu, en bezti
iarll; en bann fa/gnob mon ber veita almattigr gub, ef bu neitir
gobom beim, er bu hefir hingat til6 ga/fgat, bviat licnesci, ba- 10
er gor ero or 7 gulli eba silfri, ero egi guf>, helldr ero bat diofla
fylgsnis, oc sva sem ér blasit ba/ saman i elldi, at er megib ba^ of
smiba, sva mono oc beir, er garfga ba/, brenna meb beim i eilifom
elldi. [Af bvi ma ec egi vera vinr beira, at egi fa/roms ec i
eilifom loga meb beim 9. » Pa reiddisc iarllinn oc lét beria 5
svigom10 Blasiom. En er hann vas leingi barbr, oc bra hann egi
lit ne mali, ba snerisc hann til iarlls oc m^lti: «Undrumc ec bat,
iarll, er bu etlar, at bu munir mik scilia mega fra tru oc åst
drottins mins Jesu Cristz meb bessom bardogom. En bott bu
megir syqva11 andir ostyrkra manna oc spenia hugi beira fra *•
sinni fyriretlon af teygingom binom, ba [mon bu egi mik of betta
t§la sva at helldr12, bviat ec veit vist, at egi ma'3 qvalar ne da/{)i
scilia mie fra ast gubs, bvi at ec hefi gre^ara oc styrkiandaH
drottin minn Jesum Cristum son gubs lifanda.» En beir »S
meddosc meok, er borbo Blasiom. En gubs vatr [bra ser engi veg as
vibl6, er hann var pindr. En er iarll sa bat, at gubs vattr styrcbisc
at eins vib bardaga benna, ba let hann setia byscop i myrqvastofo.

6 '7. En er bat spurbi en [fatekia kona, su er grisinn atti,
at Blasius var i mirkvastofo, ba let hon drepa -grisin oc sarb hafub

1 [ mgl. B. 2 gelltinum B. 3 kerlingu B. 4 leid sina tilf. B. 30
S Fra Blasio byskupi Overskr. B. 6 [ Eptir petta var enn sæli
Blasius byskup leiddr fyrir iarll i Sebastia h^futborg hcrads pess, er
Kapadocia heitir. En er hann var leiddr fyrir iarlinn, ba kvaddi iarll
hann fyrst med bliduin ordum ok mællti svo: »Fagnadu Blasi. vinr
goda vorra!» Hannsvaradi: «Fagua pu, enn bezti iarll ; en bann fagnat 35
mun per veita almattigr gud, ef pu segir didfla vera god pau sem pu
hefir leingi B. 7 tUf. B. 8 likneski B. 9 [ mgl. B.

10 st&ngum B. 11 svikia B. 12 [ mattu eigi mik tæla B.

13 munu B. 14 styrkiara B. 15 kvtliarar B. 16 [ mæddiz

eigi B 17 Fra enni voludu kouu Cverskr. B. +0

BLASIUS SAGA. 26l

oc f§tr, oc bar f>at i keralld meb gobom gra^som * oc for sif>ann
til mirqvastofo oc hafbi Hos me|> ser oc ferbi hyscopi føzlo*. En
hann fagnabi vilia hennar gobom, er hon3 gorbi fyr gu{>s sakir,
er hon com til fundar vifi hann, oc bergl>i hann af [a/llom grosom
5 beim er hon ferbi +, oc sagbi heilagr Blasius henni oorbna hluti
oc ba{) hana gora sina minning, oc melti: «Vita scallt bu bat,
eckia, at nu nalgasc tif> su, er a-nd min mon sciliasc vib licam
minn oc fara til gubs ei lifanda meb halldinni tru oc locno erfibi.
En {>u scalt Hos lata brenna i mina minning, ba er bu fregnS

IO anlat mitt, oc scipt meb burfamamnom f>vi, er f>u matt mibla af
fezlo binni. En gub minn, sa er ser telr gefit bat allt, er valobum
er veitt, sa enn sami er veitti Helia spamanni, at valabri eckio
métti b^rf vinna leingi at ørnno6 Htib miol i sciolo oc litif> vib-
smior i bolla, hann mon ber alldregi lata vant verf>a bess, er bu

is barffc at hafa i besso lifi, en [i arbro lifi? mon hann gefa ber gnott
allra hluta gobra, oc mon hann veita goba hluti bebi [i besso lifi
oc abro8 hveriom beira, er slica hluti gorir i mina minning
eptir binom demom. » f*a for eckian heim 9 til hus sins oc dyrcabi
gub i ollom iarteinom hans oc misconnsemi.

20 710. En iarll let ba leiba Blasium 6r [mirkvastofo oc til

fundar" vib sic i annat sinn oc meUi vib [hyscop, er hann com
til fundar hans12: «Nu kios bu °f ^va costi, annattveggia at bu
blota gobom orom oc ver vinr varr, §ba ella mon ec lata gera illar
helfarar'3 binar eptir margar qvalar.» Blasius svarabi: «Sagba

25 ec ber fyrr, iarll, at egi ero gob *4 mannlikon b^> er er g^fgik
helldr ero bat stockar oc sternar, gull oc silfr, oc handaverc manna,
bviat egi [mego gob x5 vera ba^, er menn gera meb handom ser,
bviat b^ hafa a/nga scepno scapat, egi himin ne iorb ne se. Af
bvi muno b^ ^U fyrfarasc oc allir beir, [er b©™ treistasc1^; en ec

30 ga/fga ]>v egi, oc hrebomc egi qvalar binar, bviat fyrir b?r veit »7 ec
mie muno a/blasc eilift lif.» I'a [bottisc iarll sia hann stabfastan*8

1 [ volada kona, su er g6lltinn atti, bann er Blasius hafdi tekit fra
vargnum, at liann var i myrkvastofu settr, b& let hun drepa g6lltinn
ok steikti h&fut hans ok fctr ok bar bat i keralldi med godum krasum B.

35 2 feessa fæzlu B. 3 saal. B\ hann A. + [ dllu \>vi er hun hafdi

fært honum B. 5 frettir B. 6 gnogu B. 7 [annars heims B.
8 [ heFsa heims ok annars B. 9 fagnandi tilf. B. 10 Vitræda

iarls ok Blasij byskivp Overskr. B. 11 [ myrkvastofunni til måls B.
12 [ hann B. 13 herfarir B. 14 gud B. 15 [ mega gud B.

40 16 [ sem nockut traust hafa aa feini B. 17 trui B. 18 [ sa

iarllinn hug hans fastan B.

362 BLASIUS SAGA.

i gubs åst, oc le/t ba taca hann oc festa up i tre na/cka/rt, oc let
slita holld huns meb [ullka<mboni, til J>ess unz hvergi var hoillt
holld å licam hans1. En J>a rann blob of allt ha/rond hans akaf-
liga, oc undrobosc [akafliga qveliararnir 2 sialfir, er at varo at pina
hann, stabfesti hans sva micla sem var 3, oc felldo beir tår. En 5
gubs vattr var glabr avallt, sva sem hann kendi [egi sarleics ne
pisla4. Pa snerisc hann en til iarllsinsoc melti: «Nu er J>at orbit,
er ec h§fi lengi fus til verit, at licami minn hefisc up af iorbo,
sva sem hugrinn er uphafibr. Nu ero ba/ samlynd a/nd oc likami,
holldit letr nu at a/ndonni, en [a/ndin b§(i)bir egi framar en 5 holldit. 10
Nu begår em ec å leib cominn til himins, oc fyrlit ec alla iardliga
hluti oc ybr sialva oc pislir ybrar. En af bvi hrebomc ec egi
pislir, at sa er mie styrkir er drottinn minn Jesus Cristr. Af bvi
litasc mer egi bungar bessar pislir [, er siniligar ro6, at ber ero
stundligar en egi eilifar; einscis virbi ec ybra hluti alla goba oc 15
illa hia eilifom hlutom bebi gobom oc illom, en ec bib oumbre/bi-
ligra aumbona a himni oc beira go{>ra hluta, er a/ga ma nu egi
sia, ne eyra heyra, ne hiarta manz [higgia, J>at7 er gub het ast-
ma/nnom sinom. « En er iarll sa hann styrkiasc at eins i tru Jesus
Cristz oc vaxa stabfesti hans i bessom pislom, ba let hann taka »°
byscop ofan or treno oc setia enn i myrqvastofo i annat sinn.

8^. En er hann for til myrqvastofo glabr oc sa/ng lof gubi,
ba fylgbo honom konor .vii , ber er snuisc ha/fjjo til tru af kenn-
ingom oc iarteinom hans. Per hreddosc egi ognir iarlls ne pislir,
oc berbo ber blob oc sveita af Blasio meb dukom sinom oc rubo sic *5
i blobi hans oc babo bess gub, at ber yrbi [hlutacandi sigr9 hans.
En er beir sa bat, er Blasium leiddo til myrqvastofo, ba toko beir
[i hendr conom oc leiddo fyrir iarl oc sa^gbo sva honom, at «konor
bessar, qva{>o beir10, fylgbo Blasio til myrqvastofo, oc berfru ber
blob af honom, en ver spurbom [at, å hvat 1 l b§r trybi, en ber 30
letusc cristnar vera. En nu ha/ndlobom12 ver b§r oc f^rbom bér,
at bu dømbir'Sber at la/gom.^ En er iarll sa ber, ba spurbi
hann, ef b?r v?ri cristnar. En ber qvabo bat satt vera. «Hirbib
egi er, qvab iarll, at glata livi yb*o oc a/befom fyrir locleyso »4

1 [iarnkrokum B. 2 rettet; qvaliarnir A. 3 [ kveliarar stadfesti 35
hans£. 4 [ eingan sarleik pislannai?. 5 [hun beidir eigi framar B.
6 [ syniligar B. 7 [ hyggia, ba dyrd B. 8 Fra .vii. konum

Oversk. B. 9 [ hluttakendr sigrs B. 10 [ konurnar ok færdu

iarlinnm ok sogdu svo: »Pessar konur B. 11 [ aa hvern B. 12 tok-
nm£. 13 dæmir B. 1+ loklausu B. 4°

BLASIUS SAGA. 263

slika, oc lifit helldr eptir mer, oc blotif) gobom beim, er frendr
yf>rir ga-fga.« Per svorobo : »Ef bu vil, iarll, at ver hverfim fra
Cristi oc blotim gobom {)inom, ba monom ver fara fyrst til [vaz
oc * bva oss sem vanligast 2 ; en fm latt fgra oss f>angat gob bar,

5 er bu vil, at ver blotim, at ver sem ba hreinar oc nybvegnar,
[af>r ver blotim 3 . « Pa varb iarll feginn oc etlabi bat, at ber
mondo blota, sem ber sa/gbo, oc let f^ra beim bangat morg scurb-
gob, oc sendi harm riddara sina meb beim at varbveita bér oc
vita, hvat ber efndi i bvi, er ber ha/fbo heitib. En [sibann voro

i o menn sendir bangat meb scurbgobinn til vatzins, sem ber 4 qvabo
a. En ber hofbo meb ser sekca oc leto i griot leiniliga oc ba
gobin sibann, oc leto siga i vatnib nibr, er atdiupt var. En er
hann fra betta bragb 5 , ba reiddisc hann bebi conom oc riddarum
oc melti vib ba: »Til enskis hafi ber farit, at bvi sem nu er orbit,

15 [oc er illt ybr at senda oc at trua. Hvi6 varb ybr bat fyrir at
lata ber s#kva7 gobom varom a diup oc banna beim egi bat at
g#ra slican glép?« Ridderår sva/robo: '<Pat télldi8 oss, er ver
bamnobom beim egi [bessa fifllsco 9 , sem bie telldi, er bu lezt
beim fera gobin. Pat etlobom ver, at ber [mundo blota sem ber hetoi°,

20 oc vissom ver egi vanir slikra vela [oc endima, sem ber gørbo
nu11.« Konornar sva/robo: »Cristr var gorir egi vel, oc egi verbr
hann veltr, sem [ritit er, sa er å hann truir af a/llom hug, bvi lz
at hann gørbi egi synb, oc fanzc egi v§l i munni hans. En beir
er hann ga/fga gera alldregi velar, bott beir verbi stundom veltir.

25 Nu af bvi scalltu bat vita, at ver meltom [helldr habung vib bie
en * 3 vel, bviat ver etlobom bie egi sva heimscan, at bu mettir
bvi trua, at ver mundim hverfa fra Cristi en blota [scurgobom
binom illom oc våndom H. En ef er bickisc teldir vera, ba eignabu
bat folsco1? ybvarri en egi vel vårri; helldr velir hverr ybvarriG

30 annann oc sva gob ybr, oc verbit1? opt veltir af a^brom. Ef gob
ybr metti egi vélt verba, ba mundo ** ba/ fyrr vib varazc, en beim
veri castab å forab ; en ef ba/ velti egi abra, ba mondo ba/ egi

1 [tiarnar at B. 2 vandligaz B. 3 [ er vær blotum bar hia tiorn-
inni B. 4 rettet; beir A 5 [ er ^ser toku vit godunum, ba

35 baru bær b^u i secka ok griot med beim ok k&studu aa tiornina, b^r

sem diup var undir. En er iarlinn spurdi betta B. 6 [ eda hvi B.
7 kasta B. 8 tældi B 9 [ at s&ckva godonum B. 10 [ mællti
alogat ok mundi blota B. 11 [ mgl. B. 12 [ ritad er um hamiB.
13 [ hadung vit pik en eigi B. 14 [ skurdgod B. 15 heimsku

40 B. 16 um tilf. B. 17 ber tø- £- l8 mundi B.

364

BLASIUS SAGA.

teygia menn til f>ess at blota stocc ef>a stein ef>a malm oc gofga
pat sem gof>.«

9 ». Pa fylldisc iarll mikillar r§(i)f>i oc let omn2 mikinn
kynda i a/gsyn peim, oc syndi peim iarnkamba, pa er til pess
voro gorvir 3 at slita holld [heilagra manna4 ; oc enn let hann 5
pangat bera gloandi eirkyrtla, peim scylldi steypa yfir før. Sipann
l§t hann penia linstreng 5 a [mij>il hek tveggia, er i iorp stopo6,
oc melti vip før: »I qvolom mon ec heimta at 7 ypr pat er ec8
maa eigi i ordum. En ef f>er vilit sanna rettinde truar ydvarrar,
J)a gangit før yfir streingh fønna ok hneigiz til hvorigrar handar 10
ut af; en ef før vilit pat eigi eda megit eigi, pa mun ek lata
pina ydr føssum pislum ollum, sem nu megit før sia.« En ein
føirra atti sonu tvo, ok hafdi hun f>a med ser i allri praut. Hun
geck fram diarfliga ok skar i sundr streinginn ok kastadi sidan i
elldinn ok mællti: »Svo mun gud taka ok or føssum heimi i brott XS
ok kasta i eilifan elld ollum peim, er neita Kristi ok gdfga skurd-
god.« Pa skildu sveinarnir, at fyrir f>essa s6k mundi modir {>eira
pind vera, ok mælltu J>eir badir svo sem einum munni: »Fyrirlattu
ockr eigi, beil6g modir, her eptir a i6rdu, helldr leid f>u ockr med
{>er til himinrikis, ok svo sem f>u fæddir (ockr) iardligri fæzlu, {>a 20
er vit vorum litlir, svo fylltu ockr nu nimneskri fæzlu, {>eiri sem
{>u huggadir ockr, £a er vit gretum.« ^a matti iarllinn eigi styra
ser fyrir reidi ok let festa f>ær i tre upp ok slita holld J>eira iarn-
krokum. f*a gerdiz faaheyrdr hlutr i pisl f>eira, J>viat ollum
syndiz miolk renna or saarum £eira helldr en blod, ok urdu likamir 25
hvitir sem sniar. Eingill guds kom af himni ok græddi saar
£eira ok mællti: >Vel hofut J>er upp faur ydra, leidit f>er hana til
godra lykta, J>viat svo sem verkmadr tekr verkkaup af bonda, ef
hann ferr eigi aa brott fra oloknu verki, svo munu £er ok taka
eilifa dyrd af Kristi fyrir pislir, ef f>er erut stadfastar i hans 30
iatninghu; f>viat sa mun hialpaz, er stadfastr er allt til enda.c
Pa hræddiz iarllinn undr {)essi ok let konurnar taka ofan or stagli,
en f>eygi let hann af grimmleik sinum, {>viat hann let f>egar kasta
f>eim i brennanda ofn. En er f>eim var |)angat kastad, J>aa sakadi
f>ær ecki elldrinn, ok brunnu eigi klædi {>eira, en er {>ær gengu i 35
ofninum ok sungu lof gudi; J)a sloknadi elldrinn allr. En {>ær
gengu or ofninum brendu gulli fegri ok silfri biartari, ok undruduz

1 Um pislir iarllz Oversk. B. 2 ofn B. 3 hafdir B. 4 [ af
kristnum monnum B. 5 rettet \ lmusterng'') A ; haurstreing B.

6 [ milli tveggia sulua B. 7 af B. 9, Her er et Blad udskaaretiA. 40

BLASIUS SAGA; 265

allir beir, er bær sa, en iarll duldi i yfirliti \>xi, sem hann bar i
hugsko ti, ok mællti: »f'essa fiolkyngi kendi ydrKristr ydvarr, en
nu leggit ber begår nidr breytni |>essa ok gofgit god vor, at eigi
lata ek hofud af ydr h6ggva.« En f>ær sv&rudu: »Eigi kendi
5 Kristr oss fiolkyngi ne f>rælax hans, helldr gioriv almattigr gud bat
er hann vill fyrir vini sina; en bu lat framm koma sem fyrst i
verkum bat, er fm ægir i ordum, ok leys bu anda erfvidis vors,
f>viat oss eru dvalir f>inar leidar, ok synaz oss oli frest bm long,
bviat vær erum kalladar til himenrikis ok ladadar til eilifrar dyrdar.

10 101. £>a skammadizt Agricolas iarll, er hann matti eigi yfir

bær stiga, ok baud, at hofut skylldi h&ggva af beim. En bær
bockudu gudi, er bær heyrdu bessi ord, ok mællto: »Dyrd se
ber, Kristr, er oss kalladir til J>innar miskunnar ok letz oss taka
pisl fyrir bmu nafne. Nu erum vær gladar, er vær f&rum at taka

15 bana fyrir binu nafni, at vær megim koma til bin, er sadt lif er.«
En er bær voru gladar at taka bana, ba toku sveinar, fieir sem
fyrr var getid, ath kalla a modur sina ok mællto svo: »Nu er fyrir-
buin dyrd ydr, af bvi fyrirlætr bu ockr, heilog modir, eda hverium
selr bu ockr til vardveizlu? fel bu ockr aa hendi Blasio hyskupi

*o guds kappa, at vit megim koma med fedr til himenrikis, ef ockr
er eigi lofat at fylgia modurinni. « P& foru beir med modur sinni
til bess stadar, er bær skylldi hoggva, ok badu konurnar ser leyfis
til bænar, adr bær væri hognar. En er bær gatu bat, ba fellu
bær a kne ok helldo h6ndum til himens ok badu til guds aa bessa

25 lund: »Drottinn, er oss leidde(r) fra myrkrum ok fra modurkvidi
i Hos bessa heims, ok leiddir oss til kynningar astar {uunar fra

»villu fyrir bræl biunBlasium byskup, }>ik lofum vær ok {>ik dyrk-
um vær, byiat bu lætr ber soma at telia oss i sveit pisla(votta)
binna oc2 calla oss å bessi stundo til dyrf>ar bmnar- Hverr er

3° slycr3 sem var gub, hverr er 4 ber glikr i metti oc i styrcb oc i
heilagleik; bu ert ogorligr oc lofligr, gørandi undarliga hluti. Nu
er tif>, drottinn, su er bu dyrkar oss ambattir binar, at ver komim
til bin, bess er ver tram å af a^llo hiarta oc iatom meb munni, oc
fysomsc af a^llom hug til biu, drottinn, af kynningo naths binsJ

35 lått bu ber soma at {»iggia forn [likams vårs S oc samteingia oss
binom6 pislarvattum å himni. Tac bu [heilagr andi7, andir orar,
ber er ver felom b r å hendi fyrir verbleik oc b§nir heilags Bla-

i Bæn kvenna Ooersk. B. z Med dette Ord begynder atter A. 3 slikr
B. $ saal B; se A. 5 [ likama vorra B. 6 saal. B; sinom A.
+° 7 [ mgl. B

266 BLASIUS SAQA.

sius brels * pins, bess er fyrstr leiddi oss til kynningar a oc til astar
nafns bins. Lat f>u sveina bessa hafa huggon me[> Blasio oc
koma meb honom til binnar misconnar, drottinn guf) varr, er med
febr oc helgom anda lifir oc rikir of allar alldir allda.» En er 3
sveinar kvabo amen, ba varo bér ha/gnar oc foro til gubs, fyrir s
bess nafni er ber heltu ut blobi sino4.

115. Siban var Blasius leiddr or myrqvastofo fyrir domstol
Agricolaus6, oc melti iarll vib hann: «Af bvi dvalba ec da/ba {)inn,
Blasius, allt hingat til, at bu mettir [higgia at heilso7 jf>inni a
bessi stundo. Gack f>u nu oc blota gobom varom of sif>ir ; en ef io
bu gerir egi sva, ba mon ec egi lengi ber hat sitia. » Heilagr
gubs vattr svarabi: «Undromc ec blindi I>ina, iarll, er bu matt
egi satt of sia oc bat er a/llom er a/bsett, f>viat bu mundir egi
calla gu{) stocka oc steina, ef bu mettir et sanna sia. Eba hverr
er sva err*, at egi viti, at handaverk manna [eru bat, en 9 egi *5
guf>. En ef bu veizt egi, at bar ero egi guf), ba casta bu beim i
elld, oc mon bu ba reyna, at ec segi satt, at IO malmr rennr saman
oc steinar springa", en tre loga. En ec veit, at bu etlar mer
pislir fyrir {>at, er ec segi ber satt. En [hverigar pislir er*2 bu
gerir mer, ba hrebomc ec [ecki bess1 3, bviat gub er meb mer '4 oc
eflir mik. Velldi hefir bu yfir licam minom en egi yfir ondinni.
Sva melti drottinn * 5 sialfr : Hrebizc egi er ba, er licam vega,
bviat beir mego egi amdinni glata, hrebisc er helldr bann, er velldi'
hefir at glata bebi a/nd oc licam i [eilifan elld16. En gub sa,
er ec biona, [sa en sami'7 hefir velldi a himni, hann ma mie *5
leysa, ef hann vill, fra licamligom pislom.» Iarll mellti: «Hverso
ma Cristr {)inn leysa f>ic, ef ec let ber sokqva i [diupt vatn'8?»
Heilagr Blasius svarabi: «Pu en heimscasti mabri9 ga/fgar [tom
scurgob2°, oc heitr bu å ba/ i na/bsyniom binom, oc vettir2* fm
f)a({))an fulltings, en ec dyrca22 sannan guf), oc scal ec alldregi 3°
tortryggva matt hans ne a/rvilnasc23 hialpar af honom. En bot
gob bin syeki nibr [i vatn24 oc metti egi up komazc, {>a mun bo
Cristr minn syna crafst(!)25 sinn å vatni, bviat craftr hans er [opt

i perls A. 2 kenningar B. 3 tilf. B. 4 fyrir tru tilf. B.
5 Bæn heilags Blasij byskups Overskr. B. 6 iarllzinsjB. 7[ hyggia 35
at pdrf B. 8 ær B. 9 [ er B 10 er B. 11 spraka B.

ia [ hveriar pislir sem B. 13 [ eigi B. 14 tilf. B. 15 saal.
B; David A. 16 [ eilifum elldi B. 17 [mgl. B. 18 [ diup B.
19 Y &. 2° [ hegomlig skurdgod B. 21 vænter B. 22 g&fga B.
23 aurvænta B. 24 [ a vatni J5. 23 maatt B. 4°

B L A S IV S SAO A. 267

syndr i x vatnom ; bott [vatun bvai egi syndir af oss 2 fyrir
helgan anda, ba ero margar oc miklar abrar iarteinir, ber er gorzk
hafa å vatnom. Pa er drottimi var bessa heims i licam, ba gek
liann burrom fotom of sia sem å landi, oc baj) hann Petro postola
S sinom at coma til sin 00 ganga a sio. En bat ma hann veita mer
enom minzta breli sinom, sem 3 hann veitti enom ozta postola
sinom. » En er liann hafbi betta melt, ba [for hann til vatz mej)
iarlli oc otalligom lyb4; ba gorbi hann cross S n\arc fyrir ser a
vattnino, oc varb sva vatnib undir fotom 6 sem [harbr va-llr, oc

»o gek hann, unz (hann) kom a mitt vatnit 7, {)a settisc hann bar oc
callabi å iarll oc å allan ly|> oc melti : <Ef mvckor dåb er i go[>om
ybrom, eda ef ybr er nackort tra^st at beim, ba gangib ér a
vatnib eptir mer i nafhi beira, at er megit sina8 crapt beira. c
Af bessom orbom vinar gubs toko .lxxxta. manna at blota gobom9

15 oc gingo diarfliga a IO vatnit oc sucku begår nibr sem bly. En
engill gubs com af himni meb liosi miklo yfir vattnit. Allr lybr
[matti sia liosit, er hia stobn, en engi matti engilinn sia fyrir
liosino. Engill melti vib Blasium: «Gacc im af vatni oc scynd
til dyrbar be(i)rar, er ber er §tlob af gubi.» Pa reis Blasius up

20 oc gecc enn å vatni" sem a burro landi. En er hann com til lanz,
ba undrabisc allr lybr Hos bat, er [verit hafbi 13 yfir honom. En
bott iarll sei slikar iarteinir, ba [villdi hann begi '4 snuaz til tru
ne' til misconnar [gubs, oc mellti sva vib gubs vat Blasium »5 :
«Se ec nu, at bu hefir rabit at hallda [bragirni binni16 oc ga/fga

«S egi gob or, af bvi scallt bu bat vita, at ec hefi rabit at låta bie egi
undan ganga1 7 meb fiorvi.» Pa la^c iarll domsorbi å oc melti:
«Blasium demi ec til ha/gs, bann er mik fyrirleit oc hafnabi
boborbi kononga oc [drecti .lxxxta. riddara 18 i vatni oc lastabi
gob var oc sveik .ii. sveina i fiolcingi»9 sinni, [ba d§mi ec 0c20

30 meb honom. » Cristz vattr |>ackabi gubi, er hann heyrbi betta, oc
for meb sveinom til bess stabar, er [ba scylldi Lvggva".

1 [ avallt syndr a B. 2 [ ek geta eigi J)ess, er J>au J»vo syudir af
nionnum B. 3 er B. 4 [ rann hann til diuprar tiarnar med iarliniun
ok med otal lyds B 5 -f- .4. 6 honum til/. B. 7 [ Jmrt land, ok
35 rann hann J>ar til er hann kom a midia tiornina-B. 8 {>a synasvo.6.

9 dioflum B. 10 yfir B. 11 [ sa er hia stod, matti sia liosit B.

12 vatninu B; i A er først skrevet landi, men vatni er skrevet over.

13 [vitradiz B. 14 [ matti hann eigi B. 15 [ vit guds vott ok
mællti svo vit hann B. 16 [ f>rae fnno B. 17 komaz B. 18 [ banadi

40 .lxxx. manna B. 19 fiolkyngi B 20 [ ok [>aa dæmi ek til h6gs B.

21 [ honum var bani ætladr B.

268 BLASIUS SAGA,

II«. [En er byscop com bangata, f>a fell harm a kne oc hellt
ha/ndom til himna oc baj) til gubs å bessa lund: «Drottinn guf)
minn, er mie kallaf)ir fra skurdgoba villo oc til rettrar tru, bu
satt Hos, er lisir 3 hvernn mann, er i benna heim kemr, oc bu
lystir myrkr otru minnar, f)U guf>4, er sitr yfir a/llomenglafylciom $
oc gefr regn å iorb oc synir regnboga binn i scyiom til sattarmarcs
vi{) oss, bu [er stet yfir ovin 5 allz mannkyns, ba er bu vart cross-
festr fyrir oss, '[ver ner mer f>reli ybrom6, oc heyr ben mina, ba
er ec bib bie efsta, abr ec sia ha/ggvinn fyrir bino nafni. Verstu(!)7
n§r a/llom oc fy 11 rettar benir beira, er na/cquria8 goba hluti gera jo
i mina minning til dyr|>ar nafns bins. Ef na/cqvriom stendr bein
i halsi, eba hefir hann nocqvert mein i qverkom oc callar9 å bie
til hialpar mej) tru oc mej) minu arnabarorbi, ba lattu ber soma
at biarga honom oc leysa hann fra håsca til vitnis bes crafstz i°
bins, er fyrrmeirr gerbir bu fyrir mik ' ' br^l binn. Ef na/ckr verbr 1 5
sottum siukr eda i nock(u)riom hasca staddr oc minnizc nafns mins
oc heitr a bie til hialpar sér mej) mino arnabarorbi, ba greb bu
hann af sott beiri e{>a meinom, oc leys lz or håsca, oc ver ner
na/bsyniom beira, er truliga heita å |>ic fyrir mitt * 3 nafn. » En
er gubs vattr hafbi ben '4 locit, ba com yfir hann scy Host, oc 20
melti ra/dd or scyino: «Ec em guj> sa er {)ic dyrkabacx5, cappi
minn, oc mon ec en dyrca f>ic ; ec mun alla hluti f>a fylla, er bu
batt, sva sem trua beira a/blaz *6 til nytsemi; ec mun leisa'7 or
sottom oc or håsca oc or a/llom na/bom l8 ba, er mej) bino arnabar-
orbi bibia mie licnar'9, ef beim gegnir at leisasc20 i bessom heimi, 25
eda ec mun" a/bga ba i [eilifo [lif]i22 annars heims ; ec mon bleza
enni valobo eckio oc a/llom beim, er f>ina minning gera, oc fylla
ba i bessom heimi gobra hluta, en a/bga ba [go{)o verka/pi i a/bro
lifi23.» En er [scy hvarf til himins24, f>a var Blasius ha/ggvinn
utan borgar, oc tveir sveinar mej) honom. En vitr kona oc 30
trufa/st, su er Eliséa hét, grof licami [>eira i beim stab, er beir
varo ha/ggnir, oc verba bar25 margar iarteinir allt til bessa dags i

1 Bæn Blasij byskups ok liflat hans Overskr. B. 2 [ Pa er hinn helgi
B. byskup kom i pann stad, sem hann skylldi h&ggva-B. 3 lysir B.
4 krapt a Ulf B. 5 [ steigt yfir diofniinn fianda B. 6 [vertpu 35

nu nær mer præli pinum B. 7 ver bu B. 8 nockura B. 9 kalli
hann B. 10 kraptzÆ. ti Ulf B. 12 hvem tilf. B. 13 saal. B;
bitt A. 14 sinni tilf. B. 15 dyrkadi .B. 16 er til peim 5.

17 leysa B. 18 naudsynium alla B. 19 lausnar 5. 20 leysa B.
21 ril/". 5, 22 [ eilifum fagnadi B. 23 [ eilifu verkkaupi annars +0
heims B. 24 [ id liosa sky hvarf til himens ned roddinni B. 25 tilf. B.

BLASIUS SAGA. 269

dyrp oe i minning gups piningarvatz x . En gups vattr Blasius
byscop var hægvinn enn [.iii*. dag Februarius* manabar, enn sa
er [enn nésti eptir kindilmesso, er hann for af iorpo 3 til himins,
fra monnom til engla, fra heimi pessom gupi til han&a, pindr
5 mærgom pislom, i myrqvastofo settr, stamgom barbr oc [staglfestr,
ullca/mbum slitinn oc å vatn farpr, en at nestlocom* sverpi ha/gg-
vinn. En er (en) valapa eckia fra andlåt S hans, su er comit hafpi til
hans i myrqvastofo6, pa lét hon Hos brenna i minning hans, sem
hann hafbi bopit, oc miplapi vip a/ma menn allt pat, er hon måtti

10 af sinni fezlo. En margir aprir fréndr hennar 7 gerpo at8 hennar
demom oc veitto margar giafar9 æ-mom monnom i nafni oc minn-
ing heilags Blasius byscops. En su minning hellzc allt til pessa
dags, pviat å hverri artip hans pislar veniasc menn at gera pa minning
hans i olmosogørp IO oc i liosbruna til lofs oc dyrj>ar [drottins

x5 vårs Jesu Cristz, pess er me[» fepr oc helgom anda lifir oc rikir
of" allar alldir allda. Amen.

APPENDIX.

[Pergamentblad 655 qv. IX B. Fragment af en Codex, som det synes, skreven
i Norge i det 12te Aarhundrede. Jvf. ovenfor S. 2673—26832).

*° Da gec siallfr dfotten ifuir sio bærfoetr sva sem a lande. pa es
han vas licamr Oc bau8 han Petro postola sinum at ganga å sio
till sin. En pat er hann væitti postola sinum. Dat ma hann væita
mer hinum 6 minsta f>ræle sinum. En f>a er hann petta mælte,
pa for hann till Tiarnarennar me5 jafle. Oc me& otallægom ly&

as oc fiolda Kors. En han oc hafoe cros mare gort fyrir ser a vatneno.
Da gec han a tiornnena ut sva sem a byrri jarou e&a a lande. En
pa es han com ut a tiornena mi&ia pa sættisc han ni5r. Oc, callafte
[>aoan å jarlen oc a allan ly& oc mælte sua. Ef noccor dafl er i

i præls B. 2 [ {jridia dag' Februarij B. 3 [ næstr eptir kyndil-

3° messu, ok for B. 4 [ i stagll festr, iarnkrokum hrifinn ok a vatn

fiuttr, ok at lyktum B. 5 saal. B; andhita A. 6 myrkvastofunni

>B. 7 ok vinir tilf. B. 8 eptir B. 9 salugiafir B. 10 ok
vittoku aumra manna tilf. B. n [ drotni vorum Jesu Kristi, peim
er med fedr ok helgum anda lifir ok rikir einn gud i prenningu um B.

1J0 BLASIUS SAGA. APPENDIX.

gu8um y&rum E8a y8r sialfum er noccor straust(!) å J>æim. Da
gaugeft ér å vatnet ut æftir mer i namfne fcæirra. At er mege8
oss sva syna craft bæirra. Da toco atta tigir manna at blota diofl-
um. Oc gengo diarflega ut å vatnet. oc succu begår aller sem bly.
En engeli gu8(!) com af himni oc skæin Hos mikit ifuir gu&(!) vin 5
oc pislar vatt. Aller matto lioset sia. En bæir såo æigi egellen(!) gu&z
fyrir lyoseno. En ængell mælte vi8rr Blasium. Gage* f)u af vatne.
Oc skynd till dyrSar bæirrar es f>er er buin af gu8i. DaræisBlas-
ius up oc gec en a vatne sem a lande Oc undra&esc allr ly8r
Hos {>at er vittra8esc yfuir bonom. Oc biartlæicc anlits hans. En 10
£0 at iarll sæe slicar jartæinar(l) J>a mate han æigi skilia ne scap-
asc(!) till truar oc æigi vildi han hæfta grimlæic sin. Dvi at han
calla8e a Blasium oc mælte sva. Nu se ec Blasli. At tu hæuir
æin rådet at halda åbragirni binni. oc gofga æigi gu8 vor. Af bvi
scaltu vita at ecc hæui ennu ra8et at fresta æigi længrbana fnnum. ,5
Da mælte han vi8 riSara sina ba sva. Blasium fyem es mec fyrir
læit. Oc mælte i gægn bo8or8om kononga orra. Oc ræpte gu8 vor
oc sæete atta tigum manna ni8r at diup. hann dæme ec till hogs.
Oc tva svæina me8 honom. Da er. han svæic i fiolkyngi sinni. En
er gu8z vatr hæyr8i £at. Da ger8e han f>acker gu&i allmatchom. zo
Oc for skyndilega me8 riSarom till fyrir ætla8ar(!) pinslar. En ba es
han bangat com. Da ba8 han ba geua ser frest till bænar. Oc si8an
fell han acne. oc helt hondom sinum til himins up. Oc ba8 till
gu8z a bessa lund. Drottenn gu8 min es mec kallar till gofganar
binnar tru fra villu scur8a(!). Du cristr hit sanna Hos ])nt er lysir 25
hvær(n) man commanda i hæim benna. Oc bu lystir myrer Ovittru
minnar. Du gu8 crafta er sitr yuir cherubin oc scraphinn. Oc lyer
up raufuar himins. Oc gefr regn a jor8. Oc synir regn boga bmn
i scyium till sattar marx a me8al sin(!) oc manna. bu es stet ifuir
diofull oc fianda allz mankyns. Da es {m hect å crose fyr oss. Oc 30
fældirr hin fornna hog orm slagbrand hælvitis. Ves tu nu ner
bræle binum- 0° hæyr bæn ba es ec bi8 bec æfstu * i hæimi a8r
ec sia hoggvin fyrir binu namfne. Ves tu ne(r) allum. Oc fyll
rettar fystr(!) allra bæirra es neccorn go8 gærning gera. Till dyrSar
namfs bins i mina minning br^els bms- Ef noccorom stendr bæin i 35
halse e8a hæuir han noccor 6 hægende i qværccum oc bi8r han
bins fultings me8 minu arna8ar or8e. Da biargSu honom. Oc læys
han fra haska till sannanar .bins crafs es bu ger&er for8om fyr
bræl bin. En ef noccorr minnisc minn i hasca e8a i neecquærri sot.

1 oprindelig æfsta, men n er skreven over a. +0

BLASIUS SAGA. AffENDlX. 2?I

Oc callar a J>ic till fultings me8 minu arnaSar or8e. Da græ8u han
af sot. oc læys han or hasca. Oc lat f>er soma at vesa ner i allum
sinum naufisinium f>æim es trulega calla a f>ic. fyr mina minning.
En J>a es gu8z vatr hafée bæn locet. Da com sky Host ifuir han.
S Oc rod me& sky i mælandæ sua. Ec em gu8. Ec man fy 11a alla
luti f>a es tu bat Æftir tru oc æftir nytsæmi Jmrfuanda. Dæir
er i sottom ero. e&a i hasca. e8a i mæinum bi6ia mec hialpar i
f>inni minningu. Da man ec læysa or mæinum i f>essom hæimi ef
f>æim gægnir hiolpp. e8a læysasc. E8a ec man geua |>æim annars

i o hæims Hf æilift. Sva man ec auc bletsa {>a cono veslo es tu
batst fyrir. Oc allum J>æim es J)ina minning gera. Oc man ec
fylla {>a go8ra luta her i hæimi Oc gæ&a J)a æiliuo Hfui være
caupi annars hæims. En æftir £essor or8 {>a hvarf hitt liosa sky
i braut me8 rod. En gu8z vatr vas si8an hoggvin me8 tvæim

15 svæinum fyr utan borg væggi Sebastie. En licame f>æirra grof
cona su es Elisia het. Vitr occ vell trua&. Oc grof hon J>a i
\>æm\ hinum sama sta8 es f>æir hognir varo. I f>æim sta8 vær8a
alskyns jartæinir

BBANDANUS SAGA.

Fragment.

(Et tospaltet Pergamentblad i norske Rigsarkiv; midt paa Bladet er gjort et
Indsnit fra begge Sider, hvorved 6 Linier er bortkomne, dog saaledes at nogle
Bogstaver ere tilbage af hver Linie paa et Par Spalter ; ligeledes er øverste
Linie paa Bagsidens anden Spalte bortskaaren. Det saaledes manglende, som
man har søgt at udfylde efter den latinske Original, er trykt med mindre Skrift.) 5

[Abbed Brandanus ruster sig med 14 Munke til at forlade Irland for at
opsøge de Helliges forjættede Land (Terra repromissionis Sanctoruin).
Da han er færdig til at gaa ombord, kommer 3 andre Munke til, der
bønfalde om at maatte følge med. Brandanus tager dem med, skjønt
han spaar ilde om to af dem. Underveis kommer han til en 0, hvor t&
han med sit Følge stiger i Land; her kommer dem i Møde en Hund,
som fører dem til en prægtig Hal, hvor der er Overflod paa Levnetsmid-
ler og alle Bekvemmeligheder, og hvor Væggene ere behængte med Kar
af forskjellig Slags Metal og med sølvbeslagne Bidsler og Horn. Efter at
de have forfrisket sig med Mad og Drikke, lægge de sig til at sove. 15
En af de senere tilkomne Munke har efter Djævelens Indskydelse, trods
foregaaende indtrængende Formaninger af Brandanus, stjaalet et Sølv-
bidsel, som han har gjemt i sin Barm. Da nu Munkene ere faldne i
Søvn, ser Brandanus en Djævel i Skikkelse af en Negerdreng (infans
æthiops) holde Bidselet i sin Haand og lege dermed foran MHnken]. 2Q

munkenum pvi likast sem fyrir bornum. En pa stop Brændanus(!)
vpp oc var a bænum sinum allt til dags. Enn vm morgunenn
eptir gengu peir oc gærpu pionostu sina oc dualpoz par .iii. daga,
enn hvem dag var pæim borp buet sem hinn fyrsta dag. Enn
pann dag er pæir foru i brott, pa vara&i enn hælgi B. bræSr sina 25
vi5, at pæir skylldu ekci taka pess i brott, er par var. f^a svoro&u
pæir aller senn: »Fa&ir, qvadu pæir, vili eigi gu6 pat, at ver
spillem for varri.« Pa mælti B. vi& pa: »Her er nu broSir varr,
sa er ek hefi y8r sagt ifra, liaim hcfir bæisl eitt i serki sér gært

BRANDANUS SAGA. IJ^

af silfri.« Enn sa enn væsli munkr dualfti ekci oc fell {>egar til
fota Brandanus oc mælti: »Faftir qvaft (hann), ek syngof)vmz,
firirgef mer oc bid firir salu minni, at eigi firirfarez hon.« Enn pegar
fellu allir senn til iar&ar bi&iandi til guos firir salu munksins. Enn er pæir
. bræor risu upp af ior&u oc Brandanus reisti upp pann enn væsla munk, pa
spratt blamaJr litill or serki munkenum oc oaut sem vargr oc mælti
vi6 B. : »Pu gufts maftr, hui rækr pu mik brott heftan or minu
herby(r)gi, pui er ek hen buet i .vii. vetr?« Hinn hælgi B.
svara5i: »Ek by 6 per, fiande, i gufts nafhi, at pu gær engum manne
mæin ne skafta ne villu til domadags. «

Fa1 mælte B. vift munkenn: »Tak nu, qvaft hann, corpus
domini, pui at nu skalltu lata Hf pitt, oc her skal grafa pik. Enn
brofter binn annarr, sa er fylgpi per hegat, hann skal fara i hælviti. «
Enn siban tok hann bæfti sk(r)ipt oc husl meft mikille iftran synfta sinna,

I5 oc andaftiz begår. Enn at augsiandum pæim ollum pa komu ænglar
gups i moti sal hans oc hofftu hana meS ser. Enn B. oc hans
menn foru til skips sins. Enn er bæir komu a skip, pa kom
par madr einn vngr, oc haffti laup fulian bra/fts oc konnu fulla
vaz, oc mælti vift ba: »Taker forn pessa af præli y6rum; per hafer

02 langt at fara, aftr enn per hittet bat er ber vilir; eigi skal y5r
skorta vatn ne braub [heftan i fra2 til pasca. « Enn bæir toku bat
braub oc vatn oc foru siftan i haf oc ato eigi optarr enn annan-
huern dag; enn bæir foru hingat oc bingat oc vissu eigi, huert
bæir skylldu. Pa var pat bui næst vm dag einn, at bæir sa ey
eina skamt ifra ser, enn ba kom bæim byrr, oc siglftu bæir til
bæirar æyiar. Pa' bauft hinn hælgi B. bæim at ganga vpp a land
af skipi. Enn er allir aorir varo a land gengnir, pa gekc Brandanus
sialfr af skipinu. Enn er pæir foru vm eyna sem pæim likaM, pa sa pæir
renna morg votn or ymsum uppsprettum me5 allzkonar fiskum. Enn bælgi

30 B. mælti vio bræor sina: >6æmni her pionostu vara oc færum guoi fleklausa
forn, pviat i dag er dyi'i dagr 3. Enn peiv varo par til paska aptans.
Pæir sa bar saufti marga oc sniohuita oc stora sem ygxn. Pa mælti
hann vift bræftr sina: »Takit einn savft.« Enn boir goerbu sva.
Enn \>cgav er bæir hoféo bundit hann, ba fylgP^ hann bæim sem

35 rakci. Pæir toku oc lamb eittj oc er beir hæfftu sua gært, ba kom
bar madr einn oc færbi bæim lauP fulian hvæitibrauSs oc marga

i For det store P er ladet aabent Eum ; det samme er oasaa tilfæl-
det med Begyndelsesbogstaverne i de følgende Capitler. 2 [saol. rettet:
ab isto die usque in pascha laf.; tte&aa ber Fragm. 3 quia hodie est
4° cena domini lat.

1

a74

BRANDANUS SAGA.

a&ra luti, er bæir burftu, oc fell til fota B. oc mælti: »HuaSan
kom [mer bat faSir], at ek skylida fæf>a B. me& minu ærfiSe?«
Enn B. tok i hond honum oc mælti: »Sonr! gub hefir ættlaSan
oss fjenna sta&, at ver skolum hallda vpprisu dag«.1 Pa svara&i
sa ma&r: »Brandane faSir, qva& hann, her skolu ber vera til s
pascha, enn pascadag skolu ber messu oc ottvsong hafa i æy
bæiri, er J>u matt nu siå heSan. »Pa tok sa ma&r oc bio bæim
alla pascavist oc færbi bæim til skips, enn siftan mælti hann vift
hinn hælga B. : »Skip y&art ma eigi bera mæira at sinni, enn er
.viii. dagar eru gengnir, ba skal ek senda y8r ærenn mat til i0
huitasvnnodags.

Pa svaraSi hinn hælgi B. : »Huat mattu vita2 til bess, huar
ver erum ba?« Pa svara&i sa hinn hælgi ma&r: »I nott oc i
morgen til mi&s dags ba skolu ber uera i ey beiri, er nu farit ber
til, enn siban skolu ber fara til annarar æyiar skamt fra f>æiri i 15
vestrij), en su er kallat paradisi(!) fugla3, oc skolu ber bar vera, til
f>ess er niu netr eru fra huitsunnodegi. « Enn B. spurfii, hui
sau&ir bæir enir myklo oc fæito gengo bar. Hann svara&i: »Pessa
saubi molkar engi ma&r, oc eigi harSnar vætr e&a veSr at |)æim, enn £æir
ganga i hogum netr oc daga, oc eru J>ui mæiri en aSrer saiiSir.< l*æir 2o
fylgiaz til skips ok bi&iaz sælir fara. Enn pæir B. taka til ara oc roa, unz
pæir komu i nand æy nokcurri. Enn bar stop skipit grunn, oc matti engi
ro&r or sta& færa. Enn hælgi B. bau8 monnum at ganga af skipinu i
sioinn oc draga meo strengium til landz. Su ey var skeriutt oc ekci
grås i oc litill skogr, oc engi var sandr i pæiri æy. Pæir voru zs
bar ba nott oc sungu ottosong oc badu fagrlega bænum sinum.
B. vissi, huar bæir voru komnir, en bæir vissu ekci til. Enn vm
morguninn eptir ba bau& hann huerium bæira munka sinna, er
prestar voru, at syngia messu, oc sialfr hann. Pa er bæir hof8u
messu sungit, ba toku bæir mat sinn oc letu i katla oc festu vpp 30
oc gærbu vndir ælld. Enn er vella tok, ba rærfik æyen vndir
bæim, bui likast sem bara, oc bæir vr8o sua ræddir, at bæir runno
til skips, sem bæir fara mattu 4 oc baSu hinn hælga fo&ur Brandanum
ser fullting væita. Enn hann græip i hond bæim oc kipti i skip til
sin. Enn katlar bæira oc matr vr8u epter bæim i æ(y)inni. Enn ,
æy su for brott i haf vt. Enn er æy su var komen .ii. vikur fra
bæim, ba sa bæir enn elldinn brænna. Pa mælti hinn hælgi B.

i Her begynder Bagsiden; paa Forsiden i Bladets nederste Kant staar

med Sagaskriverens Haand: Brandanus aboti [ ] 2 vita skrevet

to Gange. 3 paradysus avium lat. 4. matta Fragm.

BRANDANUS SAGA. 275

vi8 ba: »Kynlict bykcir y&r, hui æy bessi ferr sua?« ^a suoroSu
bæir honum: »Oss bykkir einka kynlekt, oc rædder eru ver um
for æyiar pessar.« 3r>a suara&i B. : »Bærn min, verit eigi. rædder,
gub syndi mer i nott, huat bat iartegnir; J>at er eigi ey, er ver
5 bioggum i, bat er fiskr, sa er mestr er i hæiminum, oc ferr at leita
at spor&i sinum oc villdi koma ollu saman spor&i oc* hof&i, oc må
eigi, sua er hann mykill, enn hann heitir a bok Jaskonius.

Nu reru bæir til æyiar bæirar, er hinn go&e ma&r visa5i bæim
til, sa er bæim fekc matenn. Enn er pæir komu til æyiarinnar, reru

IO pæir vmhnerfis til pess at leita ser hafnar, oc hittu pæir aros nokkurn oc
lendu par skipi sinu. Enn hinn hælgi B. bauS pæim at ganga af skipinu oc
draga skipit, sem pæir mattu, i moti strauminum. Enn pæir gærpu sua,
unz pæir koniu til kelldu arinnar. £a mælti B. : »Ef ver hefoiin engi kost
nema pessa kelldu, pa mundi æren at fæ&a oss. « Oc var træ eitt hia

15 kelldunni einkar hat, oc mykit lauf å. Pat tré var skipat me&
fuglum sniohuitum ollum, sua at huerr kuistr var hul&r. Pa potte
pæim einka kynlekt, hui pat mundi gegna. Pa féll hann a knebef)
oc bad drotten varnn gratande, at hann skylldi honum pær iartegnir
syna. Pa er hann hafSi lokit bæn sinni, ba flaug einn fugl or

jo pui tre oc til B. oc blækti vengium sinum oc fagna&i honum sua.
Enn sa fugl settiz a stafnenn hia B. oc mælti Brandanus vift
fuglenn: »Ef bu ert gv&s ærendreki, ba seg bu mer, huat fuglum
ber erub?« f>a suara&i fuglenn: »Ver fellum ofan, qua& hann,
6r himnum

18*

CECILIU SAGA MEYIAR,

(Cd. Holm. 2 folio, A; 235 folio, B- 42.9 octavo, C.)
Her hefr upp sogu heilagrar Cecilie meyiari.

ser

Cecilia en gdfgazta mær hirdi gudspiallz bodord i briosti
ok let alldregi aa millum verda gudligra ritninga ok heilagra bæna
nætr ok daga; harklædi bafdi hun næst ser fata, en par um utan
gullbuin klædi fyrir manna augum. Ungum manni var hun
faustnud, peim er Valerianus het, ok var* kvedit aa brudlaups
stefnu, en svo mikit var riki frænda hennar vit hana ok festarmanz,
ath hun treystiz eigi berliga3 ath syna aast hiarta sin s 4, [pa er io
hun unni KristeS. Ferdægrur ok sexdægrur fastadi hun ok fal
gudi aa hendi [pat er hun ugdi, at skirlm 6 hennar myndi saurgaz 7 ;
hun kalladi aa helga eingla i bænum sinum ok bad postola med
tårum ok het aa alla helga menn guds, ath peir dygdi henni i
sinum bænum ok gerdi pægiligan gudi meydom hennar. J5

Um brudlau p.

a. En er [at brudlaups stefnu8 kom ok fengit war at fiol-
menne 9 miklu, pa var gledi mikil af alpydu. En hin helgha Cecilia
s&ng lof einum gudi i hiarta sinu ok mællti : «Verdi osaurgat
hiarta mitt ok likami, at eigi sk&mmumz ek.» En er pau voru leidd *<
i eina sæng, pa mællti Cecilia aa pessa lund : «Pu enn ynniligsti IO
dreingr! hlutr er sa einn er ek vil segia per, ef pu heitr ath

j Saga Cecilhi meyiar Oversk. B. z aa tilf. B. 3 beram ordum C.
4 saal. C; sinu A; s. B. 5 [saal. A, B\ bviat hun villdi Criste
einum unna C. 6 saal. B; skirlifa A. 7 [ hug sinn (ok) hiarta, 21
bviat hon meiddi.likam sinn i morgum meinletum, en C. 8 [brudlaups
stefna B. 9 mannbode C. 10 innelegazti C.

CECILIU SAGA M E Y I A R. 2"?7

leyna, medan ek vil at {>u leynir. » Walerianus sor, at hann mundi
leyna ok laata fyrir 6nga naudsyn upp koma. En heilaga Cecilia
mællti : «Eingill guds er unnandi minn, sa er med miklu vandlæti
geymir likama minn, ok ef hann finnr, at bu tekr aa mer med
5 ohreinni ast, ba man hann begår reidaz ber, ok mant bu tyna
fegrd æsku binnar ; en ef hann finnr, at bu eiskar * mik hreinn i
æt ok vardveitir meydom minn ospilltan, ba man hann elska
bik sem mik ok syna ber miskunn sina. » Valerianus svaradi :
«Ef f>u vill ath ek trua maalum binum, ba syn bu mer unnanda

10 binn, ok mun ek giora sem bu beidir2, ef ek reyni ath bat er
guds eingill; en ef bu eiskar annan mann, ba man ek3 glata hædi
ber ok honum.» En heilog Cecilia svaradi: «Ef bu villt hlyda
raadi mino ok hreinsazt i oilifum skirnarbrunni ok trua aa einn
gud lifanda aa himnum, ba matt 4 bu sia eingilinn.» Walerianus

1S spurdi, hverr hann mætti sva hreinsa, at hann mætti sia eingil
guds. Cecilia svaradi: «Er einn gamall madr, er svo kann
hreinsa, at menn megi sia eingla.» Valerianus spurdi, [hverr sa
væri enn5 gamli madr. En heilaga Cecilia svaradi ok bad hann
fara briar milor fra Romaborg aa gotu ba er Appia heitir, «ok

20 mantu bar finna, sagdi hun, volada menn, ba er ek hefi fædda, ok
vita munu deili aa bessum manni; beim skalltu bera kvediu mina
ok segia, at Cecilia hafiG sendan bik, ok 7 beir syni f>er Urbanum
byskup, ok bu eigir erende vit hann. En er bu finnr hann, ba
seg bu honum oli vidmæli ockur, ok er hann hefir skirdan8 bik,

»5 ba man hann skryda bik hvitum klædum nyium, ok er bu kemr
med beim buningi i benna klefa, ba muntu9 sia helgan eingil
unnanda minn, ok man hann veita ber allt bat er bu bidr hann.»

Fra Valeriano.

3. Eptir betta for Walerianus ok hitti f>au merki 611, er
30 honum var til visat, ok fann Urbanum byskup, bann er f>a hafdi
tysvar pindr verit fyrir Kristz IO iatningu ok var i fylsnum". En
er Valerianus sagdi honum 611 ord Cecilie, ba fell heilagr Urbanus
aa kne ok hellt h6ndum til himna ok mællti med tårum aa bessa
lund: »Drottinn Jesu Kriste! tak bu av6xt hreinlifis raads bess

35 1 saal. B, C; eiskir A. 2 saal. B, C; giorir A. 3 lata tilf. B.

4- munt C. 5 [ hvar er sa hinn C. 6 hefir B. 7 at tilf. C.

8 hreinadan C. 9 mattu B. 10 nafni ok tilf. B. 11 saal. B,
C; fylknum A.

1J% CECILIU SAGA MEYIAR.

er fm særir« i briost Cecilie. Drottinn Jesu Kriste, godr hirdirl
Cecilia ambatt pin pionar per sem spakr saudr, f>viat hun sendi
til pin brudguma sinn hægan sem lamb, Jiann* er hun tok olman
sem hit oarga dyr, pviat hann myndi i eigi hiugat koma, nema
hann trydi æt pik. Luk upp fm, drottinn, dyrr hiarta haus fyrir 5
maalum pinum, at hann kenni pik vera skapara sinn ok neiti didfli
ok ollu glysi hans ok skurdgodum hans.« En er Urbanus hafdi
petta mællt, J>a vitradiz peim gamall madr ath aliti skryddr [godum
klædum ok sniohvitum4 ok hafdi bok i hendi ritadaS gullst6fum.
Valerianus ottadizt6, er hann saa penna mann, ok fell til iardar 10
nær i owit. En hinn gamli madr hof hann af idrdu ok mællti
vit hann: »Les J>u pessa bok, ok trui at Jm megir hreinsaz, sva
at J)u megir sia eingil guds, pann er Cecilia mær het per.« Pa
tok Valerianus ritit at lesa, en pessi ord voru a ritinu: Einn er
gud, ein er trua, ein er skirn, einn er fadir allra, sa er ollum efri 15
er ok ollum ædri um alldir allda. En er Valerianus hafdi J>etta
lesit7, f>a spurdi enn gamli madr: »Truir pu at svo er, eda efar
J>u enn.« Walerianus svaradi: »Hvat megi* sannara vera undir
himne. « Ok er hann hafdi petta mællt, J>a hvarf hinn gamli
madr fra augliti J>eira. En Urbanus skirdi Valerianum ok kendi 20
honum alla setning rettrar9 truar ok sendi hann sidan til handa
Cecilie.

Um vitran eingils guds.

4. Ok er Walerianus kom heim skryddr hvitum klædum, J>a
fann hann Ceciliam festarkonu sina i klefanum aa bænum ok
eingil guds standa hia henni med elldligu andliti fidrdan skinond- 25
um vængium, ok hafdi hann i hendi tvær koronur [enar dyrligstu IO,
adra selldi hann Cecilie, en adra Waleriano, ok mællti: »Pessar
koronur skulut J>it vardveita med osaurgudu hiarta ok hreinum
likama, J>viat ek færda yckr f>ær or paradiso guds; alldregi mun
blomi J>eira J>verraix, ok sva ilmr J>eira, ok mega peir einir J>ær 30
sia, er slikt hreinlifi lata ser lika, sem J>it [hafit yckr I2 latid lika.
En J>ar sem J>u, Valerianus, letz at raadi hreinlifiss, pa sendi mik

1 Lat. -. Domine Jesu Criste, seininator casti consilii, suscipe seminum
fructus, qiios inCæcilia seminasti. 2 saal. B, C\ pa il. 3 munde C.
4 [ snehvitum klædum B. 5 ritna B. 6 oadistz C. 7 saal. C\ J5
mællt A, B. 8 ma C. 9 heilagrar B. 10 [ skinandi or gulli
ok or hinum fegrstum grosum C. 11 protna B. 12 [ latit ykkr

lika ok hafit B.

CECILJUSAGA MEYIAR. 379

Jesus Kristr sonr guds lifanda til bin, ath bu segir, hvers bu vill
bedit hafa.« Walerianus laut einglinum ok svaradi: »[Engum
manne hen ek iafnmikit unnat sem brodur minum >, ok verdr
mer illa i bendi, ef ek læt hami eptif i glautun. ef ek mæt hann
5 badan leida med mer. Nu er su bæn min, svo* ath mer er mest
hugat3, ath gud laate ser soma ath leysa Tiburcium brodur minn
fra villu, svo sem hann leysti mik, [ok geri okr bada algerva i
ast sins nafns+. Eingillinn leit wit honum blidlegaS ok mællti:
»AUz bu badt bess, sem6 gud er fusari ath veita en bu at
10 biggia7, baa man hann svo leidretta brodur f>inn fyrir f>ik, sem
hann leidretti bik fyrir ambatt sina Ceciliam, ok munu bit badir
koma til guds med pislarsigri. « En er eingillinn hafdi betta
mællt, ba hvarf hann til himna8 fra augliti beira.

Fra Tiburcio.

5. En er bau ræddu um [iarteign 9 guds ok helgar ritningar*0,
ba kom Tiburcius fyrstr manna allra bangat [til J>eira um morgun-
inn 1 1 eptir ok nam stadar fyrir hvilunni ok mællti : > [Hvi gegnir

20 l>at, er ek kenni her svo godan ilm, ath trautt mætti sva" verda,
bott ek hefda i hendi aull bau graus er bezt ilma, ok bat er satt,
at ek bickiumzt einskis annars befa, medan ek kenni ilm f>ennaI3.«
Valerianus svaradi: »Himneskan ilm kennir J>u, bviat ek bad
fyrir ber; en ef bu [vill trua sonnu, ba mattuH na at sea fegrd

25 ba, er bessiJS ilmr fylgir, bviat vid hofum biartar koronur, ber er
augu bin [mega enn eigi*6 sea.« »[Er ber svefns, brodir, kvad
Tiburcius, eda hveriu gegnir f>at, er bu m§lirJ7?« Valerianus
svaradi: »Svefns18 var oss hingat til, en nu hofum vær vaknat ok
vitum it sanna, at god, f>au er vær gofgodum hingat til, reynazt

30 dioflar »9.« Tiburcius spurdi, [hvat hann vissi til, at sva væri*°.

1 [ Ekke er £at, er mer se virkara i fcessu life en broder minn C.
1 su£. 3 hugat um B; huggan at C. 4 [sadl. C; ok gerfan i
ast sinni B\ mgl. A. 5 tilf. B. 6 er C. 7 bidia C. 8 nimins B.
9 iarteinir beilagra manna B. 10 [himneska hlute allt til morgins C.

3 S 11 [ til clefans C. ix Her mgl. 2 Blade i A\ her lægges B til Grund,

saa langt den naar. 13 [ Pat undrumz ek a besse tid, hvadan ek
kenne sva s§tan ilm ok dyrlegan, sem ek mætta eigi slikan kenna,
♦ bott ek hefda med hondum oli hinu beztu gros C. 14 [ truir rett,
ba muntu C. 15 sia C. 16 [ eru eigi verd at C. 17 [ Tiburcius
mællti: «Er J>etta draumr er bu m^lir, Valeriane, eda er bat satt C.

40 18 draums C. 19 diofla velar C. 20 [ hvadan veiztu bat C.

o

I

28o CEOILIU SAGAMEYIAR.

»Eingill guds sagdi mer, kvad Valerianus, ok sa ek hanu, ok bu
matt sea hann, ef bu hreinsazt af aullum sauri skurgoda. « Tiburcius
mællti : » [Hvat barf at dvelia hreinsanina, ef bat ma l verda, at
ek seai eingil guds?« Valerianus svaradi: »[Ecki barf at dvelia,
en bvi skalltu heita2 at neita aullum skurgodum, en trua3 aa 5
einn sannan gud.« Tiburcius mællti: »Eigi skil ek, med 4 hveri-
um aahuga bu m§lir betta.« t*a tok hin helga Cecilia til måls:
»Undrumzt ek bat, at {>u skilr eigi, at bau likneski, er gerr eru
or grioti eda malme [eda tre 5 , mega eigi gud vera, bar sem fuglar
drita aa bau, ok [beistar^ hreidr(az) i hofdi beim, ok vefa kaung- 10
urvofur vefi sina aa beim, en vandir menn gera f>au, bviat beir
eru sendir til allz malmverks ok griotverks, sem fyrird§mdir eru
fyrir glæpi sina. Hversu mega bau likneski ba gud vera eda vera
truat aa, er upphaf hafa af vændismonnum7. Miok er bat aa einn
hatt daudr madr ok likneski, bviat daudr madr hefir alla likams 15
lidu, en hann hefir eigi vit ne aund. Sva synaz aull likneskin
hafa alla limu, en bau eru vitlaus ok at vettugi nyt, beim mun
verre en [draugar, at madr sa augum, medan hann lifdi, ok heyrdi
eyrum, mællti munni ok befadi med nausum, gek a fotum, breif-
adi haundum 8 ; en bessi likneski eru aavallt daud ok hofuz af 20
daudum, hafa alldregi lifat ok munu alldregi lifa.« Pa svaradi
Tiburcius: »[Likari er sa dyrum en maunnum9, er bessu truir
eigi.« Cecilia mællti enn vid hann: »[^at iati ek i dag, at bu
ser minn skylldingi, bviat svo sem gud samteingdi mer brodur binn
i tru, sva gerir hann bik i hafnan skurgoda mer samteingdan i 25
ast Kristz10. En ef (bu) ert buenn at trua, ba fardu med brodur
binum, at bu takir hreinsan, sva at bu megir sea eingil guds ok
finna lausn allra synda binna.« I^a mællti Tiburcius vid brodur
sinn: «Seg bu mer, brodir, til hvers mannz muntu mik leida.«
Valerianus svaradi : «Ek man bik leida til fundar vid bann 30
gaufgan mann, er Urbanus heitir, hann [hefir eingils alit", ok
allt mal hans er fullt sannrar speki.» Tiburcius mællti: «Segir

1 [ Hvessu ma hreinsan C. 2 [ heittu tvi C. 3 saal. C; bu
truir B. 4 af C. 5 [ tilf. C. 6 rettet; ^reistar B. 7 [ mys bua
i holi beira, ok hafa £eir menn smidat £au, er fyrir glæpi sina vom 35
drepnir, eda hversu ma gud kallaz pat likneski, er osidamenn giordu C.
8 [ daudir menn, at dauds mannz likame sa ok heyrde ok geck ok
mællti vid menn, medan hann lifdi C. 9 [ Kvikendi er sa helldr en
madr C. 10 [ i dag iate ek pig vera minn kunningia, pviat ast

guds giordi, at pu hafnadir skurdgoda villu C. n f er einglum 40

likr at alite C.

CECILIU SAGA MEYIAR. 38l

bu fra beim Urbano, er kristnir menn kalla pafa sinn? Spurt
hefi ek, at hann liofir demdr verit til dauda, ok er hann nu i
fylsnum, ok mim vera kvikr i elldi brendr, ef hann verdr fundinn,
ok uggi ek, at vid munim verda [ok pindir sem hann, ef vid
5 verdum fundnir med honum », ok munum vid finna dauda aa iordu,
ba er vid leitum guddoms boss er leynist aa himnum.

Capitulum.

5. Heilog Cecilia mællti ba: «Ef betta lif eitt væri ok eigi
annat betra, ba mættim ver rettliga hrædaz at tyna bessu; en nu

10 er annat lif, bat er miklu er betra, bat er alldri endizt2. [Af bvi
hrædumzt ver eigi at tyna bessu lin, at ver komumzt eigi til
hins, nema ver tynim bessu 3 adr4.» Tiburcius mællti: «Nu
kant bu at segia f>at, er ek hefi alldri heyrt fyrr; er bat satt, at
annat lif er en |»etta?> Cecilia svaradi: «t5etta lif [her i heimi

15 er helldr daudi en lif; brutnar bat af metnadi ok bverr af vansa,
bornar af hita, en brottnar af sottum; feita bat fæzlur, en faustur
megra; bat lemia sorgir, en leikar beita bat, aahyggiur braungva
bvi, aurugleikr deigir bat, audr eflir bat, aureigd lægir bat, eska
yppir bvi, en elli b(e)ygir bat, synder sera bat, sottir briota bat.

20 En eptir bessa hluti alla kemr rasandi daudi ok tekr bat brutt

»med aullum likams faugnudum, sva at bat synizt traut eda eigi
verit, ba er umlidit er ; bviat bat allt er einskis vert, er skamma
stund er, en bat lif, er kemr eptir betta lif, getr eilifa fagnadi
godum maunnum en eilifar • kvalar illum maunnum5.» Tiburcius
»5 mællti: «Hverr kom badan, at ydr mætti betta segia, [sva at ver6
megim bvi trua?» En helga Cecilia svaradi med mikilli stadfesti:
«Skapare himins ok iardar, siofar ok [manna, fugla ok dyra ok
skridkyckvenda7, hann gat son af ser, fyrr en hann gerdi bessa
hluti alla, ok færdi fram af sinum krapti helgan anda, [at fyrir

3° 1 [ badir med honuni hrendir, ef vit verdum par fundnir C.

7. eydist C. 3 rettet; hinu B. 4 [ mgl. C. 5 [ er brigt, er her
er; sott mædir l)at, hiti f>errir Jat, fæzlur feita J)at, fostur megra {»at,
gledi teitir {)at, gratr hryggvir l>at, audæfi efla J>at, en e(y)md mar
l>at, æska reftir {>at, elle beygir J)at; en eptir pessa hlute alla vegr
daudi pat, ok eydaz pa allir likams fagnadir, ok synaz pa sem aungvir
hafa verit, pegar er peir eru lidnir. En pat lif (er) eptir petta kemr,
er gefit ranglatum med eilifum pislum en rettlatum med eilifum fagn-
ade C. 6 [ saal. C; eda mer B. 7 [ allra peira hluta, er par

eru i mille C.

282 CECILIU SAGA MEYIAR.

son skapadi hann alla hluti, en hann lifgadi alla hluti fyrir helgan
anda, f>viat alla hluti, ba er gervir voru ok gervir eru, skapadi
sonr eingetinn af fedr ok lifgadi fyrir helgan anda, sa er fram ferr
af fedr ok syni1.« Tiburcius mællti: «Einn sagdir bu gud vera
gaufganda aa himne, hversu segir bu nu bria?« En helga Cecilia 5
svaradi: »Einn er gud [i guddorni sinum, en ver skiptum person-
uma sva i brenningu, sem ver segium brideilda speki i einuni
manni, bat er mannvit, minni ok skilning; bviat af mannviti
finnum ver bat, er [ver hofum eigi numit3, en i minni holldum
ver {>vi, sem oss er kent, en i skilningu greinum4 ver, hvat ver IO
siam ok heyrum, ok eignazt bo ein speki bria hluti bessa. En
ef iardligr madr eignazt bessa bria hluti i einni speki, hvi man
eigi gud eignazt brenningar velldi i einum guddorni?« Tiburcius
mællti ok fell til iardar: »Eigi etla ek mannliga tungu mega mela
slika speki ok skynsemi, helldr hygg ek, at eingill guds mæli fyrir >5
munn binn.«

Pa snerizt Tiburcius til brodur sins ok mellti vid hann:
«[Gnogliga er mer sagt fra einum gudi i brenningu, en nu er
ep tir vansvarat bat er ek spurdaS.« Cecilia svaradi: «Ræd bu
vid mik um bessa hluti, bviat ung er trua brodur bins at svara *«>
ber, en [bu matt mik i eyngri spurningu vanbuna finna vid svdrum6,
bviat guds speki lærdi mik fra unga alldri.» Tiburcius mællti:
«Pess spurda ek. hverr hingat [kemi ok 7 syndi oss annat lif, bat
er ber segit vera eptir betta?» En helga Cecilia svarar: «Fadir
sendi8 son sinn til iardar fra meyiu borinn, en hann stod aa miklu 25
fialli ok helgu ok kallade mikilli roddu ok mællti sva : Komit ber til
min, allir lydir. Pa runnu til hans 9 kallar ok konur, bædi ungir
menn ok gamlir, [frialsir ok anaudgir'«. Pa mællti hann vid ba
alla saman: Gerid ber idran [fyrir syndir ydrar", bviat nu nalgazt
riki himna, bat er brutt tekr riki manna I2. En gud yill gefa 3°
riki sitt rettruunndum monnum; i bvi riki verdr hverr bvi hærri,
sem hann er helgari, en syndugir kveliaz ba i eilifum loga, en rett-
latir taka fegrd eilifrar dyrdar ok fagnad bann er alldri [verdr endir '3.
Se, hirdit eigi, synir manna, at leita fallvalltra audæfa bessa heims,

I [ bann (er) allt gott veitir ok lifgar C. z [ velldi sino, en hann 35
greinum ver C. 3 [ oss er eigi kentt C. 4 vitum C. s [ Skilia
ma ek nu um J>renningar tru, en bess vil ek spyria, sem adr var upp
hafit C. 6 [ ek em vit aungri spurningo obuen C. 7 [ kom, sa
er C. 8 einka tilf. C. 9 allar piodir Ulf. C. 10 [ mgl. C.

II [ synda C. 12 iardar C. 13 [ eydizst C.

CECILIU SAGA MEHAB, 28 3

[at ber megft hallda eilifum fagnadi, beim l er kemr eptir betta lif,
bviat her lifir madr skamma stund, en bar eilifliga. En er otruir
lydfr heyrdu bessi ord2, ba mælltu beir allir sem einni roddu:
Hverr var bar, sa er hingat kemi at syna bat satt, er bu segir ?
S Pa mællti sonr guds vid ba: [Ef her truid eigi ordum minum,
truid her ba verkunum. Oktilbess at eigi metti efi vera i hi6rtum
manna, ba reisti hann .iiiia. dauda menn til lifs, sva sem gudspiollin
segia, ok hann einn sem fiora daga hafdi i grauf 3 legit; burrum fotum
gekk hann um sio, ok stod vadi vinda ok hridir4; syn gaf hann

to blindum, en haulltum gaungu, dumhum mal, en daufum heyrn,
hreinsadi likbra, en græddi siuka, ok rak diofla fra odum maunnum.
I'a aufundudu [illir 5 menn bess, er margir menn fylgdu honum
ok breiddu klædi sin fyrir fetr honum ok kaulludu : Lofadr se
sa er kemr i nafne drottins. Pa reidduzt honum Grydingar6 ok

15 selldu hann Pilato ialli ok sogdu hann fiolkungan vera, ok settu
rad. til bess a^ hann væri krossfestr. En er hann sa bat stoda
til heilsu [aullum heimi7, let hann sig haundla ok binda ok beria
ok krossfesta, bviat hann vissi, at i pisl sinni mundi hann stiga
yfir diofulinn. En bvi var hann haundladr syndalauss, at allt

20 mannkyn leystizt, bat er adr var bundit synda baundum. Blezadr
tok hann bolvan vora aa aik, at hann leysti oss fra bol van; hleg-
inn var hann, at hann leysti oss fra diofla hlatri; [horngerd var
dregin aa hofut honum, at vær fordadimzt bolvan borna ok bisla,
ha er enn fysti madr tok fyrir synd sina; beiska fedu tok hann, at

25 hann bætti bat, er hinn fysti madr misgerdi i setri berging ; urfaut-
um var hann færdr, at hann hyldi med miskunnar skrudi odaud-
ligu skemdir fedra varra, bær sem ordnar voru af aaeggian fianda 8 ;
aa tre var hann festr, at hann bætti aa pislartre bat, er misgert var
aa girndartre; [daudann let hann koma til sin, at hann stigi yfir

30

1 [ helldr halldi her eilifum fagnadi bess lifs C. 2 or inunne guds sonar
tilf. C. 3 [ Fare per ok færi mer dauda menn, ok muno peir risa
upp ok sanna pa hluti, er ek segi ydr. £>a færdu peir honum lik
daudra manna, en hann reisti pa upp sidan sofendr(!), ok haro peir vitni

25 ordum hans, ok reisti hann upp af dauda pa, er pria daga eda fiora

hofdu i molldu C. 4 ok s^var barur tilf. C. 5 rettet; allir B.

6 [ illgiarnir menn pat, er allr lydr pionadi honum, ok peir baru
kl^di undir i^tr honum, pa er hann for til Iorsala. P& fyllduz yfir-
gydingar aufundar i gegn honum C. 7 [ allri piod C- 8 [ porn-

4.0 gi ord tok hann a hofud ser, at hann t^ke hofudsbana af oss, pann er

synda pornar giordu oss; or kl^dum var hann %dr, at hann skrydde
oss hvitum skruda C.

2l84 CECILIU SAGA MEYIAR.

hann ok eyddi aullu velldi hans vid vini sina, pvi er gerzt hafdi
fyrir orminni. En er allar skepnur sa skapara sinn aa krossi
pindan, f>a skalf iordin, en steinar sprungu, dagrinn fly di, ok sol
sortnadi, ok gerdi myrkt i heiminum aullum, tungl fal geisla sinn
undir blodligu skyi, ok hurfu skinandi stiornur; iordin beliadi* 5
ok kastadi upp ur graufum likaumum heilagra manna, beira er
vitroduzt ok baru yitni um nidrstigning grædarans til helvitis, er
(hann) braut diofuls velldi, ok ste hann deyiandi yfer daudann. Af
pvi gaungum ver fegin undir pisler ok bardaga fyrir 3 Kristz uafni,
at ver vitum eptir betta it fallvallta lif annat lif ædra, f>at er 10
gud syndi postolum sinum, pa er hann var upprisinii af dauda
ok ste til hinvins at l>eim aasi6ndum. [Um petta mætti eigi efa
hugr manna, pott prir spakir vottar sannadi pat, en allra hellzt
er nu aftekinn allr efi, er hann vitradiz eigi at eins .xii. postolum,
nema enn helldr syndizt hann meirr en .c. bredra senn i einum »5
stad 4. En peir er sendir voru um heiminn innan at boda pessa
hluti, sonnudu mal sin med maurgum iarteinum, pviat peir græddu
allt i nafni Kristz allzkyns siuka menn ok raku diåfla ira odum
maunnum ok gafu lif daudum. [Nu lattu [>er eingis annars {)ickia
vid purfa, en fyrirlata petta lif af ollu hiarta ok leita annars lifs io
betra, pviat sa er truir aa son guds ok J>ionar bodordum hans,
hann verdr eigi halldinn i dauda, helldr leida hann helger einglar
i paradisum, pegar er hann andazt. En aahyggia pessa heims
bindr ovara hugi manna i morgum fiolskylldum, ok hryggir f>a
stundum af skaudum, en stundum gledr pa af fevexti, ok bera peir »5
fyrir pessu einu lifi aahyggiu ok hyggia ecki at oordnu lifi, par til
er peir skiliazt vid likame sekir ok sva snaudir, at peir hafa ecki
med ser nema syndir einarS. f*etta skyrda ek i skaummu mali
fyrir per, en f>u leita [hvers per f>ickir framar f>urfa6.

Capitulum.

7. Da fell Tiburcius til iardar ok mællti med tårum : »Ef
ek hefi7 aahyggiu fyrir {>essu lifi um alldr sidan, {>a em ek eigi
verdr at [audlazt (eilift) lif8 ; hafi heimskir menn fevoxt fallvallt-

1 [ dauda tok hann a sig, at hann g^fe oss lif, en hann ste yfir
daudann ok hinn forna hoggorm, er dauda velide hof C. 2 opnadiz C. *,
3 saal. C; undir B. + [ ^esso m^tti tma, bo at prir saunnudu, en
allra siz ma nu mist(ru)a, er hann let ser soma at synaz eigi at eins
postolum sinum, helldr meir en .ccccc. manna saman eptir upprisu
sina C. 5 [ mgl. C. 6 [ pess er per pikkir vanspurt vera C.

7 ber CL 8 [ finna skin eilifrar s^lu C. 40

CECILIU SAGA MEYIAfc. 285

rar tidar, en ek [skal (eigi) til einkis lifa hedan af, {>ott ek hafa
til eingis lifat allt hingat til, J>viat mer pickir nu hver dvaul
ill*.« f'a snerizt Tiburcius til brodur sins ok mællti: »Miskunna
pu mer, brodir, ok dvel eigi [ok leid2 mik til fundar vid guds

5 mann, at hann hreinsi mik ok geri mik hluttakanda eilifs lifs.«
Pa, leiddi Valerianus brodur sinn til fundar vid Urbanum pafa ok
sagdi honum alla hluti, pa er gerzt hofdu i peira rædum. Urbanus
pakkadi bat gudi ok tok feginn vid Tiburcio, ok skirdi hann ok
let vera med ser, par til er hann var ur hvitavodum færdr, ok

10 kendi honum [kenningar algervar ena næstu viku ok helgadi hann
algervan Kristz riddara3. En hann fek sva mikla miskunn af
gudi sidan, at hann sa opt eingla guds ok fek margar bænir af
drottne. En langt er at tina4 iarteinir peira, af f>vi munum ver
skynda mali til pislarsigrs peira.

*5 C a p i t u I u m.

8. Almachius Romaborgar greifi let drepa marga guds vini
ok let [eigi grafa liks peira. En Tiburcius ok Valerianus temdus
til pess nætr ok daga at veita dyrligan graupt pislarvottum Kristz,
en J>eir gafu fe sin purfamonnum. ^a laustudu illir menn goda,

ao sem iafnan verdr, ok var sagt Almachio, hvat f>eir gerdu bredrnir,
eda hversu vegliga peir grofu pa menn, er hann let bana. Sidan
voru peir teknir ok færdir greifanum, ok mællti hann vid pa:
»Hvi gerizt pit otignir ok e/ttlerar i nybreytni yckarri, par sem
pit erut tignir at burdum ok gaufgir at kyni? Nu er mer sagt,

aS at J>id berit [fe yckart aa herfiliga stafkalla 6 ok grafit med mikilli
vegsemd pa menn, er drepnir eru fyrir glæpi sina. En pvi mætti
pat liklegt pickia, at peir veri frændr ykkrir, er [>it gaufgit sva
miok.« Tiburcius mællti: »Veri sva vel, at peir leti ser soma at
hafa oss at prælum, er pu ætlar vera frendr okkra, pviat f>eir

30 hofnudu pvi, er synizt ok er eigi, en peir fundu pat, er eigi synizt
vera ok er.« Almachius mællti: »Hvat er pat, er synizt vera ok
er eigi?« Tiburcius svarar: »Allir bessa heims hlutir, er andir
manna loida til eilifra kvala fyrir [skammrar stundar7 gledi. «

1 [ hefe til einskis nyts lifat hingat til, J>a skal ek eigi leingr til
35 einskis nytz lifa hedan ifra C. a [ at leida C. 3 [ algiorva at-

ferd i allri gnds cristni C. 4 telia C. 5 [ omyllda likame C-

6 [ anra yckra a fattjka menn C. 7 [ saal. rettet efter lat. : brevis
temporis lætitiam; skamm eda skada ok B\ stundlega C.

286 CECILIU SAGA MEYIAR.

Greifinn mællti: »Hvat er pat, er eigi synizt vera ok er?« Tibur-
ciusmællti: »Oordit lif ok [piningar pær er illir menn eru kvald-
ir, ok vitum ver at saunnu, at pat mun fram koma, pott ver
megim pat eigi likamligum augum sea1.« Almachius mællti:
[»Hygg ek, at pu segir petta af J)inu hugviti. « Tiburcius svarar: 5
»Eigi mæli ek pat af minu hugviti, helldr af pvi er byggir i briosti
mer.« Almacbius spurdi:* »Veiztu, hvat f>u m$lir?« »Veit ek,
sagdi Tiburcius, at sva man vera, sem ek sagda.« Almachius
mællti: »Fyrir hvi ma ek eigi skilia, med hverium aahuga pu
melir petta?« Tiburcius svarar: »Wi at kykvenligr3 madr skilr 10
eigi {>a hluti er guds eru, en [andligr madr dæmir alla hluti ok
d$mizt af aungum sialfr 4 . « £>a brosti greifinn ok let braut leida
Tiburcium en pangat Valerianum, ok mællti pa vid hann:

C a p i t u I u m.

9. » [Mattu nokkut pess mæla er afstada se, hofutærr pickirmer 15
vera brodir pinnS.« Valerianus mællti: »Heyrn pin villizt, pviat
hon ma eigi heyra mal vart.« Almachius mællti: «Ecke mannkyn
er iafhært sem pit i heiminum, er leitit pess med aullu kostgæfi,
er gagnstadligast er life ok heilso, ok fyrirlatid nytsamliga hluti,
ok flyit gledi alla, ok rekit allt pat er unadligt6 er i heiminum.« *°
Valerianus svaradi: »Ek sa um vor 7 [galausa menn leika aa velle
um dag, en skamt fra peim sa ek akrkarlla vinna erfidliga aa iordu,
suma hauggva porna upp, ok hreinsudu iordina, en sumir fagudu
vingarda ok settu nidr alldintre. 5r>a toku leikmenn at hlæia at
verkmonnum ok mælltu sva : Leggit nidr, væsalir, petta erfidi onytt 25
ok leikit helldr med oss, ok farid med oss til dryckiu, ok medit
(ydr) eigi aa erfidi sva, ærir menn! En er peir hofdu petta
(mællt), pa skelldu (peir) saman hondum ok hlogu at verkmonnum.
Sumar kom eptir vor pat sem hvert annat, ok toku akrar manna
at friovazt, ok baru alldintre godan^ aavoxt aa ser, ok skina allir til 30
pessa (dags) vellir, peir er verkmenn fagudu, med faugrum bloma
ok godum ilm. f^a faugnudu peir, sem ærir voru taldir, en hinir

i [ eilifar pislir ranglatra; en peir eru vesalir, er dyliaz vid pat, er
peir sia eigi likams augum C. * [ mgl. C. 3 oskynsamr C.

4 [ oevanlegr madr d^mir rett um allt C. 5 [ Svara pu mer 35

hyggilegar en brodir pinn, pviat hann er hofudodr ordinn C. 6 blid-
legt C. 7 saal. C; dag jB. 8 [ ofdrykiomenn hl^gia ok glediaz,

en par stodu akrkallar hia ok skaro upp porna ok hreinsudu akrland,
en sumir settu nidr alldentre ok giordu apalldrsgard eda vingård;

CEC1LIU SAGA MEYIAR. 287

bottuzti heimskir vera, er sott ok hungr eyddi beim, ok toku beir
ba at grata ok idraz inndelis sins, ok meUtu f>eir med ser: »(Ver
toldum at) bessum monnum helgum, at ver regdum ok fyrird§md-
um ervidi beira ok lif beira ok toldum ba heimska vera ok valada,
5 en beir voru spakir, en ver vorum heimskir ok erir, er ver unnum
eigi sialfir ok veittum eigi fullting vinnendum, helldr hlogum ver
at beim er unno, ok etludum* ba era vera, er nu siam ver skina
i fegrd.« Almachius mellti: »Vitrlega er bat mellt, en ekke
kemr bat til bess er ek spurdi.« Valerianus svaradi: »Pu taldir

10 a okr, at vit veitum aura okkra voludum monnum ok tokum vid
utlendum monnum ok biorgum fodurlausum bornum ok veitum
gofuglegum guds vinum groft; bu telr oss era vera, er ver gleymum
eigi eda hl§gium med galausum monnum, ok synomz eigi prud-
bunir fyrir augum albydu. En su tid mun koma, er ver munom

15 taka laun ervidis vors, ok munom ver ba fagna, en beir muno
grata, er nu dramba i fagnadi sinum. Nu er su tid at dreifa ok
at sa akrenn, ok skolu beir fognod upp skera, er her kasta nidr
fogn(o)di. « Greifenn mellti: »Segir bu bat, at ver ok konungar
mune hafa eilifan grat, en ber muned hafa eilifan fognod?«

*o Valerianus svaradi: »Hvad ero ber eda konungar ydrir nema
himandi manneskiur i heime bessum um stund, ok monu deyia af
stundo ok skolu giallda ba skynseme gudi fyrir verk ydur ok
velldi bat er hann gaf ydr.« Almachius mellti: »Eigi barf fleiri
um betta at hafa, bloti bid godum vorum ok farit omeiddir i braut

2$ sidan. « Valerianus svarar: »Hvem dag ferum vit forn almatkum
gudi, en eigi fleirum. « Almachius mellti: »Hverr er einn gud sa
er bid bionet?« Valerianus svaradi: »Eingi er annarr gud nema
sa einn.« Almachius mellti: »Segi bid nafn bess ens eina guds,
er bid gofgit.« Valerianus svaradi: »Nafn guds montu eigi finna,

30 bott bu megir fliuga.« Almachius mellti: »Er eigi Odénn gud3?«
Valerianus svaradi: »Hordomsmadr var hann ok manndrapsmadr
ok odadamadr, at bvi er skalld ydur segia. En ek undrumz ba,t, af
hvi bu kallar hann gud, bviat eingi ma gud kallaz, nema sa er

ok unno beir ervidlega. P& toku leikmennernir at hl^gia at beim ok
35 melltu vid J>a: Leggit nidr, ves?] ir, l>etta hit onyta verk ok ervidi,

en etit ok drekit med oss, ok m^dit ydr eigi i svo miklu ervidi.
Pa epto t>ei* at verkmonnum ok kvodu fea <;ra vera ok skelldu lofum
saman. Sumar kom eptir pann vetr, ok rann up akr a velle verkmanna
med ollum fogrum bloma ok dyrlegom grosum, ok baro alldentre peira
+o allzkyns C. 1 Her ender B. s ^lltudum C. 3 Lat.: Jovis

ergo nomen non est deus.

288 CEClLIU SAGA MEY1AR.

syndalaus er ok allra dada er fullr.« Almachius mellti: »Segi
pid pat, at pid bredr kunnit sannan gud, en allr heimr villiz?«
Yalerianus svarar: »Otallegr lydr hefir vid cristne tekit, en f>er
erud helldr fair, er til einskis erud maklegir nema til bess at kasta
ydr i elldd.« Pa reiddiz Almachius ok let beria hann stongum. 5
En Valerianus mellti med fagnadi: »Sia dagr er mer hverri hatid
gladari, pessar stunddar æskta ek mer aavallt.« Kvalamenn baurdu
hann ok mellto: »Hird eigi pu at lasta god, vor ok gydior. « En
Valerianus kalladi aa lydinn ok m^llte: »Hyggit per ad, Roma-
borgar menn, ad eigi sty ggve ydr sia pisl min ne teygi ydr fra 10
sannleik, helldr standi per upp hraustlega ok fyrirlitid god pau er
Almachius gofgar, pviat i eilifri kvol muno {>eir vera, peir er pau
gofga.« Pa, mellti radgiafi greifans, en sa het Tarqvinus: »Skynd
pu pisl {>eira, pviat ger er sokin, en ef pu dvelr dag fra degi, pa
muno peir veita alla aura sina, ok muntu ekce pat finna.« «s

C a p i t u I u m.

9. ^a mællti greifinn, at pa bada bredr sky lldi leida til
Odens hofs ok neyda f>a til blota, en hoggva bada, ef peir villde
eigi blota. En sa het Maximus, er pa leiddi til blothofsens. En
hann mellti vid pa med tårum: »Hverr kom sva grim(ri) edi at *°
ykr, at pid villdud glata fegrd (ok) esku ykkarre, ok langit sva
til dauda sem solltenn madr til krasa?« Tiburcius svaradi: »Alldri
munom ver fysaz at tyna pessu lifi, nema ver vissum fyrir, at
annad lif er eilift ep tir.« Maximus mellti: »Hvert ma annad lif
vera en petta?« Tiburcius svaradi: »Sva sem likamr skrydiz 25
kledum, sva skrydiz onnd likam, ok ferr onnd or likam, sem madr
ferr or kledum, ok ferr pa likamr i molld, sa er or molldu var
skapadr, ok bidr padan oordinnar upprisu, en ond er leidd til
paradisar selu, ef hun er heilog, ok bidr badan tidar upprisu
sinnar.« Maximus mellti: »Fysaz munda ek at hafna bessum 30
heime, ef ek m^tti vist vita annad lif, pat er pid segit vera.«
Valerianus svaradi: »Ef per er pess eins vant at algiorre tru, at
pu villt reyna, hvort vit segium satt eda eigi, pa mun drottenn
luka up augo pin a peire tid, er vid bredr leggium nidr likame
okkra iardlega fyrir guds nafne, ok muntu ba reyna dyrd hins 35
oordna lifs, ef pu heitr pvi, at {>u muntt af ollum hug idraz villu
binnar.« »Synit pid mer pat er pid hetud, qvad Maximus, en ek
verdi pa elldingu lostinn, ef ek iata eigi peim gudi einum, er

CECILIU SAGA MEYIAR. 389

annat lif gerir eptir betta lif.« Pa m§lltu badir br^dr: »Fa bu bat
af pislarmonnum i dag, at beir dvele pisl oékra, ok leid okr til hus
bins, ok siem vit bar vardveittir i nott; en vit munum bangat
koma peim manne, er f>ig mun hreinsa af synda saure a besse
S nott, ok muntu begår sia bat, er vit hetum ber. « En er Maximus
leiddi ba til hus sins, ba tok hann tru af kenningum beira ok
hiu hans oli, ok biuggudz til pisla allir beir, er beim fylgdu til
hofsens. Pa kom heilog Cecilia til beira um nottina med kenne-
monnum, ok voru allir skirdir, beir (er) tru toku. En er morgenn
10 kom, ba mellti Cecilia vid \>a: »Heilagir Kristz * riddarar, verpit2
af ydr myrkra verkum ok skrydiz liosi, gott hafit bit breytt ok
lokit vel erfidi ok vardveitta tru; farit nu til dyrdarlifs, bess er
rettlatr domandi gefr yckr ok ollum beim, er elska hans tilkvomu
med godum vilia.«

15 Um pining brædra.

10. [Bær sa var florar milor fra Romaborg, er biodgata laa

• fyrir framan dyr hia hofi Pors, ok var hverr pindr, er eigi villdi

blota Por 3. En er helgir brædr komu bangat ok villdu eigi blota

skurdgodinu, ba voru beir bar + sverdi slegnir, ok skilduz vit likam-

20 ligt lif, ok toku beir vits eilifa dyrd. Paa leit Maximus til himens
ok mællti hotta: »Ek sa eingla guds skinandi sem sol a beiri
stundu, sem beir voru h&gnir brædrnir, ok sa ek andir beira i
liking biartra meyia, ba er bær skilduz vit likami, en einglarnir
toku bær i fadm ser ok flugu til himens med bær.« En er

2 5 Maximus sagdi betta med taarum, ba toku margir tru af ordum
hans ok hurfu fra blotum skurdgoda. En er Almachius fann bat,
at Maximus var kristinn ordinn ok hiu hans oli, ba let hann taka
hann ok beria blyvondum6 til bana, ok for hann til bess lifs,- er
hann trudi ok elskadi. En Cecilia [grof likam hans hia beim

30 Tiburcio ok Valeriano, ok er beim 6llum saman minning halldin
um vorit .xi. nottum fyrir gagndagenn eina7.

1 Med dette Ord begynder atter A. 2 kastit C. 3 [ Stadr var

kalladr Pagus, sa var fiorar mihir fra Romaborg, b^r la bi°dgata i
gegnum Odens hof, en menn voru fengnir til at pina hvem banni er
bar gekk inn, sva (at) eigi blotadi skurdgodum eda ofradi beim nock-
uro C. 4 begår teknir ok grimlega pindir ok sidan med til/ C.
5 mal. C. 6 blysvipum C 7 [ tok likam hans ok lagdi hann i
nygia ste(i)nbro hia beim bn;dmm C.

19

.,

390 OECILIU SAGA MEY1AR.

Fra Cecilie.

II. Sidan fretti Almachius at aurum beira brædra, ok let
hann taka Ceciliam, er likliguz f)otti vera at vita aura beira; en
hun hafdi allt gefit [fatækium monnum ', bat er beir h&fdu eptir
att. Pa, var hun leidd til blotz, at hun brendi reykelsi fyrir skurd- s
godum P& mællti hon wit pa, er hana leiddu til blotzins:
»[Hlydi per mer, borgarmenn!2 t^er erut pionar domanda ■
ydvars, ok synizt ydr, sem per munit eigi verda hluttakandi illzku
hans, pott per gi&rit pat, sem hann bydr ydr. [Ek em alfus at
taka pislir fyrir nafni Kristz, en ek harma ydr, er per gait ">
eigi ydar ok gerit f>at, er omilldr domandi bydr ydr at gera2.»
Pa toku riddarar ok pionar greifans at harma 3, at svo fogr
mær ok gaufug villdi deyia, ok badu peir hana, at hun
tyndi eigi svo mikilli fegrd i dauda sinum. Heil6g Cecilia svaradi :
»1?etta er bot fegrdarinnar (helldr) en tion, svo sem at taka gull
vit eiri eda dyrligan gimstein vit grioti, eda [selia herfiligan kofa
ok taka wit h6ll mikla prydda gulli ok gimstein um, 4 eda selia
pann grip, er bratt skal faraz, ok taka pann fyrir, er alldri skal
fyrnazt ok eigi spillaz ne fyrirfarazt. En ef nfickurr [væri sa
kaupstadr, er menn mætti taka gull iafnmikit vit eiri, hvat mundit *°
pier paa nema renna fegnir til pess stadars ok kalla med ydr
frændr ydra ok maaga ok vini ok alla astmenn ydra ; en ef nockurr
villdi ydr aptr kalla med taarum ok teldi ydr oradlikt ath selia
allt eir ydvart, hvat mundut pier nema hlæia at peim sva sem ath
ærum monnum edr vitlausum, en per mundit sialfir skunda ok 25
fagna pvi, at per mættit taka [iafnmikit gull vit eiri ok missa
einskis penings i tdlu eda vog6; en gud gefr eigi iafnmikit 7 sem
hann tekr, helldr gefr hann hundratfallt vit einfolldu ok veitir
umfram Hf eilift. Truit f)er, ath svo er sem ek segi ydr.« En
f>eir svorudu allir svo sem einni rftddu ok mællto: »Truum ver 30
Krist son guds vera, f>ann er ser waldi slika ambatt [sem \>\i
ert8.« t^a mællti en helga Cecilia wit f>a: »Farit {>er nu ok segit
[greifanum, at ek man vikia eptir 9 ydr, ath eigi hrapi hann pisl
minni, ok f>a man ek fylgia hingat kennimanni {>eim, er ydr mun

1 [ Jmrfamonnuin C. a [ Ulf. C. 3 at klaukva, ok kunno l>vi 3$

illa C. 4 [ mikla holl gnlli skrydda vid litium kofa ok ovirdu-
legum C. s [ bydr ydr i dag iammarga gullpenninga, sem hann

(r. per) selldud eirpenninga, hvad mundu per nema renna gladir til pess
torgs C. 6 [ iamhofugt gull vid grioti eda eire C. 7 iamhofukt
C. 8 [ tilf. C. 9 [ hinum vesala greifa, at ek hafi latit at C. 40

CECILIU SAGA MEYIAR, 291

alla giora hluttekendr * ens eilifa lifs. « En sva var gert, sem
hun mællti. Pa kom Urbanus pafe ok skirdi i husi Cecilie meir
en .xl.2 manna. En sa er beira var æztr het Gordianus, hann
lagdi sina eigu aa huss Cecilie, til bess at Urbanus pafe [mætti
5 bar wera, ok kristnir menn sækti bangat leyniliga tidir hans ok
kenningar. En bott bar væri leyniliga guds l>ionosta framin, J>a
somnoduzt bar hvern drottinsdagh nockurir gudi til handa fra
didfuls velldi. 3.

Fra Cecilie ok greifa.

i o 12. Eptir bat let Almachius leida Ceciliam fyrir domstol

sinn ok mællti vit hana : »[Hverrar kindar* ertu?« Cecilia svar-
adi: »Ek em [gftfugra manna ok tiginna 5 ath kyni.« Almachius
mællti: »At tru binni spurda ek helldr en ath kyni.« Cecilia
svaradi: »Heimsliga hefzt spurning bin, er [bu ætladir i einu ordi

i5 mega lyktazt bat, er tvenn sv6r liggia til6.« Greifinn mællti:
»Hvadan kom ber [svo mikil dirfd til ath svara mer svo, tignum
manni7?« Cecilia svaradi: »Af godu [viti ok ologinnis tru.«
Almachius mællti: »Weiztu eigi, hvert welldi ek hefi?« Cecilia
svaradi: »Pu veizt eigi sialfr, hvert velldi bu hefir; en ek munda

»o segia ber, ef bu spyrdir mik eptir velldi binu. « Almachius mællti:
»Seg bu, ef bu bickizt vita.« Heil&g Cecilia svaradi: «Allt welldi
manna er sem [vin(d)bollr se blasinn, er svo syniz sem fullr se
ok brutinn9, en hann visnar allr, bott einni naalo se stungit aa
honum.« Almachius mællti: »Af oskilum hoft bu maal bitt, ok

*S helldr bu enn beim.« Cecilia svaradi: »Pat er oskila mal, ef
madr lygr ; bvi finn bu sonnur aa bvi, ef ek hefi logit, ella hirtu
sialfan bik, ef f>u mælir lygi.« Greifinn mællti: »Veiztu eigi, ath
konungar vorir budu at pina baa menn, er eigi neita sik kristna
vera, en lata hina undan ganga, er f)vi neita?« Heilftg Cecilia

10 svaradi: »Konungar ydrir villazt sialfir sem ber, ok l6g, [bau sem
bu kallar konunga ydra sett hafa, syna, ath ber erut grimmir, en
vær saklaus ; bviat ef nafnn betta væri eigi gott, ba myndim vær

1 saal. A og C. 2 fioratugn C. 3 [ skylldi J>ar mega leynaz ok
adrir cristnir menn med honum. En at hverium drottinsdegi somnnduz
bangat leynelega nockurir, beir er toku tru ok hurfu fra heidni C.
4 [ hyers kyns C. 5 [ gaufug ok tigin C. 6 [ tvenn svor liggia
til einnar spurningar C. 7 [ sia dirfd at svara sva kynduglega C.
8 [ hugskoti ok sannri C. 9 [ belgr blasenn, sa (er) begår slaknar
ok vesnar C.

19«

292 CECILIU SAGAMEYIAB.

prautarlaust neita f>vi, en J>er mundit ok eigi neyda oss til med
pislumi at iata.« Almachius mællti: »[L&g bessi settu beir fyrir
milldi sinnar sakir, at ber mættid vel lifa. « Cecilia svaradi : «Ecki
er sidr milldlikt ok gagnstadligt enu retta2, en laata ba undan
ganga omeidda, er ber reynit ath s6nnu, at sekir se, en oss, er f>er 5
vitit at saklaus erum 3, gefit ber nafn eitt ath sauk, ok bat nafn,
er vær vitum vist ath heilagt er, ok maa f>at med eingum kosti
verda, ath vær neitim f>vi, f>viat betra er at deyia sælliga en at
lifa vesælliga. [Vær segium satt, en ber beidit oss liuga, bvi
kvelium vær ydr meir i reide, en ber oss i pislum4. « Almachius 10
mællti: »Kios bu nu [um tvo kosti, annattveggia at f>u seg, at
f>u ert eigi kristin, ok skallt bu f>a undan ganga, eda f>u mant
elligar (eigi) fordazt pislir 5 . « Pa brosti en sæla Cecilia ok mællti:
» [Se bar domanda berliga hneyktan fyrir ranglæti sitt ; hann beidir,
ath ek neita sakleysino, en ægir pislum, ef ek neita eigi. Ef f>u *5
vill mik fyrirdæma, hvi beidir bu f>a, at ek neita sakleysinu ? En
ef f>u vill mik lata undan ganga, ba matt bu reyna hit sanna6.«
Greiiinn mællti: »Nær eru f>eir nu, er bik rægia ok segia, at fm
ert kristin. [En ef fm. neitar f>vi, ba skolu rogsmenn binir giallda
lygi sinnar, en ef fm villt eigi neita, ba skalltu giallda heimsku 20
f>innar7.« Cecilia svaradi: «Rog beira er mer bekt, ok pisl su er
fm ægir mier, hun er mer sigr. En fm [f>arft eigi at ætla mik
heimska, helldr ertu sialfr heimskr, er fm ætlar8, at ek muna
neita Kristi.« Almachius mællti: »Veiztu eigi, ves&l, f>at, at mer
er gefit valid af konunginum at lifga ok at deyda, ok mælir fm 15
f>vi af svo miklo drambi.« Cecilia svaradi: «[Annat er dramb
en annat er stadfesti. 7 Ek mæli af stadfesti vit bik, en eigi af
drambi, bviat [ek ræki9 ofmetnad ok dramb; en ef fm [skammad-
iz eigi at heyra hit sanna, f>a man ek bat syna, at fm hefir

1 [ beira syna ydr grimma en oss saklausa, bviat ver mundnm neita 3«
hessu nafne, ef hat v^ri illt, en per mundud neyda oss C. 2 rettet;
ena rettu A. 3 [ Af milldi sinne settu peir pessi log, sva at peir
gefi h(jgr«;di lifi ydru. Cecilia svaradi: Ekke er iafngrimt ne iam-
gagnstadlegt rettl^ti sem laug ydr, er ber latit alsakada menn undan
ganga, en ber fait oss sakir, er per vitit saklausa vera C. 4 [ mgl. G. 35
S [ annatveggia, at fm neita pik cristna vera ok fordazt sva pislir,
ellegar mun ek lata pina pik morgum pislum til bana C. 6 [ Villtr er do-
mande sia, er pess beidir, at ek liuga ok neita ek menn saklausa vera.
Ef bu villt fyrirdæma, hvi beidir bu at ek liuga, en ef bu villt undan
leysa, fyrir hvi villtu pa eigi spyria hins sanna C. 7 [ tilf. C. 40

8 [matt eigi saka mik um heimsku helldr sialfan pik, er pu hyggr C.

9 [ ver or^kium miok C.

CECILIU SAGA MEYIAR.

293

berliga logit, svo at albyda maa f>at reyna * . Greifinn [mællti :
»Hvat hefi ek2 logit?« Heildg Cecilia svaradi : »Pu sagdir
konunga {)ina hafa gefit ber velldi at lifga ok at deyda, bar sem bu
hefir til bess eins velldi tekit, at bu megir deyda, bviat bu matt
s taka Hf fra lifendum en gefa eigi lif daudum. Seg fm ok ba, at
konungar f)inir letu bik verda dauda f)ion, en bu lygr, ef bu segir
bik nockut framarr hafa tekit valid af beim.« Almachius mællti:
»Legg nidr bu f>egar dirfd bina ok blota gudum vorum.« Cecilia
svaradi: »Hvar mistir bu augna binna, er bu segir bat gud vera,

10 er ek ok allir [heileygir menn3 mega sia, ath steinn er ok bly
eda eir.« Almachius mællti: »[Standaz matta ek bat, {>ott bu
hneyktir mik i ordum, en bat ma ek eigi standaz, er fm fælir
gudin4.« Cecilia svaradi: »Sidan er bu laukt munn upp, ba
[mælir bu ecki, nema annathvart fylgir heimska eda lygi, en nu

15 synir bu bik blindan likams augunum sialfumS, bar er bu kallar
bat gud bin vera, er vær siaam oli, at stockr ok steinn er. [Nu
man ek kenna f>er raad, ef bu will, freista ok breifa wm, ok vit,
ef f>u megir kenna handanna, bo at bu hafir mist synarinnar6;
bviat usæmiligt er, ath allr lydr hlæi at ber, f>viat hverr madr veit,

20 at gud er aa himnum, en f>essi [mannlikan væri nytri, at brend
wæri til lims, er nu eru {>au at eingu nyt ok mega hvorki biarga
ser ne 6drum7.

Pinsler Cecilie.

13. Pa reiddizt Almachius ok let [heim leida Ceciliam til
25 husa sinna ok let f>ar giora8 elld mikinn. En er hun var byrgd
i svo miklum hita, f>a stod hun dag bann allan ok nottina osaukut
svo sem i kaulldum stad, ok eigi sveittizt hun. En er Almachius
fra £at, ba sendi hann mann til at h&ggva hana f>ar begår inni i
hitanum. En sa hio til hennar brysvar °k matti eigi hoggva

30 1 [ hr^diz eigi at heyra satt, f>a lattu af at liuga ok hlyda sonnu C.

7. [ saal. C; svaradi, hvat hann hefdi A. 3 [ rettet; heileigir menn
A ; beir er heil augo hafa C. 4 [ Bera matta ek bolinmodlega

mina meingiord, en hat mun ek her eigi sittia, at bu hallm^lir godum
vorum C. 5 [ m^lltir bu bat eitt, er heimslegt var ok onytt, en nu

35 synir bu hig blindan at likams augum sem at hugskoti Cl 6 [breifa

bu hondum um, er bu matt eigi sia C. 7 [ likneski v?ri maklegii
til bess, at str^ti veri biliud med beim, er nu standa hier onyt ok
mega hvorki biarga ser ne odrum , bo beim se i elld kastad C.
S\[ kasta Cecilio i brennanda bal oc let kynda C.

294 CECILIU SAGA MEYIAR.

h&fut af henne; en bat voru l6g beira at hdggva eigi optar enn
sama mann. En hin sæla Cecilia [lifdi bria daga i saarum ok let
eigi af at styrkia meyiar bær, er hon hafdi fæddar, ok skipti hun
med beim allri eigu sinni ok fal bær aa hendi Urbano pafa, ok
mællti hun vit hann: »Til f)ess bad ek briggia daga frest af drotni 5
minum, at ek fæla ber a hendi pessar meyiar, ok leta ek hus mitt
til guds bionostu. « En er hin helga Cecilia andadiz, ba grof Ur-
banus pafe likam hennar hia lagsmonnum sinum helgum byskupum,
bar sem grafhir voru margir pislarvottar guds ok iatarar, en hann
let kirkiu gera or husi hennar, ok verda [>ar margar iarteiuir i 10
minning heilagrar Cecilie veittar af drottni vorum Jesu Kristo,
beim er (med) fedr ok helgum anda lifir ok rikir einn gud i
brenningu um allar alldir allda1. Amen.

U m iarteignagerd Cecilie. 2

14. t'orgils het madr, hann tok fotarmein mikit, ok laust 15
verk i knelidinn, ok brendi læknir med iarni undir kneskelina
innan fotar, ok fell or vogr inikill. Pa var hafdr i keri, ok
giordizt aa hol mikit, ok laust i akafligum verk, ok bles allan fot-
inn; f>a er hann stod aa hinn heila fot, toku tær en(s) saara fotar

1 [ hafdi margar heilaglegar kenningar fyrir meyium sinum, medan 20
hon lifdi, ok had fødi ser ok odrnm eilifrar myskunnar af allzvalldanda
gudi, ok bad før stodugar (vera) i tru sinne ok minntiz vid før allar.
En sidan andadizt hon af sårum beim, er hon var hoggvin, ok toku
einglar sal hennar ok fluttu til himna i eilifa dyrd. En sidan kom
Urbanus pafi med kennemonnum sinum ok toku likama hennar ok 25
smurdu med dyrum smyrslum ok grofu med mikilli dyrd, bar sem
grafhir voro pislarvottar guds ok byskupar. En hann giordi kirkio
or huse hennar gudi til lofs ok dyrdar ok sancte Cecilio, ok verda bar
margar guds iarteignir i minning sancte Cecilio allt til bessa dags, ok
hverr sem a hennar nafn kalladi ser til myskunnar ok hialpar, i hveri- 30
um naudum sem hann var staddr, iamvel bo at siukir menn eda sarir
eda hvad sem at meine var; sva ok ef menn kolludu a nafn sancte
Cecilio ser til hialpar eda fenadi sinum eda gripum, ef siukt vard eda
lama, dautt eda meitt, pa veitti allzvalldandi gud fyrir arnadarord
sancte Cecilio iamskiott hialp ok myskunn beim ollum ok reisti upp 35
af dauda fødi menn ok fenad, sem vida er getit i iarteignum sancte
Cecilio fødi i odrum londum ok hier, bo før se eigi hier sk(r)ifadar.
Nu beidum ver bess allzvalldanda gud ok sancte Cecilio, at bau sendi
heilags anda nad i vor hiortu fødi heyrendum ok lesendum, svo at
ver hofnum ollum illum hlutum en vegsomum gud at eilifu V. 2 Capp. 40
14 og 15 findes kun i A.

CEC1LIU SAGA METIAR.

295

iafnsitt aukla. Honum var fylgt til Husafellz til £>orarins ok
Brandz, l>viat hann var frændi {>eira. Harm kom {>ar faam nottum
fyrir Cecilio messo. Gudrun Ospaksdottir modir Brandz hafdi
mikla virding aa Ceciliu ok let heilagt dagh hennar ok fastadi
fyrir. Pa var eigi l&gheilagr dagrinn. t*ar skylldi syngia messu
um daginn, J>viat f>ar var J)a eigi heimilisprestr. f'orgils beiddiz
at fasta um daginn fyrir ok svo nottina. En menn lauttu, ath
hann fastadi siukr madr. f'oraiinn mællti, at hann skylldi fasta,
ef hann villdi, ok kvad f>at ecki mundu standa fyrir heilso hans.

10 Hann for i hvilu um kvelldit, ok sofnudu menn, ok stundu fyrir
dag voknodu menn wit f>at, er t^orgils kalladi hått ok mællti:
«Gud hialpi oss ollum, ek em heill ordinn.» En fyrir voveifligan
atburd ugdu menn, at witfirring mundi at honum komin. En
^orarinn mællti, at lios skylldi gera ok vita, hvat um leid. Ok

15 er lios kom, sat ^orgils upp i reckiunni, ok laagu rettir fætr hans
baadir ok voru J>a iafnlangir. f^a for Brandr t)orarins(son) til at
sia, ok fleiri menn, ok spurdi, ef hann vissi n&ckut til, hveriu um
sætti. En hann sagdi, at honum f>otti .ii. illiligir menn koma at
ser, tok annarr i haar honum, en annarr um fotinn sara, ok kiptu

»o honum or reckiunni, ok var honum miok illt vit. f'eir drogu
hann ut, ok var myrkt uti, baro J>eir hann stundum, en drogu
stundum, ok foru illa vit hann. En hann bad f>a eigi kvelia sig
sva miok. f'eir kvoduz honum f>angat skylldu koma, sem miklu
væri verra, ok saugdu hann sinn mann vera. Pa £ottizt hann

*5 heita a gud almatkan til miskunnar ok aa helga menn til arn-
adarordz, ok J>otti honum eigi skipaz vit. Sidan tok annarr ]>eira
i briost honum ok sleit or honum hiartad, ok vard honum svo
illt vit, sem J>a mundi, ef l>at væri at honum gi&rt, ok f>a aurvænti
hann ser fulltings. fvi næst brå yfir hann liosi miklu, ok syndizt

3° honum kona ung ok frid, ok hafdi dregil um hdfud, ok fell fagrt
haar aa herdar henni. Hun tok um handlegg honum, f>a stucku
fiandr aa br&tt, en hun tok hiarta hans or hendi annars f>eira ok lagdi
aptr i briost honum, ok fylgdi honum sidan til reckiu sinnar ok
mællti vit hann: «Illa vartu staddr, t'orgils, sagdi hun, |>er er

35 [>etta draumr, en f)o er sva sem \>u vakir; f>u ert ordinn fyrir
reidi guds af galeysi {>inu, {>vi vartu selldr di6flum, at J>er var
synt, hvers {>u vart verdr. En af J>vi sleit annarr l>eira hiarta or
J>er, at f)a tok hann vit fra f>er, ok mundir {>u vakna or svefni
l>essum eigi {)er til nytia helldr til hadungar, ok mundir J>u vitlaus

40 vera, medan f>u lifdir. En ek sa aumr aa £er, af J>vi ath {>u

296 CECILIU SAGA MEYlAR.

fastadir fyrir dagh minn ok hetz a mik til fulltings. Nu man ek
rada \>er raad nockur: fm skallt fasta .vi.dægru fyrir Andres messu
l>ria vetr med siaunda mann, ok skalltu bidia, at menn veiti {>er
fdstuna til guds J)acka, ok segia hvi {)at sætir; {m skallt lata
gera kerti at messudeghi minum, {>at er taki um fot {>er, ok 5
skalltu bidia f>er ok vax til; fm skallt ok gaa fun betr hedan
af en her til; skalltu godr vera handa funna, ef siukir menn {)urfa
eda saarir, af {»vi at f>er mun l>ess audit verda, at betr man batna
vit £at, er J>u tekr aa, en fyrr hefir verit». Sidan tok hun um fot
honum fyrir ofan kne ok strauk wm kneit, hun f>reifadi i dilann 10
ok sleit |>ar or nockut ok kastadi i br6tt, strauk fotinn allt ofan
til aukla ok hnykti fætinum, ok l>a vaknadi hann. Sidan litu
menn aa fotinn, ok var af fotbandit ok laa {>ar i ruminu, en dil-
inn var fullr ok nyrent yfir skinnit, en kerinn fannzt eigi, ok var
leitad. £*orgils geok ut til messu um daginn med heila bada fætr. 1 5
Hann lifdi f>ria vetr {>adan ok gerdiz athugamadr ok andadiz
hinn næsta dag fyrir Andres messu.

iarteign gerr Halibirne.

15. Hallbi&rn het madr, er bio i Hvitarsidu i Hvammi,
hann dreymdi um vetrinn eptir allra heilagra messu, at hann væri to
i lambahusi sino, en laumbin fmstu at honum, ok vard hann
undir fotum {>eim; |>au gengu bædi aa hdfud honum, ok allan hann
tradu f>au undir fotum, ok vard hann hræddr miok ok {>otti ser
vit bana hætt, ok het hann i hug ser at fasta fyrir Cecilio messo.
En hann var {>vi ecki vanr adr. Sidan vaknadi hann or svefni 25
dessum ok efndi J>at, er hann l>ottiz heitid hafa. En fimtunott-
ina fyrsta i iolafostu vaknadi hann or svefni vit J>at, at odaverkr
var kominn i hdfut honum, en hann var sva daufr ordinn, at
hann matti eigi heyra, {>ott æpt væri at honum. dessum vanmætti
hellt halfan manud. En fimtunott i ymbrodaugum dreymdi hann, 30
at kona kom at honum ung ok frid, hun hafdi dregil um h6fut,
ok fell haar fagrt aptr aa herdar henne. Hon mællti: »Wnkt
mattu, Hallbiorn, ok ma vera, at sia vanmattr Junn halldizt f>ria
vetr; en ek man kenna {>er raad: far f>u upp til Husafellz ok
lat Brand Porarinsson gera at l>er, en ek man beina at med 35
honum, £viat ek a f>ar heima.« f'a vaknadi Hallbidrn ok sagdi
drauminn, «ok trui ek {>vi, sagdi hann, at ek man {>ar heilso fa,
eem mer er til visat.» Pa. villdi hann {>egar fara, en menn lauttu

CEC1LIU SAGA MEYIAR. 297

hann £ess ok ætludu, ath vera mundo h6futorar f>at er hann
mællti. En bædi h6futverkir hans ok deyfi f>a hellduzt. Siftnda
dag iola foru f>au Hallbi6rn ok Vilborg upp i aas til Hrafns brod-
ur hennar, ok vom bar uni nottina. Hrafn latti, at bau færi
S leingra. En er Hallbiårn fann, at dvaldizt faurin, ba mællti hann :
»Fara man ek, f)ott ek fara einn.« Ok geck ut. Hon geck f>a
ut eptir honum, ok foru f)au um daginn upp til Husafellz, ok er
bau komu bar, ba sagdi Hallbiorn atburd meinsemdar sinnar. Pau
voru bar um nottina, ok bad Vilborg Brand gera at meini Hall-

10 biarnar, sagdi, at honum voro ord til send. En hann kvedz eigi
kunna, en {>o let hann baka h&fut hans, ok tok fiadrstaf ok setti
i eyra honum ok ætladi at heimta or blod. En hann matti bat
eigi nyta fyrir {>eim sarleik, er i var hlustinni, ok var f>a lokit at-
gerd Brandz. Par dvolduz bau hinn niunda dagh iola. En um

15 kvelldit er menn satu undir bordum, ba bad Vilborg, at Brandr
mundi nockuro heita fyrir honum. Hann lagdi bat til, at |>au
hion fastadi .vi.dægru fyrir Cecilio messo, medan bau lifdi, ok
leti heilagt um daginn, ok hiu beira 611, medan f>au væri i bui; en
f)a var eigi messudagr hennar i l6g leiddr; bau skylldu gera kerti
bat, er tæki um h6fut honum, ok senda til Husafellz hvern vetr
at hatid hennar. Sidan foru beir i reckiur, ok litlu fyrir dag
gengu bau or rumi Hallbiorn ok Wilborg, ok spurdi madr, hversu
hann mætti, en hon sagdi saman matt hans. Ok er bau komu i
reckiu, sofnadi hann fast. En Brandr reis upp at hringia til tida,
ok er klockan kvad vit, ba vaknadi Hallbi6rn ok for begår i klædi
sin ok geck ut til kirkiu. Pa geck kona n6ckur inn i skalann ok
vakti Sigvat prest ok sagdi, at Hallbiorn var heill ordinn. Sidan
for hann til kirkiu, ok fagnar Hallbiorn honum vel. Prestr
spurdi, hvort hann heyrdi iafnt badum eyrum, en hann letz sva
heyra, sem hann hefdi alldri daufr verit; segir sidan, ath ba er
hann kom i hviluna, sa hann lios mikit um skalann allan; ba
kom kona upp i reckiugolfit ung ok frid ok f6gr, ok hafdi dregil
um h6fut, ok haar fell aptr a herdar henne; hun mællti vit hann:
»Pess skalltu at niota, er bu hetzt aa mik ok fastadir fyrir dag
minn.« Paa lagdi hun hendr sinar yfir h6fud honum ok eyro, en
hann vaknadi alheill. Sidan for hann heim enn tiunda dagh iola
ok backadi gudi heilsu sina ok hinni helgu mey Cecilie, per
omnia secula seculorum. amen.

CRUCIS LEGENDÆ.

I.

ORIGO CRUCIS.

(Cd. 544 qv., Hauksbdk).
Huadan kominn er + drottins. ?

Sva er sagt siflan Adam hami syndina gerua i paradiso ok
hann var {>aftan brott rekinn i einum skinnstakki firir syndina,
ba ba8 hann guS miskunnar firir ser ok sinu afkvæmi ; var honum
{>a heiti& af gudi, at viS enda heimsins skylldi gufi gefa honum misk-
unnar oleum, er allt hans kyn skylldi græ?>a. Var Adam sifcan 10
ok hans kona Eva sett ni&r i dal f>eim, er Ebron heitir ok hann
var skapaSr i a Iorsalalandi, ok boldu bau f>ar mikit erfi^i ok
iSruSuz iafnan glæps sins. Fau bygftu bar ok attu mart barna, ok
var si&azti sun beirra Seth, er gu8' gaf {>eim i sta& Abels, er Kain
hafSi drepiS. Adam haffti lifat .ix. o. vetra ok .ii. vetr ok .xxx. 15
i dalnum Ebron, ok einnhvern dag studdi hann sik meS oxi sinni
ok tok at ryggiaz ok huglei&a mart, {>viat hann sa mikinn vandskap
upp renna i heiminum af sinu afkvæmi, ok leiddiz honum f>a
lengr at lifa. Hann kalla&i ba til sin Seth sun sinn ok mælti
til hans: «Sun minn, ek vil senda l>ik til paradisum til Cherubin 20
engils, er geymir lifstresins me8 loganda sverfli.» Seth svaraSi:
«Ek vil giarna fara, hvert er bu by&r mer, ok visa mer vegenn
ok seg mer, hvat ek skal englinum segia, beim er bu sendir mik
til. » Adam sag&i: «Seg englinum, at mer leidizt at lifa, ok bi&
hann af minni halfu kunnigt gera f>er ok mer um bat miskunnar 25
oleum, er guft het mer, ba er hann rak mik or paradiso. » Pa er
Seth var til pessar ferftar buinn, sagfti Adam, at hann skylldi
ganga i austr, ok «mantu hitta einn dal firir ber, 0k man bar upp

ORIGO CRUCIS. 299

hefiaz vegr grænn, ok at f>u kennir bann veg giorr, ba mantu
hitta fotspor min ok mo&ur J)innar svar&laus ok svort, bau er vi8
gengum, ba er vift vorum rekin or paradiso ok hingat i benna
sorgardal. Enn sva voru storar syndir okrar, at alldri si&an vox

5 bar grænt grås, er vift gengum, ba er vi6 vorum or paradiso rekin,
bar til er vi& komum hingat. » • For ba Seth til paradisum eptir
tilvisan fo&ur sins, ok er hann kom i vegenn, ba undra&i hann
liosit ok skinit, er i paradiso var, ok fell til iar&ar af ræzlu ok
hug&i, at bat væri elldz lios, er fa&ir hans haf&i vara& hann vi6, at
10 hann sky Udi signa sik marki bvi er Bethel heitir firir liosinu, ok
komzt Seth sva me& heilu fram til paradisum. Pa er engillinn
sa Seth, ba spur&i hann, hvi hann var bar kominn. Hann svara&i :
«Fa&ir minn Adam mo&r af elli, er nu lei&iz at lifa, sendi mik hingat
ok bi&r, at bu vir&iz at tia honum me& mér sannindi af byi misk-
15 unnar oleo, er gu& het honum. » Engillinn svara&i : «Grakk til paradis
dura ok rett inn hofu&it eitt ok geym at vandliga, hverir lutir
ber synaz i paradiso.* Ok hann gerSi sva. Ok er hann haf&i inn rett
hofu&it um dyrnar, ba sa hann sva mikla fegrS, at engis mannz
tunga matti or leysa, i ymsum kynum avaxtar ok blomstrs, fugla-

o song ok utoluligum ilmum ok sætum bef. I mi8ri paradiso sa hann
hina skieruztu kelldu, or beirri kelldu runnu .iiii. ar, er sva heita
Phison Geon Tigris ok Euphrates. Enn bessar .iiii. ar fylla vatni
heim allan. Enn ifir kelldunni sa hann apalldr einn standa me6
morgum greinum ok bo barklausan. Hann undrafti miok, hvi bar

S var harklaust, ok er hann minntiz a fotspor foSur sins, er hann
hafSi i veginum sét svort ok graslaus firir synda hans sakir, me&
sama hætti b°ttiz hann vita, at betta tre var svart sakir synda
fo&ur hans ok mo&ur. Siban veik hann aptr til engilsins ok sag&i
honum allt, bat er hann haf&i sét. Enn engillinn bauS honum at

o ganga aptr annan tima, ok er hann kom aptr, ba sa hann orm
einn, er skreiS umhverfis apalldrinn bann nokta. Ok er hann hafiti
betta undraz, ba veik hann enn aptr til engilsins. Pa bau& eng-
illinn honum bri&ia tima aptr at vikia ok geyma giorr at, hvat
honum syndiz. Enn ba er hann kom aptr, ba sa hann fyrr
nefndan apalldr uppvaxinn til himna, ok efst uppi i kollinum
apalldrsins sa hann barn eitt gratanda ok sveipt i klæ&um. Ok er
hann undra&i betta, ok hann leit ni&r firir sik, ba sa hann rætr
apalldrsins smiuga i gegnum ior&ina allt ni&r til helvitis, ok bar
kendi hann salu Abels broflur sins. Ok er hann haf&i bessa luti
sena, ba vikr hann aptr til engilsins ok segir honum allt, bat er

300 CKUCIS LEGENDÆ.

hann haft i sét. Pa mælti engillinn: «Sveinbarn pat er pu sått
er gu8s sun, hann man af skrapa syndir fofiur pins ok mo8ur, pegar
fullna&r timans er kominn ; hann er pat miskunnar oleum, er peim
var heitift, hann er rett oleum ok milldleikr sannrar elsku.» Pa
er Seth villdi brott ganga, ok hann pottiz val syst hafa sitt erendi, 5
pa fekk engillinn honum .iii. korn or epli pvi, er faSir hans hafti
eti8, ok sagM honum: «Innan peirra priggia daga, er pu kemr
heim, man fadir pinn andazt, skalltu pa pessur korn leggia undir
tungurætr honum dauSum. Enn pau munu vaxa i .vii. apalldra
stora. Man einn ver&a cedrus, annarr cipressus, f>ri6i pinus. I 10
cedro undirstondum ver fo8ur, i cipresso sun, i pino andann
helga. I cedro undirstondum ver foSur, pviat hann er vanr at vaxa
ollum apolldrum hæra. Cipressus, er ollum apolld(r)um pefkar betr,
ter oss soetleik sunarins, Enn pinus, er marga kiarna berr, ter oss
margfalldar giafir anda hins helga. » For pa Set heim ok kom i 5
heill til fo&ur sins ok mofiur. Pa er Seth haf&i upp tint firir
foSur sinum allt pat, er hann haféi sét ok heyrt af englinum, pa
gladdiz fa8ir hans ok 16 viftr. Enn a ollum lifdogum Adams, fra
f>vi er hann var or paradiso rekinn, sa engi ma&r hann lægia fyrr
enn f>a. Ok er hann var sannfroftr orftinn af miskunnar oleo, ao
{>a kallaSi hann til gufts ok mælti : «Herra minn, lif mitt er nu
nog langt, tak f>u nu brott sål mina». Ok innan f>eirra f)riggia
daga er Seth kom aptr or paradiso, l>a andaftiz Adam, eptir frvi
sem engillinn haffli firir sagt. Selh sun hans iar8a8i hann i
dalnum Ebron ok lagfti undir tungurætr honum {>au .iii. korn, er 25
engillinn hafdi fengit honum, af hverium er upp runnu .iii. tein-
ungar or munni Adams, ok sto&u meS grænu aldini bæ8i vetr ok
sumar. Enn sva segiz, at f>a er gu5 bau6 Moisi at fara til Egipta
landz at frelsa fmftan folk sitt, at hann tok af fcessum vifti pa .ii.
v6ndu, er hann fekk Moysi, ok peir Lræftr Moyses ok Aron gerftu 30
allar iartegnir me8 i eyftimorkinni a Iraels folki, ok uxu pau .ii. tre
ekki si8an. Enn pa er Salomon konungr let gera templum domini,
pat let hann h&ggva pat sama tre er eptir stoft, er or munni
Adams var vaxit, ok ætlaSi til bita nokkurs i musterit. Enn pat
var8 annat hvart of skamt e8a of langt, hvar sem pat var til ætlat, 35
ok pvi var pat lagt ni8r hia mustarinu. Litlu siSar kom til Salomons
konungs drotning su er Sibilla het, enn sumir kalla Saba, hon var
or pvi landi er Ethiopia heitir, hon hefir verit allra hei8inna
kvenna vitruzt i verolldinni, hon for at reyna vitrleik Salomons ok
bar upp firir hann gatur. Hann re5 allar gåtur hennar ok oli 40

INVENTIO CRUCIS. JOI

hennar vandmæli. Hon sagfii honum ok allt bat er hon vissi,
utan einn lut leyndi hon hann, mefian hon var f>ar, enn sifian
ritafii hon eptir til hans, at a bvi tre, er vi& mustarit liggr ok
til bitans var ætlat, man sa mafir verfia hengdr a, er allir Gryfiingar
munu af hans daufia hefndir taka ok at nifirfalli verfia, ok allt
f>eira riki. Siban lét Salomon taka betta tre ok sokkva mefi
hlyi i eitt stort fén, bat er hann ætlafii, at alldri skylldi upp koma
sifian. Enn bat birtiz i pislartifi vårs drottins Jesu Kristi, ok
kom upp, ok bvi toku Gyfiingar bat ok gerfiu bar af krossinn ok
pindu bar a allzvalldanda gufi. Enn eigi morgum vetrum eptir
pisl drottins ok upprisu, f)a vann Titus Iorsalaborg, sun Vespas-
iani keisara, ok selldi alla Gyfiinga, f>a er eigi voru drepnir,
i brældom ok anaufi, .xxx. firir einn penning, ok urfiu sifian
sundrskila ok foru um allan heim ok fengu hvarki valid ne riki
15 sifian, ok sannafiiz sua spasaga drottningar1.

II.

INVENTIO CRUCIS.

(238 folio, A ; 233 folio, B).

De invencione sancte Cruois.z

[A ofanverfiom daugom Diocletiani 3 giorfiiz sva mikill ofrifir
cristnum monnum, at engi hefir slikr orfiit um allan heim hvarki
afir ne sifian. Riki hans haf&i afir stafiet mefi* bloma, bangat til
er hann toc at grimmaz 5 cristnum monnum. Enn bafian fra glapn-

i Nederst paa Bladet i Hauksbok stnar med en anden Haand ikke ulig den i
25 Lovcodex No. 60 qv. Følgende: desser eru .xii. heiras osomar J>eir er t?la

allt veralldar lif pa er peir veroa framdir ok draga pa til heluitiss er
peiin fylgia sva at eingi rettlétis vorn hlifir peim. Spakr maor aan
gooum verkum. Gamall ma?>r gaalauss, ungr maor uhlyoinn, auMgr
mabr aan olmosu, kona vraaovond, Drottinn daaMauss, kristinn mafr
30 pretinn, valaor maor dramblatr, konungr illgiam, byskup ur^kinn. piob

kenningarlaus, lyor lagalaus. 2 Overskriften i B. lyder : Her hefr upp ok
segbir fra bvi, bverss(u) fanzst kross drottins vårs Jesu Cristz ok fra peim
ufridi er Romveriar giordu kristnu folki um alla verolld. 3 [ I pann
tima er lidit var fra higatburd Cristz .cc. vetra var Dioclecianus kei-
3 S sari yfir heimi. A ofanvordum dogum bans rikis B. 4 niiklum iilf.B.

5 gremiaz B.

303 CRUCIS LEQENDÆ.

afti * {>at allt. Fa hurfo undan honum margar bioftir, f>ær er
langa æfi h&ffto J>ionat Romveriom. Af f>vi giorftiz vifta ofriftr
mikill, oc matti Diocletianus ba meft engo inoti einn styra f>vi
veldi, sem 2 undir honum var 3. Tok hann bann mann til sam veldis
oc i keisaradom meft ser, er het Maximianus herculus4. Peir 5
voro siftan baftir enir grimmozsto vift cristna menn. Enn sva sem
beir grømdoz cristnum monnum, sva vox ohlyftni manna vift ba.
^eir gafo veldi oc konungdom beim monnum, er annarr het Gale-
rius en annair Constantius. G-alerius atti dottur Diocletiani, er
Valeria het, Constantius atti stiupdottur Maximiani, er Theodora 10
het, oc atti hann meft henne .vi. sono. Eptir Diocletianum toc
Maximus son hans keisaradom, en eptir Maximianum Maxentius
son hans. t*eir voro baftir [blotmenn miklir oks illir 6 vift cristna
menn. Maximus 7 liffti scamma stund oc varft sottdauftr. England
haffti lengi legit undir Romveria, oc var f>ar ba mart cristinna 15
manna. A d6gom Diocletiani hurfo beir8 undan hlyftni vift
Romveria, enda eyddiz {>ar ba cristni aull. Pn sendo [beir f>angat 9
Constantium meft lifti myclo at heimta England undir Romveria.
Enn er Jiann com {>angat, ba var l>ar fyrir hofftingi sa er het
Kohel10, hann sættiz vift Constantium meft f>vi, at hann skylldi 20
vera konungr yfir England", meftan hann liffti, oc giallda skatt
Romveriom. Litlo eptir fest sattmal andaftiz Kohel, oc eignaftiz
Constantius l>a allt England. Kohel atti dottor12, \>a er het Helena,
hon var allra kvenna vænst oc bezst at ser um flesta luti, hana
tok Constantius frillotaki oc gat vift henni son, J>ann er Constan- -25
tinus het. [Hann var » 3 callaftr konungr yfir Englande eptir fauftor
sinn; honum til handa flyfti fiolfti Romveria, af {)vi at {>eir f>olfto
eigi illzsko J>a oc grimleic, er Maxentius haffti frammi vift alf>yfto
alla. Litlo siftarr for Constantinus meft her mikinnH til Roma-
borgar oc barftiz vift Maxentium. Maxentius fell, enn Constantinus 30
varft einn keisari oc haffti {>at veldi .xxx. vetra ; hann bauft ofrift
cristnum monnum ondverfta daga rikis sins. l^a laust guft hann
licftrå illre oc leiftiligre. ^vi næst com Silvester pavi a fund hans
oc skirfti haun oc giorM hann heilan af licftra, oc J)aftan fra efldi
Constantinus cristne um allan heim oc let gera kirkior margar i 35
Romaborg oc vifta annars staftar.

iminkadiz^ 2 er B. 3 sva at hlit væri at tilf. B. 4 ok H. var kalladr
6dru nafni B. 5 [ tilf. B. 6 vidreiguar tilf. B. 7 Maxencius B.
8 Englar.6. 9 [ RomveriarB. 10 Koel her og senere B. 11 Eng-
landi B 12 eina barna tilf. B. 13 [ Constancius andadiz aa Englandi 40
i Jorvik. Enn ba var Constantinus son hans B. 14 miklum B.

INVENTIO CBUCIS. 303

Fra vikingom. i

1. A bvi are er liftit var fra burft Cristz .cc. vetra2 oc .xxx.
oc brir vetr, bat var a .vi1*, are rikis Constantini, ba com fiol&i
vikinga li&s [ad Danubium {>eirar år 3, oc voro bunir at ganga a

5 Romveria riki. En er Constantinus spur8i bat, ba for hann i
moti4 me& her sinn. En er hann sa, hverso mikit li& vikingar
h6féo, f>a ægfti bonum at beriaz vi6 ba. Oc a einni nott syndiz
honum ma8r biartr yfirliz oc mællti vi& hann: «Constantine, hirS
æigi bu at ottaz, littu upp i himenenn.» Oc se, ba leit hann upp

10 til himens oc sa erossmarc Cristz 5 a himne sva biart sem elldr
væri ; bar sa hann oc rituS 6 bessi orS yfir : [I besso marki mantu
sigr vega7. fca let Constantinus gera erossmarc8 af gulli i liking
bess cross, er hann sa a himne, oc bann9 haf&i hann fyrir merki
oc let bera fyrir HM sino a mot vikingom. Pa var8 orrosta mikil,

15 oc log8o vikingar a notta um [strandir arennari°, oc fell af beim
mikill fiol&i li&s. Enn keisari vå agætan sigr i crapti ens helga cross.

Elena for til lorsala. n

3. J'a er Constantinus keisari var orftinn algiorliga cristinn,
ok hann matti skilia af gu5sspiollom, hvar drottinn var crossfestr,

ao sendi hannElenam12 mo8or sina nt um haf til lorsala1 3 borgar at
leita [at crossi, beim er drottinn var pindr a, oc ætla&i hann i beim sta5
kirkio upp at reisa, sem H crossinn fyndiz. Helena drotning hami
me8 ser gipt heilags anda oc lag8i allan hug til astar oc elscu
vi& almatkan gu8. Hon [hafSi oc girnd mycla til bess 'S at finna

25 enn helga cross, sva sem sonr hennar haféi henne bo8it ,6. Hon
com ofarliga bess manaSar er Aprilis heitir i Iorsalaborg me8
myclo fdroneyti oc ba& safna at ser myclom fiol&a Gyflinga, beira
sem a Iorsalalandi voro. Enn i f>ann tima [var Iorsalalorg mioc
eydd at byg& oc monuom'7. t*a somnoftoz saman briar busundir

3° GySinga a fund8 drotningar. Hon mællti vi& ba: «t*at hefi ec lesit
af bokom spamanna, at hinir fyrri æ' tmenn »9 y8rir voru astvinir

1 Fra |>vi er Elena for til Jorsala B. 2 tiræd til/. B. 3 [ til

Dunar B. 4 J>eim til/. B. s standa til/. B. 6 rit in B. 7 [vegjmmed
bessu sigr B. 8 kross B. 9 kross til/. B. 10 [ Dunar strandir B.
35 11 B har ikke her nyt Capitel. \r Helenu B. 13 saal.B; Roma A.

14 [ eftir, ef B. 15 [ lagdi mikla stund aal?. 16 en hann fannz

med bersum atburd, sem her segir tilf.B. 17 [lå Jerusalem i anda,
sva at bar bygdi ecki mannfolk B. 18 Helene tilf. B. 19 fedr B.

304 CRUCIS LEGENDÆ.

gufls. Enn per hafit alla specfi lati8 at baki y5r, oc pann -sem
y&r vildi firra * b6lvan peire sem, y8r var bdlvat2, oc syndi y8r
margar iartegnir [af gu6i3, at peim hæddut per oc pann pindofi
per sarliga til bana. Nu hafit f>er [lios fyrir myrkr oc satt fyrir
lygi4, oc er komin yfir ySr b&lvan, su sem ritu65 er i logom 5
ySrum. Nu er ra8, at per ætlit sv6r fyrir y&r um pat [sem ek
mun y8r 6 fretta. « Pa toko Gy&ingar at bera samau raS sin oc leita
at peim monnom, [sem fro8ir7 voro oc laug kunno vel8, oc v6l8o
pusund peira manna, sem margvisaztir voro, oc leiddo {>a fyrir
Elenam. Hon mællti vi8 pa : «Per skolot leitaz fyrir vandliga, at 10
per svarit9 meS sannendum pvi mali, sem ec vil at i° grafa. Ek
veit, hverso helgar ritningar hafa fyrir sagt Crist drottin koma
myndo i penna heim, e&a hverso x l feSr y&rir dulftoz vift hann, pa
er hann com. Enn ySr man nu eigi hæfa at dylia ens sanna fyrir
mer, sva sem ec man eptir leita. Fae8 mer nu [{>a menn, er bazt 15
kunna I2 skilia ritningar oc vel megi svara 6llo pvi mali, sem ek
man »3 upp bera.» Si&an seldi hon H pusund Gyftinga riddorom
sinom til varftveizlu. Pa kaunno&o Gy&ingar enn af nyio liS sitt
oc v&l&o [fim hundroft peira manna1 S, er visazstir voro, foro peir
a fund drotningar. Pa [spur5i hon, hverir pessir værii6. Peir *o
svoro&o: «Pessir menn kunna vel laug». Hon mællti: «[f>ærero8
af kyni Israel '7, at pvi sem bækr segia, ok hafit [blindleic hiarta'8
af fe&rum ySrum; per dyliz vi8 son gu8s, pann er spamenn ok
laug*9 beravitne. Gyftingar mællto : «Seg8u oss, drotning, af *° hvi
pu mælir slict vi3 oss, eSahvar [skal pat til21 koma?» Hon mællti: 25
«Farit brautt per oc velit enn meirr [menn til22 at svara mer.

Fra Gydingom. aj

4. Enn er GySingar a* voro a braut farnir, pa ræddo peir me&
ser, hvar til koma mundi [erfi&i bat sem drotningin leggr a hendr
peim*5. Pa svara&i einn peirra, er Judas het, ok mællti : «Ec 30

1 saal. B\ fyrra A. 2 af gudi tilf. B. 3 [mgl. B. 4 [ myrkr fyrir
lios ok lygi fyrir satt B. 5 skipad B. 6 [ mal er ek vil ydr eptir B.
7 [ er frodaztir B. 8 bezt B. 9 tilf. B. 10 eptir B. 11 hve B.
12 [ pann mann er bezt kann B. 13 vil B. 14 Helena persai?.
15 [af ser .cccc. manna peira B. 16 [ mællti hon til peira: Hverir 35
ero pessir B. 17 [ per erot kynsmenn iraels B. 1 8 [ blindleiks hi&rtu B.
19 guds tilf. B. 20 mgl. B. 21 [ til petta skal B. 22 [ lid ydvart .8.
23 Ikke nyt Capitel i B. 24 peir B. 25 [pat er hon lagdi aa

pa sva mikit erfidi B.

INVENTIO CRUCIS. 305

bickiomz vita, at hon man i leita at tre bvi, er frændr varir pindo
Crist å. Enn mer syniz bat ra5, at ver latim hana f>ess alldregi visa
ver8a, fyrir bvi at ef tré bat kemr upp, ba mano eySaz laug var
aull, oc monom ver sealfir vera vir&ingarlausir. Ek kann at
S segia y5r, hvat [fa8ir fo&or mins mællti vi6 hann a deygianda degi2:
Se bu sonr, kva6 harm, ef leita8 verSr a8 crossi Cristz, at bu lat
harm eigi firmaz, nema bu ser pindr til. Fyrir bvi at ef3 harm
ver8r upptekinn, ba man fyrirfaraz riki vart allt ebrescra manna,
oc man hefiaz riki [beira bioSa, sem gofga enn crossfesta+, oc

10 man bat riki alldregi briota, bviat hinn crossfesti [er CristrS sonr
gu8s lifanda. Ek mællta vi8 fdSor mimi: Ef frændr varir visso,
at hann var Cristr, fyrir hvi log5o beir hendr a hann? Fa5ir
minn svaraSi : True bu bvi, sonr, at mikill craptr6 fylgir nafni
hans. Ek hefi avallt7 i moti mællt beim monnom, er lasta enn

15 crossfesta. En af f>vi at hann avita&i kofSingia Gy8inga8, dæm8u
£eir hann oc crossfesto oc hug5oz {>ann drepa mundo sem odau&ligr
er. Si8an lagSo {>eir hann i lei&i, enn hann reis upp af dau&a a
fcridia degi epter pisl sina oc syndiz opt lærisveinom sinom.
[PaSan af 9 truSi Stephanus frændi varr a hann, oc kendi kenn-
ingar i nafni hans. Fyrir f>at leto GySingar Stephanum beria
grioti io. En l>a er hann var at kominn bana, ba8 hann gu8 {>eim
miskunnar oc mællti: Drottinn, lattu eigi f>eim {)etta at syn8
verSa, f)viat {>eir vita eigi hvat l>eir giora. Enn man ek segia
f)er, sonr, mikil merki * * Kristz. Saulus het gy&ingr, hann var
husasmiSr oc ovinr mikill Cristz nafne, hann var einn Ia akafazstr
at banorfti Stephani, en si8an sneri Cristr honom til sin af
miskunnsemi sinni oc gior5i hann ser at postola. Af sliko hefi ek
oc frændr minir truat, at hann er1 3 sonr gu&s. Nu se vi8, son
minn, kva8 hann, at [gremiaz honom »4 e8a {>eim monnom, sem a
hann trua, oc mantu f>a vel {>rifaz. Pessom or8om mællti Simon
fa8ir minn vift mie i banasott15 sinni. Nu megit f>er [ætla, hver
sv6r 1 6 J)ér vilit hafa fyrir y8r, ef Elena drotning spyrr at cross-

i vilia tilf. B. 2 [ afi minn mælti vid fedr minn aa deyianda degi,
J)at hit sama mælti minn fadir vid mik, adr hann andadiz B. 3 ha
3S er B. 4. [ beirar hiodar, er gofgar hinn heilaga kross ok J)ann er

krossfestr var B. 5 [ Cristr er B. 6 ok mattr tilf. B. 7 iafnan B.
8 ok yfirgydinga B. 9 [ Sidan B. 10 til hana tilf. B. 11 stor-
merki B. 12 einna B. 13 se B. 14 [ |m gremiz honum eigi
B. 15 helsott B. 16 [veita her ura svftr haii sem B.

20

306 CRUCIS LEGENDÆ.

inom. Gyfiingar svoro&o : « [Slic or& * heyrSom ver alldregi fyrr,
enn bat viliom ver ber ra&a, ef [bu ert at crossinom spur&r2, at
bu latir æigi vist 3 verSa, hvar hann er folginn.

Fra vidrtali j>eira Elenu ok Gydinga.4

5. Pa er GySingar ræddo f>etta me8 ser, ba komo riddararS 5
oc mællto: «Komit a fund drotningar, bviat nu vill hon viS y&r
tala.» En er f>eir como til måls vi5 hana, spur&i hon ba eptir
crossi Cristz. Enn beir villdo henne ecki satt til segia. Pa mællte
hon, at beim skylldi 6llom kasta i elld brennanda. En beir ur5o
hræddir6 oc sælldo fram Judam oc mællto: «Pessi er spamannz 10
son oc kann vel l6g, hann man kunna, drotning, at segia ber alla
luti, ba er bu spyrr hann eptir. » Si8an let hon ba i brott fara, en
Judas var ep ter halldinn. Pa mællti Elena vi8 hann: «Pu matt
velia ber hvårt er bu vill lif e8a dauSa. » Judas svaraSi : «Hverr
man i ey8im6rc eta griot, ef brau5 er hia. » Helena mællti: «Ef bu »S
vill lifa, ba segftu mer, hvar cross Cristz er7.» Hann svara6i: «At
bvi sem bækr segia, ba ero nu li&in meirr en .cc. vetra fra piningo
Cristz, ok er eigi vænt, at ver ungir menn megim vita, hvar cross
Cristz er. « Helena mællti : «Fyrir myclo lengra var orrosta i
Troia 8, oc vita bo margir menn bau tiSendi, sem bar voro, oc vito5 20
ero lei5i [margra agætismanna beira sem bar fello 9.» Judas svara8i :
«Af bvi er bat vitat, drotning, at bat er allt a bocom skrifat10, en
betta er ecki a bokom varom.» Hon mællti: «Hefi ek ber bækr
er bat segia, hvar Kristr var crossfestr, oc eigi beifii ek bie annars,
en bu visa11 mer gla/gt til bess staSar, er Locus Calvarie heitir, oc 25
man ec bar leitaz um, svasem [ver8amaI2.» Judas mællti: «Fornt
heiti er bat, oc veit ek eigi nu bann mann [er vita munin, hvar
sa staSr er.» Fa reiddiz Elena oc mællti: «Pat veit ec fy rir enn
crossfesta x4, at bie man ek lata svelta [i hel 'S, nema bu svarir
mer meirom skilom. » Siftan let hon setia hann i grdf diupa oc 3°
burra, oc var hann bar matlauss .vii. daga. Eptir bat calla8i Judas
[oc mællti16: «Lati mie a brot or gr6finni, en ek man segia, hvar
cross Cristz er folginn. »

1 [ Slikt B. i [ nu er at krossinum spurt B. 3 uppvist B.

4 Saal. Overskr. i B ; sees ikke i A. 5 drottningar tilf. B. 6 gagn- 35
hræddir B. 7 folginn tilf. B. 8 Troio B. 9 [ peira manna,

er bar fellu miklir agi^tismenn B. 10 ritad B. 11 visir B. 12 [mer
likar B. 13 [ at bat muni vita B. 14 Crist tilf. B. 15 [ til

bana B. 16 [ or gr6finni B.

INVENTIO CRUCIS. 307

Fra enom helga +. i

6. Enn er hann var latinn upp or grofinni, ba for hann i
pann stad sem crossinn var2 ocmælltiz par fyrir [a ebresca tungo 3:
«Pu gud er giordir himin oc iord oc allan heim lykr i [hnefa,
5 pu sitr 4 yfir Cherubin oc Seraphin oc stiornar dllom engla fylkiom.
Pu ert allra luta drottinn, oc pin skepna erom ver. £>u hratt
villtom englom i helvitis diup med hofdingia sinom, oc muno pen-
par kveliaz at eilifo um allar alldir at bodordi pino. Nu drottinn,
ef {>inn vili er, at hefiz [riki sonar Marie, oc er hann 5 af per sendr,

i o fyrir pvi at liclict er, at hann giordi eigi slic takn, oc æigi [myndi
hann risa upp af dauda6, nema hann [se pinn eingetinn7 son, syn
pu oss nu pina dyrd. Oc sva sem pu gud heyrdær bæn Moysi
vinar pins oc vitradir fyrir honom bein Joseph faudor vårs, sva
giordu fyrir oss pær iarteinir, at riuki upp or iordo sva sem ilmr

15 dyrligra smyrsla i peim stad, sem cross Cristz liggr, oc skal ec
pa trua pvi, at Cristr enn crossfesti er konungr Israel oc hefir
eilift velldi um allar alldir 8.» En er Judas lauc bæn sinni, pa
skalf9 iord, oc kom reykr upp or iordo me5 ilm dyrKgom. Pa
undradiz Judas oc hellt hondom til himens oc mællti : « At saunno

20 ertu Cristr hialpare heimsins, oc packa ec per, drottinn, er f>u lætr10
mie nalgaz miskunn pina, sva omacligr » » sem ek em ; bid ek pie,
drottinn, [mun J>u eigi12 syndir minar, oc tak mie i sveit med
Stephano frænda minom.» Sidan toc Judas at gyrSa sic, oc [pvi
næst grof hann iord af dllo afli, oc er hann haffii grafit1? um tio

25 faSma, f>a fann hann préa crossa folgna i iordo. Hann tok pa upp,
oc [voro borniri+ at Eleno. Hon spur&i, hverr Cristz cross væri,
oc mællti: «f*at vitom ver, at .ii. muno vera crossar illvirkia .peira
tveggia, sem pindir voro med drotne.» »5 S>a voro lagdir allir cross-
arnir, [oc bido menn'6 iartegna af gudi. At none dags var borid

30 lic a borum nær pvi sem crossarnir lago ; pa vard Judas feginn

1 Ikke nyt Capitel i B. 2 folginn tilf. B. 3 [ vid gud einn saman
aa ebreska tungu, sem hann mællti bessum ordum B. 4 [ hnefa ber,
ef bu vill, bu ert B. 5 [ sonr binn almattigr gud B. 6 [ mætti hann
af dauda risit hafa B- 7 [ vijri binn enga B 8 Her nyt Capitel
35 i B med Overskr. : Her seghir fra bvi at Judas kendi kross drottins.

9 pipradi B. 10 létz B. n uverdr £.12 [fyrirgef bu mer B.
13 [ at grafa nidr iordina B. 14 [ bar B. 15 Judas kvedz eigi
vita, hverr sa kross var, sem Cristr var pindr aa tilf.B. 16 [i midri
borginni ; bar stodu menn yfir uppi ok bidu B.

20*

308 crucis legemdæ.

oc mællti vift Elenam: »Nu mantu vis verfta, drotning, hvert er
hit helgazta tréift. c Pa lagfti hann tva crossa a likit, oc reis eigi
upp enn daufte. Erm ba er hann lagfti enn briftia crossinn å, oc
var sa cross drottins, ba lifnafti1 enn daufti oc reis upp. [Fa toko
allir at dyrka2 gud, beir sem hia voro. Enn [diofull aufundafti 5
bat oc toc at calla i lofti 3 : »Hverr er sea, er nu dregr andir minna
manna [fra mer oc+ or hondom mér! Pu Jesus en naddverski
heimtir alla til bin! Nu hefir bu cross binn latift upp taka til
obyrftas mer6, oc bu Judas gengr nu i moti mer; bat var fyrr er
Judas veitti mer lift at bvi, sem (ek) vilda fram koma, enn nu 10
kemr Judas annarr mer at myclo olifti. Rafts man ek mer leita,
ek skal kveykva upp konung bann enn(!) enskis virfti enn crossfesta,
oc fremi vilia mran. Sa man kvelia bie, Judas, bar til er 7

III.

FLAGELLATIO CRUCIS.

(Cd. Holm. 2 folio, A; 235 folio, B. 15

Flagellacio crucis in Biritho. 8

Svo segia helgar bækr, ath ut aa Syrlandi vit borgir bær tvær
nafnkunnar, er onnur heitir Tyrus, en onnur Sydon, er borg su
sem heitir i 9 Biritho. Padan var i fyrndinni skattr golldinn til
hdfutborgar beirar, er Antiochia heitir. I Biritho bygdi fioldi 2°
Gydinga, ok bar attu beir mikit J>inghuss. Einn kristinn madr
keypti bar *° hus at einum gydingi ok bio bar um stundar sakir.
Hann let gi&ra » I likneski drottins aa krossi ok setti bat yfir reckiu
sina. dessum manne ox I2 fe at guds vilia, svo at hann keypti
ser meiri huss ok selldi ba bessi gydingi einhverium. En er hann 25
feerdi badan aa braut fong sin, ba vard sva af guds fyrirhyggiu,

1 kviknadi B. 2 [ ok lofadu allir B. 3 [ aufundsiukr diofull um
alla goda luti, boldi illa ok tok at kalla i lopti med fcersum ordum B.
4 [ mgl, B. 5 ojuirftar B. 6 Her ender B. 7 Her ender A.

2 Saal. Overskr. i B; Eventus hverr er vard aa Syrlandi de sancta 30
cruce. capitulum A. 9 mgl. B. 10 tilf. B. 11 gera B. \%
audr ok tilf. B.

FLAGELLATIO CRUOIS. 309

ath hann gadi eigi likneskisens, er* stod yfir hvilu lians, ok vard
f>at bar eptir. Gydingrinn bio leingi i husi besso, svo at hann sa
eigi likneskit, fyrir f>vi ath bar bar skugga aft, sem bat stod. fcat
var einn dagh ath hann baud til sin gydinge 6drum, ok atu beir
S ok drucku badir saman. En er gestrinn litadizt um, ba saa hann
likneskit ok mællti vit husbonda: »Hvi hefir {>u likneski betta i
husi bino, bar sem bu ert gydingr?« Ok hann let bessi oidaslattu
fylgia marga gudlastan, byi meir sem hann horfdi leingr aa liknesk-
it. En sa er honum hafdi heim bodit sannade med særum, ath

i o hann hefdi eigi bat vitat bar til, ath bat likneski var bar i b^i
husi. Gestrinn reis ba upp med mikilli reidi ok for til fundar
vit hdfdingia Gydinga ok sagdi beim, hvat hann hafdi sed. t*eir
mælltu: »Mattu betta oss syna?« Hann svaradi: »Ek ber betta
framm i husi hans.« f'ann dag hofduz beir ecki at, fyrir £vi at ba

15 var frammordit.

Um iarteinagerd vors herra.

2. Ath morne s&fnuduzt saman allir h6fdingiar Gydinga oc
foro med sveit mikla sinna ldgunauta i huss bat, sem likneski
Kristz stod, af tilvisan bessa manz, er beim hafdi fra sagt. Fundu

ao beir likneskit ok ædduz aa hendr beim manne, er bat hafdi i husi
sinu, ok giordu hann rekning or sinni sveit. Sidan toku beir ofan
krossinn med likneskinu or stad sinum ok mællto: »Svo sem vær
vitum, ath fedr vorir gerdu vit Krist, svo skulum vær gidra vit
likneski betta.« Sidan toku beir at hrækia åa likneskit ok liosta

*5 bat, ok bar med mællto beir: »Allt bat er gi&rt var til haadungar
vit Krist, ba gi&rum vær vit likneski hans.« Pa toku beir at
hlæia ath likneskino ok at tinna [at likneskinu ok finna 2 sakir ok
mæla hverskyns haadung sialfum gudi, er beim matti i hug koma,
ok enn mællto beir: »Negldu frændr vorir hendr Kristz ok fætr,

30 ok gall ok olyfian gafu beir honum at drecka, gerum ok slikt vit
likneski hans.« Pa. er beir hftfdu besso slegit i munn likneskino,
mællto beir: »Lustu beir h&fut Kristz, gerum ok svo.« Ok er
beir h&fdu slikt allt giort3, b& mællto beir: »Svo sem beir ldgdu
spioti aa sidu Kristz, leggium vær ok spioti aa likneskinu « En

35 er bat var gert, ba rann or sidu likneskinu blod ok vatn, svo sem
fyrr hafdi runnit or sidu drottins, ba er hann var spioti lagdr aa
krossinum helga.

1 saal. B; ok A. 2 [ tilf. B. 3 gert B.

310 CRUCIS LEGENDÆ.

Af blodi ok vatne likneskis.

3. Dyrd se {>er, drottinn Jesus Kristr sonr guds lifanda, {m
steight * . af himni til hialpar vorrar ok vart her i heimi fyrir vorar
sakir, ok f>u odaudligr villdir deyia oss til frelsis. Hverr kunni
virda eda hverr megi [makligum ordum2 lofa milldi miskunnar 5
J>innar, svo opt sem fm lætr villta ok overda til J>in snuazt ok
niota f)innar gæsko 3 endrnyiadrar i slikum taknum, sem nu var fra
sagt. Ok sidan er olldungar Gydinga saa blod ok vatn renna or
sidu l|kneskinu imot'ollu edli, {>a mællto f>eir: »Med f>vi ath um
allan Tieim er mart sagt fra taknum ok iarteinum, £eim er Jesus 10
enn nadverski gerdi aa siukum monnum ok vanheilum, t&kum nu
blod f>etta ok latum renna i ker, saufnum sidan siukum monnum,
J>eim sem vær h&fum til, ok reynum, hverr kraptr {>vi fylgir.«
Sidan letu f>eir blod £etta ok vatn i eitt ker ok mællto f>aa £ar4-
yfir m6rgum gudlastanar ordum um sialfan Jesum Krist, ok h&fdu 15
ker J>etta med ser l>angat, sem laa mikill fioldi siukra manna saman
sarnadr. Fyrst ridu £eir f>esso aa krypling, £ann er kreptr var fra
barnæsku, ok vard sa f>egar heill af slikri atferd; fengu margir
blindir menn syn, en di&fulodir vitkoduzt ok fengu heilso sina.
]?essi tidendi foru bratt um alla borgina, svo at {>angat sottu allir 20
siukir menn, J>eir er komazt mattu sialfir, ok £eir voru margir
fluttir, er eigi mattu ganga, en allir urdu heilir, [>eir sem {>essum
heilivog var aa ridit.

Fra Gydingum er tru toku.

4. En er fioldi Gydinga sa J>essi takn, f>a bra f>eim miok vit, 25
ok svo giordizt, at allir h6fdingiar f)eira, sem vit voru staddir f>essi
takn, sneroz til rettrar truar, ok konur {>eira ok bdrn, ok allt folk
f>eira tok at lofa gud med haarri rdddu ok svo mælltum ordum:
»Dyrd se {>er, drottinn Jesus Kristus! J>ik krossfestu frændr vorir
ovitendr, ok vær h&fum krossfest {>ik i likneski {>inu helgu; dyrd 36
se J>er, Kristr sonr guds lifanda, fm er med taknum maattar J>ins
birtir blindleik hiartaS vorra ok heimtir oss til J>innar miskunnar.
Nu wilium vær trua aa [)ik, ok vertu oss liknsamr ok l>igg idran
vora, ath eigi svelgi oss helviti, sem wær h6fum oss adr til raadit

i mikilleik glæpa varra. Pn hefir m6rg takn synt fedrum vorum 15
ok mikil gædi l>eim veitt i maurgu lagi. Wæg {>u syndum w6rum,

1 stett B. 2 [ makliga B. 3 Først skrevet æsko i A med senere

tilføiet g over Linien] gæzku B. 4 enn B. s saal. A og B,

FLA6ELLATI0 CRUCIS, 3 1 1

drottinn, nu, ok lækna allar andir worar.« En ath græddum
aullum siukum monnum, J>eim sem til komu, pa foru haufdingiar
Gydinga ok aull sveit peira med peim til byskups pess, er yfir
kristnum monnum war i borginni, ok kollodu allir einni rauddu
s ok mælltu: »Einn er gud fadir, einn er Jesus Kristr son guds,

Isaa er fedr worir krossfestu, einn er gud heilagr andi.« feir
iatudu fyrir byskupi [syndir sinar* ok syndu honum likneski f>at,
sem iarteignir haufdu at gerdz2 ok saugdu honum allan atburd,
svo sem giordz* hafdi. fa baud byskup allre alpydu [ath fasta.3
En sidan skirdi hann alla Gydinga, pa sem i borg peire woru.
Hann vigdi tinghus peirra til kirkiu i narne Jesus Kristz, ok
m6rg onnur hus peira helgadi hann postolum guds ok pislarvottum.
Tidendi pessi aull saman foru wida, ok var ollum kristnum monn-
um mikill fagnadr at, peim sem heyrdu, fyrir pvi at af dessum
IS taknum hdfdu margir bot feingit likamligra meina, en f>o myklo
fleiri hialp anda sinna. Sidan budu forstiorar kirkiunnar ok krist-
ninnar bædi i Roma ok Antiochia, at sa daghr, er pessi takn
gerduz aa, skylldi hatidliga halldinn vera af kristno folki i minning
heilags kross; en sa dagr er tveim nottum fyrir Marteins messu.
10 Gud fadir, er ser let soma mannkynit ath leysa fra eilifum dauda
fyrir dyrligan dreyra eingetins sonar sins, hann veitti oss pa likn,
at freir sem koma til f>ess at. dyrka ok tigna enn helga kross, verdi
leystir af b&ndum synda sinna fyrir f)ann enn sam^ son hans
drottin varn, er med haunum lifir ok rikir i einingu lieilags anda
»5 gud wm allar allder allda. Amen. 4

i [ til/. B. z gerzt B. 3 [ faustu B. 4 per omnia secula
seculorum amen tilf. A.

DIONYNIUS SAGA.

(Cd. Holm. 2 folio, A; 235 folio, B.)
Her byriar upp sogu Dionisij byskups.

Paulus x postoli sa er af himni var kalladr til postola lags,
pa er hann for nm allt Grickia2 velldi ath boda tru Kristz, pa
kom hann til borgar peirar er Athenis heitir. I peire borg var
spekingr, sa er Dionisius het, ok red hann fyrir hofs blotum. En
er Paulus kom um3 dagh til hofsins, pa fann4 hann par m&rg 5
skurdgod oks einn stalla, pann er eignadr var okunnum gudi.
Pa spurdi Paulus Dionisium speking, hverr sa væri enn okunni
gud. Dionisius svaradi: »Enn er saa oss eigi syndr med godum,
helldr sparizt hann til ovordinnar tidar.« Paulus mællti: »f'ann
gud boda ek ydr, er per kallit okunnan, en hann er sannr gud ok IO
sannr madr, pviat hann let berazt fra6 meyiu ok var pindr fyrir
heilsu manna ok deyddr7 ok reis upp af dauda ok ste upp til
himna, ok sitr - til hægri handar gudi fedr, ok mun hann koma i
enda heims at dæma um alla hluti, pa er gioraz i heimi. En er
postolinn hafdi petta mællt, pa sannadi hann iarteinum kenning 15
sina ok gaf syn peim manne, er blindr var borinn. Pa tok Dioni-
sius tru ok let skirazt ok giordiz lærisveinn Pals postola ok fylgdi
honum pria vetr, hvert8 sem hann for. En sidan var hann vigdr
til byskups af Paali postola i Athenisborg, ok gerdiz enn mesti
kennandi ok snere til tru ollum borgar lyd ok miklum hluta ao
herads bygdar.

2. En er nockurir vetr lidu padan, pa spurdi Dionisius, ath
peir Petr ok Pall voru hafdir9 i bftndum i Romaborg. Pa gerdi

1 Pall B. 2 Griklandz B. 3 einn B. 4 sa 5. s fann tilf. B.
6 Mariu tilf. B. 7 daudr grafinn B. 8 hvar B. 9 halldnir B.

DIONYNIUS SAGA. 313

hann f)angat f6r sina, pviat hann var farm ath deyia med postol-
um. En guds postolar vom fyrr farnir [af heime til guds 1, en
hann kæmi til Romaborgar. En er hann kom fyrir pafann, ba
tok hann 2 feginsamliga vit honum, ok var hann i Romaborg
5 nockura stund. En er almattigr gud villdi lysa med sinni miskunn
otru myrkr vestrmanna, f>a mællti Clemens a bessa lund vit
Dionisium : » Ser bu, Dionisius brodir, at mikill er kornskurdr en
faair verkmenn i 3 guds akri; en allz bu ert [vel lærdr+, ba far bu
i nafni drottins ok rek eyrendi guds um allt Frakland; svo sem

i o drottinn Jesus Kristr gaf Petri lærifedr minum velldi at binda ok
at leysa, svo set ek ber velldi at leyfi postolans, at bu færir fram
gudspialligar kenningar um allt Frakland, ath fyrir bma kenning
megi hvervitna kynnaz nafn Kristz, en bu megir heyra vit |>ik
mællt bat, er sagt er i gudspiallinu : heill bu, godr bræll ok trur!

15 |*vi at bu vart trur i5 faam hlutum, mun ek b>ik setia yfir marga
hluti; gack inn bu i fagnad drottins bins. « En er hann hafdi
betta mællt, ba sendi hann Dionisium nordr um fiall, ok enn med
honum gofga votta kristinnar truar Saturninum, Marcellum,
Lucianum, Faustinianum 6, Victoricum ok enn adra, ba er eigi eru

so nefndir, ath vottum væri bundin 611 kenning beira. En er boir
komu til borgar beirar, er Arelatensis heitir, ba sendi Dionisius
Marcellum til Spanialandz ath efla bar kristinn dom, bviat Philip-
pus byskup Spanialandz 7 hafdi andaz litlu adr; en hann sendi
Saturninum til herads bess, er Aquitania heitir [, er vær kdllum

25 Aqvitanialand 8, Lucianum vigdi hann til prestz ok sendi hann til
borgar beirar, er Beluacensis heitir, en Faustinianum ok Victori-
kum sendi hann til herads bess, er Tervacensis9 heitir, ath beir
bodadi tru heidnum m&nnum. En sialfr Dionisius med Rustico
presti ok Eleutherio diakni for til hofudborgar beirar, er Parisius

3o heitir, ok færdi bar fram helgar kenningar, bær er hann hafdi
numit af Paali postola10, ok sotti hann bangat med hita sadrar11
truar, er hann vissi mesta villu fyrir12 heidinna manna, byiat hann
hræddiz eigi ognir ne pisler heidenna manna. [Aminning lidenna
meistara'3 styrkti hann til ovordinna pisla, byiat hann vissi sik

35 hafa mundu eilift lif fyrir »4 stundligan dauda, ok var hann fuss
at verda pislarvottr Kristz. En bo var borg sia'5 Parisius agæt

1 [ til handa gudi B. 2 Clemens pafi B. 3 aa B. 4 [saal. B;

vestverskr^4. 5 til/. B. 6 Fustianum B. 7 HyspanicB. 8 [tnglB.

9 Tarnesensis B. 10 i Athenisborg tilf. B. n saurar B. 12 vera

40 tilf. B. 13 [Minningh lidinna meinlæta B. 14 eptir B. 15 bessi B.

314 DIONYNIUS SAGA.

af fiolda géfugra manna, audig ath aurum ok at 6llum kaupskap,
peim er vida var bangat færdr, [gnog at 6krum ok god1 at vin-
gordum ok at alldinskogum. f'ar var ok margr veidiskapr til
fridenda, dyr ok alldin, en fiskar i aa f>eiri, er fellr hia borginne.
t'enna stad valdi ser heilagr Dionisius til kenninga, ok hafdi hann s
bvi meiria kostgæfi. til at leidretta andir manna, sem torvelldra
var at snua beim fra heims elsku, bviat bvi traudari er hverr at
fyrirlita heiminn, sem [fleira hefir3 af fridendum hans.

3. En er margr lydr hafdi tru tekit af kenningum Dionis-
ius*, f>a mællti hann vidr einn g&fgan mann, bann er Lisbius 10
het, bann er fystr hafde gofugra manna skirn tekit i borgenni:
»Allz5 nu tekr fioldi manna tru6, ok safnazt hvern dag marger
til skirnar, ba litzt mer vel fallit at kaupa akr at ber ok lata
gera f>ar kirkiu, at bangat safnizt allir til kenningar ok skirnar,
beir er tru vilia taka.« Lisbius svaradi: »Kauplaust mun ek ber 15
veita akr bann, er f>u falar.« Dionisius mællti: »Eigi skal sia
kaupskapr aa f>a lund fara, bviat drottenn Jesus Kristr, er berazt
let fra meyiu til heilsu manna, ba var hann i leigdu husi borenn,
en eigi aa eigenligum bæ frænda sinna, af bvi syniz mer eigi
rett at gera a okeyptri7 idrdu hus, bat 8 er endrgetaz [inni astvinir 9 20
guds; af bvi er skynsamligt, at bu takir verd fyrir benna stad, at
sa let sik vid verdi selia, er alla leysti fra eilifum dauda fyrir
skirn ok tru, en bu gef aumum10 verdit, ef bu vill bat Kristi
færa.« En er beir rædduzt betta vid, f>a keypti Dionisius akrinn,
ok var f>ar f>vi næst [kirkia ger11 ok kennimanna til feingit, 25
{>eira er adr voru at godum sidum kendir I2. En Dionisius
kendi tru Kristz hvern dag heidnum mdnnum ok sneri {)eim fra
blotum til truar, ok spandi hann gudi til han da J>a, er di&full
hafdi villta fra skapara sinum, okgerdi hann f>a himinrikis verdan,
er hann spandi fra J>essa heims elsku '4. v En sva mikinn krapt 30
vann drottenn fyrir £ræl sinn Dionisium, at hann sneri hiortum
otruadra manna eigi midr af iarteinum en af kenningum. En er
blotmenn leitudu margra væla i gegn honum ok drogu saman lid
mikit ok biugguz til orrostu i gegn Dionisio ok lidi hans, f)a skein
sva mikit Hos himneskrar miskunnar yfir honum, at f>egar er enir 35

1 [ gnegd at aukrum ok gædd B. ?. meira B. 3 [ hann hefir
fleira B. 4. hans hins heilaga Dionisij B. 5 bar sem B. 6 i
borginni tru drottins mins Jesus Kristz B. 7 saal. B; kej-pti A.

8 par B. 9 [ mune oskmægir B. 10 raonnum tilf. B. 11 [ saal.
B; kk' bær A. 12 reyndir B. 13 menn B. 14 villu B. +Q

DJONYNIUSSAGA. 315

grimmo hermenn sa hann, ba var annattveggia ath beir l6gdu nidr
grimmleik sinn ok vopn ok fellu til fota honum, eda ella urdu
f>eir hræddir ok flydu fra augliti hans, ef beir villdu eigi til truar
snuaz. £>at gerdiz med undarligum hætti, at vopnadr lydr matti
eigi rdnd reisa vit vopnlausum manne, helldr brutu f)eir sialfir
skurdgod sin, beir er smida letu, ok fognodu nidrfalli godanna,
ba er l>eir risu upp * til andar heilsu. Diofull harmadi yfirstig-
ning2 med sinni sveit, en kristni guds fagnadi sigri sinum. En
er hinn forni fiandi sa eydaz sina sveit en [aukaz guds lyd 3, ba
leitadi hann rada+ beira, er hann matti, ok eggiadi hann sina
menn at gera baa ofrid beiri sveit 5, er ba var ndckut end af Dio-
nisio byskupi.

4. Blotmenn kunno6 illa, er beir saa brotin skurdgodin, en
f>eir mattu ecki velldi hafa i gegn fiolda kristinna manna beira, er
einn gud trudu; ok er beir mattu eigi fram koma beiri illzku,
er beir fystuz at gidra til oburftar krjstnum monnum, ba foru beir
til fundar vit Domicianum konung 7, er næstr var eptir Neronem,
hann gerdi ofrid Kristz iatorum, ok sdgdu beir konungi8, ath fiol-
kunnigr madr, er Dionisius het, eyddi allri gdfgan godanna. En
er enn grimmasti konungr9 heyrdi betta, ba fylldiz hann upp svo
mikillar reidi, at hann let begår taka hvem kristinn mann, er
hann matti finna, ok neyda10 til blota eda selia til pisla. f^a var

10 sendr nordr til Fraklandz greifi, sa er het Fescenninus Sisinnius,
med [mikilli reidi ok" miklu lidi, at hann leti taka Dionisium
enn gamla kennimann, er agætr var vordinn af iarteinum ok kenn-
ingum, ok neyda til blota eptir bodordum konungs,- eda leti pina
hann ath l&ghum beira, ef hann villdi eigi blota. En bau voru

15 l6g beira, at bann mann skylide vondum beria edr h&fud af h6ggva,
ef 12 gerdi i gegn Romaborgar l6gum. En er greifinn ^3 for nordr med
lidi sinu at leita DionisiusH, ba vard honum bratt heyrinnkunnikt 'S
nafn hans ok iarteinir. É'eir skundudu bess at meir ferd sinni,
unz beir komu til Parisius borgar, bar er beir fundu Dionisium

3° teliandi16 tru fyrir otalligum lyd ok med honum Rusticum prest

ok Eleutherium diakn; {>viat bessir helgir menn villdu alldri

skiliaz vit Dionisium, beir fylgdu honum i ast guds ok skilduz

eigi vit [hann aa*7 pislartid. En er sogd var tilkvoma greifans med

1 sioliir tilf. B. t *ik ylirstigiun B. 3 [fi&lgadizt Kristz lydr B. 4. væla

35 B. 5 kristni B. 6 |>vi Ulf. B. 1 keisara B. 8 honum B.

9 Domitiaims Ulf. B. 10 saal. B: net'ndi A. 11 [ mgl. B. 12 er
berligha B. 13 Fescenninus Sisinnius greifi B. 14 Dionisij B.

15 kunnict gert B. 16 saal. A og B. 17 [ saal. B; hans A.

3l6 DIONYNIUS S A O A.

Romaborgar lidi ok nyium bodordum konungs, J)a runnu a mot
honum heradsmenn ok hftfdingiar borga ok baru upp tidendi {)au,
at menn voru sendir til hofuds Dionisij * byskups.

5. En er drottinn Jesus Kristr villdi f)a sinn pislarvott
kalla fra bessa heims meinum til eilifrar dyrdar fyrir uthelling 5
blods, J>a busti at honum fi&ldi heidinna manna, ok var hann grip-
inn af beim ok bundinn ok hleginn ok [hrækt i andlit2, ok med
honum Rusticus prestr ok Eleutherius diakn, ok voru beir leiddir
fyrir greifann. Sisinnius greifi mællti: »Ertu enn forni karl, sa
er Dionisius heitir, er kalladr ert 6dru nafni Makarius, er 3 menn 10
segia, at bu briotir bodord ens gdfgazta keisara ok eydir blotum
allra goda?« Dionisius svaradi: »Gamall em ek at likams alldri,
en [aavallt ungr ok -alroskinn+ i tru ok fast drottens mins Jesu
Kristz, ok safna ek fyrir kenningar bionustu nyium sonum til
handa gudi, [er endrgetazt let 5 fyrir skirnar vatn ok helgan anda, 15
ok helld ek med hreinu hiarta bodordum ens æzta6 konungs.«
Greifinn mællti : » Segdu mer, hvem gud {ra g&fgar. « P& svorudu
beir allir [.iii. fostbrædr7 Dionisius Rusticus ok Eleutherius, sva
sem einn madr mællti, f>viat l>eir voru af einum anda allir lærdir:
»I f>vi er synt, at vær erum sannliga kristnir, at vær truum af 20
6llu hiarta ok iatum med munni ok gåfgum 8 i verki fodur ok son
ok anda helgan, einn gud i algi&rri brenningu, einn i guddoms
velldi, drottin vorn Jesum Krist, sannan gud af fedr getinn fyrir
tidir ok sannan mann aa tid borinn fyrir heilsu vora9 fra meyiu,
bann er pindr var deyddr 1° ok grafinn ok reis upp. af grof ok ste 25
til himna, ok sitr til hægri handar gudi fedr aa himnum ok rædr
ollu velldi himnesku ok iardligu, hann mun koma at dæma um
lifendr" ok dauda fyrir ogn elldz.« Greifinn mællti: »Ecki f>arft
fra, enn forni karl, at segia mer fra f>essum hlutum, ærid" margt
heyrdi*3 ek sagt i Romaborg fra |>essi villu binni ok fiolkynghi ; 30
segdu mer, ef J>er vilit ly da bodordum konungs vors ok blota
godum odaudligum ; en ef ber gerit bat eigi, ba mun ek eigi [deila
vid ydr ord helldr »4 bardaga. « En er \>e\v rædduz b^tta vid, ba
kom til ein gofug husfreyia, su erLarcia het, med frændlidi sinu,
hon kvaddi greifann ok sagdi Lisbium bonda sinn svikinn vera af 35

1 saalB; Dionisio A. 2 [i andlit hræcktr B. 3 en B. 4 [ saal. B;
um allt allroskinn Å. 5 [ {)eim er endrgetazt B. 6 oyfirstigligsta
B. 7 [senn B. 8 saal. B; g&fgan A. 9 vårre B. 10 ok
daudr B 11 kvika B. 12 yfrit B. ij heyrda B. 14 [ dvelia
ydr pislir ok B.

DIONYNIUS SAGA.' 317

fiolkyngi Makarij Dionisij ok hafnat hafa l&gum konunga. l^a
var Lisbius tekenn ok leiddr fyrir Sisinnium, ok iatti hann sik
kristinn vera, ok var hann f>egar hftggvinn, ok for hann til guds.
61. En enn styrkzti* guds kappi Dionisius var færdr or
fotum ok bardr svipum af .ix. ridderum, sva at [sumir gengu til
en sumir 3 fra, en f>eir Rusticus prestr ok Eleuterius diakn voru
latnir standa i hia ok sia pisl hans, at beir [hræddiz ok hyrfi4
til blota. En er Dionisius var leingi bardr, J>a styrkti hann i
kenningum sinum samriddara sina, at l>eir hræddiz eigi pisler,
helldr eggiadi [hann ba til S at standaz slikar brautir fyrir tru
Kristz, ok lofadi hann dyrd Kristz6 ok mællti: «Lof drottens
mæler munnr7 minn, ok lofi hverr madr nafh hans, f>ess er mik
gidrdi verdan at bera pislafmark Kristz aa likam minum, en bat
er dyrd ydr, enir kærstu brædr; af f>vi [se ber8> a^ f)er niædizt
eigi i [pisl minni9, helldr styrkiz hiarta yd vart i ast drottins
Jesus Kristz. » Fa voru beir gripnir Rusticus prestr ok Eleuterius
diakn ok bardir, en sidan allir saman settir i myrkvastofu. En
annan dag eptir voru f>eir festir i stagl ok kvaldir; en beir gerdu
backir gudi. Pa var heilagr Dionisius lagdr aa'° iarnreckiu berr"
ok kyndr elldr undir ; en hann song lof gudi ok mællti : «Elldligt
er mail f>itt, drottinn, en |>ræll J>inn eiskar bat. En pu, drottinn
Jesus Kristr, er mælltir fyrir spamann", ba er bu fer? yfiri3
elld, ok mun logi eigi granda ber, sva sem bu gaft mer krapt ath
stiga yfir haskasamligan elld i likams girndum, svo lattu mik nu
*5 yfirstiga benna hita til dyrdar nafns |>ins. > En er elldr matti eigi
granda 6nd Dionisius, ba let greifinn beita hann grimmum dyrum.
En er Dionisius sa en grimmu dyr fara ath ser, ba giordi hann
krossniark 1+ aa mot b©im °k leit til himins ok mællti; «Pu gud,
er aavallt ert enn same, ver bu nær mer ok syn [mer J>ann 15 onn
sama maatt, sem bu syndir bræli binum Daniele.» En er dyrin
komu at honum, ba fellu bau til fota honum. Pa let greifinn kynda
ofh gloanda16 ok kastadi {>angat Dionisio ; enhanngerdi krossmark
fyrir ser ok mællti : «Gef bu m6r, drottinn Jesus Kristr, at ek
ganga omeiddr ut or bessum bruna, er likneski er eilifrar kvalar,
ok slokk bu med d6ggu »7 heilags anda benna elld, svo sem bu

i Uiu pining Dionisij Overkr. A. 2 sterki B. 3 [ ymisir gengii
til ok B. 4 [ saal. B\ hræddnz ok hyrfdi A. 5 [ peir sik B.

6 guds B. 7 mudr B. 8 [ siaid vid B. 9 [pislinni B. 10 i B.
11 ok naucktr txlf. B. 12 munn spamanzin's B. 13 mauligan !f. B.
+0 14 fyrir ser til/. B. 15 [saal. B\ merktan A. 16 loganda B.

17 daugg B.

3Ig •DIONYNIUSSAGA.

sloktir * i uthellingu blods bins loga bann, er monnum vard i inn-
gongu paradisar. » En beir Rusticus prestr ok Eleutherius diakn
stodu2 hia bundnir ok voru bunir at*taka slikar pislir. En elldr
sloknadi vit bænir Dionisij, ok geck sa enn dyrligi byskup ur ofne
loganda gulle biartare. Pa var hann enn festr a tre ok leingi 5
kvaldr, ok do hann bo eigi, at 3 helldr iatti hann avallt drottne
Jesu Kristo.

7. [Eptir bat voru fceir allir4 brir settir i myrkvastofu med
miklum fiolda kristinna manna'; bviat margir truadir5 menn villdu
fylgia Dionisio ok bustu6 inn i myrkvastofuua. I^a veitti hann 7 10
nytsamligar ok naudsynligar kenningar beim, er bangat komo, ok
s6ng bar messu ; sidan vigdi hann holld ok blod drottins vårs Jesu
Kristz til lausnar 8 lidi sinu. En a beiri stundu er hann sialfr
ok allr lydr, sa er inni var, skylldi taka corpus domini, ba skein svo
mikit lios af himni i myrkvastofuna, at eingi hafdi slikt lios fyrr 15
sed. I bvi liosi vitradiz drottinn Jesus Kristr med fiolda eingla,
svo at margir saa, ok tok hann et helgada braud ok selldi Dionisio
ok mællti : «Tak f>u, vinr minn, betta takn, er skiott mun fylla
bina dyrd med fedr minum, bviat verkkaup f>itt er mikit fyrir
mer, ok heilsa i riki minu ollum beim, er ber hlyda; vinn9 bu 20
nu hraustliga, ok mun vera mirming bin aavallt i dyrd, |)viat
gætzka su ok elska, er bu hefir, mun arnat geta10 hialpar f>eim,
er {>u bidr fyrir. ■*•'

8". Vit bessa ena gofg^u iartein var st6dd Larcia, su er
neind var fyrr adan ^ .bott hun [væri heidin, {>a var hun £025
forviten^ at sia iartein heilagra. Sidan voru guds vinir leiddir
or myrkvastofunne fyrir domstol Sisinnij greifa, ok mællti hann vid
f>a : «Ef ber vilit vitkazt nftckut um sider ok [hafa lifit, {>a biotid
ber godum ok lifit H, en ef er vilit [eigi lifa 15, ba litit {>er hræ
beira, er nu liggia umyldir ok af ydarri fidlkyngi gerduzt dauda 30
verdir, ok skulud er hafva slikan dauda, ef j>er vilit eigi vitkazt l6.»
En er guds *7 vottar Dionisius, Rusticus ok Eleutherius helldu
stadfastri iatningu tru sinnar ok ki6ru at fylla pislarvætti guds,
f>a voru beir leiddir or *8 augliti greifans ok synd beim hræ pislar-

1 hita tilf. A. 2 saal. B\ voru A. 3 mgl. I>. 4 [ saal. B\ Pa
vom Jjeir A. 5 rettruadir B. 6 gengu B. 7 heilagr Dionisius
byskup B. 8 styrktar B. 9 saal. B\ giordz A. 10 fa B. 11 lifla(t)
Dionisij byskups Overskr. A. 12 mgl. B. 13 [ kefdi ath eins

forvitni B. 14 [saal. B\ biotit goduin vorum ok lifa A. 15 [helldr
deyia B. 16 blota B. 17 Kristz B. 18 fra B.

DIONYNIUS SAGA. 3I9

votta guds til ognar; en beir lofudu leyndan dom guds, pess er
lægir fyrir litillæti * her [i heirrii pa, er * hann vill miskunnsamliga
dyrka med ser [aa himni3. Morgum pislum voru f>eir4 pindir
en i eingri yfirstignir; peir runnu fyrir kveliurum 5 sinum til pislar,
at eigi yrdi ]?eir seinir til dyrdar; J>eir eggiudu kveliarana sialfir
aa hendr ser, at vaxa mætti dyrd f>eira, sva sem pisler oxu.

9. En er peir voru leiddir til h&gs eptir margar pisler
ok bardaga, paa hellt heilagr Dionisius hdndum til himins ok
mællti: «Pu gud minn, er [mik skapadir ok leiddir mik til lifs
10 fyrir f)ina miskunn, ok6 kendir mer pina7 speki, ok fait eigi
fyrir mer leynda hluti rads pins, helldr huggadir pu mik aavallt i
miskunn pinni ok vart med mer i 6llum l>rautum, packir geri ek

»per i 6llum hlutum, drottinn minn, f)eim er pu syndir mer ok-
gerdir vid mik, allra hellzt i pvi er pu vitiadir min sialfr ok
huggadir elli mina til pin leingi fusa, pviat pu visser, at ek var
langa tid fuss at sia pik; en nu taktu mik, drottenn, fyrir pislar-
sigr medr brædrum minum prælum binum; en ek fel aa hendi per
bina menn, pa er pu leystir med pinu blodi ok leidrettir fyrir
mina kenning; heyrdu f>a alla, sem f>u hezt sialfr, er aa pitt nafn

20 kalla fyrir tru ok vora minning, £viat f)itt riki er med fedr ok
helgumandafyrir* allar alldir. » Ener allir truadir9 ok ndckveriraf
heidnum mdnnum svorudu ok s6gdu amen, f>a fellu guds vottar a kne
ok rettu hals sinn, ok voru allir senn bol&xum hdgner, sem greifinn
hafdi bodit, ok gulldu J>eir likami sina i6rdu en andir himne,

25 l>viat {>eir helldu stadfastri tru, sva at enn {>ottu [bladrandi tungur
Kristi iata10, {>aer hofud voru11 h&ggvin af bolinum, Eingi f>eira
var ddrum skiotari eda" seinni, alier [voru £eir senn h6gner»3,
ok foru aller senn .iii. til guds, f>viat {>eir iattu aller J>renningu
guds medr iafnri ast. En sva mikill fioldi kristenna manna var

30 l>ann dag drepinn, at f>at fotti fyllazt i Parisius borg, er David
spadi um Iorsala borg ok mællti: «K&studu {>eir hræum f>ræla
J)inna, drottenn, umh verf is Hierusalem, ok var eingi til ath grafva.»
En ath 6llum mætti vitrazt dyrd ens helgazta kennimanz Dionisius J4
byskups, f>a kom Hos mikit af himne ok hræzla yfir alla, {>a er

35 hia stodu. f^a reis upp [heilagr Dionisius1 5 ok tok hofud sitt i

1 sik tilf. A 1 [sinn i ^essum heimi, f>ann sem B. 3 [tilf.B.

4 gnds vinir tilf. B. 5 kvalurum B. 6 [ tilf. B. 7 saal.

B\ mina A. 8 um B. 9 rettruadir B. 10 [ bladra

tungurnar iatandi Cristi B. n tilf. B. 12 ne B. 13 [do £eir
4° senn B. 14 Dionisij B. 15 [ bolr Dionisij byskups B.

320

DIONYNIUS SAGA.

hendr ser, ok geck hann .ii. milor fra stad beim, er hann var
hoggvirm. Lios f)at er vitradizst fylgdi honum ok mikill fioldi
eingla, beira er sungu lof gudi ok mællto: «Dyrd se ber, drottinn.»
Hilmr1 dyrligr fylgdi s6ng f>essum, er heyrdr var [lida til himna2.
Enn helgi Dionisius byskup var bar grafenn, sem hann nam stadar, 5
ok hviler hann bar nu. En er otalligr lydr sa ok heyrdi f>essi
tidendi, ba toku margir tru retta af lidi greifans ok margir af
borgarmonnum ; en bfiir urdu allir ræddir ok flydu til husa sinna,
er eigi trudu. En er Larcia en heidna huspreyia sa bessa iartein,
ba geck hun a mot kveliorunum ok sagdi sik kristna vera. Pa 10
vard hun tekin af heidnum monnum ok h6ggvin, en hun hellt
iatningu Kristz ok skirdizt i blodi sinu. En Visbius3 sonr
hennar, er hun atti vid bonda sinum Lisbio, hann var enn ba
riddere Domicianus konungs i Romaborg, ok var hann ridderi sidan
annarra tveggia keisara. En er hann kom til Parisius borgar, {>a *5
tok hann tru ok skirn af byskupi f>eim er Masus* het, en hann
var enn bridi byskup fra Dionisio byskupi, ok fyrirlet hann bessa
heims hluti ok samteingdizt [Kriz iaterumS.

10. En f>eir er banad6 h6fdu Kristz [ridderum ugdu, at
cristnir menn mundi7 grafa likami beira Rusticus ok Eleutherius, zo
er hognir voru med Dionisio, ok bundu rad saman at taka
likami f>eira a brott ok s&ckva8 i diupan hyl. En almattigr
gud, sa er fyrir veit alla hluti, adr verdi9, ok skiptir eigi sinu
radi, bvi er hann hefir fyrir ætlat, hann eyddi med spakligu radi
gæzku sinnar slægdarbr6gdum illgiarnra. manna, bviat g6fug hus- 25
preyia het Katula ">, su er heidin var enn ba helldr af naudsynium
en at11 vilia, |>viat hun syndi bat i radi sinu ok i tiltekium, at
hun villdi til Kristz snuazt fyrir dæmi heilagra guds votta. Sia ,
kona baud heim medr ser {>eim, er glata villdu likdmum heilagra,
ok gerdi beint vid f>a, en hun baud huskftrlum sinum a^aun, J)eim 30
er henne voru truaster, at taka aa braut likami heilagra Éusticus ok
Eleutherius ok fela. En £eir lyddu vilia drottins ok bodordi
hennar ok frdmdu f>enna enn lofliga stuld, er eingum manni gidrdi
skada en 6llum trudndum mikenn avauxt. Peir falu likami f>eira
i ardrforum'i, ok letu sem f>eir skylldi akr eria, ok hugdu f>eir 35

1 ilmr B. 7. [ saal. 5; ok J>ar stadar aa velli A. 3 sao.1. B;

Juspiul A. 4. Maximus B. 5 [ guds iattaurum B. 6 saal. B ;

iatad A. 7 [ vinum, hugdu at kristnir menn mundu B. 8 beim

Ulf B. 9 verda B. 10 Satula B. 11 af B. 12 iardar-
forum B.

DIONYNIUS SAGA. J21

pat, er f>a sa, at peir starfadi at verki ». En peir merktu vandliga
stadenn, at kristnum mdnnum mætti skyrt vera, hvar leita skylldi
likama peira. En er sa akr var saenn sidan, pa gaf harm hundrat-
falldan aavdxt. P^at giordizt kononni at fevexti en m6rgum at
5 andar heilsu. En er Katula* sa pverra ufrid i gegn kristnum
monnum, f>a syndi hun 3 stad pann, er hon hafdi fela latid likami
peira Rusticus ok Eleutherius. Sidan voru bein peira upptekin
af kristnum monnum ok færd pangat, er grafenn var Dionisius
byskup, aa peim sama degi, sem peir letu ond sina ok toku sigr-

10 laun af gudi aa himnum, ok er par nu sidan gi&r g&fgan* peira
af ollum kristnum lyd allt til persa dags. En af f>eira verdleikum
ok bænum toks en gdfgazta huspreyia tru ok skirn, ok gaf hun
alla eigu sina drottni Jesu Kristo ok helgum monnum hans ok
pionadi pislarvottum guds i heilagri atferd, medan hun lifdi sidan.

is il. En er fi&ldi kristinna manna ox ok fridr gerdizt, pa var

uppreist kirkia g&fug i dyrd heilagra guds votta Dionisius Rusticus
Eleutherius, ok verda par margar iarteinir til dyrdar peira6, at
eingi madr ma [telia ne hugum af segia 7 : blindir menn taka f>ar
syn, en daufir feinguS heyrn, en halltir g&ngu, ok flyia didflar

»o fra odum monnum, ok fa siukir heilsu, peir er af [6llum hug 9
kalla a guds pislarvotta i naudsyniar sinar, [hvatki er10 peim er
at meini. En J>eir voru pindir skamt fra Parisius borg a fialli
pvi, er kailad var fordum [Odins fiall", l>viat likneski Odins1*
var f>ar mest g6fgat, en nu er [f>ar kallat heilagra fiall»3, sidan
er guds vottar voru £ar pindir. En Dionisius var pindr .x.H
nottum eptir Michaels messu aa enu [fiorda aari ens sionda J 5 tigar
fra pisl drottins vors en aa enu [sextanda ari rikis Domiciani
konungs16, en {>a var Dionisius byskup nirædr1? at alldri. En
sva sem [Nero konungr18 tok brada hefnd eptir pisl postola x9,
sva tok ok Domicianus bratt bana eptir liflat Dionisij ; J>a var hann
skiott ræntr lin sinu ok riki, sem hann var verdr. En [nu f>a
bidium20 Kristz votta, at {>eir [Dionisius Rusticus ok Eleutherius*1

i akrverki B. a Jatula B. 3 kenniinonnum Ulf. B. 4 virding B.
5 Catula Ulf. B. 6 J^eini B. 7 ftolu aa koma B. 8 mal. B.

35 9 [ aullu hiarta B. 10 [ hvat sein B. n [ mons Merkurij B.

12 hans B. 13 [ bat kallat mons martirum B. 14 .ix. B.

15 [ bridia aari ens .lxx. 8. 16 [ setta ens tiunda tigar fra burd
hans ok aa enu fimtanda aari rikis Domitiani keisara B. 17 nær
sexnredr(!) B. 18 [ Hierodes B. 19 guds Petri ok Pauli Ulf. B.

4° 20 [ vær skulum bidia B. 21 [mgl. B.

»i

222 DOROTHEU SAGA.

se arnendr vorir vid drotten varn Jesum Crist, f>ann er med

fedr ok helgum anda lifir ok rikir [nu ok æ um edaudligar alldir
allda * . Amen.

DOKOTHEU SAG-A.

{Cd. 42.9 octavo). $

fcetta er Dorateu saga meyar.

I f>ann tima sem heidner menn hofdu valid yfir Romaborg
ok ollu romversku rike, ok jbann sem f>a var keisare yfer J>eim
let pina ok drepa alla cristna menn, f>a sem a gud tru]?u ok hans
nafn lofudo ok eigi villdu blota skurdgodum, var i fyr nefndri 10
Romaborg einn godr madr, sa er Dorathus er nefndr, hans kona
het Theodora, ^au voru b§di vel cristin ok |>ionudo drottni
vorum med miklum ki§rleika; rik voru ]?au at aud^fum, b§di at
borgum ok steinhusum, vingordum, gulli ok silfri ok gimsteinum,
sva at (fcau) vissu eigi aura sinna tal. En sva sem {>au voru 15
vafin i f)essum ofridar storme, f>a foru J>au i brutt or f)eim herud-
um ok yfirgafu allt, J>at er f>au attu, fyrir guds skyild. Tver
detr attu J)au, het aunnur Krist(i)na en aunnur Kalextina, f>au hofdu
før med ser. Sidan gengu J>au i f>at herad er Kapadocia heitir,
i f>ann stad (er) Cesaria heitir, ok fengu ser J>ar herbergi, sem £au 10
etludo* sig hellz med nadum vera mega.

2. En {>egar J>at frettu blotmenn J>ess sama stadar, f>a foru
£eir til husa f>eira, sem Dorathus hafdi ser herbergi tekit, ok var
hann J>a eigi heima, en d§tr hans badar. Toku {>eir ok hetu {>eim
aud^fum, ef {>§r villdu blota ok f§ra fornir godunum, en at audrum 2J
kosti sogduz {>eir mundo pina før morgum pislum, ok gatu føir
sva snuit føim til blota ok heidins atrunadar3, f>vi ad før voru
hr^ddar fyrir pislum føim, er lagdar voru a adra cristna menn.

3. En litium tima her eptir attu f>au enn dottur sin a mill-
um, f>a sem gud gaf føim til hugganar ok morgum odrum, sva 30
at hon snori morgum heidnum monnum fødi konum ok kollum

1 [gud um'allar alldir verallda B. 2. ^lltudo Cd. 3 aturnadar Cd.

DOROTHEU SAGA. 323

til rettrar truar fra skurgoda villu. Hon var skird af einum
byskupi i hans herber(g)i ok f>at nafn gefit, at hon skylldi heita
Dorathea; var henne af bvi bat nafn gefit, at fadir hennar ok
modir villdu, at bat veri dregit af beggia beira nofnum, ok hafdir
hinir fystir stafir or hvorstveggia1 beira nafne. t*egar a ungum*
alldri var hon full af helgum anda ok bionadi gudi almatkum ok
hans modur iumfru sancta Mariu umfram alla hluti. Hon var
svo fogr ok frid skopud af gudi, at aungann fann hennar lika hvarki
mey ne konu i bvi landi, ok bo at vidar v§ri leitad.

4. Nu sva sem manzens ovinr diofullinn sialfur, sem iafnan
er vanr um at sitia at svikia bann, er gud eiskar, ok hann ser
godvilia bessarar meyiar til sins skapara ok trulega bionustu ok
stoduga honum veitandi, bvi fre(i)star hann bess grefa, er yfir f>au
hierud var settr, hann het Fabricius. Fiandinn bruggar diofuligt
eitr med honum ok kveikti lostasemisgirnd til bessarar meyiar,
ok let hann senda eptir henne. En begår sem hon kemr fyrir
hann, talar hann blidlega til hennar, at hon skoli fylgia hans vilia
ok bydr3 henne borgir ok kastala, gull ok gimsteina, ok at hann
vill fa hennar ser til eiginkonu, ef hon vill hans radum fram
fara. Heilog Dorathea svarar sva mali grefans: »Herra, sagdi
hon, yd(r)ar borgir ok kastala, gull ok gimsteina skoli ber bioda
beim, er bat vilia hafa, ok beiri, sem ydr fru vill vera, en ecki mer,
b>i at ek a mer annan bidil, bann er ek ann af aullu hiarta.«
Grefenn spurdi, hvar sa bidill veri, er hon elskadi sva miog. Hon
svarar: »Sa bidill er Jesus Cristr son iu(m)fru Mario, ok hans
aud^fa vil ek niota, en ek fyrirlit oli iardnesk audefe ok alla
villu ok otru svivirdlegra goda ydara.«

5. En ba er Fabricius heyrdi, at hon villdi ecce hlyda for-
taulum hans, ok at hon var cristin ok stodug i guds bionustu, bvi
vard hann akaflega reidr ok sagdi sva: »Medan bu villt ecke gera
minn vilia ok trua 4 a god vor almattig, ba skalltu bola sva ferliga
pino ok naud, at alldri fyrre biner frendr bolldu slika pinu.« Ok
i bessum grimleika let hann taka meyna, svo at hon kom aungo
ordi fyrir sig, ok let sioda hana i einum katlis storum fullu(m)

35 af oleum. En hon bad (gud) ser myskunnar af ollu hiarta.
Heyrdi hann ok hennar ben ok sa hennar pino ok omak, er hon
bolldi fyrir hans nafne, ok hialpade henne svo, ad ba er kvalar(ar)nir
letu af at sioda hana, ba ste hon ut af katlenum sva kat ok glod,
sem hon hefdi setit i kalldri daugg, ok sva (var) hennar likamr,

4° 1 horusteggia Cd. 2 aungum Cd. 3 bidr Cd. 4 tura ' Cd. 5 kaltli Cd.

324 boÉOTHEU saga.

sem hon hefdi verit strokenn med hit bezta balsamum. £>ar var
mart heidit folk vid ok sa a J>essa iarteign ok snoriz til rettra(r)
truar fra skurgoda villu fyrir fortolur heilagra(r) Doratheo meygiar,
ok lofudu gud i himiriki, sem verdugt var.

6. En sem Fabricius sa {>essa iarteign, f>a sagdi hann, at 5
{>etta v§ri vordet af golldrum ok fiolkyngi hennar, ok let taka
meyna ok kasta i myrkvastofu, ok let hana f>a liggia .vii. daga,
ok at non hafdi hvarki at eta ne drekka, ok einginn skylldi til
hennar koma at veita henne nockura hialp. Ok er f>essi vika var
lidin, f>a let hann taka hana or myrkvastofunni ok leida fyrir sik. 10
Hann spurdi hana: »Hverso hefir f>u nu hugsat l>itt mal, §(t)lar
{>u nu at bidia til goda vorra liknar ok luta J>eim, er {>er mega
allt gott giora?« Hon svarar: »Til almattigs guds vil ek bidia
myskunar, f>an er mer veitir gott ok ollum J>eim, er hans leita, en
eigi dioflar |>eir, er £er truit a.« 15

7. Pa. let Fabricius tak(a) eina stora sulu eda trestolpa ok
grafa nidr i iord ok let f)ar up a setia eitt stort skurgod, f>vi at
hann villdi, at hon felle a hne fyrir J>vi ok gau(f)ga(di) f>at.
Heilog Doratea fell f>a oli til iardar ok lagdi badar henndr sinar

i kross ok bad til guds med J>essum ordum : »Styrktumik, drottinn *o
minn allzvalldandi, sva at ec J>ola vel allar før pinur, sem f>eir
vilia a mik leggia fyrir J>itt nafn, ok {>eir spari mik ecki, f>vi at
J)u veizt, at ek truir a J>ik, minn signadi skapari Jesus Cristr, ok
sent mer f>ina hialp, svo at ek gaufga eigi skurdgod ]?eira blind
ok dauf.« 25

8. En er Fabricius heyrdi, hversu (hon) badz fyrir, f>a var
lokit at bua um stopulen, er skurdgodet stod a, ok §tlad at leida
hana fmngat til at gaufga ok luta godenu. A f>eiri somu stundu
komu guds einglar af himne eptir bode guds ok hans vilia ok
brutu stopulinn ok godit, svo ad eingenn sa f>ar sva mik(it) af, ad 30
ein flis eda spann vere eptir. Upp i loptit heyrdu menn, ad
dioflarnir greniudu ok sogdu sva: »Heilog Dorathea, J)u hefir oss
alla hrakt ok yfirunned ok eytt ollum vorum vilia, sva ad ver
komum aungu fram fyrir {>inum b§num.

9. A {>eiri stundu snoruz til rett(r)ar truar otal heidinna
manna ok lofudu gud fyrir fcessa iarteign, sem verdugt var, ok
f>olldu gladlega allar t>er pinur ok kvalir, sem greifenn villdi a fm
legia fyrir guds nafn; let hann suma pina en (suma) drepa, en
heilaga mey Doratheam let hann taka ok beria med svipum v§gdar-

DOROTHEU SAGA. 3^5

laust, sva at blod fell x um allan hennar likama, ok med iarn-
kombum let hann slita holld af beinum hennar ; ep tir tetta allt
saman let hann taka stor blys logandi ok brenna af henne briosten.
En ba er f>eir hofdu lokit at pina hana {>essum pislum, sem nu

5 hefir verit fra sagt med stuttum ordum ok skiotu mali, ba var
hon \>o enn ei albingis daud; let ba greifenn kasta henne i myrk-
vastofu. En um nottina hafdi hon bar skamma stund verit, adr
enn gud sialfr med sinne myskunn gredi aull hennar sar, sem hon
hafdi fengit a sinum likama, sva sem hon hefdi alldri sar fengit

i o eda annan krankleika.

io. Um morgenenn snemma var hon leidd fyrir greifann, ok
sem hann sa hana, ad hon var heilbrigd ordenn allra sinna sara,
pa undradiz hann miog ok talade sva til hennar: »f^u hin fagra
mey ok hin innelega, fylg minum radum ok vilia, ef bu ert klok,

15 bvi at bu hefir noga pinu bolad; skal ek gera {)ig rika med mer,
ef bu villt elska god vor.« En heilog mer svarar: »Drottinn
minn vil ek elska ok hans signudu modur, en ek neita dioflum
ydrum ok allri skurdgoda villu, peiri sem f>er heidnir menn truit
a. « l*a let greifenn taka hana i samri stund ok fera bangad, sem
hann fann systr hennar, ber sem fyrr segir fra, at snunar voru fra
rettri tru ok til skurdgoda villu, ok etladi2 før sva geta talat
fyrir henne, ad hon blotadi med peim, ok greifenn het beim mikl-
um audefum til, ef før g?ti snuit henne fra retri tru med nockuru
radi. En begår i samri stund er hon sa systr sinar, pa taldi hon

*5 fyrir benn reta tru, ok sva kom, at b?r logdu allt a hennar valid ;
snori hon peim fra allri villu ok vantru, sva at før neitudo dioflum
en iatudu gudi sinum skapara.

II. En f>egar Fabricius vard føssa varr, \>a erdiz hann af
mikilli grimd ok reidi ok bad taka systr hennar badar ok binda

30 saman at bokunum ok kasta i elld brennanda, ok geck ei fyr ifra,
en b^ira likamir voru allir brunnir upp at kolum. Sidan let hann
kalla helga Dorateam fyrir sig ok taladi til hennar mikilli reidi :
»Pu hin illa ok hin hei(m)ska m§r, hversu leingi villtu halldaz i
binu hardlyndi ok illzku i moti godum vorum, ok gior anadhvoi*tt,

35 ef bu villt lifa, ad ofra3 godum vorum, ok bien reykelsi fyrir
f>eim, ellegar demi ek bik til dauda ok til hardare+ pisla, en \>u
hefir adr haft.« Heilog Dorathea svarar ba med stodugu hiarta:
»Ek fyrirsmar f)ig ok bin g°d dumb ok dauf ok alla bma semd
ok hegoma, en ek vil bola fyrir minn signada skapara Jesum

4° 1 fioll Cd. 2 ad lilf. Cd. 3 opra Cd. 4 hardara Cd.

S%6

DOROTHEU SAGA.

Crist allar før pinur, sem f>u villt a mig leggia, {>vi at i hans
gardi raa ek lesa lystug epli ok margar rosir a dessum tima, ok
med honum vil ek glediaz efenlega ok hans helgum monnum a
himnum. »

12. En J>egar Fabricius heyrdi, at hann gat eigi snuit henne s
til blota, ba brann hans lif allt af grimd ok reidi, ok let kvalara
sla hana med morgum hoggum storum, bede hennar signada anlit
ok likama, {>ar til er (f>eir) voru svo modir, at beir {>oldi eigi
leingr fyrir medi. Ok svo hofdu beir slegit hennar anlit ok lika-
ma, at eingenn kendi hana fyrir sårum ok blodras. Sidan let 10
hann taka hana ok geyma um nottina, en um morgenenn let hann
leida hana fyrir sig ok dema til dauda. Sidan (let) hann leida
hana til f>ess stadar, sem hana skylldi hoggva, ok er hon var leidd
fyrir stadenn, f>a var konungsens skrifari gengenn up i konungsins
pallaz i hino hestu turna borgarinnar, ok sa, at heilog mer Doratea , 5
var leid fyrir stadenn. Pa kalladi hann a hana svo sem med nockuro
spotti eda dramskap ok bad, at hon skylldi senda ser af J>eim eplum
ok iurtum ok rosum, sem hon sagdi at yxi i gardi unnanda sins. En
hon lofadi honum J>vi ok sagdiz bat skylldu gera. Ok ba er hon
kom i bann stad, er hana skylldi hoggva, ba bad hon sier orlofs, 20
svo at hon metti bidia fyrir sier til guds, ok bat Var henne veitt;
{>a fell hon a sin hne ok bad til guds med bessum ordum:

13. «Hinn signadi skapari drottinn Jesu Cristi, styrktu
alla cristna menn, hvernn i sinne stet, ok serliga ba, sem kalla a
mitt nafn fyrir \>ig ok minnar pinu minniz med godum ordum eda 25
verkum, hvort sem bat eru kallar eda konur. Gref beim vilia til
at beta bat, sem ^eir eda b?r hafa ]>er i moti giort, svo at eptir
lifit mege beir audlaz inngongu himirikis med ber °k bmuni
volldum monnom a domsdegi, ok serlega geym bu alla mina
bionuztumenn fra ollum vondum verkum ok vilia. Drottinn 30
minn, enn meira vil ek bidia f>ig, a hvem sem nockvat fals verdr
logit, ok a mitt « nafn kallar, frels bu hann ba bar af. En(n)
bidr ek f>ig, almattigr gud minn skapare, at bu gefir ollum cristnum
monnum retta idran ok aflat sinna synda a seinazta tima sins lifs;
ok ef nockur kona kvelz i barnburd ok kallar hon a mitt nafn, 35
a hverri stundu sem bat er, ba frels bu hana, drottinn minn, af
sinum krankleika.»

14. Pegar hon hafdi talat bessi ord, ba var heyrd rodd af
himnum svo melandi : «Kom hin innelegazta ok hin kierazta brudr,

i rainnt Cd.

DOROTHEU SAGA. 327

allt bat er bu hefir bedit mig, f>at skal ek giarna veita ber, ok
ertu vel vird af mer fyrir ba miklu pinu, er {>u boldir fyrir mig.»
Ok sem allir hofdu heyrt bessa gudlegu rodd, ok heilog m§r
Dorathea reis upp af b§n sinne, ba sa hon standa ner sier eina
litla fagra mey, ok allr lydr sa, sem vid var hana ; hon var berfgtt
sinum fottum, en yfir sier hafdi hon eitt purpurakl§di, sva at
eingenn J>ottiz hafa sied annat bvilikt fyr; hafdi hon i sinum
hondum eina litla korf med brimr eplum I ok morgum rosum, ok
baud heilagri Dorateu * bessa korf. Hon svaradi henne svo : «Ber
hana, min kiera systir, i borgina til konungsins skrifara Teopholo,
bvi at ek lofadi honum bvi i giar, ba er ek var leidd fyrir
stadenn.» t'egar hon hafdi betta mællt, ba hvarf mey en i burt,
svo at enginn visse, hvad af henne vard. En heilog Dorathea
var ba hoggvin i samri stund ok for med bessum pislarsigri til
15 almattigs guds i eilifa himerikis fagnadi, sem nu han ber heyrtt
fra sagt.

15. Nu er at segia fra konungsins skrifara Theopholo, sem
fyrr var getit, at hann var genginn upp i konungsins tuma, ok
svo sem hann hafdi setit bar eina litla stund, kom bar inn eitt
fagurt meybarn ganganda ok hafdi i sinum hondum eina litla
korf. Hann b°ttiz ei hafa sed annad {»vilikt fyr. Theopholus
bad hana sitia ner sier 3, en hun svaradi honum gladlega med
fogrum ordum ok sagdi svo: « Tak hier vid beim eplum ok rosum,
sem ek hen i minne hendi, er Dorathea systir min hefir ydr

15 senntt, eptir bvi sem hon sagdiz hafa lofat ydr.» Ok begår hon
hafdi betta talat, ba hvarf hon fra hans augliti, svo at hann
vissi eigi, hvad af henni vard.

1 6. En sva sem Theophelus sa bessa miklu iarteign, ba
kalladi hann haari roddu ok sagdi sva : «Einn er gud allzvalldandi,

30 sa er Dorathea truir a ok bodar, en vor gud er ekke utan diofuls
spott ok hans daraskapr. En hon hefir bat af sinum gudi, at i
bann tima sem vetrinn er kall(d)aztur ok oli iordin frosen ok
eingi vidr hefir lauf nockurt eda grodr, ba gefr hann henni nygiar
rosir ok epli, sva (at) hon ma bat gefa hverium sem hon vill, ok
S upp a benna gud vil ek trua, bvi at ek sier, at hann hefir valid
yfir alla adra guda.». Ok a hinne somu stundd for hann bangat,
er hann fann cristna menn, ok let skira sig i nafni Jesus Cristz ok
bad gefa sier guds likama til hialpar ok tr(a)ustz i moti fiandans
velum ok prettum, ok predickadi sidan guds erendi ok reta tru

40 1 eptlnm Cd. z Doratea Cd. 3 seir Cd.

328

DORUTHEU SAGA.

fyrir ollum J>eim, sem villdu hlyda, ok snori otalegum lyd til guds
ok fra skurgoda villu ok raungum atrunadi.

17. Pegar Fabricius spurdi, at Theopholus hafdi tekit reta
tru ok at hann snøre svo morgum lyd til guds fra skurgoda villu,
l>a let hann taka hann ok pina morgum pislum senn, svo sem 5
hann hafdi adr giort vid heilaga mey Doratheam, ok at siduztu
let hann hauggva hann i sundr i sma stycki ok kasta ut fyrir fugla
ok villidyr. En einglar guds toku sal hans ok fluttu til himirikis
dyrdar, svo sem allra annara guds pislarvotta, i oumre/dilega dyrd
med gudi allzvalldanda i {>at rike, sem §fenlega stenndr med 10
gledi ok fagnadi ok alldri verdr endir a. Heilog m§r Dorathea
var halshoggvin hinn setta dag manadar {>ess er heitir fabruarius(!) ;
f>a var lidit fra hingatburd vors herra Jesus Cristi f>riu hundrud
atta tigir ok siau ar, ok er hennar messudagr .iiii. nottum eptir
kertamessu halldinn i minning hennar pislar ok anlatz. Nu 15
heidrum ok dyrkum hino heilgustu mey sancta Doratheam, ok
beidum f>ess, at hon arni oss vid allzvalldanda gud eilifrar hialpar
ok myskunnar b§di f>essa heims ok annars at eilifu utan enda.
Amen.

DUGGALS LEIZLA.

(Cd. 681* qv., A; 624 qv., B; 681* qv., C; 681* qv., D).

Ef bu villt madr holpinn vera, [ba sa f>vi fr§i nidr, sem * bu
villt upp skera; allt bat er bu matt gott gera ok f>u veizt f>er
5 bera, ver fm skiotr f)at2 at vinna, {>a mantu goda ombun firma.
Petta Hf er litid ok skamt ok gengr mormum [miog misiafnt 3 ;
einir lifa rettvisliga, adrir illa ok syndugliga ; en bu ifaz alldri um
bat, tru bu f>vi, er gud segir; goda ombun eigu godir. En beir sem
af illsku eru alldregi modir, fa heitt ok myrkr4 ok hord hybyli,

io bau er til [bionar beira illvili 5 . Par verdr hverr slikr at vera,
sem hann vill her til gera; allar syndir eigu refsingar sinna verka
ok hardar piningar. Alldri væri pislir ne 6 helviti, ef eigi væri
synda vi ti. Sa er ann syndum [fær bardaga 7, en beir allir, er ser vel
haga, piggia af gudi rikuliga himneska dyrd uendiliga. Fat [synir

is oss bessi bok. Hakon konungr or latinu tok8 ok let noræna til
[umbotar monnum ok huggariar9, at beir fagni, er gott gera, en
hinir hrædiz IO, er misgera ; her megu hvorir ' » heyra sinn dom,
ef beir fa skilning ok gott tom at vera skilvisliga bat skiliandi,
er f>essi bok er framteliandi12. Gud gefi konunginum fyrir sitt

20 starf eilifa dyrd ok himneskan arf, eptir benna beim gott langlifi,
tign heilagra i eilifu '3 lin. Amen '4.

i . Pessi bok synir, hversu einn hirdmadr var snarliga tekinn » 5
or likam sinum at sia annars heims lif til umbotar beim, er i

i [ saal. C; sa bu nidr, ef A. t- gott er tilf. A. 3 [ saal. C;

25 vant A. 4 myrkt C. 5 [ saal. C; J»iona beira illvilia A.

6 saal. C; i A. 7 [ sinum hann vill faa hardar pislir C. 8 [ sama
synir Hakon konungr i bok sinnc, er ur latinu snere C. 9 [ saal. C;
skemtanar ok unibota hinn annar.4. 10 ok ottizt tilf. C. n saal. C:
badir A. 1?. framberandi C. 13 himnesku C. 14 Indledning ei\

mgl. B. 15 leiddr C.

330 DUGGALS L E I Z L A.

[f>essa heims lifi lifa1,- ok gerdiz betta a Irlandi. En Irland er
eyland ok [liggr i vestrætt*, ok horfir [annarr endir3 eyiarinnar
i sudr, en annarr i nordr+. Ok [hefir bessi eyS morg stoduvotn
ok margar ar godar ok gnogar med allzkonar vatnfiskum, ok er
[miok skogvaxin ok (hin) nægsta med hveiti ok allzkonar frioi6, 5
hin rikazta med allzkonar dyraveidi, hin bezta at siofiska fongum,
[aud at vingordum en rik at vinum7; sva8 hrein ok heilog fyrir
ollum eitrkykvendum, ormum, yrmlum 9, pauddum, froskum ; sva
kroptug, at vidr sa er vex i eyiunni, hudir ok horn, er verda a
bufe, ok molld, su er tekin er af iordu*°, sigraz a ollum eitrum; 10
ok f>at er morgum kunnigt, at opt er sannliga reynt. f'essi ey helgaz
af allzskonar skipan heilagra manna, munklifum ok nunnusetrum.
J^essi ey er herklædd med allzkonar dyrligum vapnum (ok) ogurlig
ovinum. I sudrætt liggr England miog nalægt; i austrætt bua
Skotar [ok Bretar, er sumir kalla Valesa11; en i nordrætt liggr 15
Katanes ok Orkneyiar. Odrum megin gagnvart J>essarri ey liggr
Spanland1*. t*essi (ey) hefir fiorar hofutborgir ok f>riatigi, ok i
ollum byskupsstolar, en i tveimr erkibyskupsstoll; [i hofudborg beiri,
er Tikonan, heitir, bar er erkibyskupsstoll, sudr i eyiunni er
hofutborg annars erkibiskupsstols *+, er heitir KaselensisI5. 20

2. I [borg Kase(l)ensis l6 var fæddr madr, sa er Duggall'7
het, [hans grimleikr var helldr mikill; guds miskunn ok milleikr
gerdiz ok gaf efni til f>essarrar bokar18. Pessi madr var ungr at
alldri, dyrligr at ætt, fridr at »9 andliti, blidr i rædu2°; en at
sonnu, bat sem varia er harmlaust at segia, f>a trudi J>essi Duggall 25
sva miog aa fegrd likams sins ok styrk ættar sinnar, at hann
vanrækti alla lifsgæzlu** sina, ok hirti allz ecki um hialp salu

I [ bessu lifi eru R. » [ er i ætt vestrs^ok utsudrs at sigla afNoregi
(Norvegi C) ur Biorgvin B, C. 3 [ einn gafl B, C. 4 en leingd
landsins er austr ok vestr tilf. B, C. 5 [ a Irlandi eru B, C. 1°
6 [ skogi vaxit miog ok hit nægsta (v<?nazsta C) med hveiti ok aullum
(odrum C) kornfriofum B, C. 1 [ saaledes rettet: vinearum expers
sed vini dives lat. ; audig at vingordum, rik at vinum A \ åndigt at
manngædum B ; åndigt at vingiordum C. 8 iord sva 11. 9 mgl.

B, C; serpentium, ranarum, bufonum lat. 10 ok sandr tilf. B C. IJ

II [er sumir kalla Valeis, en Bretland liggr nockru vestar ok bo
aafast Einglandi B, C 12 Nordr undan Irlandi liggr Island, ok
er briggia daga haf i milli tilf. B, C. 13 Ardinacha (Ardmacha) lat.
14 [ annarr i hofudborg beiri JJ, C. 15 saal. C; Kasolensis B:
Kaseensis A\ Caselensis lat. 16 [ bcssari Ix.rg B, C. 17 Duggaall 40
B. 18 [ er sagan er af dictud B. 19 i #, ('■ *p »nali B, C.

21 lifsgiezku C.

DU&GAL8 LEIUA. 3JI

sinnar. Ok sva sem hann taldi oss sialfr sidan opt med idran
ok tårum, ba var honum angr at hverium, er hann minnti nokkut
aa gott at gera. Hann hafnadi iafnan kirkiu, mislikadi honum at
sia fatæka menn guds, ok alldri villdi hann beim hialpa ne huggan
gera1. Allar landskylldir sinar ok adra fiarhluti hafdi hann gior-
samliga til hegomligrar dyrdar ok veralligs skrautz. En ba er su
stund var komin, er gudi likadi at onyta hans vangæzlu 2 ok fyrir-
koma hans hormuligum hegoma, ba kalladi gud hann til sin, eptir
beim hætti sem vili hans var til. Pat vottudu margir [dyrlegir borg-
o armenn or berri borg, er Duggall var 3, ok nær honum voru
staddir, er hann la bria dag ok briar nætr liflauss. En aa beiri
stundu birti gud honum allt \>a,t, er Hf hans misgerdi bessa heims,
ok bvi næst endrlifnadi hann, syndi ok sagdi, hvat hann hafdi
bolat; hann var pindr morgum piningum ok otruligum bessu lifi.
En skipan beira pisla ok nofn, sem hann sialfr nefhdi fyrir oss,
birti ek ydr at auka ok styrkia guds vilia ok ydarn; fannzt oss
ok likadi at rita betta beim til aaminningar4 ok umbotar, er betta
lesa eda heyra.

Pessi Duggall atti marga vini ok felaga, en einn beira af

20 lani bvi, er hann hafdi led honum, atti honum at giallda .iii. hesta.
En er stefnudagr skulldarinnar var lidinn, ba for hann til vinar
sins ok heimti skulldina. Fagnadi vinr hans honum vel ok
veitti honum med godum fagnadi [bria dagaS. Pvi næst sem
skulldarnautr hans svarar med hogværum ordum, at hann hefdi

*5 eigi fong sva skiott ba skulld at greida, ba reiddiz Duggall akafliga
ok biozt heim at fara. En skulldarnautr6 hans villdi hugga reidi
hans ok bad hann mataz med ser, fyrr en hann færi i burt. Nu
sem hann f>a bod felaga sins, ok hann hafdi nidr setz ok lagit
dgsi sina hia ser ok tok at matazt med husbonda, ok sva sem hann

30 retti hond sina fra ser, ba fekk hann eigi beygt hana til munnz.
En hann iafnskiott [ogurlega æpandi mællti til husfreyio7 felaga
sins: »Giæt, kvad hann, oxar minnar, bviat ek er nu i annlati.«
En begår er um leid, fell likamr hans til iardar nidr, sem alldri
hefdi ond i verit. Pvi næst fellu oli sonn daudamork aa hann:
5 har hans folnadi 8, enni roknadi 9, augu hans um sneruzt, en

1 veita B. 2 vangeymslu B, C. 3 [ menn Kolosensis (Kasolensis
C), B, C. 4 Her ender C. 5 [ .iii. nætr B. 6 sknlldunautr B.
7 [ saal. B; mællti til husbonda A ; terribiliter clamare cæpit suamque
securim uxori sui socii commendavit lat. 8 saal. rettet ; fell en

4° A; fell i B; crines candent lat, 9 mgl. B.

332

DUGGALS LE1ZLA.

nasraufar hans byrgduzt, varrar bliknudu, haka ofan seig, ok allir
likams lidir* hans kolnudu. Pa hliopu bionostumenn ok toku burt
matinn ; hans menn ok sva husbondans gretu, ok logdu nidr lik hans
ok letu hringia fy rir sal hans. Par komu kennimenn ok allr borgar-
lydr harmandi sva skiotan dauda duganda mannz ; ok parf bat eigi 5
lengra at gera, en fra midium degi rrfidvikudags til pess hins sama
tima laugardags pa la hann daudr, sva at ecki lifs mark fannzt
med honum nema pat, at peir, sem gersamligazt hondludu likam
hans, fundu, at nockurr ylr var i hinu vinstra herdarbladi hans.
En fyrir pvi villdu peir eigi grafa likam hans, at peir kendu hann 10
varman i f>eiri halfu. Ok pvi næst sem mikill fioldi lærdra manna
ok olærdra var samankominn at iarda lik hans, pa fek hann ond
sina ok andvarpadi langa stund med pungmegnum anda. Allir
hinir hygnuzstu menn, er petta sa, undrudu ok mælltu : » [For eigi
pessi aund sva fra honum2, at hon viti eigi aptr likams i f>essu 15
lifi3. En med f>vi at hann leit med f>raungmegnu aliti til peira,
er næstir honum stodu, spurdu peir hann, ef hann villdi hafa
pionostu, ok bendi hann peim4, at hann villdi 5. En sidan er
hann hafdi bergt6, f>a lofadi hann gud med 7 pokkum ok mællti:
»Drottinn, meiri er miskunn pin en illzska eda ranglæti mitt, po 20
at of mikit se. Miklar ok undarligar pislir syndir pu mer, margar
ok illar, en miskunn |)in lifgadi mik ok leiddi mik odru sinni
padan i i>etta lif. « En sva sem hann hafdi petta mællt, f>a skipti
hann fe sinu aullu ok gaf helgum8 kirkium ok fatækum monnum.
Sidan let hann merkia sik med marki hins helga kross ok het gudi 25
med stadfostu hiarta, at hann skylldi allt hit dagliga lif sitt
fyrirlata ok bæta. I5 vi næst [sagdi hann 9 oss allt, pat er hann
hafdi set ok polat, med dessum hætti.

2. Sem ond min skildizt vid likam minn, kvad hann, ok
vissi at sonnu, at hann var daudr, pa vissi hon ok syndir sinar 3Q
ok tok at hrædaz miog, ok vissi eigi, hvat hun skylldi at hafazt.
Hon villdi aptr snuazt i likam, ok matti eigi inn komazt. Pa
villdi hun burt fara ok hræddizt hvetvetna, som hon fordadizt,
[i pvi er hon vissi eigi, hvat hon skylldi,10 af f>vi at hon vissi
sik synduga. Pa treystizt hon guds miskunn ok tok at grata, æpa 35
pk skialfa, veina ok kveina, ok {»vi næst sa hon par koma mikinn

1 ok limir tilf. B. 2 saal. B\ monnum A. 3 [ Nonne hic est

spiritus vadens et rediens? lat. 4 til tilf. B. 5 giarna tilf. B.

6 pionostu tekit B. 7 maurgum ok miklum tilf. B. 8 halft B.
9 [ birti hann ok taldi fyrir B. 10 [ mql. B. 40

b U & U A L S LEIZLA. 333

fiolda ohreinna anda, sva at eigi at ems var husit ok goliit allt
fullt, er la likit, helldr hvert stræti ok hverr annarr stadr, er
tomr var, ok flyktuz £eir umhverfis ba enu veslu sal at hryggia
hana ok angra, ok mælltu beir sin a milli: »Syngium ver, kvadu

5 beir, bessi veslu salu verdugan saung daudans, bviat hon er dottir
daudans ok [matr ok fæda oslockviligs elldz * , hon var iafhan
myrkrum unnandi ok Hos hatandi. « En bvi næst sneruz beir allir
at henni ok gnistu tdnnum a hana ok slitu andlit hennar med
klom sinum i reidi sinni ok illgirnd ok ædi, ok mælltu: »Se her,

10 vesol sala, herra bina ok folk bat, er f>u hefir kosit {>er, med
bessum skalltu brenna i eilifum elldi. helvitis; {>u vart rogs leid-
togi ok sundrbykkis eiskari, hvar er nu metnadr f>inn, skart ok

[dramb ok hegomlig gledi? hvar er nu hlatr binn ok spottsamligt
gaman? hvar er nu an l>itt ok styrkleikr, er l>u angradir margan med
15 ok svivirdir? hvar er nu augnabending f>in ok ogiptusamligr hattr,
er bu hafdir vid binn brodur? hvar er nu fotastangan2 bin eda
likams reiting3? hvar er nu su en illa hugsan hiarta f>ins?« Med
bessum ordum ok morgum odrum heituduz beir vid salina, hræddu
hana ok hrygdu, sva at hon kveinadi ok æpti ok vænti ser einskis
20 af J>eim nema dauda ok pisla, sva sem J>eir heituduzt vid hana, at
eigi mundu {>eir dvelia4.
3. En von- drottinn milldr ok miskunnsamr, er eigi vill
dauda syndugs mannzS ok mattugr er at likna ok hialpa [vand-
rædum ens dauda 6 , allzvalldandi [milldr ok miskuKnsamr drottinn
as med heilagri hialp sinni 7 skipadi eptir sinum vilia ok minkadi
f)essa vesolld; J>viat J)a sendi hann engil sinn i moti f>essarri salu.
Ok er hon leit hann [langt um 8 komanda biartan sem dagsbrun, f>a
hafdi hon ohverfanliga ok stadfasta syn a hann, væntandi ser
hialpræda af honum. En sva sem engillinn nalgadizt hana, {>a
30 heilsadi hann henni med eiginnafni9: »Heill f>u, Duggall, sagdi
hann, hvat hefztu nu at?« En [hann hormuligri° siaandi f>a hina
fridu skepnu guds ollum sonum manna fegri ok æskiligri11, en
heyrdi sialfan sik nefndan eiginnafni1* med hræzlu ok nykomnum
fagnadi, J>a svarar hann '3 englinum med J>essum ordum: »Yei er

35 1 [ saal. B; inodir A\ cibus ignis inextinguibilis lat. 2 fotastadan

B 3 hræring B. 4 sina illgiarna bionostu til/. B. 5 helldr

at hann lifi ok leidrettiz tilf. B. 6 [ ok lækna saar hins sjTidnga
B. 7 [ mætr ok aagætr, blidr ok blezadr drottinn Jesus Kristr med
hagligu hialprædi sinu B. 8 [saal. B; bar A. 9 eiginligu nafni

40 B. 10 [saal. B\ hon hormulig A 11 elskuligri B. 12 eignar-

nafni B. 13 saal. B\ hon A.

334 DCG8ALS LEIZLA.

mer, herra fadir, sagdi hann, helvitis pislir ok sorgir hverfa um
mik, ok gilldra daudans hefir fyrir tekit alla vegu mina. « f>a svar-
ar engillinn: »Nu kallar fm mik herra ok fodur, ok virdir fm
mik alldri fyrr sva mikilligs1 nafns.« En pa svarar salin: »Herra,
kvad hon, hvort sa ek pik nockut sinni, eda hvenær heyrda ek 5
pina sætu rodd fyrr en nu?« Engillinn svarar ok mællti til
hennar: »Ek fylgda per iafnan, sidan er pu vart fæddr, ok hver-
vetna par sem f>u fort, ok villdir f>u alldri minum radum fylgia.«
Ok pvi næst retti hann hond sina at einum peira dioflanna, er
holvadi henni optaz ok heitadiz vid hana mest: »Se, kvad hann, 10
penna felaga pinn ok radgiafa! hans ordum fylgdir pu, en minum
radum ok vilia hafnadir f>u at ollu. Nu med pvi at gud lætr misk-
unn sina yfir ganga dom sinn, pa skalltu niota miskunnar. Ver nu
glod ok fegin, f>vi at far pislir skalltu pola nu af sva morgum, sem
pu værir verdug, ef eigi hylpi J>er miskunn lausnara mannkyns. 15
Fylg mer nu, kvad hann, ok mun pat allt skilvisliga, er ek man
syna f>er, pviat pu skallt aptr fara i likam f)inn.« P& hræddizt
salin akafliga ok gek til engilsins fra likamanum, er hon stod [fyrr
aa2. Ok pa er dioflarnir heyrdu rodd 3 engilsins, ok f>eir fundu,
at f>eir mundu eigi mega fremia pat, er peir heituduz vid salina, 10
|>a [skelktu* peir gabhandi i lopt upp ok mælltu med ylandi
rodduS: »Se, kvadu {>eir, hversu grimmr ok ranglatr gud er,
hann drepr J>a, sem hann vill, ok lifgar f>a, sem honum synizt;
eigi gerir hann, sem hann het, at hann skylldi dæma hvern eptir
sinum verdleikum, hverr frelsar fyrirdæmdar salur ok fyrirferr 25
saklausum.« En sva sem f>eir hofdu f>etta mællt, {>a red hverr
J>eira aa annan, ok borduz lengi ok særduzt storum sårum; ok
f>eir hryggir ok hræddir ok miog reidir hurfu burt ok blesu fulum
anda fra ser med sva illum dauni, at eingi daudligr madr matti
f)ola. Sidan gek engillinn drottins vårs fyrir salinni ok mællti til 3o
hennar: »Eylg mer,« kvad hann. En hon svaradi: »Vei mer,
herra, sagdi hon, ef {>u gengr fyrir mer, l>a taka anskotar minir
mik fra \>er ok munu kasta mer i eilifan elld.« »Nei, kvad hann,
hræz eigi, miklu er meiri ockarr flockr en f>eira; en med f>vi at
gud er med ockr, f>a {mrfum vit aungan at hrædaz i mcti ockr. 35
A vinstri hond f>er skulu falla Jmshundrad, en a hægri hond f>er
.x. f)usundir J)inna ovina, ok skal eingi nalgaz f>ik, ok at sonnu
skalltu f>at sia med augum {)inum ok a lita ombun syndugra. En

1 virduligs B. z [ hia fyrr B. 3 rædu B. 4 skegldu B.

5 [ posuerunt in celum os suum (v. 1. blasphemaveruut) dicentes lat. 4°

DUGGALS LEIZLA. 335

J>u skallt bola litlar, sem ek sagda f>er fyrr, af morgum f>eim pislum,
er f>u ert verdug.» Ok sem harm hafdi J>etta mællt, f>a geiigu [>au
fram leid sina.

4. En sva sem J>au hofdu lengi gengit ok hofdu ecki Hos,
5 nema bat er stod af englinum, ok um sidir komu f>au i dal einn

mikinn ok miog ogurligan, myrkan ok allan huldan daudans blind-
leik. Sa dalr var miog diupr ok fullr gloandi gloda, ok var lok
a honum sex alna f>ykt, ok stod meiri bruni af f>vi en af ollum
glodum, f>eim er voru i dalnum. Ok af f>eim dal gek sva full

10 daunn med allzkonar bitrleik ok sva med siukum Jmngleik, at
hann gek yfir allar bær pislir ok vandrædilig volk, er su sala
hafdi fyrr £olat. Pvi næst sigu ofan a lokit mikill vesalla salna
fioldi, ok brunnu J>ar aa 7ned hardri ok langri pisl, til {>ess er f>ær
voru kolum likari; ok sidan voru f>ær kreistar i gegnum iarnlokit

15 sem rennanda vax i gegnum kledi, ok [endrskopuduz sva1 odru
sinni til pisla ok glodunum til bruna. Sem salin sa {>etta, hræddiz
bon miog akafliga ok mællti til engilsins: «Vei mer, herra, sagdi
hon, ek bid ydr, ef vili ydarr er til, at f>er segit mer, bvat pessar
aumu salur misgerdu i sinu lin, er f>ær eru verdugar sva hardra

20 ok beitra pisla. » Pa svarar engillinn: «Pessir voru, kvad bann,
manndrapamenn fedra ok m§dra, barna ok brædra. Pessi er en
fyrsta pisl, kvad hann, allra er slikt hafa gert, ok eptir f>essa
pining eru {>eir leiddir til f>eira pisla, er meiri eru, er f>u skallt sia.»
En ba mælir salin: «Skal ek {)ola f>essa pisl ? » Engillinn svarar:

25 «Longu f>ionadir J>u til £essa pisla, en eigi skalltu at sinni f>ola
{>ær, fyrir f>vi, J)ott f>u ser eigi fodurbani ne brædra, barna ok
mædra, {>o [er f>u2 manndrapsmadr, ok skal {>at nu eigi at sinni
hefnaz aa ber; en er J>u kemr aptr i likam f)inn, f>a varaz {>u, at
l>u f)ionir eigi til slikra meina ok meiri pisla. » Ok f>vi næst

30 mællti hann: «Gongum framar, mikit er eptir af leid ockarri.»

5. Sidan gengu f>au leid sina til eins undarliga mikils fiallz
audnar ok ognar; fiall {>etta gaf f>raungvan veg ollum umforundum.
En f>eim megin fiallzins, sem vegrinn var, f>a vall upp hinn fulazsti
daunn ok brennusteins logi myrkr sem kolreykr; en odrum megin

35 i mot var isfrosinn snær ok hinir hvossuzstu vindar med hinum
meinsomuzstum hoglum. Petta fiall var buit hvarumtveggia megin
med salna fiolda, fullt af leidiligum dioflum, er yfir voru f>eim
pislum, sva at eingi var vegr oruggr yfir at fara. En allir dioflar,
er voru i l>eim pislum, hofdu {>rikvislada liostra ok skutu i gegnum

4.0 1 [ saal. B: endrskiptuzt i C. 2 [ allt at einu ertn B.

25^ D U G G A L S LEIitÅ.

pær salur, er par villdu um fara, ok drogu pær til sin i pislir.
Sem hinar aumu salir hofdu lengi kvalz i brennusteins bruna ok
voru sem tidazt skotnar i gegnum med liostrunum, ok pvi næst
kastadar i isinn nidrok i iokulinn ok pvi næst undir hagl vindanal,
pa var peim brundit i brennusteinslogann aptr. Sem salin bafdi 5
set [pessar pislir*, pa bræddiz bon akaniga med skialfta miklum
ok sagdi til engilsins, er gek fyrir benni: «Herra, kvad hon, ek
se berliga, at pessar pislir eru mer bunar, pviat ek komumz aungan
veg yfir, bversu skal ek petta pola?» Engillinn svarar: «Hird
eigi at brædazt, kvad bann, fylg mer eda gak fyrir. » £vi næst 10
gek engillinn fram, ok fylgdi bon bonum sem fyrr.

6. Sem salin bafdi gengit sem næst englinum fyrir hræzlu
sakir, komu pau i dal diupan ok fullan myrkra ok sarleika ok
illra dauna. f'essi dalr var sva diupr, at aungum kosti gat set
grunninn3. Sa dalr var skipadr af salum, par matti heyra mikinn «j
ok bvellan pyt af straumi brennusteins, er rann or fiallinu, par
med kveinan mikils mannfiolda, er par pinduz. En sva bitr reykr
ok full daunn stod upp or dalnum, at fylldi allt loptid, ok pat var
meira ollum pislum peim, er salin bafdi fyrr sed. En bord la millum
fiallanna yfir dalinn sva langt, at bvarr endir la [i sinu fiallinu +, 7.0
sem bru væri, ok var pat pushundrat fotskrefaS langt en fetz6
breitt. Um pa bru komuz aungir menn nema guds kosningar.
f*ar sa salin marga falla af peiri bru ok aungan yfir komaz nema
prest einn. En sa prestr var pilagrimr ok bar palma a bakinu
ser ok var klæddr slagningi, ok gek bann fyrstr fyrir ollum obræddr. 25
En er salin sa, at langr var vegrinn, praungr ok mior, ok undir
bonum ogurligr ok eilifr daudi, pa mællti bon til engilsins: «Vei
er mer aumri, kvad hun, hverr skal frelsa mik af pessum veg
daudans?» Engillinn leit til hennar med blidu annliti ok svarar:
«Hræz eigi pu, kvad hann, frials skalltu vera af pessi pisl, en 30
bessu næst mantu pola adra.» Ok gek hann pa fyrir ok leiddi
hana yfir bruna omeidda. Sem pau voru komin yfir bruna, mællti
salin pa til engilsins sva oruggliga, sem hon væri komin or ollum
bruna ok vandrædum : «Ek bid pik, herra, kvad hon, ef per likar,
at pu segir mer, hverra salna eru pessar pislir. » Engillinn svarar: 35
« Pessi enn ogurligi stadr er pislarstadr metnadarmanna, en fiallit

1 haglpiningina B. z [ pesse undr B. 3 grunnit B. 4 [ yfir
um {>vert fiallit B. 5 saal. B\ fotspora A. 6 saal. B\ fertugs.4-,
mille passus in longitudine, in latitudine vero unius pedis mensxirain
habebat lat.

DUGGALS LEIZLA. 337

med. brennusteins bruna er pisl svikalla manna, er um |>at sitia
odrum monnum mein at gera. Gongnm nu fram til annarra pisla
olikra dessum.

7. Sem bau gengu, f>a komu bau aa langan ok hardan veg.

5 En er f)au hofdu gengit um stund miog erfidliga um bann myrkva
veg, ba sa f>au eigi fiarri ser eitt kvikendi med otruligum mikilleik
ok obæriligri ogn. ^etta kvikendi af mikilleik sinum syndiz
salinni vera meira en hin hæsta hæd eda mesta fiall, er hon hafdi
fyrr sed. Augu bess kvikendis voru bvi likazt sem [gloandi glædr », en

10 mudrinn sva mikill, at, eptir bvi sem salinni syndizt, f>a matti
bat audvelliga svelgia um sinn .ix. fmshundrad herklæddra manna.
En i munninum stodu .ii. iotnar, ok horfdi nidr hofudit aa odrum
ok stod aa tonnum hins nedra gomsins, en i moti f>vi ba horfdi
hofut annars upp undir tenn hins efra gomsins, en iliar hans stodu

15 aa enum nedrum tonnum. Ok med J>essum hætti voru beir sem
sparar eda stolpar i munninum ok gerdu {>riu gardzhlid aa munn-
inum. [En oslokkviligr 2 logi stod or munninum um f>essi briu
gardzhlid, ok var morgum syndugum salum hrundit i logann. f*ar
stod or med loganum obæriligr daunn or munninum. 3 Sva

20 matti ok heyra or munninum kveinan ok ylan J>ess hins mikla
fiolda, er pindiz i kvidinum nled hordum * ok grimligum pislum ;
ok var f>at eigi kynligt, bviat bar voru morg bushundrut manna,
bædi karla ok kvenna, bord ok brotin med allzkonar pislum,
volkum ok vesoldum. En uti fyrir munninum var mikill diofla fioldi

25 bolvadr, er hrundu syndugum salum naudgum inn i munninn. En
bo adr beir hryndi beim inn i hann, J>a bordu beir J>ær ok særdu
morgum sårum ok miklum barningum. Sem salin hafdi J>etta
lengi set, {>a fyrirvard hon oll+ naliga af mikilli hræzlu ok mællti
til engilsins med gratandi rodd: «Herra minn, kvad hon, f>vi.at

30 {>u veizt, hvat her er titt, hvi villtu sva nærri ganga?» Engillinn
svarar ok mællti : «t*essi er vegr ockarr, ok megu vit eigi framkomaz,
nema vit nalgimzt bessa pisl ; eingi ma komaz um f>essa pisl nema
helgir menn guds. » f^etta kvikendi heitii* Acheron 5 ok svelgir alla
sinka menn6. Um J>etta kvikendi mælir heilug ritning, at bat skal

35 eigi undra, bott bat svelgi allan strauminn, ok enn segir til f>ess, at
Iordan renni i munn honum. Strauminn kallar heilug ritning
heidnar f)iodir, er i betta kvikendi koma, en Iordan eru kristnir

1 [ logandi glodir B. 2 rettet ; o^eckiligr A ; inextinguibilis lat.

3 [ mgl. B. 4 sik B. 5 saal. lat. ; attergus A ; athergon B.

40 6 omnes avaros lat.

338 DUGGALS LEIZLÅ.

menn, bvi at bar hofzt skim, ok hyggst betta kvikendi kvelia
ba ok svelgia. En bessir sparar, er standa i munninum, [ok horfir *
hvarr i moti odrum, voru iotnar, ok um beira daga funduzt aungir
rettari* i sidum sinum, en beir voru, ok hefir bu opt heyrt getit
beira, [bvi at annarr het Fargus, en annarr Konall3. Pa mællti 5
salin: «Heyr mik, herra, sagdi hon, bat biki mer kynligt, med
bvi at bu kallar ba verit hafa rettvisa i sidum sinum, hvi gud
villdi gera ba verduga bessa pisla.» Psl mællti engillinn: «Allar
pessar pislir, er nu hefir bu sed, eru litlar hia beim, er bu skallt
sia, adr en bu ferr aptr i likam binn.» Ok er hann hafdi J>etta '°
sagt, ba gek hann fyrir salinni at pislinni ok stod fyrir munni bess
ogurliga dyrs. En salin, f>o at eigi villdi, fylgdi honum. Sem
bau stodu f>ar bædi saman fyrir munninum dyrsins, ba hvarf
engillinn fra henni. En hun var ein saman ba ok stod bar eptir
dopr. En dioflarnir sem beir sa, at hon var ein saman ok fyrir- *5
latin, ba særdu beir hana ok bordu ok drogu hana i kvid dyrsins.
En hvilikar eda hversu miklar pi dir hon boldi bar, bo at hon
sialf hafi bagat4, ba mun hverr hygginn madr finna sidan [at
yfirsyn ok atferd hennar S. En med bvi at ver vilium segia med
skamri rædu, ba megu ver eigi allt bat telia, er ver heyrdum um 2°
betta. En at ver fyrirlatum eigi efni rædunnar, {)a telium ver
fatt af morgu til umbotar aheyrundum. f*ar boldi su en auma
sal hunda bit ok varga slit, barningar ok biarnar bit ok leona,
orma hogg ok eitr, ok margra annarra grimligra ok ogurligra dyra.
En aungar mannligar tungur kunnu nefna grimleik ok ædi, illgirnd *5
ok ofund diofla ok beira hogg, ellz bruna, frost iokla, sionleysi
augna, skialpta tanna ok margskonar naud ok gnott allzkonar
eymdar ok vesaldar. Sem hon hafdi bar bessar ok bessum likar
pislir lengi aumliga bolat, ba æpti hon pislir sinar ok sleit ok reif
andlit sitt af mikilli sorg ok angri, ok vænti ser aungrar hialpar. 30
Ok er hon hræddiz at pinaz bar eilifliga fyrir sakir verdleika sinna,
ba vissi hon eigi, med hverium hætti hon kendi sik or komna
dyrinu. fvi næst sem hon hafdi lengi legit i oviti ok meginleysi,
ba lauk hon upp augu sin ok sa engilinn, er leiddi hana, miog
nær ser, ok bo at hon hefdi miog verit pind, ba huggadiz hon, 35
er hon sa hann, ok mællti: «t>u einka von min ok huggan, su

1 [ aufgir B 2 iafntryggvir JS; tara fideLes lat. 3 [ vocantur

enim Fergusius et Conallus lat. 4 rettet; sagt A\ {>angat farit

B\ taceret lat. 5 [ rettet] yfirsynandi kvalar hennar A\ at yfirsyn
hyggiunnar B, in colore vultus et conversione morum lat.

£> U O G A L S LEIZLA. • $30

er gud gaf mer overdugri, bu ert Hos augna minna, hvi villdir
bu fyrirlata mik vesla i sva mikilli pisl ok vesolld? Hvat skal
ek veslug gefa gudi fyrir allt bat, er hann gaf mer, bott hann
hefdi alldri mer fyrr gott gert annat en betta, er hann sendi bik mer
5 til hialpar. En hversu ma ek honum betta backa?» Pa svarar
engillinn : «Sva sem bu sagdir i fyrstunni, at meiri er guds niisk-
unn en illzka bin; at sonnu ombunar gud hverium eptir sinum
verdleikum, en bo dæmir hann hvern eptir idran beiri, er
hann hefir i liflati sinu. Ok fyrir bvi, sem ek sagda ber fyrr,
i o hæfir ber at varaz, ba er bu [kemr i bitt valid1, at bu bionir eigi
optar til sliks. » Ok f>vi næst mællti engillinn: « Forum fram til
beira pisla, er fyrir ockr eru enn.»

8. En salin reistiz upp sem siuk ok bungmegin ok kostadi
at festa fotspor sin ok matti ongum kosti fotum koma undir sik,
15 bvi at hon hafdi verit miog adr pind. En ba hondladi engillinn
hana ok huggadi, ok gek fyrir henni skyndiliga ok eggiadi hana at
skunda af veg beim, er hann hafdi sagt henni. Nu sem bau hofdu
lengi gengit, ba sa bau stoduvatn med sva hvossum vindi ok odum
stormi, at bylgiur gengu sva hatt, at eigi matti sia himenenn
20 fyrir. En i bessu vatni var undarliga mikill fioldi dyra ogurligra,
er goptu ok [rautudu ok kostudu eptir mætti at svelgia syndugar
salur*. En um breidd vazsins var bru miog long, ok var lofa
breid, en lengd bruarinnar var half r6st3; ok var bessi bru bædi
lengri ok miori en hin, er ver gatum fyrr. Nu var sia en miofa
25 bru, er yfir la vatnit, oli sett stalgoddum sva hvossum, at
engi fotr mannz matti yfir komaz. En oli bau hin ogurligu dyr,
er bar voru i vatninu, ba somnuduz alla vega at brunni at taka
bar mat sinn, allar bær salur, er eigi mattu um komaz bruna.
En bau dyr voru sva mikil sem hinir hæstu turnar, ok flaug sva
30 mikill logi or munni beim, at vatnit allt var sem vellanda af beim
elldi. A bessi bru sa bau eina sal, miog gratandi ok æpandi syndir
sinar, ok hafdi mikla byrdi aa baki af siodum+ hveitikorns, ok
var rekin naudig at ganga yfir bruna. Nu boat iliar hennar væri
i gegnum særdar af stalgoddunum, ok bo at ædi verkr væri i
35 sarunum, ba villdi hon helldr a loda brunni en falla i vatnit vell-
anda ok i munn dyranna. Sva sem salin sa bessa odæmiliga

1 [ fueris tuæ potestatis lat 2 [ beliudu ok rautudu til einskis

annars niatar en svelgia syndugra manna salir B. 3 duo

milliaria lat. 4 saal. B: sadum A\ magno pondere manipulorum
40 frumenti onusta lat.

340 . DUGGALS LEIZLA.

pisl, f>a mællti hon til engilsins: »Heyr mik, herra, kvad hon,
vita villda ek, ef ydr syniz, hvi J>essi sal er naudig rekin yfir
bruna med sva mikla byrdi, ok hverra salna {>essi pisl er einkan-
liga.« Engillinn svarar : »Pessarrar pislar ertu verdug ok allir
J>inir makar, er f>iofar eru, hvart sem J>eir stela meira eda minna. 5
En f>o f>ola eigi allir iafnt J>essa pisl, l>eir er meira stela eda
minna, nema J>at se kirkiustuldr. « J?a mællti salin: »Hvat kallar
J>u kirkiustuld ? « Engillinn mællti: »Pa er f>adan er stolit £at, er
vigt er til guds jpionostu, bækr eda messufot ok kaiekar eda annat
{»esskonar, eda f)o at oheilagt se, ef or kirkiu er stolit. En f>eir 10
misgera mest i stuldi, er undir hreinlifra manna bunadi stela,
nema |>eir bæti vel, f>a eru f>eir syndgazstir. « Ok i>vi næst mællti
hann til hennar: »Skundum nu fram, {>vi at vid skulum yfir bruna. «
Fa mællti salin: »Pu matt yfir komazt med gudligu valldi, en
eigi vænti ek, at J>u megir mik leida med f>er.« »Eigi skal ek, 15
kvad engillinn, fylgia £er, nema Jm skallt ein saman fara, ok eigi
tomum hondum, f>vi at f>u skallt leida med {>er otaminn uxa, ok
gefa hann mer, er Jm villdir eigi selia frænda {>inum, ok bid min
odrum megin vazins vid bruarenda.« Pa gret salin med æpanda
grati ok mællti vid engilinn: »Vei mer, kvad hon, hvi skapadi 20
gud mer at {>ola slikt, eda hversu ma ek vesol leida naut eptir
mer, {>ar sem ek man alldri komazt or J>essi pisl, nema miskunn
guds dugi mer?« Pa mællti engillinn: »Mun f>u, kvad hann, |>a
ertu vart i lin J>inu, f>a staltu ku gudfodur f>ins.« »Herra, kvad
hon, gallt ek eigi aptr J>etta naut, er f>u rædir um, {>eim er atti?« 25
»Aptr galltu, kvad engillinn, en f>o eigi fyrr, en {>u mattir eigi
leyna ; ok fyrir J>vi skalltu eigi {>ola alla pislina, at minni synd er
at vilia illt, en at fullgera {>at, en {>o er hvortveggia illt fyrir
gudi.» Sem hann hafdi J>etta mællt, {>a leit hann at salinni ok
syndi henni kuna: »Her er nu kyrin, kvad hann, er f>u skallt 30
leida med £er yfir bruna.« Pvi næst sem salin sa, at hon matti
eigi undan komaz f>essi pisl, er hon vissi sik verduga, J>a gret hon
synd sina, ok hellt hon aa kunni, ok bardi hon hana ollu afli at
koma henni aa bruna ut. En l>a voru dyrin undir brunni beliandi ok
rautandi ok bidu sva matar sins, er f>au sa aa brunni. Ok sva 35
sem salin gek a bruna, f>a villdi eigi kyrin fylgia henni; en J>a er
salin stod, f>a fell kyrin, en er kyrin stod, f)a fell salin; ok med
l>eim hætti gengu l>au allt til f>ess, er f>au komu aa midia bruna.
En er f>au komu f>ar, {>a [sa salin koma aptr i moti ser {>ann, er

DUGGALS LE1ZLA. 34I

hveitiludr * bar, ok mættuz f>ær pa æpandi ok gratandi. Su sala, er
hveitit bar, bad hana, er kuna leiddi, at hon skylldi eigi talma veginn
fyrir henni ; en hin i moti bad morgum bænum bina vægia ser, ok sagdi
sik bafa sott leidina med miklu volki ok bordum pinum. En at sonnu
5 raatti hvargi pa aptr snuazt, ok eigi pordu pær at bak ser at lita,
ok fyrir pvi stod bvar i mot annarri veinandi ok kveinandi, ok
var oli bruin biodug af blodi ilia peira. Sem pær bofdu par miog
lengi stadit ok gratid syndir sinar, f>a vissu pær eigi, hverium hætti
hvar peira yar um komin adra. l?vi næst sa su sal, er kuna

10 leiddi, miog nærri ser engil, er hana hafdi fyrirlatit, ok mællti
(hann) til hennar medblidum ordum: »Vel komin! kvad hann, lat nu
ku pina lausa, nu hefir pu golldit honum skulld sina.« Ok nu
sem salin syndi honum fætr sina ok kvad sik eigi lengr ganga
mega, pa svarar engillinn henni: »Mun f>u nu, at skiotir voru

15 fætr pinir til manndrapa, ok fyrir f>vi var pat makligt, at pining
ok vesolld var aa veg l>inum ok lengi mundi verit hafa, ef eigi
hylpi per guds miskunn. « Ok j>vi næst hondladi hann fætr hennar
ok græddi, ok gek fyrir henni. Ener salin spurdi: »Hvert gongu
vit nu?« f>a svaradi engillinn: »Her fyrir ockr bidr ockar einn

zo liotr ok leidiligr pislapionn, er heitir Pristinus 2, ok megum vit
aungum kosti um komaz hans herbergi. En f>o at hans herbergi
se iafnan fullt gesta, pa fysir hann eigi at sidr at piona nyium
gestum med starfi sinna pisla.

9. Nu sem pau gengu um myrkva stadi ok hardan veg, pa

25 syndiz peim hus opit ok sva mikit sem it hæsta fiall at mikilleik,
en pat var kringlott sem ofn, er menn baka braud i. En sva
mikill logi stod or husinu, at hann var alla vega halfa rdst fra
husinu, ok sveid allar salur, er fyrir urdu. En salin, er fyrir hafdi
ordit ok polat fyrr f>esskonar pislir, pordi aungum kosti nær at ganga,

30 ok fyrir f>vi mællti hon til engilsins: «Hvat skal ek vesol nu gera,
kvad hon, her er inngangr eilifs dauda, hverr skal mik hedan frelsa?»
fca svarar engillinn: « Frials skalltu vera fyrir f>essum ytra loga,
en at visu skalltu fara i husit, l>ar sem loginn kemr or. [Ok er f>au
nalguduzt husit, J>a sa f>au marga pisla{)iona med boloxum ok

35 breidoxum ok margskonar homrum ok J)exlum ok sverdum 3 ok
allzkonar tolum+, med nofrum ok f>v6rum ok sogum, sigdum, Ham
ok grefumS, med tvieggiudum handsoxum ok iarnrekum ok kes-

i [ kom su salin aa moti J)eim, er hveitisiodana B : viderunt illum sibi

obvium. qui raanipulos portabat lat. z saal. B ; Fustinus A ; Phristinus lat.

40 3 ok saxknifum tilf. B. 4 talgutolum ok hoggvopnum B. s grefium B.

34* DUGGALS LEIZLA.

ium » ok margfolldum goddum ok geirum ok allzkonar tolagerdum, er
peir hofdu J>ar buin, at fla ok at skera, hoggva ok hamla, rista ok
rifa, myrda ok meida. beria ok briota, bora ok ellta2. ^etta var
var fyrir dyrum i midium loganum, er peir pindu syndugar salur,
er bær voru i millum peira, ok pinduzt f>ær f>ar med allzkonar 5
battum, sem nu var sagt, otaligum pislum3. Sem salin sa
pessar pislir, pa virduz benni pessar meiri ollum pislum, er hon
bafdi fyrr set, ok mællti pa til engilsins: «Herra, kvad bon, frels
mik af pessum pislum, ok iata ek mer peim, er okomnar eru.»
Pa mællti engillinn: «f>essi pisl er vist meiri ollum pislum, er 10
f>u befir fyrr set, en po skalltu nu sia eina pisl, er yfir er ollum
peim, er $>u megir augum sia eda bug leida. Grak inn, kvad bann,
i pessa pisl! ber eru bitbundar, er bida pin.» En salin, brædd
ok skialfandi ok naliga af barmi fyrirverdandi, bad med allzkonar
bænum, at bon skylldi frialsazt af pessarri pisl, ok gat eigi f>egit. 15
Wi næst sem dioflar sa, at hon var peim iatud, pa slogu f>eir
hring um hana ok brigsludu benni synda brigsli ok illyrdu bana med
ferligum ordum ok slitu bana alla i sundr med slikum tolum,
sem fyrr gatum ver, ok pvi næst særdu bana ok sundrslitna
kostudu benni i midian elldinn. En fra beim at segia, er voru i 20
husinu, f>ar var 4 bryggleikr, barmr ok op ok harmj>rungin ædi,
ok kveinan ok tannaskialfti ; utan it bardazsta frosts, en innan
enn akafazsti bruni, ofyllilig agirnd ok fysi matar ok drykks, er
alldregi matti fyllaz ; ædi ok o{>oli i peim stodum likams peira,
sem skop6 peira bofdu verit, sva at sialf skopin voru fuin ok 25
ok sundr slitin, ok ullu f>au oli modkum, bædi kalla ok kvenna,
ok eigi at eins veralldar manna, helldr ok margra f>eira, er menn
hugdu her vera breinlifa, ok gengu i skop peira enu grimmuzstu
dyr ok slitu pau sva med hordum piningum, at eingi ofl mattu
pola. t'ar var hverskonar tegund karla ok kvenna, ok voru i 3°
bverskonar bunadi, er menn bera pessa heims aa sinum likam,
valkut, pind ok bord ok brotin med berfiligum sårum ok svivird-
ligum. Sem salin var lengi pind i f>essum margfolldum ok
odrum otruligum pinum, J>a fann hon sialfa sik synduga ok

1 stalgoddum, stilum Ulf. B. 2 kliufa B. 3 [ Et cum propius 55

accederent, viderunt carnilices cum securibus et cultris et sarmentis et
bisacutis, cuui dolabris et terebris et falcibus et forcipibus acutissimis,
cum wangiis et fossoriis et cum ceteris intrumentis, quibus auimas excoriare
vel decollare vel findere vel truncare poterant lat. + Her begynder

Z>*. s lentus ignis extrinsecus lal. 6 glt;pir D. 40

DUGGALS LEIZLA.

343

verduga slikra pisla ok vesallda. Pxi næst sem miskunn guds villdi,
ba vissi hon eigi, med hverium hætti eda hverri skipan hon kendi
sik or komna bessum pislum, ok sat hon f)a i myrkri ok likneskiu
daudans. En er hon hafdi bar nockura hrid setit, ba leit hon
5 f>at Hos lifsins, er hana hafdi leitt ; ok hon full angrs ok hrygg-
leiks mællti : «Hvi, herra, kvad hon, bolda ek vesold slika ok
sva miklar pislir? Hvat er bat, er hygnir menn sogdu oss, at
heimrinn er fullr af guds miskunn, hverr er nu mikilleikr guds
miskunnar?» Engillinn svarar: «Dottir, kvad hann, marga hafa
o bessi ord blekt, \>& er eigi hafa fengit retta skilning £essarra orda,
fyrir bvi, kvad hann, f>o at gud se at sonnu miskunnsamr, ba er
hann f>o eigi at sidr rettvis. Rettvisi guds gerir vid hvern, eptir
bvi sem hann er verdugr, en miskunn hans fyrirgefr syndir ok
verdugar pislir. En bu bolir nu bessar pislir af verdugum tilverkum

15 binum, en bu bakka gudi, ba er bu finnr, at miskunn hans fyrir-
gefr ber pislir misverka jiinna. En ef gud fyrirgæfi allt, til hvers
skylldi madrinn vera ba rettviss, eda hvi skylldi madrinn idraz ok
iata syndir sinar, ef eigi hræddizt hann gud. I5 vi skipadi gud,
sagdi hann, alla hluti vel, at hann stillir rettvisi med miskunn,

io ok miskunn med rettvisi, at hvargi se an annarri. Ok bo at hann
byrmi syndugum monnum miskunnsamliga, ba bola beir bo pislir
til hreinsonar misverka sinna. Sva ok ef gud tekr fra rettvisum
monnum, medan beir lifa i likam sinum, heilsu eda adra huggan,
ok berr ba sakir sinna misverka, ba gefr hann berm miskunn-

t5 samliga eilifa fagnadi englanna, er beir fara or likam sinum. En
beim mun er guds miskunn meiri en rettvisi hans, at ecki vetta
er bat gott gert, er eigi verdi at fullu ombunat, en morg illvirki
fyrirgefr gud, bau er rettvisi hans ætti hefhd aa. Pvi at eingi
[er i liii bessa heims1 syndalauss, ok eigi barn, bat er borit er

30 ok eina nott lifir aa iordu, en ,guds miskunn fyrirgefr morgum sva
gersamliga, at eigi sia beir myrkr daudans2.* En ba huggadizt
salin af ordum engilsins ok mællti til hans: «Herra, sagdi hon,
med bvi at ber getit rettvisra manna, er sva 3 eru sælir, at eigi
koma i gardzhlid daudans, hvi eru beir leiddir til helvitis. » Engill-

35 inn svarar: «Ef ber bikir bat kynligt, sagdi hann, hvi rettvisir
menn, er eigi koma i pislir, eru leiddir at sia bær, ba er bat
fyrir bvi, at beir unni beim mun meira gudi, sem beir sia giorr,
or hverium pislum hann frelsadi ba. Sva ok, sagdi hann, salur

1 [ ibui heimsins er D. 2 ut non tangat eos umbra mortis lal,

40 3 Her mgl. 1 Blad i B.

344 DUGGAL8 LEIZLA.

syndugra manna, J>ær er at verdleikum eru dæmdar til eilifra
kvala, J>a eru J>ær leiddar fyrst at sia dyrd heilagra manna, fyrir
J>vi at f>ær sia f>a enu riku ombun rettvisra manna, er f>ær hofh-
udu; en f>vi næst er {>ær koma i pislir, J>a er J>eim su aminning.
synd dyrdanna, er f>eir hofnudu, ok er f>eim f>at auki sinna pisla 5
ok vandræda ok vesællda. Pvi at eingi pisl er iafnmikil sem at
vera skildr fra syn guds ok heilagra engla. En prestr sa, er fm
saatt sva oruggliga ganga yfir bruna, var leiddr at sia pislir, at af
syn pislanna skylldi hann f>vi elskuligar lofa ok dyrka, virda ok
tigna almattigan gud, sem gud hafdi hann meir fra pislum tekit 10
ok tiguligar dyrkat. Sem gud hafdi reynt hann tryggan ok hygg-
inn i hlydni bodorda sinna, f)vi gaf gud honum koronu eilifs fagn-
adar, er hann hefir heitit at gefa ollum ser unnandum.« Pvi
næst mællti engillinn: »Med f>vi, kvad hann, at vit hofum enn
eigi seet allar pislir, £a dugir £er, at vit skyndim at sia f>ær.« 15
Pa mællti salin: »Ef vit skulum sidan koma til dyrdanna ok
hvilida, f)a skyntu * fyrir mer til pislanna. «

10. Sem engillinn gek fyrir salinni, J>a sa f>au dyr eitt olikt
odrum dyrum ok ogurligra ollum f>eim, er f>au hofdu seet adr. Pat
hafdi tvo fætr ok tvo vængi med longum halsi, f>at hafdi iarnnef ?o
ok iarnklær ok bles or munni sinum æsiligum loga, ok sat aa einu
stoduvatni, er allt var isfrosit, ok svalg allar salur, er f>at matti
na. En er f>ær komu i kvid dyrinu med pislum, skaut dyrit fra
ser l>eim i vatn frosit, ok endrnyiuduzt J>ær svo i odru sinni til
pisla. En allar salur, er i komu vatnit, svo karla sem kvenna, *5
|)a fcrutnudu, sem med getnadi væri, ok bidu med miklum ymislig-
um pislum, til f>ess er £eim hæfir at bera. En i innyflum J>eira
ok getnadarlimum voru [yrmlur ok poddur *, ok bitu ollum pining-
um sarara, ok sva lifdu f>ær veslar i f>vi enu saurga vatni frosnar
i isi vazins. Sidan sem timi kom burdar {>eira, f>a pinduz f>ær 30
med svo akofum verk, at ædi ok op J>eira, kveinan ok grat matti
heyra um allt helviti, ok fæddu f>eir orma af ser, svo karlmenn
sem konur, ok eigi at eins i f>eim stodum likamsins, sem natturu-
ligr getnadr fædiz, helldr um alla likams lidu, leggi ok fætr, um
bak ok hendr2, sva at eingi var sa stadr likamsins, at eigi ut 35
sprungu £au eitrlig kvikendi. En oli J>au dyr, er J>ar fædduzt,
hofdu loganda iarnhofut ok 3 hit hvassazsta stalnef, ok slitu f>ar
med J>a hina somu likami, er fæddi {>au. En halar f>essarra dyra

1 skunda {>u D. 2 [ yrmslur D. 3 Her ender I)a. + Her beg.
atter B. 40

DUGGALS LEIZLA. 345

voru fmkvisladir allir med ormshofdum, ok beygduzt allir sem
aunglar at slita f>ær salur, er [f>au fæddu ". En sem dyrin gatu
eigi dregit hala sina or likomum salnauna, f>a hiuggu £eir ok slitu
vendiliga likamina med krokottum nefium sinum; ok med f>essum
hætti, a^di ok opi f)ess mikla fiolda, ok ogurligr gnyr isanna ok
kveinan salnanna, [ok belian dyranna2 er |>ar fædduz, fylldi allt
loptit upp til himna af aumligum latum svo hormuliga, at |>o at
sialfir dioflarnir stædi f>ar hia, f>a mætti f>eir hrædaz ok vorkynna
fceim hinum veslum salnm, er f>ar pinduz; {>viat f>au dyr hofdu aa
ollum limum sinum allzkonar hofut ok atu allt holldit af limum
sinum til sina ok beina. Tungur {>eira voru tvikvisladar sem
orms, l>ess er aspis heitir, ok onyttu {>ær [hvatvetna ok oli innyfli
likama sinna3. En skop karla ok kvenna voru i orma likneskium
ok smugu allan kvidinn innan, atu ok slitu ok drogu innyfli or
likamum salnanna. Pa mællti salin: »Ek bid fuk, herra, at f)u
segir mer, hvat illt pessar salur gerdu i lin sinu, er slika pisl
f>ola. Ek bygg, at l>essi pisl se olik ollum l>eim, er ek hen fyrr
seed.« Engillinn svarar: »Ek sagda £er fyrr, at f>eir er koma i
helgazsta skipan, ef J>eir villaz ok misgera, sva at f>eir bæta eigi,

20 {>a eru J>eir dæmdir til hardazstra pisla, sva sem f>ar i moti, ef
l>eir gæta sin vid syndum, hliota f)eir hina hæstu dyrd. Nu er
f>essi pisl munka ok allzkonar hreinlifismanna, sva karla sem
kvenna, J>eira sem eigi bæta f>at, er f)au misgerdu i heitum sinum
vid gud, ok sva annarra lærdra manna, er vigdir eru til guds
Juonostu, er vigslur sinar svivirdu med leikmanna harskurdi ok
klædabunadi ok margskonar odnvm ohattum ok illum verkum, er
liuga tru sina ok heit sin at gudi, ok fyrir J>vi eru her allir limir
likama Jieira pindir ok sundrslitnir med allzkonar pislum, at l>eir
hofnudu at gæta sin fra bonnudum ok ferligum verkum. f*eir

3o baru eitr i tungum sinum, {)vi at f>eir gættu eigi-illra orda sinna,
en nu brenna Jjeir i tungum sinum med hordum bruna. En skopin,

»er f)eir villdu eigi hepta fra ferligu saurlifi, eru nu orinar ok pina
J>at, er {>au misgerdu. Nu f)o at f>essi pisl se einkanliga f>eira, er
hreinlifii- eru kalladir ok eru f>o eigi, fm er f>essi pisl eigi sidr
35 allra l^eira, er med ohreinligum ok omundangligum hætti saurlifis
spilla ser; ok fyrir l>vi mattu aungum kosti undan komazt fcessum
pinum, at medan {>u vart i likam, J)a skammadizt fm eigi at saurgaz
med ovidkvæmiligum hætti, ok sva opt syniliga, at fm villdir

1 [ saal. B : f'ædcli j>a A. 2 [ efter lat. : mugitus bestiarum exe-

40 uutium : mgl. A, B. 3 [ ok rifu oli innifli saalnanna B.

346 DUGGALS LEIZLA.

optar en pu mattir.« Ok er hann hafdi betta mællt, komu dioflar
med miklum gny ok kostudu salunni at dyrinu. En er dyrit hafdi
svelgt hana, pa pindiz hon i kvidi dyrsins ok pvi enu mikla vatni,
eptir pvi sem fyrr var sagt. En er at |)vi kom, at hon skylldi
fæda ormana, pa kom engill guds med blidu andliti ok huggadi 5
hana med godum ok sæmiligum fagnadi ok blidum ordum ok
mællti til hennar: »Kom hingat, kvad hann, hin kærazta min,
eigi skalltu pola lengr petta.« Ok tok hann hana hondum sinum
ok græddi hana ok eggiadi hana at fylgia ser skiott um pat, er
eptir var leidarinnar. Ok foru pau pa langa leid, ok vissi salin 10
eigi, hvert pau gengn, pviat ecki var liosit, nema pat er af eng-
linum lysti.

11. Nu gengu pau um ogurliga stadi ok miklu hardari gotu,
en fyrr hofdu pau farit, ok var pessi vegr sva mior ok prongr,
at varia matti fætr a festa, ok sva hallr, at iafnan var buit vid 25
falli. [En pvi meir er £au nidr gengu, pvi minnr hugdi salin ser
til lifs vanår*. Pvi næst mællti hon til engilsins: »Segit mer,
herra, kvad hon, med pvi at vit hofum seet sva margar illar pislir,
at eigi mega hardari vera, ok aungum megu slikar i hug koma,
hvert leidir ockr nu pessi enn hardi vegr, er sva hefir ockr nidr 20
dregit?« Pa svarar engillinn: »Pessi vegr liggr til eilifs dauda.«
En pa mællti salin: »Med pvi, kvad hon, at f>essi vegr er inn
praungvazti ok hinn hardazti um at fara, ok eingi madr er aa
pessum veg nema vit tvau, hvat er nu pat, kvad hon, er gudz-
rpiallit mælir: rumr er sa vegr, er til dauda liggr, pviat margir 25
ganga um hann?« »Eigi mælir, kvad engillinn, gudspiallamadrinn
um penna veginn, helldr um synda veg ok saurlifis veg veralligs
lifs, pvi at hann leidir alla pa, er hingat koma.« Sem pau hofdu
lengi gengit ok miog mod, f)a komu {>au i dal einn, ok sa f)ar
marga smidiubelgi ok budir, ok heyrdu {)ar op ok grat. .Pa mællti 30
salin: »Heyrir f>u, herra minn, |>at, er ek heyri?« Engillinn
svarar: »Heyri ek, sagdi hann, ok veit ek, hvat {)essi pisl heitir;
{>essi pislajuonn heitir Yulcanus, qvad engillinn, ok fyrirkemr hann
morgum med velum sinum ok svikum, ok allir, er eptir lata eggian
hans, eru her pindir.« »Skal ek, kvad salin, nockut J>ola f>essa 3<
pisl?« »Skalltu at visu, kvad engillinn.« Hann gek {>a fyrir, en
hon fylgdi honum. Sem f>au nalguduz pislina, £a hliopu dioflar-

1 [rettet ; En £vi nær er Jiau nidr gengu hugdi salin ser til lifs varnar
A ; mgl. B ; et quanto plus descendebat, tanto minus anima reditum ad
vitam sperabat lat. 40

DUGGALS L E I Z L A,

347

nir i mot f>eim ok mælltu eigi vid engilinn, nema toku salina, er
fylgdi honum, med gloandi taungum ok kostudu henni i pfninn ok
blesu at alla vega elldinum, sva sem menn gera vid iarn ok stal,
allt til l>ess at sa inn mikli fioldi salna, er f>ar brann, var naliga
at aungu ordinn. Sem \>ær voru sva brendar, at ecki syndiz eptir
vera af J>eim, nema sem vatn væri, l>a skutu dioflarnir f>rikvisludum
slam l i gegnum l>ær ok logdu J>ær a stedia ok bordu l»ær med
miklum iarnhnydium, sleggium ok homrum, allt til l>ess er f>eir
hofdu saman barit i boll einn .xx. eda .xxx. salna eda .c, ok f>at
er hardara var, at l>ær mattu eigi deyia at helldr, en f>ær villdu
{>at giarna ok mattu aungum kosti. t'a mælltu dioflarnir: »Er nu
eigi ærit at gert?« ^a svara sumir: »Kastit hingat, ver munum
sia, ef ærit er.« Ok kostudu f>eir f>a til {)eira. En l>eir hendu
f>ær iafnskiott med gloandi tongum, sva at l>ær komu hvergi nidr
a millum. En sva sem hinir hofdu fyrr giort, sva gerdu pessir
pa, kostudu hvarir til annarra, ok voru f)ær aumu salir hvevetna
pindar, sva at hud ok holld ok sinar ok bein urdu folski af bruna
ellzsins. Sem salin var pind i pessum pislum, pa kom huggari
hennar ok tok hana or midium loganum ok græddi hana, sem
20 hann var vanr, ok mællti: »Hversu mattu? Eigi voru per sva
kiærar, sem per potti, likams sæmdir, at pu attir at pola sva
margar ok miklar pislir fyrir sakir peira?« En salin matti aungu

»svara, pviat hon var sva miog pinut, ok hafdi hon ecki afl at
mæla eptir sva langa eymd ok mikla. Pvi næst sem engillinn
saa, at hon var miog farin af vesolld pislanna, pa mællti hann til
hennar med blidum ordum: »Huggaztu nu, qvad hann, pviat nu
vill drottinn leida pik til helvitis ok aptr padan. Nu tak styrk
pinn ok ver oflug! £0 at pu hafir margar pislir polat, pa eru pær
myklu fleiri ok meiri, er pu skallt frials fyrir vera, ef f>at er vili
30 lausnara vørs; bviat hann vill eigi dauda syndugra manna, helldr
at f>eir lin ok bæti Hf sitt. Allir f>eir, er fm hefir enn seet, bida
doms guds; en f>essir er i nedrum pislum eru, ero dæmdir, ok
ertu eigi enn kominn til ens nedra helvitis.« Sidan tok hann i
hond henni ok huggadi hana eptir sidveniu sinni ok baud henni
35 at fara med ser, l>at er eptir var leidarinnar.

12. Sem f>au gengu saman ok rædduzt vid, f)a kom i moti

f>eim, ok £0 at ovorum, hræzla mikil ok kulldi ok ogurligr daunn

ok obæriligr, sva at alldri hofdu f>au fyrr slikan kent, med sva

miklu myrkri, at J>at var yfir allar pislir f>ær, sem f)au hofdu fyrr

4-° 1 lio(st)rum B.

348 DUGGALS LEIZLA.

set. Ok fell f>a hræzla ok angrleikr hverskonar aa salina, sva at
henni botti, sem allr grundvollr heimsins skylfi, ok af beiri hræzlu
mællti hon J)a til engilsins : «Herra, kvad hon, hvat velldr bvi,
at ek ma eigi aa fætr standa, sva em ek hrædd ok pipn, at
varia heft ek ond2 at at mæla. Sem hon 3 stod ok beid andsvara 5
engilsins, bviat hon matti ecki mæla fyrir ofmikilli hræzlu, ba
hvarf engillinn or augsyn hennar, sva at hon matti hvergi sia
hann. Pvi næst sem hon fann sik ollum syndgum aumari, ok
frateknum sinum huggara ok liosi hvat matti henni annat i hug
koma, en (at) fra henni væritekin oli von guds miskunnar; bviat 10
i syn heilags anda mællti Salamon, at hvarki vizska ne vinatta
er i helviti, bangat er salin skundadi, fyrir bvi kunni hon f>a
ecki rad.

13. Sem hon hafdi um stund ein saman verit i beim haskum,
ba heyrdi hon op ok kveinan undarliga mikils fiolda, ok svo 15
undarliga ok ogurliga, at eingi tunga kann bat at segia. Pa leit
hon um sik ok villdi sia, hvadan bessi ogn kom at henni. Pa sa
hon i grof eina ferstrenda, sem gia ok mikill pyttr (væri), ok stod
or stolpi dynianda reyks ok loga sva har, sem hinn efri endir
tæki til himins. Sa logi var fullr syndugra salna, er upp flugu 20
med loganum, ok er reykrinn vard at aungu, ba fellu salirnar
nidr i gmnn pyzsins ok ofn ellzins. Sem salin hafdi seet bessa
ogurligu syn, ba villdi hon firraz ok matti fætr aungan veg hræra.
Sem hon opt vid leitadi ok komz hvergi, ba æddiz hon af angri
ok sleit kinnr sinar med noglum fingra sinna ok æpti: «Vei mer, 25
kvad hon, hvi dey ek eigi, hvi villdi ek eigi trua helgum ritning-
um, hver ærsla sveik mik?» Sem dioflar heyrjrj. leti hennar, ben-
er upp flugu sem folski or loganum, ba hurfu beir iafnskiott um-
hverfis hana med slikum vopnum, sem beir baru til salna pisla,
ok nistu tonnum, ok brunnu allir sem elldr i klungrum, ok æptu 30
allir einni rauddu : «Vesol sal, verdug vesælla pininga, hvadan
kom bu hingat? Pu veizt aungar pislir ok aungar hefir bu enn
reynt, nu it fyrsta skalltu sia verdulega pisl verkum binum ; or
beim skalltu alldri komazt, bar skalltu æ ok æ vera ok lifa ok
bar æ brenna kvik utan enda ; aunga huggan ok ecki Hos skalltu 35
bar finna, aunga hialp ok aunga miskunn barftu bar at vænta.
Pu skallt nu ganga i gardzhlid daudans ok vera hrundit i et nedra
helviti. Sa er hingat sendi bik, sa enn sami bleckti bik, frelsi
hana bik nu, ef hann ma or vorum hondum, alldri skalltu hann

1 hrygg li. 2 maatt B. 3 Her indfalder en Lacune i B. 40

DUGGALS LEIZLA. 349

sidan sia. Hrygg(z) vesol, syrg ok grat, æp ok kveina, yl ok
harma, nu skalltu grata med. gratendum ok brenna med brennendum,
Eingi er sa, er ber vill nefna frik ne frelsa frik or ovina valldi.»
Ok mælltu fra dioflarnir sin aa millum : «Hvi dvelium ver, tokum
ok synum benni grimleik frann at gefa bana Lucifero bofutdiofli
at svelgia.» Pri næst hristu freir vopn sin at henni ok betu
benni eilifum dauda. f'essir dioflar voru allir svartir sem kol,
augu freira sem elldibrandar, term freira sniobvitar, halar freira
sem orma freira, sem skorpiones beita. ^essir ormar bafa ogurligt
eitr ok bogga med bolum, en adrir ormar med tungum ; freir bafa
sem gamsklær binar bvossuztu stalklær aa bondum ok fotum, sem
brokva sik at, at freir skylldi fregar taka bana, ok bon gratandi,
sungu freir benni sorgarsaung eilifs dauda. t'a kom engillinn ok
rak i burt alla dioflana ok buggadi salina med fagnadarordum eptir
sidveniu ok mællti : » Glez ok fagna, dottir, fr viat fru skallt nu friggia
fagnat ok miskunn, en eigi dæmizt1 frer nu pessar pislir, en sia
skalltu en eigi frola fleiri.

14. ' «Nu, -kvad barm, skal ek syna frer enn versta anskota
mannkyns.» Ok gek fra engillinn fyrir benni, ok er frau komu

120 at belvitis gardzhlidum, fra mællti bann : «Kom, qvad bann, ok see
ok vit at sonnu, at f>eir er auga bafa megu ber ecki sia, en fro
skalltu sia fra, er ber eru, en eigi megu freir sia frik.» Sem salin
nalgadiz, [sa bon diup belvitis2. En bvilikar eda bversu miklar
ok bardar pislir bon saa frar, fro at .c. tungna væri frar i hveriu
25 hofdi, fra mundi eigi geta upp talt. Fatt3 er frat, sem bann sagdi
oss, ok bormuligt er at beyra, ok fro nytsamligt ok en meiri varud
at firrazt i sinu lifi. Hon sa, bvar var sialfr ovinrinn ok bofdingi
myrkra ok hofutovin allz mannkyns, er meiri er ollum kvikendum
ok dyrum4, freim sem fyrr bafdi bon seed. Sva kvad salin likama
30 bans mikinn, at af ollu frvi er bann S bafdi seed, qvad bann ecki
kunna vid at iafna, ok eigi vilium ver annat mæla, en ver beyrdum
af bonum; en slika sogu vottum ver, sem ver beyrdum. f*at it
bolvada kvikendi var svart sem brafn, eptir manz skepnu likams
fra fotum til bofuds, nema frat umfram at frat bafdi margar bendr,
35 eigi færi en frusund banda, ok bver hond .c læfda6 laung ok .x.
læfda digr, ok klær flngranna lengri spiotskoptum, ok voru klær

1 dæizt Cd. 2 [ saal. rettet; i diup at sia helviti A\ appropinqnans
autem anima vidit profiuidum inferni lat. 3 rettet; fra A; Pauca

qnæ ipse nobis retulit lat. 4. Her beg. atter B med et Blad, der er
40 overskaarel, saa at kun omtrent en Trediedel af liver Linie er tilbage.

5 salin B. 6 centum cnbitos lat.

350 DUGGALS LEliLÅ.

fingra or iarni. Nef hafdi hann mikit ok digrt ok langt, ok hala
hvassan ok langan ok settan umhverfis enum hvossustum goddum.
I'etta et ogurliga dyr la aa grufu aa iarngrilli1 undirliggiandi
glodum, ok bles bar at med belgium mikill diofla fioldi, sva at
eigi mundi bvi trua, at heimrinn2 hafdi sva margar andir getit fra 5
upphafi. En J)essi ovin allz mannkyns var bundinn i ollum limum
ok i ollum lidum hans likama med iarnrekendum morgum ok
digrum. En sva sem hann velltiz a glodunum, f>a angradizt hann
med akafri reidi, ok snerizt hann af annarri sidu a adra, ok i bvi
slo hann hondum sinum a bann inn mikla salna fiolda ok kreisti IO
bær, sva sem hungradr ok bystr akrkarl kreistir vinberia log i
munni ser, sva at eingi var su sala af beim hinum mikla fiolda,
sva at eigi sleit hann hofudit af eda adra limi. I5 vi næst skaut
hann ondinni fra ser ok bles umhverfis sik [ok dreifdi ollum
salum3 i allar halfur helvitis, ok iafnskiott pyttrinn, sa er ek JS
sagda i fra, skaut upp af ser daun ok loga. Ok sem bessi hinn
grimmi vargr dro at ser ondina, ba safnadi hann salunum, er hann
hafdi sundr dreift, ok svelgdi bær allar med reyk ok brennusteini ;
ok [sumar sva sem bær villdu komaz or hondum 4 honum, ba laust
hann bær med nefi eda hala sinum. Ok med bessum hætti betta 20
it auma undr var bart adra beriandi ok pint adra pinandi. Sem
salin sa betta, ba mællti hon til engilsins: »Ek bid bik, herra,
attu segir mer, hvat heitir betta it mikla undr ok hit bolvada?«
»f'etta heitir, segir engillinn, Lucifer, ok hann var upphafdr ok
bio i paradisar yndi. Nu ef hann væri laus, ba mundi hann angra 25
ok fyrirfara allan heiminn ok himininn ok allt helviti. En
bessi inn mikli fioldi, er her er med honum, eru sumir englar
myrkra, er menn kalla diofla ok begna fiandans; bat er ok
afspringr Adams, er eigi er verdr miskunnar, bviat beir væntu
ser aungrar hialpar af gudi, ok eigi trudu beir aa hann, ok fyrir bvi 30
bola beir her eilifar pislir, at beir hofnudu at biona eilifum drottne
allrar dyrdar med ordum ok verkum. t'essir eru ok beir, sagdi hann,
er dæmdir eru ok bida margra annarraS, er heita gudi med ordum
en hallda eigi med verkum. Slikar skulu beir bola, er neita gudi

t super cratem ferream. suppositis ardentibus prunis lat. z rettet;
hann A ; mundus lat. 3 [ tilf. efter Latinen : spargit omnes aninias
in diversas Gehenne partes. 4 [ saal. rettet; su fello pær i munn.4;

az wr hondum B; sed et quicunque manus eius fugiunt lat.

5 saal. efter lat.: multos adhuc alios expectant; pisla ok ecki minne
tilf. A, B.

tJUOGALSLEIZLA. 35I

at fullu, eda gera verk peira, er honum nita, sem hordomsmenn,
manndrapsmenn, piofar eda mordingiar, metnadarmenn ok peir, er
eigi syna gudi litilæti i idran ok umbot synda sinna. l?at skulu peir
pola fyrst, er pu satt adan, ok sidan leidaz hingat til f>essarra
5 pisla; or pessi komaz aungir, er nm sinn leidaz i pessa pisl. Her
koma illir hofdingiar heimsins, er illa neyta sins valldz, [er peim
var af gudi gefit lyd sinum til traustz ok h]alldz *, ok eigi verdr
peim at gagne eda hialp um pat valid, er peir eru til skipadir, pvi
at f>eir trua eigi a gud, er allra vallda er giafari. Fyrir pvi mælir
10 heilug ritning: Mattugir menn pola margar pislir. » I*a mællti salin:
«]?er segit, kvad hon, at gud gefr oli volld, hvi lætr gud pa pinazt
fyrir sakir validanna ?» « Valid pat, sagdi engillinn, er gud gefr,
er at sonnu gott, en f>at er illt at nyta pat illa. » «Hvi gefr gud
l>a eigi, sagdi salin, iafnan godum at eins valid at bæta ok vid at
15 sia ok hialpa, sem hæfir, peim er peir eigu fyrir at sia?» «Stundum,
sagdi engillinn, tekz valid fra godum monnum fyrir synda sakir
lyds pess, er illa pionar undir peira valldi, pviat illir menn eru
eigi verdir godra hofdingia ; sva ok stundum takaz hofdingiar godir
af valldi sinu, at {>eir se i minni ahyggiu ok pvi meir rækiandi2
*o forsia salna sinna. » «Ek villda vita, kvad salin, hvi hofutfiandi
heitir hofdingi myrkra, med pvi at hann bergr aungum ok eigi
getr sik frelsat sialfan?» ^essi, kvad engillinn, er kalladr hofd-
ingi eigi af valldi helldr af meinsemdum ok hordum hlutum, er
hann gerir i myrkrum dessum, fyrir pvi, f>o at pu sæir margar
25 pislir, adr en pu her komt, pa er sem aungar se hia pessum
odæmiligum pislum.» «Sva er at sonnu, qvad salin, pviat meir
angrar mik at sia penna pytt ok kenna penna enn illa daun en allar
pislir helvitis, er ek fyrr polda. Nu bid ek, herra, kvad hon , tak
mik hedan i burt sem fyrst, ok lat mik eigi her lengr vera ok pinazt,
3o pvi at ek se 3 her marga inina frændr ok adra mina kunningia,
er ek gerda mer giarna at vinum i veralldarlifi , en her lati gud
mik alldri hafa peira felagskap. En po veit ek at sonnu, ef eigi
hylpi mer guds miskunn, pa væri minn verdleikr4 at pola slikar
pislir sem peir.» Pa mællti engillinn: «Kom hingat nu, en sæla
35 sal, ok huggaz i hvilld pinni, pviat drottinn gerdi per mikit gott;
alldri skalltu optar slikt pola, sem nu hefir pu seed, nema pu pionir

i Det her mellem [ ] indsatte er tilføiet efter Gisning , da B først bliver
fuldstændig med . . . alldz, og A springer over fra er f>eim var — fat
valid. 2 stundandi B. 3 Her beg. Z>b. 4 nogr til tilf. D.

352 DUGGALS LEIZLA.

til sliks. Her til hefir bu seed myrkrastadi ovina guds, en nu
framleidis skalltu sia dyrdir vina guds.

15. Sidan sneriz salin til engilsins ok fylgdi honum. Sem
bau hofdu lengi gengit, ba hvarf daunn ok myrkr ok Inrtiz liosit,
ok at hræzlunni tapadri kom i stadinn huggan ok hughreysti1, 5
ok sem salunni hvarf hryggleikr, ba fylldiz hon fagnadar, sva at
hon undradi [sik sva skiott umsnuna* ok mællti: »Herra minn,
kvad hon, med hverium hætti er ek svo skiott umsnuin3? skommu
var ek sionlaus, en nu se ek ; ek var hrygg, en nu em ek glod ;
um allan veg ockarn kenda ek fulan daun, en nu er ecki bess- 10
konar ; f>a var ek hrædd ok huglaus, en nu em ek fegin ok orugg. «
Pa mællti engillinn: »Blezut sertu, undra f)u eigi f>etta! bessi er
snuning hægri handar guds; nu f6rum vit heim um annan veg i
konungsriki ockart, ok bu backa gudi miskunn sina ok fylg mer.«

3? vi næst sem bau gengu, ba sa bau hafan vegg; ok fyrir innan 15
vegginn, beim megin sem bau gengu, var mikill fiol di karla ok
kvenna undir vosi4 ok vindi, ok voru oli hrygg ok hungrut ok
byrst ; hofdu bau lios, ok aungan illan daun 5 kendu bau. Pa
spurdi salin: »Hverir eru bessir, er slika hvild hafa?« »Pessir
eru, kvad engillinn, medalmenn, eigi [godir ok eigi illir 6? 0k giættu 20
sin bo somasamliga, en aunga miskunn gerdu beir fatækum af fe
sinu, ok fyrir bvi skulu beir nockura stund bola vind ok hregg ok
hafa sidan hvild goda.

16. Eptir bat gengu bau um stund ok komu at gardzhlidi,

er begår laukzt upp fyrir beim. Ok er bau voru innkominn, ba 25
sa bau enn fegrsta voll allan fulian blomandi grasa med godum
ilm, ok bar var miog inniligt, ok var bar otaligr salna fioldi ok
med miklum fagnadi. Ok var bar eingi nott, bar skein sol iafhan,
ok bar var brunnr lifanda vaz. En salin eptir sva langt angr ok
pislir, er hon hafdi bolat, vard fegin af sva inniligum stad ok mællti 30
bessi ord med miklum godvilia: »Blezat se nafn drottins 7 nu ok
eiliniga, er mik frelsti or gardzhlidum eilifs dauda, ok [(fyrir)
mikileik miskunna binna leiddir mik til heilagra binna8. Nu
sannreyni ek ord heilagra ritninga, at eigi megi daudlig eyru
heyra ok eigi daudligr hugr hyggia, ok eigi daudlig augu um sia 35
dyrd ba, sem gud hefir heitit sik elskundum. « Ok bvi næst mællti
salin: »Herra minn, kvad hon, hverra salna er bessi hvild, ok

1 saål. B\ hugstyrki A, D. 2 [ petta umskipti et skiota B

3 umskipt B. 4 vatni B, D. -5 pef B. 6 [ of illir D. 7 Her
indfalder en Lacune iB. i [ syndi mer mikileik myskunsemda sinna D. 40 j

DUGGALS LE1ZLA. 353

hann, beir, er eigi voru at ollu godir, ok eru bo teknir or helvitis
pislum ok eigi enn verdir at koma i samlag heilagra manna guds.
En bessi brunnr heitir lifandi, sa er dreckr af bessu vatni skal æ
ok æ lifa ok alldri byrsta.

17. tadan gengu bau fram um stund, ok salin sa fyrir ser
tva konunga, annan Chonchober* en annan Donatum2. En er
salin sa ba, undradizt hon ok mællti: »Hvat er bat, herra minn,
er nu se ek, sagdi hon, bessir tveir hofdingiar voru grimmir i lifi

10 sinu ok miklir ovinir sin i millum; hverr godleikr kom beim
hingat, eda hversu voru beir giorvir vinir?« Engillinn svarar:
»]?eir idruduzt ovinattu sinnar fyrir andlat sitt, fyrir bvi var beim
eigi til pisla visat. Chonchober3 konungr la lengi siukr ok het
gudi, at hann skylldi gerazt munkr, ef hann lifdi; en Donatus4
var hertekinn ok lengi hafdr i hoptum ovina sinna, ok gaf hann
l>a allt, bat er hann atti, fatækum monnum, ok fyrir bvi lifir
rettvisi hans eilifliga. Ok skalltu allt betta telia fyrir lifandi
monnum sidan.«

18. Sem bau hofdu gengit um stund, ba sa bau haull eina
20 dyrliga buna, ok voru veggirnir allir smidadir ok bunir gulli

ok silfri ok settir med dyrligum gimsteinum, en eigi voru gluggar
ne dyr aa, ok bo komuz allir inn, er villdu. Hus betta var mikit,
ok margir stolpar helldu bvi uppi, ok allt var gulli ok gimsteinum
sett utan ok innan, Sem salin gladdiz af syn bessarrar smidar,

25 ba leit hon um sik ok sa eitt sæti af gulli ok gimsteinum gert ok
klætt dyrligum pellum ok allzkonar agiætum bunadi, ok bar sa
hon Kormaks konung sitia i bvi sæti klæddan svo agiætliga, at
eingi iardneskr konungr matti svo klædaz. Sem hon stod litla
stund ok undradi betta, ba komu margir menn inn i bat hus ok

30 færdu konUnginum fornir eda giafir med miklum fagnadi, ok beir
stodu fyrir sinum herra, bviat hann var beira herra, medan hann
lifdi. f>a komu ok margir prestar ok diaknar hatidliga skryddir
med messuklædum ok hofdu med ser allzkonar dyrligan husbunad,
er til heyrdi konungligu skrudi, med gullkerum ok silfrkerum,

35 med filsbeinum, budkum ok bordum, ok allzkonar fogrum ok
sæmiligum bunadi sva undarligum, at bo at eigi væri meiri
dyrd i riki guds, ba syndizt bo ærinn. Ok bvi næst syndizt

1 saal. lat. ; Kabanum A ; Koukabruin D. 2 saal. lat. ; Danakum
A, Donakmn D. 3 Kabarum A\ Konabmm D. 4 Danakum A'i
4° Donacus D. 5 saal. D \ koronadan A ; Chomarchum lat.

23

354

DUGGALS LEIZL.A.

salinni, sem beir allir, er stodu fyrir honum, felli aa kne ok
mælltu: »Sæll ertu, ok gott se ber! nu skalltu niota starfs handa
binna,« sogdu beir. Pa mællti salin: »Kynligt f)ikki mer, herra
minn, kvad hon, hvadan dessum konungi koma sva margir bionostu.
menn, en eingi af bessum ollum bionadi honum, medan hann s
lifdi.« »Eigi voru f>essir or1 hird hans, kvad engillinn, medan
hann lifdi.« »Heyrir {>u eigi, kvad salin, hversu f>eir mæla vid
hann : Sæll ertu ok gott skal ber vera ! nu skalltu niota verka
binna. « »Pessir voru, sagdi engillinn, fatækir menn guds ok
utlenzskir, er konungrinn gaf olmusur sinar ok burftargiafirz? 10
medan hann var i daudligu lifi, ok fyrir bvi gefa nu hendr beira
honum eilifa dyrd ok ombun. « »Ek villdi vita, kvad salin, ef
bessi madr hefdi nockurar pislir bolat, sidan hann for or likam
sinum. « »At visu, segir engillinn, ok enn l>olir hann hvern dag
ok bvi meir,« mællti hann. »Bidum nu, segir engillinn, litla ba is
stund, ok skalltu sia pisl hans.« En er bau stodu ok bidu, ba
folnadi allt husit, ok hrygduzt allir menninir, er i voru husinu,
ok ba stod konungrinn upp ok geck ut. Sem salin fylgdi honum,
ba sa hon, at allr sa fioldi, er i var hollinni, retti hendr til himins
ok (mællti) bidiandi gud med helgum vilia: »Drottinn almattigr 20
gud, svo sem J>u ert liknsamr, miskunna bu bioni binum.« Sem
salin sa til konungsins, ba sat hann i elldi allt til nafla, ok allr
harklæddr upp ifra naflanum. Pa mællti salan(!) til engilsins:
»Hversu lengi skal bessi sal bola bessa pisl?« »Hvern dag, sagdi
engillinn, bolir3 hon f>essa pining briar stundir, en eina stund ok 25
.xx. hefir hon hvild.« »Fyrir hvat, kvad salin, bolir hon bess-
konar pislir?« »Pvi piniz hon i elldi, sagdi engillinn, allt til
naflans, at hon giætti eigi truliga hiuskapar sins, en upp fra
naflanum, sagdi hann, piniz hann i harklædum, bvi at hann let
drepa iarl [i bæ heilags Patricii 3 i trygdum, ok gerdiz i bvi eidrofi 30
vid gud ok nidingr; en allar adrar syndir hans eru fyrirgefnar
nema f>essar tvær. Skundum nu, sagdi hann, at sia dyrd heilagra.
19. En er {>au hof du i>adan gengit, ba sa bau hafan xegg
med undarligum biartleik. En Jiessi veggr var allr af hinu skirazta
silfri, ok syndizt salinni ecki hlid a vera, ok vissi hon eigi, med 35
hverium hætti guddomligt valid leiddi hana {>ar inn. Ok leit hon
f>ar flokk heilagra manna fagnandi ok gudi syngiandi: «Dyrd se
f>er, allzvalldandi fadir, dyrd se f>er, allzvalldandi sonr, dyrd se

1 iD. z Her ender Z>b. 3 Ber begynder atter B 4- [ iuxta

sanctum Patricium lat. ; i bæ heilags Prerisker B; mgl. A. 40

DUGGALS LEIZLA. 355

per, allzvalldandi heilagr andi.» En pessir allir kallar ok konur
voru klæddir hvitum klædum ok dyrligum, pat var allt hit frid-
azta folk an allra lyta, iafhan gladir ok katir ok syngiandi gudi
lofsaung heilagrar prenningar. En sva var hvitleikr klæda peira
5 sem nyfallinn snior, pa er sol skin aa. En raddir peira voru med
ymissum hattum piotandi, gengu svo sem inir fegrstu strengleikar.
Var par biartleikr, yndi, fagnadr eilifr, sampykt ok astsemd ollum
iafnmikil, hinn sætazti ilmr ok inn tilfysiligsti pess ins dyrligsta
stadar, sva at yfirsteig hundradfalliga alla iardneska sætleika.
10 Nott var par eingi ok hryggleikr, allir voru par i fagnadi ok i
fullgiorri astsemd. P& mællti salin: «Ek bid pik, herra minn,
verum her i pessarri hvild, her likar mer vel.» «Vel se per! sagdi
engillinn, po at pessar hvildir syniz per miklar, miklu eru meiri
ombunir heilagra manna. » «Hverra salna er pessi fagnadr? sagdi
15 salin. » «Kvongadra manna, sagdi engillinn, er rettliga lifdu med
eiginkonum sinum ok giættu heilax hiuskapar an fleck, ok vel upp
helldu ok fram fluttu hyski sitt, ok huggudu fatæka menn med fe
sinu, ok styrktu helgar kirkiur ok kennimenn med rettum tiundar-
gerdum ok odrum sæmiligum hlutum ok virduligum. Til slikra skal
20 enn rettvisi domandi sva mæla a domsdegi : Komit hingat, blezadir
synir fodur mins, takit pat riki, er ydr var buit af upphafi heims !
per gafut mer hungrudum mat ok pyrstum drykk, ok klæddu per
nocktan, gestr var ek *, ok olut per mik, siukr var ek ok i myrkva-
stofu, ok komu per til min. Pessir bida ennar sælu vonar ok til-
is kvomu dyrdar hins hæsta drottins ok hafa fagnat pessarrar hvildar.
Pvi at mikil er ombun heilax hiuskapar, sa er giætir hans logliga
i likam sinum, skal eignaz eilifan fagnat. » Ok[pvi næst sagdi hann :
«Berr oss2 enn at fara upp hærra at sia pat, er par er.» >En
med pvi (sagdi salin) at pu hefir mer allt vel giort , {>a villda- ek
30 her vera i f>essarri hvild ; eigi villda ek hedan fara, herra, ef {>inn
væri vili til, her er mer it kiærazta at bua, eigi beidumzt ek ne
fysumzt villdara.* «5>o at f>u hafir eigi til J)ionat, sagdi engillinn,
l>a skalltu sia meiri fagnadi en f>essir eru.» Fvi næst gengu {>au,
ok f)otti {>eim ecki starf gongunnar, en hvarvetna gengu salirnar i
35 mot l>eim ok lutu f>eim med blidum andlitum ok miklum fagnadi,
ok heilsudu salinni med eiginnafni ok lofudu gud, er hana frelsti,
ok mælltu: «Lof see {>er, drottinn eilifrar dyrdar konungr, er eigi
vill dauda syndugs mannz, helldr at hann lifi ok bætiz, J>u er fyrir

1 ok hystod niik tilf. B. 2 [saal. rettet: adjunxit: Oportet nos lat.\
4.0 sagdi salin: fy sir niik A, B.

23*

356 DUGGALS LEIZLA.

mikilleik miskunnsemda f>iniia virdizt at taka pessa sal or helvitis
pislum ok gefa hana i felagskap heilagra manna binna.a

20. Sem bau hofdu nm gengit marga heilaga menn, ba syndizt
beim annarr veggr, svo nockuru har sem inn fyrri, allr brendu
gulli 1 smidadr med svo tilfysiligum almætti, at f>at var meiri dyrd 5
at sia f>at en allt annat, er £eim hafdi fyrr birz. 1?vi næst sem
pau inn komu um J>enna vegg med sama hætti ok inn fyrra, J>a sa
pau morg sæti af gulli gior ok gimsteinum, ok med himneskum
hagleik buin ok med allzkonar gimsteinum, ok prydd med inum
fegrstum pellum, ok satu i peim stolum virduligir herrar, karlmenn 10
ok kvennmenn, allir klæddir inum dyrstum pellum med allzkonar
litum ok bunadi, ok hvitum yfirhofnum, svo at eingi daudlig tunga
kann fra at segia , eda hyggia , hugsa eda auga sia , hversu andlit
beira allra, er par voru, gloudu2 med svo miklum biartleik, sem sol
hefir, {>a er hon [kemz i hæstu gongu sina3 aa midium degi; harit 15
a [hofdi peim glitadi sem brent4 gull, ok allir voru koronadir
gulligum koronum bunum med hinum dyruzstum gimsteinum. Ok
fyrir peim stodu gullstolar, ok par aa bækr, allar ritnar gullstofum,
ok sungu pessir helgir menn gudi alleluia med nyium saung ok •
sætri roddu, sva at ef madr hefdi heyrt um sinn, pa gleymdi hann 20
ollum hryggleik. Par nam salin stadar, sem hon sa helga menn
ok pau hin fogru sæti. Pa, mællti engillinn til hennar: Pessir
helgir menn gafu likami sina undir hardan dauda fyrir rettrar truar
sakir ok astsemdar guds, ok pogu likami sina i blodi hins helga
lambs. Pessir eru peir, er giættu sin fyrir allzkonar saurlifi, en 25
f>o helldu beir logligan hiuskap um stund, en bat er eptir var lif-
daga beira, giættu pau hreinlifis ok guds bionostugerdar , svo ok
beir er drepnir voru fyrir guds sakir, ok peir er krossfestu likami
sina med margskonar meinlætum lifandi rettvisliga, ok fyrir pat,
sagdi hann, odluduzt beir allir eilifar koronur. Pessir dyrligir menn 30
eru vinir guds [ok uppgerdarmenn heilagrar kirkiuS.

31. Sidan er salin hafdi seed umhverfis sik, f>a sa hon morg
landtiolld af purpura, pellum ok hvitu silki, vid gull ofin ok silfr ok
med allzkonar himneskum hagleik. I f>essum budum gengu biotandi
med margskonar hliodum allzkonar strengleikar, h&rpur, gigiur, sin- 3 s
fonia, organa, sallterium, pipur med hinum sætuztum hliodum. Ok
sem salin hafdi heyrt betta 6, ba mællti hon: «Herra minn, kvad hon,

1 mal lat. : auro purissimo; brendu silfri ok giilli A. 2 skinu B.
3 [ skin biartazt i hæstum skyium B. 4 [ hofdum peira gloadi vid
sem B. 5 [ i himinriki B. 6 pessa saungva B. 40

DUGGALS LEIZLA. 357

engillinn, er munka ok allra hreinlinsmanna, karla ok kvenna,
er vel helldu heit sin vid gud ok yfirboda sina i heilagrar kirkiu
hlydni ok giæzlu skipana sinna, ok pionudu gudi godfusliga ok gladliga,
5 ok helldr kioru at bera hlydnina en bioda, helldr ok undirmenn vera
en yfirbodar, en hofnudu sinum vilia, en gerdu guds vilia, ok sann-
liga megu peir mæla til guds: Ver forum i gegnum elld ok vatn
ok freisting heimsins, ok fyrir {>vi, drottinn, leiddir pu oss i hvilld.
Slikir bafa hug sinn ok ahyggiu a himneskum hlutum, medan peir

10 eru i daudligum likam, ok hallda tungum sinum eigi at eins fra
ordum med helgum pognum, helldr ok fra ollum meinsemdar
hlutum, svo at peir megu at sonnu segia : Ver pogdum ok hlyddum
per, drottinn, af heyrn bodorda pinna. Slikir eigu, sagdi engillinn,
pessi hasæti ok landtiolld, ok i peim syngia peir eiliflig lof gudi

15 lausnara mannkyns, er giafari er allra godra hluta. « Fa mællti
salin: »Herra minn, qvad hon, ef per lofit mer, pa vil ek ganga
nær peim ok sia pa, er her eru i landtiolldum. « »Vel likar mer,
sagdi engillinn, at pu siair pa ok heyrir, en eigi skalltu inn ganga
til peira. Pessir eru iafnan i yfirsyn heilagrar prenningar fodur

20 ok sonar ok heilax anda, en sa er inn gengr um sinn til peira,
hann gleymir at fullu ollum vandrædum lidnum ok vesolldum ok
skilzt alldri optar vid samsæti heilagra manna, nema hann hafi
giætt meydoms sins, pa tekz hann upp i samneyti heilagra engla. «
Ok pa gengu pau nær ok sa inn i landtiolldunum hvartveggia

*5 kallmenn ok konur, hreinlifismenn ok hreinlifiskonur i engla lik-
neskium, en raddir peira voru engla roddum likari en manna; ok
pær salur, er pau sa fyrr med miklum biarjleik, pa var petta it
mikla lios ok sætleikr ok ymr * yfir alla {>a dyrd, er fyrr hofdu
pau seet. Allir strengleikar gengu an manna starfi, sva at eingi

30 tok hondum aa, en f>o voru raddir saalnanna [yfft- sætleik allra
strengleika2, ok var salunum ecki starf at r&ddunum, svo at eigi
hrærdiz mudr l>eira med hliodi raddanna, nema allt gek eptir f>eira
vilia. En landtiolldin yfir hofdum f>eira skinu med miklum biart-
leik, ok hengu or [)ekiunni rekendr gervar or hinu skirazta gulli,

35 ok hinn hagligazti silfr^attr i millum, ok hengu £ar vid bordker,
gigiur ok horpur ok allzkonar strengleikatol [med lilium ofuum3
af gulli ok gulligum kumpasum+. I millum J>essa rekenda flaug
mikill fioldi heilagra engla, allir med gullvængium, ok umhverfis

1 hliomr B. 2 [ fyrir ollom strenghliodum B. 3 [ med bindlaugum
4° H. 4 [ Hlia et spherulæ pendebant aureæ lat.

358 DUGGAL8 LEIZLA.

landtiolldin med [hogværu flogi1, ok sungo {)eir enn sætazta saung
ollum aaheyrundum.

22. Pa er salin hafdi fengit fagnat bessarra syna ok villdi
bar nema stadar, f>a mællti engillinn til hennar: »Se upp i
himinenn yfir pik ok yfir hofut ber. « Ok hann upplitandi sa hann 5
vid vaxinn med grænum berki ok i allar halfur fra ser ok med
laufum allzkonar ok fegrstum blomum, ok voru allir kvistirnir
fullir ok lodnir af hinu bezta alldini. A f>essum kvistum sat
mikill fioldi fugla med allzkonar lit, en undir kvistunum ok um-
hverfis vidinn at endilongum ba var lilium ok rosum ok blomum 10
allzkonar ilmandi grasa vaxinn. En undir vidi dessum *

APPENDIX>

(Første Cap. samt Slutningscapitlerne af den latinske Original meddeles her
efter: » Visio Tnugdali edidit Oscar Schade, Halis Sazonum 1869*).

Visio cuiusdam militis Hyberniensis ad ædiflcacionem conscripta. 15

De situ Hyberniæ primo.

Hybernia igitur insula est in ultimo occidentali oceano posita, ab austro
in boream porrecta, stagnis et fluminibus præcipita, nemoribus insita, frugibus
fertilissima, lacte et melle omnibusque piscacionis et venacionis generibus
opulenta, vinearum expers sed vini dives, serpentium ranarum bnfonum et 2°
omnium animalium venena ferencium ita inscia ut eius lignum aut corrigia
aut cornu aut pulvis ombia vincere noscantur venena; religiosis viris et fe-
minis satis præclara, armis autem crudelis et inclita; cominus ad meridiem
habens Angliam, ad ortum vero Scotos et Brittones, quos quidam Galenses
vocant, ad boream autem Cattos et Orcados, ex adverso vero ad austrum 25
Hyspanos. Hæc ergo insula civitates håbet præcipuas .xxxiiii., quarum præ-
sules duobus subsunt metropolitanis : Ardinacba namque septentrionalium
Hyberniensium est metropolis, australium autem præcellentissima est Caselen-
sis, de qua ortus est quidam vir nomine Tnugdalus nobilis, cuius crudelitas
vel pocius in eo quod egit deo pietas nostro buic opusculo inateriam dedit. 30
Erat namque vir præfatus ætate iuvenis, genere nobilis, vultu hylaris, aspectu
decorus, curialiter nutritus, veste conpositus, mente magnanimus, militari arte
non mediocriter instructus, habilis affabilis atque iocundus, verum (quod ego
non sine dolore possum dicere) quanto confidebat in corporis formå et fortitu-
dine, tanto minus curabat de animæ suæ æterna salute. Nam (ut ipse modo 35

1 [hogværum ok tomligum fl B, som ender her. z Her ender A.

DUGGALS LEIZLA. 359

sæpius cum lacrimis solet confiteri) gravabat eum, si quis ei de salute animæ
aliquid licet breviter vellet dicere. Ecclesiam dei neglexerat ; pauperes autem
Christi etiam videre nolebat, scurris munus et ioculatoribus pro vana gloria
distribuerat quitquit habebat. Sed cnni tot rnalis divinæ misericordiæ finem
5 dåre placuit, eum quando vohiit provocavit. Nam ut plurimi Corcagensis
civitatis testantur incolæ, qui ei tune aderaut, per trium dierum et noctium
spacium iacuit mortuus : per quod spacium amare didicit quitquit antea sua-
viter deliquit, naui vita eius præsens testatur quæcunqne paciebatur. Passus
est enim plurima incredibilia et intollerabilia tornientorum genera, quorum
o ordinem sive nomina, si cut ab ipsius qui viderat et patiebatur ore didicimus
nos ad augmentacionem vestræ devocionis vobis scribere non gravabit. Hic
igitur cum multos haberet amicos sodales, inter eos unum habuerat, qui ei
conmutacionis debito trium equorum debitor erat. Hic cum statutum præsto-
laretur terminum, suum transacto tempore convenit amicum. Qui cum bene
receptus perendinaret tribus noctibus, cæpit tractare de creditis rebus. Cui
cum ille responderet, se ad manum non habere quæ pecierat, multum iratus
iter repetere disposuerat quo venerat. Debitor vero mitigare cupiens amicum
suum, rogabat eum, quatenus secum prius quam recederet dignaretur cibum
sumere. Cuius cum præcibus negare nequiret, resedit et securi deposita,
20 quam manu tenuerat, cibos cum socio sumere cæpit. Sed prevenit divina
pietas hunc appetitum, nescio namque cita qua occasione percussus manum
quam extenderat replicare non poterat ad os suum. Tune terribiliter clamare
cæpit suamque securim, quam antea deposuerat, uxori sui socii commendavit
»custodi (inquiens) meam securim! nam ego morior.« Et tune verbotenus
25 corpus exanime continuo corruit, ae si nullatenus spiritus antea ibi fuisset.
Assunt signa mortis: crines candent, frons obduratur, errant oculi, nasus
acuitur, pallescunt labia, mentum cadit et universa corporis menbra rigescunt.
Currit familia, tollitur cibus, clamant armigeri, plorat hospes, corpus exten-
ditur, pulsantur signa, accurrit clerus, miratur populus, et tota civitas cita
3o boni militis morte turbatur. Qnid moramur? ab hora quasi decima in quarta
feria usque ad ipsam eandem horam in sabbato mortuus iacebat, nullo in eo
remanente vitæ signo, excepto quod calor modicus in sinistro pectore ab hijs
qui diligenter corpus palpare studuerant senciebatur. Ea propter ipsum cor-
pus subterrare noluerant, eo quod calorem in ipsa eius partiuncula senciebant.
35 Post hæc autem præsente clero et populo, qui ad sepeliendum illum convene-
rant, resumpsit spiritum et debili flatu quasi per unius horæ spacium respirare
cæpit. Mirantur cuncti etiam sapientes dicentes »nonne hic est spiritus
vadens et rediens?< Tune ille debili intuitu circumspiciens interrogantibus
se, si vellet conmunicare, innuit afferri corpus domini; et cum illud sumeret
40 et vinum biberet, cæpit cum graciarum actione laudare dominum dicens »O
deus, maior est misericordia tua quam iniquitas mea, licet sit magna nimis.
Quantas ostendisti mihi tribul[ationes] mul[tas] et ma[las] et conuerjsus]
vi[vificastij me et de abfyssis] ter[ræ] iterum red[uxisti] m[e].< Et cum hæc
dixisset, omnia sub testamento quæ habuit dispersit et dedit pauperibus, ipse
45 vero de signo salutiferæ crucis signari præcepit et pristinam vitam in antea
se relicturum omnimodis vovit. Cuncta autem quæ viderat aut passus fuerat
nobis postmodo dicens narravit.

360 DUGGALS LEIZLA.

De defensoribus et structoribus ecclesiarum et gloria eorum.

22. Cum enim anima hijs delectata visionibus vellet ibidem stare, dixit
ei angelus «Respice!» Et respiciens vidit unam arboreni maximam et latissi-
mam frondibus et floribus viridissimam omniumque frugum generibus fertilis-
simam. In cuius frondibus aves multæ diversorum colorum et diversarum 5
vocum cantantes et organizantes morabantur, sub cuius etiam ramis lilia et
rosæ multæ nimis et cunctarum herbarum specierum odoriferarum genera
oriebantur. Erant autem sub eadem arbore multi viri et feminæ i cellulis
aureis et eburneis, et ipsi sine cessacione laudabant et benedicebant deum
omnipotentem pro universis beneficijs ae donis, et habebat unusquisque illorum 10
auream coronam in capite suo mirabiliter ornatam, et sceptrum aureum in
manu sua quisque tenebat, et erant vestiti talibus vestimentis qualibus antea
monachi fuerant induti. Anima autem conversa ad angelum ait «Quæ est ista
arbor? et illæ quæ sub ea sunt animæ quid boni agebant, dum erant in corpore?*
Et angelus ait «Hæc arbor typus est sanctæ ecclesiæ, et isti qui sub ea sunt 15
viri et feminæ constructores et defensores erant sanctarum ecclesiarum, et pro
beneficijs, quæ sanctis ecclesijs largiebantur , ipsarum fraternitatem consecuti
sunt, et per illorum conmonicionem relinquentes sæcularem habitum contine-
bant a carnalibus desiderijs quæ militant adversus animam, sobrie et iuste et
pie vixerunt in hoc sæculo expectantes beatam spem, quæ, ut vides, eos non 20
confundit.> Et addidit «Proficiscamur!»

De gloria virginum et .ix. ordinibus angelorum.

23. Cumque profecti fuissent, viderunt murum pulchritudine altitudine et
splendore ceteris dissimilem. Erat namque ex omnium lapidum preciosorum
bene consiructus varijs coloribus metallis interpositis , ita uthabere videretur 25
aurum pro cemento. Lapides autem eius erant christallus crisolitus berillus
iaspis iacinctus smaragdus saphirus onichinus topazius sardius crisoprassus
arne tistus tartacus atque granatus. Hijs et hijs similibus murus splendens
lapidibus multum in sui amorem videncium mentes provocabat. Ascendentes
ergo murum viderunt procul dubio quod oculus non vidit nec au[ris] a[udivit] 30
necin corhominis as[cendit], quæ p[ræparavit] deus dil[igentibus] se. Viderunt
namque ibidem .ix. ordines bonorum spirituum, videlicet angelos archangelos
virtutes principatus potestates dominaciones thronos cherubin et seraphyn.
Audierunt autem inenarrabilia verba, quæ nec potest homo nec licet homini
loqui. Tune dixit angelus ad animam <Audi, filia, et vi [de] et incli[na] 35
au[rem] t[uam] et obl[iviscere] populum t[uum] et domum p[atris] t[ui] et
concu[piscet] rex s[peciem] t[uam]. Quid dicam? Cunctis patet, quanta
amænitas, quanta iocunditas, quanta dignitas et qualis sublimitas sit interesse
choris sanctorum angelorum patriarcharum prophetarum, cernere laudabilem
numerum martyrum , videre candidatum exercitum virginum , audire novum 40
canticum gloriosum, aspicere apostolorum chorum, confessorum mereri consor-
cium et, quod præcellit omne gaudium, eum, qui panis est angelorum et vita
omnium, sentire clementem et pium. Ab illo ergo loco, in quo tune stabant,
non solum omnem quam ante vider ant gloriam, verum et prædictarum supplicia
penarum videbant, et (quod magis miramur) terrarum orbem quasi sub uno 45
solis radio videre valebant. Non enim quitquam creaturæ poterit visum

DUGGALS LEIZLA. 361

obtundere, cui semel concessum est omnium creatorem videre. Et miro modo
cum starent in eodem loco, in quo prius steterant, non se vertentes in aliam
partern, cunctos tamen ex eodem loco et ante et retro positos videbant. Non
solum autem visus sed et sciencia dabatur ei insolita, ita ut non sibi opus
5 esset interrogare amplius aliqua , sed omnia sciebat apte et integre quæcuin-
que volebat.

De sancto Rvdano confessore.

24. Cum autem ita esset , affuit ei sanctus Rvdanus confessor , cum
magna læticia salutans eam et amplectens intimæ caritatis visceribus ait

10 «Dominus custodiat introitum t[uum] et ex[itum] t[uum] ex hoc nunc et u[sque]
in s[æculum] ! Ego sum (ait) Rvdanus patronus tuus , cui iure debitor es
sepulturæ.> Et cum dixisset, stetit nil amplius dicens.

De sancto Patricio et .iiii. nojis episcopis.

25. Illa vero respiciens vidit sanctum Patricmm Hyberniensiuni apostolum
15 cum magna turba episcoporum, inter quos .iiii. sibi notos vidit episcopos,

videlicet Cælestinum Archinachanum archyepiscopum et Malachiam, qui predicto
viro successit in archiepiscopatu, qui Romam tempore Innocencij papæ veniens
ab ipso legatus et archiepiscopus constitutus est, qui omnia quæcumque habere
poterat cænobijs et pauperibus dividebat. Hic constructor erat .liiii. con-

10 gregacionum monachorum canonicorum sanctimonialium , quibus omnia neces-
saria providebat et nil omnino sibi retinebat. Ibi etiam vidit Christianum
Lugdunensem episcopum , ipsius prædicti Malacbiæ fratrem uterinum ■, miræ
continenciæ virum et voluntariæ paupertatis amatorem, et Neemiam Duanensis
civitatis antistitem , virum simplicem atque modestum , sapiencia quoque et

tj castitate præ ceteris fulgentem. Hos .iiii. cognovit episcopos. Erat quoque
iuxta illos unum sedile mirabiliter ornatum , in quo nemo sedebat. Dixit
anima «Cuius est istud sedile et quare sic vacat?> Respondit ei Malacbias
«Ista sella est cuiusdam de fratribus nostris, qui non migravit a corpore; sed
dum migravit, in tali sede sedebit.» Sed cum in hijs omnibus anima valde

3o esset delectata, affuit angelus domini, qui eam antecedebat et blande allo-
quens illam dicebat.

De reditu animæ ad corpus.

26. «Vidisti (inquit) hæc omnia?* Et respondens anima dixit «Yidi,
domine. Obsecro, sine me hic esse!» Et angelus «Debes (inquit) ad corpus

_5 tuum redire et omnia quæ vidisti ad utilitatem proximorum memoriter retinere. »
Verum cum anima audisset quod ad corpus eam redire oporteret, cum magna
tristicia et fletu respondens ait «Domine, quid tanti mali egi umquam, ut ad
colpus meum relicta tanta gloria redire debeam?» <Istam (ait angelus) non
merentur intrare nisi virgines, qui corpora sua a tactu carnalis concupiscenciæ

4,0 custodiunt et aduri magis pro tanta ae tali gloria quam coinquinari turpis
concupiscenciæ volutabris malunt. Tu vero noluisti scripturarum verbis
credere, et ideo non poteris hic manere. Revertere ergo ad corpus tuum,
unde exieras, et tute abstinere ab hijs quæ ante faciebas! Consilium nostrum

362 DUGGALS LEIZLA.

simul et auxilium tibi non deerit, sed præsencialiter atque fideliter tibi
manebit ». Hoc cum dixisset angelus, con versa est anima, et cum se movere
conaretur, sensit se cito mole corporis esse gravatam. Nullum enim inter-
vallum nec temporis unum sensit interesse momentum , sed in uno atque
eodem temporis puncto in cælis loquebatur ad angelum et in terris se sensit 5
induere corpus suum. Tune debilis aperuit corporales oculos et suspirans
nichilque dicens respexit circumstantes clericos. Sumens igitur corpus domini
cum graciarum actione, omnia quæ habuit pauperibus dispersit et signum
sanctæ crucis suis vestimentis quibus vestiebatur superponi iussit. Cuncta
vero quæ viderat nobis postmodum recitavit et bonam vitam nos ducere »°
monuit, verbumque dei, quod ante nesciverat, cum magna devocione et humi-
litate ae sciencia prædicabat. Sed nos, quia vitam eius imitari non possumus,
hoc saltem ad utilitatem legencium scribere studuimus; unde nos vestram,
o preclara Gr, humillima et devotissima prece precamur clemenciam, ut nostri
licet indigni memoriam in vestris habeatis oracionibus, quatenus illi placea- 15
mus, qui actor horum est, quæ ante diximus, Iesu Christo domino nostro,
cui est honor et gloria in sæcula sæculorum. Amen. Explicit.

ERASMUS SAGA.

(To noget beklippede Pergamentblade 655 V qv.).

[Den hellige Erasmus flygter paa Grund af Keiser Diocletians Kristen-
forfølgelser fra Antiochia til Ørkenen, hvor Dyrene knæle for ham, og
Savnene bringe ham Føde].

dvr oc fog oc vermpo harm, en

harm blezapi peim; oc hramnar førpo honom fotzlo, [er harm]
baup peim, oc flvgo alldregi fVrr fra honom, enn hann bletzapi
peim. Enn pa er sio vetr hafpi hann par veret, pa baup gvp
honom aptr at hverfa til stols sins. Enn allir lvpir fognopo hans
quomo oc førpo marga diofolopa menn til hans, enn hann gorpi
alla hiela(!) i gvps nafhe oc snori morgom lvp gvpi til hann da fra
heipni, oc foro sogor agetligar fra iarteinom hans oc kenningom.

Enn pa er Dioclecianus spvrpi til dvrparverka ens sela
Herasmus, ba ba/p hann at taca hann oc lepa hann til sinn. Oc
er hann com til domistols convngsens, ba mellti Dioclecianus :
»Hvert er nafh bit epa kvn bit epa sibleti?« Enn sell Herasmus
svarabi: »Ec heito Herasmus at nafhe, enn kvniapr or Anpecio,
ec em bebi siblatr oc bvscop. « Enn sia enn dvrligi Herasmus var

20 englonom glicr at yfirliti, stabfastr i hvg oc enn meste melscomabr
oc sva prydr gopligri styrk(p), at hann ottapisc hvarki pislir ne
motmeli gofogra manna. Nv pa er convngr sa fegrp yfirlitz Her-
asmus oc mikinn tignarpocka a yfirbragpi hans, ba mellte hann
sva: »Pat høfir, at bv snvir hvguiti binv oc atferb til spekebragba.

25 Nu sva sem bu hefir ouitrliga alt hingat til forner forfar eptir
vanba cristenna manna oc uegsamat Jesum dauban mann, sva
scaltv nu uitrliga heban fra [fora føra] almatkom gobom orom
eptir vanba gaufogra manna, oc sfcajldv oblasc ora vinatto oc
gneogfiasc] a'bhøfom oc metorbom.« Pa svarabi sell Herasmus:

364 ERASMUS SAGA.

»Ef {m hevir konvngr uitr veref> [h]ingat til, f>a at

auca oc dyrca scapara scepnonnar, enn eigi [scjepnona sialfa

or tiltekia, er ver dyrcom almatkan gv{>, f>a [mjatv

hvarki me{> me[> [meingorf>om] mie kalla fra dyrcon

drotins mins almatftigs] Cristz.« Pa uar{> mellte

sva: »Fyr f>vi at bef>i hafnar f>u orom bo[{)o]rl>om oc dyrcon
goJ>anna, [scaltv £at] uita, at eigi scolo ver vegia f>er, helldr sco[lo]
ver mykia J>ic i menlet[e oc beria] mej) blysvipom,« sagfri keisa-

rinn, £vi at kesarinn at hann uill eigi goJ>in garfga. En

l>a leit sell Herasmus til himins, er f>eir borJ)o hann oc mellte sva 1
vij> gvf>: »To {>v mer, drottinn minn Jesus Cristr oc misevnna
f>ion f>inom, oc lat mik allar qua[la]r uel mega standasc, J>vi at
ond min fvsisc til ]?in oc fagnar af misevnn J>inne.« Enn f)a er
hann haff)i bon sinne loket, f>a baj) Dioclecianus hann til sin at

lei|>a oc mellti sva: «Et mesta [m]vndo ver ha yfir .... 15

Junna oc allt yfir ..... f>at er a J>er er, ef |>u hefter [eig]i sva
ouirfuliga svarat minom or^om vingiarnligom. Nv bv[> ec f>er a
nyia leic goll [oc] gimstena oc h[ogendi], ef f>u uill gofgon ueta
go|>om orom.« Pa svaraf)i sell Herasmus: »[t'essjer hluter alier
er f>u bv{>r mer, ero herfiligir oc blecia andir manna oc drekia *o
ondom £eira [i e]ilifan dauj>a, enn ec em servdr herservfu drottins
mins Jesv Cristz, oc mon ec fvr f>vi vfir [stjiga seliga allar ognir
lunar oc skøti diofoligrar uelar.« Pa bauj) konvngrenn at liosta
[vondom] gvj>s [pislar vott]. Oc f>a er f>eir bvsto hann sem f>eir
mattv mest ha/g(gva), f>a so hvergi a li[ca]m hans, oc [hvergi 25
blicnalu ne] roJ>na|>i hold hans. En J>a er gv{> svndi slica dvr£
[ui]nar sins, f>a toco at calla allir lyl>ir oc mellto: »[Sann]liga er

mikill gv[) cristinna manna, [sa] er slica crapta g[efr]

.... Dioclecianus oc sagj)i: »Hvi sé\> er ei[gi], e£a hvi scilif> er
eigi, at [Herasmus] hefir me{) ser mikinn matt fiolcvngi, era slict 30

[u]ndarlict nni fiolkvngi, helldr

gv^ligr kraptr . er trv gvf>s

alm[attigs er] let ser soma at berasc hingat [i h]eim til hialpar ollom

[monnom] fra Marie meio(!), oc mon koma i ennda

heims [at] doma of lifendr oc of dauf>a, oc mon hann gø\>i veta 35
gof>om monnom oc giallda il [la] hlvte ranglatom. « t*a uarf> akafliga
reij>r kesarenn oc ba/J) at slita hold hans [me]f> iarnkrocom oc sa
brennosteini i sorinn loganda oc hella yfir hann allan biki

liga almatkan gvf>. f'a uarj) hrygr Dioclecianus konvngr oc mellti 40

ERASMUS SAGA. 365

lyb : «R,eif>asc moim oss gof> or almattig, ef eigi

er sciot devbr (!) oc drepinn sia gaUdramabr, er ba,- goblastar.» Pa
baub Dioclecianus at binnda hendr oc fotr a enom sela Herasmo
oc kasta honom i mvrquastouo, bar er engi majir comi til hans.

Pa toc en selste Herasmus at bifriasc fyrir, es hann var
bvrgbr i mvrkuastouo o c mellte sva: «Hevrbu drottinn Jesus
Cristr, konvngr uerallda, upros Hosens! bu settir himin oc iorb af
almette specfmr binnar ; f>u skilbir lios fra myrkrom oc lvstir allan
heim af Hose miscunnar binnar; nu bif> ec bie, at J>u lvsir mvrcr
or af scini birti funnar, at eigi dyrkisc ouinir orir, helldr se allir,
hve bv helpr {)inom bionostomonnom.» Enn uif) akall en(s) selsta
Herasmus tok at scina lios himnescrar dyrbar of alla mvrquastouona
solo biartara oc fvlgbi ilmr dvrligr hvnangi sotari. Enn beir menn
er vorb helldo a mvrquastouonne toko at undrasc oc urbo hirsa
uib b[es]se stormerki. Pa kallabi drottinn a uin sinn: «Eis up
bu, sagbi bann, trur |>ion, bui at hevrb er bon bin.» Pa fello
bond af hondom hans oc fiotrar af fotom. Oc ba er en helgaste
Herafsmus] scilbi astriki drottins vib sic, ba toc hann at lova gv]>
af ollom hvg oc mellte meb mikl[om] fagnabi : «Loua ec bie,
almattigr drottinn minn, i almette brenningar binnar, bui at bie
[lo]ua mikilfengliga himnar oc himnescir craptar, iorb oc sior oc
adl scepna dyrk[ar] sinn scapara, oc bvi let ec eigi af (at) dyrka
bie, drottinn minn, at bu ert dyrligr, sotr oc m[is]cvnnsamr of
allar ueralldir verallda.» Pa com engell drottins til hans oc mellti
sva: «E,is up oc fvlg mer!» Engillinn fvlgbi honom a braut af
Asialandi oc allt til borgar beirar, er Lvcrina heitir, su stendr a
Italia i Roma riki. Enn annan dag bob Dioclecianus at leiba
Herasmom or mvrquastouonne oc ueta honom linat. Enn ba er
senndimenn kesarans como til mvrquastouonnar , ba uar allr

3° umbuningr dvranna sva sem beir hofbo um bvi{>, enn ba uar sell
Herasmus a [braujto. Pa runno beir at segia Diocleciano, enn
hann uarb hrvgr uib t>at, er hann matti eigi quelia Herasmom.

Pa toc enn selste Herasmus at gora margar iarteinir i Lucrina
borg: hann grod[diJ siuka menn meb eino orbi, gaf hann svn

35 blinndom monnom, rac hann diofla fra obom, enn reste d[au]ba
menn til lifs. Anastasius er nef(n)dr gofogr mafr i Lvcrina borg,
sonr hans andabisc o [c] var fort lic hans til gravar. Enn helagr
Herasmus gek a mot beim, er meb likit foro, [ocj spurbe, hvart
beir veri cristnir eba heibnir. Anastasius svarabi: «Eigi ueit ec

40 hver trva er crist[inna] manna. » Sell Herasmus sagbi: «Ef bn

%66 ERASMUS SA O A«

uill trva a Jesum Crist son gvf>s, J>a mon risa til lifs sonr J>inn.»
«Egi(!) at eins mon ek trva, sag{>i Anastasius, ef lifnar sonr minn,
helldr oc allir vinir mi[nir].» Pa bau{> enn selste Herasmus at
legia nif>r lic ens dauf>a, oc fe 11 a kne oc retti h[en]dr til himins
oc mellti: «Hevrf>v, drottinn Jesus Cristr, bøn mina, f>vi at f>u
comt i J>enna heim a[t] hialpa svngom monnom oc leystir allt
mankyn fra mette ouinar; J>u reistir til lifs [Lajzarum, J>ann er
fiora daga haff)i licami i lef)i legit; reistv up nu, drottinn, f>enna
dauf>a mann, at allir viti, at engi er annarr gv{> a himni oc a
iorl>o.» Enn eptir bøn f>e[ssa] reis up enn da/J>i oc lif^i oc m elite : 10
«Eingi er gvf> nema gvj> cristinna manna, f>ann bof)a[r] enn selste
Herasmus. » £a toco trv allir lv{>ir, J>eir er sa iartein fressa oc oro
skir{>ir a[f enom] selsta Herasmo kallar oc konor, meirr enn fiogor
hvndrof) manna. Oc fagnafn enn [dyrjligi Herasmus miscvnn drottins
oc trv {>eira manna o c mellte sua: «Packir gori ec J>er, drottinn 25
Jesus Cristr, [f>ess] at {>u kallar f>essa menn til l>innar miscvnnar.
Nu bif> ec, at fm uarjmeitir fiessa [til] enda, er f>v hevir scirn
uetta.» Pa mellte Herasmus vij> allan lvf>: «Hevrif>, sønir oc dotr,
[hyg]gi{) at bof>orJ>om drottins vårs Jesus Cristz, at er megij)
comasc til eilifs fagna{)ar, {>es er [drottinn] hevir fvrir buit sinom 20
sostmonnom.» Hvern dag snori hann en selste Herasmus ma/rgom
monnom fra heifme oc let scvrf>gol> nij)r briota enn kircior up reisa.
Probus er nefndr domanndi, sa er fvr var [settr] Lucrina
borg af Maximiano kesara. Nv £a er hann sa megnasc cristinn
dom i borg f>eira, f>a senndi hann rit Maximiano oc sagf>i fra til- a$
tekiom ens helga Herasmus. En er Maximianus hevr[)i sogo
f>essa, J>a senndi hann rit Probo domann[d]a, at hann før{>i skiot
Herasmum til fundar uif> konunginn. Pa uar tekinn enn dyrligi
bvscop oc leidr [fyr] dømistol konungsens. «Ertu sva fcrar ma{>r,
sagf)i konungrenn, at tv uill alla hlute at moti gora logom [orom] !» 3©
Enn sell Herasmus svara{>i øngo, helldr baf> hann drottin ser
dvgnaf>ar. «Fyr hvi uilldo, enn uitla/[si sa]gf>i konungrenn, eigi
svara mali mino?» Enn selste Herasmus svarafu: «Eigi fvrleit
ec mal f>in, oc eigi ottomc ek at svara f>er, helldr baj) ek drottenn
minn at hann gefe mer msott at stiga yfir [mo]tmeli oc meingorf>ir 35
ouina minna!» Hverr er sa drottenn f>inn, er J>v J>ickisc allt
tra/st unndir ei[ga]?» Hann sialfr, sagf)i enn helgi Herasmus,
gorl>i himin oc iorf> oc alla scepno, oc sa enn sami Jesus Cristr
gor[f>i]sc maf>r oss til hialpar, crosfestr oc da/f>r, oc r§is up a
f>rif>ia degi; oc eigi at eins mon hann vei[ta] f>er metorj) oc auf>- 40

ERASMUS SAGA. 367

Iheve, helldr bef>i oc himnescan fargnof>.» Pa mellte reif)r Maximianus :
«[V]era scal annat tvegia, at ver monem lvta crosfestom oc da^om
marmi, ej>a er scolof) ella almattig gol>in garfga. Nu ef fra uill, vesall
maf>r, sagf>i kesarerm, verf>a samtengf)r varre uinatto, £a mondv ver/>a
dvrkvnna(!) gof>onom veita.» Pa svaraf>i dvrligr bvscop oc pislarvætr
drottins af mikilli staf>feste oc mellte: «Ef go{)in ero sua mattog,
sem f>er J>vckir, f>a forom vif) oc dvrkom ]>a/, ef f)ess er uert.»

Pa uarf> glaf>r Maximianus oc for mef> fagnaf>i oc mej) miklo
fiolmenne til hofs f>ess, es Porr uar blotaf>r, i borg f>eire er Firmi-
tana heitir. Par var licnesce Pors gort itarliga oc tolf alna hott.
I f)eire borg voro honom hallnir .c. helgra daga ; f>ar oro margir
if>rottamenn oc margir songmenn. Enn f>a er sell Herasmus com
fvr f>etta licneski, f>a toc hann at retta benndr sinar til himins oc
mellti: «Hevrf>v almattigr drottinn, scapari himins oc iarf>arl bif>
ec, at J)u minntir liknesci f)etta af tilquamo f>innar styrkf>ar;
briottv nif>r blot f>etta , drottinn minn , es lifir oc rikir mef> gvf>i
fef>r of allar alldir.» Enn ui{) bøn gvf>s vinar fell licneski Pors
oc hvarf allt; enn f>ar var eftir dreki ogorligr oc serfu marga
heifraa menn. Pa tok ner allr lvf>r at kalla eins mans mvnni:

^o «Mikill er gvf) cristinna manna, sa er slican matt gefr f>ion sinom.»
Pa oa{)isc mioc Maximianus oc for mej) mikilli scemf) til hallar
sinnar. Enn heilagr bvscop mellti vif> allan lvf> : «Nv megof) er
sia mott drottins mins Jesus Cristz, nv megof> er sia oc gosco
Pors, er er haue{> {>ionaf>. Litif) er nv, hve mikill amirsmaf>r(!)

25 Porr es. Hevrif> er nu f>a, sevnir minir, mina aminning, oc snuif>sc
oc gorif) if>ron, oc latif) skirasc i nafni fof>or oc sonar oc heilags
anda.» Pa truf>i mestr hlvti borgar lvf>s oc uar scirt otal manna
af enom helgasta byscopi, oc foro allir mef> fagnaf>i til sinna husa.
Pa uarf> reif>r enn uersti keisare, er han spur[>i f>esse tif>inndi, oc

30 sendi marga rif>ara sina vapnaf)a at vega alla f>a er f>eir metti
finna cristna menn. Pa oro hægnir cristnir menn margir, oc do
dyrliga fyr nafne Jesus Cristz , oc kollof>o allir af>r hognir vere :
«Hevrf>o, enn helge faf>er Herasme! bif> fra fvr oss til drottins
Jesus Cristz, f>vi at fyr hans ost rettu uer glaf>ir halsa ora unndir

35 uapn ouina uarra?» «Verif> er stvrkir, svnir, sagf)i enn dvrligi bvscop,
f>vi at sciot scolof) er f>a fagnaf>i eignasc, es eigi scal enndi a verf>a. »
Enn f>a er hognir voro gvf>s pislaruattar, f>a uar senn mikill fiolfu
engla i lofsteno(') f>ar vflr, oc forf>v før(!) andir f>essa enna selo
manna mej) allri dvrf) til eilifra fagnaf>a. Pa fagnaj)i enn dvrligi

4° bvscop miscvnn drottins oc dvrf> vina sinna.

368 ERASMUS SAGA.

Pa bæf) Maximianus at taka enn sela Herasmom oc fora

hann i eirkvrtil gloanda » t*at høfir, sagbi inn omilldi

keisari, at harj>r licami mvqvisc af svarabi

sell Herasmus: «Hvart bvf>r bv keisari at ek scv

ek sagbi konungrenn, at bu ga/fgir 5

stir J>ria sveina i Babilon, at allir uiti, at tu ert almattigr drofttinn
u]arr Jesus Cristr.» ta uarp hann af ser gloanda kvrtle, enn
hvergi sa bruna a haurundi hans. Pa toco allir at kalla hatt oc
mellto: «Sannliga er mikill gyfy cristinna manna. » Keisarenn 10
callaj)i oc mellti a mot : «l?etta er eigi gobligr mQtr, helldr [diofo-]
ligr kraptr.» Oc begår ba/b hann at uella i katli bik oc uif>smior,
oc l>ar i setia selan Herasmum, «[oc] scal blevta steinhiarta
hans,» sagbi Maximianus. Pa toc at retta henndr sinar til himins
enn se [le] byscop , er hann uar i uello besse, oc ba{> drottin ser 15
miscunnar. Enn sua scylldi vin sinom bru{>r mi[ll]dinnar, at hverge
kenndi hann hita af vello besse oc gek heil oc obrunninn or katlinom.
Pa tok [tru] fiolbi heif>inna manna oc hafna{)i bio tom. Pa baub
ceisarenn at bvrgia enn dvrliga bvscop i [mvr]quastouo oc binnda
a hals honom mikinn bvnga iarns. Enn a mif>re nott skein Hos ao
mik[it] i myrqvastouona , oc com engill drottins oc mellte, at sell
Herasmus scvldi ny risa oc honom a br[aut] fylgia. 5*a foro berr
i Campaniam heraf) til borgar b^irar, er Formiana heitir. ^ar
uar enn h[el]gi Herasmus sia/ daga oc kenndi ollom borgar lvb
trv retta. f>a callabi drottinn af himni a enn helga vin sinn: 45
«Heill oc sell, gobr brell, heil oc sell, trvr vinr! com f>u oc hvilsc
i himnescri dvrb, sv var f>er fvrir bven fra uphaue heims.» Enn
ba er enn selste mabr hevr{)i besse orf) drottens, fm let hann til
himins. I^a sa hann himnesca dvrb oc sveitir heilagra manna
skina i alire dvrb eilifs fagnaf>ar oc hevrfn s§la flocka heilagra 30
engla sotliga songva. I^a tok af ollom hvg enn helgi Herasmus
at gora backir gvbi drotne oc mellte sva: «Dvrcanndi dvrca ec
bie, grobari heimsens!. \>ui at bu letr ber soma at laba mie sva
miscunnsamliga til eilifrar selo; bu tobir mer, drottinn minn, oc
hvgabir mik. Dvrb se \>er, Cristr drottinn, of allar alldir. » l^a hof med 3 5
himnescom krapti enn dvrligsti drottinn ænd uinar sins , oc for
enn selste bvscop Herasmus agetligr pislaruotr af heime bessom
sex notom fvrir Columba messo. Nu glebsc sia enn dyrligi meb
helgom monnom a himnescri dvrb, bar er rikir varr drottinn Jesus
Cristr meb fej* oc helgom annda of allar alldir verallda. 4°

FIDES SPES CARITAS. .

(Holm. 2, A- 233 folio, B; 23.5 folio, C; 42.9 octavo, D).

Prologus in tres virgines Fides. Spes, Karitas. i

f>aa er nm allan heim hafdi [heilugh kenning gudligs sads runnit
3 med vaxandi milldi kraptaverkanna 2 fra blotum ' skurSgofia til
gu8s kenningar ok lieilagrar skirnar, [sva at allir pangat flyendr
yr&i heilir3, pa matti pat eigi standaz* ovinr allz mannkyns hinn
forni fiandi, spillari sannz froSleiks, at sea svo marga fagra bloma
[mannkostanna skina med aavegsti truarinnar i hi&rtum manna,

io en sik ræntan sinum monnum. Kvaldiz hann pa akafliga af
ogurligri ofund ok illgirnd ok eggiaoi einn sinn vin til grimdar ok
agangs viS guSs mennS at briota ni5r alt kristiligt sifilæti; en sa
het Adrianus ok var pa keisari yfvir ollu Romaborgar riki.

i. En aa peiri ti5 kom kona su til Romaborgar, tigin at

15 kyni en myklu tignari at go5um siSum, er Sophia6 bet, ok priar
dætr hennar Fides, Spes ok Karitas. Hun gat snuit me& fdgrum
dæmum sins sialætis m6rgum g6fgum konum7 til truar. Ok fyrir
pat kom einn greifi til Romaborgar, sa er Antiochus bet, til fundar
vift Adrianum ok mælti sva: »Kona ein er komin i borg vara, ok

ao priar detr bennar, ok skilr fra oss konur vorar, ok kennir monn-
um at trua aa einn gu8, pann er Jesus heitir, ok segir [med peiri
tru alla skulu fyrirlata9 fe8r ok mæ5r, vini ok frændr, ok konur

1 Saal. Overskr. i C; mgl. B, D; Begyndelsen af Sagaen mgl. i A ; her
lægges B til Grund. 2 [ runnit saad gudligrar kenningar, ok inargir
menn hofdu brutt snuizt C; heilog kenning ok sad guds orda runnit
ok vaxandi milldi kraptaverkanna hafdi dregit D. 3 [ mgl. C.

4- ne pola tilf. C, D. 5 [ skina ok margfallda aav&xtu i hiortum
manna af heilagri tru ok sik sviptan sino ranfeingi. Ok pvi kveykti
hann upp hiarta sins vinar til grimdar vid kristna menn, ok eptir pat
for hann C. 6 Sapientia C. 7 saal. C, D\ monnum B. 8 [ saal.
C, D ; lata skulu faraz hans B.

-5

30

370 flDES 8PES CARITAS.

ok [allar girndir > pessa heims ok oli audæfvi ; ok fyrir [hennar
kenning ganga fra oss konur varar ok gora skilit vift oss bændr
sina2. Pa reiddiz keisarinn ok bauft pær allar mæftgur inn at
leifta i sina holl. En f>o at pessar meyiar væri hardia ungar at
alldri, pa voru pær af gi6f gudligrar milldi lystar af helgum anda 5
ok læreår af spåmanna orftum ok [postoligri predikan 3 ok dyrftligar
i al1 ri sinni atferft. En aftr pær gengi inn i hollina, pa gerftu J>ær
i enni ser ok fyrir briosti [hins heilaga* kross mark. En er
Adrian us sa pær, paa oaftiz S hann sva fegrd peira, ok bra honum
sva vift, at hann måtti ekki mæla. En er hann tok mal sitt, pa 10
spurdi hann, hvaftan pær væri ok hverrar tignar, ok sagfti pær
miklu sundrpykki komit hafa i borgina. Heilog Sophia svarafti:
»Hit æftzsta nafn ok hit vegsamligzta aa ek, allz ek er6 kristin,
en Sophia heiti ek hinu oæftra nafni, sva sem frændr minir gafu
mer; gdfug er6 ek at kyni okættudaa,7 Langbarfta landi, par alin 15
ok uppfædd, en hingat kom ek til pess at færa dætr minar i forn
Kristi.« Adrianus mællti: »Per hafit hrelldan allan borgarlyft ok
konur fra bondum sinum skildar ok [sono fra feftrum, en hafit
illyrftt Oftin en lastat Por ok Balldr, en skammat Frigg ok Freyiu
ok (xenon i ordum, ok lastat oli gofl vor, ok segit pau onyt, ok *°
eyftit allri vegsemft {>eira8, ok sier ek gi6rla, at f)er munit vera
J>rår aa tru y8ra, ok nenni ek ekki at standa i or6af>6fvi vift
konur, en [varia munum ver enn skilia9.«

2. Pa let hann setia f)ær fiorar mæftgur i myrkvastofu hia
husum Palladius IO ølldungs. En mef)an \>æv voru £ar, eggiafti 25
Sophia {)ær aa stadfasta tru ok ast vift guft ok at standaz vel pislir
fyrir gufts nafiri ok mælti svo: »Heyrit \>er, dætr minar, lærdar i
guftligum ritningum, varftveitift {)er nu tru J>a aa J)essi kvalatift, er
f>er namut fyrr. Sa mun vinna allar {>rautir ok yfir lata yftr stiga
allar kvalar, er f)er [elskudut fra bamæsku, ok sdnn von ok hialp 3°
er allra kristinna manna, ok hann mun med yftr vera einn almatt-
igr guft Jesus Kristr". Engan fagnat megit l>er moftur yftvarri

1 [ allt eptirlifi C; allar krasir ok allan losta D. 2 [ {>vi svivirda
konur voraross nu ok ganga eptir hennar fortolum (ganga henni i spor D) 35
ok vilia eigi koma til rekna med oss ne til borz eda d^ckiar ok vilia
eigi sia oss (uin saurgan gård tilf. D) C, D 3 [ gudligum bokum

C, D. 4 [ mgl. C, D 5 ottadiz C. 6 em C. 7 af C.

8 [ ok eydit veg goda vorra med nidran, peir sem skopudu him-
ininn C. 9 [ \w erum ver eigi skilin at sva bunu C. 10 Paldarij 4°
C; Palladij D. 11 [ logdut vid ast ok yndi ok van fra barnæsku D.

FIDES S P E S CARITAS. 37I

meira gora bessa heims en bann, at her staudiz vir&uliga pislir
ok alla freistni di6fla ok vælar manna.« Meyiarnar svdrudu sva:
»Ver bu 6rugg, modir ok drotning vor, ok send oss framm fyrir
hik at domstoli bessa iarfiligs hdfaingia, ok munt bu ha fagna, er bu
5 sier brek varn ok hreysti i [burft vorri1. Grrædari varr Jesus
Kristr mun oss styrkia ok gefa oss orSagnott, bolinmo&i ok styrk
at svara bessum keisara ok sigra hann; lifandi gu8 skal af himnum
sia mega me& oss sanna ast ok stadfesti truarinnar, bviat med
hans hreinu or8i erum ver, en sæla modir, fyrir hik lærdar ok

10 bunar allar pislir at bola fyrir hans nafni. « Mobir beira mælti:
»Gorit sem her mælit nu, at ek mega koma eptir ydr i gu3s
trausti at enda y6varrar pislar.« En er hær hofou .iii. daga i
myrkvastofu verit ok J>riar nætr, bau8 keisarinn h§r at leiSa fyrir
domstol sinn inn i holl sina, ok mælti sva til beira meyianna:

15 »Miskunnit her æsku y&varri ok fegrS, sva ung b&m at alldri, ok
elli mobur yftvarrar, ok biotit haleit ok itarlig go6 vor synilig, ok
dyrfikit drotna vara Por ok 08in, skal ek ha velia y5r hin beztu
sæti i minni hir&* ok gipta y8r hinum tignuztum hdfdingium i
minu riki, sem her eigut bur8i til ok ætt. En ef her hafnit hessu

20 ollu, ha sver ek hess vid gud min heilog, at hvarki skal ek vægia 3
æsku y5varri ne elli, eigi tign yftvarri ne vænleik, helldr skal ek
y8r me5 ymissum pislum til heliar færa ok saxa hræ ySur ok
kasta heim fyrir dyr ok hunda ok hræfugla4 himins. « Pa svorudu
hær allar sem einum munni mælti bær: »Heyr fm> keisari, bat

25 man her [bikkia kynligt ok brosligt, at oss hikkir ekki undirS,
hvart hu heitr oss go5u e8a illu, vid hvorki munum ver skipaz ne
skialfva. Ver eigum oss føftur, bann er oss leidir til eilifrar dyrdar,
hess ognir ok reidi uggum ver, bvi at ba erum ver kvaldar ok
pindar, ef ver fyrirlatum hann en fylgium6 bmum fagrgala [ok

3° veilrædum(!) 7. Spari bu ekki af at lata8 framm i vid oss nu allar
pislir, bær er bu matt til fa at sigra vara tru, ok munt {m varr
vifl ver8a, at mikill er kraptr, sa er gu5 gefr sinum monnum i
pislum.« Pa var& keisarinn fullr af æ6i ok rei8i, ok mælti vid
mobur heira : »Seg bu nafn9 meyianna ok alldr beira-<,c Heilog

35 Sophia svaradi : »Hin ellzta beira heitir Fides .xii. vetra gdmul,
en ftnnur Spes .x. vetra, en hin bridia Karitas .ix. vetra.

3. Pa kallaSi keisarinn Fidem til sin ok mælti: »Fer fornir

1 [ vorri iafcningu ok |>rant C. 2 sva sem d^tr minar sialfs Ulf. C.

3 hlifa C. 4 hrafna Dr 5 [ undarligt }nckia, at oss Jnkir anngu varda

40 C. 6 iatimi (7, D. 7 [ mgl. C, D. 8 hafa C. 9 nofn C, D.

24*

2.72 FIDES SPES CARITAS.

hinni helguztu Grefion, ok lit, hversu f6gr hun er, e&a hversu vir&u-
ligt sæti hun aa ok dyrdligt, bar er sem drotning vor byggvir. « Fides
svaradi sva : »Ek hefir alldri slika folsku heyr&a e8a slika blindi
[siena sem bu segir1, at ek skula fyrirlata almatkan guf) minn,
bann sem alla luti skapadi or engu, en g6fga stokka ok steina 5
prydda ok [gerva manna hondum2.« En er keisarinn heyrSi betta,
ba let hann flaa hana af klæ&um ok beria hana nær allan dag
med vondum. En er hon hafdi barin verit tolf sinnum af [tolf
hundradshof&ingium 3 ser hverium beira .xii. sinnum*, ba sa engi
merki sarleiks aa likam hennar. Eptir f)at liet hann slita af henni 10
bædi briostin med iarnkrokum 4. En allir, beir er hia voru ok sa
pessar pislir ok grimS, gretu sarliga ok mælto med harmi: »[Hvat
gerSu pessar meyiar f>ess endima, at ber skylldu verdar vera at hafa
slika pinsl 5 ; hardia illr er domr binn, konungr, ok raung eru f>essi
boSorft bin.« En or sårum6 hennar rann miolk en eigi blod. Pa 15
mellti heilog Fides: »Hvilikar litaz7 ber, konungr, ognir f)inar
pessar, bviat .xii. hundradshofdingiar baurdu mik, ok urdu beir
allir modir, en mik sakadi ecki. Pa leztu8 briost af mer slita,
ok kom miolk ur saarum minum en eigi blod. En bu hugsadir
heimsliga, at bu mundir mik mega skilia fra gudi minum i pislum 20
bessum, en bat fær f>u alldregi gert.« Pa let keisarinn setia hana
aa brandreid, ok var gorr9 undir elldr mikill, en su reckia var
henne sva heg, sem hun væri aa skipi i 1° logni". Hun bad til
guds ok mællti: »Heyrdu, drottinn minn, littu yfir ambatt J)ina,
at ek mega i mot standa f>essum vikingi ok leysa i sundr allan 25
stundlighan krapt hans.« En f>riaar stundir dags var hun aa [glo-
anda iarniIZ, ok hafdi hvergi elldr runnit a hana. Sidan lethann
setia hana i [ker mikitx3 ok hella yfir hana wellanda bikiH. En
er bikit tok akafliga at vella i kerino, f>a leit heil6g mær til
himens ok mællti: »Grædari allra hluta, aa f)ik kalla ek i f>essum 30
elldligum pislum. Drottinn minn Jesus Kristr, gættu min. « Sidan
kastadi hun ser nidr aptr i hituna, ok var henne f>ar svo hægt,

1 [ vitat sem Jm hefir, er J>u bydr C. 2 [ smidada af manua ibrottum
C. 3 [ ser hverium hundrads sinnum hofdingium C; ser hverium

hundradshofdingium .xii. D. 4 iarntaungum D. 5 [ Hvat illt 35

gerdu meyiar bessar (at mikil endijmi .v^ri gior vit meyiar bessar D),
er bær skulu undir slikri anaud ok kvalum liggia C, I). 6 Her

ender B\ nu lægges C til Grund. 7 synaz D. 8 saal. D\ lestu C.
9 kyndr 1). 10 Her beg. A, som herefter lægges til Grund. 11 blidu
vedri, J)vi er ecki vere vindr ne stormr D. 12 [ loganda(!) brandreid ^0
ok iarne D. 13 [ no mikinn D. 14 Her ender D.

FIDES 8PES CARITAS. 373

sem hon lægi i godri laug. En er keisarinn saa hana osakada eptir
slikar pislir, pa vard hann fullr af reidi, er hann matti eigi neyda
hana til blota. Ok eptir pat baud keisarinn, at meyna skylldi
sverdi hdggva. En er en sæla mær heyrdi petta, fagnadi hon miok
s ok gerdi gudi packir ok kalladi aa modur sina, er par stod hia
henne, ok bad, ath hun skylldi bidia fyrir henne, at hon mætti
sina framf&r med sigri ok iatningu lykta. Sidan kalladi hun aa
systr sinar ok bad pær vel standaz pislir eptir peim dæmum, sem
hun hafdi adr fyrir gi&rt: »ok megit f>it nu sia, hversu ek hefir

10 yfirstigit pislir1 ok konung sialfan, pviat hann kvelst nu, er hann
matti mik i dngum lut kuga.« Sidan retti hun h&fut sitt ok haals
undir sverdzeggiar ok hafdi adr kysta modur sina, ok bad pær
allar heilar wera. Eptir pat hio skialldzsveinn keisara hofut af
henne. En aund hennar baru einglar guds til himna, ok færdi

15 hon svo Kristi sigr sins pislarvættiss.

4. »Eptir pat heimti keisarinn til maals vit sig Spem systur
hennar ok mællti vit hana blidliga: »Heyrdu dottir, ok hlyd mer
sem fddur pinum, ok blota Gefion drotningh vora til lifs per ok
heilso, at pu megir fordazt3 pislir.« Heilog mær svaradi: »Vita

20 skalltu pat, konungr, at ecki skulu stoda ord pin hegomlig. Systir
min lærdi mik med dæmi godrar atferdar ok aaminning, at ek
skylida slikan farveg fara sem hon milldrar iatningar til drottins
mins i pislarmarki systur minnar ok henne lik wera. Gior pu
pat sem pu vill vit mik, ok mantu pa vita, at ek em systir

*5 hennar.« En er konungr saa, ath hann matti ecki med blidum
ordum teygia hana til blota, pa let hann færa hana or klædum ok
beria med sinv6ndum4. En pa er .x. c. h&fdingiar hdfdu barit
hana sitt sinn hverr, pa villdi hun mæla vit modur sina, ok matti
fyrir pvi eigi, ath hun stod yfir andadri dottur sinni ok badz fyrir

30 ok mællti sva: »Drottinn, gef pu pessi enni ungu ambatt pinne
{>rek, at hun megi standaz pislir i oskaddri iatninghu f>inni, svo
sem enne fyrri dottur minni.« En f>a er modirin bad fyrir dottur
sinne, f>a kalladi en unga5 mær ok mællti svo: Heyrdu, drottinn
gud minn, gef {>u mer sigr ok f>rott.« Sidan snerizt hon til

35 keisarans [ok mællti:6 »Heyrdu, nidingr ok ovinr milldinnar, faa
l>u [til, ef enn er nockut eptir kvalanna 7 , ok mant f>u at sannre
raun um koma, ath guds kraptr er med mer.« Paa vard keisarinn

i saal. C; pilsir A. z Fra keisara ok Spem Overskr. A. 3 hardar
tilf. C. + limv6nndum C. 5 yngri C. 6 [ tilf. C. 7 [ enn
4° til, ef eptir er nokut kvala kyn C.

374

FIDES 8PES CAKITAS.

reidr miog ok baud, at henne skylidi kasta lifandi i gloanda * ofn ;
ok er henne war i ofninn kastad , ba sloknadi allr elldrinn , en
hun tok at syngia lof gudi. En er Adrianus heyrdi ord hennar
syngiandi ok bidiandi ser gud miskunnar, ba baud hann at leida
hana i brott badan ok kvelia hana aa annan vegh. En er hon 5
var kvalin2, ba varp enum sætazta ilm af saarum hennar, ok
mællti hun hlæiandi: »Heyrdu, vikingr, eigi kenni ek pisla binna,
bviat drottinn minn fulltingir mer ok skylir.« P& tok keisari ath
ædaz af ordum hennar ok let setia hana i eirnauckva 3 ok hella
yfir hana biki vellanda. Ok er beir villdu steypa hdfdi hennar 10
nidr i velluna, baa sprack i sundr betta pislarfæri, en hitan ok
velian hliop aa baa, er hana kv&ldu, ok brunnu beir, en hon var
heil. Keisarinn myktiz ecki vit slikar iarteinir ok baud, at meyna
skylidi hdggva. Vit betta atkvædi keisarans vard mærin gl&d ok
kysti modur sina ok mællti: »Fridr se ber, modir. « Svo et sama 15
kvaddi hon systur sina ok mintiz til hennar, ok bad hana at
dæmi systra sinna oskialfandi ganga undir pislir ok minnaz aa bat,
at eingi missir traustz ok hugganar af gudi, sa er allt bolir fyrir
hans sakir. Sidan hof hon hendr sinar til himens ok rendi augum
til guds ok mællti: »Drottinn, tak bu nu 6nd mina, bviat ek treyst- 20
umz i ber ok vænti i ber.« Sidan var hun h&ggvin ok for sva
til guds. f*a kalladi modir hennar ok mællti: »Se her nu, drottinn
minn, dætr minar tvær, hen ek ber 4 signdar; bid ek, at sva fari
en f)ridia, attu samteingir f>er hana. « Sidan sa hun Caritatem dottur
sina albuna til pisla ok mællti med fagnadi: Giorzt5 bu, dottir 25
min, karllmannlig , bott bu sert6 ung mær, vertu eigi bvi afhuga,
at gud fyrirlætr 6ngvan, bann er haunum treystizt.

5. 7 Sidan let keisarinn meyna leida til sin ok villdi svikia
hana med fagrmælum, en heilaug mær svo sem algi6r ok saunn ast
svaradi: «Ert bu svo vitstolinn, ath bu veizt eigi nu ætt mina, 30
eda mant bu eigi systr minar, eda ætlar bu mik i annarri tru eda
i annarri læringu verit hafa en bær, svo at ek skula svo herfilig
vera ordin ok ætlera? ok olik systrum minum, f>ar sem ek em
J>eim samborin i allar kynkvislir, ok eigi mun ek ein vor 9 systra
lata kugazt fyrir hundi binum.« En er Adrianus keisari heyrde 35
ord meyiarinnar, ba tok hann at ædaz af logha reidinnar ok baud,
ath meyna skylidi festa i stagl, ok ætladi ymsum braugdum at

1 brennanda C. 2 kvalit C. 3 eiroxa C. 4 saal. C, bær A.

5 saal. C; Girzt A. 6 ser C. 7 Fra Karitate virgine Oversk A.

8 saal. C; ætlara A. 9 varra C. 4°

FIDES SPES C A RIT AS. 375

beita hana i pislum, af bvi ath hun var beira yngst. En ba er
hann ser litit stoda sin braugd eda vælar, baa let hann hana naukta
med haari upp festa i staglinum. En i bessi kvol hof hun upp
augu sin til himens ok mællti svo: »Fulltingdu mer, drottinn minn
5 Jesus Kristr!« Fa sneriz hun til keisarans ok mællti: »Ecki
mattu, vesall, tomt er allt bat sem bu dæmir. Ek kenni einskis
aa mer, bess er bu f)ickiz mik pina. « Fa mællti konimgr med
ogurligri rddd vit meyna: »Blota bu Gefion drottning vora, bottu
vilir eigi onnur gud, ok man ek ba bo allt fyrirgefa ber. « Hon

«o svaradi: »Fyrir hvi gremstu svo midk æsku minni eda 6nd? Gri&r
bu bat sem bu vill, ecki færdu betta af mier. « Ok eptir bessi svor
hennar, ba baud hann bionostumonnum sinum at kynda ofn gloanda
ok kasta bar i meynni. Feir voru bess traudir, bviat beir sa guds
krapt mikinn med henne. Fa geck hun sialf inn i ofhinn gloanda

15 ok signdi sik med guds pislarmarki, ok er hun hafdi i logann gengit,
ba springr i sundr allr ofhinn ok hlaupa l sior gloandi or ofhinum 2
ok yfir [ mikinn flock 3 manna, ok brendi ba alla til bana voveifliga.
En heilftg mær geck i elldinum osaukut syngiandi ok lofandi gud.
Fa vard keisarinn okveda vit ok skammadizt miog ok sendi menn

jo til ath leida meyna or elldinum. En er beir gengu ath + ofninum,
ba sa beir bria menn ganga med meyiunni i loganum solu
biartare ath yfirliti. Feir urdu svo hræddir vid bessa syn, at
beir fellu begår nidr til iardar ok vissu ecki til manna. En er
beir vitkoduz ok stodu upp, ba badu f»eir hana litillatliga , at hun

25 skylldi ganga ut til b^ra. Hun gerdi svo, ok komoS bau 611
saman aptr til konungs. En begår er hann sa meyna, ba mællti
hann skiott, at hana skylldi h&ggva. Ok er heil&g mær heyrdi
f>etta, ba kalladi hun aa modur sina ok mællti: »Minztu min,
modir.« En hon svaradi: »Bid bu fyrir mer, dottir, med systrum

3° binum, ath Kristr biodi mer til ydvar ath koma med fagnadi.«
En eptir bessa vitrædu beira var mærin skiott hoggvin. En heilog
Sophia lagdi i vågn likami beira dætra sinna ok reid aa dyrligum
smyrslum ok ok sidan .xviii. milor fra borginni i br6tt, ok grof
bær bar ok bio um virduliga, ok hvarf sidan til borgarinnar ok

3 5 gerdi gudi backir fyrir pislarsigr dætra sinna.

6. 6 Litlu sidar vitiar heil6g Sophia bangat, sem helgar
meyiar voru grafnar, ok margar konur med henne, ok hdfdu mikil
smyrsl med ser ok reykelsi, ok dyrkudu bar gud ok bessar enu

1 saal. C; hleypr A. 1 loganum C. 3 [ mikit folk C

40 4 elldinum ok til/. C. 5 kvamu C. 6 andlat Sophie Overskr. A.

2?6 FIDES 8PES CARITAS.

helgu meyiar. En adr f>essi kvennaflockr for aa braut, sem f>angat
h&fdu sott, J>a fell en helga Sophia yfir helga domana ok mællti
med taarum: »Komit f>er nu eptir mer, dætr minar!« Pa, syndiz
ollum, sem hon sofhadi hogliga, ok var f)at andlat hennar sottarlaust
ok i fridi. Sidan grofu J>ær hana J>ar hia dætrum sinum lofandi
ok dyrkandi gud af f)esso agæta mannvali. En eptir J>etta vard
Adrianus keisare lostinn sva illre sott, at hann vard fyrst blindr,
en sidan vall hann maudkum, ok blodspyia mikil gaus or honum
med holldfua; ok sidan slo aa hann opi ok ædi, ok sprack hann i
sundr i midiu, ok draufnudu i sundr allir lidir hans ok likami, svo
at trautt helldo saman, er grafa skylldi. En messudagr f>essa
fcriggia meyia er kal. Augusti gudi almatkum til lofs ok dyrdar,
f>eim er lifir ok rikir um allar alldir allda. Amen.

GREGORIUS SAGA.

(Cd. Holm. 2 folio),

Her hefr upp s&gu ens helga Gregorij pava.

Gregorius atti allt kyn i Romaborg, ok het Gordianus fadir
5 hans, hann var enn g6fgazti madr, en Silvia het modir hans.
Frændr Gregorij voru gofgir at virdingu, en po voru peir enn
g6fgari fyrir gudi af godlifi sinu ok sidsemi ok trufesti. Felix
pafe hardia dyrligr madr, sa er giora let kirkiu guds pislarvottum
Kosme ok Damiani i Romaborg, hann var an l Gregorij, en

10 Tharsilla heilug mær ok meynunna, su en sama er Krist sialfan
sa koma til sin, adr hun andadiz, var f&dursystir hans. 3?at er
at getnadi gidrt um hana Tharsillam, sem nu var int, at hun
heyrdi himneska r6dd vid andlat sitt, ok pat med at hun sa sialfan
drottin vorn Jesum Krist koma eptir ser ; 6nnur fodursystir hans er

15 nefnd Gordiana, en en pridia het Emiliana. Pær voru badar
helgar meyiar Tharsilla ok Emiliana, at pvi er Gregorius sialfr
berr vitni um nu sidan i bok sinni einni.

En pat er at segia fra peim systrum med faam ordum, at pær
pionudu allar gudi i lin. En pa er pvi hafdi leingi fram farit, pa

20 er sagt, at Gordiana2 systir peira mæddiz mi6g i sinni tru, ok
vard eigi betr en svaa um hennar røad, at hun gleymdi til mi6g
guds bodordum, ok gat fiandinn sva lockad hennar hug, ath hun
lagdi meira hug aa persa heims gaman helldr en aa sina purft.
Tharsilla hellt vel sinni veniu i astud vid almattkan gud. f*at

2S var opt er hun harmadi ok ræddi um fyrir Emiliane systur sinne,

hvern skada pær hofdu bedit um pat, er Gordiana systir peira

gi&rdiz ohlydin gudi ok peira fyrirt&lum. Tharsilla styrkti sva

tru Emiliane systur sinnar ok bad, at hun skylldi leida sinn hag

i aa fe Cd. z Cordiana Cd.

378 GREGORIUS SAGA.

ok sitt rad miklum athugha; hon mællti vid hana f>essum ordum
opt sinnum: »Ek se Gordianam systur ockra, kvad hun, eigi af
vorri haalfvu vera.« Eitthvert sinn [>a er Emilfana heyrdi f)ersi
ord, f)a sneriz hun til bænar vid systur sina Gordianam, ok sva
et saina Tharsilla ; stundum badu f>ær hana, sem f>ær kunnu, til 5
samf>yckis vid sik. en stundum aavitudu J>ær Gordianam. En
wvallt sidan er mille vard hirtingarorda J>eira, f>a sneriz Gordiana
{>egar til leikmeyia sinna ok til J>essa- heims skemtunar. En er
l>ersu for framm mi&g leinge af hennar hendi, f>a vard systrum
hennar at miklum harmi hennar orækt, er \>ær mattu eigi aleidis 10
snua hennar atferdi, sem \>ær villdu. Fra £vi er sagt, at ;« ein-
hverri nott giordiz J>at til tif>inda, f>ar er Tharsilla svaf, at f>a
vitradiz henni Felix pafi ok f>ackadi henni sitt godlifi, bædi J>at
er hun hafdi framit vid Gordianam systur sina * i sinni aaminn-
ingu ok sva 6nnur miskunnarverk mdrg, f>au er hon hafdi giort 25
fyrir guds sakir. Hann sagdi henne sva pafinn, at hun mundi
skamma stund uverit hafva i f>essum heime, enda lofv(ad)i f>at litt
vid, at J>egar er hun vaknadi or f>eim draumi, l>a kendi hun ser
sottar. En er sottin ok ath henne fast, f>a let hun gi&ra eptir
frændum sinum ok vinum, sva sem £a var venia Romveria til, J>a 2C
er nalgadiz g&fgra manna andlat, ok let hun alla al^ydu manna,
f>a er {>ar var komin, gudi lof syngia ok hans helgum m&nnum.
Par var {>a komin modir Gregorij Silvia ok margir adrir gofger
menn at {nona1 Tharsille. En er {>eim var minz von 2, f>a tok hun
at kalla hatt Tharsilla ok mællti: »Hverfi f)er nu aa braut fra 1S
mer, sagdi hun, {)viat Jesus kom nu ath vitia3 min.« En er
Tharsilla hafdi {>etta mællt, {>a andadizt hun. En er £essi tidindi
voru, J>a vard {>ar sva mikill hilmr, at eingi f>ottiz slikan kent
hafva £eira, er {>ar voru vid staddir. En er hun var 6ndud, l>a
var buit um Hk hennar vel ok vegliga, sem verdugt var, ok eptir 30
slikum hætti, sem sidr Romveria var til at bua um gr&ft gofugra
manna. t*at er ok vid getit, at litlu eptir andlat Tharsille aa
einhverri mikilli hatid, at l»a vitradiz Tharsilla Emiliane systur
sinne i draumi, ok for hun med fagrligu ladordi i mot henni af
guds halfu ok mællti sva vid hana: »Kom {>u, systir Emiliana, 3 s
sagdi hun, ok gidr helga samkundu med mer.« Emiliana svaradi
henni aahyggiusamliga : »Ef ek kern ein+, sagde hun, hvat verdr
{)a um Gordianam systur vora?« f'a svaradi Tharsilla med hrygg-
um hug ok mællti: »Kom {>u, sva sem ek mæli, kvad hun,

1 sinni Cd. 2 voner Cd. 3 vilia Cd. 4 eigi Cd. 4°

GREGORIUS SAGA. 379

Gordiana sy stir ockur er ætlut i sveit med leikmeyium, ok mun
hun her taka laun sins erfidis i bessum heimi.« En er hær h&fdu
betta vid ræzt, ha vaknadi Emilia(na) ok tok sott ok lifdi litla
stund sidan ok for til himna med veg ok dyrd, sem henni var
heitid fyrir sitt godlifi. En bratt eptir andlat beira systranna,
ha tok Gordiana systir beira ser bonda ok gi&rdi ha mart bat i
gegn skapara sinum, er ba treystiz hun varia, medan bær lifdu
allar systr. Nu vard hat sva um henna hag, sem sagt er, at bær
hofu upp med einni astud sina æfi vid almattkan gud, en bo
endu hær sina atferd med mikilli misleiti. En bessir hlutir, er
nu eru sagdir med skommu maale, megu afla mer mikillar astudar
vid gud af dæmum ok af lifi Tharsille ok Emiliane, ef madr færer
ser i nyt, en i 6dru lagi ma ok sia mikillar sahyggiu ok varudar
lif Gordiane systur beirra.

2. En hat er at segia fra Gordiano f&dur Gregorius, er getit
var i dndverdu bessu mali, at hann var spekingr enn mesti at
&llu mannviti , hann var rikr ok g&fugmenne mikit ok audigr at
fiarhlutum , hann var ættstor ok stiornarmadr mikill , sidlatr ok
sidvandr i alla stadi. Hann var kvongadr hardia vel, en sva sem

»fra honum er sagth, ba'var bat bo mail manna, at i eingan stad
j>ætti Silvia l kona hans , er adan var nefnd , minni skorungr at
sinu hofi helldr en hann botti. En er sonr heira ox upp Gregorius,
sa er nefndr var i upphafi bersa måls, ba gi&rdiz hann sva hlydinn
fodr sinum ok modur, at hann villdi eingan hlut i moti beim gera.
25 Ok begår aa unga alldri var hann settr til nams af f&dur ok af
modur. Hann hra ha begår mikit af veniu annars ungmennis, ok var
hann at ser framar giorr en adrir ungir menn, beir er ba væri i
Romaborg i bann tima. En sva sem Gregorius var ættstor ok
kyng&fugr, ba gi&rdiz hann bo enn mesti ættarbætir i alla stadi,
30 ok ba kynslod pryddi Gregorius godum sidum ok dyrligri atferd
sinni. t^at bikir verit hafa med miklum taknum, er Gregorius
hlaut bat nafn, sem hann hafdi. Gregorius hydiz vakr til vors
maals at færa, enda var hann ok sannliga vakr at sia vandliga
bædi um sina burft ok sva annarra; ba var hann vakr af sialfum
3S ser, er hann fylldi bat i godum verkum, er hann nara edr kende,
en ha vackti hann 6drum til burftar, er hann kende i ordum god
verk, bau er hann giordi2. Hann vard sva bokfrodr ok sva algi&rr
at ser um allar lærdomslistir begår sa unga alldri ok at dllu
mannviti, at i bann tid, er i Romaborg var mestr lærdomr, geck
40 1 Silvilia Cd. 2 kendi Cd.

380 GREGORIUS SAGA.

homim einge hærra i dllu boknami. Hann hafdiz f>egar mi6g i
æsku sinni a mali vid alldrada menn ok kostgefdi ath muna
f>at allt eptir, er f>eir kendu honum til mannviz. Hann safnadi
f>a frodleik miklum i sinu brioste, J>eim er hann bar sidan upp
fyrir alf)ydu aa f>eiri tid, sem hæfdi, ok sva kvedr at i heilagri <f
bok , at f>a er Gregorius kom aa gatnamot lærdomsins, at |>a fyrir-
let hann vinstri g6tu lærdomsins, |>at er veralldlig speke ok f>essa
heims virding. Hann lagdi f)egar aa unga alldri allan hug til guds
fuonustu ok at audlazt himneskan fagnad ok sanna vitro, ok villdi
hann at nafni einu {)iona f>essa heims virding. En |>a er hann 10
dvaldi miog leingi at skiliazt berindis med J)essa heims lif, f>ott
f>ar væri hugr hans allr, er gud var, f>a toku sva at hladazt aa
hendr honum f>essa heims abyrgiur, at hann f>ottizt einkis annars
fyrir gaa.

En J>a er (at) andlati fodur hans bar erfd undir hann, ok hann 15
atti sialfr forrad nar sins, {>a let hann bratt f>at bert verda fyrir
monnum, hvilikr hann hafdi leingi verit i gud(s) augliti. Pa hugdi
hann at £vi bædi nott ok dag, hversu hann skylldi astsamligaz
gudi J)iona med sinum audæfum, ok gaf hann J>a fe {>at allt til
guds f>acka, er hann atti, ok fylgdi sva i eptirlikingu fatækis 20
Kristi fatækum ordnum fyrir vorar sakir. Pa reisti hann upp sex
munklifi i Sikileyiu ok lagdi f>ar til slika aura, sem J>eir munkar
fmrftu, er f>ar voru, en et siaunda munklifi let hann setia hia
kirkiu f>eira Pals ok Jons piningarvotta guds i Romaborg til
dyrdar Andree postola, {>at er hann var sialfr munkr i leingi sidan 25
med m&rgum brædrum odrum, ok lifdi hann J>ar sidsamliga ok
dyrliga. Til l>eira munklifa allra lagdi Gregorius sva iardir ok
audæfi, at vel matte f)6rf vinna til allra1 atvinnu, er l>ar skylldu
gudi J)iona. Sidan gaf hann f>at fe allt, er eptir var, Jmrfamdnnum,
ok f>at er af geck {)eira naudzsynium, ok fyrirleit hann allt f>essa 30
heims skraut ok sneri ]?eiri tign allri, er hann hafde i ver6lldu,
til {>ess at eignazt hæsta dyrd i himnum; ok sa er litlu adr geck
um borgina skryddr gudvefium ok gimsteinum , sa f)ionadi af
sk6mmu bragdi &reigi stafkdrlum.

Pa, giftrdizt hann munkr, ok var hann sva algi&rr bratt i f>eiri 35
atferd, at honum matti vel iafna vid f>a menn, er leingi h&fdu
reyndir verit at allri gæzsku. Hann var kostgæfr til i sifellu at
lesa helgar bækr; hann hafdi sva mikit meinlæti i f&stum ok
v&kum ok i bænahalldi, at l>ar kom um sidir, at hann matti trautt

1 alirar Cd. *°

GREGORIUS SAGA. 381

of standa einn saman af pvi ok af kvidvælindi, pvi er liann hafdi.
Sva er sagt, at kvidvælindit ok pesskonar meinsemi, sem par
fylger, sotti hann miog sva, at stundum var harm at bana kominn,
nema hann matadizt opt aa hverium degi. Fra f>vi er sagt, at
pat var einu sinni, pa er kvidvælendi sotti hann i mesta lagi, at
hann matti einga stund aan vera berging matar. Fa var komit
at paskum, pvattdag fyrir paska, pa er hvert barn fastadi, en hann
matti sialfr eigi fasta, pa fell honum pat nærr en sotten, er hann
sky Udi eigi fasta mega. Fa heimti hann til sin hardia helgan

o mann pann, er Eleutherius het ok J>a var munkr i munklifi hans,
ok sa enn sami reisti mann af dauda. Hann beiddi pa Gregorius
pess, at peir skylldi badir saman bidia pess gud med tårum, at
honum gæfizt megn til fdstu pann dag. En er peir hdfdu skamma
stund pess bedit, pa tok Gregorius at hafa sva mikit briostmegn,
S at hann pottizt eigi purfa at bergia mat a pann dag, ok sva vard
brad bot aa meinsemi hans, at hann undradizt sialfr i hug ser,
hvi hann tok sva bratt sva mikit megin, sem pa pottizt hann hafa
af iafnlitlum mætti, sem hann hafdi adr haft. En er ath kvelldi
kom , pa var hann sva hress madr, at hann matti vel hallda fdstu

20 sinni til morgins, ef hann villdi. En pott Gregorius kendi ser
hvern dag vanheilsu, pa afladi hann {>o eigi sva hvilldar likama
sinum, at eigi gidrdi hann aavallt annat tveggia, at hann badzt

»fyrir, edr las helgar bækr edr skrifade, edr orkti nyiar bækr, ok
mæddi hann sva likam sinn aavallt i hversdaghligu erfvidi, at
5 su var eingi stund, er eigi væri hann i ndckverri guds pionustu.
3. 1 1 pann tid hafdi Gregorius ertr ok alldin mi&g til fæzju
ser, sva sem Silvia modir hans sendi til handa honum. Hann
hafdizt pa at riti l6ngum hia hlidi pvi, er kent er Pali postola.
Far kom eingill guds um dag ath honum med yfirlitum peim, sem
3° madr væri voladr kominn af skipsbroti, ok bad hann gofa ser
nackvad. Faa let Gregorius gefa honum sex penninga ok hugd(i)
honum miskunn, af pvi at honum fell nær fatæki hans, ok bad
hann i brott fara sidan. En litilli stundu sidar aa sama dege kom
sa auminge aptr ok taldizt litid fregid hafva en mikit latid ok bad
3 s enn forkunnliga giafar. P& voru enn gefnir honum sex pennino-har
ok for hann f>a gladr a brott. Enn kom hann ed bridia sinni ok
bad allra forkunnligazt giafvar. Gregorius bad enn taka sex
penninga ok gefa enum volada. t*a vard Gregorius f>ess viss af
fehirdi* f>eira munka, ath eingi penningr war til, sa er hann
+0 1 Fra enum helga Gregorio pava Overskr. Cd. 2 fehirdir Cd.

382 GREGORIUS SAGA.

matti gefva enum volada. Pa bottizt hann eigi vita, hvat hann
skylldi til taka, honum fell nær, ef hann skylldi einga miskunn
mega weita enum volada manni. En ba spurdi hann fehirdinn,
ef hann hefdi ker n&ckvert edr klædi, bat er til giafar wæri fallit,
eda annarsskonar grip nockurn bann, er enum fatæka manni
mætti at halldi koma. Pa war honum sagt, ath ecke var til wtan
silfvrdiskr einn , sa er Silvia modir hans var won at færa honum
æ allden. Pa ward hann allgleymr wid ok mællti:' »Færdu mer
hann skiott, brodir, at eigi fari sia wesalingr huggunarlauss aa brott. «
Sidan gaf Gregorius gladliga diskinn beim manni, er hann hugdi 10
fatækan wera, ok hvarf sa a braut; ok war bat fyrir h&ndum, at
hann munde veita Gregorio helldr en biggia badan ifra. Fra bvi
upp vard Gregorius kunnr at taknum ok ath iarteinum, ath eighi
botte hann einn saman styra munklifve sinu, helldr botti herligha
Andreas postoli sia um med honum. Einnhvern dag sende 15
Gregorius munka .ii. ath kaupa bat, er hafa burfti i munklifinw,
annan ellra en annan yngra. En er beir foru, ba stal sa er ellri
var af fe bvi, er beir foru medr, sva ath enn yngri vissi eighi.
En er beir kvomu heim ok villdu * ganga i kirkiu, ba vard sa
beira di&fulodr, er stolit hafdi, ok fell hann til iardar. Honum 20
bættizt bratt, ok war hann spurdr at bodordi abota, ef hann hefdi
misfarit medr fe bvi, er honum var i h&nd sellt. Hann syniadi, en
baa æddizt hann. Hann var .viii. sinnum spurdr, ok syniadi hann
aavallt; en begår er hann syniade, ba vard hann odr. Pa kom
Gregorius ok spurde, hve morgum penningum hann hefdi stolit. 25
Pa fell hann til fota Gregorio ok geck i gegn bvi, er hann hafdi
gidrt. Sidan tok hann skript, enda matti ba eigi diofull æda hann
badan ifra.

4. 2A hatidardegi Andreas postola ba er brædr hvilldu um
middegi, ba setti at einum beira skialfta med hareysti miklu, sva 30
at synt matti bickia, at bat n&ckud bar fyrir hann, er hann atti
eigi stad vid. En er brædr fundu, at honum var ollum brugdit,
ba toku beir hann at bodordi Gregorij 3 ok logdu nidr fyrir allteri
Andree postola ok badu honum miskunnar. Hann witkadizt bratt
ok sagdi sidan, at honum hafdi synzt alldradr madr, sa er visadi 35
at honum hundi svdrtum ok mællti vid hann: »Hvi villdir bu
flyia or munklifi bessu.« Pvi næst komu framm munkar ok badu
honum liknar enn alldrada mann. Pa visadi hann hundinum a
brott, enda vitkadizt ba munkrinn skiott. Hann sagdi ba, at hann

1 villdi Cd. 2 Fra brædrum Overskr. Cd. 3 Gregorio Cd 40

GREGORIUS SAGA. gg^

hefdi pat fyrir borizt, at hann mundi hlaupaz aa braut ur munk-
lifinu, ef hann hefdi pat matt. Enn var sa annarr munkr, er
hlaupaz vilide aa braut ur munklifinu, ok villdi pa ganga i kirkiu,
er hann hafdi pat radit i hug ser ; pa [eirdi didfull honum « , er
S hann villdi eigi i kirkiu ganga, en pegar er hann villdi i kirkiuna
ganga, pa vard hann odr. En er sva hafdi m6rgum sinnum (farit),
pa kom Gregorius til. Pa sagdi hann honum, hvat hann hefdi
fyrir borizt, ok padan af batnadi honum, sva at hann vard alheill
af bænum Gregorij ok annarra brædra. Enn voru .ii. brædr, peir

10 er hliopuzt or munklifvi ok foru leid f>a, er Appia heitir, en at
peir mætti eigi fundnir verda, pa viku peir af gotunni ok leynduzt
i iardhusi nockuru. Peira var saknat at kvelldi i munklifinu, pa
sendi Gregorius brædr at leita peira. Peir ridu ut borgarhlid pat,
er Metrosum heitir , ok leitudu peir vida ok fundu pa eigi ; peir
> ridu pa aptr til borgar gfttu pa, er Elaminea heitir. En er peir
kvomu nærri pvi, er peir voru folgner, pa namu hestarnir stad
undir peim, sva at peir giordo hvergi at ganga; pa lituduzt
peir um vandliga ok saa leyni pat, er peir leynduz i ; peir stigu af
hestum sinum ok leitudu peira, unzt2 peir funduzt. Sidan voru
o peir hafdir i munklifvi, en af atburd peim, er ordinn var, ok af
fyrirtolum Gregorij, pa hurfu peir af pvi, at peir villdu eigi sidan
flyia or munklifinu.

5. 3 Justus het munkr ok læknir, sa er opt var vanr at
gi6ra at meinsemi Gregorij , hann tok banasott. En brodir hans

25 sat yfvir honum, sa er Copiosus het. En er at honum tok at lida,
pa sagdi hann brodr sinum til, at hann hafdi gullpenninga .iii. i
vitum sinum. En hann sagdi brædrum til. Peir leitudu sidan
ok fundu gullpenninga i lækningartolum hans. Pa gi&rdu peir
Gregorius varan vid, en honum potti mikit at, fyrir pvi at honum

30 potti læknirinn allz hugar godr, en pat var miog giort i moti
reglu peiri, er Gregorius hafdi *sett, at eingi munkr skylldi einn
ser fe eiga. Hann hugdi at, hversu pess mætti haga, er mest
hirting mætti at sliku verda, enda væri po lækninum minzt mein
at. Hann heimti til sin profast munklifisins, pann er Preciosus

35 het, ok mællti vid hann: »Se pu nu, at eingi brædra komi til
måls vid hann ne veiti honum huggan einga. En pa er at honum
lidr ok hann vill, at brædr komi til hans, pa skal Copiosus brodir
hans segia honum, at eingi brædra vill sia hann, ok allir rækia

1 [ rettet-, ærdi di6full hann Cd. 2 at Ulf. Cd. 3 Fra einum munk
4° Overskr. Cd.

384 GREGORIUS SAGA.

hann fyrir gullpenninga £ria, l>a er hann hefir haft aa laun. Sidan
vil ek, kvad Gregorius, at hann andizt i hryggleik ok i idrun
J>ess, er hann hefir misgi&rt, til f>erss at f>a megi 6nd hans hialpazt.
En f>a er hann andazt, f>a skal hann eigi grafa med brædrum,
helldr skal kasta liki i saur n&ckurn, ok J>ar med gullpenningum 5
hans. Sidan skal hylia hann i idrdu.« £at for allt sva framm,
sem Gregorius baud, ok andadizt sa munkr med miklum harmi.
Vid f)enna atburd urdu munkar sva kl&ckvir, at hverr bar framm
allt, {>at er hann hafdi i vitum sinum, f>ott einkis væri vert at
fiarmagni. IO

En er £rir tigir daga voru lidnir fra andlati munksins, f>a
mællti Gregorius hardia vid Preciosum prest: »Leingi hefir Justus
brodir vor verit illa halldinn, sagdi hann. Nu verdum mer at
leita honum n&ckurrar miskunnar. Fardu nu ok se um, at .xxx.
daga se sungin messa fyrir saal hans hvern dag fra &drum.« Hann 15
gi&rdi sva profastrinn, sem honum var bodit- En er Gregorius
atti mart at annazt, ok hafdi hann eigi at dagatale um J>at, f>a
vitradizt Justus munkr um nott i svefne Copioso brodur sinum.
En Copiosus spurde hann ok mællti: »Hvat er hags f>ins, brodir?«
Justus svaradi: »Hingat til hefi ek illa verid halldenn, en nu hefir 20
ek gott, fyrir f>vi at i dag tok ek holld ok blod drottins mins.«
^a vitron sagdi Copiosus brædrum. En er f>eir hugdu at gidrla,
l>a taldizt sva til, at f>a var iafnt .xxx. mesna sungnir fyrir sal
hans, er hann taldiz miskunn hafva feingit.1

6. A einum hverium degi bar sva at, at Gregorius geck aa 25
torg i Romaborg, f>a er f>ar var mart fait latid ; hann sa f>ar sveina
n&ckura hardia hvita aa hårs lit ok væna at aliti ok dreingiliga i
vexti, ok voru sveinarnir latnir falir. Gregorius spurdi, af hveriu
landi l>eir voru kyniadir. Honum var sagt, at f>eir væri af
Einglandi æzskadir, ok slikir væri flestir menn at aliti aa f>vi 3°
landi sem sveinar f>essir. f*a spurdi hann, hvort folk væri heidit
edr kristid; ok var honum sagt, at f>at folk var heidit. Pa, komzt
Gregorius vid af 6llu hiarta ok felldi thaar ok mællti: »Pak er
harmr mikill, kvad hann, at hofdingi myrkra skal hafa valid yfvir
sva biortum monnum, ok skuli £eir menn eigi niota megha guds 35
miskunnar, er sva gozligir eru.« Ok enn spurdi hann, hversu
f)iod su heti. Honum var sagt, at J>eir hetu Angli. Pa mællti
Gregorius: »Vel vel heita f>eir angli, J>viat f>eir hafa eingiliga
aasionu, ok hæfir at {>eir hverfi i sveit med einglum aa himnum

1 geingit Cd. 40

GREGORIUS SAGA. 385

ok giftrizt peir » samvistumenn almattkum gudi, ok mun gud
lata sina miskunn skina yfir hugskoti peira, er einglar heita ok
hafa eingla fegrd. « Enn spurdi Gregorius, hversu herads menn peir
hetu; ok var sagt, at peir kalladizt Deiri. Gregorius mællti:

5 »Makliga heita peir Deiri, heimtir undan reidi ok kallader til
miskunnar Kriz. « Ok enn spurdi Gregorius: »Hversu heitir
konungr peira?« Svarad war ok sagt, at hann hete Aelli. Fa
brosti Gregorius ok vard feginn ok mællti: »Makliga heitir konungr
sa Alle, nær sem heiti AHeluia, ok ed hæsta lof guds alleluia (mun)

10 sidar sungid verda gude til lofs i peim herudum.« Sidan for
Gregorius til fundar vid Benedictum pafa ok bad, at hann skylldi
senda nockurn kennimann til Einglandz ok kristna f>at ok boda
par 2 guds nafn, ok lezt hann buenn sialfr til peirar syslu, ef pafinn
lofadi, ath hann færi. Pess varnadi Benedictus pafve fyst, en po

1 5 lofadi hann Gregorio litlu sidar at fara, er Gregorius bad akafligar,
ok bad pafvinn fyrir Gregorio, at gud sialfr skylldi greida hans
ferd. Pa biozt Gregorius skyndiliga ok leyniliga til fararennar
ok for med blezan pafa, pa er hann war buenn. En er Romveriar
urdu visir, at Gregorius var aa brautu farenn, pa s6fnuduz peir

20 saman aa gdtu fyrir Benedictum pafa ok foru flockum aa mot
honum, pa er hann for til Petrs kirkiu, ok k&lludu a hendr honum
odliga ok mællto: »Ho ho pafve, sdgdu peir, hvad hefir pu gert?
Reidan hefir pu giort enn helga Petr, eydda hefir pu Romaborg,
i pvi er pu hefir Gregorium aa brautu sendan.« Pa oadizt pafvinn
atkall alpydu ok sendi menn skyndiliga eptir Gregorio ok mællti
mikit um, at hann skylldi aptr hverfa sem skiotazt. En fyrr en
sendimenn pafva kæmi eptir Gregorio, pa hafdi hann farit priar
dagleidir, ok var pa aa aefanga um middagsskeid. Pa var Grego-
rius horfvinn nockut sinn fra f6runautum sinum ok sat einn saman

}° ok' saa aa bok, pa flo fugl sa aa bokina, er locustus heitir, ok nam
ser par stad. En er Gregorius sa pat, pa mælltizt hann vid einn
saman ok hugdi at nafne kvikendis J>ess: »Sia fugl stddvar ferd
vora, f>viat locusta {>ydizt, sem mællt se: nem fm stadar.« Pa
kalladi Gregorius at f6runautum sinum ok mællti: »Standit upp

35 per skiott, ok buumzt aa brautu hedan, en f>eygi munum ver na
at fara leingra.« I pvi bili kvomu sendimenn pafva ok hdfdu
miog mædda hesta 3 sina. Peir syndu Gregorio rit pafva, er peir
hftfdu med at fara. En er Gregorius hafdi pat yfir lesit, pa hvarf
hann aptr til Romaborgar, sva sem pafvinn baud. Enda dvaldizt

40 1 {>eira Cd. % £at Cd. 3 hestina Cd.

25

386 GREGORIUS SAGA.

pat allt sidan, at Eingland yrdi kristnad, £ar til sem Gregorius
vard pafVi, pa endadi hann pessa sina ena dyrliga fyrirætlan ok
sendi lærisvein pann, er Augustinus heitir, til Einglandz, ok kom
hann f>a kristni aa landit, sva sem sidan hefvir halldizt.

7*. I pann tid sa Benedictus pafve, at Gregorius proadizt s
midg at heilagleik ok at ollum mannkostum, ok vard honum pat
i kunnleika, hversu Gregorius skein i forkunnligum iarteinum. Pa
heimti pafvinn Gregorium ut af munklifinu ok vigdi hann ok
valdi enn siaunda erkidiakn til fulltings med ser. I f>eiri syslu
pionadi Gregorius litillatligha, ok var hann hlydinn yfirboda sinum, 10
ok hann var sva dyrligr madr, at hann f>otti helldr hafa eingla lif
en manna. Ok litlu sidar eptir andlat Benedicti pafva, f>a sendi
Pelagius pafvi Gregorium til Miklagardz ath fylla syslu heilagrar
kristni vid Tiberium keisara. t'a fylgdu margir brædr Gregorio
or munklifinu, peir er studdu hann i bænahalldi ok i vidrmæli »5
trufastligu i dllum vandyrdum, peim er honum baruz at hendi i
h&ll keisara. I pann tid bad Leandir byskup g&fugr af Spania-
landi, sa er f)a var ok staddr i Miklagardi af naudsyniasyslu, at
Gregorius skylldi skyra bok Jobs ens gamla, er hardia torskilit
pikir vera. Sidan gi&rdi Gregorius bok f>a, er menn kalla Moralia 20
Job, ok skyrdi i halfum fiorda tigi boka 611 takn, pau er hann
pottizt finna, at folgen væri i bok Jobs. En j-a er Gregorius var
i Miklagardi, J>a geck villa su hatt par, er Eutychius2 patriarcha
var upphafsmadr ath. Hann sagdi sva, at menn skylldi eigi sanna
likami hafa aa domsdeghi, helldr pa, er sva væri andligir, at eigi 25
mundi mega preifa um helldr en um lopt edr vind.^ fceiri villu
stod Gregorius i mote ok sannadi med vitnum heilagra ritninga,
at hverr madr skal sannan likama hafa aa domsdegi, |>ann sem
hann hefir haft i J>essum heimi, ok sva braut hann villu J)a nidr,
at eingi madr hefir pess kyns villu upptekit sidan, ok {>ar veitti 30
Tiberius keisari honum mikit samsinni i f>vi mali. £>at var fam
ddgum sidar, at Eutychius* patriarcha laa i sott ok var hættr,
pa tok hann hendi sinni hud annarrar handar ok hellt aa ok
mællti: »Wi iate ek, at med fcersu holldi skal ek upp risa.«
Eptir |>a iatning sannrar truar andadizt hann bratt. En rit f>au 35
er Pelagius pafvi sende Gregorio, f>a er hann var i Miklagardi,
bera vitni um f>at, af hve miklum sk6rungsskap Gregorius rak
eyrindi f>at, er honum var bodit vid keisarann, ok hve vel hann
kom at halldi Romverium um marga hluti i for f>eiri.

1 Fra Benedicto pava Overskr. Cd. 4 Kutices Cd.' 3 Eucius Cd. 40

GREGORIUS SAGA. 387

8 *. N6ckverri stundu sidar (er) Gregorius kom aptr i Romaborg,
pa tok aa su er Tiberis heitir v&xt sva mikinn, at hun flæddi ok
braut nidr morg bus ok spillti ockrum mauna um alla Romaborg,
ok hun giordi borgarmonnum margfalldan skada. Pa flaut fioldi
5 h&ggorma eptir aanni ofan, pa er skolat hafdi ur urdum her ok
hvar, ok par var dreki einn sva mikill, sem ass digr væri; pat
fylgdi allt aarvextinum i sio. En er ormarner kvomu i sioenn,
pa do peir allir par. Sidan gidrdi aa hafvidri, ok rak pa alla aa
land. En er peir funudu, pa gidrdi par af odaunan mikit. Pa

10 kom sott mikil i Romaborg, ok feingu menn bradan dauda, peir
er forvindis urdu. Sva er sagt, at n&ckurum monnum syndizt
sva, sem 6rvar flygi aa menn or lopti. En er pessi tidinde urdu,
pa red pafvi sa fyrir Romaborg, er Pelagius het. En er sia sott
kom sva ak6f aa hendr m&nnum, f>a andadizt Pelagius pafvi fystr

i5 allra manna i sott f>eiri. En eptir andlat hans pa geck sottin sva
hart aa hendr m&nnum, at m6rg hus i borginni urdu aleydd. En
fyrir pvi at kristnen matti eigi vera leingi an stiornarmanninn,
pa potti 6llum einsætt at velia Gregorium til pafva i Romaborg,
ok urdu aa pat sattir bædi lærdir menn ok olærdir. Pa kaus &11

20 alpyda Grregorium til pafva. Hann mællti vidr pvi allmiogh ok
kalladizt at eingu vel til fallinn, ok fyrir pvi mælltizt hann sva .
undan pessu, at hann ræddizt at taka i annat sinn veralldar vird-
ing, pa er hann hafdi fyrr latid, ok taldizt hann aiskostar overdr
at taka slik metord. En er hann var akafliga sottr at pvi mali,

25 pa pottiz Gregorius eigi mega mæla i moti alpydu manna do mi,
ok kom pa sva pvi mali um sidir, at hann lagdi leyfi sitt til pess,
sem keisari villdi at væri. Mauricius var pa keisari yfir heim.inum *
ok var hann mikill vinr Gregorij. Pa sendi hann rit Mauricio
keisara leyniliga af peim kunnleikum, er hann hafdi halldit syni

30 hans undir skirn ok veitt honum gudzsifiar, ok bad pess akafliga,
at hann skylldi eigi sampyckiazt vidr Romveria um pat, at Gre-
gorius væri til pafva tekenn. Pa let Germanus borgargreife verda
tekinn sendimann Gregorij ok breytti ritum f>eim ollum, er Gre-
gorius hafdi gi&rr. Sidan sendi hann pat rit keisara, at Gregorius

35 var valdr til pafva af ollum Romverium, ef honum likadi at sva
væri. En er keisari hafdi radit rit petta, pa packadi hann pat
gudi ok vard pvi feghinn, er vinr hans slikr, sem Gregorius var,
skylldi koma til slikra metorda. Keisarinn let gi6ra rit ok baud

1 Fra Gregorio pafva Overskr. Cd. 2 h'111 d. e. honum Cd.

25*

388 GREGORIUS SAGA.

rikiliga, at Gregorius skylldi pafvi vera. Medan orda keisara var
at bedit, f>a var sott sem akofuz i Romaborg.

9. ^a tok Gregorius erkidiakn at telia fyrir alfrydu, ok hof
hann a frersa lund maal sitt: »tat hæfir oss, enir kærstu brædr,
um bardaga guds, f>a er vær skulum oazt okomna, ok vær skiptumz 5
vid, {>a er freir koma at hendi, ok hrædumzt [>a, ok latum vær
sva radning hans snua oss aleidis til guds, at bardagi, sa er vær
f>olum, myki hardleik hiartans til ifrranar ok leidrettingar. Nu
verdr her 611 alfryda fyrir mikilli guds reidi, ok er eingen sa, er
eigi muni {>ess sarliga kennazt. Sott su er ferr er sva brad, at 10
hverr er tekr deyr, fyrr en hann kenni ser sottar, ok er sem
eingum gefi tom til idronar edr skriptargangs, fyrr en hann andazt.
Hyggid er at, hvilikr sa mun koma fyrir glogdæman domara, er
eigi naer her at grata J>at, er hann (hefir misgiort), ok gidra idran
sina. I husum f>eim, er sott su kemr inn, er eigi sem stundar 15
audn verdi aa um mennina, f>a er fyrir bua, fyrir {>vi at ]?at er
margstadar, at allir deyia. Fedrner grafa sonuna nidr, ok deyia
erfingiar enna ellri manna fyrr en freir sialfver. Snuizt nu hverr
sem einn vor til ifrranar, medan hann er heill ok tom er at;
leidum vær f>at fram fyrir hugskotz augu vor, er vær hofum mis- 20
gi6rt, ok idrumzt f>ess med grati, er wær drygdum medr munudlife
ok hlatri. Kornum fyrir andlit drottens i iatningu, ok sva sem
spamadr minner ydr aa, hefium upp hi&rtu med hondum til guds,
er vær eflum kostgæfvi verka vorra med bænum vorum. En sa
gefr styrkleik mikinn hi&rtum vorum, er i ordum spamanz sins 25
eins sialfr drottenn kallar ok mælir sva: Eigi vil ek dauda synd-
ugs manz, helldr vil ek, at hann lifi ok leidrettizt. Aurvilnizt
ok eingi madr fyrir saker illzku sinnar akafligrar. Ein sexdægro
fasta eyddi g&mlum glæpum Ninive bua, ok illvirki krossfestr
odladizt af einu iatningarordi lif eiliffc, J>a er hann rettizt aa enu 30
efzta dægri lifs sins. Snuum vær aaleidis hug vorum ok hi&rtum
ok atferd, ok treystumzt fra, at vær munum f>iggia f>at, sem vær
beidum. Werum vær frrabænir vid gud, til fress at hann leysi
oss fra ogurligum dauda ok haska. t'rabæni su, er mdnnum verdr
opt leid, likar vel domara vorum, frviat gud er* milldr ok sams will 35
frraliga vera bedinn af oss, ok vill hann veita oss miskunn ok
eigi sva miog reidazt oss, sem vær gidrum til. Af f>vi mælir
David salmari guds roddu: Kalladu aa mik aa deghi hrellingar
frinnar, ok mun ek hialpa frer, e?i {>u munt g&fga mik. Sa berr

1 var Cd. 4°

GREGORIUS SAGA. 389

ser vitni sialfr, at hann er giarn at miskunna, er aa minner, ath
hann skuli bedinn vera. Fyrir pvi ok, enir kærstu brædr, g&ngum
aa morgin aa medal kirkna fastandi berfættir, ok syngium siaufallt
letania af 6llum bugh ok medr tårum, til pers at domari vor nemi
5 af oss alla reidi sina, pa er bann ser, at vær gi&lldum oss sialfver
glæpi vora ok idrumzt synda vorra.« En er allr mannfidldi kom
i nefndum degi til bæna, eptir pvi sem Gregorius diakn baud, pa
hofu kennimenn upp fyst g6ngu sina med letanie fra kirkiu
Johannis baptista eptir tilskipun Gregorij. En par næst hofu

10 munkar upp g&ngu sina fra kirkiu peira Jons ok Pals pislarvotta
guds. En olærdir menn gengu fra kirkiu Marcelli pape martiris,
en nunnur ok meyiar gengu fra kirkiu Cosme ok Damiane ; sidan
manna konur fra kirkiu Stephanus diakns, en par næst eckiur fra
Vitalis kirkiu, en sidarst gengu voladir menn ok b6rn fra Ceciliu

r? kirkiu. Sidan gengu allir med persi tilskipun ok atferle aptr til
Mariu kirkiu, ok badu allir med litillatum hiortum ok sannri
sidsemi almattkan gud, at hann nemi af peim sina reidi i ok persa
illingarsott. Af persi æminning ok tilskipun Gregorius i Roma-
borg hofz halld gagndags ens eina, ok er nu halldinn aavallt sidan

20 sa dagr um alla kristnina i pa minning, er sva var sottin akdf,
at i gongu peiri, er alpyda geck med krossum ok lydrinn var aa
bænum, pa fellu .lxxx. manna daudir nidr. En peygi let hann af
at telia fyrir peim ok at eggia bænahalldz ok godlifis, til pers
unzt af guds miskunn ok arnan Gregorij hvarf sott su af 611.

25 10.2 I pann tid er pessir atburder urdu, er nu var fra sagt

um hrid, pa kvomu aptr sendimenn Gregorij, peir er med brefum
foru aa fund keisarans , ok konungs bref kvomu pau i moti , at
hann villdi ser ecki lata annat lika, en Gregorius væri vigdr til
pafa. ^a ætladizt Gregorius pat fyrir ser at hlaupazt i brott or

30 Romaborg, eptir pat er hann var til pafa kosinn, fyrir pvi at hann
var pa ordinn viss pers , at keisarinn hafdi eigi pau ord send um
vixlu hans, sem hann villdi, ok villdi konungr helldr vikia 3 eptir
alfiydu pocka um petta mal en eptir vilia Gregorij , ok ætladi
petta bædi ser ok 6drum til mikillar farsælu, er Gregorius var til

35 pessa velldis kosinn. En er menn urdu varer vidr, at Gregorius
villdi petta fordazt, er fyrir var ætlat, pa var halldinn v6rdr yfir
borgarhlidum 6llum, at Gregorius skylldi eigi mega fordazt pat, er
hann var til validr. t*at er sagt, at Gregorius leitadi ser fylsknes*
ok falz sidan i n6ckurum leyniligum stad, pviat hann matti eigi

40 1 reida Cd. 2 Fra G-regorio pava Cd. 3 mykia Cd. 4 fylsknsues Cd.

390 GREGORIUS SAGA.

komazt brott or borginni. Menn leitudu hans vida, ok fundu hann
eigi. En um sidir pa feek Gregorius pat af kaupmonnum nockurum,
at hann var borinn i hudfati aa brott or borginni, ok leyndizt
hann i fylsknum .iii. daga. Sidan toku menn pat rad, er vænst
var til, ok hetu aa almattigan gud ser til fulltings um petta mal 5
ok leitudu Gregorius naliga .iii. daga i samt , unzt af bænum ok
af festum borgarm anna fekzt pat takn, at mikinn hlut nætr skein
geisli biartr ofan af himni aa iord nidr f>ar iafnt, sem Gregorius
leyndizt. Pa sa ok einsetumadr nockur, sa er var utan borgar,
eingla guds fara upp ok nidr i peim geisla, par sem Gregorius war IO
undir nidre. Sa tok til peira dæma, er enn helgi Jacob sa stiga
standa til himins upp ok kvad par vera hus guds, at undir liose
pvi mundi vera folginn stiornari huss guds, edr sialft hus guds er
sidan. t'egar pa vard einvalamadr drottins fundinn ok tekinn ok
naliga dreginn helldr en leiddr til Petrs kirkiu. Eigi var pat '5
gidrt sakir hadungar vid Gregorium, helldr fyrir pvi at borgar-
lydnum var sva titt til, at pat faeri fram, er ætlat var, at Gregorius
være vigdr til pafva. En sidan var hann vigdr til byskups ok til
pafva yfir Romaborg, ok er pat audvitad, at Gregorius stod pvi
eigi meir i moti pessi tign, at hann sa, at petta var einkanliga 20
guds vile. Gregorius gidrdizt sva milldr ok miskunnsamr i pafVa-
domi sinum, at hann hugdi hverium manni hialp, sem purfti at
honum at piggia.

II.1 I pafvadomi sinum gi&rdi Gregorius margar bækr helgar.
Cura pastoralis heitir bok, er hann gidrdi um pat, hve mikil 2S
vandrædi fylgdu byskupsdomi. Gregorius giordi homiliobækr .ii.
ok eru i peim skyrdar .xl. gudzspialla. Enn giordi hann pa bok
er Dialogus heitir; i peiri bok er sagt fra lin ok fra iarteinum
margra heilagra manna af Italialandi; pa bok giordi Gregorius at
bæn Petrs diakns sins. Gregorius skyrdi ok upphaf ok nidrlag so
bocar Ezechielis spamanz, ok eru pat omiliur .ii. ok .xx., er par
eru um giorvar. A pat ofan giordi hann mftrg rit dnnur, er hann
sendi vida um heiminn til stiornar heilagri kristni. I pvi hafdi
hann ok mikla ahyggiu at skipa vardhalld i Romaborg, fyrir pvi
at pa var sva mikill ofridr af Langbordum i pann tid, at aavallt 35
potti hernadar von, ef eigi væri vordr halldinn. Gregorius var ok
sva litt heill, medan hann var pafvi, at rida geck alldri af hdndum
honum, ok po var hann hardia hrumr aa fotum optliga. En hvergi
sem hann var mæddr af vanheilsu edr af aahyggiu, pa var po su

1 Fra enum helga Gregorio pava Overskr. Cd. 40

GREGORIUS SAGA. 39I

stund eingi, at eigi hefdiz hann f>at n&ckud at, er til nytsemi kom.
Gregorius var ok sva miskunsamr , at naliga veitti hann hverium
hialp er burfti. Hann var sem fadir væri &llum fatækum m6nnum,
eigi at eins beim er innan borgar woru, helldr ok mdrgum beim
5 er langt voru i braut. Pat var til merkia um bat, at hann veitti
beim mikinn stoda munkum, beim er fatækir voru aa utlondum i
fialli bvi, er Synai heitir, bat var ok vida, er hann lagdi fe til
berss at leysa herfeingna menn or aanaud ok or myrkvastofum.
13. ' Gregorius hafdi skamma stund verit pafve, ba er hann

10 sendi menn til at kristna Eingland, Augustinum, Mellictum ok
Johannem ok marga adra guds vini med beim. En beir færdu
ba syslu fram med sva miklum guds krapti, at bat landzfolk snerizt
allt til tru, ok eigi midr af iarteinum f>eim, er beir giordu, helldr
en af kenningum beim, er beir kendu. Padan af er {>at, er

15 Gregorius er kalladr Eingla postoli, at f>at var berliga af hans til-
syslu, er kristni magnadizt aa Einglandi. Gregorius baud bat
skylldiliga, at i munklin bvi hveriu, er hann reisti upp, skylldi
eingi munkr hafa fe neitt i eigu sinni.

I munklifi Gregorij var munkr ok prestr at vixlu, sa er atti

jo ser brodur i veralldligu verki. Pat var optliga at broder munksins
for at finna hann fyrir sakir beira frændsemi, ok einti hveriu sinni
er beir brædr funduzt, f>a mællti munkrinn vid brodur sinn:
»Hdcul hefver ek eingan, segir hann, nu gi6rdu af ast vid mik
ok kaup til handa mer. « Hann svarar: »Taktu vit brimr penningum

15 ok kaup bat sem fm villt.« Fa tok munkrinn widr penningunum
ok hafdi i vitum sinum. Pat sa munkr annarr ok sagde abota
f>eim til, er yfir munklifinu var, en hann sagdi Gregorio pafva.
Pa skildi Gregorius f)ann munk fra samneyti brædra, fyrir f>at er
hann hafdi brugdit af munka regulo, en sa munkr andadiz faam

30 dogum sidar, sva at Gregorius vissi eigi. Pa sagdi aboti andlat
hans Gregorio, en f)a fiotti honum mikit at, er hann hafdi eigi
tekit munkinn af banni, adr hann andadizt. Pa ritadi Gregorius
n6ckur ord aa bladi ok selldi diakni sinum ok bad hann fara at
lesa ord f>essi yfir leidi ens andada. En f>au ord voru aa bladinu,

3 s' er sva sogdu, at Gregorius tok enn andada or banni. Pa for diakn
ok gi&rdi J>at, er honum var bodit. Nott {>a ena næstu eptir sa
aboti brodur enn andada ok mællti vidr hann ok spurdi: »Ertu
broder daudr?« Hann svaradi: »"Wist em ek andadr.« Pa mællti
aboti ok spurdi: »Hvar hefir {>u verit her til?« Hann svaradi:

40 1 Fra brædrum tveimr Overskr. Cd.

392

GREGORIUS SAGA.

»I vardhalldi var ek, fadir, allt her til, en i giær vard ek frials.«
Padan af vard ollum kunnigt, at aa l>eiri stundu var 6nd hans
numin or aanaud, er diaknenn hafdi lesit bref Gregorij yfver
leidi hans.

Pa veniu hafdi Gregorius i pafvadomi sinum, at hann let 5
bioda .xii. fatækum monnum til bordz med ser umfram ura J>at,
er hann fæddi marga fatækia annars stadar. Pat var einnhvern
dagh {)a er Gregorius villdi af litillæti f>iona ok hella vatni aa
hendr utlendum manni * pilagrimi einum . at 2 f>vi er hann hugdi
at væri, en f>a er hann hafdi snuizt fra honum at taka vatnit ok 10
hann leit til hans , f>a var hann horfinn allr , ' er Gregorius villdi
f>iona. Pa undradizt Gregorius midg, hvi sva hafdi farid. Paa
vitradizt drottinn honum ena næstu nott eptir ok mællti vid hann :
»A 6drum d6gum toktu vid mer i lidum minum, en i gær toktu
vid mer sialfum i minu edli. « ,5

A annarri tid baud Gregorius syslumanni sinum at lada .xii.
utlenda pilagrima til bordz med ser. Sa gi&rdi, sem honum var
bodit. En er Gregorius kom til, taldi hann .xiii. menn, J>a er til
bordz voru settir. Hann spurdi syslumann sinn ok diakn f>ann,
er f)a hafdi inn leidda, hve hann hefdi .xiii. mftnnum l>angat bodit, 20
f>ar sem hann hafdi .xii. til nefnda. Sa taldi vandliga ok fann
eige meir en .xii. ok mællti sidan 6ruggr: »Trudu, g6fugr fadir,
l>viat ek segir f>er satt, eigi eru fleiri en .xii. mennerner, sem {>u
mælltir.« Diakninn taldi l>a opt ok fann eigi enn J>rettanda, £ann
er Gregorius sa. En er {>eir h6fdu opt talit, ok taldizt l>eim 25
alldregi aa einn veg, f>a fann Gregorius ok skildi, at hann sa J>ann
mann, er syslumadrinn matti eigi sia. Sa madr er næst honum
sat, syndizt3 honum stundum ungligr en stundum haar fyrir elli.
En f>a er lokit var matmali f>vi, f>a foru .xii. menn aa braut, en
enn f>rettanda mann dvaldi hann eptir, f>ann er Gregorius einn 30
matti sia, ok leiddi hann i kamra sinn, f>ann sem hann var opt
vanr at sitia, ok særdi hann akafliga, at hann skylldi satt segia
til sin ok til nafns sins. Sa svaradi ok mællti : »Af hvi spyrr f>u
at nafni minu, f>at er undarligt hardia; minztu aa hitt, at ek em
skipsbrotzmadr , sa er kom til |)in, at (f>vi) er f>er syndizt, f>a er 35
J>u satz at riti i munklifvi l>inu. Mer gaftu .xii. penninga ok
silfrdisk, J>ann er sæl Silvia modir f>in hafdi f>er sendan med alldini.
Pat skalltu vist vita, at aa fceim degi, er fru gaft mer giafir af
glodu hiarta, red gud J>ik til f>erss, at {>u skylldir vera hofdingi

1 mm (_d. e. monnum) Cd. r af Cd. 3 Greg. tilf. Cd. 40

GREGORIUS SAGA. J93

heilagrar kristne ok sitia i stoli Petrs postola ok vera hans spor-
g&ngnmadr, fyrir bvi at bu lifder eptir hans dæmum, ok hans
eptirlikingarmadr giordizt bu i 6rleik binum. Hann midladi bat
hverium, er hafa burfti, ok skipti hann ollum aurum sinum medr
5 burfamonnum. « Pa mællti Gregorius ok spurdi: »Hvadan af
veiztu bat, at gud setti mik til h&fdingia yfir kristni sinni?«
Hann svaradi: »Pvi at ek em eingill guds, ok var ek ba sendr
til bers ath reyna bik ok styrkia rad bitt.« Pa oadizt Gregorius,
bvi at hann hafdi eigi herliga eingil guds fyrr senan. Pa mællti
eingilljnn vid Gregorium : »Eigi skalltu oazt, sagdi hann, nu hefir
drottinn sialfr sendan mik til bin, til bess at ek skylldi vera
vordr bmn> medan bw ert i bessu lifi, ok med minni aarnan skalltu
biggia bat allt af gudi, er bu villt biggia.« Pa fell Gregorius aa
iord nidr ok mællti: »Ef fyrir litla gi6f mina selldi gud mik til
5 hofdingia kristni sinni ok veitti mer sva mikit, at hann sendi mer
eingil sinn til vardhallz vid migh, ba ma ek eigi ætla, hve mikil
laun hann mun mer ætla, ok hversu marga goda hluti hann mun
veita mer, ef ek fylgi nu bodordum hans af ollu afli, ok em ek
nu beim mun 6rvare, sem ek hefir fleira * med h&ndum, ok veiti

20 ek mart af morgum hlutum. « Padan af var Gregorius 6lmusu-
giarnari, sem hann var 6ruggari vordinn um bat, hver laun hann
munde fyrir taka.

I bann tid hafdi einn fatækr madr fundizt i Romaborg, sa er
af matleysi hafdi dait; en bvi kunni Gregorius sva illa, at hann
5 s6ng leingi eigi messur epter, ok nær virdi hann sva, sem hann
hefdi beim banat, er af fatæki hafdi i hans S3rslu fared.

132. Kirkia su er villumenn hdfdu haft i Romaborg vard
byrgd, til bess unzt Gregorius var pafvi, ba var hun ok lokin
upp, ok voru bar bornir inn helgir domar Sebastiani ok Agathe,

3° ok sidan var hun vigd, sva sem bar til heyrdi, ok f>a kom Gre-
gorius bangat med mikinn mannfiolda ok s6ng bar messu. En at
messu beiri kendu menn bess, beir er brongt stodu fyrir utan
s6nghus, at g6lltr nockurr horadizt i milli beira, til bers unzt sva
botti, sem hann færi ut or kirkiu. Pess kendu margir menn, en

35 eingi matti svin bat sia, en 6llum botte kynlikt. Pat let gud til
bess verda, at 611 um skylldi synt bikia, at fyrir Gregorio ok fyrir
helgum domum flydi badan ohreinn ihue, sa er bar hafdi aadr
mikit velldi haft. Eptir messu for Gregorius aa braut badan, ok
611 albyda med honum. Nætr bær -ii- enar næstu eptir vard bar

4° 1 fleirum Cd. 2 Fra kirkiu villuinanna ok Gregorio pava Overskr. Cd.

394 GREGORIUS SAGA.

i kirkiu f>eiri okyrrleikr mikill, ok var enn meira' um ena sidari
nottina, en f>adan fra vard f>ar ecki til bysna, helldr urdu |>ar
m6rg takn af gudi ; bædi var f>ar kendr godr hilmr ok Hos kveiktuzt
J>ar sialft, sva ath f>at war ecki af manna v&lldum.

14 '. Huspreyia einhver gdfug i Romaborg var J>vi v6n at 5
lata baka sem vandligazt oflætr, ok færdi hun f>ær til kirkiu ok
allteris hvern drottinsdagh, fmngat sem Gregorius veitti tidir ok
sialfr pafvinn sdng messu. Einnhvern dag f>a er hun geck til at
taka pionustu, ok Gregorius villdi gefa henni corpus domini, ok
hann mællti sva: »Holld ok blod drottins vors Jesus Kristz stodi 10
f>er til fyrirgefningar allra synda ok til lifs eilifs«, l>ahlohun. En
er Gregorius sa f>at, fm gaf hann henne eigi corpus domini, helldr
lagdi hann f>ann hlut ser einn nidr aa allteri ok baud diakni at
vardveita, unzt alf>yda hefdi tekit hunsl. Eptir f>at er tidum var
lokit, spurdi Gregorius husfru ok mællti: »Seg mer, hvi vartu sva 25
di6rf, edr hvad kom f>er i hugh, er f>u hlott, f>a er f>u skylldir
taka corpus domini?« Hun svaradi: »Ek kenda hlut af oflatu
f>eiri, er ek hafdi bakad si6lf ok gi&rt med minni hendi, en er ek
heyrdi f>ik J>ad kalla corpus domini, ba hlo ek.« Pa taldi Gre-
gorius um {mt mal fyrir albydu ok eggiadi, at allir skylldi bidia 20
{>ers gud med honum, ok til trubotar m&rgum m&nnum syndi hann
likamliga, hvat l>at var raunar, er husfruen trudi eigi vera holld ok
blod drottens. Pa reis Gregorius upp af bæn ok lydrinn med
honum, ok alfjyda {>reyngdizt at allterinu at sia himneskt takn. Pa
er hann letti af corporale af beim hlut, sem hann hafdi lagt aa as
allteri, ok hann hafdi ætlat at gefa husfreyiu, l>a fanzt f>ar hlutr
af minzta fingri manz blodugr, ok syndizt l>a sva alf)ydu. Fa
mællti Gregorius vid husfreyiu: »Trudu nu fra f>visa ^vi, er
drottinn sagdi, at braud f>at sem ek gef er sannlig(a) holld mitt, ok
dryckr sa er fylgir er blod. En skapari vor, er veit ostyrkleik 30
vorn, snyr braudi ok vini vatni bl&ndnu i holld sitt ok i blod af
helgan anda sins, sva at J>at helldr {)0 asionu sinni, ok gi&rir hann
f>at af {>eim enum sama mætti, sem hann skapadi allt or einugi
fyrir dndverdu, ok hann samdi ser likama af holldi heilagrar Mariu
i krapti heilaghs anda.« Sidan beiddi Gregorius f>ers, ath lydrinn 35
skylldi bidia med honum, at su en sama f>ionusta tæki enn sina
aasionu, sva at {>a mætti hun vera gefin husfreyiu, sem adr var
ætlat. Enda vard {>at ok sva, at {>a snerizt sa fingrar hlutr i
brauds aasionu, sva at allir saa J>at, f>eir er wid woru staddir, ok

1 Fra husfreyiu einne Overskr. Cd. 4°

GREGORIUS SAGA. 395

styrktuzt allir i tru sinni af sva itarlighum iarteinum. f'a idradizt

husfreyia miog otru sinnar i guds augliti ok alirar alf)ydu, en

Gregorius huggadi hana med m6rgum fagrligum ordum ok bad, at

un skylldi wera gætin um sitt rad fmdan i fra. En sidan eptir

s f>at tok husfreyia corpus domini, ok ward henni mikil trubot at

|f>ersum iarteighnum sva sem morgum 6drum.
15*. Fra {>vi er enn sagt, J>a er kristnin hafdi magnazt miog
aa Einglandi, at einnhverr kynstor madr ok rikr komzt i vin-
feingi wid Gregorium. Sa sendi menn sina til Gregorium pafva
10 med giafir miklar ok giorsemar ok beiddi f>ess at moti, at Gre-
gorius skylldi senda honum helga doma postola edr pindra manna
guds. Gregorius weitte l>eim monnum yfirlæti gott, ok er hann
war wiss, hveria helga doma {>eir willdu {»iggia, f>a hafdi hann £a
med ser i {>a stadi, er J>eim m6nnum woru helgadir, er J>eir willdu
15 af helgum domum f>iggia. Gregorius s6ng messur at f>eim allter-
um, en sidan skar hann af linskauta sma af lindukum {>eim edr
corporalum, er hann hafdi messur yfir sungit, ok let l>ar fylgia
n&fn J>eira heilagra manna, er J>eir stadir woru helgadir2.

(Membranblads fragment i norske Rigsarkiv).

Licame hans var fyrst gravenn i vtscote af Petrs kirkiv, f>ar
sem helger pavar hvila : Leo, Simplicius, Gelasius oc Simacus. En
fimtogom vetra si^arr let Gregorius en fiorfte pave meS f>vi nafne
bua um helgan dom Gregorius i Petrs kirkio under alltera f>eim 3
er nv er Gregorius helge a, oc er f>ar. hvalf ifer.

2$ A fcvi are er en helge Gregorius andaSez, gor&e varan mikit,

sva at menn ondv8vz af matleyse vi&a of heim. En f>ott halleri
syndi ollvm heimi, hve mikils ha/f&ingia var ]aa viS mist i Roma,
J>a ra/kna/&v l>vegi(!) a/vondarmenn Gregorius vi& at helldr, fieir
ta/lldv hann ha/a verit felogsmann mikin oc ha/a mioc eytt a/Sref>-

3° vm {>eim, er lago til sto(l)s Petrs postvla. Oc er J>eir mattv
hanvm eigi gremiaz livanda, f>a egivSvsc f>eir a 8at at brenna bekr
l>er er hann hafti gorvar. Oc 8a er l>eir ha/ftv brendar svmar oc
villdv en brenna fleiri, J>a toc Petrs(!) diacn at standa a mot J>eim,
hann taldi f>eim f>at mvn&v ekki sto8a til f>ess at ey&a ageti Gre-

3 S gorius, J)ott f>eir brendi bekr hans, {>vi at J>o erv margar aSrar

i Fra einum kynstoriun manni Overskr. Cd. 2 Her ender Sagaen i

Cd. Holm. 3 {jieim (d. e. {>vi rettet til {ieim, eller omvendt) Cd.

296 HALLTARD8 SAGA.

epter, f>er er epter erv ritnar oc erv vi&a of heim bornar; hann
taldi f>at [hæfu&tast at] brenna bekr [>viliks lerifar&vr f>er er hann
haf&i sialfr seft enn

HALLVARDS SAGA.

(Begyndelsen, 23 8 9 folio \ Slutningen, 235 folio; alt det øvrige af Sagaen 5

er gaaet tabt.)

Madr er nefndr Vebiorn, hann bio i Hlidum aa Vestfolld i
Vik austr æ bæ f>eim, er heitir Husabær. Hann atti konu f>a er
Porny het. Segia sumir menn hana verit hafa dottur, enn sumir
dotturdottur Gudbrandz kulu hersis aa Upplondum. Hann var 10
fadir Astu modur ens helga Olafs konungs ok Haralldz konungs
Sigurdarsonar. Pau Vebiorn attu tvo sono, het annar Hallvardr,
enn annar Ormr. Vebiorn var vinsæll madr ok audigr. Annar
madr bio f>adan skamt i brot er Kolbiorn het, f>ar heitir aa Velli
sem hann bio >5

var nockurum trufdstum monnum i Hlidum, er hird var h[eljla
hans ok f>ær vidiar or vi&i snunar, er honum hafdi [sd]kt verit
med; ok er [>at sdgn sumra manna, at J>ær blom[gud]uz margan
tima sidan. Enn stundu sidar var en helgi H. færdr i Oslo, ok 20
J>a enn med heilu liki, ok hvilir sidan f>ar i hofutkirkiu f>ess
kaupstadar, ok vegsamadr sidan af 6llu folki, sem verdugt er.
Veitaz {>ar ok sva vida annarstadar fyrir (hans) verdleika ok arn-
ardarord margfalldligir velgerningar J>eim monnum, er {>ess bidia
med rettri tru af drottni vorum Jesu Kristo, f>eim er med fedr ok 25
helgum anda lifir ok rikir einn gud i fcrenningu um allar alldir
verallda. Amen.

HALLVAKDS SAGA. 397

II.

(Den latinske Legende om Sand Hallvard, saaledes som den meddeles i Acta
Sanctorum, Mai Tom. III, S. 401, efter et Haandskrift i Utrecht; J/r. Munchs
Norske Folks Historie III, S. 197 /.).

5 Sanctus Halwardus ex nobilibus ortus natalibus claruit, cuius

pater Vebron(!) mater vero Thorni dicebatur. Cuius videlicet
Thorni mater, ut fertur, filia fuit Gutbrandi comitis, qui etiam
Gutbrandus genuit Ascham(!) Sancti Olavi matrem. Puer autem
Halwardus crevit in domo paterna cunctis prædilectus. Erat autem

»o primo religioni deditus cbristianæ, obediens parentibus, erga pro-
pinquos benevolus, corpore castus, honestate præpollens, iustitiæ
cultor. Cumque Sanctus Halwardus in adolescentiam devenisset,
cæpit in re familiari procuranda patris adiutor existere. Fertur
etiam, quod apud cunctos habetur, quod a primævo duo pondera

15 fecerat sibi, quo, ne aliquando fraudem faceret, sibi minus, fratri
autem maius pensaret.

Cumque mercandi gratia Gotlandiam veniret, et sua ibidem
negotia exercere cæpissit, venit quidam terræ illius indigena vir
prædives, Botwidus nomine. Hic cum viros ignotos vidissit, ad

*° eos accedens, qui essent et unde, requisivit. Cui illi cuncta per
ordinem indicabant. Hic vero, cum Sanctum Halwardum conspex-
isset, ait: Quis est adolescens iste? At illi nomen et genus indi-
cabant. Quod cum vir prædictus audisset, ait: Video vultum
tuum singularem, et præ cunctis hic stantibus honorabilem. Certe

*S scio, quod magni prodigii lucet in te futurum aliquid, unde te cum
tuis contribulibus ad refectionem invito. Quod Sanctus Halwardus
gratanter acceptavit. Ule vero suscipiens, omni humanitate exhi-
bita, convivium præparavit, et cuncta, quæ in venalibus babebat,
comparavit, et multo plura redonavit; et tempore navigandi ad-

3*3 veniente, omnia necessaria ei tribuit, et in pace abire permisit.

»Sicque sanctus salvis omnibus cum sociis est reversus ad patriam.
Post modicum vero temporis, verno instante tempore, egressus
Sanctus Halwardus de domo patris, ut pro suis negotiis agendis
partes vicinas visitaret, venit ad stagnum Dram nomine, per quod
35 iturus erat, extrabensque modicam lintrem de alga, ascendit eam.
Et subito venit mulier prægnans, tremens ae palpitans, rogitans,
ut eam secum ferret. Et interrogata, quæ esset, et quo vellet,
indicato nomine, se transituram per mare velle, affirmavit: et ideo
cum videret hominem eo itinere properantem, ne tardior periret,

398 HALLVARDS SAGA.

ideo celeriter accurrisse. Jussaque mulier sedit in puppi. Ule vero
iter arripuit navigando. Et subito vidit ad littus, quo mulier
venerat, tres viros velocitér accurrentes, qui statim aliam cymbam
accipientes, post eos velocius navigant. Tune Sanctus Halwardus
ait: Agnoscis hos? Ait illa: Agnosco. Et ille: Ut video, te s
requirunt ; die mihi, quid feceris ? Respondit illa : Verum est, quod
me persequuntur, sed quod mihi imputant, non feci; imponunt
enim super me causam furti. At ille: Potes te ex hoc purgare
ferro ardente? At illa: Possum et parata sum, si mihi parcere
velint. 10

Viri autem illi, ipsos velocitér insequentes, dixerunt: Cur tu,
Halwarde, talis adolescens, tam generosis editus parentibus, tam
malam feminam tuendam suscepisti? Redde eam, ut moriatur,
quoniam digna. Quibus Halwardus dixit: Quid enim mali fecit?
Qui dixerunt: Furata est res fratris nostri, infringens domum eius. 15
Quibus ille ait: Et quomodo domum infregit? Dicunt ei:
Extraxit ansulam de poste, quæ tenebat seram. Et ille: Hoc
opus non est mulieris, sed fortissimi viri. An aliquis invenitur,
qui eam viderat hoc fecisse, vel in eius domo sublata invenistis?
Sin autem incertum est, cur morietur? Nonne magis iustum, si 20
potest, purget se a crimine? Sin autem, quod legibus iustum est,
de ea fiat, aut redemptionem pro ea dabo, tantum ut imprægnan-
tem et infantem in utero habentem ne occidatis.. Oportet igitur
vos sedari, nec temere quid agere. Tune illi econtra hoc furentes
vociferabant. Unus autem quisquam eorum arcum eripiens teten- 45
dit. Et sagitta fortiter emissa pectori martyris infigitur. Quo
perempto etiam mulierem occidunt, et in littore sepelierunt. Ipsi
vero saxum ad collum eius ligaverunt, et in mare demerserunt:
sed per divinam gratiam et merita martyris, corpus eius longe
post cum saxo super mare natans repertum est. 30

III.

Lectiones de S. Halvard o.

(Ex Breviario Nidrosienst) .

I. Sanctus Haluardus ex nobilioribus ortus natalibus, cuius
pater Vebiorn, mater vero Thorni dicebatur. Mater vero Thorni 35
fuit filia Gudbrandi comitis, qui Gudbrandus genuit etiam Ostam

HALLVARDS SA6A, 399

iusticie cultor. Factus adolescens, cepit in re familiari procuranda
patris adiutor existere. Duo pondera sibi fecerat, ne fraudem
faceret, sibi minus, fratri vero maius pensabat.

2. Instante verno tempore partes vicinas visitauit, venit ad
stagnum Dram nomine, per quod iturus erat, extraxit modicam
lintrem de alga et ascendit eam. Et subito aduenit mulier preg-
nans, rogabat, vt eam secum ferret. Jussa sedit in puppi, et sic
iter arripuit. Et subito vidit tres viros itinere, quo mulier venerat,
ad littus accurrentés. Qui statim aliam cimbam arripientes, post
eos velocius nauigabant.

3. Tune sanctus Haluardus mulieri ait: Agnoscis bos? Ait:
Agnosco. TJt video, te querunt, quid fecisti? Ait: Imponunt
super me causam furti. Potes te purgare? Ait: Possum, si michi

15 parcere velint. Uenientes viri predicti dixerunt : Cur tu, Haluarde,
talis adolescens, tam malam mulierem tuendam suscepisti, que
digna est morte. Sanctus pro ea multis modis respondit. Inter
alia dixit: Redemptionem pro ea dabo, tantum impregnantem et
infantem in vtero babentem ne occidatis. Illi vero contra eum

*° furentes, vnus eorum arcum arripiens tetendit, et sagitta fortiter
emissa pectori martyris infigitur. Etiam mulierem occiderunt, et
in littore sepelierunt. Ad collum sancti saxum ligauerunt, et in
profundum submerserunt, sed per diuinam gratiam et merita mar-
tyris corpus eius longe post cum saxo super mare natans reper-

25 tum est.

KATERINE SAGA.

(Cd. 233 folio, A- Cd. Holm. 2 folio, B, Cd. 42.9 octavo, C.)

Her hefr upp sogu heilagrar Katerine meyiari.

i . A dogum Maxencij keisara sonar Maximiani keisara, er riki
hafdi halldit med Diocleciano 2 keisara, var gidrr mikill oMdr kristnura s
monnum, ok var allr heimr i pann tima naliga fullr af ymisligum
skurdgoda villum. Vissu fair emir drottin gud vera skapara himins
ok iardar, ok fyrir pvi pionudu margir skepnunni med miklum
alhuga ok kollodu pat gud, er sialfir h6fdu peir sinum hondum
smidat. Sia Maxencius, er ek nefhda, villdi auka pionosto ok io
dyrkan vid gudin, eptir 3 pvi sem gert hdfdu fyrir honum Dioclecianus
ok Maximianus fadir hans, ok fyrir pvi sendi hann bref um allt
sitt riki sva mælandi: Maxencius konungr, med miskunn ok fyrir-
hyggiu heilagra guda skipadr yfir allt Romaborgar* riki, sendir
kvediu dllum hertugum ok i&rlum, baronum ok domondum ok ollum i s
peim, er styrkia Romaborgar riki. Pær ahyggiur, er vær berum
fyrir tign ok frelsi heilags velldis nætr ok um daga, hafa pat raad
stadfest i voru briosti, er vær vilium eigi upp kveda nema
naverande ydvarri speki, ok fyrir pvi minnum vær aa ok til eggium
ena g6fguztu menn ok ena vitroztu, at pa er bref vor koma til *°
ydvar, stundit per pa hvatliga aa vorn fund ath sækia ok [latit
aungar vidbarur koma 5 i moti pessu voru b'odi. Sidan gerdiz hardia
fiolmennr hofdingia fundr i hftfutborg peiri a Egiptalandi, er
Alexandria het, ok a peim fundi taladi Maxencius konungr ok
tiadi sinar radagerdir [aulldunga sveit peiri6, er hann hafdi saman *5
kallat, ok mællti svo : »Fyrir krapt ok verdleik allra guda 7 peira

i Ved Sagaens Begyndelse, der mangler i A< lægges B til Grund, i saul. C;
Domiciano B 3 saal. C\ af B. 4 Romveria C. 5 [ saal. C;

setit ongiir berior B. 6 [ aullum peim sveitum C. 7 goda vorra C.

KATERINE SAGA.

40I

er vær f>ionum, [ok hallda * farsælld ok sigri ok dyrd Romaborgar
rikis, er eingi su f>iod i ollum heimi, er hafni at luta woru velldi,
nema Ml metnadar2 kristinna manna sveit i sinni ovitzku ok
atrunade, su er vær hftfum enn eigi matt eyda med ollu, J>viat hun
5 dreifiz3 her ok hvar um heim ok leitar ser fylsna, at hon megi
fordaz vorar hendr. Ok fyrir J>vi biodum vær ok gi&rum f>at
laugtekit, at almennilig veghsemd ok einkannlig dyrd se veitt
enum helguztum gudum, er mætti sinum ok milldi styrkia4 vort
riki, at f>au gæti vor at eilifu, en syni oss kristna menn, at vær

10 megim nidra f)eira drambi ok hegna rækiligaS villu f>eira, ok sialf
gudin glati fceim, er vær megum eigi aa hitta. t'essi lftg, er vær
hofum sett, byriar oss sialfum fyrst at fy 11a. Vær skulum forna
gudunum slikt, er vær megum af voru valldi, en J>er ut ifra [fornit,
hverr sem ma 6 giarna eptir sinum f&ngum. « Annan dag eptir

15 var feingit at bloti miklu; bædi voru naut ok saudir, fuglar ok
dnnur margskonar kykvendi sæfd fyrir gudunum. Borgin aull
{>aut af allzskonar s&ngfærum , er J>eir lofudu fiandr med 7 , £a er
f>eir hugduz gera dyrd guda sinna.

2. A {>eiri tid er slik tidendi giorduz i borginni Alexandria,

20 var f>ar stådd ein mær, su het Katerina dottir Kosti konungs;
hun hafdi J>a mist fodur sinn8, ok var hun eptir hans frafall med
frændum sinum i f>eiri h&ll, er hann hafdi att. fessi mær svo
sem hun var ættg&fug, svo var hun ok agæt at speki sinni, numit
hafdi hun allar J>ær if)rottir a9 bokum, er liberalis 10 heita. Hun

25 kunni margar tungur at skilia « l ok spakliga allar spurningar at
leysa, {>ær er fyrir hana voro bornar. Ok f>a er J>essi mær sa svo
mikinn muga12 saman kominn ok slikan tilbuning'3 blotanna ok
heyr&i saungva ok simphon ok margan annan strengleik, er fram
var fiuttr go8unum til dyrdar'4, en kristna menn sa hun standa

30 milli hei8iDgia gratandi ok eigi £orandi Kristi at iåta fyrir otta
sakir ok hræ&zlu, f>a komz hun vid miok; en hun tok f>o at hafa
karlmannligan hug i kvenligux5 briosti, ok kalladi si{>an med ser
Jnonostusveina sina nokkura ok gekk \>a, til hofs {>ess, er konungrinn l6
sialfr var inni ok blotmanna sveit med honum, sva sem rum haf&i

35 i hofinu, ok færdu J>ar fram biotin. Heilug Katerina var svo f&gr

I [ saal. C; hellclr B. 2 saal. C\ metnadr B. 3 saal. C\ er B.
4 stydia C. s rikulega C. 6 [ forne einn sem einn C. 7 sina C.
8 sins C. 9 af C. 10 Her beg. A , som nu lægges til Grund.

II mæla B, C. 12 mug/?; mannmug C. 13 tilbunat B. 14 tignar B.
40 15 kveusligu B. 16 keisarinn B.

26

402 KATEBISE SAGA.

at aaliti, at allir imdruduz hennar fegrd, er hana sa. Ok er hun
gekk at hofinu, ba mælti hun til beira, er konungi bionudu: >>Pvi
er * ek her komin til hofs bessa, at ek vil tala vid sialfan konung
bat, er mali vardar ok til nytsemdar ma ver&a. « Peir s&gdu begår
konungi ord meyiarinnar , en hann gaf henni leyfvi til inngongu 5
ok at tala2 slikt, sem3 hun villdi. Hin sæla Katerina flutti fyrst
fyrir konungi sitt erendi med spakligum gåtum ok vitrligum
malsendum tiltekinna dæraa 4, ok mælti myrkt en med mikilli snilld ;
um siftir sneri hun sinni ræftu til beira ordtaka, er albyfta måtti
vel skilia, ok sag6i sva: »Her tilhefvirs ek, konungr, flutt erendi 10
mitt [einkannliga fyrir ber6 sva sem fyrir hinum spakazta manni
ok beim, er sitr i hæstu sæti veralldligrar tignar; vil ek [mæla
liost7 hedan af, at allir megi skilia, beir er hia ero staddir, min
orS. Fyrir hveria sok [samnit ber 8 saman, konungr, sva miklum
mannfiolSa at stunda til ovitzku9 eda starfa i skur&go&a villu? lS
[Undriz ber10 miok, sagdi hun, hof betta gort af manna hondum.
Mikit finnz ber um hagleik barm, er bar er aa, ok um dyrMigan
buning, er prybir hofit. Nu svo fagrt sem bat er alt saman at
sea, bat verbr allt, er skamt lito hedan, at dusti [ok molldo11.
Undraz bu helldr himin ok ior& ok siéinn ok a&ra ba m^i, ©r i 2°
beim ero; hyggit12 at solinni ok tunglinu ok stiornunum ok at
bionostu beira, hversu bau renna fra upphafi heims ok alt til
enda veralldar; bau renna dag ok nott til vestrs [ok gefa alldri
hvilldx3 ok hverfa aptr til austrsins, alldri [brytr bau nemæ&iri*.
Ok ba er ber hugleidit betta, spyrit eptir ok nemit, hverr bessa *5
luti alla hefir smiSat I5. Ok ba er ber skilit med sialfs hans
fultingi, hverr hann er, ok ber megit engan finna honum iafhan,
ba dyrkit hann ok eggit bess alla ySra undirmenn beim at luta ok
biona, er valid hefir at skiota i helvitis loga 6ndum ok lik&mum
sinna ovina; hann er drottinn drotna ok hdfdmgi allra héfdingia, hann 3°
så allan heiminn tapa6an af tål [diftfuligrar vælar ok fiandligrar16
fortolu, ok fyrir bvi sendi hann son sinn drottin varn Jesum Krist, er
getinn er af helgum anda, fæddr af '7 Mariu meyiu ok tok mannd6m
aa sinn guSdoin ok leysti heiminn fyrir kross18 pinsl ok fyrir
uthelling sins hins [heilaga blofts ok hans 1 9 dyra dreyra, en leiddi 35
1 em B, C. 2 mæla B. 3 er £. 4 doma B. s hefi B, C.

6 [ Ulf. B, C. 7 [ mgl. B. 8 [ samnadir £u B, C. 9 saaL B, C;
veitzlu A. 10 [ Undraz ]>u B, C. n [ einu B, C. 12 [ hygg
f)U £, C; Tiltalen Hl Kongen er i disse ogsaa senere i Enkeltal.
13 [ mgl.-B, C. 14 [ Jiicytaz bau ne mædaz B, C. 15 smidada B. 40
16 [ liaudans ok B, C. 17 fra B. 18 krossins B, C. 19 [mgl. B, C.

KATERINE SAGA. 403

bu [truir aa ' hann rettliga , ok [vilit ber * hann dyrka , ba mun
hann hreinsa syndir yftrar allar ok lei&a y&r siban til eilifra fagna8a. «
Keisaranum bra sva vi5, er hann heyrdi ord heilagrar meyiar, at
i fyrstu 3 måtti hann engu svara. En er hann retti vift sva sem
af nokkuru omegni eda oviti, ba mælti hann syo : »Pu kona, lat oss
[i nadum færa fornir4 godunum, en siban munu ver andsvara
serhverium lutum, b©im ©r bu ræddir. « Ok ba bauft hann nokk-
urum sinum monnum at leifta hana til hallar sinnar. En sialfr
o hann undrafti miok hennar speki ok malsnilld, en einna mest
hennar fegrft ok kurteisi, bvi at hun var hardia fri5 , sem fyrr
var sagt.

3. Siftan er lokit var blotinu, for keisarinnS heim til hallar
sinnar ok let begår lei&a fyrir sik Katerinam ok mælti svo til

15 hennar: »Heyr&um ver snilld bina [ok undrudum vær speki bma6
ok or&a frammburft bmri ; en fyrir sakir bess starfs er ver fluttum
fram vi5 goftin i beira bionostu, [ba vard oss eigi tom til at svara
ber 7 ; en nu vil ek vita , hver bu ert e8a hvert bitt heiti er , ok
hver ætt bm er.« Heilug Katerina svaradi: »Svo er ritat, at

*° hvarki skuli ma&r 8 lofa sik ne lasta, J>viat bat gera heiniskir menn,
beir er ser leita hegomligrar dyr8ar. En bvi at ek em eigi svo
litillar ættar, at min tign megi audvelldliga leynaz, ba segir ek til
frænda minna, eigi fyrir sakir hræsni efta metnadar, helldr sem
elskandi sannleik ok satt litillæti. Ek em Katerina dottir Kosti
S konungs. Ek var upp fædd i holl fodr 9 mins, til bækr IO var ek
sett, ok nam ek yfrit mikit af bokligum listum11 ok veralldligri
speki. Ok ba er ek sa, at bat var allt engu12 nytt ok ekki
meganda til himinrikis fagnaSa ok [til enskis hafanda » 3 nema til
glatsamligrar gledi be«sa lifs, ba fyrirleit ek ^at alt, ok fly5a ek

30 til drottins mins Jesus Kristz , er sva mælti vid spamann sinn :
glata mun ek speki spekinga, ok lasta mun ek skilning skiliandi
manna. Ok i gudspialli segir hann sva: sa er fyrirlætr foflur
sinn ok moftur, brædr ok systr fyrir minar sakir, hann mim
hundratfalt upp •+ taka ok eignaz eilift Hf. Ver kristnir menn

35 h6fum betta fyrirheit, ok hirda bat guds j>rælar inefi ser dyrliga.

1 [ hugleidir B. 2 [ vilir \>\\ R, C. 3 fjstunni B. 4 [ luka

fornir at færa B, C. 5 konungr B; hann C. 6 [ tilf. B, C.

7 [ mattum vær eigi hugleida vandliga alla kluti, \)& er {.u sagdir B, C.

8 sialfr Ulf. B, C. 9 fodur B, C. 10 bokar B. u iprottum B.
40 12 Her mangle nogle Blade i C. 13 [ eigi komanda B. 14 fyrir B.

26*

404 KATERINE SAGA.

En ver hir&um ekki um bækr eSa kenningar J>eira meistaranna
Platonis Virgilij [e&aHomeri1, Sibille spakonu efta annarra spekinga,
[f>eira er til onytz villdo hafa sina speki ok vitro,* ok enn siflr
um illzkufulla fiolkyngi peira Mambres ok Jambress*. Pvi minni
ek y6r aa pat, herra keisari, at- per ty nit eigi eilifum fagnadi fyrir 5
veralldligri 3 dyrS.« Keisarinn svara&i f)a: »Jata ver8 ek, hversu
mer virdiz pat, er til {>in tekr. Malsendar pinir vir&az mer eigi
framfluttir me8 mannligri roddu, helldr pickir mer hinu likara,
sem godin sialf tali fyrir munn per, ok af pvi er virdanda ok
vegsamanda pat er pu mælir. « Heilug mær svarar: »Undrumz IO
ek pat, at per, binn vitrazti keisari, talit sva, eda munit per eigi
pat, er ek sagda aftan, at pann skulum ver tigna ok dyr8ka, er
gerdi himin ok ior6 ok alla luti a5ra ; en go&in megu hvarki gora
ser gagn ne o8r'um. Af pvi skylldut per eigi segia svo min or8
framflutt, sem godin mæli fyrir mik, helldr svo sem med lifanda *s
guds fultingi.« »Ef svo er, sag8i keisarinn, sem pu sannar, pa
hefir allbegomligt verit her til vort starf, er dyrdkat hftfum almattig
go8. Hvat nu pa? Villiz allr heimr, en pu ein segir satt? Med
vitnum tveggia e8a priggia ma saga hver sannazt. En hversu ma
pat sannligt pikkia , at pu ein segir satt , en oli veralldar byg&in ao
liugi? Nu po at pu værir guds engill eda nokkurr annarr himneskr
kraptr ok segdir pu slikt, er svo er olikligt, pa skylldi pvi f>o
engin trua, en nu miklu si8r, f>viat pu ert kvenma&r blautrar
natturu ok breyskrar. Ok med pvi at pat ma at engum kosti vera, at
pu ein segir [satt e8a4 sannara en allir a8rir i heiminum, pa skal *5
ek alldri trua per ok engir peir, er til mins rikis piona.« En
sæla Katerina svarar: »Ef per erut hdfud lySsins ok keisari, pat
valid hafandis, er eigi ma sigrat verda, pa lat eigi rangsnuna
rei8i ok rangsyna sigra J>ik ok speki pina, lat 6ndina meira styra
en likamann, pviat spekingrinn sagdi: »Konungr ert pu, efhugvitit 3°
styrir f>er, en præll, ef likaminn styrir per e8a ræ8r.« Keisarinn
svarar : » Svo syniz mer, sem f-u ætlir at vega ordsigr 6 aa oss me8
dæmum [spekinga efta7 me& nøkkurri slægd kristinna manna e8a
gerningum peira ok fiolkyngi. En me8 pvi at ver erum eigi
blindadir af heimskupoku ok siåm ver slægd pina, pa hdfum ver 35
pær snorur fyrir pik at setia, er f>ik munu sigra; munt pu pa
sea8, at oss styrir hugvit sem vitrum konungi, en eigi likamr.
Ok ef oss skortir ordslægd spekinga, er eigi h&fum pess konar

1 [ mgl. B. 1 Jamnes B. 3 veralldliga B. 4 [ mql. B. 5 saal.
Fragm. 667* qv. ; hafanda A, B. 6 sigr B. 7 [en reyndar B. 8 skilia B. 4°

KATERINE SAGA. 405

[iflnir fyrir oss lagit * , f>a ero bo meo oss f>eir spekingar , er f>ik
munu sigra ok f>er i bogn koma me5 sannleik ok sinni list ok
or&snilld, ba er f>eir skyra almått goSa vorra.«

4. Pa, let keisarinn kalla spekinga sina ok alla hina vitruztu
menn ok baud beim at disputa vid heilaga Katerinam um truna
ok um almått goda beira, ok at sigra hana med orflsnilld ok sann-
leik boka sinna. En J>eir voro fimm tigir spekinga, er valdir
voro til at reyna i{>rottir sinar vi5 hana. Ok ba er gu8s mær
var miok hugsiuk2, hvei-su hun skylldi skipa sinum malsendum

10 i moti dessum spekingum, ba vitradiz henni engill guds ok mælti
vid hana : <Hir8 eigi bu at ottaz, Kristz ambatt, eda vera ihugafull,
ok lat ekki brætu bessarra spekinga skelfva bik, byi at Kristr er
s6nn speki, sa er iafnnan "hefir verit ok æ mun vera, ok skipar
øllum lutum s§tliga, hann er osigranligr, ok hann sialfr mun bik
sigra lata alla ba, bvi at bu ert trulynd hans ambatt. Ok bar
med mun hann leida ba fyrir bma kenning ok verMeika til sann-
leiks g6tu ok himinrikis dyrdar.« Af bessi. [vitran engilsins3
styrktiz miok hin sæla mær Katerina ok beid ottalaus spekinga,
buin at andsvara beim me& sta&festi ok meft skynsemi beira spurn-
ingum orlausnir at gefva. Tok hun fyrst at disputa vid meistara
beira; ok med guds miskunn fekk hun hann sigrat ok yfvirstigit
hit vitrligzta i ollum [brautum ok ibrottum, beim er bau skylldu
breyta, sva at allir undru^uz vitro hennar ok malsnilld ok sann-
leiks framburd ordanna, hversu hun leiddi fram noglig vitni bædi

25 hins forna l&gmals ok hins nyia med hverium sinum malsenda af
syndum dæmum ok spasogum heilagra feSra ok spamanna 4. Ok
siban er hann var fyrirlagidr ok yfvirkominn, ba bor6i engin
nnnarra til at hætta vid hana at [breyta nockurar ibrottirS.

5. Keisarinn eggiadi ba fast, at beir [skylido nu6 neyta
30 sinnar speki ok vitro ok sigra hana [med sinni ordsnilld ok ney&a

hana med diupsettum spurningum ok sva sigrafca i \>bgn koma 7
En spekingarnir svorodo sva: »Heyrit, herra keisari! hversu
megum ver breyta vift hana, ef meistari varr ok saa, er ollum oss
er froftari, var af hcnni yfirstiginn? hvat munu ver ba, er miklu
35 kunnum minna, [treysta oss8 vid hana? bvi at ekki ero orft hennar
ok vitra sem annarra manna, [helldr sem goftanna sialfra se.

1 [ idn fyrir oss lagda B. 2 ihugafull B. 3 [ eingiligri aminn-

ingu B. 4. [ ibrottum beim, er £au hofdu fyrir sik lagit B. 5

[ bræta B. 6 [ skylldi B. 7 [ ok hneykia med sinni snilld B.
+0 8 [ treystaz at bræta B.

406 KATERINE SAGA.

Manvit meyiar pessar er langt umfram ætlan efta vit spekinga,
pvi at go&domar ok godligir kraptar styoia hana ok tala fy rir munn
hennar i.« Keisarinn f>6ttiz nu liotliga skemdr, er spekingar hans
porou eigi at preyta vid eina unga mey. Vard harm nu sva reior, at
hann bauo, at pa skylldi alla2 i elldi brenna. Ok f)a er peir voro ■ <;
leiddir til balsins, kalladi einn peira ok mælti: »Aumir ero ver,
er por&um at [preyta vift helga mey iprottir ok præta i moti henni
med svikum ok prettum ok slægSum, ok liuga med skurfigoda
falsi i gegn s&nnum gudi3. Hvat skulum ver nu pa gera, utan
fara ok lægia oss fyrir henni. Ek trui sannliga, at miskunn guds IO
er me& henni, ok meo hennar ra&i munum ver forftaz mega hel-
vitis kvalar4.« Siftan foru peir skiotliga aa fund sællar Katerine
ok fellu til fota henni ok mælto sva: »Misgert hdfum ver, illzku
ok ranglæti hdfum ver framit i gegn gudi, ok fyrir pvi let gud oss
verda fyrir rei&i keisara pessa, er fyrir pat by&r, at oss skuli alla '5
i elldi brenna utan sanna sauk, at ver mattum eigi mæla moti
pinum hinum helguztum or6um. Nu veit pu oss hugganarraS,
at ver siem med f>inu fultingi frelstir or sn&rum di6fulligra væla,
ok megim ver komaz aa hialpar g&tu fyrir l>ina verdleika ok
kenning.« Heilug Katerina svarar lofandi gud ok vard hardia 2°
fegin peira ræou 5 ok mælti: »t*akkir gorir ek per, drottinn minn
Jesus Kristr, pvi at pu letz per soma pat at fylla, er engill f>inn
af per sendr vitraSi mer ambatt pinni, at spekingar pessir leystir
or fianda sndrum skylldi fara 6 fyrir min or& til pinnar dyrdar. «
Eptir pessi ord sneriz hun til spekinganna ok mælti til f>eira: 25
»Ottiz eigi [stundligan dauoa 7 , fagnit helldr, pvi at i dag munit
per øMaz himinriki, pviat fyrir vidrædu vara vitraSiz mer guds
engill ok mælti: Eighi skaltu hræ8az« spekinga pessa, pvi at
[Kristr er sonn speki, ok hann 9 mun pik lata sigra pa ok sipan
leida til himneskrar10 dyrdar fyrir pina kenning. Af [pvi skulut 3°
{>er ekki efaz i", at ek segir satt, falssamlig kenning er fiarri
minum rafium". En til pess eina eggia ek y&r, at per [giorit
hverr sem einn iatning sina , ok J 3 truit af ollu hiarta aa
føftur ok son ok helgan anda; truit ok sialfan drottin varn Jesum

1 [ mannvit meyiar pessar er sem nockurs af gudunum sialfum B. 35

2 kvika Ulf. B. 3 [ ganga til prætu vid heilaga mey med prettum
ok slægdum B. 4 loga B. 5 ordum B 6 mega koma B.
7 [ mgl. B. 8 prætu Ulf. B. 9 [ spekin sialf, su er Kristv er B.
10 sinnar B. n [ pessi vitran skulu per eigi efaz at trua pvi B.

12 rædum B. 13 [ mgl. B. 40

K A TE RINE SAGA.

407

Kristum komit hafva af himni ok getinn hafva verit af helgum
anda i kvifti Marie meyiar fæddan af hennar likam *, pindan oss
til hialpar, hafva upp risit af dauda aa briftia deghi ok hreinsat
hafa syndir heimsins fyrir sitt hit dyrdligha blod. Ef ber hafvit
bessu truat, ba munut ber eigi at eins sælir vera, helldr munu
allar ydrar syndir fyrirgefnar vera, ok [ber laftaftir* til eilifra
fagnafta.« Ok er hun lauk sinni ræftu, komuz beir vid miok ok
svorudu: «Allir truum ver, hin helgazta guds ambatt, upp fra
bessi ti5 engan annan gud vera nema føbur ok son ok helgan
anda; blezat se nafn drottins, er ser skapadi3 slika ambatt, en
bølvuf se skurftgoft oli handaverk manna ok øll likneski beira, ok
allir beir er beim treysta4.« En er beir hdfftu betta mælt, ba
ger8u beir krossmark fyrir ser staftfastir i heilagri tru. Eptir bat
var beim skotit aa balit, bat sem keisarinn haffti gera latit. Letu

; beir bar lif sitt fyrir guds nafni ok foru med bessum pislarsigri
til eilifra fagnafta hin'n brettanda dag No vembris manadar5. Krist-
nir menn leitudu siftan at beinum^ beira, at beir mætti f>eim veita,
sem verftugt [væri, verftugan 7 groft, ok fundu likami beira oskadda,
sva at eigi var helldr brunnit hårit af beim en annat. Mikill
fiolfti [heiftingia, er vid voro staddir8 bessa iartegn, trudu begår. aa
drottin Jesum Kristum, ok toku siban upp likami beira [ok iorft-
uftu siban i virduligum staft lofandi ok dyrdkandi sannan gud af
bllu hiarta9.

6. Eptir [bessa atburfti, er nu var fra sagt10, let keisarinn

s leifta fyrir sik hina helguztu mey Katerinam, béttiz hann nu fundit
hafva diupsett raad bat, er [hann hugdi at hun mundi skiott vilia
vikiaz at hans rafti". Hann talar svo til hennar: »[Heyr bu, hin
vitrazta ok hin friftazta mær, er vel matt heita hinn skiærazti
gimsteinn allra kvinna i heiminum sakir vitru, kurteisi ok væn-

o leiks, ok yfvirdrotningh allra drotninga matt bu vel vera. Hygg
at bu bvi, at eigi kaullum ver bik til onytra orfta efta heimtum
hug binn til oskapligra luta. Nu af bvi at goftin hafva bik svo
itarliga skapat ok sva sæmiliga sett at vænleik ok vitru umfram
allar kvinnur ok frur veraild arin nar, ok bar med burdum ok kyn-
fylgium tignat bik, ba byriadi oss ok ollum oftrum ut i fra at

1 holldi B. r [ munut £er fara B. 3 skipade B. 4 treystazt B.
5 tveim nottum eptir Marteins messu bys1 ups tilf. B. 6 likaumum

B 7 [ var, vegsamligan B. 8 [ er vid var staddr B. 9 [med
allri vandvirkt ok iordudu i virduligum stad 6. 10 [ pessi tidendi

B. 1 1 [ hon mundi eptir vilia vikia B.

408 KATERINE SAGA.

heidra pik i hei&r vid goMn. En1 bat er eigi vidrkvæmiligt, at
f>u heitir drotningh en halldir bo adra tru , en ver h&fum ; en bat
eina skortir pik. Nu ef pu villdir sampykkia varn vilia um truna,
pa mundi vor tign lata ser soma at gora bru&kaup til pin ok
hallda pik fyrir drotningh , par med munu 2 ver lata [ena hoguztu 5
smifli ok meistara3 gera likneski eptir binni fegr8, ok skal pat
vera dyrSkat af ollum monnum um alt mitt riki, ef pu vill voru
ra&i fylgia.« Gu&s ambatt fyrirleit4 pessa radaleitan ok mælti
sva: »Med hverri skynsemi [megit per, herra keisari, tia slika
hluti minum eyrum eSa stadfesta slik rad i y&ru briosti til væla 10
vid mik 5 ; pviat i upphafvi minnar ræftu mattut per sea ok skilia
sem vitr konungr goftfysi mina til pess at rækia oli skurdgoft ok
alla peira dyrdkan. En per telit fyrir mer, at ek skula fyrirlata
drottin minn Jesum Kristum, er mik hefvir aftr ser samtengda
med oleysilighu sambandi, en falla per i fadm, ok pat annat, er *5
enn er "srerra, at lata gora likneski eptir aåsionu minni ok vera
si8an biotut, sem l>er bioSit. Ogurligar ero slikar oda8ir, ok langt
se slik obæfva brott fra vorum eyrum.« Keisarinn svaradi: »Hver
megi meiri dyr& vera pessa beims en at eiga keisara at bonda ok
geta b&rn vid honum ok hafva par med riki ok valid yfir ollum 10
monnum i heiminum ok vera prydd allri fegr5 ok bera drotningar
nafn?« Heilug Katerina svaradi: »Hit bezta hefir pu, konungr,
efni fundit til pins måls, eptir pvi sem til heyrir slekt veralldar
pessarrar, ef ek leitaSa pessa heims dyrdar ok glatsamligrar gledi
ok fagnadar oleyftra girnda e8a annarra luta, beira er vondum 25
monnum drekkia til helvitis pinsla, [ok ef per fyndit nokkut med
mer, pat er dauSligt eitr andarinnar er6, pa mundit per mik veidda
fa i pessarri sndru, er {>u egndir med pessum lutum. En pvi at
ek fyrirleit alla elsku pessa heims, sidan ek kunna nokkut at
skynia, [ok ek vissa grein go8s ok illz6, en ek elskaoa pann bru8- 30
guma af ollu hiarta , er alldri ma deyia fra mer , ok pa fagnadi,
er allar alldir utan en da ero ok engan enda hafva, parft bu ok
ekki at lokka hug minn til med sliku. I3 vi leggit nidr pessa
malaleitan, en tak, ef per syniz, a8ra likari ok vitrligri, pviat pat
er rækiligt ok fyrir utan skyn at fyrirlata skaparann en piona 35
skepnunni.« Keisarinn mælti pa enn til hennar: »l?ar er pu ert

1 [ Pu en fegrsta mær, hugsadu pat, at vær heimtiin bik eigi til onytra
hluta eda uskapligra, pviat B. 2 mundim B. 3 [ mgl. B.

4 rækti B. 5 [ mattir pu skipa pat i pinu briosti at tia slika hluti
fyrir minum eyrum; iati ek, at ek ma eigi skilia pat B. 6 [ mgl. B. 4<

IKATEKIKE SAGA. 409

konungs barn, ba byriar f>er at hafa hug binn aa konungligri tign,
glediaz af henni ok lifa viS bana, ok bvi at ver gefum gaum at
hogværi beiri, er voru valldi byriar at hafva, f>a gefum ver litinn
gaum at, bott bu hafir ber til lastat beilug go& vor. Ok bvi at
5 ver villdim sigra f>ik med blidu ok f>olinmædi, en vanvirSa bik i
engum lutum e?a gera ber nockura sk6mm, ba baf nu bau rad,
er ver gefum f)er, ok drep eigi hendi vid sæmd f>eiri [ok sva
miklum beidr l , sem ver biodum ber , ok hallt eigi sva lengi aa
brålæti binu, at f>u fellir bar fyrir aa f>ik vara reidi, {>viat ver
10 vilium go&anna hefna. Ok ef f>u vill eigi beiru blydni veita e&a
gofgan, ba fær bu eptir litinn tima liotar vidfarar ok langar pinur,
(ok munt) eigi i sætt komaz vid oss, bo at {>u vilir, belldr munum
ver ba dæma ber daligan dau&a.« Heilug gads ambatt svaraSi:
Keisari! vondra manna dau&i er hinn versti, bviat beir munu
I5 alldri bvilld finna, en rettlatra manna dau&i er binn bezti, f)viat
hann er [lif ok eilif dyrd2. Fyrir |>vi dvel bu eigi, konungr, at
gora f>at er {>u hefvir ætlat, en lat af at beimta 3 lengr [bug minn 4
med slægligri blekkingu. Ek trui sannliga, at su dvol, er f>er gorit
aa minu mali, mun veita morgum manni mikla bialp, J>viat mer
o er {>at vitrat af gu8s fyrirhyggiu. « tessi orS bugsar keisarinn
ok ottaz, at mærin mundi snuit fa monnum hans [fra skurdgo&a
blotum1 med sinum kenningum. Ok fyrir f>a søk let hann færa
hana af klæ8um ok beria lengi. En siSan let hann byrgia hana
i myrkvastofu ok gaf henni .xii. daga frest5, at ef hun villdi {>a
i5 eigi litillatliga godunum fornir færa, |>a skylldi hun sver&i
hdggin 6 vera.

7. Drotningh kona keisarans elskadi miok hina sælu guds
ambatt Katerinam af morgum lutum, er hun heyrdi fra henni
sag8a, ok villdi giarna sea hana [ecta finna, ef hun f>yrdi fyrir
30 bonda sinum. En hun treystiz f>vi eigi fyrir sakir grimleiks hans 7.
Ok einnhvern dag er hun sat ok hugsadi i>etta fyrir ser, hversu.
hun mætti nå mali meyiarinnar, J>a kallar hun til sin [einn
riddara, f>ann er Portfirius 8 het, ok mælti sva til hans : »Hird f>u
truliga f>at, er ek vil {>ik einn vita låta, ok legg f>ar nu alla stund
35 aa, at fyllaz megi vili minn med f)inu tilstilli; heyr nu f>etta.
Sidan er ek heyr&a, at keisarinn helt [i h6ptum9 eina konungs

1 [ mgl. B. z [ hvilld ok lif eilift B. 3 afleidis Ulf. B. 4 [ hugskot
ambattar Kristz B. 5 med beim skildaga Ulf. B. 6 h&ggvin B.
7 [ ok ræda vit hana, en hun hordi bat eigi fyrir grimmleik bonda
40 sins B. 8 [ nockurn riddarasvein, er Porphirius B. 9 [ tilf. B.

4io

KATERINE SAGA.

dottur, vilida ek fyrir eins [nå viftr hana tala * ; en bat borir ek
eigi fyrir beiri reifii, or keisarinn hefvir aa henni. Nu svo framt
sem bu [vill hafva vara vinattu ber kiæra l , ba finn her rad til,
sva at ver megim na at tala vid hana, sem oss fysir3.« Portfirius
svaradi: »I ollum lutum vil ek, fru min, gera yftarn vilia, ok [eigi 5
at siflr4 bott mer liggi lifs haski vid. En eigi må ek bessu framS
koma, nema leyniliga faim ver bat gort. Væntir ek, ba er natta
tekr, at ek [megi bessu fram koma6.« Portfirius gaf beim mikit
fe, er geym&u myrkvastofuna, til bess at beir leyfdi drotningu at
koma leyniliga ok tala vid guds mey, ok at beir skuli bessa luti 10
engum manni segia, ok siban leiddi hann hana bangat. Ok er
drotning sa sæla Katerinam, fell hun til fota henni ok mælti sva :
»Mikil fyst hefir mer aa verit at sia bitt [hit elskuligazta 7 andlit,
siSan ek spurM, at bu vart halldin i myrkvastofu fyrir ba sok, er
bu tru&ir aa Krist. Ok fyrir bvi at ek måtta eigi fyrr na binum 25
fundi sakir bess otta, er ek hefir af keisaranum bonda minum, ba
bidr ek, at bu virdir mer eigi bat til harobrystis 8 eda vilialeysis,
at ek kom eigi fyrr, helldr til forsia, at ek mega fordaz rei&i hans.
En nu 9 bviat allzvalldandi gud hefvir mer veitt bat, at ek mætta
[naa binum fundi * °, ba bidr ek bik, guds mær, litillatliga * *, at bu 20
biggir mik undan reidi guds, beiri er ek hefvir mer til verkat af
minum glæpum, ok hann lati ser soma at leysa med mikilli milldi
sinni stora mina misverka ok glæpi. [Heyrou mik, hin sæla guds
ambatt, ok bid fyrir mer hinni synduguztu konu. Eighi ma ek
yfvir begia, hversu mer syniz bitt æskiliga andlit12, yfirbragd \ntt i5
syniz mer sem eigi se eptir mannligri nåtturu, helldr sem bu
hafvir engiliga asionu ok fegrd. Ert bu sæl i milli kvenna, heilog
guds mær, bvi at bu munt odlaz eilifa fagnadi. Ok hardia miok
glediumz ek af bvi, at gud hefir lofvat mer bik at sea ok [med
bik at tala »3.« Pa svaradi heilug Katerina: »Guo 6mbuni binni »4 30
tign, drotning, ér bu syndir mer sva mikla ast i minni brdngvingu,
at bu lezt f>er soma at vitia min i bessa dyflizu. En eigi er bat
undarligt, bvi- at betta baud ber ok skylldadi bik til at gera
allzvalldandi gub, sa hinn sami er sialfum ser kallar bat gort, er
hans bionostumonnum er veitt til hugganar, sva segiandi : i myrkva- 15

1 [ mega vit hana mæla B. 2 [ fysizt at faa vora vinattu B.

3 lystir til B. 4 [ hlyda ydru bodi B. 5 til leidar B. 6 [ mega
fram koma J>vi, er f>er biodit B. 7 [ æskiligt B. 8 hardbrysti B.
9 er bat prandi mitt indskyder A. 10 [ J>in vitia B M barflat-

liga B. 12 [ mgl. B. 13 [ vit tik at ræda B. 14 ber bina B. 4°

KATERINE SAGA. 4II

stofu var ek, ok vitiudut {>er min, ok f>at er J>er gerdut einum
hinum minnzta af minum {nonostumonnum , {>at gerdut per mer.
Fyrir bessa sok, drotningh, lat f>ik eigi skelfa {>at ra&, er ek vil
gefva ber, ok lat f>er eigi [f>ikkia fyrir at hafa1 mina kenning;
bu f)u fyrir ond f>ina til yfirkomandi freistni, tak af gudi styrk ok
af krapti heilags anda, ok biS f>olinmodliga f>ess, er gud hefir mer
vitrat af sigri dyrdar f>innar, ok f>at skaltu vita, at eptir f)ria
daga muntu heyia gudliga z orrostu. Ok eptir fenginn pislarsigr
skaltu fara til himinrikis ok fagna bar 3 med englum guds ok
helgum pislarvottum. « Drotning svaradi: »Lystilig ero mer heit4
f)in , hin helgazta mær , falli mer aumri ok syndugri konu su
hamingia til handa, at ek mættis au&laz ok fyrir finna likn synda
minna. En ottumz ek greypiligar6 kvalar, \>ær er keisarinn bondi
minn mun mer ætla af sinum grimmleik, er hann hefir nogan?
til. Ok af f>vi at ek em breyskligrar natturu, ba [uggir mik*, at
ek muna fyrirlåta ast drottins mins Jesus Kristz, ba er ek kennir
sarleik pislanna. En ek veit, at f>at er en mesta ohæfva ok en
versta synd, ef svo kann til takaz9.« Hin heilaga Katerina
svaradi: »Gior, drotning, sem ek bid, rek or bnm hiarta bessa

10 [ætlan hugar f>ins, haf hug binn aa gudi, ok fagna i ollum lutum
beim er f>u {>olir fyrir hans nafni, ok hugsa at bola alt fyrir hans
ast IO ok birt honum hveria g&tu \>\i vill ganga, |>viat hans milldi
mun styrkia bina kostgiæfvi. [Allir verdleikar heilagra manna
geraz af guds milldi ok styrk, ok" greiSaz g&tur beira12 af forsia
drottins, en eigi af daudligum manni. Mannlig reidi, hvers er
hun verd, eda bolginn ofmetna&r vondra manna? Vist allz enskis,
bviat vondir menn mega ekki gora godum monnum, nema bat eina
sem gud lofar beim, \tvi at svo sagdi sialfr guds son, ba er Pilatus
iarl heitadiz vid hann sva mælandi : Veitz * 3 bu eigi, sagdi Pilatus,

3° at ek hefir valid til at krossfesta f>ik?- En drottinn svaradi sva:
t*u hefdir ekki valid aa mer, nema ber væri af gu6i gefvit. Nu
vit bat drotning, at guds sonr hefvir sva styrkta sina bionostumenn
til andsvara ok spurninga, at beir sigra speki spekinga, sem hann
sagfti i gubspiallinu : Ek mun gefva ySr ord ok speki, beiri munu

35 eigi mega i moti standa H allir uvinir ydrir. Hvat se hialpsamligra
bessu fyrirheiti, eda hvat er dyrdligra bessarri dmbun. bviat helgir

1 [ Jmnga bicki* -B- 2 ^ds B. 3 utan enda tilf. B. + fyrir-

heit B. 5 mætta B. 6 greppiligar B. 7 gnogan B. 8 [ kvidi

ek B. 9 at berai?. 10 [ hugsan, fagna Jm med gudi B. 11 [mgl. B.

40 ia manna B. 13 Her begynder atter C. 14 eda i moti mæla til/. B.

4X2 KATERINE SAGA.

menn guds taka fyrir stundligar pinur eilifva dyrd himinrikis fagnada
endalausa med gudi. « En er guds mær Katerina hafdi f>etta mælt,
|>a retti drotning hendr sinar til himins okmælti: «Gu8 [almattigr
fadir ok sonr ok heilagr andi , einn ok J3rennr sannr gud, er alla
luti skapadir af engu efni, {m hinn milldazti engla konungr, er $
fyrir tapan mannkynsins ok synd hins fyrsta mannz Adams vir&iz
nidr at stiga af hinni hæstu hæd himinsins til hinna lægztu luta
iarbarinnar at taka manndom af holldi Marie meyiar aa f>inn
oskaddan guodom, ok letz fra henni beraz i f>enna heim sannr gud
ok sannr madr. Pn er f>oldir pinsl ok dauSa at bæn gydinga ok 10
domi Pilati iarls oss til lifs ok lausnar, ok beriadir til helvitis ok
batt diofulinn, en leysti J>adan alla menn; f>u reist af dauda aa
fyrsta paskadegi ok laukt upp paradisum ok himinrikis blid fyrir
ollum {unum monnum ; bu stett upp til himna at aasiandum posto-
lum binum ok sendir beim binn helgan anda aa hvitasunnu degi 15
ok lærdir ba i binni ast ok at tala allar tungur ok alla speki, ok
i f>essum sama f>inum helgum anda lærir bu alla f>ina menn ok
vini. Heyr&u, sterk von ok huggan allra burfvandi manna, styrk
bu bat, er f)u vant oss fyrir binn pislarvott sæla Katerinam, ok
gef oss bina ast sanna ok hræzlu, ok at ver standimz alla freistni 20
ok kvalar vondra manna fyrir binu nafni sifian med halldinni tru
sannri, f>viat bu ert lifandi gud um allar alldir allda. « f>a mælti
drotning til sællar Katerine: »See1 her nu, guds ambatt, fyrir
bina kenning er ek buin alla luti at bola fyrir guds nafni, ok mun
ek bua hug minn til gudligrar orrosto med aullu kostgæfvi. En »5
f>u bid til guds, at hann afli ser fyrir {>ik mina sal ok lati mik
finna sina miskunn.« Medr slikum ordum ok audrum hialpsam-
lighum 2 heimtu f)ær drotningh ok hin sæla Katerina tal sitt framan
til midrar nætr.

8. Sa3 Portfirius, er |>angat hafdi fylgt drotningu til fundar 3°
vid sæla Katerinam, hug&i nu vandligha at f>eira ræ8um, ok fell hann
si8an til fota guds ambatt ok mælti sva: «Bidr ek f>ik, [en kærsta
drotning 4, at f>u låtir mik eigi {>eira 6mbuna missa, er gu8 hefvir
synt {>er ; seg mer, hvat ek skal f)ess gera, at ek mega 5 få eilifan
fagnat en slita or hiarta minu 6 allar fianda villur.« Heilug Katerina 35
svaradi: »Hefir f>u alldri heyrt, hvat heilug ritning segir fra eilif-
um fagnadi?« »Vist alldri, sag&i hann, ek hefir ekki matt sliku

1 [ styrki |>at, er hann vann oss fyrir jrinn munn, en sælazta mær.
Se B. 2 dæmum tilf. C. 3 saal. C; £a A, B. \ [ tilf. B.
5 mætta B. 6 med rotum tilf. B. 4°

KATERINESAGA. 413

hlyfta, bvi at min ifai hefvir su iafnan verit, at ok hefir stadit x i
ofridi ok orrostum. « Sæl Katerina svaradi : »Hverr megi segia
makliga fra beim fagnadi, er guds vinir hafva, med bvi at postol-
inn segir engan sea eda heyra eda hugsa mega ba luti, er gud
hefir fyrir buit sinum astvinum. En bat ma ek segia ber, er gu6
hefvir fyrir heitit beim, er honum biona truligha: hverr sa, segir
hann, er mik eiskar, mun elskaSr vera af fedr minum, ok mun ek
elska hann ok syna honum sialfan mik; ok bar sem ek er, bar
skal vera ok minn bionbstumadr. Hvat girniz bu2 bessu framarr
at spyria?« Portfirius vard hardia feginn, er hann heyrdi
bessi ord, ok trudi begår af ollu hiarta aa drottin Jesum Kristum.
Ok med honum toku tru .cc. riddara. SiSan kysti hverr beira3
annan, ok falu sik gudi aa hendi, gengu brott or myrkvastofunni
ok badu vardhalldzmenn, at beir segfti engum fra bessum lutum,
er bar h&fdu gerz. En beir iatuSu bvi.

9. Hin heilaga mær Katerina var lukt .xii. daga i myrkva-
stofu, [sva at ollum monnum var bannat at koma til hennar eda
veita henni nokkura hialp. En almattigr guS, sa er alldri fyrirlætr
sina elskendr ok bionostumenn ok alldri gleymir beim, er hann
20 dyrdka, hann huggadi sina ambatt ok sendi til hennar engil sinn,
bann er henni fær&i ba luti, er hun burfti at hafa, ok syndi henni
helgan anda sinn i dufu liki sniofi hvitara fliuganda inn i myrk-
vastofuna til hennar, sva mælandi: »Fagna bu, min kærazta, bvi
at ek skal bik korona eilifri koronu i himinrikis porti, med beiri

fs skal ek bik 4 inn leida til binna systra i odaudliga fagnadi allra
heilagra eptir endat betta lif, ok bin sæmd skal at eilifu lifvandi
vera i riki fedr mins. « f^essu gubligha fyrirheiti var& hin sæla
Katerina fegnari, en fra megi segia, ok ger&i margfalldliga gudi
bakkir 5.
3° 10. At liSnum .xii. d6gum var hin sæla Katerina miok

hugsiuk af fundi beira keisarans ok otta pislanna, er hun vissi at
ver5a mundi, ok ba6 fyrir ser til guds barflatliga af øllum hug.
Fa vitradiz henni drottinn Jesus Kristus6 med mikilli engla sveit
ok ma^lti sva vid hana: «Ottaz bu eigi, min ambatt, bvi at ek em

35 1 starfat B. a af lilf. B; at C. J" felaga iilf. B. 4 reltet; })inn A.

5 [ ok Jni at ollum monnum var bannat at veita henni nockura hialp,
pa vitradiz henne guds eingill ok huggadi hana, ok syndiz henne
sniahvit dufa fliuga inn i myrkvastofuna, ok færdi henne pa hluti, er
hun purfti at hafa B, C. 6 i peiri liking sem hann er vanr monnum

40 at synazt (Uf. B, C.

4I4 KATERIKE SAGA.

Jesus Kristus skapari allra luta ; fyrir [mina ast {)olir f)u alla luti ;
sæl munt |>u vera i milli kvenna, goda firaut hefir bu f^reytt, ok
margir hafa fyrir f>ik å mik truat, ok enn munu |>o fleiri vera.
Ver f)u eigi hugsiuk um pislirnar, f>viat ek mun med {>er vera alt
til enda lifs l>ms, at enginn otti ne griramleikr f>eira megi Hk 5
skelfva. Eighi neitadir f>u nafni minu fyrir monnum, ok eigi muu
ek neita f>er J>at, er bu vill mik biftia i himinrikis holl.« Vid
bessa gubliga huggan styrktiz hon full af.fagnadi ok helgumanda,
buin at f>ola alla luti fyrir guds ast, ok tok at hafa karlmannligan
hug i kvenligu briosti, lofandi guf) af ollu hiartai. 10

1 1 . Um morgininn eptir bau5 keisarinn, at heilaga Katerinam
skylldi lei&a fyrir domstol lians. Ok er hann saa hana hardla
biarta ok f>ekkiliga, f>a undradiz hann miok, ok allir f)eir er hana
saa, at hennar yfirbragd måtti slikt verfta, {>ar sem f)eir hugdu, at
hun mundi at brotum komin af hungri, eptir f>vi sem mannz edli fjj
var til. Keisarinn freistadi f>a enn, ef hann mætti lokka guds
mey ok pinslarvott til sambykkis vid sik, ok mælti svo til hennar:
»Eigi skal J>at hegomi vera, er ek hefir mælt {>er til sæmdar, l>vi
at eigi byriar konungligu valldi l>vi at heita, sem at falsi reyniz;
hygg at [bvi, er ek byd per*. Eigi fysumz ek at eiga bik sem 20
ambått eda kynlitla konu, bvi at eigi byriar f>at tign vorri, [bar
sem bu ert kyngftfug, bvi bydr ek ber at eiga med mer alla luti
ok alla dyrd mins rikis. Ok af bvi at bu ©rt hardla frid synum
ok kurteis umfram allar frur i heiminum, ba ma okkat samvelldi
sva saman fara, at bu ser hin rikazta drotningh heimsins, va]in af 25
ollum mest sakir fegrdar f»innar ok lista. Ef bu {>iggr benna veg,
ba dyrdka bik allir. Nu gef oss skyr andsvdr, ok hugsa, hvar komit
er binum hag, ok hversu tveim st6fnum mun deila fyrir f)er, ok
rasa at engu fyrir raft framm 3. « [Hin sæla mær, er hun heyrdi

1 [[>ess (mina C) ast l>olir bu slikar l>rautir; sæl muntu vera milli 3°
kvenna, himens fagnat skalltu fyrir finna, goda b^aut hefir bu brftytt,
eigi neitadir bu nafni mino fyrir maunnunum, hafa ok margir aa mik
truat fyrir bin ord, ok enn munu fleiri trua. Vertn rigi hugsiuk um
pislirnar, ^\\d± ek man med ber vera a'^ til- endadags luns, svo at
otti peira ok grimleikr megi bik eigi skelfa « Heilog Katerina heyrandi 35
hans ord vard fegnari, en fra megi segia, ok lofadi gud af ollu hiarta,
tok b8gar at hafva karllmannligan hugh i kvenslighu (kvennlegu C)
briosti buiu alla hluti at bola fyrir guds ast B, C. 2 [ pu, hvat ek
segi, ok hlyd til med hyggendi fi, C. 3 [ en'pvi a* Pu ert kyng&f-
ug ok frid synum, ba byd ek ber atn eignazt med mer alla dyrd ok 40
allt welldi (valid (!) rikis mins ; ertu ba en rikazta drotning, ef b"
biggr benna weg, valit af ollum odrum i riki mino fyrir sakir fegrdar

I KATEHINE SAGA. 415

pessi ord, pa mintiz hon gudligs fyrirheitz, er hun hafdi heyrt i
myrkvastofunni, oksagdisvo1: »Heyrit per, keisari, ok berit polin-
modligha mina rædu, pviat bat somir konungligri tign. Pn telr
fy rir mer, at ek skula ødlazt dyrd velldis [)ir.s ok vera drotning
5 yfir ollu velldi pinu; kært ma peim slikt at heyra2, er aa pessa
verolld. vill stunda 3. En ef ek ma finna per rikara ok fri&ara,
per betra ok mattkara, hvarn skal ek4 kiosa, lifanda um allar
alldir verallda ok skinanda eilifliga i sinni dyrd, eda pann er skiott
mun deyia ok veroa at molldo ok mø6kum? Hugsa nu, herra
o keisari, ok dæm sipan rettum domi. « En med pvi at keisarinn
var skyllda&r til i pessarri spurningu at svara par sonnu um, pa
mælti bann sva: »Engin vitr madr mun pat dæma, at meira se
virdr eda metinn stundligr en eilifr, eda belldr se kosinn [daudligr
en lifandi um allar alldir verallda 5, pvi at sa ma alla luti eiga,
er at eilifu rikir; en sa er skiott deyr, ma bvarki eiga [sik ne
a5ra luti6. En bversu bæfa pessi sv6r peim lutum, er ek talada 7
til pin a&an? Hverr er pessi, [er svo er rikr8, sva måttugr ok
goSr ok {>ar med eilifr, at hann se meira hattar ok meira virdandi
en ver ok vor dyrd ok riki? Ek veit pann engan i ollum
*° beiminum. « Kristz pislarvottr svaradisva: »Allzvalldandi ok um
allar alldir lifandi Jesus Kristus guds son, sa er meira aa at vir&a
en pik ok pina dyrS [alla, sva mikla sem bon er; peim sama er 9
ek føstnut ok bann eiskar ek af ollu hiarta, ok fyrir bans ast vil
ek belldr deyia en neita bans dyrd. Lat per, konungr, ekki finnaz
a5 um pa dyrd ok fegr&, er sva skiott kann fyrirfaraz sem [blomgat
grås, er vex aa ior&u aa litilli stundu, ok pornar pat skiott ok
fyrirver&r sik allt. Nu mat J>u sea, sva vitr madr sem pu ert
okpikkiz vera, at10 engi" fegr& ønnur er at sonnu girniligri, en su
er engan enda hefir ok eigi ma [porna ne hrørna Ia, en pat er ast
3° ok elska drottins mins Jesu Kristz ok eilift lif. «

12. Vi3 pessi ord meyiarinnar vard keisarinn bardla reiSr'3,
pviat hann hugSiz [a&r snuit hafa H hug hennar med sinum fortørum.

frianar; hirdu wandliga penna kost (t>essi ord C) i hiarta biim ok veit

mer sidan skyr andsv&r B, C.
35 i [ Ulf. B. C. 2 hafa C. 3 standat hafa B. 4 helldr tUf. C.

5 [ skiott deyia nmnaiidi, en sa er alldri maa deyia B, C. 6 [ sidan

sialfan sik ok ecki annat B, C. 7 rædda B, C. 8 [ mgl. B, C.

9 [ beim. em B, C. 10 [ blom (blome C.) grås bess, er vex aa anuarri

stundu, en bornar (bverr C.) aa annarri, B, C. 11 tilf. B, C.

12 [ morna B\ borna C- !3 svo at hann red ser valla tilf. C.

40 1+ [ nu muiidu .aa snuit B, C.

4l5 KATERINE SAGA.

Einn af greifum hans, sa er par var vid staddr, villdi stilla » reioi
keisara,ns, [pvi at hann vissi varia, hvat hann skylldi at hafaz2.
Hann mælti sva : »Ef ber lofit, minn herra, sagdi greifinn, pa mim
ek pat ra8 til 3 gefva, at ySvarr vili mætti [framgengr ver5a4, po
at hogliga se at farit, en eigi [med harSindum eda 5 hardri hegningu. « 5
Keisarinn svaradi: »Ef svo er, sem pu segir, pa lat enga dvøl aa
ver&a, at vérr vili megi frammganga 6. « Greifinn mælti: «f>at ra8
gef ek, at gera skal hvel7 fiøgur, ok keyri i hvert hvælit8 hina
hvøssuztu stalgadda9, ok lata IO pessa hina priotzku mey sitia par
hia. Ok pa er hvelin11 ganga med aakefd ok gnista ogurliga, pa 10
mun hon ottaz af syn ok heyrn pessa pislarfæris, ok mun eigi
fleira vid fmrfva. Yæntir ek pa, at hun trui ok forni goounum
eptir ydrum vilia, ella se hon sverSi høggin. Eoa hversu lengi
skal ein litil mær spolta at12 oss, sva at ver polim hennar enar
verstu slægdir, pviat med sinni ordsnilld ok vitro sigrar hun alla 15
oss.« En er f>etta pislarfæri var huit eptir bofti keisarans ok
frammi haft , ok er hvælin gengu ok gnistu , pa mintiz drottinn
fyrirheitz sin s ok sendi engil sinn at frelsa Katerinam fra pessarri
praut; ok måttu hvælin henni ekki [meingera'3, en pau liopu aa
nokkura [heiona menn '4 ok drapu paJ5. Margir af peim, er vid 20
voro staddir, komuz vid, er sa f>essi tiMndi, ok trudu pegar aa
drottin Jesum Kristum, sva mælandi: »Engi er sannliga gud peim
likr, sem kristnir menn trua aa, hann einn er dyrdkandi ok [lofandi
um »6 alla luti, ok hann er eilifr gu8.« Keisarinn varS nu vid
o&r af pessum øllum saman atom-S, ok mælti sva: »f'essi mær *5
mun oss gera hinn mesta skaSa, ef ver latum eigi drepa hana
skiott, eda hverr megi vid sia eitri kristinna manna eda sigra
prålyndi1? peira. Farit til18 sem skiotazt okskakiti9 hug hennar
med morgum ok hor&um pinslum!« [Ok sva var gert, ok sipan i
myrkvastofu kastat ok til dauda ætlat eptir pria daga liftna , ef 3°
hun villdi pa eigi blota20.

13. f*a er keisarinn hafdi til dauda dæmt heilaga Katerinam

I staudva C. 2 [ mgl. J5, C. 3 bessa måls tilf. B,C . 4 [ skiott
"algi&razt B, C. 5 [ af ædi eda med B, C. 6 fullgifrrazt B.

7 hiol B, C. 8 kvæl B\ hiolit C. 9 iarngadda B, C. 10 latiJS, C. 35

II hvælin (hiolin C) taka at B, C. 12 mgl. B, C. 13 [ granda B, C.
14 h6fdingia B; keidingiana C. 15 svo at af kvi do fiorar busnndir
manna tilf. B, C. 16 [ tignandi umfram B, C. 17 braalæti B, C
18 keilir svo B. 19 akapit B. 20 [ Ok ba er sæla mær Katarina
var til draps leidd, tok drotning mi&g at grata dauda kennar, ok 4°
kvi at kun treystiz guds miskunn af ollum kug, ba ottadiz kon ecki

KATERINE SAGA. 417

[eptir harSar pinslir ok margar, ok bo henni frest gefit, sem fyiT
var sagt, pa kallacti drotning aa haun ok mælti, pviat hun treysti
gu&s miskunn ok ottadiz ekki konungs (reiSi) e8a grimmleik ok
fyrirleit alla iardliga tign: »Heyrit, herra keisari, hvat ilt ger&i
ein litil mær ydru riki, e8a skal hun giallda giætzku sinnar fra
per ok tyna bar fyrir dyrd sinnar fegrdar?« Keisarinn undradi,
er drotning tok sva til or8a, ok ætladi i fyrstu, at hun mundi
harma aumleik sva fridrar meyiar, en ekki kom honum l>at i
hug, at hun mundi petta tala af ast heilagrar truar. Pa mælti
o drotning enn til keisarans: »Slikr er måttr ok styrkr rikis y&vars
ok hin dyr&liga frægS velldis y&vars at prongva saklausum ok draga
til pinsla pionostumenn hins eilifva konungs drottins Jesu Kristz. «
Keisarinn mælti: »Hvat er, drotningh? Hvart hefir pu vid tekit
villu kristinna manna ok blindat augu pin i heimsku peira, en
5 hafnat almatkum Pot, Balldr ok Freyiu ok enni godu Gefion ok
ø5rum godum vorum?» Drotning svaradi: >Sannliga iati ek
almatkum gudi minum Jesu Kristo af øllu hiarta, ok fyrir hans
ast ok nafni vil ek taka pislir ok dauda pola, pviat engi er annarr
gu6 en fa&ir ok sonr ok heilagr andi, einn i algerri prenningu, sa

»o er lifvir ok rikir utan enda. l?ess valldi lytr øll skepna ok hræbaz
allir mættir, hann skapadi alla luti af engu efni. En Potv ok
06inn ok allir gudar ok go8 hei8inna manna ero di6flar ok engu
nyt nema til pess at brenna i eilifum helvitis elldi, ok allir peir
med peim, er pau dyrka; en pau megu hvarki ser gott gera ne

as ødrum. « En er keisarinn heyrdi pessi hennar ord ok heyrdi, at
hun lastafii go& hans, en skildi, at hun var samtengd slikri tru
sem heilog Katerina * , pa 6rvilnadiz hann pegar , at hun mundi
snuaz vilia til hei&ins sidar, ok [æstiz af mikilli reidi ok dæm&i3,
at skera skylldi af henni briostin bædi, ok sva var gert. En pott

30 konungs reidi eda grimmleik, fyrirlet (fyrirleit C) hun ok alla iardliga

tign B, C.

1 [ ba kalladi drotning aa hann ok mællti svo: »Slikt er styrkr mattar
hins ok hessi fremd ens dyrdliga (daudlega C) rikis hins at hraungva
saklausum ok draga til piste pionustomenn ens eilifa konungs; eda
hvat hefir ein litil mær megat (matt C) illt gera riki hinu , skal hun
giallda gæzku sinnar ok jtyna par fyrir dyrd slikrar (sinnar C) fegrdar?*
Keisarinn undradi, er drotningin tok svo til ordz ok ætladi po, at hun
mundi harma aumleik svo fridrar meyiar, en eigi kom honum pat i hugh,
at hun mundi mæla af ast heilagrar truar. En ha er hann tok vandliga

40 at skilia, at drotning var samteingd i hvilikri tru, sem hun hafdi B, C.

?. [ pvi baud hann B, C.

27

41 8 KATERINE SAGA.

hun væri sva meidd, let hun eigi af at bo&a dyrd heilagrar brenningar.
Pa dæmdi keisarinn, at hana sky Udi halshøggva. En hun gerdi
gudi f>akkir ok fal sik undir bænir sællar Katerine, sva mælandi:
»See nu, guds bru&r, [fyrir binar bænir hefir gu8 veitt mer at
standaz pislir. Nu bi5 ek bik, at bu latir eigi af at biftia gu8 mer 5
miskunnar, at hann virSiz at veita mer bann fagnat, sem hann
hefvir fyrir heitit beim, sem leita hans hialpar ok iSraz synda
sinna.«1 Heilug Katerina huggaSi drotninghu ok mælti sva:
»Vert bu styrk i huginum ok lit til himins, låt eigi af at bi&ia
til guds, bviat hann er nalægr ollum beim, er med sannleik bidia 10
hann miskunnar. Mun ok skamt at bi8a, at bu munt koronut
vera med pislarsigri , ok munt bu ba nå at sea skapara binn med
englum sinum ok pislarvottum skinanda2 i himinrikis dyrS. Med
beim munt bu gle&iaz um alldir allda. Far nu fagnadarsæl i guds
friSi til fyrirbuins rikis, bess er alldri ver&r endir aa.« Drotning 15
styrktiz vid bessi ord sællar Katerine, ok for fagnandi til pisla
ok var sver&i høggvin, ok for siban til himinrikis fagnada. Pislartid
hennar er aa einum degi ok hins heilaga Clementis 3 pafva.

14. Portfirius riddara hofåingi, sa er drotningu hafdi fylgt
til myrkvastofunnar aa fund sællar Katerine, sa bessi tibindi [ok 20
komz4 miok vid i sinu hiarta logandi af elldi gu&ligrar astar.
Hann gekk fyrir keisarann ok mælti af 5 miklu trausti: »Her til
hefir ek bionat ydvarri tign, sem ek kunna, en nu er bat ra& i
hug mer komit, at ek vil eigi lengr biona iarSligum konungi ok
daudlighum, helldr vil ek heSan af biona odaudligum konungi ok 25
himneskum drotni Jesu Kristo; ok betta rad vilia upp taka med
mer bau .cc.6 riddara, er ek hefvir stiornat, girnaz beir sem ek
af allri ast7 at biona drotni vorum Jesu Kristo ok gøraz hans
riddarar.« Sem keisarinn heyrdi bessi or8, otta&iz hann, at
Portfirius ok hans riddarar mundi vilia draga 2 rikit undan honum. 30
En bviat hann 9 var agætr madr i hans hird, ba villdi hann eigi
låta drepa hann, helldr let hann kalla hann ok sveitunga hans til
måls »o vid sik leyniliga, ok talar sva til beira: »Hvat ilt hefir

1 [ med biuum bænum mer tæiandi hefi ek gert bat, er fm baudt mer ;
bid ek, at fm latir eigi af ath fullgi&ra bat, er f>u hefir upp hafit, bid 35
f»u kostgæfliga , bid f)« af allri godfysi. f)i«ni , at gud lati bægibga
verda fysi wora i augliti dyrdar sinnar, ok gefi oss f>ann fagnat, er kann
hefir fyrir buit beim, er leita hans miskunnar B, C. 2 skinandi B.
3 Clemens C. 4 [ fmat hann var fyrirætladr til eilifs fagnadar,

komz haun B, C. s med B, C. 6 tvau hundrut B. 7 huganns 40
tilf. B, C. 8 iaada B, hafa C. 9 Porphirius B, C. 10 tals É, C.

ySr hent i, ok hvern skaSa e5a vanvirdu2 hafit ber fengit? [Heilir
sva! låtit af falsligri fyrirætlan, ok snuiz ifra bvi lagabroti, sem
y&r hefir i hug komit, at neita almatkum go&um vorum, en trua
aa Krist, bann er hengdr var aa krosstre ok do bar, ok var bo a8r
alla vega svivirSr ok bar5r. Mikil firn ero slikt. Nu eiskit ber ok
dyrdkit l?6r ok Apollo, en hirdit ekki um Krist ok um hindrvitni
kristinna manna ok um beira tru ok villur. Ok ef ber gorit svo,
ba skulut ber hafva vara vinattu ok bar med sæmd ok riki ok go8
kvonfaung fy rir fylgd 3 truligrar bionosto. Portfirius mælti :
»Herra keisari, sagdi hann, at engum kosti fait ber oss snuit fra
heilagri tru ok ast almattigs guds, bvi go5 yd(u)r ok dyrd beira ero
engu nyt.« Keisarinn villdi ba tala vid ba riddarana, sva at
Portfirius væri eigi hia, ok hugdiz mundo snuit fa hug beira. En
Portfirius gekk aa tal beira [ok mælti sva: »Eighi giorit ber,
herra4-, skynsamligha , \>ev snuit hia hdfdinu en talit vid hina
lægri S . Ek skal sannlig svdr veita fyrir alla oss , bvi at med
gu&s miskunn vilia beir hlita minni forsea. « Keisarinn svarar
med mikilli reidi : »Eigi ert bu hofut beira, helldr ert bu glautun6
bess vesla hofu6s, sem bu 7 berr eptir, ok allra beira, sem bu
lokkar8 til med flærdsamligum fortolum at tyna fdgnudum vorrar
dyrdar, ok bar • med ollu bvi godu, sem ber eigit9, en taka i
moti hinn versta dom10 daligs dau5a.« Ok bvi at keisarinn
hugsadi, at eptir beira dæmum mundi" margir snuaz, ef hann
dveldi12 beira drap, pvi bauS hann, at Portfirium ok alla hans
sveit skyjldi brott leifia or borginni ok pina [alla vega * 3 miskunnar-
laust ok si&an halshoggva, ok sva var gort. Ok for [su hin sæla
sveit med bessum pislarsigri gu&i til handa enn x4 næsta dag eptir
Clemens messu.

15. Eptir bat er bessi hin sæla sveit hafdi latit sitt Hf fyrir
ast heilagrar brenningar 15 , ba bau8 sa hinn illi keisari, at guds
pislarvott hina helgu mey Katerinam skylldi leida fyrir hans
domstol. [En hennar aasiona var biartari ok skiærri en mannlig

1 til handa borit 2?, C. 2 hveria vanvirding £, C. 3 [ Snuit ifra
lagabroli J>vi, sem (er C) ydr hefir i hngh komit at gera, latit af bessi
ferligri fyiirætlan, at fier megit audlaz winattu vorrar dyrdar ok
biggia af oss sæmd ok aumb6n B, C. 4. [ ok slitr rædu (rædur C)
beira svo mælandi : »Eigi giorir yd(u)r speki nu 5, C. 5 limuna tilf. B;
ikke C. 6 saal. B, C; gautun^. 7 hefir ok tilf. C. 8 skylldarjB, C.
9 eigut B. 10 tilf. B, C. n mundu B, m^tt<! C. 12 dvallde C;
40 leti nockut dvelia B. 13 [ med ollu -B, C. 14 [ Porphirius ok .cc.

riddara med honum til guds med pislarsigri B, C. 15 tru B\ truar C.

27*

4_20 KATERINE SAGA.

nåttura mætti skina med svo miklum bloma, ok bra ollum miok
vid, er hana sao, en keisaranum mest, ok mæltu margir sva:
»Sannliga er bat ofrharmr, at saklaus mær skal svo hdrmuliga
pind vera, ok bolvut se bau go8, er slikt hlytz af, ok makara
væri, at bau væri i elldi brend.« ASrir mæltu sva: »At visu er 5
hon ein af go&unum helldr en ma5r at vænleik ok vitro ok
krapti.« En mikill fioldi manna mælti sva: »Engi er slikr gu&
sem gu8 kristinna manna, hans mattr ok milldi sigrar alla luti.«1
Keisarinn freistadi2 aa alla vega med allri sinni slægd ok snilld
at snua hug sællar Katerine til sambykkis vid sik. En guSs IO
mær af mikilli miskunn heilags anda var svo staudug sem stolpi,
sa er hvergi maa or sta8 3 hræra, ok sigra&i keisarann med mikilli
snilld ok vitro i ollum vidrædum beira, en fystiz litillatliga til
himneskra fagna8a.4 En er keisarinn haf5i lengi vid hana talat
ok fekk ekki [at gort, ok var8 liosliga yfvirstiginn , {)a drvilnadiz ,s
hann, at hans kostgiæfvi giæti henni til sins vilia snuit, dæm5is
hann pa um siSir, at hana skylldi sverdi h&ggva. Ok ba var hun
or borginni leidd ep tir bo6i keisarans i akvedinn sta8, at hun leti
l>ar lif sitt.

1 6. Pa er heilog gufis mær Katerina var til draps leidd at 10
aasianda ollum ly&, gretu hana bæ&i karlar ok konur med miklum
harmi. Ok er hun kom til {>ess stadar, er hana skylldi hdggva,
ba8 hun [ser orlofs at bi&iaz fyrir, ok fekk |>at. Pa, fell hun aa
kne ok helt 6 hftndum til himins ok ba8 til gu8s med fressum
or8um: »Drottinn Jesus Kristus, skapari himins ok iardar, er 25
miskunna villdir ollu mannkyni ok letz f)er soma at koma af
himnum, til {>ess at £u leystir mannkynit or snorum fiandans, ok
virSiz upp at taka J)rælsligan7 likam ok låta J>ik aa kross negla,
ok villdir bergia aa8 beiskum dau8a! Heyr fm mik, ambått {>ina,
til f>in kallandi ok l)inni miskunn treystandi, at englar {>inir taki 3<J
sal mina ok lei&i til eilifrar hvilldar, er f>u hefir fyrir buit ollum
f)eim, er {>itt nafn elska. f'ess bid ek J)ik, drotticn minn, at [allir
vel 9 truadir menn, f>eir er til dyrdar fcins nafns sækia mitt arnadar-

i [tngl. B, C. 2 stundadi B, C. 3 vikia eda Ulf. B, C. 4 fost-
iardar B. 5 [ med slægligum fort&lum vikit lieiuae eptir sinum vilia, ,5
tok haun at aurvilnazt, at hans kostgæfi metti tia, svo at mærin mnndi
leidrettazt, baud B, C. 6 [ bann mann, er til var ætladr at veita

henne liflat, at hun nædi at bidiaz fyrir, ok hann let hat eptir hennar
heilagri fysi, ok at feingmi færi til hænar, pa helldr en helgazta
mær i?, C. 7 mannlegan C. 8 mgl. B, C. 9 [ saal. B, C; 4.0

vel rett A.

............ ...

ord, med hverigri bæn er f>eir kalla til f>in, heyr b11 rodd {>eira
ok hialp {)eim at eilifu, f>viat {>u ert guS drottinn blezaor um allar
alldir. « En f>a er hun hafdi bæn lokit, kom rødd af himni sva
mælandi til hennar: »Blezut ert bu, hin helgazta mær .Katerina,
ok heyrbar ero bænir {)inar! Kom nu ok tak ombun fyrir J>rautir
{)inar i milli heilagra [kvenna, l>viat konungr konunga med allri
himinrikis hird bidr buinn f>innar frarkvåmu*.

17. t'a er hin sæla mær Katerina heyrSi betta, reis hon upp
af bæninni hardia fegin af guftligu* fyrirheiti, ok var siban h6ggin
at bodi keisara aa fimta ok .xx.ta degi Novembris manadar, frat er
tveim nottum eptir Clemens messu. Ok {>egar flaut miolk or sårum
hennar 3 i stad blo&s til vitnis skirlifis hennar en til lofs ok dyrdar
almatkum guoi. [Ok iafnskiott sem hennar helgazta 6nd var vid
skilin, toku englar guds+ likam hennar ok fluttu aa fiall, bat er
5 Syna heitir, bar lætr gud geraz otalligar iarteinir fyrir hennar
verdleika: [ver&a bar di&fulooir heilir, hrumir ok haltir ganga,
likbråir hreinsaz, blindir sia, daufir heyra, en daudir lifnaS. Upp
or lei&i hennar sprettr vidsmiors brunnr, sa er alldri brotnar6, ero
bar af smurSir likamir siukra manna, berra er {>adan flytia fagnat
20 slik rar heilsu, sem hverr kann ser at æskia. [Ok er bar enn mesti
bænastadr, ok enginn kom bar sva heilsulauss, at eigi fengi bot

Iallra meina, f)eir sem Jmngat sottu med rettri tru ok sannri ast
ok von sinnar heilsu 7.
18. Eptir hit helga liflat sællar Katerine ok bær jbrautir, er
5 hun [hafdi bokit fyrir ast ok 8 tru heilagrar brenningar, tok ek,
sag8i Athanasius, at rita pislars6gu minnar fru sancte Katerine,
bvi at ek var hennar bionostumadr, fra upphafvi ok til enda, henni
til tignar, en rett truundum9 monnum til minnis ok nytsemdar*°
Veiti gud oss syndalausn fyrir bænir ok verdleika sællar Katerine
30 ok gefvi oss eilifan fagnat med ser ok sinum helgum m&nnum, sa
er lifir ok rikir um allar alldir verallda. Amen.

1 [ eiugla, J>viat se herna (her mattu sia ba at C.) freir eru komnir ok
bida buuir binnar tilkvomu B, C. 2 bimnesku B, C. 3 gnogliga Ulf. B.
4 [ Eiuglar guds toku B, C. 5 [mgl JS, C. 6 bornar B, C.

35 7 [ bviat f>ar fengu allir bot siuna meina, hvad sem at meine var C;

mgl. B 8 [ boldi i B, C. 9 rettruodum B, C. 10 bvi at otallegar
iarteignir veitti hon eptir anlat sitt i ymsum londum, $0 at ek hafe
eigi diorfung til ne ar«?di før at skrifa fyrir fafr?di minne Ulf. C.

LAURENTIUS SAGA.

(Cd. Holm. 2 folio, A; Cd. 235 folio, B.)

Her hefr upp sogu ens heilagha Laurencij erkidiakns.

Decius konungr ok Valerianus greifi letu taka Sixtum pava
ok leida fyrir domstol sinn med kennim6nnum sinum. En er peir 5
voru h6ndladir, pa mællti Sixtus vit sina menn: «Eigi skulu per
hrædaz, brædr, pviat allir helgir menn poldu margar pislir ok
prautir, adr peir kæmi [med sign* til ens sannalifs. Drottinn vor
Jesus Kristr gaf oss dæmi, pa er hann tok pisl fyrir heilsu vora,
af pvi skal ok eingi vor hrædaz at taka pislir fyrir hans nafne. »°
Diakn hans Felicissimus ok Agapitus svara: »Hvert munum vær
fara fra per fadir ? « Decius mællti vit Sixtum, er hann var leiddr
fyrir domstol hans: »Veiztu fyrir hvi pu ' vart hingat leiddr?«
Sixtus svarar: »Vist veit ek ok vel veit ek.« Decius mællti:
>Ef pu veitz vel, gerdu svo, at lydr pinn fiolgizt ok vite ok vel 25
life.« Sixtus svarar: »Verdi satt, at lydr minn fiolgiz ok vel life.«
Decius mællti: »Blotadu godum odaudligum ok ver hofdingi kenni-
manna. « Sixtus svarar: »Ek hefi pionat aavallt, ok svo man ek
piona, gudi almatkum fedr ok syni hans Jesu Kristo ok helgum
anda, ok færi ek honum hvern dag hreina forn. « Decius mællti : 20
»Vertu per heilradr i elli pinni, svo sem vær erum oss heilradir. «
Sixtus svarar: »f'at rad hefi ek kent mer hingat til ok minu lidi,
at ek mætta leida alla med mer fra synda diupi ok dauda.» Decius
mællti: »Blotadu ok pa, at eigi se per daudi til2 gidrr til ognar-
dæmis peim, er eigi vilia blota.« Sixtus svarar: »Sagda ek per 25
um sinn, at ek fære hvern dagh forn gudi minum ok syni hans
Jesu Kristo.« Decius mællti vit riddara sina: »Leidi per hann
til Freys hofs, ok setit hann i myrkvastofu, ef hann blotar eigi
1 [ Ulf. B. % fyrir B.

LAURENTIUS SAGA.

423

Frey. Sixtus pafe mællti vit f>a, er hann leiddu til hofsins :
»Hvat giorit per, vesalir menn, per » g6fgit handaverk manna,
likneski blind ok dauf, er hvorki mega dugha ser ne 6drum; helldr
hlydi per mer, synir, ok leysit andir ydrar fra eilifre kvol, ok
5 hrædizt eigi likams pislir helldr eilifar kvalir, pær sem bunar eru
syndugum mdnnum ok peim er blota skurdgodum. Giorit per
idran synda yd(ar)ra 2 ok hafnit rdngum bodordum konunga. « En er
Sixtus villdi eigi blota, pa var hann leiddr til myrkvastofu med
tveim diaknum sinum Felicissimo ok Agapito.

[o 2 3. En er Laurencius diakn spurdi, at Sixtus pafe var i

bondum, f>a kom hann til hans ok mællti: »Hvert skyndir pu,
fadir an syni, ok hvert ferdu, heilagr kennimadr an diakne? {>u
vart alldregi vanr at færa forn gudi, svo at eigi fylgdi diakn;
hvat mislikar per vit mik, fadir, eda reyndir pu mik i n&ckuru

15 preklausan, svo at pu vilir nu neita samlagi minu i uthellingo
blods pins? Reyndu vist, hvort {>u hefir per maklighan pion valit4
at selia i h&nd guds pionustu, pviat pu selldir mer samlag helganar
drottinligs holldz ok blods. Se pu, at eigi minkir pu veg pinn i
mer, pviat skadi er lærifodur at bregda blodsuthelling lærisveins,

20 pviat enir beztu menn dyrkaz eigi sidr af sigri lærisveinanna en
af sinni dyrd sialfra. Abraham hdfutfadir gafs gudi son sinn, en
Petrus sendi fyrir ser 6 Stephanum diakn sinn; syndu ok krapt
pinn, fadir, i syni, ok fær gudi pann er pu lærdir, at ek koma
6ruggr til sigrs med pinne atfylgiu. « . Sixtus svarar: »Eigi fyrir-

25 læt ek f>ik, sonr, helldr attu meire {>raut fyrir hendi; vær erum
gamlir ok t6kum letta orrostu, en J>u ert ungr ok skallt meiri
orrostu {>ola ok hafa meira sigr, vertu eigi ogladr, f>viat {>u skallt
mer fylgia eptir f)ria daga. Hvat leitar £u samneytis minnar
pislar, svo sem J>u {>urnr fullting af lærifedr, attu megir sigr audlaz ?

30 Ek fel f>er a hendi alla erfd mins kraptz. Hvat leitar {>u navistu
minnar? Helias skildi vit Eliseum ok tok {>eygi krapt sinn fra
honum, tak fm ok f>a vit kirkiufe ok skipt f>vi med {>eim, sem f>er
l>ickir [f>6rf vera 7 . « t'a selldi Sixtus pafro oli kirkiufe Lauren-
cio diakni sinum. En er hann tok vit fenu, pa for hann um

35 herod ok leitadi, hvar folgnir væri lærdir menn eda uklæddir 8
kristnir menn, ok skipti hann fenu med J)eim, svo sem honum
syndizt hverium |>drf vera. En er hann kom til fiallz pess er

40

1 er B. 2 mgl. B. 3 Fra Laurencio diakna Overskr. A.
B. 5 Ulf. B. 6 sik B. 7 [ i>urfa B. 8 olærdir B.

4 radit

4*4

LAURENTIUS SAGA.

Seleus heitir, ba fann hann bar eckio eina, f>a er Kiriacha1 het,
hun hafdi .xxx. vetra halldit hreinlifi eptir dauda bonda sins, en
bau h6fdu verit .xi. vetr sanian. Hun hafdi marga kristna menn
i husi sinu, ba er flyd hofdu fyrir ofridi heidinna manna. En er
Laurencius kom um nott i hus eckiunnar, ba J>o hann fætr allra s
kristinna manna, beira sem bar voru, ok bionadi beim litillatliga.
En eckian fell til fota Laurencio ok mællti : »Ek særi bik fyrir
tru Kristz, at bu leggir hendr binar yfir hofut mer, bviat ek hefi
h6futverki mikla.« En er Laurencius gerdi krossmark yfir h6fde
henne i nafne Jesus Kristz, ba bættiz henne allz hofutverkiar. 10
En Laurencius for ena somu nott badan ok leitadi enn, hvar
kristnir menn væri folgnir i husum eda helium, ^a kom hann a
bæ, bann er Ciriacus heitir, ok fann bar sionlausan mann bann er
Crescencianus het, ok bad sa med tårum, at Laurencius gerdi
krossmark yfir augum hans ok gæfi honum syn. Heilagr Lauren- 15
cius mællti med tårum: vDrottinn Jesus Kristr, er upplaukt augu
{>ess, er blindr var borinn, lyss bu £enna enn blinda mann.« t^a
lukuz upp augu hans ok sa hann lioss. En Laurencius for br6tt
badan til bæiar bess, er Patritus heitir, ok fann bar bria menn ok
.lx. i einu iardhusi, ok var med beim Justinus prestr, sa er Sixtus 20
pafe hafdi vigdan. Hvor beira vard odrum feginn, er beir funduz,
ok fell hvor2 til fota odrum. Pa mællti Laurencius vit Justin um:
»Lattu fyllaz vilia minn i bvi, at ek bvoi3 fætr ydra allra med
minum hondum.« Justinus prestr svaradi: »Guds bodord er bat,
verdi vili drottins Jesus Kristz.« Ok eptir bat {>vo4 Laurencius 25
allra beira fætr, sem bar voru, ok kysti hann fætr Justini prestz.
En er hann hafdi bvegit allra beira fætr, ba fal hann sig undir
bænir prestzins ok skipti med Jmrfamdnnum fe bvi, sem hann
hafdi med ser, ok for sidan i brdtt.

3 S. En medan bessir lutir giorduz, ba var Sixtus pafi leiddr 30
fyrir domstol keisarans med tveim diaknum sinum, ok mællti
Decius vit hann med reidi: »Nyt bu gott raad, bat er vær radum
ber, ok blota.« Sixtus svaradi: »Rad f>u ber sialfum heillt, vesall,
ok lat af at lasta nafn drottins Jesus Kristz, ok idraz fcess, er bu
hellir ut blode heilagra manna.« »Ongum mun ogn at oss, sagdi 3S
Decius, ef beim er eigi banat.« Walerianus svaradi: »Hoggvi
haufut af haunum.« Felicissimus ok Agapitus mællto : »Ef ber,
vesalir, villdut hlyda ordum f&dur vors, J>a mætti ber fordaz eilifar

1 Ciricia B. 2. hvartveggi B. 3 l>vai B. 4 J>o B. 5 Fra

Sixto pava Overskr. A. 40

• - ;

kwaler, f>ær sem ydr eru bunar. « Walerianus mællti: «Til hvers
skulu f)eir menn lifa, er oss heita kvdlum? leidit ba til Freys
hofs ok hoggvit ba, ef [beir vilia1 eigi blota.« En er beir voru
leiddir a gdtu ba, er Appia heitir, ba leit Sixtus standa
skurdgodin a tvær hendr ser ok mællti: »Her standa likneski
steinlig, blind ok dauf, er vesalir menn luta ok glata eilifu liii,
brioti bau Kristr son guds lifanda. « En er kristnir menn svorudu
ok kvodu amen, ba fell ofan mikill bluti Freys hofs, ok brotnudu
skurdgodin, er undir urdu2. Pa kom Laurencius bar at ok mællti:
o »Fyrirlattu mik eigi nu, heilagr, bvi at ek sa fyrir fe f>vi, er l>u
selldir mer.« En er riddarar heyrdu getit fiarens, ba gripo beir
Laurencium ok selldu hann domanda beim, er Parthemius het.
En beir leiddu Sixtum pafa ok diakna hans Felicissimum ok
Agapitum i Freys brecku hia hofinu, ok hiuggu ba bar alla enn

M setta dag 3 manadar bess er Augustus heitir. En kristnir menn
foru um nottina ok toku a brott likami beira ok grofu Sixtum
pava i kirkiugardi Calisti, en beir grofu diaknana i kirkiugardi
Pretextati.

4 +. Eptir betta sagdi Parthemius Decio konungi, at Lauren-
o cius diakn Sixti pava var handtekinn, sa er fehirdzlur hans S vissi.
Decius vard |>vi feginn ok bad færa ser Laurencium ok mællti
vit hann: »Hvar ero kirkiufe bau, er nienn segia bik vita?«
Laurencius svaradi eingu ordi. Pa selldi Decius Laurencium
Valerianum6 greifa ok mællti vit hann: »Spyrdu hann vandliga
at 7 kirkiufe, ok breyt hann til blota, ok lat kvelia hann til bana,
ef hann blotar eigi.« Walerianus selldi beim manne Laurencium
til vardveizlu, er Ypolitus het, en sa lokadi8 hann i f)vi husi
inni, er margir menn voru adrir inni byrgdir. t*ar var inni einn
heidinn madr sionlaus ok het Lucillus, en hann hafdi af akafligum

3© grati mist synar sinnar. Laurencius mællti vit hann: »True f>u
a drottin Jesum Krist ok lat skiraz, ok muntu f>a fa syn bina.«
Lucillus svaradi: »Leingi hefir ek fuss verit til at lata skiraz i
nafne Jesus Kristz. « Laurencius mællti : »True bu af ollu hiarta.«
Lucillus svaradi med taarum: »True ek aa Jesum Krist ok neiti

35 ek skurdgodum. « Ypolitus stod uti ok hlyddi til måls beira. f>a
primsigndi Laurencius Lucillum ok vigdi vatn ok skirdi hann
sidan : »Truer bu, Lucille, a gud fodur almatkan ok a Jesum

i [ saal. B\ |>er vilit A. 2 voru B. 3 viku lilf. B. 4 Fra
Decij(!) ok Laurencio Overskr. A. 5 vardveitti ok tilf. B. 6 saal.
4.0 ogsaa B. 7 um tilf. B. 8 lauk B.

426 LAURENTIUS SAGA.

Krist son hans, pann er pindr var ok grafinn ok reis upp af dauda
aa pridia degi ok ste til timens ok sitr nu til hægri handar guds
fddur, ok mun padan koma at dæma' lifendr ok dauda, ok hann
sialfr mun léysa 6nd pina ok likama?« Lucillus svaradi: »True
ek pesso ollu.« Pa lukuz upp aughu hans, ok kalladi hann ok 5
mællti: »Lofadr se drottinn Jesus Kristr, sa er mer lysti fyrir
bæn Laurencij, pviat ek se nu, en ek hefi leingi blindr verit.«
Margir blindir menn.komu til hus Ypoliti, peir sem petta spurdu,
ok gerdi Laurencius krossmark yfir augum peira, ok urdu peir
pegar heilir. En er Ypolitus sa petta, pa mællti hann vit Lau- >°
rencium: »Syndu mer kirkiufe.« Laurencius mællti: >Ef pu
truir a gud fodur ok son hans Jesum Kristum drottin vorn, pa
munda* ek syna per sannan gud ok heita per eilifu lin.« Ypoli-
tus mællti: »Ef pu efnir pat, er pu heitr, pa mun ek gi&ra pat
er pu fysir3.« Laurencius mællti: »Hlyd }>u mer ok lat skiraz, '5
pviat skurdgod ero ongu nyt.« Pa primsigndi hann Ypolitum ok
skirdi sidan. En er Ypolitus ste upp or skirnarbrunni, pa kallade
hann ok mællti: »Nu sa+ ek andir rettlatra fagna i dyrd, af {>vi
særi ek pik, Laurenti, fyrir drottin Jesum Kristum, at pu skirir
oli hiu min.« Pa voru skirdir .xix. menn i husi Ypoliti bædi *°
konur ok kallarS.

56. ^a sendi Valerianus greifi ord Ypolito, at hann leiddi 7
Laurencium til hallar sinnar. En er Ypolitus sagdi Laurencio
f>essa ordsending, f)a mællti hann: »Fdrum vit badir, l>viat nalgazt
dyrd ockur.« En er J>eir komu badir til hallar, l>a mællti Valeri- 25
anus vit Laurencium : »Legg J)u nidr f>riotzku 8, ok sel oss kirkiu-
fee, l>au sem f>u hefir hendr yfir.« Laurencius svaradi: »Gef l>u
mer tveggia daga frest eda l>riggia, ok man ek syna J>er feen.«
Walerianus mællti vit Ypolitum: »Haft hann tveggia daga frest i
l>inu vardhalldi.« Pa samnadi Laurencius i hus Ypoliti voludum 3°
m&nnum, hftlltum ok blindum ok siukum. En AValerianus sagdi
Decio, ath Laurencius hafdi heitit annan dag eda enn f>ridia at
syna kirkiuféén. En er Laurencius kom enn J>ridia dagh til
konungs hallar, £a mællti Decius vit hann: »Hvar ero f>au fe, er
|>u hetz at syna oss?« Pa leiddi Laurencius inn i hollina med 35
ser fiolda manna voladra, {>eira er hann hafdi samnat [i hus 9
Ypoliti, ok mællti: »Her ero kirkiufe, fcau er alldregi {>verra helldr

1 um tilf. B. 2 mynda B. 3 eggiar B. 4 se 5. 5 karllar
B. 6 Fra Ypolito ok Valeriano Overskr. A. 7 saal. B\ sendi Å.
8 pina tilf. B. 9 [ saman i husi B.

LAURENTIU

SAGA.

427

vaxa til eilifrar dyrdar f>eim, er £au vardveita.« Walerianus
mællti: »Hvat barf nu langmælis, blota l>u godum ok lat af fiol-
kyngi beire, sem bu treystir.« Laurencius svaradi: »Fyrir hvi
fiflir fm diåfulsmadr fyrir hygnum månnum, svo at {>u fcorir ath
5 beida * kristna menn, at f>eir bloti skurdgodum ? Syniz ydr f>at
rett, ath wær lutim likneskium diofla helldr en skapara allra hluta
syniligra ok osyniligra, edr hvorn skal helldr gdfga, [>ann sem giordi
edr bann sem ger er. [Decius mællti: »JEverr er gerr eda hverr
gerdi ? « Laurencius s varar 2 : » Gud fadir drottins mins Jesus Kristz er

10 skapari himins ok iardar, manna ok dyra, flska ok fugla ok alirar
skepnu, en f>u bydr oss at [blota likneski3 blind ok dauf.« l?a
reiddiz Decius ok let beria Laurencium svipum: »lat af J>u at
lasta god vor.« Laurencius svaradi: »^ackir geri ek gudi minum,
er mik samteingir brædrum minum ; en J>u kvelst, vesall madr, nu

15 i reidi binni en ek i pislum minum 4.« Decius mællti: »Synit
{>er honum oli pislakyn, ath hann hrædiz ok bloti.« Pa voru
f>angat bornar gloandi steingr, iarnsvipur ok reckia gior af blyi.
»Pessar allar pislir munu snuaz aa J)ik ok f>inn likama, nema f>u
blotir.« Guds kappi svaradi: »t^essa krasa hefir ek avalltS fuss

20 verit, bviat fmt eru fcer kvalir en oss eilif dyrd. « Decius mællti :
»Ef ydr er betta dyrd, f>a segdu, hvar folgnir ero fleiri binir
iafningiar, ath J>er komit allir saman til dyrdar.« Laurencius
svaradi: »Ritud ero nofn J)eira a himne, en f>u ert eigi verdr at
koma i augsyn f>eim.« Decius mællti: »Syndu oss alla kristna

»5 menn, at hreinsaz megi borg vor, ok blotadu sialfr ok lat af at
treystaz i fe"f>vi, er^u hefir ath vardveita.« Laurencius svaradi:
»Aurftggr em ek af fehirdzlum f>eim, sem ek hefi.« Decius
mællti: »Ætlar J>u, at feit muni leysa6 f>ik fra pislum?« Lauren-
cius svaradi: »Auruggr em ek f>ræll Kristz, ok helld ek traust

30 Jesus Cristz ath audæfum. « £*a reiddizt Decius ok let beria hann
stongum. En heilagr Laurencius mællti vit Decium: »Skildu,
vesall madr, at audæfi Kristz gefa mer sigr, ok kenni ek eigi
kvala f)inna. « Decius mællti vit kveliarana: »Aukit J>er kvalirnar
ok halldit at sidum honum glo&ndum iarnspaudum. « £>a leit

35 heilagr Laurencius til himins ok mællti : »Drottinn Jesus Kristus
gud af gude, miskunnadu mer f>ræli f>inum, {>viat ek neitta J>er
eigi, {>a er ek var rægdr, ok iatta ek f>er, drottinn, {>a er ek var
spurdr. « Decius mællti vit hann : » Se ek, at J>u matt deyfa kvalir

1 bidia B. 2 [ Ulf. B. 3 [ gaufga skurgod B. 4 tilf. B.

40 5 leingi B. 6 saal. B\ leisa A.

428

LAURENTIUS SAGA.

med fiolkyngi f>inni, en freygi mantu mik um tæla; sver ek vit
gud ok gydior, annattveggia at f>u skallt blota eda elligar pindr
vera fleirum pislum en hverr madr annarra. « Laurencius svaradi:
»I nafni drottins mins hrædumzt ek eigi kvalar f)inar, gior f>u £at
er |>u girnizt, ok lat eigi af.« Pa let Decius beria hann langa s
stund med blyknappa svipum. Pa mællti heilagr Laurencius:
«Drottinn Jesus Kristr, er a f)ik tokt f>ræls likama fy rir heilsu
vora, at f>u leystir oss fra |>rælkan diofla, tak f>u nu anda minn.«
Pa kom rodd af himni, su er Decius heyrdi, ok allir £eir er hia
stodu: »enn attu fyrir hondum margar pislir til sigrs J>er.« Pa 10
fylltiz Decius reidi mikillar ok mællti: »Heyrdut f>er, Romaborgar
spekingar, hverr fianda fagnadr er yfir ^essum manne, er hvorki
hrædiz god ne hofdingia ne kvalir eda dauda. Af J>vi pinit f>er
hann enn ok berit med iarnsvipum ok festit i stagll.« Pa brosti
Laurencius ok mællti: »Lofadr ertu drottinn gud fadir drottins 15
mins Jesus Cristz, er oss gaft miskunn overdum. Gef fm oss
l>ann krapt fyrir milldi funa, at allir, {>eir sem hia standa, viti at
l>u huggar f>ræla {>ina. «

6. 1 A f>eiri stundu tok tru einn af riddorum konungs, en sa
het Romanus, . ok mællti vit Laurencium: »Se ek yfir {>er enn ao
biartazta mann, frnnn er med hreinum duki fægir sar f)in; af f>vi
særi ek f>ik fyrir Krist, f>ann er sendi eingil sinn til J>in, at fm
fyrirlatir mik eigi.« Decius mællti yit Valerianum: »Yfir erum
vær stignir af fiolkyngi {>essa manz.« Pa leitadi Romanus færis,
ef hann mætti skiraz af Laurencio. En er Laurencius var selldr 25
Ypolito til vardveizlu, medan f>eir Decius ok Valerianus redu2
um, a hveria lund f>eir skylldu pina, {>a kom Romanus med sa
fulian vatz ok fell til fota Laurencio ok bad hann skira sik. Pa
vigdi Laurencius vatn ok skirdi Romanum. En er Decius spurdi
J>at, f>a let hann f>egar taka Romanum ok leida fyrir domstol sinn. 30
Hann kalladi f>egar, er hann kom i augsyn konunginum, ok mællti :
»Kristinn em ek.« Decius let {>egar leida hann ut or borginni ok
hoggva aa stræti f>vi, er Salaria heitir. En Justinus prestr tok
likama hans um nottina eptir ok grof i akre {>eim er Veranus
heitir. En ena somu nott sendu {>eir Decius ok Valerianus ord 35
Ypolito, at hann leiddi Laurencium til {>eira. Pa vard hann
ogladr ok felldi tar. Laurencius mællti vit hann : »Eigi skalltu
grata helldr fagna, J>viat ek fer til dyrdar guds. « Ypolitus mællti :
»Fyrir hvi skal ek eigi fara ok segiaz kristinn ok deyia med f)er?«

1 Fra pisl Romani Overskr. A. a ræddu B. 40

LAURENTIUS SAGA. 429

Laurencius mællti: »Fel £u Krist i hirdzlu ens idra manz um
stund, en ek man f)ik kalla litlu sidarr, ok heyrdu J>a ok kom.»

7.1 En er heilagr Laurencius var leiddr fy rir Decium, f>a
let keisarinn bera fyrir domstol sinn 611 pislakyn, blysvipur ok
S stangir ok iarnkroka ok brandreid ok gloandi iarnspada, ok sidan
mællti hann vid Laurencium : »Legg nidr f>u fiolkyngi {>ma ok
seg, hvers kyns f>u ert.« Laurencius svaradi: »Af Ispanialandi em
ek at kyni, en fæddr i Romaborg, verit alla æfi kristinn ok numit
oli gudligh* laug.« Decius mællti: »Hvat kantu god log, er f>u

10 g6fgar eigi godin? Blotadu godunum, eda ella man siaa nott yfir
f)ik stiga i pislum3.« Laurencins svaradi: »I nafne drottins mins
Jesus Kristz [man ek eigi ugga4 pislir f)inar; nott min hefir eigi
myrkr, helldr birtir hon allt i liosi.« Pa let Decius beria grioti i
andlit honum. Laurencius styrktiz atb meir ok mællti: »Packir

*5 geri ek J>er, drottinn, f>viat {>u ert einn almattigr gud.« Decius
mællti: »Buit {>er reckiu pessa ens pragiarna manz, sem ydr er
bodit.« Pa var pangat borin iarnreckia, er gior var aa brandreidar
mynd, ok stig S undir, ok var bun sett yfir glædr. [En Laurencius
var lagdr aa brandreidina i augliti Decij ok Valeriani , ok prystu

20 kveliarar honum med iarnspodum upp aa brandreidina ok baro glædr6
undir. Pa mællti Laurencius vit Decium: »Nu hen* ek mik
sialfan fært i forn gudi, pviat pindr andi er peck forn gudi, en
pu, vesall madr, vit pat, at glædr pessar vinna mer hægindi en
per eilifa kvol, pviat drottinn veit7, at ek neitta honum eigi,

z5 pa er ek var rægdr, ok iatta ek honum, pa er ek var spurdr, ok
nu geri ek honum packir, er ek em steiktr.« Valerianus mællti:
»Hvar er elldr sa, er f>u heitr oss ok godum vorum, man hann
eigi {>ik brenna helldr en goden?« Laurencius svaradi: «Fyrir
hvi skilit per eigi, vesalir menn, at glædr pessar gera mer hvilld

3° en eigi bruna.« Allir undroduz styrk Laurencij en grimmleik
Decij, er hann let steikia kvikan mann. Heilagr Laurencius
mællti: »t'ackir geri ek J>er, drottinn Jesus Kristr, f)viat l>u
styrktir mik.« P& leit hann i gegn konunginum ok mællti: »Nu
em ek steiktr odrum megin, snudu nu a adra hlid, ok et.« Pa

35 leit hann enn til himins ok mællti: »Packir geri ek f>er, drottinn
minn Jesus Kristr, J>viat ek7 nada inn at ganga i f>iua h&ll. « Pa
kom r&dd af himni svo mælandi: »Kom [>u, enn trausti vin, ok
taki f)ik einglar minir.» Eptir l>at for su en blezada sala ut af

1 Pislir Laurencij ok andlat Overskr. A. z kristin B. 3 kvalum B.
*o 4 [ hr^dumzt ek eigi B. 5 stigi B. 6 [ tilf. B. 7 tilf. B.

43©

LAURENTIUS SAGA.

likama hans. En er Laurencius var andadr, pa gengu peir Decius
ok Valerianus til hallar ok letu liggia likama hans a brandreid
yfir glodum. En Ypolitus tok padan likamann ok bio um vandliga
med breinum dukum ok ilmondum smyrslum, ok gerdi hann ord
Justino presti ok sagdi, hversu dyrliga Laurencius for af pessum 5
heimi, ok sva hversu grimliga peir Decius ok Valerianus luko vit
hann ok letu liggia likama hans yfir glodum. En peir Justinus
ok Ypolitus færdu likama1 heilags Laurencij til2 bæiar eckiu
peirar, er Kiriaka het ok Laurencius hafdi grædda fyrrum af hofut-
verkium. En at kvelldi grofu peir likama hans hia gotu peiri, er 10
Tiburtina heitir, ok fostudu pria daga med miklum fiolda kristinna
manna ok helldu med miklum hryggleik minning pislar heilags
Laurencij. Sidan s&ng Justinus prestr messu, ok toku allir corpus
domini, peir sem at peiri messu stodu.

8.3 Eptir petta for Ypolitus heim ok gaf frelsi ollum prælum 15
sinum ok ambattum. En er bord voru sett, ok fyiT en hann tok
til matar, pa komu riddarar ok toku hann hondum ok leiddu fyrir
Decium keisara. En er Decius sa hann, pa brosti hann ok mællti:
»Ertu eigi ordinn fiolkunnigr af Laurencio, par sem pu groft likama
hans?« Ypolitus svaradi: »Pat gerda ek eigi svo sem fiolkunnigr, zo
helldr svo sem kristinn. « Decius reiddiz pegar, ok let beria grioti
i andlit honum ok let færa hann or klædum ok mællti: »Lattu at
bodordi minu ok blota godum , ok lifi ok haf syslu. « Ypolitus
svaradi: »Eigi nauktir pu mik, helldr klæddir pu mik.« Decius
mællti: »Heimskr madr ertu ordinn, er pu skammazt eigi, at pu 25
ert berr4.« Ypolitus svaradi: »Spakr em ek nu 5 ok kristinn, en
pa var ek ovitr, er ek truda skurdgodum.« Decius mællti: »Blotadu
ok life, ef pu vill eigi fyrirfaraz i kvdl sem Laurencius.«
Ypolitus svaradi: »Verdi sva vel, at ek fara eptir hans dæmum;
en per er diarflikt at nefna guds vin med saurgum munni. « Pa 30
reiddiz Decius ok let stdngum beria Ypolitum. Ypolitus hlo at
peim, er hann bordu. t'a mællti Decius, at peir skylldi beria
hann med iarnsvipum. Kveliararnir mædduz 6 , er peir bordu
Ypolitum. En Ypolitus styrktiz at meir ok mællti: »Kristinn em
ek.« Pa let Decius skryda hann riddarabuningi , peim er hann 35
hafdi, pa er hann var heidinn, ok mællti vit hann: »Minztu riddara-
syslu pinnar, peirar sem pu hafdir, ok ver vinr vor sem fyrr ok
blota.« Ypolitus svaradi: »Kristz riddari em ek, ok mun ek

1 lik B. 2 kirkiu ok tilf. B. 3 Vitræda Decij ok Ypoliti Overskr. A.
4 naucktr B. 5 ordinn tilf. B. 6 sactl. B\ hrædduz A. 4°

LAURENTIUS SAGA. 43 1

honura avallt biona, ok fysumzt ek ath fara til hans med sigri.«
Pa mællti Decius vid Valerianum : »Tak bu vit aurum hans ollum
ok bana honum med grimmum dauda. « Pa let Valerianus leida
Ypolitum fyrir domstol sinn ok oli hiu hans, er kristin voru vordin.
I bvi lidi var fostra Ypoliti, en hun het Concordia. Pa mællti
Valerianus vit bau: »Hyggit ber ath kosti ydrum, at eigi farizt
ber med Ypolito drotne ydrum.« Concordia svaradi : »Vær fysumzt
at deyia hreinliga med drotni vorum helldr en lifa uhreinliga med
ber. « Valerianus mællti: »Prælakyn ma eigi odruviss • heima en
med bardaga ok kvolum.« Pa let hann beria Concordiam med
blysvipum til bana. Ypolitus stod hia ok mællti med fagnadi:
»Packir geri ek ber, drottinn, bviat bu sendir fostru mina fyrir
mer i sveit heilagra manna binna « Walerianus mællti vit
Ypolitum: >Treystiz bu enn fiolkyngi binni ok hlydir eigi bodordum
hofdingia ok gaufgar eighi godin. « Pa let Valerianus ut leida
Ypolitum med ollum hium sinum a gdtu ba, er Tiburtina heitir.
Pa mællti Ypolitus vit hiu sin: »Hrædizt eigi ber2 brædr, bviat
vær h6fum oli [einn drottin 3.« Pa let Walerianus hoggva oli
hiun+ Ypoliti fyrir augum honum, ok voru bar h&gnir allz .xviii.
menn bædi karlar ok konur. En hann let binda fætr Ypoliti wit
hals ot6mdum hestum ok let reka ba sidan i klungr ok byrni. En
er heilagr Ypolitus var svo dreginn, ba let hann ond sina brim
nottum sidar en Laurencius. En Justinus prestr kom ena somu
nott ok grof likame beira, sem haugnir voru, aa beim enum sama
velli, sem beir voru hdgnir. En beir Decius ok Valerianus letu
kvedia bingsS, til bess at beir mætti taca alla kristna menn, ba
er til spyrdiz. En er beir stigu or kerrum sinum, adr f>eir gengu 6
til motz, ba var.d Decius gripinn af diofli, ok kalladi hann: »Pu
Ypolite, bundit hefir bu mik elldligum rekendum ok herleiddan.«

30 Valerianus kalladi ok mællti: »Ek særi bik, Laurenti, at f>u lettir
kvol minni nockura stund.« Pa gidrdiz gratr mikill i konungs
holl. En Triphonia kona Decij var heidin, en er hun sa Decium
kveliaz af diofli, ba let hun leysa alla kristna menn, ba sem i
h&ftum woru. Ok er Decius var daudr, ba for Triphonia kona 7

35 hans ok Cirilla dottir beira, ok fellu bær til fota Justino presti ok
badu hann skira sig. Hann tok feginn vit beim ok baud f>eini
.vi. dægraS fostu ok skirdi bær sidan. Enn næsta dag eptir var
Triphonia aa bænum ok andadiz, en Justinus prestr grof likama

1 audruvissi B. j er B. 3 [ saal. B\ ein brot A. 4 hiu B.
40 s motz B. 6 færi ok gengi B. 7 drottningh B 8 dagha B.

432 LAURENTIUS SAGA.

hennar i f>vi iardhusi, sem hann hafdi grafit Ypolituru. Ok er
riddarar spurdu, ath f>ær Triphonia ok Cirilla h6fdu tekit vit tru,
f>a komu f>eir .vi. ok .xl. med konum sinum ok fellu til fota
Justino presti ok beiddu skirnar. En hann færdi riddarana Dionisio
pafa , er f>a var kosinn eptir Sixtum , ok skirdi hann f>a. En 5
Klaudius konungr let taka Cirillam dottur Decij ok fjessa riddara
.vi. ens finita tigar ok let hoggva f>au oli, er f>au hofnudu * blotum.
En Justinus tok likame {>eira ok grof Cirillam hia modur sinni
Triphonia, en riddarana a gotu fjeiri, er Salaria heitir. Ok fmr,
sem l>eir voru h6gner, verda margar iarteinir af bænum f>eira allt 10
til f>essa dags i nafni drottins vors Jesu Kristi, i>ess er med fedr
ok helgum anda lifer ok riker [einn gud i algiorri firenningu a um
allar allder allda. Amen.

i neitudu B 2 [ gud B.

LUCIE SAGA.

{Cd. Holm. 2 folio).

Saga Lucie meyiar.

Frægd Agathe meyiar for um alla Sikiley, ok sotti fiolmenni
S mikit til borgar Agathe meyiar, er Catanensis heitir. I beiri f6r
foru bangat til haatidarhalldz mædgur tvær g&fgar Lucia mær ok
modir hennar Euticia, su er fiora vetr hafdi blodsott hafda ok
matti eigi læknud verda. En ba er bar var gudspiall {>at lesit i
messu, er kona su vard heil af atekningu trafa klæda drottins
mins, er slika vanheilso hafdi haft, sem Euticia hafdi, ba mællti
Lucia: »Ef bu truir, modir, gudspialli besso, er nu var lesit, ba
trui bu bvi ok, at bu munt heilso taka af arnadarordi Agathe, er
pind var fyrir guds nafni. Kom bu til grafar hennar, ok mant l>u
leysazt.« En eptir tidir fellu bær bar til bænar baadar mædgur

15 ok baduz fyrir med taarum. Fa rann h6fgi a helga Luciam aa
bæninni, ok sa hun Agatham aa milli heilagra eingla i himni
standa, ok mællti hon sva: »Systir Lucia gudi godfuss, hvi bidr
bu mik, er bu matt begår veita modur birme af tru f>inni, ok er
hun nu heil ordin ; ok svo sem Katanensis borg vegsamaz af Kristi

%o fyrir mik, svo mun Siracusa borg fyrir bik, bviat bu hefir unadliga
bygd buit gudi i hreinlifi bino.« Fa reis Lucia upp hrædd ok
mællti: »Nu ertu heil ordin, modir, fyrir Agatham, er bik græddi
med bænum sinum. Bid ek, at bu gefir mik eigi manni, en fe
bau, er bu ætladir mer til heimanfylgiu, gef bu mer nu til forrada,

»S er ek giptumz gudi drotni minum Jesu Kristo.« Euticia svaradi:
»Fddurleifd bina, sidan fadir binn andadizt fyrir .ix. vetrum, hefi
ek helldr æxta en bverda, en bu veitzt fiareign mina, ok gior bu
slikt or fe besso sem bu villt eptir minn dagh. « Lucia mællti :
»Hlyd bu raadi minu, modir, gef bu sv0 gudi fe bitt, at bu sert

28

434 LUCIE SAGA.

heil, eigi er f>at gudi f>ægt, at madr vili f>a fyrirlata, er hann maa
eigi niota, {>viat eigi mattu f)at hedan fra hafa.«

2. Sidan komu f>ær heim, ok takaz upp fiarl6g ok olmosu-
gædi mikit vit fatæka menn hvern dag, ok kemr f>at til eyrna
festarmanni Lucie. En sa grof at vit fostru Lucie, hvort |>at 5
væri. En hun svaradi med varud ok mællti: »Brudr fnn hitti a
f>a eigu, er meira avoxt tekr af en hverra annarra, ok vill hun
at J>eiri komazt fyrir f>ina h6nd.« f*a tok sia madr J>vi helldr at
heina ok at veita, ok trudi f>at iardneskan kaupskap £a fyrst, en
sidan er hann vissi, at fe f>essi voru gefin frændlausum ok faa- 10
tækum monnum ok eckium felausum ok utlendum m&nnum ok
gudi {uonondum, f>a har hann hana i rog vit Paskasium iarll ok
kvad brudi sina kristindom halida i moti ldgum keisara. En
iarllinn let hana neyda til blota. Heil&g Lucia svaradi iarllinum:
»Sia forn er fyrir gudi hrein ok osaurgud at hugga eckiur ok »s
f&durlausa i harmi peira; ek hefi ecki annat gert f>essa {)ria vetr
nema fært gudi pvilika forn. Nu af f>vi at ecki er annat til, f>a
færi (ek) mik sialfa lifandi forn gudi, ok gi&ri hann l>at af forn
sinni f>essi, sem honum likar.« Paskasius mællti: »Slik ord mattu
mæla fyrir kristnum manni nockdrum en ecki fyrir mer, er hofd- 20
ingia doma vardveiti. « Lucia mællti: »Pu hyggr aa dæmi ok
l&g h&fdingia, en ek hygg a guds laug; f>u hrædiz hofdingia, en
ek hrædumz gud; f>u vill eigi {>a per reida, en ek vil eigi gud
mer reidan ; f>u girnizt peim ath lika, en ek girnumzt gudi einum
at lika; pu gidrir pat, er pu ætlar per hallkvæmt, en ek geri pat, 25
er ek veit mer nytsamligt.« Iarllinn mællti: »Fodurleifd {)ina
hefir {)u borit aa byrgismenn f)ina, ok mælir fm af \>vi sem port-
kona.« Lucia mællti: »Fftdurleifd mina hefi ek sett i droggan
stad, en f>ydz alldregi spillendr hugskotz ok likama mins.« Paska-
sius mællti: »Hverir eru spillendr hugskotz ok likama?« Lucia 30
mællti: »Per erut spillendr hugskotz ok likama, sem postolinn
sagdi : spilla ill maal goda sidu ; J>er teygit andir manna fra skapara
sinum til skurdgoda blotz. En spillendr likama eru f>eir menn, er
litillar stundar munud1 taka ok missa {>ar fyrir eilifra fagnada.«
Paskasius mællti: »Priota mun ord J)in f)essi i bardogum.« Lucia 35
mællti: »Ord guds man alldregi priota.« Paskasius spurdi: »Ertu
gud?« Lucia svaradi: »Ambatt guds em ek, ok sagda ek af f>vi
svo, .at gud mællti svo sialfr: eigi mælit f>er i augliti domanda,
helldr mælir heilagr andimedydr. « Paskasius mællti: »Er heilagr

1 nranudar Cd. 4°

LUCIE SAGA. 435

andi med \>er ok mælir fyrir bik?« Heil6g mær svaradi: »Postol-
inn sagdi, at hreinlifismenn væri musteri heilags anda, ok byggvir
heilagr andi i {>eim. « Iarllirm mællti: »Ek man lata leida J>ik til
portkvenna huss, ok fyrir saurlifi {>itt, bat er f>u skallt bar fremia,
5 man flygia fon fcei heilagr andi.« Lucia mællti: »Alldri saurgazt
likaminn nema af sambycki hugarins; bo at bu letir kasta aa
glædr fyrir god [>in reykelsi or hendi minni oviliandi, f>a mundi
gudi minum bat brosligt f>ickia, bviat gud dæmir at vilia manzins.
Nu man mer verda dyrdar auki at ollu b\i, er l>u naudgar mer

10 til.« Paskasius mællti: »I £eiri osæmd skalltu lifit lata, nema bu
lifir at l6gum keisara. « Heildg Lucia svaradi: »Sagda ek ]?er
adan, at f>u skallt alldregi faa samf>ycki mitt til syndar, ok mun
af l>vi at dngu meini koma guds ambattu, hvat sem bu giorir
likamanum. «

15 3. £*a selr iarlinn hana i hendr monnum f>eim, er fe toku a

konum til saurlifiss, ok bad hana leida til portkvenna hus ok boda
£angat monnum til, ok kvad hana J>ar skylldu deyia. En sidan er
beir villdu hana {>angat draga, l>a styrkti hana sva heilagr andi,
ath beir mattu hana hvergi hræra. Pa gengu f>eir ath sveittir

ao med ollu, ok h&fdu ecki {>ar at giora. t^a baro beir festar aa
hendr hennar ok fætr, ok knuduz at allir at draga hana, ok stod
hun svo fast sem fiall. I'a tok iarllinn illa at kunna besso ok
bad galldramenn ok allan blotmanna afla at færa hana or stad
med radum sinum. En hun var svo f&st, at eigi matti helldr

*S hræra klædi hennar en sialfa hana. ^a let iarllinn steypa yfir
hana hlandi, ok trudi f>etta allt fiolkyngan krapt. Sidan voru 6xn
margir fyrir beittir, ok hafdi f>o ecki at s6k at hræra hana. I^a
mællti Paskasius: »Hvat fiolkyngi er f>etta?« Lucia mællti: «l>etta
er eigi fiolkyngi min, helldr ero betta velgiorningar guds. « Iarlinn

3° mællte: «hvern veg maa {>ess vera, at ein mattlitil mær megi eigi
hrærd verda af jbusund manna.« Heilogh Lucia svaradi: »£0 at
bu latir til koma adrar .x. fmsundir, |>a munt bu mega heyra fra
mer sagt, at busund manna man falla aa annan veg fra mer, en
a hægra veg minn tio biisundir.« larll tok f>a &t kveliaz svo af

35 skemd sinni, at opi slo a hann. I*a mællti en sæla mær vit hann :

J»Hvi kvelz bu svo mi6k, hvi ædiz \>u svo allr"? Trui l>u mik vera
guds musteri, ef fm hefir reynt, en lat [)er nu skiliaz, ef bu hefir
enn eigi reynt.« En iarlinn kunni f>esso f>vi verr, sem hann sa
sig meir hleginn.
40 4. Sidan let hann kynda elld umhverfis hana ok let kasta

i8*

436 LUCIE SAGA.

yfir hana adr vellauda vidsmiori ok tidru ok bike. En hun stod
i s&mum sporum i nafni drottins Jesus Kristz ok mællti: »Ek
bad drottin minn Jesus Krist, at elldr sia skylldi eigi granda mer,
at beir allir er treystaz gudi megi Juk at haadungu hafa, iarll; ok
af ^vi bad ek n&ckurrar dvalar a pisl minni, at ek mætta a br6tt 5
taka pislar otta af truf&stum m&nnum, ok f>eir er eigi trua hafvi
ecki at oss hlæia. « l'a veittu vinir iarlzins meyiunni saar, en
hun badz bo fyrir, medan hun villdi. »Nu er sva ath segia, kvad
hun, at nu er fridr gefinn kristni guds i dag, Dioklecianus er nu
rekinn af rikinu, en Maximianus er daudr; ok svo sem Agatha er 10
formælandi f>ess folks vit gud, er Katanensis borg byggir, svo skal
ek trufostum monnum vera i {>essi borg.« En er guds ambatt
mællti J>essa hluti i sårum, ba var iarllinn leiddr fyrir augu henne
iarne bundinn ok fluttr til Romaborgar ok J>ar til draps dæmdr
fyrir rangsemi sina. En guds piningarvottr Lucia i f>eim stad 15
enum sama, sem hon hafdi saar feingit, let koma til sin kennimenn
ok tok af beim corpus domini, ok for sia en helgazta mær ava
hedan af heimi gudi til handa. t'a var smidut kirkia til dyrdar
henne, ok helldz bar blomi bæna hennar um alla æfi.

MALCUS SAGA.

(Cd. 764* qv.).

Her byriaz saga heil[ags] Malci.

Pessa sogu segir heilagr Jeronimus af munk einum, er Malcus
et, en hann hefir sva rædu sina: Pa er ek for um allt Egipta-
land, er fullt var af hreinlifismonnum, fann eg marga goda iiri.
Ek hafdi ætlat, segir sæll Jeronimus, at rita um drottins vårs
higatkvamu ok um kristnina, er pa "it fysta hafdi upp hafiz ; en
adr ek heft sva aurdigt verk ok agiætt, vilida ek freista min i

i o hinuni lægrum hlutum ok smærrum verkum, pat er at ræda um
penna goda mann, er Malcus het. I ferd minni, er ek for um
Egiptaland, helga stadi ok heilagra manna lif at kanna, pa kom ek
til eins tuns erMaronia het, naliga .xxx. milna fra Antiochia. I pv1
tuni fann ek i koti nuckuru mann pann, er Malcus het, ok i sama

15 koti med honum var kerling nuckur afgomul. Ok er heilagr Jero-
nimus leitadi vid marga menn gamla ok froda, hvi pau byggi sier
.ii. samt, hvart til pers geingi nuckur naudsyn eda frænsemi eda
hiuskaparband eda salupurft, pa skildi hann pat af allra ansvorum,
hvegi morgu hverr svarar, at fafrodr væri um peira vidskipti. Pa

*° reid Jeronimus til ok ræddi vid sialfan Malcum ok frietti, hvadan
hann væri, eda hvert hans athæfi væri, eda hvert verid hefdi En
hann svaradi:

Fadir minn atti land vid borg pa, er Ninive hin min[nij heitir,
atti hann ok modir min goda kosti, ok var eg peim einberni ;

»5 peim var a mer mikil ast ok virkt, ok olu {>au ser um mik mikla
sorg, hvat pess skilldi firi mer radaz, at hellz væri nuckurr lang-
frami a ok stadfesta, ok villdu rada mer kvanfang. Ek neitada
|>vi, ok sagda ek minn vilia standa til at vera munkr. Eftir petta
vart vidrtal, med pvi at millt er modur hiarta, mætta eg oft af

438 MALCUS SAGA.

henni blidum fortaulum ok miukri bæn, at ek skilldi sa(m)byckia
kvanfanginu. En bat fiekz eigi af mer, ok firiliet ek ba bædi
faudur ok modur, fe ok frænndr, gull ok gersimar, ok allar eignir,
er ek stod til. Nu geck ek brott felaus nema nest ok bo litid,
sottag eydimork til munka nuckurra, ok beiddumz ek af l>eim
vidrtoku. Peir iattu mer f>vi. Giorda ek sidan sem beir, vann
ek til matar mer, ok fuadi ek likam minn ok likams fy stir med
starfi ok morgum odrum pislum. Pockuduz * mer brædr beir, er
bar voru, ok sva ek beim ok mitt atbæfi. En ba er margir vetr
lidu med sliku athæfi, skiptiz skaplyndi mitt ok braz i hatt annan. IO
Par til hafdi mer ecki iamkiært verid sem renna ecki aftr bug
til fedr eda mædr * ; fadir min var ba daubr, er betta kom i briost
mer.. En nu kom su ætlan at mer at ræda vid sialfan mig sva:
»Lit a bitt mæl, Malce, vanliga ok grein giorsamliga, hvart eda
bvart bil byggr at gera, ok b° at ber se nu sem ber til ecki iam-
skapfellt sem her at vera, er nu ertu kominn, ba hanndvæt bu
vilia bnm vidr \>ig eda naudsyniar, er a adra hond ero3, fær saman
hvartveggi, ok sia hvarir fle(i)ri ero, ok lat bangat vellta hug binn,
sem bar firi ero fleiri ok' naubsyniar meiri. Nu er fadir bmn
frafallinn, en modir bin sitr eckiulifi, hefir hon nu fe en forrædi i0
eingi; stutt verda kvenna alit firi utan annars hialp ok asia firi
at rada storum lutum, ok eigi vist, at hon fai sin sva giætt. at
glæpalaust se vid gud eda hroplaust vid menn ; oft fellr a konur
hrop med tilverka, oft gerir ok ofund kvenna klatr, ok illzku
hatr illt ordlag firi utan verdleika, ok er konum sin vannt at 25
giæta ; audfeingnir ero beir, er a leita konur. En hvat er nu annat,
en fe bat er i haska, ok bar er hon i abyrgdum, ok tyniz bar
mikill fiarlutr, er til mikilla nytia mætti koma, ef heil rad kiæmi
til ok forsia. Mættir bu, ef \m aftr hyrfir, heil rand leggia firi
mædr }>ina; mikil hialp mætti geraz af beim fiarlutum fatækum 30
monnum ok heilogum stodum; mættir bu, ef e^ aftr hyrfi, taka
salubot, modir biu heilrædi, frændr4 binir hialp, helgir stadir ok
vansamenn, sal fodr bins fagnat ok sva sialfs bins. Hvat leggr
bu a mot bemt, Malce, ne(m)a bat eitt, at bu hel pr ber, en hina
hialpina leggr bu at baki ber, er vidara breidiz ok til fleiri manna 35
tekr, ok er bat hætt, at b^ta verdi midr at gagni, |>viat her er
einum vid hialpat en hinnig morgum.« Nu var slikt ætlan min,
brodir, sem nu hefir bu heyrt, ok stod {>o eigi i einu(m) stad fost.
Oft gerda ek mer bat i hug: «Ef ]>u stadf<istir betta i hug {»er,

1 {'ockudumz Cd. 1 sem Ulf. Cd. 3 ert Cd. * frændi Cd. 40

MALCUS SAGA. 439

Malce, mim eigi ba maal {>itt med abyrgdum. Nu er geigan i hug
binum, ok hætt at sie med haska, bottiz \m firi skommu med' |>vi
einu mega gledia sal f>ina at firilita bat allt, er nu villtu ' til
lita. Er eigi sva nu, sem f>u kailir fcer rangt bat, er Jm kalladir
ba riett, en f>at riet, er ber l>otti f>a onytt? Er eigi borgid ollum,
ef hverr bergr einum"? Eigi' aa ek asia firi sal fedr ruins eda modur,
ok eigi f>au firi mina sal, en enn sidr a ek at giæta fiar J>eira, er
eingis er vert hia sål mannz ; oli verolld er eigi verd einnar godrar
salu. Ek hefi heyrt, ef niadr firilætr verolldina ok snyr vilia

10 sinum enn aftr til hennar, ba er sem veidihundr hverfi aftr til
spyu sinnar. Segir eigi sva gud i gudspiallinu : ef madr firilætr
munud, ok dregr fyst hann aftr til, hann er likr manni beim, er
tekr til at eria, ok medan ardrinn gengr, litr hann aftr, en ba
gengr ardrinn rangt ok gerir bar krakustig, sem hann skilldi iafna 3

15 for. Slikan hvern kvedr gud eigi verdan hans rikis. Er eigi nu
sem beima, guds domi visa ek i gård minn, fmr sem gud gefr mer
satt at sia, en ek vil eigi riet, ef ek lit nu aftr til bers, sem ba
firileit ek.« En var .i. lutr i fari minu, sagdi Malcus, ok var sa
mestr ok vestr, salution væri mer _beim nidr at drepa, [m at ef

io nuckur likn mætti i \>eun lutum finnaz, sem nu hefir ek upp talt,
ba dreckir bessi einn ollum hinum, ef ek kiæma fram minni ætlan-
Pa hafdag ætlad at drags unndir mig nuckurn part af fienu, en
sia var unyt ætlan, Jiviat allt var eins at gera \>at ok kasta
munkinum, er ecki skal ser einn eiga na. Nu sa ek, fadir, at

z bessi ætlan var unyt, en riettvisin matti eigi sigra rangan huginn.
Sva atta ek hugum, fadir godr, sem nu heyrir bu> °k bordumz ek
vid sialfan mik ok hugreirqingar minar, bviat onnur dro mig aftr
a leid en onnur afleidis. Af bessu fangi fiellu ymsir hugir i briost
mer, ymsir voru efri, en ymsir nedri', en sa tok stad, er aftr hvatti,

30 en liinn vard firi at lata, er fram vilkli ok gods hvatti.

Tiada ek sidan ætlan mina firi abota, ok bar ek firi hann
f>at eitt, at mer Jsotti med heilu vera i minni ætlan, sagda eg, at
mer {iotti bat hialpsamligt at fara stundar b(ra)gd eitt at sia firi
modur minni ok fiarlutum, ok snua byi til godra luta, er nu vnv

:5 nytialaust, ok \>xi vennda i marga stadi med salubotum, er
elbgar mundi faraz med syndum. Vænta ek af honum samdyckis
vilia minum. b-yfis ok radagiordar, en ek mætti b° odru. Hann
æpa hatt moti minum vilia ok kvad fianndann reisa slika freistni
i briosti nier, ok sagdi marga munka med slikum hætti svikna
1 villta Cd % en Cd. 3 hina Cd

44°

MALCDS SAGA.

hafa verid af fiandans velum; tiadi hann firi mer margar godar
kenningar ok god dæmi af helgum monnum ok helgum ritningum.
Tiadi hann fyrir mer of fystu vara langfedr Adam ok Evu, at
f>au trudu, at [mu skilldu vera iamvitr sem gud; i fceiri ætlan ok
ulydni urdu f)au svikin, god synduz f>eim heit f>ers, er aeggiadi, s
en hormulig var framkvama. Fullsatt ok fullsniallt taladi aboti
minn firi mer.

■ En £a er f>at tok eingan stad med mer, ba fiell aboti minn til
fota mer ok bad mig dveliaz ok kasta unytri ætlan, ok bad mig
minnar fmrftar, at ek skilldi eigi svikia sialfan mig. Ok bar ek s'gr 10
i ockru vidskipti ok mer uf)arfann, hugda ek, at hann sei meirr a
bessi fortaulu ser til hugganar en * mer til gagns. Brott fluttumz
ek {>a, ok aboti fylgdi mer, ok botti honum, sem hann flytti lik
eda daudan mann, en eigi bann, er salubotar væri at von, ok ræddi
hann vid mik bossum ordum: »Brott ferdiz bu, son minn, ok '5
finnr til f>ers sakir, {>ær er bu kvedr bor sannar bickia, ok ero \>o
rangar ok sannindalausar , hefir bu ok vom firi mali bimi, on
eigi tek ek vid bossum hlut, ok eigi mun gud taka, ennda mun
big bat hennda, sem mællt er, at vargr sætir beim saud, er or
kvium villiz. « Fylldiz ok abota mins forsogn med sannindum. 20

Ek fluttumz ba i brott sva langt, at ek kom til bers stadar,
er Bereroina heitir, ok badan for eg til bers stadar, er Edissa
heitir. En medal boira stada .ii. liggr audn allt, ok er langt ok
haskafullt firi heidnum monnum, at boir taki til brældoms ok
anaudar, ok sitia bar oft krisnir menn floks at bida, byiat eigi *5
hlydir famennt yfir at fara. Ok var sidan eigi langt at bida, at
sannadiz saga abota mins, at vargr sætti boim saud, er or kvium
villtiz. Pa komu at oss heidnir menn falldabir ok harsidir, half-
nauktir ok i stuttum motlum ok vidum hosum , aurvameli a
baki, bogi ok langt spiot i honndum, komo boir bo til at beria, 3°
en eigi at drepa, gulldum (ver) ba afrod .lxx. manna, karlar ok
konur. Rugl giordiz ba mikid i flocki vorum, sorg ok hugsyki,
veinan ok veilan, barna gratr, togan ok tuttan, fiartion ok fata,
bann greip greppr er gat. Idrabumz ek ba minna urada, en su
idran var nytlaus, \>\i at annars valid var nu a, en ba villda ek 3 5
illa, er ek matta rada. Par var ek ok annars mannz kona lypt
upp a einn ulfallda, ok sa sami rekinn, sem fara matti. En vid
ottadumz æ fallid, ok var sem vid heingim helldr en sætim. Matr
ockar var a leidinni halfsodet slatr, en dryckr ulfallda miolk ; fluttumz

1 ok Cd. 40

MALCUS SAGA. 44I

' »

um sidir ifir a nuckura ok komum til he(i)milis f>ers mannz , er
ockr hafdi hertekid, ok vorum leidd firi modur hans, ok urdum
heuni at knefalla. Hormuligt var skiptid, knefallid gudi at veita
i munklifinu, en veita bat nu konu heidinni ok sonum hennar.
Lof se f>er, gud almattigr! N

Sysla var mer greidd, saudasveinn var ek giorr, huggadi mig
bat i ben-i minni syslu, at sialldan sa ek eymd beira, er med mer
voro herteknir. Nockvidr J vondumz ek nu at ganga, bviat eigi nytta
ek annat firi ofrhita*, ok ætlada ek, at bat væri hefndin belans,
er ba var i briosti mer, er aboti taldi firi mer, er hvarki villdi
bidna firi guds ast nie hans fortolur. Bænir ok psalma, ba er ek
• hafda numid , hafda ek sva i veniu , at beim Hetta ek sialldan
naudsynialaust ; backada ek gudi sinn dom ok firiskipan ; en hæt
væri, at ek hefdi kastad, ef ek hefda bangat komid, sem hugr

15 minn stod til. Var nu hugr minn med godum hætti, ok vænta
ek ombonar af gudi, ef svabuid stædi, ok kiæmi fianndinn enn eigi
nyum prettu(m) vid. En ba gafz annan veg, eigi liet hann mig
ba enn um kyrt sitia, fann hann veilar(l), hversu hanr. skilldi mik
svikia i minni vesold. Oho gud, harmr er bat, er firi hans kvamu

20 er eingi stadr oruggr, hvervetna ero hans snorur bunar. Ek
bottumz nu vera i fylsnum, ok fann hann mik bar med beim hætti.
Ek var tryggr i>eim, er ek bionadi, bo at heidnir væri, vissa ek,
at sva hafdi Pall postoli bodit. Kom af trunadi minum ok giæzlu
auki mikill i bu bers mannz, er ek bionada, ok firi bvi villdi hann

25 launa mer starf mitt med nuckurri minning. En fatt er bat, at
skiotara bregdi skaplyndi mannz en kona : bat sveik vit af Solomone
spaka, styrk af Samsone; med beiri snoru fiell David propheta;
sva hafa margir farid, beir er forgongumenn voru leingi i godum
sidum ok dyrligu athæfi. t*etta nett reid fianndinn nu til min,

30 ok skaut i hug huskarli einum, er var minn ifirbodi, £vi vielrædi,
at hann flutti til min mannz konu, ba er hertekin var med mer,
ok bad ockr saman bua ok binnda hiuskap. En ek sagdi bat eigi
vera mega, bviat vid vorum kristin , en kristnin bannar at taka
annars mannz konu. En hinn heidni tok eigi betr vid bersum

35 sannindum, en hann bra sverdi , ok hefdi mik bar vid velli lagt,
ef ek hefda eigi gripid vid henni. Tok ek hana begår feginn, ok
synda ek a mer fridarmark, bott ek væra ufeginn. Oho fiandi,
margfolld ero bin svik, bu teygdir mik or munklifi minu, nu geriz
bin illzka berari vid mig, ætlar bu nu mik munu bregda [ni

40 1 Nuckud Cd. 2 ukiæti Cd.

44^ MALCUS SAGA.

*

hreinlifi, er ek hefi æfinliga her til halldit, ætlar bu mer ok
konunni syndina en ber salina.

Sva leid, fadir, sa dagr til kvellz, at myrkr kom aftan, ennda
til myrkra var ba stefnt , en hellir einn var he(i)mili mitt, ok var
hann hriufr ok rifinn ok bo vel at dropum buinn, bangat flutta ek 5
at kvelldi ok husfru mina1. Vittu gud ok vid, i hveriu skapi ek
var ba; en med ockr einum hiona var sa hattr, at hvart ock(ar)t
hatadi annat, ok syndi bo hvarki odru sinn vilia, ok hvarki sagdi.
Nu hugleidda ek mal mitt ok naudsyn, ok bottumz ek nu id fysta
hertekinn vera, bviat sa var til umsata, er illt var a valid at koma; 10
gret ek nu rad mitt, griet ek, at ek skillda munkinum kastat hafa
ok binnda mig i hiuskap synndafullan ok abyrgda. Fiell ek nu
til iardar, ok mællta ek vid sal mina ok sva vid sialfan mig bers-
um ordum: »Hvat stodar ber nu, Malce, at hafa firilatid fe ok
frænndr ok fostrn(e)yti bitt ok fostrland, lausan eyri sem fastan 15
ok alla heims munud, munligt kvanfang ok agiætt, er fadir binn
hafdi synt ber, ok betta allt latid, til bess at bu skilldir alldri
hreinlifi binu bregda; en nu ertu aldri orpinn ok hefir hærur i
hofdi, ok skalltu bvi nu liggia unndir syndum. A ungum alldri,
er bu hafdir i giæzku, ba varnadir bu vid syndir, en nu binz bu 20
i syndum med slikum stormerkium, er alla vega aflar bu guds reidi,
ef bu drygir. Illu heilli fysti bik aftr til fostrlanz bins.« Sva
talada ek vid mik, en vid salina bersu(m) ordum : »Hvat brifum
vid nu til rads? sva brongliga er nu komid malid, at annattveggia
stenndr firi dy rum likams tion eda bin. Hvort skal nu drygia 25
synnd bersa ok gremia sva gud at okr, ok bida sva hans hefndar,
ok vita sva bina tapan eilifa ok vist bina æ i kvolum utan ennda
ok sva likams, eda skal til bers hætta, at2 ockart hreinlifi 3 hirdiz
hreinsa(t) til eilifra ombuna. Nu liggr her sverd frammi, er brat
ma bersu vid likaman lykta.« Tok ek ba til sverd(s)ins ok mælta 30
ek bersum ordum vid mik: »Hafi salin hialp en likamin lyktir,
en hvartveggia um sidir eilifan fagnat, ok er vist vardveitt hreinlifit
til sinna ombona; liggi her nu likamin, en ek sialfr er vattr verka
minna, sialfr se ek mig sakar hafa gort, ok sialfr hefni ek min a
mersialfum.« bersum ordum ræd(d)a ek vid sialfan mig, fadir. Lagt 35
ok leyniliga bra ek sverdinu ok visada ek oddinum at briosti mer
i myrkrinu med bersu(m) ordum: »Lif heil, kona, ok haf mig
helldr firi guds sakar i venium binum en bonda firifaranda
ser.« En su kona er mer . var femgin hafdi skyniat min tiltæki

1 mimi Cd. 2 ok Cd. 3 hreinlæti Cd. 40

MALCUS SAUA. 443

ok ætlan, ok f>a er hon vissi vilia minn, skunndadi hon, allt er
hon matti, ok fiell til fota mer med felldum tårum ok bersum
ordum : »Ek bid bik, hinn liufi madr, ok ek saeri big firi varnn
drottin, at bu spillir eigi blodi {>mu at * luka bersu lifi {)inu, veitu
S mer J>at, at bu tak mig fyrr af lifi, ok blondum sva blodi ockru,
ok veri bat ockar hiuskapr i guds augliti, bviat gud nefni ek mer
til vitniss , bott eiginbondi minn kiæmi til min , ba munda ek
eigi at villd minni sambyckia honum med likams losta, ok gud
veit, at belldr vilida ek bana* bola en vennda aftr til sliks lifs. En

io hvi barftu at taka a big lifs tion? ek • hafda ætlad sialf at bana
mer, ef bu leitadir sambyckis af mer; tokum annat betra ra(J,
byggim bædi samt sem syskin .ii. en eigi Bern. hion, haf vid mig
salu ast en eigi likams ; ætli lavardr ockar, at vid sem hion , en
gud viti, at vid buim saman sem syskin ; ætli beir at bu sert bonndi

15 minn, en Kristr viti, at bu ert brodir minn; begår berr sia, at ast
er med ockr, ba hyggia beir, at bat se af samlagi ockru en figi af
guds halfu.« Sat vil ek ok til bers segia, fadir, at fagnadr var
mer a bersum ordum, fagnada ek ok styrk beim, er ek fann a
konunni. Hlydda ek a hennar ord, ok bektumz ek hennar heilrædi,

20 eigi botti mer ba sem fyrr, at kolld ero kvenna rad, ok lagda ek
ast a hana firi guds sakir ok giæzku hennar. Alldri kom honnd
min a likam hennar beran, alldri sa ek buk hennar beran, ottudum(z)
æ fallid, ef ek færda mig ofmiog i freistni. Lifdum ba med slikum
hiuskap marga daga, ast var meiri vid ockr, en grunr minni af

2 S henndi lavarda ockarra. Vel var bat manad heilan, at ek sotta eigi
til hus heim, ennda kom ecki af husi til min, bviat ast okr giordi
beim meira trunat, en fyrr hafdi verid.

Nu leid a stur.ndina langt fra bersu ? foa gerdiz sva til, at ek
sat dag nuckurn einsampt i eydimork, rennda ek hug minum til

•?o munklifis ok abota mins, er mig hafdi fostrad ok vel halldit ; syndiz
mer ba minn hagr2 med vesold, en beira med vizku. En J>a er ek
var i bessi ætlan, leit ek i iardrifu nuckura langa ok miova: vall
ok udi maurum su rifa, en b<?ir voru allir i starfi ok undir byrdum,
ok var byrdrin meiri, en sa sem bar ; adrir baru frio med munni

35 sinum , adrir fluttu molld or holum, allir hofdu einhveria syslu
firi hondum; ef nuckur do, \>a var bat sumra sysla at flytia
likami brott med fullu skilriki ; ef annar for mot odrum, ba vægdi
bverr firi odrum. Fogr var mer sia syn ok nytiafull, minntumz
ek a bat, er Solomon sagdi vid lata menn, hann bad ba marka af

40 1 ok Cd 2 minn tilf. Cd.

444 MALCUSSAGA.

atfærslu raaursins ok J>vi fylgia ; fcviat hverr vann annars syslu ok
lietti annars byrdi, eingi vann sier , en hverr vann odrum , f>viat
allir attu allt, en eingi atti ser einn. Ok unndir sliku athæfi var
aboti minn ok brædr minir, en mitt athæfi var f>a meirr med
eymdum, f>eir unnu ser ok Kristi, en ek vann heidnum monnum. 5
Hrygdiz nu miog hugr minn af syn f>ersi, ok med l>ersum hrygleik
venda ek aftr til kerlingar minnar at kvelldi. Hon fann brat
ogledi mina ok at sokum frietti, en ek sagdi ok hvatti ek hana ,
til flotta, ok hon sam[>ygti. Bad ek Hana l(e)yna, ok hon iatti, bad
ek hana at radum hyggia, en hon het at mega gott ok vilia, f>viat 10
ecki matti hon {)at gott, er hon villdi eigi, en vanndi giordiz a um
ok naudarhlutr mikill. Tvær milur voru til vaz nuckurs, ok eingi
eykr f>angat , ok eingi er ifir kemz , ok a vatninu hvarki skip nie
floti ok ecki vidartre til. Hvarkis sart var f>a ockart hiarta,
i>viat f>at hvarfladi medal tveggia luta, f>at var von ok otti; 15
stundum gafu vid okr vonina , en er ottinn kom , vard von in at
aungu. Nu var af [m ockart hugskot sart, at fyst var akauf til
brotla(u)psins en framkvamu von litil, en otti hinn mesti, at vid
yrdim aftr dregin til draps eda einhverrar pinu, ef vid yrdim a
flottanum funndin. Aumligt var nu ifir ockr rad at lita, annat- 20
tveggia vera allan alldr unndir ifirbodi heidinna manna ok {>ar
bida enndadag, hyggia at eins at kristni, en litid af hafa - eingi
er sa, er tidir veiti, eingi heila fortolu, eingi skript eda adra
hialp, f>o at naudsyn stanndi - en ella at leggia sig i lifs haska ok
rekaz i braut, en fara aftr, f>egar er naud kemr ; hefir eigi morgum 25
naudr ok fatæki mikid kennt at hugsa?

Kom mer i hug um sidir, at i bui lavardar mins voru .ii.
hafrar; fieck ek [)at rad, at ek drap bada, ok flo ek belgflætti, ok
fmrkada ek slatrid til nez ockr, en belgina til farskosta blasna ok
vinz fulla. En {)a ockr syndiz faur ockra byria, riedu vid til at 30
kvelldi, er flestir svafu, ok allir ætludu, at vid svæfim; sottum
sva til vazins , falum ockr gudi a henndi, ok badum , at hann
drekti, ef hann villdi; settumz f)a a sinn belg hvart ockart, ok
hafdi hvartvegia ockart nuckud af slatri; fluttumz vid miog vel
ifir, f)ot straumrinn bæri nuckud af anni, belgir firi skip, en fætr 35
firi arar , guds miskun firi styri , en vid heliarmenn , ef hon
brygdiz. Slatrid spilltiz sva miog firi ockr, at eigi mundi vera
.iii. daga nest. Nu gerdiz af fpvi ny kvida ockru radi, er* vegrinn
var langr en nestid litid. * Lof se varum drotni, er hann pinir

1 en Cd. 2 latid Cd. 40

MALCUS SAGA.

445

sina vini ok refsar f>eim okynni. Nu stendr mikill vanndi til
hannda, lifs aftak ok lima ok aftrdratt(r), ef menn sækia eftir
ockr; en f>o at bersa missi, f>a er sulltr firi henndi, er meiri
meinlæti er at |)ola en firi vapnum at deya, ok enn dyra haski,
S {>ott matr se nogr. Fri næst tokum vid til raatar, ok atum hvarki
mikid nie gladliga, tokum sidan a ras ok hlupum, sem vid mattum
mest, litum J>o aftr ok sam .ii. menn hleypa eftir ockr a .ii. fara-
skiotum, J>eim er dromedarij heita. Eigi ma annat segia, en i
voxt færdiz ockarr otti; sva sortnadi firi augum, at svaurt syndiz

10 solin, f>vi at sva f>otti ockr, sem l>ar fari bani ockar, er husbonnd-
inn for. En sva er, sem mælt er, at J>a er botin næst, er bolid
er hæst: f)a er otti ockarr, var mestr1, sam vid hellisskuta .i., er
langt geck i iord nidr; venndum til hellisins ok £0 med otta,
f>viat ormar ok edlur ok allzkyns eitrkvikvenndi sækia iafnan

XS slikan skugga, ok var naliga, sem vid flydim annarri henndi banann,
en annarri henndi sottum vid til banans, l>viat bani syndiz bædi
bak ok firi. Leitudum vid l>o i hellinn med f>eim ordum, sem
trua ockr stod til: ef gud firilitr synduga menn, f>a hofum vid
bana. Krupum f>a inn i hellinn, ok sa ecki, bviat sol ok otti tok

20 syn fra ockr um nuckura stund, sem f>eim verdr, er i solskini
ganga ; komu(m) sidan i husid. Opnuduz ockr augu, en otti vox : la
f>ar inni skampt fra ockr id oarga dyr a hvelpum, en færdiz i
voxt ockar otti ok haski, annar uti firi dyrum en annar inni.
Miog var f>at allt senn, at vid litum dyrid ok heyrdum firi
5 dyrum uti (kalla) med bersum ordum: »Ut, ut, drottins svikar, ut
hlaupingiar, ut nidingar! lavardr yckar kallar yckr; hvi seinkit?
ut bit, verdit ut, bott bit vilid eigi ! {>vi hardari pinu fai J>id, sem
f>id seinkid meir. « En vid lagum eigi bvi sidr ottafull. En i
dvol ockarri ste annar f)eira 2 af baki med reidi ok brugdnu sverdi,

30 ockr hion ut at draga eda mein at veita. Lof se ber, drottinn,
hversu bratt bu vendir3 bnnri reidi til miskunnar. Skamt var
ockar uvin inn kominn, |>a fleygdi dyrid ser upp, banar f>eim, er
ockr villdi bana ok undir brældom draga. Annar æpir uti ok
fryr hinum megins ok hugdi, at vid mundum forstod veita ; rasar

35 ba inn med sama radi, ok vard at uradi, f>vi at dyrid banadi bad-
um f>eim. Mikil er bm miskunn, drottinn! hvern mundi bers
vara, at madrinn mundi mer til bana settr, en dyrid til vardveizlu.
Miog aurkunnaz(!) f>a madrinn, er hann firilætr miskunnina, en
dyrib stigr ifir natturuna. Slikar ero guds iartegnir bædi fornar
1 raæstr Cd. a bokrra Cd. 3 væindir Cd.

+o

446 . MALCUSSAGA.

ok nyar; en f>o at gud hafi birt firir ockr bersar iartegnir, f>a
toku vid £0 goda von, at ockart mal mætti frelsaz. En eigi
mattu vid ottanum kasta, ne briost ockart eckalaust vera. Nu
var sa otti eftir, at dyrid mundi ser til handa veitt hafa bradina
ok mundi vilia sæta ockr kvikum en J)eim daufmm. Blezabr se s
gud, er bez sa firi sinum skepnum, gaf dyrinu hogværi en ockr
lif. Wiat eftir fall l>eira tveggia tok dyrid hvern sinn hvelp med
munni sinum ok flutti sig brott, en liet ockr J>ar frials inni vera.
Losadi f>etta nuckud ockart briost af otta. Gekk ek f>a ut um
sidir at niosna, hvad titt var, ok æ \>o ræd(d)r um skaplyndi dyrsins, IO
en allt lagdiz J>a til hialpar: fannz f>a firi dyrum uti .ii. fara-
skiotar hladnir vist ok dyrligum dryck.

Skyni l>eir er heyra, hversu marga vega gud lætr manni, eda
hversu marga vega hann huggar hann. Skommu var ockr naud,
sultr ok ofrelsi ok lifs haski, en nu naudr farinn, en audr gefinn, 15
sultr sloktr, en matr nogr, otti horfinn, en lif orugt ; f>vi gud liet
J)vi dyr dyrum eigi f>yrma, at vid skilldum hafa mat ok dryck ok
fararleyfi. Stigum nu J>ar a faraskiota, ok a tiunda degi komu
vid higat i bygdir J>ersar. Fal ek ockr her a henndi brædrum,
fjvi at aboti minn var ba daubr. En ek fal konu bersa nunnum 2°
a hendi, bot hon se nu med mer, {>viat ek unna henni sem systur
minni, veitta ek henni hialp; giætta ek hennar, en hon min, ok
gud beggia. Nu lykr heilagr Jeronimus, segir med f>ersum ordum
bersa sogu sannyrdi Malcus gamall madr ungum, en ek mun segia
hreinlifismonnum. Gud giæti allra var nu ok iafnan. Amen. 25

APPENDIX.

(Cd. 544 qv., Hauksbok, Hb.; et Par Steder ere nogle Membranfragmenter
i 696 qv. jævnførte, Fragm)

ViSroe&a likams ok salar.

Bok l>orsa ger&i meistari [Valltare af sambvr6 * tveggia manna, 3°
ok ræSir hvarr vi8 annan, af sinv efni hvarr. Annarr skyniar
heim {>enna ok \>&, er hann byggia: hann hefir J>ekt svndr{)ycki
manna, at annarr stvndar til fri6ar ok giæzkv vi8 alla menn ok
1 [ Saal. efter Fragm. ; valltir af sallibur [utydeligt og usikkert) Hb.

VIDRCEDA LIKAMS OK SALAR. 447

villdi vm sitt bva, vnna ollvm rettinda ok veita ollvm vingan, ok
sva vill hann biggia ; annarr- hefir hatt annan, fagar illzkv, eiskar
vfriS, vnir eigi sinv, tekr ok rænir, hvat er hann kann fa, otar
ollvm grimleik ok fiandskap ok vvingan. NV vndirstoft sa er f>etta
5 setti saman, at eigi hafa allir menn eina nattvrv: Ef einn er
styrkr, annarr er breyskr ; ef annarr er har&r, f>a er annarr blavSr.
Ok J)vi skipar hann tveimr i f>ersa viSræftv vm veralldlegt angr
ok atbvr&i, ok talaz vi 3 æSra ok hugrecki, annat me3 kveinan, en
annaS me& hvggan. En si[>an talar maftr vift sal sina, hversu virk
10 hon var sinvm drottni, me&an bon hellt fegrft sinni, ok hversv
fogr ok fri8 hon var skopvS, ok hveria ast er varr drottinn hefir
lagt vi& hana, er hann hefir f>o sinni miskvnn til hennar vent, at
hon hafi siolf sig savrgat, ok af J>vi baki vift honvm snvit, ok at
hans miskvnn er henni æ heimol ok bvin. Ok birtiz bar, hversv
1; sakir falla, mein slockvaz ok syndir fyrirdiarfaz, ef sonn ifiran
kemr ok hellz hon me8 staftfestv.

Hefr æSra kvein sina fyrst vm andlat, sem bat se heimsins
anmarki, er hans ollvm anmarkvm lycter, sem er vart liflat.

Æ8ra gripr sva til or8s viS einnhvern1 brekvmann meS ognir
20 ok segir sva: Deyia skalltv!

Hvgrecki svarar : Ecki er betta nymæli, meS beini hætti geng
ek i flest hvs, at ek ætla mer vt at ganga ; sva var mer ok skipaft
i heimenn, at ek skylida or honvm fara.

Enn mælir æftra: Deyia skalltv!
25 Hvgrecki svarar: Nattvra mannz er bat I en eigi pinsl. •Ww

ÆSra mælir: Deyia skalltv!

Hvgrecki svarar: I'at erv allra landa log, at Ian se golldit;
me5 lani er mer bersi heimr en eigi me8 giof.

ÆSra mælir: Deyia skalltv!
30 Hvgrecki svarar : » l^at er flestra siftr, er gongv tuka, at venda

heim , ba er fvllgengit er. Orlendi 2 er mannz lif a iarftriki , ok a
fostrlandi at vera me5 fystvm en (i) vtlegft meS leidv, ok er eigi
rett, at ma&r kveini vm bat, at honvm se heim visaS or vtlegS.

ÆSra mælir: Deyia skalltv!
3«; Hvgrecki svarar: Til bers kom ek, ok til bers stvnda ek, ok

bangat draga mik allir minir dagar; benna stefnvdag setti mer
nattvra , ok verft ek hann sva at halida , sem hann se meS ei&vm
bvndinn, £vi at hann ma engin aflaga.

Æfira mælir: Deyia skalltv!
1 ellihveni Hb. 2 erlending Fraym.

448 MALCUS SAGA. APPENDIX.

Hvgrecki svarar: Heimska er at ottaz put, er maor ma eigi
forfiaz, hversv lengi sem fyrirferst. *

Æ&ra mælir : Deyia skalltv!

Hvgrecki svarar : Eigi em ek sa enn fysti ne enn siSasti,
margir hafa fyrir mer fariS, ok margir mvnv eftir. 5

Æora mælir : Deyia skalltv !

Hvgrecki svarar : Allt f>at er vpphaf hefir pat skal hafa ni&rlag.

Æ&ra mælir: Heyri ek, at liti& er per vm nattvrv davSa; nv
lat sva til bera, at hofo8 se af per hoggit.

Hvgrecki svarar: Pinsl er at skemri, en andlat at skiotara. IO

Æ8ra mælir : Sva karm til bera , at margir vinni a per , ok
verftir pv fyrir margra manna sarvm.

Hvgrecki svarar: Eigi var8ar, hve morg sar erv, eitt man
vera banasar, enda ma ek eigi meira afla en einvm dav8a.

Æ8ra mælir: Fysiligra man per pickia at deyia a pinv fostr- 15
landi en a vkvnnv landi, en pv mant po vtleg& sæta ok vtanlanz
deyia.

Hvgrecki svarar: Pvi missi ek eigi fostrlanz mins, at ein er
ollvm gata til himna, ein framkoma, engi er hinvm dav8a vheim-
ol gata.- 20

Æ&ra mælir: Utanlanz mantv deyia!

Hvgrecki svarar: Slik f>icki mer sæm6 min vti sem heima.

Æ&ra mælir : I æskv mantv deyia, ok man per f)at hormvng
{)ickia.

Hvgrecki svarar: Samskylldvi a nattvra a envm vnga sem a 25
envm gamla, hvn avkar efta vanår vetra tal eftir villd sinni, aller
bva vndir einni skylldv. Enda er myklv betra vngr at deyia, en
sva lengi at lifa, at f>v æskir at deyia. Spekingr einn Seneca at
nafne mælir sva a latinv: Mefian er bezt at deyia, er mann lystir
at lifa. Hee datur pena diu uiuentibus ut renouata clare domus 30
multis in luctibus mox perpetuo memore et nigra ueste senescat*.
Pat er beimollt f>eim er lengi lifa, at æ se hvs peira vndir nyiv
meini ok æ sorg i eilifum grat, ok at fcat elldiz i svortvm klæS-
na8e. Pat var si8r for8vm, at dav8a menn ok aftrar skapravnir
skylldi grata i svortvm klæ&na&i. 3 5

.Ædra mælir: Deyia skalltv!

1 samskyllda Hb. a Juvenal. Sat. X, 243 -o:
Hæc data pæna diu viventibus, ut renovata
Semper clade domus, multia in luctibus inque
Perpetuo raærore et nigra veste senescant. 40

V I n R (E D A LIKAMS OK S A L A E. 449

mikit, at eigi væri meira, en ek J>yrfti eigi elli at ottaz. Jvvena-
lis segir: Eigi jmrf at ottaz skiotan davSa ne harSan, elli f>arf at
ottaz, eigi davSa, f>vi at elli kvelr, en eigi dav&i, ok er betra, er
5 vandræSvm lyktir, en l>at er noerir vandræSi.

ÆSra mælir: Vngr mantv deyia!

Hvgrecki segir: »Sv er min elli, er ek fæ.

ÆSra mælir: Deyia skalltv ok missa graftar.

Hvgrecki segir : Virgilivs segir : Lett er graftar at missa; himinn

10 hyl bann, er eigi hyl legsteinn ; litlv varSar, hvart dyr e&a elldr

svndrleysa mann, \>vi at allt sækir i iorS, hon gat ok hon vift tekr.

I ÆSra mælir: Missa mantv graftar.

Hvgrecki segir : Ef ek kenni bers ecki, ha er mer bat ecki mein.
ÆSra mælir: Vgrafinn mantv liggia, dyr mvnv slita big, e&a
vrS man kiæfa big.
Hvgrecki segir : En hvat b° bv liggr iarSaSr inni byrgSr fvll l
ok snykia&r meS fvnvm kviS, gnagaSr gagnsmoginn2 moSkum, sva
hatrsfvllr, at eigi vilia vinir sia big.

ÆSra mælir: Allt lætr bv betta litiS, hvart er davSi er meS
20 nattvrv eSa meS vapnvm, ok hvar likame er kastaS, enda mantv
ok missa iarSarinnar. En hvat mantv segia, ef sott kvelr big lengi ?
Hvgrecki svarar: ^o at ek missa iar&anar, ba missi ek eigi
iar&ar. SnvSarlavst er hinvm framfarna groft a5 oSlaz ; bein1 er
lifa er bat til gagns ok hvgganar: til gagns, at beir dragi eigi meS
nosvm vbefian bar af at spilla heilsv sinni; til hvgganar, at beir
sia eigi nanvng(!) sinn svivirSlega liggia. Minkar ok harm bvi skiotara,
er likamr er fyrri folginn, en langæ sott er manne freistni; eigi
ma i bvi e(i)nv reyna mannenn, hversv harSr hann er i anmarka
eSa ravstr i bardaga, eigi reynir siSr manninn sott en orrosta;
brek macz reyna bæSi vapn ok reckia.

ÆSra mælir: Hvern brek mantv ba hafa, ef riSa skelfer big?
Hvgrecki segir : AnnaS tveggia lætr hon mik, e&a ek hana, eigi
megv viS eiliflega saman bva.

ÆSra mælir: Litils virSir fyy enn betta. En ef sva kemr til
af brai bmv °k einlyndi, at menn tali illa til bin?

Hvgrecki segir: Engi ma orSlax missa; en hormvng er mer
bat, er ek hefir til gort sva, at ek veit eigi retta vorn orSvm
beira , ef goSir menn ok staSfestvmenn tala illa til min ; en vera
kann, at eigi sva illa [se, ef 3 vondir, ]>vi at bat er svmvm hvndvm
40 1 fyll Hb. 2 gangsmogin Hb. 3 [ sem Hb.

!9

450 MALCUS SAGA. APPENDIX.

holldgroit, at opt geygia beir saklavst, ok er bat meirr af illri
veniv en af nattvrv ; sva gera ok vondir menn, af illri sinni veniv
veita beir meirr illyrM en af tilverkvm, ok er bat beira svivirfting
en eigi min.

Æftra mælir: Litils virdir bv enn betta. En hvat ef l>v verftr 5
vtlægr gerr?

Hvgrecki svarar: Her villiz bv; hverivm dvganda manni er
hvert land sem fostrland ; sta&r einhverr ma mer fyrirboSinn ver(a),
en eigi fostrland; hvert er ek kem, ba kern ek æ i fostrland.
Skipti ek fostrlondvm, en engv tyni ek; ef nockot er vel meS l0
manninvm, ba skiptiz bat eigi me5 sta&nvm.

ÆSra mælir: Æ man ber harmr vera i brottvisan binni.

Hvgrecki segir: Hvat skiptir bat? Ef litill harmr er, ba er
lett at bera., en ef mikill er, ba er sæmS at viSfrægri, en ombvn
at meiri. '5

Æ&ra mælir : Margir ala « ser mikinn harm af slikv.

Hvgrecki segir: Eigi ener beztv ne ener vitrvztv.

Æ&ra mælir: Fair erv a&rir, bvi at har&r lvtr er orlending.

Hvgrecki segir : Eigi er har&r, en of fair megv bera, ba vervm
i beira tali. 20

Æ8ra mælir: ^at er eigi lett, ver ervm breyskir af sialfri
nattvrv.

Hvgrecki svarar: Kennvm engan veykleik nattvrv, styrkia
gerfti hon ors.

Æ8ra mælir: Hversv bætti ber, ef ek mætta flyia harminn? 25

Hvgrecki segir: Fella mattv en eigi flyia; hvgga sialfan big,
meS glefti skal harme rinda.

Æ8ra mælir: Mer er bvngt fatæki mitt.

Hvgrecki svarar: l?yngri er(tv) fatæke, en ber fatæket; litift
er bat, er nattvra kve&r ok henni vinz, ok er fyrir bvi me5 ber 30
liti&, en eigi me5 fatcekino. Hvgr binn er fatækr, en eigi sialfr
f>v, me& minna komtv i heimenn, en enn hefir b>, ok minna
mantv a brott bera. Ef bv hefir bat, sem nattvra beifiiz, ba erttv
eigi fatækr, en ef bat brotar big, j)a er heimili bitt fyrir hondvm,
er vift ber tekr til ævens vistar. Lifa fvglar ok onnvr kvikvendi 3S
ok kvnnv engar ibrottir, ok er kynligt, er ma&renn kvidir, bar sem
hann ser hin kreatyr hialpaz.

Æflra mælir: Fair erv beir, er eigi vilia fe hafa, ok hefir
inargr mikit.

1 alla Hb. 40

VIDE(EDA LIKAMS OK SALAB. 45 1

Hvgrecki segir: Margir hafa ser fé til mikilla meina, bvi at

É morgvm veitir bat dramb ok ofrhvga, syndir ok savrlifi.
ÆSra mælir : Ryggir mik bat, er ek hefir eigi fe mikit ok riki.
Hvgrecki segir : £>v segir rangt, f)vi at mikit fe ok riki mætti
bér rikri ma8r af ber taka ok margr annarr atbvr&r, ok væri ba
meS hinvm synd, en meS ber skomm ok vanvir&ing. En nv ma
big eigi sv svivirding henda.

Æ&ra mælir: Enn megv mer mattvgir menn sneypv vinna.

Hvgrecki segir: Glez af bvi, at bv hafir litiS megin til illz.

Æ6ra mælir: Mikil gleSi er beim, er feifi hafa.

Hvgrecki segir: Rangt segir bv, bvi at fiargeym(s)la er me6
hvgsott ok ihvga; en ef geytlanarmadr hefir, ba minkar skiott; en
ef agiarn maSr hefir, ba er nytialavst, bvi at hann neytir eigi ok
er æ bystr at afla, en otti at tyna.

Ædra mælir: Orlyndr ma6r ma ok fe hafa, ok gle&r hann me5
fe hvskarla sina.

Hvgrecki segir: Ætlar {>v, at menn fylgi manninvm? Eigi
er sva: flvgvr fylgia hvnangi, mavrar hveite, vargar ræ; fange
fylgia J>ersir en eigi manne.

Æ3ra mælir: Hvat velldr J>vi, at flester menn harma fetion,
ok sva harma ek?

Hvgrecki segir: »Betra er, at f>v hafir fe tynt, en fe J>er.
Haski lifir {>er nv at minni (at) vela f>ig, ef f>v hefir tynt fe ok
fiarfystvm. En ef fe er farifi ok fyst lifir, kvnn {>o offvssv, at
efnvm er vndan kipt, £0 at fegraSi life. f^nn lvtr er at betri, J>vi
at {>v hefir fe tynt, en fe hefir morgvm tynt.

Æ8ra mælir: Fari J>at fe, sem ma; ryggir mik feleysi ok bat
annaS, at ek hefir eigi erfingia me& fenv.

Hvgrecki segir : Ef bv harmar ei-fingialeysi, ba glezt af bvi, er

3^ bv barft eigi hann at ottaz, er bv missir. Morgvm hefir erfingi otta

fengit, byi at hann er med miklvm ihvga, ok vendir bat oft til

hormvngar, er menn venta ser til hvgganar. Nv virS eigi letti til

skaSa ne hialp til harms.

Æ&ra mælir : LitiS vinn ek i orSræ6v vi& big, en finna man ek

35 bat, er mer bickir hormvng vera. Hvat villtv vm bat tala, ef ek

hefiravgvm tynt? sva er ba, sem tynt se nytsemS allra lima annarra.

Hvgrecki segir: Mikit illrar synar efni ok mikils hegoma er

snvi5 af ber. Slokt avgv dreckia morgv meine, en heil morgvm

manne. Avgvn hafa morgvm manne a stvld visaS, hordom ok annafi

4.0 savrlifi ok a marga a&ra misverka, ok væi'i margr sæll(i), ef hann

8a»

45*

MALCUS SAGA. APPENDIX.

hefpi sialfr avgv sin vt stvngit, en bvi fylgt, or bav hafa a visaS,
ok aorir limir hafa me& beim sambykt.

ÆSra mælir: Gagnmæli lyt ek nv sem fyrr, litils vir&ir f>v
likams limi bina. En hvat vm born bin , er alin erv af likam
pinvm, grata mantv frafall peira. 5

Hvgrecki segir: Heimskr er sa, er manna missi grætr, rangt
er f>at at syrgia, at helldr hafi Kristr en ek; meira er at vir&a
hans viftrtokv en brott-tokv."

Slik er senna æ8rv ok hvgreckis, sem nv er talt. En sa hefir
vel i ollvm malvm, er sva gerir, sem spekingr einn mæler : Pat 10
hæfir dvganda manne at kiosa ser rett efni ok vera sipan staS-
fastr a; pvi at eigi skekr fastan hvg freka borgarmanna, er rangt
vilia, eigi grimt vi&rlit rangs yfirboda. Pvi at sva segir Lvkanvs :
Otti vkomins meins hefir margan dregit i mikinn haska, ok er
pvi sa styrkaztr, er hann er med stafifestv bvinn at (taka) viS pvi, 15
er hann ottaz. Tvllivs segir: Pat byriar sta&fostvm manne at
drepa eigi, pegar er nockot gengr i moti, lata helldr hvarki ymian
e6a vmgnaddan visa ser af rettv. Seneka segir: Margir erv f>eir
lvtir, er ors prongva. Opt er otti varr eptir ætlan varri ok sialf-
smi&i en eigi af sonnvm efnvm, ok hæfir eigi, at mafir geri sig 2°
avftkvisv vmfram porf, pvi at opt fyrirverfts f>at, er sva f>otti sem
fyrir dvrvm stcefti. Petta erv spekinga or6; ok er {>at likara, at
varia megi gott efni leggiaz vndir vand ar lyktir, f>ar er mal er
me& rettv reist, meS drengskap halldit ok me& staSfestv fylgt1.

Nv af fivi at vti er vi&ræSa æ&rv ok hvgreckis, f>a byriaz 25
her onnvr ræ8a, er ma8r talar vi8 sal sina, ok byriar f>ar e52
siSarra, sem e8 fyrra lettir af.

1 Slutningen af denne Samtale mellem Frygt og Mod findes ogsaa i Codex
Delagar d. fol. IV, V, VI, VII i Upsala, og meddeles her ejter denne:

sem fui hava å visat, en a&rir limir fylg& væita.

Æ&ra mælir: Gagnmæli lyt ec nu sem fyrr oc andro&a, fmiat 3°
litil(s) vir&er {)U licams limi {)ina ; en huat hina, er fodder ero af licama
l>inum, J>at ero bornn |)in, hugsa matt fm frafall tȾirra.

Hugrecki segir : Ohygginn er sa, er harmar barnna missu , ne pat
at syrgia, at helldr have Kristr en ec; mæira er at yirSa hans viSr-
taku en brottaka(I). 3 5

Slik er æ&ro sennor oc hugreckiu, sem nu er upp talt. En sa
hefir vel i aullom malom, er sua gerir, sem spekingrinn mælir, at bat
hæfir huerium dugande manni at kiosa ser rett efni oc si&an vera fast-
halldr a pui oc pui fylgia oc iamnan gott gera.
% er Hb. 4°

0-v^.omjw y\&oo-

V I D R CE D A L I K A M s OK S A h A R.

453

Likamr mæler: Nv vil ek vingiarnlega ok kvnnlega tala vi8
salo mina ok me& astar ansvorvm kvedia margs {>ers, er mik for-
vitnar vm hennar hatt; skal sia viflræSa vera meS goSo tome, sva
at fyrir mege hvgsa bædi spvrdaga ok ansvor. Engi skal ok enn
{mfti hia vera. fnri at oft dvel goS ra& fiolmenn yfirseta, ok verSr
sem orskvrftr, f>vi at sitt fnckir hverivm satt, ok |)vi vil ek vi6
hana eina tala, f>vi at f>a man mer eigi i avgv bita sanz at spyria,
veit ek hana {m eigi skamfyllaz satt at segia. Ok f>vi bi8 ek {>ik ',
sala min, at (|jv) seg mer, hvat \>v eiskar bez, ella ef nockor er

io sa lvtr, er \>v lofar vmfram alla aftra, ok \>er f>ickir sa einn ollvm
avftrvm betri; {>vi at ek veil, at f>v matt ecki elskvlavs vera, f>vi
at hvers lif stendr i nockori elskv, ok l>vi vil ek, at f>v segir mer
vtan alla skauifylli, hvat fcat er, (er) £v hefir kosi8 £er at elska
vmfram alla lvti. Ok af f>vi at ek vil avgliosan gera spvrdaga
minn, ræSvm nv vm heimenn ok vm alla f>a lvti, er i heimenvm
erv. l?v finnr {>ar marga fagra lvti ok asynilega, ok £o at eigi
se sva go8 ravn a, æm morgvm J>ickir2 vera med bloma, J>a er J>o
tioldi l>eira, er teygia manninn til astar vi8 sig, teygia me8 fystvm,
hallda meft mvnvgSvm. Grvll skin meS mvnvg8vm, sva dyrir

20 steinar, pell ok fogr klæ&i gefa fegr3, gera fegr8, {>at er seint er
at telia, f>vi at f>v kant ok hefir kvnna& alla f>ersa lvti me& ifivlegri
syn ok sonnvm ravndaga. Nv bi8 ek {>ig, at £v seg mer, hvat |>v
hefir f>er einkat af ollv(m) f>ersvm lvtvm, er erv.

Sala mællti: Nv er farift lyndi minv, at allt f>at, sem ek se

15 ynnilig(t) mer fyrir avgvm, f>vi ann ek; en til J>eira lvta, sem mer
erv vsynilegir, kann ek si^r at skipa elskvga minn, ok |>vi er sa
engi lvtr, er ek hefir mer til astar einka8. En J>at finn ek, at
t>ersa heims elska er me& flær8 ok svikvm, ok j>vi verft ek i annan
sta8 til astar at leita, ok em ek [>vi i f>eiri reikan, at ek veit eigi,

3c hvert ek skal til astar leita, f>vi at bæSi er, sem fcv segir, at ek
man eigi astarlavs vera, enda finn ek eigi sva sanna ast, at me&r
fvllri se sta&festv.

Likamr talar. A f>vi er mer gledi, er ek skil, at J)v hefir
hvergi stadfest hvg J>inn a veralldar lvtvm, en l>at er mer me&r

35 hanni, er l>v hefir eigi speki fvlla eilifs fagnaftar, ok £vi er hvgr
funn i reikan ok ner eigi fvllri hvilld. Nv me&an {>v hefir eigi
allan hvg f>inn til veralldar snvi&, f>a ertv i galeysi, ok ver&r fyrir
J>vi at visa \>er alei8is ; en |)a værir |>v avm, ef f>v heff>ir til veralld-
ar snvift f>inni ast, f>vi at f>a heféir £v fyrir tapafi fostrland f>itt

40 1 |>in Hb. 2 £a er i>o Ulf. Hb.

454

MALCUS SAGA APPENDII

ok kosift f>er vtlægft ; frvi at enga hofv ver her heimilldar vist, sem
Pall postoli segir: Non habemus tic manentem ciuitatem, set
futuram inquiramus. Enga hofv ver her ævens borg, helldr leitv
ver hinnar, er vkomin er. Orlendvmz ver fra Kristi, meftan ver
byggivm f>enna neim, ok hefftir {jv f>ig l>a vtlægia gerva fra Kristi, 5
ef f)v heffrir me8 ollv til heimsens vikift f>inni ast. En f>at er gott
vpphaf f>er til hialpar, at J>v kant at skipta ast f)inni ok flytia til ens
betra, f>vi at i)v matt enn slitatz or veralldar ast, f>egar kynniz
meiri frægft ok sannari sæla, er f)v att, ef f>v matt allan hvg til fefla.

Sala talar. Hverr fær mer J>at synt, er eigi ma sia, efta 10
hversv ma ek \>vi vnna, er ek spyr at eins til? Veralldlegir lvtir,
er ek se ok ek ma vnna, erv skriftaler ok hverfa bratt, ok erv
f>vi slikir lvtir meft eymftvm. En hitt er enn vndarligra, ef ek skal
vm alla mina lifdaga visa- ast minni til vsynilegra lvta ok J>eira
leita ok £o eigi finna. Veit ek, at engi ma vift astarleysi bva, æ »S
verftr (at) minzta lagi sialfvm ser at vnna, ok mætti {>ann f>o varia
mann kalla, er sva hef{>i menzkv fyrirlatift, at vift sig einn hef{>i
elskv, en vift engan annan. Nv meft J)vi at vant er til vsynilegra
lvta ast sinni at venda, £a ger annafthvart, at syn mer ast f>eira
lvta, er ek se, efta hitt ella, at kipp f>eim fra mer, ok syn mer aftra, 20
er mer vinni meiri hialp ok elskv.

Likamr SVarar1: Ef J>v ætlaz f>vi at fella ast a fcersa lvti,
at {>v ser f>a, ok J>er f>ickir mvnleg vera fegrft J>eira, hvi anttv eigi
sialfri J)er meirr en nockorvm lvt oftrvm ; J>vi at l>v ert fegri en
nockor lvtr annarr, ok ein sigraftir {>v meft J)invm venleik fegrft ok 25
bloma allra synilegra lvta ok allz heims. En hvat hyggr J)v, ef
{>v mættir sia sialfa J)ig, hverra avita l>v værir verft, ef {>u skipaftir
til nockors veralldar lvtar ast l>inni en til sialfrar f>innar, f)vi at
f>v ert bæfti mætri i skipan ok fegri i asion.

Sala mællte. Avga ser allt, ok ser f)o eigi sialft sig, ok f>o 30
at avga se i andlit skipat, J>a fær f)o eigi anlit seft. Anlit vart
kynnir ors annarra manna tilsogn, ok vitv ver viftrlit vart af sogn
en eigi af syn. Ma ok skvgsion nockot vitra ors af varv viftrliti;
mættir {jv finna |)a skvgsion, er ek mætti sia viftrlit hvgskotz mins
efta fegrft mina, £a væri {>at vndarlegt nymæli. En f>o at {)at væri, 35
f)a mvndi jjvigit betr virftaz, ef ek skyllda ast mina draga or einni
skvgsion ok {>ar a sproga meirr at vnna J>vi, er hon visafti mer a.
Nv meft £vi at {>at ma ecki vera, ok eigi fæ ek sialfa mik seft,
l>vi vendi (ek) £angat, sem (ek) kern syninni vift2, fyrir f>vi at ek

1 ans vor Hb. 2 ok tilf. Hb. +0

VIDRffiDA LIKAMS OK SALAR, 455

(veit), at ast ma eigi einsaman hvarfa, ok eigi er ast, ef hon
dreifir eigi sinv megne ok mifilar framarr en vi6 sig eina.

Likamr talar1. Sa hvarfar ecki ser einn, er gv& er me8, ok
eigi slockiz med \>vi astar megin, at madr vendi fystvra sinvm fra
vandvm lvtvm ok svivir&legvm til dyrmætri lvta. Sa gerir helldr
rangt vift sialfan sig; er vsæmelega lvti leggr i vir6ing ok tekr
vi6 sialfan sig i astarfelag, ok er bvi vitanda, hver rett er astar-
grein. Sa er hann stvndar a retta ast, ba skal hann i fystv skynia
sialfs sins tign, hvat honvm berr e8a hvat eigi, bvi at honvm
berr eigi, at hann geri rangyndi sialfs sins astar. En sa gerir
rangyndi sialfs sins astar, er hann fyrirlitr e& betra en kyss e&
herfilega ; en bat er rett ast at handvetta tva go&a lvti, ok hinvm
vnna, er æfri er, bvi at lytr einn go&r lvtr fyrir oSrvm betra. Ok
hæfir fyrir bvi, sala, ef bv villt, at eigi hvarfi ast bin einsaman ;

15 ger hana bo eigi sva vi&ræsaa, sem ill kvende gera, bioSaz ollvm
en vnna engvm. Ef bv ser big eigi sialfa, spyr a6ra, hver bv
ert, ok trv tilsogn beira. Vik allri ast binni til eins vnnasta, pvta
er sv, er ollvm er heimol. Pv att ber festarmann ok kenner
hann eigi, hann er ollvm fegri, ok veiztv eigi. Ef hann hefbi

20 eigi sed big, ba ynni hann ber eigi. En ef bv hefir eigi set
hann, bo hefir bv kent giafir hans, hann hefir bo gefit ber
festarpenning, bat er ast hans, ok margfolld miskvnn ok margr

»annarr beiner bat er hans astarmark. Ok ef bv mættir sva hann
sia, sem hann big, ecki ifaSiz bv siban vm hans fegrS; mættir bv
5 sia, hve fri&r ok fagr hann er, ok agiætlegr ok ollvm æ&ri. En
hvat ef hann frestar siani syn vid big, skalltv fyrir bvi fyrirlita
hans ast? Ef bv matt eigi enn sia, hverr hann er, skynia bo
festarfeift, er hann hefir gefit ber; agiæt er hans festarfe, ok
gofvgleg er hans giof, enda byriar eigi sva miklvm liticS a& gefa,
3° enda hæfbi eigi sva litils verSvm sva mikilla giafa vnna 3. Mikils
hefir hann virt big, er hann hefir skepnv veitt ber ok vit me&
skepnvnni; en er i bvi meira veitt, er hann ann ber, en allra
hellz, er hann lætr ber heimolan sialfan sig ok sitt riki. Lit yfir
allan heimenn ok sæ, at allt bat, er i heimenvm er, bionar ber:
35 oli nattvra vikr vndir bina bionkan, himinn, ior6, loft ok votn ok
sior. Or himninvm byriaz oli giæzka, lopt veitir regn, sol bvrkv,
ior5 avox(t), votn fæzlv ; vetr ok svmar, var ok havst lvta vndir
bitt embætti med likams næring. En hverr ætlar bv, at sva hafe
skipaS ok boSit nattvrvnni, at hon skal ber oli biona? Eigi leynaz
40 1 capitulum Hb. 2 vi&refa Hb. 3 vnna5 Hb.

45<5

MAL OU S SAGA. APPENDIX-

hvg giafarnar, f>o at sa se vsynilegr, er veitir. Mikils er sa
verfir, er sva storvm gefr ok veiter; me6 astvm er f>eim vnnanda,
er sva mikit matti gefa ok sva storum vilkli miMa, ok er allt i mote
leggiauda1, f>vi at meft astvm var gefit. (xiofin synir, hverr gefr,
ok me5 liverri ast er hann gefr, ok er f>at ærsla at draga vndan 5
at elska frann, er sva mikit ann ok sva storvm gefr. Se a nv,
en heimska sala, hvat frv vinnr, mefian f>v leggr ast vift heimesn
ok ventir {>aftan nafta; rangt ser \>v fra, [>vi at allr heimr {>ionar, en
\>v eiskar litiim lvt af honvm, er hvarki er fagr at sia ne {wf-
legr2 til nytia. Sala, taks heillt raft, ef frv ant veralldar lvtvm, 10
vnn sem f>invm, frvi at J>at (er) f>er aftr iattaft til [»ionvstv, ok vnn
\>o eigi framarr en til navftsynia ok skylldra lvta. Elska |>at, sem
gefit er, elska sem festarfe vnnasta f>ins, sem giafir vinar jiins,
sem velgerninga drottins f>ins. Mvn æ, hvat frv att f>eim, er veitir,
ok vnn eigi giofvm i staft hins, er gaf; honvm skalltv vnna, en 15
eigi l>ersv nieft honvm; vnn fierssv fyrir hans sakir, ok af frersv
vnn honvm meft yfir alla lvti. Skipa sva, at {>v megir festarmær
heita ok vera en eigi pytlingr, sem f>a ertv, ef f>v virdir meira
giafirnar en ast gefanda. Ekki mattv meiri rangyndi leggia fram
vift f>ann, en taka vift giofvnvm ok draga astma, Ef l>v matt ok zo
lyftir f>er at nikvæfta giofvm hans, l>a nikvæft, en ef \>er lyftir eigi
at nikvæfta, f>a legg ast ok {)ackir i mote. Vnn honvm ok frer,
vnn ok giofvm hans; elska hann, at {>v nu 'gir nalgaz hann; vnn
frvi sialfri frer, at hann ann frer; vnn frxi giofvm hans, at hann
gaf. Sia er rett ok rein astsemft ok flecklavs, sia er sv forn, er 25
gvft kveykir, vili fly tr, viftrleitni styrkir, giæzla varft veitir ; til {>ers
er gott vpphaf, liftr til avmhvna meft goftvm lyktvm.

Sala mællti4. Orft f>in hafa mikit vnnift, frvi at nv {nftnar
hriost mitt ok leysir f)elann, ok er kominn i staftinn astar ylr. Ok
af f)invm fortolvm kviknar hriost mitt ok kveykiz ast, fro at ek 3°
mega enn eigi f>ann sia, er {>v segir mer af; se ek, at ek verfi
{>eim at vnna, er vift mek hefir sva mikinn elskvga haft ok mer
sva margfallda giæzkv veitta, en fro vantar mik enna fvlla skyn-
semft vm f>ersa ast. Ok l>vi bift ek, at {>er greinift mer enn framarr
frav af, frvi at ek minnvmz a orft nockor, er frv mælltir, at £ann 35
einn skal maftr einka ser til astar fvllrar ok oll^m framarr vnna,
er ors hefir sva mikla giæzkv veitta; en ef ek skal honvm einvm
vnna, fra f>ætti mer fallift, at hann ynni mer einni, frvi at eigi se
ek voxt mins rettar, ef hann gefr til margra slikt festarfe sem til

1 leggiandi Hb. 2 fmrflegt Hb. 3 tal Ub. 4 capitulum Hb. 4°

VIDRffiDA LIKAMS OK SALAR. 457

min. Ok enn er eigi sera {>ersi giof taki til manna einna, iamvel
breiftiz hon yfir dyr ok fvgla ok oli onnvr kvikvendi; hvat veitir
mer sol meira en froskvm efta poddvm , ollvm gefr hon lif , ollvm
andardratt, hans giof er matr ok dryckr allra. Nv pætti mer f>a
einkennelega honvm vnnandi, ef hann vendi einkennelega ' til
einshvers sinv låne en eigi til allra.

Likamr talar2. Sva heyraz mer orft hin, sem skiott takir bv
retta ast, bvi at |>v stvndar a j>at at fa ok vita. En i brimr lvtvm
skalltv finna orskvrft bersa spvrdaga. Svmir lvtir erv ollvm at
ionrav iattacur, svmir morgvm ok eigi ollvm, svmir færvm. Peir
lvtir erv at iomnv iattaftir ollvm, er \>er ok ollvm biona at iomnv,
sem himinn, loft ok iorft, votn ok vtallegir aftrir lvtir. Pat er
mart, er ber er iat meS morgvm en eigi meft ollvm; svmt er bat
ok, er ber einni er iaft ; en villtv bvi minna vnna honvm, at hans
lån tekr yfir marga, efta værir bv ba sælli, at hann hefbi ber einni
veitt heirainn? En hvar er bat, er bv segir, at eigi er ast, nema
niiftlaft se, enda erv margir menn, ok villtv ein allt eiga? hvar er
nv samband vift a&ra menn? Lit a hitt, at mikit veitti hann ber,
ba er hann skop marga menn ber til hugganar, bo at eigi se ber
einni allt iatt , ok morg dyr bor til bionvstv. Se ok skil , hversv
allir lvtir erv gervir til gagns, svmir til bionvstv, svmir til hvgg-
anar ; bei™ mvn meiri er hans miskvnn, er fleiri niota. En hverr
er sa husbondi, er einn etr bravft sitt, einn veler vm dryk sinn,
klæftir einn sig, sitr einn vift arin sinn, efta er einbvi i hvsi sinv ?

25 Engi er sa, bviat fleiri niota, ok er bo allt hans kallafi, b° at vift
hina se miftlaft, er honvm biona meft ast efta meft skylldv. Nv se
a bat, at hvart sem peir lvtir, er gv& hefir iatt, bi°na ber efta
hinvm, er ber biona, avllv er ber \>ersv iatt, ok allt bionar betta
i binar navftsyniar ok Jaitt embætti.

30 Sala mæiir. Kvistaft hefir {>v spvrdaga minn, en eigi hefir

bv ivan mina meft rotvm vpp slitift. Ek (s)pvrfta bat, ef ek ann
einvm, ef ek hefir eigi einsaman hans ast. En bv segir mer bat
vera iatt, er beim lvtvm er veitt, er mer biona, ok hefir bv sann-
lega svaraft, en eigi fvlliga. Se ek, at meiri er ast skaparans vift
5 menn en vift avnnvr kvikvendi, ok eigv allir menn af bvi at iomnv
at gleftiaz. En ecki fran ek einvirftingv mer iatt, bvi at beir gleMaz at
iomnv af minv felagi, ok beira enga virftingar giof finn ek mer ein-
kennilega veitta helldr svivirftingar samneyti. l^vi at i bvi felagi erv
svmir vkristnir, ok bo illivir hordomsmenn ok meinsvarar, Jsiofar

40 1 einleunelega Hb. z capitulum Hb.

458

MALCUS SAGA. APPENDIX.

ok ransmenn ok margir a&rir glæpafvllor, ok bva aller vm eitt
lån. Nv syn bat mer, hvat mer er einvirftingv iått, er ek skal einvm
vnna, me8 bvi at hans miftlan tekr yfir alla sva illa sem gofta.

Likamr talar1. Eigi skal ryggia big, ef veralldlegir lvtir erv
at iomnv e8a framarr iattaMr hinvm vanda en hinvtn go8a, ok s
skalltv eigi fyrir ætla , at gv& mifili sva ast sinni sem efnvm ; bvi
at allt bat, er illvm er veitt , ba er bat veitt goftvm monnvm til
gagns , en vandvm monnvm til doms , nema beir vendi sinv skapi
til gvfls ok biggi m?& bockvm ok vendi ser til nytia begit lån.
Er vandvm her bvi valid veitt e8a fe. at hinn goM skal eigi travst 10
a l>at leggia, er gvSi er eigi meiri virkt a, slikv iattar hann vinvm
sem vvinvm, ok af bvi at beir finna bat, ba fyrirlita beir betta ok
heliaz æ a betr ok betr at gera. Oft er goftvm manne myklv
riki ia& ok storvm eignvm, til bers at go&r maftr, er mikit gott
hefir, mege mikit gott vinna. Oft gerir vandr ma8r mikit gofts af 15
sinv, ok bo eigi af rettvm kiærleik til skaparans, ok bvi ma
honvm eigi bat at fvllv vinna ; en ecki gott skal vera vlavnaft, ok
taka beir bvi her avmbvner ok missa bar, sem beir bvrfa meirr.
Oft er envm go8a sliks synia& bvi, at bat skal eigi leifta hann
i ofmikla freistni, ok er bat bar enn meS liknvm, at ef hinn go&i 2°
vill vinna gott ok ma eigi, ba vinnr vili iamna ombvn sem efni,
ef gefit væri. Oft megv vandir menn mikit gott en villdv eigi,
ok stendr beim bat til tions, [at] beir mattv gott, en gerSv daligt.
Stvndvm er hvarvmtveggivm (i)ått; ok ef hinvm illa einvm [væ]ri
veitt, f>a mvndi hann miklaz af ok avka sva sakir sinar; en ef 25
hinvm go8a einvm væri veitt, ba mvndi hann ottaz, at bvi minna
mvndi hann hafa af annars heims sælv at vitia, [er] veralldar æra
væri her meirr miftlab vi8 hann. Nv er engvm travst a bat
leggiandi, hverivm sem heimrinn gengr meft, er bratt liftr, ok
me&an er i er, ba fylgir minni nytsemS en vandi. En bæ&i ma 30
ma&r hafa fe ok valid abyrgftarlavst, en bat er fyrirbofiit at hafa
f>ar travst a, sem prophetinn mælir: »f^o at avScefi falli til y8ar,
|>a leggi8 eigi hvg å fear ast«; bat fyrirby&r hann, en eigi fiar
eign. Nv skalltv, sala min , enga kvi&v fyrir bvi bera , at vander
menn hafe fe e&a farsælv, bvi at beira æra liSr bratt, en bin 35
stendr me& eilifvm fagnaSi. Hår er binn rettr, ef bv kant sann-
lega at sia, er bv byr vi8 eilifa ast ok bi8r eilifra avmbvna, er
her skamætt lån ok li5r sem vndir avgabragS. En bo at marger
menn, svmir go8er en svmir illir, erv i einv samneyti ok vndir

1 capitulum Hb. 40

VIDEffiDA LIKAMS OK SALAR. 459

samre gvSs miMan, pa skal f>ig pat eigi ryggia, pvi at goSer menn
(erv) per til hvgganar, illir til frama, hvarertveggiv til bata, tekr
pv af hinvm go&a dæme til goSra verka, pv leitar ok vid at gera
enn vanda aS godvm manne , ok tekr af envm illa viftrsio illra
verka. Ok hefir gv8 fyrir pvi ollv persv (snvit) per til hialpa,
pvi ef pv likiz hinvm goSa, pat er pitt gagn, sva ef pv firriz
enn illa af illvm dæmvm ; bæter {)v ok enn vanda , pa snyz pat
per til hialpa. Alldri veitir gv8 valid envm vandvm monnvm
goftvm monnvm til nytia. Ok pvi poler gv& vandra manna fram-
gang ok ofriki, at a bardaga degi ver&r reynt, hverir gv8s vinir
erv. En hversv reynaz berserkir e8a kappar, ef engi by8r peim
holmgongv? Ner ok reynir iarSlegr konvngr hir& sina, vtan pa er
vvinir ganga a riki hans ? Ner gefr ok gv& meira ravnarefni vinvm
sinvm, en pa er fiandr vilia fyrirkoma sæmftvm hans? Ravn skal
vin profa. Sa er sannr vin, er i navSsynivm * er bvinn til hialpar
eftir megni, sva himna konvngs sem iar&lex konvngs. He8 falsi
er vinar nafn, nema ravn fylgi me5 sannri vingan. Ok skal \>er,
sala min, vera fagnafir i allra samneyti, at hinn go&i er i navft-
synivm bæ&i til styrks ok hvgganar, en hinn vandi skirrir gofian

ao mann fra vandvm verkvm, ok er ast vårs drottins f>vi betri, er
hon dreifiz til fleiri, goSra manna ok vandra. Hvgsa ecki, at ast
hans se f>vi minni vié f)ig, at marger nioti, f>vi at {>at er mikit,
at hann ann ollvm fyrir f)inar sakir, ok l>er fyrir allra saker, ok
ma {>er {>at nægiaz, f)vi at hverr er hann ann, pa er hann hvergi

*5 vti byrg&r af honvm, J>vi at hans ast er ein nie5 ollvm ok minkar
me& engvm, \>o at veitt se ollvm. Enda er eitt vart havfvS, £at
er varr drottinn, en ver ervm alier hans limir, ok eigv ver [>vi
alier at vera sem einn ma6r, ok er f>vi sem hans ast dreifiz J>a
til eins, er til allra, ok [>a til allra, er til eins. Ok er f>vi, sem

3° pat taki til J)in einnar, sem til allra tekr, pvi at hann fellir hvergi
eina ast sva vid annan, at hon se eigi me& fvllv me8 per. Nv
likz honvm, ok ger sem hann gerir, vnn sialfri per ok ollvm
o&rvm heilagri ast , vnn sliks oSrvm sem per , alirar giæzkv ok
eilifs fagnaSar. t^ersor er einka ast ok po engvm einvm eignaS

35 ne einkannaS, hon er mi&la& en eigi svndraS, oli me& ollvm ok
hvergi heft, hon minkar eigi me8 midlan ne protnar me& aftokv,
hon fyrniz eigi me8 tima, ok er hon forn ok ny. Sia ast er girndar
ver6 i fystvm, mvnleg i ravndaga, eilif til vegsem8ar, fvll fagnafiar;
sia ast fæ&ir mann ok se8r, stendr æ me8 fystvm ok meirvm

40 1 han til/. Hb.

46O MALCUS SAGA. APPENDIX.

gir:idvm, ok er til hennar losti f>vi meiri, er meiri er aftaka, f>vi
at hon stendr æ me& livfv en alldri meft leiftv.

Sala talar1. Me& fagnafli koma nier sannvr f)inar ok me&r
miklv gagni, f>vi at sva sem mer blindri var engi vili til f>eirar
astar, f>a vex mer f)ar nv storvm girnft til ^eirar astar. Pa leys s
mer minn spvrdaga. Sa enn reini vnnasti, er alla eiskar ok krefr
af ollvm astar, hversv ma hann vilia sinn ok ast af ollvm fa me8
fvllnaM? Eigi er mer ifan vm viliann, en framkvæmft verftr mer
myrkri.

Likamr talar1. Spvrdagi f)inn, [sala min1, er goto, \>vi at lo
hann stondr af navftsynivm ok go?i vilia, er f>v spyrr. hversv hans
ast ma taka til allra me8 fvllv lani. En sia spvrdagi er sem
leystr se, ef f>v kenner innvirftilega hans verk ok skipan vift f>ig.
Fyst at {>a er {>v vart eigi, \>& var f>at hans giof, er £v vart skapaft ;
ecki3 gaftv honvm til f>ers, ok ecki matter £v, f>vi at f»v vart '5
ecki {>a. Med miskvnn hans vartv, mikit megin var {)at at gera
mann af engv, en {>at var meira, til hvers hann ger&i mannenn,
ok væri hann |>o lofs ver&r ok f>acka, at hann heff>i eigi meira
veitt £er. En hann hefir f>o stærrvm til lagt : hann gaf f>er, at £v
værir, hann gerM f)ig sva fagra, at ollvm iarSlegvm skepnvm venni 2°
ok ollvm mætri ok ollvm ertv ok tignari, f>vi at hann gerfii J>ig
eftir sialfs sins likneskiv, hann gaf \>er vit, ætlan ok minni, f>at
er oSrvm veralldar skepnvm eigi veitt, [>at er {>er iatt, ok mart
anna&, svmt meS ollvm, svmt me6 svmvm. Pat er {>er me6 ollvm
skepnvm iatt, solar embætti, iarftar ok siofar, lofz ok vatz, en me& *s
monnvm at hafa tru, van ok astsemS, er allt gott riss af; f>ar me&
er l>er gefin kenning ok vizka. I ollvm J)ersvm lvtvm hefir hann
eiskat f>ig vmfram flesta lvti. Nv, gofta sal min, margar storgiafir
hefir f>v af honvm f>egit, ok enga frersa aflaMr f)v siolf. Allt hefir
i>v me5 miskvnn fcegit ok af hans orlyndi, ok ertv f>vi i 'mikilli 30
skylldv bvndin vi& hann. Hygg at, hvat f>v hefir moti leggia
hans sva mikilli giæzkv. Ek ræ& f>er, legg ast i mote, f>at hefir
J)v til, ok J)at vinnz J>er. Vnn gv&i {>invm ok ollvm samkristnvm
l>invm, mi&la ast f>ina vid alla, sem lavarftr f>inn gerir, ok trv [>vi,
at sa ma vinnaz at ærnv avllvm at hialpa, sa er alla skapa&i af 35
engv ok ollvm styrir, ollvm vpp helldr, gefr bodord ok bydr fagna8.

Sala mæler1. Sva skipaz nv, at {>eim mvn lengr er ek heyri
f>ina fortolv, \t\i meiri fyrst er mer a at heyra f>in ord. Nv hvat
er f>v talar, fia vil ek heyra, nema ok mer i nyt færa, f>vi at eig1

1 capitulum Hb. 2 [ Ulf. Fragm. 3 saal. Fragm. \ eigi Hb. 4°

VTDRCEDA LIKAMS OK SAT- AR.

46I

30

3S

40

er rett at hafa eyraft til nytrar kenningar, en hiartaft i oftrvm
staft, litiS dvgir eyraft, ef hvgrinn reikar, pvi at sva mæler prophet-
inn vi& gvft sialfan : Viftrbvnaft hiarta mins heyrfti, gvft, eyra pitt.
Moyses la einn tima pegiandi ok baft po til gvfts me& hiartanv, pa
kom rodd af gvSs halfv ok mællti: Hvat kallar pv til min. Ma
af pvi marka, at gvfl virftir bænakall i liiarta en pogn i mvnni.
Nv ræft slikt, er gvS kennir per, en ek skal vift taka bæSi me&
hvg ok hiarta.

Likamr talar1. Gt8 gaf per skepnv ok lif meft skepnv,
fegrft me8 lifi, skyn me& venleik, ok væri litift allt annaft, ef skyn
skorti. Hann hefir eigi si8r likamann sk(r)ytt me5 giofvm en
sialfa pig: pv ser me& avgvm, heyrir meft eyrvrm, bprgir me8
mvnni, ilmar me& nosvm, handlar me& hondvm. G-eym, sala min,
hve haleit ok fri& pv ert. En hvert ætlar pv at stvnda skili(!) persi
enn tigni bvnaftr ok enn agiæti? Ek segi per, sa enn same, er
pig hefir skrydda, hann hefir pig kosit ser til vnnastv, pv ert hans
festarmær. Ok sva sem hann hefir gefit per festarfe ok heiman-
fylgiv, sva hefir hann bviS per heimilldar hvs meft sialfvm ser.
Hann vissi, en pv eigi, til hvers pv vart skopvS ; hann vissi, til
hvers hann skryddi {>ig; hann ann skepnv sinni ok sinv skrvSi,
hann hefir vtan skrydda pig me& likams kenzlvm, en innan meb viti.
Er likams atfærsla sem enn ytri bvnaftr, en vizka sem enn innri.
Innan ertv bvin me8 skyn ok goftvm kroftvm; en hinn ytri*
bvnaftr pinn pry&ir pig sem dyrir steinar fegra eitthvert smidi,
bvnaSr pinn sigrar allt smellt ok alla veralldlega fegr8. Enda
hæfpi pat, at sva væri sv festarmær skrydd, er ganga skal i fafim-
lag sialfs sins drottins. Haleit er sv giof ok eigi ollvm iatt. peiri
einni er iatt, er eiskar. Glez nv af sva miklv låne. Vel attv at
geyma persa bvnafiar, at eigi savrgiz ne tyniz, ok eigi korne spell
a fegr8 pina, pvi at en avmazta vettr ertv, ef pat hendir pig. Enn
ertv vesalli, ef pv tynir persv, er pv hefir sva agiætlega pegit, en
pv værir pa, ef per hefpi eigi med ollv veitt verift, ok ver&r pa
myklv svivirftlegarr vtrekin, en pv værir pa, ef eigi væri me8
ollv i fyrstvnni vi& per tekit. Ek veit verk pin, sala min, ok pv
min. t'vi er verr, at laticS hefir pv festarmann pinn ok snviz fra
honvm ok savrgatz me5 morgvm; skert er nv reinlæti pitt, spillt
er fegrS pin, brottv er nv bvnaSr pinn, nv ertv sva liot, sva savrvg
ok vrein, at pv ert eigi nv ver6 at sækia i faftmlag vnnasta pins,
gleymt hefir pv nv honvm ok hans velgiorningvm ; eigi dvgir per
nv staftfesta til me& makleik at packa honvm sina dyrlega skipan
1 capitulum llb. 2 innri Bh.

462 MALCUS SAGA APPENDIX.

vi8 fng, baki hefir f>v vid honvm snvi& ok lagz vndir hans anskota,
savrgaz me8 vvinvm, gerz pytlingr, avllvm heimol, sva leikin ok
sva hondlaS i fnnv savrlili, at rockiS er andlit a J>er, kinnr bleikar,
davfi avgvn, en blår varrar, visnir spenar, hvS skorp, megin £roti&.
Nv ertv eigi i bettra hatt komin, at nv hefir l>v tynt enn fysta 5
vnnasta; hormenn f>inir sla nv leidv a J)ig; hormvlegt er bat, at
sva fritt vpphaf hefir flvtz vndir sva liotar lyktir.

Sala mæler1. Nestvnni er fpv hoft erindi {>itt, f>a hvgba ek,
at f>v friddir mik ok minn bvnaS, ok f)v mvndir gla8a hiarta mitt
me& fagnaSi. En er bv bratt erindi binv i hatt verra, {>a kenda 10
ek, at or5 f>in sannaSv skonim mina, at ek man nv hatri sæta i
staS astar, bvi at ek kvnna eigi goSs at geyma, ok ek lag&a vfiock
moti go&ri ok agiætri tilgiorfc. Nv villdi gv5, at vgort væri {>at er
gert er, eSa gleymS mætti a falla alla mina ofdirf5 ok bav mein,
er f>v hefir nv mer til neyxla framborin vm mina vgiftv, er ek 15
skal bokvm hafa snviS viS minvm drottne.

Likamr talar *. Til kenningar ok aminningar hefir ek f>etta
framboriS en eigi til neyxla, bvi at ek vil, at bv skilir, hver bin
skylida er vi5 gv5, er J>ig skop ok leysti {>ig, ba er bv siolf haff>er
tynt f>er. Til bers stvndar hvgr minn at kenna fjer, hversv mikinn 2°
elskvga f>inn vnnasti hefir haft vi5 big i f)inni tion {>ig at frelsa.
Sva haleitr sem hann er i sinv riki, sva litill syndiz hann her;
hizvg veitti hann f>er mikla lvti af sinv mikla valldi, her bolf)i
(hann) harfiar vi&farar me& litillæti, f>vi at f>v haf{)ir fellda f>ig, en
hann steig niSr f>angat, er J>v latt, ok leysti f>ig. Ok til J>ers at 25
fry megir na beiri sælv, er f>v tynder, {)a J>olf>i hann eigi bina
pinsl me6 sinni milldi, hann steig or sinv riki, tok a sig manndom,
f>olf)i pinsl, sigrafli davSa, frelsti big. Skynia, sala, sva mikla
giæzkv f>er veitta, geym, hversv mikla elskv hann hefir f>er te8.
Fogr vartv i fystv ok af hans lani, fvl gerftiz bv ok af sialfrar 30
f>innar illzkv, en hann tok af l>er savrleik ok gallt f)er fegrS {)ina
meS sinni milldi. Ok af {>eiri ast, er hann haffn lagt vi5 {>ig, vnni
(hann) f>er enn savrvgri ok lag{>i fram lif sitt f>ig at frelsa. Nv
eftir sva mikinn kostnaS ok sva mikla framlogu, eigi brigSr hann
ber f)inv afbroti, ok f>vi vill hann sif>r misger&ir mvna til hefnda, 35
at hann vill, at hans vili standi allr vskerSr vid f>ig, ok enn heitr
hann iamstorvm giofvm, sem fyrr haffrir bv, ef {>v vendir fag til
nytz ok helldr meS staSfestv.

Sala mællti. Svms kostar man ek nv kynlega til ords taka.
1 capitulum Hb. 40

V I D R <E D A LIKAMS OK SALAR. ^5^

Nalega er nv, sem ek vnna glæpvm minvm, bvi at mer syniz, at
gagn hafi at verift, bar sem drottinn minn var meS glæpvm minvm
kvaddr til minnar lavsnar. Enda hefba ek alldri hans ast sva
gerla vitaS ne sva fvllega reynt, ef ek heféa eigi a&r i misgeroir
fallit. MeS sælv syniz mer fall mitt, bar sem ek riss sælli vpp,
en ek feU, ok velldr bvi hans ast; engi ma meiri vingan vera, ok
engi ast skirari, engi elska helgari en sia. Do hinn meinalavsi
mer til lavsnar, ser til dyr&ar, bar sem (hann) fann ecki bat me8
mer, er astar væri vert. Nv se lof gv5i ok ber, drottinn minn, er
sva mikit vant fyrir minar saker.

Likamr talar. Avita f)ig, sala min, fyrir gvSi, at {)v hafir
her til avfvssvlavs veriS mot sva morgvm ok storvm velgiorning-
vm, ok villdir eigi kennaz vid hans miskvnn, sva mikla sem bv
hefir begit. Py hafbir horfit fra honvm ok tynt sialfri ber, bv
vart selld fra honvm brott meS sialfrar binnar syndvm, hann leysti
big me& sialfs sins blo&i ok frelsti big or nav& ok or herlei&ing.

Sala mællti. Eigi a ek he5an af at svivirSa mik ne leggia
mik vnder spell, bar sem gvo lagbi sva mikinn bocka vpp a mik,
at hann bolbi dav&a fyrir minar saker.

o Likamr talar. [Mætti ber fyrir avgvm veroa1, sala min,

hversv marger fyrirlitnir hafa veri8 ok af bvi tyndir, ba mvndir
bv oli vera i bockvm vi8 gv5. Heyrt hefir bv, hversv [margar
ættir2 hafa til tions stigit ok bo begifi bat er beir jmistv, nyt ber
bessa dyrlega begv3. Mikil er sv vir8ing at lata big kiosa ba;

5 en ætlar bv, at nockor gangi binn ver&leikr til bersa ? Vartv beim
styrkri, vitrari e8a agiætari, avSgari e6a mattkari? Nei, margir
vorv [bar vitrer, av&gir ok agiætir4. En allt betta dxgbi hvarki
beim ne ber. Miskvnn ein ok milldi leysti big, en engi binn til-
verki ; hann kavs big vmfram alla, gaf ber nafn af nafni sinv, sva

o sem hann heitir Kristr, sva heitir bv kristin, mikil er sia tign, en
meira er allt saman, bat er hann hefir veitt ber; hallt nv ok
tyn eigi.

Sala mæler 5. Storvm hefir bv nv hvggaS mik. En me& bvi
at honvm er ast a mer, ba seg mer, hvi helldr hann mer sva lengi

5 i fiarska ok tekr mik eigi helldr til sin vm sibir, at ek mætta
vrvgglega hvilaz ok gleftiaz i hans fa&mlagi?

Likamr talars. Ek bi3, sala min, at bv kvnnir andsvorvm
i [ Saal. Fragm. ; F . . . mætti £er vera Hb. z [ niargir flockar ok

o

storir Fragm. 3 [ hafa helz bnd (?bionad) Fragm. 4 [ ber vitrare,
o agætare audgare eda mattkare Fragm. 5 capitulum Hb.

464

MALCUS SACxA. APPENDIX.

ok eigi sibr sannsogvm. Veiztv eigi, hve fvl ok savrvg ok lio*
bv vart? Vilnar f>ig nockot bers, at pv mvner fa sva dyrlegt
faSmlag, nema pv legger fyrri rækt a at faga pig ok manna pig ok
reinsa ok endrnyia bvnaS pinn ok afla aftr peirar fegrftar, er nv
hefir pv mist. l^etta velldr, er pv missir hans navistar, kviftiar 5
haan per kors ok fafimlag me5 ast, pvi at eigi ma sva savrvg
reinan handla, ne sva Hot sva fagran lita. En begår er hans
viSrtaka bvin, er ly ti erv af fær<\ Nv legg a allan hvg at fegra
vi&rlit pitt, skreyta bvnaS pinn, pva lyti pin, endrnyia reinlæti,
bæta athæfi, fylgia kenningvm, ok koma sva i sætt vift pinn J0
vnnasta. Stig i engan ofsa ne ofmikit dramb, af pvi at pv hefir
veri& kosin, tak eigi orvilnan af pvi, at aftrir vorv sakadir, en pv
eigi. Ok her til vil ek segia per sogv eina bar til.

æfintyr. Konvngr einn var for&vm, sa er Asvervs het, hann
atti drottning er Vastes het. Hon gerftiz mikillat, af gnott fear 15
ok metor&a fylldiz hon vpp drambs ok ofsa. Ok einn tima er
konvngr sendi henni boS, at hon skylldi koma til hans bords, er
hann hafbi gort ollvm envm hæstvin monnvm af ollv riki sinv, ok
villdi syna sialfs sins agiæti ok sva hennar, ba fyrirleit hon hans
bo8 ok vilia. Ok hann i reifti sinni fyrirleit hana ok sagbi hana 20
af drottningar nafni ok or hivnskaps bandi. Orlendiz hon, ok ger&i
bat hennar dramb ok ofrhvgi, at hon misti konvngs sins ok met-
orSa, fiar ok fostrlandz. Bav6 konvngr sinvm monnvm at samna
ollvm meyivm af hans riki, beim er venstar vorv i borg, vndir
giæzlv gelldings bers er Egenvs het. En er bær vorv bar komnar, ba 25
pryddi hver sig eftir mætti, sem hver skylldi sem betz boknaz
fyrir konvngs avgvm. Lit a her, sala min, hversv margar vorv
kvaddar, en ein var kosin, sv er konvngi syndizt fegrst. Fysti
kosningr var eftir konvngs boSordi, en annarr eftir vilia hans. Xv
geym, ef bersi dæmesaga megi nockorn sta8 nema i binv mali. 30

Svn himnakonvngs kom i heim benna, er hann hafbi skapaft
kono ser at festa, einval6a ok ba er ver6 væri konvngs faftmlax.
En gySinga lyftr, er fyrir hafbi spaS hans herkvamv, bvi at beir
sa hann litillatan, ba fyrirlitv beir hann, ok var5 hann f.vi fyrir-
litinn. BavS siban konvngs svn postolvm sinvm at fara yfir allan 35
heimenn salvm at samna ok flytia bær til borgar sinnar, bat er vndir
helga kirkiv ok retta kristni. Drottningar skalltv her skilia reinar
salvr, bat er borg vårs drottins, sem Pall postoli segir: bat er
gvds mvsteri, segir hann, vift ors kristna menn, er ber sialfir ervS.
En bær salvr velr Kristr ser, er eigi erv vbyria, bær er bæfli megi 40

VIDRfEDA LIKAMS OK SALAR. 465

sva himinrikis folk en eigi veralldar. Ok er pa go8r getna&r
veralldar ok gv8i peckr, ef me& rettvm getna&i er getinn eftir gv&s
skipan. I^ær salvr erv gv8i peckiar, er honvm piona me8 ast en
eigi me5 otta, ok ala fyrir pvi frialslega vndirel&i go&ra verka, en
pær erv eigi allar. Marger erv menn qvadder til kristninnar, ok
marger koma, fioldi sækir helga kirkiv meS vi8tokv trvar ok taka
|>ar alla skylida pionvstv, ok erv par dyr smyrsl til salvhialpar.
En l>o at marger se kvadder, f>a er, sem drottinn segir i gvSspiallinv,

10 at faer erv kosner, pvi at f>eir einir erv valSir til eilifs fagna&ar,
er her leggia alla stvnd a sitt mal at reinsa ok sik at pry&a me8
goSvm verkvm, at {>eir finniz slikir, pa er peir erv he8an kvadder,
at peir se ver5ir at vera kosnir. Nv se, hvar per er skipat ■ , ok
mattv pa skilia , hvat per er skyilt at vinna. Vnnasti pinn , sem
Asvervs konvngr ger&i, hefir skipaS per i hvs pat, er triklinivm
heitir , ok skalltv par bva pig ok avka pina fegrS me8 go&v , allt
pat er per er til pvrfta. Ver nv i8in, sala min, vm bvna& pinn,
ver hvarki lot ne vrækin, at verftleiki pinn megi visa per i faflmlag
pins dyrlega vnnasta, pa er pv ver8r he5an kvodd. Nv bv pig,
sem hefir(!) konvngs vnnvstv, ok eigi iar&lex konvngs einsbvers nema
vnnastv himinrikis konvngs, bv pig peim konvngi til handa, er
fyrir per poldi davda ok sigra8i dav8a, ok er po sialfr vdavfilegr.

Sala mæler 2- Nv hefir pv annan tima visa8 mer i mikinn
otta. Ok sva sem ek skil or8 pin, pa hefir ek ætlan skipt, sva at
ek hefir sliti6 mik fra veralldar ast, er æ er hverfvl, ok hvg&v(m)z
ek flytiaz til rettrar astar. En i pvi hefir ek eigi haska forfiaz,
at pv kve8r mik eigi mega nalgaz nyt persarrar astar, nema ek
gera mik me8 allzkyns hætti ver&a hennar at oSlaz, en ek se, at
pat er me6 starfi ok meinlæti. En po bi8 ek, at pv Py6ir mer,
hvat er triklinivm er, e8a hvat cubiculum ok allt pat annafl , er
par til heyrir, pvi at allr vili minn stendr nv pangat at vinna aftr
tynda ast. Ok vnni mer gv& sva aftr at heimta minn venleik ok
enn fyrra bvnaft, at minn vnnasti megi segia mer : «Fogr ertv nv ok
vel bvin ok ver8 mins fa8mlax,» sæl em ek pa, ef pat hender

3S mik; litils er vert allt pat, er ek ma mik pina, hia pvi er ek skal

Imoti taka. Lat per eigi fyrir pickia at tia mer alla pa hialp,
er ek ma til mins måls fella peim at pocknaz, er mer hefir sva
mikla ast ok giæzkv veitta.

Likamr talar2. Nv ertv a rettri gotv, ok ger sem pv mæler,
40 1 skapat Hb. 1 capitulum Hb.

466 MALCUS SAGA. APPENDIX.

ok sa veiti f>er megin til framkvemSar, er vilia J)inn kveykir til
frambvrSar. En {>v leitar, hvat triclinivm . er e3a cubiculum. Pat
er hvs |>at, er konvr bva sig i, cubiculum er £at, er brvllavp er i
veitt. En at skyra {>at gerr, ba er triklinivm i {>y3ing kristni var
ok heilvg kirkia, f>ar er go&ar salvr bvaz i til giftv giftingar; en 5
f>a er J>ær hafa bvifl sig ollvm bvnaM, {>a scekia f>ær i brvllavps
hvsiS, {>vi at ba er f>ær hafa her f)ionafl i go&vm verkvm, ba taka
bær mefl gv6i eilif giolld sinna verka. Ok er kristni var kallaft
triclinivm, J>at byMr {>riskipa& e&a f)riskift hvs, f>vi at {>riar erv
kristinna manna skipanir: einir erv kvangadir, a&rir, bo at eigi se 10
mogr eda meyiar, kiosa ser reinlifi, .iii. erv meyiar, ok allir gv&i
beekir, hverr i sinni tigvnd, ok \>o {>eir fremstir, er vbrvgbit hafa
sinvm meydome. Ok er \>o gvfii kiærr hivskapr, sa er me6 rettv
er bvndinn ok siban loglega varfiveittr , er sv er {>ar rett var8-
veizla a ok samkvama, at hvart varfiveiti trvna8 o5rv ok vi S engan 15
annan af bregbi vm likam sinn. Se ok samkvama beira fyrir
getnaftar sakir en eigi losta, b° at til mikilla likna se lagt, b° at
mvnvgfi skrefi stvndvm vmfram getnaftar sok. Nv bva bersir allir
i triclinio, bat erv kvangaSir ok vspilltir ok hinir, er nv halida
sig, b° a&r væri i hivnskap e&a i o5rvm horvndar losta. En nv 20
rceSvm vm bav en dyrmætv smyrls(!), er betri erv var i iartegnvm
en f>eira i bv&kvm, ok heflr fmt af skim varri. Fogv ser konvr i
brvflarhvsi Asveris(!) konvngs, ok minkaSi med bvi likams savr, en ver
ervm bvegnir i fontinvm , ok falla bar allar syndir , allmyklv er
f>a betra vart vatn. En hvat velldr b^iV Navist ens helga anda, 25
trv var ok yfirsongr kennimanz. 1?vi at a6r bersir lvtir koma til,
hvat er bat meira en vatr.? En er f>ersir lvtir koma til, ba QB
bat skirnarvatn; ver sigvm savrgir i, ok komvm vpp reinir ok
syndalavser. A&r matti ser vatn litift til storra lvta, en nv sendir
J>at mann til himinrikis. 3°

Smyrls(!) er her ok til taknanar ok til reinsanar crisma ok
oleum sanctum, bvi at bv ert nv kanna&r Cristi, me8 hans nafni
ertv kristin kallaSr, ok sva ertv. G08 erv bergi smyrsl, bvi at
bav binda {>ig vi5 himnakonvng.

Myrra l erv vistir bær, er varr konvngr gefr af sinv bor&i, bat 35
er af sinv helga alltari, \>at er holld hans ok blo&, frat er hann
sialfr. Hin vistin fæddi likaminn, sia fæSir salina ok visar henni
til himinrikis. Mikit megin er at beiri helgv fæzlv, er syndir
slockvir, fæ5ir salv, veiter himinriki.

1 Myrar Hb. 40

VIDRCEDA LIKAMS OK SALAR. 467

Klæ8na8 gaf hann, ok pv ver&r at klæ8az. Hann er eigi sva
dyrr, sem hann er at ravn go8r, pat erv olmvsvr, fostvr ok vokvr
ok oli onnvr miskvnnarverk, er pinn bvnaér skvlv vera, ef pv villt
til hans fafims ok fagnaSar koma. Ok pv skallt hafa dyrmæt gros

5 me8 per, ok pav er fyrir korne til hans en siolf pv. Ma&r ma
gera go5 verk, ok erv pav eigi gv&i peck, ma&r ma gera olmvsv
fyrir fræ(g)9ar sakir, fasta ma ma8r at afla ser or&s pers , at hann
se trvr ma&r. £>at kann ok vera , at log prysti honvm til fostv,
en eigi sialfs hans vili; fasta ma ma&r fyrir sinkv sakir at spara
10 mat sinn. Sva er vm onnvr verk; i hva(r)ntveggia sta& a rvm
til go&s ok hegoma, ok ef til hegoma horfa, pa taka pav verk eigi
til go&s, tion er pat e&a likams æ&ra, ok allt petta avfvssvlavst ok
avmbvnar. En pat er allt fyrir gv&s sakir gort, er reinlega er gort
ok til salvpvrftar. Nv skipa vel verkvm pinvm, pa gengr go&r ilmr
af, ok klifr sa ilmr allt vpp til himna ok vattar pin verk, ok
pegar f>v sta&festiz i persv athoefi ok me& persvm hætti, at oli
verk pin lita til gv8s, {>a te(k)z af savrrinn, er a8r var a J>er, fellr
snykr ok vj>efian, ok man f>er £ickia, at l>v ser hin sama ok f>v
vart, ok man nv allt {>itt athæfi snvaz i go8a gle8i ok helga teiti
ok i rett hvgskot, ok allt £at snviz f>er til hialpa. En at f>v megir
enn giorr marka, i hvern avka fegr& {>in li8r, {>a se oft i skvggsio
{)ina, {>a mattv sia, hvat vel samir i bvnafli f>invm, sva ok ef
nockot skortir.

En f>ersi skvgsio er heilvg ritning, lat hana oft vera fyrir

25 avgvm {>er, hon kennir f>er f)inn bvna8, les hana ok fylg f>vi, er
{)v heyrir. Ok ef {>v fylgir, J>a manntv skirliga lifa ok rein bva
ok eigi oftarr savrgaz. Man nv l>er i halld koma fontrinn, er f>v
vart skir8 i, krisma ok olevm, er J>ar var a {)ig lagt, sv en helga
fæzla ok sa enn dyrmæti dryckr, er f>v hefir tekit af vårs konvngs

30 bor&i, ok meiri nyt dregr, ok mætri ok langæri * er til eilifs gagns helldr
en vistin, er meyiar tokv af bor&i Asveri konvngs. En hvat, ef
sva illa ver8r, at {>v fegriz vm ri8, ok J)it mal i lag komit ok i
fri8 vi8 vnnasta J)inn, ef ^er vinz staSfesta til ok gifta, en f>v
breg8r a hått verra ok vendir \>ig til vandra verka? Nv deyr

35 goft tilgerft, en mein vax(a). Nv ef f>v fellr, ris vpp, eigi er sa
farinn , er fellr , hinn er farinn , er orkaz ma ok vill eigi sialfr
biarga ser. En hvat, ef oft er vent til vmbota ok oft til meina?
Ris æ vpp, er J>v fellr, mart er til vmbota. Ef pv bley&ir hiarta
pitt, sv bley&i græ8ir pig; kemr pv per til tara, pav skola pig; er

40 1 langiori Hb.

30*

468 MALCUS SAGA. APPENDIX.

ok fasta til vmbota , bæner, vokvr, mersvsongar, olmvsvgerSir,
fyrirgefa oSrvm sinn misverka, venda {>eim rettleiSis, er i misfelli
hefir hitt , hefna a {>eim illzkv , er of {>rair erv at halida a sinv
meini, at eigi tyni harm boefli ser ok ofirvm meS illvm dæmvm,
af bvi at hann er of fcrahalldr a illzkv sinni, ok er minna hans s
tion eins en margra, ok er jnd hefndin salvbotar verk ok synda
lavsn, ef sa hefnir, er gv& hefir bat valid i hond greitt. Ok er sa
rettr laga hofbingi, er hefnir eftir logvm, ef log erv eigi of frek,
ok hefnir hann fy rir gv&s sakir go6vm monnvm til friftar, ok hefnir meb
astvm en eigi me& heiftvm, mefi ast vid gv5 ok folkit ok sal sialfs i°
sins. SKkir lvtir ok margir aSrir liggia til vmbota. Se, hversv
mikil milldi vårs drottins er: hann gerfli big, ba er bv vart eigi,
til bers fagnaftar, at \>v skylldir i hans riki bann staS fylla, er
engillinn tyndi ; hann gaf ber at vera vel , bvi at ecki matter \>v
ber fyrir vtan hans lån; hann gaf ber ætlan at hyggia gott ok 15
vilia at vinna ok megin. Ollv tyndir \>v bersv. Hann gelldr
bersa miskvnn , engan fær bv ber annan slikan beinamann , hann
gefr ber stolinn ok vit til at veria , enda gelldr ber enn me&
miskvnn, \>o at bv tynir me& heimskv. Enda er sia miskvnn æ
hvin, hversv oft sem bv leitar til, ok hversv syndvg ok savrvg bv ao
ert. Sva er hans ast mikil vi& big- Nv legg moti allt bat gott,
er bv matt, b° er ba^ morgvm lvtvm minna hans tilgerdvm. En
bv matt svara: Ek em fatæk, snavS ok neis, ek hefir engi efni
til framlogv. Sala, bv segir eigi satt, bv matt hafa ast, ef bv villt,
hefir bv ok sialfa big- t'ersa lvti krefr hann ok krefr sins. En 25
hvat, ef efni skortir, legg fram go&an viliann. Ef hann hefir mikit
veitt ber, ok gerir bv bvi mikit gott, ba^ er hans veizla. En ef
hann hefir liti8 veitt ber> {*a er \>&t ok |>itt gagn. Hann vill reyna
big i binni neisv, hann veit giorr, hvat ber hæfir, en siolf bv, ok
skalltv fyrir bvi meft bockvm taka oli hans verk, ok æ hans 30
miskvnn at kenna, hvegi goS er bv geriz. Kann bat vera, at bv
geriz sva go5, at bv ser ver8, at iartegnir geriz fyrir binar saker,
en gv8 vill eigi, bvi at hann vill eigi, at ofsi megi spilla ber, ok
vill hann sva freista bin, bvi at ecki avkar bat ne vanår ver8leika
binn, ok er honvm beckra at giæta bin i litillæti, en lei8a big i 35-1
ofmikla freistni. Sva er ok vm fiarefni, hann veit, hvi hann
dregr, fyrir bvi at hann hefir margan tældan. Nv lofa alla hans
tilskipan, bi8 hann styra binv ra8i ok ba hiolp veita ber, er bv
barft; taki af ber mein, ef nockor erv, vnni ber goSra verka ok
sta&festi big i go8vm verkum, hvarki er vm avSæfi er, bvi at eigi 40

VIDRCEDA I, IKAMS OK SALAR.

469

iattar hann avllvm monnvm ok eigi avllvm iamnverSvm. Se,
brce8r tveir tvibvrar erv alnir, som er ætt {>eira, same bvrSardagr;
annarr hefz til avdæfa, annarr legz til fatcekis, ok er hinn fatæki
sivkr ok nvminn megni, hinn av&gi heill ok i avllv afli ok megni.
5 (ivS ann baSvm , en annan lemr hann at mega illt , ok styrkir
annan at mega gott, eiskar bo hvarntveggia , en sakar hvarngi.
Slikt er hans ast viS ors, at hvatki er varr breyskleikr boler af
hans tilætlan, avllv skipar hann bvi ors til gagns ok til giæzlv.
Ok skvlv ver fyrir bvi i allri hans viSskipan hann lofa ok me&

10 bersvm or&vm vm hann ræSa: Vi&r kennvmz ek, drottinn minn,
oli bin miskvnnarverk , skipa allt eftir binvm vilia, bvi at bv ert
minn drottinn, bv ert mitt yn&i, f>v ert Hos avgna minna. En
hvat skal , drottinn minn , mote bvi ollv leggia , er bv hefir veitt
mer? Villtv, at ek vnna ber? Hversv mikit skal ek vnna ber?

15 En fVl ok savrvg em ek at vnna ber. Vnna skal ek bo, drottinn
minn, bvi at bv ert minn styrkr, bv ert min vifirtaka, min staS-
festa, lavsnari minn ok vemdari1, min hiolp ok heilsa. Pv gaft
mer, drottinn minn, big at kvnna, a big at trva, f>ig at elska, ber
at fylgia ; bv gaft mer vit ok skilning, minni *, tvngv skiina, becki-

ao leg or&, aheyrilega kenning, ok frambvrft me& framkvæmS verka,
vilia til nåms, megin til skilningar, varygd i farsælv, hvggan i
annmarka. Ok hvert er ek venda mer, ba var æ bin miskvnn
hvin mer ; ok ba er mitt mal var at brotvm komit, ba leystir bv
mik ; f>a er ek syndgvftvmz, hirtir bv mik ; ba er ek ryg8vmz, {>a

25 gladdir f>v mik; \>a, er ek orvilnv&vmz, styrktir bv mik; ba er ek
fell, reistir bv mik ; ba er ek sto8, ba stvddir bv mik ; ba er ek
geck, leiddir bv mik; ba er ek sotta til bin> toktv "vi8 mer. Nv
betta allt ok marga lvti a8ra veittir bv mer; ok bvi a mer iamnan
at vera beckilegt a big at hyggia, vm big at ræ8a, ber at backa,

30 big at elska, big at lofa fyrir allar binar haleitar ok margfalldar
velgiorningar, er bv hefir mer veitt, minn lavarflr ok minn drottinn.
Nv hefir ek te5 ]>er, sala min, ast bins vnnasta ok hans
festarfe ok tilgiof til bin. Nv er go8r vnnasti, gott festarfe; nv
legg gott a mote, hallt big vel, biona rein reinvm, hallt ber vspilltri,
i, 35 ok lat flecklavst vera {»itt lif he8an af. Lit a, at fyrrmeirr vartv
savrig sem almenneleg pvta, en bv ert nv me8 hans miskvnn
meyiar iamningi; ber erv spell fyrirgefin, fleckar af ber^ir; giæt
nv beginnar miskvnnar, ok giæt meft bockvm ok lytalavst. Se,

1 vemdar Bb. 2 min Hb.

47©

MALCU8 SAGA. APPENDIX.

hvat hann hefir nv veitt per, er alldri var |>itt afbrigfti sva mikit,
at eigi var hans miskvnn meiri.

Sala talar til likamsins. Nv finn ek blindi mina, er ek
sagpa, at eigi mætti vera einka ast vtan til eins tæki. Nv se ek,
at sv er meiri, er til allra tekr, ok er po fvll meft hverivm, par s
sem einn er allra stiorn ok forvista, ollvm nalægr, allra giæzla,
avllvm bvinn til hialpa, fyrirlætr engi, skilz vift engan, litr yfir
allra verk, ok vinnr sialfr me& peim, er gott vinna, leyniz andlit
en eigi navist hans. Boefti er meft mer nv skom ok otti; skomm-
v(m)z ek misverka, ottvmz ek pann, er ek fæ eigi leynz, fyrir pvi 10
at hann ser alla mina leynda lvti. Avm em ek, er sva mart er
pat, er ek ma skammaz af honvm, en hitt fatt, er honvm ma
pocknaz. Missir mer, at ek mætta sva mikla stvnd felaz fyrir'
honvm, at ek hefpa siolf af pert oli min mein, ok birtvmz ek
honvm eigi fyrri, en ek mætta rein standa i hans avgliti lavs fra iS
syndvm.

Nv sny ek ræftv minni til yftar synda minna. Ek soeri yftr,
bolvaftar syndir ok hatrsfvllar, meinafvllir fleckar, at per latift
mik ok skiliz fra mer, dirfiz eigi oftarr til pers mik at fifla, mer
at spilla, ok sva reita minn drottin ok lavsnar(a). Enda man yftr 20
tilsokn liti6 stofta, par sem hann veitir vorn, en ek motistoftv,
pvi at enn angrar mik meirr, at ek gerfti hann rei&an, en mik
vreina, par sem hann ser oli min verk. Nv i hans megni segi
ek skilift vift y&r, nikvæfti ek yftr ok allt yftart samneyti, (at)
parflavsv veiti per mer atlavp. Til annarra lvta vil ek nv skapa 25
mina lifdaga, ok vætti ek ok trvi ek fastlega, at kviftiaft skal yftr
vera min tilvitian ok innkvoma, pvi at skil ek nv, hversv ek
skal yftr brott reka, ok hversv yftr skal forftaz, ok se J>vi nv endir
a vorv felage.

Likamr talar1. Annsvor {>in en fyrstv ok |>ersi erv miok 30
vlik, pvi at f>a potti per eigi einka ast, nema til eins tæki, nv
picki per hon af pvi mætri, at hon er eins ok allra. Pv kveina&ir
fyrr, at frestaft var viftrtokv pinni. Nv af pvi at pv stvndar at
bæta fallit, pa finnr pv, hve mikit gott per hafa veitt frestin ok
gvfts biftlvnd ok polinmæfti. En pv ottaftiz, ok enn picki mer, sem 35.
nokkot kenni pers, at pv ottiz, at hans ast se fallin vift pig, pvi
at pv ert enn eigi komin til vmbota pins afbrigftis. En petta
ottaorft skalltv meft ollv fella: dvena matti ast hans vift pig synd-
vga, en eigi matti falla; vnni hann per liotri, tynd værir pv

1 capitvlvm Hb. 4.0

VIDBCEDA LIKAMS0K SALAR. 471

elligar, farin værir f>v, ef hans ræi&i stigi pegar i fvlla hefnd, en
polinmæ&i vann freistnina, en freistnin yfirbot, en yfirbot ast hans.
En pvi meiri mvnr er a ast hans, er pv stvndar lengr til yfirbota
meina pinna, pvi at pegar vendir hann sinv skapi, er pv vendir
pocka til hans. Ok f>o at hann hati syndir pær, er me8 per erv
vbættar, pa kann hann po pers ofvssv, at pv hatar nv pat, er
honvm mislikafti. MiSr litr hann nv a pat, hvat a skortir meS
per, en a hitt, hvert f>v stvndar nv, ok meirr geymir hann at i&ran
pinni, en at hversv mikil stvnd er til iSranar, ma ok a litilli stvndv

10 lækna stor mein ok margfolld.

Sala spyrr1. Seg mer einn tima spvrdaga. Ek kenni me8

• mer stvndvm ynSi sva mikit ok hvggan, fagnaS ok gle&i, at mer
pickir, sem ek se oli onnvr, en ek var skommv. Nv fysvmz ek
allz annars en fyrr, ok nv er mer pat leitt, er a5r var livft; syniz

15 mer, sem ek se oli skipt ok oli ny, ok mitt briost hefir tekit
nyian fagnaS, samvizka min er i gle8i, dvenar fyst at lita til
liainna meina, i ro er nv hvgr minn, birtiz vit mitt, lysiz hiarta
mitt, fyst min stvndar a giæzlv heilagrar giæzkv. En pv hefir
rætt vm faSmlag vnnasta mins, at pat skiptir mannenvm ok vender

zo or vandskap til na&a ok sta&festv. Nv veit ek eigi, meS hverivm
hætti |>etta skipti kemr, en hvggan er mer i skiptinv, ok vi5
f>enna hatt villda ek bva alla mina lifdaga, ok l>ar til skal ek fram-
leggia allt mitt megiri. Nv er sem hvgr minn beriz vi6 mik, hinn
fornni vi8 enn nyia, at hinn megi falla, en sia lifa, f>vi at sva
5 kenni ek hann nv nyian fagnad hafa tekit, sem hann venti ser
nv enda allra meina ok fvllnaS avmbvna, ok b[i6i] hann nv eigi
framarr, enkis æskir hann f>ersa heims meira. Nv vil ek f>at

vita, hvart sia minn vnnasti, ef sva skiptir mer, ok

J)ersa haleita hvgro hefir veitt mer, fellt vnytan losta, en kveykt
0 fyst til allra goftra verka.

Likamr talar2. Sia same er J>inn vnnasti, er sva hefir vit-
ia8 {)in, J)o at hann korne hvl[>r ok vsynilegr, ok eigi me8 avgvm
sia ne hendr hondla, hann kemr til aminningar en eigi til synar,
til kenningar en eigi til handlanar, vilia J)inn at teygia, en eigi

3 S alla fyst f>ina at gera, astarfyst ter hann f>er, en eigi enn avinb-
vnar fvllna&. Ok føt er sa lvtr, er f>er hæfir til festarfiar, at
her kennir f>v hans mvnvgS, ok sva vaxi fyst f>in J>at at hafa
annars heims me8 fvllna&i, er her kennir |)v ok bergir me& fagnafti,
ok at fcat vitir {>v me6 fvllri hopan, at sa skal vera J>inn eilifr i

4° 1 spvrdagar Hb. z capitvlvm Hb.

472

MALCU8 SAGA, APPKNDIX.

eign, er nv er i f>inni vitian, ok se sv vitian, er nv kennir f>v,
styrkr til sta8festv, von til framkvomv. Ok er sv bæn min ok
lykt rce6v minnar vi& {>ig, sala min: Ynn J>eim, sæk eftir lionvm,
lett eigi fyrr, en f>v tekr liann, ok eignaz hann, fcegar er \>y fær
hann. En J>ersarrar tavkv ok eignar vnni f>er si alf r hann vtan enda.
Sala mælir1. Sia er fyst min, til J>ers er oli girnd min,
hengat stvnda ek me& trv, flytivmz ek me8 hopan, renn ek me&
astsemS, ok vnni gv8 mer her at leita en annars heims at finna.
Amen.

Nv me& f>vi at vm hvgrecki er tala8 ok vm æ5rv, ok J)ersv IO
hvarvtveggia til salv vent, er ann.a8 er gagnsemda fvllt, en annaS
afbrig8a ok byrgSa, f>a gefi gv8 æ til hins at lita, er f>vrft bei8ir,
en hitt fyrirlita, er til haska heyrir. En f>at er salv skyllt at
skynia, £vi at gv& hefir henni skyn iattaS, er hann hefir av&rvm
kvikvendvm syniaS. Ok sem hon veitir Jif likaminvm me8 sinni lS
navist, fyrst at alaz i heim, f>vi nest i voxt at færaz ok eftir
spena me8 vistum fæSaz, biargaz me8 atfærslv, sva er ok hennar
at skynia, at likaminn styri ser me& viti, kynna honvm, at .ii. lvtir
erv me8 manninvm, illt ok gott, lostr ok nattvra. Ok er til f>ers
leggiandi oli ætlan, skilningr ok vizka, at lyti se vti byrgft, J>vi at 2°
synd er ill iamnan, en nattvrv se holpi8 vi8, er rein var skapat,
ok er {>o log8 vndir lyti hon lytalavs, f>vi at eftir f>vi sem hon er
nattvra, J)a er hon hvergi ill, ok eigi me8 envm versta manni.
Ok af {>vi at ma8renn kann slikt skynia, i f>vi er hann gvSi likr,
{>vi at af f>ersv kann hann satt at sia ok fremia sig i go8v til 2 5
salv|>vrfta. Ok er honvm ia8 likams {>vrft at vita, hvat hans
næringvm gegnir, sem vist mot hvngri, dryckr vi& forstå, klæ8na8r
vi8 kvl{>a, vorn mot alavpvm, hiolp vift svttvm ; ok er fyrir [>vi
tvefallt verk me8 mannenvm, annaft {>at er gv8 vinnr, en annaS
{>at er sialfr ma8renn vinnr, ef ma8r ræker salv sina. Rækt 3°
salvnnar erv g68 verk ok forsio likamans, en manzens verk ok {>o
gv&s Ian, {>vi at f>rir erv vinnendr, gv8, nattvra ok ma8rinn. Gv8
skapar J>at, er skapa8 er ok i fyrstv var vskapa8, sem Moyses
segir: In principio fecit deus celum et terram. Gv8 ger8i i vpp-
hafi himin ok ior8. En {>at vpphaf er skiliandi gv8s svn. En 35 '
nattvrv verk er at flytia f>at i lios ok til nytia, er eigi var a8r
avgliost, sem mann til bvr&ar, sa8 ok annan iar8ar afspring til
1 capitvlvm Hb.

VIDRffiDA LIKAMS OK SALAR. 473

avaxtar. Sem Moyses segir me& gvSs mvnni: Producat terra her-
barn uirentem. Fly ti fram iorfiin grås grænt. En manzins verk
er at annaz vm sina atvinnv, ok hof pat eftir gerfa synd, at sv
atvinna vard me8 vilsinni. Sem* segir i samv bok: Consuerunt
S sibi perizomata; pav savmvSv ser hvlningar, en pvi volldv synSer;
nattvra var a&r friols, en syndin var6 at li8a til vils ok vela, til
starfe ok ahyggiv, ok ver&r ma&rinn nv l>at at afla me8 vinnvm,
er avnnvr dyr hafa med nattvrv. Ok hvgleiSi sa er fyrsta sinni
fann klæ&naft , hversv flestar skepnvr hafa me& nattvrv verki
10 nockora hialp niot sinvm anmarka: næfr hyL tre, fioSr fvglinn,
fiskinn reistrar, hvelivr hvalinn, vil sav&inn, skogardyr ok bvfe
har fyrir klæ&naS ; svm kreatyr hylz i skelivm, svm i kvfVngvm ;
ross versk med hofi, e8a tonn sem hvndr, reinn me8 homi; ok er
f>ersor vapn ok klæ&naSr allt veitt meS nattvrv. En eigi er sva
*5 manninvm, noktr kemr hann ok vapnalavs ok varnar. Ok er petta
meb mikilli ok dyrlegri fyrirætlan, er nattvra skipar f)eim vom ok
parfendi, er eigi hofpv vit til aflanar. En ma&renn afla8i, er me5
viti var skipadr i heimenn, ok er hans tign at meiri, at hans aflan
er me& viti, en peira meb giof, ok stendr hann til meira, ef hann
20 giætir sin i gcezkv ok i rettvisi, ok litr æ til hins, at hann se peim
mivkr ok ly&mn, er hann hvetia til eilifra pvi-fta, en eigi hinvm,
er draga til meins mefl vandvm verkvm. Fvi at ma&rinn hefir
.v. eggiendr, ok po eigi alla me6 einvm hætti, pat er heimr ok
horvnd, sal ok illzka ok enn helgi andi. Horvnd eggiar hoglifis,
*S heimr hegoma, sal sannenda, illzka meina, gv8 go&ra lvta. Til
pers lystir horvndit at hafa klæSnafl asynilegan, mat lystilegan,
drecka me8 ofsa, liggia hægt, sofa nogt, firraz heims haska ser til
mvnvgSar ok salvtions; en heimr eggiar hegoma, pat er at heliaz
a veralid1

3° 1 Slutningen mangler.

MARGRETAR SAGA.

QCd. 235 fol. A- Cd. 233 fol. B).

Prologus sogunnan.

Sidan er drottinn van Jesus Kristr hafdi upp stigit til himna
til guds f6dur almattigs, f>a sendi hann postola sina [vifta um heiminn f 5
sitt eyrindi fram at bera ok hialp at veita monnum. t*a toku
raargir vid tru b§di karlar ok konur. En truin 3 var pa f>o nockut
erfid, pviat peir voru fleiri, er i moti [melltu, en hinir er fylgdu +.
Sa madr er nefndr TheophilusS, er s6gu bessa hefir gert6. Hann
segir sva fra ser: Ek heiti TheophilusS, trui ek a gud almatkan ">
fodur ok son ok anda helgan. Ek em skirdr i hans nafni ok l^rdr
[a helgar ritningar7. Ek vissa, hversu heilåg Margareta bardiz i
moti dioflinum ok sigradi hann ok [audgadiz eilifri prydi8. Ek
vil pess bidia alla [pa, sem lieyra pessa s6gu, at peir vardveiti
hana9 i hiartanu ok hafi hana sem optaz millum handa, ok bidi '5
pessa ena helgu mey Margaretam, at hon arni oss IO vid gud heilsu
b§di {>essa heims ok annars.

Her hefz upp saga Margarete meyiarn.
I. Theodosius het madr, hann var g&fugr at virpingu pessa
heims; heipinn var hann ok blotadi** skurdgod. Hann atti dottur 2°
[pa sem '3 het Margareta. En pegar er hon var ung at alldri, pa

i Prologus fyrir Margr. sogu, B. z [ tilf. B. 3 tnian B. 4 [ stodu
en hinir er fram fluttu B. s Theodimus B. 6 samansett B.

7 [ vel ok fro&r at helgum ritningum B. 8 [ o&ladiz eilifa dyrd B.
9 [ er heyra megu, at peir hlydi til pessarrar sftgu med athuga ok 25
leiti at inuna B. 10 ydr B. 1 1 Her byriar upp soghu ennar s^lu
Margretar meyghiar B. 12 blotmadr mikill ok trudi sa. B. 13 [ eina
frioa ok fagra, en hun B.

MARGRETAR SAGA. 475

trudi hon a gud almatkan , ok var hon fylld * af helgum anda.
Pa er hon heyrdi sagt, at helgir menn voru pindir fyrir guds
[sakir ok hans2 nafni, fal hon sitt rad allt gudi a hendi. Hon
var ung at alldri, ba er modir hennar andadiz, en fadir hennar
S unni henni litit 3 ok selldi hana til fostrs nockurri konu[. Margret
var uppf§dd skamt fra borg f>eiri, er Anthiochia heitir+. Hon gejtti
sauda fostru sinnar med ddrum fostsystrum sinum. Pa var hon
.xv. vetra g6muls.

^2. Olibrius het iarl& heibinn, hann for af Asialandi til
borgarinnar Anthiochiam til bess at neyda kfistna menn til blota7.
En er iarlinn for um dag med foruneyti sinu, ba sa hann Mar-
garetam 8, en honum rann begår hugr til hennar. Pa m^llti hann
vid menn sina: »Farit er ok hittit mey bessa ok spyrit, hvart hon
er frials 9 eda eigi. Ok ef hon er eigi frials, ba mun ek kaupa

15 hana, ok skal hon vera frilla min; en ef hon er frials, skal ek
ganga at eiga hana, bvmt; hon er v§nni en vel flestar konur
adrar. « Sendimenn iarls sogdu meynni l>etta.

3. Pa kalladi heil&g Margareta til guds ok m§llti: »Miskunn-
adu mer, drottinn, at eigi glatiz 6nd min med omilldum monnum,

20 helldr lattu mik glediaz med ber i eilifum fagnadi. Lattu eigi,
drottinn, fyrirfaraz »o fegrd meydoms mins. Nu em ek sva komin
sem saudr med vdrgum ok fengin sem x l fiskr i neti. Sendu engil
binn, at hann g§ti andar minnar vid ollum svikum fiandans, [ok
hann styrki mik at svara bessuin enum omillda greifa, ok styrki

*5 mik i moti pislum hans12.« En er sendimenn greifans heyrdu
bat, er merin sagdi, ba foru beir [i hrott ok s6gdu Olibrio, at
bessi mer trudi a Krist enn krossfesta, »ok mattu eigi, sogdu beir,
hana med ber hafa.« Pa vard hann reidr'3 ok baud, at meyna
skylldi bangat leida. Ok er hon kom fyrir greifann, spurdi hann

3^ hana, hvart hon veri frials eda eigi. Heil6g Margareta svarar

1 full B. 2. [ mgl. B. 3 pviat bau vom oskapglik tilf. B. 4 [
borg beiri er Maxima het .xv. milna fra. Antiochia. I beiri borg setti
Petr postoli patriarchastol sinn B. 5 er saga sea gerdiz tilf. B.

6 greifi B. 7 en guds nafni at nita, ok let alla ba pina, er eigi

35 villdo hans vilia gora tilf. B. 8 hvar siaa hin fagra mær sat ok

giætti nar B. 9 frialsborin B. 10 faraz B. 11 fugl i suftru

eda tilf. B. 12 [ styrk bu mik til bess, at ek mega svara bessum
hinum omillda greifa ok standaz allar hans brautir B. 13 [ aptr ok
sftgdu honum svo: »Ekki mun skap ykkat saman fara, bviat hun bionar

+0 eigi godum vorum, helldr g&fgar hun bann er Gyoingar krossfestu.«

l»a vard Olibrius akafliga reidr ok skipti skiott astinni i æ&ina B.

476 MARGBETAK SAGA.

»Frials em ek ok kristin. « Greifinn mellti : » [Hversu heitir * fra
eda hvert er kyn bitt?« Heilog Margareta svarar: »Ek heiti
Margareta ok em ek ambatt guds almattigs. Ek trui a Jesum
Krist , en hann mun vera at eilifu , ok eigi mun vera en dir rikis
hans.« Greifinn mellti: »Truir fra a f>ann, er fedr * vorir kross- 5
festu?« Hon svarar: »Pvi fyrirforuz fedr3 binir, at f>eir krossfestu
hann.« Pa vard greifinn reidr miok ok baud, at hana skylldi
leida i myrkvastofu, ok etladi at [fa mey dom 4 hennar med fiolkyngi
nockurri5.

4. Annan dag eptir let greifinn [leida meyna fy rir sik. Ok 10
er hon kom f>ar, mellti greifinn6: »Miskunna fra §sku funni ok
fegrd likama f>ins ; gerdu [sem ek vil, ok 7 g&fga god min, ok mun
ek f>ik meira virda en ba menn adra , er med mer ero , ok mun
ek gefa f)er nog aud§fi. « Heilog Margareta svarar : » Pegi fra,
sagdi hon, f>viat fra matt eigi snua hug minum fra ast vid gud *5
minn, ok honum mun ek f>iona , medan ek lifi ; mun ek likama
minn meda i pislum, at 6ndin megi glediaz med helgum monnum8
i himinrikis dyrd. Ok sva sem Kristr let ser soma at deyia ollum
til hialpar, sva vil ek ok deyia honum til dyrdar. En audr$di9
f>in veri i eilifri glatan med f>er sialfum.« Pa baud Olibrius, at zo
hana skylldi festa upp 10 ok beria med v6ndum. Heilåg Margareta
leit f>a til himins ok mellti: »Allzvalldandi gud, f)u ert allt traust
mitt, littu til min ok miskunna mer, drottinn, ok lat mik eigi
ottaz meinleti.« Ok er hon hafdi f>etta m§llt, f>a baurdu f>eir
hana, sva at blod fell um hana, ok gretu margir, f>eir sem sa [mein- 25
leti hennar". Pa m§llti greifinn: »Tru fra, Margareta, ok g6fga
god min!« Sel Margareta svaradi: »Eigi mun ek gofga god f>in
dauf ok dumba".« Pa reiddiz greifinn ok baud, at hana skylldi
upp festa 13, ok sidan let hann slita holld hennar med iamkrokum.
Ok sva miok s§rdu f>eir hana, at greifinn matti eigi a sia, ok dro 3°
upp skickiuna fyrir 6gu»4 ser ok mellti: »Hvi villtu eigi hlyda
bodordum minum?« Hun svaradi: »Ef ek hlyddi bodordum f)inum,
f>a mun 6nd min vera i eilifum kv&lum med f>er.« Sidan baud
hann, at hana skylldi enn leida til myrkvastofu.

1 [ Hvers hattar ert B. 2 frændr B. 3 ættmenn B. 4 [ fyrirfara 3 S
meydomi B s ?a for hinn ranglati greifi til Antiochiam borgar at
blota bar godum sinura, sem vani hans var til til/. B. 6 [ bua ser
domstol ok let bangat leida Margaretam ok mælti svo vid hana B.
7 [ sva vel at bu B. 8 meyiuni B. 9 audæfvi B. 10 i tre

til/ B. 11 [ likam hemiar sva meiddan B. ia blind B. 13 i annat 40
sinn til/ B. 14 augu B.

.,

5 x. En er guds mer kom inn i mykvastofuna, ba signdi

lion sik ok mellti: »Heyrdu, gud allzvalldandi ! biod bu, at ek røfl

ovininn ok eiga ek orrosto vid hann; en hvat muna ek mega vid

honum, demdu millum min ok hans. I per er oli von min, pn

S ser lofadr um allar alldir.« En fostra Margarete kom til myrkva-

i Cap. 5 lyder i B saaledes: Ok er kun var hangat komin, ha mælti
hun : »Heyr&u mik, allzvalldandi skapari himins ok iardar, bio5 hu, at
ek mega sea ovin, hann er herst i gegn mer ; en hvat mun ek vid
honum mega, dæm hu drottinn aa medal min ok hans, bvi at i her er
von min øll. En hu einn ert lofabr sannr guo um allar alldir.« Eptir
hat kom fostra hennar til myrkvastofunnar ok færoi henni f^oii ok
drykk, ok heyrM hun hæn hessa. En er hun var brott farin, ba kom
har fram or einni hyrningu dgurligr dreki, hann var med ymsum litum;
fax hans var hardia si&t; tenn hans voro sem gloanda iarn ok svo
miklar (sem) i villigelti; augu hans voro sem gloandi siur; elldr
brann or inunni hans, en tunga hans vafdiz um hals honum; hann
hafdi nøSru eina i munni ser hardia* illiliga, en hun hafoi mikit hdfut.
Pa, reis drekinn upp um mi&nætti, en elldr brann or munni hans ok
nausum, sva at af hvi lysti um alla myrkvastofuna. En er heilog

2o Margareta sa hann, ha mælti hun hessum or&um med mikilli hrædzlu :

>Heyr hu, gub allzvalldandi, sa er aa himnum er ok hatt didfulinn
Belzebub ok allt hefir i binu valldi, hialp hu mer nu vid hessum dreka
ok miskunna mer, drottinn minn.« En er sæl Margareta hafdi hetta
mælt, ha svalg drekinn hana med helgu krossmarki adr ;ugnda, hvi

25 at hun retti hendr sinar i kross. Ok er hun kom iafngegnt hiarta

hans, ha brast drekinn sundr i inioiu, hviat sa ovinr allz mannkyns
måtti eigi standaz hat hit helgazta takn krossins. En sæla mær
Margareta sto5 heil upp ok lofaoi gub af ollu hiarta. P& sa hun til
vinstri handar ser einn svartan di&fal, ok voro hendr hans bundnar

30 vid kne ok brann elldr or augum hans ok munni. P& gekk diåfull at

henni ok tok til hennar ok mælti sva: »Mikit undr hefir hu gort aa
minum brobur, heim er Kufus het ok hik svalg. En fyrir gu&s nafni
drapt hu hann, ok nu veit ek, at hu matt mik drepa, ef hu vill. Nu bio ek
hik, at hu drepir mik eigi.« En er sæl Margareta heyrdi hetta, ha

35 tok hun til fiandaus ok varp honum til iardar nior ok setti hinn hægra

fot sinn a hals honum ok mælti vid hann: »l'u banna&r fiandi, svik
mik eigi, bvi at ek em ambatt guds ok lofa ek allzvalldanda gu&, ok
hans nafn er skrifat i minu hiarta.« En er heilug Margareta hafdi
hetta mælt, ha kom Hos mikit i myrkvastofuna, ok fylgdi hvi liosi
kross drottins vårs, ok sat dufa aa hvertre krossins ok mælti sva: »Sæl
ert hu, Margareta, bvi at englar gufcs bifca hin vid paradisar hlid, ok
hin sal mun til himinrikis koma.« t>a mælti sæl Margareta vid
fiandanu: »Hvert er nafn hitt?« Hann svarar : »Ek bi&r hik, Kristz
ambatt, at bu hefir upp fot binn af halsi mer, at ek mætta litla stund
hafa frio at mæla vid hik ok segia her alla mina atferd.« t'a lypti
sæl Margareta fæti 1 .

1 Hej- ender B.

478

MA RGRETAE SAGA.

stofunnar ok førdi henni braud ok vatn, ok heyrdi hon b?n hennar.
En er hon var i brott farin, {>a kom or hyrningu einni myrkva-
stofunnar ogurligr dreki. Hann var med ymsum litum, hår hans
var alitz sem gull, skegg hans var hart sem byrnir, en tenn hans
sem iarn ok sva storar sem i villigellti ; 6gu hans vom sem blod- 5
segar, elldr brann or 6gum hans, hftggormr lå um hals honum,
odaunan mikit ok illt stod af honum. Ok er hann kom a mitt
golf, ba 6rgadiz hann upp ok bladradi tungunni. Lios gerdiz i
myrkvastofunni af elldi beim, er for or munni hans ok nausum.
t'a vard Margareta sva redd, at hon fell til iardar, ok eigi mintiz 10
hon ba bess, er hon hafdi fyrr bedit at sia ovininn. Pa retti "hon
hendr sinar til himins ok mellti: »Heyrdu, gud minn almattigr,
veittu mer, at eigi stigi sia enn ogurligi dreki yfir mik.« En ba
er hon hafdi betta mellt, tok drekinn enum efra kiaptinum yfir
hvirfil henni, en tungunni tok hann undir ternar, ok svalg hana 15
sidan. En ba er hon kom gegnt hiartanu drekans, sprack hann i
.ii. hluti. En heil&g Margareta reis heil upp. t*a sa hon til
vinstri handar ser annan dioful; hann sat, ok voru hendr hans
bundnar vid kne honum. fca mellti heil6g Margareta: »Lofa ek
nafn bitt, drottinn minn ; nu se ek fagnat andar minnar, ek se zo
drekann daudan liggia en di&fulinn bundinn. Fyrir bvi geri ek
ber backir, heilagr gud, ok bik lofa ek, odaudligr konungr.« Pa
reis sa diofull upp, er setit hafdi, ok mellti vid meyna: »Mikit
mega benir binar. Ek senda Rufonem brodur minn til bess, at
hann fylgi bik ok glatadi fegrd binni, en bu vant hann med kross- 25
marki; en nu villtu mik vega fyrir benir binar.« Pa tok s^l Mar-
gareta i hår dioflinum ok varp honum a iordina ok ste enum hegra
feti sinum a hals honum, ok mellti: »Lattu af, illgiarn andi, at freista
min, bviat ek em Kristz ambatt.« ta kom kross med liosi miklu
i myrkvastofuna ; dufa sat a krossinum ok mellti vid Margaretam : 30
»t'in bida helgir englar hia hlidi paradisar. « . t>a backadi en sela
mer Margareta gudi vitran bessa. Sidan mellti hon vid fiandann:
»Hvert er kyn bitt?« Hann mellti: »Bid ek bik, guds ambatt,
at bu lyptir feti bmum af halsi mer, sva at ek mega segia ber
fra verkum minum. « Hon hof upp fotinn. »Ek heiti Belzebub, 35
ok heri ek marga rettlata menn telda; morgum hefi ek i mot
bariz, ok hefir engi fyrr yfir mik stigit, en nu hefir bu utsprengt
6ga mitt ok afl mitt brotit. Matta ek svikia fodur binn ok modur,
en nu hefir bu fengit sva mikla miskunn af gudi, at ver erom
allir hreddir vid bik. Ek beriumz i moti retlatum monnum nott +0

MARGRETAR SAGA. 479

neskri speki. Ek kern til manna, ba er beir sofa, ok vek ok ba

upp, ok let ek ba reika til onytra hluta. En ef {>eir geta vid

séd, ba er beir vaka, ba let ek ba misgera, er beir sofa. En fra

5 l>eim segi ek betta, [er eigi] unna gudi eda orekiliga signa sik, en

rek verd yfirstiginn af f)eim 6llum, er ber ero likir. Eigi veit ek,
hvat ek skal til taka, er mer ein hefir yfir mik stigit. Mer betti
ecki til koma, ef karllmadr hefdi betta gert.« Pa mellti heil6g
Margareta: »Hverr bydr ber at bleckia goda menn, eda hvert er

10 kyn f>itt ? « Hann svaradi: »Segdu mer kyn |>itt ! « Hon svaradi:
»Eigi ertu l>ess makligr at heyra l>at, gud veitti mer miskunn. «
Fiandinn mellti: »Sathanas er konungr vorr; hann var brott rekinn
or himinriki, fra honum er komit kyn di&fla. Eigi at eins f6rum
ver med iordu, helldr ok stundum med vindum i lopti. Nu mun
ek (eigi) segia f>er lengra, l>viat ek se Krist hia ber. En f>o munda
ek fleira segia, ef bu letir mik lausan vera eptir andlat bitt, at
ba metti ek beriaz i moti retlatum monnum. Salomon konungr
byrgdi oss di&fla nockura i einu keri. En eptir andlat hans gi&rd-
um ver sva, at kerit syndiz sem gull eitt veri utan ; ba komu

ao heimskir menn or Babilon ok brutu kerit.« Heil&g Margareta
mellti ba: »Pegi bu, enn illi di6full, far til helvitis ok gi&r engum
manni mein!« Pa for hann i brott ylandi.

61. Annan dag baud greifinn, at meyna sky Udi leida fyrir
domstol hans. Pa komu margir menn at sia, hversu hon veri
5 pind. Pa mellti greifinn vid hana: »Pat hefir ber at g&fga god
min ok gera, sem ek byd.« Hon svaradi: »Per hefir at g&fga
Jesum Krist ok vera vin hans. « Greifinn mellti : » Ferit er hana
or f&tum ok brennit hana med logbrdndum. « Peir gerdu, sem
hann baud. Pa bad heil&g Margareta til guds ok mellti: »Brenn
f>u af, drottinn, saurflecka af hiarta minu.« Greifinn mellti:
»Blotadu godum vorum!« Pa baud greifinrj, at J)angat skylldi
fera ker mikit fullt af vatni, ok binda fetr hennar ok hendr ok
kasta henni a kerit. Peir gerdu, sem hann baud. Pa leit heil&g
mer til himins ok mellti: »Heyrdu ben mina, drottinn, ok leys

35 b&nd min, ok mun ek fera l>er lofs forn. Komi yfir mik heil&g

Idufa med helgum anda ok blezi vatnit i Junu nafni, ok greddu
mik, drottinn, med miskunn Jnnni, ok skirdu mik i {>essu vatni i
nafni f&dur ok sonar ok anda heilags.« Pa gerdiz landskialpti
mikill, ok kom dufa af himni ok hafdi gulliga koronu ok setti a
4° 1 bæn Marg Overskr. Cd.

480

MARGRETAR SAGA.

hdfut selli Margarete. £>a urdu lausar hendr hennar ok fetr, ok
geck hon or kerinu ok lofadi gud. t*a kom r6dd af himni ok
mellti: «Kom bu, Margareta, i hvilld Kristz, kom f>u i riki himna !
Sel ertu, Margareta, bviat bu audladiz fegrd meydoms bins.»
A beiri stundu sneruz til truar .iiii. busundir manna, ok hvarki 5
talit konur ne b6rn.

71. Eptir betta baud greifinn, at ena helgu mey Margaretam
skylldi h6ggva; var hon sidan leidd ut or borginni. l>a mellti sa
madr, er hana skylldi h6ggva, sa het Malcus : «Eigi mun ek hoggva
bik, bvi at ek se Krist hia ber med englum sinum.» Hon svaradi: 10
«Ef l>u ser Krist hia mer, ba bid ek bik , at bu bidir litla stund,
medan ek bidiumz fyrir.» Hann svaradi: «Bid bu, sem" bu vill.»
I>a kalladi se;l Margareta til guds ok meUti : «Heyrdu b§n mina.
t»ess bid ek, at bvaiz syndir bess manz, er les pislarsågu mina ; ok
hverr sem einn, sa er lysi f§rir til kirkiu minnar, bvaiz af syndir 15
bess a beiri tid ; ok hverir peir menn, sem staddir verda i nockurum
haska eda brdnging, ok heiti a mik ser til fulltings, leystu ba,
drottinn minn. Enn bid ek bik, drottinn minn, sa er minning
gerir minnar pislar eda hefir i hendi bok, ba sem min pislarsaga
er a, bvaiz af syndir hans, bviat ver erom eitt holld ok blod ok *°
misgerdum opt. Enn bid ek, drottinn, sa er ritar pislar s6gu mina
eda kaupir ba bok, fylldu J>a af helgum auda. Ok i bvi husi, er
bok su er inni, verdi bar eigi f§dt daudt barn ne lama Fyrirgef
bu {)eim manni syndir, drottinn, er bok mina hefir at vardveita, ef
hann bidr bik liknar.» t'a gerdiz reidarbruma mikil, ok kom dufa 25
or lopti med krossmarki , ok var m§llt vid ena helgu Margaretam,
sva at allir heyrdu, beir sem hia voru: «S§1 ertu, Margareta, bvi-
at bu leitadir miskunnar af mer ok mintiz allra i b§num binum;
sver ek fyrir dyrd engla minna, at allt mun ber veitt, bat sem bu
villt bidia. Ok ef syndugr madr kemr til bess stadar, sem binn 3°
heilagr domr er vardveittr, med idran synda ok litilleti , ba munu
honum fyrirgefaz syndir; ok bar mun eigi fiandi inni vera, sem
pislarsaga b^n er) helldr mun bar vera ast ok fridr. S§1 ertu,
Margareta, J»viat ek em med faer, ok mun ek upp luka fyrir bor
riki himna. » t'a leit hei)6g Margareta til beira manna, er bar 35
voru vid, ok mellti: «Heyrit er, fedr ok m§dr, br^dr ok systr!
seri ek ydr fyrir nafn eilifs konungs allra verallda, minniz })cr
min, nefnit ber nafn mitt; ok b°tt ek se syndug, ba mun ek b°
bidia drottin minn Jesum Kristum, at hann veiti miskunn eilifa

1 Andlat Margarete Overskr. Cd. 4°

MARGRETAR SAGA.

48I

f>eim dllum, er mik dyrka.» Pa reis hon upp ok m§llti: «Tak bu
nu sverd f>itt ok h6gg mik!» Hann svaradi: «Eigi f>ori ek at
hoggva f>ik, fcviat gud m§llti vid bik.» S§1 Margareta svaradi:
«Eigi muntu vera med mer i paradiso, ef bu gerir eigi betta.»

5 Pa hio hann hofut af enni s§lu Margarete med mikilli hr§dzlu.
Hann fell f>egar til iardar a h§gri hdnd henni ok bad ser liknar
ok mellti: «Fyrirgefdu mer bessa synd, drottinn.» Pangat komu
margir menn daufir ok blindir, ok fengii allir bot meina sinna.
Guds englar foru med 6nd s§llar Margarete til himneskra fagnada
10 ok sungu lof gudi.

En ek tok, segir Theopbilus, likama heilagrar meyiar Margarete,
ok grof ek hana i husum Scindecie husfreyiu. Ek kom til hennar,
ok sa ek pislir b§r sem hon hafdi, ok ritada ek sogu hennar; gerda
ek minning hennar; bid ek ydr, kristnir menn, ok bidit, at hon

rj minniz ydvar i sinum b^num vid almatkan gud, f>ann ef lifir ok
rikir um allar alldir. Amen.

Vk

MARIU SAGA EGIPZKU.

I.

(Cd. Holm. 2 fol., A\ Cd. 235 fol., B\ Begyndelsen af Sagaen mangler

i den sidste.)

Her hefr upp Mariu soghu egipzku. 5

Madr gamall var a landi pvi er Palestina heitir, pat er aa
Serklande, hann var rettlatr ok kunni vel bok, Zosimas het hann,
ok hafdi sig miog halldit fra heiminum , hann hafdi munkr verit
fra barnæsku sinni ok halldit alla æfi vel munka sid. Sva var hann
frægr ordinn i atferd sinni, at margir munkar, peir sem i nand *o
voru, ok svo pott firr væri, pa foru at finna hann ok nema at
honum, hversu peir skylldu lifa. Hann var i sifellu ahyggiufullr
um ord guds ok sva pat, er mælir Pall postoli, at allir menn skylldo
hafa ok lifa vid nockut erfidi, annathvort at piona gudi edr piona
heiminum. Hann var færdr barnungr til munklifiss ok var par *5
fimtigi vetra, svo sem hann sagdi sialfr. En sidan er peir vetr
voru lidnir, pa kom til hans su hugrenning; at hann treystiz gæzku
sinni ok hugdi, at einge madr væri honum iafhgodr, ok mællti sva
i hugnum: «Ek parf einskis manz kunnandi, ok ætla ek 6ngan
svo godan munu vera, ath mer megi kenna, hversu ek mega lifa. » ^o
En pa er hann hafdi slika1 hugsan, sa hann mann einn vænan
ok dyrligan standa hia ser, ok mællti sa wit hann: «Zosime, vel
hefir pu med pinum hag farit. En eigi skalltu pat hyggia, at pat
se fullwel, fleiri eru g&tur til guds, en pær sem pu hefir farit enn,
ok ef pu vill meir freista pin i meinlætum, pa far pu fra frændum 2J
pinum ok vinum, svo sem gerdi Abraham h&futfadir, ok fylg mer
til munklifiss pess, er stendr a Jordanar backa, pat er vigt Joni
baptista.» Pa for Zosimas pegar pangat med honum.
i slikan Cd.

MAKIU SAGAEG1PZKU. I. 483

2. En er f>eir komu £ar, J>a mællti forunautr hans : «Her er nu
sa stadr, er ek sagda f>er fra, far J>u nu i munklifit ok sia f>au
tidendi, sem J>ar eru. Sidan geck hann til klaustrahlids ok bardi
f>ar aa. En saa er gætti hlidsins spurdi, hverr J>ar væri. Hann
svaradi: «Madr einn ukunnigr ber.» Sa for til abota ok sagdi
honum. En aboti sialfr for til ok lauk upp dyrum fyrir honum,
ok begår sem aboti sa hann i munkabunadi , skildi hann gæzku
med honum, ok fell aboti sialfr til fota honum ok bad fyrir ser,
sem sidr f>eira er til. En f>a er hann reis upp, spurdi hann J>ann,

IO er kominn var, hvadan hann væri edr fyrir hveria s6k hann kom
bar til beira faatækra svo gamall madr. Zosimas svaradi svo:
«Eingi naudsyn er ath segia, hvadan ek em kominn, en f>vi kom
ek her, at ek vil bæta mik ; ek hen heyrt, ath her se godir sider
ok miskunn mikil medr ydr, svat hverr madr sa, sem her vill vera,

I5 {>a er hann her nær gudi en i 6drum stodum.» Pa. svaradi aboti
honum: «Brodir, sagdi hann, gud einn veit hvers mannz gæzsku,
kenni hann f>er ok oss sva ath lifa, sem wor er burpt til; hyggi
hverr ath sinum hagh, bviat sa er næst gudi, er bezt giorir. En
ef {>u vill her vera merl oss, f>a vertu. Sa gud, er gaf sialfan sig

ao ath leysa oss, hann hefir oss saman safnad.» Sidan fellu badir a
kne til iardar ok baduz fyrir, ok sidan gengu beir inn til annarra
brædra.

3. Ok er hann hafdi verit um stund, sa hann, ath fceir voktu
hveria nott ok bad(u) til guds, ok aldregi letu beir munn sinn kyrran

25 ath bidia ser miskunnar ok odrum. Alldri heyrdi hann f>a onytt
mæla, ok ecki hirdu J>eir um bat, er veralldligt war, f>at eitt villdu
beir sysla at deyda likama sinn fra bessa heims fy stum. Mest
h&fdu J>eir ord guds fyrir mat. Atu J>eir braud en drucku vatn,
til f>ess at beir hefdi megn til at biona gudi. En af J>eira verkum

30 slikum $>a J>roadizt Zosimas ok mikit i kr&ptum. t'a kom su tid,
er beir voru vanir at fara ut i eydimerkr or munklifinu ok pina
sik meir f>ar# en heima , \>at var langafasta. Sa var f>ar sidr , ath
klaustrid skylldi alldregi opit vera a .xii. manadum , nema gestir
kæmi, en £ar komu fair menn, ok fair menn vissu, hvar f>essi

35 stadr var, ok f>vi visadi gud sinum erendreka ath leida Zosimam
l>angat.

4. Drottinsdag hvern at fostu igang ba komu f>eir allir saman
ok heyrdu messu ok toku corpus domini, ok mautuduz allir saman
litt ok gengu sidan til bæna sinna. Sidan kystuz J>eir allir, ok

40 sidazt abota, ok badu hann bidia fyrir ser, at l>eir mætti bat efla,

484 MAKIUSAGA EGIPZKU. I.

sem f>eir willdi. 3?aa luku beir upp ollum hurdum ok gengu ut
a sinn veg hverr, ok sungu salm benna: Dominus illuminatio
mea. Eptir var einn eda tveir at gæta stadarins ok at geyma
tida, en eigi burfti fiar at gæta, bviat ecki var til. Hverr beira
hafdi nockut til fæzlu, sumir litid braud, en sumir fikiur, eda bat 5
alldin er dactil heitir, eda ertr, en sumir ecki nema klædi bat
sem beir hofdu yfir ser. En a beim stundum sem ba hungradi,
ba atu beir gr&s eda rætr. "Eingi beira villdi koma til annars ok
eigi vita hvat annar gerdi. En ef nockur f>eira sa annan, ba geck hann
l>egar af bveru fra. Svo lifdu f>eir alla fostu framan til palma- 10
dags; ba komu beir allir samt ok hugdu at hverr med ser, hvat
hann hafdi aflat a beiri enni helgu tid. Eingi beira spurdi annan
at syslu, bviat f)at voru laug beira, at gud einn skylldi vita med
l>eim sialfum J>at, sem beir gerdo vel, bviat beir villdu firraz
manna lof. En Zosimas munkr, er ba var bar kominn, for ok 15
einn saman, hann hafdi ok litinn mat med ser. Hann vakti svo
mikit, at hann svaf alldregi, nema ba er fell a hann svefh, ok
fell hann f>ar nidr, sem hann var ba kominn. Nu for hann vida
um merkr ok skoga at leita, ef hann mætti finna helga stadi edr
einsetomenn. *°

51. ^a er Zosimas munkr hafdi gengit .xx. daga um skoginn,
nam hann stadar um middegi ok horfdi i austr, fyrir bvi at hann
gerdi svo a hverri tid dagsins. En medan hann sa upp, ba for
fyrir augu honum a hægri h&nd bvi likaz sem skuggi manz wæri.
t*a hræddizt hann ok hugdi, at vera mundi braugd didfuls, bat 25
kollum vær ofreskiu. t'a signdi hann sik brim sinnum ok bad
gud miskunnar. Hann sa i sudr fra ser, sem madr einn gengi
ndktr ok kolsvartr at sia, bviat sol hafdi hrendan allan likama
hans; honum syndizt har a manni bessum hvitt sem ull ok sva
stutt, at eigi tok leingra en ofan a hals. En er hann sa betta, 30
ba undradizt hann , ok vard J>o feginn ok skundadi gongu sinni
eptir manninum. Sa leitadi undan eigi at midr, en munkrinn
eptir; ecki gaf hann gaum at bvi ba, bott hann væri gamall eda
meginlaus, bo for hann sem hann matti mest, ok begår er hann
kom i nand, ba kalladi hann a hinn gratandi ok mællti: »Fn 35
guds bræll, fyrir hvi flyr bu mik gamlan mann ok syndugan. Ek
bid bik i nafoi guds, fyrir bess ast er J>u pinir bik i bessum skogi,
bid min ok mæl vit mik.« f'a gat hann tekit nær benna mann
i dal nockurum. f'ar hafdi hun runnit utan um vatn nockut, ok

1 Hversu Zosimas fann Mariam Overskr. 40

M A R I U S A U A K G I P Z K U. I. 4.8 5

begår er harm kom i dalinn, f>a for sa or annan weg. Munkrinn
uam J>a stad ok matte eigi meira renna, ok gratandi taladi harm
ba enn: »Bid bu min, guds bræll!« Sa svaradi: »Fadir Zosima,
li vi sækir f>u svo miok eptir mer, eda hvat villtu mer? Eigi ma
ek vid bik mæla fyrir skaumm, bviat ek em nokt kona. En ef
bu vill vit mik mæla, ba tak bu klædi bitt nockut ok kasta til
min, at ek mega hafa a, medan wid hittumzt. « Pa undradizt hann,
er hun vissi nafn hans ok hafdi ecki sed hann fyrr. Po fagnadi
hann bvi ok bottizt vita, at henni fylgdi mikil miskunn guds.
Pa tok hann eitt klædi af ser fornt, bviat ecki war nyiara til, ok
kastadi til hennar, ok sa fra henne, medan hun tok bat ok let
yfir sik ok mællti sidan wit munkinn: »Fadir Zosima, hvat er
ber undir at sækia fund minn, svo syndug kona sem ek em?« Fa
fell hann a kne ok bad hana blezanar. En begår hann gerdi svo,
ba fell hun a kne ok bad hann bleza sik. »Fadir, kvad hun, bat
byriar ber at gera, en mer eigi, bviat ek em kona, en bu ert
karllmadr ok prestr ok stadit margan dag fyrir alltari ok sungit
messor.« Pa b°tti honum undarligt enn, er hun vissi bat, ok sa
hun hann alldri fyrr, ok eigi var henne sagt fra. Hann mællti
o vit hana: »Nu se ek, ath bu ert af gudligri miskunn, er bu hefir
sagt bædi nafn mitt ok atferd mina.« »Gluds miskunn fæz eingum
manne fyrir ofriki eda metnadi heims bessa, kvad hun, helldr med
litillæti ok rettvisi ok ast, ba er madrinn ann gudi. « Paa let
hun at mali hans ok blezadi honum ok mællti betta: »Blezadr
ser bu, gud drottinn wor, er leysir alla menn fra di&fli. « En hann
svaradi svo: »Satt er bat.« Pa risu bau upp bædi ok stodu, ok
sidan mællti hun wit munkinn:

6 «. »Fadir, kvad hun, hvi villdir bu mik finna synduga kona?«
Hann svaradi : »Eigi var bat fyrir minn vilia, helldr villdi gud, ath

30 vit fyndimzt.« »Ef svo er, kvad hun, sem bu segir, ath gud
villdi fund ockarn, ba segbu mer, hvat titt er i heiminum um
konunga edr byskupa edr lærda menn.« »Sy stir, kvad hann, gud
hefir geiit kristni sinni godan frid. En nu skalltu bidia fyrir ollu
folki ok fyrir mer.« Pa hof hun upp hendr yfir hofut ser ok

3 s kalladi til guds leingi. Eigi heyrdi Zosimas, hvat hun mællti, en
bat sa hann, at hun hrærdi munn sinn, ok bat sa hann, at hun
for upp i loptit miok langt fra idrdunni. Vit bessa syn sa hann
nidr til iardarinnar ok matti ecki mæla nema betta: »Kirieeleison,«
ok hann sveittiz miok af hræzlu, er hann sa betta um hennar

40 1 Fra Mariu egiptzku Overshr.

486

MAKIU SAGA. EGIPZKC, I.

hag, f>viat hann vissi eigi, nema f>etta væri villa, ok la hann nu
aa iordinni. Stundu sidar for hun ofan aptr ok tok i hond honum
ok reisti hann upp ok mællti: »Fadir, kvad hun, eighi skalltu
mistrua, kristin em ek ok syndug kona, sem ek sagda ber fyrr.«
Ok gerdi hun krossmark i enni ser ok aa briosti ok mællti svo : 5
»Gud allzvalldandi leysi oss fra diofli, beim er i moti oss berstz
ok vakir avallt um vora oburft. « En ba er hann heyrdi mal
hennar betta, ok hann matti skilia, ath hun vissi hug hans ok
ord, skiide hann, at gud var med henne, ok fell hann f>a til fota
henni gratandi ok mællti betta: »Nu bid ek bik ok byd ek \>er 10
af guds hendi, attu leynir mik eigi, hvat um binn hag er eda
hversu leingi bu hefir her verit, at ek mega heyra, hversu dasam-
lig er guds miskunn ok segia odrum monnum fra slikum iarteinum ;
bviat visdomr sa allr er folginn er eda fe liggianda, f>ess nytr
eingi madr. Eigi bid ek bik fyrir bvi bessa, ath ek vilia eda bu 15
taka manna lof fyrir, helldr til bess ath adrir.godir menn mætte
likia eptir binum godum hlutum ok dæmum. En bat veit ek, at
af bvi kom ek a fund binn, ath gud willdi, at menn wissi, hvat
bu hefir her syst.« Ok er hun heyrdi bessi ord hans, ba lauk
'hun upp augu sin ok sa til himna ok mællti wit hann. »Oho 2°
brodir, kvad hun, mikit er mer fyrir, bviat skaumm bicki mer ath
segia fra lin minu, fyrir bvi attu matt flyia mik sem enn versta
eitrorm, ef bu heyrir atferd mina ok illzku. En ek geck alldregi
til skripta, ok verd ek nu ath segia, bott mer se leitt. En bu
bid gud, ath hann fyrirgefi mer syndirnar.« Hann hellt ba h6nd- 25
um upp til himna ok bad fyrir henne, en hun tok svo til måls:

7. Ek war uppfædd aa Egiptalande, ok war ek .xii. wetr
med fodur minum ok modur. f>a girntumzt ek, sagdi hun, allz
lifs ok likams losta ath fremia. En ek matta bvi eigi bar fram
koma, fyrir bvi ath fedgin min woru rikir menn, ok bordi eingi 30
mik bar ath finna til onytra luta. t'a hliop ek badan aa br6tt ok
til borgar beirrar, sem Alexandria heitir, ok lifda ek bar sva ofogru
lin sem kona maa werst lifa bædi fyrir gudi ok monnum. f*at
war ba mitt lif, ath ek war portkona, svo sem su er verst matti
wera, .xvij. vetr edr nockuru meir. Aa bessa lund hattada ek 35
mer, ok allt bat sem fegrst war klædakyns, ba keypti ek ok bar
ek aa mik, til bess at fleiri menn skylldi til min lysta ba en adr,
bviat ek var ærit frid synum. Mat ok dryck keypta ek bann
sem beztr war, til bess at likami minn skylldi ba, meiri giede
standaz ok fleira illt lystaz en adr. Wakta ek nær bædi nætr ok 40

MARID SAGA EGTPZKU. 1. 487

daga, ok geck ek til f>ess aa milli ath drecka vin eda fremia
likams losta med hverium manne, er {mt willdi gi6ra. En mer
f)ottu J>eir allz offair, ok tok ek ecki fe af m&rgum, f>viat ek
vilida locka £a fleiri ok fleiri til min. Ek gerdumz leikari, ok for
ek med s&ngva, ok til f>ess eins f>etta allt, ath menn lysti til min
meir ok meir, ok var ek nott med deghi i illum verkum. Fa
kom sumar eitt. En saa var sidr aa lande {>vi, ath menn foru aa
skipum fiolment til Jorsalaborgar ath krossmessu. Ek sa l>at einn
dag, ath mart manna for til skipa, J>a fann ek ath maali einn
mann, f>ann er fara skylldi, ok spurda ek, hwert f>eir skylldu fara.
En hann svaradi: »Til Jorsalaborgar til ens helga kross. « Ek
s&gdumz wilia fara med f>eim. En hann spurdi, hvat ek hefda
til skipleigu. Ek svarada honum sva: »Ecki, nema [>er vilit veita
mer farit; en ef J)er vilit eigi {>at, J>a byd ek mik sialfa.« Nu
5 bid ek Juk f>ess, godi munkr Zosima, ath ek segia J>er nu eigi
leingra, fyrir f>vi ath eyru J)in munu saurgazt ok lof f>itt allt. « Fa
komz hann vit ok bad hana stadfastligha, »fyrir guds sakir, sy stir,
kvat hann, seg l>u mer leingra, l>viat f>at giorir margan mann
godan, ef slikt heyrir. « En hun tok f>a aa nyia leik ath segia
20 honum : » Sa madr, kvad hun, er ek sagda f>er adan fra ok ek
villda farit hafa med til Jorsala, fann hvat konu ek var, ok for i

Ibrdtt fra mer, ok hlo at mer miok, en ek geck sem skiotaz til
strandar, ok saa ek f>ar fiolda manna, er leku ok bidu forunauta
sinna. Ek bad, at £eir skylldu lata mik fara med ser ok f>a gi&ra
25 vit mik slikt, sem {>eir villdi. En » {>eir J>ago {>enna kost ok leiddu
mik med ser. Sidan forum vær i haf, ok fm tok ek2 sid minn
enn sama: alldri war svo illt i han eda gott,, at ek leta eigi sem
ek var won fyrr, aa hveria lund sem ferligazt war. Ek hræddumz
eigi a skipi sem adrar konur. Svo var mer tid illzka min, at
30 ek lockada til min alla menn, er a J>vi skipi woru, bædi goda ok
illa. Ek var svo sem pyttr helvitis i ath falla ollum l>eim, er vit
mik attu, ok svo sem fella til musa. Pat undrudumzt ek, hvi
vær suckum eigi nidr oli fyrir minar sakir ok illzsku, nema nu se
ek, at svo er sem gud hefir mællt, ath hann will eigi dauda synd-
3S ugs manz, helldr ath harm lifi ok bæti sik. En f)a er vær komum
til Jorsalaborgar, f>a vorum vær f>ar adr nockura daga, en kross-
messa kom. A l>eim d6gum lifda ek svo illa, sem £a er ek haf da
ferligaz med mik farit, ok for ek um borgina alla innan ok locka(da)
ek til min hvern mann, J)ann sem ek matta, ok spanda ek svo
40 1 Her begynder B. 2 saal 5; enn A.

488 MARIU SAGA EGIPZKU. I.

saalur beira til helvitis, sem fiskar vefiaz i neti. En ha er kross-
messa kom, sottu menn fiolment til kirkiu fyrir guds sakir, ok hans
dyrd villdu allir gi&ra. En ek skundada gongu minni i flock beira
fyrir illzku minni ok otru, ath sem flestir mætti mik sia. Pa
komum vær til kirkiudyra, ok gengu allir menn inn, nema ek ein 5
matta eighi inn komazt. Pa botti mer undarligt, ok geck ek i
braungina1, ok hugda ek, ath menn skylldu hrinda mer inn med
ser, ok stodadi mer bat ecki, bviat allt folk geck inn, en ek matta
eigi inn komazt.

8*. Ok er ek hafda svo leingi [i besso feingizt3 at komaz 10
inn i kirkiuna, at ek var [svo mod, ath ek matta eigi leingr
bann veg lata, ha hvarf ek hia kirkiunni i eina hyrningh fyrir utan +,
ok kom mer ha i hug, hvat vallda mundi, er ek matta eigi i kirkiu
ganga sem allt kristid folk annat. Pottumzt ek ha skilia, hvat ek
hafda syslat, ath af hvi hratt gud mer ut, at ek var verri hverium 1 s
manni. Pa tok ek at grata af ollum hugh, ok harda ek aa briost
mer, ok ha sa ek hadan, sem ek stod, hvar skript ein var sett ok
gi&r eptir Mariu modur drottins vors. Pa . kallada ek af ollum hug
til skriptarinnar gratandi augum ok siuku hiarta, fyrir hvi at ha
et fyrsta fann ek, [hvat eks hafda aflat. Ok mællta ek svo: «Ek 20
bid hik, en helga mær Maria, er bart son guds hingat i ver&ld
hessa; weit ek, ath ek em eigi werd ath sia til hin fyrir heiri
miklu illzku, sem ek hefi gidrt , en bid ek hik , guds modir , ath
hu hialpir mer, fyrir bvi ath ek weit, ath gud giordizt fyrir hvi
madr her i heimi, ath hann -willdi, at syndugir menn idradizt mis- 25
fella6 sinna ok bætti yfir wit hann. Nu hit hridia sinn kalla ek
til hin, en dyra drottningh himens ok iardar, attu lofir mer inn
ath ganga i 7 hær dyr, sem ok matta eigi adan inn komazt, til ens
helga kross ath luta honum sem adrir menn. En ef bu vill mer
hetta leyfa, ha heit ek hvi, at ek skal [alldregi betta drygia slikt 30
sem fyrr. Ok begår sem ek kern til krossins, ha skal ek 8 af lata
heiminum ok ollum hlutum beiin, sem honum fylgia, ok vil ek
fara i hann stad, sem ek mega refsa mer sialf okynni min ok
illzku f>a er ek hræddumzt eigi gud. Enn bid ek hik et fiorda
sinn, en helga Maria, fyrir bina dyrd ok hialp, er bu veitir ollu 35
folki kristnu, attu gangir i vdrdzlu fyrir mik vit drottin worn.»
Ok sidan freistada ek ok geck til kirkiudyranna med odrum

1 ^rongdina B. 2 Fra Mariu drottningu Overskr. A. 3 [ vid

fengiz B. 4 [ mod, }>a for hon(!) i eina hyrning fyrir utan kirkiuna B.
5 [ til/. B. 6 nusgerda B. 7 mgl. B. 8 [ mgl. B. 40

MAEIU SAGA E6IPZKU, I.

489

monnum, ok geck ek bar 1 inn, ok var mer ba ecki ut hrundit, helldr
var mer baa inn hrundit i kirkiuna. t'a vard ek svo fegin, at ek
bottumzt varia vita vitz mins, ath ek skyllda f>ar inn komin, sem
syndir minar h6fdu mer adr wt hrundit, ok hræddumz ek ba fast-
liga gud. En begår er ek kom firir krossinn, ba fell ek a kne.
Fa kom ilmr svo godr i nasir mer, sem ek kenda alldreghi iam-
godan fyrri, ok sa ek bar f>a dyrd guds. En sidan er ek geck
{>adan ok aptr til skriptarinnar, ba fell ek a kne ok mællta ek sva :
«Pu en helga Maria, yfirdrottning allra drottninga, hefir mer
miskunnat, ok fyrir {)ina milldi komumz ek i helga kirkiu at sia
dyrd guds. Nu vil ek fyrir bat lofa son alzvalldanda guds, er
heyrir allra syndugra manna idran. Ok nu bid ek J>ik, at bu visir
mer a f>a gautu, er ek mætta sættaz vit skapara minn ok |>ik, en
sæla mær Maria, ok alla guds helga menn.» En begår sem ek

1 5 hafda {>etta mællt, ba heyrda ek r&dd eina svo mæla vid mik:
«Far bu yfir Jordan, ba hittir bu goda ro saalo binni.» Pa, mællta
ek vit skriptina: «t*u drottning min, afrækztu2 mik eigi, helldr
gætt f)u min avallt, hvargi 3 sem ek fer. » Sidan geck ek or kirkiu-
gardinum, ok ba kom madr i moti mer ok gaf mer {>ria penninga
silfrs. En ek keypta bar med bria braudleifa, ok spurda ek manninn,
hvar leid la til Jordanar, ok hann visadi mer {>angat. Sidan geck
ek gratandi or borginni. I'at var at dogurdarmali, en ek kom
at solarsetri til Jordanar til munklifis bess, sem f>u ert i. En f>egar
er ek kom, geck ek til airennar, ok bo4 ek andlit mitt ok fætr.
Sidan geck ek i kirkiu ok tok ek corpus domini, ok bar var ek
um nottina, ok at ek halfan hleif af braudi bvi, sem ek keypta i
Jorsalaborg, ok drack ek bar wit vatn or Jordan.

9. Annan dag eptir {>a geck ek a braut ein saman, ok for ek
ut yfir aana, ok bad ek ena dyrstas drottningu Mario, at hun skylldi

jo visa mer aa baa gotu, sem ek mætta lifna af beim dauda, sem
syndir minar deyddu mik. Pa kom ek i skog mikinn byckvan ok
håfan. Sidan hefi ek flyd6 ok firzt menn, sem ek matta mest, ok
hefi ek her bedit miskunnar drottins mins. Pa spurdi Zosimas :
«Hversu leingi hefir f>u her verit.» Hun svaradi: «Sidan ek for

$5 or Jorsalaborg, f)a hefi ek her verit fiorutigi7 wetra ok .vii. vetr.»
Hann spurdi: «Hvat hefir {>u haft ber til matar sidan. » «Ek
hafda, kvad hun, eigi meira hingat en tvo^ hleifa brauds ok bann
halfan, er ek leifda9 i munklifinu. En bat braud hardnadi sva

+0

1 begår B. z fyrirlittu B. 3 hvar B. 4 tvo B. 5 dyrp.tu B.
6 flyit B. 7 .xl. B. 8 tva B. 9 saal. B, leyfda 4.

49o

MARIU SAGA EGIPZKU. I.

fyrir mer sem steinn, ok lifda ek vit bat nockura wetr. > Zosimas
mællti : «Var ber mikit fyrir bvi ath lifa odruvisi *, en bu vart
adr von.» Fa svaradi hun: «Ef ek minnumzt aa pisl baa alla, sem
ek hefi bolat, ok Hf bat et illa, sem ek lifda adr, ba uggi ek, at
ek fysumzt aptr til weralldarinnar, ok skula ek ba enn aa nyia 5
leik beriazt her i heiminum.» Hann svaradi: «Systir, kvad hann.
leyn mik eighi, hverr hagr binn hefir verit.» Fa tekr hun enn
svo til maals [a nyia leik2.

io3. Sautian4 vetr var ek svo i bessum skogi, ath mik lysti
margs ok mer kom i hug bædi matr ok klædi ok dryckr ok oli su 10
skemtan, er ek hafda [sidan ek kunna at monnum at hyggiaS.
En begår er ek let mer i hug koma, hvers ek hafda bedit ena
helgu Mariu, ok hversu hon hafdi miskunnad mer, ba gret ek ok
idrodumzt, ok bad ek hana fastliga, ath hun skylldi eigi gleyma
mer, helldr skylldi hun gæta min ok snua fra mer beim illa huga 15
ok minning illra verka minna. En medan ek bad beirar bænar,
ba kom Hos mikit yfir mik; ok ba er stund ein var lidin, ba var
mer allra mest heimrinn i hngh, ok svidda ek oli, sem elldr leki6
a mer. En er ek sa, hversu mitt mal horfdi wodvænliga, ba fell
ek til iardarinnar, ok kaliada ek aa ena sælu Mariu, ok la ek ba 20
a bænum allan bann dagh ok nott, medan liosit var hia mer,
fyrir 7 bvi at bar fylgdi guds miskunn ok Marie modur drottins
mins ok reisti mik upp af beim illa huga. I beiri freistni var ek
alla .xvii. vetr. En sidan beir voru lidnir, ba var en helga Maria
næst mer ath ollum hialpum, bædi er ek svaf ok vakta. Fa spurdi 25
Zosimas: «Hvort burftir bu sidan mat eda klædi?» Hon svaradi:
«Fann halfan bridia braudleif, er ek hafda fra Jordan, bess neytta
ek .xvii. vetr, en sidan hefi ek lifat vit graus ok rætr her til. En
klædi, bau sem ek hafda hingat, ero farin ok fuin, ok sidan kostadi
mik miok frost ok kuldi a vetrum, en hiti aa sumrum. En eptir 30
bann tima ba kom guds miskunn til min ok [hefir tekit bædi Hf
mitt ok salu 8 fra ollum haska ; ok nu hvert sinn er ek minnumzt
aa lif mitt et illa, bat sem ek hafda i heiminum, ba glediumzt ek
ok [fagna. Vilnumzt ek nu ok 9 treystumzt af gæzku drottins
wors. Fædzla min ok klædi bat eru ord guds, svo sem hann mællti 35
sialfr, ath madr maa eigi lifa wit braud eitt, helldr vid bau ord IO
sem koma or munni guds , ok svo mæla bækr , at sa madr , sem

1 6druviss B. 2 [ mgl. B. 3 Fra Marie egipzco Overskr. A. 4- Si&tian B.
5 [ fyrr B. 6 l^gi B. 7 mgl. B. 8 [ g^tti btfdi iifs mins ok

salar B. 9 [ mgl. B. xo saal. B; ok A. 4-°

MARIU SAGA EG1PZKU. I.

491

ferr or klædum illzkunnar, |>a ferr hann i stein ok hefir f)at fyrir
klædi, bat er sialfum Kristi ath samteinghiazt.

11. Da er Zosimas heyrdi [bau hennar mal1, ath hon tok
dæmi or enum diupsettuztum * bokum, spurdi hann hana: »Kantu
salma edr hefir bu lesit bækr?« Hon svaradi: »[Trui bu 3 mer,
godr madr, at sidan ek for fra Jordan, hefir ek eigi mann sed
fyrr en Mk ok ecki kykvendi; a bok nam ek alldregi, ok eigi
heyrda ek fra bokmali sagt. En gud heilagr lifandi4 æ ok
æ kennir hverium manne wisdom. Nu hefi ek, kvad hun, sagt
f>er allt [bat sem yfir mik hefir geingitS, ok bvi bid ek bik, ath
bu halldir bænum fyrir mer vid gud, medan bu lifir.« ^a fell
hann a kne gratandi ok mællti: »Blezadr ser bu gud, er giorir
iarteinir miklar ok dasamligar ok svo margar, ath einginS fær
talit7.« Sidan tok hun i h&nd honum ok reisti hann upp ok
5 mællti: »Brodir, kvad hun, bess vil ek bidia, attu segir engum
manne fra mer, medan ek lifi, enda fardu nu i guds fridi. Annat
vor i benna tima skulum vit finnaz, ok bess bid ek bik, attu farir
eigi fra stad ydrum ba, sva sem sidr ydvar ok l&g ero til.« En
er hann heyrdi betta, at hun vissi allt um rad 8 beira, undradi
o hann bat, ok [hafdi henne bo einginn fraa sagt, ba9 lofadi hann
gud bædi med munni ok hiarta. Pa mællti hun enn vit hann :
»Vertu IO heima i munklifi, ba er fasta kemr, bviat gud vill eigi,
ath bu farir [ut med brædrum, sem venia er til 9 , fyrr en a skir-
degi, ba fardu til Jordanar, ok haf med ber holld ok blod drottins

25 wors, ok bid min beim megin aarinnar, sem bu kemr at henne.
Ek vil ba taka corpus domini, bviat ek [hafda bat eigi, sidan ek
tok bar11 i munklifinu. En bvi einka ek skirdag til bess, at
drottinn vor gaf a beim degi postolum sinum holld sitt ok blod.
En er bu kemr heim, ba mæl bu vit abota ydvarn Johannem,

3o ath hann gæti vel munka sinna allra ok refsi jteim misfariri*
sinar, bviat b©ir burfa bess. Bid bu fyrir mer,« kvad hun. Ok
sidan hvarf hun fra honum i skoginn, bar sem hann var byckvaztr.
Hann fell ba til bænar ok kysti bar & iordina, sem fætr hennar
hofdu stadit, ok lofadi gud. Sidan reis hann upp ok for heim [ok

35 var heima bau misseri, ok geck hun honum alldri or hug nott
ne dag 9.

1 [ bat B.
nuinn hag B.
10 Verdu B.
gerdir B.

2 diupuztum B. 3 [Tru B. 4 Ulf. B. 5 [ um
6 engi B. 7 talt B. 8 sid B. 9 [ mgl. B.
11 [ hefi b^t eigi haft, sidan ek var B. 12 mis-

492 MABIU SAGA EGIPZKU. I.

12 1. Pa kom sa timi annat wor, sem brædr voru vanir ath
fara [ut i skoga, ok enn fyrsta drottins(dag) i langafosto gengu {>eir
ut af klaustrinu syngiandi eptir vana sinum2. En Zosimas var
siukr ok matti eigi fara med f>eim. Pa mintizt hann a, hvad su
kona hafdi mællt, er hann fann a skoginum, at hann mundi eigi 5
mega fara med f>eim, f>ott hann villdi. En litlu sidar batnadi
honum sottarinnar. En ba er skirdagr kom, tok hann kalek einn
litinn ok let f>ar i corpus domini, hann tok ok alldin bat sem
dactil heitir, f>at vex aa palmtriam, ok fikiur ok ertr steyptar, for
sidan til arennar ut, settiz bar nidr [ok beid bar konu beirar er »°
hann hafdi fundit i skoginum 3 . En er hun kom eigi, ba [sa
hann opt i skoginn ok vænti hennar, ok 4 b°tti honum langt ok
hugsadi med ser, ath annattveggia mundi vera, at hun hefdi
komit f>ar ok horfit aptr sidan, eda syndir hans mundi vallda, er
hon kom eigi. Svo f>otti honum b^tta illa, ath hann komzt vit lS
ok leit upp til himens ok mællti: »Drottinn minn, leyfdu mer nu
at sia bessa konu, er ek fysumz.« Ok tok nu til at kvida, at
hun mundi eigi komaz yfir aana, bviat hvorki var [bru a aanni 5
ne skip. Ok nu medan hann [kunni besso svo illa 6 , ba kom su
hin helga kona annan veg at anni. En ba [er hann sa hana komna, 2°
rann hann begar ok vard7 svo feginn, sem madr matti fegnaztr
verda, ok lofadi gud af ollum hug ok hugsadi, hversu hon mundi
yfir ana komazt. En hun geck til arinnar ok gerdi krossmark fyrir
ser ok geck yfir [watnit til hans8 sem a burru landi. Ok ba ©r
hann sa [ena undarligu gongu hennar 9, fell hann aa kne i moti 2S
henni. En hun kalladi a hann ok mællti : »Zosima, hættu, brodir,
kvad hun, ok gior eigi svo, bu e^ prestr ok hefir likama drottins
wors med frer.«

13. Pa kom hun til hans ok mællti betta: »Bleza mik fadir!»
Hann hræddiz ok svaradi svo: »Blezadri« ser bu gud, nu hefi ek 30
fundit bat, sem ek for at leita, [betra mann mer11.« Hun mællti
ba: »Zosima, syng bu pater noster ok credo in deum, fyrr en bu
gefir mer corpus domini.« Pa gaf hun honum fridarkoss ok tok
sidan corpus domini ok hellt hondum til himna ok mællti : »Drott-
inn minn, kvad hun, nu skalltu ambatt \>ina lata fara i fridi, bvi- 35
at ek hefi sed nu grædara minn. En nu far bu> Zosima brodir
heill ok vel, ok hygg at bvi, sem ek hefi sagt ber, kom bu annat

1 Fra Zosima munk Overskr. A. 2 [ i eydim6rk B. 3 [ Mariu(!)
B. 4 [ mgl. B. s [ bar bru yfir B. 6 [ hugsadi bet*a -S- 7 [vard
hann B. 8 [aana B. 9 [ bat B. 10 Dyrkadr B. 11 [ mgl. B. 40

MARIU SAGA EGIPZKU. I. 493

Avor at iafnleingd i bann stad, sem wit hittumzt fyrra sinn. [Ek
særi bik i guds nafni, attu kom ba ok finn mik a (ba) lund sem gud
will1. En hann bad, at hun skylldi eta nockut af alidine bvi, er
hann hafdi fært henne. Hun tok f>riu korn af ertrum ok aat ok
mællti sidan: »Ærinn mat h6fum vær i guds miskunn, ef vær
megum giora vilia hans.« Pa bad hun Zosimas2 bess sem fyrr:
»Minztu min, fadir, i bænum binum.« Hann svaradi: »Pat skal
ek gera, sem bu bydr mer. En bu skallt bat gera, sem margir
burfa, ath bidia fyrir ollum [lærdum monnum ok konungum ok
ollu kristno folki ok fyrir mer syndugum3.« Eptir bessi ord beira
blezadi hon aana Jordan med krossmarki ok geck sidan yfir aana
burrum fotum. En Zosimas for heim ok botti [svo illa, at harm
vissi eigi, hvat hann skylldi til taka, er 4 hann hafdi eigi spurt
hana at nafne.

14. Ok er hann hafdi heiina verit .xii. manadi, ba for hann
ut i skog eptir sid beira ok for a bann veg, sem bau hofdu fundiz
it fyrsta sinn; ok er hann kom i skoginn, ba hugdi hann ath, ef
hann mætti [nockut til hennar 5 finna. En ba er hann sa ecki
til hennar, botti honum illt, ok mællti ok gret: »Drottinn minn
allzvalldandi, syn bu mer leynda dyrd binnar miskunnar, er bu
hefir folgit i bessum skogi; ek bid bik nu ennar somu bænar,
drottinn minn, attu synir mer nu binn eingil likamligan, bann sem
heimrinn er eigi verdr ath sia ne med ath fara. « En medan hann
var aa bæn, ba kom hann i dal bann, sem bau hdfdu fundizt i
fystu. ok sa hann hana bar Hggia andada, ok voru lagdar hendr
hennar ok fætr ok sva h6fut, eptir bvi sem sidr er til at gera vit
andada menn, hun horfdi i austr. Hann skundadi gongu sinni til
likama hennar ok fell aa kne ok kysti a fætr hennar, ok bordi eigi
ath ganga nær [en sva1. Pa tok hann ok s6ng liksaung ok salutidir

30 fyrir henne ok hugsadi, at hann villdi giarna fela likam hennar,
ef hann byrdi; en hann ugdi, at henni mundi mislika, ef hann
gerdi bat. En medan hann hugsadi betta, ba sa hann bokstafi ath
hdfdi henni gerva, ok mællto sva, at saa enn godi munkr Zosimas
skylldi taka Mario ok grafa i beim stad ok bidia fyrir henne, en

35 hun andadiz a beim manadi er Aprilis heitir. Pa fagnadi hann
fastliga, er hann vissi nafn hennar, ok vid bat vard hann ok varr,
ath aa beim sama degi hafdi hun andaz, sem hann gaf henne
corpus domini, ok aa beiri somu stundu, sem bau hofdu skilit, ok

1 [ mgl. B. z Zosimam B. 3 [ mgl. B. 4 [ mikit at B,

40 5 [ hana B.

494 MARIO SAGA EGIPZKU. L

J>o i dal £eim enum sama, sem hann hitti hana bædi kvika ok andada.
f^at hafdi hann gengit .xx. daga, sem hun hafdi f>a farit aa einni
stundu dagsins, ok skildiz f>a vit verolldina ok for til guds. Hann
var nu aahyggiufullr um {>at, hversu hann [mundi ]?at fa giort, sem
bokstafirnir budu honum ', f>viat hann hafdi ecki graftol. En J>a 5
er hann kviddi f>esso, {>a saa hann tre eitt litit liggia hia ser.
Hann tok J>at ok grof med ok matti f>o ecki at gera bædi sakir
hardleik(s) iardarinnar ok svo f)ess er hann mæddiz, ok settizt nidr,
[l>viat hann hafdi eigi afll til fyrir elli ok f&stu2. £>a sa hann
leon [einn mikinn kominn til sin 3, ok geck f>ar til sem likit laa ok 10
nysti ath sporum f>eirar ennar helgu konu ok kysti hvervetna aa
iordina, \>ar sem fætr hennar hofdu stadit. En Zosimas tok at
hrædaz, er hann sa dyrit, ok mintiz aa £at, er hun 4 hafdi sagt
honum , at hun sa alldregi dyr ne kykvendi , sidan hun kom i
{>ann skog, har til sem bau funduzt. Tok hann nu ok signdi sik 15
med marki ens helga kross ok trudi bvi, at betta dyr mundi
honum ecki mein gera sakir beirar godu konu, sem bar var {>a
ondut. En dyrit bendi honum, at f>at villdi hafa frid vit hann.
Pa. mællti hann vid dy rid: ^essi en helga kona baud mer at
grafa sig i i&rd, en ek ma l>vi nu eigi orka fyrir elli minni, enda 20
hen ek ecki f>at til sem ek byrftas. Nu byd ek ber i guds nafni,
attu farir til med mer ok giorir henne grof med afli bvi, sem gud
hefir f>er led.» Hun var i bvi klædi, sem hann gaf henne ath
fyrsta fundi beira. Leoninn6 dvaldi ecki ok grof henne gr6f
[bædi mundangs breida ok diupa ok svo a leingd 7. Sidan for 25
Zosimas enn helgi munkr ok lagdi hana nidr i bessa grof. Eptir
bat lauk hann liks6ng, en dyrit fylldi ' graufina af molldu. Sidan
geck dyrit aptr til skogar ok sva hogliga sem saudr. En Zosimas
for heim ok lofadi gud. Ok er hann kom heim, f>a leyndi hann
eigi adra munka brædr sina, hvat hann hafdi sed eda fundit [i dyrd 3°
guds 7. Ok .er beir heyrdu betta, ba lofodu beir gud ok voru fegnir
af iarteinum {>eim, er gud gerdi fyrir syndagum monnum, ok gerdu
med miklum fagnadi minning artidar hennar. En Jon, er l>a var
aboti, fann {>at, sem hun hafdi sagt Zosime, ath munkar hans voru
margir, {>eir er vanrefsadir voro, ok sonnoduz ord hennar i J)\i. 35
En Zosimas lifdi gåfugligu lin ok vard .c. vetra gamall lofandi ok
dyrkandi gud, '[>ann er giorir miskunn sina vid menn \>a alla, er

1 [ skylldi hana grafa B. 2 [ mgl. B. 7, [ eitt mikit B. 4. Maria B.
5 barf B. 6 Leonit B. 7 [ mgl. B.

MARIUSAGAEGIPZKU. II. 495

hans vilia drygia, honum se lof ok dyrd ok vegr einum gudi i
f>renningu um allar alldir. Amen.

II-

{Cd. 657* qv; Fragm. 655** qv.)

A Serklandi, i beim stad er heitir Palestina, var maSr einn
gamall, sa er Zozimas hett , hann var rettlatr ma&r ok kunni vel
bokc sina ok hafoi verit munkcr alla stunS fra barnnæsku sinni;
hann harøi bun&izs mest * vid heiminn allra beira manna, er ba
voru i verolldu. Munka lif2 haf&i hann halldit bezst allra manna

10 i hæsku3 sinni. Hann (var) sva god(r) maSr i attfer6 sinni ok
tru, at allir beir munkar er i nan& honum voru, ok sva {>o at firr
væri , l>a foru at finna hann ok namu 4 at honum , hverssu beir
skylldu sit lif bezst lifa. Hann var æ ahygiufullr um guds ord.
Hann gerdi iamnan nockut til vifirvistar ser; ok sva mælir Pall

is postoli, at allir menn skylldu lifa vid eitthvertt erbioi, anna&tvegia
at biona guSi eSa vinna i heiminumS. Hann var barnungr6 færdr
til muklifis ok var bar fimtigi vettra, sva æm. hann sag&i sialfr.
Enn siban er beir vettr voru liSnir, ba treystizs hann gæzsku7
sinni ok hugdi, at eingi maor væri iamgodr sem hann [var, ok

ao hugdi i hug ser: «Ek barf eingis mannz burfandi at vera», ok eingi
ættladi hann sva godan klerke vera, at honum kynni8 kenna, ok
eingi klerkr sva go&r, at «ek burfa at spyria ba visdoms* e&a hverssu
hann s(k)ylldi sitt (lif) lifa. Enn meftan hann hug&i sliktt, ba sa
hann mann einn stan&a hia ser vegliga(n) ok dyrligan, ok mællti:

25 «Zozimas, kva& sa ma&r, vel hefir bu f)inum hag hagat ok attferfl
skipa& ; enn ei skalltu bat hygia , at f>at se fulltt vel , meftan bu
lifir, fleiri eru ga^tur til gufts helldr enn {>ær, er bu hefir nu farit.
Ef bu vill meir fremia f)in meinlæti, ba farSu fra frændum binum,
fe6r ok modur ok vinum f)inum ollum , sva sem Habraham for

3« patriarki, ok fylg mer til munklifis bess, er stenflr aa Jordanar

1 saal. Fr. ; miog Cd. 2 log Fr. 3 esco Fr. 4 nema Fr.

S gob verk tilf. Fr. 6 barn ungt Fr. 7 gem Fr. 8 [ bottizs
vera i hug sinom, oc enge etlabe hann sva goban munc vera at honom
kunni Fr. ; her ender første Blad af Fragm.

I

496 MARIU SAGA EGIPZKU. II.

bakca, f>at er viktt Joni baptista. Pa for hann f)egar i stafi me8
honum f>angat.

i. Enn |>a er f>eir komu J>agat, f>a mællti sa enn ungi ma6r
vi5 Z. : «Her er nu sa sta&r, er ek sagfta f>er fra , far nu i muk-
lififl, ok se fyar ti&innfii er f>ar eru.» t'a gekc hann til klaustra- 5
garzsinns f>eira ok bardi aa. Enn sa er gæti hliSsins, f>a spurdi
hann. hverr J>ar væri. Pa svaradi Z. : «Munkr einn , sagSi hann,
ukuSr [>er.» P& gekc hann til abota ok sag8i honum. Enn aboti
sialfr gekc til ok lett upp hurS fyrir Zozimas. Enn f>egar* er
hann sagSi : munkr er her kominn nyliga, f>a f>otizs hann sia gæzsku 10
hans mikla harftrla ; f>a fell hann abotinn * £egar til fota honum
ok ba& fyrir ser, sem siSr f>eira var til. Enn J>a er hann reis upp,
l>a spurdi hann hinn, er kominn var, hvadan hann væri, eSa hvi
hann væri f>ar kominn , sva gamall maftr sem hann var, til {>eira
vesælldar, er f>ar voru fyrir. Enn Z. svarar honum: «Eingi nauS- »5
syn er aa, at ek segia {>at, hva6an ek em at kominn, f>vi em ek
her kominn, at ek vil bæta mig. Ek hefi heyrtt, at her se go8r
sidr ok miskunn mi kil med ydr, at hverr madr, sa er her vill vera,
{>a er hann nær gu8i helldr enn i o&rum stodum.« Pa svarar
aboti honum: «Brodir, sagdi hann, gu8 einn veitt hverss mannz 2°
gæzsku, kenSi hann f)er ok oss sva at lifa, sem vor fmrftt er mest.
Einnginn ma&r ma annan bæta, hygi hverr at sinum hag ok gere
gott, sa er gu8i næstr, er bezst gerer. Enn ef f>u vill her vera
med oss, J>a verttu. Sa gu8, er gaf sialfan sig at leysa oss, hann
hefir samnaS ollum oss saman.» t^a fellu J>eir badir til iardar aa 25
kne ok badu fyrir ser. Enn sif>an gengu J>eir inn til bræSra.

3. Enn {>a er hann hafSi {>ar verit um hrid, f>a sa hann, at
f>eir voctu hveria nott ok unu f>eir aavalltt nokut til gu8s, ok
f>eir letu alldri mun sinn kyran vera at biSia ser go&s ok odrum,
ok alldri heyrdi hann f>a onytt mæla, ok ræktu ek(ci) vætta um 3°
veralldar vist, hvarki um ar ne um oaran. Ok eingi f>eira vissi
anna(r)s nafn, f>at eitt villdu {>eir sysla at deygia fra heimsins
vist. Enn f>eir hofåu gu&s ord ser mest fyrir matt, enn J>eir atu
brau& enn drukku vatnn, til J)ess at f>eir hef5i megin til at £iona
gu6i. Enn i J>eira verkum slikum bættizst Zozimas storliga. Pa 35
kom su ti8, er £eir voru vanir at fara ut i ey8imorkc or munklifi
sinu at pina sig meir enn heima, J>a var langafasta. Enn sa var
sidr f>eira, at klaustr f>eira væri alldri opin a [tolf manuftum 3, nema

1 £agar Cd. % aa. A. Cd. 3 [ tolfb madnuSum Cd.

MARIU SAGA EGIPZKU. II. 497

tgestir kæmi. Enn bar kvomu fair menn ok fair vissu, hvar sa
stadr var, bvi visadi gud sinum eyrendreka at leiSa Z. bagat.
4. Sa var si&r beira, at sunnudag at fostu inngangi ba kvomu
beir allir saman ok heyrdu messu ok tokcu huls(!), ok mottuduzstt
allir saman litiS ok gengu siban til bænar sinnar. Enn siban er
£eir howu lokit bæn sinni, ba fell hverr aa kne fyrir annan ok
kystuzst allir, enn siban allir beir abota, ok ba&u hann, at hann
skylldi bi&ia fyrir beim, at beir mæti bvi efla, er beir villdu. Fa
luku beir upp hurdum ollum ok ganga ut, hverr beira sins vegar,

10 ok saung hverr benna salm Dommus illuminacio mea. Enn eptir
var einn e&a tveir at gæta staSarins oc veita tidir, enn eingi * var
at gæta fiar, bviat ekki var til. Enn hverr beira ham i ser rockut
til mattar, sumir hofdu brau5 litit, sumir fikur, sumir bat alldin er
daktil heitir, sumir erttr steyptar, sumir ecki nema likam sinn
einn ok klæfii bat, er hann hafSi yfir ser. Enn beim stundum er
ba hungradi mest, ba aatu beir gros ok rættr. Enngi beira villdi
koma til annas ok eingi vita til annas, hvat annar giorSi, enn ef
annar beira sa annan, ba gekc hann af bveru fra. Sva lifdu beir
alla fostuna til palmadags, fm komu beir allir samann. Ok hug(d)i
hverr at vi6 sig, hvatt hann hefdi syst aa beiri einni(!) helgu ti5,
eingi spurdi annan at sinni syslu2, bviat bat voru laug beira> a^
gu5 einn skylldi bat vita 3 me5 beim sialfum, bviat bat spillir fyrir
hverium. Enn Zozimas munkr for ok sem beir einn sama(n), hann
hafdi litinn matt med ser, hann vakti sva miog, at hann svaf
alldri, nema daudasvefn felli aa hann. Hann for vi6a um skogin
at leita, ef hann mæti finna nockura helga sta5i e8a erimitavist.

5. Enn er hann hafåi gengit tuttugu daga um skogin, ba var
bat einn 5ag at midium 8egi, ba nam hann stadar ok sa i austr,
bvi at hann gerdi sva iamnan, a h(v)erri ti& 6agsins dvaldi hann

30 gongu sini oc var ba aa bænum ok sa upp til himna. Enn medan
hann sa upp, ba for fyrir augu honum ok syndizs honum aa hægri
hon& ser bvi likazst, sem skuggi mannz væri. Pa hrædizst hann
ok hug&i, at bat væri braug5 diofulsins, bat kollu vær ofreski. Pa
tok hann upp hendi sinni ok gerdi krossmarkc fyrir ser brim

35 sinnum ok ba& gu8 miskunnar. Hann sa i sudret fra ser, sem
madr einn gengi naukvidr allr ok kolsvarttr asionum, b^i at sol
haf&i brenSan bann enn væsla likam. Honum syndizst har aa hof&i
beim manni hvitt sem ull ok stutt, sva at eigi tock leingra enn aa
halsinn. Enn er hann sa betta, ba {>otti honum kynligtt, ok varfl
1 eingis Cd. 2 sysla' Cd. 3 viti Cd.

498 MARIU SAGA EGIPZKU. II.

fegenn ok skyndi pangaS gongu sinni eptir manninum. Enn sa
enn vesli maftr, er par var, skyn&i undan gongu sinni, er hann sa
manninn eptir ser fara. Munkrenn rann eptir, sem hann matti
mest, ok lett {>at ekki skiptta, pott hann væri gamall oc megin-
lauss, ok matti hann meira fara enn hinn un&an. Enn pegar er s
hann kom i nan& peim manni, pa kalladi hann aa pann, er fyrir
rann, gratandi ok mællti: «Pu gufts præll, hvi flær{)u mig gamlan
ok synSugan! Ek særi pig i gufis nafni, at fyrir pess sakar er pu
pinir pig her i dessum skogi, pa hittu min ok mæl vid mig.» Pa
gatt hann farit pann mann i dal nockurum ; par rann vattnn um 10
utan. Enn pegar er hann kom i pann dal, pa fer hinn un&an
annan veg or dalnum. Pa nam munkrenn stadar ok matti eigi
meira renna, sva var hann pa mo&r, ok kalladi aa hinn, er un&an
rann, gratanfli ok ba&, at hann skylldi svara honum. Pa svara&i
sa ma&r honum er fyrir var: «Fadir Z., hvi fer pu sva miog eptir is
mer, e&a hvatt villttu mer? ek ma eigi viS pig mæla fyrir skaum
minni, ek em kona ok em ek naukvit. Ef pu vill vid mig mæla,
pa tac pu klæSi f)itt nockut ok kasta til min, at ek mega i fara,
medan er vid tolumzst vid.» Pa f>otti Z. kynligtt, hvi hon vissi
nafn hans, enda haffii hon alldri sed hann fyrr. Hann fagnadi f>vi io
miog ok potizs vita giolla, at eigi matti sva vera, nema gu&s
miskunn mikil fylg&i henni. Pa tock hann forntt klæfti eitt, {>vit
ekci atti hann nyara, ok sa fra henni vi8 ok kastafli til hennar.
En hon tock fcat klæSi ok hell&tt fyrir sig, l>ar sem henni var
mestt skoum(!) at se8 væri. Pa mællti hon vid munkinn : «Fadir Z., *5
hvat er J>er undir J>vi at sækia fun5 minn sva syndugrar kono sem
ek em?» Pa fell hann aa knebeS ok ba&, at hon skylldi blezsa
hann ; hon fell aa knebe6 til hans ok ba& hann blezsunar. Nu ba8
hvart {>eira anna& blezsanar. Enn sif>an tock hon til or8a ok
mællti: »Fadir, \>er byriar {)at at geraa(!), enn mer eigi, f>viat ek er 3°
kona, enn J>u ertt kallma8r ok prestr at vigslu, ok hefir \>u margan
dag stadit fyrir allteri ok sungit messu.» Pa f>otti Z. allra kyn-
ligazst, er hon skylldi £at vitta, er hon sa hann alldri fyr ok alldri
var henni sagtt fra. Pa mællti Z. vid hana : «Nu se ek , enn
go&a modir, attu ert full af gu&s miskunn, er {>u hefir bædi sagtt 35
nafn mitt ok atferS mina ; J>viat 1 guds miskun feck ongum manni
fyr riki sinu2 at ra&a ok eigi fyr metnafii heimsins, helldr feck
hann honum fyr litilæti ok rettlæti ast, {>a er hann ann gu&i;
l>vi by6 ek f>er fyrir gu&s sakir attu blezsa mig fyrri.» Pa lett hon

i at Ulf. Cd. a sini Cd. 4°

MARIUSAGA EGIPZKU. II. 499

at mali hans ok blezsadi harin ok mællti l>etta: »BlezsaSr ser f>u,

gu& drottin vorr, er leystir allar salur godar fra diofli.« Pa sag6i

Z. amen. Paa risu {>au upp bæ&i. Pa mællti hon vift munkinn:

6. »Fadir, sagdi hon, hvi villdir fm finna sva synduga konu

5 sem ek er?« Hann svarar f>a: »Eigi var f)at, sagdi hann, af
minum vilia e&a volldum, J>vi at ek vissa ekki til fnn. Gu8 villdi,
at vid fyndimst.« Pa svarar hon: »Ef sva er, sem fm segir, at
guS villdi sva, {>a seg fm mer, hvat titt er i heiminum um hag
konunga e&a byskupa ok lærdra manna. « Enn hann svara&i henni :

10 »Modir, sagdi hann, gu& hefir gefit fulian fri& ollu folki sinu. Enn
nu skalltu bi&ia fyrir ollu folki gufts ok mer.« Pa hof hon upp
hendur sinar yfir hofuS ser ok retti f>ær til himna upp ok sa austr
ok kalladi til gu&s leingi. Enn hann munkrinn heyrfti ekki til,
hvatt hon mællti, nema hann sa f>at, at hon hrærSi munn sinn,

15 ok sva sa hann, at hon for i lopptt upp miog hatt fra iordunni.
Enn i f>eiri syn, er f>a sa hann um hennar hag, f>a hrædizst hann
sva miog, at hann sveitizs af ok fell til iardar nidr ok matti ecki
mæla, nema hann saung Kirieleison. Pvi var hann sva hræ&r, at
hann hugdi, at f>at væri villa. Enn er hon for ofan apttr, f>a tokc

»o hon i hon& Z. ok reisti hann upp ok mællti: »Fadir, sagSi hon,
mistrua(!) f>u mig eigi, kristinn madr em ek ok f>o synftug kona,
sem ek hefi fyr sakctt f>er.« Sif>an gerdi hon kross bædi aa enni
ser ok aa briosti ok mællti £etta: »Gu8 alzsvalldandi leysir oss
fra inum illa diofli, f>eim er i gegn oss berzst æ ok æ um vora

25 olmrftt.« Enn f>a er hann heyrdi mal hennar l>etta, at hon vissi
iamvel hug hans sem or8 hans, J>a vissi hann, at gu& var med
henni, ok fell J>a til fota henni ok mællti f>etta gratan8i: »Nu
bi& ek f>ig ok by8 ek f>er af gu8s hendi Mariu sonar, at fm leynir
mig eigi, hvat um f)inn hag er, e5a hverssu leingi f>u hefir her

30 verit, ok ek mega heyra, hverssu undarlig gufts miskunn er. Ok
seg mer til |>ess, at ek segia odrum monnum fra slikum iarteinum,
fyrir £vi at viss domr allr sa er folginn er e6a fe leynan&a, {>ess
nytr eingi ma8r ; ennda biS ek fug ei fyrir {)vi, at J>u e&a ek skula
taka manna lof i gegn, helldr bi& ek til f)ess, at ek vil, at a8rir

35 menn liki eptir f)inum go&gerningum, ok {>vi kom ek aa funS J)inn,
at gu8 villdi, at menn vissi, hvat {>u hefir her syzst.« Enn er
hon heyrdi f>au or5 hans, f>a hof hon upp augu sin ok sa til himna
ok mællti vid hann: »Ho, ho, brodir, sagdi hon, mikit er mer
fyrir J>vi, ok skom f>icki mer f>at at segia \>er fra minu lifi, fyrir

40 f>vi at f>u munntt flyia mig sem hoggorm ein(!) vesta, ef {>u veizst

500

MARIU SAGA EGIPZKU.

mina attfer(d) ok illsku. Alldri hefi ek enn til skripta gengit, ok
verS ek nu at segia {>er minar syndir, f>ott mer se leitt, enn f>u
bi8 gu8, at hann fyrirgefi mer pessar syndir.« Enn {>a retti hann
henSr sinar til himins upp ok baft til guSs fyrir henni. Sif>an
tock bon at segia sina attferS ok mællti a f)a lund: 5

7. Ek var fædd aa Egiptalandi, ok var ek med feftr minum
ok moftur .xij. vettr; £a girntumzst ek ills lifs ok at drygia likams
losta. Enn ek matta f>vi eigi orka, J)vi at fadir minn ok modir
voru menn rikir ok aagætir, sva at eingi {>ordi mig at finna til
onytra bluta. Pa hliopumzst ek a brautt $>adan, ok for ek til 10
borgar fceirar, er Alexandria heitir, ok lifda ek J>ar sva ofaugru
lifi, sem kona mati vestu lifa bæ&i fyrir gu&i ok monnum. Pat
var mitt lif, at ek var porttkona, su er vest matti vera, .xvij.
vettr ok nockuru leingr efia mæ(i)r. A J>essa lun8 haga8a ek, at
l>at klæ&akyns, er fegurs(t) var, J>a keypta ek ok bar ek aa mig, til 1 5
{>ess at flæ(i)ri skylldi til min lysta enn a5r. Allra kvenna var
ek fegrzst ok vænzst. Pann matt keypta ek mer iafnan, er bezstr
var, til J>ess at minn likam skylldi f>a fleira illzs fysa ok gleSi enn
a5r. Yaktta ek f>a miog sva nættr ok daga, ok gekk ek l>ess i
milli at drecka mungatt e8a drygia likams losta me8 hverium 20
manni, er J>at villdi gera, ok f>otti mer J>eir allz til fair, ok tock
ek ecki fe af morgum, J>viat ek villda, at {)a lysti til min fleiri
enn færi. Ek gerdumzst leikari, ek sau(n)g, ek tumbada, til l>ess
eins var mer f>etta alltt, at ek villda f>a locka til min fleiri enn
færi ok meir alla f>a er ek villda hafa. Ek laug, ek stal, ek var 25
æ ok æ i illum verkum dag ok nott. Pa kom sumar. Enn sa var
si8r i {>vi landi, at menn foro fiolmentt aa skipum til Jorsalaborgar
aat krucis messu. Pat var einn dag, er ek sa at martt manna
for til skipa, f>a geck ek at hitta mann einn, f>ann er fara skylldi
aa fceim skipum til Josalaborgar, ok spurda ek hann, hvert f>eir 30
villdu fara. Enn hann svarar: »Til Jorsalaborgar, sagSi hann,
til ins helga kross.« »Ek villda J>angat fara me8 y8r, « sagda ek.
Hann spurdi mig, hvat ek hefda til skipleigu. Ek svaraSa honum :
»Ecki, sagda ek, nema er vilit veita mer bæfti matt ok far. Enn
ef er vilit eigi {>at, J>a by8 ek mig sialfa.« Nu bi8 ek, godi brodir }5
Z., at ek hetta nu at segia leingra, fyrir l>vi at eyru f)in munu
saurgazst ok lof f>itt alltt. Pa klaukk Z. sem kona ok ba8 fast-
liga fyrir gu8s sakir ok mællti sva: »Go8a systir, hvata {>visa
mali, seg helldr fram, fyrir f>vi at {>at bætir margan mann, er
sliktt heyrir.« Pa tock hon til a nyia leikc ok sag8i: »Sa ma8r 4o

MARIU SAGA EGIPZKU. II. 5OI

er ek sagda ber fra, at ek villSa fara med til Josala, ba fann hann
bratt, hvatt konu ek var, ok geck aa brautt fra mer ok hæ&i at
mer ok bio miog. Enn ek geck sem ek matta skiotazs til straadar,
ok sa ek fiolda manna bar, ok leku ok bi8u lagsmanna sinna.
Enn ek ba6 ba, at beir skylldu mig lata fara med ser, ok baS ek
ba gera vid mig alltt bat er beir villdu. Enn beir bagu bann
kost ok leiSu mig aa skip med ser. Enn siban foro vær i haf.
Enn ba tock ek si5 minn inn sama. Alldri var sva illtt i hafi ne
sva gott, at ek letta eigi, sem ek var fyr von, aa hveria lun6 sem

«° ferligazst var. Ek hrædumzs eigi aa skipi sem a6rar konur, sva
var ti& illska min, ok ek eggiaSa alla menn til min, et aa bvi
skipi voro, bæSi illa ok go&a. Sva ma segia, at ek færa med o8ru
borSi apttr enn o&ru fram aa skipinu, ok saurga8a ek bar naliga
hvernn mann, er aa var skipinu. Ek var sva sem helvitis pyttr
beim oli nm, er i attfalli voru, er mig hofSu, sva sem fella til
musa. I*at botti mer undarligtt, bvi vær druknufium eigi oli fyrir
minni illsku. Enn nu se ek, at sva er sem gu6 hefir mæltt, at
hann vill eigi syndugs mannz dauSa, helldr vill hann, at hann lifi
ok bæti yfir. Nu foru vær siban til bess, er vær komum til Josa-
laborgar, bar voru vær nockura daga, a8r krossmeissa(l) kom. Enn
aa beim dogum » lif&a ek sva illa, sem ba er ek haffia vest lifad,
ok for ek um borgina alla innan naliga fyrir hvernn mann, ok
teygSag allar salur beira manna til helvitis, er ek gatt til min
lo.cka8, sva sem fiskar vefiazst i neti. Enn ba er kom .+. messu-
dagr, ba foru menn fiolmentt til kirkiu fyrir gu8s sakar ok hans
lof fram at flytia ok halæitliga hans tign at gera. Pa skynda ek
gongu minni i beira flokc fyrir illsku minni ok otru at lata sem
flesta menn sia mig. Pa komu vær til kirkiudura, ok gengu ba
allir menn i kirkiuna inn adrir, enn ek matta eigi inn komazs.
Ir'a botti mer kynligtt, hvi sætti. Pa gekk ek i brau(n)g manna,
ok hug8a ek, at menn skylldu hrinda mer inn me8 ser, enn mer
tio&i bat ecki. t*a geck alltt folkk inn, enn ek matta eigi inn
komazs.

8. Enn er ek haféa leingi vi8 bat brotizst at braungvazs

55 inn, ba var ek sva mo8, at ek matta eigi sva leingr lata, ok hvarf
ek ba me& kirkiunni annan veg hia vegginum fyrir utan i ra eina,
ok kom mer ba i hug, hvatt vallda mun8i bvi, er ek matta eigi
i kirkiuna ganga sem alltt kristit folkc annat2, ok botumzs ek ba
finna, hvatt ek haf&a syzst, ok mundi gu8 mig fyrir bat utt recka,

40 1 er tilf. Cd. z annan Cd.

5oa

MARIUSAGA EG1PZKU. II.

at ek var verri enn eingin maftr aimara. fca tock ek at grata af
ollum hug ok bardag aa briost mer, ok andvarpada ok idrudumzst
ek synfta minna. Enn er ek sa or ra [>eiri, er ek stoft i, hvar
skriptt ein var sett gerr eptir Mariu modur drottins vors, {)a kall-
afta ek af ollum hug aa hana gratanfti ok siuku hiarta, fyrir f>vi at 5
{>a et fysta sa ek, hvat ek hafda syzst, ok mælta ek sva: «£>u inn
helga mær Maria, er bartt sun gufts higat i verolld |>essa, ek veitt,
at (ek) em overft at sia f>ig fyrir f>eiri enni margfolldu illsku, er
ek hefir gertt. Enn nu bi5 ek f)ig, hin helga gufts moftir, at f>u
hialpir mer, fyrir fivi at ek veitt, at guft villfti }>vi maftr vera her io
i heimi, at hann villdi, at syndugir menn if>radizst ok bætti yfir
syndir sinar vid hann. Nu kalla ek it J>riftia sinn til f>inn, inn
ftyrliga drotning himins ok iardari, ok bi& ek {>ig, at f>u lofir mer
at ganga inn i {>ær dyr, er ek matta eigi aftan inn komazst til
hins helga kross at luta honum sem adrir menn. Enn ef l>u villtt *5
mer J>etta lofa, J>a heitt ek f>er l>vi, at ek skal alldri sliktt drygia,
sem ek hefi fyr gertt, ok f>egar er ek kern til hins helga2 kross,
J>a skal ek fyrirlata allan heiminn ok alla J>a hluti, er i honum
eru, ok vil ek fara i f>ann staft, er ek mega refsa mer sialf okynni
min ok illsku mina, J>a er ek hrædumzst eigi guft. Nu bid ek f>ig zo
it fiorfta sinn fyrir dyr& J>ina ok miskunnsemi, at J>u helpr ollum
kristnum monnum, at Jm gangir i vordslu fyrir mig vi& son J>inn
drottin vornn.» Enn si^an er ek hafda sva mælt, f>a freistafta ek
ok geck til kirkiuduranna me5 o8rum monnum, ok matta ek l>a
inn ganga, ok var mer f>a ecki utt hrunSit, helldr var mer f>a as
hrund(it) i kirkiuna. I^a var& ek sva fegin, at ek [>ottumzs varia
vita vi6tts minns, at ek skyllda \>a inn komazs, sem syndir minar
hrunn&u mer a5r utt, ok hræ8umzst ek {>a guft fastliga. Enn f)egar 3
ek kom fyrir kross inn helga, f>a fell ek oppt aa kne fyrir honum.
Enn f>a kom ilmr sva go&r i nasar mer, sem ek kenda alldri iam- JO
go&an fyr, ok sa ek J>ar dyr& gu8s. Enn si[>an gekc ek utt apttr
|>angat til skriptarinnar, sem ek haféa aftr verit, ok fell ek enn aa
knebet ok mælta ek aa J>a lund: «Pu hin helga mær Maria, yfir-
drottning allra drottninga, l>u hefir mer miskunnat, ok fyrir J>inar
sakir kom ek i hina heilaugu kirkiu at sia dyr& gu5s. Nu vil ek 3J
fyrir J>at lofa son l>inn almattkan gu&, {>ann er heyrir allra
syndugra manna idrun. Nu biS ek, at {>u visir mer aa f>a gotu
at ganga ok synir mer , hvatt ek skal J>ess gera , er ek mætta
sættazst vift skapara minn ok vift J>ig, hin helgazsta mær, ok vid

1 iordar Cd. 2 hilga Cd. 3 f>igar Cd. 40

MAR U SAGA EfilPZKU. II, 503

alla hans dyrlinga.» Enn begår er ek hafda bat mælltt, ba heyrda
ek rauft eina mælan&i vi& mig. A |>essa lun& mælltti su ro& : «Far
bu utt yfir Jor&an, bar hittir {>u go&a ro salu binni.» Pa mæltta ek
vi6 skriptina gratan3i: «Pu drotning min baleitazsta, afrækzstu
eigi vi& mig, hellfir gættu min æ ok æ, hvargi sem ek er.» Enn
siban gekc ek utt or kirkiugardinum. Enn f>a kom ma&r einn i
motti mer ok gaf mer bria peninnga silfurs. Enn ek geck ok
keypta me& beim £ria hleifa brau&s. En ba spur&a ek manninn,
er ek keyptta brau&it at, hvertt lei&in væri til Jor&anar. Enn
hann visa&i mer, enn ek geck siban bagat oglo& ok gratan&a(!). Pat
var at dagverdarmali er ek geck or Jorsalaborg, enn ek kom
fram at solarfalli til Jordanar til mun(k)lifis bess, er bu ert i.
Enn begår er ek kom bar, ba geck ek i kirkiu, ok tokc ek bar
hus(l), ok var ek bar um nottina, ok att ek bar halfan hleif af bvi
,5 brau&i, er ek keypta i Josalaborg, ok drack vi& vatn or Jor5an.
9. Enn annan dag ep tir for ek a brautt or munklifinu ok
yfir ana Jor&an, ok ba& ek iafhan enu dyrstu Mariu, at hon
skylldi visa mer a ba goto , at ek mætta lifna af dauda beim, er
syndir minar deydu mig. Enn ba kom ek i skog mikinn ok hafan.
ao Enn siban er (ek) kom bar, ba hefi ek flæit ok firzst menn, sem
ek matta mest her til, ok hefi ek her be&it miskunnar vors drott-
inns. ^a svara&i Z. henni ok mællti: «Hverssu marga vettr hefir
bu her verit, liufa min.» I^a svaradi hon: « Siban er ek for or
hinni helgu borg Jerusalem, sag&i hon, ba hefi ek her verit .xl.
ok .vii. vettr. » Enn ba spurSi Z. : «Hvatt hefir \>u haptt ber fil
mattar siban, sag8i hann?» Pa sag5i hon: «Ek hafda eigi matt
meira higat enn tvo hleifa ok bann halfan, er ek leiféa i munklifinu.
Enn l>at brau5 hardnadi fyrir mer ok var8 sva hartt naliga sem
steinn, enn ek liféa vi& bat nockura vettr. » l*a svaradi Z. : «Var5
30 ber mikit fyrir bvi at lifa annan veg, enn bu vart fyr von?» Pa
svaradi hon: «Ef ek minnumzst a pisl ba aUa> er (e^) nen b°laf
her, ok aa lif bat et illa, er ek hafSa aftr, ba uggi ek, at ek fysumzst
til veralldarinnar ok skula beriazst ba enn i gegn heiminum.»
Z. svara&i ok mæltti a ba lei8 : «Liufa min, sagdi hann, leyn mig
35 eigi, hvat um binn hag hefir verit. » Pa svara&i hon ok mælltti:
«Tru mer, Z. aboti, at seytian vettr var ek her sva i bessum
skogi, at mig lysti til ok mer kom æ ok æ i hug mattr sa, er ek
hafda haptt i verolldinne, bæ&i kiott ok allr enn bezst(i) mattr, er
i heiminum var, ok mungatt ok klædi ok skemtun su oli, er ek
40 haféa, siban er ek kunna at monnum at hyggia. Enn ba \>egar er

5<M

MARIU SAGA EGIPZKU II.

ek lett mer i hug koma, hverss ek hafda bedit eim * helgu Mariu,
ok hverssu hon hafdi mer miskunna&, J>a grett ek, f)a i&rudumzst
ek ok andvarpa&ag, ok bad ek alhugliga, at hon skylldi eigi gleyma
mer, hell&r skylldi hon gæta min ok snua fra mer beim enum illa
ahuga ok minning illra verka minna. Enn medan ek ba& f)eirar 5
bænar, ba kom Hos mikit yfir mig. Enn ba er stun& ein var i
millum, ba var mer heimrinn allra mest i hug, sva at ek svi&a sem
elldr lægi a mer allri. Enn f>egar er ek hug&a at, hverssu mitt
mal sto& vodvænliga, ba fell ek til iardar ok kailada a Mariu , ok
la ek bar a bænum minum allan bann dag ok ba nott, ok var bat *«
Hos hia mer alla ba stun& , ok \>vi Hosi fylgdi miskunn drottinns
minns ok Mariu modur hans, ræ(i)stu fmu mig up af beim illa hug.
Enn i f>eiri freistni var ek alla .xvij. vettr. Enn nu siban er
beir .xvij. vettr voru farnir, ba var Maria modir gu&s mer næst at
ollum hialpum i hverium stad, bædi er ek svaf ok er ek vacktta.s- 15
Pa svaradi Z. ok mællti a ba lund: «t>urptir bu siban matt e&a
klæ&i?> Pa svaradi hon: «l?ann halfa bri&ia leif er ek hafda fra
Jordan, sagdi hon, bess neytta ek a beim .xvij. vettrum , enn
siban [lif&a ek* vi& grås ok rættr her til. Enn klædi bau, er ek
hafda hegat fra Jor&an, ba eru nu farin ok fuin3. Nu 4 hefir sva 2°
mig kostat bæ&i frost ok kuldi um vettrum, enn um sumrum 5 hiti.
Enn siban eptir ba ti&, ba kom gu&s miskunn til min ok hefir
teckit bædi Hf mitt ok salu fra ollum haska. Enn nu hvertt sinn
er ek minnumzst6 aa allt Hf mitt it illa, er ek hafda i heiminum,
ba gle(d)iumzst ek ok fagna , ok vilnumzst ek [miskunnar af »5
drottins vors gæzsku7. Mattr minn ok mungatt [ok klæ8na8r bat8
eru gu&s or&, sva sem gu& mælir sialfr, at ma8r ma eigi vi8 brauS
eitt Hfa, hann ver8(r) ok at lifa vid [ord bau> er koma 9 af munni
gu&s. Sva mæla [bækr, at sa ma&r er hann fer or illskuklædn-
adi10, hann fer i stein ok hefir hann ser11 fyrir klædi. 30

11. Enn er Z. heyr&i bessi mal hennar, er hon sagdi dæmi-
sogur af [hinni diupsettuzstu bokc12, ba spurdi hann ba mu godu
kona: «Kannttu salma bina, sagdi hann, eda hefir bu lesit bækr?»
^a svaradi hon: «Tru mer nu, gu&s ma&r, at siban er ek for fra
Jor&an, ba sa ek eingvan»3 mann fyr enn {>ig ok ecki kvikven&i. 35
1 einu Cd. 2 [ 1. Cd. 3 fyri Cd. 4 Her begynder andet Blad af
Fragm. b'5633. $ sumar Fr. 6 minnomc Fr. 7 [ oc glebiomc ec af drottins
vårs gezlo Fr. 8 [ e{)a vin oc clebi Fr. 9 [ orf> hvert er fram

ferr Fr. io [ bøkr, at hverr sa mabr , er her ferr or klebnabe

illzsco sinnar Fr. n bat tilf. Fr. i* [ eno diupasta bocmale Fr. +Q
13 engi Fr.

MARIU SAGA EGIPZKU. H. 505

»Eiin a bock nam ek alldri » , ok alldri * heyrda ek fra bockmali
sagt, enn gud lifandi [æ ok æ* harm kennir hverium manni vis-
dom. Nu brodir [heyr bu mig 3, nu hefi ek sagtt J>er alltt, bat er
[um minn hag hefir verit4. Nu biS ek big> at bu haldir bænum
5 fyrir mer [til gu8s5, medan f>u lifir. Pa, fell munkrenn a knebet
ok mællti gratandi6: «Blezsadr ser bu gu5, er gerir iarteinir

Imiklar ok dyrligar ok undarligar ok sva margar, at [einginn madr
fær taltt 7.» En er hann haf&i sva mællt, ba tok hon i hond
honum ok reisti hann upp oc mællti: «Brodir, sagdi hon, bess vil
ek bidia pig, at bu segir ongum manni fra mer, medan lif mitt
er. Ennfta 8 far f>u nu i gu8s frifti. Enn annat vorr i f>enna ti8 9 pa
skulu vid her finnazs. Enn ek vil f>ess biMa, at bu farer eigi fra
sta&num annat vor, sva sem siftr y&var er til ok'log y5r.» Enn
f>a er hann heyrdi, at hon vissi alltt um beira hag, botti honum
kynligtt sem fyr, hvi hon skylldi bat vita, er einngi haf&i ma6r
sagtt henni fra, ok lofadi hann f>a gu8. Enn hon mællti ba vid
hann: «Verttu kyr ba heima i muklifinu, er fasta kemr, fyrir bvi
at gu8 vill [eigi, at bu farir me8 beim odrum brædrum, sem log
y8r eru til. Enn er skirdagr kemr, ba far bu til Jordanar ok haf
20 med ber holl5 ok blo8 drottinns vors10, byiat ek hefi eigi siban
tecki8 corpus domini, er ek [var i pessu munklin". Enn bvi
einka ek bann dag til bess , at drottinn vor gaf a b©im degi
postolum sinum hollS sitt ok blo8. Enn nu er Jm kemr heim, ba
mæl bu vid abota ydvarnn, at hann gæti vel munka sinna allra
»5 ok refsi beim [misfarar beira I2, bviat beir purfa*3 ; bi8 nu fyrir mer,»
segir hon. Enn eptir bessar rædur hvarf hon aa brutt fra honum
ok bangat i sko(g)inn sem byckazstr var. Enn siban fell Z. til iardar
ni8r ok kysti bar aa iordina, sem hon haf&i staftit, ok lofaSi gufl.
Enn si&an reis hann upp ok for ba beim aa inum sama apttni ok
30 bakcadi [gu&i alla ba .xii. manu&r, er hann haf6i fundit bessa konu ok
heyrtt hennar lif 14, ok gengr hon honum alldri or hug nott ok dag *5.

i aldrege Fr. 3 [ ei oc ei Fr. 3 [ hefir bu heyrt oc Fr. 4 [ yfir
minn hag hefir gengit.Fr. 5 [vip gub -Fr. 6 ba er up hann tilf. Cd;
t ikke Fr. 7 [ enge mafr fer talbar Fr. 8 En Fr. 9 tima Fr.

35 10 [at bu farir eigi meb obrom brebrom fyrr en åscirdege; ba far bu

tilJordanar scirdag, oc haf meb ber holld oc blob vårs drottins Jesus Cristz,
oc bib min beim megin arinnar, sem bu kemr at Jordanar(l). Ec vil ba
taka holld oc blob vårs drottins Fr. 11 [ tok i mvnclifi, er ec for i
æybemorkina Fr. 12 [ osibseme sina Fr. 13 hurfo bess at beim se

refst Fr. 14 [ allt meialete gube monobum. 15 Her

ender Forsiden af 2det Blad Fr.

506 MARIU SAGA EGIPZKU. II.

12. l^adan fra lidu nu stundir til J>ess, er kom iafnleing6
fiesse, er beir voru vanir munkarnir at fara ut i skoga ba inn
fysta sunnuSag i langafostu anna3 vor. Pa gengu beir utt, sva
sem beir hofdu fyr gertt, or kiaustri sinu syngian&i. Enn ba var
Z. siukr ok matti eigi fara me& beim, J>a mintizs hann aa, hvatt 5
su kona hafdi sagtt, er hann hitti i skoginum, hon sagdi, at hann
munSi eigi fara, £0 at hann villdi. Enn siban matti hann litla
stunft illa ok tock honum at battna. Enn ba er skirdagr kom, ba
var hann heill vorSin, pa tock hann kaleck einn litinn ok lett bar
1 holl8 ok bloft vors drottinns. Siban tock hann alldin, J>at er xo
dacktil heitir, ok {>at annat, er fikcior heita, ok erttr steyptar1 ok
for siban til arinnar utt ok kom par at kvelldi, ok settizs bar
ni&r hia aanni ok tokc |)ar hvilld ok badzst fyrir til gufls, ok bei8
hennar par. Enn hon kom eigi. Hann sa iafnann i skoginn ok
vænnti hennar 2, ok {>otti honum [æfar langtt at bida. Hann hugfii 1 5
pa, i hug ser ok ættladi annaft hvartt mundu vera, at hon mundi
hafa {>ar komit til stefnunnar3 fyr enn hann, ok hefdi hon horfi5
i brautt, e6a [hitt ella, at hon mundi eigi komazs til mottsins fyrir
sakar synda hans 4. Honum J>otti f>at sva illt, [er hon kom eigi,
at hann klokc sem kona fi ok sa upp til himna ok mælltti petta : *<>
<Drottinn minn, sag5i hann, leyf f>u mer nu at sia £a konu, er
(ek) fysumzst6 ok ek leita.» Pa, tock hann at kvida, hverssu hon
skylldi komazst yfir aana, ef hon kæmi7 til hans su inn helga
kona, fyrir f>vi at jsar var hvarki yfir ana bru [ok ekki 8 skipp.
Nu fxotti honum sva illtt, at hann grett ok vænadi9 ser sem kona, a5
er hon kom eigi. Enn medan hann kunni allra vest, f>a kom su
hinn helga kona annan veg at anni. Enn er hann sa, at hon kom,
J>a [hliop hann upp ok var8 sva feginn, sem ma&r ma fegnazstr
verda10, ok lofadi gub ok hugdi at, hvar hon mundi komazs yfir
ana Jor&an. Enn hon geck til arinnar ok gerdi hins helga kross 3°
markc fyrir ser, ok geck hon si{>an sa vatnnit yfir aana JorSan til
hans [sva sem aa iorSunne11. Enn er hann sa J>a inu undarligu
gongu hennar, fm fell hann a kne [i moti henne". Enn er hon
sa {>at, f>a kallar hon a hann ok mællti: «Z. brodir, sagdi hon,

1 saal. Fr.\ hvis Bag side begynder med dette Ord\ steystar Cd. a |)atan(!) 35
tilf. Fr. 3 [ afar langt, oc hugjn vifc sic fcat, at annat tveggia vere,
at hon hef be komit bar i £ann stab Fr. 4 [ synbir hans ylle, at hon kom
eige Fr. s [ at hann koms vib mioc Fr. 6 ec fysoms Fr. 7 qveme Fr.
8 [ ne Fr. 9 veinabe Fr. 10 [ reis hann upp oc varp harpia

fegenn Fr. 11 [ mgl. Fr. ia [ fyrir hana Fr. 40

MARIU SAGA EGIPZKU. II.

507

30

35

hættu »ok gerr ei sva , bu ertt prestr ok bu hefir [gu5s likama
meS f)erJ.«

13. Pa, kom hon til hans ok mælltti betta vi& hann : »Blezs-
adu mig, fadir,« sag&i hon. Enn Z. hrædizst ok mælltti [a ba
lund:2 »Dyrkadr ser bu guft, nu hen ek hitt f>at, er ek for at
leita, betra mann mer.« Pa mællti hon vid Z. : »Brodir, sagdi
hon, syng&u pater noster ok credo in deum, fyr enn bu gefir mer
corpus domini. « [Hann gerdi sva sem hon baS, ok bædi bau3.
Siban [gaf hon honum fridarkoss ok tock siban vid 4 corpus domi-
ni. Enn ep tir bat helltt hon upp honflum sinum til himins ok
mællti : » Drottinn minn, nu skalltu ambatt 5 bina i frifli lata fara,
bvi at ek hefir nu seS grædara min. Enn nu fardu, brodir Z.,
heill ok vel, ok hyg at [nu vannliga, hvat ek mæli 6 vi8 big. Kom
J>u nu at annarri iamnleingS, ba er .xii. manuSr7 eru heftan li&nir,
i bann sta8 er vid hittumzst fyrra sinni. Ek særi big i gu8s
nafni8, at {m [kom ba ok finn9 mig a ba lunS, sem guft vill [at
vid finnimzs10.« Enn er hon haf&i betta mælltt, ba ba6 Z. hana,
at hon skylldi etta11 nockut af alldine fcvi, er hann hafdi at færa
henni. Enn hon tock briu kornn af ertrum ok att bau ok hetti
siban ok mælltti: »Ærinn12 matt hofum vær i gufts miskunn, ef
vær mætim gera hans vilia.« Enn ba Da& non Z. bess, er hon
hami fyr be&it: »Minzstu min, fadir, kva& hon, i bænum binum «
En hann svaradi: »Ek skal bat gera, er bu D^r m^ ©nu bu
skallt bat gera, er margir burfa*3, f>u skallt bi&ia fyrir ollum
lærdum monnum ok konungum ok [ollum kristnum monnum ok
fyrir mer'4.« Enn er bau hofdo b^ta vid mællztt, ba blezsadi
hon ana Jordan med [hinu helga krosstakni ' s ok gekc yfir siban
burrum fotum. Enn Z. for heim til stadar sins, ok botti honum
sva illa, er hann vissi eigi, hvat hann skylldi til tacka, er hann
hafti eigi spurtt ba ina godo kono, hvat hon hett.

14. Enn er hann hafdi verit heima .xii. manafti »6, ba for
hann utt i skog*7, sem sifir beifa var til munkanna. Hann for
bann veg, sem bau funduzs it fysta ar. Enn siban er hann kom
i bann skog, er hann hafdi hana hitta, ba hugdi hann, at hann

1 [ tekit hold oc blob Crist Fr. 2 [ betta Fr. 3 [ mgl. Fr.

+ [ kysti hon hann. En ba toc hon Fr. 5 ambott Fr. 6 [ $\i
vannliga, er ec hefi melt Fr. 7 mon. Fr. 8 saal. Fr. \ nafoi Cd.
9 [ komir ba oc finnir Fr. 10 [mgl. Fr. 11 eta Fr. 12 ørinn
Fr. 13 hurfu Fr. 14 [ ollo cristno folke oc fyr mer sjmgom Fr.
15 [ ens helga cross marke Fr. 16 manobr Fr. 17 eybemork

Fr., som ender her.

508 MAKIUSAGA EGIPZKU. II.

skylldi J>ar nockuS til hennar finna. Enn er hann sa ecki likligtt
til hennar, J>a f>otti honum illtt, ok grett hann ok kunni einkar
illa ok mælltti f>etta: »Drottinn minn alzvalldann&i gu8, syn mer
leynda dyr8 {>ina * ok miskunn l>ina, er f>u hefir her folgit i J>visa
landi ok i f>essum skogi. Ok enn bi6 ek f>ig innar somu bænar, 5
drottinn minn, attu synir mer l>inn eingil likamligan, f>ann er eigi
er h(e)imrinn verdr at hafa.« Enn meflan hann var a bænum
l>eim, {>a kom hann i dal l>ann, er l>au funduzst fysta sinni i, ok
sa hann hana ligia an&a8a, ok skein af likam hennar sva mikift
lios sem af sol. Enn hon la sva, sem menn adrir hefdi lagtt 10
henftr hennar ok fættr ok hofut, ok horfSi hon i austr. Enn f>a
skyndi hann gongu sinni til likams hennar ok fell aa kne att
fottum henne ok kysti fættr hennar, ok f)ordi eigi at koma nær
likam hennar enn sva. Enn sij>an saung hann licsaunng ok salu-
tidir fyrir henne ok hug6i i hug ser, at hann villdi giarna fela 15
likam hennar, ef hann f>erdi, enn hann hugSi, at henni mun6i
fyrir f>ikkia i. Enn medan hann hug&i t>etta, J>a sa hann at hofdi
henne bockstafi gerva. fceir stafir mælltu sva, at sa enn godi
munckr Z. skylldi tacka likam Mariu ok grafa i i>eim sama sta&
ok bidia fyrir henne. Enn hon anda&izs aa f)eim manaSi er Aprilis ^o
heitir at bockmali ok a inum fiorda nonis dege. Nu fagnadi
hann f>vi fastliga, er hann vissi nafh hennar, ok vid f>at var8
hann ok varr, at a f>eim inum sama dege fyrir .xii. manudum, er
hann hafdi gefitt henne corpus domini viS Jordan, f>a andadizs
hon, f>egar er {>au skilduzst ok a somo stundo, er hann hvarf fra 25
henne, ok hon fra honum, ok eigi ma&r kom fyr enn hann i f>ann
sta5 sifran, er hon kom, ok alldri kom ma8r i f>ann sama dal a8r
ne sil>an, er Z. hitti hana {>ar bæfti kvikva ok dau&a. Enn {>at
hafdi Z. gengit .xx. Saga, f>a er J>au skilduzst et fyrra vore8, er
hon for f)a a einni eykctt Sags, ok skildizs hon {>a vi& verolldina 30
ok for til gu&s. Enn Z. var8 ahyggiufullr um f>etta2, hverssu
hann sky(ll)di f>at fa gortt, er honum budu bokcstafirnir, l>eir er
hann hitti at hof&i Mariu l>eirar, er f)ar la, fyrir {>vi at hann hafdi
hvarki pal ne rékcu. Enn J>a er hann kvi&i {jvi allra mest, fm
sa hann hia ser liggia tre eitt litit, ok tock hann f>at ok grof med 35
ok matti ecki at gera, fyrir {>vi at f>ar var iorS sva hor&, at ecki
orkadi treit aa. Pa, mædizst hann i J)essu starfi ok settizs ni8r,
fyrir J>vi at hann hafti eigi afl 3 til f)ess at grafa med l>vi litla tre
fyrir elli sinni ok fostu. Ok i J>vi bili sa hann dyr eitt koma

1 t>ini Cd. z er tilf. Cd. 3 alfl Cd. 40

MARIU SAGA EGIPZKU. II.

509

3°

35

fram or skogi, frat kalla menn et oarga dyr. Enn fregar er frat
kom, fra gekc frat frar til, sem likit la, ok snakadi til fotaima
fressarar enu helgu konu ok kysti horvettna a iorMna, frar sem
fættr hennar hofdu komit. Enn Z. tokc at hrædazs, er hann sa
dyrit frat et ogurliga, ok mintizs a frat, hvatt su enn helga kona
haféi mællt viS hann, at hon sa alldrigi dyr ne ekci kvikvendi,
sifran er hon kom i frann skog. Ok tock hann fra at signa sig
med inu helga krossmarcki ok trudi fro at hvoro, at dyrit mundi
ecki mein gera honum fyrir sakir freirar ennar helgu kono Mariu,
er fra var frar. Enn dyrit bendi honum, at frat villdi fri6 hafa
vi8 hann. .fa mællti Z. vid dyrit oarga a fra lund: »f'essi hin
helga kona, er her liggr, bauS mer at grafa sig i iorS ni8r, enn ek
ma frvi eigi a orka, fyrir frvi at ek em gamall ma&r ok megin-
laus, ok frat med, at ek hen ekci frat til er ek frarf. Enn nu by&
ek frer i guds nafni, attu farir til med afli frinu enu mickla, er
guS gaf frer, ok gerr henni grof.« Enn fregar er hann haf5i fretta
mælltt, fra dvaldi dyrit ecki at grafa henne grof mundangs langa
ok hæfiliga breifta ok skappliga diupa. Enn sifran for Z. inn
helgi munnkr til ok lagdi ena helgu Mariu i fra grof. Enn var
hon i freim klædum, er Z. munkr kastaSi til hennar, fra er frau
funduzst i fysta sinn. Enn sifran gengu freir i brott badir Z. ok
dyrit. Enn dyrit for sva hægliga sem einn saufir til skogar, enn
munkrenn for heim lofanSi gud ok syngianSi. Enn sifran er hann
kom heim, fra leyndi hann eigi adra munka, fra er frar voru, hvatt
hann hefir se5 e&a fundit i dyr5 gu&s. Enn er freir heyr8u a&rer
munkarnir fressa sogu, fra lofudu freir allir allmattkan gu8, ok
voru allir fegnir fyrir fressar iartegnir, er gu& gerSi fyrir syndugan
mann. t'eir gerdu sifrar artifl fressarar ennar dyrligu konu Mariu
med mikilli dyr6 ok fagna&i. Sa hett Jon, er frar var aboti yfir
freim munkum. J'a fann hann frat, er hon hafdi sack(t) Z., at munk-
ar hans voru margir vanrefstir, ok sonnu6uzs or& hennar i frvi.
Enn .m. Z. var frar i freim sta8 .c. vettra ok lifdi frar dyrligu
lin dyrkandi ok lofanfti almattkan guS, frann er gerir miskunn viS
alla fra menn, er hans vilia drygia. Cui est honor et gloria in
secula seculorum. Amen.

5io

MABIU SAGA EGIPZKU. APPENDIX.

APPENDIX.

(Pergamentblad 2381 folio -Jvf. ovenfor S. 489* -492*; 502^—506*).

ek vt aptr {mnnog til skriptarinnar, sem ek haféa a&r verit,
ok fell ek fm enn a kne ok mellta ek sva: Py en helgazta mær
Maria yfirdrotning allra drotninga, J>v hæfir mer miskunnat, ok 5
fyrir f>inar sakir komumz ek i heilaga kirkio at sia dyr& gv8s,
se son f>inn allzvalldandi gvS blæzsa&r, er heyrir allra syn&ugra
manna i8ron. Nu biS ek J>ig, at \>u visir mer a |>a gotv, at ek
metta sættaz vi& skapara minn ok vi& J)ig, frv sancta Maria, ok
alla gvSs helga menn. Sem ek haf&a J)etta mellt, f>a heyr&a ek IO
rodd eina sva segiandi til min : Far yfir Jordan, J>a hittir |>u
go&a ro salo Jnnne. P& mellta ek vi8 skriptina : t'v en helgazta
drotning min, afrækz mik eigi, hælldr getto min iafnan, hvargi
sem ek em. Si&an leitafta ek or kirkiogarSinom, kom f>a maSr
einn i gegn mer ok gaf mer {>ria peninga silfrs, en ek gekc ok x5
keypta ek mer me& fcria brav&leifa. Ek spvr&a manninn, hver
lei8 legi til Jordanar. En hann visafii mer. Siftan geck ek |>ang-
at gratandi. t*at var at dagverSarmali er ek geck or Jorsala-
borg, en ek kom at solarfalli til Jordanar til munklifis l>ess er £v
ert i; f>ægar ek kom £angat, geck ek til arinnar ok f>o ek andlit 2°
mitt ok f6tr mina, si&an geck ek i kirkio, tok ek corpus domini,
ok var ek f>ar vm nottina ; ek at l>ar halfan hleif af bræ&i f>vi er
ek keypta i Jorsalaborg, ok drack ek vatn vi& or Jordan. Annan
dag eptir geck ek a brot ein, ek for yfir ana bi&iandi heilaga
Mariam, at hon mundi visa mer a J>a gotv, er ek metta lifna af 25
J>eim da/fta, er syndir minar deyddi mik. Pa, kom ek i skog
mikinn, f)yckan ok hafan, en siSan hefi ek flyit menn ok firz, sem
ek mætta mest her til, hæfi ek her bæSit miskvnnar drottins
mins. Zosimas spvr&i £a: Everso lengi hæfir f>v her verit? Hon
sag&i: Si&an ek for or Jorsalaborg hefi ek her verit .xl. vætra ok 3°
.vii. vætr. Mvnkrinn spvr&i: Hvat hefir f>v haft {>er til atvinno?
Hon svara&i: Ek hafSa hingat eigi meiri fæzlo en tva hleifa
bra^Ss, ok {>ann enn halfa er ek leifSa i mvnklifino, en f>at bræ&
har&na&i fyrir mer sva miok, at {>vi likt sem steinn væri. Ek
lifha vi8 £at nockveria vetr. Pa mellti Zosimas: Var f>er mikit 35
fyrir J>vi at lifa annan væg, en f>v vart fyrr von? Hon sagSi:
Ef ek minnomz a pinsl f>a alla, er ek hæfi {>olat, ok Hf f>at it illa,
er ek lifra afir, vggi ek, at ek fysomz til veralldar ok skyla ek a

MARIU SAGA EG1PZKU. APPENDIX. 511

nyia leik bæriaz her i heiminom. Systir, sagfti munkrinn, leyn
mik eigi, hverr fnnn hagr hefir verit. Hon svarafti ok mellti:
Broftir Zosima, .xvii. vætr var ek sva i f>essom skogi, at mik
lysti margs, kom mer i hvg fezla, sv er bdzt er i heiminom,
ok allzkonar dryckr, kleftnaftr ok skemtan, sv er ek haffta siftan ek
kvnna at monnum aft hyggia. En f>egar ek let mer i hvg koma,
hvers ek haffta beftit sæla Mariam, ok hverso hon haffti mer
miskvnnat, {>a gret ek iftrandi, ok baft ek fastliga, at hon skylldi
eigi gleyma mer, helldr skylldi hon geta min ok snva (fra) mer f>eim
enom illa hvga ok minning vandra verka minna. En mæftan ek
ba& {>eirrar b6nar, f>a kom lios mikit yfir mik. Ok er stvnd ein
var i mi&lom, var mer heimrinn allra mæst i hvg, svidda ek sem
elldr legi a mer allri. En f>egar ek sa, hverso mitt mal horffti va&væn-
liga, f)a fell ek til iarftar ok kallafta ek a sæla Mariam, la ek f>ar a
b6ninne allan {>ann dag ok sva nottina, meftan liosit var hia mer.
Wi liosi fylgfti miskvnn drottins mins ok frv sancte Marie moftr
hans, ok reisti mik af J)eirri illri ahyggio. I l>essi freistne var ek
fvlla .xvii. vætr. En siftan J>eir lifto vm, f>a var Maria gvfts
moftir mer nest at ollom hiolpvm i hveriom staft, hvart er ek svaf
æfta vakfta ek. Zosimas spvr&i: t'vrftir {>v sifian mat æfta clædi?
Hon svarafti: ^ann halfan {>ri&ia hleif er ek hama fra Jordan, J>ess
neytta ek a f>eim .xvii. vætrom, en si&an liffta ek vift gros ok
rætr her til ; klæ&i \>ar er ek haffta hegat ero farin ok fvin. Kost-
afti mik siftan vm hri&ar sakir frost ok kvlfti a vætrom, en hiti
of svmrom, en eptir l>a tift liftna kom gvfts miskvnn til min ok
tok b&&i lif mitt ok salo fra ollvm haska. En nv hvert sinn er
ek minnomz a lif mitt it illa. er ek haffta i heiminom, {>a fagna
ek ok glæ&iomz, vilnomz ek ok treystomz af gvfts goftslo. Fozla
min ok dryckr ok kle(ft)naftr f>at ero orft gvfts, sva sem hann mellti

30 sialfr, at maftr ma eigi lifa vift bra/ft eitt, hann verflr at lifa vift
orft frar sem koma or mvnne gvfts, ok sva sægia bdkr, at sa maftr
er f6rr(l) or kleftnafti illzko, J)a ferr hann i stein ok hæfir hann fyrir
clefti. t*a er Zosimas heyrfti l>essor mal hennar, ok hon sagfti
d6misogr af enni divpozto bok, spvrfti hann hana: Kanntv saltara

35 æ&r hefir J>v lesit ritningar? Hon svarafti: Trv mer, gofti maftr
Zosima, siftan ek for fra Jordan, sa ek eigi fyrr mann en {)ig ok
ecki kvigendi(l), en a bok nam ek alldri, ok eigi heyrfta ek fra bok-
mali sagt. Almattigr gvft æ ok æ lifandi kennir hveriom manne
visdom. En nv hefi (ek), broftir, J>er drivgaz sagt f>at, er yfir mik

4.0 hæfir gengit, bift ek f>ig {>ess, at i>v halldir bonom fyrir mer vift

$12

MARIU SAGA EGIPZKU. APPENDIX.

gv8, me8an f>v lifir. Pa fell Zosimas a kne ok mellti gratandi :
BlæzsaSr ser J>v, drottinn, er gorir dyrligar iartegnir ok vndarligar,
sva margar ok miklar, at engi ma8r fær talt. SiSan tok hon i
hamd honom, reisti hann vpp ok mellti: fVss vil ek biSi(a) f>ig,
at l>v sægir ongom manne fra mer, mæflan ek lifi, ok far nv i 5
gv8s fri8i. En annat var i f>enna tima skolom vit finnaz, bi& ek
f^ess, at {>v farir f>a eigi fra sta5 ySrom, sem si5r ySarr er til æ&a
log, ver kyrr heima i mvnklifi, er fasta kemr, f>vi at gv8 vil, at sva
se, fyrr en a skirdægi, f>a farSo til Jordanar, ok haf me5 f>er cor-
pus domini, ok bi8 min f>eim megin arinnar, er l>v kemr at, vil IO
ek J>a taka Jnonvsto, J>vi at ek haf&a eigi siSan. ek tok i f>vi
mvnklifi. En J>vi enka ek l>ann dag til {>ess, at drottinn Jesus
gaf a f>eim dægi postolom sinom holld sitt ok blo8. Nv er fcv
kemr heim, J>a mel&o vi8 abota y8arn Johannem, at hann geti væl
mvnka sinna allra ok refsi f>eim sinar misfarar, J>vi at f>eir fcvrfo 15
f>ess. ^a er Zosimas heyr8i, at hon vissi allt vm ra& {>eirra, j>otti
honom miok vndarligt sem fyrr, hvi hon skylldi J>at vita, er engi
ma&r haf&i henni sagt. Ok lofaSi hann gv& me8 mvnne ok hiarta.
At f>esso li8no ba8 hon. hann bi8ia fyrir ser, ok hvarf si&an fra
honom f>angat i skoginn sem fcyckstr var. Mvnkrinn fell f>a til *o
iar8ar ok kysti a ior8ina, {)ar sem f&tr hennar hof5o sta&it, lofandi
gv8. SiSan reis hann vpp, for heim a sama aptne oc var heima
\>& misseri. Kona £essi geck honom alldri or hvg hvarki nott
ne dag. Pa, kom iamlengS fress er f>eir voro vanir at fara vt i
skoga, drottinsdagr enn fyrsti i langafosto, gengo l>eir £a vt sva 25
sem fyrr hofeo J>eir gort or kla/stra sinom syngiandi. En Zosimas
var sivkr ok matti eigi fara me8 {>eim. Hann minntiz fca a hvat

MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE

CCd. 233 fol., A; Cd. Holm. 2 fol., B, Cd. 235 fol, C.)

Her hefr soghu pe'rra Mariam ok Martham ok Lazarus brodur peirai.

Hin sæla Martha var gdfug at kyni, en gåfgari [at godum
sidum*. Hon var begår aa barnsalldri [tendrat af 3 astsemd al-
mattigs gu8s, hon var vel kunnandi a logmal Moysi ok adrar
ebreskar boklistir4. Ly5in var hon guds boSordum, h^versk at
medferdum, kurteis i bolsvexti, snioll i niali, væn i 5 asionu ok kæn
vid alla kvenmannliga 6 atgervi, si&pruS umfram adrar frur, astuMg

o vid alby&uf; bat finnz hvergi i bokum7 lesit, at hun han bonda
åttan ne samlag vid nockurn karlmann att. Fadir hennar var
vifla frægr um bat land 8 er Siria heitir, sva ok um sioborgir ok
[nalæg herut ok 9 bygdir aa hinum yngra alldri. En eptir bat er
Judar raku Kristz lærisveina af sinum herudum, for hon i Grikk-

15 land1© ok flutti fram guds erendi med postoligri tru i Athenis-
borg. l^essi fyrr nefnd Martha var audig at femunum ok uppfædd
.xv. stadia fra Jorsolum i bvi hera&i, er Bethania heitir. Hinn
mikli Augustinus kallar benna sta5 kastala vera, en helgi Beda
prestr segir vera borg setta i hallinum Oliveti fiallz. Brodir

jo hennar het Lazarus, en sy stir Maria, su er Magdalena er kollut ok
nafn tok af kastala J>eim, er Mag&alum het. Hon var eigi at eins
tigin at kyni, helldr var hon ok storaudig at beim penningum, er
hon erf8i eptir fe6r sinn ; [bvi vard hon > « »torum fræg af beim

i Denne Overskrift staar i A foran næste Capitel, her staar kun af
i Martha; Overskriften iB er tildels ulæselig: Her byriar upp sogn peira

sys Marthe ok Marie Magdalene ok segir fyr . . ;

C har ingen Overskrift. i [ i tru B; at tru C. 3 [ briostfastliga
tendrut i B, C. 4 bokligar listir B. 5 at B, C. 6 kvenn-

manna B, C. 7 [, skirlif ath likama, bviat hvorki er B, C.

8 riki B, C. 9 [ nalægar B, C. 10 Girkland B. 11 [ saal. B, C;
pviat hon var A.

33

514

MARTHE SAGA OK MARIE MAGDAEENE.

tveim lutum, au& ok ætterni, er pessi heimr prisar mest *. En
pvi at optliga fylgir eptirlifi sva sem forunautr au&igleiksins , ok
gnott fiarlutanna kennir sællifi, hafoi hon aa hinum yngra alldri
lifat eptir lystingum likama sins , at slitnu taumalagi skirlifis , ok
drygSi margskonar munutlifi, par til er2 hon fann umbot allra 5
sinna andmarka af fundi vårs herra i husum Simonis pharisei
yfvirgypings. fcessi systkin voru sammæd 3 en eigi samfedd 4, ok
h&fdu i S arf tekit eptir modur sina pria kastala, i Bethania tvo ok
hinn pridia Magftalum, ok nokkurn part af sialfri Jorsalaborg. En
po var Martha ba6um peim frægri at vitzku ok dyggleik ok [gnogum i©
peningum, aurleik6 ok stormenzku ok margri framkvæm&; riddara
ok marga apra kurteisa pionostumenn helt hon aa sinum kosti
mefl mikilli [sæmd ok soma7, ok veitti morgum hofpingium storar
veitzlur me6 marghåttaSri frægS, ok var sialf hin visazta at bua
til tiguligar krasir; pviat sva visa gupspiollin til, at i morgum r5
stodum, par sem menn veittu veitzlor vorum herra Jesu Kristo,
var Martha kollut til pionostu af allra hendi, [pviat hon8 §tladi
sva kost sem hin visazta husfru ok hin roksamazta radskona ok
hin milldazta mopir, pviat hon veitti sinum [heimamonnum ok 9
gestum , peim er hennar heimkynni sottu , naliga alla pa luti , er *°
f>eir beidduz vidkvæmiliga. Af f>vi bar sva til, at J>a er hon ger6i
slika luti fyrir guds sakir, vard henni auf)it um sidir at taka hann
sialf an i sitt herbergi , ok at verkkaupi io sinnar f>ionostu elskadi
hann hana , {>viat hann er eiskari allra godra manna x l ok sialf
astin, ok hann tok [ok gla&ligar I2 herbergi i hennar husi en 25
annarstadar. Kom f>a J>at fram, er spama&rinn segir, at gud mun
koma a iarfiriki sem utlendzkr»3 0k hneigia sik til herbergis sem
vallari.

1. Ambrosius erkibyskup af Melansborg segir i sinum sermone,
J>eim er hann talar af hinum visa Salomone teliandi velgerninga 30
vårs herra vi5 mannkynit, af f)eim taknum, er [hann ger8i '+ aa
dessum .iii. systkinum, ok kemz sva til or8z: Hann fmrkar meS
sumum bloSras, sem me& Marf:«, en fra sumum rekr hann diofla,
sem fra Mario, suma reisir hann af dauda, sem Lazarum. Hit

1 i meira lagi £, C. 2 saal. B, C; sem A. 3 sammædd B\ 35

sammæft C. 4 samfeSra B, C. 5 til/. B, C. 6 [ saal. B, C;
nogum pengum, audleik A. 7 [ somasemd B\ rauksemd C. 8 [ ok
B, C. 9 [ Ulf. B, C. 10 verdkaupi C. 11 hluta B, C.

n [ optar ok giamara B, C. 13 utlendr C. 14. [ gior hafa verit
B} V. 40

fyrste takn af pessum segir Commestor aa pa leid in historiis
ewangeliorum, at pa er drottinn Jesus var bedinn at fara til husa
pess h&ftingia1, er Jairus* het, at reisa af dauda dottur hans,
prongfiu honum miok aa veginum miklir flockar peira manna, sem 3
5 Bumir villdo heyra kenningar hans, sumir piggia af honum lækningh,
sumir at undraz takn hans, sumir at finna at atferd4 hans. Var
i pessu lidi ein blodsiuk kona, su er hann segir eptir ordum
Ambrosij Martham verit hafa, su er blodfallzsott pindi um .vii. S
år, sva at læknar mattu henni enga bot vinna, pott hun heti peim

i o nogha pengha at gefva6, ef peir græddi hana. Hun mælti pa
me& sialfri ser: «Heil mun ek verda sottar minnar, pott ek snerta
at eins trefr klæda Jesu.» En pa er hon gerdi, sem hun sagSi,
kendi hun sik pegar alheila. Jesus mælti pa: «Nokkurr snart
mik.» Lærisveinar hans mælto: «Hvat er pat undarligt, po at

i5 per pikki, sem nokkut snerti pik, par sem ollum megin prongva
oss flokkar. » En Jesus svaradi: «Senniliga snart mik einnhverr,
pviat ek kenda, at peim veittiz heilsugiof af mer.» En er hann
leit7 um sik at sia, hverr sa væri, vard konan ottafull ok fell til
fota honum segiandi honum sina hugsan ok tiltæki, ok at hun var

ao heil vordin. Drottinn mælti pa til hennar: «Dottir, trua pin
halp8 per, far pu i iri8i ok ver heil sottar pinnar.»

3. Her næst setr Commestor hann atburd, er drottinn [var
kalla8r9 til snæSings af phariseo peim, er Simon er nefhdr, en
eigi greina gupspioll stund eda sta8 pessa atburdar. Ok er syndug

25 kona, su er ver vitum Mariam verit hafa af orSum hins helga
Johannis gupspiallamanz, vissi, at Jesus var kominn til snæftings-
ins, pa gekk hon i husit me8 ker pat, er fullt var af ågiætum
smyrslum, ok stoS a bak hia fotum Jesu ok pvo IO hans fætr me8
peim tårum, er i8ran annmarkanna gat i hiartanu, en fram flugu

30 af augunum , ok perSi meS hari sinu ok kysti fætrna me6 sinum
eiginligum munni. ^ar af talar sva hinn mikli Gregorius: I^a er
ek hugsar iftran Marie, likar mer helldr at grata en nftckut at
segia ; efta hverr mun hafa sva iarnligt briost > x , at eigi muni tår
pessarrar syndugu konu [bleytt fa til eptirdæma synda12 iftranar.

35 Obodit gekk hun inn i milli bodsmanna, gret hun aa milli peira,

1 ping-hus hofdingia B, C. 2 saal. B, C; Jarcus A. 3 er C.

4 framferdum B\ framferd C. 5 .xii. B, C. 6 [ nogum peningum B;
at gefa noga penninga C. 7 saal. B, C; sa A. 8 hialpadi B:

gerdi pik heila C. 9 [ saal. B, C. varr kalladi A. 16 po B, C.
+o 11 hiarta B: kir.-'.a eda briost C. 12 [ bleyta til eptirdæmis B, C.

33*

5l5 MARTHE SAGA OK MARIK MAGDALENE.

er meS fagnadi snæddu. Segit f>er meft [hverium harmi sa hitnar,
er at snædingum sy tir1. Saurga leit hon sik, en f>vondi* rann
hun til miskunnarbrunnzins. Synt er, at konan, su er fyrrum
[gaf sik upp 3 fyrir oleyfdum lutum, mun smyrsl hafa borit aa likam
sinn fyrir eptirlifis søkum, til f>ess at hun ilmaSi vel. Me5r augununi 5
hafSi hun girnzt oleyf8a luti, hårit hafdi hun piagat til bess, at hun
syndiz frifiari sinum elskurum; bvi bo hun fætr drottins meS
tårum, en ber&i meft hari, ok smurfti me5 smyrslum, ok 4 beim
munninum, er aSr hafdi hun syndgaz med, kysti hun fætr drottins.
Svo margar fornir fann hun af sialfri ser, sem hun hafdi oleyfdar 10
lystingar i ser. Tølu lastanna sneri hon i tolu mannkostanna , at
alt bionadi bat gucu' i ioraninni, sem aftr ger&i hann reifian i synd-
inni. En Simon, sa er varn herra haf&i innkallat, skyniadi hennar
athæfvi, ok fyrirleit hann Jesum ok mdglaSi i hiarta sinu fyrir
bat, er hann rak hana eigi hrott fra ser, sem hann taladi {»essi '5
or6 : «Ef bessi ma8r væri spamaSr , mundi hann at skyru vita,
hver eda hvilik [kona sea væri e&a eigi, sem S aa honum tekr, f>\i-
at hun er syodug.» Gregorius segir, at bessi ma&r var drambs-
fullr6 ok fyrirleit hina syndugu konu, {»viat falsat rettlæti hafnar
ok svivirdir synduga menn, en satt rettlæti sampiniz vi8 ba, ok 2°
hann mundi hana mefl hælum brott hafa rekit 1 , ef hun hefdi at
hans fotum kropit. En vorr herra, [sannr læknirS, er sat i milli
tveggia siukra manna, annars bess, er heill var at viti en siukr af
syndinni, en annars bess 9, er tapat hafdi vitinu ok sik kendi eigi
siukan, svarafti sialfs hans hugrenningh ok sigradi hann med sialfs *5
hans10 ordum, med beim hætti- sem ba er vitlauss11 maSr berr
sialfr at ser bat reip, sem hann skal binda me&, aa bessa leid:
»Simon, sag&i hann, \>er hefir ek nokkut at segia.» Hannsvaradi:
« [Segit ber 1Z, meistari.» Jesus mælti: «Tveir skulldunautar åttu
fe at luka einum au&igum manni; er vanr var at taka tvifallda 3°
leigu af * 3 peninghum sinum eptir ak'veSnum H tima. Annarr atti
at luka .d. 1S peningha en annarr .1. l6 peningha. En bvi at bpn'
høftu eigi fe »7 til at luka skulldina, gaf hann beim upp alt feet18.

1 [ hversn miklum harmi sa hitnadi , er eigi skammadizt fyrir sam-
kundomonnum at grata sinar syndir B, C. 2 bvoandi B; bvandi C. .15
3 [ var gefin B, C. 4 saal. B, C : A har med ever ok. s [ er

kona sia, er B, C. 6 drambviss B, C. 7 keyrt eda rekit B:

rekit ok keyrt C. 8 [ Ulf. B, C. 9 b<?ssa pharisei .B, C.

10 s-ins C. 11 vitstoliim B, C. 12 [ Seg B ; Seg bat C.

13 a B, C. 14 akvedmn B, C. 15 fim hundntt B, C. 40

16 fim tigi B, C. 17 Ulf. B, C. 18 werd B\ verdit C.

M A R T H E SAGA OK MARIE MAGDALENE. 517

arinnar.» Hann svaradi: «Pat trui ek, at sa hafvi framarr eiskat,
sem2 framarr var upp gefvit.» Jesus svara8i ba: «Rettliga
dæmir bu.» Hann sneriz f)a til konunnar, en talaSi l>o til Simonar:

■ $ «Hvart serr bu konu f>essa, er mer bionar? Ek3 gekk inn i hus
bitt, ok gaft bu mer eigi vatn, til l>ess at J>vegnir væri fætr minir,
en kona {>essi b° me& tårum sinum fætr mina ok fierSi me& håri
sinu. Pu kystir mik eigi, en si&an ek gekk i hus bitt, f>a let hun
eigi af at kyssa fætr mina 4. Pu lezt eigi smyria hofut mitt med

10 oleo, en hon smurdi me8 smyrsli fætr mina.» Ok ba er hann haffti
talSa go&a luti hinnar syndugu konu, ok sva illa luti falsamliga S
kiistins pharisei, sneriz hann til hennar ok mælti: «Fyrirgefiz
f>er, kona, margar syndir, f)viat bu elskadir mik miok.» Sem
hann segdi sva : «fullkomliga brennir {>u upp ry 5 syndarinnar, f>vi-

i^ at bu hitnar hardia miok af elldi6 astarinnar.» Ok er hann haf&i
betta mælt, ba toku nokkurir af £eim, er at bordi satu me& honum,
at tala med ser: «Hverr er foessi7, er syndir gefr upp?» Jesus
mælti ba til hennar : «Far {>u i friSi 8 , f>viat trua ^in ger8i f)ik
heila.» Grregorius segir, at bvi gerdi trua hennar hana heila, at

2o hun efa6i ekki um, at hun mætti 9 bat faa, er hun beiddiz. Af
beim tok hun styrkleik truarinnar, sem hun tok a8r af von heils-
unnar. I fridi var henni bodit at fara, at hun gengi um sannleiks
go tur, en dræpi eigi fotum i aahleckingar io. Fa fdrum ver i fridi,
er ver gongum bann vegh vors herra bodorda, sem oss leidir alldri
undan hans endalaussi I J miskunn.

Eptir J>at for drottinn badan um borgir ok kastala me8 .xii.
lærisveinum sinum, predikandi af himna riki, ok konur nokkurar,
bær er hann hafdi leyst " af ohreinum dndum ok af siuknadum.
Milli beira var Maria Magdalena, su er .drottinn rak fra .vii. di&fla,

3o sem Marcus [sag5i ewangelista^. Innocencius sag&i sva af henni:
Siau didflar kvoldu hana, bvi at b©ir sviku hana me8 .vii. hattum,
eighi at eins aa bat leidandi at gera bat eigi r4 , sem gera skylldi,
helldr ok at gera bat, er [eigi skylldi »s. Ok er bessi grein halld-
andi i milli peccatum ok delictum, at delictum ver&r i tion 16

I [ uieir uppgiofiiia B, C. 2 er B, C. 3 saal. B, C; er A.
4 Ok ba er hann hafdi betta talt, ba mællti vorr herra enn vit Simon
Ulf. B. 5 falsliga B. 6 hita B. 7 sia B, C. 8 ok ver heil
sottar bmnar fif. C. 9 matti B. 10 saal. B, C; a lekkningar A.

II endalausri B, C. 12 leystar B, C. 13 [ gudspiallamadr
segir B, C. 14 tilf. B, C. 15 [ saal. B, C; gera måtti A.
16 tioni B.

Cl8 MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE.

go&ra verka, ef ma&r viniir eigi vinnandi luti, en peccatum er at
vinna o vinnandi luti. Me5r bessu hvarutveggia moti var hun sek
i hiarta, bviat hun let eigi at1 bvi leidaz, sem go8r andi skaut
henni i hug, en hun sambykti l>vi, sem illr andi skaut i hug
henni. Delictum framdi hun meS munni, bviat hun bag&i yfir s
sdnnum lutum, peccatum fram&i hun me& munni, bviat hun sagdi
ok talaSi osanna luti; delictum vann* hun i verki, ba er hun felldi
ni&r go5a luti, peccatum vann3 hun i verki, ba er hun vann illa
luti. Synd hennar var mikil ok morg ok opinher: mikil, bviat
Jesus rak .vii. diofla fra henni ; morg, bviat henni voru margar syndir 10
fyrirgefnar; opinber, bviat hun var kona hardia syndug i borginni.
Ollum let hun sik uppi me8 visum tilgang, engan rak hun fra
ser viliandi. En bvi at mikil var synd hennar, bætti hun med
miklu hugarangri; ok bvi at synd hennar var morg, bætti hun
me& margfolldu starfvi ok erfidi; en bvi at synd hennar var 15
opinber, bætti hun me& miklum ok merkiligum kinnro&a. fMat
bessir .iii. lutir giora mannzins i&ran gu$i bægia : sorg e8a angr i
hiarta, kinnrodi i andliti, starf e8a erfvidi i verki; eptir atkvædi
hins visa Salomonis. bvi er hann segir: Me& beim hætti skal
hverr4 bæta, sem hann misgorir. Hin synduga kona kom bvoudi ao
til miskunnarbrunnzins , skelf 5 med miklu hugarangri , ok d6gdi
drottinligha fætr me& mikilligum 6 kinnro&a ; hnekt 7 stod hun aa
bak hia fotum Jesu ok kysti fætr hans ok syndiz fyrir ågliti*
hans me& mikilli skemd, ok bott hun begfti meS munni, kalladi
hun med hiartanu. Eigi flædi 9 hun at synaz Hot fyrir boSsmonnum, 25
bviat beir saa hina ytri luti, en gub leit hina innri luti, [ok hun
bottiz IO liotari i samvitzkunni fyrir innan en i ofrægdinni fyrir
utan. MeS miklu starfvi kom hun" me& alabastrum, bat er
smyrslaker af marmara gert; smur&i hun fætr drottins eigi um
sinn helldr optarr, fyrr i husi Simonis pharisei me8 smyrsli, i 30
annat sinn i husi Simonis leprosi, smurdi hon hofut hans med
nardo pistico hit bri&ia sinn, ba er hun keypti smyrsl at bera aa
likam hans12. I bessum lutum er hardia diupt stormerki ok til
eptirdæmis'3 dragandaH: afgiord hiartans hreinsadi hun med
tårum, afgiord munnzins hreinsadi hun med kossum, afgerd verks- 35
ins hreinsadi hun med smyrslum. Ok svo sem hun let limi sina

1 eptir B, C. a framdi C. 3 drygdi B, C. 4 hann B. 5 skelfd 2J, C.

6 taarum medr merkiligum B, , C. 7 hneykt B, C. 8 augliti B, C.

9 flydi B, C. 10 [ at hun pættiz B, C. 11 godfus til/. B, C.

12 Jesu B, C. 13 eptirdæma B, C. 1+ saal. B; dragandi A, C 40

.

biona ohreinleik til illzku, svo let hun limi sina biona rettlæti
[me& litillæti1 til heilagleiks. Misgerdi hun med fimm likamsins
vitum , syn ok heyrn , bergingh , ilmingh ok åtekningh , ok med
ollum f>essum vitum bætti hun yfvir. Misgerdi hun med augum,
5 bviat kvenmannz saurlifvi kenniz i augum ; bætti hun meft augum,
l>viat Maria gret hia leidi drottins fyrir astsemdar sakir. Misgerdi
hon med eyrum, bviat hun sneri heyrn sinni* til skrøksagna;
bætti hun me& eyrum, l>viat hun sat hia fotum Jesu ok heyrSi
orS hans. Misgerfti hun meS nøsum, bviat hun {>efa&i syndsamliga
af sætum ilm 3 ; bætti hun med nosum , f>viat hun smur&i drottin
med smyrslum, sva at f>efadi4 um alt husit. Misgerdi hon med
munni, f>viat varrar putunnar eru sem driupandi seimr hunangs-
ins5; bætti hun med munni, bviat hun stoS aa bak 6 Jesu ok
kysti fætr hans. Misgerdi hun me& hondum, {mat [jsessa heims
kona 7 braut meS hondum smiSat herbergi, f>at er at skilia, su sala,
er sialfr gud ger&i ser til herbergis, fyrirkemr ser med8 saurlifis
synd ; bætti hun med hondum 9 , J)viat hun f>vo fætr Jesu me5
tårum sinum ok ber&i med hari sino. Misgerdi hun med van-
geymslu, fyrir illgirnd ok ovitzku ok breyskleik. Synd ovitzku

2° bætti hun med alitning gudligrar vitzku, J)viat Maria valdi ser
hinn bezta lut ok sat fyrir fotum drotni ok [nam kenningar10
hans. Breyskleiks synd bætti hun me& styrk" ok stadfesti aa
pislartima Kristz, bviat {>a er allir lærisveinar flydu fra drotni,
fylgdi hun honum alt til dauda ok stod hia krossi hans med
Mario " modur hans ok Johanne ewangelista ok Marie Cleophe.
Synd vangeymslunnar b§tti hun me& merkiligri {)ionostu, {>eiri er
af guSi var lofut, f>a er hann mælti sva : «Hvi erut f>er {>ungir
konu f>essi, gott verk vann hun aa mer ok sendi smyrsln aa likam
minn at bua mik H til graptar. Synd illgirndar bætti hun med

3° embætti astarinnar, eptir f>vi sem vorr herra bar henni vitne sva
mælandi: «Margar syndir fyrirgefaz henni, {>viat hun elskadi [mik
har&laJS miok, ok astin hylr hardia mikinn fiolda synda.« Ok sva
sem fyrrum nægftiz l6 me8 henni syndin, fiviat hun var full af siau
dioflum, J>at er netiut morgum syndum ok lostum, sva nægdiz »6 0k

3 5 me8 henni guds miskunn, J>viat hun vard af hans astgiof full af

i [ mgl. B, C. 2 sina B, C. 3 hlutura B. 4 ilmadi B, C.

5 mgl. B, C. 6 hia fotum Ulf. B, C. 7 [ heimskan B; heimsk

kona C. 8 af B, C. 9 hond B; munni C. 10 [ heyrdi ord B, C.
11 ^tyrkleik B, C. 12 Marie B, C. 13 tetta Ulf. B, C. 14 saal
40 B, C; mer A, 15 [ mgl. B, C. 16 gnægdiz B, C,

<20 MARTHE 8 A G A OK MARIE MAGDALENE.

ollum mannkostum ok kraptum. Svo segir Commestor, at sumir «
ætli benna atburd gerz hafa i Nazareth, en eigi fæz profvan til
pessa af sialfum gupspiollunum um stund ok sta5.

4. Ok er .Tesus for padan i Judeam, gekk hann i nockurn
kastala, tok pa fyrr nefnd Martha hann i sitt herbergi*. Senni- 5
liga var hon sel, er hun odladiz pann at fæ&a, er fædir alla ver-
olldina ok sialfr er braud englanna, ok vard maklig at hafva pann
at gest, er herbergir ok heimir hvern mann, pann er i heiminn
kemr ; pann fæddi hun, er fædir allar skepnur, ok lukti i husi
pann hinn mikla konung ok herra, er heiminn allan lykr i hnefa IO
ser. Hun sa ok pann, er margir konungar ok spamenn girntuz
at sia, ok saa eigi, ok heyra, ok heyrdu eigi. Mikil tign er at
piggia slika vinattu af 3 guds syni ok maklig miklu lofi. Ok er
hun hafdi hann inn tekit undir sina huspekiu, valdi hvor peira
systra ser pa pionostu, sem hun hugdi4 honum framaz mundo 15
poknaz. Maria sat hia fotum hans ok heyrdi kenning hans, fusari
at vera fædd helldr 5 en at fæda. En Martha annadiz marghåttad 6
matbunadar starf, ok pvi at hun hafdi hlotit hinn tignazta gest,
villdi hon stunda honum at piona med hinni hæstu tign ok virS-
ing, hybylin7 at -reinsa ok pry&a, bua sætin ok hvilur7, drykk ok 2o
vistir. Sva syndiz henni, sem eigi mætti alt hyskit ok heima-
folkit til vinnaz at veita pvilika pionostu vorum herra, sem honum
s6mdi, ok pvi sto8 hun fyrir honum angrsfull ok mælti til hans :
»Minn herra, sagdi hun, [per gefvit9 eigi at pvi gaum, er systir
min lætr mik eina pionostu veita, fyrir pvi bid ek pik, at pu a5
biodir henni mer at fultingia.« En hann svaradi: »Martha, pu
ert sorgmoS miok ok berr annsemd IO fyrir 1 1 marga luti, en eitt er
nauSsynligt; Maria valdi ser hinn bezta lut, pann sem eigi mun
af henni tekinn vera. « See her agætan herra, pann er fyrir utan
alla manngreini* vill ollum hialpa ok af ymsum piggia^ ymsar 30
pionostur, ok eiskar ok lofar. Svo lofadi hann annarrar pionostu,
at hann lasta&i eigi fyrir annarri, ok mat po, at pvi er Commestor
segir, framarr pat er Maria sat hia H fotum honum '5 ok heyrdi ord
hans, i pvi er hun valdi ser pann lut, er eigi mundi verda af
henni tekinn, en eigi fyrir pvi at hun væri hærri at ver&leikum, ,

1 meistarar tilf. B, C. % hus B, C. 3 sialfum tilf. B. 4 trudi
B, C. 5 mgl. B, C. 6 saal. B, C; raarghåttadar A. 7 hibylin
B, C 8 hvilurnar B, C. 9 [ hvi gen ber B, C. 10 saal. B,
C; andsemd A. 11 um jB, C. 12 saal. B, C; manngirni A.

»3 biggr B, C. 14 fyrir B, C. 15 saal. B, C, haus A. 40

M AR THE SAGA OK MARIE MAGDALENE. 52I

bviat badan vaudiz l varr herra at biggia heimbod at hirmi sælu
Marthe i hennar herberghi. Ma af bvi marka, hversu mikla vel-
gerninga ok hvorsu niiklar backir, ok hversu miklar ombunir hann
veitir fyrir ba gestrisni, er eigi er til heimskrautz gior ok fyrir
5 olmusur ok bionostu vid fateka menn, ef bat er gort fyrir utan
rygd ok m6glan ok eptirtølur, ef fram er latit dæmi bessarrar
konu Marthe, bar sem fyrir hennar vinskap ok gestrisni reisti
hann2 af dauda Lazarum brodur hennar ok elskaSi aull bau
systkin Mariam ok Martham ok Lazarum.

5, Fra beim tima fylgdi Maria MagSalena Jesu ok lærisvein-
um hans med fullkominni ast bæ&i at 6nd ok likama, veitandi
sinn mikla auS til atvinnu honum ok hans fylgiurum. Fylldi
hun ba tvefalldliga 3 hans bodord, bat er 4 sva mælti: Sa er mer
bionar, fylgi hann mer, ok bar sem ek em S, mun minn bionostu-
»5 ma&r vera.

66. A einum tima tok Lazarus, sa er fyrr var nefndr, striSan
siukleik7 heima i Bethania i kastala beira systra hans, er ba satu
yfvir honum. ]?ær sendo ba menn at segia Jesu: «Nu er [sa
siukr 8 er bu eiskar.« [Af beim malum9 ma skilia, at Jesus var
20 baio eigi iBetthania. [Augustinus segir, at" fyrir bvi sendu bær
honum orS, at brodir beira var siukr, at vita, ef hann villdi græ&a
hann; en hann dvaldi at græ&a*2, til bess at hann mætti hann * 3
af dauda reisa. Eigi villdo bær sva mikils dirfaz at mæla sem
[konungr Regulus: »Kom bu ok græ&,« ok eigi sem centurioH
2 S hundradsh&f bingi : »Bio6 bu ok mun begår ver&a.« Ef hans trua
er lofut bvi, at hann bottiz eigi ver&r, at Jesus kvæmi i hus
hans, helldr mælti hann: »biod bu, drottinn, ok mun begår sveinn
minn verSa heill,« hversu er trua bessarra tveggia systra lofandi,
er borf botti vinna at eins at segia græ5aranum: »Nu er sa siukr
30 sem1 5 bu eiskar,« sem bær segdi: »bdrf vinnr um s6tt hans vitand
bin ein saman, bviat bu gerir eigi bæ8i eiskar ok fyrirlætr.« En
ba er Jesus heyrdi sendibo&ann^ mælti hann: »^essi siuknadr
leifiir hann eigi til dauda * 7 - [bat er at hallda hann i dauda 18 _

1 af valdiz B. 2 Ulf. B, C. 3 saal. B, C; fast liga tiu A.

35 4 hann tilf. B, C. s saal. B, C; er A. 6 Her seghir fra Lazarus

A ; Uppreistr Lazarus B ; andlat Lazar. C. 7 siuknad B, C. 8 [ sykizt

sa B, C. g [ Augustinus segir: Af pessum malum peira B, C.

10 tilf. B, C. 11 [ ok B, C. ix hann tilf. C. 13 tilf. B, C.

14 [ konungrinn ok eigi sem B, C. 15 er B, C. 16 sendibodit
♦° -S, C1. 17 bana C. 18 mgl. B, C.

522

MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE.

helldr er hann fyrir guds dyrd, at sonr guds dyrkiz fyrir hann. «
Af bvi at hann hafdi heyrt [sendibodit um * sagftan siukleik
Lazari, var hann i beim stad2 tva dagha, at li&nir mætti ver&a
fiorir dagar fra dauda Lazari, ba er hann kvæmi aptr i Betthaniam.
Hann mælti ba vid lærisveina sina 3 : »F6rum enn4 i Judeam.« Feir 5
svorudu : »Fyrir bvi viltu {>angat fara, bar sem beir villdo næstum
gryta bik?« Hann svaradi: »Hvart eru .xij. stundir dagsins? Ef
n6ckurr gengr aa daghinn, drepr hann eigi fotum, bviat hann sier
Hos bessa heims; [en ef hann gengr a nott, drepr hann fotum, bvi-
at ba er ecki lios5.« Pat ma sva skilia: »Ek em dagr, en ber er- 10
ut .xii. stundir, bvi burfvit ber mer eigi ra& at kenna efta6 fordaz
med mer at fara. « Eptir bat sagfti hann beim dauda Lazari fyrst
med figuru, en bar næst med berum ordum, ok sagbiz fagna fyrir
beira hønd, bviat batna mundi trua beira, ef beir sæi hann af
dauda risa, fyrir bat er hann hafdi eigi bar verit, bar 7 sem eigi 15
mundi daudinn drotnat hafa, ef 8 lifvit hefdi nær verit. Siban
foru beir i Betthaniam, ok hafdi Lazarus ba fiora dagha i grof
legit. Margir Judar hdféu komit til beira systra at hugga bær
um brodur daudan. Ok er Martha heyrdi, at Jesus for 9 bangat
aa lei&, rann hun ut af stadnum i moti honum, en Maria sat eptir 7.0
heima. Ok er Martha sa hann, mælti hun: »Minn herra, eigi
mundi brodir minn dau&r, ef bu hefdir her verit. En veit ek, at
bu biggr af gu8i [alt bat IO er bu hefvir bedit. « Augustinus segir :
Eighi mælti Martha nu : «Bid ek at bu reisir upp brodur minn, «
bviat hun vissi eigi at [brobur hennar væri naudsynligt upp" at 25
risa af dauda, betta eina mælti hun: »Veit ek, at bu matt, ef bu
vill.« Jesus mælti ba vid hana: »Upp raun" risa brodir binn.«
Hon svaradi: »Veit ek, at hann mun upp risa i hinni efztu upp-
risu.« Semhunseg&i: «Afbvier'3 ek vis, at hann mun upp risa,
er almenningr riss upp. « Jesus mælti ba : »Eker*3 upprisa ok lif. « 30
Sem hann mælti: »Pu [Martha, upp mun risa brodir binn H aa
efzta degi, satt er bat, en bo maa sa upp reisa hann nu begår, er
ba mun hann upp reisa, bviat ek em upprisa ok lif.« Enn mælti
Jesus: »Hverr sa er aa mik truir, mun bo lifa, at hann hafvi aSr

1 [ mgl. B, C. a sem sendibodit kom til hans tilf. B, C. 3 at 35
lidnum £essum tveimr dogum tilf. B, C. \ tdf. B, C. 5 [ tilf.

B, C. 6 ok eigi B, C. 7 svo JB, C. 8 J>ar sem £, C.

9 var C. 10 [ hvat B, C. 11 [ brodir kennar væri naudsynligr
■B, C. 12 Her mgl. 1 Blad i B. 13 em C. 14 [Martha segir:
upp man brodir minn risa C. 40

MAETHE SAGA OK MARIE MAGDALENE. 523

dauor verit; ok sa er lifir ok truir aa mik, mun eigi deyia at
eilifu.« Pat er sva at skilia, at sa sem* aa mik truir, Jiott hann
hafvi daudr verit i likam, mun lifa i 6nd, bar til er hann lifnar,
ok horund hans, su2 er ba lifnar, mun alldri deyia badan af. Ok
5 hverr sa sem ' lifir i likam ok truir aa mik, bo at hann deyi stund-
ligha likams dau&a, ba mun 3 eigi deyia at eilifu fyrir lif andans
ok odau&leik upprisunnar. Pvi næst mælti Jesus: »Hvart truir
bu bessu Martha?« [Hon mælti: 4 At sky ru, herra, truda ek, at
bu ert sonr guds, sa er komt i benna heim. « Sem hun segdi :

10 «Pa er ek fekk sanna tru, truSa ek, at bu ert [upprisa, truda ek,
at bu ert 4 lif, tru&a ek, at hverr sa ma&r, er aa bik truir, mun lifa,
bott hann hafi dauSr verit, ok sa er lifir ok truir aa bik, mun eigi
deyia at eilifu.« Eptir betta gekk Martha heim ok sagSi systur
sinni, at meistari var kominn ok kalladi haria. Hun sto8 upp ok

15 gekk ut af kastalanum i bann staS, sem systir hennar hafdi skilit
viS Jesum, ok mælti vid hann: »Eigi mundi brodir minn dau&r
vera, herra, ef fm hefdir her verit.« Judar margir, beir sem bar
hdfdu komit at hugga bær systr um brodur sinn, gengu begår af
kastalanum, er beir så Mariam ut ganga skiotliga. Augustinus

ao segir: Af bvi bar ok sva til, at gud villdi marga lata vera vitnis-
menn, at S hinn ferdagadi risi upp. Ok er Jesus sa Mariam grata
ok sva JuSa, ba sem hni stoflu, gret hann me& kalli ok tårfelling
ok mælti: »Hvar settu ber hann?« Sem hann mælti: »Veit ek,
at hann er dau8r, en eigi, hvar hann er grafinn.« Petta mælti

25 hann af manndominum, ' bviat hann veit alt med guddominum.
Maria mælti: »[Kom ok se6.« Pat er at skilia, kom til ok veit
miskunn, bviat f>a sierr7 Jesus, er hann miskunnar. Ok ba gret
Jesus. Judar mælto ba: »Nu ma sia, hversu hann elskadi benna
mann. « Sumir mælto: »Mundi eigi sa, er syn gaf beim er blindr

30 var fæddr, mega bat gera, at sea madr dæi eigi?« Enn er bat
vitanda, at bvi let Jesus hann deyia mega, at hann mætti hann
upp reisa, dvaldi hann hit minna, at hann mattis gera hit meira.
Jesus gret ba enn håst&fum ok kom til lei&issins; en bat var
hoggvit ni&r i berg ok veit yfir steini. Hann mælti ba: »Rærit af

35 steininn!« Martha mælti: »Illa befar likit, bviat nu hefir hann
.iiii. dagha i iordu9 legit. < Hann ma;lti ba: »Sag&a ek ber eigi,
at bu. mundir sea dyrd guds, ef bu trydir?« bat er at hinn fuli ok

1 er C. z J>at C. 3 hann tilf. C. 4. [tUf. C. 5 f)ess er C.
6 [Minn herra, kom til ok sea C. 7 ser C. i metti C. 9 leidi C.

524 MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE

hinn ferdagadi mundi upp risa. Ok at frarærSum steininum
mælti hann: «f>ackir geri ek ber, fadir, bviat bu heyrir mik. En
ek vissa, at bu heyrSir mik iafnan. Ek talada bessa luti fyrir
sakir lyds bess, er hia stendr, at f>eir trui * , at f>u sendir mik. »
Eptir bat kalla&i Jesus mikilli roddu med tarfelling: «Lazare2, s
kom ut. > Sem hann seg&i : Gakk ut bu af grof, er at sønnu er stadr
dauSra manna , ok kom ut, bat er i Hos , er at s&imu 3 er sta5r
lifandi manna. Hann gekk ba ut sveipa&r um hendr ok fætr ok
huldr med sveitaduki um andlit. Jesus bau8 baa lærisveinum
sinum [at leysa hann 4 ok lata brott fara, bat er at skilia lata fara io
eptir vilia. f>eir ger&u sem hann bau8. See her mikinn vitnis-
burd gudligrar astar vid Mariam. Maria gret, ok ba gret Jesus;
Maria gret, [ba er 5 brodir hennar var eigi lifs; Jesus gret ok
kallaSi hann til lifs, sva sem hann byldi eigi at sea Mariam
gratandi6. Margir Ju&ar, beir sem til bess hofdu komit at hugga J5
bær systr7, ok aa betta takn sa, tru8u aa Jesum. Sumir foru ok
s6g8u Phariseis yfirgybingum taknit, ok var8 betta verk storum
frægt. Commestor segir, at friadaginn fyrir passionem domini, ba
er gudspiallit er lesit, vard sea8 atbur8r a hinum fyrsta degi hins
fyrsta manadar eptir ldgmali Moysi. En beir lutir, er Jesus vann 20
fra [bessum degi 9 til bvottdags fyrir palmsunnudag, koma ekki til
bessarrar s6gu.

J: A hinum setta degi IO, ef taldr er- sialfr paskadagrinn ok
laugardagrinn med .iiii. milli settum d&gum, kom Jesus i Bethan-
iam ok tok snæding i husi Simonis11 hins likbraa. Hann hafSi 25
likbrår verit ok af gudi græddr, en helt bo hinu fyrra nafni; sva
sem Matheus er publicanus kallaSr i gubspialli, eptir bvi sem hann
var, a8r hann kvæmi12 til Kristz. Margir af JuSum, beir sem til
paskahalldzins foru, komu fyrir bat i Bethaniam , at beir villdo
sia Lazarum, er Jesus reisti af dauda. Hftfbingiar kennimannanna 30
hugsudu at veita honum bana, bviat margir menn truSu fyrir hans
sakir aa Jesum en fyrirletu ba. Kastalamenn veittu Jesu snebing,
en Martha bionadi. Lazarus sat at matbordi med honum. Af
bessu efhi, segir Augustinus, at eigi hygdi menn sionhverfing vera
bat, er hinn daudi reis upp, var hann einn af uppsitiandum , lif8i 35
hann, taladi hann, snæddi hann. Sannleikr upprisunnar syndiz,

1 t>vi tø. C. 2 veni foras Ulf. C. 3 skyru C. 4 [ Mf- C-

S [ t53* at Lazarus C. 6 sytandi C. 7 um brodur daudan iilf. C.
8 bessi C. 9 [ bessu C. 10 fyrir pascha tilf. C. n leprosi

tilf. C. 12 kom C. 40

MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE.

525

en otrua JuSa hneyktiz. Commestor segir, at galldramenn reisa
upp dauSa menn sva, at £eir binda undir armleggi beim blau&
bau, er galldrligar figurur eru aa ritadar ; {>eir ganga ok tala ok
megu eigi snæSa. En sia upprisa var profilt med [sannindum ok
ollum * lifsm&rkum ok med l6ngum tima eptirkomandi æfvidaga;
{>viat su bok er heitir Speculum Ecclesie segir Lazarum byskup
verit hafa ut i Cipr eptir dreifing Kristz lærisveina um .xxx. vetra
ok reist marga af andar dauda, svo sem hann2 var sialfr reistr af
likams 3 dauda. Augustinus segir [in libro de verbis domini+ ok,
at boosmenn spyrdis hann af helviti, en hann sagdi |>eim [med
gl6ggri6 grein, ok ba h&fdu helviti fundit sinn birtara, f>ott bau
hefdi langan tima leynz. Maria systir hans tok smyrslaker, gert
af beim steini er alabastris7 heitir, ok vel var&veitir ospellut
smyrsl; betta smyrslaker var fult af nardo. Nardus er eitt tre
5 med bykkum rotum, lagt at uppvexti, svart at lit ok breyskligt8.
Ofanvert treit ferr dreift, ok er fræit vaxit sem aux. Smyrsla-
giordarmenn tempra smyrsl af spizum ok 6xum ok sva af flurum
tres bessa, ok ero af spizunum dyrst smyrslin, en ønnur ero lagh
ok litils verd. fM segir annarr gubspiallama&r betta smyrsl
verit hafa af spizum gort, en annarr kallar nardum pisticum, bat
er oblandat9 med o&rum smyrslum eda ufalsadr10. Sumir segia,
at pisticus taki nafn af stad peim, er nardus vex eda geriz ;
smyrslit var libra at mali eda bunga. Hun braut ba> \>at er at
skilia, at hun upp lauk fyrr nefut ker ok steypti yfir høfud Jesu,
ok sva smurfti hun fætr hans, en ber&i med hari sinu, ok ilmadi
smyrslid um alt husit. Aa beim sama deghi gørir herra pafiim i
bessa minningh olmosor fatækum monnum, bviat beir ero fætr
himnakonungs ok ganga aa iordunni, bat er at mæta vosi ok erfidi i
heiminum, ok ero lægztir at virSingu i Kristz likam. Judas
skarioth , einn af tolf motunautum Jesu, obokkadiz yi& hennar
bionostu ok mælti: «Til hvers kemr tapan smyrsla bessa, b^iat ba^
matti seliaz meirr en ^rimr hundrudum peningha ok verda" gefit
fatækum monnum. » Johannes ewangelista greinir, at Judas mælti
betta eigi af bvi, at hann hirti um [fat^ka menn I2, helldr fyrir bvi

40

1 [ sonnnm C. 2 tilf. C. 3 andar C. 4 [ mgl. C. 5 spnrdu C.
6 [ fra pislastodum med gnogri C. 7 alabastrum C. 8 breyskt,

en ilmr sem cipressus, flnr bess eru litil at verdleik ea mikil at b3rck-
leik C. 9 oblandinn C. 10 Pistis er trua aa girzku mali, ok

kallazt }m nardus pisticus , sa er ecki er falsa&r tilf. C. 1 1 vera C.
12 [ olmosur C.

526

MAETHE SAGA OK MARIE M A ( D A E E N E.

at hann vardvoitti fehir&zlur Jesu, ok f>a luti, sem offraSir voru,
bar hann eigi at eins, helldr bar hann ok brott ok stal, f>viat hann
åtti husfreyiu ok sono, ok fekk J)eim. Af f>essum sag&i David i
saltaranum : VerSi synir hans foSurlausir, en husfreyia hans eckia ;
J>eim gaf hann f>at sem hann stal. Sumir meistarar sanna {>at, at s
fehir&inum væri skipat tiund af ollu offri fyrir starf sitt, ok f>ottiz
hann missa .xxx. peningha i aullu srayrslinu, J>viat peninghar ero
tiund af hveriu .c. peningha f>eira, sera hann talfii * verd smyrsl-
sins; var hann sva dygdarlauss, at hann villdi sva mikit hafa ok
afla aa likam Jesu meistara sins, sem hann f>ottiz missa i smyrslinu, IO
ok l>vi selldi hann drottin fyrir sakir rangrar agirni, er upp rann*
af f>essu efni. Adrir lærisveinar samsinnudu Jude i J>vi, at [f>eir
letu 3 ser mislika hennar tiltæki , ok f>o fyrir utan alt fals , helldr
fyrir astar sakir vid fatæka menn. Jesus hirti f>a4 um f>essa
f>ykkiu ranga, er J>eir hofduS aa f>ionosto Marie, med f>essum 15
or8um : « Fyrir hvi erot J>er Jmngir konu J>essi, gott verk vann hun
aa mer, {>viat fatæka menn munu f)er iafnan hafa med y&r, en
mik munut f)er eigi iafnan hafa. En hun vann f>etta at smyria
minn likam fyrir komanda graptartima minn.» Sem hann segSi
sva: Latit hana gera f>etta viS mik lifanda, medan hun ma, at 20
smyria likam minn, f>ann er skiott mun grafinn verda, f>viat J>etta
mun hon gera vilia viS mik lidinn en mega eigi. Graptarembætti
er f>at, er hun gorir 6 at tilvisan heilags anda {>ott ovitandi, en eigi
fiarglutran. Ok enn segir hann : «Ek kann y8r at segia, at J>etta
hennar verk mun sagt vera i 7 minningh, hvar sem f>etta guj>spiall 25
er8 predikat. Sem hann segdi: Eigi mun J>etta hennar verk J>agat
f>ar9, sem mitt nafn er predikat. En eigi er undarligt, J>ott hun
leggi fram fyrir mina skylid smyrsl sitt, J>ar sem ek mun skamni-
bragdz fyrir hennar skylid hella ut [mitt blo8xo.» Her um segir
Beda prestr: Maria smurSi eigi at eins fætr Jesu drottins, helldr
ok hofut hans, sem ver nåmum af gu&spialli Mathei ok Marci.
Ok eigi er efanda, at af f>essi syndugu konu sag&i Lucas, at hun
smurdi fætr drottins ok f>erdi med hari sinu, ok ger&i hun J>etta
hneigS til fota honum aa medal ifiranar tara. En sij>an eptir upp-
reistan Lazarum brodur hennar smur&i hun fætr drottins i annat 3S
sinn milli fagnada rettlætisverka, ok {>a efadi hun sik ekki til f>ess
[at retta sig upp til {>ess » * at smyria hdfud hans. Hit fyrra sinn

1 vera tilf. C. 7. saal. C; risa A. 3 [ lata- C. 4 sidan Ulf. C.
5 l&gdu C. 6 vid mik tilf. C. 7 heniiar tilf. C. 8 mun vera C.
9 tilf. C. 10 [ blo&i minu C. U [ tilf. C. 40

.

MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE.

527

er eigi greint, hvers kyns smyrsl eda hversu mikil vom, en hit
siSarra ' siim er greint, at f>at var af nardo ok sva mikit sem libra
heitir. Commestor segir sva af guftspiallamanna ordum, at hinn
næsta morgin eptir bessa atburdi for drottinn til Jorsalaborgar ok
reifi osnu. ok vann aSra ba luti, sem gudspioll votta, ok hvarf hvert
kvelld aptr til paskahalldz JuSa i Bethaniam. Augustinus hinn
mikli segir 2 bat vera kastala, en Beda prestr segir vera borg setta
i hallinum Oliveti fiallz, sem fyrr segir 3. En svo sem aa4 leiS
pinsl drottins, var Maria Magdalena honum astudig ok nærg&ngul,
sem Johannes ewangelista segir, at hun stod hia krossi drottins
med sialfri drotningu himins ok iardar ok o&rum, beim sem S gud-
spiallit segir, ok bætti [hun med 6 staSfesti nyrrar guds giafar synd
hins forna broyskleiks.

8. At lidinni pisl ok dauda grædarans ok ryg& graptar hans
bio Maria Magdalena med øSrum konum Mario modur Jacobi ok
Salome smyrsl at smyria likam Jesu i leidi lag&an. t*ær foru ok
komu bangat hinn sidarra lut nætr, ha er himin tok at birtaz af 7
solu til austrs, ok toluftu sin i milli, hverr velta mundi [steini
beim hinum mikla fra munna leidissins8, sva at bær mætti inn
fara. En ba er bær litu til 9 annat sinn, var hann fra voltinn,
en hann var ba fyrir munnanum, er bær komu i fyrstu, bviat
drottinn hafoi af IO luktri grof upp risit. t'ær såo » 1 bann guds
engil, sem steininn hafdi rærftan, sitia aa honum. En fyrir ba ogn,
er af stod englinum, fellu var&menn, beir sem Juftar hftfdu sett til
at giæta grafarinnar, i omegn I2, sva at beir lagu sem daudir menn,
en vissu vitz sins ok saa upprisu drottins, ok voru vottar, ef beir
villdun satt fra segia. A bessi nott skiptiz dægratala; a8r for
nott fyrir deghi , en ba5an af skiptiz dægr H at miSri nott , ba er
varr herra reis upp, ok er nu si6an hvor nott sameiginlig 'S hvorum-

jo tveggia degi. Ok er konurnar ottafullar af bessi syn litu um
sik, saa bær tva engla i mannligri mynd ok aasionu. I'a neigftu
bær vi5 bessa syn andlit sin til iardar. Englarnir mælto ba til
beira: « Fyrir hvi leitit ber lifanda med dau8um?» Sem beir seg&i:
Fyrir hvi leitifi ber i grof, er dau&ra manna staSr er, Jesum bann,

35 er upp or risinn ok lif er allra lifandi manna, sem hann sagSi ySr.

40

1 saal. C; l>riMa A. 2 Her begynder atter B. 3 greinir /?, C.

4 at B, C. s er B. 6 [ med styrk ok B, C. 7 i moti

B, C 8 [ fra munna leidisins beim steini hardia mikluni sem

bat byrgdi B, C. 9 i Hl/. B. 10 at B, C. n sa B, C.

iz umeghin C. 13 villdi B, C. 14 tilf. B, C. 15 sameigin 2?, C.

528 MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE.

«Ok nu farit {>er [til ok siait legit, ok segit* lærisveinum hans, at
hann reis upp ok mim fara fyrir yor i Galileam.» ^ær mintuz ba,
at Jesus hafdi f>eim {>etta sagt. I f>a minning, er konurnar hneigdu
andlit sin en knefellu eigi vid syn englanna, hneigir heilug kirkia
andlit sitt en knefellr eigi fra paskum fram um hvitasunnu viku 5
i minning upprisu drottins. t^ær foru ba at finna lærisveina Jesu
bangat2, sem J>eir voru i herbergi. En Maria Magdalena for at
finna Petrum ok Johannem ok sag&i J)eim drottin tekinn vora af
leidinu, ok kveSz eigi vita, hvert [beir h6f8u fært hann 3. Com-
mestor segir, at med henni sytti afl astarinnar, ella4 var hun 10
hrædd ok vissi litit ok trudi fyrir bvi Jesum brott tekinn 5, bar
sem hun fann hann eigi. t'eir runnu ba med henni til leiftissins
ok fundo eigi likamann, en sa sveitaduk, bann er sveipat (var
med6 h&fud hans, skildan fra oorum dukum, beim sem bukrinn7
var sveipa&r med, ok vafåan8 i einum sta5,- ok trudu hann i brott 15
tekinn, sem hun hafdi sagt. Eptir bat foro beir til [herbergis
sins9. En Maria stod eptir vid leiftit ok gret. Ok ba er hun leit
inn [i bat IO, ba sa hun hina s&mu engla hia {>eiri steinbro, sem
likaminn hafdi i legit, annan at hofdi " , en annan at fotum.
Gregorius segir: Af bessu ma marka, hversu mikit afl astarinnar 20
tendrat hafdi hiarta I2 bessarrar heilftgu12 konu, par sem hun stod
eptir hia grof grædarans, ba er lærisveinar hans hurfu fra, ok bvi
bar sva til, at hun [sto6 ein eptir, ba er hon ein sa Jesum »S.
Augustinus segir : Eigi finn ek a&ra sok, fyrir hvi Maria leit inn *4
i leidit, helldr en ba, at hun trudi hvarki ser ne o&rum um bat, 25
at Jesus væri i brottu, ok hugdiz bann at finna, er hun elskadi.
Englarnir mælto ba: «Hvat grætr bu, kona?» Sva sem beir bannadi
henni at grata, ba er efni voro x5 til bess at fagna. Hun svaradi
beim ba." « Brott toku b©ir [herra minnl6, en eigi veit ek, hvar
beir settu hann.» ^eir svarax7 ba engu. Hun sneriz ba ok saa 30
Jesum standa hia ser ok vissi eigi, at hann væri. Hann mælti ba :
«Hvat grætr bu, Maria, eda hvat leitar bu?» Sem hann syndi henni
at grata eigi bann daudan, sem lifdi, ne leita bann, sem stoS hia
henni. Hun hugdi, at hann mundi vera giætzlumadr gardzins,

1 [ at segia B; ok segif C. 2 a leicl tilf. B, C. 3 [ hann var 35

færdr J5, C. 4 edr ella B, C. 5 af leidinu tilf. C. 6 [ hafdi
med werit B. 7 holrinn B, C. 8 saman tilf. B, C. 9 [ herbergia
sinna B, C. 10 [ mgl B, C. 11 h6fdum B, C. 12 tilf B, C.
13 [ein saa Jesum, ba er hun ein var eptir B, C. 14 mgl. B, C.

15 stodu B, C. 16 [ saal. jB, C; hann A. 17 sv6rudu B, C. 40

MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE. 529

bess er grofin var i, ok mælti til hans: «Herra, seg mer, ef bu
tokt hann, hvar bu settir hann, at ek mega taka hann.« Jesus
mælti ba: « Maria « ! sagdi hann. Hun kendi hann1 ba Jesum.
Innocencius segir : Kendi Jesus Mariam, ok ba kendi Maria Jesum.

PS Fyrrum gret Jesus um sok Marie, ba er hann sa hana grata brodur
sinn dauSan, ok reisti hann upp til lifs. Nu gret Maria um sok
Jesu, ba er hun leitadi hans lifanda med daudum, en Jesus boldi
eigi grat hennar ok syndiz henni [risinn af dau8anum2. At
kendum Jesu kalladi hon hann meistara ok fell til fota honum

10 ok villdi hallda aa honum 3, eptir bvi sem hun var v6n. Jesus
mælti ba: »Hird eigi bu, Maria, at taka aa mer, bviat ek hefir
eigi enn upp stigit til fe8r mins, at skilia i hiarta binu. « Sem
hann mælti: Eigi munt bu o8laz at taka aa beim lifanda med
binum hondum, sem bu leitadir dau&an, ok trudir hrott tekit lik

i? en eigi son aliafnan fedr. Ok enn mælti hann til hennar: »Far
bu ok seg brædrum4 minum, at ek stig upp til mins fedr ok
y&vars fedr, til mins gubs ok y&vars guds.» Sem hann mælti:
Skiott munu beir sia mik 5 til himins stiga.

9. A bessum6 tima hurfu grafarver&irnir heim i Jerusalem

20 ok sftg&u Phariseis s6nn tifiindi, at drottinn var upprisinn. En
beir keyptu storfe at beim, at [beir leyndi 7 sannindum [af bessum
atburS2, en reisa lygi ba, at beir hefdi sofnat vokumenninir, en aa
beiri stundu hefdi lærisveinar Jesus 9 stolit likam hans i10 nått-
myrkri. f'eir toku vi& fénu ok helldu bessu falsi, sem beir h6fdu

*5 saman sett. Ok bat sanna allir Judar alt til bessa dags, at Jesus
væri af grofinni stolinn en eigi upprisinn. Maria Magdalena for
ba med sannri tru ok fullkominni vitand drottinligrar upprisu ok
fann konur bær, sem fyrrum h&fdu hia henni verit um morgininn,
ok sagdi beim sina syn. I^ær runnu ba allar saman" med rettri
o tru aaleidis " til lærisveina Kristz. Jesus rann ba aa moti beim
sva mælandi: «Heilar seth ber. « f'ær krupu ba til knia*3 honum
ok helldo um fætr hans. Jesus mælti ba: »Farit ber ok segit
bræSrum minum, at beir fari i Galileam, bar munu beir mik sia.«
Commestor segir, [at bessa vitran i GalileaH einkadi drottinn bvi

35 til, at hann trudi fm alla lærisveina Jesu vid hafa verit, ok ba

1 mgl. B, C. 2 [ af dauda risinn jB, C. 3 beim B, C. 4 saal.
B, C\ brodur A. 5 til fedrs(!) mins tilf. C. 6 freim B, C. 7 [leyna
B, C. 8 [ um ]>ennaatburd J3; um J)essa atburdi C. 9 hans B, C.
10 brautu i tilf. B, C. 11 samt B. 12 «, leid JB, C. 13 saal.
+0 B, C ; fdta A. i4 [ i Galileam B, C.

M

53°

MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE,

aasaka&i hann f>a um tortrygS' ok1 hiartaligan hardleik. Konur-
nar runnu f>a ok sdgdu .xi. lærisveinum sytaudum sins herra
dau&a, at hann var upprisinn. En £eir hugdu, at l>ær spottadi
f>a, ok truSu eigi. Petrus rann J)a til leioissius, ok er f>at truan-
ligt, at f>a hafi drottinn vitraz 2 honum, f>ott J>at se eigi i gu{>- 5
spiollum greint. Se her milldan meistara ok miskunnsaman herra,
f>ann er fyrst syndiz f)eini, er framaz voru sorgfullir, Marie ok
Petro. See her liosan lampa heimsins ok skinanda guds gimstein
med gdfugligri birti Mariam Magdalenam? , f>a er fyrr* var saurug
ok syndafull, en nu var oli gloandi med 5 astsemft sins grædara 10
ok sta&fost at leita sins6 lausnara, ok fyrir fcessa stadfesti fekk
hun {>ann forpris af 7 honum at bera hans sendibo&um hinum
hæstum hit hæsta sendiboft hins hæsta fagnadar, ok vera rett kollut
postoli postolanna af upprisu hins 8 milida meistara, sem Marcus
segir: Maria Magdalena sagdi postolum, at hon sa drottin upprisinn. is
Konan skenkti9 sinum bonda i paradiso såran dauda fyrir åto
hins bannaoa eplis, en nu IO boSadi konan karlmanninum hit sanna
lif af sialfs drottins gro£, ok su er fordum bar fram ormlig ord til
alldrtila øllum heimi, su bar nu fram sagnir fra" upprisu sins
lifgiafara ollum til eilifs fagnadar, ok af f>eiri hen di toku ver zo
foroum dau&a drykk, sem nu toku ver lifs drykk. Fyrir f>essa
skynsemi syngr heilug kristni aa hennar messudegi12 Credo in
unum deum sem aa håtifium sialfs græSarans ok Marie modur hans
ok postolanna. See her makligan meistara ok go&an giætzlumann
guftligrar hiardar sælan Petrum, {>ann er sialfr gud leiddi or [>oku 25
f>rennrar 1 3 neitingar til f>rennrar iatningar sins sæta nafns, ok
syndiz honum fyrst af postolum eptir upprisu sina, J>viat hann
vissi Petrum eigi mundo J>ora, nema hann hef5i hann nefndan,
med o&rum postolum i Galileax4 fyrir sik at koma at lata sea sik
milli lærisveina, ok at hann mætti aaI5 ser marka, hversu hann 30
ætti o8rum ostyrktir at vorkynna l6.

10. Sva segir Speculum Historiale, at hin heilaga Martha
fylldi.f>at guds bo&ord, er hann segir sva: Hverr sa er fyrirlætr
hus eda herbergi, . fo&ur eda moSur, brædr eda systr, husfreyiur
[eda synii7, eignir eda akra fyrir minar sakir, mun hund^atfalt i 35

1 uin tilf. B. z birzt B, C. 3 saal. B, C; Maria Magd. A.
4. fyrrum B, C. si B, C. 6 meistara ok tilf. B. 7 sialfum Ulf. B, C.
8 sins£, C. 9 fyrrum tilf. C. 10 tilf. B, C. 11 saal. B, C; fyrir A.
12 saal. B, C\ messu A. 13 Jmngrar B, C. 14 Galileam 2?, C.
15 af B, C. 16 varkynna C. 17 [ mgl. B, C. 4°

MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE. 53 1

moti taka ok eignaz eilift lif. Qll audæfvi sin skipti hon i bria
sta&i. Einn veitti hun Marie Mag&alene systur sinni, en hun
veitti bann til atvinnu vorum herra ok lærisveinum hans; annan
veitti hon Lazaro brodur sinum; hinn bri&ia varSveitti hon sialf1
fram um pislartima Kristz ok upprisu ok veitti bar af veitzlur
vorum herra ok lærisveinum hans. En eptir uppstigning hans
lagdi hun bat, sem eptir var, fyrir [fætr postolum3 Kristz, ba er
mikill floldi kristinna manna hafdi sva mikit sambykki, sem bmr
ætti eitt hiarta ok eina 6nd, ok engin hafdi ne eitt eiginligt,

10 helldr var beim alt sameiginligt.

H3. At li&inni dyrdarfullri upprisu drottins vårs [Jesu
Kristi 4 voru bær badar systr Maria ok Martha med postolum
hans ok S lærisveinum framan 6 til uppstigningar hans stadfastar
at bænahalldi ok o&rum go&gerningum 7 , til bess er bær bågu

15 med o&rum guds vinum astgi6f hins helga anda. Er bat truanligt8,
at af beim megi skiliaz ord Luce ewangeliste, bau sem sett eru i
lof vorrar fru. Hann segir, at guds postolar gengu eptir uppstig-
ning lausnarans af Oliveti fialli aptr i Jorsalaborg ok upp stigu i
eitt lopthus, bar sem Petrus haf&i herbergi ok adrir postolar guds.

*° f'eir voru all ir stadfastir aa bænum med kononum ok Marie mobur
hans 9 ok bræ6rum hans. Er bat truanda, at bær hafvi bar verit
i skola skirlifis ok annarra mannkosta i hofgardi himneskrar para-

► disi IO med hinum hæstum ra&smonnum himnakonungs ok vottum
vårs drottins upprisu, hugsandi hans l&gmal11 nætr ok daga, bar
Z.S til er bær fragu med o&rum hans vinum haleita gipt hins helga anda.
I2«2. En ba er vaxa tok fioldi Kristz lærisveina, ger&u Judar
at beim sva mikinn ofrid, at beir raku ba af sinum heruSum,
suma settu beir i myrkvastofu, sem Petrum, suma gryttu beir,
sem Stephanum, suma halshioggu beir, sem Jacobum, suma settu
30 beir aa skip ok fluttu aa siofardiup at frateknum årum ok austr-
kerumJ3, strengium ok styrum ok ollum skipreiSa, vistum ok vatn-
kerum1* [ok ollum barfendum1?, utsellda i olmleik vindar'6 ok
vogs 17, at b^ir tapadiz sem skiotaz. En bott grimmleikr Jufta

1 tilf. B, C. a [saal. B, C; Petr postola A. 3 fra systrum Marie
35 ok Martlie Overskr. B. 4 [ Jesus Kristz B, C. 5 oclram tilf.

B, C. 6 fram B, C. 7 godiiin verkum B, C. 8 traligt B, C.
9 drottins #, C. 10 paradisar B, C. 11 saal.B, C; upprisu A. 12 Um
ufrid Juda vit guds vini Overskr. B\ Er menn toku tra C. 13 aust-
kemm B\ auskerum C. 14 vatzkerum B. 15 [ tilf. B, C. 16 vindz
40 B, C. 17 vatnz B; vags C.

34*

J32 MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE.

landflæm&i af sinum fostriorSum naligha alla vårs herra vini, ba
var f>o hans almattig hond beim nalægh, su er f>eim skipadi i
betri staSi, vegsamadi ok tignadi ok au5ga5i me8 breidum bygSum,
bæium ok storum kastolum, borgum ok hinum friSuztum fiarlutum,
klaustrum ok kirkium. Nu au&gar harm f>a eilifum i fagnadi, en 5
f>a hug8i hann hverium beira med sinni fagrligri forsea eiginligan
stad: hann skipadi Narbonam* Paulo, Arelaten Theophimo,
Tholosam ok Vaskoniam Saturino 3 , Lemovidas Marciali, Santo-
nas ok Aqvitaniam Eutrophio, Cenomannum ok Brittaniam Juliano,
Turonum Kaciano, Lugdunum Hirennio, Vesuncionem Ferucio, 10
Arusicam odrum4 Eutrophio, Petragoricas Frontoni, Velliacum
Georgio, ok alla Galliam Dionisio. Serhverium heru&um voru
serhverir fe8r ok forverendrs af guSi gefnir, beir sem bau pryddu
lifendr med miklum mannkostum ok agætum iartegnum.

13. At hitnanda bessum harSa stormi, er Judar gerSu ofrid 15
guds vinum, f>a var hin sæla Martha rekin med oftrum lærisveinum
af sinum heruftum ok6 svipt ollum au&æfum med systur sinni ok
heilugum Maximino, beim sem einn var af .lxx. ok tveim Kristz
lærisveinum. Sa hafdi for&um skirftar bær systr at guds bodi, en
nu leiddi hann f>ær med biortu demi blezads lifnadar um himnesk- *°
ar g&tur heilagra bo5or8a til eilifs fagnadar. En ba er bau voru
oli aa skip komin7, leiddi varr herra vind hvassan or sinum
fehir&zlum, bann er f&r8 beira flutti i go8a hdfn hia Marsilio borg.
f>au ganga ba til nalægs bæiar9 at fyrirlatnum farkosti sinum, ok
bvi at bau fundo engan, bann er beim villdi veita 9 neitt herbergi, *s
taka bau ser nåttbol IO i einu porti skamt fra blothusi heiSinna
manna, ok lågu bar aa bænum fastandi ba natt alla. En er dagadi,
kom bangat su ranglåta bio8> er bar bygdi, at færa fornir skurS-
go8um sinum. f>a stod hin heilaga Maria Magdalena upp or
flokki heilagra manna med bekkiligu andliti ok predikadi fyrir 30
bar komnu folki gudliga tru med sva11 mikilli snilld, at allir
undruSuz fegrd hennar ok orSfimi".

14. I bann tima re& fyrir borginni Marsilia rikr hertogi, sa
er husfreyiu atti. t'eim syndiz heilug Maria Magdalena i svefni
biSiandi, at bau veitti hialpir^ helgum monnum, beim sem [bar 35
voru komnir aureigar H, af sinum eiginligum gnottum ; hun ægd{

1 at eilifu i himneskum B, C. 2 saal. B, C; Narbolam A. 3 saal.
B- Satratior A. 4 saal. B, C; anrum A. 5 formælendr B, C-
6 tilf. B, C. 7 rekin B, C. 8 far B, C. 9 tilf. B, C. 10 natt-
stad B, C. 11 saal. B, C; sinni A. 12 ordhegi B, C. 13 nockura ^Q
hialp B. 14. [ ftreiga vom far komnir B, C.

beim um sidir ogurligri guds reidi, nema bau gerfii hennar vilia.
Tveim sinnum syndiz hun henni, en hit f>ri5ia sinn badum J>eim,
ok med reidibokka ok elldligu andliti. En bau letu eptir hennar
aaminningum ok fæddu Kristz lærisveina aa sinum kosti. I^essi
5 fru hafdi lengi obyria verit, en litlu si&arr kendi hun sik fyrir
bænir Mario Magdalene barn hafa getit. Ok er bat var vitat1,
urflu bvi allir fegnir beira vinir, bviat langan tima hdfdu bau
saman verit ok matt eigi barn * geta. En bvi at hertoginn villdi
reyna, hvart beir lutir væri sannir, er Maria Magdalena hafdi

io sagt af Kristi, for hann til Jorsala [at vitia heilaga stafli3, ok
vard viss sanninda um alla ba luti, er Jesus gerdi her i heimi.
Ok er hann kom aptr, fann hann son sinn iartegnasamligha fædd-
an. Nokkurum tima si&arr tok fruin sott ok anda&iz. En fyrir
bænir sællar Marie MagSalene lifnadi hun, ok lofudu allir truandi

15 menn gud. Eptir bat foru bau i herat bat er Aquense heitir,
bar voru bau i^in at fostum ok bænahalldi ok sneru morgum lyd
til guds med predikan ok gubligum taknum. En hann veitti
hinni heilugu Marthe storligha* gipt i heilsugidfum vid siuka
menn ok snilld [ i framflutningh S heilagrar predikanar, ok fyrir

20 kenningar hins heilaga Maximini byskups ok beira systra Marthe
ok Marie tok hinn mesti luti manna tru briotandi skurdgod sin
ok reisandi heilugh Kristz musteri.

15. Einn mikill dreki var milli beira sta6a, er annarr heitir
Arelaten en annarr Avicnon, skamt fra aa beiri er Rodanus heitir.

2 5 Hans hinir fremztu lutir voru sem aa fugli, [hinir sidarri lutir
hans voru6 sem aa fiski. Hann var digrari en uxi ok lengri en
hestr, hftfut hafdi hann sem leo; tenn hans voru hvassar sem
sverdzoddar ; fax hafdi hann mikit sem hestr ; hvass kambr 7 gekk
eptir baki hans sem breid 6xaregg; reistr8 var aptr aa honum

3° stort ok storligha snarpt; hann hafdi sex fætr furduligha sterka;
klær hans voru sem a birni ; hali hans var vaxinn aa ba lund, sem
aa beim eitrormi er vipera heitir; vængi hafdi hann tvo langa ok
breida, sva at beir huldu allan hans likama, ok voru f>eir sva
sterkir0, at fyrir beira [storan sterkleik*0 letti hann eigi fyrir

35 nokkurskonar * r h&ggvopnum ne flugvopnum ne neinum1* vigvælum.

1 fætt B, C. z erfingia B, C. 3 [ ok vitiadi heilagra stada B, C.
4- stormikla B, C. 5 [ framburdar ok flutningh C. 6 [ hinn sidarri
hlutr hans var B. 7 saal. B, C; kampr A. 8 hreistr B, C.

9 ok pyckir tilf. B, C. 10 [ traustleik B, C. n neinum B, C.
4° 12 nockurskyns B, C.

534 MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE.

Svo var hann styrkr, at hann måtti med sinum grimmleiki sigra
.xii. leona e6a bidrnu. Pessi dreki var af landzmonnum kalladr
Taraskonus; bat hug8u menn, at hann mundi getinn vera af sio-
dreka beim, er Leviathan heitir ok i Jobs bok er nefhdr, ok hafvi
sa dreki farit eptir hinu mikla hafVi austan af Galathia Asie, ok 5
er hann* hinn grimmazti dreki, er 3 liggr i sio e5a v&tnum. Ok hefir 4
bat kvikvendi, er i Galathia elz ok Bonachum heitir, blandaz vi8
siodrekann til f>essa getnadar. Petta olma dyr Bonachum er sva
illrar natturu, at bat verpr af ser vellheitu driti, bvi er brennS
af hvat sem fyrir verftr, aa ba, er f)at sækia, sva sem um .xxx.6 10
fa8ma, bannig sem skeyti flygi7. Pessi dreki drap marga menn,
ba er foru um bann skogh, er hann la i. Asna ok hesta reif
hann kvika i sundr. Skipum, beim sem eptir ånni* foru optliga,
vellti hann iafhliga. En ba er mannfioldi kom til med vopnum
at elta hann aa skognum, flydi hann i åna ok leyndiz. Ok um 15
sidir, ba er hera8smenn gatu med engu m6ti fordaz hann, ok måttu
med [engu moti9 sigra hann, heyrdu beir sftgd takn bau, er guS
let ser s6ma at vinna fyrir sæla Martham, ok komu skyndiliga til
hennar biftiandi litillatliga, at hun vitiadi heraSs f>eira ok leysti
f>a undan dessum ska&samliga dreka, er |>eim veitti margskyns 20
vandræSi. At heyrdo beira erendi sampindiz ok samharmadi [hun
beira efni IO , ok treystandi gudligum krapti for hun ok fann
drekann a11 skogi liggianda aa bvi manzhræi1*, sem hann hafdi
nydrepit, ok tok ba at snæ8a sitt herfang. En Kristz husfru gekk
at honum oskialfandi ok stoktin yfir hann vig&u vatni, bvi sem a5
hun hafdi med ser haft, ok kross drottins bar hun med ser sva
sem oruggan skiolld moti f>essu hinu illfusa dyri. En hann vard
vi8 J>essi hennar tiltæki sva ottafullr, at hann matti or f>eim sta8,
sem {>a var hann, ekki frarn fara ok engan olmleik af ser syna ne
neitt mein [af ser H gora, ok stod sigradr sem sa sau8r, er ekki afl 30
hefir. En hun dvaldi allz ekki, ok batt hann med sinum eigin-
ligum gyrdli, sva at allir undruduz, {>eir sem aa J>etta saax5. Pvi
næst dirfdiz ly8rinn ok gekk alt at drekanum ok bar8i hann med
grioti ok stangadi med spiotum til heliar. Eptir f>enna atburd
tok sa sta8r, sem drekinn hafdi hi8i»6 haft, af honum heiti ok var 35

1 mikla grimleik vidiafnaz eda B, C. r Ulf. B, C. ^ ok B< C.
+ hafi 5, C. 5 brennr B, C. 6 fr-iatigi B, C. 7 fliugi B, C.
8 er Kodanus heitir Ulf. B, C. 9 [ eingum kosti B, C. 10 [ heilog
Martha beira mein (meini C) B, C. 11 i B, C. 12 mannahræi B.
13 fyrst tilf. B, C. 14 [ mgl. B, C. 15 horfdu J5, C. i6hidit.B, C. +o

MAETHE SAGA OK MARIE MAGDALENE. 535

kalladr Taraskonus, en aSr het hann Verluc, {>at kollum ver svartan
staS, bviat bar voru miklir ok myrkir skogar.

16. Eptir bat l&gdu heradsmenn margar ok miklar bænir at
hinni heilughu Marthe, at hun dveldiz aalengdar med beim. Ok

S um sidir med sambykki hins heilaga Maximini byskups ok Marie
systur hennar var hun [bar eptir * i&in at bænahalldi ok vokum *
ok fostum, sva lengi sem hun lifdi. En hverr mun bat mega med
ordum inna3, hverwu m&rg erfidi ok hversu margar ^rongvingar, eda
hversu miklar sottir, eda hversu margfalldan ofrid, eda hversu

[o mikinn skort hun boldi matar ok drykkiar i f>eim stad. Ok bat
er eigi v6r4 at greina, f>viat hin fyrstu .vii. aar nærdi hun helldr
en fæddi sinn likam med hnotum ok grasarétum bram ok skogar-
eplum, sva sem hun måtti minnz [lifa vids. Eptir l>at var fyrir
hennar eggian ok framkvæmd i beim stad kirkia gior i nafni

15 vårs drottins Jesu Kristz ok Marie modur hans, hardia mikil ok
tiguligh, ok bar s&mnu&uz saman margir brædr ok systr undir
postoligum lifnadi. ]?ar lifdi hun yfrit stirdliga6 vid sinn likam.
A vetrum klæddi hun sik med saudskinnzkyrtli ok herfviligum
m&tli. A sumrum hafdi hun hårklædi næst likam sinum, en yfir

20 utan kyrtil ok kapu. Jafnan gekk hun berum fotum, hvita hufu
gerva af ulfalldahåri bar hun aa h&fdi ser , knutottan gyrdil
brugdinn af hrossahåri hafdi hun lagdan at mi&ium kvidi sinum
sva hardliga, at holldit morknadi undan 7, ok fellu madkar af f>eim.
sårum, er badan af gerSuz. Rekkia hennar var sva fallin, at smatt

25 hris eda vin vidark vistir voru fyrir halm, en harklædissekkr var
til undirbreidu, ok steinn ath&f&i. Hvarki letti hun af sdngum*
nott ne dagh, ok starfadi bo iafnan nockut9 nytsamligt io. Gestrisni,
l>a sem hun hafdi vanz" i Bethania, helt hun sva einkannliga,
at eptir {>vi sem fyrri hafdi hun f>oknaz bædi gudi ok monnum,

30 vard hun enn storliga fræg ok leiddi med sinum lofligum lifnadi
ok heilagri predikan [m&rg fmshundrat12 manna gudi til handa,
svo at af f>eiri fregd ok J)vi aagæti, er almenningr sa med henni,
toku f)eir kristiliga tru med heilagri skirn.

17. Pa er hin heilagha husfru Jesus Kristz Martha predika&i
35 guds bodord aa nftckurri fagri engh, {>eiri er la fyrir hlidi borgar-

1 [ tilf. B, C. .2 nattvokum B, C. 3 skyra B, C. 4 w6r J5;
var C. 5 [ nyta B, C. 6 stfdliga A, B, C. 7 fyrir B, C.

8 ne bænahalldi tilf. B, C. 9 tilf. B, C. 10 Her mangler et Blad
i B. 11 vanizt C. 12 [ margar busundir C.

536 MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE.

innar, er Avinion heitir » vid åna Koddanum, ok græddi f>ar siuka
menn, f>a sem til hennar voru færdir, var einn ungr ma8r o&rum
megin årinnar, sa er hana villdi giarna sea ok heyra, bviat hann
sa mikinn mannfiolda samankominn beim megin årinnar, sem
hann var eigi. En bott hann hefdi eigi* skip, let hann eigi fyrir- 5
vinnaz ne aarvdxtinn hepta sina ferd, helldr kastaSi hann klædum
ok tok n&ckvidr at svima3 yfir åna. En er hann kom iafnnær
badum b&ckunum, tok hinn [sterkazti stridr4 straumr årinnar med
sinu ofvæguS afli at draga hann i kaf 6. Hvat barf bat 7 til lang-
mælis at draga, margir liopu til ok unnu ekki at 8, bat sem honum IO
var 9 til fultings. Allan dag [leitudu menn*« hans med skipum
ok soknum, ok fundo hann eigi fyrr en annan dagh nærri n6ni.
Nå8u beir likinu ok kostudu bvi med 'mikilli sorg11 fyrir fætr-
guds ambatt Ia. En hun samharma&i sut beira ok ba& allan bann
lyo, er bar var vid staddr, at leggiaz aa ior&ina til bænar ok 15
æsta*3 bess almatkan gu8, at hann leti ser soma med sinum mikla
krapti at gefa aptr lif sveini dessum. Ok er lydrinn hlyddi hennar
bodi, lagfiiz hun a likit ok retti hendr sinar i kross sva mælandi:
«Heyr bu drottinn Jesus Kristus, er med binni heilagri ok oæt-
lanligri »4 milldi reistir af dauda binn kæran vin Lazarum brodur *°
minn, bu helldr med »S binni hendi lukla lifs ok dauda, bu kallar
dau8a menn til lifs, ok f>u bydr daudanum bod, ok hann flyrr
fyrir {>inu valldi. Heyr fm, hinn godgiarnazti gud, mitt miuklæti,
ok lit aa bæn ambattar frinnar ok aa b§nir annarra J>eira, sem nu
kalla aa f)itt mikla nafii, ok biod, at lifs andi hverfi aptr i f>etta 25
lik, til f>ess at nærverendr ok [tilkomendr, siåendri6 0k heyrendr
snuiz til f>in af aullu hiarta, ok lofvi f)in stortakn af ollum hug,
ok trui {)ik sinn sannan hialpara.» Ok er hun hafdi lyktat [bæn
sinni*7, reis hun upp ok tok i haund hins dauda svo mælandi:
«Heyr f>u, hinn ungi ma8r, ris upp i nafni drottins Jesu Kristz af 3°
£eim dauda, sem {>ik helldr. » fca reis sveinninn upp heill ok
osaka&r ok var skirdr i nafni heilagrar f>renningar.

18. I f>enna tima gerduz {>rir sidlatir byskupar til {>ess at
nnna hina*8 sæla Martham fyrir gudliga aaminning. Engin |>eira
vissi annars kvomu, ok komu {»o allir senn, Maximinus Aquensis, 35

1 er adr er nefnd tilf. C. z ecki C. 3 symia C. 4 [ stridazti C.
5 ofv«giu C. 6 kafit C. 7 her C. 8 um C. 9 væri C.

10 [ leitadi lydrinn C. 11 sut C. 12 ambattar C. 13 bidia C.
H oumrsediligri C. 15 i C 16 [ vidkomendr ok siandr C.

»7 [ b«nina C. 1% mgl. C. 40

MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE. 537

ok Trophimus Arelatensis okEutrophius Aurasicensis*. Ok er J>eir
voru komnir, bad hun pa vigia kirkiu f>a hina virdulighu, er fyrir
liennar r6ksemd var upp smidut i Kristz nafni ok hans milldu
modur Marie. En peir letu pat eptir henni, ok var su kirkia
5 vigd .xvi. kalendas Januarij med godfusu guds lofvi, sem vera
atti. Ok er pat embætti var iramit med* skylldu ok setningh,
gengu menn til snæ&ings aa vidrkvæmiligum tima. Ok um sidir
praut vinit, en gudlig milldi sneri at peim hiaverandum vatni i
vin fyrir bænir sinnar heilagrar husfru Marthe.
10 19. Eptir skilnat peira sy strå Marthe ok Marie predikadi

Maria Magdalena lengi guds bodord. En pa er pat kom til eyrna
henni, at Pall postoli baud, at konur pegdi i kirkiu, girntiz hun 3
at prongva sik med andligu upplitningar liosi4, ok fyrir gupliga
aaminningh flydi hun leyniliga i hina sn6rpuztu ey&imork, ok var
hun {>ar .xxx. vetra i peim stad, er henni var med eingiligum
hondum fyrirbuinn , aullum monnum okunnig, en saudd at eins
himneskum næringum, lofandi guS nætr ok daga med heil&gum
bænum aan aflåti; pessi hellir, erhunbygdi, var undir rotum fiallz
nokkurs, pess er storliga var bratt ok oslett. Eigi veitti henni
huggan vatn ne vidir, ok eigi græn graus i dessum stad, pviat
guSlig milldi birti i protnan pessarra luta, at hans vinkona var
fmr saudd eigi at eins iardligumS helldr himneskum krasum.
I pessi iardholu var6 hun sva framarliga tignut, at siau sinnum
aa hverium deghi i pann tima, sem heilog kristni syngr med rettri
reglu .vii. [tida halld6, var hun upphafin med engiligum hondum
i loptit, ok heyrdi hun pa hina haleituztu lofs6ngva himneskra
fylkinga eigi at eins me& andligum helldr ok med likamligum
eyrum. Med dessum hinum sætuztum saunghliodum sadda fluttu pær
somu engla hendr hana aptr i helli sinn ; par lofadi hun gud an
> aflati ok purfti eigi likamliga vist.

ao. Einn sidlatr kennimadr hafdi ser gort litit hus .xv.
stadia undan pessu fialli viS einn litinn brunn ovitandi allra takna,
f>eira sem gud gerSi aa sinni vinkonu Marie MagSalene. Stadium
er .c. ok .xxv. fadma, ok er J>at åttungr milu. f'essi kennimadr var
vanr at ganga i eySimork i fostu inngang 7 ok vera f>ar med mikilli
bindandi ok sifelldo« guds lofi alla f6stuna. Ok aa einum tima
fostunnar, £a er hann var J>ar i eydimorkinni eptir sinni veniu,

i saal. C; Aurelatensis A. 2 eptir C. 3 einkanligarr Ulf. C. 4 lifi C.
S saal. C; iardliga A. 6 [ tidir C. 7 igang C. 8 sifellu C.

538 MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE.

lauk gud upp augu hans, ok sa hann • , med hverium hætti gu&ligir
englar stigu ni&r yfir feann stad, sem hin heilaga Maria Magdalena
var, ok at f>eir fluttu hana syngiandi i hæd himins. En eptir
dagstundar bid fluttu £eir lofandi gud hana aptr i sinn stad. En
J>vi at langt var milli {>ess stadar, sem hann var i, ok hellis Marie,
matti hann sia, at englarnir fluttu eitthvert, en eigi hvat f>eir
fluttu. Hann tok f>a at bidia gud, at honum birtiz sannleikr [um
betta mal2, med margf6lldum tårum. Annan dag eptir at morni
skundadi hann sinni ferd i f>ann sta&, sem honum hafdi synin
birtz. Ok er hann kom nær steinkast fra hellinum, toku fotleggir
hans ok lærleggir at skialfva en briost hans at hrædaz. En \>a er hann
sneri aptr, matti hann ganga, hvert er hann villdi. En ba er hann
sneriz aafram, voru allir limir hans af settir sinum &flum, sva at
vanmegn likamans bannaSi honum aafram at fara. Hann skildi
ba, at guds vili3 talmadi hann at forvitnaz f>etta stormerki, nam4 15
hann ba stad. Ok at aakolludu Kristz nafni segir hann sva: «Ek
særi bik fyrir nafn lifanda guds, at ef fm ert5 nockur skynsom
skepna, su er byggir i bessum helli, at [m svarir mer ok skyrir
fyrir mer allan sannleik bins lifnadar. < Ok er hann hafdi brim
sinnum frammi haft bessa særingh, svarar honum sæl Maria af 20
hellinum ok bau& honum nærri at ganga, ok sagdi sik vera Mariam,
ba er i gudspialli er fræguz af fiolda sinna eiginligra synda. Ok
sif>an greindi hun ut alla fras&gn lifs sins. Ok eptir bat er hun
[var utrakin6, mælti hun: »Wi at mer er bat af gudi vitrat, at
ek muna bratt li&a or bessum heimi å medal manna, bid ek, at 25
bu finnir Maximinum byskup skiotligha ok segir honum bat, er \>u
hefvir sieth7 ok heyrt af minu efni. En aa hinum fyrsta paska-
degi aa ottus&ngs tima skal hann ganga einn i bænahus sitt, bat er
hann hefirS smidat, ok mun hann mik bar finna bangat flutta
med engiligum hondum9.«

21. Kennima&rinn sa engan mann, en hann heyrdi roddina,
ba er taladi, ok hugdi betta helldr vera engils r&dd en manz. En
ba er hann spur&i fleiri luta, fekk hann engin andsv&r badan af.
Hann for begår at finna Maximinum byskup ok sagdi honum alt,
f>at er honum var bodit ok hann hafdi sieth7 ok heyrt. Byskup 35
vard storliga feginn, er hann heyrdi bessa sdgu ok ger&i gudi
backir. A sialfum paskadags morni gekk hann i s&nghus sitt ok

1 J>a tilf. C. 2 [ af bessarri syn C. 3 bannadi honum ok tilf. C.
4 gaf C. 5 madr eda tilf. C. 6 [ hafdi utrakit C. 7 se& C.

8 ser tilf. C. 9 idna at guds Ion tilf C. 40

MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE. 539

sa sæla Måriam standa i midium flokki beira engla, er hana fluttu
bangat. Svo mikill liomi ok birti skein um hana, at alt husit
birtiz af framarr en af dagligu liosi. Ok er guds madr nam
stadar i husdurunum, sa hann helga engla, [>a er [hana fluttu
5 {mgat1, li&a til himins, en hana standa i mi&ium flokki |>eira
med upprettum håndum i kross, svo at nær tveggia alna rum
var aa medal likams hennar ok iardar. En ba er hann otta&iz
nær at ganga, ba taladi hun til hans med biortu andliti, byi er
af sifelldri* syn heilagra engla skein framarr en solar geislar, ok

10 bauS honum blidliga bangat at kalla kennimenn ok klerka, sem
hann gerdi. Hann gaf henni ba3 holld ok blod drottins. En
hun tok bat med hinni mestu tara uthelling ok ba& alla ba, er
[vid voru4, biSia fy rir ser S alhugliga. Eptir bat lagSiz hun oli
til iardar frammi fyrir altarinu, ok for f>a su hin helga 6nd or

'S likam til guds aa sialfum upprisudeginum. Sumstadar segiz, at
hun hafi fram lidit ellifta kal. Augusti 6 ; ma bat fyrir bvi segiaz,
at ba ero henni tidir gdrvar, ella fyrir bvi at drottinsdagrinn ma
tekinn vera fra paskadeginum eda upprisudeginum, [er iafnan7
kemr at hendi. Eptir bat er hun var salut, kendo allir hiaverendr

ao sva mikinn ilm, at alla .vii. daga eptirkomandi braut alldri i bessu
bænahusi. Hennar likam skipa&i hinn helgi Maximinus smurftan
med dyrum smyrslum i tiguligri steinbro, ok siban let hann smida
yfir hennar sæla likam 8 vegliga kirkiu med dasamligum hagleik.
Grrdf hennar eda steinbro var smidut, sem enn ma sia, af hvitum

*5 marmara ok grafit aa sialfum steininum, hversu hun kom i hus
Simonis ok smurdi med litillæti fætr drottins med dyrdligu smyrsli
ok skammadiz eigi at grata milli bodsmanna.

22. En sæla Maria hafdi bofiit hinum heilaga Maximino
byskupi at segia hinni sælu Marthe systur sinni, at hon mundi

30 skiott finna hana. En hun endi eigi bat fyrirheit lifandi helldr
lidin. Litlu si8arr9 kom hinn sæli Fronto Petragoricensis ok
heilagr G-eorgius Welliacensis IO, sa er daudr hafdi verit ok upp-
risinn",at finna sæla Martham, bviat beir voru badir utreknir af
sinum sætum fyrir ba sok, at borgarmenn beira hdfdu rækt beira

35 predikan. Ok er beir hdfdu med henni verit nockura daga, foro
beir heimleidis ok sættuz vid sina borgarmenn fyrir bænafulting,

»i [ bessa hofdu J)angat flutt C. 2 sifalldri 0. 3 at beim hiaver-
ondum C. 4 [ hia stodu C. s henni C. 6 mana&r tilf. C.

7 [ iafnan er hann C. 8 legi C. 9 Her beg. atter B. 10 saal.
+0 B, C\ celseracensis A. 11 upprisit B, C.

54°

MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE.

pat er hin heilaga Martha hafdi til guds fyrir f>eim. En adr peir
færi heim, taladi hun leyniliga vid s§lan Frontonem ok hafdi
radagiord * vid hann ura pa luti sem hann * villdi. Eptir pat
iatadi hun fyrir honum pa luti, sem hun pottiz moti gudi gort
hafa, ok sagdi [sik skiott mundo af likam 3. En hann het henni 5
at veita henni 4 pionosto, efgud villdi sva hafva til skipat.

23. En f>vi at 5 gud, ombunari allra go5ra luta, villdi giallda
hinni sælu Marthe makligar malagiafir fyrir marghåttada 6 vel-
gerninga, £ar sem hun f)okna8iz honum um alla luti, let hann ser
soma at segia henni fyrir, at hun mundi aa .xii. mana&a fresti 10
liSa af pessi verolld. En hun tok bradliga eptir pat ri&usott,
ok letti su eigi af henni, meSan hun lifdi her i heimi. En er
hun atti .viii. daga olifat [i likam 7, sa hun 6nd Marie Magftalene
systur sinnar til himins borna af heil6gum englum. Hun vottaSi
fcessa syn ollum bræ8rum ok systrum £ar samansdmnuSum i guds 15
lofi8 svamælandi: »Samf6gnum ver oli i drotni ok giorum [>ackir
hans dåsamligri virSing, |>viat nu let hann ser soma at flytia 6nd
Marie systur minnar fyrir pionosto sinna heilagra engla til fyrir-
heitinna sæta sins signada rikis. Minnz pu nu ok, sagdi hun,
min sæta systir, J>ins fagra fyrirheitz, f>ess er f>u hetz at vitia 20
min, par sem {>u lifir at eilifu med sftnnum drotni Jesu Kristo.«
Ok eigi blekti heildg Maria Martham, {>vi at fyrir hinn atta dag
flutti hun hana i sanna sælu himneskrar paradisi 9 . Eptir £at
J>yngdiz sottarfar hennar, svo at hun lagdiz i rekkiu. Pvi næst
eggiafii hun alla brædr ok systr at halida med stadfesti kristiligha 25
tru ok skyrdi fyrir f>eim oli auSæfvi heilagrar kirkiu, f>au er hun
hafdi10 samnat ok fal J>eini aa hendi. Hun ba& f>a, at allir helldi
[vftku sinni" ok bædi12 henni alt til framfarartima hennar gud-
ligrar miskunnar. 1?eir ger8o ok sem hun ba8. Eptir {>at tok
hun likam vårs herra med hinni mestu tårfelling hlifandi 6nd 30
sina med J>vi signada vegnesti ok heilogum b§num.

24. A miéian natt fyrir framferdartima sællar Marthe, at
sofhadum bræSrum ok J>eim monnum, sem v6ku helldu med kertum
ok liosum, f>aut mikill hvirfilvindr uppvaktr af J>eim er dfundar
alla dugandi menn, hinum illgiarna andskota, i herberginu, sva at 3S

1 raadagerdir JB, C. 2 hon C. 3 [ honum sik raundu skiott lida
af likama B, C. 4 graptliga Ulf. B, C. 5 almattigr Ulf. B, C.
6 margfallda Bs C. 7 [ her i heimi at likama sinum C. 8 nafni
B. 9 paradisar B, C. 10 saman tilf.B. n [v6kumJ5. 12 fyrir Ulf.
B, C. 13 midri B, C. +o

I

MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE. 54!

sloknuSu f>riu stor kerti ok brir lampar. En Kristz ambått skelfS-
iz vi6 J>enna atburd1 ok sa ba hrædiligan flokk illgiarnra anda
fyrir ser. Hun tok ba at biSiaz fyrir med bessum ordum : «Minn
fadir, minn gud, minn kærazti gestr! SamnaSir eru svikarar minir
S at svelgia mik, mer at moti halldandi rit i hondum ser, bau* er
skrifadir ero aa beir lutir, sem ek hefir 3 illa gert, mælt ok hugsat,
sva mælandi4: Gu8 fyrirlet hana, stri&um henni nu ok gripum
hana, bviat nu er engin sa er hana leysi. Gu8 minn, guS minn,
ver nær mer; gub minn, gub minn, lit aa hialp mina. Minnz J>u

10 eigi, drottinn minn, aa æskusyndir minar ok évitzkur.« ViS bessi
>rd voknudu beir, sem sofvit hdfdu, ok [leita&u i annat hus S at
elldi til bess at tendra liosin, bau sem sloknat hdfdu, ok dvolduz
at l>essu um stund, f>viat beir fundo eigi elldinn i hinu næsta
husi, ok foro f>eir6 i annat hus, bat er firrmeirr var, at 7 beir
fengi sitt erendi. En hun var ba einsaman me&an8. Ok ba sa
hun sæla Mariam MagSalenam9 renna at rekkiunni, ok hafdi log-
brand i hendi, af honum tendradi hun oli kerti ok sloknaSa lampa
i herberginu. En er hvor f>eira heilsadi a5ra med eiginligu nafhi,
»a sa hun {>ann, er hvervetna er nalægr IO, drottin Jesum Kristum,
a til sin talanda: »Kom til min, hin kæra" vinkona, su er
forSum var min husfru. Nu mun ek færa bik or myrkvastofo
likama bins til himinrikis hallar, at f>u fagnir bar at eilifu med
heilogum monnum minum, eigi sem gestr helldr sem heimakona
eilagrar truar ok samborgari heilagra manna. Med mikilli ann-
semd'i J)ionadir {>u mer her aa iar&riki ok tokt mik i f>itt herbergi
ok saddir mik; nu mun ek giallda f>er [6mbun fyrir {>ina {)ionosto
stundliga, f>aJ3 er gengr um allan iardligan sætleikI4, at {>ar sem
ek er1 5 sialfr, ser {>u med mer, f>viat \>\x {>ionadir mer ok fylgdir
mer. En hugganar miskunn, f>al6 er ek veitta J)er i heilsugidfum

30 [vid menn, J>a semx7 {>u kendir kenningar, mun ek eigi fra f>er
taka ok hvergi minka, helldr margfallda. Ok \>a, er {>innar grafar
vitia goSfusliga, mun ek milldliga heyra fyrir sakir {>innar astsemd-
ar, ok ek mun framkvæmd veita rettum bænum J>eira. En nu
biS f>u litla stund, {>viat skiott munt {>u til min koma.« t'vi næst

35 1 motburd B, C. z bar B, C. 3 hefi B, C. 4 kallandi B, C.

5 [ foro i annat bus at leita B, C. 6 ba B, C. 7 ef B, C.

8 aamedan B, C. 9 systur sina Ulf. B. 10 iafnan Ulf. B, C.

1 1 kærsta B ; k^rasta C. 1 1 sadl. B ; andsemd A ; astsemd C.

13 [ fyrir stundligri bionostu ba aumbun B, C. 14 sælleik B, C.

4° 15 em C. 16 saal. B, C; su A. 17 [beira er B, C.

54*

MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE.

komo beir aptr, sem til bess foro brott at sækia liosin. Pa undruftuz
beir allir, er ba voru oli login tendrat1, bau er oli voru slokin, ba
er beir gengu or herberginu. Eptir bat frettu beir at, hvi sva
hafdi2 til borit. En hun kalladi til sin ba af bræ&rum, sem hun
vissi at heilagligaz lifSu 3, ok birti fyrir beim alla iartegn gudligrar
vitianar. Par eptir let hun sik færa undir alldintre, bat sem 4 var
a bak musterinu, ok dreifa bar undir sik i kross aa ior&ina ausku,
en bar aa ofan litlar saSir, ok harklædi bat er hun la aa dagligha 5 ;
horf&i hun til himins ok hafdi krossmark fyrir augum ser bi&andi
svo sinnar dau&astundar med fullri tru. Ok er allir, beir er hia
stodu, lågu aa heilogum bænum, ba let hun lesa til enda passionem
[domini nostri6 Jesu Kristi, ba er hun hafdi med ser flutta af
Jorsolum aa ebresku7 ritafia. Ok annat sinn let hun upp hefia;
en ba er sva var langt lesit, [sem sialfr drottinn sagdi vid sitt
liflåt hin siSursto or&8 Pater in manus tuas, domine, commendo 15
spiritum meum etc. , bat bydiz 9 svo : fadir, i hendr binar fel ek
anda minn, ba, sofnafii hun sælligha i guSi [hinn .viii. IO kalendas
Januarij , hinn setta dagh viku aa hinni .xi.tu * * ti& dags, er hun
var [.lxx. vetra I2 at alldri.

25. UtferS hennar gerdu hennar felagar ok fdrunautar med 20
allri godfysi, beir sem a&r voru hennar heimamenn ok ver&ugir
mikillar frægdar af sinu sonnu litillæti ok sidlæti, Eudochius » 3
ok Sintex ok Germanus ok Epaphras ok Sostines, lærisveinar
Pals postola ok f6runautar Trophimi, ok Parmenas, er einn var af
.vii. *♦ hinum fyrstum diaknum, ok Marcilla, su er var bionostokona 25
hinnar sælu Marthe ok hun hafdi undir skirn halldit. Pessi var
su kona, er kalladi [til vårs JS herra or miklum mannfiolda sva
mælandi: «Sæll er sa kvi6r, er bik bar, ok bau briost er bu drakt
ero sæl.» Pessir allir [med mdrgum odrum16 tilkomnum h6f5u at
heyr&ri sott guds bionostokono bar vakat tvo daga yflr henni med 30
kertum ok liosum o&rum. En aa drottinsdaginn biågguz beir [til
graptligrar »7 bionosto, sumir gretu, sumir sungu salma.

26. I benna tima bar sva til aa hinni bridiu ti6 dags i borg-
inni Petragoricas, ba er Fronto byskup s&ng messo ok sat aa stoli
fyrir altari, meban pistill var lesinn i sialfri hofudkirkiu, at hann 35

1 tondrut B, C. 2 hefdi B; W C. 3 lifdi B. 4 sett Ulf. B, C.
5 iafnliga B, C. 6 [vårs herra B, C. 7 ebreska tungu C.

8 [ mgl. B, C. 9 mælir B. 10 [ .vii. B, C. 11 niundu B, C.
ia [siautug.B. lisaal. rettet; Euchodetis.4; Euchobius 2? ; Eycodius C.
1+ tilf. B. 15 [ aa vorn B. 16 [ saal. B, C; af morgum A.

17 [ at veita henne graptliga B, C.

-

MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE. 543

Kristus sva mælandi: <Minn elskulighi vin Fronto! Ef bu vill
enda {>itt fyrirheit, bat sem bu hezt minni husfru Marthe, ba far
nu skyndiliga at veita henni graptliga bionosto ok fylg mer.» Ok
5 er hann hafdi betta talat, komu beir med augabragdligri ferd
badir i Taraskonum ok gengu i kirkiu hinnar gu&ligu fru Marthe
ok toku at syngia med oSrum standandi hia hennar heilaga lik-
ama. Ok um allan liks6ng helldo beir heilagar . bækr i [h6ndum
ser2 fyrir syngiandi, en adrir andsvarandi ok eptir syngiandi fluttu
i o bessa bionosto. Ok badir båru f>eir 3 likam sællar Marthe ok i
leiSi l6gdu. En mefian bessir lutir gerduz, gekk diakninn* at
sofnaftum 5 byskupi i Petragoricas , bar sem hann sat i sinum
byskupsstoli, at lykta&um ollum beim s6ngum 6 , sem fyrir gu&-
spiallit åttu7 af klerkum fram at flytiaz. Hann knuSi8 byskup
med hendi sinni ok beiddiz blezar. ar. En byskup svaf sva fast,
at hann vaknadi ekki vid hit fyrsta aatak. Allr ly&r undradi,
hvi hann dvaldi sva lengi folkit i kirkiunni ok helt eigi fram
messunni. Ok um sidir gekk diaknit9 annat sinn at byskupi,
knu&i hann [ok mælti : « Vakit herra, bviat langt hefir li8it umfram
20 vanalighan tima, bar sem messan måtti vel sungin hafa verit;
hefir folkit lengi bedit ok er at brotum komit io. « En hann vaknadi
um sidir sva sem af sætum svefni ok mælti: «Oho, brædrminirl
Hvat ger&ut ber mer, fyrir hvi voktut ber mik sva skiott? Da-
samligr atbur&r, sa sem nu hefir gerz, er ydvarri astsemd at segia.
25 Drottinn Jesus Kristus leiddi mik af bessum sta5 til likflutningar
hinnar sælu Marthe sinnar husfru, ok nu hofum vid veitt henni
graptliga bionosto, sva sem ek het henni fyrrum". En til {>ess at {>er
vitid mik i f>essarrar heiloguI2konu likferS verit hafva, sendit nu
i Taraskonum {>a menn, er hingat beri fingrgull mitt ok messu-
30 glofa gullbuna, ba er ek dro af mer, ok fekk ek til geymslu sacriste
kirkiunnar, adr ek lagda likit i grdf. En f>a ©r ek gekk af
kirkiunni, gaf ek eigi gaum at1 3 at heimta gullit ok'4 glofana af
beim, er ek fekk, ba er \>er vdktut mik.» t'a voru {>egar sendir
menn, sem byskup bab lS, i Taraskonum, ok profudu ^eir sva alla
35 luti vorjiit hafa l6, sem hann sagdi. Peir båru heim gullit ok

1 drottinn B, C. 2 [ sinum eiginlignm hondum B, C. 3 heilagan
Ulf. B, C. 4. diakn J5, C. 5 sofanda B, C. 6 songh C.

7 saal. B; atti A, C. 8 knySi C. 9 saal. A, B\ diakninn C.

10 [ mgl. B, C. 11 fordum C. 12 heilagrar B\ mgl. C.

+0 13 mgl. B, C. 14. ne B, C. 15 baud B. 16 tilf. B, 0.

544

MARTHE SAGA. OK MARIE MAC DALENE.

glofann annan, en annan helt sacristus1 kirkiunnar eptir til vitnis-
burdar um petta daindi 2. Hinn sæli Fronto sagSi bræ&rum, pa er
hann ger8i minning pessarrar sælu konu Marthe, at pa er peir
h&fdu hana i grof lagit ok peir gengu or kirkiu, spurdi einn
boklærSr brodir pess stadar, sa er okkr fylgdi af kirkiu, sialfan 5
drottin, hverr hann væri eda [hvadan hann væri, eda3 hvert nafn
hann ætti. En hann svaraSi honum &ngu ok syndi honum opnå
bok, pa er hann-hafdi i hendi. A henni var ekki annat ritad en
petta vers: In memoria eterna erit iusta hospita mea, ab [auditu
malo4 non timebit in die novissimo. ]?at er svo at skilia: I eilifri 10
minning mun vera rettvis husfru min, eigi mun hun ottaz vid
heyrn illra luta aa hinum sidarsta degi. Ok pa er hann rakti
bokina, fann hann petta sama vers ritat aa ollum blo&unum s ; pvi
ma auSsynt [vera, at Martha husfru Kristz mun vera6 i eilifri
minning engla ok manna, ok eigi mun hun ottaz aa hinum efzta 15
d6mi af peiri heyrn, er sialfr gu8 sagdi illum monnum, peim er
makligir ero bdlvanar: Farit per bolvadir fra mer i eilifan elld,
[pann sem fyrirbuinn er di&flinum ok hans englum7 et cetera.

37. fcat birta optlig takn ok heilsugiafir, pær sem yfvir
siukum monnum geraz vid gr6f [hinnar sælu Marthe8, hviliks 20
verdleiks hun er fyrir gu8i nu ok fyrrum, [{>o at ver lukim fått
upp af m6rgum. Einn konungr var 9 Klodoveus at nafni, hann
re5 bæ&i Francia ok Theuthonia, ok var fyrstr til guds snuinn af
£eim fyrir predikan Remigij byskups IO af Reimsborg ok tok heilaga
skirn. Hann hafdi mikinn verk i lendum, sva at læknar mattu 25 i
honum enga bot vinna. En £vi at almennilig 1 * fræg8 vottafii , at
[hverr sem einn siukr ma8r, sa sem fullri tru vitiaSi stein{)ro"
heilagrar Marthe, yr8i heill", for hann J>angat ok fann sannindi
af [dessum lut ok »3 fræg8 af sialfs sins heilsu fagnandin. Ok til
£ess at eigi syndiz hann ofmkklåtr vi8 {>ann liufa lavar5, er hann 3°
græddi fyrir arnadarord sinnar heilagrar husfru, au8ga8i hann
staSinn med konungligri mikilmenzku ok lagdi {>angat bæi ok
kastala, sva at mikit herat, f>riar milur at leng8 ok rS breidd,

1 secretarius B, C. 2 daendi B. 3 [ mgl. B, C. 4. [ andicione
raala B, C. s hennar bl6dum B, C. 6 [ bickia ath Martha mun 35
wera husfru Jesu Cristz B. 7 [ mgl. B, C. 8 [ hennar B> C.
9 [ ok at vær lukim *aa hluti upp af morgum, ha var einn konungr
•B, C. 10 erkibyskups U, C. " saal. B, C; almenningr A.

12 [ hverir sem einir siukir menn, beir sem med fullri tru witiodu
steinproar heilagrar Marthe, urdu heilir B, C. 13 [ bessi B. 4«

14 saal. B, C; fagnadi A. 15 at Ulf. B, C.

MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE. 545

skylido æfinliga bangat til liggia badum megin årinnar, or Rodda-
nus lieitir. t'essa gi6f l&gtok hann [ok styrkti mod sinu fingr-
gulli; bar med l&gtok hann1 ok, at bessi staSr skylldi frials vera
af ollum pyndingum ok leikmanna aaldgum. Var ok bessi staSr
i svo mikilli vernd settr af fultingi sialfs upphefiara allra rettinda,
at hverr sem einn fekk n&ekut viti, sa er bessa stadar rettarbétum
gorfii n6cknt aa moti med stuld eda råni eda nåkkurskyns ofriki
eda rangindum eda rangsæri, svikum eda falsaradomi. Marcilla
ok Sinthex ok Epaphras hinir skirlifuztu ok hinir postoliguztu 2
menn foru i Slavoniam ok predikuSu bar guds erendi med sta8-
festi goftra verka. Marcilla liféi .x. aar upp fra andlåti sællar Martbe
ok ritaSi lifssdgu 3 hennar a ebresku i einni mikilli bok; en ek
Sintex snera i latinu, let ek bo marga luti eptir eigi snuna. En
Eudochius + ok Germanus, Parmenas ok Sostenes, fostrar ok foru-

15 nautar sællar Marthe, bionodu gudi vid hennar vir& uliga grof, sva
lengi sem beir lif&u, ok ur&u i beim stad pindir i fri&i heilagrar
kristni med ågetri 5 endalykt.

28. Hin sæla syndakona skein ok morgum taknum eptir
sina framf&r. En bo såm ver, sagdi sa er soguna rita8i, einn

ao prest Pål at nafhi i borginni César Augusta, bann6 er eigi
villdi fela sik undir bænatrausti hennar, helldr a bat ofan trudi
hann eigi taknum hennar. A n&ckurum degi, ba er hann steig
a hest sinn miukan ok makreiSan, til bess at rida erenda sinna,
varS sa motburdr, at hestrinn tok at laupa svo flugliga sem hit

25 skiotazta skogardyr um grafir ok g6tuleysi, sva at kenniniaflrinn
efa8i, hvart hann skylldi låta af honum fallaz aa ior6ina eSa uppi
sitia, ef hann mætti rada7. Ok medan hestrinn for sva med ser,
ba hugleiddi hann, hversu marga illa luti hann hafdi gort ok mælt
i moti hinni sælu Marie Magdalene, ok het ba i8randi at viSfrægia

3° |>adan af hennar takn, ef hun leti ser soma at hialpa honum, bo
at hann væri omakligr, i bessu [hiuu mikla x vandrædi. Ok \mt
veittiz honum an dvol, bviat varia hafdi hann heitit sta&fest, aSr
hestrinn gerdiz honum audmiukr, sva at hann matti vikia honum
aa hveria lei8, er hann villdi. Hann ger8i ba gu&i8 bak^ir ok

35 sælli Marie Magdalene. En svo haffti hann langt afleiMs ri8it, at

i varia gat hann aptr sott allan daginn, bat er hann rei& aafram,
fra morni til dagmala af æfti hestzins. I*enna saa ver si6an hia
1 [Ulf. B, C. 2 postoligstu 5, C. 3 lif B, C. 4 rettet; Etftho-
dius A; Eudvodius B\ Eudodius C. 5 sælligri B, C. 6 saal. B, C;
+0 sa A. 7 saal. B, C; rida A. 8 oætlanligar tilf. B, C.

35

546 MARTHE SAGA OK MARIE MAGDA E EX E.

lei&i Marie Magdalene vottanda med hinum mesta hiartans trega
alt bat, er hann hami vift hana misgert, ok segiandi f>enna atburS
me6 mikilli vi&rkomning ok iftran.

29. Hinn sæli Maximinus byskup ok iatari almattigs gufts
styr&i kristni sinni alt til dauftadags styrkiandi hana meS predikan 5
ok iartegnum, bviat guds milldi veitti fyrir hans bænir lif daudum
ok syn blindum, heilsu likbram, h&ltum gongu, [frelsing didfuloS-
um», ok græftingh ollum sottum. En ha er sa timi nalga&iz, er
hann vissi af gudligri vitran, at hann mundi lifta or likam, let
hann i beiri s&mu kirkiu bua ser steinbro hiaa steinbro sællar 10
Marie, var hann ok bar grafinn eptir sitt andlat. Ok er saa staftr

i sva mikilli vir&ing halldinn, at engin2 konungr ok engin1 hof&ingi
efta valldzma&r, sa er bangat gengr at biftia ser miskunnar, er sva
stollz efta storr, at eigi leggi hann fyrst vopn af ser at niftrkastad-
ri grimd, ok gangi siban med fullu litillæti i bat haleita musteri 15
med allri goftfysi; ok veitaz bar i b©im staft fyrir bænir sællar
Marie Magdalene ollum, b?im er me^ fullri tru biflia ser miskun-
nar, slik barfindi, sem gu& ser hverium hialpsamliguzt, ef beini
heyrir at leysaz i bassum heimi; biggia menn bar iafnliga bæfti
andar heilsu ok likama, at veitanda drotni Jesu Kristo konungi 20
allra verallda, beim er meS feftr ok helgum anda er vegr ok
velldi, dyrS ok sæmd um endalausar alldir allda. Amen.

30. fVi at vér osnilld3 vinnz eigi til at telia mikileik ok
fiol&a takna sællar Marie Magdalene, munu ver få luti greina af
morgum til trubotar heyrondum* monnum,* ok segia fyrst fra bvi, 25
er likami hennar var fluttr or bei™ staft, sem hann var fyrst
grafinn, i bann staS, sem hon var lengi vegsomut af tilskipan
gu&ligrar milldi.

I bann tima er libit var fra pisl vårs herra Jesu KristzS
.dccxl. ok niu år, at rikianda hinum milldazta konungi Lodovico 30
ok Karolo syni hans, var vi&a goftr fridr i kristni guAs, nema bar
sem Såraceni - er Agareni heita med réttu nafni af Agar ambått
beiri er Sara gaf i faftm Abrahe bonda sinum, ok gat af henni
Ismaelem6, bann er bessi bi°^ var fra komin - striddi7 aa kristnina.
Var bat mest um Hispaniam ok bar nalæg riki, at bessi stormr 35
gekk yfir.

1 [ rak diofla fra o dum monnum B. 2 eingi B, C. 3 litil mal-
snilld B, C. 4 saal. B, ("; heyrandi A. 5 eda upprisu hans tilf.
-B, C. 6 saal. B, C; Ismaelis A. 7 saal. A, B, C.

MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE. 547

diam Geirar&r hertogi, sa er tengftum var bundinn vi8 bessa fyrr
nefnda konunga. Fessi ma&r var hinn tignazti at burSum ok
hinn diarfazti undir vopnum ok hinn audgazti at fiarlutum. Fru
5 hans var idfn at kynstærd ok at godum sidum ok at ollu agiæti.
En {>viat {>au åttu engan erfingia, miSloSo {>au sinn mikla fiarlut1
beim monnum, sem gud ottuduz, ok olmosum hans med tiguligum
frialsleik ok hugarkostum. Far næst skipudu bau med hinu røk-
samazta ra8i af fyr nefndri barnleysis sok sialfan guS sinn erfingia,

10 ok l6gdu margar eignir til kirkna med hinni hæstu go6fysi. Fau
letu ok margar kirkiur ok munklifvi af nyiu2 reisa ok l6g5o J>ar
til nogligar proventur af sinu goSsi {>eim monnum, er bar skylldo
gudi biona i klerka si&um eda reglu. Nær f>essum tima kom
Johannes pafi af Roma nordr i Galliam fyrir bæn fyrr nefhdra

,5 konunga ok hertogans. Ok milli annarra agætra luta, {>eira er
hann ger5i i bessi ferd, vig&i hann musteri bau, er GeirarSr her-
togi hafdi reisa latit fyrir hans bæn gu8i til sæmdar ok hans milld-
uztu mobur Marie ok Petro ok Paulo hdfdingium postola hans.

32. En er pafvinn hvarf aptr i Eomam, sendi hann marga
20 helga doma fyrir ast hertogans 3 til mustera f>eira, er hann hafdi

vigt. Ok er nockur år li8u baÆan framm, af brotnanda styrkleik4
konungligs valldz var8 Frakka riki fyrir miklum hernadi med
sionum ok vida hvar annarstadar, ok fyrir margfolldum rånum ok
manndrapum, sva at i mdrgum stodum brunnu klaustr ok kirkiur,
ok Yiceliacum munklifi, fmt sem fyrr nefndr Greirarftr setti vid aa
|>a er Chore heitir, var med ollu nidr brotit ok at velli lagit. Ok
ba er af letti ofriftrinn, var bat smidat aa einum håfum halsi ok
storliga brottum i 6ruggum stad fyrir aalaupum ok hernadi af
bessurn sama Geirardi med hinum mesta kostnadi ok mikilmenzku.

3o Var {>essi staSr kalladr Viceliacus, f>viat badan ser ollum megin
himin af klaustranum fyrir haleiks sakir halsins, ok kallaz Vice-
liacus sva sem vicus celiacus, \>&t er himneskr bær eda nalægr
himni. Ma bat tilheyriligt vera bædi fyrir himneskan lifnat beira,
sem bat klaustr hallda, ok fyrir haleik halsins. Var bar ba endr-

3S smidut kirkia sællar guds modur Marie ok sælla guds postola
Petri ok Pauli sem fyrr med m&rgum ok miklum iartegnum.

33. I benna tima hofdu Saraceni her uti um Hispaniam, ok
eyddu beir nær alla Aquitaniam ok mikinn lut af Provincia. Ok
i bessum stormi brutu b^ir h6fudborgina Aquensem ok erkibyskups-

4° 1 aud B, C. 2 upp tilf. B, C. 3 iarlsins B, C. 4 styrk B, C.

548 MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE.

stolinn ok ræntu bar ollu fe ok toko mikinn fiolda folks at herfangi,
en eyddu borgir ok bæi med elldi ok iarni1. Marga karla ok
konur fl6gu beir kvika, sem si8r er til at gora vid kristna menn.
Ok sa ver siSarr, segir sa er sdguna hefir skrifat, aa betta hervirki,
er ver truum v6ra menn bolat 2 hafa i 3 sitt syndagialld, ba er f>au
riki bygflu. En hermenn foru heimleiSis med sitt berfang [til
sinna rikia4.

34. Ok bvi at m&rgum monnum var kunnigt nær ok fiarri,
at hin sæla Maria Magdalena hafdi af hinum beilaga Maximino
byskupi grafin verit i Akvenses heraSi, ok bar voro varftveitt 10
hennar virftuligu bein, ger8i fyrr nefndr hertogi GeirardusS ok
Heydo aboti, er ba var yfir skipadr klaustrid i Viceliaco, bat raft
med sambykki at senda bann munk, er Baldilo er nefndr, med
fullkominni godfysi ok fengnu foroneyti i borgina Aquensem, at
hann flytti helgan dom sællar Marie Magdalene eSa ndckut af 15
hennar limum til beira i fyrr nefndan stad, ef gu&lig milldi villdi
styrkia bessa ætlan. Hvat barf bat til langmælis at draga, for
hann ok fram kom. Ok at fundinni steinbro sællar Marie fluttu
beir hennar likam i Viceliacum, ok grofu bar med mikilli sæm5
ok m&rgum taknum, sem ver li&um6 um sakir leti ok favitzku. 20

35. Sa atbur&r ger&iz vi8 ba borg, er Avern heitir, at riddari
n&ckurr varS fanginn i orosto ok settr af beim, er hann toku, i
[bungar beior7, sva at hann matti sik hvergi hræra. Ok at kom-
inni hatift drottinligs burdar, ba er engi villdi fyrir hann borga ba
utlausn, sem fyrir hann var l&gd, skaut gudlig milldi bvi i hans a5
briost at æsta hina milldo Mariam Magdalenam, at hun odladiz
f)at af vorum herra, at svo [leysti hon 8 hann af fi6trum, sem hann
leysti hana af syndum. En er hann kalladi opt aa hennar signada
nafn, spruttu iarnin af hans lærleggium. En begår er sa, er hann
helt, vissi benna atburft, gaf hann honum frelsi at fara, hvert er 30
hann villdi. En sa sem bundinn var, bar berfættr bau. s&mu iarn

i Viceliakum ok upp hengdi hia steinbro sællar Marie Magdalene
vottandi ollum vidverondum , hversu guds milldi leysti hann fyrir
arnan sinnar sælu bumostokonu.

36. Annarr ma&r af borg b^iri, er Bituricas heitir, var ok 35
streng&r med storum ok bungum fl6trum af hinum agiarnazta ok
grimmazta sinum ovin; hann ægdi honum pinslum ok limalåti,

1 iarnum B, C. 2 boltÆ, C. 3 sakir(!) B, C. 4 [ i sitt riki
B, C. 5 Geirardr B, C. 6 fatt tilf.Å. 7 [ saal. B, C; bwngbær
iarn A. 8 [ saal. B, C; leystiz A. 4.0

M AR THE SAGA OK MARIE MAGDALENE.

549

nema hann gylldi fyrir sik sva mikit fe, sem hann måtti eigi faa.
Ok er engin villdi borga fyrir hann, eggiaSi hann einnhverr at
snua sinni von til Mariam Magdalenam. Ok er hann baS hana ser
iniskunnar at æsta vid almatkan gu8, spruttu begår um lei8 af
5 honum iarnin, sva at kolfrinn flaug ni8r hia hælum honnm. En
allir ottuSuz, beir er hia sto8u. Hann stoS begår upp, bviat enginn
bannaSi honum , ok bar fidtra, ba er hann [var bundinn ' med, i
klaustri8 Viceliacum ok ba8 upp hengia i saunghusi hia steinbro

^sancte Marie vottandi betta takn.
37. A bessum sama tima gerdiz bessu likt takn. Pav sem
Castrum Lautonis 2 heitir, var lySmaSr einn sterkliga fi6tradr aa
hondum ok fotum, ok grimmliga ok omannliga ok omilldKga kvaldr
til fiarlausnar af einum ranglatum manni. Enn pindi ma8r het f>a
med [afli alirar 3 goftfysi, at hann skylldi vera at eilifu bionn hinnar

15 heildgu Marie Magdalene, ef hun o81adiz med sinum verdleikum,
at guds milldi leysti hann or J)essarri nau8, sem hann var i staddr.
Ok er hann hugsadi f>at optliga, sa hann aa nockurri nott standa
fyrir ser storliga friSa kono, ba er honum bauS meS bliSu andliti
upp at standa. Hann f>ottiz svara: «Bundinn er4 ek, sva at ek

ao ma eigi upp risa.» t'vi næst vaknafti hann ok kendi sik lausan.
Siban gekk hann i Viceliacum ok gerfii godri guds vinkonu 5 bægi-
ligar backir fyrir sina frelsing.

38. Mikill fioldi karla ok kvenna [villdo fara6 aa skipi ok
flytiaz yfir aa ba er Ligeris heitir. Ok er J>eir voru komnir aa

25 mitt diupit, gerfti at. {>eim mikinn storm, sva at vindrinn kafdi
skipit. Allir {)eir er aa skipi voro, ur8u sva ottafullir vift [v6n
voveifligs7 dauda, at f>eir gleymftu at æsta ser gu8 undankvamu
med truar trausti e8a bænahalldi. En {>a er skipit tok at sokkva,
tendradi guds milldi hiarta einnar konu at kalla me& gråtligri

30 roddu aa vinkonu vårs lausnara, {>ott aftrir geym8i ekki at hugsa
nema grata dau8a sinn, sva mælandi : «Heyrf>u, hin go8a gu8s
kæra Maria Magdalena! bid ek f)ik fyrir {>au hin J>ægiliguztu tår,
er |)u d6gdir med drottinliga fætr, at fyrir J>itt hit agiæta arnadar-
or8 verSa ek leyst or {>essum haska8.» Ok J)vi at hun var me8
barni, het hun, ef hun fæddi svein, at gefva hann til [munklifis

35 Viceliaco9. Y6n hennar vard eigi at hegoma, ^viat iafnskiott sem

1 [ hafdi verit bundinn B. 2 N autonis B, C. 3 [ allri B, C.

4 em -B, C. 5 Marie tilf. B, C. 6 [ villdi roa B, C. 7 [ van
vaveifligs C. 8 lifshaska B; daudahaska C. 9 [ til munks i

Viceliacum B, C.

550 MA.RTHE SAGA OK MAKIE MAGDALENE.

hun hafdi heitit, vitraoiz henni virduligh kona, su er h6nd sina
retti til hennar ok me& lettu sundi flutti hana til landz, sva at
hun [lifvir ba einsaman l fyrir arnadarord sancte Marie Magdalene,
en allir adrir druknudu. A ne,sta aari at fæddum sveininum ok
skirdum, fær&i hun hann almatkum gudi ok sælli Marie Magdalene, 5
eptir bvi sem hun hafdi heitio henni.

39. Makligt er at våtta minniligt takn ok opinbert , bat er
guolig milldi gerdi fyrir verdleika sællar Marie Magdalene i hennar
fyr nefndu klaustri at aasiandum morgum monnum. Mikit folk
karla ok kvenna kom til hennar virouligu grafar at æsta ser eirdar 10
i sinum nau&synium. I f>essu liSi kom bangat ein ung mær, su
er modir hennar leiddi; hennar fingr lagu allir i lofa aa hinni
hægri hendi, sva at hun var med ollu onyt til vinnu. Kunnig var
konan ok kunnigr var staorinn, hun var af bvi heradi er Alisium
heitir af eign Marcelli2, ok het hun Alleburgis. Um kvelldit ba 15
er munkar sungu aptans&ng eptir vanda3, gekk hun optligha til
altaris biftiandi ser miskunnar ok kallandi aa nafh sællar Marie
Magdalene. Ok um sidir f>a er hun ætladi fra kirkiu at ganga,
mintiz hun vi8 bat heilaga altari, er i mestri vir&ing var halldit
af folkinu, leggiandi bar aa bada hnefa. Ole begår um leid er hun 10
retti sik upp, sa allir, beir sem hia sto&u, meo gu&ligum krapti
retta fingrna ok hondina heila. En at sienu bessu mikla takni
lofudu allir gud ok sæla Mariam Magdalenam.

404. Eigi er ok med gleyming yfirlidanda bat dyrliga takn,

1 [ einsaman baa lif B, C. 2 Merelli B, C. 3 veniu B, C. 4 Herefter a$
optages Recensionen B og C i Texten, da A her er betydelig a/vigende, og
Sagaens Slutning desuden mangler i denne Codex. Cap. 40 og hvad der
er tilbage af Cap. 41 meddeles her nedenunder efter A\

40. Eighi trui ek um £at lidanda, at einn blindr madr var af £vi
virki, er Kæistellum heitir, ieiddr til nefndz bess munklifis. En ba er ^0
leidtogi hans votta&i sik sia musterit i klaustranum, kalladi hinn
blindi: «HeyrRu, heilog Maria Magdalena, hvart mun mer audit ver&a

at sia turnabinnar kirkiu ?» Ok iafnskiott sem hann hafdi betta mælt,
lukuz upp augu hans, ok sa hann begår, sva at mila var millim hans
ok staoarins, bat sem hann haf&i befat. 35

41. Me5 ollu er eigi yfirhylianda me& b6gn bat dasamliga stor-
merki, er gu&ligh milldi fullgerfa aa, einum pilagrimi. Einn riddari var
sa, er upp sotti til stadar hinnar goSu gu^s vinkonu med mikilli go8-
fysi eptir siS sinnar biodar. Ok ba fyrir litlu a?>r hafdi hann hennar
grof vitiaba meb mikilli astsemd. Litlu si&arr er hann gekk i orrosto,
fekk hann bana fyrir vopnum sinna ovina. Ok af frændum ok vinum
var hann sveipa&r eptir hætti me& sveitaduki, ok vakat yfir honum med
mikilli hrygd ok grati. Ok milliim annarra sutfalldra oroa toku menn

M AR THE SAGA OK MARIE MAGDALENE. 551

er veittiz einum blindum manne. Sa var af peim stad er kalladr
er Kastal , harm for til klaustrs heilagrar Marie Magdalene , pess
sem fyrr var nefnt, væntandi at hann mundi par heilsobot fa , ok
er leidtogi hans sagdi honum, at hann sa kirkiuna, paa sem {>eir
5 skylldu til sækia, kalladi hinn blindi madr svo mælandi : «Heyrdu
hin helga Maria Magdalena, villda ek, at su hamingia kæmi mer
at hendi, at ek mætta sia turna kirkiu pinnar.» En er hann hafdi
petta mællt, pa lukuz skiott upp augu hans, ok feck hann syn
sina, svo sem hann hafdi med mikilli fysi bedit, ok var pa enn
10 eptir milo leingd leidarinnar.

P4I. Med ollu [eigi er ok* hliodi hylianda dyrdarfullt stor-
morki dasamligs kraptz, f)at er hin helga Maria Magdalena vann 2
vit einn sinn pilagrim i pvi landi, er Aquitannia heitir. t*ar var
riddari sa einn, er eptir sid pess landz elskadi hennar heilagleik af

,5 6llum hug, hann hafdi ok nockut sinn vitiad med godfysi hennar
heilags doms. Nockuru sidarr pa er hann var i bardaga staddr,
var hann drepinn af sinum ovinum. Frændr hans ok vinir toku
lik hans ok sveipudu dukum, sem par var sidr til um dauda menn
at bua, ok eaatu sidan yfir likinu med hrygd ok graati. Toko

*o eptir bat fulltings at bidia sæla Mariam Magdalenam med harmandi
kveinan ok aa at minnaz med enu diarfligsta3 tilmæli miskunn-
arinnar, hverso miok pessi enn daudi hafdi hana eiskat, pa er hann
war lifandi, ok svo sem peir undruduz, fyrir hveria sok hun let
pilagrim sinn deyia an iatning ok idran synda.' Med miskunn guds

»S ok fyrir tru peira ok bæn eptir litla stund tok at hræraz likami
ens dauda. Allir f>eir sem hia voru undruduzt4 mi6k. Eptir pat
settiz hann upp ok bad, ath hann skylldi vera leystr af naabondum.
Sagdi pa, at heilog Maria Magdalena let hann endrlifna, til pess
ath hann mætti skriptaz ok idraz synda sinna, pviat peir hftfdu aa

30 hennar nafn kallat med hreinni tru ok heilagri bæn, sagdi ok, at
hanu mundi pegar andaz, er hann hefdi pionostu tekit. Eptir pat
var hann leystr, sem hann bad. Komu pa til hans prestar.
Skriptadiz hann sidan ok giordi idran fyrir syndir sinar, ok er
hann hafdi bergt holldi ok blodi Jesus Kristz, leid hann annat

35 sinn af ^essum heimi. Margir voru vottar ok sannanarmenn

med mikilli asakan at telia aa sæla Mariam Magdalenam fyrir astar
sakir vi& hinn framlidna, fyrir hvi non hefdi polat, at pilagrimr hennar
hlyti voveifligan dauda, svo at hann fengi eigi iatat syndir sinar e&a
skript tekit. Ok pa er peir hof&u lengi
40 1 er eigi C. 2 til/. C. 3 dyrligsta C. 4. ottuduz C.

552 M A R T H E S AG A OK MARIE MAGDALENE.

pessarrar iarteignar. Nockurir af peim komu i Viceliacum ok s&gdu
penna atburd fyrir otalligu folki, er pangat hafdi sott af ymisligum
londum eda herodum, svo sem harm hafdi gerdz. A enum fysta
paskadegi [drottinligrar upprisu l lysti pessi iarteign fyrir ollum
hiaverondum* byskup af borg peiri er Katurica heitir, er kominn 5
var i Viceliacum heim at sækia helgan dom sællar Marie Magda-
lene. Dyrkadiz f)a drottinn Jesus Kristr a sinni upprisutid af
tvenre upprisu f>essa riddara, er fra var sagt, er hann lifhadi um
stund af likamligum dauda, til pess ath hann hreinsadiz af syndum
ok ris^ upp af andar dauda. Lofudu allir gud ok sæla Mariam 10
Magdalenam, er fyrir sina verdleika audladiz af almatkum gudi
svo mikla hialp peim til handa, er hana hafdi af ollum hug élskat.

42. Su en agæta iarteign er nu man ek segia , veitir ollum
syndogum monnum mikit traust sannrar vonar3, at {>eir munu finna
likn ok lausn sinna misgerda, er fyrir nafh sællar Marie Magdalene 15
bidia ser litillatliga gud miskunnar. Einn madr, sa er gerdi idran
sinna misverka, ritadi syndir sinar aa einu brefi, eptir pat for hann

i Viceliacum ok fal petta blad undir duki aa alltari sællar Marie
Magdalene, ok er hann hafdi lokit bæn sinni, adr hann snere heim
aa leid, tok hann brefit. Ok er hann leit aa pat, saa hann, at allt 20
var af mad, pat sem aa hafdi verit ritad. Skildi hann pa af opin-
berligri iartein, at hann hafdi likn audlaz i augliti gudligrar milldi
fyrir bæn ok arnadarord sællar Marie Magdalene.

43. f*at gerdiz aa odrum tima, at einn riddari, sa er ættadr
var af Aquitannia ok par fæddr, for til v6ku i Viceliacum, ok er 25
hann ætladi eptir lyktada bæn til sins heimilis at venda, kom hann

i pann stad, sem ovinir hans sato fyrir honum, einn madr med
sonum sinum, peira brodur hafdi riddarinn adr drepit. En er hann
vard varr [pessa ofridar4, hliop hann skiotliga af baki mul peim,
er hann hafdi aa setid adr, ok setti hann fyrst i mot sverdum sinna 30
ovina. Ok er einn af peim brodrunum geck sva diarfliga fram,
at hann villdi mulinn i braut keyra, sva at riddarinn hefdi dngva
hlif af honum, ok peir mætti audvellegha taka til hans medr
sinum wopnum, edr peir mætti hann hdndum taka, pa bar sva til,
ath pilagrimr sællar Marie Magdalene feck penna tekit. TVeittiz 3 5
honum ok skiott medr gudligri giof 5 svo mikit an, ath hann setti
brodur i mot brædrum ok son aa mot fodur ok hlifdi ser medr
persum skilldi i mot peira skotum ok sverdum. Eptir pat giordiz

1 [ pa er halldin er hatid drottinligrar upprisu C. 2 lyd tilf. C.

3 truar CT. 4. [ vid pessa ofridarmenn C. 5 milldi C. 40

MARTHE SAGA OK MARIE MAGDALENE. 553

hogwæri; fellu beir nu aller fram a iordina fyrir fætr honum ok
badu ser liknar fyrir sina dirfd, sogdu sik wera seka vit gud ok
iattudu sik misgert hafa vidr hina millduztu Kristz bionostukonu
5 Mariam Magdalenam, ok hetu nu, ath f>eir skylldu honum alldri
sidan grand gera. Giorduz f>eir sidan fullkomliga sattir sin a milli
fyrir miskunn sællar Marie Magdalene ok foru til sinna heimkynna
"lofandi gud ok hinu helgu Mariam Magdalenam. En saa, er hun
hafdi af daudanum leyst ok frelsat, gerdi henne margfalldar J>ackir,
10 svo sem hann hefdi fyrir hennar milldi af helviti ok sialfum andar-
daudanum upp risit. Lati drottinn vorr oss tyia bænir sællar Marie
Magdalene, sa er med fedr ok helgum anda lifir ok rikir gud um
allar alldir allda. Amen.

MARTINUS SAGA BYSKUPS.

I.

(Cd. 645 qv.)

S. Martini episcopi.

Martinus var æzcapr af Ungara lande, en hann var fødr a
Langbarpa lande. Frendr hans voro cyngøfger oc po heipner.
Pater eius var ripera høf&ingi, en hann fylgpi sialfr oc ripera
syslo i eosco, pevgi at sialfvilia sinom, pviat hann fystez gupi at
p(i)ona pegar a ungom alldre. F>a er hann var .x. vetra, pa f6r
hann til kirkio at osatt frenda sinna oc beidez at vera primsingdr. 10
f'a snørisc (hann) allr til gups lofs, svat hann ætlapez at fara i
einseto, pa er hann var .xii. vetra, ef eigi bannape ostyrcleicr
øsco hans. En po var hugr hans avallt i munclivom epa at
kirkiom, oc barsc hann pat fyrer a ungom aldre ppgar, sem hann
fyldi i verki sipan. En (er) pat var boporft kononga, at gamallai i«
manna syner være tekner til ripera syslo, pa var oc Martinus
tekenn til ripera lips, pviat pater eius seldi hann fram, es opocca
lagpe a tru verc hans. En pa var hann .xv. vetra. En pion let
hann ser fylgia, oc pionapi hann peim sialfr oftar oc dro scofot af
honom oc perde, oc oto baper mat saman. I'ria vetr fylg|>i hann 20
ripera syslo, apr hann være scirpr, oc var po hreinn af øllom
peim løstum, es peire syslo ero vaner at fylgia. Micla gozco oc
ast oc polenmøpi, micla ast oc litelete hafM hann vip alla sam-
ripera sina. Sva sparliga neyti hann oc fotzlo, at hann p6te heldr
a peiri ti5 muncr en ripere. Af slicom (hlutom) var hann hug- »j
peer øllum samriperum sinum, svat aller unno honom. Eigi var
hann enn fla scirpr, oc gør&i hann po hvitvoftungs verc, pviat hann
1 lat. : veteranorum.

MARTINUS SAGA BYSKUPS. I. 555

veite hiolp vesolum oc vann me{) peim, er ervipe høfSo, føde valapa
oc clædi nøcpa * . Ecce hirde hann sér af ripera fe nema hvers-
dagliga atvinno, minntesc gupspiallex 2 måls oc bar eigi ahyggio
fyrer aurom anuars dax føtzlo.
^H 2. t'at var of vetrardag i frosti miklo, at Martinus mæte
cleplausom manne i borgarhlipe. Sa ba5 pa, es umb lipo, at peir
miscunnape honom. Pa scilpe3 gups ma{>r ser vera ætlaflan pann,
er aprer veitu eigi miscun. En hvat scylde* bann gefa, par er
hann haf5i pa eki nema clef>i pau er bann stoS i, pviat hann hafSi
oli aunnor veit i slica l>urft. Pa bra (hann) sverfie oc reist i
svndr møtul sinn oc gaf halvan enom valafta, en [halvan hafftis
hann sialfr6. ^a hlogu sumer at honom, er hann var stutbuen.
En f>eir comosc vip, er heille voro i hug, er peir høfto eki slic
verc unnet, J>ar es peir mato clæpa enn auma, svat peir være
(o)calner efter. Enn ena nesto not efter, pa er Martinus somnapi,
pa sa (hann) Crist7 scrydan peim hlut motuls, es hann gaf enom
valapa. f*a meUeCristr7 vip engla Kp, er hia honom stop : »Marti-
nus p(r)imsingdr at eins clædi mik pvisa clæpi.« En Martinus
hofsc eigi til metnapar efter l>essa syn, {)6t hann kenndi gøzsco
gu{>s i sino verki, heldr toc hann scirn, pa er hann var .xviii.
vetra. En po hvarf hann eigi fra rif)era syslo, pviat lij>s hofpingi
dvalpi hann oc het pvi, at hann mundi fyreilata veraldar syslo
efter scirn.

3. En er vikingar heriopo a Fraclande, pa samnapi Julianus
li{>e oc tok at [heita heitfe8 riperom. Psl potesc Martinus finna
macliga tip at leynas(!) fra ripera syslo oc melte vift konongenn:
»Hingat til piona&a ec f>er, latu mie nu piona gupi. Taki sa giof
pina, er beriasc scal, en ec em Cristz rif>ere, oc er mer eigi lofat
at beriasc.« ^a reidez konongr oc qvat Martinum fyrer hugleyse
vilia rapase fra orosto en eigi fyrer tru. En Martinus svarapi:
»Ef f)u eignar petta hugleyse mino heldr en tru, pa mun eC fara
a morgen vapnlaus til orostu oc ganga i gegnom fianda sveit i Jesu
Cristz crossmarki scrydr en eigi scilde ne hialme.« P& var Mar-
tinus varpveitr, at reynt mete verpa, ef hann efndi pat er hann
35 het. En annan dag sendu vikingar sendimenn til fripar oc gengo
a hønd kononge orostolaust. {'ena sigr veite guf> af bønom Mar-

1 nøequa Cd. 2 evpspiallex Cd. 3 slipe Cd. 4 scylde scyldi
Cd. 5 [ hafan Cd. 6 ipse Cd. 7 .xm. Cd. 8 rigtigere veita
hei&fe; donativum erogare militibus lat.

S$6

MARTINUS SAGA BYSKUPS. I.

tini, at eigi yrf>i hann sendr vapnlaus til orosto, J>viat f>ann sigr
ate Cristr at veita rif>era sinom, at alier sætesc 6n mannfalle.

4. Sif>an hvarf Martinus fra rij>era syslo oc for i borg {>a, er
Pictauis heiter a Fraolande, oc sote heim helgan byscop {)aiin er
Hilarius het, oc var hann lengi mej) honom oc toc nøqveriar enar s
minne vigslor, J>viat hann villdi eigi taca enar meire. l?a var
hann mintr i draume, at hann føri til ættiar^ar sinnar oc telfu
f>ar tru fyrer frendom sinom. En byscop baf> hann mioc, at hann
scyldi aftr coma at lokenne syslo sinne. Martinus var hryggr, af>r
hann føri i for f>essa, oc sagl>i brøf>rom, at hann møndi margar xo
meingørfrer taca i for f>eire, sva sem sif>an reyndisc. Pviat {>a er
hann for suf>r of fiall, J>a mete hann illvirkiom, einn J>eira reide
øxe at honom, en annar stø{>vaf>i. I^a var hann tekinn oc bundinn
oc seldr einom |>eira til varfrhalz. En sa leide hann fra au^rom
oc spur{>i, hverr hann være. En hann sagjusc cristenn vera. 15
Illvirkenn spurte, ef hann hrødesc. En Martinus letzc alldregi
ohrødare en {)a, f>viat hann qvazc vita guj>s miscunn l>vi meire
iver ser, sem freistnen var meire. En hann letzc meir harma
illvirkian, er eigi var verf>r miscunnar. I>a toc illvirkinn tru, es
Martinus haf&i lengi talet fyrer honom, oc læysti hann or bøndom ao
oc fylgfri honom a gøto, oc sa marger J>ann sif>an i sif>ligo live.
En er Martinus for fra Meilansborg of dag, com diofull a mot
honom i mannz like oc spur{>i, hvert hann føri. En Martinus
qvatsc fara J>angat, sem drotenn callaf>i hann. «Hvargi sem f>u
hverfr ef>a hnigr, qvat fiandinn, £a mun diofull standa at mote 25
f>er.» Martinus svara{>e: « Drotenn bergr mer, eigi mun ec hrøfrasc,
hvatki sem menn gera vij> mie* Pa, hvarf ovinr o(r) auglite
hans. En sva sem Martino sagf>i a{>r hugr, f>a leysti hann moJ>or
sina oc marga aj>ra fra heifme i kenningom sinom. En pater eius
hvarf eigi fra villo. En Arrius villa for umb allan heim. Pa reis 30
Martinus einn berliga i gegn otru kennemanna, oc toc hann af
f>eim margar meingørj^er oc bardaga, oc var hann braut rekinn or
borg, oc for hann f>a til Langbarjm landz. f*a fra hann, at Hilar-
ius byscop var rekenn fra byscopsstole sinom fyrer ofri[>e villo-
manna, oc for hann f>a til munclivis i Meilansborg, oc var f>ar 35
undz villomenn toco hann enn a braut f>af>an. Pa. for hann til
eyiar J>eirrar es Gallinaria heitir, oc ein(!) heilagar(l) prestr mef>
honom, oc lif8e nøekveria stund vi5 grasa rotr. En er Martinus
fra, at konongr haféi lovat Hilario aftrcomo til stols sins, fra for

MARTINUS SAGA BVSKUPS. I. 557

thann norj>r a Fracland efter byscope. oc toe Hilarius foginn vift
honom. Oc sete Martinus munclife scamt fra Pictauisborg.
5. A {>eire ti& com .i. primsigndr mabr til Martinus at heyra
kenningar hans. En er baban libo faer dagar, ba toc sa mabr
braf>a sot oc do fyrr enn hann være soirer. En Marlinus hafdi
heiman faret oc com ba heim, er hinn var nyanda[>r, oc sto^o
nnmcar hryggver iver liki hans. Pa haft Martinus alla ut ganga
fra likino, en hann lauc aftr durom oc fell a kne til bonar hia
likino. En er hann haf|>i lengi a bøn veret, f>a scilf>e hann, at
gubs craftr nolgabisc, oc retesc hann up af bøn1 oc beib miseri-
cordie dei. En er f>af>a(n) libo tv?r stunder, J>a hrørbisc enn dauj>e
oc hof up augo sin. Pa gorbi Martinus backer gu|)i oc lau(c) up
huseno, oc soo alier f)ar livanda bann, er beir baro dauban bangat.
Si^an toc hann scim oc liffie marga vetr si^an. Oc var hann it
,. fyrsta vitne crapta Martinus. En hann sagbi sig vera leidan fra
licam fyrer domstol ogorlex domanda oc domban til myrcra staba.
Pa como .ii. englar fyrer do(m)andan oc sogfto, at bar var sa, er
Martinus (bab fyrer). Siban leido beir ener somo englar hann aftr
til licams, oc lifnabi hann.

6. Enn for Martinus annan dag of aer eins aubex mannz,
bess er Lupicinius het. Pa heyrbi hann grat oc horausti oc spurbi,
hvi bat gegndi. En honom var sagt, at .i. {>rell hafSi hengban*
sic. Pa gec Martinns inn i hus, ba(t) er liket la, oc byrgbi uti
alla abra, oc var lengi a bøn hia likino. En er hann reis af bøn,
ba lifnabi enn daubi oc leitaf>i vib up at risa. Pa toc Martinus i
hønd honom oc seti hann a føtr oc leide hann livanda lit or huseno
i augliti allz ly8s. ^

7. A beire tib var Martinus valbr til byscops i Turonsborg.
En eigi var aubvelt at coma honom fra munclife sino, abr .i.

30 borgarmabr fann bat rab, at hann sagSi sot kono sinnar oc bab
Martinus fara bangat. En er hann com til borgar, ba var bar
mikill mannfiolbi saman com enn, eigi at eins beirar borgar lyftr
heldr oc af 3 enom nestom borgom oc herobom, oc var einn vile
oc eit atqvebe allra at vilia Martinum til byscops. En faer voro
I'eiv, er bvi melto i gegn, oc fundo beir bat til, at hann være liotr
at alite oc illa horf>r oc berviliga buenn, oc meti hann af bvi eigi
byscop vera. En beir er heilli alit høfSo, hlogo at heimsco hinna
oc qvabo ba lova Martinum, ba er beir villdo lasta hann, bviat
beir mato engva sanna aleitne finna i gegn honom. Sa. byscop er

40 1 ben byn Cd. 2 hegnban Cd. 3 at Cd.

558 MARTINUS SAGA BYSKUPS. I.

nenidr Defensor, er mest stof) i gegn alpyfio vilia of petta mal.
En hann varp 8a pungliga fyrer rekinn mep spamannz orpom,
pviat sa mate eigi til comasc fyrer prong manna at lesa i otosøngve,
er lesa scyldi. Pa toc sveinn nocqerr up saltera oc seng vers pat,
er hann fann fyrst. En sva meler i verseno : Af munne barna oc 5
u(n)gmennes gør&er pu per lof, drotenn, i gegn ovinom pinom, at
f>u eydir (ovin) oc Defensorem. En er petta vers (var) sunget, pa
gørpisc romr af alpyflo, oc scøm(mup)usc gagnm^lendr, en allir
tølpo at gups rapi petta vers sungit, at ovinr peira Defensor heyrfli
petta [til vitnes1 verx sins, en af ungmennes munne høvisc lof 10
gups iver Martino.

8. En sipan er Martinus toc byseops vixlo, pa helt hann eno
sama litilleti i h(i)arta sem fyrr oc enom sama clæfmbuninge. Oc
var hann sva fullr af scynsemi, at hann varpveiti byscop(s) tign
en tynde eigi munca sit. Hus ati har.n afast kirkio nøcqeria stund. 15
En er hann leidesc alpy5(o) pys, pa før{)i hann hus sin iier. milor
fra borgenne. En sa staf>r var sva miog af manna vege, at eigi
purpte annarrar einseto, f)viat f)angat ma einom megin comasc of
prongva gøto mille fiallz oc år peirar er Liger heitir. Par lét
Martinus setia munclive sit, oc fylgflo honom f)angat marger muncar; 20
.lxxx. voro lerisveinar hans, peir er epter hans dømum lifSo. Aller
hluter voro øllom sameigner, oc var øngom lovat par at selia ecki
ne caupa. Enge var (i)prot ne sysla framet nema rit, oc gørpo
unger menn einer pat, enn ener ellre tømposc avalt til bonar. Falega
gengo £eir ut or huse nema til kirkio, oc drac engi f>ar vin nema 25
siycr være. Flester voro par harcle/pom scrydir. Peir urpo marger
par sipan byscopar, pvi at øll pioS vilide helzt velia ser kennimenn
yr munclifi Martini.

9. Stapr var .i. scamt fra Turonsborg, sa er menn hugfio
helgan vera af greptri gups vata, f>viat ener fyrre byscopar leto 30
par kirkio gøra oc altare. En Martinus spurte ena ellzto kenni-
menn bøpi at ti& oc at namne pislarvata peira, er par voro graf-
ner. En er f>eir visso eigi scyrt at segia honom, pa sa hann vi8

at coma til pess stapar, oc leitape eigi a alpyfto sip, pviat hann
vise eigi et sanna, oc (eigi) veite hann peim fullting, at eigi efldi 3S
hann villo. Pa for hann of dag mej) fa munca til pessa stapar
oc stof) lengi fyrer altare oc baj) guf), at hann syndi honom, hverr
par være grafinn. Pa leit (hann) til vinstri handar standa leifnlegan
scugga, oc baup hann honom at segia namn sit oc verpleic. En

1 [ rettet; tues CV; ut testimonium operis sui Defensor audiret lat. 40

MARTINUS SAGA BTSKUPS. I. 559

ecki saraeign me[) helgom monnom. Pessa rød heyr8o alier, beir
er hia voro. En Martinus einn sa bann er melte, oc sagbi liann
hvat hann sa, oc let braut taca altari, f>at er bar var, oc leysti
yb fra villo.

10. Enn møte Martinus of dag monnom beim, er liki heib-
ns (mannz) fylgbo til gravar, oc nam hann stabar, er hann sa
lart lif> fara, oo visse eigi, meb hvat f)eir foro. En er hann sa,
t vindr hrørbi duca iver likino, ba hugbi hann, at blotmenn

10 være, bviat borpkarlar voro vaner oft at bera scurbgot hvitom
ducom hulet of acra sina. Fa gørcu' (hann) crossmarc a mot beim

Foc ba8 ba hrørasc (hverge) or stad, abr beir legbi byrbe sina. Pa
stirbno(bo) beir fyrst sem steinar. En er beir leitubo vib at
hrørasc, ba snorusc beir i hring oc mato eigi framar ganga, unz
beir logbo nibr likit, oc sa hverr til annars, oc visso eigi, hvat
beim var orbet. En er Martinus sa, at beir foru meb lik en eigi
meb blot, ba gørdi hann cross efter beim oc gaf beim leyfi at fara
meb liket bangat sem beir villdo.

11. Enn villde Martinus høggva blottre up eit a nøcqeriom
bø, en heibner menn riso i gegn oc léto hann eigi høggva treet.
En hann talbe fyrer beim oc qvat eigi goftdom vera i tre heldr diofla-
blot, oc qvat hann beim heldr fallet at biona himnagubi, sem hann
lezc biona. Pa svarabi .i. beira, sa er diarvastr var: »Ef ber er
nøcqvert traust i gubi binom, 8eim er bu bionar, ba munom ver

25 sialfer høgva treet, en |»u tak vit bvi, es bat fellr, oc mun bie
bat eki faka, ef gub binn es meb (ber), sem bu segir.« En hann
het beim bvi ohrødr at gøra bat, er beir beido. Pa urbo beir alier
såter a benna maldaga, oc virdo beir litels scaba tresens, ef beir
felldi bvi ovin blota sinna. En treet var hallt a einn veg, svat

30 einsynt var, at bangat munde falla, oc bundo beir Martinum bar undir
treno, oc hyggio(!) beir sialfer oc voro glaber. En muncar stobo
langt fra oc greto oc væto eigi lifs Martino. En er treet brast
oc reib ovan at høffti honom, ba gør5i hann crossmarc a mot bvi
oc haftsi traust allt i gubi. h*a fell treet af bvero fra Martino,

35 sva sem vinnde ly sti a mot, oc var at comet, at nøqverer menn
myndi verba fyrer treno, beir er abr botoz i eoruggom staft vera.
Pa toco heibner menn at undrasc tacn. En muncar feldo tar pro
gaudio, oc lofubo hvarertveggio nomen Jesu Cristi, oc var mioc
sva engi efter af bvi libe, sa er eigi tøki tru oc hafna[>i blotum.

40 En abr Martinus qvemi bangat, ba voro faer eba enn helldr engver

560 MARTINUS SAGA BYSKUPS. I.

herabsmenn, beir es kynni namn Cristz, en af hans croptum oc
dømom efldesc trua, svat nes hvert (oc) herab (var) kirkna fult
eba munclifa, bviat bar es hann braut hof, bar let hann kirkio
gera eba munclifi setia.

12. Slican crapt synd(i) Martinus enn a annarre tib, ba er 5
hann lagbe eld i hof a nøcqveriom bæ; ba laust eldi i hus bat er
nest var hofino. En er Martinus sa bat, ba ste hann up a huset
scyndiliga oc rann a mot eldinom. Pa mate bar lita sialldsena
orostu, er beir elldr oc vindr gengosc at mote, oc gørSise sva af
crafte Martinus, at eldr vann bat eit, er honom var hobet at vinna. 10

13. Enn villdi Martinus briota et blotaubgasta hof a æbrom
bø, oc reis i gegn honom micell fiolbe heibenna manna oc roco
hann a braut meb micelle meingeyrb oc bardøgom. Pa for hann
ba&an til nalegs stabar oc scrydisc harclebe oc fastabi .vi. døgr oc
bab, at gubs craftr bryti hof bat, er hann mate eigi briota fyrer 15
ofrike manna. Fa syndisc honom .ii. englar sva sem riberar vapn-
aber oc scialdaber oc letosc sender af gubi at veita lib Martino
oc støbva heif>enn ly8, at enge rise i gegn honom, meban hann
bryti hofet. Pa hvarf Martinus aftr til bøiar oc braut hofet alt
til iarbar oc øll scurbgoS oc stalla, er bar voro, at augsiondom *o
heif>nom mønnom, es hia voro. Pa scilbo borpcarlar sic vera
støbvaSa af gubs crafte, at eigi berbiz beir lengr i gegn byscopi,

oc toco mioc sva alier tru oc neito scurbgo&om, beim er hvartki
mego biarga ser ne øbrom.

14. Pat var enn er Martinus braut hof a einom bæ, at 25
heibner menn riso i gegn honom; .i. beira, sa er diarfastr var,
bra sverbe oc vilide begår høggva Martinum. En er hann reide
sverb at Martino, ba fell hann openn oc varb hrødr fyrer gubs
crapte oc ba& ser licnar.

15. En brøt Martinus scurbgot i øbrom stab, oc vilide .i. 3°
heibenn mabr leggia saxe a honom. En (er) hann lagbe bvi fram,
ba fell saxet or hefte oc fannzc alldregi. Offc gat hann sva talet
fyrir heibnom monnom, at ben* bruto sialfer scur&got sin, f>au er
beir bønnobo honom a^r at briota. Sva var hann matogr at
grøba siuca, at enge com sva siucr til hans, at eigi tøki begår .15
heilso sina.

16. I borg beire er Treveris heitir, var mær siuc», su or sic
haf5i til enskes hrørba lengi, oc var miøc sva dauf) at øllom licam.
En frendr hennar sto6o bar hrjTggver oc bibo anlatz (hennar), ba

1 sive sive Cd. 4°

MARTINUS SAGA BY8KUPS. I. 56I

er sagt var, at Martinus var comenn til borgar. En er bat heyrbi
pater meyiar , ba rann hann begår til kirkio oc fell til fota
Martino, oc melte: »Doter min deyr vesalegom dauba, oc er
bat dauba verra, at ånde er i briosti henne, en lica(m)r er
5 mioc sva daubr.. En ec bib, at bu comer oc bletzer hana, oc veti
ec, at hon mune af ber heilso taca.» Martinus svarabi oc qvat
inn gamla mann eigi virba ret, oc talftesc hann overbr at geta
iarteinir at gubi. En pater meyiar bab 5ess at meirr, at Martinus
vitiabe hennar', oc babo mef) honom byscopar, beir er bar stobo
10 hia. Pa for Martinus til husens, en margr ly&r stof) fyrir durom
husens oc beib Sess, er gubs brell hugbi at gera. En hann fell til
bonar fyrst, sem hann var vanr i slica burpt. Sif)an vig&i hann
vibsmior oc heil ti i munn meyionne, oc toc hon begår mal sit.
Pa toc allr lica(m)r hennar at styrkiasc, sva sem hann for høndom

rumb; unz hon reis up heil oc stob a fotr sina.
17. A beire tiS ørbesc brell hofbing(i)a Sess er Tetradius het.
En er Martinus var bebinn at bletza l>ann, f>a bab hann leiba til
sin en oba. En ohreinn andi let eigi braut lei8a en o{>a, heldr
beit hann til beira, er taca vildo hann. Pa fell Tetradius til
20 fota Martino oc ba&, at hann qveme sialfr til ens oba. En Mar-
tinus letzc eigi fara mundo til hus heibens mannz. Pa, het Tetra-
dius at taca tru oc scirn, ef brellenn yrbi heill. f*a for Martinus
oc rac ohreinan anda fra sveininom. En Tetradius toc scirn oc
lagbi ast a kenningar Martini oc iarteiner.

18. Pa er Martinus gec inn i hus nøcqers buanda of dag,
ba stob hann a bresk(e)ldi oc letzc sia hrebiligan dioful i scidgarbe
oc baub honom braut at fara. Pa ørbe [ohreinn ånde* .i. bion,
er a gøto hans varb, oc toc sa at gnista tønnom oc bita til beira,
er fyrer honom urbo, oc hrødoz aller viS hann oc fly5o. En Mar-
io tinus gek a mot honom, oc nam hann stabar. En inn obi for i

mot meb gapanda mun. t*-a reti Martinus fingr sina i munn
honom oc melte : »Bitu fingr bessa, ef Su mat nacqvat. « En hann
gafai(!) munni bess at meirr, sem hann tøki vib heito iarne, oc borSe
eigi at bita fingr hans. En er Martinus neodi(!) ohreinan anda
35 braut at fara fra enom oba, 5a for hann meb valldgange, bviat
honom var eigi lofat ut at fara or munne.

19. Pa er Martinus com til borgar beirar er Parisius heitir,
ba mæti (hann) licbrom manne, oc cy(s)te hann oc blezabi honom.
Oc varb sa begår heill 6c com til kirkio annan dag efter oc gørSi

4° 1 [rettet; ohreinde Cd.

36

562 MARTINUS SAGA BY S KUP S. I.

packer guf>i fyrer heilso sina. Pat er oc sagt fra Martino, at
siukir menn fingo oc heilso sina oft, er peir snurto vi8 trefr af
cl§8om hans.

20. Arborius het greife, tnir mapr oc vitr. En doter hans
[hame rictosott. ». En rit Martinus hafdi pangat comet litlo apr. 5
En er (sottin) com at meyionne*, pa lag8e Arborius ritet iver
briost henne, oc hvarf 8egar soten fra henne. En Arborio pote
sva micels vert of iartein J>essa, at hann hét gupi meydome hennar,
oc for pegar sialfrs at fora hana Martino, at hann vigpe hana til
nunno oc scrydi hana meydoms scrupe. I0

21. Paulinus het mapr, sa er auga sins annars hafSe mist i
sot. Fa dro Martinus fioI>r iver augo hans, oc nam pegar allan
verc or augom hans, oc toc hann sion oc var{> si{>an truma{>r micell.

22. Maximus (var) sigrselU i orostom oc sva rikr oc dram-
latr, at engver kennim enn ne byscopar pordo i gegn honom at 15
m^la ne hirSmonnom hans nema Martinus einn, er postola crapt
hafSi i ser, pviat ef hann vilde konongenn nøcqvers beipa, pa baup
hann J>at scyldlega heldr en hann bøpi, oc sa hann vi5 at coma
til borps mej) honom, pot konongrenn by8i honom heim me{> ser,
oc qva8 ser ofallet vera at blanda møtuneyti vi{> Sann, er annan 20
konong haf8i felldan en annan flømSan or lande. En Maximus
svarapi f>vi, at (hann) tøki eigi konongdom af fyse sinne heldr at
rafce landzmanna, oc letzc hann scylldr at veria lands sit, oc qvad
hann eigi guf>s vilia horfinn fra ser, jsar er hann haf5e gagu haft

i f>eire sécn, (er) enge væte6 honom sigrs. Af slicom or{)om ef>a 25
bøn om konongs for Martinus of dag til hallar konongs, oc varji
hann gla8r, es hann gat pat at honom. Gøfgom mønnom var
bopit sem at hati8- Par var inn retlatasti iarl Euodius oc .ii.
ener æzto rikismenn br(o)per konongs oc fopurbroper. En a mille
peira sat prestr Martinus, en hann sat sialfr 3 a stoli fyrer kononge. 30
Pa var kononge forpr dryckiarbolli. En hann m§lte vip Sionenn,
at fyrr scyllde selia bollann Martino, pviat hann var fuss at taca
dryccio af hen di heilax mannz. En er Martinus haftti drukit, pa
selldi hann preste sinom bollann, oc virde enge annan meira ne
maclegra at taca vip drykio hans en kennimann. Pessa tiltekio7 35
unndrapez konongr, oc aller freir es par voro, oc varp Seim Marti-
nus tipr af 8 vi, er hann gør8i pat i konongs heil, en engi byscop
hafdi sva gørt vi5 årmenn hans. En hann sag8e Maximus fyrer

1 [ rettet; hafSo sot Cd. 2 rettet; meionne Cd. 3 ipse Cd.

4 sigr.s^llr Cd. s landz Cd. 6 vate Cd. 7 tiltelkio Cd. 4.0

MARTINUS SAGA BYSKUPS. I. 563

oor&na hluti, at ef hann villde fara til LangbarSa landz, sem hann
fystesc, oc eiga orosto vif> Yalentianum konong, at hann mønde
sigr hafa i enne fyrsto soen, en falla i annarre litlo sifmrr. En
f>vi gec sva efter, sem Martinus sag&i, f>viat Valentianus flæ&i ur

renne fyrre orrosto. En er vetr var a mille, f>a samnaéi Valen-
tianus lif>e oc com a ovart oc felldi Maximum.
23. Clarus het ungr prestr, sa er scilf>esc vi{> alla eigo sina
oc gør&isc leris(v)einn Martinus oc varb a scamre stundo algørr i
øllom go&om craptom ennar hæsto tru. En hann ate hus scamt

10 fra munclife Martinus, oc voro me{> honom marger brøf>r. Pa com
til hans .i. ungr mal>r, sa er het Anatholius, oc sagSisc muncr vera
oc syndi sic litelatan i augliti manna. En er hann haf&i f>ar nøc-
qeria stund veret, f>a sagSi hann engla guf>s coma til sin oft oc
mela vif> sic, oc syndi hann f>at mej> necqeriom iarteinom, unz

*5 sumer tru{>o. Pa sag&i (hann) sva, at englar føre hvern dag a mille
hans oc gu{>s, oc taltese hann vera .i. af spamonnom. En Clarus
truf>i alldrege orf>om hans. En Anatholius øgf>i honom guf>s reif>e
oc vite, ef hann villde eigi trua orf>om sva heilax manz, oc sva
melte hann of si£>er: »Pessa not mun drotenn senda mer af himne

ao hvit clej>e, oc scal bat vera yl>r tacn, at ec em i guj>s crapte, er ec em
scrydr gu{>s clej)e. Pa var{) o{>rom micel forvitne a at reyna f>etta tåen.
En er at mif>re not com, {>a f>ote scialva allr claustragarS(renn), oc var
set oft Hos til cliva {)ess, er inn unge maf>r var i, oc var heyr8r f>angat
sva sem f>yss rennanda oc romr margra rada. En er cyrdesc iver

a5 l>vi, J>a gec hann ut or [clivanom] oc callaf>i J>angat .i. af brø{>rom
oc syndi honom cyrtil f>ann es hann var scrydr. En sa undra{>isc
oc heimte f>angat fleire, oc helldo Hose til oc lito a clej>it vandliga.
Clæl>e var blaut oc har5la [hv]it purpura glicast. En eigi scilj)0
{>eir hverscyns J>at var, oc f>reifoJ)o {>eir umb oc mato eigi scilia, at

3«> annat være en clebe. Pa eggiaSe Clarus brøf>r at fara til bønar
oc bif>ia, at guf) syndi f>eim ]>etta scyrra. Pa varo {>eir a bøn f>at
er netr lif&i. En er dagr com, toco f>eir i hond Anatholio oc
villdo lei{>a hann fyrer Martinum. En hann brautsc vi8, {>vi at
(hann) qvat ser bannat at syna sic Martino. En er f>eir neydo

35 hann at fara, f>a hvarf et hvita clæj)i allt yr høndom {>eim, fcviat
diofull f)or6i eigi at syna Martino sionhverfing sina.

24. Pess er oc getanda, mej) hverso micelli vel diofull freist-
af>e Martinus of dag, J>a er hann var a bønom .i. i huse sino,
f>viat sløgr freistari hulf>i ilzco sina me{> flørf)samligo Hose oc synd-
isc Martino biartr oc bH|>r i aHte scrydr konongscru{>e oc hafd(i)

564 MARTINUS 8AGABYSKUP8. I.

corono yr golle oc gimsteinom. En er f>eir høfdo lenge fragat
baf>er, svat hvargi qvat or& at ø£rom, £a melte diofull fyrri :
»Kenner fm, Martinus, {>ann er fm ser nu? Cristr em ec, comenn
til iarfrar at synasc f)er.« En er Martinus svarafu eigi, \>a, endr-
nyiafu diofull dirf{> sina oc melte: »Martinus, hvat ifar fm at trua 5
£vi, er f>u ser? Cristr em ec.« Pa scil^e Martinus de spiritu
sancto, at diofull var en eigi guf): »Dominus Jesus Cristus dixit
sic eigi coma mundo mej) konongscruf>e ne golle ; ec mun eigi trua, at
Jesus come, nema mej) crossmarke sia ec hann, oc i f>eire asionu
oc buninge sem hann var pindr.« Pa hvarf ovinr or auglite l 1°
hans sva sem reycr. En sva illan daun gerSi efter i huseno, at
f)a var iflaust, at diofull haf&i f)ar comet.

25. En(n) for Martinus of byscopsyslo sina a nøcqvere tif),
sem vanf>i er byscppa, oc toco vi& (honom) kennemenn a hø einom
oc biuggio(l) rekio hans i huse f>vi, er nær var kirkio, oc høf&o »S
f)eir gørvan elld mikinn af>r i huseno, f>viat frost var. En er
Martinus villde fara at sofa, f>a saeaf)esc hann vif) blautleic rekio
sinnar, f)viat muncar høffjo borit margan halm unndir hann. En
hann var vanr at hvila a berre iorf>o, svat harclæf)i eit var undir
honom. Pa varp hann undan ser halmenom øllom, en hann hvilide 20
a iørf)o berre, sem hann var vanr, oc sofhafti brat, {)viat hann
var farmoto. En halmrenn, es hann haf&i castaS undan ser, fell i
gøgnom golffiiles røfar i ofh, es undir var, oc festesc f)egar eldr i
halmenom, oc toc huset 2 at loga. Martinus vacnaf>e oc rann [)egar til
dura, er hann sa elldenn, fyrr en hann mintesc bønar, oc villde 25
lata loco fra hurf>o oc mate eigi. En elldrenn soti hann sva mioc,
at føt hans brunno. Pa minntesc hann, at eigi (er) traust i nota
helldr i guf)i, scrydi hann sic tru scillde oc hvarf inn i logann
til bønar. Pa stof>va8isc elldrenn fcegar oc grandaf)e honom eigi.
En er muncar sæ huset loga, f>a bruto f)eir dyrren utan oc fundu
Martinum heilan standa a bønom i ellde. En hann sagSi sva sif)an, at
f)a være (hann) mest teldr af diofie, er hann gaf)e eigi bøna traust
fyrer hrøzlo, oc letzc hann kenna hita af elldenom, mefmn hann
hrødisc oc villde ut briotasc, en f)egar er hann gorf)i .+. mare oc
toc bøna traust, f>a sagf)i hann sva, at hann kendi eigi hita af 35
elldenom si[)an.

26. Martinus for enn of dag til kirkio oc møte clæf)lausom
manni i froste miclo. [Sa baf) Martinum gefa ser clæf)i noccot].
Pa heimti [Martinus f>angat diacn] sinn oc ba8 hann selia clef)i
1 a'gliglite Cd. z hoset Cd.

MARTINUS SAGA BY8KUPS. I. 565

enom calna. Siban gec Martinus inn i kirkioscot oc sal bar einn
saman, sem hann var oft vanr a mille tiba, ba er abrer kenni-
menn foro hverr til sinnar syslo. En er diacnenn dvall>e at geva
clebi enom valaba, ba com hann bangat i scotet1, er Martinus sat,
5 oc sagSesc calenn vera, en diacnenn seinan at gefa honom cle/bet.
Pa for Martinus begår2 or cyrtle sinom under capo leynilega, svat
inn valabe sa eigi, oc seldi honom clebit oc bab hann braut fara.
En diacnenn com litlo sibar oc qvat mal vera at syngia messo,
bviat ly&r beib hans i kirkio. En Martinus svarabi : «Eigi ma ec

to til kirkio fara, abr inn v(al)abe hevir clæbit.» Diacnenn scilbe
eigi, at Martinus sagbi fra ser siolfom, bviat hann sa eigi, at
Martinus var cyrtelslaus undir capo, oc spurbi, hvar inn valabe
være. «Sele mer clæbet, qvat Martinus, til mon inn vala&e at
biggia.» Pa reidesc diacnenn oc toc lobolpo necqeria stuta svarta

15 .v. peninga verba oc castabe fyrer føtr Martini oc melte? «Her
er nu cle/bet, en ec se eigi enn valaba. » Pa ba& Martinus diacnenn
ut ganga oc biba hans fyrer durom, bviat hann villde eigi sia
lata sic, meban hann føre i clæbet, til bess at leynasc mete bat
er hann hafSi gevet. En goS verc heilagra coma up, bot beir vile

20 leyna, bviat Martinus for at syngia messo i bvisa clæbi. En a
beim dege ba er hann blezabe altaresforn, ba vitrabesc eldr iver
høfSi honom, oc syndisc sem har hans retesc a mot elldinom. Pat
sa mær ein oc prestr einn oc muncar .iii. En ver dømom eigi of
bat, hvi abrer mato eigi sia.

25 17. Evantius het mabr, sa er mioc var bunndenn i veralldar

syslom oc bo vel truabr. Hann toc sot micla oc sendi orb Martino,
ba er hann la hætr. En hann for begår oc dvalbe eigi. En abr
Martinus qvæmi miblei&es, ba kenndi inn siuki craft hans oc toc
begår heilso oc rann begår a mot Martino oc baub honom heim met

3° ser. En annan dag eftir ba haféi hoggormr særban .i. brel hans
daubligo såre. En Evantius fann brelinn sialfr mioc sva eyrendan
oc bar hann a øxlom ser oc lag&i fyrer Martino. Pa haffti eitr
com et of alla libo sveinsens, oc var hann blasenn sem belgr.
Martinus for hondom of allan [licam hans oc sete] fingr sinn fyrer

35 såret, er ormrenn haf&i høgvit. Pa sote eitr oc brote or sollom
libom hans bangat til fingrar Martini. En er hann leti fingri fra
sareno, ba sprendi or boge eitrs oc blobs. En sveinnenn reis up
heill, oc lofubo aller gubs craft, er betta tacn sao.

28. En(n) for Martinus of dag cum discipulis suis, oc ato

40 1 scootet Cd. 2 bgagar Cd.

566

MARTINUS SAGA BYSKDPS. I.

peir dvøl nøcqeria , en hann for .i. fyrer , unz leite bar a mille.
En auprom megin leitesens foro » caupmenn me{» clyfiaSa hesta oc
asna. En er peir sa Martinum i lopno cl§pi s(v)aurto, pa undosc
hestar af gøto oc vøféosc i tømom oc gørpo fartalma caupmønnom.
En peir reidosc oc hliopo af hestom oc børpo Martinum me{> s
svipom oc støngom. En hann haf5i polinmøpe oc var sva sem
omale fyrer peim. En peir børpo hann pess at meirr, er peim
poti sem hann kendi eigi bardagans. Pa como lerisv(e)inar hans
efter oc fundo hann saran oc blopgan liggia a iørpo, oc hofo 2 peir
hann up å asna oc foru braut scyndiliga. En caupmenn hurfo 10
aftr til hesta sinna oc villdo snua aleipes for sinne. En hestar
f>eira varo ordner sva stirper sem iarpfastir steinar oc måto hverge
hrørasc or sta8. Pa børpo peir hest(a)na fyrst svipom, mepan pær
unno, en sipan hiuggo peir vændo oc stangir i scoge oc keyr&o
hestana mep pvi, oc stopo peir 80 fastir i sama sta8 sva sem 15
licneske. Pa visso caupmenner eigi, hvat peir scyldo gera, pviat
8a scilpo peir, at gups craptr hefti før peira. Pa vitcoposc 3 peir of
siper oc spurpo menn, er peir hito, hverr sa var , er peir høf8o
barpan +. En er peim var sagt, at peir høf8o Martinum barpan, pa 80te
øllom einsæt, hvers peir gulldo. Oc runno pegar scyndilega efter *°
Martino oc scommoposc sin oc greto oc ioso moldo i høfot ser 00
fello til fota Martino oc bapo miscunnar, at hann léte pa fara
leipar sinnar, oc tølposc po pess verpir, at iorpen spryngi epa
rifuape undir peim, epa peir stirpna8e heldr sialver, sva sem pa
varo hestar peira stir8napir, oc leto peir pat sialf(t) vera ser ørna as
pislj er peir visso efter ser gløp slican. En Martinus veiti peim
pegar miscunn oc blezape peim, oc ripo peir sipan leip sina.

29. En for Martinus hia bø nøcqeriom fiolmennom of dag,
oc com li8 mikit heipinna manna a mot honom, pviat engi mapr
cunne Crist a peim bø. En pa var morgom forvitni at (sia) Martinum, 30
pviat peir heyrpo mart ogorligt sagt fra honom. 5*a toc Martinus
at bopa heipnom mønnom gups orp, oc comsc hann vip af øllom
hug, es sva micell mannfiolpe scyldi eigi cunna scapara sinn. Pa
gec fram kona nøcqver oc haf8i i fapm lic sonar sins nyandaps oc
melte vip Martinum: «Vitom ver, at pu ert vinr gups, gialtu mer 35
einga son minn, er ny(l) er daupr.» Pa hurfo at fleiri oc bapo
mep henne. Pa sa Martinus, at hann myndi geta tacn at gupi
morgom til hialpar, oc toc hann vip liceno oc fell a kne til bønar.
En er hann reis up af bøn, pa selldi hann svein livanda mopor

x faro Cd. * hafo Cd. 3 vitroposc Cd. 4 barpar Cd. 4«

MARTINUS SAGA BYSKUPS. I. $6y

hans. Pa collufco aller einne roddo oc ioto guj>i Criste, oc letosc
a einn trua. En Martinus primsignde f>a J>egar a f>eim velle, er
f>a varo f>eir, en scir[)e f>vi ne/st.

30. A {>eire tif> er Martinus var litlo aj>r til byscops tekinn,

r{>a ate (hann) før til konongs hallar. En f>a re{> Yalentinianus
Syrlande. En er hann visse, (at) Martinus møndi {>ess bi{>Ma,
er hann villdi eigi veita, {>a let hann byrgia hallardyrr fyrer honom.
En {>at ioc dramb hugar hans, er hann ate kono f>a er (i) Arrius
villo var, oc snere hon hug hans fra alire vinoto Martini. En er

10 Martinus com of sinn ej>a tys var oc naf>e eigi male konongs, l>a
rann hann til ens visa traustz oc scrydisc harclæf>i, oc var a bonom
netr oc daga oc fasta&e. En a enom .vii. dege syndisc honom
engell guf>s oc baj) hann fara til hallar ohrødan, en hann lptzc
mundo up luca durom oc myqva hug konongs. Pa for Martinus

IS til hallar mej) engels trøsti oc com at opnom durom oc gec inn,
svat engi bannaf>i, unz hann com fyrer konong. En er konongr
sa hann, J>a gerstesc hugr hans, oc gør[>e hann eigi up risa ne
luta byscope. Pa com elldr under stole konongs, oc brunno nej>an
føt hans. Pa reis hann up af stolinom nø{>ogr oc laut Martino oc

20 hrødesc craft guj)s, {>ann er hann haf5i a{>r fyrerlitenn. Oc beif)
hann eigi orf>a Martini, heldr veiti hann, af>r hann være bef>enn *
J>at, er hann visse at Martinus vilde bi{>ia. Oc bauf> oft Martino
til borJ)z mej) ser oc vildi gefa honom margar giafar. En hann
geyr{>i vi8 engom taca.

25 31. Claudiomacus 2 het bør scamt fra Turonsborg, oc er

nunnosetr i f>eim bø, f>ar haféi Martinus gisting a nøqverri ti{>.
En ei* hann var braut farenn, f>a gingo meyiar inn i hus f>at, er
hann hafti veret, oc laso up halm l>ann allan, er hann hafti under
haféan ser, oc scifto mej) ser sva sem helgom dome. En er faer

30 dagar lif>o f)a8an, J>a [bat] ein J>eira a hals 6{)om manne halm fmnn,

er hon haféi ser hirflau fyrer helgan dom, oc var{> inn ol>e J>egar heill.

32. Pa er Martinus for fra Treverisborg, l>a com a mét

honom cyr oj) af diøfle, su er hliop 3 fra nøtom oc stanga8i menn,

ef fyrer urf>o. . En er hon com til Martinus beliandi, f>a gørf>i

35 (hann) crossmarc a mot henne oc ba& hana sta8 nema. En er hon
nam4 sta{>ar, {>a sa Martinus dioful sitia a baki henne oc melte:
«Far braut f>u ovinr fra smala manna oc qvel eigi meinlaus
cyqvende!» Pa flySi illgiarn andi. En kyrin scil|>e, hverr hana

1. beil>enii Cd. 2 Claudiusmacus Cd. 3 hliof Cd. 4 namn Cd.

568

MARTINUS SAGA BYSKUPS. I.

grøde oc fell til fota Martino. En hann blezape hana oc bap *
aftr fara til hiarbar oc vera alldregi sipan ohøgia.

33. Enn møte Martinus veidemonnom of dag. Hundar
helto(!) hera a vi8om velle, oc var heranom at comet, at hann mondi
tekinn verpa, oc dvalpe hann daupann i vecvingom2. Martinus -
sa ærmo a heranom, pviat hann var harmvitegr(!), oc baup hann
hundom at standa oc lata hera braut fara. Hundar namo sta8
pegar, sem peir være bunner epa en heldr iarpfaster. En hore
forpapesc.

34. Naupsyn er at geta nacqvat, hvilic varo orp hversdagleg IO
Martini, pviat pau varo full anlegrar speke. Sau8 nycliptan sa
hann of dag oc melte: «Sia saupr fy Udi evangelii bopor8, hann
haf&i .ii. cyrtla oc gaf annan pann(!), er eigi hafte; geyret par
efter. » Enn sa hann of dag svinahirpe i scinnføtom oc melte:
«5>vilicr var Adamr i scinnføtum braut rekinn or paradiso. En t.
ver scolom leggia nipr inn forna Adam, er sia merker, en scryf>asc
enom nyiaAdam, pat er Cristr.» t'ar com Martinus enn, er naut
bito a velle, en svin rotopo i støpom, en i støpom var blomgapr
vællr af enom fegrstom grøsom. «Se her gliking lifs manna, qvat
Martinus, hiuscap 3 merker sia hlutr vallar, es småle hever af bitet ao
et fegrsta, oc er f>o grås eftir ; en sa hlutr, er 4 svin hafa umb
snuit, merker hordom; en sa hlutr, er scinn i ollom blomom oc
enom fegrstom grøsom, merker meydoms dyr&, sa er eki ma annat
vij> iamnasc. Sva sem {>eir villasc mioc, er hiuscap iamna vi8
hordom, sva ero f>eir oc heimsker, er hiuscap iamna vi£ meydom. aJ
En spaker menn gøra l>a grein, at hiuscapr ser til licnar, en
meydomr comr til dyr{>ar, en (hordomr) horver til pislar, nema
iverbot hreinse.

35. Bif>are nøqverr com til Martinus oc gørj>isc muncr oc
setesc i einseto. En kona hans var [oc vig8 5 til nunno. En 30
sl6gr freistare talpe {>at i hug rif>erans, at hann 6 fystesc £ess, at
kona hans være f>ar i einseto mej) honom, oc baf> hann Martmum
leyfa ser f>at. En Martinus svara^i oc qvat eigi munke soma at
hafa samvisto vii> kono. En rif>(ar)enn baj) t>ess oft oc qvat eki 7
samvisto f>eira mondo granda gof)ri fyrerætlon, f>ar er hann var J5
vig8r til muncs en hon til nunno. 1?a svaraj>e Martinus: «Seg8o
mer, ef 8u vast nacqvat i orrostu?» En hann svara^e oc letzc
oft veret i orrosto. Martinus melte: «Satu nøqveria kono i orrosto,

1 bar Cd. 2 crebris flexibus lat. 3 hiuscapr Cd. 4 en Cd.

S [ ovigS Cd. 6 hans Cd. 7 mnndo Ulf. Cd. 4°

MARTINUS SAGA BYSKUPS. I. 569

ba er menn hiuggosc til ef>a scutosc?» P& scam8esc(!) ribarenn oc
fann , til rivers Martinus spurbi J>essa , oo bacca8i hann bat , er
honom var eigi veit villa hugar sins, oc hann var eigi acafliga
avita&r heldr hirtr meb scynsamlego døme, bvi er rif>are mate
5 auibvelliga of scilia.

36. Tveir lerisveinar Martini, Gallus oc Sulpicius, varo stadder
of dag fyrer durom, bar er Martinus var einn inne, oc visse hann
eigi, at beir stobo fyrer durom, bviat hurb var aftr. En er beir
høfSo bar stabit nøqveria stund, f>a heyrbo beir manna mal inn i

10 huset oc namo l>eygi orba scil, oc var beim ogn at bvi micel oc
botosc vita, at nøcqve miclo mondi gegna. En efter .ii. stundir
dax gec Martinus ut. l?a for Sulpicius begår til måls vi8 (hann),
bviat honom bote deist vib hann, oc spurSi, hvat tacnabi sa romr
manna måls, er beir heyr8o baber i huseno. Martinus fresta{>e

15 lengi at segia. En eki var bat, er eigi gæti Sulpicius at honom,
ef hann vilde bibia. « Segia mon ec ycr, qvat hann,* en ec bib,
at ib segit engom : Maria oc Agnes oc Tecla melto vib mie. » t>a
sagfti hann oc alit beira oc buning, oc qvat hann b§r eigi at eins
coma bann dag sin at vitia heldr myclo oftar. Petar oc Pol

ao postola letzc hann oft sia. Dioflar como oc stundom at freista
hans i ymsom lic(i)om, oc allra oftast i like fcors eba Obens eba
Freyio. En Martinus hafSi crossmarc at scildi vij> allre freistne
beira. En hann kende J>a, i hverionge likio(m) sem beir varo, oc
nemndi hvem beira a namn oc fec hveriom beira ba qveSio, er

25 (beir) varo verber : 1?or callabi hann heimscan, en Oben deigan, en
Freyio portcono. Engla gubs sa hann oc oft, oc melto beir vib
hann oc sog&o honom fyrer oorbna hluti.

37. Kennimanna fundr var i einhveriom sta8, oc for Mar-
tinus eigi bangat, en £0 villdi hann vita, hvat bar gørbisc. En

30 bann dag for hann a scipe oc sat i stamne einn saman, sem hann
var vanr at leita ser einseto. f*a syndesc engeli gubs oc *
sag&i honom alla hlute, ba er gørbosc a kennimanna funndenom.
En er at var spurt, a hverre ti8 kennimanna fundr sia haffii veret,
l>a reyndisc sva, at a beim dege hef8e kennemanna fundrenn veret,

35 sem engell vitrabesc Martino, oc beir hluter a bvi mote gørver oc
malter, sem engell sagSe.

38. Enn com mabr til Martinus meb dotor sina .xii. vetra
gamla, en hon haf&i alla ævi omala veret, oc bab hann Martinum,
at hann gevi henne heilso. En Martinus visabe henne til byscopa

1 at Cd.

570 MARTINUS SAGA BYSKUPS. I.

beira, er ba varo bar meb konongenom, Valentinianus oc Victricius,
oc qvat ba heldr en sic slicar iarteiner mega gora. En beir babo
me{) honom, at Martinus veiti bat, er hann var bebinn. Fa dvalbe
Martinus bat eigi at veita milide, er hann haf&i abr synt litele/ti,
oc ba& ut ganga allan lyS annan, nema f>eir varo efter fa&er meyiar 5
oc byscopar, ba er Martinus fell a kne til bønar. Siban vigSe
bann vibsmior oc hellte bvi i munn meyionni oc spurSe hana, hve
faber hennar heite. En hon sagSe bat flegar scyrt. Faber hennar
var8 fegenn oc fell til fota Martini, letzc bessa rod dotur fyrst
heyrt hafa. 10

39. Kona eins rikismanz sendi Martino vi&smior at vigia i
glerkere, bat er hafa burfti vi8 morgom meinom eba sotum. En
er hann vig&e vi&smioret, ba sa prestr er hia stob, at bat ox undir
blezon hans. Oc helt sa craftr blezonar- oc vi8smiors væxt,
unz bat com heim til kononnar. Oc var ba glerkeret fullt, er abr iS
var * . . . . oc haf6i bo runnit iver keret oc slagnat

a clæbi bess er meb for. Glerker fullt vibsmiors bess, er Martinus
hafbe vigt, var set yver glugg. En sveinn nocqverr svipte duki
beim er iver var breidr, oc visse eigi hvat under dukinom var.
Glerkeret fell a steina, oc brotnabe eigi heldr en bat felle a enn ao
blautasta dun, oc slagnabi eigi nibr vibsmioret. Fetta varb eigi af at-
burb heldr af crafte Martini, bviat bletzon hans mate eigi fyrerfarasc.

40. Lærisveinar Martini foro of bø nøcqvern of dag, oc hliop
at beim hundr olmr oc go. Fa melte einn beira: «I nafne
Martini by5 ec ber at begia!» Fa 8agna(8e hundr), sva sem tunga as
være scoren or høféi honom. Eigi at eins vann Martinus sialfr
tacn, helldr gørSo oc abrer marga hlute i namne hans.

41. Avicin(i)anus het iarl grimr oc drapgiarn. En hann com
of dag i Turons borg, oc varo i før hans bandingiar marger, er
hann haf5e fyrerdømba til draps eba til meiSingar. En er Martinus 30
fra bat, 6a for hann begår nær mibre not til husa ens grima iarls.
En bar svafo allir, oc varo hurber aftr. Fa sto8 Martinus fyrer
durom a bønom. En er Avicinianus var sofnabr, 8a vacbe engeli
gubs hann oc melte: «Frell gubs liggr fyrer durom binom, en bu
søfr.» Fa vacnabe iarl oc callabe brel sinn oc sagSi, at Martinus 3 s
var ute fyrer durom oc vilide inn ganga. En brell var syfiabr
oc lauc inne ibre einne hurbo up. En er hann heyrbi til enskes,
ba hlo hann at drotne sinom oc qvat hann tolldan vera i drøme

oc let engi mann vera fyrer durom, oc qvat eigi mondo kennimenn
vaca vilia of nøtr. En bat var øbvelt at telia fyrer Aviciniano, 4o

MARTINUS SAGA BYSKUPS. I. 57I

__

a honom oc qvat Marti num standa fyrer durom. En er f>r§lar
dvolbo at fara, ba reis iarl up sialfr oc lauc up durom oc fann
Martin um oc melte vib hann: «Ecki er scylt at mela vib mie, veit
5 ec, hvers bu fysesc, far8u oc haf&u beget bat er (|>u) bi{>r, at (eigi)
fyrerfare mer guf>s reibe i hemnd J>inne. Oc matu bvi trua, at
nu hefi (ec) lit scelfSr veret, abr ec fera sialfr til måls vi& bic.»
Pa let iarl begår leysa bandingia, oc for hann samdøgris sialfr a
braut. En l>ot hann være grimr i øllom stobom obrom, ba for^i
IO hann aldrege siban at lysa ynr f>vi i Turonsborg.

42. Enn com Martinus of dag til husa hans oc sa hann svartan
diofol sitia a halse honom, oc bles hann a mot fiandanom. En
Avicinianus hugbi, at Martinus gor8i ser habung oc melte: «Fyrer
hvi veiter (bu) mer hæbung?» Da fløbi diofull af stoli sinom.
En Martinus svarabe : «Eigi veiti ec høbung ber, heldr enom
svarta, er sitr a halse ber.» En iarl var avallt siban ogrimare en
abr, bviat hann scilbe ba, af hvers eggion hann haf5i grimr (veret).

43. Bsor var sa .i., er a hveriom misserom geyrSi hagl, bat
er økrom spilte. En sa het Auspicius gøfugr ma8r oc truabr vel,
er mest mein varb at hrib 6essi. Sia for at finna Martinum oc
sagSi honom vandrebi boiarmanna oc bab hann fulltings. En
Martinus bab oc gat bat at gubi, at mannege varb mein at beife
(hrib) i bvi herabe a beim <xx. vetrom, er Martinus lif&e siban.
En a beim misserom er hann andabisc, ba com in sama hri8 i

25 herabet, ]>Yiat allr heimr gret andlat hans, en fagnabe life hans.

44. Støpull ramgor stob i einom castala1, en i beim støple
ovanverbom sat scurbgofl a stole. En Martinus bau8 presti, beim
er i bvi borpe var, at briota støpulinn. En sa het Marcellus. En
er Martinus com bangat i annat sinn, ba avitabi hann prestenn of

30 bat, es scurbgo8et var eigi brotet. En Marcellus talbe torvellt at
briota stopolinn oc qvad eigi ostyrkia munca mega bvi afla, er
traut mundo allsterker riberar. T'a snøresc Martinus til ens truasta
fulltinx oc var a bønom alla not. En at morne com vebr, bat er
allan braut stopolenn til iarbar.

35 45. En gorbisc annarr hlutr slicr i øbrom sta8, ba er Mart-

(inus villdi briota støpul mikinn, bann er scurbgot var i, oc mate
hann eigi. Pa snørisc hann til bønar at van8a sinom. Oc var
ba seinn elldligr stopull falla af himne i høfu8 scurftgobeno, oc
leyste i sundr allan inn heibna støpul moldo smøra.
4.0 1 castaji Cd.

572 MARTINUS SAGA BYSKUPS. I.

46. En er sagt fra Martino eftir evangelii djømom, at kona
.i., su er blof>ros hami, toc heilso J>egar, es hon snart vift clø£i
Martini.

47. Haugormr screif) of æ a mot Martini oc lerisveinom
hans. Fa melte Martinus : »In nomine domini scrif)v aftr, ormr!« 5
Fa snøre ormrenn for sinne oc hvarf aftr. En er alier undroJ>osc
iartein l>essa, f>a felde Martinus tar oc melte: »Ormar hly&a mer
nu, en menn vilia eigi hly&a.«

48. Martinus var vanr at eta fise a pascadogom. En hann
spurte litlo fyrer matmal, ef fiser være til buenn. En diacn, sa 10
er føzlo munca varj>veite, sag&i, at hann hef&i (engi) fise tekinn

a l>eim morne1, [oc eigi heldr l>eir] menn, es vaner varo at selia
fisca. Fa melte Martinus vif> diaknenn: »FarSu oc legg net f>it,
oc mon fiskr coma. « En scamt var til ar fra munclive. Fa foru
fleire muncar til ar oc væto go&rar vei|>ar, er Martinus bauj) at 15
fiskia oc fmrfte hann sialfr at hafa. En f>egar es diaknenn lag&i
net, f>a dro hann mikenn lags at eno fyrsta varpe, oc for hann
heim gla&r til munclifs.

49. Maximus var go8r konongr at ø|)ro, en hann var tøldr
af raJ>om kennimanna, {>eira era røg&an høffto oc rajjenn f)ann »o
mann, er Priscillianus het, j>ann er £eir tølbo villomann. En
konongr helt hendi iver J>eim, at engi f>or6e at saca f>a of dauf)a
Priscilliani. En(n) hafåi konongr sva stofnat at f>eira raf>e at sennda
rikismenn a Ispanialand til f>ess at bana villomønnom. En l>at
var iflaust, at marger gof)er menn mundo ver[)a drepn^r i scalm- *5
ølld f>eire, f>viat J>a var meirr dømt at alite e\>& at buninge én

at retre raun. Fyrer slicom nø^syniom oc morgom au^rom, f)eim
er langt er at tina, kotese Martinus ørendi eiga vi{> konong. En
er byscopar frogo, f>eir er (i) borgenne varo, J>angatfør Martini,
J>a ug&o f>eir f>at einna mest, ef hann qveme, at hann møndi 30
røkia gera ti^agørj) {)eira, oc møndo l>ar marger ådrer eftir (snua)
sif>an. Fa re{>o {)eir £at konongi at senda li{> a mot Martino oc
lata hann eigi coma innan borgar, a5r hann héti at hafa friS vif)
byscopa, J>a er {>ar varo fyrer. En er hann com, f>a het (hann)
at coma mej) Cristz fri^e, oc var honom J>a lo vat innganga. En pj
hann gec f>eygi i ti^agørj) me{) byscopom, helldr var hann of nøtr
a bønom i kirkio. En f>at var mest eyrendi hans vif> konong at
bi{>ia frifjar iørlom .ii. Narsede oc Leucadio, er fyrer konongs reif>e
ur{>o, f>viat l>eir høfSo veret i andscota flocce hans. Fat var annat

1 forne Cd. 1 oc Cd. 4°

MARTINUS SAGA BYSKUPS. I. 573

bviat sva mildr var hugr hans, at hann vilde eigi at eins cristnom
mønnom forf>a, beim er i beire soen møndo falla, heldr vilde
hann biarga siolfom villomonnom. En konong dvalbe of dag oc

5 annan at veita bat, er hann var bebenn *, bviat hann var fegiarn,
oc sa hann til fiar beira, er hann hami reibe a castat. En er
Martinus gec eigi i tibagørd me& byscopom, ba como beir scialvandi
fyrer konong oc søgftosc fyrerdømber oc qvabo eigi konongi soma
at hli{>a(!) 8ess manz orbom, er eigi at eins veite sciol villomønnom,

10 heldr hemndi [hann beira, køllojbo eke veit i dauba Priscilliani,
ef Martinus scyldi hefna hans. Siban babo beir konong meb tarom,
at hann note rikis sins i gegn honom, oc rebo beir umb at telia
Martinum meb villomønnom. En bot Maximus veite2 of liS øbrom
byscopom, ba vissi hann bo, at Martinus var øllom beim helgare
sva oc gobom sibom, oc leitabi hann annarra raba en beir kendo.
Ok heimti hann Martinum til måls vi8 sic oc qvade hann blibliga
oc sagbe villomenn dæmba vera heldr at løgom af domøndom en af
roge kennimanna, oc qvat hann engva soc til bess at røkia tibagørfi
beira, bar er kennimanna fundr var atr fyrer litlu, oc var einn

20 at eins sa er bessa byscopa fyrerdø(m)be, en aller a&rer tølbo 8a
saclausa. En er Martinus scapa8isc(!) eki vi& orb bessi, ba reidesc
konongr oc (gec) fra oc sende begår menn at lata bana beim, er
Martinus ba& fyrer. En er Martinus fra bat, ba for hann begår
til konongs hallar of not oc het at ganga i tibagorS meb byscopom,

25 ef konongr gefi fri& iorlom oc tøkisc eigi herfor til Ispanialandz.
fca veite konongr Maximus begår allt bat er Martinus bab. En
inn bribia dag baban fra var ætlat at vigia byscop bann er Felix
het, sa var heilagr mabr oc vinr gubs. f*ann dag gec Martinus
i tibagørS me3 byscopom, oc etlabe hann ser bat betra vera en

30 biarga eigi beim, er til bana varo leider. En inn nesta dag eftir
for hann a braut or borgenne a heimleib oc var oglabr oc ibra&isc,
er hann hafSi blandasc i samlage beirra, er honom bote røkiande vera.
En er hann sat einn saman oc var hryggr of bessa søc, en føronøtar
hans varo gengner fyrer a lei&, ba com angelus dei at honom oc

35 melte: »Søc er til bess, er bu ert oglabr, en bu mater eigi annan
veg leysa or besso vandrebi. Tac bu traust oc endrbøt craft binn,
at eigi faer bu scaba dyrbar. « Fra beire tib var Martinus varr umb
sic, at eigi biendisc hann siban i samlage slicra kennimanna. Sextan

rvetr lifte hann siban oc com til enskis kennimanna fundar siban.

574

MARTINUS SAGA BY S KUP

En ef honom varb nøcqve torveldra at geva siucom mønnom
heilso, en hann ate vanba til, ba sag8i hann sva meb tarom, at
bat mincabi craft hans, er hann gec i tibagørS meb bessom byscop-
om fyrer nøbsyniar. En bo endrbøti bratt meb fullu vercaupe
bann craft, er mincabr var of stund, at bat var siban, er obr 5
mabr var leidr til hus hans, oc varf> heill abr hann com allt
at durom.

50. Enn varo menn a sæ stader, oc gørbi hrif> at beim, oc
varo J>eir 5a i miclom hasca. En bar var .i. caupmabr ætscabr
af Egiptalande, oc var enn 8a eigi scirftr, sa callabi oc m§lte: IO
>Gub Martini, biargSu oss!« Pa støbva&ise hriben begår, oc toco
beir hofn, £a er beir villdo, en inn heifme tru.

51. Licontius het .i. gøfugr mabr oc trufastr, er com at
bibia Martin um ful tings, ba er micel sot com inn i hus hans, oc
logo siuc flest øll hiu hans. En Martinus sagfli torvelt vera at i5
gefa heilso, bvi at hann mate bat scilia, at gubs rajbning barfti
bessa menn. Pa fastabe hann oc var a bønom vico alla samfast,
oc let eigi af at bibia, abr hann gat bat, er hann ba8. En er
Licontius rønde craft bøna hans, ba com hann oc sagbe heil øll
hiu sin, oc før8i Martino hundrat marca silfrs. En hann røcbe 20
eigi ba giøf oc toc, bviat hann hafåi me]> bvi fe øllo leysta her-
leida menn yr høftum, (abr) en bat qv^me heim til munclifes
hans. En er hann var bebinn at nyta ser nacqvat af fe bvisa til
atvinno munca, ba svarabi hann : »Føbe kirkian oss oc clæbi, oc
ver scolom enskis framarr girnasc.« a5

52. En sat Martinus .i. uti umb dag fyrer huse sino, oc sa
hann a gnipo nøcqverre .ii. diofla, oc hlogo beir oc m§lto: »Heill
sva, Brictius, heill sva!« tViat beir visso, hverri øbe beir ioso i
briost honom. En scamt var at biba, unnz Brictius com bar sva
obr af eggion diofla, at hann gøte traut handa sinna; haféi hann 30
brugbit lit fyrer reibe oc spio up morgom meinm§lom a Martinum.
En Martinus haféi avitaban hann inn fyrra dag of marga ohlydne,
ba er hann haf8i gørva. Slicom avitom reidesc Brictius oc melte
mart osømt, oc sag8i hann sic betra vera en Martinus, bviat hann
qvatsc i munclife fødr oc nema a boc, begår er hann cunni scilia, 35
en Martinum qvat hann eigi mega bess sialvan dylia, nema hann
hafdi ribere veret oc .xviii. vetra gamall, abr hann være scirbr.
Enn begir hann eki, oc berr fyrer augom honom hverscyns sion-
hverfingar. Slict sva m§lte Brictius oc mart annat verra, bat er
begia er betra en fra at segia 40

MARTINUS SAGA BTSKUPS. II. 575

II.

QCd. 235 folio).
Her byriaz upp Marteins saga.

Martinus var ættadr af Ungeralandi ur kastala peim, er Saba-
5 ria er kalladr, en hann var aa Lyngbarda landi fæddr. Frendr
hans vom gaufgir ath pessa heims tign ok po heidnir. Fadir
hans var riddari fyrst en sidan hofdingi peira, siolfr fylgdi hann
ok riddara syslu i æsku sinni um daga Constantini konungs en
sidan Juliani keisara. En peiri syslu fylgdi hann eigi viliandi,

io pviat hann fystizt pegar guds pionustu aa ungum alldri. Pa var
hann .x. vetra gamall, er hann for til kirkiu ok tok primsingh(l)
at usatt frenda sinna, ok snerizt pegar allr til guds pionustu. En
er hann var .xii. vetra gamall, pa fystizt hann at fara i eydimork,
ok pat mundi hann gera, ef honum bannadi eigi ostyrkt alldrs

15 hans. En po var hugr hans aavallt annattveggia i munklifi eda
kirkium, ok barst hann pat fyrir aa ungum alldri, er hann let
fram koma, pa er hann var ellri. En er konunga bodord varo
pat, at gamalla manna synir veri teknir til riddara syslu, pa var
Marteinn til peirar atferdar tekinn, pa er hann var .xv. vetra, pviat

ao fodur » hans var opeckt aa um tru hans, ok pvi selldi hann hann fram.
Martinus hafdi at eins einn præl i syslu med ser, ok pionadi hann
honum po optar ok dro skoklædi af honum ok perdi fetr hans, ok peir
attu mat saman. Pria vetr var hann i riddara syslu, adr hann var
skirdr, ok var hann allra peira synda hreinn, sem peire syslu ero opt

25 vanår at fylgia. Mikil var godgirnd hans ok ast vid laugunauta
sina, ok polinmædi hans ok litil§ti var umfram manligan hatt.
Sva sparliga neytti hann fgdu, at hann potti pa pegar2 helldr
munkr en riddari. Af sliku unnu honum allir riddarar, peir sem
honum fylgdu. Eigi var hann enn pa skirdr, en po gerdi hann

lo heildg verk, pviat hann dugdi voludum, en veitti hialp purfund-
um, fæddi hungrada en klæddi kalna. Eki hirdi hann ser af
malunum nema hvers dags fæslu ok klædnad, ok mintizt pegar
gudzspialls bodorda, at hann bar eigi aahyggiu dag fra degi aa
iardligri atvinnu.

35 2. A nockurum degi um midian vetr, pa er frost var sva

mikit, at marga menn kol til bana, mætti Martinus voludum
manni klædlausum i borgarhlidi. En sa bad gefa ser klædi pa
1 fadir Cd. 2 var til/. Cd.

576 MARTINUS SAGA BYSKUPS. II.

menn, er aa mot honum foru, ok lidu allir umfram. f'a skildi
Martinus, at gud hafdi honum J>enna hugat, er adrir veitti eigi
miskunn. En hvat matti hann gefa, f>ar sem hann hafdi ecki
nema klædi {>au, er hann stod i, f>viat hann hafdi veitt allt annat
aumum monnum. Pa bra hann sverdi, f>vi er hann var gyrdr, 5
ok reist i sundr mauttul sinn i midiu, ok gaf halfan Jmrfamanni-
num en halfan skryddi hann sik. Pa toku sumir ath hlæia ok
kalla hann aflettan(!) ok stuttbuenn. En sumir komuzt vit, f>eir
sem heilla hug h&fdu, er f>eir gerdu (eigi) slik verk, J>ar sem f>eir
mattu vel kleda enn valada, sva ath f>eir væri onoktir eptir. En 10
Martinus, er (hann) var sofnadr ena nestu nott eptir, J>a sa hann
Krist siolfan kleddan f)eim mauttuls hlut, er hann hafdi enum
fateka gefit. Sidan heyrdi hann drottin sva mæla vid eingla, er
hia honum voru: »Martinus primsigndr at eins skryddi mik fcessu
klædi.« En hann hofzt eigi til iardligrar dyrdar af f>essi syn, i5
helldr var hann f>vi litillatari sem hann kendi guds miskunn meiri
i sinu verki. En hann tok f>a skirn, er hann var .xviiii. vetra
gamall ok fyrirlet eigi J>egar riddara syslu, f>viat hofdinghi, sa er
fyrir var lidinu, bad hann £ess ok het honum fivi, ath (hann)
mundi fyrirlata alla veralldar syslu litlu sidar. Af {>vi dvaldizt 20
Marteinn tvo vetr sidan i riddara syslu at nafne ath eins, en hugr
hans var allr aa himne.

3. Julianus keisari samnadi lidi i borg f>eiri er Vangianum
heitir, {>a er vikingar heriodu aa Frakland, ok tok hann at veita
heidfe riddorum sinum, sem vandi er til, adr til orrosto er farit. 25
En J>a f)otti Martino maklig tid at radaz fra riddara syslu, en
hann etladi ser eigi rett at taka heidfe, at hann færi eigi til
orrosto, ok mællti sva vid konunginn: »Hingat til hefi ek J>er
£ionat, en nu lofadu mer at J>iona gudi. Taki sa heidfe f)itt, er
beriazt vill med f>er, en ek em Kristz riddari, ok er mer eigi 3°
lofad at beriazt. < t'a reiddizt Julianus ok kvad Martein af hug-
leysi fordazt orrosto, en eigi af tru. Martinus svaradi ohr^ddr ok
mællti vid konunginn: »Ef f>u kennir {>etta hugleysi en eigi tru,
J>a man ek aa morgin ganga vopnlauss i fylkinghu i gegnum lid
ovina vorra aurauggr i nafni drottins Jesus Kristz krossmarke 35
skryddr en eigi skiide ne hialmæ.« Pa tok Julianus ok let taka
Marteinum ok vardveita ok villdi reyna, hvart hann mundi gera
f>at, sem hann hafdi heiti&. En annan dag komu sendibod konungi
til satta ok f>raut orrostona, f>viat f)eir menn gengu aa hond kon-
unginum. En um l>at ma eigi efa, at sia sigr var veittr af benum +°

MARTINUS SAGA BYSKUPS. II. 577

»Martems, ath harm fmrpti eigi vapnlaus at fara til orrosto, b° at
gud metti vel klifa bar vin sinum vapnlausum. En sa var helgum
manni semstr sigr, er eigi fylgdi manna drap.
4. Sidan refiz hann fra riddara syslu ok sotti heim Ylarium
S byskup i Peituborg ok dvaldizt J>ar nockura stund. En Ylarius
byskup villdi hann pur leingi dvelia ok bad hann taka diakns

kbionustu. En Marteinn taldi viS bvi ok lezt bess overdr vera.
Pa skildi Ylarius byskup, at hann mundi Martæin i beim einum
(t)engslum binda mega, er eigi yxi iardlig metordh vid bat, ok
i° gaf honum ba vigslu, at hann veri exorcizta, bat er sera diofla
fra odum monnum. Si3an var Marteinn mintr aa bat i svefni, at
hann feri til frenda sinna ok kendi b©im tru retta. En er byskup
lofadi honum bat, \>a bad byskup, at hann skylldi til (hans) fara,
ba er hann hefdi lokit eyrendum sinum. Marteinn for aa brut
ogladr ok sag6i sva brødrum, ath (hann) munM morgum meinum
at mæta i faur f»eiri, sem sidan [fann hann1. Pa er hann kom
suSr um haf ok fiall, metti hann illvirkium, ok reiddi einn bevra
auxi ath honum, en annarr beira sto&vaM ok tok vift. Pa voru
hendr hans bundnar aa bak aptr, ok var hann selldr einum beira
til varftveizlu. En sa leiddi hann fra o&rum monnum ok spurdi,
hvat dreingia hann væri. Hann svarar ok kvezt kristinn vera.
Pa spurdi hinn, ef hann hreddizt. En Marteinn svarar ok kvezt
alldri iafnaurauggr vera sem ba, byiat (hann) vissi, at guds misk-
unn mundi fylgia honum i hverri freisni, en hann lezt meirr
karma illzku illvirkians, er overdr var guds miskunnar. En er
Marteinn taldi tru fyrir honum, ba «tok sa tru ok fylgfti honum aa
gautu ok bad kann bidia fyrir ser til guds, ok lifdi bann sidliga
aavalt siftan ok gerdizt munkr. En er Marteinn kom til Meilans-
borgar, ba kom fiandi a mot honum i manz likama ok spurdi,
30 hvert hann færi. Marteinn lezt bangat fara, er drottinn sendi
hann. Fiandinn mellti vid hann: «Hvad sem bu gerir efta hvert
sem bu ferr, ba mun fiandi standa aa mot \>er.« Marteinn svaradi
med spamanz roddu: »Drottinn bergr mer, ok mun ek eigi hræd-
azt ofrid manna.« Pa flydi ovinrinn sva sem skuggi fra augliti
35 hans. En Marteinn for sva sem hann hafdi faur sina gert, ok
leysti moftur sina fra heidni, en fadir hans gerdi eigi ath snuazt
fra villu. En b° kurfu marger eptir kenningum kans ok toku
tru. En ba var Arrius villa kunnuzt um allan keim, en (er) Marti-
nus var sva einn svo miok beira manna, er bordu i gegn at mæla
4a 1 [ sandan Cd.

87

578

MARTINUS S A « A B Y S K U P S. II.

villunni, jm vard hann ok einna mest fy rir ofridi villumanna, \} vi-
at hann var vaundum bardr aa einu moti ok rekinn aa braut ur
borginni, ok for hann J>a til Langbarda landz. 'Fa hafdi ok villan
magnazt aa Fraklandi, ok var Ylariu(s) byskup rekinn aa brutt af
byskupsstoli sinum til utlegdar. En er Martinus fra £at, {>a for s
hann til Melansborgar ok var [>ar i munklifi. Fa vard hann
klandradr af villumonnum, ok toku {>eir hann um sidir aa brutt or
borginni. Fa for hann til eyiar f)eirar, er nefnd er Grallinaria, ok
fylgdi honum prestr einn Jmngat, ok lifdi hann [mr vid grasaretr.
En er hann fra, at konungrinn hafdi leypt Ylario byskupi at fara 10
heim til stols sins, f>a for hann nordr um haf til Fraklands , ok
tok Ylarius byskup feginn vid honum ok gerdi honum munklifi
skamt fra borginni.

5. A f>eiri tid kom einn primsigndr madr {>angat ok villdi
nema at Martino kenningar ok goda si&u. En er hann hafdi f>ar 15
fa dagha verit, l>a tok hann ridusott ok vard braddaudr, adr en
hann hefdi skirn tekit. En Marteinn var eigi heima, en (er) hann
kom heim, f>a la Hk hins dauda i husi, ok stodu f>ar yfir hryggvir
brædr. Fa bad Martinus adra ut ganga or husinu, en hann lauk
aptr dy rum ok fell til benar hia likinu. En er hann hafdi leingi ao
aa bæn verit, {>a skilldi hann, at kraptr heilags (anda) nalgadizt,
ok reis hann upp af bæn sinni ok beid sva guds miskunnar. En
eptir tver stundir tok inn daudi at hrærazt ok hof upp augu sin.
Martinus gerdi gudi l>akkir ok mellti sva hatt, at hinir heyrdu, er
uti voru, ok gengu l>eir f)egar inn, ok sa f)ann lifa, er f>eir gengu 15
fra daudum. En sa tok J>egar skirn ok lifdi marga vetr sidan, ok
var f>at enn fysti kraptr Marteins. En hann sagdi sik leiddan
vera fra likam fyrir domstol ogurligs domanda, ok var sidan dæmdr
til myrkra stada. En f>a sogdu .ii. einglar domandanum , at f>ar
væri sa madr, ær Marteinn bad fyrir. Fa baud domandinn {>eim 3o
enum somum einglum ath leida hann aptr, ok var hann sva aptr
golldinn Marteino til lifs, £a tok nafn Marteins at kynnazt, ok
liktist hann postolum guds i iartegnum.

6. Fa er Marteinn for um dagh um akr eins audigs manz
ok gaufugs at veralldar metnadi, heyrdi hann grat ok hareysti 35
manna mikla. Fa nam hann stadar ok spurdi, hvi gratr sea
gengdi. En honum var sagt, at f>rell einn hafdi heingdan sik i
snoru ok spillt ser. Fa gek Martinus inn i hus, f>at er likit laa,
ok fell aa kne til bænar ok bad leingi fyrir enum dauda. En {>a
tok sa at lifna ok hof upp augu sin ok leitadi vid at risa upp. +0

MARTINUS SAGA BYSKUPS, II. 579

Pa tok Martinus i hond honum ok setti aa fetr hann, ok gekk
hami utt ur husinu med honum fyrir alby8u.

7. Sidan va(r) Marteinn bedinn at taka byskupsdom i Turons

borg. En eigi var audvellt at koma honum aa brutt ur munklifi

5 sinu. Pa sagdi einn borgarmadr mikla sott konu sinnar ok fell

til fota Martino ok bad hann koma at gefa henni heilsu. En er

hann for, ba somnuduz saman borgar(menn) aa gotu hans ok leiddu

hann til borgarinnar ok heldu v6r8 aa honum. Pa var mikill

manfiolfii kominn innan herads * ok utan herads manna. Allra var

10 einn vili ok eitt aalit, at Marteinn veri makligastr at vera byskup,

ok sa lydr veri sell, er slikan kennimann hefdi. En beir voru

sumir ok frø fair, er (melltu) bvi i gegn ok toldu hann liotan at

aaliti ok herfiligan ath buningi ok fyrir bær sakir omakligan ath

vera byskup. En beir er rettu radi fylgdu, hlogu* at beim ok

1 5 qvodu ba lofa Martein, ba er beir villdu lasta hann, er 3 beir mattu

ekki annat finna til aleitni honum en aalit hans ok buning. Sa

byskup er nefhdr Defensor, er mest stod i gegn al[>ydu vilia um

betta mal. En hann vard bunghliga fyrir rekinn med spamanz

ordum, bviat sa matti eigi komazt til at lesa i ottusaung fyrir

»o braunginghu manna, er lesa skylldi. Pa tok sveinn nokurr upp

salltara ok saung verss bat, er hann fann fyst: Ex ore infancium,

en sva mælir i verssinu: Af munni barna ok u(ng)mennis gerir

bu ber lof, drottinn, i gengn ovinum binum, en bu eydir ovinum

ok Def(ens)orem. En er betta var surgit, ba gerdizt romr af

*5 al{>y5u, ok skomuduz motmælendr, en.allir talldu at guds raadi

f>etta verss radit ok sungit, at ovinr l>eira Defensor heyrdi vitni

versins, en af ungmennis munni hofst guds lof yfir Marteini.

8. En er Martinus hafdi vigslu tekit. f)a var lif hans at ollo

ædi*a, en mer megum ordum skyra ; en sama var stadfesti ok litileti

30 hans hiarta, sem adr ver(it) hafdi, ok enn sami fatabuningr4 hans,

en hann var sva fullr skynsemi ok miskunnar, at hann vardveitti

byskups tign ok fyrirlet hvergi munk(s) litileti. Eingi tunga ma

skyra hversdagliga hattu hans ok athferd ok stadfesti i verkum ok

vokum , bænum ok faustum , f>viat eingin var su tiS , er eigi veri

35 hann at guds verki, utan bat er likamligs edlis naudzsyn skylldadi

hann til at matazt eda sofa. Alldregi leid su stund, at eigi væri

hann annattveggia aa bænum æda sæi aa bekr. En f>ott hann gerdi

annat nokut, ba hvarf alldri hugr hans fra benum. Eingan mann

fyrirdemdi hann ok eyngan vællti hann ok aungum launadi hann

+0 1 heradas C/. 2 hlopu Cd. 3 en Cd. 4 fotabuningr Cd.

37*

580 MARTINUS SAGA BYSKUPS. II.

illo illt. Sva mikla bolinmedi hafdi hann vid meingerdir, at hann
hefndi alldri, bott ogaufgir kierkar mællti i mot honum, ok tok
hann aunga bionustu af f>eim fyrir ba sok. Eingi madr sa hann
hlæia ne syta ne reidan vera, avallt var hann med enum sama
hug ok enu sama aaliti, ok syndi hann himnerska glædi i andliti. m
Alldregi hvarf Kristz nafn fra munni hans, ok alldri var annat i
hiarta hans en fridr ok milldi ok miskunn. Opt var hann vanr
at grata syndir ovina sinna ok hidia med tårum fyrir beim, er
aleitudu vid hann. Nockura stund atti hann hus nær kirkiu, en
er honum leiddizt albydu byss, ba setti hann munklin sitt tvær 10
milur fra borginni. En sa stadr var leyniliga kominn, ath kalla
mætti eydimork, bviat fialsgnipa brautt gekk ath audru megin,
en aa fell audrum megin « hia, su er Liger heitir, en einstigi mikit
var braungt einum megin ath ganga til munklifisins. Pax let
Martinus gera ser hus ur vidi, ok sva margir adrir munkar, en 15
sumir holudu innan gnipuna2 fialsins ok gerdu ser hus i biargit;
.Ixxx. lærisveina hans, beira er lifdu eptir hans godum dæmum,
voro [>ar med honum; eingi beira eignadi ser audæfi, allir attu
f>eir allt ser saman. Aungum beira var lofad at kaupa neitt æda
selia, eingi var sysla aunnur framin, nema nockurir menn ritudu 20
bækr, ok voro £0 unger menn einir til beirar syslu valdir, æn
adrir voru aavallt aa bænum. Faliga gengu beir utt or husum
sinum, nema [>eir gengu til kirkiu. Allir hofdu beir eina fæzlu
ok eigi fyrr en eptir non. Eingi bergdi f>ar vini, nema siukr veri3.
Margir gerdu ser klædi ur ulfallda hari, en beim virdizt til syndar 25
allr blautari bunaftr. £>eir voro margir, er sæliga (voro) uppfæddir
i æsku, en ba helldu sic til sidlætis ok bolinmediz. En beir urdu
margir byskupar sidan , bviat eingin var su borg eda kirkiusokn,
at eigi villdi hverr velia ser kennimenn ur munklin Marteins.

9. Stadr var einn eigi langt fra Turons borg, sa er menn 30
hug&u bar vera grafna pislarvotta guds, bviat bar hofdu enir fyrri
byskupar kirkiur latid gera ok alltari. En Marteinn gerdi eigi
trua diarfliga oreyndu, helldr spurdi hann gamla menn ok spaka
at, ef beir vissi, hverir bar veri pislarvottar guds grafnir eda
hverri tid hefdi beir pindir verit. En er hann (m)atti einskis viss 35
verda af bossum, ba sa hann vid nokura stund at koma bar, ok
lastadi hann eigi tru ba, er hann vissi eigi nema rett veri, en
hann fulltingdi eigi albydu aahuga bessum, er hann vissi eigi, nema
villa væri. Sidan for hann um dagh famennr til bess stadar, ok

1 magrin Cd. 2 fialsgnipuua Cd. 3 yrdi tilf. Cd. 4°

MARTINUS SAGA BYS KUP S. II. 581

stod leingi a leidinu ok bad, ad gud skylldi syna honum, hverr sa
veri, er bar veri grafinn. Pa snerizt hann til vinstri handar [ok
leit {>ar standa » herfiligan skugga ; \)a fylgdi hann f>essum ath segia
[nafn sitt ok atferd2. En sa kvezt illvirki verit hafa ok drepinn
fyrir gl§pi sina ok lezt ecki eiga med pislarvottum guds, beim er
i eilifri dyrd voru, en hann i eilifum pislum. Allir heyrdu beir
inalit, en eingin matti sea bann er mællti nema Marteinn. En
hann sagdi, hvat hann saa, ok let braut fera kirkiuna ok alltarit
ur b^im stad ok leysti sva lydinn fra villu.

10. Pa er Marteinn for um dag leidar sinnar, metti hann
monnum beira , er foru med lik heidins manz nokurs til graptar.
En er hann sa langt til, ba, nam hann stadar ok vissi eigi, hvad
lid betta var. Ok er hann sa, at borpkalla lid Var, ok bat at
vindr skok duka, ba, er breiddir voru yfir likit, ba hugdi hann, at
beir feri med blot, J>viat. borpkallar voro opt vanir at bera skurgod
um akra sina. Pa gerdi Marteinn krossmark aa mot beim ok bad
ba nidr leggia byr&i sina, er beir foru med, ok ganga eigi fram
ur beim sporum, er beir stodu. Pa stirdnadu beir fyst, sem at
steinum yrdi ; en beir leitodu vid at hrera sik ok mattu eigi

»o ganga fram, sneruzt i hring, unzt beir logdu nidr likit, ok leit
hverr til annars ok sazt a, ok vissu eigi, hvad beim vai" ordit.
En er Marteinn saa, at likmenn voro en eigi blotmenn, ba gerdi
hann enn krossmark fyrir ser ok eptir beim, ok leypdi beim at
fara med likit bangat, sem beir villdu. Pa stoddvadi hann for

25 beira, er hann villdi bat, en ba leyfdi hann beim at fara, er hann
villdi bat. •

n. Enn villdi Marteinn i borpi nokuru hoggva upp tre mikit,

»bat sem blotad var. En blotmenn bonnudu honum at hauggva
treit. Pa taldi hann tru fyrir beim ok kvad guddom vera aa

30 himnum en eigi i trenu, ok let hann beim gegna at haugva treit,
sem diofli var eignat3, en trua 'aa bann gud, sem hann trudi ok
bionadi. Pa svaradi einn beira, sa er diarfastr var: «Ef bu hefir
naukurt traust undir gudi binum, beim er bu gaufgar, ba munum
ver siolfir hoggva treit, en bu tak vid ]>vi, ba er bat fellr, ok man

35 bik bat ekki saka, ef gud bnin er med ber, sem bu segir.» Mart-
inus kvat (sva) vera skylldu, bviat hann hafdi allt traust undir
gudi. Peim skildaga iatudu allir, beir sem hia voru, ok virdu litils
skada tresins, ef beir mætti fella ovin blota sinna. Sidan bundu
beir Martein ok settu hann undir treet, bar er aullum J>otti ein-

40 1 [ mgl. Cd. 2 [ rettet ; bessuni nafn sitt sins ok atferdar Cd. 3 eignar Cd.

582 MARTINUS 8AGABYSKUPS. II.

synt, at bat mundi falla aa hann, ef upp veri hoggvit. Pa hioggiu(!)
beir siolfir treit sitt ok vom gladir. En inunkar stodu margir ok
sa til um langan veg. Pa er treid tok at falla, ba hrædduzt munkar
ok tyndu aullu trausti ok aurvæntu Marteino lifs. En er treit
brazst ok reid ofan at honum, ba hof hann upp hond sina ok
gerdi krossmark a mot. Pa var sem vedri lysti i moti treno,
ok fell bat aa annan veg af bvero fra bvi, sem blotmenn hugdu,
ok var beim vid sialfan vafla, er adr bottuz vera i aaruggum stad.
Fa glupnudu heidnir menn af iartegnum bessum ; en munkar felldu
tar fyrir fagnadi, ok lofudu allir saman nafn drottins Jesus Kristz.
Aa beim degi toku flestir allir tru, beir sem adr voru i f>vi heradi
heidnir. En adr Marteinn kom bangat, voru faær eda nær aungvir
beir menn, er Kristz nafn kynne i beim heradum. En af godum
dæmum (ok) iartegnum hans hefir nu {>ar trua magnaz, sva at
eingi stadr er nu sa bar, at eigi se i hverium kirkiur eda munk- (j
lifi. Hann let gera kirkiur eda munklin bar, sem hann braut nidr
hof eda horga, hvar sem stodu.

12. Fat var aa einum bæ, ba er Marteinn var at brenna hof
eitt, at elldi laust i hus bat, er aafast var hofinu. En er Marteinn
fann bat, ba ste hann upp aa husit ok bekiu hussins skyndiliga *o
ok rann aa mot loganum Fa matti bar sea undarligan hlut, er i
moti gegzt(!) vindr ok elldr. En sva gerdizt af krapti Martini , at
elldrinn nadi bat eitt at brenna, er honum var lofat.

13. Enn villdi Martinus briota eitt aagett hof aa einum bæ,
en fioldi manna stodu i moti honum ok raku hann aa brutt med 25
mikilli meingerd. Fa for hann til næsta bæiar ok fastadi bar ok
vakti sex degr, sat i molldu ok bad til guds, at kraptr Kristz
breytifl) hof bat, er eigi nadu menn at briota. Pa syndizt honum
tveir einglar sva sem riddarar vapnad(i)r ok skialdad(i)r, ok letuzt
sendir af gudi ad stodva heidit lidit ath veita Marteini fulltingh, 30
at eingi ban(n)adi honom ath briota hofit. Pa hvarf hann aptr til
beiarins ok braut hofit allt til iardar ok aull skurgod bau s.m
inni voru. En er heidnir menn stodu ok sa aa ok bordu eigi i
gegn ath gera, ba fundu beir, at guds kraptr hafdi skelpda ba, svo

at beir bordu eigi at gera i gegn byskupi, ok toku flestir allir tru 3S
ok lofudu gud, en neittu skurgodum, beim er hvarki ma biarga ser
ne a/drum.

14. pat var enn aa audrum bæ, at Marteinn braut hof, ba
busti at honum fiolldi heidinna manna, ok einn beira, sa er diarfastr
var, bra sverdi ok villdi hoggva til hans. En er sa hof upp +0

MARTINUS SAGA BYSKUPS. II. 583

pndrnar ok reiddi sverdit at honum. f»a fell sa aa bak aptr ok
ord hreddr fyrir guds krapti ok idradizt glæps sins.

15. dessum likr hlutr gerdizt enn i audrum stad; J>a er
Marteinn braut skurgod nockut, ba villdi blothofdingi einn leggia

5 saxi aa honum. En er sa lagdi fram saxinu, ba hvarf bladit ur
heptinu ok fanzt alldri sidan. fcat (var) opt, J>a er blotmenn. ok
heidnir menn bonnudu honum at briota hof sin eda skurgod sin,
|>a gat hann sva talat fyrir jieim ok synt {>eim Hos sannrar truar,
■a{ {»cir brutu siolfir skurgod sin ok hof. Sva var hann mattugr
to at greda siuka menn. at miok svo kom sa eingi siukr madr til hans,
r oigi tok begår heilsu.

16. Mær ein var siuk i Treveris borg ok matti sik til einskiz
hrera ok var odaud at eins ; en frendr hennar stodu yfir henni, f)a
er hun var ath bana komin. £*a var ok sagt. at Marteins byskups
var [>angat von. En er fadir hennar fra bat, f>a rann hann l>egar
til kirkiu, bar sem Marteinn byskup var inni, ok nokurir adrir
byskupar ok margr lydr; f>a fell inn gamle madr til fota Martino
ok mællti vid hann: «Dottir min mun deyia, nema {m komir ok
blezer hana, bviat nu er henne verra lif en daude, er amd er i
briøsti hennar, en likame hennar daudr sva miok; en ek treystumzt,
at hun ma lifna, ef bu bidr fyrir henne. » Marteinn svarar ok
lezt eigi hafa krapt bann ne verdleik, at hann metti iarteinir gæta
af gudi framar en adrir byskupar, beir er ba voru bar. En fadir
meyiarinnar bad bess at meirr, ok byskupar badu med honum, at

5 Marteinn kemi til hennar. En er hann kom bangat, ba stod flokkr
ntanna mikill fyrir dyrum ok beid, hvat guds brell mundi gera.
En hann geck til bænar, sem hann var vanr i slika fmrpt ok fell
til iardar Sidan vigde hann vidsmior ok helltti i munn meyiunni.
En hun tok begår mal sitt ok styrktizt ok reis upp aa fetr sina i
30 a.ugliti allz lyds.

17. A beire tid erdizt f>rell rikismanz, bess er Tetradius
bet. En er Marteinn var bedinn at leggia hendr yfir hann, ba-
llad hann bann leida til sin. En hann matti aa a-nga lund badan
koma ur husi b\å, er hann var inni, bviat hann beit til beira, er

35 bangat komu. Pa fell Tetradius til fota Martino ok bad hann
siolfan koma til hus bess, er brellinn var inni. Martinus lezt eigi
fara mundu til hus heidins manz, bviat Tetradius var enn heidinn
ba. En hann het at trua a Krist, ef Martinus kemi at reka
ohreinan anda fra brælnum. P& for Marteinn at leggia hendr yfir

+0 hofut enum oda ok rak fra honum ohreinan anda. En Tetradius

584 MARTINUS S A ABYSKUPS. II.

trudi aa hinn (helga) Krist ok var pegar primsigndr, en litlu sidar
skirdr, ok gofgadi aavallt Martein med astarhug.

18. £a er Marteinn gek um dag til hus eins bonda, nam hann
stadar, er hann kom at dyrum, ok kalladiz sea hrædiligan dioful

i gardzhlidi, ok mællti, at hann skylldi i brutt fara. Pa tok ohreinn s
andi ath eda einn mann af hium bonda. En sa tok pegar ath
grenia ok gnista tamnum ok bita til manna, t^a hrædduzt peir,
er hia voru ok i nand, ok flydu. En Marteinn for aa mot honum
ok bad hann standa kyrran. En sa nam stadar ok greniadi ok
gapte munne. Marteinn retti fingr sinn i munn honum ok mællti : 10
«Bitt pu nu, ef pu matt nokkut.» En enn odi gapti munninum
pess at meirr ok pordi eigi ath bita hondina helldr en par væri
gloanda iarn. En er ohreinn andi var nefndr aa brutt at fara fra
enum oda, ok var honum eigi lofat ur munnenum ath fara, pa for
hann brutt med parfagang. IS

1 8b. En er heilagr Martinus gerdi slikar iarteinir pa(r) i
Treverisborg, pa kom hersaga i borgina ok hrezla mikil yfir lydinn.
Pa serdi Martinus odan mann til pess at segia, hveriu gegndi her-
saga bessi. En hann sagdi, at .xvi. voru peir dioflar, peir er upp
komu hersogunni til pess eins, at Marteinn skylldi flyia or borg- 20
inni fyrir pa sok. En bat var lygi ein. En pa er ohreinn ånde
sagdi petta i midri kirkiu fyrir alpydu manna, pa leystist borgar-
lydrinn fra hrædzlu hersogu pessarrar.

19. En er Marteinn for um dagh til borgar peirar er Paris
heitir, pa mætti hann likpram manni vid borgarhlid, ok hvarf 2?
til hans ok blezadi honum, ok vard sa pa pegar heill, ok kom
hann annan dag til kirkiu ok gerdi gudi packir fyrir heilsu sina.
^at verdr ok at segia, at marger menn feingu par heilsu, er snurtu
vid trefr klæda hins helga Marteins.

30. Arborius het einn gaufugr madr ok vel truadr, en dottir 3<)
hans hafdi tekit ridusott. Arborius hafdi litlu adr tekit vit riti
pvi, er Marteinn hafdi sent honum. En er pat rit var lagit aa
briost meyiunni, pa vard hun heil pegar sottar. Æn Arborius virdi
sva mikils iartægn pessa, at hann het gudi at gefa meyna til
munklifis i nunnusetr, at hun hellde eilifum mey dorne, ok for hann 35
pegar ok færdi hana Martino, ok villdi hann eigi, ath hun tæki
vigslu af audrum byskupi en honum, er henni hafdi heilsu gefit.

ai. Paulinus het madr, er sidan vard mikill trumadr, en pa
sa(t) hann i augnaverk, ok var kominn laustr mikill aa auga hans

I

MARTINUS S A G A. B Y S K U P S. II. 585

annat. Pa dro Marteinn fiodr yfir augat ok nam allan verk or,
ok vard harm fregar heill.

21b. t*at vard enn um dag, er Marteinn skylldi ganga ur
nockum lopti, fra brast steigi undir honum, ok fell hann nidr, frar
5 sem oslett var undir, ok skeindizt hann i morgum stodum. Sidan
var hann borinn i hus sitt ok la i sårum miok svo hettr. En aa
næstu nott sa hann eingil guds koma til sin, ok fro hann saar
hans ok smurdi heilsamligum smyrslum. En er annarr dagr kom,
fra vard (hann) heill, sva sem honum hefdi ecki verit at meini

10 enn fyrra dagh.

22. Maximus het konungr rikr ok aagætr, ok hafdi opt haft
gagn i orrostum. Vid hann var allr lydr hreddr, ok frordu aungvir
menn a mot honum at mæla. En Marteinn var einn sva, at hellt
postoligri skynsemi; ef hann kunni fraurf ath bidia konunginn

»S nockurra hluta, fra var bat helldr bodord en bæn, er hann beidde.
Konungr bad hann opt koma til bordz med ser. En Marteinn sa
miok vid frvi ok lezt eigi vilia eta ne dreka med freim, er annan
konung hafdi til bana radit en annan or landi rekit. En Maximus
svaradi frvi, at hann kvezt eigi konungdom tekit hafa af fysi sinni

ao helldr at radi lidsmanna, ok kvat ser skyllt vera at veria oddi ok

reggiu land sitt, ok lezt hann aungan ovin sinn drepit hafa nema
i orrosto, ok kvad hann guds afl tæia til fress, at hann mætti gagn
hafa, ok lez eigi slikum sigri nad mundu hafa, nema gud efldi
hann. Marteini frotti konungrinn enn sannliga mela ok het at koma

2 5 til bordz hans, sem konungrinn hafdi bedit, ok vard hann feginn,
er hann gat bat af Marteini. fca var mdrgum monnum bodit sem
at hatidardegi, ok komu frar enir gaufgustu menn, (Eu)odius enn
rettlatasi iarll oc .ii. gaufgir hofdingiar brodir konungs ok fodur-
brodir, aa millum freira sat prestr Martini, en hann sat siolfr aa

3° stoli fyrir konur.gi. En at midiu matmali var konungi færdr
drykiarbolli. En hann mellti, at Marteini skylldi fyrr selia kerit,
ok vætti fress, at hann mundi fyrstr taka vid bollanum eptir
byskup(s) hond. En er Marteinn hafdi drukit, fra selldi hann presti
sinum fyrst bollann, *ok virdi sva sem eigi væri konungr makligri

35 en gædingar * hans at taka fyrr vid dryckiarkeri byskups en
prestrinn. Aullum frotti fretta undarligt, freim er i hollinni voru,
ok vard um frat datt, er Marteinn hafdi sva gert i konungs holl,
at eingi byskup frordi annarr frat at gera heima i husum frenda
sinna eda vina. f'a spasogu sagdi Marteinn konung(i), ef hann

40 1 gydingar Cd.

586 MARTINUS SA&A BYSKUPS, n.

feri til Langbarda landz, sem hann hafdi etlad, at beriazt vid
Valentianum konung, at hann mundi gagn hafa i fystu orrostu,
en falla i annarri litlu sidar. En bat for sem hann sagdi, at i
inni fystu orrostu kom Valentianus aa flotta, en er f>ess var vetr
aa milli, samnadi hann ha lidi miklu ok kom aa ovart ok felldi s
Maximum konung.

33. Klarus het prest(r) einn ok munkr ok lærisveinn Mar-
tini, algiorr at ser i ollum krdptum ok truverkum. En hann atti
hus skamt fra munklifi Marteins, ok voru margir brædr med
honum. Pangat kom einn ungr madr, hann het Anatholius, ok (0
sagdizt munkr vera, ok var tekit vid honum, ok syndizt ath eins
goda atferd hafa. En er hann hafdi (bar) nokkura stund verit, faa sagdi
hann eingla guds koma til sin. Pa er aungvir villdu f>vi trua, ba
batt hann bat iarteinum nokkurum, sva at sumir trudu. Sva
framarliga sagdi hann um sidir, at einglar guds kvemi vel hvern 15
dagh til hans, ok lezt hann vera einn af spamonnum. Klarus
prestr gerdi bvi alldregi trua. Anatholius egdi honum reidi guds
ok viti fyrir bat, er hann villdi eigi trua sva heilags manz ordum,
ok sagdi sva : «Pessa nott mun drottinn senda mer hvit kledi af
himni, ok munu ber sia mik skryddan \>vi klædi, ok skal bat ydr »o
vera mark heilagleiks mins.» Pa var ollum forvitni mikil aa nt
reyna bat er hann bet. En at midri nott var sed lioss til hus
bess, er inn ungi madr var inni, var ok heyrdr bangat romr mikill
ok gnyr, sva sem menu rynni ok væri malgir. En af beim gny
botti skialfa allt munklifit. En er hliott var ordit, ba geck Ana- 55
tholius ur klefa sinum ok kalladi til sin einn af munkum ok syndi
honum kyrtil bann, er hann var i, ok kalladi sa til sin adra. Pa
runnu bangat mun kar ok helldu ath liosi, ok var bat blautt ok
hvitt, ok mattu beir eigi kenna, hvers kyns kledi bat var, breirud11
um, ok botti aullum klædi vera. Pa bad Klarus brædr alla vera 30
aa bænum, at drottinn syndi beim gerr, hveriu betta gegndi. Pa
voru allir munkar aa benum bat sem eptir var netrinnar. En er
dagr kom, ba toku brædr i hond honum ok villdu leida hann til
Marteins, bviat fceir vissu vist, at eigi mundi diofuls velar felaz
fyrir honum. Pa tok Anatholius i moti at standa ok kvad ser 35
bannad vera at syna sik Marteini. En beir neyddu hann til at
fara bangat ; ba hvarf klædit af honum, bviat diofull bordi eigi ath
syna vælar sinar Marteini.

24. Pess skal ok geta, med hversu mikilli slegd fiandinn
bordi at freista siolfan Martinum, bviat hann bra liosu liki aa sik +0

MARTINUS SAGA BY S KU PS. II.

587

um dag, at hann mætti leynazt, ok var hann purpura skryd dr
ok hafdi korono aa hofdi gulli buna ok setta gimsteinum ok gull-
buna skua aa fotum, ok var hann skryddr sem konungr, ok hann
var hyrligr i aaliti, sva ath hann matti likari f>ikkia eingli en
5 didfli, ok kom inn i hus f>at, er Marteinn var aa ben. En er Mar-
tinus sa hann, ba let hann nidr falla bænina, ok bogdu beir badir
um stund. Pa mellti diofull fyrri : «Kenn med bu, Marteinn, bann
er fm ser, Kristr em ek af himne kominn ath vitrazt ber- « Mar-
tinus bagdi ok villdi aungu svara. Pa endrnyiadi diofull dirfd

i o sina ok mællti i annat sinn: »Hvat efar bu, Marteinn, ath trua
bvi sem \>\i serV Kristr em ek.« Pa skiide Marteinn af helgum
anda, at diofull syndizt honum, en eigi gud, ok svarar : »Drottinn
Jesus Kristr het eigi at koma i konungs skrudi ne purpura skryddr,
ok man ek eigi trua, ath Kristr se, nema ek sæa hann i beim

I5 likama, er hann var pindr, ok han hann krossmark ser.« Pa
hvarf ovinrinn aa brutt sem reykr; en sva illr daunn var eptir i
husinu, at eingi matti efi aa fm vera, ath diofull hafdi bar komit.
En bessa sogu sagdi Martinus siolfr sidan lærisveinum sinum.

25. Enn for Martinus um dag um byskups syslu sina a

io nockarum vetrardegi, ok gisti hann kennimenn nokkura, er einni
kirkiu bionudu. En beir hofdu kyndan elld adr i svefnstofu hans
ok.borit mikinn halm i rekkiu hans. En er Marteinn for at- sofa,
ba styggdizt hann vid blautleik rekkiunnar, sva sem honum væri \>ak
mikil meingerd, bviat hann var vanr at liggia aa berri iordu, sva

2S at harklædi eitt var undir honum. Pa kastadi hann undan ser
aullum halme utar til ofns, en hann breiddi undir sik harklædifc
aa bera iord, sem hann var vanr, bvmt hann var farmodr. En er
halminum var kastad aa ofnenn, bar sem glædr voru undir, ba fell
halmrinn sumr nidr i elldinn i gegnum golQ)ilis raufar, ok tok b»

30 at loga allt saman. Marteinn hræddizt elldinn, ok rann hann fyrr
til dyra, en hann minntizt bænar sinnar, ok villdi lata loku fra
hurdu, ok matti eigi. Pa lagdi logann at honum, sva at klædin
brunnu nokut, bau s^m hann var i, ok var honum heitt. Pa
mintizt hann, at betra var at treystazt gudi en at flyia, ok tok

35 hann skiolld truar ok bænar ok gek i logann midian ok bad fyrir
ser, ok lagdi begår logann fra honum, sva at honum vard ecki
mein ath. En er beir sa, er-uti voru, at husit logadi, ba brutu
beir upp dyrrin ok leiddu ut Marteinum heilan ur eldinum, bai'
sem beir hugdu hann andadan mundu vera. En Marteinn sagdi
sva siolfr, at ba hefdi fiandi honum næst lagit, at hann mundi

588 MARTINUS SAGA BT8KUPS. II.

tæla hann, er hann gadi eigi fyrir hræslu sakir at beriazt i gegn
haska med bena trausti. En hann kvad logann leggia til sin,
med(an) hann braust vid ath komazt brutt ur husinu, en begår
lagdi logann fra honum, er hann gerdi krossmark yfir ser ok hvarf
til bæna traustz. Pessa hluti, sem nu eru sagdir, ritadi Sulpicius 5
lerisveinn Marteins um lif hans ok iartegnir, en Gallus l§risveinn
hans ritadi f>at, sem eptir ferr.

26. Marteinn var genginn til kirkiu um dag, ok kom ath
honum klædlaus madr nockurr ok bad hann gefa ser klædi. Pa
kalladi hann bangat diakn sinn ok bad hann skyndiliga s^kia kl^di 10
hinum valada manni. Pa for Martinus ok sat i kirkiuskoti, bar
sem hann var vanr at sitia einn saman, ba er adrir kennimenn
foru til syslu sinnar, bar til at mal var at fara til hamessu. Mar-
tinus var alldri vanr at sitia i skotinu aa stoli, knack atti hann
ser, bann er hann sat aa, ok voru briu stig unndir knackinum, sva 15
sem mansmenn eru vanir ath sitia aa. En eingi madr sa hann
sitia i kirkiu. En er diaknit(!) dvaldi at selia klædit enum valada
manni, ba for hann bangat, er Martinus sat i skotinu, ok lezt
kalinn vera ok kvad diakninn ei hafa selt ser klædit. Pa for
Marteinn ur kyrtli sinum, sva at hinn valadi sa bat eigi, ok selldi 20
honum ok bad hann fara leidar sinnar. Pa kom diakninn litlu
sidarr ok. sagdi, at menn voru komnir til kirkiu ok bidu messu.
Martinus svarar, at hann ihatti eigi messu syngia, fyrr en enn
voladi hefdi klædit. Diakninn vissi eigi, at Martinus væri kyrtils-
lauss, bviat hann var i kapu sidri, ok spurdi hvar hinn valadi 25
væri, er hann sa hann eigi bar. «Sæli mer kledit, sagdi Marti-
nus, ok man til vera hinn valadi at biggia. « Pa reiddizt diakninn
ok tok or fata aurk vandan kyrtil slitinn ok stuttann .v. penninga
verdan ok kastadi fyrir fetr Martino ok mællti: »Her er nu
kledit, en hvar er hinn valadi?« Pa bad Marteinn diakninn fara 30
til kirkiu, en hann for sidan i kyrtilinn leyniliga, sva ath eingi
vissi. Sidan for hann at syngia messu i \>xi klædi ok færa forn
gudi. A b^ini degi sa prestar nockurir ok munkar ok nunnur
nockurar himnerskan eld yfir hofdi Martini, \>a er hann saung
messuna, ok syndizt sva (sem) harin aa hofdi honum risi i gegn 35
eldinum ok hefizt upp i loft allt saman.

27. Ewancius het einn vel truadr madr, ok var bo miok bund-
inn i veralldar fiolskylldum, hann tok sott mikla ok sendi Marteini
ord, er hann botti miok at bana kominn. Marteinn dvaldi eigi at
fara. En fyrr en hann kemi midleidis , ba kendi inn siuki madr +0

MARTINUS SAGA BT8KUP8. II. 589

annan dagh, er hann villdi braut fara, {>a dvaldi Evencius harm
ok bad hann eigi fara, {>viat h&ggormr hafdi lostid einn af hiura
hans. Pann svein fann Evencius miok sva daudan ok bar hann
5 heim aa auxlum ser ok lagdi nidr fyrir fetr Martini. Pa hafdi
eitr ormsins farid um alla limu sveinsins, ok var hann allr blasinn
sem belgr. Marteinn for haundum um hann ok tok fingri sinum
fyrir sarit, er ormrinn hafdi hauggvit. Fa tok eitrid ath renna
aullum megin til handar Martini. En er hann letti fingrinum fra
o sarinu, {>a sprak eitrid ur undinni med blodi. Sveinninn reis upp
heill, en f>eir lofudu gud, er betta saa.

28. A nockurri tid for Martinus um byskupssyslu sina, ok
fylgdu honum lærisveinar hans. En er f)eir attu dvol nockura, {>a
for hann aa veginn fyrir aa leidinni, ok er leiti bar aa milli f>eira,
s ba komu aa moth honum menn, beir er baru varning sinn aa
morgum eykium. En er kykvendin sa Martein i svortum kledum,
f>a fel&uz {>au ok hlupu af gautunni ok v6fduzt i reifunum, ok
gerdizt farartalmi beim, er skynda villdu. Pa reidduzt f>eir ok
hlupu af baki hestum sinum ok baurdu Martinum leingi med

»o svipum ok staungum. En hann hafdi [)olinmædi vid meingerdir
beira ok brast aungan vegh vid, er {>eir baurdu hann. En f>eir
fylltuz f>ess ath meirr grimleiks i mot honum, sem beim virdizt,
at honum botti einkis um vert, er beir bordu hann, helldr en hann
kendi eigi. Pa komu lærisveinar hans eptir, er dvalizt hofdu, ok

»S fundu hann miok sva drendan ok serdan allan likama hans,, ok
hofdu beir hann aa asna sinum ok skundudu badan aa brutt, er
sea osomi hafdi ger verit. En riddarar hurfu aptr til hesta sinna,
er {>eir voru saddir aa reidi, ok gerdu faur sina ok villdu skynda.
En ba vøru hestar beira stirdir, sem at steinum væri ordnir, ok

3° mattu hvergi hrerazt ur sporum. Peir eptu 'aa ba ok baurdu, f>ar
til er beir hofdu madar allar svipur sinar; sidan runnu beir i skog
ok hiuggu ser vondu ok steingr. En er beim kom bat ækki at
halldi , ba vissu beir eigi , hvat ath skylldi hafa , er faraskiotar
stodu sem liknerski. Pa skildu beir, at guds kraptr hepti for

35 beira, ok spurdu ba menn, er [>eir hittu, hvern beir hofdu bardan
litlu adr. En beir urdu [>esg visir, at beir hofdu Martein byskup
bardan, ok burptu ba eigi at geta til, hvi for beira dvaldizt. Pa
runnu beir allir skyndiliga eptir honum ok iosu molldu i hofud
ser ok andlit ok fellu til iardar fyrir kniam Martino ok badu ser

40 liknar ok bess, at hann leyfdi beim at fara, ok tauldu ser i £vi

5$6 itARTINUS SAGA B Y S K U P S. II'

pisl, er peir vissu penna glep ser aa hendr,.ok taulduzt pess verdir,
at iord rifnadi fyrir peim kvikum, eda peir stirdnudu sem farar-
skiotar peira siolfir, ok badu med tarum, at hann fyrirgefi peim
synd pessa. En Marteinn vissi farartalma peira ok sagdi, adr
peir kemi, at peir mundi koma. En hann var eigi ofusari at s
veita pat, er peir badu, en peir at piggia, ok blezadi hann pa ok
bad pa fara med allum peim farargreida (ok) skiotum sinum, hvert
er peir villdu.

29. Enn atti Martinus for um dag til kastala pess er Karna-
tinum heitir. En bær fiolmennr var aa gotu hans ; padan kom mikill 10
flokkr (heidinna) manna aa mot peim, pvi at einghi madr kunni Kristz
nafn aa peim bæ. En po foru peir ut aa vidan voll, er peir spurdu
pangatkvomu Martini. En hann skildi, hvat honum var fallit at
gera, ok toc hann at telia fyrir peim tru ok guds ord, at peir
kynni skapara sinn. Ok gek pa fram kona nockur ok bar i fadmi 15
ser Hk sonar sins nyandadzt ok mællti (vid) Martinum: »Vitum
ver, at bu ert vinr guds, af pvi giallt mer son minn, er nu er
andadr. «. Pa hurfu at fleiri med henni ok badu pess, er hon bad.
Marteinn sa, at maurgum mondi su iartegn stoda til andar heilsu,

ef gert væri, ok tok i hendr ser likit ok fell til bænar- fyrir aug=- 2°
liti alpydu. En er hann hafdi bæninni lokit, pa reiss sveinninn
upp, ok selldi Marteinus hann lifanda modurinni. En allr mann-
fiolldi sa tok tru, sa er par var, ok fellu peir til fota honum
Martino ok badu hann krisna pa. En hann primsigndi pa pegar
aa peim velli, er peir stodu, ok skirdi pa litlu sidar. 25

30. A peiri tid er Marteinn hafdi litlu adr til byskups verit
kosinn, pa atti hann skylida faur til konungs fundar, pess er Valen-
tinianus het. En er hann vissi, at Marteinn mundi pess bidia, er
hann villdi eigi veita, pa bad hann vardveita dyrr, at Marteinn
metti eigi inn ganga. Konungr var dramblatr, ok spillti pat mest 30
fyrir honum eina, er kona hans var bundin i Arrius villu, ok
sneri hun aullu hugskoti hans fra gaufgan vid Martein. En er
Marteinn hafdi komit um sinn eda tys(v)ar til konungs hallar ok
nadi eigi inn at ganga, pa tok hann ath bidia um nætr ok daga
til guds med tarum ok med v&kum ok faustum, at hann matti 35
framkoma pvi. er hann villdi. Pa syndizt honum eingill guds ok
bad hann fara ottalaust til konungs, en hann kvezt mundu upp
luka dyrum ok mykia dramb hans konungsins. Pa styrcktizt
hann af pessu vidmæli eingilsins ok for.auruggr til hallar ok gek
inn, sva at. konungr bannadi. En er konungr sa Martein kominn, 40

MARTINUS SAGA BYSKUPS. II.

591

£a ygldizt hann aa dyrverdinum(!), er hann hafdu(!) inn latit
ganga, ok gerdi hann eigi upp risa mot honum ne lnta. Pa kom
elldr upp undir stoli konungsins, ok brunnu klædi hans nedan, ok
vard honum heitt. Fa reis hann upp af stolinum ok laut Mar-
5 teini ok gofgadi bann, er hann ætladi at fyrirlita, ok veitti honum
bat, er hann ætladi, at hann mundi bidia vilia, ok beid eigi bess,
at hann„veri bedinn. Konungr baud Marteino opt til bordz
med ser ok villdi gefa honum margar giafir, en Marteinn villdi
aungar biggia.

31. Claudiomakus het bær skamt fra Turonsborg; en bangat
var kirkiusokn fiolmenn, bviat bar eru helgir domar margir ok
nunnusetr. En Marteinn hafdi dvalizt i husi einu, bvi er nalægt
var kirkiunni. En er hann var brutt farinn, ba toku nunnur
halm bann allan, er under honum hafdi verit i husinu, ok skiptu

15 med ser.' En er fair dagar lidu badan, ba tok ein'beira bann
hlut halmsins, er hon hafdi feingit, ok batt vid haals odum manni,
beim er villu andi kvaldi, ok vard sa begår heill vtan alla dvol.

32. Da er Marteinn for ur Treverisborg um dagh, kom i
mot honum kyr ein diofulod, er geingit hafdi fra nautum ok gert

20 monnum geig. En hirdar runnu eptir ok kaulludu, at Marteinn
skylldi sea vid kunni. En er hann sa rasandi ku fara at ser, ba
hof hann upp hond sina aa mot kunni ok bad hana standa. En
er hun nam stadar, ba sa Marteinn dioful sitia aa baki kunni, ok
mællti, at hann skyldi i brutt fara ok kvelia eigi smala manna

25 saklausan. Inn illgiarni andi vard ath hlyda bodordi hans ok flydi.
Kyrin vitkadizt ok skildi heilsu sina ok fell til fota Marteins. En
hann blezadi ok bad hana aptr hverfva til hiardar sinnar hegia
sem saud.

33. Enn metti Marteinn um dagh veidimanna lidi, ba er
30 hann for um byskupssyslu sina. Hundar elltu hera aa vidum

velli, bar sem honum (var) ecki fy(l)sni at fordazt, ok var ba ath
komit, ath hann mundi tekinn verda. Marteinn sa aumu aa dyrinu
ok bad, ath hundarnir næmi stad. ok letti ath ellta dyrit. Pa
namu beir stadar at binu fysta ordi hans, sva sem beir veri graf-
3 s nir.nidr, en herinn setti undan ok fordadizt sva fiandr sina.

34. Fra bvi skal segia, hvilik voru hversdaglig ordh Mar-
teins, bviat bau voru full andligrar skynsemi. Saud nykliptan »
sa hann um dagh ok mællti: »Sia saudr fyllti gudspialls ord, hann
hafdi .ii. kyrtla ok gaf bann annan, er hann hafdi adr. Sva skulu

40 1 nyklyptan Cd.

592 MARTINUS SAGA BYSKUPS. II.

J>er ok gera. « Enn sa hann svinahirdi halfnauctan i skyrtu skinsz
ok mellti : « dessum skinnkyrtilsmanni var Adam glikr, f>a er hann
var brutt rekinn ur paradisu; en vær skulum nidr leggia enn
forna Adam en skryda oss enum nyia Adam, J>at er Jesu Kristo.
Enn kom Marteinn a voll, J>ar sem naut hofdu bitid, en i sumum 5
stodum hofdu svin rotat; sumstadar var vollrinn fagr ok vaxinn
allskyns grasi ok blomum, {>ar er ecki var biting ok mællti hann :
»Sea stadr vallar, er smali hafi yfir farit ok bitit af it fegrsta,
merker hiuskapar lif, bat er tynt hefir meydoms tign, f>ott f>at
hafi nockurn aavoxt godra hluta, sva sem her er nockut grås aa 1°
vellinum. En sia hlutr, sem oskaddr er ok fagr, merker meydoms
dyrd, ba er skinn fyrir gudi i aullum kraptablomum. Sea er
makligh fegrd ok gudi bægiligh*, J>viat ecki ma amiat iafnazt vid
meydom. Sva sem f>eir villazt miok, er hiuskap iafna vid hordom,
sva eru beir ok heimskir, er hiuskap iafna vid meydom. En su er 15
grein aa f>vi, ath meydomr mun koma til dyrdar, en hiuskapr til
varkunnar, en hordomr til eilifra pisla, nema idran ok yfirbot
hreinsi hann.

35. Eiddari nockurr kom til Marteins ok gerdizt munkr ok
gerdi ser hus i leynilegum stad sva sem einsetumadr. En slægr io
fiandi freistadi hans i hugrenningu, sva ath hann beiddi Martin-
um, at kona, su er hann hafdi atta, færi J>angat ok væri med
honum, en hun var ba nunna. Marteinn varnadi bess ok kvad
omakliga samvistu beira, er hann var munkr, en hun nunna. En
riddarinn taldi ecki hetligt i {»vi, bott Marteinn lofadi {>etta, ok *s
kvad {>au eigi aftr mundu hverfa til ennar fyrri munudar, bar sem
{>au voru bædi vigd til guds bionustu, ok kvad hann Krist hafa
lofat aa sinum tidum samvistu karlla ok kvenna. » Segdu mer
bat ba> kvad Marteinn, hefir bu nockut sinn verit i orrostu?« En
hinn kvezt bar opt hafa verit. Marteinn svarar: »Segdu {m> ef 3°
{>u satt nockura konu standa i fylkingu ok beriazt i orrostu?«
Pa skammadizt riddarinn ok bakkadi gudi, er honum var eigi lofat
at lifa eptir villu sinni, ok var hann {>eygi akafliga aavitadr, helldr
leidrettr makligum dæmum, be™ ©r riddara voru kunnigh.

35 b. Ein mær var su, er hafdi sik sva brutt fra augliti karla, 35
at hun let eyngan karlmann koma til sin. En Marteinn gek bar
fyrir dyrr um dagh ok villdi finna hana, b^iat hann hafdi fregit
krapt hennar ok tru. En b©"" er honum fylgdu ætludu vist, at
mærin myndi bvi fagna ok ganga b©gar ^ m°t honum, at bat

1 makligh Cd. 4°

MARTINUS SAGA BYSKUPS. II. 593

mætti verda vitni gudligs verdleiks, er slikr byskup villdi koma
til husa hennar. En hun let eigi rakna stadfesti fyriretlanar
sinnar, ok sa sva vid at sea karla, at hon villdi eigi siolfan Mar-
tinum lat(a) koma til sin. En er kona, su er send var, sagdi
5 Martein f>essi svaur meyiarinnar, f>a for hann gladr a brutt ok
lofadi stadfesti hugskoz hennar, ok J>otti eigi ser {>at meingerd
f>ott hun villdi eigi sia hann, helldr fagnadi hann f>vi, er hon
villdi betr gera, en dæmi fyndiz til (i) herodum J>eim. En hverr

tmundi sa byskup annarr æn Marteinn, at eigi mundi ser f>ikkia
i meingiord, ef hann væri sva fyrirlitinn af nockurri meyio. En
hann gerdi {>a virding hennar sem einskiz mannz adr ne sidan,
f>viat hann hafdi alldri vid giof tekit, en hun sendi honum godar
giafir, ok tok hann vid aullum ok sagdi sva, at kennimenn attu
eigi at fyrirlita giafir [meyiar ^eirar1, er kennimonnum var betri.
36. A nockurri tid satu f>eir Gallus ok Sulpicius lerisveinar
Marteins uti fyrir dyrum hus hans ok voru hleodir, sva at hann
vissi eigi, at J>eir væri {>ar, J>viat hurdin var vanliga aptr lokin.
Pa heyrdu {>eir rom inn i husit sva sem manna mal, ok vard f>eim
ogn at f>vi mikil, at miklu nockuru mundi gegna. En er .ii.
o stundir voru lidnar, f>a geck Marteinn ut or husinu. En Sulpi-
cius var kunligast vanr at mæla vid hann, bad hann Martein
segia f)eim, vid hveria hann mellti i husinu Marteinn, eda hvat
ogn su merkti, er J>eir hr§dduzt badir. Marteinn var traudr at
segia, en ecki var f>at, at eigi geti Sulpicius af honum um sider.
»S > Segia mun ek ydr um sidir, kvad Marteinn, en ek bid, at J>id
segit aungum. En helga Maria, Agnes ok Tekla voru hia mer i
husinu.« En hann sagdi til aalita £eira ok buning(s), ok kvad hann
f>er eigi at eins |>ann dag vitia sin helldr miklu optar, Petrum ok
Paulum kallazt hann opt sia, ok sagdi f>a koma til sin.
30 37. Kennimanna fundr* var um dag i borginni f>eiri er

Nemaus heitir. Til J)ess fundar villdi Marteinn eigi fara, en f>o
villdi hann vita, hvat f>ar (væri) gert eda mællt. A f>eim degi
er f>eir foru Marteinn ok Sulpicius aa skipi, en f>o sat {>ar Mar-
teinn einn fiarri maunnum audrum i nokuru rumi skipsins, f>a
35 kom eingill guds at honum ok sagdi honum f>a hluti, sem gerduzt
aa kennimanna fundinum. En er at var leitat, hvenar 3 verit hafdi
kennimanna fundrinn, |>a spurdizt sva til, at aa f)eim degi hafdi
verit, ok J)at allt mellt aa {>eim fundi, sem eingillinn hafdi sagt
Martino.
40 1 [ meyia J>eira Cd. 2 fundar Cd. 3 hvarenar Cd.

38

594 MARTINUS SAGA BYSKUPS. H.

38. Enn gerdizt iartein i borg beiri er Karnotinum het.
Bondi einn frendi Martini ferdi dottur sina * .xii. vetra gamla2.
En hon hafdi alldri mal sitt haft. Bondi bad Martinum leysa
tungu hennar til måls. En hann svaradi, at beir byskupar voru
helgare ok mattu betta helldr gera, er ba satu atverendr honum, 5
Valentinus ok Victricius. Pa toku byskuparnir at bidia Martein
med boandanum, at hann veitti beim huggan, er gret. Pa dvaldi
Marteinn eigi leingr litilleti ath syna helldr oc veita milldi, ok bad
alla menn adra ut fara ur kirkiunni nema byskupa ok fedr
meyiarinnar. Pa fell hann a kne til bænar, sem hann var vanr. 10
Sidan bio hann ok vigdi vidsmior ok hellti i munn meyiunni, ok
spurdi hana sidan at nafni faudur sins. En hon svaradi begår
skyrt ok sagdi. En fadir hennar felldi tar fyrir fagnadi ok fell
til fota Martino, ok lezt bessa r&dd dottur sinnar fysta heyrda hafa.

39. Kona eins rikismanz sendi Martein vidsmior i glerkeri 15
at vigia fyrir naudsynium ymissa sotta. En glerkerit var eigi
Mit. En er Martinus vigdi vidsmiorit, ba lezt prestr nockurr sea
bat vaxa vid vigsluna. Sa voxtr hellzt bar til, (er) sellt var
konunni, ok var ba sva fullt kerit, at eigi matti aptr luka, ok
hafdi vidsmiorit runnit aa faut honum ok bess er med for. Grlerker *°
fullt vidzsmiors, béss er Martinus hafdi vigt, var i glug einum
ofarliga, en sveinn einn kom til ok svifti ofan duke beim, er yin-
var breiddr, ok vissi hann eigi, at kerit var undir. En (bat) fell
nidr aa steina, ok ugdu menn ba, at blezan Martein (s) mundi fyrir-
faraz. Pa var glerkerit fundit heillt, sva sem aa enn blautasta 25
dun hæfdi fallit, ok eigi var vizsmiorit nidr slagnat. En sea hlutr
gerdizt eigi af athburd einum nema af krapti sinum, bviat eigi
matti blezan hans fyrirfarazt.

40. Enn foru munkar um dag hia bæ nockurum, en hundr
hliop at beim aakafliga olmr. Pa mællti einn beira: »I nafni Mar- 30
teins begi bu!« Pa bagnadi hundrinn sva 3 sem tungan veri
skorin ur honum. Eigi at eins gerdi Marteinn siolfr iarteinir, ok
gerdu margir i hans nafni.

41. Avicianus iarll var aullum kunnr ath grimleik sinum,

en hann kom um dag til Turonsborgar med miklum grimleik, ok 3$j
fylgdu honum bandingiar marger, er til pislar [voru etladir ok til
bana4 annan dag eptir. Pa gerdiz hryggleikr yfir borgarlydnum
af grimlig[ri fyriretljan iarlsins. En er Marteinn sa ok fra bat, ba

1 son sinn Cd. a gamlan Cd. 3 at Ulf. Cd. 4 [ saal. rettet; veri
etladir ok til bana rerit etladir Cd. 40

MARTINUS SAGA BT8KUP8. II. $95

for hann einn til husa iarllsins litlu fyrir midia nott, ba er allir
menn svofu. En er hann matti eigi inn komazt, bviat dyrum
var aptr lokit, ba fell hann aa kne til bænar fyrir dyrum. En er
Avicianus var1 fast sofhadr, ba vakti eingill guds (hann) ok
5 mællti: «t>rell guds Hggr her uti fyrir dyrum, en bu hvilir ok
sefr.« Pa hræddizt iall ok reis upp ur reckiu sinni ok kalladi aa
f)ræla sina ok kvad Martein uti fyrir dyrum ok vilia inn fara.
En bionustumenn voru syfiadir ok gengu eigi leingra en til ens
hinsta brauskaulls, ok hlogu at herra sinum ok sogdu villu eina

1° bera fyrir hann ok kvadu aungan mann fyrir dyrum vera, ok sva
gatu2 {>eir talit fyrir iarllinum, ok kvodu aungan mann fyrir 3
dyrum. Ok lagdizt iarllinn til svefns i annat sinn. 1?a bardi
eingill guds aa honum begår ok let hann eigi sofa ok sagdi, at
Marteinn stod fyrir dyrum. En er brælar dvoldu ut at ganga, ba

15 reis iarll upp siolfr ok gek upp skialfandi ok fann bar Martein,
sem honum var sagt, ok vard honum ogn at vitran sva mikils
krapz. »Fyrir hvi fortu svo vid mik4 drottinn? sagdi iarll. Eigi
er naudsyn ath mæla vid mik, veit ek, hvat bu villt, ok se eg,
hvers bu leitar; far bu aa braut, begår bu vill, ok haf bat, er bu

*o vill ok bu kyss, at eigi glati mer reidi guds, fyrir bat er ek
gerda. Tru bu bvi, at eigi var litil ogn bodin, adr ek gek til
hurdar.« En er" Marteinn hefir brutt farit, ba heimti iarll bar. gat
biona sina ok let upp luka aullum myrkvastofum ok leysti alla
bandingiana, ok for siolfr i brutt begår. En borgarlydrinn tok at

*5 glediazt. En bo at Avicianus iarll væri grimr ok agiarn, ba bordi
hann alldri at gera ran Turons borgarmonnum.

42. Enn kom Marteinn um dag til huss iarlsins, ok sa hann
[mikinn diofuls sitia aa halsi honum. f'a bles Marteinn aa hann,
ok flydi illr andi fra honum begår. Hugdi iarllinn aa sig blasit

30 vera til hadungar. »Til hvers hædir bu at mer?« sagdi iarllinn.
»Eigi at ber sagdi 6 Marteinn, helldr at beim en[um svarta], er
sitr aa halsi ber.« En fra beim degi var Avicianus iarll alldri
iafngrimr sem adr, bviat hann matti skilia, at hann hafdi af
diofuls vilia grimleik framhafdan, ok bvi annars, at Marteinn

35 hafdi brutt rekit ohreinan an da fra hiarta hans.

42K Munklifvi Marteins var .ii. milur fra Turons borg. En
aavallt er hann gek til kirkiu, begår hann ste um dyrr husins, ba
toku ærir menn at skiolfa, beir sem i kirkiunni voru, sem illmenni

1 h1 (d. e. hafdi) Cd. * gauta Cd. 3 fyrum Cd. 4 sag sva
40 tilf. Cd. 5 [ mikill diofull Cd. 6 iarllinn til/. Cd.

88*

596 MARTINUS SAGA BYSKUPS. II.

hredizt, f>a er domandi nalgazt. Af J>eim skialfta odra maima
vissu f)eir, er i kirkiunni voru, nær Marteinn mundi koma. Ok
er hann kom til kirkiu, f>a matti sia margra diofla breytni yfir
enum odum monnum, adr J>eir flydu. Sumir hengu i lopti, sva
at eigi toku fetr til iardar, en fotum sumra sneri i loptt upp, ok 5
fellu J>o klædin eigi nidr um f>a, sva at f>eir yrdi naucktir, ok
eigi gerdi l>at augum Martini oskil. Sumir sogdu glæpi sina eda
næfh, sva at eingi spurdi f>a : einn kvezt heita Porr, annarr Odinn ;
margir adrir nefndu sik. Eptir £essa hluti flydu ohreinir andar
med kvalum fyrir krap ti Martini. IO

43. Einn bær var sa, ath brad hrid ok hagl spillti aukrum
manna a hverium missorum. En f)eir er £ar biuggiu(l) badu Mar-
tein veita ser miskunn i skada fcessum. Sa het Auspicius greifi, er
f>etta eyrendi bar Martein, J)viat honum var einna mest mein at
haglinu. Pa bad Marteinn fyrir stad f>eim, ok leysti allt herad fra 1 5
bradahrid f>essi, sva at aungum manne vard mein at haglinu aa
l>eim .xx. vetrum, er Marteinn lifdi sidan. En aa {>eim misserum
er Marteinn andadizt, £a endrlifnadi su en sama hrid i J>eim stad,

at allir mattu ' vita, at f>at hefdi eigi af atburd einum aa brutt
horfit helldr af bænum Martini. 20

44. I einum fornum kastala, f>ar sem nu er munkbygd, var
fyrr blot ok skurgod i ramlighum stopli, f>eim er ger var ur slettu
grioti. I fceim stopli ofanverdum sat skurgodit. Penna stopul
hafdi Marteinn bodit at briota Marcello presti. En er hann kom
l>angat, f>a avitadi hann prestinn um f>at, er hann hafdi eigi bro tid »5
stopulinn. En Marcellus fann [>at vid, at stopull sia væri sva
ramgiorr, at trautt mundi briota mega, f>ott aull al{>yda kemi til,
ok kvad £at torvellt verda ostyrkum monnum, J).eim er mæddir
voru i vokum ok faustum. Pa snerizt Martinus til bæna traustz
ok vakti f>a nott alla. En at morne kom vedr sva mikit, at nidr 30
braut stdpulinn allan til iardar.

45. Enn vard f>essum likr hlutr aa audrum bæ, at Marteinn
villdi briota einn ramlegan st6pul, f>ann er blotadr var, ok nadi
hann f>vi eigi. Pa snerizt hann til bænar at vanda sinum. En
sidan syndizt ofan falla af himne stopull iafnmikill blotstoplinum, 35
ok fell i hofud skurgodinu ok leysti i sundr stopulinn allan sem
molld ok 6sku; J>viat himnerskr kraptr f)ionadi Martein ei at eins
osyniliga helldr ok syniliga fyrir alj>ydu augum.

1 matti Cd.

MARTINUS 8AUA BYSKUP8. II. 597

46. Svo sagdi Refrigerius prestr, at kona su var, er blodraas
mæddi miok. En er hun kom vid kyrtils trefr Martini, f>a tok
hon heilsu sina eptir dæmum gudspiallz, sva sem sagt er fra
drotni vorum.
S 47. Haugormr einn skreid yfir ana f)vera f>angat til landz,

er Marteinn var ok lærisveinar hans. »I nafne drottins byd ek
|>er aptr at fara til sama landz, « kvat Marteinn. Pa snerizt orm-
rinn aptr til sama landz vid ord Martein(s). En er allir undraduz,
f>eir er f>etta sa, {>a komz hann vid ok mællti: »Hogormar hlyda
10 mer, en menninir eigi.«

48. Martinus var vanr at æta fisk um paska i eptirlikingh
f>ess, er drottinn at fisk eptir pisl sina. Pa spurdi hann um dag
litlu fyrir matmal, ef fiskr væri buinn. En sa diakn, er fæslu
bar munka, ok hann var vanr at fiskia, lezt hann J>a ecki fiskt

15 hafa ok aungan mann annan aa £eim degi. »Far J>u nu, sagdi
hann Marteinn, ok legg ut net |>itt, ok man fram koma veidiskap-
rinn.« En klaustrinn f>eira var skamt fra anni, sem Sulpicius
segir fra i bok sinni. Pa drifu ut allir at sea fiskemanninn, ok
}>otte aullum vissa veidi, er Marteinn hafdi til visat ok fmrpte

*o siolfr at hafa. Ok at enu fysta netvarpe dro diakninn mikinn
lax i litlu neti, ok fann hann f>egar heim med feng sinn.

48 b. Arborius gaufugr madr lezt J>at sed hafa nockut sinn,
f>a er Marteinn song messu, at hdnd hans var skryd sva sem
enum dyrligstum gimsteinum, ok sa hann skina Hos gaufugligt

25 yfir honum.

49. Maximus konungr var godr at audru, en hann vard tældr
af radum kennimanna eptir vig J>ess manz, er Priscellianus het.
En sa byskup het Ithacius, er Priscillianum hafdi radit. En konungr
hellt hendi yfir honum ok yfir audrum lagsmaunnum hans, sva at

30 eingi aasakadi1 hann J>eirar syndar, er hann hafdi Priscillianum
radinn. Pa sompnoduzt byskupar saman i Treverisborg ok gengu
i lag ok radagerd med Ithakio byskupi, ok urdu allir undir einni
sok, nema einn byskup, sa er het Teognistus, hann gerdi eigi at
ganga i lag med f>eim ok fyrirdæmdi l>a med berligu atkvedi.

35 Pa gerduzt margir hlutir til f>ess, at Marteinn villdi finna konung-
inn. En er byskupum var sogd Jmngatkoma * Marteins , f>a
toku 3 f>eir at hrædazt, l>viat f>eir hofdu adr litlu eggiad til konung-
inn til f)ess, at hann sendi herinn til Yspanialandz at drepa
villumenn. En f>at var vist, at f>ar mundi marger godir menn

40 verda fyrir styriolld f>eiri, er i herfor 4 tekizt, f>viat l>eir mundi
i aaskakadi Cd. a fangatkomu Cd. 3 'trudu Cd. 4. herfortn Cd.

598 MARTINUS SAGA B Y S K V P S. II.

litla gera grein manna ok dema meir at aliti eda klædabunadi en
at sannri tru. En byskupar vissu, at Martein mimdi \>etta. eigi
lika, ok vard f>eim at {>vi mestr oroi1, at Martinus mundi sik
skilia fra tidagerd J>eira, {>a er hann kemi, ok f>ottuz {^eir ecki traust
hafa, ef hann væri berliga i mot fceim. Pa redu {>eir J>at konung- 5
inum, at hann sendi menn sina i mot Martein at banna honum
iungonguna i borgina, nema hann heti {>vi at hafa irid vid alla
byskupana, f)a sem J>ar voru. Pessa sendimenn gat Martinus sva
slægda i malum, at hann sagdizt koma med Kristzt fridi. En er
hann kom i borgina, {>a gekk hann um nætr at eins til kirkiu til IO
bæna, at hann yrdi eigi i samlagi med Ithakio byskupi ok audrum
byskupum, t>eim er hans lids voru. En eftir J>ria daga gerdizt
hann at fara til konungs fundar. Su var en fysta bæn hans vid
konunginn at bidia reidi af iorllum tveirar Nersete ok Leochadio.
En f>eir hofdu badir einna mest* stadit i mot konunginum, ok i5
fylgdu |>eim konungi, er Maximus hafdi fra landi felldan. Pat
var ok annat mest kostgæfi Martini at stodva herfor J>a, er stofnud
var til Yspanialandz, J>viat sva milldr var hugr hans, at hann
villdi eigi at eins leysa goda mena fra bana, {>a er i f>eim ofridi
mundu falla, helldr villdi hann ok biarga villumonnum vid dauda. i0
En konungr dvaldi um dag ok annan at veita Martein {>at, er
hann bad, f>viat hann matti eigi bratt sefaz, ok {>at annat, at hann
villdi komazt at fæ fceira, f>viat hann var fegiarn ok Jmrpti miok
fiaar at kaupa ser lid, J>viat honum bar opt orrostur til handa.
Pa runnu byskupar til konungs fundar ok tolduzt fyrirdæmdir, i5
er Marteinn villdi eigi vera i tidagerd med f>eim, ok letuz t>eir
eigi standaz, ef hann efldi {>ess byskups atkvedi, (er) einn hafdi
f>a fyrirdæmda, ok segia f>eir f>at eina til liggia at reka Martein
braut ur borginni, ef hann villdi tæla villumenn, eda enn helldr
hefna {>eira, ok segia 3 ecki afrek i at hafa drepit Priscillianum, 30
ef Marteinn skylldi hefna hans. Sidan fellu J>eir til fota konung-
inum ok badu med grati, at hann neytti konungligs rikis i gegn
Martein. Peir hofdu ok i radi at telia Martein med villumonnum.
En J>ott Maximus vildi miok 4 teia byskupum sinum, f>a vissi hann
tru Marteins ok heilagleik meira en allra annarra byskupa, ok 35
leitadi hann annars raads vid hann, en byskuparnir kendu, ok
heimti hann aa mal ok kvaddi hann blidliga, ok segir villumenn
fyrirdemda helldr af radi rikismanna en byskupanna, ok kvad
aungva sok til fcess vera, at rekia {jyrfti Ithac(i)um byskup ne lags-

1 orni Cd. 2 nest Cd. 3 segir Cd. 4 meiok Cd. +Q

MARTINUS SAGA BY8KUPS, II. 599

sundrbycki vid ba en sannri sok, ok kvad hann verda einn aa mali
sinu, en segir adra kennimenn hafa fund att fyrir faam dogum ok

g* ordit samdoma aa bat, at Ithacius var osannr at f>essi synd. En

5 er Marteinn skipadizt ecki vid f>essi Ord, ba reiddizt konungrinn
ok gek fra1 mali beira, ok sendi f>egar menn at drepa fra, er
Martinus villdi lif t>iggia. En er Martinus vard varr * vid bat, J>a
gek hann {>egar um nottina til måls vid konunginn ok het at vera
i tidagerd med byskupum, ef beir gengi undan, sem til draps voru

IO dæmdir, ok hyrfi beir aptr, er sendir voru at heria til Yspania-
landz. Pa dvaldi Maximus eigi at veita bat,* er Martinus bad.
Prim dogum sidarr skylldi vigia byskup bann er Felix het; sa
var heilagr madr ok vel bess verdr, at hann veri vigdr aa villdri
stundu. Pann dag valdi Martinus til bess at vera i tidagerd med

L Itachio, ok ætladi hann betra at lifa eftir beim um eina stund ok
biarga beim, er bani la vid. Pa badu byskupar, at hann ritadi
nafn sitt med nofnum beira, ok gatu beir bat eigi af honum. En
annan dag for hann aa brutt ur borginni. Ok er hann atti skamt
til bæiar bess er Andetenna het, ba settizt hann nidr einn saman

xo i skogarnefi, ok idradizt, er hann hafdi gengit i tidagerd med
byskupum. En er forunautar hans voru gengnir littad 3 fyrir aa
leid, ba tom eingill guds til hans 4 ok mællti: «Sok er til bess, er
bu kemzt vid, en eigi mattir bu annan veg or 5 leysa; endrbett
bu ok krapt binn ok tak upp stadfesti, at eigi fair-6 bu skada

as dyrdar ok heilsu.> Fra beiri tid varadizt Marteinn miok vid at
koma i samlag Itachij ok sveitunga hans. Sextan vetr lifdi hann
sidan, ok kom til einskis kennimanna fundar. En (ef) nockurt sinn
greddi (hann) seinna siuka menn, en hann var vanr, ba lezt hann bess
at giallda, at hann hafdi verit at tida(gerd) med Ithacho, b°tt hann
' 30 veri helldr af naudsyn en af vilia sinum sialfs. En bo tok hann
med fullu sidan aptr sitt verkaup (ok) alla dyrd sina, bviat odr
madr var leiddr siban til hus hans, ok vard hann fyrr heill, en
hann kemi inn um brauskaulld.

50. Kaupmenn foru aa skipi um dag i bvi han, er Tirrenum

35 heitir, ok gerdi hrid at beim, sva at beim var vid bana hett. En
bar var aa skipi einn madr ættadr af Egiptalandi, ok var sa enn
heidinn, sa kalladi ok mællti: «Gud Martini, biarg mer!» Pa
stodvadiz begår hridin, ok komu beir bar aa land, sem beir villdu.

x at Cd. 2 vart Cd. 3 itida Cd. 4 drottins tilf. Cd. 5 ok Cd.
40 6 farir Cd.

600 MARTINUS SAGA BY8KUP8. n.

51. Likonius het einn gauf(u)gr madr ok vel truadr, en flest
aull hiu hans hofdu tekit sott mikla. Pa, sendi hann rit Martein
ok bad ser fulltings. En Marteinn taldi f>enna hlut torvelldan at
gæta af gudi, f>viat hann vissi, at guds bardagi (var) yfir hium
hans, en bo let hann eigi af (at) fasta ok bidia viku alla i samt, 5
{>ar til er hann gat af gudi {>at, sem hann bad. En er Likonius
reyndi guds milldi yfir lidi sinu, f>a for hann til Marteins ok gerdi
gudi f>akkir ok sagdi hiu sin aull leyst 1 fra bana. Pa færdi (hann)
Martein .c. marka silfrs, «en Marteinn r§cti eigi giof fca, ok {>a
eigi, \>vi at hann hafdi fyrr tekit fe jmt til j>ess at leysa herfeingna 10
menn ur h&ftum, en J>at kemi heim til munklifs. En er munkar
eggiudu hann at hafa nockud* af fenu til fezlu f>eim eda til kleda,
f>viat \>evr attu fed hvar(s)tveggia, {m svarar hann : «Kirkian skal oss
fæda ok klæda, en ver skulum vid ecki aagirni hafa. » Einn af brædrum,

sa er eigi {>arf at nefna, at eigi mælim vær |>ann kinnroda helgum 1 5
manni, £a er hann kom um dag til gloda i husi Martini, {>a sat
hann aa knacki breitt vid elld ok hellt upp klædum sinum ok
bakadiz. Marteinn vissi, {>ott hann sei eigi, at hinn gerdi helgum
elldi oskil, ok kalladi ok mællti: «Hverr gerir skemd i husi voru
ellde ok sitr nokkvidr.» En er sa heyrdi, er vid elldinn sat, zo
f>a fann hann, at ecki matti leynazt fyrir Martein ok skammadiz
hann {>a, er hann var aavitadr, ok gekk i gegn fyrir Martein f>vi,
er hann hafdi gert.

52. Dat var um dag, f>a er Marteinn sat fyrir dyrum nokkurs

li tiis hus sins, f>a sa hann diofla .ii. standa aa hamre, J>eim er var 25
fyrir ofan munklifit. En J>eir hlogo at ok mælltu: «Heill sva
Bricti, heill Brictil» l?ar til at f>eir vissu eigi, hverri æ(d)i f>eir
hofdu ausit i briost honum. En f>a kom J>ar Brictius rennandi,
sva sem odr væri, ok spio upp morgum brixlum aa Martein.
Marteinn hafdi avitad hann um ]>at, er hann for med stodhross ok 30
starfadi i ymsum kaupabata ok keypti mansmenn, {>ar sem hann
atti ecki slict, adr hann var klerk(r). En f>vi reidizt Brictius allra
hellzt, af {>vi ad dioflar eggiudu hann fram, sva at hann matti eigi
gæta tungu sinnar en trautt handa. En Marteinn le(i)t hyrliga til
hans ok villdi staudva miukum ordum ædi hans. En illr andi 3S
hafdi sva odan Brictium, at hann styrdi ser eigi siolf(r), ok skalf
hann allr fyrir reidi ok taldiz helgara en Marteinn, f)viat hann
kvezt upp hafa vaxit i munklifi, en Martinum hafa verit fyrst i
riddara fylking ok leingi oskirdan, en sidan sionhverfingamann.

1 hiu Cd. 2 nocudu Cd. 40

MARTINUS SAGA BYSKUPS. II. 6ol

En er Brictius hafdi {>etta mællt ok margt annat verra, ba gekk
hann aa brutt ok for aptr enu somu leid, sem hann hafdi {>angat
farit, ok bottiz \>a hefnt hafa sin. En Martinus bad fyrir honum,
aamedan er hann mællti £etta. f^a kom Brictius aptr, er skamt
leid, ok idradizt orda sinna ok fell til fota Martino ok bad ser
liknar ok lezt diofull verit hafa, \>a er hann lastadi Martein. En
eigi var torvellt at geta f>at af Martino, at hann fyrirgefi f)at, ær
misgert væri vid hann. Pa sagdi hann lerisveinum sinum, hversu
hann hafdi sed Brictium eggiadan af dioflum, ok lezt hann eigi
reidazt beim brigzlum, er bess mein var, er mællti. Sva ok sidan
ba er Brictius gerdi marga hluti moti Martino, ba tok hann eigi
fyrir (bær) sakir prestskap af honum, bviat hann villdi eigi hefna
meingerda, ok mællti bat opt, at hann skylldi sitia meingerdir
Brictio, sva sem Jesus Kristr sat Jude.

53. Martinus vissi leingi fyrir andlat sitt ok sagdi bredrum,
at nalgadizt endir efi hans. Pa, at.ti hann faur til bæiar, bess er
Condatensis heitir, bviat hann villdi sætta kennimenn, er bar voru
missatter vordner. En bott hann vissi andlat sitt nalgazt, ba rezt
hann bo i faur bessa, ok botti f>essi god æfilok krapta sinna, at
hann endrbetti frid kristninnar. Ok er hann kom til aar nockurrar
med lerisveinum sinum, beim er honum voru vanir at fylgia, sa
lann skarfa veida fiska ur aanni. «f5etta er liking diofla, segir
Marteinn, ok gripa (beir) ba, er eigi sia vid beim, ok beir seta ovorum,
ok verda bo alldri saddir.» t*a baud hann sidan med matkum
)rda krapti fuglunum 1 at flyia aa fioll ok eydimerkr fra anni , ok
neytti hann bess velldis vid fuglana, sem hann var vanr at neyta
vid diofla. En skarfarnir flyctuzt begår allir saman ok flugu fra aanni aa
fioll ok skoga. En allir dadu krapt Marteins, er fuglar skylldu
hlyda bodordum hans. Marteinn dvaldist nockura daga aa beim b§,
sem hann var til farinn, ok setti kennimenn ba> sem bar voru
osattir. En er hann biozt heim at fara, ba tok hann sott ok sagdi
lærisveinum sinum, at hann mundi ba andazt. Pa gerdiz hrygg-
leikr mikill, ok mælltu allir sem eins munni: «Bvi fyrirlætr bu
oss, fadir, eda hverium selr bu oss til vardveizlu? Grimir vargar
vilia gripa hiord bina ; hverr bannar {>eim at bita, ef hirdirinn fellr
fra? Vitum ver, at bu fysist til guds, en ecki bverr verdkaup
bitt, bott bu andizt eigi enn. Miskunna bu oss helldr, en bu
fyrirlatir oss.» Pa komzt Marteinn vid ok ifadizt um, hvart hann

1 [ rettet: med sidan malkum enda kraptunum Cd; potenti virtute
verborum lat.

602 MARTINUS SAGA BYSKDPS. II,

villdi helldr lifa eda deyia, bviat hann villdi ba eigi fyrirlata, ok
eigi villdi hann skiliazt fra Kristi, ok fal hann gudi aa hendi allan
sinn vilia ok mællti: «Ef ek em enn naudzynligr lyd binum,
drottinn, ba neiti ek eigi erfidi ; verdi vili binn ! tung er sysla
likamligrar orrostu, ok hefi ek nu ærit leingi starfat i {>vi. En ef "
bu bydr mer enn at ver(i)a herbudir binna manna, ba mun ek eigi
sakazt vid elli mina, ok standa ba i herbudum binum, medan ek
fylla vilia binn. En bott gomlum se gott at hvilaz eptir erfidi, ba
hefi ek bann hug bo, er yfir stigr alldrinn ok kann eigi at lata
fyrir ellinni. En ef bu vill vorkynna elli minni at hvilazt, ba er IO
mer godr vili binn; en bu vardveit siolfr begna bessa, er ek uggi,
at fyrirlatnir verdi. » Marteinn let hvarki yfir stigaz af erfidi ne
af dauda, bviat hann hreddizt eigi at deyia oc nitti eigi at lifa.

54. En (er) sott Marteins vox dag fra degi, ba let hann bo
eigi af at gera guds bionustu, ok vackti hann aa bænum netr ok IS
daga i gegnum, ok neyddi * til alla likams limu at biona andanum,
ok hvildi i somu rekkiu, sem hann var vanr, aa harkledi i osku.
En er lærisveinar hans badu, at hann leti bera halm undir sik,
ba svarar hann : «Eigi samir krisnum manni at andazt annars
stadar en i molldu; en ek misgeri, ef ek syni ydr annat demi.» 20
Hondum ok augum hellt hann aavallt til himins ok leysti alldri
anda sinn fra bæn. Pa badu prestar, beir er til hans komu, at
hann hegdi likama sinum ok snerizt aa ymsar hlidar. En hann
svaradi beim: «Latid mig helldr sia himininn en iordina, brædr,
at andinn fari sina ga/tu retleidiz til guds » En er hann hafdi 25
betta mællt, {>a sa hann dioful standa hia ser, ok mællti vid hann:
«Til hverss stendr bu her, biodugt dyr? ekki munt bu med mer
finna; fadmr Abrahe mun mik taka.» En er hann hafdi bétta
mællt, ba sendi hann aund sina til guds aa himna aa midri bvatt-
nott, ba er hann (var) attr§dr at alldri. En ba hafdi (lidit) .vi. vetr 30
ens [.iiiia. tigar 2, er hann var vigdr tilbyskups, en ba voru [.cccc. ok .ii.3
vetr lidnir fra burd Cristz. i*a heyrdu margir eingla saung til
himins. En beir er hia andlati hans voru, letuz sea guds dyrd aa
likama hans. Andlit hans skein liosi biartara, ok var hvergi
fleckr aa likama hans. Hverr mundi bvi trua, at hann hafdi i 35
molldu hvillt ok i harkledi aavallt verit? fcviat ba syndizt allr
likame hans snæve biartare, sem begår væri hann i ædli upprisu-
dyrdar sinnar. Pa, kom mikill fiolldi manna at bic>na likfylgiu
haDS, allr borgar lydr ok allr af akrum ok bæium, ok margir ur

1 sottin til/. Cd. a [ rettet; .xxx*». Cd. 3 [ rettet; .xii. Cd. 4°

MARTINUS SAGA BYSKUPS.II. 603

m næstum borgum; allir gretu, ok allra hellzt munkar, er
yoru J>ann dag .ii. .m. Aull hiord harmadi frafall hirdiz sins,
helldr veri fagnanda, {>viat gud tok hann til hirdar sinnar.
a bannadi {>eim at grata, en allt eggiadi ]>a at hanna, f>viat
heilagr var fagnadr af dyrd hans, sem mannligt var at harma
lat hans. Varkyn(nan)da (var) gratondum, en fagnanda med
ondum, {>viat milldligt var at fagna Martino, ok milligt var at
ta hann.

55. Pangat hafdi margr lydr komit bædi ur Turons okPeitu
org, |>ar er Marteinn hafdi leingi verit, adr en hann vard byskup.

Pa var J>ræta mikil aa medal f>essa hvarratveggia lyds. Peitu

armenn sogdu sva : «Varr munkr ok varr aaboti var Marteinn,

r eigum at hafa hann heim med oss; en ydr er ærit J>at, er f>er

ud at heyra kenning hans leingi, ok atut ok drukkut med honum

vorut styrktir blæzan hans ok gladdir iartegnum hans. Se ydr

f>etta gnogt allt, en oss se lofat at hafa hann andadan med oss.>

Pa svara Turons borgarmenn: «Ef {>er segit oss gnogar vera

iartegnir hans, {>ær sem hann gerdi, {>a viti f>er, at fleiri iarteinir

gerdi hann med ydr en med oss. Par reisti hann upp .iii. menn,

o en her .ij., ok sagdi hann I>at opt siolfr, at kraftr hans var meiri

ifyrir byskupsdom en si[>an; af £vi er naudsyn, at hann fylli f>ær
iarteinir med oss andadr, ur hann fylldi eigi lifandi. Oss var hann
gefinn af gudi, en tekinn fra ydr. Ef forn log skulu halldazt, f>a
aa hann i fieiri borg at vera grafinn, sem hann var vigdr. En ef

S {>er vilit eignazt l>at af munks vigslu, f>a vitid er {>at, at fyrr var
hann munkr i Melans borg.» Aa f>essa lund f)rættu f>eir allt til nætr.
En {>a vardveittu hvarirtveggiu likama Martein(s), ok etludu Peitu
borgarmenn at hafa hann aa brutt med ser, {>viat J>eir voru fiol-
mennari. En gud villdi eigi rena lata Turons borg hirdi sinum,

o J>viat Peitu borgarmenn sofnudu aa midri nott, sva at eingi f>eira
matti vaka. En er Turons borgarmenn sa {)at, {>a gripa f)eir likam
Martini ok letu fara ut um einn glug, en adrir toku vid uti, ok
letu fara til skips, ok sva i brutt ok ofan eptir aa {)eiri, er Vigenna
heitir, ok fellr i aa f>a, er Liger heitir, ok fellr su til Turons borgar.

S En er f)eir sungu lof gudi, \>a, voknudu Peitu borgarmenn vid {)at
o\ mistu {>ess, er f>eir villdu hafa, ok urdu heim at fara vid sva
buit. En Turons borgarmenn fylgdu honum til graptar med lof-
saungum ok himnerskri dyrd enum heilaga Martein.

56. Eingi sigr ne dyrd verallig ma iafnazt vid likfylgiu
o Marteins. Konungar iardar reka flotta herfeingins lids fyrir

604 MARTINUS SAGA BYSKUPS. II.

kerrum sinum, en like Marteins fylgdu beir, er hans kenningum
stigu yfir freisne heims ; bessa rikis monnum fagnar vesaligt sigrop
ok vopnaglamm , en Martein fagnar gudligt lof ok himnerskar
raddir; iardlig tign endizt med ogledi ok grimum kvalum, en
Marteinn er gladr tekinn i hvilld Abrahams; Marteinn var her
valadr ok mat sik litils, en nu er hann audigr ok mikils metinn
med helgum monnum aa himnum.

57. [Sulpicius Severus * sendir rit Aureliano lærisveini
Marteins fostbrodur hans ok segir andlat Marteins. Sidan er bu
gegtt i brut i myrgin, Aureliani brodir, J>a sat ek einn i husi, ok 10
hugda ek at von ovordinna hluta ok at leidendum bessa lifs ok
ogn domadags ok eilifra kvala, ok al Ira mest at bvi, at sea hug-
rænning gerdiz af oli, f>at er endrminningh synda minna; ok gerdi
betta allt saman (mik) hryggan. En er ek mæddumzt af hryggleik
hugar, f>a sofnada ek laust bat, sva sem myrginsvefhar eru vanir at * S
vera, ok bottumz ek miok sva vaka. Pa bottumz ek sea helgan
Martein skryddan hvitu skrudi: andlit hans var sem elldr, har hans
sem purpure, en augu hans sem stiornur; i beim buningi ok aliti
botti mer hann vera, sem ek matta kenna, en trautt i gegn sea.
Brosti hann vid mer ok hafdi bok.ba i hendi, er ek hafda ritad 20
um lif hans. Fell (ek) til fota honum, ok bad ek hann blezanar,
ok kenda ek, at hann lagdi hond sina yfir haufut mer; ba leit ek
aa hann vandliga. En er hann hafdi blæzad mer, ba gerdi hann
krossmark yfir mer; ba hofzt hann i lopt upp fra mer, ok sa ek
eptir honum, sva leingi sem ek matta, til bess er himinn opnadiz 25
yfir honum. En litlu sidar sa ek Klarum prest lærisvein hans
stiga upp somu gautu. En er ek vilida fara eptir beim, ba vakn-
ada ek ok fagnada bessi syn. Pa kom inn gangandi sveinn
nockurr ok oglad(a)ri, en hann var vanr. Ek spurda, hvat hann
villdi mæla, er ek sa, at hann biost til måls, ok ox honum fyrir 30
augum. Hann svaradi: «Tveir munkar komu or Turons borg ok
sogdu Martein byskup andadan.» Pa fagnada ek ok fellda ek tar,
ok ma ek nu eigi vatni hallda. Kom nu hingat, brodir, ok gratum
badir samt bann, er vid elskudum badir, bott ek vita, at eigi sæ
gratanda eptir helgan mann, bann er sigr vann aa bessum heimi, 35
ok hefir nu tekit dyrd fyrir rettleti. En ek ma eigi siolfum mer
banna at grata ok harma, bviat ek hefi mist allrar hugganar bessa
lifs ; en helldr skyllda ek fagna, ef ek mætta fyrir har(mi), bviat
hann er nu samteingdr guds postolum ok spamonnum ok iafningi z

1 [Severus ok Sulpicius Cd. a iafningum Cd. 40

MARTINUS SAGA BYSKUPS. II. 605

nna æstu pislarvotta. £>ott hann veri eigi aa f>eiri tid, at hann
ætti pindr vera fyrir guds nafni, {>a misser hann i>eygi dyrdar
ds votta, f)viat hann villdi ok matti guds vottr vera i fysi ok
rapti ok ast ok alire milide ok miskunnsemi. Hans ast kolnadi
dri af veralldar kulida, helldr ox hun dag fra degi allt til enda
s. [f*eirar astar hans naut1 ek einna mest, f>viat hann elskadi
ik overdan framar en flesta adra. At hverium megi mer slik
uggan sidan vera? En hvener megi su stund i lifi minu, er ek
muna eigi harma J)at, er ek skal lifa leingr en hann? Hversu ma
o ek hafa unad lifs eda gladan dag, eda hversu mega ek ugratandi
era minningh Marteins, eda mega ek, hrodir, annat tala vid \>ik
n um hann? En til hvers skal ek reita hug f>inn i dessum
alum? Ek skylida {>ik hugga, f>ott ek mæga eigi siolfan mik.
at mik eigi leingr dvelia rit f>etta, £viat ek vil, at fm konrir sem
ikiotazt. En af £vi geri ek f>etta mal langt, at sva sem rit f>etta
syndi upphaf harms, sva mætti {>at ok veita J>er huggan af
vidrmæli okkru.

58. A f>eirri tid var Ambrosius byskup i Melans borg. En er
hann saung messu drottinsdag einn, {>a var sa vandi, at eigi skylldi

o lectio lesa, fyrr en byskup baud. En er spamannz lectia var lesin,
f>a skylldi lesa Pals lectio adra. Ok er f>ar var komit, f>a var
Ambrosius byskup sofnadr fyrir all tåre, ok treystuz menn eigi at
vekia hann. Ok er fall vard aa tidum um .ii. stundir æda f>riar,
j>a voktu f>eir hann ok mælltu: «Lidin er nu stund, biod J>u,
drottinn, at lesa lectio, {>viat menn mædazt atstanda.» Ambrosius
byskup svarar: Eigi skulut \>er hryggiazt, f>viat mer stodadi mikit
svefn sea. En £er skulut {>at vita, at Marteinn byskup brodir
minn er nu skildr fra likama, ok veitta ek l>ionustu liki hans, ok
var enn bæn olokit, er f>er v&ktud mik. » Pa undruduzt J>eir , er

3° heyrdu, ok mercktu f>ann dag ok stund, ok reyndu, at aa f>eim
degi ok f>eiri stund var Marteinn byskup iardadr, sem Ambrosius
sagdiz l>iona likfylgiu hans. Sell er sa madr, er J>ess andlati saung
lydr heilagra lof gudi , fognudu flokkar eingla , ok rann aa mot
honum allr herr himnakraptz; diofull skamadizt ok flydi, kristnin

35 styrctizt af krapti, kennimenn dyrkoduzt af vitran. Mikael tok
hann upp med einglum, Maria tok hann med lidi hreinlifisman^a
ok heilagra meyia, paradis lauk(z)t upp fyrir honum, ok fagnar
hann utan enda med aullum guds helgum maunnum i himinrik^

59. Severinus Kolnis borgar byskup gaufugr madr i lifi sinu
4° 1 [ rettet; l>eiri astar naud annat Cd.

606 MARTINUS 8AGA BTSKUPS. H.

ok lofligr i aullum hlutum, \>a er hann gecc um kirkiu med
klerkum sinum eptir morgintidir at veniu sinni aa {>eim drottins-
degi, er Marteinn hafdi andazt, f>a heyrdi hann ein^la saung til
hinina, ok kalladi hann f>angat diakn sinn ok spurdi, ef hann
heyrdi rodd |>essa. Diakninn svaradi ok letz eigi heyra. P&
mællti byskup, at hann skylldi vandliga at hyggia. Diakninn
hlæradi ok tylldizt1 aa tær, ok matti eigi heyra saunginn, £viat
hann var eigi iafnheilagr sem byskup. Pa, fellu |>eir til iardar ok
badu drottin, at hann leti diakninn heyra saung J>enna. En er
f>eir risu upp af bæn, f>a spurdi byskup enn, hvart hann heyrdi.
fca svarar hann : « Saung heyri ek til himins, en eigi veit ek, hvat
hann merkir.« »Ek man segia f>er, kvad byskup, hvat l>at taknar:
Marteinn er farinn ur dessum heimi, ok bera einglar hann nu til
himins ok syngia lof gudi. En f>a er dva(u)l vard aa saunginum
adan, l>a kom diofullinn, ok vid mattum eigi heyra, med illum 15
einglum ok villdi dvelia hann, en fann ecki sins verks med honum,
ok flydi hann med skemd. Æn hvat mun verda af oss syndugum
maunnum, ef ovinrinn hugdizt granda mundu sva heilogum manni? «
En er Severinus byskup hafdi f>etta mællt, f>a merkti diakninn
dag ok stund ok sendi mann i Turonsborg skiotliga. En sa spurdi 20
vandliga, er hann kom J>ar, ok vard viss, at aa J>eiri tid andadizt
Martinus, er Severinus byskup heyrdi eingla saung til himins.

60. A enu .xvida. aari fra andlati heilags Martein(s) byskups
tok sa heilagr madr byskupsdom i Turonsborg, er Perpetuus het.
En er hann hafdi byskupsdom tekit, f>a villdi hann auka kirkio, 25
J)a er ger hafdi (verit) til dyrdar helgum Martino, ok f)at gat
(hann) frame(t), sem hann etladi, at £ar var kirkia mikil ger.
En er su tid kom, er byskup villdi kirkiuna vigia ok taka upp
helgan dom Marteins ur f>eim stad, er hann var adr grafinn, J>a
baud hann til jjeirar hatidar enum næstum byskupum ok morgum 30
munkum ok kennimonnum i upphafi manadr {>ess, er Julius heitir,
f>vi at hann villdi f)a vigia kirkiuna. En er f>eir h&fdu vakat um
nott, f>a grofu fceir iord til yfir leidi Martini at morne. En er
{>eir komu at steinfiro hans, J>a mattu f>eir hana hvergi ur stad
hræra {>ann dag ok annan eptir enn næsta. Pa urdu l>eir ugladir 3S
ok vissu eigi, hvat f>eir skylldu til taka. Pa. mællti einn f>eira:
»Viti f)er, at eptir |)ria daga er vigsludagr hans, ok ma verda at
f>vi, at fca vili hann, at hann se upptekinn.» t*a hurfu allir til
bænar ok fostudu ok vaktu æna næstu .iii. daga*. En enn .iiii.

1 tyllduzt Cd. 2 degr Cd. 4.0

MARTINUS SAGA BYSKUPS. in. 607

dag villdu beir upp taka steinprona, ok mattu hvergi hræra. t*a
urdu allir okveda ok baruz pat fyrir at hylia steinprona med
molldu. Pa syndizt peim gamall madr, at yfirliti gaufugligr, snæve
biartare, ok lezt aaboti vera ok mællti vid pa : »Hvi erut per
hryggir æda hræddir? Seait per eigi, at Marteinn stendr bia ydr
ok er buinn at tæia, pegar per takit bondum steinprona. « f'a
varp sa mautli af ser ok tok til steinproarinnar med audrum
kennimaunnum. En sumir baru Hos ok krossa, ok sungu allir
lof gudi. En er hinn gamli madr tok til steinproarinnar, sa er

i o peim hafdi vitrazt, f>a geck hon aull ur stad letliga. Ok var pa
heilagr domr Marteins færdr til bess stadar, er nu er bann gaufg-
adr aavallt sipan. En er tidum var lokit, pa var leitad vandliga
ens gamla mannz, adr til borz var farit, ok matti bann hvergi
finnazt, ok eingi hafdi bann sed ur kirkiu ganga. En f)vi ma rett-

XS liga trua, at annathvart hafi par vitrazt eingiligr kraptr eda Mar-
teinn siolfr ella, sa er eigi syndizt sipan. Ok i peim stad gerazt
margar iarteinir sidan fra peim degi, pær sem eigi er tom at rita,
pviat par fa siukir heilsu, en blindir syn, heym daufir, en dioflar
flyia fra odum monnum, i nafne fodur ok sonar ok anda heilags,

ao l>ess er lifir ok rikir einn gud i fcreningu um allar alldir allda. Amen.

III.

(Cd. Holm. 2 folio).
Her hefr upp sogu ens helga Martinus erkibyskups.

25 I pann tima er styrdi guds cristni hinn belgi Silvester pafi,

en keisari var yfir 6llum heimi Constantinus Magnus son Con-
stancij konungs ok Helene ennar helgu drottningar, var fæddr
enn helgi Martinus byskup a Langbarda landi, en bann var
æzskadr af Ungaralandi. Frændr bans voru gofgir at veralldligri

30 virpingu ok bo heidnir. Fadir hans var riddara hdfpingi, hann
fylgdi ok sialfr riddara syslu i æsku sinni, fyst i hird Constancij
konungs sonar Constantini, en eptir pat var bann i riddara sveit

608 MARTINUS SAGA BYSKUPS. HI.

Juliani nibings, eigi at sialfvilia sinum helldr eptir vilia frænda
sinna, bviat hann girntiz gudi at f>iona begår a unga alldri. ^a
er hann var .x. vetra gamall, for hann til kirkiu vid usatt frænda
sinna ok beiddi kennimenn at primsigna sik, ok eptir bat sneriz
hann allr til guds lofs, sva at hann fystiz ba begår i einsetu at 5
fara, ok bat mundi hann gert hafa, ba er hann var .xii. vetra gamall,
ef eigi hefdi ostyrkleikr alldrsins i moti stadit. Hugr hans var
hvergi nema at munklifum edr at helgum kirkium, ok hugsadi
hann bat ba dag ok nott, sem sidar kom fram um hans æfi. En
ba er bat var bodit, at alldrænna manna synir skylldu vid vopn- 10
um taka, ba var Martinus selldr framm af fedr sinum ok dubbadr
til riddara, bviat bat matti i ollu finna, at fadir hans lagdi o[>ocka
a tru hans ok sidlæti. En ba var Martinus fimtan vetra gamall,
er hann var riddari, ok var honum feinginn einn skosveinn til
bionustu, ok bionadi bo Martinus sialfr optar sveininum ok dro 15
skoklædi af honum ok berdi fætr hans ; badir attu beir mat saman,
ok byrladi Martinus honum ok {»ionadi allt at bordi beira. £*ria
vetr var Martinus med vopnum, adr hann væri skirdr, ok var
hann bo hreinn ok skirr fra ollum lftstum, beim er beiri syslu
kunnu at fylgia. Marga vega syndi hann mikla ast ok bolinmædi, 2°
gæzsku ok litillæti vid alla samriddara sina; sva sparliga neytti
hann ok fæzlu, at hann botti a beiri tid fyrir bær sakir helldr
munkr en riddari. Af slikum hlutum var hann beckr samridd-
orum sinum, sva at allir unnu honum. Eigi var hann ba enn
skirdr, ok gerdi hann bo hvitvædings verk, bviat hann veitti hialp 25
voludum ok vann med beim, er erfidi h&fdu, fæddi hann hungrada
en klæddi n&ckta. Ecki hirti hann ser af riddara malagi&f nema
hversdagliga atvinnu, eigi daufheyrdiz hann vid gudzspialligum
ordum, ok eigi hugsadi hann bat annan dag, hvat annan burfti
at hafa. 3°

2. Sa atburdr gerdiz um vetrartid, ba er Martinus for i miklu
frosti med odrum riddorum um hlid borgar beirar, er Ambianen-
sium heitir, fm vard bar fyrir {>eim einn fatækligr madr midg
kalinn ok aumligr at sia, ok bad ba, er um lidu, nockuro klædi
til sin kasta edr nockurn veg ser at miskunna, ok villdi eingi til 35
hans lita af beim riddorum, er um ridu. Pa, kemr Martinus at
honum, ok bad hann sem adra miskunna ser. En Martinus skildi,
at honum mundi betta miskunnarverk hugat vera, bar er adrir
h&fdu hia ser latid lida, beir er fleira hdfdu til haft. En hvat
raatti hann at gera, hann hafdi ecki laust utan einn m&ttul yfir +0

MARTINUS SAGA BYSKUPS. III. 609

ser, ok i einum kyrtli undir, en allt annat hafdi harm gefit fatækum

imonnum. Sidan bra harm sverdi ok sneid i sundr mdttulinn ok gaf
halfan enum fatækia, en halfan hafdi hann sialfr. Pa hlogu sumir
at honum, \>eiv er vid voru staddir, ok {)otti hann vera helldr
stuttbuinn; en beir er med heilla hug voru, komuz vid, er beir
hdfdu eigi slikt verk unnit, ba er })eir mattu klæda enn fatækia,
sva at beir væri okalnir eptir. En ena næstu nott eptir benna
atburd, f>a er Martinus sofhadi, f)a sa hann Jesum Crist skryddan
{)eim hlut mdttulsins, er hann hafdi gefit enum fatækia. Drottinn

10 leit a sik et vandligzta ok bad Martinus kenna klædit, bat er hann
hafdi gefit. Ok eptir J>at heyrir hann drottin mæla biartri roddu
vid eingla fiolda, bann er var umhverfis hann : « Martinus primsigndr
at eins skryddi mik bessu klædi.» Sannliga var drottinn vorr
minnigr beira mala sinna, er hann mællti i gudzspialli: «hvat er

15 ber gerit enum minztum af minum bionum, bat geri ber mer.»
Syndi drottinn fyrir Martino bvi berliga benna atburd, at honum
mætti verda til dyrdar en dllum odrum til vitnisburdar, hvat
olmusugiafir megu i guds augliti. En Martinus hofz eigi til
metnadar eptir bessa syn, bott hann kendi gudligrar gæzku i sinu

20 verki, helldr tok hann skim litlu sidar, ok hafdi hann ba .iii. vetr
med vopnum verit, en var .xviii. vetra gamall skirdr, ok hafnadi
eigi begår vopnaburd, bviat riddara hofbingi dvaldi hann ok het
bvi, at hann mundi fyrr lata veralldar syslu at lidinni beiri tid,
er aqvedinn var hans hofbingsskapr yfir riddorum. Sia von dvaldi

25 Martinum tvo vetr eptir skirnina i riddara syslu.

Prir voru synir Constantini keisara, het einn Constancius, en
annarr Constantinus, en enn bridi Constans. Constancius bessi enn
sami var rikr konungr ok vafdr i Arrius villu ok let marga dyr-
liga byskupa i utlegd færa. Athanasium erkibyskup rak hann a

30 brott fra stoli sinum af Alexandria ok villdi hafa drepit hann, en
vid honum tok enn helgi Maximinus byskup a Fracklandi i borg
beiri er Treveris heitir, ok beid hann bar bess, er Arrius do illum
dauda ok makligum; ok vard bat med beim he/tti, at ba er hann
skylldi fara til byskupa stefnu at \>ræta, um helga tru, ok villdi

35 hann henne fyrirkoma, ba for hann at sitia naudsynia sinna ok
dreit or ser ibronum 6llum, ok bar for lifit hans med. Constancius
konungr setti hofbingia yfir Fracklandi Julianum, er kalladr er
apostata, bat kollum vær gudnibing, fyrir bvi at hann hafdi veitt
honum lid, ba er hann hefndi Constancij brodur sins, en honum

40 hafdi at bana vordit grimmr hervikingr, sa er Magnencius het.

sy

6lO MARTINUS SAGA BYSKUPS. III.

Julianus var af bvi kalladr gudnifungr , at liann hafdi verit lærdr
madr ok lector at vigslu i borg £eiri er Nichomedia heitir, en }>a
er hann vard keisari, kastadi hann cristnenni ok baud enn mesta
ofr id cristnum monnum.

3. Peir atburdir gerduz, at hervikingar gengu1 a Frackland, 5
ok safnadi Julianus keisari her i moti i)eim ok nam stadar med
ollum lierinum vid borg ba er Vagionum heitir, ok tok f>ar at gefa
mala riddorum sinum. Nu f>ottiz Martinus hellzti leingi iardligum
konungi fuonat hafa, villdi hann ok eigi taka malann, ef hann
villdi eigi beriaz, gengr til måls vid keisarann ok segir sva : «Her 10
til hefir ek ber |)ionad, keisari, nu verdr f>u at bola, at ek |>ioni
(hedan) af gudi; tak i sa malagidf bina, er med ber vill beriaz;
Criz riddari em ek, ok er mer eigi leyft at beriaz. > Pa reiddiz
Julianus mi6g ok qvad hann {>etta gera fyrir hugleysis sakir en
eigi gudligrar truar. Pa sagdi Martinus konungi med mikilli 15
stadfestu: «Ef bu eignar petta hugleysi helldr en tru, {>a mun ek

a morgin ganga fram i milli fylkinga vopnlaus, vera hvorki skryddr
hialmi ne bryniu, helldr mun ek bera merki med helgu crossmarki
drottins Jesu Criz ok ganga 6rdggr i gegnum allar fylkingar vorra
andskota.» Pa2 var Martinus vardveittr, ok ætladi konungr at 20
reyna um morguninn bat, sem hann hafdi bodit. En annan dag
eptir sendu vikingar menn a konungs fund ok badu fridar, ok
geingu allir konungi a hond orrostulaust. Penna sigr veitti almattigr
gud af bemmi Martini, at hann yrdi eigi sendr vopnlaus til orrostu,
en konungr feingi valid sinna ovina an dllu mannfalli. 25

4. Eptir bessa atburdi fyrirlet enn helgi Martinus riddara
syslu ok for til fundar vid hinn helga Hilarium Peitu byskup a
Fracklandi. Hann tok vid honum vel, ok dvaldiz Martinus bar
med honum nftckveria stund. Hilarius byskup villdi vigia Martinus
til diakns ok bindå hann sva i gudligu embætti, bviat hann sa 30
med honum heilagt sidlæti ok alla ena dyrligstu mannkosti. En
Martinus villdi ba enn eigi vid beiri vixlu taka fyrir litillætis
sokum. Pa baud hann, at hann skylldi vera exorzcista; vid {>eiri
vixlu tok Martinus, bviat honum botti su litillatligri vera. Litlu
eptir betta var hann amintr i svefni, at hann skylldi vitia frænda 3S
sinna heidinna ok telia tru fyrir beiui- Sidan bad hann Hilarium
byskup leyfis at fara, ok leyfdi hann honum ok bad med tårum,

at hann skylldi l>egar aptr koma til hans, er hann hefdi J)essi ferd
lokit. Nu rezt Martinus til ferdar, ok sagdi l>o byskupi ok

1 ganga tilf. Cd. % f>ar Cd. 4°

MARTINUS SAGA BYSKUPS. III. 6l 1

brædrum, adr hann færi, at hann mundi inarga gagnstadliga hluti
{>ola i {>eiri ferd. Ok er hann keinr a fiallveg, f>ann er Alphes
heitir, villiz hann g6tunnar ok hittir a illvirkia. Einn £eira reiddi
at honum dxi ok villdi h&ggva hann, en annarr stodvadi. Pa var
5 Martinus tekinn ok bundinn ok selldr einum fceira til vardveizlu,
en sa leiddi hann fra odrum monnum ok spurdi, hvat manna hann
væri. J3n hann qvaz cristinn madr vera. Ulvirkinn spurdi, ef
hann ræddiz nockut. Martinus lezt alldri hafa verit oræddari en
fra, f>viat hann qvaz vita guds m'iskunn J>vi meiri yfir ser, sem

10 freistnin var meiri, en illvirkiann sialfan lez hann harma, er hann
skylldi eigi verdr guds miskunnar. Sidan taldi hann tru fyrir
illvirkianum ok feck snuit honum fra allri hans illzku ok utru;
en sidan leysti hann Martinum ok fylgdi honum a gautu. Ok
eptir £eira skilnat rez illvirkinn i munklifi ok lifdi sidlatliga ]>adan

is fra alla sina'æfi. Fra l>vi er nu sagt, at Martinus for um dag

leidar sinnar fra borg f>eirri er '

or herbergi sinu nema til kirkiu, allir mdtuduz Kar) saman. Eingin
{>eira drack vin, nema siukir væri; flestir voru {>eir harklædum
skryddir gervum af ulfali da hari, en i blautara buningi {>otti {>eiin

*o lostr vera. Fioldi redz l>angat gofugra manna; sumir l>eir er sik
fraumdu i sva miklu litillæti ok ^olinmædi, ok margir urdu [>eir
byskupar sidan, J>viat 611 f>iod villdi ser hellz kennimenn velia or
hans munklifi. Peir voru keisarar, f>a er Martinus var byskup :
Gracianus ok Valentinian us brodir hans, synir Valen tiniani ens

25 ellra. Gracianus gaf keisara nafn Theodosio enum goda, til f>ess
at hann sigradi pessar |)iodir: Scithicas ok Halanos, Hyni ok
Gados, ok sigradi hann l>a i morgum orrostum. Eigi mattu Arrius
menn bera J>eira samjiycki, ok letu J>eir f>a lausar margar kirkiur,
f>ær er {>eir hdfdu adr haft i sinu valldi .xl. vetra.

30 9. I £enna tima styrdi Damasus pafi guds cristni. Sa er

fystr sagdr atburdr i iarteinagerd Martini, sidan hann vard byskup,
at stadr var sa einn skamt fra Turons borg, er menn hugdu helgan
vera af grefti guds piningarvotta, |>viat enir fyrri byskupar letu
f)ar kirkiu gera ok aliter i. En enn helgi Martinus spurdi eptir

35 ellztu keunimenn, a hverri tid |>essir menn hefdi verit, edr hvat

f>eir pislarvottar hefdi heitid, er f)ar voru grafnir. En er l>eir vissu

eigi skyrt at segia honum, l>a sa hann vid at koma til f>ess stadar,

ok leitadi eigi a al{>ydu sid, J>viat hann vissi eigi et sanna, ok

1 Her mangler 1 Blad i Codex.

39*

612 MARTINUS SAGA BYSKUPS. IH.

(eigi) veitti harm peim fullting, at eigi efldi hann villu*. Pa for
hann urn dag med fa munka til pess stadar ok stod leingi fyrir
allteri ok bad gud, at hann syndi honum, hverr par væri grafinn.
Pa leit hann til vinstri handar ser standanda leidiligan skugga, ok
baud hann honum at segia nafn sitt ok verdleik. Eri hann sagdiz 5
verit hafa piofr ok drepinn fyrir glæpi sina ok eiga ecki sameigit
med helgum monnum guds. Pessa r&dd heyrdu allir, peir er hia
voru, en Martinus einn sa pann er mællti, ok sagdi hann peim,
hvat hann sa, ok let sidan brott taka allteri, pat er par var, ok
leysti lyd allan fra pessi villu. 10

10. Enn mætti Martinus um dag monnum peim, er liki
heidins mannz fylgdu til grafar, ok nam hann stadar, er hann sa
mart lid fara, ok viesi eigi, med hvat peir foru. En er hann sa,
at vindr hrærdi dukana yfir likinu, pa hugdi hann, at blotmenn
væri, pviat porpkarlar voru vanir opt at bera skurgod sin hvitum 15
dukum vafit um akra sina. Pa gerdi hann crossmark i moti peim
ok bad pa hvergi hræraz or stad, adr peir legdi byrdi sina. Pa
stirdnudu peir fyst sem steinar, en er peir leitudu vid at hræra
sik, {>a sneruz peir i hring ok mattu eigi framar ganga, vnzt peir
l6gdu nidr likit, ok sa hverr til annars, ok vissu eigi, hvat peim 20
var vordit. En er Martinus sa, at f>eir foru med lik en eigi med
blot, pa gerdi hann crossmark eptir peim ok gaf peim leyfi at fara,
hvert er peir villdi.

ix. Sa atburdr vard enn, at Martinus villdi upp hdggva eitt
blotat tre a n&ckurum bæ, en heidnir menn risu i gegn honum ok 25
letu hann eigi hoggva tred; en hann taldi fyrir peim leingi, ok
qvad eigi vera guddom i trenu helldr dioflablot, ok qvad peim
helldr fallit vera at piona himnagudi, sem hann lez piona. Pa
sagdi einn peira, sa er diarfaztr var: «Ef per er n&ckut traust i
gudi pinum, pa munum vær sialfir hoggva tred, en pu tak vid pvi; 30
er pat fellr, ok mun pik pat eigi saka, ef gud pinn er med per,
sem pu segir.» En hann het peim pvi ohræddr at gera, pat sem
peir beiddu. Pa urdu peir alier sattir a penna maldaga, ok virdu
peir litils skada tressins, ef pat felldi ovin blota peira. En tred
var hallt a einn veg, ok var audsynt, at pangat mundi a falla, er 35
Martinus var undir, ok hiuggu peir sialfir ok voru gladir mi&g.
En munkar stodu langt fra trenu ok gretu ok væntu eigi lifs
Martini. En er tred brast ok reid ofan at hdfdi Martino, pa gerdi
hann crossmark i moti pvi , ok hafdi hann traust i gudi. Pa fell
1 villdu Cd. 40

MARTINUS SAGA BYSKUPS. III. 6l 3

tred af f)veru fra Martino, sva sem hvdssum vindi lysti i moti bvi,
ok urdu bar undir ndckurir menn, beir er adr f>ottuz i 6ruggum
stad komnir. Pa toku borpkarlar at undraz takn betta, en munkar
felldu tar fyrir fagnadi, ok lofudu hvorertveggiu Jesum Crist, ok
S var sa eingi i bvi lidi édr nalægium borpum, at eigi tæki tru ok
hafnadi blotum. En adr Martinus kæmi bangat, ba voru 6ngir edr

(faer beir menn, er kynni nafn drottins. En af hans krdptum ok
bænum efldiz trua, sva at hvert nes ok herad var kirkna fullt edr
munklifa, bviat bar allz stadar, er hann braut hof, ba let hann
10 kirkiur ger'a edr munklifi reisa.

12. Slikan krapt syndi Martinus enn a annarri tid. Pa er
hann lagdi elld i hof a n&ckurum bæ, ba laust elldi i hus J>at, er
næst var hofino1. En er Martinus sa bat, {>a ste hann upp a husit
skyndiliga ok rann a mot elldinum. Pa matti bar lita sialldsena

15 orrostu, er beir elldr ok vindr genguz i mot, ok gerdiz sva af
krapti Martini, at elldr vann bat eitt, er honum var bodit at vinna.

13. Enn villdi Martinus briota eitt blotaudgazta hof a odrum
bæ, en ba reis i gegn honum mikill fi&ldi heidinna manna ok
raku hann a burt med mikilli meingerd ok barddgum. Pa for

zo hann badan til nalægs stadar ok skryddiz harklædi ok fastadi .vi.
dægr ok bad, at guds kraptr bryti hof betta, er hann matti eigi
briota fyrir ofridi manna. Fa syndiz honum tveir einglar sva sem
riddarar vopnadir ok skialldadir, ok sogduz sendir af gudi at veita
lid Martino ok st&dva heidinn lyd, at eigi risi i moti honum,

25 medan hann bryti hofit. Pa hvarf Martinus aptr til hofsins. Pa
urdu borpkarlar enn varer vid ok ætludu at gera for hans sem
fyrr. En ba fellu sumir, en sumir stirdnudu sem tre ok mattu
eigi hr^raz. Pa braut Martinus hofit allt til iardar ok skurgod ok
stalla at augsiandum heidnum monnum, {>eim er hia voru. Pa

3q skildu borpkarlar sik vera stodvada af guds krapti, at eigi berdiz
beir i gegn byskupi, ok toku midg sva allir tru, beir er vid f>enna
atburd voru staddir, ok neittu skurdgodum, beim er hvorki megu
biarga ser ne odrum.

14. Pat var enn, ba er Martinus braut hof a einhverium bæ,
35 at heidnir menn risu i gegn honum; einn beira, sa er diarfaztr

var, bra sverdi ok villdi begår hfiggva Martinum. En er hann
bra sverdinu at Martino, ba fell hann a bak aptr ok vard ræddr
fyrir guds krapti ok bad ser liknar.

15. Enn braut Martinus skurdgod i einhverium stad, ok villdi
40 1 husino Cd.

6l4 MARTINUS SAGA BYSKUPS, III.

heidinn madr leggia skalm a honum. En er hann lagdi framm, ba
rak hann a honum heftid, en skalmin fanz alldri sidan. Opt gat
hann ok sva talit fyrir heidnum monnum, at beir brutu sialfir
skurdgod sin, bau er beir b6nnudu honum adr at briota. Sva var
hann ok mattugr at græda siuka, at eingi kom sva siukr til hans, s
at eigi tæki heilsu, begår er hann blezadi.

16. I borg f>eiri er Treveris heitir var mær siuk, er sik hafdi
til einskis rærda leingi ok var mi&g daud at 6llum likam, en frændr
hennar stodu bar hryggir yfir ok bidu andlaz hennar. Pa er sagt,

at Martinus var kominn bangat til borgar. En er bat vissi fadir IO
meyiarennar, ba rann hann $egar til kirkiu ok fell til fota Martino
ok mællti: «Dottir min deyr vesaligum dauda, ok er bat dauda
verra, ath andi er i briosti henne, en likamrinn er miog sva daudr;
en eg bid bik, at bu komir til hennar ok blezir hana, ok væntir
ek, at hon muni af bvi heilsu taka.» Martinus svaradi ok qvad enn 15
gamla mann rangvirda, ok taldiz hann bess overdr at geta iarteinir
at gudi. Ed fadir meyiarinnar bad bess at meir, at Martinus vitiadi
hennar, ok sva badu med honum beir, er bar stodu hia. Pa for
Martinus til hennar; en margir lydir stodu fyrir dyrum ok bidu
bess, er guds bræll hugdi at gera. En hann fell a kne til bænar, 20
sem hann var vanr i slika burft. Sidan vigdi hann vidsmi&r ok
hellti i munn meyiunni, ok tok hon begår mal sitt. Pa tok allr
likamr hennar at styrkiaz, er hann for hondum um hana, unz hon
reis upp heil ok stod a fætr sina.

17. A beiri tid ærdiz bræll hftfbingia bess, er Tetradius het 25
En er Martinus var bedinn at bleza hann, ba bad hann leida til
sin enn oda. En oreinn andi let eigi a brott enn oda, helldr beit
hann til beira, er hann villdu taka. Pa fell Tetradius til fota
Martino ok bad hann fara til ens oda. En Martinus lez eigi fara
mundu til hus heidins mannz. Pa het Tetradius at taka tru ok 30
skirn, ef brællinn yrdi heill. Pa for Martinus ok rak ohreinan
anda fra brælinum, en Tetradius lagdi mikla ast a kenningar
Martini badan i fra.

18. K er Martinus geck inn i hus n&ckurs mannz um dag,
f>a nam hann stadar a breskelldi ok qvaz sia hrædiligan di6ful i 35
skidgardi, ok baud honum brott at fara. Pa ærdi oreinn andi oinn
bion, er a g&tu hans vard, ok tok sa ba at gnista tftnnum ok bita
til beira, er fyrir honum urdu; ok (Martinus) bad hann stadar
nema, en inn æri for at honum med gapanda munninn. Pa retti
Martinus fingr simi i munn honum ok mællti: «Bittu fingr bessa +0

MARTINUS SAGA BTSKUP S. III. 615

ef bu matt ber nackvat. » En hann gapti munninum bess at meir,
sem hann tæki vid heitu iarni, en hann bordi eigi at hita fingr
hans. En er Martinus neyddi oreinan anda til a brott at fara fra
enum oda, ba for hann i brott med valldgangi hans, bviat honum
5 var eigi lofat at fara ut um munninn, bar sem beir enir helgu
fingr vom fy rir.

1 8b (30)1. f'a er hinn helgi Martinus hafdiskamma stund byskup
verit, ba atti hann naudsynlig eyrindi vid Valentinianum keisara.
Modir bessa Valentiniani var Justina drottning, ok voru bau bædi

10 vdfd i Arrius vilhi ok veittu storar skapraunir enum helga Ambrosio
byskupi ; sem. segir i s&gu hans. Valentinianus vissi vonir , at
Martinus villdi finna hann ok beida hann beira hluta, er hann
villdi eigi veita ; bydr nu um sinum monnum at gæta sva konungs
hallar, at Martinus nædi eigi at finna hann, bviat modir hans ok

15 frilla eggiudu hann bess fyrir sakir Arrius villu at veita einga
lydni Martino byskupi. Iafnan leitadi Martinus til at finna hann, ok
atti hann eigi kosti. Leitar Martinus ens kunnazta fulltings, heitr
a gud til styrktar skryddr harklædi, fastadi vid vatn ok braud ok
var a bænum nætr ok daga ok bad gud fulltings. En a enum .vii.

20 degi fdstunnar vitradiz honum guds eingill ok bad hann upp risa
ok fara til hallarennar, sagdi ba opnar mundu vera dyrnar, bott
konungr leti læsa, lez hann ok mundu bleyta skapshafnir konungs-
ins, bott hann ætladiz stirdr at vera. Ok ba er Martinus var
styrkr af ordum eingilsins ok studdr af gudligu fulltingi, ba ferr

25 hann til hallarinnar, ok er hann kemr bar, ba em opnar dyrnar,
geingr hann sidan i hdllina inn, ok stendr eingi i mot. Nu ser
konungr, at Martinus er inn kominn, ok verdr hann styggr vid ok
ygliz a sina menn ok spyrr, hvi beir leti hann na inn at ganga.
Ok er Martinus nalgadiz, vill konungrinn eigi heilsa honum ok eigi

30 risa upp i moti honum. P& verda bar undarligir atburdir, elldr
kom upp i hasætinu undir konunginum, sva at logudu klædi hans 611,
bau er at stolinum hdfdu horft, ok vard hann naudigr at standa
upp fyrir Martino, er hann villdi eigi lostigr, ok fell sidan til
fota honum ok baud ba med litillæti at veita Martino alla ba hluti,

35 er hann villde begit hafa, ok a sogort ofan villdi hann hafa gefit
honum margar giafir virduligar. Martinus villdi eigi biggia giafir
hans, en for vid bat a braut. er hann hafdi allt begit af honum
bat er hann villdi.

i Det, ker og senere, i Farenthes indsatte Tal henviser til Capitelindde-
40 Ungen i Recension 1 og II af Sagaen.

6l6 MARTINUS SAGA BYSKUPS. III.

19. I5 at er sagt, at Martinus for enn til borgar peirar er
Parisius heitir, par mætti hann likpram manni ok kysti hann ok
blezadi honum, ok vard sa pegar heill, ok kom sa til kirkiu annan
dag eptir ok gerdi packir gudi fyrir heilsu sina. f'at er ok sagt
fra Martino, at siukir menu feingu heilsu sina, er peir snurtu trefr 5
af klædum hans.

20. Arborius het einn rikr greifi trur madr ok vitr, en dottir
hans hafdi ridusott. En rit Martini hafdi pangat komit litlu adr.
En er sottin kom at meyiunni, pa lagdi Arborius ritid yfir briost
henne, ok hvarf sottin fra henne 6ll. En Arborio f>otti sva mikils xo
nm vert um iartein pessa, at hann het gudi meydomi hennar, ok for
pegar sialfr at færa hana Martino, at hann vigdi hana {>egar til nunnu.

21. Paulinus het madr, sa er auga sins annars hafdi mist
i sott. £>a dro Martinus fi6dr yfir auga hans, ok tok af slimit, er
adr var yfir dregit, ok tok hann syn sina ok vard trumadr mikill. *J

21 b. Sa atburdr er enn sagdr, er Martinus sky Udi ganga um
dag i lopt eitt hatt, pa brotnadi steginn, er Martinus kom i
ofanverdan, ok fell hann ofan ok meiddiz midg; voru bein hans
miog lest, ok stor sar voru vida a likam hans. Pa qvomu at
lærisveinar hans, ok urdu ryggir vid, er peir sa hann sva matt- 2°
litinn ordinn. Sidan toku peir hann upp ok baru i .i. litinn kofa,
ok satu par yfir honum, ok var hann pungt halldinn, ok la hann
par, pat sem eptir var dagsins. En ena næstu nott eptir vitradiz
honum guds eingill ok strauk um 611 sar hans ok bein ok bad
hann heilan verda; ok um morgininn eptir qvomu lærisveinarnir 25
til hans ok fundu hann alheilan, ok urdu allir gratfegnir ok
lofudu gud.

22. Nw verdr fra f>vi at segia, at hdfpingia skipti vard yfir
Fracklandi, tok Maximus konungdom, en Gracianus var drepinn
af iarli peim er Andracacius het, ok eptir pat tok Maximus rikit 3«
ok rak or landi Valentinianum ok pau Justino bædi. Hann var
madr rikr miog ok sigrsæll i orrostum, grimmr ok dramblatr ok
vidr alla ovæginn. Honum pordu dngir byskupar i gegn at mæla
utan Martinus einn, er postolum almattigs guds var likr i sinum
krapti, pviat sva er fra sagt, at alla pa hluti, er Martinus villdi af 35
honum piggia, pa baud hann honum af guds halfu at gera sva
sem sinum undirmanni, ok var Maximus mi&g ræddr vid hann.
Maximus konungr baud iafnan Martino til veizlu * . En Martinus
svaradi enu sama ok qvad ser vera ofallit at samneyta peim manni,

1 stundum hann hann til Ulf. Cd. +°

MARTINUS SAGA BYSKUPS. III. 6l7

Maximus svaradi \>y{ fyrir sik, at hann hefdi eigi konungdom
tekit af sinni fysi helldr at radi allra landzmanna, ok lez hann
skylldr hafa verit at veria land sitt, ok qvad hann eigi guds vilia
5 ser hafa i moti stadit, [>viat hann hafdi sigr haft i f>eim bardaga,
er eingi madr vænti honum lifs. Af sliknm ordum ok bænum
Maximi ba Martinus veizlu at honum, ok vard konungrinn J>vi
akafliga feginn. M6rgum gdfgum monnum var bodit til J)essarar
veizlu 6drum en Martino. Par var iarl sa er Evodius het. enn

10 rettlatazti madr, ok brodir konungs, ok sva fådurbrodir hans, en
a milli beira sat prestr Martini, sa er honum hafdi bangat fylgt,
en sialfr Martinus sat i hasæti hia konunginum. Ok er veizlunni
var skipat, koma inn skutilsveinar konungs. Konungr bendi f>eim
manni, er a hans bordkeri hellt, at hann seli byskupi kerit, ok

15 villdi, at hann blezadi ok drycki fyrri, en hann ætladi ser sidar
at drecka. En er Martinus hafdi druckit, ba selldi hann kerit
presti sinum ok virdi eingan makligra at taka vid sinni dryckiu
helldr en prest sinn sialfs. Pessa tiltekiu hans undradiz konungr
ok allir, beir er vid voru staddir, ok vard beim Martinus tidr af
l>vi, er hann gerdi sva (i) konungs holl, sem eingin byskup hafdi
fyrr gert, at vir da meira kennimenn en veralldliga h&fbingia. At
f>essi veizlu sagdi Martinus konunginum marga oordna hluti fyrir,
ba sem sidar komu framm um vidskipti beira Yalentiniani keisara,
sagdi hann sva Maximo konungi, at ef hann færi sudr yfir fiall,
sem hann barst fyrir, at beriaz vid Valentinianum keisara, ba
mundi hann sigr hafa i enum fysta bardaga en lata(z) f>o li^u
sidar fyrir sinum ovinum, Petta geck allt eptir, 6em Martinus
sagdi fyrir, f>viat ba er beir borduz, feck Maximus sigr, en Valen-
tinianus flydi a fund Theodosij konungs, ok efldi hann hann a moti
Maximo, ok bdrduz f>ei? a odru ari eptir ok drapu Maximus skamt
fra borg f>eiri er Aqvilegia heitir. Eptir bat kom Theodosius
Valentiniano aptr i riki sitt, ok tok ba Valentinianus retta tru
fyrir Theodosium, {mat ba var daud en versta drottning Justina
modir hans.

35 22b. Marga dasamliga hluti veitti almattigr gud enum helga

Martino byskupi, ba er eigi eru einkum greiniliga i frasagnir
færdir, i fagrligum fyrirburdum ok i hversdagligu vidmæli vid guds
eingla edr adra helga menn, ba er honum sogdu oordna hluti fyrir
edr letu hann vita ba hluti, er annars stadar gerduz a londum ok

40 honum var forvitni a at vita. En i annan stad boldi hann hvers-

,-

6l8 MARTINUS SAGABY8KUPS. HI.

dagliga skapraun i fianda freistni ok morgum sionhverfingum, f>viat
diofullinn leitadi f>vi meir hans at freista, sem hann for fyrir
honum avallt rakligar en fyrir odrum astvinum almattigs guds,
sva sem synaz mun i {>essuui atburdum er nu fara ep tir.

22c. Pers er vid getit einnhvern dag, f>a er Martinus sat i s
kofa sinum ok var a bænum, f>a kemr at honum di6fullinn med
hareysti mikit ok hafdi i enni hægri hendi oxahorn mikit allt
alblodugt ok skok at Martino ok mællti vid hann: »Hvat er nu,
Martine, hvar er nu kraptr f)inn? drepit hefir ek einn af Jnnum
monnum. « En Martinus bad hann a brott dragaz, ok eptir f>at IO
kallar hann a lærisveina sina ok bidr f>a fara um allt munklifit
ok leita, ef n&ckurr er horfinn af brædrum, ok segir f)eim sidan,
hvat fyrir hann hafdi borit. Peir fara at leita ok finna heila alla
munka, en po sakna peir porpkarlz eins, pess er vanr var aka til
skogar eptir elldividi brædra ok færa til munklifis. Martinus bad ig
f>a leita hans vandliga. Peir foru sidan at- leita hans ok fundu
hann liggia saran miog ok kominn at bana. Peir velltu honum
i sleda ok oku til munklifis. Martinus* kom til fundar vid hann
ok spurdi, hversu at hefdi boriz. En hann sagdi, at oxinn annarr,
sa er hann skylldi ekit a hafa, hefdi ærzt i hondum honum ok 20
rekit hornit annat i smaparma honum. Martinus gallt honum
aptr heilsu, ok lifdi hann po skamma stund |)adan fra.

2id i. Optliga bra di&fullinn a sik ymsum likium ok freistadi
sva Martini, stundum i Pors liki, stundum Odins, stundum Freyiu,
en stundum i Friggiar liki edr annarra heidinna manna; en 611 a5
pau liki kendi Martinus ok nefndi a nafn pau oli ok rak i brott
med sinum krapti. Iafnar. avitadi di6fullinn Martinum um f>at,
at hann hefdi pa menn i sinu munklifi, er verit h6fdu illvirkiar
edr manndrapamenn edr hordomsmenn, ok hafdi upp syndir peira
ok qvad pa alldregi hialpaz mundu. Martinus svaradi honum, 30
qvad hann liuga petta sem allt annat, «ok mun almattigr gud at
helldr miskunna peim monnum, er sættaz vid hann ok skiliaz vid
glæpi sina ok hverfa eigi aptr til peira sidan, at ef pu dllum
verri ok herfiligri, enn versti diofull, villdir skiliaz vid glæpi J>ina
ok idraz fiinna misgerda, |>a mundir |>u eigi hlutlaus sitia hia 3S
guds miskunn at enum efzta domi.« Eptir {>at hvarf diofullinn i
brott fra Martino. En f?o ma hedan af marka, hver ast Martino
var a mdnnunum ok hveria stund hann lagdi a at snua f>eim

i Se ovenfor S. 369^0-26,

MARTINUS SAGA BY. S KUP S. III. 6 1 9

aleidis, er hann leitadi vid, ef harm mætti a n6ckvera ieid, at
st6dva ves6lld didfulsins.

23. Clarus het prestr ungr, sa skildiz vid alla eigu sina ok
gerdiz lærisveinn Martini ok vard a skamri stundu algerr i godum

5 kr&ptum ennar hæstu truar. En hann atti hus skamt fra munklifi
Martini, ok voru med honum margir brædr. Pa kom til hans
einn ungr madr, sa het Anatholius ok qvaz munkr vera ok syndi
sik litillatan i augliti manna. En er hann hafdi før n6ckura
stund verit, J>a sagdi hann eingla guds koma opt at mæla vid sik,

10 ok syndi hann {>at med n&ckurum iarteinum, unz sumir trudu.
Pa sagdi hann sva. at einglar færi hvern dag milli hans ok guds,

I ok taldiz hann vera einn af spamdnnum guds. En Clarus trudi
alldri ordum hans, en Anatholius ægdi honum guds reidi ok miklu
viti, ef hann villdi eigi trua ordum sva heilags mannz, ok sva

15 mællti hann um sidir: »Pessa nott mun gud senda mer af himne
hvitt klædi, ok skal f>at ydr vera takn, at ek em i guds krapti,
ok ek em skryddr guds klædi.« Fa vard ftllum mikil forvitni a
at reyna l>etta takn. En er ad midri nott kom, f>a f>otti skialfa
allr klaustragardrinn. ok var sed Hos til klefa £ess, er enn ungi

*o madr var i, ok var f>angat heyrdr romr manna mikill ok hareysti
|>vi næst. En er kyrdiz yfir l>eim, f>a geck hann ut or klefanum
ok kalladi f)angat einn af brædrum ok syndi honum kyrtil, £ann
er hann var skryddr med. En sa undradiz ok heimti J>angat
fleiri brædr, ok helldu J>eir liosi til ok litu a klædit vandliga.

»5 Klædit var blautt ok hvitt purpura likaz, en eigi skildu f>eir,
hvers kyns f>at var, ok J>reifudu l>eir J>ar um ok mattu eigi skilia,
at annat væri en klædi. Pa eggiadi Clarus brædr at fara til
bænar ok bidia, at gud syndi {)eim f>etta skyrra. Pa voru J>eir a
bænum, [>at er nætrinnar var eptir. En er dagr kom, {>a toku

jo f>eir i hond Anatholio ok vilklu leida hann fyrir Martinum, en
hann brauz vid f>vi ok qvad ser bannat vera at syna sik Martino.
En er [ieir neyddu hann til at fara l>angat, f>a hvarf et hvita
klædi allt or h6ndum {>eim, {>viat didfull J>ordi eigi at syna Mar-
tino sionhverfingar sinar.

35 24. Pess er ok getanda, med hversu mikilli væl didfullinn

freistadi Martinus um dag, f>a er hann var a bænum einn i husi
sinu, f>viat slægr freistari huldi illzku sina med flærdsamligu liosi
ok syndiz Martino biartr ok blidr i aliti skryddr konungs skrudi,
ok hafdi koronu or gulli ok gimsteinum setta. En er f>eir hdfdu

620 MARTINUS SAGA BYSKUPS. III.

diofullinn fyrri: »Kennir fm, Martinus, f>ann er J>u ser nu? Cristr
(em ek, kominn til iardar at synaz J>er. « En er Martinus svaradi
eigi, f>a endrnyiadi di6fullinn dirf(d) sina ok mællti: »Martinus,
hvat ifar |>u at trua f>at er fm ser, Cristr em ek.« Pa. skildi
Martinus af helgum anda, at didfullinn var en eigi gud. Martinus 5
sagdi f>a: »Drottinn Jesus Cristr sagdiz eigi koma mundu med
konungs skrudi ne med gulli, J>vi mun ek ok eigi trua, at Cristr
se kominn, nema ek sia hann med crossi edr crossmarki ok i
{>eiri asionu, sem hann var pindr med.« Pa hvarf oreinn andi
or augliti hans sva sem reykr; en sva illan daun gerdi eptir i 10
husinu, at i>a var ifalaust, at diofullinn hafdi {>ar verit.

25. Martinus for enn um byskupssyslu sina a n6ckverri tid,
sem vandi byskupa er til, ok toku vid honum kennimenn a ein-
hverium bæ ok biuggu honum rekkiu um kvelldit i husi f>vi, er
nær var kirkiu, ok håfdu f>eir gervan elld mikinn i husinu um 15
daginn adr, f>viat f>at var mikit ok kallt. En er Martinus villdi
fara at sofa, f)a sakadiz hann um blautleik reckiu sinnar, J>viat
munkar hofdu borit undir hann mikinn halm, en hann var vanr
at hvila a i&rdu berri, sva at harklædi eitt væri undir honum.
f*a varp hann undan ser halminum »Hum, en hann hvildi J>ar, 20
sem hann var vanr, ok sofnadi bratt, f)viat hann var farmodr.
En halmrinn sa, er hann hafdi varpat undan ser, fell i gegnum
golff>ilis raufar i ofn, er undir var, ok festiz fmgar elldr i halmin-
um, ok tok sidan husit at loga. Martinus vaknadi ok rann {>egar
til duranna, er hann sa elldinn, fyrr en hann mintiz bænar sinnar, 25
ok villdi lata loku I fra hurdunni, ok matti eigi. En elldrinn sotti
hann sva midg, at f&t hans brunnu. J?a mintiz hann, at eigi var
traust i flotta helldr i gudi, ok skryddi hann sik l>a tru skilldi ok
hvarf aptr i logann til bænar. Pa st&dvadiz elldrinn i>egar ok
grandadi honum eigi. En er mUnkar urdu varer vid ok sa husit 30
loga, l>a brutu f>eir f>egar dyrin utan ok fundu Martinum heilan
a bænum i elldinum. En hann sagdi sva sidan, at f>a hefdi hann
mest verit af diftfli svikinn ok tældr, er hann gadi eigi bænar
trauz fyrir ræzlu, ok lez hann kenna hita, medan hann ræddiz ok
villdi ut briotaz, en J>egar er hann ræddiz eigi ok gerdi crossmark 35
fyrir ser ok tok til bæna traustz, i>a sagdi hann sva, at hann
kendi eigi hita af elldinum sidan.

26. Martinus for enn um dag til kirkiu ok mætti klædlausum
manni i frosti miklu. Sa bad Martinum gefa ser ndckut klædi.

1 loka Cd.

MARTINUS SAGA BYSKUPS. III.

621

>a heimti Martinus baugat diakn sinn ok bad hann selia n&ekud

lædi enum volada. Sidan geck Martinus inn i kofa sinn hia

irkiu, ok sat bar einn saman, sem hann var vanr opt a railli
ida, f>a er adrir kennimenn foru til sinnar syslu. En er diaknit
Ivaldi at gefa enum fatækia, ba kom hann bangat til skotzsins, er

[artinus sat, ok sagdiz kalinn vera, en diakninn seinan at gefa

?r klædit. Pa. for Martinus f>egar or kyrtli sinum, sva at enn
:aladi vissi eigi, ok feck honum klædit ok bad hann ba fara i

rott. En diakninn kom litlu sidar ok qvad mal at syngia messu,
>viat lydrinn beid hans i kirkiunne. En Martinus sagdi: »Eigi

1a ek til kirkiu fara, adr en enn fatæki hefir klædit. « Diakninn
skildi eigi, at Martinus sagdi fra ser sialfum, bviat hann sa eigi,
it Martinus var kyrtillaus undir kapunni, ok spurdi, hvar enn

itæki væri. «Seli mer, qvad Martinus, til mun enn voladi at
nggia. « Pa reiddiz diakninn ok tok lodolpu eina stutta ok kastadi

/rir fætr Martini, eigi betr en .v. penninga verda, ok mællti:
'Her er nu klædit, en ek se eigi enn volada.« Pa, bad Martinus
lann ut ganga ok bida sin uti fyrir dyrum, bviat hann villdi eigi
lata sia sik, medan hann færi i klædit, til bess at leynaz mætti
>at er hann hafdi gefit. En god verk heilagra koma upp, [)ott

}ir vili leyna, bviat Martinus for at syngia messu i bessu klædi.

p a beim degi, ba er hann blezadi allteris forn, ba vitradiz elld-
ligr bdllr yfir hdfdi honum ok se upp ok nidr, ok syndiz sem
har hans rettiz upp i mot. f'at sa mær ein ok prestr .j. ok
munkar brir, en vær dæmum eigi um bat, hvi adrir mattu eigi sia.
27. Evancius het madr, sa er mi6g var bundinn i veralldligri
syslu ok truadr vel. Hann tok sott mikla ok sendi ord Martino,
ba er hann var hættr, en hann for begår ok dvaldi eigi. En adr
Martinus kæmi eigi midleidis, ba kendi enn siuki miskunnar hans
ok tok heilsu sina ok rann a mot Martino ok baud honum heim

æd ser. En annan dag eptir hafdi hftggormr særdan einn bræ^

låns vodvænligu sari, en Evancius fann brælinn ok miog sva
laudan, tok hann upp sidan ok bar hann aa 6x1 ser ok lagdi fyrir

[artino. Pn var eitr komit um alla lidu brælsins. ok var hann
riasinn, sem belgr væri. Martinus for honduni um allan likam

ins ok setti fingr sinn fyrir sarit, bat er ormrinn hafdi håggvid.

>a sotti eitrid ok brotinn or ollum lidum hans til fingrar Martini.

2n er hann letti fingrin um fra sarinu, {>a sprændi bar or bogi
>ædi eitrs ok blods. En brællinn reis begår upp heill. t*a lofudu
lir gud, er betta takn sa.

622 MARTINUS SAGA BYBKDPS, III.

28. Enn for Martinus of dag med lærisveinum sinum, ok
attu peir eptir dv6l néckveria, en hann for einn undan, unz leiti
bar a milli. En odrum megum leitissins foru kaupmenn med
klyfiada hesta ok asna. En er peir sa Martinum i lodnu klædi
sv&rtu, pa unduz hestarnir af gotunni ok vdfduz i taumum ok
gerdu mikinn farartalma kaupmonnum. En [)eir reidduz ok hliopu
af hestum sinum ok b6rdu Martinum med svipum ok st&ngum.
En hann hafdi polinmædi i moti ok var sva sem omali fyrir peim,
en peir bdrdu hann pess at meir, er f>eim {>otti, sem hann kendi
eigi bardagans. Pa qvomu lærisveinar hans eptir ok fundu hann »o
saran ok blodgan liggia vid g&tuna, pa hofu peir hann upp a asna
einn ok foru a brott skyndiliga. En kaupmenn hurfu aptr til
hesta sinna ok villdu snua aleidis for sinni, en hestar peira voru
sva ordnir stirdir sem tre edr steinar ok mattu hvergi or stad
hræraz. Pa bdrdu peir hestana med svipum, en sidan hiuggu peir 15
v&ndu ok stangir i skogi ok keyrdu med pvi hestana, ok stodu
peir fastir, sem likneski væri. Pa vissu kaupmenn eigi, hvat peir
skylldu gera, pviat pa skildu peir, at guds craptr hefti for peira.
Pa vitkuduz peir um sidir ok spurdu menn, pa er peir fundu,
hvern peir hefdi bardan. En er peim var sagt, at peir hdfdu
Martinum bardan, pa potti ftllum audsynt, hvers peir gulldu at, ok
runnu sidan skyndiliga eptir Martino ok skommuduz sin ok gretu
ok iosu molldu yfir hofud ser, ok > fellu til fota Martino ok badu
ser miskunnar, at hann vægdi peim ok leti fara leidar sinnar, ok
s&gduz po f>ess verdir, at i&rdin rifnadi undir peim edr peir
stirdnadi sva sialfir sem hestar peira, ok letu peir ser pat sialfir
ordna mikla pisl, er peir vissu eptir ser ordinn sva mikinn glæp.
En Martinus veitti peim pegar miskunn ok blezadi peim, ok mattu
peir pegar rida leid sina ok lofudu gud.

29. Enn for Martinus um dag um bæ n&ckurn fiolmennan, 30
ok kom lid heidinna manna mikit a moti honum, pviat eingi madr
kunni Crist a peim bæ. En pa var m&rgum forvitni a at sia
Martinum, pviat peir heyrdu mart agætligt fra honum sagt. Pa
tok Martinus at boda guds ord, ok komz hann vid af 6llum hug,
er sva mikill mannfi&lldi skylldi eigi kunna skapara sinn. Pa 35
geck framm kona n&ckur ok hafdi i fadmi lik sonar sins nyandads
ok mællti vid Martinum: »Vitum vær, at pu ert vinr guds; gialltu
mer einga son minn, er nu er daudr. « Pa hurfu fleiri at ok badu
med henne. Pa sa Martinus, at hann mundi geta takn af gudi
mdrgum til hialpar, ok tok vid likinu ok fell a kne til bænar ok 4©

MARTINUS SAGA BYSKUPS. III. 623

badz fy rir litillatliga. En or liann reis upp af bæninni, {>a selldi
hann sveininu lifanda modurinni. Pa kålludu allir som einni
rftddu ok iatudu Cristi ok letuz allir a einn gud trua. En Mar-
tinus primsigndi J>a f>egar a J>eim velli, er {>a voru f>eir, en skirdi
5 f>a \>xi næst.

30 (31). Claudiomacus het stadr einn skamt fra Turonsborg,
ok er nunnusetr i J>eim bæ, l>ar bafdi Martinus gisting a n&ckurri
tid. En er hann var i brott farinn, f>a gengu meyiar inn i husit,
l>at er (hann) hafdi i verit, ok lasu upp halm f>ann allan, er hann

10 hafdi hafdan undir ser, ok skiptu med ser sva sem helgum domi.
En er fair dagar lidu l>adan, {>a batt ein {>eira a hals odum manni
halm f>ann, er hon hafdi hirdan fyrir helgan dom, ok vard enn
odi f>egar heill.

31 (32). Pa, for Martinus enn um dag fra Treverisborg, en
>5a mot honum com kyr ein, hon var od af di&fli, hon liop fra

nautum ok stangadi menn, er fyrir henne urdu. En er hon kom
til Martinus beliandi, f>a gerdi hann crossmark a mot henne ok
bad hana stadar nema. En er hon nam stadar, f>a sa Martinus
di&fulinn, sitia a baki henne. t"a mællti Martinus: »Far a braut,
ao ovinr, fra smala manna « ok kvel eigi meinlaus • kvikendi. « f^a
flydi diofullinn i braut, en kyrin skildi, hverr hana græddi, ok
fell til fota Martino, en hann blezadi hana ok bad aptr fara til
hiardar siunar ok vera alldri ohægia sidan.

32 (33). Enn mætti Martinus um dag veidimonnum nåckur-
a5 um, J)ar er hundar elltu hera a vidum velli, ok var heranum

.at komit f>a ok fca, at hann mundi tekinn verda, ok dvaldi hann
daudann i optligum hveckingum sinum. Martinus sa aumr a
dyrinu, l>viat hann var armvitigr, ok baud hann hundunum at
standa ok lata herann forda ser. Hundarnir namu stad {>egar, sem
30 J)eir væri bundnir edr iardfastir, en herinn for i fridi, hvert er
hann villdi.

33 (34). Naudsyn er a at geta orda Martini n&ckut, hvilik
voru hversdagliga, frviat f>au voru ljk andligri speki. Saud ny-
kliptan sa hann um dag ok mællti: »Sia saudr fylldi gudzspiallz

35 bodord, hann hafdi tvo kyrtla ok gaf annan f>eim, er eingan hafdi
adr; gerit f>er J>ar eptir. « Enn sa hann um dag svinahirdi i
skinnfotum ok mællti: »Slikr var Adam i skinnf&tum brott rekinn
or paradiso, en" vær skulum leggia nidr enn forna Adam, er sa
merkir, en skrydaz enum nyia Adam, J>at er Cristr drottinn. «

40 1 uianni Cd.

624 MARTINUS SAGA BYSKUPS. III.

f^ar kom Martinus enn, er naut bitu a velli, en svin rotudu i
stodum, en i stodum var blomgadr v&llr af enum fegrstum graus-
um. »Se her nu liking lifs manna, sagdi Martinus, hiuskap
merkir sia hluti iardar, er smali hefir af bitit et fegrsta, ok er bo
grås eptir ; en sia hlutr, er svin bafa um snuit, merkir hordom ; 5
en sa hlutr, er l skinn i 6llum blomum ok enum fegrstum grosum,
merkir meydoms dyrd, sa er ecki ma annat vid iafnaz. Sva sem
beir villaz midg, er hiuskap iafna vid hordom, sva eru beir ok
heimskir, er hiuskap iafna vid meydom. En spakir menn gera
ba grein, at hiuskapr se til liknar, en meydomr til dyrdar, en xo
hordomr horfir til pislar, nema yfirbot fylgi.

34 (35). Bidderi nockurr kom til Martinus ok gerdiz munkr,
ok litlu sidar settiz hann i einsetu. En kona hans var vigd til
nunnu. Ok er hann hafdi skamma stund i einsetunni verit, ba
vard hann fy rir freistni, slo fiandinn bvi aa hann, at hann fystiz 15
bess, at kona hans væri i einsetunni hia honum, ok bar kemr
bessu mali, at riddarinn leitar bessa vid Martinum, ef hann mundi
bat leyfa vilia, at bau væri a samt. Martinus villdi bat vist eigi
leyfa ok qvad bat eingan hatt, at einsetumenn hefdi conur hia
ser. Riddarinn bidr bess opt ok qvad eigi samvistu beira fyrirfara 20
mundu godri fyrirætlan. Martinus svaradi honum ba a bessa lund:
»Hefir bu n&ckut i bardftgum verit?« En hann svaradi ok lez
opt bar hafa verit, er menn h&fdu barizt. Martinus spurdi ba enn :
»Segdu mer bat ba, hefir bu ndckut sed, bar sem bu hefir staddr
verit i bard&gum edr i fylkingum, konum skipat til bardaga med 25
korlum?« Ok er riddarinn heyrdi bessi sv6r Martinus, ba skamm-
adiz hann villu sinnar ok eptirleitunar, en backadi Martino bat,

er hann hafdi hirtan hann med skynsamligri dæmisogu, beiri er
hann matti aud velliga skilia, en eigi med stridmælum.

35 (36). Nu munum vær fra bvi segia, er vær komum fyrr 30
n6ckut ordi aa, at helgir menn qvomu iafnan at finna Martinum.
I^at var einnhvern dag, at tveir lærisveinar Martini voru fyrir
dlirum uti kofa Martini, bar er hann var einn inni, ok vissi hann
eigi, at beir væri bar, bviat hurdin var aptr a milli beira. Sidan
heyrdu beir inn i kofann mal miog margra manna, ok urdu ræddir 35
vid ok bottuz begår vita, at miklu mundi gegna. En at alidnum
.ii. stundum dags, ba geck Martinus ut til beira. Pa for Sulpi-
cius begår til motz vid hann ok spurdi, hvat romr sa taknadi, er
beir hftfdu heyrt i husit. Martinus var fyrir at segia beim. Sul-

1 enn Cd. 4°

MARTINUS SAGA BYSKUPS. III. 62$

picius bad akafliga, at hann segdi beim, fyrir bvi at sa var eingi
hlutr, er hann villdi vita af Martino ok legdi hann stund a at
bidia hann, er hann mundi eigi vis verda. Sidan svaradi Marti-
nus beim a bessa lund: »Segia mun ek ydr nu, ef f>er vilit vita,

S en ba bid ek ydr, at er segit eingum manni. Meyiar guds mællto
vid mik, Agnes, Técla ok Maria.« Sidan sagdi hann beim gerla
fra yfirlitum beira ok buningi, ok qvad bær eigi at eins bann dag
koma at vitia sin, helldr miklu optar. Petrum ok Paulum sa
hann optaz allra postola guds.

o 36 (37). I borg beiri er Nemausus heitir (var byskupa bing)

fiolment, en Martinus hafdi eigi viliat fara bangat, en var bo for-
vitni mikil a at vita, hvat bar væri rætt. fcenna sama dag atti
Martinus a skipi at fara, ok lærisveinar hans med honum, en
hann sat i frammstafni, fyrir bvi at hann var avallt vanr ser ein-

15 setu at leita til bess at bidiaz fyrir. Sidan vitradiz honum guds
eingill ok sagdi honum vandliga fra bvi 6llu, er byskuparnir h&fdu
radit a binginu, ok allt bat sem bar hafdi til tibinda gerzt. Sidan
sagdi Martinus bat allt lærisveinum sinum, ok leitudu beir sidan at,
ok hafdi a beim sama degi verit byskupa fundrinn ok slikir hlutir

ao allir ræddir, sem Martinus sagdi.

137 (38). Sa hlutr gerdiz til tibinda i borg beiri er Carno-
tena heitir, at einn gamall madr færdi Martino dottur sina .xii.
vetra gamla, ok hafdi hon mallaus verit alla æfi sina. Sia madr
bad Martinum litillatliga, at hann sky Udi gefa mal meyiunni ok

25 qvad bvi trua fastliga, at hann mætti biggia af gudi slikt, er hann
villdi bedit hafa. En Martinus veik bvi af hondum ser fyrir
litillætis sokum, ok qvad bat eigi sitt vera at gera bat, helldr
byskupa beira, er bar voru ba vid staddir, Valentiniani ok Vic-
tricij, ok taldi ba ser helgari vera. Fadir meyiarennar bad bess

30 at meir, at Martinus færdiz undan, ok sva byskuparnir badu med
honum. En er Martinus hafdi synt litillætit, ba vard hann ok at
syna miskunnina, en dvaldi eeki heilagleikinn ok bad alla menn
ut ganga, ba er vid voru staddir, neraa byskupana ok fodur meyiar-
ennar. Sidan lagdiz Martinus" til bænar eptir veniu sinni, ok at

35 lokinni bæninni reis Martinus upp ok tok litit af vidsmiorvi ok
blezadi; eptir bat tok hann med fingrum smum tungu meyiarinn-
ar ok dreypti a af vidsmi6rinu, ok eigi bleckti bann enn helga
mann craptr heilagleiksins. Eptir bat spurdi hann meyna, hvat
fadir hennar heti, en hon svaradi begår ok sagdi med skyrum

40 ordum. Pa fell fadir meyiarinnar til fota Martino ok mællti med

626 MARTINUS SAGA BYSKUPS. III.

tårum ok miklum fagnadi, sva at allir heyrdu, ok qvad J>essa enu
fystu rodd dottur sinnar heyrt hafa. Allir urdu fegnir, J)eir er
vid voru staddir {>enna atburd.

38 (39)- Em iarlz kona, bess er Avicianus het, sendi Martino
vidsmidr at vigia, {iviat {)at burfti at hafa vid morgum meinum ok 5
siukleikum. Pat var i ampullu einni, ok var hvergi nær full, adr
Martinus blezadi, en vid blezan hans vard ampulian sva full, at
yfir flaut alla vega, ok 611 klædi sveinsins , bess er med for , voru

i vidsmiorvi einu. En er heim kom vidsmiorit, J>a tok iarlskonan
feginsamliga vid ok setti upp med duk einum i glugg nåckurn 10
hafan. Litlu sidar kom til bionustusveinn einn ok kipti dukinum,
beim er yfir var breiddr, bviat hann vissi eigi, hvat undir var;
ok i bvi er hann kippir dukinum, hrytr ampullan ofan, su er i
var vidsmiorit ok af gleri var gerr, ok kemr hon aa golf bat, er
af marmara var gert. Allir beir er vid voru staddir, urdu ryggir 15
ok ugdu, at vidsmiorit mundi fyrirfarit vera en ampullan brotin,
ok foru at leita, ok fundu heila ampulluna, sva sem hon hefdi
fallit i dun, en vidsmidrit var ecki or farit. Petta vard eigi af
atburd einum saman helldr af heilagleik Martini, bviat blezan hans
matti eigi fyrirfarazt. 20

39 (4°)- Eigi gerdi enn helgi Martinus at eins iarteinir fyrir
sialfan sik, helldr gerdu margir menn iarteinir i nafni hans. Sa
atburdr gerdiz um dag, ba er lærisveinar Martini foru um bæ
nockurn franim, ba kom hlaupandi i moti beim hundr einn olmr
ok go miog. Fa mællti einn af beim lærisveinum : «I nafni Mar- 25
tiui byd ek ber at begia.» Pa bagnadi hundrinn, sva sem tungan
væri skorin or munni honum, ok vard tungan fost vid gominn.

40 (41). Awicianus het iarl einn grimmr akafliga ok enn
mesti manndrapamadr ; hann kom um dag i Turons borg med
foruneyti sinu morgu ok litt stilltu. Par voru i for med honum 30
margir bandingiar, ok ætladi hann um morgininn eptir at kvelia
ba allzskonar pislum, ok stefndi sidan til 6llum borgarlydinum at
sia a meibingar beira. Vid bessi tibindi vard ryggr allr borgar-
lydrinn, ok foru skyndiliga at segia Martino. Ok begår er hann
spyrr betta, ba ferr hann sem skiotaz til herbergia iarls, ok kemr 35
hann bar um midrar nætr skeid. Par voru ba dyrr allar aptr
byrgdar, en menn i svefni. Martinus legz nidr til bænar fyrir
dyrum bess l!US) er Avicianus svaf i. Avicianus sofnar fast ok
vaknar vid bat, er guds eingill knudi hann ok mællti: «Præll
guds liggr uti fyrir dyrum binum> en &u sefr.» Jarlinn spratt 4o

MARTINUS SAGA BYSKUPS. III. 6l7

upp ok vard ræddr ok kalladi a {>ræla sina ok sagdi , at Martinus
var uti fy rir dyrum, ok bad, at peir sky Ildn luka upp dyrum ok
lata Martinum na inn at ganga. l?rælarnir gengu til dyra ok luku
upp hurdu ok liopu inn aptr ok sogdu betta ecki vera utan svefnora.

S Avicianus trudi {>vi begår ok lagdiz til svefns ok sofnadi begår.
Ok iafnskiott sem hann var sofnadr, f>a kemr eingillinn enn at
honum ok knyr hann med meira ofrefli en fyrr, ok bad bann
skunda i moti Martino, ef hann villdi eigi taka hefnd a ser.
Avicianus leypr upp begår ok vard ræddr midg, ok er brælarnir

i o voru seinir a fætr, ba fen* hann sialfr til dyranna ok kallar mi&g
ok qvad einga hvilld fa mega, fyrr en hann fyndi Martinum. Ok
nu lykr hann upp dyrunum ok finnr Martinum ok mællti vid
hann: «Hvi hefir bu sva gert vid mig, drottinn minn? trua mattu
bvi, at ek mundi eigi her kom inn at finna fc>ik, utan ek væri adr

M til skelfdr af guds eingli. Ecki barftu at mæla, veit ek, hvers bu
girniz. AUt skal bat f>egit, er bu villt vera lata ; fardu a brott
sem skiotaz , at ek verdi eigi fyrir meiri guds reidi , bviat ek
bickiumz nu ærins at hafa kent um piningarnar. » Nu hverfr
Martinus a brott, en hefir ecki ord mællt vid iarlinn, en arnat f>°

*° slikt allt, sem hann villdi. Avicianus hverfr inn aptr ok bidr
riddara sina buaz, en hann lætr bionustumenn sina leysa ba menn
alla, er i b&ndum voru, en hann sialfr for a braut begår or borginni
ok gerdi bar alldri ofrid, medan Martinus lifdi.

41 (42b). Munklifi ens helga Martini var um tvær milur

»5 brott fra borginni. En beir atburdir urdu iafnan i hdfudkirkiu i
borginni, ba er bar var mikit fiolmeimi, ok bar kom saman fioldi
mikill diofulodra manna ok bidu byskups i kirkiunni, ok hefdi(!)
hann verit um nottina adr at munklifi sinu ok ætladi ba til kirkiu
at fara. Iafnskiott sem hann. hof sinn helga fot ut or klaustra-

3° gardinum, ba kendu bess enir di&fulodu menn, ok toku allir ath
oazt ok at skialfa sva sem dæmdir menn bgurligan domanda, ok
sogdu beir di&flarnir bann ba koma mundu, er ba mundi a brautu
reka or herbergium sinum, ok yissu ba allir menn, nær byskup
mundi koma. t*at var einnhvern dag, ba er Martinus kom til

35 kirkiu, ba voru bar fyrir honum di&fulodir menn, ok vofdi annarr
i loptinu uppi, sva at fætr hans attu langt til iardar, en a odrum
horfdu upp fætr en nidr hdfut. Martinus harmadi ba mi6g ok
baud &llum monnum at gangn or kirkiunne ut, en hann var einn
eptir hia enum odum ok lagdiz til bænar a midiu kirkiugolfi, en

40 reis eigi fyrr upp,. en beir voru badir heiler.

40*

628 MARTINUS SAGA BYSKUPS. III.

42 (18b). Sa atburdr gerdiz eitthvert sinn, \>sl er Martinus
var staddr i Treverisborg, ba kom i borgina voveiflig hersaga,
ok vard borgarlydrinn allr hræddr vid. En Martinus f>ottiz eigi
vita, hvort f>ettamundi satt edr logit ok baud, at leida skylldi til
sin diofulodan mann, ok spurdi hann hann, hvort |>etta væri satt edr 5
logit. En oreinn andi svaradi fyrir munn ens æra ok qvad J>a verit
hafa saman .xvi. diofla ok gert J>essi rad med ser, til f>ess at
Martinus fly di or borginni fyrir bessi hersogu. En allt var iafn-
skiott, at hann hafdi f>essa s6gu sagt, at J>a vard madrinn heill en '
borgarlydrinn frelstr. • 1Q

42b (42). Enn kom Martinus um dag til husa Aviciani iarls,
er adan var getit, ok sa hann einn svartan dioful sitia a halsi ■
honum. Martinus bles a mot fiandanum, en Avicianus . iarl hugdi,
at hann gerdi honum til hadungar ok mællti : « Fyrir hvi veitir bu
mer hadung ?» Martinus sagdi: «Eigi ber helldr enum svarta, er 15
sitr a halsi ber.» Eptir betta flydi didfull af stoli sinum.' En
iarl var miklu ogrimmari avallt sidan, ^viat hann skildi ba, af
hvers eggian hann hafdi grimmr verit.

43. Bær sa var einn i stad berm er Cennonicus heitir, or »
menn urdu fyrir miklum bard&gum, ok var bat med byi moti, at *o
hagli sva storu rigndi a akra manna, at ollum spillti. Heradsmenn
toku bat rads, at beir sendu til fundar vid Martinum greifa sinn,
bann er Auspicius het. Hann vard fyrir meirum sk6dum um
fietta en adrir menn, ok bad hann Martinum, at hann veitti beim
fullting. En Martinus bad gud fulltings ok liknar J>essum monnum, zs
ok veitti gud beim ba miskunn fyrir bæn hans, at eingum manni
vard mein at bvi hagli a enum næstum .xx. yetrum, er Martinus
lifdi sidan. En til f>ess at |>at er synt, at betta vard fyrir iarteinir
Martini en eigi atburd, ba kom sia en sama rid aptr i heradit a
beim misserum, sem Martinus andadiz, ok var ba^ i bvi synt, at 30
allr heimr gret andlat hans en fagnadi lifi hans, sem vert var.

44. I borpi, er Abaciensis heitir, var kastali einn forn, en i
castalanum var steinst&pull . einn ramgiftr, en a ofanverdum stopli-
num sat skurdgod 2 a stoli , ok h6fdu enir fyrri menn haft bar a
mikinn atrunad. En \>a er. Martinus kom i f>ann stad, villdi hann 35
lata briota benna umbuning allan, ok baud um presti sinum, b©™
er i bvi borpi var ok Marcellus het, at koma bes?su a leid. En
er Martinus kom aptr bangat odru sinne, ok hafdi b©ss a milli
verit nockur rid, ok var ba enn heill st6pullinn, ba avitadi Mar-

1 enn Cd. 1 sknrdgor Cd. 40

■MARTINUS SAGA BY8KUPS. III. 6l$

tinus prestinn um ulydni vid sik, er hann hafdi eigi brotit stopulinn.

k Marcellus færdiz undan med bvi, at hann taldi torvelligt at briota
stopulinn , ok qvad ostyrkia miinka bvi eigi afla mega , er trautt
niundu sterker riddarar. Martinus rann ba til ens drugga fulltings
5 ok var a bænum alla nottina, ok um morguninn eptir kom sva

Imikit hvass vidri, at i sundr braut allan st&pulinn.
45. Annarr atburdr vard enn litlu sidar bessum glikr, at
Martinus villdi briota ståpul einn hafan ok akafliga ramligan, ok
skurgod mikit var upp af stoplinum. En hann matti bvi eigi a
10 leid koma, ok stodu fyrir margir hlutir. Sa var einn, er monnum
var litit um, beim er atrunad hofdu » haft, at hann væri brotinn,
en hitt i annan stad , at hann var sva ramger , at bat matti treg-
liga sækiaz , at hann yrdi unninn. Martinus var bess meira um
at briota hann, sém fleiri hlutir stodu fyrir, beir er torvelligir
15 bottu. Pa sneriz Martinus til bænar at veniu sinni, ok i bvi bili
var senn elldligr stdpull hrynia or himnum ok i hofud skurgodinu,
ok leysti sa enn elldligi stdpull i sundr skurgodit allt ok sva
stopulinn allt tiliardar, ok var ecki eptir beirar forneskiu utan
dust eitt. Pessir atburdir voru til bess syndir, at menn mætti bat
»° vita, at slikan crapt, sem gud veitti Martino i heilsugidfum vid
siuka menn edr valldi a ftllum likamligum lutum, slikan allan
veitir hann honum i himneskum hlutum, sva sem i bessu takni
syndiz, er af himnunum kom.

46. Pat er enn sagt fra Martino, at kona ein, su er blodsott
25 hafdi, snart vid trefr af klædum Martini, ok vard hon begår heil.

Pessi iartein var beiri likuz, er drottinn gerdi sialfr ok i gudz-
spi6llum er fra sagt af beiri konu, er slika meinsemd hafdi.

47. Pat gerdiz enn einn dag, ba er Martinus for med arbacka
nockurum ok lærisveinar hans, ba svam edr recktiz at beim backa,

30 er beir voru a, hftggormr mikill. Martinus mællti vid orminn:
«I nafbi drottins mins Jesu Cristz byd ek ber, at bu hverfir i
brott fra bessum backa. » Hftggormrinn sneriz vid ok lyddi ordum
hans ok for begår til annarrar strandar. Allir undruduz, beir er
vid voru staddir ok sa benna atburd. En Martinus mællti til

35 lærisveina sinna med tårum: <Hdgormarnir hlyda mer nu, en
mennir vilia eigi hlyda $vi, er ekmæli.» Sidan foru beir bangat,
sem beir ætludu.

48. Pat var vandi ens helga Martini at eta lagx a paskum,
ok er b©ss vid getit eitthvert sinn laugardaginn fyrir paska, at

40 1 hafdi Cd. .

6^0 MARTINUS SAGA BYSKUPS. III.

Martinus kom at mali vid diakn f)ann, er Cato het ok bordhalld
f>eira munkanna skylldi annaz, hvort lags ndckurr væri buinn, sa
er J>eir mætti hafa um paskana. Kato diakn svaradi, at hann
qvaz sialfr farit hafa ok adrir fiskimenn um morgininn til arinnar
at veida fiska, ok hofdu f)eir ecki veitt feingit. Martinus mællti : .
»Fardu nu {>egar ok legg ut netit i ana, ok mun at koma fiskrinn.«
Diakninn for til arinnar, fcot honum l>ætti eigi veidiligt vera, ok
lagdi ut netit, sem Martinus baud. En aen var skamt fra munk-
lifino, ok foru fleiri munkar til fyrir forvitnis sakir, ok væntu
allir godrar veidar, er Martinus baud, at veida skylldi, ok {mrfti 10
sialfr at hafa. En er hann hafdi ut lagit netit, l>a liop i mikill
fiskr, ok tok hann laxinn ok bar feginn heim til munklifis. En
adrir menn feingu ecki veitt, l>eir er til arinnar foru l>ann dag, neitt.

48 b. Arborius greifi sagdi sialfr fra f>eim atburdum, at hann
hafdi sed, {>a er Martinus bioz til messu, felitit klædi koma framm 1 5
undån messufata erminni ; en i messunni, {>a er Martinus blezadi
fornina, ok hann leit til handar hans, {>a syndiz honum hondin
biort akafliga, en ermrin a hendinni purpura likuz buin vid gulli
ok gimsteinum; ok vid £at er hann hrærdi handa ok blezadi, f)a
l>ottiz Arborius heyra, at gimsteinarnir gndtrudu saman i erminni, 20
ok ioku sliker hlutir mikit ast- hans vidr Martinum.

49. f'eir atburdir gerduz, l>a er a lin var Maximus konungr,
er fyrr var fra sagt, at hann hafdi med ser byskupa [)a, er mdrg
ill rad ldgdu fyrir hann, ok var af l>eim byskupum einn Itatbius
byskup, sa er radinn hafdi virduligan hoff>ingia f>ann er Pricillia- 25
nus het, ok f>eir kdlludu villumann. En konungr hellt sva hendi
yfir |>eim byskupum, at eingi madr f>ordi at saka J>a um dauda
Pricilliani. Margir byskupar adrir vftfduz i samneyti vid l>a a
byskupa stefnu i Treveris borg ok attu vid f>a bædi svefn ok mat
ok sva tidagerd. t'essir enir sdmu byskupar hdfdu eggia(t) Maxi- 30
fflum konung at senda mikinn her til Spanlandz til J)ess at bana
l>eim monnum, er byskuparnir k6lludu villumenn, ok dæmdu J>eir
{>etta mal eptir likamligu aliti ok klædabunadi manna en eigi at
rettri raun edr gudligri eptirleitun. Ok voru til pessar ferdar
radnir iarlar nockurir, J>eir er fyrir lidinu skylldu vera, ok mundi 35
J>e8si f6r at miklum skada verda guds cristni ok morgum godum
monnum ok helgum at liftioni, {>viat J>eir er sendir voru mundu
litla grein kunna, hverir helgir væri. En er Martinus spyrr l>essa
ætlan, f>a {>ottiz hann eiga eyrindi a konungs fund fyrir sakir
J>essar ennar illu ætlunar, l>viat hann villdi eyda hana, ok margra +0

MARTINUS SAGA BYSKUPS. III. ^^J

annarra naudsynia beira, er langt er fra at segia. En er byskup-
ar fragu, f»eir er i borginni voru, at Martinus var f>angat von,
ba urdu f>eir ræddir mi6g ok badu konung, at hann skylldi Mar-
tinum eigi lata na inuan borgar, neraa hann heti f>vi at hafa frid
5 vid byskupa, ba er f>ar voru fyrir, f>viat beir vissu f>at a sialfa sik,
at f>eir voru olikir Martino i radagerdum sinum. Konungrinn
gerir sem beir badu, ok sendi i mot Martino riddara h&fbingia
einn med ndckurum ridlorum, ok skylldu f>eir eigi lata Martinum
na at koma innan borgar, nema bann heti f>vi at hafa frid vid ba

10 byskupa, er bar voru fyrir. Martinus svaradi beim bvi, at hann
mundi med Cristz fridi fara i borgina, ok f>a leyfdu beir honum
inn at ganga. En er Martinus kom i borgina, ba gerdi hann eigi
at ganga i tidagerd beira, helldr var hann a bænum i kirkiu um
nætr ok s&ng ba tidir sinar. En er hann hafdi verit b>iar nætr

15 i borginni, ba for hann til konungs hallar fyrir sakir beira vand-

Iqvæda, sem fyrr var fra sagt. Pat var enn ok eyrindi hans at
bidia lifs i&rlum tveimr, beim er fyrir konungs reidi voru vordnir,
annarr het Narsetus en annarr Leucadius. Peir h&fdu badir verit
winir Graciani keisara; en b° voru enn adrar sakir vid ba af

20 konungs hendi, bær er vær munum ecki fra segia. Nu kom Mar-
tinus fyrir konung ok bad lifs iorlunum ok sva bess, at herferdin
skylldi eydaz. Var honum eigi at eins mikill hugr aa at biarga
cristnum monnum, helldr villdi hann forda heidnum monnum vid
bana. En konungr dvaldi um dag edr annan at veita bat, er hann

25 var bedinn. En er Martinus geck eigi i tidagerd med byskupum,
ba qvomu beir til fundar vid konung ræddir mi&g ok skialfandi
ok s&gduz vera fyrirdæmdir af Martino, ok sogdu konung eigi
eiga at hlyda ordum hans, er eigi at eins veitti1 skiol villumonn-
um, helldr hefndi hann beira daudra; kdlludu beir ecki i veitt

30 i dauda Pricilliani, ef Martinus hefndi hans. Sidan badu beir
konung med tårum ok fellu til fota honum, at hann neytti rikis
sins nu i gegn Martino, ok næsta k&lludu beir hann ok villu-
mann. En b°^t Maximus væri beim eptirmalssamr um adra hluti
byskupum, ba villdi hann bo eigi eptir beim mæla bat, er til

35 aleitni var vid Martinum, ok vissi - hann, at Martinus var beim
helgari i tru ok sidlæti, ok loitadi ser annarra rada, en beir kendu

^til. Sidan heimti hann Martinum til måls vid sik ok qvaddi hann
blidliga ok hialadi vid hann marga hluti ok sagdi villumenn helldr
dæmda at ldgum af domundum en af rogi kennimanna, ok qvad
1 veittn Cd.

6j2 MARTINUS SAGA BYSKUPS. III.

hann 6nga sauk til {>ess, at hann rækti tidagerd beira, f>ar er
kennimanna fundr hafdi at verit attr, ok adrir k&lludu f>a saklausa
utan Martinus. Martinus skipadiz eigi vid ord f>essi. Pa reiddiz
konungr ok setti sik fra hiali vid Martinum, en setti begår menn
til i stad at drepa f>a menn, sem Martinus bad lifs. f*etta fregnar 5
Martinus, ok ferr {)egar til hallar konungs, ok baud nu konungi-
num at ganga i tidagerd med byskupum, ok hefdi {>a f>eir menn
lif, er konungr hafdi ætlat at lata drepa ok einkum i&rlunum. Fat
skylldi konungr ok til vinna at lata eydaz herfårina til Span-
landz. Konungr veitti [)at feginsamliga, er hann beiddi. En JO
eptir f>ria daga lidna var ætlat at vigia byskup f)ann, er Felix het,
hann var inn helgazti madr ok makligr at taka byskups tign.
Ok f>ann enn sama dag geck Martinus i tidagerd med {>eim ok
villdi helldr leggia a sik n&ckura abyrgd, en beir væri drepnir,
er adr voru til bana radnir. Annan dag eptir for Martinus brotf 15
af borginni ok var ogladr ok ryggr um l>essa samneyting, ok for
sidar of daginn en foruneyti hans. En er beir qvomu framm i
skog einn, J)a settiz hann nidr ok hugsadi fy rir ser, hveria til-
tekiu hann skylldi hafa um f>etta mal. En er hann hafdi skamma
stund bar setit, f>a kemr at honum guds eingill ok niællti vid 20
hann: »Sok er til bess, er bu ert ogladr, en bo mattir bu eigi
annan veg leysa or bessu vandrædi. Taktu nu traust af gudi ok
endrbæt crapt f)inn, at sia hlutr verdi eigi til minkunar binnar
dyrdar, helldr til æxlingar. « Padan ifra var Martinus varr um at
samneyta alldri slikum byskupum, ok f>a .xvi. vetr, er hann lifdi 25
sidan, kom hann til einskis byskupa fundar. Pat vard ndckurum
8innum eptir benna atburd, at Martino vard torvelldra at reka
di&fla fra odum mdnnum, en verit hafdi; ba sagdi hann sva med
tårum, at bat kom til bess, er hann hafdi samneytt byskupum
fyrir naudsynia sakir, en bo endrbætti hann bat bratt med fullu 30
trausti, bviat bat var litlu sidar, at diftfulodr madr var leiddr til
husa hans, ok vard heill adr hann kæmi i husin inn.

50 (52). Pa er hinn helgi Martinus byskup skein i allzskonar
kroptum, ok nafh hans ok frægd for um all an heim, ba &fundu(du) bat
adrir byskupar ok gerdu rad med ser, hversu beir mætti Martino 35
fyrirkoma. t'eir atburdir verda, at kona ein vard lettari at
sveinbarni, ok vissu menn eigi f&dur sveinsins. Pa taka byskup-
arnir bat t$»ds, at beir eggia hana til at kenna Martino barnit, ok
qvedia biiigs til at hafa bar uppi betta mal vid Martinum, sva at
allr lydr heyrdi. En Martinus svaradi b°lmm°dliga ok bad færa 40

MARTINUS SAGA BT8KUPS. DX 633

ser barnit. Ok £vi næst var bat i>angat borit ok sellt Martino,
ok tekr hann vid bvi badum hondum ok klappadi blidliga ok
mællti: «Sonr minn, sonr minn!» En sveinninn var eigi alirar
viku gamall ok svaradi l>o Martino med skyrum ordum : «Eigi ertu
fadir minn, qvad hann, helldr Jon kaupmadr. » ]?a fellu allir menn
til fota Martino ræddir ok badu ser liknar. En enn helgi Mar-
tinus fyrirgaf fceim godgiarnliga sina meingerd, en tekr sveininn
til sin ok skirdi ok kalladi Brictium, ok feck sidan sialfr dessum
sveini alla atvinnu ok fæddi hann upp i munklifi sinu. Ok ba er

»o Brictius var ungr at alldri, ba vigdi Martinus hann til munks ok
ndckuru sidar til prez, ok unni honum mest allra sinna lærisveina ;
en Brictius var honum motgerdasamr ok geck iafhan mi&g i mot
honum med miklum skapraunum. Brictius var madr skapbradr ok
olatr ok olydinn Martino; en ef Martinus ræddi um vid hann, at
hann skylldi betr gera, l>a svaradi Brictius illa ok let litt vid
skipaz morgu sinne vid umrædur hans. En Martinus hafdi hog-
lyndi i mot ok lagdi f>vi meiri stund a at snua honum aleidis,
sem hann f>oldi fleiri skapraunir af honum. En bott Brictius væri
oværr i skapi a unga alldri, f>a hafdi hann bo med ser leynda

ao mankosti, f)a er hann sp&ndu mest til astar vid gud ok enn sæla
Martinum. Hann var madr skirlifr ok hreinn fra allri likamligri
saurgan, sva at hann hafdi alldri vid konu skipt a æfi sinni.

£>at er nu fra sagt einnhvern dag, er Martinus sat uti hia
kofa sinum, sem hann var vanr stundum, f>a er hann var eigi

25 a bænum, edr menn qvomu til måls vid hann, f>a vard honum litit
upp a gnipu, f>a er yfir munklifinu var, ok ser hann £ar sitia a
gnipunni .ii. diåfla. f'eir voru katir ok gladir ok mællto sem
einum munni: «Heill sva nu, Brictius, heill sva nu, Brictius !» En
bvi mællto J>eir J>etta, at f>eir vissu, hverri ædi beir iosu i briost

30 honum. En er skamt var at bida, f>a kom Brictius f>ar laupandi
ok var J>a ordinn odr ok ærr af eggian di&flanna, sva at hann
gætti varia handa sinna ok mællti vid Martinum m&rg hardyrdi.
En Martinus hafdi avitadan hann enn fyrra dag um marga ohlydni,
J>a er hann hafdi gerda. Slikum avitum reiddiz Brictius ok mællti

35 mart osæmiligt vid Martinum, kalladi hann ecki vera sva godan
mann, sem adrir toku a, en sagdiz sialfr vera miklu betri, f>ar er
hann hafdi verit alla æfi sina i munklifi, en Martinus hafdi verit
.xviii. vetr heidinn, «ok ma hann bess eigi dylia, en nu er hann
elldiz, berr fyrir augu honum hverskyns sionhverfingar. » Slikt sva
mællti Brictius ok mart annat verra, £at er betra er at f>egia en

634 MARTINUS SAGA BYSKUP 8.' III.

fra at segia. f*a geck Brictius i brott um sidir ok f>ottiz f>a hafa
hefnt sin. En medan Brictius hafdi petta mællt, pa svaradi Mar-
tinus eirgu, helldr hafdi hann bedit fyrir Brictio alla pessa stund.
Eptir pat er Brictius var a brottu, sagdi Martinus peim monnum,
er par voru vid staddir, hvat di&flari)ir h&fdu mællt, ok kendi petta 5
peira illzku en eigi illvilia Brictij. Litlu sidar kom Brictius til
fundar vid Martinum ok fell gratandi til fota honum ok bad ser
liknar, en Martinus fyrirgaf honum pegar blidliga. t*at var einn-
hvern dag, pa er Brictius geck uti, pa mætti hann f>orpkarli einum
fatækum ok siukum, o\ for sa at leita ens sæla Martini byskups 10
ok mællti vid Brictium: «Ek bid her i allan dag, ef ek mætta
finna enn sæla Martinum, ok veit ek.eigi, hvarhanner.» Brictius
svaradi: «Ef pu leitar pess ens æra manz, pa gacktu framm
n6ckuru ' leingra ok se, hvar hann sitr ok gapir i himinenn upp
sva sem vitlaus madr at vanda sinum.» Enn fatæki madr for at »s
finna Martinum ok bad ser miskunnar, ok hvarf heill ok feginn fra
peim fundi. Litlu sidar funduz peir Martinus ok Brictius, ok
mællti Martinus. vid hann: «Er pat satt, Brictius, at per {>ikir ek
ærr vera?» Brictius vard farr vid ok qvaz pat eigi einkum mællt
hafa. P&. sagdi Martinus: «fcat hefir pu mællt, ok heyrda ok 20
gerla, hveriu pu svaradir enum fatækia manni, er hann spurdi at
mer; en ek segi per pat nu vist med s&nnu, at ek hefir pat pegit
af gudi, at pu skallt byskup vera næstr mer, ok kann ek f>er pat
at segia, at {>u skallt marga gagnstadliga hluti pola i {>inum bysk-
upsdomi.» Pa. svaradi Brictius med hlatri miklum: .« Hefir ek eigi 25
{>at satt sagt, at sa er ærr madr, er slikt mælir.» Eptir f>at hætta
fieir l>essi rædu. Margir menn mællto f)at vid Martinum, pa er
Brictius var prestr ok gerdi honum skapraunir, hvi hann tæki eigi
embætti af honum. En Martinus svaradi : «Ef Cristr poldi Judam,
hvi muna ek pa eigi pola Brictium. » 30

51 (50). Sa atburdr var eitthvert sinn, par er kaupmenn voru
a sio staddir, pa gerdi at peim mikla rid, ok var vid sialft buit,
at skipit mundi faraz , en peir tynaz, ok voru peir ræddir miog.
£>a tekr til orda egipzkr madr einn heidinn ok mællti: «Gud
Martini, hialpdu oss.» Ok pegar er hann hafdi pat mællt, {ja 35
st&dvadiz ridin, ok [lofudu peir* gud ok enn helga Martinum.

5a (51). Licuncius het einn gdfugr madr ok trufastr, er vard
fyrir miklum bar daga: onduduz sum hiu hans med bradri sott, en
sum lagu siuk. Hann sendi rit Martino ok bad hann hialpa ser.

1 n&ckura Cd. 2 [ l6fu Cd. 4<>

MARTINUS SAGA BYS KU P S. III. 635

In Martinus taldi f)at torvelligt vera, bviat hann skildi {>at af
krapti sinum, at {>essir menn voru vordnir fyrir bardaga guds.
Sidan tok Martinus ok fastadi ok var a bænum viku alla samfast,
ok let eigi af at bidia, adr f>essir menn allir voru heilir. Eptir

5 [>at for Likuncius a fund Martini ok sagdi heil 611 hiu sin1 en
færdi Martino at gi&f .c. marka silfrs. En er Martinus var bedinn
at {>iggia \tnt, ba sagdi hann : «Fædi kirkian oss ok klædi, en vær
burfum eigi framar at girnaz.s Likuncius leysti menn or hdptum
med bessu fe 6llu, eptir J>vi sem Martinus lagdi fyrir hann.

o 53. >Enn heilagi Martinus byskup vissi leingi fyrir andlat sitt

ok sagdi brædrum deili a J>vi, at andlatztid hans nalgadiz. Pat
bar ok saman, at hann heiman for til J)orps J>ess, er Condarensis
heitir, ok er f>ar byskupsstoll i {>vi f>orpi. Martinus villdi sætta
kennimenn, er f>ar voru missattir vordnir, ok botti honum l>au

H god sin æfilok, at hann endrbætti frid heilagrar cristni, adr hann
andadiz. En er hann for med lærisveinum sinum (i^ nandir a
ndckurri, ba sa hann fugla hia anni, J>a er skarfar heita, ok veiddu
l>eir fiska or anni eptir edli sinu. Martinus nam stadar ok leit til
lærisveina sinna ok mællti kl&ckvandi: «Fuglar f)essir, er vær

■o siam, l>eir bera diofla liking a ser, beir sitia um uvara ok taka ba,
er vitlitlir eru ok f>eim trua, ok gleypa sidan, en sediaz alldri.»
Sidan baud hann fuglunum, at beir flygi a braut a fi6ll ok skoga,
ok neytti bess velldis vid ba> sem hann var vanr, J>a er hann rak
diofla fra odum m&nnum. Pa flycktuz skarfarnir saman i einn

'S dun ok flugu fra vatnfdllum i brott a fi&ll ok heidar. En Mar-
tinus for, sem hann hafdi ætlat, til bessa byskupsstols , ok dvaldiz
bar ndckura rid ok sætti l>a menn alla, er f>ar voru missattir. Ok
er hann ætladi heim at fara, J>a kendi hann ser sottar, ok gerdiz
hann bratt miog mattfarinn ok heimti til sin lærisveina sina ok

3° sagdi ba skamt eptir mundu vera beira samvistu, sva sem hann
hafdi beim adr fyrir sagt. Peir urdu allir vid bessa s6gu ryggir
ok gretu akafliga ok mællto vid hann sem einum munni: «Af hvi
fyrirlætr bu oss> heilagr fadir, huggunarlausa, edr hverium felr
bu oss a hendi, ba er bu skilzt vid (oss)? Skædir vargar munu gripa

JS hiordina, begar hirdirinn er fra farinn, edr hverr mun ba skyla
oss vid beira bitum ok ogurligum arasum? Witum vær bat allir,
at bu girniz til guds at fara, en eigi mun b^erra dyrd bin> b°ttu
lifir nockvi leingr, ok eigi munu minkaz binar ombunir ; helldr
miskunnadu oss, heilagr fadir, ok far eigi fra oss.» En er Mar-

^° 1 Her er andlat ens helga Martini byskups Overiler.

636 MARTINUS SAGA BYSKUPS. IH.

tinus sa lærisveina sina grata , |>a er hann unni mikit , en var
sialfr fullr miskunnar, f)a sneri hann ollu sinu radi ok fysi a guds
forsio, f>viat hann sialfr vissi eigi, hvort er hann villdi lifa edr
deyia, f>viat hann villdi eigi ryggia lærisveina, er hia stodu, en
hann var £0 fuss, sem von var, at fara til guds, ok svaradi a J>essa
lund: »Heyrdu, drottinn ! ef lyd Junum er naudsyn a, at ek lifi
leingr, f>a vil ek eigi skiliaz vid f>esskonar erfidi ; verdi vili funn, drott-
inn. Pung f>iki mer, drottinn, byrdr likamligs erfidis, ok vist
hefir ek ok leingi lifat ok [>olat margar frrautir fyrir J)inu nafni,
J>a mun ek |>o eigi sakaz vid rnikinn alldr ok vera buinn til at
beriaz undir f>inu merki, ok eigi skal ek a hæl fara i orrostunni ;
ok f>ott g6mlum manni se æskilig hvilld eptir langt erfidi, fca
sigrar f)o hugrinn aratdluna ; gott er mer f>at, drottinn, ef |>u villdir
vægia alldrinum en vorkynna ellinni. En um lydinn em ek ræddr,
ok ef f>u tekr mik fra, drottinn, f>a vardveittu sialfr lydinn, verdi »5
allir hlutir eptir |>inum vilia.« £0 var sa oumrædiligr madr, er
eigi var sigradr i erfidi ok eigi i dauda, fyrir eingu vætta neigdiz
hann, ok eigi vissi hann, hvort hann villdi helldr lifa til hialpar
monnunum edr deyia ok fara til guds.

54. En er sottin tok at vaxa, en likaminn at mædaz, {ja let *°
hann f>eygi 6ndina lina likaminum, ok var avallt a bænum en
vakti i sifellu. Ecki skipti hann ok um reckiu sina, et sama var
hon gofuglig ok hæglig, i 6sku hvildi hann, ok breitt a ofan har-
klædi. £>a badu lærisveinarnir, at j>eir skylldu na at leggia halm
undir hann. Pa sagdi enn helgi Martinus: »Eigi somir, brædr
minir, annan veg at deyia1 en i moldu edr harklædi. En ef ek
gef ydr dnnur dæmi, f>a misgeri ek sialfr.« Hendr ok augu hof
hann avallt til himna, en hugr hans hvarf alldregi af heilagri bæn.
En er prestar £eir, er vid voru staddir, badu, at hann skylldi
snuaz nftckut i reckiunni a ymsar lidar ok gera ser hægra, f>a 30
svaradi enn helgi Martinus a l)essa lund : »Latit vera, brædr minir,
latid mik helldr na at sia himin en idrd, at 6nd min megi fara
rettleidis til guds.« Ok er hann hafdi f>etta mællt, l>a sa hann,
hvar diofullinn stod eigi langt a brott, ok mællti vid hann : »Hvi
stendr |>u her, et dreyrgazta hrædyr? Ecki muntu finna med mer 3S
{>inna verka. Abrahams fadmr1 mun vid mer taka.« Ok er hann
hafdi l>etta j mællt, {»a skildiz su en helgazta 6nd vid likamann
med fftgru andlati. Pat var a drottinsnott, er enn helgi Martinus
andadiz nær midri nott fyrir drottinsdaginn, ok heyrdu margir
1 degia Cd. 2 fadir Cd.

I

MARTINUS SAGA BYSKUPS. III. 637

menn fagrar raddir til himna upp, pa er guds einglar færdu 6nd

hans til eilifra fagnada. Aller peir er hia andlatinu voru, sa

mikla dyrd a likam hans: andlit hans var biartara en lios, en

likami hans hvitari en snior ok potti pegar bera a ser mikla liking

S oordinnar upprisu, ok mundi pvi eingi madr trua nema sæi, at

likami hans mætti sva alreinn vera, sa er nytekinn var or 6sku

ok harklædi. En pangat kom, pa er Martinus var andadr, mikill

fioldi manna or 6llum enum næstum borgum ok her&dum, ok var

' po mestr munka fioldi. 1?eir .voru eigi færri saman komnir en

10 mm. Allr fioldi manna dreif ok pangat af Turons borg ok allir

flestir or Peitu borg. En pessir menn allir gretu mi6g ok h&rmudu

frafall Martini, ok allra mest munkarnir. En pott peir greti, pa

var pvi fagnanda, er Martinus for til guds, heilagligt var at fagna

dyrd hans, ok milldligt at grata dauda hans, pviat trua eggiadi

is fagnadanna en heilug ast harmsins.

55. Eptir andlat ens helga Martini gerdiz præta mikil milli

•Turonar manna ok Peitu manna. »Vorr var hann munkr ok vorr

var hann aboti, sogdu Peitu menn, ok fra oss tokut er hann ydr

til. byskups, ok nadut sidan hversdagliga vidmæli hans ok iarteign-

agerd ok helgum kenningum, ok a svogort ofan byskupligri

lezan. Nu megu ydr slikir hlutir p6rf vinna, en vær munum

afa helgan dom hans med oss.« Turunar menn sogdu: »Ef er

segit oss mega p&rf vinna iarteinir hans, pa vitit per pat sialfir,

at hann gerdi fleiri iarteinir med ydr en med oss, pviat hann

»5 reisti her upp einn daudan mann en par .ii. ; sagdi hann ok sva

sialfr, at hann hefdi fleiri iarteinir gert fyrir byskupsdom sinn

helldr en i byskupsdominum. Nu hæfir pat eitt, at hann fylli

pat med oss andadr, er hann fylldi eigi lifandi, er hann fra ydr

i brott tekinn en oss gefinn af gudi. Nu med pvi at er vilit, at

30 vær hafimz ldg vid, pa Aritit per pat, at at peim stoli a hverr at

hvila, sem hann hefir verit vigdr til. En ef er vilit pat segia,

at hann eigi par at hvila, sem hann var fyst munkr, pa viti per

pat, at hann var i Melans borg fyrr munkr en med ydr.« En er

peir prættu a pessa lund, pa kom nott, ok vardveittu hvorirtveggiu

35 likit, ok ætludu peir or Peitu borg at taka likit um morgininn

eptir fra Turons monnum naudgum. En gud villdi eigi ræna

Turons menn byskupi sinum. Ad midri nott sofnudu Peitu menn

allir, sva at eingi madr vakti af peim enum mikla mannfidlda.

Pess neyttu Turons menn ok toku likam ens helga Martini ok

40 letu ut um glugg einn, en sumir toku vid fyrir utan ok letu

6g8 MARTINUS SAGA BYSKUPS. III.

koma a skip ok fbru a brott med ollum skipum sinum, sv;i snu
vatnf&llum gegnir til Turons borgar. Peitu menn v&eknudu vid
araglam peira ok soknudu ens æzsta gimsteins, er peir skylldu
vardveitt bafa, ok foru heim til borgar sinnar. En Turons menu
baru lik ens helga Martini i hofudkirkiu i Turons (borg) med
gofugligri likfylgiu, ok lågdu pvi næst i grof med f6grum lofs&ngum.

56 (58). A pessi tid var enn helgi Ambrosius byskup yfer Melans
borg. • En er hann s6ng messu pann drottinsdag, er Martinus var
andadr, pa stod hann ok studdiz vid allteri ofan i pistli ens helga
Pauli postola. En pa er at guzspialli var komit ok byskup skylldi 10
bleza diakninn, pann er gudzspiall skylldi lesa, pa vard fall a
tidunum eigi skemri stund en um .iii. tidir dags. Pa gengu menn
at Ambrosio ok vdktu hann ok mællto: »Biodi herra vorr nu, at
lectia se lesin, pviat allr lydrinn er modr ordinn ok hefir leingi
bedit.» Pa sagdi Ambrosius : »Hrelliz er eigi, brædr, pviat mer er 15
mikit veitt i pessum svef'ni, pviat drottinn hefir ser latit soma at
syna mer miklar iarteinir; pviat [>er skulit nu pat vita, at brodir
minn Martinus er nu lidinn af pessa heims lifi, ok veitta ek nu
pionustu hans liki, ok var einn capituli eptir osungitm, pa er per
vocktud mik.« Pa undrudu allir ok merktu pann dag ok stund, 20
ok spurdiz sva til, at Martinus hafdi a peiri tid andaz, sem Am-
brosius sagdi sik. pionat hafa liki hans.

57 (59)- Sa atburdr vard enn i 6drum stad a peiri somu nott sem
Martinus andadiz, at enn helgi Severinus, er pa var byskup yfir Kolni,
geck kirkna i mille med klercum sinum eptir ottos&ngs tid. Pa JS
heyrdi hann fagrar eingla raddir i himinenn upp ok kalladi til
sin diakn sinn ok bad hann at hyggia vandliga, ef hann heyrdi
eingla song. En erkidiaknenn tylltiz a tær ok studdiz vid staf
byskups ok hleradi ok matti eigi heyra s6nginn. Pa fellu peir til
iardar badir ok badu gud, at hann heyrdi ; en er peir risu upp nf 30
bæninni, pa spurdi byskup, ef hann heyrdi. Diaknenn svaradi :
»Ek heyri sdng fagran i himin upp, en ek skil eigi hvat pat taknar.«
Byskup sagdi: »Ek mun segia, hvi taknar. Herra minn Martinus
for nu af pessum heime, ok færdu dnd hans guds einglar fagnandi
til himna. En er dv6l nftckur vard a adan, er pu mattir eigi 35
heyra s6nginn, pa kom diof(ul)linn til med illgi(o)rnum einglum
ok hugdiz hallda mundu salunni, en hann fann po ecki sinna
verka med honum ok flydi a braut med skemd. En hvat mun
af oss verda syndugum monnum, pa er ovinrinn pordi at deila til
sliks kennimanz.« En er Severinus hafdi petta mællt, pa sendi 40

M A K T 1 ■ N O S SAGA B Y S K V P S. III. 6?9

hann erkidiakn sinn til Turons borgar at spyria, hver tidindi bar
hofdu gerz a f>eim dogum. En sa er sendr var kom aptr ok
sagdi, at a f)eiri enni s&mu tid hafdi Martinus andaz, sem Seve-
rinus hafdi heyrt einglas6nginn.
5 58 (57). Severus er Sulpicius het 6dru nafni, lærisveinn ens

helga Martini ok enn mesti astmadr, er [>essa sogn hefir fyst ritat,
sagdi Martinum hafa ser vitraz, sva sem hann sagdi a riti f)vi, er
hann sendi Auriliano diakni, en sva mælir a ritinu eptir qvediu-
sending: »Sidan er vid skildumz, brodir, f)a sat ek einn eptir i

10 husi, ok var f>a i hug mikil ahyggia, sem opt verdr af von oord-
inna hluta ok leidindi nyligra hluta, af domadags ogn ok ræzlu
eilifra kvala. En sia ogledi 611 saman geriz mest af endrminniDgu1
synda minna. En eptir \>essn mæding hugarins l&gdumz ek i
reyckiu mina, ok sofnadi ek, sem opt er vant, at svefn kemr

15 eptir ogledi. En er ek var sofnadr, sva at ek pottumz nær bat
vaka, sva sem morginsvefhar verda opt lausari en adrir, ba bottumz
ek sia helgan Martinum byskup skryddan hvitu skrudi: andlit
hans var sem elldr, en har hans sem purpuri, ok syndiz mer hann
sva, sem ek ma varia ordum til koma fra at segia, en ek matta

ao kenna hann en lita varia i gegn honum. Hann brosti vid mer
ok hafdi bok i hendi, ba er ek hafda ritat eptir lifi hans. Ek
hugdumz falla til fota honum ok bidia hann blezunar, ok kenda
ek, at hann lagdi hond yfir hofud mer. En i millum blezunarorda
er ek leit vid honum, ok villdi ek avallt a hann sia, ba1 syndiz

25 mer hann lida i lopt upp, unz sky baru hann or augliti minu til
liimins. En litlu sidar sa ek Clarum prest lærisvein hans, bann
er fyrir sk6mmu andadiz, ok for hann enn a sdmu gotu eptir,
sem lærifadir hans for fyrir. En er ek villda fara eptir beim, ba
vaknadi ek, ok tok ek at fagna syn bem> er ek hafda sed. Pa.

30 kom inn sveinn einn farandi ok var ogladr, en ek spurda, hvat
honum væri at ogledi, en hann svaradi: »Tveir munkar qvomu
or Turons borg ok sogdu Martinum byskup andadan, en ek gret
akafliga, er ek heyrda b^tta, ok nu falla mer tar um kinnr, er ek
rit rit betta, ok ma ek eigi huggaz af harmi minum. .En ek vil,

35 brodir, bik lata hluttakanda vera harms mina, sva sem vid erum
badir hluttakendr einnar astar. Kom bu til min, brodir, ok grat-
um badir bann, er vid elskudum badir, bott ek vita, at makligra
væri at fagna en at grata, bviat honum er nu gefin dyrd eilifs
rettlætis, bviat hann hefir borit sigr af bassum heime; en ek ma,

4.0 1 endrnygingu Cd. 2 by Cd-

64O MARTINUS SAGA BYSKUPS. III.

eigi stddva harm minn, ok hefir ek mikinn arnanda sendan fyrir
mer, en tynt hefir ek £0 bessa heims huggun ; fagna skylldi ek
helldr, ef harmr mætti lata fyrir skynsemi, bviat Martinus er nu
kominn i sveit med postolum ok spamonnum guds ; ok betta mæli
ek i leyfi allra heilagra, at hann er iafningi enna hæstu heilagra 5
manna, at bvi er ek trui, ok fylgir hann nu guds lambi reinn fra
ollum synda sauri, samteingdr hi6rdu rettlatra manna ok allra
hellz piningarvotta guds ; bviat hann matti ok villdi vera piningar-
vottr guds i fysi ok crapti, {>ott skynsemi pessar tidar veitti honum
eigi pining; ok bott nu kolni hvern dag ast margra, ba kolnadi IO
eigi hans ast, helldr ox hon dag fra degi. t*eirar astar hans naut
ek overdr, bviat hann elskadi mik framar en nockurn annan. En
nu ma mik einskis manz ast hugga hedan i fra, ok harma ek bat
hvern dag, er ek lifda honum leingr, ok ma ek hans alldri okldck-
vandi minnaz. En til hvers græti ek bik, brodir, i bessu riti, 15
bar er ek villdi, at bu værir huggadr, bott ek megi eigi hugga
sialfan mik af harmi minum.« t*etta bref ritum vær til bess, at
badan af ma marka, hveria ast menn hofdu a Martino, beir er
med honum h&fdu verit. Enn helgi Martinus byskup fullr af
ollum crauptum ok heilagleik andadiz a d&gum Archadij keisara 20
sonar Theodosij ok Honorij brodur hans; en i benna tima var
pafi yfir Romaborg Innocensius, sa er fystr var med f)vi nafni.
Martinus hafdi einn vetr ens niunda tigar, er hann andadiz, en
hann hafdi byskup verit .vi. vetr ok .xxx. f^a voru lidin fra higat-
burd drottins vors Jesu Cristz .cccc. vetra secundum Speculum as
Historiale.

59 (60). A enu sextuganda ari fra andlati ens helga Martini
byskups tok sa madr byskups tign i Turons borg, er Perpetuus
het. En er hann hafdi byskupsdom tekit, ba villdi hann i 6llum
hlutum vegsama enn helga Martinum byskup ok let taka ofan 30
kirkiu, ba er ger hafdi verit enum helga Martino, en gera adra
miklu meiri ok dyrligri. En ba er kirkia var alger ok byskup
villdi vigia hana ok taka upp helgan dom Martini or beim stad,
sem hann var grafinn, ba baud hann til bessar hatidar 6llum enum
nalægztum byskupum ok abotum ok morgum munkum ok kenni- 35
monnum i upphafi ' manadar bess, er Julius heitir. ^eir vftcktu
um nottina fyrir bann dag, er beir ætludu helgan dominn upp at
taka, ok um morgininn eptir leitudu beir til ok grofu yfir stein-
bro Martini. En er beir villdu hana upp taka, mattu beir eingan

1 upphafdi Cd. 4°

M A R T [NUS S A C A B V S K I I' s. III. 64I

veg hræra hana. Pa urdu beir ogladir vid ok vissu eigi, hvat
beir skylldu til taka. Pa tok til orda einn af klercum ok mællti :
Witid |>er eigi, at eptir .iii. daga er vixludagr ens helga Martini,
ok mim hann a f>eim degi vilia vera upptekinn, sem hann var
5 til bvskups vigdr.« Pa baud byskup, at menn skylldi a bænum
vera ba .iii. daga ok fasta ok vaka ok bidia Martinum arnadar-
ordz at um betta mal. En a enum .iii. degi geingu beir til graf-
arinnar ok villdu upp taka steinbro, en mattu hvergi hræra. Fa
urdu allir uqvæda vid ok vissu eigi, hvat til skylldi taka, ok
10 baruz bat helz fyrir at hylia steinbrona molldu. En i bvi bili
syndiz f)eim gamall madr, hvitr fyrir hæru, skryddr hvitum purp-
uraklædum, kennimanligr mi&g, ok hugdu beir hellz, at abote
n&ekurr mundi vera. Sa madr tok til orda ok mællti vid ba:
»Hvi standit er nu ok hafiz ecki at? Se ber eigi enn helga Mar-
,5 tinum, (er) stendr hia ydr ok er buinn til at starfa med ydr, ef
er takit til.« Sidan varp hann af ser motli sinum ok tok til
steinbroarennar med beim, ok var f>a audvellt at hræra hana
bangat, sem beir villdu. Eptir f>at baru beir helgan dominn i
kirkiu med allri dyrd, crossum ok kertum ok reykelsikerum ok
io miklum lofsongum, ok settu nidr helgan dominn i haleitan stad
hia allteri, ok beid hann bar, unz hann var i skrin lagdr. Sidan
hofu beir messu upp ok sungu hatidliga, ok ba er messunni var
lokit ok ddrum tidum, ok menn gengu til veizlu, beir er byskup
hafdi bangat bodit, ba bad hann leita at beim virduliga manni, er
i5 beim hafdi synz, ba er beir toku helgan dominn upp, ok fanz
hann hvergi. Ymsar voru bar getur manna a, hverr sa enn dyr-
ligi madr mundi vera, sumir ætludu guds eingil, en sumir sialfan
Martinum byskup. Par verda sidan at beiri kirkiu, er enn helgi
Martinus hvilir, allzkonar iarteihir, fa sion blindir, en heyrn
o daufir, en didflar flyia fra odum m&nnum, en likbraer hreinsaz.
Hefir almattigr gud vegsamat enn helga Martinum byskup um-
framm vel flesta adra sina astviui fyst i lifinu med bviliku valldi
ok iarteinagerd, sem nu hafit er heyrt, ok sva faheyrdum iartein-
um. at hann hefir .iii. menn af dauda reist ok ba eina, er sva
35 voru komnir i valid di&fulsins, at beir attu einga von til guds,
bviat beir voru uskirdir ok sva herfiliga at teknir, at sumir h6fdu
fyrirfarit ser sialfir; ok er fyrir ba sdk sva sungit i hans enum
helgum lofs&ngum, at hann hafi .iii. sinnum sundrat helviti. En
i sialfu lifinu var hann sva reinn ok skirr ok fraskila 6llu saurlifl,
+0 at til sliks finnaz varia dæmi, ok er hann af bvi kalladr af allri

642 MARTINUS S A G V B Y S K U P S. in.

cristni gemma sacerdotum, f»at f>ydiz gimsteinn kennimanna. Sa
steinn, er. gemma heitir, berr langt af odrum steinum i sinum
skirleik, sva berr ok heilagr Martinus af 6llum kennimonnum. Er
J>at mikill vitnisburdr heilagleiks ok dyrdar ens helga Martini, at
honum var fyst vigd kirkia allra samt pindra manna, ok let f>at 5
sa gera, er honum var likaztr i meinlætum ok i iarteinacrapti ok
ollu lifinu, erm helgi Benedictus aboti. Su dyrd er honum ok veitt
af heilagri cristni, at honum einum er octavas sett ok sungit af
6llum sottdaudum * monnum , ok f>au leyfi gefr pafinn sialfr a
hans hatid, er bok su vottar, er Penitencialis heitir, er hann vill 10
eigi gefa a velflestum odrum hatidum af skriptum manna, dessum
ordum rædir Innocencius pafi, sa er enn .iii. var med {jvi nafni,
um enn helga Martinum: »Eptir tru minni mæli ek, qvad pafenn,
en f>o ero leyndir fyrir oss guds domar, at verdleikar allra sott-
daudra manna mega eigi iafnaz verdleikum eins saman Martinus 15
byskups.» Nu h6fum vær yfir farit ndckurn hop af iarteinagerd
ens sæla Martini byskups, ok munum vær nu eigi fleira at sinni
segia fra f>eiri dyrd, er almattigr gud veitir honum, en f>o skulum
vær nu einkum sækia hann at arnadarordi ok bidia l>ess, at hann
arni oss af sinni milldi ok miskunnsemi vid almatkan gud allra 20
{>eira hluta, er vær Jmrfum mest af honum at {>iggia l>essa heims,
en at lidnu l>essa heims lifi veiti hann 6ndum vorum paradisar hvilld
til domsdags, en at enum efzta domi ladi hann andir vorar med
sialfum ser ok 6llum helgum mftnnum til eilifra iagnada ok J>eirar
sælu, er alldri verdr endir aa. 25

1 sottdauda Cd.

MAURITIUS SAGA.

(Crf. 235 folio).
Prologus.

Svo segia frodir menn , sem helgar bækr visa til , at Octovi-
5 anus Augustus hafi fyrstr allra keisara haft einvalld yfir aullum
heimi. Hann stodvadi allan hernad ok setti frid um allan heim
allra manna i millura. Hann baud ok sva, sem hann segir Lucas
i gudspialli sinu, at nofn allra manna skylldi rita i hans riki,
bviat hann villdi taka skatt af hverium manni; villdi hann ok

10 vita taulu allra sinna undirmanna. A audru aari hins fimta tigar
hans rikis var fæddr fra Mariu mey hingat i heim varr hialpare
Jesus Kristr, bædi gud ok madr, oss til hialpar, helgandi enn
setta alldr heims f)essa, \>nxi\\ sem nu er, med sinni hingadkvamu
miskunnsamligri. Æn ba er lidit var fra hollgan drottinligri .ii. c

i5 æra .ix. tigir ok eitt aar, hafdi riki yfir Romverium Dioclecianus
keisari, hann var inn |>ridi ins fiorda tigar at tolo fra Octoviano keisara.
A dogum J>essai Diocleciani gerdizt ofridr vida um heiminn ok
hans riki sva mikill, at hann fek eigi stodvat einn. Var {>at ok
makligt, at hans undirmenn væri honum ohlydnir, [er hann var2

^o ofridsamr vid krisna menn. Tok hann sidan til rikisstiornar med
ser f>ann hofdingia, er Maximianus het, ok Herculius var kalladr,
ok gerdi hann med ser samfelaga allz rikis ok tignadi hann med
keisara nafne ok valide. Ok nu er bessir .ii. keisarar hofdu riki,
Dioclecianus i Australfu, en Maximianus i Vcstralfu, gerduzt \te\r

25 sva grimmir vid kristna menn, at beir brutu nidr helgar kirkiur
ok eyddi hvervetna cristnum domi, ok leitudu med aullu nidr at
briota kristiliga tru, sva at beir byrmchi æyngum af gudligri hiord..
En med gudligri forsio var bat sidan opinbert i aavextinum, er ba

1 fcessi Ctf- * [ °k C^-

um

544 M A v RiTi c s s a a a.

var sadkastinu starfat. £essi ofridr, er Dioclecianus ok Maximi-
anus gerdu krisnum monnum, var inn tiundi fra f)eim, er Næro
gerdi guds vinum aa sinum dogum, grimmari ok leingri en adrir,
f>eir sem verit hafa, sem bekr votta; pviat sva finzt ritad, at aa
einum manadi bbldu piningh ok dauda .xvii. pusundir heilagra 5
manna fyrir Kristz nafni ok heilagri tru. fcessi ofridr stod .x. ar
med uppteknum grimleik. At lyctaudum bessum ofridi fylgdi
skiotlig ok aakaflig hrapan heidins doms ok eilift nidrbrott blot-
stada ok skurgoda. Pa veittis fridr guds krisni um allan heim,
ok peir margir, er fyrr hofdu verit hinir striduztu ovinir, gafu nu *°
sialfviliandi sinn hals undir ok heilagrar ok almenniligrar truar,
med peim hætti sem gerdizt i Egipto eptir id tiunda aafelli, f)a er
gud laust alla peira frumburdi med bradum ok enum grimmasta
dauda. Gaf Pharao eigi at eins fullt frelsi Israels sonum brutt at
fara, helldr skylldadi hann pa til aakafliga bruttferdinni at skunda »5
med miklu fiar framlagi. fcat ma ok enn sia, segir sa er pessa
hluti hefir saman lesit ok ritad , at eptir f>ann mikla ofrid , er
krisnir menn poldu, hafa peir, er fyrr veittu motstodu heilagri tru.
veitt sidan mikla uppreist helgum kirkium, sem fora smidi votta,
pau sem enn ma sea. 20

Saga Mauriciji.

1 . A dogum * peira keisara Diocleciani ok Maximiani gerdizt
ofridr fyrir nordan fiall i Grallia. Amandus ok Eleanus2 hetu peir,
er formenn voru peira vikinga, er med J)relsligri ofdirfd gerdu
laugbrot ok [reistuzt i mot Roma3 riki ok spilltu sva fridi ok *5
frelsi ok al{>ydu rett. Keisararnir gerdu J>at rad, at Maximianus
for nordr um fiall med mikinn4 her at staudva {>enna ofrid. En
eptir {>vi sem Dioclecianus baud, reduzt til J)essarrar herferdar med
Maximiano f>eir riddarar af austrhalfunni, er Thebæi eru kalladir,
med sva miklu fiolmenni, sem {>a var legio kaullud, en eru 5 .vi. 3°
Jmsundir ok .vi. hundrud ok .vi. tigir ok .vi. menn. Pessir voru
miok agetir ok sterkir bædi at hug ok hreysti ok vel at vopnum
bunir ok med romveskum sid tilsamdir, hversu f>eir skylldu mæta

1 Begyndelsen af Sagaen findes ogsaa paa sidste Spalte af Cd. Holm. 2
folio, hvor Overskriften lyder: Her hefr upp sogu Mauricij iarllz ok 35
hans felagha. a Helianus Holm. 3 [ reidduz Romveria Holm.

4 miklum Holm. $ pat er Holm.

u b i r i u s s a o a. 645

sinum ovinum i bardaga. Mauricius iall var hofdingi fyrir lidi
bessu, ok {>essir voru bar nafnfrægir menn i hans her : Exuperius,
Candidus, Victor, Innocencius ok Vitalis. Mauricius ok aull hans
riddarasveit hafdi tru tekit af byskupe i Jorsalaborg, adr beir foru
5 ut ' um hafit, ok settu begår kraptt heilagrar truar umfram allan
likainligan vapnabunad med mikilli stadfesti. Ok bessa ena somu
heilaga* tru stadfestu f>eir fyrir pafanum3 sidan i Romaborg med
beim svardaga, at beir skylldu fyrr lifit lata en ganga af tru sinni.
En er beir fundu keisarann Dioclecianum , sendi hann ba nordr

10 um fiall, svo sem hann hafdi fyrr rad fyrir gert, til lids vid
Maximianum, f>viat hann var adr farinn nordr undan4.

2. Svo er sagt fra Maximiano keisara, at hann kunni mikit
af riddaraskap ok hafdi sik miok samit til [riddaraskapar oks
hernadar. Mikinn hug6 lagdi hann a blotnad7 ok skurgodum at

*5 {>iona. Hann var grimmr ok miok aagiarn til fiaar ok metnadar
ok i vandr8 saurlifi ok maurgum audrum laustum. En sva var
aakafligr hans grimleikr, at {)adan af spillti hann mikiliga keisara-
ligu valldi. Ok f>a er hann kom nordr um fiall med mikinn her
bædi kristinna manna ok heidinna, baa ottuduzt ovinir hans
Amandus ok Elianus eina samt hans tilkvamu, beir 9 er adr hofdu
valldit styriolld ok ofridi10, ok gengu sva audvelliga til sætta, at
Maximianus fek eyngan skada aa sinum her. ^ar næst fretti
hann, at mikils hattar madr nockur, er Caricius het, gerdi(zt)
otrur Romverium ok hofzt med sinni sveit til ofridar nordr i

*5 Fraklandi i mot keisarans valldi. Pessi hafdi bo verit skipadr
formadr yfir bvi heradi, er liggr nordr vid uthafit, bar sem Franzeisar
hofdu tysvar adr verid brutt reknir af sinum eignum, nær bvi er
mætazt rikin Grallia ok Saxland. I mot dessum ofridi sendi
Maximianus menn af sinum her nordr yfir aa ba , er Rin heitir,

3° at hegna riddaraligum styrk benna ofridarflok. Agætir hofdingiar
drottinligrar orrostu voru formenn bessarrar ferdar, Grereon, Victor,
Cassius, Mallusius ok Morencius, ok mikil riddarasveit fylgdi {>eim
af krisnum monnum. f'essir allir, er nu voru nefndir, voru af lidi
Mauricij ialls.

35 3. En eptir mikit erfvidi langrar ferdar stodvadi Maximianus

keisari allan l>ann her, sem f>a var med honum, a nockurum

1 utan Holm. z saal. Holm\ heilagra Cd. 3 Marcellino Ulf. Holm.

4 £eim tilf. Holm. 5 [ mgl. Holm. 6 tilf. Holm. 7 blotskap

Holm. 8 vafdr bædi Holm. 9 rettet: beim begge Cdd. 10 Her

40 ender Holm.

646 MAURITIUS SAGA.

slettum vollum vid f>ann stad, er Octodorus heitir. Ok fyrir (£vi)
at |>ar voru morg rennandi votn iordina doggvandi, voru nalægir
stadir vel blomgadir, Jiadan vidir akrar mikinn aavoxt berandi.
t*ar nær er aa su, er Rodanus heitir, prydandi nalægt herad, |>viat
hun fell eigi f>ar med miklum straumi. En £a er Maxim ianus 5
keisari hafdi tekit hvilld i j>essum stad, baud hann, at allr herrinn
skylldi saman koma; let hann sidan efla blot mikit ok skylldadi
alla at sveria yfir blotinu at beriaz hraustliga i moti [>eim, er
reistuzt mot romversku riki fcar med baud hann at sveria f>a uhæfu,
at » meida skylldi alla ok pina krisna menn sva sem ovini godanna, 10
[)a er eigi villdi blota, hvar sem f>eir yrdi fundnir. Ok l>a er
Mauricius iarl spurdi |>essi tidendi, sneiddi hann hia J>eim stad,
er Maximianus let biotid efla, ok for skyndiliga med allri sinni
sveit um atta milur til [)ess stadar, er Agaunum heitir, at eigi af
nakvarri dvol mætti f>eir verda [)raungder med f>essi naudsyn at 15
gera sva mikit laugbrot, sem keisarinn baud. Vid f>enna stad
Agaunum var aen Roddanus {>reyn(g)d med sva miklum ok
brauttum gnipum , at eigi matti annan veg yfir komazt, en
bruad væri. Nær anni, f>ar sem brattir hamrar gerda, en audrum
megin gætir aain, var einn fagr vollr med uppsprettandi votnum zo
gnogum, en f)angat var at fara um f>raungt einstigi, f>ar tok Mau-
ricius iall hvilld med sinni sveit eptir erfidi langrar ferdar. Gæreon
var adr farinn med sina sveit, sem fyrr var ritad, ok skilidr vid
Mauricium at likamligri navistu en eigi at heilagri tru, ok £adan
af var f>at, at hann hafdi eigi heyrt fcetta ii glæpafulla bod a5
Maximiani.

4. 1?a er Maximianus keisari hafdi allan sinn her til sky Ud-
ad slict at sveria yfir blotstollum sinna goda, sem fyrr var sagt,
vard hann J>ess varr, at Mauricius iarll med sinni sveit hafdi fyrri
sik fra skilid herinum. Vard keisarinn nu aetkafliga reidr ok 30
sendi sina {uonustumenn aptr at kalla Mauricium, at hann ok
hans fel agar skylldu sveria slika uhæfu ok snuazt sidan til blota.
I f)eim her kristinna manna, sem nu var fra sagt, var Mauricius
iall hestr hofdingi i [>eira lidi ok fremstr; Exuperius var hans
merkismadr, Candidus var kalladr senator, en J>at hefir verit leingi 35
mikit tignarnafn i Romaborg. t'essir hofdingiar styrdu samriddur-
um sinum meira af guds ast biodandi f>eim hlydni en med iard-
ligri ogn. t'eir voru ok radugir ok rauskvir i orrostu, gaufgir ok
aurauggir at arædi, en gaufgari at heilagri tru, f>reyttu fyrir keis-

1 ok Cd. 40

MAURITIUS SAGA. 647

var mikill grimleikr heidinna manna aa beim tima moti guds
vinum, at hvar sem vart var vid krisna menn, voru riddarasveitir
til skipadir(l) ba haundum at taka, ær f>ordu saunnum gudi at iata
5 ok hans bionust(u), ok draga til kvala eda dauda, ef beir villdi
eigi blota. Var f>etta nu nokcut frelsi 'beim, er adr striddu i mot
fridinum, er allr \>ungi hernadarins snerizt upp aa \>a, er satt sid-
læti villdu vardveita. Mauricius ok hans riddarar vardveittu
gudzspiallz bodord undir vapnabunadi, gulldu ^at gudi, er hans

rer, en |>at keisara, er beir voru honum skulldbunnir ; ok sva sem
beir hofdu numit at pafvanum truna, hversu beir skylldu vardveita
meinleysi kristiligs sidletis undir vopnum romveskrar riddarasyslu,
svo vardveittu beir skiran sannleik hans kenningar allt til enda-
lyctar sinnar brautar med osigrudu rætlæti sannrar truar. Sæll

15 ok heilagr er bessi riddarasamnadr, er sva biuggu sik til veraild-
ligrar orrostu, at beir vardveittu meinleysi i sinu briosti ok kunnu
sva vopn at bera moti1 ovinum ens romverska fridar, at beir baru
eigi hernadar vopn helldr heilagrar truar i gegn sinum motgerdum
siolfra. Hofdu beir ok allir radit med ser med einu sambycki ok

ao bat gudi heitid, at beir skylldu i bvi hlyda keisarans bodordi at
beriazt i mot opinberum uvinum fridarins, en virda einkis bod
hans um allt bat, er i moti væri sid heilagrar tru ok sidlæti, ok
beir skylldu helldr lata betta id stundliga lif fyrir Krizt nafni, en
lifa stundliga gudi neitandi ok tyna sva enum eilifa* fagnadi.

25 Sidan frettu beir eptir sendiboda keisarans, hvat hann baud beim
at flytia, ef hann var reidr ordinn. f'eir svorudu, at hann baud, at
allir riddarar skylldi ganga til ok blota ok godunum fornir at færa
ok beim bkmiistu at veita, ok bvi skylldu beir skiott aptr hverfa3
at gera bessa hluti eptir dæmi sinna samriddara. Mauricius iall

30 ok adrir hofdingiar hersins svorudu med hogværligum ordum, at
fyrir ba, sok hofdu beir hia snuit stadnum Octodoro, at beir hofdu
spurt, at biotid var efnt4, en villdu eigi saurga kristinn sid i
skurgoda bionustu; sogdu ok, at beir villdu lifanda gudi biona ok
hann dyrka ok rettri tru hallda, beiri er beir hofdu numit i Jor-

15 salaborg, ok hana at vardveita til endalyctar sins lifs. Her med
sogduzt beir vera bunir med aullum sinum styrk at bæriazt med
keisaranum til fridar ok frelsis allum godum monnum, en villdu
eigi til bess aptr (hverfa) at væfiazt i glæpum eda gera logbrot,
sem keisarinn baud. Sendimenn keisarans foru aptr ok sogdu
1 ;inum Ulf. Cd. z stundliga Cd. 3 fara hverfa Cd. 4 enpt Cd.

648 M A U li I T IUS SAG A.

Mauricium iall ok hans sveit vera miok harda i sinni fyriretlan
ok vilia eigi hlyda hans bodordi.

5. Faa vard Maximianus akafliga reidr ok sagdi sva med
mikilli ædi : » Hvart skulu nu riddarar minir hafna * keisarliguni
bodordum ok fyrirlata helgar fornfæringar goda vorra ok minna? 5
Opinber hefnd etti fyrir at koma, f)o at f>eir gerdizt at eins
ohlydnir konungligu velldi, ok nu samteingizt meingiord vid gudin,
J>viat J>eir fyrirlita mik ok {>ar med (hafna) f>eir romversku sid-
læti. Skylldu ok nu £eir inir dramblatu vita, at Maximianus
keisari kann at hefna (ok) ma hefna sinna meingerda ok guda 10
sinna. Ok fyrir [>vi fari skyndiliga flockr enna trauzustu minna
riddara ok taki af lifi hvem enn tiunda mann af lidi Mauricij
iarls, sva sem hlutfall beidir. « Eptir {>etta ord keisarans foru hans
menn skiotliga at fremia {>etta id grima bodord. En riddarar
Mauricij gengu gladliga undir dauda fyrir guds sakir ok rettu 15
sialfviliandi sinn haals undir sverd ok auxi. Var J>a hauggvinn
inn tiundi hverr madr, sem hlutr rak til. En su ein J>ræta vard
adr i millum f>essarra guds vina, at hverr villdi sinn hals fram
retta, til J>ess at hann metti audrum fyrr deyia fyrir guds nafni.
Ok at lycktudu J>essu manndrapi var enn leitad vid f>a2, er eptir 20
lifdu, ef freir villdi aftr hverfa til keisarans ok sam^yckia godum
J)iona3. En Mauricius iarll heimti saman sina menn alla fra
mandrapamonnum f>eim, ok mællti til J>eira, er aurugaztir voru i
heilagri tru med {>essum ordum:

6. »Ek fagna miok, enir kærustu riddarar, ast ydars litil§tis 25
ok mikilli stadfæsti heilagrar truar, er f>er hrædizt eigi reidi keis-
ara. Nu sa f>er samriddara ydra med glodu hiarta ganga undir
pislarfullan dauda, {>a ena somu er ek ottudumzt, at sik mundi
vigi veria, sva sem opt kann til handa bera fceim, sem vel eru
vopnum bunir. Af jpessu tek ek J>at demi, ad drottinn Jesus 3D
Kristr konungr allra konunga fyrirbaud postolum sinum sik
vopnum ath veria ok sagdi vorn kristiligs traustz hveriu hervigi
meiri. Sa enn same Kristr bannadi ydr fyrir tru ens heilaga
sidlætis, at l>er skylldut veriazt. Helgar bekr gafu oss her dæmi
til, en nu samriddarar vorir, hverium vær eigum at fylgia. Nu 3S
eru felldir umhverfis mik riddarar minir, J)eir er hervikingrinn
let liflat veita. Nu em ek her heilagra manna dreyra dreifdr, ok
a kledum minum ber ek merki liflaz J>eira. Hvi muna ek efa at
fylgia dæmum £eira dyrligum, er ek fagna daudanum ? æda hverss

i ridda til/. Cd. 2 ]?etta Cd. 3 godunum tilf. Cd. 40

MAURITIUS SAGA. 649

er vert f>at, er konungrinn bydr? iafningi miim i bvi, at hann
er daudligr madr sem ek. Ef konungs reidi veri eigi hafnandi,
ba mundi fjrir ebresker sveinar eigi hafa fordazt bruuann i ofninum
fordum, eda Daniel spamadr olmleik enna o&rgu1 dyra i grofinni.
5 Eda hafum ver svarid eid konungi, at ver skylldum lifit leggia aa
landvorn med honum, ok het eingi oss biminriki fyrir bat, hversu
miklu belldr skulum vær Kristi fylgia drottni vorum eilifum
konungi, er oss beitr ok gefr himna dyrd fyrir bionustu vid sik.
Wi skulum ver med kallmannligri bug(hreysti) ok hreinni tru

10 fornfæra ander vorar siolfum Kristi, enir kærstu riddarar, i burdar-
fullum dauda. Nu se ek standa fagnandi fyrir Kristz domstoli ba,
er inn grimi bervikingr renti lifinu fyrir litilli stundu af voru lidi.
Su er bin sanna dyrd, er med virduligum æfilokum bessa ens
skamma lifs ma eignaz eilifa sælu annars beims med gudi.»

15 7. En er Mauricius iall hafdi tala(t) bessa hluti eda beim

>lika , gerdi allr herrinn mikinn rom at mali hans , ok sogduzt
allir vilia b°la dauda fyrir guds sakir belldr en bafna heilagri tru
ok bverfa aptr til rikis. En er Maximianus spurdi betta, gerdizt
hann sva olmr sem id grimmasta dyr, ok sendi sidan sina hard-

120 feingna menn ok bad enn i audru sinni taka af lifi enu .x.unda
hvem mann ok riddara af lidi Mauricij iarls, en neyda ba til
blotz, sem eptir veri. En beir gengu sva fusir undir daudann af
aaminninghu hofdingia sins, ad hverr villdi audrum fyrr hauggvinn
vera, ok villdu sva fylgia sinum samriddurum, beim er ba voru
*S til himinrikis komnir af beira lidi fyrir stundligan dauda. Sidan

Itok allr lydr fioldans, sa er eptir var, at eggiaz aa at bæra braut
sva at beriazt eigi i mot krisnum monnum eda sambyckia blotum,
helldr daudann at bola; sendu sidan ord til keisarans .med bessu
ordtaki :
130 8. "s^inir riddarar erum vær, keisari, en b° iatu vær oss at

frialso guds ^>ræ\a vera : ber eigum vær hersyslu at inna , en gudi
eigum vær meinleysi at giallda; malann eigum vær af ber at taka
fyrir erfvidi vort, en af honum biggiuni vær lifit ok alla atvinnu
i lifinu. Hvi munum vær mega væra ber truir, ef vær erum gudi
35 otruir? Med aullu eigi megum ver fylgia ber keisari i bvi, at
vær neitim gudi skapara vorum ok gudi skapara binum, hvart sem
bu vill eda eigi; ef vær erum eigi til bess neyddir at gera gud
reidan, ba munum vær vera ber hlydnir, sem vær hdfum her til
gert, en elligar munum vær helldr hlyda gudi en ber. Vorar
4° 1 ovdrgu Cd.

65O MAURITIUS SAGA.

hendr eru bunar vikinga at drepa ok oskilamenn ok ovini J>ixis
rikis, æn bær varazt sem ena mestu ohefu at beriazt i gegn ret-
latum monnum ok saklausum. Su er vor sysla at beriast iafnan
fyrir rettlæti ok fyrir tru ok til fridar saklausum monnum. Til
bess tokum ver vopn at beriazt til fridar vorum borgarmonnum 5
en eigi i gegn freim. Gudi bofum vær svarid fyrri en J>er, keisari,
ok megum vær eigi af f>vi ballda enn sidarra svardaga, ef vær
briotum binn fyrra ; bu ' bydr oss at leita at krisnum monnum ok
leida f)a til pisla, en f)u J>arpt eigi annarra at leita, !>viat siolfir
erum vær allir kristner ok iatum gudi fedr skapara vorum , ok æ 10
hann truum vær ok aa eingetinn son bans Jesum Krist. Yær
saam bogna fyrir Kristz nafni samfelaga vors baska ok erfidizt,
erum vær ok dreifdir beira blodi , ok grætu vær eigi , ok eigi
haurmudum vær dauda enna helgustu manna vorra ok samfelaga
ok brædra, helldr lofudu vær ok fognudum bvi, er beir voru verdir 15
at deyia fyrir Kristi drottni vorum. Eigi skylldar oss til hin efzta
naudsyn bessi lifsins vors oss at veria. En vit at bvaru , keisari,
at eigi nockur aurvilnan sigrs velldr f>vi , er vær veriumzt* eigi
ber i moti, bviat vær bofum bædi lidskost ok vopn at. veria oss,
en vær vilium helldr deyia saklauser en lifa sakadir. En hvat 20
sem f>u bydr oss, eda hvat sem bu skipar oss i gegn , vit vist, at
vær erum bunir at bola elld ok iarn æda adrar pislar(!), en krisna
menn megum vær eigi pina, bviat ver iatum oss vera krisna. »

9. Pa er Maximianus heyrdi bessa ordsending, skildi hann,
at Mauricius iall ok allir hans riddarar voru stadfastir i heilagri 25
tru Kristz. Aurvænti hann, at beira dyrlig stadfesta mundi sigrut
vera, demdi hann sidan til draps alla bessa ena belgu sveit ok
senndi sidan mikinn her sinna riddara at gera [>essa uhæfu; sagdi
hann ok f>vi hvern meira herfang hliota skylldu, sem hann gerdi
meira at bessu mandrapi. Ok {>a er beir, er sendir voru, komu 30
bar, sem fyrir var fylking hins sæla Mauricij iarls, redu beir til
bessa mikla manndraps. En bessir helgir menn voru bunir ad
deyia ok fusir ad deyia fyrir ast hins eilifa lifs. Ok er beir
bolldu pining sverdum slegnir eda audrum vopnum vegnir, var eigi
heyrt beira kali, ok eigi vorduzt beir med nockuru moti, helldr 35
laugdu fieir nidr aull vopn fram rettandi svirann ok beran hals ok
hlifarlausan likam undir haugg kveliaranna; eigi reistuzt f>eir i
mot ser hrosandi af miklum fiolda sinna lidsmanna eda riddara-
ligum vapnabunadi, sem vopn eda vom syndi J>eira rettlæti, helldr

1 l>a Cd. 2 veitumzt Cd. +°

MAURITIUS SAGA. 6$1

mintuzt beir J>eim einum at iata (ok) sina daudasok aa hendi at
fela, er eigi med sinu motmæli var til dauda leiddr, ok svo sem
lamb fyrir {>eim , er reyfi klippir • af f»vi , lauk eigi upp sinn
munn hann sialfr guds son. fcessir menn helgir sva sem drottinligh
S hiord voru særdir, dregnir ok deyddir sem saudir af vorgum.
Jordin var vida {jakin af likaumum bessarra rettlatra manna , er
pindir voru, ok flutu vida leker af uthellingu heilags blods. Hval-
er fyrri heyrt, at nockurs manz grimleikr hafi sva mikit mandrap
gert utan bardaga , æda hverr var sva olmr, at hann dæmdi sva

10 marga menn samt til dauda, f>o at sekir væri. Med slikum grim-
leik f)essa hervikings Maximiani keisara Jioldi pisl ok dauda
Mauricius iall enn helgi ok allr hans herr, hafnandi stundligum
hlutum bessa heims fyrir von himneskrar dyrdar.

i o. Victor het einn riddari, hann var eigi af lidi Mauricij
iarls, hann for f>ar hia, er riddarar keisara satu gladir yfir vopnum
ok klædum ok miklu herfangi iallsmanna. En er hann vard varr
vid ok viss af, hveriu mannfall J>etta gegndi, lastadi hann verk
beira ok villdi flyia allt samneyti beira. Pa spurdu beir, ef hann
veri kristinn, ok sagdi hann sva begår, at bat var. Sidan var
° hann hauggvinn, ok samteingdizt hann sva lidi Mauricij ialls ens
helga i dauda sinum.

il. t'essi stortidendi, er nu voru sogd, gerduzt2 vid Agaunum,
bann stad er sva heitir, er Mauricius iall boldi piningh af hans
her. En med bvi at keisarinn hafdi sva bodit , at allir riddarar

*5 Mauricij ialls skylldu drepnir vera, hvar sem beir yrdi fundnir, var
begår eptir leitad beim3, er leingra voro fram komnir ok farnir.
Ok vid {>a borg, er Verona heitir, fundu beir keisarans menn
agæta riddara Cassium ok Florencium ok adra sex, med einni
heilagri tru ok stadfesti, nær beiri aa, er Rin heitir, ok marga

30 adra med beim eigi ennar somu astundanar. Ok er keisarans
menn sa ok kendu Kassium ol: Florencium ok beira felaga, at
beir voru af lidsmonnum Mauricij ialls , voru beir eptir fretter
um truna. En er beir sambyctu i aullu bædi i vilia ok i ann-
s(v)aurum sinum samriddurum, er fyrrum voru pindir, b°ldu ok

35 bessir dauda af heidingium i beim sama stad fyrir Kristz nafni.
Ofridarmenninir leitudu nu eptir Gereone, byiat himn var leingra
undan farinn ok fundu hann ok hans sveit .ccc. ok .xviii. menn
aa volluui nockurum vid Koloniam Agrippinam, mikla borg er sva
heitir. En er beir urdu varir vid ofrid heidingia, eggiadi* hverr

40 1 klyppir Cd. 2 gerdizt Cd. 3 beir Cd. 4. heggia Cd.

652 MAURITIUS S A G A.

f»eira annan hvergi at flyia, helldr piningh at f>ola fyrir guds nafni
ok afla ser sva eilifa dyrd. Sendimenn keisarans sa, at f>eir biuggu
sik eigi med vopnum at veria, helldr fundu f>eir med {>eim guds
vinum auruggan vilia ok stadfesti i iatningu kristiligrar truar;
redu nu sidan aa f>a med manndrapi. Enn sæli Gereon gaufugligr 5
hofdingi ok pislarvottr fornadi sik fcar sialfviliandi lifandi forn
sialfum gudi med sinum samfelogum {nonustumonnum ens eilifa
konungs at sigraudum allum teygingum f>essa heims ok ens stund-
liga lifs. Ok eptir dauda f>essarra heilagra manna drogu kveliar-
arnir {>eira blodga likami um f>ann voll, er {>eir vovu pindir, ok 10
kaustudu i einn enn mesta hyl ok diupasta. I f>eim stad, er hinn
helgi Gereon var hauggvinn, ma sia blod hans allt til [>essa dags,
ok f>a var kalladr stadr pislarvotta af {)eim, er nær byggia. Med
inum helga Gereone f>oldu pining ok dauda .cccc. ok .xviii. menn,
ok voru f)eir pindir .xviii. nottum sidar en Mauricius ok hans lid, 15
en |>at er .vi. idus Octobris.

13. En medan fcessir hlutir gerduzt, for hinn helgi Victor
med sinni sveit, er honum fylgdi, til {>ess stadar i Fraklandi, er
kalladr var Troea af agætum monnum, er {>ar hofdu fyrri setit,
ok setti herbudir sinar aa nockurum fogrum vollum. Keisarans 20
riddarar fundu f>a {>egar ok baru vopn aa \>n. f'oldi \>nv dauda ok
pislarvetti enn sterkasti Kristz riddari Victor med .ccc. ok .xxx.
pislarvotta. Heidingiar drogu likami {>eira ok kostudu nidr i fen
nockur. En med {)vi at Carisius, er fyrr var nefndr ok ofrid
reisti i gegn Homverium, ha-f di flyd undan keisara monnum i 25
Brictaniam, venndu \>eiv aptr enn sama veg, f)essir glæpamenn, er
Maximianus hafdi sent at pina guds vini, gladir med miklu herfangi.

13. Nær aa {>eiri stundu komu med skipalidi af Mauritannia,
sva er kalladr nockur hluti i Affrica, ok_f>ar af nalægum herodum

i Galliam .ccc. ok .lx. riddara, {>eira (er) keisarinn hafdi kallat til 30
landvarnar i mot ofridarmonnum. En fyrir f>vi at l>eir voru krisn-
ir, let Maximianus l>a alla drepa. f'eir voru fusir helldr at deyia
en tyna heilagri eda almenniligri tru. Eru f>eira likamir vard-
veittir i f>eim sama stad, sem hinn sæli Gereon ok hans felagar
eru dyrkadir. 35

14. Eptir f>essi tidendi hvarf Maximianus keisari aptr i
Italiam. Ok er keisarar funduzt, eggiadi Dioklecianus, at f>eir
badir skylldu nidr leggia rikisstiorn ok taka aa sik idnarleysi.
Maximianus gerdi J>etta f)o at naudigr. Velltuzt l>eir nu badir ur
keisaradomi ok logdu nidr purpura ok allt keisarligt valid, en eigi +0

MAURITIUS SARA. 653

grimleik, Dioclecianus in Nicomedia, en Maximianus i Mediolan-
um, ok eigi barn beir nockut tignarnafn sidan. Ok er audsynt,
at bat var rettr guds domr, at f>eir hefdi sidan eynga vegsemd af
monnum, er sva grimir gerduzt mot gudi ok hans vinum, ba er
5 beir hofdu veralldligt valid, sem fyr var sagt. Maximianus gerdi
Constancium keisara ok skipadi hann yfir Italiam ok Affricam ok
Gralliam, hann var agætr madr ok hogværr. Galerio var feingit
til geymslu aunnur riki ok herod. En Constancius let ser baurf
vinna at hafa eigi meira en ' Galliam ok Hyspaniam, ok hellt
10 bau riki med mikilli hogværi ok veitti eingi byngsl krisni
guds. Constancius andadizt i Brittanniam ok gerdi adr Constan-
tinum son sinn ok Helene keisara yfir beim rikium, er adr hafdi
hann styrt. Maximianus var ba enn aa lifl. En er Maxencius
son hans hofz til rikis, var hann ofridsamr, ok bat gerdizt at sinni,
■ M at fadir hans flydi undan hans ofridi a fund Constantini keisara.

IKeisari tok vid honum hardia vel. En litlu sidar var Maxi-
mianus fundinn at svikrædum vid Constantinum eda fioradum,
ok ba er fundin var su vel hans, var hann tekinn i bvi heradi,
er Marsilia heitir, ok heingdr, ok endi hann sva grimt lif med
20 grimmum dauda.

15*. En morgum vetrum eptir piningh ens helga Mauricij
ialls ok hans felaga, vitrudu bat guds vinir einum byskupe, at
hann lete kirkiu gera gudi 3 til dyrdar ok beim. En er su kirkia
fyrndizt, ba let Ambrosius aboti hana endrbæta i annat4 sinn ok
a5 auka. f'at gerdizt enn, at aa, su er Rodanus heitir, feck mikinn
voxt, sva at hon gek aa bædi laund ok leysti mikla torfu af hvar-
umtveggia5 bakkanum. Pa funduzt bar bein ens helga Innocen-
ciæ, er6 leingi hafdi leyndr verit i iordu, var hann npptekinn ok
færdr til kirkiu ens helga Mauricij ialls ok samteingdr hans licli i
- 3° sinum grepti ok felogum ok gofgan.

1 6. Sa athburdr gerdizt enn, at margir smidir komu saman
bar til kirkiugerdar, at einn af beim, sem heidinn var, smidadi aa
drottinsdegi, ba er adrir, beir er krisner voru, foru til tida. Pa
sa hann berliga flok pislarvotta Kristz ; beir gengu at honum ok
35 baurdu hann ok aavitodu hann um bat, at hann vann einn aa
helgum tidum, sva ok bat er hann bordi heidinn at ganga til
heilags verks. En betta gerdizt til bess, at gud villdi, at hann
leitadi heimligs rads, ba er hann reyndi krapt beira, ok snerizt

i af Cd. 2 At* kirkiugord Overskr. 3 guda Cd. + annan Cd.

4° 5 hvartevggia Cd. 6 ok Cd.

654 MAURITIUS SAGA.

til rettrar truar. Sa atburdr gerdizt enn, at kona eins gaufugs
manz, su er leingi hafdi verit sink ok matti eigi aa fætr stiga, at
hun let sik pangat bera til kirkiu Mauricij ialls. Pangat var hon
borin annarra hondum, en hon gek f>adau sinum fotum alheil fyrir
bænir beilagra guds manna. Margar eru adrar iarteignir, er bar 5
gerduzt ok gerazt hvern dag i heilsugiofum vid siuka menn ok i
bruttrekstri diofla fra odum monnnm, er drottinn letr ser soma at
veita til dyrdar sins nafns.

17. En f>a er Constantinus keisari hafdi feingit einvalld yfir
aullu Romariki ok hann hafdi tekit retta tru af Silvestro pafa ok 10
skim, efldi hann i aullum hlutum kristinn dom. Fat baud hann ok
Elenu modur sinni ok gaf henni til bess valid, at hun skylldi
gera sem hann siolf(r), at vegsama gropt heilagra pislarvotta guds ok
endrbæta kirkiur heilagar hvervetna, er adr voru nidr brotnar. Af
bessi enu gaufgu drottningh, er gudi er hardia kær, synazt ok 15
vardveitast marger agætir hlutir i klaustri ens sæla Grereonis, ok
optligar iarteinir, er bar geraz, votta, hvilik hun hafi verit. Ok
medal margra agætra verka sinnar godfysi let hun reisa eina mikla
kirkiu yfir grepti bessa pislarvotz guds Gereonis ok hans felaga,
f>ar sem voru vardveittir likamir heilagra riddara, er martiri eru *o
kalladir, sem fyrr var ritad, er marga ok mikla huggan veita syt-
uudum ok siukum i heilsugiofum. Petta musteri var aagætt
bædi at efnum ok smid, med hafum ok sterkum veggium af1 enum
bestå marmara, med fogrum ok stadligum pilorum styrkt af sama
efni. Pat var ok svo fagrliga prytt ok bued med gulli bædi utan as
ok innan, at eigi hafdi nockut bvilikt fyrr smidat verit i aullum
f>eim herodum, ok eigi hefir sidan gert verit, sem frægr ordromr
sannar. Ok badan af voru beir helgir menn, er bar voru iardadir,
kalladir Aurei Sancti ok dyrkadir af beim, er bar voru i nand.
Ok til bess at betta musteri væri enn ok mætti framar lika allz- 30
valldanda gudi, var bat til tignar med morgum kennimonnum, at
bar mætti fagrliga fram flytiazt hversdagliga guds lof ok heilog
bionustugerd.

18 2. Heilagr Maternus, er hinn helgi Petr postole vigdi til
byskups ok sendi at predica guds ord, hann andadizt litlu sidar, 35
eti hann var vigdr. Pa sendi postolenn staf sinn ok let leggia yfir
Hk hans; en Maternus, er fioratigi daga hafdi i iordu legit, reis
begår upp lifandi ok var sidan byskup i Treverisborg. Hann
kendi fyrst heilaga tru i Colonia Agrippina ok efldi bar heilaga

1 ok Cd. % Af Matjrno byskupi Ooerskr. 4.0

MAURITIUS SAGA. 655

krisni med agætri stiorn; hans Hf skein morgum krauptum, sem
sannar sagnar votta ritadar af hans verkum. Enn i>ridi byskup af
Kolonia, af {>eim er oss eru kunnir, seger sa er soguna hefir ritad,
ok enn næsti eptir enn helga Severinum byskup var Evergisilus.
S Sva bar til aa nockurum deghi, ba er hann hafdi feingit aakafan
hofutverk, at hann villdi vitia graptar heilagra pislarvotta Gereonis
ok hans felaga ok bæn sina fram at flytia. En ba var enn eingi
einkanligr umbunadr veittr {>eira likaumum ok helgum domum.
Ok er hann gek inn i kirkiuna, hof hann upp kunnict vers
Exulltabunt f.ancti in gloria til lofs J)eim helgum monnum. En
af {)eim heilaga stad, er helger likamer voru vardveittir, var begår
svarad Letabuntur in cubilibus suis. En er byskup heyrdi betta,
vard hann miok ottafullr, ok bo med fagnadi lofadi hann gud med
aullum beim , er hia voru. Gek nu fram at beim stad , er guds
pislarvottar voru grafnir, ok tok f>ar upp molld ok lagdi vid hofut
ser bessa hialpsamliga l^kningh, ok begår vard hann alheill af
sinum mikla hofudverk, er hann hafdi haft. Hvarf badan aa brutt
med miklum fagnadi. Eptir sogn rettordra manna mætti marger
sliker hlutir vera sagdir, ef beim er heyrdi leidizt eigi langmæli,

zo b\da.t eigi gerazt bar far iartegnir eda sialldan, helldr ma bar sea
hversdagliga kraptsamligh verk, ok hverr, sem talar vid nokurn
sidlatan bionustumann beirar somu kirkiu, mun bædi undrazt mikil-
leik ok fiollda beira iartegna, er bar geraz ok veitazt af gudi.
tviat hveria lækning sinna meina, sem vel h^err beidizt at {>iggia,

»5 audlaz hann efalausliga i f>eim stad, ef hann bidr med rettri tru.
Slik ?- somamerki sinna verdleika syna optliga heilagr Victor, Cassius
ok Florentius med sinum samriddurum, bar sem beir hvila, svo
morgh ok mikil takn, at eingi madr fær talt eda ordum skyrt æda
fulluliga ritad.

30 19 a. Heilogh kirkia i Kolonia, er verdug gerdizt at vardveita

i sinum fadmi likami heilagra pislarvotta, hefir ok helldr fyrir
beira arnadarord allt til bessa dags heilaga tru ospellada, ba sem
hun minnizt sik numit hafa af sinum fysta byskupi Materno. Su
skipan hefir bar i vanda tekiz, at hatid sælla pislarvotta Gereonis,

35 Victoris, Cassij, Florencij ok beira samfelaga, er i brim stodum toku
pislarvættis coronu ok i beim stodum voru grafnir, væri vegsamliga
halldin (a einum degi), en ba(t) er .vi0, idus Octobris, bot efanligt se,
hvart 3 beir hafi allir aa einum dægi verit pindir eda aa tveim, bviat
Verona, bar sem pindir voroKassius okFlorensius med sinum samridd-

40 1 Slika Cd. % Af Gereone in. Overskr. 3 at Cd.

656 MAURITIUS SAGA.

urum, (er) eigi minnr en .vi. miltim ok .xx. utaron kirkiaens helga
Victoris; ok {>vi er ['at varia truanligt, einna hellzt fyrir saker
naudsynligra dvala i serhverium stodum, at {>essir allir hafi aa
einum degi verit pindir, nema ferd heidingia hafi sva skiot ordit
fyrir akæfd mikillar reidi. Leggium nu, kæru brædr, allan hug aa 5
med fagnadi ath halida med framniugh godra (verka) stundligha hatid
pislarvotta guds, ath fyrir beira miskunsamligt arnadarord mættim
vær eilift hatidarhalld himinrikis mod fioini eignazt. Sva skulmn
vær fagna beira dyrd at afla med oss gudi til handa alla J>a, er
vær megum med kenningarordum eda dæmum godra verka i IO
ofalsadri ast. Sva segir einn virduligr spekingr, at su ein er
auraugg vinatta milli vina, ath annarr vili slikt sæm annarr, ok
annarr vili eigi slict, sem annarr vill eigi. Ok ef helgir pislarvottar
formælendr vorir fyrir gudi finna oss til sin kallandi a^da af ser
talandi, i slikum vilia sem beir voru, munu beir eigi oss med ollu XS
fyrirlita sva sem okunna ser, helldr munu beir oss virda sem
eiginliga heimamenn, ok af beiri heilagri ast eilifliga ætla beir vara
sok sina, ok badan af skulum vær vænta, at i bessum heimi mun
oss eigi briota fulltingh naudsynligra hluta, en i (o)ordinni værolld
muni vær samteiugiazt beim (i) eilifum fagnadi til lofs ok dyrdar 2°
drottni vorum Jesu Kristo, sa er med fedr ok helgum an da lifir
ok riker einn gud i bfenninghu um allar alldir. Amen.

APPENDIX.

(Membranfragment 655 X^- qv. ; jvf. ovenfor S. 6402S—654A.)

logvin ef bess beidde bvrft ' oc fylgia lagsm 2S

Enn er beir voru sva allir eggiabir til stabfeste af hofbingiom
sinom, ba sendo be^r orIJ Maximiano konvnge a bessa lvnd : Pinir
.ridderår ero ver, rex, enn br^ar gvbs. Af bcr tokom ver [mala
fyrir] ervebe vart, en af honom vpphaf lifs; ber giolldom ver
riddera systlo enn [gvbe] meinlayst(l) leif(!). Eigi mego ver at 30
bvi fylgia konvnge, at ver n§item dominum nostrum oc dominum
tuum, hvart bu uill e&a eigi. [Ef ver erom eigi* til næ(y)ddir,
1 J>rvft Fr. 2 [ rettet ; Eigi ver erom Fr.

MAURITIUS SAGA. 657

at ver georem hann reif>an, {>a munum ver hlySnir vera ber enn
sem hingat til, en ella munum ver honum lyf>a helldr en {>er.
Pessar hendr ero bunar at vega uikinga ok osk[ilam]enn oc ouine
sina(I) oc {>ina, en J>ær kunnu eigi at beriaz i geng sacWsum
5 mamnum oc rettl[atum. S]u er uar sysla at beriaz fyr rettlete oc
fyr tru oc til frifmr saclausum mamnum oc rett[latum]. En huerso
megum uer f>er truer vera, ef ver erom otruer gube drotne uarom.
Til {>ess toc[um ver] uapn at beriaz til frif>ar borgarmamnum
varum, en eigi i gegn l>eim. Gube sorum uer fyr en konunge,

10 [ei]gum uer af f>ui ecke halida et efra sære, ep(!) ver briotum eS
fyrra. Pat by8r [fm] oss at lei^a crisna menn til pisla, eigi f>arftu
annarra til {>ess at leita, ver sialfer erom crisner aller. Ver siam
nu hargna fyr Crist nafhi lif>smenn uara oc samridara, oc hormol>-
um ver eigi ne gretum da/{>a bre^ra varra, helldr fa/gno^om uer

15 bui, at {>eir uoro uerf>ær at deyia fyr Cristi drotne Jesv. Enn
eigi ervm ver sva a helliar J>ravm3 comner, at f>v hafir allt raf>
vart i hende ; hofom ver vaop(n) oc lif)skost at veriaz, oc villiom ver
eigi, l>vi at ver villivm helldr deyia saclavsir enn vega oc lifa seckir.
Hvatke er J>v by{>r oss e\>& hvatke er £v leggr a hendr oss, {>a

ao erom ver bvnir vndir at ganga eld ef>a iarnn ej>a pislir. Enn
cristna menn mego ver eigi pina, f>vi at ver iatom oss sialfa cristna
vera. Enn er Maximianus heyrf)e {>etta, J>a scilde hann, at hvgr
f)eira var fastr i trv oc matte eigi yfir stigaz, oc sende hann .c.
riddera sinna at ha/ggva Mauricius iarl oc alla fylking hans. Enn

»5 er hermenn konungs komo til |>eira, |>a vordvz J>eir eigi ne i geng
hioggv ne brvg[>v sciolldvm fyrir sic, helldr mintvz beir a f>at, at
l>eir iatto f>eim domine, er eigi let sic veria, oc eigi calla{>e hann
ne lave vpp mvn sinn, {>a er hann var leiddr til pislar. Fa var
f>ackibir(!) vollr likomom retlatra, oc flvtv lekir heilags blo^s, f>a

30 er lif sitt let heilagr lyf>r, sa er hafna{>e f)essa heims hlvtvm fyr
von himneskra hlvta. Par fell heilog fylking, su er nu trum uer
at (i) himnum er oc lofar guf) me8 engla sveitum. En maSr het
Victor, sa er eigi var vr J>essi fylkingu, hann com at gangandi,
f>ar er ridarar konungs sato gla6er yfer fa/t[om oc] uapnum iarls

35 manna. Enn er hann uar3 uis af f>eim, f>vi(!) manfall {>etta gegdi,
f>a lastaj)i hann u[erk f>eira] oc flyf)i alt samsinni [)eira. En {>eir
spur[)u hann eptir, ep(!) hann uere kristenn, oc iati [hann £e]gar,
oc uar l>egar harguenn af konungs mamnum, oc samtengl>es hann
iarls libi i da/[{>a sinom]. En fesser ero nefder ur J>ui lif>i, er

40 1 |>arvm Fr.

a

658 MAURITIUS SAOA.

J>ar fell: Mauricius Exsuper tlus oc Victor. En annarra

narpn(!) ero oss ocunn, en f>ar ero riten a lifs boc. E[n i f>e]ssi
fylkingu ero sagaer uæra tue(i)r pislarvattar Ursus oc Victor, er
pind[er voro] i castala f>eini er Solodorum heiter. Enn Maximia-
nus naf>i eigi lengi at fagna grimum sigri, fnri at f)a er hann 5
uilldi raj>a fiorafmm Constantinum mag sinn, f>a uar8 funden uel

hans, oc uar (hann) tekenn i heraf>e fmi er Marsi

lif meS grimum daufta. En margum uetrum sifmrr

kirkio geora til dyrfmr f>eim. En

kirkio i annat sinn oc arca • 10

»

bacca, f>a fundoz f>ar bein heil(a)gs manz f>ess er Innocencius het,
er lenge haff>e i ior&u ueret leyndr. En l>a uar hann upp tekenn
oc feorf>r til kirkio Maur(ic)ij oc samtengf>r hans lif>e [i sinum
grepjte oc gaufgan, oc er hans minning hallden me5 messodege 15

Mauricij pc f'at georSes enn til iarteina, f>a er smider

marger como til kirkiogeorfmr, at smi{>arinnar er

hei&en uar. En er sa var (at) smif>enne drottensdag nocorr(!),

f>a uaro alier til tif>a farner. Pa sa hann sanlega

flocc pislaruatta guf>s |>yf>sia(I) at .... oc baurf>o f>o(!) f>eir hann zo
oc auito{>o [of] [>at, er hann uann einn a helgum tijmm oc of f>at
er [hann] l>orf>e hei{>en at ganga til heila[gs vejres. En {>etta
georjpesc af guj>s uatum at smif>[renn] leitaf>e astsamlegs raf>s, f>a er
h[ann reyjnde craft {>eira, f>vi at f>ar eftir for, at hann toc tru.
Cona necquers manz gaufug[s haf]f>e lenge siuc ueret oc matte »5
eigi a fetr stiga. En hon ba& buanda sinn f[era sikj til kirkio
Mauricij. En er hon var fiangat boren af hondom manna, {>a gek
hon a sinum f[otum] alheil f>atf>an af beonum heilagra. Margar
ero aj>rar iarteiner, {)ær er f>ar georf>oz i heilso oc i brautrecningo
diarfla, {>viat drottenn lettr ser soma at syna hvernn dac(l) tacn 3°
sin fyr uini sina til lofs oc til dyrj)(ar) naf(n)s sins til f>essa dags.

MAURUS SAGA.

(Cd. Holm. 2 folio).
Her hefr upp sogu Mauri abbatit.

Heilagr Maurus var ens gdfgazta olldunga kyns, fadir hans

5 het Euticius en Julia moder hans. Hann var til læringar selldr

Benedicto abota, pa er hann war .xii. vetra gamall, ok poat hann

væri ungr ath alldri, pa var hann roskinn ath godum sidum.

Honum wnni Benedictus wm hvem mann framm. ok lærdi hann

vandliga. Benedictus meinlætti ser marga wega bædi i vokum ok

a fostum ok kulda, ok um langafostu pa hafdi hann ecki klæda

nema haar(klædi) ok poo faa ein. Hann matadiz eigi optar en tysvar

i viku ok f>o litit, sva gerdi hann, medan hann lifde. Maurus lifdi

ath dæmum meistara sins ok mæddi likama sinn i m&rgum mein-

lætum, hann reis upp hveria nott fyrr en adrir ok hafdi sungit .1.

iS salma, adr adrir kierkar kæmi ut , ok opt .c. salma eda allan

salltara, ok eigi song hann sidr um daga. Langt er ath tina alla

krapta Mauri, pviat lif hans var ath ollu ædra miklu, en vær

megim pat skyra.

i. Dat var aa einnihverri tid, ath nockur tiginn madr bad
helgan Benedictum, at hann færi til heimkynna hans, pviat kona
hans, er skommu adr hafdi lettari ordit, var ordin od af diofli, ok
sva barnit, pat er hun hafde fætt. Hann for med honum ok mællti,
at Maurus skyllde par fyrir rada, medan hann væri heiman. Maurus
for pann sama dag med ddrum brædrum at binda korn, ok eigi
allskamt a braut. ^eir komo aptr nær midium degi, ok adr peir
kæmi allt heim, pa var borinn a mot peim sveinn einn mallaus
ok halltr. Fadir hans ok modir fellu til fota Mauro ok badu, at
hann gæfi heilsu syni peira, en hann taldi sik sekan ok syndugan
fyrir gudi, ok eigi sig slika luti mega giora, ok kailade pat postola

660 MAURUS SAGA.

verk vera at giora slikar iarteinir. En beir er honum fylgdu,
toku at bidia honum hugganar. En Maurus var huggodr ok felldi
taar, er hann sa bau klauckva, ok fell hann til bænar. En er hann
hafdi lengi aa bæn werit, \>s& tok hann stolo af halsi ser1 ok lagdi
yfir h&fud ens siuka ok gerdi krossmark yfir honum ok leit upp 5
til himins ok mællti: «Drottinn Jesus Kristr, bu er svo mælir
vit lærisveina bina2: satt segi ek ydr, at allir hlutir beir er ber
bidit, f)a truit ber bvi, at ber munit audlaz af gudi; syn bat oss
nu brælum binum litium ok syndugum, er treystumz i ordum
binum helgum ok ba tru h&fum, er bu letz ber soma at veita oss.» »°-
Sidan sneriz hann til ens siuka ok mællti: «I nafni heilagrar ok
oskiptiligrar brenningar ok holpinn af verdleikum ens helgazta
meistara wors stattu aa fætr bina alheill ok rettr.» En er hann
hafdi betta mællt, \>& spratt sveianinn a fætr ok geck begår fraliga
ok lofadi gud ok mællte : «Lofadr se gud skapari allra luta, sa er x5
ser let soma at græda mik fyrir verdleika ens helgazta brøls sins
Benedicti ok ens sæla hans lærisveins Mauri.» Pa kom Benedictus
ok Bratt heim ok sagdi, at beir voru ba heilir, er hann for ath hitta.
3. A beiri tid komu sendimenn til munklifis heilags Benedicti,
beir voru or borg {>eixi , er Cinomamnica heitir , ok sendir af 2°
byskupi beim, er Berticiamnus het, {>viat sa enn helgasti byskup
vissi heilagleik ens agætazta Benedicti ok sendi Plodegarium
erkidiakn ok marga sidsama menn med miklum gi&fum ok bad
helgan Benedictum senda ser munka nockura vel lærda, ba er
kynni regulohalld bat, er Benedictus hafdi sett, ok fyrirs&gn hefdi, *5
hversu munklifi skylldi setia. En hinn helgi Benedictus vissi adr
en beir kæmi, ok svo af hverio beir foro. Ok bott hann vissi
fyrir, ath ba nalgadiz andlatztid hans, ba sendi hann bo Maurum
ok fiora brædr med honum, ok mællti hann, ath beir skylldu svo
hlydnir vera Mauro, sem beir hofdu honum verit. En munkarnir 30
urdu miog hryggvir vit bat, bviat hann hafdi sagt beim andlatzdag
sinn, en beir sa bar til hugganar, er Maurus var, eptir andlat
Benedicti. En er Benedictus sa marga munka grata, ba kalladi
hann saman alla klerkasveit sina ok mællti: «Svo segir Pall
postoli, ath godgi6rn er ast, ok godgirni astar vorrar skulum vær 35
mest rækia ; fyrir astar sakir vit mik skulut ber huggazt nu, b^iat
mattugr er gud at senda ydr annan foringia, bann er miklu er
dyrligri, ok ber megit ba lifa ath bess dæmum ok tenad hliota af
hans verdleikum, ok bat er naudsynligazt ath sia aavallt vid

1 J»er Cd. a sina Cd. +°

MAURUS SAGA. 66l

fiandans slægdum. En bat er wid ba at mæla, sem ek sendi til
annarra herada, at f>er sed traustir i hug ok styrkit hidrtu ydur i
heilagri sidsemi, ok vitid ber bat, ath bvi meiri laun munu ber
ta^a af gudi, sem ber f>olit meira vil fy rir hans sakir, ok latit ydr
eigi hryggva andlat niitt, bviat ek mim ydr avallt vera tenadar-
madr.» En er hann hafdi betta mællt, ba kysti hann baa Maurum
ok leiddi ba til klaustradyra ok selldi Mauro regulobok, er hann
sialfr hafdi ritad, ok gaf beim blezan ok bad fra fara i guds fride.

4. Peir hofu ferd sina brim nottum eptir .xiiida. dag iola, ok
gistu fyrst i syslu Benedicti aa bæ beim, er Yoleia heitir, ok toku
bar vit beim munkar vegsamliga, het annarr Probus en annarr
Aqvinus. Pa hafdi Benedictus bangat senda enn fyrra dag. En
er beir Maurus hofdu lokit ottusdng um nottina, ba komu bar .ii.
munkar, er Benedictus hafdi senda, Honoratus ok Felicissimus

*S frændi Mauri, ok færdu Mauro giafar bær, er Benedictus sendi
honum ; bat voru helgir domar , brir spænir af krossi drottins ok
af helgum dorne Marie drotningar ok heilags Michaelis ok Stefani
frumvotz Kristz ok heilags Martini, ok rit, er hann sendi Mauro,
bat er svo mællte : Taktu vit hinum efzstum gi&fum meistara bins,

*° ok vænti ek bess, at giafir bessar muni ydr hlifa vit ollum illum
hlutum, ok bat vitradi mer gud giærdags, ba er ber vorut hedan
i burt farnir, at bu mundir lifa bria vetr, fra bvi er bu kæmir i
munklifi, ok vera baa innleiddr i fagnat drottins bins. Pat segi
ek ber ok, ath ydr mun mart til torfellda verda ok dvaJa i

*5 bessi ferd, ok mun fiande upp egna sn6ror slægdar sinnar i moti
ydr. En alldregi mun gud ydr fyrirlata, ok hann mun opt veita
ydr girndir ydrar, ok lifi nu heill ok sæll.

5. Padan for Maurus i bann stad er Vercellis heitir, ok bar
dvaldiz hann tvo daga, ok fylltiz spasaga Benedicti um farard vol

30 beira. Harderadus felagi beira skylldi ganga ofan or ståpli einum
hafum, en andskoti hepti for hans ok felldi hann ofan, ok lamdiz
hann allr ok var borinn i linduki til fdrunauta sinna nær 6rendr.
Allir urdu beir hryggvir vit benna atburd, ok fell bat einna næst
Plodegario erkidiakni. Par voru f>eir fiortan daga, en honum botti

35 avallt helldr at ser aka. En hægri h&nd hans, 6x1 ok armleggr
brutnadi miok ok bles alla, ok var ba ætlat, at læknar mundu
skera eda svida holld hans. En Plodegarius villdi eigi bat, ok for
hann til kirkiu, bar sem Maurus laa a bæn sinni, ok fell til fota
honum ok bad med tårum, ath hann gæfi heilso Harderado ok leti
eigi skera ne brenna holld hans. Sæll Maurus fell til bænar fyrir

66l MAURUS SAGA.

alltare ok retti hendr sinar fra ser ok bad leingi fyrir enura siuka,
sidan reis hann upp ok tok af alltari budk, er Benedictus hafdi
sent honum ok helgir domar voru i, ok for til ens siuka ok tok
spån af krossi drottins ok gerdi kross med honum aa oxl hans ok
a ollum armi ok mællti: «Sa gud, er holldgaz let eingetinn son 5
sinn af helgum anda ok beraz i heim f>enna fra Mariu mey, ok
var pindr til lausnar ollu mannkyni a f>essum enum helga krossi,
sa sialfr gud, skapare alirar skepnu, lati ser soma at græda J)ik
fyrir krapt ens helga kross. » Ok er hann hafdi f>etta mællt, f>a
sprack i |>rim stodum ok fell or mikit blod. Plodegarius matti 1©
eigi vatne halida, er hann sa svo mikla iartein, ok lofadi gud ok
enn helga Benedictum, er f>a lærisveina hafdi fostrad, er slik takn
giordu. Ok f>angat for mestr luti borgarlyds, ok f>otti hverr sæll, er
sia matti Maurum. En eigi eignadi hann ser |>etta helldr lausnara
vorum Jesu Kristo ok drottinligum krossi ok verdleikum ens sæla 15
Benedicti. Harderadus var f>a nær alheill ok bad Maurum, at
hann færi eigi a braut enn næsta dagh, adr hann hefdi komit til
hverrar kirkiu i borginni, ok færa lof gudi ok helgum monnum
fyrir sakir heilsugiafar sinnar, ok l>at veitti Maurus honum.

6. A fimtanda degi {>adan, sem nu var greint, hofu {>eir ferd *o
sina. f*a bar svo til, ath J>ionn £eira, sa er Serglus het, fell af
baki ok a hvassan stein, ok er hann villdi upp risa, J>a var hann
allr lamdr, svo at hann matti hvergi hræra sik, ok brotinn var
fotr hans enn hægri, ok allr var hann sarr. Maurus geck l>angat
ath, sem hann laa, ok hellt ath fæti hans enn i winztri hendi, en »5
med hægri hendi gerdi hann krossmark yfir honum, ok mællti svo :
«I nafne almattigs gud(s), l>ess er leysir med krapti sinum fiotrada
ok f>a sem i hoptum ero, riss upp f>u heill ok f>iona oss J>rælum
guds, svo sem Benedictus baud f>er. » Serglus reis upp J>egar heill,
ok foro f>eir til {>ess, er f>eir komu til kirkiu. f'ar sat madr fyrir 30
kirkiudyrum, sa er blindr hafdi verit alla æfi sina, ok bad giafar
alla f>a, er ut eda inn gengu i f>a kirkiu. Hann heyrdi getid , ath
Maurus var f>ar kominn lærisveinn Benedicti. En er Maurus geck
or kirkiu ok forunautar hans, {>a lagdiz enn blindi madr nidr a
stræti fyrir {>a ok kallade: «Ek særi f>ik, Maure J>ræll guds, fyrir 3 s
J>a ena dyrligu pislarvotta, sem her hvila, ok fyrir gftfugleik nafns
meistara £ins Benedicti, attu gefir mer syn af bænum {>inum.>
En er guds madr heyrdi f>etta, bad hann, ath hann stædi upp, ok
er hann stod upp fyrir honum, \>& spurdi Maurus, hversu leingi
hann hefdi £ar verit. Hann sagdi, at sa var enn ellepti wetr fra 40

MAURUS SAGA. 66$

f>vi, er harm kom f>ar. « Fy rir li vi, sagdi Maurus, hafa eigi f>essir
enir helguztu pislarwottar, er pinaz letu fyrir guds sakir, gefit [)er
syn, ef {>eir villdi f>ik sia lata, pviat J>eir mundu audlaz [>at af
gudi, ]Jviat f>eira er slikt at gera, en eigi wort, ok fmrfum wær
5 fceira aa hverri stundu.* Geck [>a Maurus i brott. En f>essi
kalladi eptir honum akafliga ok taldi upp vesold sina. ^a hvarf

f Maurus aptr til hans ok felldi taar, ok sa i gaupuir ser, en stundum
i himenenn , ok lagdi kross yfir augu ens blinda ok mællti :
«Drottinn ok grædari Jesus Kristr, sa er satt Hos er, pat er lysir
o hvern mann komanda i |>enna heim, hann sialfr lati ser soma fyrir
akall nafns sins at lysa pessum manne ok fyrir werdleika pessa
heilagra piningarwotta, sem hvila i dessum stad, ok ens helga vors
meistara Benedicti, ath sia madr megi lita da samlig werk sialfs guds
skapara allra luta ok lausnara wors ok hann at lofa feginsamligri
is r6ddu ok verki sannrar tru.» Ok er hann hafdi petta mællt, pa
fell pegar blod mikit af augum ens blinda manz, er Iiinus het, ok
tok hann pegar syn sina ok sa sol, er hun skein biart, ok s6ng
Benedicite med miklum fagnadi. Hann hafdi numit salltara ok
allar hversdagligar tidir, svo at hann hafdi heyrt adra syngia. En
»o er su iartein var sogd wra borgina, [>a for pangat mikit fiolmenne
ok badu, at Maurus skyllde gefa peim blezan. En hann mællti
sva: «Benedicat vos dominus in Syon omnibus diebus vite vestre. >
£>at mælir sva: Blezi ydr drottinn, sa er byggvir i Syon, aa
ollum ddgum lifs ydvars. En hann mællti svo vid Linum , ath
»5 hann skyllde par piona gudi ok helgum pislarvottum hans.

7. Sidan foro peir Maurus padan i brott, ok er ecki getit
um ferd peira, adr peir toko ser herbergi eitt kvelld nær kirkiu,
er helgud var Mariu drotningu, ok par var hus litid hia, er kona
su var i, er B,emicia het, ok sonr hennar, er legit hafdi tvo daga
30 i dae, svo at menn vissu eigi, hvort hann var iendr eda eige.
Kona su hafde mist bon da sins litlu adr, ok fell henne nær harmr
sia allr saman, ok sat hun yfir syni sinum gratandi. En Maurus
geck til kirkiu snemma nætr, sem hann var vanr. En er aa leid
nottina, f>a kom honum i hug, hve aum honum potti vera kona
35 sia, er sat yfir syni sinum nær daudum, eda hversu nær henne
fell harmr sia allr saman, er su var eingi stund, er hun matti sig
fra grati hallda. fca fell Maurus til bænar af nyiu ok bad drott-
in, at hann miskunnadi konu pessi ok gerdi heilan son hennar.
Pa reis hann upp af bæn ok for til felaga sinna hliodliga, ok
40 vakti Simplicium munk ok bad hann upp risa leyniliga ok fylgia

654

MAURDS S Jl G A.

ser. Ok er beir komu til kirkiu, mællti Maurus: »Mikil sott er
mer i bvi, er ek se konu bessa hryggva, ok vil ek, at vit farim
badir til reckiu ens siuka manz, ok mætti svo vel verda, at haleit
tign almattigs guds grædi hann. « Ok er beir komu f>ar, ba mællto
beir svo: >Kristr drottinn ok grædari wor, einka won ollum siuk- s
um ok harmsfullum, sa er miskunnandi war eckiu beiri, er færdi
lik sonar sins med miklu fiolmenne, ok reisti upp son hennar til
lifs at asiandum flockum Gydinga, nu lati hann ser soma ath
hugga bessa konu med beiri somu milldi ok gialldi henne son
sinn alheilan.« Ok er beir h6fdu betta mællt, foru beir i brott. IO
En sa er tva daga hafdi i dae legit an vitz ok måls, tok nu at
mæla vit modur sina: >Hird eigi bu at grata, sagdi hann, bviat
med tårum eins bræls guds var ek aptr kalladr til lifs fra helvitis
kvolum.« Ok er hann hafdi betta mællt, reis hann upp ok for
til kirkiu, ba er beir sungu ottusong Maurus ok hans forunautar, *5
veik begår f>ar at, er Maurus var, ok mællti: »At sonnu ertu sa,
er mik kalladir fra domstoli beim til lifs med binum tårum ok
verdleikum, er ek var til kvala dæmdr.« Sia iarteign for um allt
bat herad, ok foru margir menn i moti beim, bar sem beir foru,
ok sungu lof gudi beim, sem svo dyrkar helga menn sina. Sa ^o
madr het Olegius, er nu (var) fra sagt, ok tok munks wigslu i
munklifi bvi er Siriensis heitir.

8. l?eir Maurus foru sidan ferd sina, bar til er beir komu i
borp bat er Autisiodorensis heitir, ok var bat skirdags aptan. i*ar
heyrdu beir getid Romani, munks bess er verit hafdi tænadarmadr 15
heilags Benedicti fyrir longu, sem sagt er i sogu hans. t*a hitti
Romanus Maurum ok foronauta hans, ok bad hann, at berr færi
bangat allir um paskana. En Maurus var fus at finna Romanum
ok einkum af bvi, ath hann vissi, at ba nmndi heilagr Benedictus
andaz bvottdaginn, ok hugdi gott til ath tala vit Romanum, ok 30
foru bangat fostudaginn, ok tok Romanus wel vit beim. Forunaut-
ar Mauri keyptu fæzlu, ba er hafa burfti um paskana. En beir
Maurus ok Romanus ræddu um dyrd eilifs lifs. En er beir hofdu
lokit tidum um morguninn , ba mællti Maurus vit enn helga
Romanum: »Aa morgin er sa dagr, er heilagr fadir vor Benedic- 35
tus mun fyrirlata betta lif ok stiga upp til eilifs lifs.« En er
Romanus heyrdi betta, ba tok hann akafliga at grata. Maurus
villdi hugga hann ok mællti : » Oss hæfir helldr at fagna hans andlati,
bviat bar hofum vær nu mikinn fulltjngsmann ok formælanda fyrir
oss, ok er hann oss nu nalægari, hvar sem vær erum staddir, en +o

MAUBUS SAGA. 66$

£a at hann væri her i heimi.« Ok f>o at hann mællti slikt, i>a
matti Romanus eigi hallda sik fra tårum. Nott f>a vakti Maurus
ok foronautar hans, ok svo Romanus ok nockurir hans lærisveinar,
ok sungu J>eir allir salma ok bænir i minningu andlatz heilaghs

5 Benedicti eptir sid Romveria. En er nott su leid or hondum ok
lokit var tertio um morguninn, f>a var Maurus at kirkiu ok la a
kirkiugolfi. Pa bra f>vi vit, at hann £ottiz vera heima i munklifi
Benedicti, ok sa hann gotu liggia upp til himins austr fra kofa
Benedicti; hun var £akin fogrum m&tlum ok mdrgum itarligum
10 steinum. tessa syn sa med honum .ii. brædr. t»eir undrudu
miok syn f>essa. Sidan sa f)eir mann a gotunni buinn virduliga
ok biartan i alite. Hann spurde, hverr f)essa gdtu ætti. 1?eir
kvoduz eigi vita. £>a mællti sa, er aa gotunni var: »t'essa gotu
stigr heilagr Benedictus upp til himins.« Sa annar, er sa syn
15 {>essa med enum helga Mauro, var heima i munklifi Benedicti, en
annar fiarlægr f>eim stad, svo sem segir enn sæli Gregorius pave.
Maurus sagdi vitran f>essa Romano ok felogum sinum, ok helldu
£eir J)ar gofugliga upprisutid drottins vors ok foru i brott annan
dag i paskum. Pa mællti Romanus vit enn sæla Maurum: »Ef

o ek mætta fyrirlata f>enna stad, f>a munda ek giarna \>er fylgia,
enn kærazti vinr; nu bid ek, ath gud almattighr se aavallt med
f>er ok brædrum f>inum ok leidi ydr til sannrar fyrirheitziardar,
l>eirar er hann het voldum monnum sinum.«

9. tadan foru f>eir til l>ess stadar er Aurelianus heitir, J>ar

5 var £eim sagt andlat Berticiamni byskups, ok f)at med, ath annar
var til byskups tekinn ok vigdr i hans stad, sa het Dompnulus.
Pessi tidendi dflodu {)eim ahyggiu mikillar ok hrygleiks, ok vissu
eigi, hvat f>eir skylldu til rads taka. Heilagr Maurus mintiz aa
spasogu meistara sins, fca er hann sagdi mart torvelligt vera i
f>essi stundligri dvol, J>viat gud launar f>at margfalldliga, er menn
f>ola til vandræda her i heimi fyrir hans sakir; «letz hann oss
ok, sagdi Maurus, avallt fylltingsmadr(I) vera skylldu. Abraham
hofutfadir for a br&tt af fodurleifd sinni at bodordi guds ok til
annars landz ok audladiz af gudi blezan allz sin(s) kyns. Vær skulum

5 ok gladir vera i {>essi utlegd ok bida svo hugganar af gudi ok
likiazt eptir meistara worum, er geck fra allre eigu sinni, ok um
sidir leyndiz hann fra fostra sinum ok villdi gud(i) einum lika ok
at honum einum hyggia, ok fyrir f>at audladiz hann mikla miskunn
ok tign af gudi. svo at eingi hefir fremri verit heilagra manna, f>a
er postola leid, ok setti fleiri munklifi en nockur annarra ok færdi

666 MAURUS SAGA.

gudi margar fmsundir algerra munka.» En af f>essi aeggian heilags
Mauri pottuz peir pegar stodugari vera en adr ok spurdu leidtoga
sina, hvat peir skylldu til rads taka. Harderadus mællti: »t'at
syniz mer til liggia, ath vit, er eptir ydr vorum sendir, ok er sem
f>er hafit fyrir vorar sakir polat mikit vil ok erfidi i pessi fdr, ath 5
vit leggim pat erfvidi a ockr at fara til fundar vit penna byskup,
sem ockr er okunnigr, ok segim honum allan tilgang farar vorrar,
ok kunnim sidan ydr skyrt ath segia hans vilia, en pu bid her,
enn g&fgazti fadir, i peim stad, ok brædr pinir {>eir sem med per
ero. En ef sia byskup vill eigi J>at gera lata, sem hinn fyrri byskup lo
sendi ord til, pa munum vær finna adra gotu, ok mun gud eigi
lata verda parflaust erfvidi ferdar ydvarar. «

10. Sidan foru peir til pess, er peir komu til borgar sinnar,
ok tok byskup vid peim forkunnar vel ok het peim pegar audæf-
um sinum ok allre virding peire, er peir h6fdu adr haft. I'eir IS
sogdu honum fra f&r sinni ok letuz pat hafa aflat, sem p^im var
bodit, ok spurdu 1, hversu hann villdi penna lut vera lata. En
honum kvodz(!) ecki mikit um utlenda menn ok letz ecki mundu
klaustra smida lata at rade utlendz manz. En er Harderadus
heyrdi, at byskup tok pvi ecki fliott, pa sendi hann frænda sinn, ao
er Hardemarus het, til fundar vit Maurum, ok bad hann eigi
hryggvan vera um pessa s&k, helldr skylldi hann fara til herads
pess, er Andegaunensis heitir, ok kvaz hann par mundu fyrir
vera, pa er peir kæmi par. Maurus vard gladr vit I)etta ok felagar
hans. Sidan foru {>eir i I>ann stad, er Testis heitir, ok fundu l>ar 25
Harderadum ok konu hans, er Cecilia het, ok sonu f>eira, ok
h&fdu f>au f>ar bedit tvo daga ok buit f>eim goda veizlu. P& gengu
f>eir Maurus ok Harderadus brott fra odrum, ok Cecilia kona hans,
til tals, ok sagdi Harderadus allt, sem farit hafdi med f>eim byskupi.
Pa spurdi Maurus, hvat til rads skylldi taka. Harderadus svaradi : 30
»Ek a mann f>ann, er Floras heitir, hann a miklar eignir i herod-
um f>essum ok odrum, ok hann er mestr h&fdingi aa ollu Frak-
landi, {>a er konungrinn lidr, ok hefir svo mikil metord af honum,
at hann dæmir nær um oli maal, £au sem verda milli manna i
hans riki, ok f>ott hann 'starfi i morgum veralldligum ahyggium, 35
J>a J)ionar hann {>o stadfastliga almattigum gudi, ok hann vill
munklifi reisa lata af sinum eignum, ok f>angat ætlar hann ser
til, f>a er hann fær leyfi til [>ess af konunginum. Hann er kvong-
adr madr, ok eigi af f>vi at hann girntizt |>at, helldr let hann at

1 spurdi Cd. 4°

MAVRU8 SAGA. 66j

^bæn konungs ok frænda sinna; hann a einn son vit konu sinni,
ok ætlar hann honum i f>at raunklifi, sem hann lætr gera, ok
f>angat ætlar hann ath faa J>a menn, ath algiorvir se i klerkdomi
ok godum sidum, at sonr hans læriz af f>eim ok f>eira dæmum.

»5 Nu ætla ek at gera mann til hans, f>ann er skyri fyrir honum
s6k hingatkomu ydvarrar, ok sa segi oss sidan hans vilia, ef hann
vill eigi sialfr fara at finna oss. En vær munum fara fyrir til f>ess
stadar, sem hann hefir ætlat, at munklifit skylldi setia, ok litum
a, hverso oss syniz sa stadr til f>ess fallinn.« En er Maurus
10 heyrdi f>etta, f>a vard hann hardia feginn, ok foru J>eir f>egar
annan dag til f>essa stadar.

11. fca red fyrir Fraklandi Theobertus konungr, ok var
Florus i ferd med honum ok metinn allra manna mest. Ok er
sendimadr Harderadi hafdi uppborit erende sin fyrir Florum ok

15 sagt honum, at J>eir Maurus voru f>a aa ferd komnir, ok sva ath
Dompnulus byskup villdi eigi vit f>eim taka, l>a geck |>egar Florus
aa konungs fund ok sagdi honum, hver sok til var, er Maurus
var f>angat kominn, ok sidan sagdi hann konungi sinn vilia ok
beiddi, ath hann leyfdi, ath Florus leti munklife setia, ok sidan
redi Maurus f>ar fyrir. Konungrinn svaradi : » Svo sem {>u hefir
oss hingat til truliga {>ionat ok gert i ollu vorn vilia, f>a megum
vær eigi synia f>er f>ess, sem f>u bidr, ok far fm sem fyrst ok finn
J>a menn, er l>er hafa ord sent, ok mun ek til leggia mina ham-
ingiu, ok tak vit l>eim enum helgum monnum wirduliga, ok gidrr

5 J>at, er f>ik fysir ok gudligh tign lætr f)er i hugh koma; bid f>a
helgha menn, ath f>eir arni oss ok sonum vorum miskunnar vit
gud, ok at f>eir bidi optliga fyrir ollu landzfolkinu, ok seg svo, at
vær erum bunir at veita f>eim hlydni i ollu {>vi, er f>eira embætti
heyrir til; bid ek, at £eir hallde vel reglum sinum eptir bodordi

o meistara sins. Ok ek mim smida til afla, eptir f>vi sem fm beidir,
ok sia smid verdi skiott algidr.« Sidan for Florus med f>essum
ummælum konungs til bæiar sins J>ess er heitir Glannafolium.

12. En er Maurus ok Harderadus urdu varir vit kvomu
Flori, {>a gengu f>eir a mot honum, ok {>egar er {>eir hittuz, ste

S Florus af baki ok fell til fota enum helga Mauro. Ok er hann
reis upp, f>a mintuz f>eir til ok felldu taar fyrir fagnadi. Sidan
tok Florus ena vinzstri h&nd Mdri * ok kysti aa sidan ok mællti :
»Mikill fagnadr er oss a hingatkomu J>inni, f>ar sem f>u ert |>ræll
ens hæsta guds ok lærisveinn ens helga Benedicti, {>viat hans
1 Først skrevet flori i Cd.

668 MAUEU8 SAGA.

vegr ferr nu um allan heim, ok lofat se nafn drottins, [>ess er {>ik
sondi ok {>ina forunauta til J>essa herada ok oss til tenadar.«
Annan dag eptir syndi Floras Mauro stad J>ann, er hann ætladi
munklifit at setia. Pa sendi hann eptir syni sinum Bertulfo, ok
selr hann i hendr Mauro til læringar. Hann var f>a atta vetra 5
gamall. Pa lysti ok Floras yfir f>vi, at hann ætladi ser fmngat,
ef hann fengi leyfi til f>ess af konungi. Sidan let hann samna
smidum mdrgum ok verkmonnum, ok var f>ar munklifit reist, er
odrum megum var fiall, en odrum megin å mikil. Fyrst var |>ar
kirkia gior, ok sidan er vigd var, var helgut enum sæla Martino 10
byskupi ath radi» Mauri, ok J>ar var hann grafinn at f>eiri kirkiu.

13. Florus hafdi haft einn steinsmid fra konunginum, hann
var lærdr madr. t»at var einn dag, at Maurus sat uti hia, f>ar er
J>eir smidudu, ok sa a bok sina, ok J>ar var Florus hia honum,
ok skyrdi Maurus honum af bokinne. Ea vard f>at, at smidr sia 15
fell ofan af hinum hæsta steinvegg ok aa einn mikinn stein, hann
fell a bak aptr ok lamdiz mi(o)k. Allir ætludu hann andadan ok
ræddu um, hvar hann skylldi grafa, {>viat blod fell hvervetna um
hann. Pa komu f>eir til Maurus ok Florus J>ar til, sem hann la.
Maurus baud, at hann skylldi bera til kirkiudyra. Hann bad frn 20
adra i brott fara, en hann fell til bænar fyrir alltare, ok er hann
lauk bæn sinni, geck hann ut ok gerdi krossmark yfir enum lamda
ok mællti: »I J>ess nafni, er manninn skapadi or leiri iardar ok
gaf honum lifs anda, ris upp J>u heill ok smida klaustra ^eDna,
£ar til er lokit er.« Hann aurdgadiz upp l>egar, ok sem hann vakn- as
adi af svefni, ok undradi, er hann var J>ar kominn. Maurus sagdi,

at adrir baro hann f>angat. Ok er hann var J>angat kominn, komu
fceir {>ar Florus ok Simplicius. Florus fell til fota Mauro ok
mællti: «Ath sonnu er fm Maurus lærisveinn Benedicti, l>ess er
vær heyrdum opt fra s6gd f>vilik takn.» Ok eigi J)ordi hann at 30
koma vid klædi hans.

14. En l>a er sa kom til smidar er græddr var, toku n&ckurir
enir verri menn at amæla enum helga Mauro ok s&gdu, at hann
hefdi* fiessa iartein til J>ess gert, at hann væri l>a meira virdr en
adr, en eigi fyrir sakir gæzku, ok hann mundi f>vi farit hafa fra 35
sinu odale ok "til fiarlægra herada, ok svo at hann mundi slika lu ti
gera af nockdrum golldrum en eigi af guds krapti. Ok er J>eir
ræddu slikt, f>a hliop diofull i f>ria verkmenn ok kvalde akafliga,
svo at einn feck bana af, sa het Flodegissus. En er guds madr

1 raudi Cd. 2 gerdi Cd. 4©

I

MAURU8 SAGA. 669

fra bat, felldi hann tar ok geck til kirkiu Martini, ok bad fyrir
enum andada ok svo fyrir {>eim , er ohreinn andi kvaldi. Sidan
reis hann upp af bæn ok geck fcangat, sem enir odu menu voru.
Peir rifu klædi af ser med tonnum. Hann gerdi krossmark yfir
f)eim ok mællti: «Drottinn vor Jesus Kristr, eingetinn guds son,
sa er £ann matt gaf lærisveinum sinum, at ]beir trædi undir fotum
håggorma ok eitrorma ok allan uvinar krapt, leysi hann ydr nu af
bessi diofuligri kvol.» t*eir gnistu t6nnum ok iusu molldu i h6fut
ser, en hann geck at f)eim eigi at sidr ok retti fingr sinn i munn

'o f)eim. En ohreinn andi matti eigi f>ar ut fara, sem fingr hans
voru fyrir, helldr for hann med saur i brott. fca baud Maurus,
at enn andada skylldi bera i kirkiuskot, ok svo var gert. Hann
vakti alla f>a nott ok bad med taarum, at hann gæfi lif enum
andada, ath eigi vægi diofull sigr a honum. En um morguninn
eptir let hann Simplicium munk syngia messo fyrir J)eiri enni
somu salo, ok er messo var lokit, ba gengu beir bar til, er likit
la. Pa mællti Maurus : «Drottinn Jesus Kristr, fm er upp reistir
Lazarum, er fiora dagha hafdi i grauf legit, ok fyrir bænir bræls
f)ins Helye lifgadir bu eckiu son, ver bu nær oss f)rælum binum
ok gialld \>eiva likama 6nd sina , {>a er diofull tok i brott med
mikille kvol. » Ok er hann hafdi l>etta mællt , J>a skalf likit , ok
eptir f>at settiz madrinn upp. Maurus mællti ba: «Ef bu viUt
lifa, ba far bu i brott begår ok kom alldri i b^nna stad sidan. »
t^etta baud hann honum fyrir litillætis sakir ok b©ss, ath hann
villdi eigi ordlof af monnum hafa fyrir betta verk.

15. A enum atta vetri bangatkvomu heilags Mauri var
klaustrid algert. Psl var Eutropius heilagr byskup i \>vi heradi.
Fiorar voru kirkiur i munklifi Mauri. Ein var helgud Petro
postola, onn&r Martino byskupi, b^idia Severino byskupi, en fiorda

3° var gi6r aa ba leid sem enn hæsti turn, ferskeytt at vexti, ok var
helgut enum sæla Michael e h&fudeingle. Florus mintiz ba bess,
er hann hafdi heitid, ok for til fundar vit konung ok bad leyfiss
af honum til bess at taka munks vigslu ok bann sid, er \>&t aa at
fylgia, ok bæta svo yfir misverka sina, er hann hafdi gert i veralld-

15 ligri atferd, med bænum ok odrum andar avoxtum. En er konungr
leyfdi eigi bat, ba vard Florus ugladr ok villdi bo eigi skiliaz vit
konunginn. Konungrinn bad hann bar vera nockura daga, ok svo
gerdi hann. Konungr spurdi vandliga ath Mauro ok iarteignum
hans ok lifi ok allri atferd, eda hve margir munkar komu bangat

40 med honum. En Florus sagdi honum allt greiniliga slikt, sem

67O MADRUS SAGA.

hann vissi af. £>a mællti konungrinn: «Ef ek vissa, ath J>at
likadi guds f>ræli, f>a væra ek fuss ath sia hann ok stad fmnn, sem
J>ar er reistr, ok vegsama hann med konungligri gi6f.» Florus
mællti: «Leitum fyrst ath |>vi, hversu * f>etta hugni enum helga
Mauro, ok gerum sidan eptir f>vi sem honum f>ickir vera eiga.t ,
Sidan sendi konungr hann fmngat ok mællti svo: «Kunn f>u bratt
ath segia oss, hversu hann vill vera lata um J>angatkvomu vora.
Mikit J>ætti mer undir f>vi, ef Mauro J>ætti svo vera mega, ath ek
væra vit staddr, f>a er fm leggr nidr veralldligan buning ok locka
|>ina.» En er Florus kom til munklifiss Mauri, ok margir gaufgir «*
menn med honum or h6ll konungs, J>a sagdi hann bratt Mauro
vilia konungsins. En heilagr Maurus leyfdi f>at, eptir J>vi sem
konungr beidde, ok kvad aa skyrt um dag, hvenær hann skylldi
koma.

16. Konungrinn kom ath nefndum degi. Gengu f>aa i mot »5
honum allir munkar ok toku vel vit honum ok lidi hans. Kon-
ungrinn virdi £a litils metord sin ok tign, er hann hafdi af landz-
monnum sinum, ok um morg lond onnur foru hans agæti, hann
fell til fota enum sæla Mauro med miklu litillæti i purpuraklædum
ok dyrligu konungsskrudi, ok bad enn sæla Maurum med tårum, *o
ath hann helldi bænum fyrir honum ok ollum hans undirmonnum.
Pa. tok Maurus i hond honum ok reisti hann upp. Konungrinn
mællti {>aa: «Agæt er tign meistara ydvars, ok fyrir longu kunnig
hingat um ldnd, f>viat kraptr hans heilagleiks ok agæt verk, f>au
er vær heyrdum fra honum sogd, reynaz nu verda hversdagliga *S
gior fyrir bænir ydrar ok verdleika, ok veitir f>at oss mikinn
fagnad.» Sidan bad hann Maurum, at munkar tæki hann i sveit
sina ok samlag, ok nafh hans væri ritad med fieira nftfnum. Hann
fal {>eim a hendi son sinn Theodebaldum, ok baud honum sveininum
ath vera eptirlatr enum sæla Mauro ok brædrum ok hagfelldr |>eira 3°
stad, ok hann væri tenadarmadr ok hlifeskiolldr £eira optliga. Pa
spurdi konungr, hverir {>eir væri, er {>angat komu med honum, ok
mællti, at £eir skylldu standa allir saman, ok spurdi, hvat hverr
heti. En er honum var sagt, {>a mintizt hann til f>eira allra, ok
sidan kysti hann allt munka lid. Ok er hann sa Bertulfum hia 35
odrum brædrum, f>a spurdi a hann, hverr sa væri enn unge munkr.
Maurus sagdi honum, ath saa var son Flori. Pa, kalladi konungr-
inn hann til sin ok fal hann aa hendi Mauro fyrir astar sakir vit
fodur hans. Sidan kannadi hann 6ll munkahuss ok hugdi at,

1 hversa Cd. % sagdi Vd. 49

MACBUS 1161 671

hversu honum J>otti smidat vera, ok leitz vel aa. Eptir J>at geck
harm til Petrs kirkiu ok gaf til f>ess stadar f>orp nockut, er Boskus
heitir, ok 6nnur f)orp, J>au er f>ar lagu i nand, ok let rita aa stadar-
skra pessar tilgiafir allar. Pa lysti konungr yfir f>vi, at hann

5 mundi allt l>at veita Mauro, sem hann beiddi aa f>eim degi. Pa
geck Florus til konungs ok bad, at hann leti giora bodord konung-
ligrar tignar yfir testamento J>vi, sem hann let rita, ok f>at veitti
konungr honum. Pa voro færdar f>ær giafir [>angat, er Florus gaf
.til stadarins, f>at var bæde gull ok silfr ok gimsteinar ok klædi

10 dyrlig. Sidan gaf hann frelsi .xx. J)rælum sinum ok J>ar med godar
giafir. Eptir l>at geck hann til alltaris, {>ar sem Maurus var fyrir
ok 611 klerkasveit, en odrum megin hia alltari stod konungrinn ok
fylgd hans. Pa leggr Florus nidr allt heimsskraut; klyfti aboti fyrst
af haari hans, ok J>a konungr næst, ok sidan hverr at 6drum merkis-

15 manna f>eira, er konungi fylgdu. Konungrinn felldi tar fyrir
fagnadi, er hann sa svo mikla godfysi med honum. Pa kalladi
hann til sin brodurson Flori Landramnum ok feck honum velldi
f>at allt, sem Florus hafdi adr haft. Sidan bad aboti konunginn,
ath haDn gengi i hus J>at, sem gestir voru vanir at vera ok af

»o virktum var gert. En er konungr kom J)ar, fja fell enn sæli
Maurus til fota honum kl6ckvandi. Konungrinn reisti hann upp
ok spurdi, hvat hann villdi. Maurus mællti: «Sia er bæn ens
minzta allra f)ioda, {)eira sem her eru i f>essum klaustra, at l>er
sed her i nott ok lid J>at allt, sem ydr fylgir, ok neytid her l>eira

*5 guds giafa, sem brædr hafa ydr fyrir buit med godfysi. > En er
konungrinn taldiz undan f>vi litillatliga, [>a mællti radgiafi hans, sa
er Ebbo het, enn spakazti madr: «Veitid f>eim f>etta, herra, er
l>eir bidia med svo miklum godvilia, ok uggi ek, at gud reidiz
oss, ef vær reitum i nockuru hug f)eira.» Ok J>a veitti konungr

30 £at, sem l>eir baadu. En adr f>eir foru i brot, £a let hann fmngat
kalla Florum. En er konungr sa hann klæddan munkaklædum,
felldi hann tær ok mællti: «t>ackir geri ek almattigum gudi fyrir
f)inni godfysi. Bid ek f>ik, ath {)u pioner nu gudi J)inum fjeim
mun betr ok rækiligar i J)essi enni helguztu atferd, sem nu fjionar

35 f)u ædra konungi, en f>a er f>u hellt upp voro hofdi ok hafdir
veralldligan bunad ok styrdir virduliga f>vi valldi, sem J>er var i
hendr feingit, ok l>u megir svo heimtaz fram i godlifi, sem salma-
skalldit segir, at helgir menn munu fara af krapti i krapt, til J>ess
er f>eir sia gud guda i Syon.» Sidan tok konungrinn blezan af

40 Mauro abota ok for a brott sidan,

Qj<X MAURUS SAGA.

17. Annan dag for aboti at sia porp f>at, er konungrinn
hafdi gefit til munklifissins, ok dvaldiz par tvo daga. Pangat var
færdr kararmadr, saa er .vii. vetr hafdi i kdr legit i pvi sama
porpi, ok var pa vitlaus; ok er guds madr signdi hann, reis hann
upp pegar alheill, svo sem honum hefdi ecki til meins verit. 5
Sidan for aboti heim ok kannadi lif ok sidu lærisveina sinna, svo
sem gert hafdi eim sæli Benedictus, ok eggiadi pa til gods lifs.
Aa odru aari pangatkvomu Mauri reduz margir menn pangat ath
piona par gudi. Sumir selldu sono sina til^læringar enum helga
Mauro. En er .vi. vetr ok .xx. vora lidnir fra pvi, er munklifit 10
var sett, i>a voru par .c. munka ok fiorir tigir ; su sama tala hellzt
leingi sidan, ok villdu menn hvorki auka ne minka pa t&lu, er
Maurus hafdi sett, ok matti pa vel endazt pat, er par la til, ef
eigi var fleira lid. En pa er Florus hafdi par verit .xii. vetr ok
pria manadi ok pria daga, pa tok hann sott ok andadiz .xiimo. 15
kalendas Septembris, ok for til guds.

18. Theobertus konungr hafdi .xiiii. vetr radit fyrir Frak-
lande, pa er hann let velldi af hendi, ok tok konungdom Theo-
baldus son hans. Hann stiornadi miok eptir pvi sem fadir
hans ok var vel vit enn sæla Maurum ok klerka hans. Hann for ao
eptir andlat fodur sins at finna enn helga Maurum ok færdi honum
godar giafir ok gaf til stadarins tvo bæi ; hann vard skamlifr.
Eptir hann tok riki Lotarius, hann for opt at finna Maurum ok
sotti mi6k eptir hans radum. Pat var eitt sinn, at Maurus sendi
.ii. brædr til hans af nockurum naudsynium, tok hann vit peim »5
forkunnar vel ok let pegar til reidu pat, sem peir beiddu. Hann
spurdi pa vandliga at, hversu mikil tillaug enir fyrri konungar
hefdi haft til munklifis peira. En peir s&gdu honum pat glågliga.
Pat var einn dag, at Maurus ok nockurir brædr med honum fora

i l>orp, pau er pangat lagu til munklifis peira, ok komu par sem 3°
Grandiacus heitir. Pa geck Maurus til bænar i hus nockut, ok ii.
munkar med honum. Ok er peir hdfdu setit bar um hrid, pa var
peim sagt, ath Ansegarius erkidiakn var bar fyrir dyrum uti ok
villdi hitta Maurum. Hann baud honum inn at ganga. Ok sidan
er peir hdfdu talat slikt, er peim var skylldaz, kalladi Maurus til 35
sin Simplicium munk ok mællti vit hann: »Pessum manne eigum
vær vel ath fagna, bviat hann er enn kærazte vor win ok var
fyrrum heimamadr wor, ok skulum vær byrla honum astar vin ok
heilagrar el sku sem andligir menn andliga.« Simplicius mællti:
»Eigi hdfum vær meira vin en i einu litlu keri, pat sem vant er +0

MAUEUS SAGA. 673

ath hanga i kofa worum.« »Ber po pat hingat,« sagdi Maurus.
En er pat kom, mællti hann: »Takit oss ok nockut braud.«
Maurus gerdi krossmark yfir kerino ok mællti: »Mattugr er gud,
sa er matbord bio prælum sinum i eydimork ok let vatn gnogligt
5 spretta fram af hellu einni, pa er Gydingum var vatzfatt, ok enn
hefir hann matt til pess at gefa oss l>rælum sinum gnott wins, svo
at vinniz, sem vær kunnum oss p&rf til. « Af pessu enu litla keri
drucku siautigi manna, ok drack bverr af prim sinnum, ok var pa
kerit fullt, er peir h6fdu druckit, svo sem fy rir 6ndverduf. Sia
iarteign jjotti peim Hk vera pvi, som Heliseus spamadr gerdi, er
hann fæddi leingi marga smidu med litium mat. Eptir pat for
Maurus heim ok forunautar hans, ok mætti siukum manne mid-
leidis ok gerdi krossmark a mot honum, ok tok sa pegar heilsu.

19. A peiri tid kom Lotarius konungr i pat herad, ok sendi
5 ord hinum helga Mauro, at hann kæmi til motz vit hann. Maurus

for pegar ok nockurir brædr med honum. Konungrinn gaf til
stadar peira porp pat, er Blazon heitir, ok bæ f>ann, er Langå vollr
heitir. t>a bad enn helgi Maurus konunginn leyfiss til pess, at
peir munkar ok hann sialfr kidri mann til (a)bota, pann er peim
syndiz vel vera tilfallinn, ok konungr leyfdi f>at. Tok hann
blezan af abota ok for heim sidan. Heilagr Maurus sagdi svo
brædrum sinum, ath hann villdi nidr leggia umånnun ok forrad
stadarins, ok kvedz vilia lata gera ser kofa hia kirkiu Martini
byskups ok i f>vi husi vera, medan gud ynni honum lifs, ok par
piona gudi utan alla veralldar gledi; kvedz hann ok vita, at eigi
var langt eptir lifstunda hans, at pvi sem enn helgi Benedictus
spaadi um alldr hans, ok pa mundi hann pria vetr hafa olifat. Pa
voru prirtigir vetra ok atta vetr fra \>vi er klaustrid var reist.
Pa let hann kalla til munka alla ok lærda menn, ok spurdi, hvern
jpeir villdi til abota kiosa. En allir mælltu ok sogduzt vilia, ath
hann ki&ri, ok kvadu hann gi&rst vita allra j>eira skaplynde.
«f>at synizt mer, sagdi hann, ath Bertulphus se til abota tekinn
med godu samf>ycki brædra ok settr i sæti Mauri.« En hann
geck pa i kofa sinn ok .ii. munkar med honum, peir sem honum
35 skylldu piona, peir hetu svo Primus ok Avianus.

20. En er heilagr Maurus hafde sva leingi lifat, halft fimta
misseri, ok piad likam sinn m&rgum meinlætum, pa var eina nott
er hann geck til kirkiu Martini, sem hann var v**t»t ok villdi inn
ganga, sa hann dioful standa fyrir ser 0k hafdi mikinn flock

40 1 6ndv6rdu Cd,

id

674 MAURUS SAGA.

uhreiima anda; hann bannadi Mauro at ganga i kirkiuna ok
mællti wit hann: »Heill sva Maure, f>u er svo hefir oss opt i
brott keyrt af worum sætum ok bygdum ok farit fra f>inu heradi,
kunnmonnum ok frændum til pessa okunnu » herada. Nu munum
vær hefnaz vit pik ok hafa fram allan maatt illzsku vorrar i gegn 5
J>er, sva at vær munum koma ath ydr sott mikilli ok illri ok
drepa svo nidr nær allt munkalid, ath fair einir munu eptir vera,
ok mun ek nu wegha sigr a pinum monnum, pviat peir hafa mart
eptir mer lifat.« Maurus mællti: »Avita mun drottinn f)ic, and-
skoti, um maal slik ok ly gi {)ina, pviat pu ert sva sem fader 10
lyginnar.« Pa hvarf uhreinn andi fra aughum hans sva sem
reykr. Eptir pat vard gnyr mikill ok ogurligr, sva at Mauro f>otti
skialfa allt klaustrid, ok vit pann gny woknudu brædr ok woru
lostnir myklum otta ok hræzslu, ok wissi eingi, hveriu sæta
mundi, ok risu upp til ottusaungs. Heilagr Maurus vard hryggr »5
mi&g vit syn pessa ok wit f)at, er hann hafde heyrt, ok geck inn
i kirkiu ok bad drottin, at hann leti ser soma ath birta honum
sannleik af peim lutum. Pa vitradiz honum eingill guds ok
mællti vit hann: »Hvi ertu svo hryggr, en kærsta sala guds, af
f)eim lutum, sem af sialfum gudi ero fyrirætladir? en diofull veit, ao
hve mart verda mun, f>ott hann se upphaf alirar illzku ok lyghe;
f>at skalltu vita, at hann hefir eigi petta sagt af sinum vilia helldr
ath guds bodordi, pviat J>at er sumt satt, er pu heyrdir, pviat
mestr luti munka pessarra munu saman samnaz til drottins aa skamri
stundu, svo sem gud hefir fyrir hugat ; en l>at er eigi satt, at hann 25
sagdiz sigraz mundu a lyd fcessum, pviat hann mun aa eingum
peira sigr vinna, f>ar sem peir ero lærdir f>inum aminningum ok
pinum bænum, ok mun hverr bida andlatztidar sinnar; ok {>a er
pessir ero andadir, munt pu ok andazt.«

21. Eptir f>essi ord hvarf syn sia fra honum. En um morg- 30
uninn eptir sagdi enn helgi Maurus brædrum f>a luti, sem honum
voru vitradir, ok talde leingi fyrir peim af fodurligri ast ok sagdi
sva, ath f>at endimark hafde drottinn sett f>essa lifs, sem eingi
daudligra manna, peira er bornir voru i |>enna heim, matti um
lida. Nu er oss pat eina til at færa oss vel i nyt pat, er drottinn 35
hefir skyrt gert fyrir oss, ath vær munum skamma eiga idranar
stund, ok er J>vi meiri naudsyn aa at vanrækia eigi f>at, sem hann
villdi vara oss vit adr, ok skylldum vær nu af pvo syndaflecka
vora med idranar tårum ok apian likama vors, pviat pa fitnar

1 okunna Cd. +°

MAURUS SAGA. 6?$

ondin, er likaminn megriz. Griorum vær, sem spaamadrinn mællti:
ransokum ahyggiusamliga gotur vorar ok verk, ath vær komim
med iatningum fyrir andlit drottins, ok vær megim innganga med
ymnum ok odrum lofsångum i hlid hatidligrar borgar, ok verdim
5 f>ess makligir at sia birti almattigs guds med ollum helgum ath
eilifu. Nu vitum vær, brædr, at nær er su tid, er domr hefz upp
af husi guds, en domar hans eru stundum leyndir, en allir rettir.
Giorum nu, sem samir f>rælum guds, ok færum verkkaup vor,
verum vakrir ok varir um oss med ollu, ok gongum eigi i snoror

i° andskota, f>ær sem hann hefir a gotu fyrir oss, f>viat nu er komin
en ellifta tid, f)at er en efzta tid lifs vors.«

11. Af J>essi aeggian ok aminningu guds manz tok sia oli
munkasveit ath bua sig fyrir til ennar efztu tidar, svo ath allir stigu
upp utan efa til himneskrar f&durleifdar, l>a er f>eir lidu fram af

15 f>essa heims lifi. Sidan kom sott med svo miklum haska ok akafa>
at adr en .v. manadir eru lidnir, l>a hofdu andazt .xiiii. munkar

' ok .c, en eptir voru .xxiiii. af dessum mikla safnadi. Pa, tok

enn helgi Maurus sott ok lagdiz nidr i kirkiu heilags Martini

* fyrir alltare ok hafdi harklædi eitt undir ser. Hann andadizt

*° .xviiida. kal. Februarij manadar, J>a er hann hafdi adr bergt hollde
ok blodi drottins vors Jesus Kristz, ok for |>egar til guds, ok var
grafinn i J>eiri somu kirkiu til hægra vegs alltaris. I f>eim stad

c veitaz margir velgerningar fyrir verdleika ok bænir heilags Mauri
til dyrdar gudi. Bertulfus aboti lifdi sidan tvo vetr. Eptir f>at
5 var Florianus aboti son Harderadi leidtoga Mauri, ok hafdi Maurus
hann lærdan. Svo teliaz lifdagar en(s) sæla Mauri, at hann var
fornadr gudi ok selldr til læringar enum helga Benedicto, f>a er
hann var .xii. vetra, ok var med honum .xx. vetr; J>a telzt alldr
hans allr saman .lxxii. vetr ok dagar .xiiii. Per omnia benedictus
deus in secula seculorum. amen.

43*

MICHAELS SAGA.

(Cd. 657* qv.,A; Cd. 657* qv.,B; den sidste har kun Slutningtn of Sagaen).

(Prologus).

I nafni gredara varss herra Jesu Kristi byriaz her litill bæk-
lingr heilags Michaelis hofu&engils, til {>ess eina skrifafir ok saman- s
settr, at hann iafnlega lesiz aa messuflagh Michaelis kirkiusoknar
monnum til skemtanar, einkanlega i fceim sto&um * sem hann er
kirkiudrottenn yfir, at f>vi ollu sætari verflr hans minning i rett-
latra manna hugrenning, sem firir f>essa litlu ritning verftr ollum
kunnari hans aagæta virfting. En j)vi kunnu ver at skrifa skamt »o
en eigi langt af f>essum haleitum merkisberara Mikaele , at hans
atferft ok unafteemd er meirr i laynum himnanna firir aaliti ok aa-
synd eilifs ok osyniligs domara, en firir manna augum aa iardriki
til langra ectø opinberra frasaghna. Liost verdr skynsaumum
manni, at vorkynd letrs vors er saunn, fio at stutt verfli fyrst, firir *5
|>a sauk at syndugr mato ma taka morg or& af engiligri natturu
hræddari en af mannligri, {)viat hennar stetr ok astufi er hreinni
ok helgari en hvat annat; firir f>aa sauk aftra at f>essa frasaugn ma
eigi birta me& ættartølum iar&neskra manna sem annarra heilagra
manna, eigi nofhum feftgena, efta rikdomi frænda, eigi upprunasogu
mannzins eda frumvaxti(!) tifta, l>viat fcvilikir hlutir allir geraz i
heimi vaarum ; en kynferd Michaelis er eigi af dauMigum monnum
helldr af eilifum gufti, eigi fcessarrar veralldar helldr himneskrar.
Pvi verdr skilianligt, at f>at eina er oss efni gefit til frasagnar, er
bleza^r Michael kyndi sitt nafn heiminum meftr drottens vilia ok
dasamligum verkum firir [>a. miskunnar grein, at iardneskir hlutir
skilldu hialpazt mega firir hans arna&arorfi ok me&algongu vifir

i st^dam a.

Her byriar upp sygu Michaels engils.

MICHAELS SAGA. 6jJ

guo firir paa stundliga pionostu, er nu veitiz honum i kristninni,
hver eigi rnundi giorzst hafa, utan drottinn allra miskunsemda
heffii hans nafn birt yfir iordina. Nu pat litit sem ver hofum

— —

i. Eilifr gu5 drottinn, skapari himins ok iarflar, skapafti alla
hluti i senn af engu efni ok greindi skepnu siDa i sundr aa sex
doghum, ok hvilldiz aa siaunda vikudegi af verki, er hann framit
hafri ; sem vaattar hinn mikli laugmafir Moises, J>a er hann skrifar

lo af skapan heims i upphafi peirar bækr, er Genisis heitir. Oum-
reftilegr gu& pryddi alla sina skepnu fogrum blomum bæoi iarftneska
ok himneska * , {>viat aull handa verk hans voru miogh heilug.
Himnariki pryddi hann oumræftilegri dyrd, sem engum er kunnikt
utan honum einum. Til peirar dyr[>ar skapafti hann dasamlega ok

15 udaudliga natturu meftr uvirdanligri s§lu, sem honum er pionandi
bædi aa himni ok aa iorou. fcessi vegsemdar nattura eru usyniligir
flokkar ok fylkingar einglanna, pviat sva byriar æzsta konungi
usyniligum guftdomi at hafa usyniligar pionostur til lofs ok dyrpar
sinu almattku guddoms velldi. Aullum engla fylkium skapa6i

to drottinn einn engil fegra ok fraberlegra, sva at af sinni dyro ok

kbirti tok hann nafn i upphafi ok var kallaftr Lucifer, {mt Jiyt^iz aa
norenu (liosberari) , Jiviat hann var forpris allra engla i himiriki
firir lios ok pryfti. En {>vilikan heidr ser veittan af gude kunni
hann sva ugiptulega i hondum at hafa, at engva stund meiri ne
»5 minni stofl hann meft {>ionkunar dygft firir sinum skapara, utan heldr
i sta8 sem hann greindi ok sa sina fegrd, for hann til ok horadiz
gerandi ser dottur, er dramsemi heitir æ siftan, hver hann fysir
peirar ufæru, at firir sina fegrft ok frama [heriafti hann * til riki(s)
i hendr hæsta guoi ok (villdi) sitia honum iafnhatt i nordri yfir
sitt valldzsæti. Til pessa ternaftar meo Lucifero skiotaz margir
i udygdir braut af hirdsvoitum himnakonungs firir iblaastr ok
fortolur peirar somu dottur Luciferi, er fyrr var nefnd; pviat hon
er nu pegar vorften peira lserimo&er. Ok er enn hæsti keisari ser,
i hvert oefni komit var, neytir hann sterkum 3 armlegg ok greiner
lios fra myrkrum aa pann hatt, at biartir englar himirikis standa
bleza&ir ok sæliga profadir i peim ofridar stormi, er Lucifer efldi
i iar&neskra ok himneskra A. * [ er hann heriaRi A. 3 steirkum A.

678 MICHAELS SAGA.

moti gu8i, sva at si6an eiliflega voru {>eir styrkir i go8u, ok alldri
mattu freir annat girnaz en gu8s vilia, ok engen er fceira sysla
onnur utan standa medr astriki i gu&doms augliti at syngia honum
lof ok dyr{> aa nott ok aa degi. En Lucifer ok hans fylgiarar foru
leiS adra, eigi f>a er f>eir hug8u, helldr {>a sem gu8 dæmdi {>a 5
vera makliga firir sina hofu8ofdirf5. Pviat Lucifer hofu& allra {>eira
lagdi bæ8i senn* riki ok sæmdina, at alldri sidan var hann lios-
berari kalla&r utan til smanar ok brigzslis sinnar fordæmingar ;
f>viat hann fekk ser annat nafn maklig(r)a, ok var kallaSr nattberari,
sakir f>ess at hann glata&i riki liossins en tok dau&a nott ok myrkr 10
i moti. Pvilika framfærslu feck dramsemi fe&r sinum, at hon
fletti hann or himnarikis fegrS* ok setti ni&r i diupp helvitis til
endalausrar pislar i gnistanda loga elldz ok eilifra kvala. Sva for
Sathan or sæmdarhæ8, sem hann verdskylldadi , ok freim se lof
ok dyr&, er sva dæmdi, at sa er hann villdi gripa gu&likt valid »5
me& herna8ar hendi, fell undir hann hit helvitzka foraS til forra&a,
sva at diupsettr i dauSa, diofull vor&inn af englinum, var hann
ollum verri me& ofmetna&i ok ofund (ok) me& eitri i enu heitazsta
orvæntingar heradi.

i. Nu sem hinn hæsti konungr seer sinar hirdsveitir miog zo
sker&az firir dirf5 ok afdratt hins grimazsta vikings Noctiferi,
skipar hann i sinu velldi, at f>at skare, sem aa var& engla fylk-
iunum, skal aptr (bæta) , ok til J>essarrar sæmdar , at faa bræ8ra-
lagh englanna medr eilif& ok unaSsemd, skappar hann aa setta
degi annat kyn andlighrar natturu , J>at er hann klædir miog 25
meistarliga af f>vi likams formi, er aor haféi hann skapat af iarSar
duppti, ok i samteinging andar ok likama vard hinn fyrsti madr
fadir varr Adam lifligr ok skynsamligr firir gu&ligan iblastr
skipadr af sinum skapara herra ok hofSingi allrar iar&neskrar skepnu.
Par med eignaSiz hann samfelag englanna me8 eilif8 ok odaudleik 30
paradisar sælu, ef hann 3 sta&festiz i dyg8 ok hly8ni sins drottins,
hvat er honum brast eigi litt; f>viat i staS sem gu8ni8ingrinn
Noctifer var viss vor6en af eingilegri smasmygli, at gu8 hefir skapat
duptligan mann til {>eirar somu fullsælu, er hann or velltiz med
bolgenni ugiptu, J>a brennr hann nu me8 nyfundnu galli eitrfullrar 35
ofundar moti fyrsta manni fo8ur Adam, ok steytir hann me&r
hoggormligri prettvisi braut af boSorda palli skaparans ni8r i dau&-
leik f>essar veslu veralldar undir okk ok aanau8 illgiarnra anda,
sem alldri gekk af kyni Adams, fyrri en siallfr gre8arinn leysti

1 sæmd ok Ulf. A. 2 feg&r A. 3 hæn A. *°

MICHAELS SAGA. 679

J>at me&r sinu banablo&i, sem verolldin veit ok aull kristni truir.
En f>o at drottinn Jesus Kristr Mario son ynni fagran sigr aa
herbuSum helvitis undir merki krossins, leggr fiandinn ei f>vi helldr
sina grimfi ok illzku brott af mannkyninu, helldr svikr hann ok
5 um sitr aa nott ok dagh hvern, er hann ma, firir sina eyrendreka,
er um lopti& fliuga ok enga hafa syslu adra en lei8a mankindina
me&r falsi ok prettum fra gu8i til eilifs daufla. Ok {>a vyr&i sem
diofull villdi, ef 1 all(t) mankyn firirfæriz ok felli honum i munn.
Pvi væri manninum hugleiSanda ok engum tima gleymanda,

fhverssu stranga orrostu hann aa heyia vi8 helvitzka anda, er alla
vega knosa ok knyia ond ok likama haatt ok leynilega me8 tolum
ok tilbunaM sinna flær&a. Hverr ma standa i stri&i pessu, nema
drottinn miskunni sinni skepnu ok sendi henni fulltingh ok lids-
afla af sæti sinu sva herralega sem hof&ingliga, at myklu fleiri

*5 vernda kristnina af gu8s halfu en aa sækia firir uvinarins illzsku.
Hvar oss syniz vel fallit at setia eina dæmisogu af.

3. Tveir heilagir fe8r medr abota naufnum hygftu i Egipta-
landz ey&imorkum, annarr Moises en annarr Ysodorus aboti.
Moises sat i peim sta8 er Petra kallaz, var hann dagliga sem einn

ao einsetuma&r ok hvartveggi peira, po at a&rir br§dr (væri) i maurkinni
uti undir f>eira heilagleik ok fanerne ; i sinum kofa var hvarr
{>eira, ok eigi allskamt i me8al. Nu berr sva til einn tima, at
aboti Moises var& firir sva l>ungum aaruna diofuls i horanar fystum
ok saurlifis, at hann færr eigi sitiandi borit ok leitar undan ut af

*5 kofanum fram aa fund Ysodori, seghiandi honum greinilega, hvat
hann atti hræra moti saurlifis anda. En heilagr Ysodorus tiår
honum faggurlig vitni heilagra ritninga, at l>vi kai llmanligar skili
hann {>etta stri& ifir vinna, ok bi6r hann oruggan aptr venda til
sins kofa; hvat er Moyses aboti villdi eigi geyra sakir f>ess, at

3° hann J>ikkiz berr ver&a firir baratu sakir sinna uvina. Ok er
Ysodorus skiide f>at, at Moyses f>ikkiz aflvani moti ovinum, ef
hann sækir holmgongu heim i kofa sinn, ganga {)eir bafter samt
upp i lopthus nokkut, at hærra bar en onnur herbergi. Par voru
gluggar aa ofarliga bædi til austrættar ok norSrættar. Ysodorus

35 lei&er l>a Moysen at l>eim glugga, er til nor&rættar vissi, ok segir
sva: »Sit her ok profa, hvat firir augu kann bera. « Ok ev Moyses
gerir sva, litr hann i loptinu daligan dioflaflokk akafliga til bar-
daga buna me& æ3i ok rei8i allt at hræra ok rifa ok særa, pat er
firir vaar8. Sem Moyses hefir petta see&, snyrr Ysodorus' honum

*o 1 af A

68o MICHAELS SAGA.

til austrættar, ok biftr hann sia. Moyses litr J>a otaululiga flokka
ok fylkingar heilagra engla skinandi ifir solar geisla. Var f>esse
herferS himneskra krapta sva veglig, at eigi maa orftum skyra, ok
eptir f>etta talar Ysodorus til Moysen: »Pa sem f>u satt i nor&ri
til bardaga buna, eru aastri8arar guds beilagra manna ; en f>a er 5
l>u satt i austri biarta sem sol, eru f>eir riddarar, er milldr drottinn
sendir af himnum til fulltings sinum monnum voldum. Nu kennzst
viS, minn kiæri bro&ir, segir Ysodorus, at fleiri ok matkari staiida
me&r oss en moti, sem vattar Heliseus spama&r ok hinn sæli Jon
postoli.« Ok at [>essum hlutum senum ok heyrdum, varft aboti 1°
Moyses styrkr i drottni ok sneyri aptr til einsetu sinnar, J>akkir
gerandi ok dyrkanSi varn herra Jesum Kristum, er sva margfalliga
miskunn gerir mannkyninu bæfli fyrr ok sidar, vinnanM }>at med
sinum dau8a braut af kverkum helvitis ok leiftanfli aptr i fyrra
stett ok enn betra, en hafti fyrsti ma&r fadir varr Adam, fullkomit 15
sattmal gerandi milli gu&s ok manna ; ok her aa ofan sendir hann
sterkar hir&sveitir af sinni haleitu borg Jerusalem, at æfinliga
geymi ok halldi vor& yfir kristninni, at hun firirfariz eigi af
varga sokn i diofla stridi, fiviat allir af honum sendir eru hans
hiarta miog skaplikir at elska ok vi&rhialp at veita veralligu ao
mannkyni f>vi, er gudliga kenning hefir; sva sem i annarri grein
hafa uhreinir andar gnoghligt hatr ok illzsku upp aa skaSa krist-
ninnar, sem nu maatti skommu heyra, er ver laasum af Moysi
abota, hversu {>eir skelva gu8s valda menn i afli ok orrostu sinna
unafta. Ok enn til pro vanår f>eira greina, er ver settum her fram aS
af elsku gufts engla en illzsku uhreinna anda, skulum ver syna
hvara leid meftr liosri dæmisoghu,' at {ivi framar elskizst himna
valldit, en fordiz diofla grimft ok syndagialldit hverr, er l>vilika
hluti heyrir.

4. Pat er lesit af einum kaupmanni, at af sinum mikla auft, JO
er hann haf&i saman dregit, veitti hann alldri nokkura olmusu
fatækum monnum. Nu berr sva til einn dagh, at saman komu
margir fatækir menn. Syndi |>a hverr odrum ok sagfti, hvat
hvergi go8r ma6r haffti fieim firir gufts skylid gefit, utan |)esse
kaupmadr, {>o at hann væri allra |>eira audgazstr, haf&i [>vi siflr 3S
nokkurum |>eira olmusu gort, at honum var miog u[>okkat at sia
fatæka menn. Nu sem f>eir attu um {>etta i>inga, sagftiz einn
{>eira {>a i sta& mundu" Hggia af honum, ef hann bæM J)arfliga.
En f>eim o&rum moti mælaundum, rann f>essi skyndiliga i gaarft
audga maanz ok inakomiun i herbergit, i>ann tima sem |>ionostu- 40

MICHAELS SAGA.

681

menn settu frara vist aa bordit firir hinn aufrga mann, æpti hann
i akafa biftiandi ser olmusu. Kaupmadrinn miog reiftr firir um-
fang hans ok unaMr, svifz um fast, ef hann fyndi firir ter stein
nokkurn efta tre at sla mefi hinn fatæka mann; ok {^vi at hann
5 fann ekki annat, greip hann upp hveitistump einn af bor&inu ok
fleygfti til hans ætlandi at setia aa hans æpanda munn1. En hinn
haffti hendr firir ser, greip £egar stumpinn ok skundaM ut med
til kumpana, bidiandi bonda hafa gufts ast firir giofina. Syndi
hann felaugum sinum, hverssu fagra olmusu hann haffli \>egit af

i o f>eim rika manni, er aSrir kolludu sva sinkan, at alldri villdi
nokkurum manni gott gera. Ok litlu sidar en fesser hlutir
gior&uz, tekr riki ma&r har&a sott. Ok sem hann or kominn at
daufta, ser hann fianda flokk mikinn J>ysia inn i husit at ser.
f'eir tia ok tina me& hafti ok hoppi alla t>a illa hluti firir honum,

15 er hann hafti guM i moti giort. Ok |>vi næst koma til englar
gu&s af annarri halfu hafandi fram eptir vana miskunn ok elsku,
at {>eir megi hialpa mannzins saalu. Wi leita {>eir eptir sma-
smugliga vit varMiallftzengil rika mannz, hvat hann hafM til
vernda moti aagangi ovina. En engillinn segir hann ekki ser

20 hlyftinn verit hafa e5a eptirlatan, utan einn dagh hoti hellz, er
hann kastaM ok |jo reiflr aa einn fatækan mann {>eim sama stump,
er hann hellt aa. Verfta helgir englar vit f>essa sogu miogh glaftir,
fjriva stumpinn ok briota sunftr i smæsta mola, ganga siAan at
fram firir saatum dioflauna, segianéi at maftrinn hefir hialpat goAu

»5 verki, ok f>ess skal hann niota. Fiandr segia, at tmt er ekki
annat en litr ok læti {>eira, kve&az fullkomit2 jienna mann eiga,
ef |>eir skolu uræntir vera. Gu5s englar bio&a saatt prof aa f>essu
mali ok bera vogir fram; færa dioflar mikinn jmnga i sina skal
medr storum syndum rika mannz, en englar gufts setia æ ut i

30 moti smått ok litift af f>eim mola, er fyrr var greindr, sva meistar-
liga sem stormerkiliga, at f>at vaa iafnan meira. Sva gengr ut, at
diofla {>rytr til vaagarrinnar, en gu&s englar eiga |ia enn noghan
feng eptir af mola stumpsins. Fiandr taka at yla ok æpa, segia
f>enna mann sinn heimoligan f>ræl ok me6 einu saman rangendi

35 af ser tekinn. Gufls englar biofta [>etta mal under hæsta domara,
ok J>at verfla dioflar at halida. En drottinn miskunnar sinni skepnu
firir bæn engla sinna, at syndugr mafir lifi ok bæti lif sitt, ok
£egar i stad hverfr riki ma&r aptr til sin ok er heill vorftenn aa
somu stundu, f>akkir geyran&i guftligri milldi bæ&i me& or&i ok

40 , ok and til/. A, % fullkumit A.

684 MICHAELS SAGA.

verki, f>viat hann var si8an hinn gotfusazsti(!) ma&r til miskunnar-
verka ok olmusugæ&is, sem vel lysiz i f)vi er eptir ferr.

5. Einn dag sem £essi riki ma&r gengr ut af sinum gar&i at
letta ser ok spazera, verdr a veg firir honum einn fatækr ma&r
klæMaus ok kalinn, ok f>egar i sta& sampiniz hann hinum vala&a 5
ok lætr siga skikkiu aagæta aptr af herdum ser, er hann sto8 i, ok
gefr hinum nokkta. Skilia [)eir sva, at fatæki maSr bi8r gu& launa
honum, en rennr si&an fram aa torg me5r fagnaSi ok selr skikkiuna
ser til fmrvenda. A næsta dag eptir berr sva til, at riki maSr
hefir sik uti fram i sta8inn ok kemr i eina kaupmanzbuS; {>ar ser 10
hann medal annarra (hluta), hvar su væna skikkia ligr aa einu
stagi, er hann haffti fyrra dag fatæka manni gefit. ^essi syn
angrar hann storliga miog, at fullrikir skolu sælaz aa fatækum ok
faa J>eira gerssimar littlu ver8i. Her af taaraz hann ok gengr
heim til herbergis. En af langri sut sofnar hann ok ser i sta& 15
haleita syn, f)viat drottinn varr Jesus Kristr birtiz honum segiandi
bli(8)lega til hans: «Hvi grætr f>u, efta hvat hryggir f)ik?» Riki ma8r
svarar: «Herra minn, hvi man ek eigi grata, £ar er fatækir menn
vir&az eigi at bera sialfer f>au klæSi, er ver l>rælar {)inir {>o at
umakkligir gefum f>eim firir f>ina aast.» Vaarr herra talar f>a: *o
«Hygg at, minn kiæri, hverssu ek er buinn, ok lit, hverssu mer
samir su væna skikkia, er Jm gaft hinum fatæka. » Eptir sva talat
vakknar hinn riki maftr, virdandi fatæka menn framar en allt
annat i heiminum firir f>a sæmd, er vaarr drottinn vir&iz at vera
me8 l>eira tolu. t*vi næst selr hann allar sinar iar8ir ok gefr 15
verSit fatækum monnum, ok allt annat er hann atti me(i)ra hlut ok
minna. En er hann haféi giorsamlega gefit alla sina eigu, f>a bau8
hann J>ræli sinum ok skylldaM hann til at selia hann i trældom
sialfan nokkurum rikum manni, ok gefa ver8 hans {>urfandum.
Sem {>rællinn Laf8i sellt hann, tok f>essi go&i ma8r ok f)iona8i 30
sinum meistara, er hann hafSi keypt, me8r aullum goSvilia ok
litilæti, en alla f)a fæ8u ok dryk, sem honum var ætlat dag fra
degi , gaf hann fatækum monnum , en neytti engis nema litils af
brau8i ok vatni. Tok hann {>a skina haleitum iarteinum ok
kroptum ok leiddi sitt lif sva fram me8r allzhattar go81ifna6i, f>ar 35
til er lifanM gu8 kalla8i hann af fcessi verolld i eilifan fagnat.

I f>essarri dæmisoghu finnr gott hiarta margar nytsemdir. Her
maa heyra oumbræ8iliga milldi vi8 sina athofn, (at) firirfæriz eigi,
hvar af sva finnz skrifat, at gu8 geyrir engan hlut iafnnaudigr sem
dæma manninn at maklii-leikum til eilifra kvala. Her matti pk 4o

MICHAELS SAGA, 683

heyra fylgi ok frammisto&o himneskra hirSmanna, begår J»eir hafa
nockut; f>vi væri kristnum manni hugleiSanda at fa beim bæ&i
mart ok gott i hendr at geyma. Skilia matti her eigi si8r op ok
aagirni diofulsins ærendreka at draga sem flesta af husi hins kross-
festa me&r ser i helvitis bruna; bvi væri skynsamri sæl vakanda
ok til geymanda, at eigi fengi hann bvilika gisting sem l>eir bioSa.
Her matti ok heyraz, hversu haleitr kraptr fylgir heilagri olmusu,
ok hversu sætliga hun ilmar firir gu&i, ef hon er gefin a6r heigom-
ligri dyr8 ok manna or&lofi, firir eina saman ast Jesu Kristi.

10 I fimtu grein var her lesit f>at, er hinn go8i Gregorius segir, at
hverium kristnum manni, er i kemr heiminn, eru fullkomlega
skipaSir tvéir naagaunglir englar, annarr go8r af gu8i, en annarr illr
af fiandanum ; eru bessarra tillaugur harftla olikar : gu8s engeli tiår
firir monnum, at beir elski skapara sinn umfram alla hluti a8ra,

»5 ok bio ni honum aa hvem arla morgin, er hann stendr upp af sinni
sæng, gangi fyst til kirkiu ok beri bæn sina, f>o at eigi se long,
miog me8r go&um athuga, a8r hann fæz i nokkurum haska veralld-
ligra fiolskyll&a. Fiandinn fysir bvers i moti, vill at ma8r haareysti
ok skrapi benna » ok annan hegoma, J>egar hann vaknar um morg-

20 ininn e8a fyrri aa mi5ri nott, sem hann gefr iipp at sova, f)viat
myklu er honum kiærra kallz en kirkiu vistir, miklu bekkara kvenna
samtal ok hugskotz saurgun en tiftalestr e8a knebeSia foll, miklu
kærra bessa heims aastuS en eilifra fagnaSa. Ok hvat er lengra,
engill fysir iafaan go8a hluti, ba er manninn lei&a til himinrikis,

25 en fiandr fysa svik ok saurlifi, ofaat ok ofdrykkiur, umfang ok
fordz, kallz ok aakew, reiSi ok ranga ei8a, purk ok aagirni penga,
sem ekki annat en heimr f>essi. Her hia fram kostar uvinrinn aa
me8 allri list ok lymsku, at mafirinn virfti sem minstz f>at, er hann
gerir illa, vaarkynnir ser veykleikinn ok syndina, en vanræki yfir-

30 botina , skriptiz sem sialldnaz ok gleymi bvl, sem honum var
bot8arfa, teli J>at sem opptaz i huginn, at kristnir menn ok skirSir
meghi ekki firirfaraz, bo at læ(r)8ir menn geyri grylur afheimis
ok sege slikt, er beim likar. f'etta allt ok fleira annat er fiandans
daraskapr, er hann stillir um hugskotiS ok hefir aa kafi allt hug-

35 viti8, ferr hann ba meft saalina ok setr hennar reikningh aa sinar
skraar, en ma8rinn blindaz ok hefir ekki af, sva at ba sialldan, er
hann vi8r leitar at skriptaz, hefir hann litid bref af sinu lifi ok bo
eigi skil vist, en fiandinn hefer meginbokina ok berr hana ba fram,
er verst gegner; sem i bvi dæmi lysiz, er her skal seghiaz.

+° 1 i>ennan A.

684 MICHAELS SAGA,

6. Riddari nokkur riks konungs tok sott banvæna, ok herra
konungrinn vitiar hans meft gufts ast ok goftvilia aaniinnandi, at
hann ifiriz afgiorfta ok iati syndir sinar. Riddarinn svarar: «Ek
mun sva geyra, ef mer batnar eigi, en ek dvel firir ba sauk at
skriptaz, at ef ek stend upp or sott |>esse, munu aftrir riddarar 5
gabba mik ok segia mik hræz hafa daufta minn.» Konungi gazt
eigi at ordum hans, ok gekk i braut at sinni, ok i annan tima
kemr hann ok aaeggiar somu hialp sem fyrr. Riddarinn svarar
ba meftr miklum mofti: «Nei, rett aftr ber komut, gengu her inn
tveir ' ungir menn hardia friftir ok fagrir ok ferdu mer litift bref *, 10
aa bvi var skrifat med gullstofum hvert bat hneig, sem ek hefir
gott giort aa minni æfi. Litlu siftar bustu inn utoluligir dioflar
med miklu harki, beir settu fram firir mik hina stærstu bok, ba

er ek kendi aaskrifut aull bau ill verk, er ek hefir gort fra barn-
æsku. Siftan spurftu hofftingiar dioflanna, hvil hinir vænu menn 15
væri sva nakvæmir, bar er ver vitum, seghia beir, at hann er
vaarr maftr. Ok eptir bat gengu ut hinir biortu menn ok letu
mik eptir i [>eira valldi. fca hlupu dioflar aa mik at tilvisan sins
konungs med hinum hvassuzstum skaalmum, ok tok annar til at
fotum, en annar at hofflum at særa ok saxa. Nu bann tima sem ao
beir mætaz aa mer miftium, man ek deyia ok af beim dreginn vera
til helvitis.» I bessi kveinan var bessa auma mannz saal grimlega
gripin fra likamanum til hræftilegra kvala, firir bat er hann van-
rækti lifandi at lækna sin andar saa(r) me& synda iftran.

7. Nu oftiz menn {>vilik dæmi, at bera ubættar syndir ok »s
setia glæp yfir glæp, vera hlyftinn ok auftraftr fiandanum ok reisaz

i moti gu Si ok hans boftordum, gleftiaz i illum hugrenningum ok
leika ssr at syndsamligum likneskium. Eru bvilikar framferfter
miogh moti gufts engli, bviat hann villdi, at maftr rendi hug ifir
sinar afgiorftir aa kvelldit, adr hann sofnafti, ok iftraftiz bess allz, 30
sem hann gerir gufti mest i moti, skriptaftiz sem skiotaz firir bunga
hluti, begår hann mætti vift komaz, ok sæi vift nattverkum illum,
er manr. leifta til eilifra kvala, ef dagrinn birtir eigi nattena meft
regni tarar.na. Nu er engi hlutr saarligri, en sialfr vanræki sitt
lif, bviat meflan maftr gerir sva, gerir ongum oftrum at biftia firir 35
honum; hvat liosara verftr hugskotinu, ef ver synum medr einni
dæmisoghu.

7. Nokkur maftr varft firir freist(n)i mikilli af saurlifis anda,
ok bvi ferr hann ok heim sækir einn dyrligan mann ok heilagan,

1 tvrir A. » breif A. 3 in A. +°

MICHAELS SAGA.] 685

sva talandi til hans, sem her stendr skrifat: «P\i sælazsti fa?ir,
segir harm, set i hiarta pinu mikla vandvirkt at bidia firir mer,
pviat horanarpina stri6ir aa mik miog forliga. » Sa blezaftr fadir
tiår honum retta sampining pegar i staft ok biftr firir honum nott
5 ok dag, par til at i annan tima sækir pessi sami madr bi&iandi
me&r aakafa, at hinn heilagi fadir leggi en meiri alvoru til at bic\ia
firir honum. Her {>arf eigi langt um, sva ferr, at faftirinn biSr
aan aflati me&r ollu aastriki, ok heyrirz(!) eigi pvi helldr af guSi,
pviat sa er freistar var kemr optliga ok kveinkar sin somu vand-

»o ræ&i, {)ar til at sa heilagi mato hryggiz saarliga ok pikkiz eigi
vita, hvat til man bera, er gud drottenn vill hans ben eigi veita.
Ok aa næstu nott birtir drottinn honum pvilika syn: hann ser, at
sa freistninnar son, er fyrr var greindr, sitr i sinu herbergi, ok
frammi firir honum standa fiandr i fogrum myndum ymisligra

15 kvenna leikandi aa margan haatt, pviat sa aumi mafir giorM ser
skemtan at peira ferS ok flauktan; her me& seer sa heilagr fafter,
at gu&s engill stendr aa annan veg rio8r ok rei&r af meingiorfium
pessa mannz, er sat ok svam i sinum hugrenningum en reis eigi
upp at vilia seer miskunnar bi&ia. Af pessarre birtingh skilr

20 heilaghr faSer, at vanræktar glæpr ok vilialeysi mannzins byrgir
uti bæninnar, sva at pær mattu eigi naalægiaz gufti; hvar af hann
talar einn tima, er sa aumi kom til hans næst: «t*at er, broftir,
pinn glæpr at gleMaz i illum hugrenningum, pviat umattuligt er,
at illgiarn x andi letti af {»er firir annara manna bænir, ef pu van-

*5 rækir pik sialfr. I^er er liost &æmi til, pviat engi læknir er sva
kiænn2 efta vel viliugr, at hann megi pess manz sårum groftr
veita, sem sialfr neytir me8 ohlyftni peirar fæftu, er læknirinn firir-
bySr ok mest er motstaMigt hans heilsu. Sva ferr ok hin andliga
lækning sem hin likamliga.* Firir pessi ord heilax fauftur iflrafiiz

30 maflrinn sinnar glæpsku3 ok pindi sik i vokum ok fostum ok
heilagum bænum, par til at gu&s miskun frialsaM hann af allri
pinu. I pessum æventyr, er nu var lesin, geriz vel skilianligt pat,
er ver sogdum fyrri, ok pat annat, er vottar Gregorius pafi, at
allir himneskir guSs englar vilia manninum eilifan fagnat, en

35 einkanlega varMialldzengell hvers manz stendr fremzstr i hverri
grein ok godvilia; sva sem i uliku dæmi vilia allir helvitzskir
andar manzins ufagnat , en po sa myklu grimmazstr i hatre ok
holi glæpanna, er ser eignar sigrinn me6 blo6i sins hofdingia, ok

1 illgiann A. % kian A. 3 glaymsku A.

686 MICHAELS SAGA.

til f>ess at maorinn fordiz at falla i obli&u guos engills, skolu ver
syna, hver(.su) f>at stendr, meor einni dæmisoghu.

8*. Sva er saght, at i borg f>eiri aa Irlandi er Cololensis
[heitir, var* sa maor, er Duggall het. Pessi maSr var ungr at
alldri, dyrrar ættar, fridr i andliti, blior i maali ; en at sonnu, f>oat 5
varlla se hormungarlaust segianda, ba tru8i J>essi Duggall sva
rniogh aa fegrft likama sins, at hann hirti meor aullu ekki um
hialp saalu sinnar, sva at honum var aangr at aullum J>eim, er
hann mintu aa nokkut gott at gera. Hann hafnaoi kirkiu iafnan,
ok miok mislikaoi honum at sia fatæka menn gu8s, ok alldri villdi IO
hann {>eim hialp ne huggan gera. Allar landskyllder sinar ok
fiarhluti haf&i hann iafnan til heigomleg(r)ar dyr6ar ok heimligs
skrautz 3. En ba er gu&i likafii at hirta hans vangeymslu ok firir-
koma hans hormulegum hegoma, ba kalladi gu 8 hann til sin, eptir
l>eim hætti sem honum lika&i. Pessi Duggall atti marga vini, en 15
einn f>eira af laani f>vi, sem hann hafåi le8 honum, atti at gialda
honum f>ria hesta. Sem stefnudagr skulldarinnar var li8inn, f>a
for hann til vinar ok heimti skulldina. Honum f>ar komanda
faggna&i 4 felagi hans S vel ok veitti honum goSan fagnat l>ria daga.
f'vi næst heimti hann skulldina, en sa sem giallda atti, sagfti 2°
honum me5r hoogværum ordum, at hann hefdi eigi faung aa f>a
skulld sva skiott at giallda. f'a reiddiz hann aakafliga ok bioz
brott at fara, en skulldarmadr hans villdi hugga rei&i hans ok
ba8 hann mataz med husbonda6. En sva sem hann retti hond sina
fra ser, J>a fekk hann eigi rett hana tilmunz; ok hann iafnskiott *5
ogurliga æpandi mællti til husfru vinar sins: «Giæt, sagdi hann,
oxar minnar, f>viat ek er nu i annlati.» Ok {>egar i sta5 fell
likami hans til iar8ar, sem alldri hefdi ond i veriS. ^vi næst
fellu aull dau8a mork aa hann : haar hans fell, enni hans hrokna8i,
augun um snæruz, nasraufar byrgouzst, varrar bliknuSu, haka7 3°
hans ofan signaoi, ok allir hans limir kolnu8u. Pa gengo til
f>ionostumenn ok toku brott matinn; hans menn ok husbondans
gættu hans, ok log8u ni&r likit ok letu hringia firir saal hans. Par
komu kennimenn ok allr borgarlySr harmandi miog brafian dauoa
hans sem duganda mannz. Eigi J>arf J>at lengra at gera, segir sa er 35
soguna dikta&i, at {>at vattu&u margir borgarmenn aagiætir, {>eir er
nær voru, at Duggall laa |>ria daga ok {>riar nætr liflauss fra mio-

1 af Duggali Overshr. ; jvf. oven/or S. 330—335. * [ er A.

3 skrystz A. 4. faggnandi A. 5 honum til/. A. 6 Her er over-
sprunget et Par Linier, se ovenfor S. 55127-29. 7 hafa A. 49

MICHAELS SAGA.

687

vikudegi til næsta laugardags nær niiflium degi, sva at ekki lifs
mark var a hans likam, nema J>eir er giorst vissu, hug&u at ok
hondlaSu likam hans, ok fundu, at nokkurr ylr var i herdarbladi
hans vinstra, ok fcvi villdu {eir eigi grafa likit, at f>eir kendu

5 hann varman i f>eim staS. En aa l>eiri stundu er hann la sva
dauftr, birti gu6 honum allt |>at er hann misgior&i f>essa heims.

9. f'essu næst sem mikil(l) fioldi lær8ra manna ok ulær&ra
var saman kominn at iarfia likit, enflrlifgaSi guS hann ; ok er hann
fekk ond sina, an&varpa&i hann langa stund me&r fmngmegnum

10 anda. Allir vitrir menn, er £at sa, undraf>uzst ok mælltu: »Eigi
ferr f)essi <md sva firir honum, at hun viti eigi likamans i J>essu
lifi. « Ok sva sem hann leit medr Jmngu aaliti til {>eira, er honum
voru næstir, f>a spurSu fceir, ef hann villdi taka gu&s likama ; en
hann villdi. Ok sem hann haf&i tekit corpus domini, £a lofaSi

15 hann gu8 me& miklum fwkkum ok mællti: »Drottinn gu8, méiri
er miskunn J>in en ilzska min, f>o at of mikil se. Miklar ok
undarligar pislir syndir f>u mer, margar ok illar, en miskunn f>in
lifga&i mik o&ru sinni {)adan i f>etta lif.« Pvi næst skipti hann
firir f>eim aullum, er vit voru, fee {>vi ollu, er hann atti, ok gaf

20 helgum kirkium ok fatækum monnum. SiSan let hann merkia
sik marki heilags kross ok het gu&i me&r staftfaustu hiarta, at
hann skilldi allt sitt hi8 dåliga lif firirlata ok bæta. Pri næst
syndi hann ok sagdi, hvat hann haffti l>olat. Sva sem ond min
skildiz vi& likama, sagSi hann, ok vissi at saunnu, at hann var

aJ daufir, J>a mintiz hun syn da sinna ok tok at i5raz, ok vissi eigi,
hvat hun skilldi at hafazst. Hun villdi f)a aptr snuaz i likam ok
matti eigi inn komazst. Pa vill5i hun aa brot fara ok hræddiz
hvetve(t)nna, sem hun forSafjiz, af {»vi at hun vissi sik synduga. En
J>a treystizst hun gu&s miskun ok tok at grata ok æpa, skialfa ok

30 kveina ; f>vi næst sa hon fjar komanda fiolda uhreinna aanda ; var
eigi at eins husit ok golfit allt fullt, l>ar sem likit lå i, helldr var
ok hvert stræti ok sta8r, er tomur var i bænum, fullr af {>eim, ok
fmstu fram firir {>a aumu salu hana at hryggia ok angra, ok mælltu
{>eir sin i millum: »Syngium ver makligan liksong f>essi aumu

35 saal, l>viat hun er dottir dauSans ok matr oslokkviligs elldz, hun
var iafnan myrkrum unnandi en lios hatandi.« Ok \>yi næst
snæruz ]beir allir at henni ok gnistu tonnum aa hana ok slitu
andlit hennar grimliga meftr klom sinum i rei&i sinoi, grim8 ok æfli
(ok mælltu) : » Se her, vesol sala, herra f)ina ok J)an flokk, sem f>u

4.0 hefir f>er kosit til samfelags, méfi {>pim skalltu brenna i. eilifum loga

688 MICHAELS SAGA.

helvitis; {m vart leidtogi rogs ok sundrfjykkis eiskari, hvar er nu
metna8r, skart ok dramb f)itt ok hegomlig glefti? hvar er hlatr
l>inn ok spottsamligt gaman ? hvar er nu an 'l>itt ok styrkleikr, er
])u angrafter marga medr ok svivirdir? hvar er nu augnabending
f>in efta ugiptusamligr hlaatr, er J>u hafdir vi8 eiginn broftur t>inn? 5
hvar er nu fota stappan fun e&a likams hræring? hvar er nu
illviliafull undirhyggia hugar }>ins?« dessum ordum ok morgum
o&rura angraftu {>eir saalina, hæddu hana ok hrygdu, sva at hun
kveinafti ok æpti ok vænti ser engis af {>eim nema dauda ok pisla,
sva sem i>eir heita&uz * vit hana, at {>at mundi eigi firirfarazt. 10
En haleiti vaarr herra Jesus, er eigi vill daufla syndugs mannz ok
mattugr er at likna ok letta vandræ&i hins dau8a, allzvalldandi
gufl, inilldr ok miskunsamr drottinn me&r heilagri hialp sinni
sk(i)pafti f>o eptir sinum vilia ok minka&i {>essa vesolld, |>vi at
hann sendi engil sinn aa mot f'essi saal. Sem hun leit hann um 15
langt biartan sem dagsbrun, f>a hafdi hun uhverfiliga syn aa hann,
væntandi ser af honum hialpræ&i. En sva (sem) eingillinn nalæg-
iz, heilsafti hann saalinni meftr eiginligu nafni ok mællti: »Heill
J>u Duggall, sag8i hann, hvat hefz J>u nu at?« En hann hormuligr
sianndi {>a ena fogru skepnu gufts aullum sonum manna fegri ok ao
elskuligri, sem hann heyrfti sialfan sik nefndan me& eignarnafni,
J>a svarar hann einglinum me6 hræzlu ok nykominni glefli sva
seghiandi: »Vei er mer, herra faMr, {rviat mer aangra helvitis
pislir, ok sorgir hverfa um mik, ok gilldrur dauSans egnaz firir
alla veghu mina.« Pa mællti engillinn: »Nu kallar f>u mik herra *5
{)inn ok fauftur, en |>u valdir mer ei fyrri sva virduligt nafn.«
Sålin svara&i: »Herra, segir hun, hvart sa ek |ug nokkurt sinn
fyrr, eSa hvart heyr&a ek jnna sætu raudd fyrr en nu ? « Engillinn
svaradi: »Ek fylgi f>er iafnan, siftan [>u vart fæddr, hvervetna f>ar
sem |)u vart, ok villdir J>u aalldri minum raflum fylgia.« Ok {)vi 3°
næst retti hann hond sina at einum dioninum, |>eim sem honum
bolva&i optazst ok mest heita&iz vi8 hann: »Se {>ar felaga funn,
sagM hann, ok ra8giafa, hans raftum fyll(g)dir f>u, en minum vilia
hafnafter J>u medr ollu. Nu me&r J>vi at gufl lætr miskun sina
firir ganga dom sinn, f>a skalltu niota miskunnar hans. Ver nu 35
glau8 ok feghin, f>viat faar pislir skalltu |>ola af sva morgum, sem
\>u værir verdug2, ef eigi hialpa&i f>er miskunn lausnara mann-
kynsins. Eylg mer nu, ok mun allt skilvisliga, f>at sem ek man
syna per ; J>u skallt aptr fara i likam [unn. « En {>a hræddiz saalin

1 beitaiz A. a verdghu^ A. 4.0

I

MICHAELS SAGA. 689

aakafliga ok gekk til eingelsins af likamanum, er hun sto& a8r aa.
En J>a er dioflarnir heyr&u ra/ddu(!) engelsins ok fundu, at f>eir
mundu eigi mega fremia pat, er peir heitaSuz vit saalina, J>a
mælltu peir me8r ylandi r<>ddu: «Se hversu grimr ok ranglatr
guo er, hann drepr pa er hann vill, ok hann lifgar pa er honum
syniz; eighi efnir hann heit sin at dæma hvern eptir sinum ver5-
leikum, en nu frelsar hann firirdæmdar saalur ok firirferr sak-
lausum.» Ok sem peir hofåu petta mællt, pa re8 hverr peira aa
annan ok borduz lenge ok særSuz storum saarum; ok peir hryggir

10 ok hræddir ok miog reiSir foru braut ok blesu sva fulum anda fra
ser, at engi dauoligr ma&r matti pola. Fa gekk engeli drottins
firir saalina ok mællti til hennar: «Fylg mer,» sag&i hann. Hon
svaraoi sva : « Yei er mer herra, sagSi hon, ef pu gengr firir mer, pa
taka anskotar minir mik fra per, ok munu kasta mer i elld eilifan.»

f5 Engillinn mællti: «Hræz eigi pu, pviat gu8 er mattugr ok er me&
okkr, ok pvi J>urfu mi6 engan at ottaz moti okkr. A vinstri hond
{>er skolu falla |>usund, en aa hægri hond tiu fmsundir ovina {>inna x.»
Grengu {>eir fram lei8 sina til har&ra ok ymmisligra staoa, ok eptir
J>at algort synoi engillinn honum unaSsemdir eilifra fagna8a, hvat

20 ver munum her sakir langmælis um li8a. Bætti hann fagurliga sit
lif, sem fyrr var skrifat.

10. Nu hugsi hverr kristinn maor firir sik, er f>vilik dæmi
heyraz, at hans varohalldzengill megi honum eigi J>viliktt aa
brynn bera eptir andlatit, sem her var lesit. Pvi geri ma5r stofiugt

2 s hans minning dagliga me8r nokkuru bænahalldi, sakir f>ess at vior-
kvæmiligt er ok skylldugt, at faoer ok herra mannzins se hvern
dag sæmiliga kva5r me8 litil^ti sva. Vera kann, at nokkurum f>ikki
undarligt, hvi ver lengium bækling |>enna me&r J)ess hattar mali,
sem um stund hefir lesit veri8, {>ar sem i fyrsta kapitulo sogou

3° ver, at {>etta verk skal eighinligt vera hinum mæta Mikaele hofu8-
engli ; J)vi ma segia, ef likar. at ver hafini reikan8i farit af rettum
grundvelli ok varlla vita8, hvat ver eigum gera. En sa er J>vilikt
talar, hefir eigi heyrt e8a gleymer, hvat ritningar segia, hvilika
f>ionostu almattigr gu& skipaSi sinum æzsta f>ion Mikaele hofu8-

35 engli: {)at er hans eighinlig sæmd, at hann kallaz valldzherra
heilagrar paradisi, bat er sva at skilia, at Mikhael hofuSengill J>aa
sva mikit valid af gu8i, (at) allar rettlatar saalur skolu honum
offraz i o8ru lifi, at hann lei&i {>ær ok la8i til f>ess fagna8ar ok gle8i,
sem allzvalld(and)i gu8 bio hverium firir at upphafi. Pessi hans

40 1 sina A.

69O MICHAELS SAGA.

virdingargrein er sva mikil ok mattugh, at hun leggr undir sik
stor riki veralldarinnar, bvi framar biona honum ok hans virdingh
til luta fceir fair hlutir, sem ver hofum her saman lesit. Hvat em
verndir vaghir e8a viflrhialpir hinna lægri gufls engla utan Jnonostur
Mikaelis hofuftengils, {>viat hans herradomr er bvi haleitari firir 5
aavoxst ok innleiflzlur saalnanna, sem hinir lægri gu8s ærendrekar
fylgia kristninni roskKgar ok lata siftr or hondum dragha |>at er
guds er, bviat nog er grinrfl i neflra plazi, sem fyrr var skrifat.
Nu {>a, hvat hofu ver sett i sogflu mali utan aaminningh til upp-
tendranar, at menn elski ok auki hirftsveitir ok hofdingskap upp i 10
loptifl fram i fagnat himirikis, en* ottiz aakafliga ok fordiz at
skriflna or flokki Mikhaelis ok falla meft sutlegum blyftunga ubætra
synda i fiandans greipr ok ni&rgongu helvitis, bviat hvarir fara
sina leifi godir mefir guSs (vin) Mikhaele, illir me8r illum anskot-
anum. Hvat ver skolum en til skemtanar setia meft einum eventyr, 15

il2. Sva er lesit i Karllamagnus soghu mikla keisara, at
bann tima sem hann var hniginn at alldri, komo tveir konungar
Marsirius ok Deligandus sender af konungi Babilonis hegat um
hafit bess ærendis at svikia meS fridarmarki stiorn ok frelsi krist-
ninnar. Ok sva geriz firir meftalgongu fiandans ok nidingligan *°
falsaradom bess mannz, er het Guenulun iarll af Franz, at Karlla-
magnus keisari verSr blektr ok beittr bungum raaftum illzsku-
fullrar undirhyggiu, sva at roskazstu riddarar ok villdazstu vinir
keisarans verfta uppgefnir, takandi i beim sta8 strift ok sterka
orrostu, sem beim var iattat skottum ok skylldum. f'eir bor&uz 25
langt ok prySiliga strangt i \> Am sta8 aa Spån, er Runzival heitir.
Var Rollann systurson Karllamagnus keisara bar æzstr hofSingi i
bvisa stridi, bviat sialfr konungrinn var bar eigi vit, sakar bess at
hann hugSi frift bo&inn, sem faugur ord vaattu&u, en eigi sverft ok
exi sem medr orrostu. Sva var&iz Rollann sinum ovinum ok 30
barfiiz frækliga badum hondum, sni&andi buk ok bryniur, hend(r)
ok fætr ok hgruS Saracenorum, at hans aagæta snilld ok hreysti
man æ lifa, meftan heimrinn stendr; bviat hann var sannr gu&s
riddari ok sparSi alldri sinn likama at veria erfé hins krossfesta
firir heidinna manna aagangi. Hann hafti luftr bann, er Olivant 35
heitir, ok aatt hafdi Jatmun&r son Agulandi konungs af Affrika,
bat var sva hvellt horn, at heyr&i .viii. milur ut i fra, er bvi var
blasit. En hvat ma segia af hreysti ok riddaraskap Rollanz iarlls
i skommu maali utan bat i bessum staft, at hann gaf Marsirio

1 er A. 2 af Karlam. Overskr. 4°

MICHAELS SAGA. 69I

hiallminn ok heilabustina, \>ar me6 bryniaSan bukiim ok herklæddan
vapnhestinn sundr i miftiu, sva at sina leift fell hvart ars vollinn.
En medr \>vi at almattigr gu6 haféi fressa orrostu skipat Rollann
5 iarlli enda strids ok innleizlu eilifs fagnaflar 1 , verto hann særSr til
olifis skotinn i gegnum meft fiorum kesium. Her meftr fieytir hann
luftrinn Olivant meS sva miklu meghni, at hlio&æSarnar ok sinar
malsins f>oldu eigi, sva varft ok horninu ofbodit ok sprakk i midiu.
Ok er hinn blezafti Rollann iarll skilr kominn sinn endadagh, ri&r

10 Hann brott af Runzival ok fram aa eina sletta eng, stigr af baki
hesti sinum ok setz ni8r undir eitt tre fagrt, er f>ar stoS, aakafliga
mæ8r aPlangri sokn ok farinn af saarum. Ok er hann skil, at daufti
nalgazst, f>akkar hann himneskum gu&i {>a miskunn, er hann haffci
veitt aa f>eim deghi, {>viat um morgininn firir orrostuna haffti hann

15 bæfti skriptaz ok tekit corpus doraini ; {>vi bi&r hann nu gladlega
sins andlaz meftr sælli vaan stinnra malagiafa, takandi ni&r aa
briostid ba6um hondum, ok helldr h9rundit me8r |>vilikum ordum
fcrysvar * ; in ista carne videbo dominum salvatorem meum , {>at
norænaz sva: i f>essu holldi man ek sia gu8 græSara min. Eptir

20 J>at tekr hann badum hondum til augnanna sva mælandi: et isti
oculi conspecturi, fcat ma norænaz : ok J>essi aughu munu fagna&inn
faa me& gufti. Ok {>at fylldiz skiott, er hann vænti, frviat litlu
si&ar talar hann sva i annat sinni: «MeSr £inni giof, drottinn minn
Jesu, lit ek3 nu £egar f>a hluti, er eigi sa auga, ok eigi heyr8i

*S eyra, ok eigi steig upp i hiarta mannz.» Si&an gerir hann bæn
sina til gu&s firir ollum sinum bræSrum, f>eim sem fallit homu i
Runzival, ok sofnar i fridi gu8s aa kalendas dag Julij. En me&r
f>vi at ver hpfum greint her tveggia manna liflat Rollanz iarlls ok
Marsirij konungs, skolu ver syna f>essu næst, hverssu satt hann

30 segir psalmaskalldit i sinni bok af dau8a heilagra manna ok rang-
latra, sva segiandi ulikt miog, sem hvaru heyrir. I fyrra staS segir
hann sva: Preciosa est in conspectu domini mors sanctorum eius;
[>at f>ySir sva : i drottins augliti er dyrligr daufii hans heilagra
manna; i siSarri grein segir sva DaviS konungr til vandra manna:

35 Mors peccatorum pessima, dauSi syndugra manna er hinn versti,

R segir hann. Firir J>enna spamannzins orskur& verdr Host, at andlat
Rollanz iarllz er dyr&ligt i augliti gu8s, {>vi at hann au&ladizst
fagnaS liossins ; en dau&i Marsirij konungs verdr hinn versti, J)vl

40 1 fagnagar A. 7. me&r £essum orBum tilf. A. 3 er A.

44*

$92 MICHAEL8 SAGA.

at hann var leiddr hertekinn tonnum diofulsins, sem enn verdr
liosara, ef frasogn fylgir.

il*. Su bok heitir Speculum Historiale, er |>at 'vattar, at
virSuligr herra Turpin erkibyskup Reinsborgar var eigi i f>eim
bardaga, er giorSiz i Runzival, hell8r me& Karllamagnusi konunge, 5
f>o a at sumar norænubækr segi oftruvisi af bvi efni. Pvi vattar |>at
fyrr nefhd bok, at aa sama dag sem orrostan var i Runzival, songh
Turpin erkibyskup saalumessu aa f>eiri fegrstu eing, er Karlla-
magnus keisari hafåi sett landtiolld sin, uvitandi me& 9IIU, hvat
haskalikt fram for moti hans frændum ok astvinum. Ok er erki- 10
byskupinæ stendr i messuembættinu, er hann upptekinn i andar
syn ok litr i loptinu, hvar fara haleitir flokkar heilagra hir&sveita
me& songh ok sætum hlioSum, me5r birti ok bloma miklum, sva
at byskupinum gefr aa at lita ok heyra, £ar til at su himneska
fer& firriz sva miogh iarSrikit, at honum hverfr at syn upp i loptiS. »5
Hann hugleiSir me& ser, hvat f>esse syn mun hafa at f>ySa, ok
litlu si&arr ser hann ferd a&ra miog olika ; i J>essarri ferd eru svartir
dioflar hardleitir ok helvitlegir asyndura, f>eir eru margir saman ok
hafa nockut me&ferdar , pat er {>eir f>ysia at ollum megum sem
dioflar at agni dau8ans. Turpin erkibyskup verpr ordum aa {>a ok *°
segir sva: «H(v)at dragi {>er e&a starfit.» Peirsvara: «Yer drogum
felagha varn 3 Marsirium konung til eilif&ar kvalar i helvitis herafi,
en Mikhael styrir f>eiri fer8, er leidir lu8r{>eytara y8varn upp i
himnana.» Af |>essari birting vissi erkibyskup ti8endi ok sag&i
konunginum, hvat gu8 haf8i synt honum. Ok litlu si8ar kom *5
Balldvini broder Rollanz aa mæddum vapnhesti våttandi somu
tiftendi, sem a8r voru greind, hva8an ver munum fra venda, f>viat
nu er vitni borit, at Mikael fylgir voldum monnum til eilifra
fagnada 4. Synir f>at i offertorium i hverri saalumessu , at sva
gofuglig {>ionosta er hans skipat embætti. Pvi er allri kristni at 3°
hyggianda, hversu miukliga henni er kriupanda til sva virduligs
herra fauSur ok stiornara paradisar; f>viat f>essi astvin gu8s hefir
f>at gera ok geyma, sem hverr kristinn ma8r mundi ser kiosa ok
i fceim hlut mikit um finnazt, hversu margfalldr er miskunnardomr
almattigs gu8s, at sva nau&zsunligr hialpari heilagr Mikael skylldi 35
verda nafnkunnigr verolldinni, er enga ætt e5a edli tok af verolld-
inni, sem fyrr segher. En hvi er sva vordit, utan f>at at drottinn
milldr ok blezaSr vill alla menn (til) hialpar ok til sinnar miskunnar
koma lata. Pvi setr hann sin hialparnet i hverium sta8, er

1 Af Turpin erkibyskupi Overskr. a pa^l. 3 varr A. 4 fagnaga A. 4°

MICHAELS SAGA. 693

ma&rinn skal ganga, hvar dyrkan heims ok hatidarhalld hins meta
Mikhaelis stendr me&al annarra Kristz utvega, at ma&r skili fastr
vera i friSarbandi aa gautu gu&s ok æ vel fara. En aa hvern
haatt til kom i fyrstu dyrkanligt hati&arhalld hins sælazsta Mikhaelis,
5 eptir bvi efni sem skrifat finnz i latinu mali, er byrianda bessu
næst i gu&s nafni.

ia. Virding ok loflig minningh hins sæla Mikhaelis dyrkan-
lig ollum heimi tekr efni ok understo&u af gudligri milldi ok l>ar
me& af kynning kirkiu beirar, er nefhdr astvinr guds vann i verki

i o ok helgadi * sinu nafni. tessi kirkia byriar ok skærliga byrlar allri
verolld nafn ok virding Mikhaelis. tetta musteri er eigi prytt e&a
penta&, telgt e&a tiiglsett, helldr er pat skrytt engiligri aast ok
alvoru , fatækt i formi en hardia rikt i himneskum krapti. . tetta
hi& mæta musteri smi&a&i Michael i einum fiallzhvirfli eigi me& upp-

»5 reistum veggium e&a haari bekiu, helldr er pat sem einn hellir
klappa&r i biarginu, ok pvi er nu sva vordit, at Michael ann meira
hiartans musteri en hafu steinsmi&i, mæira sanri go&fysi en skyg&um
pilerum e&a vænum glergluggum. En hverssu kirkia bessi kom i
vitor& heilagrar kristni, skal segia bessu næst i gu&s nafni.

13. Sepontus heitir borg, er stendr ut aa Pul me&al siovar
bess, er Sinus Adriaticus heitir, ok fiallz pess, er menn kalla
Garganum. Fiallit stendr .xii. milur brot af borginni, bat er storliga
hått vaxit utan me8 laghum skogi ok fagrum grausum, einkanliga
beim megum, sem at vissi borginni Seponto. I peim fiallzhvirfli

25 er Michaels musteri, ok i bvi musteri er su bok, er sva vattar af
sinni fundning ok upphafi, at i greindri borg Seponto var fordum
einn hardia rikr ma8r Garganus at nafni, hann atti marga hior6,
naut ok sau8i, svin ok yxn, gpmul ok yngri; me& ymisligum hætti
lag8i hann undir sinn* rikdom fiallit Garganum ok let bar ganga

30 hior8ina i hogum go8um, var bvi fiallit kent vi8 nafn rika mannz ;
er bo su grein i me8al, at heiti fiallzins skal seint lei8a, en mannz
nafnit skiott. Nu ber sva til aa naukkuru sumri, sem smali rika
mannz gengr i fiallino Gargano, at graftungr einn hamar veniuligt
samlag sinna kumpana ok ferr miok einn samtt um sumari8, sva at

35 blandaz ekki vit aunnur naut. Li8r sva timi, par til um haustit,
at riki madr lætr skoSa hiorftina ok heim reka, er ba saknat
gra8ungs, er getit 3 var a8r. Hvar firir burgeissinn hefir uppi mikit
fiolmenni sveina. sinna ok sialfan sik , fer fram i fiallit ok leitar,
sem list var til, allt par til at hann sialfr herrann kemr upp i
40 1 heilagi A. 2 sik A. 3 gætt A.

694 MICHAELS SAGA.

fiallzins koll ok ser um langt, hvar gradungrinn stenfir firir hellis-
dyrum nokkurum. Verftr hann sva reifa f>ossarri syn, at hann
settr aur aa st(r)eing ok ætlaT at skiota i gegnum gradunginn ok
orabuna honum sva einferftir sinar ok uspeki. En er skaytiS kemr aa
aplann », snyr f>vi aa annan veg, en maftr hugdi, f>viat sva for til at s
iafna, sem sterkazti vindzbylr kiæmi aa moti ok kasta&i aptr somu
lei5, stef(n)8i aa bonda mifiian ok snara&i i gegnum hann. Ok er
borgarmenn Sepontini sia f>essi nyvorftin tifiendi, hræ8az {>eir
aakaflega ok f>ora eigi nær at koma, skynda sem mest aptr i borg
ok segia byskupi, hversu giorz hefir. Ok me&r {>vi at byskup var 10
bæ&i vitr raa6r ok go&r firir gu&i, neytir hann spoku ra8i ok kallar
saman borgarmenn i hofu&kirkiu stadarins, kunnigt gerandi, hvat
fram hefir farit lithi aftr med leyndum guS(s) domi i bra&u liflati rika
mannz, greinir hann ok undirstoSu f>essa hlutar. En hvat f>etta
allt saman hefir f>y&a, seghir hann af himnesku sæti leitanda: «{>vi 15
byftr ek £riggia natta fgstu um alla borgina meft bænahalldi, at
almattigr guS virdiz birta sinni kristni |>at, er hann ser naudzsyn-
ligt i J>essu mali.»

14. Sem allir hly&a giarna sinum fe&r byskupinum ok hafa
sva lenge fastaS, au&lazt herra byskup aa J)riSiu nott fostunnar *«
mikinn fagnat, f>viat honum birtiz i syn gofugligr herra meS
himneskri birti andlitzins ok liomandi fegrd klæ&anna, sva talan&i
til hans sem her ma heyra : «Vel tokz y&r ok viturliga, at {»at, er
leynt var firir monnum, baftu {>er gufl au&syna, J>viat eigi ma
iarflnesku hugskoti liost verfta f>at stormerki, sem i {>vi leyniz, er *5
maSrinn var gegnum grafinn sialfs sins handskotinu; vitift aan ifa,
at t>etta er gort me& minum vilia, l>viat (ek) Mikhael hofuSengill,
er iafnan stendr i augliti guS(s), hefir skipat, at sa staSr i fiallinu
skal vera hreinn ok heilagr, frials af allri sorgan ok blo&suthelling,
mer til dyrkanar valdr aa iar&riki; villda ek syna me& \>esso takni, 30
at ek er ver(n)dari sta&ar f>ess ok aalitari allra go&ra hluta, f>eira (er)
J>ar gerazt me8 rettri tru ok go&fysi.» Eptir sva talat hverfr synin
brott fra byskups augliti. Ma sva spyria, ef likar, or vitran f>essari,
(hversu) hinn sætazsti Mikhael sagfliz iafnan standa firir gufts aug-
liti, f>ar sem hann var aa sag&an tima her aa iarSriki firir augum 35
byskups Sepontin(i), {>viat f>at ma eigi skilia eptir likamligri stafta-
setning, at engill sa, sem eigi var i ollum sto&urn senn, megi bæ&i
standa aa himni firir gu&s augliti ok vera £0 hegat senflr aa iar8-
riki. En £essi spurning ver&r auft velliga leyst, ef ver hugsum, at

1 apliann A. 40

MICHAELS SAGA. 695

gufl er i ollura hlutum ok bo mefl engu moti iuni streDgflr 1 , ok
hann er ura alla fram ok hvergi uti luktr ; renna bvi englarnir
firir omællt viflerni hans gufldomligrar navistu, hvart sem peir reuna
til himins efla iarflar, ok £0 at peir se eigi i olluni sto^um, ba er
S hann bo beim nalægr i ollum stoflum, ok bvi mega (beir) hvergi
fara fra hans augliti; rikir sva sanleikr i orflum sæls Mikhaelis, bvi
at hann er enn hæsti gufls ærendreki.

15. Nu er bar til at taka, sem hyskup vaknar gerandi sonnum
gufli lof ok dyrS firir sina milldi, kallar hann enn sem fyrr saman

10 allan borgarlyfl fram til kirkiu um morgininn, greinandi beim nie&r
guflshræzlu, hvat hann hefir heyrt ok seefl um nattina. Si&an
nefnir hann agætazstu menn borgarinnar til ferflar ruefl ser upp aa
fiallit Grarganum; ok er beir komo bar, sem hæst yar, finna beir
tvær dyrr i fiallinu, a&rar til su6rs aflrar til norflrs, voru l>ær stærri

15 er stoflu til nor&rs. Sia beir, at frami firir norflrdyrunum eru gradur
nokkurar, aflr nalgiz dyrnar ok hur&ina sialfa, en uppi yfer poll-
unum lykr hiargit sinu rafi aa pann haat sem eitt forhus. En er
Sepontini koma her inn i fram at sialfri hur&inni, bora beir eigi
firir augu sin at forvitnaz lengra, bviat sva bar miklum otta ok

20 heilagleik ifer benna stafl, at engin dirfiz framarganga, en honum
er nefniliga lofat. Koma borgarmenn af Seponto fra beim degi
iafnan upp aa fiallit at biflia ser gufl miskunnar ok hinn helga
Mikhaelem, standa beir dagliga firir dyrum uti, bviat enn var beim
eigi lofat at ganga inn i sialft musterift.

25 16. Nærri fressum tiflendum geriz J>at, at su heiflin biofl, er

Neapolite kallaz, stridir upp aa Sepontum ok setz um borgina.
Hpféu heidnir menn liflsafla myklu meira, sva at borgin var skiott
uppgefen peira valldi eptir likendum. f*vi gefr herra byskup pat
rad sinum borgarmonnum , at beir beifli briggia natta frest af

30 heiflingium til raaflagiorflar, hvart beir skolu borgina upp gefa efla
veria, meflan peir mega. Ok sakir(bess) at Neapolite bikkiaz einn vegh
i hendi hafa rafl borgarmanna, hvern vegh sem beir taka, gefa beir
dvalir bessar. f*at gengr beim ok annat til, er beir fresta atgongu
borgarinnar, at beim bikkir vel standa, bo at Sepontini bi&i sva

5 meira skafla fiar ok sæmfla, at beir taki firir fram briggia natta
kvol i velltiligu hioli sinnar ra&agiorflar. En i bess hattar brpgflum
blekkiazt heiflingiar eigi litt, bviat allan tima benna naatt mefl degi
standa Sepontini i liflzdrætti eigi af iarflneskum heroflum, sem vita
ma, bviat beir voru inni stre(n)gdir af her Neapolitarum, helldr er
1 sterng&i A.

6$6 MICHAELS SAGA.

bessi Ii8samna8r af himneskum rikium. Wiat byskup |>eira by8r
sva, at meiri ok minni skal halida f>riggia naatta faustu um alla
borgina ok bi8ia fulltings almatkan gu8 ok helgan Mikhaelem, at hann
veiti beim nokkura asia, sva at beira frelse ok fo&urleifdir leggiz
eigi undir heioinn dom. Wilik er framferd kristinna manna at 5
vaka til gu8s ok bioia miskunnar. En Neapolite fara lei& aora,
beir faaz alla bessa daga i leikum storum ok bionostum gu8a sinna,
at beir efliz bvi framar moti kristnum monnum.

17. Sem ifir stendr hin bri&ia nott fostunnar ok hin næsta
firir bardagann, birtiz Mikhael Sepontino byskupi i annan tima 10
sva segiandi: «Fagni per, bviat heyrdar eru bænir y8rar; bvi buiz
i morgin rosklega fram i strio ok byrit1 orrostu aa fior&u stund
daghx, skolu ber ba profa mitt fulltingh, sva at fogrum sigri munu
per fagna eigha.» En er byskup vaknar af vitran bessi, synghr
hann lof hinum sæla Mikhaeli birtan&i lySnum baa feghinsQgu, at ,5
raSinn er sigr i orrostu. Gerizst nu begår gleSi mikil a i folki gu&s,
sva at langar til bardagans. Ok begår arlla buaz beir ok her-
klæ8az hvatlega, eru ba ok hei8ingiar3 bunir ok hafa fylkt firir
utan muraana. Sem her er komit, at hvarirtveggio eru bunir til
atgongu, sia kristnir menn, at boka mikil li&r ni8r ifer hæsta hlut 40
fiall(z)inzs Gargani, her med heyra beir gnyreidir miklar, bvilikt
sem pipri fiallit allt, en ut af bokunni fylgia elldingar som orfar
gloandi fram i flokk Neapolitarum, sva at engi hlif ma vi8 standa.
Fylldiz vel aa beim degi spasaga Davids, er hann tok sva til ordz
at lofa guo : Qui facit angelos suos spiritus et ministros suos a$
flammam ignis etc. Her barf eigi langt um, utan begår i sta8 brestr
flotti aa heid(in)gium , bviat orvar Mikhaelis urou snarar ok harftla
manskæSar, sva at bar firir rufuz allar fylkingar. Rennr nu hverr
sem har&az ma, en Mikael ok hans menn reka flottann me8 mikilli
akef8 ok har8fengi. Sottu heidingiar ret matuliga kaupfer8 til 30
Sepontum aa beim degi, bviat nu eru beir dreifdir, hraktir ok
drepnir, sumir me8 elldi, sumir me8r iarni. En beir sem lifit
biggia , komaz sem nau8ughligazst aptr i borg sina Neapolim bar8ir
ok spreng&ir af mæ8i, hof8u lati8 H8 mikit ok frit, bat til marks
at firir orum Mikhaelis einum saman hof8u fallit .vi. hundrat manna, 35
en bat at auk allt, er Sepontini hof8u drepit brukum ni8r sem
busmala. Ok er su auma bio8 kemr skilning aa, hverr kraptr4
sto8 me8r kristnum monnum, kasta beir villuklæ8um en skry&az

1 byriar A. 2 mikla A. 3 hvåMgiar A. 4 karprr A. 40

I

MICHAELS SAGA. 697

heilagri tru; fengu f>eir me& freiri atferS lifit, at f>eir voru bardir

I til batnaSar.
18. Eptir f>enna aagæta sigr venda Sepontini aptr me8 fagna&i
til borgar sinnar ok dveliaz litinn tima, a&r {>eir heim sækia sinn
hertuga Mikhael hgfuSengil fram i Garganum, f>ess ærendis at
offra honum makligar lofgiorftir firir l>a maatku hond, er hann tiaSi
J>eim i sinni nau&zsyn. Ok er J>eir koma arla upp aa fiallit fram
firir J>ær norSrdyrr, er a&r voru greindar, sia f>eir J>a nylundu, at
i biarginu frammi firir forkirkiu eru nykomin tvo. fotspor, {>vilikt

10 sem ma8r hefdi stigit i kramman snio. Skilia f>eir, at fcetta er
elskumark Mikhaelis til verndar ok nalæg&ar vi&r fcan heilagan
sta8. Reisa Sepontini £ar si&an vegligt musteri ok setia altarit
fmr sem sporin voru ; tok su kirkia nafn af fotsporum Mikaelis ok
var k(?llu5 Appodonia. A&ra kirkiu efla f>eir til austurs fra must-

15 erinu Mikhaelis til lofs ok dyr&ar sælum Petro hofåingia postolanna;
i f>eiri kirkiu voru alltari tvau, annat vight ok helgat gu&s mo&ur
Marie, en annat sælum Johanne baptista. En mustari Mikhaelis
sto8 sem a8r lukt ok læst, f>viat menn f>or6u ekki at gera, fyrr en
guS birti. Haf&i byskup Sepontinus margan traktatum af f>visa

ao efni me8 sinu villdazsta ra8i, hvart hann skilldi treysta upp at
luka ok vighia musterit, ef gud banna&i eigi. En fmt ver&r statt i
ra&agiordum, at hann gerir sendimenn me8 brefum til herra pafans
i Romana; i brefum skrifar hann greiniliga allan haat af f>eim
stormerkium Mikhaelis, er um stund hafa lesin verit, bi&iandi

25 postoligan herra, at hann segi, hversu bezst er geranda i s<?g8um
vanda. Sem giorr er bo&skaprinn, taka sendibo&ar orlof ok ra&a i
vegh; ber f>eim sva giptuliga til, sem vaan var, at herra pafinn
hefir farit i moti J>eim eigi minnr en fimtigi milna firir einshveria
kirkiunnar sauk. l?essi romverski byskup heitir Silvester pafa

30 nafni ok viSrkvæmiliga, fcviat hann haf&i for&um fcolat ofriS ok
ofsoknir gu&s ovina ok flyit undan i fiall Sarepte, sem gior&i hinn
fyrsti Silvester pafi, er kristna&i Konstantinum hinn mikla keisara.
Var f>essi gu&s ma&r likr hinum fyrra, heilagr ok rettviss, milldr
ok litillatr. I>vi fa sendimenn byskups af Seponto bli&ar vidtokur

3 S aa pafans gar&i, ok eru giarna heyr&ir ok aan dvol meS sinum
ærendum fagrliga greifidir. Koma f>eir aptr i Sepontum berandi
sinum byskupi bref af herra pafans curia, hver upp broten ok ifer-
lesin hallda fjvilikan skilning af mali Mikhaelis meSal annarra
greina: Ef £at er, segir herra pafinn, gu&ligh skipan ok forsio, at

4o musteris vigsla Mikhaelis veitiz firir dau&lighs mannz {uonostm

698 MICHAELS SAGA.

byriar at f>vilikt embætti geriz aa J>ann sama dagh, sem Mikhael
birti sinu stormerki firir J>a sigrvegaragiof, er |>er skrifuft ut til
vaar i brefum y&rum. En ef herra stadarins likar betr <j&ruvis,
synizt oss, sem hans valid ok vili se framaz biManda til birtingar
ifir {>visa mali aa f>eim sama degi. l*vi er f>at vort raS, at ver ok 5
f>er biofcit vorum borgarmonnum f>riggia natta fostu moti J>eim
signa&a deghi, næst er hann kemr, biSiandi heilaga f>renni(n)g, at J>ær
giafir, sem hann vir&iz veita firir hinn hæsta [>ion sins almættis
vilia, leiddi hann ut til æskiligs enda. Sva segir virfiuligr herra
pafinn, ok hans raa& er fyllt ok framkvæmt i alla grein. En f>ann 10
tima sem yfir stendr hin sidarsta nott fostunnar, birtiz hinn blezafti
Mikael Sepontino byskupi i f>riSiaa sinn me& dyr5 mikilli sva
mælandi : «Eigi er f>orf , segir hann, at J>er vigit J>at mustari, er
ek smi6a&i, f>viat ek sialfr helga&i min handaverk; nu gangit inn
i morgin me&minu orlofi, er f>a mitt at syna, hversu ek hefe 15
helgat [>ønn sama sta& firir sialfan mik. Pu skallt syngia {>ar messu
i morgin ok gefa ollum lyd J>ionostu, en ek patronus stadarins skal
nærri standa ok offra gu&i yftra f)ionostu, skolu l>er ok he&an ifra
optarr vitia staSarin(s) firir mina J>okk ok vinattu.

19. Nu sem byskup vaknar af hinni {>ri&iu vitran, J>akkar 20
hann vaarum herra sina margfallda miskunn, segir hann sinum
borgarmonnum, hvat hinn heilagi Mikhael hefir synt honum, ok
by 61* at fiolmenna sem mestt upp aa fiallit, J>ar me& skipar hann
monnum til at flytia seerhveria hluti, er hatiSinni til heyrftu ok
{>ionostugior&inni. Ferr byskup ok kierkar hans i aundverftu li&inu 25
me& bænum ok lofsongum, en allr meginherrinn fer si&ar me&r
saunnu astriki, synda i&ran ok rettum viMmna&i, ok arla dags
koma {)eir fram gangandi at su&rdyruin1 kirkiu, gera J>ar letanias
firir uti, a5r f>eir lyki upp dyrunum. Si{>an ganga [>eir inn mu8
gu&ligum otta. Verdr J>a i fyrstu firir f>eim f>vilikt sem eitt skot 3°
fra su&ri til nor&rs moti J>eim dyrum, er fyrr voru greindar, ok fyr
en {>agat kiæmi, finna f>eir til austr(s) sialfar musterisdyrnar, ganga
inn ok litaz um, sia at musteri £etta er einn hellir2 bæ&i uslettr
um raf ok veggi, sva at hvassir hyrnusteinar stofiu hvervetna ; eigi
var ok hæra i morgum stoSum, en hofu& manz tok upp undir ^5
{)ekiuna, en sumsta6ar f>vi hæra, at maér matti varlla taka upp
hendi sinni. Eigi var hon ok me(i)ri vexti, en hon tok meS skotinu
.v. hundrat manna. Til su&rs i musterit sia \>eiv vire uligt alltari
fagurliga prytt meS rau8u klæ&i, er enn bleza&i patronus Mikhael
1 1 sy&rdyrum A. % heillix A. +0

I

MICHAELS lACfA. 699

5

hafti gefit kirkiu ok oflrat alltarino aa hennar vigsludagh. Varft
nu fagnaftr mikill i husi gu&s, bviat allir dasamuSu {>at himnæska
litillæti, sem enn af nygiu birtiz i verki bessu, bviat hvervetna
var at sia dal um hol, klettr vit klett, en allt at einu var sta&rinn

»sva heilagr ok guM kiærr, at eigi ma or&um skyra ; i hverri vårs
herra skipan bat gefr skilia, at hinn bleza&i Mikhael eiskar meir
saaluhialp sannrar goftfysi en skygSan marmara meS steindu rafi.
Saung byskupinn bar messu nefndan dagh ok gaf bionostu oUum
ly&. Var bar innan kirkiu vautn i gnog til allrar bionostu,

10 bviat bergit var sveitt vatni, en til nor&rs fra alltarinu fell niSr or
bekiunni smatt ok fagurt vatn, eigi oftara en deilldi storum dropum.
Var bar si8an samit til glerker eitt har&la vænt ok fest undir
dropann meS silfurst(r)eingium. Gekk lySrinn bar til iafnan um
gradur nokkurar, ba er bionostan gafz i musterinu. Pa vatnraas
kalla Sepontini stillam, af bvi bleza&a vatni veitir Mikhael margum
manni skiota heilsu af ymisligum kran(k)domi, riSusiukir menn koma
l>ar, kreptir ok likftrair, veslir ok vanmattughir , ok finna sva
mikinn krapt af husi Mikhaelis, at sumir komaz eigi upp aa fiallit,
a&r beir verfla heilir. Eru bar i veggin um grafit steinlikan til minningar,
sem beir vur&v heilir, aa bann haatt formeruft, sem hattaftr var
krankdomr * beira. Einkanliga stendr hinn mætazsti Mikhael
i bvilikum heilsugiofum aa sinn hati8ardagh tertio kalendas Octobris,
bviat * ba sækir til musterissins af morgum halfum Italie3 (meiri
fioldi, en vant er, ok er ba) hinn hæsti gu8s ærendreki bvi nalægari
me8 sinum bræ&rum englunum, sem fleiri koma saman i rettum
bænum.

20. Sem ver hofum Sepontino byskupi fra vikit ok hans
sonum um hrift i voru mali, er nu greinanda, at eptir messuem-
bættift fagurliga flutt vendu ni<Jnn heim me&r fagnafti til sins goSz
ok herbergia. En sa goSi ma8r byskupinn veitti Mikhaeli sva skylld-
uga bionostu dag fra degi. Par var reistr bær ok kennimenn
skipaflir at officera kirkiu; engan tima sag&iz bar ottusQngr, fyrr en
liost var af degi, bviat sva mikil ogn sto6 af musterinu um nætr,
at eingi maftr borfti inn at koma ; ok bat er eigi undarlikt firir

35 I'a grem> at sva segia sannorftir menn, at aa hveria natt flytiz bar
messuembætti aan dau&ligra manna fulltingi ok nakvæ(m)^. Hefir sva
vitraz, at skipaftr bionn kirkiu skal til rei8u lata hvern dag at
kvelldi bakstr ok vin meftr o&rum messufongum, hvat er styrkir einn
æfintyr, sva framt sem gufti lika&i ok honum [virdiz eigi 4 ofsagt vera.

40 1 kraugdonir A. 2 frat A. 3 turis tilf. A. 4 [ vir&ir A.

700 MICHAELS SAGA,

31. Sva er senniliga lesit af einum haleitum byskupi, at
Bonus het, hann bar traust til sakir sinna aagætra ver&leika at vaka
um nott i musteri Mikhaelis, pvi at sialfr guS ok hinn sæli Mikhael
dæmSu hann J>ess makligan. Pessi hinn heilagi Bonus var ætta&r
ok uppfæddr i Frakklandi, mikill aagiætisma&r i sinum byskupsdomi, 5
f>viat bat gæzkunafh, er hann bar aa likamanum, fylldi hann daglega
meS sæmiligum si&um ok andligum framningum, var&veitandi sik
sialfan ok ser aa hendi folginn lyS undir rettu logmali ok heilog-
um gu&s bo8or5um, berandi ser i hondum loganda tortis go&ra
verka til eptirdæmis sinum undirmonnum. En me& l>vi at fyr sgg8 IO
kirkia hins signaSa Mikhaelis er nu storliga fræg vorMn um
heiminn, sæktu hana, sem fyrr greindi, utQluligir lydir karlla ok
kvenna af fiarlægum heroftum ok iafhvel byskuparnir sialfir, frviat
fcessi sta&r var einkanliga til bess kosinn af gufli, at menn bægi
J>ar rettar bænir. SignaSr Bonus byskup fer&az heiman af sinum >S
byskupsstol me8 gloandi goSfysi ok godu fauruneyti fram til
musteris heilags Mikhaelis ; ok er hann gengr inn i musterit medr
au&rum monnum til aptanssgngs um kvelldit, dvelz heilagr Bonus
einn samt eptir i musterinu takandi ser leyniligan staS undir
einum hellisskuta at uvitandum var&hallzmonnum kirkiunnar. »o
Vakir hann £ar um nottina go&fusari i guSs lofi, en ver megim
sem ver&ugt er fra segia; hann minniz aa ok innvirduliga eptir
leitar, hvat hann hefir hæsta gu8i i moti gort i umli8nu Hfi, grætr
l>at allt ok sytir af aullu hiarta bifiiandi sælan Mikhael hofu&engil,
at hann offri hans bænir ok bægi hans tar i augliti hins hæsta 25
domara. Nu sem komit er midnætti ok byskupinn starvar i greindri
go&fysi, heyrir hann fagran saunghhliom upp i lopti8 me& sva
undarligum sætleika, at Qngar iarfiligar raddir mattu vi8 iafhaz.
Pessi skemtanarsyn nalægiz hvern tima fra Q&rum musteriS, f)ar
til at byskupinum gefr sia, at gu8ligt Hos geislar hvervetna inn 30
um bekiuna ; her eptir, sem liosit rennr firir, fara himneskir flokkar
heilagra engla berandi sighrmerki firir sinum hofdingia me8
f^grum SQngh ok sætum hlio&um. Her me8 seer hinn signa&i
Bonus at fara skinandi borgarmenn himneskrar Jerusalem leiSandi
sin i millum sialfa drottning himins ok iarSar, mey ok mo3ur, 35
hina sætu Mariam, hana sæmandi ok alla vega vegsamandi me&
sva fridri fyllgd ok tilskipu&u foruneyti, sem <?ngu ma vit iafna
eptir iar(8)ligum hætti. Nu sem vir8uligt sæti er firirbuit ok drott-
ning allra hQfQSengla ok heilagra manna hefir niSr setzst, ganga
fram i korinn firir hasætit nokkurir af fruinnar hir6sveitum bi8i- 40

MICHAELS SAGA. 70I

andi hana litillatliga me8r knefalli, at hun skipi til nokkurn mann
at flytia messuembætti. En guSs modir Maria svarar sva f>eira
mali : «Berit J>au min or8 Bono byskupi, at hann skrydiz ok syngi
messu, f)viat honum ber ek j>at vitni, at hann er makligr sva
5 aagætri f>ionostu.» VirSuligr ma?r gufis byskupinn, sem hann heyrir
fruinnar orS f>vilik, bliknar hann ok piprar allr af hræzlu færandi
sik ut undir biargit sem mest, J>viat hann vill lifs giarna felaz firir
fruinnar sendimonnum. Se f>ar gerizt haleitt stormerki, {>at er
vatta8i hans heilagleik, f>viat biargit gaf honum rum ok laut undan
10 honum, sva sem hann hallaSizst i kramman snio, ok seer merki
f>ess. En f>oat biargit hlyddi hans heilagleik, f>a vinnr byskupi

*eigi f)orf, f>viat drottningarinnar sendibo8ar eru storliga fundvisir,
sva at rett ganga f>eir at hit gegnsta, hvar er byskup liggr undir
biarginu f>oat miog laght ok leyniliga, gripa hann hondum f>egar i
staS ok lei8a fram i herbergit ok musteriS ok skry8a hann himne-
skum klæSum, sva sem byskupi til heyrir. Sem hann er skrydr,
leiSa f>eir hann fram firir altari ok gera messuembætti eptir krist-
ninnar formi. Hverr dau&ligra manna megi f>at vir8a, hversso
mikla sæmS ok æru1 almattigr gu8 veitti sinum virkta vin Bono
byskupi her f>egar i dauftligum likama : hann sto8 iarSneskr millum
himneskra krapta pryddr himneskum skru8a, takandi alla {»ionostu
messunnar af litillatri undirvorpning hpfufifeSranna ok spamanna
ok annara gu8s astvina. Nærri var stodd hans {>ionostugior8 sialf
drottning allra hluta hin milldazsta Maria ok bio8andi honum

PhatiSliga messu at syngia; sva var til skipat f>ionostumonnum, at
hofu8fe8r ok spamenn bera fram kalek, vin ok vatn, ok hella aa
hendr honum, postolar greiSa til handklæ&i, pislarvattar bua til
reykelsi samtemprat himnesku timiamate. En englar, iattarar ■ ok
meyiar syngia hunangligum r<?ddum ut messuna. Ok er gu8s ma8r

o byskupinn hefir algort guftlikt embætti me8 einkanligri ast ok
gloandi go&fysi, gefr gimsteinn allra meyia hin sætazsta gu8s modir
mær Maria honum l>okk firir, ok i elskumark firir f>ionostugior&ina
gefr hun signu&um Bono byskupi eitt himneskt klæ&i, {>at er hann
{>iggr me8 meiri ast ok litillæti, en nokkur tunga megi skyra sinum

;S framburSi. Eptir sva gort, sem nu var greint, li8r {)essi himneski
flokr upp i loptift heim til himirikis, en byskup vakir, f>at sem
eptir var nætrinnar, lofandi guft almattigan ok hans blezafta modur
firir l^a miskunn, sem honum var veitt i sinni voku ; gengr sidan
iim morgininn ut af musterinu kallandi til sin rettvisa menn ok
1 almatkuin gu&i tilf. A. 2 iarttarar A.

702

MICHAELS SAGA.

gu&fusa ok segir peim greiniliga allan eventum, hvat hann hefir
heyrt i musterinu, seft ok gort aa peiri naat, par meS syiur hann
litilatliga pat himneska klæ&i , sem herbergi heilags anda haf&i
honum gefit, bi&ia(n)di alla menn fagna meftr seer ok gleftiaz af sva
miklu 8tormerki. 5

22. Eptir pessa hluti fyllda ferr heilagr Bonus heim til sins
byskupstols gerandi gufti pakkir af peim hlutum, sem bonum h(?fSu
at boriz i pessarri fer5. Flygr pat ok skiotliga viSa um beiminn,
hvilika sæmdarfaur Bonus byskup haf&i farit til musteris beilags
Mikhaelis ; ok firir pa sauk at margr er sa virSingar * giarn, sem 10
eigi er i lifinu til fullz vandvirkr e&a atbugall, {>a frettir petta
ok einn byskup, sa er miklo var lægri at ver&leikum, en hann
mætti nokkut samiafnaz Bono byskupi, ok lyptir heinian sæmiligri
fer8 af sinum byskupstoli mefl gnogum kosti ok riku foruneyti pess
ærendis at profa, ef hann o&la8iz nokkut likt J>vi, sem lesit er af 15
hinum fyrra byskupi. Nu sem hann kemr fram i h?ilagt (fiall)
hins sæla Mikhaelis, slær hann langtialldi sinu ok sitr glaSr um
dagin hia kumpanum sinum. Ok firir pa sok at hann vill o{)yrstr
ganga til vokunnar, drekr hann vin sva diarfliga, at hann er miog
sliofa&r bæSi i samvizsku ok sonnum goSvilia, en po allt eins 20
gengr (hann) i musterit siS um kvelldit ulikt tilbuinn2 ok hinn
fyrri byskup. Sa pungr af taarum ok iSranar goSfysi, en pessi
svefnpungr3 af vist ok vini. En po at pessi byskup byggi sik eigi
til vokunnar sva sem skilldi, gior&i almattigr guft ok heilagr
Mikhael vit hann mikla miskunnsemi meft faheyrfium hætti. Hann 25
vindrukkinn SQfnar i musterinu, en vaknar um morgininn eigi par,
helldr heima at sialfs sins byskupsstoli ok i sinni svefnskemmu.
Nu sem hann lykr augum upp, signar hann sik, ok hverssu vit
veit, fær hann eigi skilit, pviat hann kennir blauta sæng ok ser
kunnikt herbergi, en man po fullgiorlla, i hverium staS hann var 30
næst um kvelldit. Sem hann hefir lengi undrat sialfan sik, gengr
hann ut af herberginu ok litaz um, ser pionostumenn sina par i
garSinum ok heilsar aa pa, ok hyggr sik po senniliga villaz i pessum
hlutum ollum, par til at eptir stund liSna hverfr hann aptr til
sialfs sins ok setz niSr hia sinum monnum segiandi perm litillat- 35
liga, hverssu hin go&giarni guS hefir um hann gort stormerkiliga ok
miskunnsamliga. He&an af er vir&anda, hverssu hinn go&i Mikhael
er ifirvettis milldr firir hvern, er sva dasamligar iarteinir ver&a,
pviat hann 4 pyrmdi sog&um byskupi misgeranda ok let hann til sins

1 virgingar A. a e&a tilf. A. 3 sv^fir fmngr A. 4 pat A. 40

MICHAELS SAGA. 703

herbergis heilan aptr hverfa, helldr viliandi at harm leiftrettizt, en
firirføriz eigi i sinum misverka. Nu til |>ess at engi maftr ætli
J>essa hluti usanna vera, sem ver SQgftum, f>a viti firir vist, at f>at
klæfti, sem guds moftir gaf Bono byskupi, var&veitiz firir utan spell
ok folvan allt til f>essa daglis i einni fagri borg, er Clarus Mons
heitir. Su borg stendr i l>vi heraM er Vernonis kallaz. Klædit
geymiz i kirkiu gabs modur heilagrar Marie, ok fær engi iardligr
ma&r skilning aa komit, hvers vefna&ar e&a natturu f>at er utan
e&a innan. Ok enn til styrktar um l>etta er sva skrifat, at virftuligr

P herra herra « Herbert by sku p af Norvik haf&i seed ok hondum farit
{>etta klædi.
23. G-reint hefir verit um hrid, hversu blezadr Mikhael prySir
australfu beimsins medr kreyptum ok iarteignum J>eim, sem gudi
einum er mattulig ok fylliliga kunnigh. f*vi skal boda f>essu næst,

»5 hversu drottinn allrar milldi dreifir sina oumrædiliga miskunn ifir
vestrbalfuna firir - ast ok medalgongu sins kærazsta sendiboda
Mikhaelis herra hgfu6englanna , til f>ess at eitt ok hid sama e&i
verdi $llum Host i hverri halfu heimsins, at rettruadir menn eru
skipadir i samlagh englanna, sem fyrr var skrifat i f>essu mali ; f>vi

*o eru himneskir andar sendir i {>ionostu firir f>eira skylld, er arftækir
verda himnarikis firir saar ok milldi vaars liufa lausnara. Lesit
var me& ngkkurri grein, hversu Mikhael kaus ser virdingharstad i
hafu fialli Gargano, en nu skal af segia ok heyra i odrum stad,
hversu hann vill dyrkan sina gera lata med ulikum hætti. f*essi

«5 stadr, er nu skal af segia, stendr firir utann haf i vestrhalfu heims,
hann er kominn miog undarliga ok leyniliga, hann stendr medal
tveggia osa fceira vatnfalla, er annat 2 heiter Seia, en annat Sennuna.
Uthafit sialft gyrdir at firir utan sva hart at flodunum inn i bada
osana, at siorrinn gengr aa laaghlendin baadum megin firir ofan

30 sta&inn, sva at f>a er i einum floa stendr, {>a (er) i midiu sem eitt
litiS eyland, f>at er kirkiu helgi Mikhaelis bannar, at siorinn meini.
Sva segia gamlir menn ok sannordir, at J>etta nes medal annara
væri at fornu vaxit med f>ykkri iord ok storum skogi, sva at voru
vida einsetumanna bygdir, {>viat sva var leyniliga kominn stadrinn

35 bædi sakir f>ykkleika merkrinnar ok fiarlægra manna bygdar. Skog-
dyra fioldi var {>ar ok mikil hia einsetumonnum, sem vida er titt
i eydimorkum. Ok medan drottenn villdi sva vera lata, at ein-
setumenn bygdi benna (stad), skipadi hann sva sinu einvalldi, at einn
prestr af borpi frvi er Austerianus heitir færdi J>eim likamliga vist,

+° 1 hefir A. z mvat A.

704 MICHAELS SAGA.

bviat i sialfri morkinni var engi von matfanga. Goriz |>at i fyrstu,
sem skilianlikt er, eigi oSruvisi en i stormerki birtingar Mikhaelis
af gu8s alfu til kennimannzi(n)s, at honum er sta8rinn synSr ok
sag&r, ok hvat hann byggir, e8a hversu hann skal hialpa me8 dag-
ligri huggan J>eira Hf, sem bar eru. For sva langan tima, at 5
prestrinn tok asna sinn hvern dag ok færdi einsetumonnum vistir;
var aa f>eim dogbum, er betta giorSiz, forlendi mikit milli merkr-
innar ok hafsins eigi minnr en .vi. vikur.

24. En f>a er gu6 villdi um venda $>essum sta& ok bua til
virdingar Mikhaeli sinum sæla vin, gengr siorinn aa landit ok ry$r 10
iorSina alla fyrst upp at skoginum, en si8an fellir hann morkina
ok kemr monnum1 aa flotta, grefr brott grasrot alla ok gerir sem
einn slettan sand alla leiS upp i 'milli aanna, sva langt sem gu8
villdi skipa. Nærr i mifliu plazi stendr einn klettr, er gu8 hug&i
til eptirkomandi hluta. Ok er vaarr herra Jesus Kristr hefir 15
staSinn me& sva nyium hætti til buit, er segianda, at i beiri borg
er Abrincus heitir var agætr byskup Au&bertus 2 at nafni - su borg
stendr sex milur brot af gre(i)ndum sta8 - var byskup hennar miogh
heilagr mafir, sem gu& virdiz syna honum ok hinn aagæti Mikhael,
bviat nokkura nott, sem byskup sefr i sinni sængh, birtiz honum 20
bleza8r Mikhael me8 skinandi dyr8 himneskrar birti ok mælir aa
bann haat, sem her fylgir : « Au8berte 3 byskup, heyr hvat ek segi
{>er. I f>eim sta8 er nu kallazt Arenna skalltu lata kirkiu reisa
mer. til sæmda, jbviat ek er Mikhael hofu8engill, hefir ek f>enna
sta8 kosit ok blezat mer til vir&ingar i J>essi halfu heims næri borg 25
ySvarri, ok sva sem min dyrkan geriz i austurhaalfunni aa hafu
fialli Gi-argano, sva veitiz mer lof her me8 y8r i lagum sta8 aa
siofar sandi.» Eptir sva talat vaknar byskup ok hugsar invirSu-
liga, hvat firir haféi borit, ottaz firir litillætis dyg8, at hann muni
gabba8r i svefni firir umsat leyniligs ovinar, sem syndugum monnum 3©
kann opt til bera ; {>vi hugleidir hann postolans ra8 , er sva talar .
profi J)er aandana seghir hann, hvart l>eir eru af gu8i. Firir f>vi-
likar ok adrar hugsanir dvelr byskup at fullgeyra bo&nna hluti,
f>ar til (er) hann fær vitran a8ra me8r sama hætti, er nu f>o mun
striSara aamintr, at hann hafi sik frammi ok algeri J>at, sem honum 35
var boSit. En "byskup fer sva, £00 at hann væri heilagr ma8r ok
miog kiærr gudi, sem hinn heilagi Gregorius pafi vattar af spa-
monnum, at f>eir h(?f8u nokkurn tima spadomsanda ok nokkura
eigi, sem gu8 villdi skipa f>eim til litillætis var8veizlu, at {>eir

1 morkum A. 1. Augbertus A. 3 Augberte A. 4.0

kendi bvi gior, hvat beir toku i giof e8a hvat af sialfum ser.
Pessu likt geriz me8 Abrincensi byskupi, hann fær eigi skilit
smasmugliga grein andanna, bviat hans hiarta sliofaz i manligum
veykleik, sakir bess at fremri gipt er honum undan dregin i betta
5 sinn, er hann bo senniliga miog hrædr firir pessar tvær aaminningar,
er hann ofreyni sik eigi, bat er gu8i heyrir. Pvi leggr hann
iafnan bænir miukar ok litillæti, at vaarr herra Jesus Kristr byrmi
hans hindran ok tortrygd, en greiddi betta maal til æskiligs enda.
25. Rett i f>ann tima sem Abrincensis byskup hefir tekit

10 sagdar aaminningar tvær at tolu, ber sva til i sag8ri provincia, at
einn gra8ungr er leyniliga tekinn brott fra hiorSinni eins bonda.
En sa er tok, gerir bat meirr sakir fornrar (o)vinattu en biofligrar
sialfs sins girndar; bvi leidir hann bat skrautliga naut, er bezst var
allra me8 hiorSinni, brott i hann sta8, sem hann hug&i at alldri

1 5 skilldi finnaz. En me8r (bvi) at optliga kemr saman goor vili gu8s ok
illr vili mannzins, ba leiSir bessi ma8r graSunginn til fylsnis fram
i bann sta3, er ver greindum fyrr af, ok hann kemr ut me8al
annara fram aa sandana. Ser hann, hvar kletr stendr i mioiu, her
til ferr hann ok sko8ar biargit uppi ok nidri, hva(r)t hann fyndi

*° skuta nokkurn e8a helli at binSa nautiS ok fela, ok er hann hefir
rannzsakat, finnr hann i ovanverdu storliga mikla delld, sva at bat
er et bezsta leyni, ef hann færr gra8ungenum upp komit. Pat
kostar hann ok fær gort, ferr siSan fram a sandinn ok profar, hva(r)t
hann sæi nokkut til gradungsins upp i bergit, ok ser eigi. Pvi

2 S snyr hann brott ok bikkiz hafa alivel leikit, hyggr hann sik hlut-
lausan af stuld, en veit firir vist, at gra(8)unghsins hvarf gerir rika
manni mikla hugsott ok margan rekstr hans at leita si8 ok snemma.
Ok rett for, sem hann gat, rika manni liggr illa ok leitar i fremzstu
laug, gefr eigi upp fyrr, en uti eru allar vaanir, truir vist, at hans

3° gerssimi se vor8in spellvirkia brad, ok harmar bat, bviat bondi var
miogh aagiarn. En hvat gra&ungs greinir bessar hafa merkia i mali
Mikhaelis, er bessu næst til veghar vikianda.

16. Sem her er komit, færr Abrincensis byskup bri8iu vitran
i hardara pungt en fyrr, bviat Mikhael hofu8engill birtiz honum

35 stri&r ok ogurligr me8 avitanaror8um firir ba sauk, er hann
ohlydna8iz tveim aaminninghum ; by8r honum nu i sta8 at byria
sagSan gu8s vilia ok eigi nokkura minnzstan talman aa gera, gerir
ok i mikilli roghsem8(!), at sva mikit skal hann aflat hafa i sinni
hindran, at af beim sta8, er kirkian reisiz, skal hann sina fætr

♦o hvergi brott hræra, fyrr en musterit er giort til lykta. Vi8r {>ess

45

706 MICHAELS SAGA.

hattar stri&yrSi sva mikils hoféingia ver&r byskup aakafliga hrædr

i svefninum, ok J>o sva me5 gu&s vilia at hann fær an * at spyria

J)eira hluta, sem honum {>otti mest fcorf aa vera. Hann segir sva:

«Herra minn sæli, hvar er sa staSr i J>vi takmarki, er Arena kallaz

ok yftvarri kirkiusmiS se tilheyriligr?» Hinn blezaSi Mikhael 5

svarar: «Nærri f>vi biargi, er bundinn gra&ung hefir i sinum kolli,

ok stendr aa miSium sandi, skalltu reisa mitt musteri.» Byskup

spyrr {>a enn : «Hvat er, herra minn, hvar skal ek af taka vi8r-

kvæmilikt form f>essa huss i vidd e8a breidd e8a hæS at f>inum

vilia?» Hinn blezaSi Mikhael svarar: «A5r graSungrinn var upp- 10

leidr i klettinn, gekk hann umbergis i hring aa sandinum, sva vitt

sem fm skallt kirkiu reisa, ver5r £a miog kringlott, a likan haatt ok

ek smiftaSi i Gargano, vil ek J>ar lata eptir mynda ok gera ræfr

laagt *, sem sta&num til heyrir ; laat {>er ok i hug koma, at griprinn

se aptr golldinn i>eim sem aa, si&an f>u hefir se8 ok skilit hans »5

firirætlaSa J>ionostu.» Eptir {>etta sva talat vaknar byskup bæ&i

feghinn ok ottasleginn, lofandi gu8 ok gofugligan Mikhaelem me&

himnum ok lofsongum ifir f>rennum dessum vitranum. Birtir hann

nu sinum lyS, hvat honum hefir synt verit af guSi ok hinum sæla

Mikhaeli , ok by&r i staS, at hans menn buizst sem hvatligazt fram ao

til staSarins. Tekr hann ser til fylgdar hina friSazstu klerka

sinnar kirkiu, gangandi fram litillatliga meS ymnum ok psalmodia,

{>egar hann nalægiz |>ann blezada sta8. Ok sem hann kemr f>ar,

ser hann oli merki, sem honum var iatat, biarg ok naut bundit,

fotatra(8)k ok fasena musteris reisingh f>vilika. Gerir hann nu »5

hvatliga bo8 tveim megum ut ifra ifir hvaratveggiu aa Siam ok

Senunam, at menn komi at sia ok heyra sannan gu8s vilia. Ok

sakir f>ess at Mikhael hofu8engill er harSla vinsæll me&al go8ra

manna, (eru f>eir) bunir til mæ&u ok ervifiiz, er herra Au&bertus

vill f>eim biofia. Pvi hefir byskup £at upphaf, me&an liS er næzst, 3°

at hann letr ry&ia staSinn ok grafa til grundvallar; en J>ann tima

sem f>eir hyggia at plazinu kirkiunnar , standa {>ar steinar tveir

iarSfastir i mi8iu harSla storir, er miklu fara hæra en smiSinu

heyrfii. £>vi by8r byskup, at grafa skal umbergis ok treysta gofl

aatok, segir at fesser steinar skolu fara ut i grundvollinn sialfan. 35

Her ]?arf eigi langt um, brot eru til samin, treyst er ok aaknuit

me&r allri list ok klokskap, ok sitia ste(i)nar sem a&r. Fær

byskupi fretta mikils aahuga, f>viat starfsmenn firir leggiazst ok faa

1 alf A. 2. laaga A. 40

MICHAELS SAGA.

707

ekki at gort, hvar firir mætum Mikhaeli er hugsanda at gera gott
raaS firir, sva at eigi falli verkit honum til sæmdar.

kij. Nokkur rikr burgeiss var i einshverio heraSi sva fiarlægr
brot af Abrinko, at f>ar hof&u eigi komit bessi fagna8arti5endi, ok
5 eigi haf8i par birtr verit bo8skapr byskups um liSsafla. I>essi riki
ma8r het Baiuno, storliga volldugr ok mikils hattar upp ifir alla
sina frændr ok hera&smenn; hann sitr i peim hofuSbæ er lems
heitir, hann atti tolf syni, voru beir allir storir menn ok sterkir ;
hoféu peir allir saman fe&gar sva sem konimgs vaalld ifir ly&num

10 ok nalægum herudum. P\i leitar sæll Mikhael pangat styrks ok
birtiz rika manni aa næstu natt eptir, sem Au&bertus byskup er firir
lag8r ok hans menn. Hann bleza&r talar paa: «Pu riki Baiuno,
segir hann, hefir mikit valid ok laan af gu6i firir marghattad
eptirlæti fiar ok frændastyrks ; pvi ris upp ok tær pitt afll i mina

15 tign, pviat ek er Mikhael hofu8engill; ber pik arlla i morgin fram
i liSsdratt ok kom sem fyrst me5 sonum pinum ok vinum aa fund
Au&berti byskups, ger pat sem hann bySr, pviat hann er minn
umbo8zma8r.» Eptir sva talat vaknar riki ma5r ok gerir gu8i
bakkir, hefir i somu stun& fiolmenni uppi ok ferrmeS ollum skunda

20 fram til Arennam a fund AuSberti byskups , segiandi honum pa
vitran sem nu var lesin. Ver&r byskup har&la feginn af peima
hlut, bviat nu er fundinn vattr annar ifir orSum ok vilia Mikhaelis,
segir byskup Baiunoni, hvar komit er starfi ok sveita beira
kumpana i barflaust at sva bunu um pria daga, pvi segir hann,

25 at riki ma&r ok synir hans skolo gera sina bionostu ok veita
steinum atak eptir bo6i Mikhaelis. Ok aan dvol sem peir koma ok
profa steinana, eru beir me6 gu5s vilia sva lettir l ok velltiligir,
hvert er likar, sem eigi hef&i peir griotligan bunga steinligrar
natturu. Song nu allr ly8r lof 2 Mikhaeli firir aufisena miskunn ok

30 stormerki. Grengr nu herra byskup glafir at verki me& sinum
huskorllum skipandi ymissar3 syslur ser4 hverium, sem hann ser
bezt beras. Ok pann tima sem grundvollr er grafinn, fylldr ok
til buinn, sva vidr ut ok inn sem byskupi bikkir hæfa J>eiri kirkiu-
st(?8u, er heilagr Mikhael haf8i honum vitra8, gerizst enn meft

3S nokkurum hætti ifasemd ok otti i hans goéfusa hugskoti, hvart
efnit [vel bioni 6 bo8or8i Mikhaelis. Her ifir ottaz hann ok bi6r gu6
[styrktar um7 sina gior5, ef honum likar, at sva standi. Ok aa
næstu hott birtiz honum syn beiri lik, er lesin er forSum af

1 leittir A. z Her begynder B. 3 ymsar B. 4 i>ær B.

40 s standa B. 6 [ inandi(!) piona bli&u ok B. 7 [ styrkia B.

45*

708

MICHAELS SAGA.

Gedeone, at dogg himins ste1 ni6r ifir anuan hlut iaréarinnar en
annan eigi, her me8 hlioSar rodd i byskupsins eyra sva mælandi :
«Laftt dogfallit raaSa * grund vellintim, en purrlendi iardar se voxstr
ok viderni kirkiu.» Ok eptir sva sagt vaknar byskup ottalauss i
ollu efni ok fullr af fagnadi, lætr reisa til musteris pegar aa næsta s
degi, ok gengr si&an sva greint med heilagri fliotvirki, at byskup
ser, ef guS lofar, at sva er sem gort3. Pvi hugsar hann fram-
leidis, at enn skortir mikit aa, sakir pess at [{>at nygia* musteri
hefir enga heilaga doma hins mæta Mikhaelis, {>ikkir honum bat
miog i moti. Ok af pessu efni hugsar hann dagliga, par sem hann i«
sitr a bvi sama biargi, sem fyrr var greint i soghunni, pviat vel
hellt hann hvarntveggia booskap Mikhaelis, fylgia smioinni sta6-
fastliga ok hvergi brott fara, ok bat annat, sem fyrr var sagt, at
hann skylldi gradunginn aptr 5 senda sinum herra. Berr f>at biarg 6
vitni, segir sa er saughuna diktaSi, at Au&bertus byskup sat a pvi 15
dagliga ok firir sago i musteris smiS Mikhaelis. Pviat nærri bvi
sæti, er hann kaus ser i biarginu, stendr til eilifrar minningar bat
sama letr, er hann skrifaSi me& sinum fingri i 7 sialfum steininum
allt eitt ok aa 8 krommum snio.

28. Til lofs ok dyrSar sinu haleita nafni birtiz Mikhael 20
Abrincensi byskupi i fimta sinni [me& itarligri syn 9 sva mælandi:
«Rek »° brot allan ekka [J)ins hiarta ri, J>vi at ek kann gefa fcer
heillt ra8 at faa mina helga doma ; gor tva bræ8r gufthrædda austr
aa Pul til kirkiu minnar i (xarganum, fa {>eim goSa fylg&, sva at
{>eir megi vel fara, en ek skal sva um ganga, at £eir fai ærendi f>at 2
er £er liki ; ertu J)vi skylldari at fagna oss sem bezst ollum saman
ok ganga ut i moti oss J>ann tima, er ver komum aptr or f>essi
fer5.» Eptir sva greint af gu8s vin Mikhaeli, vaknar byskup ok
breytir ollu, sem honum var boSit, faandi bræfirunum vænt skip me8r
roskum liSsmonnum; fara f>eir ok fram koma i allri farsælld, sem -0
{>eir mundu kiosa, ganga af skipi ok sækia fiallit Grarganum, finna
kirkiu Mikhaelis ok bi8ia {>ann signaSa herra bliftra ærendisloka.
Var i f>enna tima skipaSr einn vir8uligr aaboti firir J>ionostugior8
a fialli Mikhaelis Ia, tekr hann sendibo&ana me8r ollum goSvilia
heyrandi giarna f>eira ærendi. En sakir f>ess at hann skilr 3g
bræ8(r)anna bæn ok byskups or8sending of bio8a {>vi valldi, er
Sepontinus byskup veitti honum ifir kirkiu * 3, sækir hann heim

1 steig B. 2 styra B. 3 musterit Ulf. B. 4 [ tilf. B. s heim B.
6 brag& B. 7 aa B. 8 i B. 9 [ saal. B\ i nalægri A.

10 Tak B. 11 [ or skapi ber B. n Gargano B. 13 kirkiuna B. +°

MICHAELS SAGA. 709

sinn herra ok tiår honum greiniliga, hvat giorz hefir i vestralfunni,
ok at sendibo&ar eru bagat komnir bess ærendis at {>iggia heilaga
doma [ens sæla » Mikhaelis. Ok er byskup Sepontinus heyrir
bvilik tidendi, oftrar hann [noglig taar ok* lof almatkum gu8i, er
5 veita virdizt mannligum veykleik 3 hialp ok heilagt fulltingh firir
bæn ok blezan beira somu, er biona eilifliga firir hans 4 velldis-

»hring. Eptir f>at er byskup ok aaboti hafa gort sitt raa6 me6
tillogum 5 Mikhaelis, fara f>eir badir samt upp aa fiallit ok bioda 6
sendimonnum i kirkiu Mikhaelis at heyra sin ærendislok , ok at

IO hlio&i gefnu talar |>vilik or8 byskup af Seponto: «Bleza6r se vaarr
herra Jesus Kristr Mariu son, er oss7 hefir sent af vestrhalfunni
goS ok gle8ilig ti&endi , at hinn mætazsti kirkiudrottinn vaarr
Mikhael hofu&engill hefir bar kiorit ser nie& samri8 birting annan
vir&ingarsta8. Ok til heilagrar [beirar kirkiu prySi9 vilium ver

15 giarna alla astu& frami lata, sem hinn bleza&i Mikhael hefir oss
bo&it ; bvi skolu beir bræ&r sendibo&ar Mikhaelis fciggia æskiligt
ærendi ok taka me& beim reliquiis, [er æzstar10 megu finnaz i
fialli" Mikhaelis, beim skilmala medal settum, at sva sem sami
hofu&engill himnarikis lysti varn stad ok ySvarn sialfs sins virfiing*2

20 birting ok blezadum kosningh, sva skal milli varra sta8a eilifliga
standa elskuband ok astriki i sonnum gu8i ok einkanligum fedr
vorum Mikhaeli.» En er byskup hefer sin -or& til enda gort, falla
sendibo&ar fram i litillæti bakkandi med hiarta ok munni, hverssu
drottinn himins ok iar8ar gordi farsælan beira veg. Gengr {>a

25 byskup til med gu&ligum otta ok snidr »3 part af beim sama rau&a
duk, er haleitr Mikhael haféi me8 prytt bat sama kirkiunnar altari,
er hann smidadi, sem fyrr greindi i SQghunni. Her medr leggr
byskup upphogginn hlut af beim marmarasteini, er heilagr Michael
stod aa firir nordrdyrum, sem fyr var sagt. Taka sendimenn bessar

30 mætazstu giafir gladari en gull, virktum var&veitandi framar en
fegursta topazion, en gefa byskupi Sepontino ok abota Mikhaelis glada
ba/ck 1* ok godan dag firir tiguliga trakteran [ser veitta^S, radandi
sidan i veg sva vel ok giptuliga, at gengr at solu, koma fram med
heilu ok holldnu gerandi ord l6 Abrincensi byskupi, at beir eru

35 landfastir med [sannri farsælld1? allra sinna ærenda. Vei'dr byskup

1 [ tilf. B. 2 [ uogligt B. 3 veickleik B. 4 verdleiks tilf. B.
5 tilhvgu B. 6 saal. B; boda A. 7 Torum eyruni B. 8 saal. B\
sannri A. 9 [ pry&i peirar kirkiu B. 10 [ sem æzstir B. 11 musteri.B.
12 mgl. B. 13 syndi B. 14 saal. B; pQukk A. 15 [ sem vert
40 var B. 16 tilf. B. 17 [ heilu ok holldnu B.

7io

MICHAELS SAGA.

f>eiri sogu fegnari, en fra megi segia, £viat nu gangazs * god
ti&endi glauft i moti, ok fagnaSir kyssa fagnadi, l>viat rett a sama
deghi er musterit algort i Arena, sem hann fregn heimkvamu
sen&ibo&anna. Pvi by&r hann i sta6, at til hans komi aagetazstu
menn rikissins bæ&i kirkiu ok kurie at sæma sinni nalægS f>ann 5
haleita thesaur, er i var kominn f>eira landskap. En hvat ma
segiaz af fressari fylgfi ok fer8, er aull hlio8a8i me&r himnasongh*
hiartaligrar cantilene moti sælum Mikhaeli. Allar naalægar halfur
syngia lof me& fagnaSi flokkum rennandi firir ok eptir, snau8ir ok
sælir, kallar ok konur, yngri ok ellri, allir kveiktir einum elldi at 10
virfia, dyrka ok lofa J>ann haleita hofdingia himneskkrar herferSar 3,
er f>eim veitti guftliga [forsiala4 giof til eilifra fagnada. Ei ma
greinaz su andlig gleSi, er gu&s vinir f>agu aa fceim degi , er
heilagir domar Mikhaelis baruzt inn i nyia musteri, f>viat alla vega
ut i fra var kvikt ok lifanda til iarteinagiorfiar i krapti almattigs 15
gu&s, sva at aa sialfum veginum toku syn .xii. blindir menn, ok
umfram ein kona af f>eim bæ er Austeriakus heitir, hon hafåi latiS
me& stri&uni augnaverk bæ8i sin augu, sva at tomir voru augna-
sta8irnir5, at l>vi haleitari yrSi hei&r Mikhaelis i hennar heilsubot.
Pessi kona var i fylgd med [heilagum domum6 af f>vi hera8i, er 20
hun atti heima, ok iamfram sem ferSin kemr aull saman ni&r at
slettlendi sandanna, tekr konan Hos en kastar myrkrum, undrandi
sina noott hafa brott flyit undan nyium degi skiærrar synar. Ok
eigi veittuz gu&ligar iarteignir firir dyrligar giafir Mikhaelis at eins
aa f>eim degi, helldr skina f>ar dagliga biartir geislar krapz ok i5
stormerkia ut til beggia handa i lof ok dyr8 varum græ&ara [ok
hans mætazsta eyrendreka 7, |>viat iarteignaraas hefir ekke takmark 8
i {>eima sta8, hvar firir allr heimr vestrhalfunnar flytr ok ferr til
l>essa brunnz finnandi9 skiæra drykki af lifskelldu Mikhaelis.
Pessi staSr er sva heilagr, at f>ar fremz ekki veralldligt verk, ok 30
l>eim einum heyrir {>essi stadr, er gudi unna ok honum iduliga
[)iona. Pvi flytr {>essi stadr margan mann til eilifra fagnada, at
brennandi ast kraptanna rikir f>ar i [musterum andanna io. Pessi
haleiti« sta8r fekk nytt nafn, si&an hann efldiz, ok er« kalla&r
Tumba, i>at J>y&iz [at voru mali»3 sem eitt leiSin, {>viat ef langt 3S
seer til sta&arins, er l>vi likt aa [sitt form *5, sakir f>ess at laagt er
1 saal. B : gerazt A. 2 ymna sa/ng ok salraum B. 3 dyrdar B.
+ [ saal. B; ok forsiola A. 5 stadir augnanna B. 6 [ saal. B:

heilogQum dominum A. 7 [ Ulf. B. 8 taumalag B. 9 saal. B; frandi A.
10 [ musteri andar(inn)ar B. 11 Ulf. B. n var 5. 13 [ Ulf. B.
14 hi&i B. 15 [ saal. B\ sin form sem A. 40

MICHAELS SAGA.

711

husat , sem fyrr segir , en staSan hrosar eigi sakir laaghlendis.
Tysvar aa hverium degi lætr gu8 hafi& vægia ok veita goSfusum
ly6 lidugan gang til lofs ok dyrftar Mikhaeli, en bess [i me&al1
bannar siorinn alla tilferS. Ver&a hans bygSer 2 bvi betri ok nalægri

5 guSi, sem bær eru heiminum fiarlægri ok meirr fra byrg8ar3 hans
sukki ok osoma4.

29. Heyrt hofum ver, bræ&r minir, hversu andaligr fafter
vaarr haleitr Mikhael hefir birt ok kiorit tva upphafliga stadis ser
til tignar a iarSriki, hvar firir hans eingiligri 6 dyr& eru lof gerandi

10 bæ8i af hiarta ok munni, bviat me8 nyiu formi grundvallaSi hann
frabæra sina gofgan, sem engum er mattulegt utan guSi einum ;
ok bat er vi&rkvæmiligt, at einkanlig se verk Mikhaelis til bess,
at hann sanni nafh sitt. En af hans bleza&a nafni er bat fyrst
hugsanda, sem Gregorius pafi segir i Roma, at [gu&lig vitran7

*5 himneskrar speki barf eigi nafn gefa til au&kennis sinum borgar-
monnum, bviat bar er gu8 allir hlutir aullumA Wi er nafn Mikhaelis
eigi natturu nafn helldr embættis, er hann tekr af beiri dygSar
bionostu , er drottinn himnakonungr skipaSi honum. Mikhael
by8iz hverr sem gu8, bviat sva opt sem nokkut geriz i dasam-

20 ligum krauptum me& kristninni, er bar tilsendr Mikhael af gu8i, at
bædi megi vel skilia af nafni ok verki, at bat er gu8 aflar ma
engi iafnb(i)o8a 9. I'essu signaSa nafni biona bæ8i musteri i Garg-
ano ok Tumba, bviat bau eru bæ8i sett i undarligum hætti
guSligx almættis, sem eingis mannz hond matti lo vinna, hvart i

25 sinni stofiu. En einkanliga ifir a8ra hluti [fram fylgir Mikhael"
nafni sinu, ba er hann drepr sialfan diofulinn i heims enda ok
steytir honum i diupa dyflizu helvizkrar myrkvastofu streingiandi
aptr dyrr eilifum laasi, er alldri brestr [i veralldir1*. Af J>essum
sigri lofar Mikhaelem oli kristni, bvi at a8r hann setr sitt væna

30 spiot til lags, gerir fiandinn har&a hri& ok digrar dunur i verolld-
inni, sem alldri fyrr bvilikar af heims upphafi, bviat hann skilr
ba skamman hernaSar tima eptir standa til heims loka, ok bvi er
hann grimmari [en fyrr finnandi nytt raa6 at ræna heiminnn
lifinu. Pestifer «4, er fell of metnaftar gotu, sem ver greindum fyiT

35 [i upphafi bessarar sogu »5, tekr ba mandom ok segiz Kristr vera,

1 [ a millum B. 2 bygdarmenn B. 3 byrgdir B. + hegoma B.
5 tilf.B. 6 saal.B: eiginligri.4. 7 [guds vitra B. 8 iafnknnnir B.
9 sambioda B. 10 mætti B. 11 [ fylgir Mikhael fram Å. 12 [nm
alldr B. 13 [ mgl. B. 14 Sa enn sami Pestifer B. 15 [saal. B:
40 i vara ma»li A.

712 MICHAELS SARA.

lyiandi verolldina ymissum hattum sinnar nær&ar, lokkandi me&
fegiofum, lei&andi meS slettum orSkrokum, stangandi me& stri&um
kvolum. Ver8r me5 bessum brimr hattum sva hræ8ilig ogn, at
naliga pipra valdir menn, bviat bann tima gerir sa iarteinir, er
drepr ok deyfiir, en hinn engar, er boler ok breytir. Pvi er saa S
ofsoknar elldr sva brennandi, at engi mætti bola, ef hann kiæmi
a uvart. En nu birti gu5 almattigr ok milldr firir spadom heilagra,
at hann man koma, ok bvi er hægra i moti at sia. Nu bann tima
sem hofu8 allrar illzsku diofullinn sialfr, er bann tima kallaz
Antikristus hefir rikt i hernadar valldi briu aar ok halft fior8a, ok 1°
hann segiz skolu til himna stiga eptir sina falsliga * upprisu nær
beim sta8, er varr herra steig af fialli Oliveti aa Jorssalalandi,
kémr Mikhael i miklum krapti, bar sem Antikristus sitr i hasæti
i vegligu landtialldi, leggiandi bann dioful digru spioti sva matt-
ugri hendi , sem gu&likt ein valid dæmdi ok dikta&i ; syngia ba » 5
himneskir englar fagnadarlof almatkum gu6i, at asakari 2 beira, bat
er at skilia kristinna manna, er at velli laghinn ok lægflr i pytt
helvitis. I f)essa minningh sigrvegara Mikhaelis er hans likneskia
formeruS me6 spiotlagi i munn dreka, er ligr undir fotum hans,
bviat Antikristus kallaz dreki, er blæss eitri ok illzsku fra ser *o
aullum megum.

30. Nu sakir {>ess at hinn haleiti Mikhael slokkvir barm
eitrofn3, er margs mannz si8u baka8i, [si8an heimrinn stoft*, er
astarelldr bvi framarr kveikiandi honum til lofs ok dyrfiar i krist-
ninni, at liosir lampar go&ra verka væri glatt skinandi me&r gufl- 25
spiallcins oleo firir hans bleza&u 5 asianu. I^viat vitru hiarta er
virSanda, hversu valid ok vi&erni^ Mikhaelis er langt ok breitt
himneskum hoféingskap firir ba fylgd ok faSmlag, er hann veitir
allri kristni7, er gu5i bionar; bvi spyrium ver, hvat rettara ver8r 8
talaft, en Mikhael hofuSengill kalliz kirkiudrottinn allrar heimsbygdar, 30
bviat andir rettlatra manna eru musteri gu8s, hver enn haleiti
Mikhael flytr i sinum fa&mi til eilifra himirikis fagna&a. Hver er
su saala, er hans verndar [ok umsiar9 megi missa? bvi afsakiz10
eingin vigslupallr, alldr e&a kyn f>enna dyrka, lofa ok vegsama,
er firir enga sauk girniz mannliga tillotning utan hialpa, sty&ia ok 35
styrkia bat, er hann ser i fre(i)stnistormum rekit ok lamit reikanda
fara. Nu er bar maali komit, sem ver gatum i upphafi, at stutt

1 ferliga B. 2 aasakan beggia B. 3 eitrorm B. ♦ [af heiras

npphafi B. 5 blezadri B. 6 virding B. 7 heimskringhmni B.

8 finzs B. 9 [ tilf. B. 10 afsegizs B. 4°

MICHAELS SAGA. y\%

ok litift verflr skrifat af dyrfi ok verkum Mikhaelis, bviat hans lof-
samligh flur eru fleiri, en mannligh tunga megi bau * finna ; bvi er
betta litla verk at enda komit me&r bvi niSrlagi, at drottinn [allra
miskunna* hialpi beim, er bessa sogho heyra ok sinn kost til gefa
5 hana at skrifa upp i lof Mikhaelis ok allra heilagra engla. Biftr 3
ek litillatliga, er bessa [ræ&u samsetti4, at beir gufthræddir menn,
er benna bækling hafa meb hondum, minnizst saalu [bro&ur Sokka
sonars aa hatiflardegi Mikhaelis meSr nokkurri bæn e&a olmusu,
sva at firir bat ok annat gott, er beir gera guSi til lofs ok dyrSar

i o i aast ok elsku nauSstaddra naunga varra6, taki beir hialp ok
hvilld i fylgS ok faftmi herra 7 Mikhaelis fram i bann eilifa 7 fagnat,
er blorngaz me& bro&erni 8 englanna, hvar lifir ok rikir lof ok
pry&i allra heilagra eingetinn gufts son Jesus Kristr elskuligr Mariu
■on samiafn fe&r ok heilQgum9 anda einn7 eilifr ok oskiptiligr gu8

15 per omnia secula seculorum. Amen.

i telia e&a B. 2 [ allrar miskunnar B. 3 Bi& B. 4 [saal. B ;
refax samsæti A. 5 [ minnar B. 6 sinna B. 7 tilf. B.

% bruto B. 9 helgum B.

40**

APPENDIX.

{Cd. 657* qv.: jvf. Postola Sdgur S. 467.)
Af Diocletiani(l) keisara.

A dogum Diocleciani keisara styrSi gu&s kristni Marcellinus
pafvi. (lekk ba hredilig ofsokn yfir oli lond naaliga, bviat keisar- 5
inn var hinn rammazste blotmadr, ok i beim ofride, er sva geisar
brennande, kugar hann seaalfan pafvann till skurSgo&a blota. Ok
hann viknade sva miok fyrir, at hann gekk inn i hof ok bar reykelsi
fyrir skurdgodi. En begår eftir bat auma verk vitiadi hans
miskunn vaars drottins, er engan vill fyrirlaata; bviat besse madr 10
Marcellinus var dyrdlegr madr be&i aa&r ok si&an. Ok seni beisk-
legre iSran hefir alvarlega tekit heartaft, leitazst hann um, hversu
hann skal retta sitt maal; kemr honum bat till hugar, at austr at
Pul hafde hann bodit byskupafund margmennan, bvi ri8r hann
austr bannigh. Ok er hann kemr at byskupamotinu, afflettir hann »5
sik tignarkledinu ok tekr idrande manna klede ok bunat, gengr
sva upp aa bingit med lutu hof5i' ok harmbrungnu hearta, fellr
framm i midiu ok iattar glepsku med opinberri raust sært gratande,
biodande sik bar med undir oli bau har&endi, sem beir vilia aa hann
leggia. Sem hann hefir uti , begia alier ok samharma herra ao
pafvanum. Eftir bat talar einn byskup, er bedi var vitr ok gamall
i godum sidum, ok tekr sva till orftz : « Herra fader, segir hann,
bidr ek, at her segit, ef bat er yført orlof, at ek svare nokkuru.*
Sem herra pafvinn hefir orlof gefit med fraberu litilleti, talar sva
byskupinn : «I annan tima bidr ek, at ber virdizst at svara mer till *5
bess sem ek spyr.» Sem bat er iattaS, segir hann sva: «Misgerde
Petrus ?» Herra pafvinn iaattar, at hann neittade Kristi. Byskup-
inn spurdi, hvart hann neittade eitt sinn edr optarr. Heira pafvinn

1 hof&a Cd.

MICHAELS 8 AOAAPPENDIX. J\ 5

segir, at hann neittade prysvar. Byskupinn seghir : «HVerr heyr&i
iattning hans, hverr leysti hann, e&r hverr setti honum skriptir?*
Ok sem her ver5r herra pafanum orSfall, tekr byskupinn till sin
seaalfs sins spurningh: «Einghi ma6r. aa iardriki leysti Petrum.
S engi gaf honum avitan , ok engi lag&i honum skrift utan seaalfr
hann, sem lesit er, at Petrus gekk ut ok gret saarlega. Hvi sva?
t'vi at engi daudligr madr a iardriki bar valid yfir hans hofuS,
helldr var hann hof&ingi allra. Geri per ok sva at hans demi,
pviat per erut hinn ezsti byskup i kristninni yfir alla skipa8r en

10 undir engum. Setizst upp i doms^ti ok skriptid y6r seaalfir sva
stridt, sem yftr likar.» f^erse fortolu tekr pafinn sva med mikilli
gledi ok hlydni, sem honum v§ri af himui send ok af seaalfs guds
munni tolut, setzst upp i stad ok diktar sva fallinn dom ifir sin
afbrot: «Saa er i fyrstu grein, segir hann, domr minn, at fyrir pa

15 pionkan, er ek veitti skurdgodinu, er ek sannprofaftr blotmaflr.
I adra grein er mitt afelli sva mikit vordit, sem ek hefi dregit
med mer alla kristni gu8s i helvitiss munn ok skurdguSa villu.
Hvat maatti limrinu hugsa utan hrata soinu leid, sem hofudit for
fyrir V ok fyrir mina gl^psku sva hr^dilega sem uheyroa skal ek.

i© eigi sva dearfr, at ek skipi minn legstad hea heiloghum byskupum,
ok pvi si&r hea beim, at ek leggr vid bandsettningh, at engi madr
veiti mer kristilegan groft, hvar sem ek deyr, eda hvat sem mer
ver&r at alldrslitum.» Eftir perina dom uppsagdan, ok margr maSr
heyr&i gratande aa |>eim degi daasamande bvilika i 6 ran sva mikillar

as persønu, snyrr herra patinn sem hvattlegazst aftr i Rom, geingr
inn i holl Diocleciani keisara ok talar sva till hans: «Her em ek
nu kominn, Marcellinus pafvi, eigi blotmadr, helldr rettkristinn
fornari heilag(r)ar gufls kristni. - Hvat er lengra, en sva sem
keisarinn skilr hann sto6ugan i rettri tru Kristz, gefr hann urskurd,

30 at utan borgar setizst af honum hof ud. Sva for Marcellinus himi
fyrsti pafvi med bvi nafni til gufis, sem till gengr skyrr vaattr i
f>vi, sem her ferr eftir. 1?rea tigi daga hina n§stu laa hans likamr
utan borgar omylldr fyrir dyrum ok fuglum. En sva var8i miskunn
gu&s J>ann liufa likam, at ekki grand matti hann nalgazst. En

3 S hvi hann laa sva, er aaftr greint i hans domi. Innan {>ersarra daga
var kosinn Marcellus pari go8r ma&r fyrir gudi, ok eina naatt kemr
heilagr Petrus postoli at honum i syn sva melande: « Marcelle
brodir, segir hann, hvi grefr pu eigi likam minn?/ « Hverr ert
pu herra minn?» segir Marcellus. «Ek em, sagdi hann, Petrus

4© hof&ingi postolanna.* Marcellus segir: «Hvat talar pu, herra minn

716 MICHAEL.8 SAGA APPENDIX.

s§ti, um pinn likam, hversu megu ver hann grefta, sva at framarr
se her i Roma?» Postolinn svarar: « Likam minn kalla ek likam
Marcellini brodur mins.» Marcellus svarar: «Herra minn seti,
hverr man pora hann at snerta sakir seaalfs hans storm§la?>
Postolinn seghir: «Er per af minni fallit, hvat meistare minn 5
sagde Jesus Kristr, hverr er sik l§gir, sagde hann, man upp risa.
Seg mer nu pat, hversu matti hinn ezsti byskup legia sik meirr
med allri fyrlitningh en fyrirbio&a ser kristinna manna samlagh I
t>vi skulu nu fyllazst aa honum seaalfs drottins d§mi ok orft , at
hann skal upp hefiazst be6e med gu&e ok monnum, pviat rett hea 10
sealfum mer skulu per grefta hann med allre semd, er Roma kirkia
hefir veitta sinum formonnum ok guds pinslarvaatt(um). En pvi skal
hann hea mer liggia, at vi6 erum br$Sr i stett, palli ok i8ran ok
nu (i) himnesku samlagi.» Eftir sva talat ferr Petrus heim, en
Marcellus vaknar ok gerir allt, sem bodit var. See vaarum herra 15
Jesu Kristo lof ok dyr&, er hverium i6randa manni liknar ok leidir
till sinnar miskunnar, § pvi fliotara sem hverr gerir sik l^gra ok
gr^tr beiskarra.

RETTELSER.

I038

gat haua

læs

gat hann

IS9

Agnes;

-

Agnes ; l

3332

giæzkueiugli

bør rettes til

giæzlueingli

4il5

vagsama

læs

vegsama

4427

sigriztb i ardogum

-

sigrizt i bardogum

4934

liki Ians

■ -

liki hans

5 234

semt

-

sem

6526

rei&innar '

-

rei&innar2

_35

pessa2

-

pessa3

8727

vlfvallda l

-

vlfvallda *

—32

opolandligr 1

-

opolandligr 3

— 39

her Cd.

-

her Cd. 3

9734

semblanda&an

.

samblandaSan

100H

stopli

-

stolpa

ioiio

iniskvnnur

-

miskvnnar

"$'

han(s eptir)

-

han(s)

1 1 920

ver&veittv

-

varbveittv

,4333

var A.

-

var a.

I9829

dege

-

degi

— 32

g6rbi

-

gorpi

27922

pefa

-

purfa

28l30

hrendir

-

brendir

,+428

poddur *

-

poddur2

_85

hendr2

-

hendr3

— 37

ok 3

-

ok*

4S324

Nv er farift

bør rettes til

Sva er fartø

46635

Myrra

læs

Dyrar

23 bl 4

O

Dirtt/UtOi OfcW > - urm

PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY